Reporter.al Botimi Korrik 2018

06

INVESTIGIM

Lufta e pacientëve për kurën e kancerit të gjirit sfidon politikën

Kryeministri Rama ka premtuar se herceptina – një bar që përdoret për kurimin fazat e avancuara të kancerit të gjirit nuk do të mungojë më për gratë shqiptare; por një pjesë e pacienteve dhe mjekëve janë skeptikë ndaj zotimeve të qeverisë.

11

ANALIZË

Si u rrëzua Gjykata Kushtetuese

Institucioni më i lartë gjyqësor në vend kishte nëntë anëtarë në fillim të reformës në drejtësi, ndërsa dorëheqjet, tërheqjet nga detyra dhe vetingu e reduktuan atë në dy, ndërkohë që zëvendësimi i vakancave është në varësi të Këshillit të Emërimeve në Drejtësi, një institucion që aktualisht ka problemet e veta me vakancat.

12

INVESTIGIM

“Amnisti dhe dhurata”: Vendimet që i rikthyen lirinë dhe pronat Kajollit

I dënuar në Itali me 22 vite burg, Fatmir Kajolli ia doli të shlyejë dënimin në Shqipëri me vetëm dy vjet qëndrim në qeli, ndërkohë që një vendim i Gjykatës së Krimeve të Rënda i riktheu së fundmi edhe shumicën e pronave në emër të familjarëve.

Nr.

35

Korrik 2018 E përmuajshme

ZBULOHET PROJEKTI I ‘FUSHËS’ ME AFRO 90 MIJË METRA KATRORË KULLA DHE TEATËR Një kërkesë dyfaqëshe nga ana e biznesmenit Shkëlqim Fusha i hapi rrugën në kohë rekord një projekti që synon të transformojë pronën e tij prej vetëm 298.1 m2 në një kompleks kullash 17-21 kate, të shtrira mbi 8465 m2 tokë publike-përfshirë Teatrin Kombëtar, ish-selinë e Partisë Demokratike dhe Drejtorinë e Përgjithshme të Burgjeve.

Kryeministri Edi Rama duke parë projektin e Teatrit Kombëtar më 12 mars, tre javë pasi Fusha dorëzoi propozimin e tij. Foto: Malton Dibra /LSA0

2

Korrik 2018

ZBULOHET PROJEKTI I ‘FUSHËS’ ME AFRO

04

90 MIJË METRA KATRORË KULLA DHE TEATËR LUFTA E PACIENTËVE PËR KURËN E

06

KANCERIT TË GJIRIT SFIDON POLITIKËN SI U RRËZUA GJYKATA

10

KUSHTETUESE “AMNISTI DHE DHURATA”: VENDIMET

4-5 Një kërkesë dyfaqëshe nga biznesmeni Shkëlqim Fusha i hapi rrugën në kohë rekord një projekti që synon të transformojë pronën e tij prej vetëm 298.1 m2 në një kompleks kullash 17-21 kate, të shtrira mbi 8465 m2 tokë publike.

12

QË I RIKTHYEN LIRINË DHE PRONAT KAJOLLIT POLICIA AKUZOHET PËR PRESIONE DHE

14

INSKENIME NË FAVOR TË KONCESIONIT TË PYJEVE “SOPATA” ME LICENSË MBI PYJET

15

MINON MORATORIUMIN 10-VJEÇAR TË QEVERISË

6-9 Kryeministri Rama ka premtuar se herceptina – një bar që përdoret për të kuruar fazat e avancuara të kancerit të gjirit nuk do të mungojë më për gratë shqiptare; megjithatë, një pjesë e pacienteve dhe mjekëve janë skeptikë ndaj zotimeve të qeverisë.

ENGLISH EDITION PLAN FOR NEW THEATRE

18

IN EXCHANGE FOR TOWERS REVEALED DRUGS AND DATA: ESSENTIALS MISSING IN ALBANIA’S BREAST CANCER FIGHT

20 11

VETTING PROCESS LEAVES ALBANIAN COURTS UNABLE TO WORK ALBANIA SIGNS AGREEMENT TO SEARCH FOR COMMUNIST VICTIMS’ BODIES ADEM DEMACI, PRINCIPLED WARRIOR FOR KOSOVO FREEDOM HOW ROMANIA BECAME EUROPE’S SEX TRAFFICKING HUB ANALIZA

26 28

ANALIZA

INVESTIGIME

INVESTIGIME

REPORTAZHE

LAJME

OPINION

LAJME

REPORTAZHE OPINION Është publikimi i Rrjetit Ballkanik të Gazetarisë Investigative në Shqipëri – BIRN Albania.

RAJONI BIRN Albania ështëRAJONI një organizatë jo-fitimprurëse, e cila mbështet zhvillimin e gazetarisë INTERVISTA investigative në Shqipëri me qëllim ekspozimin e rasteve të korrupsionit dhe promovimin e të drejtave të njeriut në vend. Ky publikim i përmuajshëm është një përmbledhje e disa prej artikujve të botuar nga rrjeti BIRN në faqen www.reporter.al dhe ëëë.balkaninsight.com.

Mbështetur nga: Ky publikim shpërndahet falas. Printimi dhe shpërndarja e tij mundësohet nga:

National Mbështetur nga: Endowment for Democracy B T D Balkan Trust for Democracy

Fondacioni Shoqëria e Hapur për Shqipërinë

INTERVISTA

D

23

Publikuar nga:

Publikuar nga:

T

22

Institucioni më i lartë gjyqësor kishte nëntë anëtarë në fillim të reformës në drejtësi, ndërsa dorëheqjet, tërheqjet nga detyra dhe vetingu e reduktuan atë në dy.

FONDACIONI

SHOQËRIA

E HAPUR

PËR SHQIPËRINË

FONDACIONI

SHOQËRIA

E HAPUR

PËR SHQIPËRINË

12-13 I dënuar në Itali me 22 vite burg, Fatmir Kajolli ia doli të shlyejë dënimin në Shqipëri me vetëm dy vjet qëndrim në qeli, ndërkohë që një vendim i Gjykatës së Krimeve të Rënda i riktheu së fundmi edhe shumicën e pronave.

STAFI

KONTAKTONI:

Kristina Voko, drejtore e BIRN Albania Besar Likmeta, redaktor Aleksandra Bogdani, gazetare Gjergj Erebara, gazetar Ivana Dervishi, gazetare Lindita Çela, gazetare

Bulevardi Gjergj Fishta, Kulla 5, Ap. 22, Tiranë E-mail: office.albania@birn.eu.com Tel: +35544502592 URL: http://www.reporter.al/

3

Korrik 2018

Ngjarjet e Korrikut

EKLIPSI I HËNËS SË PËRGJAKUR Fenomeni i eklipsit të Hënës së Përgjakur, mbi qytetin e Tiranës.

I konsideruar si eklipsi më i gjatë i Hënës për këtë shekull, ajo është mbuluar krejtësisht nga hija e Tokës për 103 minuta.

Credits by: LSA / GENT SHKULLAKU

Meta rikthen ligjin për Teatrin Kombëtar Presidenti Ilir Meta renditi nëntë argumente, mes të cilave, pikëpyetje mbi kushtetutshmërinë e ligjit të shumëdebatuar të 5 korrikut në dekretin e tij për rikthimin e ligjit për shqyrtim në parlament, përfshirë argumente ekonomike, juridike dhe shqetësimin për ruajtjen e memories historike të Tiranës. Ndërsa kryetari i Bashkisë së Tiranës, i cili në bazë të këtij ligji bëhej kryenegociator për dhënien e pronës publike për përdorim privat e konsideroi dekretin një pengesë në punën e tij për zhvillimin e qytetit dhe paralajmëroi se maxhoranca socialiste mund ta rrëzojë atë në shtator, kur të fillojë sezoni i ri parlamentar. “Duke mbajtur në vëmendje shkeljet kushtetuese dhe ligjore në miratimin e këtij ligji të vëna në pah më sipër, në krahasim me argumentet ekonomiko-financiare, mbi të cilat është propozuar nisma, rezulton se ligji nr. 37/2018, paraqet mangësi të theksuara, dhe paqartësi në aspektin e leverdisë ekonomike dhe financiare, në raport me interesin publik,” shkruhet në argumentimin e dekretit të Metës. “Mungesa e një gare ku të paraqiteshin projekte alternative është e pajustifikuar nga ana ekonomike dhe financiare, përveç se është antikushtetuese, siç është arsyetuar më sipër në këtë dokument,” vijon më tej argumentimi.

Hemodializa u dha me koncesion, ndërsa reparti ekzistonte Kontrolli i Lartë i Shtetit ka kallëzuar në prokurori ish drejtorin e Spitalit Rajonal Shkodër për shpërdorim detyre, i cili akuzohet se pasi Ministria e Shëndetësisë vendosi t’i transferonte privatit me koncesion shërbimin e hemodializës, nxorri jashtë përdorimi pajisjet e repartit ekzistues që ishin në gjendje pune dhe të mirëmbajtura me kontrata shërbimi. “Përpara ose në kohën që Ministria e Shëndetësisë vendosi të kryejë një investim për një repart Hemo-Dialize në SR Shkodër, drejtori i Spitalit nuk ka ndërmarrë asnjë veprim për të vënë në dijeni MSH për ekzis-

tencën e repartit të hemodializës i cili funksiononte në këtë spital që në vitin 2005,” tha KLSH në një njoftim për shtyp. “Në fakt, drejtori i SRSH, duhej të informonte MSH, Qendrën Kombëtare të Barnave dhe Pajisjeve Mjekësore, se SRSH, kishte një repart Hemo-Dialize në funksion të plotë e madje me kontrata mirëmbajtjeje që prej investimit fillestar,” shtoi KLSH. Në tetor 2015, Ministria e Shëndetësisë i dha me koncesion shërbimin e dializës në 5 qytete përfshirë Shkodrën për një periudhë 10 vjeçare kompanisë Dia Vita, me një kontratë që përllogaritet të arrijë vlerën 8.6 miliardë lekë në total.

712 milionë euro për 100 kilometra rrugë Qeveria shqiptare publikoi thirrjen për tender për dy segmente të shkurtra rrugore gjatë ditëve të fundit, në vijim të planit të vet për të ndërtuar rrugë me kontrata koncesionare 13 vjeçare, një model ky i shumëkritikuar nga Fondi Monetar Ndërkombëtar si mekanizëm krijimi borxhi publik përtej limiteve ligjore. Qeveria hapi thirrje për kontratën koncesionare të ndërtimit të segmentit rrugor Milot – Balldren me kosto të pritshme prej 161 milionë euro si dhe për segmentin Orikum – Dukat me kosto të pritshme 50 milionë euro, sipas njoftimeve në Agjencinë e Prokurimit Publik. Qeveria shqiptare thotë se ka në plan të akordojë 1 miliardë euro kontrata koncesionare 13 vjeçare, sipas të cilave, një kompani private teorikisht investon paratë për realizimin e një objekti të cilin qeveria e shlyen me këste përgjatë 13 viteve. Së bashku, të katër projektet pritet t’u kushtojnë shqiptarëve mbi 711 milionë euro përgjatë 13 viteve të ardhshme në rast se realizohen.

Dështon kompromisi për Magjistraturën Një nismë ligjore e Partisë Socialiste që synonte eliminimin e ngërçit të krijuar në shkollën e Magjistraturës përmes një amendimi ligjor dështoi të marrë mbështetjen

e partive politike në opozitë në seancën e fundit plenare të Kuvendit të Shqipërisë para pushimeve verore. Ky duket se ishte edhe shansi i fundit për të krijuar kushtet për rekrutimin e gjyqtarëve dhe prokurorëve të rinj në shkollën e Magjistraturës për vitin akademik 2018-2019. Nisma ligjore e socialistëve synonte të ngarkonte përkohësisht shkollën e Magjistraturës të hapte dyert për 25 magjistratë këtë vit dhe 50 magjistratë vitin e ardhshëm, pasi ligji aktual në fuqi ia ngarkon dy institucioneve të reja, Këshillit të Lartë Gjyqësor dhe Këshillit të Lartë të Prokurorisë caktimin e kuotave për magjistratë dhe të dyja këto institucione nuk janë krijuar. Por miratimi i ndryshimeve të propozuara nga socialistët kërkon shumicë të cilësuar parlamentare me 84 vota ndërsa Partia Socialiste disponon aktualisht rreth 79 vota, nga të cilat, 74 i ka fituar në zgjedhjet parlamentare të vitit të kaluar dhe disa deputetë të tjerë nga PDIU dhe LSI kanë zgjedhur ta mbështesin atë.

Pronat e ish-kryeprokurorit Llalla nën sekuestro Një grup i vogël efektivash të policisë gjyqësore rrethuan pronat e ish kryeprokurorit të Përgjithshëm, Adriatik Llalla, një apartament në Durrës dhe disa parcela toke në rrethinat e Tiranës. Ndërhyrja e tyre erdhi pasi Prokuroria e Krimeve të Rënda kërkoi para Gjykatës për Krimet e Rënda dhe kjo e fundit pranoi masën e sekuestros preventive për pronan e Llallës, pasi ky i fundit është vënë nën hetim dhe prokurorët dyshojnë se pronat janë krijuar me burime të paligjshme. Në një njoftim për shtyp, Prokuroria e Krimeve të Rënda bëri të ditur se Llallës iu vendosën nën sekuestro një apartament 67 metra katrorë në Durrës dhe katër parcela toke me sipërfaqe që përgjithshme prej rreth 22 mijë metrash katrore. “Si rezultat i veprimeve hetimore të kryera, janë krijuar dyshime të arsyeshme se disa pasuri të paluajtshme në zotërim të shtetasit Adriatik Llalla përbëjnë produkt të veprës penale”, thuhet në njoftim. Hetimi ndaj Llallës u regjistrua fillimisht nga Prokuroria e Durrësit më 15 mars 2018 nën akuzën e fshehjes së pasurisë, shpërdorimit të detyrës dhe pastrimit të parave.

4

Korrik 2018

INVESTIGIM

Zbulohet projekti i ‘Fushës’ me afro 90 mijë metra katrorë kulla dhe Teatër Një kërkesë dyfaqëshe nga ana e biznesmenit Shkëlqim Fusha i hapi rrugën në kohë rekord një projekti që synon të transformojë pronën e tij prej vetëm 298.1 m2 në një kompleks kullash 17-21 kate, të shtrira mbi 8465 m2 tokë publike-përfshirë Teatrin Kombëtar, ish-selinë e Partisë Demokratike dhe Drejtorinë e Përgjithshme të Burgjeve.

LINDITA ÇELA, GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANË

M

ë 8 shkurt, një grup artistësh refuzuan zhurmshëm urdhrin e drejtorit të Teatrit Kombëtar, Hervin Çuli për lirimin e ndërtesës dhe transferimin e institucionit te qendra Art Turbina – e cila ishte në atë kohë në ndërtim e sipër. Artistët dyshuan se pas kërkesës së drejtorit për zhvendosjen e Teatrit qëndronte një plan për shembjen e ndërtesës historike dhe zëvendësimin e saj me një numër kullash komerciale dhe nëpërmjet një peticioni kërkuan transparencë nga Ministria e Kulturës. Një javë më vonë, më 16 shkurt, biznesmeni i ndërtimit Shkëlqim Fusha ka dorëzuar një dokument dyfaqësh në bashkinë e Tiranës, duke paraqitur një propozim të pakërkuar për koncesion, ku premtonte të ndërtonte një teatër të ri dhe një bllok ndërtesash komerciale në truallin ekzistues të Teatrit Kombëtar dhe të disa institucioneve të tjera publike si Drejtoria e Përgjithshme e Burgjeve dhe ish- selia e Partisë Demokratike. Kërkesa e Fushës, e nisur siç shprehet ai vetë nga shqetësimi për gjendjen e keqe të ndërtesës aktuale dhe dëshirës së artistëve për një teatër të ri, vuri në lëvizje në kohë rekord një numër institucionesh shtetërore; Bashkinë Tiranë, Ministrinë e Kulturës, hipotekat, Kryeministrinë dhe së fundmi, edhe Kuvendin e Shqipërisë.

Këto institucione prodhuan brenda një periudhe të shkurtër – nga 18 shkurti deri në fillim të qershorit, disa qindra faqe dokumente, përfshirë studime të shumta ekonomike, gjeologjike, sizmike dhe hidrologjike etj.

Me 12 mars, kryeministri Edi Rama i prezantoi zyrtarisht planet e qeverisë për të lidhur një Partneritet Publik Privat për ndërtimin e Teatrit të ri Kombëtar.

“Pozicioni im është shumë i vjetër dhe nuk ka ndryshuar asnjë moment,” tha Rama “Për fat të keq u desh kaq shumë kohë që të bëhet ajo që duhej të bëhej shumë kohë më parë, në të vetmen mënyrë se si ky vend, me mundësitë e veta mund ta bëjë, përmes partneritetit me sipërmarrjen private,” shtoi ai përpara një grupi artistësh të ftuar në qendrën COD në kryeministri. “Godina do të shembet,” deklaroi prerazi. Propozimi i kryeministrit nuk u prit mirë nga komuniteti i artistëve, të cilët e kundërshtuan shembjen e ndërtesës aktuale për t’i hapur rrugë kullave.

Me një vesh shurdh dhe një sy qorr ndaj

protestave, qeveria paraqiti më 10 qershor një projektligj të jashtëzakonshëm për t’i dhënë kompanisë Fusha sh.p.k pa garë tokën e Teatrit Kombëtar, dhe i dha të drejtën vetes që të negociojë në emër të interesit publik kontratën koncesionare. Pas një serie diskutimesh të mbajtura mes artistëve dhe kryetarit të bashkisë së Tiranës, Erion Veliaj, mazhoranca miratoi me 5 korrik në Parlament ligjin për PPP-në e debatuar.

Dokumentacioni voluminoz i prodhuar nga autoritet publike dhe propozimi i pakërkuar i firmës ‘Fusha’ u mor nga BIRN përmes një kërkese për të drejtë informimi.

Ai zbulon planet e kompanisë së ndërtimit për të ngritur disa pallate 17 deri në 21 kate me një sipërfaqe të përgjithshme mbi tokë prej 68 mijë metrash katrorë dhe dy-tre kate parking nën tokë me sipërfaqe totale 20 mijë metra katrorë. Në shkëmbim të shfrytëzimit të tokës publike të teatrit dhe atë përreth tij, Fusha Sh.p.k premton ndërtimin e një teatri të ri me sipërfaqe totale ndërtimi prej 9280 metrash katrorë, në të cilin parashikohet edhe një bar/kafe 500 metra katrorë.

Dokumentet tregojnë që në njollën e propozuar të ndërtimit, firma Fusha Sh.p.k zotëron vetëm 3% të tokës që kërkohet për ndërtim, ndërkohë 85 % e truallit – përfshirë parcelën ekzistuese të Teatrit Kombëtar, është tokë publike. Njolla e propozuar për ndërtimet e reja në këtë zonë do ketë një densitet të lartë ndërtimi, me një koeficient që i tejkalon normat e lejuara nga plani urbanistik i bashkisë Tiranë. Ky shfrytëzim me densitet të lartë dhe mbase të paligjshëm të truallit pritet t’i sjellë të ardhura të majme kompanisë Fusha Sh.p.k. Sipas propozimit të kompanisë, të ardhurat shkojnë deri në 119 milionë euro me një normë fitimi 14 %. Megjithatë, një analizë e thjeshtë e kostove dhe çmimeve të shitjes për njësi të paraqitura në propozimin financiar të ndërtuesit Fusha ngrenë dyshime që norma e fitimit të kompanisë mund të jetë shumë më e lartë, pasi kostot për ndërtimin e Teatrit të ri dhe të apartamenteve duken të fryra, ndërsa çmimi i shitjes së ambienteve komerciale dhe apartamenteve në kulla është nën mesataren e tregut për zonën më të lakmuar të Tiranës.

Toka publike dhe private Godina ekzistuese e Teatrit Kombëtar ni-

Plani i tokave publike dhe private të propozuara për zhvillim. Kliko këtu për dokumentin e plotë.

Një foto e kapur gjatë prezantimit të projektit të Teatrit Kombëtar në televizionin në internet ERTV të kryeministrit Edi Rama

si ndërtimin në vitin 1938, kur qeveria e Mbretërisë Italiane bleu një sipërfaqe toke prej 10,625 metrash katrorë, e cila përfshin të gjithë kuadratin nga Ministria e Brendshme deri te qendra tregtare “Toptani”. Sipas dokumenteve të blerjes, të publikuara nga deputetja e Partisë Demokratike, Jorida Tabaku, qeveria italiane e bleu pronën e përbërë nga toka plus një shtëpi nga familja Libohova për 7 franga ar për metër katror me një total prej 74 mijë frangash. Franga ishte monedha e përdorur në Shqipëri krahas lekut deri në vitet 1950, kur u nxor nga qarkullimi. Është e vështirë që të nxirret vlera aktuale e një monedhe të përdorur 80 vjet më parë, por të 74 mijë frangat kanë qenë një shumë e madhe-ekuivalent i sotëm i miliona eurove. Qeveria italiane financoi edhe ndërtimin e ndërtesës, që në fillim ishte një qendër kulturore dhe teatër/kinema dhe që pas Luftës së Dytë Botërore u bë Teatri Kombëtar. Ndërtesat binjake dykatëshe u dizajnuan nga arkitekti italian Giuglio Bertè. Nga toka e blerë në vitin 1938 prej 10,625 metrash katrorë dhe tokës së mbetur publike sot prej 8465 metrash dallohet një diferencë prej mbi 2 mijë metrash tokë “të humbur”. Është e paqartë se si toka publike u rrudh në këtë mënyrë. Në propozimin e pakërkuar të firmës Fusha Sh.p.k, zona e propozuar për zhvillim përbëhet nga 8465 metra katrorë tokë e mbetur publike dhe 1303 metra katrorë tokë pri-

vate. Nga toka private, Shkëlqim Demir Fusha disponon vetëm një parcelë me sipërfaqe 298.1 metra katrorë. Ndërkohë toka publike ndahet mes institucioneve të ndryshme. Teatri Kombëtar ka një sipërfaqe totale prej 5522 metrash katrorë, ndërsa Bashkia Tiranë disponon parcela të ndryshme, përfshirë një parking me sipërfaqe 1266 metra katrorë, mjediset e Ndërmarrjes së Dekorit me truall 169 metra katrorë apo ndërtesën e Agjencisë së Mbrojtjes së Konsumatorit me sipërfaqe trualli 801 metra. Në listën e ndërtesave dhe tokave publike që do të shemben gjendet edhe Drejtoria e Përgjithshme e Burgjeve me sipërfaqe trualli prej 385 metrash katrorë.

Për t’u shembur planifikohet edhe ish-selia e Partisë Demokratike. Toka publike dhe private përbën një parcelë ndërtimi me sipërfaqe totale prej 9768 metrash katrorë.

Njolla e ndërtimit Propozimi i pakërkuar i firmës Fusha Sh.p.k thotë se sipërfaqja totale në ndërtim (njolla e ndërtimit) do të jetë 6,200 metra katrorë me shfrytëzim në masën 63.47%. Kjo sakaq shkel të gjitha parametrat e lejuara të ndërtimit në bashkinë Tiranë. Edhe në projektet e pallateve të ndërtuara në Tiranë në vitet 2000, njolla e ndërtimit të lejuar rrallë herë kalonte masën 50%.

Por është treguesi i “intensitetit të ndërtimit” në masën 6.65 ai që thyen një rekord tjetër. Plani aktual urbanistik i Bashkisë Ti-

Korrik 2018

Maketi i Teatrit Kombëtar të propozuar nga qeveria më 12 Mars 2018. Foto: Adnan Beci/LSA

ranë, i miratuar nga vetë qeveria aktuale, parashikon lejimin e zhvillimit të pronës private me koeficient intensiteti në masën 1.7 deri 4.2. Ky është një koncept i futur në legjislacionin urbanistik shqiptar disa vite më parë dhe që tregon se një sipërfaqe toke mund të ndërtohet në gjerësi apo në lartësi brenda intensitetit të lejuar. D.m.th., nëse një copë tokë është 1 mijë metra katrorë dhe koeficienti i lejuar për zonën është në masën 1.7, pronarit i lejohet të ndërtojë 1700 metra katrorë ndërtesë mbi tokë, pavarësisht nëse zgjedh të bëjë dy kate apo 10 kate. Në zonat në qendër të Tiranës, ku lejohet edhe intensiteti më i lartë i ndërtimit, zakonisht koeficientët e përcaktuar në planin urbanistik janë në masën 3.5-4. Vetë plani urbanistik në fuqi, parashikon intensitet maksimal ndërtimi në masën 5.5. Projekti i propozuar shkon edhe afro 21% më shumë se kaq.

Sipas propozimit për PPP të kompanisë “Fusha”, 40% e tokës do të jetë “vetëm për teatrin e ri kombëtar” ndërsa 60% për “ndërtimet me karakter komercial”. Projekti parashikon ndërtimin e dy kateve nëntokësore në të gjithë sipërfaqen e tokës, e madje më shumë se sa kaq, për realizimin e 20,400 metrave katrorë parking. Përveç parkingut, kompania planifikon ndërtimin e 68 mijë metrave katrorë mbi tokë. Teatri Kombëtar pretendohet se do të jetë 9200 metra katrorë, por në këtë sipërfaqe, vlerësimi llogarit edhe 1185 metra katrorë “taracë” si dhe 700 metra katrorë i quajtur “shesh i mbuluar për performancë”. Në mënyrë misterioze, tabela me të dhënat kryesore të zhvillimit, nuk ka përcaktuar se sa nga sipërfaqja e teatrit të ri kombëtar do të përbëhet nga “hapësira sanitare, ndihmëse dhe komunikimi”. Por sikur të mos mjaftonin kafenetë rreth e përqark zonës, projekti parashikon një kafene brenda ndërtesës së teatrit me sipërfaqe 500 metra katrorë.

Vlerësimi me çmime shteti Studimi i fizibilitetit ekonomik i paraqitur nga kompania Fusha Sh.p.k mbart disa të dhëna të tjera interesante. E para, sipërfaqja e përgjithshme mbi tokë e pronarit privat prej 65 mijë metrash katrorë do të përbëhet nga shërbime tregtare, zyra dhe mjedise banimi.

Projekti i paraqitur duket se inflacionon kostot e ndërtimit të “mjediseve komerciale”

Kryeministri Edi Rama duke parë projektin e Teatrit Kombëtar më 12 mars. Tre javë pasi Fusha dorëzoi propozimin e tij, projekti i teatrit duket gati. Foto: Malton Dibra/LSA

si dhe të “teatrit të ri kombëtar” ndërsa ul në minimum vlerësimin e çmimit të shitjes në këtë zonë. Kështu, sipas propozimit, kostoja e ndërtimit të mjediseve komerciale është 650 euro për metër katror, ndërkohë që kostoja zyrtare e ndërtimit- e matur nga Instituti i Statistikave është pak më shumë se 200 euro për metër katror. Por ndërtesa e teatrit të ri, sipas projektit, do të kushtojë 3250 euro për metër katror, për një total prej 33 milionë eurosh. Kjo është një shifër 16.5 herë më e lartë se sa kostoja zyrtare e ndërtimit në Republikën e Shqipërisë. Ajo është shumë e lartë edhe për ndërtime në vendet më të zhvilluara të botës. Studimi i fizibilitetit bën edhe një vlerësim të të ardhurave të pritshme të kompanisë investuese. Sipas saj, çmimi i një metri katror dyqan në qendër të Tiranës është 2,500 euro, një metër katror zyra kushtojnë 2 mijë euro ndërsa një metër katror apartament kushton 1,400 euro. Ndërsa një metër katror parking kushton 800 euro.

Në total, kompania thotë se pret të marrë afro 119 milionë euro të ardhura nga i gjithë projekti, nga i cili, 33 milionë do të jetë kostoja e Teatrit të ri, ndërsa 93 milionë do të jetë kostoja totale e ndërtimit të teatrit dhe pallateve. Ajo pretendon se do të ketë një leverdishmëri ekonomike në diferencën nga 93 milionë që vlerësohen kostot, në 118 milionë që parashikohen të ardhurat. Në fakt, si kostot, ashtu edhe çmimet e shitjeve duket se nuk reflektojnë realitetin e tregut. Në veçanti, kostoja prej 650 eurosh për ndërtimin e pallateve është më shumë se tre herë mbi koston zyrtare të ndërtimit. Ndërsa çmimet e shitjeve duket se janë pak a shumë dy herë më të ulëta se sa realiteti. Në qendër të Tiranës nuk ka dyqan që shitet me çmimin 2,500 euro për metër katror. Në qendra tregtare të ndryshme, dyqanet shiten me mbi 4 mijë apo 5 mijë euro për metër katror. Edhe çmimi i shitjes së apartamenteve duket i nënvlerësuar për shkak se në qendër të Tiranës ndërtuesit kërkojnë 1800-2500 euro për metër katror. Por më e rëndësishmja, kostoja prej 3250 euro për metër katror për ndërtesën e teatrit një kosto

që nuk dihet se mbi çfarë hipotezash është mbështetur. Logjika e propozimit është se duke qenë se kostoja e Teatrit Kombëtar është 33 milionë euro, kjo është e barabartë me leverdishmërinë ekonomike që do të kishte shteti, në rast se do ta jepte tokën për ndërtim me një kontratë ndarjeje sipërfaqeje ndërtimi në masën 41%.

Shpejtësia rrufe e miratimit të projektit Qeveria shqiptare duket se ka thyer çdo rekord efikasiteti në trajtimin e propozimit të pakërkuar të kompanisë Fusha sh.p.k, duke mbyllur të gjitha studimet e mundshme brenda një periudhe disa javore nga shkurti i këtij viti deri në fillim të qershorit.

Madje në një rast, Ministria e Kulturës duket se tejkaloi veten kur brenda një dite të vetme ngriti një grup pune për vlerësimin e propozimit dhe po atë ditë, kreu të gjitha vlerësimet e nevojshme dhe përgatiti një raport gjashtë faqësh ku propozimi konsiderohej jashtëzakonisht i mirë. Zinxhiri i veprimeve nisi zyrtarisht më 16 shkurt 2018, kur kompania Fusha” sh.p.k i dërgoi një letër Bashkisë Tiranë, ku në cilësinë e pronarit të një pjesë të truallit (298 metra katrorë), “shpreh interesin mbi zhvillimin e zonës pranë Teatrit Kombëtar”. “Zona për të cilën shprehim interesin e zhvillimit, propozojmë që të përfshijë të gjithë zonën ende të pazhvilluar ndërmjet rrugëve “Murat Toptani” dhe “Abdi Toptani”, duke nisur nga Teatri Kombëtar e deri në afërsi të qendrës së biznesit “Eurocol” dhe “Gjergj Center”, trualli i së cilës rezulton të jetë nën pronësinë shtetërore,” thuhet në shkresë, e cila e cilëson zonën e zënë nga Teatri Kombëtar si “të pazhvilluar”. “Duke marrë shkas jo vetëm nga interesi im si pronar për një pjesë të truallit objekt, por mbështetur në interesin publik të shfaqur në media për ndërtimin e një Teatri të ri Kombëtar nëpërmjet komunikimeve të bëra në media nga kryetari i Bashkisë së Tiranës dhe Ministria e Kulturës, propozoj që shteti të vërë në dispozicion truallin shtetëror për zhvillimin e zonës kundrejt ndërtimit aty të godinës së veçantë të Teatrit të Ri, ndër-

5

kohë që pjesa tjetër e zonës të këtë zhvillim sipas përcaktimeve të planit urban dhe kuadrit ligjor për zhvillimin e territorit,” thuhet në propozimin e Shkëlqim Fushës.

