Reporter.al Botimi Janar 2018

06

INVESTIGIM

Brenda kampit të shqiptarëve në Bilbao, shtegu i pasëm drejt Britanisë së Madhe

Dhjetra të rinj nga Shqipëria qëndrojnë prej muajsh në kushte çnjerëzore në rrethinat e fshatit Zierbena në Spanjë, në përpjekje për t’u kontrabanduar në Britaninë e Madhe.

12

INVESTIGIM

Biznesi i pandershëm i Byrosë së Sigurimeve me jetën e shqiptarëve

Byroja Shqiptare e Sigurimeve ka akumuluar miliarda lekë borxhe ndaj familjarëve të viktimave dhe personave të gjymtuar në aksidente automobilistike.

14

REPORTAZH

Prindërit e ‘Shehidëve’ shqiptarë të ISIS, në pikëllim dhe të braktisur

Djemtë e tyre shkuan të luftonin për ISIS-in në Siri apo Irak, disa prej tyre u bënë edhe me fëmijë në zonën e konfliktit – më pas u vranë, duke lënë në vuajtje familjarët e tyre të varfër.

Nr.

29

JANAR 2018 E përmuajshme

DONATORI KRYESOR I PRESIDENTIT ÇEK, PAZAR ME ARMËT NË SHQIPËRI Jaroslav Strnad, donatori kryesor i presidentit çek Milos Zeman ka blerë në mënyrë sekrete stoqe të mëdha armësh në Ballkan me ndihmën e një serie personazhesh famëkeqe vendase. Pazari ka përfshirë dhjetëra milionë fishekë të vjetër shqiptarë – shitja e të cilëve nga MEICO “shpërtheu” pas tragjedisë së Gërdecit.

Presidenti çek, Milos Zeman. Foto: CTK Photo/Miroslav Chaloupka

2

Janar 2018

DONATORI KRYESOR I PRESIDENTIT ÇEK

04

BËRI PAZAR ME ARMËT NË SHQIPËRI BRENDA KAMPIT TË SHQIPTARËVE NË BILBAO,

06

SHTEGU I PASËM I KLANDESTINËVE DREJT ANGLISË FMN DHE BB SHQETËSOHEN PËR

10

NGECJEN E “REFORMËS NË ENERGJI” BIZNESI I PANDERSHËM I BYROSË SË

4-5 Jaroslav Strnad, donatori kryesor i presidentit çek Milos Zeman ka blerë në mënyrë sekrete dhjetëra milionë fishekë të vjetër shqiptarë – shitja e të cilëve nga MEICO “shpërtheu” pas tragjedisë së Gërdecit.

12

SIGURIMEVE ME JETËN E SHQIPTARËVE PRINDËRIT E ‘SHEHIDËVE’ SHQIPTARË

14

TË ISIS, NË PIKËLLIM DHE TË BRAKTISUR VRASJA E IVANOVIÇIT TREGON SE SERBIA

09

DHE KOSOVA DUHET TË BASHKËPUNOJNË

6-7 Dhjetra të rinj nga Shqipëria qëndrojnë prej muajsh në kushte çnjerëzore në rrethinat e fshatit Zierbena në Spanjë, në përpjekje për t’u kontrabanduar në Britaninë e Madhe. Shpresat e tyre vazhdojnë të mbahen gjallë nga trafikantët e qënieve njerëzore.

ENGLISH EDITION CZECH PRESIDENT’S MAIN DONOR

18

ON BALKAN ARMS SHOPPING SPREE ALBANIA RULING PARTY MOVES TO TOUGHEN MPS’ IMMUNITY

20 14-15

ALBANIA’S NEW GREEK CEMETERIES RISK REVIVING OLD GRUDGES PARENTS OF ALBANIAN ISIS ‘MARTYRS’ ABANDONED TO GRIEF THE EU IS WATCHING THE BALKANS COME UNDONE UNSAFE HAVEN: LIFE AND ANALIZA

DEATH FOR LGBT REFUGEES

ANALIZA

INVESTIGIME

INVESTIGIME

REPORTAZHE

LAJME

24

OPINION

28

LAJME

REPORTAZHE OPINION Është publikimi i Rrjetit Ballkanik të Gazetarisë Investigative në Shqipëri – BIRN Albania.

RAJONI BIRN Albania ështëRAJONI një organizatë jo-fitimprurëse, e cila mbështet zhvillimin e gazetarisë INTERVISTA investigative në Shqipëri me qëllim ekspozimin e rasteve të korrupsionit dhe promovimin e të drejtave të njeriut në vend. Ky publikim i përmuajshëm është një përmbledhje e disa prej artikujve të botuar nga rrjeti BIRN në faqen www.reporter.al dhe ëëë.balkaninsight.com.

Mbështetur nga: Ky publikim shpërndahet falas. Printimi dhe shpërndarja e tij mundësohet nga:

National Mbështetur nga: Endowment for Democracy B T D Balkan Trust for Democracy

Fondacioni Shoqëria e Hapur për Shqipërinë

INTERVISTA

D

22

Publikuar nga:

Publikuar nga:

T

21

Djemtë e tyre shkuan të luftonin për ISIS-in në Siri apo Irak, disa prej tyre u bënë edhe me fëmijë në zonën e konfliktit – më pas u vranë, duke lënë në vuajtje familjarët e tyre të varfër në Kosovë, Shqipëri dhe Maqedoni.

FONDACIONI

SHOQËRIA

E HAPUR

PËR SHQIPËRINË

FONDACIONI

SHOQËRIA

E HAPUR

PËR SHQIPËRINË

9 BE-ja duhet të shfrytëzojë vrullin e krijuar nga hetimi i përbashkët për vrasjen e liderit serb të Kosovës Oliver Ivanoviç për të këmbëngulur që prokurorët e Serbisë dhe Kosovës të vazhdojnë të punojnë së bashku për të trajtuar krime të rënda.

STAFI

KONTAKTONI:

Kristina Voko, drejtore e BIRN Albania Besar Likmeta, redaktor Aleksandra Bogdani, gazetare Gjergj Erebara, gazetar Ivana Dervishi, gazetare Lindita Çela, gazetare

Bulevardi Gjergj Fishta, Kulla 5, Ap. 22, Tiranë E-mail: office.albania@birn.eu.com Tel: +35544502592 URL: http://www.reporter.al/

3

Janar 2018

Ngjarjet e Janarit STUDENTËT NË PROTESTË Studentët e universitetit publik duke protestuar përpara selisë së kryeministrisë për uljen e tarifave të shkollimit.

Foto: LSA / MALTON DIBRA

Shqipëria fiton në arbitrazh gjyqin kundër Becchettit Ministria e Transportit dhe Energjisë njoftoi më 25 janar se Arbitrazhi Ndërkombëtar i Dhomës Ndërkombëtare të Tregtisë, ICC rrëzoi padinë e shoqërisë Hydro S.R.L të Francesco Beçhettit kundër Shqipërisë. Sipas njoftimit për shtyp të Ministrisë, trupa e gjykimit vendosi të rrëzojë të gjitha pretendimet e kompanisë së Becchettit, duke e ngarkuar këtë të fundit me faj për mospërmbushjen e kontratës koncesionare për ndërtimin e hidrocentralit të Kalivaçit si dhe për pagesën e kamatë-vonesave dhe të gjitha kostove ligjore të procesit të arbitrazhit. Hydro S.R.L e paditi Republikën e Shqipërisë në arbitrazh në tetor 2014, duke kërkuar një dëmshpërblim me vlerë 137.2 milionë euro për zgjidhjen e marrëveshjes së koncesionit bashkë me të gjitha kostot për procesin e arbitrazhit. Republika e Shqipërisë, e përfaqësuar në këtë proces nga Ministria e Transportit dhe e Energjisë u përgjigj me kundërpadi, duke e akuzuar kompaninë e Becchettit për shkelje dhe mospërmbushje të kontratës për faj të tij, duke shkaktuar një dëm për 158 milionë euro. Krahas pagesës së këtij dëmi, Shqipëria kërkoi edhe pagesën e kamatëvonesave në vlerën e 12.9 milionë eurove si dhe kostot ligjore të procesit të arbitrazhit. Në vendimin e saj, Arbitrazhi ICC vendosi që paditësi t’i paguajë Shqipërisë 1.

258.642 euro për kamatë vonesat dhe kostot ligjore të procesit.

Socialistët propozojnë forcimin e imunitetit Duke pretenduar se procedura aktuale parlamentare për trajtimin e kërkesave të prokurorisë për arrestim deputetësh është e mangët, deputetët e Partisë Socialiste propozuan ndryshime në rregulloren e Kuvendit duke shtuar se prokurorët duhet të dorëzojnë “provat” krahas kërkesës për arrestim. “Ndryshimi i propozuar synon të përmirësojë ndjeshëm dispozitat […] veçanërisht nenet që kanë të bëjnë me kufizimin e imunitetit të deputetit,” shkruhet në relacionin që shoqëron propozimin e firmosur nga Taulant Balla, kryetar

i grupit parlamentar socialist. Lulzim Basha, kryetar i Partisë Demokratike në opozitë e kritikoi lëvizjen duke e quajtur atë një përpjekje për ta degraduar zyrën e prokurorisë së posaçme (SPAK) në një organizatë joqeveritare. “Edi Rama ka propozuar një ligj i posaçëm për të mbrojtur peshqit e mëdhenj”, tha Basha. “Ligji propozon që gjykata të jetë kuvendi, që prokuroria të dërgojë provat jo në gjykatë, por në kuvend dhe që gjykatësi të jetë Edi Rama,” shtoi ai. Petrit Vasili, zëvendëskryetar i LSI, e konsideroi propozimin socialist “të njëanshëm” dhe të tillë që synon të “krijojë një mburojë të re për çdo çështje korruptive për pushtetarë apo deputetë të saj në mënyrë që drejtësia të mos funksionojë dot mbi ta”.

Dy trashëgimi shqiptare në listën e “7 Më Të Rrezikuarave” Një zonë arkeologjike dhe disa kisha post-bizantine në Shqipëri si dhe monumenti komunist UFO në Bullgari bashkë me një kazino të braktisur në qytetin rumun Constanta – janë përzgjedhur ndër 12 finalistët e Programit “7 më të rrezikuarat për vitin 2018” në Europë. Programi është një iniciativë e përbashkët e Europa Nostra, një organizatë kryesore e trashëgimisë Europiane dhe Institutit Banka Europiane e Investimeve, që synon të rrisë ndërgjegjësimin dhe veprimtarinë për të ruajtur vendet e rrezikuara të trashëgimisë në Europë. Lista përfundimtare e shtatë vendeve më të rrezikuara të trashëgimisë europiane do të përzgjidhet nga bordi i Europa Nostra më 15 mars. 12 finalistët, të përcaktuar nga një panel ekspertësh të historisë, arkeologjisë, arkitekturës, konservimit, projekteve dhe financimeve, u shpallën më 16 janar në ceremoninë e shpalljes së Vitit Europian të Trashëgimisë Kulturore.

Rakipi i PDIU dhe Rehovica i LSI humbasin mandatet Deputeti i PDIU, Aqif Rakipi dhe ai i LSI, Gledjon Rehovica humbën mandatet si pasojë e ligjit për Dekriminalizimin, për shkak se kishin dështuar

të vetëdeklaronin dy episode penale të kryera në Itali shumë vite më parë. Rakipi nga Partia Drejtësi, Integrim dhe Unitet, është deputet që nga viti 2013 në Qarkun e Elbasanit. Ai rezultoi shumë i suksesshëm në zgjedhjet e vitit 2017 pasi PDIU arriti të marrë në Elbasan 18 për qind të votave duke siguruar dy nga tre mandatet e kësaj partie.

Nga verifikimi i gjurmëve të gishtave në Itali ka rezultuar se “Aqif Rakipi është raportuar me datë 03.11.1998, për veprën penale të marrjes së mallrave të vjedhur me gjenealitetet Skënder Ejylbegaj, lindur më 24.03.1962, regjistruar më 08.10.1996 me g jenealitetet Aqif Rakipi, lindur më 01.04.1964.” Ishin gjithashtu gjurmët e gishtave që shkaktuan telashet për deputetin Gledjon Rehovica nga Lëvizja Socialiste për Integrim. Për Rehovicën rezultoi se “më datë 27.02.1999 është raportuar vepra penale vjedhje dyqani, me gjeneralitete të z. Kusta Mina, lindur më datë 21.12.1978 në Shqipëri”.

Njoftimi i dytë i Ramës: Ofertë për aeroportin e Vlorës Për të disatën herë gjatë viteve të fundit, kryeministri Edi Rama njoftoi në faqen e tij në Facebook se qeveria që ai drejton ka marrë një ofertë për ndërtimin e Aeroportit të Vlorës, një premtim i përsëritur elektoral i tij. “Kemi kërkesën zyrtare për investimin e madh strategjik të aeroportit të ri kombëtar të Vlorës,”shkroi Rama pa dhënë detaje.

“Deri në qershor, hapja e kantierit”, shtoi ai. Pak më vonë, Ministria e Infrastrukturës dhe Ekonomisë deklaroi se oferta është dhënë nga një konsorcium me tre kompani, Cengiz Construction, Kalyon Construction dhe Kolin Construction dhe se kjo ofertë do t’i nënshtrohet vlerësimit nga kjo ministri si dhe nga Ministria e Financave para se të merret një vendim. Rama ka deklaruar disa herë më parë plane për aeroporte por pa sqaruar se si kanë ecur këto plane. Në dhjetor 2015, ai pati folur për kërkesa të besueshme për aeroportin e Kukësit, atë të Vlorës dhe atë të Sarandës. Shqipëria ka aktualisht vetëm një aeroport civil, i cili u privatizua nga qeveria socialiste në vitin 2004 me një kontratë 20 vjeçare.

4

Janar 2018

INVESTIGIM

Donatori kryesor i presidentit çek bëri pazar me armët në Shqipëri Jaroslav Strnad, donatori kryesor i presidentit çek Milos Zeman ka blerë në mënyrë sekrete stoqe të mëdha armësh në Ballkan me ndihmën e një serie personazhesh famëkeqe vendase. Pazari ka përfshirë dhjetëra milionë fishekë të vjetër shqiptarë – shitja e të cilëve nga MEICO “shpërtheu” pas tragjedisë së Gërdecit.

AUTOR: AUBREY BELFORD, SASKA CVETKOVSKA, PAVLA HOLCOVA, MAJA JOVANOVSKA, PAVLE PETROVIC, LINDITA ÇELA

P

residentit çek Milosh Zeman i pëlqen të bëjë shaka rreth gjuatjes me pushkë të gazetarëve. Politikani veteran, i cili po kandidon për t’u rizgjedhur këtë javë fitoi përçmim ndërkombëtar së fundmi, kur me një armë false bëri sikur shënjestroi median. Megjithatë, nëse Zeman do të donte t’i vinte në jetë kërcënimet e tij, donatorit të tij kryesor financiar Jaroslav Strnad nuk do t’i mungonin plumbat.

Një investigim nga Projekti i Raportimit të Korrupsionit dhe Krimit të Organizuar (OCCRP) dhe Partnerët zbulon se kompanitë e lidhura me Jaroslav Strnad, financuesin kryesor të fushatës zgjedhore të Zeman, ka blerë stoqe të mëdha armësh në Ballkan me ndihmën e disa personazheve të diskutueshëm, një prej të cilëve është hetuar për aktivitet kriminal.

Blerjet përfshijnë importimin në Republikën Çeke të dhjetëra miliona fishekë të vjetër kinezë nga stoqet në Shqipëri.

Strnad ka blerë gjithashtu fabrika të vjetra armësh me çmime të ulëta nga kompani të falimentuara në Ballkan, përfshirë një fabrikë armësh maqedonase në telashe financiare dhe së fundmi, një impiant që prodhon pjesë këmbimi ushtarake në Serbi.

Biznesi i Strnad në Ballkan gjithashtu ka përfshirë të paktën dy figura të lidhura me ish-shefin e fuqishëm të spiunazhit maqedona Saso Mijalkov, aktualisht në gjyq për përgjime të paligjshme.

Blerjet e armëve nga çekët shkojnë përtej Strnad. STV Group, një tjetër firmë çeke e drejtuar nga biznesmeni Martin Drda, gjithashtu bleu më shumë se 30 milionë fishekë nga stoqet shqiptare.

Nuk është e qartë përse kompanitë e kontrolluara nga Strnad dhe Drda i blenë municionet. Por Strnad e krijoi reputacionin dhe pasurinë e tij në Republikën Çeke dhe Sllovaki si tregtar dhe prodhues armësh, çfarë sugjeron se armët që u blenë në Shqipëri janë shitur diku gjetkë.

Pyetja është: kujt ia shiti?

Municionet e vjetra kineze që Strnad bleu në Shqipëri janë shumë të lira dhe besohet të jenë jashtë gjendjes së punës - duke e bërë të vështirë të shiten në tregjet ndërkombëtare të

ligjshme. Shtetet anëtare në NATO-s, përfshirë Republikën Çeke nuk përdorin municione të tilla. Shtetet e Bashkuara e kanë ndaluar importin e municioneve kineze që nga masakra e Sheshit Tiananmen në vitin 1989.

Stoqet shqiptare të municioneve kanë fituar një famë të keqe. Filmi hollivudian “Qentë e Luftës” (2016) u bazua në një përpjekje spektakolare të përfunduar keq të dy amerikanëve njëzet e ca vjeçarë, të cilët si trafikantë armësh u përpoqën të ripaketojnë dhe të shesin ilegalisht municione të tilla te qeveria amerikane.

Në përgjigje të pyetjeve nga gazetarët, një përfaqësues i kompanive të Strnad konfirmoi blerjen e municioneve “të prodhimit kinez dhe rus” nga Shqipëria, por hodhi poshtë idenë se ishin në gjendje të keqe dhe këmbënguli se “shumica e këtyre municioneve u shit te klientë brenda Bashkimit Europian”. Por ekspertët e armëve të konsultuar nga gazetarët ishin skeptikë. “[Kjo] përgjigje nuk më duket e besueshme,” tha Georges Berghezan, një kërkues shkencor për Grupin për Kërkim dhe Informacion mbi Paqen dhe Sigurinë (GRIP). “Tregu i klientëve [për municione ushtarake] në sektor privat është shumë i kufizuar në BE,” tha ai.

“Dhe nuk mund ta imagjinoj që forca sigurie publike në vendet e BE-së të jenë pajisur me municione të vjetra të stilit sovjetik”.

I pyetur se ku mund të eksportoheshin municione të tilla, Pieter D. Wezeman, kërkues i lartë në Institutin për Kërkime Paqeje në Stokholm, SIPRI, sugjeroi “Afrikën, do të thosha në pjesë të Lindjes së Mesme, vende si Iraku dhe mbase Afganistani”.Përfaqësues të kompanisë STV Group nuk iu përgjigjën një kërkese për koment.

Miq të ngushtë Strnad gëzon një marrëdhënie të ngushtë me presidentin çek Milos Zeman dhe është donatori më i madh i fushatës së tij zgjedhore.

45-vjeçari zotëron disa kompani, shumica pjesë e grupit të tij çekosllovak CSG me interesa në transport, prodhim dhe armë. Strnad është pronar i Tatra Trucks, një nga prodhuesit më të vjetër të automjeteve në botë.

Të dhënat publike tregojnë se një nga fir-

President çek Milos Zeman | Foto nga : AP

mat e biznesmenit, DAKO-CZ, ka kontribuar me një total prej 2 milionë korunash (US$ 92,160) drejt fushatës aktuale të Zeman për t’u rizgjedhur. Një tjetër firmë e lidhur me Strnad, Composite Components, është donatori i dytë më i madh i Zeman dhe ka dhuruar 1 milion koruna. Së bashku, dy firmat përbëjnë 2/3 e të gjitha kontributeve të fushatës së Zeman.

Zeman, një euroskeptik i cili ka kultivuar marrëdhënie të ngrohta me Moskën dhe Pekinin doli i pari me 39% të votave në raundin e parë të fushatës zgjedhore presidenciale çeke më 12 dhe 13 janar. Ai do të përballet me pro-europianin Jiri Drahos, një ish-profesor i inxhinierisë kimike, në raundin e dytë të votimit më 26-27 janar.

Bujaria e Strnad i ka dhënë atij akses te presidenti kontrovers çek. Zeman publikisht është mburrur me industrinë çeke të mbrojtjes dhe ka vizituar një nga firmat e Strnad, Excalibur Army, marsin e shkuar. Strnad shkoi në Rusi me Zeman si pjesë e një delegacioni biznesi nëntorin e kaluar, duke u kthyer me një kontratë për të ndërtuar dhe operuar një hangar për mirëmbajtjeje avionësh në Ulyanovsk.

Zeman gjithashtu ka kritikuar publikisht rregullat e vendit të tij për kontrollin e shitjes së armëve, duke u ankuar se masat që ndalojnë eksportin e tyre në vende nga ku mund të ri-eksportoheshin në zona konflikti po i marrin frymën biznesit.

Përpjekjet për kontrollin e shitjeve “në një mënyrë krejt të papërshtatshme kufizojnë eksportin tonë në vende pa embargo, me pretekstin se ekziston një rrezik i ri-eksportimi në vende të pasigurta,” tha Zeman majin e shkuar.

Sipas Wezeman, eksperti i armëve nga SIPRI, Republika Çeke eksporton sasi të mëdha armësh në vende si Iraku, Arabia Saudite dhe Nigeria.

Gazetarët nuk kanë gjetur prova se këto

vende - ose destinacione të tjera të ndjeshme janë përfituesit e municioneve që biznesmeni çek bleu në Shqipëri. Destinacioni i tyre përfundimtar është - deri më tani - i panjohur. Por fakti se këto shit-blerje u realizan në mënyrë sekrete, tregon natyrën e tregtisë së armëve që po ndodh në zemër të Europës.

Prodhuar në Kinë: Si i blenë kompanitë çeke stoqet e fishekëve shqiptarë Në vitin 2008, një përpjekje e qeverisë shqiptare për të demontuar rezerva të vjetra të municioneve vdekjeprurëse të periudhës së regjimit komunist shkoi tmerrësisht keq.

Në mesditën e 15 marsit 2008, një seri shpërthimesh në një fabrikë demontimi në fshatin Gërdec ngriti një shtëllungë zjarri në qiell, qëlloi gëzhoja artilerish nëpër shtëpi dhe vala goditëse u ndjeh dhe në kryeqytet. Tragjedia vrau të paktën 26 persona.

Por tragjedia shqiptare rezultoi të ishte një mundësi për biznes për dy kompani rivale çeke.

Intervistat dhe dokumentet që OCCRP disponon tregojnë se shpërthimi i Gërdecit e nxiti qeverinë shqiptare që t’i shkatërrojë municionet e rrezikshme të periudhës komuniste dhe i hapi rrugën kompanive çeke, Real Trade Praha dhe STV Group, të kontrolluar nga manjatët e armëve Jaroslav Strnad dhe Martin Drda, t’i blejnë ato me çmime të lira.

Sipas dokumenteve të brendshme të Kompanisë shtetërore shqiptare të Import-Eksportit Ushtarak, MEICO, nga 2010 deri në 2015 Real Trade Praha – firma e lidhur me Strnad – dhe STV Group e kontrolluar nga Drda, blenë dhjetëra milionë fishekë kinezë në Shqipëri.

Dokumentet tregojnë gjithashtu se mbi 100 tonë eksploziv RDX u shit nga stoqet shqiptare te blerësit në Republikën Çeke, megjithë alarmin e ngitur nga diplomatët amerikanë në Tiranë mbi rrezikshmërinë e e materialit shpërthyes.

Janar 2018 nacioni përfundimtar.

Pas shpërthimit vdekjeprurës në Gërdec, drejtori i ri i MEICO, Granit Leka deklaroi se donte t’i shiste stoqet e rrezikshme të municioneve të Shqipërisë. Leka konfirmoi për OCCRP se MEICO i kishte shitur municion kompanisë Real Trade Praha. “Isha i lumtur të nënshkruaja një kontratë me një kompani nga një vend i BE, me një çertifikatë me përdorues përfundimtar,” tha Leka. “E nënshkruam kontratën menjëherë sepse na bënë një ofertë të mirë”. “Sipas kontratës, ishte kompania çeke që menaxhonte transportin [e municioneve nga Shqipëria”], shtoi ai.

“Kush do ta blinte diçka të tillë?”

Blerjet e municioneve ngrejnë pikëpyetje se çfarë bënë kompanitë çeke më fishekët. Municioni kinez i stoqeve shqiptare shitet me vështirësi në tregun ndërkombëtar për shkak se është i vjetër dhe i pasigurt. Ky municion nuk përdoret nga ushtritë e shteteve anëtare në NATO, përfshirë atë të Republikës Çeke.

Por bashkë me fishekët e vjetër çekë, municioni i vjetër kinez shpesh gjen rrugën drejt fushëbetejave në Afrikë dhe Lindjen e Mesme.

“Nuk ka interes nga ushtria apo policia [në Europë],” tha Pieter D. Wezeman, kërkues i lartë në Institutin e Kërkimit të Paqes Ndërkombëtare në Stokholm (SIPRI). “Nuk mund ta imagjinoj këtë”.

Sipas tij, blerësit tipikë të municioneve të tilla mund të jenë “vendet [që] kanë relativisht pak para për të shpenzuar, që janë në nevojë urgjente sepse kanë një konflikt në vazhdimësi dhe kanë një sistem prokurimi që nuk funksionon mirë”.

Georges Berghezan, një kërkues nga Grupi për Kërkim dhe Informim mbi Paqen dhe Sigurinë (GRIP), tha se kishte gjasa që “firmat çeke ta kishin ri-eksportuar municionin kinez-shqiptar te palët e treta dhe se municionet mund të kishin përfunduar në duart e rebelëve sirianë, kurdëve në Irak apo forcave qeveritare ose të sigurisë afgane”.

“Jemeni ose një vend tjetër afrikan i varfër dhe në konflikt si Sudani Jugor,” mund të jetë gjithashtu një destinacion i mundshëm.

Një grup i ndarë emailesh hedhin më shumë dritë mbi biznesin e kompanisë Real Trade Praha. Ato tregojnë se për të siguruar transportin e një dërgese municionesh, kompania kërkoi ndihmë nga Petar Crnogorac, një biznesmen serb i hetuar më parë për shitjen e armëve te luftëtarët islamikë në Libi.

“Isha i lumtur të nënshkruaja” Dokumentet e MEICO-s zbulojnë detaje specifike rreth nëntë marrëveshjeve që kom-

pania shqiptare e armëve bëri me kompanitë çeke.

Ato tregojnë se nga viti 2010 deri në 2015, MEICO shiti një total mbi 81 milionë fishekësh te Republika Çeke - shumica kinezë dhe kryesisht tipe të përdorura nga pushkë dhe mitralozë të stilit sovjetik . Gjithashtu shiti 358 predha mortaje dhe rreth 110 ton eksploziv RDX. Nga 81 milionë fishekë, Real Trade Praha, një firmë nga portofoli i Strnad, importoi rreth 34 milionë fishekë të kalibrave të ndryshëm (si dhe 358 predha mortaje). STV Group i rivalit Drda importoi rreth 31 milionë fishekë të tjerë të kalibrit 7.62x39 mm, lloji i përdorur nga kallashnikovët AK-47 dhe armë të tjera të stilit sovjetik. Këto municione i shitën për një kosto totale prej 920,160 dollarë – rreth tre cent për plumb. Pjesa tjetër e fishekëve - rreth 17 milionë - gjithashtu u shitën nga MEICO te Republika Çeke, por nuk është e qartë se cila kompani i bleu. [[Grafiku i shitjeve]] Sipas një kabllogrami të Departamentit të Shtetit të publikuar nga WikiLeaks, shitja e mundshme e eksplozivit RDX u vëzhgua me kujdes nga diplomatët amerikanë në Shqipëri në vitin 2009.

Sipas kabllogramit, pas tragjedisë së Gërdecit zyrtarët amerikanë u kishin kërkuar autoriteteve shqiptare që ta shkatërronin dhe jo ta eksportonin stokun prej 150 ton RDX. (RDX ishte ruajtur në një vend të veçantë.)

Megjithatë, kabllogrami thekson se diplomatët amerikanë kishin dëgjuar zëra se një kompani çeke kishte tentuar ta blinte eksplozivin.

Dokumentet e MEICO-s tregojnë se në vitin 2010 janë shitur rreth 110 ton RDX. Ato nuk tregojnë se cila kompani e bleu eksplozivin, por nënvizojnë se Republika Çeke ishte desti-

Është e paqartë se çfarë bënë kompanitë çeke me municionin që blenë.

Një gjë është e qartë: kompanitë nuk ia shitën ushtrisë çeke. Në përgjigje të pyetjeve, një zëdhënës i ushtrisë çeke tha se forcat ushtarake të vendit ishin të përkushtuara ndaj standardeve të NATO-s dhe nuk përdorin armatime kineze.

Një përfaqësues nga kompanitë e Strnad konfirmoi se “kompanitë nga Grupi Çekosllovak blejnë teprica municionesh, armësh, pajisjesh ushtarake dhe pjesë rezervë në vende të ndryshme europiane, përfshirë Shqipërinë” dhe këmbënguli se shumica e blerjeve shiteshin te klientë të BE-së.

Përfaqësues të STV Group refuzuan t’i përgjigjeshin pyetjeve të gazetarëve.

Ekspertët e armëve të konsultuar nga gazetarët shprehën skepticizëm se municionet mund të gjendeshin te blerësit europianë, duke cituar vjetërsinë, llojin dhe gjendjen e keqe.

“Jam i sigurt se [shumica] e sasisë është e papërdorshme, gjë që shpjegon çmimin shumë të ulët,” tha Berghezan.

