Reporter.al Botimi Janar 2016

06

investigim

Gratë e reja nga Kosova prijnë kampet në ISIS

Një ndryshim në Kosovën me shumicë laike, po gjen shtrirje mes të rinjve, radikalizimi i të rinjve. Dhe nuk janë vetëm burrat që kanë udhëtuar në Lindje për t'u bashkuar me ISIS.

09

investigim

Fituesi i tenderit për reklamën në ‘The Economist’ u paracaktua

Agjencia Shqiptare e Zhvillimit të Investimeve e ka mbajtur procedurën e prokurimit për ‘reportazhin reklamë’ një ditë përpara se revista të dërgohet në shtypshkronjë.

08

debati

Koncesion i ri, 110 milionë euro te Tatimet

Ministria e Financave deklaroi se një kompani e quajtur MPOS ka kërkuar koncesion për ndërtimin e një sistemi elektronik për menaxhimin e TVSH-së dhe se qeveria po përgatitet për ta dhënë atë.

Nr.

05

Janar 2016 E përmuajshme

Viktimat shqiptare të tregtisë së seksit Të abuzuara nga gangsterët, të mohuara nga familjet dhe të braktisura nga shteti, gratë që u trafikuan si skllave seksi përballen me betejën e vështirë të ndërtimit të një jetë të re.

2

Janar 2016

Rrethi vicioz: Viktimat shqiptare përndiqen nga hija e tregtisë së seksit Gratë e reja nga Kosova prijnë kampet në ISIS Fituesi i tenderit për reklamën në ‘The Economist’ u paracaktua Koncesion i ri, 110 milionë euro te tatimet Rritja e biletave të autobuzëve ishte jo transparente Në gjurmët e udhërrëfyesit; turistët e huaj gjallërojnë Bjeshkët e Namuna Moratoriumet, çfarë shakaje pa kripë

04 06 09 4-5

Punëtoret e seksit rrëfejnë historitë e tyre të trishta, ndërkohë që trafikantët mbeten të pandëshkuar

08 14 15 6-7

16

Kush janë vajzat kosovare që ndodhen në kampet e ISIS në Siri

English Edition Vicious Circle: Albanian Victims Struggle to Escape Shadow of Sex Trade Few but Fanatical – the Kosovo Women Who Go Over to ISIS

18 20 9

US Diplomat Urges Albania to End Judicial Corruption Albanian Schools Struggle to Reabsorb Returning Pupils Albanian Children: Online, Unsupervised and at Risk Publikuar nga:

Publikuar nga:

Three Names, a Grave and an Arrest Warrant

LAJME INVESTIGIME

26 28

12-13

Ministria e Financave po përgatit një koncesion të debatueshëm për TVSH-në

LAJME

Është publikimi i Rrjetit Ballkanik të Gazetarisë Investigative në Shqipëri – BIRN Albania.

OPINION BIRN Albania është njëOPINION organizatë jo-fitimprurëse, e cila mbështet zhvillimin e REPORTAZHE INTERVISTA RAJONI gazetarisë investigative në Shqipëri me qëllim ekspozimin e rasteve të korrupsionit INTERVISTA RAJONI dhe promovimin e të drejtave të njeriut në vend.

Ky publikim i përmuajshëm është një përmbledhje e disa prej artikujve të botuar nga rrjeti BIRN në faqen www.reporter.al dhe www.balkaninsight.com.

Mbështetur nga: Ky publikim shpërndahet falas. Printimi dhe shpërndarja e tij mundësohet nga: Mbështetur nga:Endowment for Democracy

National D B T D Balkan Trust for Democracy

REPORTAZHE

T

23

ANALIZA

ANALIZA INVESTIGIME

22

Reportazhi- reklamë i qeverisë shqiptare në revistën The Economist shkakon debate në Tiranë

FONDACIONI

SHOQËRIA

E HAPUR

PËR SHQIPËRINË

FONDACIONI

SHOQËRIA

E HAPUR

PËR SHQIPËRINË

Stafi

Kontaktoni:

Kristina Voko, drejtore e BIRN Albania Besar Likmeta, redaktor Aleksandra Bogdani, gazetare Gjergj Erebara, gazetar Ivana Dervishi, gazetare Lindita Çela, gazetare

Bulevardi Gjergj Fishta, Kulla 5, Ap. 22, Tiranë E-mail: office.albania@birn.eu.com Tel: +35544502592 URL: http://www.reporter.al/

3

Janar 2016

Ngjarjet e Janarit

Ekspertët e Venecias zbresin në Tiranë Raportuesit e Komisionit të Venecias zhvilluan një raund takimesh nëTiranë për reformën në Drejtësi, "një proces i domosdoshëm dhe urgjent" për Shqipërinë.

Foto: LSA

3/5 apo 2/3? Venecia lë të hapur debatin në Tiranë Opinioni i ndërmjetëm i Komisionit të Venecias për paketën e ndryshimeve kushtetuese i ka ndarë palët politike në Shqipëri, të cilat i lexojnë në mënyra të ndryshme këshillat e ekspertëve ndërkombëtarë. Për të shuar kontradiktat, një delegacion i Komisionit të Venecias zbriti në Tiranë dhe mbështeti fuqimisht draftin e reformës në drejtësi. Sekretari i Komisionit, Tomas Markert tha në një konferencë për shtyp se “ kjo reformë është e domosdoshme dhe urgjente” për Shqipërinë. Megjithatë, çështja më e debatueshme, ajo e shumicës parlamentare për zgjedhjen e anëtarëve të Gjykatës Kushtetuese, Këshillit të Lartë Gjyqësor apo Prokurorit të Përgjithshëm mbetet sërish objekt debatesh në vend. Komisioni i Venecias i cilëson të dyja propozimet; zgjedhjen me 3/5 apo atë me 2/3 si në përputhje me standardet ndërkombëtare, ndërsa u bëri thirrje partive politike në Shqipëri që të uleshin në tryezën e bisedimeve dhe të gjenin një zgjidhje mbi formulën e emërimeve.

Janar i përgjakur me atentate dhe rrëmbime Viti 2016 nisi me një seri rrëmbimesh dhe vrasjesh të stilit mafioz në Shqipëri, duke lënë në hije deklaratat e Ministrisë së Brendshme për numrin më të ulët të krimeve në vitin që lamë pas. Më 6 janar, në qendër të Durrësit, një 40 vjeçar me emrin Gazmend Çollaku u rrëmbye nga njerëz të paidentifikuar që raportohet se kishin uniforma policie.

Më 7 janar, trupi i pajetë i Çollakut u gjet në fshatin Murqin në Fushë-Krujë. Ai u gjet i lidhur dhe i torturuar para ekzekutimit. Ekzekutimi u klasifikua si një krim për larje hesapesh mes bandash që veprojnë në Durrës dhe Fushë Krujë, ndërsa autorët ende nuk janë identifikuar. Në 6 janar, në Vlorë, një emigrant 36 vjeçar me emrin Reagim Meli u ekzekutua me armë zjari nga persona të paidentifikuar.

Ndërsa më 8 janar, në autostradën Lushnjë-Fier, dy grupe të armatosura që udhëtonin në makina të ndryshme, hapën zjarr ndaj njëri-tjetrit duke shkaktuar vdekjen e Denis Kasaj,

44 vjeç nga Patosi. Policia gjeti armë automatike kallashnikovë dhe dy makina të djegura në vendngjarje, por sërish autorët mbeten të panjohur.

Sërish drama dhe dëme nga përmbytjet Shirat e dendur në ditët e para të janarit shkaktuan dëme të konsiderueshme në Shqipëri, duke dëmtuar shtëpi, rrugë e ura në një zonë të gjerë nga jugu në veri, ku dëmet më të mëdha u shkaktuan në Shqipërinë e mesme. Drejtoria e Emergjencave Civile raportoi për disa raste kur autoriteteve iu desh të ndihmonin disa dhjetëra familje nga shtëpitë e përmbytura në Tiranë, Divjakë, Shijak dhe Lezhë. Në Tiranë, disa familje të përmbytura nga Lumi i Tiranës në zonën pranë Babrrusë, u dërguan për strehim të përkohshëm në palestrën e një shkolle. Një urë e vogël mbi Lumin e Tiranës e cila lidh zonën e ish-Uzinës “Dinamo” me Paskuqanin u dëmtua dhe policia urdhëroi ndalimin e qarkullimit të automjeteve.Dëmet më të mëdha duket se u shkaktuan nga lumi Erzen në Shijak dhe në Sukth, ku rreth 80 familje u detyruan të largohen nga shtëpitë që u mbuluan nga disa centimetra ujë. Edhe pse reshjet shkaktuan probleme të shumta anembanë vendit, ato kanë sjellë gjithashtu rritje në prurjet e lumenjve, duke stabilizuar rezervën energjetike në kaskadën e Lumit Drin pas disa muajsh thatësire.

Rritja e prurjeve i ka dhënë mundësi Korporatës Elektroenergjetike Shqiptare,KESH, të rrisë prodhimin e energjisë nëpërmjet agregatëve të saj në hidrocentralet mbi Lumin Drin, duke e reduktuar ndjeshëm importin.

Protestë kundër parkingut te Parku Rinia Dhjetra aktivistë dhe qytetarë u mblodhën më 23 janar në Parkun Rinia për të protestuar kundër planit të Bashkisë së Tiranës për parkim nëntokësor në këtë zonë. Aktivistët dhe qytetarët mbanin në duar pankarta si: “Kujdes zonë e minuar me parkingje”, “Rini e betonizuar” dhe “Tirana

mall tezge”. Nisma “Mbro Qytetin” e quajti vendimin e Bashkisë Tiranë të nxituar dhe të pakonsultuar me komunitetin.

Analisti Fatos Lubonja, pjesëmarrës në reagimin qytetar e konsideroi vendimin bashkiak si të përbërë nga tre elementë.

“Këtu kemi të bëjmë me injorancën, arrogancën dhe korrupsionin,” tha ai. Këshilli Bashkiak i Tiranës miratoi më 30 dhjetor 2015 një plan për 11 pika të parkingjeve nëntokësore në Tiranë, përfshirë këtu edhe zonën e Parkut Rinia.

Projekti i zonës së fundit është fituar nga kompania Taiwan sh.p.k, ku do të ndërtohet një parkim nëntokësor 4-katësh do të ketë kapacitet prej 1342 makina dhe do të jetë me koncesion 30-vjeçar, ku bashkia pritet të marrë 15 për qind të fitimeve. Nisma “Mbro Qytetin” i kërkoi autoriteteve të përzgjedhin më mirë zonat e caktuara për parkingjet nëntokësore, pa prekur parqet, lulishtet dhe zonat e tjera të gjelbra të kryeqytetit.

Zagani Vs.Tahiri, Prokuroria rrëzon akuzat Dritan Zagani, një ish oficer policie në arrati u kthye në personazh publik për shkak të akuzave që i drejtoi ministrit të Brendshëm, Saimir Tahiri për implikime në trafikun e drogës.

Prokuroria e Fierit i mori akuzat e tij në shqyrtim dhe pas një hetimi të shpejtë dymujor e deklaroi çështjen të pushuar pa akuzë duke deklaruar se nga hetimi nuk është vërtetuar të ketë elementë të ndonjë vepre penale. Ministri i Brendshëm Tahiri komentoi mbi lajmin në rrjetin social Facebook duke e konsideruar vendimin e mbylljes së pushimeve si një e vërtetë që të përplaset në fytyrë. Tahiri, ministër që nga shtatori 2013, është akuzuar në mënyrë të përsëritur nga opozita si person i lidhur me elementë të krimit të organizuar. Ish-oficeri Dritan Zagani, aktualisht jashtë vendit por i shpallur në kërkim nga autoritetet shqiptare, deklaroi në intervista të ndryshme televizive se eprorët e tij kanë favorizuar disa grupime kriminale dhe i kanë ndihmuar ato përmes dekonspitimeve të operacioneve të policisë së shtetit. Ai deklaroi mes të tjerash se disa kushërinj të ministrit Tahiri qenë të përfshirë në trafikun e narkotikëve dhe patën përdorur për qarkullim një makinë AUDI me targë AA 003 GB, makinë që ka qenë më herët nën pronësinë e ministrit Tahiri.

4

Janar 2016

Zona përreth Place d'Yser në Bruksel, ku prostituojnë vajzat shqiptare

investigim

Rrethi vicioz: Viktimat shqiptare përndiqen nga hija e tregtisë së seksit Të abuzuara nga gangsterët, të mohuara nga familjet dhe të braktisura nga shteti, gratë që u trafikuan si skllave seksi përballen me betejën e vështirë të ndërtimit të një jetë të re.

Lindita Çela | BIRN | Tiranë, Elbasan, Pukë, Vlorë dhe Bruksel

Z

ona përreth Place de I’Yser në Bruksel është vendi i punonjëseve shqiptare të seksit. Territori i tyre është vetëm pak kilometra larg nga sheshi qendror i qytetit, Grand Place, ku mijëra turistë derdhen çdo ditë. Pasi pinë një kafe në lokalin aty pranë, rreth mesditës gratë fillojnë të presin në rrugë për klientë. Dhjetë minuta seks këtu kushtojnë jo më shumë se 50 euro.

Epshndjellëse, me flokë të gjatë kaçurrela dhe me sy të mëdhenj të zinj, 31 vjeçarja Eva flet pa turp për klientët e saj; sa para u merr, pozicionet e seksit dhe madje edhe për sherret mes grave që ndajnë rrugën.

“Unë fillimisht erdha këtu me të fejuarin tim, 14 vjet më parë,” kujton Eva (një pseudonim, si emrat e tjerë të viktimave të trafikut apo punonjëseve të seksit të cituara në këtë shkrim) Burri me të cilin kishte rënë në dashuri i tha se ajo duhet të bënte një “sakrificë për hatër të dashurisë” – të bënte seks me burra të tjerë për të fituar paratë për ata si çift.

Ende pa e kuptuar se çfarë po i ndodhte, Eva u bë një viktimë e trafikimit – ose siç njihet formalisht, trafikimit të grave për shfrytëzim seksual. Në Europë mund të jenë rreth 140 mijë viktima të trafikimit seksual dhe rreth një e treta e tyre vjen nga Ballkani, sipas një raporti të OKB-së të vitit 2010.

Mijëra gra dhe vajza janë trafikuar vetëm nga Shqipëria drejt Europës Perëndimore si skllave seksi përgjatë dy dekadave të fundit.

Grupe kriminale të mirëorganizuara kontrollojnë trafikun, në disa raste me bashkëpunimin e vetë familjarëve të viktimave, ndërsa trafikantët i pastrojnë fitimet përmes blerjeve të pronave në Shqipëri, thonë policia dhe ekspertët. Përpjekjet për të eliminuar grupet kriminale përballen me pengesa të mëdha.

Kërkohen hetime komplekse ndërkombëtare dhe është e gjithëpranuar se kriminelët janë në gjendje të blejnë ndikim në sistemin e drejtësisë të Shqipërisë, një nga vendet më të varfra në Europë.

“Korrupsioni dhe ndryshimet e shpeshta në stafin e forcave policore pengojnë aksionet për zbatimin e ligjit kundër trafikimit. Bashkëpunimi i zyrtarëve me kriminelët e trafikimit mbetet një shqetësim domethënës,” thuhet në seksionin për Shqipërinë të raportit të fundit për trafikimin e qenieve njerëzore të Departamentit të Shtetit të SHBA-ve i vitit 2015. Raporti vë në dukje gjithashtu se kur u publikua në korrik, “një anëtar aktual i parlamentit ka dënime të mëparshme për krime të lidhura me trafikimin”. Ndërkohë, shumë viktima që i shpëtojnë bandave, përfundojnë sërish në tregtinë e seksit, pasi refuzohen nga familjet dhe shoqëria e tyre dhe marrin shumë pak ndihmë nga shteti shqiptar për të ndërtuar një jetë të re.

Mijëra viktima Një raport i policisë shqiptare i vitit 2007 dhe i papublikuar më parë, i siguruar nga Rrjeti Ballkanik i Gazetarisë Investigative, BIRN, thotë se së paku 5,162 gra dhe vajza janë trafikuar për t’u shfrytëzuar si punonjëse seksi mes viteve 1992 dhe 2005.

Rreth 22 për qind e tyre qenë minorene kur u trafikuan. Shtatë për qind e viktimave qenë rrëmbyer, përdhunuar ose u qenë kërcënuar familjet. Katër për qind u shitën në prostituim të detyruara nga vetë familjet e tyre. Që nga periudha e mbuluar nga ky raport, rreth 1 mijë viktima të tjera të trafikimit janë identifikuar sipas raporteve vjetore të krimeve, të publikuara nga Prokuroria e Përgjithshme. Viktima të panumërta të trafikut të qenieve njerëzore

“Vajzat nuk janë kthyer për shkak se ato kanë frikë se të gjithë do t’ia bëjnë me gisht” – Zajmira Laci, aktiviste e të drejtave të grave në Pukë]

nuk shfaqen në statistikat zyrtare dhe shifrat nuk paraqesin tmerrin e vërtetë të historive individuale të grave. Intervistat me gratë e trafikuara zbulojnë se në disa raste, ato qenë viktima të dhunës apo abuzimeve seksuale nga vetë familjarët e tyre. “Atë natë babai piu shumë dhe rreth orës 2 të natës e kam parë veten të zhveshur dhe atë mbi mua,” kujton Vera, një 27 vjeçare në qendrën “Të ndryshëm dhe të barabartë” në Tiranë, qendër që ofron ndihmë për viktimat e trafikimit. “Isha si një trup i vdekur… Ika me të parin që më premtoi martesë; por sapo mbërritëm në Kamzë më detyroi të shkoj me meshkuj të tjetër për para,” shton ajo, mes lotëve që është përdhunuar aq shumë herë nga i ati kur ishte e vogël sa nuk e mban mend sa. Nëna e Verës vrau veten në vitin 2009. Policia beson se ajo kreu vetëvrasje pasi zbuloi se bashkëshorti i saj po abuzonte seksualisht me vajzën e tyre. Maria, nga Malësia e Madhe në veri të Shqipërisë qe vetëm 16 vjeç kur babai i saj e martoi me një burrë të moshuar. Bashkëshorti i saj e detyroi atë të prostituojë në Greqi. “Çdo natë ishte si të më përdhunonin,” kujton Maria. “Kur i tregova nënës, ajo më ulërinte se nuk mund të kthehesha në shtëpi, duke më thënë që të kemi nxjerrë njëherë nga kjo derë,” shtoi ajo.

Elsa, nga qyteti verior i Kukësit, binte shpesh viktimë e dhunës së babait të saj pasi nëna e saj u nda nga jeta kur ajo që vetëm gjashtë vjeç. “Kur ai kthehej në shtëpi, më rrihte me zorrën e ujit thjesht sepse unë ekzistoja,” thotë ajo me zë të ulët, sikur është ende e mbërthyer nga frika.

Pasi u përdhunua nga vëllai i saj në moshën 13 vjeçare, ajo u arratis nga shtëpia dhe u detyrua të punojë si prostitutë, fillimisht në Tiranë dhe më pas në Kosovë. “Askush nuk ar-

Janar 2016 rin të kuptojë se çfarë të ndodh po të kalosh nëpër duart e shumë njerëzve, të kalosh këto gjëra në familje, të bëhesh fajtore që fëmijë, pa e ditur çfarë ke bërë,” thotë ajo në një qendër për viktimat e trafikimit në Vlorë.

“Askush nuk më ka treguar se kush ishte e mira dhe e keqja, çfarë është dashuria. Jam si e damkosur që fëmijë dhe të gjithë e gjithmonë do më quajnë kurvë.”

Pandëshkueshmëria e kriminelëve Në raportin e vitit 2007, policia shqiptare thotë se identifikoi më shumë se 2 mijë njerëz të dyshuar për trafikime përgjatë një dekade e gjysmë, por vetëm 23 për qind e tyre qenë në burg, në Shqipëri apo jashtë vendit, për krime të trafikimit apo për krime të tjera.

Më 2013, në Shqipëri u miratuan dënime më të ashpra për trafikimin e qenieve njerëzore, nga 10 deri në 15 vite burg, por numri i dënimeve ka mbetur i vogël. Sipas Departamentit Amerikan të Shtetit, Shqipëria dënoi nëntë njerëz për trafikim në vitin 2014 dhe tri vetë në vitin paraardhës. Për më tepër, disa nga trafikantët e dënuar ia dalin të shmangin burgun duke apeluar. Hysni Sokolaj, një 43 vjeçar nga Tropoja, u shpall fajtor në mungesë në vitin 2011 për trafik qeniesh njerëzore dhe shfrytëzim prostitucioni. Ai u dënua me 20 vjet burg. Dënimi i tij u la në fuqi nga gjykata e Apelit, por u rrëzua nga Gjykata e Lartë.

Sokolaj u akuzua se pati mashtruar një 18 vjeçare me premtimin e rremë të dashurisë dhe martesës, si dhe për detyrimin e saj që të prostituohej në Belgjikë dhe Angli, sipas dosjes së tij të siguruar nga BIRN. Më 2006, pasi Sokolaj u ekstradua nga Britania si emigrant i paligjshëm, viktima e tij u rikthye në Shqipëri dhe gjeti strehë në qendrën e ndihmës për viktimat e trafikuara në Vlorë dhe ngriti akuzë ndaj tij. “Kur erdhi ishte e traumatizuar dhe kishte frikë tutorin e saj që gjatë gjithë kohës e kishte kërcënuar se do t’i vriste vëllezërit,” kujton Enkelejda Avdylaj, koordinatorja e Qendrës. “Kishte turp të tregonte se çfarë kishte ndodhur dhe ndjehej në faj që ishte larguar nga shtëpia me të,” shton ajo. Çështja kundër Sokolajt u regjistrua fillimisht nga prokuroria e Fierit, e cila refuzoi të fillojë procedim penal ndaj tij, duke thënë se nuk qe në gjendje të mblidhte prova. Pas protestave të grupimeve në mbështetje të viktimave, rasti u transferua në Prokurorinë e Krimeve të Rënda në Tiranë.

Prokuroria ngriti akuzë ndaj Sokolajt, i cili besohej se qe rikthyer në Britani, dhe lëshoi një urdhër për arrestim ndërkombëtar. Në vitin 2012, policia e Britanisë e shpalli Sokolajn një nga të huajt më të kërkuar në vend.

Por në dhjetor të atij viti, Gjykata e Lartë e rrëzoi vendimin e dënimit të tij, duke argumentuar se gjykatat e faktit dhe apelit e patën keqinterpretuar qëllimisht ligjin.

Avokati i Sokolajt, Ferit Muça, thotë se klienti i tij, i cili nuk jeton më në Shqipëri, ka thënë gjithmonë se është i pafajshëm.

“Gjykata e Lartë bëri drejtësi për shkak se klienti im qe i pafajshëm,” thotë ai. “Ai jetoi me të akuzuarën dhe nuk e trafikoi atë. Akuzat kundër tij u ngritën në bazë të manipulimeve nga prokurorët. Vajza qe e paqëndrueshme.”

Biznes familjar Një rast tjetër i hetuar nga prokurorët e krimeve të rënda në Tiranë përfshin dy vëllezër, Bledar dhe Shyqeri Stafuga, respektivisht 33 dhe 24 vjeç. Dy gjykata i kanë shpallur ata fajtorë për pjesëmarrje në një grupim kriminal që trafikoi së paku gjashtë gra të reja në skllavërinë e seksit. Gjykata e Lartë po shqyrton rekursin kundër dënimit të tyre. Një nga gratë dëshmoi se ajo qe vetëm 16 vjeç kur Shyqeri Stafuga e trafikoi atë në Zvicër dhe Gjermani dhe e detyroi atë të bënte seks me dhjetë burra çdo ditë. “Më ka vënë thikën në fyt; më ka fikur cigaren në trup... Më kërcënonte se do më vriste familjen nëse nuk bëja 1000 franga çdo natë,” tha ajo. Në nëntor 2014, Bledar dhe Shyqeri Stafuga u gjykuan për trafikim qeniesh njerëzore dhe trafikim minorenësh nga Gjykata e Krimeve të Rënda në Tiranë dhe u dënuan me 12 vjet e gjysmë dhe 12 vjet burg

respektivisht. Anila Trimi, një eksperte e antitrafikut në policinë shqiptare, i tha BIRN se vëllezërit qenë pjesë e një organizate kriminale më të madhe dhe të mirëstrukturuar, ndërkohë që hetimet vijojnë mbi anëtarë të tjerë të dyshuar të grupit. Dolores Musabelliu, një prokurore në Prokurorinë e Krimeve të Rënda, thotë se trafikimi i qenieve njerëzore dhe rastet e shfrytëzimit të prostitucionit janë të vështira për t’u provuar në gjykatë.

“Arsyeja pas dështimit të shumë rasteve është se prokurorët detyrohen të bazojnë akuzat vetëm në dëshminë e viktimës,” thotë ajo.

Gjithsesi, viktimat shpesh vendosin të mos dëshmojnë apo tërheqin dëshminë për shkak se nuk mund të përballen me zvarritjen e çështjeve në gjykata dhe prej frikës për hakmarrje nga trafikantët.

“Ja e denoncova dhe çfarë fitoj?” pyet Lola, një grua 21 vjeçare nga një fshat i vogël në veri të Tiranës, e cila kreu kallëzim ndaj tutorit të saj në vitin 2014 dhe që jeton në strehën e vetme shtetërore për viktimat e trafikimit në Shqipëri.

“Ai e di ku unë jetoj, di gjithçka për mua dhe është ende i lirë,” thotë ajo.

Mungesat e sekuestrimit të aseteve Strategjia kombëtare e luftës kundër trafikut të qenieve njerëzore e qeverisë shqiptare, e miratuar në nëntor 2014, përmendi Belgjikën si një nga destinacionet kryesore në Europën Perëndimore për gratë shqiptare të trafikuara për prostitucion. Në Bruksel, Didier Dochain, drejtues qendrës kundër trafikut në Policinë Federale të Belgjikës, i tha BIRN se përfshirja e shqiptarëve në trafikimin e qenieve njerëzore është rritur gjatë viteve 1990 dhe 2000 për të shënuar kulmin më 2010 dhe se trafikantët kanë akumuluar fitime të stërmëdha. “Në 99 për qind të rasteve, përfituesit nga ky aktivitet kriminal i dërgojnë paratë në vendin tuaj, ku ata investojnë, blejnë prona dhe jetojnë si Don,” tha ai. “Ata kthehen në shtëpi sepse atje njohin njerëz, korruptojnë sistemin dhe janë jetë sociale,” shtoi ai. Dochain argumenton se konfiskimi i aseteve të trafikantëve mund të shërbejë si një mjet i rëndësishëm parandalues.