Bashkisë Tiranë i mjaftuan shtatë ditë për të dërguar në Këshillin e Ministrave një shkresë, ku kërkohej shqyrtimi i kërkesës. Nga dokumenti shkresor nuk rezulton që vetë institucionit të Teatrit Kombëtar t’i jetë kërkuar opinion. Por pavarësisht kësaj, më 9 mars, drejtori Hervin Çuli i kërkoi Institutit të Ndërtimit një vlerësim të gjendjes teknike të godinës së Teatrit Kombëtar. Instituti i Ndërtimit- një institucion shtetëror, iu deshën 14 ditë për të vlerësuar gjendjen dhe konkluzioni i tyre ishte drastik. Ata dolën në përfundimin se ndërtesa e teatrit është në gjendje shumë të rëndë, ndërsa kostoja e riparimit të saj “është disa herë më e lartë se sa kostoja minimale fiskale”. “Riparimi i objektit dhe sjellja në kushte teknike të sotme përbën vështirësi,” shkruhet në raportin e inspektimit. “Ajo kërkon kosto të lartë,” shkruhet në konkluzionet e Institutit të firmosura më 23 mars. Ministrisë së Kulturës iu desh edhe një javë më shumë, që më 29 mars të dalë në konkluzionin se fondet e saj janë të pamjaftueshme për realizimin e një godine të re të Teatrit Kombëtar. Më 14 maj, Bashkia e Tiranës dërgon propozimin, studimin e fizibilitetit, pronësinë e tokës dhe projektin e propozuar nga Kompania Fusha sh.p.k te Ministrisë së Kulturës. “Komponentët për të cilët duhet diskutuar në këtë fazë fillestare të këtij projekti ideje kanë të bëjnë me rregullimin ligjor dhe juridik mes palëve, ku përfshihet Ministria e Kulturës, Bashkia e Tiranës dhe investitori privat, vendosja e truallit në pronësi shtet në favor të zhvillimit të këtij projekti”, – thuhet në shkresën e kryetari të Bashkisë së Tiranës, ku cilësohet se interesi i vetëm i kryebashkiakut është ndërtimi i një kohë sa më të shkurtër i Teatrit Kombëtar. Në shkresë cilësohet se “ka qenë propozimi konkret i kompanisë Fusha që e gjithë marrëdhënia për zbatimin e këtij projekti të rregullohet me një ligj të posaçëm”. “Një propozim konkret i dërguar nga investitori i mundshëm Fusha sh.p.k është rregullimi i kësaj marrëdhënie me një ligj të posaçëm të miratuar nga Kuvendi i Republikës së Shqipërisë”- vijon kryebashkiaku. Dy ditë më vonë, më 16 maj 2018,Ministria e Kulturës urdhëron ngritjen e një grupi pune me 7 anëtarë të stafit të saj, që do të vlerësonin propozimin si dhe do të përcaktonin hapat ligjorë që do të ndërmerreshin me zbatimin e projektit. Këtu Ministria tejkaloi vetveten. Grupi i punës brenda të njëjtës ditë realizoi një dokument të quajtur “memo” ku argumenton se projekti i propozuar është shumë i mirë dhe se projekti duhet të dërgohet me ligj në Parlament për t’u diskutuar me “procedurë të përshpejtuar”. Një ditë më vonë, më 17 maj, ministrja e Kulturës, Mirela Kumbaro informon Këshillin e Ministrave mbi konkluzionet e grupit të punës. Qeverisë iu deshën edhe pak javë për të përgatitur projektligjin, i cili u publikua në një faqe interneti për konsultimin publik më 10 qershor. Më 27 qershor, Këshilli i Ministrave e miratoi projektligjin, i cili u firmos nga zëvendëskryeministrja Senida Mesi. Një ditë më vonë, socialistët e futën projektligjin në procedurë të përshpejtuar duke e miratuar atë mes protestave një javë më vonë. Tani sytë e publikut janë drejtuar nga Presidenti Ilir Meta, i cili është shprehur se po e shqyrton ligjin dhe se “nuk do të ndikohet nga asnjë faktor i jashtëm”.

“Dua t’iu siguroj që në çdo vendim nuk do të ndikohem nga asnjë faktor jashtë përgjegjësive që ka presidenti,” tha Meta për mediat, pas një tryeze të rrumbullakët ku ishte prezent dhe kryetari i bashkisë së Tiranës, Erion Veliaj.

6

Korrik 2018

INVESTIGIM

Lufta e pacientëve për kurën e kancerit të gjirit sfidon politikën Kryeministri Edi Rama ka premtuar se herceptina – një bar që përdoret për të kuruar fazat e avancuara të kancerit të gjirit nuk do të mungojë më për gratë shqiptare; megjithatë, një pjesë e pacienteve dhe mjekëve janë skeptikë ndaj zotimeve të qeverisë, ndërkohë që mbeten të shqetësuar për mungesën e një regjistri të sëmundjes malinje, i cili do të jepte një panoramë më të qartë të shkaqeve pas rritjes drastike të rasteve të diagnostikuara.

ESMERALDA KETA | BIRN | TIRANË

B

runilda Alimerkaj ishte një nënë e re kur u diagnostikua me kancer në gji 12 vjet më parë, por lufta e saj me sëmundjen malinje nuk ka përfunduar ende. Prej tre vitesh, 42 vjeçarja nga Ballshi udhëton çdo 21 ditë drejt spitalit të Bergamos në Itali për të marrë në ditën dhe orën e caktuar Herceptinën – një preparat që përdoret për të kuruar fazat e avancuara të kancerit të gjirit, por që në spitalet shqiptare ka munguar. “E them me bindje që nëse do të kisha zgjedhur të kurohesha në spitalet shqiptare, sot nuk do të isha gjallë. Jo për faj të mjekëve, por për faj të sistemit tonë shëndetësor që nuk u garanton asgjë pacientëve,” thotë Bruna duke kujtuar kalvarin e saj të gjatë.

Mungesa e herceptinës, një preparat i shtrenjtë, por i domosdoshëm për të luftuar kancerin e gjirit ka qenë një problem i vazhdueshëm për spitalin Onkolologjik në Qendrën Spitalore Universitare “Nënë Tereza”, ku rritja e numrit të pacientëve të diagonstikuar me tumor malinj ka shënuar një rritje eksponenciale gjatë dekadës së fundit.

Megjithatë, mungesat e furnizmit me këtë bar jetik u bënë pjesë e debatit publik, kur në janar të këtij viti, gjatë një dëgjese publike të kryeministrit Edi Rama në Rrëshen, një mësuese gjimnazi u ankua se preparati mungonte prej muajsh. Rama i premtoi zgjidhje të menjëhershme dhe disa ditë më pas, si për të vërtetuar se ai i mban premtimet, së bashku me mësuesen nga Rrësheni garantoi para kamerave të mbledhura në spitalin Onkologjik në Tiranë se nuk do të kishte më mungesë të herceptinës.

Zgjidhja e problemit nuk iu përmbajt ritmit të shpejtë të propagandës qeveritare dhe vetëm nga fundi i prillit, pas një proteste të grave me kancer gjiri, QSU u furnizua me një sasi prej 4000 flakonësh herceptinë intravenoze, çfarë i bën pacientët skeptikë se mungesa mund të përsëritet. Ndërkohë, mjekët janë të ndarë mbi dëmin që mund të ketë shkaktuar mungesa e barit në shëndetin

e pacientëve të tyre. QSUT garanton se furnizimi në të ardhmen do të normalizohet, pas përfshirjes së herceptinës në listën e barnave të rimbursueshme. Megjithatë, organizatat e të drejtave të pacientëve, disa mjekë dhe përfaqësues të opozitës mbeten të shqetësuar për shkak se përballë numrit në rritje të rasteve të diagnostikuara me kancer gjiri, buxheti i shëndetësisë për rrezatim dhe kimio-preparate edhe pse i rritur ndjeshëm gjatë 5 viteve të fundit, mbetet shumë i vogël në krahasim me mestaren europiane.

Të dhënat e siguruara nga Instituti i Shëndetit Publik, ISHP, tregojnë se Shqipëria është një nga vendet e Mesdheut me incidencë të lartë të kancerit të gjirit dhe në krahasim me vendet e BE-së, kjo sëmundje shpesh diagnostikohet në stad të avancuar – çfarë sjell dhe vdekshmëri të lartë në personat e prekur.

ISHP është e ngarkuar gjithashtu me ngritjen e regjistrit të kancerit, por mjekët specialistë ankohen se procesi i vonuar prej dekadash dhe i nisur në vitin 2015 po ecën me ritme të ngadalta, çfarë e ka futur luftën kundër tumoreve malinje në qorrsokak.

Organizatat e pacientëve shprehen gjithashtu se në spitalet shqiptare nuk ka munguar vetëm herceptina, por edhe organizimi dhe mbështetja e nevojshme për gratë që përballen me betejën e vështirë për të mbijetuar dhe triumfuar kundër kancerit.

Rritja e vdekshmërisë Sipas Institutit të Statistikave, tumoret janë vrasësit e dytë më të mëdhenj të shqiptarëve. Të dhënat e INSTAT-it tregojnë se vetëm në vitin 2017 në Shqipëri kishte 7 mijë persona të prekur nga tumoret, ndërkohë që sëmundjet malinje fajësohen për 3645 vdekje. Zyrtarisht Shqipëria renditet ndër vendet që ka një numër të lartë të prekjes me kancer gjiri. “Incidenca e standardizuar, sipas moshës për kancerin e gjirit është 53/100.000 banorë, një shifër kjo më e ulët se vendet mesdhetare të BE-së (80/100.000),

Kryeministri Edi Rama me mësuesen e gjimnazit nga Rrësheni, Valbona Reçi (qendër) në spitalin Onkologjik në QSUT

por shumë më e lartë se vendet e Mesdheut Lindor (41/100.000),” shkruan ISHP në përgjigje të një kerkese për informacion nga BIRN. Sipas të dhënave të ISHP-së, e cila që prej vitit 2015 po përpiqet të ngrejë edhe regjistrin e kancerit, kurba e vdekshmërisë nga kanceri i gjirit ka pësuar një rritje konstante dhe shqetësuese gjatë dy dekadave të fundit.

Më konkretisht, nëse në vitin 2002 vdekshmëria ishte 6.8 vdekje për 100 mijë banorë, në vitin 2017 ajo e ka kapërcyer dyfishimin, duke shënuar plot 16 vdekje për 100 mijë banorë. E përkthyer në shifra, nëse në 2002 humbën jetën nga kanceri i gjirit 204 persona (duke iu referuar popullsisë në vitin 2001 që ishte 3 milionë banorë), në 2017-ën ishin plot 448 persona që ndërruan jetë si pasojë e kësaj sëmundjeje.

Fatmir Prifti, drejtor ekzekutiv i “Ryder Albania”, një organizatë jofitimprurëse, e cila prej vitit 1993 ofron shërbim shëndetësor falas në shtëpi për të sëmurët terminalë me kancer që janë në fund të jetës, shprehet se kanceri i gjirit është një sëmundje me vdekshmëri të lartë. “Unë di të të them që në gamën e të gjithë të sëmurëve, kanceri i gjirit zë vendin e dytë të rasteve që na vijnë ne, që në fakt është reflektim edhe i llojeve të kancereve që prekin popullatën shqiptare. I pari është kanceri i mushkërisë me 26% të rasteve, i dyti që marrin kujdes paliativ nga ne është kanceri i gjirit me 20% të rasteve,” tha Prifti. Kjo vdekshmëri e lartë fajësohet mbi stadin e vonë në të cilat diagnostikohet sëmundja në Shqipëri, çfarë është përcaktues për mbijetesën. Nëse vendet e BE-së, vetëm 20% e kapin në stade të avancuara, në Shqipëri, pavarësisht përmirësimeve, ende 45% e rasteve paraqiten në stade të avancuara. Sipas Priftit, por edhe kolegut të tij Ali Xhixha, fatjor për vdekshmërinë e lartë është edhe sistemi shëndetësor dhe keqmenaxhimi tij.

“Nëse ne kemi 7 mijë raste të reja me kancer në vit, atëherë me disa rezerva mund

të themi se 50% – 60 % e tyre bëhen paliativë. Dhe kjo ka të bëjë me zhvillimin e mjekësisë së një vendi, pasi nuk funksionojnë shumë hallka,” tha Xhixha.

Ndyshe nga “Ryder Albania”, Ilir Qefalia nga Shërbimi Onkologjik në Banesë – struktura shtetërore që ofron përkujdesje shëndetësore në banesë edhe për të sëmurët terminalë, jep një shifër më të ulët për prevalencën e rasteve paliative me kancer.

“Vitin e kaluar, Shërbimi Onkologjik në Banesë u ka dhënë ndihmë mjekësore në shtëpi 941 pacientëve. Ka nga ata që janë terminalë, por edhe pacientë që kalojnë në komisionet e Mjekësisë Ligjore. Të sëmurët terminalë me kancer gjiri kanë përbërë vetëm 7% të rasteve,” tha ai. “Rreth 35% e rasteve të reja janë në stad të avancuar ose shumë të avancuar, ku mbijetesa është shumë e shkurtër. Në këtë situatë ku ndodhemi nëse bota diagnostikon rreth 20 % në stad të avancuar, ne e kemi 35%, kjo falë edhe një edukate më të mirë shëndetësore,” shtoi ai.

Kreu i departamentit të Shëndetësisë në Partinë Demokratike, Tritan Shehu shprehet se numri i lartë i rasteve në stade të avancuara tregon se disa hallka të diagnostikimit dhe trajtimit nuk funksionojnë, duke nënvizuar se shërbimi onkologjik çalon në dy procese të rëndësishme, rrezatimin dhe kimio-preparatet. “Rrezatimi bëhet plotësisht me akselarator linear, ndërsa ne kemi një tek Onkologjiku dhe një tek Neurologjia dhe dy në privat, bëjnë rreth 30-35% të rasteve,” tha Shehu. “Kimio-preparatet janë shumë të shtrenjta, ndërkohë që shpenzojmë shumë pak për shëndetësinë,” shtoi ai.

Shehu thotë se Shqipëria i ka shpenzimet për pacient për shëndetësinë diku te 245 euro, të cilat ndahen 35 euro nga sigurimet shëndetësore, 85 euro nga buxheti i shtetit dhe 120 euro nga xhepi.

“Vetëm 15-20 % e përballojnë vetë me para nga xhepi, ndërsa mesatarja evropiane është 2200 euro vetëm nga buxheti, pra jemi

Korrik 2018

ra, dhe tashmë në treg gjendet vetëm herceptina (Roche) që përdoret në të gjitha vendet e BE-së.

Pas premtimit publik që i dha mësueses nga Rrësheni në janar, sigurimi i furnizimit të QSUT-së me herceptinë është kthyer në një kalë beteje për kryeministrin Edi Rama.

Në një përgjigje me shkrim, QSUT i tha BIRN se tashmë kishte siguruar një numër rekord flakonësh, që sipas saj mbulon të gjitha nevojat e pacientëve me kancer gjiri për terapinë e kushtueshme.

“Mbulimi i nevojave të pacientëve për trajtim me herceptinë në onkologjik është në masën 100% dhe momentalisht nuk ka asnjë mungesë për barin herceptinë (Transuzum-

rreth 20 herë më pak,” shpjegoi ai.

Përtej shifrave, mjekët specialistë shprehen se ka një ndërgjegjësim në rritje të grave dhe vajzave për këtë sëmundje.

“Tani janë më të ndërgjegjësuara dhe sa prekin një gjë të dyshimtë vijnë direkt, por ka pasur raste që na kanë ardhur kur gjiri u kishte zënë krimba,” shprehet Silva Çeliku, presidente e shoqatës së Onkologëve Shqiptarë. “Si raste dhe si numër rastesh të reja kemi dyfishim krahasuar me vitet ‘90. Ajo që bie në sy është ulja e moshës mesatare. Mosha dominante ka qenë ajo 45-55 vjeç, por tani shohim shumë më shpesh edhe vajza të reja 20- vjeçare,” shtoi Çeliku.

Edhe kolegia e saj, Dhurata Tarifa, e cila e ushtron këtë profesion prej 36 vitesh shprehet se ndërgjegjësimi ka ndihmuar në diagnostikim më të hershëm, çfarë sjell dhe shanse më të larta për ta luftuar kancerin.

“Kur kam nisur punë shikonim shumë stade të III dhe të IV, ndërsa tani dominojnë stadet e I dhe të II, sidomos stadet e II që kanë nevojë vetëm për kirurgji jo kimioterapi.

Mortaliteti është ulur,” tha ajo.

Rritjen e numrit të të prekurve me kancer gjiri, Instituti i Shëndetit Publik ia atribuon rritjes së moshës mesatare të popullsisë, ndryshimit të sjelljes riprodhuese dhe ushqimit. Dr. Çeliku rreshton dhe trajtimet hormonale, stresin dhe trashëgiminë midis faktorëve ndikues. “Shumë fajësojnë trajtimet

hormonale, që i marrin pa u konsultuar me mjekun. Stresi është një tjetër faktor. Duke u martuar herët, kanë probleme ekonomike, sociale, bashkëshortore. Shumë nga këto gra janë në nivele shumë të vështira ekonomike.

Tek rastet e reja, faktor tjetër është edhe trashëgimia,” shpjegoi ajo.

Mungesa e herceptinës Herceptina konsiderohet si një bar jetëshpëtues për femrat me kancer gjiri në stade të avancuara. Në Shqipëri, ajo është futur në vitin 2006 dhe prej asaj kohe, pacientet e prekura me kancer gjiri kanë luftuar për ta siguruar, pasi ka munguar rregullisht.

Sipas QSUT-së, herceptina nuk është e vetmja terapi për trajtimin e kancerit të gjirit, pasi trajtimi i tyre bëhet me kimiopreparate sipas stadit të sëmundjes. Megjithatë, që kur është futur për herë të parë në 2006 me vetëm 160 flakonë dhe deri më sot, përdorimi i këtij bari ka një rritje me dhjetra herë.

Pas ardhjes së socialistëve në pushtet më 2013-ën, pati një rritje të menjëhershme të sasisë së herceptinës që u fut në vendin tonë, ndonëse edhe ajo ishte e shumë debatuar për arsyen se pjesa më e madhe ishte e prodhimit turk dhe pati ankesa të efekteve anësore te të sëmurët. E njëjta skemë u përdor edhe për 2015-ën, ndërkohë që prej 2016-ës Ministria e Shëndetësisë, në atë kohë e drejtuar nga ish- ministri Ilir Beqja hoqi dorë nga prodhimet turke me çmime shumë më të li-

ab),” tha QSUT, duke nënvizuar se ka prokuruar 4000 flakonë herceptinë intravenoze.

Donjeta Zeqo, drejtore ekzekutive e “Europa Donna Albania”- një organizatë që ka në fokus të drejtat e pacientëve me kancer gjiri që trajtohen në spitalet shqiptare, shprehet se megjithë ndërhyrjen e Kryeministrit në janar, grave që trajtohen me herceptinë u është duhur edhe të protestojnë për të siguruar barin.

“Rastet kanë treguar se kur është bërë e madhe janë vënë në lëvizje strukturat, nuk e di se si e kanë gjetur, por është siguruar. P.sh. atë ditë që u bë protesta në spital dhe gratë po ziheshin dhe po ulërinin, ka ndërhyrë drejtoria e spitalit dhe u bë e mundur që të sigurohet një sasi e nevojshme për 60 paciente,” shprehet Zeqo. “Problemi është se e zgjidhëm një herë, por duhet të marrë fund njëherë e mirë kjo situatë,” shprehet ajo.

Një nga pacientet që ka protestuar për të siguruar të drejtën e terapisë me herceptinë është edhe Vera.

“Ndërkohë që në na thoshin nuk ka herceptinë dhe na përcillnin në shtëpi, mora vesh se njëra nga gratë që e bënim bashkë herceptinën e kishte hequr edhe për seancën tjetër.

Epo unë nuk mund ta lejoja që të më merrnin jetën me vetëdije, ndaj luftova për atë që më takon,” kujton ajo. “Personalisht u bënë tre seanca që e marr rregullisht, por kam frikë se po ma japin vetëm sepse unë e kërkova me

7

ngulm këtë të drejtë,” shtoi ajo. Dhurata Tarifa, mjekja që përcakton kimioterapinë për çdo pacient që rezulton me kancer tek Onkologjiku e konsideron mungesën e herceptinës të kapërcyer.

“Mbaj mend në fillimet që janë futur edhe më pak se 200 flakone, që ishin të papërfillshme për nevojat dhe nuk dije se kujt t’ia jepje,” tha ajo. “Për fat të mirë këtë vit kemi të garantuar mbulimin 100% me herceptinë.

Një ndihmesë e madhe është edhe herceptina subcutane, të cilën do ta aplikojmë tek pacientët e rinj, pasi ata që e kanë nisur me intravenoze do ta përfundojnë ciklin me të,” shtoi Tarifa. Por ka dhe mjekë që janë skeptikë dhe deklarojnë se problemi është zgjidhur vetëm për momentin. Sipas tyre, jemi ende shumë larg premtimit për të mbuluar 100% nevojat dhe shumë shpejt sërish do të ketë mungesa për këtë medikament.

Ata llogarisin se një paciente i nënshtrohet 18 seancave me herceptinë ( çdo 21 ditë) dhe mesatarisht një pacient ka nevojë për 2.5 flakonë herceptinë [Herceptina merret në bazë të peshës trupore dhe ka pacientë që marrin edhe 5 flakonë në një seancë, ashtu siç ka të tjerë që marrin 1 apo dy flakonë]. Këto llogari nënkuptojnë se për ta bërë terapinë e plotë duhen 45 flakonë herceptinë. Nëse QSUT ka prokuruar 4000 flakonë dhe aktualisht ka 160 paciente që trajtohen me herceptinë, atëherë kjo sasi mjafton për të mbuluar vetëm 60% të nevojave në rastin më të mirë, pasi në këtë sasi nuk është llogaritur se sa raste të reja mund të shtohen.

Por QSUT sqaron se “këto mungesa” të supozuara do të mbulohen nga risia e skemës së rimbursimit të barnave, pasi për herë të parë këtë vit, herceptina është bërë pjesë e kësaj skeme. “Aktualisht me herceptinë intravenoze (që merret vetëm në spital dhe zgjat më shumë se dy orë) po trajtohen 160 pacientë, por ndërkohë ka filluar edhe trajtimi me herceptinë subcutane (është dozë unike, mund të merret edhe në shërbim ambulator, nuk zgjat më shumë se 20 min) që përfitohet nga lista e barnave të rimbursueshme,” sqaroi QSUT në përgjigjen e saj për BIRN, pa bërë të ditur se sa pacientë është parashikuar që të mbulojë kjo formë e re me dozat e herceptinës. Por edhe ky shpjegim i QSUT-së nuk i bind skeptikët, te cilët shprehen se megjithë progresin e dukshëm jemi akoma larg mbulimit të plotë të pacientëve. Sipas tyre, për të mbuluar 100% nevojat për 160 pacientë që janë aktualisht në skemë do të duheshin 7200 flakonë herceptinë intravenoze. “Mesatarisht gjatë një viti diagnostikohen 400-450 raste të reja me kancer gjiri, nga të 20% e tyre janë në stade në avancuara dhe kanë nevojë për herceptinë, pra ja ku janë edhe minimumi 80 raste të reja që nuk janë llogaritur fare,” i tha BIRN një mjek që kërkoi të mbetej anonim.

“Ndaj them që jemi ende shumë larg mbulimit 100%, por sigurisht që jemi shumë herë më mirë nga sa kemi qenë,” shtoi ai.

8

Korrik 2018

Si rrallëherë, dëshira e kryeministrit Edi Rama për të mbuluar nevojat e pacientëve me herceptinë është përshëndetur dhe nga demokrati Tritan Shehu. Megjithatë, Shehu paralajmëron se përtej dëshirës ky mbulim nuk mund të arrihet pa rritjen e buxhetit për sëmundjet tumorale.

“Unë e përgëzoj Ramën që do të sigurojë herceptinën 100%, por kjo nuk zgjidh prob-

ulur nga viti në vit. A ka pasur më shumë vdekshmëri, kur kishte më pak herceptinë?

Kjo është një pyetje që unë nuk di t’i jap përgjigje, pasi vdekshmëria ka shumë faktorë,” tha ajo. Doktoreshë Tarifa shprehet se në rastet ku ka pasur mungesa te preparatit është zbatuar një protokoll i veçantë.

“Gratë që nuk e kanë marrë rregullisht e rifillojnë me një “loadingdoze” (dozë sulmi),

lemin,” tha ai.

Sipas Shehut, është llogaritur se për një popullsi prej 3 milionë banorësh, duhet 12 milionë euro për mjekimin standard të tumoreve dhe 20 milionë euro nëse do të kishim trajtim të personalizuar.

“Aktualisht ne i kemi shpenzimet për sëmundjet tumorale 5.4 mln euro në vit, pra mbulojnë 45% të nevojave,” tha ai. “Nëse edhe këtë vit buxheti është 5.4 mln euro dhe ka rritur fondin për herceptinën, padyshim që ka hequr diku tjetër, dhe kjo nuk është zgjidhja. Duhet të mbulohen të gjitha dhe të rritet buxheti,” shtoi Shehu.

Donjeta Zeqo njeh thuajse çdo grua që vuan nga kanceri i gjirit dhe që merr trajtim në QSUT. Disa prej tyre janë pjesë shoqatës dhe sipas saj, ankesa më e shpeshtë e tyre është se terapia e herceptinës nuk bëhet në kohë sipas protokollit. “Nuk është se herceptina ka munguar krejtësisht, por u shtyhej në kohë. Kjo është edhe ankesa më e shpeshtë që na vjen nga pacientet,” shpjegoi ajo.

Shtyrja dhe mosaplikimi i rregullt i protokollit të terapisë së herceptinës shihet me sy shumë kritik nga disa prej mjekëve onkologë. “Nuk është problem tek herceptina, pasi ajo është një terapi shumë e kufizuar dhe janë pak pacientë që kanë nevojë për të.

Problemi është që ajo duhet të bëhet në vazhdimësi, por nëse sot e bën dhe nesër jo, është para e harxhuar kot, pasi është një efekt që nuk jep rezultatin e duhur,” shprehet Dr. Fatmir Prifti nga “Ryder Albania”.

Edhe Ilir Qefalia që drejton Shërbimin Onkologjik në Banesë shprehet se ekziston “rrisku për rishfaqjen e sëmundjes nga fillimi, nëse [herceptina] nuk merret në rregull.” Për Tritan Shehun, të mos e bësh në rregull një terapi të standardizuar “është vrasje.” “Njëherë të mos e bësh çregullohet e gjithë skema, pasi këto që ne aplikojmë janë skema standarde shumë strikte,” tha ai.

Duke prefer uar të qëndrojë larg përmendjes së shifrave, ndonëse çdo pacient i trajtuar me kimioterapi duhet të marrë patjetër edhe firmën e saj, doktoreshë Tarifa i shmanget pyetjes nëse mungesa e herceptinës apo mosmarrja e saj në rregull mund të ketë ndikuar në vdekshmërinë.

“Unë nuk di të them shifra konkrete, por mortaliteti në pacientët me kancer gjiri është

që është një protokoll që zbatohet në të gjitha vendet në raste të ngjashme dhe që mbulon defektin e krijuar, pasi mungesa e preparatëve të kimioterapisë nuk ndodh vetëm tek ne,” shjegoi Tarifa.

Ndryshe nga doktoresha, QSUT është më e prerë në përgjigjen e saj zyrtare për sa i përket mohimit të çdo supozimi se mungesa e herceptinës mund të ketë ndikuar në vdekshmërinë e pacientëve.

“Bazuar në informacionet e shërbimit onkologjik lidhur me dhënien e herceptinës dhe pasojat reale në shëndetin e pacientëve, specialistët sqarojnë se referuar ‘folloë up’-it të këtyre pacientëve të cilët janë në proces ndjekjeje, nuk rezulton të ketë pasur pasoja,” tha QSUT. Megjithatë, herceptina nuk është e vetmja mangësi me të cilët pacientet me kancer gjiri përballen në spitalin universitar më të madh në Shqipëri. Prej shumë vitesh, pacientet në QSUT-së kanë pasur vështirësi të bëjnë ekzaminimet që tregojnë stadin e sëmundjes, siç janë SISH apo FISH. Majlinda Ikonomi, shefe e shërbimit të laboratorit shpreson që tashmë edhe ky problem të zgjidhet.

“Realisht SISH ne e kemi filluar në 2013, u bënë atëherë nja 30 raste dhe pastaj u ndërprenë pasi u prish aparati… e kemi rifilluar në 2017-ën. U bënë sërish një pjesë rastesh, por u ndërprenë,” tha Ikonomi, e cila shpjegoi se SISH dhe FISH janë dy metoda ekuivalente. “Aktualisht kemi rifilluar sërish dhe do të vazhdojmë deri në fund të 2018-ës, sepse u blenë edhe reagentët që duheshin për ekzaminimet e reja,” shtoi ajo.

Amullia e të dhënave Çdo ministër shëndetësie në 20 vitet e fundit e ka premtuar, por Shqipëria nuk ka ende një regjistër kombëtar të kancerit, duke u bërë kështu i vetmi vend i rajonit që nuk e di dhe nuk raporton me saktësi të dhëna të rëndësishme për këtë sëmundje. Si pasojë, spitalet shkojnë me hamendje, pasi nuk ka të dhëna të sakta as për incidencën- që tregon rastet e reja që preken çdo vit nga sëmundja, as për prevalencën- që është bashkësia e të gjitha rasteve ekzistente në një moment të caktuar në një popullatë të caktuar.

Për ironi, Shqipëria e ka ndërtuar regjistrin e parë të kancerit me ndihmën e OBSHsë që në vitin 1986, dhe ishte pjesë e të gjitha strukturave shëndetësore globale, ku rapor-

tonte çdo të dhënë të detajuar. Por ky proces u përfshi nga amullia dhe u prish në fillim të viteve ‘90. Pas një beteje thuajse 25 vjeçare mes specialistëve, në 2015 u vendos përfundimisht që regjistri i kancerit të ndërtohet nga ISHP dhe tashmë ka nisur për herë të parë grumbullimi i të dhënave nga spitalet publike, private dhe pacientët që kurohen jashtë. Por procesi nuk ka ecuar me shpejtësinë e pritur.

Vetë ISHP, ndërsa referon të dhënat për numrin total të të prekurve me kancer gjiri për periudhën 2010-2016 vendos shënimin që një pjesë e tyre janë ende në proces verifikimi. Ndërkohë, në një tabelë të dytë, ku vë në dispozicion rastet me kancer gjri të diagnostikuara në QSUT, Instituti i Shëndetit Publik, sqaron se mungojnë të dhënat për periudhën 2015 dhe 2016, duke e bërë akoma edhe më të paqartë panoramën e kancerit të gjirit në vendin tonë, pasi rastet më të shumta janë ata që trajtohen në QSUT. Megjithatë, ajo që vihet re nga të dhëna e ofruara nga ISHP është se konstatohet një rritje drastike e rasteve të reja, por edhe të të prekurve në total me kancer gjiri.

Në vitin 2016, numri i të prekurve me kancer gjiri u rrit me thuajse 1500 të prekur më shumë krahasuar me vitin 2010. I njëjti trend rritës vihet re edhe në rastet e reja të diagnostikuara në QSUT. Numri më i lartë i diagnostikime është shënuar në vitin 2014 me 531 raste të reja. Në vitin 2015, pranë spitalit Onkologjik në QSUT janë diagnostikuar 256 raste të reja.

Piku i rasteve të reja të raportuara nga QSUT ka ngecur edhe punën e ISHP-së për plotësimin e panoramës së kancerit në vend. “Çdo vit në QSUT janë paraqitur mesatarisht 350 raste të reja me një prirje të lehtë rritjeje dhe me një pik prej 433 rastesh në vitin 2013. Ndërkohë që vazhdon puna për

verfikimin individual të rasteve për 2014-ën, këtë vit janë grumbulluar edhe raste të reja të raportuara nga spitalet private dhe rajonale. Pas raportimit të rasteve të reja individuale edhe nga QSUT për 2015 do të mund të vlerësohet një shifër edhe më afër reales për këtë indikator,” sqaron ISHP, duke shtuar se duke filluar që nga viti 2015, INSTAT nuk e raporton kancerin e gjirit si nozologji më vete në raportimet mbi vdekshmërinë, çfarë e bën edhe më të vështirë plotësimin e panoramës.