Një burim me dijeni të marrëveshjes fillestare të Real Trade Praha të vitit 2010, i cili refuzoi të identifikohej nga frika e hakmarrjes, tha se municioni me gjasa do të shitej sërish në zona konflikti, veçanërisht në Afrikë. Ai nuk ofroi dokumente shtesë për të mbështetur këtë pretendim të tijin.

“Municionet që ju po flisni, mendojeni pak... kush do t’i blinte? Jo një ushtri, jo amerikanët, as rusët,” tha burimi.

“Nga një kuti me 100 plumba, mbase 30 ose 10 fishekë nuk do të punojnë fare, kush i merr këto municione koti. Por civilët e armatosur dhe gangsterët në Afrikë nuk e kanë haberin”.

5

Ëezeman, kërkuesi i armëve nga SIPRI, tha se eksportuesit çekë nuk do të përballeshin me pengesa ligjore për eksportimin e municioneve në shumicën e vendeve apo grupeve të armatosura për sa kohë merrnin leje nga qeveria çeke. “Shanset që të marrin leje për eksport, do të thosha, janë të mëdha, pasi ka pak vende te të cilët nuk eksportojnë dot,” tha ai.

Një përjashtim i mundshëm, sipas tij janë vendet nën embargo nga BE dhe OKB, si Sudani Jugor, Sudani dhe Irani.

Një përfaqësues i Real Trade Praha tha se “kompanitë e CSG Group i binden të gjitha rregullave kombëtare dhe ndërkombëtare për tregtinë e pajisjeve ushtarake. Të gjitha eksportet kryhen me certifikata të vlefshme për përdoruesin përfundimtar».

“SHUMË KONFIDENCIALE!!!”

Një grup emailesh të rrjedhura nga punonjësit e Strnad, të cilat janë siguruar nga OCCRP dhe partnerët, hedhin më shumë dritë mbi marrëveshjet e tij në Ballkan.

Emailet, dërguar partnerëve të mundshëm të biznesit në vendet e tjera të Ballkanit lënë të kuptohet se kompanitë e tij po kërkonin të blinin më shumë municione, por jo të prodhimit kinez. Ato konfirmojnë se Strnad ishte personalisht i përfshirë në biznes dhe zbulojnë se një nga drejtuesit e tij ishte në kontakt me një tregtar famëkeq serb armësh, të akuzuar për krime të ndryshme.

Një email i marsit 2010 nga kreu i Real Trade, Petr Rusek, te një partner biznesi maqedonas, ku dallohet paralajmërimi “SHUMË KONFIDENCIALE”, Rusek zbuloi kontratën e tij të parë për të blerë municionet kineze nga MEICO. Pastaj ai shpjegon se po kërkon municione shtesë, të kalibrave të ndryshëm, me specifikimin se shumica duhet të jetë prodhuar diku tjetër («jo në Kinë»).

Emaili iu dërgua gjithashtu për dijeni Strnad dhe drejtuesve të tjerë të tij.

Në një email tjetër, Rusek i kërkon një serbi që i adresohet si “Z. Trninic” ta ndihmojë për të siguruar një transit të sigurt të një kamioni me municione në Serbi. Emaili thekson se planet ishin bërë tashmë për tranzit nga Maqedonia dhe Hungaria, duke konfirmuar itinerarin e rrugës që shfaqet në dokumentet e MEICO-s.

Kamioni, që do ta bënte udhëtimin në fund të janarit, do të ishte me gjasa i pari nga shumë të tjerë, shkroi Rusek.

Rusek gjithashtu i tha Trninic se ishte referuar tek ai nga Petar Crnogorac, pronari i firmës serbe të armëve CPR Impex.

Crnogorac u përball me akuza të ndryshme për shkelje të ligjit. Një investigim i mëparshëm nga OCCRP dhe partnerët zbuloi se CPR Impex kishte vepruar si ndërmjetës për të shitur armë europiane te Arabia Saudite që me gjasa përfunduan në duart e rebelëve sirianë.

Në 2014, Crnogorac u arrestua në Serbi, i akuzuar se kishte marrë informacione konfidenciale të tenderave ushatarakë; por akuzat më vonë u hodhën poshtë.

Një panel i OKB në 2015 investigoi një partner të CPR Impex mbi akuzat se i kishte shitur armë islamikëve në Libi. Crnogorac ka konfirmuar se diskutimet u mbajtën për të eksportuar armë në Libi, por tha se marrëveshja nuk u realizua.

Paneli i OKB raportoi në 2016 se qeveritë malazeze dhe serbe i kishin informuar se nuk kishin marrë kërkesa për eksporte armësh në Libi.

Crnogorac refuzoi të jepte koment.

Raportime shtesë nga Aleksandra Denkovska dhe Sinead Carolan.

Historia u raportua në bashkëpunim me BIRN Albania, Qendrën Çeke për Gazetari Investigative, Rrjetin e Raportimit të Korrupsionit dhe Krimit, KRIK dhe NOVA TV.

6

Janar 2018

INVESTIGIM

Brenda kampit të shqiptarëve në Bilbao, shtegu i pasëm i klandestinëve drejt Britanisë së Madhe Dhjetra të rinj nga Shqipëria qëndrojnë prej muajsh në kushte çnjerëzore në rrethinat e fshatit Zierbena në Spanjë, në përpjekje për t’u kontrabanduar në Britaninë e Madhe. Ndërsa bllokohen çdo ditë nga forcat e shtrënguara të policisë, shpresat e tyre vazhdojnë të mbahen gjallë nga trafikantët e qënieve njerëzore.

ELVIS NABOLLI DHE TAULANT KOPLIKU | BIRN | TIRANË, KRUMË DHE ZIERBENA

N

ën strehën e një qendre peshkimi në krah të portit të Zierbenas, një fshat 20 kilometra larg Bilbaos në veri të Spanjës, rreth njëzet djem të rinj nga Shqipëria janë mbledhur përqark zjarrit për t’i mbijetuar temperaturave nën zero të natës dhe rrymave brisk të ftohta që fryjnë nga oqeani Atlantik. Në rrugën ngjitur, grupe më të vogla djemsh bëjnë ecejake në mes të errësirës.

“A keni zënë çadër? Do bëjmë si do bëjmë, por nuk ju lëmë të rrini jashtë,” u thërret me të madhe një djalosh i ri energjik, që udhëheq bisedën rreth zjarrit me theksin e tij shkodran.

Ai quhet Mondi, është 26 vjeç dhe po përpiqet dëshpërimisht që të kontrabandojë veten në Britaninë e Madhe.

Mondi qëndron prej një muaji e gjysmë në kampin e improvizuar të fshatit spanjoll të Zierbenës dhe i kalon ditët mes mësymjeve në port dhe çadrës së tij ngjyrë blu, të shtruar me disa batanije që kutërbojnë erë këmbësh. E vendosur rrëzë kodrës, vetëm pak metra larg rrethimit të portit, çadra strehon çdo natë brenda saj deri në katër djem të rreshtuar si sardelet. “Kam gjithçka gati atje, vetëm të shkoj,” thotë 26-vjeçari, i gatshëm të bëjë gjithçka për të mos u kthyer në fshatin e tij “të pashpresë” në zonën e Nënshkodrës. “E di se një ditë do të hyj në Angli, por ju them me sinqeritet se nuk i imagjinoja gjithë këto vuajtje...,” shton ai. Dhjetra çadra të ngjashme që dallojnë vetëm nga ngjyrat janë të shpërndara rrëzë kodrës së Zierbenas. Prej aty, djemtë vëzhgojnë çdo natë kamionët e tonazhit të rëndë që parkohen në pritje të imarkimit në port dhe thurrin plane se si mund të hyjnë vjedhurazi në njërin prej tyre, pa u kapur nga policia.

Fshati Zierbena strehon një pjesë të portit të Bilbaos-i cili shtrihet në formë harku në gjirin e Biskajës. Prej mëse një viti, porti është identifikuar si shteg i ri për emigrantët që synojnë të kalojnë ilegalisht në Britaninë e Madhe. BIRN verifikoi në fund të nëntorit se rreth

100 djem të moshave 20 deri në 30 vjeç qëndronin në rrethinat e portit prej javësh në kushte të vështira dhe të përkeqësuara nga ftohja e motit. Shqiptarët përbëjnë grupin më të madh mes tyre dhe sipas një punonjësi të Autoritetit të Portit të Bilbaos, numri i tyre kishte qenë edhe më i lartë gjatë verës dhe vjeshtës 2017. Intervistat e realizuara nga BIRN me një duzinë djemsh nga Shqipëria tregojnë se arsyet që i shtynë të largohen nga vendlindja janë mungesa e punës dhe kushteve ekonomike për të siguruar të ardhmen. Ata ushqejnë shpresa të larta për Britaninë, e cila duket vetëm një udhëtim larg nga porti i Spanjës veriore. Tragetet e kompanisë Brittany Ferries-të cilat lundojnë tre herë në javë në drejtim të porteve britanike të Portsmuthit dhe Polit janë targeti i tyre. Megjithatë, ngjitja ilegale në ndonjërin prej tyre duket një mision i pamundur.

Shtigje të reja klandestinësh Fshati me popullsi baske i Zierbenës nisi të gjallërohej pasi autoritetet franceze vendosën të mbyllnin kampin xhungël të Calaisit në Francë si dhe të shtrëngonin masat e sigurisë në Kanalin e La Manshit. Banorët i mikpritën shqiptarët, duke u ofruar ushqim të ngrohtë shtëpie dhe çadra për të kaluar natën.

Pas kësaj, dhjetra të tjerë e devijuan rrugëtimin e tyre drejt jugut në Spanjë. Ndërkohë, prani e lartë e shqiptarëve raportohet edhe në portet e Holandës në veri të Europës.

Autoritetet britanike janë të mësuar me numrin e lartë të shqiptarëve që tentojnë të thyejnë sigurinë e kufijve të tyre-dyfish më shumë se çdo kombësi tjetër sipas The Guardian. Megjithatë, një zëdhënëse e ambasadës britanike në Tiranë i tha BIRN se rrugët që ata ndjekin janë “shqetësuese” dhe fajësoi për këtë grupet kriminale që qëndrojnë pas rrjeteve të trafikimit.

“Ne kemi qenë në dijeni për një kohë të gjatë tashmë mbi grupet kriminale që ofrohen të lehtësojnë hyrjen e paligjshme në

Porti i Zierbenas, afër Bilbaos në Spanjë | Foto nga | Elvis Nabolli

Klandestinët shqiptarë strehohen në tenda gjatë natës në Zierbena, Spanjë | Foto nga : Elvis Nabolli

Mbretërinë e Bashkuar,” deklaroi ambasada britanike. “Çdo vit shumë persona të pafajshëm humbasin jetën për shkak se u besojnë trafikantëve, qëllimi i vetëm i të cilëve është të fitojnë para, pa marrë parasysh sigurinë e personave që trafikohen,” shtoi ajo. BIRN verifikoi praninë e rrjeteve që lehtësojnë kontrabandimin si në kampingun e Zierbenës, ashtu edhe përmes të dhënave që ofrojnë autoritetet zyrtare.

Por ndërsa emigrantët potencialë në Spanjë shohin si rrugë të vetme të kalimit rimorkiot e kamionëve, statistikat e autoriteteve britanike tregojnë se shqiptarët e ndaluar në anën tjetër të kufirit kishin hyrë aty përmes dokumenteve të falsifikuara.

Sipas ambasadës britanike në Tiranë, rreth 670 shqiptarë u ndaluan gjatë viteve 20162017 në pikat hyrëse të Britanisë, pasi ishin kapur me dokumente të falsifikuara. Një fenomen i ngjashëm-që tregon ekzistencën e grupeve të organizuara të trafikimit, është vënë re edhe në shtegun e ri të Bilbaos.

“23 shtetas shqiptarë janë ndaluar në tre muajt e fundit të 2017-s në përpjekje për të mbërritur në Mbretërinë e Bashkuar nëpërmjet trageteve që nisen nga Bilbao, duke për-

dorur dokumente të falsifikuara,” tha zëdhënësja e ambasadës britanike në Tiranë.

Vala në rritje e emigrantëve ka vënë në vështirësi autoritetet e portit të Bilbaos, shoferët e kamionëve si dhe kompaninë që menaxhon udhëtimet nga portet spanjolle drejt atyre britanike. Një punonjës i sigurisë në port i tha BIRN në kushtet e anonimatit se sulmet e përditshme ndaj rrethimit e kanë devijuar plotësisht misionin e tyre. “Shqiptarët tentojnë të futen çdo natë në port ndërsa autoriteti duhet të kontrollojë në çdo moment për të mos i lejuar ata që të kalojnë në drejtim të Anglisë,” tha ai. “Historia mes shqiptarëve dhe rojeve në port nuk mbaron kurrë,” shtoi punonjësi i sigurisë. Numri i lartë i shqiptarëve në rrethinat e portit e ka detyruar palën tjetër që të shtojë masat e sigurisë. Forcat e policisë lokale dhe ato të Gardës Civile janë dislokuar aty, bashkë me një ekip të policisë kufitare britanike për t’i bërë ballë situatës së krijuar.

Kompania Brittany Ferries, e cila operon udhëtimet me traget nga portet britanike ka rinovuar gjithashtu masat e sigurisë për të penguar klandestinët që të hyjnë në Mbretërinë e Bashkuar. Përmes një njoftimi në faqen e vet

Janar 2018

Emigrantë të paligjshëm që flenë jashtë pranë portit në Zierbena | Foto nga : Elvis Nabolli

Qyteza e Krumës | Foto nga : Elvis Nabolli

zyrtare, ajo u bën thirrje shoferëve të kamionëve që të tregojnë vullnet dhe vigjilencë për të mos lejuar klandestinët që të ngjiten në bordet e tyre. “Çdo informacion që shoferët mund të sigurojnë mbi aktivitetin potencial të pasagjerëve klandestinë do të na ndihmonte ne që t’i mbajmë portet e sigurta, për të mirën e përbashkët,” thuhet në njoftimin e Brittany Ferries. Një mur betoni po avancon me shpejtësi për të zëvendësuar rrethimin poroz të portit.

Megjithatë, masat e marra nuk i kanë dekurajuar ëndrrat e dhjetra shqiptarëve për të kaluar ilegalisht në Britani.

Beteja e përnatshme me policinë Në kampin e shqiptarëve në Zierbena, lëvizjet shpeshtohen pas mesnatës. Disa prej djemve bëjnë gati çantat e vogla të shpinës, ndërsa të tjerët fillojnë të zbresin kodrën me duart në xhepa.

“Nesër në drekë niset një traget, prandaj ka kaq lëvizje,“ sqaron Mondi.

Në orën 2 të mëngjesit të 27 Nëntorit 2017, grupe të vogla me 2-3 djem i afrohen rrethimit me kangjella hekuri gati 3 metra të lartë të portit, pas ecjeve të sforcuara në mes të pemëve dhe dritës së dobët që vjen prej prozhektorëve të portit. Ata kalojnë rrethimin e parë pa vështirësi, por për të mbërritur te rimorkiot e kamionëve u duhet të kalojnë edhe dy pengesa të tjera më të vështira.

Në hapësirën e ndriçuar të portit, djemtë vrapojnë sërish në grupe të vogla. Kamionë të tonazhit të rëndë lëvizin gjithashtu me shpejtësi në të njëjtën hapësirë me ta, por të dyja palët duken indiferentë ndaj njëri-tjetrit.

Në më pak se 30 minuta numërojmë rreth 25 persona që tentojnë të fshihen nëpër kamionë. Por nuk kalon as një orë dhe te porta shfaqet një grup i madh djemsh, të shtyrë jashtë rrethimit nga dy makina policie. Na thonë që asnjëri prej tyre nuk ka mundur që të fshihet.

Një 15-vjeçar nga Tropoja, i cili e prezanton veten si Indriti i tha BIRN se e kishin diktuar teksa po hynte fshehurazi në njërin prej

kamionëve të përgatitur për imbarkim.

“Do të futem prapë. Aty me kanë çdo ditë derisa të iki,“ thotë ai i inatosur me forcat e sigurisë së portit.

Vetëm pak minuta pasi u ndaluan nga policia, një grup i dytë djemsh zgjedh një drejtim të ndryshëm për të provuar sërish. Ata i devijojnë përpjekjet nga ana e majtë e portit dhe fillojnë të kacavirren për së dyti nëpër hekura.

Legjislacioni spanjoll është bujar me emigrantët shqiptarë, të cilët po tentojnë të hyjnë ilegalisht në Britaninë e Madhe. Ata nuk pengohen të qëndrojnë në rrethinat e portit dhe as nuk deportohen pasi bllokohen nga policia në hapësirat e tij.

Kjo ka krijuar efektin e karuselit, ndërkohë që loja si e maces me miun mes klandestinëve dhe policisë përsëritet vazhdimisht gjatë 24 orëve.

Mondi i tha BIRN se ai vetë përpiqet disa herë në ditë dhe i ka ndodhur që të kapet edhe tetë herë brenda 24 orëve.

“Na është kthyer në fiksim, në një lloj vesi. Kaq shumë që e mendoj hyrjen atje, saqë një ditë ndërsa bleva disa gjëra për të ngrënë përfundova tek rrethimi i portit, në vend që të shkoja në çadër,“ thotë ai duke buzëqeshur.

Kalimi i rrethimit të portit nuk është e vetmja pengesë për emigrantët. Zgjedhja e kamionit është gjithashtu me rëndësi të madhe.

Djemtë i quajnë “kamionë të bukur” ata që janë mbushur plot me kuti ushqimesh, ndërsa në ngarkesa me hekur apo produkte të tjera industriale, shanset sipas tyre janë disa herë më të vogla.

Paraditja e 28 Nëntorit i gjen emigrantët të pozicionuar sërish në kodër, duke vëzhguar lëvizjet pranë tragetit që po bëhet gati të nisë lundrimin. Disa prej tyre po bëjnë përpjekjet e tyre të fundit. Loja e nervave mes tyre dhe policisë përsëritet me të njëjtin skenar si një natë më parë. Por forcat e sigurisë kanë këtë herë aleat edhe ndriçimin.

Në orën 14:00, trageti i Brittany Ferries

ngre spirancën dhe niset drejt Portsmuthit.

Asnjë prej djemve nga Shqipëria nuk ia ka dalë të fshihet në “barkun” e tij.

Rrjetet e trafikut “Nëse doni të ikni mund t’ju gjejmë dikë për djegie,” na thotë një 25-vjeçar me theks verior, pasi zbret nga një makinë ku e presin dy djem të tjerë. Ai e prezanton veten si ndërmjetës dhe hamendëson se sapo ka gjetur gjah për rrjetin e kontrabandimit të qënieve njerëzore.

25-vjeçari shpjegon se “djegia” është një manovër për t’ia hedhur sigurisë së shtrënguar të portit dhe në rast se rezulton e suksesshme kushton 4-5 mijë euro për person. Pasi biem dakord të negociojmë, i riu na përcjell tek një person i dytë i cili nis të shpjegojë skemën ndërsa dredh një cigare me duhan të ngrirë.

“Ju do të hyni në kamion bashkë me dy ose tre persona të tjerë, që do ju fshehin mirë nëpër kuti.

Ata vetë do të qëndrojnë në vende të dukshme mes ngarkesave. Në momentin që bëhet kontrolli në kamion, gjejnë ata të tre,” thotë ai. Me trup të gjatë, tipare të pashme dhe dialekt dibran, edhe ai e quan veten “palë e tretë”. Një nga vështirësitë e planit janë aparaturat e matjes së gazit karbonik, me të cilat janë të pajisura forcat e sigurisë së portit. Por “ndërmjetësi” garaton se ato e kanë të pamundur të diktojnë se sa persona kanë qenë në kamion. Çmimi për trafikantët e qënieve njerëzore varion në varësi të garancisë. Kostoja është më e ulët nëse gjysmën e punës e bën vetë, ndërsa shuma e parave rritet nëse e gjithë skema realizohet nga vetë rrjeti. “…gjithçka e përgatisin ata. Ju hyni direkt në karroceri kur t‘ju thonë. Në momentin që ju të keni zbritur nga kamioni dhe keni fjetur një natë në Angli, atëherë i duhen dhënë lekët atyre çunave,” shton ai.

Kontrabandimi i qënieve njerëzore është një biznes që gjeneron të ardhura marramendëse si për drejtuesit e rrjeteve kriminale ashtu edhe për ndihmësit e tyre të shumtë.

Një ish-ushtar i tyre në Londër, Astriti, i tha BIRN se kishte punuar për disa vite si shofer furgoni për klandestinët që mbërrinin në Britaninë e Madhe me kamionët e tonazhit të rëndë dhe paguhej 300 euro për person.

Astriti nuk e konsideron si krim punën e tij, ndërsa e përshkruan atë si një ndër aktivitetet e zonës gri që shqiptarët bëjnë në Londër.

“I merrja sapo zbrisnin nga kamioni pasi kalonin Kanalin dhe i dorëzoja te familjarët e tyre në një parking në Ilford të Londrës,” shpjegon ai.

Astriti thotë se transportonte zakonisht 4 deri në 5 klandestinë nga Shqipëria, por tregon edhe raste me 8 persona në furgon. Të gjithë ata sipas tij kishin mbërritur aty përmes një zinxhiri të organizuar në çdo hallkë.

Ai thotë se rolin kryesor e kanë shoferët e kamionëve të vendeve të Lindjes, të cilët i fusin klandestinët nëpër kutitë e ngarkesave apo në vende të improvizuara qëllimisht për ta.

“Me këta je 90 për qind i ikur. Janë të gjithë të organizuara copë për copë,” thotë Astriti.

Ai shpjegon se udhëtime të tilla në hapësira të ngushta janë të rrezikshme, por jo të pamundura.

7

“Janë shumë ngushtë nëpër këto ndarje, por në “first class” nuk të çon kush,” shton ai.

Në borxh me trafikantët Në qytezën e Krumës në veri të Shqipërisë, Hysniu, 67 vjeç dhe baba i gjashtë fëmijëve jeton i vetëm me gruan e sëmurë në një apartament në katin e tretë të një pallati. Katër prej fëmijëve të tij jetojnë në Londër, ndërsa dy vajzat e tjera janë të martuara.

Pothuajse çdo familje e Krumës në qarkun e Hasit ka minimumi një pjestar të saj në ishullin britanik. Familjarët i thanë BIRN se secili prej tyre ka paguar 10 mijë deri në 12 mijë pound në llogaritë e rrjeteve të trafikut për të hyrë ilegalisht në Britani.

“Aq sa fiton një ditë në Angli, këtu nuk i merr tanë muajin,” thotë Hysniu, i cili pohon më tej se djemtë i kanë shlyer borxhet dhe u bëhen krah edhe familjarëve të tyre. “Ç’ka me ba, kështu është kjo jetë,” shton ai.

Njësoj si Hysniu, edhe bashkëmoshatari i tij, Mustafai i ka të gjithë fëmijët në Londër.

“Hasjanët janë lidhë me Londrën se parja atje është. Ku me shku Hasi tjetër përveç Londrës,” thotë i moshuari në shëtitoren kryesore të qytezës.

Por ndryshe mendon Aleksi, një 21 vjeçar nga fshatrat e Shkodrës që ndodhet prej dy vitesh në Londër. I riu ka marrë 7 mijë pound borxh për të realizuar “ëndrrën britanike”, por krahu i lirë i tij i punës nuk mjafton për t’i shlyer.

“Të paguash këtë shumë për të hyrë në Angli është gabim i madh. Puna është e rëndë, pagesa është e vogël, paragjykimet nga më të ndryshmet dhe e kam të pamundur të çoj ndonjë lek në shtëpi për të ndihmuar familjen,” i tha ai BIRN përmes telefonit.

Aleksi jeton prej dy vitesh në zonës 5 të Londrës dhe paguan 200 pound në muaj për qiranë e shtëpisë që e ndan me 5 veta të tjerë.

Ai i tha BIRN se punon herë në lavazh dhe herë në ndërtim me 30-40 pound dita dhe se duart e tij janë gjithmonë të vrara nga puna e rëndë.

21-vjeçari i tha BIRN se nxitja kryesore për të ikur në Angli ishin kushtet e vështira ekonomike të familjes së tij në fshat, por edhe fotot e shokëve të tij emigrantë në Facebook, të cilët shfaqeshin të veshur bukur dhe në vende luksoze. Për të ndryshuar jetën e tij, Aleksi thotë se u lidh me një trafikant nga Lezha, i cili i kërkoi 7 mijë pound-tre prej të cilave paradhënie.

“Lekët i mora borxh tek të afërmit, pak nga dajat e pak nga tezet. Ai kishte një listë të gjatë pritjeje dhe ne duhet vetëm të rrinim në gatishmëri,” shton ai.

Të lodhur nga pritja, Aleksi dhe dy shokë të tjerë të tij u nisën vetë fillimisht drejt Holandës dhe më pas në Calais të Francës. Ai shtoi se në xhep kishte vetëm 50 euro dhe 5 pound. Në Calais u lidh sërish me rrjetin që i premtoi udhëtimin dhe më në fund e pa veten mes kutive me perime në rimorkion frigorifer të ftohtë të një kamioni me targa bullgare.

“Kemi kaluar plot 20 orë brenda. Kur mbërritëm në Angli, kamioni ndaloi në një zonë brenda territorit të portit të Denverit.

Kemi grisur paksa tendën nga padurimi dhe kur e pamë se ku jemi, zbritëm me vrap. Ecëm disa kilometra në këmbë dhe nuk kishim as lekë dhe as bateri në telefon,” tregon ai peripecitë e udhëtimit.

Prej dy vitesh në Londër, Aleksi e sheh veten të ngecur në vend dhe të trajtuar si mos më keq nga punëdhënësit shqiptarë. Ai nuk mund të kthehet pas pa paguar borxhet e kontrabandimit të tij në Britani, ndërkohë që e sheh këtë të pamundur edhe pse punon çdo ditë që i jepet mundësia.

“E them me bindje se po të isha dhe njëherë në Shqipëri dhe pa këta borxhe mbi shpinë, nuk do ta bëja këtë veprim,“ përfundon ai.

8

Janar 2018

Neveria populiste ndaj kufizimeve institucionale shtrihet edhe te ekonomia, ku ata kundërshtojnë pengesat e vëna nga agjencitë rregullatore autonome, bankat qendrore të pavarura dhe rregullat tregtare ndërkombëtare. Por ndërsa populizmi në fushën politik është thuajse përherë i dëmshëm, populizmi ekonomik mund të jetë ndonjëherë i justifikuar.

Analizë

Në mbrojtje të populizmit ekonomik DANI RODRIK PROJECT SYNDICATE, KEMBRIXH

P

opulistët i kanë inat kufizimet e pushtetit politik ekzekutiv. Meqënëse ata pretendojnë se përfaqësojnë “popullin” e shkruar me të mëdha, ata i shohin kufizimet në ushtrimin e pushtetit të tyre si dëm ndaj vullnetit popullor. Kufizime të tilla mundet vetëm t’i shërbejnë “armiqve të popullit” – minoriteteve dhe të huajve (për populistët e krahut të djathtë) apo elitave financiare (në rastin e populistëve të krahut të djathtë). Është një qasje e rrezikshme ndaj politikës, sepse lejon një shumicë të shkelë të drejtat e minoriteteve. Pa ndarjen e pushteteve, një gjyqësor të pavarur apo media të lirë – të cilat të gjithë autokratët populistë nga Vladimir Putin dhe Rexhep Tajip Erdogan te Viktor Orban dhe Donald Trump urrejnë – demokracia degjeneron në tiraninë e kujtdo që ndodh të jetë në pushtet.

Zgjedhjet periodike nën sundim populist bëhen një tymnajë. Në mungesë të sundimit të ligjit dhe lirive themelore të njeriut, regjimet populiste mund të zgjasin sundimin e tyre duke manipuluar median dhe gjyqësorin.

Neveria populiste ndaj kufizimeve institucionale shtrihet te ekonomia, ku ushtrimi i kontrollit të plotë “në interes të popullit” nënkupton se nuk duhen vënë pengesa në rrugën e tyre nga agjencitë rregullatore autonome, bankat qendrore të pavarura apo rregullat tregtare globale. Por ndërsa populizmi në domeinin politik është thuajse gjithnjë i dëmshëm, populizmi ekonomik mund të justifikohet ndonjëherë.

Ta fillojmë me arsyen pse kufizimet në politikën ekonomike mund të jenë të dëshirueshëm në radhë të parë. Ekonomistët priren të kenë një dobësi për kufizime të tilla, sepse politikëbërja që është plotësisht përgjegjëse për nxjerrjen ose tërheqjen e politikave të brendshme mund të gjenerojë rezultate shumë të pakëndshme. Në veçanti, politika ekonomike është shpesh subjekt i problemit që ekonomistët e quajnë mospërputhja e kohës: interesa afatshkurtër që shpesh pengojnë ndjekjen e politikave që janë më të dëshirueshme në afatgjatë.

Një shembull i zakonshëm është politika

Presidenti Donald Trump bën gjeste nga avioni shtetëror Air Force One në bazën ajrore Andrews Air Force Base, Md., 12 janar 2018. Foto: (AP Photo/Andrew Harnik).

monetare diskrete. Politikanët që kanë pushtet të printojnë para sipas dëshirës mund të gjenerojnë “inflacion teprice” për të nxitur prodhimin dhe punësimin në afat të shkurtër – të themi para zgjedhjeve. Por kjo sjell pasoja, pasi firmat dhe familjarët i përshtaten pritshmërive të inflacionit. Në fund, politika monetare diskrete rezulton vetëm në një inflacion më të lartë pa sjellë përfitime në punësim apo prodhim. Zgjidhja është një bankë qendrore e pavarur e izoluar nga politika, që operon vetëm me mandatin për të mbajtur çmimin të qëndrueshëm. Kostot e populizmit makroekonomik janë të ngjashme nga Amerika Latine. Siç argumentuan vite më parë, Jeffrey D. Sachs, Sebastián Edwards dhe Rüdiger Dornbusch, politikat monetare dhe fiskale të paqëndrueshme ishin fatkeqësi e rajonit derisa filloi të prevalojë dogma ekonomike në vitet 1990. Politikat populiste vazhdimisht kanë prodhuar kriza të dhimbshme ekonomike, që dëmtojnë më tepër të varfrit. Për ta thyer këtë cikël, rajoni iu kthye rregullave fiskale dhe ministrave teknokratikë të financave.

