Reporter.al Botimi Maj 2017 by Reporter.al

INVESTIGIM

Anëtarët e Gjykatës Kushtetuese deklarojnë miliona lekë cash

Të dhënat e analizuara nga BIRN tregojnë se shtatë nga nëntë anëtarët e Gjykatës Kushtetuese nuk e justifikojnë pasurinë e tyre të paktën në një vit të deklarimit.

KONCESIONI I LABORATORËVE:

Pas kompanisë në Holandë qëndron Pegasus

Biznesmeni shqiptar, Janis Karathano është fitues me 75 % i koncesionit të shërbimit laboratorik përmes kompanive të tij Labopharma në Shqipëri dhe AB Laboratory Solutions në Holandë.

REPORTAZH

Mbrojtësit e heshtur të luginës së Valbonës

Ndërsa banorët përpiqen të bllokojnë ndërtimin e HEC-eve në Parkun Kombëtar të Valbonës, turistët këtë vit po “shijojnë” pushimet të shoqëruar nga shpërthime të shpeshta tritoli.

Nr.

Maj 2017 E përmuajshme

BANKAT CËNOJNË MINIMUMIN JETIK TË KREDITORËVE KAMATVONESA DHE PENALITETE/ Transferimi i kredive konsumatore nga bankat te kompanitë e mbledhjes së borxhit shpesh shoqërohet me kosto shtesë dhe të paligjshme për konsumatorët, të cilët për shkak të kulturës së dobët financiare bëhen pre e lehtë e abuzimeve, në një treg pa mbikëqyrje dhe në vakum ligjor.

Infografik që ilustron si u dyfishua kredia e Agron Sulës për shkak të kamatvonesave të bankës Raiffeisen. Nga Jurgena Tahiri

Maj 2017

BANKAT CËNOJNË MINIMUM

JETIK TË KREDITORËVE NË VËSHTIRËSI PASURI TË PAJUSTIFIKUARA; ANËTARËT E

KUSHTETUESES DEKLAROJNË MILIONA CASH ZGJEDHJE TË PAKONTESTUARA,

POR JO TË LIRA E DEMOKRATIKE KONCESIONI I LABORATORËVE: PAS

4-6

Transferimi i kredive nga bankat te kompanitë e mbledhjes së borxhit shoqërohet me kosto shtesë për konsumatorët.

KOMPANISË NË HOLANDË QËNDRON PEGASUS SHTEGU I TRAFIKUT TË ARMËVE; UDHËTIMI

I NJË MITRALOZI NGA SERBIA NË SIRI MBROJTËSIT E HESHTUR TË

LUGINËS SË VALBONËS

Shtatë nga nëntë anëtarët e Gjykatës Kushtetuese nuk e justifikojnë pasurinë e tyre të paktën në një vit të deklarimit.

ENGLISH EDITION ALBANIA ANALYSTS PONDER

RECENT PM, OPPOSITION ‘BIG DEAL’ SMALL PARTIES FACE BIG

SQUEEZE IN ALBANIAN ELECTION 12-13

CASH OF ALBANIA’S CONSTITUTIONAL COURT JUDGES RAISES RED FLAG NEW SIGURIMI MUSEUM RECALLS ALBANIA’S SINISTER PAST DEMAND FOR COASTAL PROPERTIES IN ALBANIA REMAINS LOW THE ENDURING AGONY ANALIZA

23 22

INVESTIGIME

LAJME

REPORTAZHE

OPINION

OF WARTIME RAPE IN KOSOVO

ANALIZA

INVESTIGIME

LAJME

REPORTAZHE OPINION Është publikimi i Rrjetit Ballkanik të Gazetarisë Investigative në Shqipëri – BIRN Albania. RAJONI BIRN Albania ështëRAJONI një organizatë jo-fitimprurëse, e cila mbështet zhvillimin e gazetarisë INTERVISTA investigative në Shqipëri me qëllim ekspozimin e rasteve të korrupsionit dhe promovimin e të drejtave të njeriut në vend. Ky publikim i përmuajshëm është një përmbledhje e disa prej artikujve të botuar nga rrjeti BIRN në faqen www.reporter.al dhe www.balkaninsight.com. Mbështetur nga: Ky publikim shpërndahet falas. Printimi dhe shpërndarja e tij mundësohet nga: National Mbështetur nga: Endowment for Democracy B T D Balkan Trust for Democracy Fondacioni Shoqëria e Hapur për Shqipërinë

INTERVISTA

Një ngarkesë me armatim të rëndë ka udhëtuar nga fabrika shtetërore e Serbisë te rebelët sirianë.

Publikuar nga:

FONDACIONI

SHOQËRIA

E HAPUR

PËR SHQIPËRINË

FONDACIONI

SHOQËRIA

E HAPUR

PËR SHQIPËRINË

Ndërsa banorët përpiqen të bllokojnë ndërtimin e HEC-eve, turistët po “shijojnë” pushimet të shoqëruar nga shpërthimet e tritolit.

STAFI

KONTAKTONI:

Kristina Voko, drejtore e BIRN Albania Besar Likmeta, redaktor Aleksandra Bogdani, gazetare Gjergj Erebara, gazetar Ivana Dervishi, gazetare Lindita Çela, gazetare

Bulevardi Gjergj Fishta, Kulla 5, Ap. 22, Tiranë E-mail: office.albania@birn.eu.com Tel: +35544502592 URL: http://www.reporter.al/

Maj 2017

Ngjarjet e Majit

Kundër dhunës ndaj grave Aktivistët protestojnë kundër dhunës ndaj grave në qytetin e Shkodrës. 20 maj 2017 Foto: Ivana Dervishi/BIRN

Marrëveshja Rama-Basha rrëzoi gjysmën e qeverisë Partia Demokratike pranoi të hyjë në zgjedhjet parlamentare që pritet të zhvillohen më 25 qershor në shkëmbim të shkarkimit të gjashtë ministrave të kabinetit aktual dhe të zëvendëskryeministrit Niko Peleshi, zyrtarë të cilët u zëvendësuan nga ‘ministra teknikë’ të propozuar nga opozita. Marrëveshja e publikuar nga Partia Socialiste bën të ditur se opozita ka pranuar të votojë organet e vetingut ndërsa shkarkohen nga detyrat drejtorët aktualë të OSHEE-së, ALUIZNI-it, burgjeve, hipotekave dhe drejtori i përgjithshëm i Agjensisë së Zhvillimit Bujqësor dhe Rural, poste që vlerësohet se janë keqpërdorur në të shkuarën nga forcat politike për të ndikuar në rezultatin zgjedhor. Ministrat e shkarkuar si pjesë e pazarit PS-PD duket se janë kërkuar nga opozita për shkak të pozicioneve dhe ndikimit që mund të kishin në fushatën dhe rezultatin zgjedhor. Si pjesë e paktit mes PD dhe PS, parlamenti votoi gjithashtu si kryetar të KQZ Klement Zgurin, ndërsa Denar Biba vazhdon të jetë anëtar i propozuar nga mazhoranca.

Lista e kandidatëve të PD vendos në siklet KQZ Komisioni Qendror i Zgjedhjeve nuk arriti të miratojë listën e kandidatëve të Partisë Demokratike për shkak se kjo e fundit shkeli kriteret e përcaktuara nga Kodi Zgjedhor dhe nga ligji “për garantimin e integritetit të personave që zgjidhen, emërohen ose ushtrojnë funksione publike”, i njohur ndryshe si ligji i dekriminalizimit, duke mos dorëzuar formularët e vetëdeklarimit të të shkuarës penale të kandidatëve të paraqitur. Në mbledhjen e 28 majit, Komisioni Qendror i Zgjedhjeve vendosi “kthimin për plotësim brenda 24 orëve të listës shumë-emërore të Partisë Demokratike.” Partia Demokratike pranoi të hyjë në garën për zgjedhjet parlamentare të këtij viti më 17 maj, përmes një marrëveshjeje të kryetarit të saj Lulzim Basha me kryetarin e Partisë Socialiste Edi Rama. Megjithëse afatet ligjore për regjistrimin e partive politike dhe listat e kandidatëve janë shkelur sakaq, Komisioni Qendror i Zgjedhjeve, i cili përbëhet nga të emëru-

ar partiakë, pranoi që të regjistrojë Partinë Demokratike dhe disa parti të tjera opozitare me kushtin që këta të paraqisnin listat e kandidatëve për deputetë brenda ditës së premte më 26 maj. Partia Demokratike dërgoi në KQZ vetëm 95 kandidatë në limitet e afatit kohor, ndërsa propozimet e saj nuk plotësojnë kriteret formale. Partia Demokratike është e para që nuk rezultoi në gjendje të gjejë 140 kandidatë, gjysma e të cilëve duhet të jenë formalisht në garë.

Prokuroria kërkon 4 vjet burg për gjyqtaren e Lartë Më 8 maj, përfaqësues të Prokurorisë në Gjykatën e Lartë kërkuan 4 vjet burg për gjyqtaren Majlinda Andrea dhe 5 vjet burg për bashkëshortin e saj Odhise Andrea, të akuzuar se kanë marrë një shumë prej 50 mijë eurosh nga një palë ndërgjygjëse. Prokuroria kërkoi gjithashtu heqjen e të drejtës për mbajtjen e posteve publike për gjykatësen Adrea për pesë vjet si dhe konfiskimin e shumës prej 50 mijë eurosh. Prokuroria e Përgjithshme deklaroi në korrikun e kaluar se hetimi mbi çështjen e pronësisë për një sipërfaqe toke prej 40 hektarësh në zonën e Butrintit përfundoi me identifikimin e Odhise Andreas, në atë kohë zyrtar i Kuvendit të Shqipërisë dhe bashkëshortes së tij Majlinda, si përfitues të një shume prej 50 mijë eurosh që Odhise Andrea pati marrë nga një ndërmjetës. Por masa e sigurisë së dhënë nga Gjykata e Lartë në ngarkim të koleges së tyre dyshohet se u dekonspirua dhe policia nuk arriti të arrestojë bashkëshortët e dyshuar për shkak se ata gjendeshin ndërkohë jashtë vendit.

Banorët e Valbonës kundër HEC-eve në gjykatë Me mbështetjen e OJQ-ve në alpet shqiptare, banorët e luginës së Valbonës i janë drejtuar gjykatës në përpjekje për të përmbysur një vendim që miraton ndërtimin e dy hidrocentraleve në lumin Valbonë. Pas Vjosës dhe hidrocentralit të Poçemit, kjo është e dyta çështje e madhe mjedisore që i drejtohet gjykatës. Që nga shkurti i vitit të kaluar, banorët e mbështetur nga grupe mjedisore dhe artistë kanë protestuar kundër vendimeve për të ndërtuar hidrocentrale në lumë, të

cilat qeveria i ka vulosur në vitin 2009 dhe 2013. Ata thonë se ndërtimi i hidrocentraleve do të dëmtojë mjedisin dhe potencialin turistik të zonës së Alpeve Shqiptare. Protestat e tyre dhe diskutimet me qeverinë kanë rënë në vesh të shurdhër deri më tani dhe disa nga kompanitë koncensionare kanë filluar tashmë ndërtimin e hidrocentraleve pavarësisht kundërshtimit të fortë nga vendasit. 27 banorë nga Rrogami, Valbona, Dragobia dge Çeremi së bashku me OJQ-në Toka dhe lidhjen Të Shpëtojmë Alpet Shqiptare paraqitën në gjykatën administrative të Tiranës një padi. Padia i kërkon gjykatës të anulojë kontratat për dy hidrocentralet që janë në proces ndërtimi në atë që përcaktohet si park kombëtar. “I kërkojmë gjykatës të anulojë kontratën e koncensionit dhe lejen mjedisore, lejen e ndërtimit dhe lejen e përdorimit të rezervave ujore,” shkruan deklarata e banorëve. Ata thonë se procedurat që Ministria e Industrisë, Ministria e Mjedisit dhe agjenci të tjera shtetërore kanë ndjekur kanë çuar në dhënie lejesh që janë shkelur në mënyrë flagrante.