Barra e kësaj sëmundjeje ka ardhur duke u rritur nga viti në vit. Megjithatë, ekspertët janë optimistë, pasi sipas tyre kjo tregon që gjithmonë e më shumë gra po shkojnë drejt sistemit shëndetësor. Për këtë ata i referohen volumit të ndërhyrjeve dhe shtrimeve në QSUT, që sipas ISHP ka pësuar rritje. Por çdo e dhënë duhet marrë me rezervë, pasi nuk është verifikuar përfundimisht.

Shahin Kadare, ndër të parët mjekë onkologë që ka punuar për ngritjen e regjistrit të kancerit në vitet ’86-‘87 thotë se aktualisht jemi shumë larg asaj që ishte arritur 30 vjet më parë. “Çfarë do të thotë jemi në proces verifikimi individual? Nëse i ka raportuar spitali, çfarë do të verifikojnë? Jemi krejtësisht në rrugë të gabuar,” shprehet ai. “Unë ua kam thënë edhe atyre që po merren prej dekadash me ngritjen e regjistrit; nëse arrijnë të bëjnë atë që ne bëmë në vitet 87-’88’89, atëherë janë në rrugë të mbarë dhe mund të mendojnë për të ardhmen. Por këta nuk janë gjëkundi. Ka vetëm fjalë, por asgjë konkrete,” shtoi Kadare. Sipas Kadaresë, mungesa e regjistrit ka krijuar shumë probleme për mjekët, për shkak se nuk kanë informacion se sa është incidenca, që do të thotë se ne nuk e dinë sa raste të reja preken nga kanceri çdo vit dhe si pasojë nuk bëjnë dot parashikime për sasinë e barnave që na

Korrik 2018

Sheshi kreativ në Pazarin e Ri, i dekoruar me çadra rozë dhe lule, gjate një aktiviteti te organizuar nga Ministria e Shëndetësise, në kuader të muajit te ndërgjegjësimit kundër kancerit te gjirit. | Foto nga : LSA

duhet. Për shak të mungesës së regjistrit, mjekët nuk kanë informacion as sa është prevalenca, që janë rastet e reja dhe rastet ekzistuese.

“Në mjekësi nuk ecet me përafërsi, me hamendje, sepse ato të çojnë në qorrsokak dhe këtu bëhet fjalë për jetë konkrete njerëzish,” tha Kadare. “Ne duhet të dimë dimë jo vetëm rastet e reja, por edhe në çfarë stadi vijnë këto raste, sa është vdekshmëria, sa është mbijetesa, sa efikase janë kurat që bëjnë.. kur i ke të dhënat për të gjitha, bën edhe llogaritë për secilën gjë. Por nëse nuk grumbullohen këto të dhëna, atëherë do të vazhdojmë të jemi për fat të keq, i vetmi vend pa regjistër kanceri dhe që ecim me hamendje,” shtoi ai. Dr. Fatmir Prifti nga “Ryder Albania” bie dakord me kolegun Kadare, ndërsa nënvizon se të punosh pa regjistër është sikur të punosh në errësirë.

“Ne nuk dimë sa të sëmurë me kancer ka në vit, sa me kancer gjiri janë konkretisht, sa vdesin, sa shërohen…regjistri i kancerit do të jepte një panoramë të gjendjes, po përmirësohet, po përkeqësohet, po jep rezultat një fushatë apo një nismë,” tha ai, duke nënvizuar se informacioni kufizohet kryesisht te rastet që vijnë të spitali Onkologjik.“Pavarësisht se rastet më të shumta sigurisht atje janë, por një pjesë shkojnë jashtë, një pjesë në privat. Dhe pa ditur këto të dhëna, t’i nuk je në gjendje të bësh edhe parashikime të sakta në medikamente apo në kimioterapi. Regjistri kombëtar i kancerit është si një ligj që të gjithë institucionet duhet të japin të dhëna,” shtoi ai.

Dr. Shahin Kadare, që aktualisht është mjek në pension, shprehet se ISHP ka dështuar me regjistrin pasi ka marrë shumë kunguj nën një sqetull.

“Unë mendoj se duke qenë se disa nga ministrat e shëndetësisë kanë ardhur nga

ISHP, kanë dashur ta mbështesin pa të drejtë këtë institucion duke i dhënë disa kompetenca më shumë se sa ai vetë mund të përballojë,” tha Kadare “Sa herë bie epidemi gripi del ISHP, për HIV/AIDS po prapë ISHP, për sifilizin po ISHP, për vaksinat ISHP, për kancerin po prapë ISHP…është e pamundur të bëjë gjithçka ISHP. Duhet të ketë një plan konkret, një person përgjegjës konkret, jo të shpërndajnë përgjegjësitë dhe pastaj askush nuk mban përgjegjësi përse nuk u bë një gjë,” shtoi Kadare. Ndryshe, doktoresha Silva Çeliku nuk mendon se ISHP-së i ka munguar vullneti për të ngritur regjistrin, por ajo ankohet se këtij institucioni i mungojnë fondet.

“Regjistri i kancerit ka një vlerë të jashtëzakonshme. Ne kemi regjistrin spitalor [në Onkologjik], por ka ndryshim nga ai kombëtar…kam përshtypjen që ana financiare është ajo që nuk po bëhet, se mjekësi falas nuk ka,” tha Çeliku.

“Duhet të rishikohet ligji për siguracionin e shëndetit. Kush do shërbim të mirë, duhet të paguajë për të,” shtoi ajo.

Dështimi i decentralizimit Me qëllim uljen e mbingarkesës së spitalit Onkologjik në QSUT, në tetor 2014 ministria e Shëndetësisë filloi hapjen e një numri kabinetesh tumorale në disa rrethe të vendit ku do të ofrohej dhe shërbimi paliativ për pacientët. Tre vjet më vonë, ekspertët shprehen së këto klinika tashmë kanë dështuar.

“E dini çfarë janë këto kabinetet që janë hapur në rrethe? Asgjë më shumë veçse një shërbim ambulator…kanë vetëm një mjek onkolog që nuk bën asgjë vetë. Dhe për kimioterapinë e marrin konfirmimin nga Onkologjiku në Tiranë se çfarë protokolli do të bëjë x pacient, dhe kjo jo për të gjitha llojet e tumoreve, por vetëm për dy-tre nozologji,” shprehet Dr. Fatmir Prifti. “Të tjerët duhet

të vijnë prapë në Tiranë për të bërë terapinë,” shtoi ai.

Dr. Prifti shprehet se Shqipëria ka nevojë për një spital multidisiplinar që të ketë kirurg, radiolog, kimioterapeut dhe radio terapeut.

“Spital kemi vetëm në Tiranë, Onkologjikun, të tjera janë ende vetëm shërbime ambulatore për të bërë një injeksion, apo për të dhënë kujdes paliativ,” tha ai. “Por kjo do lekë, nuk bëhet me 2.8% të buxhetit që i kanë dhënë shëndetësisë,” shtoi Prifti.

Ndryshe nga Prifti, doktoreshë Silva Çeliku nuk e sheh kaq ‘bardh e zi’ këtë nismë dhe i var shpresat tek hapja e specializimeve.

“Kabinetet nëpër rrethe janë nisur fillimisht për të bërë kujdesin paliativ, por me hapjen e specializimeve postuniversitare, do të fillojnë të kompletojnë këto spitale,” tha ajo.

Sipas Çelikut, momentalisht këto klinika nuk vendosin diagnoza apo terapi, po rastet kur dyshojnë ata i referojnë në Onkologjik. “Është një hap i vogël, por po mundohen të hapin kabinete për të bërë kimioterapinë pasi një pacienti nga Tropoja i kushton edhe rruga të vijë deri në Tiranë,” tha Çeliku. “Por sigurisht që të bësh si duhet kimioterapinë do eksperiencë, do kualifikim, pasi ndonjëherë ka komplikime që janë baras me vdekje dhe mjeku duhet të jetë tepër i kujdesshëm e i aftë,” shpjegoi ajo.

Ekspertët mendojnë se në situatën që vendi ynë po përballet me sëmundjet tumorale dhe specifikisht me atë të gjirit, ka nevojë për programe kombëtare depistimi dhe jo fushata 1 mujore sensibilizimi me mamografi falas – siç janë bërë deri tani nga Ministria e Shëndetësisë.

“Nëse do të kishim një program ‘screening’ tumoresh situata do të ishte krejt ndryshe. Fushatat një mujore nuk janë zgjidhje,” tha Çeliku. “Depistimet e vogla, të kufizuara, në zona të kufizuara kanë vlerat e tyre, por ka ardhur koha që të kemi një program nacional të luftës kundër kancerit të gjirit,” përfundoi ajo.

Të fitosh luftën me kancerin Kur Bruna Alimerkaj u diagnostikua me kancer 12 vjet më parë, ajo ishte vetëm 30 vjeç dhe me një fëmijë të vogël që e ushqente me gji. “Bëra një ndërhyrje kirurgjikale në Onkologjik, ku hoqa një të katërtën e gjoksit.

Mjekët më thanë të mos shqetësohesha për asgjë, pasi biopsia kishte dalë e pastër dhe nuk kishte asnjë dyshim për tumor,” kujton ajo.

Mjekët i thanë të vazhdonte jetën e qetë, por shumë shpejt ajo do të mësonte se biopsia e realizuar në QSUT nuk ishte e saktë dhe kanceri do të rikthehej frikshëm.

“Nëse do të kisha qenë pak më shumë e informuar siç jam tani, do ta kisha kuptuar se spitalet tona pak gjëra mund të bëjnë, madje dhe atë që e bëjnë nuk dihet asnjëherë se si e bëjnë, dhe ndoshta mund ta kisha parandaluar atë që do vinte më pas,” rrëfen Brunilda. Një vit pas ndërhyrjes në gjoks, ajo filloi të ndjejë sërish shqetësime, këtë herë shumë më të mëdha. Brunilda i drejtohet sërish Onkologjikut, ku doktori i sugjeroi që nëse kishte mundësi, të shkonte për një ekzaminim më të mirë jashtë Shqipërisë. Ajo shkon në Greqi, ku biopsia tregoi se ishte e prekur nga kanceri i gjirit. Mjekët në Greqi i thanë se nëse kanceri do të ishte kapur që në biopsinë e parë, shanset për ta luftuar do të ishin më të larta. Që nga ai moment për Brunildën filloi një kalvar i vërtetë peripecish shpirtërore, por edhe financiare në spitalet greke. “Po flasim për vitin 2006 ku shumë gjëra nuk bëheshin, ndaj vendosa të ndjek të gjitha kurat në Greqi, ndonëse shumë të shtrenjta për xhepin tim prej mësueseje. Por jeta më ishte më e shtrenjtë,” tha ajo.

9

Kur mendonte se kanceri e kishte braktisur përfundimisht trupin e saj, 4 vjet më parë Brunilda konstatoi se tumori këtë herë i ishte rikthyer shumë më agresiv. Gjatë një ekzaminimi rutinë në Onkologjik në Tiranë, mjekët konstatuan se tumori i ishte rishfaqur sërish.

“Sërish mjeku, për të qenë më i sigurtë në përcaktimin e diagnozës më sugjeroi që të shkoja jashtë Shqipërisë për një rikontroll dhe ashtu bëra,” kujton ajo. Për fat të keq dyshimi i mjekëve të Tiranës u vërtetua. Edhe këtë herë ajo zgjedh një spital të huaj për të luftuar sëmundjen.

Brunilda vendos të shkojë në Bergamo të Italisë për t’u kuruar pasi aty banonte dhe e motra dhe nga eksperienca që kishte pasur me spitalet shqiptare, e kishte humbur besimin tek to. Tumori këtë herë ishte shumë më agresiv dhe beteja do të ishte më e fortë.

“Gjatë 8 muajve kimioterapi në Itali kam prekur disa herë fundin, por kur mendoja se kisha lënë dy vajzat në Shqipëri që prisnin të kthehesha, vendosa ta “kafshoj” unë kancerin dhe jo ai mua,” tha ajo.

Lufta e Brunildës me kancerin nuk ka përfunduar ende. Mundësitë e rikthimit janë ende të mëdha, ndaj që prej tre vitesh është futur në terapi me herceptinë, të cilën e merr çdo 21 ditë në Itali. Për t’u kuruar jashtë, ajo dhe familja e saj janë zhytur në borxhe.

Ka lënë peng çdo pasuri, madje edhe rrogën që merr, por sërish ajo thotë se do të bëntë të njëjtën gjë, pasi është kjo arsyeja që ajo ende sot përqafon dy vajzat e saj. Brunilda i tha BIRN se pas shumë viteve nëpër spitale nuk ka më besim tek sistemi shëndetësor shqiptar dhe mënyra se si ai funksionon, dhe as tek deklaratat e politikanëve.

“Besoj se mjekët shqiptarë janë heronjtë e pacientëve, bëjnë aq sa munden, me atë që kanë në dispozicion, por nëse reagentët që përdoren për biopsinë nuk janë të duhurit, ky nuk është faji i mjekëve. Nëse mungon herceptina, nuk është faji i mjekut,” tha Brunilda. “Mund të them me siguri se nëse do të kisha qëndruar në Shqipëri sot nuk do të jetoja më,” shtoi ajo.

Situata kaotike e sistemit shëndetësor në Shqipëri evidentohet edhe nga Donjeta Zeqo, e cila nënvizon që përveç sëmundjes së rëndë, pacientet me kancer gjiri marrin një trajtim jo dinjitoz në spital.

“Të gjithë duhet të vijnë të përplasen në QSUT, edhe nga rrethet. Të mos flasim kur nis trajtimi, kimioterapia ka efekte shumë negative dhe ata vijnë dhe rrinë me orë të tëra në pritje aty te dera derisa bëjnë kurën,” tha Zeqo. “Nuk respektohet asgjë: vjen ai i Durrësit dhe mbaron punë më shpejt se ai i Tropojës apo i Tepelenës. Nuk ka kulturë, futen dy pacientë, dhe të tjerët duhet të presin 2 orë derisa të mbarojnë seancën, e kështu me radhë. Është shumë dërrmuese dhe duhet gjetur një zgjidhje për këtë,” këmbëngul ajo.

Megjithë veshtirësitë me të cilat pacientet përballen, Brunilda është e bindur se kanceri është një sëmundje që nuk kalohet vetëm, por gratë e prekura kanë nevojë për mbështetjen e të afërmve të cilët duhet t’i japin forcën shpirtërore për ta mundur.

“Kur e mora vesh se isha me kancer, sigurisht që ia bëra pyetjen vetes: përse unë?

Kam jetuar gjithmonë shëndetshëm, s’kisha asnjë person në familje të prekur…dhe më e keqja e kësaj sëmundjeje është se të transformon edhe si njeri,” tha ajo.

“Por për fat unë kam pasur gjithmonë pranë njerëz që më kanë dhuruar pa fund dashuri dhe nuk jam ndjerë kurrë vetëm.

Njerëz të familjes, shoqëri, punjësit e bashkisë së Mallakastrës që për mua janë super mbështetës,” përfundoi ajo.

10

Korrik 2018

Analizë

Qeveria “Rama” thotë se ka “tre precedentë” për projektligjin e saj “për procedurë të veçantë negociimi” për koncesionin e teatrit. Të treja janë precedentë të vetë qeverisë “Rama”, një praktikë që në thelb rrëzon shtetin ligjor dhe duhet të ndërpritet.

Sundimi me ligje speciale është e kundërta e sundimit të ligjit GJERGJ EREBARA| BIRN | TIRANË

Ç

farë është “sundimi i ligjit?” Gjatë dekadave të fundit ne kemi dëgjuar shpesh se kriteri kryesor për integrim në Bashkimin Europian është që të kesh “sundim ligji”. Pavarësisht se e kemi dëgjuar shumë herë, duket se ne shqiptarët nuk e kemi brendësuar mirë këtë koncept. Para së gjithash se ai bie ndesh me traditën tonë, të mishëruar jo vetëm në historinë e trazuar të vendit, por edhe në shprehje popullore të llojit “unë bëj ligjin”, “ai bën ligjin” apo “fjala e tij është ligj”, të treja shprehje për të shpjeguar një figurë autoritare, i cili mund të na urdhërojë dhe ne duhet të bindemi sepse “ai është vetë ligji”.

Kjo në vetvete është e kundërta e Sundimit të Ligjit, atij konceptit Europian që ne duhet të mësojmë mirë si pjesë e rrugëtimit tonë në Bashkimin Europian. Nëse kërkojmë në Google me termin “sundim i ligjit”, marrim një seri përgjigjesh që sillen rreth këtij koncepti: “Kufizimi i ushtrimit arbitrar të pushtetit duke ia nënshtruar pushtetin ligjeve të mirëpërcaktuara dhe ekzistuese”.

Chris Patten, ish guvernatori i fundit i Hong Kongut, u përpoq ta shpjegojë më mirë këtë koncept në kontekstin e Kinës moderne, ku, si në Shqipëri, qeveria jo thjeshtë i nënshtrohet ligjeve, ajo i bën ligjet si të dojë.

Thotë Patten: “Qeveritë autoritare duket se e kanë të vështirë ta kuptojnë këtë koncept. Unë mbaj mend negociatat me homologun tim kinez kur unë isha Guvernator i Hong Kongut. Unë po përpiqesha t’i shpjegoja se pse sundimi i ligjit kishte kaq shumë rëndësi për të ardhmen e këtij territori dhe unë vërejtja se kur isha në qeverinë e Britanisë, ligji zbatohej mbi mua po aq sa mbi ata për të cilët unë ndihmoja të qeveriseshin.Bashkëbiseduesi im mendoi se po bëja shaka. Në praktikën kineze kjo është sundim përmes ligjit – ligjit të hartuar nga Partia Komuniste për interes të vet”.

Në vitin 2015, një kompani shtetërore kineze erdhi në Shqipëri dhe u interesua për ndërtimin e rrugës së Arbrit. Nuk dihet se si ndodhi, por kjo kompani kineze nuk iu nënshtrua ligjeve ekzistuese të vendit.

Ajo mori një ligj të vetin, ligjin 41/2015,

Aktorë dhe aktivistë nga shoqëria civile, gjatë një takimi të Aleancës për Mbrojtjen e Teatrit, për të kundërshtuar vendimin për prishjen e godinës së Teatrit Kombëtar. Foto: Ivana Dervishi/BIRN

“Për përcaktimin e procedurës së veçantë për negociimin dhe lidhjen e kontratës koncesionare/PPP, me objekt ndërtimin, operimin, mirëmbajtjen dhe menaxhimin e Rrugës së Arbrit, ndërmjet shtetit shqiptar dhe shoqërisë “China State Construction Company”.

Parlamenti shqiptar, i cili nuk është tamam parlament, pasi funksionon thjeshtë si një noteri e kryeministrit të rradhës, e miratoi këtë “ligj të veçantë” pa e vrarë mendjen shumë. Ne të tjerët nuk arritëm të vinim re se çfarë po ndodhte. Në fund të fundit, Rruga e Arbrit është një nevojë për zonën e Dibrës dhe këtu, qëllimi rezultoi më i rëndësishëm se sa mjeti. Por përmes një ligji të tillë, kinezët dhe qeveria shqiptare bënë tre gjëra: e para, anashkaluan kuadrin ligjor ekzistues, i cili kërkon që nëse shteti dëshiron të bëjë ndonjë punë, duhet që t’i nënshtrohet ligjeve dhe jo “të bëjë ligjin”. E dyta, me një ligj të veçantë, qeveria i dha të drejtë vetes të bëjë pazar me interesat ekonomike të taksapaguesve pa i dhënë kurrfarë llogarie këtyre të fundit. E treta, ligji në fjalë i lejoi qeverisë që fillimisht të negocionte me kinezët jashtë çdo lloj kuadri ligjor dhe pasi të arrinte çfarë të pëlqente, ta çonte rezultatin e negociatave për miratim në Kuvend përmes “procedurës së veçantë të negociimit”. Me një veprim të thjeshtë, qeveria shqiptare kopjoi praktikën e Partisë Komuniste të Kinës, e cila, si forcë diktatoriale që është, bën çfarë të dojë me ligjet e vendit. Ligji “Për rrugën e Arbrit”

dështoi. Marrëveshja nuk u miratua kurrë sepse bisedimet nuk u mbyllën kurrë. Megjithatë, precedenti i vendosur me këtë “procedurë të veçantë negociimi” i shërbeu Ramës edhe për tre kontrata të tilla.

Dy nga këto tre kontrata mund të interpretoheshin si tepër të mëdha, ose tepër të rëndësishme për t’u trajtuar me ligjet ekzistuese. E dyta ishte “negocimi për Portin e Karpenit”, një ide fantazmagorike që kushtoi disa qindramijëra dollarë shpenzime “konsulence” për të mos sjellë asgjë, por që premtonte investime në masën 5 miliardë dollarë. E treta ishte kontrata për ndërtimin e Aeroportit të Vlorës, e cila është ende në “negociim”. Sërish, ne e anashkaluam peshën e “sundimit përmes ligjit”.

Tani qeveria ka paraqitur një kontratë të katërt. Ajo për teatrin kombëtar. Jo vetëm që kontrata përbën “sundim përmes ligjit”, por ajo përbën edhe një nivel të ri banaliteti. Nuk bëhet më fjalë për rrugë me tunele, porte fantazmagorike apo aeroporte. Bëhet fjalë për një pronë publike rreth 8500 metra katrorë që duhet t’i jepet një kompanie vendëse për të ndërtuar pallate.

Në përputhje të plotë me praktikat e sundimit përmes ligjit, deputetët socialistë ia dhanë votën procedurës së përshpejtuar për trajtimin e projektligjit dhe pritet t’ia japin votën projektligjit në tërësi tani shpejt, pa kurrfarë brerjeje ndërgjegjeje. Figurat më të dritura socialiste, përfshirë ish-kryeministrin Pandeli Majko, nuk u menduan dy herë. As nuk debatuan, as nuk ngritën pyet-

je për qeverinë “Rama”. Më shumë se sa ligjvënës, të gjithë deputetët në të majtë e në të djathtë janë shërbyes të kryetarit. Vendi efektivisht nuk ka një parlament dhe ky është rezultat i marrëveshjes Berisha-Rama të vitit 2008.

Shqipëria ka precedentë të hidhur mbi sundimin e kryeministrit përmes dekret-ligjeve. Dhe përveç predecentëve, ka edhe telashin se u ka mësuar fëmijëve nëpër shkolla përralla me Skënderbe dhe jo leksione mbi sistemet kushtetuese.

Në kohën e Komunizmit, zinxhiri sundues i vendit përbëhej nga të ashtuquajturat Dekret-Ligje, të cilat i firmoste Presidiumi i Kuvendit Popullor (organ kolegjial ekuivalent i Presidentit të Republikës). Dekretligjet hynin në fuqi menjëherë, ndërsa parlamenti mblidhej “dy herë në vit” për t’i miratuar ato. Në fakt, parlamenti mblidhej dy herë në vit thjeshtë për të duartrokitur dekretligjet e miratuara.

Dhe në lidhje me funksionet e parlamentit, edhe kryeministri i sotëm Edi Rama nuk e ka fshehur dëshirën që parlamenti të mos mblidhet një herë në javë, siç mblidhet aktualisht, por mundësisht të mblidhet një herë në muaj. Në janar të këtij viti, Taulant Balla, kryetar i grupit parlamentar socialist dhe një nga ata që votoi ligjin “për procedurë të veçantë negociimi” për Teatrin Kombëtar, propozoindryshime në rregulloren e kuvendit dhe mes të tjerash, kërkoi që Kuvendi të mblidhet më rrallë, mundësisht një herë në muaj. Në këtë rast, qeveria do ta ketë më të lehtë që të bëjë çfarë të dojë me taksat dhe me pronën publike dhe më pas, t’ia dërgojë rrobat e veta të palara deputetëve të vet të përulur për t’i duartrokitur si arritje historike.

Por më shqetësuesja nga të gjitha duhet të jetë fakti se projektligji aktual për teatrin argumentohet në relacion si një dokument që “ka precedentë”, d.m.th., që qeveria ka në plan ta bëjë rrugë sundimin përmes ligjeve të veçanta.

Përveç faktit që projektligje të tilla duhet nor malisht të konsiderohen antikushtetuese, ato formalizojnë në ligj një Shqipëri tashmë të ndarë më dysh. Një palë ligje që miratohen për elitën dhe klientelën e saj politike. Dhe një palë ligjesh të tjera për ne të gjithë të tjerët. Papritur ne do ta gjejmë veten qytetarë të dorës së dytë.

Korrik 2018

Opinion

11

Institucioni më i lartë gjyqësor në vend kishte nëntë anëtarë në fillim të reformës në drejtësi, ndërsa dorëheqjet, tërheqjet nga detyra dhe vetingu e reduktuan atë në dy, ndërkohë që zëvendësimi i vakancave është në varësi të Këshillit të Emërimeve në Drejtësi, një institucion që aktualisht ka problemet e veta me vakancat.

Si u rrëzua Gjykata Kushtetuese GJERGJ EREBARA| BIRN | TIRANË

G

jykata Kushtetuese e Shqipërisë është efektivisht e mbyllur, për herë të parë që nga themelimi i saj në vitin 1992, pasi nga nëntë anëtarët e saj, tre janë dorëhequr ose kanë mbaruar mandatet, katër janë rrëzuar në veting dhe vetëm dy kanë mbijetuar. Por mbyllja e përkohshme e kësaj gjykate mund të jetë vetëm një pjesë e problemit pasi mënyra e emërimit të anëtarëve të rinj sipas kushtetutës së re dhe fakti që kaq shumë vakanca do të duhet të plotësohen njëherësh krijon shqetësime për funksionimin normal të saj për së paku disa vite. Nga ana tjetër, Gjykata e Lartë, e cila, sipas Kushtetutës duhet të furnizojë tre anëtarë në Gjykatë Kushtetuese, mund mbesë me më pak se tre anëtarë në fund të procesit të vetingut.

Sistemi i drejtësisë sipas kushtetutës së re është krijuar me një numër mekanizmash ndërvarësie, por periudha e tranzicionit nga sistemi i vjetër deri në sistemin e ri po rezulton i vështirë për shkak të vakancave të krijuara në të gjithë strukturën nga procesi i vetingut dhe dorëheqjet.

Gjykata Kushtetuese është një nga shumë gjykatat që janë jashtë funksioni ose pjesërisht jashtë funksioni në Shqipëri. Gjykata të ndryshme rrethesh kanë prej vitesh funksionalitet të pjesshëm, pasi me raste kanë vetëm dy gjyqtarë ndërsa u nevojiten tre për të krijuar trupë gjykuese në çështje të rëndësishme. Por ndryshe nga gjykatat e tjera, Gjykata Kushtetuese u shpërbë në masën dërrmuese nga procesi i vetingut dhe nga dorëheqjet dhe tërheqjet nga posti i gjyqtarëve të lidhura me procesin e vetingut.

Gjykata Kushtetuese kishte nëntë anëtarë në vitin 2015, kohë kur ishte në funksion të plotë. Por në prill të vitit 2016, gjyqtarit Vladimir Kristo i mbaroi mandati. Sipas kushtetutës, Kristo duhej të vijonte të mbante detyrën në pritje të zëvendësimit, por në korrik të vitit 2017, Kristo njoftoi se nuk dëshironte më të vijonte punën dhe u tërhoq. [Link] Tërheqja nga vijimi i punës pas përfundimit të mandatit e shpëtoi Kriston nga procesi i vetingut, por ndërkohë la efektivisht bosh një pozicion që për mbi një vit nuk ishte plotësuar. Në të njëjtën kohë, anëtari Sokol Berberi vendosi të tërhiqej nga pozicioni pasi i kishte mbaruar mandati që në vitin 2016. Largimi i Berberit e uli në shtatë numrin e anëtarëve efektivë të Gjykatës Kushtetuese.

Besnik Imeraj, i cili ishte emëruar anëtar i Gjykatës Kushtetuese në vitin 2013, dha dorëheqjen në janar të këtij viti “për arsye personale dhe shëndetësore”. Imeraj i shpëtoi procesit të vetingut, por Komisioni i Pavarur i Kualifikimit e referoi atë

Kryetari i Gjykatës Kushtetuese, Bashkim Dedja do të përballet edhe në Apel me vetingun. Foto:LSA

në prokurori. Rezultati i referimit nuk dihet.

Dorëheqja e Imerajt e uli numrin e gjyqtarëve kushtetues në gjashtë.

Fatos Lulo ishte anëtari i parë i Gjykatës Kushtetuese dhe gjyqtari i parë që iu nënshtrua procesit të vetingut. Më 23 mars, Komisioni i Pavarur i Kualifikimit e shpalli atë të papërshtatshëm, me argumentin se dispononte pasuri të shumta me burime të pajustifikuara. Lulo zgjodhi të mos paraqitej vetë në komision por dërgoi një avokat. Ai e apeloi vendimin e komisionit ndërsa Kolegji i Posaçëm i Apelimit e rrëzoi kërkesën e tij më 17 qershor.

Më 23 prill, Altina Xhoxhaj u ngel në veting për mospërputhje deklarimesh, mosjustifikim pasurie dhe mungesë të ardhurash. Xhoxhaj është në pritje të apelit në Kolegj.

Më 10 maj vetingu rrëzoi Fatmir Hoxhën, duke e lënë Gjykatën Kushtetuese me tre anëtarë ndërsa në korrik, Gani Dizdari, i fundit që iu nënshtrua vetingut, u shpall gjithashtu i papërshtatshëm.

Vetë kryetari i Gjykatës Kushtetuese Bashkim Dedja u konfirmua nga Komisioni i Pavarur i Kualifikimit, por në seancën dëgjimore u ngritën pikëpyetje të mëdha mbi burimet e krijimit të pasurisë së tij. Vendimi i zbardhur i komisionit zbuloi se komisionerët ishin të ndarë në opinionin e tyre nëse Dedja do të duhej të provonte me dokumente se persona të lidhur me të kishin të ardhura të ligjshme për t’i dhënë atij hua për blerjen e një apartamenti me vlerë 180 mijë euro.

Historia e Dedes duket se nuk mbaron këtu. Javën e kaluar, Institucioni i Komisionerëve Publikë bëri një deklaratë për shtyp ku shkruhej se Operacioni Ndërkombëtar i Monitorimit ka rekomanduar apelimin e vendimit për konfirmim në detyrë të tij. Komisionerët publikë kanë afat deri në fund të kësaj jave për të vendosur apelimin apo jo.

Vetëm një nga nëntë anëtarët fillestarë të gjykatës Kushtetuese, gjyqtarja Vitore Tusha,

e cila u konfirmua në 5 prill, është tashmë e konfirmuar në detyrë dhe vendimi nuk është apeluar në Kolegjin e Posaçëm të Apelimit.

Zëvendësim i vështirë Kushtetuta sanksionon që vakancat në Gjykatë Kushtetuese të zëvendësohen me emërime të kryera nga tre institucione të tjera, me kushtin që rënditja fillestare e listës së aplikantëve të bëhet nga një institucion i katërt i quajtur Këshilli i Emërimeve në Drejtësi. Këshilli, i cili u krijua më 19 mars 2013, përbëhet nga një përzgjedhje me anëtarë nga gjykata të ndryshme dhe anëtarët përcaktohen me short të hedhur nga Presidenti i Republikës. Problemi është se nga lista e anëtarëve të parë të KED [link] disa kanë rënë, ndërsa disa të tjerë presin vetingun.

Mbetet e paqartë se si KED do të arrijë të rëndisë kandidatët për vendet vakante të Gjykatës Kushtetuese, funksion që duhet ta kryejë para se Presidenti dhe Parlamenti të kryejnë emërimet përkatëse.

Por problemi më i madh lidhet me tre anëtarë të Gjykatës Kushtetuese që duhet të zgjidhen nga Gjykata e Lartë. Gjykata e Lartë kishte 17 anëtarë në fillim të vetingut por ka mbetur aktualisht me gjashtë anëtarë, nga të cilët, tre janë konfirmuar në shkallën e parë të vetingut ndërsa tre të tjerë janë në pritje.

