Reporter.al Dhjetor 2017 by Reporter.al

ANALIZË

Konfuzioni me transparencën i organeve të vetingut cënon besimin e publikut

Ndërkohë që nisja e procesit të vetingut po mbahet brenda mureve hermetike të institucioneve të reja, vëzhgues të sistemit të drejtësisë theksojnë se transparenca është jetike.

INVESTIGIM

“Maja e ajsbergut”: Partitë politike fshehën shpenzimet e fushatës

Partitë politike refuzuan të zbatonin detyrimet ligjore për deklarimin në kohë reale të shpenzimeve të fushatës duke minuar transparencën dhe kontrollin e financave të tyre.

INVESTIGIM

Fitime paralele: tregtarët bullgarë të ilaçeve mjekësore

Kontrollet e pamjaftueshme mbi ‘tregtinë paralele’ të ilaçeve të kushtueshme e bëjnë sistemin shëndetësor të Bullgarisë të përshtatshëm për plaçkitje. Pacientët janë ata që humbin.

Nr.

Dhjetor 2017 E përmuajshme

BASHKIA RIGJALLËRON BIZNESIN E PLEHRAVE PAS VDEKJES SË ARDIT GJOKLAJT/ Një kompani riciklimi me aksioner kryesor biznesmenin që ndërmjetësoi marrëveshjen midis bashkisë së Tiranës dhe asaj të Veronës për themelimin e ‘Eco Tirana’, prej muajit shtator ka rifilluar operacionet e përpunimit të mbetjeve në landfillin e Sharrës në kushte thuajse të ngjashme me ato që shkaktuan vdekjen tragjike të 17-vjeçarit në gusht 2016.

Kryetari i Bashkisë së Tiranës, Erion Veliaj gjatë një aktiviteti. Foto: LSA

Dhjetor 2017

PAS VDEKJES SË ARDIT GJOKLAJT, BASHKIA

RIGJALLËRON BIZNESIN E PLEHRAVE NË SHARRË TRANSAKSIONET BRENDA FAMILJES, ZBARDHEN

DYSHIMET PËR PASURINË E KELMEND BALILIT KONFUZIONI ME TRANSPARENCËN I ORGANEVE

TË VETINGUT CËNON BESIMIN E PUBLIKUT “MAJA E AJSBERGUT”: PARTITË POLITIKE FSHEHËN

4-5 Një kompani riciklimi me aksioner biznesmenin që ndërmjetësoi marrëveshjen midis bashkisë së Tiranës dhe asaj të Veronës ka rifilluar përpunimin e mbetjeve në landfillin e Sharrës.

SHPENZIMET E FUSHATËS NGA EKSPERTËT E KQZ FITIME PARALELE: TREGTARËT

BULLGARË TË ILAÇEVE MJEKËSORE ‘NGA KAPJA E SHTETIT TE KAPJA E SHOQËRISË’,

SOFISTIKIMI I KRIMIT TË ORGANIZUAR NË SHQIPËRI

07 Ndërkohë që nisja e procesit të vetingut po mbahet brenda mureve hermetike të institucioneve të reja, vëzhgues të sistemit të drejtësisë theksojnë se transparenca është jetike për suksesin e procesit.

ENGLISH EDITION TIRANA’S MUNICIPALITY RECYCLED ITS WASTE

BUSINESS AFTER TEENAGER’S DEATH ALBANIA’S PARTIES FEUD OVER NEW CHIEF PROSECUTOR

20 10

LACK OF TRANSPARENCY HAMPERS ALBANIA’S JUDICIAL VETTING REFORM KOSOVO LAWMAKERS TRY TO SCRAP NEW WAR COURT PARALLEL PROFITS: BULGARIA’S MEDICAL DRUG DEALERS WITH MICHAEL, BALKAN ROYALIST ANALIZA

HOPES LIE BURIED

ANALIZA

INVESTIGIME

REPORTAZHE

LAJME

OPINION

12-13 Kontrollet e pamjaftueshme mbi ‘tregtinë paralele’ të ilaçeve të kushtueshme e bëjnë sistemin shëndetësor të Bullgarisë të përshtatshëm për plaçkitje. Pacientët janë ata që humbin.

LAJME

REPORTAZHE OPINION Është publikimi i Rrjetit Ballkanik të Gazetarisë Investigative në Shqipëri – BIRN Albania. RAJONI BIRN Albania ështëRAJONI një organizatë jo-fitimprurëse, e cila mbështet zhvillimin e gazetarisë INTERVISTA investigative në Shqipëri me qëllim ekspozimin e rasteve të korrupsionit dhe promovimin e të drejtave të njeriut në vend. Ky publikim i përmuajshëm është një përmbledhje e disa prej artikujve të botuar nga rrjeti BIRN në faqen www.reporter.al dhe ëëë.balkaninsight.com. Mbështetur nga: Ky publikim shpërndahet falas. Printimi dhe shpërndarja e tij mundësohet nga: National Mbështetur nga: Endowment for Democracy B T D Balkan Trust for Democracy Fondacioni Shoqëria e Hapur për Shqipërinë

INTERVISTA

Publikuar nga:

Partitë politike refuzuan të zbatonin detyrimet ligjore për deklarimin në kohë reale të shpenzimeve të fushatës duke minuar transparencën dhe kontrollin e financave të tyre.

FONDACIONI

SHOQËRIA

E HAPUR

PËR SHQIPËRINË

FONDACIONI

SHOQËRIA

E HAPUR

PËR SHQIPËRINË

STAFI

KONTAKTONI:

Kristina Voko, drejtore e BIRN Albania Besar Likmeta, redaktor Aleksandra Bogdani, gazetare Gjergj Erebara, gazetar Ivana Dervishi, gazetare Lindita Çela, gazetare

Bulevardi Gjergj Fishta, Kulla 5, Ap. 22, Tiranë E-mail: office.albania@birn.eu.com Tel: +35544502592 URL: http://www.reporter.al/

Dhjetor 2017

Ngjarjet e Dhjetorit Zgjedhja e tensionuar e Kryeprokurores Partia Socialiste zgjodhi me 69 vota pro Arta Markun si kryeprokurore të përkohshme, ndërsa opozita protestoi ashpër dhe hodhi tymuese në sallën e Parlamentit. Foto: Xhodi Hysa/ LSA

PS zgjedh kryeprokuroren mes protestave dhe tymit Deputetët e Partisë Socialiste zgjodhën mes protestave të opozitës Arta Markun si kryeprokurore të përkohshme në seancën parlamentare të 18 dhjetorit, në një seancë të pazakontë të zhvilluar mes tymit të kuq të lëshuar nga disa deputetë të opozitës. Partia Demokratike dhe Lëvizja Socialiste për Integrim e konsideruan procedurën e ndjekur nga maxhoranca parlamentare si antikushtetuese dhe u përpoqën me çdo kusht ta bllokonin seancën. Pavarësisht tymit të hedhur në sallën e seancave plenare dhe protestave me përplasje me policinë jashtë sallës së Kuvendit, kryetari i Kuvendit Gramoz Ruçi urdhëroi hapjen e votimit dhe shpalli rezultatin, 69 vota pro Arta Markut, dy kundër dhe dy abstenime. Menjëherë pas votimit, grupi i deputetëve socialistë kërkoi shtyrjen për seancën e ardhshme të votimeve të tjera ndërsa Ruçi kërkoi thirrjen e Markut për të kryer betimin për marrjen e detyrës. Sipas CVsë së publikuar nga kuvendi, Arta Marku ka mbaruar studimet universitare në vitin 1999 dhe shkollën e magjistraturës në vitin 2002. Ajo ka punuar në prokurorinë e Fierit dhe atë të Shkodrës.

Gjykatësit e “El Classico” mbeten në detyrë Prokurororia kërkoi masën e “pezullim nga detyra” për tre gjykatësit e Apelit Durrës, Kliton Spahiu, Petraq Dhimitri dhe Petrit Çeno, por Gjykata e Apelit për Krime të Rënda e rrëzoi atë me argumentin se “nuk legjitimohet”. Tre gjyqtarët janë nën hetim pasi dyshohen se kanë marrë dhuratë nga një palë në proces gjyqësor një udhëtim falas në Madrid të Spanjës për të parë ndeshjen Real Madrit – Barcelona para se të jepnin një vendim favorizues për biznesmenin që dyshohet se financoi udhëtimin. Tre gjykatësit e Gjykatës së Apelit për Krimet e Rënda, Nertina Kosova, Dhurata Averi dhe Albana Boksi hodhën poshtë kërkesën e prokurorisë pa e marrë atë në shqyrtim. Burime nga Prokuroria i thanë BIRN se tre gjykatësit e Apelit Durrës janë aktualisht në regjistrin e personave nën hetim dhe bazuar mbi këtë fakt, prokuroria pati kërkuar pezullimin e tyre nga detyra e gjykatësit si masë sigurie. Pas refuzimit nga gjykata, prokurorët pritet t’i drejto-

hen Këshillit të Lartë të Drejtësisë me të njëjtën kërkesë. Të dhënat e siguruara nga BIRN prej dosjes hetimore tregojnë se tre gjyqtarët kanë ndërmarrë një udhëtim në Spanjë në tetor 2014. Prokuroria dyshon se ky udhëtim është bërë në shoqërinë e biznesmenit Namik Sadiku – pronari i një kompleksi turistik në Durrës – dhe është paguar prej tij.

“Në thelb i kalbur”, akuza për koncesionarin e skanimit OSI Systems- kompania mëmë e fituesit të koncesionit të skanimit të kontenierëve në Shqipëri, Rapiscan Systems Inc pësoi tronditje në bursë pas akuzave për korrupsion që drejtuesi i një kompanie investimesh dhe kërkimesh hulumtuese në Shtetet e Bashkuara i adresoi asaj gjatë një interviste në “Bloomberg”. Carson Block-themelues i “Muddy Ëaters Research”, i cili ka fituar reputacion përmes denoncimit të praktikave mashtruese të kompanive ndërkombëtare dhe basteve në bursë deklaroi në “Bloomberg” se kompania OSI Systems është e “në thelb e kalbur” dhe ofroi si argument kontratën koncesionare të fituar në Shqipëri si dhe një kontratë të dytë të madhe të kompanisë në Meksikë. “Kemi prova të pamohueshme se disa vite më parë, kur kompania fitoi një kontratë në Shqipëri me vlerë nga 150 deri në 250 milionë USD, ata paguan një rryshfet me thuajse gjysmën e atij koncesioni. Për mua kjo është një provë e qartë,” deklaroi Block. Rapiscan Systems Inc. me bazë në Kaliforni dhe kompania bijë e regjistruar në Shqipëri, S2 Albania fituan një kontratë koncesionare 15-vjeçare për skanimin e kontenierëve nga qeveria e ish-kryeministrit Sali Berisha në vitin 2011. Kontrata u miratua në Parlament dy vjet më vonë dhe hyri në fuqi në prag të zgjedhjeve parlamentare të vitit 2013. Pak muaj më vonë, në shtator 2013, Rapiscan Systems Inc. shiti 49 për qind të aksioneve të kompanisë koncesionare te kompania shqiptare ICMS shpk., e cila zotërohet nga një mjek dhe sipërmarrës i quajtur Olti Peçini. Sipas kontratës së depozituar në QKR, shitja e 49 për qind të aksioneve u bë për vetëm 490 lekë.

FMN vlerëson negativisht planin e qeverisë për borxhin Qeveria shqiptare shpreson që borxhi publik i vendit

të ulet në raport me Prodhimin e Brendshëm Bruto nga 71 për qind që është aktualisht në 60 për qind të PBBsë në vitin 2021, por Fondi Monetar Ndërkombëtar vlerëson se projekti i qeverisë nuk është realist dhe se ai ka pak gjasa të realizohet në rast se qeveria nuk rrit më tej taksat. Fondi publikoi raportin vjetor për Shqipërinë ditën e mërkurë ku ekspertët e saj shkruajnë se plani zyrtar i qeverisë për uljen e borxhit publik mbështetet “në mënyrë jorealiste në reduktime të konsiderueshme në pjesën e fundit të ciklit elektoral [aktual]”, dhe se “misioni vlerëson se “masa të tjera të përhershme në rendin e 1 për qind të PBB-së” duke filluar nga viti 2018 janë të nevojshme për të arritur objektivin. FMN vlerëson se në mungesë të “masave të tjera të përhershme”, një shprehje që nënkupton rritjen e mëtejshme të taksave me rreth 110 milionë euro, borxhi publik i Shqipërisë në vitin 2021 do të jetë 64% e PBB-së dhe jo 60, siç premton qeveria.

Gjykata vendos pro gazetarit Artan Rama Gjykata e Tiranës vendosi në fillim të dhjetorit që të lirojë nga akuzat për shpifje dhe cenim imazhi gazetarin dhe regjisorin Artan Rama, i cili u akuzua nga kompania “Edil Al- It” pasi publikoi në rrjetin social Facebook një shkrim mbi procedurat e prokurimit publik për rikonstruktimin e Teatrit të Operas dhe Baletit nga Ministria e Kulturës. Gjyqtarja e gjykatës së rrethit Tiranë, Antonela Prendi vendosi të hedhë poshtë pretendimet e kompanisë së ndërtimit për t’u dëmshpërblyer me vlerën 15 milionë lekë për pavërtetësi në artikullin e botuar nga Rama në llogarinë e tij personale në Facebook. Rama i tha BIRN se ndihet i çliruar dhe njëkohësisht e koncepton vendimin pro tij si një fitore për të gjithë gazetarët. “Ndihem i çliruar. E kisha si makth gjithë këtë histori pasi kërkonin 150 milionë (të vjetra) për një shkrim. Nuk është vendim vetëm për një gazetar, por një fitore për të gjithë gazetarët të cilët duan të shkruajnë për tenderat publikë dhe mund ta bëjnë këtë me kurajo dhe guxim,” tha Rama pas vendimit të gjykatës. Sipas Ramës, një padi e ngritur ndaj një gazetari shkon përtej tij dhe duhet të bëhet objekt i diskutimit publik. “Është gjithashtu fitore e drejtësisë, sepse provon se ka brenda drejtësisë elementë shumë të mirë,” shtoi Rama duke arsyetuar se gjatë gjyqit ai arriti të provonte se shkrimi i tij ishte mbështetur mbi prova edhe falë verifikimeve të gjykatës.

Dhjetor 2017

INVESTIGIM

Pas vdekjes së Ardit Gjoklajt, bashkia rigjallëron biznesin e plehrave në Sharrë Një kompani riciklimi me aksioner kryesor biznesmenin që ndërmjetësoi marrëveshjen midis bashkisë së Tiranës dhe asaj të Veronës për krijimin e kompanisë së pastrimit ‘Eco Tirana,’ prej muajit shtator ka rifilluar operacionet e përpunimit të mbetjeve në landfillin e Sharrës në kushte thuajse të ngjashme me ato që shkaktuan vdekjen tragjike të 17-vjeçarit Ardit Gjoklaj në gusht 2016. LINDITA ÇELA DHE BESAR LIKMETA | BIRN | TIRANË

ida*, nënë e dy fëmijëve dhe banore e një lagjeje periferike në Tiranë iu drejtua bashkisë së Tiranës në kërkim të një pune në muajin shtator. Një punonjës i ndërmarrjes së pastrimit i sugjeroi të paraqitej në Sharrë, ku një kompani riciklimi mbetjesh sapo kishte filluar punë në landfill. “Unë shkova u interesova në bashki për punë. Atje më thanë se në Sharrë është hapur landfilli dhe po të paraqitesha aty mund të me merrnin në punë. Erdha takova përgjegjësin që është Genci dhe më tha të filloj direkt,” tregon ajo, duke shtuar se i ishte premtuar një pagesë prej 800 lekësh në ditë. “[Procesi i punës] është i vështirë, gjithë ditën në këmbë dhe për 8 mijë lekë është shumë pak,” shtoi ajo. Lida nuk është punëtorja e vetme në landfill. Kompania e re e ricklimit ka rreth 20 punëtorë dhe intervistat e BIRN me disa prej tyre dëshmojnë se e kanë filluar punën e rrezikshme të patrajnuar dhe pa sigurime shoqërore. Dokumentet e siguruara nga BIRN tregojnë se operacionet e riciklimit në Sharrë kanë rifilluar nga kompania Meg Albania sh.p.k-një kompani e themeluar në vitin 2008 në Këlcyrë. Në shkurt 2017, kompania ka hapur një adresë dytësore në landfillin e Sharrës ndërsa në muajin korrik ajo është pajisur me leje mjedisore të Tipit B nga Ministria e Mjedisit për operacionet e veta të riciklimit. Aksioneri kryesor i kompanisë Meg Albania është biznesmeni Vladimir Fezga, i cili më parë ka qenë ndërmjetësi i marrëveshjes midis bashkisë së Veronës dhe bashkisë së Tiranës për themelimin e kompanisë së pastrimit të kryeqytetit ‘Eco Tirana’ në maj 2016. BIRN e pati të pamundur të verifikonte marrëveshjen kontraktuale që e çoi kompaninë Meg Albania në landfillin e Sharrës. Por në korrik 2017 rezulton se Meg Albania hyri në ortakëri me kompaninë publike “Eco Tirana” dhe të dyja së bashku themeluan një

kompani të re të quajtur “Eco Recycling”. Ekstraktet në Qendrën Kombëtare të Biznesit, QKB tregojnë se “Eco Tirana” dhe “Eco Recycling ndajnë të njëjtën zyrë në katin e shtatë të ‘Gjergji Center’ në Tiranë, ndërkohë që Meg Albania është e regjistruar në të njëjtën godinë, në katin e tetë. BIRN iu drejtua me një kërkesë për të drejtë informimi bashkisë së Tiranës për kontratën me anë të së cilës Meg Albania operonte në landfill, por bashkia mohoi se një kontratë e tillë ekziston. Në përgjigje të një kërkese të ngjashme, kompania ‘Eco Tirana’ tha se nuk kishte kontratë me ‘Meg Albania’ për përdorimin e mbeturinave në Sharrë, por sipas saj, dy kompanitë kishin themeluar një kompani të përbashkët të quajtur ‘Eco Recycling.’ E pyetur për akuzat se kompania që drejtonte fabrikën e ricklimit në Sharrë nuk i kishte trajnuar punëtorët dhe nuk i kishte siguruar ata, bashkia e Tiranës në fillim u shpreh se do të përgjigjej ‘shpejt’, por më pas nuk ktheu përgjigje. Bashkia gjithashtu nuk komentoi nëse krijimi i kompanisë “Eco Recycling’ me aksioner Meg Albania dhe administrator Vladimir Fezgan përbënte konflikt interesi, pasi ky i fundit kishte negociuar marrëveshjen me bashkinë e Veronës. Përpjekjet e BIRN nëpërmjet vizitave në zyrë, email-it dhe telefonit për të marrë shpjegime nga Meg Albania dhe aksioneri i saj Vladimir Fezga nuk morën përgjigje. I kontaktuar nga BIRN nëpërmjet telefonit, administratori i Meg Albania, Kamber Elezi në fillim mohoi që kompania e tij punonte në Sharrë. Pasi BIRN i përmendi lejen mjedisore dhe adresën në QKB, Elezi pranoi se Meg Albania drejtonte fabrikën e riciklimit në landfill. Biznesi i rrezikshëm i Sharrës Meg Albania nuk është kompania e parë që menaxhon fabrikën e mbetjeve në Sharrë. Më shumë se 1 vit më parë, kjo fabrikë ishte nën pronësinë e kompanisë ‘3R,’ ku

Kryetari i Bashkisë, Erion Veliaj dhe homologu i tij në Verona, Flavio Tosi gjatë nënshkrimit të marrëveshjes për “Eco Tirana”

Dokumenti i kompanisë Amia Verona që shpjegon rolin e Vladimir Fezgës si negociator me palën shqiptare. (Lart): Grafit i portretit të Ardit Gjoklajt në qendër të Tiranës.

një numër i madh punonjësish ishin rekrutuar në të zezë dhe punonin në mungesën totale të kushteve të sigurisë. Në gusht 2016, mungesa e trajnimit dhe e sigurisë së punës në fabrikë krijoi kushtet për aksidentin tragjik që i mori jetën njërit prej punonjësve të saj më të rinj- 17 vjeçarit Ardit Gjoklaj. Trupi i Ardit Gjoklajt u gjet i masakruar në landfillin e Sharrës mesditën e 7 gushtit 2016. Sipas dëshmisë së familjarëve, 17 vjeçari ishte punësuar në impiantin e seleksionimit të mbetjeve të kompanisë “3R” shpk në Sharrë, me shpresën se do të mblidhte paratë e nevojshme për të blerë librat e shkollës, pa rënduar familjen, që mbahej vetëm me rrogën e kryefamiljarit polic. Një vit pas vdekjes së Arditit, situata në Sharrë nuk ka shumë ndryshime. Punëtorët e fabrikës që tani menaxhohet nga Meg Albania ankohen se puna është e vështirë, ata janë të patrajnuar dhe se pagesa bëhet sërish në të zezë. “Por çfarë kualifikimi? Mua më kanë marrë se kam punuar një vit tek kompania tjetër. Ndërsa sot filluan punë dy burra të

Dhjetor 2017

Duart e vrara nga puna e vështirë në Sharrë të një punonjëseje të riciklimit. Foto:I.Dervishi

rinj dhe Genci më tha mua që t’u tregoja se si punohet. Unë u thashë pse duhet ta bëj unë dhe ata më thanë se ti ke eksperiencë dhe duhet t’u tregosh punën të tjerëve,” tregon Alma, nënë e tre fëmijëve. “Jemi rreth 20 veta dhe na kanë thënë se shumë shpejt puna do të fillojë me dy turne, se do të merren dhe punonjës të tjerë. Për këtë na mbajtën pas pune dhe bëmë mbledhje. Genci na tha që të ulnim kokën të punonim ose nëse nuk na pëlqen, të iknim. Këto ishin kushtet. Ç’të bëjmë, unë jam hallexhie dhe dua punë,” shtoi ajo Mungesa e trajnimit të punëtorëve pranohet dhe nga punonjës të tjerë në fabrikën e riciklimit. “Unë shkova sot për të punuar dhe fillova direkt. Një shoqja ime më tha se është hapur puna në Sharrë ndaj dhe u paraqita që në 9 të mëngjesit,” tregon Majlinda, nënë e 5 fëmijëve. “Shkova tek dera, i thashë rojes se dua të punoj dhe ai më dërgoi tek Genci. Gencin e njoh mirë sepse tek ish kompania e vjetër punonte si roje, ndërsa tani e kanë bërë përgjegjës. Më dhanë ca rroba me mbishkrimin e bashkisë së Tiranës, maskë dhe një dorezë dhe fillova punë direkt,” shtoi ajo. Majlinda tregoi se puna është shumë e lodhshme dhe punëtorët keqtrajtohen nga menaxherët e kompanisë. “Unë po punoja dhe vjen Genci dhe më bërtet sikur të isha një plehrë. Ulëriti aq shumë vetëm pse mua më shpëtoi një bidon. Ia ktheva dhe u zumë keq. Në atë moment ndërhyri përgjegjësi tjetër dhe më tha që të kisha kujdes se do të fluturoja nga vendi i punës. Më tha [se] nëse nuk do bindesha s’kisha më vend aty,” kujtoi ajo. Alma, e cila ka punuar gjithashtu në kompaninë ‘3R’, tha se kushtet tani janë më të mira por sjellja e përgjegjësve të turnit “është çnjerëzore”.

kohë që Prokuroria filloi një hetim. Gjashtë muaj pas nisjes së hetimit, Prokuroria e Tiranës dërgoi në gjyq një fadromist dhe një përgjegjës turni të kompanisë “3R”, ndërkohë që hetimi për përgjegjësitë e bashkisë Tiranë u nda më vete dhe më pas u pushua. Vetëm pak javë pas mbylljes së hetimeve kundër ‘3R’, me 22 shkurt 2017, kompania me qendër në Këlcyrë, Meg Albania regjistroi një NIPT sekondar në landfillin e Sharrës, që përkon me të njëjtën fabrikë që më parë ka menaxhuar kompania ‘3R.’ Në muajin prill, kompania Meg Albania aplikoi për leje mjedisore të tipit B dhe e mori atë më 13 korrik 2017. Në dokumetin e Vlerësimit të Ndikimit në Mjedis i bërë publik nga Ministria e Mjedisit, shpjegohet dhe aktiviteti i saj në landfill. “Objekti i Grumbullimit dhe Diferencimit te Mbetjeve te Ngurta Urbane është planifikuar të ndërtohet në fshatin Sharrë, Njësia “Me thënë të drejtën sa i përket ambi- Administrative Vaqarr, Bashkia Tiranë, zona enteve janë më mirë, ka ndriçim dhe ka kadastrale 3321, indeks harte K-34-100kushte më serioze, por ama sjellja e këtyre (25-C). Projekti do të zhvillohet nga shoqëria që na drejtojnë është ordinere. Bërtasin “Meg Albania” sh.p.k,” thuhet në dokumençdo sekondë dhe as një moment nuk mund tin e Vlerësimit të Ndikimit në Mjedis. të rrish. Nëse të shohin një sekondë që rrimë Sipas këtij dokumenti, kompania paraulërasin. Nuk janë njerëz, por ne jemi hallex- shikon që sipas kontratave me furnizuesit të hinj. Në shtëpinë time burri është pa punë, përpunohet 1 ton në ditë mbetje të ngurta fëmijët i kam të vegjël. Duam të hamë,” tha urbane nga të cilat planifikohet të merren ajo. 40% mbetje të riciklueshme- kjo në varësi Administratori i Meg Albania, Kamber të materialit që vjen në impiant. Sipas komElezi hodhi poshtë ankesat e banorëve në panisë, toka ku është ndërtuar impianti i një bisedë telefonike me BIRN si dhe dësh- është dhënë në përdorim nga Bashkia e Timitë e tyre se vazhdojnë të punojnë në të ranës. zezë. “Toka ku është ndërtuar impianti ndod“Nuk është e vërtetë … ata punojnë nor- het në pikë strategjike pasi është larg zonës malisht. Ne nuk u kemi siguruar kondi- së banuar, lehtësisht e aksesueshme nga aucioner, por kushtet minimale të punës si tomjetet dhe trualli është i rrafshët,” doreza, përparëse dhe maska i kanë. Sigur- shkruhet në VNM. “Kjo sipërfaqe toke i isht që i kanë. Në kompaninë tonë askush është dhënë në përdorim shoqërisë Meg Alnuk mund të futet në ndërmarrje nëse nuk bania Sh.p.k nga bashkia Tiranë,” shton doështë i siguruar 24 orë më parë. Unë ju ga- kumenti. rantoj ju se janë të gjithë të siguruar,” tha ai. BIRN iu drejtur bashkisë së Tiranës me Elezi e ftoi BIRN të vizitonte fabrikën për nje kërkesë për të drejtë informimi, mbi mart’i treguar dokumentet, por kur gazetarët u rëdhënien juridike që kjo e fundit kishte me paraqitën në landfillin e Sharrës, ai deklaroi kompaninë MEG Albania. Bashkia i tha nëpërmjet telefonit se nuk ishte aty dhe se BIRN se juridikisht ajo nuk mund të jepte nuk ishte i detyruar të jepte dokumente. tokë në përdorim të tretëve, dhe kjo mund “Ju mund të shkoni të pyesni tek sig- të kryhej vetëm nga Këshilli Bashkiak. urimet shoqërore dhe atje do të gjeni të “Bazuar në nenin 54. shkronja ‘e’ e ligjit gjithë informacionin,” shtoi ai. nr.139/2015, datë 17.12.2017 “Për Në muajin tetor, një burim brenda Insti- vetëqeverisjen vendore” përcaktohet se: tutit të Sigurimeve Shoqërore i tha BIRN se Këshilli Bashkiak miraton tjetërsimin dhe kompania Meg Albania kishte zero të regjis- dhënien në përdorim pronave të tretëve,” truar, ndërsa Eco Recycling kishte 20 punon- tha bashkia Tiranë. jës të regjistruar. Është e paqartë nëse komBIRN kontrolli të gjitha vendimet e pania e drejtuar nga Elezi ka aktualisht Këshillit Bashkiak gjatë vitit 2016 dhe 2017, punonjës të regjistruar në sigurime sho- por nuk gjeti asnjë vendim që i jepte komqërore. panisë Meg Albania tokë në përdorim në Ricklimi i kompanive të riciklimit landfillin e Sharrës. I vetmi vendim i KëshilPas aksidentit që i mori jetën Ardit Gjok- lit Bashkiak Tiranë që lidhet me këtë komlajt, bashkia e Tiranës e pezulloi punën e pani është marrë me datë 6 qershor 2017, i kompanisë ‘3R’ në landfillin e Sharrës, ndër- cili i jep të drejtën kompanisë publike të pas-

trimit të qytetit “Eco Tirana” që të krijojë shoqëri të tjera tregtare. Sipas të dhënave në Qendrën Kombëtare të Biznesit, QKB, me datë 20 korrik 2017, “Eco Tirana’ dhe “MEG Albania’ kanë krijuar një kompani të përbashkët të quajtur “Eco Recycling” me administrator Z. Vladimir Fezga. Kompania ‘Eco Recycling’ zotërohet në 51 për qind të aksioneve nga ‘Eco Tirana’ dhe 49 për qind ‘Meg Albania’. ‘Eco Tirana’ është kompania e pastrimit e krijuar në bashkëpunim nga bashkia e Tiranës dhe ajo e Veronës. Në këtë kompani, 51% e aksioneve zotërohen nga bashkia e Tiranës dhe 49 % e aksioneve nga Holding AGSM Albania Sha- e cila është në pronësi të kompanive publike të lidhura me bashkinë e Veronës AGSM Holding dhe AMIA Verona. Ndërkohë, kompania që operon në Sharrë, Meg Albania është në pronësi 15 % të Vladimir Fezgës, 45 % të italianit Stefano Cecotto dhe 40 % të MEG Srl, e cila ka si president të këshillit administrativ sërish Z. Fezga. Fezga ka pasur një rol qëndror në negociatat midis bashkisë së Tiranës dhe kompanisë AMIA Verona, pjesë e grupit AGSM holding për themelimin e “Eco Tirana’. Kompanitë e tij Meg Albania Sh.p.k dhe Meg Srl., që nga viti 2013 kanë ndërmarrë negociata me autoritet shqiptare, për të arritur objektivin që ishte marrëveshja me bashkinë Tiranë. Sipas një dokumenti të AMIA Verona, një kopje e të cilit është siguruar nga BIRN, Meg Albania sh.p.k është paguar 33 mijë euro nga AMIA Verona për negociatat e saj me autoritetet shqiptare. Duke qenë se negociatat dhe përfaqësimi i AMIA Verona në marrëveshjen me bashkinë Tiranë për krijimin e ‘Eco Tirana’ është bërë nga z. Fezga dhe kompania e tij, krijimi nga kompania e përbashkët publike italo-shqiptare i një kompanie të tretë si ‘Eco Recycling,’ ku Fezga është administrator dhe Meg Albania aksionere, ngre shqetësime për konflikte të mundshme interesi. E pyetur nga BIRN mbi këtë konflikt interesi në dukje, bashkia e Tiranës dhe ‘Eco Recycling’ nuk u përgjigjën. Kur gazetarët e BIRN vizituan zyrat e kompanive në ‘Gjergji Center’ në Tiranë, recepsioni u shpjegoi se të tre kompanitë, ‘Eco Tirana,’ ‘Eco Recycling’ dhe ‘Meg Albania’ ndanin një zyrë të vetme, duke e bërë dhe më të paqartë pikën e ndarjes midis kompanisë publike italo-shqiptare dhe asaj private të Z. Fezga dhe italianit Cecotto. *BIRN ndryshoi emrat e punonjësve të landfillit të Sharrës, të cilët janë intervistuar për këtë shkrim për të shmangur çdo pasojë të mundshme që mund të rëndojë mbi ta.

