Reporter.al Botimi Dhjetor 2015

04

dixhitalizimi

“Beauty Contesti”, një garë e shëmtuar për frekuencat

Ndarja e frekuencave të reja për televizionet private po shoqërohet me akuzat për favorizim, konflikt interesi dhe rrezik të krijimit të monopolit.

06

reportazh

Toleranca në provë: Shqipëria përballë sfidës së radikalizmit

A është tradita e vjetër e bashkëjetesës fetare në Shqipëri në rrezik nga rritja e një rryme të Islamit, haptazi armiqësore me besimet e tjera?

15

opinion

Medaljet e veteranëve, gjykimi i historisë në kontekst jofaktual

Medaljet për disa torturues të kohës së komunizmit, tregojnë para së gjithash mënyrën thellësisht difektoze se si Shqipëria shkruan dhe bën histori të bazuar mbi legjenda dhe jo mbi fakte.

Nr.

04

Dhjetor 2015 E përmuajshme

Viti i drejtësisë Reforma në drejtësi ka bërë shumë armiq dhe mbështetës brenda elitës politike dhe shoqërore të Shqipërisë, ndërsa votimi i saj mbetet një sfidë që do të dominojë axhendën politike të 2016.

Ambasadori Donald Lu, kryeministri Edi Rama dhe kryetari i Kuvendit Ilir Meta. Foto: Light Studio Agency

2

Dhjetor 2015

“Beauty Contesti” kthehet në garë të shëmtuar për frekuencat dixhitale Toleranca në provë: Shqipëria përballë sfidës së radikalizmit Medaljet e veteranëve, si e gjykojmë historinë në kontekst jofaktual Policia pa staf dhe hard-disqe; hetimet kundër krimit të organizuar në rrezik Fitimet marramendëse të koncesioneve dhe monopoleve Marrëveshja konfidenciale që i dha fund arbitrazhit CEZ-DIA Paratë e luftës: Armët bullgare ndezin konfliktet e Lindjes së Mesme

04 06 16 4-5

Gara licensimin e operatorëve televizivë privatë mjegullohet nga akuzat për favorizim

10 14 11 6-7

12

A rrezikohet toleranca fetare në Shqipëri nga radikalizimi?

English Edition Albania’s Digital TV ‘Beauty Contest’ Turns Into Ugly Race Tolerance Test: Radicalisation Poses Challenge for Albania

18 20 9

Albania Struggled to Cut Ties between Politics and Crime Albania Parliament Bans Criminals From Politics How to Destroy a Bunker for a Fake Cause Publikuar nga:

Publikuar nga:

War Gains: Bulgarian Arms Add Fuel to Middle East Conflicts

LAJME INVESTIGIME

25 38

12-13

Një investigim për tregtinë e armëve bullgare që përfundojnë në Lindjen e Mesme

LAJME

Është publikimi i Rrjetit Ballkanik të Gazetarisë Investigative në Shqipëri – BIRN Albania.

OPINION BIRN Albania është njëOPINION organizatë jo-fitimprurëse, e cila mbështet zhvillimin e REPORTAZHE INTERVISTA RAJONI gazetarisë investigative në Shqipëri me qëllim ekspozimin e rasteve të korrupsionit INTERVISTA RAJONI dhe promovimin e të drejtave të njeriut në vend.

Ky publikim i përmuajshëm është një përmbledhje e disa prej artikujve të botuar nga rrjeti BIRN në faqen www.reporter.al dhe www.balkaninsight.com.

Mbështetur nga: Ky publikim shpërndahet falas. Printimi dhe shpërndarja e tij mundësohet nga: Mbështetur nga:Endowment for Democracy

National D B T D Balkan Trust for Democracy

REPORTAZHE

T

22

ANALIZA

ANALIZA INVESTIGIME

24

Kuvendi miratoi me konsensus projekt-ligjin që i hap rrugë pastrimit të politikës nga krimi

FONDACIONI

SHOQËRIA

E HAPUR

PËR SHQIPËRINË

FONDACIONI

SHOQËRIA

E HAPUR

PËR SHQIPËRINË

Stafi

Kontaktoni:

Kristina Voko, drejtore e BIRN Albania Besar Likmeta, redaktor Aleksandra Bogdani, gazetare Gjergj Erebara, gazetar Ivana Dervishi, gazetare Lindita Çela, gazetare

Bulevardi Gjergj Fishta, Kulla 5, Ap. 22, Tiranë E-mail: office.albania@birn.eu.com Tel: +35544502592 URL: http://www.reporter.al/

3

Dhjetor 2015

Ngjarjet e Dhjetorit

Atmosfera e festave të fundvitit në Tiranë Teksa Krishtlindja dhe Viti i Ri po afrohen, kryeqyteti i Shqipërisë është zbukuruar sipas frymës së festave.

Foto: Ivana Dervishi / Birn

Kuvendi miraton “dekriminalizimin” Parlamenti i Shqipërisë miratoi më 17 dhjetor ligjin e dekriminalizimit, duke i hapur rrugë pastrimit të politikës dhe posteve publike nga personat me rekorde kriminale. Pas orësh të tëra debat, seanca plenare përfundoi në një kompromis që ndryshoi kushtetutën. Pati pak kundërshtim, duke qenë se 131 nga 140 deputetët e pranishëm në parlament e mbështetën ligjin, i cili ka për qëllim të pastrojë politikën dhe administratën. Përveçse ndalon përgjithmonë njerëzit që kanë kryer krime të rënda të zënë poste shtetërore, ligji i imponon një periudhë minimale para se këta personat e dënuar për vepra më të lehta të mund të detyra shtetërore. Një zyrtar që shpallet fajtor për korrupsion e ka të ndaluar të mbajë poste publike për 20 vjet, ndërsa ata që kryejnë vepra penale që dënohen me nën dy vjet burg, do ta kenë të ndaluar të mbajnë poste publike për 10 vjet. Të gjitha deputetët, politikanët vendas, zyrtarët e qeverisë, nëpunësit civilë dhe anëtarë të forcave ushtarake dhe policore do t’i nënshtrohen gjithashtu kontrolleve për të shkuar kriminale. Në një lëvizje të rrallë, presidenti Bujar Nishani i dërgoi parlamentit një dekret që mundësonte hyrjen në fuqi të ndryshimeve kushtetuese dhe të ligjit menjëherë pas votimit nga deputetët.

Kushtetuesja “ngrin” gjobat për bizneset Gjykata Kushtetuese e Shqipërisë “ngrin” propozimet e qeverisë, që synojnë gjoba të ashpra ndaj evazorëve fiskalë.

Gykata vendosi si masë e ndërmjetme pezullimin e ndryshimeve ligjore të miratuara në Kuvendin e Shqipërisë në shtator, deri sa kjo gjykatë të japë një vendim përfundimtar mbi kushtetutshmërinë e këtyre masave.

Duke synuar të luftojë evazionin fiskal, qeveria propozoi shumëfishimin e gjobave për shkelje të vogla, si psh, gjobë 500 mijë lekë të rinj për shitje pa kupon tatimor, pavarësisht kundërshtimeve të grupeve të biznesit dhe ekspertëve, të cilët argumentojnë se masa të tilla ndëshkimore janë të pazbatueshme në kushtet aktuale të Shqipërisë.

“Urdhërohet pezullimi i zbatimit të ligjit nr.99/2015 “Për

disa ndryshime në ligjin nr.9920, datë 19.05.2008 “Për procedurat tatimore në Republikën e Shqipërisë, të ndryshuar”, thuhet në vendimin e Gjykatës Kushtetuese të publikuar më 23 dhjetor. Gjykata Europiane e të Drejtave të Njeriut ka diskutuar përgjatë historisë së vet shumë raste të gjobave tatimore dhe, ndonëse pranon se qeveritë kanë të drejtë të ndërmarrin masa të ashpra për llogari të efikasitetit të mbledhjes së detyrimeve fiskale, ka argumentuar gjithashtu se këto masa konsiderohen si joproporcionale dhe në shkelje të ligjit europian në rast se e vendosin tatimpaguesin në gjendje tepër të vështirë.

Ismailaj rrëzohet nga arbitrazhi i Vienës Gjykata e Arbitrazhit në Vienë vendosi më 14 dhjetor të mbyllë procesin gjyqësor mes kompanisë DIA dhe Operatorit të Shpërndarjes së Energjisë Elektrike, duke shpëtuar Shqipërinë nga rreziku i një gjobe të majme prej 135 milionë eurosh. Mbyllja e çështjes erdhi pasi gjykata njohu si përfaqësuese legjitime të kompanisë DIA bankieren amerikane Rebecca Gaskin Gain, duke hedhur poshtë pretendimet e biznesmenit shqiptar Kastriot Ismailaj, i cili tashmë është arrestuar në Tiranë nën akuzën e mashtrimit dhe pastrimit të parave. Prokuroria e Përgjithshme deklaroi pas vendimit se hetimet e Prokurorisë së Tiranës kundër Ismailajt “e kanë detyruar DIA të tërhiqet nga procedura e arbitrazhit.” E regjistruar në British Virgin Island, një parajsë fiskale në Karaibe, DIA regjistroi një kompani bijë në Tiranë në vitin 2010, administrator i së cilës u emërua Kastriot Ismailaj. CEZ vendosi ta ndërpresë kontratën me DIA më 28 nëntor 2011. DIA vendosi ta hedhë në gjyq arbitrazhi vendimin e CEZ ku kërkoi dëmshpërblim për prishje të njëanshme të kontratës me vlerë 135 milionë euro. Arbitrazhi rrëzoi kërkesën e Ismailajt, ndërkohë që ai është në pritje të nisjes së procesit gjyqësor në Shqipëri.

Prokuroria vendos: Beccheti në gjyq Biznesmeni italian, Francesco Beccheti do të përballet me

drejtësinë shqiptare për katër akuzat e ngritura nga prokuroria; falsifikim i dokumenteve, vjedhje përmes shpërdorimit të detyrës, krijimit të skemave mashtruese dhe pastrim të produkteve të veprës penale. Bashkë me Becchetin, prokuroria e Tiranës ka dërguar në gjykatë katër bashkëpunëtorë të ngushtë dhe pesë kompani të tij, mes të cilëve edhe kompaninë mediatike “AgonSet”. Sipas Prokurorisë, skema mashtruese e krijuar përmes “Kalivaçi Green Energy” kishte një vlerë prej 38 milionë eurosh dhe përmes saj janë shmangur 5 milionë euro detyrime doganore.

Biznesmeni italian, Francesco Beccheti nuk ka hyrë në Shqipëri prej një viti. Megjithatë, në intervista të dhëna për mediat italiane, Beccheti e ka cilësuar hetimin kundër tij si “një sulm politik, të frymëzuar nga kryeministri Rama”. Prokuroria shqiptare lëshoi një urdhër-arrest ndërkombëtar në emër të tij në qershor të vitit 2015. Në fund të muajit tetor, Beccheti është lokalizuar në Londër, ku është shoqëruar në një gjykatë dhe është njohur me urdhër-arrestin e lëshuar nga autoritetet shqiptare.

Kisha Katolike humb Primatin e vet Arqipeshkvi i Tiranës dhe i Durrësit dhe Primati i Kishës Katolike shqiptare Imzot Rrok Mirdita u nda nga jeta mesditën e 7 dhjetorit 2015, nga një hemorragji cerebrale, ndërsa gjendej i shtruar në Qendrën Spitalore Universitare Nënë Tereza në Tiranë, bëri të ditur Arkidioqeza Metropolitane Tiranë-Durrës në një njoftim për shtyp. Mirdita qe 75 vjeç. I lindur në Këllezen pranë Ulqinit në Malin e Zi në vitin 1938, Mirdita u shugurua meshtar në vitin 1965 dhe shërbeu për disa vite në Dioqezën e Tivarit deri në vitin 1973, kur u dërgua në Nju Jork për të shërbyer për komunitetin e shqiptarëve të Amerikës.

Mirdita qe personi që udhëhoqi ringritjen e Kishës Katolike në Shqipëri pas rënies së komunizmit, ringritje të cilën ai refuzoi ta quajë “ringjallje”, duke argumentuar se në fakt, pavarësisht kalvarit komunist, kisha nuk pati vdekur kurrë në zemrat e shqiptarëve.

4

Dhjetor 2015

investigim

“Beauty Contesti” kthehet në garë të shëmtuar për frekuencat dixhitale Dështimi i procesit të konvertimit të transmetimeve analoge në ato dixhitale po e përball Shqipërinë me ankesa serioze të vendeve fqinje, ndërkohë që ndarja e frekuencave të reja për televizionet private po shoqërohet me akuzat për favorizim, konflikt interesi dhe rrezik të krijimit të monopolit.

Aleksandra Bogdani, Besar Likmeta | BIRN | Tiranë

D

y ankesa serioze qëndrojnë prej ditësh në tryezën e punës së Gentian Salës-kryetar i Autoritetit të Mediave Audiovizive në Shqipëri, por ai nuk ka asnjë zgjidhje të shpejtë si përgjigje. Italia dhe Mali i Zi, dy vendet fqinje i kërkojnë Shqipërisë të zbatojë detyrimet ndërkombëtare dhe të mos lejojë valët e televizioneve private të interferojnë në rrjetet e tyre të telefonisë së lëvizshme.

Ankesa të tilla ishin të pritshme nga autoritetet shqiptare, që kur u bë e qartë se vendi e kishte të pamundur të mbyllte transmetimet televizive analoge dhe të kalonte në sistemin dixhital të transmetimit më 17 qershor 2015; afati fundor i përcaktuar nga agjencia e Kombeve të Bashkuara, e quajtur Bashkimi Ndërkombëtar i Telekomunikacioneve, ITU. Shqipëria është një ndër 119 vendet që ka firmosur marrëveshjen e vitit 2006 të Gjenevës për dixhitalizimin, por e vetmja në Europë që ka dështuar të realizojë procesin brenda afatit. Sipas ITU, Shqipëria mund të vazhdojë të transmetojë në analog, por me kushtin që të mos shkaktojë interferenca të dëmshme tek vendet fqinje.

“Vendet si Shqipëria kanë detyrimin që të zgjidhin menjëherë çdo interferencë të dëmshme që mund të shfaqet dhe që ka ndikim tek vendet fqinje,” i tha BIRN shefi për marrëdhëniet me median në ITU, Sanjay Acharya. Për axhendën e vonuar të Autoritetit të Mediave Audiovizive, AMA, ankesat e vendeve fqinje përbëjnë kokëçarje shtesë. Në zyrën e tij në qendër të Tiranës, në një ndërtesë gjysmë të rrënuar, të cilën e ndan me partinë Republikane dhe atë Demokristiane, Gentian Sala mbledh supet dhe heziton të spekulojë për ç’ka Shqipëria rrezikon përballë ankesave të vendeve fqinje. Ai shprehet që pasojat që mund të rrjedhin janë të paqarta, por megjithatë kreu i AMA-s pranon që vendi e ka marrë tashmë damkën e “deles së zezë” së Europës për mosrealizimin e dixhitalizimit dhe është nën presion nga Brukseli për t’i dhënë zgjidhje ngërçit të krijuar.

“Kjo situatë nuk mund të vazhdojë më kështu. Nga Bashkimi Europian na kanë ardhur sinjale që duhet ta mbyllim sa më parë

këtë proces,” thotë Sala për BIRN. Në cilësinë e kryetarit të AMA-s Sala udhëheq prej një viti tenderimin e frekuencave dixhitale për operatorët transmetues audiovizivë privatë, pa arritur të japë asnjë licencë. Eksperienca e tij e mëparshme e punës në një nga operatorët që po konkurrojnë për ndarjen e “tortës” së frekuencave e ka vendosur juristin 37 vjeçar në qendër te akuzave.

Prokurimi krahasues i hapur nga AMA, i cili njihet gjithashtu si Beauty Contest është mjegulluar nga pretendimet për konflikt interesi si dhe favorizim të paligjshëm të konglomeratit mediatik të përbërë nga DigitAlb, Super Sport dhe Top Channel; kundrejt grupit mediatik Media Vizion, i cili përbëhet nga Vizion Plus dhe Tring TV. “Procedura nisi dhe mbaroi në mënyrën më qesharake dhe kam përshtypjen se kemi të bëjmë me një monopol të pastër, për sa i përket tregut të “Pay per View”, shprehet Genc Dulaku, përfaqësues i Vizion Plus.

Sala i hedh poshtë akuzat si të pabaza dhe shprehet që puna e tij në krye të Autoritetit të Mediave Audiovizive është udhëhequr nga ligji, i cili përcakton qartë kriteret për kompanitë që ftohen të bëhen pjesë të Beauty Constest-it.

“Nuk kam asnjë brengë se po favorizoj.

Ligji është i qartë si drita e diellit në këtë pikë,” i tha Sala BIRN Në të njëjtën linjë, përfaqësuesi i Digit-Alb Alban Jaho i tha BIRN që Vizion Plus e ka paragjykuar vendimmarrjen e AMA-s për sa i përket shpërndarjes së frekuencave dixhitale për transmetuesit privatë. “Procedura e Beauty Contest-it është e parashikuar në ligjin përkatës për të realizuar një shpërndarje të drejtë të frekuencave në procesin e dixhitalizimit, duke synuar të njohë faktin që realiteti i ka paraprirë rregullimeve specifike në këtë fushë dhe për të optimizuar investimet që si operatorët historikë dhe kombëtarë ashtu dhe publiku i gjerë ka bërë në këtë sektor,” Jaho i tha BIRN. “Për më tepër, përpjekja e Vizion Plus bëhet përpara se AMA të ketë marrë një vendim për konkluzionin e procesit të Beauty Contest dhe paragjykon në çdo rast vendimmarrjen e AMA-s,” ai shtoi.

Legalizimi i tregut Tregu i mediave audiovizive lulëzoi gjatë dekadës së fundit në Shqipëri, ndërsa zhvillimi i teknologjisë u ndesh shpesh me vakume ligjore dhe mungesë të rregullave të lojës. Në vitin 2015, panorama e mediave televizive mbetet kaotike dhe jashtë shinave të ligjshmërisë.

Të dhënat e AMA-s tregojnë se në këtë fushë operojnë 72 televizione përveç televizionit publik; Top Channel dhe TV Klan zotërojnë licencë kombëtare, Digit-Alb dhe Tring TV janë platforma dixhitale me pagesë dhe pjesa tjetër i përket operatorëve rajonalë dhe lokalë.

Një pjesë e madhe e këtyre subjekteve janë debitorë ndaj AMA-s pasi nuk kanë derdhur pranë Autoritetit të Medias Audiovizive tarifat e licencimit dhe detyrime të tjera. Sipas raportit vjetor të AMA-as për vitin 2014, ky institucion kishte rreth 48 milionë lekë detyrime financiare të paarkëtuara nga transmetuesit televizivë.

Duke filluar nga viti 2004, nëntë subjekte televizive tansmetojnë në mënyrë numerike edhe pse licencat për transmetime dixhitale nuk janë shpërndarë ende.

Në qershor të vitit 2012, qeveria e djathtë e ish kryeministrit Sali Berisha miratoi strategjinë kombëtare të kalimit nga transmetimet analoge në ato numerike, por rotacioni politik i vitit 2013 dhe ndryshimi i kryetarit të AMA-s përmes një procedure të kontestuar nga opozita e la procesin në vendnumëro.

Kur Gentian Sala erdhi në krye të AMA-s, në nëntor të vitit 2014, një procedurë e mëparshme për shpërndarjen e licencave numerike ishte rrëzuar në gjykatë.

Përveç se një detyrim ndërkombëtar, Sala shprehet se dixhitalizimi shihet si një mundësi e artë për të legalizuar operatorët ekzistues, një pjesë e mirë e të cilëve mbajnë të pushtuara frekuenca dhe nuk paguajnë taksat në AMA. “Investimi i së ardhmes po orientohet drejt internetit dhe IPTV-së, por operatorët ekzistues duan më shumë të legalizojnë ç’ka kanë ngritur,” ai tha..

Ministrja e Inovacionit, Mirela Harito bie dakord, duke nënvizuar se dixhitalizimi

është një mundësi e mirë për të futur në shinat e ligjshmërisë tregun kaotik të transmetimeve televizive në Shqipëri.

“Vendimi i AMA për të licencuar 5 rrjetet kombëtare është marrë me qëllim legalizimin e operatorëve të konsideruar historikë,” i tha Harito BIRN-it.

Procedura e kontestuar Më 23 prill 2015, AMA shpalli procedurën e dytë të Beauty Contestit përmes dy kritereve; operatorët duhej të kishin licencë kombëtare ose eksperiencë në transmetimet dixhitale.

Të përzgjedhurit e AMA ishin televizionet kombëtare Top Channel dhe TV Klan, dy platformat dixhitale ekzistuese, Digit-Alb dhe Tring TV dhe një kompani surprizë të quajtur Supersport, e cila nuk ishte përfshirë në procedurat e mëparshme.

Supersport është një platformë e transmetimit të ndeshjeve sportive, e zotëruar në 100 për qind të aksioneve nga Digit-Alb dhe e drejtuar nga i njëjti administrator.

Ditën e shpalljes së Beauty Contest-it, Supersport kishte status “pasiv” në Qendrën e Regjistrimit të Bizneseve.

Më 24 prill, kjo kompani u kthye me status “aktiv” në QKR dhe pak kohë më pas, rriti kapitalin në kuotat 35 milionë lekë, kufiri limit ky i përcaktuar në projekt-rregulloren e Beauty Contest-it.

Përfshirja e Supersport në këtë listë u denoncua menjëherë nga Vizion Plus. Ky televizion është pjesë e grupit mediatik “Media Vizion” së bashku me platformën Tring TV dhe sipas përfaqësuesit të saj, Genc Dulaku, shpërndarja e licencave favorizonte platformën tjetër të televizionit me pagesë. Grupi mediatik i udhëhequr nga Dulaku dorëzoi gjithashtu një padi në gjykatën administrative të Tiranës për ta bllokuar Beauty Contestin. Pas dorëzimit të padisë në gjykatë, “Media Vizion” tërhoqi edhe platformën Tring TV nga gara duke e bojkotuar atë. Genc Dulaku i tha BIRN se AMA është tanimë një institucion i kapur dhe po pengon zhvillimin e medias në vend.

“Ky institucion është vënë në mbrojtje të monopolit dhe ne jemi të parët që po e vuajmë. Pas nesh, do kenë probleme edhe të tjerët,” thotë Dulaku.

Dhjetor 2015

Background-i profesional i kryetarit të AMA-s, Gentian Sala e përforcoi këtë paragjykim. Në CV-në e tij dorëzuar Kuvendit, Sala deklaron se ka qenë administrator i e-Solution në vitet 2008-2009, një kompani e zotëruar 100 % nga Digit-Alb. Megjithatë, ai i hedh poshtë akuzat se ka favorizuar krijimin e monopolit në tregun e programeve televizive me pagesë, ndërsa pohon se Vizion Plus u përjashtua nga gara pasi nuk plotësonte asnjë nga kriteret.

“Vizion+ nuk ka licencë kombëtare, nuk ka fare licencë dhe as eksperiencë në transmetimet dixhitale. Nga ana tjetër, ky subjekt nuk kishte paguar për 7 vite taksat tek AMA dhe këto ishin arsyet që nuk mund të përzgjidhej,” shpjegon ai.

I kthyer në burim tensionesh mes operatorëve televizivë dhe AMA-s, Supersport megjithatë ka ngelur në fazën e dytë për t’u pajisur me licencë. Sala i tha BIRN se pas shqyrtimit të dosjes, administrata e AMA-s i ka rekomanduar bordit që të mos e klasifikojë Supersport.

“Arsyeja është struktura pronësore, që bie ndesh me ligjin,” tha Sala.

Përfaqësuesi i Digit-Alb, Alban Jaho i tha BIRN që nuk ishte njohur akoma me vendimin e plotë të AMA-s për skualifikimin e kompanisë Supersport nga gara për frekuencat dixhitale dhe nuk mund ta komentonte atë; megjithatë, ai nënvizoi që kjo kompani i përmbushte kushtet për të qenë pjesë e Beauty Contestit. “Është një fakt i pamohueshëm se SuperSport ka qenë një ndër subjektet pionier në Shqipëri sa i takon transmetimeve numerike, i cili i plotëson kushtet për të marrë pjesë në Beauty Contest,” tha Jaho.

“Sa i takon kufizimeve pronësore të parashikuara nga legjislacioni në fuqi, i konsiderojmë si të padobishme dhe të paefektshme në stadin aktual të zhvillimit të tregut mediatik në veçanti dhe garancive të konkurrencës së ndershme dhe pluralitetit të subjekteve mediatike në përgjithësi,” shtoi ai. Gara e ashpër mes operatorëve televizivë për dominimin e tregut e ka humbur sot nervin e fillimit. Me bojkotin e Tring TV dhe skualifikimin e mundshëm të Supersport, AMA ka sot dy licenca tepër, që duket

Faksimile të rekomandimeve të kreut të AMA dhe ambasadores së BE, Vlahutin për heqjen e nenit 62

se nuk joshin askënd.

Sala pohon për BIRN se përveç padisë në gjykatë, Vizion Plus është ankuar në “instanca shumë të larta” dhe i është dhënë mundësia për frekuenca, që sipas tij nuk i do. “Nuk është ndonjë sekret që për proceset këtu interesohen të gjithë; politika, Komisioni i Medias… Përgjigja ime ka qenë: ka hapësirë që të ruhet edhe liria e medias, edhe moskrijimi i monopolit sipas pretendimit të tyre.

Nuk kanë pasur interes,” pohon ai.

“Dyfytyrësia” e pronësisë Projekt-rregullorja e AMA-s për Beauty Contestin përcakton një afat 60 ditor për dhënien e licencës, pas aplikimit të subjekteve.

Ky afat është djegur me kohë, por kreu i AMA-s

thotë se do të ecë përpara me këtë procedurë.

Megjithatë, shkelja e afateve është vetëm njëra anë e problemit me të cilin përballet AMA; thelbi qëndron tek pronësia e operatorëve që kanë mbetur në garë.

Pronësia e medias është kthyer shpesh në objekt debatesh në Shqipëri, për shkak të lirisë së brishtë dhe lidhjeve mes saj, politikës dhe biznesit. Por ligji për “mediat audiovizive në Republikën e Shqipërisë”, i miratuar në mars të vitit 2013 me asistencën e ngushtë të organizatave ndërkombëtare vendosi kufizime të qarta për operatorët televizivë.

Neni 62 i këtij ligji përcakton se “asnjë person fizik apo juridik, vendas apo i huaj nuk mund të ketë më shumë se 40 për qind të kapitalit të shoqërisë aksionare, që zotëron një licencë kombëtare të transmetimit audioviziv”. Nga operatorët e përfshirë në Beauty Contest, Top Channel dhe TV Klan e përmbushin këtë detyrim ligjor, por DigitAlb dhe Supersport jo. Në platformën televizive me pagesë, Digit-Alb, paketa kontrolluese prej 51 për qind të aksioneve zotërohet nga trashëgimtarët e themeluesit Dritan Hoxha, ndërsa 49 për qind nga aksionerë të tjerë. I njëjti problem mbartet edhe tek Supersport; e krijuar në fillim si jointventure mes Top Channel dhe TV Klan dhe zotëruar më pas nga Digit-Alb. Në maj 2015, deputeti i mazhoranës, Taulant Balla bëri një lëvizje të beftë përmes futjes në procedurën parlamentare të një projektligji që zhduk nenin 62 nga ligji për mediat audiovizive. Amendamenti “Balla” u përball me kundërshti të forta nga përfaqësitë e Bashkimit Europian, Këshillit të Europës dhe OSBE-së në Tiranë.

Përmes një letre të dërguar në Kuvend në qershor 2015, ambasadorja e BE-së në Tiranë, Romana Vlahutin shprehu shqetësime serioze për ndikimin negativ që ky amendament mund të shkaktonte në mjedisin mediatik shqiptar.

“Amendamenti mund të shkaktojë efekte potenciale negative në konkurrueshmërinë e mediave audiovizive, duke krijuar rrezik për monopolizim dhe koncentrim të grupeve mediatike shqiptare me një impakt negativ në lirinë e medias në Shqipëri,” shkruan Vlahutin. Në të njëjtën linjë kundërshtuese u shprehën edhe përfaqësuesja për lirinë e medias në OSBE, Dunja Mijatovic dhe zyrtarët e Këshillit të Europës në Tiranë, duke detyruar mazhorancën të tërheqë amendamentin Balla.

Kryetari i AMA-s, Gentian Sala i dërgoi Kuvendit një mendim të kundërt me përfaqësuesit ndërkombëtarë. Në letrën e datës 13 maj 2015, Sala shkruan se është dakord me heqjen e kufizimit të pronësisë, ndërsa barrierat për kufizimin e reklamës duhet të mbetet në forcë.

Nëntë muaj më vonë, Sala e mbron njësoj atë qëndrim dhe argumenton se amendamenti “Balla” ishte një mundësi për t’i dhënë fund dyfytyrësisë së pronësisë në media. “Duhet të jemi koshientë dhe të pranojmë një të vërtetë shumë të madhe; beteja për pronësinë e medias në Shqipëri është e humbur,” ngulmon Sala.

Pronarët e mediave televizive në Shqipëri janë të njohur për publikun, por ekstraktet e regjistrimit të tyre në QKR janë përgjithësisht të mbushur me emra familjarësh e miqsh, një pjesë e të cilëve fiktivë.

“Nëse do të ishte miratuar ai amendament, të jeni të sigurt se që të nesërmen do kishin ikur ca aksionerë mediash,” thotë Sala. Ndërkohë që “loja e dyfytyrësisë” vazhdon, AMA i ka kërkuar Digit-Alb të rregullojë pronësinë në përputhje me ligjin, për t’u kualifikuar për licencë.

RTSH zvarriti procesin Bashkimi Ndërkombëtar i Telekomunikacioneve, ITU e cilëson procesin e dixhitalizimit në Shqipëri “të gjatë dhe kompleks”.

5

“Situata në Shqipëri nxjerr në pah faktin se kalimi në sistemin dixhital sjell ndikim të lartë në axhendën sociale dhe politike të çdo vendi,” i tha BIRN Sanjay Achaya.