Nga tre të konfirmuarit, njëri, Xhezair Zaganjori nuk mund të zgjidhet në Gjykatë Kushtetuese pasi ka qenë më parë në këtë institucion ndërsa tjetri, Edmond Islamaj, pret apelin e vetingut. Edhe në rast se tre të mbeturit kalojnë vetingun, sërish Gjykatës së Lartë do t’i duhet të plotësojë tre vakanca në kushtetuese ndërkohë që njëri prej tyre duhet të jetë anëtar dhe kryetar i Këshillit të Emërimeve në Drejtësi dhe si i tillë, nuk dihet nëse do të mund të kandidojë veten për anëtar të Gjykatës së Kushtetuese.

Mosfunksionimi i përkohshëm i Gjykatës Kushtetuese është konsideruar sakaq si një problem i rëndë nga opozita politike por edhe nga ekspertë të ndryshëm. Pavarësisht se

shumica e anëtarëve të kësaj gjykate u rrëzuan në veting ose u tërhoqën para vetingut, kjo gjykatë i është përgjigjur një numri të lartë kërkesash për antikushtetutshmëri ligjesh ose vendimesh qeverie ndërsa së paku një ligj aktual i parlamentit, ai për teatrin kombëtar, ka ngritur pikëpyetje mbi kushtetutshmërinë.

Por mosfunksionimi i përkohshëm është njëra anë e problemit. Ana tjetër është rreziku i vonesave të gjata të zëvendësimit të të gjithë anëtarëve që mungojnë si dhe faktin që kushtetuta e vitit 2016 nuk është krijuar me supozimin që shumica dërrmuese e gjyqtarëve kushtetues do të iknin apo rrëzoheshin.

Kushtetuta aktuale sanksionon që radhët e gjykatës Kushtetuese të rifreskohen një herë në tre vjet me nga 3 anëtarë, me synimin e krijimit të vijimësisë dhe larmishmërisë. Sipas kushtetutës, tre anëtarë do të duhet të emërohen nga Presidenti i Republikës, tre anëtarë zgjidhen nga Kuvendi dhe tre anëtarë zgjidhen nga Gjykata e Lartë. Që të gjithë duhet të vijnë nga një përzjedhje paraprake e kryer nga Këshilli i Emërimeve në Drejtësi.

Problemi është që një pjesë e funksionarëve të KED nuk i janë nënshtruar akoma procesit të vetingut.

Por përveç faktit që funksionimi i KED nuk është i sigurt, problemi tjetër lidhet me Gjykatën e Lartë, e cila duhet të furnizojë tre anëtarë të kushtetueses, por ka pësuar humbje të mëdha nga dorëheqjet, tërheqjet pas mbarimit të mandatit dhe vetingut. Gjykata e Lartë ka aktualisht gjashtë anëtarë efektivë, nga të cilët tre janë konfirmuar në Komisionin e Pavarur të Kualifikimit ndërsa tre të tjerë presin vetingun. Nga tre të konfirmuarit, njëri ka qenë sakaq në Gjykatë Kushtetuese ndërsa një tjetër e ka vendimin e konfirmimit në apel.

Njëri nga gjyqtarët, Ardian Dvorani është sulmuar nga Partia Demokratike si person i kryeministrit Edi Rama. Kryetari i PD Lulzim Basha protestoi pak ditë më parë duke argumentuar se Dvorani, të cilit i ka mbaruar mandati si anëtar i Gjykatës së Lartë “pritet të dërgohet në kushtetuese nga Edi Rama”. Në fakt Dvorani mund të jetë nga të vetmit të mbetur në Gjykatë të Lartë për të plotësuar vakancat në Gjykatë Kushtetuese.

Sipas Kushtetutës, anëtarët e rinj të gjykatës do të duhet të marrin mandatin e mbetur të gjyqtarit që ka lënë pozicionin vakant. Kjo do të thotë se pesë nga nëntë anëtarët e ardhshëm do të kenë mandate të pjesshme. Procesi i zgjedhjes së tyre pret në çdo rast krijimin e Këshillit të Emërimeve në Drejtësi ndërsa vetë KED pret të shohë nëse mes radhëve të saj do të ketë apo jo të mbijetuar të mjaftueshëm nga vetingu për të plotësuar radhët.

12

Korrik 2018

INVESTIGIM

“Amnisti dhe dhurata”: Vendimet e gjykatave që i rikthyen lirinë dhe pronat Kajollit I dënuar në Itali me 22 vite burg, Fatmir Kajolli ia doli të shlyejë dënimin në Shqipëri me vetëm dy vjet qëndrim në qeli, ndërkohë që një vendim i Gjykatës së Krimeve të Rënda i riktheu së fundmi edhe shumicën e pronave në emër të familjarëve, me argumentin se kanë si burim “kontratat e dhurimit”.

VLADIMIR KARAJ, ELTON QYNO | BIRN | TIRANË

N

ë vitin 2015, Fatmir Kajolli ishte në telashe të dyfishta ligjore; drejtësia italiane e kërkonte për dy dënime si “pjesë e një organizate kriminale të narkotikëve”, ndërsa drejtësia shqiptare po hetonte pasuritë e tij të shumta në qytetin e Fierit. Por brenda tre vitesh dhe falë një serie vendimesh të diskutueshme të gjykatave, Kajolli ia ka dalë të zgjidhë problemet e tij ligjore në Itali dhe Shqipëri, të rifitojë lirinë si dhe të rikuperojë pjesën më të madhe të pronave në emër të familjes së tij.

Fatmir Kajolli është një ndër personazhet e shumtë që bëri sukses si biznesmen në Shqipëri, ndonëse ishte i dënuar prej vitit 2000 me 6 vjet burg nga Gjykata e Romës [dënimi i reduktuar në shkallën e dytë] dhe 16 vjet të tjera nga Gjykata e Milanos për vepra penale që lidhen me trafikun e narkotikëve. Në vitin 2011, ai u katapultua gjithashtu në politikën lokale dhe u zgjodh anëtar i Këshillit Bashkiak të Fierit nën siglën e Partisë Republikane.

Kajolli u arrestua në maj të vitit 2016, pasi i shpëtoi një kërkese të mëparshme për ekstradim në Itali në vitin 2012-kur ishte ende anëtar i Këshillit Bashkiak të Fierit. Pas rrëzimit të kërkesës italiane për konvertimin e dënimit të tij me 22 vjet burg në Shqipëri, Kajolli u dënua fillimisht me 8 vjet, të cilat u reduktuan në Apel me 5 vjet dhe vuajti fizikisht në qeli vetëm dy vjet burg.

Të dhënat e siguruara nga BIRN tregojnë se liria e parakoshme e Kajollit erdhi pas 19 kërkesash penale, shtatë prej të cilave për përfitim amnistie; të cilat u mirëpritën nga Gjykata e Fierit në pjesën e tyre më të madhe. Në maj 2018, edhe Gjykata e Krimeve të Rënda në Tiranë vendosi të lirojë nga sekuestrimi pjesën më të madhe të pasurive të sekuestruara në tetor 2015, me argumentin se burimi i tyre nuk ishin aktivitetet e Kajollit në Itali por një seri kontratash dhurimi nga pronarë të ligjshëm-duke e vulosur kësisoj përballjen e Fatmir Kajollit me drejtësinë shqiptare.

BIRN kontaktoi avokatin Ardian Visha, i cili përfaqësoi Kajollin në Gjykatën e Kri-

meve në çështjen e konfiskimit të pasurive.

Visha tha se nuk kishte koment tjetër përpos qëndrimit që kishte mbajtur në gjykatë ku e konsideron kërkesën e prokurorisë si antikushtetuese. BIRN u përpoq të kontaktonte me gjykatësin e Fierit Piro Sota, i cili dha vendimin e lirimit të Kajollit dhe i njohu atij dy vite përfitimi nga amnistia, por deri në momentin e publikimit të këtij shkrimi nuk qe e mundur të merrej një reagim.

“Pasuria e dhuruar” Në maj 2018, Gjykata e Krimeve të Rënda rrëzoi kërkesën për konfiskimin e pjesës më të madhe të pronave të Fatmir Kajollit, me argumentin se Prokuroria nuk kishte sjellë prova për të vërtetuar fiktivitetin e një morie kontratash dhurimi.

Pronat rezultojnë të regjistruara kryesisht në emër të Majlinda Çukos, zyrtarisht ish-bashkëshortja e Kajollit, por e njohur në vendim si subjekt i ligjit “Antimafia”. Megjithatë, Gjykata e Krimeve të Rënda përmes një vendimi të cilin BIRN e disponon, arriti në përfundimin se pronat ishin përfituar përmes akteve të dhurimit nga pronarët e ligjshëm të tyre.

Nga rreth 210 hektarë truall [2.1 milionë metra katrorë], arë, pyll e tokë pa frut kryesisht në afërsi të plazhit të Semanit dhe në Fier, për të cilat ishte kërkuar sekuestrimi nga Prokuroria, vetëm 36.4 hektarë të blera nga ish-bashkëshortja e Kajollit u konfiskuan. Po ashtu, gjykata konfiskoi edhe tre kompani në pronësi të djalit dhe ish-bashkëshortes dhe asetet e tyre, ndërsa pjesa tjetër e tokës rreth 1.8 milionë metra katrorë iu kthyen të zotit, pasi u gjetën nga Gjykata si të ligjshme. Vlera e pronave që iu kthyen familjes Kajolli ishte gjithashtu pjesë e debatit gjyqësor. Sipas Prokurorisë ato kapin vlerën e 921 milionë lekëve, ndërsa ekspertiza e porositur nga Gjykata i vlerësoi ato për 288 milionë.

Prokuroria e Krimeve të Rënda pretendoi se kontrata e dhurimit për tokat “ishin fiktive” dhe të simuluara për të mbuluar blerjet dhe kërkoi konfiskimin e tyre bashkë me tre kompanitë dhe pasuri të tjera të çiftit.

Avokatët e Kajollit, Çukos dhe disa personave të tretë të përfshirë në gjykim, kërkuan rrëzimin e plotë të kërkesës së prokurorisë, duke pretenduar se mbi ta nuk vepronte ligji “Për parandalimin dhe goditjen e krimit të organizuar, nëpërmjet masave parandaluese kundër pasurisë”, i njohur gjerësisht si “Antimafia” apo edhe se “pasuritë ishin krijuar para konstatimit të fillimit të aktivitetit kriminal”.

Në procesin gjyqësor për pasuritë, avokati i Kajollit, Ardian Visha e cilësoi procesin

Pronat rezultojnë të regjistruara kryesisht në emër të Majlinda Çukos, zyrtarisht ish-bashkëshortja e Kajollit, por e njohur në vendim si subjekt i ligjit “Antimafia”...

si antikushtetues, pretendoi se pronat nuk kishin lidhje me klientin e tij dhe se ato nuk ishin krijuar gjatë periudhës së pretenduar si të përfshirë në aktivitet kriminal.

“Asnjë nga pasuritë që kërkohen të konfiskohen nuk është krijuar gjatë periudhës kohore të pretenduar si të përfshirë në aktivitet kriminal. Në pronësi të të paditurit Kajolli është vetëm prova nr.1, e cila e ka aktblerjen në vitin 1997,” citohet të ketë deklaruar avokati në vend.

Procesi gjyqësor për pasuritë e rrethit

familjar të Kajollit zgjati 3 vjet. Prokurorja Suela Muhametaj dorëzoi çështjen në gjykatë në maj të vitit të kaluar dhe gjykata u angazhua vetë në ekspertizë të sajën për vlerën e tyre dhe mënyrën e përfitimit.

Në vendim, trupa gjykuese e përbërë nga Flora Hajredinaj, Klodian Kurushi dhe Iliriana Olldashi thotë se çështja kishte qenë komplekse. Fillimisht gjykata rrëzoi pretedimet e Kajollit se pasuritë nuk ishin vënë nga aktivitete kriminale dhe po ashtu pretendimin e tij se ishte dënuar për aktet që kishte kryer në Itali dhe ligji në fjalë ishte antikushtetues.

Ndërkohë, përfaqësuesi i Majlinda Çukos, zyrtarisht ish-bashkëshorte e Kajollit, pretendoi se divorci i shkurtit 2007 e përjashtonte atë nga ky hetim dhe se ajo nuk ishte subjekt i ligjit, pasi “nuk ishte person i afërt”. Ata po ashtu pretenduan se “asnjë prej pasurive nuk është në emër të Kajollit” dhe se “dhurimi i pasurisë nga të tretët te Majlinda Çuko është bërë nga persona që nuk janë subjekt i ligjit“.

Prokuroria në krahun tjetër, sipas vendimit të gjykatës, qe në gjendje të provonte se Çuko dhe Kajolli ishin ndarë vetëm formalisht dhe vetëm për të mbrojtur pasuritë nga sekuestrimi. Prokuroria tha se policia kishte konfirmuar që çifti bashkëjetonte. Një provë se divorci kishte qenë fiktiv, me qëllim tjetërsimin e pasurive, ishin edhe shit-blerjet që çifti kishte bërë me njëri tjetrin. Po ashtu prokuroria gjeti se gjatë kohës që Kajolli ishte i arrestuar, Çuko e vizitonte vazhdimisht në qeli. Gjykata arriti kështu në përfundimin se ndër të tjera ishte provuar nga dëshmitë në gjyq, por edhe nga prova të tjera se pasuritë e Çukos zotëroheshin në mënyrë të tërthortë edhe nga Kajolli.“Majlinda Kajolli është subjekt i ligjit (antimafia). U provua se pasuritë zotërohen në mënyrë të tërthortë nga i padituri Fatmir Kajolli,” thuhet

Korrik 2018

Fatmir Kajolli në një foto arkive dhe faksimilet e vendimeve të gjykatave

në vendimin e gjykatës.

“Kajolli na ndihmoi të merrnim tokat” Megjithëse pjesa më e diskutueshme e vendimit është njohja e 1.8 milionë metra katrorë tokë si të ligjshme, në vendim del se mes prokurorisë dhe gjykatës ka pasur diferencë sa i përket vlerës së pronave që kërkohej të sekuestroheshin dhe përcaktimit të tyre si dhurata pa lidhje direkte me Kajollin.

Prokurorja e çështjes në pretendimet e saj thotë se eksperti i caktuar nga gjykata kishte vlerësuar pronat me një çmim shumë më të ulët se sa vlera e tregut dhe madje edhe se sa çmimet e referencës të miratuara nga qeveria. Kjo sipas prokurorisë do u mundësonte të paditurve të pretendonin se kishin të ardhura të mjaftueshme për t’i zotëruar pronat. Diferenca në vlerat e dhëna sidoqoftë ishte e madhe. Në total pasuria që sipas ekspertizës nga gjykata u konsideruan me vlerë 288 milionë lekë, u vlerësuan nga Prokuroria në rreth 921 milionë lekë.

Prokuroria pretendon se në disa raste ekspertiza kishte bërë “gabime faktike duke zvogëluar sipërfaqen e ndërtuar”, po ashtu ajo thotë se ekspertiza e kërkuar nga gjykata kishte ndryshuar “vendndodhjen pronave duke i lëvizur nga fshatrat Darzezë dhe Sheq Marinëz në fshatin Polçan” dhe po ashtu i ka vlerësuar ato poshtë çmimit të referencës së shkurtit 2008. Gjykata e Krimeve të Rënda i rrëzoi pretendimet e prokurorisë mbi këtë çështje, duke i qëndruar ekspertizës dhe duke vlerësuar se prokuroria kishte marrë parasysh çmime që ishin të viteve të fundit dhe jo të kohës kur ishin bërë transaksionet. Vendimi në fund i pranoi prokurorisë disa kërkesa. Gjykata pranoi sekuestrimin e aseteve të shoqërive “Çitadela”, “Aba 2011” dhe “International Parking 2011”, që përfshin disa autobusë dhe automjete të tjera e paisje zyre. Po ashtu, gjykata pranoi që një pjesë e pronës e përfituar

përmes blerjes nga Majlinda Çuko duhej të konfiskohej. Gjykata tha se 364 mijë metra katrorë pronë e blerë në vitin 2009 me vlerë 60 milion lekë duhej të sekuestrohej, pasi “rezulton e fituar përmes blerjes” dhe duke e cilësuar atë të përfituar përmes veprimtarive kriminale. Por gjykata vendosi të rrëzonte akuzën për pjesën më të madhe të pronës. Fillimisht gjykata rrëzoi pretendimet e prokurorisë për një truall 4500 metra katrorë dhe një sipërfaqe ndërtimi 1686 m2 në Fier. Pasuria ishte blerë nga Kajolli në vitin 1997 dhe ai ia kishte shitur atë të shoqes në vitin 2007 për 900 mijë lekë. Prokuroria pretendoi se veprimet ishin fiktive, por gjykata në fund vendosi se pasuria “ishte krijuar para se Kajolli të përfshihej në aktivitet kriminal” bazuar në vendimet e gjykatave italiane. Më pas, po ashtu gjykata vendosi të hiqte sekuestron edhe për 1.8 milionë metra katrorë prona të tjera, kryesisht tokë pyll dhe jofrutore. Gjykata tha se prokuroria nuk qe në gjendje të provonte siç prendoi se aktet e dhurimit ishin fiktive. “Nuk provoi simulimin e shitjes, nëpërmjet dhurimit nga të paditurit e këtij gjykimi”, thuhet në vendim.

Duke iu referuar dëshmive të personave që kishin dhuruar tokën për bashkëshorten e Kajollit, prokuroria pati argumentuar se ata kishin pranuar përfshirjen e këtij të fundit në procesin administrativ të kthimit dhe kompensimit të pronës.

Prokuroria po ashtu tentoi të argumentonte se dhurimi në vlera, sipas saj 921 milion lekë ishte i dyshimtë. “Majlinda Çuko ka marrë tokë bujqësore dhe jo prodhuese përmes kontratave të dhurimit… Krijohet dyshimi i arsyeshëm mbi fiktivitetin, është fshehur kontrata e blerjes”, citohen në vendim pretendimet e prokurorisë.

Por dëshmitë e personave që kishin kryer dhurimin u përdorën nga mbrojtja për të rrëzuar këtë pretendim. Të thirrur në gjykim

ata dëshmuan se ia kishin dhuruar tokën Majlinda Çukos pas angazhimit të Fatmir Kajollit dhe të sajin në proceset administrative të kthimit dhe kompensimit të pronave. Ata i thanë gjykatës se dhurimet ishin bërë pasi ata kishin marrë pronën e tyre dhe se çifti Kajolli i kishte ndihmuar për këtë.

Dëshmitari F.R i tha gjykatës se kishin kërkuar ndihmën e çiftit pasi ata jetonin në Tiranë: “Ishim në moshë, largësia ishte e madhe, makinë nuk kishim dhe për këtë u detyruam të gjejmë një njeri”. Ai tha se Kajollin ua kishin rekomanduar, por nuk mbante mend kush ndërsa shtoi se pas kësaj ata kishin vendosur t’u dhuronin tokën për shërbimin dhe se me kërkesë të çiftit toka ishte dhuruar Majlinda Çukos dhe Kajolli vetë “përjashtoi veten nga kërkesa për të qenë pjesëtar”. Megjithëse emri i Kajollit del në dëshmi dhe ai del i përfshirë në proces, gjykata vendosi se këto pasuri ishin përfituar nga dhurimi dhe formalisht me kontratë dhe kështu cilësoheshin të ligjshme. Gjykata argumentoi se nuk kishin nevojë të provonin që kishin mjete për të blerë pronën për sa kohë ajo ishte dhuruar.

Lirimi i Kajollit Vendimi për heqjen e sekuestros mbi pasuritë nga Gjykata e Krimeve të Rënda erdhi pas një numri të konsiderueshëm vendimesh, që i shkurtuan ditët e dënimit Fatmir Kajollit. Kajolli ishte dënuar fillimisht me 24 vjet burg nga një gjykatë në Romë për “për shoqatë kriminale, trafikim, prodhim dhe posedim të lëndëve narkotike”. Më pas ai u dënua nga një gjykatë në Milano me 16 vjet burg për të njëjtën akuzë. Në Apel vendimi i gjykatës së Romës u ul në 6 vite burg, ndërsa ai i Milanos u konfirmua i njëjtë.

Një kërkesë për ekstradim e drejtësisë italiane u rrëzua nga gjykata në Shqipëri, me argumentin se nuk kishte garanci se ai do të vuante vetëm dënimin për të cilin u kërkua ekstradimi. Në shkurt 2016, Prokuroria e Romës kërkoi që dy dënimet e Kajollit në Itali, me 6 dhe 16 vite burg të konvertoheshin në 22 vite burg në Shqipëri. Kajolli u arrestua në mars të vitit 2016. Por Gjykata e Fierit, përmes një vendimi absurd vendosi t’i kovertonte 22 vitet e kërkuara nga drejtësia italiane në 8 vjet dënim për Kajollin. Çështja u apelua si nga Prokuroria ashtu edhe nga Kajolli. Por Gjykata e Apelit të

Vendimi për heqjen e sekuestros mbi pasuritë nga Gjykata e Krimeve të Rënda erdhi pas një numri të konsiderueshëm vendimesh, që i shkurtuan ditët e dënimit Fatmir Kajollit.

Vlorës vendosi të ishte edhe më bujar me Kajollin, duke e zbritur dënimin e tij në 5 vite burg. Vendimi u mor në nëntor 2016 dhe të dy palët bënë rekurs në Gjykatën e Lartë.

Kjo e fundit refuzoi rekursin, duke lënë në fuqi vendimin e Gjykatës së Apelit të Vlorës.

BIRN gjeti megjithatë se Kajolli nuk qëndroi në qeli më shumë se dy vjet. Më 19 mars 2018, një vendim i Gjykatës së Fierit i dha atij lirinë. Vendimi i lirimit erdhi pas kërkesës së Kajollit për t’iu njohur 63 ditë paraburgim dhe arrest shtëpie në vitin 2012, kur

13

ishte arrestuar pas kërkesës për ekstradim.

Por gjykatësi Piro Sota pasi shqyrtoi dhe pranoi këtë kërkesë, zbuloi se atij i mbeteshin vetëm 2 muaj burg pas kësaj llogaritje, dhe vendosi që të urdhërojë lirimin e menjëhershëm të tij, duke e konsideruar vendimin të shuar. Më herët, Kajolli rezulton të ketë përfituar dy herë amnisti brenda vitit 2017 të pranuar po nga gjykatësi Sota. BIRN gjeti se në një periudhë një vjeçare ai bëri rreth 19 kërkesa të ndryshme penale për përfitim amnistie dhe ulje dënimi apo përjashtim gjykatësi. Kështu fillmisht ai kërkoi t’i ulej 3 vjet dënim, për një amnisti të bërë në Itali në mesin e viteve 2000. Kërkesa u rrëzua nga gjykata si e pabazuar në ligj.

Më pas Kajolli bëri 6 kërkesa të tjera për të përfituar nga ligjet për amnistitë e bëra në Shqipëri në vitet 2012, 2014 dhe 2015, duke pretenduar se edhe pse gjatë kësaj kohe vendimi për dënimin e tij nuk ishte njohur nga drejtësia shqiptare, ai kishte qenë i dënuar me vendim të formës së prerë në Itali.

Kështu në faqen zyrtare të Gjykatës së Shkallës së Parë në Fier rezulton se më 13 prill 2017 në emër të Kajollit u regjistruan dy kërkesa për përfitim nga amnistia bazuar mbi ligjin 154/2015. Kërkesa që iu shortua gjykatëses Adelina Zarka u pushua, pasi vetë kërkuesi hoqi dorë. Ndërkohë kërkesa tjetër e shqyrtuar nga Piro Sota u gjykua deri në fund dhe gjykatësi vendosi të pranonte atë dhe t’i ulte Kajollit 1 vit nga dënimi prej pesë vjetësh.

Në vendim, Sota argumenton se megjithëse në këtë kohë vendimi ndaj të dënuarit i dhënë në Itali nuk ishte njohur nga drejtësia shqiptare “kërkesa pranohej”, pasi në ligjin për amnisti të vitit 2015 nuk kishte ndalim për njohje të vendimeve të dhëna nga gjykatat e vendeve të huaja. Prokuroria e cilësoi kërkesën të pabazuar në ligj dhe e apeloi atë, por Gjykata e Apelit në Vlorë vendosi të linte në fuqi vendimin e Shkallës së Parë duke pranuar edhe arsyetimin e saj.

Po ashtu në faqen zyrtare të Gjykatës së Shkallës së Parë në Fier rezulton se në datë 28 shtator 2017 në emër të Kajollit janë rregjistruar katër kërkesa “për përfitim nga amnistia”. Nga këto kërkesa, dy për të cilat u shortuan gjykatëset Igerta Hysi dhe Marsela Dervishi u pushuan pasi kërkuesi nuk u paraqit dhe njoftoi heqjen dorë. Ndërsa dy të tjera, ku u shortua sërish gjykatësi Piro Sota u gjykuan. Ky i fundit për të njëjtën kërkesë bazuar në ligje të ngjashme amnistie dha vendime krejtësisht të ndryshme.

Kështu në dhjetor 2017, ashtu siç kishte bërë edhe në vendimin majit 2017, ai me pranimin edhe të prokurorit Artur Cara i uli sërish Kajollit 1 vit nga dënimi prej 5 vitesh.

Por po i njëjti gjykatës i cili më parë kishte pranuar dy kërkesa për amnisti, në mars 2018 vendosi të rrëzojë kërkesën e Kajollit për të përfituar nga një amnisti e vitit 2012. Ndryshe nga herët e tjera, ku i është referuar nenit të amnistisë që ul dënimin me një vit për të dënuarit që nuk përfitojnë nga amnistia, në këtë rast Sota i referohet nenit që kufizon dhënien e amnistisë për disa kategori të dënuarish përfshi të dënuarit në bazë të nenit 283 të Kodit Penal, që përfshin shitjen dhe trafikun e narkotikëve. BIRN gjeti se i njëjti ndalim për përfitim amnistie gjendej edhe në dy ligjet e tjera (ligji 2015, ligji 2014), për të cilët Sota ka pranuar kërkesën. Nga ana tjetër, vetëm pak javë pasi kishte dhënë këtë vendim duke refuzuar kërkesën, Sota dha vendimin që liroi Kajollin duke e cilësuar të kryer dënimin e tij, pasi kishte qëndruar 2 vjet në qeli, kishte përfituar dy vjet nga amnistia, 90 ditë ulje dënimi për sjellje të mirë dhe kohën e paraburgimit.

14

Korrik 2018

INVESTIGIM

Policia akuzohet për presione dhe inskenime në favor të koncesionit të pyjeve Banorët e tre fshatrave të Bulqizës iu rikthyen protestave kundër koncesionit të vitit 2015 për shfrytëzimin e pyjeve në fshatrat e tyre, ndërsa akuzojnë policinë e shtetit për presion dhe veçojnë shoqërimin e njërit prej organizatorëve si një përpjekje të inskenuar për të ndaluar protestat.

SAMI CURRI | BIRN | BULQIZË

D

itët e para të korrikut, një grup prej 4-5 personash, përfshirë dhe drejtorin e Shërbimit Pyjor në Bashkinë e Bulqizës, Ylli Bala, 2 vartës të tij dhe 2 punonjës të një firme koncesionare që ka marrë për shfrytëzim pyjet pranë fshtrave Koçaj, Dushaj dhe Kodra e Danit në Bulqizë, denoncuan në polici se makina e tyre ishte qëlluar me 72 plumba. Menjëherë pas denoncimit, policia e Bulqizës doli me një deklaratë për mediat duke shpallur në kërkim Bajram Dishën – një prej organizatorëve të protestave më shumë se tre vjeçare të banorëve të tre fshatrave kundër koncesionit të dhënë nga qeveria në vitin 2015.

Shtëpia e Dishajt u kontrollua dhe “gjithçka u kthye përmbys” siç thotë ai. Të nesërmen, të enjten më 4 korrik 2018, burri 63 vjeç u vetëdorëzua në polici, pasi u kthye nga livadhi ku kishte qenë duke kositur e kullotur bagëtitë.

Pas disa orësh marrje në pyetje e dhënie deklarimesh, ai u la i lirë mëngjesin e të premtes. Policia i tha BIRN se nuk kishte as armë krimi dhe as prova të tjera që të lidhnin Dishën me të shtënat. As të sulmuarit nuk e lidhën emrin e tij me ngjarjen. “Unë nuk kam parë njeri, nuk e di kush e ka bërë një gjë të tillë,” tha drejtori i Shërbimit Pyjor, Ylli Bala. Disha, nga ana tjetër, beson se ndalimi dhe bastisja e shtëpisë së tij ka lidhje me protestat kundër koncesionit dhe përpjekjen për t’i frikësuar protestuesit. “Tashi këta thonë, ‘ti e ke hapur gojën shumë e ty po të bëjmë kurban’. Kështu i bie. Zoti na ndihmoftë!”, i tha ai BIRN, para se të dorëzohej e më pas të lirohej mbas pak orësh nga policia. Po atë të premte, Disha mori fjalën për të denoncuar sërish koncesionin në takimin që banorët bënë poshtë një rrapi të moçëm që shërben si pikë takimi i tre fshatrave që kundërshtojnë prerjen e pyllit. Të hënën, për ta bërë të qartë se nuk ishte trembur, ai ishte po ashtu i pranishëm në protestën e banorëve para Bashkisë së Bulqizës.

Edhe më herët, banorët janë ankuar për prani të punonjësve civilë të policisë që u kanë kërkuar të braktisin protestat e madje sipas tyre kanë kërcënuar me arrestime.

Policia e Bulqizës, në një përgjigje për BIRN, mohoi kategorikisht akuzat. Ajo tha se banorëve nuk u ishte cënuar asnjë e drejtë.

“Policia ka monitoruar çdo protestë që është zhvilluar nga banorët dhe në asnjë rast nuk janë cënuar të drejtat e tyre”, tha policia përmes një përgjigje zyrtare.

Historia e koncesionit Historia e koncesionit fillon në vitin 2015 kur ministria e Mjedisit dha leje për shfrytëzimin e parcelave pyjore pranë fshatrave Koçaj, Dushaj e Kodra e Danit. Ashtu si edhe me koncesionet e HEC-ve të vegjël që kanë të bëjnë me burimet natyrore të zonës,

banorët kundërshtuan, duke u ankuar se nuk ishin pyetur dhe se koncesioni prekte burimet e tyre jetësore. Madje, ish-kryeplaku i njërit prej fshatrave, Qemal Stafa, mëton se një shkresë e shkurtit 2015 në të cilën thuhet se komuniteti ishte dakord është falsifikuar. “Në asnjë rast nuk është e firmosur nga unë,” tha Stafa duke pohuar se kishte kërkuar hetimin e falsifikimit.

Megjithatë, në fund të qershorit, kompanitë koncesionare “Almex-wood” dhe “Lubima sh.p.k” tentuan të fillonin punën për ndërtimin e rrugës që do t’u mundësonte shfrytëzimin e parcelave. Banorët kundërshtuan me forcë, duke u përplasur me kompaninë dhe policinë e cila shoqëroi disa prej tyre. Pas protestave të banorëve, Partia Demokratike denoncoi se përfituesit e koncesionit kishin lidhje fisnore me funksionarë të lartë të LSI-së, e cila atëherë kontrollonte Ministrinë e Mjedisit dhe lëshoi lejen vetëm pak kohë para se të hynte në fuqi moratoriumi për pyjet. Një investigim i BIRN i publikuar në fillim të korrikut gjeti se koncesionet për pyjet të dhëna pavarësisht moratoriumit, i kishin minuar efektet e këtij të fundit. Në nëntor 2015, pas një peticioni të 224 familjeve, të cilët pohonin se nuk ishin dakord me shfrytëzimin e pyjeve të fshatrave të tyrë nga koncesionari, me pretendimin se një gjë e tillë sjell për ta dëme të mëdha mjedisore dhe u rrezikon furnizimin me ujë të pijshëm, vaditës dhe lëndën drusore, prefektura e Dibrës urdhëroi “pezullimin e punimeve për hapjen e rrugës auto-pyjore”. Kompania kundërshtoi vendimin e prefektit si të jashtëligjshëm, por puna për hapjen e rrugës u bllokua. Protestat kundër koncesionit të dhënë në vitin 2015 u rigjallëruan kur kompanitë koncesionare “Almex-Wood” dhe “Lubima sh.p.k” filluan të hapin një rrugë të dytë duke i dalë nga pas fshatrave. Më herët këtë pranverë ata dështuan të kalojnë në këshillin bashkiak të Bulqizës një vendim që u zgjaste lejen për rrugën auto-pyjore që kalonte përmes fshatrave. Disha ishte një nga përfaqësuesit e banorëve në këtë takim. “Bashkia nuk na ka bërë asgjë, qoftë edhe një kanal vaditës, tani don edhe të na marrë pyllin, të vetmen gjë që na ka dhënë Zoti për të jetuar”, tha ai në mbledhjen e këshillit bashkiak të raportuar nga BIRN. Kompania është mbrojtur duke bërë me dije se kishte fituar një kontratë të ligjshme dhe se po të kërkonte zbatimin e saj, pavarësisht kundërshtimit të banorëve. “Ne jemi konform të gjitha rregullave. Shkresat janë në çdo institucion”, tha Luan Manjani, administrator i kompanisë “Lubima sh.p.k”, ndërsa shtoi se nuk do të komentonte më shumë mbi këtë çështje.