“E vetmja gjë që mund të bëjmë është të dërgojmë kërkesa për të sekuestruar bizneset e tyre apo t’i japim të gjitha të dhënat që disponojmë, por janë autoritetet shqiptare që duhet të marrin vendimet për të konfiskuar asetete e tyre,” tha ai. Në shumicën e rasteve, tha ai, zyrtarët shqiptarë thonë se nuk kanë informacion mbi të dyshuarit, ose që i dyshuari nuk ekziston ose që ata nuk janë në gjendje të sekuestrojnë asetete.

“Ne kemi viktimat, kemi dosjet dhe profilet e turorëve por nuk kemi ccfarë kanë [fituar ata nga trafikimi],” shtoi ai.

Në Tiranë, Dolores Musabelliu nga prokuroria thotë se autoritetet shqiptare kanë problemet e tyre në marrjen e informacionit nga vendet e huaja për hetimet komplekse.

“Hetimi i këtyre rasteve varet nga kërkesat për bashkëpunim ligjor, për të cilat përgjigjet shpesh vijnë shumë vonë dhe kjo është arsye se pse shumë çështje mbyllen,” thotë ajo.

Por ndërsa disa zyrtarë dhe politikanë pu-

Patsy Sorensen

Askush nuk më ka mësuar mua se çfarë është dashuria; se çfarë është e mirë dhe çfarë e keqe. Unë jam damkosur që kur isha fëmijë – Elsa, viktimë e trafikimit.] nojnë kundër trafikimit të qenieve njerëzore, dy anëtarë të parlamentit shqiptar kanë qenë të akuzuar për përfshirje aktive në këto trafiqe.

Prokurorët në Belgjikë kanë akuzuar Mark Frrokun, një deputet nga Partia Kristiandemokrate, për vrasjen e një shqiptari tjetër në Belgjikë në vitin 1999. Viktima thuhej se po shantazhonte një grua që shfrytëzohej nga një rrjet prostitucioni i drejtuar nga vëllai i Frrokut. Një gjykatë shqiptare po vlerëson kërkesën belge për ekstradimin e Frrokut. Frroku ka mohuar ta ketë kryer krimin dhe i ka përshkruar akuzat kundër tij si të motivuara politikisht.

Arben Ndoka, një deputet nga Partia Socialiste në pushtet, ka pranuar se ai qe dënuar nga një gjykatë italiane në mesin e viteve 1990 për shfrytëzim prostitucioni dhe pengmarrje. Ndoka pranoi se qe dënuar vitin e kaluar pasi dosja e tij u publikua nga opozita dhe dha dorëheqjen në shtator 2015. Pavarësisht dorëheqjes, ai këmbëngul se është i pafajshëm ndaj akuzave. Megjithëse ato janë viktima, shumë gra që qenë trafikuar dhe detyruar të ushtrojnë prostitucionin janë refuzuar nga vetë familjet e tyre dhe janë të stigmatizuara nga shoqëria. Nëna e gruas që aludohet se po shantazhohej në çështjen Frroku jeton në qytetin e vogël të Pukës, në veriun malor të Shqipërisë.

Shtëpia e saj është në katin e parë të një pallati të vjetër. Ajo është 63 vjeç, por telashet në jetë e bëjnë të duket shumë më e vjetër, me rrathë të nxirë përreth syve të saj. Për të, çdo lidhje me tregtinë e seksit është burim turpi. Për aq sa i përket asaj, ajo thotë se nuk ka më një vajzë. “Unë nuk e di se çfarë i ndodhi asaj,” thotë ajo, duke qëndruar te pragu i derës. “Gjithçka që di e kam dëgjuar në lajme.”

Përgjatë 25 viteve të fundit, 83 gra të reja dhe vajza nga Puka janë trafikuar për prostitucion, sipas policisë vendase. Historitë e tyre janë ende temë thashethemesh në qytetin e vogël me vetëm 3,600 banorë.

Zajmira Laçi, një mjeke dhe aktiviste e të drejtave të grave thotë se, njësoj si gruaja në rastin e Frrokut, shumë viktima të trafikimit nuk janë kthyer kurrë në Pukë.

“Për shkak të turpit, familjet e tyre nuk i pranojnë,” thotë Laçi. “Vajzat nuk janë kthyer nga frika se të gjithë do t’i tregojnë me gisht.”

Rrugë e vështirë drejt rehabilitimit Shumë vende perëndimore tashmë kanë programe të financuara mirë për të ndihmuar viktimat e trafikut që të nisin një jetë të re.

Në qytetin belg të Antverpit, Patsy Sorensen, drejtoreshë e Payoke, një organizatë

5

bamirëse që ndihmon viktimat e trafikut, jep dhjetëra raste të grave që riintegrohen në shoqërinë belge. “Në shumicën e rasteve ne synojmë t’i arsimojmë ato, për shkak se universiteti paguhet nga shteti,” thotë Sorensen.

“Pasi dalin nga streha, vajzat marrin 800 euro në muaj për të mbuluar kostot e tyre të jetesës dhe janë në gjendje të kërkojnë punë si kujdestare, dado apo infermiere, në varësi të profilit.” Gjithsesi, Sorensen pranon se ka raste kur gratë janë rikthyer në skemat e trafikut sërish. Në Shqipëri, pasi gratë identifikohen si viktima trafiku, ato në përgjithësi i referohen strehës shtetërore ose një prej tri qendrave të rehabilitimit. Streha në fshatin e Linzës, pranë Tiranës strehon viktima që po presin rezultatet e hetimeve paraprake. Qendrat e tjera në Tiranë, Elbasan dhe Vlorë drejtohen nga organizata jofitimprurëse dhe ofrojnë kurse profesionale, si gatim apo parrukeri, me synimin për të ndihmuar gratë të punësohen.

Raporti i Departamentit të Shtetit për vitin 2015 thotë se shërbimet psikologjike, mjekësore dhe të riintegrimit në strehë janë të pamjaftueshme ndërsa qeveria nuk ka dhënë para të mjaftueshme për qendrat e tjera – edhe pse ajo mund të përdorte një fond të posaçëm për parandalimin e krimit, ku gjendeshin së paku 25 milionë lekë (rreth 180 mijë euro).

Edhe pasi kalojnë përmes programit të rehabilitimit, viktimat e trafikut vuajnë për të gjetur punë. “Ne kemi pasur vetëm një rast punësimi në një institucion shtetëror dhe kjo ka ndodhur me ndërmjetësimin tonë,” thotë Enkelejda Avdylaj, koordinatore e qendrës Vatra në Vlorë. “Ne flasim me bizneset, por kur u themi për profilin e tyre, ata refuzojnë t’i punësojnë.” Edhe nëse viktimat e trafikut janë në gjendje të gjejnë një punë-edhe një punë të keqpaguar, ato sërish vuajnë nga stigma për jetët e tyre të mëparshme.

Diana Kaso, drejtoreshë ekzekutive e qendrës Tjetër Vizion në Elbasan thotë se 80 për qind e grave që kanë kaluar përmes programeve të rehabilitimit synojnë të rindërtojnë jetët e tyre larg qyteteve të lindjes.

Maria, gruaja që u detyrua të prostituohej në Greqi ka ndjekur këtë rrugë. Ajo jeton në një qytet shumë larg vendlindjes me fëmijën e saj 12 vjeçar, për të cilin thotë se është i vetmi gëzim që ka në jetë.

Pas një programi rehabilitimi, ajo punoi për shumë vite si pastruese në lokale dhe tashmë është pasticiere me një pagë mujore prej 110 eurosh, gjysma e së cilës shkon për qira.

“Shumë njerëz janë përpjekur të shfrytëzojnë fatkeqësinë time në vend që të ndihmojnë,” thotë ajo. Kur shkon të takojë një zyrtar vendor për të aplikuar për pagesën e vogël të ndihmës shtetërore për viktimat e trafikimit, ajo thotë se zyrtari i kërkon seks. “Është e frikshme të hysh në një zyrë.” Kaso thotë se shumë pak gra kanë fuqinë që ka treguar Maria për të ndërtuar një jetë të re. Nga të gjitha rastet që ajo ka trajtuar, rreth 100 kanë përfunduar sërish në prostitucion. “Në disa raste ato nuk kanë mbështetjen e nevojshme ose mendojnë se për shkak të stigmës, nuk kanë mundësi zgjedhjeje,” thotë Kaso. Në Place de l’Yser në Bruksel, Eva është një nga këto gra që ka mbërritur në këtë konkluzion. Fillimisht, ajo jetoi në Belgjikë për pesë vjet me të fejuarin trafikant, deri sa ai u zhduk me të gjitha paratë e tyre.

Eva u rikthye në Shqipëri për një copë herë dhe vendosi të rikthehet në Belgjikë për të punuar sërish si prostitutë. Kjo i mundëson asaj të dërgojë para pas te familja, e cila mendon se ajo punon si ndihmëse për një çift të moshuarish. “Në Shqipëri, nuk kishte vend pune për mua,” thotë Eva. “E vetmja punë që di të bëj është kjo. Dhe këtu mund të fitoj më shumë.” *Emrat e viktimave të trafikut të qenieve njerëzore në këtë artikull janë ndryshuar për të mbrojtur identitetin e tyre.

Ky artikull u realizua si pjesë e Bursës Ballkanike për Gazetari Ekselente, mbështetur nga Fondacioni ERSTE dhe Fondacioni për Shoqëri të Hapur, në bashkëpunim me Rrjetin Ballkanik të Gazetarisë Investigative.

6

Janar 2016

Iljaz Ajdini babai i Shqipe Ajdini

Gratë e reja nga Kosova prijnë kampet në ISIS Kosova ka qenë një nga vendet më proamerikane të Europës që kur Shtetet e Bashkuara ndihmuan në çlirimin nga regjimi serb. Por një ndryshim në këtë vend me shumicë laike, po gjen shtrirje mes të rinjve, radikalizimi i të rinjve.

Arbana Xharra | BIRN | Prishtinë, Ferizaj, Mitrovicë, Gjilan dhe Tërpezë

L

aura Hyseni ishte një adoleshente tipike e Kosovës, dilte me shoqet nëpër kafene dhe bare dhe nuk i shkaktonte shumë telashe prindërve të saj me mendje të hapur. “Ajo mund të merrte një taksi dhe të shkonte nëpër takime nëpër kafene me miqtë e saj në qytet. Vishej njësoj si moshataret e saj – në disa raste me minifunde apo me xhinse.

Ajo qe shumë moderne”, thotë Faik Uksmajli, djali i të cilit, Arbnori, u martua me të.

Lotët i rrjedhin në faqe ndërsa ai kujton, i ulur në një karrige druri në ballkonin e tij në Nerodime të Epërme, një fshat i vogël në rrafshnaltën bujqësore që rrethon qytetin e tretë më të madh në Kosovë, Ferizaj. Jo shumë larg prej këtu gjendet baza kryesore e Ushtrisë Amerikane në Kosovë, Kampi “Bondstill”.

Uksmajli tregon se Arbnori dhe vëllai i tij më i vogël, Alberti, ishin të shoqërueshëm dhe të hapur njësoj si Laura, por pastaj atyre të treve diçka e tmerrshme u ndodhi vitin e kaluar. “Brenda vetëm pak muajsh, hoxha i fshatit dhe bashkëshortja e tij ua shpëlanë trurin”, thotë ai.

Ata u bënë myslimanë striktë dhe u shkëputën nga miqtë e tyre. Arbnori rriti mjekrën, veshi pantallona treçerekëshe, një simbol për disa fundamentalistë, dhe fliste vazhdimisht për Shamin, emri fetar për tokën e Sirisë. Laura, në të 20-at dhe tashmë nënë e dy fëmijëve, u fsheh pas një ferexheje të zezë nga koka deri te këmbët, ishte mbyllur në dhomën e saj dhe rrallë fliste me të tjerët.

“Krejt papritur ajo filloi të refuzojë t’ua japë dorën të afërmve”, thotë Uksmajli. “Unë nuk i njihja dot fëmijët e mi. Ata flisnin për të ndihmuar vëllezërit e tyre në Siri dhe thanë se myslimanët e vërtetë jepnin gjithçka për fenë.

Por unë u shqetësova shumë kur ata thanë se Kampi ‘Bonstill’ duhej të bombardohej”.

“U përpoqa t’ua shpjegoj fëmijëve të mi se

Amerika e ka ndihmuar Kosovën”, shton ai.

“Por shpejt e kuptova… ata po planifikonin të shkonin në Siri”.

I dëshpëruar për t’i ndaluar, shkoi në stacionin e Policisë “U kërkova dhjetëra herë atyre t’ua konfiskonin pasaportat por ata nuk bënë asgjë. Fëmijët e mi arritën të shkonin me aeroplan nga Prishtina për në Turqi dhe pastaj të kalonin pa problem kufirin për në Siri”.

Kjo ndodhi në gusht 2014. Gjërat u përkeqësuan vitin që vijoi.

Kosova me numrin më të madh për kokë banori, në ISIS Laura është nga një grup i vogël, por në

belim ndaj prindërve me mendime të kundërta, indoktrimin nga udhëheqës fetarë jashtë rrymave kryesore dhe obsesion me internetin.

Megjithëse mbi 90 për qind të kosovarëve e identifikojnë veten si shqiptarë myslimanë, gjenerata e mëparshme u rrit në Jugosllavinë socialiste dhe në atë kohë shumë pak prej tyre ishin besimtarë të devotshëm.

Kushtetuta laike e Kosovës Pas një konflikti në fund të viteve 1999, Perëndimi mbështeti në përgjithësi autonominë e Kosovës nga Serbia, dhe më pas pavarësinë në vitin 2008, duke i bindur shumicën se aleatët e tyre më të ngushtë qenë në Washington dhe Bruksel.

Transformimi i shqipes Ajo filloi të veshë ferexhe. “Unë i thashë, nëse do të vishesh kështu, unë as nuk do të dal në rrugë me ty,” thotë ai, duke rikujtuar se si ndryshoi ajo pas martesës disa vite më parë me Sinan Mujin, nga një fshat aty afër rritje, grash të reja të Kosovës, disa prej të cilave ende adoleshente, të cilat i janë bashkuar grupimit radikal ISIS (Shteti Islamik) në Siri dhe Irak. Disa, si Laura, ndjekin bashkëshortët me të cilët shpesh ndajnë mendime radikale, por të tjera kanë ikur vetëm, apo janë përpjekur të ikin, dhe shumë pak prej tyre janë kthyer në Kosovë.

Ky fenomen i ka shqetësuar autoritetet e Kosovës. Policia thotë se rreth 300 burra dhe 42 gra besohet se kanë ikur nga vendi me shumicë myslimane prej vetëm 1.8 milionë njerëz, për t’u bashkuar me ISIS – kjo është norma më e lartë për kokë banori në Evropë, krahas Bosnjës.

Shumë nga historitë e tyre janë të ngjashme me ato të vendeve të tjera perëndimore – re-

Por pavarësisht kësaj, grupimet islamike kanë nisur të shtrijnë ndikimin. Që nga lufta, organizata fetare nga vendet arabe kanë krijuar një prani të madhe, duke ofruar kurse për anglisht dhe për kompjuter – krahas mësimeve të Kuranit. Shumë të rinj kanë marrë bursa për t’u përgatitur si imamë në Arabi Saudite, Egjipt dhe vende të tjera.

Gra me ferexhe dhe burra me pantallona treçerekëshe dhe mjekër janë bërë pamje e zakonshme.

Imami i dyshimtë hedh poshtë akuzat Kosova është një nga vendet më të varfra në Evropë me normë papunësie mbi një të tretën, por Faik Uksmajli, një burrë me kushte të mira ekonomike që kishte rreth 40 të punësuar në prodhimin e karrigeve të drurit, thonë

se varfëria nuk ka të bëjë me rastin e familjes së tij. Ai thotë se nuk ka dyshim se djemtë dhe nusja e djalit të tij u radikalizuan nga hoxha i fshatit, Nehar Hyseni, dhe bashkëshortja e tij.

Xhamia e re e fshatit gjendet përballë shtëpisë së Uksmajlit dhe ish-punishtja e tij gjendet ngjitur shtëpisë së tij, rrethuar nga rrugë të ngushta dhe të përbaltura. Imami Hyseni, në të 30at, banon në shtëpinë afër xhamisë. Me vajzën e tij të vogël në krah në oborrin e shtëpisë së tij, ai refuzon fillimisht të flasë pastaj mohon prerazi akuzat.

“Unë e takova djalin e vogël të Faikut, unë nuk ia mbaj mend as emrin. Vetëm një herë – ai erdhi të më pyeste për rregullat e faljes, për shkak, siç më tha, kishte në plan të shkonte në Gjermani. Çdo gjë tjetër që babai i tij thotë është gënjeshtër”, thotë ai. Ai madje mohon që bashkëshortja e tij të ketë takuar Laurën që sot është në Siri bashkë me dy fëmijët e saj, 4 dhe 2 vjeç.

Ky imam thotë t’i ketë deklaruar edhe Policisë së Kosovës se ai nuk kishte fare të bënte me ikjen e të tre këtyre të rinjve nga familja Uksmajli.

“Policia erdhi këtu dhe unë dhashë gjithashtu një deklaratë te Bashkësia Islame e Kosovës”, shton ai. Bashkësia Islame e Kosovës drejton xhamitë e Kosovës dhe emëron imamët, për të cilët Hyseni thotë se po trajtohen si padrejtësisht.

I pyetur nëse ai ka folur ndonjëherë mbi luftën në Siri gjatë predikimeve në xhaminë e tij, ai thotë: “Jo, kurrë. Unë kisha tema të tjera më të rëndësishme për të diskutuar me besimtarët”.

Uksmajli thotë se pasi fëmijët e tij e kontaktuan për t’i treguar se tashmë kanë shkuar në ISIS, ai shiti biznesin e tij për të mbledhur paratë për udhëtimin deri në Siri në përpjekje për t’i kthyer fëmijët në shtëpi.

Janar 2016

7

Faik Ukesmajli, babai i Arbnorit dhe Albertit

Gra dhe vajza muslimane gjatë një proteste kundërdiskriminimit në Prishtinë

Ai shpenzoi 30 mijë euro – më së shumti për ndërmjetës – për të hyrë në territorin e ISIS-it duke udhëtuar përmes Turqisë lindore për në Mosul, në Irakun e veriut dhe pastaj duke kërkuar gjurmët e tyre deri në Alepo të Sirisë, përgjatë një rruge, ku ai pa shtëpi të djegura dhe trupa të pavarrosur në rrugë. Por ai nuk mori leje për fazën e fundit, për të mbërritur te kampi i militantëve ku familja e tij supozohej se ishte.

“ISIS nuk më lejoi të hyj pranë zonës së luftës. Unë nuk ia dola të gjej fëmijët e mi”, thotë ai.

Kur u kthye në shtëpi ai mori lajmin e keq nga Laura, me të cilën kontaktonte në internet. Arbnori ishte vrarë nga një bombardim ajror në Irak, në të cilin djali tjetër i tij, Alberti, ishte plagosur rëndë. Por ai thotë se sërish po përpiqet të gjejë një mënyrë për të sjellë në shtëpi së paku Laurën dhe dy nipërit e tij, tashmë në moshën 2 dhe 4 vjeç.

Në kërkim të utopisë, në kërkim të bashkëshortit Ekspertët e sigurisë në Kosovë thonë se shumica e grave kosovare që janë bashkuar me ISIS-in e bëjnë këtë për të ndjekur një bashkëshort që kërkon të luftojë, siç bëri Laura, por pak gra të pavarura shkojnë për arsyet e tyre, duke menduar se janë në një mision të shenjtë. “Gratë në këtë grup kërkojnë të kontribuojnë në mënyrë aktive në konflikt dhe ato janë shumë të prekura nga qarqet e rekrutimit”, thotë Florin Qehaja nga Qendra e Kosovës për Studime të Sigurisë.

Usama Hasan, një kërkues në Fondacionin “Quilliam”, një institut kërkimor kundër radikalizmit me bazë në Londër, tha se disa gra qenë në kërkim të utopisë dhe disa të tjera në kërkim të një bashkëshorti me vlerë.

“Disa thonë se synimi kryesor janë luftëtarët e ‘Shtetit Islamik’ dhe ata burra që arsimohen apo punojnë në vendet perëndimore janë frikacakë apo materialistë të shitur”, thotë ai.

Vajza nga Mitrovica, udhëheqëse e kampit

të grave në ISIS Qamile Tahiri shkoi në Siri me bashkëshortin e saj, por që nga ajo kohë ka gjetur rolin e vet në ISIS. Fotografi të siguruara tregojnë 23-vjeçaren të veshur me të zeza duke tundur një automatik në frontin e luftës në Siri.

Një burim nga sektori i sigurisë, që refuzoi të citohet me emër, tha se ajo drejton një kamp grash për ISIS-in në Siri dhe është rekrutuesja kryesore në internet për gratë shqiptare.

“Në kampin që ajo drejton ka dhjetëra gra dhe vajza nga Kosova, Shqipëria dhe Maqedonia,” tha burimi. Nëna e dy fëmijëve është nga një zonë pranë Mitrovicës, një qytezë në veri të Kosovës e ndarë mes kampeve etnike dhe që ka vuajtur gjithashtu nga dhuna mes shqiptarëve dhe serbëve. Postimet e saj në “Facebook” përfshijnë fotografi të saj të armatosur krahas bashkëshortit kosovar, Besimit, për të cilin Policia thotë se mund të jetë vrarë në luftime. Pas vdekjes së tij, ajo vendosi të qëndrojë krah terroristëve të “Shtetit Islamik”.

Të afërmit e saj në fshatin Shipol refuzuan të komentojnë. Shoqet e saj të fëmijërisë nuk pranuan të flasin, duke thënë se nuk kishin dëshirë ta mërzitin babanë e saj, të cilin e njihnin personalisht.

Zbulimi i vajzave të reja që iu bashkuan ISIS-it apo grupimeve të tjera radikale në Siri kanë tronditur shumë vetë në Kosovë. Shumica e prindërve të tyre thonë se nuk e dinin qëllimin dhe se janë të tmerruar.

Njësoj si meshkujt, këto gra duket se i janë drejtuar religjionit gjatë viteve të tyre të formimit dhe burime të sigurisë thonë se ato janë ndikuar përmes leksioneve të drejtpërdrejta të imamëve apo materialeve të publikuara në internet.

Vendosja nën kontroll Të alarmuar, autoritetet filluan t’i vendosin nën kontroll burimet e dyshuara të radikalizimit, të cila kanë “pjellë” njerëz si Lavdrim Muhaxheri, një luftëtar i “Shtetit Islamik” që gjen-

det në krye të listës së më të kërkuarve të Departamentit të Shtetit të SHBA-së.

Në mars 2015, Parlamenti për herë të parë shpalli të jashtëligjshme pjesëmarrjen në konfliktet e huaja dhe e dënoi këtë me deri 15 vjet burg. Në fund të vitit 2014 Policia mbylli 14 organizata arabe që kishin vepruar prej kohësh me dyshimin se ato kishin lidhje të ngushta me grupime të islamit radikal në Kosovë.

Në një nga operacionet më të mëdha të këtij lloji në Ballkan ata arrestuan gjithashtu 78 njerëz, duke përfshirë 11 imamë në dyshimin e rekrutimit të kosovarëve për “Shtetin Islamik”. Të gjithë ata u liruan më vonë, por disa janë ende nën hetime.

“Disa imamë nga vendet e Lindjes së Mesme me sjellje jotolerante kanë ndikuar te një grup njerëzish, që janë më radikalë, duke i bindur ata të bashkohen me grupimet terroriste”, ka thënë zëdhënësi i Policisë, Baki Kelani, duke iu referuar kosovarëve që kanë ikur në Arabinë Saudite, Egjipt, Katar dhe vende të tjera.

“Fjalime nëpër xhami nga disa imamë të arsimuar në Arabinë Saudite ua kanë shpëlarë trurin burrave dhe grave dhe për rrjedhojë ne kemi qindra kosovarë anëtarë të ‘Shtetit Islamik’”, thotë Zuhdi Hajzeri, një imam nga Peja në perëndim të Kosovës, i cili thotë se është përballur me kërcënime me vdekje sepse ka folur kundër islamizmit radikal.

Shqipja kthehet nga ISIS-i në shtëpi Nga ish-shtëpia e Laurës, 30 kilometra më në lindje, gjendet Gjilani, ku banon Shqipe Ajdini, një nga të paktat gra që janë kthyer nga Siria. Gruaja 32-vjeçare nuk dëshiron të takohet, por babai i saj, Iljaz Ajdini, pranon të ndajë historinë e saj, megjithëse ai dukshëm është në siklet dhe i shqetësuar.

“Ne jemi falënderues të Shteteve të Bashkuara për çfarë kanë bërë për ne.

Unë nuk e di çfarë ndodhi me këtë gjeneratë, me fëmijët tanë”, fliste ai duke pirë cigare njëra pas tjetrës në një kafene pranë shtëpisë së tij. Ajo filloi të veshë ferexhe. “Unë i thashë, nëse do të vishesh kështu, unë as nuk do të dal në rrugë me ty,” thotë ai, duke rikujtuar se si ndryshoi ajo pas martesës disa vite më parë me Sinan Mujin, nga një fshat aty afër.

“Ata deshën të marrin një pasaportë për vajzën e tyre dhe kur unë i pyeta se pse i duhej, më thanë se po shkonin në Mal të Zi për ca punë. Ata nuk më morën në telefon për një javë, pastaj telefonuan dhe më thanë se kishin shkuar në Siri.”

Kjo ndodhi në gusht 2014. Ajo u kthye në shtëpi në qershor pasi bashkëshorti i saj u vra duke luftuar për ISIS-in.

Udhëtim i lehtë për në ISIS Është relativisht e lehtë dhe e lirë për çdo kosovar që të shkojë deri te zona e konfliktit në ISIS. Turqia, ndalimi i parë, nuk është larg,

fluturimet apo autobusët kushtojnë pak dhe udhëtimi është pa viza. Nga atje ata mund të kapërcejnë kufirin, pak të ruajtur në juglindje të vendit, për të hyrë drejtpërsëdrejti në vijën e luftës civile katërvjeçare të Sirisë.

Policët në aeroport tashmë janë shumë më të kujdesshëm dhe rekrutët parapëlqejnë rrugën tokësore përmes kufirit lindor me Maqedoninë në Hanin e Elezit, thotë Policia.

