Reporter.al Botimi Gusht 2017

06

INVESTIGIM

Fondi i Sigurimeve vazhdon biznesin me kompaninë e dënuar për mashtrim

Pronari i Omega Pharma Group-kompanisë së ndaluar me vendim të Gjykatës së Tiranës që të tregtojë ilaçe të rimbursueshme për 3 vjet, ia ka dalë që të aktivizojë një kontratë me Fondin.

07

ANALIZË

Interpretimi i gjykatës mbi “rëndësinë e lajmit”, një sinjal i keq

Një gjyqtare në Fier shfajësoi menaxherin e sigurisë së Bankers Petroleum, me argumentin se “puna e gazetarëve nuk kishte impakt aq të madh për shoqërinë”.

08

OPINION

Shtet i madh dhe shtet i vogël në kontekstin shqiptar

Diskursi mbi “shtet të madh” apo “shtet të vogël” në Shqipëri ka marrë tipare qesharake, pasi është kufizuar te numri i ministrive, i ministrave dhe i agjencive qeveritare.

Nr.

24

Gusht 2017 E përmuajshme

SKEMA E GRABITJES SË TOKAVE NË BREGDET Përfitues dhe viktima/ Prokuroria e Vlorës dërgon për gjykim pesë të pandehur për falsifikimin e tokave me vlerë mbi 210 milionë euro, ndërsa rrëzon akuzat për biznesmenin Pullumb Petritaj dhe një notere. Sipërmarrësit që harxhuan vlera të konsiderueshme parash për blerjen e tokave të lakmuara paralajmërojnë padi të reja.

Bregdeti i Palasës. Foto: Ivana Dervishi

2

Gusht 2017

PËRFITUES DHE VIKTIMA: SKEMA E

04

GRABITJES SË 342 HA TOKË NË BREGDET FONDI I SIGURIMEVE VAZHDON BIZNESIN

06

ME KOMPANINË E DËNUAR PËR MASHTRIM INTERPRETIMI MBI “RËNDËSINË E LAJMIT”,

07

NJË SINJAL I KEQ PËR LIRINË E SHPREHJES LOJA E DYFISHTË E ISH ZV/DREJTORESHËS SË

4-5

Falsifikimi i tokave me vlerë mbi 210 milionë euro mbërrin në gjykatë, ndërsa Prokuroria tërhoqi akuzat për biznesmenin Pullumb Petritajn dhe noteren.

10

DOGANAVE NË KONTRABANDËN E NAFTËS ‘VIRGINE’ GJYQËSORI PËRPIQET TË MENAXHOJË DËMET

15

E MBI 300 REKURSEVE TË LËNA NË HARRESË KOMPANIA ‘FIRESTONE’ DHE ZOTI I LUFTËS

12

06

Si iu rikthye biznesit të ilaçeve të rimbursueshme kompania Omega Pharma-e cila ka tashmë një emër të ri dhe një kontratë me Fondin.

ENGLISH EDITION VICTIMS AND PERPETRATORS; THE SCHEME TO DEFRAUD 342 HECTARES OF LAND ON THE SEASIDE ALBANIA PM REVEALS

18 21

NEW CABINET ALBANIAN WORK-LIFE

12

22

Historia e patreguar e “Firestone”, Charles Taylor dhe tragjedisë së Liberisë.

BALANCE A BIG DRAW FOR EXPATS BALKAN JIHADIS RETURN,

26

DISILLUSIONED WITH ISIS ‘CALIPHATE’ KOSOVO-SERBIA ‘HISTORIC’ DEAL REMAINS STUCK, YEARS ON

Publikuar nga:

Publikuar nga:

ALBANIA’S XHIXHA STRIKES ANALIZA

ANALIZA

INVESTIGIME

INVESTIGIME

LAJME

REPORTAZHE

OPINION

LAJME

T

D

FONDACIONI

SHOQËRIA

E HAPUR

PËR SHQIPËRINË

FONDACIONI

SHOQËRIA

E HAPUR

PËR SHQIPËRINË

31

GOLD WITH STEEL SCULPTURES

REPORTAZHE OPINION Është publikimi i Rrjetit Ballkanik të Gazetarisë Investigative në Shqipëri – BIRN Albania.

RAJONI BIRN Albania ështëRAJONI një organizatë jo-fitimprurëse, e cila mbështet zhvillimin e gazetarisë INTERVISTA investigative në Shqipëri me qëllim ekspozimin e rasteve të korrupsionit dhe promovimin e të drejtave të njeriut në vend. Ky publikim i përmuajshëm është një përmbledhje e disa prej artikujve të botuar nga rrjeti BIRN në faqen www.reporter.al dhe ëëë.balkaninsight.com.

Mbështetur nga: Ky publikim shpërndahet falas. Printimi dhe shpërndarja e tij mundësohet nga:

National Mbështetur nga: Endowment for Democracy B T D Balkan Trust for Democracy

Fondacioni Shoqëria e Hapur për Shqipërinë

INTERVISTA

28 15

Pas ekspozimit të skandalit “të groposjes” së mbi 300 rekurseve në arkivën e Gjykatës së Tiranës, institucionet e drejtësisë janë në kërkim të përgjegjësve.

STAFI

KONTAKTONI:

Kristina Voko, drejtore e BIRN Albania Besar Likmeta, redaktor Aleksandra Bogdani, gazetare Gjergj Erebara, gazetar Ivana Dervishi, gazetare Lindita Çela, gazetare

Bulevardi Gjergj Fishta, Kulla 5, Ap. 22, Tiranë E-mail: office.albania@birn.eu.com Tel: +35544502592 URL: http://www.reporter.al/

3

Gusht 2017

Ngjarjet e Gushtit

Qeveria “Rama 2”

Damian Gjiknuri dhe Ditmir Bushati u konfirmuan në pozicionet kyçe të kabinetit të ri qeveritar të mandatit të dytë të Edi Ramës.

Foto: LSA

“Rama 2”, vazhdim i trashëgimisë së mandatit të parë Kryeministri Edi Rama prezantoi më 27 korrik ekipin e ri të ministrave: një qeveri e ngritur përgjithësisht mbi trashëgiminë e mandatit të parë. Siç ishte lajmëruar, kabineti qeveritar “Rama 2” do të ketë më pak portofole ministrore, e përbërë nga 11 ministri dhe 2 ministra shteti. Rama rikonfirmoi në postet kyçe Ditmir Bushatin, Arben Ahmetajn, Damian Gjiknurin, Lindita Nikollën, Mirela Kumbaron dhe ish-zëvendës kryeministrin Niko Peleshi.

Ditmir Bushati, i cili ka qenë në krye të diplomacisë për katër vitet e shkuara do të drejtojë sërish Ministrinë e Jashtme. Arben Ahmetaj u rikonfirmua në krye të Financave, ndërkohë që kompetencat e kësaj ministrie janë zgjeruar edhe me ato të Ekonominë dhe të Punës. Damian Gjiknuri, i cili u vlerësua nga Rama si “një ndër administratorët më të aftë” do të ketë përveç Ministrisë së Energjetikës, edhe kompetencat që ushtroheshin më parë nga Ministria e Transporteve. Ky dikaster do të quhet Ministria e Energjetikës dhe Infrastrukturës. Ndërkohë, Lindita Nikolla do të vazhdojë të drejtojë Ministrinë e Arsimit, Mirela Kumbaro atë të Kulturës ndërsa Niko Peleshi do të jetë ministri i ri i Bujqësisë dhe Zhvillimit Rural. Fatmir Xhafaj dhe Ogerta Manastirliu, dy ministrat jetëshkurtër të mandatit të parë për shkak të marrëveshjes që përfshiu në qeveri ministrat e propozuar nga Partia Demokratike, do të rikthehen në postet respektive te Ministria e Brendshme dhe ajo e Shëndetësisë. Prezantimi i ministrave nga Rama u ndërpre herë pas here nga duartrokitjet, por jo të gjithë bashkëpunëtorët e tij të ngushtë mbetën të lumtur. Emra të rëndësishëm të qeverisë së katër viteve të shkuara si Mimi Kodheli, Eglantina Gjermeni, Saimir Tahiri, Ilir Beqja apo Milva Ekonomi mbetën jashtë ekzekutivit.

Shqiptarët u përballën me rënie pagash në 2016 Paga mesatare mujore bruto për të gjithë të punësuarit në ekonominë shqiptare ra në 45,845 lekë në vitin 2016- nga 46,829 lekë që qe në vitin 2015, me një rënie neto prej 2.1 për qind, bëhet e ditur nga të dhënat e reja statistikore të publikuara nga Instituti i Statistikave. Sipas të dhënave të

INSTAT, rëniet më të mëdha në paga vërehen në profesionet e vështira si “shërbimet në shtëpi”, “bujqësia”, “industria përpunuese” dhe “art, argëtim e zbavitje”. Sipas këtyre të dhënave, akomodimi dhe shërbimi i ushqimit është profesioni më i keqpaguar në Shqipëri. Gjatë vitit të kaluar, paga bruto në këtë sektor qe vetëm 25 mijë lekë.

Shërbimet në shtëpi janë profesioni i dytë më i keqpaguar në ekonominë shqiptare. Paga në këtë sektor qe vetëm 29 mijë lekë në vitin 2016 dhe është ulur me 12 për qind në krahasim me vitin 2015. Industria përpunuese është sektori tjetër me paga më të ulëta. Më 2016, paga mesatare në këtë sektor ku përfshihen fabrikat e veshjeve e të tjera qenë bruto në masën 31,400 lekë. Aktiviteti ekonomik me paga mesatare më të larta është”Aktivitete të organizatave ndërkombëtare”, ku punonjësit marrin mesatarisht 125 mijë lekë. Sektori tjetër i mirëpaguar është”Aktivitetet Financiare dhe të Sigurimit”, ku përfshihen bankat, kompanitë e sigurimit e shërbime të tjera financiare. Gjatë vitit 2016, paga mesatare bruto në këtë sektor qe 97,962 lekë dhe u rrit me 2.5 për qind në krahasim me vitin 2015.

Aksidenti me vdekje, PD kërkoi imunitetin e Rakipit të PDIU Mëngjesin e 12 gushtit, deputeti i PDIU-së, Aqif Rakipi aksidentoi me vdekje një tregtar në rrugën interurbane kryesore Vorë-Tiranë, në afërsi të mbikalimit të kthesës së Kamzës. Përplasja me makinën tip Mercedes të Rakipit, ishte fatale për Seit Sorrën – banor i zonës së Kasharit, ndërkohë që deputeti i PDIU-së u largua nga vendgjarja dhe u dorëzua më pas në polici. Në një reagim publik për aksidentin në të cilën është përfshirë deputeti Rakipi, të hënën Partia Demokratike kërkojë heqjen e imunitetit të deputetit të PDIU-së. “Neni 273 i Kodit Penal, i cili është në fuqi edhe për miqtë e Edi Ramës, dikton se Aqif Rakipi mban përgjegjësi edhe për largim nga vendi i aksidentit, përgjegjësi që në vetvete denohet deri në 1 vit burgim,” thuhet në deklaratën e Partisë Demokratike. “Largimi nga vendngjarja pas përplasjes për vdekje të Seit Sorrës, përveçse akt burracak i deputetit Rakipi, është edhe vepër e pastër penale që e rëndon pozitën e tij para ligjit,” shtoi ajo. Rakipi fitoi një mandat të dytë parlamentar si pëfaqësues i PDIU-së në rajonin elektoral të Elbasanit gjatë zg-

jedhjeve parlamentare të 25 qershorit.

Trafik armësh me postë nga Rinasi, arrestohet 32 vjeçari Policia e Shtetit njoftoi më 26 gusht se arrestoi një 32-vjeçar nga Shijaku i Durrësit, si autorin e dyshuar të nisjes së tre pakove me pjesë armësh automatike përmes postës ajrore dhe shpalli në kërkim një 47-vjeçar, ndërkohë që vazhdojnë hetimet për të zbardhur trafikimin e armëve në drejtim të Britanisë së Madhe. Sipas policisë, i arrestuari është Saimir Çullhai, i dënuar më parë për akuzën e “trafikimit të narkotikëve”, i cili sipas hetimeve paraprake rezulton të jetë personi dërgues i tre pakove postare, brenda së cilave u gjetën pjesë të çmontuara kallashnikovi. Sipas njoftimit, brenda tre pakove gjendeshin tre automatikë Kallashnikovë, destinacioni i të cilave ishte Londra. Hetimi provoi se armët luftarake ishin çmontuar dhe pjesët përbërëse të tyre ishin futur në pantallona dhe më pas ishin izoluar mirë me ngjitës në kuti kartoni, me qëllim shmangien nga vëzhgimi me sy të lirë.

Sulmohet në Prishtinë gazetari Parim Olluri Parim Olluri, drejtor i gazetës online “Insajderi” u sulmua më 16 gusht në rrugën “Bajram Kelmendi” të Prishtinës dhe u dërgua për trajtim mjekësor në Qendrën Emergjente.

Në momentin e dhunimit ai ishte i shoqëruar nga bashkëshortja. KALLXO.com raportoi se policia e Kosovës po e heton ngjarjen, e cila është konsideruar një përpjekje për frikësimin e gazetarëve nga Asociacioni i Gazetarëve të Kosovës. “Sulmi ndaj gazetarit Parim Olluri është një lajm i tmerrshëm. Ne kërkojme nga organet e sigurisë që ta hetojnë sa më parë këtë rast dhe kryesit e aktit kriminal të dalin para drejtësisë”, tha kryetari i Asociacionit, Shkëlqim Hysenaj. “Sulmi ndaj kolegut Olluri ka për qëllim frikësimin e gazetarëve dhe prek rëndë parimet e Lirisë së Mediave dhe Gazetarëve”, shtoi ai. Sulmi i dhunshëm ndaj Ollurit, i cili njihet për investigimet e tij në çështjet e korrupsionit shkaktoi reagime të forta në rrjetet sociale dhe u dënua gjerësisht nga zyrtarët e lartë dhe partitë politike në Kosovë.

4

Gusht 2017

INVESTIGIM

Përfitues dhe viktima: Skema e grabitjes së 342 ha tokë në bregdet Prokuroria e Vlorës dërgon për gjykim pesë të pandehur për falsifikimin e tokave me vlerë mbi 210 milionë euro, ndërsa rrëzon akuzat për Pullumb Petritajn dhe noteren. Biznesmenët që harxhuan vlera të konsiderueshme parash për blerjen e tokave të lakmuara paralajmërojnë padi të reja.

LINDITA ÇELA | BIRN | TIRANË

N

jë vit pas zbulimit të skemës së grabitjes së 342 hektarëve tokë në zonat turistike të Karaburunit, Zvërnecit dhe Palasës në Vlorë, Prokuroria u ka dhënë fund hetimeve me konkluzionin se pronat me vlerë tregu mbi 210 milionë euro u përfituan mbi bazën e vendimeve gjyqësore të falsifikuara dhe më pas u shitën apo u falën tek një rreth i gjerë njerëzish.

Në kërkesën për gjykim të dorëzuar në Gjykatën e Vlorës më 21 korrik 2017, një kopje të cilës disponohet nga BIRN, Prokuroria ngarkon me përgjegjësi penale pesë persona dhe kërkon shpalljen e tyre fajtorë për veprat e “falsifikimit të dokumenteve”, “pastrimit të produkteve penale…” dhe “shpërdorimit të detyrës”.

Dy prokurorët e çështjes, Albert Kuliçi dhe Urim Buci argumentojnë se autorë të falsifikimeve janë ish-varrmihësi nga Vlora, Raimond Mëzi dhe avokati i tij, Enkes Hysendhima, Lefter Gjergji, ish-arkivistja e Gjykatës së Vlorës, Donika Besimaj dhe Blerina Dhrami, punonjëse e hipotekës së Vlorës. Ndryshe nga hetimet fillestare, Prokuroria ka rrudhur numrin e personave të implikuar në kërkesën për gjykim, duke përjashtuar nga akuzat biznesmenin Pullumb Petritaj, njëherazi ish-kryetar i Partisë Republikane të Vlorës dhe noteren Belona Seraj. Petritaj u shpall në kërkim në qershor të vitit 2016 nga Prokuroria, pasi u akuzua si pjesë e grupit që ishte përfshirë në skemën e falsifikimit të tokave në Karaburun, Zvërnec dhe Palasë. Prokuroria e Vlorës nuk iu përgjigj pyetjeve të BIRN mbi statusin aktual të Petritajt apo për arsyet që çuan në rrëzimin e akuzave kundër tij dhe noteres Seraj.

Hetimi i Prokurorisë mbi njërin prej falsifikimeve më të mëdha të pronave në Shqipëri nisi në shkurt të vitit 2016, pas kallëzimit penal të njërit prej pretenduesve të tokës, Malo Bado.

74-vjeçari iu drejtua Prokurorisë pasi kishte dështuar për 1 dekadë të fitonte të drejtën e pronës në plazhin e Shën Vasilit

në Karaburun-tokë që sipas tij iu grabit nga “mafia e pronave të Vlorës”. Hetimi është i ndarë në tre episode të ndryshme dhe ndjek gjurmët e tjetërsimit të 220 hektarëve tokë në gadishullin e Karaburunit, 89 hektarëve në Zvërnec dhe 33 hektarëve të tjerë në bregdetin e lakmuar të Palasës.

Tjetërsimi i secilës prej pronave, sipas hetimit të Prokurorisë u ngrit mbi krijimin dhe futjen në arkivën e Gjykatës së Rrethit Vlorë të dosjeve gjyqësore të sajuara dhe vendimeve fiktive të tre gjyqtarëve, firmat e së cilëve rezultuan gjithashtu të falsifikuara.

Vendimet e falsifikuara gjyqësore u përdorën më pas në Zyrën e Regjistrimit të Pasurive të Paluajtshme në Vlorë, ku u certifikua tjetërsimi i pronësisë së tre sipërfaqeve të mëdha të tokës.

Prokuroria deklaron se Raimond Mëzi u regjistrua si pronar i 220 hektarëve tokë në Karaburun dhe 89 hektarëve në Zvërnec, ndonëse nuk kishte aplikuar asnjëherë në Zyrën Vendore të Regjistrimit të Pasur-

menëve të ndryshëm për vlera të konsiderueshme parash, investime të djegura pas vendimit të Prokurorisë dhe Gjykatës së Vlorës për sekuestrimin e tokave të grabitura.

Hetimi i Prokurorisë së Vlorës dhe procesi i pritshëm gjyqësor ndaj pesë të pandehurve duket se nuk do të jetë konflikti i vetëm mbi skemën e falsifikimit të 342 hektarëve tokë.

Në reagimet për BIRN, përfaqësuesit e disa bizneseve që humbën shuma të mëdha parash në blerjen e pronave paralajmëruan padi të reja ndaj personave që i mashtruan, duke e quajtur veten viktima të kësaj skeme falsifikimi.

Pronar me firmë në të bardhë Raimond Mëzi, një 55 vjeçar nga Vlora që ka punuar për vite të tëra në varrezat e qytetit dhe që jeton në një shtëpi të varfër në lagjen “Partizani” është sipas hetimit

DENONCIMI Hetimi i Prokurorisë mbi njërin prej falsifikimeve më të mëdha të pronave në Shqipëri nisi në shkurt të vitit 2016, pas kallëzimit penal të njërit prej pretenduesve të tokës, Malo Bado. 74-vjeçari iu drejtua Prokurorisë pasi kishte dështuar për 1 dekadë të fitonte të drejtën e pronës në plazhin e Shën Vasilit në Karaburun-tokë që sipas tij iu grabit nga “mafia e pronave të Vlorës”.

ive, ZVRPP. Njësoj si Mëzi, edhe Filip Gjergji u bë pronar i 33 hektarëve tokë në Palasë përmes një skeme të ngjashme.

Të dhënat e siguruara nga BIRN tregojnë se pas regjistrimit në hipotekë, pronat i janë nënshtruar ndarjes në parcela më të vogla dhe tjetërsimit përmes kontratave multimilionëshe të shitjes apo të shkëmbimit me persona të tretë përgjatë viteve 2012-2016.

Kalimi i pronësisë nga njëra dorë në tjetrën tregon se pjesa e luanit të 342 hektarëve tokë u tjetërsua përmes kontratave të shkëmbimit të pasurisë. Ndërkohë, sipërfaqe të konsiderueshme iu shitën biznes-

1-vjeçar të Prokurorisë, përfituesi kryesor i tokës së tjetërsuar në bregdet.

Mëzi akuzohet si autor i falsifikimit të dy dosjeve gjyqësore dhe dokumenteve shoqëruese me qëllim përfitimin e 309 hektarëve tokë-vepër të cilën sipas Prokurorisë e ka kryer në bashkëpunim me avokatin e tij, Enkes Hysendhima, arkivisten e Gjykatës së Vlorës, Donika Besimaj dhe punonjësen e hipotekës, Blerina Dhrami.

Ai është regjistruar si pronar i 220 hektarëve tokë në Karaburun dhe 89 hektarëve të tjerë në vendin e quajtur Shën Velash në Zvërnec-prona që sipas Prokurorisë kanë një vlerë tregu prej 210 milionë eurosh. Në

zemër të falsifikimit të pronësisë qëndrojnë dy procese të pandodhura gjyqësore.

Vendimi i parë gjyqësor që njeh Mëzin si pronar të tokës në Karaburun mban datën 29 dhjetor 2000, i nënshkruar nga gjyqtari Thoma Nika. Ndërsa vendimi i dytë gjyqësor që i njeh atij pronësinë e 89 hektarëve në Zvërnec mban datën 29 dhjetor 2003 dhe firmën e gjyqtarit Skerdilajd Konomi-i vrarë në një atentat me tritol në vitin 2011.

Pas dhjetra ekspertimeve grafike dhe dëshmive përkatëse, Prokuroria e Vlorës ka arritur në përfundimin se proceset gjyqësore nuk kanë ndodhur asnjëherë, firmat e gjyqtarëve janë falsifikuar dhe se dosjet përkatëse janë krijuar me dokumente të falsifikuara dhe janë futur në arkivën e Gjykatës së Vlorës nga personi përgjegjës i arkivës, Donika Besimaj.

“Nga hetimi është provuar se e gjithë dosja gjyqësore dhe aktet që ndodhen në të janë tërësisht të falsifikuara dhe janë futur në kundërshtim me ligjin në arkivën e Gjykatës,” thuhet në kërkesën e Prokurorisë.

Prokuroria ka hetuar gjithashtu regjistrimin e dy pronave në Zyrën e Regjistrimit të Pasurive të Paluajtshme në Vlorë, ku rezulton se është përdorur aplikimi i një personi tjetër për të krijuar dokumente të reja të falsifikuara-përgjëgjësi që i ngarkohet të pandehurës Blerina Dhrami.

Zanafilla e falsifikimeve të njëpasnjëshme ngrihet mbi një vendim të vitit 1996 të Komisionit të Kthimit dhe Kompensimit në Vlorë, sipas së cilës Jakup Mëzit-baba i Raimond Mëzit i njihet një sipërfaqe prej 6600 metrash katrorë tokë. Mbi këtë dokument është prodhuar një tjetër i falsifikuar, që presupozon se familja Mëzi zotëron 220 hektarë.

Në dëshminë e tij për Prokurorinë, Raimond Mëzi hedh poshtë akuzën se ai është

Gusht 2017

Pamje të bregdetit të Palasës në qarkun e Vlorës. Foto:Ivana Dervishi

Shtëpia e Raimond Mëzit në lagjen “Partizani” të Vlorës

përfituesi i 309 hektarëve tokë në Karaburun dhe Zvërnec.

Mëzi ka deklaruar në Prokurori se nuk kishte dijeni për vendimin e falsifikuar të KKKP Vlorë që e bën atë pronar të 220 hektarëve tokë, ndërsa mohon të ketë ngritur padi në Gjykatën e Vlorës apo të ketë bërë aplikim për regjistrimin e tokës në hipotekë.

“Sipas tij, aplikimi mund të jetë bërë nga avokati i tij, Enkes Hysendhima, pasi ky i fundit duke vepruar në emrin e tij, ka shitur disa prona në Karaburun dhe i ka dhënë shumën prej 4 milionë lekësh me këste, si çmim për shitjen e kësaj prone,” citohet të ketë dëshmuar Mëzi në kërkesën për gjykim. Mëzi ka pranuar në Prokurori se ka nënshkruar kontratat që mbajnë firmën e tij, por ai ka shtuar se nuk ka asnjë dijeni mbi përmbajtjen e tyre pasi ka nënshkruar në fletë të bardhë.

“Ky shtetas ka deklaruar se është paraqitur tre herë pranë zyrës së noteres [Belona Seraj] dhe ka nënshkruar në të tre rastet fletë të bardha bosh. Pranë zyrës së noteres ai është dërguar nga i pandehuri Enkes Hysendhima, i cili i ka telefonuar në të tre ras-

Faksimile e kërkesës për gjykim, të dorëzuar në korrik në Gjykatën e Vlorës.

Pasi u bë pronar i 130 hektarëve në Karaburun, Artur Shehu përmes përfaqësuesit të tij me prokurë, Petritaj e ka ndarë pronën në 4 pjesë përgjatë periudhës mars-tetor 2015.

Në mars të vitit 2015, pesë hektarë i janë shitur biznesmenit Arian Laçi me një vlerë prej 9 milionë e 850 mijë lekësh. Ndërsa në janar 2016, Pullumb Petritaj ka firmosur gjithashtu shitjen e 20 hektarëve tokë te biznesmeni vlonjat Thodhori Gjiknuri për 39 milionë e 600 mijë lekësh.

tet që të paraqitej para noteres për të nënshkruar,” thuhet në kërkesën për gjykim.

Dëshmia e Mëzit mbi firmosjen në fletë të bardha gjen mbështetje edhe në një kontroll që prokurorët e çështjes kanë ushtruar në zyrën e noteres Belona Seraj. Gjatë kontrollit u sekuestruan dhjetra fletë të nënshkruara në të bardhë, një praktikë që duket se ndiqej rëndom nga noterja.

Tjetërsimi i pronës Të dhënat e siguruara nga BIRN në kërkesën për gjykim të Prokurorisë dhe kontratat e shitjes tregojnë se Mëzi u regjistrua si pronar në fund të vitit 2012-edhe pse nuk aplikoi asnjëherë në Zyrën e Regjistrimit të Pasurive. Menjëherë pas këtij akti, pronat u ndanë në sipërfaqe më të vogla dhe u shkëmbyen apo u shitën me pjesë.

Në 2 tetor 2014, në Zyrën Vendore të Regjistrimit të Pasurive të Paluajtshme në Vlorë pasuria prej 220 hektarësh është ndarë në dy sipërfaqe-njëra 90 hektarë dhe tjetra 130 hektarë.

Një javë më pas- më 10 tetor 2014, përfaqësuesi me prokurë i Raimond Mëzit, avokati Enkes Hysendhima ka firmosur kontratën e shitjes së 90 hektarëve tokë në Karaburun me kompanitë “House of Arts” dhe “Digitalnetworks”-kontratë me vlerë 180 000 euro.

“House of Arts” është një kompani organizimi eventesh e deputetit socialist, Fidel Ylli, por që administrohet nga personi i besuar, Elida Heba. Ndërsa “Digitalnetworks” zotërohet nga biznesmeni Gerian Kuka, njëherazi konsull nderi i El Salvadorit në Shqipëri.

Pas shitjes së 90 hektarëve për 180 mijë euro, pjesa e mbetur prej 130 hektarësh në Karaburun i kalon përmes një kontrate shkëmbimi Artur Shehut- një personazh kontrovers i viteve të tranzicionit në Vlorë, i cili jeton prej dy dekadash në Florida të Shteteve të Bashkuara të Amerikës.

Transaksioni është kryer më 4 dhjetor 2014, ndërsa kontrata e shkëmbimit mban firmat e Enkes Hysendhimës-përfaqësues me prokurë i Raimond Mëzit dhe Pullumb Petritajt, përfaqësues i Artur Shehut në të gjitha veprimet ligjore.

Sipas Prokurorisë, përmes kontratës me nr: 1081 rep dhe nr: 613/1 kol Mëzi shkëmbeu 130 hektarë tokë në Karaburun me një sipërfaqe prej 19.9 hektarësh në pronësi të Artur Shehut.

Pasi u bë pronar i 130 hektarëve në Karaburun, Artur Shehu përmes përfaqësuesit të tij me prokurë, Petritaj e ka ndarë pronën në 4 pjesë përgjatë periudhës marstetor 2015.

Në mars të vitit 2015, pesë hektarë i janë shitur biznesmenit Arian Laçi me një vlerë prej 9 milionë e 850 mijë lekësh. Ndërsa në janar 2016, Pullumb Petritaj ka firmosur gjithashtu shitjen e 20 hektarëve tokë te biznesmeni vlonjat Thodhori Gjiknuri për 39 milionë e 600 mijë lekësh.

Përveç 130 hektarëve në Karaburun, Artur Shehu rezulton të jetë përfituesi kryesor edhe i sipërfaqes prej 89 hektarësh në Zvërnec-të cilën e ka përfituar gjithashtu përmes kontratës së shkëmbimit. Të gjitha kontratat për tokën në Zvërnec janë firmosur sërish nga përfaqësuesi Petritaj.

Humbja e shumave të mëdha të parave për blerjen e tokave në bregdet ka zemëruar përfaqësuesit e kompanisë “House of Arts” dhe biznesmenin Thodhori Gjiknuri. Të kontaktuar nga BIRN, ata thanë se janë viktima të falsifikimeve dhe kanë paralajmëruar veprime të tjera ligjore kundër personave që u shitën pasuritë.

“Në këto transaksione kemi humbur shuma të konsiderueshme parash, ndaj sig-

5

urisht që do ta ndjekim çështjen ligjërisht, pasi jemi viktima të kësaj skeme falsifikimi,” tha Elida Heba për BIRN. Njësoj si Heba, edhe ndërtuesi Gjiknuri është duke pritur përfundimin e hetimeve për të ngritur padinë e tij.

