Reporter.al Gusht 2018 by Reporter.al

INVESTIGIM

Lulëzimi i biznesit fason rëndon mbi mijëra gra shqiptare

E kthyer në një kantier të rëndësishëm punësimi për familjet e varfra shqiptare, industria fason rritet mbi shfrytëzimin e punonjësve të vet, normën e lartë dhe punën e keqpaguar-ndërkohë që shkeljet e konstatuara nuk ndëshkohen.

KOMENT

“Korrigjimi” i kufirit të Kosovës do të shkundte themelet e Europës

Pacënueshmëria e kufijve ka qenë një gur themeli në arkitekturën e Europës së pasluftës-por disa besojnë se BE dhe SHBA po përgatiten ta flakin tej rregulloren për Kosovën.

INVESTIGIM

Mungesa e konkurrencës bën pis tenderat e lavanderisë

Gjatë dy viteve të fundit, një kompani e akuzuar nga PD për ‘lidhje me mafian’, fitoi e vetme gati 73 për qind të vlerës së shërbimeve të lavanderisë të prokuruara nga spitalet rajonale, duke u shpallur fituese në më shumë se gjysmën e tenderave.

Nr.

Gusht 2018 E përmuajshme

LUFTA E ERION VELIAJT ME TREGTARËT AMBULANTË Nën presionin e masave ndëshkuese administrative dhe kërcënimeve për sekuestrim të mallit, policia bashkiake e Tiranës e ka kthyer në mision spastrimin e trotuareve nga shitësit ambulantë, të cilët me vështirësi sigurojnë paratë e mbijetesës nga shitja e produkteve bujqësore në kryeqytet.

Kryetari i Bashkisë së Tiranës, Erion Veliaj. Foto:Facebook.

Gusht 2018

LULËZIMI I BIZNESIT FASON

RËNDON MBI MIJËRA GRA SHQIPTARE DHJETËRA MILIONË EURO TË HARXHUARA

PËR KASAT FISKALE QË NUK FUNKSIONOJNË LUFTA E ERION VELIAJT ME

TREGTARËT AMBULANTË MUNGESA E KONKURRENCËS

4-5 E kthyer në një kantier të rëndësishëm punësimi për familjet e varfra shqiptare, industria fason rritet mbi shfrytëzimin e punonjësve të vet, normën e lartë dhe punën e keqpaguarndërkohë që shkeljet e konstatuara nuk ndëshkohen.

BËN PIS TENDERAT E LAVANDERISË KONCESIONIT TË ‘POLIT SPORTIV’

NË FIER I MBIN BARI “RINGJALLJA” E PALOKASTRËS U HAP

RRUGËN VIZITORËVE NË LUGINËN E DRINOS

7 Nën presionin e masave ndëshkuese dhe kërcënimeve, policia bashkiake e Tiranës e ka kthyer në mision spastrimin e trotuareve nga shitësit ambulantë të cilët me vështirësi sigurojnë paratë e mbijetesës nga shitja e produkteve bujqësore në kryeqytet.

ENGLISH EDITION TIRANA’S STREET VENDORS

FACE HEAVY FINES US SHIFT ON KOSOVO PARTITION STIRS EXPERTS’ DEBATE

20 10-11

‘CORRECTING’ KOSOVO’S BORDER WOULD SHAKE POSTWAR EUROPE’S FOUNDATIONS FOR SERBIAN JOURNALISTS, OBEDIENCE IS THE NORM ‘WE WERE JUST LIKE THEM’ – IN BOSNIA, PAST MEETS PRESENT “WE TOO WERE REFUGEES” – ANALIZA

IN A BOSNIAN FIELD, A HELPING HAND

ANALIZA

INVESTIGIME

REPORTAZHE

LAJME

OPINION

LAJME

REPORTAZHE OPINION Është publikimi i Rrjetit Ballkanik të Gazetarisë Investigative në Shqipëri – BIRN Albania. RAJONI BIRN Albania ështëRAJONI një organizatë jo-fitimprurëse, e cila mbështet zhvillimin e gazetarisë INTERVISTA investigative në Shqipëri me qëllim ekspozimin e rasteve të korrupsionit dhe promovimin e të drejtave të njeriut në vend. Ky publikim i përmuajshëm është një përmbledhje e disa prej artikujve të botuar nga rrjeti BIRN në faqen www.reporter.al dhe ëëë.balkaninsight.com. Mbështetur nga: Ky publikim shpërndahet falas. Printimi dhe shpërndarja e tij mundësohet nga: National Mbështetur nga: Endowment for Democracy B T D Balkan Trust for Democracy Fondacioni Shoqëria e Hapur për Shqipërinë

INTERVISTA

Publikuar nga:

FONDACIONI

SHOQËRIA

E HAPUR

PËR SHQIPËRINË

FONDACIONI

SHOQËRIA

E HAPUR

PËR SHQIPËRINË

14 Arkeologët ringjallin pas gati 55 vitesh gërmime Kalanë e Palokastrës buzë Drinos, ndërsa shpresojnë se ndërtimi i imazhit 3D i sitit arkeologjik dhe gjetjet e fundit do shtojnë vizitorët në rrënojat antike.

STAFI

KONTAKTONI:

Kristina Voko, drejtore e BIRN Albania Besar Likmeta, redaktor Aleksandra Bogdani, gazetare Gjergj Erebara, gazetar Ivana Dervishi, gazetare Lindita Çela, gazetare

Bulevardi Gjergj Fishta, Kulla 5, Ap. 22, Tiranë E-mail: office.albania@birn.eu.com Tel: +35544502592 URL: http://www.reporter.al/

Gusht 2018

Ngjarjet e Gushtit

BRENDA KAMPIT ÇNJERËZOR TË TEPELENËS Ndonëse nga Kampi i Tepelenës, ku kaluan vuajtje çnjerëzore mijëra njerëz gjatë regjimit diktatorial në Shqipëri, kanë mbetur vetëm rrënojat, kujtimet e të mbijetuarve mbajnë gjallë jehonat e dhimbjes dhe thirrjen për drejtësi. FOTO: LORETA CUKA | BIRN | TEPELENË

Kuvendi miratoi për pak ligje në 2018-n Njëqind e dyzet orët e debatit në Kuvendin e Shqipërisë gjatë sesionit janar-korrik 2018 prodhuan politikë të “ngjarjes së ditës” dhe tonelata akuzash për rivalët, ndërkohë që deputetët anashkaluan problemet kryesore të qytetarëve dhe hartuan më pak ligje dhe akte parlamentare se një vit më parë- konstaton një raport monitorimi i Institutit të Studimeve Politike, ISP. Axhenda politike u dominua sërish nga konfliktualiteti mes mazhorancës dhe opozitës, që sipas raportit, pati një ndikim direkt në punën e komisioneve, seancave plenare dhe produktit të Kuvendit. Raporti thekson gjithashtu se Kuvendi nuk shënoi progres në funksionin e vet kushtetues për kontrollin e ekzekutivit. Ai jep megjithatë sinjale të bollshme për të kundërtën. “Pushteti ekzekutiv vijoi të imponojë axhendën parlamentare dhe votën politike në parlament,” thuhet në monitorimin e kryer nga ISP. Instituti i Studimeve Politike monitoron për të dytën herë radhazi aktivitetin e Kuvendit të Shqipërisë, me fokus në përmbushjen e rolit të tij kushtetues në kontrollin e qeverisjes, hartimin e legjislacionit, zbatimin e Rregullores dhe Kodit të Sjelljes, por edhe një renditje të deputetëve sipas efikasitetit të tyre. I realizuar me mbështetjen e Ambasadës së Mbretërisë së Holandës, raporti ofron një pasqyrë të axhendës politike dhe të defekteve që shoqërojnë demokracinë në Shqipëri.

Kosovë-Serbi, Hahn: Stabiliteti është i pari Komisioneri për Zgjerimin në Bashkimit Europian, Johannes Hahn iu shmang pyetjes nëse Brukseli do të mbështeste një shkëmbim të mundshëm territori mes Kosovës dhe Serbisë, ndërkohë që theksoi se çdo marrëveshje mes dy vendeve “nuk duhet të rrezikojë stabilitetin e përgjithshëm të Ballkanit”. I pranishëm në takimin mes kryeministrave të Shqipërisë, Kosovës dhe Malit të Zi në Durrës, Hahn përsëriti parimet e vendosura nga Brukseli për vendet e Ballkanit Perëndimor, të cilat përfshijnë edhe negociatat mes dy vendeve. “Nuk është e përshtatshme në këtë fazë të bëjmë komente mbi diskutimet dhe negociatat në vazhdim. Unë mund të them se ne s’do të pranojmë asnjë anëtar të ri nëse nuk janë zgjidhur mosmarrëveshjet dypalëshe dhe ajo që ka vlerë për ne është

stabiliteti në rajon,” tha Hahn. “Çdo lloj marrëveshjeje nuk duhet të rrezikojë stabilitetin e përgjithshëm të rajonit…,” shtoi ai. Kryeministri i Shqipërisë, Edi Rama, i kritikuar më herët për distancën e mbajtur nga debati mbi një ndarje të mundshme të Kosovës, iu shmang sërish komenteve. “Keni edhe në nënshkrimin tim në fjalën që sapo tha komisioneri,” ia preu shkurt Rama.

Kardhiq-Delvinë, 53 mln euro për 14 kilometra Autoriteti Rrugor Shqiptar hapi tenderët për lotet 4,5 dhe 6 të segmentit rrugor Kardhiq-Delvinë, një rrugë e re që do të lidhë Gjirokastrën me Delvinën dhe Sarandën me pothuajse të njëjtën gjatësi me rrugën ekzistuese që kalon përmes qafës së Muzinës. Rruga, e nisur një dekadë më herët në një pjesë të vogël të saj, pritet të kushtojë afro 53 milionë euro për pjesën e mbetur prej 14 kilometrash. Sipas dokumenteve të tenderit, rruga e re do të ketë katër ura me një gjatësi të përgjithshme prej 382 metrash linearë. Ndërtuesi do të duhet të hedhë 20 centimetra zhavorr, 20 cm shtresë stabilizanti, 8 cm konglomerate, 6 cm binder dhe 4 cm asfaltobeton. Rruga do të jetë e kategoricë C2 dhe do të ketë dy korsi kalimi me gjerësi 3.5 metra dhe dy bankina me gjerësi 1.25 metra gjithashtu të asfaltuara. Në njërën anë të rrugës do të ketë edhe një bankinë të paasfaltuar me gjerësi 0.5 metra. Asfalti në total do të ketë një gjerësi 9.3 metra. Të tre tenderët e marra sëbashku do të kushtojnë rreth 53 milionë euro sipas fondit limit të caktuar nga Autoriteti Rrugor Shqiptar. Kjo do të thotë se çdo kilometër rrugë do të kushtojë afro 3.7 milionë euro dhe çdo metër linear do të kushtojë 3740 euro. Për çdo metër katror rrugë, kostoja e pritshme është rreth 393 euro.

Banka Tirana në shitje për 57 milionë euro Banka Tirana u hap për herë të parë në vitin 1996 dhe ishte banka e parë tërësisht private e licencuar në Shqipëri. Të martën më 7 gusht, grupi bankar i Pireut, pronari i shumicës dërrmuese të aksioneve të kësaj banke, njoftoi se ka arritur një marrëveshje paraprake për shitjen e saj te grupi shqiptar Balfin dhe te banka maqedonase Komercijalna.

Banka e Pireut deklaroi në njoftimin e saj se dy blerësit pritet të paguajnë 57.3 milionë euro për 98.83% të aksioneve të Bankës Tirana, por marrëveshja pritet të finalizohet vetëm pasi të miratohet nga autoritetet përkatëse, përfshirë Komisionin Europian, Fondin Grek për Stabilitet Financiar dhe Bankën e Shqipërisë. Tirana Bank është e treta bankë që ndërron pronar këtë vit ndërsa së paku një bankë e katërt është gjithashtu në shitje. Një numër bankash me origjinë nga Bashkimi Europian janë në tërheqje nga Ballkani ndërsa disa grupe biznesi nga Ballkani janë duke u shfaqur si blerës potencialë. Banka Tirana ka aktualisht asete me vlerë 77.8 miliardë lekë (rreth 620 milionë euro) dhe një kapital aksioner të paguar prej 14.5 miliardë lekësh, sipas bilancit të publikuar në faqen e saj të internetit. Ajo ka 39 degë në Shqipëri dhe 439 punonjës. Banka pati një aktivitet me fitime të konsiderueshme deri në vitin 2011, kur kreditë e këqija i shkaktuan humbje të njëpasnjëshme.

NATO do të investojë 51 mln euro në Kuçovë “NATO planifikon të investojë 51 milionë euro për të modernizuar pajisjet në bazën ajërore shqiptare të Kuçovës,” tha NATO në një përgjigje me shkrim. “Paratë do të shpenzohen për përmirësimin e infrastrukturës së bazës, përfshirë depozitat e karburantit,” shtoi NATO në përgjigjen e saj. Organizata e Traktatit të Atlantikut të Veriut nënvizoi se paratë për modernizimin e bazës ajërore shqiptare do të vijnë nga programi për investime në siguri i aleancës (NSIP), i cili mbulon projekte të mëdha infrastrukturore që kanë për qëllim rritjen e sigurisë në vende aleate. Lajmi për investimin e NATO-s në Kuçovë u dha fillimisht nga kryeministri shqiptar Edi Rama, i cili e cilësoi Kuçovën si bazën e parë ajërore të NATO-s në Ballkanin Perendimor. “Me fondet e Aleancës së Atlantikut të Veriut dhe në partneritet me Qeverinë e Republikës së Shqipërisë, NATO do të investojë mbi 50 milion euro, vetëm për fazën e parë të projektit për modernizimin e bazës ajrore të Kucovës,” tha Rama nëpërrmjet një postimi në rrjetin social Facebook. “Përmes këtij projekti, i cili pritet të nisë brenda këtij viti, Kuçova do të shërbejë si bazë mbështetëse për NATO-n për furnizim ajror; mbështetje logjistike; mbështetje për policimin ajror; si dhe trainime dhe stërvitje të Aleancës,” shtoi ai.

Gusht 2018

INVESTIGIM

Të heshtura dhe të shfrytëzuara:

Lulëzimi i biznesit fason rëndon mbi mijëra gra shqiptare E kthyer në një kantier të rëndësishëm punësimi për familjet e varfra shqiptare, industria fason rritet mbi shfrytëzimin e punonjësve të vet, normën e lartë dhe punën e keqpaguarndërkohë që shkeljet e konstatuara nuk ndëshkohen. LINDITA ÇELA| BIRN | TIRANË

arjana Pjetri, 40-vjeç, ndjeu t’i tronditej makina qepëse ndër duar mëngjesin e 25 majit dhe pak sekonda më vonë u shemb në dyshemenë e kapanonit me mbi 150 punonjës të fabrikës së tekstileve “Lovers Albania” në Shkozet të Durrësit. Nëna e tre fëmijëve-një nga mijëra gratë e punësuara në sektorin e fasonerisë në Shqipëri u përmend vetëm pasi u dërgua në spitalin rajonal të Durrësit. “Në fillim nuk e kuptova ç’kishte ndodhur, por më pas pashë që i gjithë reparti ishte shtruar aty,” kujtoi Pjetri për BIRN. “Qëndrova një javë në spital derisa u përmirësova dhe gjatë gjithë kohës kam marrë serume,” shtoi ajo. Ço ditë në dy vitet e fundit, Pjetri thotë se e niste punën në 7.25 minuta të mëngjesit dhe e mbyllte tetë orë më pas, në 17:30, brenda një ndërtese 3-katëshe ku mungonte ajri dhe ku furnizimet e shpeshta shkaktonin zhurmë dhe pluhur. Ajo i tha BIRN se punën në rrobaqepësi e nisi me qepjen e 150 xhaketave në ditë, por së fundmi norma mbërriti në 700 copë në këmbim të një page prej 29 mijë lekësh në muaj. Mëngjesin e 25 majit, Pjetri nuk ishte e vetmja që kishte nevojë urgjente për trajtim mjekësor. Rreth 20 gra të fabrikës së prodhimit të veshjeve ushtarake “Lovers Albania” përfunduan me marrje mendsh, të vjella ose pa ndjenja në spital, për shkaqe që dy muaj më pas nuk kanë marrë ende përgjigje nga mjekët dhe Prokuroria e Durrësit-e cila nisi hetimin por nuk e ka përfunduar ende atë. Ngjarje të tilla nuk janë të rralla në sfondin e biznesit fason në Shqipëri, ku rritja graduale e prodhimit, e eksporteve dhe e fitimeve rëndon mbi krahun e lirë të punës, varfërinë dhe heshtjen e mijëra grave shqiptare. BIRN intervistoi një duzinë punonjësesh të kompanive të ndryshme të prodhimit të tekstileve dhe të përpunimit të lëkurës në vend, të cilat në kushtet e anonimatit nga frika e humbjes së vendit të punës, dëshmuan

për punë me orë të zgjatura në salla të errëta dhe të paajrosura, me normë ditore gati të pamundur dhe me paga që rrallëherë i kalojnë 30 mijë lekët në muaj. Punonjëset e fasonerisë që BIRN intervistoi ankohen gjithashtu për trajtim çnjerëzor nga drejtuesit e kompanive si dhe bashkëjetesën me presionin e flakjes në rrugë. Dëshmitë e punonjësve mbështeten edhe nga disa gjetje të institucioneve që kanë për detyrë të kontrollojnë zbatimin e Kodit të Punës si dhe të një morie ligjesh që lidhen me sigurinë në punë, me nxitjen e punësimit apo me atë të Sigurimeve Shoqërore. Inspektoriati Shtetëror i Punës dhe i Shërbimeve Shoqërore i tha BIRN në përgjigje të një kërkese për të drejtë informimi se pavarësisht përmirësimeve në sektor sa i përket daljes nga informaliteti dhe lidhjes së kontratave të punës, “mbetet shumë për të bërë në zbatimin real të tyre gjatë marrëdhënies së punës”. Inspektoriati shtoi gjithashtu se gjatë inspektimeve në rreth 77 për qind të ndërmarrjeve të regjistruara në muajt prill dhe maj 2017 u konstatuan një seri shkeljesh të legjislacionit në fuqi, që lidhen me sigurinë në punë, mbrojtjen kundër zjarrit, informimin e punëmarrësve apo pagesat e kontributeve shoqërore. I pyetur nga BIRN, edhe kreu i Inspektoriatit Qendror, Shkëlqim Hajdari pranoi problemet me këtë sektor, por u ankua se institucioni që ai drejton “nuk ka kompetenca të forta për të penguar abuzimet në vendin e punës”. Drejtuesit e kompanisë “Lovers Albania” nuk iu përgjigjën pyetjeve të BIRN mbi ngjarjen e 25 majit dhe pretendimet e punonjëseve për kushtet e keqija të punës. “Fabrika si stallë” Industria e veshjeve ishte ndër degët kryesore të ekonomisë shqiptare deri në vitet ’90, kur vendi doli i rrënuar nga regjimi komunist dhe i hapi dyert ekonomisë së tregut. Pas viteve ’90, industria tradicionale e konfek-

Marjana Pjetri, 40 vjeç, nënë e tre fëmijve, ish punonjëse e farikës së tekstileve ‘Lovers Albania’ | Foto nga : LIndita Çela

sioneve u zëvendësua nga prodhimi i veshjeve me material porositës, kryesisht për kompanitë e huaja vazhdimisht në kërkim të krahut të lirë të punës. Përgjatë dy dekadave, biznesi fason në Shqipëri u kthye në një kantier të rëndësishëm punësimi për familjet e varfra, por njëkohësisht vuajti famën e keqe për pagat e ulëta, kushtet e këqija dhe informalitetin e lartë. Por ndërsa sipërmarrësit e këtij biznesi dhe institucionet shtetërore këmbëngulin për përmirësimin gradual të kushteve të punës, punonjëset e fasonerisë me të cilat BIRN foli e përshkruajnë ndryshimin nga “shumë keq” në “keq”. Vera*, 39-vjeç, u punësua rreth një vit më parë në një kompani të prodhimit të këpucëve pasi dështoi të mbante në këmbë biznesin e saj të vogël të parukerisë. Gruaja, nënë e tre fëmijëve i tha BIRN se në fillim kushtet ishin të mira, por zhvendosja e fabrikës në Valias e ktheu punën e saj të përditshme në skëterrë. “Fabrika ime është si stallë. Pa dritare, pa dyer, pa ndriçim të plotë. Imagjinoni mbi 1700 persona që rrinë ulur e punojnë këpucët aty,” thotë ajo, pasi u kujdes që intervista të bëhej larg shtëpisë së saj, në një lokal

‘undeground’ në zonën e Institutit në Kamëz. “Zhurma e makinerive apo era e mastiçit është e padurueshme,” shtoi ajo. Vera shton se në këtë ambient pa oksigjen i duhet të qepë rreth 300 palë këpucë në ditë për të çuar në shtëpi pagën mujore prej 28 mijë lekësh. Në statistikat zyrtare, biznesi fason përfshihet në kategorinë e ndërmarrjeve prodhuese, duke i bërë shpeshherë të dhënat kontradiktore. Sipas Inspektoriatit Shtetëror të Punës dhe Shërbimeve Shoqërore janë 313 ndërmarrje fason të regjistruara në të gjithë vendin, ndërkohë që Drejtoria e Përgjithshme e Tatimeve tha në një përgjigje me shkrim se në vitin 2017 numëroheshin si aktive 709 ndërmarrje të konfeksionimit të veshjeve dhe 264 ndërmarrje të prodhimit të lëkurës dhe produkteve të tjera prej lëkure. Të dyja këto linja prodhimi punësojnë së bashku 45 487 punonjës ose rreth 40 për qind të industrisë prodhuese në vend. Pjesa dërrmuese e të punësuarve në këtë sektor janë gra dhe vajza. E pyetur për pagën minimale në këtë sektor, Drejtoria e Përgjithshme e Tatimeve i tha BIRN se INSTAT nuk e prodhon këtë tregues. Megjithatë, ky institucion dha numrin e të punësuarve dhe shpenzimet totale për pagat, ç’ka e nxjerr pagën mesatare mujore në 24.8 mijë lekë për punonjësit e prodhimit të veshjeve dhe rreth 26 mijë lekë për prodhuesit e produkteve të lëkurës për vitin 2017. Thuajse gjysma e punonjësve të fasonerisë në vend janë regjistruar megjithatë me pagën minimale prej 22 mijë lekësh. Inspektoriati Shtetëror i Punës dhe i Shërbimeve Shoqërore, i cili drejtohet nga Arben Seferaj i tha BIRN se rreth 43.7 për qind e punëmarrësve rezultojnë të siguruar me pagë minimale. Ekzistenca e dy borderove pranohet ed-

Gusht 2018

he nga punonjëset që BIRN intervistoi, të cilat thanë se një pjesë të pagës e merrnin në bankë dhe pjesën tjetër në dorë. Megjithatë, ankesat për pagat, nuk janë aq të shpeshta sa ato për kushtet e punës dhe normën e lartë ditore. Florian Zekja, pronar i dy kompanive fason i tha BIRN se futja në tregun shqiptar të kompanive ndërkombëtare mëmë i ka përmirësuar pagat në këtë sektor si dhe dhënien e tyre në kohë. Ai pranon se shumica e punonjësve janë të siguruar me pagë minimale, por shton se pagat variojnë në 30 mijë lekë e ndonjëherë edhe 40 mijë në muaj. “Rumania është bërë shumë e shtrenjtë, Kina është e largët, por edhe kostoja është rritur atje. Për njëmijë motive, në Shqipëri kanë filluar të punojnë ndërmarrjet mëmë, që janë vetë markat,” tha Zekja për BIRN. Zekja është i ndërgjegjshëm se ka ende kompani që shkelin Kodin e Punës, por ai thotë se 80 për qind e biznesit funksionon tanimë në kushte të mira. Ai mendon gjithashtu se ka një tendencë dashakeqe të medias ndaj këtij biznesi, i cili përforcohet edhe nga statistikat e INSTAT apo të Bankës Botërore. “Kur dalin statistikat e INSTAT apo të Bankës Botërore, del që biznesi fason i ka pagat e ulëta, por kjo nuk është e vërtetë,” tha Zekja për BIRN. Shkeljet nuk ndëshkohet Thuajse dy muaj pasi përfundoi pa ndjenja në spital, Marjana Pjetri nuk ka ende një përgjigje se çfarë i rrezikoi jetën. 40-vjeçarja i tha BIRN se mjekët u përpoqën ta bindnin se shkak ishte bërë anemia, por ajo këmbëngul se ishte e shëndetshme dhe fajëson për sëmundjen furnizimin e fabrikës me copë të re dhe me erë të rëndë. “Kishte ardhur furnizimi i ri dhe që një ditë më parë unë ndjehesha keq. Kam shkuar në shtëpi me të marra mendsh dhe vetëm pasi volla u qetësova,” kujtoi ajo. Pasi qëndroi në spital për një javë, mjekët i dhanë edhe një javë pushim. Por Pjetri nuk

u kthye më në kapanonin e kompanisë “Lovers Albania”, pasi mësoi nga koleget e saj se drejtuesit e kompanisë fajësonin punonjëset e tyre për incidentin. Pas intoksikimit të punonjëseve të kompanisë në Shkozet, Prokuroria e Durrësit regjistroi procedimin penal me nr; 1013 për akuzën e “shkeljes së rregullave të mbrojtjes në punë”. “Në funksion të hetimit të këtij procedimi janë kryer një sërë veprimesh hetimore, përfshirë aktet e Ekspertimit Toksikologjiko-Ligjor për të gjitha rastet për të cilat është vendosur ekspertimi… Duke qënë se ky procedim është në hetim, për shkak të sekretit hetimor, nuk mund t’ju bëjmë me dije veprime konkrete të kryera,” thuhet në një njoftim të Prokurorisë së Durrësit. Ky është rasti i dytë brenda një viti që Prokuroria ka regjistruar procedim penal për helmime masive në ndërmarrjet e fasonerisë, por pa ndëshkuar askënd. Më 31 maj 2017, në një fabrikë këpucësh të kompanisë “Merlika Group sh.p.k” në fshatin Budull të Fushë-Krujës, 22 kilometra larg Tiranës, punonjëset filluan të kishin marrje mendsh dhe mpirje të pjesëve të ndryshme të trupit. 17 gra përfunduan në spitalin rajonal të Fushë-Krujës dhe u kuruan për 9 ditë me radhë. Sipas dokumenteve të hetimit që BIRN i disponon, Mjekët konstatuan instoksikim të punonjëseve dhe humbje të përkohshme të aftësisë për punë. Por pas dy muajsh hetime, Prokuroria e Krujës vendosi mosfillimin e procedimit penal për drejtuesit e fabrikës. “Për të përcaktuar lëndët toksike në gjak është vendosur kryerja e ekspertimit toksikologjik duke marrë mostra gjaku nga shtetaset e dëmtuara. Ka rezultuar se mostra e gjakut është e papërshtatshme dhe e pamjaftueshme për t’iu nënshtruar ekzaminimit toksikologjik për të gjitha shtetaset e mësipërme,” thuhet në vendimin e pushimit të Prokurorisë, të firmosur nga prokurorja Mi-

rela Kapo. Vendimi i Prokurorisë bazohet gjithashtu në një raport të inspektorëve të ISHP-së, të cilët konstatuan se ajri në fabrikë ishte brenda normave si dhe deklaratës noteriale të firmosur nga 13 gratë e dëmtuara, ku shkruhej se ato nuk kishin asnjë problem shëndetësor dhe asnjë pretendim ndaj kompanisë ku punonin. Prokurorja Kapo argumenton se “vepra penale e shkeljes së sigurisë në punë” nuk mbështetet nga konstatimi se “parametrat e ajrit ishin normalë”, ndërkohë që sipas saj, pasojë në kuptimin e nenit 289 të Kodit Penal është “vdekja ose dëmtimi i rëndë i shëndetit”. Shkelje të vazhdueshme të kushteve të sigurisë në punë si dhe protokolleve për shgmangien e aksidenteve janë evidentuar edhe në raportet e inspektimit për vitet 2015-2017. Inspektoriati Shtetëror i Punës dhe Shërbimeve Shoqërore i tha BIRN se gjatë inspektimeve të kryera u konstatuan shkelje sa i përket masave të mbrojtjes kundër zjarrit, masave për shmangien e aksidenteve në punë apo për mungesën e masave mbrojtëse. Gjetjet e Inspektoriatit konfirmohen edhe nga punonjëset me të cilat BIRN foli. Nazmia, një 46 vjeçare e cila frikësohet dyfish për humbjen e punës për shkak të moshës së saj dhe problemeve të shpeshta shëndetësore rrëfen se në fabrikën ku ajo punon mungojnë maskat dhe masat e tjera mbrojtëse. “Gjithë ditën në mastiç, pa maska dhe pa asgjë. Unë jam me migrenë dhe mastiçi ma acaron gjendjen dhe më shkakton të vjella. I them shefes, sa të mbaroj punë dhe kthehem. Ndryshe më thonë po qe sëmurë shko në shtëpi,” tregon ajo. Shfrytëzimi modern Në vitin 2017, biznesi fason në Shqipëri eksportoi jashtë vendit produkte me vlerë 117 miliardë lekë-një rritje graduale kjo kra-

Ngjarje të tilla nuk janë të rralla në sfondin e biznesit fason në Shqipëri, ku rritja graduale e prodhimit, e eksporteve dhe e fitimeve rëndon mbi krahun e lirë të punës, varfërinë dhe heshtjen e mijëra grave shqiptare. hasuar me vitet paraardhëse. Rreth 78 për qind e produkteve prodhohen për Italinë, ndërkohë që Gjermania dhe Greqia, që zënë vendin e dytë dhe të tretë importojnë respektivisht 5 dhe 4.5 për qind. Ashtu si në sektorët e tjerë, marrëdhëniet në këtë biznes rregullohen nga Kodi i Punës. Por inpektimet e Inspektoriatit Shtetëror të Punës dhe Shërbimeve Sociale tregojnë se rregullat mbeten në letër për një pjesë të operatorëve në treg. Në përgjigjen me shkrim për BIRN, Inspektoriati renditi një listë të gjatë të shkeljes së Kodit të Punës, sa i përket mungesës së ndriçimit, të ushqimit, instalimet sanitare, ndihmën e shpejtë, punë në ditët e pushimit dhe festat zyrtare, mungesën e kompensimeve për këtë punë apo zgjidhje të pajustifikuara të kontratës së punës. Inspektoriati deklaroi megjithatë se mbi 99 për qind e punëmarrësve të fasonerisë kanë një kontratë të nënshkruar pune, ndërkohë që problem mbetet zbatimi i tyre.