Dy adoleshente kanë bërë përpjekje për të shkuar, por kanë dështuar. Policia ndaloi adoleshentet, Qendresa Zejnullahu dhe Altina Salihu, që të dyja të lindura në vitin 2000, ndërsa po përpiqeshin të ecnin drejt Maqedonisë në mars të vitit 2015. Asnjëra prej tyre nuk kishte dokumente identifikimi.

Familjet thonë se ato u joshën nga dikush përmes internetit, por ende nuk e dinë se nga kush. Vajzat nuk tregojnë.

“Vajza ime u mashtrua, ne nuk e dinim se ku kishte vajtur derisa Policia e solli në shtëpi”, rikujton nëna e Qëndresës, Hasije Zejnullahu, derisa ishte ulur në një qilim të vjetër në shtëpinë e saj në Tërpezë, në juglindje të Kosovës. “Ato nuk dhanë kurrë shenja se qenë fetare. Duket se dikush i mashtroi ato, janë thjesht fëmijë”, thotë Salit Sahiti, drejtor i shkollës së fshatit të tyre të vogël.

Nëntë muaj më vonë, Qendresa Zejnullahu vdiq, e qëlluar në kokë. Familja fillimisht tha se qe vetëvrasje, por më pas, vëllai i saj Leotrimi tha se ai e kishte qëlluar atë gabimisht me pushkën e babait të tyre.

Shtetet fqinje kanë probleme të ngjashme Shqipëria dhe Maqedonia fqinje janë përballur gjithashtu me probleme të ngjashme radikalizmi, siç është përballur edhe Bosnja në veri, por Policia e Kosovës thotë se vendi i tyre ka një ndryshim të pafat, pasi ka ofruar numrin më të madh të rekrutëve të ISIS-it për frymë. Vehbi Bushati, nga skuadra antiterroriste në Policinë shqiptare, i tha BIRN-it se 29 gra kanë ikur në Siri dhe Irak nga vendi i tyre me 2.8 milionë banorë. Ekspertët e sigurisë thonë se deri në 150 nënshtetas shqiptarë janë përfshirë në konfliktin në Siri në total. Shifrat për Maqedoninë, vend që ka një minoritet shqiptar, nuk janë të disponueshme.

Pavarësisht se çfarë i tërheq ato të largohen, familjet e tyre në shtëpi duan vetëm që të ribashkohen me vajzat e tyre, të bindura se ato janë viktima që janë cytur drejt rrugës së gabuar.

Babai i Laurës, Vehbi Hyseni, ngurroi të flasë në detaje, por vetëm tha: “Unë vetëm dua të më kthehet vajza dhe nipërit. Unë dua t’i kem në shtëpi”.

Ky artikull u prodhua si pjesë e Iniciativës Alumni të Bursës Ballkanike për Ekselencë në Gazetari, mbështetur nga ERSTE Foundation dhe Open Society Foundations, në bashkëpunim me Balkan Investigative Reporting Network.

8

Janar 2016

Koncesion i ri, 110 milionë euro te Tatimet Ministria e Financave deklaroi sot se një kompani e quajtur MPOS ka kërkuar koncesion për ndërtimin e një sistemi elektronik për menaxhimin e TVSH-së dhe se qeveria po përgatitet për të dhënë koncesionin që pritet t’i kushtojë shqiptarëve dhjetëramilionë euro përgjatë dekadës së ardhëshme.

Gjergj Erebara | BIRN | Tiranë

D

uke argumentuar se ky do të jetë një “partneritet publik – privat ndryshe nga ato të shkuarat”, Ministria e Financave shpjegoi sot para gazetarëve nismën më të re të privatizimit të shtetit, një koncesion me terma të përgjithshme që supozohet të krijojë një sistem elektronik komunikimi dhe ballafaqimi mes taksapaguesve dhe tatimeve, sistem që është konceptuar nga një kompani private, me pronar të panjohur, nën premtimin se koncesioni do të ndihmojë qeverinë shqiptare të mbledhë më shumë TVSH të brendshme.

“Unë do të përdor termin ‘partneritet publik – privat’”, tha zëvendësministrja e Financave Irena Beqiraj në një takim me disa gazetarë ekonomie, me dëshirën për të shmangur fjalën ‘koncesion’.

Ministri Shkëlqim Cani u largua pasi bëri prezantimin fillestar me gazetarët.

Sipas Beqirajt, koncesioni i ri pritet të mbartë kosto të investimit fillestar prej 9.57 milionë euro dhe kosto operative vjetore prej 8.2 milionë eurosh dhe kontrata koncesionare do të vijojë për dhjetë vjet.

Kërkesa fillestare për koncesion raportohet se është bërë nga një kompani private e panjohur me emrin MPOS, mbi aktivitetin e së cilës nuk dihet asgjë. Sipas shpjegimit të dhënë nga Ministria e Financave, pas marrjes së ofertës së pakërkuar për koncesion në vitin 2014, ministria ngriti një grup pune i cili bëri një studim.

Pyetur për emrin e pronarit të kompanisë, Beqiraj tha se nuk e dinte dhe nuk mund ta jepte për shkak të ruajtjes së privatësisë. Ajo këmbënguli se koncesioni

aktual është ndryshe nga koncesionet e shkuara duke argumentuar se termat e referencës i ngarkojnë koncesionmarrësit rrezikun e dështimit dhe ndajnë fitimet vetëm në rast suksesi, “me përjashtim të amortizimit bazë”.

Sipas termave të prezantuara, të cilat qenë gjithsesi të vagullta, koncesionmarrësi do të krijojë një sistem elektronik që do t’i mundësojë tatimeve të grumbullojnë informacion mbi shitjet dhe blerjet mes bizneseve si dhe shitjeve dhe blerjeve finale të konsumatorëve, gjë që do të mundësojë ndjekjen e produktit nga pika e importit apo e prodhimit deri te konsumatori final me presupozimin se një sistem i tillë do të identifikojë mashtrimet me tatimin mbi vlerën e shtuar. Sipas kushteve të përgatitura nga Ministria e Financave, koncesionmarrësi do të marrë një pagesë fikse për koston fillestare prej 9.57 milionë euro, e cila do të jetë amortizimi i sistemit për dhjetë vjet ose 957 mijë euro, si dhe një tarifë suksesi në rast se të ardhurat nga tatimi i vlerës së shtuar që mblidhet nga Drejtoria e Përgjithshme e Tatimeve do të rriten me më shumë se 11 për qind në vit. Sipas teorisë, 11 për qind në vit është rritja e të ardhurave nga TVSH që tatimet e realizojnë në kushtet aktuale ndërsa në rast se kjo rritje do të bëhet, falë kontratës koncesionare, 12 apo 13 për qind, të ardhurat shtesë mbi rritjen fillestare 11 për qind do të ndahen mes qeverisë dhe koncesionmarrësit. Në rast se koncesionmarrësi dështon, atëherë Ministria e Financave do të paguajë një tarifë fikse për koston e investimit.

Sipas Beqirajt, koncesioni i ri pritet të mbartë kosto të investimit fillestar prej 9.57 milionë euro dhe kosto operative vjetore prej 8.2 milionë eurosh dhe kontrata koncesionare do të vijojë për dhjetë vjet.

Kërkesa fillestare për koncesion raportohet se është bërë nga një kompani private e panjohur me emrin MPOS, mbi aktivitetin e së cilës nuk dihet asgjë.

Program shtesë Drejtoria e Përgjithshme e Tatimeve shpenzoi fillimisht disa milionë euro në vitin 2006 për ndërtimin e një sistemi elektronik. Pastaj këtë vit, përfundoi një program tjetër me vlerë 10 milionë euro si dhe me kosto mirëmbajtjeje prej disa milionësh të tjera, i cili menaxhon vetëdeklarimet tatimore, një sistem që në përgjithësi njihet si COTS. Bizneset nga ana e tyre, kanë paguar disa dhjetëramilionë euro për t’u pajisur me kasa fiskale, të imponuara nga qeveria.

Disa koncesione të tjera rëndojnë taksapaguesit me dhjetëra milionë euro. Psh. kompania SICPA prodhon pullat fiskale, kompania Rapiscan ofron skanimin e makinave ndërsa kompania GFI ofron markimin e karburanteve, që të gjitha me teorinë se ndihmojnë në mbledhjen e të ardhurave.

Koncesioni i TVSH-së është hallka shtesë që do të rëndojë mbi taksapaguesit.

Sipas Beqirajt, sistemi i ri elektronik do të funksionojë krahas sistemeve aktuale elektronike si Asycuda, apo sistemi COTS. Pyetur se për çfarë arsyeje tatimet nuk e shohin të arsyeshme të ndërtojnë vetë një sistem të tillë, nëse i nevojitet, Beqiraj deklaroi se tatimet nuk kanë mundësi të punësojnë specialistët e duhur siç i punëson privati. Pyetur nëse e vlerësonte koncesionin e ri si të nevojshëm apo të panevojshëm, Beqiraj tha: “Për herë të parë vendoset një standard tjetër i ndarjes së risqeve në partneritetin publik – privat”.

Janar 2016

9

investigim

Fituesi i tenderit për reklamën në ‘The Economist’ u paracaktua Dokumentet e zbuluara nga BIRN tregojnë që Agjencia Shqiptare e Zhvillimit të Investimeve, AIDA, e ka mbajtur procedurën e prokurimit për përzgjedhjen e kompanisë prodhuese të ‘reportazhit reklamë’ një ditë përpara se revista të dërgohet në shtypshkronjë për t’u shtypur. The Economist i tha gjithashtu BIRN se reklamat nuk certifikohen nga gazetarët e saj.

Besar Likmeta | BIRN | Tiranë

V

endimi i qeverisë shqiptare për t’i paguar një kompanie britanike marketingu 36 milionë lekë për prodhimin e një reklame, në formë reportazhi të botuar në revistën The Economist, ka shkaktuar çudi në Tiranë.

Partia Demokratike në opozitë është ankuar që artikulli-reklamë i botuar në revistën prestigjioze Britanike, thurte lavde për qeverinë dhe jo për vendin si dhe e ka akuzuar kryeministrin Edi Rama për shpërdorim të parave publike.

“Vetëlavdërimi 8 faqesh i Edi Ramës, është padyshim më i shtrenjti në historinë e këtyre viteve, dhe u ka kushtuar shumë taksapaguesve shqiptarë,” tha në një konferencë për shtyppërfaqësuesja e Partisë Demokratike, Grida Duma.

Në përgjigje të akuzave të PD-së, qeveria u ankua që vetëm në Shqipëri ndodhte që një parti opozitare të akuzojë qeverinë përse promovon vendin dhe kërkon të nxisë investimet e huaja. “”The Economist”, si një prej revistave më prestigjioze dhe me lexueshmëri më të lartë në shkallë botërore, nuk mund të publikojë asnjë informacion që nuk është i vërtetë, që nuk është i verifikuar dhe që nuk është shkruar nga gazetarë të certifikuar të saj,” u shpreh qeveria nëpërmjet një komunikimi për shtyp.

“Në numrin special të kësaj reviste që do të shpërndahet në Samitin e Davosit, promovimi i Shqipërisë është një mundësi e shkëlqyer për të tërhequr investime të huaja të rëndësishme në Shqipëri, që krijojnë më shumë vende të reja pune, nxisin turizmin dhe prodhimin vendas,” shtoi ajo.

Akuzat e ndërsjellta midis partive politike për marrëdhënien me median dhe ndikimin mbi të, qoftë kjo kombëtare apo e huaj, nuk janë gjë e re në Tiranë. Por megjithatë, dokumentet e zbuluara nga BIRN tregojnë që jo vetëm përmbajtja e artikullit të ‘The Economist’ ka qenë e debatueshme, por edhe procedura e prokurimit e ndjekur nga Agjencia Shqiptare e Zhvillimit të Investimeve, AIDA. Reklamë vs Reportazh Me datë 13 janar 2016, AIDA publikoi në faqen e saj të internetit një ftesë për oferta të drejtuar medias ndërkombëtare, ku kërkohen ofertues për një publikim për Shqipërinë në një revistë të huaj me fond limit prej 36 milionë lekësh. “Qëllimi i këtij publikimi është të krijojë një dialog për investime në Shqipëri dhe ta kthejë Shqipërinë në rekomandim kryesor për investime të huaja,” shkruhet në ftesën për oferta me negocim. “Publikimi duhet ta paraqesë Shqipërinë si një lider të reformave në rajonin e Ballkanit. Një numër prej 5000 kopjesh të revistës duhet të shpërndahen në Forumin Ekonomik Botëror të 46-të në Davos, midis datave 20-23 Janar 2016,” shton dokumenti. Edhe pse qeveria pretendon se ‘repor-

tazhi’ i botuar në revistën The Economist është shkruar nga gazetarët e saj, në ftesën për oferta me negocim të botuar nga AIDA bëhet e qartë që titulli i publikimit është përzgjedhur nga agjencia e investimeve shqiptare.

“Publikimi duhet të jetë një reportazh prej 6 faqesh mbi Shqipërinë, një kombinim teksti dhe fotosh që hedhin dritë mbi biznesin në Shqipëri. Titulli i publikimit: ‘Shqipëria- udhëheq me reforma në rajonin e Ballkanit’” shkruhet në dokumentin e titulluar, “Ftesë për oferta, Economist.”

E kontaktuar nëpërmjet telefonit, revista The Economist i tha BIRN nëpërmjet një zëdhënësi që stafi i saj editorial nuk ngatërrohej kurrë me reklamat.

“Ne nuk para kemi reklama në formë reportazhi, por reklamat janë të paguara nga markat dhe të shkruara nga ato, kështu që nuk ka ngatërrim të stafit editorial, ” tha zëdhënësja e revistës për BIRN. Fituesi i paracaktuar Në datën 16 janar, nëpërmjet një njoftimi për shtyp Ministria e Zhvillimit Ekonomik, Turizmit, Tregtisë dhe Sipërmarrjes njoftoi që revista The Economist në numrin e saj të fundit ka botuar një artikull prej tetë faqesh për Shqipërinë.

“Artikulli, i realizuar nga Quantum Productions, e përshkruan vendin si lider të reformave në rajonin e Ballkanit, ndërsa bën një prezantim të zhvillimeve kryesore të ekonomisë shqiptare në dy vitet e fundit, reformat e ndërmarra, sektorët potencialë, klimën e biznesit dhe atraksionet për investime apo turizëm,” thotë ministria në njoftimin e saj.

Më poshtë ajo shton se pjesë e artikullit janë intervistat e realizuara me Kryeministrin z. Edi Rama dhe disa Ministra të Kabi-

“Ne nuk para kemi reklama në formë reportazhi, por reklamat janë të paguara nga markat dhe të shkruara nga ato, kështu që nuk ka ngatërrim të stafit editorial," tha zëdhënësja e revistës The Economist për BIRN. netit qeveritar; Guvernatorin e Bankës së Shqipërisë dhe përfaqësues të sipërmarrjes. Është e paqartë se kur është përzgjedhur kompania Quantum Productions për prodhimin dhe shpërndarjen e reportazhit reklamë në The Economist.

Megjithatë, e qartë është që kompania Quantum Productions nuk është përzgjedhur nëpërmjet ftesës për oferta të botuar me 13 Janar nga AIDA, në të cilën thuhet se “komisioni i ngarkuar për të ndjekur procedurën e prokurimit do t’i hapi ofertat në datën 13.01.2016”.

Sipas zëdhënëses së The Economist, revista shkon në shtypshkronjë çdo ditë të enjte, që do të thotë që botimi në të cilën është publikuar dhe reportazhi reklamë për Shqipërinë është shtypur ditën e Enjte, 14 janar 2016. Është e paqartë se kur e ka gjetur kohën AIDA të lidhte kontratën më Quantum Productions dhe kjo e fundit që të prodhonte reportazhin për Shqipërinë për revistën, gjë që ngre hije dyshimi që fituesi i tenderit ishte

i paracaktuar.

I kontaktuar nëpërmjet telefonit, drejtori i AIDA, Genti Beqiri, nuk iu përgjigj kërkesës së BIRN për një koment mbi tenderin. Pyetjeve specifike mbi tenderin nuk iu përgjigj as këshilltari për media i kryeministrit Endri Fuga.

Ndryshe nga Fuga dhe Beqiri, një përfaqësues i kompanisë Quantum Productions i tha BIRN që shkrimi ishte prodhuar në datën 14 janar dhe i ishte dorëzuar revistës për botim me 15 janar.

“Ne kemi një grup shkrimtarësh që mund t’i mbyllin këto punë shumë shpejt,” tha zëdhënësi i kompanisë përmes telefonit.

Sipas një vendimi të qeverisë të datës 7 janar, kompania që do të shpallej fituese nga tenderi i AIDA-s do të paguhej 2 milionë lekë, ndërkohë që 4 milionë lekë do të paguhej për konceptimin dhe zhvillim e përmbajtjes së reportazhit. Ndërkohë pjesa tjetër prej 30 milionë lekësh do i paguhej revistës The Economist, ku përfshihet dhe pagesa për 1,500 kopje të personalizuara të revistës me logon e Shqipërisë, si dhe tatimi në burim prej 15%.

I shtyrë të shpjegonte se si e kishte realizuar reportazhin në një periudhë 24 orëshe, zëdhënësi i Quantum Productions tha që shumë gjëra kompania i kishte marrë të gatshme nga qeveria.

“Nuk e kemi intervistuar kurrë kryeministrin Edi Rama, por citatet e tij na janë dhënë të gatshme,” u shpreh ai.

“Ne e bëmë shkrimin dhe gjithçka brenda 24 orëve, por ne nuk paguhemi për punën e bërë në 24 orë, por për reklamimin e mundësive të investimeve në Shqipëri për qindra-mijëra lexuesit e The Economist,” përfundoi ai.

10

Janar 2016

Riprodhimi pa kokëçarje i reklamës të paguar me paratë e taksapaguesve nga kryeministri në revistën “The Economist,” tregon që media në Tiranë është e gatshme t’i ‘besojë’ përrallat e qeverisë edhe pse fabula e tyre nuk bind askënd, aq më pak lexuesit shqiptarë.

Opinion

Përrallat e shitura për të vërteta të pamohueshme Besar Likmeta | BIRN | in Tirana

T

ë shtunën Ministria e Zhvillimit Ekonomik, Tregtisë, Turizmit dhe Sipërmarrjes njoftoi se “revista prestigjioze The Economist, në numrin e saj të fundit ka botuar një artikull prej tetë faqesh, për Shqipërinë, apo sikurse e cilëson artikulli, vendin që udhëheq reformat në rajonin e Ballkanit”.

The Economist është me të vërtetë një revistë prestigjoze. Kushdo që e ka marrë një kopje të saj në dorë, e di se shkrimet aty zakonisht janë të shkurtra, ku dy apo tre faqe i kushtohen vetëm ngjarjeve me rëndësi botërore. Që ajo t’i kushtojë Shqipërisë tetë faqe, kjo do të thotë doemos se diçka e ngjashme me Luftën e Tretë Botërore duhet të ketë nisur nga Shqipëria.

Mjaftuan pak sekonda, një vështrim në “reportazhin” e Economist për të kuptuar se në fakt, lajmi qe që Shqipëria ka paguar tetë faqe reklamë dhe jo se “revista ka bërë reportazh”. Mbi titullin e artikullit, gazeta ka shkruar “reportazh reklamë”. Kjo do të thotë se përmbajtja e informacionit aty është reklamë e paguar nga reklamuesi.

Por ndërsa u deshën pak sekonda për të lexuar se bëhej fjalë për reklamë, për shumicën e medias shqiptare, kaq sekonda mjaftuan për të ripublikuar njoftimin me titullin e vetë njoftimit: “The Economist: Shqipëria, lider i reformave në rajonin e Ballkanit”.

Kontrasti qe i madh pasi ndërsa media e ripublikoi njoftimin e Ministrisë si konkluzion të The Economist, një numër i stërmadh gazetarësh përdorën median sociale për të informuar njerëzit se ka një dallim mes një lajmi dhe një reklame. Dallimi është që përmbajtjen e reklamës e përgatit reklamuesi, jo gazeta. Kur media nuk ka mundësi të gjykojë në mënyrë kritike mbi njoftimet për shtyp që merr, por mjaftohet vetëm me ripublikimin e tyre ashtu siç janë, ky është një sinjal katastrofe në vetvete.

Reklamë e dobët Vetëm pasi shqiptarët filluan të tallen me artikullin reklamë dhe opozita kritikoi qeverinë për “shpërdorim fondesh”, qeveria bëri një deklaratë të dielën ku tha se reklama i kishte kushtuar taksapaguesve 36 milionë lekë (257 mijë euro). Megjithatë, parvarësisht se u pranua se kemi të bëjmë me reklamë dhe jo shkrim, qeveria vijon të këmbëngulë se reklama e paguar prej saj përbën në një farë mënyre edhe një formë gjykimi nga The Economist për realitetin e vendit tonë. “The Economist”, si një prej revistave

më prestigjioze dhe me lexueshmëri më të lartë në shkallë botërore, nuk mund te publikojë asnjë informacion që nuk është i vërtetë, që nuk është i verifikuar dhe që nuk është shkruar nga gazetarë të certifikuar të saj,” tha qeveria.

Në fakt, as kjo nuk është e vërtetë.

Reklama, në rastin konkret, është përgatitur nga një agjenci marketingu e quajtur Quantum Productions. Në faqen e saj në internet, ajo thotë se është e specializuar në paketa të ngjashme në revistën në fjalë, si dhe gazetën “Financial Times” dhe “El Mundo.”

Reportazhi përmban pak fakte dhe shumë opinione pozitive për punën e qeverisë, kryeminstrin Edi Rama dhe ministrat e kabinetit të tij. Ai e përshkruan Shqipërinë si një “lider të reformave në Ballkan,” dhe Edi Ramën si “i pari Kryeministër që po reformon dhe modernizon realisht vendin. ” Publikimi i një artikulli të sponsorizuar në median ndërkombtare nuk është një risi për qeverinë shqiptare dhe as për ato të rajonit, të cilët në mungesë të rezulateve të prekshme në rrugën e tyre drejt Bashkimit Europian, nuk e mendojnë dy herë t’i shpenzojnë paratë e mbledhura nga taksapaguesit e tyre të varfër për të paguar kompani të shtrenjta marketingu, të cilat i sigurojnë një hapsirë mediatike për atë përdorur për qëllime propagande.

Por reklamuesit e qeverisë duket se nuk qenë lodhur shumë as për të bërë punën e tyre siç duhet. Propaganda qe paksa e ekza-

Publikimi i një artikulli të sponsorizuar në median ndërkombtare nuk është një risi për qeverinë shqiptare dhe as për ato të rajonit, të cilët në mungesë të rezulateve të prekshme në rrugën e tyre drejt Bashkimit Europian, nuk e mendojnë dy herë t’i shpenzojnë paratë e mbledhura nga taksapaguesit e tyre të varfër për të paguar kompani të shtrenjta marketingu... gjeruar edhe për standardet e vetë qeverive shqiptare. Sipas reportazhit reklamë, Shqipëria, jo vetëm që është lider në Ballkan, por ajo mund të ndihmojë Europën të ridashurohet me vlerat e saj. Dhe sipas Ministrit të Ekonomisë Arben Ahmetaj, “ne po shohim përpjekjet e para të industrisë së makinave për të themeluar veten në Shqipëri”. Këto publikime, ndryshe nga sa pretendohet nuk kanë për qëllim të impresionojnë investitorët e huaj dhe as burokratët në Bruksel, të cilët janë mirë të informuar për situatën në Shqipëri e gjetkë në rajon dhe nuk i hedhin paratë e tyre në tym thjesht se lexojnë një reklamë të shtrenjtë dhe të shkruar keq. Ashtu si në të kaluarën këto publikime synojnë një audiencë dhe lexues lo-

kal, për të cilin liderët tanë bësojnë që do të gënjehet nga ato që shkruan një revistë e huaj për kryeminsitrin apo ministrat e tij.

Në të gjithë këtë artificë që sado duket e storëholluar është po dhe aq budallaqe dhe e cekët, ideatori, klienti dhe shpërndarsi i reklamës në formë reportazhi, bazohet në një mjet letrar, atë të pezullimit të aftësisë për të mos besuar apo dyshuar nga ana e lexuesit, që sa do i varfër dhe i pakënaqur besohet se do ta lexojë revistën nga kopertina duke i marrë ato që thuhen në brendësi për qeverinë tonë si të vërteta. “Pezullimi i dyshimit” është një term i krijuar nga poeti dhe filozofi amerikan Samuel Taylor Coleridge, që sugjeroi i pari që, në qoftë se një shkrimtar mund të fuste mjaftueshëm ngjashmëri të së vërtetës në një tekst të shkruar, lexuesi do ishte i prirur ta besonte atë, duke e pezulluar aftësinë e tij për të gjykuar, sado përrallë të jetë informacioni i dhënë.

Kjo metodë shpesh përdor injorancën apo mosdijen e lexuesit për të arritur qëllimin e saj. Edhe pse pezullimi i aftësisë për të mos besuar prezumon që barra për të dalluar të vërtetën nga përralla bie mbi lexuesin dhe jo me artikullshkruesin, media në Tiranë zor se mund të cilësohet si e paditur ndaj formave të tilla të reklamës. Edhe në qoftë se ka pasur dje në Tiranë ndonjë redaktor me memorie të shkurtër ose miop mjaftueshëm ndaj shënimit në çdo faqe të shkrimit që ky tekst ishte reklamë, kishte mjaftueshëm kolegë që e pasqyronin si të tillë në rrjetet sociale, sa është e vështirë të besosh që ne redaksitë tona nuk e dinin që ajo që po i shisnin lexuesit ishte një gënjeshtër e trashë.

Qeveria ka detyrim ndaj taksapagueve që t’i administrojë mirë paratë publike. Media nga ana tjetër ka detyrë ndaj lexuesve të saj që ta administrojë me kujdes fjalën dhe marrëdhënien e saj me të vërtetën. Qartësisht te dyja dështuan me publikimin e të ashtuquajturit reportazh, dhe ajo që e bën më të shëmtuar këtë dështim është mënyra korporative se si këto dy pushtete, që në thelb duhet të jenë të pavarura, arritën të sillen në formë dhe përmbajte si një dhe i vetëm. Ka në thelb diçka shumë jonatyrale në këtë marrëdhënie të medias me pushtetin në Shqipëri, dhe çdo ditë e më shumë ato i ngjajnë një çifti të palumtur ku secili nga palët nuk arrin më t’i shohë gabimet e veta.