“Unë do të padis ata që më shitën këtë pronë. Por sigurisht që përgjegjësi duhet të mbajnë dhe ata përfaqësues së institucioneve shtetërore, të cilët certifikojnë dokumentet zyrtare,” tha Gjiknuri.

BIRN e pati të pamundur të kontaktojë Artur Shehun, Arian Laçin dhe Gerian Kukën, të cilët rezultojnë të jenë përfshirë në transaksionet me pronën. Edhe biznesmeni Pullumb Petritaj ishte i pamundur të kontaktohej.

Falsifikimi i 33 ha në Palasë Prokuroria e Vlorës akuzon Lefter Gjergjin për përfitimin e 33 hektarëve tokë në bregdetin e Palasës përmes falsifikimit të dokumenteve, vepër penale kjo e kryer në bashkëpunim me të pandehurat Blerina Dhrami dhe Donika Besimaj.

“Nga viti 2012 e në vijim, pjesa më e madhe e kësaj toke është shitur apo dhuruar tek personat e tjerë, me qëllim mbulimin e origjinës së saj të paligjshme,” thuhet në kërkesën për gjykim.

Hetimi i Prokurorisë ka zbuluar se ndryshe nga dy episodet e mësipërme ku janë krijuar procese gjyqësore që nuk janë zhvilluar kurrë, në rastin e Gjergjit është manipuluar një proces për njohje fakti përmes falsifikimit të akteve të dosjes dhe vendimit të gjyqtarit.

Pas falsifikimeve të kryera në arkivën e gjykatës, Gjergji, i cili pretendonte pronësinë për 5 hektarë tokë është bërë pronar i 33 hektarëve. Vendimi i falsifikuar gjyqësor i datës 2 tetor 2003 është përdorur për regjistrimin e pronës në hipotekë nga e pandehura Blerina Dhrami dhe më pas, toka i është nënshtruar tjetërsimeve të mëtejshme.

Në kërkesën për gjykim të Prokurorisë thuhet se përfitues të kësaj pasurie janë bërë tetë persona, mes të cilëve Renald Kobure, një ish-punonjës i ZVRPP Vlorë dhe Ervin Dalipaj, ish-oficeri i policisë së vrarë në prill 2017 dhe disa sipërmarrës.

Në qershor 2016, Prokuroria akuzonte edhe Pullumb Petritajn si pjesë të bashkëpunëtorëve të Lefter Gjergjit për falsifikimin e pronësisë së 33 hektarëve në Palasë. Të dhënat e siguruara nga BIRN në vendimin e gjykatës së 2016-s mbi masat e arrestit tregojnë se Petritaj kishte “rol në menaxhimin e shitjeve të pronës”.

Në kërkesën e dorëzuar në Gjykatë, Prokuroria e Vlorës e ka përjashtuar përfshirjen e biznesmenit-ndonëse nuk i ka dhënë përgjigje pikëpyetjeve se pse një sipërfaqe e tokës së Gjergjit është dhuruar për të shlyer një borxh të mëparshëm të Petritajt.

Sipërfaqja prej 5 mijë metrash katrorë i është dhuruar një shtetasi të quajtur Lulzim Shusha. I pyetur nga Prokuroria, Shusha ka mohuar të ketë njohje apo miqësi me dhuruesin e tokës, Lefter Gjergji, por ai ka përmendur emrin e Petritajt si shkakun e këtij transaksioni.

“Lulzim Shusha ka deklaruar se me Lefter Gjergjin nuk kishte njohje apo ndonjë marrëdhënie miqësie. Kjo pasuri i është dhuruar prej tij për të shlyer një borxh që i kishte shtetasi Pellumb Petritaj,” thuhet në kërkesën për gjykim të Prokurorisë.

Gjithashtu, bashkëshortja e Petritajt bleu 5 mijë metra katrorë tokë në Palasë për 1 635 000 lekë. Më pas, ajo shiti gjysmën e kësaj sipërfaqeje për 500 mijë lekë.

6

Gusht 2017

Kopje e marrëveshjes së përthithjes mes kompanive CFO Pharma dhe Omega Pharma Group.

Të dhënat e siguruara nga BIRN tregojnë se vendimi i gjykatës së shkallës së parë nuk e ka penguar Fondin e Sigurimit të Detyrueshëm të Kujdesit Shëndetësor që t’i japë të drejtën e tregtisë së ilaçeve të rimbursueshme Çaushollit për vitin 2017-përmes kompanisë së re “CFO Pharma”

Fondi i Sigurimeve vazhdon biznesin me kompaninë farmaceutike të dënuar për mashtrim Pronari i Omega Pharma Group-kompania e ndaluar me vendim të Gjykatës së Tiranës që të tregtojë ilaçe të rimbursueshme për 3 vjet, ia ka dalë që të aktivizojë një kontratë me Fondin e Sigurimit të Detyrueshëm të Kujdesit Shëndetësor vetëm pak muaj pas dënimit, pasi e transferoi kompaninë nën ombrellën e një marke të re.

LINDITA ÇELA | BIRN | TIRANË

“Omega Pharma Group”-kompania farmaceutike e dënuar nga Gjykata e Tiranës për mashtrim me skemën e ilaçeve të rimbursueshme i ka shpëtuar “listës së zezë” të Fondit të Sigurimit të Detyrueshëm të Kujdesit Shëndetësor, FSDKSH dhe i është rikthyer biznesit me të, falë transformimit në një markë të re. Të dhënat e siguruara nga BIRN tregojnë se ish-pronari i Omega Pharma Group, Fatos Çausholli ka aktivizuar një kontratë me Fondin në vitin 2017 në cilësinë e administratorit të një kompanie të re të quajtur “CFO Pharma”-ndonëse zotëron si kapitalet ashtu edhe detyrimet e kompanisë së dënuar. Çausholli mori administrimin dhe pronësinë e “Omega Pharma” pasi i biri, Nadir Çausholli u shpall fajtor dhe u dënua me 2.6 vjet burg të pezulluara me kusht për veprat penale të falsifikimit dhe mashtrimit me tregtinë e ilaçeve të rimbursueshme-aktivitet që sipas vendimit të Gjykatës ishte kryer në dëm të FSDKSH. Në vendimin e korrikut 2016, Gjykata e Tiranës dënoi edhe kompaninë “Omega Pharma”, duke i hequr asaj të drejtën e tregtisë së barnave të rimbursueshme dhe të lidhjes së kontratës me FDSKSH për 3 vjet. Të dhënat e siguruara nga BIRN tregojnë se vendimi i gjykatës së shkallës së parë nuk e ka penguar Fondin e Sigurimit të Detyrueshëm të Kujdesit Shëndetësor që t’i japë të drejtën e tregtisë së ilaçeve të rimbursueshme Çaushollit për vitin 2017-përmes kompanisë së re “CFO Pharma”. BIRN i drejtoi Fondit të Sigurimit të Detyrueshëm të Kujdesit Shëndetësor një kërkesë për koment mbi kriteret e zbatuara

për lidhjen e kontratës me CFO Pharma të Çaushollit, e cila trashëgon kapitalet dhe detyrimet e “Omega Pharma Group”.

Ndonëse premtuan se do të kryenin verifikime, zyrtarët e Fondit nuk iu përgjigjën pyetjeve të BIRN deri në botimin e këtij shkrimi. BIRN i telefonoi gjithashtu numrit të shënuar në emrin e Fatos Çaushollit në databasen e FSDKSH- në të cilin u përgjigj djali i tij, Nadir Çausholli. Çausholli-i cili ndodhet në proces në Gjykatën e Apelit të Tiranës pasi ka kundërshtuar vendimin e dënimit të shkallës së parë, i tha BIRN se akuza e ngritur kundër tij ishte “një sulm i stisur” dhe sqaroi se kontrata e firmosur me Fondin nuk i përket Omega Pharmës, por një kompanie tjetër farmaceutike, të quajtur AERD Pharma. “Në dhjetor [2016] Fondit i janë dërguar dokumentet që ka ndryshuar emri dhe pronësia e kompanisë AERD Pharma si dhe dokumentet përkatëse, që tregojnë se as kompania dhe as pronari Fatos Çausholli nuk janë në ndjekje penale,” sqaroi Nadir Çausholli. Dokumentet e siguruara në Qendrën Kombëtare të Bizneseve tregojnë se kompania farmaceutike AERD Pharma u ble në 100 për qind të aksioneve nga Fatos Çausholli më 17 tetor 2016-vetëm tre muaj pas vendimit të Gjykatës. Kontrata e blerjes mban vlerën e 18 milionë lekëve. Me të blerë kompaninë-e cila kishte një kontratë aktive me Fondin e Sigurimit të Detyrueshëm-Çausholli i ndryshon asaj emrin në “CFO Pharma”. Më 3 dhjetor 2016, CFO Pharma bëhet pronare e aksioneve dhe kapitaleve të “Omega Pharma Group” përmes një ak-

ti përthithjeje. Kapitalet e “Omega Pharma Group”, të cilat llogariten në 915 milionë lekë në momentin e transaksionit, i kalojnë “CFO Pharma”. Marrëveshja e përthitjesnjë kopje e të cilës disponohet nga BIRN thekson se “të drejtat dhe detyrimet e Omega Pharma Group i kalojnë kompanisë CFO Pharma”. “Në përfundim të këtij procesi, Omega Pharma Group” do të prishet pa likujdim, duke kaluar plotësisht trashëgiminë e saj ekonomike, financiare dhe ligjore tek kompania përfituese. Shoqëria CFO Pharma nuk merr përsipër gjoba dhe penalitete të cilat i vihen Omega Pharma Group pas këtij bashkimi,” shkruhet në marrëveshje. Në tetor 2015, kompania “Omega Pharma Group” dhe ish-pronari i saj, Nadir Çausholli u kallëzuan nga Fondi i Sigurimit të Detyrueshëm të Kujdesit Shëndetësor pasi ishte konstatuar një rritje e pazakontë e konsumimit të barit “Ketosteril”-një ilaç i rimbursueshëm. FSDKSH-e cila administron skemën e sigurimeve shërndetësore dhe financon paketat e shërbimit mjekësor dhe barnave të rimbursueshme për popullatën, kishte identifikuar depon farmaceutike “Omega Pharma” si furnitoren e këtij bari.

Hetimet e mëtejshme zbuluan se Çausholli dhe “Omega Pharma Group” kishin krijuar fatura fiktive blerjeje të këtij ilaçi, me qëllimin për të justifikuar faturat e shumta të shitjes ndaj farmacive të caktuara. Në vendimin e saj, Gjykata e Tiranës argumentoi se Çausholli dhe kompania e tij i kishin ndihmuar këto farmaci në aktivitetin e tyre mashtrues ndaj FSDKSH përmes falsifi-

kimit të recetave mjekësore, duke përfituar më pas shuma të konsiderueshme nga buxheti i tij. Avokati i Çaushollit dhe i kompanisë Omega Pharma, Petrit Ismaili i tha BIRN se akuzat e ngritura nga Prokuroria nuk qëndrojnë dhe se për këtë arsye ata kanë apeluar vendimin e Gjykatës së shkallës së parë. “Deri sa të ketë një vendim të formës së prerë, kompania dhe pronarët e saj janë të pafajshëm,”tha avokati Ismaili për BIRN. Çausholli dhe “Omega Pharma Group” nuk ishin të vetmit e hetuar për skemën e mashtrimit me ilaçet e rimbursueshme, që sipas Prokurorisë i shkaktuan FSDKSH një dëm prej 2.2 milionë eurosh. Një rrjet farmacish fantazmë dhe zyrtarë të FSDKSH u përfshinë gjithashtu në hetime dhe u akuzuan për veprat e mashtrimit apo të shpërdorimit të detyrës. Për të shmangur problematika të ngjashme, Fondi i Sigurimit të Detyrueshëm të Kujdesit Shëndetësor, i cili ka ndërruar disa drejtorë që prej zbulimit të skandalit, deklaroi se ka shtrënguar kriteret për lidhjen e kontratave me importuesit dhe shpërndarësit farmaceutikë. Në listën e dokumenteve, të publikuar në faqen zyrtare kërkohen vërtetime nga Prokuroria dhe nga gjykatat, të cilat tregojnë se kompanitë, administratorët apo ortakët e tyre nuk janë në hetim apo në procese gjyqësore me Fondin. Megjithatë, kriteret zyrtare nuk e kanë penguar FSDKSH që të përfshijë mes klientëve aktualë të saj edhe kompaninë që trashëgoi kapitalet e Omega Pharma-të cilën e kallëzoi në Prokurori vetëm dy vite më parë.

Gusht 2017

7

ANALIZË

Interpretimi i gjykatës mbi “rëndësinë e lajmit”, një sinjal i keq për lirinë e shprehjes Një gjyqtare në Fier shfajësoi menaxherin e sigurisë së Bankers Petroleum nga akuza se kërcënoi dhe bllokoi për 20 minuta një grup xhirimi, me argumentin se “puna e gazetarëve nuk kishte impakt aq të madh për shoqërinë” dhe se përbënte “thjesht një lajm”-një interpretim që konsiderohet i rrezikshëm nga ekspertët e medias.

VLADIMIR KARAJ | BIRN | TIRANË

R

ëndësia e një informacioni për publikun apo mënyra se si do të shkruhet apo trasmetohet ai është një çështje e përhershme diskutimi në redaksitë e lajmeve, por një gjyqtare në Fier ka vendosur ta “standardizojë” procesin, duke iu futur interpretimit të rëndësisë përmes argumenteve nëse “informacioni ka impakt për shoqërinë” apo është “thjesht një lajm”.

Vendimi i datës 17 korrik 2017 i gjyqtares së Gjykatës së Fierit, Matilda Shalla shfajëson menaxherin e sigurisë së kompanisë së naftës, Bankers Petroleum, Steven Bidwell, i cili u akuzua nga Prokuroria se kishte penguar në mënyrë të paligjshme një grup xhirimi të televizionit “Ora News” teksa po kryente detyrën.

Sipas vendimit gjyqësor, një kopje e të cilit disponohet nga BIRN, grupi i xhirimit-i përbërë nga gazetari Xhemil Beharaj dhe kameramani Çaku Tafa u ndalua për 20 minuta në prill të vitit 2015 dhe iu kërkua kamera, pasi kishin realizuar një intervistë me një ish-punonjës të Bankersit, të aksidentuar në punë.

Prokuroria e akuzoi menaxherin kanadez, Bidwell për veprën penale të “Kundërshtimit të punonjësit që kryen një detyrë shtetërore ose një shërbim publik”, të kryer në bashkëpunim, vepër penale e parashikuar nga neni 235/2 i Kodit Penal.

Përmes vendimit me gabime drejtshkrimore, ku ngatërrohen metodat e raportimit dhe zhanret e gazetarisë, gjyqtarja Shalla e ka rrëzuar akuzën për menaxherin kanadez të sigurisë, me argumentin se puna që po kryente grupi i xhirimit të Ora News “nuk mund të konsiderohet shërbim publik nga ana e gazetarit, por thjesht një lajm, një informim”. “….në rastin konkret, dokumetari që ata do të përgatisnin dhe që nuk rezultoi të jetë bërë, do të pasqyronte jetën dhe mendimet e një individi mbi shkaqet e aksidentit të tij në punë dhe rrugëtimin e tij nëpër gjykata për marrjen e dëmshpërblimit,” thuhet në vendim.

“Një pasqyrim i tillë, pra evidentimi në media i një historie personale nuk ka një impakt aq të rëndësishëm për shoqërinë në atë shkallë sa të konsiderohet shërbim publik nga ana e gazetarit, por ai përbën thjesht një lajm, një informim,” shtohet në vendim.

Gazetari Xhemil Beharaj i tha BIRN pasi lexoi vendimin se incidenti ndodhi pasi ata kishin bërë një intervistë dhe jo një dokumentar, siç pretendon gjykata.

“Vendimi është një punë alla shqiptare e gjykatës, pa standarde,” reagoi gazetari për BIRN. Përfshirja e gjykatës në interpretime të tilla për të përcaktuar se çfarë është infor-

macion i rëndësishëm për shoqërinë dhe çfarë jo- konsiderohet një precedent i rrezikshëm për lirinë e shprehjes nga ekspertët e medias.

Flutura Kusari, juriste e të drejtës së medias i tha BIRN se “është e rrezikshme dhe në kundërshtim me standardet ndërkombëtare që gjykata të provojë të definojë se çfarë quajmë lajm dhe kur një informacion është në interes të publikut”.

Pengimi i grupit të xhirimit Vendimi i gjyqtares Matilda Shalla trajton konfliktin penal të ndodhur më 9 prill 2015 në afërsi të kompanisë Bankers Petroleum, ku gazetari Xhemil Beharaj dhe kameramani Çaku Tafa sapo kishin intervistuar ish-punonjësin Bernard Syno mbi aksidentin në punë dhe peripecitë e tij për të fituar dëmshpërblimin në gjykatë.

Sipas dëshmisë së gazetarit në gjykatë, intervista ishte bërë në rrethinat e kompanisë, në kontekstin e shpërthimit të ndodhur në prill 2015 në puset e kompanisë Bankers Petroleum në Patos-Marinzë.

Sipas vendimit të gjykatës, makina me të cilën po udhëtonte grupi i xhirimit dhe i intervistuari Benard Syno është bllokuar për 20 minuta nga menaxheri në atë kohë i sigurisë, Steven Bidwell, i ndihmuar edhe nga punonjës të një kompanie private të sigurimit.

Gazetari, operatori dhe i intervistuari i thanë gjykatës se ishin ndjerë të kërcënuar, pasi i akuzuari Steven Bidwell, menaxher i sigurisë i Bankers Petroleum (BP), doli nga makina dhe goditi me grushte kofanon dhe u kërkoi kamerën.

Syno tha në gjykatë se dinte anglisht dhe dëshmoi se Bidwell u kishte thënë “Ju nuk do ikni gjallë që këtu nëse nuk jepni kamerën”. Po ashtu edhe operatori Tafa pohoi se kishte pasur frikë.

“Ne nuk lëvizëm nga makina, pasi u trembëm se mund të na merrnin kamerën

apo mund të na qëllonin se ishin polici private dhe ata kanë armë”, dëshmoi operatori Çaku Tafa. Ai shtoi se e filmoi të gjithë incidentin nga brenda makinës.

I akuzuari Steven Bidwell nuk u paraqit në gjyq, por u përfaqësua nga dy avokatë.

Në një dëshmi të dhënë para oficerit të policisë gjyqësore, e cila citohet në vendimin e gjykatës, Bidwell mohoi të kishte kërcënuar grupin e xhirimit apo të kishte bllokuar rrugën.

Megjithatë, Bidwell ka pranuar në dëshminë e tij se kishte pyetur për kamerën, ndonëse sipas tij “nuk e donte kamerën, por donte të sigurohej që ata ishin personat për të cilët e kishin njoftuar”.

Avokati i Bidwell deklaroi para gjykatës se grupi i xhirimit nuk ishte prezantuar dhe se gazetarët kishin ndërhyrë në interesat e kompanisë Bankers, duke filmuar në një zonë të rrezikshme, ku prania e personave të paautorizuar, pa autorizim dhe pa leje është rreptësisht e ndaluar. Mbrojtja kërkoi pafajësi për Bidwell, duke deklaruar se ai kishte vepruar në përputhje me detyrën e tij.

Gazetari Beharaj i tha BIRN në një bisedë telefonike se pretendimet e paraqitura në gjykatë nuk qëndrojnë dhe se ai e kishte bërë intervistën jashtë rrethimit të sigurisë, pasi nuk ishte lejuar më parë nga roja.

“Për më tepër, ne ishim larguar mbi 1 kilometër nga vendi kur tre makina na zunë rrugën dhe Steven i binte kofanos dhe kërkonte kameran dhe kasetën. Ai u soll si harbut, pa asnjë normë njerëzore dhe etike,” kujton Beharaj për BIRN. Gjithsesi, Beharaj shpjegoi se nuk kishte bërë padi dhe se në gjykatë ishte paraqit në cilësinë e dëshmitarit.

E kontaktuar nga BIRN, kompania Bankers Petroleum, e cila ka ndërruar pronësi nuk komentoi mbi incidentin apo

vendimin e gjykatës.

Trajtimi i gabuar i rastit Incidenti mes ish-menaxherit kanadez dhe grupit të xhirimit të “Ora News” u mbyll me mbërritjen e policisë ndërsa çështja u hetua më pas nga Prokuroria e Fierit, e cila kërkoi në gjykatë dënimin me 300 mijë lekë gjobë për Bidwell.

Por gjyqtarja Matilda Shalla e shpalli të pafajshëm të pandehurin përmes interpretimeve mbi konceptin e shërbimit publik dhe shkallës së veprimeve penguese të Bidwell. “..në rastet e pasqyrimit të ngjarjeve me rëndësi për publikun e gjerë, të cilat kanë një impakt të rëndësishëm atëherë shërbimi i kryer nga ana e gazetarit futet në konceptin e shërbimit publik. Në raste të tjera ai konsiderohet si lajm,” shkruan në arsyetim gjyqtarja.

“Gjykata vlerëson se në rastin konkret, veprimet e tij [të të pandehurit] nuk mund të konsiderohen të shkallës së tillë që t’i ketë penguar gazetarët në kryerjen e intervistës dhe pasqyrimit të lajmit. Ai ka kërkuar kameran dhe më pas ka komunikuar me drejtorin për njoftimin e policisë së shtetit, ç’ka tregon për vullnetin e tij për kryerjen e detyrës si menaxher i sigurisë dhe jo për pengimin apo frikësimin e gazetarëve…,” argumenton më tej ajo. Juristja e të drejtës së medias, Flutura Kusari ngre alarmin se rasti është trajtuar në mënyrë të gabuar, si prej prokurorisë, ashtu edhe prej gjykatës dhe se kjo praktikë është sipas saj një sinjal i keq për gazetarët në Shqipëri.

Kusari shpjegoi se gazetari nuk mund të klasifikohet si punonjës që kryen detyrë shtetërore apo shërbim publik dhe se në këndvështrimin e saj-akti duhej të cilësohej kanosje, mbajtje peng e personit apo edhe tentim shtrëngimi me anë të kanosjes për dhënien e pasurisë.

“E tërë procedura e ndjekur në rastin e gazetarit dëshmon që prokuroria dhe gjykatat nuk janë në gjendje të trajtojnë profesionalisht rastet e kanosjes dhe frikësimit të gazetarëve”, tha Kusari për BIRN. “Vendimi duhet të merret si sinjalizim për gazetarët, që në rast kërcënimi- shteti nuk do t’i mbrojë ata dhe nuk do t’i mbajë përgjegjës kryesit e veprave penale kundër gazetarëve,” shtoi ajo.

Juristja e të drejtës së medias tha gjithashtu se argumenti i gjyqtares Shala për të vendosur se si gazetarët e kryejnë punën e tyre është në kundërshtim me vendimet e Gjykatës Europiane për të Drejtat e Njeriut.

“Gjykata Europiane për të Drejtat e Njeriut, në qindra raste që kanë të bëjnë me lirinë e shprehjes ka thënë që nuk i takon gjykatësve të vendosin se si gazetarët duhet të kryejnë punën e tyre. Andaj ky vendim është në kundërshtim me standardet ndërkombëtare për të drejtën e lirisë së shprehjes,” përfundoi ajo.

8

Gusht 2017

Ndryshe nga mandati i parë, qeveria “Rama 2”, e cila u prezantua të dielën ka 11 ministra dhe dy ministra shteti, ndonëse kjo nuk e bën të vlefshme përdorimin e togfjalëshit “qeveri më e vogël”, sepse numri i ministrave ka pothuajse aspak lidhje me barrën që përbën shteti në ekonomi.

Opinion

Shtet i madh dhe shtet i vogël në kontekstin shqiptar Diskursi mbi “shtet të madh” apo “shtet të vogël”, i cili në Europë është zhvilluar përgjatë tre shekujve të fundit, në Shqipëri ka marrë tipare qesharake, pasi është kufizuar te numri i ministrive, i ministrave dhe i agjencive qeveritare.

GJERGJ EREBARA| BIRN | TIRANË

T

eoria thotë se e majta zakonisht e zgjeron aktivitetin e shtetit për të përmbushur objektivat e saj për shtet të mirëqenies sociale dhe se e djathta e zvogëlon aktivitetin e shtetit në përputhje me objektivin e vet për të çliruar ekonominë nga vargonjtë që domosdoshmërish shoqërojnë ndërhyrjet e qeverisë në ekonomi dhe për të ruajtur lirinë, e cila, për nga përkufizimi, cenohet sa herë që qeveria vepron. Kjo është një teori e vlefshme për lëndën Hyrje në Ekonomi në moshën e gjimnazit.

Megjithatë, diskursi politik shqiptar mbi një çështje të tillë nuk është ngritur shumë më lart se sa Hyrja në Ekonomi.

Duke qenë se ne nuk kemi traditën e nevojshme për ndarjen majtas-djathtas në filozofinë politike dhe duke qenë se kemi parti nominalisht të majta, që ndjekin politika të interesit vetjak dhe parti nominalisht të djathta që bëjnë të njëjtën gjë, diskursi mbi shtet të madh dhe shtet të vogël, i cili në Europë është zhvilluar përgjatë pak a shumë tre shekujve të fundit, këtu te ne ka marrë tipare qesharake, pasi është kufizuar te numri i ministrive, i ministrave dhe i agjencive qeveritare.

Sali Berisha, i cili huazoi filozofinë liberale si një reklamë të vlefshme në vitin 2005, deklaroi me të madhe se synimi i tij qe qeveria e vogël. Ndonëse kjo në filozofi nënkupton pasjen e shtetit me një rol sa më të vogël në shoqëri, Berisha foli vetëm për “më pak ministri”. Ai shpalli se do ta ulte numrin e ministrive, ndryshe nga qeveritë socialiste të periudhës 1998-2005. Berisha u përpoq të ulte numrin e ministrive, por nuk ia doli ta ulë aq sa shpresonte kur u mësua se, fjala vjen, Ministria e Integrimit nuk mund të zhbëhej.

Më vonë, një zyrtar i lartë i LSI, gjatë negociatave për qeverinë e re me socialistët më 2013, deklaroi se ai vetë “nuk qe për një qeveri të vogël”, gjë që supozonte shtimin e ministrave dhe ministrive.

Kjo nuk ka fare të bëjë me ndarjen klasike “shtet i madh” – “shtet i vogël” si tipare të së majtës dhe së djathtës.

Në prag të shpalljes së qeverisë së re, nuk qe në fakt surprizë që tre profesorë nga Universiteti Europian i Tiranës deklaruan se kishin hartuar një plan për “shtet të vogël”, me dhjetë ministri dhe 100 agjenci.

Për aq sa u publikua në media, studimi nuk sqaron se çfarë përmasash duhet të ketë shteti në ekonominë kombëtare, se çfarë sektorësh mund t’i hiqen apo t’i shtohen shtetit dhe se si mund të bëhet kjo. Jo, propozimi bazë është ulja e numrit të ministrive.

Propozimi duket se është në të njëjtën vijimësi me diskursin më banal politik të mundshëm, atë të Berishës në vitin 2005 që kërkonte “qeveri të vogël” dhe atë të LSI më 2013 që kërkonte efektivisht “më shumë ministra”.

Qeveria 2013-2017 e bëri realitet këtë. Ajo shtoi figura kukulla pa funksion real, simbolikisht të njohur me termin “Ministër Shteti”, funksioni i të cilit nuk dihet as sot e kësaj dite.

Ndryshe nga mandati i parë, qeveria “Rama 2”, e cila u prezantua të dielën ka 11 ministra dhe dy ministra shteti, ndonëse kjo nuk e bën të vlefshme përdorimin e togfjalëshit “qeveri më e vogël”, sepse numri i ministrave ka pothuajse aspak lidhje me barrën që përbën shteti në ekonomi.

Pavarësisht cektësisë me të cilën është trajtuar çështja, pyetja nëse vendit i duhet një “shtet i madh” apo një “shtet i vogël” aktualisht vlen!

Por para se t’i japim përgjigje kësaj pyetjeje, na lind një pyetje në themel: A ka Shqipëria aktualisht një shtet? Dhe nëse po, a është ky shtet “i madh” apo “i vogël”. Në fund fare, sa i madh duhet të jetë shteti që të plotësojë dëshirat e së majtës, dhe sa i vogël duhet të jetë që të plotësojë dëshirat e së djathtës?

Për pyetjen e parë, a ka Shqipëria shtet, kam arsye të them ‘Jo’-nuk ka në formën e shtetit të demokracisë liberale me balanca dhe kontrolle mbi pushtetin. Nuk ka në formën e shtetit të sundimit të ligjit dhe jo të individit, për shkak se ligji shkelet ose ndryshohet vazhdimisht sipas dëshirës së individit/individëve në pushtet. Nuk ka, sepse administrata civile nuk është tamam civile sipas përkufizimeve të shtetit të sundimit të ligjit, por është në masën dërrmuese një degë e partisë apo partive që janë në pushtet dhe ndryshon kur ndryshojnë partitë në pushtet.

Një vëzhgues zgjedhjeje një herë komentoi se Shqipëria, ndonëse e ka emrin “republikë parlamentare”, është “republikë drejtorësh”.

Kjo është në kuptimin që dy ose më shumë palë drejtorësh organizojnë “ruajtjen e votave” nëpër zgjedhje, në formën e komisionerëve apo numëruesve, dhe nëse rezultojnë shumë të aftë në përqendrimin e votave, marrin pushtetin për katër ose tetë vjet dhe në të kundërt dalin në opozitë. Ky pra është thelbi i shtetit. Dy palë numërues votash që shkëmbejnë postet e drejtorëve. Të qenit drejtor në shtet rezulton shpesh një biznes më i rëndësishëm se sa të qenit drejtor në një kompani private dhe kjo shpjegon se pse shpesh rastis persona që janë njëkohësisht drejtorë në shtet dhe drejtues biznesesh të ‘fuqishme’.

Shqipëria nuk është një shtet i sundimit të ligjit për shkak se nuk ka balancat e nevojshme kundrejt pushtetit kryeministror.