“Fenomeni më masiv i evidentuar janë punëmarrësit kursantë. Kategoria e të punësuarve kursantë, direkt nga kompanitë kishte më shumë problematika, për shkak të mosinformimit të tyre për marrëdhënien e punës,” tha Inspektoriati. “Ka problematikë për deklarimin e të punësuarve në organet tatimore si dhe pagesa e kontributeve bëhet me vonesë,” shtohet gjithashtu në përgjigje. Për shkeljet e konstatuara, Inspektoriati tha se kishte vendosur 23 gjoba gjatë vitit 2017 me një vlerë totale prej 4 742 000 lekësh. Megjithatë, këto ndërhyrje nuk duket se e kanë përmirësuar situatën në terren. Një studim i Institutit për Kritikë dhe Emancipim Shoqëror tregon se statistikat ekonomike rriten mbi shfrytëzimin e punonjëseve të fasonerive, të cilat pranojnë kushtet e këqija të punës nga frika e flakjes në rrugë. “Në fasoneri puna është më e rëndë, paguhet me keq dhe shfrytëzohet më shumë. Gratë janë më pak të arsimuara dhe nga zona rurale dhe pesha e traditës ka bërë që fati i keq të pranohet kollaj,” tha Arlind Qorri për BIRN, një nga autorët e këtij studimi. Qendra për të Drejtat në Punë, një tjetër organizatë që mbikëqyr gjendjen e ndërmarjeve të prodhimit fason në Vlorë denoncon gjithashtu shfrytëzimin që u bëhet punonjësve të fasonerisë. “Ekziston një frikë e madhe për të folur, pasi mendojnë se po të reagojnë do kenë presione deri në largim nga puna,” tha përfaqësuesi i kësaj qendre, Edison Hoxha. Humbja e vendit të punës i përndoqi punonjëset e kontaktuara nga BIRN, të cilat lanë takime larg fabrikave dhe lagjeve ku ato banojnë, nga frika se dikush mund t’i shihte. Njësoj si Vera, edhe punonjëset e tjera u ankuan për rritje të vazhdueshme të normës, për mungesën e higjienës apo për presionin e vazhdueshëm të drejtuesve të fabrikave, ndërkohë që ato nuk e kanë luksin e humbjes së punës. “Në fabrikë janë 1700 punëtorë dhe është vetëm një plakë që e pastron. As nuk lahen me ujë të rrjedhshëm e as nuk disinfektohen,”tha Vera për BIRN. Ndërsa Nazmia*, 46 vjeç, një tjetër punonjëse e një kompanie në rrethinat e Tiranës i tha BIRN se është detyruar të mbyllë gojën ndaj sharjeve, pasi ka frikë se nuk e merr kush në punë për shkak të moshës. “Për një gabim më të vogël, të bësh pak pis këpucën me mastiç të shajnë, të ofendojnë… Për mua është e vështirë se nuk më merr një njeri tjetër në këtë moshë që jam. Sa të shohin më thonë ik te shpia,” tha ajo. Florian Zekja, anëtar i një shoqate që nuk funksionon më mohon shumicën e ankesave dhe këmbëngul se ka mungesë informacioni për të pasqyruar realitetin e vërtetë në këtë sektor. “ Në Shqipëri ka 400 biznese të tilla dhe ti etiketosh të gjithë është shumë rëndë. Në këtë sektor punojnë 100 e ca mijë veta dhe mund të pyesësh ata se si pranojnë të shfrytëzohen dhe vazhdojnë të punojnë,” shtroi ai për BIRN. Por Enkelejda, 33 vjeç, e cila punon në një rrobaqepësi në Durrës e ka një përgjigje për këtë konstatim. Ajo u detyrua të kërkojë punë në fasoneri në një kohë kur burri ishte pa punë dhe duhej të kujdesej që fëmijët të shkonin në shkollë. “Ajo që ne kërkojmë nuk është luks, por gjëra normale. Norma e punës të mos jetë kaq e lartë, të kemi ajrim, të mos na ofendojnë dhe të punojmë të qeta,” përfundoi ajo për BIRN. *Emrat e punonjëseve të fasonerisë janë ndryshuar për të ruajtur anonimatin e tyre.

Gusht 2018

INVESTIGIM

Dhjetëra milionë euro të harxhuara për kasat fiskale të cilat nuk funksionojnë Qeveria Shqiptare ka vendosur të harxhojë mbi 1.9 miliardë lekë për të përmirësuar mënyrën e raportimit të kasave fiskale në Drejtorinë e Përgjithshme e Tatimeve pasi konkludon se të dhënat që transmetohen aktualisht “shfaqin gabime” dhe nuk shërbejnë dot për “nxjerrje xhiroje”. GJERGJ EREBARA| BIRN | TIRANË

ë fund të muajit korrik strukturat e Kontrollit Tatimor vërshuan drejt plazheve dhe zonave turistike të vendit dhe pasi morën në sitë mijëra biznese, bllokuan aktivitetin për 30 ditë kalendarike për dhjetra lokale, restorante dhe hotele të cilët nuk lëshonin kuponin tatimor. Kuponi tatimor lëshohet nëpërmjet kasave fiskale, një sistem super i kushtueshëm i raportimit financiar i cili i transmeton të dhënat në kohë reale nga bizneset te tatimet. Megjithatë, edhe pse shqiptarët kanë paguar disa dhjetëra milionë euro si sipërmarrës apo taksapagues gjatë tetë viteve të fundit për këtë sistem fiskal, të dhënat e zbuluara nga BIRN tregojnë se ai nuk funksionon. Ndërkohë, qeveria e cila vazhdon t’i ndëshkojë bizneset për mospërdorimin e sistemit, mendon se një investim i ri me vlerë rreth 1.9 miliardë lekë (rreth 15 milionë euro) do të mund ta ndryshojë gjendjen. Agjencia Kombëtare e Shoqërisë së Informacionit, një institucion pranë Këshillit të Ministrave, njoftoi së fundmi hapjen e një tenderi që synon të rregullojë atë që nuk ka funknsionuar deri tani në sistemin e shumëdebatuar të kasave fiskale, një sistem i instaluar fillimisht në vitin 2010, i cili solli fitime marramendëse për një grup kompanish të licencuara nga qeveria për shitjen dhe mirëmbajtjen e kasave por që nuk solli ndonjë përmirësim të dukshëm në të ardhurat buxhetore apo në cilësinë e menaxhimit fiskal. Dokumenti i tenderit [link] rendit 13 probleme të rënda me sistemin aktual, përfshirë ato që i quan “gabime” në raportim dhe “vështirësi në nxjerrjen e të dhënave për sa i përket xhiros sipas datave, muajve, vitit…” Ky është një nga investimet më të mëdha në sistemin e menaxhimit fiskal të vendit ndërsa leverdisshmëria ekonomike e këtij investimi mbetet e dyshimtë, për shkak se nuk dihet nëse sistemi i ri do të sjellë apo jo rritje të të ardhurave. BIRN iu drejtua me një kërkese për koment Drejtorisë së Përgjithshme të Tatimeve duke kërkuar informacion mbi promblemet e sistemit aktual të kasave fiskale dhe detaje për studimin e kostove dhe efikasitetit te sistemit të ri që po blihet, por nuk

Një dyqan i bllokuar nga inspektorët e tatimeve në plazhin i Iliria në Durres. | Foto nga : LSA

mori përgjigje. Kasat nuk shmangën evazionin Në vitin 2007, qeveria e kohës vendosi të krijojë sistemin e kasave elektronike me transmetim në kohë reale në tatime, një sistem që shumë vende e kanë zbatuar dekada më parë dhe më pas kanë hequr dorë për shkak të mungesës së leverdisshmërisë ekonomike. Teorikisht kasat printojnë një faturë për mallin apo shërbimin e paguar nga klienti në një biznes çfarëdo dhe në kohë reale krijojnë një faturë elektronike, e cila i transferohet Drejtorisë së Përgjithshme të Tatimeve në mbyllje të ditës së punës. Në teori, shumatorja e këtyre faturave të lëshuara nga një biznes i caktuar i ndihmon tatimet për të llogaritur xhiron e subjektit si dhe detyrimet fiskale. Kur kasat u instaluan për herë të parë në vitin 2010, qeveria e kohës pretendoi se vendosja e këtij sistemi do të shmangte automatikisht evazionin fiskal dhe do të rriste të ardhurat buxhetore. Por që në fillim, instalimi i kasave duket se nuk u bë në mënyrë të integruar. Nga kompanitë e licencuara për shitjen e kasave, disa filluan të shesin makina të thjeshta llogaritëse dhe u mbrojtën me argumentin se ligji i qeverisë nuk e kishte specifikuar se çfarë kapacitetesh duhet të kishin kasat e shitura. Në total, në Shqipëri u shitën mbi 160 mijë kasa me një çmim mesatar prej 300 eurosh për kasë dhe një total prej dhjetëramilionë eurosh. Por pasi kasat u instaluan u vu re një problem. Tatimet nuk kishin kapacitetet teknike për të grumbulluar të dhënat e raportuara nga kasat. Një donacion privat i kompanive celulare, të cilat përfitojnë nga sistemi përmes instalimit të kartave sim për transmetimin e të dhënave, krijoi një sistem të quajtur Nexus. Tatimet pretendojnë se këto kasa janë të fiskalizuara, d.m.th, që shërbejnë për të matur xhiron e bizneseve dhe për të llogaritur detyrimet fiskale. Por fakti është se dhjetëra milionë eurot e paguara për kasa fiskale nuk kanë sjellë ndonjë përmirësim të dukshëm në të ardhurat tatimore nga TVSH e brendshme apo nga Tatimi i Fitimit. Edhe sot, njësoj si në kohën para kasave fiskale,

mbi 76% e Tatimit mbi Vlerën e Shtuar arkëtohet në dogana nga mallrat e importit dhe vetëm 24% nga TVSH e brendshme, në një kohë kur supozohet se vlera e shtuar është shumë më e lartë nga importi i mallrave deri te shitja finale. Dokumenti i tenderit ankohet se kasat që shiten aktualisht në Shqipëri për të cilat bizneset paguajnë rreth 300 euro janë të cilësisë së keqe, nuk kryejnë mbyllje automatike të ditës së punës. “Në shumë raste janë hasur probleme me modemin e transmetimit jo cilësor,” shkruhet në përshkrimin e punës për fituesin potencial të tenderit. “Kur pajisjet fiskale standarde transmetojnë më shumë se një datë brenda një skedari, dhe skedari ka brenda disa rreshta me nr. 10, ngarkohet në sistem vetëm rreshti i parë (rreshti 10 i datës së parë). Rreshtat e tjerë që përmbajnë xhiron ditore të datave te tjera nuk ngarkohen. Kjo ndikon të gjithë raportet që dalin mbi xhiron e pajisjes fiskale duke vështirësuar nxjerrjen e xhiros për një kasë fiskale. (ditore, mujore, vjetore),” shkruhet më tej në raport. Investimi më i shtrenjtë në të gjitha kohërat Administrata tatimore ka kryer edhe më parë investime të mëdha në teknologjinë e informacionit, të cilat, kur janë përzgjedhur për t’u përdorur, janë prezantuar si mrekulli që do të luftojnë evazionin fiskal. Rasti i fundit i një investimi të tillë të shtrenjtë ishte viti 2015, kur rreth 16 milionë euro u hodhën për të krijuar një sistem elektronik të quajtur Cots, i cili supozohej se do të menaxhonte nga njëra anë komunikimin elektronik dhe vetëdeklarimin e bizneseve pranë tatimeve dhe nga ana tjetër, do t’i mundësonte tatimeve kapacitete analizuese të të dhënave, përfshirë menaxhimin e riskut. Të dhënat e mbledhura në mënyrë elektronike krijojnë mundësinë e analizimit të shpejtë, i cili, përmes përdorimit të formulave matematike, është në gjendje të ngrejë “flamuj të kuq” për transaksione apo biznese të caktuara që mund të jenë në kushtet e shmangies fiskale apo evazionit fiskal. Inspektorët janë në gjendje të përqendrojnë kapacitetet e tyre kontrolluese në terren

duke inspektuar ato biznese që shfaqin më shumë “flamuj të kuq”. Për shembull, kur një biznes raporton norma fitimi në mënyrë konstante të ulëta për disa vjet me rradhë, atëherë kjo gjë ngre një flamur të kuq për bilance të falsifikuara për shkak se supozohet se në një situatë normale norma e fitimit të bizneseve do të variojë një vit e lartë e një vit më e ulët. Të 16 milionë eurot për sistemin Cots duket se nuk mjaftojnë dhe për këtë qëllim, tatimet kanë në plan të shpenzojnë edhe 15 milionë euro të tjera për përmirësimin e sistemit Nexus me tenderin aktual. Në fakt, propozimi për koncesionin e TVSH-së i prezantuar nga Ministria e Financave në janar të vitit 2016 kishte për synim ekzaktësisht zëvendësimin e sistemit Nexus të transferimit të të dhënave nga kasat fiskale te administrata tatimore. Koncesioni nuk u materializua pasi qeveria u tërhoq. Administrata tatimore dhe doganore shqiptare mund të konsiderohen si një nga administratat më të kushtueshme në botë sa i përket kostos së shpenzuar për mbledhjen e të ardhurave. Organizata për Bashkëpunim Ekonomik dhe Zhvillim, OECD, kryen herë pas here analiza mbi efikasitetin e punës së administratave fiskale nëpër vendet anëtare të saj për të parë se cili nga shtetet është më i aftë që të mbledhë të ardhurat tatimore duke shpenzuar më pak. Sipas OECD, administrata fiskale i kushton vendeve normale rreth 1% të të ardhurave tatimore. Aktualisht në Shqipëri kostoja e tatimorëve dhe doganierëve dhe sistemeve shoqëruese është sa 2.1% e të gjitha të ardhurave, por kjo kosto përfshin vetëm shpenzimet buxhetore dhe jo shpenzimet private, të tilla si shpenzimet e bizneseve për kasa fiskale që duket se nuk kanë funksionuar që prej tetë vitesh tashmë dhe që kërkojnë edhe 15 milionë euro të tjera investim me supozimin se një ditë do të mund të funksionojnë. Sistemi i ri i kërkuar nga tatimet është Oracle. Kompania fituese do të duhet të dorëzojë produktin brenda dy vjetësh nga data e fitimit të tenderit si dhe të ofrojë mirëmbajtje për dy vjet të tjera. Ofertat e tenderit hapen më 17 shtator 2018.

Gusht 2018

INVESTIGIM

Lufta e Erion Veliajt me tregtarët ambulantë Nën presionin e masave ndëshkuese administrative dhe kërcënimeve për sekuestrim të mallit, policia bashkiake e Tiranës e ka kthyer në mision spastrimin e trotuareve nga shitësit ambulantë të cilët me vështirësi sigurojnë paratë e mbijetesës nga shitja e produkteve bujqësore në kryeqytet. LINDITA ÇELA| BIRN | TIRANË

ëngjesin e së hënës, më 30 korrik, Mustafa Koni zuri një cep të rrugës në bulevardin “Bajram Curri”, në bllokun Vasil Shanto në kryeqytet. Në një qese jeshile kishte ca kile fasule ndërsa në një trastë fasule dhe ca tufëza erëzash. Kjo ishte gjithë sa kishte për të shitur 65 vjeçari nga fshati Pezë i Tiranës. Ngjitur me të, bashkëfshatarë të tjerë shisnin fiq, rrush, vezë të freskëta dhe zarzavate të stinës. Numri i tyre nuk i kalonte gishtat e njërës dorë. Megjithatë, tregut të improvizuar i erdhi fundi sapo në krye të rrugës u duk makina e Policisë Bashkiake. Me një shpejtësi rrufe fshatarët mblodhën gjithë sa kishin dhe u tretën nëpër rrugica sikur t’i kishte përpirë dheu. Kjo skenë nuk është e pazakontë në kryeqytetet. Të dhënat zyrtare të siguruara nga BIRN nëpërmjet një kërkese bazuar në ligjin ‘Për të drejtën e informimit’, tregojnë se gjatë vitit 2017 dhe në 6-mujorin e parë të vitit 2018, Policia Bashkiake e Tiranës ka ndëshkuar me masa administrative dhjetëra mijëra tregtarë ambulantë për zënie të hapësirave publike dhe një pjese i është sekuestruar edhe malli, ndonëse baza ligjore për sekuestrim malli është e paqartë. E pyetur nga BIRN, Policia Bashkiake i justifikoi aksionet e saj me lirimin e hapësirave publike,luftën ndaj konkurrencës së pandershme, si dhe ruajtjen e shëndetit të qytetarëve. Ajo mohoi se tregtarëve ambulantë i sekuestrohej malli dhe shtoi se ndërhyrjet e saj vinin si pasojë e ankesave të qytetarëve. “Janë me dhjetëra ankesa, shkresa, telefonata që vijnë çdo muaj pranë Policisë Bashkiake, të cilat kërkojnë ndërhyrjen për marrjen e masave ndaj tyre dhe lirimin e hapësirave publike, sheshe, parqe, trotuare të zaptuara padrejtësisht,” tha Policia Bashkiake në një përgjigje me shkrim. “Gjatë vitit 2017 dhe 6-mujorit të parë të vitit 2018, nuk kemi ndaluar dhe sekuestruar mallin asnjë ambulanti, në kuptimin si akte procedurale,” shtoi ajo. Sekuestrimi i mallit apo i pajisjeve nga ana e policive bashkiake ka një bazë të dyshimtë ligjore për shkak se në legjislacionin shqiptar, vetëm administrata tatimore ka të drejtë të kryejë sekuestrime dhe vetëm pas një procedure të gjatë administrative, ku kriteri kyç për kryerjen e sekuestrove është moscënimi i burimeve ekonomike për të jetuar të subjektit që i sekuestrohet malli. Lufta kundër tregtarëve ambulantë Gjatë fushatës për zgjedhjet vendore në vitin 2015, Erion Veliaj zbuloi se kur kishte qenë i ri kishte shitur fiq tek Pazari i Ri për të siguruar të ardhura. “Unë jam me parimin që askush nuk duhet të ndihet keq që në një moment të jetës ka bërë një punë të ndershme për të

Ibrahim dhe Hanke Cullhai duke shitur misra të pjekur | Foto nga : Lindita Cela

Postera, të kandidatit për bashkinë e Tiranes, Erion Veliaj për zgjedhjet lokale të 21 qershorit 2015, pranë Komunës së Parisit.

jetuar,” i tha Veliaj emisionit ‘Wake Up’ në Top Channel në vitin 2017. “Shumë njerëz e përflasin me humor këtë histori, por unë them që kushdo i ri që kërkon të eci përpara me punë, pavarësisht vështirësive që mund të ketë në familje, duhet ta bëjë këtë, sepse jetës asnjëherë nuk i dihet,” shtoi Veliaj. Shumë syresh që e sigurojnë bukën e gojës duke shitur ne trotuaret e Tiranës, tregimi i kryebashkiakut Veliaj mund t’i jetë dukur hipokrit. Pasi Veliaj u zgjodh në krye të Bashkisë, një nga vendimet e para që mori ishte miratimi i një plani të detajuar për lirimin e hapësirave publike të zaptuara në mënyrë të paligjshme. Ky vendim, i cili mban datën 14 gusht 2015,u prezantua nga kryetari i bashkisë si një nevojë për të pastruar trotuaret e Bllokut nga karriget dhe vazot me lule të lokaleve të luksit. Tre vjet më vonë zotimet e Veliajt për tolerancë zero ndaj lokaleve të shtrenjta nuk u materializuan. Ndryshe, intervistat dhe të dhënat e mbledhura nga BIRN, se ato u përkthyen në një luftë të pa kompromis ndaj tregtarëve ambulantë – një nga shtresat shoqërore më të dobëta në Tiranë, të cilës Veliaj pretendon se dikur i përkiste. Në bllokun “Vasil Shanto” tregtarët i

thanë BIRN se janë me dhjetëra rastet kur efektivat e policisë i kanë sekuestruar fiqtë, vezët, tufat e erëzave dhe zarzavatet e stinës. Kjo gazetare ishte gjithashtu prezent kur një efketiv i policisë bashkiake i “sekuestroi” çantën me erëza Mustafa Konit. Policia bashkiake i tha BIRN se gjatë dy viteve të fundit ka lëshuar mbi 21 mijë gjoba ndaj tregtarëve ambulantë si Koni që variojnë nga 500 lekë deri ne 5000 lekë. “Gjatë vitit 2017 dhe 6-mujorin e parë të vitit 2018, janë konstatuar e ndëshkuar me masë administrative nga Policia Bashkiake, 21,329 shtetas, për tregti të paligjshme (ambulante) në hapësirat publike të Bashkisë Tiranë,” tha Policia Bashkiake në përgjigje të kërkesës për informacion nga BIRN. Premtimi i pambajtur i Veliajt Dhjetë korriku duhet të ishte një ditë e mirë tregtie për Ibrahim Cullhain. Kallinjtë e njomë të misrave i kishte gjetur me një çmim të lirë në tregun e Medresesë. I ngarkoi në trasta e më pas telefonoi të shoqen, Hanken, të cilës i kërkoi që të merrte zgarën dhe të nisej për në vendin e zakonshëm, një qoshëzë në afërsi të Piramidës së ish diktatorit Enver Hoxha, në Bulevardin “Dëshmorët e Kombit” në Tiranë.

Mustafa Koni ka ardhur në Tiranë nga Peza për të shitur fasule | Foto nga : Lindita Çela

“Kemi 23 vjet që tregtojmë këtu tek Piramida. Më parë shisnim paketa cigaresh apo sende të tjera të vogla. Kemi dy vjet që shesim vetëm misra dhe gështenja, asgjë tjetër. Shtëpinë e mbajmë vetëm me këtë që shesim këtu,” tha Hanke Cullhai. Në qershor 2017 kryebashkiaku Erion Veliaj premtoi se tregtimi në rrugët e bashkisë së Tiranës do të rregullohej dhe bashkia do t’i mbështeste tregtarët ambulantë si çifti Cullhai. “Do të propozojmë që në të gjitha njësitë administrative, për luleshitësit, tregtarët e fruta-perimeve, librashitësit, një dizajn të ri të pikës së tyre të shitjes, diçka estetike, që të mos e pengojë rrugën, por edhe të kesh kënaqësi të bësh biznes,”deklaroi Veliaj. Megjithatë, shpërndarja në rrjetet sociale e një video të filmuar me celular me 10 korrik, ku çifti Cullhai përplaset me katër policë bashkiakë, të cilët i sekuestrojnë me dhunë zgarën për pjekjen e misrave, ka ngritur dyshime të forta mbi zotimin e fundit të kryebashkiakut. Hanke Cullhai kujton se atë ditë nuk kishin shitur as 10 kallinjtë e parë kur u shfaq policia bashkiake. Gruaja tregon se për minuta të tëra Ibrahimit iu desh të “luftonte” për të mbrojtur karrocën që i siguronte bukën e gojës. Katër efektivat e Policisë nuk u tutën, as nga lutjet e gruas e as nga përpjekja e dështuar e Ibrahimit. “Pa më thënë gjë fare vunë dorën tek karroca. Kërkonin ta merrnin pasi unë tregtoja në mënyrë të jashtëligjshme. Iu luta mos ta merrnin se ushqehem me këtë punë ose më mirë të më çonin në burg,” kujton Ibrahimi. Të nesërmen 58-vjeçari u detyrua t’i paguante Bashkisë 3 mijë lekë gjobë për të rimarrë zgarën e tij. “Shkova tek Policia Bashkia dhe që të merrja karrocën më duhej të paguaja gjobën, prej 30 mijë lekësh [të vjetrra], për zënie të hapësirave publike. Pagova dhe e mora zgarën që pjek misrat, por u thash se prapë do dilja të shisja se s’kam ku të shkoj,” kujton Ibrahimi. Babai i katër fëmijëve shprehet se ka provuar të marrë licencë për “biznesin” e tij në zyrat e Bashkisë së Tiranës. Sipas ligjit tregtarët ambulantë si Ibrahimi, regjistrohen pranë drejtorive rajonale tatimore vetëm pasi të kenë siguruar lejen nga bashkia. “Kam qenë në sportelet e Bashkisë për të marrë leje dhe atje më kërkojnë lloj-lloj procedurash që, as nuk arrij t’i përshkruaj e as t’i realizoj. Më kërkuan një hartë gentplani për vendin ku shes, a thua se do ndërtoja shpi,” shpjegoi ai. Ibrahimi thotë se sërish do të dalë të shesë misra të pjekur dhe pse shprehet se ka frikë se do të gjobitet apo të dhunohet nga policia. “Jam i sigurt që do vijnë dhe shpresoj mos të sillen dhunshëm,” tha Ibrahimi.“Unë do të dal se s’kam asnjë rrugë tjetër. Deri sa të dal në pension do e bëj këtë punë,” përfundoi ai.