Gazetarët ankohen që politika i dhunon, ndërsa politikanët ankohen që gazetarët i gënjejnë. Mbase ka ardhur koha që këta të fundit të vendosin pak distancë midis njëritjetrit, në mënyra që ta shohin veten ashtu si publiku i sheh ato.

Janar 2016

Analizë

11

Ministria e Financave deklaroi sot se koncesioni i TVSH-së parashikon të ndajë mes qeverisë dhe koncesionarit rreth 180 milionë euro në dhjetë vjet ku pjesa dërrmuese e të ardhurave do t’i jepet koncesionarit në këmbim të një programi kompjuterik.

Koncesioni i TVSH-së, të mbrosh të pambrojtshmen Gjergj Erebara | BIRN | Tiranë

F

jala ‘koncesion’ është e ndaluar këto ditë te Ministria e Financave. Në mënyrë të përsëritur, zyrtarët e saj më të lartë kërkojnë që projektit të tyre për Tatimin mbi Vlerën e Shtuar duhet të përdoret termi më pak i njohur për shqiptarët ‘Partneritet Privat-Publik’.

Megjithatë, zëvendësministrja e Financave Irena Beqiraj, ndërsa u përpoq të mbronte planin e qeverisë për këtë çështje, pavarësisht përpjekjeve për të shmangur fjalën e padëshiruar, i shkau goja dhe tha ‘koncesion’, gjatë një konference për shtyp që synonte të mbronte projektin. Beqiraj kërkoi ndjesë për përdorimin e fjalës ‘koncesion’ dhe iu rikthye termit tjetër për pjesën e mbetur të konferencës.

Qeveria shqiptare duket e vendosur të mbrojë idenë e saj për një koncesion në sistemin e gjurmimit të faturave fiskale që premton të rrisë të ardhurat nga Tatimi mbi Vlerën e Shtuar përkundrejt një kostoje të pabesueshme prej deri në 90 për qind të të ardhurave shtesë. Beqiraj u shpreh e bezdisur nga kritikat ndaj këtij koncesioni duke i quajtur ato ‘paragjykuese’ dhe ‘dashakeqe’. Megjithatë ajo pranoi se koncesioni i propozuar në vitin 2014 nga Drejtoria e Përgjithshme e Tatimeve dhe Ministria e Zhvillimit Ekonomik, Tregtisë dhe Sipërmarrjes, mund t’i japë koncesionmarrësit mbi 100 milionë euro për dhjetë vitet e ardhëshme ndërkohë që të ardhurat për qeverinë shqiptare do të jenë vetëm disa qindarka.

“Sulmet që u bëhen këtyre partneriteteve mendojmë se janë skandaloze, janë antisistem, janë vetëm të bazuara politikisht dhe absolutisht të paargumentuara profesionalisht”, tha ajo.

Beqiraj nuk e konfirmoi dhe as nuk e përgënjeshtroi një dokument në të cilin Ministria e Financave e pati kritikuar rëndë koncesionin, dokument që rrodhi në media vitin e kaluar.

90 me 10 Beqiraj konfirmoi në konferencën e sotme për shtyp se të ardhurat shtesë që supozohet se do të krijohen nga instalimi i sistemit të ri kompjuterik për komunikimin nga bizneset te tatimet, do të ndahen pjesërisht në raportin 90 për qind me 10 për qind për koncesionarin dhe pjesërisht në raportin 65 për qind me 35 për qind për koncesionarin.

Zv/ministrja e Financave, Irena Beqiraj duke folur në parlament në 5 korrik 2015.

“Ne kemi llogaritur se të ardhurat tatimore do të rriten në kushtet aktuale me 440 milionë euro për dhjetë vitet e ardhëshme ndërsa me zbatimin e Partneritetit do të mund të rriten edhe me 180 milionë euro të tjera,” tha Beqiraj.

Sipas kushteve të koncesionit, të ardhurat nga Tatimi mbi Vlerën e Shtuar, kur të rriten më shumë se sa 11 për qind mbi vitin paraardhës, do të duhet të ndahen mes shtetit dhe kompanisë koncesionare.

Në rast se rriten nga 11 në 15 për qind, ndarja do të bëhet në raportin 90 me 10 ndërsa nëse rriten nga 15 në 19 për qind, ndarja do të bëhet në raportin 65 me 35.

Me një llogaritje të thjeshtë, koncesionari do të marrë mbi 140 milionë euro për dhjetë vitet e ardhëshme ndërsa shteti mund të marrë 40 milionë euro. Në rast se sistemi dështon dhe nuk krijon të ardhura shtesë as për koncesionarin as për qeverinë, atëherë qeveria do t’i paguajë 957 mijë euro në vit për dhjetë vjet.

Koncesionari pritet të ketë përfitime

shtesë përveç këtyre. Programi i tij kompjuterik do të duhet të instalohet në çdo kasë fiskale që ekziston në Shqipëri dhe aktualisht këtu ka mbi 100 mijë kasa fiskale.

Pyetur nga gazetarët se çfarë do të bëhet me kasat ekzistuese, të cilat i kanë kushtuar sakaq bizneseve qindra euro për njësi, Beqiraj tha se kasat ekzistuese do të vijojnë të përdoren me kushtin që programi i tyre kompjuterit të zëvendësohet me një program të ri. Mbetet e paqartë se sa do të kushtojë instalimi i programit të ri.

Zëvendësuesi i sistemit NEXUS Qeveria shqiptare urdhëroi instalimin në masë të kasave fiskale në vitin 2010, përmes një programi shumë të debatuar dhe të mbushur me akuza për korrupsion.

Fillimisht, bizneseve iu kërkuan të blejnë kasa në disa kompani të licencuara paraprakisht nga Ministria e Financave.

Pastaj lindi problemi se instalimi i kasave kishte nevojë edhe për një program që do të kryente transferimin e të

dhënave nga kasat te tatimet. Një donacion privat për qeverinë me vlerë rreth 300 mijë euro krijoi një sistem të quajtur NEXUS. Ministria e Financave pretendon se aktualisht sistemi ekzistues NEXUS nuk funksionon shumë mirë pasi nuk përputhet me dorëzimin e faturave fiskale të shitjeve me TVSH që kryhet përmes një programi tjetër të tatimimeve, i njohur si COTS, ku bizneset depozitojnë deklaratat e tyre të shitjeve me TVSH. Koncesioni i propozuar synon thjeshtë të zëvendësojë sistemin NEXUS me një program të ri elektronik i cili do të ketë disa funksione shtesë, përfshirë funksionin e leximit të deklaratave tatimore për shitje me TVSH mes bizneseve, pajisjen e çdo fature fiskale të shitjes me kasë me një numër identifikimi dhe rrjedhimisht, krijimin e mundësisë për organizimin e një llotarie me kuponat tatimorë, llogari që do të përdorë numrat unik të identifikimit të faturave.

Por në thelb, gjithsej bëhet fjalë vetëm për një soft kompjuterik që do të marrë të dhënat nga kasat për t’i dërguar te tatimet.

Përfitime qesharake për shtetin Problemi kryesor me koncesionin duket se është fakti që qeveria shqiptare, përmes kësaj marrëveshjeje, do të shesë efektivisht të drejtën ligjore të mbledhjes së tatimit mbi vlerën e shtuar me një diskount prej 90 për qind mbi vlerën nominale. Ky është një problem që qeveria përpiqet të mos e komentojë.

“Nuk do të ketë lëshim të drejtash nga shteti shqiptar,” deklaroi Beqiraj.

Megjithatë, fakti mbetet që arkëtimi i Tatimit mbi Vlerën e Shtuar është një e drejtë themelore e shtetit. Detyrimet fiskale janë nga titujt ligjorë më të fortë në Shqipëri dhe me këtë koncesion, shteti efektivisht po shet të drejtën për të mbledhur TVSH te një kompani private me një normë zbritjeje nga vlera nominale prej 65 deri në 90 për qind.

Koncesioni duket se nuk justifikohet as sa i përket konceptit fillestar të koncesionit, atë të dhënies në mënyrë të përkohëshme të një asteti publik për shfrytëzim nga privati në shkëmbim të vlerës së investimit që do të duhet t’i transferohet shtetit në të ardhmen. Softet kompjuterike si ai që qeveria do të marrë nga koncesionari kanë një normë amortizimi ligjore prej 25 për qind në vit dhe kur të mbyllet koncesioni pas dhjetë vjetësh, softi kompjuterik do të ketë vlerë kontabël zero.

12

Janar 2016

Reforma në drejtësi Harta e reformës në drejtësi; institucionet e reja në gjyqësor dhe prokurori Në pritje të konsensusit politik, ekspertët kanë ripunuar paketën e ndryshimeve kushtetuese sipas rekomandimeve të Komisionit të Venecias, duke krijuar konturet e sistemit të ri të drejtësisë me institucionet që bien dhe ato që krijohen rishtaz.

Aleksandra Bogdani | BIRN | in Tirana

R

ekomandimet e Komisionit të Venecias për reformën në drejtësi bashkuan politikën shqiptare në ditët e fundit të 2015; ato u pranuan gjerësisht si udhërrëfyes për paketën e ndryshimeve kushtetuese. Por fryma e konsensusit u shua shpejt në tryezën e ekspertëve të reformës.

Më 21 Janar 2016, Komisioni i Venecias i dërgoi Shqipërisë opinionet e veta mbi draftin e ndryshimeve kushtetuese. Komisioni i Venecias theksoi se “një reformë e tillë nevojitet urgjentisht dhe situata kritike në këtë fushë justifikon zgjidhjet radikale”.

Megjithatë, në opinionin e ndërmjetëm Komisioni i Venecias shprehu shqetësimin se Shqipëria rrezikon të përsërisë rastin e Gjeorgjisë, ku nën pretekstin e reformës mazhoranca kapi Këshillin e Lartë Gjyqësor.

Duke u bazuar tek rekomandimet e Venecias, grupi i ekspertëve të nivelit të lartë ka ndryshuar draftin e parë të ndërhyrjeve në kushtetutë, duke ia kaluar atë për diskutim përfaqësuesve të partive politike. Por projektligji i ri nuk është mikpritur nga ekspertët e Partisë Demokratike.

Enkelejd Alibeaj, përfaqësues i Partisë Demokratike në tryezën e ekspertëve kundërshtoi zgjedhjen me 3/5 e votave në parlament të gjyqtarëve dhe prokurorëve; një shumicë të cilën mazhoranca e sotme e zotëron.

“Tre të pestat është një shumicë që kap sistemin e drejtësisë. Mazhoranca nuk ka dëshirë për të përqafuar dhe për të qenë konform udhëzimeve të Komisionit të Venecias,’ tha Alibeaj. Prej 4 janarit, ekspertët e Partisë Demokratike kanë braktisur pjesmarrjen në komision. Opozita kërkon shumicë të cilësuar prej 2/3 e parlamentit në zgjedhjen e anëtarëve të gjykatave dhe prokurorit të përgjithshëm ose të drejtën e skualifikimit të dy prej tre kandidaturave.

Një konsensus i tillë duket thuajse i pamundur për t’u arritur.

Ndryshimet në gjyqësor Reforma parashikon rikompozimin e Këshillit të Lartë të Drejtësisë (do të quhet Këshilli i Lartë Gjyqësor) dhe ngritjen e tre institucioneve të reja; këshillin e emërimeve në drejtësi, tribunalin disiplinor dhe inspektoriatin e lartë të drejtësisë.

Nën udhëzimin e Komisionit të Venecias, roli i ministrit të Drejtësisë reduktohet ndjeshëm në draftin e dytë. Ministri do të ketë megjithatë të drejtën të kryejë inspektime, por ai nuk ruan më ekskluzivitetin e nisjes së procedimit disiplinor dhe as të drejtën për të qenë pjesë e tribunalit.

Projektligji parashikon që Këshilli i Lartë Gjyqësor, KLGJ, të ketë 11 anëtarë, ku gjashtë do të zgjidhen nga gjyqtarët e të gjitha niveleve dhe 5 të tjerët nga Kuvendi, brenda radhëve të juristëve jo-gjyqtarë.

Secili prej anëtarëve të KLGJ duhet të marrë 3/5 e votave të Kuvendit, pas një procesi përzgjedhjeje që përfshin komunitetin e avokatëve, të noterëve, trupën e pedagogëve, shkollën e magjistraturës dhe shoqërinë civile. Secila prej këtyre kategorive do të përfaqësohet nga 1 anëtar në KLGJ, ndërkohë që kryetari i këtij Këshilli parashikohet të zgjidhet nga votimi i të gjithë anëtarëve. Mandati i anëtarëve aktualë të KLD-së digjet 3 muaj pas hyrjes në fuqi të ligjit. Në të njëjtën periudhë, paketa e ndryshimeve kushtetuese parashikon zgjedhjen e anëtarëve të rinj të Këshillit të Lartë Gjyqësor. Këshilli i emërimeve, tribunali disiplinor dhe inspektoriati i lartë i drejtësisë parashikohen të jenë hallka të rëndësishme në promovimin e procedimin e korpusit të gjyqtarëve. Megjithatë, komisioni i Venecias e sheh me skepticizëm suksesin e tyre.

Në opinionin e ndërmjetëm, ky komision kërkon thjeshtimin e sistemit, pasi strukturat e reja kërkojnë rekrutime në masë të njerëzve dhe mund të shkaktojnë një frymë mosbesimi mes institucioneve të drejtësisë.

Gjykata Kushtetuese qëndron në krye të piramidës së institucioneve të drejtësisë në Shqipëri. Nëntë anëtarët e saj do të kenë mandat 9-vjeçar. Në opinionin e ndërmjetëm, Komisioni i Venecias ka miratuar formulën e re të emërimit të tyre; tre nga Presidenti, tre nga Kuvendi dhe tre nga Gjykata e Lartë dhe Gjykata e Lartë Administrative.

Megjithatë, ekspertët e Venecias kërkojnë rregulla të qarta loje për tranzicionin e anëtarëve të Gjykatës Kushtetuese, në mënyrë që kjo gjykatë të qëndrojnë larg ndikimit politik. Reforma ndryshon gjithashtu rolin e Gjykatës së Lartë, duke e kthyer atë në shkallë të tretë brenda sistemit gjyqësor si dhe duke i hequr atributin për të funksionuar si shkallë e parë për zyrtarët e lartë. Paralelisht me të, parashikohet ngritja e Gjykatës së Lartë Administrative, por Komisioni i Venecias e sheh me dyshim funksionimin e saj në kushtet e Shqipërisë.

Prokuroria dhe struktura antikorrupsion Reforma në drejtësi parashikon një sërë ndryshimesh për institucionin e akuzës, ku prokurori i përgjithshëm humbet terren, ndërsa një pjesë e mirë e kompetencave të tij i kalon Këshillit të Lartë të Prokurorisë.

Këshilli i Lartë i Prokurorisë do të ndërtohet sipas modelit të Këshillit të Lartë Gjyqësor dhe do të jetë përgjegjës për emërimin dhe promovimin e prokurorëve si dhe masat disiplinore kundër tyre.

Këshilli i Prokurorisë do të ketë gjithashtu të drejtën t’i propozojë Kuvendit 3 kandidatura për prokuror të përgjithshëm, i cili duhet të zgjidhet më pas me 3/5 e votave.

Në draftin e parë të ndryshimeve kushtetuese, ekspertët propozonin që mandati i kryeprokurorit aktual, Adriatik Llalla të përfundonte me hyrjen në fuqi të ligjit.

Një zgjidhje e tillë është nuk është parë me vend nga komisioni i Venecias.

Në draftin e rishkruar, grupi i ekspertëve ka gjetur një zgjidhje të mesme për mandatin e kryeprokurorit. Projektligji parashikon që Këshilli i Lartë i Prokurorisë të ngrihet 6 muaj nga hyrja në fuqi e reformës.

“Prokurori i Përgjithshëm emërohet brenda 2 muajsh pas konstituimit të Këshillit të Lartë të Prokurorisë, por jo më vonë se data e përfundimit të mandatit të prokurorit të përgjithshëm në detyrë,” thuhet në draft.

Prokurori i Përgjithshëm ruan disa prej kompetencave në organizimin e punës së prokurorëve, por ai nuk do të ketë asnjë rol mbi strukturën e posaçme Antikorrupsionnjë hallkë kjo e rëndësishme e reformës, e cila synon të hetojë zyrtarët e lartë të shtetit, funksionarët publikë, gjyqtarët, prokurorët dhe krimin e organizuar.

Kjo strukturë parashikohet të përbëhet nga zyra e Prokurorisë dhe Byroja Kombëtare e Hetimit, anëtarët e së cilave do të kenë një mandat 10 vjeçar. Personeli i kësaj strukture do t’i nënshtrohet verifikimit të pasurisë dhe figurës, kontrolleve periodike të llogarive bankare dhe transaksioneve finan-

ciare si dhe të telekomunikimeve të tyre apo të familjarëve.

Struktura Antikorrupsion do të ketë një buxhet më vete, ndërkohë që pas mbarimit të mandatit, anëtarët e saj do të kenë të drejtën të emërohen në postet e mëparshme apo në pozicione më të larta.

Masa të përkohshme Në paketën e ndryshimeve kushtetuese, procesi i vlerësimit të gjyqtarëve dhe prokurorëve përshkruhet si “masë për të rivendosur besimin e publikut”. Në opinionin e Komisionit të Venecias, kjo konsiderohet si masa më drastike e projektligjit që “kërkon vëmendje të veçantë”.

Për të realizuar këtë proces, grupi i ekspertëve ka përcaktuar ngritjen e Komisionit të Pavarur të Kualifikimit dhe Kolegjin e Posaçëm pranë Gjykatës së Lartë. Sipas projektligjit, këtij procesi do t’i nënshtrohen të gjithë gjyqtarët, përfshirë edhe ata të Kushtetueses, të gjithë prokurorët bashkë me Prokurorin e Përgjithshëm, anëtarët e KLGJ, të Këshillit të Lartë të Prokurorisë, anëtarët e inspektoriatit si dhe këshilltarët ligjorë. Strukturat që do të vlerësojnë korpusin e gjyqtarëve dhe prokurorëve do të qëndrojnë në këmbë 11 vjet pas hyrjes në fuqi të ligjit ose deri në momentin kur Shqipëria të anëtarësohet në Bashkimin Europian. Pranë Komisionit të Pavarur të Kualifikimit do të ngrihet edhe një mision ndërkombëtar monitorimi, i cili do të përbëhet nga vëzhgues ndërkombëtarë.

Gjatë periudhës së funksionimit, Komisioni i Pavarur i Kualifikimit do të kryejë vlerësimin e gjyqtarëve dhe prokurorëve në tre drejtime; vlerësimit të pasurisë, vlerësimit të figurës dhe të aftësisë profesionale.

Subjekti nën kontroll është i detyruar të dorëzojë një deklaratë të detajuar të pasurisë së tij në ILDKPKI. Ky institucion kontrollon pasurinë dhe i dorëzon një raport mbi të Komisionit të Pavarur të Kualifikimit.

Nëse gjyqtarët apo prokurorët rezultojnë të kenë dyfishin e pasurisë së ligjshme, ndaj tyre nis procedura për shkarkim, ndërkohë që vetë ata kanë barrën e provës për të vërtetuar të kundërtën. E njëjta masë drastike ndodh kur subjekti vonon deklaratën e pasurisë apo tenton të fshehë të ardhurat e tij.

Mbi të njëjtin parim funksionon edhe kontrolli i figurës, ku gjyqtarët apo prokurorët do të dorëzojnë një pyetësor të detajuar mbi kontaktet e tyre, ndërkohë që komisioni do të ketë të drejtën të verifikojë deri edhe tabulatet telefonike.

Projektligji parashikon edhe dorëheqjen e subjekteve nën kontroll, ç’ka sjell mbylljen e menjëhershme të kontrollit dhe u kursen subjekteve procedimet e mëtejshme.

Ndërkohë, gjyqtarëve dhe prokurorëve u garantohet e drejta për të apeluar vendimin e Komisionit të Pavarur të Kualifikimit apo për t’iu drejtuar Komisionit të Posaçëm në Gjykatë të Lartë.

Janar 2016

13

Mandati i kryeprokurorit shtohet në shtatë vjet nga pesë që është aktualisht ndërsa roli i tij zvogëlohet. Neni 149/a i propozimit ia heq kryeprokurorit të drejtën që të ndërhyjë apo kontrollojë prokurorët e prokurorisë së posaçme.

Prokuroria e decentralizuar, ndryshimi thelbësor i Reformës në Drejtësi Që nga koha e komunizmit, sistemi i prokurorisë në Shqipëri ka qenë i centralizuar. Politika zgjedh një kryeprokuror, i cili emëron dhe kontrollon prokurorët vartës në bashkëpunim me presidentin. Propozimet për ndryshime kushtetuese e zhbëjnë këtë, duke “çliruar” sistemin nga kryeprokurori dhe duke hequr emërimet e prokurorëve nga duart e presidentit.

Gjergj Erebara | BIRN | in Tirana

N

ë kushtetutën e vitit 1976, prokurori i përgjithshëm dhe zëvendësit e tij emëroheshin nga Kuvendi Popullor (Parlamenti) ndërsa prokurorët emëroheshin nga Presidiumi i Kuvendit Popullor (pararendësi i institucionit të Presidentit të sotëm). Prokuroria ishte një institucion thellësisht i centralizuar, i kontrolluar drejtpërsëdrejti nga Presidiumi.

Në kushtetutën e vitit 1998, i njëjti parim u ruajt. Prokuroria mbeti një institucion i centralizuar, ku Prokurori i Përgjithshëm ka fuqi të gjera mbi të gjitha proceset hetimore. Ai zgjidhet nga Presidenti me “pëlqimin e Kuvendit”. Prokurorët emërohen dhe shkarkohen nga Presidenti me propozim të Prokurorit të Përgjithshëm.

Përgjatë kësaj kohe që nga kushtetuta e vitit 1998, Shqipëria ka pasur katër kryeprokurorë të përgjithshëm dhe asnjë zyrtar të lartë të dënuar për korrupsion. Prokurorët e përgjithshëm kanë qenë në vijimësi pre e presioneve të vazhdueshme nga politika, presione që shumë shpesh kanë qenë të hapura dhe që kanë sjellë deri tani shkarkimin e tyre.

Dy nga katër kryeprokurorët e zgjedhur pas aprovimit të kushtetutës së vitit 1998, Arben Rakipi dhe Theodhori Sollaku janë shkarkuar. Ish prokurorja e përgjithshme Ina Rama e mbylli mandatin mes presioneve të vazhdueshme, ndërkohë që prokurori i tanishëm Adriatik Llalla gjithashtu mund ta shkarkohet pasi të aprovohet paketa e re e ndryshimeve kushtetuese.

Varianti i parë i kushtetutës i miratuar në vitin 1998, i jepte Prokurorit të Përgjithshëm mbrojtje të gjerë, duke sanksionuar se ai mund të hiqej nga detyra vetëm për shkelje të kushtetutës apo shkelje të rënda të ligjit ndërsa mandati i tij qe pa afat. Marrëveshja politike e vitit 2008 që solli ndryshime kushtetuese të miratuara bashkarisht nga Berisha dhe Rama, përcaktuan që Prokurori i Përgjithshëm të ketë një mandat pesëvjeçar me të drejtë rizgjedhjeje.

Sërish punësimi dhe shkarkimi i tij u la të bëhej nga presidenti i republikës me mirëkuptimin e parlamentit. Në atë kohë, u ngrit edhe pyetja se cili është institucioni që duhet të hetojë apo arrestojë një kryeprokuror në rast se ai shkel ligjin. Teorikisht, një prokuror më i ulët mundet ta arrestojë kryeprokurorin por praktikisht, prokuroria është institucion i centralizuar dhe kryeprokurori ka të drejtë të ndërhyjë në dosjet hetimore sipas dëshirës. Ndryshimet kushtetuese të propozuara nga grupi i ekspertëve të reformës në drejtësi aktualisht synojnë të zgjidhin problemin e varësisë

politike duke ndryshuar nenin 148 të kushtetutës. Sipas propozimit, prokuroria nuk është më një institucion i centralizuar dhe prokurorët kanë “pavarësi të brendshme për hetimin dhe ndjekjen penale”. Përveç kësaj, propozimet parashikojnë ndërtimin e prokurorive të posaçme për hetimin e korrupsionit dhe krimit të organizuar si dhe për akuzat penale kundër zyrtarëve të lartë. Sipas ndryshimeve kushtetuese, këto prokurori të posaçme do të jenë “të pavarura nga Prokurori i Përgjithshëm”. Ndryshe nga sistemi aktual, ku prokurori i përgjithshëm emëron dhe shkarkon prokurorët e tjerë, propozimi ngarkon një institucion të ri, të quajtur Këshilli i Lartë i Prokurorisë si institucioni përgjegjës për emërimin dhe shkarkimin e prokurorëve. Prokurori i Përgjithshëm do të zgjidhet nga parlamenti me tre të pestat, por parlamentit i duhet të zgjedhë mes tre kandidaturave të propozuara nga Këshilli i Lartë i Prokurorisë. Mandati i kryeprokurorit shtohet në shtatë vjet nga pesë që është aktualisht ndërsa roli i tij zvogëlohet. Neni 149/a i propozimit ia heq kryeprokurorit të drejtën që të ndërhyjë apo kontrollojë prokurorët e prokurorisë së posaçme.

Aludohet se decentralizimi i prokurorisë përmes rritjes së fuqisë së prokurorëve dhe uljes së fuqisë së kryeprokurorit, do të sjellë në tërësi ulje të varësisë që ekziston aktualisht nga politika te kryeprokurori dhe nga kryeprokurori te prokurorët. Aludohet që ulja e ndikimit politik do të sjellë edhe rritje të ndëshkueshmërisë nga ana e prokurorëve të zyrtarëve të lartë.

Këshilli i Lartë i Prokurorisë Institucioni që do të duhet të zëvendësojë Presidentin e Republikës dhe kryeprokurorin si personat që punësojnë dhe shkarkojnë prokurorët nga puna do të jetë Këshilli i Lartë i Prokurorisë. Sipas propozimeve, ky këshill do të ketë 11 anëtarë, gjashtë nga të cilët do të zgjidhen nga radhët e prokurorëve ndërsa pesë do të zgjidhen nga parlamenti si anëtarë joprokurorë. Këta anëtarë do të duhet të furnizohen nga radhët e noterëve, pedagogëve të drejtësisë, Shkolla e Magjistraturës dhe shoqëria civile.

Edhe këtu, parlamenti mund të zgjedhë, por vetëm nga lista e kandidatëve që

është parapërgatitur nga Këshilli i Emërimeve në Drejtësi. Anëtarët e këtij këshilli mbajnë përgjegjësi përballë Tribunalit Disiplinor të Drejtësisë.

