Reporter.al numri 52

06

Lufta e çmendur për pronësinë e ‘Folie Marine’

Përfshirja e qeverisë përmes dhënies së statusit ‘investitor strategjik’ kompanisë që zotëron një nga resortet më luksoze të rivierës shqiptare e ka rënduar përplasjen mes palëve që pretendojnë pronësinë...

05

Qeveria shpenzoi mbi 360 milionë euro për Rilindjen Urbane

Programi i Rilindjes Urbane, simbolikë kryesore e qeverisjes së kryeministrit Edi Rama zbulohet në detaje përmes të dhënave mbi kostot, kompanitë fituese dhe ndarjen e fondeve mes bashkive në databazën e publikuar nga BIRN.

10

Tregu i punës mbyllet në mënyrë të paligjshme për personat me aftësi të kufizuar

Personat me aftësi të kufizuar kanë dy herë më tepër gjasa të mbeten jashtë forcës së punës, për shkak të mosrespektimit të ligjit nga institucionet shtetërore dhe kompanitë private.

Nr.

52

Dhjetor 2019 E përmuajshme

LIGJET KUNDËR MEDIAS NXIJNË KREDENCIALET EUROPIANE TË SHQIPËRISË Ligjet kontroverse të miratuara nga Parlamenti shqiptar mund t’i shtyjnë gazetarët drejt vetëcensurës ose mund t’i kthejnë kritikët e paktë në një target të lehtë të sistemit burokratik të ngritur sipas ekspertëve për të kërcënuar, diskretituar dhe ndëshkuar.

Kryeministri Edi Rama duke mbrojtur ligjet e kundërshtuara kundër medias online në Parlament. Foto: Malton Dibra/ LSA

2

Dhjetor 2019

LIGJET KUNDËR MEDIAS ONLINE NXIJNË KREDENCIALET EUROPIANE TË SHQIPËRISË

04

QEVERIA SHPENZOI MBI 360 MILIONË EURO PËR RILINDJEN URBANE

05

LUFTA E ÇMENDUR PËR PRONËSINË E ‘FOLIE MARINE’

06

TREGU I PUNËS MBYLLET NË MËNYRË TË PALIGJSHME PËR PERSONAT ME AFTËSI TË KUFIZUAR

10

IKJA E TRURIT: A DO T’I FIKË DRITAT MJEKU I FUNDIT QË LARGOHET NGA KOSOVA?

12

KALVARI I NJË GRUAJE TË DHUNUAR NË KËRKIM TË DREJTËSISË

14

4-5

Ligjet kontroverse të miratuara nga Parlamenti mund t’i shtyjnë gazetarët drejt vetëcensurës ose mund t’i kthejnë kritikët e paktë në një target të lehtë të sistemit burokratik - të ngritur për të kërcënuar, diskretituar dhe ndëshkuar.

5 Programi i Rilindjes Urbane, simbolikë kryesore e qeverisjes së kryeministrit Edi Rama zbulohet në detaje përmes të dhënave mbi kostot, kompanitë fituese dhe ndarjen e fondeve mes bashkive në databazën e publikuar nga BIRN.

ENGLISH EDITION ALBANIA’S ONLINE MEDIA LAWS TARNISH ITS EU CREDENTIALS

18

ALBANIA PROBES ILLEGAL BUILDINGS AFTER EARTHQUAKE DEVASTATION

18 6-7

Publikuar nga:

Publikuar nga:

ANALIZA

INVESTIGIME

REPORTAZHE

LAJME

BRAIN DRAIN: WILL THE LAST DOCTOR IN KOSOVO TURN OUT THE LIGHTS?

26

‘EPIC’ SERBIAN ARMS DEAL LED TO PIERCED SKULLS IN BAGHDAD

28

HEROES OF 2019: PEOPLE WHO TOOK ACTION FOR POSITIVE CHANGE

30

OPINION

Përfshirja e qeverisë përmes dhënies së statusit ‘investitor strategjik’ kompanisë që zotëron një nga resortet më luksoze të rivierës shqiptare e ka rënduar përplasjen mes palëve që pretendojnë pronësinë mbi tokën, duke zhytur në kaos kadastrën e Vlorës.

10 Personat me aftësi të kufizuar në Shqipëri kanë dy herë më tepër gjasa të mbeten jashtë forcës së punës, për shkak të mosrespektimit të ligjit nga institucionet shtetërore dhe kompanitë private.

LAJME

REPORTAZHE OPINION Është publikimi i Rrjetit Ballkanik të Gazetarisë Investigative në Shqipëri – BIRN Albania.

RAJONI BIRN Albania ështëRAJONI një organizatë jo-fitimprurëse, e cila mbështet zhvillimin e gazetarisë INTERVISTA investigative në Shqipëri me qëllim ekspozimin e rasteve të korrupsionit dhe promovimin e të drejtave të njeriut në vend. Ky publikim i përmuajshëm është një përmbledhje e disa prej artikujve të botuar nga rrjeti BIRN në faqen www.reporter.al dhe www.balkaninsight.com.

Mbështetur nga: Ky publikim shpërndahet falas. Printimi dhe shpërndarja e tij mundësohet nga:

National Mbështetur nga: Endowment for Democracy B T D Balkan Trust for Democracy

Fondacioni Shoqëria e Hapur për Shqipërinë

INTERVISTA

D

20

ANALIZA

INVESTIGIME

T

BLIND JUSTICE FOR ROMANIA’S TRAFFICKED ROMA CHILDREN

FONDACIONI

SHOQËRIA

E HAPUR

PËR SHQIPËRINË

FONDACIONI

SHOQËRIA

E HAPUR

PËR SHQIPËRINË

STAFI

KONTAKTONI:

Kristina Voko, drejtore e BIRN Albania Besar Likmeta, redaktor Aleksandra Bogdani, gazetare Gjergj Erebara, gazetar Ivana Dervishi, gazetare Lindita Çela, gazetare

Rruga: Nikolla Jorga Kulla 8, Ap. 8, Tiranë E-mail: office.albania@birn.eu.com Tel: +35544502592 URL: http://www.reporter.al/

3

Dhjetor 2019

Ngjarjet e Dhjetorit

Shqipëria në 2020 Dritat dhe dekori ndiçojnë sheshin “Skënderbej” në Tiranë në prag të Krishtlindjeve dhe Vitit të Ri. Foto: Gent Shkullaku/ LSA

Prokuroria e Posaçme, SPAK nis punën Betimi në Presidencë i tetë prokurorëve më 19 dhjetor i dha jetë ngritjes së Prokurorisë së Posaçme kundër Korrupsionit dhe Krimit të Organizuar, SPAK –një strukturë që synon të luftojë korrupsionin në nivele të larta dhe krimin e organizuar në vend. Njëkohësisht në Këshillin e Lartë Gjyqësor u vendos ngritja e Gjykatave të Posaçme të Shkallës së Parë dhe asaj të Apelit.

Shtetet e Bashkuara dhe delegacioni i Bashkimit Europian përshëndetën ngritjen e strukturës së posaçme të luftës kundër korrupsionit dhe krimit të organizuar si një hap të rëndësishëm të zbatimit të reformës në drejtësi. “Nga dita e sotme, Shqipëria ka një organ prokurorësh të angazhuar për të identifikuar, hetuar dhe vënë përpara drejtësisë zyrtarë të kaluar apo aktualë dhe bosë të krimit – individë që në kohët e vjetra janë konsideruar si të paprekshëm,” deklaroi përmes një mesazhi në Facebook ambasada e SHBA në Tiranë, duke konfirmuar mbështetjen e palëkundur për SPAK.

Olsian Çela ngjitet në kryeprokurori Olsian Çela u zgjodh Prokurori i ri i Përgjithshëm për shtatë vitet e ardhshme, pasi u votua me 101 vota pro të enjten nga deputetët e Kuvendit të Shqipërisë. Çela mori 2 vota kundër dhe dhjetë deputetë të tjerë e abstenuan. Arta Marku, e cila mbajti për dy vjet postin e kryeprokurorit mori 11 vota pro, ndërkohë që kandidatja e tretë në garë, Fatjona Memçaj u votua nga 8 deputetë të Kuvendit. Olsian Çela ngjitet në krye të Prokurorisë së Përgjithshme pas një karriere 17 vjeçare si prokuror dhe drejtues i Krimeve të Rënda. Ai ka kryer studimet në Shkollën e Magjistraturës në vitet 1999-2002 dhe e ushtroi fillimisht funksionin në Prokurorinë e Tiranës. Në vitin 2004, Çela u emërua prokuror i Prokurorisë së Krimeve të Rënda, institucion të cilin e drejtoi përgjatë viteve 2008-2012. Gjatë karrierës së tij, Çela ka qenë gjithashtu anëtar i Këshillit të

Lartë të Prokurorisë, i bordit drejtues të Shkollës së Magjistraturës dhe përfaqësues në Këshillin Konsultativ të Prokurorëve Europianë. Çela hyri nga pozitat e sfidantit në garën për mandatin 7-vjeçar të Prokurorit të Përgjithshëm.

Dosja Basha, në gjykatë me dy qëndrime Pasi qëndroi më shumë se një muaj në zyrat e prokurorisë së Tiranës, dosja kundër kreut të Partisë Demokratike, Lulzim Basha dhe dy funksionarëve të kësaj partie u dërgua më 12 dhjetor në gjykatë, por akuza e përfaqësuar nga tre prokurorë të çështjes shkon para gjykatësit paraprak me qëndrime të ndryshme. Dy prokurorë të dosjes hoqën akuzën e “pastrimit të parave”. Drejtuesja e Prokurorisë së Tiranës, Elisabeta Imeraj dhe njëri prej prokurorëve duket se kërkojnë hetime të tjera. Imeraj i tha BIRN se kishte bashkëlidhur dosjes edhe udhëzimin e saj për hetime shtesë, pasi ai nuk ishte përfilluar nga 2 prokurorët e çështjes. Ajo kërkon edhe marrjen në pyetje të lobistit të paguar Nicolas Muzin, i cili duket se nuk ka dëshmuar edhe pas më shumë se 2 vite hetimesh. Imeraj tha se gjykata do të vlerësonte nëse do të rihapeshin apo jo hetimet dhe po ashtu edhe për vlefshmërinë e akteve. Basha dhe dy zyrtarët e tjerë i kanë mohuar akuzat. Në një reagim zyrtar kur u njoftua mbyllja e hetimeve në nëntor, PD i quajti prokurorët të keqpërdorur.

Teatri në listën e trashëgimisë së rrezikuar “Europa Nostra”, një nga organizatat kryesore për trashëgiminë kulturore europiane e drejtuar nga maestro Plaçido Domingo vendosi Tetrin Kombëtar në listën e shkurtër të 14 vendeve më të rrezikuara të trashëgimisë europiane. “Teatri Kombëtar është një nga qendrat më të njohura kulturore në Shqipëri dhe një nga hapësirat publike e sociale më të rëndësishme të Tiranës, përballen me rrezikun real të shkatërrimit,” thuhet në njoftimin e Europa Nostra. Teatri u propozua në Europa Nostra prej Fon-

dacionit Gjirokastra, pas kërkesave të Aleancës për Mbrojtjen e Teatrit, e cila proteston prej më shumë se 1 viti e 9 muajsh kundër projektit kontravers të qeverisë për të prishur godinën, i cili përfshin edhe dhënien e një pjesë te hapësirës publike për ndërtim kullash. Programi është një iniciativë e përbashkët e Europa Nostra, një nga organizatat kryesore e trashëgimisë Europiane dhe Institutit Banka Europiane e Investimeve, që synon të rrisë ndërgjegjësimin dhe veprimtarinë për të ruajtur vendet e rrezikuara të trashëgimisë në Europë. Lista përfundimtare e shtatë vendeve më të rrezikuara të trashëgimisë europiane do të përzgjidhet nga bordi i Europa Nostra më mars.

Koncesioni Milot-Balldren ngrin në TV Zv.kryeministri Erion Braçe sugjeroi se një nga kontratat më kontroverse koncesionare të qeverisë së tij, ajo për ndërtimin e rrugës Milot-Balldren “nuk bëhet”, duke shprehur skepticizëm për një kontratë që shumë e kanë parë me dyshime. Sipas Braçes, qeveria e ka bërë të ditur këtë që para një muaji “kur i pa se kompania nuk i përgjigjet dot kontratës”. Braçe nuk bëri të ditur se kur e si qeveria “e ka bërë të ditur” para një muaji që kjo kontratë “nuk bëhet”. Por Ndue Kola, drejtor i kompanisë ANK që ka fituar koncesionin, i tha BIRN se ai ishte informuar mbi deklaratën e Braçes vetëm të shtunën në mëngjes dhe se ai ishte duke vijuar punën normalisht për zbatimin e saj. “Unë jam duke aplikuar për kredi.

Kontrata ka hyrë në fuqi më 4 tetor dhe unë kam afat deri në 4 tetorin e ardhshëm për fillimin e zbatimit,” tha Kola në një bisedë telefonike. Kryeministri Edi Rama është prej vitesh nën kritika si nga opozita politike ashtu edhe nga organizmat ndërkombëtare si FMN apo Banka Botërore, të cilat vlerësojnë se kontratat koncesionare të tij janë produkt i procedurave jokorrekte të prokurimit, mbartin rreziqe të larta për financat publike dhe nuk ofrojnë vlerë për të justifikuar kostot. Koncesioni në fjalë synon të ndërtojë një autostradë me distancë 17 kilometra e cila lidh kryqëzimin e Milotit me fshatin Balldren në veri të Lezhës dhe ka një kosto prej afro 32 miliardë lekësh.

4

Dhjetor 2019

ANALIZË

Ligjet kundër medias online nxijnë kredencialet europiane të Shqipërisë Ligjet kontroverse të miratuara nga Parlamenti shqiptar mund t’i shtyjnë gazetarët drejt vetëcensurës ose mund t’i kthejnë kritikët e paktë në një target të lehtë të sistemit burokratik - të ngritur për të kërcënuar, diskretituar dhe ndëshkuar.

GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANA

U

deshën disa ditë që mjegulla të shpërndahej pas votës kontroverse të 18 dhjetorit në Parlamentin e Shqipërisë, ku u miratuan me kërkesë të kryeministrit Edi Rama, dy ligje kundër mediave online.

Miratimi i ligjeve mori rreth një vit pas propozimit të shoqëruar me protesta në Dhjetor 2018, me të paktën 4 ridraftime, mesa duket për të ftohur shqetësimet mbi pasojat e mundshme mbi lirinë e shprehjes dhe asaj të medias në Shqipëri.

Më 17 dhjetor, vetëm pak orë para votimit, kryeministri Edi Rama pretendoi se kishte bërë ndryshime të reja në ligje për t’i bërë ato “100% të përputhshme me standardet ndërkombëtare”.

Por ndërsa gazetarët dhe grupet në mbrojtje të të drejtave të njeriut po përpiqeshin të kuptonin se çfarë përmbanin propozimet e fundit, Rama i mbrojti ato në një fjalim më shumë se një orë të gjatë në Parlament, duke përdorur disa nga sulmet verbale më të forta kundër kritikëve.

Rama pretendoi mes të tjerash se aktivistët e të drejtave të njeriut që po protestonin jashtë Parlamentit ishin “shkelës të të drejtave”- ndërsa shtoi Komisioni Europian dhe Këshilli i Europës ‘nuk i kishin lexuar ligjet’.

Ai shkoi edhe më tej, duke i akuzuar protestuesit se “i kishin bërë gratë dhe vajzat prostituta dhe shëbëtorët e shtetit hajdutë, kusarë, matrapazë nga mëngjesi në darkë”.

“Ata janë shkelës të së drejtës themelore në demokraci për të ndërtuar një sipërmarrje. Ata janë shkelës të së drejtës themelore të shoqërisë për t’u mbrojtur nga pasojat katastrofike të lajmit të rremë dhe dizinformimit,” tha Rama.

Rrëmujë e plotë Në variantin përfundimtar të publikuar nga Parlamenti, ligjet parashikojnë ngritjen e një Këshilli Ankesash brenda Autoritetit të Mediave Audiovizive, ku njerëzit që pretendojnë se janë cënuar nga raportet mediatike mund të kërkojnë heqjen e artikujve në mediat online ose kor-

rektimin e tyre, nën kërcënimin e gjobave.

Nëse media në fjalë nuk bie dakord me vendimin e Këshillit të Ankesave dhe do ta dërgojë çështjen përballë gjykatës, sërish nuk e ndalon ekzekutimin e vendimit.

Ligjet parashikojnë gjithashtu një proces regjistrimi, i parashikuar për të qenë vullnetar. Megjithatë, kritikët ankohen se ligjet do t’i japin autoritet të plotë një institucioni shtetëror për të kërcënuar gazetarët dhe mediat online, duke shkaktuar efekt frikërues mbi lirinë e informacionit në vend.

Dorian Matlija, avokat i çështjeve të të drejtave të njeriut që është përballur me një numër padish për shpifje të Ramës thotë se ligjet do të sjellin një rrëmujë të plotë, pa u dhënë zgjidhje as mediave dhe as ankuesve. “Çështje të cilat në gjykatë marrin muaj për t’u peshuar do të duhet të zgjidhen brenda 72 orësh nga kjo quasi-gjykatë, për të cilën ne kemi arsye për të besuar se nuk do të jetë në lartësinë e një detyre kaq të vështirë,” tha Matlija për BIRN. “Nëse shohim të gjithë korpusin e ligjeve europiane për çështje të lirisë të shprehjes, shpifjes dhe mbrojtjes së dinjitetit nga njëra anë dhe këtë ligj në anën tjetër, kemi ndjesinë se ky ligj është si një kasap me një hanxhar të gatshëm për pre-

Kryeministri Edi Rama duke mbrojtur në Kuvend ligjet për kontrollin e medias online. Foto: Malton Dibra/ LSA

rje të trasha. Madje edhe koncepti i asaj se çfarë është media online është përkufizuar keq,” shtoi ai.

Sipas Matlisë, “autoriteti i pakufizuar që marrin këto institucione me siguri do të përdoret për të kërcënuar çdo gazetar që guxon të publikojë diçka që ia vlen të lexohet”.

Afrim Krasniqi, drejtor i Institutit të Studimeve Politike thotë se media online duket të jetë targeti kryesor i ligjeve për shkak se në vitet e fundit ka sfiduar kontrollin e medias konvencionale në hapësirën e informacionit në vend.

“Një sulm i tillë mbi median online me siguri do të forcojë situatën thuajse monopol të televizioneve në pronësinë e katër familjeve të mëdha kanë mbi tregun e informacionit,” tha Krasniqi.

Përplasje e hapur me Komisionin Europian Miratimi i ligjeve për median online shënoi gjithashtu një rast të rrallë të kritikave të drejtpërdrejta të Komisionit Europian mbi qeverinë “Rama”. Në fjalimin e tij në Parlament, Rama e sfidoi këshillën e tyre me pretendimin se Komisioni ishte

Komisioni Europian: S’mund të ketë rregullim për median online Një ditë para votimit në Parlament, Komisioni Europian shprehu shqetësime për miratimin e së ashtuquajturës paketa “antishpifje” nga Parlamenti shqiptar. “Komisioni ka shqyrtuar paketën legjislative për median, ka bërë komente dhe ka shprehur shqetësimet gjatë gjithë procesit të hartimit të paketës,” thuhet në njoftimin për shtyp të Komisionit.

“Komisioni u ka bërë thirrje autoriteteve që të marrin në konsideratë komentet e bëra nga OSBE dhe rekomandimet e Këshillit të Evropës, të mobilizuara

nëpërmjet fondeve të BE, në mënyrë që të sigurojë përputhshmërinë me standardet europiane në fushën e lirisë së shprehjes,” vijon më tej deklarata.

“Këto rekomandime përfshijnë, ndër të tjera, kufizimin e qëllimit të rregullimit vetëm në shërbimet e mediave audio-vizive online, duke promovuar vetë-rregullimin, sigurimin e shqyrtimit të pavarur gjyqësor të ankesave të lidhura me median dhe forcimin e transparencës së pronësisë së mediave në vend,” vijon më tej deklarata.

“nën presionin e organizatave të rreme”.

Pas miratimit në Parlament, një zëdhënës i Komisionit i tha Zërit të Amerikës se ligjet e votuara “nuk reflektojnë plotësisht rekomandimet e Këshillit të Europës”.

Për Krasniqin, është lajm më vete që Komisioni Europian të kritikojë hapur një vend kandidat dhe e njëjta gjë është për Shqipërinë, që të miratojë ligjin në konflikt të hapur me Komisionin.

“Shqipëria ka detyrimin që të miratojë ligje 100% në përputhje me standardet europiane dhe kjo pjesë e legjislacionit është e sigurt që devijon nga kjo,” komentoi Krasniqi. Megjithatë, Gjergji Vurmo, ekspert për organizatën Freedom House sheh pak shpresë që konflikti mund të sjellë një zgjidhje për problemin.

“Komisioni nuk duket i vendosur për t’i kundërshtuar ligjet,” tha Vurmo, duke sugjeruar që Brukseli me gjasë do ta lërë çështjen të harrohet pa shumë pasoja për Ramën.

Organizatat e medias dhe ato të të drejtave të njeriut në Shqipëri, të cilat i kundërshtojnë projektligjet prej një viti kanë pak opsione në dispozicion. Ata mund ta dërgojnë çështjen përballë Gjykatës Kushtetuese, por kjo e fundit nuk është e aftë të marrë vendime për shkak të mungesave të gjyqtarëve.

Në një deklaratë të përbashkët pas miratimit të ligjeve, organizatat thanë se synojnë “rrëzimin e projektligjeve ose mosvënien e tyre në përdorim përmes betejave ligjore dhe publike në mbrojtje të lirisë së shprehjes dhe lirisë së informimit në gjykatat shqiptare, po aq sa në Gjykatën Europiane të të Drejtave të Njeriut në Strasburg”.

Beteja të tilla mund të zgjasin megjithatë me vite, ndërsa gazetarët do të duhet të peshojnë tanimë çdo fjalë që do të shkruajnë.

Sipas Matlisë, gazetarët mund të mbeten pa mjete efektive mbrojtëse ndaj një këshilli të emëruar politikisht, me beteja gjyqësore që do të jenë njëkohësisht të kushtueshme në para dhe në kohë.

Dhjetor 2019

5

Qeveria shpenzoi mbi 360 milionë euro për Rilindjen Urbane Programi i Rilindjes Urbane, simbolikë kryesore e qeverisjes së kryeministrit Edi Rama zbulohet në detaje përmes të dhënave mbi kostot, kompanitë fituese dhe ndarjen e fondeve mes bashkive në databazën e publikuar nga BIRN. GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANA

N

Këshilli i Europës: Goditje e rëndë për lirinë e shprehjes

Komisionerja e të Drejtave të Njeriut Dunja Mijatoviç gjatë një konference për shtyp në Tiranë. 25 maj 2018. Foto: Ivana Dervishi/BIRN

Dunja Mijatoviç, komisionere e Këshillit të Europës për të Drejtat e Njeriut iu bashkua korit të protestave kundër projektligjeve të qeverisë Rama duke kërkuar rishikimin e tyre nga e para dhe duke i konsideruar ato “një goditje e rëndë për lirinë e shprehjes.” Mijatoviç, e cila ka qenë më herët Përfaqësuese e OSBE-së për Lirinë e Medias, e publikoi deklaratën në Facebook të Martën më 17 dhjetor. “Jam thellësisht e shqetësuar kur mësova se këtë javë Parlamenti i Shqipërisë ka vijuar me ekzaminimin e dy projektligjeve, të njohura si “Paketa anti-shpifje.” Këto ligje kanë nevojë urgjente për përmirësim,” deklaroi Mijatoviç. “Në të vërtetë, shumë nene janë jo në përputhje me standardet ndërkombëtare dhe europiane të të drejtave të njeriut, të cilat mbrojnë lirinë e shprehjes dhe lirinë e medias.

Jam në veçanti e shqetësuar se fuqi diskrecionare i jepen organeve rregullatore, me mundësinë për të imponuar gjoba të tepërta dhe për të bllokuar faqe interneti pa një urdhër gjykate, si dhe për vendosjen e rregullimit shtetëror për median online, gjë që mund t’i japë një goditje të fortë lirisë së shprehjes dhe lirisë së medias në vend,” tha Mijatoviç.

ë vitin 2014, kryeministri Edi Rama shpalli atë që e quajti Program Kombëtar për Rilindjen Urbane. Në fund të atij viti, buxheti i shtetit mbajti një shënim të vogël: Fondi i Zhvillimit Rajonal, 12.5 miliardë lekë [100 milionë euro]. Sipas ligjit të buxhetit, kjo shumë i vihej në dispozicion një organi të quajtur Komiteti i Zhvillimit të Rajoneve, i cili drejtohet nga kryeministri.Pesë vjet më vonë, shpenzimet totale të buxhetit të shtetit për këtë fond kanë arritur në rreth 360 milionë euro, ndërsa investime të tjera vijojnë.

Për të zbardhur historinë e këtij programi masiv që është bërë simbolikë e mazhorancës së drejtuar nga kryeministri Edi Rama, BIRN grumbulloi të dhënat e disponueshme nga databazat publike si dhe dërgoi qindra kërkesa për të drejtë informimi në të gjitha institucionet përkatëse, për të kërkuar kontratat dhe dokumente të tjera të lidhura me projektet.

Në fund të kësaj procedure, një databazë u krijua në adresën rilindjaurbane.reporter.al, në të cilën gjenden të dhënat dhe dokumentet e mbi 573 projekteve, përfshirë kostot e çdo projekti, kontratat e punimeve apo mbikëqyrjes, aktet e kolaudimit, të plotësuara në shumicën dërrmuese të rasteve me fotografi të realizuara nga një rrjet i gazetarëve vendorë në të gjithë Shqipërinë.

Në databazë gjendet pjesa dërrmuese e projekteve të Rilindjes Urbane me përjashtim të një pjese të vogël, të dhënat e së cilave nuk u siguruan dot në kohë.

Drejtoresha e BIRN Albania, Kristina Voko tha se krijimi i databazës synon t’u mundësojë qytetarëve informimin mbi investimet publike. “Ajo u mundëson qytetarëve që të informohen mbi investimet publike të kryera në zonat e tyre, kostot e këtyre punimeve dhe kompanitë zbatuese, në mënyrë që të jenë në gjendje të vlerësojnë siç duhet të mirat dhe problematikat që mund të kenë sjellë këto projekte,” tha Voko. Databaza mund të ndihmojë gjithashtu edhe studiuesit, gazetarët apo studentët për të bërë analiza më të thelluara mbi të dhënat, të cilat janë publikuar sipas licencës Creative Commons Attribution 4.0, e cila lejon kopjimin, shpërndarjen dhe përpunimin e materialeve.

“Torta” e Rilindjes Mbi 330 kompani shqiptare rezultojnë se kanë fituar kontrata të prokurimit publik nga torta e madhe e Rilindjes Urbane. Nga këto, 19 kanë fituar kontrata me vlerë zero lekë, ndërsa 50 të tjera kanë fituar në total kontrata me vlerë më të ulët se sa 10 mijë euro. Kompani që fitojnë prokurime publike me ofertë zero lekë ishte risia që zbuloi BIRN gjatë procesit të gjatë të grumbullimit të të dhënave.Bëhet fjalë për kompani mbikëqyrëse punimesh të cilat në mënyrë të pashpjeguar kanë vendosur të kryejnë punë pa pagesë.

Pjesa e luanit i përket 10 kompanive të mëdha, të cilat kanë fituar së bashku 122 milionë euro nga projektet e përfshira në databazë ose 33% të fondit total prej 360 milionë eurosh. Nga të dhënat rezulton se

Sheshi “Liria” në qendër të Durrësit, pas rivitalizimit që kushtoi 2.2 milionë euro. Foto: Geri Emiri.

përfituesit më të mëdhenj janë bashkitë Tiranë, Korçë, Fier dhe Durrës, të cilat kanë përfituar së bashku 30% të të gjitha fondeve të përshkruara në databazë. Në të kundërt, Shkodra është përfituesja numër 44 për nga madhësia duke përfituar vetëm 0.5% të fondit, krahasimisht në të njëjtat nivele me bashkitë e vogla si Poliçani, Çorovoda apo Prrenjasi. Po kështu, Bashkia Kamëz, e cila ka mbi 100 mijë banorë, rezulton se nuk ka përfituar asnjë fond nga programi.

Databaza ndihmon për të dalluar edhe fituesit më të mëdhenj të kontratave publike të këtij programi.Kompania G.P.G është fituesja më e madhe me 28.6 milionë euro, pasuar nga Fusha me 22.3 milionë dhe Salillari me 22.3 milionë.Lista pasohet nga kompania “Vëllezërit Hysa” me 11.2 milionë dhe “Agbes Construcion” me 8.5 milionë.

Disa nga këto kompani janë të njohura për publikun jo vetëm për aktivitetin e tyre si kontraktorë të punëve publike. Në shtator të këtij viti, Paqsor Buzi, aksioner i G.P.G.-së, u arrestua nga policia si pjesë e një skeme të dyshuar mashtrimi me TVSHnë, ndërsa gjykata e la në arrest shtëpie.

Kompania Fusha njihet si kompania së cilës kryeministri i kërkoi propozim të pakërkuar ndërtimin e Teatrit Kombëtar, një projekt kontrovers që përfshin shkatërrimin e teatrit ekzistues, të cilin shumë e konsiderojnë si ndërtesë e trashëgimisë kulturore dhe historike të vendit, dhe dhënien e disa mijëra metrave katrorë tokë publike për ndërtimin e disa pallateve me sipërfaqe të përgjithshme prej 90 mijë metrash katrorë.

Administratorët e kompanisë Vëllezërit Hysa përfunduan në pranga në shkurt 2019 për rrugën Elbasan – Gjinar dhe u liruan më pas nga gjykata.Procesi ndaj tyre nuk ka përfunduar ende.

Impakti e Rilindjes Projekti i Rilindjes Urbane nuk është i pari i këtij lloji për qeveritë e Shqipërisë. Në vitin 2011, qeveria e atëhershme krijoi Fondin e Zhvillimit të Rajoneve, në të cilin, njësoj si me këtë program, qeveria qendrore vendoste të financonte projekte të ndryshme, më së shumti rrugë vendore apo ujësjellësa, të cilat në shumë raste mbetën gjysmë të përfunduara.

Disa nga investimet e Rilindjes Urbane konsiderohen të rëndësishme dhe efikase, ndërsa shumë të tjera janë kritikuar për dëmtim të trashëgimisë kulturore e historike, për punë me cilësi të dobët apo për shkelje ligjore në fushën e prokurimeve publike.

Sipas Afrim Krasniqit, drejtor i Institutit

të Studimeve Politike, “mazhoranca e përdori Rilindjen Urbane për të krijuar me sukses avantazhe në zgjedhjet parlamentare 2017 dhe lokale 2019.”