Gusht 2018

Analizë

Pacënueshmëria e kufijve ka qenë një gur themeli në arkitekturën e Europës së pasluftës-por disa besojnë se BE dhe SHBA po përgatiten ta flakin tej rregulloren për Kosovën.

“Korrigjimi” i kufirit të Kosovës do të shkundte themelet e Europës së pasluftës MARCUS TANNER| BIRN | LONDËR

ër legjionin e aktivistëve të të drejtave, ish-diplomatët, akademikët dhe të tjerëve që kundërshtojnë ashpër ndarjen etnike si një zgjidhje për mosmarrëveshjen mes Kosovës dhe Serbisë, heshtja e Bashkimit Europian dhe e Uashingtonit për këtë temë është ogurzezë. Ndarjet etnike të bazuara në plebishite të mbikëqyrura ishin një mënyrë normative për zgjidhjen e konflikteve kufitare pas Luftës së Parë Botërore. Në atë botë shumë të ndryshme, krijimi i shteteve etnikisht të pastra shihej asokohe si zgjidhje. Perandoritë e vjetra dhe të mundura poliglote, Austro-Hungaria dhe Perandoria Osmane, ishin të diskretituara dhe karakteri i tyre shumë-etnik shihej si shkaku kryesor i rënies së tyre. Pas Luftës së Dytë Botërore, Europa, Amerika dhe ish-Bashkimi Sovjetik pësuan një ndryshim radikal të mendjes. Ndarjet me bazë etnike u konsideruan si thellësisht të papëlqyeshme, si një rrezik për marrëveshjet e pasluftës, nxitje për revizionizmin-dhe parimisht të gabuara. Shtetet etnikisht “të pastra” lidheshin tanimë me projektin nazist, ndërkohë që multikulturalizmi po promovohej si pasuri, jo si pengesë. Në vitet 1990, duke ndjekur shembullin e vendosur nga shpërbërja e Bashkimit Sovjetik, Europa dhe Shtetet e Bashkuara këmbëngulën që kufijtë e të gjitha shteteve që dalin nga ish-Jugosllavia duhet të ndjekin kufijtë e brendshëm të ish-republikave-ose të krahinës në rastin e Kosovës. Nuk ishte i lejuar asnjë devijim apo “korrektim”. Serbisë nuk iu lejua asnjë pretendim etnik për Krajinën në Kroacisë apo në veriperëndim të Bosnjes. Njësoj, edhe Kroacia nuk mund të kishte pretendime për Herzegovinën në Perëndim, as Bosnja për Sanxhakun- e kështu me radhë. Megjithatë, burime të informuara thonë se opinioni në Bruksel dhe Uashington në këtë parim dikur të paprekshëm mund të ndryshojë. Kjo shpjegon arsyen se pse nuk ka pasur dënime të bisedimeve në rritje mes Serbisë dhe Kosovës për ndarjen. Një artikull i britanikes The Guardian këtë javë shkroi se burimet e saj thonë se “humori ndërkombëtar ndaj një ndarjeje të mundshme të Kosovës po ndryshonte, pavarësisht kundërshtimit të kancelares gjer-

Kryeministri Borisov mbledh presidentin e Kosovës, Hashim Thaçi, atë të Serbisë Aleksandër Vuçiç dhe kancelaren gjermane, Angela Merkel për një fotografi në grup. Foto: Zyra e shtypit e presidencës së BE-së.

mane, Angela Merkel”. Gazeta shtoi gjithashtu se kur ministri i Jashtëm i Serbisë, Ivica Daçiç takoi dhëndrin dhe këshilltarin e Donald Trump, Jared Kushner në korrik, ata “diskutuan mbi ndarjen”. Ajo citon gjithashtu një burim nga qeveria serbe, ndërsa thotë: “pozicioni amerikan është duke ndryshuar nga totalisht kundër ndarjes në gatishmërinë për ta diskutuar si opsion. Franca është gjithashtu mjaft pozitive për të. Gjermania nuk është”. Korrespondenti i The Economist për Ballkanin, Tim Judah, një bashkëpunëtor i hershëm i BIRN, tha se pas vizitave në Serbi dhe Kosovë, ai kishte vënë re një ndryshim të theksit të ndarjes nga Brukseli dhe Uashingtoni. “Përpara ishte një tabu dhe ata madje nuk donin që dikush të fliste për të. Por tani po thonë OK, ju diskutojeni dhe më pas e shohim”. Mjet i diskretituar për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve: “Ndarja” u shfaq fillimisht në gjuhën e diplomacisë në fund të shekullit të 18, kur Rusia, Prusia dhe Austria e aplikuan atë brutalisht në Poloni, duke ndarë në mënyrë të vazhdueshme copat e mbretërisë së vjetër derisa nuk mbeti më asgjë. Por kulmi i vërtetë i ndarjeve ndoqi fundin e Luftës së Parë Botërore, kur nacionalizmi etnik gëzoi besueshmëri intelektuale dhe krijimi i shteteve etnikisht “të pastra” u trumbetua si çelësi i krijimit të një Europe më të qëndrueshme. Ndarjet dhe plebishitet u aplikuar në zona të shumta. Irlanda u nda në vitin 1922, padyshim më shumë në linjat fetare sesa etnike, me gjashtë nga 32 vendet që mbetën në Britani. Schleswig-Holstein u nda në

1920 pas një referendumi, ndërkohë që në veri Schleswig u kthye [pas] në Danimarkë. Silesia e Sipërme u nda në vitet 1921-1922 mes Polonisë dhe Gjermanisë, gjithashtu me plebishit. Njësoj u nda dhe Burgenlandi mes Austrisë dhe Hungarisë, në ndjekje të një referendumi të mbajtur në Sopron/Odenburg në dhjetor 1921, ku qyteti i shkoi Hungarisë dhe pjesa tjetër Austrisë. Carinthia shkoi gjithashtu për ndarje, për qëllim të së cilës aleatët fitimtarë e ndanë atë në dy zona; zonën A dhe B. Referendumet e mbikëqyrura arritën në përfundimin që të dy zonat t’i bashkoheshin Austrisë-nga zemërimi ndaj mbretërisë së re të Serbëve, Kroatëve dhe Sllovenëve. Pas Luftës së Dytë Botërore, ndonëse ndarjet me bazë etnike e humbën pëlqyeshmërinë, u aplikuan në Istria, duke bërë që qyteti i Triestes të qëndronte në Itali, ndërsa pjesa tjetër e Istrias shkoi nën Jugosllavinë. Një tjetër anomali kurioze ishte referendumi i mbajtur në Tende/Tenda dhe La Brigue/Briga, çka solli që të dy fshatrat të kalonin nga Italia në Francë në vitin 1947. Në Europën Lindore, Bashkimi Sovjetik urdhëroi Rumaninë të heqë dorë nga rajoni i Dobruxhës në Bullgari mbi baza etnike, ndërkohë që vetë Bashkimi Sovjetik i rregulloi kufijtë e vet në mënyrë drastike me Poloninë dhe më pak me Rumaninë, sërish duke përmendur kriterin etnik. Por klima intelektuale dhe diplomatike po ndryshonte me shpejtësi. Idea e dikurshme “e kufijve etnikë”, me ngjyrim të dukshëm nazist shihej tanimë si një qëllim prapanik. Për më tepër, aleatët ishin të vendosur të zhduknin atë që ata e shihnin

si inkurajim për revizionizmin. Kufijtë konsiderohen tanimë si të përhershëm, pavarësisht ndjenjave të pakicave, një parim që pati pasoja të mëdha në Ballkan. Në mënyrë të modifikuar, kjo nënkuptonte që kur shtetet shpërbëheshin në mënyrë të pakthyeshme, siç bëri Jugosllavia, bota do të këmbëngulte që kufinjtë e vjetër të brendshëm do të ktheheshin në kufinjtë e rinj të jashtëm. Ky parim avantazhoi disa komunitete më shumë se të tjerët. Pothuajse të gjithë maqedonasit dhe slovenët u lanë brenda kufinjve të republikave të tyre respektive. Por lanë gjithashtu gjysmë million kroatë jashtë Kroacisë, kryesisht në Bosnje dhe një numër edhe më të madh serbësh jashtë Serbisë-shumica dërrmuese e të cilëve sërish në Bosnje. Si rezultat, nacionalistët maqedonas, sllovakë dhe boshnjakë janë shumë konservativë në çështjen e kufirit; pak kanë aspirata serioze në drejtim të veriut të Greqisë, Carinthias dhe Sanxhakut-ndërkohë që serbët dhe në një masë më të ulët, kroatët- priren natyrshëm drejt revizionizmit. Deri tani, ëndrra të tilla kanë mbetur thjesht ëndrra. Por nëse Europa dhe Shtetet e Bashkuara do hidhnin tutje rregulloren dhe do të lejonin një “korrektim” kufinjsh në baza etnike mes Serbisë dhe Kosovës, “precedenti i tmerrshëm” do të ishte, natyrisht i vendosur. Në fund të fundit, nëse disa dhjetra mijë serbë dhe shqiptarë në të dyja anët e kufirit aktual mund t’i ndryshojnë kufijtë e tyre, çfarë do t’i ndalonte rreth 1 milion serbët në Bosnje? Çështja e vogël gjeneron mosmarrëveshje të mëdha: Popullatat në fjalë në kontekstin Kosovë-Serbi janë çuditërisht të vogla për një mosmarrëveshje të tillë të madhe. Në Kosovë, pavarësisht fjalimeve dorëlëshuara për “Veriun Serb të Kosovës”, në realitet çështja prek tre komuna; Leposaviç [popullsia 18 600 në 2015], Zveçan [popullsia 16 650] dhe Zubin Potok [15 200] dhe gjysma e Mitrovicës. Zgjidhja e vetme domethënëse urbane është qyteti i drejtuar përgjysmë nga serbët i Mitrovicës, shtëpi për rreth 30 mijë njerëz. Në të shumtën e vet, e gjithë zona banohet nga 80 mijë njerëz. Në anën tjetër të kufirit, pothuajse e gjithë Presheva shqiptare banohet nga 35 mijë njerëz. Më shumë se gjysma e qytetit dhe e komunës së Bujanovcit janë gjithashtu shqiptarë, siç janë një përqindje më

Gusht 2018

Opinion

Liderët autoritarë kudo në botë po përballen me kriza në rritje, të cilat i kanë shkaktuar po ata vetë. Por ndërsa presidenti kinez Xi Jinping dhe ai rus Vladimir Putin përballen me sfida të ngadalta, homologu i tyre turk Erdogan dhe ai amerikan Trump, i kanë sjellë çështjet e vendeve të tyre kokë më kokë.

Kohë të vështira për “të fortët e politikës” e vogël në Medvegjë. A mundet Serbia dhe Kosova të arrijnë një marrëveshje? Edhe nëse marrin lejen ngurruese të Europës për të thyer një parim kyç të marrëdhënieve ndërkombëtare të pasluftës, është e vështirë të shohësh arritjen e një marrëveshjeje nga të dy palët në konflikt. Më e rëndësishmja, të dy vendet nuk janë të barabarta në forcën e negociatave. Ky është një dallim i madh mes të tashmes dhe plebishiteve të 1920-1922, kur të dy palët ishin të barabarta në fuqi-si Austria dhe Hungaria-ose kur në përballjen mes Gjermanisë dhe Danimarkës, Gjermania ishte një fuqi e humbur dhe jo në pozitën për të ushtruar presion. Në kontekstin Kosovë-Serbi, në anën tjetër, Kosova është kërkuesja- kërkon njohjen e pavarësisë së saj nga Serbia. Serbia e pavarur që prej Kongresit të Berlinit në 1878 nuk ka probleme të tilla mbi vendin e saj diplomatik në botë. Kosova ka nevojë për një marrëveshje, pra, më shumë se Serbia. Karta e vetme e vërtetë e Kosovës-dhe nuk është një AS-është se mosmarrëveshja ngadalëson progresin e Serbisë drejt anëtarësimit në BE. Por Serbia mund të jetojë me këtë. Nëse lideri i Serbisë, Aleksandar Vuçiç po shkon për ndarje, ai pothuajse me siguri do të kërkojë korrektime në favorin e Serbisë: Serbia të marrë komunat veriore që Kosova nuk i kontrollon- në këmbim të njohjes së pavarësisë së Kosovës. Është e vështirë të imagjinosh Vuçiç, ose çdo lider tjetër të Serbisë, t’i ofrojë Kosovës një territor që e ka nën kontroll, vetëm për hir të “drejtësisë”. Një tjetër faktor i ndërlikuar është e ardhmja e serbëve që mbeten në Kosovë. Shpresa e tyre e vetme qëndron në formimin e vonë të një shoqate të komunave autonome të Serbisë në Kosovë. Por Kosova ka rezistuar mbi këtë çështje për vite me radhë, duke dashur ta mbajë këtë kartë rezervë dhe duke mos e lëshuar atë përpara një marrëveshjeje përfundimtare. Megjithatë, nëse Kosova e vogël do të detyrohet të japë pjesë të rëndësishme nga toka e saj, shanset e krijimit të një shoqate të komunave autonome serbe në territorin e mbetur të saj janë gjithashtu minimale. Shkurtimisht, komunitetet e vogla rurale serbe në jug do të merrnin fund, ndaj zëdhënësit e serbëve në Jug, të tillë si Sava Janjiç janë kaq të ashpër kundër ndarjes. Në të gjitha gjasat, pavarësisht se ç’lejojnë në parim Europa dhe Amerika, planet e ndryshme të “korrigjimit të kufijve” në mendjet e Vuçiç dhe Thaçit do të vazhdojnë të mbeten shumë larg për ta bërë të mundur një marrëveshje.

CHRIS PATTEN PROJECT SYNDICATE, TARN, FRANCË

hifrat e liderëve të fortë duket se janë në rënie. Tregu nuk ka rënë fare, por autokratët kanë pak arsye për t’u ndjerë të fuqishëm. Të shohim Kinën. Lojërat e brendshme politike të Partisë Komuniste të Kinës (CPC) njihen si të fshehura dhe rrallë arrin grindja politike nivelin që nuk mund të mbulohet më. Dhe sërish, mund të dëgjohen murmuritje pakënaqësie. Këtë muaj, teksa presidenti Xi Jinping dhe këshilltarët e tij të lartë pushuan në resortin detar të Beidaihe, fjalët qarkullonin se kritikat ishin në rritje për kultin e personalitetit të Xi në rangjet e CPC. Duke gjykuar nga fjalët, Xi duhet ta pyesë veten nëse do të qe e zgjuar të kthehej te reformat e Deng Xiaoping dhe të shpërfillte precedentët e vënë nga ish-liderët e CPC si Jiang Zemin dhe Hu Jintao. Ai mund të bëjë mirë të rimarrë në konsideratë retorikën e tij triumfatore, që të jep ndjesinë e thirrjeve nacionaliste të amerikanit Donald Trump dhe talljes së tij proteksioniste. Së fundmi, ai mund të bëjë mirë të rivlerësojë politikën e tij kryesore, Iniciativën e Rripit dhe të Rrugës, që po kritikohet vazhdimisht si një mekanizëm i Kinës për të eksportuar borxhe ndaj vendeve të tjera borxhlie, shpesh përmes investimeve në ‘elefantët e bardhë’ dhe projekte të tjera të dyshimta. Ndërkohë, shoku i ri më i mirë i Xi, presidenti rus Vladimir Putin, mbetet politikisht i pathyeshëm. Por, siç sugjeroi dhe një gazetar i Fox Neës, kjo mund të jetë sepse shumë prej kritikëve të tij “përfundojnë të vdekur”. Qeveria e Rusisë varet ende te gazi dhe nafta për 40% të të ardhurave të saj dhe ekonomia, e privuar nga dinamizmi sipërmarrës dhe investimet e huaja, mbetet në agoni. Shikoni rreth shtëpisë suaj dhe kërkoni mos gjeni ndonjë gjë nga Rusia, përveç vodkës, energjisë apo veprave të Tolstoit. Por telashet prej të fortësh të Putin dhe Xi zbehen përpara atyre të presidentit turk Recep Tayyip Erdogan dhe Trump, i cili tani është implikuar nga avokati i tij i hershëm dhe “përmbaruesi” në një komision për shkelje federale. Pesëmbëdhjetë vite pas ardhjes në pushtet nga një krizë e këmbimit të huaj valutor, Erdogan tani duket se synon të prodhojë një krizë të re. Lira turke ka humbur 38% të vlerës së saj ndaj dollarit këtë vit, kryesisht prej padijes ekonomike të Erdogan, cronizmit dhe verbimit para pikëpamjeve të ndryshme. Ndryshe nga paraardhësi i tij si president, Adullah Gul, Erdogan nuk është përp-

Presidenti amerikan Donald Trump gjatë një fjalimi. 21 gusht 2018, (AP Photo/Alex Brandon)

jekur kurrë të ishte një lider për të gjithë vendin. Sjellja e tij imponuese dhe politikat egoiste kanë thelluar ndarjet mes sekularëve të pasur dhe myslymanëve ruralë më të varfërve të cilët formojnë bazën e tij. Kriza më e fundit e Turqisë është edhe më tragjike pasi është e panevojshme. Vendi është një qendër e rëndësishme rajonale, shtëpi e 81 milionë personave dhe urë mes Perëndimit, Lindjes së Mesme dhe Azisë Qendrore. Ka potencial të jetë një dinamo ekonomike. Por politikat e Erdogan po e tërheqin ekonominë e Turqisë në një vrimë. Megjithëse lira është në rënie të lirë dhe inflacioni po rritet, Erdogan i ka bërë presion bankës qëndrore të mos i rrisë normat e interesit, nga frika se një ngadalësim i rritjes do të dëmtojë perspektivën e partisë së tij në zgjedhjet vendore të vitit të ardhshëm, veçanërisht në qytetet turke. Por gjatë 12 muajve të ardhshëm, atij do t’i duhet të përballet me një deficit në thellim dhe një mal me borxhe të dominuar nga dollari. Për t’i bërë gjërat më keq, Erdogani së fundmi caktoi dhëndrin e tij të pakualifikuar, Berat Albayrak – Jared Kushnerin e Ankarasë – si ministër financash dhe thesari, duke i shqetësuar më shumë tregjet. Dhe ai është angazhuar në një mosmarrëveshje diplomatike dhe tregtare në vazhdimësi me SHBA rreth arrestimit të një pastori amerikan, akuzuar se ka marrë pjesë në grushtin e shtetit të 2016 kundër Erdogan. Trump, nga ana e tij, e ka bërë lirimin e pastorit një synim personal, me shumë gjasa si një shënjestër për të tërhequr vota të besimtarëve në bazën e tij gjatë zgjedhjeve afatmesme në SHBA këtë nëntor. Në këtë aspekt, ai së fundmi lajmëroi se do të dyfishojë tarifat amerikane ndaj aluminit dhe çelikut turk. Dëshpërimi i Trump për të provuar se nuk mund të tallet askush me të (veçanërisht Putin) është i mirënjohur. Në mosmar-

rëveshjen me Truqinë, ai nuk hezitoi të hidhte në ajër tarifat si të ishin ëmbëlsira, pavarësisht zemërimit të mundshëm të bizneseve dhe klientëve amerikanë. Pa përmendur se Turqia është një aleate e rëndësishme e NATO-s. Trump duket se synon ta nxjerrë atë nga aleanca dhe ta hedhë në krahët e Rusisë dhe Kinës. Pavarësisht problemeve në rritje ligjore të tij dhe shtimit të dyshimit për legjitimitetin e vet, Trump ka vazhduar të shkatërrojë rendin ndërkombëtar të pasluftës që Amerika ndihmoi të krijohej. Edhe më keq akoma, marka e tij e egoizmit po përhapet në Azi dhe Europë, duke nxitur politika shqetësuese në Itali, Hungari, Poloni dhe madje në Mbretërinë e Bashkuar. Në Britani, sekretari i ri i jashtëm, Jeremy Hunt, ka argumentuar se lëvizja pas fushatës Brexit është ndryshe nga nacionalizmi populist në vendet e tjera. Nuk është kështu. Fanatikët e Brexit janë qartazi të nxitur nga armiqësia ndaj imigrantëve dhe të huajve. Nëse Hunt ka ndonjë dyshim për këtë, të mos shohë më larg se paraardhësi i tij Boris Johnson, i cili së fundmi shkoi një artikull ku tallte gratë myslimane që veshin perçe. Ndryshe nga disa të fortë që qarkullojnë në politikë sot, një lider vërtet i fuqishëm do të qëndronte për bashkëpunimin ndërkombëtar dhe do të kërkonte të bindte votuesit pse ka rëndësi. Të shpresojmë se presidenti francez Emmanuel Macron, kancelarja gjermane Angela Merkel dhe kryeministri japonez Shinzo Abe do të bëjnë pikërisht këtë në muajt e ardhshëm. Ndërkohë, duhet të lutemi që ata që duan të jenë të fortë si Trump dhe Erdogan nuk do të bëjnë shumë dëme në vendet e tyre respektive dhe te pjesa tjetër e popullatës. Është koha që ta bëjmë bashkëpunimin sërish madhështor. Marrë me autorizim nga Project Syndicate. Nuk mund të ripublikohet pa lejen e Project Syndicate. Tough Times for the Tough Guys

Gusht 2018

INVESTIGIM

Mungesa e konkurrencës bën pis tenderat e lavanderisë Gjatë dy viteve të fundit, një kompani e akuzuar nga PD për ‘lidhje me mafian’, fitoi e vetme gati 73 për qind të vlerës së shërbimeve të lavanderisë të prokuruara nga spitalet rajonale, duke u shpallur fituese në më shumë se gjysmën e tenderave, pasi nga autoritetet kontraktore u skualifikuan shumica e subjekteve të tjera konkurruese. ELISA GJERANI | BIRN | TIRANË

jë vit më parë në gusht 2017, Kontrolli i Lartë i Shtetit bëri publik rezultatet e auditimit për periudhën 2014 -2017 për Spitalin Psikiatrik Vlorë “Ali Mihali’, ku sipas KLSH-së rezultuan një sërë shkeljesh të dispozitave ligjore dhe nënligjore. Një nga shkeljet kryesore të konstatuara nga grupi i audituesve lidhej me një tender me kohëzgjatje 4 vjeçare për shërbimin e lavanderisë me vlerë 94.2 milionë lekë. Për këtë tender, vetëm dëmi i shkaktuar buxhetit të shtetit nga përllogaritja e gabuar e vlerës së kontratës shkonte në gati 4 milionë lekë për vitin e parë dhe 11.7 milionë lekë për të tre vitet pasuese. Sipas KLSH-së, në tenderin e lavandërisë, si kompania fituese A.G.S sh.p.k dhe aq më tepër operatori i skualifikuar Balkan Laundry sh.p.k nuk i përmbushnin kushtet e prokurimit. Për këto dhe shkelje dhe të tjera që bashkë arrinin një vlerë prej 26.4 milionë lekë, KLSH kallëzoi në prokurori drejtorin e Spitalit Psikiatrik Vlorë, duke e akuzuar për shpërdorim detyre dhe i rekomandoi Ministrit të Shëndetësisë largimin e tij nga detyra. Megjithatë, të dhënat e mbledhura nga BIRN në Agjencinë e Prokurimit Publik, APP, tregojnë se ky nuk është i vetmi tender problematik lavanderie gjatë dy viteve të fundit. Nga 17 tenderë të realizuar me një vlerë prej 1.14 miliardë lekësh, kostoja e prokurimit ishte 97.3 për qind e fondit limit. Tetë nga këto tenderë me një vlerë prej 863 milionë lekësh janë mbajtur me procedurë të hapur dhe janë fituar nga kompania Devis Sh.p.k - një operator në qendër të akuzave nga opozita për lidhje me krimin e organizuar. E pyetur nga BIRN mbi akuzat e opozitës, Devis sh.p.k mohoi nëpërmjet një zëdhënësi se kishte lidhje me krimin e organizuar, ndërsa nënvizoi se suksesi i kompanisë në prokurimet publike ishte

rezultat i investimeve të saj. “Po, ne kemi lavanderinë më të madhe dhe më moderne në Shqipëri e mbase dhe në Ballkan dhe është normale që në konkurime të fitojmë,” tha zëdhënësi i kompanisë, Arben Duka. Privatizim me kosto të fryra Në dhjetor 2014, ish drejtoi i Spitalit Psikiatrik të Vlorës iu drejtuar me një kërkesë ministrisë së Shëndetësisë për privatizimin e shërbimit të lavanderisë dhe furnizimin me material të butë të spitalit. Bashkangjitur kësaj kërkese ka qenë dhe një relacion i përgatitur nga një grup pune, sipas të cilit volumi vjetor i punës së lavanderisë së spitalit ishte 138,051 kilogramë, me një kosto për kilogram prej 209.7 lekë dhe një kosto totale vjetore prej 28.9 milionë lekë. Sipas Kontrollit të Lartë të Shtetit, ky relacion e ka rritur artificialisht vlerën e kontratës katër vjeçare të shpallur me fond limit 94.2 milionë lekë. “Përllogaritja e vlerës së kontratës dhe e çmimit për kilogram nga komisioni përkatës, është kryer gabim duke rritur në mënyrë të pajustifikuar volumin e punës me 38,721 kg/vit. Konkretisht, sipas shumës tabelës së përllogaritjes së kësaj sasie, volumi i punës duhet të jetë 99,330 kg dhe jo 138,052 kg,” shprehet KLSH në raportin e saj, duke shtuar se për këtë shkelje mbajnë përgjegjësi anëtarët e grupit të përllogaritjes së kostos. Jo vetëm që grupi i punës ka fryer kostot, por ajo që e bën dhe më të rëndë shkeljen e drejtuesit të autoritetit kontraktor sipas KLSH, është fakti që Spitali Psikiatrik Vlorë nuk kishte nevojë ta kontraktonte këtë shërbim. “Nga dokumentacioni i vënë në dispozicion, nuk konstatohet nevoja e kryerjes së shërbimit, duke qenë se SPV kishte të instaluar vetë pajisjet e reja të lavanderisë, ambientin e funksionimit të saj, fuqinë punëtore,” shkruan KLSH.

Nga nje pavion në Qendrën Spitalore Universitare “Nënë Tereza”. Foto: Ministria e SAhëndetësisë.