Këshilli i Emërimeve Institucioni që do të shërbejë si paradhomë për emërimet në sistemin e drejtësisë nga ana e parlamentit do të quhet Këshilli i Emërimeve në Drejtësi. Propozimi i ekspertëve në formën e nenit 149/ç të Kushtetutës thotë se ku këshill do të “përbëhet nga Kryetari i Gjykatës Kushtetuese, Kryetari i Gjykatës së Lartë, Kryetari i Gjykatës së Lartë Administrative, Kryetari i Këshillit të Lartë Gjyqësor, Kryetari i Këshillit të Lartë të Prokurorisë, Prokurori i Përgjithshëm, Kryetari i Dhomës Kombëtare të Avokatisë, gjyqtari më i vjetër në detyrë i Gjykatës Kushtetuese dhe gjyqtari më i vjetër në detyrë i Gjykatës së Lartë”. Siç dallohet, institucioni që do të propozojë kandidatët për postet më të larta të drejtësisë, do të përbëhet në masë të gjerë nga vetë zyrtarë të drejtësisë ndërsa parlamenti dhe presidenti do të duhet të zgjedhin mes kandidaturave të propozura nga drejtësia.

Tribunali Tribunali Disiplinor i Drejtësisë do të jetë institucioni që do të përndjekë anëtarët e Këshillit të Lartë Gjyqësor, Këshillit të Lartë të Prokurorisë, Prokurorin e Përgjithshëm dhe Inspektorin e Lartë të Drejtësisë.

Si institucioni që do të gjykojë mbi punën e praktikisht pjesës më të lartë të sistemit të drejtësisë, ai do të ketë një fuqi të konsiderueshme. Problemi është se ky institucion do të përbëhet nga njerëz që janë krerë të vetë institucioneve që duhet të gjykohen.

Propozimi thotë se Tribunali Disiplinor i Drejtësisë do të përbëhet nga Kryetari i Gjykatës së Lartë, 2 gjyqtarë të Gjykatës së Lartë sipas ligjit, Kryetari i Gjykatës së Lartë Administrative, 2 gjyqtarë të Gjykatës së Lartë Administrative sipas ligjit dhe 1 prokuror të zgjedhur nga radhët e prokurorëve. Vendimet e tij do të jenë të ankimueshme në Gjykatën Kushtetuese.

Varësi nga brenda apo korporatizëm Gjatë dekadës së fundit, sistemi i drejtësisë është kritikuar nga njëra anë për ndikim nga politika dhe nga ana tjetër, për krijimin e një sistemi të kapur nga brenda. Aludohet se institucionet aktuale që janë pjesërisht të krijuara nga vetë gjyqësori dhe pjesërisht nga politika, kanë dështuar të dënojnë anëtarët e sistemit të drejtësisë, qoftë për paaftësi, qoftë për korrupsion apo për abuzim me detyrën. Përgjatë viteve ka pasur raste kur gjykatësit janë dënuar nga Këshilli i Lartë i Drejtësisë ndërsa vendimet e KDL janë hedhur poshtë nga Gjykata Kushtetuese. Ose ka pasur shumë pak raste kur gjykatësit janë dënuar efektivisht. Në ato pak raste kur gjykatësit janë dënuar, ngjarjet e tyre kanë qenë të bujshme dhe publike, siç qe rasti i gjykatësit të Pukës që u dënua për korrupsion.

Propozimet për ndryshime kushtetuese duket se synojnë ta luftojnë korporatizmin apo një lloj solidariteti mes gjykatësve me vendosjen e standardeve më të larta të transparencës për procedurat e të gjithë sistemit të emërimit dhe shkarkimit si dhe me vendosjen e kushteve shumë të rrepta të deklarimit dhe kontrollit të pasurive të të gjithë pjesëtarëve të sistemit dhe anëtarëve të tyre. Por se sa do të mund të funksionojnë këto dy mekanizma, pra transparenca dhe kontrolli i pasurive, kjo mbetet për t’u parë në të ardhmen.

14

Janar 2016

BIRN

ka zbuluar që ky vendim është marrë në mungesë transparence; ndërkohë që relacioni shoqërues i tij nuk përmban argumenta bindës që justifikojnë rritjen e çmimit, i cili do të rëndojë buxhetet familjare të qytetarëve të Tiranës

Kryebashkiaku Erion Veliaj duke udhëtuar në njërën prej linjave urbane të Tiranës

Rritja e biletave të autobuzëve ishte jo transparente dhe e paargumentuar Më 30 Janar 2016, ndërsa shqiptarët përgatiteshin për festimin e vitit të ri, Këshilli Bashkiak i Tiranës miratoi propozimin e kryetarit të Bashkisë Erion Veliaj për rritjen e çmimit të transportit urban në kryeqytet nga 30 në 40 lekë. Gjithsesi, relacioni për rritjen e çmimit i siguruar nga BIRN, tregon se vendimi nuk bazohet në kurrfarë argumenti në lidhje me kostot e mundshme të pambuluara nga çmimi aktual.

Lindita Çela, Gjergj Erebara | BIRN | Tiranë

D

isa kompani private, të cilat ofrojnë shërbimin e transportit publik me autobuzë në Tiranë janë ankuar prej vitesh për gjendje të vështirë financiare dhe kanë kërkuar vazhdimisht rritje të çmimit ose subvencione nga qeveria për shërbimin e tyre.

Në fillim të vitit 2013, psh, një kërkesë e ngjashme për rritjen e çmimit të biletës në 70 lekë për udhëtim u refuzua nga Bashkia e Tiranës pavarësisht kërcënimeve nga disa operatorë për ndërprerje shërbimi (grevë) apo për rritje të njëanshme të çmimeve.

Në tetor 2013, operatorët e përsëritën kërkesën dhe sërish nuk morën gjë. Ata sërish kërcënuan me ndërprerje të shërbimit por kërcënimi i tyre nuk u realizua. Por në dhjetorin e kaluar, kur operatorët e përsëritën edhe një herë kërkesën dhe kërcënimin për grevë, kryetari i ri i Bashkisë së Tiranës papritur u dorëzua. “Unë nuk jam idiot ta lë Tiranën pa transport publik,” tha Veliaj sipas raportimeve të medias më 30 dhjetor, pak orë para se Këshilli Bashkiak të miratonte rritjen e çmimit.

BIRN ka zbuluar që ky vendim është marrë në mungesë transparence; ndërkohë që relacioni shoqërues i tij nuk përmban argumenta bindës që justifikojnë rritjen e çmimit, i cili do të rëndojë buxhetet familjare të qytetarëve të Tiranës. Pretendimi i bashkisë që rritja e çmimit të biletës është thjesht “indeksim” në bazë të inflacionit vjetor është gjithashtu i pabazë dhe nuk mbështet nga të dhënat zyrtare të publikuara nga INSTAT. Bashkia e Tiranës nuk iu përgjigj pikëpyetjeve të BIRN mbi mungesën e transparencës dhe mungesën e argumentimit financiar të rritjes së çmimit.

Vendim pa procedurë Mbledhja e 30 dhjetorit e Këshillit Bashkiak të Tiranës u krye në kushtet e mungesës së plotë të transparencës. Faqja e Bashkisë së Tiranës ku publikohet axhenda e mbledhjeve të Këshillit Bashkiak dhe vendimet e marra nuk është e përditësuar që nga fillimi i vitit 2014.

Gjithsesi, pas kërkesës së BIRN, Këshilli Bashkiak i Tiranës dha një kopje të axhendës së

mbledhjes në mbrëmjen e 29 dhjetorit dhe në axhendën e shpërndarë, vendimi për rritjen e çmimit të biletave nuk qe përfshirë. BIRN pyeti disa anëtarë të Këshillit Bashkiak nëse dispononin një kopje të vendimit, por asnjëri prej tyre nuk e dispononte dhe disa thanë se nuk kishin parë kurrfarë vendimi. Këshilli Bashkiak i Tiranës iu përgjigj një kërkese për të drejtë informimi nga BIRN dhe dërgoi një kopje elektronike të të gjitha vendimeve të datës 30 Janar 2016 me përjashtim të vendimit për rritjen e çmimit të biletave.

Vetëm pas kërkesave të përsëritura nga BIRN, zyra e shtypit e Bashkisë së Tiranës dha një kopje elektronike të relacionit të Bashkisë për Këshillin Bashkiak në lidhje me atë që Bashkia e quan “indeksimin e tarifave”.

Asnjë argument për rritjen Relacioni jep një përshkrim të shkurtër të transportit publik të Tiranës duke thënë se në Tiranë ka 14 linja urbane me 203 autobuzë, por nuk jep ndonjë të dhënë mbi të ardhurat dhe shpenzimet, fitimet apo humbjet e mundshme të operatorëve që të mund të përbëjnë argument për “indeksimin e çmimit”.

Relacioni thotë se sipas raportimeve të kompanive që ofrojnë shërbimin, në vitin 2014, transporti urban ka pasur 72.5 milionë pasagjerë ndërsa i referohet disa studimeve të kryera në vitet 2007-2009 për të thënë se kur dhe si e përdorin transportin urban banorët e Tiranës. “Aktualisht transporti qytetës në Bashkinë e Tiranës zbaton tarifat e përcaktuara me Vendimin e Këshillit të Ministrave Nr.637, datë 21.5.2008, ku gjatë gjithë kësaj periudhe shtatë vjeçare megjithë ndryshimin e faktorëve ekonomik, çmimi i shërbimit të transportit qytetës nuk kandryshuar,” thuhet në relacion. Gjithsesi, nuk ka ndonjë të dhënë se çfarë faktorësh ekonomikë kanë ndryshuar gjatë kësaj periudhe. Argumenti i Bashkisë vijon duke thënë se: “Gjithmonë këto vite ka pasur kërkesa të shtuara nga ana e operatorëve deri në greva për mundësimin e një fleksibiliteti financiar të shërbimit sa herë që njësitë

bazë të shpenzimeve si përshembull çmimi i karburantit ka pësuar rritje drastike, duke prurë në një kontradiktë që rëndon financiarisht shërbimin dhe me pasojë direkte në cilësinë e vetë shërbimit, për shkak të tendencës së operatorëve për të menaxhuar kostot”. Relacioni nuk sqaron se mbi çfarë të dhënash ka dalë në konkluzionin se çmimi i karburantit është rritur nga viti 2008 deri më sot dhe as se çfarë ndikimi ka pasur ky ndryshim i mundshëm në koston e përgjithshme të transportit publik. Fjalitë e tjera në mbështetje të “indeksimit të çmimit” duket se janë gjithashtu të pakuptimta. P.sh, bashkia argumenton se është “në kërkim të një formule ekujlibruese”.

“Kjo kontradiktë zgjidhet fillimisht nëpërmjet evidentimit dhe legjitimimit të një formule ekulibruese, që fut në lojë indikatorët rivlerësues të çmimit, si përshembull, ashtu si eksperienca e vendeve të zhvilluara tregon, duke aplikuar ndryshimin e çmimit të shërbimit mbështetur në normën e inflacionit. Kjo mund të realizohet në momentin që vlerat financiare të çmimit të shërbimit duke u indeksuar me inflacionin e viteve, krijojnë mundësinë e indeksimit të tij në një vlerë të shkëmbyeshme në raport me monedhën tonë,” thuhet në relacion. Argumenti vijon më tej duke thënë se duke marrë parasysh inflacionin e këtyre viteve, atëherë çmimi i biletës për një udhëtim duhet të rritet nga 30 në 40 lekë, një rritje me 33 për qind. Abonetë mujore për një linjë rriten në 1,400 lekë në muaj ndërsa abonetë mujore për të gjitha linjat rriten në 1,800 lekë në muaj. Argumenti i inflacionit nga viti 2008 deri më sot rezulton vetëm pjesërisht i vërtetë, për shkak se inflacioni në Shqipëri gjatë kësaj periudhe është rritur shumë më pak se sa rritja me 33 për qind e çmimit të biletës të vendosur nga Bashkia. Të dhënat e Institutit të Statistikave tregojnë se nga maji i vitit 2008, kur u vendos rritja e çmimit të biletës së transportit urban nga 20 në 30 lekë, deri më sot, indeksi i çmimeve të konsumit është rritur në total me vetëm 17.3 për qind. Indeksi i çmimeve të gru-

pit transport, ku përfshihen të gjitha çmimet e transportit (përfshirë edhe koston e karburantit), është rritur me vetëm 11.8 për qind.

“Indeksimi” i çmimit të autobuzëve me 33 për qind, ose tre herë më shumë se sa indeksi i çmimeve të transportit, për rrjedhojë nuk është e justifikuar.

Transporti urban është një monopol publik që ofrohet nga kompani private me çmime të mbikëqyrura dhe standarde shërbimi të përcaktuara dhe të monitoruara. Çmimi duhet të mbulojë kostot dhe një normë fitimi “normale” mbi të ardhurat e kompanive. Problemi është se aktualisht nuk ka asnjë tëdhënë publike mbi të ardhurat e realizuara nga kompanitë që ofrojnë këtë shërbim, mbi numrin e udhëtarëve të secilës kompani dhe mbi kostot e shërbimit të transportit.

Aktualisht shërbimi i transportit publik në Bashkinë Tiranë ofrohet nga pesë kompani, të cilat njëkohësisht merren me aktivitete të tjera tregtare jashtë transportit publik të Tiranës.

Rrjedhimisht bilancet e këtyre kompanive nuk mund të shërbejnë për të parë rezultatin financiar pasi nuk ka raportim të veçantë mbi të ardhurat dhe shpenzimet e transportit urban.

Shërbimi i transportit publik nga kompani private në Tiranë filloi në vitet 2002-2003 pasi Bashkia e Tiranës ia transferoi këtë shërbim operatorëve privatë, të cilët e kanë mbajtur atë që nga ajo kohë. Me 72.5 milionë pasagjerë të deklaruar nga vetë kompanitë, të ardhurat e këtyre kompanive mund të jenë në rendin e 1.5 – 2 miliardë lekëve në vit. Kjo është e barabartë me afro 10 milionë lekë të rinj të ardhura të realizuara nga secili prej 203 autobuzët e flotës ose rreth 30 mijë lekë të rinj në ditë. Çmimi i transportit publik të Tiranës mund të jetë aktualisht nga më të shtrenjtit në Shqipëri. Për një distancë prej dy apo tri kilometrash, udhëtarët do të duhet të paguajnë 40 lekë, ose mbi 12 lekë për kilometër, ndërkohë që për udhëtimin Tiranë-Elbasan, 40 kilometra, autobuzi kushton 150 lekë ose vetë, 3.75 lekë për kilometër.

Janar 2016

15

Në gjurmët e udhërrëfyesit;

turistët e huaj gjallërojnë Bjeshkët e Namuna Martin Shkafja, udhërrëfyes turistësh prej 20 vitesh rrëfen vitalizimin e Alpeve në dekadën e fundit, por edhe vështirësitë dhe të papriturat që natyra u rezervon turistëve.

Udherrefyesi Martin Shkafja

Anila Dushi | BIRN | Tiranë

P

as 25 vitesh punë në gjeologji, Martin Shkafja ishte në kërkim të një profesioni të ri në mesin e viteve ’90, kur një grup turistësh francezë e pajtoi si udhërrëfyes të aventurës së tyre drejt malit të Jezercës.

Njëzet vjet më vonë, ai numëron me qindra turistë të shoqëruar në rrugë të rrezikshme dhe zona të thella të Bjeshkëve të Namuna; një profesion të cilin thotë se do ta vazhdojë derisa ta lënë fuqitë.

Martini ka lindur në Theth, ndërsa puna e tij në kohën e komunizmit i ka mundësuar të njohë si në pëllëmbë të dorës edhe Valbonën e Vermoshin-tri destinacione të preferuara të turizmit malor në Shqipëri.

Në një intervistë për BIRN, udhërrëfyesi tregoi se turistët e huaj vijnë në kërkim të aventurës në Shqipëri, të etur për shtigje të pashkelura dhe të interesuar për të parë lugina, shpella dhe kafshë të rralla. Një pjesë e tyre vijnë të përgatitur me harta dhe udhëzime, por ato hyjnë pak në punë përballë vështirësive të terrenit. ”Të huajt kanë harta me vete, por ato nuk shërbejnë përballë vështirësive që hasim në terren. Vazhdimisht duhen gjetur rrugë të reja kalimi,” thotë Martini.

Bjeshkët e Namuna kanë tërhequr historikisht vëmendjen e të huajve për shkak të natyrës së rrallë dhe kodeve zakonore që ndjekin banorët e këtyre

zonave. Ato janë një kurriz malor në Alpet Shqiptare me një gjatësi 12 kilometra dhe gjerësi 5 deri në 7 kilometra, të karakterizuara nga relievi i thyer, natyra e ashpër dhe mungesa pouthajse e plotë e bimëve në lartësi mbi 1500 metra, nga ku rrjedh dhe emri i tyre.

Por përgjatë dekadës së fundit, numri i turistëve ka shënuar një rritje të rëndësishme, duke u kthyer në një burim të rëndësishëm të ardhurash për vendasit.

Me përshtatjen e shtëpive për vizitorë dhe krijimin e një tradite të re të turizmit familjar, banorët e këtyre zonave zhvilluan paralelisht edhe aftësi të tjera. Udhërrëfimi për turistët është njëra prej tyre.

Martin Shkafja e përshkruan punën e tij si të vështirë, që kërkon durim dhe maturi. Vetë ai planifikon udhëtime në pranverë, verë dhe vjeshtë, ndërsa në dimër refuzon t’u ngjitet maleve për shkak të rrezikut, edhe pse kërkesat nga turistët e huaj nuk mungojnë.

Rruga më e rrahur nga turistët është ajo që nis nga Thethi e përfundon në Valbonë, që shkon deri në 9 orë. Por Martin Shkafja ka drejtuar udhëtime që shkojnë deri në tre apo pesë ditë përgjatë gjithë malësisë së Veriut.

Në këto udhëtime të gjata, turistët flenë ku i zë nata, ndërsa banorët e Alpeve hapin shtëpitë e tyre dhe ofrojnë mikpritje-një tipar i rrallë ky për shqiptarët. Por aventurave të tilla nuk u mungojnë edhe të papriturat. ”Para katër viteve po ecnim nga Curraj në Valbonë me disa alpinistë ama-

torë, të cilët i kishin ngarkuar pajisjet e tyre në një mushkë. Por terreni ishte i rrëshqitshëm, ndaj u detyruam të shkarkonim kafshën dhe dy vetë ta tërhiqnin nga bishti që të mos rrëzohej,” tregon ai me shaka.

Përveç eksplorimit të natyrës së rrallë, turistët entuziazmohen veçanërisht kur përballen me kafshë të egra. Zonat më të pasura me kafshë të egra, sipas udhërrëfyesit janë Curraj i Epërm, Thethi dhe Valbona.

Martini rrëfen për “takime“ me arinj dhe ujq, që për çudinë e tij nuk i trembin turistët që nxitojnë t’u bëjnë foto.

“Ariu është problematik në verë, ndërsa ujku në dimër. Ujku është më i frikshëm, por ikën shpejt kur sheh njerëz,” thotë ai.

Dhitë e egra janë ato që tërheqin më shumë vëmendjen e të huajve, por ato janë kafshë shumë të shpejta dhe shpesh largohen pa u lënë kohë të bëjnë foto.

Tarifa e Martin Shkafjes për këtë shërbim është 50 euro dita, pavarësisht nga madhësia e grupit që shoqëron. Por i moshuari tregon se kënaqësia e tij më e madhe është kur gjithçka shkon mbarë dhe pa probleme.

Shtimi i turistëve, shqiptarë apo të huaj ka sjellë gjallëri në Alpet e ashpra të Shqipërisë, aq sa vendasit kanë vendosur t’u ndryshojnë deri edhe emrin Bjeshkëve të famshme. Kanë filluar t’i quajnë Bjeshkë të Bekuara, në mirënjohje të bukurive natyrore dhe rritjes së mundësive ekonomike.

16

Janar 2016

Blog

Në mënyrë të përsëritur, qeveria ka ndaluar gjëra të ndryshme. Dhe në mënyrë të përsëritur, askujt nuk ia ka ndjerë se çfarë ka ndaluar qeveria. Moratoriumi për pyjet ka gjasa do të ketë të njëjtin fat.

Moratoriumet,

Pamela (një pseudonim për të mbrojtur identitetin e saj) u arrestua janarin e vitit të shkuar në një hotel të mirënjohur në Tiranë, në shtrat me dy biznesmenë dhe me një sasi të konsiderueshme kokaine.

Punonjësja e seksit dhe Gjykata e Lartë në Shqipëri

çfarë shakaje pa kripë Gjergj Erebara | BIRN | Tiranë

S

humë vite më parë, Shqipëria vendosi të ndalojë shfrytëzimin e shtretërve të lumenjve për të nxjerrë rërë dhe zhavorr për ndërtimin.

Argumentet për ndalimin e praktikës së gërryerjes së lumenjve qenë të shumta: e para, gërryerja e lumenjve shkakton shpesh rritjen e shpejtësisë së rrjedhjes së ujërave, rrjedhimisht, gërryerje të brigjeve dhe erozion të tokës bujqësore apo të ndërtimit, gërryerje të këmbëve të urave etj. E dyta: shfrytëzimi i gurit të lumit për ndërtimin e rrugëve krijon rrugë me cilësi të keqe dhe jetë të shkurtër. Inxhinierët argumentonin se gurët e lëmuar të lumit nuk e kishin koeficientin e nevojshëm të fërkimit për të krijuar rrugë që jetojnë gjatë. E treta: Shqipëria nuk vuan nga mungesa e gurëve të malit si burim ndërtimi. E vetmja diferencë është që gurët e lumit janë pak më të lirë se sa gurët e malit. E katërta: gërryerja e lumenjve shkatërron habitatet natyrore dhe botën e gjallë.

Shumë dhe shumë vite më parë, qeveria shqiptare vendosi ndalojë shfrytëzimin e shtretërve të lumenjve për të nxjerrë zhavorr. Ndalimi, kuptohet, mbeti vetëm në letër. Me dhjetëra denoncime në media, veçanërisht për shfrytëzimin e Lumit Erzen pranë Tiranës, ndihmuan për të vënë në punë herë pas here ingranazhet e ndryshkura nga korrupsioni të shtetit shqiptar, por në tërësi, shfrytëzimi i lumenjve u ndal vetëm në rastet kur zhavorri mbaroi. Në ato raste kur zhavorri nuk ka mbaruar, shfrytëzimi vijon, pavarësisht se është zyrtarisht ilegal. Dhe është aq i gjithëpërhapur sa vijon ditën për diell, pranë të gjitha rrugëve kombëtare nga ku shihet nga të gjithë. Nuk është pra e vështirë që të kalosh urën mbi lumin Mat në rrugën Tiranë-Shkodër për të parë malet e mëdha me zhavorr që nxirret nga ky lum. Dhe po të shkosh pak më tutje, në urën e Bahçallëkut pranë Shkodrës, edhe aty shfrytëzimi i lumit është i dukshëm.

Dateri me shumicë Nja tre vjet më parë, qeveria shqiptare u ndërgjegjësua më në fund se një produkt deti i njohur si dateri (Litophaga litophaga), kishte hyrë në modë në restorantet e peshkut në Shqipëri, pavarësisht se është i ndaluar në pjesën më të madhe të Bashkimit Europian për shkak të dëmit që shkakton nxjerrja e tij nga shkëmbinjtë nënujorë. Më së shumti, kjo lloj gjuetie e paligjshme zhvillohet në Karaburun, një zonë e vogël, e cila është gjithashtu rezervat natyror i mbrojtur. Në fillim të vitit 2014, qeveria deklaroi se kishte ndër mend ta ndalonte konsumimin e daterit duke e luftuar këtë modë nëpër

restorante, pra thjeshtë duke gjobitur restorantet që pranonin ta tregtonin. Pas vetëm pak javësh frikësim, në pothuajse çdo restorant peshku në Shqipëri, dateri vijon të ofrohet pa kurrfarë problemi. Qeveria nuk duket e aftë të bëjë asgjë, ose duket tepër e zënë me punë të tjera ose thjeshtë nuk ka vullnetin për të ndaluar shfrytëzimin e paligjshëm të natyrës.

Kafshë të egra sipas dëshirës Në fillim të vitit 2014, pas shqetësimeve të ngritura nga ekspertët ndërkombëtarë mbi kthimin e Shqipërisë në një destinacion të turistëve të gjuetisë, qeveria vendosi një moratorium dyvjeçar mbi gjuetinë, me argumentin se fauna e egër është pakësuar aq shumë sa situata është bërë kritike.

Moratoriumi, i cili skadon vitin e ardhshëm, në një farë mënyre e ka pasur efekt, por pavarësisht dënimeve të ashpra të vendosura për gjuetinë e paligjshme, në shumë restorante të Shqipërisë është e kollajtë të të sjellin kafshë të egra për konsumim. Jo vetëm kaq, por gjuetarët e paligjshëm janë aq pak të frikësuar për mundësinë e ndëshkimit sa e publikojnë aktivitetin e tyre të paligjshëm me krenari në median sociale.

Pyjet Qeveria shqiptare ka miratuar një vendim të ngjashëm të quajtur “moratorium”, me synimin e ndalimit të prerjes së pyjeve për dhjetë vjet. Pyjet po priten në Shqipëri më së shumti si lëndë djegëse për ngrohje, për shkak se energjia elektrike dhe nafta janë aktualisht shumë të shtrenjta ndërsa gazi nuk pëlqehet nga popullsia.

Fillimisht, Shqipëria ndaloi shumë vite më parë eksportin e qymyrit të drurit, një praktikë që eliminoi një pjesë të mirë të pyjeve në jugun e Shqipërisë dhe më pas, ndaloi eksportin e drurit. Këto ndalime nuk ndihmuan shumë për të mbrojtur pyjet. Përkundrazi, ato vijuan të rrafshohen. Aktualisht, megjithëse moratoriumi ka hyrë në fuqi, qytetarët po denoncojnë në mediat sociale ditë për ditë dhjetëra raste të kamionëve të ngarkuar me drurë që qarkullojnë në rrugët e Shqipërisë.

Duke parë efikasitetin e ndalimeve dhe moratoriumeve të së shkuarës, përfshirë ato kundër gërryerjes së shtretërve të lumenjve, kundër konsumimit të daterit dhe kundër gjuetisë, shpresat se një moratorium kundër prerjes së pyjeve do të sjellin rezultat janë të pakta.

Lindita Çela | BIRN | Tiranë

A

jo është 18 vjeçe. Filloi të punonte si një prostitutë kur ishte 14 vjeçe.