Ndërsa Ornela Liperi, kryeredaktore e revistës ekonomike “Monitor” tha se programi, ndonëse në shumë raste ishte i vlefshëm për të rinovuar qytete apo qyteza të lëna pas dore prej dekadash, në shumë raste të tjera u krye në një farë modeli investimi për efekt vizual pa ndonjë përfitim praktik.

“Unë mendoj se është si të lyesh shtëpinë me bojë të shndritshme, ndërkohë që të pikon çatia,” komentoi Liperi.

“Pavarësisht se shumë qytete kishin të nevojshme investime për sistemim, nga pikëpamja e eficencës ekonomike, nuk ishte pozitive përqendrimi i projekteve vetëm në bojatisje e rregullime të jashtme,” tha ajo.

BIRN kreu një seri me reportazhe në prag të zgjedhjeve për pushtetin vendor të këtij viti për të pyetur qytetarët se çfarë mendonin për investimet e qeverisë në “rilindjen urbane”.Përgjigjet duket se varionin nga lavdërime për zhvillime shumë pozitive tek kritika për çuarje të parave dëm. Në Korçë, bashkia që ka përfituar më shumë fonde nga të gjitha me përjashtim të Tiranës, qytetarët janë shprehur të kënaqur, ndonëse sugjerojnë se problemi kryesor i qytetit vijon të mbetet mungesa e vendeve të punës.

Përkundër kësaj, në Kukës ka ankesa se një projekt i ngjashëm ka shkaktuar më shumë telashe se sa ka sjellë të mira, ndërsa në Belsh, ku fondet e Rilindjes Urbane krijuan një shesh dhe objekte të tjera, Kontrolli i Lartë i Shtetit vërejti parregullsi në procesin e tenderimit.

Pavarësisht opinioneve të ndryshme, Krasniqi mendon se qeveria duket se ka qenë e suksesshme në pikëpamjen elektorale nga këto investime.

“Anketimet tregojnë se impakti elektoral është i ndjeshëm, sidomos në qytetet e vogla, ku ndryshimi i tyre shoqërohet me krijimin e imazhit të ndryshimit, – një sinjal me rëndësi për votuesit e pavendosur dhe ata të rinj,” thotë Krasniqi.

Por përveç politikës së bindjes së votuesve përmes ekspozimit të syve të tyre ndaj projekteve rinovuese të punëve publike, Krasniqi vëren edhe përdorimin e kësaj skeme për krijimin e klientelës politike vendase.

“Një nga impaktet [e programit] lidhet me krijim klientele politike përmes kontratave të centralizuara me bizneset lokale, duke zgjeruar kështu bazën e mbështetjes me donatorë e infrastrukturë në zgjedhjet parlamentare e lokale,” tha Krasniqi.

6

Dhjetor 2019

INVESTIGIM

Lufta e çmendur për pronësinë e ‘Folie Marine’ Përfshirja e qeverisë përmes dhënies së statusit ‘investitor strategjik’ kompanisë që zotëron një nga resortet më luksoze të rivierës shqiptare e ka rënduar përplasjen mes palëve që pretendojnë pronësinë mbi tokën, duke zhytur në kaos kadastrën e Vlorës.

JEROLA ZIAJ, VLADIMIR KARAJ | BIRN | VLORË DHE TIRANË

N

ga fillimi i shtatorit, zyra e kadastrës në Vlorë regjistroi një seri të pazakontë largimesh nga puna të drejtuesve të saj. Brenda pak muajsh, katër drejtues të këtij institucion dhanë dorëheqjen me pretendimin se vendimi i tyre bazohej në arsye personale dhe familjare.

Megjithatë, të dhënat dhe dokumentet e mbledhura nga BIRN tregojnë se ndryshe nga sa është deklaruar publikisht, dorëheqjet mund të kenë qenë të detyruara për shkak të një konflikti të fortë për një tokë me vlerë miliona euro në bregdetin e fshatit Jalë, mbi të cilën ngrihet një pjesë e resortit luksoz ‘ Folie Marine.’

Në mënyrë më specifike, dorëheqjet lidhen me refuzimin nga zyrtarët e Kadastrës në Vlorë për të regjistruar një vendim të Gjykatës së Lartë që pezullonte veprimet e regjistrimit të pronësisë mbi një sipërfaqe toke prej 148 mijë metrash katrorë në bregdetin e fshatit Jalë - një prej zonave më të lakmuara të Rivierës.

Vendimi i Gjykatës së Lartë u vu në lëvizje nga Avokatura e Shtetit, e cila bëri rekurs ndaj një vendimi të Gjykatës së Apelit të Vlorës që ia njihte këtë pronë familjes Gjoka nga Vunoi. Vendimi nxorri në sipërfaqe një konflikt që vijonte prej vitesh për pronën me vlerë miliona euro.

Përplasja- sipas dokumenteve që BIRN ka siguruar- është fokusuar kryesisht mbi pronësinë e 1.6 hektarëve truall, mbi të cilat është ndërtuar klubi i natës ‘Folie Marine’ dhe dy godina pjesë të së njëjtit kompleks turistik. Mbi të njëjtën pronë, kompanisë ‘Soleil & Sea’ i është dhënë nga qeveria statusi i ‘investitorit strategjik’ dhe po ndërton aty një fshat turistik të njohur si ‘Soleil Village’.

Vlera e këtij investimi, sipas Komitetit të Investimeve Strategjike që drejtohet nga kryeministri Edi Rama është 67 milionë euro. Qeveria merr përsipër edhe mbështetjen e investitorit në problemet e pronësisë ndaj palëve të treta, por konflikti për këtë pronë duket se i ka dalë jashtë kontrollit.

Një prej palëve në konflikt, Kristo Gjoka, i cili fitoi të drejtat mbi pronën me vendim e shkurtit 2019 të Gjykatës së Apelit

Vlorë, akuzon në një kallëzim penal biznesmenin Alban Xhillari dhe të afërm apo të njohur të këtij të fundit se po përdorin ndikimin e tyre në qeveri për t’ua rrëmbyer pronën me dokumente të falsifikuara, nën pretekstin e investimit strategjik.

Biznesmeni Xhillari është kundërpërgjigjur po ashtu me kallëzim penal ndaj Gjokës dhe personave të lidhur me të, që i cilëson “pjesë e një grupi të strukturuar kriminal“. Kallëzimi që Xhillari ia vuri në dispozicion BIRN është firmosur në emër të kompanisë Kempixh - një shoqëri të cilën ai e ka zotëruar dikur dhe që ka në pronësi disa prej godinave në resortin turistik.

Vetë Xhillari la të kuptohej se ai ishte investitori pas fshatit turistik, edhe pse kompania që mori statusin e investitorit strategjik është regjistruar në emër të dikujt tjetër. Të dyja palët pretendojnë implikimin e zyrtarëve dhe ish-zyrtarëve të lartë të qeverisë socialiste në favor të njërit apo tjetrit.

Nga ana e saj, qeveria shqiptare përmes Avokatit të Shtetit ka marrë në zotërim me një vendim të Gjykatës së Apelit pronësinë e disa sipërfaqeve të tokës, të cilat ishin regjistruar në emër të Jani Kostës, ish-administrator i kompanisë Kempixh. Avokati i Shtetit ka bërë gjithashtu rekurs edhe ndaj vendimit të Gjykatës së Apelit Vlorë për pasuritë që i ishin njohur Kristo Gjokës. Avokatura po ashtu kërkoi pezullimin e ekzekutimit të vendimit të kësaj gjykate.

Familja Gjoka i sheh qëndrimet e Avokatit të Shtetit si një përpjekje për ta zhveshur atë nga prona, e cila në rast se kthehet nën pronësinë e shtetit i kalon investitorit strategjik, sipas ligjit për këtë të fundit.

E gjithë situata e krijuar duket si simptomë e abuzimit ndër vite me pronat në bregdet, të cilat rezultojnë të pamenaxhuara, pa harta kadastrale dhe me një mori pretendimesh për mbivendosje.

Ndërkohë, ndërhyrja e qeverisë duket se e ka acaruar edhe më shumë situatën, pasi kjo e fundit përmes statusit të investimeve strategjike vendoset në krah të

Kompleksi turistik ‘Folie Marine dhe Soleil Village’ në gjirin e Jalit në jug të Shqipërisë | Foto : B.Likmeta/BIRN

njërës palë në proceset e kontestuara të pronësisë.

‘Grupe të strukturuara kriminale’ Ligji i debatueshëm i investimeve strategjike, i miratuar në vitin 2015, është përdorur edhe më herët për bllokimin e njohjeve të pronësisë për banorët e fshatrave të bregdetit në favor të kompanive që kanë marrë të drejta për investime në struktura turistike.

Lista e kompanive që kanë përfituar statusin e investitorëve strategjikë përfshin aktualisht 8 shoqëri. Statusi jepet nga një institucion i quajtur Komiteti i Investimeve Strategjike. Në listën e tokave të dhëna me këtë ligj gjenden parcela në Gjirin e Lalzit, në Dhërmi dhe në Sarandë.

Qeveria e kryeministrit Edi Rama ka miratuar gjithashtu një masterplan për zonën e jugut të Shqipërisë si dhe ka në proces miratimin e masterplaneve për zona të tjera bregdetare, ku parcela të mëdha toke janë ndarë më vete të shënjuara si zona për “investime strategjike”.

Investigimet e mëparshme të BIRN kanë zbuluar se ngjashëm me rastin e resortit ‘Folie Marine’, disa nga këto investime strategjike në bregdetin e Jonit janë ndërtuar gjithashtu në toka të kontestuara.

Në një kallëzim penal ndaj 10 individëve të depozituar me 1 nëntor 2019 – ku përfshihet edhe biznesmeni Alban Xhillari, Kristo Gjoka pretendon se ky i fundit përmes kërcënimit dhe ryshfetit po synonte bllokimin e pronës së tij dhe çregjistrimin e saj nga kadastra e Vlorës.

Gjoka rendit ndër të kallëzuarit e tij edhe kreun aktual të kadastrës së Vlorës, Taulant Canameti dhe Jani Kostën - për të cilin thotë se është i afërm i Alban Xhillarit, si dhe disa persona të tjerë që sipas tij kanë gisht në përpjekjet për të tjetërsuar pronën. Ai pretendon se bëhet fjalë për

një grup të strukturuar kriminal.

“Një biznesmen i quajtur Alban Xhillari, i cili prej vitesh nën kërcënimin e kallashnikovëve ka terrorizuar banorët e fshatit Vuno dhe ka zaptuar të gjithë Jalën...,“ shprehet Gjoka në një letër drejtuar kryeministrit dhe një sërë institucionesh të tjera.

Në një bisedë me BIRN, Gjoka pretendoi se ligjshmëria e pronës së tij nuk ishte në diskutim dhe se për këtë arsye, asnjë nga punonjësit e Kadastrës nuk mori përsipër të regjistronte vendimin e Gjykatës së Lartë.

Gjoka po ashtu akuzon Xhillarin dhe personat e lidhur me të për legalizimin përmes dokumenteve të falsifikuara të godinave të ngritura prej kompanisë Kempixh në zonën e Jalës. Ai i vuri në dispozicion për BIRN një mori dokumentesh dhe vendimesh, përfshirë komunikime të brendshme të Agjencisë Shtetërore të Kadastrës në Vlorë, vendime të gjykatave dhe harta që sipas tij tregonin vendndodhjen e pronës që pretendohej nga dy palët. Gjoka tha se do i kërkonte bashkisë Himarë që të prishte godinat, që sipas tij ishin pa leje.

Ai pretendon ndër të tjera se atij po i merret prona ngaqë është pjesë e minoritetit grek. Në kallëzim, Gjoka thotë se leja e ndërtimit nga KKT dhe statusi i ‘investitorit strategjik’ për resortin ‘Folie Marine’ janë përfituar me dokumente të falsifikuara.

Gjoka pretendon në kallëzimin e tij përfshirjen e një sërë personash që ai i cilëson si punëtorë të Xhillarit, përfshirë administratorin e ‘Soleil&Sea’, Ardit Bajraktari, i cili del përfaqësues i kompanisë edhe në vendimin e marrjes së statusit si investitor strategjik.

Përballë këtij denoncimi, kompania Kempixh e administruar në kohë të ndryshme nga vetë Alban Xhillari dhe më

Dhjetor 2019

tituj pronësie të palëve të treta private, atëherë investimi/investitori strategjik përfiton mbështetje,” thuhet në vendim.

I njëjti vendim nënvizon se investitori duhet të synojë një marrëveshje me pronarët e tokës, por “në rast se investitorit strategjik i cënohet prona që disponon nga palë të treta, investitori, sipas rastit, përfiton të drejtën e shpronësimit ose të marrjes me qira me kontratën 1 euro”.

Kristo Gjoka ka sulmuar pikërisht këtë vendim në një letër dërguar kryeministrit Rama, ambasadave, prokurorisë dhe disa ministrave. Ai kërkon heqjen e statusit të investitorit strategjik për ‘Soleil & Sea’, duke akuzuar kompaninë se ka përdorur dokumente të falsifikuara.

pas nga Jani Kosta, kallëzoi penalisht Kristo Gjokën dhe 6 persona të tjerë. Në denoncimin që BIRN mori nga Xhillari përmes aplikacionit ‘Ëhat’s app’, pretendohet se Gjoka dhe personat rreth tij janë gjithashtu një “grup i strukturuar kriminal“.

Në këtë kallëzim akuzohet për shkelje të ligjit Gjykata e Apelit të Vlorës dhe ekspertja që bëri matjet topografike dhe që sipas kallëzimit, mori “vërejtje nga Ministria e Infrastrukturës.”

Kallëzimi i Kempixh po ashtu shprehet se është pala tjetër ajo që ka përdorur forcë, dokumente false dhe ryshfet për ta marrë pronën.

“Një pjesë e konsiderueshme e dokumentacionit që ndodhet në dosje, i marrë si nga Arshiva e Shtetit dhe nga Arshiva Vlorë pas pyetjeve që ne kemi bërë pranë këtyre institucioneve, na është thënë se një pjesë e këtij dokumentacioni është i falsifikuar,” thuhet në kallëzimin e Kempixh.

Në kallëzim veçohet si fakt i dyshimtë një kontratë mes shtetasve Klodjan Jahaj, Klodian Xhyheri, Indrit Kaporaj dhe Spiro Gjoka, të cilët do të merrnin gjysmën e sipërfaqes së përfituar nga Kristo Gjoka në Gjykatën e Apelit. Në kontratën që Xhillari i dërgoi BIRN, këta persona e përfitonin tokën si shpërblim për ndihmën që do jepnin për regjistrimin e saj në Kadastër. “Është e kuptueshme lehtësisht se kjo sipërfaqe i është dhënë këtyre personave, pasi këta të fundit kanë marrë përsipër dhënien e një vendimi të tillë nga gjykata nëpërmjet veprime korruptive, pasi nuk ka asnjë arsye logjike minimale apo ligjore për hartimin e një veprimi të tillë”, thuhet në kallëzim.

I pyetur nga BIRN për rolin e zotit Bajraktari, Xhillari tha se kjo “nuk ishte e rëndësishme.” Nga ana tjetër, ai preten-

doi se investimi i tij ishte ndër më të rëndësishmit në zonë dhe se po rrezikohej nga “ky grup” - duke nënkuptuar Gjokën.

Të dy palët ndërkohë në kallëzimet e tyre dhe në bisedat e bëra me BIRN pretendojnë përfshirjen e paligjshme zyrtarëve më të lartë të shtetit në çështjen e tyre. Ata akuzojnë ministra dhe ish-ministra të qeverisë së Partisë Socialiste dhe drejtues të tjerë të shtetit, si prokurorë, policë dhe gjyqtarë. Akuzat megjithatë nuk mund të provohen në mënyrë të pavarur.

Kompania me statusin e investitorit strategjik, “Soleil & Sea” dhe Bajraktari nuk u arritën dot për koment. Megjithatë, të dhënat e BIRN tregojnë se ajo është e favorizuar në këtë përplasje.

Sipas vendimit të Komitetit të Investimeve Strategjike - pjesë e së cilit është kryeministri, zv.kryeministri dhe disa ministra, në rast se ka palë të treta që kanë pretendime mbi pronën, kompania do ketë mbështetje nga qeveria.

“Në rast se pas kryerjes së regjistrimit fillestar të zonës së zhvillimit, rezultojnë

Kaos në kadastër Më 23 prill 2019, Gjykata e Lartë vendosi pezullimin e ekzekutimit të vendimit për pronësinë e tokës në Jalë-mbi një pjesë të së cilës ndodhet edhe “Folie Marine”.

Vendimi u mor nga tre gjyqtarët e fundit të mbetur asokohe në Gjykatë të Lartë, Xhezair Zaganjori, Edmond Islamaj dhe Ardian Dvorani.

BIRN mësoi se tetë muaj më vonë, ky vendim i Gjykatës së Lartë nuk është ekzekutuar ende, ndërkohë që ka shkaktuar kaos ne zyrën e kadastrës së Vlorës. Fillimisht, vendimi i Gjykatës së Lartë u refuzua nga ish-drejtori i kadastrës së Vlorës – në atë periudhë Zyra e Regjistrimit të Pasurive të Paluajtshme Vlorë, Klodian Troci.

Në një relacion për Departamentin e Anti-Korrupsionit në Këshillin e Ministrave me 2 maj 2019, Troci shprehet se kërkesa e Avokatit të Shtetit dhe pretendimet për mbivendosje pronash në zonën e Jalës nuk mund të trajtoheshin.

Troci, i cili akuzohet nga kompania Kempixh se kishte ekzekutuar me urgjencë vendimin e Gjykatës së Apelit, shprehet ndër të tjera se zona e Jalës ishte ”zonë e pamenaxhuar“, për të cilën nuk disponoheshin harta kadastrale të pasurive dhe nuk mund të konstatohej mbivendosja.

Pak javë pas firmosjes së kësaj përgjigje, më 15 maj, Troci u spostua në vendin e zv.drejtorit të Agjencisë Shtetërore të Kadastrës, ndërsa drejtues i ASHK-së së sapokrijuar u caktua Florian Alimadhi, i cili më herët kishte qenë regjistrues në Durrës.

Megjithëse nga maji deri në shtator 2019 kishte marrë të paktën një urdhër me shkrim nga Agjencia Shtetërore e Kadastrës, Alimadhi dhe punonjësit e ASHKsë në Vlorë përsëri refuzuan të regjistronin vendimin e Gjykatës së Lartë.

Më 6 shtator ASHK kreu një akt-kon-

7

trolli dhe i konsideroi jo-ligjore arsyet e dhëna deri në atë moment nga drejtuesit e degës lokale të Vlorës, duke kërkuar sërish regjistrimin e vendimit të Gjykatës së Lartë si dhe “miratimin e urdhrit për ndalimin e veprimeve me pasuritë”.

Prej këtij momenti, disa drejtues të Kadastrës në Vlorë dhanë dorëheqjen njëri pas tjetrit. Dy ditë pas këtij urdhri, më 8 shtator 2019, drejtori i ASHK-së, Florian Alimadhi dhe nëndrejtori Klodian Troci dhanë dorëheqjen, ndërsa në krye të institucionit u komandua juristi Alteo Nazëraj.

Më 13 shtator, Nazëraj delegoi te një nga juristët e kadastrës veprimet e kërkuara nga ASHK, por juristi ashtu siç edhe kishin bërë më herët, refuzoi të kryente veprimet. Më 19 shtator Nazëraj dha dorëheqjen nga kadastra e Vlorës, duke qëndruar në krye të institucionit vetëm 10 ditë.

Nazëraj u zëvendësua nga Elona Hodaj (Kurti), ndërsa u komandua si zv.drejtor Taulant Canameti, i cili është transferuar nga Tirana. Më 27 shtator, Hodaj i delegon Canametit kompetencat mbi shërbimet në sektorin e sportelit dhe kadastrës.

Më 30 shtator, Canameti nxjerr një urdhër të brendshëm me të cilin duhej të regjistronte vendimin e Gjykatës së Lartë.

Por drejtoresha Hodaj e shfuqizoi këtë vendim vetëm 24 orë pasi ai ishte firmosur, duke arsyetuar se Canameti nuk ishte i autorizuar për të lëshuar urdhra dhe as të marrë vendime. Hodaj urdhëroi anulimin e urdhërit dhe fshirjen e shënimeve të bëra në regjistrin hipotekor. Pak ditë pasi firmosi këtë anulim, më 6 tetor 2019, Hodaj dha dorëheqjen, ndërsa Canameti mori postin e saj.

Përpos largimit të 4 drejtuesve në pak muaj, një sërë punonjës të kadastrës në Vlorë u shkarkuan dhe ndaj të tjerëve u morën masa disiplinore. Duke kërkuar të mbeteshin anonimë, juristë të ASHK-së në Vlorë i thanë BIRN se ndjeheshin të kërcënuar, sepse bëhej fjalë për një pronë me vlerë miliona euro.

Megjithatë, BIRN mësoi se para policisë, asnjë nga zyrtarët nuk ka pranuar se është kërcënuar ashtu siç pretendojnë palët në kallëzimet e tyre.

BIRN arriti të kontaktonte vetëm me një prej ish-drejtuesve të kadastrës që u përfshi në këtë histori, Elona Hodaj, e cila u shpreh se nuk e njihte mirë dosjen pasi qëndroi në detyrë vetëm 19 ditë.

“Gjatë kohës së drejtimit të ASHK, kisha prioritet popullin, t‘i dëgjoja, t‘i prisja, t‘i zgjidhja [problemet],“ tha ajo.

Hodaj mohoi të ishte kërcënuar. Ajo pretendoi se e kishte anuluar urdhrin e vartësit të saj, Taulant Canameti për të regjistruar vendimin e Gjykatës së Lartë vetëm për arsye të procedurës.

“Ndërsa dorëheqja nga institucioni lidhet vetëm me motivet familjare sikurse kam cituar edhe në kërkesën për dorëheqje”, tha Hodaj.

Drejtori aktual i ASHK-së në Vlorë, Taulant Canameti, i cili zuri vendin e Hodajt, nuk pranoi të fliste mbi detajet e dosjes. Canameti, i cili akuzohet nga Kristo Gjoka si pjesë e grupit të Xhillarit, shoqërohet prej kohësh në punë prej punonjësve të Gardës që qëndrojnë jashtë zyrave të kadastrës në mbrojtje të tij.

“Do të zbardhet shumë shpejt e gjithë e vërteta e kësaj çështjeje,” tha Canameti.

“E rëndësishme për qytetarët është që institucioni është në punë dhe nuk kanë asnjë arsye të frikësohen apo shqetësohen,” përfundoi ai.

8

Dhjetor 2019

Socialistët janë përballë rrezikut të transformimit në një forcë anti-europiane. Ata po mbështeten jo te logjika, por te keqinformimi i shqiptarëve. Kjo lojë me dredha duhet të marrë fund.

Opinion

Ligji antishpifje mund të dhunojë fjalën e lirë pa e luftuar shpifjen GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANË

K

uvendi i Shqipërisë përmbysi tre shekuj të zhvillimit njerëzor dhe tridhjetë vjet demokraci hibride shqiptare për të krijuar një regjim kontrolli administrativ mbi median online në Shqipëri.

Regjimi i ri, i cili është specifikisht për median online dhe përjashton politikanët nga subjekti i këtij ligji, ndonëse supozohet se do të luftojë shpifjen, ka gjasa do të kthehet në një mekanizëm presioni dhe shantazhi financiar dhe verbal për këdo gazetar apo qytetar që dëshiron të flasë, të protestojë, të ngrejë zërin, apo të raportojë, pa përmirësuar aspak cilësinë e diskursit publik në Shqipëri.

Nën një kërcënim të tillë, e vetmja hapësirë diskutimi që do të mbetet jashtë kontrollit administrativ të shtetit do të jetë arena e debatit politik, ironikisht pikërisht hapësira ku shpifjet, cënimi i dinjitetit të tjetrit dhe mungesa e etikës janë pothuajse të zakonshme.

Maxhoranca socialiste në Kuvendin e Shqipërisë ka bërë përgjatë një viti të tërë, një përpjekje të pabesueshme për të mos dëgjuar. Ata kanë refuzuar të dëgjojnë këshillat e organizatave më të vjetra dhe më të konsoliduara të shoqërisë civile në Shqipëri, kanë refuzuar të dëgjojnë organizatat më të njohura ndërkombëtare të mbrojtjes së lirisë së shprehjes dhe të drejtave të njeriut, kanë refuzuar të dëgjojnë këshillat e ekspertizës më të lartë që mund të ofrojnë institucione të tilla si Këshilli i Europës apo Delegacioni i Bashkimit Europian në Shqipëri.

Këto janë ndoshta projektligjet më të kritikuara dhe më kontroverse të ndërmarra në Shqipëri që nga koha kur vendi fitoi për herë të parë lirinë e shprehjes në vitin 1992.

Pavarësisht të gjitha këtyre, reagimi i socialistëve është përqendruar jo te reflektimi dhe pranimi i vërejtjeve, por te një fushatë propagandistike dhe dizinformuese e mbushur me argumente të pambështetura në fakte.

Përgjatë një viti të tërë në diskutimit të këtyre projektligjeve, BIRN ka vërejtur një numër të madh pretendimesh të shprehura nga zyrtarë të ndryshëm të qeverisë apo deputetë socialistë, të cilat, jo vetëm që nuk përbëjnë vetëm një këndvështrim të ndryshëm ndaj fakteve të njohura, por përbëjnë saktësisht deklarata krejt të kundërta me faktet e njohura.

I tillë p.sh.është pretendimi i përsëritur se një model i tillë i kontrollit administrativ mbi median online mbështetet te ligji kroat. BIRN e ka verifikuar këtë pretendim dhe ka dalë në konkluzionin se asnjë ligj i tillë apo i ngjashëm nuk ekziston në Republikën e Kroacisë.

Foto Ilustruese

Po kështu rezulton i pambështetur në fakte pretendimi i kryetarit të grupit parlamentar të Partisë Socialiste Taulant Balla se qëndrimi i socialistëve ndaj lajmeve të rreme është “i njëjtë” me atë të Bashkimit Europian. Në Bashkimin Europian është vetë-rregullimi dhe jo rregullimi përqasja e vetme e pranuar. Dhe Bashkimi Europian është i palëkundur në këtë qëndrim.

Dhe po kështu rezulton i pambështetur në fakte pretendimi se “rregullimi i medias” është tendencë e përgjithshme e Bashkimit Europian, Amerikës, Kanadasë e Australisë.E kundërta e kësaj duket se është e mbështetur në fakte solide, siç bënë të ditur pesëmbëdhjetë organizatat shqiptare të të drejtave të njeriut në deklaratën e tyre kundër projektligjeve.Në SHBA, neni i parë i Kushtetutës sanksionon se “Kongresi nuk mund të bëjë ligje” të tilla.

Kushdo që ka ndopak njohuri mbi historinë e lirisë së shprehjes e di se pas periudhës historike të njohur si Rilindja Europiane, emrin e së cilës socialistët kanë kopjuar si slogan elektoral, erdhi një periudhë tjetër e njohur si Iluminizmi.Disa nga emrat më të njohur të iluminizmit janë John Milton, John Locke apo John Stuard Mill.

Xhoni i parë njihet për një dokument të lexuar në parlamentin anglez në vitin 1644 të njohur si Areopagitica.Në këtë dokument,

U deshën 50 vjet që nga ky fjalim por më 1694, sistemi i licencimit u rrëzua dhe media u bë e lirë. U desh akoma më shumë kohë për t’u kuptuar se jo vetëm censura paraprake, por edhe kërcënimi për ndëshkim pas publikimit është po aq negativ.

ai u tall me zyrën e censurës, e cila licensonte botimin e çdo libri pasi e kontrollonte për një gamë të gjerë shkeljesh.“E si mundet që një hajdut lejohet të qarkullojë i lirë në rrugë ndërsa një libër duhet të shoqërohet gjithmonë me pranga?”

U deshën 50 vjet që nga ky fjalim por më 1694, sistemi i licencimit u rrëzua dhe media u bë e lirë. U desh akoma më shumë kohë për t’u kuptuar se jo vetëm censura paraprake, por edhe kërcënimi për ndëshkim pas publikimit është po aq negativ. Është shumë e çuditshme që tre shekuj më vonë, në Shqipëri, socialistët po kërkojnë të miratojnë një ligj që pritet të krijojë një regjistër me mediat online, regjistër që supozohet se do të ndihmojë për të identifikuar shpejt këdo që një politikan supozon se e ka fyer. Sistemi i regjistrit të të gjitha faqeve online dukshëm paragjykon çdo shqiptar që ka diçka për të thënë online si shpifës, i tillë që duhet të mbahet shënim gati për t’u sulmuar sapo të shkruajë diçka që nuk na pëlqen.

Kuptohet që projektligjet e socialistëve kanë përjashtuar nga ky sistem regjistrimi faqet e veta. P.sh., PS.al apo PD.al, faqet e partive politike, nuk do të nevojitet të regjistrohen në AMA për shkak se ato mbartin ‘komunikime politike’ dhe si të tilla, janë përjashtuar nga përgjegjësia që socialistët kanë vendosur t’ia ngarkojnë medias online.

Milton njihet edhe si njeriu në origjinë të termit në anglisht Chilling Effect në lirinë e shprehjes, që në shqip mund ta përkthejmë afërsisht efekt frikësues, efekt ngrirës, efekt përcëllues. Ky pritet të jetë efekti i parë i projektligjeve të socialistëve, ai i frikësimit të kritikëve me gjoba marramendëse të ekzekutueshme menjëherë pasi vendosen nga një këshill etike pa të drejtë ankese. E kush mundet që të shkruajë qoftë edhe kritikën më

të butë ndaj një pushteti, qoftë ky politikan apo korporatë, nëse kërcënohet nga mijëra euro gjobë të cilën duhet ta paguaj ende pa pasur të drejtë as të dëgjohet para një gjykate?

Askush nuk mund të shprehet lirshëm nëse një polic i rri gati me një shkop në dorë për ta goditur.

Përkundrejt këtyre të vërtetave kaq elementare dhe të mirëprovuara nga historia, socialistët kanë vendosur të luajnë kartën e keqinformimit të shqiptarëve, duke i ushqyer atyre argumente të pambështetura në fakte.

Deputetët socialistë shpërdoruan një shans historik. Ata mund të përcaktonin nëse do të mbahen mend si idiotë të dobishëm, si njerëzit që votuan të kthejnë Shqipërinë tre shekuj pas, apo si qytetarë të lirë të një vendi europian.

Sa për ne të tjerët, beteja për liri dhe demokraci dhe të drejta themelore dhe për shtetin e së drejtës vijon çdo ditë. Këmbëngulja e socialistëve për të çuar përpara këto projektligje anakronike ka sjellë edhe një avantazh të madh për shoqërinë shqiptare.

Për herë të parë për aq kohë sa mbahet mend, një numër jashtëzakonisht i lartë qytetarësh, aktivistësh dhe organizatash të të drejtave të njeriut janë bërë bashkë në mbrojtje të lirive themelore të njeriut.