Gjykatat dhe Parlamenti, të cilat në kushte teorike janë balancat dhe kontrollet e pushtetit ekzekutiv, nuk funksionojnë si të tilla. Parlamenti, siç e thamë, nuk ka autonomi ndaj kryeministrit. Përbëhet në shumicë nga të emëruar të kryeministrit për kandidatë që

nuk ekzistojnë si politikanë më vete, por si emra në një listë partie. Gjykatat duket se kanë një anësi të dukshme ndaj pushtetit.

P.sh., analizat e biznesit sugjerojnë se nëpër gjykatat administrative, në përplasjet juridike mes shtetit dhe biznesit fiton në shumicë dërrmuese shteti. Një probabilitet i tillë ka pak gjasa të jetë real. Duket sikur në procedura administrative, administrata publike shqiptare është pothuajse gjithmonë e saktë ndërsa biznesi e gjykon të drejtën e vet përballë administratës pothuajse gjithmonë gabim dhe harxhon kohë e para në procese gjyqësore të kota.

Gjithsesi, ta zëmë se kjo që kemi quhet shtet dhe ne na duhet të kalojmë te pyetja e dytë: këtë shtet e kemi të madh apo të vogël?

Nga sa dihet nëpër botë, shteti quhet i madh kur merr përsipër të menaxhojë sa më shumë nga aktivitetet e shoqërisë dhe quhet i vogël kur menaxhon sa më pak. Hannah Arendt p.sh e bën të qartë dallimin mes diktaturës dhe diktaturës totalitare. Kjo e dyta kujdeset t’i imponojë shoqërisë jo thjesht pasjen e një pushteti mbi krye, por edhe pasjen e një religjioni, një kodi moral, një jete seksuale sipas mësimeve të partisë, me një ideologji të imponuar që nga arsimi bazë dhe indoktrinim të qytetarëve. Dallimi me diktaturën është se kjo e fundit, ndonëse kontrollon pushtetin politik me dhunë dhe, domosdoshmërish pushtetin ekonomik si dhe pushtetin informal të medias dhe biznesit, i lë njerëzit të sillen sipas qejfit të vet në sferën private.

Në tërësi, besoj se biem dakord se Shqipëria nuk është sot një diktaturë totalitare dhe nuk është as një diktaturë në kuptimin që ky term kishte në shekullin e njëzetë.

Në thelb, Shqipëria është një shtet partiak, vijimësi e shtetit komunist, ku partia qe njësh me shtetin dhe shteti qe njësh me partinë. Është e lehtë të pyesësh se çfarë roli ka shteti në jetët e shqiptarëve dhe përgjigjja është pak a shumë: “rol të vogël”, por nëse e zëvendëson me pyetjen: Çfarë roli ka partia, dhe, veçanërisht partia apo partitë në pushtet, në jetën politike, ekonomike, shoqërore e kulturore të vendit, atëherë “roli i vogël” nuk është përgjigje kaq e lehtë.

Por a është Shqipëria një “shtet i madh” apo “shtet i vogël”?

Mënyra më e thjeshtë për ta matur rolin e shtetit në shoqëri është përmes të ardhurave dhe shpenzimeve buxhetore në raport me Prodhimin e Brendshëm Bruto. Kjo është mënyra më e thjeshtë, por jo 100 për qind treguese. Në vitin 1993, kur Shqipëria filloi të ekzistojë si ekonomi jo-shtetërore, të ardhurat e qeverisë qenë sa 20 për qind e Prodhimit të Brendshëm Bruto. Shpenzimet qenë sa 33 për qind e PBB-së. Duket sikur nga niveli i shpenzimeve, Shqipëria e vitit 1993 paska qenë shteti ideal “i vogël”. Në

SHBA, shpenzimet totale të qeverisjes arrijnë në 35% të PBB-së dhe ky konsiderohet si “shtet i vogël” në krahasim me vendet Europiane ku qeveria shpenzon 40 deri në 57 për qind të PBB-së.

Por duhet të kemi parasysh se kur një shtet është në gjendje të mbledhë 20 për qind të PBB-së në formën e taksave e tatimeve, ka gjasa që ky shtet nuk quhet “i vogël” në kuptimin e parimeve liberaliste. Ai quhet shtet i dështuar. Bihet dakord nga të gjithë që shteti modern ka funksione për të luajtur.

Adam Smith thoshte se shteti që të jetë i mirë duhet të kujdeset për: mbrojtjen, drejtësinë, sigurimin e të drejtave të pronësisë, zbatimin e kontratave. Ai thoshte gjithashtu që shoqëria bën mirë të garantojë arsim bazë, megjithëse Smith, njësoj si Friedman, i druhej faktit që shteti, përmes kontrollit të arsimit, të kurrikullave dhe të të drejtës për të zgjedhur se kujt do t’i jepte shkollë të lartë e kujt jo, në instancë finale do të dhunonte lirinë. Në kohën e Smith shëndetësia nuk ekzistonte ende si e mirë publike, por për këtë kemi revistën britanike liberale The Economist, e cila gjatë kohës së diskutimit të kujdesit shëndetësor universal në SHBA të njohur si ObamaCare, deklaroi në një editorial se pavarësisht se ndjehej revistë liberale, ajo ndjehej gjithashtu “e llahtarisur” nga ideja që një vend i zhvilluar si SHBA, në shekullin e 21 nuk kishte ende mbulim universal për kujdesin shëndetësor. (Sa për krahasim, qeveria shqiptare ‘e djathtë’ e hoqi mbulimin universal me kujdes shëndetësor në vitin 2010 dhe nuk e ka rikthyer ende pavarësisht premtimit të qeverisë së ‘majtë’ në vitin 2013).

Kuptohet që infrastruktura e transportit, megjithëse me raste mund të jetë private, në përgjithësi është funksion publik gjithashtu.

Në tërësi, shteti modern ka për detyrë të sigurojë mbrojtjen, rendin, drejtësinë, arsimin në një masë të madhe, shëndetësinë, një pjesë të madhe të transportit. Këto funksione supozohet se kërkojnë që së paku, shteti të grumbullojë dhe shpenzojë 30 për qind të Prodhimit të Brendshëm Bruto për të paguar këto shërbime.

Shqipëria nuk është ende as këtu: megjithëse në kushtetutë e konsideron veten si shtet të mirëqenies shoqërore, të ardhurat e qeverisë nga taksat për vitin 2016 qenë 27.1 për qind të PBB-së. Shpenzimet qenë 29 për qind. Në thelb, nëse e masim shtetin duke përdorur Prodhimin e Brendshëm Bruto, Shqipëria sot është më pak se të qenit “shtet i vogël”. Është ende në nivelin e shtetit të dështuar. Të qenit shtet i dështuar është i dallueshëm edhe në faktin që, ndonëse të ardhurat e buxhetit të shtetit janë 27% e PBB-së, barra fiskale hipotetike e përbërë nga TVSH, Tatim Fitimi, Akciza etj., është rreth 40% e PBB-së, gjë që sugjeron taksa të pambledhu-

Gusht 2017

Analizë ra në rendin e 1 miliardë e kusur eurove dhe rrjedhimisht, sugjerojnë se shteti është larg të funksionuarit si shtet.

Përdorimi i PBB-së si tregues i “shtetit të vogël” është i pamjaftueshëm. Shteti nuk përbëhet vetëm nga shpenzimet e buxhetit. Ka disa tregues të tjerë aspak të lidhur me PBB-në që e bëjnë Shqipërinë, jo një shtet, por një parti-shtet që cenon thellësisht lirinë. Dhe për këtë nuk ka nevojë të jesh liberal, i majtë ose i djathtë për t’u shqetësuar.

E para është kontrolli politik mbi prodhimin e titujve të pronësisë dhe të ashtuquajturave leje të legalizimit, të politikave për kompensimin e pronave të konfiskuara gjatë kohës së Komunizmit, të institucioneve që duhet të kryejnë regjistrimin fillestar të pronave të krijuara me ligjin 7501 si dhe të të drejtës që politika i jep vetes për të trajtuar pronën publike si një pronë që mund t’ia japë kujt të dojë e si të dojë, në emër të “nxitjes së investimeve të huaja”.

Nëse Smith dhe Friedman e rendisnin të parën për nga rëndësia rolin e shtetit në “përkufizimin dhe garantimin e pronësisë”, shteti shqiptar është larg të “përkufizuarit” dhe aq më larg të “garantuarit” të pronësisë, qoftë kjo pronë private apo pronë publike.

Shqipëria në fakt ka marrë rrugën e Sicilisë të shekullit të njëzetë në këtë drejtim. Ka analiza shumë kuptimplota në botë që tregojnë se si mafia siçiliane zuri vendin e shtetit italian kur ky i fundit dështoi në përkufizimin dhe mbrojtjen e të drejtës së pronësisë. Ekzaktësisht në këtë situatë jemi sot në Shqipëri.

Për fakte për këtë mjafton që të shohim numrin e stërmadh të deputetëve të zgjedhur më 25 qershor, të cilët kanë ardhur të freskët nga puna si drejtorë hipotekash. A ka ndonjë shpjegim tjetër për faktin se drejtorët e hipotekave rezultuan kandidatë në pozicione kyçe në qarqet kryesore të vendit për partinë në pushtet përpos faktit se titullin e pronësisë në Shqipëri nuk e garanton “shteti” por “partia”?

Roli i partisë në titujt e pronësisë shihet edhe në këtë periudhë paszgjedhore, me spektakle banale të ofruara nga kryeministri, me drejtorë hipotekash që shkarkohen me bujë ose që u kërkohet të shkarkohen sepse “nuk kanë bërë punën”. Dhënia e titujve të pronësisë është në thelb një proces rutinë burokratik.

Qytetari bën një kërkesë dhe paraqet disa dokumente në mbështetje të kësaj kërkese. Një burokrat e merr këtë kërkesë dhe duhet t’i kthejë përgjigje brenda pak ditësh. Për shkak të korrupsionit, qeveria ka argumentuar nevojën për të dhënë me koncesion “shërbimin”, d.m.th, sportelin ku qytetari dorëzon dokumentet dhe kërkesën për të regjistruar një pronë.

Ky koncesion, përpos faktit që i kushton qytetarëve, duket se nuk ka zgjid-

hur gjë. Dhe pavarësisht se gjithçka duket e thjeshtë, regjistrimi nuk funksionon. Ligji nuk zbatohet, hipotekat klasifikohen si vendi ku drejtorët dhe punonjësit kanë jetëgjatësinë më të shkurtër në punë. Heqja e një drejtori partiak dhe zëvendësimi i tij me një drejtor partiak vështirë se e zgjidh problemin. Menaxhimi i përditshëm dhe profesional i punës është ajo që e zgjidh. Por qeveria nuk ngjan se ka aftësinë për të bërë diçka më shumë se sa shfaqje të përditshme në televizor.

Treguesi i dytë i “partisë së madhe” duket se është numri i të punësuarve në shtet si dhe mungesa e administratës me të vërtetë civile dhe jopartiake.

Gjatë 15 viteve të fundit, popullsia në Shqipëri dyshohet se ka rënë nga 3.1 në më pak se 2.7 milionë vetë.

(Zyrtarisht popullsia është 2.87 milionë, pavarësisht se pakkush e beson edhe këtë shifër). Por pavarësisht se popullsia ka rënë, numri i të punësuarve në sektorin publik ka tetë vjet që nuk ndryshon. Aktualisht, 165 mijë shqiptarë marrin rrogë në shtet. Kjo është sa një e treta e të gjithë të punësuarve me pagë në vend.

Me përjashtim në Tiranës, në qarqet e tjera të vendit, numri i vendeve të punës në shtet është pothuajse i barabartë me numrin e vendeve të punës në sektorin privat jobujqësor.

Nuk ka shumë shpresa për liri në një vend ku një numër kaq i madh varen drejtpërsëdrejti nga shteti-parti për bukën e përditshme. Dhe të punësuarit në shtet nuk janë të vetmit.

Një kategori tjetër shqiptarësh, ata më të varfrit apo ata me “aftësi të kufizuara”, varen nga fondet sociale të qeverisë, të cilat, teorikisht duhet të ndihmojnë të varfrit por që përdoren si kartëmonedhë për të shantazhuar të varfrit për t’i dhënë votën partisë së radhës. Dhe përveç këtyre, janë një numër thelbësor shqiptarësh që varen nga bizneset që e kanë ekzistencën të siguruar apo të cënuar nga autoriteti i partisë-shtet. Monopolet apo oligopolet, veçanërisht ato të krijuara përmes koncesioneve mbi shërbimet publike apo pasuritë natyrore janë një pjesë jo e vogël e ekonomisë shqiptare. Dhe shteti-parti po zgjerohet edhe më shumë. Shihni për shembull, të ashtuquajturat fonde për subvencionimin e bujqësisë, një mënyrë se si shteti parti vjedh taksapaguesit, supozohet në ndihmë të fshatarëve por që paratë vështirë se shkojnë te fshatarët, ata që me të vërtetë punojnë tokën.

Në këtë drejtim, ndonëse si përqindje e PBB-së të ardhurat dhe shpenzimet e buxhetit të shtetit japin idenë e një “shteti të vogël”, në realitet nuk është aspak kështu. Megjithatë, ky “shtet i madh” nuk është për shkak të numrit të ministrave apo numrit të agjencive të shtetit. Ai është për shkak të mungesës së sundimit të ligjit. Para se të diskutohet për shtetin e madh ose të vogël, duhet diskutuar thjesht për shtetin.

9

Duke pretenduar se po i drejtojnë shtetet në kohë të jashtëzakonshme, liderët globalë po justifikojnë sundimin e tyre autoritar, pa qenë në gjendje ta mbështesin atë me legjislacion të pranueshëm, argumenton Harold James.

Masa të jashtëzakonshme në kohë të zakonshme HAROLD JAMES| PROJECT SYNDICATE | MYNIH

K

anë kaluar dhjetë vjet që kur ndodhi kriza financiare ndërkombëtare. Deri në korrik 2007, kriza subprime e hipotekave konsiderohej si një problem vetëm i Shteteve të Bashkuara. Por pastaj Landesbank Sachsen dhe IKB Deutsche Industriebank, dy banka rajonale shtetërore në Gjermani u detyruan të nxirren nga telashet financiare dhe papritur u bë e qartë për politikëbërësit se sa i ndërlidhur qe bërë sistemi financiar global. Ndikimi i 2007-ës është ende me ne. Pasoja më shkatërrimtare e tij ishte vënia në pritje e masave monetare jotradicionale. Fatkeqësisht, kur politikëbërësit u vunë në kërkim të “bazukëve të mëdhenj” dhjetë vite më parë, ata krijuan vend për kthimin e një karakteri të vjetër: të fortit që është gati ta shkrepë këmbëzën. Sigurisht, përballë krizës financiare, politikanët kishin të drejtë të thoshin se nuk mund të mbështeteshin te mbarëvajtja e punëve si zakonisht. Bankat qendrore kishin nevojë të ofronin likuiditet në shkallë masive dhe qeveritë duhej t’i plotësonin ato përpjekje të politikave monetare me zgjerim fiskal. Kështu, Kina dhe SHBA në veçanti, lançuan në 2008 dhe 2009 respektivisht programe stimuli në shkallë të gjerë.

Disa prej masave të jashtëzakonshme të zbatuara në përgjigje të krizës financiare rezultuan të ishin keqplanifikuar dhe u braktisën ose u përmbysën. Në SHBA, Programi i Lehtësimit të Aseteve në Telashe (TARP), që ish-presidenti George W. Bush e nënshkroi si ligj në tetor 2008, filloi si një program i Departamentit të Thesarit që kishte blerë asete problematike të bazuara gjerësisht te hipotekat nga institucione financiare. Por kjo rezultoi të ishte më e ndërlikuar sesa u mendua më parë dhe brenda javëve, qeveria rikapitalizoi bankat amerikane. Vendime të tjera të këqija nuk u përmbysën kaq lehtë. Me shpresën për të ndaluar një tërheqje masive të parave nga banka, qeveria irlandeze ofroi një garanci të përgjithshme për të gjitha depozitat bankare. Me këtë vendim të njëanshëm, Irlanda destabilizoi të gjithë Europën. Papritur, qeveritë e tjera kishin frikë se depozituesit në bankat e tyre do të largoheshin në masë drejt bankave irlandeze (pavarësisht se kostoja e garancisë ishte shumë e lartë që qeveria irlandeze të mund ta mbante). Megjithatë, në përgjithësi, përgjigjja ndaj krizës financiare ishte e suksesshme dhe ata që e drejtuan atë kishin të drejtë ta përgëzonin veten se kishin parandaluar një përsëritje të Depresionit të Madh. Por, për shkak të politikave të pazakonta që ishin aq efektive, ato tashmë konsiderohen të përshtatshme dhe të nevojshme për t’iu përgjigjur çdo problemi, ndërsa mbrojtjet kushtetuese po shpërfillen gjithnjë e më shumë si shqetësime të kota burokratike.

Që në vitin 2008, ish-kryetari i Rezervës Federale Paul Volcker paralajmëroi se Fed ishte “në kufi të fuqive të veta ligjore dhe të parashikuara”. Sigurisht, disa mund të pyesin përse një politikëbërës nuk duhet ta shpërfillë kufirin për hir të mirëqenies së vendit. Por betimi salus populi suprema lex – maksima sipas të cilës ligjet duhet të reflektojnë interesin publik – është një mënyrë e vjetër e justifikimit të autokracisë. Në fakt, kush mund të thotë se çfarë është në interesin më të mirë të publikut – jo më të përcaktojë ligjin suprem të atdheut? John Adams, presidenti i dytë i Amerikës, theksoi ambiguitetin e rrezikshëm të këtij koncepti: “E mira publike, salus populi”, shkroi ai, “deklarohet në thelb të të gjitha qeverive, nga më despotikja te më e li-

ra”. Pikëpamja post-krizë nënkupton që një lider i fuqishëm mundet dhe duhet t’i rregullojë gjërat vetë (politikanët e fortë rrallë janë gra). Kjo qasje qe e dukshme në përgjigjen e qeverisë ruse ndaj rënies së çmimeve të aluminit në 2009, kur humbja e vendeve të punës dhe pagat e papaguara nxitën protesta të shkallës së gjerë në një fabrikë në Pikalevo 250 km në juglindje të Shën Petërburgut.

Kur kryeministri i atëhershëm Vladimir Putin shkoi në Pikalevo, ai turpëroi pronarin e fabrikës, oligarkun Oleg Deripaska, duke e quajtur atë një “kacabu”. Putin nuk lajmëroi ndonjë politikë të re për të ndihmuar punëtorët rusë; megjithatë performanca e tij në Pikalevo u përshëndet si një shfaqje e fuqisë shtetërore përpara kapitalizmit. Autokratët priren ta prezantojnë veten si të aftë për të zgjidhur një problem të caktuar. Për presidentin e Filipinës, Rodrigo Duterte, kjo nënkupton një “luftë ndaj drogës” që ka çuar në mijëra vrasje të jashtëligjshme. Putin dhe presidenti turk Erdogan i justifikojnë politikat e tyre në kontekstin e luftës ndaj terrorizmit. Dhe kryeministri hungarez Viktor Orban e ka përkufizuar sjelljen e tij autokratike si një përgjigje të nevojshme ndaj krizës financiare në vend.

Duke u përqendruar në një “krizë” të ngushtë, këta liderë krijojnë një mentalitet në të cilin të gjitha problemet e tjera bëhen kriza që kërkojnë veprime të menjëhershme, efektive dhe të pakufizuara.

Ky mentalitet post-krizë i përshtatet doktrinës së teoristit politik gjerman Carl Schmitt të “vendosmërisë”. Schmitt, i cili iu bashkua Partisë Naziste në 1933, thoshte se vendimmarrja sovrane është në qendër të procesit politik. Kur liderët marrin vendime politike, ata pohojnë kontrollin ndaj konceptit të sovranitetit në vetvete, që është gërryer gradualisht dhe është transformuar në faza të ndryshme të globalizimit.

Sipas Schmitt, se si liderët i marrin vendimet e tyre kjo është dytësore ndaj faktit se një vendim është marrë. Një sovran “ka nevojë” të veprojë me forcë për të mbrojtur interesa të caktuar të kërcënuar. Shpesh kjo mbart gjeste simbolike. Në 1930, për shembull, Akti i Tarifave të Smoot-Hawley në SHBA përjashtoi orat zvicerane, produktet e mëndafshit japonez dhe importe të tjera ikonë të vendeve të caktuara.

Proteksionizmi sot nuk është i ndryshëm. Kini parasysh kërcënimin e presidentit amerikan Donald Trump për të imponuar tarifa ndaj BMË dhe Mercedes-Benz: dy marka të rëndësishme që lidhen me Gjermaninë. Në përgjigje të kërcënimeve të Trump, Europa ka hyrë po ashtu në politikën e simbolizmit. Nëse Trump vazhdon, Bashkimi Europian mund të hakmerret duke shënjestruar uiskin burbon, një produkt amerikan që prodhohet në Kentaki, shteti i lindjes së liderit të shumicës së Senatit amerikan Mitch McConnell. Fatkeqësisht, kjo qasje ka krijuar një mjedis politik në të cilin normat e krijuara janë gërryer, pa u zëvendësuar me norma të reja. Gazetari britanik me origjinë sovjetike, Peter Pomerantsev e tha më së miri në titullin e librit të tij brilant rreth jetës post-sovjetike: Asgjë nuk është e Vërtetë dhe Gjithçka është e Mundur. Tani që kriza është normalizuar si një gjendje e përhershme, ne jemi të gjithë post-sovjetikë.

Marrë me autorizim nga Project Syndicate, 2017.

Ripublikimi mund të bëhet vetëm me lejen e Project Syndicate. Extraordinary Measures for Ordinary Times

10

Gusht 2017

INVESTIGIM

Loja e dyfishtë e ish zv/drejtoreshës së doganave në kontrabandën e naftës ‘virgine’ Dokumentet e siguruara nga BIRN tregojnë se ish zëvendës drejtoresha e përgjithshme e doganave Lula Njebza, një prej gjashtë të akuzuarave si pjesë e skandalit të kontrabandës me naftën virgine, tentoi në mënyrë të pasuksesshme të mbulonte gjurmët e kontrabandës që çonin tek kompania ‘Tea Construction & Petrol’ dhe krerët e lartë të doganave.

EDMOND HOXHAJ | BIRN | FIER

M

e 27 Maj 2015, një grup inspektorësh nga kompania britanike ‘Crown Agents’ – e kontrakuar nga qeveria shqiptare për t’i dhënë asistencë doganave në luftën kundër kontrabandës, udhëtoi nga Tirana drejt Ballshit me kërkesë të ish drejtoreshës së doganës së Fierit Lula Njebza (me herët zv/drejtoreshë e përgjithshme), për të inspektuar një depozitë hidrokarburesh (G 43), ku sipas të dhënave ndodhej e depozituar nje sasi e madhe nafte ‘virgine’ në pronësi të kompanisë Tea Construction & Petrol.

Por, për suprizë të grupit të inspektimit të udhëhequr nga britaniku Lea Nolan, këshilltar operacionesh për Crown Agents, stafi menaxhues i rafinerisë së Ballshit – në atë kohë e marrë me qira nga kompania ‘Deveron Oil’, deklaroi se ‘nuk kishte asnjë marrëdhënie me kompaninë Tea Construction & Petrol’.

Nolan u kthye një javë më vonë me një akt-kontrolli të ri në emër të ‘Deveron Oil,’ por drejtori i rafinerisë, shtetasi iranian Ali Hajirasouliha i konfirmoi grupit të inspektimit se depozita G-43 ishte bosh dhe kishte qenë e tillë që nga viti 2013-të.

“Kur arritëm te depozita G-43, dyert ishin të hapura dhe nuk gjetëm asgjë brenda, ishte bosh,” do t’i tregonte më vonë Nolan prokurorëve shqiptarë që po hetonin zhdukjen e 4.8 milionë litrave naftë ‘virgine’.

Edhe pse nuk kishte asnjë fakt që të provonte se Tea Construction & Petrol e kishte depozituar naftën në Ballsh, grupi i Crown Agents u përplas ashpër pas kthimit në Fier me drejtoreshën Lula Njebza, e cila insistonte se për naftën e zhdukur duhet të ndëshkohej kompania ‘Deveron.’

“Unë i shpjegova asaj se për shak të natyrës së shkeljeve dhe fakteve të rënda të rastit specifik, duhej informuar zyra hetimore në doagana,” kujton Nolan. “Lula më tha se nuk donte që të përfshihej zyra hetimore dhe as strukturat e tjera të doganave,” shtoi ai.

Pas debatit me Njebzën Nolan njoftoi kolegun e tij në Crown Agents, Drew Robertson, i cili të nesërmen udhëtoi drejt Fierit. Njebza e kishte kontaktuar Robertson nëpërmjet telefonit dhe kishte insistuar që ai të shkontë në Fier vetëm dhe të mos merrte me vete përfaqësues nga Departamenti Operativ Hetimor në Dogana.

“Kërkesa e saj mu duk shumë e çuditshme, sepse vetëm dikush që do të bëj diçka të pazakontë dhe ka diçka për të fshehur do të kërkon-

te që zyra hetimore e Doganës mos të përfshihej,” i tregoi më vonë prokurorëve Robertson.

“Kur takova Lulën ditën tjetër, për 1 orë e 20 minuta ajo insistoi se, për shkeljen doganore për sasinë e naftës që mungonte duhej të gjobitej Deveron Oil dhe jo Tea Contruction & Petrol,” shtoi ai, duke nënvizuar që “unë dhe skuadra e Crown Agents e kundërshtuam duke nënvizuar se nga dokumentet rezultonte se nafta e ishte e kompanisë Tea Contruction & Petrol.”

Pas gati 1 orë e gjysmë debati, Robertson kujton se Njebza nxorri nga sirtari një dokument, që ishte një kopje dhe nuk kishte numër protokolli dhe ia tregoi. Pasi e pa dokumentin Robertson kuptoi se depozita G43 kishte qenë e mbyllur pëpara veprimeve doganore që përshkruheshin në atë dokument.

“E mora dokumentin dhe ia dhashë zyrës hetimore në dogana për ta çuar hetimin përpara, sepse ai dokument ishte pika e nisjes për të zbuluar aktet kriminale,” tha ai.

Pasi njoftoi Departamentin Operativ Hetimor, DOH, Robertson informoi dhe prokurorinë, e cila në Dhjetor 2015 urdhëroi arrestimin e Njebzës dhe 6 doganierëve. Në Maj 2016 Prokuroria e çoi çështjen për gjykim, duke akuzuar administratorin e kompanisë Tea Construction and Petrol, Adrian Xhillari për “fshehje të të ardhurave”, “mospagim i taksave” dhe “pastrim i produkteve të veprës penale ose veprimtarisë kriminale”. Akuzë u ngrit edhe për ish kreun e Doganës së Tiranës Mirëarbër Teneqexhiu dhe ish zv/drejtoreshën e përgjithshme Lula Njebza, si dhe doganierët Alfred Bushi, Syrja Misiraj dhe Adrian Alikaj për shpërdorim detyre e falsifikim dokumentesh.

Të kontaktuar nga BIRN nëpërmjet mbrojtësve ligjorë, Adrian Alikaj, Alfred Bushi dhe Syrja Misiraj i mohuan akuzat, ndërkohë që avokatët e Teneqexhiut dhe Njebzës nuk iu përgjigjën një kërkese për koment. Avokati i Xhillarit, që është në arrati dhe nuk është ndaluar ende nga policia, gjithashtu i mohoi akuzat në emër të klientit të tij.

“Klienti im pretendon dhe insiston se është i pafajshëm,” tha avokati Maks Haxhia. “Presim drejtësinë të thotë fjalën,” shtoi ai.

Transporti fiktiv i naftës virgine Kompania Tea Construction & Petrol është themeluar në Dhejtor të vitit 2006-të, duke pasur si objekt tregtimim me shumicë të naftës, varjave, mineraleve të papërpunuar dhe hidrokarbureve. Sipas prokurorisë, Adrian Xhillari,

Punonjësit e kompanisë britanike Crown Agents, gjatë prezantimit në Shqipëri. Foto:LSA

në cilësinë e administratorit të shoqërisë Tea Construction & Petrol, ka blerë në Maj të vitit 2010 një sasi prej 5.65 milionë kg naftë virgine me vlerë 500 milionë lekë nga rafineria e Ballshit. Nafta ‘virgine’ është një mbetje teknologjike hidrokarbure që nuk mund të tregtohet dhe përpunohet në territorin e Shqipërisë që nga viti 1996 dhe është e destinuar për eksport.

Në Janar 2014 Drejtoria e Doganave, Drejtoria e Tatim Paguesve të Mëdhenj dhe Dogana e Tiranës, kanë inspektuar depozitat e kompanisë në Kodër Mëzez në Tiranë për të verifikuar sasinë e naftës virgine që kompania kishte në gjëndje, e cila është vlerësuar nga grupi përbashkët i inspektimit në 4.4 milionë litra.

Sipas prokurorisë, pas inspektimit në Gusht 2014, Xhillari ka ndërtuar në bashkëpunim me të pandehurën Lula Njebza, në atë kohë zv/Drejtorëshë e Përgjithshme e Doganave dhe të pandehurin Mirëarbër Teneqexhiu, me detyrë Drejtor i Doganës së Tiranës, një skemë fiktive për zhvendosjen e sasisë së naftës të depozituar në Kodër Mëzez drejt depozitës G-43 në Ballsh, duke i mundësuar kompanisë Tea Construction & Petrol të hedhi në treg naftën virgine dhe të shmang detyrimet tatimore të akcizës.

Për të mundësuar transportimin e kësaj sasie të madhe nafte virgine brenda territorit të vendit, në Qershor të vitit 2014, Xhillari i është drejtuar me kërkesë Drejtorisë së Përgjithshme të Doganave për një shtesë autorizimi për magazinën fiskale në Kodër Mëzez.