Një tjetër shembull është trajtimi zyrtar i investitorëve të huaj. Sapo një firmë e huaj bën një investim, bëhet në thelb peng i tekave të qeverisë. Premtimet që janë bërë për të tërhequr firmën harrohen lehtësisht, zëvendësuar me politika që e shtypin për

përfitime të buxhetit kombëtar apo kompanive vendase.

Por investitorët nuk janë budallenj dhe duke iu trembur këtij rezultate, ata investojnë gjetkë. Nevoja e qeverive për të saktësuar besueshmërinë e tyre i ka dhënë kështu zhvillim marrëveshjeve tregtare me të ashtuquajturat klauzola të zgjidhjes së mosmarrëveshjeve investitor-shtet, duke lejuar firmat të padisin qeveritë në gjykata ndërkombëtare.

Këto janë shembuj të kufizimeve në politikat ekonomike që marrin formën e delegacionit të agjencive autonome, teknokratëve dhe rregullave të jashtme. Siç përshkruhet, ato i shërbejnë funksionit të vlefshëm të parandalimit të atyre që janë në pushtet nga dëmtimi i vetes përmes politikave pa largpamësi.

Por ka skenarë të tjerë gjithashtu në të cilat pasojat e kufizimeve mbi politikën ekonomike mund të jenë më pak të dobishme. Në veçanti, kufizimet mund të krijohen nga interesat e veçantë apo vetë elitat për të çementuar kontrollin e përhershëm në politikëbërje. Në raste të tilla, delegacioni i agjencive autonome apo miratimi i rregullave globale nuk i shëben shoqërisë, por vetëm një grupi të vogël personash.

Një pjesë e kundërshtimit populist aktual vjen nga besimi, jo plotësisht i pajustifikuar, se ky skenar përshkruan shumë poli-

tikëbërjen ekonomike në dekadat e fundit.

Korporatat shumëkombëshe dhe investitorët kanë formësuar gjithnjë e më shumë axhendën e negociatave tregtare ndërkombëtare, duke rezultuar në regjime globale që i sjellin përfitime joproporcionale kapitalit në kurriz të forcës së punës. Rregullat e rrepta të patentave dhe gjykatat ndërkombëtare të investitorëve janë shembuj kryesorë. Po ashtu kapja e agjencive autonome nga industritë që supozohet që ato të rregullojnë. Bankat dhe institucione të tjera financiare kanë qenë veçanërisht të suksesshme në arritjen e synimeve të tyre dhe në krijimin e rregullave që i japin atyre dorë të lirë. Bankat e pavarura qendrore luajtën një rol kritik në uljen e inflacionit në vitet 1980-1990. Por në mjedisin aktual me inflacion të ulët, fokusi i tyre parësor mbi stabilitetin e çmimeve i jep një pargjykim deflacioni politikës ekonomike dhe është në tension me gjenerimin e punësimit dhe zhvillimit. Një “teknokraci liberale” e tillë mund të jetë në apogje të vetin në Bashkimin Europian, ku rregullat ekonomike projektohen pa u konsultuar shumë me demokracinë në nivel kombëtar. Dhe thuajse në çdo shtet anëtar, ky hendek politik – i ashtuquajturi deficit demokratik i BE-së – i ka dhënë shtysë partive politike populiste dhe euroskeptike.

Në raste të tilla, ulja e kufizimeve mbi politikat ekonomike dhe kthimi i autonomisë së politikëbërjes te qeveritë e zgjedhura mund të jetë i dëshirueshëm. Kohët e jashtëzakonshme kërkojnë që liria të eksperimentohet në politikat ekonomike. Marrëveshja e Re e Franklin D. Roosevelt ofron një shembull të duhur historik. Reformat e tij kërkuan që ai të hiqte kufizimet ekonomike të imponuara nga gjykatës konservatorë dhe interesat financiare në atdhe dhe nga standardi i arit prej jashtë vendit.

Duhet të jemi vazhdimisht të kujdesshëm nga populizmi që mbyt pluralizmin politik dhe pengon normat liberale demokratike.

Populizmi politik është një kërcënim që duhet shmangur me të gjitha kostot. Populizmi ekonomik, përkundrazi, është shpesh i nevojshëm. Në fakt, në kohë të tilla, mund të jetë e vetmja mënyrë për të parandaluar kushëririn e tij më të rrezikshëm politik.

Marrë me autorizim nga Project Syndicate. Nuk mund të ripublikohet pa lejen e Project Syndicate. In Defense of Economic Populism.

Janar 2018

Opinion

9

BE-ja duhet të shfrytëzojë vrullin e krijuar nga hetimi i përbashkët për vrasjen e liderit serb të Kosovës Oliver Ivanoviç për të këmbëngulur që prokurorët e Serbisë dhe Kosovës të vazhdojnë të punojnë së bashku për të trajtuar krime të rënda.

Vrasja e Ivanoviçit tregon se Serbia dhe Kosova duhet të bashkëpunojnë MARIJA RISTIC | BIRN | BEOGRAD

P

ër herë të parë që kur Kosova shpalli pavarësinë dhjetë vjet më parë, prokuroria e Serbisë dhe ajo e Kosovës kanë vendosur të bashkëpunojnë zyrtarisht duke punuar në hetimin për vrasjen e liderit të partisë politike serbe Oliver Ivanoviç, i cili u qëllua për vdekje javën e kaluar në Mitrovicë.

Lëvizja, edhe e pashembullt, nuk është e habitshme, duke marrë parasysh rëndësinë që ka për të dy palët gjetja e personave përgjegjës për vrasjen, e cila shkaktoi tronditje dhe frikë midis serbëve dhe shqiptarëve.

Mundësitë që Kosova dhe Serbia ta zgjidhin çështjen janë të mëdha. Prishtina duhet të tregojë se po mbështetë sundimin e ligjit, pas pikëpyetjeve të ngritura muajt e fundit nga ndryshimet politike në lidhje me demarkacionin e kufirit të Kosovës me Malin e Zi dhe përpjekjet e deputetëve të koalicionit qeverisës për të shfuqizuar Gjykatën e re Speciale me bazë në Hagë.

Ajo duhet të tregojë gjithashtu se mund të vërë në zbatim ligjin në Kosovën veriore me shumicë serbe, ku u qëllua Ivanoviçi, por ku lidhjet e forta me Serbinë nënkuptojnë se Prishtina e ka të vështirë të imponojë vullnetin e saj ligjor.

Serbia, nga ana tjetër, dëshiron të shpërndajë thashethemet dhe pretendimet se vrasja e Ivanoviçit ishte politike dhe se gjurmët e provave të çojnë në Beograd. Ajo dëshiron gjithashtu të tregojë se është ende përgjegjëse për rendin dhe ligjin në Kosovën e veriut, siç këmbëngul partia kryesore serbe e Kosovës Lista Serbe, e cila mbështetet nga administrata e Beogradit. Por bashkëpunimi i pazakontë në hetimin e vrasjes së Ivanoviçit duhet të përdoret nga Bashkimi Europian – ndërmjetësi në dialogun midis Prishtinës dhe Beogradit që synon normalizimin e marrëdhënieve – për të forcuar bashkëpunimin midis autoriteteve gjyqësore të të dy vendeve.

Kjo është sidomos e rëndësishme për shkak se misioni i sundimit të ligjit të BE-së në Kosovë, EULEX, i cili deri më tani ka menaxhuar kërkesa për ndihmë juridike nga Prishtina në Beograd dhe anasjelltas, pritet të përfundojë.

Misioni ndoshta do të largohet nga Kosova këtë vit ose vitin e ardhshëm dhe

Në Mitrovicë u ndezën qirinj dhe u vendosën lule për Oliver Ivanoviçin pas vrasjes së tij. Foto: AP/Beta.

mandati i tij tashmë është zvogëluar, duke ia lënë prokurorisë së Kosovës përgjegjësinë për rastet që do të kishte trajtuar.

Mungesa e bashkëpunimit midis Prishtinës dhe Beogradit ka bërë që kriminelë seriozë të kenë arritur t’i shpëtojnë drejtësisë.

Në vitin 2015 BIRN raportoi se kriminelë të dënuar nga Kosova apo Serbia duhet thjesht të kalojnë kufirin e tjetrit për t’i shpëtuar dënimeve me burg për krime që i kanë kryer, për shkak të mungesës së bashkëpunimit midis policisë dhe sistemit gjyqësor në të dy vendet.

Ndër shembujt më të zymtë ishte rasti i Lemja Xhemës, e cila u dënua në Kosovë me tre vjet burg për korrupsion, pastaj u arratis në Serbi për të pritur skadimin e statutit të kufizimit. Më pas ajo u kthye në qytetin e saj të lindjes në Kosovë si një grua e lirë. Një rast i ngjashëm ishte ai i Predrag Vulicevicit, një shtetas serb, i cili u arrestua në mars të vitit 2015 nga policia e Kosovës në veri të qytetit të ndarë të Mitrovicës, sipas një urdhër arresti të Interpolit të lëshuar nga autoritetet serbe.

Vuliceviçi ishte arratisur nga Serbia për të shmangur një dënim me tre vjet burg për kontrabandë droge dhe vepra të tjera penale. Ai u mbajt në paraburgim në Kosovë, por u lirua më pas, pasi Serbia nuk bëri kurrë një kërkesë për ekstradimin e tij sepse ajo nuk bashkëpunon me policinë e Kosovës.

Mungesa e bashkëpunimit midis Prishtinës dhe Beogradit ka bërë që kriminelë seriozë të kenë arritur t’i shpëtojnë drejtësisë.

Në vitin 2015 BIRN raportoi se kriminelë të dënuar nga Kosova apo Serbia duhet thjesht të kalojnë kufirin e tjetrit për t’i shpëtuar dënimeve me burg për krime që i kanë kryer...

Edhe EULEX-i, kur kishte ende mandat të plotë, e kishte të vështirë të hetonte, arrestonte dhe gjykonte kriminelë që kishin lidhje në Prishtinë dhe Beograd.

Situata ishte e tmerrshme sidomos kur erdhi puna te ndjekja penale e krimeve të luftës. Pavarësisht faktit se Kosova dhe EULEX-i kanë lëshuar më shumë se 50 urdhra arrestimi për shtetas serbë nëpërmjet UNMIK-ut, asnjë prej tyre nuk është ekstraduar apo arrestuar ndonjëherë.

Hetuesit e EULEX përfunduan hetimet për vrasjet masive në fshatrat e Suharekës dhe Mejës në Kosovë në vitin 1999, por ata nuk mundën t’i kapnin kurrë autorët e

dyshuar, të cilët besohet të jenë në Serbi – dhe kjo po ndodhte ndërkohë që Beogradi kishte një marrëveshje bashkëpunimi me EULEX-in.

Që nga viti 2016, EULEX-i nuk ka pasur më mandat për të nisur rastet e veta.

Pra, ndërsa rastet e reja të krimeve të luftës po drejtohen nga prokuroria e Kosovës, bashkëpunimi me Serbinë është i bllokuar de facto.

Ky është qartazi një problem shumë i madh kur në 90 për qind të rasteve për prokuroritë në Kosovë dhe Serbi, viktimat janë në një vend dhe autorët në tjetrin.

Prokuroria serbe e krimeve të luftës nuk ka lëshuar asnjë aktakuzë për krime lufte në Kosovë gjatë tre viteve të fundit, ndërsa prokuroria e Kosovës ka arritur të nisë vetëm raste kundër ish-luftëtarëve të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, pasi ata janë të dyshuarit e vetëm që ajo mund të nxjerrë në gjyq.

Serbia këmbëngul se ka juridiksion universal për të hetuar të gjitha krimet e kryera në ish-Jugosllavi, por Kosova këmbëngul se, meqë është një shtet i pavarur, prokurorët e Beogradit nuk kanë autoritet për të hetuar brenda kufijve të saj. Autoritetet e Prishtinës gjithashtu thonë se Beogradi i refuzon ofertat e tyre për ndihmë juridike pasi ato vijnë nga një shtet që Serbia nuk e njeh.

BE-ja ka bërë një sy qorr para kësaj çështjeje pasi ajo është komplekse dhe politikisht e ndjeshme. Detyra në pamje të parë më të lehta, siç është integrimi gjyqësor i Kosovës veriore në sistemin e drejtësisë në Prishtinë, i morën Brukselit vite të tëra për t’u vënë në zbatim. Zyrtarët e BE-së shpesh theksojnë bashkëpunimin rajonal si një element kyç në procesin e pranimit në BE, por kjo nuk duhet të nënkuptojë thjesht bashkëpunim për çështje ekonomike.

Kjo nënkupton gjithashtu se tema shumë më të ashpra, siç janë krimi i organizuar dhe krimet e luftës, duhet të jenë pjesë e dialogut të ndërmjetësuar nga BEja midis Prishtinës dhe Beogradit, sepse siç tregon edhe vdekja tragjike e Oliver Ivanoviçit, këto probleme nuk do të zhduken nëse ato shpërfillen dhe herët ose vonë do të rikthehen për të të përndjekur.

Mendimet e shprehura në rubrikën e opinioneve janë vetëm ato të autorit dhe jo domosdoshmërish pasqyrojnë pikëpamjet e BIRN.

10

Janar 2018

ANALIZË

FMN dhe BB shqetësohen për ngecjen e “reformës në energji” Të dhënat e bëra publike nga Enti Rregullator i Energjisë dhe dy raporte më vete nga FMN dhe Banka Botërore i japin notë negative planit të qeverisë shqiptare për të rimëkëmbur sektorin e energjisë elektrike dhe shprehin shqetësim për “ngecjen” e reformës gjatë zgjedhjeve të vitit 2017.

GJERGJ EREBARA| BIRN | TIRANË

D

uke e konsideruar ecurinë e reformës në sektorin e energjisë elektrike “të pamjaftueshme”, Fondi Monetar Ndërkombëtar shprehu shqetësimet në raportin e saj të fundit mbi atë që e quajti “ngecje” të reformës ndërsa shprehu shqetësimin për mungesën e transparencës së qeverisë dhe një pjese të kompanive publike të sektorit mbi gjendjen e tyre financiare. Njëkohësisht me FMN-në, Banka Botërore, e cila ka prej tre vjetësh një projekt ndihme për rimëkëmbjen e sektorit, ndryshoi vlerësimin e saj në treguesin “progresi drejt arritjes së objektivave” nga “i kënaqshëm” në “relativisht i kënaqshëm si dhe treguesin e “progresit të përgjithshëm në zbatim” nga “relativisht i kënaqshëm” në “relativisht i pakënaqshëm”.

Paralelisht me shqetësimet e FMN dhe BB, të dhënat statistikore të sektorit, të cilat BIRN i mori nga Enti Rregullator i Energjisë përmes një kërkese për të drejtë informimi, tregojnë se reduktimi i humbjeve është tashmë prej dy vitesh shumë më i ngadaltë nga sa synohej nga qeveria në Planin e Rimëkëmbjes Financiare të Sektorit të Energjisë, një vendim i Këshillit të Ministrave i shkurtit 2015 që përbën bazën e reformës së sektorit. Të dhënat e raportuara në ERE nga OSHEE tregojnë humbjet e periudhës janar-gusht 2017 në masën 27.5%, ndërkohë që reforma e qeverisë pati premtuar reduktim të humbjeve në masën 21% për vitin 2017 dhe 19% për vitin 2018.

Ndërkohë, mungesa e reshjeve gjatë vitit 2017 shkaktoi humbje në masën 4.2 miliardë lekë vetëm për periudhën janar-shtator 2017, për Korporatën Elektroenergjetike Shqiptare – kompaninë përgjegjëse për prodhimin e energjisë elektrike, e cila është detyruar vitin e kaluar të mbulojë me importe një pjesë të konsiderueshme të furnizimit. Këto humbje janë të konsiderueshme pasi KESH arriti të realizonte fitime neto prej vetëm 797 milionë lekësh në vitin

2015 dhe 1.1 miliardë lekësh në vitin 2016, ndërsa humbjet në periudhën janar-shtator 2017 rezultojnë mbi dy herë më të larta se sa fitimet e viteve 2015 e 2016 të marra sëbashku.

Gjendja financiare e OSHEE është e panjohur. Kompania është kritikuar nga FMN mes të tjerash për mosrespektimin e kërkesave për transparencë, pasi nuk ka publikuar raportet e veta financiare tremujore që nga shtatori i vitit 2016 . Gjithashtu, OSHEE nuk rezulton të ketë dorëzuar bilancin vjetor të vitit 2016 dhe raportin e auditimit te Qendra Kombëtare e Biznesit, gjë që përbën detyrim ligjor për çdo kompani të regjistruar në Shqipëri. Ministria e Financave, e cila nën kërkesën e FMN-së publikoi në prill 2016 rezultatet financiare të tre kompanive të sektorit për tremujorin e parë të atij viti, nuk e ka përditësuar këtë raportim që nga ajo kohë. FMN e konsideron transparencën e treguesve financiarë me rëndësi kyçe për atë që njihet si “qeverisje e korporatave” të sektorit publik pas mungesa e transparencës i lejon këto lloj kompanish të bien në keqmenaxhim, ose që përkeqësimi i gjendjes financiare të kompanive të kalojë jashtë vëmendjes së publikut.

Ministria e Financave nuk iu përgjigj pyetjeve me email të BIRN për arsyet se pse ka ndërprerë publikimin e raporteve financiare tremujore të korporatave publike, siç kërkohet nga FMN dhe as pyetjes nëse ka ndër mend të zbatojë kërkesën e FMN për rifillimin e publikimit të këtyre raporteve.

Operatori i Shpërndarjes së Energjisë Elektrike nuk iu përgjigj pyetjeve me email pasi kërkoi fillimisht disa ditë kohë për t’u menduar. OSHEE nuk iu përgjigj pyetjeve se pse reduktimi i humbjeve për vitet 2016 dhe 2017 ka ngecur dhe as se pse kjo korporatë nuk ka dorëzuar në Qendrën Kombëtare të Biznesit bilancin dhe raportin e auditimit të vitit 2016.

Reforma me vuajtje Në tetor 2014, qeveria shqiptare nisi atë që e quajti “Reforma për Rimëkëmbjen e

Ministri i Infrastrukturës dhe Energjisë, Damian Gjiknuri dhe drejtori i OSHEE, Ardian Çela, duke dalë nga një mbledhje e Asamblesë Kombëtare të Partisë Socialiste më 7 tetor 2017. Foto: Malton Dibra

Sektorit të Energjisë”, me një valë arrestimesh në disa anë të vendit të qytetarëve të ndryshëm të akuzuar për vjedhje të energjisë elektrike. Qeveria shpalli në shkurt 2015 Planin e Rimëkëmbjes, i cili premtonte reduktimin e humbjeve në sektorin e energjisë elektrike me 5% në vit duke filluar nga 37.6% në vitin 2014 në vetëm 8 për qind në vitin 2020.

Të dhënat e marra nga BIRN nga sistemi i drejtësisë tregojnë se në periudhën shtator 2014 – qershor 2015, mbi 2600 shqiptarë u akuzuan për hajdutë dritash. Frika e gjithëpërhapur duket se u shpërblye me rritje të pagesave të faturave të prapambetura, ndërsa në vitin 2015, Enti Rregullator i Energjisë miratoi ndryshime në strukturën e çmimit të shitjes, duke hequr sistemin e mëparshëm të faturimit në masën 7.7 lekë të konsumit deri në 300 KWh dhe me 13.5 lekë për konsumin mbi 300 KWh, në një tarifë të unifikuar prej 9.5 lekësh për KWh për konsumatorët familjarë. Për konsumatorët e tjerë, çmimi i dritave u rrit në varësi të kategorisë së konsumit. Operatori i Sistemit të Shpërndarjes së Energjisë Elektrike, OSHEE, kompania nën pronësi publike kyçe e sistemit, njohu përmirësim të bilancit të vet në vitin 2015. Të ardhurat e deklaruara nga vetë kompania por të pacertifikuara nga auditorët e pavarur, u rritën në 58.6 miliardë lekë nga 47.3 miliardë që ishin në vitin 2014. Rezultati financiar ishte me mbi 2 miliardë lekë humbje më 2014 dhe kaloi në 18.3 miliardë lekë fitime në 2015. Treguesi kyç, humbjet në shpërndarje, u përmirësua nga 37 në 31 për qind.

Por të dhënat e marra nga Enti Rregullator i Energjisë Elektrike përmes një kërkese për të drejtë informimi tregojnë se reduktimi i humbjeve në sektorin e shpërndarjes efektivisht ka ngecur që nga ajo kohë. Në vitin 2016 humbjet ishin 28% ndërsa në periudhën janar-gusht 2017, humbjet ishin 27.5%. Për vitin 2016, objektivi i qeverisë ishte reduktimi i humbjeve në 26% ndërsa për vitin 2017 humbjet duhej të redukto-

heshin në 21%. Ecuria e keqe e dy viteve të fundit e ka bërë të vështirë arritjen e objektivave për vitet 2018-2020. Për vitin 2018, objektivi është për reduktim të humbjeve në 19% më 2019 15% dhe më 2020 8%.

Dhuna mbi konsumatorët familjarë duket se u kompensua me pagesa më të rregullta nga konsumatorët për OSHEE, por e njëjta gjë nuk ndodhi me vetë ndërmarrjet shtetërore dhe kategorinë e konsumatorëve biznes. Të dhënat e ERE tregojnë se sasia e borxheve të paarkëtuara të OSHEE u rrit nga 69 miliardë lekë në 2015 në 71.6 miliardë lekë në gusht 2017. Brenda strukturës së konsumatorëve debitorë, konsumatorët familjarë kanë qenë më të rregulltit dhe borxhet e tyre u reduktuan gradualisht nga 52.6 miliardë lekë më 2015 në 50.3 miliardë më 2017. Nuk ndodhi e njëjta gjë me kategorinë e konsumatorëve “jobuxhetorë”, ku përfshihen korporatat e tjera publike, në përgjithësi, ujësjellësit.

Borxhet e tyre ndaj OSHEE u rritën nga 1.6 miliardë lekë në 7.4 miliardë.

Paralelisht me mosreduktimin e humbjeve, shuma e borxheve të paarkëtuara nga OSHEE është në rritje, veçanërisht në segmentin e “kompanive publike” dhe atë të biznesit, ndërkohë që faturat e papaguara të konsumatorëve familjarë kanë ardhur në rënie. “Drejtorët vërejnë se pas arritjeve mbresëlënëse fillestare, reformat në sektorin nën pronësi shtetërore të energjisë elektrike janë vonuar dhe duhet të rifillojnë,” shkruhet në raportin e FMN-së.

“Reduktimi i humbjeve në [rrjetin] e shpërndarjes është pas plani ndërsa liberalizimi i mëtejshëm i tregut dhe ristrukturimi është vonuar. Stafi rekomandon përshpejtimin e reformave për përparimin e ristrukturimin financiar dhe përmirësimin e eficencës operacionale, përfshirë fuqizimin e qeverisjes korporative. Stafi theksoi nevojën që kompanitë e sektorit publik të rifillojnë publikimin e rregullt të raporteve financiare”. Paralelisht me FMN-në, edhe Banka Botërore, e cila prej tre vjetësh ka një program kredive në ndihmë të sektorit, shpre-

Janar 2018

11

Tirana do t’a paguajë shtrenjtë koncesionin e inceneratorit të plehrave Kontrata koncesionare faturon 29 euro për çdo ton mbetjesh urbane dhe detyron bashkinë e Tiranës që të depozitojë minimalisht 550 ton plehra në ditë në Sharrë-kosto kjo që i garanton kompanisë 5.8 milionë euro në vit dhe i jep asaj mundësinë të fitojë trefish më shumë.

LINDITA ÇELA | BIRN | TIRANË

N

hu shqetësimin për mungesë rezultatesh në drejtim të treguesit kyç të reduktimit të humbjeve. Pasi shpreh lavde të mëdha për arritjet fillestare të reformës, BB në vlerësimin e fundit të projektit të vet, vëren se programi i reduktimi të humbjeve nuk është realizuar ndërsa humbjet e shkaktuara nga thatësia e vitit të kaluar kanë rënduar në mënyrë të palogjikshme mbi Korporatën Elektroenergjetike Shqiptare.

“Sektori i energjisë në Shqipëri është edhe një herë nën stres financiar, krijuar nga kombinimi i disa faktorëve,” vëren Banka Botërore.

“Rënia e sasisë së reshjeve ka shkaktuar rritje të importeve gjatë vitit 2017 me rreth 120 milionë euro në krahasim me vitin 2016. Programi i shpenzimeve kapitale (investimeve) në kompaninë e shpërndarjes OSHEE nuk ka dhënë ende reduktim të humbjeve, duke shkaktuar rrëshqitje në programin vjetor të reduktimit të humbjeve,” thuhet në raport. Kjo ka shkaktuar, sipas BB, edhe vendosjen e një detyrimi të papërshtatshëm nga sektori publik mbi prodhuesin e energjisë KESH. Këto faktorë e kanë shtyrë Bankën Botërore të ndryshojë vlerësimin mbi ecurinë e projektit nga përgjithësisht pozitiv në përgjithësisht negativ.

Vlerësimi i treguesit “Progresi drejt arritjes së objektivit zhvillimor të projektit” ishte në vlerësimin e mëparshëm të projektit “i kënaqshëm” ndërsa në vlerësimin aktual të lëshuar më 31 dhjetor ra në “relativisht i kënaqshëm”. Treguesi tjetër, i quajtur “Progresi i Përgjithshëm i Zbatimit” u përkeqësua nga “relativisht i kënaqshëm” në “Relativisht i pakënaqshëm”.

Banka Botërore përdor këtë lloj vlerësimi për të parë se me çfarë efikasiteti janë përdorur kreditë e saja të dhëna për projekte të caktuara.

“Ka gjasa që në rast se nuk ka përpjekje të rigjallëruara për të përshpejtuar programin për reduktimin e humbjeve, një objektiv kyç zhvillimor i projektit, reduktimi i humbjeve dhe qëndrueshmëria fi-

nanciare nuk do të arrihet deri në datën e planifikuar të mbylljes [së projektit]”, shkruan BB. Banka Botërore vlerëson ecurinë e projekteve me gjashtë shkallë ku “nota” më e mirë është “shumë e kënaqshme” dhe më e keqja është “shumë e pakënaqshme”.

“Relativisht e pakënaqshme”, vlerësimi aktual për projektin e Rimëkëmbjes Energjetike i përket notës 3 dhe jepet në rastet kur “ka mungesa domethënëse në operacionin për të arritur objektivat, eficencën apo rëndësinë”.

Gjithsesi, kjo nuk është hera e parë që projektet e BB në sektorin e energjisë në shqipëri ecin keq. Banka Botërore ka dhënë disa projekte në këtë sektor të cilat janë vlerësuar negativisht nga vetë BB. Çështje shirash Prodhimi i bollshëm i energjisë elektrike në vitet 2015-2016 kontribuoi shumë për të përmirësuar gjendjen ekonomike të sektorit të energjisë elektrike në Shqipëri.

Sipas të dhënave të INSTAT, prodhimi i energjisë elektrike u rrit nga 4.7 miliardë KWh në vitin 2014 në 5.9 miliardë më 2015 dhe 7.1 miliardë më 2016, prodhimi i dytë më i lartë në histori. Një marrëveshje e drejtpërdrejtë mes KESH dhe OSHEE në mars 2015 mundësoi kursime prej miliarda lekësh në financat e OSHEE dhe përfitime të konsiderueshme për financat e KESH. Deri në atë pikë, dy kompanitë nën pronësi publike nuk kishin kontratë të drejtpërdrejtë, por KESH ia shiste me shumicë tregtarëve energjinë e vet në përgjithësi me çmime të ulëta ndërsa tregtarët ia shisnin OSHEE-së me çmime në përgjithësi të larta. Përfitimet nga shirat e bollshëm nuk mund të zgjasin në pafundësi.

Në vitin 2017, mungesa e reshjeve detyroi të dy kompanitë e sistemit, OSHEE dhe KESH, të importojnë rreth 120 milionë euro energji elektrike. Kjo mjaftoi që KESH të bjerë në afro 30 milionë euro humbje vetëm për periudhën janar-shtator 2017. Pasojat te bilanci OSHEE janë të panjohura.