Projekti betonizues i Pacollit kërcënon Divjakën Përfaqësuesit e katër organizatave mjedisore, AOS, Eco Albania, PPNEA dhe Euronatur u mblodhën të dielën së bashku me aktivistë për mbrojtjen e natyrës dhe biodiversitetit në Parkun Kombëtar Divjakë-Karavasta, për të kundërshtuar projekt-idenë e kompanisë Mabetex në pronësi në Pacollit për të ndërtuar një kompleks të madh rezidencial dhe turistik- që sipas tyre përbën një kërcënim serioz për një prej habitateve më të rëndësishme natyrore në brigjet e Adriatikut. “Ne jemi kundër këtij plani shkatërrimtar për Divjakën që sjell ndërtime në kundërshtim me ligjin,” u shpreh Taulant Bino, drejtues i Albania Ornthological Society, AOS, një organizatë joqeveritare me qendër në Tiranë, që ka për qëllim mbrojten e natyrës, shpendëve dhe të habitateve të rëndësishme për to. “Divjaka është epiqendra e biodiversitetit në Shqipëri,” shtoi Bino, duke i bërë thirrje qeverisë të respektojë ligjin dhe konventat ndërkombëtare për zonat e mbrojtura dhe ta rrëzojë projektin. Parku Kombëtar “Divjakë-Karavasta” është shpallur si zonë e mbrojtur në vitin 1964. Ai ze një sipërfaqe prej më shumë se 22 mijë hektarësh dhe përbën nga një ekosistem unik i përbërë nga laguna, duna ranore, pyje bregdetare me florë dhe faunë të pasur.

Maj 2017

INVESTIGIM Kamatvonesa dhe penalitete; bankat cënojnë minimumin jetik të kreditorëve në vështirësi Transferimi i kredive konsumatore nga bankat te kompanitë e mbledhjes së borxhit shpesh shoqërohet me kosto shtesë dhe të paligjshme për konsumatorët, të cilët për shkak të kulturës së dobët financiare bëhen pre e lehtë e abuzimeve, në një treg pa mbikëqyrje dhe në vakum ligjor. RAJMONDA LAJTHIA | BIRN | TIRANË

ë vitin 2006, Agron Sula iu drejtua bankës Raiffaissen për të marrë një kredi konsumatore prej 1 milion lekësh. 47-vjeçari nga Tirana në atë kohë punonte si zyrtar i Komunës Baldushk dhe me anë të kredisë synonte të mbulonte disa nevoja për shtëpinë dhe të blente një makinë familjare. “Ishim në marrëdhënie pune unë dhe ime shoqe dhe nuk e shikoja si problem pagesën me këste të një kredie. Ndaj dhe vendosa t’i drejtohem bankës ku merrja rrogën,” kujton Sula, tashmë i divorcuar. Por asgjë nuk shkoi ashtu si Sula e kishte planifikuar. Pasi u vu në vështirësi financiare për shkak të humbjes së punës në komunë, Sula ra viktimë e një vorbulle penalitesh, kamatvonesash dhe interesi të shtuar, të cilat në pak vite e dyfishuan vlerën e kredisë së tij. Pasi nuk respektoi afatet e ekzekutimit të borxhit, banka Raiffeisen ia shiti kredinë e tij institucionit financiar jobankar “Tranzit Sh.p.k”, i cili nëpërmjet një zyre përmbarimi i sekuestroi në mënyrë të paligjshme pjesën dërrmuese të të ardhurave, duke i cënuar dhe minimumin jetik Sulës dhe familjes së tij. Ankesat e shumta të Sulës në institucionet shtetërore shpesh gjetën mirëkuptim, por për shkak të vakumit ligjor dhe mungesës së mbikëqyrjes së tregut nga Banka e Shqipërisë, ato nuk arritën të ofronin zgjidhje. Sula arriti të çlirohej nga laku i kredisë dhe ekzekutuesit e borxhit vetëm pasi me ndihmën e një organizate jo-fitimprurëse paditi bankën dhe kompaninë Tranzit dhe përmbaruesin e saj “Corrector,” çfarë i detyroi këta të fundit të tërhiqen duke arritur një marrëveshje. Historia e Agron Sulës nuk është e vetmepor është kthyer tashmë në një fenomen shqetësues. Sipas Dhomës Kombëtare të Përmbaruesve Gjyqësorë Privatë, në vitet e fundit numri i ankesave ndaj bankave dhe kompanive të mbledhjes së borxheve është rritur dhe procesi i mbledhjes së kredive me forcë ka krijuar kosto të rënda sociale për shumë individë dhe familje. Kompania financiare jo-bankare Tranzit

nuk iu përgjigj një kërkese për koment nga BIRN, ndërkohë banka Raiffeissen refuzoi të komentonte mbi rastin e Agron Sulës, duke cituar “sekretin bankar”. “Te dhënat që kërkohen për rastin në fjalë përbëjnë sekret bankar, prandaj dhe banka nuk mund të japë asnjë të dhënë të tillë, pasi nuk lejohet nga ligji për bankat,” tha Raiffeisen nëpërmjet një përgjigje me shkrim. “Ne ju bëjmë me dije që kredimarrësi ka paditur Bankën dhe shoqërinë Tranzit në gjykatë dhe më pas ka hequr dorë nga gjykimi dhe ka paguar detyrimin. Në këto kushte, nuk mendojmë që duhet ta trajtojmë më tej këtë rast,” shtoi banka. Zvarritje dhe kamatvonesa Kontrata e kredisë konsumatore të Agron Sulës me bankën Raiffeisen daton më 12 Dhjetor 2006. Garancia e vetme për pagesën e saj ishte paga e tij si punonjës në Komunën Baldushk dhe firma e bashkëshortes, Engjëllushe Sula si bashkëkreditore. Edhe pse vlera e kredisë ishte 1 milion lekë, ajo është disbursuar vetëm në vlerën 840 mijë lekë nga banka për shkak të një overdrafti të mëparshëm. “Ndonëse disbursimi i kredisë ishtë bërë në vlerën 1 milion lekë, kur bëra tërheqjen në bankë më informojnë se s’mund ta tërhiqja të plotë vlerën, për shkak të një overdrafti që nuk e kisha shlyer plotësisht,” kujton Agroni. “Në atë çast nuk e vlerësova siç duhet situatën, por më vonë kuptova se kjo ishte vetëm shkelja e parë që banka aplikoi ndaj meje, bashkimin e kredisë me overdraftin,” shtoi ai. Në zgjedhjet vendore të vitit 2007 u ndryshua drejtimi i Komunës Baldushk dhe siç ndodh rëndom në insitucionet shqiptare, një sërë punonjësisht u larguan nga puna për shkak të bindjeve politike. Agroni ishte njëri prej tyre. Në Mars të vitit 2007 ai u lirua nga puna dhe deri në Dhjetor nuk arriti më t’i kryente pagesat mujore të kredisë- duke mbetur 9 këste mbrapa. Sula gjeti një punë në Ministrinë e Ekonomisë në Janar 2008, por paga e tij mujore përgjatë shumicës së atij viti u sekuestrua nga banka për të shlyer kredinë dhe kamatvonesat.

“Sekuestrimi i pagës për një vit rresht më ka shqetësuar tej mase, sepse më bënte të ndihesha jo vetëm i pamotivuar, por dhe në kushtet e një cënimi të rëndë të dinjitetit tim si dhe krijimin e një situate sociale-ekonomike shqetësuese në familje e në rrethin shoqëror,” tregon Agroni. “Në këtë histori, gjëja më e rëndë për mua ishte mospërmbushja e detyrimeve ndaj fëmijëve, sidomos ndaj vajzës së madhe, së cilës po i rrezikoja vazhdimin e studimeve. Ka qenë viti im më i vështirë në jetë,” shtoi ai. Në shtator 2009, Sula arrin një marrëveshje me bankën për ta ristrukturuar kontratën e kredisë, edhe pse tashmë që nga Gushti i vitit 2008 kishte vështirësi në shlyerjen e saj. Mundësitë e tij për të paguar kredinë u shuan përfundimisht në vitin 2011, kur ai humbi dhe punën në Ministrinë e Ekonomisë dhe banka iu drejtua gjykatës për urdhër ekzekutimi të detyruar. Deri në Qershor 2011, kur gjykata nxorri urdhër ekzekutimin e detyrueshëm për kredinë, Sula kishte akumuluar 1.15 milionë lekë debi ndaj bankës, nga të cilat 827 mijë lekë principal i papaguar, 247 mijë lekë interes dhe 76 mijë lekë kamatëvonesa. Edhe pse ka marrë një urdhër ekzekutim nga gjykata, banka Raiffeisen nuk e ka vënë në ekzekutim të detyrueshëm titullin ekzekutiv për gati 2 vjet deri në Korrik 2013, kur debia e Sulës kishte arritur vlerën e 1.96 milionë lekëve për shkak të shtimit të kamatvonesave. Në këtë pikë, Raifeissen ia ka shitur kredinë e Sulës kompanisë financiare Tranzit Sh.p.k. Banka Raiffeisen i ka kaluar kompanisë Tranzit dhe një overdraft të Sulës nga viti 2006, i cili tashmë kishte arritur vlerën 100 mijë lekë, ndërkohë që totali i debisë u ngjit në shifrën 2 milionë e 65 mijë lekë. Edhe Tranzit Sh.p.k nuk vepron menjëherë për ekzekutimin e detyrueshëm dhe pret deri në Dhjetor 2014. Me 3 Dhjetor 2014, Sula njoftohet nga shoqëria përmbarimore “Corrector” se debia e tij i ishte shitur kom-

panisë Tranzit dhe kishte arritur në vlerë debie 2.2 milionë lekë, më shumë se dyfishin e vlerës fillestare që kishte pasur në vitin 2006. Minimumi jetik Lëvizjet e shpeshta nga puna në sektorin publik dhe presioni në rritje nga banka për shkak të vështirësive për të ripaguar kredinë konsumatore, sollën një trysni financiare dhe psikologjike të papërballueshme për çiftin Sula dhe në Nëntor 2012, Engjëllushja kërkoi divorcin nga Agroni. Martesa u zgjidh me një akt marrëveshje reciproke midis bashkëshortëve, sipas së cilës Agroni pranonte t’i paguante Engjëllushes 20 mijë lekë në muaj për rritjen e fëmijëve si dhe të kontribuonte për të gjitha shpenzimet e tjera ekstra dhe ato shkollore. Në këtë periudhë, Sula është punësuar pranë Operatorit të Shpërndarjes së Energjisë Elektrike, OSHEE, por megjithë punën e re ai ka hasur në vështirësi të tjera në përmbushjen e detyrimeve ndaj familjes. Me datë 29 dhjetor 2014, shoqëria përmbarimore “Corrector” nxjerr një urdhër për OSHEE-në që të bllokojë të ardhurat e Agronit deri në pagesën e debisë ndaj Tranzit Sh.p.k, që tani vlerësohej në 2 milionë e 330 mijë lekë. Nëpërmjet urdhrit për vënien e sekuestros mbi pagën e debitorit, përmbaruesi Armels Lole kërkon nga OSHEE që Sulës t’i bllokohet çdo e ardhur përveç një minimumi jetik, që ai vlerëson në 8 mijë lekë në muaj. Me datë 15 Dhjetor 2014, Lole i është drejtuar gjithashtu 16 bankave të nivelit të dytë në Shqipëri duke i kërkuar që të vendosin një sekuestro konservatore mbi llogaritë e Agron dhe Engjëllushe Sulës. Sipas Sulës, OSHEE ka pranuar t’i japë kompanisë “Corrector” vetëm 20,000 lek ose 40 % të pagës së tij. Me datë 26 Janar 2015, Sula i dërgon një ankesë për shoqërinë “Corrector” Ministrisë së Drejtësisë, ku njofton se është nën presionin e saj për t’i dorëzuar të ardhurat, duke i lënë vetëm 8 mijë lekë si minimum jetik, duke nënvizuar se bllokimi pa kufizim i pagës së tij i rrezikonte jetën e anëtarëve të familjes. Agroni shp-

