Reporter.al Botimi Dhjetor 2016 by Reporter.al

INVESTIGIM

Kriza e sigurisë ushqimore: helmohen mijëra shqiptarë

Mijëra vetë helmohen çdo vit në Shqipëri për shkak të shpërthimeve epidemike me origjinë ushqimore, ndërkohë që institucionet përgjegjëse fajësojnë njëra-tjetrën.

ANALIZË

Hetimet për Damir Fazlliç, përfitoi miliona nga taksat

Biznesmeni serbo-boshnjak u kallëzua nga Tatimet se ka përfituar pagesa TVSH-je mbi dokumente të rreme në vitin 2011 për punë të pakryera në parkun industrial të Porto Romanos.

REPORTAZH

Pasion për traditën: paraplegjikja hijeshon dasmat e Tropojës

Zyra Ahmetaj humbi në moshën 19-vjeçare mundësinë për të ecur, por jo pasionin për jetën dhe përpjekjet për të mbajtur gjallë traditën e kostumeve popullore të trevës së Tropojës.

Nr.

Dhjetor 2016 E përmuajshme

KRYEBASHKIAKU OFROI PUNË PËR LULZIM BERISHËN Vendimi i lirimit / Liria e parakohshme e ish-kreut të bandës së Durrësit, Lulzim Berisha erdhi si pasojë e vendimeve të debatueshme të gjykatave për ulje dënimi, por edhe nga garancia për punësim që ofroi kryetari i bashkisë së Durrësit, Vangjush Dako.

Vendimi i 5 dhjetorit i Gjykatës së Apelit Durrës vendosi lirimin me kusht për ish-kreun e bandës së Durrësit, Lulzim Berisha.

Dhjetor 2016

VENDIMI: KRYEBASHKIAKU I DURRËSIT

GARANTOI PUNËSIMIN E LULZIM BERISHËS KRIZA E SIGURISË USHQIMORE:

MIJËRA SHQIPTARË HELMOHEN ÇDO VIT HETIMET PËR DAMIR FAZLLIÇ, PËRFITOI

MILIONA NGA TAKSAT PA BËRË ASNJË PUNË EMËRIME SI XHON KENEDI: ANËTARËT E KLD

6-7

Të dhënat e ISHP tregojnë se mijëra shqiptarë vuajnë pasojat e cilësisë së ushqimeve çdo vit.

JUSTIFIKOJNË PROMOVIMIN E FAMILJARËVE PASION PËR TRADITËN: PARAPLEGJIKJA

HIJESHON DASMAT E TROPOJËS HISTORIA E PAZAKONTË E KORÇËS NË LUFTËN E PARË BOTËRORE

Përfitimi i 170 milionë lekëve si rimbursim TVSH-je rihap hetime të reja për Damir Fazlliç.

ENGLISH EDITION MAYOR’S JOB OFFER HELPED

GANG LEADER’S EARLY RELEASE UN BODY URGES ALBANIA

TO IDENTIFY COMMUNIST VICTIMS 11

ALBANIA RULING PARTY SEEKS

Emërimet e fundit të KLD kritikohen për konflikt interesi dhe shkelje ligjore.

MORE CONTROL OF ONLINE MEDIA SYRIAN-PALESTINIAN COUPLE

MAKE NEST IN ALBANIA PIONEERING MACEDONIAN

24]

MPS SHAKE OFF ETHNIC LABEL Publikuar nga:

Publikuar nga:

GREEKS TAKE HEALTH ANALIZA

INVESTIGIME

REPORTAZHE

LAJME

OPINION

Historia plot sfida e Zyra Ahmetajt, e cila mban gjallë traditën e kostumeve popullore në Tropojë.

LAJME

REPORTAZHE OPINION Është publikimi i Rrjetit Ballkanik të Gazetarisë Investigative në Shqipëri – BIRN Albania. RAJONI BIRN Albania ështëRAJONI një organizatë jo-fitimprurëse, e cila mbështet zhvillimin e gazetarisë INTERVISTA investigative në Shqipëri me qëllim ekspozimin e rasteve të korrupsionit dhe promovimin e të drejtave të njeriut në vend. Ky publikim i përmuajshëm është një përmbledhje e disa prej artikujve të botuar nga rrjeti BIRN në faqen www.reporter.al dhe www.balkaninsight.com. Mbështetur nga: Ky publikim shpërndahet falas. Printimi dhe shpërndarja e tij mundësohet nga: National Mbështetur nga: Endowment for Democracy B T D Balkan Trust for Democracy Fondacioni Shoqëria e Hapur për Shqipërinë

INTERVISTA

INTO THEIR OWN HANDS

ANALIZA

INVESTIGIME

FONDACIONI

SHOQËRIA

E HAPUR

PËR SHQIPËRINË

FONDACIONI

SHOQËRIA

E HAPUR

PËR SHQIPËRINË

STAFI

KONTAKTONI:

Kristina Voko, drejtore e BIRN Albania Besar Likmeta, redaktor Aleksandra Bogdani, gazetare Gjergj Erebara, gazetar Ivana Dervishi, gazetare Lindita Çela, gazetare

Bulevardi Gjergj Fishta, Kulla 5, Ap. 22, Tiranë E-mail: office.albania@birn.eu.com Tel: +35544502592 URL: http://www.reporter.al/

Dhjetor 2016

Ngjarjet e Dhjetorit

Tirana përgatitet për festat Qendra e Tiranës, e zbukuruar për festat e Krishtlindjeve dhe Vitit të Ri. Foto: Ivana Dervishi

“Dekriminalizimi” kap dy deputetë dhe Rroshin Prokuroria e Përgjithshme deklaroi se dy deputetë dhe një kryebashkiak duhet të ndalohen të mbajnë poste publike dhe do të humbasin mandatet që kanë për shkak se nuk kanë deklaruar të dhëna mbi të shkuarën e tyre kriminale. Drejtoresha e Kabinetit të Prokurorit të Përgjithshëm Fjorida Ballauri deklaroi se deputetët Dashamir Tahiri i Partisë Demokratike dhe Shkëlqim Selami i Lëvizjes Socialiste për Integrim humbasin mandatin në bazë të ligjit “Për garantimin e integritetit të personave që zgjidhen, emërohen ose ushtrojnë funksione publike”, pasi nuk kanë deklaruar episodet e tyre penale të së shkuarës. Po kështu, edhe kryebashkiaku i Kavajës Elvis Rroshi, duhet të lërë mandatin për shkak të dënimeve për disa vepra penale të padeklaruara ndërkohë që kryebashkiaku rezulton edhe person i dyshuar për trafik droge me një emër tjetër, deri në vitin 2015. Prokuroria bëri të ditur se deputeti i Vlorës Dashamir Tahiri është raportuar nga policia italiane në qytetin e Foxhias për falsifikim parash ndërsa në një rast të dytë, është dënuar me 9 muaj burg më 1999 në qytetin e Ravenës. Deputeti tjetër po nga Vlora, Shkëlqim Selami ka pasur një masë sigurie arrest me burg në qytetin e Brindizit në Itali. Ndërsa Elvis Rroshi ka një histori të pasur penale, i dënuar në rininë e tij në Itali e më pas, i përzënë në Zvicër dy herë dhe i dyshuar për trafik ndërkombëtar lëndësh narkotike në vitin 2015.

PS kërkon bllokimin e portaleve në fushatë Partia Socialiste ka propozuar një masë ekstreme në Kodin Zgjedhor përmes të së cilës kërkon të krijojë një sistem regjistrimi dhe monitorimi të portaleve, një propozim që një ekspert me të cilin foli BIRN e konsideroi shqetësues dhe konfuz. Deputeti Taulant Balla propozoi ndryshimin në Komisionin Parlamentar të Reformës Zgjedhore dhe propozimi i tij kërcënon portalet me mbyllje në rast se “angazhohen në pro-

pagandë zgjedhore”. Sipas një drafti që Balla i dha BIRN, propozimi thotë: “Ndalohet përdorimi i portaleve elektronike të pa kontrolluara nga Bordi i Monitorimit të Mediave për propagandë zgjedhore. Autoritet shtetërore marrin masa për mbylljen gjatë fushatës zgjedhore të portaleve elektronike të pa regjistruara të cilat përhapin propagandë zgjedhore, zhvillojnë sondazhe pa respektuar rregullat e këtij kodi, apo kalojnë kufirin e informimit dhe konsiderohen propagandë zgjedhore”. Sipas propozimit të Ballës, portalet, ndryshe nga televizionet, jo vetëm që do të duhet të vendosen nën monitorim nga Bordi i Monitorimit të Medias, por ato duhet të mbyllen “përgjatë fushatës zgjedhore” në rast se refuzojnë të regjistrohen.

Komisioni i Venecias i jep OK ligjit të Vetingut Komisioni i Venecias certifikoi ligjin e vetingut si të përputhshëm me Kushtetutën dhe Konventën Europiane të të Drejtave të Njeriut. Sipas tekstit të publikuar, Venecia i ka dhënë dritën jeshile zbatimit të ligjit, në përgjigje të katër pyetjeve të ngritura nga Gjykata Kushtetuese pas padisë së dorëzuar aty nga Partia Demokratike. Komisioni i Venecias vlerëson se si të gjithë gjyqtarët në Shqipëri, edhe ata të Gjykatës Kushtetuese do të jenë objekt i rivlerësimit. “Konflikti i mundshëm i interesit mund të ndikojë pozicionin, jo vetëm të një ose disa gjyqtarëve kushtetues, por të gjithë gjyqtarët kushtetues që janë në detyrë në Gjykatën Kushtetuese,” thuhet në tekstin e siguruar nga Zëri i Amerikës. Megjithatë, Venecia ka legjitimuar shqyrtimin e këtij ligji nga Gjykata Kushtetuese, duke e konsideruar këtë rast si “një rrethanë të jashtëzakonshme”. Çështja më e kundërshtuar nga Partia Demokratike, që lidhet me rolin në procesin e vetingut të institucioneve që kontrollohen nga ekzekutivi vlerësohet nga Komisioni i Venecias se “nuk përbën ndërhyrje në tagret gjyqësore”. Sipas opinionit të Venecias, megjithëse organe si ILDKPKI apo DSIK do të përfshihen në procesin e hetimit dhe kërkimit fillestar të provave, vlerësimi i çdo informacioni ose prove të mbledhur nga këto organe ekzekutive i takon Komisionit dhe Kolegjit të Apelimit.

Kreditë e këqija, rritje e pandalshme Kreditë e këqija në sistemin bankar shqiptar u rritën në 21.35 për qind të totalit të portofolit të kredive në muajin tetor, bëhet e ditur nga të dhënat statistikore të Bankës së Shqipërisë. Kreditë e këqija janë rritur vazhdimisht që nga dhjetori i vitit 2015 duke reflektuar njëkohësisht cilësinë e keqe të portofolit si dhe ecurinë jo shumë frymëzuese të ekonomisë reale. Në dhjetor 2015, kreditë e këqija ranë në 18.22 për qind të totalit të kredive, pas një fushate pastrimi bilancesh, në të cilën bankat me kërkesë nga Banka e Shqipërisë fshinë qindramilionë euro kredi të pakthyera prej vitesh duke i kaluar në kategorinë e aseteve të humbura. Por fshirja e kredive të këqija nuk i dha fund problemit pasi kredi të tjera ranë në kategorinë e aseteve toksike. Problemi i kredive të këqija është konsideruar prej vitesh si pengesa kryesore për rigjallërimin e rritjes ekonomike të Shqipërisë dhe qeveria aktuale bashkë me Bankën e Shqipërisë kanë ndërmarrë disa nisma për të ulur rrezikun e bankave në kredidhënie, por masat e marra deri tani kanë qenë të paefektshme.Në fund të muajit tetor, portofoli i kredive të dhëna nga bankat qe 532.8 miliardë lekë (rreth 3.8 miliardë euro. Nga këto, rreth 800 milionë euro, janë kreditë e klasifikuara si të këqija.

Fëmijët me vështirësi në shikim “bëjnë art” Në ditën ndërkombëtare të personave me aftësi të kufizuara, 3 dhjetor, në ambientet e Muzeut Historik Kombëtar në Tiranë u çel ekspozita “Edhe unë bëj art”, në të cilën u shfaqën pikturat e fëmijëve me vështirësi në shikim dhe dëgjim. Ekspozita e ndërtuar në bazë vullnetare nga projekti “Dashuri përmes ngjyrave” i organizatës Liburnetik në bashkëpunim me Institutin e Nxënësve që nuk Shikojnë, Ramazan Kabashi dhe Institutin e Nxënësve që nuk Dëgjojnë synon të integrojë përmes artit fëmijët me aftësi ndryshe. “Edhe unë bëj art” është finalizimi i një pune të nisur në prill 2016 mes profesionistëve të pikturës, psikologëve të terapisë së artit dhe fëmijëve të cilët kanë vështirësi në shikim dhe dëgjim në përmasat 70-90%.

Dhjetor 2016

VENDIMI I LIRIMIT: Kryebashkiaku i Durrësit garantoi punësimin e Lulzim Berishës Të dhënat e siguruara nga BIRN tregojnë që liria e parakohshme e Lulzim Berishës erdhi si pasojë e vendimeve të debatueshme të gjykatave, por edhe nga garancia për punësim që ofroi kryetari i bashkisë së Durrësit, Vangjush Dako për të.

Vendimi i 5 dhjetorit i Gjykatës së Apelit Durrës që vendosi lirimin me kusht për ish-kreun e bandës së Durrësit, Lulzim Berisha.

ALEKSANDRA BOGDANI, BESAR LIKMETA | BIRN | TIRANË

ileta e parakohshme e lirimit nga burgu për ish-kreun e bandës së Durrësit, Lulzim Berisha u vulos më 5 dhjetor nga Gjykata e Apelit, pas një serie vendimesh të diskutueshme gjyqësore për ulje dënimi, raporteve që e përshkruajnë atë si “të dënuar shembullor” dhe një garanci për punësim të ofruar nga kryebashkiaku Vangjush Dako. Në vendimin e Gjykatës së Apelit të Durrësit të siguruar nga BIRN, trupa gjyqësore e kryesuar nga Arben Vrioni dhe me anëtarë Petrit Çenon dhe Anita Micin rendit nëntë argumente në favor të lirimit të Lulzim Berishës, ku më kryesori është kushti i kryerjes së ¾ të dënimit sipas përcaktimit të nenit 64 të Kodit Penal. I arrestuar më 6 prill 2006, Lulzim Berisha ka qëndruar fizikisht 10 vjet e tetë muaj në burg. Megjithatë, në vendimin e Gjykatës së Apelit llogaritet se ai ka shlyer 18 vjet, 9 muaj e 22 ditë nga dënimi i tij prej 25 vjetësh, pasi ka përfituar 3 ulje të mëparshme dënimi, një ulje të katërt nga amnistia e vitit 2012 dhe nga koha e gjatë e qëndruar në paraburgim. Përveç matematikës së ditëve të burgut, Lulzim Berisha ka bindur Gjykatën e Apelit të Durrësit se “është arritur qëllimi për edukimin dhe riintegrimin e tij në shoqëri”. Për këtë gjykim, treshja e gjyqtarëve është bazuar tek raportet pozitive të administratës së burgjeve si dhe një karakteristikë familje të lëshuar nga kryebashkiaku i Durrësit, Vangjush Dako më 8 korrik 2016. “Bashkia Durrës, duke vlerësuar gjendjen e kësaj familjeje, sjelljen e tyre në komunitet, si dhe mundësinë e lirimit të të dënuarit, garanton punësimin e të dënuarit Lulzim Berisha, në pamundësi për t’u punësuar në ndonjë subjekt privat,” citohet shkresa e Dakos në vendimin e lirimit. Më pas, gjyqtarët argumentojnë se “pozitiv vlerësohet fakti se aktualisht

kërkuesi Lulzim Berisha ka një mundësi punësimi të garantuar nga Bashkia Durrës”. Në vendimin e saj, Gjykata e Apelit ka marrë gjithashtu vlerësimin se Lulzim Berisha “shfaq një gjendje shumë të rënduar psikologjike për shkak të kohës së gjatë të dënimit të vuajtur”, pendesën e tij për krimet dhe faktin se dy prindërit e tij janë të sëmurë rëndë dhe jetojnë vetëm. Dako nuk iu përgjigj kërkesave të BIRN për të komentuar garancinë e tij për Lulzim Berishën. Mbi këtë çështje refuzuan gjithashtu të komentojnë edhe gjyqtarët Arben Vrioni dhe Petrit Çeno. Uljet e dënimit Pas arrestimit të bujshëm të 6 prillit 2006, Prokuroria e Krimeve të Rënda ngriti 10 akuza për Lulzim Berishën, mes të cilave krijimin e një organizate kriminale dhe një seri vrasjesh e atentatesh të kryera mes viteve 1998-1999. Më 16 janar 2012, Lulzim Berisha u dënua me burgim të përjetshëm nga Gjykata e Shkallës së Parë të Krimeve të Rënda për pesë vrasje dhe disa atentate, vendim i cili u la në fuqi edhe nga Apeli. Megjithatë, një vendim i Gjykatës së Lartë i vitit 2014 rrëzoi dënimin maksimal dhe vendosi 25 vjet burg për ish-kreun e bandës së Durrësit. Pasi i shpëtoi burgimit të përjetshëm, Lulzim Berisha i drejtoi Gjykatës së Durrësit një lumë kërkesash për ulje dënimi gjatë viteve 2015-2016. Në tre vendime të veçanta, Berisha përfitoi uljen e më shumë se 2 viteve burg, ndërsa një vendim i katërt i amnistoi atij edhe 1 vit e 6 muaj burg për shkak të amnistisë së vitit 2012. Një tjetër faktor që ndikoi në reduktimin e dënimit të tij është zgjatja për vite të tëra e procesit gjyqësor, ku një ditë në qeli si i paraburgosur llogaritet me 1.5 ditë burg. BIRN analizoi të gjitha vendimet e Gjykatës së Durrësit dhe arriti në përfun-

dimin se ato janë kontradiktore, me bazë ligjore të diskutueshme dhe të mbivendosura në kohë. Më saktësisht, në shtator të vitit 2015, me vendim të gjyqtares Shpëtime Pitaku, dënimi i Berishës për periudhën 20062015 është ulur me 1 vit e 11 muaj burg. Më tej, më 19 prill 2016, me vendim të gjyqtarit Tritan Hamitaj, Lulzim Berisha ka fituar një ulje dënimi prej 90 ditësh për periudhën prill 2015 –prill 2016, edhe pse ligji parashikon se të dënuarit në burgjet e sigurisë së lartë nuk mund të përfitojnë më Përveç matematikës së ditëve të burgut, Lulzim Berisha ka bindur Gjykatën e Apelit të Durrësit se “është arritur qëllimi për edukimin dhe riintegrimin e tij në shoqëri”. Për këtë gjykim, treshja e gjyqtarëve është bazuar tek raportet pozitive të administratës së burgjeve si dhe një karakteristikë familje të lëshuar nga kryebashkiaku i Durrësit, Vangjush Dako më 8 korrik 2016.

shumë se 45 ditë ulje dënimi gjatë një viti. Më 11 maj të këtij viti, me vendim të gjyqtarit Fejzo Hysi, Berisha ka përfituar nga amnistia e vitit 2012 edhe 1 vit e gjysmë ulje dënimi, edhe pse ligji i amnistisë e mohon kategorikisht këtë të drejtë për të dënuarit me vrasje. Ndërsa me 1 dhjetor, gjyqtarja Eda Kaja ka dhënë një vendim tjetër, duke i ulur edhe 45 ditë burg nga periudha

e vuajtjes së dënimit Lulzim Berishës. Vendimet e marra nga gjyqtarët Kaja dhe Hamitaj janë në kontradiktë me njëri tjetrin për masën e uljes së dënimit dhe të mbivendosura në kohë. Lulzim Berisha e ka kërkuar lirinë me kusht që në mesin e vitit 2016, por gjykata e Durrësit e ka hedhur poshtë me 28 korrik, duke argumentuar se ai nuk i kishte kryer akoma ¾ e dënimit prej 25 vjetësh, me gjithë uljet e përfituara deri në atë kohë. Megjithatë, Gjykata e Apelit vendosi më 5 dhjetor se kjo kohë është përmbushur pas vendimit të uljes së dënimit me 45 ditë, dhënë më 1 dhjetor nga gjyqtarja Eda Kaja. Sipas gjykatës, në përllogaritjet e bëra me datë 2 dhjetor, me uljet e përfituara edhe nga vendimi i fundit i shkallës së parë, Berisha kishte vuajtur virtualisht 18 vite e 9 muaj heqje lirie dhe i mbeteshin edhe 6 vite 2 muaj dhe 22 ditë burg, duke përmbushur kriterin bazë të lirimit me kusht. Në vendimin e lirimit, Gjykata e Apelit Durrës urdhëron Berishën që për një periudhë 5 vjeçare të mbajë kontakte me Shërbimin e Provës, duke iu nënshtruar programit rehabilitues dhe kushtëzohet që të mos kryejë vepër tjetër penale. Vendimi i lirimit të Lulzim Berishës shkaktoi reagime të ashpra në Tiranë nga politikanë të mazhorancës dhe opozitës si dhe nga ambasadori amerikan, Donald Lu. “Të mërkurën, kreu famëkeq i krimit të organizuar Lulzim Berisha u lirua nga burgu për arsye të panjohura. Ai vuajti më pak se gjysmën e dënimit me 25 vite burg, për 6 vrasje, trafik droge dhe krim të organizuar. Të gjithë duhet të indinjohemi nga ky lajm dhe duhet t’u themi gjykatave të korruptuara se në një demokraci kjo është e papranueshme,” tha ambasadori Lu.

Dhjetor 2016

Prokuroria ankimon vendimin e lirimit të Lulzim Berishës Prokuroria e Apelit Durrës njoftoi se ka dorëzuar rekurs në Gjykatën e Lartë kundër vendimit të Gjykatës së Apelit të Durrësit, e cila liroi me kusht Lulzim Berishën, person i dënuar për disa vrasje dhe për krim të organizuar.

Basha kërkon shkarkimin e kryebashkiakut të Durrësit Kryetari i Partisë Demokratike kërkoi sot nga qeveria shkarkimin e kryebashkiakut të Durrësit Vangjush Dako për shkak të letrës mbështetëse të këtij të fundit për lirimin me kusht të Lulzim Berishës ndërsa Dako argumenton se letra qe “formular tip”. Gjergj Erebara, BIRN, Tiranë

Kryetari i Partisë Demokratike deklaroi sot se kërkon zyrtarisht nga kryeministri Edi Rama shkarkimin e kryetarit të Bashkisë Durrës, Vangjus Dako si dhe kërkon nga prokuroria hetim të çështjes pas dokumenteve gjyqësore të zbuluara nga BIRN që tregojnë se një letër mbështetëse e paraqitur në gjyq dhe e firmosur nga Dako i ka shërbyer gjykatës si argument për miratimin e kërkesës së Lulzim Berishës për liri me kusht. “Kryetari i Bashkisë së Durrësit Vangjush Dako ka përdorur pushtetin dhe zyrën që i kanë besuar qytetarët e Durrësit për të liruar nga burgu një kriminel që ka vrarë dhe ka terrorizuar qytetarët e Durrësit”, deklaroi Lulzim Basha, kryetar i Partisë Demokratike sot. (15 dhjetor). “Vangjush Dako ka zgjedhur me vetëdije të bëhet njësh me krimin dhe kundër qytetarëve. Për këtë arsye, këshilltarët dhe deputetët demokratë të Bashkisë së Durrësit kanë vendosur t’i kërkojnë Kryeministrit Rama shkarkimin e menjëhershëm të Vangjush Dakos, në bazë të Kushtetutës dhe ligjeve të vendit,” shtoi Basha. Kryebashkiaku i Durrësit Vangjush Dako reagoi pas publikimit të investigimit nga Zëri i Amerikës dhe BIRN duke folur për televizionin Neës 24 në Tiranë ku tha se letra e firmosur prej tij qe një procedurë standarde e Bashkisë së Durrësit për rastet e të dënuarve me dënime alternative. “Bashkia e Durrësit ka plotësuar procedura standarde dhe këto procedura kryhen për çdo të dënuar,” tha Dako. “Institucioni që unë drejtoj nuk ka bërë asnjë kompromis, pasi kjo është një referencë standarde si për të gjithë të dënuarit. Lulzim Berisha ka kërkuar të punojë vullnetarisht. Kërkesa e tij është bërë përmes një formulari tip,” tha ai.

Tre vendimet e Gjykatës së Durrësit për uljen e ditëve të burgut për Lulzim Berishën.

GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANË

rokuroria e Apelit në Durrës njoftoi sot (16 dhjetor) se ka dorëzuar rekurs në Gjykatën e Lartë në Tiranë kundër një vendimi të debatueshëm të Gjykatës së Apelit të Durrësit, vendim që solli lirimin para kohe me kusht të Lulzim Berishës. Në një njoftim për shtyp, Prokuroria e Përgjithshme deklaroi se Prokuroria e Apelit në Durrës mendon se vendimi i lirimit nuk legjitimohet “për shkak të natyrës së veprave të rënda penale; për shkak të uljes së pajustifikuar të kohës së dënimit si dhe për shkak të llogarive jo të sakta për kohën e burgimit”. Lulzim Berisha, i njohur si “kreu i bandës së Durrësit” u dënua me burgim për jetë për disa vrasje dhe për krijim organizate kriminale në vitin 2012, pasi qe arrestuar në vitin 2006. Por Gjykata e Lartë, e cila do të duhet të shqyrtojë aktualisht lirimin e tij para kohe, në vitin 2014 vendosi ta ndryshojë dënimin me burgim për jetë në burgim me 25 vjet burg. Kjo i hapi rrugën një serie gjyqesh të tjera, mes të cilave, Berisha përfitoi ulje të njëpasnjëshme të masës së dënimit deri sa u lirua më 5 dhjetor 2016. Lirimi i tij shkaktoi reagime të shumta. Një investigim i mëparshëm i BIRN zbuloi vendimet e shumta të lidhura me çështjen si dhe faktin se vendimi i lirimit me kusht i Gjykatës së Apelit në Durrës mbështetej gjerësisht në raportet e administratës së burgjeve për sjellje të mirë të të dënuarit si dhe

në një letër mbështetëse të firmosur nga kryebashkiaku i Durrësit Vangjush Dako, i cili premtonte punësimin e të dënuarit në Bashkinë e Durrësit në rast se ky i fundit nuk siguronte dot punë në sektorin privat. Pas investigimit të BIRN, Prokuroria

Në një njoftim për shtyp, Prokuroria e Përgjithshme deklaroi se Prokuroria e Apelit në Durrës mendon se vendimi i lirimit nuk legjitimohet “për shkak të natyrës së veprave të rënda penale; për shkak të uljes së pajustifikuar të kohës së dënimit si dhe për shkak të llogarive jo të sakta për kohën e burgimit”. e Durrësit njoftoi nisjen e hetimeve ndaj gjyqtarëve që morën vendimin e lirimit si dhe ndaj praktikës administrative të Bashkisë së Durrësit, ndërsa Partia Demokratike në opozitë kërkoi shkarkimin e kryebashkiakut. Dako nga ana e tij u mbrojt duke argumentuar se letra e firmosur qe një praktikë rutinë e Bashkisë së Durrësit në kuadër të vendimeve të dënimeve me kusht të gjykatave.