ë prag të Krishtlindjeve, një njoftim i ngjitur pas portës së hekurt në landfilldin e Sharrës shpjegonte se në janar 2018 hynin në fuqi rregulla të reja për përpunimin e plehrave të kryeqytetit. Sipas njoftimit, personat e vetëpunësuar në industrinë e riciklimit në Sharrë si dhe kompanitë që depozitojnë mbetje aty duhet të kontaktojnë me kompaninë koncesionare para se të vazhdojnë aktivitetin e tyre. BIRN mësoi se landfilli i Sharrës iu dorëzua kompanisë koncesionare “Integrated Energy” B.V më 7 dhjetor dhe prej fillimit të vitit, askush nga personat që siguron mbijetesën me mbledhjen e mbetjeve të riciklueshme nuk është lejuar që të hyjë në landfill. “Integrated Energy” B.V u shpall fituese e koncesionit 30 vjeçar për administrimin e mbetjeve në qarkun e Tiranës në gusht të vitit 2017, pasi premtoi se do të ndërtonte një incenerator, një venddepozitim të hirit të prodhuar nga djegia e plehrave si dhe një impiant për trajtimin e ujërave të ndotura. Kompania me seli në Amsterdam, e cila zotërohet nga “Integrated Technology Services” e Klodian Zotos si dhe me aksionerë kompanitë italiane “Paul Wurth Italia S.P.A” dhe “Energy Recuperator S.P.A” ka premtuar 128 milionë euro investime në Sharrë. Megjithatë, të dhënat e siguruara nga BIRN tregojnë se kompania koncesionare do të ketë mundësinë që t’i rikuperojë shpejt investimet e premtuara, ndërkohë që fatura e shtrenjtë do të paguhet nga qytetarët e Tiranës.

Kontrata koncesionare të cilën BIRN e disponon është nënshkruar më 31 gusht 2017 nga ish-ministri i Mjedisit, Lefter Koka dhe administratori i kompanisë “Integrated Energy BV SPV”, Giuseppe Ciaffaglione. Kjo kontratë e faturon bashkinë e Tiranës me 29 euro [pa TVSH] për çdo ton mbetje që do të depozitohet në Sharrë. Kontrata e detyron gjithashtu bashkinë që t’i sigurojë koncesionarit çdo ditë një sasi minimale të garantuar mbetjesh urbane.

Ajo nuk e specifikon sasinë minimale të garantuar të mbetjeve urbane. Por zyra e shtypit e kompanisë “Integrated Energy” B.V i tha BIRN se kjo sasi është 550 ton mbetje urbane në ditë.

“Bazuar në kontratën koncesionare, minimumi i depozitimit të mbetjeve urbane do të jete 550 ton/ ditë,” u përgjigj përmes emailit zyra e shtypit të kompanisë. Kontrata e mësipërme e detyron bashkinë e Tiranës që të paguajë minimalisht 5.8 milionë euro në vit në llogaritë e kompanisë “Integrated Energy” B.V për 30 vitet e ardhshme. Megjithatë, vlera reale e kontratës pritet të kushtojë thuajse trefish më shumë. Sasia minimale e garantuar përfshin në total rreth 200 mijë ton mbetjeve në vit. Sipas INSTAT, territori i mbuluar nga qarku Tiranë prodhoi rreth 492 mijë ton mbetje gjatë 2016s, sasi kjo që rritet nga viti në vit. Nëse e gjithë sasia e mbetjeve urbane do të depozitohet në inceneratorin e Tiranës, kompania koncesionare do të përfitojë mesatarisht 14.4 milionë euro çdo vit nga të gjitha njësitë administrative të qarkut, ku peshën kryesore pritet ta mbajë bashkia Tiranë. Kontrata koncesionare parashikon gjithashtu penalitete për bashkinë e

kryeqytetit, në rast se ajo nuk përmbush detyrimet ndaj “Integrated Energy” B.V. “Në rast se sasia e mbetjeve urbane të dorëzuara koncesionarit është më pak se sasia minimale e garantuar e mbetjeve, atëherë Bashkia Tiranë do t’i paguajë koncesionarit diferencën mes vlerës totale të çmimit për ton mbetje me sasinë e mbetjeve të dorëzuara,” thuhet në pikën 7.3/1 të kontratës. Bashkia e Tiranës mohoi të ishte pjesë e marrëveshjes koncesionare për inceneratorin e Tiranës. “Impianti i përpunimit është një projekt i qeverisë shqiptare dhe autoriteti përgjegjës tashmë është Ministria e Infrastrukturës dhe Energjisë. Bashkia e Tiranës e ka dorëzuar të gjithë asetin që i ishte dhënë në përdorim nga Qeveria qendrore, pasi nuk ishte pronë e Bashkisë së Tiranës,” tha zëdhënësi Renato Kalemi. “Marrëveshja është një marrëdhënie dy palëshe dhe Bashkia nuk është pjesë e kësaj marrëveshje, përveçse territorit ku shtrihet ky projekt,” shtoi ai. Megjithatë, kontrata e detyron bashkinë e Tiranës dhe njësitë e tjera vendore të qarkut Tiranë që të fillojnë menjëherë pagesat për kompaninë koncesionare. “Koncesionari duke filluar menjëherë nga data efektive e kësaj kontrate dhe dorëzimi i venddepozitimit ekzistues nga bashkia Tiranë, do të faturojë njësitë vendore të qarkut Tiranë mbi baza mujore, në bazë të sasive të mbetjeve urbane që do të pranojë,” thuhet në pikën 7.4.1 të kontratës. Koncesioni i inceneratorit të Tiranës është i treti dhe më i kushtueshmi i këtij lloji në Shqipëri, pas atyre të Elbasanit dhe Fierit. Ndryshimi i menjëhershëm i strategjisë kombëtare të menaxhimit të mbetjeve nga qeveria si dhe përfshirja e të njëjtit rrjet kompanish në të tria projektet ka ngritur dyshime për motivime klienteliste pas këtyre projekteve. Qeveria është kritikuar për këtë lëvizje edhe nga ekspertët dhe aktivitet mjedisorë, të cilët i thanë BIRN në një shkrim të mëparshëm se kalimi i menaxhimit të mbetjeve me inceneratorë do të shumëfishojë kostot dhe do të shtojë rrezikun e ndotjeve në mjedis.

Para se t’i dorëzohej kompanisë koncesionare, landfilli i Sharrës shërbeu për vite me radhë si një burim mbijetese për dhjetra familje në nevojë, të cilat siguronin të ardhura përmes industrisë së riciklimit. Ndërsa në gusht 2016, vdekja tragjike e 17-vjeçarit Ardit Gjoklaj ekspozoi kushtet çnjerëzore dhe shfrytëzimin e njerëzve që mbijetonin në këtë industri. E pyetur për fatin e personave që do të humbasin vendin e punës nga implementimi i marrëveshjes koncesionare, bashkia e Tiranës u përgjigj se do të vazhdojë mbështetjen e tyre me projekte strehimi, si “dy shembujt model në Lanabregas dhe Shkozë”. Ndërsa zyra e shtypit e kompanisë “Integrated Energy” deklaroi se do të shohë mundësinë e punësimit të tyre, vetëm pasi të ketë siguruar kushte të plota sigurie dhe pune. “Ata kanë punuar në landfill jashtë çdo kushti minimal njerëzor, gjë e cila përbën një problematikë të patolerueshme nga kompania jonë. Në politikat e saj, shoqëria ka në plan punësimin për një numër të caktuar njerëzish nga ky komunitet, por vetëm pasi të ketë krijuar kushtet e plota për sigurinë dhe shëndetin në pune,” u përgjigj kompania koncesionare.

12

Janar 2018

Një kalimtar, i cili ka humbur jetën në një aksident, pasi është përlplasur nga një kamion pranë rrugës se Elbasanit | Foto nga : Franc Zhurda/ LSA

Biznesi i pandershëm i Byrosë së Sigurimeve me jetën e shqiptarëve Byroja Shqiptare e Sigurimeve ka akumuluar miliarda lekë borxhe ndaj familjarëve të viktimave dhe personave të gjymtuar në aksidente automobilistike, ndërkohë që e nënvlerëson jetën e tyre me komisione në konflikt interesi dhe refuzon ekzekutimin e vendimeve të gjykatave për dëmshpërblim.

RAJMONDA LAJTHIA | BIRN | TIRANË

D

ata 16 Janar 2016, një ditë e shtunë e ftohtë dhe me reshje shiu në Tiranë, do ta ndryshonte jetën e Alma Cukës përgjithmonë; megjithatë, ajo e konsideron veten me fat.

“Ishte mbrëmje vonë, ftohtë dhe errësirë, teksa bashkë më mamanë time ishim duke kaluar rrugën kryesore Luigj Gurakuqi në Tiranë, kur një makinë kaloi më shpejtësi dhe më përplasi fort në rrugë.

M’u duk sikur për pak çaste më ndali jeta, derisa ndjeva goditjen e fortë në tokë,” kujton Alma. “Ndërsa edhe sot më oshëtin në vesh zhurma e makinës, e cila u largua me shpejtësi nga vendngjarja,” shtoi ajo. Makina dhe shoferi që aksidentoi Alma Cukën nuk u identifikua kurrë nga policia, ndërkohë që aksidenti i la pasoja serioze në shëndet duke i reduktuar aftësinë e saj për punë.

Alma iu drejtua për dëmshpërblim financiar Byrosë Shqiptare të Sigurimeve, një institucion që trajton dëmet ndaj të tretëve në aksidente automobilistike, i cili e refuzoi kërkesën e saj. Alma nuk u dorëzua, e apeloi vendimin dhe në mars 2017 Gjykata e Tiranës i akordoi një dëmshpërblim prej 1.9 milionë lekësh plus kamatëvonesat. Megjithatë, edhe pse më shumë se 10 muaj kanë kaluar nga ven-

dimi i formës së prerë, ai nuk është ekzekutuar ende sepse llogaritë bankare të Byrosë Shqiptare të Sigurimeve janë thuajse bosh. Rasti i Almës nuk është i izoluar. Të dhënat e siguruara nga BIRN nga Autoriteti i Mbikëqyrjes Financiare, AMF, tregojnë se gati 750 qytetarë që kanë fituar çështje gjyqësore ndaj Byrosë Shqiptare të Sigurimeve nuk janë dëmshpërblyer, e cila ka akumuluar nga viti 2001 deri në vitin 2018 një borxh prej 1.8 miliardë lekësh. Sipas ekspertëve, për vite më radhë llogaritë bankare të Byrosë janë financuar në nivele minimale nga kompanitë e sigurimeve, të cilat financojnë në konflikti interesi komisionet e vlerësimit të dëmeve dhe abuzojnë më të drejtat e qytetarëve, ndërsa autoritet bëjnë një sy qorr dhe një vesh shurdh.

E pyetur nga BIRN mbi borxhin e akumuluar dhe akuzat për vlerësime të padrejta ndaj të aksidentuarve, Byroja Shqiptare e Sigurimeve nuk u përgjigj. Megjithatë, në një dokument shpjegues mbi tregun e sigurimeve të botuar në faqen e saj të internetit në dhjetor, Byroja fajëson gjykatat, policinë dhe prokurorinë për situatën e krijuar.

“Gjykatat kanë shpallur vendime për byronë e sigurimit, duke mos thërritur shkaktarët e dëmeve në Gjykatë – për të cilat ato janë përgjegjës që në fund të fundit do paguajnë dëmin dhe byroja është ga-

Të dhënat e siguruara nga BIRN nga Autoriteti i Mbikëqyrjes Financiare, AMF, tregojnë se gati 750 qytetarë që kanë fituar çështje gjyqësore ndaj Byrosë Shqiptare të Sigurimeve nuk janë dëmshpërblyer, e cila ka akumuluar nga viti 2001 deri në vitin 2018 një borxh prej 1.8 miliardë lekësh.

Sipas ekspertëve, për vite më radhë llogaritë bankare të Byrosë janë financuar në nivele minimale nga kompanitë e sigurimeve...

rantuese e pagesës së dëmit, e ndonjëherë edhe policia e qarkullimit rrugor, segmente të Prokurorisë dhe instrumente të tjera kanë krijuar precedentin negativ,” shkruan ajo. Të kontaktuar nga BIRN, kompanitë e sigurimeve nuk komentuan për situatën e krijuar.

Tregu sigurimeve jo transparent Tregu i sigurimeve pati 15.6 miliardë lekë të ardhura të raportuara pranë Autoritetit të Mbikëqyrjes Financiare në vitin 2016. Kompanitë e sigurimit deklaruan pagesë dëmesh prej 4.2 miliardë lekësh.

Sigurimi i detyrueshëm i mjeteve motorike për dëme që mund t’i shkaktohet palëve të treta nga këto mjete përbëjnë të ardhurat kryesore të kompanive të sigurimit. Gjatë vitit 2016, të ardhurat nga ky lloj sigurimi ishin 10.2 miliardë lekë ndërsa dëmet e paguara ishin 2.6 miliardë. Ky lloj sigurimi është detyrim ligjor për të gjithë pronarët e mjeteve motorike.

Byroja Shqiptare e Sigurimit është krijuar që në vitin 1992, me miratimin e ligjit ‘Për sigurimin e detyrueshëm, të mbajtësve të mjeteve motorike si dhe për përgjegjësinë ndaj palëve të treta.’ Ky ligj funksionoi deri në vitin 2009, kohë kur hyri në fuqi ligji i ri, ‘Për sigurimin e detyrueshëm në sektorin e transportit.’

Në të dy ligjet, si në të vjetrin dhe në të riun, në disa nene parashikohet dëmshpërblim për të gjithë viktimat e aksi-

Janar 2018

denteve rrugore që humbin jetën apo gjymtohen nga mjete motorike të pasiguruara. Anëtarë të Byrosë së Sigurimit janë të nëntë kompanitë e sigurimeve që operojnë në tregun shqiptar dhe i gjithë tregu mbikëqyret nga Autoriteti Mbikëqyrjes Financiare, AMF. Megjithatë, një auditim performance i vitit 2015 i ndërmarrë nga Kontrolli i Lartë i Shtetit mbi rolin mbikëqyrës së AMF-së për të garantuar aftësinë paguese të kompanive të sigurimit, vlerëson se legjislacioni shqiptar vendos kërkesat më të ulëta në rajon mbi kompanitë e sigurimit, për sa i përket aftësisë paguese. Sipas KLSH-së, si kompanitë dhe AMF nuk japin informacion ‘të besueshëm dhe mjaftueshëm’ për publikun mbi mjaftueshmërinë e kapitalit dhe likuiditetit të tyre.

“Në kushtet ku shoqëritë shfaqin shumë problematika në llogaritjen dhe raportimin e treguesve të aftësisë paguese, Autoriteti ka kapacitete të kufizuara mbikëqyrëse, monitorimit, verifikimi të raporteve financiare,” vlerëson KLSH. “Megjithëse raportimi i likuiditetit është detyrim ligjor, deri më sot as sho-

qëritë dhe as Autoriteti nuk e llogarit një tregues të tillë,” shton raporti.

Ish nënkryetarja e AMF-së, Ermela Guxholli shprehet se kompanitë e sigurimeve janë investuar që të reduktojnë ‘përqindjen’ e paaftësisë në punë të një qytetari të dëmtuar në një aksident automobilistik, duke tentuar disa herë të ndryshojnë ligjin bazë të sigurimeve në interes të tyre. “Kompanitë e sigurimeve i kanë futur duart në xhepin e shqiptarëve dhe kjo ka ardhur me bekimin e institucioneve shtetërore,” tha ajo.

Sipas Guxhollit në Shqipëri paradoksi më i madh është se kompanitë e sigurimit kanë dhe ‘gurin dhe arrën,’ pasi niveli i paaftësisë për punë përcaktohet prej një komisioni prej 5 mjekësh që paguhen nga kompanitë e sigurimeve.

“Natyrisht që këtu kemi të bëjmë me një konflikt interesi, pasi këta mjekë që paguhen nga kompanitë për të dhënë këtë ekspertizë janë të njëanshëm në vlerësim,” përfundoi Guxholli.

Byroja jofunksionale Për kompensimin e të aksidentuarve nga persona të pasiguruar, Byroja Shqip-

tare e Sigurimeve ka një fond që quhet fondi kompensimit, i cili krijohet nga kontributi i detyrueshëm i kompanive të sigurimeve- në varësi të tregut që zotërojnë.

Fondi i kompensimit ka për qëllim pagesën e dëmeve pasurore dhe jopasurore të ndodhura në territorin e Republikës së Shqipërisë, në rastet e dëmeve të shkaktuara nga përdorimi i një mjeti të pasiguruar, të paidentifikuar dhe në rastet e mbylljes apo falimentimit të një shoqërie të sigurimit. Çdo vit kalendarik secila shoqëri duhet të derdhë në një llogari bankare kuotën sipas përqindjes së tregut, me qëllim dëmshpërblimin e rasteve të ngjashme me Alma Cukën.

Sipas avokatit Mariglen Beqiri, i cili përfaqëson raste të qytetarëve të dëmtuar në aksidente, ky institucion prej vitesh ekziston vetëm në letra.

“Problemi kryesor vjen nga përbërja e kësaj strukture. Anëtarë të Byrosë janë drejtuesit e kompanive të sigurimit. Shteti i ka lënë një pavarësi Byrosë të pashpjegueshme. Kjo varësi nga lojtarët e tregut ka sjellë që edhe dëmshpërblimet të zvarriten për vite me radhë,” tha ai.

Sipas avokatit Byroja funksionin më shumë si një arkivë e dosjeve që duhet të trajtohen sesa merret me zbatimin e vendimeve, qoftë edhe ato gjyqësore. Janë miliona lekë që jo vetëm qytetarët por edhe avokatët nuk kanë marrë për procese të kryera ndër vite.

Ligji aktual i detyron kompanitë që në një llogari bankare të derdhin fondin që u takon. Ky konfirmim i dërgohet edhe Byrosë me qëllim që kjo e fundit të orientojë të dëmtuarit se ku mund t’i marrin lekët. Por në të vërtetë ky fond rezulton një artificë sipas avokatëve pasi edhe pse AMF miraton çdo vit një fond të tillë, ai ekziston vetëm në letra, pasi llogaritë bankare të hapura për këtë qëllim nga kompanitë janë bosh..

E gjithë kjo situatë ka ndodhur për vite me radhë, ndërsa AMF ka heshtur. I pyetur nga BIRN, institucioni që ka për detyrë të mbrojë konsumatorin kundrejt kompanive të sigurimeve u shpreh se ka disa faktorë përgjegjës për situatën. Sipas AMF fondi i kompensimit ndër vite nuk është kalkuluar saktë në raport më vlerën e borxheve të akumuluara.

“Sipas raportimit periodik të Byrosë Shqiptare të Sigurimeve dëmet e papaguara, pra të mbetura pezull që janë objekt i Fondit të Kompensimit për ngjarjet e sigurimit të ndodhura që prej vitit 2002 dhe deri më 31. 12. 2013 (detyrimet 20022013) janë rreth 1.3 miliardë lekë,” tha AMF në një përgjigje me shkrim.

“Këtu përfshihen edhe rreth 141 milionë lekë, çështje për ngjarje sigurimi të kësaj periudhe të cilat janë ende në proces gjykimi në Gjykatat e Shkallës së Parë në të gjitha rrethet gjyqësore në vend,” shtoi Autoriteti.

AMF nënvijëzon se në vitin 2010 pati dhe një rritje të ndjeshme të makinave të pasiguruara, çka rriti kostot, ndërsa në shtator 2007, një vendim unifikues Kolegjeve të Bashkuara të Gjykatës së Lartë zgjeroi ndjeshëm rrethin e personave përfitues në rast të ngjarjeve të sigurimeve. Ndonëse ky vendim u rishikua në vitin 2012 nga Gjykata Kushtetuese, ai prodhoi disa detyrime shtesë. Nga ana tjetër AMF pranon se tregu i sigurimeve është treguar indiferent ndaj problematikave të fondit të sigurimit duke iu shmangur përgjegjësive.

Përmbaruesi Ermir Godaj, i cili ka 20 dosje të ngjashme me atë të Alma Cukës,

13

të cilat nuk ka mundur t’i ekzekutojë, shprehet se në llogaritë e Byrosë xhirojnë vetëm fonde për pagat e punonjësve – të cilat nuk mund të bllokohen, ose fonde për paditë e regresit – padi për personat të cilët rezultojnë fajtor nga aksidenti dhe duhet të paguajnë dëmin e llogaritur.

Sipas Godajt kemi të bëjmë me një shmangie të përgjegjësisë ligjore nga kompanitë, ndërsa AMF në rastin më të mirë ka qenë në një gjumë të thellë ose ka qenë palë me operatorët në kurriz të konsumatorëve. Përmbaruesi Godaj vijon më tej kur thotë se shteti ka nisur tre aksione anti-informalitet dhe ka ushtruar kontrolle tek të gjithë bizneset ‘VIP’, të mesëm apo të vegjël, por në mënyrë paradoksale borxhi i kompanive të sigurimit ndaj shqiptarëve ka njohur vetëm rritje nga viti në vit. “Si mund të akumulohen kaq shumë borxhe dhe askush nuk mban përgjegjësi?- pyet Godaj.

Vendimi i vonuar Në daljen e tij të parë për median në shtator 2017, drejtori i ri ekzekutiv i AMFsë Ervin Koçi pohoi se situata me fondin e kompensimit të Byrosë Shqiptare të Sigurimeve konsiderohet problematike. Koçi nuk preferoi të evidentonte përgjegjësit e kësaj situate. Ndonëse, drejtori paraardhës u shkarkua nga Kuvendi për disa motivacione, një prej të cilave ishte edhe situata e krijuar me fondin e kompensimit.

Megjithatë, i mbledhur në prag të festave të fundvitit më 28 dhjetor 2017, bordi i AMF-së mori një vendim për t’i detyruar kompanitë që të paguajnë në mënyrë të menjëhershme borxhet e akumuluara për efekt të fondit të kompensimit.

BIRN ka siguruar një kopje të këtij vendimi, sipas të cilit është parashikuar që do të paguhen në mënyrë të menjëhershme të gjitha detyrimet që janë me vendim të formës së prerë nga gjykatat dhe presin ekzekutimin.

Detyrimi që duhet të paguhet nga kompanitë e sigurimit arrin në 923 milionë lekë i ndarë në dy transhe. Transhi i parë me vlerë 817 milion lekë, përfshin shlyerjen menjëherë të praktikave të dëmeve me vendim gjykate të formës së prerë nga 2001 deri në 2013, dhe transhi i dytë prej 105 milionë lekë për dëmet pas 1 janarit 2014. Sipas të dhënave pjesa tjetër e borxhit është ende në trajtim.

Por ky vendim pritet të shoqërohet me reagimin kundërshtues të kompanive të sigurimeve, të cilat do të vihen në vështirësi financiare për të paguar të gjithë borxhin dhe pritet se ai do të ankimohet në gjykatë.

Zyrtarë të AMF-së i thanë BIRN se ky institucion po bën disa ndryshime në ligjin bazë, i cili do të sjellë risi në funksion të mbrojtjes së konsumatorit. Sa i përket mirëfunksionimit të Byrosë Shqiptare të Sigurimit është në diskutim që ajo të kalojë në varësi të Ministrisë së Financave ose të AMF-së, me qëllim mbajtjen nën kontroll të procesit të dëmshpërblimeve, duke shmangur krijimin e borxheve.

Por deri sa këto ndryshime ligjore të behën efektive, shuma e borxheve të kompanive të sigurimeve do të vijojë të rritet për qytetarët e dëmtuar si Alma Cuka –buxheti familjar i së cilës u rëndua nga kostot mjekësore që i solli aksidenti dhe shpreson që me paratë e dëmshpërblimit financiar të shkollojë të bijën.

“Rrezikova me shëndetin tim, por në fund do i siguroj vajzës shkollën e lartë,” tha ajo“Kjo është dëshira e çdo nëne,” përfundoi Alma.

14

Janar 2018

Selim Demolli thotë se u mundua ta ndalë djalin të mos shkojë në Siri.

Prindërit e luftëtarëve xhihadistë shpesh jetojnë të izoluar.

Prindërit e ‘Shehidëve’ shqiptarë të ISIS, në pikëllim dhe të braktisur Djemtë e tyre shkuan të luftonin për ISIS-in në Siri apo Irak, disa prej tyre u bënë edhe me fëmijë në zonën e konfliktit – më pas u vranë, duke lënë në vuajtje familjarët e tyre të varfër në Kosovë, Shqipëri dhe Maqedoni.

SERBEZE HAXHIAJ, ELVIS NABOLLI | BIRN | PRISHTINË, SHKODËR, SHKUP

S

elim Demolli i mban duart të shtrënguara fort për tavoline dhe derisa flet buzët i dridhen nga zemërimi.

Një ditë më herët ai ka folur me një imam për të birin e vrarë tri vite më parë në Siri. E ka pyetur për një shpjegim fetar se sa rëndon mos falja e prindit për të vdekurin. Përgjigja e imamit ishte e vështirë për ta dëgjuar. “Ai nuk është shehid (martir). Kushdo që nuk e ka marrë hallallin (bekimin) e babës, nuk mund të ketë qetësi. Edhe hoxha ma tha këtë.

Këtyre u thonë të nemun”, tregon Demolli.

Djali i tij, Burimi, 31 vjeç, u vra në tetor 2014 në një ofensivë të forcave amerikane në qytetin sirian, Alepo.

Njësoj si Selim Demolli, qindra familjarë të xhihadistëve shqiptarë nga Kosova, Shqipëria dhe Maqedonia jetojnë nën hijen e asaj që kanë bërë familjarët e tyre, të stigmatizuar, të urryer e përbuzur nga të tjerët dhe pa ndonjë mbështetje zyrtare.

Në vitet e fundit më shumë se 315 persona nga Kosova, 120 nga Shqipëria dhe mbi 100 nga Maqedonia i janë bashkuar të ashtuquajturit, Shteti Islamik në Siri dhe Irak (ISIS).

Të paktën 65 prej tyre janë vrarë në luftime, duke i lënë familjet e tyre në një gjendje edhe më të vështirë.

Demolli, një 67 vjeçar nga Prishtina, thotë se u përpoq ta ndalonte të birin të mos shkonte në Siri.

“Kam bashkëpunuar me policinë për ta

burgosë që ta pengoj për të shkuar. Por ai arriti t’i ikë një kërkimi të policisë në shtëpi derisa unë nuk isha aty dhe iku. Më vonë iku edhe gruaja e tij me tre fëmijët”, shpjegoi ai.

Dy muaj më pas, Burimi Demolli ishte vrarë. Tani babai i tij po kërkon të gjallët, nipin dhe dy mbesat e tij, që kanë mbetur në Siri. E reja e tij, Edona Demolli, 28 vjeçe, u detyrua të martohej me një pjesëtar tjetër të ISIS-it, nacionalitetin e të cilit Selimi nuk e di.

Një muaj më parë ajo ka lindur një djalë. Tani Selimi nuk mund të flasë më as me fëmijët e të birit.

Familjen e Edona Demollit, në fshatin Majac, të komunës së Podujevës në Kosovë, e bezdis historia e saj, sidomos martesa e saj e detyruar dhe fëmija që ka lindur atje.

Megjithatë, familja i dërgoi asaj 2,000 euro në Siri, edhe pse ata s’duan të tregojnë se si arritën t’i transferonin paratë.

Në një celular të vjetër Samsung, Selimi mban një video të mbesave të tij ku ato këndojnë një këngë shqipe të mbyllura në një kamp në qytetin Raqa në Siri, bastionin e deritashëm të grupit terrorist. Jashtë dëgjohen krisma.

Rruga drejt xhihadit Sulmet ajrore të NATO-s në vitin 1999 e ndihmuan Kosovën, një vend me shumicë myslimane, drejt pavarësisë. Një nga mbështetëset më të mëdha të Shteteve të Bashkuara dhe Perëndimit, Kosova është gjithash-

tu një nga vendet më të varfra në Europë me një normë papunësie që arrin rreth 40 për qind.

Gati dy dekada pas luftës, pas krijimit të ISIS, shumë të rinj nga Kosova, disa prej tyre duke marrë me vete edhe gratë dhe fëmijët, iu bashkuan ISIS-it dhe al-Nusrës, degë e AlKaedës.

Shpend Kursani, autori i një hulumtimi mbi arsyet pse shtetasit kosovarë bëhen luftëtarë të huaj në Siri dhe Irak, thekson aspektet ideologjike dhe atë të identitetit si pikat kryesore të tërheqjes pse të rinjtë shqiptarë të Kosovës i bashkohen ISIS-it.

“Ideologjia e tyre është më tepër revolucionare që thërret për revolucion jashtë vendit, në tokat arabe” tha ai.

Kursani shtoi se në Kosovë ekziston edhe një hendek identiteti që mund të shfrytëzohet. “Është një gjeneratë që më nuk e din qartë identitetin e tyre, a është shqiptar apo kosovar, cili është flamuri i tij, simboli i tij”, thotë ai.

Selim Demolli tregoi se pas vrasjes së kushëririt të tij Naman Demolli në Siri, Burim vendosi t’i bashkohej ISIS-it bashkë me dy kushërinjtë e tjerë të rinj, Fidan dhe Arben Demolli. Deri kur iu bashkua grupit terrorist në vitin 2013, Burimi ishte kryesisht i papunë.

“Imamë nga Arabia Saudite mbanin leksione dhe vinin në lagjen tonë. Deri atëherë, Burimi kishte qenë një nga ndjekësit e imamit

Shefqet Krasniqi. Një ditë ai më tha se kishte takuar imamë më të mirë sesa Shefqet Krasniqi në Prishtinë dhe se ata po ia mësonin Islamin si duhet. Atëherë e pashë që gjërat kishin ndryshuar shumë”, kujton Demolli.

Pas përfundimit të luftës në vitin 1999, Kosova u vërshua nga organizata islamike, shumica prej tyre përhapnin propagandë fetare nën petkun humanitar. Kjo ishte periudha kur disa imamë, produkt i shkollave saudite, mbanin ligjërata në vende gjysmë sekrete jashtë xhamive.

Krasniqi, ish-imam i xhamisë kryesore në Prishtinë, aktualisht po përballet me akuza që ndërlidhen me terrorizëm. Ai refuzoi të fliste për BIRN-in në lidhje me akuzat.

Njësoj si Burimi, një brez i ri shqiptarësh nga Kosova, Maqedonia dhe Shqipëria sfiduan mësimet tradicionale të Islamit duke përqafuar pikëpamjet radikale fetare dhe politike që u mësoheshin nga leksionet në xhami private.