Maj 2017

Infografik që ilustron si u dyfishua kredia e Agron Sulës për shkak të kamatvonesave të bankës Raiffeisen dhe shoqërisë Tranzit nga urdhëri i ezekutimit në 2011 deri në ekzekutimin nga përmbaruesi. Jurgena Tahiri

jegon se kur ka shkuar të kërkojë sqarime nga “Corrector” në lidhje me përcaktimin e minimumit jetik, është përballur me dhunën e ushtruar nga përmbaruesi Armels Lole në mjediset e kësaj shoqërie, për të cilën ai ka bërë dhe denoncim në polici me 16 Janar 2015. I kontaktuar nga BIRN, Lole nuk iu përgjigj një kërkese për koment mbi akuzat e Sulës. Përveç ankesës së drejtuar Ministrisë së Drejtësisë, Sula ka dërguar ankesa të ngjashme kundër shoqërisë përmbaruese “Corrector” edhe te Avokati i Popullit dhe Zyra Kombëtare e Përmbaruesve Gjyqësor Privat. Të tre institucionet i kanë dhënë të drejtë kredimarrësit, duke nënvizuar se përcaktimi i bërë nga Lole mbi minimumin jetik prej 8 mijë lekësh nuk bazohet në ligj. “Ju keni përcaktuar se minimumi jetik është 8000 lekë, ndërkohë që deri sot nuk është nxjerrë akti prej organit kompetent shtetëror për përcaktimin e minimumit jetik,” shkruan Etilda Gjoni, komisionere pranë Avokatit të Popullit, duke rekomanduar deklarimin e pavlefshëm të aktit të sekuestrimit të rrogës së Agron Sulës. Një rekomandim i ngjashëm për pavlefshmërinë e aktit të sekuestros së rrogës së Agron Sulës nga përmbaruesi privat Armel Lole është dhënë dhe nga Ministria e Drejtësisë, e cila me anë të një shkrese të lëshuar me 13 Shkurt 2015, i bën me dije shoqërisë “Corrector,” se ky vendim bie ndesh me Kodin e Punës dhe parimet e Konventës Europiane të Drejtave të Njeriut, e cila përcakton qartë se “nuk mund të preket minimumi jetik i individit, pasi në të kundër është prekur dinjiteti i tij.” Sipas Ministrisë përtej detyrimit që Sula ka si kredimarrës, atij duhet t’i lihet minimalisht paga bazë mujore prej 20 mijë lekë. Mbi problematikën ligjore të rastit “Sula” është shprehur dhe Dhoma Kombëtare e Përmbaruesve Gjyqësorë Privatë, e cila nëpërmjet një shkrese drejtuar bankës Raiffeissen, kompanisë Tranzit Sh.p.k, Ministrisë së Drejtësisë dhe përmbaruesit gjyqësor Armels Lole me datë 8 Prill 2015, liston një listë

të gjatë shkeljesh ligjore në procedurat e ndjekura kundër tij. Sipas Dhomës, rritja e vlerës së detyrimeve të kredimarrësit me më shumë se 1 milion lekë që nga nxjerrja e urdhërit të ekzekutimit në Prill 2011 deri në Dhjetor 2014- kur kredia është shitur te Tranzit Sh.p.k ka qenë e paligjshme. “Duke konsideruar gjithë kohën e kaluar, si pasojë e së cilës interesat dhe penalitetet e kredimarrësit (debitor) z. Agron Sula, kërkohen tashmë të mblidhen nëpërmjet procesit përmbarimor, ndërkohë që vetë kreditori i parë “Raiffessen Bank” kishte mundësi, kohën/reale që nga marrja e Urdhërit të Ekzekutimit në vitin 2011, të inicionte procesin e ekzekutimit të detyrueshëm, atëherë natyrisht që dukshëm kemi të bëjmë me shkelje rënda dhe cënim të hapur të palës debitore,” shkruan në analizën e saj Dhoma Komëbtare e Përmbaruesve Gjyqësor Privat. Sipas Dhomës së Përmbaruesve, transferimi i kredisë nga banka Raifffessen te shoqëria Tranzit Sh.p.k, pa njoftuar debitorin është bërë në mënyrë të parregullt. “Nëse në rastin konkret, njoftimi i debitorit për kalimin e kredisë nuk është realizuar konform dispozitave ligjore përpara fillimit të procesit përmbarimor, sikurse pretendohet edhe nga vetë debitori, atëherë kemi të bëjmë me një paligjshmëri tjetër të rëndë të të gjithë procesit përmbarimor,” shkruan Dhoma. Dhoma ka konstatuar gjithashtu shkelje gjatë procesit përmbarimor të ndërmarrë nga kompania “Corrector,” mes të cilave obligimin ligjor që kjo e fundit ka pasur për të verifikuar detyrimin që debitori ka pasur ndaj fëmijëve në masën 20 mijë lekë, që ka rrjedhur nga zgjidhja e martesës si dhe fakti që debitori pretendon se është dhunuar nga përmbaruesi Lole. “Tek pretendimet e forta të ankues-debitorit parashtrohet dhe fakti se përmbaruesi gjyqësor privat, ka ushtruar dhunë psikologjike dhe fizike në takimin e realizuar në zyrat e përmbaruesit gjyqësor, duke shkelur kështu

rregullat etike të ushtrimit të profesionit,” nënvizon Dhoma. Në bazë të problematikave të identifikuara, Kryetari Dhomës së Përmbaruesve Tedi Malaveci i ka kërkuar palëve të përfshira “të marrin masat e nevojshme për respektimin e kritereve ligjore, të cilat në mënyrë të pashmangshme mund të shkaktojnë dëm të parikuperueshëm për palën debitore.” Vakumi ligjor Shqipëria mund të jetë një nga vendet e pakta në Europë që nuk ka të përcaktuar një minimum jetik. Ndonëse ky është një detyrim ligjor, deri më tani asnjë nga insitucionet nuk ka marrë përsipër të studiojë apo analizojë se sa duhet të jetë niveli. Për rrjedhojë, ky boshllëk ligjor shfrytëzohet nga insitucionet, konkretisht nga insitucionet bankare apo ato financiare për të kërkuar shifra parash sipas dëshirës, shifra të cilat nuk marrin në konsideratë pozicionin social ekonomik të konsumatorit, si në rastin e Agronit. Avokati i Popullit në tetor 2016 prezantoi një studim për të kalkuluar sesa duhet të jetë minimumi jetik në Shqipëri. Sipas tij, një individi i duhen të paktën 16 mijë lekë në muaj për t’u ushqyer dhe veshur, por vendimet e Avokatit të Popullit nuk janë ekzekutuese. Dhoma Kombëtare e Përmbaruesve Private shkoi edhe me tej kur doli para dy vitesh me një direktivë ku nuk lejonte më sekuestrime të përmbaruesve nën 22 mijë lekë- aq sa paga minimale zyrtare dhe po kështu edhe rritje të vlerës së detyrimeve pas fillimit të ekzekutimit. Këto përpjekje janë bërë për të mbushur një boshllëk ligjor që asnjë parlamentar shqiptar nuk ka tentuar ta prekë asnjëherë deri më sot. Në Kodin e Procedurës Civile nuk është e parashikuar qartë dhe në mënyrë eksplicite se kush duhet të jetë detyrimi që prevalon, ai i nxjerrë nga gjykata apo ai i kalkuluar shumëfish nga kontratat dhe bankat. Avokatët dhe përmbaruesit shprehen se gjykatat në urdhrat ekzekutues që nxjerrin, jo gjithmonë i shoqërojnë ato me vlera konkrete. Ndaj edhe përmbaruesit detyrohen të marrin për bazë vendimin e bankës, d.m.th shumën e parave që ajo kërkon. Po kështu, mbetet pa një afat konkret ligjor se sa duhet të jetë koha kur institucioni bankar, pasi merr një urdhër ekzekutues të kontraktojë një përmbarues dhe ta ekzekutojë. E pyetur për kë të çështje, Banka e Shqipërisë i tha BIRN se: “Legjislacioni bankar nuk përmban asnjë parashikim mbi procesin e ekzekutimit të detyrimeve. Ky proces rregullohet mbështetur në ligjin për përmbaruesit dhe Kodin e Procedurës Civile. Mungesa e parashikimit të një afati kohor mund të jetë rrjedhojë e drejtpërdrejtë e detyrimit të menjëhershëm dhe logjik të debitorit për të shlyer shumat e papaguara, të marra hua nga kreditori”. Por këto boshllëqe ligjore duket se janë shfrytëzuar nga bankat për t’u sjellë në mënyrë abuzive ndaj kredimarrësit shqiptar. Në një vend si Shqipëria, e cila vijon të mbajë flamurin për nivelin më të lartë në rajon të “kredive te këqija”, mundësia e abuzimit apo keqtrajtimit nga ana e bankave mbetet po kaq e lartë. Por Banka e Shqipërisë, si institucioni kryesor që ka për detyrë ligjore të mbrojë interesat e kredimarrësve shqiptarë duket se “është investuar më shumë në ndryshime ligjore që kanë patur si synim frenimin e “kredive të këqija” nëpërmjet strategjive dhe planeve aktive”. Fenomeni Sula Rasti i Agron Sulës – kur për një kredi me probleme gjatë procesit përmbarimor banka vonohet në ekzekutim duke i ngarkuar vlera

të ndryshme debitorit – nuk është rasti i vetëm. Në një letër dërguar Guvernatorit të Bankës së Shqipërisë, Gent Sejko me 6 Qershor 2015, Kryetari i Dhomës Kombëtare të Përmbaruesve Gjyqësor Privat Tedi Malaveci nënvizon që kjo praktikë është kthyer tashmë në një fenonomen shqetësues. “Rasti A.Sula vs Raiffeisen Bank është emblematik për të ilustruar, faktuar dhe vlerësuar problematikën shumë shqetësuese që shfaqin vlerat e ndryshme apo të shtuara të detyrimeve, të cilat sot janë kthyer në një fenomen pothuajse të ligjëruar bankar...duke i shpëtuar vigjilencës mbikëqyrse të Bankës së Shqipërisë,” Malaveci shkruan. “Me qindra debitorë të çdo lloj kategorie kredimarrësish gjenden sot përballë vlerave të shtuara të detyrimit, për shkak të aplikimit të interesave dhe penaliteteve, si pasojë e kalimit të një kohe të gjatë që nga momenti i mospërmbushjes deri në momentin e fillimit të procedurës përmbarimore ekzekutive,” shtoi ai. Në një intervistë për BIRN, Malaveci nënvizoi se kredimarrësit në Shqipëri shpesh kanë kulturë të pakët financiare për të kuptuar kushtet e kontratave të kredive, por nga ana tjetër edhe bankat bëjnë një punë të keqe për t’i shpjeguar ato. “Nga dhjetëra çështje përmbarimore kam kuptuar se janë shumë pak njerëz që lexojnë kontratën e kredisë që firmosin nëpër banka dhe për mua ka qenë tepër befasuese ta konstatoj këtë në pothuajse të gjitha rastet që kam hasur. Por nga ana tjetër, mendoj se është një detyrim i papërmbushur i bankave përballë klientëve të tyre ku informimi i qartë i tyre do të duhet të ishte parësor,” tha ai. “Po të krahasojmë “moralin kontraktor”, interesat, penalitetet, pozitat e klientëve apo debitorëve shqiptarë me standardin evropian që përdorin, ndoshta të njëjtat banka në vendet perëndimore, ka shumë për të dëshiruar. Ajo çfarë personalisht kam kuptuar, është se ka një rëndim social dhe të padrejtë të pozitës financiare të klientëve apo debitorëve në këtë drejtim,” shtoi ai. Sipas Malavecit, evidentimi i të ashtëquajturit “fenomeni Sula” gjerësisht në qindra praktika përmbarimore kërkon vëmëndjen mbikëqyrëse të Bankës së Shqipërisë, pasi jo vetëm rëndon pozitat e debitorëve shqiptarë dhe cënon të drejtat e tyre themelore, por në të njëjtën kohë i kthen rastet e kredive me probleme në raste të pashpresa për t’u përmbushur. Sipas vlerësimit të Dhomës Kombëtare të Përmbaruesve Privat Gjyqësor, ky fenonomen nuk duhet të lejohet të vazhdojë për shkak se sjell dëme të pariparueshme për kredimarrësit, të cilët transformohen në debitorë dhe ‘betonizohen’ si të tillë në një rreth vicioz shifrash dhe detryrimesh që kanë si rezultat final vetëm dënimin e tyre. Sipas Dhomës, vazhdimi i këtij fenomeni po cënon imazhin e sistemit bankar në vend, sepse i jep publikut të gjerë mesazhin e gabuar se bankat nuk aplikojnë interesa reale dhe shfrytëzojnë konsumatorët shqiptarë. Dhoma e përmbaruesve nënvizon së interesat e kredive duhet të jenë të pranueshme dhe të besueshme në mënyrë që të ndihmojnë si bankën dhe kredimarrësin. “Interesat e larta me qëllimi spekulimi dhe irreale, të cilat rriten dhe rriten artificialisht në progresion apo në formën e fajdeve, nuk do të bënin asgjë tjetër vetëm se do të rrënonin përfundimisht kredimarrësin, apo besimin etij, si në rastin e Agron Sulës, i cili sot, megjithëse një qytetar korrekt në marrëdhënie shembullore pune publike, nuk ka asnjë mundësi reale për mbijetesë,” shkruan Malaveci. Malaveci i shpjegon në letrën e tij Guvernatorit të Bankës së Shqipëri... (Vijon në faqen 6)