Praktika e shtesës së autorizimit është ndjekur dhe është miratuar nga ana teknike nga zv/Drejtoresha e Përgjithshme e Doganave dhe Shefe e Departamentit të Akcizës, Lula Njebza. Menjëherë pasi ka siguruar statusin e magazinës doganore fiskale, Xhillari ka kryer dy kërkesa të tjera, një për heqjen e plumbçeve dhe tjetrën për transportimin e gjithë sasisë së naftës prej 4.4 milionë litra nga depozitat në Kodër Mëzez në Tiranë, për në magazinën doganore fiskale G-43 në rafinerinë e Ballshit.

Ndonëse këto kërkesa, ndër të tjera i janë drejtuar edhe Departamentit Operativ Hetimor (DOH) në Drejtorinë e Përgjithshme të Doganave, ato nuk janë trajtuar asnjëherë nga ky department, por i janë dërguar për kompetencë nga ana e të pandehurës Njebza Degës së Doganës Tiranë.

Pasi Kryetari i Degës së Doganës së Tiranës, i pandehuri Mirëarbër Teneqexhiu ka nxjerrë urdhërin për heqjen e plumbçeve, Xhillari ka siguruar garancinë për riaktivizimin e magazinës fiskale G-43 në Ballsh, e cila rezul-

tonte të ishte inaktive për shkak të skadimit të garancive të mëparshme në vitin 2013. Krijimi i këtyre kushteve i ka mundësuar Xhillarit nxjerrjen e sasisë prej 4.4 milionë litra naftë nga magazinat në Kodër Mëzez me qëllim për t’u hedhur në tregun e brendshëm në mënyrë të paligjshme.

Për të mbuluar këtë fakt dhe për të tregëtuar në mënyrë të paligjshme këtë sasi të madhe nafte virgine brenda territorit shqiptar, Xhillari ka depozituar pranë Degës së Doganës Tiranë 257 Dokumente Shoqërues Administriativë, DSHA, me përmbajtje fiktive, duke pretenduar se lënda është transportuar dhe depozituar në magazinën doganore fiskale G-43, në Ballsh.

Por, nga verifikimi e regjistrit të shoqërisë “A.K.F. Petroleum”, mjetet e të cilës janë marrë me qira nga Tea Construction&Petrol për transportimin e naftës virgine, ka rezultuar se këto mjete nuk e kanë kryer transportimin e produktit drejt Qarkut Fier, por në destinacione të tjera brenda vendit si Tropojë, Vlorë, Durrës etj.

Ndërkohë, fakti që vetëm tre muaj pasi është kryer ky transport i paligjshëm, Xhillari i është drejtuar me kërkesë Degës së Doganës Tiranë për mbylljen e magazinës doganore fiskale në Kodër Mëzez, në një kohë kur nuk kishte dorëzuar ende pasqyrat financiare dhe bilancet e vitit 2014-të, ka ngritur dyshimet e prokurorisë se marrja e statusit për këtë magazinë ka qenë me qëllim transportimin fiktiv dhe shmangien e pagimit të akcizës. Nga hetimet ka rezultuar se të ardhurat e përfituara prej shmangies së detyrimeve tatimore, të pagimit të akcizës në shumën 242.7 milionë lekë (rreth 2 milionë euro), Xhillari i ka përdorur për investime të ndryshme.

Përfshirja e doganierëve në kontrabandë Hetimet kanë zbuluar se ka qenë e pandehura Lula Njebza ajo e cila ka trajtuar në vazhdimësi shkresat dhe kërkesat e paraqitura nga subjekti Tea Construcion&Petrol, lidhur me shtesën e autorizimit për t’i dhënë statusin magazinë fiskale depove në Kodër Mëzez. Ajo ka administruar kërkesat e Tea Construcion&Petrol drejtuar Departamentit të Akcizës dhe Departamentit Operativo-Hetimor duke mos i kaluar nga një kopje këtij të fundit.

“Gjatë kohës që unë kam punuar si zv/Drejtor i Përgjithshëm i Doganave dhe njëkohësisht Drejtor i Departamentit Operativ Hetimor nuk më është referuar në asnjë moment ndonjë informacion lidhur me këtë subjekt si dhe me faktin që do të kryhej lëvizja e mallit,” ka deklaruar përpara prokurorëve ish drejto-

Gusht 2017

ri i DOH-së Admir Abrija.

Sipas prokurorisë, pasi Njebza i ka trajtuar personalisht këto shkresa, ia ka dërguar për kompetencë Degës së Doganës Tiranë, nga ku rezulton se ajo është interesuar personalisht që të përmbusheshin kërkesat për heqjen e plumbçeve dhe lëvizjen e produktit naftë virgine. Fillimisht Njebza ka hasur në kundërshtimin e Përgjegjësit të Zyrës së Akcizës, Gerand Ylli dhe kreut të Degës së Doganës së Tiranës, Drilon Bushati, të cilët kanë pretenduar se mungonte kushti i detyrueshëm për vendosjen e kontalitrave, ose njësive matëse në hyrje dhe në dalje të depozitave.

“Shtetasja Lula Njebza më ka marrë në telefon dhe më ka pyetur se çfarë po bëhëj me këtë shkresë. Pas këtij kontakti lidhur me këtë shkresë unë kam vënë re se Lula i ashpërsoi raportet me mua,” ka deklaruar Bushati.

Pak para se të niste transporti i paligjshëm i naftës virgin dhe krijimi i dokumentacionit fiktiv për të, me datë 2 Gusht 2014, Bushati është larguar nga detyra si kreu i Degës së Doganës së Tiranës dhe në vend të tij është emëruar i pandehuri Mirëarbër Teneqexhiu, i cili e ka siguruar këtë post edhe falë mendimit pozitiv që ka përcjellë e pandehura Njebza tek Drejtoresha e Përgjithshme e Doganave, Elisa Spiropali.

Spiropali ka dëshmuar në prokurori se Njebza kishte një marrëdhënie të mirë me Teneqexhiun, ndërsa i ka propozuar dhe shkarkimin e shefit të zyrës së akcizës së Tiranës, Gerand Ylli.

“Para, gjatë dhe pas këta shtetas kanë pasur marrëdhënie shumë të mira midis tyre,” ka dekluar në porkurori Spiropali. “Është e vërtetë se Lula Njebza më ka kërkuar largimin nga detyra të shtetasit Gerand Ylli, dhe pasi kam parë dosjen personale të këtij shtetasi i cili kishte disa vite që punonte në DPD, kam vlerësuar se ky shtetas nuk duhet të lëvizte nga detyra,” ka shtuar ajo.

Menjëherë pas emërimit në krye te Degës së Doganës së Tiranës, Tenqeqexhiu ka kërkuar informacion për kërkesat e subjekti Tea Construcion&Petrol, të cilat nuk ishin zbatuar deri në atë kohë dhe ka urdhëruar verbalisht dy vartëse që të shkonin në magazinat fiskale në Kodër Mëzes që të hiqnin plumbçet me argumentin se subjekti kishte bërë kërkesë që të bënte pastrimin e tubacionit të depozitave.

Por, dy doganieret nuk kanë pranuar të kryejnë asnjë veprim pa pasur një urdhër me shkrim. Gjatë deklarimeve të tij, i pandehuri Teneqexhiu ka preteneduar se ka zbatuar

vetëm ligjin, pasi sipas tij produkti ka qenë i mbuluar me garanci fiskale, por, nga hetimi janë zbuluar prova të tjera. Rezulton se më datë 19 Gusht 2014, subjekti Tea Construcion&Petrol i ka kërkuar Degës së Doganës Tiranë kalimin e garancisë fiskale në Kodër Mëzez për në magazinën fiskale G-43 në rafinerinë e Ballshit.

Nga këqyrja e sistemit ka rezultuar se kalimi i garancive është realizuar nga Endri Dafa, një punonjës i Drejtorisë Teknike të Drejtorisë së Përgjithshme të Doganave më datë 18 Gusht 2014, një ditë para se subjekti të kryente kërkesën. Dafa ka deklaruar para hetuesve se ka qenë e pandehura Lula Njebza e cila në cilësinë e eprores i ka kërkuar në mënyrë të drejtëpërdrejtë që të kryejë këtë veprim në sistem, duke i thënë se subjekti Tea Construcion & Petrol kishte bërë kërkesë për kalimin e garancive.

“Në datë 18.08.2014, Lula më ka pyetur se çfarë u bë me atë kalimin e garancisë, nëse kisha filluar procedurën e kalimit të saj apo jo, pasi subjekti e kishte bërë kërkesën dhe e kishte nisur,” ka deklaruar Dafa. “Ajo më urdhëroi gjithashtu që në atë moment të nisja procedurën e kalimit të garancisë si dhe kalimin e artikullit virgin naftë nga depozitat në Kodër Mëzez ne atë në Ballsh,” ka shtuar Dafa.

Një tjetër fakt sipas prokurorisë, prej nga konkludohet se të pandehurit kanë tentuar të fshehin paligjshmërinë e kryer prej tyre, është edhe veprimi i kryer nga Njebza menjëherë pas emërimit të saj në detyrën e Kryetares së Degës së Doganës Fier, kur ajo ka miratuar programin e kontrollit për shoqërinë Deveron Oil Albania, për magazinën doganore G-43, në KPTHN-në e Ballshit.

Por, pasi grupi i kontrollit ka shkuar në terren, administratori i Deveron Oil, nuk ka pranuar të kryhej ky kontroll me argumentin se kjo depozitë nuk kishte qenë asnjëherë në pronësi apo në përdorim të subjektit që ai drejtonte.

Për këtë arsye, Njebza ka bërë ndryshim të planit të kontrollit drejtuar shoqërisë Tea Construcion & Petrol. Ajo ka deklaruar para hetuesve se sapo kishte nisur punën si kryetare e Degës së Doganës Fier ka konstatuar se DSHA-të e shoqërisë Tea Construcion & Petrol nuk ishin të mbyllura në sistem dhe se për këtë arsye ka urdhëruar kryerjen e kontrollit tek ky subjekt.

Lidhur me konstatimet e grupit të kontrollit më datë 2 Qershor 2015 dhe se cili subjekt duhej të penalizohej, e pandehura Njebza ka deklaruar para hetuesve se ka mbajtur qëndrim konstant se subjekti që duhej të penalizohej ishte shoqëria Tea Construcion&Petrol.

Por, të tjerë zyrtarë të doganave dhe pjestarët e grupit të Crown Agents gjatë takimit të zhvilluar në ambientet e Degës së Doganës Fier, kanë theksuar se qëndrimi i Njebzës ka qenë që të penalizohet subjekti Deveron Oil, me pretendimin se produkti ndodhej në magazinën që administrohej nga ky subjekt.

Sipas deklaratave në prokurori të shtetasit Arlind Lagji, me detyrë përgjegjës i zyrës së akcizës në Degën e Doganës Fier, Njebza ka insistuar gjatë takimit me grupin e inspektimit të Crown Agents që të ndëshkohej kompania Deveron Oil për naftën e kontrbanduar.

“Pasi u konstatua fakti që në depozitën G43 nuk u gjend sasia e artikullit virgin naftë që duhet të ndodhej, përpara se të plotësohej procesverbali i konstatimit të shkeljes doganore dhe të merrej vendimi, u diskutua ndërmjet kryetares së degës doganore Lula Njebza, Crown Agents, mua dhe grupit të punës, se cili subjekt duhet të sanksionohej për shkeljen doganore,” ka thënë Lagji. “Unë kam shprehur mendimin dhe opinionin tim që ligjërisht duhet të sanksionohej subjekti Tea Construction & Petrol, mendim ky që e mbështeti dhe Crown Agents, ndërsa Lula Njebza diskutoi nëse mund të sanksionohej subjekti Deveron Oil Albania, pasi malli gjendej në magazinën e vendosur në territorin e tij,” shtoi ai.

Të tjera fakte që kanë kompromentuar të pandehurën Lula Njebza janë edhe deklarimet e saj dhe verifikimi i vërtetësisë së tyre. Ajo ka deklaruar para hetuesve se nuk ka pasur dijeni rreth transportit të lëndës naftë virgin nga subjekti Tea Construcion&Petrol në muajin

Gusht të vitit 2014 dhe se nuk ka pasur njohje me administratorin e kësaj shoqërie, Adrian Xhillari dhe se as nuk ka kryer komunikime telefonike. Gjatë deklarimeve të tjera, ajo ka ndryshuar qëndrim përsa i përket dijenisë së transportit të naftës dhe ka pohuar se ka komunikuar personalisht me të pandehurin Teneqexhiu për ta udhëzuar se si duhej të kryheshin procedurat për transportin e kësaj lënde.

Nga këqyrja e tabulateve telefonike ka rezultuar se midis të pandehurve Njebza e Xhillari ka pasur 24 komunikime telefonike nga data 13 deri më datë 21 Gusht 2014, ndërsa midis Xhillarit dhe Teneqexhiut ka pasur 15 biseda telefonike në muajin Shtator 2014. Sipas prokurorisë, Teneqexhiu ka dhënë urdhër që magazina doganore e Kodër Mëzezit të mos ruhej me pretendimin se produkti ishte i matur dhe i mbuluar me garanci fiskale.

Por, sipas legjislacionit dhe rregullores për transportimin e 4.4 milionë litra naftë vrigine duhej të viheshin në dijeni Drejtoria e Përgjithshme e Doganave, të merreshin masa paraprake nga Drejtoria e Antikontrabandës për shoqërimin e produktit dhe minimalisht të ishte njoftuar Dega e Doganës Fier si doganë pritëse për marrjen në dorëzim të tij.

Prokuroria ka pasur gjithashtu dyshime se lëvizjet në organikë nga ish Drejtoresha e Përgjithshme e Doganave Elisa Spiropali, e cila në datën 13 gusht 2014 – 1 ditë para se të hiqeshin plumbçet e depozitave të Tea Construction & Petrol në Kodër Mëzez – ka urdhëruar largimin nga detyra të Përgjegjësit dhe Drejtorit të Sektorit të Antikontrabandës.

Spiropali ka deklaruar në prokurori se lëvizja nga detyra e krerëve të Antikontrabandës ka qenë ‘një lëvizje paralele,” në kuadër të riorganizimit të DPD-së.

“Fakti që data e lëvizjës paralele korrespon-

Edhe pse nuk kishte asnjë fakt që të provonte se Tea Construction & Petrol e kishte depozituar naftën në Ballsh, grupi i Crown Agents u përplas ashpër pas kthimit në Fier me drejtoreshën Lula Njebza, e cila insistonte se për naftën e zhdukur duhet të ndëshkohej kompania ‘Deveron.’ don me lëvizjen e produktit është krejt rastësi,” është mbrojtur Spiropali.

Prokuroria pretendon se transporti i naftës virigina nga Kodër Mëzezi është udhëzuar, urdhëruar dhe lejuar nga Njebza dhe Teneqexhiu, në një kohë kur që prej vitit 1996 është e ndaluar me ligj që të përpunohet në vend nafta virgin. Këto veprime janë kryer në datat 13-14 Gusht 2014, kur përgjegjësi i Zyrës së Akcizës së Tiranës Gerand Ylli është larguar për kontroll me urdhër të Njebzës, pasi nuk kishte pranuar heqjen e plumbçeve dhe transportimin e naftës nga magazinat në Kodër Mëzes pa u instaluar më parë kontalitrat nga subjekti.

Pasi përgjegjësi i Zyrës së Akcizës ka marrë dijeni për ç’ka ndodhur i ka kërkuar Teneqexhiut që të kryenin mbikëqyrjen e kësaj lëvizjeje por nuk ka marrë miratimin e tij, me pretendimin se ishin DSHA me pezullim dhe nuk krijonin të ardhura për Degën e Doganës Tiranë.

“Ai më tha shiko DSHA-të të cilat japin rezultate,” kujton Ylli.

Sipas prokurorisë, Njebza dhe Teneqexhiu duke rakorduar veprimet me njëri-tjetrin në datat 13, 14, si dhe 15- 21 Gusht 2014 e në vi-

11

jim kanë lejuar dhe mundësuar me dashje lëvizjen e sasisë 4.4 milionë litra naftë virgine nga magazina doganore fiskale në Kodër Mëzez.

Në dosjen e organit të akuzës thuhet se Njebza dhe Teneqexhiu kanë vepruar në kundërshtim me legjislacionin e aktet nënligjore në fuqi, me rregulloren dhe detyrat e tyre funksionale me dijeni për faktin, duke tentuar të bënin përgjegjës shoqërinë Deveron Oil Albania dhe jo të pandehurin Adrian Xhillari dhe kompaninë që ai administronte, për hedhjen për tregëtim në mënyrë të paligjshme të sasisë prej 4.4 milionë litra naftë virgine. Prokuroria pretendon se dy të pandehurit e sipërcituar e kanë shpërdoruar detyrën me dashje dhe në bashkëpunim me njëri-tjetrin.

Prokuroria e Fierit akuzon edhe tre punonjës të Degës së Doganës Fier, përkatësisht, Syrja Misiraj, me detyrë si doganier mbikëqyrës i subjektit Tea Construcion&Petrol, Alfred Bushi, në cilësinë e Përgjegjësit të Sektorit të Akcizës dhe Regjimeve pranë Degës së Doganës Fier dhe Adrian Alikaj, në detyrën e doganierit pranë Sektorit të Akcizës në Degën e Doganës Fier.

Sipas prokurorisë, nga provat e analizuara, rezulton se Adrian Alikaj, me dashje direkte ka mbajtur dhe ka hartuar në cilësinë e doganierit dhe në emër të Degës së Doganës Fier dokumentin “Procesverbal”, të datës 21 Gusht 2014, për plumbosjen e magazinës doganore fiskale G-43 në KPTHN Ballsh, duke paraqitur në këtë procesverbal faktin e rremë se në këtë datë kishte mbërritur aty produkti naftë virgine nga shoqëria Tea Construcion&Petrol.

Sipas ish drejtorit të Degës së Doganës Fier, Dritan Çekani, Alikaj kishte një marrëdhënie miqësore me Lula Njebzën, dhe ajo kishte ndikuar që ai të merrej në punë në doganën e Fierit.

“Lula më tha që Adrianin e kam mik shpie dhe më kërkoi ta merrja në punë atë pranë doganës në Fier, dhe më pas ai u emëruar doganier akcize në Fier,” ka deklaruar Çekani.

Gjithashtu doganieri i Degës së Doganës Fier, Ermal Çani, gjatë marrjes në pyetje, ka paraqitur një ekstrakt nga adresa e postës elektronike vloraseawayspetrol@gmail.com, e cila, sipas prokurorisë, ka qenë në përdorim të të pandehurit Adrian Alikaj, ku në përmbajtje të këtij ekstrakti gjenden disa mesazhe në adresë të postës elektronike info@teaoilgroup.net me datë 28 Maj 2015, ku paralajmërohet kjo shoqëri që të marrë masa për kontrollin që do të zhvillohet nga Dega e Doganës Fier dhe grupi i Crown Agents.

“Shikoni dokumentat pasi e ka marrë në dorë kompania angleze këtë kontroll dhe për njohjen që kam me Xhillarin po ju njoftoj,” shkruan Alikaj në emailin drejtuar Tea Construction & Petrol. “Kemi bërë një procesverbal vjet që e ka marrë Tarioni, prandaj doja të komunikoja, e kemi bërë te depozitat në Ballsh,” shton ai.

Ndërkohë, nga hetimet ka rezultuar se i pandehuri Misiraj, me cilësinë e doganierit mbikëqyrës ka kryer veprimin e heqjes së plumbçes së sigurisë së saraçineskës hyrëse të magazinës doganore fiskale G-43 në KPTHN Ballsh më datë 15 Gusht 2014, pa asnjë urdhër e pa kërkesë paraprake me shkrim të subjektit që përdorte ose posedonte këtë magazinë që duhej të miratohej nga Kryetari i Degës Doganore. Prokuroria pretendon se Misiriaj, në këtë mënyrë, me veprime aktive dhe me mosveprime, i ka dhënë udhë transportit fiktiv të produktit naftë vrigine të shoqërisë Tea Construcion&Petrol, më datë 15 gusht 2014 e në vijim, duke shpërdoruar detyrën.

Ndërsa i pandehuri Alfred Bushi është akuzuar nga prokuroria se ai me dashje ka mbajtur qëndrim mosveprues në kundërshtim me ligjin, duke sjellë si pasojë skadimin e garancive ende të vlefshme në sistem për transportimin fiktiv në naftës virgin, si edhe lejimin e gjendjes së kundërligjshme të kryer nga i pandehuri Adrian Xhillari. Sipas organit të akuzës, Alfred Bushi, në cilësinë e Përgjegjësit të Sektorit të Akcizës dhe Regjimeve pranë Degës së Doganës Fier, ka pasur si detyrë fuknsionale të kryente rakordimin e evidencave për gjendjen e naftës virgin në magazinën G-43.

12

Gusht 2017

08 Nov 1992, Monrovia, Liberia — luftatarë të rinj rebelë pozojnë me armët e tyre automatike | Foto nga © Patrick Robert/Sygma/Corbis

Kompania ‘Firestone’ dhe Zoti i Luftës Historia e patreguar e “Firestone”, Charles Taylor dhe tragjedisë së Liberisë T CHRISTIAN MILLER, JONATHAN JONES | PROPUBLICA, FRONTLINE | HARBEL, LIBERI

V

rasësit u nisën nga plantacioni nën një hënë të kuqërremtë një mbrëmje në tetor të vitit 1992. Ata vërshonin nga fshatra të mbuluar me çati prej teneqeje dhe vendbanime në xhungël, nëpër rrugët me makadamia dhe shkurre të kuqe. Gjithnjë e më shumë njerëz iu bashkuan radhëve të tyre, derisa me mijëra burra në radhë të gjata u nisën drejt kryeqytetit të largët.

Burra të kamufluar vendosën topa artilerie në kamionët e vjetruar. Adoleshentë të dobët tërhiqnin zvarrë raketahedhëse. Fëmijë mbanin AK-47. Disa mbanin hanxharë të gjatë. Vrasësit mbanin veshur xhinse të grisura dhe bluza me mëngë të shkurtra, paruke fermash dhe sandale të lira prej gome. Maskat groteske i bënin ata të ngjanin si demonë.

Ata mbanin varur talismanë me pendë dhe kockë për t’i mbrojtur ata nga plumbat. Në errësirën para agimit, ata rrethuan Monrovian, kryeqytetin e Liberisë. Ata i lëshuan sulmet e tyre në qytetin e fjetur. Artileria goditi dyqane dhe shtëpi. Murtajat vërshonin përmes mureve të trasha, ajrit të lagësht që vinte era kalbësirë. Djemtë ushtarë vinin me kanoe nga moçalet. Ndërsa ata dyndeshin, vrasësit detyruan burra, gra dhe fëmijë të largoheshin nga shtëpitë e tyre. Ata vranë civilë dhe ushtarë. Predhat që binin shpëtuan pa prekur Ambasadën e SHBA-ve, e vendosur në një vend të ngritur me pamje nga Oqeani Atlantik. Kishte filluar një fazë e re e luftës civilë të Liberisë. Ajo do të dilte ashpërsisht

nga kontrolli gjatë dekadës së ardhshme. Më shumë se 200,000 njerëz do të vdisnin ose do të pësonin plagë të tmerrshme, shumica prej të cilëve civilë – gjymtyrë të këputur, sy të nxjerrë. Gjysma e popullsisë së vendit do të bëhej refugjatë. Pesë murgesha amerikane do të thereshin, duke u bërë simbole ndërkombëtare të shthurjes së konfliktit.

Anarkinë po e organizonte Charles Taylor, një egomaniak i devotshëm i fiksuar të merrte mbrapsht Liberinë, aleaten më të besueshme të Amerikës në Afrikë. Për sulmin e atij mëngjesi tetori, ai kishte ndërtuar ushtrinë e tij të kasapëve dhe besimtarëve pjesërisht me burimet e një biznesi shumë të njohur amerikan: kompanisë së gomave “Firestone”.

“Firestone” drejtonte plantacionin që Taylori përdori për të drejtuar sulmin e tetorit 1992 në Monrovia. Në gjendje pune që prej 1926, plantacioni i kauçukut konsiderohej si më i madhi i llojit të tij në botë, një grumbull i madh pemësh, lumenjsh me baltë kafe, kodrash të ulëta dhe shkurre të gjelbra që në atë kohë shtriheshin në 570 km katrorë – afërsisht sa sipërfaqja e Çikagos.

“Firestone” e donte Liberinë për kauçukun e saj. Taylor e donte “Firestone” për të ndihmuar në ngritjen e tij në pushtet. Në një takim të rëndësishëm në xhunglat e Liberisë në korrik 1991, kompania ra dakord të bënte biznes me komandantin ushtarak.

Në shqyrtimin e parë të detajuar të marrëdhënies midis “Firestone” dhe Taylor, një hetim nga ‘ProPublica’ dhe ‘Frontline’ tregon rolin e një korporate globale në një konflikt brutal afrikan. “Firestone” shërbeu si burim ushqimi, karburanti, kamionësh dhe parash të thata të përdorura nga ushtria rebele e Tay-

lor-it, sipas intervistave, dokumenteve të brendshme të korporatës dhe informacionesh diplomatike të deklasifikuara. Kompania nënshkroi një marrëveshje në vitin 1992 për të paguar taksa ndaj qeverisë rebele të Taylor-it.

Gjatë vitit të ardhshëm, kompania mblodhi më shumë se 2.3 milion dollarë në para të thata, çeqe dhe ushqim për Taylor, sipas një dosjeje kontabiliteti në gjykatë. Midis viteve 1990 dhe 1993, kompania investoi 35,3 milionë USD në plantacion. Në këmbim, forcat e Taylor garantuan siguri për plantacionin që e lejoi “Firestone”-in të prodhonte kauçuku dhe të ruante pasuritë e saj. Qeveria rebele e Taylor ofroi taksat më të ulëta eksporti që i dhanë kompanisë një avantazh financiar për dërgesat e kauçukut. Për Taylor, marrëdhënia me “Firestone” ishte më shumë sesa për para.

Ajo e ndihmoi atë të siguronte një kapital politik dhe njohjen që i duhej atij dhe që ai e kërkonte për të krijuar kredencialet e tij si lideri i ardhshëm i Liberisë. “Ne kishim nevojë që “Firestone” të na jepte legjitimitet ndërkombëtar,” tha John Toussaint, “J.T.” Richardson, një arkitekt i stërvitur amerikan, i cili u bë një nga këshilltarët kryesorë të Taylor.

“Ata na duheshin për besueshmëri.” Ndërsa “Firestone” e përdorte plantacionin për biznesin e kauçukut, Taylor e përdori atë për biznesin e luftës. Taylor i ktheu magazinat dhe fabrikat e “Firestone” në depo për armë dhe municione. Ai strehoi veten dhe ministrat e tij të lartë në shtëpitë e “Firestone”. Ai përdori gjithashtu pajisje komunikimi në plantacion për të transmetuar mesazhe për mbështetësit e tij, propagandë për masat dhe udhëzime për trupat e tij.

Mesazhet sekrete të diplomatëve ameri-

kanë të asaj kohe kapën mirënjohjen e Taylor për “Firestone”. Plantacioni i “Firestone” “kishte qenë fyti i gjakut” të territorit që ai kontrollonte në Liberi, i tha Taylor një drejtori të “Firestone”, sipas një mesazhi të Departamentit të Shtetit. Taylor më vonë tha në dëshminë e tij të betuar se burimet e “Firestone” kishin qenë burimi “më i rëndësishëm” i valutës së huaj në vitet e para të revoltës së tij. Në përgjigjet me shkrim ndaj pyetjeve, “Firestone” e pranoi marrëveshjen me Taylor, por tha se nuk e kishte ndihmuar kurrë me dëshirë kryengritjen e tij.

Kompania tha se rebelët e Taylor kishin përdorur kamionët e “Firestone”, ushqim, furnizime mjekësore, karburant dhe mjete të tjera nën “duke kërcënuar me dhunë këdo që mendonte t’i ndalonte ata”.

“Firestone” nuk kishte asnjë rol në ngritjen e Charles Taylor. Ajo nuk kishte asnjë rol në aftësinë e tij për të mbajtur pushtetin në Liberi,” tha kompania.

“Firestone asnjëherë nuk pati një marrëdhënie bashkëpunimi me Charles Taylor,” thuhej në deklaratë. “Aktivitetet e kompanisë ishin të përqendruar në mbrojtjen e punonjësve dhe pronave të saj. Kompania nuk kishte asnjë aftësi për të mos i lejuar forcat e Taylor të përdornin plantacionin për çfarëdolloj qëllimi.” Në momentin e sulmit të tetorit 1992 që u bë i njohur si Operacioni Oktapodi, Taylor kontrollonte pjesën më të madhe të Liberisë. Ai u përball me një qeveri të përkohshme në Monrovia, e mbështetur nga 7,000 ushtarë kryesisht të pa testuar nga kombet aleate të Afrikës Perëndimore.

Operacioni Oktapodi e zhyti vendin në pesë vite edhe më të turbullta, vite të

Gusht 2017

Charles Taylor, presindet i 22 i Liberisë, i dënuar me 50 burgim për krime lufte | Foto nga: ProPublica

13

Anarkinë po e organizonte Charles Taylor, një egomaniak i devotshëm i fiksuar të merrte mbrapsht Liberinë, aleaten më të besueshme të Amerikës në Afrikë. Për sulmin e atij mëngjesi tetori, ai kishte ndërtuar ushtrinë e tij të kasapëve dhe besimtarëve pjesërisht me burimet e një biznesi shumë të njohur amerikan: kompanisë së gomave “Firestone”.