Megjithë mungesën e argumenteve dhe të nevojës për ta prokuruar shërbimin, me anë të një shkrese të dërguar me 17 prill 2015, drejtuar drejtorit të SPV, ish- Ministri i Shëndetësisë, Ilir Beqaj i miraton kërkesën për privatizimin e shërbimit të lavanderisë dhe furnizimin me material të butë. Pas marrjes së dritës jeshile nga Ministri i Shëndetësi, drejtori i Spitalit të Vlorës në janar 2016 ka ngritur komisionin e

Tetë nga këto tenderë me një vlerë prej 863 milionë lekësh janë mbajtur me procedurë të hapur dhe janë fituar nga kompania Devis Sh.p.k - një operator në qendër të akuzave nga opozita për lidhje me krimin e organizuar. vlerësimit të ofertave dhe nëpërmjet një relacioni pa numër protokolli ka llogaritur vlerën e kontratës për 4 vite, për sasinë 96,228 kilogram në vit, në vlerën 94,2 milionë lekë pa tvsh, ose në vlerën 244.94 lekë/kg. Në përllogaritjen e fondit limit, Spitali Psikiatrik i ka llogaritur operatorit ekonomik fitues shpenzime për investime që ekzistonin ose amortizim pë makineri që vetë spitali i jepte me qira. “Si konkluzion, dëmi ekonomik total i shkaktuar Buxhetit të Shtetit nga përllogaritja e gabuar e vlerës së kontratës, është në vlerën 3,999,199 lekë për vitin e parë të kontratës dhe dëmi i mundshëm për 3 vitet e tjera të kontratës është në vlerën 11,755,860 lekë,” shkruan KLSH. Tenderi për shërbimin e lavanderisë në

Spitalin Psikiatik të Vlorës u hap me 2 shkurt 2016 dhe komisioni i vlerësimit mori dy oferta. Oferta që u skualifikua nga kompania ‘Balkan Laundry’ kishte vlerën 83.5 milionë lekë, ndërsa oferta e kualifikuar dhe e shpallur fituese A.S.G kapte vlerën 93.3 milionë lekë. Sipas KLSH-së, të dy kompanitë nuk i përmbushnin kushtet për t’u kualifikuar në tender. “OE Balkan Laundry SHPK, ofertën e dhënë e ka shoqërua me mungesë të theksuar dokumentacioni,” shkruan KLSH. “A.G.S shpk nuk disponon ambient për kryerjen e shërbimit të lavanderisë, në kundërshtim me shtojcën 7, pikën 2 “Kriteret e veçanta të kualifikimit”,” shton KLSH, duke nënvizuar se për këto veprime mbajnë përgjegjësi anëtarët e komisionit të vlerësimit të ofertave dhe titullari i autoritetit kontraktor. Gjetjet e KLSH-së iu përcollën prokurorisë, bashkë me një kallëzim për shpërdorim detyre në adresë të drejtorit të Spitalit Psikiatrik të Vlorës. BIRN mësoi se çështja ndaj tij është pushuar nga Prokuroria. Treg pa konkurrencë Tenderi i lavanderisë së Spitalit Psikiatrik Vlorë nuk është tenderi i parë i këtij lloji që shoqërohet me akuza për shkelje të barazisë së operatorëve ekonomikë. Një investigim i BIRN, i publikuar në korrik 2015 zbuloi se një tender i ngjashëm 4 vjeçar me vlerë 1.1 miliardë lekë i mbajtur nga Qendra Spitalore Universitare Nënë Tereza për shërbimin e lavanderisë, i cili u fitua gjithashtu nga kompania A.G.S sh.p.k, u shoqëruar nga akuza për shkelje të barazisë së pjesëmarrësve në tender. A.G.S i hodhi poshtë akuzat si të motivuara nga konkurrenca. Megjithatë, A.G.S nuk është kompania e vetme e ‘suksesshme’ në këtë të treg,

Gusht 2018

Foto ilustruese nga QSUT/ LSA

për të cilën ka dyshime se merr trajtim preferencial nga autoritetet kontraktuese. Sipas të dhënave të Agjencisë së Prokurimeve Publike (APP) për tenderat e zhvilluar nga drejtoritë e spitaleve rajonale, rezulton se nga janari 2016 deri në fund të muajit qershor 2018 janë realizuar 20 tenderë për shërbimin e lavanderisë, ku për 17 prej tyre janë shpallur fituesit, një është anuluar dhe për 2 të tjerë është shpallur procedura, por jo fituesit. Fondi limit për 20 tenderët e shpallur ka qenë 1,27 miliardë lekë, ndërkohë që fondi limit për 17 tenderët e fituar arrin në 1,18 miliardë lekë. Nga këta 17 tenderë, 11 janë zhvilluar me procedurë të hapur, 3 me procedurë me negocim, ndërsa 3 të tjerë kanë qenë shtesë kontrate. Këto prokurime janë realizuar nga 11 drejtori të spitaleve rajonale dhe janë fituar nga 6 subjekte. Ajo që vihet re është fakti se shumica e tenderëve janë fituar me vlerë shumë të afërt pranë fondit limit, duke pasur parasysh edhe faktin se vetëm në një tender janë kualifikuar dy kompani, pasi

në të gjitha rastet e tjera është kualifikuar vetëm fituesi, i cili si për çudi ka ofruar vlerë tejet të afërt me fondin limit. Konkretisht, për të 17 tenderët që janë shpallur fituesit rezulton se vlera totale, pa përfshirë TVSH-në, është 1,14 miliardë lekë, që përbën 97.3% të fondit limit për këta tenderë. Vetëm dy tenderë rezultojnë se kanë vlerë fituese më të vogël se mesatarja prej 97.3%, pasi në 15 të tjerë, kjo vlerë është më e lartë. Madje, nga 17 tenderë të zhvilluar, 8 prej tyre janë fituar nga i njëjti subjekt, i cili asnjëherë nuk ka paraqitur ofertë më të vogël se 98% të fondit limit. Konkretisht, subjekti Devis sh.p.k ka fituar 8 tenderë me vlerë totale 861 milionë lekë pa TVSH. Si volum, tenderët e fituar nga Devis Sh.p.k kapin 73 për qind të vlerës totale të tenderuar në 17 tenderat e mbajtur nga spitalet rajonale me vlerë 1.14 miliardë lekë. Megjithëse në pjesën dërrmuese të tenderëve të fituar nga Devis sh.p.k opera-

torët e tjerë janë skualifikuar nga gara, vetëm një kompani është ankuar në Komisionin e Prokurimit Publik. Ankesa e bërë nga kompania ‘Sanitary Cleaning’ për tenderin e lavanderisë të mbajtur nga Qendra Spitalore “Xhafer Kongoli” Elbasan në mars 2016 është hedhur poshtë KPP. E pyetuar nga BIRN, kompania ‘Sanitary Cleaning’ u shpreh se e pranonte vendimin e Komisionit. “Unë si subjekt kam detyrimin ligjor që të bëj ankesë. Më pas vendimi i përket institucionit përkatës, ndaj ne e kemi respektuar vendimin që ka marrë Agjencia e Prokurimit Publik,” tha një zëdhënës i kompanisë në një përgjigje me shkrim. “Nuk mund të flas për klientelizëm mbi njërën kompani ose tjetrën, ky është një proces i hapur. Kështu funksionon në biznes, ndaj dhe ne jemi të hapur si për humbjen, ashtu edhe për daljen fitues në tenderë,” shtoi ai. Megjithatë për Aranita Brahaj, drejtuese e Institutit Shqiptar të Shkencave – një organizatë e shoqërisë civile që monitoron konkurrencën dhe zbatimin e ligjit në fushën e prokurimeve publike, skualifikimi nga gara i operatorëve të shumtë në tenderët e fituar nga Devish Sh.p.k ngre ‘flamuj të kuq.’ “Në sistemin tonë për prokurime transparente Sektori Shëndetësi, ne i shënojmë me një flamur të kuq (redflag) ato tendera ku autoriteti prokurues ka përjashtuar të gjithë operatorët me ofertë më të ulët se oferta e shpallur fituese,” tha Brahaj. “Ky shënim jep një indicie për të parë më me kujdes procedurën dhe për të monitoruar nëse jemi në një rast të vlerësimit korrekt nga ana e autoritetit prokurues, apo kemi një element të favorizimit për operator të caktuar. Shpesh skualifikimet vijnë për shkak të disa kritereve specifike deri dhe klienteliste të paravendosura në procesin e hartimit të dokumenteve standarde të tenderit,” shtoi ajo. Po ashtu, Brahaj theksoi se ‘Eficenca Buxhetore në Prokurim’ është një indikator tjetër për cilësinë e garës dhe konkurueshmërinë. Ndërkohë ky tregues është edhe pjesë e vlerësimit si për operatorin fitues edhe për institucionin tenderues. “Kompanitë me eksperiencë të gjatë në treg do të duhej të ofronin shërbime me kosto edhe më të kënaqshme, më të favorshme për publikun,” tha Brahaj. “Sektori i shëndetësisë nuk e ka në asnjë rast eficencën vjetore më shumë se 7% (diferenca e fondit limit me ofertën fituese), në rastet që ju keni përzgjedhur është vetëm 2%,” përfundoi ajo. E pyetur të komentonte mbi eficencën buxhetore të tenderëve të lavanderisë, Ministria e Shëndetësisë refuzoi. “Informacioni i kërkuar i referohet procedurave të tenderave të bëra nga spitalet rajonale, kështu që informacioni mund të jepet nga drejtoria spitalore përkatëse, e cila ka zhvilluar procedurën e tenderit dhe shpallur fitues subjektin,” tha ministria në një përgjigje me shkrim. Ndërkohë, zëdhënësi i Devis Sh.p.k nënvizoi se ajo nuk ishte fituesja e vetme e tenderëve të lavanderisë në Shqipëri, duke iu referuar tenderit të fituar nga kompania A.G.S në Qendrën Spitalore Universitare ‘Nënë Tereza’. “E pamundur që ne të kemi përfituar 98 përqind të fondeve që janë në dispozicion për këtë shërbim, kur tek “Nënë Tereza” lëvrohen dhjetë milionë euro, shumë më tepër se përfitimet tona,” tha ai. Akuza për lidhje me krimin

Akuzat për klientelizëm nuk janë të vetmet që i janë drejtuar kompanisë Devis Sh.p.k. Ish kryeministri Sali Berisha, në prill 2017 ka publikuar në faqen e tij në Facebook denoncimin e një qytetari, i cili pretendonte se kompania Devis sh.p.k kishte “lidhje me mafien” dhe ish ministrin e Shëndetësisë, Ilir Beqaj. “I nderuar z Berisha, si çdo gjë dhe pastrimin në Spitalin Psikiatrik në Vlorë e ka marr Devis sh.p.k, kompani me pronësi të Kristinka Lenka, gruaja pa celebrim, por me fëmijë e Lefter Lamajt. Ky është kryetari i një grupi kriminal që merret me drogë vrasje. Vëllai i vet është në burg i arrestuar me vendim të gjykatës italiane, Lefteri ka letrat që i kanë ardh nga Italia po ja zhduku ministria e Drejtësisë. Këta kanë kap me presion e shantazhe gjithë tenderat e pastrimit dhe larjes së rrobave,” shkruhet në postimin e Berishës, të raportuar gjithashtu në shtypin e shkruar. “Beqen e kanë si ushtarin e tyre se për çdo punë i japin baxhanakut të Beqes 30%. I bëjnë presion për tërheqje nga gara duke përdor kriminel gjithë kompanive, por dhe drejtorëve të spitaleve. Kanë një organizim te mirëfilltë mafioz,” shton postimi i Berishës. Ndryshe nga pretendon postimi në Facebook-un e ish- kryeministrit Sali Berisha, të dhënat e Agjencisë së Prokurimit Publik tregojnë se kompania Devis Sh.p.k nuk ka qenë fituese e tenderit të lavanderisë në Spitalin Psikiatrik Vlorë. Për akuzat e ish kryeministrit Berisha ka reaguar dhe aksionerja e vetme e kompanisë Devis sh.p.k, Kristinka Leka, e cila e ka akuzuar Berishën si shpifës. “Dëgjo këtu ti more plak qesharak. Unë jam Kristinka Leka dhe jo Lenka. Ti nuk mund të merresh seriozish por dy fjalë për të demaskuar shpifjet e tua do t’i shkruaj. Kam 20 vjet që investoj në lavanderi dhe sot kam lavanderinë më moderne në Shqipëri dhe kredi të mëdha për të shlyer,” shkruan Leka sipas gazetës Panorama. “Ti thua që jemi mafia dhe paguajmë 30 për qind të shumës së çdo tenderi. Ku ke dëgjuar ti që mafia paguan,” shtoi ajo. Kompania Devis sh.p.k është themeluar në vitin 2004 me ortak të vetëm Lefter Lamaj dhe në vitin 2008 i është shitur znj. Kristinka Leka për 8.2 milionë lekë. Në nëntor 2017 në Tiranë, polica e arrestoi themeluesin e kompanisë, Lefter Lamaj, 49 vjeç, pasi kërkohej nga shteti italian për arsye ekstradimi për veprat penale ‘pjesëmarrje në organizatë kriminale’ dhe ‘shfrytëzim prostitucioni.’ Zëdhënësi i kompanisë Devis Sh.p.k, Arben Duka, mohoi se pronarja e kompanisë Kristinka Leka të kishte lidhje me krimin e organizuar. “Devis nuk ka pronar, por pronare të vetme znj.Kristinka Leka,” tha Duka. “Të njëjtat gjëra ka shkruar dhe Berisha tek qytetari dixhital para disa kohësh. E detyruam të na kërkonte falje,” përfundoi ai. E pyetur nga BIRN mbi lidhjen e saj me Lamaj, administratorja e kompanisë Devis Sh.p.k Kristina Leka u shpreh se ajo nuk do të fliste për jetën e saj private. “Nëse keni pyetje rreth kompanisë, unë jam e hapur për çdo pyetje të jap përgjigje, por nëse do të pyesësh për jeten time private, kjo do të thotë që nuk interesohesh për punën e kompanisë,” tha Leka. “Unë kam zgjedhur të mos jem person publik, kështu që nuk është e drejta juaj të dini me kë fle unë,” përfundoi ajo.

Gusht 2018

Projekti i kompleksit sportiv i propozuar nga kompania Elkos Sh.p.k

Koncesionit të ‘polit sportiv’ në Fier i mbin bari Nëpërmjet një kontrate partneriteti publik privat, Bashkia e Fierit i dha kompanisë Elkos – në pronësi të deputetit kosovar Ramiz Kelmendi, 5,800 metra katrorë pronë publike në shkëmbim të ndërtimit të një kompleksi sportiv, i cili nuk u përfundua kurrë. EDMOND HOXHAJ | BIRN | FIER

jë godinë që i ngjan një hangari, pjesërisht e bardhë e pjesërisht gri, pa xhama, me kangjella hekuri në vend të dyerve dhe e rrethuar me rrugë të cilave u ka mbirë bari prej kohësh, është produkti fundor i një partneriteti publik privat, të firmosur në vitin 2011 midis bashkisë Fier dhe kompanisë Elkos, për të ndërtuar një pallat sporti të lojërave me dorë me një kapacitet prej 500 spekatorësh. Kjo ndërtesë sportive u planifikua të ngrihej si pjesë e një kompleksi në lagjen “8 shkurti” në Fier, ku përfshiheshin fusha sportive, një palestër e mbyllur, kënde shlodhëse dhe shëtitore. Kjo zonë është menduar si “poli i ri sportiv i qytetit” dhe për zhvillimin e saj Bashkia Fier dhe Këshilli Bashkiak ideuan dhe miratuan një marrëveshje partneriteti publik privat me kompaninë Elkos. Sipas vendimeve të miratuara nga autoriteteve vendore dhe kontratave midis palëve, të siguruara nga BIRN nëpërmjet ligjit ‘Për të drejtë informimi,’ bashkia e Fierit dhe Këshilli Bashkiak miratuan në vitin 2011 propozimin e kompanisë Elkos sh.p.k. – në pronësi të deputetit të Lidhjes Demokratike të Kosovës,Ramiz Kelmendi, sipas të cilit, në shkëmbim të ndërtimit të kompleksit sportiv kompania kosovare shpërblehej me 7 mijë metra tokë publike për ta përdorur si parking për një nga

qendrat e saj tregtare. Elkos angazhohej se në kompleksin sportiv do të ndërtonte mini-stadiumin e lojërave me dorë, disa fusha sportive, si dhe rrugë e trotuare me vlerë rreth 84 milionë lekë – një shumë kjo e barabartë më çmimin e tokës prej 7 mijë metra katrorë. Katër vjet pas siglimit të marrëveshjes, pak ditë para zgjedhjeve lokale në qershor 2015, bashkia e Fierit mori në dorëzim nga ‘Elkos’ sh.p.k godinat ende të papërfunduara të kompleksit sportiv, ndërsa në këmbim të investimit të përllogaritur në rreth 69 milion lekë, i transferoi kompanisë 5800 metra katrorë tokë për ta përdorur si parking. E pyetur nga BIRN mbi të ardhmen e kompleksit sportiv të papërfunduar,bashkia Fier tha se do ta mbulojë me fonde publike pjesën e mbetur të investimit, duke nënvizuar se në vitin 2016 ajo ka aplikuar për një grant nga qeveria qendrore për kompleksin multifunksional, por granti nuk është miratuar ende. Megjithatë, bashkia nuk sqaroi se përse godinat u morën në dorëzim të papërfunduara dhe janë aktualisht të braktisura si ngrehina prej të paktën tre vjetësh, ndërsa i vetmi përdorim që kanë gjetur ka qenë si magazinë e bazës ushqimore për bagëtinë e mbërritur nga Kosova në formë ndihme gjatë përmbytjeve të dimrit të fundit.

Minipallati i lojrave me dorë në Fier, nuk u përfundua sipas kontratës | Foto nga : Emdond Hoxhaj

As kompania ‘Elkos’ sh.p.k nuk dha shpjegime për mënyrën se si u mbyll kontrata. I pyetur nga BIRN, Ragip Kadriaj, administrator i kësaj kompanie në Fier, u shpreh se “objektet i përkisnin institucioneve publike dhe duhet të japin ato informacione”. Ish-kryetari i bashkisë Fier Baftjar Zeqaj, i cili ndërmori projektin dhe drejtonte bashkinë kur u morën në dorëzim godinat, gjithashtu nuk i përgjigj pyetjeve të detajuara me shkrim se përse projekti

Katër vjet pas siglimit të marrëveshjes, pak ditë para zgjedhjeve lokale në qershor 2015, bashkia e Fierit mori në dorëzim nga ‘Elkos’ sh.p.k godinat ende të papërfunduara të kompleksit sportiv... nuk u realizua dot dhe pse investimi u mor në dorëzim i papërfunduar. Propozim i pakërkuar Procedura pa konkurrim nisi pas kërkesës zyrtare të dorëzuar në vitin 2011 pranë bashkisë Fier nga shoqëria “Elkos sh.p.k.”, për zhvillimin urbanistik të një zone në lagjen “8 Shkurti” Bishanakë, Fier. Kompania propozonte të ndërtonte një kompleks sportiv, trotuare, parqe, kënde shlodhjeje, parkingje dhe rrugë,” në këmbim të një toke me sipërfaqe prej 7000

m2. Trualli do të shërbente kryesisht për parking në funksion të qendrës tregtare të ndërtuar në këtë zonë nga kjo shoqëri. Për këtë propozim të pakërkuar nga ana e kompanisë kosovare, Këshilli Bashkiak Fier mori disa vendime njëri pas tjetrit, dhe në nëntor të vitit 2011 miratoi projekt-propozimin e kompanisë Elkos. Në pesë pika të vendimi Këshilli miratonte propozimin e paraqitur nga Drejtoria e Urbanistikës dhe ajo e Legjislacionit pranë bashkisë dhe autorizonte “ekzekutivin” që të negocionte kontratën. “Ekzekutivi i bashkisë Fier të përcaktojë e të nënshkruaj kushtet e kontratës për zhvillimin e zonës (ndërtimin e ambienteve sportive, shlodhëse, gjelbërimit, e infrastrukturës në pronë publike) dhe dhënien e tokës truall në këmbim shoqërisë ‘Elkos’ sh.p.k që i shërben si anë funksionale e objektit të saj ‘parkim’ ”, thuhet në vendimin e Këshillit. Gati një vit më vonë, Këshilli i Bashkisë Fier ka miratuar vendimin nr.39, të datë 30 tetor 2012, ku përcakton se vlera e investimit nga Elkos Sh.p.k në kompleksin sportiv do duhej të përcaktohej nga një komision i posaçëm i ngritur nga bashkia dhe pas kësaj kjo e fundit do bënte edhe kalimin e pronës te kompania private. Disa javë më vonë në muajin dhjetor të vitit 2012, inagurohet qendra tregtare Elkos në lagjen “Bishanakë” në Fier. Të pranishëm kanë qenë pronari i kësaj shoqërie Ramiz Kelmendi si edhe kryeministri aktual i Kosovës, Ramush Haradinaj. Nga dokumentet që BIRN siguroi rezulton se në mars 2013, Bashkia Fier dhe kompania Elkos Sh.p.k nënshkruan kontratën e partneritetit publik privat, ku përshkruheshin ndërtimi i kompleksit sportiv në favor të bashkisë dhe përfitimi i tokës

Gusht 2018

Ndërtesa e papërfunduar e pallatit të lojrave me dorë | Foto nga : Edmond Hoxhaj

Fushat e sportit të ‘polit sportiv’ ne Fier | Foto nga : Edmond Hoxhaj

nga kompania private. Dy vite më vonë,më datë 19 qershor 2015, Këshilli Bashkia ka vendosur të miratojë një kërkesë të re të shoqërisë “Elkos Sh.p.k”,për t’i kaluar një pjesë të tokës së parashikuar në kontratë, në shkëmbim të investimit të bërë në kompleksin e pambaruar sportiv, investim që sipas palëve nënshkruese u vlerësua në

69 milionë lekë. Në këtë vendim shkruhet se pjesa tjetër e tokës t’i kalojë kompanisë pas realizimit të plotë të kontratës. As në këtë vendim dhe as në vendimet e mëparshme të Këshillit Bashkiak nuk specifikohet kostoja e ndërtimit të kompleksit dhe sa pjesë të kostos do të mbulonte kompania në këmbim të tokës private.

Kontrata me paqartësi dhe gabime Në kontratën noteriale të nënshkruar më 20 mars 2013, mes ish-kryetarit të Bashkisë Fier Bafjar Zeqaj dhe shoqërisë “Elkos” sh.p.k., pasqyrohet se sipërfaqja totale e truallit që i është nënshtruar studimit urbanistik të bashkisë Fier për ndërtimin e kompleksit sportiv në shkëmbim të parkingut ishte 18,382 metra katrorë. “Objekti i kontratës është zhvillimi i truallit në tërësinë e tij, ndërtimi mbi të i një kompleksi me destinacion sportiv, kulturor e mjedisor,” shkruhet në kontratë. “Për këtë qëllim, Bashkia Fier vë në dispozicion të sipërmarrësit truallin prej 18 382 m2 për zhvillimin e zonës dhe sipërmarrësi ‘Elkos’ sh.p.k. do të ndërtojë me financimet e veta në favor të Bashkisë Fier, në përputhje me lejen respektive të ndërtimit që do të lëshohet nga ana e palës bashkia Fier,” shton kontrata midis palëve. Në kontratë renditen investimet që do të kryheshin, si në funksion të bashkisë Fier, ashtu edhe në favor të shoqërisë zhvilluese. Sipas kontratës, kompleksi sportiv do të përbëhej nga minipallati sportiv i lojërave me dorë me sipërfaqe totale 1450 m2 – me një kapacitet rreth 500 spektatorë; tre fusha sportive për lojëra me dorë me një sipërfaqe prej 646 m2 deri në 670.4 m2 secila; si dhe infrastruktura ndihmëse dhe sistemim gjelbërimi me një sipërfaqe prej 7,944.8 m2. Ndërkohë, në kontratë përcaktohet gjithashtu se objekt i projektit zhvillues është edhe parkimi në funksion të qendrës tregtare në një sipërfaqe prej 7000 m2. Në kontratë përcaktohet se kostoja për ndërtimin e këtij kompleksi paraprakisht do të përballohet me mjetet financiare të sipërmarrësit. Gjithashtu, është rënë dakord se përllogaritja e vlerës së truallit prej 7000 metra katrorë do të bëhej bazuar mbi një Vendim të Këshillit të Ministrave të nëntorit 2008. Bazuar mbi këtë çmim reference çdo metër katrorë e tokës që do t’i jepej kompanisë u vlerësua 12 mijë lekë, ndërsa u llogarit se investimi i saj në kompleksin sportiv do të ishte 84 milionë lekë”. Kontrata parashikon se në momentin që investimi kapte këtë vlerë, bashkia i kalonte pronësinë e truallit kompanisë ‘Elkos.’ “Në momentin që vlera e truallit që vë në dispozicion bashkia barazohet me vlerën e ndërtimit që realizon shoqëria, palët bëjnë akordimin mes tyre” nënvizohet në kontratë. Po aty shkruhet se në të njëjtën kohë ndërtuesi do i kalonte bashkisë ndërtimin e pallatit të sportit dhe ambjenteve të tjera. Por kontrata nuk përmend në asnjë pikë se sa kushtonte në tërësi kompleksi sportiv dhe as nëse vlera prej 84 milion lekësh i mbulonte të gjitha shpenzimet për ndërtimin e tij. Përndryshe brenda kontratës ka pasaktësi dhe paqartësi të tjera. Në faqen 4 të kontratës shkruhet se minipallati i lojërave me dorë do të ketë një sipërfaqe totale 1450 m2 dhe“një kapacitet 400 spektatorë”, ndërsa në faqen 2 të së njëjtës kontratë kapaciteti i së njëjtës ndërtesë shkruhet se do të jetë 500 spektatorë. Po ashtu kohëzgjatja e punimeve duket se nuk është respektuar nga investitori. Në kreun 6 të kontratës, shkruhet se duke filluar nga data e fillimit të punimeve, sipërmarrësi brenda një afati gjashtë mujor duket të përfundojë punimet për ndërtimin e objektit. Por, pavarësisht se kontrata u nënshkrua në mars 2013, dy vjet më vonë, në qershor 2015, bashkia vendosi të marrë

në dorëzim projektin edhe pse ai ishte ende i papërfunduar. Ky vendim u morr me 19 qershor 2015, pak ditë para zgjedhjeve lokale, kur Këshilli Bashkiak Fier vendosi t’i transferojë shoqërisë “Elkos” pjesën më të madhe të truallit publik të barabartë me 5800 metra katrorë, kundrejt investimit të papërfunduar të vlerësuar në 69 milionë lekë. Vendimi i Këshillit bie ndesh me kontratën e nënshkruar mes palëve, e cila parashikonte se kalimi i pronësisë do të bëhej vetëm kur investimet e shoqërisë “Elkos ‘sh.p.k. në kompleksin sportiv të arrinin vlerën e 84 milionë lekëve. “Në përfundim të ndërtimit të objekteve sportive, kolaudimit të tij, miratimit të lejes së shfrytëzimit dhe regjistrimit të tij në Z.Rr.P.P. Fier, ndërmjet palëve do të nënshkruhet edhe kontrata e shkëmbimit. Nëpërmjet kontratës së shkëmbimit, porositësi kalon në pronësi të sipërmarrësit truallin me sipërfaqe 7000 m2, ndërsa sipërmarrësi kalon në pronësi të porositësit objektet sportive sipas pikës 1.4 dhe 3.2, që duhej të kapnin vlerën e 84 milionë lekëve,” shkruhet në kontratë. Investimi i braktisur Arsyet pse Bashkia e Fierit u angazhua në një partneriteti publik privat, sipas dokumenteve që BIRN arriti të siguronte nëpërmjet kërkesave për të drejtë informimi, ishte gjendja e keqe e fushave sportive të lojërave me dorë në qytet. Nga dokumentet duket se bashkia kishte miratuar disa plane për të ndërhyrë në këtë sektor por në fund miratoi propozimin e kompanisë “Elkos’ sh.p.k. Por transferimit i pronës publike pa u përmbushur plotësisht kontrata e kanë bërë këtë një biznes të dyshimtë. Teknikisht kompania ka përfunduar ndërtimin e tre fushave të lojërave me dorë të parashikuara në projekt, por ambientet e mini-pallatit sportiv – ku sportdashësit fierakë duhet të ndiqnin drejtpërdrejtë lojërat me dorë nuk u realizuan, dhe ndërtesa e papërfunduar është përdorur për magazinimin e bazës ushqimore për bagëtinë gjatë dy përmbytjeve të dimrit të shkuar. Dyert e kësaj ndërtese janë gjithmonë të mbyllura me zgara të hekurta. Betoni ndërkohë ka filluar të dëmtohet ndërsa xhamat e dritareve nuk ekzistojnë. Rreth e rrotull në ato që duhej të ishin hapësirat shlodhëse – trotuare e rrugë të asfaltuara, ka mbirë bari i cili vende – vende ka dalë edhe në rrugët e pashtruara. Në përgjigjen që bashkia e Fierit i ktheu BIRN, ajo tha se “aktualisht janë në proces vlerësimi punimet e kryera dhe hartimi i projektit për përfundimin e plotë të ndërtimit”. Bashkia sqaron gjithashtu se në vitin 2016 është hartuar një projekt i plotë teknik për kthimin e kompleksit të lënë përgjysmë në një qendër rekreative sportive dhe është aplikuar pranë Ministrisë së Arsimit, por nuk është financuar ende. “Sipas projektit të miratuar kjo hapësirë është një pol i ri sportiv dhe fushat janë pjesë e këtij projekti. Ato (fushat) kanë përfunduar dhe janë në funksion të plotë. Këto fusha janë në përputhje me standardet shqiptare të ndërtimit, janë me strukturë të montueshme dhe të lehtësuar,” shprehet Bashkia Fier. Megjithatë, në përgjigjen e saj, bashkia nuk jep shpjegime për braktisjen e punimeve për ndërtimin e ‘minipallatit’ të lojërave me dorë dhe as për sistemin e ambienteve shlodhëse.