Maj 2017

...se pozicion i trupës përmbarimore, i cili është shprehur edhe në një direktive orientuese, është se “përmbaruesi gjyqësor nuk mund të ekzekutojë vlera të reja detyrimi, përveç vlerës përfundimtare të titullit ekzekutiv për të cilin vendimi ka dalë si vendim ekzekutues.” Kolektorët ose mbledhësit e kredive me probleme Në raportet e Dhomës Kombëtare të Përmbaruesve Gjyqësorë, kompanitë e mbledhjes së borxheve ose kolektorët, identifikohen gjithashtu si një hallkë problematike e sistemit. Sipas përmbarueve, gjatë viteve të fundit, bankat dhe kompanitë financiare jo bankare janë mbështetur në rritje në këtë kompani kolektore për mbledhjen e kredive me probleme edhe pse këto subjekte “nuk gëzojnë asnjë lloj licence ose statusi të mbështetur në kuadër ligjor, i cili do t’ua mundësonte atyre veprimtarinë apo aktivitetin në fushën e mbledhjes, rikuperimit apo ekzekutimit të detyrimeve.” Sipas Dhomës së Përmbaruesve, përdorimi i kompanive kolektore nga bankat dhe shoqëritë financiare sjell një seri rreziqesh për konsumatorët, përfshirë shtyrje në kohë të ekzekutimit të kredisë me probleme dhe aplikimin e interesave shtesë dhe kamatvonesave ndaj debitorit. Klientët e bankave me kredi me probleme që bëjnë pagesa kundrejt kompanive të mbledhjes së borxheve, gjithashtu rrezikojnë të zhvaten nga këto kompani, pasi ato janë të pakontrolluara dhe të parregulluara. Dhoma e Përmbaruesve gjithashtu nënvizon që tarifat e shërbimit të vendosura nga kompanitë kolektore ‘vendosen në mënyrë të paligjshme, pasi nuk janë të miratuara dhe të verifikuara nga asnjë autoritet ligjor,’ por sipas kontratave të pakontrolluar dhe diskrete joligjore. “Kjo përbën shkak për abuzim, pasi në të shumtën e rasteve këto vlera i ngarkohen padrejtësisht palës debitore, e cila nuk gëzon as minimumin e informacionit ligjor,” shkruan Dhoma e Përmbaruesve në një letër per Guvernatorin Gent Sejko. “Kjo mënyrë e paligjëruar për mbledhjen e detyrimeve, e shfrytëzuar qetësisht nga operatorë të ndryshëm jashtë çdo sfere kontrolluese, përveçse ka cënuar rëndë tregun përmbarimor, nga ana tjetër ka rritur ndjeshëm shtimin e kredive të këqija. “Vitet e fundit bankat po përdorin kompani “kolektore” të cilat kontaktojnë në rrugë jo ligjore personat debitorë, madje ka edhe raste të faktuara që këto kompani arrijnë të bëjnë edhe “telefonata apo sjellje përmbarimore,” i tha BIRN një përmbarues që foli në kushte anonimati. “Këto shoqëri nuk kanë një bazë ligjore konkrete ku e bazojnë aktivietin e tyre,” shtoi ai. E pyetur nga BIRN, Banka e Shqipërisë tha që kompanitë kolektore nuk licencohen prej saj. Ndërkohë, një ekspert bankar i tha BIRNit se të licensosh do të thotë të mbikëqyrësh, por këto shoqëri kanë gjetur një formë tjetër për të operuar, duke qënë kështu larg vëmendjes së autoriteteve mbikëqyrëse. Ato funksionojnë në bazë të ligjit për shoqëritë tregtare. “Këto lloj kompanish zakonisht operojnë të kontraktuar nga vetë bankat, bazuar mbi një komision apo fee për shumat e mbledhura,” tha Banka e Shqipërisë nëpërmjet një përgjigje me shkrim. “Është në vendimmarrjen e vetë bankave, nëse të tilla shërbime do të kryhen nga njësi të specializuara brenda bankës apo nëpërmjet marrëveshjeve me të tretët,” shtoi ajo. E pyetur nëse duhet t’i besohet më shumë këtyre kompanive sesa përmbaruesve gjy-

Agron Sula

Grafiku i rritjes së kredisë së Agron Sulës

qësorë, Banka Qendore tha se rolet e tyre në tregun e mbledhjes së kredive janë të ndryshme. “Nuk ka lidhje ndërmjet kompanive të mbledhjes së borxheve dhe përmbaruesve,” tha banka. “Kompanitë e mbledhjes së borxheve veprojnë në një fazë paraprake dhe kanë për qëllim negocimin dhe njoftimin e debitorit mbi pasojat e mundshme nga mosshlyerja e detyrimeve që rezultojnë nga kontrata e kredisë bankë-kredimarrës,” përfundoi ajo. Ankesa për përmbaruesit Përveç problemeve të hasura me shoqëritë financiare jo bankare dhe kolektorët e kredive, Dhoma Kombëtare e Përmbaruesve Privatë Gjyqësorë ka regjistruar edhe ankesa për veprimet procedurale të ndërmarra nga anëtarët e saj. Me një shkresë të drejtuar Ministrisë së Drejtësië dhe Bankës së Shqipërisë me 3 Mars 2017, Dhoma trajon katër nga shumë raste ankesash nga kredimarrësit shqiptarë, të cilët në thelb janë penalizuar nga veprimet e përmbaruesve gjyqësorë pas transferimit të kredive me probleme. Ankesat përfshijnë dy zyra përmbarimi privat, Flash Sh.p.k dhe Star Sh.p.k, si dhe shoqërinë financiare jo bankare Micro Credit Albania, MCA. Në ankesën e parë kundër zyrës përmbarimore Flash Sh.p.k, debitorët Manuela K. dhe bashkëshorti i saj si dhe dorëzanësi Arben. L. kanë marrë një kredi nga Banka Popullore në vitin 2006 që më pas është transferuar te shoqëria MCA. Kjo e fundit në vitin 2016 ka kërkuar ekzekutimin e kredisë me probleme me vlerë 212,700 lekë si dhe 6600 lekë shpenzime nëpërmjet zyrës përmbarimore Flash. Flash në funksion të ekzekutimit ka urdhëruar sekuestro konservative mbi llogaritë e debitorëve dhe dorëzanësit, mbi automjetet e tyre dhe sekuestrim të pagës së debitores Manuela. K. Në Dhjetor 2016, midis MCA dhe dorëzanësit është arritur një ‘marrëveshje me kusht vezullues,’ për shlyerjen e detyrimit prej 219,300 lekë në shkëmbim të pezullimit të procedurave përmbarimore. Por megjithë marrëveshjen e arritur dhe zbatimin e saj me

korrektësi nga njëra palë, sipas debitorëve Flash sh.p.k ka vazhduar të mbajë në sekuestro të plotë ekzekutive për një nga debitorët dhe të pjesshme për një tjetër. “Në kushtet kur kjo marrëveshje është filluar të përmbushet rregullisht prej palës debitore, deri në shlyerjen tërësore të vlerës së detyrimit dhe përmbaruesja është njoftuar për këtë fakt, vazhdimi i ekzekutimit është në kundërshtim me këtë akt vullneti të kreditorit dhe detyrën e përmbaruesit gjyqësor privat...për të vepruar në interes të ligjshëm të kreditorit,” shkruhen në shkresën e Dhomës Kombëtare të Përmbaruesve Gjyqësorë Privatë. “Aplikimi i masës prej 6600 lekë si shpenzim për administrimin e dosjes përmbarimore është shpenzim i paparashikuar në asnjë akt ligjor dhe nënligjor, duke sjellë rëndim të pozitës financiare të debitorit në mënyrë antiligjore,” shton Dhoma. Tre ankesat e tjera të shqyrtuara nga Dhoma në shkresën e Marsit 2017, përfshijnë shoqërinë përmbarimore STAR Sh.p.k. Ankesa e parë ka të bëjë me veprimet procedurale në funksion të titullit ekzekutiv të bankës “Pro Credit” ndaj debitorëve Besnik F. dhe bashkëshortes së tij të lëshuar në Shkurt 2016, për shumën 11067 euro dhe 638 euro. Kjo procedurë përmbarimore është filluar prej përmbaruesit gjyqësor Eduard Allamani, i cili ka ekzekutuar shuma detyrimi mbi pagën e debitorëve. Në fund të Gushtit 2015, kredia transferohen te kreditori i ri MCA me vlerën e mbetur 4790 euro dhe ky i fundit e tranferon çështjen nga Allamani tek përmbaruesja Jorsdia Dervisha e shoqërisë STAR Sh.p.k., e cila nëpërmjet një kërkese për sekuestro konservative me 29 Shtator 2015 i sekuestron bashkëshortëve F. shumën 11,705 euro si dhe 6,600 lekë. Dhoma rendit një seri shkeljesh të pretenduara në këtë praktikë, që nga transferimi i dosjes në zyrën e re përmbarimore, mosnjoftmi i debitorëve për kreditorin e ri MCN, si dhe çfarë është e ‘pakuptueshme dhe jologjike vlera e kërkuar e detyrimit nga përmbaruesja gjyqësore në masën 11705 euro... në kundër-

shtim me shkresën e ‘Pro Credit’ e cila shpreh qartë se detyrimin deri më 31 Gusht 2015 është 4790 euro.” “Sipas akteve shkresore rezulton e pashpjeguar mënyra e rritjes së detyrimit nga vlera prej 4790 euro në datën 31.08.2015 dhe gati një muaj më vonë pretendohet një vlerë 11705 eurosh,” shkruan Dhoma e Përmbaruesve. Dy debitorë të kompanisë MCA, që BIRN i takoi pranë zyrave të shoqërise STAR Sh.pk, M.E dhe T.E, hodhën gjithashtu akuza për keqtrajtim nga kompania përmbaruese. Ata thanë se “ndjeheshin të fyer, të vjedhur dhe të nëpërkëmbur sepse pyeteshin si të pandehur në një zyrë ku incizoheshin dhe njerëz të kësaj kompanie i bënin presion të merrnin një kredi tjeter për të shlyer një detyrim që nuk e kishin fare te shoqëria MCA, por te Banka Procredit.” Një tjetër qytetar XH.A shumë i irrituar tha se: “brenda ka një sistem ku njerëzit detyrohen të firmosin çfarë do pronari i godinës.” BIRN u përpoq të kontaktonte me kompaniën STAR për të diskutuar ankesat e ngrituara nga debitorët në adresë të tyre. Këta përmbarues punojnë te qëndra e biznesit STAR, ku gjendet edhe kompania MCA, shumë pranë Ministrisë së Drejtesisë në Bulevardin Zogu I në Tiranë. Personi që mori përsipër të flasë në emër të kompanisë MCA dhe të shoqërisë përmbarimore STAR, ishtë Aldenis Çullhaj,me profesion avokat. Z. Çullhaj la takim në një zyrë brenda ambienteve të qendrës që mban të njëjtin emër, ku binte në sy fakti se në mure ishin vendosur njoftime se në këtë sallë çdo bisedë jo vetëm që ishte nën mbikqyrjen e kamerave, por edhe regjistrohej. Z. Çullhaj nuk i pranoi ankesat e paraqitura, madje përkundrazi- ai u përpoq të shpjegonte se filozofia e punës së kompanisë është t’i ofrojë mundësi klietëve të saj të ristrukturojnë kreditë e tyre duke i lehtësuar nga pagesat mujore,ndonëse ky proces shoqërohet në finale me rritje të kostove të tyre. Agron Sula kundër kreditorëve Megjithëse një mori institucionesh si Avokati i Popollit dhe Ministria e Drejtësisë kishin konstatuar shkelje të shumta në mënyrën se si banka Raiffeisen, shoqëria Tranzit apo përmbaruesi gjyqësor “Corretor” patën proceduar në ekzekutimin e detyruar të kredisë konsumatore të Agron Sulës, çështja e tij nuk gjeti zgjidhje deri në Maj të vitit 2015, kur me ndihmën e një organizate jofitimprurëse ngriti një padi civile, duke kërkuar pavlefshmërinë e titullit ekzekutiv të vitit 2011, si dhe pavlefshmëri të procedurave përmbarimore të ndjekura. Në Shtator 2016, nën presionin e padisë, kompania Tranzit Sh.p.k ka arritur një marrëveshje me Sulën, duke e reduktuar detyrimin e tij fundor në 300 mijë lekë, për të cilën Agroni do të paguajë 10 mijë lekë në muaj. Për hartimi e akt-padisë në gjykatë, Agroni gjeti mbështetjen e avokatëve në Komitetin Shqiptar të Helsinkit. Por në finale të këtij procesi, Agroni thotë së më shumë se një marrëveshje mirëkuptimi ishte edhe një dorëzim nga ana e tij, pasi tashmë po ndjehej i pafuqishëm për të luftuar më tej edhe pse vlerën që mori kredi pretendon se e ka shlyer. Megjithatë, sot Agroni shpreson që rasti i tij, që për shumë instucione përbën një fenomen shqetësues, të shërbejë si një paralajmërim për ata shqiptarë në nevojë që i drejtohen bankave për kredi. “Të ezaurojnë çdo rrugë tjetër, edhe pse e vështirë për të gjetur paratë që u nevojiten. Bankën ta shohin si alternativën e fundit, ku duhet të trokasin,” sugjeron Agroni. “Edhe kur të shkojnë, të lexojnë mirë çdo gërmë dhe fjali të kontratës, në mënyrë që të mos ndodhen në kushtet e mia,” përfundoi ai.