Në progres-raportin 2015, Bashkimi Europian rezervoi kritika për Shqipërinë sa i përket zvarritjes së procesit të dixhitalizimit. “Nevojiten përpjekje të rëndësishme për implementimin e kalimit në dixhital sa më shpejt të jetë e mundur,” thuhet në progresraport. Për vonesat, drejtuesit aktualë të këtij procesi e drejtojnë gishtin nga e shkuara.

Në strategjinë e miratuar nga parlamenti shqiptar në vitin 2012, transmetuesi publik, RTSH mori rolin e lokomotivës në procesin e dixhitalizimit. Pas ndërtimit të dy rrjeteve përmes një tenderi ndërkombëtar, RTSH mendohej se do të ishte në gjendje të mbështeste operatorët ekzistues lokalë dhe rajonalë, duke i tërhequr pas vetes në “epokën” e dixhitalizimit.

Paralelisht ishte planifikuar që AMA do të licenconte operatorët privatë, duke e përmbyllur të gjithë procesin. Por tenderi ndërkombëtar, i shpallur nga ministri i Inovacionit të kohës, Genc Pollo u kontestua në gjykatë. Ministrja aktuale e Inovacionit, Milena Harito i tha BIRN se i gjithë procesi u vonua nga procedurat e zgjatura gjyqësore kundër tenderit të qeverisë Berisha për RTSH dhe kundër procedurës së parë të AMA për licencimin e operatorëve privatë. Procesi u rizgjua në mars 2015, kur qeveria e majtë nënshkroi kontratën 21.5 milionë euroshe me kompaninë Rohde& Schëarz” për ndërtimin e dy rrjeteve të RTSH-së, ndërkohë që një muaj më pas, AMA hapi Beauty Contest-in e dytë për operatorët privatë.

“Brenda një periudhe 6 mujore nga fillimi i zbatimit të projektit do të realizohet mbulimi i 85 për qind të popullsisë nga RTSH,” i tha Harito BIRN në qershor 2015.

Rezulton që edhe ky afat ka dështuar.

Në AMA, çështja e operatorëve rajonalë dhe lokalë ka ngecur tek përcaktimi i tarifave. Kalimi nga transmetimet analoge në ato dixhitale për rreth 70 operatorë lokalë dhe rajonalë do të shoqërohet me një kosto për mbështetjen e tyre nga rrjetet e RTSH. Gentian Sala thotë se RTSH propozoi një tarifë rreth 2700 euro-shifër kjo alogjike sipas tij. “Ne pretendojmë që dixhitalizimi të jetë lehtësim, ajo po na del barrë për operatorët rajonalë dhe lokalë,” tha Sala.

Operatorët rajonalë dhe lokalë ofrojnë një panoramë të larmishme pikëpamjesh dhe informacioni në median shqiptare, por ata vuajnë nga burimet financiare të pamjaftueshme dhe operojnë në numër të kufizuar gazetarësh. Një kosto e kripur për kalimin në sistemin dixhital është kundërshtuar fort prej tyre në një mbledhje të organizuar disa muaj më parë nga AMA. Një tarifë e dytë më e vogël është dërguar nga RTSH në AMA, por edhe ajo konsiderohet e fryrë. Në këto kushte, televizionet rajonale dhe lokale mbeten të paqartë për fazat e mëtejshme të procesit dhe për koston që do t’u rëndojë në kurriz.

Sipas Salës zvarritja e transformimit të TVSH-së nga një televizion analog në një transmetues dixhital, i cili do të shërbente si bartës i televizioneve lokale dhe rajonale, e ka penguar përmbylljen e procesit.

“TVSH e ka mbajtur procesin peng. Nëse do të ecte ai shpejt, presioni për të zgjidhur problemet me operatorët privatë do t’i merrte ata përpara,” thotë ai.

Ky artikull është prodhuar me ndihmën financiare të projektit South East European Media Observatory, mbështetur nga Bashkimi Europian. Përmbajtja e këtij artikulli është nën përgjegjësinë personale të Aleksandra Bogdanit dhe Besar Likmetës dhe nuk mundet në asnjë mënyrë të interpretohet sikur reflekton këndvështrimin e Bashkimit Europian.

6

Dhjetor 2015

Toleranca në provë: Shqipëria përballë sfidës së radikalizmit A është tradita e vjetër e bashkëjetesës fetare në rrezik nga rritja e një rryme të Islamit, haptazi armiqësore me besimet e tjera?

Vladimir Karaj | BIRN | Gurras, Kuqan, Prishtinë, Bern

F

amilja Goroveci jeton në një shtëpi të vjetër njëkatëshe, mbushur me vazo lulesh në fshatin Gurras në Pogradec.

Shtëpia është e rrethuar me pjergull, me të cilën familja prodhon verë dhe raki. Gorovecët e përshkruajnë veten e tyre si myslimanë, edhe pse vetëm njëri prej tyre agjëron gjatë Ramazanit. Një prej nuseve të shtëpisë, Polieda është e krishterë ortodokse dhe ata e kanë mirëpritur në familje.

“Ne festojmë pashkë e krishtlindje me krushqit dhe ata na kthejnë vizitat për Bajram,” thotë 52-vjeçarja Nevres Goroveci, nënë e dy djemve, ulur në kopshtin e saj në një ditë me diell. Për të provuar këtë, ajo nxjerr tre vezë të ngjyrosura pashkësh, dy jeshile dhe një të kuqe. Familja e Poliedës ua ka dhuruar vezët pashkët e kaluara dhe tradita e do që t’i mbajnë ato deri në të njëjtën kohë vitin tjetër.

Nuk është e pazakontë në Shqipëri që anëtarë të së njëjtës familje të kenë besime të ndryshme dhe të kremtojnë së bashku festat e tyre. Kjo mënyrë është reflektim i një tradite të gjatë të bashkëjetesës fetare në vendin që ka shumicë myslimane, por gjithashtu një popullsi jo të vogël të krishterë ortodokse dhe katolike.

Kjo traditë është një nga arsyet pse Papa Françesku zgjodhi Shqipërinë për udhëtimin e tij të parë Europian jashtë Italisë, në shtator të 2014.

Ai e përshkroi tolerancën fetare në Shqipëri si “thesar” që duhej mbrojtur dhe mbajti meshën e së dielës para 300 mijë njerëzve, shumë prej të cilëve myslimanë. Një tjetër shenjë e marrëdhënieve të mira mes besimeve u dha në Janar të këtij viti. Katër klerikë të rëndësishëm të feve kryesore në Shqipëri – Myslimanë Suni, Katolikë, Ortodoksë dhe Bektashi, një lëvizje mistike e Islamit – ecën krah për krah me njëri tjetrin gjatë marshimit përkujtimor të Parisit,

pas sulmeve në revistën satirike Charlie Hebdo.

Por kjo traditë bashkëjetese gjendet përballë sfidës së rritjes së një rryme jo-tolerante të Islamit mes një pakice, e cila ka bërë që disa prej tyre të udhëtojnë në Siri dhe Irak për të luftuar për ISIS, grupi islamik ushtarak që kontrollon pjesë të dy vendeve. Deri tani, tensionet e ngritura prej radikalizmit në Shqipëri janë kufizuar në përplasjet e hidhura online, me disa shqiptarë që godasin çdo shfaqe të identitetit mysliman dhe të tjerë që i akuzojnë ata për moskuptim të besimit në Islam. Analistët paralajmërojnë se nëse Shqipëria nuk i jep zgjidhje retorikës jo-tolerante të të gjitha krahëve, kjo mund

bëhet e ditur në një raport të policisë, të shënuar si “sekret”. Dokumenti thotë se një prej të rriturve ishte edhe djali i vogël i Nevres Gorovecit, Taulanti, një 28-vjeçar i papunë dhe i diplomuar në ekonomi. Ai e mohon të jetë pjesëtarë i ISIS, thotë se kurrë nuk ka qenë në Siri dhe ankohet që policia e ndjek vazhdimisht.

“Në sistemin kompjuterik të policisë kufitare poshtë emrit tim është shënuar ‘i rrezikshëm’ me të kuqe,” thotë ai, duke nënqeshur dhe përkëdhelur mjekrën me mollëzat e gishtave.

Taulanti thotë se ka kaluar dy javë në qytetin turk të Adanasë – rreth 120 km nga kufiri me Sirinë – për të bërë një punë, të cilën nuk e

Bashkëjetesa

Nuk është e pazakontë në Shqipëri që anëtarë të së njëjtës familje të kenë besime të ndryshme dhe të kremtojnë së bashku festat e tyre.

Kjo mënyrë është reflektim i një tradite të gjatë të bashkëjetesës fetare në vendin që ka shumicë myslimane, por gjithashtu një popullsi jo të vogël të krishterë ortodokse dhe katolike

të shtyjë në një ndarje më të madhe të shoqërisë.

“Fokusimi vetëm drejt segmenteve ekstremiste brenda bashkësisë myslimane shpërqendron vëmendjen e publikut ndaj fenomenit gjithnjë e në rritje të islamofobisë,” thotë Elton Hatibi, një studiues i historisë së fesë dhe kulturës.

Besnik Sinani, një tjetër studiues dhe shkrues mbi fenë, thotë se toleranca fetare nuk është “diçka statike ” por ka nevojë për kujdes të përhershëm nëse duam ta ruajmë. Ai thotë se Shqipëria duhet të krijojë “një vizion të ri të respektit reciprok mes komuniteteve fetare “.

‘T’u thyejmë dhëmbët të pafeve’ Hetuesit dyshojnë se katër të rritur nga Gurrasi, fshati i familjes Goroveci kanë shkuar në zonat e kontrolluara nga ISIS, përfshi një burrë që mori me vete gruan dhe tre fëmijët, siç

sqaron më tej. Por ai flet në mbështetje të kalifatit të shpallur nga ISIS në Siri e Irak. “Kalifati është një vend i mirë për të jetuar nëse je besimtar mysliman,” thotë ai, i ulur në picerinë Dante në bregun e liqenit të Ohrit në Tushemisht, pak minuta me biçikletë nga shtëpia e familjes së tij. I pyetur për ekzekutimin e tmerrshëm të pilotit të forcave ajrore Jordaneze, i cili u dogj i gjallë brenda një kafazi në fillim të 2015, Taulanti thotë se piloti “nuk ishte duke hedhur karamele”. Hetimi që identifikoi Taulantin dhe të tjerë si simpatizantë të ISIS zbuloi se rreth 90 shqiptarë, përfshi më shumë se 20 të mitur, kishin udhëtuar për në Siri. Të paktën 13 prej tyre kanë vdekur gjatë luftës atje.

Në mars të 2014, si pjesë e këtij hetimi, Gjykata e Krimeve të Rënda në Tiranë urdhëroi

arrestimin e 13 personave, përfshi dy imamët e vetëshpallur, Bujar Hysa dhe Genci Balla, të akuzuar për rekrutimin e dhjetëra xhihadistëve për të luftuar në Siri.

Sipas procedimit të regjistruar ndaj tij, Hysa thotë gjatë një predikimi në 21 shkurt të 2014: “Do të vijë dita në këtë botë shumë shpejt, me lejen e Allahut … t’ua thyejmë dhëmbët të pafeve, që na kanë shtypur kaq shumë.” Një retorikë e tillë është relativisht fenomen i ri në Shqipëri, ku myslimanët tradicionalisht kanë ndjekur një formë të butë dhe tolerante të Islamit. Po ashtu, identiteti fetar në Shqipëri është konsideruar prej kohësh si dytësor në krahasim me identitetin kombëtar.

Në kontrast edhe me shtetet e tjera të Ballkanit, ku feja dhe identiteti kombëtar janë më të ndërthurura. “Diskursi dominues i nacionalizmit shqiptar ka minimizuar rolin e fesë në shoqëri,” thotë Nathalie Clayer, një eksperte e historisë së Shqipërisë dhe profesore pranë Shkollës për Studime të Avancuara në Shkencat Sociale në Paris. Në mes të shekullit të nëntëmbëdhjetë, etërit themelues të nacionalizmit shqiptar deshën të krijojnë një shoqëri që kishte në qendër etninë dhe gjuhën, edhe pse mes tyre kishte klerikë. Një prej figurave kryesore në këtë lëvizje ishte Pashko Vasa, i cili shkroi një ndër të parët romane me temë shqiptare, Bardha e Temalit, i cili flet për dashurinë tragjike mes një gruaje myslimane dhe një burri katolik nga Shkodra, gjatë periudhës Osmane. Katolik nga Shkodra, i cili shërbeu si guvernator osman në Liban, Vasa shkroi gjithashtu një varg në një poemë, që u kthye në klishe: “Feja e shqiptarit është shqiptaria “. Fraza thekson nocionin se identiteti shqiptar për së pari ka të bëjë me kombin. Të dyshuarit e arrestuar në 2014 nuk e fshehin urrejtjen e tyre për këtë

Dhjetor 2015

7

Imami Mustafa Memeti në Bern të Zvicrës

Statuja e Nënë Tereza në qendër të Shkodrës, lart Nevres Goroveci në shtëpinë e saj në Gurras të Pogradecit

ide. Në një prej predikimeve të regjistruara, Bujar Hysa i sulmon ashpër shqiptarët “e pafe”. “U kanë futur shpirtin e nacionalizmit imamëve,” ankohet ai.

Hoxha ndalon fenë Pas Luftës së Dytë Botërore, nën diktaturën komuniste-nacionaliste të Enver Hoxhës, Shqipëria kaloi prej bashkëjetesës fetare në shtypjen me dhunë të të gjitha besimeve. Edhe pse mbiemri i tij nënkupton një lider dhe mësues fetar, Hoxha e ktheu zyrtarisht Shqipërinë në vendin e parë ateist të botës. Të gjitha praktikat fetare u ndaluan. Dhjetëra klerikë nga secila prej feve kryesore u ekzekutuan apo vdiqën në kampet e internimit. Mijëra kisha dhe xhami u rrafshuan dhe pronat e grupeve fetare u sekuestruan nga shteti. Vetëm 77 ndërtesa fetare u ruajtën për shkak se u cilësuan trashëgimi kulturore, sipas një liste të shkruar më 1967 me makinë shkrimi, që ministri i atëhershëm i kulturës i dërgonte Komitetit Qendror të Partisë së Punës. Ylli Gurra, myftiu i Tiranës, prej një familje imamësh në 7 breza kujton se Sigurimi e vëzhgonte nga afër familjen e tij gjatë komunizmit. Informatorë të Sigurimit do të fshiheshin në haurin poshtë shtëpisë, për të parë nëse dikush prej tyre zgjohej për syfyr gjatë Ramazanit. Clayer, autore e librit mbi origjinën e nacionalizmit shqiptarthotë se në fakt një prej trashëgimive të regjimit të Hoxhës ishte rritja e sekularizimit në shoqëri. Por megjithë egërsinë, diktatura komuniste nuk mundi të ç’rrënjoste besimin mes shqiptarëve. Një sondazh i zhvilluar për një projekt akademik në 2011 nga kompania e kërkimit Ipsos zbuloi gati 90 për qind e shqiptarëve besonin në Zot. “Nëse përdorim ‘besimin në Zot’ si një kriter, Shqipëria është një prej vendeve më fetare në Europë,” thotë Cecilie Endresen, një kërkuese në Universitetin e Oslos dhe autore e një libri mbi fenë dhe identitetin kombëtar në Shq-

Nën Perandorinë Osmane në Shqipëri dhe Kosovën fqinje u dëshmua një fenomen që tregon se sa i ndërlikuar mund të jetë identiteti fetar në rajon. Disa njerëz, që u njohën si “kripto-kristianë”, u vetë shpallën myslimanë – gjë që u sillte përfitime si taksa të ulëta – por vazhduan të ndjekin ritualet katolike në fshehtësi. Alma Lama, një anëtare e Parlamentit të Kosovës, beson se ka më shumë tolerancë në vendin e saj të lindjes se sa në Kosovë, ku jeton që prej 1999. ipëri. Në anën tjetër, i njëjti sondazh tregon se vetëm 7 për qind e shqiptarëve ndjekin shërbimet fetare, të paktën një herë në javë. Endresen shikon ndarjen e qartë mes politikës e shtetit në një krah dhe fesë në krahun tjetër si arsyen se pse vendi nuk është përfshirë në konflikte fetare.

Martesat e përziera Rreth tetë kilometra nga qyteti i Elbasanit, Kuqani është një fshat me besimtarë të feve të ndryshme, ku martesat mes myslimanëve dhe ortodoksëve janë bërë të zakonshme. E ulur në një tavolinë të lokalit në pronësi të saj, Irena So-

ta, një mesogrua ortodokse, thotë se ajo nuk ka asnjë shqetësim prej faktit që i biri do të martohet së shpejti me një myslimane. “Ne nuk u rritëm me fenë,” thotë ajo, duke iu referuar periudhës së gjatë ateiste nën komunizëm. “Gjatë pashkëve ata do të kontrollonin në shkollë nëse kishe bojë të kuqe në duar për të zbuluar familjet që vazhdonin t’i festonin,” kujtoi ajo. Sota thotë se familja e saj i thynte lëvozhgat e vezëve në copa të vogla dhe pastaj i fshihte në hirin e oxhakut. Ajo shton se beson kryesisht në Zot më shumë se sa në ndonjë praktikë të veçantë fetare. Sidoqoftë, Bujar Sulomina, fotograf dasmash në fshat kujton se martesat mes besimtarëve të feve të ndryshme nuk ishin kaq të lehta. Në kohën e komunizmit, halla e tij u detyrua të largohej nga shtëpia për t’u martuar me një ortodoks, sepse babai i saj mysliman nuk e mbështeste lidhjen. “U martuan me rrëmbim,” thotë ai. Drama për këto arsye nuk ka më në familje. Halla që u rebelua ndaj babait u bë një besimtare e devotshme myslimane, e cila kreu pelegrinazhin e Haxhit në Mekë. Një prej motrave të Sulominës është myslimane që fal të pesë vaktet. Nëna e tij dhe e shoqja janë konvertuar nga Islami në Dëshmitarë të Jehovait. Vetë Sulomina ka njëfarë simpatie për Dëshmitarët e Jehovait, por nuk e ndjen veten si pjesë të ndonjë grupi të organizuar fetar.

Seran Braho, një 84-vjeçar mysliman, thotë se është krenar për martesat e përziera të tre djemve të tij me gra të krishtera nga i njëjti fshat.

Ai tregon se njëri prej djemve i pagëzoi fëmijët në besimin e të ëmës në Greqi- dhe ftoi një imam gjatë drekës pas ceremonisë duke e lënë priftin grek “thellësisht të habitur”. Miku i Brahos, Trifon Ranxha, një ortodoks 54 vjeçar që e shoqëron pasditeve për kafe e raki, thotë se një prej vajzave të tij është martuar me një mysliman dhe ai është i lumtur për të. “Ne jemi të gjithë një dhe kemi vetëm një Zot,” thotë ai.

“Kripto-kristianët” dhe Kosova Nën Perandorinë Osmane në Shqipëri dhe Kosovën fqinje u dëshmua një fenomen që tregon se sa i ndërlikuar mund të jetë identiteti fetar në rajon. Disa njerëz, që u njohën si “kripto-kristianë”, u vetë shpallën myslimanë – gjë që u sillte përfitime si taksa të ulëta – por vazhduan të ndjekin ritualet katolike në fshehtësi. Alma Lama, një anëtare e Parlamentit të Kosovës, beson se ka më shumë tolerancë në vendin e saj të lindjes se sa në Kosovë, ku jeton që prej 1999. Lama ishte shënjestër e një fushate abuzimi online në Kosovë, pasi kritikoi një imam në vitin 2013 pse i quajti gratë që kishin kryer seks paramartesor “lugë të përdorura “, dhe me terma të tjerë fyes, ndërsa u thoshte ndjekësve të tij të mos martoheshin me to. Ajo beson se Islami radikal është duke gjetur tokë pjellore në Kosovë dhe thotë se autoritetet po bëjnë pak për ta ndaluar atë. Më shumë se 200 luftëtarë nga Kosova raportohet se i janë bashkuar radhëve të luftëtarëve të ISIS në Siri dhe Irak. Por Lama gjithashtu është akuzuar për mungesë tolerance fetare. Ajo u përfshi në një debat të ashpër publik me grupin e të rinjve Islamikë, Forum i Myslimanëve të Rinj,

mbi disa prej komenteve të saj rreth Islamit, gjë që rezultoi në padi gjyqësore reciproke për nxitje të urrejtjes fetare. Bashkësia Islame e Kosovës, BIK, që mbikëqyr xhamitë e vendit, thotë se është duke bërë çfarë ka në dorë për të ndaluar të rinjtë që të radikalizohen, edhe pse ka burime të kufizuara. Zyrtari i BIK, Ahmet Sadriu thekson se radikalizmi nuk është një problem vetëm i Kosovës, por një problem botëror. Edhe pse i përkasin feve të ndryshme, Sadriu dhe Jakaj pohojnë se shqiptarët në Shqipëri dhe Kosovë ndajnë traditën e bashkëjetesës fetare prej shekujsh. “Jemi të gjithë vëllezër,” thotë Jakaj. Sadriu deklaron se “komunitetet fetare në Kosovë, por edhe në Shqipëri, nuk kanë probleme me njëri tjetrin – dhe nuk kanë pasur asnjëherë”. Kjo deklaratë, sidoqoftë, nuk aplikohet për marrëdhëniet e shqiptarëve myslimanë të Kosovës dhe ortodoksëve serbë. Këto janë të shënuara prej një konflikti të gjatë. Këtë vit, Kisha Ortodokse Serbe luajti një rol; jo pak të rëndësishëm në fushatën diplomatike që e pengoi Kosovën të anëtarësohej në UNESCO, organizatën e Kombeve të Bashkuara për kulturën.

“Njeriu i vitit’ i Zvicrës Mustafa Memeti, imam shqiptar, po punon fort për të promovuar tolerancën disa mijëra kilometra në Veriperëndim të Ballkanit, në Zvicër. Vendi përballet me problemin e myslimanëve të radikalizuar, shumë prej tyre emigrantë. Më shumë se 70 persona kanë lënë Zvicrën për t’iu bashkuar një kauze xhihadi që prej vitit 2001,sipas një raporti të tetorit 2015 të Shërbimit Federal të Inteligjencës në Zvicër. “Pesëdhjetë e pesë shkuan në Irak dhe Siri, ndërsa 14 kanë udhëtuar në Somali, Afganistan apo Pakistan”, thotë agjencia. Trembëdhjetë prej këtyre xhihadistëve besohet se janë vrarë. Memeti-me origjinë nga Lugina e Preshevës në Jug të Serbisë u shpall “Zvicerani i vitit” nga gazeta “Sonntagszeitung”, për ngritjen e zërit kundër radikalizmit dhe për pjesëmarrjen në projektin “Shtëpia e Feve” në Bern, ku predikon se myslimanët mund të bashkëjetojnë me njerëz të besimeve të ndryshme nën të njëjtën çati. Xhamia e tij është njëra prej 8 dhomave për besime të ndryshme brenda ndërtesës moderne me fasadë xhami. Memeti, i cili u bë qytetar zviceran në 2005 thotë se njerëzit e besimeve të ndryshme duhet të kenë vullnet për të bërë kompromise e jetuar së bashku. “Ne duhet të lëmë mënjanë diçka nga feja jonë për fqinjin tonë,” thotë ai. Ai vë alarmin për sjelljen e komuniteteve zyrtare myslimane në Shqipëri, Kosovë dhe Maqedoni, për të cilat beson se kanë qenë mjaft të buta kundrejt rrymave konservatore të Islamit. “Konservatorët kanë gjetur një parajsë të sigurt nën ombrellën e këtyre institucioneve,” thotë ai. Teologët kanë sipas tij për detyrë: “të mos lejojnë kurrë të ndodhin masakra në emër të fesë, Zotit apo një ideologjie, sepse nuk kanë asnjë lidhje me Zotin”.

Ky artikull u prodhua si pjesë e Balkan Fellowship for Journalistic Excellence, mbështetur nga ERSTE Foundation dhe fondacioni Për Shoqërinë e Hapur- Soros.

8

Dhjetor 2015

Akuzat mbi të shkuarën kriminale të deputetëve dhe kandidatëve për kryebashkiakë dominuan vitin elektoral në Shqipëri dhe i zbehën shkëlqimin fitores në zgjedhjet lokale të shumicës qeverisëse.

Opinion

Shqipëria u mundua të priste lidhjet e politikës me krimin në 2015 Besar Likmeta | BIRN | in Tirana

P

as nënshkrimit të një marrëveshjeje ndërpartiake me ndërmjetësimin e Parlamentit Europian për dekriminalizimin e politikës në fund të vitit të shkuar, klasa politike shqiptare e filloi vitin 2015 me një triller politik të vlefshëm për një film Hollivudi me gangsterë.

Në fillim të marsit, Tom Doshi një biznesmen i kthyer në politikan, doli kundër kryetarit të parlamentit Ilir Meta, duke e akuzuar atë se fshihej pas një komploti për ta vrarë atë dhe një deputet të opozitës, Mhill Fufin, ndërsa akuzoi kryeministrin Edi Rama se ka bërë një sy qorr ndaj atentatit të planifikuar kundër jetës së tyre.

“Edi Rama ka një tutor sot, dhe ky është Ilir Meta, që ka urdhëruar vrasjen time si dhe të Mhill Fufit,” tha Doshi më 3 mars.

Dy javë më pas, deputeti i Partisë Socialiste publikoi një video ku i dyshuari si vrasës rrëfeu dhe dha detaje për atentatin duke thënë se ishte porositur nga Meta, duke e shtyrë zyrën e prokurorit të Përgjithshëm të nisë një hetim mbi pretendimet.

Një muaj më vonë, Doshi së bashku me Mark Frrokun – kreu i Partisë Kristian Demokrate – u arrestuan pasi u akuzuan për dhënie dëshmie të rreme mbi komplotin e pretenduar.

Pasi komploti u zbulua, u bë gjithashtu publike se Frroku, partia e vogël e të cilit ishte pjesë e koalicionit të kryeministrit Edi Rama, kërkohej në Belgjikë për akuza vrasjeje. Deputeti shqiptar është akuzuar dhe po gjykohet aktualisht nga Gjykata e Apelit në Bruksel për vrasjen e një emigranti shqiptar në 1999, pas mosmarrëveshjeve mbi kontrollin e një rrjeti prostitucioni. Akuzat për tentativë vrasje nga Doshi dhe arrestimi i tij së bashku me Frrokun, të cilat dominuan debatin politik në Shqipëri, erdhën në prag të fushatës elektorale të zgjedhjeve lokale të qershorit 2015.

Zgjedhjet ishin të rëndësishme sepse ishin të parat që mbaheshin nën reformën e re territoriale dhe administrative e cial pakësoi numrin e komunave nga 380 në 61. Reforma nënkuptonte se kryebashkiakët që do të zgjidheshin nga votimet do të kishin territore më të mëdha nën kontroll si dhe fuqi administrative më të mëdha. Zgjedhjet ishin

gjithashtu të parat që mbaheshin pas marrëveshjes ndërpartiake të ndërmjetësuar nga anëtarët e Parlamentit Europian Eduard Kukan dhe Knut Fleckenstein në dhjetor 2014, që kërkoi ndalimin e individëve me të shkuar kriminale nga mbajtja e posteve zyrtare.

Koalicioni i krahut të majtë të kryeministrit Edi Rama dhe demokratët e drejtuar nga kryebashkiaku në largim i Tiranës, Lulzim Basha ranë nën presionin e SHBA dhe BE-së për të mos nominuar kandidatë që kishin të shkuar kriminale në zgjedhje. Drejtuesja e delegacionit të BE-së në Tiranë, RomanaVlahutin dhe ambasadori amerikan Donald Lu, bënë vazhdimisht thirrje ndaj dy liderëve politikë të tërhiqnin nga gara kandidatët me lidhje kriminale.

“Vënia e njerëzve në lista kur ka tregues se ata kanë qenë të përfshirë në aktivitet kriminal, veçanërisht në trafikim droge, trafikim qëniesh njerëzore dhe prostitucion, është mungesë respekti dhe ofenduese për shtetasit - votën e të cilëve kërkojnë partitë,” tha Vlahutin.

Megjithatë, përtej thirrjeve nga SHBA dhe BE dhe mohimeve të vazhdueshme nga Rama dhe Basha, një investigim i BIRN një javë përpara se shqiptarët të drejtoheshin në kutitë e votimit zbuloi se të paktën tre kandidatë për kryebash-

Edhe pse ligji u mirëprit nga SHBA dhe BE, pak njerëz në Tiranë bien dakord se masat e reja do të mjaftojnë për të prerë lidhjet mes klasës politike dhe individëve të inkriminuar dhe vetëm koha mund të tregojë nëse do të ketë sukses apo jo.

kiakë, dy nga koalicioni qeverisës dhe një nga PD në opozitë kishin të shkuar kriminale.

Provat e siguruara nga BIRN treguan se dy kandidatët socialistë, Artur Bushi dhe Elvis Rroshi, në garë për bashkitë Krujë dhe Kavajë, ishin arrestuar për trafikim droge.

Kandidati i PD-së në bashkinë e Këlcyrës, Gentian Muhameti, ndërkohë ishte dënuar për trafikim droge. Megjithatë, PD e tërhoqi Muhametin nga lista e kandidatëve, mesa duket nën presion nga BE dhe

SHBA. Ndryshe Kryeministri Edi Rama dhe kryebashkiaku i Kavajës Elvis Rroshi u përgjigjën duke kërcënuar të padisnin BIRN dhe të gjithë mediat që ripublikonin lajmin dhe kërkuan për kompensim 100,000 euro.

Kërcënimi nuk u materializua kurrë, megjithatë, si Rroshi ashtu dhe Bushi u zgjodhën si kryebashkiakë në votime, ndërsa koalicioni i Ramës i udhëhequr nga socialistët siguroi një fitore të thellë kundër demokratëve në opozitë, duke marrë shumicën e bashkive të mëdha, përfshirë kryeqytetin.