Fahrush Rexhepi, dekan i Fakultetit të Studimeve Islamike në Prishtinë, ligjërues në lëndën “Histori e religjioneve: Islami dhe Europa”, thotë se indoktrinimi ndodhi për një kohë të gjatë.

“Rekrutuesit gjetën terren të përshtatshëm sidomos te gjenerata e re që kanë krizë të thellë identiteti, që ndihen të pashpresë, të humbur dhe pa ndonjë perspektivë të qartë për të ardhmen”, tha Rexhepi për BIRN.

Janar 2018

Sekuence nga pamjet filmike te shqiptareve te ISIS

Kreu i Bashkësisë Islame në Shkodër, Muhamed Sytari.

Prokurorja Speciale e Kosovës, Drita Hajdari, e cila po udhëheq disa prej rasteve të hetimeve kundër ish-luftëtarëve të ISIS, fajësoi gjithashtu imamët radikalë për formësimin ideologjik të rekrutëve.

“Një pjesë e imamëve kanë vepruar për një kohë të gjatë pa u penguar në një terren të pakontrolluar. Kanë formuar grupe, kanë mbajtur ligjërata dhe krijuar kampe (në Kosovë), përderisa Bashkësia Islame e Kosovës ka heshtur. E ka futë kokën në rërë dhe nuk ka dashur të dëgjojë asgjë”, tha Hajdari për BIRN. Ndërkohë, Fahrush Rexhepi argumenton se shqiptarët shkuan të luftonin në Siri e Irak për arsye ideologjike dhe politike, dhe rekrutët e mundshëm kanë nevojë për shpjegime të forta për t’ua ndryshuar pikëpamjen.

“Deri më tani ka munguar një interpretim bindës dhe profesional teologjik se pjesëmarrja në luftën e Sirisë dhe Irakut nuk është xhihad-farz (një obligim) për myslimanët”, tha ai.

Fëmijë të lindur në kampet e ISIS Demollët aktualisht përbëjnë familjen më të madhe nga Kosova që i është bashkuar Shtetit Islamik në Siri. Nëntëmbëdhjetë anëtarë të familjes Demolli aktualisht jetojnë në një kamp të drejtuar nga grupi islamik në Raqqa. Anëtari i 20-të është një fëmijë i porsalindur – edhe pse jo me lidhje gjaku – nga martesa e detyruar e së vesë së Burim Demollit, Edonës, me një luftëtar të ISIS-it.

Sipas të dhënave të Policisë së Kosovës, më shumë se 30 fëmijë me prindër kosovarë kanë lindur vitet e fundit në kampet e ISIS-it në Siri.

Kosova mbetet ende një terren jetik për rekrutimin e luftëtarëve për mbrojtjen e “Kalifatit” të vetëshpallur.

Kur autoritetet e Kosovës miratuan një ligj në vitin 2014, që i ndalonte qytetarët e vendit të merrnin pjesë në luftëra të huaja, shqiptarët e Kosovës tashmë ishin ngritur në hierarkinë e Shtetit Islamik.

Disa prej tyre, si Lavdrim Muhaxheri, i përshkruar si një terrorist “i shumëkërkuar” nga Interpoli, dërgonin mesazhe me video poshtëruese, përfshirë një video ku shfaqej

Qeveritë e Kosovës dhe Shqipërisë punojnë me komunitetet islame për ta luftuar ekstremizmin

duke i prerë kokën një të burgosuri. Në një video tjetër Muhaxheri shfaqej duke grisur pasaportën kosovare.

Ridvan Haqifi, një imam i ri nga Kosova i cili u promovua brenda ISIS-it me nofkën Abu Muqatil al-Kosovi, në një video paralajmëronte Ballkanin se “po i vinin ditë të zeza”.

Një pasdite shtatori në Gjilan, shtëpia e ish-komandantit të shqiptarëve në ISIS ngjan e zhytur në trishtim, frikë dhe izolim.

I mbështetur në derën e oborrit, babai i Ridvan Haqifit, Isa Haqifi, rrëfen për pikëllimin që pllakosi familjen pas humbjes së tre djemve të tij në Siri – Ridvanit, Astritit dhe Irfanit. Djali më i madh ishte 25 vjeç dhe më i vogli vetëm 19 vjeç. Kjo familje i besoi aq shumë Shtetit Islamik saqë dërguan djalin e tyre 21 vjeçar në Siri pavarësisht faktit se ai vuante nga një sëmundje serioze e lëkurës.

“Ridvani e mori Astritin me vete, duke shpresuar t’i çonte rezultatet e analizave të tij në Turqi, por Astriti ishte i pari që vdiq atje.

Më pas u vra Ridvani dhe më pas edhe Irfani,” shpjegoi babai i tyre.

52-vjeçari shmangu përgjigjet rreth lidhjeve të familjes së tij me ISIS-in, duke refuzuar të diskutonte për atë që bënë djemtë e tij. “A kanë bërë mirë a jo, Zoti e di”, tha ai.

Anne Speckhard, profesoreshë psikiatrie në Universitetin e Gorgetown dhe drejtoreshë e Qendrës Ndërkombëtare për Studimin e Ekstremizmit të Dhunshëm me seli në Uashington, thotë se në Kosovë varfëria dhe propaganda ishte shtysa që njerëzit t’i bashkohen ISIS-it. “Kanë besuar në Shtetin Islamik dhe premtimet për jetën në Kalifat. Gjithashtu ishte edhe arsyeja financiare. Një jetë pa shumë perspektivë është arsyeja kryesore që i shtynë ata të bashkohen ISIS”, argumenton Speckhard. Por, Isa Haqifi këmbënguli disa herë se djemtë e tij nuk iu bashkuan ISIS-it për përfitime financiare.

“A të flet kjo shtëpi për përfitime?” thotë ai duke treguar me gisht shtëpinë e vogël prapa tij.

‘Mos iu afroni atyre, ata janë ISIS’ Speckhard thotë se autoritetet duhet t’i trajtojnë me kujdes familjet e personave që u

vranë në Siri, sidomos disa prej tyre që kanë fëmijë të lindur atje. “Shumica e tyre janë në depresion. Disa ndajnë të njëjtën ideologji dhe lartësojnë vdekjen e të afërmve të tyre, duke i parë si “heronj”, ndërsa në të vërtetë ata ishin terroristë. Megjithatë, shumica e tyre vuajnë nga stigma shoqërore,” shpjegoi ajo.

Dritan Demiraj, ish-ministër i brendshëm i Shqipërisë dhe një i diplomuar i Akademisë Ushtarake të vendit si ekspert në terrorizëm, thotë se deradikalizimi i të afërmve të luftëtarëve të ISIS-it mbetet një sfidë për autoritetet.

“Autoritetet shqiptare duhet të sigurojnë ndihmë sociale për të afërmit e tyre, sidomos për fëmijët e tyre. Qendra të tilla shërbimi janë ngritur në vende të ndryshme (në Europë).

Pra, atyre u është bërë e qartë se s’kanë të ardhme me terrorizmin,” tha Demiraj për BIRN. Demiraj paralajmëroi se në të kundërtën, Shqipëria përsëri mund të ngrejë “një brez që rrezikon të radikalizohet”.

Në vitin 2016 u parandalua një sulm ndaj ekipit të futbollit izraelit gjatë një ndeshjeje me Shqipërinë në një stadium të qytetit verior, Shkodër. Lideri i komunitetit mysliman në qytet, Muhamed Sytari, tha se ishte e rëndësishme të mos fajësoheshin familjet e radikalëve.

“Trashëgimtarët e atyre që u përfshinë në konfliktin në Siri e Irak duhen mbrojtur nga paragjykimi i shoqërisë. Ata nuk duhen shikohen me syrin e armikut. Ne në Islam themi që asnjëri nuk përgjigjet për fajin e tjetrit”, tha myfti i Shkodrës, Sytari.

Por autoritetet e kanë shndërruar në prioritet ndjekjen ndaj radikalëve islamikë.

Aktualisht Prokuroria në Kosovë ka të regjistruara mbi 160 raste që ndërlidhen me luftërat në Siri e Irak. Gjykatat kanë shqiptuar dënime shpesh të larta për të kthyerit nga Siria, disa nga të cilët u kthyen vullnetarisht.

Dënimet kanë reduktuar shifrat e atyre që largohen, por nuk kanë ndalur plotësisht transferimin e parave nga Kosova në ISIS. Autoritetet në Kosovë dhe Shqipëri kanë zhvilluar strategji kundër terrorizmit, por riintegrimi i atyre që shkuan të luftonin dhe më pas u kthyen mbetet një detyrë e vështirë.

Ndërkohë, familjeve të tyre nuk u është dhënë asnjë ndihmë.

Qeveritë në të dy vendet përballen me perspektivën e gjithnjë e më shumë xhihadistëve që kthehen në shtëpi, duke sjellë me vete ideologjinë e tyre dhe përvojën e luftimit.

Strategjia anti-ekstremizëm e qeverisë së Kosovës thekson mbështetjen dhe monitorimin e të kthyerve që nuk mund të burgosen, por jo edhe të familjarëve të tyre.

“Në programin e saj, qeveria e kryeministrit të Kosovës Ramush Haradinaj ka parashikuar masa shtesë, përfshirë masa të buta siç janë ngritja e një divizioni brenda Ministrisë së Punëve të Brendshme për parandalimin dhe riintegrimin e personave të radikalizuar,” i tha BIRN-it përmes emailit Zyra e Kryeministrit Haradinaj.

Speckhard thotë se ndjekja penale nuk duhet të jetë zgjidhja e vetme për ta ndalur rritjen e numrit të luftëtarëve xhihadistë.

“Dënimi është i pashmangshëm, por për ata që nuk kanë gjak në duart e tyre, do të ishte më mirë t’u jepeshin dënime me kusht dhe t’i regjistrojnë ata në programe riintegrimi me një kundër-mesazh islam. Shumë prej tyre mund të rehabilitohen, por disa jo dhe ata kanë nevojë të kalojnë kohë në burg”, tha ajo.

Disa prindërve u vjen turp për atë që kanë bërë bijtë e tyre. Të dëshpëruar, duke jetuar në varfëri dhe pothuajse të izoluar, ata duhet të mbajnë gjithashtu stigmën e të pasurit një djalë i cili do të etiketohet përgjithmonë si terrorist.

15

Selim Demolli rrëfen se shpesh njerëzit kanë bërë me gisht nga ai duke e akuzuar. “Ka pasur edhe raste kur kanë thënë: “Largohu prej tyre se janë ISIS”, tha ai.

Isa Haqifi, babai i Abu Muqatil al-Kosovi, i cili kërcënoi atdheun e tij me terror, tha se krejt çka u mbeti pas po i bënë të vuajnë edhe më shumë.

“Djali i vogël e kreu me nota të shkëlqyera shkollën fillore, por nuk ma pranuan në mjekësi. Pse? E dinë ata, e di edhe unë”, thotë ai.

Duke treguar me gisht nga shtëpitë dhe oborret e komshinjve, 15 vjeçari thotë se “po na shohin të gjithë”.

Imami shqiptar kërcënoi atdheun me terror Almir Daci, një imam nga Shqipëria i njohur me pseudonimin Ebu Belkise al-Albani, u bë një nga emrat më të tmerrshëm të shqiptarëve në ISIS kur dërgoi mesazhe me video kërcënuese për Ballkanin.

Para se të shpallej i vdekur në prill të vitit 2016, Daci tha gjithashtu në një video se “myslimanët tanë jetojnë me krenari në familjet e tyre.” Por, në shtëpinë e tij në Leshnicë të Pogradecit, babai dhe nëna e tij e paralizuar jetojnë vetëm dhe pothuajse në izolim. Përveç sëmundjes dhe varfërisë, jetët e tyre janë rënduar nga vrasja e djalit të tyre, si anëtar i Shtetit Islamik. “Nuk e dija se ai do të largohej.

Kur e pashë në televizion, sa nuk vdiqa”, kujton babai i tij 70-vjeçar Xhevahir Daci, pa mundur t’i ndalë lotët derisa përzien një xhezve me kafe turke.

“Ne jetojmë me shpresën se një ditë do t’i shohim fëmijët e tij. Njëri prej tyre ka lindur atje”, shtoi ai. Prindërit e Dacit thonë gjithashtu se pas vrasjes së djalit të tyre, gruaja dhe tre fëmijët e tij nuk kanë kontaktuar më me të afërmit e tyre. Por vrasja e tij nuk e ndali dënimin e tij. Një vit pas vdekjes së tij, ai u shpall fajtor nga Gjykata e Krimeve të Rënda në Tiranë për nxitje dhe thirrje për kryerjen e akteve terroriste dhe për rekrutim të njerëzve me qëllim të kryerjes së akteve terroriste.

Të dhënat e qeverisë thonë se më shumë se 120 shtetas shqiptarë iu bashkuan konflikteve në Siri dhe Irak, 13 prej tyre gra dhe 31 fëmijë. Tetëmbëdhjetë prej tyre raportohet se janë vrarë.

Nëna nga Shkupi në zi dhe konfuze Në kryeqytetin maqedonas, Shkup, Nebije Abdullahu ka shënuar katër vite zie për djalin e saj Samiun, të vrarë në Siri.

Imami shqiptar, Sami Abdullahu, njihej si një memorizues i zoti i Kuranit dhe fitonte goxha shumë nga ligjëratat e mbajtura nëpër xhamitë në Gjermani.

Nebije Abdullahu, 64 vjeçe, tregon për BIRN se qysh i vogël i biri pati një pasion për mësimet e Kur’anit dhe ishte shumë i devotshëm në respektimin e rregullave fetare. Ai kishte studiuar në Egjipt dhe më pas kishte emigruar në Gjermani.

Në fillim të vitit 2013, Samiu la gruan dhe djalin e tij gjashtë muajsh në Gjermani dhe iu bashkua al-Nusras dhe më pas ISIS-it, gjë që ishte një tronditje e madhe për familjen. “As sot nuk mund ta besoj e të pajtohem. Është e rëndë. E kam peng ta di kush e bindi, çka ndodhi”, shpjegoi Nebije Abdullahu.

Imami 38 vjeçar u vra në gusht të vitit 2013 në një sulm të forcave qeveritare siriane.

“Hoxhallarët nuk kanë qenë kurrë për luftë”, tha Nebija, e cila i përket një komuniteti fetar tepër të rreptë në Shkup. “Në fund të fundit, cila nënë i thotë djalit shko vrit dhe vritu”, pyet ajo.

Më shumë se 100 të rinj nga Maqedonia i janë bashkuar Shtetit Islamik, por deri më tani gjykatat në Shkup kanë dënuar vetëm pesë persona që ishin të përfshirë në grupe që nxitnin ekstremizmin fetar dhe terrorizmin.

16

Janar 2018

Blog

Si do të performojnë në vitin 2018 ekonomitë kryesore në botë?

Analistët e IHS parashikojnë një panoramë optimiste për shumë ekonomi kryesore dhe në zhvillim.

Çfarë pritet nga ekonomia globale gjatë vitit 2018?

NARIMAN BEHRAVESH WEFORUM.ORG

N

ë vitin 2017, ekonomia globale pati performancën më të mirë në gjashtë vjet. Frikës së vazhdueshme të “stanjacionit laik” më në fund reshti. Skena është tashmë e përshtatshme për një rritje të qëndrueshme në ekonominë botërore në vitin 2018. IHS Markit parashikon rritje globale 3.2 për qind, ashtu si niveli i rritjes gjatë 2017-ës dhe mbi 2.5 përqindshin e vitit 2016.

Ekonomia amerikane do të shohë një rritje të mëtejshme, me ose pa ulje të taksave. Megjithatë, rritja në Eurozonë parashikohet të ketë pasur kulmin në vitin 2017. Po ashtu, rritja e fundit japoneze pritet të zbehet. Rënia graduale e ekonomisë kineze parashikohet të vazhdojë. Për fat të mirë, rimëkëmbja e vendeve në zhvillim ka gjasa të vazhdojë dhe të marrë pak vrull. Fatkeqësisht, nuk mungojnë rreziqet me të cilat përballet ekonomia botërore. Por shumica janë kërcënime të nivelit të ulët. Më shqetësuese janë gabimet e politikave në Shtetet e Bashkuara (si shoku fiskal ose një luftë tregtare) dhe në Kinë (si keqmenaxhimi i uljes së borxhit).

Këto janë 10 parashikimet ekonomike për 2018 nga IHS Markit 1. Ekonomia amerikane do të ruajë rritjen mbi trend. IHS Markit pret që rritja në vitin kalendarik 2018 të jetë 2.6%, mbi 2.3% që ishte në 2017 dhe mjaft lart nga 1.5% në vitin 2016.

Kushtet financiare mbesin mbështetëse, financat e familjeve po përmirësohen, ndërsa dollari amerikan e ka kaluar kulmin e vet dhe normat e shfrytëzimit të kapacitetit janë të larta.

Këto janë mbështetëse për shpenzimet e konsumatorëve dhe ato kapitale, si dhe për strehimin.

Së fundmi, po aq e rëndësishme, nëse Kongresi miraton Aktin Republikan të Uljes së Taksave dhe të Punës, kjo do të shtonte rritjen me 0.3 për qind në vit, nga viti 2018 deri në vitin 2020, gjë që do të ulte normën e papunësisë dhe do të rriste normat e interesit dhe ato të dollarit.

2. Rritja e Europës do të ngadalësohet paksa, por do të mbetet e qëndrueshme. Perspektiva relativisht e ulët për çmimet e naftës do të kufizojë ngritjen e inflacionit, gjë që u shkon për shtat rritjes reale të të ardhurave. Tregjet e punës do të vazhdojnë të përmirësohen. Eksportet do të ndihmohen nga një euro ende konkurrues dhe nga rritja e fortë globale.Më e rëndësishmja nga të gjitha, sfondi politik vazhdon të mbështesë rritjen. Në veçanti, BQE pritet të vazhdojë gradualisht me blerjen e bonove nga fundi i vitit 2018.

Megjithatë, pasiguria politike në Eurozonë (zgjedhjet në Itali, sfidat e koalicionit në Gjermani dhe presionet separatiste në Spanjë) dhe në Mbretërinë e Bashkuar (rreziku i një Brex-

Foto ilustruese: (AP Photo/Ng Han Guan, File)

it “të vështirë”) mund të pengojnë rritjen. Si rezultat, presim që rritja e eurozonës të jetë 2.2% në 2018, ndërsa rritja e Britanisë së Madhe do të bjerë në 1.1%.

3. Rritja e Japonisë do të zbehet. Ndërsa ekonomia do të vazhdojë të rritet në vitin 2018, vrulli do të bjerë krahasuar me vitin 2017. Parashikohet që rritja të zbutet në 1.2% në 2018, nga 1.8% në vitin 2017. Monedha e dobët jen ka gjasa të mbështesë eksportet dhe turizmin, por kjo mund të kompensohet nga zbutja e rritjes për partnerët kryesorë tregtarë të Japonisë, veçanërisht Kinës.

Nga ana tjetër, kërkesa e brendshme do të mbetet e qëndrueshme ndërsa shpenzimet e konsumatorëve do të mbeten të moderuara, por të qëndrueshme. Përveç kësaj, projektet e infrastrukturës përpara Lojërave Olimpike 2020 do të mbështesin shpenzimet kapitale.

4. Vrulli i Kinës do të dobësohet. Problemet e Kinës lidhur me kapacitetet industriale me tepricë, mbingarkesën e borxhit dhe një teprica në fushën imobilare kanë mbetur të pazgjidhura. Qeveria do të vazhdojë t’i adresojë këto probleme përmes programit “Reformimi Strukturor i Palës Furnizuese” në periudhën afatshkurtër dhe afatmesme. Këto probleme strukturore dhe reagimi i politikës do të zvarritin ekonominë, në përgjithësi dhe në veçanti kërkesën për investime. Si pasojë rritja do të shkojë 6.5% në vitin 2018. Mbetet për tu parë nëse në vitin 2018 qeveria kineze do të përdorë stimulin edhe një herë, me tu ngadalësuar rritja.

5. Performanca e vendeve në zhvillim do të përmirësohet gradualisht. IHS Markit parashikon një rritje të mëtejshme modeste në 4.9% në vitin 2018, pasi mjedisi global vazhdon të jetë mbështetës për rritjen ekonomike. Ndërsa disa vende do të shohin rritje më të fortë në vitin 2018, vendet dhe rajonet e tjera do të përballen me sfida. Rritja e barrës së borxhit mund të bëhet një rrezik për shumë ekonomi. Në Azi, India do të rimëkëmbet nga goditjet e politikës së shfuqizimit të monedhës dhe nga taksa e importit të mallrave dhe shërbimeve.

Njëkohësisht, Indonezia, Malajzia, Filipinet dhe Vietnami do të ruajnë rrijen 5-6%.

Shumica e ekonomive të Amerikës Latine do të shohin përmirësim të rritjes në vitin 2018.

Nga ana tjetër, vendet në zhvillim në Europë do të shohin rritje më të ngadaltë, për shkak të mungesës së krahut të punës dhe të kapacitetit të ulët për të ruajtur timin e kërkesës. Në Lindjen e Mesme, rimëkëmbja nga rënia drastike e naftës do të jetë e ngadaltë. Në Afrikën Nënsahariane, ekonomitë e mëdha (Angola, Nigeria dhe Afrika e Jugut) do të kenë vështirësi të rriten mbi 1%.

6. Me pushimin e protestave, çmimet e mallrave do të variojnë dhe do të jenë të paqëndrueshme. Ndërsa çmimet e naftës u rritën në fund të vitit 2017 dhe OPEC dhe Rusia pranuan të zgjerojnë kufijtë e prodhimit edhe për një vit, rritja e vazhdueshme e karburantit jashtë OPEC do t’i vërë tavan çmimeve. Ngadalësimi i rritjes në Kinë, ulja e politikave të lira monetare në vendet e zhvilluara, ulja e borxhit në ekonominë e Kinës dhe një dollar amerikan ende i fortë dhe disi në rritje, të gjitha këto do të veprojnë si kufizime për çmimet e mallrave.

Thënë kjo, rreziqet gjeopolitike mund të shtojnë presionet.

7. Presionet në rritje ndaj inflacionit do të qëndrojnë të mbytura. Faktorët strukturalë si teknologjia dhe globalizimi me gjasa do të parandalojnë ndonjë rritje të mprehtë të inflacionit. Për më tepër, do të duhen edhe disa vite para se inflacioni të arrijë ose tejkalojë objektivin prej 2% të bankave qendrore. Në ekonominë amerikane, ka tregues në rritje se një treg shumë i ngushtë i punës po përkthehet në një ritëm modest të rritjes së inflacionit në paga. Në botën në zhvillim, normat e inflacionit kanë rënë dhe do të vazhdojnë të bien, falë çmimeve më të qëndrueshme të mallrave dhe monedhave. Thënë këto, inflacioni do të rritet ngadalë në dy vitet e ardhshme në botën e zhvilluar dhe do të vazhdojë të bjerë në botën në zhvillim.

8. Fed do të vazhdojë të rrisë normat e interesit dhe disa banka të tjera qendrore mund

ta pasojnë. Rezerva Federale pritet të rrisë normat e interesit tri herë në vitin 2018 në mars, shtator dhe dhjetor. Megjithatë, ka gjasa që Fed të rrisë normat e interesit edhe më shumë nga shqetësimet e mbinxehjes, duke pasur parasysh rritjen e fortë, një rënie të normës së papunësisë dhe ndikimin e mundshëm të inflacionit nga ulja e taksave.

Banka Qendrore Europiane dhe Banka e Anglisë nuk kanë gjasa të rrisin normat e interesit deri në vitin 2019, dhe Banka e Japonisë do të presë edhe më gjatë. E vetmja bankë qendrore e madhe që pritet të forcohet në vitin 2018 është Banka e Kanadasë. Jashtë G7, vendet me monedha të lidhura me dollarin amerikan (Hong Kongu, Singapori dhe Shtetet e Gjirit) nuk do të kenë zgjedhje veçse të ndjekin FED. Gjithashtu, duke pasur parasysh këto ritme të forta rritjeje, disa ekonomi aziatike mund të forcohen më tej në 2018, përfshirë Indinë, Indonezinë, Filipinet dhe Korenë e Jugut.

9. Dollari amerikan ka gjasa të rritet, edhe pse paqëndrueshmëria mund të mbetet e lartë.

Ka të paktën tre arsye pse presioni mbi dollarin gjatë vitit të ardhshëm do të jetë kryesisht i lartë. Së pari, FED ka kaluar shumicën e bankave të tjera qendrore në ciklin e shtrëngimit, që do të thotë se diferencat e normave të interesit do të thellohen në vitin 2018. Së dyti, ndërsa rritja e SHBA-së vazhdon dhe ritmet e rritjes në ekonomitë e Eurozonës, Japonisë dhe Britanisë së Madhe janë më të pakëta, investitorët do të rifokusohen në asetet amerikane.

Së fundi, miratimi i Ligjit të Taksave në SHBA do të rrisë më tej besimin e investitorëve dhe mbase do të rezultojë në rritje edhe më të lartë si dhe në norma të larta interesi. Kufizimi i Parashikojmë se, bazuar te pesha tregtare, dollari do të rritet me 2-3% gjatë vitit 2018, dhe norma euro-dollar do të jetë rreth 1.15 dollarë në fund të vitit.

10. Rreziku i një recesioni mbetet i ulët, pasi vrulli i rritjes globale është forcuar dhe duke përjashtuar gabimet në politika. Nxjerrja nga binarët e ekonomisë globale do të kërkojë një tronditje të lartë. Ndërsa lista e tronditjeve të tilla është e lartë, probabiliteti që ndonjë prej tyre të bëjë dëme serioze është i ulët. FED – apo çdo bankë tjetër qendrore e madhe – ka pak gjasa të rrisë normat e interesit aq lart në vitin tjetër sa për të vrarë rritjen.

Ulja e borxhit duke shitur asete në Kinë ka rrezik, por perspektiva që qeveria kineze të bëjë dëme serioze ndaj rritjes është e largët. Një tronditje e naftës është gjithnjë e mundur, por me rritjen e prodhimit të naftës nga SHBA dhe vendet jashtë OPEC, do të duhet një ngjarje e madhe gjeopolitike në Lindjen e Mesme për të tronditur fort tregjet e naftës. Dhe ndërsa rreziku i grindjeve tregtare është i lartë, shanset për një luftë tregtare absolute janë të ulëta.

Marrë me autorizim nga Weforum.org

No.

29

January 2018 Monthly

Czech President’s Main Donor on Balkan Arms Shopping Spree Jaroslav Strnad, the chief financial backer of the Czech president, has been secretly snapping up arms stockpiles and factories throughout the Balkans with the help of a cast of notorious local characters. The buy-up has included tens of millions of rounds of old ammunition of a type so unreliable that a previous attempt to sell it inspired a Hollywood movie.

The Czech President, Milos Zeman | Photo: AP

FEATURE

OPINION

Parents of Albanian ISIS ‘Martyrs’ Abandoned to Grief

The EU is Watching the Balkans Come Undone

Their sons went to fight for ISIS in Syria or Iraq, and some even had children in the conflict zone - then they were killed, leaving their impoverished relatives in Kosovo, Albania and Macedonia to suffer.

Outbursts of violence, illiberal leaders and failures to reform mean Brussels must wake up to the fact that the Balkans are not headed towards EU membership but towards instability .

18

January 2018

INVESTIGATION

Czech President’s Main Donor on Balkan Arms Shopping Spree Jaroslav Strnad, the chief financial backer of the Czech president, has been secretly snapping up arms stockpiles and factories throughout the Balkans with the help of a cast of notorious local characters. The buy-up has included tens of millions of rounds of old ammunition of a type so unreliable that a previous attempt to sell it inspired a Hollywood movie.

BY AUBREY BELFORD, SASKA CVETKOVSKA, PAVLA HOLCOVÁ, MAJA JOVANOVSKA, PAVLE PETROVIĆ, AND LINDITA ÇELA

C

zech President Miloš Zeman likes to joke about shooting journalists.

The veteran politician, who is running for reelection this week, recently earned international opprobrium when, sporting a faux assault rifle, he figuratively took aim at the press. As it turns out, if Zeman ever wants to make good on his threats, his chief financial backer may have plenty of bullets handy.

An investigation by the Organized Crime and Corruption Reporting Project (OCCRP) and partners reveals that companies linked to Jaroslav Strnad, Zeman’s main campaign financier, have been on a secretive, years-long Balkan shopping spree, aided in part by controversial local figures, one of whom has been investigated for criminal activity.

The purchases include the importation into the Czech Republic of tens of millions of rounds of old Chinese-made ammunition from stockpiles in Albania.

The acquisitions also include aging arms factories, bought from bankrupt companies at knock-down prices. In recent years, the Czech tycoon’s firms bought a troubled Macedonian ammunition factory and, more recently, a plant that produces military components in neighboring Serbia.

Strnad’s dealings have also involved at least two figures linked to Sašo Mijalkov, a powerful former Macedonian spy chief currently on trial for illegal wiretapping, election fraud, and torture.

The Czech buy-up goes beyond Strnad. The STV Group, another Czech firm led by businessman Martin Drda, also bought more than 30 million rounds from Albanian stockpiles. It is uncertain why companies controlled by Strnad and Drda made the purchases. But Strnad built his reputation and his fortune in the Czech Republic and Slovakia as an arms supplier and producer, suggesting that his goal may be to re-sell the arms at a profit.

The question is: To whom?

The decades-old Chinese ammunition he purchased is both dirt-cheap and believed to be extremely unreliable – making it very difficult to sell on legal international markets. NATO member states, including the Czech Repub-

lic, do not use such munitions. The United States has banned the import of Chinese ammunition since the 1989 Tiananmen Square massacre.