Rebelët besnikë ndaj Charles Taylor të Frontit Kombëtar Patriotik të Liberisë, duke patrulluar rrugët e Monrovias | Foto nga: PASCAL GUYOT/AFP/Getty Images

tmerrshme lufte të përhershme. Taylor e shndërroi një luftë civile midis forcave të tij dhe qeverisë së Liberisë në betej të përgjakshme ndërsa gjithnjë e më shumë grupe rebele i bashkoheshin luftës për plaçka: diamante, drur, pushtet. Ajo u shtri në Guinenë fqinje dhe Sierra Leone, ku forcat rebele aleate me Taylor i prenë gjymtyrë civilëve në një fushatë terrori dhe brutaliteti të pakontrolluar. Në korrik 1997, Taylor e fitoi luftën e ti, dhe jo në fushën e betejës. Ai u zgjodh president, duke marrë 75 për qind të votave. Për shumë liberianë, një votë për Taylor ishte një votë dorëheqjeje. Shumë besonin se kjo ishte e vetmja mënyrë për të ndalur vrasjet. Pasi Taylor u bë president, u krijuan më shumë grupe, pati më shumë gjakderdhje, më shumë hakmarrje. Liberia dhe populli i saj vuajtën përsëri. Në vitin 2003, Taylor u padit nga një gjykatë ndërkombëtare për krime lufte të kryera në Sierra Leone. Ai dha dorëheqjen nga presidenca. Ai u dënua me 50 vjet burg – kreu i parë i shtetit që dënohej për krime kundër njerëzimit që nga epoka naziste.

Rruga drejt bashkëpunimit nuk ishte as e drejtë dhe as e lehtë për “Firestone” dhe drejtuesit e saj, sipas intervistave dhe dokumenteve. Disa zyrtarë të kompanisë kundërshtuan me efikasitet të punonin me Taylor dhe luftëtarët e tij, madje edhe përballë kërcënimeve reale dhe të nënkuptuara për dhunë fizike. Zyrtarë të tjerë të lartë ndjenë se kompania nuk kishte zgjidhje tjetër veçse t’i dorëzohej kërkesave të Taylor. Ata besuan se puna me të ishte e vetmja mënyrë për të mbrojtur mijëra liberianë të varfër që jetonin dhe punonin në plantacion.

“Firestone” mori gjithashtu një udhëzim konfliktues nga qeveria e Shteteve të Bashkuara. Një ambasador i bëri thirrje kompanisë të punonte me Taylor. Në Uashington, diplomatët paralajmëruan drejtuesit “Firestone” për rreziqet e të bërit biznes me të.

Por në fund, “Firestone” si një korporatë dhe si një grup burrash, mori vendimin të

bashkëpunonte me një njeri, forcat e të cilit u denoncuan publikisht si të dhunshme, të egra dhe mizore nga qeveria e SHBA-së dhe grupet e të drejtave të njeriut.

Departamenti Amerikan i Shtetit kishte publikuar një raport ku fajësonte forcat e Taylor për vrasje civilësh, përdhunimin e grave dhe se kishin detyruar me mijëra njerëz të bëheshin refugjatë. Human Rights Watch tha se forcat e Taylor ishin angazhuar në një fushatë vrasjesh që vuri “në rrezik gjenocidi” një grup të caktuar etnik. Sot “Firestone” pretendon se në kohën që ajo bëri marrëveshjen me Taylor, lideri guerilas “nuk kishte të dhëna të mirë përcaktuara” të shkeljeve të të drejtave të njeriut. Ajo tha se shumë kompani të tjera dhe liderë botërore e kishin trajtuar Taylorin si një figurë legjitime politike. Kompani të tjera që operonin në Liberi në atë kohë zgjodhën të largoheshin. Por disa ndenjën me dhunë. “A beson ‘Firestone’ se bëri gjënë e duhur? Po,” tha “Firestone” për vendimet e saj në Liberi. “A pendohemi ne, bashkë me ish-presidentët e Shteteve të Bashkuara, Departamentin Amerikan të Shtetit, Kombet e Bashkuara dhe shumë liderë të tjerë kudo në botë, që punuam me kriminelin e luftës në të cilin u shndërrua ai? Po.” Vendimi me të cilin u përball “Firestone” përballet me shumë kompani amerikane që operojnë në ditët e sotme në rajonet e shkatërruara nga lufta, në një ekonomi gjithnjë e më të globalizuar. Të gjithë synojnë të fitojnë para. Të gjithë duhet të peshojnë, në një shkallë apo në një tjetër, hierarkinë e tyre të detyrimeve – para aksionerëve të tyre, para punonjësve të tyre të huaj, para vendeve të tyre mikpritëse dhe para ndjenjës së tyre të asaj që është e drejtë dhe e gabuar.

Donald Ensminger ishte drejtor menaxher i plantacionit “Firestone” kur Taylor pushtoi Liberinë. Ai qe dëshmitar i drejtpërdrejtë i dhunës. Rebelët e Taylor vranë dhe burgosën punëtorët e tij. Ata kërcënuan Ensmingerin me vdekje duke i drejtuar një raketahedhëse.

Ensminger u lejua të largohej nga kompania në tetor 1991. Gjatë 23 viteve të ardhshme, ai vazhdoi të heshtte për zgjedhjen e “Firestone” për të bërë një marrëveshje me një komandant ushtarak. Ai tani i tha Frontline dhe ProPublica se donte të shpjegohej.

Ai tha se ai e paralajmëroi “Firestone” se Taylor ishte një vrasës. Ai i tha kompanisë se puna me të mund të ishte një krim. Ai u bëri thirrje atyre të shmangnin marrëveshjet që mund ta legjitimonin liderin guerilas si sundimtar të Liberisë.

Për të, vendimi ishte i qartë. Dhe “Firestone” e kuptoi gabim.

“Sigurisht që në emër të punonjësve tanë, ata që u vranë dhe vuajtën, ishte e domosdoshme që ne tani duhet ta pranojmë se këtë e shkaktoi pikërisht ai njeri,” tha ai në një intervistë. Gerald Rose, i cili shërbeu si zv/shef i misionit në Liberi në atë kohë, ka një mendim po kaq të pakursyer për gjedhjen që bëri “Firestone”. “A mendoj se ata kanë gjak në duart e tyre? Po,” tha Rose. “Unë nuk do të kisha marrë vendimet që morën ata. Besoj se ata ndihmuan një komandant ushtarak në kryengritjen e tij dhe në mizoritë që ai shkaktoi.” Gjatë viteve, Liberia ka hezituar ta analizojë të kaluarën e saj. Për shembull, Taylor u gjykua vetëm për dëmin që shkaktoi në Sierra Leone dhe jo në Liberi. Në vitin 2009, Komisioni i së Vërtetës dhe Pajtimit i vendit rekomandoi sanksione për një sërë autorësh krimesh. Ai përmendi “Firestone” se e kishte ndihmuar Taylor për të kryer rebelimin e tij dhe bëri thirrje për më shumë hetim. Qeveria liberiane nuk ka vepruar kurrë bazuar në këto rekomandime. E vërteta mahnitëse është se askush nuk është ndëshkuar ndonjëherë në Liberi për luftën civile që shkatërroi kombin. Në fakt, disa nga njerëzit që ndihmuan në shkatërrimin e vendit tani janë të njëjtët njerëz përgjegjës për rindërtimin e tij.

Zyrtarë të lartë të ish-grupeve ndërluftuese tani janë politikanë që miratojnë ligje në legjislaturë. Ata janë pastorë që predikojnë nga

katedrat e vendit. Ata janë drejtues që drejtojnë disa nga bizneset më të mëdha të vendit.

Dëmtimi që ata i shkaktuan Liberisë e përndjek vendin edhe sot. Infrastruktura e shkatërruar e Liberisë dhe sistemi i dobët shëndetësor janë përpjekur shumë të përballen me përhapjen e virusit Ebola, i cili ka vrarë mijëra liberianë. Në një intervistë me Frontline dhe ProPublica, presidentja e Liberisë Ellen Johnson Sirleaf pranoi se Liberia nuk kishte arritur ende të trondiste regjimin e Taylor apo demonët e historisë së saj.

“Efekti i atij regjimi dhe i regjimeve të të kaluarës janë ende me ne sot,” tha ajo. “Sot ne kemi një komb të traumatizuar.”

Përpjekjet e bëra gjatë shumë muajve për të kontaktuar me Taylorin nëpërmjet avokatëve dhe familjes së tij nuk ishin të suksesshme. Johnson Sirleaf dukej e menduar kur u pyet të përshkruante marrëdhënien e Liberisë me “Firestone”. Fituese e çmimit Nobel për Paqen, Johnson Sirleaf tha se kompania i kishte siguruara Liberisë vende pune dhe të ardhura. Në të vërtetë, gjatë dekadave të saj të punës, kompania “Firestone” kishte ndërtuar një komb brenda një kombi. Kompania garantoi strehim, shkolla, ushqim dhe kujdes shëndetësor për punëtorët dhe familjet e tyre. Rreth 80,000 liberianë jetonin brenda kufijve të saj. “Firestone” paraqiti valutën, ndërtoi rrugë dhe zgjeroi pjesën e brendshme rurale.

Në të njëjtën kohë, tha Johnson Sirleaf, “Firestone” ndonjëherë nuk ka arritur të përmbushë detyrimet e saj ndaj vendit, njerëzit e të cilit i dhanë asaj shumë gjatë shumë viteve. Gjatë dekadave, kompania është përballur me akuza se ka shfrytëzuar punonjësit e saj, ka marrë koncesione të padrejta, ka shkatërruar mjedisin dhe ka përkeqësuar korrupsionin.

Johnson Sirleaf tha: “Është një histori e ngatërruar.”

Ky investigim ëshë ripublikuar nga Propublica.

14

Gusht 2017

REPORTAZH

Galeria publike “Nikolet Vasia” Fotot: Gezim Kabashi

Edi, që i ka kryer të gjitha punimet me duart e veta mezi pret tu bëjë guidë brenda mjediseve të galerisë së ardhshme të gjithë vizitorëve vendas dhe të huaj. Por entuziasmi i tij bie në kontrast me eksperiencën e hidhur të artdashësve që kanë hapur më parë galeri arti në qytetin bregdetar, të cilët janë detyruar t’i mbyllin për shkak të barrës fiskale.

Galeria Shuka së shpejti hap dyert për vizitorët në Durrës

Galeria e re e artit në Durrës përballet me rreziqe të vjetra Një dashamirës arti në Durrës pritet të hap së shpejti dyert e koleksionit të tij për publikun, por artdashës të tjerë durrsak ankohen se u detyruan t’i mbyllnin galeritë e tyre për shkak të barrës së padrejtë tatimore.

GËZIM KABASHI | BIRN | DURRËS

N

jë pasionant i arteve dhe në veçanti i pikturës po bëhet gati të hapë një galeri artesh në një nga rrugicat më të bukura të Durrësit.

Edi Shuka e ka selitur prej shumë vitesh pasionin e tij dhe vetëm rikthimi i një prone, shumë pranë Torrës veneciane i ka dhënë mundësinë të punojë fort për ta kthyer vilën 2-katëshe në një hapësirë me elemente artistike gjithfarëllojesh, e të rrethuar nga një oborr i vogël dhe i gjelbëruar. Ceremoninë e përurimit, 64-vjeçari thotë se do ta bëjë kur të vijë kryeministri Edi Rama, duke qenë se i lidh së bashku edhe një farefisni e hershme.

“Këtë verë ka patur shumë turistë të interesuar për galerinë dhe mua më vjen keq që nuk kam arritur ta hap ende për publikun,” tregon për BIRN Edi Shuka, Në mjediset e saj artdashësit mund të shijojnë foto të Durrësit në fillimin e shekullit të kaluar, vegla pune të përdoruar deri në fund të viteve 1980, makete të qytetit në mesjetën e hershme apo tablo të këtij autori të pasionuar pas pikturës.

Ndërkohë në bulevardin “Epidamn” një autoveturë e zbukuruar prej tij mbetet objekti më i fotografuar i Durrësit gjatë këtij sezoni. Edi, që i ka kryer të gjitha punimet me duart e veta mezi pret tu bëjë guidë brenda mjediseve të galerisë së ardhshme të gjithë vizitorëve vendas dhe të huaj. Por entuziasmi i tij bie në kontrast me eksperiencën e hidhur të artdashësve që kanë hapur më parë galeri arti në qytetin bregdetar, të cilët janë detyruar t’i mbyllin për shkak

Makina të ekspozuara në bulevard

të barrës fiskale.

Vetëm 500 metra larg shtëpisë së Shukës, në shëtitoren “Taulantia” funksionoi për më shumë se 10 vjet galeria “Jozef”.

Mjediset e saj u shfrytëzuan që nga viti 2004 si ekspozita pikture dhe skulpture, si salla për përurimin e librave të rinj apo për mbrëmjet poetike e muzikore, etj.

Administratori i saj, Aurel Kaçulini, i tha BIRN-it se ai u detyrua ta mbyllë galerinë pasi ajo trajtohej si çdo biznes i zakonshëm, me detyrime tatimore dhe taksa.

“Mendoni, disa vjet më parë unë bleva jashtë vendit një pianoforte për t’i shërbyer më mirë artistëve pjesmarrës dhe bashkë me çmimin pagova edhe detyrimin e TVSHsë,” dëshmon Aurel Kaçulini.

Barra e lartë fiskale për galeritë private çoi në mbylljen edhe të galerisë ‘Priftuli.”

Meri dhe Yllka, bijat e Gavril Priftulit, piktorit të ndjerë, e mbyllën galerinë me em-

rin e babait për shkak të detyrimeve tatimore. Ato nuk e organizuan këtë vit ekspozitën kushtuar kujtimit dhe veprimtarisë të të jatit dhe e përdorin sallën e vetme si një studio personale private.

Ndryshe nga Shqipëria në vendet e pasura si SHBA, taksat u ulen atyre që investojnë në art dhe nuk bëhet fjalë që të paguajnë më shumë.

Përkthyesi Pirro Dollani, që jeton në Las Vegas, tregon se një shkrimtar dhe skenarist amerikan para një viti e ktheu shtëpinë e tij në një bibliotekë të hapur për publikun dhe menjëherë taksat ndaj tij u ulën ndjeshëm. Shteti mundësoi në këtë mënyrë edhe mirëmbajtjen e saj.

Hart Vegner, siç quhet shkrimtari, para disa vitesh ishte i ftuar në veprimtarinë “Poeteka” në Durrës. Duke shëtitur në këto rrugica në qendrën historike të Durrësit ai u tha mikpritësve: “I ruani karakteristikat e

qytetit, ato janë pasuria juaj!”. Përveç galerive private, Durrësi ka edhe një galeri publike. Galeria publike “Nikolet Vasia” që u hap shumë pranë godinës së bashkisë u shfrytëzua për ekspozita të arteve pamore, por edhe për veprimtari me karakter historik nga e kaluara e qytetit në shekuj.

Megjithëse i mungon një sallë arkive për tablotë e punuara në vite nga artistët durrsakë, në mjediset e galerisë “Nikolet Vasia” janë organizuar dhjetra veprimtari. Biznesmeni Aurel Kaçulini është kritik për hapjen e kësaj galerie, për të cilën ai shprehet se nuk ka kushte të përshtatshme. “Mjafton që bashkia të mbështeste edhe hapjen e një galerie tjetër në pjesën veriore të qytetit, por përkundrazi në qendër u hap një galeri jashtë kushteve të ekspozimit,” u shpreh ai.

Galeria e Shukës ndodhet në të njejtën rrugicë me banesën 200-vjeçare ku kaloi disa vite të fëmijërisë aktori i shquar Aleksandër Moisiu. Pak më tej edhe Xhamia Fatih me një histori gati 500-vjeçare. Vetë rrugica mbështetet nga një krah në muret e periudhës bizantine, ndërsa shtëpitë e saj janë ndërtuar në fillim të shekullit të kaluar. Tani që banesat e vjetra i janë rikthyer ish-pronarëve, ky është një shans më shumë që rrugica me emrin “Koloneli Tomson” të kthehet në një vend mjaft të vizituar, që nis pranë Torrës mesjetare dhë përfundon në arenën e Amfiteatrit antik.

Megjithë sfidën që përbën barra tatimore, Shuka mbetet entuziast për të ardhmen e galerisë së tij, për të cilën shprehet se i përket të gjithë qytetit.

“Kjo është e Durrësit dhe durrsakëve, për mua do të jetë thjesht një studio pune, ku do të vazhdoj të pikturoj,” tha ai.

Gusht 2017

15

ANALIZË

Gjyqësori përpiqet të menaxhojë dëmet e mbi 300 rekurseve të lëna në harresë Pas ekspozimit të skandalit “të groposjes” së mbi 300 rekurseve në arkivën e Gjykatës së Tiranës, inspektoriati i KLD-së nis verifikimet, ndërsa kryetari i Gjykatës së Lartë pohon se çdo çështje do të shqyrtohet rast pas rasti-duke e quajtur problemin “cënim të procesit të rregullt ligjor”.

KLODIANA LALA | BIRN | TIRANË

P

as zbulimit të mbi 300 rekurseve “të harruara” përgjatë viteve 2006-2015 në arkivën e Gjykatës së Tiranës, institucionet e drejtësisë në Shqipëri po përpiqen të menaxhojnë dëmet.

Inspektoriati i Këshillit të Lartë të Drejtësisë është vënë në lëvizje të mërkurën për të verifikuar situatën e paprecedentë në Gjykatën e Tiranës, përmes së cilës u është mohuar aksesi në drejtësi dhjetra individëve, institucioneve shtetërore apo kompanive private të përfshira në konflikte civile. Një burim zyrtar i KLD-së i tha BIRN se ka nisur verifikimi i çështjes dhe “po merret informacion i plotë nga Gjykata e Tiranës për faktet dhe masat që janë marrë”. BIRN mësoi gjithashtu se është lajmëruar edhe presidenti i Republikës, ndërsa informacione po kërkohen edhe nga Ministria e Drejtësisë. Lënia në harresë dhe mosvënia në lëvizje e mbi 300 rekurseve të prapambetura në Gjykatën e Tiranës mësohet të jetë zbuluar në fillim të korrikut, sipas një urdhri të kryetares së Gjykatës, Enkeledi Hajro, të publikuar fillimisht në televizionin News 24. Sipas urdhrit, Hajro bën përgjegjëse kryesekretaren e Dhomës Civile, Mimoza Cenaj për mbajtjen në arkivë të rekurseve të prapambetura- pa ua komunikuar palëve që nga viti 2006- ndonëse pjesa më e madhe e shqyrtimeve kanë përfunduar, kanë marrë formë të prerë dhe janë ekzekutuar.

Përmes shkresës që mban datën 17 korrik 2017, Hajro i komunikon shkarkimin nga puna kryetares Cenaj me motivacionin se “ka lejuar shkeljen e dispozitave ligjore urdhëruese, duke u mohuar të drejtën shumë subjekteve fizike dhe juridike për të pasur akses në drejtësi”. “…ka sjellë dëmtim të interesave shtetërorë, shkeljes së të drejtave të in-

Dosje gjyqësore të mbushuara nëpër thasë në Arkivin e Gjykatës së Tiranës

dividit dhe një situatë të rëndë proceduriale sa i takon menaxhimit dhe administrimit gjyqësor të gjykatës më të madhe në vend…,” shton Hajro. Pas shkarkimit të kryesekretares së gjykatës, kryegjyqtarja e Tiranës është përpjekur ta zgjidhë problemin përmes verifikimit të çdo rekursi dhe dosjeje gjyqësore të patrajtuar dhe dërgimit të tyre në Gjykatën e Lartë. Në një dokument të dytë mbi procesin e verifikimit, të cilin BIRN e disponon, Hajro informohet mbi gjendjen e rekurseve të prapambetura dhe mbi ecurinë e dërgimit të tyre në Gjykatë të Lartë. “Nga të gjitha dosjet e nxjerra nga arkiva, mbi 100 dosje i janë nisur Gjykatës së Lartë. Për pjesën tjetër janë kryer veprimet dhe priten dëftesat e komunikimit,” shkruhet në dokument.

Kryetari i Gjykatës së Lartë, Xhezair Zaganjori i tha BIRN përmes një bisede telefonike se ishte njoftuar rreth një muaj më parë nga kryetarja e Gjykatës së Tiranës mbi një numër rekursesh të pavëna në veprim dhe e cilësoi situatën e krijuar si “tepër shqetë-

suese”. Megjithatë, Zaganjori u shpreh i vendosur për të marrë në shqyrtim çdo rekurs të vonuar brenda hapësirave që njeh ligji, ndërsa inkurajoi palët e dëmtuara që t’i drejtohen edhe Gjykatës Kushtetuese.

“Unë e konsideroj këtë një problem shqetësues dhe cënim të procesit të rregullt gjyqësor,” tha Zaganjori për BIRN. “Pavarësisht se çfarë ka ndodhur, unë i kam dhënë urdhër administratës që të pranojë çdo rekurs, për të cilat trupat gjyqësorë do të vendosin rast pas rasti,” shtoi ai. Amullia me dosjet gjyqësore dhe rekurset e prapambetura në arkivën e Gjykatës së Tiranës -institucioni gjyqësor më i madh në vend nuk është një problem i ri. Urdhri i shkarkimit nga puna të kryesekretares zbulon njëherazi se ky problem i ishte bërë me dije ish-kryetarit Fatri Islamaj që në vitin 2016. “Më 18 janar 2016, [Islamaj] ka urdhëruar kryesekretarinë që të marrë masat e nevojshme proceduriale për trajtimin me përparësi të rekurseve të vjetra, brenda ligjit…”, thuhet në urdhrin e

Hajros.

“Lidhur me këtë urdhër të dhënë me shkrim nga ish-kryetari, i cili i ka përcjellë kryesekretarisë praktikën për veprim, nuk ka asnjë reagim nga znj. Mimoza Cenaj se nuk ka pasur në vazhdimësi asnjë informacion për ish-kryetarin për ecurinë e procesit të komunikimit të rekurseve të vjetra,” shtohet në dokument. Të dhënat e siguruara nga BIRN nga një dokument verifikimi të kryer në arkivë tregojnë se një pjesë e rekurseve trajtojnë konflikte civile mes individëve apo kompanive private me institucionet shtetërore-përfshirë edhe çështjet e pronësisë, prishjes së kontratave të punës apo ankesave mbi procedura tenderuese. Dokumenti tregon gjithashtu se një pjesë e këtyre konflikte e ka mbyllur ciklin e shqyrtimit në Gjykatë të Lartë, për shkak të rekursit të bërë nga pala tjetër. Sipas dokumentit që i referon informacionin Hajros, nga arkiva janë nxjerrë 230 rekurse të prapambetura, të cilat po i nënshtrohen veprimeve përkatëse për t’iu dërguar Gjykatës së Lartë.

Gjithashtu, grupi i verifikimit evidenton gjithashtu se 6 rekurse kanë mbetur në arkivën e Gjykatës së Tiranës, ndonëse dosjet gjyqësore janë shqyrtuar në Gjykatën e Lartë dhe janë rikthyer për gjykim në gjykata të tjera, tetë rekurse u përkasin dosjeve që ndodhen aktualisht në Gjykatë të Lartë dhe 9 rekurse të tjera janë depozituar gabimisht aty, pasi duhej të ishin në gjykata të tjera.

Ndërkohë, 20 rekurse rezultojnë të ndara nga dosjet respektive dhe për 21 të tjera po kërkohen dosjet në arkivë.

“Këto rekurse nuk janë bashkuar me dosjet pasi jemi në proces verifikimi të vendndodhjes së dosjes dhe rekursi nuk ka të dhëna të sakta në lidhje me vendimet që kundërshtohen,” thuhet në informacion.

Gjykata e Tiranës i ‘arkivon’ dosjet me thasë plastmasi në Lundër Transferimi i dosjeve nga Gjykata e Tiranës drejt Drejtorisë së Përgjithshme të Rezervave Materiale të Shtetit në Lundër pa njoftuar Ministrinë e Drejtësisë, ngre shqetësime për shkelje të ligjit për arkivat.

LINDITA ÇELA | BIRN | TIRANË

H

yrja e arkivës së Gjykatës së Shkallës së Parë të Rrethit Gjyqësor Tiranë ishte gati e bllokuar nga një stivë kutish kartoni të mërkurën. Në mes të zyrës, disa thasë plastmasi e bënin të vështirë kalimin në një pjesë të brendshme të arkivës, ku ndodhen dosjet gjyqësore që nga viti 1996-të. Thasët dhe kutitë e kartonit ishin të mbushura dëng me dosje gjyqësore, gati për t’u transferuar në rezervat e shtetit në Lundër. Megjithatë, ato nuk përmbanin asnjë dokument shoqërues apo inventar sipas kritereve që përcakton ligji për akrivat. E ndërsa pesë punonjës të arkivës rrasnin dosjet nëpër thasët e plasmasit, një fugon i madh priste në hyrje të arkivës së gjykatës – një ndërtesë që ndodhet ndërmjet Gjykatës së Krimeve të Rënda dhe Drejtorisë së Shërbimit të Provës – për transferimin e tyre. BIRN ka mësuar se deri në mesditën e të mërkurës, në drejtim të magazinave në Lundër janë ni-

sur katër fugonë. Transferimi i dosjeve ka nisur pas një urdhëri verbal të kryetares së gjykatës, Enkelejdi Hajro, e cila e pyetur nga BIRN e ka argumentuar vendimin me lirimin e hapsirave “për shkak edhe të hyrjes në fuqi të kodit të [ri] të procedurës penale.” Ruajtja dhe transferimi i dosjeve gjyqësore bëhet në bazë të ligjit për arkivat, si dhe dy urdhërave të Ministrit të Drejtësisë. Të dy këto dokumente ligjore përcaktojnë mënyrën dhe procedurën se si ruhen dhe transferohen dosjet, për të cilat duhet të zbatohet një protokoll i detyrueshëm ligjor. Sipas urdhërit të Ministrit të Drejtësisë, për rregullimin dhe funksionimin e arkivave të gjykatave, kryetari i gjykatës duhet të kërkojë leje për transferimin e dosjeve për shkak të mungesës së hapësirës së ambienteve ku ato ndodhen. “Kryetari i Gjykatës mund të kërkojë transferimin e dosjeve që nuk ruhen përgjithmonë në rast se gjykata nuk ka vend të mjaftueshëm dhe të përshtatshëm për ruajtjen e tyre. Por për këtë fillimisht duhet të plotëso-

het formulari i kërkesës për transferimin e dosjeve, ku duhet të argumentohet më se miri arsyen e transferimit. Më pas pritet miratimi i transferimit nga Arkivi Shtetëror i Sistemit Gjyqësor,” thuhet në urdhërin e ish Ministrit të Drejtësisë Ylli Manjani. Më pas, duhet të jetë Arkivi Shtetëror i Sistemit Gjyqësor i cili duhet të kryej një kontroll inventari të dosjeve të transferuara dhe të konfirmojë dorëzimin dhe për çdo mospërputhje të konstatuar njofton menjëherë gjykatën. Po kështu, punonjës të caktuar të Arkivit Shtetëror të Sistemit Gjyqësor duhet të firmosnin pjesën e konfirmimit të marrjes së formularit të inventarit të dosjeve të transferuara e ku më pas një kopje i kthehet gjykatës, për çdo dorëzim të bërë. Punonjës të arkivës së Gjykatës së Tiranës, të cilët folën në kushte anonimati, i thanë BIRN se ndryshe nga sa përcakton ligji, ajo çka ato kanë bërë është thjeshtë futja e dosjeve nëpër thasë dhe më pas dërgimi i tyre në magazinat e Lundrës. Askush

nuk ka firmos një inventar apo ka bërë dhe evidentimin të dosjeve, siç parashtrohet në ligjin për arkivat dhe urdhëresat e Ministrisë së Drejtësisë. E kontaktuar nga BIRN nëpërmjet telefonit, kryegjyqtarja e Tiranës Enkelejdi Harjo tha se transferimi i dosjeve ishte i detyrueshëm për shak të kushteve. “Ne kemi bërë inventarin e dosjeve dhe ngritur një grup pune prej 5 vetash që po merren me transferimin e tyre,” tha Hajro. “Ne thjeshtë po bëjmë transferimin e tyre dhe të jeni të sigurtë që nuk do të humbasë asnjë dosje,” shtoi Harjo, duke refuzuar të japë detaje për procedurën e ndjekur me pretendimin se ndjehej e ‘lodhur.’ BIRN e pati të pamundur të kontaktojë të mërkurën Drejtorin e Arkivit Shtetëror të Sistemit Gjyqësor, zotin Leonard Busho. Megjithatë, i kontaktuar nëpërmjet telefonit Ministri i Drejtësisë Gazment Bardhi, premtoi se do të ndjekë dhe inspektojë të gjithë procedurat e ndjekura në transferimin e dosjeve penale, për të cilat ai tha se ‘nuk kishte asnjë dijeni.’

16

Gusht 2017

Blog

Nacionalistët e vërtetë të “Kosova-është-Serbi” duhet të shqetësohen. Ata duhet të shpresojnë gjithashtu që Vuçiçi të mos ketë gërmuar biografitë e Charles De Gaulle – si edhe libra mbi Presin. Pse? Sepse De Gaulle ishte nacionalisti tipik i krahut të djathtë që mori të gjithë nacionalistët e tjerë të krahut të djathtë dhe në një mënyrë që asnjë liberal apo socialist s’do të kishte guxuar kurrë ta bënte.

Nëse jeni gati ta shijoni verën me aventurat e saj, provoni udhëtimin entuziastmues me biçikletë drejt plazhit të Gjirit të Lalëzit, 45 kilometra nga Tirana.

Mundet Vuçiç të bëhet De Gaulle i Serbisë për Kosovën?

Fjalët e fundit të presidentit të Serbisë për Kosovën ftojnë krahasime intriguese me ato të një tjetër nacionalisti në një tjetër epokë.

MARCUS TANNER | BIRN | LONDËR

A

rtikulli i presidentit serb Aleksandër Vuçiç për Kosovën në gazetën Blic disa ditë më parë i ka vënë vëzhguesit në Ballkan të flasin.