Koalicioni i drejtuar prej socialistëve mori 45 nga 61 komuna, 15 shkuan për demokratët e Bashës dhe një për Partinë MEGA të minoritetit grek.

Pavarësisht rezultatit të suksesshëm në zgjedhje, presioni u rrit mbi kryeministrin shqiptar të votojë një ligj të ri që do të ndihmonte në ndërprerjen e lidhjeve mes politikës dhe krimit dhe do të ndalonte njerëzit si Rroshi dhe Bushi të mbanin poste publike.

Më 15 shtator, deputeti socialist Armando Prenga u arrestua pasi u përfshi në një konflikt me armë zjarri dhe u akuzua për armëmbajtje pa leje, plagosje të rëndë pas një grindje që la disa njerëz të plagosur.

Në fillim të tetorit, deputeti socialist Arben Ndoka, dënimi i të cilit nga një gjykatë italiane për akuzat e trafikimit të qënieve njerëzore kishte dalë në dritë më parë, dha dorëheqjen nga parlamenti. Në nëntor, Frroku gjithashtu u dorëhoq nga parlamenti pasi u akuzua nga Prokuria për vrasjen në Belgjikë, si dhe pastrim parash dhe fshehje pasurie.

Pas grindjeve dhe akuzave mbi nevojën e një testi të drogës për zyrtarët dhe deputetët, në fund të nëntorit socialistët dhe demokratët dhanë konsensus për një ligj që do t’i ndalojë hyrjen në politikë dhe emërimin në poste publike të njerëzve që janë dënuar për krime serioze.

Përveç deputetëve dhe politikanëve, ligji i ri thotë se zyrtarët qeveritarë, punonjësit civilë dhe anëtarë të ushtrisë dhe policisë do të jenë subjekt i kontrolleve.

Edhe pse ligji u mirëprit nga SHBA dhe BE, pak njerëz në Tiranë bien dakord se masat e reja do të mjaftojnë për të prerë lidhjet mes klasës politike dhe individëve të inkriminuar dhe vetëm koha mund të tregojë nëse do të ketë sukses apo jo.

Dhjetor 2015

Analizë

9

E nisur prej vjeshtës së vitit 2014, reforma në drejtësi është më shumë një produkt i presionit ndërkombëtar mbi Shqipërinë e korruptuar, sesa shprehje e një vullneti të brendshëm për ta luftuar atë.

2016: Viti i drejtësisë Reforma në drejtësi ka bërë shumë armiq dhe mbështetës brenda elitës politike dhe shoqërore të Shqipërisë, ndërsa votimi i saj mbetet një sfidë që do të dominojë axhendën politike të 2016.

Aleksandra Bogdani | BIRN | Tiranë

A

mbasadori amerikan në Tiranë, Donald Lu ka shpeshtuar takimet me aktorët kryesorë të politikës këtë fund viti; misioni i tij është mbledhja e 94 votave për reformën në drejtësi deri pranverën e 2016-s. I njohur gjerësisht si “kumbari” që po shtyn përpara paketën e nxehtë ligjore, ai ka shtuar negociatat me kundërshtarët e reformës dhe komunikimin e drejtpërdrejtë me qytetarët shqiptarë.

“Këta njerëz kanë frikë se do të humbin vendet e punës dhe të ardhurat e pista.

Këta njerëz kanë frikë se do të përfundojnë në burg. Ndoshta, këta njerëz duhet të kenë frikë,” tha ai në një dalje të fundit publike.

E nisur prej vjeshtës së vitit 2014, reforma në drejtësi është më shumë një produkt i presionit ndërkombëtar mbi Shqipërinë e korruptuar, sesa shprehje e një vullneti të brendshëm për ta luftuar atë. Diskutimi rreth saj pritet të dominojë edhe axhendën politike të vitit 2016.

Reforma në drejtësi është kushti kyç që Bashkimi Europian i ka vendosur Shqipërisë për çeljen e negociatave dhe rrugëtimin e mëtejshëm të vendit drejt integrimit. Në funksion të këtij procesi, Parlamenti ka ngritur një komision të posaçëm, ndërkohë që grupi i ekspertëve të pavarur ka nxjerrë si produkt të parë paketën e ndryshimeve kushtetuese.

Kjo paketë zbeh rolin e presidentit mbi sistemin gjyqësor, decentralizon Prokurorinë dhe ngre mekanizma të rreptë për pastrimin e sistemit nga gjyqtarët dhe prokurorët e korruptuar. Paketa e ndryshimeve kushtetuese rikoncepton gjithashtu nga e para Këshillin e Lartë të Drejtësisë dhe vë në pikëpyetje mandatin e prokurorit të Përgjithshëm.

Reforma ka marrë gjithashtu një aprovim të parë nga Komisioni i Veneciasndryshime të reja priten pas rekomandimeve të tij. Megjithatë, bindja e “armiqve” të reformës brenda elitës politike shqiptare dhe rradhëve të gjyqësorit mbetet një sfidë e vështirë për vitin 2016.

Spartak Ngjela, avokat dhe politikan argumenton se drafti aktual fokusohet tek skartimi i gjyqtarëve dhe prokurorëve më shumë sesa tek sistemi-një hap i parë i mirë sipas tij. Ai thotë se nëse miratohet, kjo reformë këput fijet mes politikës dhe

sistemit gjyqësor dhe i hap rrugën thyrjes së pandëshkueshmërisë në vend.

“Paaftësia për të ngritur sistemin e drejtësisë dhe korrupsioni i lartë i politikës shtetërore ka krijuar një marrëveshje të brendshme; një strehë të ngrohtë për politikën dhe gjyqësorin,” thotë Ngjela për BIRN. Konsensusi politik Analistët politikë e cilësojnë reformën në drejtësi si esenciale për vendin. Në deklaratat publike, edhe elita politike e vendit bashkohet me këtë qëndrim.

Megjithatë, efektet e reformës pritet të shkaktojnë kosto më së pari mbi politikanët e korruptuar të vendit dhe një pjesë e kundërshtarëve janë politikanë.

Analisti Arjan Vasjari argumenton se megjithë kundërshtitë, kjo klasë politike e ka tanimë të pamundur të rrëzojë miratimin e reformës. Duke e cilësuar reformën në drejtësi esenciale për vendin, ai thotë se ajo e tejkalon madje edhe vullnetin e politikës në raport me të.

“Politika është në kushtet e pamundësisë historike për ta kundërshtuar reformën në drejtësi. Ajo është e detyruar t’i nënshtrohet asaj,” tha Vasjari për BIRN.

Dashamir Shehi, një deputet i Parlamentit dhe zë i moderuar i opozitës së djathtë bie dakord me faktin se reforma do të miratohet, pavarësisht pakënaqësive. Por ai i bën thirrje mazhorancës aktuale të Edi Ramës të tregohet e arsyeshme dhe të mos e shohë këtë reformë si një mundësi për të kapur drejtësinë.

“Si opozitë, ne kundërshtojmë disa pika, pasi kjo reformë fuqizon rolin e ekzekutivit. Gjykimi ynë është të lihet në dorë të ekspertëve ndërkombëtarë, të bëhet i pranueshëm për të gjitha palët; të jetë një reformë që mund të aplikohet në kushtet e Shqipërisë,” tha Shehi.

Ideja se mazhorancat tentojnë të kapin pushtetin gjyqësor është e vjetër në Shqipëri. Në të shkuarën, reformat kanë qenë të njëanshme, ndërkohë që sistemi i drejtësisë është perceptuar shpesh si një zgjatim i politikës.

Për të shuar këtë diskutim, ambasadorët më të rëndësishëm në Shqipëri kanë marrë përsipër rolin e arbitrit mes palëve dhe bashkëautorësinë e reformës për drejtësi.

Avokat Ngjela thotë se pretendimet e opozitës për fuqizimin e Ramës pas refor-

mës janë një naivitet politik. Ai argumenton se ndërkombëtarët kanë dalë garantë për këtë dhe se ndërtimi i një sistemi efikas dhe të pavarur do të ketë ndikim tek e gjithë elita politike e korruptuar pa dallim.

“Atyre që pretendojnë se fuqizohet Rama u them: po ambasadori amerikan ç’kërkon në këtë histori? Ata kërkojnë të fusin në burg të korruptuarit. E ç’rëndësi ka kush fuqizohet, pasi të korruptuarit të futen në burg,” thotë ai.

Burg për të korruptuarit E pranuar gjerësisht si një domosdoshmëri, reforma në drejtësi ka rritur pritshmërinë e publikut dhe ka shtuar shqetësimin në radhët e politikës dhe gjyqësorit.

Efektet që mund të lindin prej saj janë të shumëfishta; një numër i madh gjyqtarësh dhe prokurorësh pritet të lënë postet, ndërsa një sistem i pastruar drejtësie kthehet në një kërcënim për estabilishmentin politik në vend.

Skepticizmi është gjithashtu i lartë; 25 vitet e tranzicionit u kanë mësuar qytetarëve shqiptarë që të ulin pritshmëritë për ndryshime domethenëse në vend.

Ngjela mendon megjithatë se koha në Shqipëri ka ardhur. Ai i referohet për analogji shembullit të Rumanisë dhe Bullgarisë-vende të cilat kanë kaluar më parë në këtë rrugë dhe që iu nënshtruan presionit ndërkombëtar.

“Këta (drejtuesit politikë) janë sot në të njëjtin hall si Enver Hoxha; nuk kanë më mjete financiare për të mbajtur popullin,” thotë Ngjela.

I pozicionuar gjithashtu fort pro reformës, Arjan Vasjari e ruan megjithatë një dozëvetëpërmbajtjeje tek pritshmëritë. Ai shpjegon se reforma do të rrisë qartë dhe pa alibiekspozimin e politikës ndaj të drejtës-pa harruar që reformat bëhen nga njerëz.

“Ne po reformojmë sistemin, jo njerëzit,” thotë ai, i bindur se duhet kohë për të parë efektet e para të ndryshimeve ligjore.

Dashamir Shehi argumenton se pa pasoja mbi politikën, kjo reformë nuk i hyn në punë Shqipërisë.

“Qëllimi i kësaj reforme është të dënojë zullumqarët e politikës dhe të dënojë brenda drejtësisë-e cila është kthyer në një zullumqar të madh në vetvete. Po si bëri këto, mbetet një fjalë e madhe, por bosh,” përfundon ai.

10

Dhjetor 2015

Shkresa e Drejtorit të Policisë Shkencore, ku ankohet për mungesën e stafit dhe të bazës materiale Djathtas; Ministri i Brendshëm, Sajmir Tahiri dhe kreu i Drejtorisë së Krimit të Organizuar, Ardian Çipa

Policia pa staf dhe hard-disqe; hetimet kundër krimit të organizuar në rrezik Një letërkëmbim mes dy zyrtarëve të lartë të policisë shqiptare zbulon degradimin e laboratorit të ekzaminimeve kompjuterike; një sektor që punon në mungesë stafi dhe fondesh, duke vënë në rrezik hetime të komplikuara kundër krimit të organizuar.

Aleksandra bogdani | BIRN | Tiranë

B

eteja kundër krimit të organizuar dhe terrorizmit trumbetohet si prioritet kryesor i policisë dhe politikës shqiptare, por një sektor kyç i këtij fronti është paralizuar nga mungesa e stafit, e fondeve dhe e vëmendjes. Sektori i ekzaminimeve kompjuterikenjë nga shtatë sektorët e drejtorisë së Policisë Shkencore operon në dy vitet e fundit me staf të reduktuar dhe mungesa të shumta të bazës materiale, ndërkohë që në zyrat e tij janë grumbulluar dhjetra vendime të zvarritura për vepra penale të krimit të organizuar, akteve terroriste, pedofilisë, krimeve kibernetike apo vrasjeve dhe grabitjeve me dhunë.

Paralizimi i këtij sektori të rëndësishëm në sigurimin e provave për procese hetimore të krimit të organizuar zbulohet përmes një letre që drejtori i policisë shkencore, Dritan Zoto i dërgon kreut të drejtorisë së krimit të organizuar në policinë e shtetit, Ardian Çipa, letër të cilën BIRN e disponon.

E shkruar më 20 tetor 2015, letra zbulon një zinxhir arsyesh që e bëjnë punën në laborator thuajse të pamundur, për shkak të numrit të paktë të ekspertëve, mungesës së pajisjeve bazike, shtimit të volumit të kërkesave për ekspertime kompjuterike dhe rënies në vesh të shurdhër të ankesave të vazhdueshme.

Letërkëmbimi mes Zotos dhe Çipës-të dy zyrtarë të lartë të Policisë së Shtetit merr shkas nga një kërkesë për përshpejtimin e një ekspertimi kompjuterik mbi një procedim penal të nisur në vitin 2014 për krimet e “mashtrimit kompjuterik” dhe “pastrimit të produkteve të veprës penale”. Zoto i përgjigjet Çipës se jo vetëm nuk ka asnjë mundësi për përshpejtimin e ekspertimit, por as për realizimin e tij në një kohë të gjatë të pacaktuar. Sipas drejtorit të policisë shkencore, Dritan Zoto, sektori i ekzaminimeve kompjuterike operon me 3 ekspertë mbi një volum çështjesh, që sipas tij do të duhej të kryhej nga 13 ekspertë. Zoto ngre gjithashtu shqetësimin se mungesa e stafit bashkohet me mungesën e bazës materiale, duke sjellë bllokim të punës në sektorin e ekzaminimeve kompjuterike dhe duke i ekspozuar ekspertët e kësaj zyre ndaj përgjegjësive ligjore për

moskryerjen në kohë të detyrës.

“Pa përfunduar ekspertimet, çështjet nuk shkojnë në gjykim e për rrjedhojë ne bëhemi shkaktarë të problemeve serioze në mbarëvajtjen e procedimeve penale dhe kjo përbën përgjegjësi penale,” paralajmëron Zoto eprorin e tij në policinë e shtetit.

Letra zbulon se shumica e vendimeve të mbartura i përkasin ngjarjeve shumë të rënda të botës së krimit të organizuar në Shqipëri.

Provat dixhitale, sipas tij përmbajnë të dhëna që mund të përdoren si prova ligjore në proceset hetimore e në disa raste, ato janë provat e vetme kundër personave të dyshuar.

I pyetur nga BIRN për shqetësimet e ngritura në këtë letër, zëdhënësi i policisë së shtetit, Gentian Mullai u përgjigj se problemet do të marrin zgjidhje me strukturën e re të policisë së shtetit. “Po punojmë për të bërë gati strukturën e re të policisë. Përmes saj do të trajtohen edhe sektorët që kanë nevojë për shtesë personeli dhe fondesh,” tha Mullai.

Hetimet drejt dështimit Në sektorin e vogël me 3 ekspertë të ekzaminimeve kompjuterike kanë mbërritur 1040 vendime ekspertimi me 3238 prova dixhitale gjatë vitit 2014. Thuajse i njëjti volum pune është shënuar edhe në vitin 2015.

Drejtori i policisë shkencore, Dritan Zoto thotë në letrën drejtuar Çipës se deri në tetor 2015, në këtë sektor janë grumbulluar 250 vendime ekspertimi të parealizuara. 1200 prova dixhitale, të tilla si kompjuterë, telefonë celularë apo video-regjistrues presin të trajtohen përgjatë viteve 2014-2015.

Ekzaminimi i një kompjuteri kërkon 1-4 ditë kohë, i një telefoni celular 2-8 orë, ndërsa për një smart-phonë, ekspertëve u nevojitet nga 4 orë deri në tre ditë. I gjithë volumi i akumuluar në laborator, sipas drejtuesit Zoto kërkon të paktën një vit kohë, pa përfshirë kërkesat e reja që mbërrijnë çdo ditë në këtë zyrë.

Organika aktuale e këtij sektori përban 5 punonjës, por njëri prej tyre është larguar me kërkesë të tij në mesin e vitit 2014. Ndërsa dy ekspertet-gra kanë marrë njëra pas tjetrës lejen vjetore të lindjes, duke e lënë sektorin me

vetëm 3 ekspertë. Paralelisht me çështjet e mbartura, ekspertët duhet të trajtojnë edhe ngjarjen e rënda emergjente, të cilat sillen me urgjencë pranë këtij laboratori. Kjo sjell një zinxhir vonesash për provat e grumbulluara, të cilat duhen rifilluar nga e para.

Vonesat me ekzaminimet kompjuterike kanë shkaktuar tension dhe nervozitet tek prokurorët, të cilët për këtë arsye nuk i mbyllin hetimet në kohë, duke mbajtur në qeli tej afateve, njerëz të akuzuar për krime nga më të rëndat. “Çdo ditë kemi dhjetra kërkesa me shkrim apo verbalisht nga prokurorë të ndryshëm ku kërkohen urgjent aktet e ekspertimit për shkak afatesh apo se janë çështje me të arrestuar, që mbahen në burg, në pritje të ekspertimeve tona”, shkruan Zoto. Ai sqaron se kjo situatë i ka ekspozuar vartësit e tij përballë përgjegjësive penale dhe e ka vendosur gjithë strukturën nën presionin e prokurorive për shkak të afateve hetimore. “Jemi nën presion nga prokuroritë. Madje, duke na kërcënuar me përgjegjësi penale, pasi kemi shkelur afatet e ekspertimit,” shpreh shqetësimin Zoto në letrën për Çipën.

Në krizë për hard-disqe Drejtoria e Policisë Shkencore, ku bën pjesë edhe sektori i ekzaminimeve kompjuterike është një hallkë e rëndësishme për suksesin e çështjeve penale kundër krimit të organizuar, terrorizmit apo krimeve të tjera të rënda. Provat e ekzaminuara nga kjo drejtori vendosin për fatin e të arrestuarve për këto krime, por edhe për parandalimin e ngjarjeve të tjera të ngjashme. Për këto arsye, partnerët ndërkombëtarë të policisë shqiptare e kanë pasur vazhdimisht në vëmendje policinë shkencore dhe kanë dhuruar pajisje moderne, të cilat kushtojnë qindra mijëra dollarë. Pajisje të tilla të përparuara zotëron edhe sektori i ekzaminimeve kompjuterike, por që për t’i vënë në punë i mungojnë hard-disqe me vlerë jo më shumë se 100 mijë lekë të reja. Njësoj si kërkesat për shtim stafi, edhe ato për furnizimin me bazë materiale kanë rënë në vesh të shurdhër. Zoto shpjegon në letrën e tij se kërkesat e tij të përsëritura për blerje hard-disqesh kanë marrë të njëjtën përgjigje: S’kemi lekë, nuk ka fonde!

Pa dashur të besojë se policia e shtetit nuk mund të gjejë 100 mijë lekë për blerjen e harddisqeve, shefi i policisë shkencore jep alarmin se për shkak të mungesës së tyre nuk mund të kryhet asnjë ekzaminim kompjuteri.

Aktualisht, stafi mund të realizojë vetëm ekspertime telefonash me memorie të vogël, duke kryer shkelje të rregullores me ndërgjegje.

“Të dhënat e tyre po i ruajmë në USB apo hard disqe portative, të sjella nga shtëpitë tona (përbën shkelje) apo ndonjë ekspertim kompjuterik, kur prokuroritë e interesuara i sjellin vetë hard-disqet. Problemet e mësipërme po çojnë në uljen e standardeve dhe të cilësisë së ekzaminimeve kompjuterike,” shkruan Zoto. Në letrën e tij drejtuar shefit të drejtorisë së krimit të organizuar, Zoto thotë se sektori në varësi të tij e ka të pamundur të plotësojë tre kërkesat për përshpejtime të ekzaminimeve kompjuterike. Vonesat në dorëzimin e akteve të ekspertimit, është një tjetër alarm i ngritur prej tij që pret përgjigje. Për shkak të mbingarkesës, këto akte po u vihen në dispozicion prokurorëve në fund të afateve hetimore e në disa raste, kur ka filluar shqyrtimi gjyqësor.

“Vonesat në ekzaminim mund të çojnë gjithashtu në ngjarje të tjera edhe më të rënda, pasi kemi vendime shumë të prapambetura për akte terroriste, pedofili, vrasje, shtrëngim me anë të dhunës për dhënie pasurie, vjedhje me dhunë, ku nga hetimi i shpejtë mund të parandalohen ngjarje të tjera,” thuhet në letër.

Drejtori i Policisë Shkencore kërkon marrjen e masave urgjente për zgjidhjen e kësaj situate si dhe ngritjen e një grupi pune për të verifikuar gjendjen në sektorin e ekzaminimeve kompjuterike dhe se cilat nga 250 vendimet do të merren në shqyrtim.

Në fund të letrës së tij, Zoto sqaron se dy kërkesave të mëparshme të shefit të krimit të organizuar, Ardian Çipa nuk u kishte dhënë përgjigje, pasi ishte në pritje të strukturës së re, që do t’u siguronte shtim personeli dhe fonde për blerjen e hard-disqeve. “Tani me strukturën e re, shpresat u shuan. Nuk kemi as shtesë personeli, e po kështu as baza materiale nuk po na sigurohet,” përfundon ai.

Dhjetor 2015

investigim

Marrëveshja që i dha fund arbitrazhit CEZ-DIA Bankierja amerikane Rebecca Gaskin Gain deklaroi para gjykatës se dëshmia e ish-drejtorit të CEZ Shpërndarje Josef Hejsek dhe dokumente të tjera që tregonin mashtrimet e DIA të Kastriot Ismailajt e bindën atë të bashkëpunojë me Shqipërinë duke i dhënë fund kalvarit trevjeçar të arbitrazhit.

Besar Likmeta | BIRN | Tiranë

V

endimi i gjykatës së arbitrazhit të Vienës i parë nga BIRN përshkruan se si Gjykata u përball me kërkesën e OSHEE për të mbyllur procedimin pasi në gjykatë u dorëzua një deklaratë e bankieres amerikane Rebecca Gaskin Gain si përfaqësuese e Debt Advisory International, ku shkruhej se DIA (kompania fillestare e regjistruar në parajsën fiskale të Ishujve Virxhin Britanikë, të njohur me akronimin në anglisht BVI), tërhiqte të gjitha pretendimet ndaj shtetit shqiptar. Vendimi i gjykatës i parë nga BIRN nuk përmban dokumentet shoqëruese të dosjes gjyqësore por në arsyetimin e gjykatës paraqiten fragmente të ecurisë trevjeçare të këtij gjyqi që u krye me dyer të mbyllura në Vienë të Austrisë dhe që mund t’i kushtonte Shqipërisë deri në 135 milionë euro. Vendimi tregon se si fatet e Ismailajt u përmbysën dhe pozicioni i tij u përkeqësua hap pas hapi pasi prokuroria shqiptare dhe studioja avokatore që përfaqësoi Shqipërinë arritën të demonstronin të shkuarën e Ismailajt si mashtrues ndërsa vetë gjykata theksoi se Ismailaj nuk qe treguar i sinqertë para saj, veçanërisht kur nuk kishte treguar se ai qe një nga dy pronarët e kompanisë që përfaqësonte.

Marrëveshje konfidenciale Më 13 dhjetor 2014, avokati i Shqipërisë deklaroi para gjykatës se nënshtetësja amerikane Rebecca Gaskin Gain si përfaqësuese ligjore e kompanisë DIA të regjistruar në BVI ka arritur një “marrëveshje konfidenciale” me palën mbrojtëse për t’u tërhequr nga pretendimi në arbitrazh. Fillimisht, Gaskin u mjaftua duke bërë një deklaratë në të cilën thuhet se ajo tërhiqte DIA-n pa kushte nga pretendimet në gjykatë, por pas kësaj, avokatët e Ismailajt ngritën një kundërpretendim duke argumentuar nga njëra anë se Gaskin nuk kishte të drejtë të përfaqësonte DIA-n dhe nga ana tjetër, duke aluduar se Gaskin kishte vepruar në bashkëpunim me palën e paditur dhe se kishte arritur marrëveshje në shkëmbim të parave.

Në të njëjtën kohë, Ismailaj reagoi ndaj deklaratës së tërheqjes nga Gaskin Gain duke hapur një proces gjyqësor në BVI. Një gjykatë në BVI mori çështjen në diskutim dhe si vendim të ndërmjetëm, urdhëroi Gaskin Gain në dhjetor 2014 të mos veprojë si përfaqësuese ligjore e DIA deri sa çështja të gjykohej në themel. Pas kësaj, Gaskin Gain u thërrit për seancë pyetjesh dhe përgjigjesh nga gjykata e Arbitrazhit, e cila vendosi të diskutojë nëse ajo qe përfaqësuese e ligjshme e DIA. Studioja ligjore Hause Partners, e cila përfaqësonte Ismailajn, fillimisht ngriti dyshime mbi marrëveshjen konfidenciale të tërheqjes dhe kërkoi që ajo marrëveshje të dorëzohej para gjykatës. Ajo ngriti dyshime se Gaskin Gain qe korruptuar nga pala shqiptare për të bërë tërheqjen e padisë. Pala shqiptare fillimisht dorëzoi një kopje të redaktuar të marrëveshjes dhe më pas, një kopje më pak të redaktuar si dhe theksoi se një pjesë e marrëveshjes është bërë “me gojë”, por në “versionin më pak të redaktuar” të marrëveshjes, shkruhet në mënyrë speficike se “palët tërheqin pretendimet pa asnjë kompensim monetar”.

Dëshmia e Hejsek bindi Gaskin Gain Në seancën e pytjeve dhe përgjigjeve, avo-

11

procedimi

Prokuroria nis hetimet për koncesionet e Beqajt Njësia Antikorrupsion në Prokurorinë e Krimeve të Rënda regjistron procedimin penal për koncesionet e dyshimta të shëndetësisë pas një serie shkrimesh investigative. “Asnjë zyrtar nuk përjashtohet nga hetimi”.

Aleksandra Bogdani | BIRN | Tiranë

K

kati mbrojtës i Ismailajt pyeti Gaskin Gain në mënyrë specifike nëse tërheqja e saj qe bërë “pa kompensim”. Gaskin Gain iu përgjigj duke thënë se qe një marrëveshje ku secila palë mban kostot e veta dhe shtoi se “kjo varet nga kuptimi që i jep fjalës ‘kompensim’”. Pyetur nga avokati mbrojtës se çfarë do të thotë kjo marrëveshje ku secila palë mban kostot e veta, ajo iu përgjigj se vijimi i çështjesh kthehej në “detyrim shtesë” për të dhe se sipas mendimit të saj, çështja në arbitrazh po shkonte drejt dështimit për DIA. Më pas ajo shpjegoi se qe prezantuar me provat e disponueshme nga avokati i palës shqiptare dhe se qe bindur që provat për mashtrim qenë të mjaftueshme për ta rrëzuar çështjen në arbitrazh dhe se ky qe shkaku që ajo pati vendosur të tërhiqej. “Kam lexuar atë që besoj janë prova për mashtrime që do e vendosnin paditësin në një pozicion të keq. Në atë kohë ishte bindja ime që gjëja e përgjegjshme për tu bërë ishte të arrije në një marrëveshje të negociuar dhe se kjo marrëveshje ishte një vlerë për paditësin,” deklaroi Gaskin Gain. Ajo i shpjegoi më tej gjykatësve që dëshmia e dhënë nga ish-drejtori i CEZ Shpërndarje Josef Hejsek para avokatëve të Shqipërisë qe prova më e fortë për faktin që marrëveshja CEZ-DIA qe e realizuar me anë të mashtrimit. Hejsek qe personi kyç në këtë skandal, njeriu që zgjodhi Ismailajn si personi që duhej të mblidhte borxhet e prapambetura të CEZ. Dëshmia e tij, dhënë më 26 tetor 2014 në Pragë për llogari të avokatëve të studios ligjore të OSHEE-së, Clifford Chance, u zbulua dhe u publikua nga BIRN në shtator 2015. Hejsek thotë në dëshminë e tij se Ismailaj u prezantua si kandidat për të mbledhur borxhet e vjetra të CEZ nga Qazim Tepshi, në atë kohë, ambasador i Shqipërisë në Pragë.

“Z. Tepshi e prezantoi Z. Ismailaj te unë si një person që ka lidhje të mira dhe që ka besimin e Ministrit të Punëve të Jashtme (Ilir Meta).

CEZ Shpërndarje e trajtoi Z. Ismailaj si “kandidatin” e qeverisë shqiptare për të mbledhur borxhet e vjetra”, shkruhet në dëshminë e Hejsek.

Fati i Ismailajt rrokulliset Procesi gjyqësor duket se nuk eci mirë për Ismailajn, gjë që e shtyu atë të kërkojë në korrik 2014, ndryshimin e trupit gjykues duke argumentuar se kishte arsye të besonte se gjykata kishte treguar anësi në favor të OSHEE.

Kërkesa e tij për ndryshim të trupit gjykues u përsërit në shtator 2014. Gjykata e hodhi poshtë këtë kërkesë në të dyja rastet. Kastriot Ismailaj qe personi që përfitoi miliona euro pa bërë asnjë punë por në fillim të vitit 2015, e gjeti veten në vështirësi të mëdha. Prokuroria shqiptare pati thelluar hetimet mbi të për akuzat e mashtrimit dhe pastrimit të parave. Në Vienë, ish-partnerja e tij veproi kundër dëshirës së tij dhe tërhoqi pretendimet e DIA ndaj OSHEE për 135 milionë euro dëmshpërblim. Ismailaj e luftoi qëndrimin e Gaskin Gain duke argumentuar se ajo qe shkarkuar nga pozicioni i saj si përfaqësuese e DIA në janar të vitit 2012 dhe dorëzoi në gjykatë një letër të firmosur prej tij, një fletë protokolli të kompanisë së tij ku qe regjistruar letra për shkarkimin e Gaskin Gain si dhe një dëshmi të Marilda Shahinit, punonjëse e DIA në Tiranë, e cila thoshte se pati qenë dëshmitare kur letra e shkarkimit i qe dorëzuar Gaskin Gain në vitin 2012. Ky qe një veprim që i kushtoi rëndë Ismailajt në Vienë dhe ka gjasa do t’i kushtojë edhe më rëndë në Tiranë. Sipas një njoftimi të Prokurorisë së Përgjithshme të 17 dhjetorit 2015, hetimet e saj zbuluan se letra e shkarkimit të Gaskin Gain qe falsifikuar nga Ismailaj në vitin 2015. Por më e rëndësishmja, letra e shkarkimit zbuloi faktin që Ismailaj qe bashkëpronar i kompanisë së regjistruar në BVI, fakt që ai nuk e kishte pranuar dhe e kishte mbajtur të fshehtë vazhdimisht. Gjykata e Arbitrazhit e shpalli gjithashtu letrën e shkarkimit të Gaskin Gain të falsifikuar, pasi mori në pyetje dëshmitaren Shahini, e cila deklaroi në Vienë se letra qe prodhuar në vitin 2015.