The Albanian ammunition stockpiles have gained a measure of notoriety. The 2016 Hollywood film War Dogs was based on a spect acularly botched effor t by t wo 20-something American arms dealers to repackage and illegally sell such ammunition to the US government.

In response to reporters’ inquiries, a representative for Strnad’s companies confirmed their purchase of munitions “of Chinese and Russian production” from Albania, disputed the assertion that it may be unreliable, and insisted that “most of this ammunition was sold to customers within the European Union.”

But arms experts consulted by reporters were skeptical. “[This] response does not seem credible to me,” said Georges Berghezan, a researcher for the Group for Research and Information on Peace and Security (GRIP).

“The field of customers [for military ammunition] in the private sector is rather limited in the EU,” he said. “And I don’t imagine public security forces in any EU country equipping [themselves] with such Soviet-style and elderly ammunition.”

Asked where such ammunition could be exported to, Pieter D. Wezeman, senior researcher at the Stockholm International Peace Research Institute (SIPRI), suggested “Africa, I’d say potentially parts of the Middle East, places like Iraq, or maybe Afghanistan.”

Representatives of STV Group declined to respond to reporters’ questions.

Brothers in Arms Strnad enjoys a close relationship with President Zeman and is far and away his largest campaign contributor. The 45-year-old owns a slew of companies, many under his Czechoslovak Group (CSG), with interests that include transport, manufacturing, and weapons. Strnad is an owner of Tatra Trucks, one of the world’s oldest vehicle manufacturers. Public disclosures show that one of the businessman’s firms, DAKO-CZ, has contributed a total of 2

The Czech President, Milos Zeman | Photo: AP

million koruna (US$ 92,160) towards Zeman’s current campaign for re-election. Another Strnad-linked firm, Composite Components, is Zeman’s second-largest donor, giving 1 million koruna. Between them, the two firms make up two-thirds of all contributions to Zeman’s campaign.

Zeman, a Euroskeptic who has cultivated warm relations with Moscow and Beijing, came in first with 39 percent of the vote in the first round of the Czech presidential election on January 12 and 13. He will face the pro-European Jiří Drahoš, a former professor of chemical engineering, in second-round voting on January 26 and 27.

Strnad’s generosity has been matched by access to the outspoken president. Zeman has publicly boosted the Czech defense industry and visited one of Strnad’s firms, Excalibur Army, last March. Strnad flew to Russia with Zeman as part of a business delegation last November, returning with a contract to build and operate an aircraft maintenance hangar in Ulyanovsk.

Zeman has also publicly scorned his own country’s arms control rules, complaining that measures that ban the export of weapons to countries from which they could be re-exported into conflict zones were choking off business.

Efforts at control “in a totally inappropriate way restricts our export to non-embargoed countries on the pretext that there is a risk of re-exporting to countries no longer as safe,” Zeman said last May. According to Wezeman, the arms expert from SIPRI, the Czech Republic does export large amounts of arms to countries like Iraq, Saudi Arabia, and Nigeria.

Reporters have found no evidence that those countries - or any other potentially sensitive destinations - are the intended recipients

of the ammunition the Czech businessmen purchased in Albania. Their ultimate purpose is – thus far – unknown.

But the fact that these purchases took place at all – far from the public eye until now – reveals the secrecy that can still surround major arms deals in the heart of Europe.

In 2008, an attempt to decommission part of Albania’s aging, deadly stockpile of Cold War-era munitions went horribly wrong.

At about noon on March 15, a series of explosions at a facility in the village of Gërdec sent fireballs into the sky, artillery shells into homes, and shockwaves slamming into the nearby capital, Tirana. The disaster killed at least 26 people.

But Albania’s tragedy turned out to be a business opportunity for two rival Czech companies.

Interviews and documents obtained by OCCRP show that, by prompting the Albanian government to unload its dangerous Communist-era munitions, the catastrophe opened the way for Czech companies Real Trade Praha and STV Group, controlled by arms tycoons Jaroslav Strnad and Martin Drda, to move in on the country’s dirt-cheap but unstable stockpiles.

Between 2010 and 2015, Real Trade Praha – the Strnad-linked firm – and the Drda-controlled STV Group bought tens of millions of rounds of old Chinese munitions between them, according to internal documents from Albania’s state-owned Military Export Import Company (MEICO).

The documents also show that over 100 tons of RDX, an explosive, was sold from Albanian stockpiles to buyers in the Czech Republic, in spite of alarm by US diplomats over the instability of the material.

The ammunitions purchases raise questions about what the firms did with their tens

January 2018 After the deadly Gërdec explosion, a new director, Granit Leka, was brought in to head MEICO. He quickly made clear that he wanted to sell off Albania’s dangerous stockpiles.

Leka confirmed to OCCRP that MEICO had sold ammunition to Czech companies.

“I was happy to sign contracts with companies from an EU country, with end user certificates,” Leka said. “We signed the contracts immediately because they made us good offers.” “According to the contracts, it was the Czech companies who managed transportation [of the munitions from Albania].”

“Who Would Buy This Stuff?”

It is unclear just what the Czech companies

of millions of rounds. Decrepit and unreliable, Chinese ammunition of the sort kept in Albanian stockpiles is difficult to sell on the international market. It is not used by NATO member states’ armies, including that of the Czech Republic. But, along with old Czech rounds, decades-old Chinese ammunition frequently makes its way onto battlefields in Africa and the Middle East.

“There will not be any interest from the military or police side [in Europe],” said Pieter D. Wezeman, senior researcher at the Stockholm International Peace Research Institute (SIPRI). “I can’t imagine that at all.”

Instead, he said, typical purchasers of such ammunition might be “countries [that] have relatively little money to spend which are in urgent need because they have a conflict ongoing and which have a procurement system which is not functioning particularly well.” Georges Berghezan, a researcher for the Group for Research and Information on Peace and Security (GRIP), said it was likely that “the Czech firms re-exported the Chinese-Albanian ammunition to third parties and that the ammo finally ended up in the hands of Syrian rebels, Iraqi Kurds or central government forces, or Afghan security forces.” “Yemen or an impoverished and conflict-ridden African country, like South Sudan, could also be a possible destination.”

A separate set of leaked emails obtained by reporters throw more light on Real Trade’s deals. They show that, in seeking to smooth the movement of one shipment, the company sought help from Petar Crnogorac, a Serbian businessman previously investigated for attempting to sell weapons to Islamist fighters in Libya.

“I Was Happy to Sign” The MEICO documents reveal specific details about nine deals the Albanian arms exporter made with the Czech companies.

They show that, between 2010 and 2015, MEICO sold a total of over 81 million rounds of ammunition – most of it Chinese-made and mostly of types used for Soviet-style rifles and machine guns – to the Czech Republic. It also sold 358 mortar rounds and nearly 110 tons of RDX explosive.

Of the 81 million rounds, Real Trade Praha, a firm from Strnad’s portfolio, imported nearly 34 million in various calibers (as well as the 358 mortar rounds). Drda’s rival STV Group imported about another 31 million rounds of 7.62x39 mm ammunition, the type used in AK-47 assault rifles and other Soviet-style guns. These cost a total of $920,160 – about three cents per round.

The remaining rounds – nearly 17 million – were also sold by MEICO to the Czech Republic, but it is not clear which company bought them.

The potential sale of the RDX explosive was being carefully watched by US diplomats in Albania as early as 2009, according to a State Department cable from July that year released

by WikiLeaks.

US officials had asked Albanian authorities to destroy – and not export – its stockpile of 150 tons of RDX following the Gërdec disaster, according to the cable. (The RDX had been stored at a separate site.) However, the cable notes that US diplomats had already heard rumors that an unnamed Czech company had attempted buy the explosives.

The MEICO documents obtained by OCCRP show that nearly 110 tons of the RDX were sold in 2010. They do not show which company bought the explosives, indicating only that the Czech Republic was the final destination.

did with the ammunition they purchased.

One thing is certain: The companies didn’t sell it to the Czech military. In response to questions, a spokesman said that the country’s armed forces were focused on NATO standards and do not use Chinese weapons or ammunition. A representatives of Strnad’s companies confirmed that “companies from the Czechoslovak Group buy redundant ammunition, weapons, military equipment or spare parts in various European countries, including Albania,” and insisted that most of the purchases was sold to EU customers.

Representatives of STV Group declined to respond to reporters’ questions.

Arms experts consulted by reporters expressed skepticism that the ammunition would find European buyers, citing its age, type, and likely poor condition.

“I am sure that [much] of the lot is unusable, which explains its very low price,” Berghezan said.

One source with inside knowledge of Real Trade’s initial 2010 deal, who declined to be named because he feared retribution, said that the ammunition was likely intended for resale in conflict zones, particularly in Africa. He did not provide additional documentation to back up his claim.

“The particular ammo you are asking about, think about it… who would buy this stuff? Not an army, not the Americans, not the Russians,” the source said.

“From a box of 100 bullets, maybe 30 or 10 won’t work at all, who can know with that kind of shitty ammunition. But armed civilians and gangs in Africa won’t care.”

Wezeman, the SIPRI arms researcher, said that the Czech exporters would face few legal

19

obstacles exporting the ammunition to most countries or armed groups as long as they received permission from the Czech government.

“The chances that they will get permission to export, I’d say, are quite high, there are very few places which they can’t export to,” he said.

As possible exceptions, he named countries under EU or UN embargoes, such as South Sudan, Sudan, and Iran.

A representative of Real Trade said, “CSG Group companies adhere to all national and international rules governing the trading of military equipment. All exports are therefore made on the basis of valid end-user licenses.”

“STRICTLY CONFIDENTIAL!!!”

A set of leaked emails from Strnad’s employees that were obtained by OCCRP and partners shed further light on his Balkan deals.

The emails, sent to potential business partners in other Balkan countries, indicate that his firms were looking to buy more ammunition elsewhere, this time not of Chinese manufacture. They confirm that Strnad was personally in the loop on the business. And they reveal that one of his executives was in touch with a notorious Serbian arms dealer accused of various crimes. In a March 2010 email from Real Trade executive Petr Rusek to a Macedonian business partner – bearing the warning “STRICTLY CONFIDENTIAL!!!” – Rusek disclosed his firm’s first contract to buy Chinese-made ammunition from the Albanian MEICO. He then explains that he’s looking for additional ammunition, in various calibers, specifying that most of it must be manufactured elsewhere (“no China”).

The email was cc’d to Strnad and another of his executives.

In a separate email, Rusek asks a Serbian man he addresses as “Mr. Trninic” for help ensuring the safe transit of one truckload of the ammunition through Serbia. The email notes that arrangements had already been made for transit through Macedonia and Hungary, confirming the land route that appears in the MEICO paperwork.

The truck, which was slated to make the trip in late January, would likely be the first of many, Rusek wrote.

Rusek also told Trnini that he had been referred to him by Petar Crnogorac, the owner of Serbian arms firm CPR Impex.

Crnogorac has faced multiple accusations of bending and breaking the law. A previous investigation by OCCRP and partners found that CPR Impex had acted as a middlemen to sell European arms to Saudi Arabia that likely ended up with Syrian rebels.

In 2014, Crnogorac was arrested in Serbia on charges that he had obtained inside information on military surplus tenders; the charges were later dropped.

A UN panel in 2015 investigated a CPR Impex subsidiary over accusations that it had sold weapons to Islamists in Libya. Crnogorac has confirmed that discussions were held on exporting weapons to Libya, but said the deal never went ahead.

The UN panel reported in 2016 that the Montenegrin and Serbian governments had informed them they had received no requests for arms exports to Libya.

Crnogorac declined a request for comment.

Read on to find out about the factories the Czech companies bought in the former Yugoslavia.

Additional reporting by Aleksandra Denkovska and Sinead Carolan.

The story was reported in collaboration with BIRN Albania, the Czech Center for Investigative Journalism, the Crime and Corruption Reporting Network (KRIK), and NOVA TV.

20

January 2017

NEWS

Albania Ruling Party Moves to Toughen MPs’ Immunity Albania’s ruling Socialist Party is being criticised for its attempts to make issuing arrest warrants for MPs facing criminal charges much harder.

GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANA

A

lbania’s ruling Socialist Party has been criticised over a proposal that would oblige the prosecution to submit incriminating evidence to parliament before an MP can be stripped of immunity and arrested.

Critics say the change would undermine the rule of law and endow parliament with powers that should rest with only with the courts.

Ruling party MPs who propose the change say parliamentary procedures in such cases should be clarified, and that prosecutors should provide “proof” alongside requests for arresting an MP. “The proposed changes aim to significantly improve the regulations ... especially the clauses dealing with the limitations to parliamentary immunity,” the note accompanying the proposal said.

Current regulations do not mention any need for the prosecution to provide “proof” in support of its case.

Lulzim Basha, leader of the opposition Democratic Party, called it an attempt to degrade the Special Prosecutor’s power and bring it down to the level of a non-governmental organization.

Prime Minister Edi Rama’s party had “proposed a special law to protect the big fish,” Basha said on Thursday. “This law proposes that prosecutors should send their proof not to the courts but to parliament, where the judge is Edi Rama,” Basha added. The Special Prosecutor Service is a new institution created under Al-

Saimir Tahiri during the hearing at the Parliamentary Council of Immunities and Mandates. Photo: Gent Shkullaku/LSA

bania’s flagship justice reforms, approved in 2016, which the country is slowly implementing. This office, tasked with prosecuting high-level corruption and organized crime, is not yet fully opperational.

Defending his proposal, Taulant Balla, head of the Socialist Party parliamentary group, insisted that his aim was only to “regulate non-functioning holes in the parliamentary regulations”. Last October, the General Prosecutor, acting on a

“The proposed changes aim to significantly improve the regulations ... especially the clauses dealing with the limitations to parliamentary immunity,” the note accompanying the proposal said.

drug-smuggling investigation, sent to parliament the first-ever request to arrest an MP from the ruling party.

Saimir Tahiri is accused of drug smuggling.

However, Socialist MPs denied the request, claiming that prosecutors did not have proof, and that they had a “political agenda”.

Previously there have been arrests of other MPs, as part of wider police busts.

A political debate has followed on how MPs should deal with such issues and what their competences are.

Afrim Krasqini, a political scientist from the Albanian Institute for Political Studies, a think tank in Tirana, said the current proposal reflects the “usual malaise” of politicians who spend their second mandate in power.

“In 2013, the Socialist Party promised to cancel all kinds of immunities and now it is proposing exactly the opposite”, Krasniqi said. “Parliament is not a court and doesn’t have the capacity to judge facts belonging to a penal file.”

Albanian MPs, judges and prosecutors had broad immunity from arrest and investigations up to 2012, when pressure from the international community to fight corruption obliged parliament to change the constitution and remove some of the protections. Currently those with immunity can be investigated using special techniques like interception of communications and can be arrested if caught in the act. However, few MPs had been investigated up till now.

Albania Mulls Building Second Passenger Airport After a series of debates and repeated promises, Albanian Prime Minister Edi Rama announced Wednesday that he received a proposal to begin building the country’s second passenger airport near the coastal city of Vlora “by this summer”.

GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANA

T

he Albanian government announced Wednesday that it has received an offer from a consortium of companies including Cengiz Construction, Kalyon Construction and Kolin Construction to build a much anticipated international airport near the southern coastal town of Vlora.

Announcing the offer, Prime Minister Edi Rama wrote in his social media profiles that the construction works «will start in June», while the Ministry of Infrastructure and Energy said that it will begin the process of “evaluating the offer”.

Albania has only one international airport that serves the nation’s capital Tirana. The facility went through a controversial privatisation process in 2004 that included a much maligned exclusivity clause

Tirana International Airport. Photo: Ivana Dervishi/BIRN

that didn’t allow for the opening of another airport for the full 20-year duration of the contract.

Tirana International Airport (TIA), the company that operates the concession,

Albania has only one international airport that serves the nation’s capital Tirana.

had a 35% net profit rate on revenues and is blamed by tour operators as a major obstacle for the further development of tourism in the country.

The government reached an agreement with TIA in 2016 under which Albania is allowed to open another airport as part of a two year extension of TIA’s existing contract.

This is not the first time that Rama announces plans to built Vlora Airport.

In December 2015, Rama announced that he had received “very credible offers” to build three airports.

Two years later he said he was looking into a proposal to built a “national air transport company” will the help of Turkey’s national flag carrier, Turkish Airlines.

None of the plans have yet to be implemented.

January 2017

21

FEATURE

Albania’s New Greek Cemeteries Risk Reviving Old Grudges Albania’s government has promised to build new graveyards for Greek soldiers who died there during World War II – but some Albanians fear they could turn into pilgrimage sites for Greek nationalists, who have long coveted southern Albania.

FATJONA MEJDINI | BIRN | TIRANA

A

lbania’s pledge to build new cemeteries for Greek soldiers who died on its soil during battles with occupying Italian fascist troops in 1941 has been welcomed by ministers on both sides. But some experts in Albania warn that the move could, ironically, reignite decades-old resentments. The move comes as part of a major agreement that Albania and Greece have pledged to sign. Issues of discussion are split into three blocks: past, present, and the future. The issue of cemeteries for Greek soldiers forms part of the former, together with expectations that the two sides will end the bizarre but formant “state of war” that has legally existed between them since 1941, when Italian fascists in occupied Albania attacked Greece.

On “present” issues, two countries must agree on issues concerning Albanians migrant workers in Greece and better collaboration in fields of common interest. “Future” issues include a maritime border deal.

The planned agreements with Greece are expected to expedite Albania’s EU negotiation process, preventing any further disputes that might stall Albania’s progress.

After first meeting last November in Crete, Greece, the two foreign ministers met from January 19-21 in Korca, in southeast Albania.

In December, meanwhile, Albania agreed to build new cemeteries for Greek soldiers who died fighting Italian forces in World War II, settling a dispute that has endured for almost 80 years. Two delegations approved a process “of checking, identifying, disinterment and [reburial of] the remains of Greek soldiers” with their Greek counterparts at the meeting in Crete.

The Albanian government turned this proposal into a formal decision on December 13, which Greek Foreign Minister Nikos Kotzias hailed as “a step showing trust “.

In an interview for TV Ora News, Albania’s Foreign Minister Ditmir Bushati on January 8 said the decision on the cemeteries was not new, recalling that in 2009 the former government of prime minister Sali Berisha passed a similar decision, although it was never implemented. “Since 2013, we have discussed this issue also with defence ministry experts, on how to ensure this agreement. There is a joint committee of experts working on this issue,” he said.

However, when BIRN asked the Foreign Ministry for details of the cost of these news cemeteries, the deadline, who is going to pay for them and who will carry out the work, the ministry said any queries should be sent to the Defence Ministry, which is leading this process.

The Defence Ministry confirmed that it was heading the committee, but said it was up to it to release any information. So far, they are keeping important details secret.

Legacy of a forgotten war In the winter of 1940, occupying Italian forces loyal to fascist strongman Benito Mus-

The Greek soldier cemetery near Kelcyre, South of Albania. Photo: Fatjona Mejdini

The checking for Greek soldier remains has already started near Peshtan, a village in South Albania. Photo: Fatjona Mejdini

solini invaded Greece from Albania, which Italy had occupied in 1939.

The battles lasted seven months and thousands of Greek and Italian soldiers died in the mountainous region and remain unburied there. Greek military archives show that by the end of the war there were almost 14,000 Greek fatalities on the Albanian front.

Almost 8,000 war dead remain there, whether formally buried or not.

The exact number is not known.

Greek authorities have demanded new cemeteries for their war dead since the 1970s, but Albania’s communist regime refused to comply, and instead offered Greece the opportunity to exhume the remains and repatriate them for reburial.

After Albania’s communist regime collapsed in 1992, Greek calls for new burial grounds grew louder.

The Bularat cemetery in southern Albania was built during the war. On December 20, 2017 Albania gave it the status of “historic cemetery”, which means that official commemorations by the two states will be held there.

In 2000, a new Greek military cemetery was built in Kelcyra, next to the village church, with around 350 graves. This initiative was the work of the Albanian Orthodox Church.

Further progress on building Greek soldiers’ cemeteries in Albania became difficult and laden with suspicion in 2006, after the socalled “Kosina scandal” erupted.

In the village in southern Albania, near Permet, Albanian authorities found out that 70 graves of people from the village had been dug up and counted as Greek soldiers’ remains.

The local prosecution opened a case against an Orthodox priest, Fr Vasil Thomollari, for leading the disinterment, but the investigation was soon closed and charges of “violation of graves” failed. Today, Albanian historians call the offer of new memorials a concession to Greece in a bid to abolish the official state of war that has existed between the states for decades. They claim the move could reignite historical resentments, however, fearing that the new cemeteries could turn into sites of Greek nationalist pilgrimage rather than places of peaceful remembrance.

Digging up the past Greeks have long had aspirations to annex southern Albania, or have pushed for what they call “Northern Epirus” to become an independent state, linked to Greece, citing the presence of many ethnic Greeks in the area.

Those attempts to change the border failed.

But, while Greece no longer lays claim to this part of Albania, many historians fear that large new cemeteries will “mark out” Greek territory, and be seen as proof among Greek nationalists that Greek soldiers “died in their own land”. These Albanians fear that it will rekindle Greek territorial claims and that arguments about “Northern Epirus” will again be used against Albania.

Beqir Meta, director of Albania’s Institute of History, notes that the Greek forces that crossed back into Albania fighting the Italian invaders then occupied the area, claiming they were liberating Northern Epirus, which they then claimed should become Greek territory after World War II. “These new cemeteries are a milestone for the old claims,” Meta said.

However, Andre Gerolymatos, Professor of History and Director of the Stavros Niarchos Foundation Centre for Hellenic Studies at Simon Fraser University in Canada, told BIRN that Greece’s motivation was more religious than territorial. “The bodies of thousands of Greek soldiers are scattered [across the area],” he said. “It is religious sentiment that would drive the notion of establishing cemeteries.” He also noted that old territorial claims in the Balkans carry little weight in the modern era – especially when seen in the context of European law.

“Greece is a member of the EU and cannot make any territorial claims against its neighbours,” he said. He added that the new cemeteries could attract thousands of tourists each year – as do those in France, Holland and other countries – giving Albania’s economy a much-needed boost.

Chams feel left out of the question However, Beqir Meta insists that Greece first needs to address the forced expulsion of tens of thousands of ethnic Albanians from northern Greece at the end of World War II, which some argue was an act of genocide. The so-called Cham Albanians were expelled for having allegedly collaborated with Italian and German occupiers.

Meta believes it is unfair that new cemeteries for the Greeks have been agreed while Greece offers no progress on this issues.

He says that Albania should in turn demand new burial grounds for the Cham who died during the Greek expulsion. “Reciprocity is a necessity,” he said.

Although the Cham issue has formed part of Albania’s diplomatic agenda with Greece in recent years, it is not clear whether it was discussed as a part of the latest talks. Cham politicians, from the Party for Justice, Integration and Unity, seek the return of their properties lost in Greece, along with an official apology.

22

January 2017

Demolli said that he tried to stop his son from leaving.

Parents of jihadi figthers often live alone and in relative isolation.

Parents of Albanian ISIS ‘Martyrs’ Abandoned to Grief Their sons went to fight for ISIS in Syria or Iraq, and some even had children in the conflict zone - then they were killed, leaving their impoverished relatives in Kosovo, Albania and Macedonia to suffer.

SERBEZE HAXHIAJ AND ELVIS NABOLLI | BIRN | PRISTINA, SHKODER, SKOPJE

S

elim Demolli gripped the table with his hands, and his lip trembled with anger as he spoke. The previous day he had talked to an imam about his son, who was killed three years ago in Syria. He asked the imam for a religious explanation about what happens to a dead person whose parents have not forgiven him. The answer was hard to take. “He is not a shahid [martyr]. Those who did not get a blessing from their father cannot rest in peace.

The imam even told me so. They are called ‘cursed’,” Demolli said. Demolli’s son Burim was killed in October 2014 at the age of 31, during an offensive by US forces in the Syrian city of Aleppo. Like Selim Demolli, hundreds of family members of Albanian jihadists from Kosovo, Albania and Macedonia live under the shadow of what their relatives have done, stigmatised and hated by others, and given no official support. More than 315 people from Kosovo, 120 from Albania and over 100 from Macedonia have joined so-called Islamic State in Syria and Iraq over the past few years. At least 65 of them were killed in the fighting, leaving their families in an even worse plight. Demolli, a 67-year-old from

Pristina, said that he tried to stop his son from leaving. “I informed the police, asking them to arrest him so that he could not go there. However, he managed to escape the police search while I was not at home, and he left with his wife and with three children,” he explained. Burim Demolli was killed two months later, and now his father is searching for the ones who were left alive, his grandson and two granddaughters, who have remained in Syria. His daughter-inlaw, Edona Demolli, 28, was forced to marry another ISIS member, whose nationality Selim does not know. A month ago, she gave birth to a baby boy. Selim can no longer speak to her or his grandchildren. Edona Demolli’s families, who live in the remote village of Majac, in Kosovo’s Podujeva municipality, feel uneasy about her story, particularly about her forced marriage and her child. Nevertheless, the family sent 2,000 euros to her in Syria, although they do not want to reveal how they managed to transfer the money. On an old Samsung smartphone, Selim keeps a video recording of his granddaughters singing an Albanian song. They are in a camp in Raqqa, and shooting can be heard outside.

The road to jihad NATO airstrikes in 1999 helped lead Kosovo, a Muslim-majority country, to independence. One of the strongest supporters of the US and the West, Kosovo is also one of the poorest countries in Europe with an unemployment rate around 40 per cent.

Nearly two decades after the war, following the establishment of the Islamic State in Syria and Iraq, many young people from Kosovo, some of them taking their wives and children, joined ISIS and the al-Qaeda branch, al-Nusra. Shpend Kursani, the author of research on the reasons for Kosovo citizens becoming foreign fighters in Syria and Iraq, cites the ideological and identity aspects as the main points of attraction for Kosovo Albanian youngsters to join ISIS. “Their ideology is rather revolutionary, calling for revolution abroad, in Arab lands,” he said. Kursani added that in Kosovo there is also an identity gap which can be exploited. “There is a whole generation to whom their own identity is not clear anymore - are they Albanians or Kosovars, what is their flag, their symbol?” he says. Selim Demolli said that after the killing of his cousin, Naman Demolli in Syria, Burim decided to

join ISIS along with his two other cousins Fidan and Arben Demolli. Until Burim joined in 2013, he was mostly unemployed.

“Imams from Saudi Arabia would hold lectures and come to our neighborhood. Until then, Burim had been one of the followers of the imam Shefqet Krasniqi. One day he told me that he had met imams better than Shefqet Krasniqi in Pristina and they were teaching Islam accurately. I realised then that things had changed,” Demolli recalled. After the war ended in 1999, Kosovo was flooded by Islamic organizations, most of them spreading religious propaganda under a humanitarian cloak. This was the time when some imams, originating from Saudi schools, would hold lectures in half-secret locations outside mosques. Krasniqi, former imam at the main mosque in Pristina, is currently facing criminal charges related to terrorism. He refused to talk to BIRN about the charges. Like Burim, a young generation of Albanians from Kosovo, Macedonia and Albania challenged traditional Islamic teaching by embracing the radical religious and political views that were taught at lectures at private mosques.

Fahrush Rexhepi, dean of the Faculty of Is-

January 2017

lamic Studies in Pristina, lecturer on the course ‘History of Religions: Islam and Europe’, said that indoctrination took place over a long period of time. “Recruiters found suitable ground, especially amongst the younger generation, who are experiencing a deep identity crisis, feelings of hopelessness, losers, and without clear economic prospects for the future,” Rexhepi told BIRN. Kosovo Special Prosecutor Drita Hajdari, who is leading several cases against former ISIS fighters, also blamed radical imams for grooming recruits.

“Some imams operated freely for a long time in an uncontrolled territory. They formed groups, held lectures and built camps [in Kosovo], while [officially Muslim organisation] the Islamic Community of Kosovo, kept silent. The latter put their heads in the sand and did not want to hear anything,” Hajdari said. Farush Rexhepi argued meanwhile that Albanians went to fight in Syria and Iraq for ideological and political reasons, and potential recruits need strong explanations to dissuade them.

“What has been missing until now is a convincing, professional theological interpretation that participation in the war of Syria

Goverments in Kosovo and Albania work with the official islamic communities on fighting violent extremism.

Demolli’s son Burim was killed in October 2014 at the age of 31, during an offensive by US forces in the Syrian city of Aleppo.

Like Selim Demolli, hundreds of family members of Albanian jihadists from Kosovo, Albania and Macedonia live under the shadow of what their relatives have done, stigmatised and hated by others, and given no official support.

and Iraq is not jihad [an obligation] for Muslims,” he said.

Children born in ISIS camps The Demollis currently have the largest number of relatives from Kosovo to have joined ISIS in Syria. Nineteen members of the Demolli family currently live in a camp run by the Islamist group in Raqqa. The 20th member is a newborn child - although not a blood relation - the offspring of the forced marriage of Burim Demolli’s widow, Edona to an ISIS fighter. According to Kosovo Police data, more than 30 children of Kosovo parents have been born in recent years at ISIS camps in Syria. Kosovo remains a vital recruitment ground for fighters for defending the self-proclaimed ‘Caliphate’. When the Kosovo authorities passed a law in 2014 which prohibited the country’s citizens from taking part in foreign wars, Kosovo Albanians had already risen in the Islamic State hierarchy. Some of them, such as Lavdrim Muhaxheri, described as a ‘most wanted’ terrorist by Interpol, sent derogatory video messages back home, including a video showing the beheading of a prisoner. Muhaxheri also made another video showing him tearing up Kosovo passports. Ridvan Haqifi, a young Kosovo imam who was promoted within ISIS under the nickname Abu Muqatil al-Kosovi, meanwhile warned in a video that “black days are coming” for Balkans.