E gjithë kjo energji e akumuluar ka gjasa do të shërbejë jo vetëm për të luftuar deri në rrëzim paketën e censurës qeveritare ndaj medias, por edhe për të përparuar gamën e gjerë të të drejtave të nëpërkëmbura të shqiptarëve të zakonshëm. Ditën e mërkurë, pasi socialistët të kenë një ligj të tillë në dorë, ne do të vijojmë të raportojmë çdo ditë. Ajo që na mbetet është që të rrëzojmë këto ligje në të gjitha rrugët e mundshme dhe është e sigurt se jeta e tyre do të jetë e shkurtër. Ajo çfarë do t’i mbetet deputetëve është turpi i të votuarit të ligjeve të tilla.

Dhjetor 2019

Analizë

9

A mund ta transformojë rajonin e Ballkanit Perëndimor një plan për të imituar zonën Shengen të BE-së? Apo kjo nismë është thjesht një teatër politik?

“Mini Shengen”: Një arritje për Ballkanin apo një teatër politik?

AKRI ÇIPA | BIRN | TIRANË

N

jë javë para se Bashkimi Europian të shtypte shpresat për në BE për Shqipërinë dhe Maqedoninë e Veriut në tetor, kryeministrat e atyre vendeve u takuan me presidentin e Serbisë dhe zbuluan një nismë rajonale që u quajt shpejt “mini Shengen”.

Me pak fjalë, ideja ishte të krijohej një version ballkanik i zonës Shengen pa kufij të Bashkimit Europian.

Ndërsa refuzimi i BE-së për të hapur bisedimet e pranimit me Shqipërinë dhe Maqedoninë e Veriut kumbonte në të gjithë Ballkanin Perëndimor, skema “mini Schengen” e prezantuar në qytetin e Novi Sadit në Serbi mori një rëndësi të madhe.

Në një takim vijues, të mbajtur në Ohër të Maqedonisë së Veriut në nëntor, liderët theksuan propozimet për prezantimin e “katër lirive” në të tri vendet – liria e lëvizjes së mallrave, shërbimeve, njerëzve dhe kapitalit.

Por me tre liderët që pritet të takohen për herë të tretë në Shqipëri në fund të dhjetorit, disa komentues e kritikojnë idenë e zbatimit të parimeve pa kufij të BE-së në vendet në Ballkan.

A paralajmëron “mini Schengen” një agim të ri i bashkëpunimit apo është thjesht një teatër politik?

Ndërsa nisma mund të dështojë, suksesi nuk është në diskutim – duke supozuar shumë vullnet të mirë, disa ndryshime në planin aktual dhe mbështetjen e partnerëve të BE-së.

Barrierat e përfshirjes Edhe pse u ndërmor nga vetëm tre vende të Ballkanit, koncepti “mini Schengen” është predikohet mbi idenë e lirisë së lëvizjes në të gjithë rajonin.

Edhe pse vëzhgues, përfshirë zyrtarë të SHBA-së, thonë se përfshirja është çelësi për ta bërë atë të funksionojë, plani siç është ofron disa stimuj që të bashkohen edhe shtete të tjera.

Përfaqësuesit e Bosnjës dhe Hercegovinës dhe Malit të Zi morën pjesë në Samitin e Ohrit, por presidenti i Kosovës nuk pranoi të merrte pjesë pas një sfondi të gjerë skepticizmi në të gjithë spektrin politik në Kosovë.

Refuzimi i Kosovës për të marrë pjesë nënvizon një sfidë themelore. Tensionet mes Kosovës dhe Serbisë janë një pengesë kryesore jo vetëm për marrëdhëniet bilaterale, por edhe për bashkëpunimin rajonal.

Fushata e refuzimit të njohjes së pavarësisë së Kosovës që Serbia ka zhvilluar prej

kohësh kundër shtetit më të ri të Europës ngjall dyshime në lidhje me angazhimin e Beogradit për të qenë një lojtar rajonal konstruktiv dhe dëmton premisat e një “mini Schengen” gjithëpërfshirës.

Pa përfshirjen e vendeve të tjera – jo më pak Kosovën, e cila kufizohet me Maqedoninë e Veriut, Serbinë dhe Shqipërinë – nisma do të ofrojë vetëm një format trepalësh për zgjidhjen e çështjeve bilaterale.

Persiatje ekonomike e kufizuar Kampionët e idesë “mini Schengen” e prezantojnë atë si një mënyrë për të nxitur bashkëpunimin ekonomik dhe mundësi të reja ekonomike, por sa efektive mund të jetë me të vërtetë ajo?

Deri më tani, presidenti serb Aleksandër Vuçiç është i vetmi lider që ofron një arsyetim ekonomik.

Në fjalën e tij për popullin serb, Vuçiç argumentoi se nisma është më përfituese për Serbinë për shkak për shkak të tregut më të madh dhe më konkurrues të vendit.

Kjo është në shumë aspekte e vërtetë, pasi Serbia është ekonomia më konkurruese dhe tregu më i madh i të gjitha vendeve të Ballkanit Perëndimor. Por pyetja atëherë është: Pse duhet të regjistrohen Shqipëria dhe Maqedonia e Veriut – apo vendet e tjera të Ballkanit- në këtë gjë?

Për më tepër, çfarë përfitimesh shtesë ekzistojnë për marrëveshjet ekzistuese midis vendeve?

Disa nga këto shqetësime u theksuan nga Ministrja e Ekonomisë e Malit të Zi, Drag-

ica Sekuliç, e cila tha pas Samitit të Ohrit se vendi i saj nuk ishte i interesuar të bashkohej. Ajo argumentoi se shumica e vendeve të rajonit tashmë lejojnë një sasi të caktuar lirie lëvizjeje falë marrëveshjeve bilaterale.

Ajo gjithashtu vuri në dukje se vendet e Ballkanit Perëndimor janë pjesë e Marrëveshjes së Tregtisë së Lirë të Europës Qendrore (CEFTA), e cila garanton një shkallë fluksi të lirë të njerëzve dhe mallrave.

Kur eksporton brenda rajonit të CEFTA, pengesat më të rëndësishme janë pengesat administrative, përkatësisht procedurat doganore.

Plani “mini Schengen” do t’i hiqte këto pengesa administrative, por kjo nuk është aspak një aspiratë themelore. Procedurat më të mira doganore dhe udhëtimi pa pasaporta, në një farë mase tashmë ekzistuese në baza bilaterale, nuk janë të mjaftueshme për të justifikuar të gjithë këtë reklamë.

Drejt samitit të radhës Ndërsa samiti tjetër po afron, ka mundësi për të adresuar pyetje të ligjshme përreth projektit dhe për të bërë përmirësime.

Së pari, që të merren seriozisht, iniciatorët duhet të adresojnë çështjen e përfshirjes që qëndron në zemër të iniciativës.

Pjesa më e madhe e përgjegjësisë për ta bërë këtë varet nga lidershipi serb.

Serbia dhe Kosova do të duhet të zgjidhin mosmarrëveshjet e tyre. Ndërkohë, nën kujdesin e “mini Shengenit”, Serbia mund të angazhohet për një rol më konstruktiv duke ndalur fushatën e saj agresive

Takimi i liderëve të Ballkanit Perëndimor në Ohër. Foto: Facebook/Zoran Zaev.

“për tërheqjen e njohjes së Kosovës” dhe duke ulur retorikën e saj armiqësore.

Kjo do të lejonte të paktën që Kosova të ulet në tryezë. Ajo do të shërbente gjithashtu si një shenjë mirëbesimi që mund të theksojë potencialin e nismës për të qenë me të vërtetë transformuese për rajonin.

Në të njëjtën kohë, që ajo të jetë e qëndrueshme dhe pasuese, “mini Schengen” duhet të institucionalizohet dhe të shkojë përtej qasjes nga lart-poshtë.

Ndërkohë që përfshirja e partnerëve të BE-së është thelbësore në këtë drejtim, iniciatorët duhet të tregojnë se si projekti mund të ndihmojë rajonin të afrohet drejt anëtarësimit në BE. Mbështetja nga partnerët e BE mund të jetë drejt harmonizimit të tregjeve të Ballkanit Perëndimor me atë të BE-së.

Kjo mund të vijë jo vetëm përmes udhëzimit dhe mbështetjes institucionale, por edhe përmes paketave ekonomike që do të ndihmonte në rritjen e konkurrencës së të gjitha tregjeve në të, duke lehtësuar gjithashtu rrezikun që ekonomitë më të vogla të rajonit të mbizotërohen nga ato më të mëdha.

Në fund, mbështetja nga partnerët e BEsë mund të vijë me kushte të bashkangjitura dhe me angazhime në lidhje me investimet e huaja.

Kjo do të garantonte që “mini Schengen” nuk do të shfrytëzohet nga lojtarët e huaj – veçanërisht Rusia, Kina dhe Turqia – që kërkojnë të depërtojnë në tregjet e Ballkanit Perëndimor dhe të përzihen në çështjet e Ballkanit.

10

Dhjetor 2019

INVESTIGIM

Tregu i punës mbyllet në mënyrë të paligjshme për personat me aftësi të kufizuar Personat me aftësi të kufizuar në Shqipëri kanë dy herë më tepër gjasa të mbeten jashtë forcës së punës, për shkak të mosrespektimit të ligjit nga institucionet shtetërore dhe kompanitë private.

ELISA GJERANI, OLA MITREI | BIRN | TIRANË

A

ndit Cani shkon 2-3 herë në javë në zyrat e Bashkisë së Gramshit, edhe pse nuk punon aty. 32 – vjeçari i diplomuar për gazetari dhe komunikim, zotëron gjithashtu një diplomë të nivelit Master në marrëdhënie me publikun.

“Kam takuar kryetarin e ri të bashkisë, që në kohën që ka qenë kandidat, dhe më premtoi që do ta merrte në konsideratë problemin tim,” tha Cani, i cili prej tre vitesh kërkon një vend pune.

“Në vitin 2016 kam dërguar kërkesë pranë Bashkisë Gramsh. Unë jam informuar dhe në këtë qytet nuk ka mbaruar askush këtë degë. Ata më thanë je jashtë profilit, do shohim strukturën në 2017-ën, në 2017 më thanë ‘do shikojmë strukturën në 2018’, e kështu me radhë,” shtoi Cani, i cili përket komunitet të personave që nuk shikojnë.

Legjislacioni shqiptar vendos detyrime konkrete për punëdhënësit në sektorin publik dhe atë privat, në drejtim të punësimit të personave që i përkasin kësaj kategorie.

Megjithatë, të dhënat e mbledhura nga BIRN nëpërmjet kërkesave për të drejtë informimi nga ministritë e linjës dhe bashkitë kryesore në vend, tregojnë se ligji nuk zbatohet.

Inspektorati Shtetëror i Punës pranon se ligjet nuk zbatohet as nga nga kompanitë private, ndërkohë që shtoi se edhe vendosja e masave administrative ndaj punëdhënësve, që nuk e plotësonin detyrimin për të punësuar persona me aftësi të kufizuar, ka qenë e pamundur.

Ekspertët dhe aktivistë për të drejtat e punës për personat me aftësi të kufizuara ankohen se qeveria bën shumë pak për t’i siguruar qasje dhe qëndrueshmëri kësaj kategorie sociale vulnerabël në tregun e punës.

Ato kërkojnë plotësimin e kuadrit rregullator me aktet nënligjore dhe trajnimin e inspektorëve të punës për zbatimin e legjislacionit, ndërkohë që nënvizojnë se qeveria duhet të krijojë kushte tw favorshme për bizneset dhe kompanitë që punësojnë persona me aftësi të kufizuara dhe të investojë më shumë në shkollim e tyre.

Ndërkohë, Bashkia e Gramshit i tha BIRN se edhe këtë vit në strukturën e këtij institucioni nuk kishte vende të lira pune, që i përgjigjeshin profilit akademik të Andit Canit.

“I kemi shqyrtuar por duhet parë edhe profili i arsimit, kjo sepse pozicionet e punës duhet të përshtaten me profilin e arsimit,” tha Joana Zani, përgjegjëse e burimeve njerëzore në Bashkinë Gramsh.“Gjithsesi në strukturën e vitit 2020 pritet që të parashikohen disa vende për t’iu përgjigjur disa personave për punësim,” shtoi ajo.

Shteti shkel ligjin Sipas një publikimi të Institutit Kombëtar të Statistikave, INSTAT, me titull “Profili i personave me aftësi të kufizuar në Shqipëri”, 6.2% e popullsisë në moshë madhore në vend ka deklaruar se ka të paktën një aftësi të kufizuar, ndërkohë që ata kanë dy herë më tepër gjasa të jenë jashtë forcës së punës sesa personat e tjerë. Sipas të njëjtit dokument, 1 në 5 të rinj (15-24 vjeç) me kufizime në shikim është në kërkim të punës, por e kanë të pamundur të gjejnë një të tillë.

“Për nga numri i personave me aftësi të kufizuar, punësimi i tyre është thuajse inekzistent,” thotë për BIRN Sinan Tafaj, ishkryetar i Këshillit Kombëtar të Personave me Aftësi të Kufizuar. Sipas një studimi të

kryer nga Shoqata e të Verbërve të Shqipërisë, vetëm 5% e personave të kësaj kategorie janë të punësuar në vend.

Kryetari i Shoqatës së Personave me Dëmtime të Shtyllës Kurrizore të Shqipërisë, Sokol Murataj shprehet se edhe për këtë kategori personash me aftësi të kufizuar, punësimi është kthyer në një makth.

“Për fat të keq, situata e punësimit në Shqipëri për paraplegjikët, por dhe për grupet e tjera veçanërisht të verbërit, është mjaft problematike,” tha ai.

Sipas ligjit “Për nxitjen e punësimit”, çdo punëdhënës duhet të punësojë një person që i përket kategorisë së personave me aftësi të kufizuar në çdo 25 punonjës të parë dhe nga një person shtesë për çdo 50 punonjës të tjerë të ndërmarrjes. Por të dhënat e mbledhura nga BIRN tregojnë që ky detyrim nuk respektohet as nga institucionet publike dhe as nga kompanitë private.

Në 7 ministri të linjës ku BIRN arriti të siguronte të dhëna, kishte vetëm 9 persona me aftësi të kufizuara të punësuar mes mijëra punonjësve.Tre nga këto institucione – Ministria e Kulturës, Ministria e Mjedisit dhe Ministria e Drejtësisë, pa përfshirë institucionet në varësi, nuk kishin të punësuar asnjë person me aftësi të kufizuar. Edhe pse këto ministri kanë bërë qindra punësime gjatë dy viteve të fundit, periudhë gjatë së cilës ka qenë në fuqi ligji “Për nxitjen e

Biznesi social i qendrës Xhonatan punëson të rinjtë me aftësi të kufizuara | Foto : BIRN

punësimit”, kuotat për punësimin e personave me aftësi të kufizuara nuk janë respektuar.

Pasi dëgjoi thirrjen e kryeministrit Edi Rama në janar të këtij viti, Kristiana Sterjo vendosi të aplikojë në platformën e punësimit të studentëve ekselentë në administratën shtetërore.Në moshën 6-vjeçare, Kristiana u diagnostikua me leuçemi, çka e detyroi t’i nënshtrohej terapisë që e shëroi nga sëmundja, por i shkaktoi efekte anësore, duke e lënë në karrocë me rrota.Megjithë vështirësitë me të cilat e ka përballur jeta, ajo ka përfunduar studimet për të Drejtë Civile dhe Tregtare me mesatare 9.3, por fatkeqësisht nuk arriti të shpallej fituese, pasi kuotat e punësimit që parashikohen në ligj nuk respektohen.

“Shpresoj te aplikimi i dytë të bëhet diçka, përderisa e kam bërë të qartë dhe pjesën që jam me aftësi të kufizuar”, tha ajo. “Ishte një mbledhje që zhvillohej dhe thanë se do e marrin parasysh për fazën tjetër,” shtoi 24-vjeçarja, por edhe rezultatet e konkursit të 25 tetorit nuk e listuan përsëri mes 143 fituesve.

Situata e punësimit për personat me aftësi të kufizuara është njësoj e zymtë edhe në pushtetin vendor.Të dhënat e siguruara nga BIRN nga 17 bashki tregojnë se në total kishin vetëm 44 të punësuar me aftësi të kufizuara. Gjashtë nga 17 njësitë e qeverisjes vendore që iu përgjigjën kërkesës së BIRN për informacion, kishin zero të punësuar me aftësi të kufizuara. Bashkitë me numrin më të lartë të punësuarve me aftësi të kufizuar ishin Pogradeci, Gramshi dhe Mirdita, me një total prej 22 punonjës nga kjo kategori sociale. Nga 11 bashkitë që deklarojnë të punësuar me aftësi të kufizuara, Tirana ka numrin më të ulët në raport me totalin e punonjësve, me vetëm dy persona me aftësi të kufizuar nga 6815 të punësuar.

Vakuum ligjor për sektorin privat Qendra “Xhonatan”, e cila përkrah personat me sindromën ‘down’ hapi dy vite më parë një bar kafe, ku punësoi një të ri me

Dhjetor 2019

11

Nr. i personave me aftësi të kufizuar të punësuar

Andit Cani, i diplomuar pë gazetari dhe marrëdhënie me publikun, prej vitesh kërkon një punë në bashkinë Gramsh | Foto : BIRN

aftësi të kufizuara në pozicionin e kamarierit. Punësimi i Besit ishte pjesë e programit kombëtar të punësimit për personat me nevoja të posaçme, por tashmë kontrata e tij ka mbaruar së bashku me programin që e mbështeste.

“Kontrata e Besit për fat të keq ka mbaruar më 15 shtator dhe ky program gjithashtu, ndaj ne tani ofrojmë kurse pavarësie për të rinjtë e qendrës, që të mund t’i integrojmë në vende të tjera pune,” shprehet Gracian Tili, menaxher pranë qendrës ‘Xhonatan”.

‘Po presim përgjigje nga disa biznese dhe lokale që ne kemi kontaktuar për të bërë të mundur punësimin dhe integrimin e këtyre të rinjve me sindromën down,” shtoi ai.

Paralelisht me kërkesën për punësimin në shtet, Kristiana Sterjo është interesuar dhe ka aplikuar në vende të ndryshme pune në sektorin privat, por edhe këto përpjekje kanë dështuar.

“Përgjigja e parë që kam marrë pasi iu kam thënë për sëmundjen time, ka qenë që nuk kemi infrastrukturën e nevojshme, për shembull jemi në kat të 4-t, 5-të nuk kemi ashensor,” tregon ajo.

Ngjashëm me sektorin publik, edhe sektori privat nuk i zbaton kuotat për punësimin e personave me aftësi të kufizuara.

Sipas të dhënave nga Shërbimi Kombëtar i Punësimit, gjatë vitit 2018 është bërë i mundur punësimi i 138 vetëve, ndërkohë që për 2017-ën ky numër ishte rreth 56% më i ulët, me vetëm 78 të punësuar në total.

Irida Qosja, përgjegjëse e Sektorit të Inspektimit për Marrëdhëniet në Punë pranë Inspektoriatit Shtetëror të Punës i tha BIRN se ky institucion ka hasur problematika të theksuara në drejtim të zbatimit të ligjit për shkak të moskrijimit të Fondit Social të Punësimit, ku punëdhënësi mund të derdhte një pagë minimale, në rast se nuk përmbushej detyrimi për punësimin e PAK. “Moskrijimi i fondit bënte vakuumin ligjor, që punëdhënësit t’i shpëtonin këtij detyrimi duke mos e adresuar deri në fund çështjen,” tha Qosja.

“Vetë Inspektorati, institucioni që ngar-

kohet për zbatimin e këtij ligji dhe që ligji i jep të drejtën të vendosë sanksione ligjore për moszbatimin e tij, në kuadër të këtij vakuumi ligjor e kishte të pamundur të ushtronte kompetencën e vet, plotësisht,” shtoi ajo.

Sipas Qosjas, këto problematika pritet të zgjidhen me ligjin e ri, që ka hyrë në fuqi në muajin mars të këtij viti. Megjithatë, edhe ky ligj mbetet i pazbatueshëm për shkak se nuk janë miratuar aktet nënligjore.

“Ligji i ri ka bërë një rivlerësim të kuotës.

Sesi do jetë fondi dhe kush do të jetë fondi, do të përcaktohen me udhëzim të ministrit, që është akti nënligjor plotësues i ligjit “Për nxitjen e punësimit”, por që në këtë ligj është parashikuar të mbyllen brenda 12 muajve nga hyrja në fuqi,” tha Qosja.

“Jemi në situatën që ligji ka nevojë të plotësohet për të gjetur zbatimin e plotë,” shtoi ajo.

Ligj i ri, probleme të vjetra Ndryshe nga Qosja, ekspertët i kritikojnë ndryshimet e ligjit “Për nxitjen e punësimit”, të miratuara në mars të këtij viti, pasi sipas tyre shanset për punësimin e personave me aftësi të kufizuar janë ulur.

“Ligji për nxitjen e punësimit, në vend që të përmirësohej, u përkeqësua,” tha

Sokol Murataj. “Para ndryshimeve, kuotat e punësimit të PAK ishin 1 për çdo 25 punonjës, ndërkohë që ligji i ri vendos konceptin e “personit shtesë për çdo 50 punonjës të tjerë,” shtoi ai.

Kritik për ndryshimet e fundit të legjislacionit është dhe ish-kryetar i Këshillit Kombëtar të Personave me Aftësi të Kufizuar, Sinan Tafaj.

“Këto janë lojëra shifrash, të cilat e kanë përkeqësuar jo për faktin se 2 në 75 në një biznes është më mirë se 1 në 25, por çështja është se sa biznese ka në Shqipëri që kanë nga 75 punonjës,” argumenton ai. “Pra, çështja është që duke e rritur, ka diçka pozitive sepse i bëhesh më pak barrë biznesit, por nga ana tjetër është reduktuar mundësia me 3 herë e gjetjes së kompanive që e kanë këtë numër,” shtoi Tafaj.

Ekspertët kritikojnë dhe formën e përzgjedhur nga qeveria për zbatimin e kuotave dhe detyrimin për derdhjen e një page minimale në Fondin Social të Punësimit.Sipas tyre, shteti ka vendosur të gjobisë bizneset private që nuk punësojnë persona me aftësi të kufizuara, por për veten e vet, nuk tregon asnjë lloj dëshire për t’i punësuar dhe për t’i besuar përgjegjësitë. “Është një masë, që jo vetëm është drastike, por është edhe e paarsyeshme sepse marrja në punë e një PAK do të thotë së pari krijimin e kushteve të punës. Por, këto lloj kostosh nuk mund t’ia ngarkosh biznesit,” tha Tafaj.

“Shteti duhet të marrë masa sesi do t’i përshtasë këto, çfarë duhet të paguajë shteti e çfarë do të marrë përsipër. Në rast se privati i krijon të gjitha kushtet dhe më pas për arsye jo të përligjura refuzon, atëherë mund të gjobitet, por jo t’i vesh atij ngarkesa drejtpërsëdrejti,” shton ai.

Edhe për Muratajn, masat administrative rënduese ndaj privatit nuk janë mënyra më e mirë për t’i integruar në tregun e punës personat me aftësi të kufizuara.

“Kjo masë është e padrejtë, sepse është shteti i pari duhet të plotësojë detyrimet e veta si formimi profesional, përshtatja e ven-

Kristina Sterjo, juriste e diplomuar me rezultate të larta, përballet me sfidën e punësimit | Foto : BIRN

deve të punës,” tha ai.“Pra haptas, shteti punësimin tonë e konsideron si barrë, të cilën synon ta shkarkojë tek punëdhënësit,” shtoi Murataj.

Sipas tyre, qeveria duhet të ndërmarrë politika serioze në drejtim të punësimit të personave me aftësi të kufizuar, duke patur parasysh edhe nivelin e tyre arsimor.

“Institucionet përgjegjëse nuk kuptojnë një fakt, që personat me aftësi të kufizuar duhet të jenë konkurrues në treg dhe për të qenë konkurrues, ata duhet të përgatiten profesionalisht,” tha Tafaj.

Gjithashtu, sipas Tafajt një fushë tjetër ku duhet punuar nga ana e qeverisë është vetëpunësimi.

“Ne kemi të verbër, që janë profesionistë të mirë në fusha të ndryshme si: fizioterapi, avokati, në arte, por mundësia e vetëpunësimit të tyre është reduktuar, sepse shteti nuk i mbështet realisht në përpjekjet e tyre,” nënvizoi ai.

Megjithë debatet për ndryshimet ligjore, Plejada Gugashi, eksperte për të drejtat e punës pranë qendrës ‘Olaf Palme’ shprehet se rëndësi ka plotësimi i ligjit me aktet nënligjore.

“Procesi i plotësimit të kuadrit ligjor me aktet nënligjore si dhe bërja funksionale e institucioneve të parashikuara nga ligji, duhet të përshpejtohet,” tha ajo.

Sipas Gugashit, gjithashtu ka nevojë edhe për trajnimin e inspektorëve të punës për zbatimin e legjislacionit sa i përket personave me aftësi të kufizuar dhe kontroll i vazhdueshëm kundrejt entiteteve nga ana e Inspektoriatit të Punës për zbatueshmërinë e legjislacionit të punës.

“Sidomos qartësimi dhe zbatimi efikas i sanksioneve administrative për rastet kur parashikimet ligjore për këtë kategori nuk zbatohen,” theksoi ajo.

Sokol Murataj thotë se për personat me aftësi të kufizuar, punësimi është më shumë se një rrogë, por shërben gjithashtu për ta integruar këtë kategori sociale në shoqëri.

“Kur ne punësohemi do të thotë që shoqëria na ka pranuar si pjesëtarë aktivë të saj,” tha ai.“Fenomeni i punësimit për ne, përveç domethënies që ka për gjithë të tjerët, përmban në vetvete së pari, respektim dhe mbrojtje të dinjitetit njerëzor, por edhe rritjen e nivelit të standardit socialekonomik,” shtoi Murataj.

Kristiana Sterjo, juristja e re e diplomuar me rezultate të larta bën thirrje që shoqëria mos t’i kthejë shpinën personave me aftësi të kufizuar.

“Mund të jetë vetëm një grup njerëzish të tillë, por mos harroni se jetës asnjëherë nuk i dihet: nesër mund të jesh ti ose një nga familjarët e tu në këtë pozicion,” tha ajo.

“Këtë pozicion, mbase nuk mund të kuptosh pa qenë vetë, por është e rëndësishme që të kemi një mbështetje, sepse edhe ne vlejmë”, përfundoi Kristiana

12

Dhjetor 2019

INVESTIGIM

Ikja e trurit: A do t’i fikë dritat mjeku i fundit që largohet nga Kosova?

BIRN zbulon pasojat alarmuese që ka emigrimi në sistemin shëndetësor të Kosovës – që është përkeqësuar edhe më shumë nga industria private që po rrëmben staf mjekësor për eksport në Gjermani.

SHKUMBIN AHMETXHEKAJ | BIRN | GORANCE, IVANKOVO, NUREMBERG, MYNIH, PRISHTINË, ZAGREB

D

ikur u dorëzua. Udhëtimet e lodhshme e të gjata për në punë e bindën që të marr vendimin e padëshiruar. Blerim Berisha ishte kardiolog në Qendrën Klinike Universitare të Kosovës në kryeqytetin, Prishtinë, ku punonte ditë pas dite duke ekzaminuar elektrokardiogramet dhe ultratingujt. Pas një turni tetë-orësh, ai hipte në një makinë rrangallë dhe udhëtonte për 60 kilometra përgjatë rrugës M9 për në qytetin e Klinës, në perëndim të Prishtinës, ku jetonte me gruan, vajzën dhe djalin.

Në të vërtetë, nuk është se arrinte t’i shihte shpesh ata. Kjo pasi që mënyra e vetme për të mbuluar shpenzimet e jetës dhe specializmit ishte që të punonte në turne nate në burgun e Dubravës, 30 kilometra më tutje. Pastaj kthehej në shtëpi sa për të ngrënë e pushuar pak dhe sërish drejt Prishtinës për ta nisur sërish nga fillimi.

“Nganjëherë më dukej se nuk do të arrija kurrë të ngopesha me gjumë,” rikujton ai. “E aq më pak të kisha kohë të kaloja me familjen.”

Këto ditë, Berisha, 42, shkon në punë me makinë përgjatë rrugëve me shtëpi gjysmë prej druri në qytezën piktoreske të Pegnitzit, pranë qytetit gjerman të Nurembergut, ku punon si kardiolog në spitalin kryesor të zonës. Ai fiton dhjetë herë më shumë se sa në Kosovë dhe kalon fundjavat duke vizituar vendbanime historike bashkë me gruan dhe fëmijët. Pesë vjet pasi mori stetoskopin dhe u zhvendos në Gjermani, Berisha nuk është bërë pishman.

“Vendimi për të ardhur këtu ishte shumë i vështirë, po nuk kisha zgjidhje tjetër,” tha ai, teksa më priti për intervistë në shtëpinë e tij në Nuremberg.

Ndërsa orët e gjata të punës dhe udhëtimi i përditshëm e lodhën shumë, diagnoza që ai i bëri sistemit shëndetësor të Kosovës është ajo që i ndryshoi mendjen përfundimisht.

“Korrupsioni, mungesa e perspektivës dhe nepotizmi në institucionet publike po vrasin të ardhmen e vendit,” tha ai.

Berisha është një nga qindra mjekë të Kosovës që kanë shkëmbyer pagën e ulët dhe stresin e lartë për jetë më të mirë jashtë vendit. Shumica shkojnë në Gjermani, vend që njeh diplomat mjekësore të Kosovës. Ndërsa rruga e migrimit bëhet më e lehtë për mjekët, infermierët dhe punonjësit e tjerë të shëndetësisë në Kosovë, BIRN zbuloi përmasa të gjera të ikjes së trurit në shtetin më të ri të Evropës. Në një vend që ka një nga densitetet më të ulëta të mjekëve në kontinent për kokë banori, një mjek emigron çdo dy ditë ndërsa dy infermierë largohen çdo ditë, bazuar nga të dhënat e Odës së Mjekëve dhe Odës së Infermierëve.

Emigrimi vjen me një kosto: qendrat e mjekësisë gradualisht po zbrazen nga stafi, pacientët po përballen me mungesë përkujdesje primare ndërsa shkollimi i ofuar publik po shkon huq.

Dhe pastaj është kostoja për taksapaguesit – pa-

si vlerësohet se arsimimi i një mjeku tjetër kushton rreth 100 mijë euro.

“Stuhia po vjen,” thotë Afrim Blyta, një profesor i neuropsikiatrisë në Fakultetin e Mjekësisë në Universitetin e Prishtinës.