Dhjetor 2017

INVESTIGIM

Transaksionet brenda familjes,

zbardhen dyshimet për pasurinë e Kelmend Balilit

Nën dyshimin se pronat e vëllezëve Balili në Sarandë e Delvinë mund të tjetërsohen, prokuroria e Krimeve të Rënda kërkoi sekuestrimin e tyre me akuzën se janë krijuar pjesërisht nga aktiviteti kriminal, një akuzë që familjarët e Kelmend Balilit e mohojnë me forcë. ELTON QYNO | BIRN | TIRANË

ë 3 prill 2016, Alma Balili, bashkëshorte e Kelmend Balilit, regjistroi në Qendrën Kombëtare të Biznesit kompaninë me emrin tregtar ‘Santa Quaranta’ me objekt veprimtarie Hotel, Bar Kafe, Restorant dhe me kapital themeltar 100 lekë. Një muaj më vonë, në maj 2016, një operacion masiv antidrogë i policisë greke në bashkëpunim me agjencinë amerikane të luftës kundër drogës DEA, solli shpalljen në kërkim të Kelmend Balilit, 44 vjeçarit që në këtë kohë mbante postin e Drejtorit të Shërbimeve të Transportit Rrugor dega Sarandë. Në korrik 2016, kohë kur fati i Kelmendit ishte i paqartë pasi autoritetet shqiptare nuk prononcoheshin nëse ai ishte apo jo i shpallur në kërkim, Alma e çregjistroi kompaninë Santa Quaranta. Një vit e gjysmë më vonë, kjo kompani jetëshkurtër përbën një prej argumenteve me të cilat Prokuroria e Krimeve të Rënda kërkoi vendosjen e hotelit luksoz në dalje të Sarandës nën sekuestro në bazë të ligjit për parandalimin dhe goditjen e krimit të organizuar, të njohur më së shumti si ligji antimafia. Sipas prokurorisë, veprimet e Alma Balilit me pronat e familjes lidhen me faktin se bashkëshorti i saj Kelmendi është i shpallur në kërkim si i hetuar për trafik ndërkombëtar të lëndëve narkotike. Kërkesa e prokurorisë e nëntorit 2017 pranë Gjykatës për Krimet e Rënda në Tiranë solli vendosjen e sekuestros për një numër të madh pronash të anëtarëve të ndryshëm të familjes Balili, gjithsej 39 objekte, ku përfshihen toka, apartamente si dhe hoteli ‘Santa Quaranta’ në Sarandë, i cili u inagurua në prani të disa zyrtarëve të lartë të maxhorancës qeverisëse në gusht 2015. Familja Balili shpreson se pronat e saj do të konsiderohen pa lidhje me subjektin e hetimit, shtetasin Kelmend Balili, aktualisht i shpallur në kërkim, ndërkohë që prokuroria gjykon se të gjitha pronat e saj janë me prejardhje të dyshimtë dhe për këtë arsye ka kërkuar vendosjen e tyre nën regjimin e sekuestrimit dhe administrimin e tyre nga zyrtarë të Agjencisë për Administrimin e Pasurive të Sekuestruara dhe të Konfiskuara pranë Ministrisë së Financave. Sipas dokumenteve të Qendrës Kombëtare të Regjistrimit si dhe sipas kërkesës së sekuestros së prokurorisë për Gjykatën e Krimeve të Rënda, kompania në fjalë tregon lidhjen mes të shpallurit në kërkim Kelmend Balili dhe resortit luksos të njohur si Santa Quaranta, një pronë shumëmilionëshe, e cila është nën pronësinë e kompanisë Balili-KO, ku aksioner i vetëm është Bashkim Balili, vëllai i Kelmendit i cili nuk përballet me asnjë akuzë. Bashkim Balili i tha BIRN në lidhje telefonike se prokuroria nuk ka të drejtë të kërkojë sekuestrimin e ‘Santa Quaranta’, pasi ky është objekt nën pronësinë e tij dhe jo të të vëllait, të cilit, media greke i ka ngjitur nofkën “Eskobari i Ballkanit”. “Alma Balili ka një dyqan floktore në Sarandë, që nxjerr vetëm bukën e gojës dhe asn-

Resorti Santa Quaranta, i sekuestruar paraprakisht nga Prokuroria

jë gjë me shumë. Këtë jua them me shumë bindje. Ndërsa për hotelin, sërish jua them me shumë bindje se në këtë pronë nuk ka asnjë lidhje vëllai im, Kelmend Balili dhe gruaja e tij. Kelmendi është shpirti im, është vllai im, për të marr dhe pushkën, por këtë pronë e ka Bashkim Balili”-tha ky i fundit për BIRN. Në lidhje me kompaninë e regjistruar nga Alma Balili me emrin Santa Quaranta dhe që më pas u çregjistrua, financierja e kompanisë “Balili&Co” Alba Hodaj tha për BIRN se Alma Balili nuk ka asnjë lidhje me hotelin dhe se ky NIPT është hapur pasi, gruaja e Kelmendit ka marrë një ambjent me qira tek “Santa Quaranta”, ku do ushtronte aktivitetin e saj. “Për këtë ambient ka një kontratë qiraje mes Alma Balilit dhe kompanisë. Biznesi është hapur por pas problemeve me punën e bashkëshortit, Alma, ka vendosur të heqë dorë nga marrja me qira e këtij ambienti dhe njëherësh ka bërë dhe çregjistrimin e biznesit në QKR”, tha Hodaj. Pas kësaj, më 1 dhjetor 2017, vëllai i Kelmendit, Bashkimi, regjistroi një kompani tjetër në QKB të quajtur “Santa Quaranta Premium Resort”. Regjistrimi i kompanisë së re ndodhi vetëm 9 ditë pasi Gjykata e Krimeve të Rënda e kishte vendosur objektin nën sekuestro. Zbatimi i vendimit të gjykatës bëri që kompania e re të vihej nën administrimin e dy zyrtarëve të Ministrisë së Financave, të cilët do të duhet të kryejnë administrimin fizik dhe ekonomik të kompanisë deri në një vendim final. Sekuestrimi në bazë të ligjit antimafia është një vendim i ndërmjetëm i cili nuk ia heq pronësinë Bashkim Balilit, por i krijon mundësi prokurorisë që të hetojë për origjinën e parave që kanë krijuar pronën ndërsa i kalon barrën e provës pronarit për të vërtetuar se prona nuk është produkt i aktiviteteve kriminale. Lidhje të shumëfishta Prokuroria në kërkesën e sekuestrimit rendit disa të dhëna të grumbulluara gjatë hetimit që lidhin të kërkuarin Kelmend Balili dhe bashkëshorten e tij me aktivitetin e Bashkim Balilit dhe anëtarëve të tjerë të familjes. Ekzistenca e kompanisë jetëshkurtër Santa Quaranta nën pronësinë e Alma Balilit është vetëm një nga

këto lidhje. Lidhja tjetër e gjetur nga prokuroria është një kredi bankare e marrë nga Bashkim Balili me vlerë 500 mijë euro në të cilin, Kelmendi rezulton dorëzanës. “Në kontratën e kredisë bankare nr.1010 rep. Nr.281/1 kol datë 31.07.2015 rezulton se dorëzanësi numër 1 në këtë kontratë për pagimin e kredisë është i hetuari Kelmend Balili”, shkruhet në kërkesën e prokurorisë për gjykatën. Një lidhje e tretë e dalluar nga prokuroria, e cila dyshon se një pjesë e madhe e pronave të familjes janë krijuar nga aktiviteti i dyshuar kriminal i Kelmendit, është një kontatë shit-blerjeje aksionesh mes Alma Balilit, bashkëshortes së Kelmendit me Hektor Balilin, vëllain tjetër të familjes. Sipas kontratës, Alma bleu 50 për qind të aksioneve të kompanisë “Balili Security” përkundrejt shumës 2.5 milionë lekë, transaksion i kryer më 5 tetor 2015. Më 20 prill 2016, Alma ia transferoi aksionet pas Hektorit përmes një kontrate dhurimi. ”Unë Alma Balili, ortakja që zotëroj 50 % të kuotave të kapitalit të shoqërisë “Balili Security” me vullnetin tim të plotë vendosa që kuotat e mia të kapitalit në shoqëri t’ia dhuroj Hektor Balilit,” shkruhet në kontratë. Por financierja dhe kontabilistja e kompanisë “Balili&Co”, Alba Hodaj i tha BIRN se kjo shitje është bërë me qëllim që Alma Balili të kishte një biznes në Shqipëri, me qëllim sigurimin e një vërtetimi, që do e fuste në dosjen e të birit, pasi djali do konkurronte në një shkollë në Angli. “Ky veprim është kryer vetëm për të siguruar një vërtetim që Alma Balili dizpononte një biznes në shqipëri. Madje transaksioni prej 25 milionë lekë të vjetra nuk është kryer. Pasi djali nuk ka fituar të drejtën e shkollimit në Angli, Alma ka firmosur dhe dokumentin tjetër, duke ja dhuruar pjesën e aksioneve kunatit Hektor Balili”-thotë kontabilistja. Pavarësisht kësaj, prokuroria nuk duket e bindur. Konkluzioni i prokurorisë është që pasuritë që gjenden nën emrin e Kelmend Balilit “janë të fituara përpara përfshirjes së tij në aktivitetin kriminal, ndërsa shumica e pasurive është e regjistruar në emër të vëllai

të tij Bashkim Balili”. Prokuroria del në konkluzionin se nga të 39 pasuritë e vendosura në sekuestro dhe që i përkasin kryesisht Bashkim Balilit, “një pjesë janë krijuar pas përfshirjes të të hetuarit në veprimtarinë kriminale të trafikimit të lëndëve narkotike”. Prokuroria e argumenton më tej kërkesën e sekuestros me konkluzionin se “nga hetimi provohet se këta të fundit dhe familjarët e tyre nuk kanë të ardhura të cilat mund të justifikojnë një pasuri të tillë”. Prokuroria e argumenton kërkesën e saj për sekuestro pjesërisht me dyshimin se pronat mund të tjetërsohen në rast se ato nuk sekuestrohen. Sipas prokurorisë, ka një lidhje mes hapjes së hetimeve ndaj Kelmend Balilit dhe veprimeve të Alma Balilit për të mbyllur kompaninë Santa Quaranta dhe për të dhuruar aksionet e Balili-KO. “Një nga elementët ilustrues në këtë drejtim është fakti se me marrjen dijeni të hetimeve, në datë 18.05.2016, bashkëshortja e të hetuarit Kelmend Balili ka hequr dore nga aksionet e shoqërisë “Balili Security”. Edhe në rastin e objektit Ish-Kampi i Puntorëve, sot rezidenca “Santa Quaranta”, ekziston kushti i tjetërsimit të saj duke parë dhe kalimin e saj në korrik të vitit 2016 si aset i shoqërisë “Balili-Ko” sh.p.k,” thuhet në kërkesën e prokurorisë. Kelmend Balili është zyrtarisht i shpallur në kërkim në Shqipëri, por policia thotë se disa operacione të kryera gjatë muajve të fundit në kërkim të tij kanë rezultuar të dështuara. Emri i Balilit u rikthye në qendër të vëmendjes publike së fundmi për shkak të hetimit pasuror nga ana e prokurorisë si dhe për faktin se një investigim gazetaresk nga Top Channel zbuloi se kompanitë e sigurisë së familjes Balili vijonin të dispononin kontrata për ruajtjen fizike me disa institucione shtetërore dhe vijonin të përfitonin të ardhura nga buxheti i shtetit. Duke iu referuar të dhënave nga organizata Open Data, kompania e ruajtjes fizike Balili-Ko rezulton se ka përfituar gjatë viteve të fundit qindramijëra euro nga kontratat e ruajtjes fizike me institucione të tilla si Drejtoria e Përgjithshme e Tatimeve, Drejtoria e Peshkimit në Ministrinë e Bujqësisë, Prefektura e Vlorës si dhe, ironikisht, Prokuroria e Rrethit Sarandë dhe ajo e rrethit Gjirokastër. Pyetur nga BIRN, zëdhënësi i Policisës së Shtetit Genti Mullai i tha BIRN se licenca për këtë kompani dhe kompaninë tjetër “SB-Securiti” tashmë është hequr. “Një komision pranë Policisë së Shtetit që vlerëson dhe jep licencat për policitë private ka analizuar situatën dhe në bazë të hetimeve pasurore që ka nisur policia dhe prokuroria, ky komision ka vendosur të heqë licencat për subjektet “Balili-KO” dhe “SB-Securiti”-tha Mullai. Pyetur se kur policia e ka marrë këtë vendim, Mullai nuk dha një përgjigje. Sipas të dhënave të Open Data Albania, faturat e fundit të likujduara për kompaninë Balili-Ko nga buxheti i shtetit i përkasin dhjetorit të vitit 2017.

Dhjetor 2017

ANALIZË

Konfuzioni me transparencën i institucioneve të vetingut cënon besimin e publikut Ndërkohë që nisja e procesit të vetingut po mbahet brenda mureve hermetike të institucioneve të reja, Komisioneri për të Drejtën e Informimit dhe vëzhgues të sistemit të drejtësisë në vend theksojnë se transparenca është jetike për këtë proces si dhe për rritjen e besimit të publikut te drejtësia. SEBI ALLA | BIRN | TIRANË

jë punonjës i Gardës, i vendosur pranë derës prej hekuri të ish-godinës së Lidhjes së Shkrimtarëve-sot institucioni i Komisionit të Pavarur të Kualifikimit, na thotë prerë se nuk mund të hyjmë. “Është institucion sekret i rëndësisë së veçantë dhe ne e kemi të ndaluar të fusim mediat pa marrë miratim,” thotë gardisti. Pas këmbënguljes për një komunikim zyrtar, një tjetër punonjës që prezantohet si Shefi i Sigurisë së Brendshme, thotë se nëpunësit e Komisionit të Pavarur të Kualifikimit i thanë të përcillte këtë mesazh: “Ende nuk është caktuar punonjësi dhe koordinatori i Marrëdhënieve me Publikun, ndaj e kemi të pamundur për të dhënë informacionin që kërkoni në lidhje me transparencën”. Pas mëse dy vjet debatesh politike dhe një sërë vonesash, institucionet e vetingut u ngritën dhefilluan punën duke marrë në shqyrtim dosje të gjykatësve dhe prokurorëve. Por ndërsa rezultatet e këtij procesi priten me interes të lartë nga shumica e qytetarëve shqiptarë, institucionet e reja janë ende konfuze mbi mënyrën se si ky proces do të mbahet në shinat e transparencës. Pas interesimit në Komisionin e Pavarur të Kualifikimit, KPK, Kolegjin e Apelimit, KA dhe Operacionit Ndërkombëtar të Monitorimit, OMN, BIRN mësoi se nuk ka ende një procedurë të qartë të komunikimit të këtyre institucioneve me median dhe publikun. Ligji “Për rivlerësimin kalimtar të gjyqtarëve dhe prokurorëve” në nenin 55 sanksionon se seancat dëgjimore duhet të jenë publike, por njëkohësisht krijon hapësirë për t’i mbajtur ato edhe të mbyllura siç parashikohet në nenin 20 të ligjit për gjykatat administrative. Ligji po ashtu flet në disa pika për konfidencialitet gjatë procesit të hetimit dhe para vendimit, madje edhe parashikon penalizme për komisionerët nëse rregullat e komunikimit shkelen. Ndërsa marrëdhëniet me mediat sipas nenit 28 të ligjit “Për rivlerësimin kalimtar” rregullohen përmes një personi që caktohet ta kryejë këtë detyrë. Një nga anëtarët e komisioneve të veting-ut, që foli me BIRN në kushtet e anonimatit pranoi se ende edhe vetë ata ishin të paqartë mbi mënyrat e komunikimit dhe se po diskutohej mbi modalitetet që duhet të ndiqen për një proces të drejtë dhe transparent. Megjithatë, komisioneri tha se transparenca e procesit mund të shërbente si ndihmë për vettingun. “Mund të ndodhë që për çështje konkrete do ishte në interes që disa të dhëna mbi

Kryetarja e Komisionit të Pavarur të Kualifikimit, Genta Tafa Bungo. Foto:LSA

ecurinë e procesit të vetting-ut të bëheshin publike. Kjo mund të ndihmonte që qytetarë apo institucione shtetërore të ofronin më shumë të dhëna rreth personave që do kalojnë procesin e vetting-ut edhe konkluzionet përfundimtare mund të ishin më të drejta,” tha i njejti burim. Megjithatë, sipas Komisionerit për të Drejtën e Informimit dhe Mbrojtjen e të Dhënave Personale, Besnik Dervishi, transparenca nuk është në dorë të këtyre institucioneve dhe se si të gjitha autoritetet publike, ato duhet t’i nënshtrohen procesit të njëjtë të transparencës. “Organet e vetting-ut janë të detyruar që të japin informacion në lidhje me ecurinë e procesit dhe konkluzionet që dalin prej tij,” tha Dervishi për BIRN. Transparenca e procesit të vetingut konsiderohet po aq jetik sa edhe vetë reforma nga analistë politikë dhe vëzhgues të sistemit të drejtësisë. Anjeza Gashi, eksperte ligjore e organizatës Lex Ferenda mendon se transparenca ka lidhje të drejtpërdrejtë me besimin e publikut. “Besimi i publikut te sistemi i drejtësisë nuk mund të ndodhë pa rritur transparencën e veprimtarisë së organeve të vetting-ut,” tha Gashi për BIRN. Interesi publik për procesin e vettingut është i madh. Reforma në drejtësi dhe vetë vetingu janë kthyer prej dy vitesh në fjalët kyç të debateve politike dhe në sloganet kryesore të fushatës së fundit zgjedhore. Rradha që qytetarë të prekur drejtpërdrejt nga drejtësia mbajnë çdo ditë pranë hyrjes së institucionit, siç gjeti edhe BIRN, atje ku dikur ka qenë Lidhja e Shkrimtarëve, për të denoncuar dosjet e tyre, tregon po ashtu interes të lartë publik mbi procesin. Pavarësisht kësaj pritshmërie dhe interesi, Arjan Vasjari mendon se duhet të gjendet

një ekuilibër pasi sipas tij procesi “është një procedurë ligjore dhe jo proces politik”. “Çdo shprishje e këtij ekuilibri do të prodhonte një arbitraritet juridik dhe moral,” tha Vasjari për BIRN. Megjithatë, Vasjari shton se e drejta e publikut që të informohet është e garantuar dhe se vetëm transparenca mund të mundësojë një rikthim të besimit te institucionet e sistemit të drejtësisë. Për analistin, që të realizohet kjo, më së pari duhet që publiku të kuptojë dhe njohë konkretisht faktet, të dhënat, provat që përligjin humbjen e tij të besimit te sistemi aktual i drejtësisë. “Tek e fundit, nuk ka asnjë arsye ligjore apo etike që të na sugjerojë të jemi diskret me publikimin e paligjshmërisë që vetting-u mund të zbulojë për shumë nga njerëzit e sistemit të drejtësisë sot,” shton Vasjari. Ligjvënësi ka qenë mjaft lakonik në rastin e marrjes dhe dhënies së informacionit. Neni 28 i ligjit thotë se “anëtari i institucionit të rivlerësimit dhe personeli i tyre trajtojnë informacionin për procedurën e rivlerësimit, në respektim të parimit të konfidencialitetit dhe mbrojtjes së të dhënave personale”. Por Dervishi argumenton se transparenca e procesit të veting-ut nuk është dëshirë ose pjesë e interpretimit të anëtarëve të KPK ose KPA, sepse sipas tij ligji për të drejtën e informimit është mëse i qartë. “Institucionet e veting-ut kanë detyrimin që të hartojnë programin e transparencës, pra të japin informacionin pa kërkesë, t’u përgjigjen çdo kërkese të qytetarit për informacionin që kërkon, natyrisht duhet të ngrenë si të gjithë autoritetet e tjera publike regjistrin e kërkesave dhe të përgjigjeve,” thotë ai. Në faqen zyrtare të Komisionit të Pavarur të Kualifikimit, kpk.al, është vendosur rubrika për programin e transparencës. Aty po

ashtu njoftohet media se kontaktet me të do të mbahen përmes koordinatorit. Por institucioni ende nuk ka vënë në dispozicion kontakt të koordinatorit, ndërsa nuk janë plotësuar as rubrikat e “Programit të Trasparencës”. Kolegji i Posaçëm i Apelimit, i cili ende nuk ka nisur punën pasi pret vendimet e para të KPK-së, ka po ashtu një faqe zyrtare kpa.al, por ajo është ende në proces ndërtimi. Komisioneri Dervishi thotë po ashtu se edhe Operacioni Ndërkombëtar i Monitorimit (ONM), sa i përket transparencës duhet të zbatojë ligjet shqiptare. “Në vlerësimin tim, paçka statusit të veçantë që gëzon veprimtaria e ONM duhet t’i nënshtrohet transparencës, njësoj si tre organet e tjera të vetting-ut, për shkak të interesit të lartë publik,” shton komisioneri Dervishi. Përtej mesazhit të thatë të njërit prej rojeve në hyrje të godinës së KPK, BIRN nuk mundi të merrte për këtë shkrim komente zyrtare nga asnjëri prej institucioneve të vetingut. ONM konfirmoi marrjen e pyetjeve mbi transparencën e procesit, por deri në botimin e këtij shkrimi nuk solli përgjigje. Afrim Krasniqi, drejtori ekzekutiv i Institutit për Studime Politike bie dakord se suksesi i vetingut të shumëpritur do të varet prej transparencës së procesit. “Do të duhet që publiku të jetë i mirëinformuar dhe i bindur se nuk është lojë politike e radhës, por diçka shumë më e madhe, është fillimi i fazës për konsolidimin e institucioneve të shtetit të së drejtës,” tha Krasniqi. “Për më shumë që transparenca është një detyrim kushtetues, por edhe moral nga vetë aktorët e rinj të reformës në drejtësi, përfshirë Misioni Ndërkombëtar i Monitorimit,” shtoi ai. Ndërkohë, përfaqësuesja e “Lex Ferenda” Anjeza Gashi thotë se transparenca mbi atë që po ndodh duhej të kishte filluar. “Pavarësisht se ka filluar puna dhe po kryhet procesi i vlerësimit të aftësive profesionale dhe etike të gjyqtarëve dhe prokurorëve, publiku është pak ose aspak i informuar mbi ecurinë e këtij procesi dhe të reformës në drejtësi në përgjithësi,” kritikon Gashi. Ajo gjykon se mosinformimi në kohë i publikut dhe niveli i ulët i transparencës mbi veprimtarinë e organeve të rivlerësimit kalimtar, mund të ndikojë negativisht në perceptimin e publikut mbi efektshmërinë e procesit të veting-ut. Ajo po ashtu e sheh të rëndësishëm informimin edhe sepse beson se mund të nxitet “një rol më proaktiv i qytetarëve për të denoncuar faktet që mund të përbëjnë prova në lidhje me kriteret e rivlerësimit, siç edhe përcaktohet në nenin 53 të ligjit të rivlerësimit”.

Dhjetor 2017

Qeveria shpjegon në relacionin e ndryshimeve që ka propozuar në ligjin për turizmin “planin” e saj për faljen e taksave për dy-tre biznesmenë që synojnë të ndërtojnë resorte turistike përmes kontratave “franchise” duke argumentuar se ky është “modeli turk” dhe duke pranuar haptazi se kjo është një politikë diskriminimi ndaj bizneseve të vogla e të mesme në pronësi familjare në sektorin e turizmit.

Analizë

Ta bëjmë Shqipërinë si Turqia GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANË

everia shqiptare dorëzoi në Kuvendin e Shqipërisë një propozim për ndryshime në ligjin për turizmin, duke argumentuar faljen e shumëfishtë të taksave për “resortet turistike me status special” me argumentin se ky është modeli turk, malazez dhe maqedonas dhe sipas relacionit, kjo do të sjellë investime, rritje të numrit të turistëve dhe rritje të punësimit. Në një rast, relacioni, i publikuar në faqen e internetit të Kuvendit, pranon haptazi se modeli i marrë nga këto vende përbën “diskriminim” të hoteleve me më pak se tre yje të cilat në Shqipëri, ashtu si edhe në të gjithë botën, janë nën pronësi të bizneseve familjare. Pak javë më parë, qeveria ndryshoi disa ligje njëherësh duke dhënë mes kritikave për favoritizëm, falje të taksës së pronës, falje të tatimit mbi fitimin dhe falje të taksës për ndikimin në infrastrukturë të “hoteleve me 4 dhe 5 yje me status special” si dhe uljen e TVSH-së për të gjitha shërbimet në hotelet me 5 yje në masën 6 për qind, ndërkohë që në hotelet dhe restorantet e tjera të vendit paguhet TVSH në masën 20 për qind për të gjitha shërbimet me përjashtim të shërbimit të akomodimit. Ndryshimet u kritikuan si klientelizëm në një shkallë të paimagjinueshme, për shkak se nga kjo falje taksash nuk përfiton një sektor i ekonomisë, por vetëm një numër i vogël biznesmenësh që numërohen me gishtat e njërës dorë. Kjo lloj politike e ka bërë Shqipërinë një vend me dy standarde ligjore, një për një grusht të vogël të favorizuarish nga qeveria dhe një palë ligjesh të tjera për pjesën tjetër të popullsisë. Qeveria në relacionin e saj nuk tregon të ketë kryer ndonjë studim të mirëfilltë mbi kostot dhe përfitimet e kësaj politike, por shprehet në terma përgjithësisht propagandistikë dhe josasiorë. Sipas qeverisë, heqja e taksave për disa biznese do të sjellë “rritjen e turistëve dhe të punësuarve”, pa dhënë ndonjë shifër konkrete, fjala vjen, sa është numri i turistëve të pritshëm në këto “resorte”, sa pritet të jetë numri i të punësuarve dhe me çfarë kushtesh do të punësohen këta njerëz. Nuk ka as ndonjë përpjekje për të shpjeguar se çfarë efektesh negative mund të kenë masa të tilla për pjesën tjetër të sektorit të turizmit.