Dhjetor 2016

INVESTIGIM

Kriza e sigurisë ushqimore: mijëra shqiptarë helmohen çdo vit Të dhënat e siguruara nga BIRN tregojnë që mijëra vetë helmohen çdo vit në Shqipëri për shkak të shpërthimeve epidemike me origjinë ushqimore, ndërkohë që institucionet përgjegjëse fajësojnë njëra-tjetrën, mungesën e fondeve dhe ngërçet ligjore. ESMERALDA KETA | BIRN | TIRANË

ë ditën e të drejtave universale të fëmijëve më 1 qershor, Albana Meta së bashku me bashkëshortin dhe dy fëmijët e saj festoi me një darkë familjare në restorantin “Artigiano” në zonën e ish bllokut në Tiranë. Një ditë më pas, djalit të saj 7-vjeçar, Abelit iu shfaqën shenjat e temperaturës së lartë rezistente dhe të vjella. Gjendja shëndetësore e tij u përkeqësua me diarre dhe paralelisht, të njëjtat simptoma iu shfaqën të motrës 12-vjeçare, Kresenës, Albanës dhe të shoqit. “Vajzën e kam 12 vjeçe ndërsa djali është 7-vjeç, por asnjëherë gjatë këtyre viteve të rritjes së fëmijëve nuk jam gjendur përballë një situate kaq të rrezikshme për jetën,” tregon Albana. “Familjarisht u shtruam në spital, por djalit iu rrezikua vërtet jeta,” shtoi ajo, duke përshkruar kalvarin që familja e saj kishte përjetuar. Albana është vetë pjesë e sistemit shëndetësor si punonjëse e ministrisë së Shëndetësisë, por kjo nuk e pengon të gjejë disa fajtorë për këtë situatë. “As institucionet, por as vetë restoranti nuk e kanë bërë si duhet punën,” shprehet ajo. “Nuk darkova në lagje, por në një nga restorantet më të mira të Tiranës. Dhe unë nuk pres që në atë pjatën e bukur dhe të shërbyer me aq finesë të ketë problemin më thelbësor, që ka të bëjë me cilësinë,” shtoi Albana. Historia e familjes Meta nuk është e vetme. Të dhënat e siguruara nga BIRN prej Institutit të Shëndetit Publik tregojnë që dhjetëra klientë të restorantit “Artigiano” janë helmuar me Salmonelë në datat 1-3 qershor 2016. Të paktën 3 prej klientëve të infektuar, përfshirë dhe Znj. Meta, kanë depozituar një kallëzim në Prokurorinë e Tiranës kundër administratorëve të restorantit. BIRN kontaktoi me administratorët e restorant “Artigiano” për të marrë një reagim, por ata nuk preferuan të japin sqarime për gjithë çfarë ndodhi këtë fillim vere me klientët e tyre. Ngjashëm me rastin e restorantit ‘Artigano’, mijëra helmime ushqimore regjistrohen çdo vit në Shqipëri, por procedimet penale të regjistruara nga Prokuroria numërohen me gishtat e dorës. Megjithatë, ekspertët i mëshojnë faktit

që Prokuroria nuk është i vetmi institucion përgjegjës, por faj mbajnë mbi supe dhe Instituti i Shëndetit Publik dhe Agjencia Kombëtare e Ushqimit, të cilat sipas tyre nuk i përmbushin siç duhet funksionet. Drejtuesit e këtyre institucioneve, edhe pse pranojnë probleme, ia hedhin fajin kompetencave të mbivendosura dhe mungesës së fondeve, burimeve njerëzore dhe infrastrukturës së dobët. Shpërthimet epidemike Të dhënat e administruara nga BIRN pas një kërkesë për të drejtë informimi nga Instituti i Shëndetit Publik, ISHP, tregojnë se nga janari i viti 2015 deri në gusht të vitit 2016, në Shqipëri u regjistruan më shumë se 2875 raste toksiko-infeksionesh alimentare dhe 67,744 raste të gastroenterit të paspecifikuar. Kjo konsiderohet një situatë e zakonshme në Shqipëri, pasi në harkun e viteve 2005-2014, toksiko-infeksionet alimentare janë luhatur nga 2000 deri në 3500 raste në vit. “Helmimet ushqimore zënë vendin e dytë, por nuk duhet harruar se shpesh diagnoza e mjekut si gastroemeterit i paspecifikuar, një numër ky që zë 60,000 – 80,000 mijë raste në vit me një rritje kohët e fundit, mund të përfshijë edhe helmime ushqimore, të cilat shpesh është tepër e vështirë të lidhen me njëratjetrën,” shprehet ISHP. ISHP argumenton se nga pikëpamja e sigurisë ushqimore, është e rëndësishme të analizohet pesha e të gjithë shkaktarëve të strukturës së sëmundjeve diarreike në vend, përfshi këtu dhe rastet e veçanta me Salmonelozë apo Shigelozë. Të dhënat e ISHP-së tregojnë se nga viti 2005 deri në vitin 2014, në Shqipëri janë regjistruar çdo vit nga 200 deri në 600 raste me Salmonelozë, dhe një numër i ngjashëm rastesh me Shigelozë. Të dhënat e mbledhura nga ISHP për dekadën e fundit tregojnë se shkaktari kryesor për shpërthimet epidemike të natyrës ushqimore është Salmonela me 57.7 % të rasteve, e ndjekur nga Hepatiti A dhe Shigela, çfarë tregon një nivel jo të mirë higjieno-sanitar. Në të njëjtën periudhë, rajonet e vendit që kanë regjistruar më

shumë shpërthime epidemike kanë qenë Tirana, Elbasani dhe Vlora. ISHP shprehet se përqendrimi i këtyre epidemive është kryesisht në muajt e verës, sidomos për ato të shkaktuara nga Salmonela, që tregon mangësi në përpunimin apo zinxhirin e duhur të sigurisë ushqimore dhe kujdesit ndaj ushqimeve e po kështu të kushteve higjieno-sanitare. Nga viti 2005 deri në vitin 2014, numri shpërthimeve epidemike është luhatur nga 1 deri në 6 shpërthime brenda një viti. Dy vitet e fundit, ISHP ka regjistruar tendenca në rritje-8 raste në 2015 dhe 5 raste deri në Gusht 2016. “Vlen të përmendim se në të gjitha rastet, burimi ka qenë i lidhur me subjekte që tregtojnë produkte të përpunuara si restorante, bare, pika shitje etj. apo si pasoje e ndotjes së ujit me të cilin janë përpunuar ushqimet,” tha ISHP. Sipas ISHP-së, në të gjithë rastet kur shkaktarët nuk janë izoluar, identifikimi i helmimeve ushqimore dhe i burimit përkatës , është kryer në bazë të analizës së thelluar epidemiologjike. “Në Shqipëri akoma nuk kryhen analiza molekulare apo të thelluara, të cilat lidhin ushqimin apo produktin përkatës me sëmundjen tek njeriu,” tha Instituti. Sipas ISHP, bashkëpunimi midis strukturave të ndryshme shtetërore që kanë si përgjegjësi sigurinë ushqimore gjithashtu le për të dëshiruar. “Shpesh organet e sigurisë ushqimore nuk bashkëpunojnë gjatë hetimit epidemiologjik, i cili në rastin e helmimeve ushqimore është tejet i komplikuar dhe kërkon bashkëpunim të strukturave shëndetësore me ato veterinare,” tha Instituti. Sfida e sigurisë ushqimore Për Autoritetin Kombëtar të Ushqimit, siguria ushqimore në Shqipëri është një sfidë e madhe që kërkon më shumë mbështetje nga aktorët institucionalë. Drejtori i menaxhimit të riskut në AKU, Besnik Jaka liston një seri faktorësh që sipas tij e kanë bërë gati të pamundur punën e Au-

toritetit; që shkojnë nga mungesa e burimeve njerëzore dhe fondeve e deri tek mungesa e infrastrukturës bazike për laboratorët. “Ka përpjekje nga AKU për të bërë hapa përpara në drejtim të sigurisë ushqimore, por nuk mund të themi se kemi realizuar një siguri ushqimore cilësore,” shprehet Jaka. “Sigurisht që nga AKU ka përpjekje, por që të funksionojë mirë duhet të funksionojnë të gjitha hallkat e sistemit, që nga pushteti vendor, ministria e Shëndetësisë, ISHP, ISHSH, institucionet e tjera të ministrisë së bujqësisë, drejtoritë e bujqësisë në rajone,” shton ai. Jaka thotë se AKU ka për detyrë të inspektojë një gamë të gjerë subjektesh që shkon nga fermeri i vogël e deri të linjat e mëdha të prodhimit, por infrastruktura e saj lë për të dëshiruar. “Unë mund t’u them që jemi i vetmi inspektoriat që nuk kemi makina për të dërguar inspektorët në terren,” ankohet ai. “AKU do një mbështetje shumë më të madhe politike dhe financiare, pasi ky institucion duhet të jetë në fokus të parë të qeverisë shqiptare për një mbështetje më të fuqishme. Sepse ne jemi ajo çfarë hamë,” shtoi Jaka. Ersida Teliti, eksperte nga qendra “Konsumatori Shqiptar” shpjegon se problemet në AKU fillojnë që nga mosnjohja e ligjit e deri tek mungesat e kapaciteteve njerëzore për të garantuar ushqime të sigurta. “Nga eksperienca që ne kemi pasur në marrëdhënie me AKU mund të themi se gjurmimi i tyre mbetet vetëm tek letrat. Ata thjesht provojnë që ky produkt, që ka ardhur nga një furnitor tek ky subjekt, është në rregull,” tha Teliti. “Pra kontrollojnë dokumentet doganore apo kushtet higjieno-sanitare, ndërkohë që nuk ka gjurmim në terren, pasi justifikohen që nuk kanë kapacitete,” shtoi ajo. Sipas Jakës, aktualisht AKU po mbështetet nga Komisioni Europian me një projekt ambicioz dhe tashmë është në fazën e pajisjes së

Dhjetor 2016

Restoranti Artigano në Tiranë, ku u helmuan disa klientë në qershor 2016. Foto: E.Keta

9 laboratorëve rajonalë me aparatura bashkëkohore dhe trajnimet e stafit që do punojë në to. “Me përmirësimin e kushteve laboratorike rritet numri i analizave që bëjmë dhe cilësia e tyre. Nuk mund të flasim për siguri ushqimore pa laborator cilësor,” këmbëngul ai. Por përkundër optimizmit të drejtorit të riskut në AKU, Kristaq Sini, pedagog në fakultetin e Bioteknologjisë pranë universitetit Bujqësor, është drastik kur bëhet fjalë për sigurinë ushqimore në vend. Sipas tij, për shkak të kontrollit të dobët, në Shqipëri prej vitesh përfundojnë ushqime të rrezikshme për shëndetin. “Këtu vijnë 800 mijë ton ushqime nga importi në vit dhe nuk ka asnjë kontroll dhe mburremi pse eksportojmë 120 mijë ton. Dhe e dini se çfarë janë ato që na vijnë: mbeturina të mbushura me toksina,” thotë ai. Sini nënvizon se këto ushqime importi duhet t’i kontrollojë AKU-ja, por që sipas tij kjo e fundit nuk bën dot asnjë analizë. “Fatkeqësisht tek ne edhe laboratorët janë si puna e atyre dollapëve, që i ke gjithë kostumet brenda por nuk i ke vesh asnjëherë dhe kur të vjen njeri i thua: ja ku i kam kostumet,” tha ai. “Kështu ndodh me laboratorët tanë. Përdoren shumë rrallë dhe në shumicën e rasteve vetëm atëherë kur porosit dikush, pasi nuk ka fonde për blerje reagentësh,” shtoi Sini. Ai është aq skeptik për cilësinë e ushqimeve sa i atribuon pikërisht atyre edhe rritjen e frikshme të rasteve me kancer në vendin tonë. “Thonë që rastet e kancerit janë rritur për shkak të ndotjes së ajrit. Nuk është aspak e vërtetë,” tha Sini. “Për mua fajtori kryesor janë ushqimet. Këta e mbjellin me kimikate, e pllenojnë me kimikate, e rrisin me kimikate, e skuqin me kimikate që të duket se është pjekur, por ajo në të vërtetë nuk ka asgjë të shëndetshme. Çdo gjë që teprohet është helm,” thotë ai. Profesori shprehet që ky kaos në tregun ushqimor në Shqipëri mund të zg-

jidhet vetëm nëpërmjet procesit të anëtarësimit në BE. “Anëtarësimi në BE na shpëton nga kjo situatë kaotike, pasi të paktën produktet janë më të kontrolluara. Ne jemi një vend që prodhojmë gjithçka por eksportojmë vetëm vezët. Edhe pataten që eksportonim na e ndaloi BE, sepse janë makutër dhe duan të marrin katër prodhime në vit. Siguria ushqimore për mua është një emergjencë,” përfundon ai. Ndryshe nga profesor Sini që është shumë i shqetësuar për cilësinë dhe sigurinë e produkteve bujqësore dhe ushqimore në Shqipëri, ministria e Bujqësisë shprehet se ato janë të sigurta dhe se ekzistojnë të gjithë instrumentet institucionalë për të dhënë garanci për konsumatorin shqiptar. “Produktet ushqimore shqiptare tregtohen në të gjitha tregjet e botës për shkak të standardit të lartë që ato kanë,” i tha BIRN Flamur Laze, drejtor i Përgjithshëm i Shërbimit Bujqësor në ministrinë e Bujqësisë. “E garantojmë konsumatorin shqiptar se produktet ushqimore që qarkullojnë në tregun shqiptar, qofshin ato të prodhuara në vend apo të importuara, plotësojnë të gjitha normat e standardeve të sigurisë dhe cilësisë së tyre,” shtoi ai. Ngërçi ligjor Instituti i Shëndetit Publik i tha BIRN se bashkë me katër anëtarët e familjes Meta, 84 persona u helmuan nga ushqimi, kryesisht konsumimi i sallatës Cezar në restorantin “Artigano” në datat 1-3 qershor. Sipas ISHP-së, analiza e koprokulturës që u është bërë pacientëve përpara se të fillonin trajtimin me antibiotik, ka treguar se kemi të bëjmë me helmim ushqimor të shkaktuar nga Salmonela Enteritidis. Rezultatet e analizave kanë referuar që edhe 7 pjesëtarë të stafit të këtij restoranti ka rezultuar me salmonelë. Pacientët janë paraqitur nga data 1 - 6 qershor 2016, pranë urgjencës së infektivit në QSUT, te Pediatria , në spitalin e Vlorës, të Fierit si dhe në dy spitale private në Tiranë.

Rreth orës 17 të mbrëmjes së 2 qershorit, e gjithë familja Meta i është drejtuar Spitalit Amerikan në Tiranë për të marrë ndihmë të specializuar mjekësore, pasi gjendja e Abelit ishte e rëndë dhe nuk tregonte shenja përmirësimi. Djali i është nënshtruar terapive intravenoze në Spitalin Amerikan 2 në datën 3 qershor, ndërkohë që në 4 qershor është dërguar në urgjencën pediatrike të Qendrës Spitalore Universitare Nënë Tereza, pasi gjendja e tij nuk po përmirësohej. Në QSUT, pasi ishte transferuar në repartin e Pediatrisë Infektive dhe është zbuluar që Abeli ishte infektuar nga bakteri i salmonelës, mjekët i kanë shtuar dhe një antibiotik tjetër, të administruar në shërbim ambulator për një periudhë 10-ditore. Besnik Jaka i AKU thotë se nga testimet që janë bërë më pas, ka rezultuar se burimi i infeksionit ka qenë vetë restoranti. “Është bërë gjurmueshmëria nga AKUja dhe ka rezultuar se produktet nuk kanë qenë bartës të salmonelozës që në burim,” tha Jaku. “Na ka rezultuar se problematika ka qenë e fokusuar brenda në restorant për shkak të përpunimit të produkteve, por edhe për shkak të punonjësve, pasi një pjesë kanë rezultuar se kanë qenë bartës të salmonelës,” shtoi ai. Në datën 3 qershor, restoranti ‘Artigiano’ është mbyllur për një periudhë provizore nga Inpektoriati Shtetëror Shëndetësor, ISHSH. Megjithatë, pasi ka përmbushur disa detyra të lëna në ngarkim, me datë 13 qershor ISHSH e ka hequr pezullimin duke lejuar rihapjen e restorantit. “Kaq është kompetencë e jona” - i përgjigjet pyetjes së BIRN, kryeinspektori sanitar Eltar Deda. Edhe para incidentit, restoranti kishte marrë vërejtje nga AKU dhe ISHSH. Ndonëse ligji “Për ushqimin” i miratuar në vitin 2008 i jep të drejtë AKU-së t’i heqë licencën bizneseve, në rastet kur kanë tregtuar ushqim i cili ka dëmtuar shëndetin e njeriut, Autoriteti ka dalë jashtë loje në rastin e “Artigiano’-s dhe nuk ka mundur të bëjë asnjë lëvizje. Kjo për shkak të mbivendosjes së kompetencave që u jep ligji disa institucioneve. Duke qenë se bëhej fjalë për shëndetin e disa personave, pasi shpërthimit epidemik QSUT ka lajmëruar Institutin e Shëndetit Publik. Ndërkohë, Inspektori Shëndetësor Shtetëror e ka marrë vesh nga mediat në mëngjesin e 3 qershorit dhe në bazë të kompetencës që i njeh ligji, ka kryer inspektimin e ambientit, e ka gjetur me shkelje të kushteve higjieno-sanitare, dhe ka marrë vendimin për mbylljen e tij. Kur inspektorët e AKU-së kanë shkuar tek subjekti, ai ishte i bllokuar dhe nuk mund të kryente asnjë veprim, pasi tashmë subjekti ishte mbyllur dhe “provat” e AKU (që në këtë rast janë produktet ushqimore) ishin prishur nga inspektorët e ISHSH që kishin qenë para tyre dhe kanë marrë mostrat për të analizuar produktet ushqimore. Kështu që AKU nuk ka pasur mundësi të kryejë asnjë veprim. “Unë kam rezervat e mia dhe mendoj që ushqimi, pasi është licencuar si i sigurt dhe ka dalë në treg, duhet të jetë një atribut i shëndetësisë, pra ISHP-së, ISHSH-së, DSHPsë, por në fakt këtë pjesë aktualisht e ka AKU, ndërsa ne merremi me kushtet higjieno-sanitare të subjektit,” thotë kreu i ISHSH, Eltar Deda. “Kështu ka qenë më parë, pasi ushqimet ndikojnë direkt në shëndetin e individëve, e shëndeti është atribut i shëndetësisë dhe kështu duhet të jetë edhe tani. Për mua ky është një ngërç i madh,” shtoi ai. Megjithë konfliktin mbi kompetencat, Jaka shprehet se në rastin “Artigano” ka mjaftueshëm faj

për të gjithë. “Në bashkëpunim me ISHP dhe ISHSH janë marrë masat administrative dhe është bërë bllokimi i aktivitetit. Pasi janë ndërmarrë masat administrative, kur kemi shkuar për verifikim kemi konstatuar se subjekti ka ndryshuar të gjithë protokollin e shërbimit, ka ndryshuar punonjësit e prekur nga salmonela. Kështu që është gjykuar e arsyeshme që të rifillojë aktivitetin,” tha ai. “Sigurisht që edhe institucionet tona kanë një pjesë të fajit, pasi duhet të kishim bërë më mirë kontrollin e librezave shëndetësore të stafit dhe mënyrën e përpunimit të produkteve ushqimore në kuzhinë,” përfundoi Jaka. Sfida ligjore Në mesin e 2016, shoqata Albanian Food Industry, AFI, për efekt të një studimi i kërkoi informacion 22 prokurorive të vendit në lidhje me vendimet e mosfillimit apo pushimit të çështjeve për sigurinë ushqimore, të parashikuara nga neni 288 dhe 288/a i Kodit Penal. AFI mori përgjigje nga 14 prokurori; 7 prej tyre nuk kishin asnjë çështje të tillë për periudhën 2013-2015, ndërsa 7 të tjera kanë raportuar në total për 25 çështje që janë pushuar ose është marrë vendim për mosfillimin e tyre, për të njëjtën periudhë. Sipas vjetarit statistikor të ministrisë së Drejtësisë, në vitin 2015 ka pasur 9 të dënuar me gjobë për nenin 288/a2 të Kodit Penal, prodhimi dhe shitja e lëndëve të rrezikshme për shëndetin. Ekspertja Ersida Teliti shpjegon se numri i ulët i procedimeve dhe dënimeve vjen si pasojë e mungesës së ekspertizës në fushën e drejtësisë, përsa i përket sigurisë ushqimore. “Nga studimet tona personale ne kemi vënë re se gjykatat shqiptare nuk e njohin dhe nuk e aplikojnë fare ligjin për mbrojtjen e konsumatorëve,” tha ajo. Sipas Telitit, një mungesë njohjeje të ligjit ka edhe nga avokatët, pasi pjesa më e madhe e kësaj trupe njohin kodin civil dhe të gjitha paditë që ngrihen janë në bazë të kodit civil. “Kemi shumë denoncime nëpër rrjetet sociale, por konsumatorët tanë nuk e çojnë çështjen më tej,” u shpreh ajo, duke shtuar që edhe vetë konsumatori është shpesh apatik për sa i përket shkeljeve në këtë fushë. “Kuadrin ligjor e kemi thuajse perfekt, por ne kemi një konsumator të fjetur që pranon të blejë produkte: ta zëmë me ofertë, por që u ka kaluar data e kadencës,” tha Teliti “Konsumatori duhet të bëhet mbrojtës i vetes, po nuk reagoi konsumatori, biznesi do të vazhdojë të abuzojë,” përfundoi ajo. Sipas Prokurorisë së Përgjithshme çështja e regjistruar kundër restorantit “Artigiano’ në qershor është akoma nën hetim; megjithatë, Albana Meta shprehet e pakënaqur me ritmin e punës së organit të akuzës. “Unë jam shumë e zhgënjyer nga prokuroria. Kam bërë një kallëzim penal dhe askush nuk më ka kontaktuar për të më pyetur për pretendimet që kam,” tha ajo. Albana shpreh dyshime se dosja mund të jetë manipuluar, por megjithatë mbetet e vendosur t’i shkojë deri në fund kërkesës së saj për drejtësi, të cilës shpreson se do t’i bashkohen edhe të dëmtuar të tjerë nga helmimi. “Do ti shkoj kësaj çështjeje deri në fund për dy arsye: e para më është cenuar shëndeti i fëmijës, pasi gjithë ai antibiotik nuk është pa pasoja tek një fëmijë në rritje. Së dyti, jam një qytetare e ndërgjegjshme dhe të gjithë duhet të mësohen se qytetarët kanë të drejta,” tha Albana. “Do të doja që në padinë tonë të bëhemi disa persona që e kemi pësuar nga i njëjti subjekt, por edhe nëse nuk bëhen, unë do ta vazhdoj betejën time,” përfundoi ajo.

Dhjetor 2016

Në konferencën e fundit për shtyp të Fondit Monetar Ndërkombëtar, përfaqësuesja e Fondit theksoi se qeveria aktuale ka krijuar një problem të vetin me faturat e prapambetura, të cilat, janë akumuluar sakaq dhe nuk janë shlyer.