Maj 2017

DYFISHIM PASURIE

Të dhënat e siguruara nga BIRN tregojnë se pasuria e gjyqtarëve të Kushtetueses është dyfishuar përgjatë 12 viteve. Në vitin 2003, ata kanë deklaruar në total 160 milionë lekë, ndërsa në fund të vitit 2015, pasuria e tyre kap vlerën e më shumë se 364 milionë lekëve.

Pasuri të pajustifikuara; anëtarët e Gjykatës Kushtetuese deklarojnë miliona lekë cash Gjykata Kushtetuese

Të dhënat e analizuara nga BIRN tregojnë se shtatë nga nëntë anëtarët e Gjykatës Kushtetuese nuk e justifikojnë pasurinë e tyre të paktën në një vit të deklarimit, ndërkohë që vlerat e larta të parave cash ngrenë dyshime mbi burimin e tyre. ALEKSANDRA BOGDANI | BIRN | TIRANË

ë vendosur nën projektorët e opinionit publik dhe komunitetit ndërkombëtar, anëtarët e Gjykatës Kushtetuese ngritën kartonin jeshil dhe i hapën rrugën zbatimit të ligjit të vetingut në dhjetor të vitit 2016. Megjithatë, të dhënat e siguruara nga BIRN tregojnë se vetë anëtarët e Gjykatës Kushtetuese rrezikojnë të mos e kalojnë testin e vetingut në lidhje me pasurinë e tyre të deklaruar. Të dhënat e siguruara përmes një analize të detajuar të deklaratave të pasurisë së anëtarëve të Gjykatës Kushtetuese përgjatë viteve 2003-2015 tregojnë shtatë nga nëntë anëtarët e kësaj gjykate nuk e justifikojnë pasurinë e tyre për një ose më shumë vite të deklarimit. Pasuria e pajustifikuar, sipas kontrollit aritmetik logjik të deklaratave të dorëzuara në Inspektoriatin e Lartë të Deklarimit të Pasurisë kap vlerën e më shumë se 35 milionë lekëve, ose 11 për qind të aseteve totale neto. Deklaratat e pasurisë administrohen nga Inspektoriati i Lartë i Deklarimit dhe Kontrollit të Pasurive dhe Konfliktit të Interesit, ILDKPKI. Nëpërmjet një kërkese të bazuar në ligjin për të drejtën e informimit, BIRN administroi nga ILDKPKI të gjitha deklaratat e depozituara nga anëtarët e Gjykatës Kushtetuese deri në vitin 2015. Të dhënat e plotësuara nga gjyqtarët në secilën deklaratë vjetore u hodhën në një databazë dhe iu nënshtruan analizës aritmetike dhe logjike, e cili bazohet në një nga format e kontrollit të përdorura nga ILDKPKI për të hetuar pasurinë e zyrtarëve dhe është e njohur si një nga

Gjendja e aseteve për secilin anëtarë të Gjykatës Kushtetuese deri në datën 31 dhjetor 2015

praktikat më të mira ndërkombëtare. Nga 97 deklarata të analizuara përmes kësaj metodologjie, 14 rezultojnë me probleme, pasi pasuria e shtuar nuk mbulohet nga të ardhurat e deklaruara. Sipas kësaj analize, vetëm dy prej anëtarëve të Gjykatës Kushtetuese e kalojnë testin e justifikimit të pasurisë për të gjitha vitet e deklaruara. Dyfishim pasurie Të dhënat e siguruara nga BIRN tregojnë se pasuria e gjyqtarëve të Kushtetueses është dyfishuar përgjatë 12 viteve. Në vitin 2003, ata kanë deklaruar në total 160 milionë lekë, ndërsa në fund të vitit 2015, pasuria e tyre kap vlerën e më shumë se 364 milionë lekëve. Fatos Lulo rezulton gjyqtari më i pasur i Kushtetueses, i ndjekur nga gjyqtari Vladimir Kristo të cilit i ka përfunduar mandati. Ndërkohë, të dhënat tregojnë se kryetari i gjykatës, Bashkim Dedja ka shënuar rritjen më të madhe në vlerë nga viti i pari i deklarimit deri në fund të vitit 2015, i pasuar në vend të dytë nga gjyqtari Fatmir Hoxha. Njësoj si gjyqtarët e tjerë të Shqipërisë, edhe anëtarët e Gjykatës Kushtetuese kanë preferuar tregun e pasurive të paluajtshme për të investuar të ardhurat e tyre.

Likuiditetet cash të gjyqtarëve të Kushtetueses të mbledhura për të gjitha vitet e deklaramit

Të dhënat e siguruara nga BIRN tregojnë se 55% e pasurisë së tyre përbëhet nga pasuritë e paluajtshme, me një vlerë totale të deklaruar prej 1.6 milionë dollarësh. Në një investigim të mëparshëm të realizuar nga BIRN, investimet në pasuri të paluajtshme dominojnë edhe pasurinë e gjyqtarëve të Apelit në Shqipëri. Gjysma e pasurisë totale të 81 gjyqtarëve të Apelit përbëhej nga investimet në blerjen e shtëpive dhe dyqaneve, të cilat në fund të vitit 2014 kapnin vlerën e mbi 1 miliardë lekëve ose 8.8 milionë USD. Përveç pasurive të paluajtshme, llogaritë bankare përbëjnë zërin e dytë më të lartë në buxhetin e anëtarëve të Gjykatës Kushtetuese. Llogaritë bankare zënë 26 për qind të pasurisë, paratë cash 15 për qind, automjetet 3 për qind dhe sendet me vlerë të veçantë vetëm 1 përqind. Dhjetra milionë në cash Në praktikat më të mira ndërkombëtare, vlerat e larta të parave cash ngrenë pikëpyetje mbi trendin e transaksioneve apo burimin e pasurisë së funksionarëve shtetërorë. Por ndonëse ligji për deklarimin dhe kontrollin e pasurive ka vendosur si limit të parave që mund të mbahen në shtëpi shumën e 1.5 milionë lekëve,

anëtarët e Gjykatës Kushtetuese e tejkalojnë shumëfish këtë vlerë. Sipas analizës së BIRN, nëntë anëtarët e Gjykatës Kushtetuese kanë deklaruar në ILDKP se zotërojnë në total më shumë se 54 milionë lekë cash ose 450 mijë dollarë. Të dhënat tregojnë se gjyqtari me pasurinë më të madhe, Fatos Lulo deklaron edhe vlerën më të larta të parave cash me rreth 18 milionë lekë. E dyta në listë me rreth 14.5 milionë lekë cash të deklaruara është gjyqtarja Altina Xhoxhaj, ndërsa pas saj vjen gjyqtari Gani Dizdari me më shumë se 9 milionë lekë cash. Paga nga funksioni përbën vetëm gjysmën e të ardhurave në portofolin familjar të anëtarëve të Gjykatës Kushtetuese. Në deklaratat e tyre të pasurisë evidentohen si të ardhura edhe pagat e familjarëve, fitimi nga shitblerjet apo qiratë e pasurive, mësimdhënia apo dhuratat në cash. Ndërkohë, detyrimet më të mëdha të tyre janë kreditë bankare, detyrimet ndaj shoqërive të ndërtimin apo huamarrjet pa afat dhe interes ndaj të afërmve apo rrethit familjar. Nga totali i deklaratave të analizuara, BIRN arriti në përfundimin se pasuria e anëtarëve të Gjykatës Kushtetuese reflekton një sërë trendesh të dyshimta, të cilat lidhen me mbajtjen e shumave të larta të parave cash, huamarrjes në vlera të konsiderueshme nga familjarët apo detyrime të larta të pashlyera ndaj kompanive të ndërtimit. Por pavarësisht se këto të dhëna duhet të ngrejnë këmbana alarmi për inspektorët e kontrollit, asnjëri prej anëtarëve të Gjykatës Kushtetuese nuk është bërë pjesë e hetimeve për pasurinë e tyre.

Maj 2017

Ndryshimet e miratuara falë këtij kompromisi në korpusin e ligjeve në thelb përbëjnë shkelje të shumta të parimeve të zgjedhjeve të lira dhe të ndershme si dhe të vetë kritereve kushtetuese aktuale të Shqipërisë, si sa i përket zhvillimit të zgjedhjeve, ashtu edhe sa i përket procesit ligjvënës.

Opinion

Kompromisi mund të prodhojë zgjedhje të pakontestuara, por jo të lira e demokratike Një nga rregullat më të rëndësishëm për zhvillimin e zgjedhjeve të lira e demokratike është që rregullat e lojës të jenë të qarta dhe të barabarta për të gjithë. Por dy partitë e mëdha kanë vendosur të ndryshojnë këto rregulla loje më pak se një muaj para zgjedhjeve, duke shkatërruar çfarëdolloj koncepti për zgjedhje të lira e demokratike. GJERGJ EREBARA| BIRN | TIRANË

uvendi i Shqipërisë u mblodh më 22 maj 2017 në një “sesion të jashtëzakonshëm” në kompromis mes dy partive të mëdha PS dhe PD për të votuar shkarkim/emërim ministrash dhe ndryshime të shumta të ligjve, përfshirë ligje të rëndësishme si Kodi Zgjedhor dhe Kodi Penal. Teorikisht, koalicioni i madh mes PD dhe PS do të duhet të prodhojë më 25 qershor zgjedhje të pakontestueshme. Por këto zgjedhje vështirë se mund të jenë të lira, të ndershme e në përputhje me dokumentin e Kopenhagës. Ndryshimet e miratuara falë këtij kompromisi në korpusin e ligjeve në thelb përbëjnë shkelje të shumta të parimeve të zgjedhjeve të lira dhe të ndershme si dhe të vetë kritereve kushtetuese aktuale të Shqipërisë, si sa i përket zhvillimit të zgjedhjeve, ashtu edhe sa i përket procesit ligjvënës. Ligjet në një vend demokratik nuk kanë nevojë vetëm për një shumicë parlamentare për t’u miratuar. Ligjet duhet gjithashtu t’i nënshtrohen procedurave të miratimit të tyre, përfshirë publikimin e projektligjit, diskutimin në komisione parlamentare dhe miratimin e botimin në fletoren zyrtare, si dhe hyrjen në fuqi, vetëm dy javë pas botimit në fletoren zyrtare. Por kjo nuk është ajo që po ndodh aktualisht. Kodi Zgjedhor dhe Kodi Penal pritet të miratohen menjëherë, krahas ligjeve të tjera, ato pritet të hyjnë në fuqi ende pa u botuar, duke shkelur çdo lloj principi për një proces të rregullt. Për rrjedhojë, zgjedhjet e 25 qershorit, me gjasa do të jenë të pakontestuara, në kuptimin që humbësi i mundshëm i zgjedhjeve, qoftë PS apo PD, nuk ka të drejtë morale të ankohet, por këto zgjedhje nuk do të jenë të lira dhe të ndershme, e aq më pak, demokratike, pikërisht për shkak të ndryshimeve të rregullave të lojës vetëm një muaj para zhvillimit të zgjedhjeve. Kushtetuta aktuale e Shqipërisë në frymë dhe në thelb ndalon Kuvendin të mira-