Riviera Shqiptare. Foto: Loreta Cuka via BIRN

“Përse të mos i akordohen disa lehtësi dikujt që do të kontribuojë shumë jo vetëm për rritjen e punësimit në një sektor jetik si turizmi, por mbi të gjitha do të përmirësojë imazhin dhe prestigjin e vendit?”, pyet në mënyrë retorike qeveria në relacionin e vet. Në argumentet e qeverisë përmendet me shumicë “modeli turk”, i përbërë nga lehtësi fiskale të shumta për investime të caktuara si dhe dhënia e tokave publike falas. Qeveria harron të thotë se Turqia nuk është një vend demokratik, ka një histori ekonomike të dominuara nga interesat thuajse-feudale dhe kontrollin e procesit ligjvënës nga të pasurit në kurriz të pjesës dërrmuese të popullsisë. Gjithashtu jepet edhe shembulli i Malit të Zi, vend ku sipas relacionit të qeverisë, investimet e turizmit të luksit përfitojnë falje të taksave vendore e të tjera. Shembulli më goditës duket se është marrë nga Maqedonia. Në Maqedoni, thotë qeveria shqiptare, investitorët kanë mundësi të marrin tokë falas për investime në “zonat turistike”, por nuk shpjegon se çfarë zonash turistike ka në vendin tonë fqinj, i cili nuk ka dalje në det. Biznesmenë shqiptarë me “Franchising” Në relacion, qeveria pranon se përfituesit nga këto ligje nuk do të jenë vetëm “grupet hoteliere ndërkombëtare”, gjithmonë në rast se këto të fundit do të

Qeveria nuk shpjegon se mbi çfarë strategjie dhe mbi çfarë studimi apo konsultimi ka vendosur të ndjekë “modelin turk” të turizmit në vend të, fjala vjen, modelit italian, spanjoll apo grek, ku qeveritë mbështesin në veçanti bizneset familjare, të cilat sigurojnë mirëqenie shumë më të lartë për popullsinë vendëse se sa bizneset e mëdha. shprehin interes për të investuar në Shqipëri, por edhe investitorë të tjerë “të huaj ose vendas”, të cilët do të posedojnë “kontrata menaxhimi” apo “kontrata franchising”. “Është e rëndësishme që të theksojmë se investime kaq të rëndësishme në struktura hoteliere me 4 apo 5 yje realizohen kryesisht në dy forma,” shpjegon qeveria. Në formën e parë, investimi për ngritjen e strukturës akomoduese kryhet nga grupi hotelier i mirënjohur botërisht ose; “grupi hotelier i mirënjohur i huaj bashkëpunon me një investitor të caktuar, vendas apo të huaj, (nëpërmjet kontratave të qirasë, të tipit “management contract” apo “franchis-

ing” apo të ngjashme)”. Ky shembull i dytë i dhënë nga qeveria do të thotë se një biznesmen “vendas apo i huaj” thjeshtë paguan një rrjet ndërkombëtar hotelerie për t’i përdorur markën dhe rrjedhimisht kjo pagesë i mundëson përfitimin e lehtësive të pafundme fiskale në Shqipëri. Kontrata të tilla të njohura si Franchising, ofrohen nga shumica e rrjeteve të hotelerisë, të tilla si Hilton apo Sheraton etj. Tarifa fillestare e përdorimit të emrit kushton vetëm 100 mijë euro ndërsa operimi i një hoteli nën një emër të tillë zakonisht kushton 8-13 për qind të të ardhurave bruto të hotelit. Qeveria pranon haptazi kur flet për “shembullin malazez” se kjo politikë përbën “diskriminim” të hoteleve me më pak se 4 yje. “Malin e Zi vendosi një taksë progresive me taksimin më të lartë për hotelet me 3 yje në zonat rezidenciale, duke i penalizuar ato në mënyrë që të favorizohen hotelet luksoze”, thuhet në relacion. Qeveria nuk shpjegon se mbi çfarë strategjie dhe mbi çfarë studimi apo konsultimi ka vendosur të ndjekë “modelin turk” të turizmit në vend të, fjala vjen, modelit italian, spanjoll apo grek, ku qeveritë mbështesin në veçanti bizneset familjare, të cilat sigurojnë mirëqenie shumë më të lartë për popullsinë vendëse se sa bizneset e mëdha. Aktualisht bizneset në sektorin e turizmit vuajnë pasigurinë e titujve të pronësisë, mungesën e lejeve të ndërtimit apo të titujve të pronësisë të përfituar nga legalizimi si dhe mungesën e shërbimeve publike bazë, përfshirë furnizimin me ujë, kanalizime apo me shërbim të transportit publik. Të gjitha këto biznese i nënshtrohen taksave aktualisht, përfshirë taksën për ndikimin në infrastrukturë, e cila synon pikërisht mbulimin e kostove të shërbimit të infrastrukturës bazë si ujë, rrugë e kanalizime. Përkundrejt kësaj, “investimet strategjike” të mbështetura nga qeveria do të përfitojnë këto shërbime pa paguar as edhe taksën e ndikimit në infrastrukturë. BIRN zbuloi në nëntor se qeveria shqiptare ka shënjuar disa njolla në hartë përgjatë të gjithë bregdetit të jugut ku ka në plan të kryejë të ashtuquajturat “investime strategjike” duke i dhënë bizneseve të ndryshme avantazhe të shumëfishta në krahasim me banorët vendas.

Dhjetor 2017

Opinion

Administrata e SHBA-së duket se beson se Arabia Saudite dhe qeveri të tjera arabe janë kaq të shqetësuar me kërcënimin e perceptuar nga Irani sa do të lënë mënjanë armiqësinë e tyre të vjetër ndaj Izraelit. Problemi është se prioriteti më i lartë i princit të ri të kurorës Saudite - konsolidimi i pushtetit të tij - mund ta shtyjë atë të refuzojë një rol paqebërësi.

Logjika e Trump mbi Jeruzalemin dhe pasojat e saj RICHARD N. HAASS | PROJECT SYNDICATE | NJU JORK

anë kaluar 50 vjet që nga Lufta e Gjashtë Ditëve – konfliktit të qershorit 1967 që, më shumë se çdo ngjarje tjetër, vijon të përkufizojë rrugën pa krye mes Izraelit dhe Palestinës. Pasi luftimet u ndërprenë, Izraeli kontrolloi Bregun Perëndimor, Gazën dhe Jeruzalemin, përveç Gadishullit të Sinait dhe Lartësive Golan. Pas në atë kohë, bota e pa këtë rezultat ushtarak si të përkohshëm. Rezoluta 242 e Këshillit të Sigurisë të Kombeve të Bashkuara, themeli i asaj që u bë një zgjidhje diplomatike për problemin e palestinezëve pa shtetësi, u miratua pesë muaj pas përfundimit të luftës. Por, siç ndodh shpesh, ajo që filloi si e përkohshme vijoi gjatë. Ky është konteksti në të cilin presidenti Donald Trump së fundmi deklaroi se Shtetet e Bashkuara njohin Jeruzalemin si kryeqytet të Izraelit. Trump deklaroi se SHBA nuk po merrte një pozicion mbi statusin final të Jeruzalemit, përfshirë “kufijtë specifikë të sovranitetit të Izraelit”. Ai bëri të qartë se SHBA do të mbështesë një zgjidhje me dy shtete nëse kjo biet dakord me të dyja palët. Dhe ai zgjodhi që të mos e fillojë menjëherë ambasadën e SHBA nga Tel Avivi, edhe pse ai mund të kishte riemëruar thjeshtë atë që sot është konsullata e SHBA në Jeruzalem. Tentativa për të ndryshuar politikën e SHBA ndërkohë që argumentohet se pak gjëra kanë ndryshuar nuk bindi shumë njerëz. Shumica e izraelitëve u kënaqën nga qëndrimi i ri i SHBA-së dhe shumica në botën arabe e më gjerë u zemëruan. Arsyeja se pse Trump zgjodhi këtë moment për të bërë këtë veprim kjo është një çështje konjukture. Presidenti sugjeroi se ai thjeshtë po njihte realitetin dhe se dështimet politike të paraardhësve të tij për ta bërë këtë kanë dështuar të sjellin ndonjë lloj përfitimi politik. Kjo është e vërtetë, megjithëse arsyeja se pse diplomacia ka dështuar me kalimin e dekadave nuk ka fare të bëjë me politikën e SHBA-së kundrejt Jeruzalemit dhe ka shumë të bëjë me ndasitë mes izraelitëve dhe palestinezëve dhe distancës së pozicioneve mes të dy

MURI I PALESTINËS Në këtë foto të 19 qershorit 2015, palestinezë të rinj po përdorin një shkallë për t’u ngjitur mbi murin ndarës me Izraelin në Al-Ram, Jeruzalem. Izraeli ka ndërtuar shumë mure dhe gardhe, përfshirë barrierën ndarëse të Bregut Perëndimor e cila pritet të jetë 700 kilometra e gjatë kur të përfundohet. Izraeli pretendon se muri synon ta mbrojë atë nga sulmuesit palestinezë ndërsa palestinezët thonë se ai mur përbën një grabitje toke që synon të ndalojë ndërtimin e një shteti të pavarur palestinez. (AP Photo/Majdi Mohammed, File)

palëve. Të tjerë ia kanë atribuuar deklaratën e SHBA-së politikës së brendshme amerikane, një konkluzion i mbështetur nga fështimi i njëanshëm në deklaratën e SHBA-së për të kërkuar ndonjë lloj gjëje nga Izraeli në shkëmbim të saj (për shembull, kufizimin e ndërtimit të vendbanimeve) apo të ofrojë ndonjë gjë për Palestinezët (fjala vjen, mbështetjen e pretendimeve të tyre për Jeruzalemin). Megjithëse vendimi shkaktoi ca dhunë, kjo ngjan më shumë me një mundësi të humbur se sa me një krizë të krijuar. Ajo që e bëri këtë deklaratë jo vetëm të debatueshme por potencialisht kundërprodhuese është se administrata e Trump ka shpenzuar një pjesë të madhe të vitit të saj të parë në hartimin e një plani për të zgjidhur konfliktin Izrael-Palestinë. Kjo deklaratë mundet ta dobësojë perspektivën sakq të kufizuar të këtij plani. Se çfarë ka në mendje administrata Trump për t’i dhënë të tjerëve dhe Arabisë Saudite në veçanti, kjo është një rol qëndror në paqebërje. Baza për këtë këndvështrim është se Arabia Saudite dhe

qeveritë e tjera arabe janë më shumë të shqetësuara për kërcënimin e perceptuar nga Irani se sa nga çdo gjë që lidhet me Izraelin. Si rrjedhojë, supozohet se ata janë të gatshëm të vënë mënjanë armiqësinë e tyre të vjetër ndaj Izraelit, një vend që në përgjithësi ka një mendim të përbashkët me ta mbi Iranin. Progresi në çështjen Izrael-Palestinë mund të krijojë një kontekst politik në botën arabe e cila mund t’i lejojë ata të bëjnë ekzaktësisht këtë gjë. Shpresa në administratën Trump është se sauditët mund të përdorin burimet e tyre financiare për të detyruar palestinezët të bien dakord për të arritur paqen me Izraelin me kushtet që Izraeli është i gatshëm të pranojë. Problemi është se i vetmi plan me të cilin qeveria e Izraelit ka gjasa do të pranojë ofertën e palestinezëve përmban shumë më pak nga çfarë palestinezët kanë kërkuar historikisht. Nëse është kështu, udhëheqësit palestinezë mund të vendosin vetë se është më e mirë të thonë jo se sa të firmosin një plan që me siguri do të zhgënjejë shumë nga njerëzit e tyre dhe

do t’i lërë ata të dobët përballë Hamasit dhe grupeve të tjera radikale. Edhe vetë sauditët mund të ngurrojnë të lidhen me një plan që shumë do ta konsiderojnë si shitje. Prioriteti kryesor i udhëheqësisë së re saudite nën Princin e Kurorës Mohammed bin Salman është të konsolidojë pushtetin, gjë që princi po e bën këtë duke e lidhur veten me një përpjekje për të luftuar korrupsionin në mbretëri dhe duke ndjekur politikë të jashtme nacionaliste dhe anti-iraniane. Por asnjëra nga këto taktika nuk po ecën tërëësisht sipas planit. Përpjekja antikorrupsion, ndonëse deri tani është popullore, rrezikon të njolloset nga përndjekja selektive e shkelësve (gjë që sugjeron se lidhet më shumë me pushtetin se sa me reformën) dhe nga raportet mbi stilin e jetesës së vetë princit të kurorrës. Dhe përpjekjet anti-Iraniane po bëhen të pandashme me atë që po bëhet një luftë jopopullore në Jemen dhe turpërimet diplomatike në Liban dhe Katar. Ndërkohë, planet ambicioze për reformimin e vendit po rezultojnë më të lehta për t’u konceptuar se sa për t’u zbatuar dhe me siguri do të krijojnë pakënaqësi mes elementëve konservatorë. Problemi për Trump dhe Jared Kushner, dhëndri i tij i cili udhëheq politikën e SHBA-së në këtë zonë, është se sauditët ka gjasa do të rezultojnë shumë më pak partner diplomatik nga sa ka shpresuar Shtëpia e Bardhë. Nëse princi i ri i kurorës është i shqetësuar mbi pozicionin politik të brendshëm, ai do të ngurrojë të qëndrojë krah më krah me një president të Amerikës që shihet aq pranë me Izraelin sa nuk është i gatshëm të plotësojë as kërkesat minimale të Palestinezëve për shtet. E gjitha kjo na sjell ne pas në Jeruzalem. Trump ka argumentuar se njohja e qytetit si kryeqytet i Izraelit është një “hap i vonuar me tepri për të përparuar në procesin e paqes dhe për të punuar drejt marrëveshjes finale.” Gjithnjë e më shumë duket se lëvizja e Trump do të ketë ekzaktësisht efektin e kundërt. Marrë me autorizim nga Project Syndicate. Ripublikimi nuk mund të bëhet pa lejen e Project Syndicate. Trump’s Jerusalem Rationale and its Consequences.

Dhjetor 2017

“MAJA E AJSBERGUT”:

Partitë politike fshehën shpenzimet e fushatës nga ekspertët e KQZ Partitë politike refuzuan të zbatonin detyrimet ligjore për deklarimin në kohë reale të shpenzimeve të fushatës duke minuar transparencën dhe kontrollin e financave të tyre, ndërkohë që ekspertët propozojnë ngritjen e mekanizmave të kontrollit dhe penalitete detyruese. ORNELA MANJANI| BIRN | TIRANË

re ditë para zgjedhjeve të 25 qershorit, dy eksperte financiare të kontraktuara nga Komisioni Qendror i Zgjedhjeve mbërritën në sheshin “Nënë Tereza” të mbushur me simpatizantë të Partisë Socialiste për të monitoruar mitingun përmbyllës në Tiranë. Pasi numëruan ingranazhet e makinerisë elektorale, që nisin me ekranet LED dhe përfundojnë me spektaklin piroteknik të fishekzjarreve, ekspertet u përpoqën të hartonin një raport financiar duke u bazuar te çmimet e tregut. “Theksojmë se kostot e mësipërme janë bërë me një përllogaritje të përafërt bazuar në çmimet e tregut. Me marrjen e një informacioni më të saktë nga financa e Partisë Socialiste do të bëhet një përllogaritje në bazë të dokumentave dhe të do të pasqyrohet në raporton përfundimtar,” shkruajnë ekspertet financiare. Raporti i ndërmjetëm i monitorimit, i depozituar në KQZ llogarit se mitingu final i kushtoi Partisë Socialiste rreth 4 milionë lekë. Vetë PS e ka deklaruar mitingun e 22 Qershorit në sheshin “Nënë Tereza” në vlerën e 1.4 milionë lekëve-thuajse tre herë më pak se ekspertet e KQZ-së. Monitorimi në kohë reale i shpenzimeve të fushatës elektorale është konsideruar një hallkë e rëndësishme për transparencën dhe kontrollin e financimit të partive politike. Për të përmirësuar këtë proces, Komisioni Qendror i Zgjedhjeve me ndihmën e Këshillit të Europës futi në forcë një metodologji të re të raportimit financiar të partive politike, duke i detyruar ato të deklarojnë në kohë reale shpenzimet e tyre. Megjithatë, ekspertët financiarë u përballën me vështirë të shumëfishta në dokumentimin e kostove të vërteta të fushatës së vitit 2017. Eleonora Olli, anëtare e Këshillit Drejtues dhe zv.kryetare e Institutit të Ekspertëve Kontabël të Autorizuar, IKEA i tha BIRN se procesi i monitorimit u shoqërua në praktikë nga një sërë problemesh. “Ne u emëruam me vonesë për monitorim, vetëm dy javë para zgjedhjeve. Bashkitë kthyen përgjigje me vonesë për vendndodhjen e zyrave elektorale. Partitë politike nuk dhanë përgjigje zyrtare shkresore për listën e aktiviteteve elektorale që do kryenin dhe kjo e vështirësoi monitorimin,” tha Olli. Raportet e ndërmjetme të monitorimit, të publikuara në faqen e KQZ-së përmbajnë të dhëna të mangëta mbi numrin e plotë të aktiviteteve apo të zyrave elektorale që partitë politike morën me qera në kohën e fushatës. Shpenzimet për qiratë apo shërbime të tjera të domosdoshme mungojnë gjithashtu në këto raporte. Në dy mbledhje të zhvilluara nga KQZ më 16 dhe 23 qershor, ekspertët kontabël u ankuan se partitë politike nuk u vinin në dispozicion faturat në kohë reale për aktivitetet politike. Kjo e vështirësoi monitorimin dhe minoi rritjen e transparencës mbi paratë e shpenzuara nga partitë politike. Mungesa e transparencës në financimin e fushatës zgjedhore u theksua edhe nga raporti i OSBE/ ODIHR si dhe nga Këshilli i Europës. Sipas

tyre, edhe transparenca e donacioneve mbeti e kufizuar. “Rregullimet e reja të fushatës, në kohë, nuk kishin konsistencë dhe qartësi. Transparenca e financimit të fushatës u zvogëlua nga mungesa e kërkesave të publikimit të partive para ditës së zgjedhjeve,” thuhet në raport. Partitë politike në shkelje Vëzhgues dhe ekspertë të zgjedhjeve në Shqipëri konfirmojnë pengesat që hasën ekspertët financiarë në kontrollin e shpenzimeve të fushatës, ndërsa bëjnë përgjegjëse partitë politike për shkeljen e detyrimeve ligjore si dhe të udhëzimeve të KQZ-së për transparencën financiare. Kristaq Kume, i cili monitoroi qarkun e Durrësit dhe atë të Elbasanit në cilësinë e kryetarit të një grupi vëzhguesish i tha BIRN se udhëzimi i KQZ-së që i detyronte partitë politike të deklaronin çdo shpenzim nuk u zbatua. Kume shtoi se metodologjia e monitorimit në kohë reale parashikon edhe paratë e harxhuara për një gomë apo një fletore, por sipas tij, ekspertët dështuan të mbledhin të dhëna edhe për shpenzime thelbësore. “Partitë nuk janë të interesuara të deklarojnë ku i marrin dhe si i shpenzojnë paratë. Monitoruesit që të gjithë kanë deklaruar se partitë politike nuk iu përgjigjën kërkesave për deklarimin sipas metodologjisë që ka hartuar Komisioni Qendor i Zgjedhjeve për të deklarur shpenzimet në kohë reale,”tha Kume për BIRN. I pyetur mbi mundësinë për të kontrolluar të dhënat e deklaruara nga vetë partitë, Kume u përgjigj se: “KQZ nuk është në gjendje që të sjellë të dhëna në lidhje me shpenzimet”. Njësoj si Kume, edhe drejtoresha ekzekutive e “Albanian Institute of Science”, Aranita Brahaj mendon se transparenca e fushatës elektorale në Shqipëri nuk ka shënuar ndonjë moment progresi. Duke renditur një sërë mangësish në raportet e monitorimit, Brahaj thekson se nuk ka një detajim më të qartë të të ardhurave të partive apo të shpenzimeve të tyre dhe se sipas saj, marrëveshja mes KQZ-së dhe IKEA-s nuk solli ndonjë kontribut në përmirësimin e procesit. “Procesi i deklarimit nuk është bërë në kohë reale dhe transparente, nuk kemi qa-

Vëzhgues dhe ekspertë të zgjedhjeve në Shqipëri konfirmojnë pengesat që hasën ekspertët financiarë në kontrollin e shpenzimeve të fushatës, ndërsa bëjnë përgjegjëse partitë politike për shkeljen e detyrimeve ligjore si dhe të udhëzimeve të KQZ-së për transparencën financiare. rtësi të shpenzimeve dhe të ardhurave, nuk kemi mekanizëm kontrolli dhe verifikimi që monitoron mbi shpenzime dhe dhurime të padeklaruara [të jashtëligjshme],” tha Brahaj. “Përfundimisht mund të themi se nuk kemi një proces të mirëfilltë deklarimi dhe raportimi sikurse nuk kemi ligj, që rregullon procesin dhe krijon instrumenta dhe mekanizma shtrëngues që garantojnë financim të ligjshëm të fushatave zgjedhore,” shtoi ajo. Afrim Krasniqi, drejtor ekzekutiv i Institutit për Studime Politike i tha BIRN se ata kishin kryer monitorim në shtatë qarqe, ku është konstatuar se të gjitha palët shkelën ligjin. Krasniqi thekson se grupe “të forta” mbështetëse politike në fushatë operojnë jashtë llogarive zyrtare të partive, por që janë mjaft aktive në shpenzime kolosale elektorale si dhe kanë të dhëna të shumta në tregtimin e votës. “Mjafton të verifikohen pagesat e shumëfishta për komisionerët në rastet e numërimit të votave për të nxjerrë në pah diferencën e madhe midis asaj që deklarohet dhe asaj që realisht shpenzohet. Gjithashtu, mjafton të lexohet harta e investimeve publike gjatë fushatës dhe deri në tre muaj përpara saj, për të kuptuar sesi buxheti shtetëror vijon të përdoret si buxhet elektoral,” tha Krasniqi. Aldo Merkoçi i Lëvizjes MJAFT! ngarkon gjithashtu me përgjegjësi partitë politike për refuzimin e deklarimit të shpenzimeve në kohë reale, ndërsa nënvizon se edhe formulari i KQZ-së ka vend për përmirësime. “Rapor-

timet e partive nuk janë bërë në kohe reale dhe është pranuar nga vetë partitë pasi edhe ato kanë qenë të papërgatitura për këtë situatë. Fakt që ka lënë hapësirë për manipulime të rastit,” tha Merkoçi për BIRN. Mungesa e mekanizmave të kontrollit Ndërkohë që shprehin shqetësimin për ngeljen në vendnumëro të transparencës financiare, ekspertët e zgjedhjeve në Shqipëri evidentojnë edhe elemente pozitive, si ai i konsensusit politik të 17 Majit për të minimizuar shpenzimet për fushatë. Zhdukja e posterave elektoralë nga rrugët dhe qytetet ishte aspekti i dukshëm i kësaj dakordësie. “Efekti që solli ndryshimi në ligjin e partive për materialet propagandistike bëri atë që në këtë fushatë vendi u çlirua nga ‘mbytja’ që i është bërë mjedisit nga banderotat,” tha Kume për BIRN. Krasniqi bie dakord se në krahasim me vitet e shkuara, fushata e 2017 ishte më pozitive. Megjithatë, ai thekson se progresi me uljen e shpenzimeve elektorale, deklarimet më korrekte të partive apo kompromisi për reklamat janë minimale në raport me problematikën komplekse që ka informaliteti i lartë brenda partive politike. Krasniqi kujton se financimet kryesore elektorale rrjedhin nga tre burime; financimi direkt jashtë linjave partiake nga grupe “të forta” në zona lokale, financimi i pamatshëm në mall nga kompani të ndryshme apo nga asetet publike si dhe lobingu ndërkombëtar në qindra miliona lekë i bërë përpara fushatës. Të tria këto burime, sipas tij janë të paverifikueshme nga ekspertët. “Monitorimi dhe verifikimi i këtyre burimeve të financimit nuk janë specifikuar në legjislacion dhe për pasojë, ajo që ekspertët kanë verifikuar (lëvizjet në llogaritë bankare dhe deklarimet e vetë partive) janë maja e ajsbergut në financimin total të fushatës,” tha Krasniqi për BIRN. Këtij diskutimi mbi burimet e paverifikueshme, Merkoçi i shtoi edhe shpenzimet online që partitë harxhojnë në rrjetet sociale apo problemin në rritje të shitblerjes së votës. “Nuk ka asnjë mënyrë për t’i matur shpenzimet online… Problem tjetër në rritje mbetet shit-blerja e votës dhe tendenca e këtij fenomeni për t’u pranuar tashmë nga qytetarët si një tregtim malli i çfarëdoshëm,” tha Merkoçi. “Ndërkohë që për të tjerat ka mënyra dhe po diskutohen mënyra se si të rregullohet situata, për këtë të fundit nuk ka ende asnjë studim, asnjë alternativë në tavolinë se si mund të përmirësohet, limitohet apo ndëshkohet në të ardhmen,” shtoi ai. Ekspertët propozojnë ngritjen e mekanizmave të duhur të kontrollit nga KQZ-së, por edhe përcaktimin e penaliteteve shtrënguese për rritjen e transparencës financiare të partive politike. “Ka vende që kanë sanksione shumë më preçise, siç janë jo vetëm kompensimi në buxhetin publik i shumave të përdorura jashtë deklarimeve, por edhe penalizimi deri në mosregjistrim në zgjedhjet e radhës,” tha Krasniqi. “Nëse kjo masë aplikohet edhe tek ne, me siguri asnjëra nga partitë e sotme parlamentare nuk do të lejohej të konkuronte në zgjedhjet e vitit 2019 apo 2021,” përfundoi ai.