“Gjykata debatoi në përgjithësi për besueshmërinë e deklaratave me shkrim si dëshmitar të z. Ismailaj, të cilat janë thebësore për pasojat e mosmarrëveshjes. Gjykata vëren se në deklaratat me shkrim (të dorëzuara më 14 tetor 2013), Ismailaj nuk pati treguar se ai kishte një interes të drejtpërdrejtë dhe thelbësor në çështje. Vetëm më 16 mars 2015, më shumë se dy vjet pas fillimit të procedimit, Gjykata mësoi se Z. Kastriot Ismailaj qe një nga dy aksionerët e kompanisë,” thuhet në vendimin e gjykatës. Nga vendimi nuk sqarohet se cili është aksioneri tjetër i DIA. Ismailaj u arrestua në Tiranë në maj 2015. Llogaritë e tij bankare u sekuestruan me urdhër të Gjykatës së Krimeve të Rënda.

oncesionet me vlerë dhjetra milionë euro të ministrisë së Shëndetësisë janë bërë objekt i një hetimi të gjerë, të nisur së fundmi nga Prokuroria e Krimeve të Rënda. Procedimi penal është regjistruar nga Njësia Antikorrupsionpërgjegjëse për hetimin e zyrtarëve të lartë publikë dhe pritet të shtrihet në të gjithë piramidën drejtuese të ministrisë së Shëndetësisë, përfshirë edhe ministrin Ilir Beqaj.

Hetimi për koncesionet në shëndetësi është nisur me inisiativë të Prokurorisë, pas publikimit të një serie artikujsh nga Rrjeti Ballkanik i Gazetarisë Investigative, BIRN dhe agjencia Investigimi.al. Koncesioni për hemodializën, me vlerë 86 milionë dollarë, ai për sterilizimin e pajisjeve kirurgjikale me vlerë 100 milionë dollarë dhe koncesioni i check up-it falas do të jenë në qendër të verifikimeve të grupit hetimor. I kontaktuar nga BIRN, këshilltari i Prokurorit të Përgjithshëm, Albi Serani konfirmoi nisjen e hetimeve me inisiativë për koncesionet në shëndetësi, pas investigimeve të botuara nga media.

“Ky hetim ka nisur pas shqetësimeve të shpeshta të ngritura në publik për disa tendera dhe koncesione të realizuara nga Ministria e Shëndetësisë gjatë muajve të fundit, vlera e të cilave arrin në disa dhjetra miliona euro,” tha Serani.

I pyetur nëse procedimi penal përfshin edhe ministrin Ilir Beqaj, Serani u përgjigj se ”asnjë zyrtar nuk do të jetë i përjashtuar nga hetimet”. Hetimi për koncesionet në sektorin e shëndetësisë, i regjistruar në Njësinë Antikorrupsion të Prokurorisë së Krimeve të Rënda do të asistohet edhe nga oficerë të policisë gjyqësore të Prokurorisë së Përgjithshme. Shkak janë bërë procedurat komplekse të dhënies me koncesion të shërbimeve publike, të cilat kërkojnë kohën e tyre për t’u hetuar. Koncesionet multimilionëshe të shërbimeve mjekësore e kanë vendosur ministrin Beqaj në qendër të akuzave të medias dhe të opozitës, pasi kompani të panjohura dhe pa eksperiencë kanë qenë përfituese të tyre. Në tetor 2015, BIRN investigoi kompaninë fituese të koncesionit të hemodializës, Evita Sh.p.k, e cila përfitoi pjesën kryesore të kontratës së majme 10-vjeçare prej 86 milionë dollarësh. Zanafilla e kësaj kompanie është një bar-kafe modeste në qytetin e Beratit, ndërkohë që pronarja e saj, Majlinda Fetiu nuk rezulton të ketë lidhje me fushën e shëndetësisë.

Ministria e Shëndetësisë u përgjigj se “Evita” shpk e fitoi koncesionin për hemodializën bashkë me Spitalin Amerikan. Më pas rezultoi se Spitali Amerikan do të ketë vetëm 15 % të aksioneve në kompaninë e re, të krijuar për operimin e koncesionit.

Koncesioni i sterilizimit të pajisjeve kirurgjikale, me vlerë 100 milionë USD do të hetohet gjithashtu nga Njësia Antikorrupsion e Prokurorisë së Krimeve të Rënda. Sipas një investigimi të BIRN, kompania modeste e emigrantit shqiptar në Peruxhia të Italisë, Ilir Rrapaj fitoi 40 për qind të kësaj kontrate, si pjesë e konsorciumit italian të udhëhequr nga “Servizi Italia”.

Koncesioni i kontrollit mjekësor falas me vlerë 120 milionë euro, i fituar nga kompania “Marketing& Distribution” me eksperiencë në tregtimin e duhanit dhe alkoolit do të jetë gjithashtu pjesë e këtyre hetimeve.

12

Dhjetor 2015

Investigim

Paratë e luftës: Armët bullgare ndezin konfliktet e Lindjes së Mesme Arabia Saudite, Emiratet dhe SHBA-të kanë blerë miliona dollarë armë në Bullgari, shumica e të cilave me gjasë kanë përfunduar në luftën e Sirisë, zbulon një investigim i BIRN Mariya Petkova | BIRN | Sofje, Anevo, Stamboll, Gaziantep, Antakia

N

ë tetor të vitit të kaluar, vëzhguesit e avionëve dalluan me interes se një avion i madh Boeing 747 Jumbo, i markuar si avion mallrash nga Arabia Saudite, filloi uljen në aeroportin e kryeqytetit të Bullgarisë, Sofie.“Një avion saudit mallrash nuk ka ardhur kurrë këtu… së paku për 20 vitet e fundit,” shpjegoi Stephan Gagov, një vëzhgues i vjetër avionësh nga Bullgaria.

Fluturimet u bënë kaq të shpeshta sa Gagov filloi një temë mbi ta në një forum në internet për vrojtuesit e avionëve, duke përdorur frazën “linja e rregullt” si titull. Vrojtuesit raportuan se panë këta avionë të uleshin dy herë në tetor, një herë në nëntor, katër herë në dhjetor dhe nga një herë në mars dhe maj të këtij viti. Avioni gjigand mbërriti nga Xhedah, u ngarkua me mall dhe fluturoi drejt qytetit saudit të Tabuk, rreth 100 kilometra larg kufirit me Jordaninë, sipas vrojtuesve të cilët përdorin faqe interneti për gjurmimin e fluturimeve.

Gagov vlerëson se këta avionë mund të mbajnë diku mes 60 dhe 80 tonë mallra në çdo udhëtim. Ai nuk mundi të shohë se çfarë gjendej brenda kutive, por kishte bindjen se malli i transportuar qe i rëndë. Pasi fluturimet saudite ndaluan, avionë mallrash nga Abu Dhabi filluan të mbërrijnë. Airbus A330F dhe Boeing 777F të kompanisë Etihad Cargo zbritën në Sofie pesë herë mes qershorit dhe gushtit të këtij viti. Edhe më vonë, më 19 tetor, një avion Airbus 330F i Etihad Cargo fluturoi nga Abu Dhabi për në qytetin bullgar të Burgasit dhe më pas për te baza ajrore Al Dhafra, një bazë ushtarake në jug të kryeqytetit të Emirateve.

Autoritetet saudite, të Emirateve të Bashkuara Arabe si dhe ato Bullgare nuk kanë publikuar informacion mbi përmbajtjen e këtyre ngarkesave. Por Rrjeti Ballkanik i Gazetarisë Investigative, BIRN, mund të zbulojë se Arabia Saudite dhe Emiratet e Bashkuara Arabe kanë blerë sasi të mëdha armësh dhe municionesh nga Bullgaria përgjatë dy viteve të fundit dhe se është pothuajse e sigurtë që këto armë u përdorën nga forcat vendase që ata mbështesin në luftën e Sirisë, e ndoshta edhe në konfliktin në Jemen. Raporti vjetor i Bullgarisë mbi eksportet e industrisë së mbrojtjes, i cili u publikua në gusht të këtij viti por nuk mori mbulim mediatik, thotë se qeveria miratoi më shumë se 85 milionë euro shitje pajisjesh ushtarake dhe mu-

nicionesh te Arabia Saudite më 2014, nga të cilat, shitje me vlerë 29 milionë euro u përfunduan deri në fund të vitit. Qeveria e Bullgarisë i ka thënë gjithashtu BIRN-it se ka lëshuar leje për shitje të armatimeve për Emiratet e Bashkuara Arabe edhe këtë vit.

Bullgaria prodhon dhe ka rezerva të armatimeve të stilit sovjetik. Analistët thonë se ka shumë pak gjasa që Arabia Saudite apo Emiratet t’i blejnë këto armatime për forcat e veta, të cilat përdorin armatimet moderne perëndimore dhe për rrjedhojë, ka shumë gjasa që ata blenë municionet për fraksionet vendase që ata mbështesin në Siri dhe Jemen, ku armët e modelit sovjetik përdoren gjerësisht. Një ish zyrtar ushtarak me njohuri mbi këtë çështje i tha BIRN-it se blerjet e sauditëve u transportuan me avionin që u pa nga vrojtuesit e avionëve dhe se ato kishin për destinacion luftëtarët e opozitës në Siri, ndërsa eksportet e mëvonshme ka gjasa janë dërguar për t’u përdorur në Jemen. Përgjatë vitit të fundit, edhe Shtetet e Bashkuara kanë bërë blerje armatimesh në Bullgari si pjesë e një programi me vlerë 500 milionë dollarësh për të trajnuar dhe pajisur forcat opozitare në Siri, program që tashmë është ndërprerë. Luftëtarë të opozitës dhe analistë të pavarur i kanë thënë gjithashtu BIRN-it se armët bullgare po përdoren në Siri, ku më shumë se 250 mijë njerëz janë vrarë dhe më shumë se 11 milionë të tjerë janë detyruar të braktisin shtëpitë e tyre që kur lufta shpërtheu në vitin 2011. Në kohën e komunizmit, Bullgaria – një vend me vetëm 7 milionë banorë – ndërtoi një industri të stërmadhe armatimesh, duke punësuar 110 mijë njerëz dhe duke krijuar aktivitet ekonomik prej deri në 1.5 miliardë dollarë (1.3 miliardë euro) në valutë të fortë çdo vit. Regjimi bleu teknologji sovjetike për të prodhuar armë të lehta dhe municione. Vendi akumuloi rezerva të mëdha për të mbështetur ushtrinë e vet me personel prej 100 mijë vetësh si dhe u përgatit për mundësinë e një mobilizimi të përgjithshëm. Gjatë sundimit të vet 45 vjeçar, partia komuniste e Bullgarisë zhvilloi lidhje të forta tregtare me Lindjen e Mesme dhe Afrikën, lidhje që janë ruajtur edhe nga shumë tregtarë, përfshirë ata që merren me tregtinë e armatimeve.

Biznes fitimprurës Duke vëzhguar përmes syzeve të tij të mëd-

ha, Nikolay Nikolov përmend si kalimthi se ai qe ulur një herë në të njëjtën tavolinë me Karlos Çakallin, militantin famëkeq marksist i cili qe aktiv në Lindjen e Mesme dhe në Europë gjatë viteve 1970 dhe 1980. Nikolov, një pseudonim për të mbrojtur identitetin e tij, ka qenë aktiv në tregtinë e armëve prej 25 vjetësh. “Çdokush merr një pjesë,” thotë ai, përfshirë zyrtarët e qeverisë dhe ndërmjetësit. “Komisionet shkojnë disa herë më shumë se sa vlera e marrëveshjes për armët. Nëse diçka kushton 10 milionë, çmimi final shkon në 35 milionë.”

I ulur në një kafene të vogël në qendër të Sofies, ku ai pëlqen të takohet dhe të bëjë bizneset e veta, Nikolov pi cigare njëra pas tjetrës dhe është plot kujtime. I pyetur për shitjet e armëve në Lindjen e Mesme, ai tregon një ngjarje ku zvarriti valixhet përplot me para përmes shkretëtirës arabe. Pas rënies së komunizmit më 1989, prodhimi i armëve në Bullgari ra me shpejtësi. Vlera zyrtare e eksporteve të armatimeve ra në 111 milionë euro në vitin 2006.

Por pas kësaj, shitjet filluan të rriten sërish dhe në vitin 2014 arritën në 403 milionë euro, sipas shifrave zyrtare. Nikolov thotë se Bullgaria shiti përgjatë viteve shumë nga armatimet e rezervave. “Kulmi i eksporteve të armëve qe gjatë luftërave në Jugosllavi. Shumë armë u eksportuan në Serbi dhe Shqipëri,” thotë ai.

“Në atë kohë, ne kishim rezerva me vlerë miliarda ndërsa tashmë kemi rezerva me vetëm pak qindramilionë.” Megjithëse prodhimi dhe shitja janë vetëm një pjesë e vogël e asaj që qenë para vitit 1989, tregtia e armëve në Bullgari vijon të mbetet një biznes shumë fitimprurës. “Është ende më fitimprurëse se sa tregtia e drogës,” thotë Nikolov.

Interes nga Gjiri Persik Arabia Saudite nuk ka qenë klient i madh për kompanitë bullgare të armëve në vitet e fundit. Por kjo ndryshoi në vitin 2014. Raportet e qeverisë së Bullgarisë thonë se ajo lëshoi leje për shitje municionesh dhe pajisjesh me vlerë 85.5 milionë euro për Arabinë Saudite vitin e kaluar – përfshirë municione me vlerë 65.4 milionë, armë me kalibër të madh me vlerë 12.5 milionë dhe armë me kalibër të vogël me vlerë 5 milionë. Nga fundi i vitit 2014, kompanitë bullgare të armëve patën realizuar eksporte me këtë vend të Gjirit Persik me vlerë 28.9 milionë euro. Ministria e Ekonomisë së

Bullgarisë, e cila mbikëqyr tregtinë e armëve, i tha BIRN-it në një deklaratë se marrëveshjet përfshinin armë të lehta si dhe amatime të lehta e të rënda. Një raport i OKB-së renditi 827 mitralozë të lehtë dhe 120 shtrate antitankesh SPG-9 si pjesë e eksporteve të Bullgarisë drejt Arabisë Saudite në vitin 2014. Ben Moores, një analist i lartë në agjencinë konsulentë të mbrojtjes, IHS Janes, tha se armë të tilla me gjasë kanë shkuar në Siri apo Jemen. Ushtria saudite është e armatosur me automatikë të lehtë të prodhimit belg dhe nuk përdor SPG-9s, tha ai.

“Kjo lloj arme ka pak gjasa të përdoret nga ushtria saudite, por përdoret shumë në Jemen, në Irak dhe në Siri,” tha ai. Ish-oficeri ushtarak bullgar, i cili foli në kushtet e anonimatit, i tha BIRN-it se fluturimet mes Sofies dhe Arabisë Saudite shërbyen për të transportuar armë bullgare për grupimet e opozitës në Siri. Pasi avionët u ulën në Tabuk, armët u ngarkuan në kamionë dhe u transportuan në një qendër shpërndarjeje në Jordani për forcat opozitare në Siri, tha ai. Arabia Saudite është mbështetëse e rëndësishme e forcave kundërshtare të presidentit të Sirisë Bashar al-Assad. Riadi ka financuar blerje të mëdha të armëve të këmbësorisë nga Kroacia për forcat e opozitës në Siri,raportoi New York Times në vitin 2013, duke cituar zyrtarë amerikanë dhe të Perëndimit “me njohuri mbi blerjet”. Në një intervistë për BBC në tetor 2015, Ministri i Jashtëm i Arabisë Saudite Adel al-Jubeir pranoi hapur se Riadi furnizoi armë për luftëtarët e opozitës në Siri. “Ne duhet të kontribuojmë për ndryshimin e balancës së fuqisë në terren,” tha ai. Ishzyrtari ushtarak i Bullgarisë tha se disa nga armatimet që u transportuan për në Arabinë Saudite “mund të jenë përdorur gjithashtu edhe në Jemen, për shkak se fluturimet e fundit përkojnë me kohën e nisjes së operacionit ushtarak të sauditëve atje”. Arabia Saudite filloi operacionet ushtarake në Jemen në fund të marsit në mbështetje të forcave besnike të presidentit në ekzil Abd-Rabbu Mansour Hadi.

Ndryshe nga Arabia Saudite, Emiratet e Bashkuara Arabe kanë sakaq një histori të blerjes së armëve nga Bullgaria. Një kabllogramë diplomatikenga ambasada e SHBA-së në Sofie, e publikuar nga WikiLeaks, raportoi se Emiratet financuan një marrëveshje të vitit 2010 për të blerë dhjetëramijëra automatikë, 100 mijë

Dhjetor 2015

Një avion mallrash i Arabisë Saudite në aeroportin e Sofies

detonatorë, granatahedhës dhe municione të tjera për qeverinë e atëhershme të Jemenit.

Kabllograma tha gjithashtu se Bullgaria konsultohet me ambasadën e SHBA-së në lidhje me marrëveshjet e armëve që mund të jenë sensitive. E kontaktuar nga BIRN, ambasada refuzoi të thotë nëse qe apo jo në dijeni për blerjet e armatimeve për përdorim në Siri nga vende të tjera në Bullgari. Ministria e Ekonomisë i tha BIRN-it se këtë vit, qeveria e Bullgarisë lëshoi licenca për eksport municionesh, armësh dhe pajisjesh të mbrojtjes për Emiratet e Bashkuara Arabe. Ajo refuzoi të deklarojë vlerën e këtyre marrëveshjeve. Pieter Wezeman, një kërkues nga Instituti i Studimeve Ndërkombëtare të Paqes në Stokholm, tha se “nuk ka kuptim” që Emiratet të blejnë armë dhe municione nga Bullgaria për përdorim të ushtrisë së vet. Ai tha se dyshonte se këto municione mund të jenë transferuar ose në Siri ose në Jemen. Moores doli në një konkluzion të ngjashëm. “Ka shumë gjasa që [armët e blera nga Emiratet] mund të jenë devijuar për te një palë e tretë,” tha ai. Si Arabia Saudite, ashtu edhe Emiratet janë pjesë e një koalicioni që ka kryer sulme ajrore, ka dërguar forca tokësore dhe ka furnizuar me armë luftëtarët vendas në Jemen, me synimin e mposhtjes së forcave shite, të njohura si

Houthis. Riadi qe përfshirë gjithashtu në furnizimin me armë të Jemenit para se forcat e saj ushtarake të ndërhynin atje, tha Wezeman.

Ambasadat e Arabisë Saudite dhe të Emirateve në Bullgari nuk iu përgjigjën pyetjeve të BIRN. Ministria e Ekonomisë së Bullgarisë tha se ajo nuk lëshon licenca për marrëveshje armësh kur ka shqetësime mbi devijim të mundshëm apo rieksport të tyre.

Aksidenti amerikan Më 6 qershor këtë vit, një shpërthim fatal në një poligon të testimit të armëve në një zonë rurale në Bullgari detyroi Shtetet e Bashkuara të pranojnë se ishin duke blerë armë në Bullgari, si pjesë e përpjekjeve për të mbështetur luftëtarët e opozitës të Sirisë. Një kontraktor amerikan, veterani 41 vjeçar i Marinës Francis Norwillo, vdiq kur një granatë shpërtheu ndërsa po montohej në një granatahedhës RPG-7. Dy nënshtetas të tjerë amerikanë dhe dy bullgarë u plagosën.

Amerikanët po punonin për një kompani amerikane me emrin Purple Shovel, e kontraktuar nga ushtria amerikane për të ndihmuar në stërvitjen dhe pajisjen e luftëtarëve të opozitës në Siri, tha ambasada e SHBA-së në një deklaratë të shkurtër. “Të tre kontraktorët po kryenin trajnim për njohje për të punësuar të

tjerë në kohën e aksidentit,” tha ambasada, duke refuzuar të japë më shumë komente. Një databazë e prokurimeve të qeverisë së SHBAvetregon se Komanda e Operacioneve Speciale (SOCOM), e cila qe përgjegjëse për ndihmën ushtarake amerikane për luftëtarët sirianë, i dha Purple Shovel një kontratë me vlerë 26.7 milionë dollarë (24.6 milionë euro) në dhjetor 2014 për të furnizuar armë dhe municione.

Vendi i tyre i origjinës listohet Bullgaria.

Kontrata u amendua dy herë për të arritur vlerën totale prej 28.3 milionë dollarësh, sipas databazës. Pyetur mbi këtë marrëveshje, zëdhënësi i SOCOM Kenneth McGraw tha përmes emailit: “Armët që u blenë me këtë kontratë përfshinin lëshuesit e raketave antitank AT-5, shtratet e armëve antitank SPG-9 dhe granatahedhës krahu RPG-7.” Por ai tha se arma e përfshirë në shpërthimin në Anevo nuk qe pjesë e kontratës. Pavarësisht incidentit fatal, McGraw tha se kontrata nuk është anuluar. Granata qe prodhuar në vitin 1984, sipas autoriteteve bullgare, të cilat po hetojnë aksidentin. Një lajm i Buzzfeed News citoi një ekspert pa emër që tha se një granatë me atë moshë është tepër e “vjetër për t’u mbajtur në magazinë”. Por dy ish oficerë ushtarakë bullgarë i thanë BIRN-it se municioni mund të magazinohet për shumë dekada pa problem në rast se ruhet në kushtet e duhura dhe se fakti që ajo qe prodhuar në vitin 1984 nuk e bën atë automatikisht tepër të vjetër për t’u përdorur në mënyrë të sigurtë.

Alexander Dimitrov, pronari i Alguns, një kompani private që pati marrë me qira tokën e përdorur për poligon në ditën e shpërthimit, refuzoi të komentojë. Purple Shovel, një kompani me bazë në Sterling, Virxhinia, refuzoi gjithashtu të komentojë mbi aksidentin apo për kontratën me SOCOM. Databaza e prokurimeve të SHBA-së tregon se SOCOM i dha gjithashtu një kontratë me vlerë 32 mijë dollarë (28 mijë euro) një kompanie tjetër amerikane, UCD USA, për të furnizuar municione nga Bullgaria. Kontrata u nënshkrua në të njëjtën ditë me atë të Purple Shovel dhe mban emrin “solicitation ID”, kodi i përdorur për thirrjet me shkrim për garat për të marrë një kontratë.

Kontaktuar me telefon dhe pyetur nëse kontrata qe për forcat amerikane që po armatosnin luftëtarët sirianë, presidenti i kompanisë Matthew Herring tha për BIRN: “Jo, jo, ne nuk qemë pjesë e asaj dhe natyrisht ne nuk kemi lirinë të flasim për këtë çështje.” Përpjekjet ushtarake amerikane për të trajnuar dhe pajisur forcat që luftojnë grupin militant ISIS në Siri u kritikuan shumë nga anëtarët e Kongresit të Shteteve të Bashkuara si joefektive. Më 9 tetor këtë vit, administrata Obama njoftoi se ajo po e braktiste këtë skemë. Por një program i fshehtë i Agjencisë Qendrore të Inteligjencës për të armatosur sirianët që luftojnë forcat e Asad mbetet në veprim.

Lidhja turke Një mëngjes të nxehtë vonë në korrik, disa dhjetra komandantë të opozitës siriane diskutuan në kafenenë e një hoteli butik pranë Sheshit Taksim në qendër të Stambollit pasi morën pjesë në takime koordinuese. Ata po përgatiteshin për t’u kthyer në Turqinë e jugut dhe më pas në vijën e frontit në Sirinë e veriut.

Tri burra, komandantë të njësive në provincat e Idlibit dhe Alepos, pranuan të flasin për BIRN. Njëri shpjegoi se armët furnizohen te forcat e opozitës përmes dy “dhomave të operacioneve ushtarake” — një në Turqi dhe një në Jordani. Të tri thanë se ata morën armë nga dhoma e operacioneve në Turqi — për të cilën përdorën akronimin e saj MOM — përfshirë automatikë AK-47, granatahedhës krahu RPG7 dhe armë antitank SPG-9. Pyetur nëse armët që kanë marrë janë bullgare, njëri prej tyre tha: “Të gjitha armët në Siri janë nga modelet ruse.

Si regjimi ashtu edhe revolucioni [opozita] i përdor ato. Ato mund të vijnë nga vende si Bullgaria, Ukraina, Republika Çeke, por ne nuk e dimë se ku ekzaktësisht janë prodhuar ato.”

Pasi iu tha se armët bullgare në disa raste mbajnë numrin 10 brenda dy rretheve, njëri prej

13

komandantëve dërgoi një mesazh WhatsApp te një luftëtar i njësisë së tij në Siri, i cili ktheu përgjigje me tri foto të armëve. Dy prej tyre kishin këtë simbol identifikues. Një specialist municionesh, i cili refuzoi të citohej me emër, i identifikoi më vonë këto dy armë si një granatahedhës krahu dhe një mitraloz PK. Komandanti tha se ato po përdoreshin në zonat rurale në perëndim të Alepos. BIRN nuk mund të verifikojë se ku u bënë fotografitë, por N.R. Jenzen-Jones, drejtor i kompanisë konsulente britanike Armament Research Services, tha se ka “sasi të konsiderueshme armësh dhe municionesh të prodhuara në Bullgari të cilat janë dokumentuar në Siri.” Shumica e armëve datojnë nga vitet 1970 dhe 1980 dhe përfshijnë armë të vogla, armë të lehta të tilla si armë antitank, municione dhe granatahedhës apo predha mortaje, tha ai përmes emailit. Bullgaria furnizoi si Sirinë ashtu edhe Irakun përgjatë shumë viteve kështu që disa prej këtyre armëve mund të kenë ardhur nga rezervat ekzistuese brenda këtyre vendeve. Por Jenzen-Jones tha se organizata e tij ka marrë “informata të shumta që sugjerojnë se materialet surplus nga Bullgaria i janë dhënë fraksioneve rebele siriane”.

“Ne nuk kemi qenë në gjendje të verifikojmë këto pretendime në mënyrë të pavarur,” shtoi ai. Ashtu si Arabia Saudite dhe Shtetet e Bashkuara, edhe Turqia ka qenë përzjerë shumë në dhënien e mbështetjes për grupimet e opozitës në Siri. Nihat Ozcan, një oficer ushtarak në pension dhe analist pranë Fondacionit për Kërkime në Politikat Ekonomike të Turqisë, tha se kombet që mbështesin opozitën e Sirisë kanë përdorur edhe Turqinë si pikë tranzit për të dërguar armë në Siri. “Ata mbledhin këtë lloj armatimi të vjetër sovjetik e pajisjesh nga [vendet e ish bllokut të Lindjes] si Bullgaria, Rumania apo nga Azia Qendrore. Ata i sjellin [ato] në Turqi dhe pastaj i kalojnë në Siri nën kontrollin e Shteteve të Bashkuara, të Turqisë dhe të aleancës,” tha Ozcan. Një punonjës ndihmash në Turqi, me njohuri nga grupimet e moderuara anti-Asad në Idlib dhe Alepo, tha se armët e blera nga kombet e tjera i transferoheshin forcave të opozitës përmes dhomave të operacioneve ushtarake. Armët qenë dorëzuar në kufirin mes Turqisë dhe Sirisë, ku luftëtarët sirianë i merrnin ato, tha ai në një intervistë në qytetin turk të Gaziantepit, pranë kufirit. Dhomat e operacioneve ushtarake në Turqi dhe Jordani mbështeten nga grupi i vendeve Perëndimore dhe Arabe përfshirë Shtetet e Bashkuara, Arabinë Saudite dhe Emiratet si dhe disa vende të tjera, sipas disa burimeve nga opozita e Sirisë. Përveç armëve të transferuara nga qeveritë e ndryshme, ka disa prova që flasin për kontrabandë municionesh drejt Sirisë në marrëveshje private. Një burrë tjetër me grupin në hotelin në Stamboll, i cili e identifikoi veten si një anëtar i këshillit ushtarak të opozitës në provincën e Homsit, i tha BIRN-it se ai ka parë ngarkesa me armë bullgare që kanë mbërritur me kamion në Homs në gusht 2012. Burri, i cili kërkoi të identifikohet vetëm si Abu Fatima, tha se një biznesmen sirian thuhet se pagoi 1.6 milionë dollarë (1.4 milionë euro) për armët, të cilat përfshinin automatikë AK-47, granatahedhës dhe municione. Ai tha se marrëveshja qe realizuar nga ndërmjetës sirianë dhe bullgarë. Në një invervistë tjetër, një ish luftëtar i opozitës në Siri tha se ai qe përfshirë në 12 transferta armësh bullgare duke filluar nga viti 2013, më e madhja e të cilave kishte vlerën 7 milionë dollarë (6.4 milionë euro). Luftëtari, i cili kërkoi të mos identifikohej, tha se ngarkesat u dorëzuan në kufirin e Sirisë me Turqinë në dy kamionë dhe marrëveshja qe realizuar me ndërmjetësimin e shtetasve sirianë dhe turq me lidhje me tregtarët bullgarë të armëve.

Mariya Petkova është një gazetare bullgare që mbulon ngjarje në Europën Lindore, Ballkan dhe Lindjen e Mesme. Ky artikull u realizua si pjesë e Bursës Ballkanike për Gazetari Cilësore, mbështetur nga Fondacioni Erstedhe Fondacionet Shoqëria e Hapur, në bashkëpunim me Rrjetin Ballkanik të Gazetarisë Investigative.

14

Dhjetor 2015

Fitimet marramendëse

të koncesioneve dhe monopoleve Praktikat e dhënies me koncesion të pasurive publike janë të vjetra dhe përfshijnë të gjitha qeveritë e 20 viteve të fundit.