Gusht 2018

Teatri i Adrianopolit. Foto: Raimond Kola.

“Janë shumë gjetje të reja,” thotë zoti Perna, ndër të cilat ai veçon zbulimin e një pllake në Kalanë e Palokastrës me një dedikim për Kishën Paleokristiane...” Gjatë gërmimeve në kalanë e Palokastrës. Foto: Raimond Kola.

“Ringjallja” e Palokastrës u hap rrugën vizitorëve në luginën e Drinos Arkeologët ringjallin pas gati 55 vitesh gërmime Kalanë e Palokastrës buzë Drinos, ndërsa shpresojnë se ndërtimi i imazhit 3D i sitit arkeologjik dhe gjetjet e fundit do shtojnë vizitorët në rrënojat antike dhe do të pasurojnë itinerarin e turistëve që dynden vetëm pak kilometra më tutje në qytetit muze të Gjirokastrës. malore të Kurveleshit mbërrinte në Aulonë dhe Orik. Gjetjet e reja ak kilometra nga Gjirokastra, nëse Misioni i drejtuar nga drejtori i Institukthehesh në anën e djathtë të Urës tit të Arkeologjisë, Luan Përzhita si dhe së Kardhiqit, rruga të çon në një fus- arkeologu Dhimitër Condi për palën shqiphë të gjerë poshtë fshatit Palokastër. Në tare dhe arkeologu Roberto Perna për fushën buzë lumit, aty ku bashkohet përroi palën italiane, së bashku me një grup inxi Kardhiqit me Drinon shfaqen muret e ka- hinierësh dhe specialistësh italianë të fushlasë me të njëjtin emër. Në një sipërfaqe ave të ndryshme, është përqendruar të zbprej gati 1 hektarë brenda rrënojave të ulojë fortifikimet që kontrollonin Luginën mureve, bimësia është pastruar dhe inxhin- e Drinos për të siguruar rrugët ushtarake ierët dhe arkeologët e kanë më të lehtë të dhe tregtare. Arkeologu italian, Roberto skanojnë nëntokën, duke shtyrë me karrocë Perna, profesor i Universitetit të Maceratës hap pas hapi pajisjen gjeofizike përmes disa thotë se “gërmimi më i rëndësishëm u krye rrugicave të kufizuara me shirita. në Kalanë e Palokastrës”. Prej muajsh një grup arkeologësh dhe “Janë shumë gjetje të reja,” thotë zoti studentësh italianë dhe shqiptarë gërmojnë Perna, ndër të cilat ai veçon zbulimin e një në rrënojat e qytezës antike, ndërsa një pllake në Kalanë e Palokastrës me një dedtjetër grup inxhinerësh italianë po punon ikim për Kishën Paleokastriane të shekulme fotografi dhe skanime të mureve lit të V dhe të VI, një strukturë fortifikuese rrethuese për të krijuar një profil në 3D të romake dhe më tej një objekt që duket si sitit arkeologjik. Arkeologët shqiptarë dhe shkollë e periudhës bizantine. italianë shpresojnë që gjatë misioneve që Ndërkohë, arkeologët thonë se kanë do të vijojnë, do të krijojnë një kompleks marrë informacione të reja edhe pas gërmitë integruar të disa siteve arkeologjike dhe meve për vendbaninimin e lashtë të po ashtu edhe vizatojnë një hartë të lidh- Melanit. Gjithashtu për të 13-in vit radhazi, jeve funksionale mes tyre në luginën e Dri- kërkimet kanë vijuar këtë vit edhe në Teatnos. Përgjatë kësaj lugine, ku ata gërmojnë rin e Adrianopolit pranë Sofratikës. prej 13 vitesh gjenden gjurmë të 15 qen“Gjetjet e tjera në objekte më të vogla drave urbane të lashtësisë, të cilat ata dëshmojnë për një periudhë intensive të shpresojnë që me kalimin e kohës të jetës në këtë sit”, thotë arkeologu Perna. tërheqin jo vetëm studiuesit e trashëgimisë Sipas tij, të dhëna të rëndësishme vijnë këtë kulturore dhe arkeologët, por edhe turistët. vit edhe në drejtimin e dytë të kërkimeve Lugina e Drinos sipas arkeologëve për- në vendbanimin e Melanit. ban gjurmët e një prej rrugëve më të rëndë“Është bërë zbulimi i fortifikimeve të resishme të Ballkanit në kohët antike. Kjo ja të periudhës helenistike dhe bizantine në është rruga që lidhte Apoloninë dhe Bylysin Melan, duke e futur këtë vendbanim në me qendrat e tjera të rëndësishme si hartën e siteve të rëndësishme arkeologjike Adrianopolin, Dodonën në pellgun e Ja- të Luginës së Drinos,” thotë ai. ninës deri në Nikopol. Në krahun tjetër të Ndërsa arkeologu Dhimitër Condi thotë Luginës së Drinos, rruga komunikonte se në Melan gërmimi ka dhënë këtë vit një përmes Qafës së Skërficës- sot Kardhiq- statigrafi kronologjike të jetës së qytetit. Delvinë me Foiniken (Finiqin), Onhesmin “Strukturat e reja që kanë dalë në dritë (Sarandën e sotme) dhe Buthrotin (Butrin- janë konsoliduar dhe vitin tjetër pritet të vitin), ndërsa po nga kjo rrugë përmes zonës johet me gërmime të reja”, thotë ai.

RAIMOND KOLA | BIRN | GJIROKASTËR

Edhe gërmimet në Palokastër kanë qenë intensive dhe kanë sjellë mjaft të reja, që prej ekspeditës së fundit në këtë zonë nga arkeologut Apollon Baçe në vitin 1974. “Krahas evidentimit me pajisjet gjeofizike të të gjitha rrënojave nën tokë, është gjetur gjithashtu shumë qeramikë dhe kjo flet se vendbanimi ka pasur poçari të zhvilluar ashtu si mund të ketë patur edhe një akuadokt (ujësjellës) për furnizmin me ujë,” thotë arkeologu Melsi Labi, përgjegjës i gërmimeve në këtë zonë. Por sipas tij, zbulimi i pllakës së Kishës në Palokastër gjatë gërmimeve ka qenë “qershia mbi tortë”. “Është një detaj mjaft i rëndësishëm i gërmimeve që do t`i ndihmojë specialistët të hedhin dritë edhe mbi datimin e kishës, bazuar në analizimin e shkrimit dhe të përbërjes së pllakës,” thotë Labi, i cili ushqen po ashtu dëshirën që kalaja të bëhet shpejt e vizitueshme. Majori anglez, U.M.Lik ishte i pari që e vizitori Kalanë e Palokastrës duke e datuar ndërtimin e saj në periudhën e antikitetit të vonë. Sipas arkeologut Neritan Ceka, Lik njoftoi se rrënojat quheshin nga vendasit “Drinopol”. Arkeologu shqiptar, Apollon Baçe punoi në vitet ‘74 –‘76 me një ekspeditë, duke hedhur dritë mbi përmasat e sitit. Arkeologu gërmoi në Kalanë në formë trapezi me një sipërfaqe rreth 1 ha, e barabartë për të mbajtur brenda vetes së saj një legjion romak me rreth 1000 ushtarë. Gjatë gërmimeve të 1974, kryesisht në pjesën perëndimore, në gusht të atij viti u zbuluan themelet e kapanoneve të ushtarëve, një bazilikë paleokristiane dhe 8 ambientet e kullave. Një vit më vonë në gusht të 1975, u pastrua ana lindore dhe jugore dhe u zbuluan 16 varre ndërsa në gusht të vitit 1976 u pastrua ana veriore dhe filluan punimet e konsolidimit dhe konservimit për kullat, kishat dhe varret. Kalaja kishte katër hyrje dhe 14 kulla. Hyrja kryesore u zbulua në mesin e Kalasë ku kalonte rruga kryesore gjatë sundimit ro-

mak-bizantin. Një qytet antik në 3D Përgjegjësi i gërmimit arkeologjike në Palokastër, Melsi Labi thotë se pajisjet e reja gjeofizike dhe përvoja e inxhinierëve italianë, pjesë e misionit, ka qenë mjaft të dobishme për të “lexuar”nëntokën e kalasë së Palokastës ku ndodhen disa rrënoja godinash. “Siti është konturuar, gërmimet kanë nxjerrë në dritë mjaft nga rrënojat. Janë edhe disa kushte të tjera të favorshme për të tërhequr vizitorët,” thotë Labi. Ai përmend afrinë me qytetin e Gjirokastrës, qytet i UNESCO-s, por edhe vendbanimet e tjera të hershme në luginë. “Kalaja është vetëm 1 km lag rrugës kombëtare Tepelenë- Gjirokastër në Urën e Kardhiqit, siti i ri është mjaft komod për t’u vizituar pasi shtrihet në një hapësirë të gjerë gati një hektarë dhe peisazhet natyrore të zonës janë mbesëlënëse,” shtoi ai, ndërsa thekson se zonës sidoqoftë i duhen ndërhyrje në infrastrukturë. Romina Nespik, inxhinierja nga Universiteti Politeknik i Ankonas thotë se rikrijimi në 3D i një modeli të jetës dhe objekteve në këtë sit, do të ndihmojë shumë vizitueshmërinë e tij. “Ndihma do të jetë e madhe jo vetëm për specialistët, por edhe në aspektin turistik, pasi vizitorët do të kenë mundësinë të prekin në 3D pamje të kalasë së ndërtuar mbi bazë të informacionit historik,” thotë Romina. E ndodhur fare pranë qytetit antik të Antigonesë, teatrit të Sofratikës, Melanit dhe rrënojave të tjera arkeologjike, së fundmi edhe Kalaja e Palokastrës mund të bëhet pjesë e guidave të udhëtimeve të vizitorëve vendas dhe të huaj, duke shërbyer edhe si nxitje për zhvillimin ekonomik të këtyre zonave. “Vizitorët italianë mbeten shumë të interesuar, ” thotë Teodor Bilushi, konsulli i nderit të Italisë në Gjirokastër. “Ka një rritje të madhe të numrit të turistëve italianë këtë vit dhe sidomos në sitet kulturore,” shtoi ai.

Gusht 2018

REPORTAZH

Eksodi i heshtur i shqiptarëve nga Lugina e Preshevës Përtej deklaratave për një korrigjim të mundshëm të kufijeve që do ta bënte Luginën e Preshevës pjesë të Kosovës, mungesa e punësimit dhe mosnjohja e arsimit në shqip në Serbi po i shtyn shumë të rinj nga Bujanoci, Medvedgja dhe Presheva ta kërkojnë të ardhmen tyre në perëndim. LINDITA ÇELA| BIRN | PRESHEVË

i askund tjetër ku jetojnë shqiptarë, një orë letrare në Bujanoc vazhdon të jetë një manifest dashurie për atdheun. Të rinjtë recitojnë poezitë e Rilindasve e burrat mbajnë radhë për të folur mbi lavdinë e popullit shqiptar ndër shekuj. Pasi ora letrare përfundon, gjindja i kthehet realitetit. Rrugë të pashtruara dhe pa drita, papunësi në nivelin e 60 për qind, arsimim i cunguar dhe mbi të gjitha një rini që tashmë të ardhmen e saj e sheh larg vendlindjes në perëndim. Deklaratat e fundit të Presidentit Kosovar Hashim Thaçi, për një korrektim të mundshëm kufijsh midis Serbisë dhe Kosovës, i kanë kthyer komunat me popullsi shqiptare në Serbinë jugore në qendër të debatit politik. Por në Bujanoc vendasit ankohen se kjo vëmendje ka munguar nga Tirana dhe Prishtina për sa i përket zgjidhjes së problemeve të mprehta që përballet Lugina e Preshevës – përfshirë mungesën e teksteve shkollore në shqip dhe njohjen e diplomave të universiteteve shqiptare dhe atyre të Kosovës në Serbi. Liderët shqiptarë të Luginës shprehen se premtimet e panumërta të Tiranës zyrtare për hartimin e teksteve shkollore për Luginën nuk janë materializuar, ndërkohë që vëzhguesit e rajonit nënvizojnë se çështja e teksteve arsimore për komunat me popullatë shqiptare në Serbi është keqpërdorur nga Tirana dhe Beogradi. Eksodi i të rinjëve nga Lugina Komuna e Bujanocit,me 43,302 banorë dhe shtrirë në një sipërfaqe prej 1249 kilometrash katrorë e që ndjek rrjedhat e lumit Vardar dhe Moravë, është qendra e Luginës së Preshevës. Ky rajon është gjithashtu qendra e komunitetit shqiptar në Serbi, ku popullsi etnike shqiptare luhatet nga 54.6% në Bujanoc, në 89% në Preshevë dhe 26% në Medvegjë, të cilat në total kanë një popullsi të regjistruar prej 111 000 banorësh. Megjithatë, sipas zyrtarëve vendorë gjatë viteve të fundit vetëm nga Bujanoci janë shpërngulur drejt perëndimit gati 20 mijë banorë, pjesa dërrmuese e tyre të rinj. Dëshira për tu larguar nga Lugina, ndikohet edhe nga mungesa e aksesit në arsim të lartë në Serbi. Laura Halili ka përfunduar vitin e tretë të gjimnazit “Sezai Surroi” në Bujanoc. Ajo dëshiron të studiojë për financë por në universitetet serbe e ka të pamundur. “Do të aplikoj në Shqipëri, jo vetëm se shkolla është shqip por është ëndrra ime të studioj në shtetin mëmë,” tha ajo. 17 vjeçarja është e paqartë për të ardhmen e saj, por nuk përjashton mundësinë se mund të largohet nga vendlindja në kërkim të një të ardhme të mirë. “Të gjithë dëshirojnë të ikin jashtë e unë nuk mund të qëndroj këtu. Pse mos me e shfrytëzoj këtë mundësi që të jepet,” shprehet ajo.

Orë letrare në Bujanoc | Foto nga : Lindita Çela

Të pashpresë në Bujanoc janë edhe ata që kanë një diplomë në xhep. Zhaneta Avdiu ka mbaruar shkollën e mesme për infermieri, ndërsa arsimin e lartë në Prishtinë e ka ndjekur për Gjuhë dhe Letërsi Angleze. Prej dy vitesh është kthyer në luginë dhe është pa punë. Zhaneta tregon se ka bërë një aplikim në Gjermani, duke shfrytëzuar njohuritë e shkollës së mesme për infermierinë. “Këtu nuk ke asnjë mundësi pune. Të gjithë duan të ikin në Gjermani, sidomos ato që kanë studiuar në infermierie dhe mjeksi. Unë do të aplikoj dhe do iki atje,” reagon vajza e re. Nëse nuk do të kishte një punë Zhaneta shprehet se nuk do të ikte nga Bujanoci, por ajo thotë se fatet e tyre i vendos politika. “Problem kam vetëm të kem një punë. Gjithçka këtu është e lidhur me politikën, nëse ke të njohur të fusin në punë nëse nuk ke këtu mbetesh rrugëve,” shpjegoi ajo.. Drejtori i shkollës së mesme në Bujanoc, Zejni Fejzullahu tha se largimi masiv i njerëzve po sjell vdekjen e qytetit. “Qytetarët e Bujanocit po largohen edhe pse është një vend i shkëlqyer ku kalon korridori i 10-të. Mirëpo fatkeqësisht për momentin nuk ka një perspektivë,” tha ai. “Shumica sapo përfundojnë gjimnazin ikin në emigrim, e kjo po i sjell vdekjen qytetit”- të thotë drejtori i shkollës,” shtoi Fejzullahu. Ndryshe, kreu i Komunës së Bujanocit Shaip Kamberi, largimin e të rinjve në emigrim e shpjegon me politikën e mbrapshtë ekonomike të qeverisë serbe. “Nuk dihet se çfarë do të bëhet me Luginë e Preshevës, ka mbetur pezull. Kemi disa kapacitete që mund të ngjallin zhvillimin e vendit si banjat e Nujanocit, prodhimin e lëngjeve minerale, fabrikën e përpunimit të duhanit, por që janë shtetërore e nuk i privatizojnë,” tha Kamberi. “Kapacitetet ekonomike të zonës janë në duart të qeverisë, e jo të komunës dhe pse angazhimi ynë është se të ruanim të rinjtë, ata të rrinin në vend,” shtoi ai.

17 vjeçarja Laura Halili synon të studiojë në Shqipëri | Foto nga : Lindita Çela

Sipas Kamberit një tjetër shtysë për emigrimin e të rinjve mbetet ngërçi për njohjen e diplomave universitare shqiptare në Serbi. “Çështjen e pazgjidhur të diplomës nuk e zgjidh komuna, por kjo është çështje ndërshtetërore,” shfajësohet Kamberi. Çështjet ndërshtetërore Përgjatë 11 viteve të shkollimit të saj, Laura Halili ka mësuar se mbretëresha e Ilirëve ishte Teuta dhe se pavarësinë Shqipëria e fitoi në vitin 1912, por nuk është thelluar për sa i përket historisë, kulturës, muzikës apo dhe etnografisë së shqiptarëve në Ballkan, për arsye se lënda e historisë shqiptare nuk ekziston në kurrikulat e shkollës në Bujanoc. “Kur në programin shkollor kishim përsëritje, profesori na fliste historinë e shqiptarëve,” kujton Laura. Sipas drejtorit të shkollës së mesme Zejni Fejzullahu ligjërisht Luginës së Preshevës i njihet e drejta që në programin arsimor të këtë 30 për qind të kurrikulave për historinë, kulturë figurative, kulturën muzikore, natyrën dhe shoqërinë etnike. Sistemi arsimor në Luginën e Preshevës, një rajon i përbërë nga komunat e Bujanocit, Preshevës dhe Medvegjës është në gjuhën shqipe, por ajo që nxënësit mësojnë mbi prejardhjen e tyre etnike nuk zë as dy për qind të kurrikulave arsimore. “Na duhet një ndihmë për t’i shkruar këto tekste mirëpo fatkeqësisht deri më sot kjo ndihmë nuk ka ardhur, as nga Kosova e as

nga Shqipëria,” tha Fejzullahu. Në cilësinë e ish kryetarit të Këshillit Nacional për Pakicat në Serbi, Fejzullahu thotë se kërkesat për hartimin e teksteve shkollore i janë dërguar qeverisë shqiptare që në vitin 2013. “Kemi kërkuar ndihmë, me shkresa zyrtare, me emaile, përmes takimeve që kemi pasur si Këshill Nacional. Përgjigja është që do të na ndihmojnë, mirëpo që nga viti 2013 e deri më sot nuk kemi asnjë zgjidhje. Në vazhdimësi kemi vetëm premtime por ndoshta një ditë do të realizohet,” shpjegoi Fejzullahu. Sistemi juridik i Serbisë pranon mundësinë për importin e teksteve mësimore në gjuhën e pakicave, por nga viti 2007 në Luginën e Preshevës është ndaluar përdorimi i teksteve nga Kosova, thuhet në një raport të implementimit të marrëveshjeve ndërqeveritare për Luginën e Preshevës. Kryeministri Rama edhe gjatë vizitës së tij në këtë rajon në tetor të vitit 2016 – ku ai shpalli një kapitull të ri në marrëdhëniet me shqiptarët në Luginën e Preshevës, premtoi zgjidhjen e çështjes së teksteve. Megjithatë, pas interesimit të BIRN ministria së Arsimit, Sportit dhe Rinisë tha se nuk ka një marrëveshje mes qeverisë shqiptare dhe asaj serbe sa i përket çështjes së teksteve shqipe. “Një marrëveshje e tillë, që adreson në mënyrë më të plotë nevojat për arsimin në gjuhën shqipe në Serbi, do të diskutohet nga grupe teknike të themeluara në ministritë përkatëse të arsimit në Shqipëri dhe Serbi,” tha ministria në një përgjigje me shkrim.“Rrjedhimisht edhe tekstet shkollore do të prodhohen pas konkludimit të marrëveshjes mes dy vendeve,” shtoi ajo. Për gazetarin Ben Andoni, analist i çështjeve rajonale në shtypin e shkruar, problemi me arsimin në Luginën e Preshevës vjen nga statusi “i papërcaktuar” i këtij rajoni. “Lugina ‘de jure’ është pjesë e Serbisë dhe minoriteti [shqiptar] mes vetes njeh si vend amë Kosovën. Ndërkohë, Kosova nuk njihet nga Serbia dhe të themi se ajo ia delegon këtë lidhje Tiranës zyrtare. Ndaj, për çdo gjë që flitet për të drejtat e Luginës jashtë Serbisë, lidhet me Tiranën,” tha ai. “Kjo bën që në çdo takim të nivelit të lartë shqiptaro-serb të dekadës së fundit, Presheva dhe Bujanoci janë përdorur qoftë nga zyrtarët më të lartë respektivë si z.Rama edhe zoti Vuçiç, por edhe nga zyrtarët më të vegjël, që bëjnë vizita kortezie,” shtoi Andoni. Andoni thotë se nuk ka një vullnet mes qeverive, asaj të Tiranës dhe të Beogradit për çështjen e teksteve shqipe ndaj zgjidhja ende duket e largët. “Mënyra sesi nuk i jepet drejtim ngërçit me Serbinë dhe mungesa e vullnetit të përbashkët të qeverive në Tiranë dhe Beograd, shtuar me konfuzionin e përhershëm të faktorit shqiptar të Luginës, tregojnë se problemi i teksteve do të mbartet dhe në të ardhmen,” përfundoi ai.

Gusht 2018

Blog

Ende sot publiku i konsideron teori jo shkencore ose të pabazuara shkencërisht ngrohjen globale apo evolucionin. Bie fjala, dyshimi mbi fenomenin e ngrohjes globale, haset te gazetarët me bindje të djathta dhe ndikon në uljen e ndërgjegjësimit të publikut mbi problemet mjedisore, sidomos tek ai publik që vetëshfaqet dyshues ose me bindje të djathta.