Përplasje, arrestime dhe inskenime Banorët e fshatrave Koçaj, Dushaj dhe Kodra e Danit në Bulqizë janë ankuar edhe më herët se u ishte bërë presion, ndërsa BIRN më-

Banorët e tre fshatrave të Bulqizës në protestë kundër koncesionarit të pyjeve. Foto: Sami Curri

soi se megjithë pretendimet e tyre për mungesë të lejes për ndërtimin e rrugës, policia dhe autoritetet nuk kanë ndërhyrë. Përkundër kësaj, banorët e akuzojnë policinë se është bërë palë dhe u ka bërë presion. Ngjarja e fundit duket se e ka përforcuar këtë qëndrim. Disha i tha BIRN se ai kishte mësuar se ishte shpallur në kërkim nga i biri, i cili e kishte zbuluar këtë fakt nga titrat televizive dhe kishte shkuar ta njoftonte në mal. 63-vjeçari i dha BIRN një version krejt të ndryshëm të ngjarjes së 4 korrikut. “Unë se kuptoj. Zoti i shkatërroftë këta horra. Isha në livadh dhe po kosisja barin. Kohë pune për ne katunarët. Vijnë tre vetë, a pesë, se as unë nuk i mbaj mend tani.

“Si je xhaje, punë e mbarë, marë paçi. Kaq fola me ta dhe ikën ca këtej e ca andej”, tregoi Disha për BIRN për takimin me zyrtarët vendorë dhe punonjësit e koncesionarit. Këta të fundit, siç mësoi BIRN, janë larguar me makinë nga vendi ku ndodhej Disha duke kositur deri te vendi ku supozohet se ndodhi ngjarja pas disa minutash. BIRN mësoi se 63-vjeçarit i duhej të ecte për më shumë se një orë për të mbërritur në vendin e ngjarjes, e megjithatë ai u shpall menjëherë në kërkim si i dyshuar. Megjithatë, policia fillimisht pretendoi ndryshe. Ajo e akuzoi Dishën se jo vetëm kishte qëlluar me armë, por edhe ishte larguar duke përfituar nga terreni malor. “Menjëherë shërbimet e Policisë kanë shkuar në vendin e ngjarjes, ku shtetasi Bajram Disha, 63 vjeç, banues në fshatin Dushaj, sapo ka parë shërbimet e policisë duke përfituar edhe nga terreni malor është larguar me shpejtësi”, thuhet në komunikatë, duke shtuar se ishte e provuar që Disha ishte autor i ngjarjes. “Nga veprimet e para të kryera nga grupi hetimor ka rezultuar se shtetasi Bajram Disha, pas një konflikti për motive pronësie ka kanosur me armë zjarri, shtetasit Y.B, R.D, K.Ll, punonjës të Drejtorisë së shërbimit pyjor, Bashkia Bulqizë dhe disa punëtorë të një firme private,” shtoi policia e Bulqizës.

Për Dishën ngjarja ka rrjedhur krejt ndryshe. Burri thotë se kishte qenë duke kositur në mal e kullotur bagëtitë. Ai thotë se në kohën kur pretendohet se ka ndodhur ngjarja mund të ketë qenë në gjumë, ndërsa kishte mbetur pa telefon dhe nuk ka ditur asgjë për sa ka ndodhur, deri sa është njoftuar në mëngjes nga i biri se emri i tij kishte dalë në televizor.

“Sot në mëngjes e shofin çunat emrin tek News 24 se unë jam shpallur në kërkim sepse kam qëlluar me armë ndaj punonjësve të Shërbimit të Policisë Pyjore dhe punonjësve të një firme. Më vjen çuni në mal. Aty se desha veten.

Ku e mora atë armë unë mor horra, 63 vjeç burrë,” tha ai i revoltuar, pak para se të vetëdorëzohej në polici pasi kishte mësuar për kallëzimin. Versionit të policisë nuk i qëndrojnë as të kërcënuarit. Ylli Bala, drejtor i Shërbimit Pyjor, i cili drejtonte inspektimin për të parë nëse pylli po shfrytëzohej apo jo dhe nëse kishte prerje të paligjshme, mohoi të kishte parë kërcënues siç del nga komunikata e policisë. “Nuk akuzoj absolutisht banorët për sa kohë që nuk kam parë njeri apo grup njerëzish që të qëllojnë drejt nesh,” tha Bala për BIRN. Ai pretendoi se ndaj makinës me të cilën ai dhe personat e tjerë udhëtonin ishte qëlluar 72 herë, por njëkohësisht akuzoi policinë se nuk kishte qenë serioze në hetimin e ngjarjes.

“Nuk po e bën siç duhet punën dhe ka mungesë serioziteti karshi kësaj çështje”, tha Bala. I rrethuar nga bashkëfshatarët, Disha i tha televizionit lokal Bulqiza TV se do këmbëngulte që ngjarja të zbardhej. “I ftoj mediat ta ndjekin këtë akuzë këmba këmbës,” tha burri i bindur në pafajësinë e tij.

Shpallja në kërkim e Dishës e ka shtuar krizën e besimit të banorëve të tri fshatrave ndaj policisë së Bulqizës, të cilën e akuzojnë se është bërë palë me firmën koncensionare në shkelje të ligjit dhe betimit për t’i shërbyer komunitetit. “Policia është kthyer në mbështetëse të firmës. Tani çfarë bëjnë, sjellin këtu në fshat ca policë të veshur civil dhe thonë: “Nja tre a katër persona ne i kemi piketu si organizatorë të këtyre protestave që po bëhen dhe e kanë venin në burg”. Kujt ia thonë këtë, neve që po mbrojmë një të mirë të përbashkët, atë çfarë na e ka falur Zoti i madh, që janë pyjet. Për të na friksuar, por ne jemi të vendosur,” tha Naim Visha, banor i fshatit Dushaj. Policia i mohoi akuzat për presion. Ajo tha se i kishte këshilluar banorët të ndiqnin rrugë ligjore, duke paditur koncesionin në gjykatë dhe se atyre “nuk u ishin shkelur të drejtat”.

Rikthimi i protestave Në maj, këshilli bashkiak i Bulqizës hodhi poshtë një kërkesë të Bashkisë së Bulqizës për të zgjatur një leje ndërtimi të një rruge auto-pyjore. Kjo e fundit qe një prej elementëve kryesore me të cilët banorët e tre fshatrave bllokuan koncesionin për shfrytëzimin e pyllit. Këshilltarët e bashkisë akuzuan asokohe drejtuesit e bashkisë Bulqizë se po përdornin këshillin për të kaluar vendime të paligjshme dhe kërkesa për zgjatje të kohës së lejes për ndërtimin e rrugës u tërhoq nga bashkia, e cila u justifikua se thjesht po kërkonte mendimin e këshillit dhe

Korrik 2018

15

“Sopata” me licensë mbi pyjet minon moratoriumin 10-vjeçar të qeverisë Të dhënat e siguruara nga BIRN tregojnë se kompanitë e kontraktuara nga bashkitë e Librazhdit dhe Përrenjasit dhe disa banorë të zonave vazhdojnë prerjet e paligjshme të qindra pemëve pa u ndëshkuar, ndërkohë që premtimi për moratorium i qeverisë mbetet në letër.

AGIM BLLOSHMI | BIRN | LIBRAZHD

M

jo miratimin e tij. Ndërkohë, më shumë se një muaj nga kjo përpjekje, kompania koncesionare filloi punimet në një rrugë të dytë, e cila po ashtu e lidh atë me pyllin që kërkon të shfrytëzojë, por që ndryshe nga e para është më e gjatë dhe nuk kalon direkt përmes fshatrave të prekur. Kompania pretendon se po e bën këtë rrugë më të gjatë me financimet e veta për të shmnagur përplasjen me banorët, por kjo nuk i ka dhënë zgjidhje problemit, përkundrazi ka rikthyer protestat. Banorët e akuzojnë kompaninë se po punon natën dhe fshehurazi, ndërsa thonë se nuk do të heqin dorë nga pylli. “Ne si banorë jemi kthyer në rojtar. 3-4 persona, me radhë shkojnë në mal dhe bëjnë roje.

Një natë na vdiq një bashkëfshatar këtu në lagje. Këta duke e shfrytëzuar këtë fakt kishin shkuar e kishin punuar gjatë gjithë natës për hapjen e rrugës që të futen tek pylli”, tha Naim Visha. Të hënën, dhjetra banorë të tre fshatrave të cilët prej tre vitesh kërkojnë anullim të koncesionin protestuan sërish para bashkisë së Bulqizës, duke kërkuar ndalimin e punimeve dhe anullimin përfundimtar të koncesionit. Argumenti kryesor i banorëve është se nuk janë konsultuar sipas ligjit dhe se firmat e ish-kryepleqve ishin falsifikuar dhe se pylli është pronë e tyre që u mundëson jetesën në zonë. Almira Xhembulla, deputete e Partisë Socialiste në qarkun e Dibrës, pranoi në një bisedë për BIRN se pretendimet e banorëve ishin të drejta dhe se konflikti ishte i “nxehtë”.

“Ne kemi një handikap në kuadrin ligjor për sa i përket pronësisë në pyje. Duhet të kemi një dokument ku tregohet se kujt i përket një tokë. Banorët e konsiderojnë si pronë të tyre dhe me të drejtë”, tha Xhembulla. Por e vetmja zgjidhje që ajo ka premtuar është një takim në ministrinë e Mjedisit dhe Turizmit. Xhembulla pranoi se banorët nuk ishin pyetur për koncesionin, por tha se kompania kishte dokumente të rregullta, ndërsa shtoi se negociatat mund të prodhonin një zgjidhje më të mirë për të dy palët. Por banorët e kanë refuzuar takimin në Tiranë duke kërkuar që ministri të shkonte vetë në fshat dhe të shihte situatën, ndërsa thonë se anullimi i koncesionit është i panegociueshëm për ta. Banorët i thanë BIRN se ata nuk kanë ndërmend të tërhiqen nga kërkesa dhe se do e kundërshtojnë koncesionin me forcë.

“Ne jemi të vendosur, deri në vdekje këtu na kanë. Pasha Zotin, kur të na shtypin ne si katunde, do të shkojnë nalt.” tha Lule Boba, banore e fshatit Kodra e Danit. “Ne nuk e lëmë, është jeta jonë këtu,” përfundoi ajo.

es pyjeve të gjelbëruara mbi fshatin Dardhë të bashkisë së Librazhdit, një duzinë drurësh të lartë ahu janë shenjuar me damka false; një hartë katrore në trungun e tyre që duhej të çertifikonte pemët e lejuara për t’u shfrytëzuar nga kompanitë e licensuara. Dhjetra metra më në thellësi, pemë të ngjashëm të pamarkuara janë shembur përtokë, ndërsa trungjet e tyre ende të njomë janë tentuar të fshihen përmes mbulimit me shkurre ose djegies me zjarr. Pemët e sharruara rishtazhi dhe damkat false, të cilat BIRN i identifikoi përmes vëzhgimeve në terren në pranverë në pyjet mbi fshatin Dardhë të Librazhdit janë dëshmi e vazhdimit të “sopatës së paligjshmërisë”, thuajse dy vjet pas miratimit të një moratoriumi 10-vjeçar nga qeveria “Rama”.

I prezantuar në janar 2016, moratoriumi në pyje u premtua nga kryeministri Edi Rama si zgjidhja që do t’i vinte fre masakrës së pandalshme për më shumë se dy dekada, që vlerësohet se ka rrafshuar me qindar mijëra hektarë të pyllëzuar në vend. “Toka ofron burime të mjaftueshme për të plotësuar nevojat e çdo njeriu, por nuk mund të përballojë dot lakminë e gjithsecilit,” tha asokohe Rama në perifrazimin e një shprehjeje të Gandhit, ndërsa shtoi se moratoriumi do të ndalte çdo aktivitet industrial, tregtar dhe ekonomik në pyje shtetërore apo private. Megjithatë, të dhënat e siguruara nga BIRN tregojnë se moratoriumi i pyjeve ka dështuar të frenojë lakminë e shfrytëzuesve, ndërkohë që qindra pemë vazhdojnë të priten në mënyrë të paligjshme nga kompanitë e kontraktuara nga bashkitë dhe banorët e zonave pyjore. BIRN iu drejtua me kërkesa për të drejtë informimi bashkive të Librazhdit dhe Përrenjasit-të cilat zotërojnë së bashku një ndër fondet më të pasura pyjore në vend me mbi 50 mijë hektarë dhe mori prej tyre përgjigjen se prerjet e paligjshme vazhdojnë të jenë të pranishme në territorin e administruar prej tyre. Për shkeljen e moratoriumit fajësohen si kompanitë e licensuara nga bashkitë dhe Ministria e Mjedisit ashtu edhe nga banorë të zonave, të cilët pavarësisht masave të rrepta, ia kanë dalë t’u shmangen gjobave përmes kontestimit të tyre në gjykata ndërkohë që vazhdojnë të pashqetësuara kontratat me bashkitë. Ndërkohë, intervistat me ekspertë të fushës evidentojnë kontradita në legjislacionin që mbështet moratoriumin si dhe problemet e shumta me organizimin dhe stafin e strukturave lokale, ç’ka e bëjnë moratoriumin 10-vjeçar të qeverisë një premtim të mbetur në letër. Kontradikta ligjore Më 4 shkurt 2016, parlamenti i Shqipërisë miratoi ligjin “Për shpalljen e moratoriumit në pyje…”, duke përcaktuar një afat 10-vjeçar për funksionimin e tij në të gjithë territorin e Republikës. Katër muaj më pas, në qershor 2016, Këshilli i Ministrave përmes një vendimi të saj transferoi pyjet dhe kullotat publike në pronësi të bashkive, duke u kaluar paralelisht atyre edhe barrën kryesore të zbatimit të moratoriumit. Pavarësisht premtimit të qeverisë, paketa ligjore i la megjithatë derën hapur shfrytëzimit të pyjeve për qëllime ekonomike. Neni 3 i ligjit të moratoriumit lejon “shfrytëzimin e lëndës drusore për plotësimin e nevojave të banorëve të bashkive për dru zjarri” si dhe “shfrytëzimin e lëndës drusore për rigjenerimin dhe shëndetësimin e pyjeve”. Këto hapësira në legjislacion, sipas inxhinierit Genci Kaçorri të Institutit për Ruajtjen e Natyrës, janë në kontraditë me moratoriumin dhe e bëjnë atë të

pavlefshëm. “Ligji në fillim ndalon shfrytëzimin, tregtimin dhe eksportin e lëndës drusore dhe në krahun tjetër, vetëm dy nene më poshtë ka detyrim për strukturat vendore për plotësimin e nevojave për dru zjarri të banorëve,” tha Kaçorri. “Kjo do të thotë të priten shumë herë më tepër se sa mundësia e shfrytëzimit të pyjeve, pasi prej dy dekadash, vendi ynë e ka tejkaluar mundësinë e shfrytëzimit të druve të zjarrit me katër herë,” shtoi ai. Një problem tjetër i evidentuar nga specialistët e fushës është fakti se strukturat lokale të ngarkuara me ruajtjen e pyjeve janë të paorganizuara dhe përballen me mungesa të shumta në staf dhe pajisje, çka e bën të pamundur kontrollin e të gjithë territorit.

“Ligji nuk mund të vetëfunksionojë për faktin se ata që janë ngarkuar për zbatimin e tij, strukturat janë të paorganizuara, territori në përgjithësi nuk është nën kontroll dhe kjo e bën të pavlefshëm [moratoriumin],” shtoi Kaçorri. Problemet me organizimin e shërbimit pyjor në vend dhe me respektimin e moratoriumit i pranojnë edhe drejtuesit e këtyre strukturave në bashkitë e Librazhdit dhe të Përrenjasit. Qerim Facja, drejtor i Shërbimin Pyjor në bashkinë e Librazhdit i tha BIRN se vendosja e moratoriumit i gjeti strukturat lokale të tulatura nga ristruktimi i nisur në vitin 2015-duke krijuar vështirësi të shumta për mbrojtjen e pyjeve. “Në vitin 2015, në vend të specialistëve u vendosën punonjës jashtë profilit dhe pa arsimin përkatës për specialitetin pyjor. Kjo i solli dëm të madh pyjeve, gjithçka doli jashtë kontrollit,” tha Facja për BIRN. “Me krijimin e bashkive të mëdha filloi riorganizimi i strukturave, megjithëse duhet akoma shumë punë për të bërë,” shtoi ai, duke iu referuar funksionimit të moratoriumit.

Njësoj si Facja, edhe kolegu i tij në Përrenjas, Kujtim Myzyri pranon se moratoriumi i gjeti strukturat vendore të papërgatitura.

“Situata më parë ka qenë shumë më e rëndë.

Kemi filluar ta vendosim nën kontroll, megjithëse ka ende shumë për të bërë,” shtoi drejtori i shërbimit pyjor të Përrenjasit për BIRN. Familjar me problematikën e shërbimeve pyjore lokale, eksperti Kaçorri i mëshon megjithatë zanafillës së dobësive që në legjislacion për mosfunksionimin e moratoriumit.

“Ligji në këtë rast konfirmon apo imponon prerjen e gjeneratave të reja, të cilat do të jenë e ardhmja e pyjeve dhe kjo ka shkaktuar dhe vazhdon të shkaktojë dëme,” tha ai.

Prerje të paligjshme me licensë Pamjet e paligjshmërisë në pyjet e Dardhës nuk janë një rast i izoluar. Pavarësisht moratoriumit në pyje, vetëm në vitin 2016 sasia e druve të zjarrit të prera në Shqipëri llogaritet të jetë sipas FAO-s rreth 2.6 milionë m3. Kjo sasi mendohet se është më shumë se dyfishi i volumit të pyjeve që rriten. Të dhënat që BIRN siguroi përmes kërkesave për të drejtë informimi tregojnë se bashkitë e Librazhdit dhe të Përrenjasit kanë nxjerrë së bashku në ankand mbi 1 mijë hektarë pyje për punime shfrytëzimi që prej hyrjes në fuqi të moratoriumit, duke u bazuar te parashikimet për furnizimin e banorëve me dru zjarri si dhe rigjenerimin e pyjeve. Bashkia e Librazhdit i tha BIRN në një përgjigje me shkrim se përgjatë viteve 2016-2017 ka lidhur kontrata ose aneks kontrata me gjashtë subjekte për shfrytëzimin e rreth 709 hektarë pyjeve. Ajo pranoi se njëra prej kompanive të kontraktuara prej saj është gjobitur për shkelje të moratoriumit në pyje dhe

kullota, ndërsa një kompani e dytë, e cila rezulton se është edhe kryesorja në punimet e shfrytëzimit në Librazhd është kapur gjithashtu në shkelje të kushteve të moratoriumit. “Për shkeljen e moratoriumit në pyje dhe kullota, drejtoria e Pyjeve dhe Kullotave ka bërë proces-verbal konstatimi për subjektin 2A me administrator z.Agim Sula për shkelje të kushteve të kontratës së lidhur me bashkinë Librazhd,” tha Bashkia në një shkresë të firmosur nga kryetari i saj, Kastriot Gurra.

Ndërsa kompania Al Mexwood, fituese e ankandit të organizuar nga bashkia Librazhd në fillim të vitit 2017 për shfrytëzimin e pyjeve në Polis, Çermenikë, Neshtë-Prevall dhe në bllokun Dardhë-Xhyrë është kapur në shkelje të kushteve të moratoriumit nga Inspektoriati Shtetëror i Mjedisit, Pyjeve dhe Ujërave.

Drejtoria rajonale e Inspektoriatit Shtetëror të Mjedisit, Pyjeve dhe Ujërave i tha BIRN se kjo kompani ishte gjobitur më 17 janar 2017, pasi ishte konstatuar se po transportonte dy ngarkesa me lëndë drusore të pamarkuar. Megjithatë, Bashkia e Librazhdit i cilësoi paligjshmëritë e mësipërme si “raste sporadike”.

Situata në sipërfaqen pyjore të administruar nga bashkia e Përrenjasit është e ngjashme. Përgjatë viteve 2016-2018, kjo bashki ka parashikuar për shfrytëzim rreth 330 hektarë pyje, ndërkohë që kontratat janë fituar nga dy subjekte lokale. Në përgjigje të një kërkese për të drejtë informimi, kjo bashki u përgjigj se kishte hartuar 10 procesverbale për prerje të paligjshme në të njëjtën periudhë me një vlerë gjobe prej 50 milionë lekësh. “Proces-verbalet mbulojnë 681 drurë të prerë në kategori diametrike të ndryshme, nga të cilat 571 copë janë drurë të llojit Ah dhe 110 copë janë të llojit Lis,” sqaroi bashkia e Përrenjasit.

Gjobat e kripura u konsideruan në kohën e hartimit të moratoriumit të pyjeve si një tjetër faktor që do të ndalonte abuzimet.

Megjithatë, të dhënat e siguruara nga BIRN tregojnë se penalitetet ndaj kompanive private ende nuk janë vjelë, ndërkohë që individët ankohen se gjobiten njësoj si kompanitë për dëme të papërfillshme.

Si bashkia e Librazhdit ashtu edhe ajo e Përrenjasit i thanë BIRN se subjektet janë ankuar në gjykatë, duke sjellë mosvjeljen e gjobave. “Çështja është në gjykatë për vendosjen e masës administrative për shkeljen e moratoriumit 5 milionë lekë si dhe vlerën e dëmit të shkaktuar bashkisë Librazhd,” u përgjigj bashkia e Librazhdit për subjektin 2A. “Vlera e dëmit nuk është vjelë pasi subjektet janë në procese gjyqësore,” shtoi gjithashtu bashkia Përrenjas. Ndërkohë që kompanitë e kontraktuara ia kanë dalë deri më tani t’u shmangen gjobave dhe të vazhdojnë punën, banorët e zonave pyjore-më të penalizuar në numër ankohen se barra e vendosur në shpinën e tyre është shumë e rëndë. Sami Çerri nga fshati Lëpushë i bashkisë së Përrenjësit i tha BIRN se i biri u gjobit me 6.5 milionë lekë për prerje të paligjshme, ndonëse sipas tij ai ishte pajisur me mandate-pagesë për dru të thata. “Më duket e padrejtë. Ne jemi në mes të pyllit, pse duhet t’i blejmë me çmime të kripura te firma kur ne kemi pyjet e fshatit dhe tonat?” u ankua Çerri duke iu referuar ndëshkimit të të birit. “Drutë i kishim të thata dhe ishim në rregull,” shton ai.

16

Korrik 2018

Blog

Teksa lexon gjithë këta opinione nuk duhet shumë për të kuptuar se çfarë gabimi i pafalshëm do bëhet nëse Teatri do shembet, çfarë gabimi do bëjmë nëse e lejojmë të ndodhë kjo gjë.

Nuk do zhgënjehemi as këtë herë, teatri do të shembet!

Ka disa shembuj nga bota që tregojnë se pse një vend bën mirë të punojë për konservimin dhe jo për shembjen.

EROLAND BLINI | BIRN | TIRANË

Q

ë me nisjen e debatit për prishjen e Teatrit Kombëtar dhe ndërtimit të një teatri të ri kemi dëgjuar dhe lexuar shumë opinione mbi prishjen ose jo të teatrit. Kemi dëgjuar argumente nga pala qeverisëse dhe nga disa aktorë se si duhet të shembet për tu ndërtuar një i ri sepse ndërtesa aktuale është shumë e amortizuar, përbën një rrezik, nuk kemi fonde për të ndërtuar një teatër të ri etj (të them të drejtën as nuk dua ta marr mundimin që të përmend këto ‘argumente’).

Nga ana tjetër kemi lexuar opinione për mbrojtjen e teatrit nga analistë si psh. Fatos Lubonja që e mendon si një aferë të pastër korruptive ku toka e teatrit aktual do i jepet një ndërtuesi privat që do ndërtojë kulla të reja, kulla që aq shumë i ‘nevojiten’ Tiranës.

Një praktikë e njohur nga të gjithë tanimë.

Kemi lexuar edhe një opinion nga aspekti i rëndësisë historike të kësaj ndërtese nga Aurel Plasari që me ndërtimin në vitin 1939 e me të gjitha ngjarjet e rëndësishme që e kanë shoqëruar ‘kompleksin Skanderbeg’, siç quhej në fillim (shfaqjet e para teatrale në Shqipëri, 9-12 prill 1940 shfaqjet e para muzikore nga zonjat Marie Kraja dhe Tefta Tashko, përdorimi i ndërtesës së dytë si ‘Instituti i Studimeve Shqiptare’ etj).

Kemi lexuar gjithashtu një opinion të Artan Raçës për rëndësinë arkitekturore të kësaj ndërtese ku autori shprehet: ‘E ndërtuar në shpinë të kompleksit të ministrive, me përulësi, thjeshtësi, përmasë njerëzore, me një arkitekturë të lehtë dhe të depërtueshme, ky kompleks është një hapësirë arkitektonike, e cila shkrihet në një hapësirë urbane në sheshin para tij e natyrshëm deri në bulevardin “Dëshmorët e Kombit”, duke i dhënë një vlerë të veçantë projektuese boshit, nga të rrallat tashmë të mbijetuara në këtë qytet..’

Teksa lexon gjithë këta opinione nuk duhet shumë për të kuptuar se çfarë gabimi i pafalshëm do bëhet nëse Teatri do shembet, çfarë gabimi do bëjmë nëse e lejojmë të ndodhë kjo gjë.

Por a është rasti i Teatrit tonë Kombëtar i vetmi rast në botë ku një objekt me rëndësi historike dhe arkitekturore shembet për të ndërtuar një të ri nga një ndërtues privat në shkëmbim të dhënies së lejes për kulla të reja? Ekzistojnë raste të tjera ku në situata të ngjashme kemi restaurim dhe konservim të këtyre ndërtimeve? Ndoshta kryeministri ynë dhe kryetari i bashkisë së Tiranës nuk kanë njohuri për të tilla raste. Në fakt ky është edhe qëllimi kryesor i këtij shkrimi; analizimi i mënyrës se si kanë vepruar disa vende të tjera me teatrot e tyre si dhe anal-

Qindra qytetarë protestojnë para parlamentit për të kundërshtuar projektligjin për shembjen e Teatrit Kombëtar. 5 korrik 2018. Foto: Loreta Cuka/BIRN

izim i dy përfundimeve që mund të kenë pasur teatrot në fjale (shkatërrim ose restaurim).

Nuk duhet që të studiosh arkeologji dhe trashëgimi kulturore që të bësh një kërkim të thjeshtë dhe sigurisht të marrësh shumë përgjigje sa u takon pyetjeve të mësipërme, por edhe më gjerë. Është për të qeshur edhe për të qarë kur shikon se si situata ku është tentuar të shkatërrohet ose janë shkatërruar teatrot kombëtarë i gjejmë në Uganda, në Taxhikistan, Serbi etj. Kështu në Uganda në vitin 2017 qeveria e atij vendi u kërkonte aktorëve ta braktisnin ndërtesën sepse aty do ndërtohej një kullë 36-katëshe moderne me kinema dhe qendra tregtare. U deshën protesta të shumta që ta detyronin qeverinë e atij vendi të negocionte për të arritur pastaj në vendimin përfundimtar të restaurimit të ndërtesës aktuale të teatrit kombëtar të atij vendi.

Në Taxhikistan kemi rastin e teatrit më të vjetër të vendit, ‘Dushanbe’s Mayakovsky’ i cili u shkatërrua nga qeveria e vendit pavarësisht protestave të shumta me motivacionin se ishte një ndërtesë që i përkiste periudhës sovjetike. Sipas tyre të gjitha ndërtesat e kësaj periudhe duhej të prisheshin për tu zëvëndësuar me ndërtesa moderne. Nëse nuk duam të shkojmë shumë larg, mund të gjejmë një situatë të ngjashme në Serbi ku në vitin 2012 qeveria e vendit bashkë me pushtetin lokal vendosën të prishnin 2/3 e ‘Teatrit Neoklasik të Popullit’ njëkohësisht me i vjetri i vendit i ndërtuar në vitin 1854. Qëllimi ishte për zgjerimin e hapësirave ekzistuese duke ruajtur vetëm pjesën e hyrjes së teatrit e cila ngelej siç kishte qenë. Teatri u shkatërrua pavarësisht se bënte pjesë që nga viti 1991 në listën kombëtare të Serbisë si monument me vlera të jashtëzakonshme kulturore. Në ditët e sotme kemi një ndërtesë krejt të ndryshme

pavarësisht se ajo e mëparshmja sipas shumë studiuesve ishte arritja më e madhe arkitekturore në qytetin e Subotica-s në fund të shek. XIX-të.

Të treja situatat i bashkojnë arroganca dhe injoranca e qeverive sa i takon menaxhimit të ndërtesave historike. Po tu shtosh edhe rastin e Teatrit tonë Kombëtar (gjendja në të cilën është lënë bashkë me qëllimin e shkatërrimit të tij) do krijomë një mozaik situatash ku ndërtesat historike, në rastin konkret teatrot shkatërrohen nga arroganca, injoranca dhe sigurisht në rastin e Shqipërisë edhe nga vjedhja!

Sa i takon historive të suksesit, e këtu e kam fjalën për ruajtje të ndërtesave të këtij lloji rastet janë të shumta sepse po flasim për mbrojtje të trashëgimisë kulturore. Dhe një shtet normal e mbron trashëgiminë e tij.

Kështu ‘Teatri Mbretëror’ në Notingam, Angli i ndërtuar në vitin 1865, pasi u ble nga këshilli i qytetit në vitin 1969, u restaurua me një vlerë prej 4 milionë paundësh duke qenë sot e kësaj ditë një ndërtese moderne multifunksionale kulturore.

Një tjetër rast fantastik është edhe restaurimi dhe rijetëzimi i një teatri të vogël në Oldenburg, Gjermani. ‘The Globe’ u ndërtua nga britanikët pas përfundimit të luftës së dytë botërore për argëtimin e ushtarëve të tyre si dhe për t’i mbajtur të lidhur me shtëpitë e tyre. Duke qenë se përbën një ndërtesë me një rëndësi të veçantë historike drejtuesit e projektit mendojnë ta restaurojnë atë për ta kthyer pastaj në një ndërtesë që i shërben turizmit jo vetëm mes Anglisë dhe Gjermanisë, por edhe më gjerë. Deri tani janë mbledhur 280 mijë euro për restaurimin e kësaj ndërtese. Rasti tjetër që dua të përmend është ai i Teatrit Kombëtar në Panama. Për mendimin tim është një manual perfekt që i duhet sugjeruar kryeministrit tonë edhe kryetarit të bashkisë së Ti-

ranës se si duhet vepruar me ndërtesat vlera historike dhe kulturore. Teatri Kombëtar i Panamasë u ndërtua në vitin 1903 menjëherë sapo Panamaja fitoi pavarësinë e saj.