Analizimi i bilanceve të një pjese të koncesioneve tregon se fitimet e tyre janë përrallore dhe se kanë mbetur të larta pavarësisht krizës së përgjithshme ekonomike që ka përfshirë vendin prej vitesh.

Gjergj Erebara | BIRN | Tiranë

A

eroporti i Rinasit, industria e nxjerrjes së bakrit, shërbimi i koalidimit të makinave janë biznese shumë të ndryshme por që kanë disa gjëra të përbashkëta. E para, janë koncesione të dhëna nga qeveritë shqiptare përgjatë pesëmbëdhjetë viteve të fundit;e dyta, që të gjitha kanë norma fitimi marramendëse, të lakmueshme nga çdo biznes tjetër.

BIRN shqyrtoi bilancet e këtyre kompanive të krijuara përmes kontratave koncesionare për një periudhë pesëvjeçare nga viti 2010 deri më 2015, dhe zbuloi se shumica dërrmuese e koncesioneve kanë norma fitimi marramendëse në raport me të ardhurat, por në disa raste, koncesionet kanë rezultuar edhe me humbje fiskale, siç është rasti i prodhimit të pullave fiskale SICPA apo ai i markimit të karburanteve GFI. Koncesionet po i kushtojnë shqiptarëve dhjetëra milionë euro në vit, qoftë në formën e fitimeve monopolistike të krijuara nga këto koncesione, qoftë përmes tregjeve virtuale të krijuara, tregje që jo gjithmonë përbëjnë produkt apo shërbim real publik dhe të cilat, në kushte normale nuk do të ekzistonin.

Megjithatë, qeveritë shqiptare, përfshirë qeveritë socialiste para vitit 2005, atë demokrate 2005-2013 dhe ajo aktuale e qendrës së majtë e udhëhequr nga Socialistët, i kanë dhënë të drejtë vetes të krijojnë këto segmente tregu në kurriz të konsumatorëve.

Kostoja totale e koncesioneve për shoqërinë shqiptare është e vështirë të përcaktohet për shkak se disa nga kompanitë koncesionare kanë produkt real ndërsa vetëm fitimet e tyre mund të jenë të tepërta npër shkak të pozicionit monopol ndërsa disa koncesione të krijuara si mjete kontrolli fiskale përbëjnë kosto për të gjitha të ardhurat që kanë.

Shqiptarët paguajnë aktualisht rreth 6 milionë euro për pulla fiskale që në një situatë tjetër do të kushtonin dhjetë herë më pak, kanë paguar mbi 170 milionë euro përgjatë pesë viteve të fundit për pasaporta dhe karta iden-

titeti biometrike, të cilat, nëse do të prodhoheshin nga vetë shteti do të kushtonin shumë më pak, apo paguajnë miliona euro fitime ekstra për koncesionin e aeroportit.

Bilancet e tetë kompanive koncesionare të analizuara nga BIRN tregojnë se përgjatë periudhës 2010-2014, këto kompani kanë pasur afro 40 miliardë lekë xhiro sëbashku, (rreth 285 milionë euro). Këto janë vetëm një pjesë e vogël e kompanive të krijuara përmes koncesioneve në Shqipëri. Koncesione të tjera si ai i skanimit doganor apo i analizave mjekësore falas, nuk kanë ende bilanc të shpallur për shkak se kanë filluar punë vetëm në vitin 2014.

Edhe pse kostoja e tyre është e njohur tendenca vijon të mbetet e njëjtë, qeveritë vijojnë të krijojnë monopole apo aktivitete nga asgjëja në shërbim të interesave private dhe në dëm të konsumatorëve dhe taksapaguesve.

Monopoli i Rinasit Koncesioni për aeroportin e vetëm ndërkombëtar në Shqipëri u dha nga qeveria socialiste e ish-kryeministrit Fatos Nano në vitin 2004.

Gjatë kohës që ky koncesion u debatua, u ngrit menjëherë pikëpyetja për një klauzolë ekskluziviteti që përcaktohej në kontratë. Kjo klauzolë qe klasifikuar si sekret shtetëror por u publikua në median e kohës. Pavarësisht kritikave, qeveria e firmosi kontratën me afat 20 vjeçar duke krijuar kështu edhe një monopol ligjor.

Monopoli, jo vetëm që dënoi me vdekje aeroportin e Kukësit, i cili, në kohën kur u nënshkrua kontrata qe duke u ndërtuar, por krijoi edhe një kompani me të ardhura të bollshme dhe me fitime të garantuara. Në vitin 2014, Tirana International Airport Shpk realizoi të ardhura në masën 4.2 miliardë lekë (rreth 30 milionë euro) dhe pati fitime neto prej 1.2 miliardë lekësh (rreth 8.7 milionë eurosh).

Norma e fitimit si përqindje mbi të ardhurat për këtë kompani përgjatë pesë viteve të fundit ka variuar në 20-30 për qind dhe fitimet kanë mbetur të bollshme pavarësisht faktit që pjesa

tjetër e ekonomisë ka vuajtur krizën ekonomike dhe financiare të përgjithshme.

Përgjatë pesë viteve 2010-2014, kompania e aeroportit ka siguruar fitime totale prej 6.2 miliardë lekësh (rreth 45 milionë euro).

Gjatë muajve të fundit, qeveria aktuale ka deklaruar publikisht se dëshiron të gjejë një zgjidhje me mirëkuptim me kompaninë e aeroportit që të heqë dorë nga klauzola e ekskluzivitetit, por deri më sot bisedimet kanë qenë pa

Koncesionet po i kushtojnë shqiptarëve dhjetëra milionë euro në vit, qoftë në formën e fitimeve monopolistike të krijuara nga këto koncesione, qoftë përmes tregjeve virtuale të krijuara... rezultat.

Burime nga palët negociatore thonë se kompania e aeroportit kërkon në shkëmbim të heqjes dorë nga klauzola e ekskluzivitetit mundësinë e shtrirjes së kontratës së koncesionit përtej vitit 2024, kur kontrata aktuale skadon.

Koncesioni i aeroportit dhe klauzola e monopolit që i është dhënë kompanisë së koncesionit për fluturimet ndërkombëtare, konsiderohen si një pengesë madhore për industrinë e

turizmit në Shqipëri, për shkak se normat monopolistike të koncesionarit të aeroportit i shtohen biletave finale që u tarifohen udhëtarëve.

Përveç monopolit në aeroport në Rinas ekziston edhe një monopol tjetër, i cili nuk është i sanksionuar me ligj por që ekziston thjeshtë për shkak të mungesës së konkurrencës.

Furnizimi i avionëve me karburant bëhet nga kompania Air BP Albania. Sipas bilanceve të kompanisë të analizuara nga BIRN, kjo kompani ka pasur të ardhura mesatare prej 1,4 miliardë lekësh në vit përgjatë pesë viteve të fundit dhe ka pasur edhe normë fitimi mesatare prej 16 për qind, në një kohë kur norma e fitimit në tregtinë e karburanteve në Shqipëri është disa herë më e ulët.

Miliona për pasaportat Aleat është një kompani e krijuar si pasojë e vendimit të qeverisë “Berisha” për të dhënë me koncesion procesin e prodhimit të kartave të identitetit dhe pasaportave biometrike. Ajo u themelua në gusht 2008, fillimisht si një koncesion trevjeçar, i cili do të prodhonte pasaportat dhe kartat e identitetit për shqiptarët dhe pastaj do t’ia transferonte teknologjinë qeverisë shqiptare. Por me një veprim të papritur, pak para skadimit të koncesionit, qeveria vendosi ta zgjasë më tej atë. Kontrata e koncesionit është mbajtur gjatë të gjithë kohës e klasifikuar si “sekret”.

Gjithsesi, të ardhurat dhe fitimet e kompanisë koncesionare nuk janë të tilla. Përgjatë pesë viteve 2010-2015, të ardhurat e kompanisë kanë qenë 17,6 miliardë lekë (125 milionë euro), ndërsa fitimet e akumuluara gjatë kësaj periudhe kanë qenë 3.3 miliardë lekë (rreth 24 milionë euro). Kostoja e përgjithshme e koncesionit do të vijojë të rritet për shkak se kontrata koncesionare vijon dhe se kompania është favorizuar herë pas here nga vendime të qeverive në kurriz të konsumatorëve. Në vitin 2012 psh, Ministri i Brendshëm i asaj kohe, Bujar Nishani, vendosi papritur të anulojë vlefsh-

Dhjetor 2015

mërinë e pasaportave të vjetra pavarësisht afatit të maturimit, duke detyruar disa dhjetëra mijëra shqiptarë të blejnë pasaportë të re te koncesionari.

Një dorë e mirë parash pritet të krijohen për këtë koncesion edhe këtë vit për shkak të vendimit të qeverisë aktuale për të detyruar të gjithë shqiptarët që patën marrë pasaporta për fëmijët me toponime të gabuara, të paguajnë kostot e pasaportave edhe një herë, pavarësisht se gabimi nuk qe i tyre por i administratës publike.

ALEAT është një kompani monopol, çmimet e shërbimeve të së cilës përcaktohen nga autoriteti kontraktor, por këto çmime mjaftojnë që kjo kompani të ketë normë fitimi mesatare prej gati 20 për qind për periudhën 2010-2015.

Fitimet e bakrit Kompania BERALB fitoi një koncesion të firmosur nga qeveria socialiste e Ilir Metës në prill të vitit 2001. Kompania u largua nga Shqipëria së fundmi, për shkak të mbarimit të rezervave të shfrytëzueshme të bakrit si dhe për shkak tëçmimeve të ulëta të bakrit në tregun ndërkombëtar. Por përgjatë pesë viteve, nga viti 2010 deri në vitin 2014, BERALB realizoi të ardhura prej 12 miliardë lekësh dhe fitime neto prej 5 miliardë lekësh. Me normë fitimi prej 42 për qind, ky mund të jetë koncesioni më fitimprurës në Shqipëri. Bilancet për periudhën para vitit 2010 nuk janë tëdisponueshme, por për pesë vitet e fundit të aktivitetit të saj, BERALB ia doli të fitojë gati 36 milionë euro. Kompania realizoi një humbje të vogël prej 441 milionë lekësh në vitin 2014.

Kromi del me “humbje” Industria e Kromit u dha me koncesion në mënyrë të ngjashme me atë të bakrit në vitin 2000, për llogari të një kompanie italiane të quajtur DARFO. Kjo e fundit ia shiti koncesionin një kompanie austriake, e cila e riemëroi kompaninë nëAlbChrome. AlbChrome realizoi të ardhura në masën 22 miliardë lekë për periudhën 2010-2014, (rreth 158 milionë euro), por kompania rezultoi zyrtarisht me humbje totale prej rreth 2.5 miliardë lekësh (18 milionë euro).

Raportohet se gjatë kohës që qe nën pronësinë e austriakëve, AlbChrome ia shiste kromin që nxirrte në galeritë e Bulqizës kompanisë mëmë me çmime më të ulëta se sa tregu, duke dalë me humbje. Për rrjedhojë, përfitimet reale të kompanisë nga koncesioni besohet se kanë qenë më të larta. Në vitin 2013, austriakët e shitën Albchrome te grupi shqiptar Balfin. Në vitin 2014, të ardhurat e AlbChrome u rritën në 5.1 miliardë lekë dhe kompania rezultoi për herë të parë në pesë vjet me fitime prej 300 milionë lekësh dhe me normë fitimi mbi të ardhurat prej 6 për qind.

Petrolifera, 74 për qind normë fitimi La PetroliferaItaloAlbaneseështë një kon-

tratëkoncesionare e formës BOO, që do të thotë: Ndërto, Opero dhe Mbaje nën Pronësi, e firmosur nga ish-kryeministri Fatos Nano në vitin 2004, si pjesë e një plani më të gjerë për të krijuar dy porte të dedikuara për karburantet dhe rrjedhimisht për të hequr importet e karburanteve nga portet e tjera të vendit.

Petrolifera përfitoi tokë me çmim simbolik nga qeveria “demokrate” që pasoi në zonën e Pyllit të Sodës pranë Vlorës dhe ndërtoi rezervuarë karburanti për import dhe eksport.

Bilancet e kompanisë për periudhën katërvjeçare 2011-2014 tregojnë se ajo ka realizuar të ardhura totale prej 4.4 miliardë lekësh (rreth 31 milionë euro) nga qiraja që u merr kompanive për magazinimin e karburanteve në depozitat e saj. Fitimet e kompanisë përgjatë kësaj periudhe kanë qenë afro 1.8 miliardë lekë, (rreth 13 milionë euro) dhe janë rritur në mënyrë të ndjeshme nga viti në vit. Në vitin 2014, kompania pati 1.2 miliardë lekë të ardhura dhe 910 milionë lekë fitime neto, me normë fitimi prej 74 për qind.

Monopoli i kontrollit teknik Në vitin 2009, qeveria “Berisha” nënshkroi një kontratëkoncesionare dhe monopol me afat dhjetë vjet me kompaninë zvicerane SGS, e cila mori përsipër të kryejë kontrollin e detyruar teknik të automjeteve në Shqipëri. Të ardhurat e kompanisë janë rritur me shpejtësi që nga viti 2010 dhe fitimet e saj janë shumëfishuar gjithashtu. Përgjatë pesë viteve, kompania ka realizuar të ardhura në masën 2.8 miliardë lekë (rreth 20 milionë euro) dhe fitime të akumuluara prej 1,4 milionë eurosh. Fitimet e saj shënuan kulmin në vitin 2014 me 94 milionë lekë neto.

Pavarësisht fitimeve të konsiderueshme, kontrolli teknik i automjeteve vijon të ofrojë shërbim shumë të keq. Qytetarët detyrohen shpesh të presin me ditë të tëra nërradhë për të bërë kontrollin, i cili është detyrim ligjor.

SICPA me “humbje” Kompania SICPA është një koncesion tjetër i shumëdebatuar i dhënë nga qeveria “Berisha” në vitin 2010 me argumentin se do të ndihmonte në luftën kundër evazionit fiskal. Ajo ka monopolin e prodhimit të pullave fiskale në Shqipëri, të cilat duhet t’i bashkangjiten disa produkteve që i nënshtrohen akcizës, si cigare, birrë dhe pije alkoolike të forta. Nga viti 2012, kur kjo kompani nisi aktivitetin, shërbimet e saj i kanë kushtuar shqiptarëve 2.7 miliardë lekë (rreth 20 milionë euro) dhe sipas kontratës, do të duhet të kushtojnë së paku dy herë më shumë se kaq. Efekti i pritur në formalizimin e ekonomisë dhe në shmangien e evazionit fiskal dhe kontrabandës në mallrat e forta gjithsesi nuk ndodhi. Konsumatorët hasin në treg shpesh cigare kontrabandë apo birrë pa pullë akcize. Pulla e akcizës aktualisht kushton 14.4 euro për

mijë copë, ose rreth 2 lekë të rinj për copë. Pulla e mëparshme kushtonte disa herë më pak.

Gjithsesi, SICPA në Shqipëri është formalisht një aktivitet me humbje. Sipas bilancit të kompanisë, ajo pret të dalë me fitime vetëm pasi qeveria shqiptare të zbatojë kontratën deri në fund, duke i dhënë asaj monopolin e prodhimit të pullave të sigurisë së ilaçeve, segment që pritet ta shtojë koston totale në xhepat e taksapaguesve në rreth 20 milionë euro në vit. Qeveria shqiptare deri tani nuk e ka zbatuar këtë pjesë të kontratës.

Humbjet fiskale të SICPA në Shqipëri nuk janë tërësisht humbje për koncesionarin, i cili kryen blerje nga kompania mëmë.

Qeveria aktuale e kryeministrit Edi Rama ka dhënë deri tani disa koncesione të kushtueshme. Qeveritë shqiptare përgjatë dekadave të fundit e kanë gjetur si zgjidhje të lehtë të japin pasuritë publike me koncesion ose të krijojnë segmente tregu nga asgjëja për llogari të kompanive të ndryshme, me argumentin se këto kompani do të mund të sjellin në Shqipëri kapital dhe teknologji. Por në shumë raste, kostoja që kanë krijuar këto koncesione në ekonomi rezulton e rëndë dhe bllokuese për zhvillimin ekonomik të vendit.

Në vitin 2009, qeveria “Berisha” nënshkroi një kontratëkoncesionare dhe monopol me afat dhjetë vjet me kompaninë zvicerane SGS, e cila mori përsipër të kryejë kontrollin e detyruar teknik të automjeteve në Shqipëri...

Koncesionet e reja Kryeministri Edi Rama deklaroi pak kohë më parë se e kuptonte se koncesioni i Aeroportit të Rinasit qe i gabuar, pavarësisht se qe dhënë nga një qeveri socialiste. Deklarata e Ramës para zgjedhjeve të fundit vendore, erdhi ndërkohë që koalicioni qeverisës po premtonte vënien në punë të aeroportit të Kukësit, i cili është gati por jo funksional, si dhe ndërtimin e disa aeroporteve të tjera për qëllime turistike

15

në jug të vendit. As aeroporti i Kukësit nuk mund të vihet në punë dhe as aeroportet e reja nuk mund të ndërtohen për shkak se kontrata e koncesionit e vitit 2004 përcakton qartë se qeveria shqiptare nuk ka kurrfarë të drejte të zhvillojë një aeroport tjetër përgjatë të gjithë kontratës së koncesionit.

Ky reflektim nuk e ndaloi gjithsesi qeverinë aktuale të krijojë koncesione të tjera. Në dhjetor 2013, qeveria dha me koncesion procesin e ndërtimit të disa laboratorëve dhe procesin e transportimit të kampioneve të analizave për popullsinë që aktualisht është jashtë sistemit të sigurimit shëndetësor, me argumentin se ky proces do të ndihmojë të parandalojë sëmundjet që do t’i rëndojnë sistemit shëndetësor në të ardhmen. Koncesioni i njohur si “Check Up” falas vlerësohet se kushton 6 milionë dollarë në vit dhe kontrata koncesionare do të vijojë për dhjetë vjet.

Këtë vit, qeveria aktuale akordoi dy koncesione të tjera në sektorin e shëndetësisë. Në nëntor, me koncesion u dha procesi i sterilizimit të pajisjeve kirurgjikale nëpër spitalet e vendit, i cili pritet të kushtojë 100 milionë dollarë për dhjetë vjet. Ndërsa në tetor u dha me koncesion shërbimi i dializësme kosto mbi 75 milionë dollarë në dhjetë vjet.

Pas raportimeve në media, Prokuroria e Përgjithshme njoftoi javën e kaluar se ka vendosur të hapë hetime të përgjithshme me nismë të vetën mbi këto koncesione duke filluar konfiskimin dhe analizimin e dokumenteve të koncesioneve. Përgjatë viteve të fundit, Prokuroria e Përgjithshme ka nisur rrallë herë hetime me nismë të vet. Qeveria aktuale miratoi një ligj në fillim të këtij viti për të dhënë një koncesion të llojit të veçantë për ndërtimin e rrugës TiranëDibër, koncesion që deri tani nuk është realizuar, por që besohet se do të krijonte një borxh të ri publik me interes shumë të lartë. Të gjitha këto koncesione duket se bien ndesh me përkufizimin e fjalës koncesion sipas legjislacionit europian. Pikërisht për këtë arsye, nëraportin e fundit të progresit të Komisionit Europian për Shqipërinë, zyrtarët e Brukselit kanë deklaruar se Shqipëria ka devijuar nga rruga për zbatimin e kritereve europiane në fushën e koncesioneve. “Në lidhje me koncesionet, pati hapa pas, me vendosjen e masave të papajtueshme me acquis”, thuhet në faqen 34 të raportit, ku kërkohet që sistemi i prokurimeve publike të jetë i qartë në atë që përbën “koncesion” dhe atë që përbën sipërmarrje të punëve publike.

Për këtë arsye Raporti i Progresit kërkon mes të tjerash që Shqipëria të “përshtasë legjislacionin për ta harmonizuar atë me rregullat e BE-së për prokurimin publik, përfshirë fushën e koncesioneve dhe të prokurimeve të mbrojtjes”.

16

Dhjetor 2015

Blog

Medaljet për disa torturues të kohës së komunizmit, të dhëna qorrazi nga Ministria e Mbrojtjes tregojnë para së gjithash mënyrën thellësisht difektoze se si Shqipëria shkruan dhe bën histori të bazuar mbi legjenda dhe jo mbi fakte.

Libri i Fred Abrahams

Medaljet e veteranëve, si e gjykojmë historinë në kontekst jofaktual Gjergj Erebara | BIRN | Tiranë

S

hyqyri Çoku është i mirënjohur jo aq shumë për atë që ka bërë në kohën e komunizmit, por për shkak se disa nga viktimat e tij kishin zë.

At Zef Pllumi është një nga mijëra të torturuar në kohën e komunizmit, por dallimi i tij nga të tjerët është se ai jetoi për të treguar.

Shyqyri Çoku është një nga shumë njerëzit, pjesë e sistemit të dhunës mbi të cilin ne dimë shumë pak ose asgjë. Dhënia e medaljes për të me procedurë dhe verbazi nga Ministria e Mbrojtjes është pasojë e mënyrës se si Shqipëria e ka shkruar historinë, por edhe dëshmi e modelit të kalbur të shtetit që bazohet mbi propagandën qeveritare si e vërtetë e pakundërshtueshme.

Unë me të vërtetë besoj se qeveria ka qenë e pavetëdijshme kur vendosi të japë medaljet. Në fund fare, qeveria, ose më saktë qeveritë, në këto anë gjithmonë kanë qenë të “pavetëdijshme” ose më saktë, të papërgjegjshme, për gjëra edhe më të rëndësishme se sa medaljet, kështu që ky rast nuk ka pse të bëjë përjashtim.

Debati politik që pasoi synoi të kapet pas detajeve duke harruar thelbin, d.m.th, mënyrën se si Shqipëria është mësuar të zbulojë të vërtetat e veta historike, përfshirë meritat dhe krimet e Luftës së Dytë Botërore apo meritat dhe krimet e kohës së Komunizmit.

Statusi i veteranit, psh, me të cilin qeveria aktuale synon të mbrohet duke sulmuar kundërshtarin e vet politik është një shembull shumë i mirë për t’u analizuar. Në vitin 1994 u miratua një ligj në bazë të së cilit aplikohej për të marrë statusin e veteranit të luftës. Ligji sanksiononte që aplikanti të dorëzonte dokumente, (nëse kishte), deklarata organizatash veteranësh ose tri dëshmi. Një numër i madh të moshuarish në atë kohë nxituan të aplikojnë, jo pse ishin veteranë, për për shkak të gjendjes së mjeruar ekonomike, një përfitim i vogël monetar përbënte një joshje të madhe. Në vitin 2011, statistikat e ISSH raportuan se në Shqipëri kishte ende 13 mijë veteranë që përfitonin shtesë në pension. Kuptohet që një pjesë e tyre mund të kenë falsifikuar historinë.

Deklarata e kryeministrit Edi Rama se ka filluar punën për të rishikuar vendimin e dhënies së medaljeve është veçanërisht interesante në këtë kuptim. Premtimi mbart në vetvete pyetjen se me çfarë kriteresh dhe me çfarë procedurash do të merret vendimi. A bëhet fjalë për heqjen automatike të të gjitha medaljeve të dhëna për 70 vjetorin e Çlirimit apo për përzgjedhjen e atyre që e meritojnë medaljen

Në kohën kur propaganda dominon jetët tona duke na çoroditur edhe për ngjarjet që mund t’i kemi ndjekur vetë nga afër, një libër i një gazetari amerikan mbi Shqipërinë bashkëkohore mund të na ndihmojë të kthjellojmë mendjen.

dhe atyre që nuk e meritojnë?

Kjo nuk është çështje e lehtë. Që të ngresh një komision për të zgjidhur kaosin e krijuar nga metodat e punës të shtetit shqiptar, konkretisht, dhënies toptan të medaljeve për çdokënd që ka një status ligjor, kërkon para së gjithash një ligj a një rregullore.

Kërkohen procedura për mbledhjen e fakteve dhe verifikimin e tyre dhe kërkohen, si të thuash, “gjykatës” për të dhënë verdiktin. Këta “gjykatësit” kërkohen të jenë të drejtë, të ndershëm dhe të paanshëm. Kërkohet gjithashtu ndonjë lloj “prokurori” historik për të mbledhur faktet dhe gjithashtu, kërkohet avokat mbrojtës.

Kjo i bie si të gjykosh 1 mijë të moshuar, të cilët zyrtarisht janë veteranë të Luftës së Dytë Botërore për të mësuar se çfarë kanë bërë apo çfarë nuk kanë bërë pas Luftës së Dytë Botërore.

Shyqyri Çoku njihet për shkak se At Zef Pllumi dhe Profesor Sami Repishti kanë shkruar për të. Pavarësisht se dëshmitë e dy viktimave normalisht duhet të mjaftojnë si prova, do të qe fyerje për kujtimin e viktimave në rast se Çokut nuk do t’i jepej një gjykim i drejtë, një gjykim me standardet më të larta demokratike, gjykim të cilin ai dhe të tjerë ia mohuan atyre dhjetëramijëra shqiptarëve që u gjykuan në kohën e Komunizmit.

Por që të gjykosh Shyqyri Çokun vetëm për faktin se dy nga viktimat e tij kanë zë, kjo përbën padrejtësi në vetvete. Dhe të gjykosh ata që janë në listën e të dekoruarve, duke harruar të tjerët torturues të kohës së Komunizmit që nuk janë dekoruar, përbën gjithashtu padrejtësi.

Shqipëria nuk është vendi i vetëm që përballet me një situatë të tillë, megjithatë, përmasat e problemit në Shqipëri janë shumë herë më të mëdha se sa në vende të tjera të Europës Lindore. Rumania së fundmi dënoi Ion Ficior, një ish komandant kampi burgu të Rumanisë me 20 vjet burg për krimet e kryera në vitin 1965. Kjo është ekzaktësisht një nga ato gjëra për të cilat ka nevojë Shqipëria. Dënimi i krimeve, pavarësisht regjimit që i kreu është e domosdoshme për t’u siguruar se ato nuk duhet të përsëriten.

Morali i fabulës është që Shqipëria e ka të domosdoshme të gjykojë historinë. Dhënia e medaljeve përbën vetëm një argument shtesë për nevojën për të mbledhur faktet historike në mënyrë profesionale dhe të pavarur. Por ky gjykim i historisë nuk duhet të kthehet në një gjueti shtrigash. Çdokush, përfshirë edhe Çokun, ka të drejtë për gjykim të drejtë.

Një histori e shkurtër e Shqipërisë bashkëkohore Gjergj Erebara | BIRN | Tiranë

F

red Abrahams qe një djalë i ri kur erdhi në Shqipëri bashkë me dy amerikanë të tjerë të rinj, me detyrën për të ndihmuar studentët e katedrës së sapohapur të Gazetarisë në Universitetin e Tiranës, për të publikuar një gazetë modeste me bazë, gazetarinë e pavarur dhe të paanëshme, siç duhet të jetë zakonisht gazeta. “Qëllimi ynë është të prezantojmë lajmin ashtu siç e shohim, jo si e ndjejmë, e imagjinojmë apo dëshirojmë të jetë,” shkruan studentët në numrin e parë. “Detyra jonë është të ofrojmë informacion objektiv dhe të balancuar, të lirë nga ngjyrimet politike apo ideologjike.”

Kjo qe më e lehtë të thuhej se sa të bëhej.

Gazeta me emrin Reporteri nuk e pati jetën e gjatë. Ajo u mbyll me urdhër të presidentit të kohës, Sali Berishës, i cili u ndje i fyer rëndë nga ideja e të pasurit lajme të tilla me opinione të kundërta.

Fred Abrahams duket se shpejt pas kësaj, në vend që të bëhej gazetar i paanshëm, u bë aktivist i të drejtave të njeriut. Ai jetoi për periudha të gjata në Shqipëri dhe Kosovë, mbajti shënim për gjithçka dhe punoi për të zbardhur ngjarje që kishin ndodhur. Ai është një aktivist i të drejtave të njeriut që shqyrtoi çdo informacion me skrupullin e faktit për të raportuar për ngjarje që shtrihen në një periudhë prej më shumë se tre dekadash. Informacioni u mblodh prej tij nga një numër i konsiderueshëm intervistash të kryera përgjatë 25 vitesh, të ballafaquara me dokumente arkivore të grumbulluara në Shqipëri si dhe në arkivat amerikane përmes kërkesave për të drejta informimi.

Historia që ai zbardh në librin “Shqipëria Moderne”, i cili u publikua në shqip nga shtëpia botuese Dudaj, me përkthimin e Idlir Hoxhës, është një burim i paçmuar dhe ndriçues për informimin mbi atë që ka ndodhur në kohën tonë.

Të humbur mes lajmeve të shkurtra propagandistike, ne nuk kemi mundësi të informohemi në mënyrë faktuale dhe konçize për ato ngjarje që ne i kemi jetuar vetë, për shkak se ajo lloj gazetarie e synuar nga gazeta Reporteri, mungoi përgjatë dekadave që pasuan, duke na lënë ne viktima të keqinformimit apo disinformimit edhe mbi ngjarjet më të rëndësishme.

Kjo është arsyeja se pse ky libër na shërben.

Në një vend ku ka shumë pak histori të shkruar mbi fakte, libri i Fred Abrahams shërben para së gjithash për shqiptarët e brezit të ri, të cilët kanë nevojë të mësojnë se çfarë ndodhi në vitin 1991, se si u organizuan protestat e para antikomuniste në Kavajë dhe Shkodër, se si rrodhën ngjarjet në vitin 1997 apo se si shqiptarët filluan të zbulojnë rreth vitit 2005 se klasa e tyre sunduese nuk dallonte shumë nga njëra-tjetra dhe se si vuajtjet e së shkuarës komuniste u përdorën për galvanizimin e qytetarëve naivë.