Kultura e tretë Media shqiptare duhet t’i japë më shumë hapësirë intelektualëve të shkencës dhe përpjekjeve të tyre për të shpjeguar dhe komunikuar tema që prekin origjinën e universit, atë të njeriut, larmishmërinë e botës së gjallë dhe nevojën për mbrojtjen e saj. ANI BAJRAMI | BIRN | TIRANË

ur në vitin 1959, shkencëtari dhe novelisti britanik C.P. Snow mbajti në Kembrixh kumtesën “Dy kulturat dhe Revolucioni Shkencor” ai konstatonte se gjatë viteve 1930, vetëm shkrimtarët e konsideronin veten intelektualë. Astronomi E. Hubble, matematikani J. von Neumann por dhe fizikantët A. Einstein dhe N. Bohr nuk njiheshin në përmasën e tyre shkencore nga publiku. Pavarsisht se fizikantët e njohur si A. Eddington apo E. Schrodinger kishin botuar dikur libra shkencorë popullorë, ata mbetën në hije, pasi vlera dhe rëndësia e këtyre librave, si aktivitet intelektual, nuk ishte objekt i shkrimeve në gazetat e njohura asokohe. Shkencëtarët shpesh pohojnë, se një shoqëri e emancipuar duhet ta përkrahë shkencën, por kjo mund të ndodhë vetëm nëse publiku e kupton natyrën e vetë shkencës. Një pjesë e madhe publikut nuk shfaq interes për shkencën e aq më shumë, të lexojë për të. Hapësira që zënë lajmet shkencore në mediat e huaja është ende e pamjaftueshme. Në vendin tonë, pothuaj e papërfillshme. Ky fakt lidhet më së shumti me mungesën e përgatitjes së gazetarëve shkencorë në sistemin tonë universitar. Ende sot publiku i konsideron teori jo shkencore ose të pabazuara shkencërisht ngrohjen globale apo evolucionin. Bie fjala, dyshimi mbi fenomenin e ngrohjes globale, haset te gazetarët me bindje të djathta dhe ndikon në uljen e ndërgjegjësimit të publikut mbi problemet mjedisore, sidomos tek ai publik që vetëshfaqet dyshues ose me bindje të djathta. Një rast flagrant vërehet në Amerikë. Në fillimet e fushatës, ndryshe nga rivalët e tyre republikanë, Hillary Klinton dhe Bernie Sanders ishintë ndërgjegjshëm lidhur me pasojat e ngrohjes globale dhe premtuan masa ligjore lidhur me ndryshimet klimatike.Në të kundërt, presidenti i zgjedhur Donald Trump, gjatë fushatësshprehej se ngrohja globale ishte mashtrim. Ende sot, ai ende shfaq mendime jo shkencore mbi efektet e ndryshimeve klimatike, që i propagandon si pa të keq në daljet e tij publike ose përmes Twitter-it personal. Paralelisht, përpjekjet e studiuesve më në zë janë shumëfishuar kohët e fundit pasi botimet e tyre në formë librash, artikujt, angazhimi i tyre në mediat vizive apo

realizimi i dokumentarëve për tema që prekin origjinën e universit, atë të njeriut, larmishmërinë e botës së gjallë dhe nevojën për mbrojtjen e saj synojnë t’i bien këmbanave të publikut. Prezantimet e punimeve dhe mendimet të tyre për këto tema duket se kanë ngjallur interesin e publikut, i cili tashmë e kupton se nevojiten zëra profesionistë për tema të caktuara pasi njohja e pathelluar mbi to,krijon dhe aktivizma të rreme. Si në rastin e OMGJ. Megjithë konsensusin ndër shkencëtarë, bile dhe me firmosjen e një letre nga107 Nobelistë kundër fushatës disinformuese të Greenpeace lidhur me rrezikshmërinë e ushqimeve OMGJ, publiku vazhdon ende t’i perceptojë këto ushqime të rrezikshme për shëndetin. Nga ana tjetër, sot për sot, ndryshimet klimatike dhe zbulimet e fosileve që lidhen me evolucionin e njeriut janë në epiqendër të lajmeve shkencore por dhe të kritikave tëgrupeve të ndryshme, sidomos atyrefetare. Studimet shkencore mbi ngrohjen globale dhe efektet e saj u shpeshtuan pas Luftës së Dytë Botërore por publiku nuk njihej më shqetësimet kryesore të specialistëve mjedisorë. Në vitin 1989, aktivisti dhe gazetari mjedisor amerikan Bill McKibben, botoi librin e parë popullor shkencor mbi ngrohjen globale. Renditja e fakteve dhe gjuha e thjeshtë e përdorur në libër, e kthyen atë në gazetarin më të njohur mjedisor. Ndërkaq, publiku pati mundësinë të njihejmë në detaje me dukurinë e ngrohjes globale dhe ndikimin e saj në biodiversitet si dhe në shëndetin e gjithsecilit. Në vitin 2014, aktivistja sociale kanadeze Naomi Klein botoi librin e saj ku parashtronte jo vetëm rrezikun mjedisor që i kanoset të ardhmes nga neglizhenca e publikut dhe politikanëve por edhe pikëpamjet e saj mbi mënyrat e gabuara të jetesës në rendin e sotëm. Sipas Kleinit , fondament ali zmikonsumer ist , shfrytëzimi i mjedisit prej korporatave të mëdha apo marrëveshjet tregtare, në kurriz të ko-

muniteteve sociale dhe arealeve mjedisore, shprehet në sjellje me rrezikshmëri të lartë për të ardhmen e njerëzimit. Efektet e ngrohjes globale ndihen në cilësinë e jetesës, e rrjedhimisht, në shëndetin e popullatës. Kjo ndoshta është arsyeja pse vitet e fundit publiku ka filluar ta njohë këtë dukuri. Për herë të pare, që nga viti 2008, rreth 70 për qind e amerikanëve, ku përfshihen dhe një numër në rritje i besimtarëve, të ndikuar nga mesazhi që përcolli Papa gjatë vizitës së tij të fundit në SHBA, pranojnë se ngrohja globale është një proces që po ndodh dhe shkaktohet nga njeriu. Në të njëjtën linjë, evolucioni i botës së gjallë, ai i njeriut në veçanti, përfaqëson një proces, ndodhja e të cilit injorohet ose keqkuptohetprej publikut. Dikur, dhe vetë Darvini u vu në qendër të kritikave. Por përpjekjetedukuese nuk kanë munguar dhe në këtë lëm të dijes. Biologu i njohur evolutiv, Richard Daëkins, botoi librin e tij të mirënjohur “Gjeni egoist”. Aty ai trajtonte konceptin e gjenit, dogmën qendrore të biologjisë evolutive dhe procesin e përzgjedhjes natyrore. Mënyra se si ky proces formëson gradualisht tiparet e organizmave deri në formimin e llojit të ri, teori e paraqitur fillimisht nga Darvini, ishte boshti kryesor ideor i veprës. Në vitin 1953 u zbulua struktura e ADN-së. Në vitin 1968, u botua libri shkencor popullor me titull“Heliksi i dyfishtë” nga bashkëzbuluesi i strukturës së saj J. D. Ëatson. Ky biologvuri në dijeni për herë të parë publikun mbirëndësinë e zbulimit të ADN-së. Që prej vitit 2000, përdorimi i ADN-së së ekstraktuar prej fosileve të njeriut, shërben për të njohur lidhjet filogjenetike të njeriut të sotëm me paraardhësit e tij.Pak vite më parë, paleogjeneticieni Svante Pääbo, shkroinjë libër ku paraqitimënyrat e zbulimit të këtyre lidhjeve mes njeriut të sotëm dhe Neandertal-

it. Përshkrimi i thjeshtëzuari veprimtarisë shkencore në librat popullorëshkencorë ka tërhequr vëmendjen, dhe nën efektin e mjeteve të reja të komunikimit masiv, ka arritut të popullarizojë konceptet shkencore. Vitet e fundit, gazetaria e ngadaltë (sloë journalism) ka bërë që gazetarët të krijojnë një përqasje të ndryshme. Kjo tip gazetarie i përkushtohet trajtimit të një teme të caktuar për një kohë të gjatë, deri me vite, në formë komentesh, analizash apo pjesëza videosh që paraqiten në blogun përkatës të gazetarit. Kështu, që prej janarit të vitit 2013, gazetari i njohur Paul Salopek përvijon në blogun e tij evolucionin e njeriutdhe trajton,rrugëtimine shpërndarjen e Homosapiens në rajonet e ndryshme gjeografike. Udhëtimi i tij, në analogji me udhëtimin e njeriut të parë modern, nisi në sitin Herto në Etiopi, sitikuu zbuluan fosilet më të vjetra të njeriut të sotëm, me moshërreth 195 mijë vjeçare. Biologu evolutiv amerikan E.O. Ëilson, botoi në vitin 2014, veprën e tij “ Domethënia e ekzistencës së njeriut” ku ravijëzohet origjina dhe evolucioni i njeriut me anë të paraqitjes së kontributeve më të rëndësishme teorike të biologjisë evolutive, paleogjenetikës, antropologjisë kulturore, neurolinguistikës etj. Sipas tij, domethënia e ekzistencës së njeriut,mund të shpjegohet më së miri duke përdorur teoritë bashkëkohore shkencore për t’i dhënë një interpretim tjetër njeriut si lloj biokulturor. Jo rastësisht,Ëilson-i krijoi konceptin e humanizmit shkencor që i referohet atyre pikëpamjeve, të cilat janë të përputhshme me dijenitë shkencore mbi botën dhe ligjësitë nat yrore. Përkrahës i humanizmit shkencor është edhe neuroshkencëtari dhe filozofi amerikan Sam Harris. Ai mbështet mendimin se dukuritë lehtësisht të observueshme, si sjellja e njeriut, duhen vëzhguar dhe analizuar larg ideve fetare, si pasojë e zhvillimeve aktuale në shkencat konjitive lidhur me origjinën dhe evolucionin e njeriut. Harris-i dhe Daëkins-i janë themelues të organizatave që promovojnë dijen dhe njohjen shkencore të proceseve të ndryshme natyrore. Theksi te zbulimet e fundit dhe provat shkencore si dhe thjeshtëzimi i tyre për publikun është një model sa vjen e më i përdorshëm prej studiuesve.Kultura e tretë, ose pop shkenca, në sajë të zhvillimeve teknologjike, megjithë skepticizmin e shoqërisë, është e më e pranishme në mediat e huaja. Në Shqipëri, ka ende shumë për të bërë.

No.

August 2018 Monthly

Tirana’s Street Vendors Face Heavy Fines With heavy fines and merchandise seizures Tirana’s municipal police wiped out the city of vendors who managed to hack a living by selling produce and dry goods on the streets of the Albanian capital.

Ibrahim and Hanke Cullhai | Photo : Lindita Cela

COMMENT

INVESTIGATION

‘Correcting’ Kosovo’s Border Would Shake Postwar Europe’s Foundations

For Serbian Journalists, Obedience is the Norm

The inviolability of frontiers has been a cornerstone of postwar Europe’s architecture...

Journalists in Serbia say censorship – and self-censorship – has become rife under an all-powerful president.

August 2018

ANALYSIS

Balkans Fear Turkish Crisis Will Slow Investments G

overnments in the Balkans fear the fall in the value of the currency will stimulate Turkish exports – while state and private investment in the region dries up. Turkey’s trade war with the United States, tense relations with the European Union and the dramatic fall in the value of the lira has markets worried about the risk of contagion elsewhere. But while Europe and its banks have the firepower to fight off any spillover, the fragile economies of the Balkans have reason to be nervous. Economists say that while Turkish exports to the Balkans may increase, spurred by falls in prices and a shrinking market for Turkish goods elsewhere, the country’s financial turmoil may slam the brakes on Turkish investment – state and private – in a region that Ankara has been trying to cultivate. Turkey’s national currency has fallen by roughly 40 per cent this year, a decline attributed to investors’ concern over the increasingly autocratic style of President Recep Tayyip Erdogan, his appointment of his son-in-law as economy minister and the waning independence of the central bank. The fall has accelerated sharply since US President Donald Trump announced a doubling of tariffs on August 10 in an increasingly bitter dispute over the fate of American pastor Andrew Brunson, held for almost two years in Turkey on terrorism charges that he denies. Erdogan has been defiant, declaring after the US tariff announcement: “If they

have the dollar, we have our God! We challenge them!” Turkey meanwhile responded in kind, doubling tariffs on US products including electronics, vehicles, tobacco, alcoholic beverages and rice. In the Balkans, Turkish exports have been rising rapidly – up 22 per cent in the first five months of 2018, earning the country almost 4 billion US dollars, according to the Turkish Exporters’ Assembly. A further worsening of relations with the West may see that trend continue, and even pick up pace, analysts say. Turkish strongman Erdogan has long sought to cultivate ties with former Ottoman lands, placing Turkey in competition with Russia and the EU in the Balkans. Lessons of history “Given that many analysts are anticipating an economic slowdown in the Turkish economy, there may be enhanced incentives for the Turkish authorities to put more emphasis on trade relations with countries in the [Balkan] region,” Oya Dursun-Ozkanca, professor of political science at the Elizabethtown College in the US, told BIRN. Gozde Kilic-Yasin, an expert on Turkish-Balkan relations in Ankara, said: “This situation has encouraged Turkish businesses to export because Turkish products are now a lot cheaper, and the Balkans is the best location for them because of already existing political relations and ease in trade as well as the low cost of logistics.” However, Balkan exporters may struggle to sell their own products on the Turk-

Economists say that while Turkish exports to the Balkans may increase, spurred by falls in prices and a shrinking market for Turkish goods elsewhere, the country’s financial turmoil may slam the brakes on Turkish investment – state and private – in a region that Ankara has been trying to cultivate.

ish market, as they will now cost more. Policymakers in the Balkans are watching nervously to see how the turmoil affects Turkish state and private investment in their countries.

Turkish President Recep Tayyip Erdogan

Projects are risk include the construction of the Belgrade-Sarajevo highway, which Turkey had pledged to help finance. Turkey’s Treasury department says total Turkish investments in the Balkans in 2011 equalled 879 million US dollars. But investments have rapidly increased in recent years. The Turkish Ministry for Economics’ 2018 report showed that the country’s investments in the Balkans climbed to 2.43 billion US dollars in 2017. The same report listed Bulgaria as receiving 697 million US dollars in Turkish investment, Albania 610 million US dollars, Bosnia and Herzegovina 226 million US dollars and Kosovo, 201 million dollars. “The situation is serious,” Serbian Trade Minister Rasim Ljajic told regional TV N1 on August 22. “We have been assured by the Turkish state that those deals and plans for which we had expecting investment will not be stopped,” he said. “That might be the most important thing at this moment.” But most analysts say that the flow of Turkish money to the Balkans will likely slow. “We can expect a sharp decrease in Turkish aid to and investments in Balkan countries as well as in the activities of Turkish state banks which operate in the region,” Kerim Has, a Turkish foreign policy expert at Moscow State University, told BIRN. “This is what happened in the 1994 and 2001 financial crises, when the Turkish political authorities couldn’t achieve their goals in the Balkans,” Has added.

August 2018

INVESTIGATION

n the morning of July 30th Mustafa Koni set up shop on a small street corner on Bajram Curri Blvd., in the Vasil Shanto block in Tirana. In a plastic bag he held a few kilograms of white beans, while in another bag other beans and fresh herbs. That was all the 65 years old from the village of Peze - 14 kilometers west of Tirana, had for sale that morning. Sitting close to him on the sidewalk, other fellow villagers sold figs, grapes, fresh eggs and the season’s vegetables. Their motley crew could be counted with the palm of one hand. However, this improvised market came to an early closure when a municipal police patrol car showed up. In lightning speed the villagers gathered all they could carry and withered in nearby alleys. This scene is not unusual in the Albanian capital. Data obtained by BIRN through a Freedom of Information Request show that during 2017 and in the first 6 months of 2018, Tirana’s municipal police issued tens of thousands of administrative fines to illegal street vendors like Mustafa Koni and often seized their merchandise, although the legal framework is not clear on the later. The seizure of merchandise or carts from the municipal police has no clear legal basis, because according to Albanian legislation only the tax authorities have the right to seize goods and even them after a lengthy administrative procedure, whose key criteria is not to threaten the livelihood of the subject whose merchandise is sequestered. Queried by BIRN the municipal police justified their actions with the need to clear the city of sidewalk selling, the fight against dishonest competition for legal vendors and the protection of public health. The police denied they sequestered the vendors’ merchandise and added their interventions were the result of citizen complaints. “We receive dozens of complaints, phone calls and letters every month, which call on us to clear public space, squares, sidewalks and parks illegally occupied by street vendors,” the municipal police said in a written statement. “During 2017 and the first 6 months of 2018, we have not seized any merchandise from street vendors, in a procedural sense,” the statement added. The war against street vendors During the 2015 electoral campaign in Tirana, Mayor Erion Veliaj revealed during an interview that when he was young he had sold figs in the sidewalks of Tirana’s New Bazar to make ends meet.

Ibrahim and Hanke Cullhai | Photo : Lindita Cela

The electoral campaign posters of mayor of Tirana, Erion Veliaj. Photo: LSA

“I stand with the principle that no one should feel bad that in a moment of their lives he did an honest job to survive,” he told the TV Show ‘Wake up’ on Top Channel TV in 2017. “Many people gossip with humor about this anecdote, but I would say that every young man that wants go places should do this, because you never know what life holds in store,” he added. To those who secure their living by selling on the sidewalks of Tirana the mayor’s anecdote might have sounded a bit hypocritical. After Veliaj was elected, one of his first decisions was to approve a detailed plan to clear the illegally occupied public spaces in Tirana. The decision, which was taken on August 14th 2015, was presented by the mayor with the need to clear the commercial Bllok district of tables and chairs from bars illegally occupying its sidewalks. Three years on the mayor’s promised ‘zero tolerance’ policy against the posh bars of Bllok has not materialized. However, data obtained by BIRN show that this policy translated in a war without

compromise against street vendors – one of the poorest social groups in Tirana. Vendors BIRN talked to in the Vasil Shanto neighborhood claimed that there were countless cases when the municipal police has seized their figs, eggs, herbs and vegetables. This journalist was also present when a police officer seized Mustafa Koni’s bag with herbs and beans. The municipal police told BIRN that in the last two years they have issued over 21 thousand citations to street vendors like Koni, ranging from 500 lek (€3.5) to 5000 lek (€35). “During 2017 and the first 6 months of 2018, 21,329 citizens were fined for illegal street selling in Tirana,” the municipal police said in response to a FOI request. Broken promises July 10th should have been a boon day for Ibrahim Cullhai. He had bought fresh corn cobs in the Madrasa market at a cheap price, loaded them in plastic bags and called his wife Hanke to pick up the grill cart and meet him at the usual place – a corner close to the pyramid shaped

Mustafa Koni, a farmer from Peza who sells on the streets of Tirana. Photo: Lindita Cela

mausoleum of late Albanian dictator Enver Hocha on Martyrs of the Nation Blvd. in Tirana. “It’s been 23 years that we sell at the Pyramid. Before we used to sell cigarettes and other dry goods. However, since two years ago we sell only grilled corn on the cob and chestnuts. We survive on what we sell over here,” explained Hanke Cullhai. In June 2017, Mayor Erion Veliaj promised that street selling in Tirana would be regulated and the municipality would support street vendors like the Cullhais. “We will propose that in all administrative units the flower sellers, the sellers of produce and booksellers have a new design of their stalls, something appealing that does not block the road but makes it a pleasure to do business,” Veliaj declared. However, the distribution in social networks of a video shot on a cell phone on July 10th , where Hanke and Ibrahim Cullhai are seen struggling with four police officers, who cruelly sequester their cob grill has raised fresh doubts on the mayor’s pledge. Hanke Cullhai recalls that they had not sold even ten cobs when the municipal police showed up that day. Ibrahim struggled with the cops for several minutes to protect the cart but the police did not buck on his effort and Hanke’s prayers. “Without saying a word they grabbed the cart. They wanted to take it away because I sold without a permit. I begged they rather sent me to jail because I made a living with the cart,” Ibrahim recalled. The day later the 58 years old paid the municipality a fine of 3000 lek (€25). “I went to the municipal police and they told me to pay a 3000 lek fine for illegally occupying public space,” he said. “I paid and took back the grill for the corn cobs, but told them that I would go out to sell again because I have no other choice,” Ibrahim added. The father of four said that he has tried to secure a permit for his trade by the municipality with little success. According to the law, street vendors can register with tax authorities only after securing a permit by the municipality. “I was in the offices on the municipality but they asked all kinds of procedures for a permit that I cannot even describe, let alone complete,” he said. “They asked for a blueprint of the place where I sell, like I was gone built a house,” he added. Although he is afraid of fines and police raids, Ibrahim said that he would go out again to sell grilled corn cobs. “I am sure they will show up but hope they will not behave violently,” Ibrahim said. “I will go out again because I have no other choice until the pension comes up,” he concluded.

August 2018

ANALYSIS

US Shift on Kosovo Partition Stirs Experts’ Debate Recent talk of an exchange of ethnic territories between Kosovo and Serbia has alarmed most Balkan experts in the US – many of whom still believe it is unworkable and will encourage other conflicts. IVAN ANGELOVSKI, | BIRN | UASHINGTON

erbia and Kosovo seem to be turning to Washington rather than Europe to win international support for a final peace deal that may include a much-rumoured swap of land. Recent statements from Washington that the US is on side with whatever Serbia and Kosovo decide are music to the ears of Serbia’s Aleksandar Vucic and Kosovo’s Hashim Thaci. However, US experts on the Balkans say America’s stance on partition is not that clear or one-sided. During the European Forum Alpbach, held in Austria over the weekend, Presidents Thaci and Vucic confirmed that they are pondering a historic deal that may include an exchange of territories in southern Serbia and north of Kosovo. They called on the European Union to support their efforts. The partition idea is not new and has come in and out of focus throughout the history of the Kosovo-Serbia dispute. What undoubtedly is new is that Donald Trump’s administration seems to be changing America’s long-held opposition to it. After long, deafening silence on this issue, which by itself indicated that American position on the issue was shifting, John Bolton, Trump’s national security advisor, last Friday confirmed that Washington would not exclude an exchange of land. Bolton’s statement added fuel to the already heated debates among US officials and its experts who have worked in and on Balkans for years. Old idea with new momentum: The talks between Belgrade and Pristina about an exchange of territories seem now to be entering their final stage, following Serbian Prime Minister Ana Brnabic’s and Foreign Minister Ivica Dacic’s visit to Washington in July. After meeting Bolton on July 26, Dac-

ic said that US policy toward the issue of territorial exchange was changing. “Now, for the first time, they are prepared to hear creative solutions to possible problems, including Kosovo. That is very important for us, and it’s very important to have agreement on it in Washington,” Dacic said. Every previous US administration was strongly against border changes. During earlier Kosovo-Serbia talks, Kosovo partition was never up for negotiations – partly because whenever someone mentioned it, Washington’s opposing stance was clear. “Our position was that if we would start to divide every part of the Balkan territory by ethnic criteria, we wouldn’t see the end of it. It would be just a one reason more for negative tensions and ethnic conflicts in the Balkans,” Thomas Countryman, the US State Department’s highest officer for the Balkans at the time, told BIRN. Countryman, however, still does not believe partition is actually on the table. “Vucic, Dacic and Thaci are all politicians. The situation is hard for all of them. I really believe that they want to make an effort towards EU membership,” he said. “They need some kind of agreement. But they need to be more realistic in their negotiations. They need to put their focus on solving real, existing problems, and not create new ones,” Countryman added. Eliot Engel, a member of the US House of Representatives who has been involved in US policy on the Balkans, says that despite all the “parlour-room talk about the possibility of a territorial swap between Kosovo and Serbia”, it remains unclear whether such a deal is on the table. “There have been rumours for years about land swaps, and I’m not surprised that the volume has increased along with the intensity of the talks,” Engel said in a written statement for BIRN.

German Chancellor, Angela Mercel and the president’s of Serbia and Kosovo, Aleksandar Vicic and Hashim Thaci during e meeting.

He said the US should take into account any deal reached by the two countries, but added: “We should be very careful about anything that could pose significant dangers to the region.” These concerns are primarily that an eventual exchange of territories in one part of the Balkans could trigger similar attempts elsewhere; that is the main rea-

After long, deafening silence on this issue, which by itself indicated that American position on the issue was shifting, John Bolton, Trump’s national security advisor, last Friday confirmed that Washington would not exclude an exchange of land. Bolton’s statement added fuel to the already heated debates among US officials and its experts who have worked in and on Balkans for years. son why most Balkan experts in the US still believe a Belgrade-Pristina land swap is a bad idea. Deal could open Balkan Pandora’s box: Daniel Serwer, from Johns Hopkins University, warns that if partition does take place, “havoc impends”. “Even opening the subject is clearly

causing problems in Bosnia and Macedonia,” Serwer told BIRN. Serwer doubts that Vucic and Thaci will be able to agree on a land swap, but adds that even opening up this theme threatens to open a Balkan Pandora’s box. “Albanians live in northern Kosovo. Serbs live in Presevo [in southern Serbia]. Would you like to be one of them? Ask Fr Sava what he thinks will happen to the Serbs south of the Ibar,” Serwer told BIRN, referring to Fr Sava janjic, Abbot of the Serbian monastery of Decani and an acknowledged spokesman for Serbs in southern Kosovo. Serwer says that, according to reliable sources in the US government, while the US administration will not oppose whatever local leaders agree, even this significant shift in US policy does not mean that a deal is imminent. “I don’t know it is a done deal and I still hope it can be stopped,” Serwer said, adding that the US administration does not understand the risks of Kosovo partition. David Phillips, Director of the Program on Peace-building and Rights at Columbia University’s Institute for the Study of Human Rights, also sees the partition of Kosovo as a risky gambit that could trigger violent conflict in other divided societies. “Many people died in countries of the Western Balkans to preserve the ideal of pluralism and multiculturalism,” Phillips said, recalling that the ethnic partition of former Yugoslavia was the goal of Serbian’s reviled late strongman, Slobodan Milosevic. “Partitioning Kosovo through negotiations would accomplish what Milosevic failed to achieve through violence and ethnic cleansing,” Phillips added. “Recent statements by President Thaci

August 2018

EU Won’t Be Swayed By US On Kosovo – German MP The European Union’s position on Serbia’s relations with its former Kosovo province will be decided “exclusively” in accordance with the bloc’s own rules, not the opinion of the United States, a lawmaker of Germany’s co-ruling Social Democratic Party has told BIRN.

suggest he’s flexible when it comes to reaching an agreement with Serbia so both countries can move forward with Euro-Atlantic integration, even if that agreement involves ‘adjusting borders,’” Phillips noted. But, according to him, Serbia is clearly blackmailing Kosovo to achieve this, by blocking its efforts to gain greater global recognition and obstructing the dialogue progress. Creative solutions are needed: However, Daniel Vajdich, a senior fellow at the Atlantic Council, says the US administration needs a “creative solution” for Kosovo, and a “border adjustment” idea might do the trick. At the same time, he warns that this idea will not be easy to implement, because Serbia needs to convince the right stakeholders that territorial swaps would not have negative consequences for stability in other parts of the Balkans.

That is not achievable with just a few official visits to Washington, he stressed “[Serbia] needs to launch a much broader campaign to familiarize relevant stakeholders on Capitol Hill, at think tanks, and throughout the NGO community, regarding its proposal. Until Serbia does this, its idea to engage in border adjustments with Kosovo won’t gain acceptance in Washington,” Vajdich predicted. Vajdich said the US would support this idea to provide Serbia’s political elites with an ability to credibly claim that they extracted something tangible from the Kosovo negotiations. “This is critical for Serbia’s leadership from a domestic political perspective. On the other hand, the US could be opposed to territorial swaps out of concern that this would have negative implications for stability in other areas of the Balkans,” Vajdich concluded.

osip Juratovic, a Croatian-born member of the Bundestag, said the EU was no longer ready to import outstanding border issues such as that between Slovenia and Croatia over the Bay of Piran, so Serbia and Kosovo cannot join until they resolve their differences. Asked about growing speculation concerning the possibility of a land swap between Kosovo and Serbia – and that the US administration of Donald Trump may be open to such a deal – Juratovic responded: “One thing should be clear – Serbia-Kosovo relations are an EU issue, since both countries are interested in becoming members. In my opinion, the EU position will not be based on the opinions of analysts or the US but exclusively on its own standards and laws, which are equal for all EU members.” Merkel emphatic Ethnic partition is again the focus of furious speculation in the Balkans, with Serbian President Aleksandar Vucic calling for “delimitation” with Kosovo and his Kosovo counterpart Hashim Thaci advocating ‘border corrections’ in any final, EU-mediated deal between Belgrade and Pristina to settle their relations in the hope of one day joining the bloc. That Washington’s ambassador to Pristina failed to rule out ethnic partition during a television interview has fuelled rumour that the Trump administration has abandoned a red line drawn by the major Western powers when they recognised Kosovo as independent a decade ago. The EU, too, has been less than emphatic in quelling the speculation. German Chancellor Angela Merkel took the strongest stand yet when she told a news conference on August 13 “we can’t do that.” “The territorial integrity of the states of the Western Balkans has been established and is inviolable,” Merkel said. “This has to be said again and again because again and again there are attempts to perhaps talk about borders and we can’t do that.” Same rules for all Juratovic, whose SPD is in government with Merkel’s conservative Christian Democratic Union, said Merkel was not speaking only for Berlin. “It’s not based on her own opinion, but is the position of the entire EU,” he told BIRN. “There are clear rules about entering and joining EU member states – they have to complete all 35 chapters. Chapter 35 deals with border issues and good neighborly relations with neighboring countries – in this case, primarily with Kosovo, because the EU is no longer ready to import border problems, as was the case between Croatia and Slovenia after entering, but wants them resolved before accession”. “And this is the only acceptable solution for the EU and therefore Germany,” Juratovic added. “The rules are same for all, and same rule applies to Serbia”. Germany is among 23 of the EU’s 28 members that recognise Kosovo as an independent state. Five do not, and nor does Serbia, which has the support of United Nations veto holder Russia in blocking Kosovo’s membership of the world body. But the EU says Belgrade must resolve relations with Pristina if Serbia is to ever join the bloc. Entering the unknown Juratovic, who heads the Bundestag group for Southeast Europe, said any exchange of territory – by which Kosovo would cede its mainly Serb north and annex Serbia’s mainly Albanian Presevo Valley – would mean entering an “unknown” and “very complicated” situation that would likely require a referendum. “I don’t know how this procedure would unfold because it is not just a question of changing territory and the will of the governments, but a question of the citizens who do not accept such a fact,” he said. “And of course, the aggravating factor is that the EU does not accept the changing of borders.” “It should be emphasised,” he said, “that the EU has a clear position that borders in the EU are immutable.” To abandon that rule would mean “chaos and hundreds of crisis regions on the ground in Europe”. Juratovic cautioned that further delay in settling relations would play into the hands of those elements in the EU who oppose further expansion to the Western Balkans. “This postponement of the Serbia, Kosovo issue is not beneficial for either side, but is good only for maintaining political positions, but also for those in the EU who are not for EU enlargement,” he said.