Opinion

Borxhi teorik dhe borxhi real i koncesioneve Tre vjet më parë, qeveria e re gjeti rreth 500 milionë euro fatura të papaguara të qeverisë paraardhëse. Një debat teknik pasoi mbi pyetjen nëse këto fatura qenë borxh publik apo jo. Sot, qeveria aktuale i ka lënë vendit fatura kontratash koncesionare prej 65 miliardë lekësh (480 milionë euro) të cilat, në teori nuk janë borxh ndërsa në praktikë janë njësoj si faturat e papaguara të qeverisë së kaluar. GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANË

ë fund të vitit 2013, qeveria e sapongjitur në pushtet e Edi Ramës deklaroi se qeveria paraardhëse i pati lënë rreth 500 milionë euro fatura të papaguara, të cilat ajo i quajti Borxh Publik. Një debat teknik pasoi mbi faktin nëse këto fatura qenë me të vërtetë borxh publik apo jo. Teknikisht, borxhi publik nuk ështëçfarëdolloj detyrimi që i ka lindur shtetit përballë qytetarëve apo bizneseve, por vetëm ai detyrim qëështë krijuar në bazë të ligjit për borxhin publik. Drejtoria e Borxhit në Ministrinë e Financave, në raportet e veta përgjatë viteve 2014 dhe 2015, vijoi të paraqesë gjendjen e borxhit sipas parimeve të veta, por i vuri një shënim kuptimplotë atyre, duke shkruar se në këto të dhëna “nuk përfshihen detyrimet e prapambetura të Qeverisë”. (Shih p.sh raportin e borxhit për vitin 2014.) Teknikisht qe kështu;faturat e prapambetura nuk janë borxh publik. Praktikisht, qeveria kishte të drejtë. Si detyrime kontraktuale, këto fatura do të duhej të shlyheshin dhe rrjedhimisht qenë borxh. Me mirëkuptimin e Fondit Monetar Ndërkombëtar, qeveria emetoi borxh dhe i përdori këto para për të shlyer faturat e prapambetura. Borxhi publik u rrit nga 872 miliardë lekë në shtator 2013, në 1 trilion e 68 miliardë lekënë shtator 2016, shtesë që u përdor për të shlyer si faturat e qeverisë paraardhëse, ashtu edhe për të paguar faturat e qeverisë aktuale. Shtesa prej 196 miliardë lekësh ose 1.4 miliardë eurosh, e rriti barrën e borxhit publik nga 62 për qind e Prodhimit të Brendshëm Bruto në 72 për qind. Në konferencën e fundit për shtyp të Fondit Monetar Ndërkombëtar, përfaqësuesja e Fondit theksoi se qeveria aktuale ka krijuar një problem të vetin me faturat e prapambetura, të cilat, janë akumuluar sakaq dhe nuk janë shlyer. Paralelisht me problemin e faturave të prapambetura, FMN ka kërkuar me këm-

bëngulje së paku një kontabilizim të një kategorie tjetër borxhi, detyrimeve që qeveria aktuale ka krijuar dhe ka ndër mend të vijojë të krijojë me kontratat e koncesioneve me financim nga buxheti i shtetit. Këto lloj kontratash koncesionare janë lidhur përgjatë tri viteve të fundit dhe kostot e këtyre kontratave janë mbajtur gjithmonë të fshehta nga ana e qeverisë. Vetëm në raportin e fundit të buxhetit, si pjesë e kërkesave të FMN-së, është dhënë një përmbledhje sintetike e kostove të koncesioneve të qeverisë aktuale. Të shtatë kontratat e dhëna, plus njëe tetëqë pritet të jepet në prag të zgjedhjeve, kanë një kosto totale prej 65.8 miliardë lekësh, (rreth 480 milionë euro). Këto detyrime mjaftojnë që ta rrisin borxhin publik real në 74 për qind të PBB-së, nga rreth 70 për qind që qeveria pretendon se është aktualisht. Por teknikisht, qeveria

Borxhi zyrtar, i emetuar sipas ligjit për borxhin, është rritur nga shtatori 2013 deri në shtator 2016 me 196 miliardë lekë. Përgjatë të njëjtës periudhë, Prodhimi i Brendshëm Bruto është rritur me rreth 180 miliardë lekë. Kjo nuk qe ç’ka shpresohej të ndodhte. Borxhi publik teorikisht ka një efekt multiplikator në ekonomi, gjë që do të thotë se kur qeveria merr një lek borxh dhe e shpenzon, efekti në PBB duhet të jetë minimalisht më i madh se sa 1 lek...

aktuale mund të mbrohet duke deklaruar se detyrimet kontraktuale të qeverisë nuk janë borxh, në kuptimin e borxhit publik të emetuar sipas ligjit përkatës dhe për këtë ka po aq të drejtë sa kishte edhe qeveria e kaluar në vitin 2013, kur argumentonte se detyrimet e prapambetura nuk janë borxh. Përveç kontratave koncesionare, qeveria aktuale ka krijuar edhe ajo dosjen e vet me detyrime të prapambetura. Pushteti vendor ka krijuar 12.2 miliardë lekë detyrime të prapambetura. Qeveria thotë se nuk ka ndër mend t’i shlyejë këto fatura në tërësi gjatë vitit të ardhshëm, por synon që fillimisht t’i verifikojë ato. Dhe përveç faturave të prapambetura të pushtetit vendor, qeveria ka akumuluar edhe një detyrim prej rreth 4 miliardë lekë ndaj Bankers Petroleum, të cilat do të duhet të kthehen. Këto mjaftojnë që borxhi publik real të mbërrijë në 75 për qind të PBB-së. Por më e rëndësishme se sa diskutimi i nivelit të borxhit teorik dhe real është pyetja se sa efikas ka qenë përdorimi i këtij borxhi në ekonominë shqiptare. Borxhi zyrtar, i emetuar sipas ligjit për borxhin, është rritur nga shtatori 2013 deri në shtator 2016 me 196 miliardë lekë. Përgjatë të njëjtës periudhë, Prodhimi i Brendshëm Bruto është rritur me rreth 180 miliardë lekë. Kjo nuk qe ç’ka shpresohej të ndodhte. Borxhi publik teorikisht ka një efekt multiplikator në ekonomi, gjë që do të thotë se kur qeveria merr një lek borxh dhe e shpenzon, efekti në PBB duhet të jetë minimalisht më i madh se sa 1 lek. Por kjo nuk ka ndodhur. Shqiptarët kanë një borxh më të lartë sot dhe krahasimisht një ekonomi më të vogël. Duke i shtuar këtyre edhe borxhet e koncesioneve, situata nuk duket aspak mirë për gjeneratën e ardhshme të shqiptarëve. Duke llogaritur vetëm borxhet zyrtare, pa faturat e koncesioneve, borxhi publik për frymë është rritur nga 2100 euro në vitin 2013 në 2600 euro në vitin 2016.

Dhjetor 2016

Analizë

Kursi i ri i Presidentit të Zgjedhur të SHBA Donald Trump për vendin e tij është sakaq i dallueshëm; ne nuk dimë thjeshtë se sa shpejt do të lundrojë anija. Por ne nuk duhet të ushqejmë iluzione: Europa është tepër e dobët dhe e ndarë që të zëvendësojë SHBA-në në pikëpamje stategjike dhe pa udhëheqësinë e SHBA-së, Perëndimi nuk mund të mbijetojë.

Lamtumirë Perëndim JOSCHKA FISCHER | PROJECT SYNDICATE | BERLIN

ashmë që Donald Trump është zgjedhur President i Shteteve të Bashkuara, fundi i asaj që deri tani është titulluar “Perëndim” është bërë tërësisht i qartë. Ky term përshkruan një botë transaltantike që u shfaq nga dy luftërat botërore të shekullit të 20, duke ripërkufizuar rendin botëror gjatë katër dekadave të Luftës së Ftohtë dhe duke dominuar botën – deri tani. Perëndimi nuk duhet të ngatërrohet me termin “Oksident.” Ndërsa kultura, normat dhe religjoni dominues i Perëndimit janë në përgjithësi “Oksidentaliste” në origjinë, Perëndimi evoluoi në diçka të ndryshme me kalimin e kohës. Tipari bazë i Oksidentit mori formë përgjatë shekujve nga rajoni i Mesdheut (megjithëse pjesë të veriut të Alpeve të Europës bënë kontribute të shumta dhe të rëndësishme në zhvillim). Perëndimi, përkundrazi, është transaltantik dhe është një fëmijë e lindur në shekullin e njëzetë. Kur filloi Lufta e Parë Botërore, ajo qe një konflikt europian mes Fuqive Qendrore dhe Ententës së Britanisë, Francës dhe Rusisë. Ajo u bë me të vërtetë një luftë botërore vetëm në vitin 1917, kur SHBA hyri në të. Ky është momenti kur mori formë ajo që ne të gjithë e quajmë Perëndim. Perëndimi mund të thuhet se e mori certifikatën e lindjes gjatë Luftës së Dytë Botërore. Në gusht 1941, pasi Gjermania Naziste sulmoi Bashkimin Sovjetik, kryeministri i Britanisë Winston Churchill dhe Presidenti i SHBA-së Franklin D. Roosevelt u takuan në një anije lufte pranë brigjeve të Njufoundlandit dhe nënshkruan Kapitullin e Atlantikut. Marrëveshja u zhvillua më vonë në formën e NATO-s, e cila, për katër dekada, mundësoi një aleancë demokracish të pavarura me vlera të përbashkëta dhe ekonomi të tregut për t’i rezistuar kërcënimit sovjetik – dhe që në këtë mënyrë e ruajti Europën deri në ditët tona. Në themel të kësaj, Perëndimi u mbështet në angazhimin amerikan për të ardhur në mbrojtje të aleatëve të vet. Rendi Perëndimor nuk mund të ekzistojë pa SHBA-në duke luajtur këtë rol thelbësor,

rol nga i cili Amerika mund të heqë dorë nën udhëheqjen e Trump. Për rrjedhojë, tashmë vetë e ardhmja e Perëndimit është në rrezik. Askush nuk mund të jetë i sigurt se çfarë do të thotë zgjedhja e Trump për demokracinë amerikane, ose se çfarë do të bëjë ai kur të marrë zyrën. Por ne sakaq mund të bëjmë dy supozime të arsyeshme. E para, presidenca e tij do të jetë shumë përçarëse për politikën e brendshme dhe të jashtme të Amerikës. Trump e fitoi presidencën duke shkelur praktikisht çdo rregull të pashkruar të politikës amerikane. Ai mposhti jo vetëm Hillary Clinton, por edhe estabilishmentin e Partisë Republikane. Ka pak arsye për të besuar se ai papritur do të braktisë strategjinë e tij fituese kur të marrë postin më 20 janar. Ne mundet të supozojmë gjithashtu se Trump do t’i qëndrojë besnik premtimit të tij për “ta bërë Amerikën të madhe sërish”; ky do të jetë themeli i presidencës së tij. Ish presidenti Ronald Reagan premtoi gjithashtu të njëjtën gjë, por ai e bëri në një kohë që SHBA, ende e angazhuar në Luftën e Ftohtë, mund të merrte një përqasje perandorake. Kështu, Reagan

ndoqi një politikë riarmatimi në shkallë kaq të gjerë sa në fund solli rrëzimin e Bashkimit Sovjetik; ai i hapi rrugë bumit ekonomik të Amerikës përmes rritjes masive të borxhit kombëtar. Trump nuk e ka luksin e një përqasjeje imperialiste. Përkundrazi, gjatë fushatës së tij, ai kritikoi vazhdimisht luftërat e pakuptimta të Amerikës në Lindjen e Mesme; dhe mbështetësit e tij nuk duan asgjë tjetër veçse SHBA-në që braktis rolin e vet si udhëheqës botëror dhe tërhiqet nga bota. Një SHBA që lëviz drejt nacionalizmit izolacionist do të mbetet vendi më i fuqishëm i botës me diferencë të madhe nga të tjerët; por nuk do të garantojë më sigurinë e vendeve të Perëndimit apo mbrojtjen e rendit ndërkombëtar të bazuar te tregtia e lirë dhe globalizimi. Pyetjet e vetme që mbeten tani është se sa shpejt do të ndryshojë politika e SHBAsë, dhe se sa radikale do të jenë këto ndryshime. Trump sakaq ka premtuar të anulojë Partneritetin Trans-Atlantik me 12 vende – një vendim që përbën pak a shumë një dhuratë për Kinën, pavarësisht nëse ai e kupton këtë gjë apo jo. Ai mund t’i japë gjithashtu Kinës një dhuratë tjetër:

reduktimin e angazhimit të SHBA-së në Detin e Kinës së Jugut. Kina mund ta gjejë veten shpejt garantues të ri të tregtisë së lirë të botës – dhe ndoshta udhëheqës të ri botëror në luftën kundër ndryshimeve klimaterike gjithashtu. Në lidhje me Sirinë, Trump mundet thjeshtë t’ia dorëzojë këtë vend të shkatërruar presidentit të Rusisë Vladimir Putin dhe Iranit. Praktikisht do të përmbysë balancën e fuqisë në Lindjen e Mesme, me pasoja të rënda shumë përtej rajonit; moralisht, ajo do të jetë një tradhti e pamëshirshme për opozitën e Sirisë dhe një dhuratë për presidentin e Sirisë Bashar al-Assad. Dhe nëse Trump i lëshon pe Putinit në Lindjen e Mesme, mbetet për t’u hamendësuar se çfarë do të bëjë ai me Ukrainën, Europën Lindore dhe Kaukazin. A duhet ne të presim një Konferencë të Jaltës 2.0 për të njohur atë që është sot sfera e ndikimit de facto e Putinit? Kursi i ri i Presidentit të Zgjedhur të SHBA Donald Trump për vendin e tij është sakaq i dallueshëm; ne nuk dimë thjeshtë se sa shpejt do të lundrojë anija. Shumë gjëra do të varen nga kundërshtimi (i demokratëve dhe republikanëve) që Trump do të hasë në Kongresin e SHBA-së dhe mbi presionin që do të bëjnë shumica e Amerikanëve të cilët nuk votuan për të. Por ne nuk duhet të ushqejmë iluzione: Europa është tepër e dobët dhe e ndarë që të zëvendësojë SHBA-në në pikëpamje strategjike dhe pa udhëheqësinë e SHBA-së, Perëndimi nuk mund të mbijetojë. Për rrjedhojë, bota Perëndimore, ajo në të cilën ne të gjithë jetojmë sot, është pothuajse e sigurtë se do të zhduket para syve tanë. Çfarë do të ndodhë pas kësaj, Kina, ne mund të jemi të sigurt, po përgatitet për të zënë vendin e Amerikës. Dhe në Europë, kasafortat e nacionalizmit janë hapur; me kalimin e kohës, ato do të vërsulin edhe një herë djajtë mbi kontinent – dhe mbi botë. Marrë me autorizim nga Project Syndicate, 2016. Ripublikimi mund të bëhet vetëm me lejen e Project Syndicate. Goodbye to the West

Dhjetor 2016

ANALIZË

Hetimet për Damir Fazlliç, përfitoi miliona nga taksat pa bërë asnjë punë Biznesmeni serbo-boshnjak u kallëzua nga Drejtoria e Përgjithshme e Tatimeve se ka përfituar pagesa TVSH-je mbi dokumente të rreme në vitin 2011 për punë të pakryera në parkun industrial të Porto Romanos. LINDITA ÇELA | BIRN | TIRANË

rokuroria e Tiranës ka nisur një hetim të ri ndaj biznesmenit Damir Fazliç, i cili dyshohet se ka përfituar 170 milionë lekë nga skema e rimbursimit të TVSHsë. Burime zyrtare i thanë BIRN se regjistrimi penal i dosjes është kryer pas kallëzimit të bërë nga Drejtoria e Përgjithshme e Tatimeve. Fazlliç dyshohet se nëpërmjet kompanisë së tij, Crown Acquisitions- një shoqëri e themeluar në Shqipëri në vitin 2005, ka përfituar rimbursim financiar për punime të cilat nuk i ka kryer. Një burim i Drejtorisë së Përgjithshme të Tatimeve i tha BIRN se rimbursimi i TVSHsë në vlerën e 170 milionë lekëve është kryer gjatë vitit 2011. Në kuadër të këtij hetimi, Prokuroria e Tiranës ka urdhëruar sekuestrimin e praktikës së rimbursimit të TVSH-së, të ndjekur nga tatimorët, për të cilët ka dhe dyshime se janë përfshirë në këtë skemë mashtrimi. Kallëzimi i fundit i tatimeve kundër Fazlliç, nëse provohet i vërtet, bie ndesh me linjën që është mbajtur për shumë vite nga ish kryeministri Sali Berisha, i cili është shprehur se edhe pse serbo-boshnjaku ishte miku i tij, ai nuk kishte përfituar fonde shtetërore. Në një deklaratë për shtyp me 13 tetor 2008, Berisha ka kërkuar madje një hetim ndërkombëtar kundër prokurorisë, duke i quajtur akuzat kundër Fazlliç si trillime dhe sulm ndaj biznesit. “E para, në rast se faktohet se qeveria shqiptare i ka dhënë qoftë edhe 1 qindarkë të vetme nga fondet publike biznesmenit Damir Fazlliç, kuptohet se kjo qeveri i ka dhënë atij miliarda. Kjo është e detyrueshme për t’u sqaruar,” tha Berisha. “Së dyti, kanë ndodhur veprime shumë të rënda gjatë 4 ditëve të fundit, motivet e të cilave duhet të qartësohen. Është goditur biznesi shqiptar dhe ndërkombëtar, në mënyrën më të pabesueshme, janë ngrirë llogari, asete të kompanive dhe firmave të cilat nuk kanë, në këtë vend apo në ndonjë vend tjetër, asnjë penalitet të vetëm,” shtoi ai. Këneta kthehet në park energjetik Në vitin 2004, qeveria shqiptare shpalli ndërtimin e një porti në zonën e quajtur Porto Romano për importimin e produkteve të hidrokarbureve, një projekt në partneritet publik dhe privat. Depozitat e karburanteve u ndërtuan bashkë me infrastrukturën shoqërurese, ndërkohë që projekti parashikonte që në këtë zonë të ndërtoheshin edhe termocentrale. Me mendimin se zona do të kthehej në një park industrial energjetik, Damir Fazlliç bleu mbi 150 mijë metër katrorë tokë në Porto Romano. Me një vendim të veçantë, qeveria “Berisha” e shtoi këtë sipërfaqe në zonën e përcaktuar më herët si park industrial. Në një investigim të mëparshëm, BIRN zbuloi se Damir Fazlliç nuk ishte i vetëm në këtë sipërmarrje. Argita Malltezi, vajza e ish-kryeministrit Sali Berisha u përfshi gjithashtu në transaksionet e shit-blerjes së tokës. Mes viteve 2006 dhe 2007, Argita Malltezi, partnerja e

Damir Fazlliç dhe Lulzim Basha në fushatën elektorale të zgjedhjeve 2005.

saj në zyrën ligjore, Flutura Kola dhe bashkëshortët e tyre, Jamarbër Malltezi dhe Florenc Kola blenë një pjesë të konsiderueshme të tokës në Porto Romano duke përdorur pagesa në kesh. Ata paguan rreth 10 euro për metër katrorë për tokat e blera, por arritën t’ia shesin menjëherë më pas kompanisë Alpha Shpk dhe Croën Acquisitions për 18 euro për metër katrorë. Për shkak se qeveria “Berisha” e transformoi tokën e pavlerë kënetore në “park industrial” ku do të ndërtoheshin impiante të mëdha elektroenergjetike, toka në fjalë supozohej se do të përjetonte rritje të mëdha të vlerës, duke i siguruar pronarit të saj ndoshta dhjetëramilionë euro përfitime. Me një “leje qeveritare” në xhep, Damir Fazlliç, nëpërmjet kompanisë së tij, Croën Acquisitions u shndërrua në një kreditor të besueshëm për bankat, të cilat financuan projektet e tij. Në prill 2010, kompania Croën Acquisitions mori një kredi prej 625 milionë lekësh (rreth 4.5 milionë euro) me synimin për të zhvilluar tokat e ish-Kënetës, brenda zonës së dizenjuar si Park Industrial me një projekt të titulluar: “Terminal dhe depozita karburanti dhe gazi”. Kredia, e cila duhej të shlyhej për pesë vjet synonte të përdorej për nivelimin e

Kallëzimi i fundit i tatimeve kundër Fazlliç, nëse provohet i vërtet, bie ndesh me linjën që është mbajtur për shumë vite nga ish kryeministri Sali Berisha, i cili është shprehur se edhe pse serbo-boshnjaku ishte miku i tij, ai nuk kishte përfituar fonde shtetërore. Në një deklaratë për shtyp me 13 tetor 2008, Berisha ka kërkuar madje një hetim ndërkombëtar kundër prokurorisë, duke i quajtur akuzat kundër Fazlliç si trillime dhe sulm ndaj biznesit. tokës, gërmimin dhe punime të tjera në infrastrukturë për projektin. Për marrjen e kësaj kredie, kompania la si kolateral dy parcela toke me sipërfaqe të përgjithshme prej 80 mijë metrash katrorë. Po për të njëjtin projekt, Fazlliç siguroi dhe një kredi të dytë në maj 2013 nga Union Bank në vlerën e 841 mijë eurove. Burimet i thanë BIRN se Fazlliç është rimbursuar në vlerën e 170 milionë lekëve në vitin

2011 për punimet që pretendon se ka kryer në realizimin e këtij projekti. Kontrolli tatimor ka verifikuar se kompania nuk ka kryer asnjë punim në zonën e parkut industrial dhe ka paraqitur situacione të manipuluara. “Ne kemi vërtetuar që këto punime nuk ekzistojnë, ndërkohë që nëpërmjet dokumentave të falsifikuar, kompania është rimbursuar me shuma të konsiderueshme në dy kohë të ndryshme,” i tha BIRN një punonjës i Tatimeve në kushtet e anonimatit. Drejtoria e Përgjithshme e Tatimeve e ka dorëzuar kallëzimin kundër Fazlliç në korrik 2016, ndërkohë që Prokuroria e Tiranës ka nisur hetimet duke verifikuar praktikën tatimore që është ndjekur për rimbursimin e kompanisë së tij. Drejtoria e Përgjithshme e Tatimeve nuk iu përgjigj një kërkese për informacion të BIRN lidhur me arsyet e vonesës së kallëzimit-ai është depozituar në vitin 2016 kur rimbursimi i TVSH-së është bërë në vitin 2011. Probleme dhe me bankat Përveç dosjes së hapur në prokurori, biznesmeni serbo-boshnjak, Damir Fazlliç ka lënë pas në Shqipëri edhe një sërë problemesh me kreditë bankare. Në vitin 2015, dy banka dhe një kompani ndërtimi kërkuan konfiskimin e pronave të Damir Fazlliç për shkak të dy kredive të pashlyera si dhe një kontrate ndërtimore të palikujduar. Bankat, të cilat kanë marrë efektivisht pronësinë e tokave në Porto Romano i kanë nxjerrë ato në shitje, me shpresën se do të rikuperojnë kreditë e pashlyera. Por vlera e tokës së llogaritur si kolateral është disa herë më e madhe se vlera reale e tyre. Në prill të vitit 2010 , kompania Crown Acquisitions mori një kredi prej 625 milionë lekësh (rreth 4.5 milionë euro) me synimin për të zhvilluar tokat e ish-Kënetës në Durrës. Punët nuk shkuan siç duhet dhe Crown Acquisitions nuk ia doli të shlyejë kredinë ndaj Tirana Bank. Në qershor 2013, Crown Acquisitions kërkoi dhe mori një ristrukturim të kredisë, ndërsa banka i dha si afat vitin 2016 për ta shlyer kredinë. Por ndërsa kredia dhe plani i biznesit me Tirana Bank nuk ecte mirë, në maj 2013, Union Bank i dha kompanisë së Fazlliçit 841 mijë euro kredi, të kolateralizuar me tre parcela të tjera me sipërfaqe gati 70 mijë metra katrorë. Afati i shlyerjes së kredisë qe 30 muaj. Edhe kjo kredi e dytë nuk u shlye në kohë dhe të tre parcelat e tjera u konfiskuan. Pak muaj pasi mori kredinë e parë, në korrik 2010, Crown Acquisitions punësoi kompaninë shqiptare Vega për të kryer punimet. Një vit më vonë, kompania i përfundoi punimet dhe priti të merrte pagesën prej 930 mijë eurosh, të cilat nuk u shlyen. Sipas dokumenteve gjyqësore të para nga BIRN, një përfaqësues i Crown Acquisitions pranoi para gjykatës në vitin 2014 se kompania nuk e kishte shlyer detyrimin për shkak se gjendej në vështirësi financiare. Vega kërkoi bllokimin për llogari të saj të dy titujve të pronësisë, të cilat përbëjnë kolateralin e kredisë te Tirana Bank.

Dhjetor 2016

Vendimet e emërimeve të fundit ngjallën debate të ashpra në KLD dhe u kritikuan për shkelje të procedurës dhe konfliktin e interesit. Promovimet më të diskutueshme ishin ato të bashkëshortëve të dy prej anëtarëve të KLD-së, Eneida Civici dhe Gerd Hoxha. Presidenti Bujar Nishani, kryetari i Gjykatës së Lartë, Xhezair Zaganjori, dhe anëtarët e KLD gjatë ceremonisë së hedhjes së shortit për zgjedhjen e anëtarëve të rinj të Kolegjit Zgjedhor. Foto:LSA

EMËRIME SI XHON KENEDI:

Anëtarët e KLD-së justifikojnë promovimin e familjarëve Ndërsa ekspertët hedhin dyshime për valën e fundit të emërimeve në gjyqësor, të paktën një prej anëtarëve të KLD-së – bashkëshortja e së cilit u promovua në Gjykatën e Apelit – shprehet se të tilla emërime i kanë bërë dhe presidentët amerikanë. DORI DAKA | BIRN | TIRANË

ëshilli i Lartë i Drejtësisë zhvilloi 3 mbledhje të njëpasnjëshme në muajin nëntor, gjatë të cilave u emëruan në vendet vakante 33 gjyqtarë. Ndërkohë gjatë gjithë vitit, KLD pati zhvilluar vetëm 1 mbledhje në muaj. Këto emërime ngjallën debate e diskutime në radhët e juristëve edhe për shkak të akuzave për konflikt interesi ndaj dy anëtarëve të tij. Tashmë organi kolegjial që ka drejtuar prej më shumë se një dhjetëvjeçari sistemin gjyqësor në Shqipëri ka hyrë në fazën tranzitore, për shkak se Kushtetuta e re, e miratuar në korrik 2016 parashikon shkrirjen e tij dhe zëvendësimin me Këshillin e Lartë Gjyqësor. Prej 22 nëntorit, vendimmarrja e KLD është kufizuar ndjeshëm dhe qeveria e gjyqësorit nuk mund të kryejë emërime, promovime apo transferime të gjyqtarëve. Vendimet e emërimeve të fundit ngjallën debate të ashpra në KLD dhe u kritikuan për shkelje të procedurës dhe konfliktin e interesit. Promovimet më të diskutueshme ishin ato të bashkëshortëve të dy prej anëtarëve të KLD-së, Eneida Civici dhe Gerd Hoxha. I vendosur në qendër të vëmendjes, Gerd Hoxha, njëherazi edhe kreu i Unionit të Gjyqtarëve të Shqipërisë argumenton se promovimi i bashkëshortes së tij për në Gjykatën e Apelit të Tiranës nuk përbën

konflikt interesi , duke nënvizuar se bashkëshortja e tij ishte e zonja profesionalisht dhe e meritonte ngritjen në detyrë. “Gjatë gjithë procesit të përzgjedhjes së kandidaturave kam qëndruar tërësisht jashtë këtij procesi, madje jashtë në kuptimin literal të fjalës. Arsyeja e dytë që mendoj se KLD e votoi gruan time ishte se ajo ishte në respekt të gjithë kritereve të përcaktuara nga ligji …kërkesa ime dhe e bashkëshortes sime kanë qenë të depozituara në KLD vite përpara, para se të bëhesha anëtar i KLD dhe nëse ndikimi im do të ishte i tillë, ajo do të kishte marrë maksimumin e votave dhe jo aq sa mori,” i tha Hoxha BIRN. Sipas tij, fakti që ai dhe Civici janë bashkëshortë, nuk mund ta penalizojë atë apo dikë tjetër që të promovohet e të ngrihet në karrierë, nëse plotëson kushtet. Madje ai bën dhe një paralelizëm me ish Presidentin e SHBA, Xhon Kenedi. “Mund të sjellim edhe shembullin e Kenedit në SHBA, kur njëri vëlla ishte President dhe tjetri Prokuror i Përgjithshëm,” përfundoi Hoxha. Jo të gjithë bien dakord me vlerësimin e Hoxhës. Juristi Çlirim Gjata i tha BIRN se ndonëse nuk ka një shkelje të drejtpërdrejtë të ligjit, promovimi i dy bashkëshortëve të KLD nuk mund të quhet kurrsesi normal dhe kjo vjen si pasojë e ngërçeve ligjore. “Këtu kemi të bëjmë më tepër se me rastin konkret, sepse rasti konkret, ajo

ç’ka bën një institucion shqyrtohet në gjykatë. Ajo që ne kemi ngritur me kohë, jo tani, ishte e meta e sistemit te vjetër të Kushtetutës së vitit 1998 në lidhje me KLD-në, që as ligjet përkatëse, pikërisht nuk parashikuan, apo trajtuan në formë ligjore pengesat për konfliktin e interesit,” tha Gjata. “Çështja e marrëdhënieve familjare. Ju thoni që u emëruan dy gjyqtarë, dy bashkëshortë të anëtarëve të Këshillit.. atëherë këta dy anëtarë u larguan nuk votuan…a mjafton kjo për të shmangur konfliktin e interesit?… Besoj që nuk mjafton,” shtoi ai. Emërimet e fundit në Këshillin e Lartë të Drejtësisë u shoqëruan me debate mes anëtarëve të tij. Sokol Çomo dhe Albana

“Mund të sjellim edhe shembullin e Kenedit në SHBA, kur njëri vëlla ishte President dhe tjetri Prokuror i Përgjithshëm,” përfundoi Hoxha.