Pjesa më e rëndësishme e librit është ndoshta përshkrimi i ngjarjeve të periudhës nga viti 1990 deri në vitin 1997. Ngjarjet e asaj kohe, të cilat qenë edhe hapat e para të Shqipërisë postkomuniste, por që, për shkak të propagandës së palëve të ndryshme, ne dimë shumë pak gjëra. Gjurmimi skrupuloz i organizatorëve të protestave të para antikomuniste përmes intervistimit të protagonistëve dhe ballafaqimit të dëshmive me dokumente arkivore të policisë në këtë libër, ndoshta nuk mjafton për të zbardhur historinë në tërësinë e saj, por shërben si një pikënisje për mënyrën se si të vërtetat historike duhet të kërkohen dhe ballafaqohen larg përdorimit propagandistik të ngjarjeve nga partitë e ndryshme politike.

Abrahams raporton mbi ngritjen e Sali Berishës si udhëheqës autoritar, urdhërues të gjyqeve false, të arrestimeve politike të pabaza dhe rënies së tij. Ai përshkruan me detaje se si, bashkësia ndërkombëtare, fillimisht e pa të arsyeshme të mbyllte sytë para tendencave autoritariste të Berishës, se si diplomatë të ndryshëm zgjodhën ta mbështesin atë dhe se si disa prej diplomatëve justifikonin shkeljen e rëndë të të drejtave të njeriut në emër të argumentit se në anën tjetër të spektrit politik nuk kishte një alternativë apo se Berisha ndihmonte në stabilitetin e Ballkanit.

Përshkrimi në detaje i zgjedhjeve të vitit 1996 si dhe i qëndrimit thellësisht difektoz të vëzhguesve ndërkombëtarë shërben mirë për të kuptuar gabimin që aktualisht shumë shqiptarë e bëjnë, duke i dhënë ndërkombëtarëve një rol magjik të padiskutueshëm në zgjidhjen e problemeve të vendit. Ngjarjet më të vona, si qeverisja e parë e socialistëve 1998-2005 apo qeverisja e mëvonshme e demokratëve janë pasqyruar ashtu si shumë shqiptarë i shohin. Për Abrahams, ministrat socialistë që qeverisën vendin deri më 2005 nuk kishin kurrfarë skrupulli nga origjina e tyre komuniste, ata përqafuan kapitalizmin më ekstrem dhe u pasuruan pa limit. Berisha dhe Rama, që të dy, në sytë e Abrahams kanë një prirje të theksuar autoritariste, se Rama duket se ka lidhje me një grup oligarkësh dhe i detyrohet shumë atyre dhe se Meta është “i korruptuar në mënyrë spektakolare”. Por Abrahams është gjithashtu i interesuar për figura dytësore politike, të cilët i ka pyetur për gjëra që gazetarët shqiptarë shpesh nuk i kanë pyetur.

Psh, në vitin 2005, ai pyet Arben Imamin se si ndodhi që ai u kthye te Berisha, pasi u rrah në vitin 1996 prej tij. Apo se si Paulin Sterkaj garoi për socialistët pasi kishte shërbyer si shef komisariati për Berishën një dekadë më parë. Në fund, libri shërben mirë si një hyrje në historinë bashkëkohore shqiptare dhe krijon mundësinë për të parë në kohë atë që ndodhi nga grahmat e fundit të komunizmit deri në zgjedhjet e vitit 2013.

No.

04

December 2015

Monthly

Albania’s Digital TV ‘Beauty Contest’ Turns Into Ugly Race Albania is facing complaints from its neighbors due to the failure to switch off its analog TV broadcasts, while the process of awarding new digital frequencies to private television stations has been muddled by accusations monopolistic risks and conflict of interests.

investigation

Analyse

Tolerance Test: Radicalisation Poses Challenge for Albania

Albania Struggled to Cut Ties between Politics and Crime

Is a long tradition of religious coexistence at risk from the rise of a strain of Islam openly hostile to other faiths?

Allegations over the criminal background of MPs and mayor candidates dominated Albania’s electoral year and took the shine off the ruling majority’s victory in the polls.

18

December 2015

investigation

Albania’s Digital TV ‘Beauty Contest’ Turns Into Ugly Race Albania is facing complaints from its neighbors due to the failure to switch off its analog TV broadcasts, while the process of awarding new digital frequencies to private television stations has been muddled by accusations monopolistic risks and conflict of interests.

Aleksandra Bogdani and Besar Likmeta | BIRN | Tirana

T

wo serious complaints arrived a few weeks ago in the desk of Gentian Sala – the head of Albania’s Audiovisual Media Authority in Albania – but he does not have a quick solution handy. Italy and Montenegro, call on Tirana to abide by its international obligations and not allow the airwaves emitted by it television stations to interfere on their mobile telephony networks.

Such complaints were to be expected by Albanian authorities after the country failed to realize its digital switchover of TV transmissions on June 17, 2015; the deadline imposed by the International Telecommunication, ITU. Albania is one of 119 countries that have signed the 2006 Geneva convention on the digitalization of TV broadcasts but is the only country in Europe that has failed to realize the process before the June deadline expired.

According to the ITU Albania can continue to broadcast in analog but under the condition that it would not produce interferences in its neighbors’ airwaves.

“Countries like Albania which have not implemented the switchover will have an obligation to immediately resolve any harmful interference that may occur, either affecting neighboring countries that have implemented the transition or emanating from other sources,” Sanjay Acharya, head of media communications at ITU told BIRN. For Albania’s Audiovisual Media Authority, AMA, the complaints coming from neighboring countries are extra headaches on top of its delayed digitalization agenda.

In his office in the center of Tirana, in a half ruined office building shared with two small political parties, Gentian Sala shrugs and is hesitant to speculate on what Albania risks from the complaints of its neighbors.

Sala says that the repercussions are unclear; however, the head of AMA admits that the country has already been branded as “a black sheep” in Europe for failing to realize its digitalization process and pressure from Brussels is mounting.

“This situation is unattainable,” Sala told BIRN in an interview last week. “The European Union has sent us signals to finalize the process as soon as possible,” he added.

As head of AMA since last year, Sala has

headed the tendering process for the distribution of digital frequencies to Albania’s private TV broadcasters without handing out a single license. His previous work experience in one of the operators vying for a share of the frequencies has set the 37-year old lawyer at the eye of controversy.

The comparative tender opened by AMA, which is known as a Beauty Contest has been marred by accusations of conflict of interests and illegal favoritism of the media conglomerate made of broadcasters Digit-Alb, Super Sport and Top Channel; to the detriment of their competitors Media Vizion, which owns Vizion Plus TV and Tring TV. “The procedure from start to finish was laughable; and it’s creating a monopoly in the Pay per View market,” complains Genc Dulaku, owner of Vizion Plus.

Sala rejects the accusations as groundless, underlining that his work at AMA has always been guided by the law, which clearly sets out the companies that could be invited in the Beauty Contest and qualify for the new digital frequencies.

“Have no regrets and have not favored anyone because the law is transparent in this regard,” Sala said. On the same wavelength, Alban Jaho, representative of Digit-Alb told BIRN that Vizion Plus misjudged AMA’s decision-making process in regards to the distribution of digital frequencies.

“The attack from Vizion Plus comes before AMA has even taken a decision and the Beauty Contest,” he said.

Market legalization The audiovisual broadcast market registered a boom in Albania over the past decade and often technological developments ran into legal vacuums and a lack of a regulatory framework. In 2015 the panorama of this market remains chaotic and often bound with illegality.

AMA’s data show that 72 private television stations operate in Albania. Apart from the public broadcaster RTSH, Top Channel and Klan TV have a national broadcasting license; Digit-Alb and Tring TV are Pay per View platforms, while the rest are local or regional broadcasters.

Good parts of these broadcasters are debtors to AMA, after failing to pay the licensing

The audiovisual broadcast market registered a boom in Albania over the past decade and often technological developments ran into legal vacuums and a lack of a regulatory framework. In 2015 the panorama of this market remains chaotic and often bound with illegality.

AMA’s data show that 72 private television stations operate in Albania. Apart from the public broadcaster RTSH, Top Channel and Klan TV have a national broadcasting license; Digit-Alb and Tring TV are Pay per View platforms, while the rest are local or regional broadcasters. tariffs and others obligations with the media authority. According to AMA’s 2014 annual report the agency was 48 million lek in unpaid obligations by TV broadcasters.

Starting as early as 2004, nine broadcasters were already transmitting numerically, although digital broadcasting licenses have yet to be awarded.

In June 2012, the former center-right government of Prime Sali Berisha approved the national strategy for the switchover from analog broadcasting into numeric. However, due to the 2013 government rotation and the change at AMA’s helm through a procedure widely disputed by the opposition the process to award the new digital broadcast licenses was stuck in quicksand.

When Gentian Sala was nominated as the head of AMA in November 2014, a previous

procedure to distribute Albania’s seven digital TV frequencies –two of which will go to the public broadcaster- had been struck down in court. Sala says that more than an international obligation the process of digitalization of local broadcasters is an opportunity to legalize the existing operators in the market that have usurped the frequencies and are not paying AMA’s licensing tariffs.

“The investment of the future is directed toward IPTV, however the existing operators want to legalize what they already build,” he said. Albania’s Minister of Innovation Milena Harito agrees, arguing that the digitalization process is a chance to bring back on the legal track the chaotic TV broadcast market in Albania. “AMA’s decision to license five networks was taken with the aim to legalize operators that are considered historic,” she told BIRN. A contested tender On April 23rd 2015, AMA announced the Beauty Contest tender procedure for the five licenses that would go to private broadcasters.

The broadcasters invited to participate in the contest were selected through two criteria; operators that had already a national TV license or those with experience in digital broadcasting. The broadcasters selected by AMA were the national television stations Top Channel and Klan TV, and the two existing digital broadcasting platforms Digit-Alb and Tring TV. The surprise of the selection process was Super Sport- a company that had not been involved in a previous procedure that had been struck by a court decision.

Super Sport is an existing digital sports broadcasting platform, wholly owned by DigitAlb and headed by the same company director. The day that the Beauty Contest was announced Super Sport had a passive status as a business in Albania’s national business registration center.

On April 24th the company became again active and raised its capital to 35 million lek (€250,000), a quota imposed by the rules of the Beauty Contest. After the inclusion of Super Sport in the Beauty Contest Vision Plus TV cried foul. These TV station is part of the Media Vision group together with the Tring TV digital platform.

December 2015

According to the representative of the group Genc Dulaku, the distribution of digital TV licenses from AMA was favoring the media conglomerate made of Top Channel, DigitAlb and Super Sport. Media Vizion filed a lawsuit in Tirana’s District Court aiming to block the Beauty Contest.

After filing the lawsuit Media Vision even pulled the Tring TV platform from the Beauty Contest, boycotting it in protest. Dulaku told BIRN that AMA was a ‘captured’ institution, which was thwarting the media’s development in Albania. “This institution is protecting a monopoly and we are the first to fall victims,” Dulaku said. “After us others will also face problems,” he warned.

The professional background of AMA’s head Gentian Sala strengthened fears that the authority was favoring Digit-Alb. In his CV sent to parliament Sala declared that he had been the administrator of e-Solutions from 2008 to 2009, a company wholly owned by Digit-Alb. Sala rejects the allegations that he is helping to create a monopoly in the digital TV market and adds that Vizion Plus did not qualify for the Beauty Contest because it did not meet the legal criteria.

“Vizion Plus has no national license and no experience in digital broadcasting,” he said.

“This operator has no license at all because it has not paid its duties for the last seven years at AMA,” Sala added.

After it became a source of tensions between authority and broadcasters, Sala told BIRN that AMA’s administration has recommended to its board that Super Sport’s qualification for a digital license should be pushed to a second phase and in the first phase only three licenses will be awarded.

“The reason was its shareholder structure; which is against the law,” Sala said.

The representative of Digit-Alb Alban Jaho told BIRN that the company had not been presented yet with AMA’s full decision to disqualify Super Sport from the race for digital frequencies and could not comment immediately.

However, Jaho added that the company fulfilled the criteria to be part of the Beauty Contest. “It’s an undeniable fact that Super Sport has been one of the pioneering operators of numerical broadcasting in Albania and fulfils

Faksimile të rekomandimeve të kreut të AMA dhe ambasadores së BE, Vlahutin për heqjen e nenit 62

the criteria to be part of the Beauty Contest,” he said. “In regard to the ownership restrictions in the current legislation; we consider it as useless for the current development of the media market and more specifically as not a guarantee for free competition and the plurality of the media market in general,” Jaho added. With the boycott of Tring TV and the ‘disqualification’ of Super Sport from the first phase, AMA will have two extra digital frequencies to award. According to Sala, Vizion Plus is not seeking a frequency anymore.

“They complained to the highest state structures and were offered a frequency, which they don’t want,” Sala said. “It’s no secret here that for this kind of process everyone is interested…

from politicians to the media commission,” he added.

Two-faced ownership AMA’s draft regulation for the Beauty Contest prescribes a 60-day deadline for the award of licenses after broadcasters apply. Such deadline has long gone; however, the head of AMA remains determined to push the procedure forward. The time limit for the digitalization process is one of the problems AMA faces. The main problem remains with the ownership of the operators that remain in the race, which has stirred debate over media concentration in Albania.

Media ownership is often a hot topic in Tirana due to the country’s lack of freedom of expression and the close ties between politics, media and business. The law on audiovisual media in Albania, which was passed in 2013 with assistance from international organizations, imposed clear restrictions on the ownership of TV broadcasters.

Article 62 of the law reads that a “person or entity cannot own more than 40 per cent of the shares in a company, which has been awarded a national broadcasting license.”

From the four operators still in the race in the Beauty Contest, Top Channel and Klan TV fulfill this criteria but Digit-Alb and Super Sport do not. In the Pay per View Digit-Alb platform 51 per cent of the shares are controlled by the heirs of its founder Dritan Hoxha, while Super Sport is wholly owned by Digit-Alb. In May 2015, in a sudden move the Socialist MP Taulant Balla introduced a bill that would amend article 62 of the audiovisual media law. Nicknamed the ‘Balla’ amendment, the bill faced stiff opposition from the European Union and the OSCE. Through a letter sent to parliament in June 2015, the head of the EU Delegation in Albania Romana Vlahutin expressed serious concerns over the impact this amendment would have in the Albania media scene.

“We believe… the amendment will negatively impact competition among audiovisual media creating a risk of monopolism and provide for media groups’ concentration and therefore have a negative impact on media freedom in Albania,” Vlahutin wrote.

On the same length was also the Representative for Media Freedom in the OSCE Dunja Mijatovic and officials from the Council of Europe, which forced the ruling majority to withdraw the amendment.

The head of AMA’s opinion on the amendment was at odds with the international representatives. In a letter sent to parliament on May 13, 2015 Sala writes that he approves the removal of ownership restrictions; while barriers restricting that no television station should receive more 30 per cent of the advertising share should remain.

Nine months after the letter Sala defends his argument with the same conviction, arguing that the Balla amendment was chance to end hidden ownership in the media, which he called “two-faced.”

“We should be conscious and admit the truth that the battle for media ownership in Albania has been lost.

The owners of media outlets in Albania are generally known to the public; however, their business registration extracts are full with names of family members and friends, listed as shareholders.

“If the amendment would have passed you can bet that the next day some of these shareholders would be removed,” Sala said.

While the ‘two-faced” ownership continues, AMA said that it has asked Digit-Alb to fix its shareholder concentration in accordance with the law in order to be awarded a numeric license.

Public broadcaster delays The International Telecommunication Union, ITU, describes the process of digitali-

19

zation in Albania as “long and complex.”

“Albania’s situation highlights the fact that the digital switchover indicates high visibility in the social and political agenda in any country,” Sanajy Achaya told BIRN. The 2015 European Commission progress report on Albania also reserves criticism for the delays in the process.

“While the implementation of the strategy for switching from analogue to digital broadcasting resumed in 2015 - after the conclusion of a court case brought against the regulator by some broadcasters - the internationally agreed deadline for June was not met,” the EU writes.

“Substantial efforts are needed to implement the digital switchover as soon as possible,” it added.

In the strategy approved by Albania’s parliament in 2012, the Albanian public broadcaster RTSH was assigned the role of the locomotive in the process of digitalization. After building two networks through an international tender, RTSH, would serve as a host for existing regional and local broadcasters; drawing them in the digital age. In parallel it was planned that AMA would license the private operators in order to complete the process.

However, the digitalization tender for RTSH held by the previous minister of innovation Genc Pollo was contested in court. The current minister Milena Harito told BIRN that the process was delayed due to the court challenges against the public broadcaster’s tender and AMA’s procedures to license private broadcasters.

The process restarted in March 2015, when the government signed a 21.5 million euro contract with the German company Rohde & Schwarz for the construction of two networks for RTSH; while a month later AMA launched the Beauty Contest.

“Within six months of the project’s start RTSH will cover 85 per cent of the territory,” Harito told BIRN in June 2015. As it turns out this deadline was not met.

According to AMA the problem with the public broadcaster stands in the process of determining the tariffs for the regional broadcasters that it will host. The switchover from analog to digital of 70 regional broadcasters and their hosting on its two networks will have a cost for RTSH. Sala says that first RTSH first proposed a monthly tariff of 2700 euro, which according to him was too high.

“We hope that the digitalization will help regional and local broadcasters and not impose extra burdain on them,” he said.

Regional and local broadcasters offer a plurality of viewpoints and are important for the Albanian media scene. However, they suffer from financial insufficiency and often have limited editorial staff. They have opposed the stiff costs of the digital switchover in a meeting organized by AMA a few months ago.

RTSH has proposed a second tariff to AMA, but even that is considered inflated. In this phase the regional and local broadcasters are not yet clear on the costs that the digital switchover will entail.

According to Sala the delay in the switchover of the public television from analog broadcaster to a digital one has thwarted the finalization of the digitalization process.

“RTSH has kept the process hostage,” Sala said. “If it would have moved faster, the pressure to resolve the problems with private broadcasters would have pushed them forward,” he concluded.

This article has been produced with the financial assistance of the project South East European Media Observatory, supported by the European Union. The contents of this article are the sole responsibility of Aleksandra Bogdani and Besar Likmeta and can in no way be taken to reflect the views of the European Union.

20

December 2015

Nevres Goroveci outside her home in the village of Gurras, with Easter eggs given to her by the parents of her daughter-in-law.

Tolerance Test: Radicalisation Poses Challenge for Albania Is a long tradition of religious coexistence at risk from the rise of a strain of Islam openly hostile to other faiths?

Vladimir Karaj | BIRN | Gurras, Kuqan, Prishtinë, Bern

I

n the village of Gurras, near Albania’s border with Macedonia, the Goroveci family lives in an old one-storey house filled with potted plants. The house is surrounded by grapevines, cultivated by the family to produce wine and raki, the clear spirit common across the Balkans. The Gorovecis describe themselves as Muslims, although only one of them fasts during Ramadan. One of their daughters-in-law, Polieda, is an Orthodox Christian but they have welcomed her warmly into their family. “We celebrate Easter and Christmas with the in-laws and they return our visits for Eid,” says Nevres Goroveci, the 52-year-old mother of two sons, sitting in the garden on a sunny day. To prove the point, she fetches three hard-boiled, coloured Easter eggs, two of them green and one red. Polieda’s family gave her the eggs last Easter and tradition says that she should hold onto them until the same festival next year. It is not unusual in Albania for members of the same family to follow different faiths, and for them to celebrate each other’s religious festivals. This reflects a long tradition of religious coexistence in a country that has a Muslim majority but also sizeable populations of Orthodox Christians and Roman Catholics. That tradition is one reason whyPope Francis chose Albania for his first European trip outside Italy in September 2014.

He described religious tolerance in Albania as “a treasure” to be protected and held a Sunday mass in front of 300,000 people, many of them Muslims. Another sign of the good relations between religions came in January this year. Four senior clerics from Albania’s main faiths — Sunni Muslims, Catholics, Orthodox Christians and Bektashis, an Islamic mystical movement — walked arm in arm at the memorial march in Paris after the attacks on the satirical maga-

zine Charlie Hebdo. But this tradition of coexistence faces a challenge from the rise of an intolerant strain of Islam among a minority of Albanians, which has even resulted in some travelling to Syria and Iraq to fight for ISIS, the Islamist militant group that controls parts of both countries. So far, the tensions raised by radicalisation in Albania have been confined to vitriolic online debates, with some Albanians condemning any display of Muslim identity and others accusing them of not understanding the Islamic faith. But analysts warn that unless Albania tackles intolerant rhetoric on all sides, it could lead to greater polarisation. “Focusing

was Nevres Goroveci’s younger son, Taulant, a 28-year-old unemployed economics graduate.

He denies belonging to ISIS, says he never went to Syria and complains about being monitored by the police. “Under my name in the police computer system,’dangerous’ iswritten in red,” he says with a sneer while caressing his beard with his fingertips. Taulant says he spent a week in the Turkish city of Adana — about 120 km from the Syrian border — just to get some work, which he does not describe. But he speaks in support of the so-called caliphate declared by ISIS in Syria and Iraq. “The caliphate is good thing for people of Muslim faith to live in,” he

Radicalization

Investigators suspect that four adults from the Goroveci family’s village of Gurras went to the area controlled by ISIS, including a husband and wife who took their three children, according to a police report for prosecutors marked “secret”

only on the extremist segments inside the Muslim community deflects public attention from the constantly rising phenomenon of Islamophobia,” said Elton Hatibi, a scholar of religious history and culture. Besnik Sinani, another scholar and writer on religion, says religious tolerance is not “something static” but needs regular attention if it is to be maintained. He says Albania needs to create “a new vision of mutual respect between religious communities”.

‘Breaking the teeth of the infidels’ Investigators suspect that four adults from the Goroveci family’s village of Gurras went to the area controlled by ISIS, including a husband and wife who took their three children, according to a police report for prosecutors marked “secret”. The document says another of the adults

says, sitting at the Dante Pizzeria in the village of Tushemisht on the shores of Lake Ohrid, a bike ride away from his family home. Asked about ISIS’s horrific execution of a Jordanian air force pilot, burned to death in a cage early in 2015, Taulant says the pilot “hadn’t exactly been throwing candy”. The investigation that identified Taulant and others as ISIS sympathisers concluded that some 90 Albanians, including more than 20 minors, had travelled to Syria. At least 13 of them have died in the war there.

As part of the investigation, in March 2014 the Serious Crimes Court in Tirana ordered the arrest of 13 people, including two self-proclaimed imams, Bujar Hysa and Genci Balla, accused of recruiting dozens of jihadists to fight in Syria.

According to the indictment against him, Hysa

said in a secretly recorded sermon on February 21, 2014: “The day will come in this world very soon, Allah permitting … to break the teeth of the infidels, who have oppressed us too much.”

Such rhetoric is a relatively recent phenomenon in Albania, where Muslims have traditionally followed a mild and tolerant brand of Islam. Religious identity in Albania has also long been considered secondary to national identity. This is in marked contrast to some other Balkan states where religion and national identity have been closely intertwined. “The dominant discourse of Albanian nationalism has downplayed the place of religion in Albanian society,” says Nathalie Clayer, a professor at the School for Advanced Studies in Social Sciences in Paris who is an expert on Albanian history. In the mid-nineteenth century, the founding fathers of Albanian nationalism sought to build a society centred on ethnicity and language, even though there were clerics in their ranks. One of the main figures in this movement was Pashko Vasa, who wrote one of the first novels with an Albanian theme, Bardha of Temal, about a tragic love affair between a Muslim woman and a Catholic man in the city of Shkodra during the Ottoman era. A Catholic from Shkodra who served as Ottoman governor of Lebanon, Vasa also wrote a line in a poem that has become a cliché: “The religion of Albanians is Albanianism”. The phrase sums up the notion that Albanian identity is primarily about the nation itself.

The suspects arrested in 2014 do not hide their hatred of this idea. In one of his recorded sermons, Bujar Hysa fiercely attacks “infidel” Albanians. “They have instilled the spirit of nationalism in imams,” he complains.

Hoxha bans religion After World War Two, under Enver Hoxha’s

December 2015

21

Mustafa Memeti, an imam in the Swiss capital Bern, leading prayers. Photo: Vaxhid Memeti

A statue of Mother Teresa of Calcutta, who was of Albanian origin, in front of the Grand Mosque in the town of Scutari, northern Albania. Photo: Vladimir Karaj

communist-nationalist dictatorship, Albania moved from religious coexistence to harsh suppression of all faiths. Although his last name translates as religious leader or teacher, Hoxha turned Albania into the world’s first officially atheist country. All religious practice was banned. Dozens of clerics from each of the main faiths were executed or died in internment camps. Thousands of churches and mosques were razed to the ground and the property of religious groups was seized by the state. Only 77 religious buildings were preserved on cultural heritage grounds, according to a typewritten list submitted in 1967 by the then-culture minister to the Party of Labour’s central committee. Ylli Gurra, the mufti of Tirana, who hails from a line of imams going back seven generations, recalls that the Sigurimi, the secret police, kept a close watch on his family under communism. A Sigurimi informant would hide in a barn under their home to see if they woke up for a pre-dawn meal during Ramadan. Clayer, the author of a book on the origins of Albanian nationalism, says one long-term legacy of Hoxha’s regime was an increase in the secularisation of Albanian society. Yet, despite its brutality, the communist dictatorship did not eradicate faith among Albanians. A survey conducted for an academic project by the research firm Ipsos in 2011 found that almost 90 per cent of Albanians believed in God. “So, if one uses ‘belief in God’ as a criterion, Albania is one of the most religious nations in Europe,” says Cecilie Endresen, a researcher at the University of Oslo and author of a book on religion and national identity in Albania. However, the same survey showed that only about 7 per cent of Albanians attend religious services at least once a week. Endresen sees the clear division in Albania between religion on the one hand and politics and the state on the other as one reason why

Some people, known as “cryptoChristians”, declared themselves to be Muslim — which brought benefits such as lower taxes — but continued to observe Catholic rituals in secret. In recent years, some members of Kosovo’s small community of crypto-Catholics have felt confident enough to embrace the Christian faith publicly the country has not been blighted by religious conflicts.

Mixed Marriages About eight kilometres from the city of Elbasan, Kuqan is a village of many faiths where marriages between Muslims and Orthodox Christians have become common. Sitting at a table in the bar she owns, Irena Sota, a middleaged Orthodox woman, says she has no concerns about the fact that her son will soon marry a Muslim. “We didn’t grow up with religion,” she says, referring to the long atheist period under communism. “At Easter they would check at school if your hands were painted red to discover the families that still celebrated it,” she recalls. Sota says her family would break up the coloured eggshells into small pieces and hide them in chimney ash. She adds that she believes primarily in God rather than in any particular religious practice. However, Bujar Sulomina, a local wedding photographer, recalls that intermarriage was not always straightforward. In the communist era, his aunt ran away from home

to marry an Orthodox man because her Muslim father did not approve of the union. “Those were nuptials by kidnapping,” he says, using a traditional phrase for elopements. There is no such drama in the family these days. The aunt who rebelled against the Muslim father became a devout Muslim who made the Hajj pilgrimage to Mecca. One of Sulomina’s sisters is a Muslim who prays five times a day. His mother and wife have converted from Islam to become Jehovah’s Witnesses. Sulomina himself expresses sympathy with Jehovah’s Witnesses but does not feel part of any organised religious group.

Seran Braho, an 84-year-old Muslim, says he is proud of his three sons’ interfaith marriages to Christian women from the same village. One of his sons had his children baptised into their mother’s faith in Greece — and invited an imam along to the lunch after the ceremony, leaving the Greek priest “deeply puzzled”. Braho’s friend, Trifon Ranxha, an Orthodox Christian aged 54 who joins him for coffee and raki in the afternoons, says one of his daughters is married to a Muslim and he is happy for her. “We are all one and have only one God,” he says.

‘Crypto-Christians’ and Kosovo Under the Ottoman Empire, both Albania and neighbouring Kosovo witnessed a phenomenon that shows how complex religious identity in the region can be. Some people, known as “crypto-Christians”, declared themselves to be Muslim — which brought benefits such as lower taxes — but continued to observe Catholic rituals in secret. In recent years, some members of Kosovo’s small community of crypto-Catholics have felt confident enough to embrace the Christian faith publicly. The Catholic Church’s profile has grown lately, not least through the construction of a towering cathedral in the capital, Pristina. But Albert Jakaj, a priest, says some Catholics in Kosovo still prefer to keep their faith secret. “Maybe even their cousins don’t know that they light candles and colour eggs,” Jakaj says, sitting in a restaurant on the outskirts of the town of Ferizaj. He believes these people are not open about their faith mainly because they fear Muslim families will not let their daughters marry Catholics. Jakaj says the Catholic Church has accepted them as parishioners and respects their decision. “It’s a modus vivendi for them,” Jakaj says. Alma Lama, a member of Kosovo’s parliament, believes there is more religious tolerance in her native Albania than in Kosovo, where she has lived since 1999. Lama became the target of a campaign of online abuse in Kosovo after criticising an imam in 2013 for calling women who have premarital sex “used spoons”, among other derogatory terms, and telling his followers not to marry them. She believes radical Islam is finding fertile ground in Kosovo and says the authorities are doing too little to stop it. More than 200 fighters from Kosovo have reportedly joined the ranks of Islamist militants in Syria and Iraq. But Lama herself has been accused of religious intolerance.

She became involved in a heated public spat with an Islamic youth group, the Forum of Young Muslims, over some of her comments

about Islam, which resulted in each suing the other for inciting religious hatred. Meanwhile, the Islamic Community of Kosovo, ICK, which oversees the country’s mosques, says that it is doing what it can to stop young people from becoming radicalised, despite its limited resources. ICK official Ahmet Sadriu also stresses that radicalism is a worldwide problem and not only present in Kosovo. Although they represent different faiths, Sadriu and Jakaj declare that Albanians in both Albania and Kosovo share a tradition of religious coexistence going back centuries. “We are all brothers,” Jakaj says. Sadriu declares that “religious communities in Kosovo, but also in Albania, have no problems with each other — and have never had.” That statement, however, certainly does not apply to relations between Muslim Albanians and Orthodox Christian Serbs in Kosovo, which have long been marked by conflict. This year, the Serbian Orthodox Church played a prominent role in the diplomatic campaign that stopped Kosovo from joining the UN cultural body, UNESCO. Switzerland’s ‘Man of the Year’ Mustafa Memeti, an ethnic Albanian imam, is working hard to promote religious tolerance — a couple of thousand kilometres northwest of the Balkans, in Switzerland. The country facesits own problems with radicalised Muslims, many of them from migrant backgrounds.