tojë ligje menjëherë para zgjedhjeve, e aq më pak, të ndryshojë rregullat e lojës për zgjedhjet pak para se të shpërndahet. Por nën frymën e “krizës”, parlamenti aktual po e bën këtë gjë dhe kjo përbën një akt jodemokratik. Kushtetuta aktuale ka krijuar një sistem antidiktaturë, në të cilin përshkruhen me detaje se si, një maxhorancë parlamentare, sado maxhorancë të jetë, të mos jetë në gjendje të imponojë një sistem zgjedhor sipas interesit të vet pak para zgjedhjeve. Kuptohet që gjatë 19 viteve të fundit, zgjedhjet janë bastardizuar në vijimimësi dhe kriteret kushtetuese janë shkelur me bollëk, duke krijuar hapësira të palogjishme apo duke nxjerrë jashtë loje kriteret bazë. Në vitin 1998, Shqipëria miratoi një kushtetutë të re, e cila supozohej se do të vendoste themelet e një shteti demokratik, me pushtet të kufizuar dhe demokraci përfaqësuese. Neni 65 i saj, në variantin fillestar, (atë që i miratua më 1998) shkruan: Zgjedhjet për kuvendin zhvillohen 60 deri në 30 ditë “para mbarimit të mandatit”. Dhe pas kësaj, “kuvendi nuk nxjerr dot ligje 45 ditë para mbarimit të manda-

tit”, me përjashtim të situatës së jashtëzakonshme. Një klauzolë e tillë synon në thelb që mandati i kuvendit të mos zgjatet në asnjë rast përtej afatit katër vjeçar, që zgjedhjet të zhvillohen në kohë të përshtatshme që ky afat të mos shkelet dhe që kuvendi ekzistues të mos abuzojë me miratime ligjesh e me ndryshime të rregullave të lojës ndërkohë që është në grahmat e fundit të jetës së tij. Kuptohet që kjo klauzolë e kushtetutës supozohej se do të funksiononte në një vend normal. Në zgjedhjet e vitit 2001, të parat e zhvilluara me kushtetutën e re, vetë zgjedhjet zgjatën pesë javë, pasuar me manipulime të turpshme në numërim e llogaritje rezultatesh si dhe ankimim e vendimesh abuzive të Gjykatës Kushtetuese. Rrjedhimisht, nëse normaliteti qe zhvillimi i zgjedhjeve 60-45 ditë para mbarimit të mandatit të parlamentit, me dy raunde me nga dy javë, numërimi i votave e ndarja e deputetëve në pjesën 6045 ditë, në fakt, në vitin 2001 procedurat kërkuan mbi dy muaj e gjysmë. Data e parë e zgjedhjeve qe 24 qershori, dita kur banorët fshatit Dushk në Lushnjë votuan,

qe 19 gushti dhe dita kur u mblodh parlamenti qe 3 shtatori 2001. Kjo mjaftoi për shkatërrimin e çdo parimi të mundshëm për zgjedhje të lira dhe të ndershme. Mandati i parlamentit të mëparshëm mbaronte më 23 korrik 2001. Mandati i kuvendit të ri filloi më 3 shtator 2001. Zgjedhjet që pasuan për inerci krijuan këtë hendek mes datës së zgjedhjeve (zakonisht fund qershori) dhe mbarimit të mandatit të kuvendit (zakonisht fillim shtatori), duke shkatërruar parimin që kuvendi aktual nuk mund të ndryshojë rregullat e zgjedhjeve pak javë para se ato të mbahen. Parimi që ligjet nuk mund të prodhoheshin si qofte para mbarimit të mandatit, e aq më shumë, të shërbenin për manipulimin e situatës zgjedhore sipas qejfit të një pale, sakaq u nxorr i pavlefshëm. Kur flet për “përjashtim të situatës së jashtëzakonshme” kushtetuta i referohet një situate të cilën e ka përshkruar më poshtë, ku ndalon përdorimin e konceptit “gjendje e jashtëzakonshme” për të zhvilluar zgjedhje, për të ndryshuar kushtetutën, ligjin zgjedhor etj. Shkurt, zgjedhjet, që të konsiderohen normale dhe të drejta e të ndershme, duhet të zhvillohen me afate kohore të përcaktuara qartë dhe pa ndryshim rregullash në periudhën menjëherë para zgjedhjeve. Neni 82 i Kushtetutës përcakton një parim tjetër: kuvendi nuk mund të shqyrtojë një ligj brenda një nate dhe ta miratojë atë menjëher në mëngjes. Dhe kur vjen puna për kodin zgjedhor, apo kodit penal, kushtetuta ndalon shqyrtimin dhe miratimin me procedurë të përshpejtuar. Dhe kur vjen puna që ligji ndryshohet sipas rregullave, ai sërish ka nevojë për së paku dy javë që të hyjë në fuqi. Të gjitha këto, dukshëm i bëjnë ligjet që po ndryshohen aktualisht në kuvend në thelb antikushtetuese, në frymë dhe në procedurë, pavarësisht nëse ekziston apo jo shumica parlamentare për këtë gjë. Në një situatë normale, kjo do të quhej një puç kushtetues. Kjo shpjegon se Shqipëria është në një situatë anormale, sido që nuk është aspak në kushtet e gjendjes së jashtëzakonshme.

Maj 2017

Analizë

Në darkën e saj të të mërkurës, mes këtyre telasheve lokale, rajonale dhe globale, Mogherini – si dhe zyrtarët e tjerë të lartë të BE-së – duhet ta bëjnë të qartë synimin e tyre për t’u angazhuar më shumë në Ballkan. Përndryshe, ata rrezikojnë të humbin fitoret e tyre diplomatike të fundit dhe të arritura me mund.

Mogherini duhet ta vazhdojë angazhimin në Ballkanin Perëndimor Lajmet e mira në Ballkanin Perëndimor duhet ta frymëzojnë shefen e politikës së jashtme të Bashkimi Europian ta shtojë ndikimin e BE në rajon si mënyra më e mirë për ta mbajtur atë larg telasheve etnike dhe përsëritjes së krizave të viteve ‘90. SRECKO LATAL | BIRN | SARAJEVË

xitur nga zhvillimet e fundit në Shqipëri dhe Maqedoni, por ende e shqetësuar nga problemet etnike, politike dhe ekonomike në të gjithë Ballkanin, shefja e politikës së jashtme dhe sigurisë për BE-në Federica Mogherini organizoi të mërkurën një darkë joformale për gjashtë liderët e Ballkanit Perëndimor në Bruksel. Në takimin e parë gjerësisht si një përpjekje tjetër për të stabilizuar një rajon të paqëndrueshëm, pa pjesëmarrjen e kryeministrit shqiptar Edi Rama, homologut të tij boshnjak Denis Zvizdiç, kryeministrit në largim të Kosovës, Isa Mustafa, kryeministri të caktuar të Maqedonisë, Zoran Zaev, si dhe të kryeministrit Dusko Markoviç dhe kryeministrit aktual të Serbisë, Aleksandër Vuçiç, i zgjedhur së fundmi president. Takimi u zhvillua pasi krerët e Ballkanit – përfshirë ata që darkuan me Mogherinin – kërkuan për një rinovim të procesit të pranimit në BE dhe madje paralajmëruan për ndryshim të kufijve të Ballkanit në të kundërt. Gjithashtu takimi pason thirrjet e ekspertëve vendas dhe ndërkombëtarë që zyrtarët e BE-së të braktisin tonet e buta, dhe deklaratat optimiste, të paqarta dhe jorealiste dhe të përballen me realitetin e shëmtuar të krizave të ndryshme ballkanike me fjalë të ashpra dhe veprime më të ashpra, nëse është e nevojshme. Darka gjithashtu pason shenjat se SHBAja dhe BE-ja momentalisht “po fitojnë” në Ballkan. Duke iu dorëzuar presionit të BE-së dhe SHBA-së, presidenti maqedonas Gjorge Ivanov më 17 maj, i ofroi më në fund liderit social-demokrat Zoran Zaev mandatin për të formuar një qeveri të re. Ivanov e ka mbajtur dhënien e mandatit që nga marsi, pavarësisht se Zaev siguroi shumicë në parlamentin e Maqedonisë me mbështetje të partive etnike shqiptare. Lufta e gjatë për pushtet e la Maqedoninë pa një qeveri të re që nga zgjedhjet e

Kryeministrat e Ballkanit Perëndimor në takimin me Mogherinin

parakohshme të 11 dhjetorit. Të nesërmen, duke iu dorëzuar gjithashtu presionit ndërkombëtar, kryeministri shqiptar Edi Rama dhe lideri i opozitës Lulzim Basha arritën një marrëveshje për të mbajtur zgjedhje ku do të përfshihen të gjitha partitë. Nëse zbatohet, marrëveshja do t’i japë fund ngërçit politik prej disa muajsh dhe do të qetësojë situatën në vend. Këto dy zhvillime paraqesin lajme të mira në krizat e vështira dhe me mundësi rreziku në Shqipëri dhe në Maqedoni – dhe shënojnë një fitore të vogël për BE-në dhe SHBA-në. Ndërsa këto marrëveshje mbeten ende për t’u zbatuar, Ballkani, BE-ja dhe SHBAja përballen me kriza të tjera. Përveç Maqedonisë, Bosnje-Hercegovina duket se është në situatë më të keqe. Mosmarrëveshjet politike aty mes partive kryesore kanë bllokuar plotësisht punën e parlamentit në nivele të ndryshme, duke penguar reformat dhe duke bllokuar rrugën e vendit në BE. Me një program të FMN gjithashtu të bllokuar për shkak se Bosnja ka dështuar të kryejë reformat kyçe, vendi me gjasa do të përballet me një krizë likuiditeti këtë vit dhe vitin e ardhshëm, gjë që do të çojë në trazira të reja, me gjasa të dhunshme, të ngjashme me ato të vitit 2014.

Në vitin 2018, Bosnja duhet të mbajë zgjedhjet e përgjithshme. Por pa reformë në ligjin e zgjedhjeve – gjë që duket se nuk ka gjasa të ndodhë – vendi mund të mos arrijë të krijojë qeveri as në nivelet shtetëror dhe as në entitetin e federatës. Ky mund të jetë edhe fillimi i ndarjes së vendit, i cili ka potencialin të shoqërohet me dhunë etnike. Ndërkohë, pas rënies së qeverisë në Kosovë dhe shpërbërjes së parlamentit në fillim të majit, presidenti i Kosovës Hashim Thaçi ka kërkuar zgjedhje të parakohshme më 11 qershor. Kriza politike në Kosovë po mblidhet prej muajsh, pasi dy partitë kryesore në koalicionin qeverisës – Partia Demokratike e Kosovës, PDK dhe LDK-ja e Kadri Veselit po largohen nga njëra-tjetra duke u pozicionuar në zgjedhjet e reja. Si rezultat, Kosova po përgatitet për një tjetër fushatë të tensionuar zgjedhore, që pritet të shtyjë ose të ndalojë reformat kyçe. Ndërkohë kryeministri shqiptar Rama dhe presidenti i Kosovës, Thaçi, kanë tronditur rajonin duke kërcënuar bashkimin e Shqipërisë me Kosovën nëse gjykojnë se BE-ja ka mbyllur dyert për zgjerimin e mëtejshëm në Ballkan. Edhe Mali i Zi, ndonëse në prag të anëtarësimit në NATO dhe më afër anëtarësimit në BE krahasuar me të gjitha vendet e tjera të Ballkanit, është i

përçarë politikisht, si dhe vuan nga politika jodemokratike dhe shpesh e korruptuar e elitës drejtuese. Prej ndarjes së fortë midis forcave properëndimore dhe atyre pro-ruse, bashkimi me NATO-n duket një rrezik shumë i madh. Ai ose mund ta qetësojë vendin ose të përkeqësojë ndarjet e brendshme. Situata në Serbi nuk është aspak e këndshme, edhe pse lideri Vuçiç, është sjellë mirë me BE-në për vite me radhë. Pavarësisht se ai ka luajtur një rol relativisht stabilizues në rajon në vitet e fundit, politikat e tij autoritare po anashkalojnë procedurat demokratike dhe po shtypin të drejtat e njeriut dhe lirinë e medias në vend. Mijëra njerëz në Serbi kanë protestuar kundër Vuçiç që nga fitorja e tij në zgjedhjet presidenciale në prill. Gjatë kësaj kohe, Vuçiç vazhdon të vonojë emërimin e një kryeministri të ri, duke pritur për kandidatin e përsosur të cilit mund t’i besojë dhe ta mbajë nën kontroll. Ndërsa përgjegjësia më e madhe për të gjitha këto kriza paralele të Ballkanit i takon vetë vendeve dhe drejtuesve e popujve të tyre, BE dhe SHBA kanë kontribuar gjithashtu në këtë situatë. Prej një dekade, Perëndimi u përball me politikën e Ballkanit, duke eksperimentuar me reforma dhe duke imponuar standarde që edhe vetë vendet perëndimore kanë filluar t’i shpërfillin apo shkelin. Pastaj BE-ja dhe SHBA-ja e braktisën Ballkanin dhe pakësuan praninë e tyre politike dhe ekonomike aty, të detyruar nga probleme më të mëdha të brendshme dhe të jashtme – gjë që i dha ndërkohë mundësi Turqisë, Rusisë dhe të tjerëve të forconin ndikimin. Rritja e tensioneve globale kërcënuan nxitjen e mosmarrëveshje të vjetra etnike dhe politike në Ballkan. Në darkën e saj të të mërkurës, mes këtyre telasheve lokale, rajonale dhe globale, Mogherini – si dhe zyrtarët e tjerë të lartë të BE-së – duhet ta bëjnë të qartë synimin e tyre për t’u angazhuar më shumë në Ballkan. Përndryshe, ata rrezikojnë të humbin fitoret e tyre diplomatike të fundit dhe të arritura me mund.