“Mund të them se 95 për qind e studentëve po mësojnë gjermanisht dhe synojnë të shkojnë në Gjermani. Shumë shpejt Kosova do të përballet me një mungesë akute në staf mjekësor.” Ekspertët e shëndetësisë fajësojnë sistemin në përgjithësi si shkaktar kryesor, duke u nisur nga pagat e ulëta dhe mungesa e perspektivës për punësim në Kosovë, shto këtu edhe kërkesën e jashtëzakonshme për staf mjekësor në Gjermani, vendi që është ekonomia më e madhe në Evropë por që po përballet me plakje të popullsisë.

Por një fenomen më pak i njohur po ushqen gjithashtu largimin: një industri private në lulëzim, qëllimi i vetëm i së cilës është të tërheqë punonjësit e gatshëm të shëndetësisë për t’i dërguar në Gjermani. Nga kolegjet private tek kompanitë e shumta të ‘etura’ për rekrutim e deri tek marrja e certifikatave false të gjuhës gjermane, BIRN hedh dritë mbi këtë treg në përgjithësi të parregulluar të eksportit të punëtorëve shëndetësor. Kritikët thonë se pasojat e kësaj do të jenë zbrazja e vendit si dhe promovimi i sasisë përkundrejt cilësisë, që do të ketë pasoja serioze për sektorin e shëndetit publik.

Mjekë pa kufij Në Gorance, një fshat i strukur në kodrat e Kosovës së jugut, vendësit janë mësuar me mjekët që i ikin për në Gjermani. I fundit iku shumë muaj më parë dhe banorët thonë se kanë pak shpresa për një zëvendësim të shpejtë. Në qendrën mjekësore, infermierja Sevime Shkreta bën çfarë të mundet për t’u përkujdesur për të sëmurët. Ajo është ndihmëse me një termometër dhe për të lidhur fasha rreth plagëve të vogla. Por shpesh asaj i duhet të dërgojë pacientët për qendrën shëndetësore të Hani i Elezit.

Ky nuk është një opsion për familjen e 65 vjeçares Arife Berisha. Ajo vuan nga hipertensioni ndërsa bashkëshorti i saj ka probleme me zemrën e vjehrra vuan nga diabeti.

“Ne nuk kemi mundësi të udhëtojmë për në Han të Elezit për shkak se nuk kemi makinë dhe fëmijët i kam të papunë,” tha ajo ndërsa infermierja Shkreta i mati tensionin.

Në të gjithë vendin me 1.8 milionë banorë, disa qendra shëndetësore që dikur ishin të zhurmshme janë kthyer në zyra fantazmë. Edhe spitalet rajonale në qytetet perëndimore të Pejës dhe Gjakovës u detyruan të mbyllin njësi. Në të gjithë vendin, 4,100 mjekë ushtrojnë këtë profesion, sipas Odës së Mjekëve, Kjo do të thotë se vendi ka 2.3 mjekë për 1 mijë banorë, një nga normat më të ulëta mes 47 vendeve që përbëjnë Këshillin e Evropës (Kosova ende nuk është anëtare e kësaj organizate). Vendet e vetme që kanë raport edhe më te keq janë Shqipëria (1.2),

Një infermiere po i mat tensionin Arife Berishës, 65, në fshatin Gorance të Kosovës. Foto: Shkumbin Ahmetxhekaj

Turqia (1.8) dhe Bosnjë e Herzegovina (2.0), sipas të dhënave të Organizatës Botërore të Shëndetësisë. Në kontrast me këtë, Gjermania ka 4.2 mjekë për 1 mijë banorë ndërsa Suedia ka 5.4.

Pleurat Sejdiu, kreu i Odës së Mjekëve të Kosovës, thotë se vendi ka nevojë për së paku 5 mijë mjekë për të plotësuar standardet e rekomanduara nga Organizata Botërore e Shëndetësisë. Kjo do të thotë se ka nevojë edhe për 900 mjekë të tjerë përveç ekzistuesve. Por statistikat tregojnë nivele alarmuese. Ndërsa vendi arsimon 150 mjekë në vit, së paku 180 mjekë ikin, shpjegoi Sejdiu. “Shumica e tyre kanë në plan të ikin nga Kosova, pavarësisht faktit se ata do të duhet të kalojnë përmes trajnimeve dhe praktikave shtesë në vendin pritës,” tha Sejdiu. Përgjatë vitit të fundit, ai mori 176 kërkesa nga mjekët për certifikata për të kaluarën etike dhe profesionale, të cilat kërkohen ligjërisht për të marrë punë jashtë vendit. Suzana Manxhuka Kërliu, dekane e Fakultetit të Mjekësisë në Universitetin e Prishtinës, është gjithashtu e bombarduar nga kërkesa për certifikata nga studentë të shkuar dhe aktualë që po kërkojnë të emigrojnë.

“Ana negative është që fuqia jonë mendore po largohet,” tha ajo. “Në anën pozitive, ajo që ne po ofrojmë në treg po vlerësohet pozitivisht, por për ne kjo është keq për shkak se do të përballemi me mungesa.” Ajo shtoi se pothuajse të gjithë studentët e mjekësisë në Universitetin e Prishtinës po ndjekin kurse private për të mësuar gjuhën gjermane, në përgatitje për emigrim.

“Nuk mund t’i kërkosh dikujt të qëndrojë vetëm për patriotizëm,” tha ajo. “Jo nëse ne nuk ofrojmë kushte të mira pune dhe studimi.” Ironia është se pavarësisht deficitit në mjekë, shumë të diplomuar në mjekësi nuk po arrijnë të punësohen në Kosovë. Oda Dhoma e Mjekëve thotë se Kosova ka prodhuar 440 mjekë të kualifikuar të cilët nuk kanë gjetur punë — së paku jo në atdhe.

Ekspertët ia hedhin fajin një kulture nepotizmi në një vend që shpenzon vetëm 220 milionë euro në vit në kujdes shëndetësor, sipas Ministrisë së Shëndetësisë. Kjo i bie 122 euro për person, në krahasim me 5 mijë euro që shpenzohen në Gjermani. “Nëse nuk ke njohje, është e vështirë të gjesh një vend pune apo një vend në programet e specializimit,” thotë Blerim Syla, kryetar i Federatës së Sindikatave të Shëndetësisë në Kosovë.

Por edhe ata që kanë kontrata pune, janë me dy mendje. Një hulumtim i kohëve të fundit nga Oda e Mjekëve zbuloi se arsyeja kryesore se pse stafi mjekësor synon migrimin janë kushtet e këqija të punës, pasuar nga mungesa e mundësive për zhvillim profesional. Vetëm pas këtyre renditet faktori i pagave të ulëta. Flamur Llabjani, 34, është një i pakënaqur tipik. I diplomuar prej pesë

vitesh, ai është afër përfundimit të specializimit në gastroenterologji në Qendrën Klinike Universitare të Kosovës, në Prishtinë, ku punon cdo ditë, duke udhëtuar nga qyteti i Ferizajt, 40 kilometra në jug. “Për fat të keq, mjekët më me eksperiencë që supozohet se duhet të na mësojnë neve dhe të na japin dijen që kanë, nuk po e bëjnë këtë, me ndonjë përjashtim” tha ai. Llabjani ka frikë se do të përfundojë specializimin pa mësuar si të kryejë procedurat bazë të diagnostikimit, të tilla si gastroskopinë dhe kolonoskopinë. Ai pret që të ketë angazhime shtesë në Gjermani në kuadër të specializimit.

“Unë kam qenë kategorik kundër largimit,” tha ai. “Tani e shoh se edhe shokët e mi më të ngushtë që m’u lutën të mos e bëja, janë vetë duke menduar të ikin.”

Biznesi po lulëzon Gjermania ka nevojë për rreth 70 mijë mjekë dhe infermierë më shumë nga 500 mijë që ka aktualisht, thotë ministria e shëndetësisë së Gjermanisë. Rreth një e dhjeta e forcës punëtore vjen nga jashtë, tërhequr në një vend që shpenzon më shumë në shëndet publik se sa çdo vend tjetër në Evropë — 351.7 miliardë euro më 2016, sipas agjencisë evropiane të statistikave, Eurostat. Vetëm një pjesë shumë e vogël e mjekëve të huaj në Gjermani janë nga Kosova. Oda Gjermane e Mjekëve jep shifrën 292 deri me 31 Dhjetor 2018, megjithëse Oda e Mjekëve të Kosovës thotë se janë më shumë se 450. Sado të vogla duken këto shifra në krahasim me popullsinë e Gjermanisë prej 84 milionësh, ato janë gjithsesi një pjesë e konsiderueshme e forcës punëtore të shëndetësisë në Kosovë. Dhe ekspertët thonë se portat e shkarkimit në Kosovë janë duke u hapur – veçanërisht sa i përket infermierëve.

Kosova ka rreth 27 mijë infermierë të certifikuar, sipas Dhomës së Infermierëve, megjithëse vetëm 21 mijë janë të punësuar në vend. Shanset janë se shumë nga ta mund të jenë duke punuar në Gjermani. Dhe shumë të tjerë janë rrugës. Më 2016, Kosova lejoi kolegjet private të fillojnë të arsimojnë infermierë dhe mami në masë. Gjashtë të tilla aktualisht funksionojnë krahas dy universiteteve publike që ofrojnë studime në mjekësi.

Ndërsa kolegjet private mund të pranojnë studentë pa limit, universitetet publike kanë një kufi prej 50 studentësh në vit për secilin nga institucionet, tavan i vënë nga Agjencia e Kosovës për Akreditim (AKA), e cila mbikëqyr standardet e arsimit të lartë. Hyrja e kolegjeve private në skenë ka sjellë një shpërthim të stduimeve në infermieri.

Pothuajse menjëherë, këto drejtime tjekaluan ekonominë dhe juridikun si zgjedhjet më të pëlqyera të të rinjve për studime. Më shumë se

Dhjetor 2019 Universitetin e Biznesit dhe Teknologjisë, tha se institucioni i tij investon më shumë në staf dhe infrastrukturë.

“Ne kemi 102 vetë staf vetëm te infermieria,” tha ai. Një analizë nga BIRN i CV-ve të stafeve të publikuara në internet zbulon se të gjitha universitetet publike dhe private ofrojnë studime infermierie me stafe akademike që nuk kanë PhD sipas kërkesave të ligjit. Në shumë raste, pedagogët janë studentë masteri. Në mbrojtje të tyre, institucionet e arsimit të lartë citojnë një urdhër administrativ të lëshuar nga ministria e arsimit më 2017 që i jep atyre një “grejs periudhë pesëvjeçare”, kohë gjatë së cilës duhet të sigurojnë diplomat e nevojshme pasuniversitare. AKA supozohet se monitoron universitetet dhe kolegjet për t’u siguruar se stafi është adekuat, por disa ekspertë vënë në pikëpyetje aftësinë – apo gatishmërinë – e AKA-së për ta bërë këtë.

Në Shtator, Shoqata Europiane për Garantimin e Cilësisë në Arsimin e Lartë (ENQA), një grup me bazë në Bruksel që përfaqëson organizatat e sigurisë, anuloi anëtarësinë e AKA-së me argumentin se nuk po bënte mjaftueshëm për të garantuar standardet. “Nuk ka pasur monitorim apo ndjekje të rekomandimeve të bëra nga rishikimet e mëparshme,” shkroi ENQA në një letër në AKA, e disponueshme online. “Monitorimi është kufizuar vetëm te kërkesat formale, kufizuar te kontrolli më shumë se sa te përforcimi i cilësisë.” Ekspertët thonë se vendimi i ENQA mund ta bëjë më të vështirë për studentët e Kosovës ekujvalentimin e diplomave.

5,700 studentë ishin aktiv në infermieri dhe mami në vitin akademik 2017/18, sipas të dhënave të ministrisë së arsimitstria e arsimit. Gjenerata e parë e studentëve të kolegjeve private do të diplomohet këtë vit – që do të thotë se mijëra infermierë do të jenë në kërkim të vendeve të punës. Kritikët thonë se se kjo valë masive e studentëve në infermieri ngre pikëpyetje mbi kontrollin e cilësisë (shiko kutinë: Një çështje standardesh). “Është e pamundur të arsimosh siç duhet më shumë se 4,000 studentë,” tha Sejdiu nga Oda e Mjekëve. “Unë i shoh ata duke u endur ditë për ditë nëpër korridoret e klinikës, por ata nuk marrin praktikën e nevojshme.”

Një çështje standardesh Ndërsa mijëra studentë synojnë infermierinë si një mënyrë për t’u zhvendosur drejt Gjermanisë, ekspertët e shëndetësisë shqetësohen për rënien e standardeve.

Suzana Manxhuka Kerliu, dekane në Fakultetin e Mjekësisë në Universitetin e Prishtinës, dënoi një vendim të tre viteve më parë nga Agjencia Kosovare e Akreditimit (KAA) për të lejuar universitetet private të pranojnë studentë pa limit në infermieri çdo vit.

“Si mundet që fakulteti ynë të lejohet të pranojë 50 studentë në infermieri ndërsa privatët pranojnë mijëra?” tha ajo. “Është mirë të kesh konkurrencë, por ne duhet t’i kushtojmë vëmendje edhe cilësisë dhe monitorimit të rreptë.”

Kreu i AK-së Gazmend Luboteni tha se vendimi u bazua në një vlerësim se “nevojat e tregut ishin më të larta se sa oferta e Fakultetit të Mjekësisë” pavarësisht faktit se qindra të diplomuar në mjekësi dhe infermieri nuk kanë arritur të gjejnë vende pune në Kosovë.

Lul Raka, profesor i mikrobiologjisë në Universitetin e Prishtinës dhe ish anëtar bordi i AKAsë, tha se Kosova ka shkelur si direktivat e Komisionit Europian ashtu edhe ligjet mbi arsimin e lartë. “Bazuar në direktivat e BE-së, tituj të tillë si mjek, dentist, farmacist, infermier apo fizioterapist mund të jepen vetëm nga një universitet apo universitete që janë të lidhura me institucione shkencore,” tha ai. “Asnjë nga universitetet private nuk e plotëson këtë kusht.” Ajo që shton ankthin mbi standardet janë raportet që tregojnë për ‘rrugë të shkurtra’ të gjetura nga kolegjet private.

“Ata nuk i respektojnë rregullat… Kanë shumë staf me titullin profesor që nuk kanë Phd,” tha Manxhuka-Kerliu. Kolegjet private të cilat zakonisht i faturojnë studentët për 1,000-2,000 euro në vit, përgjigjen duke thënë se Universiteti i Prishtinës nuk ka monopol mbi cilësinë. Fitim Alidemaj, kreu i departamentit të infermierisë në

Ekosistem emigrimi Nuk është koincidencë që një ekosistem i tërë është krijuar për të dërguar punonjësit e shëndetësisë në tregun gjerman. Qindra qendra për kurse gjuhe nëpër Kosovë premtojnë ndihmë për ata që aspirojnë për të emigruar se do të kalojnë testet e gjuhës gjermane që kërkohen për aplikim për vizë pune. Shumë kolegje private kanë kontrata me agjenci punësimi të krijuara për të gjetur staf për spitalet në Gjermani.

Michael Weiss-Gehring, menaxher i infermierëve në spitalin publik Hassberg në qytezën bavareze të Hasfurit, i tha BIRN në korrik, se spitalet gjermane zakonisht paguajnë 6 mijë euro për agjencitë e punësimit për çdo mjek apo infermier që ata e sjellin. Një nga qendrat më të mëdha të gjuhës në Kosovë është InterPersonnel në Prishtinë, e cila ofron 18 muaj kurs falas për gjuhën gjermane dhe praktikë infermierie për rreth 550 studentë në vit – që të gjithë me destinacion Gjermaninë.

Kjo qendër, nxjerr paratë vetëm nga tarifat e rekrutimit nga vet institucionet gjermane. Kursistët duhet të nënshkruajnë një kontratë në të cilën bien dakord se do të gjejnë punë përmes InterPersonnel, e cila bashkëpunon me kompaninë gjermane të burimeve njerëzore Dekra. “Çdo 3 muaj ne hapim konkurs për 140 vende të lira, e pranojmë rreth 3 mijë aplikime,” thotë drejtori ekzekutiv i InterPersonnel Musa Ahmeti. “Ne nuk po kontribuojmë për të zbrazur Kosovën por për të reduktuar papunësinë dhe për t’i ofruar infermierëve një mundësi për jetë më të mirë.”

Duke nuhatur një mundësi, agjencitë e burimeve njerëzore të përqendruara në Kosovë dhe vende të tjera të Ballkanit po shfaqen në të gjithë Gjermaninë.

“Kërkesa nga spitalet është e lartë dhe po rritet shumë,” tha Sadik Shkreli, i cili la Kosovën më 1991 dhe tashmë drejton një kompani rekrutimesh në qytezën Landshut, pranë Mynihut. Ai vlerëson se sjell në Gjermani 50-60 infermierë e mjekë në vit, nga Kosova, Shqipëria, Maqedonia e Veriut dhe Serbia. Por rekrutuesit e burimeve njerëzore munden që së shpejti të gjejnë më pak kërkesë për shërbimet e tyre. Në janar, Gjermania do të lehtësojë kufizimet për profesionistët e huaj që kërkojnë punësim, duke lejuar mjekët dhe infermierët të hyjnë me viza gjashtëmujore në mënyrë që të kërkojnë vetë për punë.

Punëkërkuesve do t’u kërkohet sërish të dinë gjuhën – një pengesë domethënëse për ata që nuk kanë prirje për gjuhë të huaja. Por disa kanë gjetur një rrugë më të shkurtër, ndonëse joetike.

BIRN bisedoj me katër kosovarë që thonë se kanë paguar të tjerë për të kaluar provimin e gjuhës gjermane në vend të tyre. Njëri ishte një infermier 39 vjeçar nga pjesa lindore e vendit, i cili vendosi të shkojë në Gjermani pasi nëna e tij vdiq nga kanceri i gjirit. Një problem me furnizimet me barna në spital bëri që ai të paguante vetë për ilaçet e saj, proces që pothuajse e falimentoi fi-

Blerim Syla, kreu i Sindikatës së Punonjësve të Shëndetësisë, është i shqetësuar mbi pasojat e ikjes së trurit mjekësor. Foto: Shkumbin Ahmetxhekaj

nanciarisht. “Imagjino si është kur ti ki pagë vetëm 400 euro në muaj por të duhet të blesh ilaçe që kushtojnë 5 mijë,” tha ai. “U ndjeva i braktisur. Unë isha vetë i fushës së mjekësisë, por nuk munda të ndihmoja shumë as nënën time.”

Për të aplikuar për vizë pune në ambasadë, infermierit i nevojitej një dëshmi e aftësisë në nivelin B2 në gjermanisht. Ai tha se e gjeti veten duke rënë dakord me dramaturgun britanik Oscar Wild që thotë se “jeta është tepër e shkurtër për të mësuar gjermanisht”. Dhe për 2 mijë euro, ai nuk kishte nevojë ta mësonte gjuhën në atë nivel, duke e marr një certifikatë nga njëra prej qendrave të gjuhës në Serbi. Ekzaminuesit në teste të tilla si Diploma e Gjuhës Austro-Gjermane (OSD) dhe në Institutin Gëte thonë se ata po bëjnë çfarë munden për të parandaluar mashtrime të tilla. “Ofruesit e testit si OSD po dëmtohen shumë rëndë nga mashtrimet e tilla të përshkruara, në lidhje me marrjen e testit të gjuhës,” tha Brigitte Mitteregger, drejtuese e zyrës së Vjenës për OSD në një email.

Raportet për mashtrime kanë shtyrë edhe Ambasadën e Gjermanisë në Prishtinë që të kufizojë listën e qendrave që pranon certifikatat e tyre. Ambasada pranon certifikatat nga OSD dhe Goethe-Zentrum në Kosovë; OSD në Maqedoninë e Veriut dhe në Austri; dhe Instituti Gëte dhe TELC në Gjermani.

“Fusha e minuar” mjekësore e Kroacisë Kosova nuk është vendi i vetëm në Europën Juglindore që përballet me ikjen e trurit mjekësor. Fenomeni prek të gjitha vendet e rajonit, përfshirë anëtarin më të ri të BE-së, Kroacinë.

Oda e Mjekëve të Kroacisë thotë se më shumë se 10% e mjekëve të vendit – rreth 1,700 në total – kanë kërkuar certifikata që nevojiten për të punuar jashtë vendit. “Zakonisht unë them se sistemi shëndetësor kroat është një fushë e minuar për mjekët dhe pacientët dhe se situata po përkeqësohet çdo ditë,” thotë Ljiljana Cenan, një mjeke e Mjekësisë Familjare në fshatin Ivankovo në lindje të vendit. Pasi ka punuar 20 vjet në fshat, Cenan ka siguruar një vend pune në Suedi. Ajo thotë se do të jetë e vështirë për të gjetur një mjek zëvendësues kur ajo të ikë. Njësoj si kolegët e tyre në Kosovë, shumë mjekë kroatë ankohen se kanë mundësi të kufizuara për specializim. Në përpjekje për të ndalur eksodin, Kroacia ka vendosur t’i kërkojë mjekëve në programe specializimi të vijojnë të punojnë në spitalin ku kryejnë specializimin pasi të mbarojnë kursin – ose të paguajnë një gjobë, që varion deri në 135,000 euro. Ivan Bekavac, kreu i Zyrës së Dhomës së Mjekëve për Çështje Ndërkombëtare, tha se ndërsa ai kundërshtonte lidhjen me ‘pranga’ të mjekëve të rinj në këtë mënyrë, vendi përballej gjithsesi me një problem të madh. Ai përmendi shembullin e një spitali në Slavonski Brod që shpalli vende të lira pune për 32 mjekë por mori vetëm shtatë aplikime. “Sistemi ynë i ri tregon se sa mjekë do të dalin në pension brenda pak viteve të ardhshme në secilin rajon, dhe se sa shumë mjekë sipas të gjitha specializimeve i kanë letrat gati për të ikur jashtë vendit,” tha ai.

Kroacia ka rreth 470 mjekë në pension që vijojnë të punojnë me gjysëm orari për shkak se nuk ka mjekë të rinj.

Horizonte të reja Në shkurt, parlamenti i Kosovës miratoi ligj të ri për pagat, që pothujase do të dyfishoj pagat e mjekëve, por ky ligj nuk ka nisur ende të zbatohet. Mjekët në spitalet publike aktualisht marrin mes 600 dhe 750 euro në muaj.

Infermierët do të marrin gjithashtu një rritje me rreth 50% në rreth 600 euro në muaj, nga 400 që e kanë aktualisht. “Bashkë me një

13

përmirësim në kushtet e punës, mjekët e rinj dhe infermierët do të duhet të mendojnë më mirë para se të vendosin të ikin,” tha Basri Sejdiu, drejtor i Qendrës Spitalore Universitare të Kosovës.

Ai shtoi se qendra, e cila menaxhon spitalet rajonale, po punon për të riorganizuar programet e specializimit në të gjithë vendin në mënyrë që vendet e punës të ndahen në mënyrë të drejtë.

Ministria e shëndetësisë synon të rrisë numrin e studentëve të mjekësisë në Universitetin e Prishtinës në 250 nga 150 që janë aktualisht. Në të njëjtën kohë, Gazmend Luboteni, kreu i agjencisë së akreditimit tha se planet për të rivendosur kuota në pranimet në kolegjet private mund të nisin të zbatohen që këtë vit.

Përpjekje të tilla për të mbajtur talentet në vend gjithsesi mund të rrezikohen nga një marrëveshje mes Kosovës dhe Gjermanisë në korrik për të hapur një qendër rajonale për të përgatitur dhe akredituar infermierë nga Kosova, posaçërisht për tregun gjerman.

Qendra, e cila do të ndërtohet në një vend ende të papërcaktuar në Kosovë, do të ofrojë shkollim të financuar nga shteti gjerman, eksperiencë praktike pune dhe kurse të gjuhës gjermane për ata që dëshirojnë të punojnë si infermierë në Gjermani. Në shkëmbim, Gjermania do të ndihmojë Kosovën të fuqizojë sistemin e kujdesit të vet shëndetësor, përfshirë zhvillimin e sigurimit shëndetësor publik.

Kritikët mendojnë se kjo iniciativë do të bëhet mundësi transportimi për ata që kërkojnë një biletë njëdrejtimëshe për në Gjermani.

I pyetur në një konferencë për shtyp nëse qeveria po përpiqej të promovonte migrimin mjekësor, ministri i Shëndetësisë Uran Ismaili tha: “I takon atyre të vendosin nëse duan të kthehen apo jo.” Ndërkohë, për punonjësit e shëndetësisë së Kosovës, opsionet vetëm sa po shtohen, për shkak se edhe vende të tjera po hapin dyert e veta. Ahmeti, drejtori ekzekutiv i InterPersonell, tha se kompania e tij është në bisedime me Kryqin e Kuq Zviceran, i cili certifikon infermierë, “për të hapur një treg të ri në Zvicër”. “Pagat janë jashtëzakonisht të mira dhe fillojnë në 8 mijë franga zvicerane (7200 euro) [në muaj],” tha ai. “Por ata do të duhet të kenë së paku tre vjet eksperiencë pune dhe nivel gjermanishteje B2.” Për mjekët si Blerim Berisha në Pegnitz afër Nurembergut, nuk është e gjitha vetëm për para. I pyetur nëse ka diçka që mund ta shtyjë të kthehet pas në Kosovë, ai u mendua një çast para se të përgjigjej. “Respekt dhe ndershmëri,” tha ai.

Integrim ndërkombëtar Ekspertët japin shumë arsye për të shpjeguar mungesat në punonjës të shëndetësisë në Gjermani, përfshirë norma të ulëta nataliteti si dhe emigrimi i mjekëve e infermierëve të vendit, kryesisht drejt Zvicrës, Britanisë, Shteteve të Bashkuara dhe Austrisë, ku pagat janë më të larta.

Administratorët që përpiqen të mbushin mungesat e 70 mijë punonjësve të shëndetësisë thonë se punësimi nga jashtë vendit nuk është i lehtë për shkak se aplikantët duhet të dinë gjermanisht si dhe të kenë diplomat të njohura dhe të certifikuara. Në rastin më të mirë, procesi mund të marrë 9 deri në 12 muaj.

Menaxherët e spitaleve thonë se integrimi i stafit të huaj mund të jetë gjithashtu një problem.

“Edhe pasi i punësojmë, mund të nevojiten dy vjet për të pasur integrim të plotë të një të punësuari të ri këtu,” thotë Michael Weiss-Gehring, një menaxher infermierësh në Klinikën Hassberg në qytetin gjerman Hasfurt, ku gjysma e të gjithë mjekëve janë jo-gjermanë.

Weiss-Gehring organizon takime të përjavshme, të tipit të ekskursioneve për të ndihmuar stafin të përmirësojë gjuhën dhe të integrohen.

“Gjuha është problemi më i madh që ne kemi, por gjëja tjetër është kultura,” tha ai. “Njerëzit vijnë nga sisteme shëndetësore tërësisht të ndryshme – veçanërisht për infermierët, për shkak se puna e tyre këtu është krejt e ndryshme.”

Ai shtoi: “Shumë pacientë besojnë se mjekët nuk i kuptojnë problemet e tyre.” Alfred Schmitt, një pacient 82 vjeçar në Klinikën Hassberg, tha se atë nuk e shqetësonte fakti që shumë nga stafi nuk janë gjermanë. “Ata kuptojnë nevojat e mija,” tha ai. Por një infermierë shqiptar që punon në qytetin jugor të Mynihut tha se të tjerët nuk ishin kaq tolerantë. “Në një nga turnet e natës, nga 10 vetë staf, vetëm dy ishin gjermanë,” tha infermieri i cili refuzoi të identifikohej. “Mund të dëgjoje pacientët që ankoheshin dhe shanin faktin që po trajtoheshin nga të huaj.”

14

Dhjetor 2019

ANALIZË

Kalvari i një gruaje të dhunuar në kërkim të drejtësisë Merita Brama, 51 vjeç, nënë e dy fëmijëve i mbijetoi me vështirësi goditjeve me levë në kokë të ish-bashkëshortit të saj, ndërsa beteja për dy vjet e gjysmë me sistemin e drejtësisë ka lënë gjithashtu gjurmë në jetën e saj.

Merita Brama, 51 vjeç (majtas) dhe përfaqësuesja e Rrjetit për Fuqizimin e Gruas në Shqipëri, Irena Shtraza. Foto: Edmond Hoxhaj.

EDMOND HOXHAJ | BIRN | TIRANË

P

as një martese të dhunshme 30-vjeçare dhe një divorci që desh i kushtoi jetën, Merita Brama, 51 vjeç, mori frymë e lehtësuar më 12 dhjetor në një sallë gjyqi të Gjykatës së Krimeve të Rënda në Tiranë.

Nëna e dy fëmijëve i tha BIRN se u ndje e sigurt në momentin që gjyqtarja Flora Hajredinaj shpalli dënimin e ish-bashkëshortit të saj, duke e ndryshuar njëherazi akuzën nga dhuna në familje që kërkoi prokurori- në tentativë për vrasje. Ndryshimi i akuzës nga gjykata solli dënimin e ish-bashkëshortit të saj Agim Doçi me 22 vjet burg. Megjithatë, beteja për drejtësi e Merita Bramës nuk ishte një rrugë e thjeshtë. Nga 15 korriku 2017, kur ajo përfundoi në spital me kokën e çarë nga goditjet me levë hekuri të ish-bashkëshortit dhe deri në shpalljen e vendimit dy vite e gjysmë më vonë, 51 vjeçarja është përballur me një kalvar sorollatjesh nga njëri institucion në tjetrin në kërkim të drejtësisë.

Dosja e dhunës së ushtruar ndaj saj u kthye në pingpong kompetencash mes gjykatës së Krujës, asaj të Krimeve të Rënda, Prokurorisë së Përgjithshme dhe Gjykatës së Lartë përpara marrjes së një vendimi- duke e detyruar nënën e dy fëmijëve që t’u nënshtrohej disa herë ekspertimeve mjeko-ligjore ndërsa rinovonte urdhrat e mbrojtjes.

I pandehuri Doçi pranoi para gjykatës akuzën e dhunës në familje, ndërsa përmes avokatit të tij kërkoi lirimin me kohën e paraburgimit. Por Brama nuk hoqi dorë nga këmbëngulja se ngjarja nuk mund të klasifikohej dhunë në familje.

“Ky person është dënuar disa herë për këtë vepër, derisa mëngjesin e 15 korrikut 2017, edhe pse e pajisur me urdhër-mbrojtje, edhe pse e kishte shkelur disa herë urdhrin nga gjykata që të mos më afrohej, dhe pse ishte larguar nga banesa, më ka zënë pritë në kohën që po shkoja në punë në orën 06:00 të mëngjesit,” tha Brama për BIRN. “E falenderoj Gjykatën se ka dhënë një vendim të drejtë, e kanë gjykuar çështjen me themel,” shtoi 51 vjeçarja, ndërsa shprehu rezerva për qëndrimin e mbajtur nga përfaqësuesit e akuzës.