More than 70 people have left Switzerland for the jihadi cause since 2001,according to a Swiss Intelligence Service report from October 2015. Fifty-seven went to Iraq and Syria while 14 travelled to Somalia, Afghanistan or Pakistan, the agency said. Thirteen of these jihadists are believed to have died. Memeti, who is originally from the Presevo Valley in southern Serbia, wasproclaimed “Swiss of the Year” by the newspaper Sonntagszeitung, for speaking out against radicalism and for taking part in the “House of Religions” project in Bern, where he preaches that Muslims can coexist with people of other beliefs under one roof.

His mosque is one of eight rooms for different faiths inside the modern, glass-fronted building. Memeti, who became a Swiss citizen in 2005, says people of all faiths must be willing to compromise to live together. “We have to set aside something of our religion for our neighbours,” he says. He sounds the alarm over the attitude of official Muslim communities in Albania, Kosovo and Macedonia, which be believes have been too accommodating to hardline strains of Islam. “The conservatives have found a safe haven under the umbrella of these institutions,” he says. He declares it is the job theologians like himself “never to allow massacres to happen in the name of faith, God or an ideology, because they have nothing to do with God”.

Vladimir Karaj is an editor at the Albanian newspaper Mapo. This article was produced as part of the Balkan Fellowship for Journalistic Excellence, supported by the ERSTE Foundation and Open Society Foundations, in cooperation with the Balkan Investigative Reporting Network

22

December 2015

news

the visit

Albania Parliament Bans Criminals From Politics MPs voted almost unanimously on Thursday to change both the constitution and the law to ban people convicted of crimes from holding public office.

Fatjona Mejdini | BIRN | Tirana

A

lbania’s parliament on Thursday passed a much awaited law banning convicted criminals from public office with strong cross-party support.

The law bans people convicted of serious offences, such as murder and rape, from appointment or election to state office.

Hours of debates in the plenary session ended in a compromise that changed the constitution.

There was little opposition, as 131 of 140 MPs present in the parliament backed the law, which aims to clean up politics and the administration.

In addition to permanently barring people with serious convictions from office, the law imposes a minimum period before those convicted of lesser offences can assume office. An official found guilty of corruption is banned from holding public office for 20 years, while those convicted of offences resulting in jail terms of two years or under, will be barred for 10 years.

All MPs, local politicians, government officials, civil servants and members of the military and police forces will also be subject to criminal background checks.

In a rare move, President Bujar Nishani sent parliament a decree that made it possible for both the constitutional changes

Prime Minister Edi Rama and his Israeli counterpart Benjamin Netanyahu

Albania, Israel Pledge Anti-Terror Cooperation Prime Minister Edi Rama and his Israeli counterpart Benjamin Netanyahu signed an agreement in Jerusalem to work together on terrorism and security issues Fatjona Mejdini | BIRN | Tirana

and the law to take effect from the moment that the MPs voted.

The US ambassador in Tirana welcomed the passage of the law as a courageous decision. “This law is the toughest law in Europe against criminals in politics.

While it is the result of the hard work by both the majority and the opposition, ultimately it is a victory for the Albanian people who want clean government and an end to corruption,” the ambassador said.

The EU delegation considered the

adoption of the package a sign that “constructive cross-party dialogue is the best way to pursue reforms needed for the country.” The EU called on the political parties to engage in constructive dialogue on all of Albania’s further delicate reform challenges, above all justice reform.

“Progress in the reform agenda is crucial to further the entrenchment of the rule of law and to move the country forward on its path towards European integration,” the statement read.

Albania Opposition Stages New anti-Rama Protest Opposition supporters will again take to the streets of Tirana on Thursday, vowing to continue upping the pressure on Edi Rama’s government to resign Fatjona Mejdini | BIRN | Tirana

O

pposition parties in Albania have vowed to continue with their campaign of street demonstrations until the centre-left Prime Minister, Edi Rama, steps down.

The opposition, led by the centre-right Democratic Party, will lead a new protest on Thursday in front of parliament as MPs adopt a budget for 2016.

Party supporters told BIRN that the rally would mainly muster people in Tirana who feel deeply dissatisfied with the way the country is governed. Representatives of the party have been touring the suburbs of Tirana, urging citizens to join the protest. Party chairman Lulzim Basha on Wednesday said opposition parties will do all they can to stop the passage of a budget that he said would push the country into recession. “Citizens are going to hold a peaceful rally to urge this government to step down since we get only bad news from its representatives,” he said.

The opposition will reportedly try to

avoid the scenes of street violence that marred the last opposition protest, when a mob attacked a bunker and broke windows of official buildings.

The protest will be different this time for another reason as well, because opposition MPs will actually participate in Thursday’s plenary session in parliament

on the budget. They will also be there to vote in favour of a new law banning convicted criminals from political activity.

On Monday, the ruling and opposition parties agreed tgo constitutional changes allowing the new law, which will bar people with criminal convictions from holding public office. Wednesday, meanwhile, saw two simultaneous protests in Tirana only yards away from each other.

Students and some lecturers in the “For the University Movement” protested in front of the government building against the new law on higher education, which came into effect in September, which the protesters say will damage the state education system. The other protest was held in front of parliament, organized by dentists, lawyers, architects and members of other professions, who urged MPs not to pass a new law that will increase their social security contributions. The law is expected to pass through parliament by the end of December.

Rama said during his visit to Jerusalem on Monday that Albania is ready to collaborate with its ally Israel in order to contribute to the country’s security. The agreement also expressed the willingness to cooperate in the fields of energy, agriculture, water management, tourism and culture.

Rama’s visit was to commemorate the 25th anniversary of the establishment of diplomatic ties between two countries.

Netanyahu noted however that the friendship between the two countries dated back longer than that, even though Albania is a majority Muslim country.

Despite being occupied by the Nazis during the War World II, Tirana did not hand over lists of the Jewish people living in the country, while around 1,200 Jewish refugees from other Balkan countries found refuge in Albania during the war.

“We know that the people of Albania are not merely good friends of the people of Israel today, but in the crucial period of the Holocaust, they stood shoulder to shoulder with Jewish people persecuted in Europe,” Netanyahu said.

He also thanked Edi Rama for the Albania’s support during an International Atomic Energy Agency conference in Vienna in September.

Albania was among the 61 countries that backed Israel over a resolution calling for the inspection of its nuclear sites, which was tabled by Egypt and backed by all the other Muslim-majority countries in the Middle East.

December 2015

23

In 1997,

when law and order collapsed in the country, military depots were broken into and over 500,000 rifles and other arms passed into the hands of ordinary citizens. This chaotic situation was blamed for around 2,000 deaths that same year.

Albania’s Death Rate From Guns ‘Higher than US’ New data show that the rate of gun-related deaths per head of the population is higher in Albania than in the US - although experts disagree on what makes Albanians trigger-happy.

Fatjona Mejdini | BIRN | Tirana

A

lbania has a higher level of gun-related deaths per head of the population than the United States, according to data from the country’s Institute for Health Metrics and Evaluation.

It says the rate of gun-related deaths per 100,000 people in 2013 in Albania was 5.86 while in the US the number was 3.55.

The second worst country in the Balkans in terms of the rate of gun-related deaths per head of the population is Montenegro with 2.13 per 100,000 people.

The least affected country in the region is Bulgaria with 0.64 per 100,000 of the population.

Although the rate of gun-related deaths in Albania is alarming, the data show a mild reduction in the numbers.

The institute’s data show that back in 2000 the number was as high as 7.86. In 2005, the figure fell figure to 6.01 and in 2010 it was down to 5.91.

In 1997, when law and order collapsed in the country, military depots were broken into and over 500,000 rifles and other arms passed into the hands of ordinary citizens. This chaotic situation was blamed for around 2,000 deaths that same year. Arian Dyrmishi, a security expert from the Institute for Democracy and Mediation, told BIRN that the connection between the number of illegal guns in the possession of citizens and the

number of murders in the country was far from clear.

“In Albania it is estimated that around 250,000 illegal guns are in the hands of citizens but this in one of the lowest numbers in the region,” he said.

“In Serbia, you have around 2 million illegal weapons, and in Macedonia about 1.5 million,” he added, arguing that the high number of deaths might have other causes.

Edmond Dragoti, a psychologist and professor at Tirana University, told BIRN that the high number of gun-related deaths in Albania was partly a cultural phenomenon.

“Guns have been part of Albanian culture for centuries. People have used

them to protect their existence. They have guarded their territories, their families and their properties with guns, so they are rooted in their identity,” he said.

He believes that after the 1990s, however people turned guns against each other also because of the lack of a normal society and weak state structures.

“The lack of social justice and widespread institutional irresponsibility have resulted in this high number of death from guns over these years. The lack of a strong state has led people to self-protection,” he said.

Dragoti sees also the longterm poverty of Albanians as another factor behind the high level of gun-related deaths.

Albania Aims to Register its Huge Diaspora Initiative starts in January to get millions of Albanians spread all over the world to register - so that the country can find out where they live and tap this under-used resource Fatjona Mejdini | BIRN | Tirana Albania in January will start what is being called a “patriotic contract” - the registration of all Albanians who live outside the country. The initiative is being prepared by the Interior Ministry and being conducted for the first time in 25 years, after countless Albanians emigrated, mostly to Western Europe and the United States.

The registration will provide crucial information about the number of Albanians now living outside the country and where they are distributed. Albania’s Interior Minister, Sajmir Tahiri, on Monday used social media to explain how the process will work. The government will open a portal where people can declare as Albanians living abroad, he wrote. The authorities will then send them a code and ask them to register this code in the portal. After that,

they will be officially registered.

Another method of registration will be the usual direct one - contacting Albanian consulates abroad in order to register.

Besides establishing the number of Albanians living abroad, the government aims to use the information to create more facilities for them in relation to legal aid, health and education.

Registration will also ease voting rights.

Many Albanians living outside the country have never cast votes in elections.

Presentating the initiative last Friday, the Prime Minister, Edi Rama, said Albanians outside the country will no longer be treated as foreign citizens.

Within two years, the aim was to register every Albanian’s address, “inside and outside the country,” he said.

Although the initiative is broadly welcomed, organizers of Albanian communities abroad voiced some skepticism. The former director of the National Albanian-American Council, Avni Mustafaj, told BIRN that he hoped the

initiative was genuine, and not just another “idea” of the day.

“Albania and Kosovo have been extremely negligent in utilizing and including the diaspora in state affairs.

Albanian leaders come here, they have little dinners with personal friends and leave with no follow-up,” Mustafa said.

He said it was time to use this human asset better and so enable the country to benefit from the achievements of Albanians outside the country’s borders, who have a lot to give. The current population of Albania is only 2.7 million. Around 1 million Albanians are estimated to have emigrated to Greece in the last few decades and the same number to Italy. Large numbers of Albanians live also in the United States and other Western countries.

24

December 2015

However, few people agree if the new measures will be enough cut the ties between the political class and incriminated individuals and only time will tell if they will be successful after all.

Opinion

Albania Struggled to Cut Ties between Politics and Crime Allegations over the criminal background of MPs and mayor candidates dominated Albania’s electoral year and took the shine off the ruling majority’s victory in the polls.

Besar Likmeta | BIRN | Tirana

A

fter signing a cross-party agreement with the mediation of the European Parliament on the decriminalization of politics late last year, Albania’s political class started 2015 with a political thriller worthy of a Hollywood gangsters movie.

At the begging of March 2015, Tom Doshi, a businessman turned parliamentarian, lashed out against the speaker of parliament, Ilir Meta, accusing him of being behind an assassination plot against him and an opposition MP, Mhill Fufi, while accusing Prime Minister Edi Rama of turning a blind eye to the planned attempts on their lives.

“Edi Rama has a pimp today, and this is Ilir Meta, who has ordered my assassination as well of Mhill Fufi,” Doshi said on March 3rd. Meta is the head of the Socialist Movement for Integration, SMI, the junior government partner in Prime Minister Edi Rama’s left-wing Socialist Party led ruling coalition.

The Albanian MP went on to publish a video where the alleged killer confessed and gave details of the assassination allegedly ordered by Meta, leading the general prosecutor’s office to launch a probe on the allegations.

One month later Doshi together with Mark Frroku –the head of the Christian Democratic Party – were detained after being charged of providing false testimony over the alleged plot.

As the plot unraveled it emerged that Frroku, whose small party was part of Rama’s wing coalition, was wanted in Belgium on murder charges. The Albanian MP stands accused and is currently being tried by the Appeals Court in Brussels for the murder of an Albanian emigrant in 1999, over disputes on the control of a prostitution racket.

The murder plot allegations from Doshi and his subsequent arrest together with Frroku, which captivated the political debate in Albania, came on the eve of the campaign of the June 2015 local election campaign. The elections were important be-

cause they were the first polls to be held under Albania’s new territorial and administrative reform that reduced the number of municipalities from 380 to 61. The reform meant that the mayor’s that would be elected in the polls would have larger territories under their control as well as increased administrative powers.

The polls were also the first local election to be held following the cross party agreement mediated by the members of European Parliament Eduard Kukan and Knut Fleckenstein in December 2014, which called for the prevention of individuals with criminal backgrounds from holding public office.

The left-wing coalition of Prime Minister Edi Rama and the Democrats led by outgoing Tirana mayor Lulzim Basha came under pressure by the US and the European Union not to nominate mayor candidates who had a criminal background. The head of the EU Delegation in Tirana Romana Vlahutin and US Ambassador Donald Lu, repeatedly called on the two Albanian political leaders to withdraw candidates with crime ties from the electoral rolls.

“Putting people on lists about when there are indications that they were involved in criminal activity, especially drug

trafficking, human trafficking and prostitution, is disrespectful and offensive to the citizens whose votes the parties are asking for,” Vlahutin said.

However, despite the calls coming from the US and the EU and repeated denials by Rama and Basha, an investigation by BIRN a week before Albanians headed to the ballot box would reveal that at least three mayor candidates, two from the ruling coalition and one from opposition Democratic Party had a criminal background. Evidence obtained by BIRN showed that two candidates running for the Socialist-led ruling coalition, Artur Bushi and Elvis Rroshi, standing for the posts of mayor of Kruja and Kavaja respectively, had been arrested for drug trafficking.

A candidate for the opposition Democratic Party in the municipality in Kelcyra, Gentian Muhameti, was meanwhile convicted of drug trafficking. However, the Democrat Party withdrew Muhameti from its list of candidates, apparently under pressure from the EU and the US Prime Minister Edi Rama and the mayor of Kavaja Elvis Rroshi responded by threatening to sue BIRN and all the media who republished the story for libel and ask a compensation of €100,000.

The threat never materialized; howev-

er, both Rroshi and Bushi were elected in the poll, while Rama’s Socialist led coalition secured a crushing victory against the opposition Democrats securing the majority of big municipalities, including the capital Tirana as well as the popular vote.

The Socialist led-coalition won 45 out of 61 municipalities, 15 went to the opposition Democrats and one to the Greek minority Party MEGA. Despite the successful result in the polls, as members of Rama’s party continued to misbehave, pressure mounted on the Albanian premier to vote in a new law that would help cut ties between politics and crime and bar people like Rroshi and Bushi from running for office.

On September 15th Socialist MP Armando Prenga was arrested after being involved in a firefight, charged with illegal possession of firearms, causing serious injuries and making death threats after a brawl that left seven people injured.

In early October Socialist MP Arben Ndoka, whose conviction from an Italian court on human trafficking charges had come to light earlier, resigned from parliament. In November, Frroku also resigned from parliament, before being charged by the prosecutor’s office in Tirana for the Belgian murder as well money laundering and failing to disclose his assets. Following spats and accusations over the need for drug testing, at the end of November the Socialists and Democrats gave their consensus to a bill, which eventually will ban people who have been convicted of serious offences from appointment or election to state institutions.

Apart from MPs and local politicians, the new law mandates that government officials, civil servants and members of the military and police forces will all be subjected to checks on their criminal backgrounds, if any.

However, few people agree if the new measures will be enough cut the ties between the political class and incriminated individuals and only time will tell if they will be successful after all.

December 2015

Analyses

The government managed the opposition violence quite well. Unlike previous protests against the “Rama Bunker”, the police did not try to protect it but left the protesters in control of the street.

How to Destroy a Bunker for a Fake Cause Scores of communist-era bunkers were torn down in Albania during the last 25 years, mostly because of the big quantity of steel that bunkers have, which can be sold for scrap.

Gjergj Erebara | BIRN | Tirana

T

he easiest way to do it is to mix benzene and potassium fertilizer, to warm it a little and later to use simple plastic bags to put it inside a bunker. Light it using military detonators and the content will create a big fire. Throw cold water from outside. The temperature inside the bunker will increase enough while the cold water from the outside will make the concrete obsolete but will not damage the steal.

The principle of using fire to damage concrete was used by protesters of the opposition Democratic Party in Tirana on December 8 when they attempted to tear down a new bunker that has been built by the Prime Minister Edi Rama’s government in the centre of Tirana.

After hours of burning anything that they could find inside the bunker, the concrete showed clear cracks and a big hole was opened on one side, but the structure didn’t yield. The protesters abandoned the attempt after several hours.

Thus ended a protest organized by the opposition Democratic Party, in which protesters flung stones against buildings and police, violence that left the rest of the public perplexed, transfixed in front of their TVs, following a show that offered nothing new.

The international community quickly condemned the violence.

Violence is a form of politics easily used in Albania when other forms of politics lacks credibility. The current Prime Minister was accused back of using violence back in 2011 to hold on as head of the Socialist Party.

The same could go for the current head of the Democratic Party, Lulzim Basha, who is considered a hopeless leader of a hopeless and discredited party.

However, with the protest and the violence, the Democratic Party felt that it had achieved something meaningful. A big crowd was mustered in Tirana after all, in what is being seen as the biggest protest organized in the country since the 2011 Socialist Party (violent) protests. More importantly, the bunker offered the shattered opposition a worthy cause, albeit only a symbolic

one, since it has nothing else to offer to the public.

After having ruled the country for eight years between 2005 and 2013, with scores of corruption scandals on its shoulders, the Democratic Party is turning once more to anti-communism as a readily available compensation for its lack of credibility as an alternative to the government.

The government managed the opposition violence quite well. Unlike previous protests against the “Rama Bunker”, the police did not try to protect it but left the protesters in control of the street.

For Prime Minister Rama, the violence against the bunker seems to be also a bonus.

After the protest he said that the opposition had damaged two pieces of “urban art”, and called them vandals. So, the narrative was of art vandalized by the barbarians.

However, one could say that invading the public space with “urban art” of doubtful taste without consultation and without written permission by the local authorities is also vandalism.

Anyway, after being vandalized, the bun-

25

ker now seems much more attractive “urban art” than it was before. It can be photographed from different angles and the holes opened up in it offer good play with light.

So, some might see value in the work of the “barbarians”. Rama’s two-year-old government has some serious question to answer.

For example, there are suspicions that the government’s coffers are empty largely due to massive smuggling of petroleum and tobacco. And that the government has moved swiftly to assign several concessions in the health sector to private companies with very doubtful procedures, won by companies that seems more like intermediaries. The government may also have to answer for the fact that the economy and wages are stagnating and that taxes have increased but government revenues have not.

But, instead of answering such serious questions, the government seems happy to provoke the opposition with a meaningless bunker, and the opposition seems happy to be provoked into violence, basically, for the same reason. That is, the will to avoid serious questions about corruption.

But, instead of answering such serious questions, the government seems happy to provoke the opposition with a meaningless bunker, and the opposition seems happy to be provoked into violence, basically, for the same reason. That is, the will to avoid serious questions about corruption.

26

December 2015

investigation

War Gains:

Bulgarian Arms Add Fuel to Middle East Conflicts Saudi Arabia, the UAE and the US have bought millions of dollars of Bulgarian weaponry, much of it likely destined for the war in Syria, a BIRN investigation reveals.

Mariya Petkova | BIRN | Sofia, Anevo, Istanbul, Gaziantep and Antakya

I

n October last year, plane spotters noted with some excitement that Boeing 747 jumbo jets marked Saudi Arabian Cargo had begun landing at the airport of the Bulgarian capital, Sofia. “A Saudi cargo plane had never come here... for the past 20 years,” explained Stephan Gagov, a veteran Bulgarian plane spotter. The flights became so frequent that Gagov started a thread on an online plane-spotting forum about them, using the phrase “the regular route” in the title. Spotters reported seeing the planes land twice in late October, once in November, four times in December and once each in March and May this year.

The giant aircraft arrived from Jeddah, loaded up with cargo then flew to the Saudi city of Tabuk, about 100 km from the border with Jordan, noted the spotters, who use online flight-tracking tools. Gagov estimated the planes took on between 60 and 80 tonnes of cargo in crates each time. He could not see what was inside the crates but he could tell they were heavy. After the Saudi flights stopped, cargo planes from Abu Dhabi began arriving.

Airbus A330F and Boeing 777F aircraft bearing the livery of Etihad Cargo landed in Sofia five times between late June and mid-August this year. Even more recently, on October 19, an Etihad Cargo Airbus 330F flew from Abu Dhabi to the Bulgarian city of Burgas and then to Al Dhafra Air Base, a military installation just south of the Emirati capital. The Saudi, UAE and Bulgarian authorities have not disclosed the contents of these shipments. But the Balkan Investigative Reporting Network, BIRN, can reveal that Saudi Arabia and the United Arab Emirates have bought large quantities of weapons and ammunition from Bulgaria in the past two years, almost certainly for use by local forces they support in the war in Syria, and possibly also the conflict in Yemen.

Bulgaria’s annual report on defence industry exports, which was published in August this year but received no media coverage, states that the government approved more than €85 million worth of munitions and military equipment sales to Saudi Arabia in 2014, with deals to the value of almost €29 million completed by the end of the year. The Bulgarian government has also told BIRN that it issued permits

for the sale this year of weapons to the United Arab Emirates. Bulgaria makes and stockpiles mainly Soviet-style weapons. Analysts say it is highly unlikely Saudi Arabia or the UAE would buy these for their own forces, which use modern Western weapons, and it is therefore much more plausible they bought the munitions for local factions they back in Syria and Yemen, where Soviet-style arms are widely used. A wellconnected Bulgarian former military officer told BIRN the Saudi purchases were transported on the aircraft seen by the plane spotters and that they were intended for Syrian opposition fighters, with later shipments possibly also being used in Yemen. In the past year, the United States has also purchased arms from Bulgaria as part of a $500-million programme to train and equip Syrian opposition forces that has now been abandoned. Opposition fighters and independent analysts have also told BIRN that Bulgarian weapons are being used in Syria, where more than 250,000 people have been killed and more than 11 million forced from their homes since war broke out in 2011. Under communism, Bulgaria — a country of just seven million — built an enormous weapons industry, employing 110,000 people and bringing in up to $1.5 billion (€1.3 billion) in hard currency per year. The regime acquired Soviet technology to make small arms and ammunition. It amassed vast stockpiles to support its 100,000-strong military and the possibility of a general mobilisation. During its 45-year-rule, Bulgaria’s communist party also developed strong trade links with the Middle East and Africa which have been maintained by many traders, including those in the arms business.

Lucrative business Peering through his large glasses, Nikolay Nikolov casually mentions that he has sat at the same table with Carlos the Jackal, the notorious Marxist militant who was active in the Middle East and Europe in the 1970s and 1980s.

Nikolov, a pseudonym to protect his identity, has been in the arms trade for more than 25 years. “Everyone gets a cut,” he says, including government officials and brokers. “The commissions are worth a few times the value of the arms deal. If something costs 10 million, the end price is 35 million.” Sitting in a small cafe

in downtown Sofia where he likes to meet and do business, Nikolov chain-smokes and reminisces. Asked about arms sales to the Middle East, he tells a story about dragging suitcases full of cash through an Arabian desert back in the day. After the collapse of communism in 1989, weapons production in Bulgaria dropped substantially. The official value of defence exports plummeted to €111 million in 2006. But then sales began to pick up and by 2014 they had reached €403 million, according to government figures. Nikolov says Bulgaria has been selling a lot of weapons from old stockpiles. “The peak of arms exports was during the wars in Yugoslavia. A lot of weapons were exported to Serbia and Albania,” he says. “Back then we had stockpiles worth billions, now we have just a few hundred million.”

Although production and sales are just a fraction of pre-1989 levels, arms dealing in Bulgaria remains a highly lucrative business. “It’s still more profitable than drug smuggling,” Nikolov says.

Gulf interest Saudi Arabia has not been a major customer for Bulgarian arms firms in recent years. But that changed in 2014. The Bulgarian government’s report says it issued permits for munitions and military equipment sales worth €85.5 million to Saudi Arabia last year — including ammunition worth €65.4 million, large calibre weapons to the value of €12.5 million and small calibre weapons worth €5 million. By the end of 2014, Bulgarian companies in the sector had completed deals for exports to the Gulf state worth €28.9 million.

Bulgaria’s Economy Ministry, which oversees the arms trade, told BIRN in a statement that the deals included small arms as well as light and heavy weaponry. A UN report listed 827 light machine guns and 120 SPG-9 recoilless anti-tank guns as part of Bulgaria’s arms exports to Saudi Arabia in 2014. Ben Moores, a senior analyst at defence consultancy IHS Janes, said such weapons were likely going to Syria or Yemen. The Saudi military is armed with Belgian-made light machine guns and does not use SPG-9s, he said. “This type of weapon is very unlikely to be used by the Saudi military, but it is very heavily used in Yemen, in Iraq and

in Syria,” he said. The Bulgarian former military officer, who spoke on condition of anonymity, told BIRN the flights between Sofia and Saudi Arabia were to transport Bulgarian weapons for Syrian opposition groups. After the planes landed in Tabuk, the arms were loaded onto trucks and transported to a distribution centre in Jordan for Syrian opposition forces, he said. Saudi Arabia is a major backer of fighters opposed to Syrian President Bashar al-Assad. Riyadh financed a big purchase of infantry weapons from Croatia for Syrian opposition forces, the New York Times reported in 2013, citing American and Western officials “familiar with the purchases”. In a BBC interview in late October 2015, Saudi Foreign Minister Adel al-Jubeir openly acknowledged that Riyadh supplied arms to Syrian opposition fighters. “We have to contribute to changing the balance of the power on the ground,” he said. The Bulgarian former military officer said some of the weapons shipped to Saudi Arabia “may have also been used for Yemen, as the later flights coincided with the beginning of the Saudi operation there”. Saudi Arabia started military action in Yemen in late March in support of forces loyal to exiled President AbdRabbu Mansour Hadi. Unlike Saudi Arabia, the United Arab Emirates already had a recent history of buying arms from Bulgaria. A diplomatic cable from the US embassy in Sofia, published by WikiLeaks, reported that the UAE funded a 2010 deal to buy tens of thousands of assault rifles, 100,000 high-explosive charges, rocket-propelled grenades and ammunition for Yemen’s then-government. The cable also said that Bulgaria consults with the US embassy on potentially controversial arms deals. Contacted by BIRN, the embassy declined to say whether it was aware of other countries buying Bulgarian weapons for use in Syria. This year, the Bulgarian government issued licences for the export of ammunition, firearms and defence equipment to the UAE, the Economy Ministry told BIRN. It declined to state the value of these deals. Pieter Wezeman, a researcher at the Stockholm International Peace Research Institute, said “it doesn’t make sense” that the UAE would buy weapons and ammunition from Bulgaria for its own forces. He said he suspected

December 2015

A Saudi Arabian Cargo Boeing 747 at Sofia Airport on November 4, 2014. Photo: Stephan Gagov

these munitions would be diverted to either Syria or Yemen. Moores voiced a similar conclusion. “It is much more likely that [the weapons UAE bought] would be rerouted to a third party,” he said. Both Saudi Arabia and the UAE are part of a coalition in Yemen that has conducted air strikes, deployed ground forces and supplied weapons to local fighters with the aim of battling Shi’ite forces known as Houthis. Riyadh was also involved in supplying weapons to Yemen before its own forces intervened there, Wezeman said. The Saudi and UAE embassies responsible for their affairs in Bulgaria did not respond to questions from BIRN. Bulgaria’s Economy Ministry said it would not issue licences for arms deals when concerns were raised about the possible diversion or re-export of the weapons.

American accident On June 6 this year, a fatal explosion at an arms testing ground in rural Bulgaria forced the United States to admit it had been weapons-shopping in Bulgaria as part of an effort to support Syrian opposition fighters. A US contractor, 41-year-old Navy veteran Francis Norwillo, died when a rocket-propelled grenade exploded as it was being loaded into an RPG-7 launcher. Two other US citizens and two Bul-

AK-47 rifles “All the weapons in Syria are Russian models. Both the regime and the revolution [opposition] use them.

They may come from countries like Bulgaria, Ukraine, Czech Republic, but we don’t know where exactly they’re produced.

garians were also hurt. The Americans were working for a US company named Purple Shovel, contracted by the US military to help train and equip opposition fighters in Syria, the US embassy said in a terse statement. “The three contractors were conducting familiarization training for other company employees at the time of the incident,” the embassy said, declining to make any further comment. A US government procurement database shows that Special Operations Command (SOCOM), which was in charge of the US military effort to assist Syrian fighters, awarded Purple Shovel a contract worth more than $26.7 million (€24.6 million) in December 2014 to supply foreign weapons and ammunition. Their country of origin is listed as Bulgaria. The contract was amended twice to reach a total value of $28.3 million, according to the database.