Në fëmijëri Pamela u braktis nga e ëma dhe u keqtrajtua nga gjyshja. Ajo ndjeu se nuk kishte alternativë tjetër veçse të largohej nga shtëpia. Ajo u largua në janar të vitit 2011, pa e kthyer kokën pas, veshur me shapka dhe një pulovër.

Ajo nuk e kuptoi atëherë se çmimi i lirisë së saj do të paguhej në shtrat, me burra të stadit të ndryshëm, që nga ata më të sofistikuarit deri te pijanecët. Një mikeshë e afërt e strehoi – por më pas i shpjegoi se çfarë do t’i duhej të punonte si prostitutë që të fitonte qëndrimin. Një brune e gjatë me sy të mëdhenj të zinj, buzë të plota dhe një buzëqeshje vajzërore joshëse, Pamela e shiti trupin e saj në qytete të ndryshme – në Tiranë, Durrës, Vlorë dhe Sarandë.

Mashtrues, kamerierë, pronarë lokalesh, recepsionistë hotelesh dhe shoferë taksish u kujdesën t’i gjenin klientë.

Ajo normalisht kishte një tarifë prej 200 deri në 300 euro.

Në një vend ku paga mesatare është rreth 260 euro, vetëm anëtarë të elitës ekonomike shqiptare mund të përballojnë çmime të tilla. Pamela nuk i mban mend sa klientë ka pasur, por di se ata e quanin atë “zonjusha shoqëruese e deputetëve” sepse kishte fjalë se ajo ia shiste seksin politikanëve ose “vajza e kokainës”. Operacioni i policisë që rezultoi në arrestimin e saj mbante emrin e koduar Modelja. Një zgjedhje pa imagjinatë, por ndoshta një tregues për atë që policia konsideronte shënjestër. Jo dy biznesmenët që kishin paguar 300 euro për të bërë seks me Pamelën. Ata nuk u akuzuan për ndonjë shkelje. Emrat e tyre nuk u bënë publik.

Pamela, nga ana tjetër, u dërgua në gjyq dhe u dënua për punën si prostitutë. Ajo po e kryen dënimin e saj 18-mujor në një qendër rehabilitimi për viktimat e trafikimit në Linzë, në periferi të Tiranës. “Çdo ditë gjithnjë e më shumë vajza punojnë në rrugë,” thotë ajo. “Mund të kem takuar 300 prej tyre. Kishte edhe 13-vjeçare.”

Ka pasur disa përpjekje për të dekriminalizuar prostitucionin në Shqipëri por të gjitha kanë dështuar. Politikanët pretendojnë se opinioni publik nuk mund ta mbështesë një ndryshim të tillë. Në vitin 2013, parlamenti refuzoi një peticion nga komisioneri i anti-diskriminimit në vend për të hequr prostitucionin nga kodi penal. Disa anëtare të parlamentit argumentuan se shumica e punonjësve të seksit ishin viktima të trafikimit dhe nuk duhet të trajtohen si kriminele.

Vitin e shkuar, si qeveria dhe parlamenti argumentuan kundër një propozimi të ngjashmën nga Gjykata e Lartë. Më 25 qershor, Gjykata Kushtetuese u bë palë me politikanët.

Vendosi në favor të mbajtjes së nenit 113 të kodit penal, që specifikon se prostitucioni është një shkelje e dënueshme nga gjoba deri në tre vite burg.

Ekspertët anti-trafikim argumentojnë se neni 113 është një ndihmë e madhe për trafikuesit dhe tutorët. Me ndihmën e avokatëve të zgjuar, ajo që mund të fillojë si një rast kriminal të shfrytëzimit seksual shpesh bëhet një çështje prostitucioni. Gratë ndëshkohen, burrat ia hedhin paq.

Bazuar te neni 113, Pamela, një grua e re e detyruar t’i futej prostitucionit që fëmijë, u shpall fajtore dhe iu privua liria me 18 muaj. Asnjë nga klientët apo tutorët e saj nuk u dënua. Sapo të përfundojë dënimin e saj, Pamela thotë, se do t’i kthehet prostitucionit. Ajo nuk ndihet fajtore për zgjedhjet e saj. Ajo planifikon të shkojë në Belgjikë. Ajo e di se prostitutat nuk përndiqen atje.

No.

05

January 2016 Monthly

Vicious Circle: Albanian Victims Struggle to Escape Shadow of Sex Trade Abused by gangsters, disowned by their families and let down by the state, women who were trafficked as sex slaves face an uphill battle to build new lives.

investigation

interview

Few but Fanatical – the Kosovo Women Who Go Over to ISIS

US Diplomat Urges Albania to End Judicial Corruption

Yet in a generational shift in this largely secular country, Islamic radicalisation is making some in-roads among the young. And it’s not only men who have gone east to join ISIS

The US ambassador to Tirana told BIRN that a proposed overhaul of Albania’s corruption-riddled justice system was the most important reform since the fall of Communism.

18

January 2016

investigim

The area around the Place de I’Yser in Brussels is the Albanian sex workers’ patch.

Vicious Circle: Albanian Victims Struggle to Escape Shadow of Sex Trade Abused by gangsters, disowned by their families and let down by the state, women who were trafficked as sex slaves face an uphill battle to build new lives.

Lindita Cela | BIRN | Elbasan, Puka, Vlora and Brussels

T

he area around the Place de I’Yser in Brussels is the Albanian sex workers’ patch. Their territory is just a couple of kilometres from the city’s central square, the Grand Place, where thousands of tourists flock every day. After a coffee at a corner café around midday, the women wait for clients on the streets. Ten minutes of sex costs no more than 50 euros.

Voluptuous, with long curly hair and big black eyes, 31-year-old Eva speaks without embarrassment about the clients she goes with, how much she charges, sexual positions and even the fights among the women who share the street. “I first came here with my fiancé 14 years ago,” recalls Eva (a pseudonym, like the names of all current or former sex workers in this story). The man she had fallen for told her she needed to make a “sacrifice for the sake of our love” to have sex with other men to earn some money for them as a couple.

Without even realising at first what was happening to her, Eva had become a victim of sex trafficking — or, as it is more formally known, trafficking in women for sexual exploitation.

There may be as many as 140,000 sex trafficking victims in Europe and around a third come from the Balkans, according to a UN report from 2010. Thousands of women and girls have been trafficked from Albania alone to western Europe as sex slaves in the last two decades. Well-organised criminal gangs control the trafficking, sometimes with the complicity of the victims’ own family members, and launder profits by buying property back in Albania, police and experts say.

Efforts to crack down on the gangs face serious obstacles. Complex international investigations are required and it is widely accepted

that criminals can buy influence in the justice system of Albania, one of Europe’s poorest countries. “Corruption and high rates of turnover within the police force inhibit law enforcement action to address trafficking. Official complicity in trafficking crimes remains a significant concern,” says the section on Albania in the US State Department’s 2015 Trafficking in Persons Report. It also notes that when the report was published in July “a sitting member of Parliament had prior convictions for trafficking-related crimes”.

Meanwhile, many victims who escape from the gangs end up back in the sex trade, after being shunned by their own families and communities and receiving only modest help from the Albanian state to build a new life.

Sobering statistics A previously unpublished Albanian police report from 2007 obtained by the Balkan Investigative Reporting Network, BIRN, says at least 5,162 women and girls were trafficked to be exploited as sex workers between 1992 and 2005. Some 22 per cent of them were minors when they were trafficked. Seven per cent of the victims were kidnapped, raped or their families had been threatened. Four per cent were sold into forced prostitution by their own families.

Since the period covered by the report, around 1,000 more trafficking victims have been identified, according to annual crime reports issued by the state prosecutor. Sobering as they are, the statistics tell only a small fraction of a bigger story. The true number of victims is likely to be much higher, as the official figures only include women known to the authorities. And numbers cannot convey how each individual victim has suffered. Interviews

“Girls haven’t returned because they fear everyone will be pointing fingers at them” – Zajmira Laci, women’s rights activist in Puka

with trafficked women reveal that in some cases they were subjected to violence and sexual abuse by members of their own families. “One night my dad drank a lot and sometime after two o’clock I found myself naked and he was over me,” recalls Vera, a 27-year-old woman at the Different & Equal charity centre in Tirana that offers help to trafficking victims. “I felt totally numb… and left home with the first man who promised to marry me and who, the moment we arrived on the outskirts of Tirana, forced me to have sex with other men for money,” she says, adding between sobs that her father raped her so often that she does not remember how many times. Vera’s mother took her own life in 2009. Police believe she committed suicide after discovering her husband was sexually abusing their daughter. Maria, from the Malesia e Madhe region in northern Albania, was only 16 years old when her father married her off to an older man. Her new husband forced her into prostitution in Greece.

“Every night it was like I was being raped,” she recalls in another centre for trafficking victims, in the city of Elbasan. “When I told my mum, she would scream that I couldn’t go back home, telling me that I had walked out of that door for good.” Elsa from the northern town of Kukes became a target of her father’s rage after her mother died when she was just six years old. “When he would return home, he would beat me with a water hose just because I existed,” she says in a low voice, as if still gripped by fear. After being raped by her brother at the age of 13, she ran away and was forced to work as a prostitute, first in Tirana and later in Kosovo. “No one understands the pain of passing through the hands of many people, of going through these things in your family,

January 2016 of losing your innocence without knowing why,” she says at a centre for trafficking victims in the town of Vlora. “No one taught me what love is, what right and wrong are. I’ve been stigmatised since I was a child and as far as everyone’s concerned I’ll always be a whore.”

Lacking convictions In their 2007 report, Albanian police identified more than 2,000 people suspected of trafficking over the past decade and a half. But only 23 per cent of them were in prison, in Albania or abroad, for trafficking or other crimes Tougher sentences for human trafficking of between 10 and 15 years in jail were introduced in Albania in 2013 but the number of convictions has been small. Albania convicted nine people of trafficking in 2014 and three people the previous year, according to the US State Department. Furthermore, some convicted traffickers manage to avoid jail by pursuing appeals. Hysni Sokolaj, a 43-year-old man from the town of Tropoje, was found guilty in absentia in 2011 of human trafficking and prostitution. He was sentenced to 20 years in prison. His conviction was upheld by a higher court but later overturned by the Supreme Court. Sokolaj was accused of deceiving an 18-year-old woman with false promises of love and marriage and then trafficking her and forcing her into prostitution in Belgium and England, according to a copy of his case file obtained by BIRN. In 2006, after Sokolaj was deported from Britain as an illegal alien, the woman returned to Albania, found refuge at the centre for trafficking victims in Vlora and filed charges against him. “When she came she was traumatised, fearing her pimp, who had threatened to kill her brothers all through her ordeal,” recalls Enkelejda Abdylaj, a coordinator at the centre. “She was ashamed to say what had happened to her and felt guilty for running away from home with him,” Abdylaj adds. The case against Sokolaj was first registered in the prosecutor’s office in Fier, which refused to start criminal proceedings against him, saying it could not collect any evidence. Following protests from victims’ support groups, the case was transferred to the Serious Crimes Prosecutor’s Office in Tirana. The office brought charges against Sokolaj, who was believed to have returned to Britain, and an international warrant was issued for his arrest. In 2012, British police declared Sokolaj one of the most wanted foreign nationals in the country. But in December of the same year, the Supreme Court overturned his conviction, saying the lower courts had deliberately misinterpreted the law. Sokolaj’s lawyer, Ferit Muca, says his client, who does not live in Albania any more, has always maintained he is not guilty. “The Supreme Court delivered justice because my client was innocent,” he says. “He lived with the accuser and didn’t traffic her. The charges against him were filed on the basis of manipulations by prosecutors. The girl was unstable.”

Family business One recent case investigated by serious crimes prosecutors in Tirana involves two brothers, Bledar and Shyqeri Stafuga, aged 33 and 24 respectively. Two courts have found them guilty of being part of a criminal gang that trafficked at least six young women into sexual slavery. The Supreme Court is considering an appeal against their conviction. One woman testified that she was only 16 years old when Shyqeri Stafuga trafficked her to Switzerland and Germany and forced her to have sex with 10 men every day. “He put a knife to my throat; he would stub out his cigarette on my body... He would threaten to kill my family if I didn’t make 1,000 francs every night,” she said. In November 2014, Bledar and Shyqeri Stafuga were convicted of human trafficking and trafficking of minors by the Court of Serious Crimes in Tirana and sentenced to 12 and a half and 12 years in prison respectively. Anila Trimi, an anti-trafficking expert with the Albanian state police, tells BIRN the brothers were

Patsy Sorensen

Patsy Sorensen

part of a larger, well-structured criminal organisation and investigations continue into other possible members of the group. Dolores Musabelliu, a prosecutor in the Serious Crimes Prosecutor’s Office, says human trafficking and prostitution cases are difficult to prove in court. “The reasons behind the failure of many cases is that prosecutors base their charges only on the testimony of the victim,” she says.

However, victims often decide not to testify or withdraw testimony because they cannot face a drawn-out court case and fear vengeance from the traffickers. “So I denounced him and what did I gain?” asks Lola, a 21-year-old woman from a small village north of Tirana, who filed criminal charges against her pimp in late 2014 and lives in Albania’s only state-run shelter for trafficking victims. “He knows where I live, knows everything about me and is still free,” she says.

Asset freeze frustration The Albanian government’s national antitrafficking strategy, approved in November 2014, named Belgium as one of the main destinations in Western Europe for Albanian women trafficked for prostitution. In Brussels, Didier Dochain, the deputy head of the federal police’s anti-trafficking unit, tells BIRN the Belgian authorities are focusing increasingly on trying to seize the assets of foreign traffickers.

“This is the motivation, of course, of all these criminal activities — it’s to gain illegal profit and so if we can cut, seize, confiscate ... this profit, then it’s a good thing,” Dochain says.

But, he adds, traffickers generally send their profits back to their home countries so Belgian police needed cooperation from authorities there. “They invest in land, houses, expensive cars and things like that and they live a good life back in their own country,” he says. “They can live as barons or princes because they make a big profit and big money but the problem is first of all to trace this illegal money flow.” Unfortunately, Dochain says, the response from foreign authorities in many cases is that they cannot find the money. Often this is because financial transactions were not recorded as thoroughly as they are in Belgium, he explains, but he cannot rule out that corruption also plays a role. Back in Tirana, Dolores Musabelliu at the prosecutor’s office says Albanian authorities face their own problems getting information from foreign countries for complex investigations. “Investigating these cases depends on legal assistance requests, to which the responses are often late, and this is often the reason cases are dismissed,” she says.

While some officials and politicians work to counter sex trafficking, two Albanian members of parliament have been accused of active involvement in it. Belgian prosecutors have ac-

“No one taught me what love is, what right and wrong are. I’ve been stigmatised since I was a child” – ‘Elsa’, trafficking victim cused Mark Frroku, a lawmaker from the Christian Democratic Party, of murdering another Albanian in Brussels in 1999. The victim was allegedly blackmailing a woman who was exploited by a prostitution ring run by a brother of Frroku. An Albanian court is considering a Belgian request for Frroku’s extradition. Frroku has denied any wrongdoing and described the charges against him as politically motivated. Arben Ndoka, who served as a member of parliament from the ruling Socialist Party, has admitted he was convicted by an Italian court in the 1990s for running prostitutes and kidnapping. Ndoka made the admission in 2014 after his criminal record was exposed by the opposition. But he maintained that he was innocent of the charges and stayed on in parliament, before eventually resigning in September 2015.

Shunned by society Even though they are victims, many women who have been trafficked and forced into prostitution are disowned by their own families and stigmatised by society. The mother of the woman who was allegedly being blackmailed in the Frroku case lives in the small town of Puka in mountainous northern Albania. Her home is a ground floor flat in an old apartment block. She is 63 years old but her troubles in life have made her look much older, with dark rings around her eyes. For her, any connection with the sex trade is a source of shame. As far as she is concerned, she no longer has a daughter. “I don’t know what happened to her,” she says, standing on her doorstep. “All I know is what I’ve heard in the news.” Over the past 25 years, 83 young women and girls from Puka have been trafficked into prostitution, according to the local police.

Their stories are still the talk of a town of just 3,600 inhabitants. Zajmira Laci, a local doctor and women’s rights activist, says that, just like the woman in the Frroku case, many trafficking victims have never returned to Puka.

“Because of the shame, their families don’t accept them,” Laci says. “Girls also haven’t returned because they fear everyone will be pointing fingers at them.”

Rough road to rehabilitation Many Western countries now have well-resourced programmes to help victims of traf-

19

ficking make a fresh start. In the Belgian city of Antwerp, Patsy Sorensen, the director of Payoke, a charity that helps trafficking victims, can point to dozens of examples of women reintegrating into Belgian society. The women can request a work permit and can attend education and training courses free of charge, Sorensen explains. They also receive a basic income of around 800 euros per month even if they are not working “They have a lot of possibilities to rebuild their lives and most of them like to work as quickly as possible,” Sorensen says. Women she knows have found work as cleaners and shop assistants and others have started nail studios, Sorensen says. Some others, including some Albanian women, have gone to university. However, Sorensen admits there are cases where women have ended up being trafficked again. In Albania, after women are identified as trafficking victims, they are generally referred to the country’s state-run shelter or one of three rehabilitation centres.

The shelter in the village of Linze, near Tirana, houses victims awaiting the results of preliminary investigations. The centres in Tirana, Elbasan and Vlora are run by non-profit organisations and offer courses in skills such as cookery and hairdressing with the aim of helping women find employment. The US State Department’s 2015 human trafficking report says psychological, medical, and reintegration services at the shelter are inadequate and the government has not given enough money to the charity centres — even though it could have used a special crime prevention fund that held at least 25 million lek (about 180,000 euros).

Even after going through rehabilitation programmes, trafficking victims struggle to find work. “We’ve had only one case of employment in a state institution and this was due to our mediation,” says Enkelejda Avdylaj, the coordinator at the Vatra centre in Vlora. “We talk to businesses, but when we tell them the profile of the employee they refuse to hire them.” If trafficking victims are able to find a job, even a poorly paid one, they still suffer from the stigma attached to their previous lives. Diana Kaso, executive director of the Another Vision centre in Elbasan, says that 80 per cent of the women who go through its rehabilitation programmes aim to rebuild their lives away from their home towns. Maria, the woman who was forced into prostitution in Greece, is following that path. She lives in a city far from her birthplace with her 12-yearold son, whom she says is the only source of joy in her life. After a rehabilitation programme, she worked for years as a cleaning lady in bars and is now a pastry chef on a monthly salary of about 110 euros, half of which goes on rent. “Many people have tried to exploit my misfortune rather than help,” she says. When she goes to a government office to claim a small payment for trafficking victims, officials ask for sex, Maria says. “It’s scary to enter an office.” Kaso says that few women have the strength Maria has shown to build a new life. Of all the cases she has handled, about 100 women have ended up back in prostitution. “Sometimes they don’t have the necessary support or they think that because of the stigma they have no other options,” Kaso explains. At the Place de l’Yser in Brussels, Eva is one of those women who reached that conclusion. She first lived in Belgium for five years with her fiancé-cum-pimp, until he disappeared with all their money. Eva returned to Albania for a while but decided to go back to Belgium and work again in the sex trade. This allows her to send money back to her family, who think she is a care worker for an elderly couple. “In Albania, there was no job for me,” Eva says. “The only job that I know how to do is this one. And here I can earn much more.”

This article was produced as part of the Balkan Fellowship for Journalistic Excellence, supported by the ERSTE Foundation and Open Society Foundations, in cooperation with the Balkan Investigative Reporting Network.

20

January 2016

Faik Ukesmajli, father of Arbnor and Albert

Few but Fanatical – the Kosovo Women Who Go Over to ISIS

Kosovo has been one of Europe’s most pro-American states since the United States helped it break free of Serbian control.

Yet in a generational shift in this largely secular country, Islamic radicalisation is making some in-roads among the young. And it’s not only men who have gone east to join ISIS Arbana Xharra | BIRN | Pristina, Ferizaj, Mitrovica, Gjilan and Tërpezë

L

aura Hyseni was a typical Kosovo teenager, hanging out with her girlfriends in cafes and bars, not doing much to worry her comfortably off and open-minded parents. “She would call a cab to go for coffee meetings with her friends in town. She would wear the same as her peers -- sometimes short skirts, jeans. She was very modern,” says Faik Uksmajli, whose son Arbnor she married. Tears fill his eyes as he reminisces, sitting on a wooden chair on his balcony in Nerodime e Eperme, a poor village in the agricultural plain surrounding Kosovo’s third-largest city, Ferizaj. Not far away is the main U.S. Army base in the country, Camp Bondsteel.

Uksmajli says Arbnor and his younger brother Albert were sociable and open like Laura, but then something happened to all three of them last year. “In just a couple of months, the village imam and his wife brainwashed them,” he says. They became strict Muslims and withdrew from former friends. Arbnor grew a beard, adopted short calf-length trousers, a trademark of some fundamentalists, and talked endlessly of Sham, a religious term for the Syria region. Laura, in her early 20s and by now a mother of two, concealed herself in a black burqa from head to foot, stayed in her room and rarely spoke to anyone. “All of a sudden she would not even shake hands with relatives,” Uksmajli says. “I couldn’t recognise my children. They talked about helping their brothers in Syria and said real Muslims were fully committed to the religion. But I was most concerned when they said Camp Bondsteel should be bombed.

“I tried to explain to my children that the USA had helped Kosovo,” he says. “But soon I realised it all … they were planning

to go to Syria.” Desperate to stop them, he went to the police station.

“I asked them dozens of times to confiscate their passports but they did nothing.

My children flew from Pristina to Turkey and then crossed the Syrian border.”

That was in August 2014. Things were to get worse the following year. Laura is one of a small but growing number of young Kosovan women, some just in their teens, who have joined the radical militant group ISIS (Islamic State) in Syria and Iraq.

Some, like Laura, follow husbands whose radical views they often share, but others have gone alone, or tried to, and very few

Serbia and then independence in 2008, convincing many here that their closest allies were in Washington and Brussels. But all the while, Islamic groups have been gaining influence. Since the war, religious charities from Arabic countries have established a strong presence, offering English and computer lessons – along with Quran instruction. Many young men have taken scholarships to train as imams in Saudi Arabia, Egypt and other countries. Women in veils or burqas and men with short trousers and untrimmed Islamic beards have become a common sight.

Imam rejects blame

Shqipe's father “I am happy that my daughter is back, only because of my granddaughter. My daughter’s husband got what he deserved,” says the father of seven. He was lucky she could return. Unlike many other new arrivals, she avoided handing her passport in to Islamic State officials.

have returned. The trend is worrying Kosovo’s authorities. Police say some 300 males and 36 females are known to have left the mainly Muslim country of just 1.8 million people to join ISIS – the highest per capita ratio in Europe, along with nearby Bosnia.

Many of their stories echo those from other Western countries – rebellion against other-minded parents, indoctrination by fringe religious leaders and an obsession with the Internet. Although over 90 percent of Kosovars identify as ethnic Albanian Muslims, the older generation grew up in socialist Yugoslavia and few were devout.

The new constitution is strictly secular. After a conflict in the late 1990s the West largely supported Kosovan autonomy from

Kosovo is one of Europe’s poorest countries with unemployment standing at over a third, but Faik Uksmajli, a well-off man who employed about 40 men making wooden stairs, says poor prospects had nothing to do with his family’s case. He says he is in no doubt that his sons and daughter-inlaw were radicalised by the village imam Nehat Hyseni and his wife. The new village mosque stands in front of Uksmajli’s house and his former workshop next door, surrounded by narrow muddy streets. Hyseni, in his 30s, is at home around the corner.

Standing in his yard holding his little daughter, he refuses to talk at first but then vehemently denies the accusation. “I met Faik’s youngest son. I don’t even remember his

name. Only once -- he came to ask me for the rules of prayers since he claimed he planned to travel to Germany. Everything else his father says is lies,” he says. Nor had his wife even met Laura. Hyseni, a Kosovar, has told officials he has nothing to do with the trio’s departure. “The police came here and I also gave a statement to the Islamic Community of Kosovo,” he adds. The Community runs Kosovo’s mosques and appoints imams, who Hyseni says are being treated as scapegoats. Asked whether he ever talked about the war in Syria during sermons at his mosque, he says: “No, never. I have other topics to discuss with my congregation.” Uksmajli says that after his children contacted him to say they were with ISIS, he sold off his business to fund a trip to try and get them to come home. He spent 30,000 euros – mostly on payments to middlemen - to enter ISIS territory, travelling via eastern Turkey to Mosul in northern Iraq and then following their trail to Aleppo in Syria, along a route where he saw burnt-out houses and corpses lying in the streets. But he could not get permission for the final stage, to reach a militants’ camp where his family were supposed to be.

“ISIS didn’t let me near the war zone. I failed to find my children,” he says. Back home he received bad news from Laura, with whom he is contact online. Arbnor had been killed by an air strike in Iraq, in which his other son Albert was badly wounded.

But he says he is still trying to find a way to bring home at least Laura and his two grandsons, now two and four.

Seeking Utopia, seeking husband Security experts in Kosovo say most Kosovan women who join ISIS do so to follow husbands who want to fight, as Laura

January 2016

21

Qamile Tahiri in Syria

Kosovo women in Prishtina streets, in a protest against discrimination

did, but a few independent women go for their own reasons, considering they are on a sacred mission. “Women in this group want to contribute actively to the conflict and they are deeply affected by the recruiting circles,” said Florin Qehaja of the Kosovo Centre of Security Studies. Usama Hasan, a researcher at the Quilliam Foundation, a London-based anti-radicalisation thinktank, said some women were seeking utopia, and some a worthy husband. “Some say the only real mean are IS fighters, and those men who stay in education or work in Western countries are cowards or materialist sell-outs,” he said. Qamile Tahiri went to Syria with her husband but has since carved out her own role with ISIS. Kosovo police provide photographs which they say show the 23-year-old, all in black, brandishing an automatic rifle on the Syria frontline. A security source who declined to be named said she runs a women’s camp for ISIS in Syria and is the main online recruiter of ethnic Albanian females. “In the camp she runs there are dozens of women and girls from Kosovo, Albania and Macedonia,” the source said. The mother of two is from near Mitrovica, a town in northern Kosovo divided along ethnic lines and which has seen its own share of violence between ethnic Albanians and Serbs. Her Facebook posts include a picture of her armed beside her Kosovan husband Besim, who police say was apparently killed in combat. After his death she decided to stay on. Her relatives in Shipol village declined to comment for this article. As did her childhood friends, saying they did not want to upset her father. Revelations about young women joining ISIS or other radical groups in Syria shock many Kosovars. Most of their parents say they had no idea and are horrified. Like their male counterparts, these women appear to have turned in-

“I couldn’t recognise my children. They talked about helping their brothers in Syria and said real Muslims were fully committed to the religion.