August 2018

FEATURE

Land Swap No Magic Wand for Serbia’s Albanians Ethnic Albanians in the Presevo Valley ‘dream’ of joining Kosovo, but few see it as a silver bullet for life’s daily grind. The result may only be more ethnic strife. NIKOLA LAZIC, | BIRN

here’s a disconnect in the southern Serbian town of Bujanovac right now, between the mid-summer lethargy of the streets and the relative bustle of the mayor’s office. If his Facebook page is anything to go by, Mayor Shaip Kamberi is not short of visitors from foreign embassies and international institutions. Discussions, he says, focus on the dissatisfaction of the town’s ethnic Albanians with their treatment by Serbia and, of late, the possibility of a land swap by which Bujanovac and other ethnic Albanian-populated parts of southern Serbia would join Kosovo and the Serb-dominated north of Kosovo would go the other way. It is a prospect, hinted at by political leaders in euphemisms such as ‘border correction’ or ‘delimitation,’ that has veteran Balkan-watchers on edge, given what they say is the risk of renewed ethnic violence and a domino effect across the region. Germany has come out firmly against any more redrawing of borders in the Balkans, but the United States has been deafening in its silence, and the European Union too has been less than emphatic, fuelling speculation that the West may be about to abandon its red line on Kosovo’s ethnic partition as a way to close a chapter in the collapse of Yugoslavia that most thought closed when Kosovo declared independence in 2008. For the people of Bujanovac, an ethnically-mixed town, and the rest of the predominantly ethnic Albanian Presevo Valley, such a development would be hugely unsettling, whether they want it or not. ‘Not wanted in Serbia’ Almost two decades ago, for six months between 2000 and 2001, the region was the scene of clashes between Serbian se-

curity forces and an ethnic Albanian guerrilla army trying to replicate the success of the Kosovo Liberation Army in 1999, when NATO intervened to wrest control of the then southern Serbian province from Belgrade and end years of repression of its ethnic Albanian majority. Western diplomacy ended the fighting in the Presevo Valley, the guerrillas disbanding in exchange for greater rights for ethnic Albanians. But they remain dissatisfied, accusing Belgrade of marginalising the region and starving it of investment and infrastructure projects. With jobs and money in short supply, thousands leave every year for short-term work in Western Europe. “I have the impression at times that Belgrade treats us like some kind of foreign element, as if we are not wanted in Serbia,” Kamberi said. He called on the governments of both Serbia and Kosovo to provide clarity; Serbian President Aleksandar Vucic has said he prefers ‘delimitation’ by which Kosovo would cede the north, while his Kosovo counterpart, Hashim Thaci, has ruled that out and called instead for a border change to allow the Presevo Valley to join Kosovo. Such statements and the speculation they have stirred give the sense of momentum building towards a deal in EU-mediated talks in Brussels, but the people who stand to be affected the most say they are being kept in the dark. “We expect the statements from Belgrade and Pristina about partition to be more precise so that we can clearly understand what is ahead,” Kamberi told BIRN after meeting officials from the Organisation for Security and Cooperation Europe, OSCE, and the US embassy in Belgrade.

Memorial plaque in Trnovac. Photo: BIRN

Ethnic Albanian political leaders in the region have been lobbying for the rights of the Presevo Valley Albanians to be included on the agenda of the Brussels talks. The issue is particularly sensitive for Bujanovac. Unlike Presevo, where 95 per cent of the population is ethnic Albanian, Bujanovac is a multi-ethnic municipality, the town itself an almost equal mix of Serbs, Roma and Albanians, according to a 2002 census. The wider municipality is 55 per cent Albanian and 34 per cent Serb. Albanians boycotted the most recent census in 2011, but a joint assessment by the Serbian Statistics Institute, the OSCE and the US and British embassies suggested the numbers had changed little. ‘How will I live?’ Unsurprisingly, Albanians and Serbs are split on the merits of joining Kosovo, but united in their cynicism towards the politicians deciding their fate and the struggle that is daily life in this impover-

ished corner of the Balkans. “The patriot in me rejoices at the possibility,” said an ethnic Albanian man in the village of Lucane, one of the frontlines of the 2000-2001 clashes, when asked about the possibility of joining Kosovo. “But when I wake up in the morning, I think about how I’ll live, where I’ll get my pension,” he told BIRN outside the village shop, declining to be named. The man said half his family had already left Lucane for the EU, a fate shared by many Albanian villages bordering Kosovo. It is estimated that roughly half of Lucane’s 1,300 official residents actually work in the EU. “Young people are massively leaving for Western Europe, primarily Germany,” said Nexhat Behluli, the owner of a local television channel. Working as drivers, mechanics or builders, “they get a sixmonth visa and come back with 10,000 euros in savings; they can’t make that kind

August 2018

Serbia, Kosovo Presidents Vow For New Historic Deal Serbia’s and Kosovo’s presidents have called on the international community to support the deal reached by the two countries, including possible border corrections.

Serbian and Kosovo presidents on the EU enlargement panel on Saturday evening. Photo: Twitter/Laigh Turner

MAJA ZIVANOVIC | BIRN | BELGRADE

Nexhat Behluli. Photo: BIRN

of money in Serbia,” he told BIRN. In Veliki Trnovac, 40 per cent of the town’s 7,000 official residents, all of them ethnic Albanian, are believed to be working in Western Europe. “We would all like to be annexed by Kosovo,” said a man sipping tea in a local cafe. “But the question is – how realistic is it? There are no ethnic countries in Europe anymore. People in Germany are not all German, neither are they all Belgian in Belgium.” Smokescreen Local Serbs are sceptical any land swap will happen, though some do not object to the idea mooted by some Serbian politicians that Kosovo annex only exclusively ethnic Albanian villages in the region, rather than whole valley itself. Ethnic Albanian leaders have ruled out such a scenario. “If the Albanian villages were to go to Kosovo, Serbs could take power,” a Serb resident of Bujanovac, who asked not

to be named, told BIRN. If Bujanovac were to be ceded to Kosovo in its entirety, “I would not stay and live in Kosovo for anything,” he said. “I’d try to sell my house and head somewhere towards Belgrade.” Miodrag Milkovic, a local veterinarian, said the talk of partition was a smokescreen to divert attention from the failure of local Serbian and Albanian politicians to improve the lot of their constituents. “Seventeen years after the conflict, the only interest of local Albanian politicians and the Serbs who are in the government with them is to stir tension,” he said. “They don’t care about the conditions people face.” “Any border changes would lead to conflict, and I think everyone here has had enough of riots,” he said. “Both the local Albanians and Serbs are concerned by problems of daily life, which will not be solved by the redrawing of borders.”

erbian President Aleksandar Vucic and his Kosovo counterpart, Hashim Thaci, said on Saturday evening that it’s time to make new history with a deal between Kosovo and Serbia, underlining the importance of EU integrations for both countries. “It is time for us to make new history,” Kosovo President Thaci said on Saturday evening, speaking on a panel with Vucic at the European Alpbach political forum in Austria. The event, called “New perspectives on EU enlargement”, comes ahead of Thaci and Vucic’s next meeting in Brussels on September 7 for the new round of EU-facilitated dialogue aimed to resolve the decades-long dispute between the two countries. “Nobody needs to be afraid or concerned about negotiations,” Thaci said, and added that the only way forward for both Kosovo and Serbia is EU integration. “The time for an agreement between Kosovo and Serbia is now. And we have a short window of opportunities,” he said. Meanwhile, Vucic called on the international community to allow Serbs and Albanians to resolve the Kosovo issue on their own and expressed dissatisfaction over the desire of other countries to influence the content of a possible agreement between Belgrade and Pristina, Beta news agency reported. “Now we are trying to do something that is of great importance to our future, something that is very important for the Albanians also. We must live together, we are the two most numerous people in the Balkans. If we cannot solve it, who will?” Vucic was qouted saying. “I am just an ordinary man trying to influence in a way that I can keep peace and tranquility,” Vucic said. “We have just witnessed a very historic moment,” EU Enlargement Commissioner Joannnes Hahn said after Thaci and Vucic had spoken. He also expressed his belief that it’s up to Vucic and Thaci to build a solution, following what US President Donald Trump’s national security advisor, John Bolton, said in Kiev on August 24: that the US will not exclude or oppose territorial swaps between Serbia and Kosovo if the two sides can agree on them. “Whatever the solution is, and we should not exclude anything, should contribute to stability in the region and this solution should not trigger any ideas... [I] need to assure the international community that this is a tailor-made solution contributing to the overall goal contributing to peace,” Hahn said. “We will not impose something from outside. But again, any solution must be tailor-made to contribute to regional stability, not trigger instability somewhere else. We need this reassurance,” Hahn added. On Saturday, the EU’s foreign policy chief, Federica Mogherini, announced that Vucic and Thaci will meet on September 7 in Brussels. “The High Representative will continue the discussions with the two Presidents on the comprehensive normalisation agreement with a view to making concrete progress, given the priority attached to the EU-facilitated dialogue between Belgrade and Pristina and the European Union perspective of the region,” the press release said. Serbian President Vucic also announced last week that he will visit Kosovo on September 9 to present the “guidelines and directions of state policy towards Kosovo”. Kosovo declared independence from Serbia in 2008, which Belgrade opposes. However, the EU’s main precondition for Serbia’s bid for EU membership is for it to normalise relations with Kosovo. Serbia’s leadership, including President Aleksandar Vucic, is thought to be pushing for a territorial swap as a way to finally resolve the dispute and so move on with Serbia’s EU membership aspiration. However, this idea has met with disproval from the Serbian opposition, many Kosovo Serbs, and from German Chancellor Angela Merkel as well. On the other side, Kosovo President Thaci said on August 8 that a deal might be reached with Belgrade for the predominantly Albanian municipalities of southern Serbia – Presevo, Medvegja and Bujanovac – to become part of Kosovo.

August 2018

The inviolability of frontiers has been a cornerstone of postwar Europe’s architecture – but some believe the EU and the US are preparing to throw away the rulebook on Kosovo.

Opinion

‘Correcting’ Kosovo’s Border Would Shake Postwar Europe’s Foundations MARCUS TANNER| BIRN | LONDON

or the legion of rights activists, former diplomats, academics and others who fiercely oppose ethnic partition as a solution to the Kosovo-Serbia dispute, the silence of the European Union and Washington on the subject is ominous. Ethnic partitions based on supervised plebiscites were a normative way of resolving European border disputes after World War I. In that very different world, the creation of ethnically pure states was seen then as a goal. The old, defeated polyglot empires, Austria-Hungary and the Ottoman Empire, stood discredited – their multi-national character seen as the prime cause of their downfall. After World War II, however, Europe, America and the former USSR underwent a radical change of mind. Ethnic-based partitions now were regarded with deep disfavour, as a danger to the post-war settlement, an encouragement to revisionism – and as wrong in principle. The ethnically “pure” state now was associated with the Nazi project, while multiculturalism was to be promoted as an asset, not a hindrance. In the 1990s, following the example set by the dissolution of the USSR, Europe and the US insisted that the borders of all states emerging from the former Yugoslavia must follow the internal borders of the former republics – or, in Kosovo’s case, provinces. No deviations or “corrections” were permitted. Serbia was allowed no ethnic claim t o t he K ra j i n a i n C r o at ia or t o northwest Bosnia. Likewise, Croatia could not claim western Herzegovina, nor could Bosnia claim the Sandzak – and so on. However, informed sources say opinion in Brussels and Washington on this once inviolable principle may be shifting. This explains why the expected condemnations of the recent upsurge of partition talk in Serbia and Kosovo have not occurred. A UK Guardian article this week wrote that its sources said “the international mood towards potential partition of Kosovo was shifting, despite the opposition of the German chancellor, Angela Merkel.” It added that when Ivica Dacic, Serbia’s

Foreign Minister, met Donald Trump’s sonin-law and adviser Jared Kushner in July, they “discussed partition”. It also cited a Serbian government source as saying: “The American position is changing from totally against partition to willingness to discuss this option. France is also quite positive about it. Germany is not.” The Economist’s Balkan Correspondent, Tim Judah, a longtime associate of BIRN, said that following visits to Serbia and Kosovo, he had noticed a change in emphasis on partition from Brussels and Washington. “Before, it was taboo and they didn’t even want anyone to discuss it. But now they’re saying, OK, you discuss it, and then we will see.” Discredited tool for resolving disputes: “Partition” first emerged in the language of diplomacy in the late-18th century, when Russia, Prussia and Austria applied it ruthlessly to Poland, successively slicing bits off the old kingdom until nothing remained. But partition’s real heyday followed the end of the First World War, when ethnic nationalism enjoyed intellectual credibility and the creation of ethnically “pure” states was championed as the key to the creation of a more stable Europe. Partitions and plebiscites were applied in numerous areas. Ireland was partitioned in 1922, admittedly more on religious than ethnic lines, with six of the 32 counties remaining in Britain. Schleswig-Holstein was partitioned in 1920 following a referendum, with north Schleswig going [back] to Denmark.

Upper Silesia was partitioned in 1921-2 between Poland the Germany, also following plebiscites. So was the Burgenland, between Austria and Hungary, following a plebiscite held in Sopron/Odenburg, in December 1921, which saw the town go to Hungary and the rest to Austria. Carinthia was also put up for partition, for which purposes the victorious allies divided it into two zones, A and B. Supervised plebiscites resulted in both zones going to Austria – to the anger of the new Kingdom of Serbs, Croats and Slovenes. After World War II, although ethnic-based partitions were falling from favour, they were enacted in Istria, resulting in the city of Trieste remaining in Italy while the rest of Istria went to Yugoslavia. Another curious anomaly was the plebiscites held in Tende/Tenda and La Brigue/Briga, which resulted in both villages switching from Italy to France in 1947. In Soviet-dominated Eastern Europe, the USSR ordered Romania to relinquish the Dobrudja region to Bulgaria on ethnic grounds, while the USSR rearranged its own frontiers, drastically with Poland, less so with Romania, again citing ethnic criteria. But the intellectual and diplomatic climate was changing fast. The while idea of “ethnic borders”, with their obviously Nazi overtones, now was seen as retrograde goal. Moreover, the allies were determined to stamp out what they saw as an encouragement to revisionism. Borders were now deemed permanent,

whatever minorities felt – a principle that had major consequences for the Balkans. In its modified form, it meant that when states dissolved irretrievably, as did Yugoslavia, the world would insist on the old internal borders becoming the new external ones. This principle advantaged some communities much more than others. It conveniently left almost all Macedonians and Slovenes within the borders of their respective republics. But it left about half a million Croats outside Croatia, mainly in Bosnia, and a much larger number of Serbs outside Serbia – the vast majority also in Bosnia. As a result, Macedonian, Slovene and Bosniak nationalists are highly conservative on the border question; few have serious aspirations towards northern Greece, Carinthia or Sandzak – while Serbian, and to a lesser extent Croatian, nationalists – tend naturally towards revisionism. Until now, such dreams have remained dreams. But, were Europe and the US to throw away the rulebook and allow a border “correction” on ethnic lines between Serbia and Kosovo, the dreaded “precedent” would, obviously, have been set. After all, if a few tens of thousands of Serbs and Albanians on either sides of the current border can change their frontiers, what is to stop about a million Serbs in Bosnia? Small question generates big dispute: The populations in question in the Kosovo-Serbia dispute are surprisingly small for such a large dispute. In Kosovo, despite the loose talk of “Serbian North Kosovo”, in reality the question concerns three municipalities: Leposavic, [population 18,600 in 2015] Zvecan [16,650] and Zubin Potok [15,200] and half of another, Mitrovica. The only significant urban settlement is the Serb-run half of the town of Mitrovica, home to about 30,000 people. At most, the area is home to about 80,000 people. On the other side of the border, almost wholly Albanian Presevo is home to some 35,000 people. Over half of the town and municipality of Bujanovic are also Albanian, as are a smaller proportion of Medvedja. Can Serbia and Kosovo come up with a deal? Even if they do get Europe’s reluctant

August 2018

Analysis

It is Kosovo’s fragile democracy that will pay the price of any deal struck by Hashim Thaci to partition the country. The EU should think twice.

Must Kosovo Pay the Price of the EU’s Mistakes? permission to tear up a key post-war principle of international relations, it is hard to see the two sides in this dispute reaching an agreement. Importantly, the two sides are not equal in bargaining strength This is a major difference between now and the plebiscites of 1920-22, when the two sides were usually equal in power – like Austria and Hungary – or when, as with Germany versus Denmark, Germany was a defeated power and in no position to be exercise pressure. In the Kosovo-Serbia dispute, on the other hand, Kosovo is the supplicant – seeking recognition of its independence by Serbia. Serbia, independent since the Congress of Berlin in 1878, has no such issues over its diplomatic place in the world. Kosovo needs an agreement, therefore, more than Serbia. Kosovo’s only real card – and it is not an ace – is that the dispute is slowing Serbia’s progress towards EU membership. But Serbia can live with that. If Serbia’s leader Aleksandar Vucic does go for partition, therefore, he will almost certainly seek corrections in Serbia’s favour: Serbia to get the northern municipalities – which Kosovo does not control – in exchange for recognizing Kosovo’s independence. It is more difficult to imagine Vucic, or any other Serbian leader, offering territory to Kosovo that it does control, just for the sake of “fairness”. Another complicating factor is the future of the remaining Serbs in Kosovo proper. Their only hope of a future lies in the long-delayed formation of an association of autonomous Serbian municipalities in Kosovo. But Kosovo has sat on this issue for years now, wanting to keep this important card in reserve and not give it away ahead of a final settlement. However, if tiny Kosovo is forced to give away significant bits of land, the chances of it then forming a Serbian municipal association on the rest of its territory as well are minimal. In short, the small rural Serbian communities of the south will be finished, which is why the spokespeople of the Serbs in the south, like Fr Sava Janjic, are so vehemently against partition. In all likelihood, therefore, whatever Europe or America allows in principle, the various border “correction” plans in the minds of Vucic and Thaci will remain too far apart for an agreement to be possible.

ERALDIN FAZLIU| BIRN | LONDON

“Who do I call if I want to call Europe?” former US Secretary of State Henry Kissinger famously asked. In 2009, Kissinger belatedly got his answer when the Treaty of Lisbon created the post of High Representative for Foreign Affairs and Security Policy. But the decade since has done little to consolidate the EU’s 28 states around a coherent, united policy on Kosovo. Now, in its haste to seal a deal that might get all parties – at least, their political leaders – on side, the EU risks undercutting the very democracy it vowed to nurture in Kosovo. The presidents of Serbia and Kosovo, Aleksandar Vucic and Hashim Thaci, have long been feted in Brussels as ‘dealmakers’, yet they have failed to implement more than a dozen deals they each signed up to. Now they are trying to fool us into believing that an exchange of territories, or a “correction of borders” as it is being spun in Kosovo, is the silver bullet. The EU, split between 23 members who recognise Kosovo as independent and five that do not, has been deafening in its silence on the prospect of an ethnic partition that the West so strongly ruled out when Kosovo declared independence from Serbia in 2008. Civil society organisations in Serbia and Kosovo have written to the EU’s High Representative for Foreign Affairs, Federica Mogherini, asking for an unequivocal rejection of partition, but Mogherini has said nothing. In Prishtina, democracy will be in peril if Thaci sidesteps parliament and goes beyond the constitutional boundaries of his presidency to seal such a deal with Serbia. EU values in doubt When Kosovo declared independence based on a plan drafted by veteran Finnish peacebroker Martti Ahtisaari, Thaci and others said concessions to the Serb minority in terms of an effective veto power in parliament were a necessary compromise in order to secure statehood. Yet while such concessions have thrown up significant obstacles to the working of the Kosovo parliament, the major European backers of statehood have as yet failed to persuade their five EU peers to change their stance, leaving Kosovo’s EU future in permanent doubt. It would appear the EU’s inability to act on Kosovo has created even greater

Federica Mogherini. Photo: European External Action Service/ Flickr

room for political maneuvre on the part of local actors, and the bloc’s silence on partition suggest it a redrawing of borders may well be part of a final deal. Such an outcome would only cement the belief held by some that multi-ethnic states cannot function in the Balkans. It would also cast the EU’s own core values into doubt. And it would open the door to the redrawing of other borders and prove that the EU does not possess a long-term plan for the Western Balkans but is simply responding to geopolitical circumstances. Thaci, who as prime minister in 2008 read Kosovo’s declaration of independence to parliament, has neither the necessary support of lawmakers nor of the public for such a deal. He is not backed by three major opposition parties – the Democratic League of Kosovo, Vetevendosje and the Social Democratic Party. They hold nearly half of all the seats in parliament. Nisma Social-Demokrate, led by Fatmir Limaj and part of the government, has also been critical of Thaci’s role in the Brussels dialogue. Hence, Thaci does not have the twothirds of parliamentary votes necessary to enforce an international agreement. This has not stopped him before. Risk of constitutional crisis In 2015, then as foreign minister, Thaci signed a demarcation deal with Montenegro that took three years to get through parliament and threatened its very ability to function. Opponents fired tear gas in the assembly and occasional outbursts of violence erupted during the

protests outside. Also in 2015, an agreement was struck in Brussels to create an association of Serb-majority municipalities and give them greater powers. Again, its implementation has been blocked by a lack of political consensus and a constitutional ruling that the agreement was not sound. The EU has come in for criticism for prioritising stability over democracy in the Balkans, and Thaci and Vucic have become the bloc’s favourite ‘stabilitocrats’. If the EU backs Thaci, thinking only of regional stability and not democracy, then its credibility as promoter of that democracy will be tarnished. And in allowing Thaci to proceed without a broader political and societal consensus, it will only deepen the polarisation between political parties and within society and may trigger a new constitutional crisis. The opposition would have no difficulty in sending any partition deal to the constitutional court. There may be more tear gas and protests, and Kosovo would lose any international credibility it had left to enforce the deals it signs. Where is the sense in signing a deal to normalise relations with Serbia while creating abnormality at home. Such a scenario is only possible if the EU continues to support politicians who clearly lack the legitimacy to take such decisions, but have no qualms in offering their signatures in exchange for staying in power. Eraldin Fazliu holds a MA on European Politics at Masaryk University, Czech Republic and is a Prishtina based journalist.

August 2018

INVESTIGATION

For Serbian Journalists, Obedience is the Norm

Fearing for their jobs, journalists routinely acquiesce to the demands – brazen or benign – of government spin-doctors or compliant media directors and owners. Each operates in a world in which media ownership is opaque, pay is poor and job security almost nonexistent.

Journalists in Serbia say censorship – and self-censorship – has become rife under an all-powerful president. ALEKSANDAR DJURICIC | BIRN | BELGRADE

n Serbia, it is standard practice for the television news to dub, rather than subtitle, foreign languages. But that’s not always the case when President Aleksandar Vucic meets his Russian counterpart, Vladimir Putin. “He wants to show he learned Russian,” said a reporter at the Serbian state broadcaster, Radio Television Serbia, RTS, so his office “demands” Vucic is subtitled, not dubbed. And at least twice, RTS has obliged. It is a detail, but a telling one in the story of Serbian media freedom under Vucic, who has concentrated power to a degree not seen since late strongman Slobodan Milosevic. It was at the tail end of Milosevic’s rule that Vucic was Serbia’s feared Information Minister, overseeing draconian legislation designed to muzzle critical media as Milosevic tried and failed to quell an uprising in Kosovo in 1998-99. Vucic, 48, says he has changed his ways. But journalists and editors surveyed by the Balkan Investigative Reporting Network, BIRN, say that while the means may have changed, the ends are the same – a tamed and pliant media field where self-censorship has become the norm. Fearing for their jobs, journalists routinely acquiesce to the demands – brazen or benign – of government spin-doctors or compliant media directors and owners. Each operates in a world in which media ownership is opaque, pay is poor and job security almost non-existent. The government controls major advertising budgets through state-run firms and Vucic’s ruling Progressive Party oversees a system of political patronage that some argue surpasses even that of Milosevic’s Socialists at the height of their power in the 1990s. “People (journalists) are aware that they cannot change media outlets easily, or change profession, so more and more of them succumb to the rules of this unwritten censorship,” said Zeljko Bodrozic, editor in chief of

Kikindske novine, a local newspaper in Kikinda. “This is a kind of obedience to the party though you are not a member,” he told BIRN. “You must obey in order to survive in the market.” Democrats laid the foundations Bodrozic was one of 12 current and former reporters and editors who spoke to BIRN, some of them on condition of anonymity. BIRN approached many more who were unwilling to talk. They paint a picture of a cowed media afraid to step out of line, question the prevailing narrative or resist the requests of Vucic’s office and his chief media adviser, Suzana Vasiljevic. Anecdotes range from having to bury news deemed unfavourable for Vucic to questions being distributed at press conferences to handpicked journalists. Some suggest a climate of intimidation, others an obsession with image. None of those inter viewed said Vucic had personally put pressure on them, but they deemed the president’s influence over the media to be pervasive, building on foundations laid by the Democratic Party government under President Boris Tadic from 2004 to 2012. The findings match those of a broader survey conducted late last year by BIRN, the Independent Association of Journalists, NUNS, and the Slavko Curuvija Foundation that campaigns for free media under the name of a journalist murdered in 1999 in Belgrade by state-sanctioned gunmen. That survey involved 177 journalists, 10 of whom discussed the situation in depth.