Dhjetor 2017

ANALIZË

Amnistia ndaj krimeve zgjedhore mban gjallë blerjen e votës në Shqipëri Të dyshuarit e arrestuar për blerje vote dhe krime zgjedhore kanë përfituar shpesh nga amnistitë e miratura nga parlamenti apo dështimi i akuzave të prokurorisë – një praktikë për të cilën ekspertët shprehen se ka ardhur koha t’i jepet fund. ELTON QYNO | BIRN | TIRANË

ë 25 qershor në Korçë, në ditën votimit për zgjedhjet e fundit parlamentare, policia arrestoi në flagrancë 55-vjeçarin Pajtim Myrtollari, i cili dyshohej se ishte përfshirë në një skemë për blerje votash në favor të Lëvizjes Socialiste për Integrim, LSI. Sipas Prokurorisë së Korçës, Myrtollari është arrestuar në kushtet e flagrancës “pasi në mjetin e tij së bashku me A.S kanë zhvilluar biseda të cilat cënojnë vullnetin e lirë të qytetarëve për të zgjedhur”. “Në automjetin e tij personal janë gjetur lista zgjedhësish, numra kontakti si dhe shuma monetare prej 20,000 lekësh të cilat mendohet se do të përdoreshin në këmbim të votës përkundrejt subjektit politik të përfaqësuar prej tij (LSI),” ka deklaruar Prokuroria gjatë seancës për vendosjen e masës së sigurisë në Gjykatën e Rrethit Gjyqësor Korçë. Sipas Prokurorisë, Myrtollari ishte recidivist, për shkak se me të njejtën akuzë ishte arrestuar dhe në vitin 2013 së bashku me një person tjetër, sërish për tentativë të blerjes së votës. Procesi atë kohë është mbyllur në favor të të akuzuarve duke u dhënë pafajësinë për shkak se provat e siguruara nga prokuroria janë konsideruar të pamjaftueshme. Prokuroria e apeloi çështjen, por ajo u mbyll pas amnistisë të miratuar nga parlamenti. Të dhënat e siguruara nga BIRN tregojnë që edhe akuza e re e ngritur ndaj Myrtollarit pritet të tërhiqet nga Prokuroria për mungesa provash, ndorkohë që i dyshuari është liruar nga burgu me vendim të Gjykatës së Apelit. Në të dyja rastet, 55-vjeçari ka pasur rolin e koordinatorit të forcës politike në lagjen 8 të qytetit të Korçës. Raportet ndërkombëtare të monitorimit të zgjedhjeve si dhe studimet e kryera nga organizatat jofitimprurëse nënvizojnë se shit-blerja e votës mbetet një problem serioz në fushatat zgjedhore shqiptare. Sipas ekspertëve të çështjeve zgjedhore, personat e akuzuar për blerje vote shpesh përfitojnë nga amnestitë e miratuara nga parlamenti për të shmangur akuzat penale. Ata shtojnë që kësaj praktike duhet t’i vijë fundi në mënyrë që vendi të mbajë zgjedhje sipas standardeve ndërkombëtare. I kontaktuar nga BIRN nëpërmjet telefonit, Pajtim Myrtollari i mohoi akuzat duke deklaruar se prokuroria kishte qenë e paaftë t’i provonte ato. Akuzat shkërmoqen për herë të dytë Sipas raportit të OSBE/ODIHR-së për zgjedhjet parlamentare të 25 qershorit, gjatë fushatës zgjedhore pati aludime të shumta nga parti politike të opozitës për blerje të votës. Raporti nënvizon se pas ditës së zgjedhjeve, Partia Demokratike dhe Lëvizja Socialistë për Integrim i përsëritën pretendimet e tyre pranë Misionit të Vëzhgimit të Zgjedhjeve

të OSBE/ODIHR-it se kishte ndodhur një operacion masiv, i përhapur gjerësisht, për blerjen e votës. “Të dyja këto parti treguan disa raste konkrete, por në mungesë të provave të mjaftueshme konkluduese, nuk paraqitën ndonjë ankim ligjor kundër rezultateve. Megjithatë, ato iu përmbajtën deklaratës së tyre të palëkundur se shkalla e blerjes së votës ishte e lidhur me sasi të mëdha parash të vëna në dispozicion nga kultivimi kriminal i drogës,” shkruhet në raport. Sipas të dhënave të mbledhura nga BIRN, Pajtim Myrtollari ishte 1 nga 21 personat e ndjekur penalisht nga Prokuroria në të gjithë vendin për krime zgjedhore pas fushatës për zgjedhjet parlamentare 2017. Të dhënat e siguruara nga BIRN tregojnë që gjatë fushatës zgjedhore Prokuroria e Korçës ka pasur nën hetim një numër zyrtarësh vendorë të LSI-së, përfshirë Myrtollarin. Pas arrestimit në kushtet e flagrancës me 25 qershor, ndaj të dyshuarit është zbatuar kontroll i automjetit. Gjatë këqyrjes së automjetit nga policia janë gjetur disa lista të zgjedhësve për zgjedhjet për Kuvendin që i përkasin qendrave të votimit të qytetit të Korçës, disa numra telefoni, një letër ku janë bërë disa shënime veprimesh matematikore, disa fletë të vogla me numra telefoni dhe emra personash, si dhe 11 kartëmonedha të prerjeve 1.000 lekë. Ndërkohë, sipas Prokurorisë, gjatë marrjes në pyetje të të dyshuarve ka rezultuar se shtetasi Pajtim Myrtollari ka ofruar dhe premtuar vende pune shtetasve Aldi Skënderasi dhe Gani Mançi me qëllim që ata, ose persona të tjerë të lidhur me ta, të votojnë në një mënyrë të caktuar dhe më konkretisht subjektin politik LSI. BIRN mëson se përveç deklarimeve të tyre, ky fakt provohet edhe me aktet e përgjimit ambiental të kryer në ambientet e policisë së Korçës, ku Myrtollari i jep udhëzime në qeli Mançit dhe Skënderasit, duke i kërkuar të dëshmojnë që ai nuk i ka premtuar se do i fuste në punë në këmbim të votës, si dhe se për lekët e gjetura në makinë duhet të pohonin se ishin në portofol. Me këto prova, në datën 28 qershor 2017, Gjykata e Korçës ka caktuar masën e sigurisë të “arrestit në burg” për Pajtim Myrtollarin. Ndërkohë një muaj më pas, në datën 24 korrik 2017, Gjykata e Apelit Korçë ka vendosur të lirojë të dyshuarin me argumentin se Myrtollari s’ka rrezik arratisje dhe s’mund të prishë provat e hetimit, duke caktuar masën e detyrimit për paraqitje pranë oficerit të policisë çdo ditë të hënë në orën 12:00. Pavarësisht vendimit të Apelit mbi masën e sigurisë, në shtator 2017 Prokuroria e Korçës e dërgoi dosjen në gjykatë duke e ngarkuar Myrtollarin me akuzën e “dhënies se premtimeve dhe shpërblimeve”. Por vetëm pas disa seancave gjyqësore, prokurori i çështjes Julian Kristo ka vendosur të tërheqë dosjen penale në ngarkim të Myrtollarit, duke e futur çësht-

Komisionere, gjatë numërimit të fletëve të votimit, për zgjedhjet e përgjithshme parlamentare, në Komisionin e Zonës së Administrimit Zgjedhor, KZAZ 35, në njësinë nr. 5, në Tiranë | Foto nga : LSA

jen në rrugën e pushimit. “Duke qenë se dëshmitarët Aldi Skënderasi dhe Gani Mançi deklaruan ndryshe nga sa deklaruan gjatë hetimit paraprak nga ana jonë nuk kërkohet kundërshtimi i dëshmisë pasi nuk është provë direkte për të provuar një fakt të caktuar, duke qenë se dy shtetasit mbajtën qëndrime të ndryshme, pra gjatë fazës hetimore tjetër qëndrim dhe gjatë gjykimit tjetër qëndrim, në këtë moment procedurial ju kërkoj kohë për qëndrimin që do mbajmë në Prokurori,” deklaroi përpara gjykatës prokurori Julian Kristo. “Kundërshtimi i dëshmisë nuk është provë direkte dhe duhet të lidhet me një provë tjetër për t’u vërtetuar. Kishim dhe një përgjim, por përgjimi lidhej nga dëshmia prandaj kërkoj kohë si do vazhdojmë procedurialisht me këtë gjykim … dhe i kërkoj kalimin e akteve prokurorisë,” shtoi ai. Nga ana tjetër, avokati i Pajtim Myrtollarit i ka kërkuar trupit gjykues që të pushonte dosjen pasi prokuroria nuk kishte asnjë provë. I kontaktuar në telefon, Pajtim Myrtollari i tha BIRN se është i pafajshëm në këtë çështje. “Prokuroria dhe dëshmitarët e saj janë tërhequr dhe se e ka pushuar dosjen. Por unë i jam drejtuar me ankim Gjykatës së Apelit Korçë, duke kërkuar që kjo gjykatë ta pushojë përfundimisht çështjen time,” tha Myrtollari. Nga ana tjetër, në një komunikim që BIRN pati me prokurorin Julian Kristo, ky i fundit pohoi se çështja është tërhequr nga gjykata në pritje për të marrë një vendim se si do veprohet, pasi dhe i pandehuri sipas tij, ka kërkuar pushimin në gjykatën e Apelit Korçë. “Jemi në proces të vlerësimit dhe analizimit të kësaj çështje, por s’mund të veprojmë dot ne si prokurori, pa mësuar qëndrimin që do të mbajë Gjykata e Apelit për këtë dosje,” tha Kristo. Një fenomen shqetësues Personat e hetuara për blerje vote pas fushatës së zgjedhjeve të 25 qershorit mund të jenë vetëm maja e ajsbergut sipas një studimi të financuar nga Bashkimi Europian, të titulluar “Ngushtimi i hapësirave midis institucioneve formale dhe informale në Ballkan.” Sipas studimit të botuar në 30 shtator 2017, praktikat klienteliste në zgjedhje janë të përhapaura në të gjashtë vendet e Ballkanit Perëndimor të hulumtuara, në mënyrë të veçantë në Mal të Zi dhe Shqipëri, ku përkatësisht 22.5 % dhe 20.7% e personave që i janë përgjigjur një sondazhi, pranojnë se i janë ofruar para në shkëmbim të votës. Prokuroria i tha BIRN se gjatë vitit 2016 ka pasur në hetim dy çështje të mbartura nga zgjedhjet lokale të 2015-ës për akuzën “Dhënia e shpërblimeve dhe premtimeve” dhe nuk është marrë asnjë person i pandehur. Po ashtu, Prokuroria tha se gjatë vitit 2016-të janë dënuar 13 komisionerë për

akuzën e “Falsifikimit të materialeve zgjedhore dhe rezultatit zgjedhor.” Sipas politologut dhe drejtorit ekzekutive të Institutit për Studime Politike, Afrim Krasniqi, kjo situatë vjen si rrjedhojë e nivelit të lartë të pandëshkueshmërisë për krime zgjedhore. “Në rastin e zgjedhjeve të fundit, kur policia dhe prokuroria lajmëruan mbi 20 raste procedimesh ligjore dhe KQZ ka bërë kallëzim për një numër të madh komisionerësh të provuar për krim elektoral, ende asnjë rast nuk ka marrë përgjigje përfundimtare ligjore,” tha Krasniqi. “Përkundrazi, kemi pasur raste zyrtarësh të cilët janë akuzuar për krim elektoral dhe që aktualisht vijojnë të jenë deputetë, drejtues politikë apo drejtues në nivele të ndryshme të administratës,” shtoi ai. Sipas Krasniqit, përpara se parlamenti të miratojë amnisti për vepra penale të kësaj kategorie duhet të kemi vlerësim nga gjykatat mbi fajet, pafajësinë apo përgjegjësinë e të akuzuarve. “Amnistia vlen kryesisht për raste të veprave penale të cilat lidhen me situata specifike, me krime pa dashje dhe forma të tjera, por pasi personat kanë vuajtur një pjesë të dënimit. Në rastin e krimit elektoral, ne ndodhemi ende në fazën e parë, të hetimit dhe ndalimit,” tha Krasniqi. Mbi nevojën që personat e akuzuar për krime zgjedhore të mos përfitojnë nga amnistia, bien dakord dhe përfaqësuesit e partive politike kryesore në vend. “Sigurisht që shitbleja e votës mbetet një nga plagët më të rënda të zgjedhjeve në Shqipëri, po aq sa edhe një nga arsyet kryesore të ekzistencës së kësaj maxhorance qeverisëse në vend,” tha Ivi Kaso, ekspert i çështjeve zgjedhore në Partinë Demokratike. “Qëndrimi i kahershëm, parimor dhe i palëkundur i Partisë Demokratike ka qene jo vetëm kundër amnistimit të veprave penale në fushën e zgjedhjeve, por duke shkuar në një drejtim diametralisht të kundërt me vullnetin e maxhorancës aktuale, kemi kërkuar ashpërsimin e politikës penale për këto vepra,” shtoi ai. Të njëjtin qëndrim mbajti në parim edhe nënkryetari i Komisionit të Reformës Zgjedhore, Bledi Çuçi, i cili ishte dakort që veprat penale që kanë lidhje me krimin elektoral të mos amnistohen nga parlamenti. Sipas Afrim Krasniqit, partitë politike dhe organet e drejtësisë ndjekin dy standarde për sa i përket dënimit të rasteve të krimit zgjedhor. “Partitë dhe organet e drejtësisë ndjekin dy standarde kur bëhet fjalë për komisionerë anonimë të periferisë dhe komisionerë me pozita të rëndësishme në parti në zonat urbane, sidomos në qytetet kryesore,” tha ai. “Prokuroria nuk duhet të ndikohet nga klima politike në hetimet e saj, siç fatkeqësisht ka ndodhur në çdo periudhë zgjedhore, përfshirë edhe në zgjedhjet e fundit,” përfundoi Krasniqi.

Dhjetor 2017

INVESTIGIM

Fitime paralele: tregtarët bullgarë të ilaçeve mjekësore Kontrollet e pamjaftueshme mbi ‘tregtinë paralele’ të ilaçeve të kushtueshme e bëjnë sistemin shëndetësor të Bullgarisë të përshtatshëm për plaçkitje. Pacientët janë ata që humbin. DIMITAR ILIEV | BIRN | SVILENGRAD, SOFIE DHE LISBONË

adia Miteva ka legen dhe gjunjë artificialë. Telat ngjiten përgjatë shtyllës së saj kurrizore për të stabilizuar kockat e qafës. Kur ajo flet, shtyp një buton të kuq në fytin e saj, të instaluar gjatë një ndërhyrjeje kirurgjikale në kordat e zërit të kryer së fundmi. “Është dëm anësor nga sëmundja e reumatizmës,” thotë ajo. Për Mitevën, e cila drejton një qendër komunitare në fshatin Sladun në jug të Bullgarisë, pranë qytezës së Svilengradit, vetëm një gjë e mban artritin remautoid të saj të papërkeqësuar: një dozë e përjavshme ilaçesh imunosupresive e quajtur RoActemra. Pa të, ajo bie në agoni. “Dhimbja të shqyen nga brenda,” thotë Miteva, 44 vjeç. “Në disa raste do të shkulësh lëkurën nga trupi.” Gjatë këtij viti në dy raste, problemet e furnizimit bënë që ajo të mos ishte në gjendje të merrte RoActemrën në farmacinë më të afërt që e mban si ilaç, farmaci që gjendet 80 kilometra me autobus më larg në qytezën provinciale të Haskovos. Zakonisht farmacisë i nevojiten 24 orë për të marrë ilaçin. Por për 43 ditë në pranverë dhe 36 ditë në fundin e verës, porositë nuk mbërritën. Ajo nuk kishte çfarë të bënte tjetër veçse të priste pranë telefonit dhe të duronte. Miteva nuk ishte e vetmja të cilës iu ndërpre mjekimi. Sipas Shoqatës së Sëmundjes së Reumatizmës, mungesa e RoActemrës goditi farmacitë edhe në qytezat jugore, përfshirë Dimitrogradin, Stara Zagorën, Kazanlakun dhe Panugiurishten. “Disa njerëz vazhdimisht hasin telashe për të gjetur ilaçin,” thotë Boryana Boteva, presidente e shoqatës që mbështet 30 mijë njerëz që vuajnë nga sëmundjet e reumatizmës nëpër të gjithë Bullgarinë. RoActemra është vetëm një nga dhjetëra ilaçe për të cilët, ekspertët e shëndetësisë thonë se po zhduken nga raftet e farmacive në Bullgari për shkak të sekserëve që i përdorin ato për t’i shitur në vende të tjera të BE-së për përfitim. Shpërndarës të tillë janë tregtarë ilaçesh të një lloji të veçantë. Ata specializohen në prodhime farmaceutike të patentuara, duke shfrytëzuar ndryshimet në çmime nga një vend në tjetrin. Nën rregullat e BE-së për lëvizjen e lirë të mallrave dhe shërbimeve, kjo është tërësisht e ligjshme. E njohur si “tregtia paralele”, kjo funk-

sionin në këtë mënyrë: Shpërndarësit e autorizuar importojnë ilaçe nga prodhuesit shumëkombësh të ilaçeve në vende të tilla si Bullgaria, Greqia apo Portugalia, ku këto ilaçe kanë çmime relativisht të lira në përputhje me limitet e vendosura nga autoritetet kombëtare. Pastaj ata eksportojnë disa nga ilaçet – zakonisht rreth 10 për qind – në vende si Gjermania, Britania apo Holanda, ku ilaçet kushtojnë shumë më tepër. Shpërndarësit i ripaketojnë ilaçet me etiketa në gjuhën e tregut të ri, i sheshin me çmime më të larta dhe fusin në xhep diferencën. Më shumë se 320 shpërndarës janë autorizuar të kryejnë tregti paralele nga Agjencia Bullgare e Ilaçeve, BDA. Ndërsa shumë vende kanë masa për të parandaluar mungesën e ilaçeve në shtëpi për shkak të tregtarëve paralelë që eksportojnë në vendet e tjera të BE-së, Bullgaria ka kontrollet më të pamjaftueshme në Europë, thonë ekspertët. Një investigim i Rrjetit Ballkanik për Gazetari Investigative zbuloi se çrregullime të mëtejshme ndodhin në hijen e tregut paralel të ilaçeve të Bullgarisë për shkak se mashtrimet dhe vjedhjet gllabërojnë një pjesë të furnizimeve. Nga farmacistët pa skrupuj te kriminelët që i afrohen grupimeve mbështetëse në internet për të blerë ilaçe, BIRN zbuloi aktivitetin e lulëzuar nën rrogoz i cili thith ilaçet nga sistemi i kujdesit shëndetësor. Ndërkohë, zyrtarët e shtetit thonë se spitalet mund të jenë duke falsifikuar të dhënat për të inflacionuar sasinë e ilaçeve të nevojshme për trajtimet e kushtueshme, duke krijuar një surplus ilaçesh të shtrenjta të cilat më pas mund të rishiten. Autoritetet thonë se ilaçet e vjedhura përmes mashtrimeve të tjera është pothuajse e sigurt se rishiten jashtë vendit. ‘Eksportuesit po tallen me ne’ Mbrojtësit e tregtisë paralele e shohin këtë si një mënyrë që sistemi shëndetësor të ulë kostot. Në Gjermani, farmacive u kërkohet ligjërisht të marrin së paku pesë për qind të stokut të vet përmes importeve paralele. Nuk janë vetëm vendet e pasura që përfitojnë. Në Bullgari, tri shpërndarës janë të autorizuar nga BDA të importojnë rreth 40 ilaçe nga vendet ku çmimet janë më të lira, përfshirë Rumaninë, Greqinë, Hungarinë,

Nadia Miteva qëndron jashtë një spitali në qytetin e Plovdivit në jug të Bullgarisë. Një mungesë ilaçesh për të trajtuar artritin reumatoid e la atë në agoni më herët këtë vit. Foto: Dimitar Ilie

Italinë, Republikën Çeke, Letoninë dhe Lituaninë. “Kjo ndihmon procesin e rregullimit të çmimeve në tregun e BE-së për produkte farmaceutike origjinale,” tha Daniela Daritkova, kryetare e komisionit të shëndetësisë në parlamentin e Bullgarisë. Dimitar Petrov, zëvendësdrejtor në Fondin Kombëtar të Sigurimit Shëndetësor, NHIF, qarkullimi në tregun paralel të ilaçeve në Bullgari ishte rreth 153 milionë euro në vitin 2016. Gjermania është shënjestra kryesore për eksportuesit në tregun e ligjshëm të BE-së, i cili vlerësohet në total rreth pesë miliardë euro në vit, sipas një analize sektoriale të kryer nga konsulentët Birgli nga Zvicra në vitin 2013. Kjo nuk është surprizë nëse shohim se një pako RoActemra 162 mg kushton në sistemin shëndetësor gjerman 1,782 euro, gati 70 për qind më shumë se sa në Bullgari. Ndërsa eksportet paralele përbëjnë 10 për qind të aktivitetit në tregun farmaceutik të Bullgarisë, disa ilaçe të caktuara janë kaq të kërkuara sa 50 për qind e stokut dërgohet jashtë vendit, sipas një analize të brendshme të Ministrisë së Shëndetësisë së cituar nga zëdhënësi i ministrisë. RoActemra është një nga këto ilaçe, tha për BIRN zëdhënësi. ‘Ne kemi nevojë që shteti të rregullojë tregtinë në mënyrë proporcionale për të mbrojtur nevojat tona shëndetësore’ Atanas Koundourdjiev, ish-zëvendës ministër i shëndetësisë Pyetur mbi mungesën e RoActemrës në rastin e Nadia Mitevës, kryesekretari e BDA Svetlin Spirov tha: “Ne nuk mund të jemi të sigurt nëse të njëjtat ampula përfunduan diku në tregtinë paralele. Një sasi me një numër identifikimi mund të përmbajë deri në 100,000 ampula. Rrjedhimisht një ampulë e vetme nuk është e mundur të gjurmohet. Kjo mund të zgjidhet në rast se çdo paku do të kishte një kod me të dhëna matricë.” Advokuesit për transparencë mendojnë se një sistem gjurmimi në kohë reale është i nevojshëm për të parandaluar mungesën e ilaçeve dhe për të nxjerrë jashtë loje tregtinë e palig-

jshme në Bullgari. Ata kërkojnë gjithashtu që autoritetet të kenë fuqi më të mëdha për të kontrolluar eksportet. “Ne kemi nevojë që shteti të rregullojë tregtinë në mënyrë proporcionale me mbrojtjen e nevojave tona shëndetësore,” thotë Atanas Koundourdjiev, ish-zëvendës ministër i shëndetësisë. Në vitin 2014, një ligj i ri i lejoi BDA-së të bllokojë çdo eksport paralel në rast se e shihte atë si problematik, por gjykata kushtetuese vendosi se ligji binde ndesh me parimet e BE-së për liri të tregtisë. Një ish-zyrtar i lartë i ministrisë së shëndetësisë, i cili refuzoi të identifikohej, tha se vendimi erdhi pas lobimit nga shpërndarësit. Shpërndarësve sërish u kërkohet të njoftojnë BDA-në për synimin e tyre për të eksportuar ilaçe, një muaj para se të nisin eksportin, por gjithçka që agjencia mund të bëjë është vetëm të monitorojë këtë tregti. Dhe edhe kjo është e vështirë nëse shohim volumin e stërmadh të njoftimeve që mbingarkojnë sistemin. “Ne jemi të pashpresë,” tha Spirov i BDA-së. “Eksportuesit thjesht po na tallin.” Mes korrikut 2016 dhe korrikut 2017, shpërndarësit informuan BDA-në për synimin e tyre për të eksportuar 78,220 pako me RoActemra 162 mg. Kjo është një shifër shumë më e lartë se sa 6,000 pakot që Bullgaria importoi nga Roche, prodhuesi i këtij ilaçi, gjatë të njëjtës periudhë, sipas të dhënave nga ky prodhues ilaçesh. Boryana Marinkova, drejtoreshë ekzekutive e Shoqatës Bullgare për Zhvillimin e Tregtisë Paralele të Ilaçeve, një organizatë e industrisë, tha se mospërputhja është shkaktuar nga fakti që shpërndarësit dorëzojnë njoftime të veçanta për synimin për te eksportuar në disa vende të BE-së njëherësh për çdo sasi ilaçesh, pavarësisht nëse i eksportojnë apo jo me të vërtetë. “Këto 78,000 aplikime janë vetëm shuma teknike e synimeve të shumta,” tha ajo. “Kjo shifër nuk mund të shihet si eksport i ndodhur.” ‘Tregti ilegale e gjithëpërhapur’ Legjislacioni i ri mund t’i jepje BDA-së dhëmbë për të kafshuar. Përveç lejimit të agjencisë për të ndaluar eksportet në rrethana të

Dhjetor 2017

caktuara, amendimet e ligjit mund të sillnin penalitete për keqbërje në përputhje me standardet e BE-së. Për shkak se NHIF mbulon koston e ilaçeve me recetë, është ilegale për farmacitë apo individët që të rishesin këto ilaçe pas te shpërndarësit. Tregtia paralele e paligjshme në ilaçe në rastin e Bullgarisë është rreth 50 milionë euro në vit, tha zëvendësdrejtori i NHIF, Petrov. Gjobat për shkeljen e ligjit janë 1,500 euro për shkeljen e parë, 2,500 euro për më pas. Në Portugali, gjobat për shkeljet janë 30,000 dhe 50 mijë euro. Sipas ligjit të ri, farmacitë mund të gjobiteshin me deri 25,000 euro për shitjen e ilaçeve pas te distributorët ndërsa tregtarët paralelë mund të gjobiteshin me 50,000 euro për eksporte të paligjshme. Gjithsesi, Shoqata Bullgare për Zhvillimin e Tregtisë Paralele të Ilaçeve tha se legjislacioni i ri ishte i panevojshëm. “Kuadri ligjor ekzistues ofron mekanizma të mjaftueshëm dhe mjete për kontroll,” tha drejtoresha ekzekutive Marinonkova. Ajo nxiti ministrinë e shëndetësisë, autoritetet fiskale dhe BDA të përforcojnë zbatimin e ligjeve ekzistuese përmes auditeve të rregullta të shitësve me shumicë dhe farmacive. Pyetur mbi problemin e mungesës së ilaçeve të shkaktuara nga tregtia paralele, Marinkova tha: “Ligji përcakton qartë se shitësit me shumicë janë të detyruar të mbulojnë kërkesën e tregut vendës dhe vetëm pasi të plotësojnë nevojat kombëtare mund të eksportojnë sasitë e tepërta të produkteve mjekësore.” BIRN zbuloi shumë prova të shitjeve ilegale te distributorët nga farmacitë. Të dhëna nga faturat e Agjencisë për të Ardhura të siguruara nga BIRN treguan se gjashtë shpërndarës blenë ilaçe me vlerë 2.2 milionë euro nga farmacitë mes muajve prill dhe gusht 2015. Megjithëse shitjet ishin të kundërligjshme, farmacitë sërish deklaruan të ardhura nga transaksionet te autoritetet fiskale, duke sugjeruar se ata mund të jenë më të frikësuar nga taksambledhësit se sa nga BDA. Sipas të dhënave të faturave, një kompani

e quajtur Falcons 2000, e cila është regjistruar në qytezën e vogël Slivnitsa në perëndim dhe që ka nën pronësi disa farmaci të vogla, shiti 368,000 euro ilaçe te një shpërndarës i quajtur Chirita. Falcons 2000 refuzoi të komentojë. Pyetur mbi blerjet e paligjshme, pronari i Chirita, Amir Mohamed al Husaini konfirmoi transaksionet dhe i justifikoi ato me parimin se ata bënin një vendim të arsyeshëm biznesi. “Farmacitë mund t’i blejnë këto ilaçe drejtpërsëdrejti nga prodhuesi në një fushatë promocioni, me ulje deri në 30 për qind,” tha pronari i Chirita Amir Mohamed për BIRN. “Një mar rëveshje dyqan-me-dyqan [prodhues-me-shpërndarës] nuk mund të sigurojë një çmim të tillë të ulët.” Në fillim të dhjetorit, policia arrestoi al Husainin dhe gjashtë të tjerë nën dyshimin e evazionit fiskal, pastrimit të parave dhe blerjes së paligjshme të ilaçeve për tregti paralele, sipas Ivan Geshev, kreut të zyrës së prokurorisë speciale në Sofie. Më 11 dhjetor, Zyra e Prokurorit Special ngriti akuzë ndaj Al Husainit dhe pesë të tjerëve të arrestuar si pjesë e një grupi kriminal të akuzuar. Një i shtatë u akuzua për pastrim parash. Ndërkohë, të dhënat e Agjencisë për të Ardhura tregojnë se një kompani e quajtur HG-Hristo Jelev, e cila ka një farmaci në qytezën malore Kotel në Bullgarinë qendrore, shiti 114,000 euro ilaçe te shpërndarësi MN 2011, i regjistruar në Asenovgrad, mes prillit dhe gushtit 2015. Pronari i farmacisë Hristo Jelev pranoi se shitjet mund të ishin kundër ligjit por tha se fakti që ai pagoi taksat për to tregonte se nuk kishte bërë asgjë të keqe. “Unë nuk kam kapital qarkullues dhe këto pagesa janë financim i parapaguar për furnizime të ardhshme,” i tha ai BIRN. Shpërndarësi MN 2011 refuzoi të komentojë. BDA ka pak fuqi për të ndaluar transaksionet e paligjjshme. “Më 2016, agjencia kreu rreth 40 kontrolle në farmaci, që të gjitha të planifikuara paraprakisht, asnjëra në përgjigje të alarmeve në kohë reale,” tha ish zëvendësministri i shëndetësisë Koundourdjiev. Qëllimi i kontrolleve të tilla ishte që të shihej nëse farmacitë kishin dokumentacionin e saktë për stoqet e ilaçeve të tyre, tha ai. Por persona me njohuri nga kjo industri thonë se shumë nga shitjet e ilaçeve të prodhuesit bëhen tërësisht nën rrogoz, me asnjë dokument shoqërues. “Nuk ka nevojë as për të parë te inventarët,” tha drejtori i marketingut të njërit prej shpërndarësve më të mëdhenj të Bullgarisë, i cili refuzoi të identifikohej. “Tregtia ilegale është gjithkund përreth nesh.” Ai tha se kriminelë të organizuar ishin pjesë e skemës, duke blerë ilaçe pa recetë nga farmacitë dhe duke i shitur ato pas drejtpërsëdrejti te shpërndarësit. Për shembull, rrjete të caktuara farmacish në Sofie dhe në qytetin jugor Plovdiv rregullisht japin 15 për qind ulje te “djemtë e zgjuar” me pamje të egër, të cilët vijnë me lista të shkruara me dorë për ilaçe, tha ai. Tregtia e paligjshme në ilaçe është edhe gjithkund nëpër internet. Faqet me njoftime reklamash, forume mbi shëndetësinë dhe media sociale mbartin plot njoftime që nxisin pacientë me recet a të shesin ilaçe të shumëkërkuara. Kiril Yordanov, autor i një postimi të tillë, tha se ishte i gatshëm të paguante 990 euro për një ilaç të quajtur Humira dhe për trajtime të tjera për artritin remaudoid. Humira zakonisht kushton 820 euro në Bullgari dhe 1,878 euro në Gjermani. Në prill, BIRN e telefonoi atë dhe pretendoi se ishte i interesuar në shitjen e një pakoje ilaçesh të quajtur Enbrel. Yordanov u shpreh i interesuar për biznes. Ai foli për numrin e pakos dhe për datën e ska-