On a September afternoon in Gjilan, the house of the former commander of the Albanian ISIS members seems to be mired in sadness, fear, and isolation. With his back against the front door, Ridvan Haqifi’s father Isa Haqifi recalled the grief suffered by the family after he lost his three sons in Syria - Ridvan, Astrit, and Irfan. His eldest son was 25 and the youngest just 19. The family trusted in the Islamic State so much that they sent their 21-year-old son to Syria despite the fact that he was suffering from a serious skin disease. “Ridvan took Astrit with him, hoping to take the results of his tests to Turkey, but Astrit was the first one to die there. Afterwards Ridvan was killed, and then Irfan, too,” his father explained.

The 52-year-old avoided answering questions about his family’s relations with ISIS, refusing to discuss what his sons did. “God knows if they did right or wrong,” he said.

Anne Speckhard, a professor of psychiatry at Georgetown University, and the director of the International Centre for the Study of Violent Extremism in Washington, said that in Kosovo, propaganda was the impetus for people to join ISIS – as well as poverty.

“They believed in the Islamic State and in the promises made for a better life in the Caliphate. There was the financial reason as well. A life without many prospects is the main reason that makes them join ISIS,” Speckhard argued. But Isa Haqifi insisted several times that his sons did not join ISIS for financial rewards. “Does this house represent any profit?” he asked, pointing at the small dwelling behind him. ‘Keep away from them, they are ISIS. Speckhard said that the authorities should deal carefully with families of those who were killed in Syria, especially as some have children who were born there. “Most of them are depressed. Some share the same ideology and exalt the death of their relatives, seeing them as ‘heroes’, while in fact they were terrorists. However, most of them suffer from social stigma, which might make them vulnerable,” she explained. Dritan Demiraj, a former Interior Minister of Albania and a graduate of the country’s Military Academy as an expert in terrorism, said

23

that the deradicalisation of relatives of ISIS fighters remains a challenge for the authorities. “The Albanian authorities should provide social assistance to their relatives, particularly to their children. Such service centres have been established in various countries. So it is made clear to them that they have no future with terrorism,” Demiraj told BIRN. Otherwise, Demiraj warned, Albania again may raise “a generation which is in danger of becoming radicalised”. In 2016, an attack on the Israeli football team during a match with Albania was prevented at a stadium of the northern city of Shkoder. The Muslim community leader in the city, Muhamed Sytari, said it was important not to blame the families of the radicals.

“Heirs of those who were involved in the conflict in Syria and Iraq need to be protected from society’s prejudice. They should not be viewed as enemies. In Islam we say that no one is responsible for another person’s guilt,” said Sytari, the mufti of Shkoder. But the authorities have made prosecution their priority in a thoroughgoing crackdown on Islamist radicals. Kosovo’s prosecution records has launched160 cases in relation to the wars in Syria and Iraq. Courts have often imposed harsh sentences against returnees from Syria, some of whom had come back voluntarily. The sentences have reduced the numbers leaving, but have not totally stopped the transfer of money from Kosovo to ISIS. Authorities in Kosovo and Albania have developed counter-terrorism strategies, but reintegration of those who went to fight then returned remains a difficult task. Their families meanwhile have not been given any assistance. Governments in both countries face the prospect of more jihadists coming home, bringing their ideology and combat training with them. The Kosovo government’s anti- extremism strategy outlines support and monitoring for returnees who cannot be jailed, but not for their family members. “In its programme, [Kosovo Prime Minister] Ramush Haradinaj’s government has foreseen additional measures, including soft ones such as the establishment of a division within the Ministry of Internal Affairs for the prevention and reintegration of those radicalised,”Haradinaj’s office told BIRN by email. Speckhard argued that prosecution should not be the only solution to stop the number of jihadi fighters from increasing. “Conviction is inevitable, but for those who have no blood on their hands, it would be better to impose suspended sentences and to enroll them in reintegration programmes with an Islamic counter-message. Many of them can be rehabilitated, but some cannot, and they need time in prison,” she said. Some parents are also ashamed of what their sons did. Depressed, living in poverty and near isolation, they also have to carry the stigma of having a son who will forever be labelled a terrorist. Selim Demolli recalled how quite often, people have pointed him out accusingly.

“There were even cases when they said, ‘Keep away from them, they are ISIS,’” he said. Isa Haqifi, the father of Abu Muqatil al-Kosovi, who threatened his homeland with terror, said that the ones left behind were being made to suffer. “This youngest son of mine completed primary school with excellent marks, but they would not admit him to enroll at medical school. Why? They know why; I also know,” he said. His son then grabbed his arm, trying to make him stop talking to BIRN’s reporter. Pointing at the neighbours’ houses and yards, the 15-year-old boy said: “They can all see us.”

24

January 2017

Opinion

Outbursts of violence, illiberal leaders and failures to reform mean Brussels must wake up to the fact that the Balkans are not headed towards EU membership but towards instability .

The EU is Watching the Balkans Come Undone JASMIN MUJANOVIC | BIRN

O

liver Ivanovic, the long-time Serb opposition leader in Kosovo, has been gunned down in northern Mitrovica.In Bosnia and Herzegovina’s Republika Srpska entity, meanwhile, the Milorad Dodik government has recruited the services of Russian-backed paramilitaries in an overtly authoritarian turn meant to draw into question the validity of the upcoming general elections in the country.

And if we cast our memories a few months back, we will recall that Zoran Zaev, now the prime minister of Macedonia, was nearly killed in an attack on the parliament when supporters of the old VMRO-DPMNE government stormed the building last April.

While there is no direct link between these events, they each nevertheless gesture at an alarming emerging reality about the Western Balkans at the dawn of a new year: violence and the threat of violence are returning to the forefront of regional political life in a way unseen since the end of the Kosovo war.

The reason for that is more or less the same throughout the region: the democratic project in the Balkans is in peril.

Entrenched elites, and their assorted proxies, have sensed the weakening of the Euro-Atlantic order in the region and, as I warned last year, are now seeing what kinds of new realities Brussels and Washington will allow them to create on the ground.

The use of violence to imperil or halt the work of opposition figures, to compromise the conduct of free elections, and/or the peaceful transfer of power, are all related first-order tests. And so far, the international community is largely failing to uphold its commitments to the region.

With the exception of the US diplomatic intervention in Macedonia last year, the West, and in particular the EU, has been watching the Balkans boil over with hardly a comment.

The very fact that we have now had a string of violent incidents within the span of just over half a year and alarm bells are

Aleksandar Vucic carrying a wreath for Oliver Ivanovic. Photo: AP Photo/Visar Kryeziu

While there is no direct link between these events, they each nevertheless gesture at an alarming emerging reality about the Western Balkans at the dawn of a new year: violence and the threat of violence are returning to the forefront of regional political life in a way unseen since the end of the Kosovo war.

not blaring in Brussels is a scathing indictment of the European security posture in the region, suggesting that it is in essence non-existent.

Instead, as far as Brussels is concerned, the primary concern is its most recent, and completely fictitious, timeline: how to ensure the remaining Western Balkan states join the EU by 2025.

This is a fool’s errand. No country in the region will be a credible membership candidate seven years from now, with the possible exception of Montenegro. And

even there, we are suggesting that a country that has not witnessed a (democratic) government transition in nearly three decades is a leading EU membership candidate. That is simply absurd.

Meanwhile, Serbia, Bosnia and Herzegovina, Kosovo, Macedonia, and Albania are simply not credible candidates.

Serbia, in particular, is arguably the most problematic of the bunch, with its overt drift towards one-man rule under President Aleksandar Vucic. And given his government’s latent nationalist tendencies, in the event that Belgrade were to be brought into the fold by 2025, it would almost certainly guarantee that Bosnia and Herzegovina, Kosovo and Macedonia would be actively blocked in their membership aspirations by Serbia.

And yet, contrary to all possible common sense, this is precisely what the EU appears to be gearing up to achieve.

Albania may yet have a chance, if only because Edi Rama and Aleksandar Vucic are keen to play peacemakers on each other’s behalf, especially because there are no actual outstanding issues between the two countries.

Indeed, if the diplomatic backroom chatter is to be believed, relations between the two are so warm that Rama and Vucic are preparing to negotiate the partition of Kosovo at some point in the

future.

Whether the rumour is true or not, the fact that this too is a plausible yarn – and it is – is further proof of how marginal Brussels and Washington have become to the political machinations of local elites.

To claim otherwise is to be wilfully naive or ignorant about the lack of substantive political and democratic reform that has taken place in any of these countries, and how brazen the respective ruling establishments have become in their illiberal plotting. Unfortunately, wilful naiveté and ignorance are par for course as concerns the EU’s Balkan policy.

So what should we expect in the coming months? Quite simply, the situation will become more volatile and more dangerous.

The true culprits behind Ivanovic’s murder are unlikely to be identified. That is, those who spent years vilifying him as an enemy of the Serb people and more generally transforming northern Kosovo into a Belgrade-administered mafia province.

Milorad Dodik will continue to chip away at the legitimacy, transparency and integrity of the 2018 polls in Bosnia and Herzegovina in order to ensure that, come hell or high water, he will remain the ‘glavna baja’ in Banja Luka. (I have previously warned of this as well).

And depending on which direction the Macedonian name dispute heads, no one should be surprised if VMRO-DPMNE extremists again revert to violence against the new government in Skopje.

There is also a fairly high chance that Johannes Hahn and Federica Mogherini will release repeated press statements assuring us that there is “no alternative” to the region’s European future.

These, as ever, will stand in harsh contrast to the emerging (in)security realities in the Western Balkans.

Dr. Jasmin Mujanovic is a political scientist specialising in the politics of south-eastern Europe and of post-authoritarian and post-conflict democratisation.

His first book, ‘Hunger and Fury: The Crisis of Democracy in the Balkans’ is now available from Hurst Publishers.

January 2017

Analysis

25

The EU must use the momentum generated by the joint probe into Kosovo Serb leader Oliver Ivanovic’s recent assassination to insist that Serbia and Kosovo’s prosecutors continue to work together to tackle serious crimes.

Ivanovic Killing Shows Serbia and Kosovo Must Cooperate MARIJA RISTIC | BIRN | BELGRADE

F

or the first time since Kosovo declared independence ten years ago, Serbia and Kosovo’s prosecutions have decided to officially cooperate, working on the investigation into the murder of Kosovo Serb political party leader Oliver Ivanovic, who was shot dead last week in Mitrovica. The move, although unprecedented, is not surprising, considering the importance for both sides of finding those responsible for the killing, which caused shock and fear among Serbs and Albanians. The stakes are high for both Kosovo and Serbia to solve the case. Pristina needs to show that it is upholding the rule of law, after questions raised in recent months by the political ructions over the demarcation of Kosovo’s border with Montenegro and the attempts by ruling coalition MPs to scupper the new, Haguebased Specialist Chambers. It must also demonstrate that it can enforce the law in Serb-majority northern Kosovo, where Ivanovic was shot, but where strong links to Serbia mean that Pristina finds it hard to impose its legal will. Serbia, on the other hand, wants to dispel rumours and allegations that the Ivanovic murder was political and that the trail of evidence leads to Belgrade. It also wants to show that it is still responsible for law and order in northern Kosovo, as the main Kosovo Serb party, Srpska Lista, which is supported by the Belgrade administration, insists.

But the unusual collaboration on the probe into Ivanovic’s murder should be used by the European Union - the mediator in the ongoing Pristina-Belgrade dialogue, aimed at normalising relations - to enforce cooperation between the two countries’ judicial authorities. This is particularly important because the EU ruleof-law mission in Kosovo, EULEX, which has so far managed requests for legal assistance from Pristina to Belgrade and vice versa, is due to end before long. The mission will probably leave Kosovo this or next year, and its mandate has already been downscaled, leaving the Kosovo prosecution in charge of the cases it would have handled. The lack of cooperation be-

Candles were lit and flowers laid in Mitrovica for Oliver Ivanovic after he was killed. Photo: AP/Beta.

tween Pristina and Belgrade has meant that serious lawbreakers have managed to evade justice. In 2015, BIRN reported that convicted criminals from Kosovo or Serbia only have to cross the other’s border in order to escape serving jail sentences for the crimes that they committed, due to the non-existing cooperation between the police and the judiciaries in the two countries. Among the most stark examples was the case of Lemja Xhema, who was sentenced in Kosovo to three years for corruption, then escaped to Serbia to wait for the statute of limitation to expire. She then returned to her hometown in Kosovo a free woman. A similar case was that of Predrag Vulicevic, a Serbian citizen, who was arrested on March 2015 by Kosovo police in the north of the divided town of Mitrovica on an Interpol warrant arrest which was issued by the Serbian authorities. Vulicevic had escaped from Serbia to avoid a three-year prison sentence for drug smuggling and other criminal offences. He was held in detention on remand in Kosovo but was then released, as Serbia never made an extradition request because it doesn’t cooperate with the Kosovo police.

Even EULEX, when it still had its full mandate, had a hard time investigating, arresting and prosecuting criminals who had ties in both Pristina and Belgrade. The situation was especially dire when it came to

Serbia, on the other hand, wants to dispel rumours and allegations that the Ivanovic murder was political and that the trail of evidence leads to Belgrade. It also wants to show that it is still responsible for law and order in northern Kosovo, as the main Kosovo Serb party, Srpska Lista, which is supported by the Belgrade administration, insists.

war crimes prosecutions; despite the fact that Kosovo and EULEX issued more than 50 warrants for Serbian citizens through the UN mission UNMIK, none of them was ever extradited or arrested. EULEX investigators completed probes into mass killings in the Kosovo villages of Suva Reka and Meja in 1999, but they could never get hold of the alleged perpetrators, who are believed to be in Serbia - and this was happening while Belgrade had a cooperation agreement with EULEX. Since 2016, EULEX has no longer had a mandate to launch its own cases. So, as new war crimes cases are being run by the Kosovo prosecution, cooperation with Serbia is de facto blocked. This is clearly a major problem when in 90 per cent of cases for both the Kosovo and Serbian prosecutions, the victims are in one country and the perpetrators in the other. The Serbian war crimes prosecution has not issued a single indictment for Kosovo war crimes in the last three years, while the Kosovo prosecution has only managed to launch cases against former Kosovo Liberation Army fighters as they are the only suspects that it can put on trial. Serbia insists that it has universal jurisdiction to investigate all crimes committed in the former Yugoslavia - but Kosovo insists that as it is an independent state, Belgrade prosecutors don’t have the authority to investigate within its borders. The Pristina authorities also say that Belgrade rejects their offers of legal assistance requests as they come from a state that Serbia doesn’t recognise.

The EU has largely turned a blind eye to this issue as it is complex and politically sensitive. Seemingly easier tasks such as the judicial integration of northern Kosovo into Pristina’s justice system took Brussels years to implement. EU officials often point out regional cooperation as a key element in the EU accession process – but this should not just mean cooperation over economic issues. It also means that much tougher subjects such as organised crime and war crimes must be part of the EU-mediated dialogue between Pristina and Belgrade, because as the tragic death of Oliver Ivanovic shows, these problems will not simply vanish if they are ignored, and will sooner or later return to haunt you.

26

January 2017

ANALYSIS

Murder, Measles and New Tanks

Posters of Ratko Mladic in Belgrade. Photo: BETA

Not quite a promising start to 2018 in the Western Balkans: The year’s dawn saw three deaths from a curable disease followed by the assassination of a prominent politician in Northern Kosovo.

MILOS CIRIC | BIRN | BELGRADE

S

erbia celebrated the New Year with more than 680 new cases of people infected by a curable disease, measles. Two two-year-olds from the city of Nis, Jakov and Vuk, died just before the New Year 2018 arrived. The first death in the New Year occurred in Belgrade, where a 30-year-old man died from complications caused by the virus. The infection toll keeps rising, and the number of currently infected people stands at around 900. It is unknown when, or whether, the Ministry of Health will proclaim an epidemic, a prerequisite for adults to receive vaccinations that could prevent them from getting sick and possibly die. The total share of those infected that were unvaccinated or have unknown vaccination status stands at around 91 per cent.

Bosnia and Herzegovina welcomed the New Year with usual political divisions, and hostile rhetoric acts coming from one of its entities, Republika Srpska, RS. Despite the Supreme Court of BiH ruling that forbade the RS from celebrating January 9 as a “state holiday”, the RS political, intellectual, religious, media and military leadership staged another “pride parade” in Banja Luka, marking the inception of Republika Srpska in 1991.

RS President, Milorad Dodik rarely makes public appearances, except for campaign rallies and press conferences or during his frequent trips to Belgrade. Nevertheless, on January 9, Dodik marched alone through the streets of Banja Luka, surrounded by the military and the police.

The event sparked reports in the regional media about whether “Dodik stands alone against the whole world” or whether his lonely-looking picture showed the “true state of the affairs in the Bosnian entity.”

I’m inclined to think the latter: Dodik is alone with his corrupt apparatus of power — members of the RS institutions and friendly media — detached from the people he formally represents, and from reality.

However, like all Bosnian Serb leaders before him, Dodik has done nothing without Serbia’s full support. During this unconstitutional celebration, which was another jab at Bosnia’s statehood, he honoured his special guest, the former Presi-

dent of Serbia, Tomislav Nikolic.

Nikolic came to Banja Luka to wish Bosnian Serbs “autonomy and independence”, and to receive a medal of honour. Former Serbian President Boris Tadic also received the same medal. Nikolic’s wishful thinking about Republika Srpska breaking away from Bosnia hardly surprised anyone. His statement is, after all, just another sign of continuity when it comes to Serbia’s support for efforts to keep post-Dayton Bosnia in political limbo.

There are also clear indications that Serbia still supports the military industry in RS. For example, the recent visit of Serbia’s Defence Minister, Aleksandar Vulin, to Pale went almost unnoticed in the regional media. During his visit in late December, Vulin promised that Serbia would do its best to “employ at least 70 people by sending 10 Serbian tank motors for overhaul to Pale.”

Tanks are to be repaired at the Fabrika motora specijalne namjene, a company owned by the RS that works in production and overhaul of special-purpose engines, provides services of thermal treatment, sandblasting, painting, precision measurement, etc. The “deal” between Republika Srpska and Serbia was an eerie reminder of the times when Serbia illegally armed the Bosnian Serbs.

Tactically, the current President of Serbia, Aleksandar Vucic, the main political patron of Dodik, missed the January 9 celebration in Banja Luka, leaving the media to wonder “whether President Vucic’s absence is a sign of his overdue disavowal of Dodik’s separatist plans and turning towards the positions of the West and at the same time, away from Russia.”

These at best naïve assumptions were blown away by Ana Brnabic, the Prime Minister of Serbia. She sent a clear message of support to Republika Srpska while Dodik wandered the empty streets of Banjaluka, and declared that the 1995 genocide in Srebrenica, eastern Bosnia “didn’t happen”.

This was the first time since Brnabic was appointed by President Vucic to lead the Serbian government that she came out as a genocide-denier, which is all but un-

Poster in Banja Luka with pictures of Republika Srpska’s current and previous officials. Photo: BIRN.

important, especially having in mind the timing of her statement. Nobody cared to remind Brnabic, who only serves to falsely project the image of a progressive Serbian leader, that the genocidal nature of the massacre in Srebrenica has been proven several times in verdicts before the Hague tribunal, ICTY, as well as before the International Court of Justice, ICJ. Serbia had also recognized both courts and has vowed to respect their decisions by signing a series of international biding documents.

Although unchallenged and causing little reaction in the Serbian public and the media, the Prime Minister’s statement was hardly unexpected. It was only a matter of time before the political continuity between hers and all previous governments of Serbia since Slobodan Milosevic was proven crystal clear when it comes to Serbia’s undying territorial aspirations and support for the separatists plan of the RS leadership.

No better date to see the long line of that political persistency than January 9, when 27 years ago, Bosnian Serbs got approval from Belgrade to form their quasi-state.

To remind ourselves: the political and military leadership of Republika Srpska was inaugurated in and installed by Belgrade. This happened in 1991, when plans for the creation of an ethnically pure Greater Serbia were being finalized and the war machine was put in motion. What happened afterwards is well-documented history but worth repeating — Serbia’s military aggression against Bosnia through its extended arm, the Bosnian Serb Army VRS, along with numerous para-military and para-police groups that commissioned acts of genocide, ethnic cleansing cam-

paigns, torture, rape and expulsions of non-Serbs from Bosnia. All of these efforts culminated in 1995, during several weeks of an unbearably hot July, when the VRS committed genocide in Srebrenica, a crime that was recently again confirmed in the ICTY’s verdict in the Ratko Mladic case.

Facts and international obligations never meant a lot to Serbian political elites, however, which have continued with their harmful and divisive rhetoric and actions that could have only one goal – destabilization and/or splitting up Bosnia and Herzegovina.

The media reported also that in one of the war’s most stricken towns, Foca, “hooligans from Belgrade traditionally celebrated the inception of Republika Srpska by illuminating the whole town by the fire of their torches.” They also projected an icon of St Stephen and side to side with it, the gigantic picture of Ratko Mladic.

On the other side of political spectrum in Bosnia, the political leadership in the Federation entity remained mostly silent during these events.

Bakir Izetbegovic, a politician with little lose, having in mind his low ratings and the proximity of the upcoming elections, opted for passive-defensive behaviour: he blamed everyone, from Vucic to Nikolic to Dodik to Brnabic to Croatian President Kolinda Grabar-Kitarovic for the continuous creation of tensions in Bosnia and for its failure to move from the political dead centre it finds itself in today. Izetbegovic failed to explain how his own behaviour had weakened Bosnia’s standing in the processes of EU integration, which have been put on hold indefinitely.

In a recent interview, instead of condemning the unacceptable behavior of

January 2017

Kolinda Grabar Kitarovic on Zagreb’s main square - sent as New Year’s greeting card. Photo: Facebook/Kolinda Grabar Kitarovic

Serbia and Republika Srpska, Izetbegovic engaged in trying to convince his base that he’s a much better friend to Turkey’s semi-dictator Recep Tayyip Erdogan than Croatia’s Grabar-Kitarovic who recently met the Turkish President.

The Erdogan-Grabar-Kitarovic meeting dealt another blow to Izetbegovic political relevance and prompted him to make a childish-sounding comment that while he “doesn’t know what Grabar-Kitarovic and Turkish President talked about”, “Erdogan called him directly, sent many messages, asking for a trilateral meeting on a ministerial level.”

Having in mind that Izetbegovic often emphasizes his “close relations” with Erdogan, and the fact that Croatia’s President met him in Ankara on – of all dates – January 9, created an unpleasant turn of events for Izetbegovic. During her joint press conference with Erdogan, Grabar-Kitarovic underlined “the utmost importance of full constitutionally determined equality of all three peoples in BiH.” After the Turkish President was asked “whether he specifically discussed the status of Croats in BiH with Croatian President”, he gave a well-rehearsed deflection, stressing that “BiH’s internal affairs according to the Dayton Agreement are their internal issue. We can help, but without giving directions that they should do this or that.”

These events left us wondering – has the current leadership of Bosniaks lost all of its relevance, and what repercussions will that have on the everyday life of Bosnian Muslims in BiH, especially those living in RS, where they are subjected to routine discrimination and even encouragement to leave Republika Srpska.

In conclusion, the New Year hasn’t

brought anything new under the Bosnian sun, except for the destabilizing powers working around the clock to further diminish Bosnia’s statehood, pushing its citizens towards an even more uncertain future.

Macedonians, or should we already start saying “New Macedonians”, started the New Year with same old media wars b et we en t he for mer r u l i ng V RMO-DPMNE party and Zoran Zaev’s new Social Democrat-led government. The political leadership of VMRO-DPMNE started abandoning the sinking ship, with many prominent members leaving the executive board of the party. On the other hand, the government still hasn’t produced any convincing answers to accusations of corruption and problematic appointments in many governmental bodies, as well as an increasingly high public debt.

However, renewed talks with Greece seem to be moving from a blind spot to a possible agreement with regard to the infamous “name issue”, with both countries committed to finding an “acceptable solution” to the 25-year-old dispute blocking Macedonia’s membership negotiations with the EU and NATO. Meanwhile, in Montenegro, the struggle for international recognition of the Montenegrin language, once dubbed by Serbian parties as “another attempt at the extinction of the Serbian people in Montenegro” has been successfully concluded.

The ISO, the world’s language setting body, after years of consideration, granted the Montenegrin language its own code.

This, along with Montenegro’s NATO membership and successes in membership negotiations with the EU, marks yet another phase in Montenegro’s departure

from Serbia and contrasts with Serbia’s problematic East-West position.

Since Montenegro broke away away from the union with Serbia in 2006, Serbian parties in Montenegro, as well as governments of Serbia, have tried hard to downplay Montenegro’s statehood.

Strangely, tensions between the two countries only calmed down when Aleksandar Vucic took power in Serbia, with Milo Djukanovic strengthening his own rule in Montenegro. The weakness of liberal opposition parties in both countries, along with Russia’s continuous efforts to empower the far right and the media, ironically leave these two men as new “factors of stability in the Balkans.”

Croatia entered the New Year devastated by the loss of one of its best journalists, poets and writers. Predrag Lucic, a co-founder of Feral Tribune, died aged 53. Honouring one of Croatia’s bravest, several Bosnian CSOs projected his image on the Old Bridge in Mostar, once destroyed by Croat military forces in 1993. In tandem, the Croatian Sociological Association in its latest research published in “Sociological Review” found that the youth in Croatia today “hate Serbs and Slovenes the most” and “don’t feel being part of Europe as much as they feel as being a part of the Balkans.” Young Croats, between 11 and 17, described the Balkans in terms such as “rude, quarrelsome, underdeveloped and messy”, adding that Serbia represents “a true Balkan country.”

In Kosovo, local media reported that: “Over the last 19 months, Germany has found work for 37,100 Kosovo job seekers, which is more jobs than the Kosovo government has been able to produce over the same period of time.”

The Kosovo government seemingly unbolted itself from months of political blockages by proposing a new law that would dismantle the Specialist Chambers and Special Prosecution’s Office, in Serbia known as “The Special Court for the members of the UÇK.” The legal move to abolish the Specialist Chambers was stopped in tracks just before the New Year, however, under pressure from Kosovo’s Western allies.

The initiative that tried to revoke the law came from the Kosovo veterans who had fought against Serbian aggression, and who complained about “the Court’s discriminatory practice, as it tries only those who were members of Kosovo Albanian guerrillas”, giving a free pass to Serbs from Kosovo by overlooking the accusations for their crimes committed during the Kosovo war. Kosovo is again in the middle of another political crisis, while pressure from powerful Western countries builds up. They openly threatened to stop giving the country financial and political aid if the Special Court is abolished.

Back in Serbia, the War Crimes Prosecutor’s Office, WCPO, ended the last year with another defeat before the court of law. The well-established practice by the Special Prosecutor’s Office – which seems able only to produce sloppy charges along with submitting inconclusive, uncorroborated or inadmissible evidence – proved this to be its regular mode of operation, which resulted in yet another acquittal before the court.

In 2017, there were only five trials for war crimes in Serbia, all of which ended with exonerations of the accused. The WCPO therefore is a reminder of Serbian

27

Prime Minister Brnabic – we don’t actually know what it is for, except as an excuse for President Vucic to claim that Serbia is committed to dealing with its past, and to its European future.

The first half of January 2018 ended with the murder of Kosovo Serb politician Oliver Ivanovic, who was shot six times in the chest outside his office in northern Mitrovica, Kosovo. This monstrous act served to cast a new shadow on the Kosovo-Serbia dialogue, which was promptly stopped in Brussels as soon as the news broke.

In a lengthy press conference, President of Serbia Aleksandar Vucic proclaimed the murder as “the act of terrorism.” Vucic hasn’t provided any official information about the murder, although he implicated that he has knowledge about “the ongoing investigation.” Instead, Vucic used the killing of Ivanovic to accuse his political opponents of “creating an atmosphere of hatred” towards him and his party.

He accused the Serbian opposition, Kosovo’s government, Serbian media and the international community of conspiring in creating “a mafia-state like atmosphere” in Serbia, and said that he’ll stop efforts to do so in their tracks. It seemed that the true victim of the Ivanovic murder is Aleksandar Vucic and his party, but also all Serbian citizens - both in Serbia and northern Kosovo - since President Vucic identified the “accusations and insults directed towards him with regard to Ivanovic’s murder” as also “attacks on the whole Serbian people.” He also added that “this behaviour will not be tolerated.”

Vucic deflected from answering journalists’ questions about continuous threats that Ivanovic had received in recent months (some of them were made by Serbs in northern Kosovo), but instead claimed that Ivanovic hasn’t received any serious threats recently. In a recent interview for Serbian outlet “Vreme”, Ivanovic himself warned that: “Nowadays Kosovo Serbs don’t fear Albanians. They fear other extreme Serbs, which is why they are moving out of Kosovo.”

Oliver Ivanovic, who was 64, was considered “a moderate Serb politician in Kosovo” compared to the other Kosovo Serb political leaders. He was accused of war crimes committed in Kosovo in 1999 and was convicted in 2016, but the appeals court overturned the verdict and ordered a new trial. He was killed by a still unidentified person(s).

The killing of Ivanovic should be seen in the context of rising political tensions in the whole region, sharpened rhetoric, as well as increasingly fragile relations between Western Balkan nations. The implications of Ivanovic’s murder, if it isn’t resolved quickly and effectively, could, therefore, have serious implications not only on the Serbia-Kosovo dialogue but on the situation in the region as a whole.

If we are to judge the day by the first flush of the morning — as the Serbian proverb suggests — 2018 will be another turbulent year in the increasingly unstable region of the Western Balkans – naturally, only, if we survive the measles epidemic first.