Beteja për drejtësi Dhuna me bazë marrëdhëniet familjare është një problem madhor i shoqërisë shqiptare në dekadat e fundit, duke shkaktuar dh-

jetra viktima mes grave dhe vajzave. Policia e Shtetit merr qindra denoncime në vit për këto kategori krimesh, ndërkohë që mekanizmi i urdhrave të mbrojtjes nuk ka rezultuar deri më tani efikas.

Shqipëria ka ndërmarrë disa reforma ligjore dhe ka ashpërsuar Kodin Penal me qëllim frenimin e krimeve në familje. Aktualisht, Kodi Penal e dënon dhunën në familje deri në 5 vjet burg, ndërkohë që vepra penale e “vrasjes për shkak të marrëdhënieve familjare” gjykohet nga Krimet e Rënda dhe sanksionon dënime mbi 20 vjet burg.

Mëngjesin e 15 korrikut 2017, Merita Brama ishte nën urdhër mbrojtjeje kur ish-bashkëshorti i zuri pritë në 6:00 të mëngjesit rrugës për në burgun e Fushë-Krujës, ku ajo punonte si kuzhiniere.

“Më ka ardhur nga prapa dhe ka filluar të më godasë me levë hekuri nga koka dhe nga të gjitha pjesët e trupit. Ashtu e gjakosur nga koka deri tek këmbët, kam 32 penj (qepje) në kokë, jam marrë nga njerëzit që po kalonin aty rastësisht, jam dërguar në rajonin e policisë Fushë-Krujë,” tha Brama për BIRN. “Unë sot jam gjallë falë atyre punonjësve të Institucionit të Ekzekutimit të Vendimeve Penale(IEVP) Fushë - Krujë, pasi ata e kanë parë dhe e kanë dëgjuar të gjithë skenën që është luajtur aty. I kanë thënë lëre se e mbyte,” shtoi ajo.

Më 18 korrik 2017, prokuroria e Krujës regjistroi procedimin penal me nr:327 për veprën penale “dhuna në familje” në ngarkim të Agim Doçit, ish-bashkëshortit të Meritës.

Më 21 korrik, gjykata caktoi ndaj tij masën e “arrestit me burg” në mungesë.

“Kam bërë shumë riekspertime mjeko-ligjore, falë ndihmës që kam marrë nga zonja Shtraza e cila punon për Rrjetin e Fuqizimit të Gruas në Shqipëri. Ajo më ka ndihmuar me avokat, në të gjitha etapat që kam kaluar, te mjekoligjori, në prokurori, në gjykatë duke më ofruar avokate falas...., që të gjitha janë bërë falas,” shton ajo.

Brama pohon se dosja ka mbërritur edhe më parë në Prokurorinë për Krime të Rënda, por ajo ngre dyshime se ka shkuar e paplotësuar qëllimisht”

Megjithatë, Brama thotë se vuajtjet e saj nuk mbaruan në korrik 2017. Një kalvar i ri filloi për nënën e dy fëmijëve; këtë herë përballë sistemit të drejtësisë.

E ndihmuar nga Rrjeti për Fuqizimin e Gruas në Shqipëri, Merita Brama e kundërshtoi konkluzionin e parë të Prokurorisë së Krujës se vepra penale ishte “dhuna në familje”.

“Unë edhe pse isha në atë gjendje, i thoja oficerit të policisë gjyqësore se kjo nuk është dhunë në familje se unë isha e divorcuar,” thotë Brama.

“Kam bërë shumë riekspertime mjeko-ligjore, falë ndihmës që kam marrë nga zonja Shtraza e cila punon për Rrjetin e Fuqizimit të Gruas në Shqipëri. Ajo më ka ndihmuar me avokat, në të gjitha etapat që kam kaluar, te mjeko-ligjori, në prokurori, në gjykatë duke më ofruar avokate falas...., që të gjitha janë bërë falas,” shton ajo.

Brama pohon se dosja ka mbërritur edhe më parë në Prokurorinë për Krime të Rënda, por ajo ngre dyshime se ka shkuar e paplotësuar qëllimisht. Në një përplasje kompetencash lidhur me akuzën, edhe Prokuroria e Përgjithshme shprehu dyshime nëse intensiteti i goditjeve mund të shkaktonte vdekjen.

Pas rikthimit të dosjes në prokurorinë e Krujës, Brama thotë se u morën në konsideratë provat e saj, duke sjellë ndryshimin e akuzës nga “dhuna në familje” në “vrasje për shkak të marrëdhënieve familjare”, e mbetur në tentativë.

Përfaqësuesja e Rrjetit të Fuqizimit të Gruas në Shqipëri, AWEN, Irena Shtraza i tha BIRN se përgjatë dy viteve, Merita Brama përplasej dyerve të prokurorisë dhe gjykatës, ndërkohë që ishte me urdhra mbrojtjeje ndaj ish-bashkëshortit dhe familjarëve të tij.

“Kalavari i Meritës ka zgjatur pa fund…, dilnin pengesa herë pas here. Ndërkohë që ajo ndjehej e kërcënuar, ne jemi munduar që të ndërrojë edhe banesë. Kemi më shumë se një vit e gjysmë që bashkë me Bashkinë e Durrësit, Krujës dhe Fushë-Krujës përpiqemi t’i gjejmë strehim, por ka qenë shumë e vështirë gjetja e një banese sociale ose një bonusi qiraje,” tha Shtraza.

Kalvari i procesit Pesë muaj pas regjistrimit të procedimit penal, Prokuroria e Krujës e përcolli dosjen për kompetencë në Prokurorinë e Krimeve të Rënda. Më 15 janar 2018, Krimet e Rënda e dërguan atë në Prokurorinë e Përgjithshme,

duke kërkuar zgjidhjen e mosmarrëveshjes lëndore.

Në një vendim të firmosur nga ish-kryeprokurorja Arta Marku thuhet se nuk mund të konkludohej nëse intensiteti i goditjeve dhe forca e tyre mund të shkaktonin vdekjen e denoncueses. Në të njëjtin raport shtohet se nëse autori do të kishte pasur qëllim vrasjen, ai mund ta kishte kryer atë.

“Thirrjet e punonjësve të rolit të bazës në IEVP Fushë-Krujë..., mund të kenë ndikuar në ndërprerjen e veprimeve të dhunshme, goditjeve me mjet të fortë jo të mprehtë dhe largimin e autorit të krimi, por kjo nuk do të thotë që ai nuk i kishte mundësitë për t’i vazhduar ato që dëshironte, përderisa nuk rezulton që këta punonjës të kenë lëvizur nga vendi i tyre i rojes dhe ndërhyrë midis tyre për t’i ndarë,” thuhet në vlerësimin e Prokurorisë së Përgjithshme.

Prokuroria e Përgjithshme i konsideroi veprimet e Doçit si dhunë në familje dhe në 6 shkurt 2018, vendosi ta kalojë dosjen për kompetencë në Prokurorinë pranë Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Krujë.

Pas ridërgimit të dosjes në Krujë, gjykata e këtij rrethi pranoi kërkesën për gjykim të prokurorisë më datë 20 shtator 2018 për veprën penale “dhunë në familje». Por në përfundim të shqyrtimit gjyqësor, prokurori kërkoi dënimin e tij për veprën penale “vrasje për shkak të marrdhënieve familjare”, e mbetur në tentativë – duke e rikthyer çështjen në Gjykatën e Krimeve të Rënda.

I pandehuri Agim Doçi ka ushtruar rekurs kundër këtij vendimi, duke kërkuar vazhdimin e gjykimit në Gjykatën e Krujës. Më 9 maj 2019, Kolegji i Gjykatës së Lartë e ka rrëzuar si të pabazuar në ligj ankimin e kryer nga i pandehuri Agim Doçi, ndërsa Gjykata e Shkallës së Parë për Krime të Rënda pranoi aktet dhe vazhdoi gjykimin.

Pavarësisht konfliktit 2-vjeçar për kualifikimin e veprës penale, prokurori i Krimeve të Rënda, Arenc Çela u rikthye te akuza e “dhunës në familje” më 5 dhjetor 2019 dhe kërkoi dënimin e Agim Doçit me 5 vjet burg.

Megjithatë, Gjykata e Krimeve të Rënda e rrëzoi akuzën e prokurorit në një vendim të ndërmjetëm më 10 dhjetor, duke argumentuar se fakti për të cilën akuzohet i pandehuri ka rrethanë më të rëndë sesa pretenca e prokurorit.

Shkëlqim Frangu, mbrojtësi i të pandehurit Agim Doçi u shpreh gjatë konkluzioneve përfundimtare se klienti i tij kishte konsu-

Dhjetor 2019

15

Tërmeti zbeh atmosferën e festave dhe fuqinë blerëse në Tiranë Në prag të Krishtlindjeve dhe Vitit të Ri dritat dhe dekori i festave nuk e fshehin dot ankthin, frikën dhe pasigurinë për të ardhmen që la pas tërmeti vdekjeprurës i 26 nëntorit tek banorët e kryeqytetit.

NENSI BOGDANI | BIRN | TIRANË

N

muar veprën “dhunë në familje” dhe se duhej të dënohej me kohën e paraburgimit. Frangu kundërshtoi akuzën “vrasje për shkak të marrëdhënieve familjare”, e mbetur në tentativë.

Duke iu referuar hetimeve dhe proceseve të mëparshme për këtë çështje në prokurorinë e Gjykatën e Krujës, avokati Frangu tha se prokuroria e ka çuar dosjen në gjykatë në vitin 2018 për dhunë në familje.

“Prokuroria nuk ka sjellë provë të re.

Prokuroria duhej të njihte të pandehurin me akuzën e re. Kemi një vendim të pranimit të kërkesës për gjykim për dhunë në familje.

Referuar aktit të ekspertimit dhe dy ekspertimeve të tjera në 2017 ka rezultuar se e dëmtuara ka pasur dëmtime që shkaktojnë paaftësi për punë mbi 9 ditë, por jo dëmtime si ato që pretendon akuzuesja,” tha avokati Frangu.

“Vrasja mund të ishte nëse do të kishte kryer veprime të drejtëpërdrejta e nuk do ta kishte realizuar për shkaqe të pavarura nga ai. Si do kishte vdekur viktima, kur thotë vetë se ka shkuar në polici? Kush e pengoi autorin ta kryente vrasjen?”, iu referua avokati Frangu pretencës së prokurorisë.

Edhe vetë i pandehuri Agim Doçi tha se ishte dakort për akuzën “dhuna në familje” dhe kërkoi mëshirë.

Por avokatja e Bramës, Pranvera Doçi i kundërshtoi konkluzionet e prokurorit Arenc Çela. “Jemi përpara ‘vrasjes për marrdhënie në familje të mbetur në tentativë’, pasi intesiteti i goditjeve ka qenë i madh, si në kokë ashtu edhe në gjithë pjesët e trupit,” tha avokatja.

E dëmtuara Merita Brama kërkoj deklarimin fajtor të ish-bashkëshortit për tentativë vrasje. “Jam gjallë falë thirrjes së punonjësve të burgut dhe punonjësve të Spitalit Ushtarak.

Plagët e mia janë si në foto,” tha ajo në sallën e gjyqit, duke treguar fotot e dëmtimeve të shumta në kokë.

“Edhe pse kam flokët i nderuar prokuror, janë ende plagët dhe gropat në kokën time.

Ai ka dashur të më heqë qafe e të merret me fëmijët. Unë jam në rrezik edhe nga ai, edhe nga familjarët e tij,” iu drejtua ajo prokurorit Çela.

Pasi trupa gjykuese e kryesuar nga gjyqtarja Flora Hajredinaj u tërhoq për rreth gjysmë ore, shpalli vendimin e marrë për deklarimin fajtor të Agim Doçit për veprën penale “vrasje për shkak të marrëdhënieve familjare”, e mbetur në tentativë, duke i dhënë pas dy vitesh e gjysmë të drejtë 51-vjeçares së dhunuar.

ë parkun e gjelbëruar të Sheshit Skënderbej, Silvana Sata është ulur në një nga stolat që rreh dielli, ndërsa shprehet se rrezet e zbehta të dimrit janë nga ato pak gjëra që shndritin në jetën e saj këtë sezon festash. Gruaja 53 – vjeçare shton se trinomi i ngjarjeve politike, sociale, dhe natyrore nuk e ka bërë aspak të gëzueshëm këtë fundvit për kryeqytetin.

“Tirana është bërë si ato nuset që kanë vuajtur shumë, e cila kur shkon në një dasmë fshati është lyer me të kuq e me të zi nga e keqja,” shprehet Silvana.

“Pastaj nga njëra anë jemi akoma të fiksuar me tërmetin dhe mendojmë do bjeri tani, do bjeri pastaj,” shtoi ajo, duke nënvijëzuar se trauma që i lanë pas lëkundjet sizmike po ia bën të vështirë të gjej gëzimin dhe paqen që tradicionalisht shoqëron sezoni festiv.

Në prag të Krishtlindjeve dhe festës së Vitit të Ri, banorët e kryeqytetit po mundohen të lënë pas ngarkesën negative psikologjike që shkaktoi tërmeti 6.4 i shkalles Rihter që goditi Shqipërinë në fund të nëntorit si dhe qindra paslëkundjet që e shoqëruan. Pavarësisht se shumica ndjehen të lehtësuar se rreziku i drejtpërdrejtë ka kaluar, ato shprehen se trauma dhe shqetësimi i shkaktuar nga jetët e humbura dhe dëmet materiale mbeten.

Të zhgënjyer me atmosferën e sezonit festiv shprehen dhe pronarët e bizneseve të vogla, të cilët nënvizojnë se në krahasim me vitet e shkuara njerëzia po shpenzojnë pak, për shkak të ndjenjës së pasigurisë që lanë pas lëkundjet shkatërrimtare e tokës. Sipas tyre frika dhe paranoja që ka shkaktuar ky tërmet ka krijuar një gjendje të rënduar psikologjike që ka ndikuar si pasojë edhe tek fuqia blerëse në biznese.

Tërmeti i 26 Nëntorit i cili u ndje kryesisht në zonat e Durrësit, Thumanës dhe Tiranës dhe që shkaktoi 51 viktima dhe më shumë se 900 të plagosur, nuk po e lë kryeqytetin të fle i qetë apo të gëzojë në paqe festimet e fundvitit. Sipas një raporti të vlerësimit të situatës të publikuar nga organizata “world Vision” 81 % e të rriturve në zonat e prekura nga tërmeti ndjehen të traumatizuar dhe raportojnë simptoma ‘frike, stresi, ankthi dhe humor të keq.”

Rrugëve të Tiranës çdo zbukurim dhe çdo tingull të bën të ndjesh atmosferën e festave, por banorët e kryeqytetit mesa duket janë akoma në një pendulum që luhatet midis hezitimit dhe shpresës për vitin që do vijë.

“Nuk i kemi ndjerë festat si vitet e tjera dhe përgatitjet domosdoshmërisht i kemi filluar pak më vonë,” shprehet Shpresa, një zonje e ulur në një stol në bulevard, ndërsa po bisedonte me shoqen e saj për tërmetin.

“Për shkak të fëmijëve jemi tronditur nga ana psikologjike dhe prandaj jemi disi te frikësuar për t’u fokusuar

Silvana Sata (53), ndërsa po shijon diellin në stolat e parkut | Foto : Nensi Bogdani

Mrika Deda, në biznesin e saj në Tregun e Madh të Tiranës | Foto : Nensi Bogdani

Bardhyl Doçi, në biznesin e tij në Tiranë, duke paketuar një buqetë lulesh | Foto : Nensi Bogdani

Femi Ndoka, tregtar në tregun e fruta-perimeve në Pazarin e Ri | Foto : Nensi Bogdani

ashtu siç duhet tek festat,” shtoi ajo, duke nënvijëzuar se “rëndësi ka të jemi të gjithë bashkë me familjen dhe të jemi mirë.”

Besiana Taka, 26 vjeç, pret të bëhet nënë vitin e ardhshëm. Ajo shprehet se pas tronditjes që pësoi nga tërmeti, po mundohet këtë sezon festash të gjejë qetësinë e humbur, duke shtuar se edhe pse përgatitjet e fundvitit është duke i marrë ‘pak avash-avash,’ po mundohet ti realizojë si çdo vit tjetër.

“Unë jam dhe shtatzënë dhe shpresoj që viti tjetër 2020 të jetë një vit i qetë, pasi fundin e këtij viti e përjetova pak me stres pas tronditjes qe na dha tërmeti para një muaji,” tha ajo , ndërsa sodiste në një dyqan lodrash duke kërkuar një dhuratë për beben në pritje.

“Të trembesh nga gjëra që vijnë krejt papritur nuk është mirë gjatë shtatzënisë.

Ky beb do të jetë dhurata ime më e mirë për vitin tjetër,” shtoi ajo.

Zërat e ndryshëm tregojnë se një pjesë e qytetarëve të thjeshtë e shohin Vitin e Ri si një fillim të ri dhe si një katarsis nga frika që shkaktoi aktiviteti i shtuar sizmik, e disa të tjerë, siç janë pronarët e bizneseve të vogla, e shohin Vitin e Ri si një luftë të re për t’u rimëkëmbur ekonomikisht nga goditja që pësuan të ardhurat e tyre – një tjetër efekt i traumës nga tërmeti.

Sipas tregtarëve të ndryshëm në Tiranë, gjendja e rënduar psikologjike ka pasur dhe një efekt të drejtpërdrejtë mbi shpenzimet për festat, duke regjistruar një rënie të fuqisë blerëse të konsumatorëve në krahasim me vitet e tjera.

Mrika Deda, tregtare në Tregun e Madh të Tiranës fajëson tërmetin dhe ekonominë e dobët për rënien e kërkesës blerëse gjatë këtij sezoni festiv në krahasim me vitet e tjera.

“Me thënë të drejtën, shitjet kanë ecur dobët, për arsye se gjendja ekonomike nuk është shumë e mirë dhe pasojat e tërmetit i kanë trembur njerëzit,” tha ajo.

“Ngaqë nuk kemi fitime, mezi po përballojmë dhe taksat, dhe kjo na ka renduar pak tani para Vitit te Ri, pasi dhe ne duam të festojmë sa më gëzueshëm,” shtoi gruaja 60-vjeçare.

Bardhyl Doçi, 35 vjeç, administratori i një dyqani lulesh, shprehet se me afrimin e festave biznesi nuk i ka ecur shumë mirë, ndërsa shton se e keqja më e madhe ka kaluar dhe uron që të gjithë të gjejnë një mënyrë të festojnë të qetë këtë Vit të Ri. “Pas rënies së tërmetit në nëntor blerjet në dyqan tregojnë se njerëzit nuk e kanë pasur shumë mendjen tek këto gjërat e qejfit, sepse ne hyjmë tek bizneset e qejfit,” shpjegoi Bardhyli.

Ndryshe nga lule ushqimi mbetet gjithmonë tema kryesore kur bëhet fjalë për festat; megjithatë, edhe tregtarët e fruta-perimeve raportojnë shitja më të ulëta gjatë këtij sezoni.

“Festat e fundvitit për mendimin tim këtë vit janë më të brishta se vitet e tjera,” tha Femi Ndoka, 44 vjeç, i cili është shitës tek tregu i fruta-perime tek Pazari i Ri. Duke thënë me bindje se ka një rënie në blerje, Femiu shprehet se sipas opinionit të tij ndjenja e pasigurisë që ka krijuar tërmeti i ka shtyrë blerësit të jenë të kujdesshëm me shpenzimet e tyre.

Gjithsesi, ai e shikon me shpresë të ardhmen pasi vigjilja e Krishtlindjeve e ka përmirësuar lehtë biznesin “E vë re nga njerëzit që shoh përditë këtu tek puna që e gjithë popullata është tronditur shpirtërisht; megjithatë, shqiptarët kanë festuar çdo vit dhe sigurisht që edhe këtë vit do festojnë,” tha Femiu. “Unë personalisht jam mysliman por do i festoj dhe Krishtlindjet sepse kam shumë miq të krishterë dhe i respektoj të gjitha fetë,” shtoi ai ne lidhje me festen e Krishtlindjeve, duke theksuar edhe një herë tolerancën fetare që mbizotëron në Shqipëri nuk e lëkundin as fatkeqësitë natyrore.

16

Dhjetor 2019

Blog

Është shumë e vështirë të imagjinohet se si në Shqipëri, kur po afrohet përvjetori i tridhjetë i rënies së qeverisë së fundit komuniste, ne kemi ende nevojë t›u shpjegojmë të njëjtëve njerëz që ishin në pushtet edhe tridhjetë vjet më parë se çfarë është shteti i së drejtës.

Kthim te themelet, pse shteti nuk lejohet të rregullojë median GJERGJ EREBARA| BIRN | TIRANË

D

isa kohë më parë, gjyqtari Gentjan Medja doli para Kolegjit të Posaçëm të Apelimit, një degë e Gjykatës Kushtetuese të Shqipërisë, për të mbrojtur veten nën dyshimin se ishte si jurist i paaftë. Medja, i cili kishte kaluar procesin e rivlerësimit kalimtar në shkallë të parë pa probleme në lidhje me pasurinë apo pastërtinë e figurës, përballej me një kërkesë nga Komisioneri Publik për rivlerësim, në bazë të një metodologjie të re të aftësive të tij profesionale.

Në përgjigje të kësaj, Medja mbajti një fjalim të gjatë dhe shterrues mbi parimet e shtetit të së drejtës, në të cilin shpjegoi diçka që në fakt shpjegohet në shkollat e drejtësisë që në vitin e parë të studimit: Shteti është i autorizuar të bëjë ligje vetëm për atë qëKushtetuta e lejon shtetin të bëjë ligje. Institucionet ligjzbatuese bëjnë ato punë të cilat ligji i ka autorizuar dhe ngarkuar të bëjnë në mënyrë eksplicite.

Agjencitë ligjzbatuese nuk kanë të drejtë të bëjnë gjëra që ligji nuk i autorizon të bëjnë dhe po kështu, Kuvendi i Shqipërisë nuk bën dot ligje që kushtetuta nuk i lejon.

Dhe në rast se Kushtetuta e Shqipërisë ka ndonjë përcaktim që bie ndesh me ligjin ndërkombëtar, apo me konventat ndërkombëtare apo rajonale, të tilla si Konventa Europiane për të Drejtat e Njeriut, është kushtetuta shqiptare ajo që rrëzohet si jo në përputhje me këtë konventë.

Në fund të fjalimit të Medjas mbi limitet e shtetit, Komisioneri Publik e falënderoi dhe theksoi se e kishte dëgjuar me shumë vëmendje.Në seancën pasardhëse, Komisioneri Publik pranoi argumentimin se institucionet e shtetit nuk mund të bëjnë diçka për të cilën nuk janë autorizuar dhe e tërhoqi kërkesën.

Kjo seancë në KPA ishte një rikthim në njohuritë elementare të shtetit të së drejtës dhe hierarkisë së ligjeve, gjë që u duk e tepruar edhe në atë rast. Në fund fare, Shqipëria duhet të shohë përpara drejt gjërave më të komplikuara dhe të mos vijojë të merret me gjërat që dihen.

Për fat të keq, Shqipëria ka mbetur ende në kapërcyellin mes dy regjimeve. Kjo u bë e qartë nga votimi i socialistëve në parlament të së ashtuquajturës paketë – antishpifje si dhe nga një fjalim që kryetari i parlamentit, Gramoz Ruçi mbajti në konferencën e Avokatit të Popullit për lirinë e shprehjes të premten më 20 dhjetor.

Sipas Ruçit, “demokratizimi i medias mbart farën e rreziqeve”, ndërsa lexuesit mund të “ndjehen të kërcënuar nga liria e medias”.

Dhe më tej, Ruçi u përpoq të mbrojë

Një protestues duke mbajtur në duar një pankartë ku tërhiqet vëmendja ndaj standardeve Europiane, ku shteti nuk është i autorizuar të rregullojë median, në Tiranë më 17 dhjetor 2019. Foto: Gent Shkullaku/LSA

Përsa i përket etikës, pa të cilën nuk ka liri, etika është saktësisht ajo normë shoqërore që imponohet nga shoqëria përmes ndërveprimit të saj.Etika nuk mund të bëhet ligj.

Kur një media shkel normën etike të shoqërisë, nuk është shteti ai që e mban përgjegjëse, është shoqëria.Përndryshe, vetëm një hap e ndan shtetin e së drejtës nga shteti totalitar. paketën antishpifje duke argumentuar si një babaxhan: “Vetërregullimi nuk mund të garantojë mbrojtjen e të drejtave, lirive dhe dinjitetit të qytetarëve pa plotësimin prej rregullimit prej shtetit”.

Pikërisht ky është ai momenti kur të duhet të vrasësh një mizë bezdisëse në fytyrën tënde duke goditur veten me shpullë për t’u rikujtuar edhe një herë për leksionin themeltar të Shtetit të së Drejtës.

Shteti është i kufizuar të veprojë vetëm brenda kuadrit të kushtetutës dhe ligjeve, qytetari është i pakufizuar të veprojë me përjashtim të asaj që ndalohet specifikisht në ligj.

Dhe sa i përket paketës anti-shpifje, a është shteti i lejuar të kufizojë lirinë e shprehjes përmes organeve rregullatore?

Përgjigja më e mirë që jepet ndaj kësaj pyetjeje gjendet te neni 22 i Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë dhe neni 10 i Konventës Europiane për të Drejtat e Njeriut. Kushtetuta thotë: “1. Liria e shprehjes është e garantuar. 2. Liria e shtypit, e radios dhe e televizionit është e garantuar. 3. Censura paraprake e mjeteve të komunikimit ndalohet. 4. Ligji mund të kërkojë dhënien e autorizimit për funksionimin e stacioneve të radios ose të televizionit.”

Ndërsa neni 10 i Konventës thotë: “Çdokush ka të drejtën e lirisë së shpre-

hjes. Kjo e drejtë duhet të përfshijë të drejtën për të pasur opinione dhe për të marrë dhe ndarë informacion dhe ide pa ndërhyrje nga autoriteti i shtetit dhe pavarësisht kufijve. Ky nen nuk mund të ndalojë Shtetet nga kërkesa për licencim të sipërmarrjeve të radiove, televizioneve apo kinemasë”.

Kjo është edhe arsyeja se pse Komisioni Europian dhe Komisionerja e Lartë e Këshillit të Europës për të Drejtat e Njeriut, Dunja Mijatoviç, në dy deklaratat e tyre 24 orë para miratimit të paketës anti-shpifje nga parlamenti e bënë të qartë këtë kufizim. Sipas Komisionit Europian, rekomandimet e saj për Shqipërinë janë ” kufizimi i qëllimit të rregullimit vetëm në shërbimet e mediave audio-vizive online.” Dhe sipas znj, Mijatoviç, e cila është një nga ekspertet më të njohura të lirisë së medias aktualisht në kontinent, “ka rëndësi vendimtare që të sigurohemi që interneti të mbetet i hapur dhe forum publik dhe që vetërregullimi nga media, përfshirë median online, të triumfojë.”

Siç bëhet e qartë nga ky lexim nga ana e Komisionit të nenit 10 të konventës, nga ku rrjedh edhe neni 22 i Kushtetutës së Shqipërisë, shteti nuk ka të drejtë të rregullojë median me përjashtim të televizioneve, radiove dhe kinemave. Por edhe në këto të fundit, kushtetuta jonë thotë “mund t’i” ndërsa konventa thotë “nuk ndalohet të”, gjë që do të thotë se: në rastin e gazetave, revistave apo medias ne internet, shteti nuk ka të drejtë të ndërhyjë ndërsa te televizionet mundet të zgjedhë, në bazë të zhvillimeve specifike të një vendi, të ndërhyjë ose jo.

Pra, që të kthehemi te fjalimi i Ruçit, rregullimi nuk është një alternativë ndaj vetërregullimit.Parlamenti nuk autorizohet nga kushtetuta dhe nga konventa të bëjë ligje për këtë punë.Nxitja e vetërregullimit është i vetmi opsion në politikëbërje.

Kjo është edhe përgjigjja e nevojshme ndaj ankesave të kryeministrit se kundërshtarët e ligjeve në fjalë “nuk duan fare ligje”. Kundërshtarët nuk pranojnë që Shqipëria të këtë diçka më pak se sa të drejtat e caktuara në Kushtetutë dhe në Konventën Europiane të të Drejtave të Njeriut. Dhe, po, kjo do të thotë se parlamenti nuk bën dot ligj për të mbikëqyrur median.

Kryetari i Kuvendit, i cili më herët është ankuar se Europa na ka sjellë drogën në Shqipëri, shprehu në fjalimin e tij edhe disa ide mbi botëkuptimin e tij se çfarëështë liria, shumë të ngjashme me kohën për të cilën Ruçi nuk e fsheh nostalgjinë, pra kohën e komunizmit.

Sipas Ruçit, lexuesi mund të “ndjehet i kërcënuar nga liria e medias” apo se “liria e medias nuk mund të zhvillohet jashtë etikës së saj.”Akoma më tutje, Ruçi konsideron median “degë e kartërt e qeverisjes”, ndërsa duket se shpreh keqardhje se ajo është “e pavotuar”.

Këto maksima duket se janë shumë të medituara dhe të tilla që nuk vihen në diskutim.Vetëm ka ca gjëra që stonojnë.

Media nuk është dega e katërt e qeverisjes.Në teorinë e përgjithshme politike, medias i është vënë si një tip nofke “pushteti i katërt”, shtesë ndaj pushtetit ekzekutiv, atij ligjvënës dhe atij gjyqësor.

Kjo nofkë nuk e bën median pjesë të qeverisjes, as pjesë të kuadrit të përgjithshëm kushtetues të vendit.Është vetëm një nofkë për të shpjeguar rolin e saj në demokraci si kërkues llogarie ndaj këtyre pushteteve të mësipërme.Po kështu, biznesit, psh, në disa teori politike, për shkak të ndikimit që mund të ushtrojë në tre kolonat e qeverisjes, i është vënë nofka “pushteti i pestë” apo shoqërisë civile i është vënë nofka “pushteti i gjashtë”. Kjo nuk do të thotë, që larg qoftë, ne të krijojmë një zyrë të ekzekutivit për të mbikëqyrur politikëbërjen që vjen nga biznesi apo nga shoqëria civile.

Sepse po ta bënim këtë, nuk do të kishim nevojë as për biznes, as për shoqëri civile e aq më pak, për media të pavarur nga pushteti politik.

Dhe përsa i përket etikës, pa të cilën nuk ka liri, etika është saktësisht ajo normë shoqërore që imponohet nga shoqëria përmes ndërveprimit të saj.Etika nuk mund të bëhet ligj.Kur një media shkel normën etike të shoqërisë, nuk është shteti ai që e mban përgjegjëse, është shoqëria.Përndryshe, vetëm një hap e ndan shtetin e së drejtës nga shteti totalitar.

Në shtetin e së drejtës, është pushteti teorikisht i pavarur i gjyqësorit ai që zgjidh mosmarrëveshjet mes qytetarëve dhe pushtetit politik, ndërsa në shtetin totalitar nuk ka nevojë për gjykata, i zgjidh të gjitha problemet shteti me urdhër nga pushteti politik.