Shtylla kanë braktisur mbledhjet, me pretendimin se emërimet u karakterizuan nga nje sërë problemesh dhe shkeljesh të rënda, ndërkohë që KLD kishte dështuar për vite me radhë të plotësonte vendet vakante në Gjykatën e Apelit të Tiranës. Një qëndrim të ngjashëm ndan edhe Fatmir Xhafa, kryetar i Komisionit të Ligjeve që ka udhëhequr procesin e Reformës në Drejtësi. “Këshilli i ka bërë rregull vetëemërimet nepotike, emërimet klienteliste ose më saktë emërimin e vetvetes. Në disa raste të mëparshme, Këshilli ka emëruar anëtarë të Këshillit të Lartë të Drejtësisë duke qenë në detyrë, ç’ka nuk e lejon ligji,” u shpreh Xhafa. “Edhe kësaj radhe u tentua të bëhej një emërim i tillë… nga ana tjetër u bënë disa emërime, që janë lidhje familjare të Këshillit të Lartë të Drejtësisë në konflikt të hapur interesi,” shtoi ai. Këshilli i Lartë i Drejtësisë është një prej institucioneve më të kritikuara për korporatizëm, konflikt interesi dhe vendimmarrje apatike mbi sistemin shqiptar të drejtësisë. Mandati i tij përfundon në Prill të vitit të ardhshëm, dhe sipas Xhafës vetëm hyrja e ligjit për statusin e gjyqtarëve dhe prokurorëve mund ta shpëtojë vendin nga pasojat e vendimeve të ngjashme. “Kjo është një situatë e rëndë. Nuk na mbetet veç t’i lutemi Zotit edhe këto pak muaj që kanë mbetur, që KLD të bëjë sa më pak dëme në këtë vend,” përfundoi ai.

Dhjetor 2016

VENDIMET

Gati koncesioni për incerneratorin e tretë, do të djegë 550-800 tonë plehra në ditë Qeveria shqiptare ka miratuar një “ofertë të pakërkuar” për koncesion nga një kompani private për ndërtimin e një incerneratori për djegien e plehrave në Tiranë, i treti impiant i tillë i licencuar në Shqipëri. GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANË

everia shqiptare ka gati planet për ndërtimin e një incerneratori të tretë për djegien e plehrave, pasi ka angazhuar deri tani 7.3 miliardë lekë për dy incerneratorë të tjerë në Elbasan dhe Fier. Qeveria shqiptare miratoi javën e kaluar pranimin e një oferte të pakërkuar për koncesion dhe dhënien e një bonusi prej 8 pikësh për kompaninë “Integrated Energy B.V.”, Sh.p.k, për “dhënien me koncesion të ndërtimit të landfillit, inceneratorit dhe rehabilitimin e venddepozitimeve ekzistuese të Tiranës”. Sipas një relacioni të Ministrisë së Mjedisit, i cili është publikuar jo në faqen e Ministrisë së Mjedisit, por në faqen e internetit të Ministrisë së Drejtësisë, kompania koncesionare, e cila nuk rezulton të jetë e regjistruar në Shqipëri por në Hollandë, është nën pronësinë e kompanisë shqiptare “Integrated Technology Services sh.p.k” dhe kompanive “Paul Wurth Italia S.P.A” & “Energy Recuperator S.P.A.” Qeveria e miratoi dhënien e bonusit për këtë kompani duke nënkuptuar hapjen e një tenderi, ndërkohë që analiza ekonomike dhe mjedisore e këtij projekti nuk është publike dhe nuk është konsultuar me publikun, duke shkelur konventën e Aahrusit, të cilën Shqipëria e ka ratifikuar në vitin 2001 dhe që kërkon që çdo projekt me impakt mjedisor të konsultohet paraprakisht me publikun e zonës së ndikuar nga ky projekt.

Landfilli i Sharrës në periferi të Tiranës

Relacioni i publikuar nga Ministria e Drejtësisë, i cili është një opinion mbi anën ligjore dhe jo ekonomike apo mjedisore, jep disa të dhëna mbi projektin. Ajo thotë se investimi i planifikuar është 140 milionë euro dhe afati i koncesionit është 30 vjet. Projekti premton mbylljen e venddepozitimit ekzistues të plehrave të Tiranës në Sharrë, ndërtimin e një impjanti për djegien e 550-800 tonëve plehra në ditë në fazën fillestare me premtimin për ta shtuar kapacitetin, krijimin e një venddepozitimi të hirit të prodhuar nga

djegia me kapacitet 1.8 milionë metra kub dhe një impjant të trajtimit të ujërave të ndotura që do të krijohen nga procesi i përpunimit të plehrave. Koncesionari argumentohet se do t’i nxjerrë fitimet e tij duke arkëtuar një tarifë për depozitimin e mbetjeve nga bashkitë e qarkut të Tiranës, nga shitja e energjisë elektrike të prodhuar nga djegia e plehrave si dhe nga rekuperimi i materjaleve të riciklueshme. Qeveria shqiptare ka dhënë më herët edhe dy koncesione të tjera për ndërtim

të impjanteve të djegieve të plehrave në Elbasan dhe Fier, përmes dy kontratave koncesionare të financuara nga buxheti i shtetit. Sipas të dhënave të Ministrisë së Financave, incerneratori i Elbasanit do t’i kushtojë taksapaguesve 3.3 miliardë lekë për shtatë vitet e kontratës së koncesionit ndërsa incerneratori i Fierit do t’i kushtojë taksapaguesve 4 miliardë lekë përgjatë gjashtë viteve të kontratës së koncesionit. Incerneratori i Fierit duket se është i lidhur me të njëjtën kompani që ka bërë kërkesën për koncesion për incernetatorin e Tiranës. Për të dyja projektet, informacioni i ofruar nga autoritetet është minimal dhe konsultimi publik para nënshkrimit të kontratave duket se nuk është kryer. Në Fier, banorët e zonës ku është planifikuar ndërtimi i incerneratorit si dhe të vetë qytetit të Fierit protestuan ashpër gjatë muajve të fundit duke bllokuar efektivisht ndërtimin e tij. Ndërtimi i incerneratorëve vjen në një kohë ku në Shqipëri vijon debati i ashpër mbi lejimin apo jo të importimit të mbetjeve në Shqipëri, ku aktivistët kanë shprehur shqetësimin se vendi ynë mund të kthehet në një gropë për plehrat e Europës. Ligji që lejon importin e mbetjeve “për rekuperim” në Shqipëri, ku rekuperimi përfshin edhe shfrytëzimin e përmbajtjes energjetike të mbetjeve përmes incernerimit, u rikthye në Kuvendin e Shqipërisë nga Presidenti Bujar Nishani në tetor dhe ka mbetur i bllokuar në Kuvend për shkak të protestave të shumta të aktivistëve mjedisorë.

Qeveria miraton kontratën 300 milionë euro të Rrugës së Kombit Shqiptarët që do të kalojnë në këtë rrugë do të detyrohet të paguajnë 5 euro për kalim ndërsa buxheti i shtetit do t’i japë kompanisë menaxhuese edhe 65 milionë euro të tjera. GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANË

everia shqiptare miratoi kontratën e koncesionit të Rrugës Milot – Morinë, me konsorciumin e kompanive “CATALYST VIVA DAS GENERAL CONTRACTING, LLC – SALILLARI, SH.P.K – BEE TECH – VIOLIAP ATEVE – KASTRATI, SH.A”, një koncesion që pritet t’i kushtojë shqiptarëve mbi 300 milionë euro në 30 vitet e ardhëshme. Njoftimi i qeverisë u publikua në faqen zyrtare të Këshillit të Ministrave ndërsa kontrata nuk është publike. Sipas dokumenteve të tenderit, kompania koncesionare premton të investojë për përfundimin e disa segmenteve të rrugës si dhe për mirëmbajtjen e saj në

këmbim të një pagese vjetore për rreth 13 vjet prej 5 milionë eurosh në vit. Gjithashtu, trafiku aktual i rrugës prej 4,200 mjetesh në ditë pritet t’i japë kompanisë koncesionare prej mbi 6 milionë euro në vit ndërkohë që rritja e trafikut përgjatë dekadave të ardhshme pritet të japë të ardhura shtesë për kompaninë. Kontrata koncesionare iu dha fillimisht një konsorciumi tjetër, por Komisioni i Prokurimit Publik vendosi shfuqizimin e vendimit të shpalljes fitues dhe nxori fitues konsorciumin aktual. Vendimi për dhënien me koncesion dhe vendosjen e pagesës mbi autostradën Milot – Morinë ka shkaktuar disa protesta nga banorët e zonës së Kukësit, të cilët i frikësohen dyfishimit të kostos së udhëtimit drejt Tiranës. Rruga Milot – Morinë nisi të ndër-

tohet në vitin 2007 pas një tenderi të shumëdebatuar. Kostoja totale e rrugës vlerësohet në mbi 1 miliardë euro, dy herë më shumë nga sa qe planifikuar fillimisht. Megjithëse janë shpenzuar mbi 1 miliardë euro, një pjesë e rrugës, veçanërisht një numër urash në segmentin Kukës – Morinë kanë mbetur të papërfunduara për shkak të mungesës së parave. Ky është një nga shumë koncesione që qeveria aktuale ka miratuar dhe që përfshijnë pagesa të drejtpërdrejta nga buxheti i shtetit. Qeveria ka nënshkruar apo pritet të nënshkrojë kontrata koncesionare me vlerë 65. miliardë lekë. Bashkë me koncesionin e rrugës së Kombit, kostoja e këtyre koncesioneve mbi buxhetin e shtetit pritet të arrijë në mbi 73 miliardë lekë.

Dhjetor 2016

INVESTIGIM Beteja e humbur e shtetit për pronësinë e ish-ministrisë së Mjedisit Një seri procesesh gjyqësore kanë njohur si pronarë të godinës së kushtetueshme të rrugës së Durrësit një emigrant në Greqi dhe bashkëshortin e një avokateje në Shqipëri, ndërkohë që Avokatura e Shtetit pretendon se prona është fituar padrejtësisht nga të tretët. LINDITA ÇELA | BIRN | TIRANË

vendosur prej marsit 2016 në një godinë të kuqe 3-katëshe në rrugën e Durrësit, Gjykata e Apelit Administrativ të Tiranës po bëhet gati për një shpërngulje të re. Kancelaria e gjykatës është njoftuar se ndërtesa e shtrirë mbi 700 metra katrorë në qendër të Tiranës duhet liruar brenda janarit, pasi shteti shqiptar ka dalë i humbur pas një beteje 7-vjeçare gjyqësore me trashëgimtarin e njërit prej ish-pronarëve. Prej vitit 1944, godina e ngulitur në memorien e qytetarëve të Tiranës si një institucion shtetëror ka ndërruar disa herë herë destinacion. Ajo ka shërbyer fillimisht si Prefekturë, më pas si Prokurori e Përgjithshme dhe para se të kthehej në gjykatë, ka strehuar për disa vite Ministrinë e Mjedisit. Megjithatë, një vendim i vitit 1995 i Komisionit të Kthimit dhe Kompensimit të Pronave, KKKP në Bashkinë e Tiranës i hapi rrugën tjetërsimit të pronësisë së saj permes vendimeve gjyqësore të kontestuara. Dokumentet e hershme të pronësisë tregojnë se para vitit 1944, prona ndahej gjysmë për gjysmë mes Omer Fortuzit dhe dy shtetasve italianë, Xhuzepe dhe Rafaele Staccioli. Në vendimin e vitit 1995, KKKP ka njohur si pronarë të godinës dhe truallit mbi të cilin ajo është ngritur Fortuzin me ½ dhe italianët me ½. Avokatura e Shtetit, e cila ka mbrojtur në gjykatë interesat e shtetit shqiptar mbi godinën dhe truallin mbi të cilin ajo ngrihet i tha BIRN se vendimi i parë, i miratuar më pas edhe nga të gjitha shkallët e gjyqësorit ishte i kundraligjshëm. Sipas Avokaturës së Shtetit, KKKP nuk ka marrë parasysh traktatin e Paqes me Italinë, që trajton edhe pronat e shtetasve italianë, ndërsa akuzon gjykatat për “keqinterpretim të fakteve”. “Ish KKK Pronave pranë Bashkisë Tiranë, duhet të kishte trajtuar në vendimin e saj pjesën që i takonte ish pronarit Omer Fortuzi për ½ pjesë dhe për Shtetin Shqiptar për ½ pjesë dhe jo siç ka trajtuar duke iu kthyer shtetasve të huaj…” i tha Avokatura e Shtetit BIRN. “…në bazë të marrëveshjes së Traktatit të paqes, kjo pronësi i ka kaluar shtetit Shqiptar dhe pronar i saj është shteti shqiptar,” shton ajo. Ndërsa shteti shqiptar vazhdon betejën për gjysmën e pronës, dokumentet e siguruara nga BIRN tregojnë se struktura e pronësisë ka ndryshuar tërësisht përmes vendimeve gjyqësore që u ndërtuan mbi bazën e vendimit të KKKP-së. Sot, kjo pronë zotërohet në 4/5 e saj nga Zanmir Hasa, emigrant në Greqi dhe trashëgimtar i bashkëshortes së Omer Fortuzit dhe 1/5 nga Florenc Kola. Edhe pse rezident në Greqi, Zanmir

Hasa nuk është një emër i panjohur për drejtësinë shqiptare. Trashëgimtar i Alije Fortuzit me vendim të gjykatës greke dhe asaj shqiptare, emri i tij u lakua edhe në çështjen e ish-hotel Vollgës në Durrës, e cila po hetohet nga Prokuroria e Krimeve të Rënda. Florenc Kola, i cili zotëron sot 1/5 e pronës është bashkëshorti i avokates Flutura Kola, pronare e studios ligjore “Kola & Associates”. “Kola& Associates” ishte një ndër studio ligjore më të lakuara në Tiranë në vitet 2007-2008 për shkak se zotërohej nga Flutura Kola dhe vajza e ish-kryeministrit Berisha, Argita Malltezi. Kalvari i proceseve gjyqësore daton prej marsit të vitit 2004, kur Hasa kthehet në Shqipëri dhe padit në Gjykatën e Tiranës dy shtetasit italianë, Giuseppe dhe Rafaele Staccioli. Objekti i padisë ishte “përpjestimi i pasurisë”, ndërsa gjyqi u zhvillua në mungesë të italianëve dhe të institucioneve shtetërore, që kishin në përdorim godinën. Sipas vendimit të gjykatës, Hasa ka ngritur pretendimin se trualli nuk mund të ndahej në natyrë dhe në këmbim të gjysmës së pronës, ai ofron dëmshpërblim për bashkëpronarët italianë. Në vendimin e 2004, Gjykata e Tiranës vendos që prona vlen 4.966.785 lekë dhe urdhëron Zanmir Hasën t’i paguajë bashkëpronarëve italianë gjysmën e kësaj vlere. Nga viti 2004 deri në vitin 2007, Hasa nuk bën ndonjë lëvizje për zbatimin e vendimit gjyqësor. Por dokumentet e siguruara nga BIRN tregojnë se në vitin 2007, ai i shet 1/5 e pronës Florenc Kolës dhe një vit më pas nënshkruan

Ish-ministria e Mjedisit në Tiranë

Një vendim i vitit 1995 i Komisionit të Kthimit dhe Kompensimit të Pronave, KKKP në Bashkinë e Tiranës i hapi rrugën tjetërsimit të pronësisë së saj permes vendimeve gjyqësore të kontestuara. një prokurë përfaqësimi me studion ligjore të bashkëshortes së tij, “Kola & Associates”. Pasi i ka kaluar 1/5 e pronës Florenc Kolës, Zanmir Hasa dorëzon një padi të dytë në Gjykatë duke kërkuar kthimin e godinës dhe dëmshpërblim prej Ministrisë së Mjedisit, që e kishte përdorur atë në vitet 2007-2010. Më 27 dhjetor 2010, gjykata e Tiranës vendos në një proces të zhvilluar në mungesë të Ministrisë së Mjedisit kthimin e pronës dhe dëmshpërblim në masën 548,605 euro në favor të Hasës dhe 115, 796 euro në favor të Florenc Kolës. Ky vendim është lënë në fuqi nga Gjykata e Apelit dhe ajo e Lartë. Alban Alimema, avokat i Zanmir Hasës

dhe Florenc Kolës i tha BIRN se prona e klientëve të tij po mbahet peng nga shteti shqiptar. “Për këtë çështje, klientët e mi janë me vite dyerve të gjykatave. Dhe pse kanë fituar të drejtën e pronësisë mbi këtë objekt, vendimi nuk ekzekutohet pasi nuk pranon qeveria shqiptare,” tha Alimema. Por Avokatura e Shtetit pretendon se “prona është përfituar padrejtësisht nga të tretët”. Përveç tjetërsimit të gjysmës së pronësisë, Avokatura e Shtetit shprehet se shteti ka investuar shuma të konsiderueshme parash në godinën ekzistuese, të cilat duhet të merren parasysh. “Pala e paditur Zanmir Hasa si trashëgimtar i Omer Fortuzit, ka qenë bashkëpronar vetëm i ½ së godinës dy katëshe, dhe jo i gjithë godinës ekzistuese. Mbi ndërtesën ekzistuese nga pronari shtet janë realizuar ndërtime të reja shtesë një kat si dhe është zgjeruar sipërfaqja e ndërtimit prej 105 m2”-tha për BIRN Avokatura e Shetit. “Investimet e lartpërmendura dhe të bëra nga vetë shteti shqiptar, janë më shumë se 50% e vlerës totale të ndërtesës,”shtohet më tej. Në maj 2014, Ministria e Mjedisit ka bërë padi në Gjykatën Kushtetuese kundër vendimeve gjyqësore që e detyronin të dëmshpërblente me rreth 650 mijë euro pronarët e rinj, paralelisht me lirimin e godinës. Sipas Ministrisë së Mjedisit, vendimet gjyqësore ishin dhënë në mungesë të saj. Në maj të vitit 20015, Gjykata Kushtetuese e rrëzon kërkesën me argumentin se Ministria “nuk legjitimohet për vënien në lëvizje të këtij gjykimi kushtetues”. Në mars të vitit 2015, Ministria e Ekonomisë i kërkon gjykatës që të anulojë vendimin e KKKP dhe të shpallë të pavlefshëm aktin e shitjes mes Zanmir Hasës dhe Florenc Kolës si dhe vendosjen e sekuestros konservative mbi pronësinë deri në përfundim të procesit gjyqësor. Në nëntor 2015, Gjykata e Apelit me relator Alaudin Malaj e hedh poshtë këtë kërkesë. “Pretendimet lidhur me pavlefshmërinë absolute të vendimit të Komisionit janë shqyrtuar deri në Gjykatën Kushtetuese dhe janë hedhur poshtë në çdo shkallë gjykimi,” thuhet në vendimin e Gjykatës së Apelit. Ministria e Zhvillimit Ekonomik, Tregtisë dhe Sipërmarrjes nuk pranoi të komentojë këtë vendim. Zëdhënësi i këtij insitucioni i tha BIRN se nëpërmjet Avokaturës së Shtetit është bërë rekurs në Gjykatën e Lartë, por ende nuk dihet se kur do të fillojë procesi gjyqësor. Avokati i palës kundërshtare, Alban Alimema thotë gjykatat i kanë dhënë të drejtë klientëve të tij për të marrë në administrim pronën. “Gjykata e Shkallës së Parë i ka dhënë të drejtë klientëve të mi, pra që duhet të marrin në administrim pronën. Në Apel besoj se çështja do të gjykohet vitin tjetër,” përfundoi ai.

Dhjetor 2016

REPORTAZH Pasion për traditën: paraplegjikja hijeshon dasmat e Tropojës Zyra Ahmetaj humbi në moshën 19-vjeçare mundësinë për të ecur, por jo pasionin për jetën dhe përpjekjet për të mbajtur gjallë dhe trashëguar traditën e kostumeve popullore të trevës së Tropojës. BASHKIM SHALA | BIRN | TROPOJË

ulur në një karrocë paraplegjikësh, Zyra Ahmetaj jeton e rrethuar nga kostumet kombëtare të qëndisura prej duarve të saj, në një apartament me dy dhoma në lagjen “Dardania” në qytetin e Bajram Currit. Artizanati është një prej pasioneve të mëdha të gruas rreth të 60-ave, jeta e së cilës mori një goditje të rëndë në moshën 19-vjeçare, por nuk i mposhti ëndrrat dhe dëshirën për t’i shërbyer vendit përmes ruajtjes së traditës. E lindur në fshatin Kepenek të Tropojës, Zyraja e trashëgoi punën e dorës nga nëna e saj, ndërsa pasioni i hershëm u kthye në një profesion, disa kohë pasi ajo mbeti invalide nga një aksident i rëndë. “Të gjitha gratë e fshatit Kepenek i kanë përdorur rrobat kombëtare. Mua më kanë pëlqyer gjithmonë këto rroba. Nëna ime, kur i vishte ato më dukej si hyjneshë, më dukej më e bukur, më e dashur,” kujton ajo për BIRN. Prej fillimit të viteve ’90, Zyra Ahmeti prodhon kostume kombëtare të krahinës së Tropojës dhe Malësisë së Gjakovës, për fëmijë dhe të rritur. Gjithashtu ajo shkruan poezi dhe prozë, luan në lahutë dhe është nderuar me titullin “Qytetare nderi” nga bashkia e Tropjës për veprimtarinë e saj në fushën e trashëgimisë kulturore. Zyraja tregon se kursen nga pensioni i invaliditetit për të prodhuar rrobat, që më pas vishen nëpër festa dhe dasma në gjithë krahinën e Tropojës. Ajo thotë se fëmijët rrinë gjithë natën pa gjumë në pritje të kostumit të tyre popullor në raste festash, ndërkohë që kjo traditë po mbahet gjallë edhe nga të rriturit. “Në të gjitha dasmat që zhvillohen në Tropojë, unë i hijeshoj dasmorët me rroba kombëtare, nga fëmijët e vegjël deri të moshuarit. Njerëzit ndjejnë shumë kënaqësi, ngrihen të gjithë në këmbë. Vlon vallja e ndizet atmosfera,” thotë ajo me gëzim. Pasi ka punuar për vite të tëra e vetme, Zyraja ka zgjeruar aktivitetin kohët e fundit, duke përfshirë gra dhe vajza të cilat e duan punën e dorës. Megjithatë, gjetja e klientëve të qëndrueshëm është e vështirë për shkak të kostove të larta që produktet e saj kanë. Një kostum popullor me të gjithë elementët e traditës kushton rreth 800 euro-vlerë të cilën mund ta përballojnë vetëm shqiptarët që jetojnë jashtë vendit. Për banorët e tjerë të krahinës, Zyraja i jep kostumet e saj me qera simbolike për raste festash dhe gëzimesh. Paralelisht me produktet e saj, Zyra Ahmetaj ka arritur me mundim të koleksionojë kostume popullore të krahinës së Tropojës dhe Mirditës, të cilat datojnë deri në 100 vjet më parë. “Kam në dhomë mbi 50 kostume kombëtare origjinale të llojeve të ndryshme. Kostumet që unë koleksionoj janë përgjithësisht të Tropojës, të gjitha

trevave të Malësisë së Gjakovës…. Në fillim kam sakrifikuar shumë, por kjo është arritur vetëm në sajë të pasionit dhe dashurisë për fëmijët, për etnosin, për njerëzit, për të transmetuar brez pas brezi këtë traditë e këto vlera që janë kaq të çmuara,” thotë ajo. Një jetë mes sfidash Para se të kultivonte pasionin për artizanatin, Zyra Ahmetaj kishte shumë ëndrra të tjera. Por 31 korriku 1975 do t’i jepte një kthesë dramatike jetës së saj. Asokohe 19-vjeç, Zyra Ahmeti po kthehej nga aksioni në kombinatin Metalurgjik të Elbasanit, ku autobusi me 63 maturantë doli nga rruga dhe ra në greminë në Shpal të Mirditës. Katër persona humbën jetën, ndërsa Zyraja ishte mes numrit të madh të të plagosurve. “Është një histori e tmerrshme- unë kam qenë duke lexuar një libër, pasi isha shumë e apasionuar pas leximit. Në rastin kur ndodhi aksidenti më tërhoqi vëmendjen lëvizja e shpejtë e timonit nga shoferi. E kuptova se përfunduam në greminë,” kujton ajo momentin e aksidentit të ndodhur 4 dekada më parë. Nga aksidenti, Zyra Ahmetaj doli me shtyllën kurrizore të dëmtuar dhe tre muajt e terapisë në spitalin Ushtarak të Tiranës nuk e ndihmuan atë të ngrihej në këmbë. Ajo kujton se më pas e dërguan në një spital të specializuar në Hungari, por sërish nuk mundi të shpëtonte nga karroca e invalidit. Pas kthimit nga Hungaria, ajo është dërguar në fshatin e saj të lindjes, Kepenek të krahinës së Bytyçit mbi një karrocë. Megjithatë, Zyraja nuk i braktisi përpjekjet dhe nuk i humbi shpresat për t’u ngritur në këmbë. “Kushtet në fshat nuk ishin aspak të favorshme për mua, tashmë që kisha përfunduar në karrocën e paraplegjikëve.