Përgjatë ekzistencës së tij, teatrit i janë bërë disa ndërhyrje me qëllim restaurimin e ndërtesës, por edhe të pikturave murale të saj. Për të ardhur pastaj në vitin 2000 ku u vendos për një ndërhyrje të përgjithshme mbi të gjithë teatrin. Për këtë u kujdes personalisht edhe zonja e parë e vendit në atë kohë. U hartua një plan restaurimi që arrinte totalin e pesë milionë eurove.

Vështirësia kryesore qëndronte në sigurimin e fondeve pasi shteti i Panamasë nuk mund të paguante për këtë restaurim. Por çfarë u bë në këtë rast? Panamaja kërkoi financime nga vende të tjera. Dhe në fakt ato erdhën. Qeveria e Taivanit dhuroi një shumë prej tre milionë dollarësh, ndërsa Japonia sponsorizoi rregullimin e skenës, sistemit të ndriçimit dhe sistemit të audio-s me një vlerë prej 500.000 dollarësh. Pjesa tjetër u mbulua nga shteti i Panamasë duke realizuar kështu restaurimin e plotë të teatrit. Të bën përshtypje se një debat i fortë në atë kohë ishte se karriget e reja që do vendoseshin do të ishin të stilit klasik apo modern. Kjo ishte dilema kryesore atje në fakt, jo prishja e teatrit për ndërtimin e një të riu. Sepse panamezët nuk kishin dëgjuar për ndërtuesit privat që ta ndërtonin teatrin nga fillimi, në këmbim të ndërtimit të disa kullave të reja.

Jam për restaurimin e teatrit ekzistues dhe patjetër për ndërtimin e një teatri të ri.

Por jo duke sakrifikuar Teatrin e tanishëm Kombëtar. Teatrin e ri le ta bëjnë tek Bulevardi i Ri, hapësirë ka mjaft. Nuk kanë fonde ta ndërtojnë? Kjo të duket e pabesueshme.

Në fakt ne kemi 600.000 euro për të harxhuar në palma, ne ndërtojmë 3 muzeume për periudhën e komunizmit edhe nuk kemi paratë e nevojshme për të ndërtuar një teatër të ri. Çfarë u bë për të kërkuar fonde nga vende të tjera dhe institucione ndërkombëtare? Asgjë nuk është bërë.

Sepse teatri sipas tyre duhet të prishet pasi përbën një rrezik. Edhe për këtë gjë ka shumë vite që janë kujdesur duke mos investuar asgjë tek ndërtesa e teatrit duke e bërë kështu ‘të rrezikshme’. Duhej që të binte tërmeti i 4 korrikut që ta kuptonin më në fund se ndërtesa ka degraduar. Janë harxhuar sa e sa lekë për 3 muzeumet që përmenda më sipër, por për teatrin asgjë. E duke parë vullnetin e organeve qeverisëse ata nuk do të na zhgënjejnë as këtë herë, teatri do të shembet. Sikurse nuk na zhgënjyen me prishjen e stadiumit kombëtar, sikurse nuk na kanë zhgënjyer në shumë situate të tjera. Fundja ka të tjerë që i dinë këto punë më mirë se ne!

No.

35

July 2018 Monthly

Plan for New Theatre in Exchange for Towers Revealed A two page proposal from businessman Shkelqim Fusha, set in motion a bid for a concessionary agreement, which promises the construction of a new theatre in exchange for 8465 meters of public land currently occupied by the National Theatre, the General Directorate of Prisons and the former headquarters of the Democratic Party, which will be demolished to make space for high rise apartment blocks.

The project of the National Theatre new building proposed by the government. Photo: Adnan Beci/LSA

INVESTIGATION

ANALYSIS

Drugs and Data: Essentials Missing in Albania’s Breast Cancer Fight

Vetting Process Leaves Albanian Courts Unable to Work

Erratic supplies of a breast cancer drug and the lack of a national cancer register are hurting the chances Albanian women have to defeat the disease.

As Albania’s vetting process shows many judges in Albania are unfit for their posts, the country’s highest courts have been effectively disabled.

18

July 2018

INVESTIGATION

Plan for New Theatre in Exchange for Towers Revealed A two page proposal from businessman Shkelqim Fusha, set in motion a bid for a concessionary agreement, which promises the construction of a new theatre in exchange for 8465 meters of public land currently occupied by the National Theatre, the General Directorate of Prisons and the former headquarters of the Democratic Party, which will be demolished to make space for high rise apartment blocks.

LINDITA ÇELA, GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANA

O

n February 8th, a group of artists vocally opposed an order coming by the National Theatre director, Hervin Çuli, to leave the building and transfer the institution to the Art Turbina Centre, at the time still under construction. The artists suspected that behind the director’s request to move the theatre was a plan to demolish the historic building and replace it with a number of commercial towers. Consequently, they submitted a petition to the Ministry of Culture calling for transparency.

One week later, on February 16, Shkëlqim Fusha, a construction entrepreneur, submitted a two-page document to the municipality of Tirana containing an unsolicited proposal for a concession whereby he committed to building a new theatre and a new block of commercial buildings on the existing site of the National Theatre and of some other public institutions, notably, the Directorate General of Prisons and the former Democratic Party headquarters.

Fusha’s request that, in his own words, had come out of concern for the poor state of the current building and his wish for the artists to have a new theatre, set in motion in record time a number of state institutions: Tirana Municipality, the Ministry of Culture, IPROs, the Prime Minister’s Office and, ultimately, the Assembly of Albania.

Within a very short time, from February 18 to June, the said institutions managed to produce several hundred pages of documents, including numerous economic, geological, seismic and hydrological studies.

On March 12th Prime Minister Edi Rama officially launched the government plans to enter a public-private partnership to build the new National Theatre. “My position is long-standing and has remained unchanged,” Rama said. “Regrettably, it took so much time to do what had to be done a long time ago in the only way this country is able to do it within its own means, that is, through partnership with the private,” he added speaking to a groups of artists invited to the COD at the Prime Minister’s Office. “The building shall be demolished,” he stated adamantly.

The PM’s proposal was not welcome among the artists, who strongly opposed the demolition of the current building that

would pave the way to the towers. Turning a deaf ear and a blind eye to the protests, on June 10 the Government submitted an extraordinary bill awarding without competition to Fusha sh.p.k the land on which the theatre stands, while taking over to negotiate the concessionaire contract representing the public interest. Following a series of hearings between the artists and Tirana Mayor, Erion Veliaj, on July 5th the ruling majority passed the controversial PPP bill.

Through a request based on the right to information, BIRN obtained the voluminous set of documents produced by public authorities and the unsolicited proposal submitted

by Fusha Company. The documents reveal the plans of the construction company to build several buildings, 17 to 21 storeys high, with a total surface area of 68 thousand square metres and two to three floors of underground parking, for a total surface area of 20 thousand square metres. In exchange for using the public land of the theatre and the surrounding area, Fusha Sh.p.k commits to build a new theatre with a total construction area of 9280 square metres that includes also a 500 m2 bar/café.

Documents indicate that of the proposed construction footprint, Fusha Sh.p.k only owns 3% of the land requested, whereas 85 % of the site, including the current National Theatre lot, is public land. The proposed construction footprint for new buildings will be of high density, with a coefficient exceeding the values established in the urban plan of Tirana. Such high-density and possibly unlawful use of this urban land is expected to yield hefty profits for Fusha Sh.p.k. According to the proposal, earnings would go up to 119 million euro, with a 14 % profit rate. However, a simple analysis of the costs incurred and the sales price per unit contained in the financial proposal by Fusha raise doubts that the profit rate will be significantly higher, since construction costs for the new Theatre and the flat units appear to be inflated, while the selling price of commercial units and flats in the towers seems to fall below average market prices for the this high in-demand area in Tirana.

Public and private land Construction of the existing National Theatre building began in 1938, when the

The map of the public and private land for the proposed project of “Fusha” company.

government of the then Kingdom of Italy purchased a land of 10,625 square metres covering the entire block from the Ministry of Interior to Toptani Commercial Centre.

Purchase deeds published by the Democratic Party MP, Jorida Tabaku, show that the Italian Government bought the property composed of land and a house that belonged to the Libohova Family at 7 golden francs per square metre, for a total of 74 thousand francs. Franc was the currency used in Albania, in addition to Lek until the 1950s, when it was withdrawn. It is hard to come up with a proper estimate of the actual value of a currency used 80 years ago, but the 74 thousand francs used to be a large amount that would correspond to millions of euros nowadays. The Italian Government financed the construction of the building, initially conceived as a cultural centre and theatre/cinema that after the World War II would become the National Theatre. The twin buildings were designed by the Italian architect, Giuglio Bertè. Of the 10,625 square metres purchased in 1938 and the current remaining public land of 8,465 square metres, there is a notable difference of 2 thousand “missing” square metres.

How the public land came to shrink in such way is still unclear. In its unsolicited proposal, Fusha Sh.p.k. indicates that the development area is composed of 8,465 m2 of pub-

lic land and 1,303 m2 of private land. Of the latter, Shkelqim Demir Fusha only owns a plot of 298.1 square metres. The public land instead is shared between various institutions. The National Theatre stands on a total surface area of 5,522 m2, whereas Tirana Municipality is the owner of various other parts, including a parking lot of 1,266 square metres, the premises of the Department of Decor on a land of 169 square metres or the Consumer Protection Agency on a surface area of 801 square metres. In the list of buildings on the public land due to be demolished is also the Directorate General of Prisons, with a total surface area of 385 square metres. Another building planned to be wiped out is the former Democratic Party headquarters. Both the public and private land make for a total building site of 9768 square metres.

Construction blueprint The unsolicited proposal by Fusha Sh.p.k states that the total construction site area (footprint) will be 6,200 square metres, with a floor-area ratio (FAR) of 63.47%. That alone is in breach of all the applicable construction specifications established for Tirana municipality. Even in the 2000s, it was rare that a footprint exceeded the 50% ratio in building designs. However, the one record-breaking indicator is the “construction intensity”, amounting to 6.65. The current

July 2018

The project of the National Theatre new building proposed by the government. Photo: Adnan Beci/LSA

urban plan for Tirana Municipality, endorsed by this very Government, provides for the development of the private property at an allowed intensity coefficient of 1.7 to 4.2. The notion was introduced in the Albanian urban legislation some years ago and indicates whether a land plot could be developed both in width and height within the provided intensity. That means that if we have a land plot of 1,000 square metres and the established coefficient for the area is at 1.7, the owner is only allowed to build for 1,700 square metres on the ground, regardless of whether he decides to have two or 10 floors. In the areas near the centre of Tirana where the allowed construction intensity is the highest, the coefficients set in the urban plan are between 3.5-4. The current urban plan [link] foresees a maximum construction intensity rate of 5.5. The proposed project, however, exceeds this with around 21%. [Link: List of public and private properties] According to the PPP proposal coming from Fusha company, 40% of the land will be used “exclusively for the new national theatre”, whereas 60% for “constructions of commercial nature”. The project foresees the construction of two underground floors that will not only use the entire surface area, but will be exceeding it by far, in order to build a 20,400 m2 parking lot. In addition to the parking lot, the company plans to develop 68 thousand square metres above ground. It is said that the National Theatre will cover a surface area of 9,200 square metres, but that includes 1,185 square metres of “rooftop“, and 700 square metres in a socalled “covered performance space”. Most mysteriously, the table containing key development data fails to mention what portion of the new national theatre surface area will be occupied by the “sanitary, auxiliary and communication spaces”. As if the cafes surrounding the area were not enough, the project foresees another one built in 500 square metres inside the theatre.

Application of state prices The economic feasibility study submitted

by Fusha Sh.p.k contains some other interesting data. First, the total 65,000 square metres of private property on the ground

Prime minister Edi Rama, while watching the project of the new Theatre on 12 March 2018. Foto: Malton Dibra/LSA

will contain commercial units, offices and residential units. It seems that the design inflates the construction costs for “commercial units” and for the “new national theatre”, while reducing the sales price in the area to a minimum. Consequently, according to the proposal, the construction cost for commercial units is Euro 650/m2, whereas the official construction cost estimated by the Institute of Statistics is a little over Euro 200/ m2. However, according to the same project, the new theatre building is expected to cost Euro 3,250/m2, for a total 33 million euro, a figure that is 16.5 times higher than the official building cost applicable in the Republic of Albania. That is quite expensive even for buildings in the world’s most developed countries. Moreover, the feasibility study makes an estimate of the expected returns for the investing company. Accordingly, the price per square meter of a shop in the centre of Tirana is Euro 2,500, one square meter of for offices is rated at Euro 2,000, whereas one square metre of a residential unit is Euro 1,400 euro. Further, one square metre of parking is Euro 800.

The company has reported a total of Euro 119 million earnings expected from the entire project, of which Euro 33 million will be the cost of the new theatre building, whereas Euro 93 million will be the overall cost for the construction of both the theatre and the buildings. It claims a profitability in the difference between costs estimated at Euro 93 million earnings projected at Euro 118 million. Actually, both costs and selling prices do not seem to reflect the market reality. Particularly, the projected cost of Euro 650 per square metre for building construction is exceeds the official construction cost by three times. Sales prices, on the other hand, are twice as low compared to the reality. There is no shop in central Tirana that is priced at Euro 2,500/ m2. In various commercial centres, shop facilities have a price point of above 4-5,000 Euro/ m2. Even the selling price for flats has been underrat-

ed, as in central Tirana, developers ask Euro 1800-2500/ m2. What’s most important, however, is the cost of Euro 3250/m2 to build the theatre, while there is no supporting grounds for it whatsoever. The rationale behind such proposal is that, being that the cost of the National Theatre is Euro 33 million, this would be equal to the state profitability, should the latter award the land for development on a contract that provides a plot ratio of 41%.

A project endorsed a lightning speed The Government of Albania has seemingly beaten every efficiency record in reviewing the unsolicited proposal by Fusha sh.p.k, concluding all possible studies within a several week period, from February to early June. In one case, the Ministry of Culture managed to even outdo itself when all in one day it established the working group to evaluate the proposal and completed all the required assessments, preparing a sixpage report that deemed the proposal as extremely good. The chain of actions was set in motion officially on February 16th 2018, when Fusha Sh.p.k submitted a letter to Tirana Municipality, whereby in its capacity as owner of part of the land plot (298 square metres), it “expressed its interest in developing the area near the National Theatre”.

“We suggest that the area subject to our expression of interest for development include the entire undeveloped space lying between “Murat Toptani” and “Abdi Toptani” streets, from the National Theatre to the vicinity of Eurocol Centre and Gjergj Center, whose land is under state ownership,” the document states, describing the National Theatre area as “undeveloped”. “Considering my personal interest as owner of part of the site, but also in support of the public interest to build a new National Theatre as shown in the media communications of Tirana Mayor and the Ministry of Culture, I propose that the State awards the stateowned land for the development of the area in exchange for the construction of a sepa-

19

rate new theatre building, while the rest of the area is developed in line with the urban plan provisions and the legal framework for territory development,” Shkelqim Fusha proposal stated. It took the municipality of Tirana seven days to send a request to the Council of Ministers asking for the proposal to be reviewed. There is no indication in the written document that the the National Theatre as an institution has been asked for their opinion. Regardless, on March 9th, its director, Hervin Çuli, asked the Construction Institute to conduct an assessment of the technical state of the National Theatre building. The Construction Institute – a state agency - took 14 days to assess the situation, coming up with a drastic conclusion that the building is in very serious conditions and that repairing costs “exceed the minimum fiscal cost several times”. “Repairing the building to restore it to up-to-date technical conditions is challenging,” the inspection report writes. “The cost incurred will be high,” the conclusions signed on March 23rd states. It only took another week for the Ministry of Culture to come up on March 29 with the conclusion that it has insufficient funds to build for a new National Theatre building. On May 14th, Tirana Municipality submits to the Ministry of Culture the proposal, the feasibility study, the land property deed and the project proposed by Fusha sh.p.k. “The components due to be addressed at this initial stage of the project are the legal regulations between parties, including the Ministry of Culture, Tirana Municipality and the private investor, making the state-owned land available for the development of this project,” – the document submitted by Tirana Mayor reads, underlining that the sole interest of the mayor is the construction of the National Theatre in the shortest time possible. The said document specifies that “it was a suggestion of Fusha Company that the entire relationship for the implementation of the project be regulated by a special law”. “A specific proposal submitted by the potential investor, Fusha sh.p.k, is for this relationship to be regulated in a specific law passed by the Assembly of Albania,” the Mayor said. Two days later, on 16 May 2018, the Ministry of Culture orders the establishment of a working group with seven members from its staff who would evaluate the proposal and determine the legal steps to be undertaken for the implementation of the project. The Ministry even managed to outdo itself. The working group compiled a so-called “memo” whereby the proposed project is argued to be very good and that it must be submitted as a bill to the Assembly for a “fast-track” review procedure. The next day, on May 17th, the Minister of Culture, Mirela Kumbaro, briefed the Council of Ministers on the working group conclusions. It took a few weeks for the Government to write the draft law that was posted on a website for consultation with the public, on June 10. On June 27, the Council of Ministers endorsed the draft law signed by the Deputy Prime Minister Senida Mesi. On the next day, Socialists introduced the bill through a fast-track procedure, to pass it one week later amidst protests. Now, all eyes are on the President Ilir Meta, who has said that he is looking at the law and that “he will not be influenced by any external factors”. “I wish to reassure you that in any decision I will take, I will not be influenced by any factors lying outside the President’s responsibilities,” Meta stated for the media, following a round table that Tirana Mayor, Erion Veliaj, had also attended.

20

July 2018

INVESTIGATION

Drugs and Data: Essentials Missing in Albania’s Breast Cancer Fight Erratic supplies of a breast cancer drug and the lack of a national cancer register are hurting the chances Albanian women have to defeat the disease.

ESMERALDA KETA | BIRN | TIRANA

F

or the past three years, every 21 days, Brunilda Alimerkaj packs a bag and leaves her home in the southern Albanian oil town of Ballsh on a 1,200-kilometre trip to the cobblestone streets of Bergamo in the north of Italy.

There, in a hospital on the outskirts of the city, she is hooked up to an intravenous drip and receives a dose of a drug called Trastuzumab, her last hope in a 12-year battle with breast cancer. It is a journey that has driven Alimerkaj, a 42-year-old council worker and divorced mother of two, deep into debt. But, she believes, it is the only reason she is still alive. Trastuzumab, commonly known by the brand name Herceptin, is on the World Health Organisation’s list of essential medicines for a healthcare system.

But, in Albania, it is frequently in short supply. The incidence of breast cancer in Albania is rising, yet Albanian women like Alimerkaj face a fight to get the treatment they need, their chances of survival hurt by late diagnosis, drug shortages, and the lack of a national register of cancer patients vital to a health system’s budget and procurement plans. It is a state of affairs that is costing lives and driving those who can afford it, and frequently those who cannot, to seek expensive treatment abroad. “I can say this with certainty – if I had been treated in Albanian hospitals I would not be alive today,” Alimerkaj told BIRN in Tirana. “It’s not the fault of the doctors but of our healthcare system, which guarantees nothing for patients.”

Prime minister pledges action A type of targeted cancer drug called a monoclonal antibody, Herceptin works by attaching itself to a protein found in large amounts in some breast cancers and stopping the cancer cells from growing and dividing. The fact it was in short supply in Albania was not widely known until January, when Valbona Reci took the microphone at a Town Hall meeting with the

Albanian Prime Minister Edi Rama during a visit at the Oncology Institute of Tirana’s Mother Theresa University Hospital

country’s prime minister, Edi Rama, in the northern town of Rreshen. A local high school teacher, Reci told Rama she had breast cancer and had been pre- erage 20 per cent of breast cancer cases scribed 18 doses of Herceptin, one every are diagnosed in the later stages, accord21 days. But of the first eight, she had been ing to ISHP data. In Albania, the figure is given only three. “When I ask the doctors 45 per cent, rendering surgery ineffective why I don’t receive the treatment as per for those women. “If we have 7,000 cases the cycle prescribed, they tell me – and of new cancer patients every year, without 130 other patients – that there’s a short- hesitation we can say that 50-60 per cent age of the drug because it’s too expen- become palliative patients,” said Dr Ali sive,” Reci said into the microphone. Xhixha of Ryder Albania, a charity offer“They say they’ll call us. I don’t think this ing free palliative healthcare for terminal is right.” Rama promised immediate ac- cancer patients. “This is about the maltion and a few days later appeared alongside Reci at the Oncology Institute of Tirana’s Mother Theresa University Hospital, vowing Albania would never again run “I can say this with out of the drug. Herceptin finally became certainty – if I had been available again in April, but only after treated in Albanian hospitals some 60 breast cancer patients held a proI would not be alive today,” test on April 5 at the Oncology Institute.

Alimerkaj told BIRN in The hospital was supplied with 4,000 inTirana. “It’s not the fault of travenous doses. the doctors but of our But few Albanian women believe the healthcare system, which problem has been solved. guarantees nothing for Cancer is the second biggest killer of patients.”

Albanians, with breast cancer the second-most fatal form behind lung cancer.

The mortality rate for breast cancer is function of the healthcare system.” Public on the rise; from 6.8 deaths for every health officials give different figures. Last 100,000 Albanians in 2002, to 16 in 2017. year, of 941 patients given end-of-life care In 2002, 204 women in Albania died from by the Residential Oncology Service, the the disease. In 2017, the figure was 448, state service offering palliative care at according to the Institute for Public home for terminal patients, seven per cent Health, ISHP. The mortality rate is high- were suffering from breast cancer, the er than that of Albania’s regional peers head of the Service, Ilir Qefalia, said. ThirBosnia, Montenegro, Serbia and Macedo- ty-five per cent of breast cancer cases are nia, but experts fear it may be even great- diagnosed in the advanced states, he said, er given the unreliability of official data disputing the ISHP figure of 45 per cent. and the amount of women seeking treatHerceptin ment abroad. In Albania, breast cancer is Trastuzumab first appeared in Albania often diagnosed late, a delay blamed on in 2006, but its availability has fluctuated. inadequate technology, poor training of Supplies increased shortly after Ramedical staff and a lack of public aware- ma’s Socialists took power in 2013, but ness about the importance of regular they were mainly Turkish-made generics check-ups. In the European Union, an av- and many patients complained of power-

ful side effects. In 2016, the health ministry stopped buying the cheaper Turkish versions and now Herceptin, produced by the pharmaceutical giant Roche, is the only brand on the market.

It is not known how much Albania is paying, but Herceptin prices quoted online vary, from roughly 30,000 euros to 50,000 euros per patient for a full oneyear course. With the 4,000 new doses ordered by Rama, the hospital in Tirana told BIRN it had record supplies that covered the needs of breast cancer patients “100 per cent”. Herceptin has also now been included in the state drug reimbursement scheme, meaning it can be bought in subcutaneous form in private pharmacies based on a prescription. “I remember at first we had fewer than 200 doses, negligible compared to what was needed and we didn’t know whom to give it to,” said Dr Dhurata Tarifa, who is in charge of chemotherapy at the Oncology Institute. “Fortunately, this year we have secured 100 per cent coverage,” Tarifa told BIRN. Some doctors, however, calculate it is only a temporary fix. A number of private and state doctors BIRN spoke to said a treatment cycle for a single patient requires 45 doses, and if the Oncology Institute currently has 160 patients on Herceptin, 4,000 doses will cover only 60 per cent, without taking into account new patients. “On average, every year, 400-450 cases of breast cancer are diagnosed, of which 20 per cent are in the advanced stages and need Herceptin,” said a doctor, who asked to be remain anonymous and cited a minimal estimate for EU countries given the lack of reliable data in Albania. “That’s 80 more cases that they haven’t included in the calculus,” the doctor told BIRN. “We are still far from fully covered but still many times better off than

July 2018

we were,” the doctor said. Rama’s efforts have won the rare approval of the opposition Democrats, but they too point to the hard truth of the cost of healthcare. “Currently, our health expenditure for tumors is 5.4 million euros per year and we cover only 45 per cent of our needs,” said former Health Minister Tritan Shehu, who sets health policy for the opposition Democratic Party.

“If this year the budget is 5.4 million euros and the fund for Herceptin has increased, somewhere else there was a cut, and this is not a solution.”

In Albania, he said, roughly 245 euros is spent per person every year on healthcare, of which 35 euros comes from the health insurance scheme, 85 euros from the budget and 120 euros from the patient’s own pocket. “The European average is 2,200 euros from the budget alone,” said Shehu.

Irregular doses Patients and those who support them remain skeptical.

“Past experience has shown that when a lot of noise is made, the health structures have been put into motion,” said Donjeta Zeqo, executive director of Europa Donna Albania, an organisation that advocates for the rights of breast cancer patients in Albania. “The problem is – we solved it once, but this situation needs to be solved once and for all.” One patient, who asked to be identified only by her first name, Vera, said access to the drug appeared arbitrary.

“While they would tell us there was no Herceptin and send us home, I’d find out that a woman with whom I was receiving therapy had managed to get it for the very next session,” Vera told BIRN. “I could not consciously let them take my life, so I fought,” she said. “I have received the drug regularly for the last three sessions, but I’m afraid I’m only getting it because I persevered in demanding my rights.”

Zeqo said the most common complaint from the many breast cancer patients she works with concerned delays in Herceptin

doses, undermining its effectiveness and increasing the risk of the cancer returning. “It’s not that Herceptin has been totally lacking but that therapy has been delayed, this is the most common complaint we hear from patients,” Zeqo told BIRN. Dr Fatmir Prifti, executive director of Ryder Albania, agreed: “The problem is not [in the lack] of Herceptin per se, because this is a limited therapy and not all patients need it,” he said.

“The problem is that this therapy is not administered in continuity. If you do it one day and not the other that’s money wasted because it won’t produce results.”

Asked about the impact of the Herceptin shortages, Dr Tarifa of the Oncology department said: “I can’t give you concrete numbers but mortality among breast cancer patients has dropped from year to year. If there was a higher mortality when there was less Herceptin, this is something I cannot answer because mortality is determined by many factors.” The hospital, she said, compensated for the shortages once new supplies arrived.

“Women who have not received the drug regularly begin with a loading dose, which is a protocol applied in many countries in similar situations, because the lack of cancer drugs is not a problem restricted only to Albania,” she said. In an official response, the hospital disputed the notion that the lack of Herceptin may have impacted mortality rates, telling BIRN: “Based on information we have from the oncology service regarding the drug Herceptin and its impact on patient health, experts explain that based on patient follow-ups, no negative effects have been noticed.”

Cancer register missing The conflicting figures can be explained by the lack of reliable data in Albania, which does not have a national cancer registry that would consolidate all patient data – a vital tool for any healthcare system when it comes to spending, hiring and investment.

A communist-era registry, compiled with the help of the World Health Organisation in 1986, did not survive Albania’s chaotic transition following the communist collapse of the early 1990s.

The task of resurrecting it fell in 2015 to the Institute of Health, ISHP, which has begun collecting data from public and private hospitals as well as patients receiving treatment abroad. But progress has been slow. Figures for incidence of breast cancer for 2010-2016 are still being verified, while data is still missing for 2015 and 2016 from the Mother Teresa University Hospital, where the majority of cases are treated. “We don’t know how many cancer patients are diagnosed every year, how many of them with breast cancer specifically, how many of those die, how many live,” said Prifti of Ryder Albania. “The cancer registry would give an overview of the situation, if it’s getting worse or improving, if a campaign is giving results or not.” The only available data is from the Oncology ward at the University Hospital, but, Prifti said: “Although the majority of cases are there, a number of patients travel abroad for treatment or seek treatment in private hospitals. Without knowing this data it’s impossible to make predictions about drug needs and therapies.”

Shahin Kadare, a retired oncologist who worked on Albania’s communist-era cancer registry, derided the lack of a replace-

21

ment. “In medicine, you can’t rely on guesswork,” Kadare told BIRN. “This leads to dead ends and we are talking about human lives.”

Dramatic increase The limited data that is available points to a dramatic rise in the incidence of breast cancer in Albania.

In 2016, there were 1,500 more patients than in 2010. More than 500 new cases are diagnosed every year. The Institute for Public Health blames the rise on increased life expectancy, changes in reproductive behaviour and nutrition. The average age of patients is falling. “The dominant age before was 45-55, but now we see girls as young as 20,” said Dr Silva Celiku, president of the Albanian Oncology Society. Women, she said, are more aware, “as soon as they feel something suspicious they come for a checkup.” Tarifa, with 36 years experience, concurred.

“When I started work we would see a lot of stage three and four cases, while now stage one and two cases are the norm, mostly stage two that need surgery and no chemotherapy.” In 2014, trying to alleviate pressure on the overcrowded Oncology Institute, the government created a number of tumor clinics in other regions offering palliative care. But their impact is disputed. Prifti of Ryder Albania said lack of staffing and equipment meant they were incapable of working independently of the main hospital in Tirana. What Albania needs, he said, is a new, multidisciplinary hospital alongside the University Hospital. “This requires money,” he lamented. “It cannot be done with 2.8 % of the budget being spent on healthcare.”

Celiku defended the regional clinics, saying a new postgraduate training course at the Medical University would help fill vacancies and that there were plans to start providing chemotherapy locally rather than having the patient travel to Tirana.

Screening should be stepped up, she argued. “Small-scale screening in a specific area of the country is good, but the time has come to have national program in the fight against breast cancer.”

Misdiagnosis Alimerkaj was a 30-year-old teacher when she was diagnosed with cancer 12 years ago. Doctors at the Oncology Institute told her the tumor was benign. They were wrong, and a year later, feeling sick, Alimerkaj underwent another biopsy in Greece that showed the cancer had returned. Treated in Greece, the cancer retreated, but when Alimerkaj went for routine screening in Tirana four years ago she discovered it had returned. Again, Alimerkaj, like thousands of her compatriots every year, opted for treatment abroad, this time in Bergamo where her sister and aunt lived.

But the cost has been devastating.

“Financially, I am ruined,” Alimerkaj said. “I need money to buy plane tickets to Italy, money to live in Italy, money for the drugs there, but also I need money to take care of my girls.” “I spent a lot of money to seek treatment abroad, and that state is saving on me, but I have received no support.”

“Fortunately I had people close to me who have given me endless love and I never felt alone.”

But, she said, “If I knew then what I know now, I would have probably understood that our hospitals can do little and the little they do they don’t do properly.”

22

July 2018

ANALYSIS Following his confirmation, Dedja said that getting through the process had been very difficult. “It was like going through a grave – and turning back,” he said, philosophically. Albania currently has no functional constitutional court. It is also not expected to have one any time soon. This is because the institutions responsible for selecting its members have not been established, and must wait the completion of their own vetting processes for candidates.

The Vetting Comissioners, Etleda Çiftja, Xhensila Pine and Valbona Sanxhaktari.

Photo:LSA

Vetting Process Leaves Albanian Courts Unable to Work As Albania’s vetting process shows many judges in Albania are unfit for their posts, the country’s highest courts have been effectively disabled.

GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANA

A

lbania’s Vetting Commission deemed Gani Dizdari, a member of the country’s Constitutional Court, unfit for duty on Monday, 16 July.

It concluded that he was unable to prove legal sources for his declared wealth of 256,000 euros and noted his “connection with criminals” – referring to a nephew who has been jailed for acting as middleman in an attempted perversion of justice on behalf of a sentenced murderer.

Judge Dizdari, 70, was only six months away from retirement. He was also the last Constitutional Court member to face the vetting process, an extraordinary process undertaken by Albania to clean up the notoriously corrupt and inefficient justice system. No one disputes that the justice system needs an overhaul. Waiting times for appellate verdicts in most cases are about two years. The High Court has 20,000 cases awaiting its final judgments.

Meanwhile, the nine-member Constitutional Court is now effectively with only two members. Two posts were vacant before the vetting process started. One resigned, officially for personal reasons, but after the vetting commission referred his case to prosecutors for investigation.