No.

52

December 2019

Monthly

Albania’s Online Media Laws Tarnish Its EU Credentials The approval of controversial media laws despite warnings by the European Commission and many other bodies to step back, deals blow to Tirana’s EU credentials and its commitment to democratic standards on media freedom warn critics.

Albanian journalists and rights activists protested against media laws in front of the Parliament building on December 18.2019. Photo: LSA

INVESTIGATION

INVESTIGTION

Blind Justice for Romania’s Trafficked Roma Children

Brain Drain: Will the Last Doctor in Kosovo Turn Out the Lights?

Romanian prosecutors thought they had an open-and-shut case against the alleged leaders of one of Europe’s largest child trafficking rings. After almost a decade, why has no one been convicted?

BIRN reveals the alarming impact of emigration on Kosovo’s health system — exacerbated by an unregulated private industry churning out medical staff for export to Germany.

18

December 2019

ANALYSIS

Albania’s Online Media Laws Tarnish Its EU Credentials The approval of controversial media laws despite warnings by the European Commission and many other bodies to step back, deals blow to Tirana’s EU credentials and its commitment to democratic standards on media freedom warn critics.

GJERGJEREBARA | BIRN | TIRANA

C

alls from the European Commission, local and international media rights bodies and protests in the streets from journalists, did not dissuade Prime Minister Edi Rama and its Socialist Party, which approved on December 18th in parliament a controversial package of media laws, empowering an administrative body to control and eventually censor the content of online media.

In a fiery speech during the hearing in parliament, Rama defended the so called ‘anti-defamation’ package, while brushing off criticism from the EU and the Council of Europe.

“The anti-defamation [package] it’s a necessity to protect individual rights and the ability to react legally against public attacks against personal dignity or blackmail due to public service and entrepreneurship in the market, without breaching freedom of expression and the pluralism of sources of information,” he said.

“I have had talks with the European Union and the Council of Europe and have told them that you have not read the law you are talking about,” Rama added.

The Albanian premier’s brash disre-

gard of Brussel’s objections to the ‘anti-defamation’ package has not gone unnoticed in Tirana, an echo critics say of Rama’s tightening grip on freedom of expression in Albania and the country’s shaky democratic credentials.

However, what makes its disregard for the EU Commission’s advice even more startling, remains the fact that not only such move goes against Tirana’s ambition to open accession negotiations with the EU, but also turns a blind eye on the union’s high approval ratings in Albania, which polls show have held strong over the past two decades.

Albania was granted EU candidate status for membership in 2014. Last year, the European Council promised to open negotiations with Tirana this year on condition it made further progress in the fight against corruption and organised crime.

However, the opening of negotiations with Albania were again rejected this fall, following objections to further EU expansion by several EU states and strong opposition by the French President, Emanuel Macron.

Although Tirana has remained in the waiting room to open negotiations since 2014, approval of the EU accession process in Albania among its populace re-

mains strong. According to a poll published by the European Delegation in Albania in May, 93 per cent of Albanians approve of the EU accession process.

The laws approved by parliament on December 19thwiill create a Complaint Commission inside the Albania Media Authority with the power to review the content of online media outlets and levy heavy fines, in cases online media refuse to remove content the commission dims questionable.

The legal package has been criticized by local and international media rights organizations as an outright attempt to install a censorship mechanism.

“Nobody should doubt it, with the approval of the law that incorrectly claims to be against defamation, Albania will have a censorship office for the media,” wrote on Facebook philosopher and communication expert, Artan Fuga.

“It will be an office and not a court that will judge the media and this office will have the power to oblige media to remove certain news. You can call it as you like, but this is just a censorship office,” he added.

Following the vote in parliament, the European Center of Press and Media Freedom said that last minute cosmetic chang-

es introduced in the bill had not addressed concerns raised on the eve of the vote by the EU and the Council of Europe.

“We condemn the media law changes that were just adopted by the Albanian parliament. Cosmetic changes made at the very last minute do not address all the concerns raised by the European Union European Union – the EU, the Council of Europe and Dunja Mijatovic, the Council of Europe Commissioner for Human Rights.

We urge the President not to decree these changes as they will only harm media freedom in Albania.”

Mijatovic had earlier expressed particular concern to the discretionary powers

Albania Probes Illegal Buildings after Earthquake Devastation Prosecutors in three areas most affected by last week’s deadly earthquake have announced investigations into the alleged illegal construction of buildings that may have collapsed because they were inadequately built.

GJERGJEREBARA | BIRN | TIRANA

The District Prosecution in Durres, the region most affected by the devastating earthquake on November 26, said on Monday that it has launched an investigation into illegal construction and misuse of office.

“It is suspected that the consequences [of the earthquake] were caused by illegal constructions and the failure of the engineers carrying out the work to perform their duties, and the failure of state employees to perform their duties in overseeing the constructions,” said the Durres District Prosecution. The head of the Durres District Prosecution, Anita Jella, told BIRN that it has launched investigations into buildings in which people lost

their lives as a result of the earthquake, and will also probe other buildings that are to be demolished because of the damage they incurred during the quake.

“Of course we are taking specific samples and looking into them. Police officers are taking notes in every building that is being demolished,” Jella said.

Authorities have also launched an investigation in the capital, Tirana, where buildings were hit by the quake.

“The investigation is aimed at taking swift action to clarify the specific circumstances that led to the consequences and the situation with constructions,” the Tirana District Prosecution said.

In the town of Kruja, the prosecution said it has asked the police to mark three collapsed buildings as crime scenes.

The death toll from the earthquake has risen to 51, and more than 600 people have sought medical help for injuries, while thousands have been displaced within Albania or have taken refuge in neighbouring Kosovo.

The rescue operation has been aided by emergency crews that arrived from neighbouring Greece, Italy, Kosovo, Serbia, Romania and North Macedonia, but

also from as far away as Switzerland and Israel. Hundreds of aftershocks have followed, and several buildings collapsed in the port city of Durres and in Tirana, trapping people inside.

Rescue teams have been able to pull 45 survivors from the rubble.

After the quake, Albania has seen an outpouring of solidarity, particularly from its mainly ethnic Albanian neighbour, Kosovo.

People in Kosovo have collected aid, donated money and opened their homes to Albanians affected by the quake – many of them recalling the solidarity that Albanians showed Kosovo Albanians in the late 1990s when many sought sanctuary in Albania as they fled a Serbian campaign of ethnic cleansing.

December 2019

19

Albania Approves Controversial Media Laws Despite Bitter Protests Defying calls from the European Commission and many others bodies to step back, Albanian MPs on Wednesday adopted controversial media laws that many say will undermine press freedom in the country.

GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANA

C

Prime Minister, Edi Rama during his speech at the Albanian Parliament on December 18, 2019. Photo: LSA

given to regulatory bodies, the possibility to impose excessive fines and to block media websites without a court order.

“The introduction of state regulation of online media, may deal a strong blow to freedom of expression and media freedom in the country,” she said in a statement.

“It is of the utmost importance to ensure that the Internet remains an open and public forum and that self-regulation by the media, including online media, prevails,” the Rights Commissioner added.

Following the approval of the bills, a spokesperson of the European Commission told VOA Albanian Service that the approved laws “didn’t fully reflects the recommendations of the Council of Europe” and that it has “taken a note” on their approval.

Human rights lawyer Dorian Matlija from the Res Publica center in Tirana told BIRN that in light of European legislation the Albanian ‘anti-defamation’ package stands on shaky ground.

“If we see the whole corpus of European Law on matters of freedom of speech, defamation and protection of dignity on one hand, and this law in the other, we have the sense that this law is like a butcher with a machete ready for rough cuts,” he noted. “Even the concept of what online media is, as defined in this law is shaky,” Matlija added.

Note of the controversial vote in Tirana has also been taken by some members of the European Parliament, which have expressed outrage and underlined that the approval of the laws will hurt Tirana’s EU ambitions.

“The EPP Group in the European Parliament strongly believes in opening EU membership negotiations with Albania.

However, Albania needs to comply with the Copenhagen criteria, that are the basic and minimum standard for a candidate country,” wrote on twitter on the eve of the vote MEP, David Lega.

“If the Rama administration approves the media legislation in plenary in its current form it will seriously endanger the chances for opening of EU membership negotiations. They need to comply with the recommendations issued by the European Commission and the Council of Europe,” he added.

Local observers agree, noting that if Albania wants to become part of Brussels club of democratic states its legislation must uphold European values.

“Albania has an obligation to have laws 100% compatible with the European standards and this latest piece of legislation surely deviates from that,” said AfrimKrasniqi, executive director of the Institute of Political Studies, a Tirana based think-tank.

However, Gjergji Vurmo, a Tirana based EU expert and researcher for the US think-tank Freedom House, put little hope that Brussels will act forcefully to tame Edi Rama’s authoritarian tendencies. “The [EU] Commission doesn’t seem determined to oppose this,” Vurmo said, suggesting that Brussels will probably let the matter be forgotten without any penalties for Rama.

Without strong opposition from Brussels, Krasniqi warns the media plurality in Albania – an essential pillar for the democratic process, will deteriorate further.

“Such an attack on online media will for sure strengthen further the quasi-monopoly situation that four family-owned television networks have in the market,” he concluded..

alls from the European Commission and protests from local and international rights organisations failed to persuade Albanian Prime Minister Edi Rama from stepping back from a controversial package of media laws that foresee the creation of a state administrative body able to judge news content and fine online media.

About 80 Socialist Party MPs and their allies passed the laws in parliament on Wednesday with only a few opposition MPs voting against.

Following the vote, a group of rights organisations promptly condemned them, urging journalists to continue to report with courage and promising help if needed.

“We today condemn the vote of the parliament of Albania to approve such laws, in open confrontation with the European Commission and the Office of the High Commissioner of Human Rights at the Council of Europe,” the joint statement signed by 16 organisations, including BIRN Albania, said.

While rights activists protested outside the parliament, Rama defended his decision, claiming his critics had not read the law, and action was needed against fake news.

“I have not made this law for myself,” he said. “I have [done] it for dozens of businessmen who are obliged to go and pay for the removal of news that milk has been poisoned or that vegetables have hormones … I do this for public servants that are [accused of being] thieves, marauders and petty dealers all day long,” he said, pointing to journalists.

The laws, first proposed a year ago and repeatedly criticized, will create a Media Authority equipped with a Complaints Commission, to which those who believe that their dignity has been damaged by a media report can apply for remedy, such as removal of the offending content and publication of a “correction”.

The Council should settle such matters within 72 hours, based on criteria that should be decided later through sub-laws drafted by the government.

Rama, who has long sought to have the power to punish websites, made no attempt to hide the main reason for this law, which is to have the power to order websites to take down news reports that, according to him, contain defamatory allegations.

He pushed the law forward despite receiving a public request from the European Commission not to do so. On Tuesday, the Commis-

sion published a statement urging the government to step back.

“This draft does not take on board several recommendations made by international actors and thus still raises concerns,” the statement, published in English and in Albanian, read.

“Those recommendations include, inter alia, limiting the scope of regulation only to online audio-visual media services, promoting instead self-regulation, ensuring the independent judicial review of media-related complaints, and strengthening the transparency of media ownership in the country,” it added.

Diplomatic sources told BIRN that the Commission conveyed this message to Rama repeatedly over several weeks, clearly without success. Unmoved, Rama responded to the criticism by claiming the law had not been correctly understood.

“I have had communications also with those of the European Union and those of the Council of Europe and I have told them: ‘You have not read this law and you are under pressure from fake organisations, fake organisations, false ones,’” he said.

These allegedly fake organisations that have criticized Rama include the European Centre for Press and Media Freedom, ECPMF, Article 19, the Committee for the Protection of Journalists, the European Federation of Journalists, the International Press Institute, Reporters Without Borders, along with 16 local groups who all say the laws are unique in Europe and will have a chilling effect on journalism.

Following the vote, the ECPMF said in a statement: “We condemn the media law changes that were just adopted by the Albanian parliament.

Cosmetic changes made at the very last minute do not address all the concerns raised by the European Union European Union – the EU, the Council of Europe and DunjaMijatovic, the Council of Europe Commissioner for Human Rights. We urge the President not to decree these changes as they will only harm media freedom in Albania.”

In a country where the climate for the media is already difficult, Albanian organisations called on journalists to hold their ground.

“We call on journalists to continue to report accurately on things that matters, including corruption and organised crime, and not be afraid of such regressive laws. We will support any journalist that may face the injustices that such laws can produce,” the statement read.

20

December 2019

INVESTIGATION

Blind Justice for Romania’s Trafficked Roma Children Romanian prosecutors thought they had an open-and-shut case against the alleged leaders of one of Europe’s largest child trafficking rings.

After almost a decade, why has no one been convicted?

ANI SANDU | BIRN | BUCHAREST, LONDON, TANDAREI

O

n a balmy spring morning in the central Romanian town of TarguMures, a grandfatherly man enters room 52 of the court of appeal, the heels of his dress shoes clacking on the parquet.

Wearing a navy, plaid blazer and cream-coloured trousers, with a white beret in hand, he chooses an empty bench at the back. As he waits for his hearing to begin, he strokes his chin and sizes up the two judges in front.

The man is ConstantinRadu, 66 — but everyone calls him Titi. Along with 25 other men, Titi is accused of trafficking scores of Roma minority children to Western Europe for a life of forced criminality. Two of the other accused are his sons.

The defendants and their lawyers start to fill the courtroom. They sit next to Titi only after the other seats are taken. Titi meanwhile scans a handful of crumpled papers, though he knows them well. They have been his main line of defence for the past nine years. “He’s the real boss,” said Bernie Gravett, a former superintendent with the London Metropolitan Police who led the investigation that put the men in court. “Top of the pyramid.”

Prosecutors say Titi, a Roma person himself, is the kingpin of a notorious gang from Tandarei, a small town in southeastern Romania where grandiose mansions scream of wealth next to beat-up shacks.

“It’s like a military operation,” said Gravett, describing the group’s alleged deployment of an army of children to panhandle and steal. Even an eight-week-old baby was trafficked into service — as a prop for begging, drugged to keep quiet. Investigators say Titi’s empire spanned far corners of the EU: Spain, Italy, France, even Norway — and especially Britain. Officers arrested dozens of Romanians in Britain and Romania after an unprecedented joint investigation that took four years. But justice played out differently in the two countries. In Britain, around 100 were convicted of crimes ranging from trafficking and money laundering to benefit fraud, forging documents and child neglect.

In Romania, all of the 26 accused were acquitted in a shock verdict in February — after a nine-year, stop-start trial.

While prosecutors appealed and the men are back in the dock, many saw the verdict as proof that Romania’s judiciary is too weak — or too dysfunctional — to stand up to mobsters and the corruption that lets them flourish.

“The criminal justice system set up to fight transnational organised networks seems to be

on the brink of collapse in Romania,” 25 rights groups said in a petition after the verdict, calling on international bodies to “make Romania responsible” for tackling trafficking.

In a country where politicians convicted of corruption are known for trying to bend justice to their favour, the case touched a nerve.

It also resonated with Romanians fed up with the state’s dismal record of protecting the vulnerable. Such feelings reached boiling point after the unrelated case this summer of a 15-year-old girl in southern Romania who was kidnapped, raped and murdered despite phoning police three times for help.

The tragedy revealed staggering incompetence by police and prosecutors and suspected links between law enforcement and organised crime, including trafficking rings.

European Commission data shows nearly three-quarters of trafficking victims identified in EU states come from Romania — more than 1,500 in the two-year period 2015-2016.

And the US State Department downgraded Romania in its latest Trafficking in Persons Report, noting that 2018 was the country’s worst year in more than a decade in terms of convicting traffickers or identifying victims.

As the appeal trial of Titi and his co-accused got underway this spring, BIRN spent months combing over court documents and interviewing people close to the case to understand the scale and complexity of the alleged criminal enterprise in Tandarei.

The picture that emerged was of a closed and marginalised Roma community in thrall to local mafia who prey on poor families, enslaving their children through a pernicious

Infographic: Marta Klawerzeczy

form of debt bondage. The court records and expert interviews also cast light on how the wheels came off a trial that many saw as a test of Romania’s commitment to tackling modern slavery. Anthony Steen, a former British lawmaker who followed the trial closely, branded it a “very bad case of miscarriage of justice”. “There was no political or professional pressure to see the job done,” he told BIRN. Gold bars and AK47s In the dusty streets of Tandarei, children play football at noon, on a school day. At the annual fun fair, held on a lot near the town centre, they ride dodgem cars and shoot toy rifles. The town of 13,000 begins and ends in the plains, halfway between the capital, Bucharest, and the Black Sea to the east.

The tallest buildings are four-story communist-era apartment blocks, but the edifices that stand out are the luxury houses with sweeping balconies and ornate wrought-iron gates — many built with the proceeds of crime, investigators say.

Veer from the main road and you risk ending up in a pothole or skidding in mud. That does not deter the drivers of luxury cars seen all over town: BMWs, Mercedes, even a Porsche. Some vehicles have the steering wheel on the right, British-style.

People are afraid to talk to journalists.

They are wary of being photographed, even at public events like the annual fair, where one man threatened to “smash your face” if pictures were not deleted.

The order of Tandarei, such as it is, was shattered on April 8, 2010 when around 300 Romanian and British officers in balaclavas rammed the doors of 34 mansions as helicop-

ters buzzed overhead. They did not alert local authorities in advance. The dawn raid, captured on video released by Romanian police, revealed stacks of cash, gold bars, birth certificates and guns — including AK47s — hidden under flooring. Police seized some suspects — all Roma — straight out of bed. Eighteen were arrested on the spot, including Titi.

In addition to trafficking minors, for which they risk up to 12 years in prison, the men were charged with running an organised crime group, money laundering and firearms violations. All deny the charges.

Prosecutors opted to try the alleged traffickers in Harghitacounty in central Romania, 350 kilometres from Tandarei, in a bid to keep the gang from influencing the trial. The raid and subsequent court case were the result of an unprecedented investigation that began in 2006 after a Czech woman landed in Britain with three Roma children from Tandarei.

Immigration officers at London Stansted Airport got suspicious when they realised the children could not communicate with the woman. She later got three years in prison for trying to bring them into the country illegally.

Gravett, the London Metropolitan Police superintendent, took up the case after catching hundreds of Romanian Roma children shoplifting and pickpocketing in central London. He said crimes by Romanians shot up almost 800 per cent in just three months after Romania joined the European Union in 2007.

Most were thefts by children. Gravett recalled a 13-year-old girl arrested more than 10 times under different names and dates of birth. “So we then knew that someone was playing a game with us,” he told BIRN in an interview at a cafe in the southeastern English town of Brighton. He took out a laptop and opened a PowerPoint presentation on the Tandarei case. Now retired after 31 years with the police, Gravett works as a consultant and he uses the case to teach officers how to deal with trafficking. Later, he requested a napkin — “I draw on white napkins,” he said — to scrawl circles, arrows and pyramids, showing how people and money circulated.

Shortly after Romania joined the EU, Gravett discovered that police in pre-accession Romania had sent Europol, the EU’s law enforcement agency, a list of 1,087 names of

December 2019

A BMW car is parked on a dirt road next to an imposing house with ornate wrought-iron fencing in Tandarei.

Photo: Andrei Pungovschi

Infographic: Marta Klawerzeczy

children and 67 suspected gang members to be monitored. Europol assessed it as one of the largest human trafficking rings in Europe.

Checking the list, Gravett found that around 200 of the minors had been arrested in London for petty crimes. He sought EU funds to probe further.

That is how Operation Golf, the first EU joint anti-trafficking investigation between two countries came about. In 2008, the European Commission granted one million euros so British and Romanian police could cooperate to put an end to the criminal group.

Investigators found that gang leaders approached poor Roma families in Romania offering to take a child abroad to earn money, charging parents 1,000 euros per child, according to Gravett.

The group would lend the money, with interest, and the family stayed forever in debt.

So they would send another child, and another, until the entire family ended up abroad, working for the gang.

“We had a father trying to bring an eightweek-old child to give to the gang,” Gravett said. “Three times he tried.” The gang then placed the children with families under their control. Gravett cited the case of a 13-year-old girl taken to the town of Slough, near London.

When she was not forced to go out and beg, she was a house slave. Her father eventually got five years in a British prison for trafficking

his own daughter. The investigation found he had controlled other girls for the gang too, as far away as in Spain. During a raid in Slough, officers found 211 people living in 16 houses.

Conditions were appalling. Roma children slept huddled together on the floor. The fridges were mostly empty. Most of the children were aged 10-17 and had “a very busy criminal record”, Gravett said.

Investigators say Britain was the gang’s preferred country due to its relatively generous welfare system. They falsified documents to cash benefit cheques, sometimes making tell-tale errors like writing “February 30”.

Wealth and power Gravett estimates the group may have trafficked as many as 10,000 children since 2002 — far more than the number identified by the joint investigation — with each child making around 160,000 euros a year for the gang. He says most of those profits went to Titi, sent via MoneyGram and Western Union or brought to Romania by goons toting bundles of cash.

Titi declined to comment when approached by BIRN in the courthouse after one of his appeal hearings, but his defence has been consistent: he says he is a victim of mistaken identity.

According to the indictment, Titi masterminded how children should be recruited and decided who would transport them abroad.

Phone intercepts included in the indictment reveal that Titi was in regular contact with local police, who tipped him off if there was trouble ahead. Wiretaps also show he promised to help a man with legal problems stay out of jail in exchange for money. By all accounts, Titi is respected and feared in Tandarei. A Romanian police officer who worked on the case and declined to be identified said Titi was known as the “supreme judge” among the Roma. Questioned in court in November 2018, Titi denied everything: recruiting minors, lending money to people, being a local leader. “I have no influence over anybody in the community in which we live,” he said.

He added he did not recognise the phone calls mentioned in the indictment and that he had papers for the weapons found in his home, which he said he used for hunting.

“There is another person with the same name,” he said, “and I’m probably [here] in his stead, and the money allegedly sent to me was in reality sent in the name of this other [person].” Tandarei is a town hollowed out by emigration. Locals estimate that around 80 per cent of residents work abroad since jobs are scarce. Almost all the factories that thrived during communism have closed.

Around a quarter of Tandarei’s population are Roma people, Romania’s second-largest ethnic minority after Hungarians. As elsewhere, many Roma families live in extreme poverty, cut off from essential services like education and healthcare. Discrimination is rife.

The main Roma neighbourhood in Tandarei is called Strachina — off limits to outsiders without permission from community leaders.

NicusorLefter, a Roma resident of Tandarei who works with non-governmental organisations to support the community, said the mansions in town were built with money earned abroad and did not spring up overnight. “Everything you see here is financed by the Roma,” he said. “If it weren’t for the Roma, there wouldn’t be any shops because many of the Romanians have left.”

GeluDuminica, executive director of the Impreuna Agency for Community Development, which supports Roma communities nationwide, guided a group of British politicians to Tandarei right after the trafficking investigation. He recalled they met with around 30 of the most important people in town and many complained that the police raids had been abusive. It turned out more than half of those in the room were defendants in the case, he said. Even today, the man accused of being Titi’s number two in the gang — Gheorghe Dragusin, nicknamed “Frant” — claims to be the advisor for Roma issues to Tandarei Mayor NicoletaToma. Toma declined an interview request and BIRN was unable to verify Drăgușin’s claim. “I say I’m innocent,” Dragusin, 57, told BIRN after an appeal hearing in TarguMures. “We’re in this case because of someone else’s deeds.”

Prosecutors say Dragusinorganised trips abroad, bribed border guards and collected money from those forced to beg. “Are those kids still alive?” Dragusin asked rhetorically.

“Did we kill them? What do they mean we took these kids from their families and they don’t know where they are?” Experts say many in Strachina see the gang members as “modern Robin Hoods”, taking money from the rich abroad and giving it to the poor back home. “The sad thing about this is we must understand the Roma have had a hard time over history, but this is Roma organised crime exploiting lower clans and other Roma people and families within their own group who have nothing,” former superintendent Gravett said.

“I’ve been to Tandarei many times, and the gangsters get rich and the poor people stay in

21

debt and they stay at the bottom. They’re not gonna tell on the gang.”

‘We’ll kill your family’ Titi and the other defendants were remanded in custody for 10 months before being released, long before the trial began in February 2013. All the accused protested their innocence in court. Some said they were framed.

Others claimed not to remember what had happened. They said funds received from Britain were remittances from relatives working honestly. One, a cousin of Titi, said he bought his house and car in Tandarei by selling vehicles, newspapers and food in Spain, Britain, Italy and France. “My kids have never been detained by the police.”

Another said he has 13 children in Britain, receiving social benefits of about 200 pounds (230 euros) per child. “I didn’t know and it didn’t even cross my mind that children from Tandarei are recruited to beg abroad.”

Another said he had been working in Britain since 2008, delivering food. “I have never seen a Romanian child begging in England,” he told the judge. Titi hired one of Romania’s most famous attorneys, CatalinDancu, who had defended top politicians and businessmen, earning the nickname “lawyer of celebrities”. Delays dogged the trial from the outset. There was a problem with the indictment, which had to be remade. Hearings were postponed as defendants changed lawyers. Once, the defence sought a delay because it was snowing. Then Titi had to seek new council after his lawyer was named head of Romania’s Consulate General to New York. But the biggest problem was getting witnesses to testify.

A few could not be subpoenaed because they had died. Many more moved abroad or could not be found. A judge even fined local police around 230 euros for not trying hard enough to locate them. Again and again, witnesses were excused from testifying because they were related to the accused by blood or by marriage. BIRN counted around 20 such exceptions. Then there was the fact that the trial had no official aggrieved parties. When investigators questioned children who were allegedly trafficked, or their families, they were given the legal status of witnesses rather than victims. The reason was that the victims did not see themselves as such, the Romanian police officer said. For one thing, they considered life in Britain a step up from Tandarei.

“Now they lived in a house,” he said. “They had a TV in that house. The streets were paved. They saw it as a big advantage.”

Throughout the trial, witnesses changed their testimony from their initial statements given to British police. They said they went to Britain willingly, to beg for themselves.

For investigators, there is no doubt that many lied out of fear. “The simple thing is they’ll say: ‘We’ll just kill members of your family,’” Gravett said. One witness wrote to the court saying it was too dangerous to testify, and later backtracked on his police statement.

Only four of 158 witnesses had their identities protected. And even then there were problems. In one hearing conducted via video link, a protected witness was unable to see defendants when asked to point them out because of a technical glitch.

‘Negligence or bad faith’ By the time the Harghita court came to a verdict in February 2019, the trial had reached its 53rd hearing. The judge observed that as of December 2018, the clock had run out on some of the charges, including gun violations and running an organised criminal group...

>>

22

December 2019

>>

...That is because changes in the penal code made in 2014 had shortened the statute of limitations and reduced sentences for certain crimes. On the counts of human trafficking and money laundering, the judge said there was not enough evidence to convict.

In his reasoning for the verdict, he wrote that clarifying what had happened “was hindered by the total lack of aggrieved parties identified during the criminal investigation” — a reference to the lack of official victims.

About Titi, he said: “From the evidence in this case, and taking into account especially the testimonies of the witnesses, it does not ensue that he was involved in recruiting, housing and transporting some minors by using false promises.” He added that recordings of phone conversations between Titi and local police were “clues to other crimes, not those the defendant was charged with”.

Silvia Tabusca, a law professor and coordinator of the Human Security Programme at the European Centre for Legal Education and Research, a Bucharest-based rights group, said she found it odd that the verdict came right after the statute of limitations expired.

She also blamed the prosecutor for not fighting hard enough. “It’s either serious negligence, or bad faith,” she said. Asked about the verdict by members of Romania’s parliament, then General Prosecutor Augustin Lazar issued a statement defending the prosecutor. He said the prosecutor had been legally unable to ask for a faster trial and had pressed for convictions for human trafficking and money laundering right until the end.

Madalina Mocan, a researcher at the Centre for the Study of Democracy think tank in the northwestern Romanian city of ClujNapoca, said trafficking cases in Romania rely too much on victim testimony — a big ask given that trials can take years and no one gets psychological counselling before taking the stand. “Without strong testimony, the case becomes very weak,” she said. “I’m [more] interested in the money made, proving that a Jaguar, say, was bought with money from trafficking.” In trafficking cases in Britain, courts can convict on the basis of such evidence alone. Following an outcry over the verdict, the Harghita court issued a statement saying it had too few judges and was overwhelmed.

It cited the sheer size of the Tandarei case, which involved more than 200 parties, including defendants and witnesses.

The indictment alone was 600 pages long.

And by 2019, there were enough case documents to fill five big shopping carts. In the end, the Judicial Inspectorate, which oversees judges and is accused by critics of being controlled by politicians, found no problems with the trial after four inspections of the case.

In a statement to BIRN, the inspectorate said the length of the proceedings was due to the complexity of the case and the amount of evidence. It also said the judge was affected by “a significant volume of work” and that from May 2017 to February 2019, there were no unjustified delays.

The Romanian officer who took part in the investigation said it probably would have been better to split the case into smaller, more manageable chunks. The only success, he added, was that “this group from Tandarei spent a lot of money on lawyers”.

Former British lawmaker Steen, who heads the Human Trafficking Foundation in London and accompanied police on some of the British raids, said there was no way the case would have collapsed in Britain as long as the evidence was sound.

“I don’t know whether it’s corruption or inadequacy, inability, or — which I more like-

A man holds a child at a fair in the Romanian town of Tandarei. Photo: Andrei Pungovschi

ly suspect — there is a connection between somebody very rich or somebody in the police force or somebody in politics, or a mixture of the lot, who has actually prevented things going forward.” Former Superintendent Gravett said he regretted agreeing to prosecute the alleged gang leaders in Romania instead of bringing them to Britain. “If we’d have, they would all be in prison,” he said.

‘Protect the vulnerable’ The Tandarei trial brought bad press to the Roma community in a country where anti-Roma sentiment runs high.

But Duminica from the Impreuna Agency for Community Development said the case should not be viewed through the lens of ethnicity since it is really about the state’s failure to protect the vulnerable.

For one thing, local authorities and child protection services should have noticed the Roma children were missing, said Duminica.

“Criminals always take risks. It’s the state institution that hooks up with the criminal that makes him feel and become untouchable.”

He added that the solution was to create more opportunities for Roma people.

“First, the law has to be applied,” he said.

“State institutions have to do their job.” Going forward, the community needs sustainable alternatives “between being a beggar, a trafficker, whatever, and making money”.

Former British lawmaker Steen agreed.

“It’s an abuse of people who are very unfortunate for no fault of their own, extremely poor, living in abject poverty, and they want to escape. And therefore they are easy prey to people promising things.”

Minutes of local council meetings show that Tandarei Mayor Toma wants to turn a long-closed school in Strachina into a medical clinic and educational centre.