Në një artikull të nënshkruar, njeriu më i fuqishëm në Beograd tha se kishte ardhur koha që njerëzit “të mos fusnin më kokat në rërë” përsa i takon Kosovës “dhe të tregoheshin realistë”. Serbët dhe shqiptarët duhej të pranonin dëmin që i kishin shkaktuar njëri-tjetrit, shtoi ai, duke vazhduar duke i bërë homazhe kujtimit të ndërmjetësuesit të Izraelit me palestinezët Simon Peres.

Në një vend tjetër, thirrjet për “t’u treguar realistë” në lidhje me temën e një province që u humb pothuajse dy dekada më parë nuk do të ishin lajme për në faqe të parë. Por në kontekstin e nacionalizmit serb, kjo ishte diçka e tipi ulu dhe mbaj shënim.

Ajo që ishte mbresëlënëse në artikullin e Vuçiçit gjithashtu nuk ishte ajo që ai tha, por ajo që nuk tha. Ku ishin referencat e detyrueshme për Kosovën dhe Metohinë si “djep” i Serbisë – dhe rituali për të mos e njohur kurrë Kosovën si shtet, në asnjë rrethanë?

Nacionalistët e vërtetë të “Kosova-është-Serbi” duhet të shqetësohen.

Ata duhet të shpresojnë gjithashtu që Vuçiçi të mos ketë gërmuar biografitë e Charles De Gaulle – si edhe libra mbi Presin. Pse? Sepse De Gaulle ishte nacionalisti tipik i krahut të djathtë që mori të gjithë nacionalistët e tjerë të krahut të djathtë dhe në një mënyrë që asnjë liberal apo socialist s’do të kishte guxuar kurrë ta bënte. Sigurisht që paralelet midis Vuçiçit dhe Kosovës sot dhe De Gaulle dhe Algjerisë në atë kohë nuk janë identike. Askush në Francë nuk e mendonte Algjerinë – e pushtuar në vitin 1830 – si djepi kombëtar. Megjithatë, vlen të kujtojmë gjithashtu se, deri në fund të viteve 1950, përmendja e mundësisë së pavarësisë algjeriane ishte herezi politike.

Algjeria ishte “zemra e Francës”, pjesë e shtetit francez (ndryshe nga kolonitë) dhe, për më tepër, ishte një shtëpi e rreth një milion francezëve dhe grave që në Algjer, Oran dhe Konstandinë kishin krijuar versione më të vogla të Parisit dhe Marsejës. Madje, ishin besi-

Plazh dhe pedalim drejt Gjirit të Lalëzit Ivana Dervishi | BIRN | Tiranë

M

Aleksandër Vuçiç. Foto: Darko Vojinovic/AP

mtarët në Algjerinë Franceze, Algérie Française, ata që sollën në pushtet De Gaulle në pranverën e vitit 1958 – duke besuar gabimisht se heroi i madh do të ulte në gjunjë rebelët pro pavarësisë së Algjerisë.

Vetëm pak ditë pas ardhjes në pushtet, De Gaulle dukej sikur po jetonte me ato shpresa, duke fluturuar në Algjer dhe, më 4 qershor 1958, iu drejtua një turme të madhe njerëzish në Forumin e Algjerisë me fjalët e famshme: “Je vous ai compris!” “Unë ju kam kuptuar!”.

Më pas rezultoi se ajo që De Gaulle “kishte kuptuar” nuk ishte zemërimi i algjerianëve francezë, por mungesa e shpresës e pozicionit të Francës në Algjeri dhe fakti se asgjë më pak se pavarësia do ta largonte Francën nga një konflikt pa fund.

Ia vlen të kujtojmë gjithashtu se kur De Gaulle vendosi të priste nyjën Gordiane rreth Algjerisë, ai nuk ishte i motivuar nga një shkëndijë dhembshurie ndaj nacionalizmit arab. Llogaritja e ftohtë e interesit kombëtar të Francës tregoi gjithçka.

Mbi të gjitha, ai kishte vendosur që Franca nuk mund ta arrinte kurrë qëllimin e saj për t’u bërë forca dominuese brenda atij që do të bëhej Bashkimi Europian nëse një luftë e zgjatur në Afrikën e Veriut do të konsumonte të gjithë energjinë e saj.

Një tjetër motiv ishte një kuptim i pa-

përpunuar i tendencave demografike.

Ritmi i shpejtë i rritjes së popullsisë së Algjerisë i kishte bërë shumë përshtypje atij, duke marrë parasysh faktin se popullsia e Francës ishte e amullt. Nëse të dy vendet mbeteshin të bashkuar, thuhet se tha ai në vitin 1959, karakteri europian i Francës do të ishte i paqëndrueshëm.

Nëse Vuçiç ka arritur momentin e tij De Gaulle dhe ka arritur në përfundimin se, në fund, do të jetë ose Kosova apo Europa – jo të dyja/dhe – ai mund të ngushëllohet me faktin që ndoshta nuk do të duhet të paguajë të njëjtin çmim si De Gaulle.

S h k at ë r r i m i i A l g é r i e Fra n caise traumatizoi Francën dhe ndau të djathtën franceze – pasojat e së cilës vazhdojnë edhe sot.

Vetë De Gaulle ishte subjekt i disa tentativave të vrasjes nga të djathtët e zemëruar, përfshirë një përpjekje tepër dramatike më 22 gusht 1962, kur 12 persona të armatosur qëlluan makinën e tij në “Avenue de la Liberation” në Paris me 140 plumba. Ishte e pabesueshme që ai mbijetoi, duke marrë parasysh se personat e armatosur qëlluan të katër gomat e makinës, e megjithatë Citroen i tij vazhdoi të ecte.

Në një farë mënyre, për të gjitha fjalët dhe zemërimin mbi “provincën jugore”, nuk është e sigurt nëse Vuçiç do të haste diçka të ngjashme me të njëjtin nivel zemërimi.

es resorteve të ndërtuara dekadën e fundit dhe reputacionit si plazh luksoz, Gjiri i Lalëzit gati çdo fundjavë tërheq vëmendje me bllokimin e trafikut në disa segmente të rrugës prej dyndjes së plazhistëve.

Megjithatë gjatë ditëve të javës, situata është më e relaksuar dhe rruga lehtësisht e kalueshme edhe nga rrotakët e tjerë, si për shembull biçikletat. Për më tepër që në këtë verë paszgjedhore, destinacioni kryesor është Jala, ku janë katapultuar të rinjtë partiakë.

Ju mund të këndoni bashkë me hitet verore nga radioja e makinës suaj rrugës për në plazh ose mund ta shtoni adrenalinën (dhe dozën verore) duke fishkëllyer fragmente këngësh të mbetura në kujtesë ndërsa i jepni këmbëve nëpër terrenin e kodrave të buta përgjatë rrugës mbi biçikletë drejt Lalëzit. Me makinë nga Tirana, Gjiri i Lalëzit merr 50 minuta, por itinerari me biçikletë është një eksperiencë për të mos u humbur që të lejon shijim 100 për qind të natyrës, aktivitetit fizik dhe ndalesave të shpeshta në dyqanet e shumta të akulloreve që të kap syri përgjatë zonës.

Një mënyrë e thjeshtë për t’i kursyer vetes disa kilometra është të kapni autobusin për në Durrës, i cili niset çdo 30 minuta nga stacioni i ish-Doganës, duke paguar 70 lekë shtesë për biçikletat përveç kostos 130 lekë/personi të transportit – dhe të ndaloni në Maminas.

22 kilometrat e segmentit të quajtur “Rruga Lalëzit” kalojnë në asfaltin që përshkon kodra të buta, me tre ose katër të përpjeta të lodhshme gjatë të cilave mund ta merrni biçikletën në dorë, ndërsa do t’ju ofrohet vazhdimisht mundësia për të blerë ujë të freskët nga marketet përreth.

Tabelat e “akulloreve artizanale” për freskinë e të cilat vendasit betohen për lopët e tyre do t’ju shoqërojnë gjatë gjithë rrugës, e cila në varësi të shpejtësisë suaj mund të marrë deri në 2 orë.

Në tre kilometrat e fundit, mundësitë e plazhit variojnë nga ato të resorteve të ndërtuar së fundmi deri te plazhi më popullor i Shën Pjetrit, ku mund të merrni një shezlong për 400 lekë dhe të shijoni rrezet e diellit dhe detin me nuancat e të kaltrës në të gjelbër. Për 14 kilometra më tej nëpër kodrat që arrijnë 100-150 metra, aventura juaj mund të marrë një tjetër entuziazëm duke vizituar zonën pak të rrahur të Kepit të Rodonit dhe gërmadhat e Kishës së Shën Antonit dhe Kalasë së Rodonit.

Në fund të ditës, rruga e kthimit do t’ju angazhojë sërish të lëvizni këmbët.

Në kompleksin turistik Lura përgjatë Lalëzit, kalon një urban për në Tiranë, i cili shpesh mbipopullohet nga punëtorët e ndërtimeve aty pranë, por që nuk pranon të marrë biçikleta në asnjë pjesë të rrugës.

Rruga e kthimit, si përherë më e shkurtër në dukje do të jetë më pak e lodhshme nga ideja e një aventure të re të finalizuar me sukses derisa të dilni në mbikalimin e Maminasit, ku mund të prisni për autobusët apo fugonat që udhëtojnë nga Durrësi drejt Tiranës.

Këshilla të nevojshme? Si në çdo udhëtim të gjatë me biçikletë merrni krem dielli për t’ju mbrojtur nga rrezet e forta, si dhe ujë të freskët për të luftuar vapën zhuritëse.

No.

24

August 2017 Monthly

VICTIMS AND PERPETRATORS;

the scheme to defraud 342 hectares of land on the seaside The Vlora prosecutor’s office has charged five people over a property fraud scheme to the tune of 210 million euro, while absolving a local politician Pellumb Petritaj and a public notary originally under investigation. The businessmen who spent considerable sums of money to buy the stolen property announce fresh lawsuits.

Palasa‘s seaside in Southern Albania. Photo:Ivana Dervishi

NEWS

FEATURE

Albania PM Reveals New Cabinet

Albanian Work-Life Balance a Big Draw for Expats

Prime Minister Edi Rama has announced his new cabinet, retaining several close allies, dissolving the European integration ministry and forming ministry for diaspora.

Several foreigners living and working in Albania never intended to remain for very long…

18

August 2017

INVESTIGATION

Victims and perpetrators; the scheme to defraud 342 hectares of land on the seaside The Vlora prosecutor’s office has charged five people over a property fraud scheme to the tune of 210 million euro, while absolving a local politician Pellumb Petritaj and a public notary originally under investigation. The businessmen who spent considerable sums of money to buy the stolen property announce fresh lawsuits.

LINDITA CELA | BIRN | TIRANA AND VLORA

A

year after it discovered a scheme for the plunder of 342 hectares of land in the tourists areas of Karaburun, Zvernec and Palase in Vlora, the prosecutor’s office has wrapped up the investigation, arriving to the conclusion that the properties with a market value of 210 million euro were registered by falsifying court records and then sold to wide array of people.

In the indictment filed with the Court of Vlora on July 21st 2017, a copy of which was obtained by BIRN, the prosecutor’s office charges five people with falsification of documents, money laundering and abuse of office.

The two prosecutors, Albert Kulici and Urim Buci, argue that the authors of the falsification are the former gravedigger from Vlora, Raimond Mezi and his lawyer Enkes Hysendhima, the former archivist of the Court of Vlora Donika Besimaj and Blerina Dhrami – an ex-officials in the local property registration office. While another man, Lefter Gjergji, was charged over the falsification of property in Palase.

In a shift from the preliminary probe, the prosecutors have reduced the number of suspects on the indictment sent to court, excluding from the charges the businessman Pellumb Petritaj, the former head of the Republican Party in Vlora and the notary Belona Seraj.

The prosecutor’s office issued a warrant for Petritaj in June 2016, after he was accused of being part of the conspiracy to falsify property records in the Karaburun peninsula, in Zvernec and Palase. The prosecutor’s did not respond to queries on Petritaj’s current judicial status nor on the decision to drop the charges against him or the notary Seraj.

The prosecutor’s investigation, in what is considered the biggest cases of property fraud in Albania’s history started on February 2016, after charges were filed from a contender for the ownership of the land called Malo Bado.

The 74-years-old reached out to prosecutor’s after he failed for more than one decade to assert his property rights on the beach of “Shen Vasil,” which according to him had been stolen from “the land mafia’ in Vlora.

The investigation has focused on three different episodes and follows the trail of the falsification of 220 hectares of land in the Karaburun peninsula, 89 hectares in Zvernec and 33 hectares in the muchsought coastline of Palase.

According to prosecutors the falsification of the property records was achieved through the fabrication and introduction of fake court records in the Vlora Court archive in the name of three judges, whose signatures turns out were also falsified. The falsified court verdicts were later used to register the large property in the local property registration office in Vlora. According to prosecutors Raimond Mezi was registered as the owner of 220 hectares of land in Karaburun and 89 hectares in Zvernec, although he never

FEBRUARY 2016

their investment forfeit after the decision of the Prosecutor’s Office of Vlora to sequester the stolen plots of land.

However, the investigation of the Vlora prosecutor’s office and the expected court case might not be the only legal fight over the falsification scheme of 342 hectares of land.

In statements for BIRN, the representatives of several businesses who lost large sums of money buying the stolen properties, warned of new lawsuits against the people who defrauded them, claiming to be the real victims of the falsification scheme.

The gravedigger who became landowner Raimond Mezi, a 55-year old from Vlora who has worked for many years in the city’s cemetery and lives in a modest house in the neighborhood of “Partizani,”

The prosecutor’s investigation, in what is considered the biggest cases of property fraud in Albania’s history started on February 2016, after charges were filed from a contender for the ownership of the land called Malo Bado. The 74-years-old reached out to prosecutor’s after he failed for more than one decade to assert his property rights on the beach of “Shen Vasil,” which according to him had been stolen from “the land mafia’ in Vlora.

had applied for the titles in the property registration office. In similar fashion Gjergji was made the owner of a property of 33 hectares in Palase through a similar scheme.

The data obtained by BIRN shows that after the properties were registered they were divided into smaller plots and were sold to third parties or were exchanged with other properties during the years 2012-2016.

The lion share of the 342 hectares of land was exchanged with other land.

Meanwhile, a considerable share was sold to different businessmen, who will see

is according to prosecutors the main beneficiary of the stolen properties on the seaside.

Mezi is accused of falsifying the contents of two judicial case files and attached documents with the aim of obtaining 309 hectares of land – a criminal act that according to prosecutors was realized with the help of his lawyer Enkes Hysendhima, the archivist of the Vlora Court Donika Besimaj and the property records office official, Blerina Dhrami.

Mezi is registered as the owner of 220 hectares of land in Karaburun and 89 hectares in the area called “Shën Velash”

in Zvernec – property which according to prosecutors have a market value of 210 million euro. At the center of this falsification scheme are two falsified court verdicts.

The first falsified verdict that recognizes Mezi as the owner of the land in Karaburun dates 29 December 2000, signed by the judge Thoma Nika. While the second verdict that recognizes him as the owner of 89 hectares in Zvernec dates 29 December 2003 and holds the signature of Judge Skerdilajd Konomi – killed in a bomb attack in 2011.

After dozens of forensics document examinations and witnesses’ statements, the Vlora prosecutors arrived at the conclusion that these court cases were never held, the signature of the judges were falsified and that the specific dockets were created with falsified documents that were introduced to the court archive by Donika Besimaj.

“From the investigation has been proven that the whole judicial docket and the documents in it are falsified and were introduced to the archive of the court illegally,” the indictment reads.

The prosecutors have also investigated the registration of the two properties in the Office for the Registration of Immovable Property in Vlora, where the application of another person was used to create other falsified documents – for which the prosecutors accuse Blerina Dhrami.

The origin of the these falsifications is built upon a 1996 decision of the Commission for the Return and Compensation of the Property sequestered during the communist regime for the region of Vlora, according to which Jakup Mezi- the father of Raimond Mezi – was recognized as the owner of 6,600 square meters of land.

August 2017

Raimond Mezi’s house in Vlora. Photo:L.Cela

Based on this documents a falsified copy was produced, which says that the Mezi family was the owner of 220 hectares of land sequestered by the communists.

In his testimony to prosecutors Raimond Mezi rejected the charge that he was the beneficiary of 309 hectares of land if Karaburun and Zvernec.

Mezi declared in his statement in front of prosecutors that he had no knowledge of the decision of the Property Restitution Commission that declares him the owner of 220 hectares of land and has never applied for their registration in the property registration office.

“According to him, the application was made by his lawyer, Enkes Hysendhima, who acted on his behalf, has sold some property in Karaburun and has given him 4 million lek in different instalments as a compensation for the sale,” Mezi is cited to have said in the indictment.

Mezi has admitted to signing the contracts that have his signature, but has added that he had no knowledge of their content because he has signed blank pieces of paper.

A copy of the Prosecution’s file, which has been deposit to Vlora district court.

The company of Petritaj and Hysendhima In the fall of 2014, when the transactions over the 220 hectares in Karaburun reached their peak, Pellumb Petritaj and Enkes Hysendhima went into business together as partners in a real-estate company. According to the data in the National Business Registration Center, the company “Land and Property Development,” was created on October 27th 2014, with a shareholder capital of 3.5 million lek.

The company with Pellumb Petritaj as administrator is still active. Petritaj and Hysendhima own respectively 33 % of the shares each, while 34 % of shares in the company are owned by the businessman Gent Prizreni.

“This defendant has declared that has shown up three times in the office of the notary [Belona Seraj] and in all three cases has signed blank papers. To the office of the notary he has been sent by the defendant Enkes Hysendhima, who has called him in the three cases to shown up at the notary,” the indictment reads.

Mezi’s testimony on signing white papers has been backed by a warrant executed by prosecutors in the office of the notary Belona Seraj. During the search warrant dozens of signed blank pages were discovered, a practice that seems the notary followed randomly.

The falsification of property Info obtained by BIRN from the indictment and sale contracts show that Mezi was registered as owner of the disputed property at the end of 2012, although he had never applied for the deed in the Vlora Office for the Registration of Immovable Property. Immediately after the land was registered it was divided into smaller plots, which were exchanged or sold. On October 2nd 2014, in the Immovable Property Registration Office of Vlora, the property of 220 hectares in Karaburun was divided in two plots – one of 90 hectares and the other 130 hectares.

A week later, on October 10th 2014, Mezi’s representative, the lawyer Enkes Hysendhima signed the contract for the sale of 90 hectares of land in Karaburun to the companies House of Arts and DigitalNetworks – a contract with a value of 180,000 euro.

House of Arts is an entertainment company owned by the Socialist MP Fidel Ylli, which is administered by a trustee, Elida Heba. While DigitalNetworks is owned by the businessman Gerian Kuka, El Salvador’s honorary consul in Albania.

After the sale of 90 hectares for 180,000 euro, the remaining part of 130 hectares in Karaburun was transferred through an exchange contract to Artur Shehu – a shadowy character during the 90’ in Vlora, who lives in Florida, USA, from two decades.

The transaction was carried out in December 2014, while the contract holds the signatures of Enkes Hysendhima – representative of Raimodn Mezi and Pellumb Petritaj, representative of Artur Shehu.

According to prosecutors, through the contract ‘nr. 1081 rep 613/1 kol,’ Mezi exchanged 130 hectares of land in Karaburun with a plot of 19.9 hectares owned by Artur Shehu. After he became the owner of the 130 hectares in Karaburun Artur Shehu, through his representative Petritaj, divided the property four ways during the period March-October 2015.

In March 2015, five hectares were sold from Petritaj to the businessman Arian Laci for 9.85 million lek. While in January 2016, Petritaj signed a contract for the sale of 20 hectares to the businessman Theodhori Gjiknuri for 39.6 million lek.

Apart from the 130 hectares in Karaburun, Artur Shehu turns out to be the key beneficiary of the 89 hectares in Zvernec, which he obtained also through an exchange contract. All the contracts in Zvernec were also signed by his representative Petritaj.

The loss of the investments in the land has angered the representative of the company ‘House of Arts’ and the businessman Theodhori Gjiknuri. Queried by BIRN they declared of being the victims of the falsifications and have warned of taking legal action against the people who

19

sold them the land.

“In this transactions we have lost considerable amounts of money and for sure we will follow through with litigation, because we are the victims of this falsification scheme,” said Elida Heba.

Similarly to Heba, the construction businessman Theodhori Gjiknuri is waiting for the end of the criminal probe to file a civil lawsuit.

“I will sue those who sold me this property. However, accountable should be held also the representatives of the state institutions that have certified these documents,” Gjiknuri said.

BIRN could not reach for comment Artur Shehu, Arian Laci and Gerion Kuka, which were some of the people involved in the land transactions. Even the businessman Pellumb Petritaj was not reachable for comment.

The falsifications in the seaside of Palase The Vlora Prosecutor’s office has accused Lefter Gjergji of benefiting 33 hectares of land in the seaside of Palase through falsified documents, a criminal activity purportedly carried in cooperation with Donika Besimaj and Blerina Dhrami.

“From 2012 and onward the majority of this land has been sold and gifted to other people, with the aim to cover its illegal origin,” the indictment reads.

The prosecutor’s investigation has discovered that differently from the other episodes, where court cases that never existed were fabricated, in the case of Gjergji an existing court verdict has been falsified in his favor.

Following the falsifications carried out in the court archive, Gjergji who claimed the ownership of five hectares of land became the owner of 33 hectares of land.

The falsified verdict of October 2nd 2003, was used by defendant Blerina Dhrami to register the property in the registration office and later the land was sold to third parties. In the indictment the prosecutors says that the beneficiaries of the property became eight people, including Renald Kobure – a former employee of the property registration office of Vlora and Ervin Dalipaj, a former Tirana police officer killed in April 2017 and several entrepreneurs. In June 2016, the prosecutor’s office also accused Pellumb Petritaj as part of Gjergji’ scheme for the falsification of the 33 hectares of land in Palase. In the arrest warrants for the case issued in 2016, the prosecutor’s office said that Petritaj had a “role in the management and sale of property.”

In the indictment filed with the court, the Vlora Prosecutors office has not listed Petritaj as a defendant, although it has failed to answer the puzzling query why a plot owned by Gjergji had been gifted to erase a debt owned by Petritaj.

The plot of 5,000 square meters was gifted to a person named Lulzim Shusha.

Asked by prosecutors Shusha denied knowing the owner of the land, Lefter Gjergji, but listed Petritaj’s name as the reason for the transaction.

“Lulzim Shusha declared that with Lefter Gjergji he had no relation or friendship. This property was gifted from Gjergji in order to repay a debt owned by Pellumb Petritaj,” the indictment reads.

Also, Petritaj’s wife bought 5,000 thousand square meters in Palase from Gjergji for the value of 1.6 million lek. Later she sold off this property for 500,000 lek.

20

August 2017

ANALYSIS

Turkish Crisis Fuels Investment Surge in Balkans The political crisis in Turkey is motivating many Turkish companies to shift their business operations to the nearby Balkan states.

AKIN NAZLI | BIRN | BELGRADE

T

urkey’s political crisis, which deteriorated dramatically after the failed military coup in July last year, has devastated the economy and damaged investment opportunities in the domestic market. This, paired with legislation encouraging investments abroad, has motivated some prominent Turkish companies to shift some or most of their business operations to the Balkan region, Turkish economic experts told BIRN. “Political developments in Turkey have had a certain impact on the interest of Turkish firms in the Balkans,” Sait Aksit, a professor of international relations at Near East University in Northern Cyprus, told BIRN. Aksit added that Turkey’s slide into authoritarianism, “which has not lost pace since the failed coup attempt last July,” had also created major tensions between Turkey and EU, which has also had a major negative impact on Turkish companies. Conversely, “it could be expected Turkish firms’ would want to minimise the negative effects of tension in Turkey-EU relations partly by relocating their investments into the Balkans, especially into the target markets of Romania and Bulgaria,” Aksit said. Aksit also expects growing instability in other regions, such as Middle East, to propel Turkish firms further into Balkans. “The Balkans continues to provide opportunities for Turkey’s textile, tourism and automotive supply industries,” he noted. However, not all experts agree completely with this. “We do not find that the Turkish government’s policy choices have impacted on Turkish firms’ investment decisions in Balkans,” Ibrahim Anil, a professor at Ankara University, said. However, he conceded that Turkish companies are increasingly attracted to Bulgaria and Romania thanks to their relatively qualified workforce. In addition, Romania has drawn attention thanks to its relatively large domestic market, easy access to inputs and low costs, as well as good geographical location.

From ‘soft power’ to hard business Turkey’s [now stalled] membership talks with the EU and strong local governance helped Turkey emerge as a more active economic actor in the region, which was reinforced after the global economic crisis in 2008. The expansion of many of Turkish leading companies in the Balkans also formed part of Turkey’s “soft power” drive, designed to establish Turkey as a leading regional power. Interest among Turkish firms in the Balkans thrived in recent years, which led to the growth of Turkish foreign direct investment FDI, in the region. Turkish FDI in the Balkans jumped by 89 per cent year

Supporters of Turkish President Recep Tayyip Erdogan at rally in Turkey. Photo: Lefteris Pitarakis/AP

Turkey’s [now stalled] membership talks with the EU and strong local governance helped Turkey emerge as a more active economic actor in the region, which was reinforced after the global economic crisis in 2008. The expansion of many of Turkish leading companies in the Balkans also formed part of Turkey’s “soft power” drive, designed to establish Turkey as a leading regional power on year, to a record high of 1.66 billion US dollars in 2016, which was 5.3 per cent of Turkey’s total FDI, according to Turkey’s central bank data. However, the bank data does not include Turkish companies’ indirect FDI, especially via Netherlands-based subsidiaries. In addition, many companies have opted to establish local units in order to benefit from domestic incentive schemes.

Thus, the actual FDI flow from Turkey is estimated to be higher than the official figures suggest. In 2016, Turkish residents’ overall outward FDI amounted to 31 billion US dollars. However, including the investments made via third countries, the figure was 41 billion US dollars. Together with Turkish firms’ investments via local units, it amounts to 51 billion US dollars, making Turkey one of the largest FDI sources among all emerging countries, Nuri Yavan, a professor at Ankara University, told BIRN. This makes the Balkan region a priority area for Turkish firms, after Western Europe and Central Asia, Yavan said, pointing out that proxim-

ity plays a determining role in deciding market choices. The situation started changing, however, after the failed coup in Turkey and after the subsequent government purge of its political opponents and critics, which has threatened to destabilise the Balkans. However, the economy remains the least affected point in relations between Ankara and the Western Balkans capitals, Erhan Turbedar, an Ankara-based political expert focusing on the Balkans, noted. Despite its internal problems, Turkey remains an important economic partner for Western Balkan countries, which continue to target investments from Turkey, Turbedar told BIRN. Mehmet Ugur Ekinci, an analyst at the Ankara-based think-tank SETA, said Turkey, as well as most Balkan countries, share a growing feeling of disillusion with the EU. Because of this, these countries are increasingly following multilateral foreign policies and are strengthening relations with non-EU countries, including Turkey, he said.

Turkish and EU crises trigger Balkan investments Good geographical location and low wages in the Balkans have made this region even more attractive for Turkish businesses over the last year, Ekinci said, adding that he expects Turkish investments in the Balkans to keep rising. More mining, banking and insurance, transportation, retailing and tourism firms from Turkey are opting to invest in the region. A wide range of Turkish manufacturers, from paper makers to biscuits and white goods producers, are now active in Balkans, in addition to service providers from contractors to TV broadcasters. Turkish manufacturers and logistics companies also find a solution to the problem of EU import quotas by moving to production to the Balkans, experts say. European importers’

hesitation to visit production plants in Turkey and their concerns over timely deliveries, due to security risks, is also encouraging Turkish manufacturers to move into new plants in the region. Serbia’s freetrade scheme with Russia is partly driving Turkish textile manufacturers’ interest in the country. The number of Turkish companies active in Serbia tripled from 136 in 2015 to 454 by February 2017, Serbian officials reported earlier this year. They attributed this to Serbia’s proximity to the EU and to its good trade relations with the neighbouring markets of Bulgaria, Bosnia and Romania, Incomers include a number of Turkish textile firms that either opened new firms, or purchased existing but inactive textile firms in Serbia. Birlesik Tekstil in April this year announced that it had acquired an idle textile plant in southern town of Leskovac, where it plans to employ around 300 workers. Previously, another textile exporter, Jeanci Tekstil, a subcontractor to global ready-wear brands, invested 10 million euros in two textile plants in Leskovac and Krupanj, employing some 1,000 local workers. Another textile exporter, Aster Tekstil, has invested around 8 million euros in a plant in Nis, while Tibet Moda has invested around 5 million euros in an idle plant in Cuprija. Ugur Balkuv, TYH and Ormo Group were also said to be planning investments in Serbia. Meanwhile the Turkish ready-made retailer LC Waikiki has been expanding its store network in Albania, Bosnia, Bulgaria, Kosovo, Macedonia, Romania and Serbia. Patisserie chain operator Simit Sarayi is getting ready to expand into the Balkans after it recently acquired a local cafe chain in Serbia. Auto parts exporter Teklas, which is currently building its fourth plant in Bulgaria, opened a facility in Vladicin Han in southern Serbia last year. Turkish Airlines meanwhile is working on the establishment of Albania’s national flag carrier in cooperation with the Albanian government. Analysts say these and other similar examples show that the Turkish political crisis – as well as the EU’s internal problems – may inadvertently have strengthened economic cooperation between Turkey and the Balkans. “Economic decisions are rational and interest-based,” Ekinci noted. “Predominantly, the euro-zone, including Balkan countries, is the favourite investment destination for Turkish investors,” Basak Vardar, a partner at Deloitte Turkey, told BIRN. “But the Balkan region will remain an attractive investment destination, as its consumption and trade patterns become more favorable, with the increasing economic integration of the region into the EU,” he concluded.

August 2017

21

NEWS

Albania PM Reveals New Cabinet Prime Minister Edi Rama has announced his new cabinet, retaining several close allies, dissolving the European integration ministry and forming ministry for diaspora.