dencës. Ai theksoi rëndësinë që paketimi të qe i padëmtuar dhe pa asnjë njollë. BIRN e telefonoi atë sërish në mes të korrikut, këtë herë pa u shtirur, për ta pyetur se pse po blinte ilaçe. “I blej ilaçet për vete sepse nuk plotësoj kriteret e komisionit,” tha Yordanov, duke iu referuar një paneli ekspertësh mjekësorë të cilët miratojnë trajtimet e kushtueshme për pacientë si Nadia Miteva. BIRN zbuloi se bashkëshortja e Yordanov, Yordanka Ilieva Barzakova-Yordanova, është farmaciste e regjistrit të degës së Plovdivit për Bashkimin e Farmacistëve Bullgarë. Më 2015 dhe 2016, ajo punoi për një shpërndarës, Agilis Pharma në Plovdiv, e cila eksportoi 30.8 milionë euro ilaçe në vendet e BE-së mes janarit 2015 dhe majit 2017, sipas shifrave të Agjencisë Kombëtare të të Ardhurave. Më 2017, ajoi filloi të punojë për Mylan NV, një kompani farmaceutike globale e cila prodhon dhe shpërndan ilaçe gjenerike dhe ilaçe me patentë. BIRN kontaktoi Barzakova-Yordanova dhe e pyeti nëse bashkëshorti i saj e ka furnizuar me ilaçe të siguruara përmes blerjeve në internet për eksport përmes Agilis Pharma, Mylan apo shpërndarësve të tjerë. Ajo refuzoi të komentojë. Agilis Pharma dhe Mylan refuzuan gjithashtu të komentojnë kur u pyetën nëse Barzakova-Yordanova e pati furnizuar apo jo me ilaçe për eksport apo rishitje. Një çështje peshe Trajtimet e kancerit janë ilaçet më të kushtueshme. Ato përbënin 50 për qind të shpenzimeve të NHIF, ose rreth 153 milionë euro vitin e kaluar. Kjo shifër është pesë herë më e lartë se sa fondi i shpenzimeve për ilaçe të kancerit në vitin 2000, sipas Jeni Adarska, kreut të Shoqatës së Pacientëve me Sëmundje Onkologjike. Rritja reflekton shtimin e normave të kancerit në të gjithë botën – por NHIF dyshon se kjo është ushqyer gjithashtu edhe nga vjedhjet nëpër spitale. Një burim i lartë te fondi tha se së paku tetë spitale mendohet se kanë manipuluar të dhënat e pacientëve në mënyrë që të porosisin më shumë ilaçe nga sa kërkohet, supozohet për të shitur tepricat te tregtarët paralelë. Në fillim të vitit 2017, NHIF filloi kontrolle të befasishme në departamentet e onkologjisë. “Ekspertët e fondit hynë si një skuadër policore dhe filluan të masin peshën e çdo pacienti në onkologjik,” tha Lucia Dobreva, ish-drejtore në Uni Hospital, një spital i ri privat luksi në Panagiurishte. Uni Hospital nuk u gjet në faj për asgjë. Për të kuptuar se çfarë po synonin të gjenin ekspertët, është e rëndësishme të dihet se mjekët vendosin se sa ilaç kimioteraupik duhet t’i japin një pacienti në varësi të peshës trupore të tij. Sa më i rëndë të jetë pacienti, aq më shumë mjekim ka nevojë. Rezultatet e zbuluara nga kontrollet e papritura qenë surprizë. “Kishte spitale ku pesha mesatare e pacientëve ishte 108-110 kilogramë,” tha Petrov. Kjo është shumë më e lartë se sa pesha mesatare për burrat dhe gratë në Bullgari, e cila ishte 72.5 kg në vitin 2016, sipas Institutit Kombëtar të Statistikave. Supozimi është që mjekët mund të ishin duke shtuar peshën e pacientëve për të justifikuar porositë e tepërta, tha Petrov. Sapo peshohen dozat e sakta, sasitë e tepërta mund të vihen mënjanë me qetësi. Vetëm një person është dënuar për vjedhjen e ilaçeve të onkologjikut nga një spital. Petia Kocheva, kryefarmaciste në spitalin Marko Markov në qytetin e Varnës në Detin e Zi, u shpall fajtore vitin e kaluar për vjedhjen e 39 shishkave me Herceptinë, të përdorura për trajtimin e kancerit të gjirit, në një rast që

ministri i shëndetësisë së asaj kohe, Petar Moskov, e përshkroi si “moralisht shumë më të ulët se sa trafikimi i drogës”. Një gjykatë në Varna e dënoi atë me katër vite e gjysmë burg por një gjykatë rajonale më vonë e pezulloi vuajtjen e dënimit. Gjykata e Varnës konkludoi se ajo thjesht mori shishkat me vlerë 22,000 euro nga farmacia e spitalit. Prokuroria tha se Kocheva e dinte se departamenti i onkologjikut kishte shishka të padokumentuara të ilaçit në frigoriferët e tyre – kështu që mendoi se krimi do të kalonte pa u vënë re. Prokuroria thirri një patologe, Dobrinka Radoinova, për opinion eksperti në çështjen e shishkave ekstra. Patologia analizoi historinë mjekësore të 75 pacientëve me kancer gjiri në këtë spital, duke krahasuar se sa shumë Herceptin u ishte administruar atyre me sasinë e ilaçit të paguar nga NHIF. Ajo doli në konkluzionin se kishte një disbalancë të madhe mes të dyjave – e mjaftueshme për të mbushur 76 shishka me Herceptinë, me vlerë 42,700 euro. Kontaktuar nga BIRN, Vasil Popov, drejtor i onkologjikut në spitalin Mark Markov, mohoi çdo keqbërje nga ana e tij dhe e departamentit të tij. Çuditë statistikore janë shkak për alarm për zyrtarët e shëndetësisë në Bullgari, të cilët përpiqen të mbrojnë xhepat e publikut nga mashtrimet. Ilko Semerdjiev, i cili mbajti shkurtimisht postin e ministrit të shëndetësisë nga janari deri në mars të këtij viti, foli ashpër në një postim të vetin në Facebook në korrik. “NHIF nuk mund të përballet me mafien e ilaçeve,” shkroi ai. “Shpenzimet e tepruara mbi ilaçet e rimbursuara janë vetëm një pjesë e saj. Pjesa tjetër është ri-eksporti jashtë vendit. Kështu ne kemi fitime të dyfishta dhe trifishta – nga ilaçet e paguara nga shteti dhe nga rishitja fitimprurëse e tyre në BE.” Zëvendës ministrja e Shëndetësisë Lidia Neicheva tha në një takim me bordin mbikëqyrës të NHIF-së në fund të tetorit se tregtia paralele po i kushton shtetit shtrenjtë ndërkohë që fondi vuan për të plotësuar mungesat. “Një arsye për shpenzimet e tepërta në ilaçe është rieksporti i tyre,” tha Meicheva, sipas transkriptit të takimit të publikuar nga NHIF. “Kjo është arsyeja dhe ne të gjithë e dimë atë. Nëse tregtia paralele ‘e shëndetshme’ është në rendin e 10 për qind, në rastin e Bullgarisë shkon deri në 50 për qind.” Në tetor, tri hajdutë me maska thyen një magazinë në Sofie, e cila i përket shpërndarësit gjerman të ilaçeve Phoenix. Pavarësisht se aty gjendeshin ilaçe të shumta, përfshirë morfinë, ata vodhën vetëm ilaçe të onkologjisë, raportoi media vendëse. Drejtori ekzekutiv i Phoenix Yulian Nedelchev refuzoi të komentojë por BDA i tha BIRN se ilaçet e vjedhura kishin vlerë 600 mijë euro. “Ka dy mundësi,” tha sekretari i përgjithshëm i BDA. “Njëra është që këto ilaçe përfunduan në tregtinë paralele, por ka pak gjasa që një spital në BE të mund t’i blejë ato në këtë mënyrë. Një tjetër është që ato përfunduan në spitalet bullgare dhe u shkëmbyen për ilaçe me numra të vjetër sasish, të cilat mundet që më pas të rieskportohen.” Në shkurt, drejtoresha e BDA Asena Stoimenova përshkroi pasojat e këqija të tregtisë paralele para komisionit parlamentar të shëndetësisë. “Bullgaria nuk është vendi i parë që përballet me problemin e mungesave, por është i fundit që nuk e ka zgjidhur atë,” tha ai. Ky artikull u realizua si pjesë e Bursës Ballkanike për Gazetari Ekselente, mbështetur nga Fondacioni ERSTE dhe Fondacionet për Shoqëri të Hapur, në bashkëpunim me Rrjetin Ballkanik të Gazetarisë Investigative.

Dhjetor 2017

ANALIZË

‘Nga kapja e shtetit te kapja e shoqërisë’, sofistikimi i krimit të organizuar në Shqipëri Dy studime të publikuara nga Fondacioni për Shoqëri të Hapur ekspozojnë sofistikimin e krimit të organizuar përmes lidhjeve me politikën dhe institucionet ligjzbatuese, ndërkohë që politika penale ka shkuar drejt zbutjes së dënimeve në 10 vitet e fundit. VLADIMIR KARAJ | BIRN | TIRANË

jatë dekadës së fundit, krimi i organizuar në Shqipëri është sofistikuar përmes forcimit të lidhjeve me politikën dhe me institucionet ligjzbatuese. Paralelisht me këtë evoluim, studiuesit kanë gjetur se është aplikuar zbutje e dënimeve penale për krime si trafiku i narkotikëve dhe organizatat kriminale në të tre shkallët e gjyqësorit. Këto janë gjetjet kryesore të dy studimeve të mbështetura nga Fondacioni Shoqër ia e Hapur për Shqipërinë, të cilat u prezantuan për mediat të premten gjatë një konference në Tiranë nga bashkëautori Fabian Zhilla, studiues i krimit të organizuar dhe terrorizmit. Studiuesi Zhilla prezantoi studimin mbi “Evoluimin e strukturave të organizuara kriminale në Shqipëri” dhe po ashtu atë mbi “Drejtësinë penale në Shqipëri”, të cilët i ka realizuar në bashkëpunim me Besfort Lamallarin, tani zv-ministër i Brendshëm dhe Nita Shalën, avokate dhe kriminologe. Autorët theksuan se gjetjet e studimit të parë mbështeten në “84 intervista me gjyqtarë dhe prokurorë të Gjykatës së Krimeve të Rënda dhe rretheve gjyqësore, avokatë penalistë, ekspertë të policisë, gazetarë investigativë dhe përfaqësues të shoqërisë civile”. Ndërkohë që në studimin mbi drejtësinë penale, ata i janë referuar shqyrtimit të 225 vendimeve të dy shkallëve të gjyqësorit për krimet e rënda dhe Gjykatës së Lartë. Sipas studimeve, organizatat kriminale në Shqipëri vijojnë të jenë kryesisht grupime fisnore, të cilat përdorin biznesin si fasadë. Megjithatë, në rajone të ndryshme të vendit, rivaliteti mes bandave të armatosura ndonëse ka patur si motiv kryesor kontrollin e territorit, “ka shfaqur shpesh ngjyrime të anshme politike”. Drejtori ekzekutiv i Fondacionit për Shoqëri të Hapur, Andi Dobrushi, tha gjatë prezantimit se qëllimi i këtyre studimeve nuk ishin vetëm gjetjet, por edhe prezantimi i një sërë rekomandimesh që do të ndihmonin në luftën kundër krimit të organizuar. Disa nga rekomandimet janë ashpërsimi i kodit penal në hetimin e “çdo forme shoqërimi të llojit mafioz”, ngritje të strukturave të posaçme antimafia dhe krijimi i një databaze deri edhe te lidhjet fisnore të organizatave kriminale, për të mos lejuar infiltrimin e tyre në strukturat ligjzbatuese. Forcimi i lidhjeve me politikën Studimi që analizon evoluimin e krimit të organizuar në Shqipëri është bazuar mbi dosje konkrete gjyqësore dhe shpjegon se si strukturat primitive dhe të dhunshme të fillimeve të viteve ‘90 e deri në vitet 20042005, u kthyen në organizata të kompli-

Harta e grupeve te organizuara kriminale në Shqipëri. Grafik: Studimi mbi “Evoluimin e strukturave të organizuara kriminale”.

Zhvendosja territoriale e grupeve të organizuara kriminale prej viteve ’90.

kuara, të cilat investojnë në biznese të ligjshme, në pastrimin e parave dhe po ashtu në promovimin e njerëzve pranë tyre në politikë. Sipas Zhillës, lidhjet e politikës me organizatat kriminale janë bërë gjithmonë e më të forta, ndërsa vetë organizatat kriminale gjenden në “një limbo” mes aktiviteteve të paligjshme që i kanë pasuruar dhe atyre të ligjshme, përmes të cilave qarkullojnë paratë. Duke iu referuar disa rasteve konkrete, Zhilla tha se përpos dekriminalizimit, një proces që zbuloi se të zgjedhur në Kuvend dhe në qeverisjen vendore ishin të dënuar për përfshirje në krim të organizuar,

tashmë jemi në fazën kur fëmijët apo të afërm të personave të implikuar janë përfshirë në politikë apo edhe në sistemin e drejtësisë. “Ata kishin paratë dhe lidhjet, investuan në edukimin e fëmijvë jashtë vendit dhe po ashtu kanë investuar në vendosjen e tyre në poste kyçe, në polici apo në administratat lokale,” tha Zhilla, duke shpjeguar se kjo nuk ishte përfshirë në studim, por dilte si rezultat i punës kërkimore. Ndërkohë, ndër gjetjet interesante të studimit për evolimin e krimit të organizuar ishte ndërtimi i një harte të organizatave kriminale që veprojnë aktualisht në vend, që sipas studi-

uesve janë të fokusuara në qytete port si Vlora apo Durrësi, në Fier, në Shkodër dhe në aksin Tiranë-Elbasan. Studiuesit po ashtu janë përpjekur të evidentojnë lidhjet politike të grupeve të caktuara. Ndërsa lokalisht ndarjet politike janë të theksuara, në Tiranë dhe Durrës grupet kriminale i ofronin shërbim ofertuesit më të mirë politik. Zhilla tha se megjithëse bëhej fjalë për një studim, disa prej personave të intervistuar dhe ekspertë që kanë dhënë ekspertizë për studimin e kanë bërë këtë në mënyrë anonime për shkak të frikës prej grupeve të ndryshme. Ai përshkroi një situatë të rënduar, ndërsa theksoi se “nga kapja e shtetit, organizatat kriminale kanë kaluar te kapja e shoqërisë”. Duke shpjeguar këtë, ai shtoi se një pjesë e këtyre grupeve kriminale kishin tashmë aktivitet nga sporti deri në sipërmarrje me shumë të punësuar në vend. “Zbutja” e drejtësisë Sa i përket studimit mbi “Drejtësinë Penale”, studiuesit gjetën se vendimet për grupet kriminale kishin ardhur në zbutje, ndërsa përdorimi i gjykimit të shkurtuar linte pak hapësirë për shqyrtim të imtësishëm të dosjeve. Po ashtu, ndër gjetjet theksohet se ndryshimi i shpeshtë dhe i pastudiuar i Kodit Penal dhe atij të Procedurës ka sjellë probleme në punën e gjyqësorit. Studimi po ashtu vëren se Gjykata e Krimeve të Rënda në shkallën e parë është gjithmonë më e ashpër në dënime se kolegët në Apel apo edhe në Gjykatën e Lartë. “Nga ana tjetër, shikohet se gjykatat e krimeve të rënda të nivelit të parë kanë një qasje më të zgjeruar përsa i përket interpretimit të neneve përkatëse që lidhen me format e veçanta të bashkëpunimit të kryerjes së veprave penale. Ndërkohë që Gjykata e Apelit dhe ajo e Lartë e interpretojnë ligjin ngushtësisht duke e bërë më të vështirë të provuarit e veçorive specifike të formave të ndryshme të bashkëpunimit të veçantë të trafikut të narkotikëve dhe krimeve të tjera të rënda, sidomos në rastin e organizatës kriminale,” thuhet në studim. Po ashtu theksohet se shpesh gjykatat, edhe pse kjo nuk kërkohet nga ligji, i japin shumë rëndësi strukturës organizative “për të bërë dallimin midis bashkëpunimit të veçantë kundrejt atij të thjeshtë”, duke bërë që dënimet të jenë më të ulëta. Statistikat e përpunuara nga studiuesit në këtë rast tregojnë se ka një trend të zbutjes së dënimeve, i cili përfshin prokurorinë dhe më tej gjykatat e tre niveleve. Sipas statistikave, në vitet e para pas krijimit të Gjykatës së Krimeve të Rënda dhe Prokurorisë pranë saj dënimet e kërkuara nga prokuroria ishin të ashpra dhe vendimet zbuteshin në shkallë të ndryshme të gjyqësorit, vitet e fundit kërkesat e akuzës për dënime janë gati po aq të ulëta sa dënimet që jep gjyqësori.

Dhjetor 2017

“Janë të shumta faktet se si kjo simbiozë ndërmjet partive politike dhe biznesit ka prodhuar deformime me pasoja të rënda në shumë aspekte të vendit: bizneset financojnë partitë politike në këmbim të kontratave publike të finacuara nga buxheti i shtetit dhe tolerimit ndaj abuzimeve që bizneset bëjnë në dëm të mjedisit, punëmarrësve etj, për të maksimizuar fitimet e tyre” Kryetari i PD, Lulzim Basha, duke folur gjatë një mitingu i cili përmbylli fushatën elektorale të PD në Tirane. | Foto : LSA

Ekspertët mbeten skeptikë për hetimet mbi financat e partive politike Prokuroria e Tiranës hapi një hetim për Partinë Demokratike pas publikimit të kontratave të saj të lobimit në SHBA që nuk janë raportuar në KQZ; megjithatë, ekspertët presin me dyshim nëse organi i akuzës do të jetë apo jo në gjendje që të zbardhë të vërtetën. FATJON BINJAKU | BIRN | TIRANË

asi BIRN publikoi një seri pagesash për kontrata lobimi të raportuara në Departamentin e Drejtësisë në SHBA, të cilat hidhnin dyshime mbi transparencën e Partisë Demokratike dhe integritetin e raporteve të saj financiare të depozituara në Komisionin Qendror të Zgjedhjeve, Prokuroria e Tiranës njoftoi javën e kaluar se ka nisur një procedim penal kundër këtij subjekti politik. Prokuroria e Përgjithshme njoftoi se hetimi ka nisur nga Prokuroria e Tiranës për veprat penale të falsifikimit dhe mosdeklarimit-fshehja ose deklarimi i rremë i pasurive, të parashikuara në nenet 190 dhe 257/a të Kodit Penal. “Prokuroria e Tiranës është vënë në dijeni nga media për disa të dhëna, të cilat u vlerësua se përbëjnë interes për nisjen e hetimit. Në kuadër të këtij procedimi penal, Prokuroria e Tiranës ka nisur kryerjen e veprimeve të nevojshme proceduriale,” thuhet në njoftim. Vendimi i Prokurorisë përbën rastin e parë në historinë e Shqipërisë ku financat e një partie politike do të hetohen nga organi i akuzës, pas dyshimeve se ka bërë deklarime të rreme. Edhe pse vendimi i Prokurorisë për të hapur një hetim kryesisht duket një hap në drejtimin e duhur për të hedhur dritë mbi botën e errët të financimit të partive politike- një praktikë e zakonshme në vendet perendimore që ka prekur edhe figura politike me profil të lartë, ekspertët mbeten skeptikë ndaj organit të akuzës në Shqipëri dhe ndikimit që politika ka mbi të. Megjithatë, ata shtojnë se paratë e pista, madje edhe nga burime kriminale, kanë qenë dhe janë prezente në fushatat elektorale shqiptare. Hetimi i Prokurorisë nisi pasi një investigim i BIRN, i publikuar më 22 Nëntor gjeti se në prag të fushatës elektorale për zgjedhjet parlamentare të 25 qershorit, Partia Demokratike e udhëhequr nga Lulzim Basha lidhi dy kontrata me lobistin e saj në Uashington, ‘Stonington Strategies’, në mënyrë që të siguronte takime të nivelit të lartë me administratën e Presidentit Donald Trump.

Kontratat u raportuan më 14 nëntor në Departamentin amerikan të Drejtësisë nga kompania “Stonington Strategies”, ku deklaron se ka marrë dy pagesa nga Partia Demokratike me vlerë totale 525 mijë USD dhe një pagesë të tretë nga “Biniatta Trade LP”-një kompani guackë e regjistruar në Skoci në vlerën e 150 mijë USD. Kontrata e drejtpërdrejtë e PD-së me “Stonington Strategies” është raportuar në Departamentin e Drejtësisë në SHBA që në muajin mars, ndërsa kontrata me “Biniatta Trade LP’ është mbajtur e fshehur për disa muaj dhe është raportuar në mesin e muajit nëntor. Asnjëra prej këtyre pagesave nuk rezulton në raportin financiar që Partia Demokratike ka dorëzuar në Komisionin Qendror të Zgjedhjeve për fushatën zgjedhore 2017, çka ngre pikëpyetje serioze për origjinën e parave. I publikuar në faqen zyrtare të KQZ, raporti financiar i PD pasqyron vetëm pagesat për dy kontrata lobimi me kompaninë tjetër të lobimit “Barnes and Thornburg LLP” në vlerën e 12 585 000 lekëve. Në një deklaratë publike Partia Demokratike i ka përshkruara kontratat e saj të lobimit si legjitime. “Kontratat e lobimit të Partisë Demokratike janë dokument publik që janë të depozituara në Departamentin Amerikan të Drejtësisë,” tha PD në një njoftim për shtyp. “Kontratat dhe pagesat e bëra janë subjekt i ligjeve të Shteteve të Bashkuara të Amerikës dhe janë audituar dhe kontrolluar nga qeveria amerikane,” shtoi ajo. I kontaktuar nga BIRN, kryetari i Komisionit Qendror të Zgjedhjeve, Klement Zguri bëri të ditur se Prokuroria i ka dërguar një shkresë në të cilën i kërkon informacion të detajuar për të gjitha dokumentacionin, shpenzimet, kontratat dhe të gjitha materialet që PD ka depozituar në KQZ. “Prokuroria ka sjellë në shkresë në të cilën kërkon të gjithë dokumentacionin që ka të bëjë me shpenzimin e partive, kontratat dhe të gjitha dokumentat që kanë të bëjnë me subjektin në fjalë. Na ka vënë afat deri në datën 10 dhjetor dhe ne jemi në proces që po mbledhim dokumentacionin dhe për t’ia vënë në dispozicion”, theksoi Zguri. Megjithatë, ek-

spertët e shoqërisë civile shprehin dyshim nëse hetimi në këtë rast do të sjellë rezultat. Afrim Krasniqi, drejtori i ekzekutiv i Institutit të Studimeve Politike tha për BIRN se në karrierën e tij nuk dinte një rast në Shqipëri që të jetë ndëshkuar një forcë politike apo politikan për fshehje të shpenzimeve në fushatën elektrorale. Sipas Krasniqit, një hetim i tillë nis vetëm pasi çështja merr përmasat e akuzave politike. “Vetëm në rastet kur partia në pushtet ka dashur të sulmojë ndonjë parti rivale në opozitë. Kurse në Perëndim ndodh vazhdimisht. Për shembull, ministri i vetë Presidentit Sarkozi në Francë hapi hetime për financim të paligjshëm elektoral të vetë partisë dhe presidentit të tij dhe nga skandali pati shumë persona që u ndëshkuan,” tha Krasniqi. “Edhe në Gjermani apo Britani ka ndodhur vazhdimisht që zyrtarët politikë të vetë partisë fituese hetojnë partinë e tyre, sepse atje logjika e ligjit dhe e shtetit është dominuese mbi interesin partiak- e kundërta e përvojës tonë,” shtoi ai. Arjan Dyrmishi, ekspert i Sigurisë pranë Institutit për Demokraci dhe Ndërmjetësim në Tiranë e sheh gjithashtu me dyshim mundësinë e zbardhjes së të vërtetës nga ky hetim. Dyrmishi tha për BIRN se legjislacioni i ndryshuar para zgjedhjeve të vitit 2017 ka pësuar përmirësime, por sërish janë partitë ato që bëhen pengesë për zbatimin e tij. “Pas dorëzimit të raporteve financiare të fushatës nga partitë politike, KQZ kryen auditimin e tyre dhe në rast se konstatohen parregullsi mund të përfshihen institucionet …si KLSH apo Drejtoria e Parandalimit të Pastrimit të Parave,” tha ai. “Megjithatë, problemi më i madh ngelet zbatimi i paanshëm i legjislacionit për shkak të ndikimit politik mbi këto institucione,” shtoi ai. Megjithë pikëpyetjet mbi hetimin e nisur, Dyrmishi dhe Krasniqi shprehen se edhe në zgjedhjet e fundit parlament a r e , n j ë s oj s i n ë z g j e d h j et e mëparshme, partitë politike kanë shpenzuar shuma shumë të larta në krahasim me ato që kanë deklaruar zyrtarisht. “Ka me qindra fakte se partitë financohen

nga para me burim kriminal dhe nga burime informale, natyrisht të fituara jashtë sistemit dhe të padeklaruara në sistemin e tatimeve apo të deklarimit të të ardhurave nga individët, partitë apo subjektet sponsorizuese,” tha Krasniqi. “Në tre zgjedhjet e fundit, shumat e financimit kanë qenë aq të mëdha sa i kanë bërë të papërfillshme nevojat që partitë të financohen nga kuotat e anëtarësisë apo buxheti shtetëror për partitë, ndërkohë që deklarimet në KQZ vijojnë të jenë modeste dhe shumë larg realitetit. Ka edhe një standard tjetër të dyfishtë: nëse një individ operon me më shumë se 10 milionë lekë të vjetra në sistemin bankar, Drejtoria e Pastrimit të Parave bën verifikimin e burimeve të parave, kurse për miliardat që qarkullojnë partitë në fushatë, në kompani lobuese, në pagesa komisionerësh, në koncerte e delegacione, në manifestime masive, etj, nuk kemi pasur asnjë rast të vetëm të verifikimit nga i njëjti institucion,” shtoi ai. Ndërsa Arjan Dyrmishi e shikon financimin e partive si pjesë të binomit politikë-biznes, ku sipas tij fshihet interesi i fitimit të mëvonshëm në tendera apo punë të tjera publike. “Janë të shumta faktet se si kjo simbiozë ndërmjet partive politike dhe biznesit ka prodhuar deformime me pasoja të rënda në shumë aspekte të vendit: bizneset financojnë partitë politike në këmbim të kontratave publike të finacuara nga buxheti i shtetit dhe tolerimit ndaj abuzimeve që bizneset bëjnë në dëm të mjedisit, punëmarrësve etj, për të maksimizuar fitimet e tyre. Para të fituara në këtë mënyrë, edhe pse të fituara në mënyrë korruptive, janë të pastra për nga pikëpamja e asaj se çfarë quhet pastrim parash,” theksoi Dyrmishi. “Ajo që nuk përjashtohet është që biznese të cilat kryejnë edhe veprimtari kriminale krahas biznesit të ligjshëm, financojnë partitë politike me qëllim që të sigurojnë mbështetjen e tyre për të mos u hetuar apo për të marrë kontrata publike, të cilat rrisin mundësitë e zgjerimit të biznesit dhe duke shtuar qarkullimin monetar rrisin dhe mundësitë e pastrimit të parave,” përfundoi ai.

Dhjetor 2017

Blog

Një princ saudit është zbuluar se është blerësi i tablosë “Salvator Mundi” të Leonardo da Vinçit, për të cilën ai shpenzoi $450.3 milionë. Nëse ai do t’i jepte këto para për të varfrit, siç ka këshilluar tema e pikturës për një burrë tjetër të pasur, ai do të mund t’i rikthente shikimin nëntë milionë njerëzve, ose do t’i mundësonte 13 milionë familjeve të rrisnin 50% më shumë ushqime.

Njeriu që nuk e shpëtoi botën PETER SINGER | PROJECT SYNDICATE | PRINCETON

uajin e kaluar, “Salvator Mundi,” portretizimi i Jezusit Shpëtimtar të Botës nga Leonardo da Vinçi, u shit në ankand për 400 milionë dollarë, dy herë më shumë se sa rekordi i mëparshëm i arritur në një ankand për një vepër arti. Blerësi u detyrua gjithashtu të paguajë 50.3 milionë dollarë të tjera në komisione dhe tarifa.Piktura është rifreskuar rëndë dhe disa ekspertë madje kanë vënë në dyshim edhe nëse ajo është vërtetë vepër e Leonardos. Jason Farago, një kritik arti i New York Times, e përshkroi atë si “e mirë por një pikturë jo veçanërisht e dalluar fetare nga kapërcyelli i shekullit të gjashtëmbëdhjetë në Lombardi, e cila ka kaluar një seri restaurimesh.” Blerësi – për të cilin shumë besojnë se është princi i kurorës Saudite, Mohammed bin Salman, që veproi përmes një kushëriri të largët – ka paguar një çmim shumë të lartë për pikturën e një njeriu i cili thuhet se ka këshilluar një person tjetër të pasur: “Shko, shit pasurinë tënde dhe jipja të varfërve, dhe pas kësaj do të fitosh një thesar në qiell.” Kjo e bën të rëndësishme të shtrojmë pyetjen: çfarë mund të bëjë për të varfrit dikush me 450 milionë dollarë mënjanë? Jetët që ti mund të shpëtosh, një organizatë jofitimprurëse që unë themelova pak vite më parë, ka një Llogaritës të Impaktit të Bamirësisë i cili të mundëson të shohësh se çfarë mund të arrihet me donacione për organizata që kanë një histori të provuar ndihmash efikase për njerëzit më të varfër të botës.