“We must start somewhere,” she told a council meeting in March, noting that only 10 of the neighbourhood’s 373 school-age children were in school. “Whether we like it or not, they are citizens of our town.” Toma added that if nothing is done for the children, “we

shouldn’t wonder when they hit us on the head in the street”. She said discussions were underway with the Romanian government, the World Bank and the city of Madrid to fund the project. The mayor of Madrid, home to a large number of Roma from Tandarei, visited the town last autumn.

Madrid Mayor Manuela Carmena (now no longer in office) held a press conference together with local officials — during which she shared a table with one of the accused.

Then she went to Strachina and visited some homes. On the street, she spoke to the press about the need to make sure “Romanian citizens who come from here and live in Madrid have a dignified living”.

Tandarei Mayor Toma later spoke of the need to create good living conditions in the town so that “our citizens remain here”.

Above the law?

Law enforcement sources and rights groups say the Tandarei gang is still active in Britain, France, Spain and elsewhere — often moving children from country to country.

“They continue to do what they’ve been doing for years and they seem to be above the law,” Gravett said. A child rights expert who has followed the gang’s activity in France told BIRN that since 2004, between 200 and 300 children from Tandarei have been known to beg and steal in the Paris region.

French sociologist Olivier Peyroux has met around 50 of them in recent years while researching a book on child exploitation in Eastern Europe, with a chapter on Tandarei. He said that after the joint British and Romanian investigation, the gang changed strategy: parents started to accompany their trafficked children a lot more to shield the ringleaders.

“Slowly, slowly they integrated the families into the network,” he told BIRN. “They somehow adapt to the investigators’ techniques and find a way to give the impression the family is exploiting their own children.”

In Italy, police announced in May they had caught 40 people from Tandarei and the nearby town of Fetești suspected of involvement

Former British lawmaker and current head of the Human Trafficking Foundation Anthony Steen. Photo: Ani Sandu

in more than 100 robberies.

Back in Britain, the Salvation Army, which helps adult victims of modern slavery, said it saw a big jump in the number of Romanians exploited last year. In terms of people referred for support, only Albanians and Vietnamese come in higher numbers.

In May, a British woman in the northern English town of Ashton Market, near Manchester, posted cell phone footage on a Facebook group set up to report crime in the area.

In it, she accuses a young man and a young woman — presumed to be Romanian — of stealing perfume from her market stall.

The video was widely shared, along with a flow of xenophobic comments.

“Romanian piece of garbage,” wrote one social media user. “CLOSE OUR BORDERS, KICK THEM OUT,” said another.

Somehow, the video got noticed by people from Tandarei. Several of them posted humorous comments that suggested the alleged thieves were well known in the community.

Someone even tagged the young man, identifying him as a 20-year-old from the town who now lives in Germany and has done prison time in France.

Analysis of dozens of Facebook accounts from Tandarei shows that many young men — including some defendants in the case and their sons — are fond of livestreaming their lives. Some call themselves “mafia” and “boss” and boast about the luxury cars they plan to buy. Other videos show Tandarei residents visiting relatives in British prisons. In one, five young men are seen drinking and listening to melancholy music, distressed that a cousin ended up in jail.

In another video, a woman whose son is convicted in Britain points to her purse and says she has “enough money to bury [pay for expensive funerals for] half of Tandarei”. She adds: “This is what it [really] means to be a mobster.” Meanwhile, the appeal trial in TarguMures grinds towards a conclusion. As of December 10, the court had held its eleventh and final hearing. A verdict is expected on December 23. As in the first trial, the court has struggled to find witnesses. And even when they do, they are less than forthcoming.

During a hearing in September, prosecutors questioned a driver who had told police he drove Roma children from Tandarei across the border for two defendants. He backpedaled on his initial statement, denying he knew the accused and claiming not to remember much. “I see you remember [only] what you want,” a judge snapped.

Judging by their social media posts, many of the accused seem unphased after almost a decade in court. On the first day of the appeal trial, on April 24, one of the accused livestreamed a video of himself with several other defendants relaxing at a mountain resort 200 kilometres southeast of TarguMures, just hours after they left the court.

They appeared to be in high spirits, as though taking a vacation. “Horses don’t die when dogs want them to,” one of them said.

In a parking lot of the resort, they honked their horns like revellers on New Year’s Eve. At the annual fair in Tandarei in September, as people of all ages spun on merry-gorounds and boys and men took turns testing their strength on punching bags, Titi arrived in a white shirt and cream trousers, wearing his signature white beret.

Accompanied by two women and two boys, he stopped near an inflatable slide branded with Tom and Jerry cartoon images.

There, he talked to one of the boys, with the look of a grandfather giving life advice.

Then they all disappeared into the crowd.

December 2019

23

MARCEL GASCÓNBARBERÁ | BIRN | BUCHAREST

T

he almost unlimited control that the Securitate exerted over every single segment of Romania’s population before the fall of the Communist regime is commonly known among those even slightly familiar with life on the eastern side of the Iron Curtain during the Cold War. For those who did not experience it, however, it is hard to imagine the levels of fear and oppression generated by an army of secret police agents that peaked at 500,000 informants out of a population of 22 million.

A good way of getting closer to understanding it is having a look at the formidable archives that Romania’s communist secret police produced since it was established in 1948.

Despite initial resistance from most politicians and from the old Securitate cadres that remained in charge of the post-Communist secret service, democratic Romania has now given the public access to a significant part of the archive.

It has done so through the Council for the Study of the Securitate Archives, CNSAS. Established in 1999, the council gradually receives files previously held in the custody of the secret service, and makes sure they are made available to those who were spied on by the Securitate but also to professionals and members of the public who show a legitimate interest.

“The CNSAS is in charge of a volume of files that would stretch for 26 kilometres, if we were to put them in line,” explains IonelIvascu, director of the archive facilities on the outskirts of Bucharest.

The millions of informative notes kept at the warehouse, Ivascu remarks, offer a unique and rich picture of all aspects of life in Romania between the late-1940s and December 1989, when Communist dictator Nicolae Ceausescu was executed and the regime’s secret police abolished.

Created in 1948 by Romania’s new Soviet-backed rulers to apply the regime of terror that would keep the country Communist for more than four decades, the Securitate started its sinister mission with brutal resolve.

Numerous political detainees died in its prisons or while being subjected to forced labour. The Securitate was also responsible for the so-called Pitesti Experiment, whereby prisoners were forced to torture each other, to shatter their consciences and break any bonds or mutual loyalty.

The death of Stalin in 1953, and the rise of Ceausescu to power in 1965, changed the repressive face of the Romanian regime and the nature of its main agent.

Obsessed with earning a better image in the West, this apparatchik with nationalist views and a patent dislike for Moscow declared the country free of political prisoners and put an end to the executions, forced labour and other forms of systematic state violence, now deemed incompatible with the image he wanted to project abroad.

“In this period [the 1970s and 1980s], social control replaced brute repression,” historian and CNSAS archives researcher Adrian Cioflanca told a conference about

Keys, Mikes, Spies – How the Securitate Stole Romania’s Privacy A peek into the files of the infamous old Communist secret police casts chilling light on the way they turned an entire country into a big open prison

the Securitate surveillance on the Jewish doctor and intellectual NicolaeCajal and his family.

As an influential Jewish Romanian with ties to foreigners and contacts abroad, Cajal was monitored “every minute” by agents who followed him and his relatives as well as through electronic recordings and the reports of some of those recruited as informers within the medical profession and the Jewish community.

Life under the Securitate’s lens Born in Transylvania in 1914, the democratic politician CorneliuCoposu spent most of his adult life under the close watch of the Communist secret police, having first known detention before World War II under the regime of King Carol II. Coposu rose to prominence as the young secretary of the National Peasant Party leader, IuliuManiu, who died in the infamous Sighet prison in 1953 after six years of detention and forced labour under the same regime that kept Coposu himself in jail for more than 15 years. Coposu’s wife, Arlette, died of cancer in 1966, after spending 14 years in detention.

Coposu and his wife were subjected to the “brute force” repression that defined the Communist regime during its first years. Later, he was to suffer under the “social control” era that began to take shape after his release in 1964 following two years of forced residence near the eastern city of Braila.

His file at the CNSAS is chilling testimony to an ordeal that started in 1947 with his arrest for carrying out “hostile ac-

tions” against the new authorities and producing “counter-revolutionary” content.

It continued with his conviction after nine years of detention without trial, to be perpetuated after his release with permanent Securitate surveillance of himself and his family.

For example, handwritten notes produced by one of his friends and former political colleagues who informed on him until Communism collapsed speak of a 1967 car trip to Brasov with Coposu, reporting all his comments and those of those he had met. They, in turn, were then followed or even recruited as agents. The same informer tried to compromise Coposu, suggesting he write to a contact in the US, and reports on his speech at the funeral of a fellow former National Peasant’s Party member.

“I went to the archives and was sickened by what I saw,” one of Coposu’s sisters, Flavia, told BIRN. “A Securitate patrol was permanently in front of the house.

Telephone conversations were intercepted and Cornel was continuously interrogated,” her sister, Rodica, adds.

Reading the files of their brother, whose funeral in 1995 was attended by thousands, was a traumatic experience for the Coposu sisters, who were barred from holding certain jobs and forced to live in a small house with their whole extended family, including their brother.

“I found a list with the name, profession and motives of those who informed on him,” recounts Flavia. “One of them, a prominent Peasant Party leader, said he knew Cornel since his youth, and decided

to inform on him as he was an immoral person – because he liked to play bridge!”

Another informer, she explains, was a doctor and friend of Coposu’s who is said to have collaborated in exchange for a visa to see his daughter abroad. “At least he was sincere,” Flavia concedes.

Another document they found sheds light on how the Securitate installed the microphones that recorded all the conversations they had at their house near central Bucharest, where the family moved in 1975.

In order to install the microphones inside the property, the secret police arranged for the family, their neighbours and those in charge of the maintenance of the block to be sent on work trips, meetings or professional training “so no one was there and they could be free to mount the devices”. This shows how the Securitate could command virtually all the state structures when they needed to carry on a mission. “The first floor is not a problem as they are our zealous collaborators,” the document read. Among the discoveries made by the sisters at the CNSAS archives were a set of keys to the house where the family still lives.

“We are talking about the destruction of the classic distinction between the private and the public sphere, which in the Western world dates back from the Middle Ages,” historian Adrian Ciofalnca says about the extent of the regime’s surveillance. It turned the whole country into an open prison where arrest or torture were now hardly necessary to enforce obedience, he and others noted.

24

December 2019

Opinion

If Europeans can regain their collective self-confidence as an economic and regulatory superpower, their future can be bright.

Cheer Up: Europe Must Avoid Self- Fulfilling Pessimism ANA PALACIO | BIRN | MADRID

O

ver the last decade, the requisite year-end reflections and predictions have become increasingly bleak.

This pessimism is understandable: inequality has been rising sharply in much of the world; democratic values and norms of governance have been steadily eroded; and technology has transformed our societies and economies so rapidly that many have been left feeling overwhelmed and insecure.

But we must take care not to allow grim predictions to become self-fulfilling prophecies.

Consider the European Union. As their international clout has declined, Europeans have been made to feel increasingly powerless, as individuals, as nations and as a bloc. Without a unifying vision for the future, the EU has lost its élan and fallen victim to passivity and fear under the guise of nostalgia.

But the past for which many Europeans long never actually existed, and the present that they eschew is not nearly as bad as it seems: Europe remains an economic and regulatory superpower, with massive diplomatic potential. If Europeans recognise this and regain their collective self-confidence, their future can be bright.

The call for Europeans to “believe in themselves” may sound naive and simplistic. But it is a prerequisite for effective action.

This does not mean pursuing some grand federalist platform or making unrealistic promises, such as to form a European military. On the contrary, the last thing the EU needs is more soaring rhetoric and impossible pledges. Its failure to deliver in the past on such promises has contributed to today’s overwhelming sense of helplessness and cynicism.

Instead, the EU needs to make concrete, incremental progress to boost its credibility.

Here, there is reason for hope — beginning with the newly confirmed European Commission, led by Ursula von der Leyen.

Although the new Commission has indulged in familiar-sounding grandiloquence, it also embodies an unusual degree of realism. Nowhere is this more apparent than in the selection of a German president for the first time since the 1960s.

Moreover, the EU has indicated a willingness to explore the potential of differ-

EU flags flutter outside the European Commission in Brussels

ent cooperative configurations to propel the policy agenda.

For example, there is growing momentum for a European Security Council, a proposal introduced by France and Germany, to strengthen European foreign policy and underpin security cooperation with a post-Brexit United Kingdom.

Such a UK will emerge very soon, given the overwhelming victory of Prime Minister Boris Johnson’s Conservative Party in the recent election. Johnson campaigned on a promise to get the UK out of the EU by January 31, and meeting that deadline would be a good outcome.

As undesirable as Brexit may be, dragging out the process has not done anyone much good. Finally ending the three-anda-half-year saga will allow for greater strategic clarity.

Another major source of uncertainty may also be removed next year: US President Donald Trump.

Perhaps no development has done more to fuel insecurity among Europeans than Trump’s capricious attacks on the transatlantic relationship over the last three years.

If he is defeated in the November presidential election, the relationship will not simply return to its pre-Trump state, but predictability will be restored, and Euro-

This does not mean pursuing some grand federalist platform or making unrealistic promises, such as to form a European military. On the contrary, the last thing the EU needs is more soaring rhetoric and impossible pledges. Its failure to deliver in the past on such promises has contributed to today’s overwhelming sense of helplessness and cynicism.

Instead, the EU needs to make concrete, incremental progress to boost its credibility.

peans will be able to breathe a sigh of relief.

Even a victory for Trump, however, will provide some measure of clarity. It will be apparent that the United States can no longer be counted on as a strategic partner.

Rather than try to wait out Trump, let alone count on him, Europe would move forward on its own.

A final reason for hope about Europe’s prospects in 2020 is its growing recognition of the threat that a rising China poses to the liberal international order.

In March, the EU labeled China a “systemic rival.” Early this month, at the NATO leaders’ meeting in London, the EU went further, acknowledging that China’s rise poses “challenges that we need to address together as an Alliance”.

This raises hopes that Europe will not be so blinded by the promise of Chinese finance and investment that it fails to uphold its values and protect its long-term interests.

The challenges Europe faces — including managing migration and developing a new Africa strategy — may be formidable, but they are hardly insurmountable.

Progress will require strategic vision, political will, and effective execution. But first, it will require far more self-confidence.

December 2019

Analysis

25

Emmanuel Macron has cultivated an image as a champion of the EU at a time of resurgent populism. But his latest diplomatic efforts risk alienating Germany and other key EU players.

Macron Alone: Has the French President Overplayed his Hand?

SLAWOMIRSIERAKOWSKI | BIRN | WARSAW

Y

ou can be talented, handsome, rhetorically skilled and politically brave, and yet suffer for it.

In the long run, prudence and restraint are crucial ingredients of successful leadership, and it is precisely these two qualities that, up to now, French President Emmanuel Macron appears to lack.

Macron wants to lead the European Union into the 21st Century. But he will succeed only if he does not go too far. If he overplays his hand, he will open himself up to a challenge from some other rising political leader.

That could happen whenever Germany emerges from its domestic political malaise, if other member states decide to form a coalition against France, or if Macron alienates too many key players within the EU. The greater Macron’s ambitions, the higher the risk to his political future.

Politically, Macron is a contradiction in terms. A vocal anti-populist who employs populist tools, he has dismissed traditional political parties and called for politicians to be replaced by ordinary people.

Accordingly, he insists that his La République En Marche ! is not, in fact, a political party, and that he is neither of the left nor the right.

The main difference is that his program is not nationalist but pro-European, almost cosmopolitan, and that he opposes other populists. But his pro-European stance goes only as far as French economic interests allow, as he demonstrated when selecting nominees for the EU’s top jobs earlier this year.

Moreover, it is worth remembering that Macron led the push for tighter regulations on “posted workers” — particularly those from Poland and Hungary — back in 2017, and that his toughest attack on Central and Eastern European populists was delivered from a French Whirlpool factory that was scheduled to move to Poland.

Macron may sincerely want deeper European integration, but that did not stop him from nationalising a French shipyard to prevent it from being purchased by an Italian firm.

More recently, Macron has taken another page from the populist playbook by pursuing warmer relations with Russian President Vladimir Putin, and declaring NATO “brain dead” — language that was likely met with cheers in the Kremlin.

French President Emmanuel Macron. Photo: Flickr.

Macron’s warning about NATO was meant as a wake-up call for Europe to secure its own defense autonomy. It was also a reminder that France is a nuclear power, meaning it does not have to hide the doubts that other European leaders won’t voice.

Thanks to Macron’s efforts, Russia returned to the Council of Europe in June, following its suspension in 2014 in response to the annexation of Crimea.

Then, at an ambassador’s conference in August, Macron voiced support for Russia’s return to the G8, and warned French diplomats not to stand in the way of his overtures to Putin.

And in bilateral talks with Putin at France’s Fort de Brégançon that same month, it was Macron, not his guest, who spoke of a Europe that extends from Lisbon to Vladivostok.

But EU-Russia diplomacy is not the only area where Macron has been flexing his muscles. In October, he issued a surpr ise veto against EU accession negotiations with Albania and the Republic of North Macedonia, and he has since described Bosnia and Herzegovina as a “ticking time bomb”.

Both moves are seemingly at odds with his pro-European stance, and doubtless delighted Putin.

In fact, Macron’s recent maneuvers are clearly in his own personal interest. His

Politically, Macron is a contradiction in terms. A vocal anti-populist who employs populist tools, he has dismissed traditional political parties and called for politicians to be replaced by ordinary people.

Accordingly, he insists that his La République En Marche ! is not, in fact, a political party, and that he is neither of the left nor the right.

embrace of Putin is probably meant to head off a challenge from the French farright leader Marine Le Pen, whose past financial backers have included Russian banks with ties to the Kremlin.

And by blocking North Macedonia’s and Albania’s accession, he is preventing any further strengthening of the EU’s Central and East European bloc, which could overbalance France’s voice in the European Council.

More broadly, Macron’s France finds itself in a geopolitical vacuum that was created by Brexit in the United Kingdom, the rise of populists and nationalists in Italy, Catalonian secessionism in Spain, and the consolidation of illiberal regimes in Central and Eastern Europe.

The only reliable players left on the field are Germany and insular northern countries such as the Netherlands and Denmark. Because a Le Pen victory over Macron would strike a death blow to the EU itself, Germany has tolerated the French president’s ambitious initiatives.

But its patience is wearing thin.

At the end of the day, the rules of the game in Europe are still set by Germany — and more specifically by Chancellor Angela Merkel. The problem is that Germany is too small to lead Europe on its own, yet too big not to do so.

That is why Macron would push through his choice of candidate for the head of the European Commission only when he found a German. Germany could not force through its own candidate, so it had to accept Macron’s German for the job (now filled by Ursula von der Leyen, a former defence minister).

Nonetheless, Macron’s recent behavior has made things more difficult for the Germans, who want incremental change rather than revolution.

His warnings about NATO imply that Germany will need to expand its defense capabilities, for which there is little support among German voters. If Macron is overly insistent, he could provoke German anger and resistance.

But Macron, like many others in Europe, has had enough of Germany’s own unilateralism on questions such as whether to admit refugees from Syria and Iraq, or whether to ban arms exports to Saudi Arabia.

He most likely wants to strike a deal with Merkel’s successor — be it German Minister of Defense AnnegretKramp-Karrenbauer or someone else — on the EU budget, the question of expansion, and the role of French firms in Germany’s defence build-up.

Historically, French diplomacy excels at grand bargains. But under Merkel, Germany has avoided such agreements, preferring the status quo or incremental changes, because it usually wound up paying extra.

For his part, Macron’s hyperactive diplomacy exposes a post-imperial inferiority complex, the symptoms of which — whether Brexit or Putinism — are impeding Europe’s normalisation and hampering the EU’s mobilisation to counterbalance China and the United States.

Macron’s rhetoric suggests that he wants to fight these symptoms. But his recent actions seem to be reproducing them.

26

December 2019

INVESTIGATION

Brain Drain: Will the Last Doctor in Kosovo Turn Out the Lights?

BIRN reveals the alarming impact of emigration on Kosovo’s health system — exacerbated by an unregulated private industry churning out medical staff for export to Germany.

SHKUMBIN AHMETXHEKAJ | BIRN | GORANCE, IVANKOVO, MUNICH, NUREMBERG, PRISTINA, ZAGREB

I

n the end, it was the commute that clinched it. BlerimBerisha was a resident cardiologist at the University Clinical Centre of Kosovo in the capital, Pristina, where he worked days administering electrocardiograms and ultrasounds.

After an eight-hour shift, he would jump in his jalopy and barrel down the M9 freeway to the town of Klina, 60 kilometres west of Pristina, where he lived with his wife, daughter and son.

Not that he would see much of them. The only way to make ends meet was to work night shifts at a prison 30 kilometres away.

Then home for a quick nap, and back to Pristina to do it all again.

“Sometimes it felt like I’d never get any sleep at all,” he recalled. “And forget about having time for my family.”

These days, Berisha, 42, drives to work past half-timbered houses in the picturesque town of Pegnitz, near the German city of Nuremberg, where he works as a cardiologist at the town’s main hospital.

He makes 10 times his old salary and enjoys visiting historical sites on weekends with his wife and children.

Five years after packing up his stethoscope and moving to Germany, Berisha has no regrets. “The decision to come here was the hardest, but it was a must,” he said, sipping an apple juice at his home in Nuremberg.

While it was the punishing hours and long drive that hurt the most, his diagnosis of Kosovo’s ailing health system also swayed his thinking.

“Corruption, narrow horizons and nepotism in state-funded institutions are killing the future of the country,” he said.

Berisha is one of hundreds of Kosovo doctors who have traded low pay and high stress for more rewarding lives abroad.

Most go to Germany, which recognises Kosovo medical qualifications.

As the pathway to migration gets ever easier for Kosovo’s doctors, nurses and other health workers, BIRN can reveal the full extent of medical brain drain in Europe’s youngest state.

In a country with one of the lowest densities of physicians on the continent, a doctor emigrates every other day while two nurses leave daily, figures from the Cham-

ber of Doctors and Chamber of Nurses show, respectively.

The emigration comes at a cost: wards depleted of staff, patients left in limbo, institutional knowledge squandered. Then there is the price tag for taxpayers — around 100,000 euros to train each new doctor.

“The storm is on the way,” said AfrimBlyta, a professor of neuropsychiatry at the Faculty of Medicine at Pristina University.

“I can say that 95 per cent of students are learning German and aiming to go to Germany. Soon Kosovo will face acute shortages in the healthcare system.”

Health experts blame the crisis on low wages and dismal job prospects in Kosovo coupled with voracious demand for medical staff in Germany as Europe’s biggest economy grapples with an ageing society.

But a lesser known phenomenon also drives the stampede: a thriving private industry whose sole purpose is to churn out readymade health workers to send to Germany.

From conveyor-belt colleges and hungry headhunters to a booming trade in fake qualifications, BIRN lifts the lid on this largely unregulated export-a-medic market.

Critics say its effect is to leech the country of talent while promoting quantity over quality, with serious consequences for public health.

Doctors without borders In Gorance, a village nestled in the hills of southern Kosovo, locals are used to their doctors upping sticks to Germany. The last one left several months ago, and few hold their breath for a replacement.

At the medical centre, nurseSevimeShkreta does what she can to tend to the sick and injured. She is handy with a thermometer and ties a mean bandage. But often she has to send patients to the municipal health centre in Hani iElezit/Elez Han to the east.

That is not an option for the family of 65-year-old ArifeBerisha (no relation to BlerimBerisha). She suffers from hypertension while her husband has heart issues and her mother-in-law has diabetes.

“We can’t afford to travel to Hani iElezit because we have no car and my sons are unemployed,” she said as nurse Shkreta took her blood pressure. All over the country of 1.8 million, once-bustling medical centres

Arife Berisha, 65, has her blood pressure taken by a nurse in the Kosovo village of Gorance. Photo: Shkumbin Ahmetxhekaj

Blerim Syla, head of the Health Workers Union, is worried about the effects of medical brain drain.

Photo: Shkumbin Ahmetxhekaj

have turned to ghost clinics. Even regional hospitals in the western cities of Peje/Pec and Gjakove/Djakovica have had to close some units. Nationwide, 4,100 physicians practice their craft, according to the Chamber of Doctors. That is 2.3 doctors per 1,000 people, one of the lowest ratios in the 47 countries that make up the Council of Europe.

The only nations with worse ratios are Albania (1.2), Turkey (1.8) and Bosnia and Herzegovina (2.0), according to World Health Organisation data. In contrast, Germany has 4.2 doctors per 1,000 people and Sweden has 5.4.

PleuratSejdiu, head of the Kosovo Chamber of Doctors, says the country needs at least 5,000 physicians to meet standards recommended by the World Health Organisation. That leaves it 900 short at current levels.

Meanwhile, statistics show alarming levels of attrition. For every 150 new doctors graduating each year, at least 180 physicians leave the country, Sejdiu said.

“Most of them are planning to leave Kosovo, despite the fact that they will have to go through additional training and practice in the host country,” Sejdiu said.

Over the past year, he received 176 requests from doctors for certificates of good standing that are legally required to seek

employment abroad.

SuzanaManxhukaKerliu, dean of the Faculty of Medicine at the University of Pristina, is also inundated with requests for certificates from former and current students looking to emigrate.

“The negative part is that our brain power is leaving,” she said. “On the plus side, what we’re offering to the market is being assessed positively, but for us it’s going to be bad because we’re going to face shortages.”

She added that almost all medical students at the University of Pristina attend private language colleges to learn German, in preparation for job-hunting.

“You can’t ask someone to stay put out of patriotism,” she said. “Not if we don’t offer the right conditions for them to work and study.”

The irony is that despite the doctor deficit, many medical graduates struggle to find work in Kosovo. The Chamber of Doctors says Kosovo has produced 440 qualified physicians who have not found jobs — at least not on home soil.

Experts blame a culture of nepotism in a country that spends only 220 million euros a year on public health, according to the health ministry. That is 122 euros per person, compared with around 5,000 euros in Germany. “If you don’t have connections, it’s hard to get a job or a place on a residency programme,” said BlerimSyla, chairman of the Federation of Health Unions of Kosovo.

But even those who do get contracts have itchy feet.

A recent survey by the Chamber of Doctors found the top reason for medical staff seeking greener pastures is poor working conditions, followed by a lack of opportunities for professional development. Only then did low salaries factor.

FlamurLlabjani, 34, is a typical malcontent.

The aspiring gastroenterologist graduated five years ago and is near the end of a residency programme at the University Clinical Centre of Kosovo in Pristina, where he

December 2019

Critics say the surge in nursing admissions raises questions about quality control (see box: A Question of Standards).

“It’s impossible to properly educate more than 4,000 students,” the Chamber of Doctor’s Sejdiu said. “I see them walking every day through the halls of clinics, but they don’t get the right practice.”

works 18-hour days, commuting from the city of Ferizaj/Urosevac, 40 kilometres to the south.

“Unfortunately, the older doctors who are supposed to teach us and transfer their knowledge aren’t doing it, with one exception,” he said.

Llabjani fears he will finish his residency without learning how to perform basic diagnostic procedures such as gastroscopies and colonoscopies. He believes he would be further stretched in Germany.

“I used to be strongly against people leaving,” he said. “Now I see that even my close friends who begged me not to leave are considering it.”

Business is booming Germany needs another 70,000 doctors and nurses on top of the 500,000 it already employs, the German health ministry says.

Around a tenth of the workforce comes from abroad, drawn to a country that spends more on public health than any other in Europe — 351.7 billion euros in 2016, according to the EU’s statistics agency, Eurostat.

Only a fraction of foreign doctors in Germany are from Kosovo. The German Chamber of Physicians puts the number at 292, though Kosovo’s Chamber of Doctors says it is in excess of 450.

Tiny as those figures are compared with

Germany’s population of 84 million, they represent a sizeable slice of Kosovo’s medical workforce.And experts say the floodgates in Kosovo are opening — especially when it comes to nurses.

Kosovo has around 27,000 certified nurses, according to the Chamber of Nurses, though only 21,000 are employed in the country. Chances are, most of the remaining 6,000 work in Germany. Many more are on the way. In 2016, Kosovo allowed private colleges to start training nurses and midwives en masse. Six now do so, alongside two public universities that offer studies in medicine. While private colleges can churn out graduates without limit, public universities are bound by a cap of 50 students per year for each institution, as set by the Kosovo Accreditation Agency (KAA), which oversees higher education standards.

The entry of the private colleges onto the scene resulted in an explosion of enrolments in nursing. Before long, the discipline leapfrogged economics and law as the country’s most popular choice of study.

More than 5,700 students were admitted to study nursing and midwifery in the 2017/18 academic year, the education ministry said.

The first generation of private college students will graduate this year — thousands of new nurses looking for jobs.

Emigration ecosystem It is no coincidence that an entire ecosystem has sprung up to deliver health workers to the German market.

Hundreds of language centres across Kosovo promise to help wannabe emigres pass the German language tests required to apply for a working visa.

Most private colleges have contracts with headhunting agencies set up to find staff for hospitals in Germany.

Michael Weiss-Gehring, manager of the nursing department at the Hassberg Clinic public hospital in the Bavarian town of Hassfurt, told BIRN that German hospitals typically pay around 6,000 euros to headhunters for every doctor or nurse placed. One of Kosovo’s biggest language centres is Pristina-based InterPersonnel, which offers 18 months of free German courses and nursing practice to around 550 students each year — all bound for Germany. The school makes its money purely from recruitment fees. Students must sign a contract agreeing that they will find a job through InterPersonnel, which works with German headhunting firm Dekra. “For every 140 free places, we get around 3,000 applications,” InterPersonnel executive director Musa Ahmeti said. “We’re not contributing to emptying Kosovo but reducing unemployment and offering nurses a chance for a better life.”

Sniffing an opportunity, headhunting agencies focused on Kosovo and other Balkan countries are popping up across Germany.

“Demand from hospitals is high, and it’s increasing a lot,” said SadikShkreli, who left Kosovo in 1991 and now runs a recruitment firm in the town of Landshut, near Munich.

He estimates he places 50-60 nurses a year from Kosovo, Albania, North Macedonia and Serbia.

But headhunters may soon find their services less in demand.

In January, Germany will ease restrictions on foreign professionals seeking employment, allowing doctors and nurses to enter on six-month visas so they can look for work themselves. Jobseekers will still require proof of language proficiency — a significant obstacle for the less linguistically inclined. But some have found an easy, if unethical, shortcut.

BIRN interviewed four Kosovo emigres who claim to have paid others to sit language exams in their place. One was a 39-year-old nurse from eastern Kosovo, who decided to move to Germany after his mother died of breast cancer. A supply-chain problem at her hospital meant he had to pay for her medicines out of his own pocket, leaving him almost broke.

“Imagine what it’s like if you only make 400 euros a month and you have to buy medicine that costs 5,000 euros,” he said. “I felt abandoned. I was a medical professional myself, and I couldn’t give much more help to my mother.”