Prej fillimit të viteve ’90, Zyra Ahmeti prodhon kostume kombëtare të krahinës së Tropojës dhe Malësisë së Gjakovës, për fëmijë dhe të rritur. Gjithashtu ajo shkruan poezi dhe prozë, luan në lahutë dhe është nderuar me titullin “Qytetare nderi” nga bashkia e Tropjës për veprimtarinë e saj në fushën e trashëgimisë kulturore. Kam bërë shumë gjimnastikë; nga 20 lëvizje të rekomanduara unë i bëja 60 lëvizje. Për 10 vite me stërvitje kam mundur që të vë në lëvizje këmbën e djathtë,” tregon ajo. Në dhjetë vitet e qëndrimit në Kepenek, Zyraja ndihmonte nënën në punët e shtëpisë, ndihmonte fëmijët me detyrat, ushtrohej në qëndisma dhe më së shumti lexonte libra. Por pas 10 vitesh qëndrimi në fshat, ajo është zhvendosur

në qytetin e Bajram-Currit, ku vazhdoi ushtrimet dhe fizioterapinë me shpresë për t’u ngritur në këmbë. “Kam filluar të eci me dy shkopinj, megjithëse ekuilibrin e kisha shumë të dobët. Rrëzohesha e çohesha disa herë,” tregon ajo. Përpjekjet e saj për të qëndruar në këmbë morën një tjetër goditje në moshën 54 vjeçare; Zyraja tregon se dëmtoi këmbën e djathtë pas një rrëzimi dhe përfundoi sërish në karrocë. Ruajtja e traditës Zyra Ahmetaj e quan veten një “fanatike të traditës”, ndonëse kostumet, jelekët, tirqet apo çorapet që ajo qep mbartin edhe elementë të rinj. Për këtë qëllim ajo bashkëpunon me qëndistare e rrobaqepës në Tropojë, duke i paguar për punën që bëjnë, ndërkohë që vetë kontrollon çdo element që ajo ka stiluar më parë. “Kam vënë re edhe në shumë ansamble si në Shqipëri e Kosovë që tirqeve nuk u vihen gajtanët sipas atyre origjinalë. Unë e kam ruajtur këtë stil. Tani bëj kostume të reja më të lehta, me stof më të hollë. Kam bërë jelekë të rinj, me më shumë lule, më shumë fantazi, por pa harruar asnjëherë traditën,” i tha ajo BIRN. Megjithë entusiazmin e saj, Zyra Ahmetaj e ka një peng dhe ai është trashëgimi i zanatit të artizanes dhe punës së dorës. Për shkak të invaliditetit, Zyraja nuk arriti të kishte fëmijë, ndërkohë që mbesat e saj janë të dhëna më teper pas shkencës. “Ato i pëlqejnë shumë këto rroba dhe i veshin duke vlerësuar traditën. Mua më përgëzojnë, por vetë nuk merren me këtë punë,”tregon Zyraja. Në mungesë të trashëgimit të zanatit në rrethin e saj të ngushtë, Zyraja tregon me krenari se falë një financimi të Fondacionit Bordi Kombëtar i Seleksionimit ka mundur të mësojë pesë vajza nga Tropoja të bëjnë rroba kombëtare. Ato e kanë përvetësuar plotësisht zanatin e artizanes, ndonëse nuk kanë mundur të nisin një biznes për mungesë të fondeve. Në tavolinën e saj të punës, Zyraja mban krahas gjilpërës edhe një kompjuter, ku shkruan prozë e poezi, i cili ka qenë edhe pasioni i saj i parë. Deri tani ka botuar tre libra, ndërkohë që ka në proces redaktimi edhe pesë të tjerë, në prozë dhe poezi. Ajo ruan gjithashtu një dashuri të veçantë për lahutën, me të cilën ka kënduar në “Sofrën Dardane” këngë lirike dhe epike e ka fituar edhe çmim. “Pasioni im i parë është leximi, është poezia, është romani. Ndërkohë që përkushtimi ndaj rrobave kombetare është edhe dëshirë, por edhe një detyrë që i kam vënë vetes që t’i shërbej atdheut, që t’u shërbej brezave, t’i shërbej traditës,” përfundon ajo.

Dhjetor 2016

Një frangë e Korçës

Pjesë nga ekspozita e emetimet e Korçës

REPORTAZH Historia e pazakontë e Korçës në Luftën e Parë Botërore

Menjëherë pas shpalljes së pavarësisë së Shqipërisë, Korça u pushtua nga ushtria greke. Por një aksident historik bëri që qyteti të kalojë për katër vjet nën pushtimin francez. Gjatë kësaj kohe, kartëmonedhat e para “shqiptare” u gdhendën nga një ushtar francez duke i dhënë parasë kombëtare emrin Frang, i cili mbijetoi deri në vitin 1946. SVEN MILEKIC | BIRN | ZAGREB

jë shtet konsiderohet si i tillë kur ka një gjuhë, një flamur dhe një kartëmonedhë të vetën, thotë Niko Kotherja, një koleksionist i njohur në Korçë, ndërsa shpjegon për BIRN një ekspozitë të hapur pak ditë më parë në qytetin e Korçës me rastin e 100 vjetorit të pushtimit francez të qytetit dhe lindjes së kartëmonedhës së parë shqiptare. Ekspozita “Emetimet e Krahinës Autonome të Korçës 1917-1918” u hap më 10 dhjetor me kontributin e fondit të numizmatikës të Bankës së Shqipërisë dhe ekspozoi në mjediset e Muzeut Kombëtar të Arsimit në këtë qytet, kartëmonedhat e krijuara nga një shtypshkronjë vendëse, të cilat shërbyen njëkohësisht për të mbajtur në këmbë një administratë për zonën dhe gjithashtu për t’i shërbyer qytetarëve me paranë e përdorimit të përditshëm. Kartëmonedhat e emetuara nga Krahina Autonome e Korçës janë pasqyrë e kaosit të krijuar nga Lufta e Parë Botërore dhe njëkohësisht, e përpjekjeve të intelektualëve të Shqipërisë së asaj kohe për të ndërtuar një shtet funksional me administratë, thesar e shtypshkronjë, shkurt, një shtet të aftë për të qëndruar me këmbët e veta. Në vitin 1916, ushtria franceze zëvendësoi ushtrinë bullgare në Korçë, si pjesë e luftimeve mes forcave të boshtit dhe atyre të ententës në Frontin e Selanikut. Shqipëria qe pushtuar në këtë kohë nga të dy krahët e përplasjes së madhe Europiane dhe efektivisht qe një front mes ushtrive të Ententës dhe atyre të boshtit, por në përgjithësi, luftimet në territorin shqiptar qenë të pakta. Pasi morën kontrollin e Korçës, francezët dukshëm dëshironin që në këtë zonë të kishte vetëm qetësi. Si një zgjidhje ekonomike, duket se u vendos që një këshill vendës prej 14 qytetarësh, mes të cilëve, Themistokli Gërmenji e Sali Butka të ngarkohej me qeverisjen e zonës së pushtimit, e cila përfshinte qytetin e Korçës dhe rrethinat Bilisht, Kolonjë, Gorë e Opar. Shqiptarët duket se e shfrytëzuan mirë rastin. Ata arritën të marrin një protokoll bashkëpunimi nga ushtarakët francezë, përmes të cilit garantuan

Kristaq Jorgji, koleksionist

përdorimin e gjuhës shqipe si gjuhë zyrtare, përdorimin e flamurit kombëtar dhe emetimin e një kartëmonedhe. Organizmi i ri mori emrin “Krahina Autonome e Korçës”, por kartëmonedha e saj qe dukshëm kombëtare dhe republikane. “Davieri qe një ushtar francez (i cili) gdhendi në dru shqiponjën e cila ishte zgjedhur si elementi që do të vendosej në kartëmonedhë dhe për këtë meritë atij iu dhurua një orë e larë me ar, një nga vlerësimet me të larta të kohës”, shpjegon Kotherja, duke rrëfyer fillesat e një historie tjetër, e cila e bashkëngjiti Shqipërinë më vonë në sistemin monetar të njohur si “Unioni Monetar Latin”, në të cilin qëndroi deri në vitin 1939. Kllapat e kartëmonedhës të gdhendura nga ushtari i ri francez u dërguan në shtypshkronjën e Arqimidh Vangjelit, e cila qe hapur në vitin 1903 dhe që më 1917, u vendos në shërbim të Krahinës Autonome të Korçës. “Numri i serisë së tyre u vendos me një makineri të veçantë e cila për kohën mund të quhej një makineri inteligjente sepse sa herë kartëmonedha futej atje ajo stamponte numrin e radhës,” shpjegon Kotherja. Sipas katalogut të Bankës së Shqipërisë, vendimi i parë për të shtypur kartëmonedhë i përket Këshillit të Republikës Autonome të Korçës dhe daton në janar 1917. Dy muaj më vonë, më 17 mars, shtypshkronja e Arqimidh Evangjelit nxorri nga botimi 15 mijë copë të

Kartëmonedhat e emetuara nga Krahina Autonome e Korçës janë pasqyrë e kaosit të krijuar nga Lufta e Parë Botërore dhe njëkohësisht, e përpjekjeve të intelektualëve të Shqipërisë së asaj kohe për të ndërtuar një shtet funksional me administratë, thesar e shtypshkronjë, shkurt, një shtet të aftë për të qëndruar me këmbët e veta.

kartëmonedhës 1 frang. Ajo u emetua në emër të “Shqipërië Vetqeveritare” dhe kishte shqiponjën dykrenore si simbol të shtetit shqiptar. Emetimi i një kartëmonedhe me emrin frang dhe me kurs të barabartë këmbimi me frangën franceze teorikisht duhej të mbështetej në një rezervë ari, e cila thjeshtë nuk ekzistonte. Por administrata e Korçës e gjeti zgjidhjen duke garantuar shkëmbimin e kartëmonedhave të emetuara me të ardhurat nga taksat e pullave fiskale dhe të tregjeve. Në vitin 1918, qyteti pati një buxhet prej 1.75 milionë frangash ari. Kjo qe një shumë e konsiderueshme nëse marrim parasysh se dita e punës në atë kohë qe zakonisht dy apo tre franga. Marrëdhëniet me francezët gjithsesi qenë shumë të komplikuara. Dy vjet më vonë,

kur Lufta e Parë Botërore po i afrohej fundit dhe fuqitë e aksit qenë në tërheqje, francezët e anuluan protokollin e dhjetorit 1916 dhe kjo u pasqyrua në kartëmonedhat e fundit të emetuara nga Korça. Kësaj here, nuk pati më referenca për Shqipërinë Vetqeveritare apo për Republikën. Katër emetimet e fundit dolën thjeshtë si produkt i qytetit dhe mbanin mbishkrimin “Korça”. Shteti shqiptar i lindur nga Kongresi i Lushnjës duket se mësoi shumë eksperienca e Korçës ndërsa funksionimi i administratës autonome lehtësoi përpjekjet e shtetit shqiptar për të ruajtur tërësinë territoriale vitit 1913. Frangu letër me kurs këmbimi fiks me monedhat e arit të standardit të Unionit Latin, u bënë formalisht monedha zyrtare e vendit ndërsa në mungesë të bankës kombëtare, bashkitë e tjera u lejuan të kryejnë emetimet e kartëmonedhave të tyre. Për 85 vjeçarin Kristaq Jorgji, një prej filatelistëve më të njohur të Korçës, kartëmonedhat e asaj kohe, bashkë me korpusin e pullave të emetuara, përbëjnë një pasuri të rrallë shpirtërore dhe dokumentare për këtë periudhë historike trazirash të mëdha. “U ndjeva i lumtur kur arrita të bëj pjesë të koleksionit tim këto kartmonedha. Kam paguar për to aq sa mund të arredohet një shtëpi por nuk u mendova gjatë. Janë origjinale dhe përveç elementeve identifikues këto kartëmonedha mund t’i dallosh edhe thjesht nga zhurma e letrës së tyre. Është një tingull i veçantë që nuk e kanë kartëmonedhat e tjera. Më e rrallë është seria C dhe unë e quaj një nga gjërat më të rëndësishme të koleksionit tim,” thotë Jorgji. Sipas Kotheres, në një rast, autoritetet ushtarake franceze kërkuan një sasi parash borxh nga autoritetet e krahinës autonome. Përgjegjësi i Financave të Krahinës Autonome të Korçës, Nikollaq Zoi, ndoshta personi më i rëndësishëm i asaj administrate për shkak se qe përgjegjësi për emetimin e kartëmonedhave, e pranoi t’ia japë kredinë autoriteteve franceze. “Pas luftës, në vitin 1920, shteti shqiptar shkoi në Paris dhe e mori mbrapsht huanë,” thotë Kotherja. “Rigoroziteti me të cilin ishin ruajtur dokumentat ka bërë edhe sensacion për kohën dhe një meritë të madhe ka pasur Nikollaq Zoi,” shtoi ai.

Dhjetor 2016

Blog

“Fotoreporterët në Shqipëri po përballen me censurë në mbulimin e ngjarjeve, ndërsa shumë institucione në vend përzgjedhin të lejojnë pjesëmarrjen në evente vetëm të fotografëve të tyre,” shkruan në blogun ku shpjegon përjetimin e censurës fotoreporterja e BIRN Ivana Dervishi.

Gara qesharake e fotolajmit me Foton e Ditës

Kur mendojmë për internetin, është tunduese të imagjinosh një botë pa rregulla dhe pa kufi. Realisht, megjithatë, çfarë lejohet në një vend është shumë e ndryshme nga ajo që lejohet në një tjetër.

Censura në internet vazhdoi të rritej edhe në vitin 2016

IVANA DERVISHI | BIRN | TIRANË

ë martën mbrëma të 29 nëntorit, ndërsa mijëra njerëz shihnin live në faqen e kryebashkiakut të Tiranës pamjet nga droni të koncertit të Natës së Bardhë në sheshin Nënë Tereza, nëse kuadri do të zmadhohej dhjetëra herë për në zonën e rrethuar pranë skenës, në atë që dukej një atmosferë e paparë feste do të shihnit panoramën e shëmtuar të censurimit të medias. “Nuk na kanë lajmëruar që të lejojmë media”, tha përgjegjësi i rojave duke iu referuar zonës së krijuar përpara skenës, e cila zakonisht shërben për median dhe rëndom në Shqipëri për forumet rinore të partive në pushtet. Krah meje një gazetare në tension kërkonte me ngulm t’i pasqyrohej programi që të mund ta raportonte në lajme. Kjo ishte përmbyllja e hidhur e një nëntori, i cili nisi po ashtu. Në fillim të nëntorit, në ceremoninë e inaugurimit të uniformave të reja të policisë në oborrin e Ministrisë së Brendshme, një civil më ndaloi dhe kërkoi të dinte se kush isha dhe çfarë bëja. Pasi i hodhi një sy kartës sime të gazetares, që unë nuk preferoj ta mbaj të varur në qafë, në një botë ku informacioni duhet të jetë i hapur për të gjithë, ai vendosi të bënte një telefonatë për t’u siguruar. “Komandant, kam këtu një gazetare. Do të bëjë ca foto. A lejohen fotografët e jashtëm apo kemi fotografin tonë? Ëhë, ëhë. Mirë.” – ai mbylli telefonin dhe pastaj më dha ‘lejen’ për të fotografuar në këtë rast. Pavarësisht faktit që dikush zgjedh të të vërë dorën përpara kamerës dhe të kërkojë llogari se përse po fotografon, ajo që më vrau më shumë veshin ishte biseda mes vartësit dhe shefit për fotografin tonë. Termi “fotografi ynë”, vazhdon të thuhet me entuziazëm sepse lidhet me një person që nxjerr bukur në foto shefin. “Fotografi ynë” ishte ndër mjetet kryesore të krijimit të një figure të mirë të kandidatëve në zgjedhjet e përgjithshme të 2013-ës dhe më pas ato vendore në vitin 2015 në Shqipëri. Dhjetëra kolegë të mitë fotografë u shpërndanë në Shqipëri me fokusin te kandidatët në zgjedhje, në atë që ishte një garë e ashpër për pëlqyeshmërinë e publikut virtual të Facebook. Dhe sot më shumë se kurrë, një foto profesionale i shërben zyrtarëve për të zbukuruar hendekun që lënë fjalët e paqarta dhe deklaratat e vagullta, shtuar këtu përdorimin e imazhit të dhjetëra ose qindra pjesëmarrësve të tjerë si garanci e integritetit të zyrtarit. Kështu, “fotografi ynë” – zakonisht një person me njohuri të mira në fotografi, me një rrogë fikse dhe me një aparat që kushton të paktën 3000 dollarë i cili merr direktiva të qarta për mënyrën se si duhet të duket në sytë e të tjerëve një ngjarje – konkurron për hapësirë me një fotoreporter/e – një person i cili udhëhiqet nga parimet mediatike të pasqyrimit të paanshëm të ngjarjeve. Në këtë pikë, ajo që shpërndahet në profilet me qindra mijëra fansa të politikanëve shqiptarë, e cila reklamohet me kapitalet FOTOJA E DITËS, po zapton egërsisht hapësirën mediatike duke u kthyer në një mjet të rrezikshëm dhe të njëanshëm të informimit. Duke u mjaftuar me disa foto të mira të një ministri apo kryebashkiaku, nëpunësit civilë nuk e gjejnë kuptimin e një syri të

dytë ose njëqindtë fotografik. Në progres-raportin vjetor të Komisionit Europian për Shqipërinë vlerësohej se “Vendi ka një nivel të ulët/është në mënyrë të moderuar i përgatitur në fushën e lirisë së shprehjes; Gjithsesi, nuk pati progres në këtë fushë përgjatë vitit të fundit”. FOTOJA E DITËS, megjithatë, sado artistike të jetë shkrepur nuk mund të zëvendësojë kurrsesi fotolajmin. Fotoja e Ditës nuk ka pothuajse asnjëherë një autor të cituar, sepse ajo është blerë pa të drejta të përmendura nga personi/zyrtari që në këtë rast shërben si model. Ajo nuk tregon një ngjarje që ndodh në mënyrë spontane, por është fotografi e porositur që lidhet me pseudolajmin, jashtë çdo objektiviteti të dhënies së informacionit. Fotot e Ditës janë zakonisht të qeshura, karizmatike dhe imponojnë dashuri apo respekt për personazhin kryesor dhe shumë lehtë mund të manipulojnë çdo situatë duke përdorur hiletë e profesionit për kompozimin, dritën, këndin apo detajet. Fotolajmi nga ana tjetër e spektrit, ka gjithnjë një autor të cituar, i cili mund ta ushtrojë profesionin e fotoreporterit i lirë ose pranë një medie dhe që mban përgjegjësi për fotot e tij/saj. Subjekti i fotolajmit janë njerëzit të cilët po marrin pjesë në një ngjarje që ndodh në mënyrë spontane dhe parimi kryesor mbetet raportimi i vërtetë dhe i paanshëm i ngjarjes. Fotolajmi rrallë mund të ofrojë fytyra të qeshura dhe përqafime të politikanëve me elektoratin, pasi e ka fokusin të kapë sinqeritetin e çastit dhe thelbin e lajmit. Thënë shkurt, fotolajmi është pjesë e informimit të gjerë bazuar te parimet dhe etika mediatike, ndërsa Fotoja e Ditës një shkrepje propagandistike me në qendër “një hero”. Këtë megjithatë nuk mund ta kuptonte një nga rojet në BunkArt2, i cili ishte siguruar që të gjithë fotoraporterët dhe gazetarët të rrinin ulur në një nga stolat jashtëm të muzeut të viktimave të përndjekjes komuniste në Shqipëri, ndërsa brenda kishin hyrë të merrnin pjesë në inaugurim zyrtarët e lartë dhe ata që ishin përzgjedhur me ftesa. I pyetur se përse brenda bunkerit ndodhej një kamera, roja i ngrysur më sqaroi sikur të ishte gjëja më normale e mundshme: “Janë kameramanët tanë, po bëjnë regjinë tonë” dhe me të vërtetë ata kishin të stampuara në bluza BunkArt2. Ky ishte inaugurimi i një vepre që lidhet me hapjen e Shqipërisë ndaj krimeve të të shkuarës, përballë një të tashmeje që duket se po ofron gjithnjë e më pak liri për median. Disa metra më tutje, një punëtor i Bashkisë buzëqeshte për kamerën ndërsa pozonte për Foton e Ditës duke prerë bimët dekoruese përballë institucionit. Në fillim të dhjetorit, pas një muaji censurues si nëntori, më mbërrin ironikisht në email lajmërimi se një bashkëpunim me Bashkinë e Tiranës kishte shpallur edhe foton time si ndër më të mirat për promovimin e natyrës vjeshtake të Tiranës. Shpërfillja e këtij vlerësimi ishte e vetmja përgjigje e denjë për një fotoreportere të censuruar sistematikisht në Shqipëri. Që kur fotoreporterët lejohen vetëm të shkrepin peizazhe? Mos ndoshta ky është lloji i fotografisë që “fotografët tanë” nuk pëlqejnë ta bëjnë?

ALEX GRAY, WEFORUM.ORG

ipas një studimi të fundit të Liria në Rrjet, dy të tretat e të gjithë përdoruesve të internetit – 67% – jetojnë në vende ku kritikat ndaj qeverisë, ushtrisë apo familjes në pushtet janë subjekt i censurës. Organizata e rendit secilin vend nga liria e internetit: 0 është më e mira, 100 është më e keqja. Zonat në ngjyrë të kuqe të errët kanë pikët më të larta ose me fjalë të tjera kanë më pak liri interneti. Kina, për shembull, shënon 99 pikë dhe Afrika e Jugut 25 pikë. Akses i kufizuar Raporti zbuloi se vetëm një e katërta (24%) e popullatës së internetit kishte akses plotësisht të lirë. 29 për qind kishin akses pjesërisht të lirë dhe 35% nuk kishin aspak akses të lirë. 12% e popullatës së internetit nuk u arrit të vlerësohej. Trendet globale Studimi zbuloi se liria e internetit në botë ra në vitin 2016 për të gjashtin vit radhazi dhe se shumë njerëz po ndëshkohen për përdorimin e medias sociale. Në shkallë globale, 27 për qind e të gjithë përdoruesve të internetit jetojnë në vende ku njerëzit janë arrestuar se kanë publikuar, shpërndarë apo thjesht pëlqyer materiale në Facebook. Autoritetet në 38 vende bënë arrestime bazuar në postimet në mediat sociale gjatë vitit të shkuar. Kjo krahasuar me 21 vende ku njerëzit u arrestuan për përmbajtje të publikuar në sajte lajmesh apo blogje. Por përdoruesit nuk janë në rrezik vetëm në disa rrjete sociale; sistemet e dërgimit të mesazheve në internet po shënjestrohen gjithashtu. ËhatsApp u përball me shumicën e kufizimeve, ku 12 nga 65 vende bllokuan të gjithë shërbimin ose disa specifika të tij, duke prekur miliona nga një miliard përdoruesit e aplikacionit në të gjithë botën, gjatë periudhës së studimit (qershor 2015 dhe maj 2016). Mes trendeve të vëna re nga raporti ishte një zgjerim në gjërat që qeveritë kanë filluar të mbikëqyrin. Për shembull, faqet ku njerëzit fillojnë peticione dixhitale apo bëjnë thirrje për protesta u censuruan në më shumë vende se më parë. Censura e imazhit gjithashtu është në rritje. Por liria e internetit nuk preket vetëm nga censura direkte. Raportimet thonë se në disa zona, kompanitë telefonike që e ofrojnë internetin falas e kanë kufizuar shërbimin ose e kanë hequr fare, në mënyrë që të pakësojnë konkurrencën me rrjetet tradicionale telefonike. Mbikëqyrje e shtuar Një tjetër trend i nënvijëzuar në raport ishte rritja e ndryshimeve ligjore për të lejuar qeveritë të monitorojnë komunikimin online të njerëzve. Kjo është çështje e një debati intensiv dhe po ndodh si në vendet demokratike dhe ato jo demokratike. Arsyeja më e shpeshtë për ndryshimet është se qeveritë kërkojnë të mbrojnë shtetasit e tyre nga aktiviteti terrorist; agjencitë ligjzbatuese dhe ato të inteligjencës argumentojnë se duhet të aksesojnë informacion për të parandaluar dhe hetuar sulmet terroriste. Nga 65 vende të vlerësuara, 34 kanë qenë në trajektore negative që nga qershorit 2015, por 14 vende kanë regjistruar përmirësime të përgjithshme. Nga 65 vende të vlerësuara, qeveritë në 24 vende kufizuan aksesin në media sociale dhe mjete komunikimi, nga 15 që ishin një vit më parë.

No.

December 2016 Monthly

Mayor’s Job Offer Helped Gang Leader’s Early Release Data obtained by BIRN show that the early release of Lulzim Berisha head of an infamous criminal gang convicted of multiple murders - was the result of not only dubious court rulings but also of an offer of employment by the mayor of Durres, Vangjush Dako.

Gang leader, Lulzim Berisha in front of the Court. Photo:LSA

NEWS

FEATURE

Albania Ruling Party Seeks More Control of Online Media

Syrian-Palestinian Couple Make Nest in Albania

Albania’s ruling Socialist Party has called for the obligatory registration of news sites and the blocking of those that fail to register themselves during election campaigns

Fleeing the violence in Syria, Nivin met Salim in Lebanon and fell in love, and the couple finally came to Albania’s capital Tirana to start a family and set up their business in peace.

December 2016

INVESTIGATION

Albanian Mayor’s Job Offer Helped Gang Leader’s Early Release Data obtained by BIRN show that the early release of Lulzim Berisha - head of an infamous criminal gang convicted of multiple murders - was the result of not only dubious court rulings but also of an offer of employment by the mayor of Durres, Vangjush Dako.

Vendimi i 5 dhjetorit i Gjykatës së Apelit Durrës që vendosi lirimin me kusht për ish-kreun e bandës së Durrësit, Lulzim Berisha.