FATJONA MEJDINI | BIRN | TIRANA

A

lbanian Prime Minister Edi Rama announced Albania’s new government Sunday. For the next four years, 13 ministers will aid him in running the country after his Socialist Party, PS, won an overwhelming majority in the June 25 elections. The new cabinet has been downsized to 13, 11 of whom will be standard ministers, while two will be without portfolio. The outgoing cabinet contains 19 ministers, with 16 standard ministers and three ministers without portfolio. In the new one, six ministries will be run by women while seven will be headed up by men. The new deputy prime minister will be a woman, newly-elected Shkodra MP, Senida Mesi. After almost two hours long speach in the Socialist Assembly, Rama also made the announcement that he was reshuffling key ministries. One of the most significant changes he announced was the disillusion of the European integration ministry. A new state ministry to support Albanians living outside the nation’s borders was established, to be directed by former Prime Minister Pandeli Majko. A new state ministry for the protection of entrepreneurs was created, which will be directed by the current head of Agency of Property Return and Compensation, Sonila Qato. The new team will assume

Albania PM Edi Rama

the official mandate in mid-September after the new parliament is constituted.

However, the core of the cabinet did not change in either structure or name. Foreign Minister Ditmir Bushati retained the position, while Fatmir Xhafaj remained the minister of the interior, and Arben Ahmetaj held onto the role of minister of finance. This ministry will also supervise the economy. The ministry of education will still be run by Lindita Nikolla, and it

The new cabinet has been downsized to 13, 11 of whom will be standard ministers, while two will be without portfolio. The outgoing cabinet contains 19 ministers, with 16 standard ministers and three ministers without portfolio

will also absorb the sports and youth ministries. The ministry of health will take on responsibility for social care too, and will be headed by Orgerta Manastirliu. The ministry of energy will merge with the ministry of infrastructure, which will be run

by Damian Gjiknuri. The culture ministry will be directed by Mirela Kumbaro. Etilda Gjonajt will head the ministry of justice, while the ministry of defence will be led by Olta Xhacka. The new minister for agriculture and rural development will be the former deputy prime minister, Niko Peleshi, while Blendi Klosi will be the minister of tourism and the environment. Rama said that the keywords of his new government will be work and prosperity.

“This is the hardest mandate that I have ever had when it comes to responsibilities.

We have to be super motivated and organised and govern together with citizens,” he said. For the first time in the 25 years of pluralistic Albanian history, all the cabinet ministers belong to the same party, with no other party allies in the government. This came as result of the fact that PS got 74 MPs out of 140 in the Parliament, eliminating the necessity to join part of a coalition in order to form the new government. “We asked a mandate all for us and we got it. Now we have to rise above ourselves in order to be loyal to the citizens who trusted us,” Rama said.

Albania Police Heighten Security Against Terrorist Threat Albania’s police on Thursday said they will be boosting security arrangements in the light of continued threats by so-called Islamic State, ISIS, to attack targets on European soil.

FATJONA MEJDINI | BIRN | TIRANA

T

he recent terrorist attacks in Barcelona and Islamic State’s threat to carry out more attacks in Europe have prompted police in Albania to announce extra security measures and more checks on those deemed at risk of becoming radicalized. Police are also seeking deeper collaboration with the public, asking citizens to report any worrying signs immediately. Albania and Kosovo are Europe’s only majority-Muslim countries.

Around 60 per cent of Albanians declared they were Muslims in the last census of 2011. However, ISIS militants have named Albania as a target for attacks since the secular pro-Western government actively participates in the US-led coalition against terrorism. The last major threat posed to Albania from radicalised militants came in November 2016, when police in Kosovo and Albania arrested 19 people suspected of planning to carry out terrorist attacks against Israeli footballers playing a World Cup qualifying match with Albania in the city of Shkodra. The planned attack was linked to the Kosovo Albanian

Police also said there will be more checks at checkpoints. At the same time, the police said they were working closely with anti-terror structures to keep a close eye on people at high risk and with known trends towards radicalization.

ISIS fighter Lavdim Muhaxheri, who was reported dead in Syria in June. However, the police announcement on Thursday indicates that Albania is still seen as a country at risk. “From now on, there will be an added presence of police in uniform and agents in the field, while tighter security measures and controls will be undertaken in places where people gather en

tal went to Syria from 2012 to 2014 to join Islamic State, ISIS. Around 30 are reported to have returned to Albania. Authorimasse, in shopping malls, etc,” the an- ties say they are aware of no further cases nouncement read. Police also said there of departures for the war front lines in will be more checks at checkpoints. At the 2015 and 2016. Since 2014, Albania has same time, the police said they were work- tightened legislation and measures against ing closely with anti-terror structures to those who might want to join the fighting keep a close eye on people at high risk and abroad. Albania also has been preparing with known trends towards radicalization. to open a NATO excellence centre this Current data suggest that about 100 men, year, which will conduct studies into forwomen and children from Albania in to- eign terrorist fighters.

22

August 2017

FEATURE

Albanian Work-Life Balance a Big Draw for Expats

New Bazar in Tirana. Photo: BIRN/Ivana Dervishi

Several foreigners living and working in Albania never intended to remain for very long…

FATJONA MEJDINI | BIRN | TIRANA

T

wenty-five-year-old French engineer Antoine Avignon first set foot in Albania in 2000. At the time, he was excited to participate in a short-term humanitarian mission.

“Before coming to Albania, I told myself that you have to finish the project soon, get out of the country for a new mission and, of course, not get married,” he said, smiling.

Albania was a mystery to most Europeans in the year 2000. Just three years beforehand, the country had been embroiled in civil unrest and Avignon, now a programme manager for Environment, Energy and Civil Protection with the EU Delegation to Albania, did not know a single word of Albanian.

To makes things more complicated, his assignment was in Peshkopi, a remote town in the north of the country.

Avignon, soon realised that his mission which involved securing water supplies, would just be a small part of his overall workload.

He and other few international friends, along with a humanitarian mission in Peshkopi, decided to take care of other problems plaguing the town. They helped to open roads blocked by snow and made improvements to its general infrastructure.

Avignon is just one of thousands foreigners, who in recent years decided to replace their busy, hectic life for a more easygoing daily routine in Albania. He is among a rich mix of nationalities.

Italians make up the biggest expat community in the country, with some 2,700 Italian businesses and thousands of others studying and working. The second highest number of foreign businesses are Greek, while Kosovan businesses are third, according to Albanian National Employment Service data from 2015.

The same data showed that more than 2,500 foreigners have permanent permission to work in the country, with the most common field of employment being construction (30 per cent). Some 52 per cent of all foreign workers are Turkish, and 12 per cent Chinese. Around 8 per cent of foreigners working in Albania are Canadian.

However, Avignon is far from the lone

“western” expat. Rachel Berryman, 32 years old, who has a background in art administration, left Virginia in the US in 2009 to explore new cultures as a Peace Corps volunteer. She accepted the offer to be stationed in Albania – a country she previously knew nothing about, aside from its Balkan location – an interesting region worth exploring.

For the first two and half years, she found herself working with women in the municipality administration of Burrel, a small northern town. She learned the language and culture but towards the end of the program departed to India, to pursue her passion for yoga and get certificated as a teacher.

“After three months in India, the normal thing to do was to return to the US,” she told BIRN. However, this didn’t quite work out. “I felt that I haven’t finished with Albania and wanted to explore it more, so decided to return,” she said.

Berryman moved to Tirana, a city where yoga was pretty new, and she, along with some other expats in the country, decided to establish the practice.

“That time only two people were teaching yoga in the whole country … out of passion, a few other internationals and I started to contribute to its spread while training those interested,” she said.

Now, a few years later, Berryman leads and owns ‘Tirana yoga’ – one of the most respected studios in the country. “I’m glad that now Albanian and foreign yoga teachers practice it and the base of those interested has been growing a lot,” she said.

Now, Berryman splits her life between Albania and India. She considers the former a social, spontaneous country, where people are hospitable and treat foreigners very well.

“The opportunity to have a good social life is bigger here than in the US, where people are mainly focused on work. In Albania, people like to spend time with each other and you can create a healthy lifework balance,” she said.

Albania’s borders were sealed for almost 45 years of communist dictatorship.

Few citizens were allowed to leave the country, and an equally small number of foreigners were able to enter given the stringent secret service checks.

Photo courtesy of Rachel Berryman.

Antoine Avignon and his wife Raimonda.

Photo courtesy of Antoine Avignon.

Since 1991 the country has passed through a difficult political transition.

While several positive changes have been made, with Albania achieving NATO member status in 2009, the country remains one of the poorest in Europe (although it is still waiting to open EU accession talks).

With an official unemployment rate of more than 14 percent, younger generations have few opportunities. And while some foreigners such as Berryman value the work-life balance, others can have a difficult time, finding it harsh and hectic.

This laid-back culture, however, also impressed cultural anthropologist Kailey Rocker from Louisiana. She has split her life between Albania and the US since 2010.

She initially arrived in the country to spend summers working on school projects in the northern town of Shkodra. She

then decided to move in 2013 and is now conducting PhD research on youth perceptions of communism.

In Albania, Rocker now shares her life with Jonathan Eaton – an American compatriot she says she would never have had the chance to meet in the US. “We met here, in Shkodra for the first time, introduced by my professors. In the US this would not be possible since he is from Washington state on the west coast and I am from the South,” she said.

For her, Albania is a place where she can also pursue her professional goals, enjoy good friendships with locals, travel easily to other destinations in Europe and make her family feel that she is safe.

“My family feel that I’m totally safe while here – they just start to be a little concerned when I travel to other surrounding countries,” she said.

Her partner, Jonathan Eaton, is fluent in Albanian although he set foot in the country in 2009 for the first time as a Fulbright scholar.

He was impressed by the country’s cultural legacy and now works as a programme officer with Cultural Heritage without Borders – thereby contributing to saving it.

After his Fulbright study, he decided to leave for Toronto, pursuing his master’s studies in anthropology. However, he later took the decision to return Albania and find a job.

“I’m not implying that Canada is a bad place, but that Albania is a good one,” he said, smiling. “Here, I received a real

August 2017

23

FEATURE

Balkan Parents Dream of Finnish Baby Boxes Finland famously hands out ‘baby boxes’ packed with useful products for infants, but the ones given to new mothers in the Balkans tend to be be less generous, if they exist at all.

BIRN TEAM | BELGRADE, PODGORICA, TIRANA

S

Kailey Rocker and Jonathan Eaton in Albania.

Photo courtesy of Jonathan Eaton.

chance to work in my field, and I like the challenges that I face. I really find Albania welcoming and I’m glad to provide a positive contribution to its culture,” he continued.

He knows already that his relationship with Albania will be lifelong.

As for Avignon, he also reneged on his premature decision not to get married. He found his now-wife Raimonda in Albania.

She was on a cooperation mission with Danish International Development Aid, based in Tirana, but ended up on Dibra to help the region develop. When they got married, some 200 people arrived from abroad.

The newly created French-Albanian family left the country in 2002, and continued to work for development missions in Romania, France and Africa.

After more than six years with the EU in Kinshasa, Democratic Republic of Congo and Bangui, Central African Republic, Avignon was assigned to work on the environment in 2009 in Tirana.

“After several years of harsh conditions in Africa (civil wars, malaria, etc), we were ready for a new challenge in Albania, in the framework of EU accession,” he said.

Avignon’s relationship with the country has grown special. He admires its mountains, sea, culture, the spontaneous life and on the top of everything, its people.

“I have learned a lot about humankind on all my travels, and I have just started to know Albania and its people better ...

Albanians really have a big heart,” he said.

ome countries in Europe, like Finland, give ‘baby boxes’ stuffed with useful items to new mothers as they leave hospitals. In Scotland, the practice was also introduced this year.

But in Serbia, it can depend on where the parents live and what the sponsors have delivered - if they even get a baby box at all.

After Marija Pavlovic from Belgrade gave birth, she left the hospital empty-handed. Pavlovic went into labour in January at the Clinical Centre of Serbia – Belgrade’s biggest hospital. “It is not about the money, because everything else [needed for a baby] is much more expensive, but it would be helpful for those of us who are going through this for the first time,” Pavlovic told BIRN. She added she didn’t know all the details of the things they might need for the baby in the first days of its life. “After I left the hospital, the nurse who came to my home to check if everything was alright with the baby asked me whether I had some small bandages for the baby’s navel. That was the first time I have heard that I would need something like that. So things like that would be very important to get in those packages,” said Pavlovic. Belgrade’s Council for Education and Children’s Care told BIRN however that in all six hospitals in the capital, new mothers and babies can count on ‘welcome packages’ – although some might not have received them.

“Bearing in mind that they [packages] are entirely based on the donors’ will (on the social responsibility of private companies), sometimes it can happen that deliveries are late, so that means that they will be delivered late to hospitals,” the council said. If that happens, mothers can ask the hospital or thecouncil to provide one, it added, although the contents could vary depending on the donors. Tamara Srijemac, whose baby is now four months old, also didn’t get a ‘present’ from the local authorities in Novi Sad, Serbia’s second city, nor from her local hospital. “It was the same situation when my first child was born, six years ago. If the hospital has sponsors, like private companies, then they prepare those packages for mothers, but it is not something that the hospital always has, because it is up to the companies’ ‘goodwill’,” Srijemac told BIRN. Tihomir Vejnovic, the head of a local hospital in Novi Sad, told BIRN that the hospital hasn’t provided any sponsors’ packages for mothers since August last year. This decision was made after Rodoljub Sabic, the Commissioner for Information of Public Importance and Personal Data Protection, launched an investigation into whether private companies who produce or sell baby formula used personal information – which mothers were providing while filling in the forms in order receive packages – to increase their sales.

In Serbia, advertising baby formula is forbidden.

“We permanently stopped giving out packages prepared by sponsors [private companies] and now only humanitarian organisations like the Red Cross can organise something like that, but only if this is approved by the head of the hospital,” said Vejnovic. He added that if any company now wants to give presents to mothers, the management of the hospital will decide whether or not to accept,

depending on the company’s intentions and the content of the packages.

Montenegro leads the region In the Montenegrin capital Podgorica, parents receive a one-off welfare payment of 105 euros from the local government and a gift package containing 24 products including diapers, lotion, bath liquid and shampoo, some clothes, a towel and bottle for feeding.

The decision to provide all this was made in mid-2016 following sharp criticism from local NGOs that claimed that local authorities do not care enough about the birth rate. Until then, packages and financial assistance were much more modest.

Financial aid and gifts for infants differ across Montenegro, however. In the coastal town of Tivat, parents receive 63 euros and a package worth 50 euros. In the majority of northern municipalities, the baby aid package contains only a few products.

In other Balkan countries, like Kosovo, Albania, Croatia or Romania, mothers do not receive any packages at all. However, some countries do provide financial benefits for parents.

Although no packages are provided by Croatia’s maternity hospitals, mothers of newborn children receive benefits.

The amount varies depending on which city they live in. The biggest payments, granted upon the birth of a first-born child, vary from 160 euros in the coastal town of Sibenik to 670 euros in the island town of Vis, which is fighting demographic problems. In the capital Zagreb, the state pays 240 euros to firsttime parents. While a second child receives nothing extra, benefits rise for third-born children, from 540 euros in the town of Sveta Nedelja, near Zagreb, to 4,040 euros in the coastal town of Crikvenica. Zagreb pays even more: 7,270 euros, but this is delivered over a period of six years. In Romania, the state provides a monthly allowance of 600 lei (150 euros) until the child is two and then 20 euros per month until the child is 18. The Albanian government gives a mother 38 euros as a gift the moment that she registers a newborn baby. The Tirana municipality in 2010 added another 38 euros for babies born in the capital.

However, in the years that followed, Tirana’s young parents frequently complained that they were unable to get the 38 euros promised by the municipality. In January 2017, the new mayor of Tirana, Erion Veliaj promised a re-

Photo: Beta.

turn to the practice, with the addition of a savings account automatically opened in the child’s name at a bank.

Some new parents are not yet aware of the new practice, however.

Marsida Duro, a young mother who gave birth in January at Tirana’s Queen Geraldine University Hospital of Obstetrics and Gynaecology, told BIRN that up until now, she has not been able to get any financial aid. “I hope to get the two pieces of compensation, the state and the municipality one, although it is still too little and we, as young mothers, don’t feel supported by the state at all,” she said.

Europe’s best practices Svetlana Tanurdzic, who lived in Serbia before moving to Norway, said she felt really good when she saw what she and her baby get.

“There is a website with the list of companies who want to give those welcome packages, and then mothers can choose which one they like the most,” said Tanurdzic, who lives in Bergen. “The most popular are the ones that the retail pharmacy chain prepares. In those packages you have diapers, liners for mothers, baby bottles, soothers, baby creams… I even get children’s books, toys, a plate, a spoon... almost everything for the baby,” she added. In this part of Europe, even local supermarket chains want to participate and provide nice packages for the baby, Tanurdzic said. “Kids and their needs are a priority for Scandinavia and it is great to know that you will get some help, especially if you don’t have a job. Those mothers who don’t work can count on around 6,800 euros, which amounts to two average [monthly] salaries in Norway,” she explained.

She compared the situation to that of Macedonia, where her husband comes from. They were there four years ago when she gave a birth to their first child. “I remember that I got two packages of diapers containing only two diapers each,” she recalled. One of the countries with the longest tradition of baby boxes is Finland, which introduced the practice in 1930. Finnish mothers receive a box, which also serves as a first crib, filled with everything a newborn needs – matters, sheets, blankets, clothes and shoes, personal care items, a book and a toy. In January this year, Scotland also introduced baby boxes for every new mother.

The Scottish boxes contain 50 items that cover the needs of newborns, very similar to those in Finland.

24

August 2017

Most of all, I believed that just like a fairy tale, the EU and our western partners would be like fairy godmothers or Cinderella’s helpful critters who would brush us up, regale us with donations and fashion the tatters of our state into something infinitely nicer and more presentable.

Opinion

Focus on EU Accession Masks Serbia’s Real Problems Whether you are EU-phoric or EU-phobic, joining the EU is no panacea for Serbia’s problems.

SRDJAN GARCEVIC

B

ack in 2000, when Serbian strongman Slobodan Milosevic was toppled, I believed that the riots of October 5 were the end of Serbia’s problems.

After a decade of wars and poverty, I imagined that just a few short years later, Serbia would be transformed into a functioning, moderately meritocratic, moderately wealthy European state, a bit like Slovenia now.

I hoped that we would get along with our former compatriots, after recognising how horrifically stupid and tragic the wars were, and avoid bickering over things like chocolatesor garishly decorated trains.

Most of all, I believed that just like a fairy tale, the EU and our western partners would be like fairy godmothers or Cinderella’s helpful critters who would brush us up, regale us with donations and fashion the tatters of our state into something infinitely nicer and more presentable. We would have to do little but plod along a blue-and-yellow brick road that led to the pearly gates of the EU and our happy ever after.

Looking back, I blush to think I was this naive, but two things make me less ashamed.

Firstly, it was not just me believing it.

Weary from the uncertainties and drabness of the Milosevic years, many people happily lapped up this optimistic story as it was served by our politicians and the EU representatives.

My other excuse is that I was twelve.

Now that I am fast approaching thirty, the promises of better times following the summit between the EU and Western Balkan countries in Trieste last month ring hollow and it is not only because it is increasingly apparent that the Western Balkans countries will not join the EU in the foreseeable future.

It is because it is becoming increasingly obvious that whether (and whenever) we join the EU or not, joining will not by itself bring the changes Serbians fought for in 2000.

This is not to say that increased funds from EU development funds are not needed nor that joining the EU is not a good thing for Serbia.

Given sluggish economic growth and

flirting with nationalism at home and in the neighbourhood, it is crucial for the whole region to become part of a wider, richer, community like the EU. Purely pragmatically it would be better to have a seat at the EU table, as due to our size, whether we join or not, our internal policies would to a large extent be driven by our mighty neighbour and largest trading partner.

However, it is apparent that joining the EU will not change the root causes of instability in Serbia and countries in the region, which lies in the lack of rule of law and pluralist political systems.

This can be gleaned from the experiences of both recent joiners like Bulgaria, Romania and Croatia, where unresolved corruption scandals are still the norm, to the more established EU countries, like Greece and Italy, whose bureaucratic, judicial and economic systems are still creaking.

The idea of economic and institutional convergence in Europe by following ideas from Brussels seems increasingly like a myth, and it is becoming clear that there is no autopilot that solves deep institutional issues.

The reason for this is that, despite all the talk, deep institutional change in other countries does not fall within the competencies or actual aims of the EU. It is difficult to see how any number of foreign politicians and diplomats without significant popular support in Serbia would be able to embed a system of transparency here.

It is even less clear why their constituents at home would think spending their tax money on this is worthwhile, with pressing issues like widening inequality at home.

Unfortunately, this misplaced belief that the EU will solve everything has potentially made things worse in Serbia, as it allowed our politicians to rush through many key debates and reforms without systemic change in the country or democratic debate.

Seventeen years ago, Serbia was a post-socialist, post-conflict country in need of thorough institutional change and a re-evaluation of priorities.

Rather than instigating meaningful internal debates on key topics from the treatment of minorities to our economic future, we re-

duced these key state-building issues to a matter of simple bureaucratic compliance with EU expectations.

Instead of generating wider public discussion on what post-Milosevic Serbia should look like, our governments explained away their policies in terms of what the EU or ‘the West’ wanted from us, without making sure we understand the consequences and support these changes.

The problem with this top-down ‘Europeanisation’ project was not that it made us make wrong decisions, but that it failed to transform the Serbian political system from the centralised party-led cronyism that has plagued Serbia since the beginning, towards a real deliberative democracy.

Discussions of key values in society, such as coming to terms with the past and protecting the rights of all its citizens were reduced to technicalities. The very painful and often value-destroying privatisations were rushed through with explanations that it was the only way for the EU to accept us.

Our politicians happily washed their hands of any responsibility for their own decisions by shifting the blame for unpopular policies, and especially austerity, on the EU. This great simplification of the debate about the reforms that Serbia needs to undergo allowed many centres of power to remain unchanged and ultimately made it possible that somebody with a chequered past like President Aleksandar Vucic, who went from a nationalist eurosceptic to a chief EU cheerleader in a decade, could mobilise old structures to increase his powers.

In many ways the EU supported this development, both by turning a blind eye to the erosion of press freedoms and rule of law in the assessments of Serbia’s progress and by supporting Vucic’s efforts, as was the case when he met Angela Merkel during this year’s presidential campaign.

Unfortunately, this single-minded focus on EU accession and box-ticking expanded to the wider civil society where, due to a lack of funds, many organisations were incentivised to prioritise tackling issues in a way that would ensure their continued support from donors, often the EU, rather than building popular understanding or support for their causes.

This led to many in the civil sector being

perceived as elitist and divorced from the concerns of the average person, much weakening their reach and transformational potential.

Paradoxically, this autopilot approach to EU accession increasingly threatens to derail it.

There is constant weakening of popular support for joining the EU in Serbia, which now hovers around 45 per cent.

This disenchantment with the EU path has also led to increased flirtation with other potential foreign policy partners, especially Russia and China.

The EU’s distant approach to communication is also not helping the cause. Announcing new demands and strategies at countless congresses and summits is increasingly exasperating after seventeen years during which many Serbs think too little has changed.

Although the Trieste summit repeated the same old platitudes about commitment to enlargement and focus on regional cooperation, and promised more money, it would be good if the approach to the ‘Europeanisation’ of Serbia shifted from top-down to grassroots.

In Serbia, those who believe in ‘European values’ and want to see fundamental shifts, should try harder to make their points popular and relevant for the majority, rather than rely on foreign officials to give our government a slap on the wrist.

With or without EU support, it is difficult to see how Serbia could have free speech and a transparent judiciary if the majority of Serbs are unwilling to fight for it.

If our western allies are willing to give support, it should go to initiatives that seek to find solutions that are sustainable for Serbia, rather than pushing the one-size fits all approach.

Making Serbia a functioning democracy that can take care of its people should take precedence over short-term box ticking and horse-trading on the path to the EU. To sustainably change itself, Serbia needs to stop pretending that the blue-and-yellow brick road leads to a happy ever after and start thinking about what it would like its story to be.

Srdjan Garcevic is a writer and a founder of The Nutshell Times blog.

August 2017

Analysis

25

Turkey turns a blind eye also to Russia’s extensive militarisation of the annexed Crimean peninsula, even though it does not recognise Russia’s annexation of Crimea. Its military involvement in northern Syria, where it seeks to keep Islamic State, ISIS, at bay, and Kurdish factions under control, would not have been possible without Russian cooperation.

NATO’s Black Sea Allies Look Divided and Vulnerable NATO allies Bulgaria, Romania and Turkeycannot agree on a joint policy towards Russia’s military build-up in the region, which leaves all of them vulnerable.

EUGENE KOGAN, TBILISI

T

here is a feeling of disharmony as well as of opposing views between the three NATO member states, Bulgaria, Romania and Turkey, about NATO’s military engagement in the Black Sea. Romania has advocated a NATO naval presence on the Black Sea since early 2016.

However, Bulgaria did not want to provoke Russia, although last year it agreed to send 400 soldiers to the multinational naval brigade in Romania. Turkey, meanwhile, remains cautious. Ankara supports a limited, scaled-up NATO reinforcement in the Black Sea region, but only as long as it does not impact on its interpretation of the Montreux Convention, signed in 1936.

Turkey turns a blind eye also to Russia’s extensive militarisation of the annexed Crimean peninsula, even though it does not recognise Russia’s annexation of Crimea.

Its military involvement in northern Syria, where it seeks to keep Islamic State, ISIS, at bay, and Kurdish factions under control, would not have been possible without Russian cooperation.

Ankara’s colder relations with the European Union and the United States after the July 2016 failed coup have also pushed Turkey towards warm relations with Moscow, despite the fact that until then they were on the brink of war over Russian support for Syrian leader Bashar al-Assad and Turkey’s support for some Syrian opposition groups.

The three NATO littoral countries are also wary of the other’s military presence in the Black Sea because of continued disputes over fishing rights and other issues.

Romania, Bulgaria and Turkey and their respective policies in the Black Sea resemble Ivan Krylov’s fable, Swan, Pike and Crawfish, in which the crawfish scrambles backwards, the swan strains skywards and the pike pulls toward the sea. The three states may be jolted to agree on a joint policy line only if and when Russia provokes one or all of them.

If the NATO build-up in the Baltic States is a good example of what the Alliance can do for its partners when they are united, the NATO countries around the Black Sea are divided, which leaves them vulnerable to

In April, NATO announced it wants a counterintelligence unit in Romania to support troops deployed in the Black Sea region / Photo: NATO-int

bullying and intimidation by a belligerent Russia.

Russian military build-up in the Black Sea In response to NATO’s increased presence in the Black Sea region, Alexander Grushko, Russia’s Envoy to NATO, said in July 2016: “The decision to increase NATO’s naval presence in the Black Sea is … yet another step towards escalating [author’s italics] tensions in regions of vital importance for Russia”. Russia, he added, reserved a right to respond accordingly.

Interestingly, Dan Ciocoiu, Romanian Navy’s Deputy Chief of the Naval Operation Command, said in January 2017: “Assuming there are no radical changes to the naval potential of other countries in the region, the Russian Black Sea Fleet will soon be equal [to] or greater than the combined [author’s italics] fleets of all other Black Sea coastal states.”

Seven months later, Admiral Igor Kasatonov, former commander of the Russian Black Sea Fleet, reiterated Ciocoiu’s assessment. In an article published in Izvestia on 21 February 2017, he said: “Russia has all the necessary resources, both material and moral, to maintain supremacy on the Black Sea. Our fleet has enough force to oppose [author’s italics] NATO force in the

Black Sea.” Both statements should have rung bells in Sofia and Ankara but the two countries see the matter differently. They see NATO’s military engagement in the Black Sea region as a provocation to Russia, not Russia’s militarisation in the Black Sea region as a provocation to NATO. According to a multi-national WIN/Gallup International poll published in February 2017, people in Bulgaria, Greece, Slovenia and Turkey – all NATO member states – chose Russia as their go-to-defence partner.

As a result, leaders of both countries wish to remain neutral.

Thus, Russia has achieved its first tactical success with two out of three NATO littoral states without shooting a bullet. Romania’s political and military leadership remains the major focus of Russian (f)ire – and is likely to expect Russian provocations.

Russia plays by different rules At first glance, Russian is unlikely to be eager to provoke NATO. However, Russian politicians do not talk of red lines, like their counterparts in the West; they simply cross these lines.

Russian President Vladimir Putin, as Commander-in-Chief, could decide to disrupt NATO naval operations in an instant.

The annexation of Crimea in March 2014 and Russia’s military engagement in Syria in September 2015 are examples of this fait accompli policy that can no longer be ignored, or are ignored only at the West own peril. NATO officials might say military confrontation with Russia in the Black Sea would lead to losses on both sides. NATO may also be interested in maintaining a status quo in the region.

Moscow, however, is determined to dominate a region it deems “of vital importance”. The Russian leadership calculates the benefits of changing the balance of power in its favour and of maintaining the upper hand. That does not mean Russian policy is in any way reckless. On the contrary, it is calculated and takes into account the potentially belated nature of any reaction from NATO member states.

A NATO counter-attack would happen within 48 to 72 hours, while Russian plans usually envisage a potential attack in less than 24 hours. But, of course, no Russian official would ever admit such a plan exists.

A military confrontation could be triggered by anything. An accident, aircraft or naval collision, could escalate quickly. There have been plenty of air incidents over the Baltic Sea and several in the Black Sea itself in past years, to prove that Russian pilots can behave recklessly.

Whether Bulgaria and Turkey are willing to admit it or not, Russia is building up its military presence in the Black Sea. A change in the balance of power in the region and the ongoing militarisation could push Russia and NATO to the brink of war.

In the worst-case scenario, a cyber attack, accompanied by a propaganda and disinformation campaign, followed by economic sanctions on the three littoral states, would first the cripple the national currencies and banking institutions. A military operation would then be swift.

It may not happen right now and can all still be avoided. But Russia’s leadership is not predictable and that needs to be taken seriously.