Milos Ciric is a Serbian politologist, educator, writer, and human rights activist.

He holds MA in Cultural policy from the University of Arts, Belgrade, and MA in Media Studies from The New School University, New York.

28

January 2017

INVESTIGATION Maher shows scars that she says prove she was tortured by police in Iraq. Photo: Alexia Tsagkari

Unsafe Haven: Life and Death for LGBT Refugees Shunned, abused, murdered. For many LGBT asylum seekers in Turkey and Greece, every day is a struggle for survival.

ALEXIA TSAGKARI ISTANBUL, LEROS, KOS, ATHENS

S

andy knew right away the customer was dangerous. Most men who cruise Istanbul’s Taksim Square looking for sex tend to move around nervously or feign nonchalance. But this man had menace in his eyes.

“From his style, you could tell he had no money,” she recalled. “We warned her not to go with him. He looked suspicious. But she didn’t listen. She needed the cash.” Sandy was standing in the same place in Taksim Square where she had watched her friend, Warda, follow the Turkish man into the Saturday night crowd six months earlier, on December 17, 2016. It was the last time she saw her alive. Like Sandy, Warda was a transgender refugee from Syria.

Both had fled war and persecution in search of a safe haven in Europe. They made it to Istanbul where, ostracised by locals and other refugees alike, they had to sell sex to survive.

“Three hours later we called her on her phone, but it was off,” Sandy said through tears, mascara running down her face. “So I went back home and found her covered in blood. I could barely recognise her.” Sandy showed a picture of the murder scene on her cell phone. Warda was slumped on the floor with a huge gash in her side and lower back. The murderer had disembowelled her, slashed her throat and cut off her genitals. “Eventually, the police came and took her body,” Sandy said. “We wanted to give her a proper funeral, but they wouldn’t let us. She was buried like a dog.” Warda was 30, the same age as Sandy. Her final resting place is a cemetery on the eastern outskirts of Istanbul where wildflowers grow by her unmarked grave. When Sandy contacted Warda’s relatives in Syria after her death, they said she had brought shame on the family. They did not allow the cemetery to put up a headstone.

Police never caught the killer and the murder went largely unnoticed in Turkey, where rights activists say hate crimes are increasingly common against members of the lesbian, gay, bisexual and transgender, LGBT, community.

For some LGBT refugees in Istanbul, it sealed their decision to try to get to Western Europe by any means. Over the summer and autumn of 2017, the Balkan Investigative Reporting Network, BIRN, tracked the progress of LGBT refugees intent on travelling from Turkey to Greece and then on to countries further north. With the closure of well-trodden refugee routes following an EU-Turkish deal to stem the flow of people into Europe, they had to pay smugglers for passage. What unfolded was a drama of fear and dashed hopes as the dream of a better life melted into a nightmare of violence and discrimination. Their stories highlight the psychological and physical traumas facing many LGBT refugees as stigma and persecution follow them on their quest to find asylum. They also underline the failure of host countries and the humanitarian system to protect some of the most vulnerable among the biggest movement of displaced people across Europe since World War II. All the LGBT refugees interviewed for this story wished to be identified by their chosen first names due to safety concerns.

Hate crimes The 1951 UN Refugee Convention, which obliges countries to protect people fleeing from danger, defines a refugee as someone with a “well-founded fear of being persecuted for reasons of race, religion, nationality, political opinion, or membership of a particular social group”. While the convention does not specifically refer to LGBT people, an EU directive in 2011 spelled out that persecution for sexual orientation or gender identity is solid grounds for asylum. No one knows how many LGBT people are among the millions who have fled conflict, poverty and persecution in the Middle East, North Africa and South Asia over recent years, with many hoping to reach northern Europe. Since 2015, some 2.9 million people have applied for asylum in EU countries, according to the EU Commission’s statistics office. Only Belgium collects data on LGBT asylum applications, though its latest figures are limited to 2008-2012. During that period, 4.4 per cent of cases were based on sexual orientation or gender identity. Mean-

while, some 3.4 million people are knocking on Europe’s door in Turkey, host to the world’s largest refugee population, according to the UN Refugee Agency, UNHCR. Ramtin, a 27-year-old gay man from Iran, is one of them. At around noon on June 25, 2017, he was standing on one side of Taksim Square as activists gathered on the other to defy a ban on the annual LGBT pride parade. It was the third year in a row the city governor’s office had banned the rally, citing public safety after threats from extremist groups. A little more than a year after a failed military coup prompted the government to declare a state of emergency — which critics say it has used to cement authoritarian rule and crush dissent — police were in no mood for games. Ramtin watched in terror as more than 30 police buses, truck-mounted water cannons and tanks blocked all passages leading to Istiklal Avenue, a pedestrian street off Taksim Square that is normally swarming with locals and tourists.

His instincts were to join the protesters — but the stakes were high. Arrest could mean deportation to Iran, where a local court had sentenced him to death in 2015 for engaging in “unnatural relations”. It was thanks to a relative, who bribed the prison guards in his village, that he managed to escape and flee to Turkey, he said. Amnesty International estimates that 5,000 gay men and lesbians have been executed in Iran since the country’s 1979 revolution. As anti-riot police began firing tear gas and rubber bullets, sending demonstrators sprinting across the square, Ramtin made up his mind and ran to safety in a café nearby.

Since arriving in Turkey, Ramtin says he has been mugged, raped and threatened with death by locals and other Iranian refugees.

When he reported the crimes, police mocked him. “They laughed at me and told me I got what I deserved for being a faggot,” he said.

On paper, Turkey has a long history of tolerating homosexuality, which has been legal since the republic was founded in 1923. But growing homophobia in an increasingly reactionary and anti-secular climate makes the country anything but a sanctuary for LGBT asylum seekers, rights groups say. In Novem-

ber, Turkish President Recep Tayyip Erdoğan said that empowering LGBT people was “against the values of our nation”. A week later, the governor’s office of Ankara banned all LGBT cultural events in the city. Yildiz Tar, a spokesman for the Kaos Gay and Lesbian Cultural Research and Solidarity Association, an Ankara-based rights group, said such moves helped inflame smouldering homophobia and transphobia. “There’s a huge amount of hate crime going on, though we don’t have exact numbers since the government doesn’t collect any statistics,” he said, sitting on some stairs in a secluded alley in central Istanbul.

Tar cited the case of Muhammed Wisam Sankari, a gay Syrian refugee who in 2016 was beheaded and so brutally mutilated in Istanbul that his friends could only identify him by his trousers. Sankari had told police he was in danger after being abducted five months earlier and taken to a forest where he was raped and tortured by unknown assailants. No one has been brought to justice for either attack, Tar said. It was not possible to put questions to police in Istanbul. The Turkish embassy in Athens declined to comment on the Sankari case and other matters, including questions about LGBT rights in the country of 80 million people. Tar said LGBT exiles from some countries, notably Iran, can count on well-established support networks to help them make ends meet and navigate the lengthy asylum process. “They declare their gender identity and ask for international protection,” he said.

“This process can take years and since they have problems accessing services, nearly all of them have suffered physical or verbal violence.” Meanwhile, LGBT refugees from Syria are often completely on their own, Tar said.

Syrians make up 90 per cent of Turkey’s refugee population — some 3.1 million people, according to the latest UNHCR figures. Syrian law criminalises “unnatural sexual intercourse” with up to three years in prison, and countless LGBT people have been tortured and killed in areas controlled by Islamic State fighters, rights groups say. Since 2011, the International Lesbian, Gay, Bisexual, Trans and Intersex Association, an alliance of rights

January 2017

Nadia Miteva stands outside a hospital in the southern Bulgarian city of Plovdiv. A shortage of drugs to treat rheumatoid arthritis left her in agony earlier this year. Photo: Dimitar Iliev

kind of promised land. Hassan, who was a hairdresser in Aleppo in Syria and sports bleached blonde hair, dreams of opening his own salon in Amsterdam. Sandy, the 30-yearold transgender refugee from Syria who found Warda’s body, decided not to go with them.

She knew Amsterdam well, having lived there for seven months after paying a smuggler to fly her there on false documents in 2013. She was deported back to Turkey after being caught as an illegal immigrant. “I have a boyfriend here, and a life rebuilt during the last four-and-a-half years,” said Sandy, who had recently undergone sex reassignment surgery by a backstreet doctor in Istanbul. “Amsterdam is not a paradise for us either.” Around 2,000 kilometres away in Amsterdam, some LGBT asylum seekers share Sandy’s disillu-

dozens of converted shipping containers on the grounds of a psychiatric hospital. They said the threat of violence was constant, from both camp-dwellers and locals on the island of 8,000. In May, a group of men stabbed Lara as she was wandering across the island’s main street. “I heard somebody shouting behind me in Greek,” said the 28-year-old transgender woman from Homs in Syria. “Before I could turn my head, I felt a sharp pain in my back and fell on my chest. I think that saved my life.” Asked about alleged attacks on LGBT refugees, some Greek locals said they had it coming. “They’re going to make our sons sissies and faggots,” said Yiannis Koumoulis, the owner of a car rental shop.

Breaking point Across the Aegean, LGBT refugees find

29

grants from Georgia, I think, were shouting, ‘Go away, sissies!’ We had to go back to the apartment, but they were still outside, throwing stones at the window.” The two live in accommodation in the Kypseli district of central Athens provided by the Association for the Social Support of Youth, a non-governmental organisation that helps marginalised youth. Despite the support, all four said they were at breaking point. “From the first moment, all I hear are promises,” Mahdi said. “I can’t trust anyone here, not even the [aid] organisations.

I don’t know what to expect or how to proceed.”

Forged documents In June, Maher, Hassan, Mahdi and Lara decided they could no longer wait for the asylum process to run its course. It was time to

Ramtin, a gay refugee from Iran, waves an LGBT flag at a park in Istanbul. Photo: Alexia Tsagkari

Sandy, a 30-year-old transgender refugee from Syria, says her murdered friend was ‘buried like a dog’. Photo: Alexia Tsagkari

groups, has declared Syria the world’s most dangerous country to be LGBT. “With Syrian refugees, the problem is them coming out, saying who they are,” Tar said. “Hence, they are not recorded as LGBT refugees and their special needs are ignored.” According to a UNHCR report published in 2015, LGBT refugees who remain under the radar risk “severe social exclusion and violence in countries of asylum by both the host community and the broader asylum-seeker and refugee community”.

‘No paradise’ For Maher, a 23-year-old Iraqi transgender woman, Warda’s murder was the final straw.

Back home in Iraq, Maher had led a double life. At the police station where she worked as an administrator, colleagues thought of her as one of the guys. But that all changed when she left her phone at the office one day. It contained pictures of her wearing a long black wig and women’s clothes. Colleagues who saw the photos had her arrested. She was charged with committing “unnatural acts”, tortured and imprisoned, she said. After three-and-a-half months, she was released on the condition that her brother act as guarantor while she awaited trial. When she fled the country several months later, her brother was arrested and sentenced to life imprisonment — a fact that she says weighs on her every day. A month before Warda was murdered in Istanbul, Maher saw another transgender sex worker killed in Taksim Square. Maher was standing in the square with her friend, Hassan, a gay refugee from Syria, when a group of men began harassing the sex worker. “Hassan wanted to go and protect the trans,” she said. “She wasn’t our friend, but we knew her at the square. I was really afraid these people were going to attack us so I pushed Hassan away. After a while, the men cut her throat with a knife.”

Between 2008 and 2016, 43 transgender people were murdered in Turkey, according to a 2016 report by rights group Transgender Europe, though it said the number was just the “tip of the iceberg”. Shaken by the violence around them, Maher and three close refugee friends, including Hassan, resolved to try to get to the Netherlands, which they saw as a

sionment in a country once hailed as a beacon of tolerance. In 2017, an Amsterdam-based charity called LGBT Asylum Support helped around 100 LGBT refugees with their asylum claims. The organisation says dozens were rejected, with authorities increasingly reluctant to give applicants the benefit of the doubt.

“People think they have come to a safe place, but instead they live in a nightmare,” Sandro Kortekaas, the charity’s chairman, told BIRN in a Skype interview. “The system even doubts that they are gay. How a refugee can go back to a war [zone] or to a place where he will face death?” Johannes Lukas Gartner, programme director of human rights group Humanity in Action in Berlin, summed up the predicament of many LGBT refugees in a recent essay. “To be granted asylum, queer refugees need to prove to immigration authorities and judiciaries that they are queer, that they fear persecution on the grounds of their sexuality, and that such fear is well-founded,” he wrote.

“Even more than in cases of political, religious or ethnic persecution, however, the outcome of their claims is largely dependent on the existence of usually non-existent evidence.” Undeterred, Maher and Hassan set off for Greece in January 2017, along with Hassan’s Iraqi boyfriend, Mahdi, and Lara, a transgender woman from Syria. They paid a smuggler 800 euros each to take them in a dinghy from the eastern port of Bodrum to the Greek island of Leros, 80 kilometres from the Turkish mainland.

Their journey was in defiance of a 2016 deal between the EU and Ankara requiring Turkey to stop illegal crossings to Greece in exchange for financial aid and faster EU membership talks. The agreement all but closed the Aegean Sea route. In 2015, an average of 6,828 people a day crossed to Greece from Turkey. By December 2016, the number had fallen to 54 per day, according to UNHCR. As Balkan countries to the north also closed their borders, many refugees and migrants found themselves stranded in camps and urban centres across Greece. As of late-November, almost 15,500 people were stranded on islands in the eastern Aegean hoping to be transferred to the Greek mainland. Those whose asylum claims are rejected will be deported — to Turkey if they registered there en route to Greece, otherwise to their home countries. Once on Leros, Maher, Hassan, Mahdi and Lara registered at a camp on Lakki Bay comprised of

themselves in equally precarious environments. “LGBT refugees need additional protection, since they’re subjected to different forms of violence and exclusion from access to basic services,” said Margarita Kontomichali, coordinator of a support programme for LGBT asylum seekers run by an Athens-based charity called SolidarityNow. On the tiny island of Kos, two hours from Leros by ferry, gay asylum seekers sheltering in an abandoned hotel said they were haunted by the fear of deportation. “I tried to kill myself twice in the camp,” said Bassim, a 31-year-old man who fled Iraq after his extremist brother tried to murder him. “I was too much of a coward to finish myself off.” He choked back tears as he showed the scars on his left thigh from the night in 2016 when his brother burst into his room, poured oil on him and set his leg alight.

“My brother is still looking for me. But here in Greece, I don’t feel safe either.” LGBT refugees say some local aid workers lack the training and awareness to deal with sensitive cases, while others are downright homophobic.

An 18-year-old Syrian gay man who declined to be identified described his frustrations dealing with the asylum procedure. He said he was too flummoxed in his interview with officials to be honest about the dangers he had faced in Syria for being gay. “The translator was a guy who didn’t translate exactly what I was telling him,” he said. “I can understand basic English and I’m sure of it. And nobody told me it was safe to reveal my sexual orientation.”

When his asylum application was denied after several months, he requested a second interview and this time “came out” before officials. Every day that he waits for a decision is agony. During the summer, the young man found a job at a beach bar, where he said he was forced to work 12-hour days for a month without pay while suffering sexual harassment from the owner. “I can’t tell anyone because I’m too ashamed,” he said. In June, Maher, Hassan, Lara and Mahdi received permission to leave Leros and travel to Athens, where they put in a formal request for asylum to the Netherlands. Their monthly stipend of 90 euros each from UNHCR is not enough to live on, they say. “When we arrived in Athens, Hassan and I went to the supermarket,” said Mahdi, a 32-year-old gay Iraqi who was forced to leave his home in Kuwait after his homophobic brother tried to kill him. “On the way, mi-

Hassan, a gay refugee from Syria, dreams of opening his own salon in Amsterdam. Photo: Alexia Tsagkari

pay a smuggler to get them to Amsterdam.

Next to the Saint Nicholas church on Acharnon Street, they met a short, Arabic-speaking man who laid out the options. A basic forged EU passport and a plane ticket would cost them 800 euros each. For 3,000 euros, they could get a high-quality stolen passport and a place on a cruise ship that would take them right around the Mediterranean. The deluxe package even included bribes for coast guard officials, he said. The man showed them photos of fake documents. In the end, they opted for a 1,500-euro deal that would give them a pretty good forged passport — most likely Bulgarian or Romanian — and a flight. They handed over the cash in 50-euro notes, money earned from sex work and given to them by friends living in Kuwait. Towards the end of September, shortly before it was time to travel, tragedy struck.

One night, Maher was not herself. She was forgetful, confused and having trouble breathing. Before long, she started bleeding from the mouth. Hassan called an ambulance. It took forever to arrive, so they piled her into a taxi and sped to the hospital. At first, the doctors would not tell Hassan and Mahdi what was wrong with Maher because they were not relatives. But after two weeks, they revealed she had an intracranial brain tumour and had experienced two strokes. Her condition is inoperable and she is not expected to survive, they said. The tumour may or may not be linked to violence she suffered while in prison in Iraq, the doctors said. As of the time of publication, Maher could hardly speak and did not recognise visitors. Devastated, Hassan, Mahdi and Lara have no idea what to do next. One evening in late November, Hassan and Mahdi were visiting Maher, whose condition seemed to be deteriorating. Mahdi kept saying under his breath: “What’s next? What’s next?” Hassan sat on the edge of the bed and put his arm around Maher. “Stop asking that, Mahdi,” he said in a small, flat voice. “The important thing is we are together, the three of us.” He raised his cell phone and took a selfie. Just the three of them.

Alexia Tsagkari is a freelance reporter and video journalist based in Athens. This article was produced as part of the Balkan Fellowship for Journalistic Excellence, supported by the ERSTE Foundation and Open Society Foundations, in cooperation with the Balkan Investigative Reporting Network.

30

January 2017

FEATURE

Revealing Corruption Remains Challenge for Balkan Media Reporters on corruption and organised crime in the Balkans are subject to a range of different pressures and challenges – as our comparison of reporting on such cases in Bosnia, Kosovo and Serbia shows.

MILOS DAMNJANOVIC, ARBEN QIREZI, SRECKO LATAL | BIRN | BELGRADE, PRISTINA, SARAJEVO

O

rganised crime and corruption are among the key challenges facing the societies of the Western Balkans, with corruption in particular being a key grievance for ordinary citizens and voters. As in any democracy, the media play a crucial role when it comes to informing the public on these subjects and shaping public debates. The extent to which the media are able to do so objectively and independently will help the public to both better understand the scale of the problem and assess what their elected representatives and institutions, tasked with upholding the rule of law, are doing to combat organised crime and corruption. During 2017, BIRN conducted a regional study that examined how the media report on organised crime and corruption in Bosnia and Herzegovina, Kosovo and Serbia. Aside from the looking at how media report on the topic, the study also sought to unpack why media report on organised crime and corruption in the way they do. Specifically, our study sought to identify the challenges and constraints faced by media organisations across the region when it comes to reporting on organised crime and corruption.

Key Findings Across Bosnia, Kosovo and Serbia, one of our key findings is that external pressure – whether from political, business or criminal circles – is an important factor, which shapes and constrains how the media report on organised crime and corruption. At the same time, the way in which this pressure manifests itself and constrains the work of journalists and media outlets varies across the region. Serbia stands out as the most extreme case, with media reports on organised crime and corruption widely seen as instrumentalised by the ruling elite in its efforts to maintain power through methods that go beyond what can be considered acceptable in a consolidated democracy. The purpose of this instrumentalisation is not only to paint a picture of a government actively engaged in fighting organised crime and corruption, but, more worryingly, to attack and discredit opponents – and even allies – of the ruling party.

This instrumentalisation of the media also serves to put pressure on prosecutors and judges, with the goal of ensuring a desired outcome in specific cases. A similar situation is evident in Bosnia, where instrumentalisation of media reporting on organised crime and corruption, by a range of political factions, is clear. However, there are differences between the situation

in Bosnia and in Serbia.

In Serbia, media reporting on organised crime and corruption is instrumentalised overwhelmingly by one political camp – the ruling party; in Bosnia, different competing political camps have successfully instrumentalised different sections of the Bosnian media. In Kosovo, the media are also exposed to external pressure and influence, originating from politics as well as public and private enterprises, when it comes to reporting on organised crime and corruption. However, there does not appear to be any clear evidence that instrumentalisation of media reporting on the topics is a widespread phenomenon. Pressure on the media appears more often to be directed towards suppressing reporting that could be damaging to influential politicians and businessmen rather than encouraging reporting on the corrupt or criminal practices of rivals, as often appears the case in Bosnia and Serbia.

Access to information Difficulties in accessing information and sources – both formal and informal – were found to be another crucial factor constraining the ability of the media to report on organised crime and corruption across the region. In all three countries, journalists rarely complain about the lack of legal provisions for accessing information from officials and institutions. On the contrary, their complaint is that in practice institutions are often passive, or closed, when it came to communicating with the media. An important finding of BIRN’s research is that in all three countries there is a lack of uniformity and consistency when it comes to how institutions and officials communicate with the media. Frequently, even if formal strategies or guidelines exist on how rule of law institutions and officials should communicate with the media, they are not implemented. Often, such rules do not exist, or are not clear. All of this has created a very mixed picture where, for example, one court or prosecutor’s office may be very open to media requests for information, while another may be extremely closed and non-responsive. In such cases, our research found that personal contacts and the professionalism of particular media outlets or journalists also affect access to information, positively or negatively. This was particularly the view in Kosovo. Independent journalists there who specialise in reporting on the topics in question are seen as having generally better access to information than others. The political affiliation of

particular media outlets is a key factor affecting access to information and sources, both official and unofficial. Indeed, this appears to be a particularly important determinant of access to information in Bosnia and Serbia, while the data gathered suggests that it is not a key factor in Kosovo. While some interlocutors in Kosovo claimed that media close to the government have better access to information and sources, those journalists interviewed largely rejected such claims. Serbia again presented an extreme case. Access there to information, formal and especially informal, was strongly correlated with the closeness of a media outlet to the ruling party. Indeed, many of those interviewed

by BIRN openly talked about the existence of

Across Bosnia, Kosovo and Serbia, one of our key findings is that external pressure – whether from political, business or criminal circles – is an important factor, which shapes and constrains how the media report on organised crime and corruption. “privileged” media that enjoy preferential access to information. A more complex picture emerges in Bosnia. The political affiliation of a media outlet there does affect access to information. However, given the many levels of government and the large number of parties holding office at different levels of government in Bosnia, few media outlets were completely shut out of accessing information.

Professional challenges Limited professional and technical capacities, along with security concerns, were a common constraint on media reporting on organised crime and corruption identified across Bosnia, Kosovo and Serbia. Journalists from Bosnia and Kosovo in some cases referred to fears for their own physical security as a constraint when writing on organised crime and corruption. In particular, they referred to threats em-

anating from criminal circles in their respective countries, or the fear of receiving such threats.

Interestingly, such complaints were heard less often from journalists in Serbia, where self-censorship seemed a more fundamental constraint.

A common constraint on journalists in all three countries was fear of losing their jobs if they did not practice self-censorship, or if they persisted in writing on certain topics related to organised crime and corruption. In all three countries, journalists and editors frequently complained about the lack of time and resources that they could devote to reporting on these topics. This, in turn, prevented them from investigating, or following, cases of organised crime or corruption in greater detail. Another clear problem was the limited skills, knowledge and expertise of many journalists when it came to reporting on organised crime and corruption. On this point, opinions and perceptions varied a great deal, however. A significant number of those interviewed as part of BIRN’s research, particularly those from the police, judiciary or prosecution, expressed a view that journalists often lacked the professional skills to report on organised crime and corruption. This was seen as a key obstacle to better reporting on these topics. Many journalists agreed with such comments, noting that they often felt under-qualified to report on organised crime and corruption, particularly when it came to complex court proceedings. Journalists working in electronic media complained in particular that they were unable to specialise in particular topics, unlike some of their colleagues in the print media.

However, it must be stressed that most of those interviewed as part of BIRN’s research – whether journalists or non-journalists – agreed that while many journalists lacked the professional capacities to report on organised crime and corruption effectively, there were also many excellent journalists in both Bosnia, Kosovo and Serbia who were entirely capable of investigating and reporting on these topics to a high standard. In this context, interlocutors from Serbia in particular expressed the view that whatever the professional shortcomings of Serbian journalists, this was not the primary reason for the lack of good quality reporting. Rather, in one way or another, they expressed their view that, particularly in the mainstream media, good journalists were held back from doing their job professionally due to political and other forms of pressure on media outlets. Similar sentiments were voiced in Bosnia and Kosovo.

January 2017

The Buzludzha monument in Bulgaria. By Annboeva - Own work, CC BY-SA 4.0,

31

Gjirokastra. By ShkelzenRexha - Own work, CC BY-SA 4.0

Balkan Sites Feature Among Europe’s Endangered Heritage Four historic landmarks around the Balkans have been shortlisted for the Most Endangered Programme, which aims to raise awareness of neglected monuments and sites across Europe.

MARIYA CHERESHEVA | BIRN | SOFIA

A

n Albanian archaeological site and post-Byzantine churches, Bulgaria’s UFO-like communist monument and an abandoned casino in the Romanian city of Constanta have been selected among the 12 finalists for the pan-European “7 Most Endangered Programme 2018”.

The programme is a joint initiative by Europa Nostra, a leading European heritage organization, and the European Investment Bank Institute, aimed at raising awareness and mobilising efforts to save endangered heritage sites across Europe.

The final list of the seven most endangered heritage sites in Europe will be selected by the board of Europa Nostra on 15 March. The 12 finalists, determined by a panel of experts in history, archaeology, architecture, conservation, project analysis and finance, were announced at the opening of the European Year of Cultural Heritage on January 16.

They include: the Historic Centre of Gjirokastra in Albania; post-Byzantine churches in Voskopoja and Vithkuqi, in Albania; the historic centre of Vienna, Austria; a coal preparation plant in Beringen, Belgium; the Buzludzha nonument in Bulgaria; the aerial cableway network in Chiatura, Georgia; the David Gareji Monasteries and Hermitage in Georgia; the Castle of Sammezzano, in Tuscany, Italy; the Constanta Casino in Romania; the prehistoric rock-art sites in the province of Cadiz, in Spain; the Prinkipo Greek orphanage, Princes’ Islands, in Turkey; and the Grimsby Ice Factory, in northeast England.

“This shortlist is, first and foremost, a call to action. We urge public and private stakeholders at local, national and European levels to join forces to rescue the heritage gems, which tell our shared story and which must be saved for future generations,” Denis de

A church in Voskopoje. By ILMOTOREDIRICERCA - originally posted to Flickr as Egnatia odos-57, CC BY 2.0

Kergorlay, the president of Europa Nostra, said.

The organizers have explained that the “7 most endangered” is not a funding programme, but aims to serve as a catalyst for action by public and private bodies to preserve the endangered sites.

Here are the Balkan gems that have made it to the list of most endangered sites in Europe: Historic centre of Gjirokastra, Albania Gjirokastra in southern Albania has been on the UNESCO World Heritage List since 2005. The towns contains architecture typical for the Ottoman period. Its centre features 17th-century two-storey houses, as well as a bazaar, an 18th-century mosque and two churches of the same period. But Europa Nostra says a recently adopted bypass road project could severely damage the structural and visual integrity of the old town centre. A 2016 study has also warned that more than half of the 615 monuments in the protected site are endangered, due to illegal construction, or risk collapse.

Post-Byzantine churches in Voskopoja and Vithkuqi, Albania

The final list of the seven most endangered heritage sites in Europe will be selected by the board of Europa Nostra on 15 March. The 12 finalists, determined by a panel of experts in history, archaeology, architecture, conservation, project analysis and finance...

The churches in Voskopoja and Vithkuqi in southeast Albania are a group of 12 churches built during the 17th and 18th centuries. According to the “The Past for the Future” Foundation, which nominated the churches for the programme, they are “the most authentic evidence of the extraordinary economic development of these two Christian centers during the Ottoman rule in the

Balkans”.

Their isolated location has challenged their conservation and they are facing threats such as theft and water and humidity damage, due to neglect.

The Buzludzha monument, Bulgaria Decrepit and collapsing, the House-Monument of the Bulgarian Communist Party on the top of Mt Buzludzha is internationally known as “Bulgaria’s UFO”.

It is the biggest ideological building in Bulgaria, built as a tribute to the creation of the Bulgarian Socialist movement in 1891.

Designed by architect Georgi Stoilov, it was unveiled in 1981 after seven years of construction work, involving over 6,000 workers and 20 Bulgarian artists, who worked on its interior decoration.

The star on the top of its 107-metre tower is the biggest in the former Soviet world, and three times larger than the one in the Kremlin. Nowadays, the star is riddled by gunshots of vandals who thought it was made of ruby. Many of the glasses and mosaics have been stolen and the whole construction is disintegrating. Despite recent moves for its revival, including plans for restoration by the Bulgarian Socialist Party, the process of decay is ongoing.

Constanta Casino, Romania This landmark Art Nouveau building on the Black Sea shore was built in 1910. It has been abandoned since the 2000s, due to lack of funding by the local authorities for its restoration. The property rights over it have juggled between different local and state institutions, the last owner being the National Investments Agency within the Ministry of Development.

“The main danger to the building comes from the corrosion and rusting of structural metal parts. Sea storms and winds have shattered most of the windows facing the sea. It is very likely that the roof will collapse if this process continues,” the nominating ARCHÉ Association warns.

www.reporter.al Për të marrë çdo ditë me postë elektronike (e-mail), lajmet kryesore, analizat, reportazhet dhe investigimet.

INVESTIGIME ANALIZA LAJME

REPORTAZHE OPINIONE INTERVISTA RAJON BLOG

Abonohu te buletini ynë elektronik!