To get a visa appointment at the embassy, the nurse needed a certificate showing B2-level fluency in German. He said he found himself agreeing with British playwright Oscar Wilde that “life is too short to

27

learn German”. For 2,000 euros, he did not have to.

Examiners such as the Austrian German Language Diploma (OSD) and Goethe Institute say they are doing all they can to prevent such deception. “Exam providers like OSD are being massively damaged by the depicted fraud in connection with the obtainment of language exams,” Brigitte Mitteregger, head of the Vienna office of OSD, said in an email.

Reports of cheating have prompted the German Embassy in Pristina to limit its list of exam providers whose certificates are admissible to OSD and Goethe-Zentrum in Kosovo; OSD in North Macedonia and Austria; and the Goethe Institute and TELC in Germany.

New horizons In February, Kosovo’s parliament approved a new law on salaries that will almost double doctors’ pay, though it has yet to be implemented. Doctors at public hospitals now make between 600 and 750 euros a month.

Nurses will also see an increase of about 50 per cent to around 600 euros a month from 400 euros a month.

“Along with an improvement in working conditions, young doctors and nurses should think twice before leaving,” said BasriSejdiu, director of the University Clinical Centre of Kosovo.

He added that the centre, which manages regional hospitals, is working on overhauling residency programmes across the country so work placements are allocated fairly. The health ministry seeks to boost the number of medical students at the University of Pristina to up to 250, from the current 150.

At the same time, GazmendLuboteni, head of the KAA academic standards watchdog, said he plans to reintroduce quotas on student admissions at private colleges, starting from this year. Such attempts to retain talent may be offset, however, by an agreement signed by Kosovo and Germany in July to open a regional centre to train and accredit nurses from Kosovo specifically for the German market. The centre, to be set up at a location in Kosovo yet to be decided, will offer state-funded training, practical work experience and German classes for aspiring nurses. In return, Germany will help Kosovo strengthen its health system, including developing public health insurance. Critics fear the initiative could become a conveyor belt for those seeking a one-way ticket out of Kosovo.

Asked by BIRN at a news conference if the government was trying to promote medical emigration, Health Minister UranIsmaili said: “‘It’s in their right to decide if they want to return or not.”

Meanwhile, Kosovo health workers may find their choices multiplying as other countries open their doors too. InterPersonell executive director Ahmeti said his company is in talks with the Swiss Red Cross, which certifies nurses, to “open a new market in Switzerland”.

“Salaries are extremely good, and they start at 8,000 Swiss francs (7,200 euros) [a month],” he said. “But they’ll need to have at least three years of work experience and have B2 level of German.” For doctors like BlerimBerisha in Pegnitz near Nuremberg, it is not all about money.

Asked what, if anything, could lure him back to Kosovo, he thought for a moment before replying.

“Respect and integrity,” he said.

28

December 2019

INVESTIGATION

‘Epic’ Serbian Arms Deal Led to Pierced Skulls in Baghdad Iraqi authorities say they played no part in importing military-grade tear gas grenades used by Iraqi forces to deadly effect against protesters in October. A BIRN investigation, however, shows the Serbian-made grenades were part of an arms deal between Belgrade and Baghdad and shipped direct to the Iraqi defence ministry in 2009.

Illustration. Photo: Pexels / KayVic

MARIJA RISTIC, IVAN ANGELOVSKI AND MAJA ZIVANOVIC | BIRN | BELGRADE

A

red carpet and swirling dust awaited Dragan Sutanovac as he landed in Baghdad in 2009 to sign a military cooperation deal with Iraq on behalf of the Serbian government, part of a revival of the close ties the two countries enjoyed before the 2000 ouster of Slobodan Milosevic and the US-led invasion that toppled Saddam Hussein three years later.

Serbia had already clinched a $235-million agreement to sell arms to the USbacked Iraqi government the year before; the new deal proposed to deepen that relationship even further.

“We had an extraordinary welcome, an extraordinary welcome in every sense,” Sutanovac, then Serbia’s defence minister and now an opposition lawmaker, recalled. “The challenges were great,” he told BIRN. Hailed in Serbia as the ‘deal of the century’, the 2008 arms agreement saw Serbia agree to export pistols, bullet-proof vests, ballistic equipment, mortars, Lasta military training aircrafts and military-grade tear gas grenades to Iraqi forces trying to prop up the government against still-fierce sectarian fighting.

The 40 mm M99 grenades – far heavier than the tear gas canisters used by police forces around the world to control civil unrest – arrived in four shipments in 2009, BIRN reveals.

A decade later, they were used by Iraqi government forces to disperse anti-government protesters in the Iraqi capital, to deadly effect.

Military-grade grenades manufactured in Serbia and Iran were responsible for at least 20 of the more than 400 deaths reported since protests erupted in early Oc-

tober, piercing the skulls of those they struck, according to Amnesty International.

Iraqi authorities have insisted they did not import the deadly grenades, blaming instead a “third party” trying to undermine the government and stoke instability.

A BIRN investigation, however, has found that the Serbian grenades were indeed part of the 2008 Iraq-Serbia arms deal, with the Iraqi Defence Ministry the specified end-user.

Via eyewitness accounts and analysis of photographs and serial numbers, BIRN has traced the weapons to the central Serbian ammunitions producer SlobodaCacak and the path they took to Iraq via the Serbian state-owned arms intermediary Yugoimport-SDPR, the company that built the Baghdad headquarters of Hussein’s ruling Ba’ath party and at least five underground bunkers in the 1990s in defiance of United Nations sanctions.

Brian Castner, Amnesty International’s Senior Crisis Adviser on Arms and Military Operations, said the grenades had caused “horrific injuries” of the like Amnesty had not seen before in its monitoring of protests around the world. And Serbia bears part of the blame.

“They can’t just sell the weapon and wash their hands of it and say that now it is not their responsibility at all what happens,” Castner told BIRN. ‘They are using them to kill’ The protests began on October 1 over widespread unemployment, corruption and poor public services. Some 432 people have since been killed and more than 19,000 injured, according to the latest reports.

On October 31, Amnesty revealed that Serbian grenades were being deployed against the protesters.

“Since 25 October, the anti-riot [police] has not stopped launching tear gas and ‘smokers’ into the crowd, whether provoked or not,” the rights group quoted an

Pictures of Serbian produced grenades photographed by Iraqi protesters. Photo: Courtesy of Amnesty International

Iraqi eyewitness as saying.

“It is continuous and random. … They are not using them to disperse, they are using them to kill. All the deaths in Baghdad have been from these canisters going inside the protesters’ bodies. They do not think about the fact that there are families and children in the crowds.”

In multiple cases, Amnesty reported, military-grade grenades manufactured in Serbia and Iran pierced the skulls of protesters and sometimes lodged in their heads.

Castner said Amnesty had verified 20 such deaths. “We monitored protests all around the world and we had not really seen injuries like this,” he said.

The tear gas canisters usually used by police around the world in controlling civil unrest are smaller and significantly lighter, Castner said.

The types identified in the Baghdad violence, however, are modeled on offensive military grenades designed for combat and are far more hazardous to protesters due to their weight and construction.

A typical 37mm police-style tear gas grenade weighs between 25 and 50 grams, and consists of several smaller canisters that separate and spread out over an area.

In contrast, the Serbian and Iranian 40mm military-style grenades identified in Baghdad consist of a single heavy slug and are between five and 10 times heavier, weighing 220 to 250 grams.

“As both the police and military grenades are fired with a similar muzzle velocity, meaning they travel through the air at the same speed, the grenades that weigh 10 times as much deliver 10 times the force when they strike a protester, causing horrific injuries,” Castner told BIRN. Serbia’s Ministry of Trade confirmed to BIRN the origin of the grenades and

December 2019

said they were exported directly to the Iraqi Ministry of Defence in 2009. BIRN was unable to ascertain how many were sold.

The Iraqi government, however, said Iraqi authorities were not involved in the import of such weapons.

“The projectiles discovered in the heads and bodies of the demonstrators through examinations and autopsies at the forensic medicine’s department were not imported by the Iraqi government or any official Iraqi side,” Defence Minister Najah al-Shammari told the Nas news site.

Blaming an unspecified “third party”, al-Shammari said the grenades had “entered the country in a mysterious manner.”

Serbia has exported the same types of grenades to, among others, Montenegro, Belgium, Israel and Spain.

From Saddam’s bunkers to guns, mortars and helmets The grenades are just one small part of a multi-billion-dollar arms relationship between Iraq and Serbia stretching back decades to when Serbia was part of socialist Yugoslavia and both countries were allies in the Cold War-era Non-Aligned Movement.

During the 1990s, when Milosevic’s rump Yugoslavia was under Western sanctions, military and construction contracts in Iraq were a lifeline, with Yugoimport-SDPR a big beneficiary in building bunkers and the Ba’ath party HQ. The fall of Milosevic and Hussein within three years of each other disrupted ties, but they were quickly revived by the reformist government that took power in Serbia as it raced to rebuild a once-thriving arms industry and replenish state coffers.

“It is not unknown that the former Yugoslavia had exceptional cooperation with Iraq, not only in the field of defence but also in the field of construction,” said Sutanovac. “Upon my arrival to the position of defence minister, these opportunities opened up.”

Recalling the 2008 arms deal, Sutanovac told BIRN: “Someone called it the contract of the century. For some, it was an epic contract.”

“In the beginning, I think it was over $238 million. Later, that contract grew to over $325 million.”

At the time, the Serbian daily Politika reported that the deal included some 17,000 guns, mortars and ammunition.

Serbian factories would also produce uniforms, helmets and protective ballistic equipment for Iraqi forces, some of whom would be trained in Serbia.

The New York Times called it a “secret Iraqi deal” that raised suspicion of corruption. “The deal was struck in September without competitive bidding and it sidestepped anti corruption safeguards, including the approval of senior uniformed Iraqi Army officers and an Iraqi contract approval committee,” the newspaper reported.

“Instead, it was negotiated by a delegation of 22 high-ranking Iraqi officials, without the knowledge of American commanders or many senior Iraqi leaders.”

The current Serbian government, led by the conservative Progressive Party of Serbian President AleksandarVucic, picked up where Sutanovac’s Democratic Party left off in the sale of arms and ammunition to Iraq worth tens of millions of euros.

The Serbian Ministry of Trade told BIRN the end users also included Iraq’s Ministry of Energy and the companies Al-

Ikhaa General, Second Defence and Security and Aviation Fair United.

Between 2009 and 2017, Serbia also exported arms to Iraq via Jordan, Montenegro, Bulgaria, the US and Poland, but the value of these exports and their precise purpose is not known.

Serbian arms spotted in war zones around the world This is not the first time a recipient of Serbian arms has been accused of horrific rights violations.

Just in the last three years, Serbian-made weapons have been spotted in conflict zones in Afghanistan, Nairobi, Cameroon, Yemen and Syria.

In a series of investigations, BIRN has pieced together a Serbian arms trade involving powerful circles of former military officers, businessmen and government associates – even the father of Serbian Interior Minister NebojsaStefanovic.

According to documents obtained by BIRN, BrankoStefanovic travelled to Saudi Arabia as part of a delegation representing private arms intermediary GIM and was involved in the purchase of state-made weapons – at preferential rates – that reportedly ended up in the hands of Islamic State fighters in Yemen. The Serbian government has dismissed the revelations as nonsense and arrested the whistleblower who leaked the documents.

Separately, on December 10, the US announced it had brought in new sanctions targeting nine individuals suspected of directly or indirectly acting or claiming to act for or on behalf of the Serbian arms dealer Slobodan Tesic, who is already on a US blacklist.

Last year, Amnesty International told BIRN that Cameroon had used Serbian-made weapons in a pattern of

29

“systematic violations” of human rights, and called on Serbia to suspend arms export to the African state.

In September 2017, Serbian-made Coyote machine guns were spotted in Nigeria after reportedly being taken from Islamist terrorists fighting for Boko Haram.

The same year, BIRN revealed how Serbian Coyotes travelled 6,000 kilometres from the state-owned manufacturer Zastava to Syria as part of a delivery of up to 205 guns in 2015 and 2016 to the Free Syrian Army – with Serbia, Bulgaria, Saudi Arabia, Turkey and the US all playing a role. As a signatory to the UN’s Arms Trade Treaty, Serbia should refuse to sell weapons to a country if it believes that the ultimate recipient of those weapons is not the ‘end-user’ specified by the government.

Abuse of the ‘end-user’ principle has facilitated a steady flow of arms to various militant factions in the likes of Yemen and Syria, fuelling the fighting in both countries. Likewise, if such weapons are being used by police to kill civilian protesters, such exports should be halted, Castner said.

“They need to ensure to always sell their products to a responsible party and unfortunately in this case, because of the level of violence against the protest, the Iraqi security forces have shown that they are not,” Castner told BIRN. Sutanovac, however, said the question was a “philosophical” one.

“Unless sanctions are imposed, I think our responsibility does not really exist, except I dare say moral [responsibility],” he told BIRN. “But the question always arises whether it is moral and ethical to produce weapons at all, whether weapons kill people or people kill people.”

30

December 2019

FEATURE

Heroes of 2019: People Who Took Action for Positive Change From cyber activists combatting political corruption to campaigners against sexual violence and ordinary people who showed extraordinary kindness to the poor and vulnerable, BIRN profiles some of those who made a difference in 2019.

Illustration: BIRN

BANJA LUKA | BIRN | BELGRADE, BUCHAREST, CHISINAU, PODGORICA, PRISTINA, SKOPJE, SOFIA, ZAGREB

T

his year was a turbulent one in the Balkans and Eastern Europe, but the heroic acts of a number of people helped lighten the gloom. Some extraordinary women and men pushed at traditional boundaries, and reached higher and further, in what is all too often a discouraging environment. Many of them defied governments, corrupt politicians and leant-on judiciaries. Many of them are still feeling the consequences of their brave acts, but one thing is for sure – the support they received from the public also deserves praise and attention.

Bosnia: Family who adopted a lonely migrant In 2019, the migrant crisis hit Bosnia and Herzegovina more severely than it did four years ago when the whole of Europe was dealing with a vast number of people moving towards Western Europe along the so-called Balkan route. So far this year, according to Bosnia’s Ministry of Security, some 50,000 migrants entered the country. Photos of hungry, cold migrants in the insanitary Vucjak camp in northwest Bosnia, not far from the border with Croatia, circled the world.

But many Bosnians, remembering their own experience of homelessness in the Bosnian war of the 1990s, did what they could to help – unlike the state and entity governments, which often acted as if the migrant crisis was occurring in another country. A lesson in humanity was given to all the politicians by the four-member Husic family, from the northeastern Bosnian town of Tuzla, who took a 25-year-old migrant from Pakistan into their home.

In 2017, in search of a better life, Adil Amanet left his native Pakistan and headed for Greece. After many problems and thousands of kilometres of walking, he reached Bosnia two years later, in November 2019. His first three weeks he spent in inhumane conditions on the cold, concrete platform of the main bus station in Tuzla. Through a web of fortunate circumstances, the Husic family welcomed him into their home. “God has commanded that we take care of one another, and I am grateful to God for being able to help Adil, or anyone else, with my family. I don’t like people who just talk and leave no deeds behind,” Adira Husic told the Bosnian news website Klix. “Many may not be ready to do what I am, but they can help in other ways, by bringing food and clothing to the bus station. It means a lot to them,” added Husic, who has been helping migrants camping at Tuzla bus station for a year, along with her husband Jasminko, son Ismar and daughter Edita.

This family experienced migrant life on their own. In 1995, they left war-torn Bosnia for Germany. As for Adil, who the Husic family says is

a very humble young man, he is very grateful.

“From the beginning, they treated me like a family member, so I didn’t feel fear at all when I came to their home. I am very grateful and happy, and think of this family as my own,” said Adil, who is especially attached to Adira, and refers to her as “Big Mom”, Klix reported. In the family home, Adil is learning Bosnian, but he still plans to continue his journey to Italy next year. He has promised Adira that when the time comes, he will take her on a visit to his native Pakistan.

Bulgaria: Art collective who warmed poor neighbourhood Sofia’s air pollution is one of the hottest topics in Bulgaria in the last few years. Excessive car use, wood heating and burning garbage dumps are often to blame. Despite being the talk of the town and a major topic in the last mayoral elections, won again by Yordanka Fandakova, this winter brought another wave of poisonous fogs and half-measures.

Earlier this December, however, the anonymous art collective Destructive Creation single-handedly decided to take a stand, installing a heating system through used radiators in the mostly Roma-populated neighbourhood of Fakulteta, where burning trash and plastics is often used to combat the coldest days of winter.

It’s one of the most polluted areas of Sofia.

Destructive Creation’s idea met some scepticism from the locals at first, but eventually they embraced the idea and helped with the installation work. It has sent an important message to officials: decisions can result in positive changes. Their action, called “Warm People”, is ongoing. Destructive Creation still keep their identities secret, however: they always wear Santa Claus costumes when talking with the media about the project. The collective started in 2011 and their previous interventions in the public space are well known. One of their most famous and debated projects was “Moving With The Times”, an action carried out at Sofia’s Red Army Monument where they painted over the monument’s Soviet soldiers as American superheroes and pop art icons.

Croatian actress who took on culture of sexual violence Jelena Veljaca, a Croatian actress and screenwriter, started the anti-domestic violence initiative #spasime [Save me], she says, “driven by the incredible wave of violence spreading across Croatia”. In March, the initiative organised protests in various cities, with the biggest one in the capital, Zagreb, to “show solidarity with victims of violence and demand that the system adequately protect them”.

Veljaca said in an interview for BIRN, days before the protest, that she felt prompted to action after hearing news about the violence a father had used against his four children on the island of Pag. In February, the public was shocked by the case in which a 54-year-old man threw his four infant children, aged three, five, seven, and eight, off the balcony of their home. The initiative has since gathered many volunteers, non-profit organizations and celebrities. “After the protest, we will certainly not quit the group or stop working,” Veljaca told BIRN. In June, #spasime and Solidarna – Foundation for Human Rights and Solidarity established a fund for emergency assistance and protection of victims of domestic violence.

They were aware that financial assistance can significantly help victims who, without other financial and other resources, often remain in abusive relationships. The fund uses the donations to finance victims’ legal and medical expenses, but also psychotherapy, housing, and so on. Veljaca has also supported the protests named “Justice for girls” that started in October, demanding better justice for victims of sexual violence who often do not receive sufficient protection from the system.

The trigger for these protests was the release of five young men accused of gang-raping, harassing and blackmailing a 15-year-old girl in the coastal town of Zadar.

After a wave of protests on the issue, the government announced stronger penalties for domestic violence and violence against women, especially sexual violence. It sent a package of laws to parliament on October 24, toughening the penalties for many criminal acts, such as domestic violence, female genital mutilation, personal injury, grievous bodily harm and violation of children’s rights. The government also said it will set aside another 70 million kunas [9.3 million euros] to set up a shelter for women victims of violence, and by the end of the year will work to finish six safe houses in counties that do not currently have them. Veljaca, however, has not taken all the credit for the success of the protests. As she emphasised many times in the media, activists and non-governmental organisations have been warning about these problems for decades; she just used her visibility to put these topics in focus.

“From March till now we have established cooperation with many important actors of the NGO scene. They are the experts. I am, in a

way, just a symbol,” she told the Croatian television talk show “Nedjeljom u dva” [“Sunday at 2pm”] in October.

Kosovo: Parents who demanded justice for their daughter In Kosovo, a country with strong patriarchal values, two parents, Gezim and Makfire Kastrati, have been fighting for justice for their murdered daughter for eight years, and are only now tasting a slight feeling of vindication.

The parents of Diana Kastrati have faced many obstacles in seeking justice for their daughter. Her partner, her killer, escaped to Spain from where he cannot be extradited because Spain does not recognise Kosovo as a state, and Kosovo is also not a member of INTERPOL, the UN, or the Council of Europe.

As a result, the families of domestic violence victims can only turn to the domestic courts, which are often biased of negligent.

However, human rights experts have established that Kosovars can file complaints about human right violations on an individual basis to international human rights courts, which is the next step for the Kastrati family. In December 2019, the Basic Court of Prizren municipality ruled that Gezim and Makfire Kastrati should receive 95,000 euros in compensation from the state for the emotional suffering caused by and after their daughter’s death.

Gezim, Diana’s father, told BIRN Kosovo he is pleased with the verdict, “despite the complaints”, referring to the state appeal against the decision of the Basic Court. “We will not stop here,” he added, saying he is ready to take his case “even to the European Courts such as the one in Strasbourg”, meaning the European Court of Human Rights.

In 2013, the Kosovo Constitutional Court ruled that the justice system had failed in its responsibility to protect the victim – the first legal victory for the Kastratis. Family lawyer Korab Sejdiu had filed the request to the Constitutional Court on April 17, 2012. Before her death, Diana Kastrati had filed a request for emergency protection against her partner, which the then Pristina Municipal Court ignored. Three weeks after, on May 18, 2011, the father of her eight-year-old daughter killer her in a street close to her home in Prishtina.

Gezim Kastrati battled for justice at every level. In April 2014, he submitted a request to the Kosovo Judicial Council, KJC, for the annulment of the decision to select Enver Shabanaj

December 2019

was abusive. Mandic later called the judges on Television A1 “pigs in judges’ suits” – after which Judge Krstonijevic sued him in November. Mandic then wrote to the President of the Basic Court in Kotor, Bozidar Vuckovic, threatening to “deal with” the judges himself, unless the state did.

as a judge at the Basic Court in Pristina, arguing that the latter had failed to provide justice.

His daughter’s death even became a topic in parliament after being taken up by the then opposition Vetevendosje party.

Their struggle for justice for their murdered daughter has turned public attention towards the wider problem of domestic violence in Kosovo, sparking many public protests, in April 2017, for example, against the minimal sentence given to the murderer of Zejnepe Berisha, and in August 2018, over the murder of Valbona Nrecaj and her daughter.

Moldova: Cyber-activist who took down government troll On February 13, 11 days ahead of the parliamentary elections in Moldova, Facebook issued an important press release about political trolling activities in Moldova.

“Earlier this week, we removed 168 Facebook accounts, 28 Pages and eight Instagram accounts for engaging in coordinated inauthentic behaviour targeting people in Moldova,” Facebook stated on its official page.

Victor Spinu, a 28-year-old software developer, was the man behind the decision to shut down the fake accounts making political propaganda for the ex-ruling Democratic Party led by the oligarch Vlad Plahotniuc. Spinu had previously developed an app, “Trolless”, which helps identify trolls on social media networks. After trying it out successfully, he sent Facebook about 700 possible profiles of trolls in Moldova. “We are very pleased that, finally, our project received the appreciation and attention of the Facebook administration. After a discussion with them, we learned that they started an investigation into the subject of Moldova some time ago and even formed a team to follow the elections in February,” Spinu told BIRN. After checking the profiles sent by him and the civic group he worked together with in developing the app, Facebook announced that it had closed hundreds of social media accounts in Moldova.

Facebook emphasised that while the “people behind this activity attempted to conceal their identities, our manual review found that some of this activity was linked to employees of the Moldovan government”. In its defence, the Moldovan government replied that it does not check the activity of the private accounts of its employees on social networks. “Our contribution was appreciated because, thanks to us they were able to more easily identify troll profiles and

pages, and then discover the connections between them,” Spinu told BIRN. He says that his small group of IT specialists will continue to collaborate with the cybersecurity department within Facebook, and, “will continue to fight this phenomenon”. According to the cyber activist, Moldovan trolls used the pattern of Russian trolls who allegedly tried to interfere in the US presidential elections in 2016. Facebook said in February 2019 that about 54,000 accounts in Moldova followed at least one of these pages that were shut down and around 1,300 accounts followed at least one of the Instagram accounts.

Montenegro: Judges who stood up for media freedom Two judges of the basic court of Kotor, Predrag Krstonijevic and Miso Jaksic, dismissed lawsuits brought against the satirist Goran Jovanovic, known as Timur Tmurni, for his posts on social media. In June, the satirist and opposition councillor in Kotor was sued by the local editor of Skala radio, Dubravka Jovanovic, for his posts on social networks in which he had criticized her public appearances. She had demanded 5,000 euros in damages for “violation of her honour, reputation and dignity”.

“I feel physical problems – heart palpitations, decreased concentration and often find myself unable to bring the radio show to the end … I try to find peace in the words of great writers, sages and artists,” Jovanovic told the trial in June. But Judge Krstonijevic dismissed her lawsuit, and ruled that she should instead pay 625 euros the satirist in lawsuit costs to, saying that Timur Tmurni’s satire was a legitimate use of his sense of humour.

“Caricature and satire are protected by freedom of speech even when they are vulgar and offensive, though the right to humour also has certain limits,” his verdict said.

Judge Jaksic previously rejected a request by Skala radio’s owner, Slavko Mandic, who also sought 5,000 euros for violation of honour, claiming that Timur Tmurni had tried to discredit his radio station. The judge ruled that the satirist did not mock Mandic as a private person but as a public figure. The judge also stated that the European Convention on Human Rights guaranteed freedom of expression. Mandic had sued the satirist after the Kotor Basic State Prosecutor’s Office rejected his application over a caricature posted on Facebook. The owner of Skala radio argued that the caricature

North Macedonia: Woman who became ‘refugees’ angel’ Even before the Middle Eastern refugee crisis made world news headlines, prompting action from humanitarian organisations and political debates on how to solve it, a woman from Veles, in North Macedonia, found herself at the forefront of the disaster when thousands of people started appearing at her doorstep.

A journalist-turned-humanitarian, Lenche Zdravkin lives in a house overlooking the railway line that leads to the border with Greece, a route that refugees and migrants use as a guideline to cross the country on foot and continue on their journey towards Central and Western Europe. Zdravkin says the first refugees and migrants she, her husband and two sons helped arrived in 2013, in groups numbering 20 or 30 people, most of whom were only children walking on foot.

“It took me only two days to realize who they were and why they were passing by my house by the railway track. I started making tea, boiling eggs and buying fruit for them,” Zdravkin told the UN Women website in 2016.

By the time the refugee crisis peaked in 2015, Zdravkin’s house had turned into a real hub for thousands in need. Travellers could find shelter, food and water there, as well as a place to rest and recover before continuing their journey. “More refugees started coming; some days I would welcome 300 or 400 of them, so I started making bread. It was physically hard, until my husband bought me a dough mixer,” she recalled. Nowadays, when the peak of the crisis has long since subsided, her house is still open to travellers, most of whom are undocumented young migrants still using the same route in search of a better life. Her house serves as a makeshift medical centre for the injured, a place where they can find some second-hand warm clothes and a sturdier pair of shoes, recuperate and try to contact their close ones before continuing their journey. “I see my children in all of the boys that come to my home,” Zdravkin told EPA news agency in December.

For her relentless work with the refugees, Zdravkin has become a legend in her own country and abroad. In 2018, she received one of the highest orders in North Macedonia, the “Mother Teresa” award for the highest achievement in humanity and solidarity.

It is surely a fitting award. For the thousands of travellers, even those who have not yet reached her doorstep, Zdravkin is simply known as “Mother Lenche”, the “Woman of the Railways” or “The Angel of the Refugees”.

“My life has become simpler since the crisis.

I don’t worry about the little things I used to … like what detergent to buy … I have seen what it means for people to have nothing. I have seen children walking on stones, hungry. Your entire perspective shifts,” Zdravkin told UN Women.

If official police numbers are to be trusted, Lenche’s mission will not be over soon. In December they reported that 2019 saw a 40-percent spike in illegal entry attempts in the country compared to the year before.

Romania: High-flyer who went to live with poor Twelve years after joining the European Union, Romania is still the second-poorest country in the EU, after Bulgaria. Despite the remarkable progress recorded, significant portions of the population, mostly those living in rural areas, still lack basic services and infrastructures in a country where over a third of the people are at risk of poverty or social exclusion, according to Eurostat.

Yet, the plight of those left behind barely features in a national political debate centered almost exclusively on corruption, relations with the EU, the functioning of the rule of law and

31

economic growth and the public deficit. This indifference towards the most vulnerable communities, however, is challenged and countered

by Magda Savuica. She has just completed her first year living full time among fellow Romanians at the other end of the urban successful elite she belonged to not long ago.

A young woman who has completed journalism and law studies, Savuica’s involvement with those she lives with today started in the early 2010s, when she was working as a teacher at an elite international high school in Bucharest. Her part-time volunteering consisted of raising money for disadvantaged communities in Negresti, a town in the Vaslui County, in northeast Romania.

Savuica soon became a project manager at an established digital marketing agency. Her professional career grew, as did her involvement with the people in Negresti she visited occasionally. Savuica’s life was to change radically in 2018. After a short period of living and working to uplift the community, she decided to leave her old life behind and stay there permanently. “It all started with a long visit I made to take a break from my daily life and work for someone that didn’t bring me any satisfaction,” Savuica told BIRN. “I wanted to give my time to the people here,” she added in a telephone conversation from Negresti, where she has since adopted two little girls. “My life changed completely. Home became where my two girls are,” she explained, about taking up residence in a corner of Europe that is regarded as the poorest in the whole of the EU. Gardening, helping out at the local school, feeding the destitute and helping repair mud streets and houses that often lack sanitation and electricity are some of the tasks to which Savuica has dedicated the organisational skills she developed in the corporate world. Besides this, her communication background helps her attract the donations, of money but also of clothes, shoes, school material and things for babies that keep Savuica’s efforts running. “People should be helped, not judged,” she said in an interview with local media. “They should be rehabilitated, not tagged and marginalized.”

Serbia: Town hall worker who dared say ‘me too’ When she reported sexual abuse at her work place in 2018, Marija Lukic was not aware that one year later, her still ongoing court battle would have united many activists, the public and journalists behind her.

Lukic, 31, worked in the municipality of the town of Brus as secretary to the now former mayor, Milutin Jelicic. When she launched a case against him, she sent the court about 15,000 text messages Jelicic had sent her during a two-year period. Lukic said that Jelicic had conditioned her promotion on sex and was persistent in his intentions.

Jelicic repeatedly denied the accusations in the media, but was forced to resign as mayor in March 2019. Meanwhile, although the court launched a case based on Lukic’s claims, the hearings became a nightmare for Lukic because Jelicic’s supporters, mainly members of the ruling Serbian Progressive Party, would show up in court each time. Among those supporters was the war-crimes convict Vojislav Seselj, who was even thrown out of the courtroom during one hearing because of his insults. But this didn’t prevent Lukic from continuing her fight and becoming a symbol of the #metoo movement in Serbia.

“What I am waiting for is a final judgment and I hope it does not depend on the upcoming elections,” Lukic told BIRN. She added that what makes her happy is the fact that “more and more people do not remain silent and have awoken from a collective apathy”.

Lukic added that she sees the future as a huge fight for justice, “to prove that justice exists, is not selective, and is truly achievable”.

Meanwhile, Serbian rights activists, journalists, movements and members of the public have united in support, and are now gathering before the court to support her and protests against Jelicic and his supporters.