Eugene Kogan is a defence and security expert based in Tbilisi, Georgia. This article was originally published in the European Security and Defence magazine.

26

August 2017

Hilmi lived in ISIS controled areas of Syria for year and a half together with his wife and kids. Photo: BETA/AP

Balkan Jihadis Return, Disillusioned with ISIS ‘Caliphate’ Some jihadis from the Balkans who travelled to the Syrian conflict zone to support Islamic State told BIRN that they returned home because they became disenchanted with the brutality, poverty and oppression.

JOVO MARTINOVIC | BIRN | PODGORICA

H

ilmi, an ethnic Bosniak, travelled to Syria hoping that life in Islamic State’s‘caliphate would be an ideal religious environment - but he managed to escape 16 months later, disillusioned with what he had found there.“There was nothing there, no electricity, no books, no internet, nothing,” Hilmi told BIRN.“I had some 400 euros of savings, which were quickly spent on food. Then I started getting around $50 per month as I reported myself sick. My wife was helping the older women so sometimes she would get some allowance.

I was going crazy and all the time I was thinking how to save my family and run away from there,” he recalled. “Look,” he continued, opening his laptop and showing a video. “There is no nature, there is no grass, everything died, was abandoned; look at this skinny sheep... the only thing we could do is walk around a bit,”he commented, before going through photos of his family and friends, some of whom never managed to return from Syria. Hilmi, who holds dual Bos-

nian and Montenegrin citizenship, is just one of 250 people who returned to the Balkans after spending time in the war zones in Syria and Iraq- some of them, like him, because they became disillusioned with ISIS. Although many of them deny that they went to fight, Balkan states treat them all as terrorists after a series of laws were passed in 2015 that criminalised any kind of involvement in foreign conflicts. But although many of them were prosecuted after they returned, some have joined counter-messaging campaigns in attempts to convince other Muslims not to make the same mistakes that took them to the battlefields of the Middle East.

Life in the caliphate Hilmi has been a Muslim believer his whole life, and when he heard that Islamic State had created a caliphate, he was eager to go and find out if it was really run according to sharia principles. His destination was a province of Aleppo where his friend from the Montenegro capital Podgorica already lived. His friend as-

“I had some 400 euros of savings, which were quickly spent on food.

Then I started getting around $50 per month as I reported myself sick. My wife was helping the older women so sometimes she would get some allowance. I was going crazy and all the time I was thinking how to save my family and run away from there,” he recalled.

sured him that nothing was lacking there, that the fighting was far away and that he and his family could stay there as his guests. “My plan was to go and check, then return, sell my house and move to Syria permanently,” Hilmi recalled. But when he arrived in February 2015, he got bad news- his friend had died on the battlefield near Kobane. As the battles around Kobane increased in intensity, Islamic State declared a state of emergency, took away the passports of all newly arrived and informed them that they could not go back because “the perfect society has already arrived”. With the help of a Bosniak living there who gave guarantees for Hilmi, they were moved to a house with refugees from Kobane. After a few months, they got a ruined property on the outskirts of a city near the Turkish border, where they lived for more than a year. In Syria, Hilmi said he met a lot of other people from the Balkans. “A lot of our people came, mostly Bosnians, but there were those from Serbia and Montenegro too. They were of a different

August 2017

Fisnik was fighting along several terrorist groups in Syria. Photo: BETA, AP

Albert Berisha set up an NGO helping those who returned from Syria. Photo: Courtesy of Albert Berisha

sort, some were believers and good, but there were also criminals who were running from the law…Some of them were filming each other, posing with guns,” Hilmi recalled. He said that the situation rapidly changed when the bombing by Bashar al-Assad’s regime and its Russian backers intensified. The town became unrecognisable, the streets were empty, buildings were destroyed and many people died.

“We were helpless, we would just go under the stairs, hug our kids and pray God to save us,” he recalled. Having swiftly become disillusioned with the Islamic State caliphate and having been denied his passport return, he was lurking for a chance to escape, and once even managed

to reach the border with Turkey, but was prevented from crossing by Turkish border troops. Later he met a Syrian who offered to help him to escape to Turkey for $1,500. “I called my family at home and told them to sell everything I left in the house and send me the money,” he said.

His way out of ISIS-controlled territory involved crossing a minefield and barbedwire fences on the border; he managed to survive thanks to his local guide. When he entered Turkey, however, he was arrested and spent two-and-half-months in custody as a refugee. “I moved from one prison to the other and I had only one thought– what did I do to my child?” The Turkish authorities offered to release him,

either to go to his home country or to some other state that was willing to accept him, but Hilmi decided to go back to the Balkans, where he was arrested soon after arriving for terrorism-related activities.

Mercenaries kill for ISIS Unlike Hilmi, who claims he went to Syria in order to practice his religion and live in a model caliphate, many fighters from the Balkans went there for money.

With experience gained during the 1990s wars, they proved to be a valuable asset to Islamist militant forces in the Middle East. “Let them speak to other people about God and houri [virgins believed by some to be provided to martyrs in heaven]. I know that God would never tell me to kill another person because of him,” Fisnik, a Macedonia-born fighter, told BIRN. “I don’t want to lie – I am interested in money. I was in the wars in the former Yugoslavia, I participated in armed robberies, I was in prison,” he explained. Fisnik lived in Serbia, Montenegro, Turkey and Germany, which helped him to connect with the jihadi recruiters.

“Our people around mosques in Europe easily connect with each other and they know what you can contribute,” he said.

Fisnik initially joined Al Nusra in the summer of 2014 with friends of Balkan and Caucasus who were originally living in Germany and Austria. He claimed he was promised $2,000 dollars per month, plus the chance to carry out additional robberies in the field. “Assad’s army had bad morale and low motivation… we had some success around Aleppo and people started talking about us,” he recalled.

The brutality he witnessed in Syria was much more extreme that anything he saw during the Balkan wars. I was watching how, after the battle, they ripped the heads off the captured soldiers. At the beginning, it was horrible, as I didn’t even see this in Yugoslavia. Then later you get used to it,” he said. After two months, Fisnik’s local commander informed him that he and his unit were now joining Islamic State. “I didn’t care with whom I fought, as long as he pays us,” he said.

“New mercenaries came, even Christians who did it for money and adrenalin. After the battle, people would continue looting, robbing, arresting people for allegedly being spies, alcoholics, and so on. Often that was an excuse to torture, rape and burn,” he continued. According to Fisnik, the largest amount of money he earned was when he transported some cultural artefacts to the Turkish border.

“These were statues and some other things that they allegedly smashed in front of the cameras,” he said. After almost three months of fighting under the Islamic State flag, Fisnik’s commander disappeared - it was not clear whether he was killed or not - and his new chiefs then demanded that he kill civilians, which he said he was not prepared to do. “I came for money, not to slaughter innocent people,” he insisted. Fisnik said the price he was asked to pay to be allowed to leave was for him and four other fighters to kill five ‘spies’; among them two women.

“The alternative was that they kill us in the square,” he said.

Ex-fighter battles extremism Disillusionment with the Islamic state caused Albert Berisha to set up an NGO when he returned from the conflict zone in Syria to help other ex-fighters get back

27

into society - and out of the extremist ideology that led them to fight in a foreign war. “The state has never understood that our goals were not to be terrorists,” Berisha told BIRN, referring to the 300 or so Kosovars believed to have fought in the Middle East in recent years. “Each had his own history and goals. But the one important thing about those who have returned is that their return means they were disappointed by what they saw,” he said. Berisha is not a typical jihadi. He graduated in political sciences from the University of Pristina and holds a master’s degree from the University of Tirana. Berisha said he went to Syria from October 6 to 20, 2013, to help the Syrian opposition in their struggle against Bashar Al-Assad’s regime, but never engaged in the fighting himself. He claimed his reason for going was that he didn’t find any meaning in Kosovo society and wanted to help his Muslim brothers in their fight against a dictator. On arrival in Syria, he asked to join other Albanian-speaking groups to “avoid language barriers”, and was taken to meet Lavdrim Muhaxheri, the Islamic State commander of Albanian fighters. “I swear to God that I had never heard of him or met him before,” Berisha told his trial in Pristina after he returned. He said he later searched the internet during the two available daily hours of electricity, trying to understand where he had ended up, and came across a video of Muhaxheri. Because escaping from ISIS proved almost impossible, Berisha said he used Facebook to contact a friend in Kosovo to arrange an exit plan. “He then sent me an SMS saying a relative of mine was sick and I had to return home, which I used as justification to return to Kosovo,” he told the court. The first-instance court in Kosovo jailed him for three-and-a-half years for terrorism. His case is currently with the appeal court and he is awaiting the verdict while at liberty. “The hardest things for me were the social prejudice, the lingering doubts and the constant pressures from all the [state] institutions - their tendency to fulfil their political or institutional agendas through us,” Berisha said. “Even more difficult was the time after I was released from custody.

By then, we [returning jihadis] had already become public faces [in Kosovo] and people began to stigmatise us even more,” he added.

“It is very difficult for people caught between two fires, when you do not know where you belong any longer,” hesaid. His NGO, called INSTID, aims to combat religious extremism in Kosovo and deradicalise people who have returned from the Middle Eastern conflict zones. “Knowing that most of them have been victims, I thought that further victimisating them was not a solution, and threatened to radicalise them even more,” he explained.

“So I decided to set up an institution to deal exclusively with this, so these people can become useful again in society and not be deprived of their freedom, which creates the potential for greater radicalisation and even for radicalising others in prison,” he said.

Die Morina and Labinot Leposhtica contributed to this article.

The article has been published as part of the Resonant Voices Initiative and has been produced in partnership with the Center for Investigative Journalism Montenegro.

28

August 2017

ANALYSIS

Kosovo-Serbia ‘Historic’ Deal Remains Stuck, Years On Only one of the four agreements signed between Kosovo and Serbia two years ago has been implemented, while all others are blocked – as the two sides blame each other for the deadlock.

PERPARIM ISUFI, MAJA ZIVANOVIC | BIRN | PRISTINA, BELGRADE

W

hen the Kosovo and Serbia Prime Ministers, Isa Mustafa and Aleksandar Vucic, put the pen to paper on four key agreements in Brussels on 25 August 2015, European foreign policy chief Federica Mogherini lauded a “landmark achievement”. Two years and many follow-up meetings later, only one of the four deals has been marked as implemented. The agreement on telecommunications enabled Kosovo to get its own international dialling code in December last year.

But the other three agreements – on energy, on the formation of an Association of Serb-Majority Municipalities, and on the opening of the bridge in the divided northern town of Mitrovica – remain stuck.

The two sides blame each other for the deadlock.

Serbian Foreign Minister Ivica Dacic told last week’s UN Security Council quarterly meeting on Kosovo that Kosovo was blocking the implementation of the other three agreements reached in Brussels. “The constructive, responsible approach taken

by Belgrade within the [EU-led] dialogue and the implementation of the agreements reached thus far has continually met with Pristina’s obstructionism,” Dacic said. Pristina takes the opposite view. Edita Tahiri, Kosovo’s outgoing Minister for Dialogue, who has led the Kosovo delegation to the dialogue since it started in March 2011, told BIRN that Belgrade had blocked implementation of what was agreed in Brussels. “The majority of the agreements we have signed have started to be implemented – but their implementation is being blocked by Serbia,” she said. Most local and international experts accuse both sides of avoiding tough choices and unpopular decisions.

“The fundamental problem of all agreements between Serbia and Kosovo has been the dishonesty of the negotiators and signatories,” Dragan Popovic, from the Belgrade-based NGO Human Rights House, said.

“None of them has any intention to re-

ally normalize relations and lay down the foundations for the common future of everyone in the Balkans.

“They try to score cheap political points at home or only play at being constructive in front of the international community, at least to the extent that they do not become undesirable partners and endanger their own authority,” he added.

“That is why even relatively indisputable agreements, such as the energy agreement or the [deal on openingthe ] bridge over the Ibar [in Mitrovica] are not implemented,” he told BIRN. Kosovo analyst Besa Shahini said the “constructive ambiguity” of the wording of the agreements is the key reason for their lack of implementation.

“Since 2013, the dialogue process has lacked transparency, because all sides - including Brussels - have argued that if they leave the agreements ambiguous, and every side interprets the agreements as it suits them, the chances are higher that they will be reached. Which is true, the agreements were reached, but their implementation is then impossible because every side has a different interpretation of what they agreed,” Shahini told BIRN. Telecommunications deal: On December 15, 2016, the International Telecommunication Union, ITU, allocated Kosovo its own telephone code, 383, more than a year after Kosovo and Serbia reached a deal on telecommunications.

The long-delayed agreement on a code was reached between Kosovo and Serbia on November 13, after intense rounds of diplomacy. According to a Serbian government report on the Belgrade-Pristina talks between October and December last year, two sides held 11 meetings, mainly discussing the dialling code issue.

Owing to the unresolved arguments over Kosovo’s independence from Serbia, people in Kosovo have till now had to use the codes of other countries – Monaco’s +377, Slovenia’s + 386, and Serbia’s +381.

According to Kosovo officials, the new

Serbian Foreign Minister Ivica Dacic told last week’s UN Security Council quarterly meeting on Kosovo that Kosovo was blocking the implementation of the other three agreements reached in Brussels. “The constructive, responsible approach taken

by Belgrade within the [EU-led] dialogue and the implementation of the agreements reached thus far has continually met with Pristina’s obstructionism,” Dacic said.

code will come into use by June next year when all other codes will be put out of use.

Energy agreement: The agreement on energy obliges Kosovo to allow Serbia’s public energy company to establish a supply company within Kosovo.

The name of this company, according to the agreement, will be “ElektroSever”,

which signals that the company will operate in the Serb-dominated north of Kosovo [‘Sever” is “north” in Serbian].

While the agreement said this company should be licensed within eight days of its application to operate, this has not happened.

Kosovo Minister Tahiri confirmed that Serbia had applied several times to Kosovo’s Business Registration Agency to certify the company – but the company still was still not registered.

Tahiri said the statute of the company needed to make it clear that it would be operating in Kosovo. But the Serbian side rejects this demand, as it sees this as providing Serbia’s indirect recognition of Kosovo’s independence.

Tahiri confirmed to BIRN that she had told Kosovo’s business registration authority to reject the Serbian application, “until they write it down that they are operating in Kosovo.

“They have applied three or four times so far… but are violating the agreement, which says the company should respect Kosovo’s laws. When it submits its application, the company … has failed to write in its statute that it is operating in Kosovo,” Tahiri said.

Burim Ejupi, director of a Pristina-based think tank, Institute for Development Policy, which runs projects on energy issues, says the failure to implement the energy agreement was damaging the budgets of all Kosovars.

This is because, ever since the 1999 Kosovo conflict ended, the Serbian community living in the north has not paid any

August 2017

Mitrovica bridge

energy bills to Kosovo energy companies.

“The agreement says the new company … should take charge of billing for energy consumption in northern Kosovo. It means that, after 18 years, Serbs [there] will have to start paying their energy bills, which amount to 15 million euros a year,” Ejupi told BIRN. Tahiri admits that the whole of Kosovo is effectively covering the cost of what northern Serbs spend on energy.

“It is a paradox. Kosovo provides energy for people in the north but they pay their bills to a parallel company and the money goes to Serbia,” Tahiri noted.

Ejupi blamed Serbia for blocking the energy agreement – but also criticizes the Kosovo side for its approach to dialogue.

“Kosovo is making mistakes by opening other topics in the dialogue while old agreements remain unimplemented,” Ejupi told BIRN. Association of Serbian Municipalities: One of the most divisive topics in Kosovo is the establishment of an autonomous Association of Serb-Majority Municipalities. This agreement gave it broad competencies - including over the economy, education, healthcare, urban and rural planning and other issues.

The first agreement for the establishment of the Association was reached on 19 April 2013.

But this issue has remained an endless source of controversies, fears and uncertainties in Kosovo and opposition parties have targeted it relentlessly.

Weeks after Mustafa and Vucic signed the general principles for this Association,

former Kosovo President Atifete Jahjaga took the issue to the Kosovo Constitutional Court – in an attempt to defuse the opposition’s case.

In December 2015, however, the court found out that some of the principles of the agreement did not fully comply with the spirit of constitution.

This encouraged opposition parties to rally against the document, with Vetevendosje leader Albin Kurti now declaring the agreement “dead”.

“The Constitutional Court ruled that each of the seven chapters of the agreement violates constitutional provisions. Consequently, there is no Association any longer.

They can talk whatever they want, but the Constitutional Court has killed the Association,” Kurti said, shortly the verdict was published. Tahiri has another opinion.

“The court did not say the agreement violated the constitution ... it said it was not fully in line with the constitution. They are two different things,” she argued.

In a report sent to the European Union in July this year, Tahiri admitted that this agreement had been “delayed by Kosovo” but accused Serbia of provocations.

“We have tried many times to open this issue but Serbia taken some destructive steps,” she said, referring, among other matters, to a train painted in the colours of the Serbian flag and bearing the words “Kosovo is Serbia” in 21 different languages – that Serbia attempted to send to Kosovo on January 14.

She referred also to a wall being built next to the bridge in the divided northern town of Mitrovica.

Revitalization of the bridge: In the 2015 agreement, both Kosovo and Serbia agreed to work on revitalising the bridge over the Ibar in the divided town of Mitrovica.

The plan was to reopen the bridge both to pedestrians and vehicles by June 2016 – but political tensions have delayed matters.

At the end of last year, a row erupted after the Serbian authorities in the northern part of the town started building a two-metre-high concrete wall near the bridge.

Although they said it was only a supporting wall for a riverside promenade, Kosovo saw it as an attempt to re-divide the town and prevent free movement and ordered the building work to stop.

On February 2017, North Mitrovica Mayor Goran Rakic and Kosovo’s Minister for Environment signed an agreement to demolish the wall and continue revitalization of the bridge. That work is ongoing.

EU demands results on implementation: The EU, the main mediator of the 2015 deal and in most subsequent negotiations, remains unwilling to join in the blame-game between Pristina and Belgrade.

A spokesperson from Mogherini’s office told BIRN that the Brussels agreements should be implemented without delay.

“The EU-facilitated dialogue between Belgrade and Pristina will continue with the clear aim of normalising relations between the two sides, help them achieve progress on the path to the European Union and improve the lives of the people,” the spokesperson said in a written statement.

“This commitment was reiterated in July, in Brussels where … Mogherini hosted a meeting with Presidents Aleksandar Vučić and Hashim Thaçi,” the same statement added.

“There, the two parties agreed to work on starting a new phase of dialogue between Belgrade and Pristina for the normalisation of relations and reconciliation, and stressed the importance of implementing the agreements reached in the dialogue without delay,” it continued.

However, some experts fear the EU’s softly-softly approach, in which its officials avoid direct confrontation with local leaders, is contributing to the deadlock.

Future of dialogue looks uncertain: While everyone awaits the promised

29

new phase in the dialogue, agreed by Thaci and Vucic, Tahiri says the format of dialogue is far less relevant than the content.

“The most important thing is the content.

Dialogue should now enter the final phase… and it should conclude with mutual recognition of the two countries,” she said. However, the prospects for this remain uncertain. Analyst Besa Shahini says Kosovo should agree a list of its key demands before it re-engages in any dialogue with Serbia. “Missing persons, war reparations and recognition by Serbia should be on the table, as well as the possibility for EU integration” - for Kosovo. “Dialogue should resume only when Kosovo can be sure it will lead to the final resolution of the Kosovo-Serbia issues and to the possibility of its integration into the EU,” Shahini said.

While the EU has promised both Kosovo and Serbia a future in the EU if they normalize relations, in Shahini said Kosovo cannot have a realistic hope of this while five EU member states do not recognize its statehood [Spain, Greece, Cyprus, Romania and Slovakia]. “This means that Kosovo cannot be conditioned to implement the agreements [with Serbia],” he said. “At the same time, the EU has not linked Serbia’s integration perspective to actions that would ensure normalization [of relations], such as recognition of Kosovo. Serbia is off the hook, when it comes to difficult conditions by the EU,” Shahini concluded. Popovic, from Human Rights House, agreed that the current dialogue had not worked. “The strategy was to start with more or less technical issues, avoiding painful things such as property and compensation, war crimes, the fates of the missing and so on,” he told BIRN. “This strategy has proved ineffective. Although it has maintained a state of frozen conflict, it does not provide any longterm guarantee that the conflict will not be repeated,” he said. He concluded: “Dialogue between Serbia and Kosovo is necessary for the future of the region. In this, serious issues of war heritage and massive human rights violations must also be opened. But I do not believe nationalists can ultimately normalize relations between Serbs and Albanians. … Some new, different, governments will have start a much more serious, more meaningful, dialogue that will give the right results.”

30

August 2017

FEATURE British travel writer Darmon Richter – who moved to Bulgaria in 2011 and soon after started to explore its mostly forgotten Socialistera monuments – has made it his mission to remind people of their significance.

Collage: Darmon Richter

Briton Puts Bulgaria’s Communist Monuments Back Into Perspective C DANIEL PENEV, SOFIA

ommunist-era monuments constitute a fundamental and indelible part of the Balkan region’s history and continue to influence its development to this day, the writer Darmon Richter says in an interview for BIRN. Since these monuments are already there, locals should make the most of them, for example by using them for educational purposes, or by developing cultural tourism, he adds.

Richter had only one wish after he finished psychology studies in the UK in 2011, he says: to take a long, relaxing trip abroad.

He opted for Bulgaria, which he had already visited with his family, ending up in Varna, on the Black Sea, where he found a job as a copywriter and editor. His aim was to earn just enough money to be able to enjoy himself for a few months before returning home.

Six years on, Richter is still in Varna, where he has his own flat.

In September 2013, he left his job to commit himself entirely to The Bohemian Blog, a website he founded in December 2011, on which he writes about unusual, abandoned places and ideologically charged architecture.

Initially, his posts attracted only a dozen visitors a day. He came to see the true potential of the blog after an article he wrote about the Monument to Bulgarian-Soviet Friendship in Varna brought in around 18,000 visitors in only two days.

Inspired by this, he focused the blog on Socialist monuments and other historically important but often neglected sites scattered across the Balkans and beyond.

Since then, his research-based features about Bulgaria, Western Balkan countries, Ukraine, Myanmar, China, Cuba and even North Korea have established him as a respected source of insight into Socialist monumental architecture.

Richter says his goal is to stimulate a public debate on the legacy of Socialism, as evidenced by the recent arguments over the dismantling of the Monument to 1,300 Years of Bulgaria.The 35-metre monument was built in 1981 in Sofia as a part of the ruling Communist Party’s initiative to open a National Palace of Culture, known as NDK. “When I go to Google Analytics, I love seeing people from countries I’ve written about because it’s more meaningful for them in a way,” Richter told BIRN. Besides running his blog, which now has 30,000 to 50,000 visitors a month, Darmon has contributed stories and photos to prominent media outlets such as Atlas Obscura, Foreign Affairs, and Business Insider. Having amassed a significant amount of textual and visual information about Socialist monuments from across the world, he eventually faced a dilemma: what to do with all this information, given that he likes to take his time researching, editing, and writing his stories?

The answer emerged two months ago in the form of Monumentalism – an online platform where he publishes three new photos of Socialist monuments every week, with brief descriptions of the monuments and their architects.

Monumentalism grew out not only of his vast photo collection but also of a PhD program he started at the University of Central Lancashire in 2015 on “dark” tourism – tourism involving travel to places historically associated with death and tragedy. One of the cases studies he selected for his dissertation is the Buzludzha House Memorial in Bulgaria, the UFOshaped construction inaugurated in the early 1980s under the regime of the Bulgarian Communist Party.

This monument played a key role in the 2016 Hollywood blockbuster, “Mechanic:

Resurrection.” “There’s nothing like it anywhere in the world. The amount of work that went into it and the amount of money would be an incredible waste, if something couldn’t be done with it,” Richter says.

For all his undoubted expertise, Richter is careful to respect local ownership over the monuments.

“I would never tell Bulgarians what to think about it, because it’s not appropriate for me to come in, this late in the process, and start saying: ‘Oh, you should this.’ It will be rude and stupid.

“If somebody tells me ‘Should we destroy it?,’ then OK, I respect that; I don’t agree, but I haven’t lived through what you got through to get to the point you feel that’s appropriate, and I have to acknowledge that,” he explains.

To support his argument, Richter points to what Ukraine has made of Chernobyl.

The nuclear accident of April 26, 1986, constitutes one of the darkest episodes in the country’s history. As Richter explains, the Ukrainian people don’t like Chernobyl because so many of them remember the tragedy and its wide-ranging consequences.

But despite these factors, and the outbreak of the conflict in Eastern Ukraine, Chernobyl is among the highest-grossing tourist attractions in the country.

To access that income, however, Ukrainians had to reconcile with a lot of things from their recent past, Richter says.

He notes how Ukraine has turned a disaster into an opportunity; Ukrainian researchers and doctors have also earned global fame as experts in treating radiation poisoning.

In addition to maintaining and refining The Bohemian Blog and Monumentalism, Richter leads monument-themed tours in Bulgaria, Serbia, Croatia, Bosnia and Herzegovina, and Ukraine.

He plans to publish two books. One will be a print version of Monumentalism, in which he will present Socialist monuments from over 20 countries. The other, whose working title is Eternal Glory, will feature photos of Socialist monuments from Bulgaria alone, accompanied by appropriate descriptions.

While he would be happy to have Eternal Glory published in English, Richter insists on the importance of having it published in Bulgarian.

“If it didn’t get published in Bulgarian, I would be very disappointed because it’s been made possible by Bulgarian people, [who] helped me to create it either by travelling with me or by asking questions,” he says.

“I think most of my market is going to come from English-speaking places, but if it’s translated into Bulgarian and if Bulgarian people read it and find it interesting, for me that’s much more meaningful,” he explains.

As to the potential value of the Buzludzha House Memorial, which has long been in a dilapidated state, and other Socialist monuments, Richter calls on both people and policy-makers to consider the long-term implications of inaction.

“Imagine your grandchildren, people [to whom] the things that Buzludzha symbolizes will be just boring words in a history book, things that have absolutely no emotional meaning whatsoever. You tell them, a hundred of years from now, that Bulgaria used to have this thing that … people were travelling from all over the world to come and see it but it fell apart because it wasn’t looked after and it was lost.

“You’ve got to think of future generations. It will get less complicated over time but it’s value will only go up if it’s looked after, and it will be an asset to the country,” he concludes.

31

August 2017

INTERVIEW

Albania’s Xhixha Strikes Gold With Steel Sculptures Durres-born sculptor Helidon Xhixha - who has achieved international acclaim for his abstract steel art - tells BIRN in an interview that while he remains proud to be an Albanian, true art transcends national barriers.

FATJONA MEJDINI | BIRN | TIRANA

T

he internationally well known sculptor Helidon Xhixha is one of the many Albanians who – to get their art known in the world – migrated to the West in the early 1990s.

However, for the sculptor who is best known for creating abstract forms from stainless steel, “migrant” is a not a word that he likes to be described as.

Over 25 years of his international career, Xhixha has won a reputation of one the most interesting sculptors on the contemporary scene, having been commissioned to fashion different designs in Europe, the US, Latin America and the Middle East.

Born in the seaside city of Durres to a father who was also a well-known sculptor, he compares his journey to Italy and then to the wider world with that of the artists of 19th century who headed for Paris to get experience and create art that speaks to everyone.

“I have never seen myself as a migrant but as someone who made ‘diversity’ a source of knowledge, a concept that I still apply in my everyday life,” he told BIRN in a written interview.

He says art goes beyond cultural barriers, and an artist’s origin cannot be an excuse for failure.

“I would never use my roots as an excuse for my own failures but will always be proud to be Albanian,” he said.

However, the responsibility often falls on his shoulders to represent Albania as a kind of artistic ambassador to the world.

In 2016, he officially represented Albania at the London Design Biennale, winning the Public Medal for his work.

The theme of the show was “Utopia by Design”, while Xhixha for his work “Bliss” inspired by Plato’s notion of the “Ideal City” and of Renaissance images of the city, bringing them into a modern era.

“I’ve attempted to explore the value of the modern community, and with the inclusion of the European border in the design, I hoped to comment on the current migration crisis affecting this continent,” he told BIRN. Giving his works a social and political context is important for Xhixha, and he did so with his piece “Iceberg” in the Venice Biennale in 2015. The monumental stainless steel sculpture floated through the canals of Venice as an iceberg.

“This great opportunity gave me the chance to highlight the issue of the city’s

Helidon Xhixha.

Photo: Giorgia Panzera

Bliss presented by Xhixha in London. Photo: London Design Biennale Facebook page

Chaos and Order. Photo: Giorgia Panzera

“I would never use my roots as an excuse for my own failures but will always be proud to be Albanian,” he said.

decline due to overpopulation and increased human traffic, as well as comment on the impact of global warming,” he said.

As an important moment in his career, he also highlights his solo exhibition within the walls of Pietrasanta in Tuscany,

where he used famous marble from local quarries for his work, the same once used by Michelangelo.

His connection with the city of Florence is strong, and his exhibition there, “At Random Order”, made of 15 pieces, is spread over the city and the Boboli Garden. It will be on show until the end of October.

In those sculptures, Xhixha explores the ideas of chaos and order and how these concepts have been addressed in philosophy, geometry and the natural world.

Xhixha admits he is a dreamer who constantly struggles to make dreams true, while he hopes that his work and career

Neon. Photo: Giorgia Panzera

will also motivate the younger generations of artists.

He believes many young artists in Albania have the talent to make it internationally – but it is up to them to try and break free from the comfort zone.

“It is easy to find excuses not to try your best and be successful. The secret is to travel, to study and understand what is going on in the world and play out the rules of the international art industry,” he said.

www.reporter.al Për të marrë çdo ditë me postë elektronike (e-mail), lajmet kryesore, analizat, reportazhet dhe investigimet.

INVESTIGIME ANALIZA LAJME

REPORTAZHE OPINIONE INTERVISTA RAJON BLOG

Abonohu te buletini ynë elektronik!