Maj 2017

Koncesioni i debatueshëm i shërbimit të laboratorëve-i katërti në shëndetësi pas Check up-it, hemodializës dhe sterilizimit të sallave kirurgjikale pritet t’u kushtojë taksapaguesve shqiptarë rreth 13 miliardë lekë në 10 vjet ose rreth 100 milionë dollarë. Konsorciumi fitues ofroi një ulje prej 10.7 për qind nga çmimi i listës së testeve.

Koncesioni i laboratorëve: pas kompanisë në Holandë qëndron Pegasus Biznesmeni shqiptar, Janis Karathano është fitues me 75 % i koncesionit të shërbimit laboratorik përmes kompanive të tij Labopharma në Shqipëri dhe AB Laboratory Solutions në Holandë-ndërkohë që kriteret u plotësuan nga partneri francez i minorancës. ALEKSANDRA BOGDANI | BIRN | TIRANË

jë godinë historike e shekullit XIX në Hagë shërben si adresë e dhjetra kompanive “guackë” të regjistruara ndër vite në Holandë –njësoj si edhe për fituesen e koncesionit më të ri të shërbimit laboratorik në Shqipëri. AB Laboratory Solutions B.V, njëra prej tre kompanive të konsorciumin fitues është themeluar prej vitit 2007 në Regjistrin holandez të Biznesit: një shtet që ndonëse lakohet pak, konsiderohet një ndër parajsat fiskale më të mëdha në Europë. Treguesit e AB Laboratory Solutions B.V- një kompani offshore me kapital 18 mijë euro të çojnë tek një tjetër kompani “guackë” me strukturë pronësie të panjohur, e quajtur Orinoco Mining& Resources B.V. Por të dhënat e siguruara nga BIRN tregojnë se pas emrit të kompanisë holandeze qëndron biznesmeni shqiptar Janis Karathano, i cili rezulton të ketë dalë nga gara e Ministrisë së Shëndetësisë me 75 për qind të aksioneve të koncesionit. Koncesioni i debatueshëm i shërbimit të laboratorëve-i katërti në shëndetësi pas Check up-it, hemodializës dhe sterilizimit të sallave kirurgjikale pritet t’u kushtojë taksapaguesve shqiptarë rreth 13 miliardë lekë në 10 vjet ose rreth 100 milionë dollarë. Konsorciumi fitues ofroi një ulje prej 10.7 për qind nga çmimi i listës së testeve. BIRN i drejtoi Ministrisë së Shëndetësisë një kërkesë për të drejtë informimi mbi strukturën e pronësisë së kompanisë AB Laboratory Solutions B.V. Ministria e Shëndetësisë u përgjigj se “përfituesi fundor i aksioneve në fjalë është kompania Pegasus sh.p.k”. Pegasus është njëra prej katër kompanive në Shqipëri të Janis Karathanos dhe më e rëndësishmja ndër to. E themel-

uar në vitin 1995 me objekt tregtimin e medikamenteve mjekësore dhe depove farmaceutike, ajo zotëron një kapital prej 1.12 milionë eurosh dhe xhiro vjetore të deklaruar në 8.6 milionë euro. Ndryshe nga Pegasus, dy kompanitë e tjera të zotëruara nga Karathano në koncesionin e shërbimit laboratorik nuk kanë rekorde në aktivitet tregtar apo në kapitale. “Labopharma”, e cila zotëron 41.7 për qind të konsorciumit ka një kapital të nënshkruar prej vetëm 100 mijë lekësh dhe bilancin e fundit të dorëzuar të vitit 2015 e ka mbyllur me humbje. Ndërkohë që AB Laboratory Solutions B.V-më shumë se sa kompani investitore duket se u ka shërbyer fituesve për të thithur investitorë të tretë. Duke iu referuar ofertës së konsorciumit, Ministria e Shëndetësisë i tha BIRN se AB Laboratory Solutions B.V. është projektuar në Mbretërinë e Holandës pasi ky shtet ofron një nga regjimet më të përshtatshme Holding për investitorët. “Sipas konsorciumit, kjo strukturë ndihmon në prezantimin e kërkesave për financim nga bankat dhe investitorët potencialë të tretë…financimi dhe ngritja e kapitaleve bëhet më e lehtë në momentin që ekziston një grup kompanish”, sqaroi Ministria e Shëndetësisë. Përmes një përgjigjeje me shkrim, Jani Karathano ofron argumente të njëjta me Ministrinë për avantazhet e zotërimit të një kompanie holding në një vend të Bashkimit Europian. “Një strukturë e tillë si holdingu financiar është një praktikë mjaft e njohur nga perspektiva financiare, ligjore dhe e taksimit, e cila zbatohet nga disa prej koorporatave më të mirënjohura në botë,” tha Karathano për BIRN. Investitori strategjik i minorancës Kompanitë e lidhura “Labopharma” në

Kryeministri Rama dhe ish-ministri i Shëndetësisë, Ilir Beqaj gjatë një inspektimi në spital. Foto: LSA

Tiranë dhe AB Laboratory Solutions B.V në Hagë në pronësi të Karathanos zotërojnë së bashku 75 për qind të konsorciumit. Megjithatë, kriteret teknike dhe financiare janë përmbushur nga partneri francez i minorancës, Exalab. Ministria e Shëndetësisë dhe Karathano i thanë BIRN në përgjigje të veçanta se kompania franceze EXALAB është investitori strategjik, i cili sipas tyre përmbush dhe tejkalon kriteret kualifikuese. “Sipas ofertës së paraqitur, investitori strategjik në konsorcium i cili sjell ekspertizë n, njohuritë , eksperiencë n e mjaftueshme dhe që mbulon dhe tejkalon kriteret financiare është Exalab, një shoqëri e themeluar në republikën e Francës me një aktivitet shumëvjeçar në fushën e laboratorëve,” u përgjigj Ministria e Shëndetësisë. “Pjesmarrja e shoqërisë Exalab në këtë projekt konsiderohet një sukses, të cilin ne e vlerësojmë maksimalisht, duke pasur parasysh gërshetimin e faktorëve të tillë si niveli mjaft i lartë i cilësisë që Exalab aplikon në BE dhe rriskun që mbart një vend si Shqipëria,” shtoi Karathano. Dokumentet e publikuara nga Ministria e Shëndetësisë tregojnë se konsorciumi fitues do të marrë në administrim për dhjetë vitet e ardhshme 18 laboratorët e analizave, pesë prej të cilave u përkasin spitaleve universitare në Tiranë, 11 spitaleve rajonale dhe 2 spitaleve të rretheve. Të gjithë së bashku, ata realizonin rreth 5 milionë analiza në vit për pacientët e shtruar dhe ata ambulantë. Ndër kriteret kualifikuese, Ministria e Shëndetësisë vendosi një tavan prej 6 milionë testesh në vit për pjesmarrësit në tender, së bashku me të ardhura të paktën

40 milionë euro nga shërbimet laboratorike në vitin e fundit dhe 15 milionë euro të ardhura neto. Në cilësinë e përfaqësuesit të konsurciumit, Karathano i tha BIRN se “vetëm përmes kredencialeve të Exalab përmbusheshin dhe tejkaloheshin këto kërkesa, duke kryer të paktën 9.6 milionë teste laboratorike në vit dhe me një xhiro të akredituar prej 59 milionë eurosh dhe vlerë neto prej 36.5 milionë eurosh”. Dokumentet tenderuese të Ministrisë së Shëndetësisë sqarojnë se detyrimin për përmbushjen e kritereve e ka konsorciumi si i tërë dhe jo domosdoshmërisht çdo kompani më vete. Kriteret e kualifikimit mund të përmbushen edhe nga çdo anëtar individualisht, me kushtin që ky anëtar të zotërojë pjesmarrje me të paktën 25 për qind në konsorcium. “Në rastin e konsorciumit në fjalë, këto kritere përmbushen nga shoqëritë EXALAB dhe Labopharma sh.p.k, apo vetëm nga shoqëria EXALAB,” sqaroi Karathano. Pas shpalljes si konsorcium fitues, Karathano i BIRN se struktura aksionere e konsorciumit dhe rrjedhimisht edhe e kompanisë koncesionare pritet të ndryshojë. Ai pohon se me vullnetin e shoqërive anëtare, është kërkuar pranë autoritetit kontraktues që kompania Exalab të zotërojë nga 25 për qind, të paktën 40 për qind të shoqërisë koncesionare të re, ndërsa shoqëria Labopharma të zotërojë jo më shumë se 60 për qind. Sipas shpjegimeve të tij, AB Laboratory Solutions B.V pritet të dalë jashtë strukturës së pronësisë në kompaninë e re koncesionare. “…Një ndryshim i tillë përforcon ga-

Maj 2017

Koncesioni i hemodializës i transferohet kompanisë guaskë në Amsterdam Për herë të dytë brenda një viti pronësia e kompanisë Evita Sh.p.k, e cila kontrollon paketën kryesore të aksioneve të koncesionit të shërbimit të hemodializës, ka ndërruar duar duke iu transferuar një kompanie guaskë të regjistruar në Mbretërinë e Hollandës. BESAR LIKMETA | BIRN | TIRANË

Godina ku është regjistruar kompania AB Laboratory në Hagë. Foto: Google

rancitë teknike dhe financiare ndaj autoritetit kontraktues dhe sjell një vlerë të shtuar në këtë projekt. Një kërkesë e tillë ka të bëjë edhe me faktin se tashmë janë siguruar financimet e nevojshme për këtë projekt,” shtoi ai. Kostot e koncesioneve Koncesioni i laboratorëve është i katërti shërbim publik i shëndetësisë që u kalon privatëve me një kosto totale të parashikuar në buxhetin e shtetit prej 41 miliardë lekësh ose më shumë se 300 milionë dollarë për 10 vitet e ardhshme. Pavarësisht kritikave dhe kundërshtive, Ministria e Shëndetësisë nuk u step të thellonte këtë praktikë edhe në muajt e fundit të mandatit qeverisës. Efekti i parë i koncesionit të fundit pritet të reflektohet tek 442 mjekët, kimistët dhe laborantët që punojnë aktualisht në sistemin laboratorik të vendit, të cilët protestuan kundër dhënies me koncesion të këtij shërbimi. Kundërshti dhe paralajmërim për rreziqe shfaqën edhe shoqatat e Biokimisë Klinike dhe Mjekësisë Laboratorike në një seancë dëgjimore në Komisionin par-

lamentar të Shëndetësisë. Sipas tyre, laboratorët mjekësorë janë një hallkë e rëndësishme e sistemit në diagnostifikimin e popullatës, funksion publik që sipas tyre nuk mund t’u delegohej kompanive private. Ish-ministri i Shëndetësisë, Ilir Beqaj-i cili inicioi këtë koncesion iu përgjigj akuzave se po aplikonte “një model të paeksperimentuar në asnjë vend të botës” me nevojën për investime dhe certifikimin ndërkombëtar të laboratorëve dhe analizave mjekësore. Përfaqësuesi i konsorciumit fitues, Janis Karathano i tha BIRN se projekti i propozuar ofron “një revolucion të mirëfilltë në këtë industri” dhe se garanton shërbime laboratorike me cilësi të lartë dhe standarde europiane. “Objektivi ynë kryesor është të bëhet referencë edhe për planet tona ambicioze në vendet e tjera, në rajon dhe më gjerë. Gjithashtu, shoqëritë prodhuese ndërkombëtare që na mbështesin dëshirojnë dhe shikojnë mundësinë që ky projekt të aplikohet edhe në vende të tjera,” përfundoi Karathano.