ALEKSANDRA BOGDANI, BESAR LIKMETA | BIRN | TIRANA

he early release from prison of the former head of the Durres Gangs, Lulzim Berisha, was sealed on December 5 th through a Durres Appeal Court ruling. The verdict followed in the footsteps of handful of lower court decisions to reduce his sentence, prison reports that described him as a ‘model inmate’ and a guarantee of employment offered by the mayor of Durres, Vangjush Dako. In the ruling of the Appeal Court of Durres, a copy of which has been obtained by BIRN, the judge’s panel headed by Arben Vrioni, with Petrit Ceno and Anita Mici as members, outlines nine arguments in favour of the conditional release of Lulzim Berisha, main one being that he had served threefourths of his sentence. Arrested on April 6, 2006, Lulzim Berisha spent physically 10 years and 8 months in prison out of a sentence of 25-years of imprisonment. However, according to the Durres Appeal Court ruling this period accounts for 18 years, 9 months and 22 days of prison time served, after he benefited from three sentence reductions for good behaviour, the amnesty of 2012 and the long time spent in detention during the trial. Apart from the complicated math behind the prison time calculations, Berisha has also convinced the Durres Appeal Court that the goal “for his rehabilitation and reintegration into society had been achieved.” The trio of judges based its ruling on the positive reports of the prison administration and a job offer by the mayor of Durres on July 8, 2016. “The municipality of Durres, after evaluating the status of this family, their

behaviour in the community and the possibility of the inmate to be released, guarantees the employment of Lulzim Berisha, in the impossibility of finding a job in the private sector,” said Dako in the letter sent to the court. Further in the verdict, the judges also argue that the fact that the plaintiff has a guaranteed job from the municipality of Durres is a “positive fact.” In its ruling the Appeal Court has also taken into account the ‘grave psychological state of the inmate due to the long sentence served,” his penance for the crimes committed and the fact that both his parents are terminally ill and live alone. Dako did not return a request for comment from BIRN over his support for Lulzim Berisha. Judges Arben Vrioni and Petrit Ceno also refused to comment on the court verdict. The reduction of the prison sentence After the arrest on April 6, 2006, the Serious Crimes Prosecutor’s Office charged Lulzim Berisha with ten counts, including the creation of a criminal organization and a number of murders and attempted murders carried out between 1998 and 1999. On January 16th 2012, the First Instance Serious Crime Court convicted Berisha with a life sentence on five murder counts, a sentence that was upheld by the Serious Crimes Appeal Court. However, in 2014 the Supreme Court overturned Berisha’s life sentence and convicted him with 25-years of imprisonment instead. Following the Supreme Court ruling Berisha directed a wave of requests for sentence reduction to the First Instance Court in Durres. In three separate ver-

dicts, he had his prison sentence reduced with more than two years, while a fourth case based on the amnesty law of 2012 further reduced his sentence by one year and a half. Another factor that influenced the reduction of Berisha’s sentence is the long period of detention during his trial, which dragged for years. In Albania every day of jail during a trial accounts for 1.5 days of imprisonment ones a verdict has been issued. BIRN analyzed all the court ruling of Following the Supreme Court ruling Berisha directed a wave of requests for sentence reduction to the First Instance Court in Durres. In three separate verdicts, he had his prison sentence reduced with more than two years, while a fourth case based on the amnesty law of 2012 further reduced his sentence by one year and a half.

the Durres District Court arriving at the conclusion that they were often contradictory, legally debatable and even overlapping. More specifically, in September 2015 with a ruling from judge Shpetime Pitaku, Berisha’s sentence was reduced with one year and 11 months for the period 2006-2015. On April 19th 2016, with a ruling

from judge Tritan Hamitaj, he earned another 90 days off his sentence for the period April 2015- April 2016, even though the law spells out that inmates in high security prisons can only have their sentence reduced for 45-days every year. Further, this May 11th, with a ruling from judge Fejzo Hysi, Berisha benefitted from the 2012 amnesty a reduction of sentence of one year and a half, even though the amnesty law categorically denies this benefit for murder convicts. While on December 1st , judge Eda Kaja ordered the reduction of Berisha’s sentence by 45 days. The rulings of judge Kaja and Hamitaj are contradictory regarding the time they shave off Berisha’s 25-year sentence and also overlap in the period he benefits the reduction of sentence. Berisha sought his early conditional release on parole since the middle of 2016; however, on July 28 the court of Durres turned down his request, arguing he had not served yet three-fourths of the sentence, despite the numerous court-ordered reductions. On December 5th the Appeal Court of Durres judged that the three-fourths of the sentence had been completed, following the ruling from judge Eda Kaja, reducing the sentence by 45-days on December 1st. According to the Appeal Court, in the calculations made by the prison system on December 2nd, and the sentence reduction benefited by latest ruling of the First Instance Court, Berisha had virtually served 18 year, nine months and 22 days of prison, fulfilling the key criteria

December 2016

Prosecutors Lunch Probe Over Gang Leader’s Release, Appeal Verdict The Durres Prosecutor’s Office has launched an investigation of several judges and of the mayor of Durres over the release from prison of the infamous gang leader Lulzim Berisha.

Four decisions from the Durres Court reducted the prison sentence of Lulzim Berisha .

BESAR LIKMETA | BIRN | TIRANA Lulzim Berisha and the other members of the group on the Court. Photo:LSA

of conditional early release. In the verdict that awarded Berisha his freedom, the Appeal Court of Durres orders the infamous gang leader to keep contact with parole services for a period of five years, undergoing a rehabilitating programme and not commit any other criminal offense. The decision to free Berisha raised highbrows in Tirana from members of the opposition, the ruling majority and US ambassador Donald Lu.

“The infamous head of organized crime Lulzim Berisha was freed from prison for reasons unknown to us. He served less than half from his 25-years sentence, for 6 murders, drug trafficking and organized crime,” Lu said during a civil society event on December 9th. “We all should feel affronted from this news and tell the corrupt courts that in a democracy this is unacceptable,” Lu added.

n the heels of an investigation by BIRN on the court decision that led to the early release of the former head of the so called Durres Gangs Lulzim Berisha, the Prosecutor’s office of Durres has launched an investigation of several judges and the city’s mayor. “The Prosecutor’s Office of Durres has launched an investigation for abuse of office regarding the judicial verdicts and the administrative practices of the municipality of Durres, which contributed to the conditional release of the inmate Lulzim Berisha,” said the General Prosecutor’s Office in a statement on December 15th. “The Durres Prosecutor’s Office is evaluating the legality of different verdicts issued for Lulzim Berisha from the judges of the First Instance Court in Durres for the reduction of his sentence and his benefit from the amnesty law,” the statement added. The Prosecutor’s Office added that a support letter sent on behalf of Berisha to the court by the mayor of Durres, Vangjush Dako, would also be part of the investigation. A BIRN investigation published on December 14th found that debatable ruling from the First Instance and Appeal Court of Durres, as well as a job offer from the mayor of Durres Vangjush Dako, had contributed to Berisha’s released on December 5th. Berisha is known as the founder of the Durres Gang and has been convicted by the Serious Crimes Court in Tirana in 2012 for several murders. His sentence was reduced in 2014 by the Supreme Court to 25-years of

imprisonment. His release from prison after serving only 10 years and 11 months provoked reactions in Tirana from both local political leaders and the US Ambassador Donald Lu. The opposition Democratic Party called on Prime Minister Edi Rama to fire the mayor of Durres Vangjush Dako – a close political ally of the premier. Dako rejected the opposition’s call as politically motivated. Meanwhile, on December 16th the Prosecutor’s Office in Durres,

“The Durres Prosecutor’s Office is evaluating the legality of different verdicts issued for Lulzim Berisha from the judges of the First Instance Court in Durres for the reduction of his sentence and his benefit from the amnesty law,” the statement added. announced that it has appealed the verdict of the Durres Appeal Court for Berisha’s release to the Supreme Court. In a statement it said “that the Appeal Court verdict is not legitimate because of the serious criminal acts the defendant is accused, the unjustified reduction in his sentence and the inaccurate calculation of the prison time served.”

December 2016

NEWS

UN Body Urges Albania to Identify Communist Victims UN team working on enforced disappearances says government in Albania has done far too little to help victims of communist persecution find the bodies of the missing or mass graves. FATJONA MEJDINI | BIRN | TIRANA

lmost 26 years after the fall of Communism in Albania, those persecuted by the intolerant Stalinist regime have little hope that the state will ever identify around 6,000 remains of people who were executed or died in regime camps and prisons. Agim Musta, a researcher and former political prisoner under the communist regime, told BIRN that instead of moving ahead in this direction, the government of Albania had let the issue become forgotten without ever seriously dealing with it. While victims themselves have conducted investigations to identify where mass graves could be located, they say the state has not followed up their efforts, and they say one of the biggest obstacles in the whole process is the high cost of identifying human remains. “There has been no interest at all by any state institution in following up our own initiatives to find the remains of missing people. I personally have delivered a map of places in Albania when the communists did their executions ... but no real result followed,” Musta said. On Monday, the UN Working Group on Enforced or Involuntary Disappearances comprising five independent experts, after an eight-day fact-gathering mission in Albania, criticized the authorities for doing little to help identify the communist regime’s victims. “In Albania, there have been some ad-hoc sporadic efforts to search for the missing, although none of these initiatives was undertaken as a part of

Photos of the victims of the Communist era at an installation in Tirana. Photo: Ivana Dervishi

a state comprehensive policy to cast light on the truth,” the statement of the group reads. On their first visit to Tirana, they shared the first insights of the future report that will be delivered in September 2017 to the UN Human Rights Council while urging officialdom to act fast without wasting more time on the issue. The Albanian government is in fact working on International Commission on

Agim Musta, a researcher and former political prisoner under the communist regime, told BIRN that instead of moving ahead in this direction, the government of Albania had let the issue become forgotten without ever seriously dealing with it...

Missing People, ICMP to find the remains of those executed under Communism - but the UN group said too much time was still being lost. “The full examination of identified burial sites cannot be postponed anymore. Meanwhile, instant measures to save and adequately protect the sites that are already identified should be undertaken,” the statement reads. Speaking about the continued need for justice to be done over these historic executions, the group emphasized that the crimes of the communist regime had yet to be properly investigated, or condemned, in Albania. “Investigative and prosecutorial bodies have taken no initiative to investigate and bring before justice the issue of enforced disappearances. Secondly, criminal offences over enforced disappearance were included in the criminal code only recently,” the statement of the group said. It emphasized that many sources maintain that justice has been not done also as a result of corruption and bias in the justice system. “The working group was informed from some sources that officials who held high positions under communism are still engaged in state institutions, including also the justice system,” the statement reads. The group said it hoped that the long-awaited judicial reforms and the new commission tasked with opening up former secret police files will help deliver justice over the issue. The communist regime of Enver Hoxha was considered the grimmest and harshest in Europe. A self-confessed Stalinist, Hoxha kept Albania in almost complete isolation until his death in 1985. The regime collapsed in 1990.

Albania Survey Shocks Victims of Communist Regime An OSCE survey has revealed that Albanians have very ambivalent feelings about the communist past - which has dismayed and angered victims of communist persecution. FATJONA MEJDINI | BIRN | TIRANA

survey on Albanians’ perceptions and understanding of the communist era conducted by an independent think tank on behalf of the OSCE office in Tirana has upset representatives of victims of the old regime and prompted calls for the state to do more to condemn the crimes of the communist past. The survey, conducted by IDRA think tank and presented by OSCE Ambassador Bernd Borchardt, surprisingly revealed that 42 per cent of Albanians believed Stalinist dictator Enver Hoxha had a positive impact on history - not much less than the 45 percent who see his impact as negative. Some 35 per cent of respondents to the survey based on 995 people said the communist past was not a problem for them, while 62 per cent saw it as at least somewhat problematic. Celo Hoxha,historian and vice-director of the Institute for the Studies of Communist Crimes, told BIRN that

the survey highighted the problems that a society can exhibit when the past is not condemned and the communist legacy still glorified. He also believes the moral and political crises of the modern post-communist era have led many people to view the past romantically. “The fact that communist crimes have still not been condemned produces this result,” he said of the survey. Luljeta Progni a journalist formerly persecuted by the communist regime, said she was not surprised that many people in Albania still view communism with nostalgic eyes. “The main reason for this is because in the last 26 years there has never been a thorough process of de-communism. Young people in the schools don’t get any information about the atrocities of the communist regime. On the other hand, right-wing parties have also much abused anti-communist rhetoric,” she said. Hoxha and Progni also said they opposed the methodology used in the survey and the people selected to reply to the questionnaires.

People in Tirana toppling the statue of dictator Enver Hoxha in February 1991

“Uninformed people were asked and the questions put in such a way as to lead to this kind of response. I don’t know if they would have had the same perception of communism if somebody asked them about their properties

being seized,” Celo Hoxha wondered. Responding to the furore over the survey, presented on Wednesday, the OSCE Ambassador told Ora News TV that the result of the Albanian survey were similar to those in former East Germany when it comes to perceptions of the communist past. “There are people who have created a feeling for which we invented the term ‘Ostalgie’ - which is a combination of the word Osten (East) and nostalgia. This happens when things are not completely stabilized. People create this kind of nostalgia, although this is not what we are wishing for,” he said. Borchardt emphasized that an open and sincere dialogue in the country over the issue was important on this issue, which the OSCE was committed to facilitating. One of the most important anti-communist initiatives that Albania is readying to undertake is opening up the former secret police files. The commission that will lead this important process has now been formed, and says it is ready to start work.

December 2016

The government usually calls all online publications ‘portals’, a word which in Albania means clickbait content sites. Albanian Prime Minister Edi Rama has repeatedly slammed online publications and their staff, calling them “waste bins”, “charlatans”, “propagandists” and “disinformationists” Prime Minister Edi Rama and Socialist MP, Taulant Balla. Photo:LSA

Albania Ruling Party Seeks More Control of Online Media Albania’s ruling Socialist Party has called for the obligatory registration of news sites and the blocking of those that fail to register themselves during election campaigns GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANA

ocialist Party MP Taulant Balla on Tuesday criticised what he called “web portals used for electoral propaganda” and called for obligatory registration and the blocking of sites that fail to register during electoral campaigns. A draft of the proposal, which Balla sent to BIRN, says that unregistered sites publishing ‘electoral propaganda’ will be closed down. “The usage of web portals which are not controlled by the Media Monitoring Board for electoral propaganda is prohibited,” says the draft proposal. “State authorities shall undertake measures during an electoral campaign to shut down unregistered web portals that distribute electoral pro-

paganda, conduct polls disregarding the rules of this [electoral] code, or go beyond the limit of information and are deemed electoral propaganda,” it continues. The government usually calls all online publications ‘portals’, a word which in Albania means clickbait content sites. Albanian Prime Minister Edi Rama has repeatedly slammed online publications and their staff, calling them “waste bins”, “charlatans”, “propagandists” and “disinformationists”. In a recent outburst, Rama, who enjoys friendly coverage from most of the mainstream media, called journalists who write for news blogs “an unelected political party of failed politicians”. The Media Monitoring Board is a commission created within the Central Election Commission prior to elec-

tions to monitor public and private television stations and report on the distribution of news coverage during an electoral campaign. Darian Pavli, programme director for the Soros Foundation in Tirana and an expert on freedom of information, said that Balla’s propos-

“The usage of web portals which are not controlled by the Media Monitoring Board for electoral propaganda is prohibited,” says the draft proposal...

al could be hard to implement. “The imposition of the model currently in use for audiovisual media in the online space is very problematic. However, it is difficult to understand how such regulation could work because the formulation [of the draft proposal] is confusing,” Pavli told BIRN. This is the first time that any media in Albania has been threatened by outright closure since 1997, when, following civil turmoil, the government imposed control on newspaper content prior to publication. Most of the newspapers at the time refused to accept the condition and stopped publishing for several months. Online media had developed fast in the last few years in Albania as internet penetration in the country grew while print media diminished.

Albanian Church Praised for Feeding Poor not Politicians The Albanian Catholic Church has been praised for deciding to organise a charity Christmas lunch instead of holding its annual reception for politicians, ambassadors and other public figures. FATJONA MEJDINI | BIRN | TIRANA

he Catholic Church’s decision to replace its annual reception for officials with a charity lunch for people in poverty has been welcomed by Christians in Albania as an example of the genuine spirit of the Christmas season. “Christmas is love in action, it is about giving love. The Catholic Church’s decision to feed poor people is the real [spirit of] Christmas, everything else is just PR,” Bardha Qokaj, a Christian and human rights activist, told BIRN. Qokaj also said that the initiative should continue in order to give more people in need the chance to celebrate Christmas. The move, which was announced last Thurs-

day by the Metropolitan Archdiocese of Tirana-Durres, was one of the first important decisions to be made by the newly-appointed Archbishop Gjergj Frendo. “Christmas is a celebration for everybody but especially of those who are on the edge of our society,” the Archdiocese said in a statement. “This is the reason why Metropolitan Archdiocese of Tirana-Durres has decided not to hold an official reception for this year’s celebration as it has done in the past,” it added. Leon Menkshi, a journalist and Christian, told BIRN that the decision was a wonderful gift for Christmas. “The celebration belongs mainly to those in need, those who have Christ as a saviour, and not those who are privileged people,” Menk-

shi said. “It is very good news that the Church has decided to set aside its servility to people in politics and direct attention at Christmas to those who deserve it,” he added. The decision by the Catholic Church is being seen as a break with a tradition created by politicians who visit churches where they issue seasonal greetings to Albanians over the Christmas holidays. While in the majority of the cases, politicians offer standard wishes for prosperity and peace, many in the past have also not hesitated to use the occasion to comment on other political issues, turning their visits into press conferences. Some Albanians have complained about the misuse of the Christian holiday for political purposes.

December 2016

Russia and Terrorism Dominated CIA Chief’s Albania Visit While the exact nature of CIA chief John Brennan’s talks with Albanian authorities remains a secret, experts say Russian expansionism and Islamist terror likely dominated the agenda FATJONA MEJDINI | BIRN | TIRANA

he unexpected visit of CIA director John Brennan to Tirana has prompted claims that besides Islamic radicalism, concerns about Russian influence in Albania were also on the agenda. Skender Minxhozi, editor-in-chief of the Java News portal told BIRN on Thursday that expanding Russian influence in the region was an obvious area of concern for senior US officials, although Albania is a member of NATO and one of the most pro-American countries in the region. “For the moment, Russian influence in Albania is not a real risk although there is a potential one. I believe that Albania’s close allies like the US are discussing potential threats,” he said. Fatos Klosi, former director of the Albanian intelligence service, SHISH, told Mapo newspaper on Wednesday that visits of this level are mainly related to regional politics in which Russia clearly has a role. “This country is seeking to spread its political

and economic influence. Albania is the first gateway for Russia to the Mediterranean,” he noted. The risk that Russia could try to expand its influence in the region has also been mentioned by Albania’s Prime Minister, Edi Rama. In an interview with the German newspaper Frankfurter Allgemeine Zeitung in November Rama emphasized the need for the EU to remain both secure and open to integration, otherwise gaps could be spotted. “There are third-party players who can benefit from gaps within the union. I’m talking about Russia and about radical Islam,” Rama said. The US embassy in Tirana said after Brennan left on Wednesday that the CIA director had discussed “a range of issues including regional security, counterterrorism cooperation, intelligence sharing, and other bilateral affairs” with interlocutors. Brennan praised the efforts made by Muslim-majority Albania to combat Islamic terror-

Albania is the first gateway for Russia to the Mediterranean,” he noted. The risk that Russia could try to expand its influence in the region has also been mentioned by Albania’s Prime Minister, Edi Rama. In an interview with the German newspaper Frankfurter Allgemeine Zeitung in November Rama emphasized the need for the EU to remain both secure and open to integration, otherwise gaps could be spotted

ism at a meeting with the General Director of Albania’s Police, Haki Cako. “The collaboration of the Albanian police with other agencies in and outside the country is an example to be followed,” Brennan said, confirming the continuity of this collaboration with CIA, according to a police press release issued after the meeting. Al-

banian police in collaboration with Kosovo and Macedonian counterparts in November arrested a dozen people on terrorism charges related to a suspected planned attack on the Israeli football team when it played Albania. While he was in Tirana, Brennan also met Albanian Defence Minister Mimi Kodheli whose ministry is collaborating with NATO to open a specialist centre for studies on foreign terrorist fighters. With the creation of this new centre, Albania will be hosting the first such NATO institution in the country after seven years of membership. The centre for studies of foreign terrorist fighters will also be the first of this of its kind anywhere. Albania’s government recently also appointed a National Coordinator on the war against the violent extremism. The CIA director visited Bosnia and Herzegovina in April to discuss terrorist issues with that country’s authorities and possible US help in this field.

Italian Law Threatens Call Centres in Albania Thousands of jobs in Albania appear at risk after Italy passed a new law restricting the rights of Italian companies to outsource customer services across the Adriatic Sea. FATJONA MEJDINI | BIRN | TIRANA

oves by Italy to clamp down on Italian companies outsourcing work to Albania have alarmed the government in Tirana, which fears thousands of jobs are at risk. An amendment that Italy passed on November to a law from 2012 on the rules about call centres raises fears that thousands of jobs in the call-centre sector could go. The amendment obliges Italian companies who want to outsource call centre work to non-EU countries like Albania to gain special permission from the Italian authorities. At the same time it imposes new restrictions, such as higher taxes, on these companies compared with ones operating in Italy or in other EU countries. Some 804 Italian companies of different sizes employ around 25,000 youngsters in Albania in customer services, and the govern-

ment in Tirana fears the new Italian legislation might compel these companies to leave the country. On December 2, some Italian owners of call centres in Albania met the Albanian Minister of Labour, Blendi Klosi and the Minister of Economy, Milva Ikonomi, to ask the Albanian government to step in and negotiate with their Italian counterparts over the initiative. “We will try to ensure the regulations imposed by the Italian state on these companies continue to have little impact on your activity in Albania,” Minister Klosi assured them. On December 3, during a meeting with his Italian counterpart, Paolo Gentiloni, Albanian Foreign Minister Ditmir Bushati said the two sides would work jointly to find a solution to the provisions that the draft law will create. It is not still clear how the impact of the new law can be minimized in the case of Italian call centers in Albania, however. Zef Preci, director of the Albanian Centre

for Economic Research, told BIRN that the Italian law aims to protect the Italian economy and ease high unemployment rates in the country. He suggested that Albania

should insist on a one or two-year moratorium before the law takes effect. “It is also possible to stimulate Albanian companies in the same field ... fiscal easing might also help those Italian companies who decide to stay,” Preci said. However, he emphasized that the Albanian government should review its strategy for employment so that it is less vulnerable to such legislation from another country. “It is time to understand that the country cannot be developed just by widening the sector of services or by fashion businesses and call centres,” he stated. Gjergj Bojaxhi, leader of the new Sfida political party in Albania, said on December 3 that the country’s political establishment is responsible for a fragile economy that is shaken every time a neighbouring country changes its policies. “Albanian politics have not proven capable of creating a solid, sustainable economic model away from dependence on neighbouring countries,” he said.

December 2016

FEATURE

Syrian-Palestinian Couple Make Nest in Albania Fleeing the violence in Syria, Nivin met Salim in Lebanon and fell in love, and the couple finally came to Albania’s capital Tirana to start a family and set up their business in peace.

Members of Albanian Army while escorting the hazardous chemicals in Durres port. Photo: mod.gov.al

Albania Set to Destroy Deadly Military Chemicals Albania has pledged that in 2017 it will destroy all chemical warfare agents which the country’s former communist dictator, Enver Hoxha, had stashed on Albanian territory in fear of a potential Cold War invasion. FATJONA MEJDINI | BIRN | TIRANA

Nevin and her son Omar posing in front of the family bar in Tirana

FATJONA MEJDINI | BIRN | TIRANA

e Gusto is a popular bar in the ever-crowded shopping mall just a few metres from the main Skanderbeg Square in Tirana, which attracts its many customers with a broad diversity of products. Besides a good espresso and cappuccino, and the usual drinks, it also offers traditional Turkish tea, tasty snacks and hookah pipes for smoking flavoured tobacco. The diversity of the products seems to reflect the rich national background of the bar’s owners; Salim El Sheikh Youssef is a Palestinian, his wife Nivin is a Syrian from the outskirts of Damascus, while their three-month-old boy Omar is an Albanian by birth. Their love story started during the war in Syria. Salim, who used to run a car rental company in Homs, finally decided to leave Syria in early 2013, and come to Tirana where his older brother had business ties. Nivin also left Syria in 2013, when her father advised her to leave Damascus and go to Beirut. There she met Salim, who had come to Lebanon on a business trip. They fell in love and Salim invited Nivin to join him in Tirana and create a new life together. “I love to travel and when he proposed

me to join him in Tirana I said: Why not?” Nivin recalled while puffing on a hookah pipe in their bar. After moving to Tirana, they opened the bar in September 2014, which since then has attracted a solid number of loyal clients. “The location is good and we are friendly with our clients. We now have mainly regular ones and the business is going well,” he said. Two years later, they both say that they feel at home in Tirana, mainly thanks to the fact that they feel that local people respect their culture. “I feel that culture in Albania has some similarities with our Arab culture. We had an immediate chemistry with the way of life here. People respected and understood us,” Nivin explained. Salim and Nivin have also started to learn the language and two Albanian waiters employed in their bar help them. “I chose Albania since for me it was easy to take working documents and build a life with my family as a regular immigrant and not as a liability for the state, as many war refugees are becoming for some European countries,” Salim said. “We didn’t try at all to seek asylum in a Western European country. I believe that in countries like Sweden or Denmark we would have many cultural difficulties

while here we really can express ourselves without being judged,” Nivin added. In fact, their bar has started becoming a meeting point for immigrants from the Middle East and Arab countries who live and work in Tirana. Arabic, Albanian and English mingle together with the smell of scented tobaccos creating a unique and pleasant environment. The couple has decided that their son Omar should have Albanian citizenship, which he gained by being born in Tirana. “We decided that he should be Albanian since we really love the country,” Salim said, then added: “On the other hand, with the Albanian passport, he will never need any visa to travel in Europe.” While life in Tirana feels good, Nivin says that she feels depressed when thinking about her parents and three sisters who remained stuck in Damascus. “I’m constantly concerned about their life,” she said. “I talk to them via Internet, though nowadays the service has become very expensive.” Yet her sorrows were put aside as her son Omar came up to her, dressed in a Santa Claus costume, and sat in her lap. The family quickly moved on to lighter topics, like their preparations for the Christmas and New Year’s Eve celebrations.

lbania held a ceremony on Tuesday marking a fresh milestone in the process of getting rid of hundreds of tons of deadly chemicals stockpiled by the country’s dictator, Enver Hoxha. In a ceremony held in the port city of Durres, a fresh shipment of 160 tons of napalm components - aluminum oxide produced in country and xylenol imported from China - were packaged for shipment to France for final disposal. Defence Ministry officials told BIRN the base in Qafe-Molle near Tirana still houses chemicals ready for destruction, which they are committed to completing in 2017. “The Albanian Armed Forces administer another 150 tons of chemicals stock, which are safely placed in Qafe-Molle, away from inhabited areas,” the military said. They have assured that no hazardous military chemicals remain in any other military bases near inhabited areas in Albania. The old ammunition was inherited from the Cold War period, when Albania’s Stalinist dictator, Enver Hoxha, decided to pack the country with ammunition and chemicals, mostly bought from China and Russia, to fend off a feared invasion. Albania’s Defence Ministry on Tuesday said that in collaboration with OSCE in Tirana they had up to now destroyed 300 tons of hazardous military chemicals left over from the Communist era. The OSCE has been assisting Albania in its efforts to safely destroy surplus conventional ammunition and dangerous toxic chemicals since 2008. “In May 2015, [OSCE] helped destroy 116 tons of hazardous chemicals. Before that, it helped to dispose of 60 tons of a toxic rocket fuel component known as mélange and 120 tons of dichloromethane and provided equipment for the destruction of surplus ammunition,” a statement read. The process of getting rid of this obsolete arsenal, including chemicals, has intensified since the fatal explosion at the Gerdec base near Tirana during a botched programme to destroy old military ordnance. The explosion, blamed on failures to respect the technical conditions for such procedures, left 26 people dead and around 400 other injured. Hazardous military chemicals posed a serious risk to Albanian citizens during the period of civil unrest in 1997 when many people stormed military depots trying to get arms. As result, in 2003, the government asked the help of the US to create facilities and lend its expertise for the safe deposit of these chemicals, then spread all over the country, at the base in Qafe-Molle.