Llogaritësi tregon se, për 450 milionë dollarë, ju mund të riktheni shikimin për nëntë milionë njerëz me verbëri të shërueshme, ose të sigurojë për 13 milionë familje mjete dhe teknika për të rritur 50% më shumë ushqim. Nëse dëshiron të ndjekësh urdhërin e Jezusit në një mënyrë më fjalë për fjalë, ti mundet thjeshtë të japësh para për familjet më të varfra të botës që ata t’i përdorin si të duan. Një organizatë e quajtur Jep Drejtpërsëdrejti do të identifikojë familjet më në nevojë dhe do të transferojë paratë e tua për ta, duke mbajtur vetëm 10 për qind për kostot e veta administrative. Në rast se mendon se njerëzit që marrin para të tilla do t’i shpenzojnë ato në alkool, bixhoz apo prostitucion, një vlerësim i pavarur ka treguar se në fakt ata nuk e bëjnë. Ndihmat në para të Jep Drejtpërsëdrejti rrisin sigurinë ushqimore, shëndetin mendor dhe posedimet e përfituesve. Për 450 milionë, ti mund të blesh gjithashtu 180 milionë rrjeta krevatesh, të mjaftueshme për të mbrojtur 271 milionë njerëz nga malaria. (Për të gjitha këto ndërhyrje, numrat realë ka gjasa do të jenë pak më të ulëta se sa dalin nga Llogaritësi i Impaktit të Bamirësisë pasi kjo nuk është konceptuar për shuma të mëdha dhe rrjedhimisht nuk merr parasysh se kostoja e shpërndarjes së ndihmës rritet në çastin kur njerëzit në nevojë që janë më lehtësisht të arritshëm janë mbuluar dhe duhet të shkohet më larg). Kur një person zgjedh të blejë “Salvator Mundi” në vend që t’i rikthejë shikimin nëntë milionë njerëzve, çfarë do të thotë kjo mbi vlerat e tyre? Një gjë është e qartë: atyre vështirë se ua ndjen për të tjerët. Çfarëdo kënaqësie që ata, familjet apo miqtë e tyre

do të marrin kur të shohin tablonë, ajo vështirë se mund të krahasohet me përfitimin e rikthimit të shikimit të një personi të vetëm, e jo më të shumë milionëve. E drejtë apo gabim, shumica jonë japin më shumë peshë për interesat tanë të drejtpërdrejtë dhe interesat e fëmijëve e të afërmve e të miqve para interesave të të tjerëve. Sa më të largët dhe sa më të ndryshëm prej nesh të jenë këta të tjerët, aq më e madhe është norma e injorimit që ne zbatojmë në praktikë. Megjithatë ka një kufi në të cilin norma e injorimit bëhet kaq e madhe dhe interesat e të tjerëve trajtohen me kaq indiferencë sa ne duhet të themi jo, kjo është e tepërt. Ne mund të argumentojmë se njerëzit më të pasur janë në anën e gabuar të këtij kufiri. Ajo që mua më duket e paargumentueshme është se të shqetësohesh për pasjen nën pronësi të një tabloje më shumë se sa për shikimin e shumë milionë njerëzve, kjo është shumë përtej kufirit. Më 2006, investitori legjendar Warren Buffett premtoi të japë shumicën e pasurisë së vet – rreth 30 miliardë – për Fondacionin Bill & Melinda Gates Foundation për të ndihmuar njerëzit në varfëri ekstreme. Kjo dhuratë – dhurata më e madhe e vetme e dhënë ndonjëherë nga dikush për dikë – dyfishoi burimet e fondacionit. Për të shënuar dhjetëvjetorin e dhuratës së Buffett, Bill dhe Melinda Gates së fundmi i raportuan atij se çfarë kishte bërë fondacioni, bashkë me organizata të tjera, për të përmirësuar shëndetin botëror përgjatë kësaj dekade. Shifra që Bill dhe Melinda Gates theksojnë është 122 milionë. Ky është numri i jetëve

të fëmijëve të shpëtuar që nga viti 1990 nga reduktimet progresive të normave të vdekshmërisë foshnjore. Me fjalë të tjera, nëse vdekshmëria foshnjore do të mbetej konstante nga viti 1990 deri më sot, 122 milionë fëmijë më shumë do të kishin vdekur nga sa kanë vdekur në fakt gjatë kësaj periudhe. Ndoshta kontributi më i madh që ka Fondacioni Gates në këtë rënie është dhënia e 750 milionë dollarëve për të themeluar Aleancën Globale për Vaksinim dhe Imunizim (të njohur si Gavi, Aleanca e Vaksinës), një aleancë publike dhe private që punon me qeveriitë dhe me agjencitë e Kombeve të Bashkuara për të përmirësuar normën e vaksinimit në vendet e varfra dhe për të ndihmuar zhvillimin e vaksinave të reja. Tashmë 86% e fëmijëve të botës marrin vaksina bazë – norma më e lartë në të gjitha kohërat. Familja Gates thotë se për çdo dollar të shpenzuar në imunizimin e një fëmije përfitohen 44 dollarë në ekonomi, përfshirë paratë që familjet në kushte të tjera do të humbin në rast se fëmija sëmuret dhe prindi nuk është në gjendje të punojë. Kontributi i Warren Buffett për imunizimet mund të jetë investimi më i mirë që ai ka bërë ndonjëherë. Si mendoni, çfarë mund ta bëjë një person më të lumtur? Pasjen nën pronësi të një tabloje – edhe nëse ajo është tabloja më e mrekullueshme në botë – apo të diturit se ke mbajtur miliona fëmijë të shëndetshëm, ke kursyer jetë dhe ke ndihmuar familjet ekonomikisht në të njëjtën kohë? Logjika njësoj si edhe kërkimi psikologjik sugjeron se kënaqësia më e madhe nuk është pasja nën pronësi e pikturës.

No.

December 2017 Monthly

Tirana’s municipality recycled its waste business after teenager’s death A company, whose main shareholder is the businessman who negotiated the agreement between the municipalities of Tirana and Verona to create the waste management company “Eco Tirana,” has launched again recycling operations out of the Sharra landfill, with working conditions similar to those that led to the death of 17 years old Ardit Gjoklaj in August 2016.

Mayor of Tirana, Erion Veliaj and his counterpart in Verona, Flavio Tosi. Photo:Facebook

ANALYSIS

NEWS

Lack of Transparency Hampers Albania’s Judicial Vetting Reform

Albania Elects Temporary Prosecutor Amid Parliament Clashes

With three new institutions finally established to vet Albania’s future judges and prosecutors, judicial reform looked promising. However, observers worry a lack of transparency will erode public trust.

Opposition MPs set off smoke bombs inside parliament in a failed bid to stop the election of a new temporary prosecutor general, while protesters clashed with police outside the building.

December 2017

INVESTIGATION

ida*, a mother of two young children who lives in a suburb of Tirana, in September went to the municipality in search of work. An official with the municipality’s waste collection company suggested that she should show up in the landfill of Sharre, where a waste recycling plant had just started work. “I went and asked for work in the municipality. There they told me that the plant in the landfill of Sharre was hiring. I came here and met the responsible person, Genci, and he told me to start work right away,” she said, adding that they had promised her a wage of 800 lek per day. “[The work process] is difficult, all day long on two feet only for 800 lek, it’s too little,” she added. Lida is not the only worker in the landfill. The new recycling company has about 20 employees, part of whom said in interviews with BIRN that they had started the hazardous job without social security benefits and any training. Documents obtained by BIRN show that the company that has launched the recycling business in the landfill of Sharre, Meg Albania sh.p.k, was founded in 2008 in the southern town of Kelcyra. In February 2017, Meg Albania opened a secondary address in the landfill and in July received the type B environmental permit from the Ministry of Environment for recycling operations. The main shareholder of Meg Albania is the businessman Vladimir Fezga, who previously has served as a middleman for the agreement between the municipality of Verona and Tirana for the establishment of the joint-venture waste management company ‘Eco Tirana’ in May 2016. BIRN could not find any contracts between the municipality and Meg Albania for their recycling activity in the landfill. However, in July 2017, Meg Albania entered in a joint-venture with the public company Eco Tiarana and both created a third company called “Eco Recycling”. Business registration records show that Eco Tirana and Eco Recycling share one office on the seventh floor of the Gjergji Center in Tirana, meanwhile Meg Albania is registered in the same building in the eighth

floor. BIRN filed a freedom of information request with the Tirana municipality seeking the contract that allowed Meg Albania to operate in the landfill, but the municipality replied that such contract does not exist. In reply to a similar request, Eco Tirana wrote that it did not have contract with Meg Albania to recycle waste out of the landfill, but said that the two companies had founded a joint-venture called Eco Recycling. Queried on the allegations that the company running the recycling plant in Sharre had failed to train its employees and to reg-

“Qualifications? I was hired because I worked at the other company for a year. Two new guys started work today and Genci told me to show them how it is done. When I asked why me, they told me you have experience and should show others how to work,” said Alma, a mother of three. ister them with tax authorities, the municipality of Tirana first said that it would reply ‘quickly’ but later failed to respond. The municipality did not comment whether the founding of Eco Recycling with shareholder Meg Albania and Vladimir Fezga as administrator was a case of conflict of interest, because the later had negotiated the agreement with the municipality of Verona. Numerous attempts by BIRN- through email, telephone and office visits- to get a comment on the allegations from Vladimir Fezga proved unsuccessful. Queried by BIRN through the phone, the administrator

of Meg Albania, Kamber Elezi, initially denied that his company operated in the landfill. When BIRN brought up the address registered in the Business Registration Center and the environmental permit, Elezi admitted that he operated the recycling plant in the landfill. A dangerous business Meg Albania is not the first company to operate the recycling plant in Sharre. A bit more than year ago, the same plant was under the administration of a company called 3R, where a large number of untrained and unregistered employees worked under lax safety conditions. The lack of safety rules and training in August 2016 led to the death of one of its youngest employees, 17 years old Ardit Gjoklaj. His mutilated body was found in the landfill in midday August 7th 2016. According to his family members, Gjoklaj had started work in the recycling plant with the hope of securing money for his school books, in order not to burden his family, which depended on his father’s single salary as a policeman to survive. A year after Gjoklaj’s death, the working conditions in the landfill have not changed. The workers of the plant that now is being run by Meg Albania complain that work is hard, traning is lacking and payments are made in cash. “Qualifications? I was hired because I worked at the other company for a year. Two new guys started work today and Genci told me to show them how it is done. When I asked why me, they told me you have experience and should show others how to work,” said Alma, a mother of three. “We are about 20 people and they have told us that soon work will start in two shifts, because they will hire other employees and for this we had a meeting after our shift. Genci told us to keep our head low, otherwise leave if we did not like the work. These are the conditions. What can we do, we are people in need and need the work,” she added. The lack of training is cited as a problem also by other workers in the recycling plant. “I showed up today and started work immediately. A friend told me work had started in Sharre and I came here at nine o’clock,”

said Majlinda, a mother of five children. “Showed up at the door of the landfill, told the guard I wanted to work and he sent me to Genci. I know Genci well because in the old company he worked as a security guard, while now he has become a manager. They gave me some work clothes with the Tirana municipality written on them, a mask, gloves and I started work immediately,” she added. Majlinda said that the work is difficult and the workers are treated badly from the management of the company. “I was working and Genci came up to me screaming like I was a trash. He screamed that much only because I let a plastic bottle go. I turned on him and we had a quarrel. In that moment, the other manager intervened and told me to be careful or they would boot me out of the job. If I did not obey, there was no place for me there,” she recalled. Alma, who has also worked with the company 3R, said that the work conditions now are better but the treatment from the management is “degrading.” “To be hones the working conditions are better, there is lighting and more serious conditions; however, the treatment from the management is bad. They scream at us and there is no moment where you can stand still. These are not human beings, but we are people in need. At home my husband is unemployed, the children are young and we need to eat,” she said. The administrator of Meg Albania, Kam-

December 2017

One graffiti in “Mother Tereza” square with the image of Ardit Gjoklaj,, who died in an accident on August 2016 at the landfill of Sharre. (Left) Document shows the role of Vladimir Fezga as a mediator between Italian companies and Albanian authorities.

Mayor of Tirana, Erion Veliaj and his counterpart in Verona, Flavio Tosi. Photo:Facebook

ber Elezi, denied during a phone exchange with BIRN the allegations made by the workers that they are not registered. “It’s not true… they work normally. We have not provided them air conditioning, but the minimum standards like gloves, work clothes and masks are there. In our company nobody can work if he is not registered with tax authorities 24 hours before. I guarantee you that everyone is registered,” he said. Elezi invited BIRN to visit the plant in order to show us the documents that the workers were registered; however, when BIRN journalists arrived at the landfill, he declared over the phone that he was not there and had no obligation to provide those documents. “You can go and ask the social security office and you will find all the information there,” he said. In October, a source inside the social security office told BIRN that Meg Albania had no employees registered in Tirana, while Eco Recycling had 20 employees. It’s unclear whether company led by Elezi has any registered employees now. Conflict of interests After the accident that took the life of Ardit Gjoklaj, the municipality of Tirana suspended the work of 3R in the landfill of Sharra and prosecutors launched a probe. Six months later after the investigation was launched, the Tirana Prosecutor’s office indicted a heavy equipment operator and a shift manager of the company, while it sealed off the investigation whether the mu-

According to the document, the company planned that based on contracts with suppliers it would treat 1 ton of waste per day, from which it would get 40% recycled material – this depending on the quality of wastes that the plant would receive. According to the company, the land where the plant was built was leased by the municipality of Tirana. “The land where the plant was built is in a strategic location because it is far from inhabited area, easily accessible by trucks and on flat land,” the assessment reads. “This land was leased to Meg Albania from the municipality of Tirana,” it adds.

nicipality had any responsibility for the death of the teenager. Only a few weeks after the probe was closed against 3R, on February 22nd 2017, the company with headquarters in Kelcyra, Meg Albania, registered a secondary NUIS in the landfill of Sharre, in the same plant ran before by 3R. In April, Meg Albania applied for a Type B environmental permit and received it in July 2017. In the document on its environmental impact assessment made public by the Ministry of Environment, its activity in the landfill is explained. “The plant for collection and differentiation of the solid waste will be built in the village of Sharre, of the Vaqarr administrative unit of the municipality of Tirana, cadastral zone 3321, map k-34-100-(25-C). The project will be developed by Meg Albania sh.p.k,” the documents reads. According to the document, the company planned that based on contracts with suppliers it would treat 1 ton of waste per day, from which it would get 40% recycled material – this depending on the quality of wastes that the plant would receive. According to the company, the land where the plant was built was leased by the municipality of Tirana. “The land where the plant was built is in a strategic location because it is far from inhabited area, easily accessible by trucks and on flat land,” the assessment reads. “This land was leased to Meg Albania from the municipality of Tirana,” it adds. BIRN filed a freedom of information request with the municipality, over its legal relation with Meg Albania. The municipality told BIRN that it could not lease land to third parties and this could only be done by the city council. “Based on article 54/e of the law nr.139/2015, passed 17.12.2012 ‘For local self-government’, it is determined: The city council approves the lease of land to third parties,” the municipality said. BIRN reviewed all the decision of the city council during 2016 and 2017, but could not find any decision allowing Meg Albania to lease land in the landfill of Sharre. The only decision of the city council that is linked to this company holds the date June 6, 2017 and gives the right to the public waste management company Eco Ti-

rana to form other companies. According to data from the National Business Center, on July 20th 2017, Eco Tirana and Meg Albania established a joint company called Eco Recycling with Vladimir Fezga as administrator. Eco Recycling is owned 51 per cent from Eco Tirana and 49 per cent from Meg Albania. Eco Tirana is a waste management company created as a joint-venture by the municipalities of Tirana and Verona, where the Tirana municipality owns 51 per cent of shares and 49 per cent are controlled by AGSM Albania Holding, which in turn is under the ownership of the public companies of the municipality of Verona, AGSM Holding and AMIA Verona. While the company that operates in the landfill of Sharra, Meg Albania, is owned 15 per cent by Vladimir Fezgaj, 45 per cent by the Italian businessman Stefano Cecotto and 40 per cent from Meg Srl – an Italian company controlled by Fezga. Fezga has played the role of consultant in the negotiations between the municipality of Tirana and AMIA Verona – part of AGSM holding group – for the establishment of Eco Tirana. His companies Meg Albania and Meg Srl, since 2013, have negotiated with Albanian authorities on behalf of the Italian companies. According to a document from AMIA Verona, a copy of which was obtained by BIRN, Meg Albania has been paid €33,000 for its negotiations with Albanian authorities and consultancy work. Because the negotiations and representation of AMIA Verona with the municipality of Tirana for the establishment of Eco Tirana were carried out by Mr. Fezga and his companies, the establishment by the waste management joint-venture of a third company called Eco Recycling, where Mr. Fezga is administrator and Meg Albania shareholder, raises concerns of possible conflict of interests. Queried by BIRN on the possible conflict of interest, the municipality of Tirana and Eco Recycling did not comment. When BIRN journalists visited the offices of these companies in the Gjergji Center in Tirana, the reception said that all three, Eco Tirana, Eco Recycling and Meg Albania shared one office – making even foggier the relation between the public Italian-Albanian company and the private company of Mr. Fezga. *BIRN has changed the names of the employees of the landfill that were interviewed for the story in order to avoid any retaliation from the company on them.

December 2017

NEWS

UN Jerusalem Vote Reveals Split in Balkan States Balkan countries voted in different ways on the UN resolution that criticised the US decision to recognise Jerusalam as Israel’s capital, reflecting conflicts between the US and EU standpoints on this issue. HAMDI FIRAT BUYUK | BIRN | SARAJEVO

alkan countries voted in different ways in the UN General Assembly resolution, where most countries urged the United States to rescind its recognition of Jerusalem as Israel’s capital. Most countries defied US President Donald Trump on Thursday and voted in favour of the resolution calling for Washington to drop its plan to move the US embassy from Tel Aviv to Jerusalem. The resolution was passed in a 128-9 landslide that saw some three-quarters of nations voting “yes”. Another 35 abstained and 21 were no-shows. The only countries to vote in favour of the US were Guatemala, Honduras, Marshall Islands, Micronesia, Nauru, Palau, Togo and, of course, Israel. By contrast, most European countries, including close US allies, voted in the favour of the resolution in accordance with their previous statements. Balkan countries found themselves caught in a tug of war between the EU and the US but most of them still followed the EU’s path, not Washington’s. Before the vote at the UN, European foreign ministers strongly rejected calls by Israel’s Prime Minister, Benjamin Netanyahu, for them to follow Trump’s example and recognise Jerusalem as Israel’s capital. Albania, Bulgaria, Macedonia, Montenegro, Greece, Serbia and Turkey all voted

in favour of the UN resolution and defied US warnings. Known as a close US ally, as well as having friendly relations with Israel, Albania felt the need to explain its vote at the UN, saying Albania “held the joint position of the overwhelming majority of EU members countries”. However, some in the Albanian opposition expressed frustration over the decision. Former Prime Minister and current Democratic Party MP Sali Berisha took to Facebook to call the vote “against the country’s national inter-

Balkan countries found themselves caught in a tug of war between the EU and the US but most of them still followed the EU’s path, not Washington’s. Before the vote at the UN, European foreign ministers strongly rejected calls by Israel’s Prime Minister, Benjamin Netanyahu...

est”. On social networks, many citizens also commented on Albania’s stand, considering that it might have been better to abstain over the Jerusalem issue. This was the position taken by Bosnia and Herzegovina, Croatia and Romania, while Moldova was no-show at the vote. According to local media in Bosnia, Bakir Izetbegovic, Bosniak member of Bosnia’s tripartite presidency, wanted to vote against Trump’s decision to recognize Jerusalem as Israel’s capital at the United Nations but both Croats and Serbs opted to abstain. Following criticism of how Bosnia with its large Muslim poopulation abstained over the Jerusalem issue, Halid Genjac, a senior figure from main Bosniak party, the Party of Democratic Action, SDA, on Friday reminded critics that the country’s tripartite presidency requires consensus on such decisions. “Bosnia and Herzegovina is a country marked by different opinions. Under these conditions, we had no other choice but abstain,” Genjac explained. The status of Jerusalem is one of the thorniest topics in the stalled peace talks between Israel and Palestine. The international community does not recognize Israel’s attempt to take control of the whole of the city of Jerusalem, including the mainly Palestinian east. Israeli Prime Minister Netanyahu attacked the United Nations as a “house of lies” ahead of the vote and later he rejected the result.

Study Reveals Albanian Crime’s Old Ties to Politics A new Open Society Foundation report sheds light on a quarter-of-a-century of secret ties between Albanian politics and territorial criminal groups FATJONA MEJDINI | BIRN | TIRANA

new study by the Open Society Foundation for Albania, presented in Tirana on Friday, reveals how organised crime, business, judiciary, and politics have been tied together for years in a complex relationship based on common interests and exploitation for mutual benefit. “Criminal organisations have ties with politics, and the latter interferes by neutralising law enforcement agencies through the appointment of trusted persons or party militants,” one of the conclusions of the report reads. According to it, political parties in Albania have benefited greatly from funds from criminal networks, while the relationship has grown more sophisticated since 2005. The study notes the many different methods that criminal organisations use: extortion of businesses revenues through fines or by offering so-called “protection” from other gangs; support of political candidates or scaring opponents in elections; manipulation of votes and the funding of electoral campaigns in exchange for immunity from criminal prosecution. One of the interesting

findings of the study is also the role that former communist officials from state agencies played in the early years of organised crime in multi-party Albania. “Infiltration of organized crime into weak Albanian institutions ensured the untouchability of figures involved in organized crime. A large number of these had worked in the past as secret service agents,

According to it, political parties in Albania have benefited greatly from funds from criminal networks, while the relationship has grown more sophisticated since 2005

as officers of the Republican Guard, or even as drivers or sportsmen during the previous regime,” the report said, analysing the early 1990s. The study, conducted by Fabian Zhilla and Besfort Lamallari, is based on analysis of 71 decisions of the first instance court of serious crimes on about 50 criminal structures. Researchers also conducted 84 interviews with present and former judges, prosecutors, lawyers, police officers, journalists and representatives of civil society. The research also pointed out that almost all the main cities of Albania have their own structured crime groups that exercise territorial control, and focus mainly on the trafficking of narcotics, and on extortion and debt collection. The study contains a map of the key criminal structures in Albania, as of 2015. In Tirana, the researchers evaluate three active criminal organisations; in Shkodra four families; in Durres, one criminal organisation and one family; and in Vlore several criminal groups. In Berat, the report noted three big crime families, while in Elbasan several families and criminal groups were operating.

December 2017

NEWS

Albania Elects Temporary Prosecutor Amid Parliament Clashes Opposition MPs set off smoke bombs inside parliament in a failed bid to stop the election of a new temporary prosecutor general, while protesters clashed with police outside the building.

Albania’s Parties Feud Over New Chief Prosecutor

FATJONA MEJDINI | BIRN | TIRANA

he Albanian parliament was blanketed in pink smoke on Monday as the ruling majority voted for the appointment of the new temporary prosecutor general, after opposition MPs set off smoke bombs in an attempt to stop the move, claiming it was unconstitutional. After clashes between protesters and police outside the building and scuffles between MPs inside the legislature, the ruling majority’s 69 votes confirmed Arta Markun as the new temporary general prosecutor. The opposition parties believe that the ruling majority is violating the spirit of the constitution by electing a new temporary prosecutor at a time when the High Prosecutorial Council, the body that will elect the new General Prosecutor, has not yet been established. But the ruling majority insisted that the constitution and prosecutorial law are clear in envisaging the replacement of general prosecutor Adriatik Llalla after he finished his five-year mandate at the beginning of December. After several attempts by opposition MPs to stop the parliamentary session, smoke bombs were thrown inside the chamber while the ruling majority was voting. Marku was sworn in before the session was declared closed, while opposition demonstrators were still protesting outside parliament’s doors. The leader of the opposition Democratic Party, Lulzim Basha, said the procedure was a major violation of the

As the Albanian General Prosecutor’s five-year term ends, the ruling and opposition parties are still haggling over the appointent of a temporary replacement. FATJONA MEJDINI | BIRN | TIRANA

The new temporary prosecutor general Arta Marku being sworn in amid the smoke. Photo: Ora News Livestream screenshot

constitution. “This is how citizens react when the constitution and justice is violated and when criminals get a prosecutor to hide their crime,” Basha said, referring to the protest. Earlier, the main opposition Democratic Party said the procedure went against the constitution and the law. It insists that, from a legal point of view, a new provisional General Prosecutor cannot be elected for the moment. “Until the High Prosecutorial Council is created, it will not be possible to ... proceed with the election of a new General Prosecutor, even a temporary one,” it said, accusing Rama’s ruling Socialists of wanting to capture the Prosecution as an institution. Albania’s powerful American ally does not agree, however. The US embassy

reacted immediately to the opposition press release, reminding parliament of a paper issued by experts from OPDAT and EURALIUS, which said the prosecutor’s place should be filled by a temporary one, if need be. “The constitution and the prosecutorial law are clear. The US embassy endorses the OPDAT and EURALIUS legal opinion provided to parliament. We call on parliament to respect the law,” it reads. [OPDAT is the US Office for Overseas Prosecutorial Development and Training.]. Albania’s prosecution has been in the spotlight in the recent months as the Prosecution Office for Serious Crimes seeks the arrest of former Interior Minister Saimir Tahiri over his alleged involvement in drug trafficking.

Clashes in Parliament Raise Tensions in Albania Chaotic and at times violent scenes in and around the Albanian parliament on Monday have again revealed a polarised politicial atmosphere in the country. FATJONA MEJDINI | BIRN | TIRANA

lbanian police on Wednesday asked the prosecution to launch criminal proceedings against 10 opposition MPs, including the chair of the Socialist Movement for Integration, LSI, Monika Kryemadhi. Albania’s political scene faces further ferment as the year moves to a close, after the opposition announced big protests in the first days of January and after Monday’s plenary session of parliament ended in chaotic scenes, with opposition MPs trying to block the vote on a new temporary General Prosecutor and violent protests occurring outside parliament. Police accused seven of the MPs of obstructing police forces while they were carrying out their duties, and three others of

Former General Prosecutor Adriatik Llalla.

Democratic Party, PD vice parliamentary group chairman, Edi Paloka clashing with Police on Monday. Photo: LSA

violating public order. On Tuesday, the police said that six officers were wounded during Monday’s street protests. However, the opposition claims its representatives were attacked and wounded by the police. Also on Wednesday, the opposition Democratic Party filed case to a pros-

ecution against the Socialist chair of parliament, Gramoz Ruci, and representatives of the Republican Guard, for abuse of power and impeding MPs’ right to speak in parliament. On the other side, the Socialist MPs’ group asked for the temporary exclusion from parliament of seven opposition MPs. Parliament’s Council on the Rules of Procedure, Mandates and Immunities was expected to take a decision on Wednesday. In Monday’s turbulent session, Republican Guards clashed with MPs and clashed erupted also amid the MPs, while opposition MPs tried to block the vote. For the first time, some opposition members released a smoke bomb within parliament and the chair of the LSI, Monika Kryemadhi, was seen trying to throw her shoes towards Prime Minister Edi Rama.

The five-year mandate of the General Prosecutor in Albania is ending without any agreement on a successor, which is expected to add to the existing tensions between ruling and opposition parties. Adriatik Llalla assumed his five-year post on December 7, 2012 after serving as head of the High Inspectorate for the Declaration and Audit of Assets. Normally, his replacement would have been agreed without much lost time. Now, however, the gap is occurring while Albania is still midway in a radical judicial reform process, which foresees the formation of new bodies and new ways of electing heads of the judicial system. Under the new legislation adopted by parliament, the new General Prosecutor will have a seven-year term and will be appointed by the High Prosecutorial Council. As this new body is not yet formed, the law foresees his immediate replacement with a provisional figure named by parliament. Prime Minister Edi Rama took to social networks on Wednesday to urge the opposition to agree on a new temporary General Prosecutor, saying it would send a positive image about Albania as it awaits the opening of accession talks with the EU in the first half of 2018. “We are on the verge of a meeting with history ... we have to choose whether we are going to let this chance go, or work together to gain the challenge of opening [membership] talks,” Rama wrote. Parliament’s law committee on Thursday meanwhile began the procedure of electing a new Prosecutor.

December 2017

Kosovo Witnesses Tell Belgrade Court of Relatives’ Murders FILIP RUDIC | BIRN | BELGRADE

Kosovo Parliament.