Of the other six, four were found to have hidden or unjustified wealth or known connections with criminal elements. Only two members of the Court have been confirmed. One, the chairman, Bashkim Dedja, was only confirmed after facing a barrage of questions about how he accumulated assets of 344,000 euros,

having started from almost none. He claimed he received this help from relatives. Following his confirmation, Dedja said that getting through the process had been very difficult. “It was like going through a grave – and turning back,” he said, philosophically. Albania currently has no functional constitutional court. It is also not expected to have one any time soon. This is because the institutions responsible for selecting its members have not been established, and must wait the completion of their own vetting processes for candidates. This is the snag. With the current failure rate among those who have undergone the vetting process, there might not be enough survivors to fill the posts in these new institutions.

That might require more candidates, and more vetting processes, thus, more time. The Constitutional Court is not the only court in Albania effectively closed down by the vetting process.

The High Court should have 17 members. However, a combination of resignations, vettings and an investigation into corruption have decimated the ranks.

Five members voluntarily withdrew from their positions after their mandates ended. By law, they could have retained their posts while awaiting their replacements, but they all preferred to get out immediately, so avoiding possible embarrassment in the vetting process.

One other, Majlinda Andrea, received a four-year suspended sentence after an investigation identified her husband as having taken a bribe of 50,000 euros.

Another member was put under criminal investigation after failing to declare a

sentence for petty theft in Italy in 1999.

The two highest courts in the country have gone through vetting processes as part of a so-called “priority list”, which includes 57 persons from the highest echelons of the system, or candidates for members on the new justice system institutions. These 57 are expected to complete their vetting within this year. Next year, judges and prosecutors from appellate courts will face the same challenge.

Shkelqim Ganaj, head of the High Inspectorate of Declaration and Control of Assets and Conflict of Interests, told parliament last week that he expected that at least half of the appellate court judges to fail the vetting process.

“About 51 per cent of them have many problems in their asset declarations. We can only wonder how many more will fail as a result of the two other criteria of the vetting process,” he said.

The vetting process examines judges and prosecutors using three criteria: the legality of their assets; their professional standing; their possible links to organized crime. About 800 judges, prosecutors and other officials in total are expected to undergo the process in the next several years.

Finding new judges is not simple: Substituting for failed judges and prosecutors is no easy matter, however.

The replacements must undergo a special two-year training in the magistrates court, which usually recruits about 20 candidates a year.

However, this year, the school cannot proceed with the new recruitment because the institutions that should autho-

rize the process and set the quotas are not yet in place. Albania’s ruling Socialist Party proposed a change last month to the law governing recruitments in the justice system, aiming to allow the school to start the recruitment process for this year and authorizing it to double the number of new recruits for this year and next year.

However, the proposal needs a qualified majority of three-fifths of members of parliament to get through.

To achieve this, the governing Socialist Party needs the support of at least one of the two main opposition parties, or ten more votes from the 74 that it currently controls. The opposition parties have ruled out an agreement on the issue, accusing Prime Minister Edi Rama of trying to take the justice system in Albania under his personal control.

While opposition MPs reluctantly approved the justice reform package two years ago, under heavy pressure from the highest levels of the EU and US, they have continuously attacked it, claiming it is biased. Several opposition MPs have justified their rejection of a compromise by citing the case of a special law approved by Socialist Party majority. This foresees the transfer of land currently occupied by the National Theatre to a local company to develop the site. The opposition claims that the special law is unconstitutional because it circumvents current legislation on the management of public property and is, they say, just “personal law” of Prime Minister Rama.

However, as matters stand, the country has no functional constitutional court to judge the issue.

July 2018

23

NEWS

Albania Signs Agreement to Search for Communist Victims’ Bodies After a lengthy delay, the Interior Ministry signed an agreement enabling the International Commission on Missing Persons to help find and identify the remains of people who disappeared under Communism.

GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANA

A

lbania Deputy Interior Minister Rovena Voda and the International Commission on Missing Persons’ Western Balkans Programme Director Matthew Holliday signed on Wednesday in Tirana a long-awaited agreement that will allow the ICMP to help the authorities to search for and identify some of the several thousand missing victims of the Communist state.

“This is an exceptional opportunity for the society to come to terms with its violent past and create a future that is built on foundations of human rights, respect for human dignity and rule of law,” said Holliday.

“Facing the past is a legal obligation but also a moral one,” said Voda.

The European Union delegation in Tirana approved a 600,000-euro project last year to finance the ICMP’s work in Albania. But the authorities needed also encouragement from the EU ambassador in Tirana, Romana Vlahutin, to go forward with the project and get it legally approved – a process that dragged on for several months and is not yet complete.

After being signed, the agreement will also have to go through parliamentary ratification, which is expected to happen after the summer recess.

Some relatives of victims who were executed and buried in secret graves expressed gratitude to the EU delegation in Tirana for financing the research.

Artan Lleshi, whose grandfather was killed in 1946, said he was hoping to be

Deputy Interior Minister Rovena Voda and the ICMP’s Matthew Holliday sign the agreement in Tirana on Wednesday. Photo: Gjergj Erebara/BIRN.

able one day to put a flower on his grave.

“For me, this is one of the very first days of democracy, which is foremost about respect for human rights,” he said.

But others expressed doubts about the authorities’ commitment to dealing with the problem.

They argued that almost three decades after the fall of Communism, Albania is still refusing to come to terms with its violent past.

Agron Tufa, head of the National Institute for Research on Communism, said it was difficult to believe that the authorities would be fully engaged in the process because some officials who started their careers under Communism continued to hold positions of power in the state administration for years afterwards.

“This is an exceptional opportunity for the society to come to terms with its violent past and create a future that is built on foundations of human rights, respect for human dignity and rule of law,” said Holliday.

“I remember a meeting at the prime minister’s offices about the [missing persons] issue back in 2014. In front of me, participating in this meeting, was Ilir Mustafaraj, who was Deputy Interior Minister

at that time, and also worked in such a position before the collapse of Communism,” Tufa said. Ilirjan Mustafaraj retired in 2016.

Nevila Nika, an archive specialist, said she expected that the process of seeking out relevant documents in the country’s archives will be a difficult one.

“The archives are in very bad shape at the Interior Ministry or other institutions where information about victims of Communism could be found. It will take a lot of effort to do that,” Nika said.

The ICMP first expressed a desire to help Albania find the victims’ remains back in 2010, when private excavations discovered a clandestine graveyard near Tirana. However, it took eight years to finally reach an agreement.

Diplomats Doubt Albania’s Claims About Curbing Crime After Albania’s government on Thursday flagged up the ‘success’ of its war on crime, ambassadors from the US, Germany and the UK seemed unconvinced.

GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANA

A

lbania’s Interior Ministry on Thursday presented the results of its flagship law-enforcement operation, “Force of the Law”, claiming major successes in fighting organized crime and money-laundering.

At a conference in Tirana, the minister Farmir Xhafaj said eight months of work had brought big successes and consumed many hours of activity. However, while acknowledging some successes, the US ambassador in Tirana, Donald Lu, said the links between crime and politics were still strong.

“I did want to highlight one failure of the government, the prosecutors and the

police – it is the failure to arrest Klement Balili,” Lu said.

“Balili is a powerful organized crime leader with political connections. For two years, the government, the police and the prosecutors have been unable or unwilling to arrest him,” he added, referring to a convicted drug trafficker who was director of transport services in Saranda in southern Albania up to the day when Greek authorities charged him with leading an international drugs ring.

British ambassador Duncan Norman, while praising some successes, said “big fish are still in the ocean and high-level criminals have still immunity”.

Meanwhile German ambassador Susanne Schutz said Albanian thieves had become such a problem for her country

that Germany was now collaborating in an “anti-falcons” initiative – “falcons” being the nickname for young Albanian gang members who go mostly in Italy to raid holiday homes.

Albania Prime Minister Edi Rama, present at the conference, claimed his government had ended the old culture of impunity – but lamented that the courts still set free criminals arrested by the police.

“Impunity doesn’t exist anymore, despite what some Albanians or foreigners think,” Rama claimed.

Fighting organized crime is a major condition for Albania’s further EU integration as crime groups from the country continue to cause serious concerns for law enforcement authorities in several EU member states.

24

July 2018

If – as seems likely – Macedonia joins the Atlantic alliance, Russia’s interests will have suffered another blow, while Serbia’s policy of military neutrality will come under further pressure.

Opinion

Macedonia’s NATO Membership Will Affect the Entire Balkans MILAN SIMURDIĆ | BIRN

A

t its latest summit in Brussels last week, NATO invited Macedonia to start membership negotiations.

Once admitted, under a new name and with an amended constitution, it would become the 30th member of the militarypolitical alliance.

Unlike the EU, which appears increasingly unsympathetic to further expansion in the Balkans, there is no enlargement fatigue in the Atlantic alliance, for all its internal and external turbulence.

Although the two organizations share most of the same membership, the EU is in contraction – with Britain on its way out – while NATO is still in expansion mode.

Twenty-five years since the dissolution of Yugoslavia, the geostrategic landscape of the region, historically known for its non-aligned policy, has dramatically changed.

Slovenia was first to join the alliance in 2004, followed by Albania and Croatia in 2009 and Montenegro in 2017.

Following NATO’s invitation to Macedonia, what remains in the region are somewhat more “difficult” cases – Bosnia and Herzegovina, Serbia and Kosovo.

The former two are difficult because of the historic links between Serbs and Russians; the latter because of Kosovo’s unresolved status and relations with Serbia.

On July 10, ahead of the NATO Summit at Brussels, NATO Secretary General, Jens Stoltenberg, meanwhile insisted that the invitation extended to Macedonia would “not change our relationship with Serbia”. This showed that NATO is aware of the regional implications of its expansion in the Balkans, and of the sensitivity of its relations with Serbia after the alliance’s 1999 military campaign against Serbian military targets, undertaken to stop the war in Kosovo.

The membership of Macedonia, or of a future Northern Macedonia, will not change NATO’s attitude to Serbia, a top alliance official stressed.

On the other hand, an even more important question for Belgrade is whether NATO’s expansion up to its borders will compel Serbia to change its own attitude towards the alliance and the geopolitics of the region.

NATO Secretary General Jens Stoltenberg and Prime Minister of the Former Yugoslav Republic Of Macedonia (FYROM), Zoran Zaev.

Photo: BETA

Several aspects of a possible answer need to be considered.

The immediate landscape around Serbia is, for sure, going to change. In general terms, the southern wing of the alliance will be reinforced, with the number of disputes getting fewer and NATO’s umbrella getting bigger. The “security vacuum” will shrink.

Macedonia, as a NATO member, will not only take part in the formation of its policy and in its military activities; it will also be an important regional player involved in developments over Kosovo – the most challenging issue for Serbia when security is concerned.

The eventual integration of Macedonia [with its large Albanian community] into the alliance will mean also that the “Albanian factor” would also become more fully integrated into NATO, which will have an impact and give additional weight to NATO’s relations with Belgrade.

Following the integration of Albania, and eventually of Macedonia, Kosovo will remain outside of the alliance – but with a trajectory leading toward its own integration, and with NATO already being present there to a significant extent, militarily and politically.

This does not mean creating a “Greater Albania” within NATO, however. On the contrary, Macedonia’s NATO membership is a way to eliminate this concept from regional political games.

This changing regional landscape will also leave less space for Serbia to continue pursuing its military neutrality policy in the long term.

For the time being, neutrality will remain part of Serbia’s official narrative.

But, in reality, whether it wants that or not, Serbia is getting closer to NATO. Serbia’s declared military neutrality is only a political declaration. Without this policy being formulated in the country’s constitution and in its international treaties, which would guarantee its lasting implementation, this policy has no specific weight. It is not a reliable deterrent, either.

The fact that the policy is defined in Serbia’s new national security strategy draft is only of symbolic importance; the Euro-Atlantic security roof over the region remains crucial for maintaining peace here.

In the circumstances, it can even be said that Serbia is enjoying a free ride from NATO in terms of immediate external security [e.g. on migration, terrorism and energy security], as it can count on the expanding NATO security ring to have a decisive impact on the situation on its borders.

Serbia’s military personnel and experts see that more clearly than the politicians.

But in the case of Serbia, one-size-fitsall policies regarding NATO and EU enlargement are not applicable.

The argument that joining NATO is a ticket to the EU is absolutely counter-productive in this case, as it straightforwardly benefits opponents of Serbia’s European and Euro-Atlantic integration both at home and abroad.

One solution could be to focus on speeding up the European integration process – and leave the question of NATO for the future.

The problem here rests with EU’s growing enlargement fatigue, which was clearly visible in the recent high-level meet-

ings and conferences held between EU and Balkan leaders.

Finally, some interesting observations about bilateral relations between Belgrade and Skopje must be made, as they are the litmus test of the intentions of countries in the Balkans.

Macedonia’s new leader Zoran Zaev, who came to power due to massive popular dissatisfaction with the former regime, is becoming the West’s favourite leader in the region. His policy is seen as bringing solutions, not frozen conflicts, pulling the region forward.

Competition among Balkan leaders for the West’s affection is not always visible, yet it goes on, unabatedly.

Until recently, President Aleksandar Vucic of Serbia was most favoured. Now, however, there is an impression that more attention is being paid to Skopje.

Certain moves by Belgrade in the past two years – a proposal to review the recognition of Macedonia, withdrawal of entire Skopje embassy staff, intelligence activities that have not been explained – have also contributed to a sharp deterioration in bilateral relations.

Recent developments in Macedonia, in particular the recent elections and lack of a proper reaction from Serbia to the historic deal between Skopje and Athens ending the “name” dispute, suggested that Serbia’s rhetoric about peace and stability in the region is not always backed up by appropriate moves.

Finally, it remains to be seen how Moscow will react to NATO’s further Balkan expansion – bearing in mind the statement of the Russian ambassador to Skopje, warning Macedonia that, by joining NATO, it was making itself a legitimate target.

Russia’s „4N“ policy, – aimed at keeping four Balkan states – Serbia, Macedonia, Montenegro and Bosnia – neutral, has obviously failed.

It will be interesting to see what Russian President Vladimir Putin brings to Serbia this autumn, when his announced visit to Belgrade takes place – and whether Russia is able to reverse or freeze the current trends.

Milan Simurdic is a Serbian political scientist and a former diplomat. He served as Belgrade’s Ambassador to Zagreb between 2001 and 2005 and to Norway between 2010 and 2015.

July 2018

Analysis

25

The recent EU-Western Balkans summit in London failed to back the establishment of a regional truth-seeking committee - another missed opportunity for Europe to help tackle widespread impunity for past crimes.

How the Balkans Summit Failed on Truth and Justice MARLIES STAPPERS, THOMAS UNGER, UTRECHT

I

t appears that a myth has been created in the Western Balkans by the international community that justice is (being) done for the horrors of the conflict in the 1990s.

European leaders feed into this myth each time they commemorate the Srebrenica genocide on July 11. Annually, on this summer day, bold statements are issued through Twitter and other social media outlets in support of the victims, calling for justice to prevail and promising “never again”. This was also the case last week, which saw the 23rd anniversary of the genocide. The myth – that the Western Balkans is on the right track when it comes to dealing with the legacies of the past – is unfortunately far from the reality on the ground. There is a real risk today that the unaddressed grievances of the past will again lead to conflict. There is an urgent need for decision-makers to prioritise meaningful policies on dealing with the past in the Western Balkans. Regrettably, while the EU’s statements underscore commitment to reconciliation and dealing with the past, so far, this has not materialised in change on the ground.

In order to tackle impunity and prevent future crimes, the EU and its member states must now start putting their money where their mouth is. There are plenty opportunities to do this. When senior politicians and other decision-makers gathered in London last week to talk about the future of the Western Balkans, the topic of reconciliation was on their agenda. Expectations among civil society actors were high for the meeting in London, which was the last of a series of gatherings as part of the so-called Berlin Process that started in 2014 with the aim of supporting EU enlargement in the Western Balkans.

Activists hoped for a strong signal from Western Balkan states as well as the EU to address past grievances of the conflict in the 1990s by robustly supporting the creation of a regional truth-seeking commission, known as RECOM. What they got was nothing.

Prior to the meeting in London, Kosovo, Macedonia, Montenegro, and Serbia had indicated their commitment to signing a declaration on the establishment of RECOM. Unsurprisingly, Croatia and Bosnia and Herzegovina fell short of making any such promises. Given that the latter two countries saw some of the highest levels of victimisation

during the conflict, this remains a big disappointment. While the aforementioned commitments by several Western Balkan states to support the establishment of RECOM had given real hope that the summit would provide a window of opportunity that might bring life to this important initiative, in the end the signing ceremony in London was cancelled and taken off the agenda without any official explanation. These developments highlight the lack of political will from both Western Balkan states and the EU to move meaningful policy forward. At the same time, they leave many questions about the process and how to guarantee non-repetition unanswered. A clear political commitment in London to establish RECOM would have been a powerful statement in support of the truth and against revisionism of the past, which continues to plague all the countries of the former Yugoslavia. Such a commitment would have shown an alternative to the current status quo, which is rampant impunity for crimes of the past. A recent report by Impunity Watch on the Western Balkans is a sad testimony in this respect. The report shows that, some 20 years after the end of the conflicts, impunity for the crimes committed remains widespread and ingrained throughout the region. Beneficiaries and promoters of these structures of impunity are political systems that operate on the basis of nationalist ideologies and include former war criminals in their ranks. So far, they have managed to successfully lead the public discourse on the past, avoid accountability, and block reform. Without challenging these structures of impunity, a functioning rule of law will continue to be severely challenged in the Western Balkans and reconciliation will remain an illusion. As has been seen in other contexts, truth-seeking is an effective way to

reveal, explain and challenge structures of impunity. RECOM could make an important contribution in this respect. Ongoing political pressure from the international community, first and foremost from EU member states, will be of utmost importance to make RECOM a reality. The European Commission’s most recent enlargement strategy for the Western Balkans hints at conditioning EU accession on support for RECOM. This commitment on paper, and as expressed time and time again at remembrance dates, including those in relation to Srebrenica, needs to show results in practice. So far, however, political expediency in dealing with accession of Western Balkan states has trumped the promise given to victims to ensure accountability and to fight impunity. London will serve as another regrettable reminder of this fact and is a missed opportunity. Moreover, serious doubts remain as to whether the state in which the EU currently finds itself will be conducive to any strategic approach to addressing impunity in the Western Balkans. At present, it appears that fighting extremism and stopping the flow of refugees takes priority over truth and justice. As such, governments in the regions are compelled by Vienna and Berlin, the apparent driving forces behind Europe’s response to the refugee and migrant crisis, to deliver on ‘Europe’s security’ in order to get both financial and political support from the EU. Delivering justice and dealing with the unaddressed needs of victims is not a priority on anyone’s list. These policies, however, are short-sighted and fail to address root causes of the conflict and provide longterm reconciliation. Unaddressed grievances will lead to future conflict and suffering.

Truth-seeking and other approaches to tackle impunity are more likely to guarantee future stability in the region. Moreover, con-

temporary policies and initiatives have thus far been missing the point, including on the issue of gender. Old patterns and hierarchies of power are simply repeated and reinforced.

Recent studies show that domestic violence and discrimination against women are systematic throughout the region. Any strategic approach to the region that is to contribute to long-term change needs to take this into account. Today, one can already predict that, moving forward, a significant portion of future efforts to fight impunity will once again rest on the shoulders of civil society. Yet civil society in the Western Balkans is currently not in good enough shape to take on this responsibility. Civic space is shrinking and human rights defenders are regularly intimidated. Similarly, the independence of the media is systematically curtailed. Tensions within civil society are also on the rise, often triggered by competition over funding. Some critics say that the civil society-led RECOM initiative, which has been the beacon of civil society work in the Western Balkans on dealing with the past, has lost touch with what is transpiring on the ground. Civil society needs to be more cognisant about the challenges it is facing. More cooperation and partnerships are needed. Equally, donors need to reflect upon and rethink their current approaches.

Decisions on funding must to be taken in an inclusive manner, taking into consideration civil society demands beyond Sarajevo and Pristina, where most transitional justice interventions happen. A strong civil society will be the best guarantee to ensure that history will not repeat itself. The Western Balkans and its 18 million people are in dire need of an alternative to the ‘normality’ they are currently faced with on a daily basis, which includes impunity, nationalism, corruption and inequality. If Europe cannot provide these alternatives, others - like Erdogan and Putin - are ready to step in. We hope that Europe will wake up and start prioritising a more determined approach, one that challenges nationalism and promotes equality and inclusiveness, and one in which no one is left behind and impunity is the exception, not the norm.

The current Austrian EU presidency can make a first contribution in this respect. While we are somewhat sceptical that it will really do so, we will be positively surprised if it does.

Marlies Stappers is the executive director of the Netherlands-based NGO Impunity Watch. Thomas Unger is an adviser to Impunity Watch.

26

July 2018

OBITUARY

Adem Demaci, Principled Warrior for Kosovo Freedom Demaci spent 28 years in various prisons in former Yugoslavia for his passionate advocacy of Kosovo Albanian rights, later becoming a symbol of the national independence struggle – despite which he remained a sworn opponent of the politics of revenge and national hatred.

SHKELZEN GASHI | BIRN | PRISTINA

A

dem Demaci was born in August 1935 in Pristina, in the Kingdom of Serbs-Croats and Slovenes. As a result of tough living conditions and the lack of healthcare, of the seven children, only three survived. Unsure whether Adem would also survive, his parents did not even register his birth until February 26, 1936, six months later. Demaci started primary school in Pristina during the Italian occupation of 1941 to 1943, continued it under German rule in 1944 and finished it in 1946, in now communist Yugoslavia. In Pristina, from 1946 to 1953, he finished the eight years of secondary school.

As a high-school student, aged 17, Demaci got some of his short stories published in the Rilindja newspaper and in the magazines Jeta e re and Zani i Rinisë. When he finished secondary school, Demaci registered for World Literature at the University of Belgrade. But at the end of his fifth term, Demaci’s mother fell seriously ill. He was forced to interrupt his studies and return to Pristina.

There he started work as literature editor on Rilindja.

From 1953 to 1958, Demaci confirmed his reputation as a wr iter of short stories. Kthimi (“The Return”), one of his bestknown stories of that time, denounced the deportation of Kosovo Albanians to Turkey.

In the first half of 1958, he published his first novel, The Serpents of Blood, which was the first Albanian-language novel published in Kosova. In it, Demaci attacked the blood feud tradition, summarising his ideas in the dedication, “not to those who are brave in lifting a finger in crime, but to those who bravely offer a hand in reconciliation”.

Although not then a member of any illegal organization, on November 19, 1958, Demaci was arrested for “hostile propaganda against the regime of the Federal People’s Republic of Yugoslavia”.

After his arrest, the distribution of his novel was prohibited. Years later, The Serpents of Blood started to circulate among students and activists in illegal movements, often bearing the cover of the novel The Bridge over the Drina, by the famous Yugoslav author Ivo Andric.

In detention, Demaci told the investigating authorities that his group of friends had agreed on the need to form an illegal organization, but said that the establishment of such an organization had been prevented by his own arrest.

He admitted that the main aim of the organization would be to hinder the forced movement of Albanians to Turkey, stop the campaign of collecting people’s arms and the imprisonment and punishment of a range of student groups.

On 17 March 1959, Demaci was declared guilty by the District Court in Pristina and sentenced to five years heavy imprisonment. On June 9, 1959, the Supreme Court of Serbia reduced the sentence to three years, however. A few days later, Demaci was locked up in the Belgrade Central Prison, and, hours later, was sent to the Sremska Mitrovica prison in Vojvodina, built during the Austro-Hungarian Empire, where he would spend the rest of his sentence. Demaci was set to work in the production of heavy vehicle wheel rims. Later, he was sent to work in the kitchen. Two years after his release, on November 28, 1963, Demaci with a group of friends founded an illegal organization, the Revolutionary Movement for the Albanian Unity, LRBSh. Its goal was “ensuring the right to self-determination, even to the point of full secession, for areas with majority Albanian population that lie within the Yugoslav administration”.

To achieve this, the LRBSh stated that it would “use all means and resources possible, from politics and propaganda to armed warfare and widespread popular resistance”. LRBSh members on 12 April 1964 flew 99 Albanian flags in the main streets of Kosovo’s towns and cities. In every city where the action was carried out, activists also wrote the slogan: “Long live Albania, our mother” on walls.

On June 8, 1964, two months after the flag action, more than 300 members of the LRBSh were arrested. After a trial in Pristina, held on August 27-31 1964, Demaci was jailed for 15 years. Around 100 other activists were jailed for four to 13 years. Some 200 other members were released after a few months.

Demaci spent the first four-and-a-half months of his prison sentence in Nis. He was then sent to the prison in Požarevac, Zabela, where he spent nearly a year in solitary confinement, in a cell full of bedbugs, that he gradually started to befriend. As well as having to share his cell with ordinary criminals, and endure prolonged solitary confinement, Demaci also had to do heavy labour. At first he was allocated to a group making models for melting a range of metal plates, and later to a group fitting stoves with kerosene.

As well as crooks and ardent nationalists, Demaçi recalled meeting principled prisoners like the dissident Mihajlo Mihajlov, who had been jailed for trying to publish an opposition newspaper, and the Serbian cinema director Lazar Stojanovic, jailed for mocking President Tito in his film, Plastic Jesus Christ.

In September 1969, in the Požarevac Prison, Demaci wrote a play, titled Popu, a word he made up by amalgamating the Albanian words politika – politics – and pushka – gun.

Adem Demaci, right, as the political representative of the Kosovo Liberation Army, talks to the media during a press conference in Pristina, 1999.

Photo: Beta/Visar Kryeziu

A friend sneaked the manuscript out of the prison. In this play, Demaci described the struggles of the Albanians in the Kingdom of Serbs, Croats and Slovenes in the first quarter of the last century. It was his only opportunity to write in prison in all his 28 years spent in prisons.

Demaci credited the LRBS with helping to overthrow Yugoslavia’s Serbian Vice President, Aleksandar Ranković in 1966, and with the adoption of legal amendments that gave Albanian the status of an official language in Kosovo, alongside Serbian. Kosovo Albanians were also now allowed to fly the Albanian flag.

At around this time, the sentences of ethnic Albanian political prisoners were reviewed, and Demaci’s own sentence was reduced from 15 to 10 years.

On November 27, 1968, demonstrations took place in a number of cities in Kosovo, demanding that Kosovo become a fully fledged Yugoslav Republic, instead of a province.

On February 21, 1974, the new Yugoslav constitution gave Kosovo and Vojvodina, the two Autonomous Provinces of the Republic of Serbia, a status almost the same as that of the six Yugoslav republics. Three-and-a-half months after the adoption of the new constitution, on June 8, 1974, Demaçi was freed from prison for the second time.

In the ten years spent in his second prison sentence, Demaci realised that he had been wrong to believe that Albanian national unificiation could be achieved with the help of one of the two major powers of the communist world, China and Russia.

Initially, he had thought that the union of Albanian lands could occur with the help of USSR, which at that time fiercely condemned Tito’s Yugoslavia for “revisionism”. He lost confidence when he realised that Russia itself oppressed many people within the USSR, and he withdrew his opinion completely in 1968, after the USSR invaded Czechoslovakia.

He also hung his hopes on China, which had launched anti-Yugoslav propaganda. But in prison for the second time, when he had plenty of time to read and keep up to date, he realised that he had been wrong in his assessment of both Russia and China. He now start-

ed to think that national union might not be the only solution, since such a project would not win any strong support globally.

However, Demaci said also that while the 1974 Constitution granted Kosovo Albanians some rights, the problem was that these rights could be violated or withdrawn at any time.

According to him: “The majority of the Albanian leadership were ready, as was later proved, to blindly implement any order that came from Serbia and Yugoslavia. The only difference was that now these people spoke Albanian. The results achieved during this time were not due to them, but to the students, the workers and the intellectuals.”

In 1975, Tito visited Kosovo and told the Kosovo leadership to arrest members of embryonic illegal Albanian organizations. The Yugoslav authorities compiled a list of 19 people who should be arrested as a preventive measure. Demaci was duly arrested on October 6, 1975. So, from June 8, 1974 to October 6, 1975, Demaci was out of prison for only 15 months.

The Pristina District Court’s accusation against Demaci was that, after he left prison for the second time, he had met with other accused people and that, together, they had planned drafting the statute and plan of an illegal organization.

He had spoken about the principles of territorial organization and had appointed leaders of groups, and himself as main leader. On February 1, 1976 the trial began, and on February 7 the court sentenced the 19 accused: Demaci got 15 years. The others got terms of four to 12 years.

Demaçi did not even know most of the 19 accused. It was for this reason that during the trial he said to the bench: “I did not commit any of the offences with which I am charged. I haven’t spoken to anyone of the defendants about any organization. You are not convicting me because I have committed any offence, only because of my political opinions. I am for Albania. Yugoslavia is holding on to Kosovo unjustly. By dividing the Albanian people in two, Yugoslavia is damaging its own chances of improvement and of building its socialism.”

On the subject of his third conviction, much

July 2018

later, when he was out of prison, Demaci said: “The third conviction was fixed. The first time they arrested me for propaganda, the second time it was for setting up an organization. I admit these charges. The third time they convinced me without being guilty of anything.

They brought in front of the judge people who I’d never seen and didn’t know at all. The judgment was shameful. A real comedy. I was a victim. But without victims, you don’t get anywhere. I accepted that role. On the other hand, I am happy that it was me that Serbian colonialism selected to break, bacause I know well that I am unbreakable. They created a martyr of me.”

Demaci spent the first nine months or so of his third sentence in Pristina Prison. Later, they sent him by night to the Belgrade Central Prison and the next day he set off for Zagreb and from there to Stara Gradiska in Croatia, where he spent the rest of his third imprisonment.

Stara Gradiska was one of the harshest prisons in Yugoslavia. The penitentiary, built on the banks of the Sava River, was in a marshy, damp region. Much of the time the place was in fog. At the beginning of his time there, Demaci worked at the carpentry department.

He then wove chairs with twine made from spun fibres. At the end, he was allocated to a job assembling pens.

On June 2, 1978, the humanitarian organization Amnesty International declared it was adopting Demaci as a prisoner of conscience.

Amnesty does not adopt any prisoner who has used or endorsed violence for the realisation of their aims. Demaci claimed also that he did not use violence – but was fully aware that things would never be settled with Serbia without violence. After Amnesty, a range of other international organizations demanded freedom for Demaci, including the PEN writers’ associations, and even the Serbian PEN asociation.

In the last years of his stay in prison, Demaci gave some interviews for Serbian and Croation newspapers. In one, on March 24, 1989, for Vecernji List, Demaci praised Albania’s leader, Enver Hoxha: “In 40 years, he managed to transform Albania from the least developed country in Europe into a country that

can be celebrated. For that, I respect him as the greatest son of the Albanian people. He was a brilliant leader who, of course, also made mistakes, but none of them was strategic.”

After visiting Albania, Demaci claims that while he knew that Hoxha was worthless, he kept his photograph in his house and talked about him in superlatives to prevent any possible confrontations with Albania, with which he was trying to unite Kosovo. In reality, he continued: “we were trying to achieve union with Albania because we didn’t know what the situation was like there, and it was a very good thing that we didn’t know because if we had, we wouldn’t have done anything at all”.

Years after he left prison, Demaci said Hoxha’s appetite for power at any price, his initial total dependence on Yugoslavia, then on the Soviet Union, and later on China, as well as his opposition to the West, wrecked the chances of union for the Albanian people, showing that Hoxha loved power more than the fundamental interests of the Albanian people.

On April 21, 1990, the Yugoslav leadership freed Demaci, five-and-a-half months before his full sentence had expired, although he had asked not to be freed a single day early. In his first public statement, he replied to journalists, curious about how he felt to be free: “Since April 21, 1990 I have been in the largest prison in the world and known to the history of the mankind – in the prison called Kosova, where a hegemonistic regime has deprived 2 million Albanians in Kosovo of their fundamental human rights.”

In December 1991, he was awarded the Sakharov Prize for Freedom of Thought, established by the European Parliament in December 1988 to recognize individuals or organizations whose life and work is dedicated to human rights and freedoms. In his speech on the receiving the prize, Demaci said: “I am sorry that I am not lucky enough to be able to say a single happy word about the place that is still called Yugoslavia. In Kosovo, with the harshest possible violence, the Serbian authorities are cutting one of the vital arteries of the Albanian people, completely and mercilessly ruining and tearing apart the political, informational, educational, health, cultural, financial, eco-

nomic and legal system. The whole of Kosovo has become transformed into a mega-prison, where Albanians do not enjoy even the slightest physical or legal security.”