December 2016

Far from resolving the country’s deep crisis, the elections have only deepened it - as the discredited ruling party uses every means to cling to power

Opinion

Elections Have Left Macedonia Dangerously Adrift ERWAN FOUERE | BIRN | BRUSSELS

he early elections on December 11 were supposed to signal a return to the rule of law and democratic standards in Macedonia. Instead they have plunged the country into an even worse crisis, with demonstrations organised by the ruling VMRO-DPMNE party against the State Electoral Commission, SEC, even before it delivered its rulings on complaints submitted by the opposition regarding alleged election irregularities. In such a period of heightened tension, an appeal for calm and restraint from the government and from the political leadership might have been expected. Instead, Nikola Gruevski, the leader of VMRO DPMNE, has thrown down the gauntlet to both state institutions and to the international community. At a rally in front of the SEC building on Saturday evening, he announced that the party would neither recognize the findings of the SEC nor accept any recounting of votes in any circumstance. [The SEC has accepted one of the opposition’s 16 complaints and called for a recount in one polling station in the town of Gostivar.] The former Prime Minister also rejected what he called interference by foreign ambassadors and announced that his party would demand that controls be placed on activities of civil society organisations. This threat came after several days of demonstrations against the SEC organised by the ruling party in which senior party officials could be seen exhorting the crowds to “defend the country”, even though the SEC was merely fulfilling its constitutional responsibilities in the electoral process. This intimidation of a state body and incitement to violence was epitomised by the behaviour of the President of the Commission for Relations with Religious Communities, who warned of a coming “Night of the long knives” – recalling the Nazi purges in Germany in 1934. The only appeal for calm came from the leader of the main opposition Social Democratic Union, SDSM, who urged his supporters not to give in to provocation. It was a statesmanlike approach from the leader of a party that has been subjected to a constant barrage of provocations and intimidation. In addition

to the harassment of civil society organisations, ruling party followers have even using social media to spread threats to known opponents of the regime. Meanwhile the Prime Minister and the President have remained silent and have not been seen since the elections, giving the impression of a country adrift with no government in place. The results of the elections themselves represent a clear defeat for the outgoing coalition between VMRO-DPMNE and the ethnic Albanian Democratic Union for Integration, DUI. Together they lost over 20 seats, cutting their potential majority in parliament to one seat, if the current distribution of seats announced before the opposition’s complaints were submitted is maintained. The unusually large turnout and the substantial gains made by the SDSM with support from ethnic Albanian voters as well as the emergence of new parties in the Albanian community signal a desire for change that crosses the traditional ethnic divide. To quote from the OSCE/ODIHR election observation preliminary report, the electoral process reflected “public mistrust in institutions and the political establishment, and allegations of voter coercion”. Indeed, had it not been for the “allegations of voter intimidation, widespread pressure on civil servants, vote buying, coercion, and misuse of administrative resources”, which the OSCE/ODIHR report said persisted throughout the campaign, the gains made by the opposition parties would surely have been greater. The campaign saw a dangerous resurgence of nationalist sentiments from the ruling party, which has added to ethnic tensions. The party also had foreign ministers from two EU member states attending and publicly expressing their support for it - a point Gruevski seemingly forgot when he criticised the so-called “interference” by foreign diplomats. Where this leaves a country battered by a succession of crises since 2012 is unclear. A return of the outgoing VCMRO DPMNE-DUI coalition would only further deepen Macedonia’s crisis, encouraging the ruling party to tighten its “state capture”, to use the words of the November European Commission report. It would also reduce the chances of any progress in addressing

The former Prime Minister also rejected what he called interference by foreign ambassadors and announced that his party would demand that controls be placed on activities of civil society organisations. This threat came after several days of demonstrations against the SEC organised by the ruling party in which senior party officials could be seen exhorting the crowds to “defend the country”... the “urgent” reforms that have been on the table of the government for almost two years. In any case, having campaigned against the extension of the mandate of the Special Prosecutor, appointed as part of the EU-led Przino Agreement to investigate the wiretapping scandal, the ruling party has surely disqualified itself from being in the next government. The DUI party, which was part of the outgoing coalition, has yet to give any indications as to its intentions. However, even if it decides not to return to the coalition, the ruling party will most likely do everything possible to cling to power, even if this means trampling on the legitimate authori-

ty and institutions of the state. This stonewalling could lead to a scenario where the only alternative is another election to coincide with the local elections scheduled for next spring. This would further drain the resources and energy of an already exhausted country. The interests of Macedonia - and a chance to exit the crisis - would be best served if the main opposition parties and all the other parties who voted for change were to join forces in a coalition that would guarantee a return to the rule of law and to democratic principles. Its priority would be implementation of the stalled “Urgent Reforms”, and restoring trust in the institutions. By including respected independent personalities in its government, it would signal a desire to replace the partisan politics of the past ten years with a more inclusive broad coalition in which confrontation was replaced by dialogue and consensus-building. Support for the work of the Special Prosecutor, SJO, would also be a priority. And to ensure due process of its investigations, this support would have to be accompanied by the establishment of a special criminal chamber with judges independent from the ruling party, which as we have seen, controls most of the judiciary. Come what may, the Special Prosecutor represents the only hope for a return to the rule of law. Probably the most difficult task for this incoming coalition will be to repair the damage to society created by the ruling VMRO-DPMNE party. Restoring confidence in the functioning of state institutions and replacing the politics of fear and intimidation with those of hope and faith in the future is the only way to overcome the deep polarisation in society. A more inclusive and more caring political leadership will ensure that the wounds of the past years have a chance to heal and allow the hitherto suppressed potential of the country to be fully realised. The people of Macedonia, especially the younger generation, deserve a chance for new beginnings as we enter a new year. They have a right to this rebirth and to live again without fear. Erwan Fouéré is a fellow of the Center for European Policy Studies in Brussels and a former EU special representative to Macedonia.

December 2016

Analysis

The DUI’s victory in the ethnic Albanian camp in Macedonia was pyrrhic - overshadowed by the success of new parties and of the Social Democrats in wooing its traditional voters

Rivals’ Gains Overshadow DUI’s ‘Win’ in Macedonia SEFER TAHIRI | BIRN | SKOPJE

here did the votes of ethnic Albanians in Macedonia go and why did they result in far fewer Albanian MPs in Macedonia’s parliament? Mostly, it is down to the country’s electoral model and the disproportional distribution of voters in Macedonia’s six electoral units. In the sixth electoral unit in northwest Macedonia, where ethnic Albanians are concentrated, the number of voters is higher than the legally allowed 5-per-cent threshold, which means these votes count for less than votes in the other five units, which equally contribute 20 MPs to the 120-seat parliament. Thus, the junior ruling party, the Democratic Union for Integration, DUI, this time won ten MPs, the newly formed BESA movement won five, the DPA-Movement for Reforms won three while the Democratic Party of Albanians won two. The number of Albanian MPs therefore declined from 27 after the 2014 elections to only 20. Social Democrats won over some Albanian voters: In these elections, ethnic Albanian parties won a total of 210, 847 votes as opposed to the 237,000 votes that they won in the general elections in 2014. Although voter turnout was up by 5 per cent overall, Albanian parties lost more than 27,000 votes. It is estimated that this body of Albanian votes went largely to Macedonia’s main opposition party, the Social Democratic Union, SDSM, which is the first time this has happened since Macedonia became independent. The results show that there is almost no ethnic Albanian dominated town or village where the SDSM did not win some Albanian votes. In Debar for example, where Albanians are in the majority, the SDSM won 1,170 votes, more than the DUI’s 1,015. In Tetovo, another Albanian-dominated town, the SDSM won 7,700 votes and in Gostivar, 8,200. In the Albanian municipality of Bogovinje, the SDSM won 1,044 votes while in municipality of Zhelino, it won 377 votes. In the municipality of Saraj, near the capital, Skopje where Albanians make up 95 per cent of the population the SDSM won 2,973 votes. The SDSM also won a convincing victory in the Albanian-dominated municipality of Aracinovo, near Skopje, where it bagged 2,052 votes, considerably more than the 1,456 votes that went to the DUI. The DUI’s defeat in Aracinovo is particularly painful for

this party as during the 2001 armed conflict, the now disbanded insurgents of the NLA [National Liberation Army] whose leadership later formed the DUI, pronounced this area a liberated zone and it had won elections there ever since. The Albanian vote for the SDSM is a vote to punish the government of which DUI has been a part for eight years alongside the centre-right nationalist VMRO DPMNE party. At the same time, it is also a sign of discontent with the newly formed Albanian parties, which are failing to maintain the Albanian voting pool as a compact force. Some of the Albanian votes that went for the SDSM, however, were a result of the policies promoted by the SDSM leader, Zoran Zaev, especially his pledges for higher wages and lower taxes but also his overall political platform that was promoted as civic and non-ethnic. Pyrrhic victory for the DUI: While the DUI won 86,812 votes or 7.30 per cent of all the votes on Sunday, it was far less than the party’s result in the 2014 elections when it won 153,649 votes, or 13.71 per cent of all the votes cast. In terms of MPs, this is a sharp decline from 19 in 2014 to just 10. The reason for this weak result is above all the party’s participation in the government and its failure to fulfill its promises, especially about Macedonia’s speedy integration into NATO and EU. The DUI had made Macedonia’s Euro-Atlantic integration its priority, over issues such as the status of Albanians in the country and their collective rights. At the same time, voters revolted because the government of which the DUI was part had carried out mono-ethnic projects like the grand makeover of the Macedonian capital, called Skopje 2014, while government investments in areas where Albanians live were kept at a minimum. Ever since 2008, when the DUI entered the government led by VMRO DPMNE, it was criticized for accepting a subordinate role. It was often called a vassal party to VMRO DPMNE. The former long-term DUI vice-president, Teuta Arifi, once responded to these accusations by writing: “VMRO DPMNE can wear out the DUI but not the Albanians.” BESA’s election results are a surprise: The surprise in these polls is the election result of the newly formed BESA movement, which won 57,927 votes or 4.87 per cent of all votes. BESA is a new and authentic politi-

In these elections, ethnic Albanian parties won a total of 210, 847 votes as opposed to the 237,000 votes that they won in the general elections in 2014. Although voter turnout was up by 5 per cent overall, Albanian parties lost more than 27,000 votes... cal subject, which does not originate from either of the two traditionally strongest Albanian parties in Macedonia, the DUI and the DPA. This party is comprised of young intellectuals who in the past ten years worked in different NGOs. BESA’s leaders do not hide the fact that they are religious believers as well. On the contrary, one of its election slogans that appeared in a promotional video was: “If you believe in God!” Having in mind that religion plays an important role in the Albanian community, it is safe to say that some voters supported it due to religious sentiment. It also comprised people who were not tarnished by scandals and who are not worn out in a political sense. While some of the voters who went for this party wished to punish the DUI for its policies, some BESA members are former DUI members themselves. But the DUI’s electoral campaign focused against this party, which also contributed to BESA’s good result. The undisputed looser at these elections in the Albanian bloc is the Democratic Party of Albanians, DPA, which won only 31,017 votes, or 2.61 per cent of all votes. This is just over half of the votes that the party won in 2014 when it won 66,393 votes or 5.92 per cent of all the

votes. The main factors behind this bad result are discontent among many party members with the DPA’s failure to reform itself and the fact that the party leader, Menduh Thaci, had the final say in that. This includes the former DPA member and mayor of Struga, Zijadin Sela who, unable to promote reforms inside the party, went on to form another party, the DPA - Movement for Reforms. Sela’s new party proved more successful than the DPA. It won 35,091 votes, or 2.95 per cent of all the votes, which is arguably a good result for a new subject. Its electoral campaign was a breath of fresh air in the sense of it what it was offering. One other factor behind its success was that it dominated the town of Struga where it managed to win one MP. DUI to cut ties with its old partner: At a press conference on Monday evening, the State Electoral Commission, DIK, ended the dilemma about the exact number of votes each of the two leading parties in Macedonia won in Sunday’s general election. The main ruling VMRO DPMNE party won 51 seats in parliament while the main opposition Social Democrats, SDSM, ended up with 49 in the 120-seat parliament, the DIK said. Given these results, the DUI is unlikely to be part of the scenario for the formation of a new government led by VMRO DPMNE, which will have the backing of just 61 MPs - the bare minimum in parliament. For DUI, entering such a government would be a damaging political move, as the party already paid dearly in the elections for its unconditioned alliance with VMRO DPMNE. However, if the party decides to stick with VMRO DPMNE, it could result in yet another decimation of the party’s rating at the forthcoming local election, slated for May next year. BESA and DPA already made it publically clear that they would not cooperate with VMRO DPMNE led by Nikola Gruevski, while the DPA leader, Menduh Thaci, said that the party would cede their two MPs to BESA so that the party has a better position in possible talks for the formation of a new government. Thus far, none of the Albanian parties dismissed possible cooperation with the opposition SDSM. This includes the DUI, which shared government with the SDSM from 2002 to 2006. Sefer Tahiri is a political analyst and communications science professor at the South East European University in Tetovo.

December 2016

FEATURE

Pioneering Macedonian MPs Shake off Ethnic Label Two trail-blazing Macedonian Albanian MPs – who won seats in parliament for the Social Democrats, not for an ethnic party – said their community has shown it seeks change. Zekiri and Kasapi say they decided to break from the usual way of seeking political representation for Macedonian Albanians, which normally means running with ethnic Albanian parties, because they wanted to support the SDSM in its battle to dislodge Macedonia’s ruling VMRO DPMNE party. They said they also wanted Macedonian Albanian voters to move on from the old discussions about nationalism to social and economic issues. SDSM leader, Zoran Zaev (left) and his party Albanian MP Muhamed Zekiri

FATJONA MEJDINI | BIRN | TIRANA

or the first time in 25 years, two ethnic Albanian MPs will sit in Macedonia’s parliament not as representatives of ethnic Albanian parties but as deputies of a mainstream Macedonian party. Skopje journalist Muhamed Zekiri and Gjylymsere Kasapi, a professor and women’s right activist, will sit in the assembly on behalf of the main opposition party, the Social Democratic Union, SDSM, led by Zoran Zaev. Zekiri and Kasapi say they decided to break from the usual way of seeking political representation for Macedonian Albanians, which normally means running with ethnic Albanian parties, because they wanted to support the SDSM in its battle to dislodge Macedonia’s ruling VMRO DPMNE party. They said they also wanted Macedonian Albanian voters to move on from the old discussions about nationalism to social and economic issues. Experts estimate that a sizeable number of Albanians in Macedonia voted for Zaev and the SDSM for very same reason. They wanted to see a change in the national government and warmed to Zaev’s focus on higher standards of living for all. Since Macedonia became independent in 1991, the more than half of a million Albanians there have always been represented by ethnic Albanian parties – the strongest of which would then enter a coalition government with the ruling party. But, as BIRN has reported, ethnic Al-

banian parties won fewer votes in this election than usual - only 210, 847 as opposed to the 237,000 they won in the general elections in 2014. Although voter turnout was up by 5 per cent overall, Albanian parties lost more than 27,000 votes. It is widely believed that many of these missing votes went to the SDSM, which notched significant victories in some Albanian-dominated areas for the first time since independence. A shared dislike for VMRO DPMNE: Zekiri registered as a member of SDSM this September and shortly afterwards was mad party candidate number three in Macedonia’s second electoral district, which includes the capital, Skopje. He told BIRN that he wanted to show Macedonian Albanians that there other ways to the right thing for the community. “Albanian support for the SDSM in this election was a historic milestone, which shows they have become politically mature,” he said. “They have told Macedonians that they love the country even more than them, while understanding that [VMRO DPMNE leader] Nikola Gruevski is the worst thing that happed to Albanians and Macedonians together,” he added. In November, many people were surprised when Gjylymsere Kasapi was listed as the SDSM’s second candidates in the sixth electoral district, which sends most ethnic Albanian MPs to parliament. She told BIRN that she had decided to stand as a candidate for the SDSM because she felt part of a wider civil and intellectual movement. “I was elected as an

MP based on my constant engagement in the public sphere while leading many initiatives that had at their centre the empowerment of women,” she said. Ironically, Kasapi was a founder of the first ethnic Albanian party back in 1992. Now that more than two decades have passed, she has returned to represent Albanian interests for a Macedonian party. Zekiri and Kasapi are well aware that many Albanians consider their actions shocking and almost unpardonable. They do not mind. What many Albanians in Macedonia consider a betrayal, they consider evidence of a new, progressive spirit. “I don’t understand who I have betrayed. Those who have really betrayed the Albanian interest in Macedonia are the parties that have shared power with VMRO-DPMNE,” Zekiri emphasized. He believes that Albanians who have supported the SDSM have shown a true loyalty to the country, by helping the SDSM to deprive Gruevski of a clear majority in parliament. Xhenis Sulimani, a political analyst, admits that many Albanian do not welcome the fact that some votes from their community went to a Macedonian party but says the old-style parties need to draw lessons from what happened. “The Albanian parties should reflect on what has happened. They should take note that Zaev took their votes, not because of nationalism but because he promised [to look after] their social and economic wellbeing,” he said. Disillusion with nationalist rhetoric: Albanians in Macedonia have for decades protested about not being equal to

their Macedonian compatriot. Xhenis Sulimani told BIRN that the SDSM’s success was down partly to the way it treated Albanians as equal citizens. “The SDSM approached every citizen without distinguishing on the basis of ethnicity or religion while promising to treat everyone equally and take care of socially important issues like salaries,” he said. Sulimani says many people are disillusioned with the national rhetoric of the old Albanian parties, which has nothing to say about their social and economic condition. “In their votes, it seems that the Albanian said: enough with the nationalism, we want to live with dignity,” he stated. Zekiri noted that 67 per cent of Albanian votes went to the various opposition alternatives, signaling a wish to punish both VMRO DPMNE boss Nikola Gruevski and his Albanian coalition partner, the Ali Ahmeti, leader of the Democratic Union for Integration, DUI. “They have punished the parties in power for the crimes that they committed in the last 10 years,” he said. Gjylymsere Kasapi told BIRN that she believes a truly Western European-style social democratic program, such as the SDSM’s, can solve Macedonia’s longstanding social and political crises. “The country is swept by depression and the exodus of young people is alarming. The time has come for big action, instead of big statements,” she said. Kasapi emphasized that she would use her MP’s mandate in the service of all citizens in need, without distinguishing between them on the basis of nationality.

December 2016

Addressing Russia’s friends around the Balkan regions he said Russia “is a great place with a lot of beautiful places and great people who live there. But do not focus only one of them who happens to be named Vladimir Putin. There are over 140 million Russians. “If you look into detail in how Russian society functions, you will find things far beyond the image of Putin...” Kiril Koroteev. Photo: European Parliament

EU Integration Won’t Stop Authoritarianism in Balkans European integration will not stop Balkan governments from cracking down on independent voices unless societies have built up strong means of resistance, Kiril Koroteev, of the Moscow-based human rights centre Memorial told BIRN. MARIYA CHERESHEVA | BIRN | SOFIA

tarting its activism in the years of the “perestroika” with the aim of recording and publicizing the Soviet history of political persecution, the Memorialmovement has grown into a group of specialized research, human rights, and educational centres and organizations across various post-Soviet countries. In 2014, the organization, which the European Parliament in 2009 awarded the prestigious Sakharov Prize for Freedom of Thought, became one of the NGOs in Russia to be branded a “foreign agent” by the Russian state. Since then, the group has engaged in a continuous legal battle against the Russian Ministry of Justice, which has reached the European Court for Human Rights in Strasbourg, while continuing its work in the human rights sphere. Russian law on foreign agents, introduced in 2012, says such organizations meet two criteria to fall into this category. First they have to receive foreign funds, and secondly, they engage in political activity. Kiril Koroteev, Legal Director of the Moscow-based Human Rights Centre, says that “even Kafka would feel jealous” about the way the Russian courts interpret the law, which basically qualifies such bodies as foreign spies. The lawyer explained that even organizations that reject foreign funding have been declared foreign agents just for being offered support from international organization, while the courts consider even renting an office or having a personal blog as political activities. All those administrative burdens force many organizations to halt their activities because they must invest all their resources in fighting state regulations instead

of focusing on their main aims. “The Russian government crackdown on the independent media and civil groups is not because it fears losing power but because of its inability to engage in substantial debate,” Koroteev told BIRN. He added that while state attacks on independent media and organizations in Russia started in 2001, the space for independent voices has shrunk especially rapidly since 2012 when the government faced mass protests for the first time since the 1990s. “The government felt it was losing control over the political field, which resulted in many laws that restrict the field for independent media and civil society organizations, especially foreign-funded ones, and it was much easier to sell such new restrictions to the public,” Koroteev said. The same expert warned that the process of European integration as undertaken by Balkan countries will not prevent their governments from adopting anti-democratic legislation and taking over the media and independent groups. “Witnessing what is happening in Hungary and Poland is a source of serious threat … I am afraid that while membership in the European Union or the promise of it prevents degradation, the extent to which degradation may happen depends a lot on the society and on the checks and balances that exist there,” he said. Koroteev said these checks and balances should not only exist on paper but should reflect how people in different institutions and in the government, judiciary and civil society can resist steps backward. “European intervention cannot save a country from slipping into, not a dictatorship, of course, but into situation where one group has a monopoly over political power and the media,” he added. He explained that in Russia’s case, where

the European parliament has issued at least seven resolutions about human rights since 2007, such resolutions have had no direct effect. “It does not make them unnecessary because they are a form of support for different groups in Russia and at the same time they allow Europe to distance itself from the crimes and violations of the Russian regime,” the lawyer noted, adding that real challenge is for governments to take measures based on such conclusions. In these terms, he favours the sanctions that the West imposed on Russia following the annexation of Crimea and Russia’s intervention in eastern Ukraine. “Somehow, the sanctions finally showed that the European Union was ready to pay at least some price for the values it defends,” Koroteev said. “It is important not to lose sight why they [the sanctions] are working because the Russian government, in its attempt to lift them, often tries to downplay the causes. And the causes are the occupation and annexation of Crimea and essentially waging war in eastern Ukraine,” Koroteev said. Despite the government crackdown, the human rights lawyer is confident that his organization’s activities in documenting and commemorating the victims of Stalinist repression and the more recent Chechen wars attract broad public support. “There is an impressive demand for identifying the individuals, giving them names and learning what happened to them”, he told BIRN of these victims, adding that because the war in Chechnya was far more recent, Memorial’s team is better equipped to turn the victims of repression there into individual stories. Drawing parallels with Balkan transitional justice process, Koroteev believes the involvement of the international community

in the Balkans is important. “We had no such thing as the international [war-crimes] tribunal [in the Hague, ICTY] and although we had the ECHR [European Court of Human Rights] which has contributed a great deal in establishing the facts about what happened in different episodes of the Chechen wars, there has been literally no individual criminal accountability,” he admitted. Commenting on fears of growing Russian influence in the Balkans, Koroteev said the trouble is that Russia never uses it “to enforce human rights, democracy, rule of law or accountability. “That is what makes me concerned as a Russian citizen and as a Russian taxpayer. If my money is spent in former Yugoslavia, I want it spent on strengthening rule of law and accountability for past crimes and the prevention of new crises that could have the same scale as the Yugoslav wars of the Nineties. But, whatever it is spent on, it is not spent that way,” he said. Addressing Russia’s friends around the Balkan regions he said Russia “is a great place with a lot of beautiful places and great people who live there. But do not focus only one of them who happens to be named Vladimir Putin. There are over 140 million Russians. “If you look into detail in how Russian society functions, you will find things far beyond the image of Putin. That would include impressive social and intellectual movements, research, arts and literature, which are not dependent and not in any way related to Putin.” He concluded: “This variety of opinions, trends, and social movements that Russia represents is definitely worth looking at and relating to. You do not need to focus on one man, and I think that is what out American friends are now discovering.”

December 2016

INVESTIGATION

Greeks Take Health into Their Own Hands Let down by the public health system, some Greeks are sharing pills, skipping medicine or putting their faith in a growing industry of nutritional supplements. DIMITRA TRIANTAFYLLOU | BIRN | ATHENS

t first glance, Vasiliki Katsoula and Konstantinos Karaouzas have little in common. Katsoula is a thickset 48-year-old woman, depressed, out of work and on the brink of poverty in a hardscrabble district of Athens. Karaouzas is a 39-year-old Paralympic swimmer from a well-heeled suburb of the capital, with a sinewy torso and saltand-pepper beard. Yet there is one thing they do share – both feel badly let down by Greece’s crumbling healthcare system and are taking their health into their own hands. Having lost her cleaning job and with it her state health insurance in 2010, Katsoula’s chosen tool is a kitchen knife, with which she chops and rations the medication she and her parents share for hypertension, blood sugar, cholesterol, depression and more. “I have high blood pressure, but how can I afford to buy the pills?” asks Katsoula in their ramshackle family home in Aspropyrgos, an area of Athens blighted by oil refineries and a reputation for crime and poverty. Katsoula says the family lives largely off her father’s 900-euro pension, reduced from 1,300 euros by government spending cuts, but spends several hundred euros per month on medicines. “Now we owe my pharmacist 200 euros,” she said. “I borrow [medication] from my mother. But I have to calculate the dosage for me and adjust it. Sometimes I cut it with a knife. Sometimes I don’t take it at all.” “My mother and father share the cholesterol pills; my mother takes 10 milligrams and my father 20, so if she runs out, I cut my father’s with a knife to give to her.” Karaouzas, on the other hand, says he is fed up with the lack of time, resources and expertise for the treatment of disabled people in cash-starved public hospitals and is tired of the chronic over-prescription of antibiotics for his recurring urinary tract infections. Instead, he is putting his faith in nutritional supplements, in his case a combination of extract of aloe vera and collagen, a protein found in human joints. “It was very good for me, for my skin … and for my joints,” Karaouzas said of aloe vera. “Some aches have receded. It has also helped me a lot with my digestive system.” Katsoula and Karaouzas represent a growing trend in Greece of self-medication, or more accurately improvisation, after six years of one

of the worst economic crises of modern times. Some Greeks, like Katsoula, find themselves sharing, skipping, substituting and improvising with pills on a daily basis. Others, like Karaouzas, are turning to a growing over-thecounter industry in nutritional supplements that sees an opportunity in the public healthcare crisis. They have rejected, or feel rejected by, a cash-starved, under-stocked and overwhelmed public health system that saw its funding slashed by 60 per cent between 2010 and 2014. “Many patients take the wrong medicines either because there are spare ones left over from a family member or because they cannot afford to buy the proper ones,” said Giorgos Vichas, a cardiologist and founder of the Metropolitan Community Clinic, a ‘solidarity clinic’ run by volunteers in Athens that many Greeks turn to for free, donated medicines. “It’s very often the phenomenon at the solidarity clinic that patients try to make their own combinations of medicine,” Vichas told BIRN. “For uninsured people, this is the norm. Either they improvise, or they don’t take the medicine at all, or they reduce the dosage.” “Every medicine can be dangerous if not used according to the advice of a doctor.” Cash-starved The Greek public health system has been turned on its head since late 2009, when Athens revealed a gaping hole in its public finances and turned in 2010 to its European Union partners and the International Monetary Fund, IMF, for the first of so far three multi-billion-dollar bailouts. What followed were successive waves of withering spending cuts that set Greece on a downward spiral into depression, drove up unemployment and starved an already dysfunctional and corrupt health system of budget funds. Waiting times shot up, supplies of medicines and medical equipment dwindled and the number of people left without state health insurance because they were unemployed climbed steeply to an estimated three million, out of a population of roughly 11 million. Uninsured Greeks were denied free or subsidised access to doctors or medication. Even for those who were insured, the list of medicines that the state subsidises for patients has shrunk, as has the size of the subsidies. The proportion that the patient must pay rose from 12.8 per cent in January 2012 to 29.3 per cent in July

Greek Paralympic swimmer Konstantinos Karaouzas

Vasiliki Katsoula pictured with her mother, Eleni

The Greek public health system has been turned on its head since late 2009, when Athens revealed a gaping hole in its public finances and turned in 2010 to its European Union partners and the International Monetary Fund, IMF, for the first of so far three multi-billion-dollar bailouts. 2014, according to a study published in March 2016 by the independent Greek research body Dianeosis. It now stands at 25 per cent. The rising cost, growing queues and an enduring culture of bribery mean many Greeks are avoiding trips to the doctor. “I don’t want the doctors – they just see money,” said Katsoula. The results have echoes of Greece’s Balkan neighbours in the former Yugoslavia and ex-Communist Romania and Bulgaria, where turmoil in the 1990s ravaged the health sectors, fuelling the over-prescribing or illegal sale of antibiotics and a growing problem of addiction to tranquilizers and antidepressants. Legislation in 2014 under a previous government and again under the current leftist Syriza leadership in July 2016 has tried to open up access to the public health system to uninsured Greeks, but doctors and patients complain the creaking and inefficient system is still not working.