But I was most concerned when they said Camp Bondsteel should be bombed. “I tried to explain to my children that the USA had helped Kosovo,” he says creasingly to religion in their formative years and security sources say they have been influenced through direct lectures and material posted online.

Clampdown Alarmed, the authorities have started to clamp down on suspected sources of radicalisation which have spawned men like Lavdrim Muhaxheri, an Islamic State fighter high on the U.S. Department of State’s most-wanted list. In March 2015 parliament for the first time outlawed participation in foreign conflicts, punishable up to 15 years in jail.In late 2014, police shut down 14 long-established Arabic non-governmental organisations on suspicion that they had close ties with radical Islamic groups in Kosovo. In one of the biggest such operations in the Balkans, they also arrested 78 people, including 11 imams, on suspicion of recruiting Kosovars for Islamic

State. All were later released but some are still under investigation. “Some imams have brought from Middle Eastern countries extremist and non-tolerant attitudes, influencing people who are vulnerable and convincing them to join terrorist groups”, said police spokesman Baki Kelani, referring to Kosovars who had gone to Saudi Arabia, Egypt, Qatar and other countries to study.

More moderate imams have also expressed their concerns. “Speeches at mosques by some Saudi-educated imams have brainwashed men and women, and as a result we have hundreds of Kosovan members of Islamic State,” says Zuhdi Hajzeri, an imam from Peja in western Kosovo who says he has faced death threats for speaking out against radical Islamists.

Shqipe comes home From Laura’s former home it is a 30 km (20 mile) drive east to Gjilan, where Shqipe Ajdini is one of the few women to have returned from Syria. The 32-year-old does not want to meet but her father, Iljaz Ajdini, doesn’t mind sharing her story, although it clearly embarrasses and distresses him.

“We are thankful to the USA for what it has done for us. I don’t know what happened with this generation, with our children,” he says, chain-smoking in a café near his home.

She had started wearing a burqa. “I told her, if you are going to dress like that, I don’t even want to walk down the street with you,” he says, recalling how she had changed following her marriage a couple of years earlier to Sinan Muji, from a nearby village. “They wanted to get a passport for their daughter and when we asked them why, they said they were going down to Montenegro to do some work. They didn’t call for a week, but then they phoned to say they were in Syria.” That was in August 2014. She returned this June after her husband was killed fighting for ISIS. “I am happy that my daughter is back, only because of my granddaughter. My daughter’s husband got what he deserved,” says the father of seven. He was lucky she could return.

Unlike many other new arrivals, she avoided handing her passport in to Islamic State officials.

Sinan Muji’s grieving mother, Azize Muji, lives nearby in the half-empty village of Bresalc. “Religion changed them entirely”, she says, sits on the steps to her run-down house, telling a familiar story. “They didn’t care about anything; my son even stopped helping us around the house while his wife would stay in her room the entire day.” “My husband and I never agreed with their actions. They decided to live in the cellar quite apart from us, until they left for Syria without telling us.”

Easy travel It’s relatively cheap and easy for any Kosovar to get to the conflict zone. Turkey, the first stop, is not far, flights or buses are cheap and travel is visa-free. From there, they can cross the porous southeastern border straight into front lines of Syria’s fouryear-old war. Airport police are now much more vigilant and recruits now prefer the land route over the eastern border with Macedonia at Hani i Elezit, police say. A few girls and women have tried to get to Syria but failed. Police stopped under-age Qendresa Zejnullahu and Altina Salihu, both born in 2000, as they were trying to walk into Macedonia in March, neither with identity documents. The families say they were lured away by someone online, but they still don’t know who. The girls would not say. “My girl was fooled, we didn’t know where they had gone until police brought them home,” recalls Qendresa’s mother, Hasije Zejnullahu, sitting on a torn carpet in her unadorned home in Tërpezë, southeastern Kosovo. “They never gave any signs that they were religious.

It seems someone deceived them, they are just children,” says Salit Sahiti, headmaster of their small village school. Nine months later, Qendresa Zejnullahu was dead, shot in the head. The family at first said it was suicide, but later her brother Leotrim said he had accidentally shot her with his father’s hunting rifle.

Neighbours have similar problem Neighbouring Albania and Macedonia have also faced similar radicalisation problems, as has Bosnia to the north, but Kosovo police say their country has the unfortunate distinction of providing the most recruits to ISIS by head of population. Vehbi Bushati, of the Albanian police anti-terrorism squad, told BIRN that 29 women had gone to Syria and Iraq from his country of 2.8 million. Security experts say up to 150 Albanian citizens are involved in the Syrian conflict in all. Figures for Macedonia, which has an ethnic Albanian minority, were not readily available. Whatever lures them to leave, their families back home just want to be reunited with their daughters, convinced that they were victims who were led astray. Laura’s father Vehbi Hyseni was reluctant to talk in any detail, except to say: “I just want to bring back my daughter and my grandsons. I just want them back home.”

This article was produced as part of the Alumni Initiative of Balkan Fellowship for Journalistic Excellence, supported by the ERSTE Foundationand Open Society Foundations, in cooperation with the Balkan Investigative Reporting Network

22

January 2016

interview US Diplomat Urges Albania to End Judicial Corruption

21 january

The US ambassador to Tirana told BIRN that a proposed overhaul of Albania’s corruption-riddled justice system was the most important reform since the fall of Communism.

Fatjona Mejdini | BIRN | Tirana

T

he US ambassador to Tirana, Donald Lu, told BIRN in an interview that the proposed reform of the Albanian judicial system is crucial for the country’s hopes of EU membership. Lu described it as “the most important reform in the 25 years since the fall of communism”.”It has the possibility of ridding the Albanian judicial system of corrupt judges and prosecutors who steal the money of ordinary citizens and allow organized crime figures, murderers and corrupt politicians to buy justice,” he said.

The call for the reform has not been led

by Albanian political party leaders, but by diplomats in Tirana like Lu. Many Albanians have seen Lu’s commitment to the reform as a guarantee that it will be implemented; some have even described him as the potential saviour of Albania at a time when corruption is rampant and impunity has been institutionalized. But he explained that the reason for his involvement in pushing for the reform was simple: “We are just doing our jobs,” he said. “All of us in the US Embassy are focused on judicial reform because of the direct instruction of senior officials in the White House and the State Department. They have told us clearly that the number one priority of the US Government in Albania is to support the reforms necessary for Albania’s EU accession,” he explained. Lu said that Albania has the lowest rate of serious crime prosecution in Europe and that this must be increased in order to hold politicians accountable and improve the economy. He said he believes that judicial reform will fix this problem through the creation of a mechanism to vet and remove corrupt and incompetent judges and prosecutors. It will also establish a better system to discipline judges and prosecutors for any wrongdoing and reorganize the prosecutorial system to improve its effectiveness, particularly in cases of high-level corruption. Lu warned that the planned reform also has many enemies, and called on the country’s political parties to stand together and back it. “Now is the time for Albania’s political leaders to show courage in the face of those seeking to undermine or dilute this reform,” he said. The constitutional changes required for the judicial reform need the support of 93 of the 140 Albanian MPs in parliament - a majority that can be achieved if the country’s main parties unite to vote in favour. Crossparty support is also important during the implementation phase if the reform is to be successful. But although foreign diplomats have been the most vocal supporters of the reform, Lu said he doesn’t think that he and his colleagues are alone in the struggle.

“In the past weeks, I have been im-

Prime Minister Edi Rama

Albania Protest Victims’ Families Vow to Fight on Relatives of the four protesters killed at an anti-goverment rally in 2011 are marking the fifth anniversary of their deaths - and saying they will not abandon the fight for justice.

Fatjona Mejdini | BIRN | Tirana

A

The US ambassador in Tirana, Donald Lu

“Now is the time for Albania’s political leaders to show courage in the face of those seeking to undermine or dilute this reform,” he said. The constitutional changes required for the judicial reform need the support of 93 of the 140 Albanian MPs in parliament - a majority that can be achieved if the country’s main parties unite to vote in favour

pressed by the unity of the leaders of the Socialist Party, the Democratic Party and the Movement for Socialist Integration in favour of a reform that endorses a full implementation of the Venice Commission recommendations,” he said. The Venice Commission has asked the parliamentary commission that drafted the reform to review some of the proposed constitutional

changes. The commission met on January 4 to discuss the recommendations before the process moves forward again. Lu said that he is convinced that the reform has the potential to end the impunity of senior officials and tackle political corruption, but he warned the Albanian people that they “must not expect a miracle overnight”. “Vetting and removing prosecutors and judges could take three years or more. Recruiting and training the National Bureau of Investigation to conduct anticorruption investigations will require more than a year. Establishing judicial appointments councils and disciplinary bodies will take several months,” he explained. The goal of the reform is a judicial system free from corruption and incompetence, he said. “It will be a system that will hold judges and prosecutors accountable. It will also hold senior government officials, parliamentarians and local officials accountable as well,” he argued.

The US, Lu insisted, will “not rest” until the process is complete.

“We will continue to speak out publicly and privately in favour of this reform.

We encourage all Albanians to join in the public debate about the substance and ideas of this reform,” he said.

lbania on January 21 marks the fifth anniversary of the 2011 bloodbath when Republican Guard officers killed four protesters at an anti-government rally in Tirana.

Five years on, none of six guards initially investigated for the murder is in jail and the Supreme Court has not started any process towards two of them, although the General Prosecutors office asked it to. The last court decision on the issue was in September 2013, when the former head of the Guard, General Ndrea Prendi was convicted of manslaughter and jailed for a year, and Agim Llupo, a former chief of staff of a special unit of the Republican Guard, was jailed for three years.

The two men were soon released, however, because the time they had served in pre-trial detention exceeded their sentences. Ziver Veizi, Hekuran Deda, Faik Myrtaj and Aleks Nika were shot dead from bullets coming from the guards inside the government building.

Their families and friends say they feel let down by the Albanian judicial system and warn that they will not quit the fight for justice. Mark Nika, uncle of 36-year-old Aleks Nika, told BIRN the judicial system was killing them for a second time. “The first time they killed our sons and now they are killing us again because justice does not come. Dragging out the process means a second death to us,” he said He said the families will never stop seeking justice and he has not lost hope that some brave prosecutor or judge will reopen the case. “I know this not an easy case since those who ordered the murders are still dominant on the political scene but we will never quit and will never forget,” he said. “We will never have a functional judicial system if no justice is done over the four victims of January 21st. This case is a test for Albanian justice,” he said. Mark Nika and relatives of the three other protesters killed in 2011 on Thursday will meet wthe Prime Minister, Edi Rama, before laying flowers in the street where their loved ones lost lives five years ago.

January 2016

23

The Albanian government

has raised the compensation for legal advice offered by Omnia Strategy in the dispute with US company by 150,000 euros, bringing the payment to a total of 645,000 euros.

Albania Pays Dearly for Cherie Blair’s Legal Advice Cherie Blair during a visit to Tirana on March 12, 2015. Photo:LSA

Albania’s government has approved an increased payment of 645,000 euros for legal advice given by Cherie Blair’s law firm Omnia Strategy in an arbitrage case.

Besar Likmeta | BIRN | Tirana

T

he Albanian government has raised the compensation for legal advice offered by Omnia Strategy in the dispute with US company by 150,000 euros, bringing the payment to a total of 645,000 euros.

No reason was given for the increased payment in the government decision, which was taken on December 28 but published in the official gazette on Tuesday.

The law firm of the wife of former British Prime Minister Tony Blair, who currently works as an advisor to Albanian premier Edi Rama, was originally hired by the Albanian government in early 2015 to represent

Tirana in a trade dispute with a consortium made up of US company Rapiscan Systems and local firm S2 Albania.

Rapiscan and S2 Albania had won a concessionary contract from the former centre-right government of Prime Minister Sali Berisha for a security system that scanned containers at Albania’s border posts in 2013.

The deal was approved by parliament only one month before the June 2013 parliamentary elections, which Berisha lost in a landslide to Rama’s Socialists.

Based on business complaints over Rapsican’s tariffs, the new government

tried to renegotiate the contract.

But in the absence of an agreement, the US company sued for illegal breach of contract to the tune of $350 million in the arbitrage court in Paris in September 2014.

In the beginning, the government seemed determined to fight Rapsican in court and hired Omnia Strategy in early 2015 for 495,000 euros in order to represent it in the looming legal battle.

However, it quickly changed its mind and based on Cherie Blair’s advice, decided to settle the case amicably in April 2015.

Treasury transactions published by the ministry of finance show that

Omnia Strategy was paid 495,000 euros on November 10 based on two invoices the law firm issued in early February 2015, which suggest that Cherie Blair’s work for Albania’s government was brief.

Cherie Blair’s work in Tirana comes to the heels of a similar contract in Kazakhstan, where her husband also worked as an advisor to the country’s autocratic ruler Nursultan Nazarbayev.

According the London-based Sunday Telegraph, Omnia Strategy, was paid almost £400,000 for six months’ work in Kazakhstan for reviewing its “bilateral investment treaties”, with Cherie Blair billing £975 an hour.

Albanian Schools Struggle to Reabsorb Returning Pupils Schools are facing a challenge dealing with thousands of children whose parents took them out of Albania on failed missions to obtain asylum in Western Europe Fatjona Mejdini | BIRN | Tirana

A

lbania’s schools are struggling to re-absorb thousands of children whose studies were interrupted when their parents took them to Western Europe in the hope of claiming asylum.

Data from the EU statistics body Eurostat shows that 26,790 Albanian children under the age of 17 left the country over the last two years after their families left and tried to gain asylum, mainly in Germany.

From 2014 to 2015, the number of asylum requests made in the EU in the name of Albanian children rose from 5,400 to 21,390. Now that Germany has closed its doors to asylum seekers from Albania, however, thousands of children alongside their families are being repatriated every day - and returned to school. During the

long months of entering asylum procedures abroad, they were placed in kindergartens and schools, following foreign language courses.

Their return to the Albanian educational system is challenging for both parties.

Albania’s Deputy Education Minister, Nora Malaj, told BIRN that the ministry had sent all schools at the end of last year detailed regulations advising principals on how to take the necessary steps for their quick adjustment.

“We are offering schools that have returned students extra programs and lesson hours in order to catch up with what they have lost,” Malaj said.

But besides academic help, psychological help is also being provided for children who have returned to Albanian

schools. “We are trying to make them feel welcome, especially the children in middle school, as they might be more sensitive to the changed environment,” Malaj said. The Ministry of Education and other institutions are compiling a database of returned children, which will also help identify all those that did not return to school. Albanians were the largest single national group seeking asylum in Germany after Syrians last year, according to a German report. Some 54,762 Albanian sought asylum in 2015 although many have since headed back home after Germany classified Albania as a “safe” country of origin last October. Since then, Albanians have been categorized as “economic” asylum seekers and thus not entitled to stay longer in Germany.

24

January 2016

Opinion

Muslim charities claimed the potato storage depot at the top of the village to turn it into a fully functioning mosque again, equipped with a new, whitewashed concrete spire for a minaret.

Spiritual Awakenings Faith finds ways into a country childhood in communist Albania.

Vladimir Karaj | BIRN | Tirana

I

was born into a world where the otherworldly was banned. Faith was considered reactionary in the Albania of 1982. It barred progress, it set you back.

So under Enver Hoxha’s brand of hardline communism, it was simply not allowed.

Comrades from the Sigurimi, the secret police, watched to make sure no one lit a candle for the spirit of the dead or fasted during Ramadan. In effect, there was only one God and he was a balding elderly man in a light grey suit who smiled from retouched photos in the living rooms of almost every home, in every classroom and workplace.

It seemed like Hoxha was watching everybody behind the glass of the picture frame, or from the large portrait overlooking the square in our village of Cermenika in the east of the country.

One day, probably after communism crumbled in 1990, “God’s photograph” in our living room fell down and its frame broke. My uncle took it away to glue it back together, but my pipe-smoking grandpa — a communist but never a fan of the ban on religion— declared with prayer beads between his fingers: “Leave it. God brought him down.”

Hoxha’s regime was ruthless in trying to crush spiritual life but, as with almost everything else it sought to enforce, it failed miserably in the end. Indeed, my country childhood was filled of magic, fairies and ghosts.

Babies that died sudden deaths were really baby dragons born to fight hydras, my aunt would say and believe, and they stopped breathing after someone other than their mother saw their wings.

When a wart stiffened the skin of my thumb at the age of five, my mother took me to an old lady who would “blow it away”. I remember the gust of her breath on my thumb, and also her strange whispers. Somehow, the wart was gone in a few days, and this experience was incomparably more enjoyable than going to the dentist.

And all of us were scared of Lluka, the river monster who took pleasure in swallowing little children. “Beware, Lluka will eat you!” we were told. We had never seen Lluka, nor had she gulped down any of us, but she definitely swallowed one or

The mosque in Kuturman, Cermenica, the autor's village

two babies in the time of our grandfathers.

God too found ways to seep in.

I experienced my first religious festival during that time, although I learned its religious significance only as an adult. This was the Summer Day (Dita e Verës). It honours a fairy -zanë in Albanian - every March 14.

Vladimir Orel, a Russian etymologist who compiled an Albanian dictionary, thinks the word zanë is related to the Latin name Diana, the forest deity, goddess of hunting, the moon and childbirth. The feast included rituals of setting fire to stakes around the village and putting a clod of earth at the main door of the house. The person who woke up first in the house that day would sprinkle water over all the other family members who were still asleep. Children would wake up to sweets, fruit preserves, and a game in the yard involving four nuts which my grandmother called vol, our own version of pétanque.

Communism did not bother to stop this ritual, though we knew from school how wrong superstition was.

As dictatorship withered away in the early 1990s, missionaries of all sorts of denominations poured in from all corners of the world. I remember American Protestant evangelists bringing us children to-

Hoxha’s regime was ruthless in trying to crush spiritual life but, as with almost everything else it sought to enforce, it failed miserably in the end.

Indeed, my country childhood was filled of magic, fairies and ghosts. gether one evening to watch an animated film on the life of Jesus in a makeshift open-air cinema.

I barely recall the movie, but I was agape at how pebbles we threw up in the air were transformed into bright sparkles by the floodlights.

Muslim charities claimed the potato storage depot at the top of the village to turn it into a fully functioning mosque again, equipped with a new, whitewashed concrete spire for a minaret. History books now included references to religion, and we were taught how Albanians

had changed creed multiple times down the centuries. Indeed, even though my village was Muslim, two landmarks were called The Place By the Church.

Religion was now present in many different ways. The feasts of the main religions became national holidays - Christmas, the two Eids celebrated by Muslims, the eastern and western Easters, and the Persian New Year, or Nowruz, celebrated by the Bektashis, the Islamic mystical movement that is Albania’s fourth main religion. Such frequent days off made elementary school more bearable.

At the age of 14, I left my family home to go to high school in another town. We were 10 boys in our dorm, from different backgrounds: Sunni Muslims, Bektashis, Roman Catholics, Orthodox and Evangelical Christians. The dorm introduced me to the people and the faiths behind all those holidays.

For many years now, Albania has taken pride in the fact that people from different faiths have lived peacefully side by side, just as we did in that dorm in the 1990s. But the emergence of an intolerant strain of Islam in recent years has placed strains on this tradition of coexistence.

Will we be able to live together in the same way in the years to come — people of different faiths and of none?

January 2016

Analyses

25

If the EU is to retain a strong presence in the Balkans and fight off euroscepticism, this is a bad strategy. The reactions on social media to Hahn’s statement were heated for a reason, prompting the EU Ambassador to Macedonia to introduce additional security measures for EU delegation members.

The EU isn’t Keeping its Promises to Macedonians One of the lessons learned from my childhood is always to keep my promises. This encompasses a deduction that in order to always keep my promises, I need to make promises I can keep.

Ivana Jordanovska

W

hat my parents taught me has served me well in many aspects of life. But the most important pertinence of the “promise” for society as a whole lies in respect for the rule of law.

As young democracies, we go through a whole set of evaluations, reports and examinations, from assessing freedom of the media to rights of sexual minorities to ease of doing business. For a Western Balkan country, nothing matters more than the EU’s assessments, often evaluating the rule of law.

So, imagine the disappointment when the EU allows and even encourages disrespect for the national and European law.

The Przino Agreement, a roadmap for ending the political crisis in Macedonia, was signed by the four biggest political parties in Macedonia: VMRO-DPMNE, the Social Democrats, SDSM, the DUI and the DPA. The international community, led by EU Commissioner Johannes Hahn, facilitated the agreement and has continued to monitor its implementation. Although the agreement stipulates that “The parties also commit to avoiding any new impediments…”, implementation of the agreement has been consistently impeded.

The ministers and deputy ministers that were supposed to be appointed by October 20 were appointed on November 11, The transitional government that was supposed to be sworn in on January 15, 100 days before the elections on April 24, was sworn in on January 18. Katica Janeva, the Special Prosecutor foreseen in the agreement, was appointed by the deadline, but has faced multiple obstacles in her work.

The only deadline that has been respected was the deadline for the opposition to return to parliament on September 1. Every action outlined in the agreement that depends on the ruling VMRODPMNE and the DUI has been stalled, delayed and impeded.

Yet, when DPMNE, DUI and DPA ganged up, appointed a transitional gov-

ernment and dissolved parliament from February 24, all Hahn had to say was that he “would have preferred a consensual solution by all parties”.

It becomes even more ridiculous when you know that the constitution foresees no “delayed” dissolutions of parliament, but only dissolution of parliament 60 days before scheduled elections, in this case, on February 24.

The SDSM has decisively rejected participation in the elections on April 24. Instead of publicly condemning the unconstitutional decision of DPMNE, DUI and DPA in the Parliament, Hahn’s statement reads: “Despite the failure to find a common agreement on the election date, I expect all political parties to cooperate constructively and to stick to all their commitments under the June/July political agreement, including the urgent reform priori-

ties.” And this sentence is a paradox in itself. If the parties had stuck to all their commitments, there wouldn’t have been a failure to find a common agreement.

Article 2 of the Treaty on the European Union stipulates: “The Union is founded on the values of respect for human dignity, freedom, democracy, equality, the rule of law and respect for human rights…”. Article 49 identifies any potential applicant for membership as a country respecting the values expressed in Article 2. Since Macedonia is recognized as candidate country, it is expected to respect the values of Article 2. Not only has the government not respected these values, but Commissioner Hahn, through his statement, appears to have approved of this blatant disrespect for EU values.

Given the protests in Macedonia, and past year’s protests in Montenegro and

Ivana Jordanovska

Kosovo, the EU seems all too willing to forego respect for the rule of law and EU values for the sake of stability. But, what kind of stability are we talking about?

The EU’s greatest fans in Macedonia are not the Government’s Secretariat for European Affairs or the Parliament’s Committee on European Affairs, but civil society activists and citizens who organized protests in the past year. By siding with the government that has refused to accept any of the civil society’s demands and proposals, the EU is unequivocally sending the message that, at the end of the day, citizens’ demands are worth less than a dictator’s determination to stay in power.

If the EU is to retain a strong presence in the Balkans and fight off euroscepticism, this is a bad strategy. The reactions on social media to Hahn’s statement were heated for a reason, prompting the EU Ambassador to Macedonia to introduce additional security measures for EU delegation members.

The outrage felt in civil society should not be taken lightly. So far, citizens have peacefully played according to the democratic rules. Every protest has been nonviolent, non-party and well-articulated. In return, the government didn’t budge an inch from their initial stubborn position until the international community got involved. If the international community pulls back and all the peaceful measures are exhausted, what is left? It’s not stability.

If elections are to take place on April 24, they will be held against a backdrop of disrespect for the constitution, fraudulent electoral lists, extensive corruption and a high level of civic dissatisfaction. If elections are to take place on April 24, VMRO-DPMNE will win using all its old, undemocratic practices. The EU should be smart enough to recognize that keeping the lid on Macedonia’s stability by overlooking a dictator’s insolence is no longer an option.

Let’s all learn to keep our promises.

26

January 2016

Analyse

Albanian Children: Online, Unsupervised and at Risk Children are vulnerable to predatory paedophiles and can too easily view pornography online, warn experts, yet access to parental control apps remains limited.

Erjona Rusi | BIRN | Tirana

S

he was just 13 years old and she met someone online, who told her he was almost the same age, 15. They chatted for some time and then they exchanged numbers to talk over the phone. It was then the girl realised he was older. The man asked to meet, and even threatened her, the girl got scared.” So scared, says Mirgit Vataj, supervisor of Albania’s national child helpline ALO 116, that she refused to tell her parents or inform the police, afraid that making her situation public would lead to repercussions. Eventually ALO 116 persuaded the girl to allow them to alert her school and involve local child welfare experts. However, child protection and legal professionals are concerned Albanian children remain at an unacceptably high risk of grooming by predatory paedophiles online. “We have understood from talking to them [children] that they trust you so easily even if they don’t know you.

The level of credulity is so high, while the level of awareness about internet danger is so low,” Vataj told the Balkan Investigative Reporting Network, BIRN. Despite these concerns, BIRN has learned that some major internet service providers, ISPs, do not offer parental control tools to manage communications or block and monitor sites visited by children, leaving minors able to chat unsupervised with strangers and easily able to access adult sites – including pornography. Even when available, it appears few Albanian parents activate control apps.

Stranger danger “Every house has internet connection, even the most rural areas, [but] without accompanying information about its dangers, which has exposed Albanian society, especially minors, to paedophilia [risks],” warns Dr Fabian Zhilla, an cybercrime expert and professor at the Canadian Institute of Technology in Tirana. Zhilla was also part of team of experts who compiled a report on internet use by Albanian children for the Christian relief and advocacy group World Vision in 2014. Researchers

interviewed 871 children aged between 13 and 18 from both rural and urban areas in six regions across Albania. Forty seven per cent said they had been contacted by a stranger online within the previous year, 40 per cent of whom were foreign nationals. Although there is no figure for the number of children who went on to meet strangers in person, Zhilla warns the authorities do not have a concrete strategy to analyse the risks posed by online paedophiles.

“The state’s reaction to the report was completely amorphous. I’m shocked because the study brought to light some data on paedophilia risks that institutions should have taken into consideration,” he says. In addition, he believes the police do not have the capacity or resources to deal with the full range of safety issues Albanian minors face online, including bullying and coercion to engage in risky behaviour. Evisa Kambellari, a criminal law lecturer at the University of Tirana, is also concerned.