From 1991 to 1996, Demaci was the leader of the Council for the Defence of Human Rights and Freedoms, CDHRF. In 1993, the Club of University Rectors in Madrid awarded him the Special Prize for Peace, against Racism and Xenophobia, awarded to personalities who take a peaceful and tolerant stance and are committed to building a future based on human rights and cultural diversity.

In February 1994, five members of the Norwegian parliament nominated Demaci for the Nobel Prize for Literature, while in September he was nominated for the Nobel Prize for Peace.

On 14 December 1995, Demaci was given the Leo Eitinger Prize for Human Rights by Oslo University. This prize is awarded to people committed to human rights in the name of the Norwegian psychiatrist Leo Eitinger who committed his life to the promotion of human rights and the battle against injustice and racism.

In this time of great struggles and tension, when he talked about Serbs in public appearances, Demaci often used the description, “our brothers, the Serbian people”, or “the heroic Serbian people”. People accused him of not seeing what Serbia was doing to the Albanians of Kosova and to others in Yugoslavia.

Demaci replied that he was well aware of the terror that was being waged against the Albanians, but considered that the Serbian people was being manipulated by the authorities and that a whole people should not be identified with any political class in power.

“For me, all peoples are good. There are no bad peoples. Those bad things that are being done to us today are being done by the Serbian authorities, who could do the same thing to their own people,” he said.

“So we should make a distinction between the Serbian people and the class in power. Albanians shouldn’t muddle these up, even though I understand those who aren’t in a position to make the distinction, because this terror being exercised by the Serbian authorities has no equal in the recent history of mankind.”

He also commended those Serbian intellectuals who were “bold enough and find ways to articulate their opposition to Serbian authorities: Bogdan Bogdanović, Milan Nikolić, Zagorka Golubović, Srdjan Popović, Lazar Stojanović”, adding: “For me, these are the true sons of the Serbian people”.

Many well-wishers commented that if he continued with such descriptions of the Serbs, he would lose the capital he had accumulated with the Albanians. Demaci replied that he did not want “capital” based on hatred. “It’s not acceptable for those who have served the Yugoslav authorities to stop me, I who have been against the Yugoslav authorities all my life, from using phrases like ‘our brothers, the Serbian people,’” Demaci said.

He added: “I don’t think that my people is an ideal people, a chosen people, who don’t do things that others do. Albanians haven’t done what Serbia is doing because they have never been in a position to do so. They have always been occupied, have always been oppressed.”

Immediately after release from prison, he declared that he would be on the side of all those who were in danger, no matter what this might cost. “I might go to prison. I could even die, not because I love Serbs and Montenegrins more, but because I love Albanians very much.

I am against the idea of revenge, because I have plenty of scores to settle, but I don’t want to settle them. I want to turn my back on revenge.”

Demaci considered that the greatest victory of the Albanian people in recent times was that they had managed to restrain themselves from revenge, regardless of the reprisals and killings.

Just out of prison, Demaci refused to join any political party, saying that he had no ambition for political office and would be politically engaged only while the will of Yugosla-

27

via’s Albanians was not respected: “I have no desire to sit back in an armchair. I am ready to be sacrificed for the people. I consider this a pleasure, not a duty”.

In 1993, interviewed on BK television in Belgrade, he stressed that, as a man of peace he was against war, but that if Serbia threatened Kosova with war, it would lose. Be aware, said Demaci, that Albanians are not a cowardly people who do not know how to fight.

In the mid-1990s, Demaçi started to criticize the pacifist stance of the Kosovo Albanian leader Ibrahim Rugova and to urge Albanians to mobilise and show the world that they were ready to roll up their sleeves for their freedom.

Not with armed combat, Demaçi clarified, because this would suit only Serbia; he wanted Kosova to start a war with the resources that would least suit Belgrade – with a powerful daily political struggle.

He proposed active peaceful resistance: workers returning to their factories and teachers and pupils to schools from which they had been expelled; likewise, professors and students back to their faculties; doctors to the hospitals; journalists to the television stations, radio and newspapers, and others in the same way.

According to Demaçi, the destiny of the Albanians was in their own hands. Demaçi called for a review of political aims, based on the independence of Kosova, but with an annex that envisaged that, immediately after winning its independence, Kosova would begin negotiations with Serbia and Montenegro for the creation of a Balkan federal community, which he called Ballkania.

At the beginning of May 1998, as violence worsened in Kosova, Serbian language Voice of America set up a telephone link-up between Demaçi, as head of the Kosova Parliamentary Party, and Vuk Drašković, head of the opposition Movement for Serbian Renewal. In the debate, Drašković argued that, “terrorists don’t cross from Serbia to Albania; in fact exactly the opposite is true.” Demaçi came back at him: “Serbia doesn’t need to train terrorists, because the Serbian state itself is terrorist.”

He went on: “We should start from God’s instruction, ‘don’t do to others as you would not want them to do to you.’”

Drašković insisted that Kosovo “will never be out of Serbia. When Kosovo is at stake, there is no strength in the earth or the heavens which could force the Serbs to withdraw from their position.”

Demaçi asked Drašković not to use the word “never” in such discussions. “Be careful what you say!” he said.

“My people and I will remember very clearly what you’re saying – ‘never!’ The Albanians don’t ask for anything more than what the Serbian people want. If you say ‘never’ to the Albanians then you will ‘never’ be at peace. You will always have that stone around your neck.

I beg you to back down from that word, ‘never’. You can’t deceive us any more. You can’t frighten us any more. You can’t subdue us any more”.

After all-out war erupted in Kosovo in 1998 and 1999, in August 1998 Demaçi was appointed General Political Representative of Kosova Liberation Army, KLA. Demaçi agreed to withdraw his personal vision for a Balkan federation, while the KLA abandoned its demand for the union of all the fragmented Albanian territories in the Balkans. They agreed to work for an independent and sovereign Kosovo in accordance with the will of the people of Kosova as had been expressed in the unofficial 1991 referendum.

Demaçi refused to participate in the internationally sponsored Rambouillet Conference in 1999 because in it envisaged only autonomy for Kosova within a Serb-led Yugoslavia. The US Secretary of State, Madeleine Albright, telephoned Demaçi and asked him to persuade KLA leader Hashim Thaçi to sign the Rambouillet Agreement. “Give Thaçi your blessing.

If you don’t give it, the agreement’s failure will follow you like a shadow throughout the time when ordinary Albanians continue to be killed,” she warned...

28

July 2018

INVESTIGATION

How Romania Became Europe’s Sex Trafficking Hub Free movement across Europe, high poverty rates at home and lack of effective government policies have left thousands of Romanian women vulnerable to human trafficking networks.

ANA MARIA LUCA | BIRN | ROMANIA

A

s dusk sets over Berlin, scores of scantily clothed women and girls pour out on the Kurfurstenstrasse and nearby streets – the German capital’s most notorious sex trade neighbourhood.

Many of these women, local residents say, come from Romania, Bulgaria and Ukraine.

Some are obviously underage.

As the night falls, more and more women come out to their working stations, usually dropped off by men in old cars. The women are wary of strangers but several of them can be overheard speaking Romanian.

Most of them did not have the German sex industry on their minds when they imagined bright futures for themselves in the EU, just as Romania did not envisage prostitution becoming one of its leading “exports” after it joined the EU in 2007.

But official statistics from Germany and some other EU member states show that Romanian nationals represent a significant portion of sex workers in these countries.

“When talking about sex trafficking, Romania is seen as one of the trend setters in Europe, next to Albania,” Silvia Martis Tabusca, an international law professor specializing in migration at the Romanian American University, told BIRN. A leading exporter of sex workers into EU: According to official statistics, by January 2017, only about 1,200 of an estimated 8,000 sex workers in Berlin have registered there. Most were from Romania and Bulgaria. Statistical oversight over the sex industry in Germany has improved since July 2017, when Germany adopted the Prostitute Protection Act – meant to curb human trafficking by obliging sex workers to register with the local authorities.

Whether they work on the street, in a brothel or as escorts, sex workers, as they are officially called – after registering, get a document with a photo that they carry while working; they have the right also to get a certificate with an alias to protect their identity. Buying sex is easy in other parts of Germany as well. There, sex workers from Romania also seem to make up the majority.

In Bavaria, after the introduction of the new legislation last year, 2,200 sex workers registered with the local authorities.

A good third of these registered prostitutes had Romanian citizenship while less

than 18 per cent were German nationals, the Bavaria State Statistics Office said on July 2, 2018. The US State Department’s 2018 Trafficking in Persons report described Romania as a source, transit, and destination country for women and children subjected to sex trafficking, as well as for men, women, and children subjected to forced labour.

Its previous yearly reports ended with the same conclusion: Romania has adopted plenty of legislation to combat sex trafficking, but it is not enforced.

Romania’s Prime Minister Viorica Dancila has recognised the problem. In February, during a speech on the occasion of the Romanian Police’s 2017 yearly report, she said that curbing sex trafficking was one of her priorities.

“I know you’re making efforts to fight this evil and I ask you to intensify these efforts and to put an accent on prevention,” Dancila said. However, for two years, the Romanian government was unable to put together an action plan against trafficking in persons, even though the last action plan expired in 2016. In 2018, the cabinet finally adopted a new plan, which should run until 2022. The National Agency Against Trafficking in Persons received an EU grant of 160,000 euros to fund awareness campaigns against sex trafficking in 2018 and against forced panhandling in 2019.

While more and more cases of sex trafficking are revealed in Western Europe, however, Romania identified only 662 human trafficking victims in 2017, the lowest number in the past decade.

Despite that, experts and studies show Romania still has a huge problem with the export of organized crime. Some international reports even attribute most human trafficking in Europe to Romanian crime syndicates.

This problem is blamed partly on free movement across Europe, combined with high poverty rates in Romania and a lack of effective government policies.

From brothels in Britain to farms in Sicily: This situation leaves thousands of Romanian women vulnerable to well-organized human trafficking networks.

Romanian sex workers migrate on the same pattern as seasonal agriculture workers, studies seen by BIRN show.

But many, possibly most, of the Roma-

Photo courtesy: Nils Hamerlinck-Flickr

nian women and teens found in Western brothels are exploited and enslaved, forced to move from country to country by well-organized trafficking rings.

Germany, as well as Britain and Italy, are some of the main destinations for Romanian sex traders, be they women forced to look for ways to support themselves, or human trafficking networks that exploit vulnerable women and children.

In Britain, Romanian women are the largest group identified among potential sex trafficking victims: 38 per cent of the total, according to the All-Party Parliamentary Group on Prostitution and the Global Sex Trade’s report on organized sexual exploitation, published on May 6.

Romanians also make the largest group - 40 per cent - of individuals under investigation for human trafficking in Britain in recent years. In Leicestershire, a county in central England, police found 421 women in 156 “pop-up” brothels – private apartments used by prostitution and trafficking rings and advertised on the internet. Most of the women, 86 per cent, were Romanian.

The situation was similar in other British regions.

In Northumbria, in northern England, 75 per cent of identified prostitutes were Romanian, while in Bristol, in the west of England, 83 per cent of the women encountered in raids over two years were Romanian. The situation was similar in terms of street prostitution, the report revealed.

In Italy, sex trafficking coexists with labour slavery. Thousands of Romanianwomen have been forced into slavery and prostitution by landowners in Sicily’s Ragusa region, the UK’s Guardian newspaper reported in 2017.

Italian and international media revealed in October 2017 that as many as 7,500 Romanian women working on farms on the Italian island were also forced into sexual slavery. In June 2018, police in Sicily charged five Romanian men with human trafficking after officers raided several farms suspected of exploitation and forced prostitution of workers. Silvia Dumitrache, director of the Romanian Women’s Association in Italy,

told BIRN that Romanian trafficking networks are probably making even more money than drug traffickers.

All NGO workers in the field know that many young women who get off the buses in Italy are at risk of being abused and exploited, either for labour or sex.

The practice is often tolerated by local communities, while the victims endure their ordeal because, unfortunately, Romanian women are used to a high degree of domestic violence in their homes, she said.

“I see the young girls coming to Italy and getting off the minibuses. They lure them with what they call ‘the lover boy technique’.

Some young girls whose parents are already working abroad get lured to Italy by young men who promise help in finding their families and giving them a job. Instead, they take their papers and place them in a brothel,” Dumitrache explained.

Recruiters pose as ‘perfect boyfriends’: A 32-year-old nurse, who asked to be identified as Carmen, survived this ordeal when she was barely 18.

She eventually escaped a human trafficking network operating in her hometown in eastern Romania, but even after years of therapy, she still does not talk about it openly. “I want to keep this in the past and try to get on with my life,” she explained.

While her parents were divorcing, Carmen fell in love with a “perfect boyfriend”, a young man with a nice car, who gave her presents and took her on nice trips. He was a friend of the son of a local businessman.

In 2004, however, she was locked in an apartment where two men raped her throughout a weekend.

Her boyfriend cashed 100 euros for the job, which he had told her was supposed to buy her plane ticket to Italy, where they were meant to live a better life.

When Carmen disappeared from home for a whole weekend, and returned beaten and raped, her divorced mother locked her in her bedroom because she was “depraved”. Because she had nightmares, could not eat and screamed at night, the mother admitted her to a psychiatric clinic for a month. They eventually left town. She took

July 2018

her high-school graduation exams two years later and finally went to nursing school. They never reported these incidents to the police.

Her mother still does not speak to her about the episode. Faking a love affair remains the most common form of recruitment, according to a study by Trafficking as A Criminal Enterprise, TRACE, a two-year project funded by the European Union’s Seventh Framework Programme that ran between May 2014 and May 2016. The study also involved Romania’s Agency against Trafficking in Persons, which functions under the Ministry of Interior. “The trafficker charms the girls and makes an array of promises to them. The lover-boy method is especially used with vulnerable girls (low IQ, in youth care institutions, with problematic background). The period of the love affair prior to luring into prostitution has shortened, and the methods of forcing the ‘girlfriend’ in prostitution have become more violent and refined, often with using photos or videos recorded with mobile phones to blackmail the girls,” the study explained. International law expert Tabusca, who has studied trafficking and the modus operandi of various networks, says Romanian sex traffickers practically patented the “lover boy scam” across Europe in 2011-2013. The manipulation and control techniques of organized crime gangs over the victims have become so psychologically advanced that it is sometimes becomes difficult for victims to realize that they are being exploited. In Britain, for instance, women are often under the impression that they are not exploited but went into prostitution willingly, she said.

If the practice in the 1990s and early 2000s was to control the victims by restricting their freedom and taking away their passports, in recent years, traffickers make deals with the victims, making them believe that they have a choice.

They cash only half of their money – but the women have to cover their accommodation, clothing and meals.

Rent is also paid mostly to a member of the network, “so they are rarely able to free themselves from the control of their exploiters,” Tabusca added.

Crime that is difficult to prosecute: In recent years, more Romanian human traffickers went to prison in Western European countries like Britain, Ireland, Spain or the Netherlands than in Romania.

This is partly because Romanian law enforcement investigations rely on victims’ accounts, and they are not up to date with Western advanced organized crime methods. “It cannot be proven in court, if the victim is not aware that she is being exploited, even though the money she makes goes to the handler,” Tabusca said.

“In Romania, without an official complaint from a victim against the trafficker or the trafficking network, there is no case against the network – and most of the cases uncovered by the police end up labelled as prostitution,” she stressed.

Another impediment to investigating the networks is the lack of proper victim protection programs and facilities. Victims who report sex trafficking get little or no protection.

The latest report published in 2016 by the National Agency against Trafficking in Persons says Romania theoretically has several centres to assist trafficking victims, all administered by local councils.

In practice, they lack human resources and funding and cannot accommodate victims from a different county than the one the centre is located in.

In desperate situations, trafficking victims can be accommodated for short periods in domestic violence shelters, where they do not receive due care. As the only legal assistance is provided by public defenders, that usually means they only see their lawyer in court. Also, victims’ names and personal information are often published in the court records on the Justice Ministry portals.

In several human trafficking or sex exploitation rulings, which BIRN has seen published on the Ministry of Justice’s online portal, cases were based entirely on victim’s testimony and her name and address were not redacted in the published court decision.

That is why victims often simply disappear before the investigation is over, and their fate remains unknown.

Another issue with dismantling orga-

nized crime networks is that prosecuting and even imprisoning some of the gang members – who can easily be replaced – does not solve the problem, Tabusca explained. Unlike other EU countries, Romania does not have an efficient financial investigation unit that can trace money laundering properly and identify trafficking networks rather than just individuals.

“In Romania there hasn’t been any serious organized crime financial investigation until now,” Tabusca explained.

“The financial investigator notices certain money-flow anomalies on a regional or national level: but traffickers don’t usually have legal sources of income; they display a lavish lifestyle and most of the time there is enough evidence of trafficking in finding the source of money,” she says.

In Romania, even when traffickers are arrested or go to jail, the network’s assets are never frozen or confiscated. “Therefore, the network survives,” she pointed out.

Romanian organized crime prosecutors are aware of the shortcomings.

On June 8, when they announced that they had dismantled a network in Braila, a port on the Danube in southeast Romania, the indictment noted that for years they were not able to annihilate the criminal ring because the leaders kept reconstructing the group from abroad.

This network recruited women and minors and forced them into prostitution in Romania, or exported them to the Czech Republic, Germany, Britain, Belgium and the United Arab Emirates. To escape the law, they also bribed police officers, the indictment said.

In June, organized crime prosecutors arrested 19 people linked to the case, including a TV celebrity and a former senator’s son. They were detained on charges of trafficking persons including minors and drugs, as well as bribery, abuse of office and influence peddling. While police and prosecutors in Bucharest and other cities are becoming more confident in investigating and dismantling human trafficking rings, the situation is very different in small towns and rural areas, where the trade goes on silently, Networks there operate often under the de-facto protection of local law enforcement or politicians, a policewoman in a town in eastern Romania told BIRN on condition of anonymity. “We fine the girls and the whole thing stops there, because everyone knows everyone here, it’s a very small community,” she explained. “None of them talk about exploitation, many are not even aware of what that means. They think they do it for their boyfriends and for a better future, and also because, in a poor region like ours, let’s face it, people with money also have power,” she added.

The vicious circle of poverty: Sociologists and expert studies see poverty as the main cause of vulnerability to human trafficking and prostitution. According to the EU statistical body Eurostat, one-fifth of Romania’s population is at risk of poverty. But few studies explore the complex links between poverty alleviation, social policies on inclusion and other contextual social factors that lead so many Romanian women into sex work. The most recent study on sex workers in Romania, published in February 2018 by Carusel, a social assistance non-governmental organization based in Bucharest, revealed the dramatic marginalization of sex workers, both men and women, as well as their lack of access to social care, medical care and their total distrust of the authorities. Before that, the most recent study was

29

released in 2009. Human trafficking and commercial sex was a consequence of a general lack of awareness of women’s rights, the study said. Jobs for women with little education usually mean low pay and long hours, which do not allow them to raise children.

Especially in rural areas, young mothers lack financial and social support, while local institutions do not enforce official regulations on social care and labour. Most sex workers in Romania were mothers struggling with poverty, the study also said.

For most of them, it added, prostitution was not their first choice, but came after changing several jobs that paid little for long hours. However, for most “independent” prostitutes, this kind of job ensures only bare survival, not long-term prosperity.

The same study showed also that the work comes with strong a social stigma, even though Romania decriminalized prostitution in 2014.

If police catch sex workers, they are fined.

In rural areas, such fines start or perpetuate the cycle of poverty, because many can’t afford the fines.

Sex workers also travel to other EU countries, where they offer commercial sex. But these trips tend to last only a few weeks, and become less frequent with age. Many Romanian sex workers also complain that they often face discrimination in the EU due to their nationality. Sociologist Dani Sandu, a researcher at the Social and Political Sciences Department of the European University Institute, told BIRN that prostitution and human trafficking remain rampant in Eastern Europe, especially Romania, Moldova and Ukraine, because they have the largest rural population dependent on survival agriculture in rural and small urban areas – 35 per cent. In other post-communist countries in the region, such as Bulgaria and the former Yugoslavia, communism reduced so-called survival agriculture dramatically to only 4-5 per cent of the population, he added.

“My hypothesis is that this transition from communism to post-communism overexposed social categories from rural and small urban areas to a very bad cognitive dissonance: their means of survival no longer offered the same level of income as before, so they started to travel and come up with new and fast means to obtain that income,” he said. “Prostitution was one of the first methods to ensure that income,” he added.

The fact that Romania remains one of the top sources of prostitution and human trafficking in many EU countries shows that, after “sex entrepreneurs” discovered this way of making money in the 1990s, some of them developed their trade even further and became “specialists” in their “branch”.

“The problem was that the Romanian state did not know how to deal with the problem,” he pointed out.

Although many trafficking cases discovered in other EU countries involved Romanian organized crime rings, locally, they were perceived as the problems of other states because they had a demand for sex commerce.

“After talking informally to policy makers and people from local administrations, I was surprised to find that they had absolutely no idea about all these things,” Sandu told BIRN. “Most were under the impression that sex workers have decent lives and are not part of the population at poverty risk that they’re supposed to take care of. Or worse, they thought that certain groups are “predisposed” to crime and prostitution,” he concluded.

30

July 2018

ANALYSIS

As Euphoria Fades, Croatian Football’s Grim Reality Surfaces Croatia’s unexpected silver in the 2018 World Cup caused an explosion of national joy – but, as the excitement ebbs away, the old problems of corruption and mismanagement are rearing their heads again.

ANJA VLADISAVLJEVIC | BIRN | ZAGREB

T

he heroic performance of the Croatian football team in the World Cup in Russia threw the country into near-ecstasy for almost a month.

After the team won the silver medal – beaten by France for the gold – the country threw itself a massive party, with hundreds of thousands of people pouring onto the streets to welcome the players back from Moscow. For the next few days, the main stars, including the coach Zlatko Dalic and midfielder Luka Modric – who won FIFA’s Golden Ball as the best player of the tournament – toured towns and cities, sharing the joy with exuberant locals.

But, as the euphoria slowly fades, the country is waking up to the reality that, despite the triumphs in Russia, corruption, mismanagement and numerous other problems still haunt Croatian football.

Moreover, experts warn that fixing these problems – including undemocratic management, clientelism, non-transparency and non-compliance with laws – could take years. “Croatian football needs a systematic and sustainable development strategy, focusing on the grassroots and other youth projects,” Juraj Vrdoljak, a commentator for Telesport, a leading Croatian sports website, told BIRN. Most experts and fans agree that success in Russia came despite – not thanks to – the Croatian Football Association, HNS. The HNS only appointed Zlatko Dalic as national team coach in October 2017, after many other more famous coaches pointedly ignored the HNS call.

The team then travelled to Russia in June as an underdog, with little hope of even reaching the semi-finals.

Some fans and experts even avoided following their matches and preparations out of protest against the work of HNS. The beginning of the World Cup was partially overshadowed by football-related scandals, too.

On June 6, a court in Osijek, in a first-degree ruling, sentenced the controversial football mogul Zdravko Mamic, his brother and two others, to a total of 18-and-a-half years in prison for siphoning off money from football clubs and damaging the state budget.

Photo: EPA-EFE/ALEXANDER ASTAFYEV / SPUTNIK

One day before the sentence, Mamic – who also has Bosnian citizenship – fled there to avoid imprisonment at home.

Media in both countries published photos and videos of Mamic watching the World Cup in cafés in Bosnia.

Recent history marred by scandal: The case of Mamic, and of many others, is a reminder that the problems in Croatian football – which have been mounting for years – will take much time and effort to be resolved. One reason why these problems are so entrenched is because the Football Association, the main clubs and their main officials have been connected to Croatia’s main ruling party, the Croatian Democratic Union, HDZ, since independence in the early 1990s.

Mamic, who played for Croatia’s most prestigious football club, Dinamo from Zagreb, as a junior, came out of nowhere in 1992 to become club manager. He later managed several other clubs, as well as Dinamo, on various occasions.

Political links brought power to people like Mamic. They used it to earn fortunes from trading with players, managing their contracts, skimming off players’ incomes, fixing results, controlling marketing and pretty much everything else.

One example highlighting the close links between football and politics came in 2007 when Dinamo openly supported the HDZ in the parliamentary elections, publishing an advertisement declaring its support for the party, which players and staff signed.

This move was blatant a violation of the club’s statute, which says the club must be neutral regarding politics and religion. No one reacted, or was punished for this breach of the rules, however.

Mamic became one of the main football wheeler-dealers thanks to his links with HDZ, which he has not hidden.

He has both attended HDZ rallies and financed HDZ campaigns, such as the successful presidential campaign of Kolinda Grabar Kitarovic, who was from the HDZ. Over the years, Mamic has also been dogged by reports that he forced unfavourable contracts on players, who allegedly had

to give him 25 per cent of their salaries.

These reports surfaced in 2009, when Brazilian-born player Eduardo da Silva sued Mamic over his contract terms. Da Silva won the case in January 2014, when the judge voided the contract.

As Croatia prepared for EU membership, joining in 2013, it tried to tighten up the rule of law, and move against some of these football wheeler-dealers.

Following a police operation codenamed “Offside”, the Supreme Court in 2014 jailed 15 football players, managers and club officials for fixing national league matches, with sentences ranging from six and nine months.

They had also to return around 165,000 euros in total, which they had earned illegally.

In March 2014, the Zagreb County Court jailed former football referee and former HNS vice-president Zeljko Siric for four years for receiving a bribe of 30,000 euros in 2011 from Hrvoje Males, chair of the board of Hajduk from Split.

However, Siric has yet to actually serve his prison sentence.

Meanwhile, Mamic’s control over Croatian football seems to have strengthened since 2012, when former star striker, Davor Suker was elected the HNS president.

Seen as close to Mamic, in 2014 he nominated Mamic for HNS Vice President. Amid growing public criticism, in the winter of

2017 many hoped that the HNS would elect a new leadership with a clean record. Instead, Suker was re-elected as HNS president on December 22.

In the latest sign of the links between politics and football, the HNS on Wednesday appointed Alen Gerek, a prominent HDZ member, as the new commissioner for referees for the First Croatian Football League.

Foreign success masks clubs’ dire state at home: Marko Mustapic, a researcher at the Ivo Pilar Institute for Social Research in Zagreb, says the problems with Croatian football go far beyond corruption and mismanagement.

What is equally problematic is the system’s disregard for the poor infrastructure and financial state of many clubs, he says.

“Croatian football is not just the national team. It includes all competitions, male and female categories, all ages, as well as the fans and reporters that follow it,” Mustapic told BIRN. Juraj Vrdoljak, a commentator from Telesport, agrees. “Croatia has only five stadiums that meet UEFA international standards. The infrastructure is mostly appalling and investment in grassroots football is basically non-existent,” he told BIRN. The silver medal in Russia has, meanwhile, given birth to plans to build a national stadium.

The initiative came from Prime Minister

July 2018

31

The Prime minister Zoran Zaev. Photo:BETA

and HDZ leader Andrej Plenkovic, and has since been accepted by all ministers and by the Mayor of Zagreb.

As the idea emerged, HNS officials, such as Marijan Kustic, HNS’s Director of Competitions, promised to invest more in infrastructure and “create more athletes like Modric”.

But some experts question these pompous announcements, wondering whether the cost is bearable for Croatia’s weak economy, and whether Croatian football might not be improved by taking a more systematic approach, rather than by grandiose ideas.

Mustapic said he doubted World Cup success would bring about major changes to football in Croatia.

“This can be seen from Suker’s statements and from those of government members and the President, which do not even mention the problems but deal only with the positive aspects of success in the 2018 World Cup,” he said.

He predicts that changes will only be cosmetic, with newcomers taking certain posts, but will not be fundamental.

“All the key actors, primarily in the referee organization, will remain, as will their way of working, which is a crucial part of clientelism and corruption,” he said.

According to Vrdoljak, one important step in fixing the many problems in football in Croatia would be upholding the recent

first-instance verdict against Mamic.

But he added that the deep-seated corrupt system that Mamic had helped to set up could “continue to function in a metastasising form, even if it is formally beheaded”.

For real healing and democratisation in football, a fundamental change of personnel was needed, he continued.

Mustapic also said that the influence of controversial HNS officials, who are linked to the political establishment, remains strong, and needs to be removed before real changes can be made.

Fans lead resistance against corrupt system: Years of political interference, corruption and mismanagement have undermined Suker’s once near-godlike status in Croatia, and turned many fans and ordinary people against him and the system.

Many football matches are played before almost empty stadiums, as fan clubs and football fans boycott matches.

Dinamo’s hardcore fans, known as the Bad Blue Boys, have been boycotting their own club for years, accusing Mamic of corruption and despotism, and demanding that he goes.

Fan dissatisfaction culminated during the 2016 UEFA European Championship in France, when the match against the Czech Republic was interrupted by Croatian fans tossing hundreds of firecrackers onto the

pitch, in protest against their own football association.

Bartul Covic, a fan from Zagreb, told BIRN that local communities and football fans have grown apart from the clubs and officials.

While people grow less interested in the football league, some football clubs as well as the HNS itself, operate more and more as private companies.

“In the last season, the first match between Lokomotiva and Inter, at a stadium in the centre of Zagreb, was seen by 27 people,” he noted.

Because of dwindling interest and a corrupt system, a number of clubs have either disappeared or been relegated lower rankings due to a loss of funds, Covic said.

“FC Varteks from Varazdin, a former first league club, was extinguished due to debts accumulated when Zlatko Dalic, the national team manager, nowadays known as a ‘very modest star’, was head of the club,” Covic recalled.

Asked what World Cup success would do for Croatian football, Covic answered – not much.

“A silver medal from Russia can’t fix these kinds of problems. Croatian stadiums will remain empty, and can only be filled by clubs and sports that are dedicated to their fans – not to someone’s private cashier,” he said.

There are some signs of change, however. The fight against Mamic and HNS dominance has brought a different club management model to Croatia – which some European clubs, like FC Barcelona, also use.

This approach has been tested out in Split’s main football team, Hajduk, one of the oldest and most decorated teams in the country.

Fans there have established their own association, Nas Hajduk [Our Hajduk], which elects most of the club’s supervisory board.

Torcida, the Hajduk Split Fan Club, came up with the idea when the team risked extinction due to its financial and management problems. The fans then presented the idea to Split’s city council, which accepted it in July 2011.

Under the proposal, the city government – which owned more than 50 per cent of the shares of FC Hajduk – transferred its management rights to Nas Hajduk, which has made a deal with the biggest private owner to buy up his 25-per-cent share.

As a result, the club today is managed by the fans’ association, which appoints seven of the nine members of the supervisory board.

This deal has reinvigorated the club, while the number of members of Nas Hajduk has risen from about 10,000 in 2011 to about 37,000 in 2017.

However, despite the apparent success of this new type of management, there are no indications that other clubs will use it, even though some of them face very difficult times, or even the risk of complete extinction.

This situation has only continued to fuel public frustration, which came to the surface again following the World Cup, when local and international media started reporting about the other side of the national team’s success.

“Croatia’s road to the World Cup final filled with controversy and scandal,” the US sport network ESPN reported on July 13.

“Croatia Team Represents the Rot in Its Society as Much as Football Excellence,” the Wire said on July 15.

“Croatia’s World Cup Run Divides Nation”, the UK Guardian reported.

Perhaps one of the best analyses of the state of Croatian football was provided by a Croatian businessman Drazen Breglec, who in a lengthy post on July 19 said that Croatia’s coach should now step down as a kind of “shock therapy”, which was needed to overhaul Croatian football.

“His departure would be good for Croatian football (and I am now really risking social ‘assassination’) because the catharsis which needs to take place will not happen without a tectonic movement,” Breglec explained.

Following this post, which went viral across the region, Dalic told the media he had already decided to resign – but added that he was also reconsidering his decision.

PËR MË TEPËR VIZITONI: www.albania.mom-rsf.org