According to the Dianeosis study, 67 per cent of those polled said they had difficulty paying for medicines. A majority said they spent up to 10 per cent of their income on medication. Thirteen per cent either postponed buying medicines prescribed by doctors because of a lack of money, or did not buy them at all. Ten per cent said they took smaller doses than their doctor had prescribed in order to make the medicine last longer. Some, like the Katsoula family, turn to cheaper, generic substitutes. After Katsoula’s mother Eleni changed her hypertension pills five times, a doctor advised the family to stop experimenting because it may have contributed to the bleeding that sent Eleni to hospital in April 2016. There, doctors ordered an intestinal endoscopy, but told Eleni she would have to wait at least six months for the next opening. ‘Self-medication continued to rise’ Karaouzas, too, has found little joy in the public health system, which repeatedly prescribed him antibiotics for a recurring infection and, he says, has little time or resources for his special needs since a motorcycle accident 16 years ago left him paralysed from the waist down. Disability associations and watchdogs warn that healthcare cuts have hurt the expertise and resources available for the treatment of disabled people, meaning few are getting the special treatment they need within the public health system. The National Confederation of Disabled People told BIRN that it frequently received complaints that particular treatments required by disabled people were being cut from the list of those subsidised by the state and the cost of care was creeping up. Budget cuts had driven up waiting times and reduced resources, it said. “Social welfare for people with disabilities has been almost entirely left to the discretion of their families,” it said. Athens urologist Christos Fliatouras said doctors were examining disabled people like Karaouzas “without the necessary knowledge”. “People like him need specialists and not just plain urologists. But in Greece there is a lack of regulations, services and a supporting framework.” Karaouzas has turned to homeopathy and expensive nutritional supplements such as aloe vera and collagen in the hope they can help keep him healthy and out

December 2016

Arthritis Research UK says that trials into collagen’s role in treating osteoarthritis give “mixed results”. Studies into its role in treating rheumatoid arthritis “suggest that it doesn’t have a significant effect in reducing pain and joint inflammation”, the group says, though it adds that “this hasn’t been consistently reproduced across trials”. Vasiliki Katsoula holds one of the many boxes of medication she shares with her parents

of hospital. At a time when other businesses are shutting shops, cutting their losses and laying off workers, studies suggest the market in nutritional supplements is growing. “Self-medication continued to rise, as public health funds were cut and consumers tried to avoid visiting doctors,” the London-based research company Euromonitor International said in a report on consumer health in Greece released in September. The loosening of rules on the sale of over-the-counter products and liberalisation of pharmacy ownership – reforms made under pressure from Greece’s international lenders – “are expected to create prosperous ground for demand and value sales in consumer health”, it said. “The Greek government’s intention to further reduce the public budget on healthcare is set to drive the self-medication trend; hence will create prosperous ground for growth in consumer health in the forecast period.” Spiros Terzopoulos of Pharma Centre, which sells pharmaceutical products including vitamins and supplements, concurred, telling the Greek ‘Health’ magazine in 2014 that the reform of the market meant new forms of supplements had emerged “to fill many of the healthcare gaps”. “The major allies in the evolution of food supplements are pharmacists, who see their customers daily facing many different problems and have taken it upon themselves to act as health advisers and to propose the use of many new supplements … proven to provide solutions to small health problems and alleviate major problems,” he was quoted as saying. Terzopoulos could not be reached for comment. George Dokios, the general director of the Greek over-the-counter medicine industry association EFEX, was quoted in June by the consumer healthcare website OTCToolbox as saying the over-the-counter market had increased by 31 per cent in value terms between 2010 and 2015, and from five per cent to 12 per cent in terms of a proportion of the total pharmaceutical market. Online shopping portal Skroutz.gr has reported, in Greek, a 469 per cent rise in sales of food supplements through its website between 2013 and 2014. It said the vitamin and dietary supplements category was among the top five categories of products with the highest growth in online sales. Greece’s National Organisation for Medicines, EOF, the state body that approves licences for medication, cosmetics and supplements,

told BIRN that the number of applications to put nutritional supplement products on the market had roughly doubled between 2012 and 2014. The EOF said rules on the kind of claims such products can make in their advertisements were, however, “frequently violated”. Promises Drinkable collagen, a protein found in the human body, has become particularly visible since entering the market in Greece in 2010, often with promises to alleviate joint pain, osteoporosis, arthritis and more. Arthritis Research UK says that trials into collagen’s role in treating osteoarthritis give “mixed results”. Studies into its role in treating rheumatoid arthritis “suggest that it doesn’t have a significant effect in reducing pain and joint inflammation”, the group says, though it adds that “this hasn’t been consistently reproduced across trials”. Giorgos Tsoukaladakis, the former face of the company Collagen Power, told a popular lifestyle show on Greek television in 2014: “It’s a natural anti-anxiety agent. Stress and anxiety has driven everyone crazy. Unemployment has hit every house. There is not a house, not a family that does not have one or two unemployed people.” Clutching a bottle of the company’s flagship product Collagen Pro-Active, he told the presenter: “It helps improve our psychological wellbeing.” Tsoukaladakis is no longer with Collagen Power. Greek pop star Giorgios Sampanis has even promoted the product, featuring it four times in a raunchy 2014 music video for the song Mono Ex Epafis (Only By Touch). The EOF told BIRN that in June 2014 it recommended to the Greek Ministry of Health that Collagen Power be fined 35,000 euros for misleading advertising. Asked whether the fine was actually imposed, an official at the ministry said the complaint was lodged under the previous government and directed this reporter back to the EOF, which referred the reporter back to the ministry. Collagen Power owner Giorgos Triantafillou declined to be interviewed for this story. BIRN also sent the company detailed questions regarding its advertising and the fine. The company replied: “We have not been informed of any decision – or any intention – of the EOF to propose to the Ministry of Health a fine. No fine has been imposed on our company” It confirmed that Tsoukaladakis had left the company and declined to comment on his 2014 statement, saying it had been “detached from the wider context of the discussion”. The EOF told BIRN in an email: “We are in an open communication with the National Council for Radio and Television regarding the advertising of similar products that make health claims.” At around 50 euros for a bottle of 600 ml, which if taken as per the instructions would last 24 days,

drinkable collagen is expensive for many Greeks. Doctors, nevertheless, are alarmed at the degree to which their patients are putting their faith in nutritional supplements. BIRN was given a leaked copy of the minutes of an April 2015 meeting of the Athens Medical Association, on condition the names of the doctors quoted were not revealed. One said: “Many colleagues call the medical association to complain about the advertising of hyaluronic acid and collagen, due to which patients stop following their treatment.” Another said: “We have to find out to what extent we can intervene as the medical association to stop this story with the advertisement of substances and products through the internet, television, everywhere, with the result that patients drift away and abandon their treatments.” The EOF told BIRN that fines were frequently imposed for misleading advertising. “But companies do not comply, at least not immediately,” it said. “The legal framework is insufficient both in terms of the level of fines and the speed necessary to be effective in such cases.” ‘Ransacked’ Ioannis Baskozos, the secretary general of public health in the Greek Ministry of Health, said he favoured a blanket ban on such advertising. But the government’s hands are tied, he told BIRN. “The obsession of the Troika,” he said, referring to Greece’s trio of international lenders at the EU, the European Commission and the IMF, “is to commercialise medicine.” Baskozos said the Syriza government planned to hire more doctors, nurses and paramedics, that it had managed a modest increase in healthcare spending and was offering free access to the public health system for uninsured Greeks. He also said a new public database of waiting lists would eradicate the notorious practice of doctors seeking bribes to help a patient jump the queue, known as ‘fakelaki or ‘little envelope’. The practice has worsened under the austerity cuts as medical workers see their own incomes cut, and is part of a wider problem of corruption and tax evasion that Greece’s lenders have said Athens must tackle as a condition of financial aid. “This is a revolution in healthcare!” he shouted. But Vichas, of the solidarity clinic, said that while there had been improvements in providing uninsured Greeks with access to the public health system, long waiting lists and cashstarved hospitals meant many were simply returning to the solidarity clinic. Some Greeks, Vichas wrote in September on his Facebook profile, are still unable to afford even the state-subsidised medicines, not least because of the difference between the retail price and the amount the subsidy covers, a gap that is getting bigger. “The public health system has been ransacked,” said Vichas. He

described a situation in which a patient comes to Greece’s National Primary Healthcare Network, the network of frontline community clinics, with shortness of breath. “I need him to do a triplex and a stress test, but we do not have the necessary machines,” he said. “For an uninsured person, these can only be done at a public hospital where the person will encounter a huge waiting list and end up finding an opening months away. The time in between can be fatal.” Dimitris Kourouvakalis, a nurse at Ippokration General Hospital in Athens and a senior member of the Pan-Hellenic Federation of Public Hospital Workers (POEDIN), described a typical scene: “During the on-call days… waiting times can reach 15 hours, while in one of our clinics there is one nurse for 40 patients. From time to time we face huge shortages. We reached a point where we didn’t even have gauzes. Many times my colleagues bought surgical gloves themselves, while sometimes we ask patients to buy their own medicines.” Anxiety Rather than brave such hospitals or community clinics, many Greeks simply buy antibiotics under the counter from their pharmacist. According to the European Centre for Disease Prevention and Control, Greece is the EU’s No. 1 consumer of antibiotics outside hospitals – 34.1 daily doses per 1,000 citizens. Within its Balkan neighbourhood, Romania ranks second with 31.2 daily doses; Croatia is 12th with 21.4 doses, Bulgaria 13th with 21.3 and Slovenia is 25th with 14.2. Niki Likourgia, a pharmacist in the hillside Athens district of Lycabettus, said cancer patients came to her asking for “medicines for irrelevant conditions, besides their treatment, without consulting their doctor”. “You cannot possibly imagine how many syrups and antipyretics (to reduce fever) they ask for when their immune system is down. They even yell at you when you tell them that if they do not speak to their doctor you’re not going to give them what they ask for,” she said. Sotirios Tsiodras, associate professor in internal medicine and infectious diseases at the medical school of Athens University, cited research that indicated between 40 and 60 per cent of drugstores sell antibiotics without a prescription. Tsiodras said that six years of the intense economic crisis, anxiety and the state of public health system had left Greeks clutching for straws. “That’s the reason for this trend; instead of going and paying a doctor of good reputation, you go and try herbs or a traditional recipe you got from your grandmother, or anything else.” Dimitra Triantafyllou is a freelance journalist focusing on social issues, health and gender. This article was produced as part of the Balkan Fellowship for Journalistic Excellence, supported by the ERSTE Foundation and Open Society Foundations, in cooperation with the Balkan Investigative Reporting Network.

December 2016

INTERVIEW

Viktor Ivancic: Journalism is On the Road To Suicide Iconoclastic former editor of ‘Feral’ says old-style journalism is dead, Croatia’s Social Democrats should be smashed to pieces and calls Prime Minister Plenkovic a human ‘slot machine’. SVEN MILEKIC | BIRN | ZAGREB

iktor Ivancic, the founder of the legendary Feral Tribune, an influential alternative newspaper in the region of former Yugoslavia, believes the traditional media are in crisis all over the world. For more than 20 years, he has been a symbol of the independent journalism and of resistance to the system as one of the founders and as chief editor of the alternative weekly Feral Tribune, which as a separate media outlet from 1993 defied the then nationalist regime in Croatia led by the Croatian Democratic Union, HDZ, and by President Franjo Tudjman. Even before the outbreak of war in Croatia in 1991, which contributed to the radicalisation of the social and political scene, Ivancic and his colleagues, Predrag Lucic and Boris Dezulovic, led the weekly supplement of the same name in the daily newspaper Slobodna Dalmacija from Split, on the Croatian coast. Today, eight years since Feral closed, Ivancic is a columnist for the Croatian weekly Novosti and the Serbian portal Pescanik. He sees the media situations in Croatia and Serbia as similar. “There are similar situations in the media in these countries, which aren’t exclusive to the Balkans. Generally, the situation with the media changed dramatically; journalism itself is structurally changed, it changed as a craft. If you just compare Croatia and Serbia, the impression is that in Serbia some extreme variations in media are probably worse, for example, when talking about the tabloids; on the other hand, it seems that there are more pockets of resistance to the prevailing mainstream there than in Croatia; here [in Croatia] media are a lot more patriotically leveled. Essentially, however, the situation is very similar, and it usually means that the mass media produce more harm than good.” Q: Are the mainstream media in Croatia you talk about those that quickly unite over such issues as the recent arrest of Bosnian Croats for war crimes committed in 1992-93? A: “The mainstream media [in Croatia] tend to look alike when it comes to so-called national interests and pseudo-religious dogmas, such as the Homeland War [the name used for Croatia’s 1990s war], the Croatian state and that stuff. In these situations, the media are simply just stereotypically nationalist and zealously work to rally the nation. It can almost be said that the Croatian nation is a media product itself because it constantly rallies from impulses from the media. “On the other hand, [in the media] there is also the corporate system that has put marketing in the focus and this isn’t exclusively a Croatian story. Unlike other professions, journalism no longer lives off its basic products. It lives off marketing and you now you produce a news article, but de facto live from the advertising industry that drags you into the whole network of loyalty, especially in countries where the economy is tightly coupled with politics, as here. That said, journalism has gone down a suicidal path of development in the long term and is unlikely to resist it. There aren’t many opportunities for a really professional journalism, in the

traditional sense of the word, to survive something called ‘a free-market’ in countries of such a small format [as Croatia and other former Yugoslav states.” Q: What is the position of the non-profit media? A: “Non-profit media are very important for the recovery of the journalistic profession, for the preservation of its basic strength. But to survive they have to have, at the level of a state apparatus, at least a minimally decent state. A decent state is one that unconditionally supports the non-profit media, one that financially helps media to criticize the government itself. Unfortunately, in this region we aren’t dealing with even minimally decent, but with maximally rude states. There are studies done for the year that show a degree of press freedom in each country and for years at the top of the list are countries like Finland, Denmark or Norway, which invest most funds in independent media. The countries that invest least are the US, Croatia, Serbia and so on. Citizens in countries where public funds are used to support the independent media have realized that they must treat professional journalism as a public good, because everyone should have the right to accurate and objective information.” Q: In that sense, what is the situation in the media in Croatia today since controversial Culture Minister Zlatko Hasanbegovic was replaced by Nina Obuljen Korzinek? A: “I don’t think she wants to do [anything positive for the media]. I have been very critical of the former [centre-left Social Democratic Party] SDP’s government but I can’t deny that, thanks to its culture ministry, in the last two years of their mandate, it created and stabilized the non-profit media scene to an extent. This is what Hasanbegovic immediately ‘cut’ [by cutting public funds for non-profit media]. So, something can be done, but I doubt that the new minister wants to do it. As I see it, she is a person from the cultural bureaucracy, a product of the apparatus and certainly has no

particular vision for the development of culture and the media. She will probably follow through Hasanbegovic’s policy [of cutting public funds for media], under the disguise of some soft variant of nationalism and quasi-liberal rhetoric. In the past, even when the HDZ led its best cultural policy, it was still the conservative-nationalist one, dedicated to heritage and praising of state and national ‘sanctities’. Therefore, her term in office may be even worse because at least Hasanbegovic, with his honest executioner’s approach, caused some resistance. She could be ‘Hasanbegovic under a mask’”. Q: What do you think of the new HDZ and its leader, Prime Minister Andrej Plenkovic? Is their centrist image sincere? A: “This is the same trick once used by Ivo Sanader [former HDZ chief and prime minister between 2003 and 2009]. We saw in that example how much the party was genuinely reformed: when Sanader stepped down, that very moment it turned into a ‘wild nationalist beast’ led by Tomislav Karamarko [HDZ leader before Plenkovic]. In fact, the party wasn’t reformed at all and all the time they all knew this was only rhetoric that floated on the surface but didn’t change the essence of party politics. It’s a collective cynical game and we all consciously participated in the ceremony of selling bullshit. At the same time, Plenkovic is an ideological nothingness. He has empty speech and acts as a kind of a rhetorical ‘slot machine’ in which you throw some change and it babbles on and on. Someone who is now the most ideologically articulated is Plenkovic’s deputy, Davor Ivo Stier [Vice Prime Minister and Foreign Minister], who has written a book that is a kind of an ideological platform for the new HDZ. When you unfold the cultivated language of this book, it is revealed that the conceptual starting point is deeply conservative and right wing with all of his love going to Carl Schmitt [a German philosopher close to Nazis]. The basic starting point is Stier’s militaristic and paranoid anti-communism. Aggressive anti-communism, which manifests itself at a time when there is no sign of communism, is actually is a way to neo-fascism. Therefore, the HDZ today looks different just on the level of its ‘frosting’ and its empty political rhetoric. Plenkovic, for example, won’t put Hasanbegovic in the position of the culture minister because he irritates the people, but he will still defend his public appearances.”

Q: What about the SDP under its new chief Davor Bernardic? A: “I don’t have a high opinion about the SDP. This party was a tragedy from the beginning, even at the time of Ivica Racan [former SDP leader and Prime Minister between 2000 and 2003]. It was expected that Racan’s government would enter into conflict with the nationalist matrix. The whole time, the SDP thought it could inherit the same [nationalist] matrix and give it a human face. They built the illusion that there is some kind of ‘velvet’ nationalism that would be civically acceptable. This has been the problem from the beginning for Croatia’s civic political centre, which is essentially nationalistic, while the SDP nurtured all this. It’s a misconception that there something like a good nationalism. Many expected the SDP to bring about a social shift but that hasn’t even slipped its mind. The SDP tries so hard not to resemble the League of Communists [the old ruling party] so it fled ‘like the plague’ the whole range of left-wing ideas because it cowardly feared to get compromised. It might, therefore, be a good idea for Croatia if it was shattered and really broken to pieces, and that on this space a genuine left movement sprouts that would be a real alternative to nationalism. Because now we get this Bernardic who is a walking symbol of opportunism, an ideological void that can be filled with any content and who got into his position driven primarily by [his] career ideals but will do whatever it takes to keep his position. Same like Plenkovic.” Q: When it comes to identities, why is there a negative image of the Balkans in Croatia? A: “In Croatia in the early 1990s media propaganda was used to spread fear of the Balkans: We [Croatia] are one and the Balkans is something else [was the message]. It was a kind of ‘a violent conscription’ in the so-called ‘Central European spirit and cultural space’. And so today, the words Balkans and Yugoslavia are more or less a substitute curse word. The nationalistic narrative still builds the myth of the exclusivity of its people and wants to create as much distance as it can towards those with whom this nation, due to historical accident, has mixed [as they claim]. For me, Yugoslavia was not exactly close to a democracy but the country was emancipatory in a number of fields, including in its multinational organization. Of course, this creates the need [among nationalists] to demonize it.” Q: After years in journalism for years, what motivates you to continue to ‘swim against the tide’? A: “I haven’t thought for a long time about whether my writing changes the world. After all, the main reason for writing is, at least for me, a bit selfish: I want to establish as clear a distance as I can between myself and the reality that surrounds me. This is a sufficient motive, even when you’re aware in advance that this won’t change anything. Man feels better. Yet, the effect of writing on some ‘personal worlds’, past the general picture, isn’t really measurable. It’s probably not negligible, either, because a certain collusion with readers undoubtedly exists. The truth is that I still love journalism.”

December 2016

FEATURE

Hidden Treasures of Belgrade’s Museum Scene There is a lot more to Belgrade’s art and history offerings than just the usual tourist attractions. SRDJAN GARCEVIC | BIRN | BELGRADE

ith the National Museum and Museum of Contemporary Art set to be closed for a while longer, there are still no comprehensive collections on display to explore Serbian and ex-Yugoslav history and art. However, Belgrade’s cultural scene is diverse and there is plenty to explore outside of the Museum of Yugoslav History, Tesla Museum, and the assorted galleries and museums around Knez Mihailova. Venture out and you can find hidden nooks, private museums and recently revived Legacies that tell stories of Serbian and Yugoslav art in intimate and striking settings. Legacy of Petar Lubarda Iliciceva 1 Opening hours: Tuesday-Sunday, 10am-5pm A stone’s throw away from the Yugoslav H i s t or y Mu s e u m C ompl ex , t h e Legacy of Petar Lubarda displays works of one of the most accomplished Yugoslav artists in his former family home. Lubarda’s colourful, raw works, reminiscent of the barren and dramatic landscapes of his native Montenegro, achieved international recognition during the 1950s and 60s. His career peaked when he beat Picasso and Dali for a Grand Prix at Sao Paolo Art Biennial in 1953. His life was as dramatic as his colourful, expressionist works. Born in Montenegro in 1907, Lubarda went to Belgrade and then Paris to pursue art studies. After roaming Europe and spending WWII in German and Italian captivity, Lubarda returned to Yugoslavia where the victorious Partisans executed his father, a retired royal army officer. After spending the latter part of the 1940s in semi-exile, travelling across Montenegro, his distinctive powerful style caught the eye of the Yugoslav art establishment. He then rose to prominence, with works commissioned to decorate major government buildings, including the Palace of the Executive (aka SIV, now Palace of Serbia) and Dom Sindikata (House of the Unions) in Belgrade. The Legacy displays 24 paintings, several hundred drawings and personal possessions, including a series of family photos taken in 1920s Montenegro. Look out for a door with panels that still bear Lubarda’s sketches. Museum Macura Zenit 1, Novi Banovci Opening hours: May – October only,

Belgrade street Photo by Pixabay

Saturday – Sunday, 12pm – 6pm, by appointment at +381 64 47 29 629

pa farther afield–a metaphor for Museum Macura’s own ambition.

The most exciting new addition to (greater) Belgrade’s museum scene is a temple to 20th century avant-garde perched above a bend of the Danube in Novi Banovci. The museum and its grounds are a sanctuary for bold and transformational ideas of modern art movements, such as Zenitism and Yugo-dadaism, and house an extensive collection amassed by Vladimir Macura, a Serbian art collector and dealer who resides in Vienna. The exciting artworks display transgressive creativity that fermented in Yugoslavia out of the ambition of local artists to both connect with new movements brewing in Paris, Zurich and other European cultural centres, and to also use their liberating ideas to create authentic local movements. The grounds are a work of art in their own right as well as a statement of Macura’s ambition. The museum building, designed by Ivan Kucina, is an elegant monolith: part mid-century modernist Bond villain’s cove, part cabinet of curiosities. Finally, the visit is an experience in itself. Before seeing the collection, the visitor is warmly welcomed and offered coffee and home-made lavender syrup. While sat in the wonderful garden one is expected to admire the view of the Danube majestically meandering through the woods and fields, connecting Belgrade to Mitteleuro-

Paja Jovanovic Museum Kralja Milana, 21/IV Opening hours: Thursday 10am-6pm, Saturday 12pm-8pm, Sunday 10am-2pm Paja Jovanovic was the most accomplished Serbian painter of the Belle Epoque academic realist school. He was born in Vrsac, in former Austro-Hungary, in 1859 and then went to Vienna, where he enrolled in the Academy of Fine Arts, where he painted orientalist images of the Balkans, as well portraits of the bourgeoisie. His way to stardom was paved by his painting “Wounded Montenegrin” which was lauded by the Viennese Academy in 1882. His career took him to Munich, London, Paris and finally back to Vienna, where he passed away in 1957. Close to the Serbian political establishment and clergy, he painted many exuberant historical paintings using motifs from Serbian history, including “Serbian Migration” and “Coronation of Emperor Dušan”, which are etched in most Serbian school children’s minds. His connections with local potentates led him to paint famous portraits of the Karadjordjevic royal family and Tito. The museum is hidden in an elegant building across the road from Beogradjanka, and it offers a glimpse of pre-WWII bourgeois life. Three rooms are decorated with

Jovanovic’s furniture from Vienna, including an impressive neo-renaissance portal, and display many sketches and small-format works showcasing Jovanovic’s talent. The most impressive are the nudes ofhis wife, elegantly capturing lightness and warmth of his style. Legacy of Milica Zoric and Rodoljub Colakovic Rodoljuba Colakovica 2 Opening hours: Wednesday-Monday, 12pm – 8pm Bequeathed to the Museum of Contemporary Art by an art-minded communist power couple, along with their vast collection of Yugoslav art, the Legacy is currently used as a gallery to display parts of MCA’s collection during its marathon renovation. The old art-deco villa where Zoric and Colakovic lived was refurbished in 2010, based on designs by Zoran Radojcic (of JDP fame), and is now a light, striking space in the leafy, patrician Dedinje. The current exhibition runs through December 19 and displays works by Djordje Andrejevic Kun, a socialist realist artist who captured horrors of the WWII and the oppression of communists in 1930s Kingdom of Yugoslavia. The collection of his prints and paintings goes beyond propaganda, typically associated with the style, and shows a deeply personal view of a talented artist who experienced horrors of WWII and political struggle first-hand.