“I’ve seen the number of criminal proceedings is very low. I didn’t hear till now, that someone is using… tactics, creating fake profiles, in order to catch dangerous people ending with arrests,” Kambellari tells BIRN. In a written response to BIRN, the Albanian police cybercrimes unit press office underlined these types of offences are complex and involve cooperation with other institutions including, in some cases, international organisations such as Interpol and Europol. “We must emphasize that in these cases investigations have been successful and we have identified suspects and brought them to justice,” the press office said. “We can never say that resources are enough because technology develops very fast which means it requires the same response from us… but the cybercrimes unit has a consolidated structure and [officers are] trained for [investigating] these offences.”

Study: 44% of children watch porn every day In addition to dangers posed by paedophiles contacting minors online, 44 per

cent of child participants in the World Vision research reported they watch pornography online daily, something that child welfare experts say is extremely worrying.

Erinda Ibrahimllari, a coordinator for the Children’s Rights Centre of Albania, CRCA, which runs the ALO 116 helpline, says she has encountered children who are totally unaware of the dangers. “Many times, children do not understand that what they are seeing or doing is a form of abuse,” she says. Anila Sulstarova, a psychology professor at the Social Sciences Faculty of the University of Tirana, has seen several children who have been severely traumatised by exposure to pornography. She underlines children will imitate what they see without necessarily being able to understand or process it. “Children are not ready to face these kinds of acts which they cannot realize and comprehend. Children learn a lot from TV, but from pornography they can’t learn anything. Instead they will just try to pretend and behave ‘as if’… it becomes a kind of trauma,” Sulstarova warns. Legal experts say Albanian legislation does not adequately protect children from dangers they face online, such as accessing pornographic material. Under Article 117 of Albania’s Criminal Code, the distribution and publication of pornographic material in a minors’ environment is a criminal offence punishable with fines or jail terms of up to two years.

In addition, legislation protecting children’s rights set out in Article 24 also prohibits displaying pornographic materials to under 18s. However, Kambellari says Albania needs new laws to specifically protect children from accessing inappropriate material online, including pornography, and hold those who do not adequately restrict access by children accountable. “We can’t use the Criminal Code, which deals with traditional crimes, and adapt it to cybercrimes. It is a new phenomenon, manifesting in newer forms more and more.

Therefore it is necessary to create a specific law,” she says. “I think it would be bet-

ter if we had a new criminal offence punishing free broadcast on the internet of pornographic materials.” The National Computer Security Agency, ALCIRT, acknowledges there is no specific law to protect children from online dangers as outlined

by Kambellari. “For us illegal is only what is in the Criminal Code,” says Rovena Bahiti, director of ALCIRT. ISPs not obliged to offer parental controls ALCIRT has signed a Code of Conduct agreement with ISPs under which they should aim to offer parental control mechanisms to clients, so helping parents monitor and stop children under the age of 18 accessing inappropriate content, including violent and sexually explicit material. However, Bahiti confirms mobile network operators and ISPs are not obliged by legislation to provide parental control tools. Albtelecom, with around 1.5 million clients, is the country’s biggest telecommunications company, yet it does not offer specific apps to allow parents to control and monitor sites visited by their children.

“One operator alone cannot do this. We need a new technical agreement which can get all ISPs together. It is necessary that all big Albanian ISPs unite in order to create common software and then apply it,” Alban Tartari, Albtelecom’s director of public and media communications, told BIRN. Mobile phone operator Vodafone provides internet services to around one million Albanians and it, too, does not offer specific online parental controls, although it does provide a less sophisticated tool to control handsets. “This application [Vodafone Guardian] is free and should be installed on both smart phones [child and parent], parents can choose which numbers they allow to call their child and block internet access temporarily,” says Kushtrim Shala, product manager within Vodafone’s marketing department. Telekom Albania, another major telecoms company and ISP, told BIRN it “fully abides by Albanian legislation” but declined to comment further.

January 2016

There is no mention of parental control tools on its website. Experts, including the World Vision report authors, are highly critical of the fact ISPs are not required by law to provide parental controls. “ISPs should guarantee that only those above 18 years old can have access to these pages.

But there is nothing legally binding on this,” Kambellari says. In a written statement, the office of Milena Harito, the Albanian Minister for Innovation and Public Administration, told BIRN it, along with three other ministries and civil society organisations, is drafting a new, comprehensive national plan for child internet safety that is due to be published in March. Asked to comment directly on why ISPs are not obliged to offer parental control apps, the statement stressed the Code of Conduct was drafted by ISPs themselves in conjunction with the IT minister. “Regarding what ISPs should offer for parental control and filtering mechanisms, this process has been encouraged by us,” it said. Rudolf Papa, director of the cabinet within Albania’s Electronic and Postal Communication Authority would like to see ISPs legally bound to provide parental controls apps, but notes the cost of doing so should be taken into account and that, ultimately, only sufficient demand from parents would ensure supply. Still, he insists the Code of Conduct should not be dismissed as pointless: “Even if it is not legally binding it is still worthy.

At the moment both sides [government via ALCIRT and ISPs] have signed it but the code… was not written for nothing.” In addition to the high percentage of Albanian children choosing to watch pornography online, 45 per cent of all children who took part in the World Vision study said they are exposed unwillingly to pornographic material every day online. “Most unintended pornographic material viewing takes place in internet centres [cyber cafes] as noted by 52 per cent of children in rural areas and 61 per cent of children in urban areas,” the report states. World Vision has called on the government to work with internet

In addition to dangers posed by paedophiles contacting minors online, 44 per cent of child participants in the World Vision research reported they watch pornography online daily, something that child welfare experts say is extremely worrying. Erinda Ibrahimllari, a coordinator for the Children’s Rights Centre of Albania, CRCA, which runs the ALO 116 helpline, says she has encountered children who are totally unaware of the dangers.

cafes to enforce the creation of ‘childfriendly’ zones that allow children to surf the internet safely via pre-set logins that restrict access to adult sites, while also being protected from material being viewed by adults in the same venue.

‘Parents neglect internet safety’ Still, experts believe that parents are not adequately informed about the need to monitor their children online and the tools that are available to do so. “Today there is a lot of software to control the internet but parents are not aware of this,” says Zhilla.

His comments appear to be borne out by parents BIRN spoke to. In fact, out of five parents interviewed only one was even aware that apps exists to help them control what their children access online. One Albanian father of two children aged 11 and 15 claims his ISP never mentioned parental control products, while a Kosovan mother says she activated controls after her teenage daughter made some comments that made it clear she was accessing information about sex online. ABCOM, another Albanian ISP, does offer parental control apps. However, Igli Gjoni, the company’s marketing and sales director, says par-

The campain launched by Abcom against pornografy

27

ents rarely activate them even when they are available. In fact, Gjoni claims only 200 out of 50,000 clients have activated ABCOM’s ‘safe internet’ parental control service, which amounts to just 0.3 per cent of their subscribers. “We offer ‘safe internet’ service on three different levels, according to clients’ requests, without any charge, in order to give parents the possibility to block certain pages or control the level of access according to age,” he says. “We always offer services and inform them, while most of the parents neglect [this]. I think they are not aware of the dangers their children face entering unknown websites and seeing violent and pornographic scenes.”

Albtelecom’s Tartari also notes that, while they don’t offer specific parental control apps, parents rarely pay much heed to the internet safety advice the company does offer. “They [parents] should pay more attention when they first ask for internet service because usually they come and go very fast.

Parents should be more responsible about dangers their children face on the internet,” he says. Experts agree that parents are the first line of defence in terms of ensuring children’s safety online. In the World Vision report, 48 per cent of children who participated said they would tell their parents about online risks. Teachers and the police were identified as the least likely people children would report issues to. Psychologist Sulstarova urges parents to take a proactive approach to protecting their children, and underlines the threats are no less real because they are online and apparently ‘virtual’. “I cannot control the dark side of people, but I control and protect my own children,” she says. “My appeal is for parents only. Don’t let children go to internet cafes alone and control what pages they see.”

This article was produced as part of the Alumni Initiative of Balkan Fellowship for Journalistic Excellence, supported by the ERSTE Foundationand Open Society Foundations, in cooperation with the Balkan Investigative Reporting Network

28

January 2016

“It looks like we are trying to find a phantom,” the police officer said.

Three Names, a Grave and an Adnan Sadiki may have died in 2014 - but in the view of the Macedonian Ministry of interior he remains alive with a right to vote.

Meri Jordanovska, Ognen Cancarevic | BIRN | Skopje

“In 20 years working as a policeman I have never seen such case in my life,” a surprised police officer told us in November 2015, when we started working on the story about Adnan Sadiki.

He was charged in 2006 with attempted rape in Horsens, Denmark, and after serving his jail sentence there from 2006 to 2008 was deported to Macedonia in January 2009.

The Danish authorities then charged him again for another act because after he was deported, using a DNA test, the Danish authorities believed that he committed another rape attempt for which he was jailed another year and nine months.

Since he had by then become inaccessible to the authorities, Interpol started searching for him. Beside his picture, birth date and country of origin, there was no other information about him on the arrest warrant. The only thing we knew about Sadiki when we started working on the story, along with Danish TV Nordisk Film, was that he was born on April 20 1966 in Tetovo and was actively sought by Interpol. A two-month investigation by BIRN, which took us through many institutional labyrinths, showed us he had changed his identity to Arijan Aliu.

We eventually found a family member who gave us the shocking news that Sadiki, alias Aliu, had died in Skopje in January 2014. The relative even showed us his grave, but there was a third name written

on the tombstone, that of Atnan Aliu. Another curious fact about this person is that he is still listed in the data system of the Ministry of Interior as alive, even though his family member claimed he had a death certificate. This issue raises questions about the efficiency of the Macedonian system for registering citizens, especially when the country faces an election and when one of the main demands before the polls has been to clean up the voters’ list.

Yet, BIRN found evidence that a person sought by Interpol and who died two years ago is still officially alive and therefore has the right to vote.

On 24 December, 2015, BIRN reported the case to the police and asked to be advised about the epilogue.

Hunt for a phantom man: In November 2015, the Ministry of Interior responded that it could not give us any information on Adnan Sadiki since, by law, it was considered “personal information”.

That is why we tried to reach more unofficial sources in order to find out how and why he was still recorded as alive in the ministry system.

What our sources found out was more surprising still; no one in the registry of citizens named Adnan Sadiki existed. His name only existed in the crime evidence report of the Ministry of Interior as someone Interpol sought for a rape attempt.

“This is either a mistake in the system,

“This is either a mistake in the system, which I doubt, or someone is trying to hide this person,” was the first reaction of our source in the police when he saw the search results – that Adnan Sadiki existed in the crime evidence report but without an ID number, address, or name of parents.

“It looks like we are trying to find a phantom,” the police officer said. which I doubt, or someone is trying to hide this person,” was the first reaction of our source in the police when he saw the search results – that Adnan Sadiki existed in the crime evidence report but without an ID number, address, or name of parents.

“It looks like we are trying to find a phantom,” the police officer said.

The only data in the crime evidence report was that Sadiki was born on April 20, 1966 in Tetovo, western Macedonia.

By law, it is not possible to be charged without more information included in the

system, including ID number, address and parents’ names.

Non-existing address: The confusing information in the system of the Interior Ministry was enough to prompt the police to keep searching for more.

That is how another surprising piece of information came to light. In 2009, after Sadiki was deported from Denmark to Macedonia, he changed his name from Adnan Sadiki to Arijan Aliu.

His birth date remained the same, but the place of birth was now different. Instead of Tetovo, Skopje was written as his birthplace, with an address in Chento municipality.

We tried to locate this address using a taxi equipped with a GPS but no such address existed. The taxi driver could not find it even with directions from his headquarters. “That street doesn’t exist,” he concluded.

After our failed effort to find the address, we went to the ministries of Interior and Justice to seek answers.

The police said it would have been impossible Sadiki to change his name and surname in a regular way, as the system would have recorded any change of identity.

We asked the Ministry of Justice whether Sadiki changed his identity in a regular way and if so, which officer oversaw the change, but got no answer even after a

29

January 2016

the arrest

Bosnian Police Arrest Tycoon-Politician Radoncic The leader of the Alliance for a Better Future of Bosnia and Herzegovina party, media tycoon Fahrudin Radoncic, was arrested on suspicion that he illegally influenced witnesses.

The toombstone of the man wanted by Interpol for attempted rape | Photo by: Ognen Cancarevic

Arrest Warrant

Fahrudin Radoncic | Photo: SBBBiH

month. According to our source in this Ministry, Sadiki, alias Aliu, was caught on the Macedonian border in 2009 because he had the same ID number and passport number, and because when the officers searched the system, a sign with the code “Arrest” from Interpol appeared.

There was no explanation about why he was not arrested at the time, however.

‘My uncle died last year’: After we realized that we were looking for someone that even the police could not track down, using social networks, BIRN got in touch with Sadiki’s nephew.

He immediately agreed to meet us in a Skopje mall.

When we asked him where his uncle, Adnan Sadiki, was, he said: “Ah, my uncle died last year, why do you need him?”

Sadiki’s nephew said he knew that his uncle had been in prison in Denmark and had changed his identity in Macedonia afterwards, but he claims he did not know Interpol had been looking or him.“He had cancer and died in January 2014. He was deported from Denmark and changed his identity in order to see his children again,” he said, adding that he died in Macedonia.

“I have all the documents from the hospital where he was treated and the death certificate,” he said.

“One of his sons went to the funeral in 2014 because in the meantime he got legal residence in Denmark,” he added.

Later, we went along with Sadiki’s nephew to see the grave where he was buried.

He couldn’t find the grave at first. “I haven’t been here in a while,” he said.

After half an hour, he showed us the

grave where the date of birth was the same as when Sadiki’s was born, 20 April 1966.

However, a third name was written on the tomb, neither Adnan Sadiki, nor Arijan Aliu, but Atnan Aliu.His nephew told us that Sadiki was born in Skopje, not in Tetovo as the criminal record in Macedonia claimed.

After, he moved to Kosovo, married and lived in the town of Gnjilane, where his two sons were born. Confused about the many identities of his uncle, we asked him to explain how one person had multiple names.

“His uncles’ surname is Sadiki but our family surname is Aliu. When he was born he had the Sadiki surname but after he was deported, he changed it to Aliu, from his father’s side,” he explained.

“Our family took care of him because he didn’t have a job in Macedonia,” he added.

With this information, we went to the Ministry of Interior, arranged a meeting and told the police about our findings.

The officers told us that no one named Atnan Aliu, as was written on the grave, existed in either the criminal or official records.

On the other hand, Arijan Aliu was still listed in the records as alive, and therefore had a right to vote.

The police told us that that they would start to investigate the case as soon as possible and promised to notify us concerning the epilogue.

We reported the case on December 24, 2015 and have yet to receive any answers.

Denis Dzidic, Rodolfo Toe | BIRN | Sarajevo

P

olice from the Bosnian State Investigation and Protection Agency on Monday arrested Radoncic, a tycoon who leads the Alliance for a Better Future of Bosnia and Herzegovina, SBBBiH party.

According to a statement from the Bosnian prosecution, Radoncic was arrested in Sarajevo for allegedly “interfering with the work of the judiciary”.

Sources in the Bosnian prosecution told BIRN that Radoncic is suspected of pressurising witnesses, but declined to say in which case.

“Together with the arrest, the Bosnian court ordered raids at several locations,” the prosecution said.

According to Sarajevo-based website Klix, police have raided the premises of Dnevni Avaz, the newspaper owned by Radoncic.

The SBBBiH condemned the arrest of its leader, saying it represented “the abuse of the rule of law by some individuals from the prosecution’s mafia”.

“The arrest of Radoncic is an unprecedented attempt to eliminate a political opponent from the family and criminal clans and criminal centers of power,” the party said in a statement.

“We are convinced that Fahrudin Radoncic is innocent and that this is just a political fabrication aimed at the destabilisation of the Bosniak political

bloc and the whole of Bosnia and Herzegovina,” it added.

The editorial board of Dnevni Avaz also released a statement calling the raid on its premises «a brutal attack on media freedom».

Two weeks ago, the Bosnian prosecution ordered the arrest of another politician from the SBBBiH, Bakir Dautbasic on suspicion of influencing the deposition of a Bosnian citizen, Azra Saric, during the drug-trafficking and murder trial of alleged drugs baron in Naser Kelmendi in Pristina.

Dautbasic is suspected of intervening to protect Kelmendi and Radoncic, and has been remanded in custody.

Radoncic has dismissed claims that he was implicated in the Kelmendi case as “political fabrication”.

Radoncic’s arrest is likely to have a major political impact on both the Council of Ministers and the government of the country’s Federation entity, in which SBBBiH is a coalition partner together with the Party of Democratic Action (SDA) and the Croatian Democratic Union (HDZBiH).

After Dautbasic’s arrest, SDA leader and Bosniak presidency member Bakir Izetbegovic declared that “[our party] will remain in coalition with the SBBBiH”.

30

January 2016

feature

Political Graffiti Campaign Startles Kosovo A series of street artworks mocking national leaders has drawn an array of responses from a country where political graffiti is novelty.

Erjone Popova, Shkodran Nikci | BIRN | Pristina

F

ollowing a big opposition rally at the start of this year, a rash of political graffiti works appeared on the streets of the Kosovo capital, Pristina, and in Peja in the west. Most or all have since been painted over, however, after some were condemned as sexist or insulting. The first of the new genre, in the centre of Pristina, showed President Atifete Jahjaga in a racy pose, wearing a police hat and lingerie and holding a handbag that resembles an owl.

The graffiti bore the laconic title “Help me Hikmet”, referring to one of her assistants whom she told angrily to move away in a TV interview – an incident that became a hit in the tabloids and comedy media sections. Public institutions and civil society bodies, including women’s organisations, swiftly condemned the picture. “We consider this a sexist and misogynist act. This act is insulting and unacceptable to any citizen of the Republic of Kosovo,” the Kosova Women’s Network said. The organisation later painted it over, writing on the same wall: “With the President” and “Against sexism”. The infamous graffiti appeared again the next day on another wall, however, only to be painted over once again. This time the government issued a press release calling it “an act committed by thugs”. The chairman of parliament, Kadri Veseli, was among those who criticised the Jahjaga graffiti. Days later, graffiti of him appeared in both Pristina and Peja, portraying him sitting in a regal stance.

“From OWL chillin 98-99 with love Dr Kadri Montana”, the caption read, making a likely reference to Tony Montana, a character in Brian De Palma’s gangster cult movie “Scarface”.

Vice Prime Minister Hashim Thaci was the next target. His reproduction on a wall of the Peja Youth Centre featured a full frontal nude with ripped muscles and a cobra by his feet. During the 1998-99 war in Kosovo, Thaci’s nom-de-guerre

was “Snake”, but the graffiti also bore a title: “Atifete leave it to me”. Under an agreement between Thaci’s Democratic Party of Kosovo, PDK, and the Democratic League of Kosovo, LDK, of Isa Mustafa, Thaci left the Prime Minister’s seat to Mustafa on condition that he would become President once Jahjaga’s mandate expired. A new President will have to be elected before March and both parties have confirmed that Thaci is seeking the post. Thaci’s nude in Peja met the same fate as the President’s. The youth forum of the PDK painted over the picture in black, adding a smiley. “As citizens of Kosovo we feel offended by graffiti like these that reflect hate. We have families and children and these images are disgraceful,” Berat Thaci, a member of the PDK youth leadership, told BIRN. Prime Minister Mustafa meanwhile joined Thaci and Veseli in a group graffiti work in Peja under the caption “Inglorious Basterds”.

Police are looking for the authors of the graffiti works on the grounds of “damage inflicted to public property”. Xhevat

The graffiti bore the laconic title “Help me Hikmet”, referring to one of her assistants whom she told angrily to move away in a TV interview – an incident that became a hit in the tabloids and comedy media sections.

Public institutions and civil society bodies, including women’s organisations, swiftly condemned the picture. “We consider this a sexist and misogynist act. This act is insulting and unacceptable to any citizen of the Republic of Kosovo,” the Kosova Women’s Network said

Ibraj, spokesperson of the Peja police district, told BIRN that they were investigating the acts “but for now we have nothing concrete”. Damaging property in Kosovo is an offence punishable by fines and prison time, depending on the specifics. Political graffiti is relatively new to Kosovo.

Supporters of the opposition Vetevendosje Movement have used smaller-scale works to object to the EU-led agreements with Serbia and Montenegro but what has appeared lately appears to be the first genuine graffiti “campaign” in the country.

Meet the culprit(s) While police hunt for the guerrilla artists insulting the country’s leaders, the artist behind the Thaci work in Peja spoke to BIRN about the group’s aims.

Speaking on condition of anonymity, he said: “Thaci was presented in a ‘spectacular’ way, as he is indeed ‘spectacular’, aiming for the presidency with his snake-like abilities”. The artist told BIRN that the campaign was not a one-man show but the work of a whole group of Peja citizens. “There are several of us and we prepare our graffiti [templates] in Peja,” he said, explaining that they use the outlines to paint the works in their hometown as well as in Pristina. “We are a bunch of citizens expressing defiance about the latest developments,” he said. “We wanted to say that there are people who want to benefit from politics to achieve personal goals,” he added. He said that the same group had previously created other graffiti works - but this was the first organised campaign. All the graffiti works that the anonymous group of guerrilla artists produced have now been painted over. But the graffiti artist told BIRN that despite this and despite the police hunt, they would not stop if they held the political elite responsible for other objectionable acts. “It’s up to them, it has always been up to them,” he said.

January 2016

31

Legendary Borosana Shoes

Croatia’s Once Mighty Shoe Firm Finds its Feet

Legs Startas

Vogue’s recognition of its Startas sneakers is only the latest sign that the humbled economic giant in Vukovar is on the way back up.

Sven Milekic | BIRN | Zagreb

S

tartas sneakers - already on their way to becoming a global brand gained further recognition on the design scene when Vogue in December featured its pink sneakers with unicorns as a “must-have” fashion item for all those who “want to indulge the inner child”.

The sneakers are a product of Borovo, a shoe company from a satellite neighbourhood to the eastern Croatian town of Vukovar.

While Startas shoes are now becoming a top selling export, their basic design has existed for 40 years.

Borovo was founded by the Czech industrialist Jan Bata, owner of Bata shoe industry, in 1931, when he built the whole neighbourhood for company workers.

During communist Yugoslavia, between 1945 and 1990, the now nationalised company became a giant in production and sales of shoe ware, rubber and special rubber products.

Doing business across federal Yugoslavia with a network of 620 shops, Borovo was the second biggest company based in Croatia, behind the energy company INA. In its glory days, it employed 23,000 people and each year turned out 23 million pairs of foot ware, 580,000 car tires and 12,500 tons of technical rubber products. It became a symbol of production and prosperity in Vukovar, which was then a hub for production and employment.

Borovo shoes and its popular brands, such as Startas, were worn by all generations of Yugoslavs.

However, their brand of women’s working shoes, worn mostly by cleaning ladies and waitresses, the legendary Borosana shoe, was a symbol of working women and gained a special place in the urban lexicon. They remained widely seen in Croatia even after the break-up of Yu-

goslavia.

Following the virtual destruction of Vukovar in 1991, when the Yugoslav Army and Serbian paramilitaries besieged and overran the town, production stopped and the “golden days” were over.

After the war, over a period of over 15 years, the company debts rose to some 22 million euro by August 2013, when it entered pre-bankruptcy procedures.

The company has since reduced its debt to about 9 million euro, however, after taking out loans of another 4.5 million euro to keep afloat.

It recorded a net profit of some 800,000 euro in 2014, with operational losses of some 3.3 million euro. In 2015, the company expects to make no operational losses.

The turnaround in fact began in the late 2000s when the company went into redesigning its legendary models, mostly in terms of colours, while keeping the original Borosana, which was originally designed in cooperation with orthopaedists to enable working women to comfortably wear a higher heel at work.

They have since produced the Boromina, a more fashionable version of the Borosana.

Although the company is now down to only 787 employees, 500 of them employed in the Borovo factory, brighter days lie ahead.

By hiring young designers and using social networks to profile themselves as a hand-made shoe producer, Borovo managed to exit a slump and become a globally recognized product.

After battling for success in pools around the world and winning Olympic medals for both former Yugoslavia and Croatia, 49-year-old former water polo player Dubravko Simenc, now “plays” for Borovo.

“There is a global trend these days

Borovo Startas

that’s returning to domestic production.

People got tired of ‘made in China’ or ‘made in Vietnam’,” he said.

“Production of Startas shoes goes through 23 pair of hands of Borovo working women... Hand-made production and natural materials is something that the world recognizes,” he added.

“We cannot have mass production, but what we make we make with love, with putting our hearts in it,” Simenc contin-

During communist Yugoslavia, between 1945 and 1990, the now nationalised company became a giant in production and sales of shoe ware, rubber and special rubber products.

Doing business across federal Yugoslavia with a network of 620 shops, Borovo was the second biggest company based in Croatia, behind the energy company INA.

ued. “The thing we like to play with is design,” he went on, naming the two young designers of Startas shoes, Iva Curkovic Spajic and Hana Ciliga.

Simenc explained that besides the two designers and 23 women in Borovo, the team responsible for the brand musters only four people, including him.

He also explained how they spread to various global markets and the especially important US market, where Startas representatives Robert and Michelle Grgurev did “an amazing job” in promoting the product.

“This is the third generation of Croats

born in the US who have their own businesses but who did this promotion, not as a core business but as a hobby business,” he recalled.

“They did an amazing job, succeeding in getting a mention of Startas’s name appeared on the Vogue website,” he noted.

Simenc said the only thing the company needed from the state was a little help in modernizing and furnishing their 103 Croatia-based shops and shoes, as well as in reviving the one-time high school for shoe ware production in Borovo. It is hoped that the academy could turn out a younger generation in the Vukovar region that is eager to be part of the Borovo family.

Simenc said Borovo lacks the cash to conduct global and extensive promotion and advertising and so depends on a small group of “committed enthusiasts”.

Nevertheless, he emphasized that Borovo remains known throughout the former Yugoslavia, where “it is still a powerful symbol.

“This is our wish... to come back to the market in Slovenia, Bosnia and Herzegovina, Serbia, Macedonia and Montenegro.

We use to have shops in all these countries, but, during the time that is behind us, the shop were sold, unfortunately,” he added.

“One has to bear in mind that Borovo once sold 23 million pairs of shoe ware annually”, he said, adding that those days are behind them. Now Borovo fights to maintain its level of production in a town that experienced massive destruction and casualties during the dark days of 1991.

“We want to show both Croats and the world that something good can come from Vukovar,” Simenc concluded.