Kosovo Lawmakers Try to Scrap New War Court

DIE MORINA, MARIJA RISTIC, | BIRN | PRISTINA

n attempt by a third of Pristina’s MPs to revoke a law that allows the new Hague-based Kosovo Specialist Chambers to prosecute former Kosovo Liberation Army members for wartime and post-war crimes was stalled late Friday amid strong international opposition. The US and Britain, Kosovo’s main wartime backers, issued stern warning to the MPs to step back from the initiative. “This effort, if it succeeds, will have profoundly negative implications for Kosovo’s future as part of Europe. It will be considered by the United States as a stab in the back,” US ambassador Greg Delawie told media in the parliament. “Kosovo will be choosing isolation instead of cooperation and I have to say we would hate to turn the clock back for Kosovo on progress when it has come so far,” Delawie added. Forty-three MPs out of a total of 120 had signed a demand for an extraordinary parliamentary session to revoke the Kosovo law that allows the Specialist Chambers to operate. But amid pressure from Kosovo’s international allies, there was no quorum at a meeting of the presidency of assembly to move the issue to a vote. “When 43 MPs give their signatures, it is a joke that representatives of parliamentary groups are not present,” complained Ahmet Isufi of the Alliance for the Future of Kosovo, the party led by Prime Minister Ramush Haradinaj.

The initiative to challenge the law governing the new Specialist Chambers came after Kosovo Liberation Army veterans launched a petition calling for it to be changed because it was “discriminatory”, as the court will try former Kosovo Albanian guerrillas and not members of Serbian forces. The law on Specialist Chambers Office provides the legal basis for the court which started operating this year, after years of negotiations and pressure on Pristina from the EU and US, although it has yet to issue any indictments. Many senior Kosovo Liberation Army figures are now in senior positions in the country, including Prime Minister Haradinaj, President Hashim Thaci and parliamentary speaker Kadri Veseli. The British ambassador to Kosovo, Ruairi O’Connell, had also urged the MPs to reconsider. “The UK was with Kosovo in the hardest times. We intervened, and were right to intervene, as part of NATO to protect the people of Kosovo,” O’Connell wrote on Facebook. “Voting to repeal the law on the special court would be a betrayal of that commitment, and would call into question whether Kosovo believes in justice or impunity. It would have grave consequences for Kosovo,” he warned. The opposition Democratic League of Kosovo, LDK also warned against the attempt to revoke the law. Kujtim Shala from the LDK said the initiative was “very dangerous” for the country because it threatened its relations with the US and EU. Senior Kosovo Liberation figures are

expected to be indicted by the new court for alleged crimes committed during and after the war in 1999. The Specialist Chambers is to hear cases arising from the 2014 EU Special Investigative Task Force report which said that unnamed KLA officials would face indictments for a “campaign of persecution” against Serbs, Roma and Kosovo Albanians believed to be collaborators with the Belgrade regime. The alleged crimes include killings, abductions, illegal detentions and sexual violence. The court has international staff and is based in The Hague, but operates under Kosovo law. It was expected that the first indictments would be issued in the first half of 2018. The European Union also warned against the MPs’ initiative to stop the new court. “Such action would jeopardise all joint work over the past years in rule of law and justice and undermine all who stand up for ending impunity,” said Nataliya Apostolova, the head of the EU office in Kosovo. Christopher Bennett, spokesperson for the Kosovo Special Prosecution at the new Hague-based court, said that it was not possible to speculate about any potential changes to the law on the court and its prosecution that was adopted by Pristina. “We have a mandate that comes from the [Kosovo] special law, and we will continue our work according to our existing mandate, and that’s really everything we can say. We’re not going to talk about other potential mandates,” Bennett told BIRN.

itness Rame Nikqi from Kosovo told Belgrade Special Court on Monday about how he found the burned bodies of his parents and how he heard the killings of 18 ethnic Albanian civilians at a vehicle repair shop in 1999. He told the court that the Serbian police and army came to his village of Pavlan near Cuska in Kosovo on May 14, 1999, and that he watched as the soldiers plundered his home. “They were stealing, loading up their vehicle. The car literally ‘sunk’ from the weight... Soon smoke started rising [from the house],” Nikqi said. He watched in hiding as the soldiers left and did not dare enter the house until evening, when he found three burned bodies. “There I saw my father... He was all burned but I recognised him by his wristwatch,” Nikqi told the court. “They killed my father, mother, aunt,” he added. Serbian forces entered Cuska and the neighbouring villages of Pavlan and Zahaq that day, killing a total of 138 Albanians, according to the prosecution. Fighters rounded up some of the locals and ordered them to go towards the town of Pec/Peja. When the column of trucks and tractors carrying the ethnic Albanians reached a crossroads between Pavlan and Zahaq, the soldiers singled out men of fighting age. Women, children and the elderly were sent on to Pec/Peja, while the men were taken to the Kuqi vehicle repair shop, and then ordered into the workshop pit. Nikqi, who was hiding nearby, said ran away when he heard shots and the screams of the people who were being murdered inside. “I fled in fear,” Nikqi said, adding that he did not see the killings taking place, as he was a couple of hundred metres away. Nikqi said he recognised one of the defendants, Radoslav Brnovic, the head of the police in the village of Klicina, who died during the trial, standing in front of the repair shop at the time. He said that he heard that another defendent, Slavisa Kastratovic, was a member of the group of fighters who entered his house. From photographs, Nikqi also identified several other people who allegedly committed crimes against civilians at the time, but have not been charged. The Serbian prosecution has charged 11 former members of the 177th Yugoslav Army Unit with committing war crimes in the Kosovo villages of Cuska, Pavljan, Zahac and Ljubenic in spring 1999. The group was initially convicted in 2014 and sentenced to 106 years in jail for killing at least 118 Kosovo Albanian civilians. But the Serbian appeals court reversed the verdict in 2015 and sent the case for a retrial. Another witness, Have Gashi, told the court on Monday about that Serbian forces killed her father-in-law Brahim Gashi and three brothers who lived locally. She said that they also “torched our houses and took our property». “It doesn’t get much worse than what happened [to us],” Gashi said. The trial is considered to be one of the largest ever cases relating to Kosovo war crimes in the Belgrade courts. But from its outset, it has been marked by delays and the refusal of witnesses to come to Belgrade to testify. In 2014, the Serbian war crimes prosecution also launched an investigation into general Dragan Zivanovic, former commander of the Yugoslav Army’s 125th Brigade, for allegedly doing nothing to prevent the crimes, but the probe was shut down. BIRN reported on these crimes in the documentary film ‘The Unidentified’ which reveals the scale of the crimes committed in the four Kosovo villages in 1999, while also uncovering the command structure of the police and army units involved in the crimes.

December 2017

ANALYSIS

Lack of Transparency Hampers Albania’s Judicial Vetting Reform With three new institutions finally established to vet Albania’s future judges and prosecutors, judicial reform looked promising. However, observers worry a lack of transparency will erode public trust in the process. SEBI ALLA | BIRN | TIRANA

tanding outside the gates guarding the Independent Qualification Commission, where the League of Writers used to be, an officer from the Albanian special forces, the Republican Guard, cut our questions short. We were not allowed in. “This is a secret institution of special importance. We cannot allow media access without approval,” he told BIRN. After our insistence on some kind of communication with the body set up to vet prospective judges and prosecutors, another employee, presenting himself as the Chief of Internal Security, said officials from the commission had a message for journalists. “The official [responsible for] coordinating Public Relations has not yet been appointed. For this reason, we are unable to provide any information regarding transparency,” he said. After more than two years of political debate and repeated delays, the bodies finally established to reform the judicial system started their work in early November by receiving the first files of judges and prosecutors for review. While most Albanians are eager to hear the results of this process, the institutions appear uncertain about how it will be made transparent. BIRN approached the bodies responsible for overseeing the vetting of judiciary members: the Independent Qualification Commission, the Appeals Board and the International Monitoring Operation. At the point of publication, not a single one had a clear procedure in place for communicating the nature of their proceedings with either the media or the broader public. Albania’s Law on Transitional Re-evaluation on Judges and Prosecutors, or “vetting law”, seen as a key step towards EU accession talks, stipulates in Article 55 that hearings will be public, while deliberations before judgments will be made behind closed doors. The law provides confidentiality clauses around the investigative procedures undertaken before decisions are made. In one case it also prescribes penalties for the commissions if they violate rules on communication. According to Article 24, an official is to be appointed for communication with the media. The new vetting bodies were formed earlier this year as part of a wider reform of Albania’s justice system. These efforts have been aimed at creating independent justice institutions, fighting widespread corruption and increasing professional standards by scrutinising current judges and prosecutors who may have accumulated unjustified wealth or are deemed professionally incompetent. However, several months after their creation, these institutions have not yet fully implemented the Law on Public Information, obliging them to have an official pro-

Independent Qualification Commission Head Genta Tafa, during a ceremony marking the opening of new offices where the three institutions will be based . LSA Photo

gram of publications and to respond to requests for information. One commission member told BIRN on condition of anonymity that it is still unclear how they intend to communicate with the public. She added that she considered transparency a boon for the vetting process. “In some cases, it could be good to make some information public on the progress of the vetting process. This could help citizens or public institutions to provide more data on the persons that can be used in the process and can make the final decisions fairer,” she said. On the other hand, the Commissioner for Freedom of Information and the Protection of Privacy Besnik Dervishi told BIRN that because these institutions are public authorities, they do not have the power to determine the level of transparency they want. As such, they should uphold the rules around accountability as in any other public institution. “The vetting institutions are bound by law to provide information on the progress of the process and its conclusion,” Dervishi said. Anjeza Gashi, a legal expert from NGO Lex Ferenda, an organisation aiming to promote the rule of law in Albania, says that an opaque process directly impacts the public’s trust and the new law actually invites public collaboration in the process. “The public will not have trust in the justice system if we do not have transparency from the vetting commissions,” she told BIRN. Albanians seem to have a lot of interest in the new process. Judicial reform has been a key point of political discussion for several years and the Socialist Party made it an election promise during their 2017 campaign. Scores of Albanians feel unfairly affected by the current justice system with some of them even waiting outside the vetting commission’s offices to denounce what they call unjust decisions. But despite their

While most Albanians are eager to hear the results of this process, the institutions appear uncertain about how it will be made transparent. BIRN approached the bodies responsible for overseeing the vetting of judiciary members: the Independent Qualification Commission, the Appeals Board and the International Monitoring Operation.

expectations, Arjan Vasjari, a political commentator in Tirana says a balance must be found between transparency and privacy because this is, after all, “a legal procedure and not a political one”. However, Vasjari also thinks that only transparency can inspire public trust in the justice system. As such, citizens should be able to examine the evidence themselves or trust will be lost. The wording of the law has indeed attempted to balance the need for transparency with obligations to protect the personal data of judges and prosecutors under scrutiny. But Dervishi, the official entrusted to protect both the rights to information and privacy, observes that the commissions are yet to implement the law on public information. “The vetting institutions have the obligation to compose and publish a program of transparency and to respond to the requests from citizens for access to public documents as any other institution in the country. They should also have a register of such requests and the respective answers,” he said. Albania passed a law on freedom of information in 2014 and any new institution is obliged to publish a “Program on Transparency”, containing a list of publications that should be made avail-

able to the public without a request being necessary. The law also obliges institutions to appoint an official coordinator to handle any demands for information. But the public information program listed on the Independent Qualification Commission’s website remains incomplete and contact information for their coordinator is not available. The website of the Special Board of Appeals is also under construction. Dervishi says even the International Monitoring Operation, IMO, could be more publicly focused. IMO, a mission composed of EU and US legal experts, tasked with overseeing the establishment of bodies to vet around 800 Albanian justice officials (as well as vetting process itself), started working in February. “In my opinion, despite the exceptional status of the IMO, it has also to abide by the law on transparency in the same way as the three other vetting commissions,” he said. Apart from our short conversation with the guard, only one of these institutions responded to BIRN’s requests for comment. The IMO referred all questions regarding its responsibility for transparency to Albania’s constitution and the vetting legislation while referring the public to the Independent Qualification Commission’s website. Afrim Krasniqi, the Executive Director of the Albanian Institute for Political Studies, thinks that the success of the vetting process will depend, at least partly, on the transparency of the process. “The public should be very well informed in order to be convinced that this is not a political manoeuvre but a milestone for the consolidation of the institutions of the rule of law,” Krasniqi said. “Transparency is furthermore a constitutional and moral obligation for the new players in the justice reform, including the International Monitoring Operation,” he said.

December 2017

Opinion

A new report shows that even small power plants funded by European banks are inflicting serious damage on the region’s precious natural habitats.

European Banks Must Stop Funding Balkan Hydropower Plants IGOR VEJNOVIC | BIRN

his week, Bankwatch has published Broken rivers, a report on eight hydropower projects in Albania, Croatia and Macedonia financed with European public money. The report demonstrates the damage done to nature and biodiversity and recommends increased monitoring and restoration measures. The hydropower plants were enabled by support from the European Bank for Reconstruction and Development, EBRD, and the European Investment Bank, EIB, and were built in 2013-2016. All the plants are sited in ecologically sensitive areas, including the Mavrovo and Pelister National Parks in Macedonia and the Shebenik-Jabllanicë National Park in Albania. Some of the plants are having a clear effect on endemic and endangered species such as Prespa trout or the Stone crayfish in Macedonia. In some cases in Albania they have also hampered local communities’ water use. It may seem hard to believe that the problem is that serious, as all the plants are quite small, with only one of them bigger than 5 MW. There are three responses to such objections. First, the impact of so-called small hydropower plants is a matter of scale. According to a European Commission-backed study, 387 small hydropower plants now operate across the Western Balkans. Yet they only 3 per cent of the region’s overall hydropower electricity production. Showing damage from a sample of plants in different countries demonstrates the high price paid for such a modest gain in electricity generation. This damage needs to be extrapolated in line with the hundreds or even thousands of new plants planned across the region, some of them to be built with the support of EU money. There is also the issue of the specific damage done by each plant. The case study of Macedonia’s Brajcinska Reka 1 and 2 power plants in the report shows the damage done to the habitat of the en-

All the plants are sited in ecologically sensitive areas. Photo: MIA

Some of the plants are having a clear effect on endemic and endangered species such as Prespa trout or the Stone crayfish in Macedonia. In some cases in Albania they have also hampered local communities’ water use. demic Prespa trout, Salmo peristericus. Once such damage is done, there is almost no way back, and yet another valuable native species risks being lost. In that case, their specific genetic heritage disappears, with unknown implications for local as well as transboundary ecosystems. [For instance, the Prespa lake in Macedonia is connected to the Drim watershed in Albania.] Finally, all the projects described in the report are financed by banks that are controlled either completely [EIB] or to a large extent [EBRD] by the EU and its member states via their shareholding. These banks pride themselves on upholding European standards and on respect-

ing stringent environmental and social rules. If these are examples, with additional supervision and monitoring by the banks, the situation at other plants is likely to be even worse. So what is the solution? It is not rocket science. The European banks must stop financing any facilities in ecologically sensitive areas. This includes small hydropower plants, with their concrete weirs, kilometres of access roads and underground or overground pipelines. There is a growing consensus about this on the international level. The world’s most renowned ecological organisation, the International Union for Conservation of Nature, IUCN, in 2016 called on “the business community to respect all categories of protected areas as ‹no-go› areas for environmentally damaging industrial activities”. European banks such as the EBRD and the EIB are standard-setters: once they go into protected areas, the local banks and operators assume that this practice is acceptable. Once these banks withdraw from sectors that no longer make sense from either an economic or an ecological point of view, such as they have already done by halting coal financing, the rest of the financing and business community soon follows.

Introducing “no-go zones” is a cost-effective solution to avoid excessive damage to nature. It takes time and money to investigate potential impacts or monitor impacts of already constructed hydropower plants. The same goes for banks, national authorities or NGOs. Without constant monitoring it is easy for hydropower plant operators to cheat. In the case of Kamena reka, the operator blocked the fish pass at the time of our visit. There are also cases of the operators not letting a drop of water flow down the river bed below the water intake, such as the Kraljuscica plant in Bosnia and Herzegovina, a plant financed via an EBRD loan to the Unicredit bank. Assigning protected status means that someone has already spent time marking a certain area as ecologically valuable. This includes work done by national authorities, but also by well known organisations such as Birdlife or Plantlife International in creating Important Bird and Plant Areas. Instead of capitalising on the work already done, operators and banks go into another, usually low quality, Environmental Impact Assessment process, with the results too often giving a green light for building work. In the EU, an additional layer of assurance exists for Natura 2000 protected areas - the so-called Appropriate assessment. This is usually a stronger tool than the environmental impact assessment because its results are binding. However, as our report showed with the example of Croatia, even this does not always result in adequate protection. We all need to push our state institutions to do their job in environmental assessment, monitoring and enforcement. But the financial institutions have to realise that they currently cannot count on this. Until then, it is up to them to take whatever measures necessary to ensure they do not contribute to the destruction of unique habitats in the Balkans. In practice, this means saying “no” to projects in ecologically sensitive areas, whether they are legally protected or not. Igor Vejnovic is hydropower policy officer in CEE Bankwatch Network.

December 2017

Analysis

In a year that saw the shocking murder of a Maltese journalist known for her investigations into corruption, the fight against this scourge must be unrelenting.

Cancer of Corruption Continues to Blight Europe MARIN MRCELA | BIRN |

his has been a dark year on the anti-corruption front. Far too many allegations of corruption have affected public and private organisations alike. Dishonest or immoral behaviours have often been uncovered. Many judges have been dismissed or imprisoned and prosecutions, undermined. Election campaigns have been polluted by corruption allegations and journalists have been silenced and even murdered. Progress made has been reversed. We cannot and must not remain indifferent. This year, the Council of Europe´s anti-corruption body, GRECO, completed its evaluation of the prevention of corruption in respect of MPs, judges and prosecutors in its 49 member states, which it started in 2012. International Anti-Corruption Day, marked every December 9, is a good occasion to step back and reflect on the progress made so far and on the remaining challenges. Overall, two main lessons can be learned from GRECO’s evaluations. First, countries tend to underestimate the strength of preventive measures, too often preferring to rely on repressive ones. Second, implementation of anti-corruption measures needs to be stepped up, as it remains slow. Countries must spare no effort to implement without delay all of GRECO´s recommendations. This implementation should not be limited to formal compliance, but move towards real, effective implementation. The ball is now in member states’ courts to make anti-corruption reforms happen. This is a task not only for governments, but also for parliaments and for the governing bodies of judges and prosecutors. They need to take ownership and responsibility for translating these recommendations for reforms into real change in their own constituencies. If we accept that there should be separation of powers, then it is incumbent on MPs, judges and prosecutors to effective-

People of Malta left flowers and candles in tribute to investigative journalist Daphne Caruana Galizia who was killed in October. Photo by Continentaleurope / Wikimedia

ly monitor themselves, create proper oversight mechanisms, address unethical conduct where it occurs, and take swift and decisive action to enforce the rules and sanction misconduct. A proverb says: “You will get furthest with honesty”. I cannot agree more. Shortterm political gain must give way to genuine reforms and effective measures to prevent corruption. What recent history teaches us is that a lack of integrity and corruption lead to cynicism, populism, radicalisation and extremism. In the medium to long term, corruption brings down countries’ financial and economic systems, our democratic setups, and the respect for human rights and the rule of law. In short, sooner or later, without determined political leadership that champions action against corruption, this “cancer of society” could make “losers” of us all. GRECO´s new evaluation round, starting this year, is about leading by example. It is about making sure that those who are entrusted with the task of running our democracies – our governments – and those who are expected to ensure respect for the rule of law – our law enforcement authorities – do so with honesty, ethics and

Overall, two main lessons can be learned from GRECO’s evaluations. First, countries tend to underestimate the strength of preventive measures, too often preferring to rely on repressive ones. Second, implementation of anti-corruption measures needs to be stepped up, as it remains slow. Countries must spare no effort to implement without delay all of GRECO´s recommendations. This implementation should not be limited to formal compliance, but move towards real, effective implementation.

transparency. There is nothing that can do more harm to our democracies than members of government or of police forces whose moral standing is affected by corruption, dishonesty, or murky dealings. We expect, and have the right to expect, the highest possible standard of behaviour from them. Everyone has a role to play in fighting corruption in their own sphere of activity or work. This includes not only governments, parliaments, judges, prosecutors, law enforcement, private and public companies, business associations, NGOs, but also every individual citizen. Journalists and the media also have a crucial role to play in investigating possible abuses of power and corruption allegations. They often carry out this important task under enormous pressure and exposed to serious risks including intimidation and physical violence. This was a dark year for journalists investigating corruption. I wish to pay tribute to the life and work of Daphne Caruana Galizia, a Maltese journalist who was brutally murdered and whose investigations focused precisely on corruption issues. This was an unacceptable attack on the values the Council of Europe stands for. I hope soon full light will be shed on what happened and the murderers brought to justice. Transparency is key to accountability and the work of media is crucial: it must be protected and supported. Every time a journalist is attacked or cannot carry out his work freely and safely, we must recall that media freedom is fundamental to the freedoms of every individual in any democratic society and must be cherished. To eliminate corruption in our societies, it is crucial that we have robust legislation and independent institutions, but that is not enough. We also need good, honest people to come to the front, show leadership and lead by example with honesty, probity and integrity. Marin Mrcela is President of the Council of Europe’s Group of States against Corruption, GRECO.

December 2017

A mourner at the Srebrenica genocide memorial. Photo: Anadolu

Radovan Karadzic in court during his verdict last year. Photo: ICTY

Hague Tribunal Closes Down, Leaving Disputed Legacy The UN tribunal for the former Yugoslavia shuts on Thursday after convicting 90 war criminals, but its successes have been accompanied by courtroom controversies and a disputed legacy in Balkan countries. ADMIR MUSLIMOVIC, MARIJA RISTIC, FILIP RUDIC, SVEN MILEKIC | BIRN | SARAJEVO, BELGRADE, ZAGREB

n the run-up to Thursday’s closing ceremony at the International Criminal Tribunal for the Former Yugoslavia, the ICTY’s president, Carmel Agius, told the UN Security Council that its mission had been accomplished, and that its verdicts had “forever changed the landscape of international justice”. But at the same time as Agius was outlining the ICTY’s successes, some of those convicted by the UN court of some of the worst atrocities in Europe since World War II were being celebrated as heroes in the countries that emerged from the violent dissolution of Yugoslavia in the 1990s. In Bosnia and Herzegovina, Serbia, Croatia and Macedonia, convicted war criminals who had served their sentences have returned home to heroes’ welcomes and became public figures, members of parliament or decision-makers in political parties. Meanwhile some of those who are still in prison or who died during trial have been celebrated by nationalist admirers as martyrs. When the UN Security Council established the ICTY in 1993, while the war in the former Yugoslavia was still raging, it aimed to contribute to reconciliation as well as bringing the guilty to justice. The Tribunal convicted 90 people - more than any other in-

ternational tribunal - and it also established judicial truths about a lot of what happened during the 1990s wars. It left a rich archive of millions of pages of documents, and contributed to the development of international criminal law. Despite this, as the public shows of support for former Bosnian Serb Army commander Ratko Mladic and former Bosnian Croat military chief Slobodan Praljak in recent weeks have yet again shown, perception of its achievements remain divided in the former Yugoslavia. Serge Brammertz, the ICTY’s last chief prosecutor, told BIRN that the court achieved credible results, but was not able to further reconciliation between the warring parties because there is “no true will in the region to accept the wrongdoings”. “We have seen the reactions now in Croatia after the Prljic et al. judgment, and elsewhere, a lot of events in honour of so-called heroes and very little recognition of the crimes they have been convicted for. I find it extremely unfortunate that... war criminals are getting all this attention,” Brammertz said. Bosniaks welcome convictions, Serbs discontented The last two verdicts handed down by the ICTY could not have been more dramatic.

Ratko Mladic was sentenced to life in prison in November for genocide and other crimes, although an appeal is likely, and a week later Slobodan Praljak took poison in the courtroom when he heard his verdict, and died soon afterwards. When Praljak killed himself, many international organisations urged to public to shift attention towards the victims and the crimes that were committed, rather than the controversy generated by a convicted man’s desperate last act. But over the last two decades, victims have often been overshadowed by the ICTY’s defendants from the drama surrounding the arrests of Ratko Mladic and Radovan Karadzic to the death of Slobodan Milosevic and the suicide of Praljak. Although the court established the truth in many cases, it failed to secure compensations for victims – they appeared only as witnesses and as courtroom visitors during verdicts. And yet, many victims and survivors, Bosniaks in particular, feel that the ICTY did deliver justice, especially in terms of the conflict in Bosnia and Herzegovina, the biggest and deadliest of the Yugoslav wars, which took up the majority of the UN court’s time. Murat Tahirovic, the president of the Association of Witnesses and Victims of Genocide

in Bosnia and Herzegovina, said that the only justice that war victims have received has been provided by the Tribunal. “These latest verdicts - Mladic, the Herceg-Bosnia six and others… have made the Tribunal achieve its goal and purpose in giving satisfaction to victims. I believe we can be happy,” Tahirovic said. The Hague court also provided a starting point for domestic judiciaries in former Yugoslav states to take over prosecutions and get their own convictions, argued Jasmin Meskovic, the president of the Association of Former Camp Detainees. “If we had no Tribunal, our courts in the region would have done nothing,” Meskovic insisted. But views are different among other ethnicities, particularly among Serbs, where there is a widespread view that the ICTY was politically biased against Serbs and punished them disproportionately. Branislav Dukic, the former president of the Association of Former Camp Detainees in Bosnia’s Serb-dominated entity Republika Srpska, called the Tribunal “a show, with no justice”. “The Tribunal never mentioned Serb victims. It says that Sarajevo was attacked from Serb positions, but fails to take into account that 126 [Bosniak-run] detention camps for Serbs existed in the city,”

December 2017

said Dukic. Savo Strbac, the president of the Serbian NGO Veritas, claimed that the Tribunal only delivered “selective justice”, as 64 out of the 90 people it convicted were Serbs. “Selective justice is the same as injustice,” Strbac said. Croatian Serbs are also disappointed at what they see as a lack of justice for those killed or expelled during the Croatian Army’s Operation Storm in 1995. The ICTY acquitted Croatian generals Ante Gotovina and Mladen Markac of crimes committed during Operation Storm, reversing their initial conviction after they appealed. “I think that the Tribunal, unfortunately, did not bring justice for the victims,” said Marica Seatovic, the head of Against Oblivion, an association of families of killed and missing Croatian Serbs from the war. “Justice has also eluded families of victims killed in Vukovar [during and after Serbian-led forces’ siege of the city in 1991],” said Seatovic, whose husband was killed by Croatian soldiers in the town of Novska in 1991; no one has yet been found responsible. Manda Patko, who heads Vukovar Mothers, an association of families of imprisoned and missing Croatian war veterans from the town, and whose husband was captured by Serb forces

An item from the ICTY’s archives. Photo: ICTY

The last two verdicts handed down by the ICTY could not have been more dramatic. Ratko Mladic was sentenced to life in prison in November for genocide and other crimes, although an appeal is likely, and a week later Slobodan Praljak took poison in the courtroom when he heard his verdict, and died soon afterwards.

in 1991 and never seen again, accused the Tribunal of pro-Serb bias. “From day one, the Tribunal was on the side of the perpetrators, the Serbs, who committed aggression against Croatia,” she claimed. Serb discontent was further fuelled by the fact that the ICTY’s trials of Kosovo Liberation Army commanders also ended in acquittals. Ramush Haradinaj and Fatmir Limaj - now both political leaders in their home country - were cleared of war crimes against Serbs and Albanians. Facts established but questions left unanswered The ICTY established facts about the fate of thousands of victims of the Yugoslav conflict, while many of the 30,000 missing persons from the wars have been found as a result of the Tribunal’s efforts to investigate and prosecute perpetrators. The Tribunal produced its most remarkable results when it came to determining responsibility for the crimes in Bosnia and Herzegovina. It handed down landmark rulings that said genocide was committed against Bosniaks from Srebrenica and established that rape was used as a weapon of war in the town of Foca. The court also revealed the role of the Serbian leadership in the war in Kosovo and convicted six Belgrade officials for the campaign of violence that led to the killing of 11,000 Kosovo Albanians and the expulsion of around 700,000. In its final verdict, the ICTY also shed light on the support that the Croatian leadership gave to the Bosnian Croat forces in the self-proclaimed Croat-led Herzeg-Bosnia statelet. But the Tribunal didn’t provide clear answers to some of the most disputed events of the war, including Serbia’s role in the Srebrenica genocide - particularly as Slobodan Milosevic, the president of Yugoslavia (and later Serbia), died before his verdict was handed down. “If Serbia knew what was happening in Srebrenica, why did they not stop it?” asked Geoffrey Nice, the ICTY prosecutor in the Milosevic case. “Those are some key issues that still trouble Bosnia today, and the Tribunal failed to given an answer,” Nice said. Many war victims were also disappointed that the ICTY found that genocide took place only in Srebrenica in 1995 and not in six other municipalities in Bosnia in 1992, an allegation that was not proven in several ICTY verdicts. “On one side, you have 30 [ICTY] judges that believe genocide only happened in Srebrenica. We have heard this most recently in Ratko Mladic’s verdict,” said Amir Ahmic, the communications officer with the ICTY appointed by the Bosniak member of Bosnia’s tripartite presidency. “On the other side, you have the prosecutor’s office, which never stopped trying to prove that genocide took place in all of Bosnia and Herzegovina [in 1992],” Ahmic added. The unproven allegations about the Bosnian Serb Army’s links with Belgrade is another stain on the Tribunal, Ahmic believes. The ICTY also didn’t convict Serb political leaders of crimes committed during the war in eastern Croatia - Milosevic and Croatian Serb leader Goran Hadzic died before their verdicts, while Yugoslav Army general Momcilo Perisic was acquitted. The Tribunal further failed to punish the vast majority of those responsible for crimes against Serbs in Croatia and Kosovo, as all but one of the military and political leaders who were indicted were acquitted. After the tribunal, a new tribunal Although the ICTY is closing down, its unfinished appeals and trials are being handled by another Hague-based institution, a hybrid model of international criminal justice called Mechanism for International Criminal Tribu-

nals. It will complete the appeals proceedings in the cases against Bosnian Serb political and military leaders Radovan Karadzic and Ratko Mladic and Serbian Radical Party leader Vojislav Seselj, plus the retrial of Serbian State Security officials Jovica Stanisic and Franko Simatovic, as well as outstanding contempt-of-court cases. The Mechanism is also responsible for the preservation and management of the ICTY’s substantial archives, which detail investigations, indictments and court proceedings. As well as the documents, the archives contain photographs, maps and audiovisual recordings. Some of the material is already available through its website and case law database. The Mechanism plans to transfer copies to the information centres in ex-Yugoslav states, but so far the only city that has announced it will host such an archive is Sarajevo. Some civil society organisations have also taken on the job of transferring some of the archives - so far the SENSE Centre for Transitional Justice has set up several centres in Bosnia, Croatia and Kosovo to display documents, films and photographs from ICTY cases. Former Sarajevo policeman Dragan Miokovic, who testified in several cases at the ICTY, believes that the Tribunal’s documentation and evidence will forever define the Bosnian war. “In future times, some less frustrated people - by that I primarily mean historians, experts and lawyers - will go through these documents and find the truth. Not only legal truth, but a historical truth about our past,” Miokovic said. The Mechanism for International Criminal Tribunals’ other important role is to assist local war crimes prosecution offices in the Balkans; it will deal with requests coming from domestic judiciaries about evidence and provide technical support. Meanwhile Bosnia, Croatia, Serbia and Kosovo have established local specialist chambers dealing with war crimes prosecution, but these offices have been hampered by lack of resources and political influence over the judiciary. Most of the countries have signed protocols to cooperate with each other on war crimes cases, and liaison officers who work with the ICTY over the transfer of evidence, but extradition and the exchange of evidence between local prosecutors still remains a challenge. Meanwhile, as the Tribunal closes, another new court that deals with crimes committed during the Yugoslav wars is only just getting started. The new Kosovo Specialist Chambers - also based in The Hague - will prosecute former Kosovo Liberation Army members for alleged crimes committed during and after the 1999 war. The Kosovo Specialist Chambers will try to deliver justice after the ICTY and courts in Kosovo failed to secure convictions of Kosovo Liberation Army fighters. Given the political climate in the former Yugoslavia, prosecutor Brammertz said he is not sure how the cases being tried in domestic courts will turn out, but he believes that “there’s no alternative”. “I’m now dealing with the region for the last ten years. I’ve met a lot of courageous and motivated prosecutors and I hope that political support for their work will increase in the future,” he urged. Former prosecutor Nice argued meanwhile that despite the ICTY’s successes, a quarter of a century is still too long to wait for justice and the kind of reconciliation that could improve people’s lives in the former Yugoslavia. “Look into the past, 24 years after the crimes in the Second World War, Germany and Japan were consolidated and on the way to new and exciting futures,” Nice said. “That cannot be said of Croatia, Serbia, Bosnia and Herzegovina and Kosovo.”