Asked about the deal, SOCOM spokesman Kenneth McGraw said via email: “The weapons that were purchased with this contract included the AT-5 Anti-Tank Missile Launcher, the SPG-9 Anti-Tank Recoilless Gun and RPG7 Rocket-Propelled Grenade Launcher.” But he said the weapon involved in the explosion at Anevo was not part of the contract. Despite the fatal incident, McGraw said the contract had not been cancelled. The grenade was made in 1984, according to Bulgarian authorities, who are investigating the incident. A Buzzfeed News report cited an unnamed arms expert saying a grenade of that age would be “way past its shelf life”. But two Bulgarian former military officers told BIRN that ammunition has a decades-long shelf life if stored properly and a grenade made in 1984 would not be too old to use safely. Alexander Dimitrov, the owner of Alguns, a private company that had hired the testing ground on the day of the explosion, declined to comment. Purple Shovel, a company based in Sterling, Virginia, also declined to comment on the incident or the contract with SOCOM. The US procurement database shows SOCOM also awarded a contract worth more than $32,000 (€28,200) to another US company, UDC USA, to supply ammunition from Bulgaria. The contract was signed on the same date as the Purple Shovel deal and displays the same “solicitation ID”, the code used on a written call for bids to fulfil a contract.

Reached by phone and asked if the contract was for the US task force arming Syrian fighters, company president Matthew Herring told BIRN: “No, no, we’re not a part of that and we’re certainly not at liberty to talk about it.”

The US military effort to train and equip forces to fight the ISIS militant group in Syria was heavily criticised by members of the US Congress for being ineffective. On October 9 this year, the Obama administration announced it was abandoning the scheme. But a covert Central Intelligence Agency programme to arm Syrians fighting Assad’s forces remains in place.

Turkish connection On a hot morning in late July, a dozen Syrian opposition commanders chatted in the cafe of a boutique hotel near Taksim Square in downtown Istanbul after attending coordination meetings. They were preparing to head for southern Turkey and then back to the front line in northern Syria. Three men, commanders of units in Idlib and Aleppo provinces, agreed to talk to BIRN. One explained that arms are supplied to opposition forces through two “military operations rooms” — one in Turkey and one in Jordan. All three said they received weapons from the operations room in Turkey — which they called by its abbreviation MOM — including AK-47 rifles, RPG-7 rocket propelled grenade launchers and SPG-9 anti-tank guns. Asked if they received Bulgarian arms, one said: “All the weapons in Syria are Russian models. Both the regime and the revolution [opposition] use them. They may come from countries like Bulgaria, Ukraine, Czech Republic, but we don’t know where exactly they’re produced.” Told that Bulgarian weapons some-

27

times bear the number 10 inside two circles, one commander sent a WhatsApp message on his mobile phone to a fighter in his unit in Syria, who sent back three photos of weapons.

Two of them had the identifying symbol. A munitions specialist, who declined to be named, later identified these two weapons as a rocketpropelled grenade launcher and a PK machine gun. The commander said they were used in the western Aleppo countryside. BIRN cannot verify where the photos were taken but N.R. Jenzen-Jones, the director of British-based consultancy Armament Research Services, said there were “notable quantities of arms and munitions produced in Bulgaria which have been documented in Syria”. Most of the weapons dated from the 1970s and 1980s and included small arms and light weapons such as anti-tank weapons, ammunition and ordnance such as projectiles for recoilless weapons and mortar projectiles, he said via email. Bulgaria supplied both the Syrian and Iraqi armies over many years so some weapons may have come from existing stockpiles within those countries. But Jenzen-Jones said his organisation had received “numerous allegations that surplus Bulgarian material has been provided to Syrian rebel factions”. “We have not been able to independently verify these claims,” he added. Like Saudi Arabia and the United States, Turkey has been heavily involved in providing support to opposition groups in Syria. Nihat Ozcan, a retired military officer and an analyst at the Economic Policy Research Foundation of Turkey, said nations backing the Syrian opposition also used Turkey as a transit point to get weapons into Syria. “They collect this type of old Soviet arms and equipment from the [former Eastern Bloc] countries, like Bulgaria, Romania or from Central Asia. They bring [them] to Turkey and then pass [them] to Syria under the United States, Turkish and the alliance control,” Ozcan said.

A Syrian aid worker with knowledge of moderate anti-Assad groups in Idlib and Aleppo provinces said weapons purchased by foreign nations were transferred to opposition forces through the military operations room. The arms were delivered to the Turkish-Syrian frontier, where Syrian fighters picked them up, he said in an interview in the Turkish city of Gaziantep, near the border. The military operations rooms in Turkey and Jordan are supported by a group of Western and Arab countries including the United States, Saudi Arabia and the UAE as well as the host nations, according to multiple Syrian opposition sources. As well as these arms transfers sanctioned by national governments, there is some evidence that munitions are also being smuggled into Syria in private deals. Another man with the group in the Istanbul hotel, who identified himself as a member of an opposition military council in Homs province, told BIRN he saw a shipment of Bulgarian weapons arrive by truck in Homs in August 2012. The man, who asked to be identified only as Abu Fatima, said a Syrian businessman allegedly paid $1.6 million (€1.4 million) for the weapons, which included AK47 rifles, grenade launchers and ammunition.

He said the deal was arranged by Bulgarian and Syrian arms dealers. In a separate interview, a former Syrian opposition fighter said he was involved in 12 transfers of Bulgarian weapons starting in 2013, the biggest of which was worth $7 million (€6.4 million). The fighter, who asked not to be named, said the shipments were delivered at the Turkish-Syrian border in two trucks and were arranged by Syrian and Turkish nationals with connections to Bulgarian arms dealers.

Mariya Petkova is a Bulgarian journalist who covers stories in eastern Europe, the Balkans and the Middle East. This article was produced as part of the Balkan Fellowship for Journalistic Excellence, supported by the ERSTE Foundation and Open Society Foundations, in cooperation with the Balkan Investigative Reporting Network.

28

December 2015

interview

Peace Corps Whistleblower Pays Price in Albania Bonnie Scott believes she lost her job because she reported sexual harassment allegations against the former country director to Washington HQ. Fatjona Mejdini | BIRN | Tirana

W

hen Bonnie Scott left Seattle for Albania in March 2014 to join the Peace Corps as a volunteer, she never imagined the strange twists that her path in the country would take.

Back in Seattle, she had sold her house and car and quit a lucrative job and had departed for a new life in a country that she did not know much about .

“I applied to the Peace Corps to see if my skills could be used somewhere. I was originally supposed to go in Ukraine, but [the actions in Ukraine of Russian President Vladimir] Putin changed that, so they said that if I could leave in seven days I could go to Albania,” she recalled.

“I said: ‘Albania, what? Ok, whatever,’” she told BIRN in an interview in a bar in Tirana.

Pogradec, a lakeside town in eastern Albania, was her first base. She started working there as a volunteer, first for the municipality on tourism and ecotourism and then for the Girls Leading our World program, GLOW, which aims to train high school girls into becoming leaders.

After the experience of working with local girls, which she considered “hugely successful,” she left Pogradec for Tirana.

After six months of living and working in Tirana as a volunteer, she had an encounter that turned her experience in the Peace Corps upside down.

In August 2015, an Albanian contacted her and told her a disturbing story of events that had reportedly occurred in Peace Corps in the summer of 2013 in Tirana.

“I was told that the Peace Corps country director assaulted two Albanian women … and was asked if there was any way we could stop this from happening again,” she recalls.

Immediately after receiving this information, she reported it to the Peace Corps office in Tirana.

“The person I contacted made a phone call about the case to the Peace Corps headquarters in Washington,” she recalled.

“They reacted and conducted an investigations into the case within two weeks.

They [investigators] jumped all over it, and came to Albania around August 29

Bonnie Scott in one of her trips in Albania

for further investigations,” she added.

On September 3, the country director sent a resignation letter to the Peace Corps Albania staff, saying that he was leaving the country for personal reasons.

“After I saw his letter, I told everybody that I knew the real motive behind his resignation,” Scott said.

“I did this because I didn’t want him to go and get a job somewhere else. He still looked like a pretty good manager on paper,” she explained.

Scott says the assault allegations are recorded in the report of the Office of Inspector General, OIG, of the Peace Corps to the US Congress.

Page 40 page of the report reads: “OIG received an allegation that a country director groped a host country national while intoxicated.

“Following the investigation, the country director resigned. The victim declined to seek criminal prosecution of the matter.”

Kicked out the Peace Corps: Soon after the now former country director left, Scott says her problems with the Peace Corps started.

“The [new] acting country director, Cale Wagner, started immediately targeting me in retaliation for my report against

the former director,” she said.

“In the end, he fired me from the Peace Corps on September 13, claiming I had failed to complete a proper leave request to attend a Durres conference,” she added.

The official reason for sacking her was failure to duly request leave to attend a Peace Corps conference in the port of Durres on September 7-9.

Scott says she emailed her immediate supervisor on August 7 with a request for leave to attend the Durres conference, but “attached the wrong file in it.”

“My supervisor never said anything, so I thought nothing was wrong with it,” she said.

She believes the reason for sacking her is suspicious. “It never happened before that someone was kicked out from the Peace Corps for paperwork,” she maintained.

“Another woman at the [same] conference also did not fill out the paperwork and the … only gave her a written reprimand.

“There was another woman in the conference who filled out her paperwork wrong and they never even noticed. It was just me!” she continued.

Between September 7 and 13, she said

A festival in Bajram Curri, organised with the help of Peace Corps

she had numerous exchanges with the office director that were tense and upsetting.

After this, on September 13, she found herself out of the Peace Corps with her service passport taken and her bank account closed.

“I cried a lot, it has been really... so sad,” she said.

“I gave up everything to come and do this. I reported a crime and have been treated like a criminal. But I didn’t commit a crime,” she added.

She has not left without a fight, however.

“I filed a whistle-blower complaint and the Office of Inspector General said ‘We take this complaint seriously’, and they got back to me to tell me that they have been moving the case forward to Office of Civil Rights Diversity,” she recalled. BIRN meanwhile contacted Peace Corps Albania’s acting director, Cale Wagner, and asked whether Scott’s sacking had any connection to her reporting the former country director for wrongdoing.

“The Peace Corps takes all allegations of misconduct extremely seriously. Under US law and Peace Corps policy, retaliation against whistleblowers is strictly prohibited,” the reply from the press service of Peace Corps Albania said.

“Staff and Volunteers leave Peace Corps service for a variety of reasons, and due to legal and policy considerations, including the obligation to comply with US laws, including the Privacy Act, we cannot comment on any specific case,” the reply added.

Scott is still in Albania, still working as a volunteer for the GLOW project in Tirana and still enjoying helping women raise their leadership skills.

She also works with another NGO, the Protection and Preservation of Natural Environment, PPNEA, in Albania, which is campaigning to save the rare Balkan lynx from extinction.

She is totally convinced that she did the right thing and does not regret it, or her decision to remain in Albania. “If I had to do it over again, I would absolutely do it again,” she said.

December 2015

29

feature Qenaj complains that while he was prohibited from selling bread after 9pm, gas stations could sell it without any restrictions. “What bread has to do with oil and gas?” he asked rhetorically, calling the regulation unfair. “The law said I couldn’t sell the bread, but who could forbid me from giving it away when people are hungry?” he asked. Qenaj claimed that he was not breaking the law, since he did not sell the bread after 9pm but gave it away, not profiting in any way.

Zagreb Baker Pays Dear for Kind Heart A Kosovo-born baker has been giving away bread for 18 years, despite having had to pay thousands of euros in fines.

Sven Milekic | BIRN | Zagreb

A

zgan Qenaj gives away bread to people in need in Zagreb, despite having paid a high price for his good deeds. He has had to pay some 40,000 euro in fines between 2008 and 2009 but remains adamant that “no bread should go to waste”.

State inspection fined him, claiming he was breaching the law on commercial trade by selling bread after permitted working hours, although he was giving it away.

A law on VAT in Croatia, which came into force in December, scrapped VAT payments on donated food, giving a boost to food producers like him who want to give away their surplus stock.

However, Qenaj, 48, has been giving away unsold bread and pastries to those in need for years. Qenaj, whose Romaja bakery - named after his native village in Kosovo - lies in the old blue-collar neighbourhood of Tresnjevka, has been giving away all his unsold bread and pastry for 18 years.

The bakery is known for its cheese-filled pies, called burek, and is a popular place for midnight snacking among the younger generation. Qenaj left Kosovo when starting high school in early 1980s, moving to his relatives’ home in the northern Bosnian town of

Doboj. He worked there during night, going to school by day. In 1989, he moved to the Croatian coastal town of Pula and, after finishing his military service in the Yugoslav People’s Army in Novi Sad in Serbia, came to Zagreb in the early 1990s.

Although many other bakers are willing to give away bread, he was the only one to do so at a cost of around 40,000 euro of fines. He continued paying the fines, in spite of almost going out of business and having to take out a loan and sub-rent his bakery for a year.

Qenaj comes to his bakery daily, checking to see whether everything is in order, with a smile on his face. A friendly man, he is modest when it comes to describing his good deeds, insisting that he has done nothing special. “I simply give away bread daily to people in need,” he said. “I do it because I don’t want bread to end up in the trash. I never threw bread into the trash, ever. Nor will I ever,” he said.

He explains that he has had many problems with the regulation that forbids sales of bread after 9pm although he can sell sandwiches until midnight or longer. “I gave away the freshly-baked bread to my neighbours, so it didn’t end-up in the trash,” he

recalled, adding that this had cost him a lot of money. “People would come hungry into the bakery and see freshly-baked bread on the shelves. They would ask for the bread but I couldn’t sell it after 9pm, so I started to give it away,” he said.

Qenaj complains that while he was prohibited from selling bread after 9pm, gas stations could sell it without any

Qenaj continues to give away unsold bread and says he will continue to help the 15 to 20 families who come to him daily.

“Is there a nicer thing in life than giving something to someone, because you have it and he doesn’t - and when he says ‘thank you’?” he asked with a small smile. restrictions. “What bread has to do with oil and gas?” he asked rhetorically, calling the regulation unfair. “The law said I couldn’t sell the bread, but who could forbid me from giving it away when people are hungry?” he asked.

Qenaj claimed that he was not breaking the law, since he did not sell the bread

after 9pm but gave it away, not profiting in any way.

“I wasn’t the only one fined for similar things, other bakers were as well,” he said. “But I was the only one fined for giving away bread in Croatia.

This injustice I can’t stand,” he said bitterly. “I was fined because I was a ‘nobody’, a small fry who barely existed,” he said, insisting that what bothered him was the injustice he suffered, not the loss of the money.

Qenaj continues to give away unsold bread and says he will continue to help the 15 to 20 families who come to him daily. “Is there a nicer thing in life than giving something to someone, because you have it and he doesn’t - and when he says ‘thank you’?” he asked with a small smile.

Qenaj comes from a long family tradition of bakers, dating back to his great-grandfather. He hopes that one of his four children, currently busy with their studies, will continue the business.

“I would like it of course, but I won’t push them,” he said. “I am not sure they will do so; they want to do everything on a computer. “You can’t make bread on Facebook or on Internet. One can order it, but one can’t make it like that,” he concluded with a laugh.

30

December 2015

Jocelyn's biological family - Mihaela, Jocelyn Sarvaideo's biological mother, next to her husband, Valentin Marin, and her two boys, Jocelyn's step brothers, Mihai (10) and Tomian (8), in Romania, Calarasi county, village Cunesti. July, 2015. Photo by Lina Vdovii.

M

ihaela Duduta is sitting in front of a computer in a room with vivid blue walls in her small Romanian home, trying to fix the microphone. The 42-year-old is getting ready for her first video call, which will be one of the most important conversations of her life, and which I have been invited to witness. She is about to see and hear her daughter for the first time since she gave her up for adoption in the summer of 1991 to an American family from the state of Maryland. She was only 17 when she gave birth to Milica, who is now called Jocelyn. Her then boyfriend wanted nothing to do with the child, so Mihaela’s grandfather decided his granddaughter should be given up for adoption. Twenty four summers later, Mihaela is picking strawberries in Spain, one of the two million Romanian migrants who work abroad to help families back home. Her husband calls from their village in the southeast, near the Bulgarian border. “I’ll ask you straight,” Valentin said, “Do you have a daughter given up for adoption in the U.S.?” Mihaela’s heart stopped for a moment. In all these years, she had heard nothing of Milica. Scared by TV shows about alleged trafficking of Romanian children, her worst fear had been that Milica was dead, sold for her organs. After the adoption, Mihaela had become depressed and barely able to eat or sleep. “Yes, I do,” she answered in a quivering voice. She had never told Valentin about the daughter she had long before they met. “Well,” he said, “there’s a lady from the town hall looking from you. I guess the girl is trying to find you.” Mihaela, who also has sons aged 8 and 10, dropped everything and was home the next week. “I never hoped I’d live this day,” she says.

“I thought Milica was long gone.” Mihai and Tomian were thrilled to learn they had an American sister. They bragged about it, told their friends she was the most beautiful sister on earth and started practising all the English they knew from school. When Mihaela got home she had an Internet connection installed and a couple of days later, the mother and daughter started messaging on Facebook. “I hope you will forgive me for my mistake of giving you up,” was one of her first messages to Jocelyn, who used an online translating app to communicate in Romanian. “I was a child. I am grateful to your parents for bringing you up. You are so beautiful.”

Not orphans at all Stories like this – some with a happy ending, some not - are multiplying as a generation of Romanians adopted abroad in the chaos of the collapse of communism come of age and start wondering where they first came from.

Trying to find that out can be a process fraught with obstacles, dead ends and frustrations, but for many of them, well worth it in the end. In 1989, after Russia eased its grip, eastern Europeans swept away their communist regimes.

After mainly peaceful revolutions elsewhere, things turned sour in Romania, where dictator Nicolae Ceausescu met a bloody end and the poverty he had left behind was exposed. A documentary for ABC’s 20/20 revealed to shocked Americans the squalor of Romanian orphanages where babies, neglected and sometimes left naked, were nearly starving to death. Offers to adopt them flooded in and many children were spirited away with scant control by a barely functioning state. Many of these children were not orphans at all. Ceausescu, wanting a bigger population, had banned abortion and contraceptives. But many Romanians were too poor to raise the children he demanded, and abandoned them en masse to homes. Children also ended up being adopted straight from poor parents who, often for payment, parted

Romania’s Adoptees in West Find Their Way Home More and more Romanian international adoptees are seeking their biological families in Romania. In the process, they turn to the Internet, journalists, private detectives and, with less success, to the authorities. The reunions are not always a dream come true.

Linda Vdovii | BIRN | Bucharest with children they could not afford to raise. Many came from the country’s biggest and poorest minority, the Romas. No figures exist for adoptions in those chaotic years, beginning only in 1993. The Romanian National Authority for Protection of Children’s Rights and Adoption says that from then until 2005, some 16,000 children were adopted overseas, mainly in the United States and European Union.

Bucharest stopped new applications for international adoptions in 2001 under pressure from the EU which criticised “rampant corruption“ in the process which was often run by local doctors and lawyers, without official oversight, and with money changing hands. Romania joined the EU in 2007 and since then, even though the economy has slightly improved, it remains the poorest state in the bloc.

Where did I come from?

Today many of those adoptees are adults yearning to know about their biological roots.

Adoption papers show their original Romanian names – most were renamed by their new parents – but often few other details to go on. Usually they start with a quick online search for themselves, but this rarely brings instant success. Adoptees have set up groups and Facebook pages to share their stories online. Some find help this way, while others contact the authorities or, when this proves too laborious or bureaucratic, pay detectives to trace their relatives. Romanian authorities are obliged to grant adoptees access to information about their biological families and their personal history and let them contact those families. Gabriela Coman, head of the National Authority for adoption, says the number of adoptees asking for help has grown considerably in the last four

years. In just the last two, the authority has received 214 requests to find birth families, two thirds of these from abroad. Just over half of these succeeded. In many others, the relatives didn’t want to be contacted, or applicants didn’t know the names of their natural parents. However, this number is small compared to the number of online searches by adoptees, who often say the official route is too slow. The Authority has just two employees to help with searches.

It acknowledges criticism from adoptees but says on average it takes them under six months to give a response, successful or not.

Follow the amazing journey Jocelyn Sarvaideo, who grew up all over the United States as her father was in the military, is now studying social work and wants to become a therapist. She emailed the Authority in March but says it didn’t reply. In June, she heard of a Facebook page called “The never forgotten Romanian children” that has soared in popularity since it was set up in January 2015. “The page helps and supports reunite families and follows their amazing journey,” its founder Ileana Cunniffe Băiescu, a 37-year-old Romanian living in Ireland, wrote on the homepage. In the first nine months she was overwhelmed with almost 400 requests from adoptees, mostly in North America. Of these 56 have been solved, 148 are being researched, and 200 more are in the queue. “These children always wanted to know and see and meet the people who gave them life,” she told the Balkan Investigative Reporting Network.

“They want to know why: why was I abandoned, why was I adopted, why couldn’t they keep me, why on everything.” When she was 18 Ileana left her small village in the poor south-

east region and moved to Ireland to be close to some of her brothers who had been adopted years earlier. She set up the page because she wanted to trace another brother, adopted by an American family. Her search continues. “I noticed lots of Facebook groups and pages made

by Romanian adoptees from all over the world,” Cunniffe says. “Unfortunately, the one thing that I wanted to see wasn’t there, and that is the help and support in how to trace families.”

She helps lead adoptees to people who could help them. If adoptees have the biological family’s address, she calls the nearest town hall or the police station in some remote village and explains. “Sometimes, they are very helpful,” she says. “The go to her family’s house and we make contact.” If there’s no address, Cunniffe tries online, messaging people with the same family name and often, eventually, reaching the right people. “The third way, which is most recent one and proves to be quite helpful, is going to the newspapers,” she says. Local journalists give her better contacts. However, it is not enough, in her view. “Everybody should be able to get information freely, easily, so they just don’t have to spend years on Facebook with strangers, hire private detectives or be sent from an institution to another.” Cunniffe says some people had been advised by the National Authority to hire private detectives, who are often paid yet fail to come up with results. A proper national database would help, she suggests. “All these children, when they are ready and willing to come home, to find their families, should go to just one place and one place only that would help them.”

Last known adress - a hostel Cunniffe contacted me on Facebook, hav-

31

December 2015

Beta Katkus - Beta Katkus and her biological mother during her first visit in Romania, on courtesy of Beta Katkus

Jocelyn's family on Skype - The first Skype conversation between Mihaela, Jocelyn Sarvaideo's biological mother in Romania, and Jocelyn, adoptee in United States. The two boys are Mihaela's sons from the marriage with Valentin, Mihai (10) and Tomian (8). July, 2015. Photo by Lina Vdovii.

ing found my name from other journalists she also talked to, and asked me to help her trace some families. Of all the cases she handed me, Jocelyn’s was the easiest. This is the message she had sent Cunniffe: “I was born in Scanteia, Iasi County, on September 21, 1990. Biological mother’s name is Mihaela Valentina Duduta. Adopted on July 18, 1991. I was adopted from my grandfather’s residence which is not provided on any of the paperwork. The last known address of my birth mother was at a hostel in Bucharest and was living there with a man known as Ion. That’s all I know.” “You go through your whole life knowing that the people you call mom and dad aren’t the ones who gave you your eyes, your nose, your lips and even the underlying personality characteristics that people have,” Jocelyn says in a Facebook conversation. She didn’t tell her adoptive parents when she began her search in early 2015.

She did not feel ready, anyway, to make a real contact and establish a relationship. All she wanted was a picture of her biological mother.

However, that changed pretty soon. I first called the village hall of a farming village near Iasi, a city by the northeastern border with Moldova. A social worker there told me she knew Jocelyn’s mother but she had moved away to another village a couple of years ago after a family bust-up, and no one knew where she was. She said she would inquire and a week later, gave me the name of the village. I called that village hall and was quickly in touch with Mihaela’s husband Valentin. Within another week, mother and daughter were messaging on Facebook. For many of these children, the mother is the obvious focus of their search, but they look for any blood relative they can find.

Reunions can have downsides. In some cases, poor families start to hassle their children abroad for money, some adoptees told BIRN, but did not want to be named. Not all adoptees are as lucky as Jocelyn in the search. Some have to turn to expensive detectives. The middlemen use similar methods to the National Authority’s but are quicker. They will typically get in a car, go straight to the address on the adoption papers and if no one is there, start asking neighbours until eventually, they reach the family.

BIRN spoke with one middleman who asked me not to use his or his wife’s real name. In the past, he was accused by a Romanian newspaperof making money from intermediating international adoptions. Ilie, 60, denies this. “My only job in the ’90s, when American families were coming to Romania to adopt, was to drive and translate for them,” he says, sitting in a for-

est of climbing plants on the terrace of the guest house he owns in a small southern village. He sports blue jeans and a green and black polo shirt, a moustache and a central parting. His wife Elena sits next to him. She has short, blonde hair and wears a black, thick waistcoast.

They have worked together since the 1990s, when they earned $50 a day, huge money for those times. “With $50, you could afford a vacation on the seaside!” Elena says. They say they worked with 20 couples from 1993 until the foreign adoption ban in 2001 and then changed tack, helping more than 100 young people from abroad find their biological families since 2003. Ilie says he charges up to $600 a case but insists most of that goes to cover petrol, lodging and food. A former chemical engineer, he says his main income is from the guesthouse where returnees usually stay. “These adoptees have a feeling of emptiness,” he says.

“They want to fill it with information about their siblings - some of them know from their file that they had brothers or sisters. Another reason they come is to find out the medical history.“ He was first asked to help trace relatives because he was often posting in online news groups on adoptions. He starts with a phone call to the address on the adoption papers. If he can’t reach anyone, he goes and talks to employees of local town halls; “They usually help us because they look at the situation from a human point of view.” He says all his work is legal. Ilie takes Elena with him because she knows how to be delicate and ask the right questions. Sometimes, reunions can bring a shock to a family. “A lot of the parents burst into tears when we give then the news. Many start blaming themselves, tell us that they regret what they did. We let them know that child is OK, that he wasn’t sold for organs,” he says, referring to what appears to be a widespread fear concerning adoptees. “We can tell they had been living with this burden for years.“ It takes flair, patience and perseverance, he says.

“Of course state authorities give up quickly.

Why would they have the interest to persist in such a complicated search?“ He recalls proudly how he managed to track down a mother despite being told only that she had moved a few villages away to a house near a high-voltage pole and a forest. He offers another example when he found a family and sent the adoptee a full report with pictures and all the information – only for the National Authority, who had been contacted earlier, to say months later that the family could not be found. While some spoke highly of this middleman’s services, one

woman - who declined to be named – said she paid him 500 euros but got nowhere because her mother was working in Italy and he couldn’t contact her. Eventually, a Facebook search turned out to be more helpful. Ilie strongly supports re-legalising international adoptions.

“How can you not do it when you see so many happy stories and when you see the misery the natural families still live in? I sometimes show pictures of their children in the U.S. and the natural families were crying to see what a good life their abandoned child has had on the other side of the world.“ Some child protection charities and leglislators also support ending the ban, saying that Romania has too many children in care – 60,000 by some estimates. But they have failed to muster enough support in a country where past corruption allegations still leave a bad taste. Ilie says he will never forget what he saw in the orphanages back in the ’90s.

“Forget the horrible smell or the unbearable images. In one place I visited there was complete silence. The children had learned to be quiet. They knew screaming would not help, so they simply stopped expressing themselves.”

A middleman helped Jodi Brandes Slein, from Maryland, United States, find her son Michael’s biological parents after he showed signs of depression when he was 16, blaming it on his having been adopted as a baby, although he had been told this at a young age. “Every child has a right to know their past and who they look like. They should have the right to know their story, whatever it is, good or bad,” Slein said. She thinks contacting the biological family was a good idea, though her son is still coming to terms with it. Some families have used the Internet successfully on their own. Beta Katkus, a nursing assistant from Salt Lake City in the U.S. state of Utah, was eight when she was adopted in 2001 and remembers her life in Romania well, a poor family with 10 children, a father who died in jail when she was four, and a mother who could not cope and sent her four youngest to a children’s home and then foster care. An American family came on what she thought was a visit, until she and her three siblings ended up on a plane which was when she realised her life was changing. As an adult, she searched online for years for her roots in Suceava, northern Romania but drew a blank.

Her papers had no address on them. Then out of the blue a cousin sent her a message on Facebook when she was 18. “I was angry,” Beta says. “It kind of seemed unfair after me spending so much time and effort into it that they would be the ones to contact me. I always

thought it would be the other way around, when I would be ready.” Beta learned that her mother had become very religious and was supported by an international missionary organisation. Her older sister was the first to visit Romania, then she went for two weeks. “It was awkward at the beginning because I don’t speak the language,” Beta remembers. “They stared a lot and offered me food every five minutes. I can’t tell you how many cousins and uncles and aunts I met! They all shared stories about me growing up and I felt really bad because I didn’t know any of them.” She has since been back for two more months and is in constant contact with her birth mother. She is taking Romanian classes and she plans a third visit. Eventually, she says, she will move there, perhaps to try and help other children in the orphanages. As more adoptees get older and wonder where they come from, the demand for contact will only increase. The National Authority is underfunded and in times of austerity this does not look likely to change, so most adoptees will have to find their own way. When Jocelyn’s adoptive father, Robert Sarvaideo, came to Romania in 1991 to fetch her, he was shocked. “There were horse-drawn wagons on the main street of Bucharest, and gypsies begging in the streets with unbathed, unclothed children next to them, if you wanted bread you had to get up early before it sold out,” he said in an email. Jocelyn was a beautiful baby, with “beautiful long eyelashes“. Sarvaideo says she already looked like one of the family. He and his wife knew that one day, she would start looking for her biological parents and they encouraged her. The first video call goes well. Jocelyn is on vacation with her boyfriend at the seaside. “When are you going to visit us?” Mihaela asks in Romanian. Jocelyn tells her she needs to earn the money for the trip. Mihai and Tomian stare at the screen for a couple of minutes at their sister, then start jumping around happily. They wave at her, send her kisses, make heart shapes with their hands. “I am very happy about the reunion,” Jocelyn tells me later. “I am thankful I pursued my search and was able to find such amazing people. It’s such a liberating feeing to have accomplished a life goal of mine. I no longer have to wonder or question my essence.”

This article was produced as part of the Alumni Initiative of Balkan Fellowship for Journalistic Excellence, supported by the ERSTE Foundationand Open Society Foundations, in cooperation with the Balkan Investigative Reporting Network