In the survey – ‘Freedom and Control of Media – Journalist Testimonials’ – 46 per cent said they personally or their newsrooms in general had experienced attempts by state authorities to influence them. Thirty-two per cent said they had not. The news bulletin used to be “politics, politics, politics, sport and weather,” one journalist told the EU-supported study. “Now it’s Vucic, Vucic, Vucic, sport and weather.” Toeing the line Even under Milosevic, media dissent in Serbia was often vocal and powerful. From the acid cartoons of Corax to the rebel radio station B92, a network of determined journalists nurtured the flame of free thought through the collapse of Yugoslavia. But they survived on the fringes; Milosevic was keenly aware that the key to public opinion was control of the major media houses, RTS chief among them. Serbia’s post-Milosevic transition has proven particularly rough on the media, as deep-pocketed foreign donors were suddenly replaced by unforgiving market forces. A proliferation of broadcasters and newspapers, often tools of politicians or businessmen to promote personal interests, has driven down quality and pay, while the government of the day has a major influence on advertising revenues thanks to its control of big state enterprises. Politically-affiliated media ad agencies mean the ruling parties also get a say over where private companies place their adverts too, a model honed under the Democrats. The result is a collusion of press and pol-

itics, traded favours and a breed of journalists cowed into toeing the line. This year, Serbia fell 10 places to 76th on the World Press Freedom Index compiled by the Reporters Without Borders watchdog, which cited an “alarming number of attacks on journalists” that went unpunished, “aggressive smear campaigns” by pro-government media against investigative journalists and “collusion” between politicians and media. “It used to be a competition -- who will write it better, who will find things out and report it; newsrooms were engaged,” said journalist Tamara Spaic, formerly of the Serbian daily Blic. “Now, the journalists and the editorial staff simply wait for the material based on which they are to make the report to be delivered.” “It’s all become propaganda. No one finds out anything anymore. It all boils down to this: If you get on with Aleksandar Vucic, then the information is texted to you five minutes earlier and these journalists become the editor’s pets.” “The regime has its own people distributed across newsrooms, and newsrooms compete for these people because they know that through them they will be able to get interviews or a press release five minutes earlier.”Vasiljevic declined to speak to BIRN for this report, on her own behalf or that of Vucic. She handles all requests for comment from the president. The head of RTS also declined to comment. In the crosshairs RTS is funded from licence payers, advertising and, crucially, the state budget, meaning the government retains a powerful lever of direct influence. And if RTS is the media organisation politicians most want to influence, its flagship evening news, Dnevnik (Journal), is right in the crosshairs as the most-watched news programme in the country. A host of Dnevnik editors over the past

August 2018

few years have quit or been demoted once the pressure became too much, said an RTS reporter, who asked not to be named. Vucic has publicly piled pressure on the state broadcaster, repeatedly accusing it of being biased against him. According to an analysis by the Novi Sad School of Journalism, in a February 2017 interview on RTS, Vucic accused either the presenter or the broadcaster of bias 29 times, and turned the tables on the interviewer with 27 questions of his own. Nevertheless, the study concluded that RTS coverage of Vucic is predominantly positive. Journalists and editors say Vucic’s office carefully crafts coverage, making sure many negative stories never see the light of day. In March 2016, when Zvonko Veselinovic, a controversial businessman in north Kosovo with ties to Vucic’s Progressives, was acquitted on charges of aiding and abetting abuse of office, Vucic’s office asked that the story be omitted from the main evening news, and RTS obliged, according to an RTS editor. “This was so that the public would not learn he had been charged in the first place,” the editor, who declined to be named, told BIRN. The editor said RTS regularly sits on major news items until Vucic’s office has readied his response, citing a scandal in mid-2014 over plagiarism allegations against Interior Minister Nebojsa Stefanovic. “News about the questionable PhD thesis of Nebojsa Stefanovic could not be published until Vucic had given his opinion on the matter – two or three days later,” the editor said. Stefanovic dismissed the allegations. Vucic called them “stupid”. “If news breaks, it can’t be released on the same day; we wait for his reaction and only then does it run on Dnevnik, where we only give a recap of the actual event and then Vucic’s opinion on the whole matter.” Even sports coverage cannot escape, said the editor. “Vucic insists that his congratulations to athletes when they win medals are carried in full,” the editor told BIRN. “He doesn’t want it read out during the sports section, where the more detailed report runs. That’s too late. The greetings of the minister of sport or the parliament speaker can go there, but his own communiqué must be read at the very start of the news.” The travelling press pack Several journalists told BIRN that Vucic’s

office handpicks or at least vets the journalists who accompany him on foreign trips or cover his meetings with foreign officials. The RTS reporter who spoke to BIRN said a colleague had been reluctant to report last year, as they said Vucic’s office had suggested, that the streets of a European city had been closed because of the Serbian president’s arrival. A summit was taking place and the city locked down because of any number of politicians. “Vucic grew angry with her and said other media would run it as he suggested,” said the reporter. “After that she couldn’t report from the president’s trips.” The reporter said another colleague, at the last minute, was taken off a list of journalists due to cover last year’s World Economic Forum in Davos over an RTS report that had irritated Vucic, who then chose her replacement. The president is known for his sharp tongue during press conferences. Spaic said she had been on the receiving end for having asked a tough question, as did Irena Stevic of the investigative website Insajder. “In a normal country representatives of the authorities are the ones who shake when a journalist asks questions, not the other way around,” Stevic told CNN’s Balkan affiliate TV N1 last year. Vucic uses language designed to discredit independent journalists and their media, BIRN’s interviewees said. For example, TV N1 is called the “American television”, with the implication in Serbia that its journalists work for foreign interests. Vucic’s press team works hard to avoid awkward questions at press conferences that are frequently aired live, journalists said. Insajder said its reporter was prevented from asking a question at a news conference given by Vucic in February 2016, while Spaic said Vucic’s press team was known to sometimes distribute questions to the gathered reporters. Vasiljevic’s warm relations

with reporters, editors and media directors are well documented on social media. Though everyone BIRN spoke to commended her as a competent press flak, some took exception to her cosy ties with media bosses. “After one New Year reception by the Serbian government, Vasiljevic bragged on her Facebook profile about the gifts she got from journalists and editors,” said one former tabloid editor who wanted to remain anonymous. “Jimmy Choo shoes, worth $600, which she got from the manager of one company that publishes a daily paper, picked up the highest number of likes. Second was a night gown from the editor of a competing company.” Such editors are increasingly seen in newsrooms as ‘agents’ of political interests, rather than the first line of defence against political interference, according to some of the journalists BIRN spoke to. “Gone are the constructive conflicts between journalist and editor, which would contribute to creativity and good texts,” one newspaper journalist said. “Today, you have journalists whose only purpose is to sign their name under a text that they have nothing to do with… There’s nobody to ask the right questions, people who could teach future generations.” In the survey by BIRN, NUNS and the Slavko Curuvija Foundation, many of the journalists interviewed said that over time they or their colleagues had given up fighting their editors and acquiesced to their demands. Real life Srdjan Skoro, a former desk editor at the Vecernje novosti daily, recalled his newsroom bowing to a demand from Vucic’s office in 2014 that the newspaper report that then Prime Minister Vucic was visiting Moscow for medical treatment, when in fact he was due to hold meetings in the Kremlin. “We were instructed to publish that he was going to Moscow for checkups, so people would not get the im-

pression he was going there to ask for opinions about his cabinet,” said Skoro. That year, Skoro was moved from his post on the newsdesk after criticising the government during an appearance on RTS. Skoro sued and won. He was briefly a senior member of the opposition Free Citizens’ Movement in 2017. Skoro and others lamented the lack of hard-hitting coverage of life in Serbia, and accused the government of trying to ensure a whitewashed view of everyday reality. “We ran some official research by state institutions according to which the price of a basket of goods had gone up,” Skoro recalled. “The government intervened immediately, saying that this was upsetting citizens and asking for the story to be changed.” The paper obliged, included in the text a reference to discounted products and thus downplaying the true level of price rises. “If you run a human-interest story, this shows all the shortcomings of the system, or the justice system or a policy,” he said. “Trust in the media would be restored if such stories were run, but this is simply not allowed.” The RTS reporter agreed. “It is hard to hear a critical voice,” the reporter told BIRN. “You can’t find any union members or citizens complaining on Dnevnik about how hard life is; there’s nothing that would show a more realistic picture. These days there’s no need for censorship of these things – self-censorship is in effect.” Other pressures In the survey conducted by BIRN, NUNS and the Slavko Curuvija Foundation, asked who tried to exert the most control over the media, 58 per cent of journalists said “the political establishment”. Roughly half said they had experienced attempts by officials to publicly discredit their media outlet or its individual journalists. Over two thirds said government officials had refused to provide information, statements or interviews for their outlet. But politicians and public officials are not the only culprits. Reporters questioned by both BIRN and the Slavko Curuvija Foundation spoke of pressure to suppress or massage news from advertisers and media business owners. “The mechanism was as follows,” explained a former tabloid editor, speaking on condition of anonymity. “You run a story about a questionable deal by a company or ministry, management calls to stop it and then seven days later, an ad from that company or ministry, or some PR text, surfaces.” It is worth noting that the decline in media freedom in Serbia set in under the Democrats of former President Boris Tadic, and has only worsened under Vucic. Some of the journalists BIRN spoke to recalled similar pressure tactics under Tadic; attempts to suppress news, collusion between politicians and media owners and control over where public – and sometimes private – companies placed adverts. At that time, Vucic was the one struggling for coverage. “Vucic constantly follows ratings, audience share and circulation figures,” said Tatjana Jordovic, who was editor-in-chief of the main daily news show on the private television station Pink while Vucic was in opposition. “He would call me up after the main evening news and ask, ‘Why was Boris Tadic on for one minute 37 seconds, and I only got 49 seconds?’ “I told him, ‘When you’re in office, you’ll have one minute 37 seconds’. He’s way beyond that now.”

August 2018

FEATURE

‘We Were Just Like Them’ – in Bosnia, Past Meets Present Syrian refugees are arriving in ever greater numbers in Bosnia. Twenty-five years ago, Bosnia’s own were going the other way. Leila Naser Selah. Photo: BIRN

ALBINA SORGUC, SEMIR MUJKIC | BIRN

eila Naser Saleh was a few weeks short of giving birth when she reached Bosnia and Herzegovina, four months into a journey from Syria to the gates of the European Union. “I was running out of time,” she said. “I wanted the journey to end as soon as possible. It was so hard.” A quarter of a century earlier, Mersa Pasic travelled in the opposite direction, fleeing Bosnia south through the Balkans into Turkey and on to Syria’s Aleppo. She was just a child. “They wanted to take my only doll and check whether something was hidden in it,” Pasic said of the border police between Turkey and Syria. “It was the only thing I had brought with me from Sarajevo. They wanted to slit it open to see if we were taking anything illegal across the border.” Now both women find themselves in Sarajevo, a city besieged for the duration of Bosnia’s 1992-95 war, haemorrhaging residents and scattering them across the globe. Syria is doing the same, only on an even greater scale, and a growing number, like Saleh, find themselves in Bosnia, one border short of the EU but blocked from advancing by Croatian police accused of using violence to keep them out. More than 40,000 Syrians are forced to flee their homes every day, the United Nations High Commission for Refugees says, seven years into a war that is estimated to have killed half a million people. Syrians are among the more than 9,000 refugees and migrants from Asia, Africa and the Middle East stranded in Bosnia, where authorities are struggling to provide adequate care. Exhaustion and fatigue Saleh, her husband and their three children walked 20 hours through Montenegro to Bosnia, along a new path from Greece up through Albania and hugging the Adriatic coast after a crackdown closed the original ‘Balkan route’ of 2015,

Mersa Pasic. Photo: BIRN

when hundreds of thousands poured across the peninsula into Hungary. Saleh said she would close her eyes “not to feel the pain and see what we – a pregnant woman and her family – were going through.” After an initially frosty reception and a then a change in shift in the border police, they made it into Bosnia. “It’s OK,” Saleh recalls the border officer saying. “This is Bosnia, Bosnia.” Turned back from the Croatian border in northwestern Bihac, the family returned to the capital Sarajevo, where Saleh gave birth several days later to a baby, a fourth son. “They did laboratory and other necessary tests and found that the baby’s heart was weak and wasn’t functioning well due to exhaustion and fatigue. He was also underweight,” she said. Mother and baby spent eight days in the hospital. Twenty-six years earlier, Pasic who is now 35 years old went the other way. Then, also, the borders were intimidating. “I went through some kind of shock at the Turkey-Syria border, the way police treated us,” she said. Both women, too, recall living happy lives before conflict turned them upside down. “When the war broke out, I was attending the first semester of second grade ele-

mentary school,” said Mersa. “Just like all the other kids, I had had a happy childhood up until then. We used to live in the old part of Sarajevo. I used to hang out with other children, go to the theatre and parks. Everything was just beautiful.” Saleh spoke in similar terms. “We had a family, brothers, sisters, friends and neighbours. We were very happy and had a very nice life,” she told BIRN. “I was happy. We felt safe. We left our homes and returned at all times of the day. We, the women, would stay out even until midnight. Life in Syria was the same as in European countries, even more beautiful. Wherever we went, we had friends and acquaintances. We felt secure.” Five years ago, two years into the war, Saleh’s husband was called up to fight. “For what? On whose side? We are Palestinians, refugees in Syria,” she said. They sold up and left for Europe. They travelled through Turkey then by boat to Greece. Homecoming Mersa recalls her confusion at leaving the family home in Sarajevo. “I was a child. I didn’t understand. They just told me we would go visit our relatives in Macedonia and would come back soon.” As Bosniaks (Bosnian Muslims), Mersa’s mother told her to conceal her real name as they travelled to Belgrade

and south to Macedonia on false identification papers. From Skopje they went to Istanbul and then Aleppo. “In Syria, everything looked much nicer and different,” she said. “I enrolled in the second grade of elementary school and learned the language. I remember everyone accepting me and I really enjoyed my time there.” Saleh says they received a similar welcome when a Sarajevo family offered them use of one floor of their house. It was a relief after the trauma of the road. In Montenegro, she said, “when they looked at us, even at our children, they would make an awful face. I cannot forget when my son Zein touched the hand of an officer at the camp and the officer began wiping her hand. As if we do not belong to the human race. We are people, just like you. Had it not been for the war, we would never have left Syria.” While they do not want for essentials, Saleh said, there are some things they do miss. “I miss my family. I miss my mum, my sisters and brothers, ” she said. Pasic said the same. As a child refugee, she missed relatives left behind and her room in Sarajevo. “I sometimes dreamt I was entering my room, seeing my Barbie dolls, my favourite books. I visualised my worktable,” she said. “At some stage I could even smell my old room.” Mersa returned to Sarajevo in 1996, shortly after the end of the Bosnian war and is now a logistics coordinator for an international company. She has tried in her own small way to help with the refugees in Sarajevo and Bihac. “We have to understand we were just like them 20 years ago and they accepted us,” she said. “We felt what it was like to lose someone, what it means to be in a war, what it means to escape from war and to return to a war-torn country.” There are currently 25 million refugees around the world. Most, around 60 per cent, come from three countries – Syria, Afghanistan and Southern Sudan. More than half are under the age of 18.

August 2018

FEATURE

“We Too Were Refugees” – in a Bosnian Field, a Helping Hand Bruised and battered, refugees and migrants wait for their chance in a field in northwestern Bosnia. FRANCECO M. BASSANO (TEXT), GIACOMO SINI (PHOTOS) | BIRN | VELIKA KLADUSA

n hour’s drive from the Croatian town of Karlovac, down a side road lined with tombstones and houses pocked with bullet holes, there is a desolate border crossing between Croatia and Bosnia. Beyond lays Velika Kladusa, a place that seems to exist only on the map. Between 1993 and 1995 it was the capital of the self-declared Autonomous Republic of Western Bosnia, the fiefdom of Bosniak (Bosnian Muslim) businessman Fikret Abdic, known for the pacts he made with the Serbs and Croats against his fellow Bosniaks in Sarajevo during Bosnia’s 1992-95 war. Today, it is a transit point for thousands of migrants and refugees from the Middle East, Africa and Asia trying to enter the European Union via Croatia en route to Western Europe. In a field not far from the town a tent city has sprung up as temporary home to some of the 1,200 migrants and refugees who find their way forward blocked by heavy-handed Croatian police. Some nurse wounds from their attempts to cross the border and slip past the police. Some sleep in the woods, others in parking lots or abandoned buildings. The lucky ones are put up by generous locals, of which there are many. Restaurants offer free meals and drinks, supermarkets offer discounts, local firms offer casual work. The town-centre restaurant ‘Kod Latana’ has turned into a soup kitchen, offering two free sit-down meals a day. “We too were refugees,” said 64-yearold the manager who only gave the first name, Asim. “What we’re doing is not charity, it is a requirement of our history and our humanity that we help and respect every human being, especially those in difficulty.” Local aid The numbers passing through Albania, Montenegro and Bosnia have doubled this year compared to 2017, with Bosnia struggling to accommodate some 5,000. In Velika Kladusa, Doctors Without Borders is present, and the United Nations High Commission for Refugees has passed through, but the greatest support comes from local volunteers such as Adis, a veteran of the Bosnian war and a regular presence in the refugee camps along the so-called Balkan route. Organised under the banner SOS Ljuta Krajina Team Kladusa, 39-years-old Adis, and his colleagues from all over Europe set up showers, baths and lighting with the help of the local municipality. The owner of a warehouse allowed them to use it for the distribution of used

“I understand that someone enters their country without documents is sent back, but I have to go back to Italy where my 15 year-old daughter is.” Slimane, a 42-year-old Morocca

clothes. “It’s the first time I’ve ever done this job, but someone has to do it,” said Adis. With the help of migrants and refugees, Adis erects wooden planks and hangs eco-friendly plastic sheeting as curtains. Insect bites torment those sleeping in the weeds and mud, but the most difficult wounds to heal are those inflicted by Cro-

atian police – broken limbs, cigarette burns. Croatian authorities deny using violence towards those trying to enter, but international rights watchdogs such the evidence is overwhelming. Migrants and refugees frequently return with their mobile phones crushed, money and personal belongings seized.

“I understand that someone enters their country without documents is sent back, but I have to go back to Italy where my 15 year-old daughter is,” said Slimane, a 42-year-old Moroccan who had flown to Turkey be plane before embarking on the long trip up the Balkan peninsula. “My wife has now remarried but I don’t care. I just want to work, live and keep my daughter safe.” Petra, a 26-year-old Austrian who has spent time off from study over the last three years to help migrants and refugees, goes from tent to tent asking each person to tell her what they need – towels, blankets, mattresses, but above all shoes, water-resistant if possible. Only donations from private individuals and local associations make this possible. “Everything we buy for the refugees is regularly invoiced and shown to donors,” said Adis. “Tonight we try” From time to time, cars with Bosnian or German licence plates approach and unload food and clothing to adults and children who wait in line. Some of the aid is funded by local or international Islamic organisations, which nevertheless do not differentiate between recipients. “I’ve never known better people than this in my life” said Javed, an Afghan who, while also trying to reach Western Europe, helps with the aid work. The motivations of those who have fled are many and various, from Omran, who said his parents were killed by bombs dropped on Mosul in Iraq to Aaresh, who cited political reasons for leaving Kurdish northwestern Iran having worked with the banned Kurdistan Democratic Party. To enter Croatia, some pay local traffickers 3,000 euros, climb into the boot of a car and hope for the best. As evening falls and the call to prayer can be heard from the town, Adis and other volunteers collect the materials used during the day. A Bosnian flag stands in the middle of the campsite; a municipal clerk guarding the generator at the entrance makes his way home by scooter. A group of Pakistani boys, armed with an improvised fishing rod of rope and a plastic tray, try to catch fish from the bridge over the muddy river that runs next to the field. Slimanie searches for a bigger backpack. “Tonight we try,” he said. “This time we are five; the other time we managed to get 20 kilometers from Italy before the police stopped us.” Leaving Velika Kladusa, with its Ottoman castle and minarets, and crossing the border into Croatia is as simple as it was arriving. All you need is a European passport.

August 2018

FEATURE

Balkan Wines: Where to Taste the Region’s Finest Croatia, Macedonia, Montenegro, Serbia and Bulgaria can all offer unexpected delights for wine-lovers, while Moldova has a rich viniculture tradition dating back thousands of years. ANJA VLADISAVLJEVI, MADALIN NECSUTU, MARTIN DIMITROVC | BIRN | ZAGREB, CHISINAU, SOFIA

roatia, Macedonia, Montenegro, Serbia and Bulgaria can all offer unexpected delights for wine-lovers, while Moldova has a rich viniculture tradition dating back thousands of years. From soft and fresh to rich and strong, Balkan wines can offer a diversity of flavours as well as some indigenous varieties of grape that will enchant travelling oenophiles. Croatia Croatia is geographically very diverse and has two climatic regions, Mediterranean and continental, so is home to many varieties of grape and a wide range of good wines. The country has about 60 vineyards and the majority of are small, with relatively few big wine producers. The production of white wines dominates. Croatia’s eastern region, Slavonia, with its wine centres of Kutjevo and Ilok, is the motherland of grasevina, a dry white wine with a medium alcohol content and a strong bouquet, very similar to riesling. Some Slavonian wine producers have opened their cellars to visitors so the impression so people can get away from the heatwave, take a rest in a chilled cellar and taste freshly-tapped wine from the barrel. Another popular wine from another part of the country, plavac mali, is the leading variety in the Dalmatia area. It has a strong taste which recalls the sweetness of blackberries or dark cherries with some notes of spice and pepper.

Although Croatian wine is very often associated with summer, the seaside and plates of seafood, the country’s biggest wine celebration happens in the autumn. St. Martin’s Day is celebrated on November 11, and in Croatia is known as Martinje, “the day when must turns into wine”, marks the end of the farming year and the beginning of the harvest. Martinje is mostly celebrated in continental Croatia where people enjoy dishes such as goose with mlinci (dried flatbread soaked in water), chestnuts, sausages and sour cabbage, all accompanied by young wine. Macedonia Macedonia, a country with almost 300 sunny days in a year, has a very suitable climate for grape-growing. In fact, in the former Yugoslavia, 80 per cent of Macedo-

nia’s grapes were exported in bulk and ended up bottled elsewhere in Yugoslavia or abroad. Growers cultivate regional, international and a few indigenous strains of grapes, while red wine dominates production. Macedonia’s wine region is Povardarie, set on the hills and valleys through which the river Vardar flows, and 80 per cent of the country’s wineries are located there. Production is concentrated in the Tikves Wine District in the Povardarie region, and the most common varieties are the red vranec and the white smederevka. Vranec is a dry wine, with a deep red colour and an intense bouquet, with notes of fruit and berries. The Intrepid Travel website recommended that if a visitor to Macedonia can only bring back one bottle, vranec should be the one. Macedonian reds also go well with typical Macedonian cuisine - grilled meat, aged cheese or tomato-based salads. In September in the central Macedonian

town of Kavadarci there is an annual event called Tikveshki Grozdober, which involves grape- and wine-tasting as well as a series of concerts. On February 14, when most of the Western world celebrates Valentine’s Day, Macedonian wine-makers traditionally hold their own celebration, pruning their vines and wishing for a plentiful year ahead. Moldova Moldova is known all over the world for its white, red and rosé wines wines. Moldovans have been cultivating grapes for thousands of years and almost every household has its own little vineyard and its own cellar to keep wine barrels. Today, Moldova has the biggest density of vineyards in the world, covering 3.8 per cent of its territory and 7 per cent of its arable land, according to official statistics. The wine industry is very important for the country’s economy, accounting for 3.2 per cent of its GDP and 7.5 per cent of total exports, and employing thousands of workers in about 140 companies. It also has hundreds of vineyards that host wine festivals, particularly on big estates with cellars the size of small towns, like Cricova, Milestii Mici, Purcari and Chateau Vartely. National Wine Day in Moldova takes place on the first weekend of October with hundreds of producers, and tens of thousands of enthusiasts coming together for food, concerts and of course wine. A wine-tasting trip to one of these vineyards is a must for any visitor to Moldova as the flavour of the country’s wines is unique and diverse; Moldova has already won 380 medals in wine competitions all

August 2018

over the globe. Cabernet sauvignon and merlot are the most popular types of red wine, but there are also other varieties such as pinot noir, malbec and saperavi. However Moldova has one variety that has been used for win-making since ancient times - rara neagra (rare black), a grape growing in the southern region of the country, particularly in Purcari. Experts say there is a little bit of difference between the wines from the northern part of Moldova, where the wines are stronger and drier, and the southern regions of the country, where they are softer with a gentle flavour. Montenegro Montenegrin grape-growing is unusual in that it is concentrated in one place. This is the largest vineyard in one complex in Europe, with over 2,310 hectares of farmland, bordering Lake Skadar at the southernmost point of the Adriatic coast. The entire vineyard area, on Cemovsko field, is taken up by just one winery - 13. jul Plantaze, a Montenegrin company established in 1963. The complex is open to visitors, who can take a ride through the entire field on a special vehicle or have a look at the old cellars and try wine poured directly from the barrel. The vineyard produces one of the largest selections of wines, including the award-winning white crnogorski sauvignon, and three different types of vranac, which is the winery’s most famous product, a dry red with a unique taste and character. Serbia With its geographical location and climate conducive to grape cultivation, Serbia also has a lot to offer when it comes to wine. The country produces both white and red wines: about 64 per cent white, and about 36 per cent red. The oldest authentic grape varieties are

considered to be prokupac and tamjanika. Prokupac can vary from white to rosé, or even red, and has been known since the early Middle Ages. Tamjanika is a Muscat variety that originated in southern France, and has also been known in Serbia for centuries. Classic internationally-known varieties are also produced in Serbia, including chardonnay, sauvignon blanc, ‘Italian’ riesling, merlot and cabernet sauvignon. The most prominent Serbian vineyard areas are in Negotinska Krajina, Fruska Gora, Sumadija and Zupa, and ‘wine routes’ have been created so visitors can discover and indulge in the country’s wines. On one of these wine routes, in Fruska Gora, a mountain area 80 kilometres northwest of Belgrade, visitors can tour the large vineyards with their sweet grapes in attractive surroundings, most of which have designated national park status. Bulgaria Bulgarian wine production is a long way from being in its best shape when it comes to volume, but the country’s centuries-long tradition of viniculture is slowly reviving. With more and more small-scale wineries opening up across the country, taking over the old Communist-era Vinprom sites, the focus is now being put on quality wines for more refined audiences and exports instead of mass production. There are three key regions for Bulgarian wine-making, according to wine enthusiast Stefan Ralchev – the north-west, where the vineyards of Belogradchik, Vidin, Oryahovo, Borovitsa and Burgonzone benefit from the mild climate and produce some of the most famous indigenous varieties of grapes, Gamza and Tamyanka. The unique microclimate of the Struma river valley, the fertile soil and the welcoming atmosphere created by the locals makes this region interesting in terms of wine tour-

ism as well, Ralchev says. He cites the Villa Melnik, Logodazh, Kapatovo and Medi Valley some of the top vineyards in the region, which boasts unique grape varities like keratsuda and sandanski misket. In the north-east Bulgaria meanwhile, the cooler climate is conducive to the growth of more European varieties like riesling, pinot grigio, pinot noir and cabernet franc. There are various events and traditions associated with wine-making and consumption across the country, but two that stand out are the Young Wine Parade that takes over the ancient cobblestone-covered

streets of Plovdiv’s old town in the last week of November, and the Trifon Zarezan celebration in mid-February. The former sees hundreds of people threading past Renaissance-era houses and galleries, tasting the best new wines from across the country until the late hours, while the latter is the Bulgarian alternative to Valentine’s Day, similar to the annual event in neighbouring Macedonia. In a tradition that can be traced to pagan and ancient Greek rituals in praise of Dionysius, Bulgarian grape-growers gather on the early morning of February 14 to prune their vines, pray for a good harvest and taste the previous year’s produce.

PËR MË TEPËR VIZITONI: www.albania.mom-rsf.org