December 2017

INVESTIGATION

Parallel Profits: Bulgaria’s Medical Drug Dealers Lax controls over the ‘parallel trade’ of expensive pharmaceuticals makes Bulgaria’s health care system ripe for plunder. Patients are the losers.

DIMITAR ILIEV | BIRN | SVILENGRAD, SOFIA, LISBON

adia Miteva has artificial knees and hips. Wire runs along her upper vertebrae to stabilise her neck bones. When she speaks, she presses a red button on a tube in her throat, installed during recent vocal cord surgery. “It’s collateral damage from the rheumatic disease,” she said. For Miteva, who runs a community centre in the southern Bulgarian village of Sladun, near the town of Svilengrad, only one thing keeps her severe rheumatoid arthritis at bay: a weekly shot of an immunosuppressive drug called RoActemra. Without it, she is in agony. “The pain tears you from inside,” Miteva, 44, said. “Sometimes you just want to rip off your skin.” Three times this year, supply problems meant she was unable to get RoActemra at the nearest pharmacy that stocks it, an 80-kilometre bus ride away in the provincial town of Haskovo. It normally takes 24 hours for the pharmacy to get hold of the drug. But for 43 days in the spring, 36 days in late summer and eight days in late autumn, the orders did not come through. All she could do was wait by the phone and endure. Miteva was not the only one cut off from treatment. According to the Association of Rheumatic Illnesses, RoActemra shortages hit pharmacies in other southern towns too, including Dimitrovgrad, Stara Zagora, Kazanlak and Panagyurishte. “Some people constantly have trouble finding the medicine,” said Boryana Boteva, president of the association that supports 30,000 sufferers of rheumatic diseases across Bulgaria. RoActemra is just one of dozens of drugs that health experts say are disappearing from pharmacy shelves in Bulgaria as middlemen scoop them up to sell in other EU countries at a profit. Such distributors are drug dealers of an exclusive kind. They specialise in patented pharmaceuticals,

exploiting price differences across borders. Under EU rules on the free movement of goods and services, it is all perfectly legal. Known as “parallel trading”, this is how it works. Authorised distributors import medicines from multinational drugmakers to countries such as Bulgaria, Greece or Portugal where they are priced relatively cheaply in line with benchmarks used by national authorities. They then export some of the pharmaceuticals — typically around 10 per cent — to countries like Germany, Britain or the Netherlands, where medicines cost much more. Distributors repackage the drugs with labelling in the language of the new market, sell them at the higher prices and pocket the difference. More than 320 distributors are authorised to conduct parallel trade by the Bulgarian Drug Agency, BDA. While many countries have measures to prevent shortages in drug stocks at home because of parallel traders exporting to other EU states, Bulgaria has some of the laxest controls in Europe, health experts say. Further disruption happens in the shadows of Bulgaria’s parallel drugs market as fraud and theft take a bite out of supplies, an investigation by the Balkan Investigative Reporting Network, BIRN, reveals. From unscrupulous pharmacists to criminals who stalk online support groups to purchase drugs, BIRN uncovered thriving underground activity to siphon pharmaceuticals from the healthcare system. Meanwhile, health officials say some hospitals may be falsifying data to inflate the amount of drugs needed for expensive cancer treatments, creating a surplus of vials of precious medicine that can then be resold. Authorities say drugs pilfered through such scams are almost certainly being re-sold abroad. ‘Exporters are mocking us’ Champions of parallel trade see it as a way for healthcare systems to bring down costs. In Germany, pharmacies are legally required to source at least five per cent of their stocks

Nadia Miteva stands outside a hospital in the southern Bulgarian city of Plovdiv. A shortage of drugs to treat rheumatoid arthritis left her in agony earlier this year. Photo: Dimitar Iliev

through parallel imports. It is not only richer countries that benefit. In Bulgaria, three distributors are authorised by the BDA to import around 40 drugs from countries where prices are cheaper including Romania, Greece, Hungary, Italy, Czech Republic, Latvia and Lithuania. “It helps the process of regulating prices in the EU market for original pharmaceutical products,” said Daniela Daritkova, chief of the Bulgarian parliament’s health commission. Dimitar Petrov, deputy director of the National Health Insurance Fund, NHIF, put the value of Bulgaria’s legal parallel drugs market at around 153 million euros in 2016. Germany is the top target for exporters in a legal EUwide parallel market worth around five billion euros a year, according to the latest sector analysis by Swiss consultants Birgli, done in 2013. That is no surprise given that a pack of RoActemra 162 mg costs the German healthcare system 1,782 euros, almost 70 per cent more than in Bulgaria. While parallel exports account for 10 per cent of activity in Bulgaria’s pharmaceutical market, certain medicines are in such demand that 50 per cent of stocks are shipped abroad, according to internal health ministry analysis cited by a ministry spokesman. RoActemra is one of those drugs, the spokesman told BIRN. Asked about Nadia Miteva’s missing RoActemra, BDA chief secretary Svetlin Spirov said: “We can’t be sure if the same vials went somewhere in parallel trade. For one batch number, there might be 100,000 vials. So a single vial is untraceable. This would be solved if every pack had a data matrix code.” Transparency advocates see a real-time tracking system as the key to pre-empting shortages and stamping out illicit trade in Bulgaria. They also want greater powers for authorities to control exports. “We need the state to regulate trade in a proportional way to protect our health needs,” said Atanas Koundourdjiev, former deputy minister of health. Legislation introduced in 2014

allowed the BDA to block any parallel exports it saw as problematic, but the constitutional court decided that the law contravened EU principles of freedom of commerce. A former senior health ministry official who declined to be identified said the ruling came after lobbying from distributors. Distributors are still legally required to notify the BDA of their intention to export drugs, a month before they do so, but all the agency can do is monitor flows. And even that is difficult given the sheer volume of notifications clogging up the system. “We’re helpless,” said the BDA’s Spirov. “The exporters are just mocking us.” Between July 2016 and July 2017, distributors informed the BDA of their intention to export 78,220 packs of RoActemra 162 mg. That number dwarfs the 6,000 packs imported to Bulgaria from Roche, the manufacturer of the drug, during the same period, according to data from the drugmaker. Boryana Marinkova, CEO of the Bulgarian Association for Medicines Parallel Trade Development, an industry body, said the discrepancy was due to the fact that distributors file separate notifications of intent to export to multiple EU countries for any given drug, whether or not they actually send them. “These 78,000 applications are only the technical sums of numerous intentions,” she said. “This figure can’t be seen as actual exports at all.” ‘Illegal trade all around’ New legislation before parliament would give the BDA sharper teeth. In addition to allowing the agency to ban exports under certain circumstances, amendments to the law would bring penalties for wrongdoing into line with EU standards. Because the NHIF covers the cost of prescription medicines, it is illegal for pharmacies or individuals to sell drugs back to distributors. Illicit parallel trade in medicines in Bulgaria is worth around 50 million euros a year, NHIF deputy director Petrov said. Fines for flouting the law are 1,500 euros

December 2017

A customer pays for medicine at a pharmacy in Sofia. Photo: Iliana Kirilova

RoActemra is just one of dozens of drugs that health experts say are disappearing from pharmacy shelves in Bulgaria as middlemen scoop them up to sell in other EU countries at a profit. Such distributors are drug dealers of an exclusive kind...

for a first offence and 2,500 euros thereafter. That compares with respective fines of 30,000 euros and 50,000 euros in Portugal. Under the new legislation, pharmacies could be fined up to 25,000 euros for selling drugs to distributors while parallel traders could be fined 50,000 euros for illegal exports. However, the Bulgarian Association for Medicines Parallel Trade Development said the new legislation was unnecessary. “The existing legal framework provides sufficient mechanisms and tools for control,” CEO Marinkova said. She urged the health ministry, tax authorities and BDA to step up enforcement of existing laws through regular audits of wholesalers and pharmacies. Asked about the problem of drug shortages caused by parallel trade, Marinkova said: “The law states clearly that all wholesalers are obliged to cover local market demand first and only after covering the national needs can they export the excess quantities of medicinal products. BIRN found plenty of evidence of illegal sales to distributors by pharmacies. Invoice data from the Revenue Agency obtained by BIRN showed that six distributors bought medicines worth 2.2 million euros from pharmacies between April and August 2015. Although the sales were against the law, the pharmacies still declared income from the transactions to tax authorities, suggesting they may be more afraid of the Revenue Agency than they are of the BDA. According to the invoice data, a company called Falcons 2000, which is registered in the tiny western town of Slivnitsa and owns several small pharmacies, sold 368,000 euros of medicines to a distributor called Chirita. Falcons 2000 declined to comment. Asked about the illegal purchases, Chirita owner Amir Mohamed al Husaini, confirmed the transactions and justified them on the grounds that they made sound business sense. “Pharmacies can buy those medicines straight from a producer on promotion, with a discount of up to 30 per cent,” he told BIRN. “A store-to-

store [manufacturer-to-distributor] deal couldn’t get such a low price.” In early December, police arrested al Husaini and six others after raiding 60 other addresses in Sofia, Slivnitsa, Plovdiv and Shumen as part of investigations into the alleged illegal acquisition of medicines for parallel trade, according to Ivan Geshev, chief of the special prosecutor’s office in Sofia. On December 11, the Special Prosecutor’s Office charged al Husaini and five of the arrested with being part of an organised criminal group. The seventh man was charged with money laundering. Meanwhile, Revenue Agency data showed that a company called HG-Hristo Jelev, which owns a pharmacy in the mountainous town of Kotel in central Bulgaria, sold 114,000 euros of drugs to distributor MN 2011, registered in Asenovgrad, between April and August 2015. Pharmacy owner Hristo Jelev acknowledged that the sales were against the law but said that the fact he paid taxes on them mitigated any wrongdoing. “I don’t have working capital and those payments are advance financing for future supplies,” he told BIRN. Distributor MN 2011 declined to comment. The BDA has little power to stop illicit transactions. “In 2016, the agency carried out around 40 checks in pharmacies, all of them planned in advance, none in response to real-time alerts,” former deputy health minister Koundourdjiev said. The purpose of such checks was to see if pharmacies have the correct documentation for the medicines they stock, he said. But industry insiders say many drug sales to distributors are done completely under-the-table, with no paper trails. “There is no need even to look at invoices,” said the marketing director of one of Bulgaria’s biggest distributors, who declined to be identified. “The illegal trade is all around us.” He said organised criminals were part of the racket, buying drugs without prescriptions from pharmacies and then selling them straight to distributors. For example, tough-looking

“smart guys” regularly visit certain pharmacy chains in Sofia and the southern city of Plovdiv with handwritten lists of medicines, which they buy at 15 per cent premiums, he said. Illegal trading in pharmaceuticals is all over the internet too. Classified ad sites, health forums and social media are teeming with announcements enticing patients with prescriptions for sought-after drugs to sell their medicines. Kiril Yordanov, the author of one such post, said he would pay 990 euros for a medication called Humira and other treatments for rheumatoid arthritis. Humira usually costs 820 euros in Bulgaria and 1,878 euros in Germany. In April, BIRN called him and pretended to be interested in selling a pack of a biopharmaceutical called Enbrel. Yordanov sounded business-like. He spoke of batch numbers and expiry dates. He stressed the importance of new-looking packaging without any blemishes. BIRN phoned him again in mid-July, this time with no pretence, to ask why he was buying up drugs. “I buy the medicines for myself because I don’t fit the criteria of the commission,” Yordanov said, referring to the panel of medical experts who approve expensive treatments for patients like Nadia Miteva. BIRN discovered that Yordanov’s wife, Yordanka Ilieva Barzakova-Yordanova, is a pharmacist listed in the register of the Plovdiv branch of the Bulgarian Pharmaceutical Union. In 2015 and 2016, she worked for a distributor, Agilis Pharma in Plovdiv, which exported 30.8 million euros of drugs to EU countries between January 2015 and May 2017, according to National Revenue Agency figures. In 2017, she started working for Mylan NV, a global pharmaceutical company that makes and distributes generic and patented drugs. BIRN contacted Barzakova-Yordanova and asked if her husband had supplied medicines procured through internet sales for export via Agilis Pharma, Mylan or other distributors. She declined to comment. Agilis Pharma and Mylan also declined to comment when asked if Barzakova-Yordanova had supplied drugs for export or resale. A question of weight Cancer treatments are among the most expensive medicines. They account for 50 per cent of spending by the NHIF, or around 153 million euros last year. That is more than five times the fund’s spending on cancer drugs in 2000, according to Jeni Adarska, head of the Association of Patients with Oncology Diseases. The increase reflects a rise in cancer rates worldwide — but the NHIF suspects it is also fuelled by thefts at hospitals. One senior source at the fund said at least eight hospitals were thought to be doctoring patient data to order more drugs than required, presumably to sell the excess amounts to parallel traders. In early 2017, the NHIF started spot checks at oncology departments. “The fund experts entered like a police squad and started to measure the weight of each oncological patient,” said Lucia Dobreva, former chief of Uni Hospital, a sleek new private hospital in Panagyurishte. Uni Hospital was not implicated in any wrongdoing. To understand what the experts were up to, it is important to know that doctors decide how much of a chemotherapy drug to prescribe based on a patient’s body weight. The heavier the patient, the more treatment is called for. The results from the fund’s spot checks were eye-opening. “There are hospitals where the average weight of patients is 108110 kilograms,” said Petrov. That compares with an average weight for men and women in Bulgaria of 72.5 kilograms in 2016, according to the National Statistical Institute. The assumption was that doctors must be misstating patient weights to justify excessive orders,

Petrov said. Once correct doses are measured out, the surplus amounts can be quietly set aside. Only one person has been convicted of stealing oncology medicine from a hospital. Petia Kocheva, chief pharmacist at Marko Markov hospital in the Black Sea city of Varna, was found guilty last year of purloining 39 vials of Herceptin, used to treat breast cancer, in a case the health minister at the time, Petar Moskov, described as “morally much lower than drug trafficking”. A Varna court sentenced her to four-and-ahalf years in prison but a regional court subsequently suspended her sentence. The Varna court ruled that she simply took the vials, worth 22,000 euros, from the hospital pharmacy. The prosecution said Kocheva knew the oncology department had undocumented vials of the drug in their refrigerator — so she thought the crime would go unnoticed. The prosecution called a pathologist, Dobrinka Radoinova, for expert opinion on the matter of the alleged extra vials. The pathologist analysed the medical history of 75 breast cancer patients at the hospital, comparing how much Herceptin was actually administered with amounts paid for by the NHIF. She concluded that there was a big discrepancy between the two — enough to fill about 76 vials of Herceptin, worth some 42,700 euros. Contacted by BIRN, Vasil Popov, director of oncology at the Mark Markov hospital, denied any wrongdoing on the part of his department. Statistical oddities are cause for alarm for health officials in Bulgaria trying to protect the public purse from fraud. Ilko Semerdjiev, who had a brief stint as health minister between January and March this year, put it harshly in a post on Facebook in July. “The NHIF can’t cope with the pharma mafia,” he wrote. “Overspending on reimbursed medicine is just one part of it. The other is the re-export abroad. Thus we have double and triple profits — from medicines paid for by the state and profitable reselling in the EU.” Deputy Health Minister Lidia Neicheva said in a meeting of the supervisory board of the NHIF in late October that parallel trade was costing the state dearly as the fund scrambled to make up shortages. “One of the reasons for overspending on medicines is their re-export,” Neicheva said, according to a transcript of the meeting published by the NHIF. “That’s the reason, and we all know it. If ‘healthy’ parallel trade is in the region of up to 10 per cent, in Bulgaria it is 50 per cent.” In October, three masked thieves broke into a warehouse in Sofia belonging to German pharmaceutical distributor Phoenix. Despite a selection of drugs to choose from including morphine, they only stole oncology medications, local media reported. Phoenix CEO Yulian Nedelchev declined to comment on the theft but the BDA told BIRN the stolen medications were worth 600,000 euros. “There are two possibilities,” BDA chief secretary Spirov said. “One is that the medicines went to parallel trade, but it’s unlikely that a hospital in the EU would purchase them like that. The other is that they went to Bulgarian hospitals and were exchanged for medicines with older batch numbers, which could then be re-exported.” In February, BDA chief Asena Stoimenova described the insidious effects of parallel trade before the parliamentary health commission. “Bulgaria is not the first country to face the problem of shortages, but is the last to solve it,” she said.= Dimitar Iliev is an award-winning journalist based in Sofia, known for investigating organised crime. This article was produced as part of the Balkan Fellowship for Journalistic Excellence, supported by the ERSTE Foundation and Open Society Foundations, in cooperation with the Balkan Investigative Reporting Network.

December 2017

FEATURE The online radio station, www. radioaparat. com, broadcasts live and pre-recorded programmes 24/7. Initially, RadioAparat was the brainchild of just five people. But it has swiftly turned into a vibrant cultural community of more than 50 [mostly] volunteers, who are also involved with a variety of other local organisations.

RadioAparat broadcasts 26 live programmes a week. Andrija Dinulovic to the right. Photo: Nemanja Knezevic/nk.rs

Online Radio Helps Serbia’s Independent Media Survive Serbia’s web radio service RadioAparat celebrated its first birthday recently, consolidating its importance as one of the country’s few independent media outlets. SIRI SOLLIE | BIRN | BELGRADE

n Belgrade’s Karadjordjeva street, at No 53, just over the road from where the notorious cultural hub Mikser House once stood, lies Kolektiv Gallery and Architects – a meeting point for urban architects who, this time last year, started transmitting radio programmes online alongside their usual architectural businesses. The online radio station, www.radioaparat.com, broadcasts live and pre-recorded programmes 24/7. Initially, RadioAparat was the brainchild of just five people. But it has swiftly turned into a vibrant cultural community of more than 50 [mostly] volunteers, who are also involved with a variety of other local organisations. “Other [Serbian] radio stations today do not have the ability to broadcast music and programs they would like to … we are the only radio station today that functions like this,” says 31-year-old Milos “Mimi” Dasic, who is one of the main show hosts at RadioAparat. During its first year of existence, RadioAparat gained wide recognition and an international audience, as it dispersed the voices of Belgrade’s biggest music enthusiasts, as well those from the NGO sector. According to Dasic, the station transmits 26 live programs every week. Twelve of the shows are usually musical pro-

grams, while 18 are fronted by various activists from the NGO sector, including staffers from the city magazine “Lice Ulice”. RadioAparat also covers a range of topics from cooking discussions to serious political panels. “Belgrade really has a fantastic alternative scene – there is a very well-developed subculture. But, the fact is, not a single media [outlet] exists that acknowledges this scene,” says 42-year-old Zoran Dimitrovic, one of the driving forces behind RadioAparat, Kolektiv Gallery and Architects. “RadioAparat is different … FM radio has turned into something – well, it is influenced by the state and under serious control,” he says. Increasing censorship, which has constrained Serbian media outlets ever more tightly over the past couple of years, has seen many people who were working in the Belgrade media sector either fired from their positions or left their positions due to governmental influence over the content provided by various media channels. Studio B, a Belgrade-based media outlet which is owned by Maxim Media D.O.O., serves as one example in which the whole news team essentially got replaced during 2015 and 2016. One former radio personality from Studio B, Svetlana “Ceca” Djolovic, joined RadioAparat at its inception in November

last year, and together with Dasic, she constitutes one of the only three employed radio hosts at RadioAparat. From East Manhattan to Savamala Dimitrovic began to realise his passion in 2008. During his architectural studies in New York, he became an eager listener of online channel East Village Radio – a free live web programme established in East Manhattan in 2003. Inspired by the New York radio station, Dimitrovic decided there was a niche in Belgrade for a similar idea. With the help of his urban architectural firm, Kolektiv Architects, he initiated the inception of RadioAparat – with the help of other media professionals such as Djolovic. “It was more on the level of an experiment than some serious plan. Now we have serious programs and plans for the future – but in the beginning it was not really possible to foresee its course,” says Dimitrovic. With only two microphones, one mixing console and two computer processors, RadioAparat still managed to get off the ground. “It is interesting, it is something that we made by ourselves … it was not planned, it was a trial project, and we did not expect for it to last a year,” Dimitrovic says. Since RadioAparat started broadcasting its shows in 2016, many people contacted the station on their own initiative, wanting to make their own shows, says

one manager, 26-year-old Andrija Dinulovic. “It has become a community,” he says. Dasic told BIRN that the precise number of listeners is unclear due to the limited means by which to measure traffic. However, he says that they get around 1,000 online listeners daily. “And the number of listeners is expanding every day,” he adds. Although Kolektiv Gallery and RadioAparat stand firmly against commercial developments in the Savamala area, since the demolitions took place in April 2016, it has become filled with expensive nightclubs, bars and cafes. Cultural institutions such as the former Mikser House and Stab Gallery, close to Branko’s Bidge, which represent local entrepreneurial initiatives, are no longer active. What was once Mikser House is now a nightclub called “Hype”. RadioAparat’s first birthday challenged the more recent currents, managing to stay afloat despite the atmosphere. Dimitrovic says they are concerned about developments in the area and he and his peers have lost vital players, such as Mikser House, when it comes to efforts to accommodate local culture. However, he says they are not too discouraged yet. “We will keep doing our work and we will we see in time whether we will look for a new working space,” says Dimitrovic.

December 2017

People watch as the coffin of late Romanian King Michael is driven to the patriarchal cathedral in Bucharest on December 16. Photo: Nicolae Burca Gin/AP

Sweden’s Queen Silvia and King Carl XVI Gustaf arrive at the funeral ceremony for the late Romanian King Michael in Bucharest. Photo: Andreea Alexandru/AP

With Michael, Balkan Royalist Hopes Lie Buried The late King of Romania’s grand farewell ended an era when hopes of royalist restorations seemed faintly possible. MARCUS TANNER | BIRN | LONDON

t was – surely – one the last such grand royal gatherings – a reminder of those far-off days when almost every European state had a throne, and when most of the crowned heads who sat on those thrones were fairly closely related. Michael of Romania’s send-off pulled in a heavyweight regal crowd – about as illustrious as you can get in these republican times. The mourners including Britain’s heir to the throne, Charles, Juan Carlos and Sofia of Spain, the King and Queen of Sweden, the Grand Duke of Luxembourg, a prince and princess from Belgium – not to mention various exiled royals from Greece and beyond. Such gatherings in future are hard to imagine, as blood connections between Europe’s remaining royal families wear thin. It is a sign of the times that Charles’ son, Harry, is marrying a decidedly non-royal American, after his other son, William, married a decidedly non-royal Brit. Michael belonged to a bygone era, when royals really were a separate caste, and their spousal choices were usually limited to suitably ranked foreign princesses. His Hohenzollern surname recalls distant Prussian and German origins; he met his first wife, appropriately, at the wedding of Britain’s current Queen. Through some degree or other, most surviving royals in Europe were cousins. With Michael is buried not only one of the last royals of the old school but also the last hopes of Balkan royalists, generally. If any of the exiled royals of the Balkans was likely to get a throne back, it was him – and he didn’t. When the communist regimes in the region collapsed in the early 1990s, only Michael could claim actual experience of

Britain’s Prince Charles, left, and former Spanish royals, Queen Sofia and King Juan Carlos I attend the funeral ceremony in tribute to late Romanian King Michael in Bucharest. Photo: Andreea Alexandru/AP

A man stands by the fence of the former royal palace after lighting candles in memory of late Romanian King Michael, seen in the poster on right. Photo: Vadim Ghirda/AP

having been an active monarch before the communists took power. In fact, he had been very active; he took the decisive step in 1944 to pull Romania out of the Axis camp and on to the side of the Allies. It did him no good. Under the infamous “percentages” agreement reached between Churchill and Stalin in Moscow in 1944, Russia was to “get” Romania while Britain was to “get” Greece.

Stalin made full use of the deal to impose his agent, Petru Groza, on Romania in 1945. After that, the clock was ticking for Michael’s reign. The good will felt for him in Romania after 1990 never translated into an active political sentiment, however, and now it seems clear that the opportunity for restorations has passed. Simeon of Bulgaria, bundled off his throne when still a child in 1946, lost his

chance when he became prime minister of his country in 2001. You cannot head a party-political government and then claim to be above politics – as any monarch must do – at the same time. Once he had ruled as a politician, he could never hope to reign again as a king. Alexander of Serbia/Yugoslavia had far less of a connection to his country to begin with. Born in London, he was just too English by the time he came to Belgrade to win over the Serbs. In any case, the old props of the Yugoslav monarchy, the army and the Orthodox Church, had been co-opted by then by nationalist politicians who had no intention of handing a crown to a man of such marked liberal sympathies. Albania never had a serious monarchy to begin with. Zog’s crown was shortlived, make-believe affair. Tellingly, many members of the younger generation of the Balkan royals are not bothering to hang around. Simeon’s heir, Prince Boris, lives in Spain, not Bulgaria. Serbia is still home to a good many royalists. Still, President Alexander Vucic is no more likely to resign his powers to a king than Vladimir Putin is to vacate his seat to one of the Romanovs. In Romania, it’s no longer obvious who would even get the throne, in the unlikely event of a restoration. One of Michael’s last acts was to disinherit his only grandson, leaving his childless daughter as his only heir. Royalist websites will continue to gush over the ups and downs of the various princes and princesses from the region – and – a favourite hobby, argue over who should get one of the various vacant thrones. But one thing has now become clear; the crowns of the Balkans belong to the region’s past, not its future.