e datë 10 Nëntor 2016 paketa maxhoritare e aksioneve të Evita Sh.p.k, e cila zotërohej nga biznesmeni kontrovers i faramaceutikëve Rasim Hamzaraj, i është shitur kompanisë hollandeze Arimo B.V. Nëpërmjet kontratës të nënshkruar midis Hamazarajit dhe kompanisë hollandeze, 1 kuotë e barabartë me 72.5 % të aksioneve të Evita sh.p.k, i është shitur Arimo B.V për shumën e 160 mijë eurove, ndërkohë që pjesa tjetër mbetet në duart e aksionerit në minorancë Ertel Kërçuku. Vetë biznesmeni Hamzaraj dhe aksioneri në minorancë Kërçuku i patën blerë aksionet e Evita sh.p.k, në 21 shtator 2016 për 30.1 milionë lekë. Vlera me të cilën Hamzaraj e ka shitur paketën e tij të aksioneve kompanisë hollandeze Arimo B.V është gati e njëjtë me shumën prej 21 milionë lekësh që ai kishte paguar për t’i blerë ato nga vajza e xhaxhait të Klodian Allajbeut – drejtor i Spitalit Amerikan në Tiranë. Transferimi i aksioneve të Evita B.V. drejt një kompanie guaskë të regjistruar në Amsterdam nuk përbën një shkelje ligjore; megjithatë, ky transaksion ngre pikëpyetje se kush është pronari i vërtetë i kontratës së hemoldializës e cila vlerësohet në 8.6 miliardë lekë (73 milionë USD) në një periudhë 10-vjeçare. Koncesioni i hemodializës është një nga katër kontratat koncesionare të tenderuara në fushën e shëndetësisë nga qeveria e qendrës së majtë e kryeministrit Edi Rama, pas ardhjes në pushtet në vitin 2013 me një premtim për shëndetësi falas. Ky premtim nuk u mbajt, ndërkohë që qeveria e thelloi rolin e kompanive private në sistemin shëndetësor, duke dhënë tre koncesione me vlerë 250 milionë USD dhe është në procesin e tenderimit të një kontrate të katërt me vlerë 100 milionë USD për menaxhimin e laboratorëve. Përveç koncesionit të hemodializës, shumë të debatuar kanë qenë dhe kontratat për partneritet publik-privat për kontrollin bazë “check-up”-in dhe sterilizimin e instrumenteve dhe seteve kirurgjikale. Sipas opozitës së udhëhequr nga Partia Demokratike këto kontrata koncesionare janë korruptive dhe qëllimi i tyre ka qenë të shpërblejnë ‘klientët’ e Partisë Socialiste. Ndërkohë, qeveria i ka përshkruar koncesionet ose partneritetin publik-privat si të vetmen mënyrë për të sjellë shërbime të munguara në një kohë të shkurtër për qytetarët në mungesë të fondeve buxhetore për investime të mëdha publike. Ajo i ka hedhur poshtë akuzat e opozitës si ‘baltë’ e hedhur për përfitim politik. Në total vetëm gjatë vitit 2017, koncesionet pritet t’i kushtojnë buxhetit të shtetit 7.3 miliardë lekë. Gjatë vitit 2015 Evita Sh.p.k ka

pasur të ardhura vjetore prej 300 milionë lekë dhe një fitim prej 42.8 milionë lekë. Kur kjo kompani fitoi kontratën koncesionare për hemodializën në Tetor 2015, ajo ishte pak e njohur për publikun. Për menaxhimin e koncesionit, EVITA Sh.p.k dhe Spitali Amerikan Sh.a themeluan kompaninë Dia Vita Sh.p.k, ku Evita Sh.p.k zotëron 85 % të aksioneve. Rasim Hamzaraj është administrator dhe aksioner i kompanisë farmaceutike Megapharm, e cila është një nga kontraktorët me të mëdhenj të qeverisë për barna. Sipas të dhënave të publikuara nga Instituti Shqiptar i Shkencave, në 9 muajt e parë të vitit 2016, Megapharm sh.p.k ka lidhur 352 kontrata me qeverinë me një vlerë totale prej 452 milionë lekë. Gjatë vitit 2015 kjo kompani ka regjistruar me shumë se 1.2 miliardë lekë shtije. Në të kaluarën Hamzaraj ka qenë në qendër të akuzave politike për përfitime nga tenderët me barnat dhe lidhjet e saj me kreun e LSI-së Petrit Vasili – gjatë kohës që ky i fundit shërbeu si ministër shëndetësie në vitin 2011. Megapharm i ka hedhur poshtë akuzat si të motivuara politikisht, dhe ka deklaruar se do ndërmarrë padi për shpifje kundër politikanëve që i kanë artikuluar. Në vitin 2010 Hamzaraj ka qenë gjithashtu pjesë e një hetimi të Inspektoriatit të Lartë për Deklarimin e Pasurisë dhe Konfliktin e Interesit, ILDKPKI, në lidhje me një seri transaksionesh të dyshimta për shit-blerjen e aksioneve të kompanisë Fortis 2, nga bashkëshortja e ish-ministrit të Ekonomisë Dritan Prifti. Kompania holandeze Arimo B.V është e regjistruar në një ndërtesë 5-katëshe me zyra në rrugën Paasheuvelweg nr.16 në periferi të Amsterdamit. Adresa përkon me zyrën e kompanisë Capita Asset Services, e cila ka përfaqësuar dhe blerësin në transaksionin e shitjes së aksioneve të Evita Sh.p.k. Capita Assets Services B.V është një kompani shërbimesh financiare ndërkombëtare. Jogchum Beetsma, jurist i kësaj kompanie i profilizuar në ndërtimin e kompanive financiare në formë trusti, fondacioneve dhe shërbimeve për korporatat, ka udhëhequr negociatat e Arimo B.V. me Hamzarajin për blerjen e aksioneve të Evita Sh.p.k. Arimo B.V, sipas të dhënave të paraqitura në kontratën e shitjes së aksioneve është e regjistruar në emër të dy drejtorëve të nominuar të Capita Assets ServicesJules de Kom si mbajtës i aksioneve “proxy” dhe H.J.A Kool si menaxher drejtues i kompanisë. Jules de Kom shfaqet si mbajtës në formën “proxy” i paketash aksionesh për kompani të ndryshme të regjistruara në Holandë.

Maj 2017

INVESTIGIM Një ngarkesë me armatim të rëndë ka udhëtuar nga fabrika shtetërore e Serbisë te rebelët sirianë përmes një manjati bullgar të armëve dhe një kampi saudit të trajnimit, ka mundur të zbulojë BIRN dhe OCCRP.

Shtegu i trafikut të armëve;

udhëtimi i një mitralozi nga Serbia në Siri

IVAN ANGELOVSKI, LAWRENCE MARZOUK, MARIA CHERESEVA, JELENA COSIC | BIRN | UASHINGTON, BEOGRAD, LONDËR DHE SOFJE

bathur me atlete, xhinse të dala boje dhe një triko të dekoruar me fjalën “Life” (jeta), 23 vjeçari Salam (nuk është emri i tij i vërtetë), postoi në Facebook një fotografi në shkurt të vitit 2016 me pajisjen e tij të fundit- një armë të rëndë automatike e sapodalë nga linja e prodhimit dhe të dërguar për batalionin e tij të Ushtrisë së Lirë Siriane. Fotografitë e postuara në Facebook në profilin e luftëtarit nuk u vërejtën menjëherë nga fluksi i selfie-ve me armë që buruan nga fraksionet luftarake të Sirisë. Ku është prodhuar kjo armë dhe si erdhi ajo deri te oborri i pluhurosur në veri të Sirisë ka shumë pak rëndësi për burrin që është pjesëtar i Divizionit 13 që lufton kundër forcave të Presidentit Bashar al- Assad në Alepo. Për Salam-in, kjo ishte thjesht arma më e re dhe më e mirë që ka mbajtur në dorë që nga fillimi i konfliktit. Por forma e saj dalluese dhe gjendja origjinale shumë shpejt zgjoi vëmendjen e ekspertëve o të armëve në internet, të cilët thanë se kjo armë ishte M02 Kojota, e prodhuar rishtazi në fabrikën e armëve Zastava në Kragujevc të Serbisë. Rrjeti Ballkanik për Gazetari Hulumtuese (BIRN) dhe Projekti për Raportimin e Krimit të Organizuar dhe Korrupsionit (OCCRP) kanë zbuluar se si arma e fuqishme ka udhëtuar rreth 6 mijë kilometra nga linja e prodhimit e fabrikës shtetërore serbe Zastava deri te Salam-i, si pjesë e një dërgese prej 205 armëve në vitin 2016 për Ushtrinë e Lirë Siriane. Serbia, Bullgarinë, Arabinë Saudite, Turqinë dhe Shtetet e Bashkuara kanë luajtur rol në këtë punë. Kjo është hera e parë që armët janë gjurmuar drejtpërdrejt nga një prodhues në Europën Qendrore e Lindore te rebelët sirianë dhe paraqet dëshminë më të qartë deri më tani të një trafiku të armëve të zbuluar më herët nga BIRN dhe OCCRP. Ky kanal armësh ka derdhur deri 1.2 miliard euro në armatime dhe municione nga Ballkani, Republika e Çekisë dhe Sllovakia drejt Lindjes së Mesme, me para të Arabisë Saudite dhe, sipas ambasadorit amerikan në Siri, me

logjistikë të CIA-s. Zbulimi gjithashtu ilustron transferimin ilegal dhe sistematik të armëve nga regjimi saudit drejt Sirisë dhe se si qeveritë në Ballkan duken të vullnetshme për ta mbyllur njërin sy në këtë tregti me shumë leverdi. Hulumtimi gjithashtu thekson rolin kryesor të luajtur nga trafikantët e armëve. Firma e cila ka bërë këtë marrëveshje është pronë e biznesmenit të fuqishëm bullgar Petar Mandjoukov; shitës armësh, manjat mediash dhe ishagjent i Shërbimit të Sigurimit në kohën e komunizmit. Salam-i dhe “Dushka” Salam mund të ketë qenë luftëtari i parë në Ushtrinë e Lirë Siriane, FSA, që ka publikuar fotografi të armëve të reja të sapoardhura “M02 Kojota” të prodhuara në Serbi- por në asnjë mënyrë nuk ishte i vetmi. Pak javë pas postimit të tij, mitrolozët e rëndë u shfaqën me të madhe në Twitter, YouTube dhe platforma tjera nga mbarë fushëbeteja në veri të Sirisë, nganjëherë ende në paketime dhe me instruksionet në celofan, që lë të kuptohet për dërgesa të reja më të mëdha të armëve. Reporterët gjurmuan Salam-in në faqen e tij në Facebook, dhe e pyetën për më shumë informacione rreth origjinës së armatimit të rëndë dhe rrugës së tyre deri në Alepo. 23 vjeçari sirian kishte dëshirë t’i tregojë botës për vështirësitë e bashkëkombasve të tij dhe publikoi një numër të fotografive dhe videove me mintrolozin të ngjitur në kamionçinën Toyota. Ai tha për BIRN dhe OCCRP se një ushtar i thjeshtë si ai, nuk është në dijeni se si Ushtria e Lirë Siriane i siguroi këto armë, por tha se ishte në dijeni që “disa” prej tyre janë dërguar pasi ai kishte ndjekur një kamp trajnimi në Arabinë Saudite. Në fillim të vitit 2016, ai dhe rreth 150 luftëtarë të veçuar për trajnim u nisën nga Siria drejt kryeqytetit Turk, Ankara. Pas një jave të kontrolleve mjekësore, një aeroplan ushtarak i dërgoi ata në Arabinë Saudite. Rebelët ishin dërguar nga aeroporti në një

kamp sekret ushtarak. Meqënëse u ishin sekuestruar telefonat celular, ata ishin të izoluar nga bota e jashtme në një vend të papërcaktuar në shkretëtirën saudite. “E kam parë ( M02 Kojotën) me sytë e mi në Arabi Saudite, dhe atje amerikanët e testonin atë,” tha ai. “Kishte shumë oficerë të ndryshëm (në trajnim)- nga Britania e Madhe, SHBA, Libani, Arabia Saudite. Kishte edhe zyrtarë të inteligjencës amerikane gjithashtu- ata janë shumë

me përvojë dhe shumica nga ata kishin luftuar në Irak”. Në vendlindjen e tij në Siri, Salam shumë shpejt do të pozonte me armën e tij të re në Alepo dhe atë fotografi do ta postonte në profilin e vet në Facebook para se të zhvendosej në luftimet kundër Assad-it dhe Shtetit Islamik. “E modifikuam Kojotën dhe e vendosëm në kamionçinë,” tha SAlam. “Arma ime erdhi nga Turqia pasi përfundoi trajnimi”, shtoi ai. Salam tha se të gjitha

Maj 2017

Mitralozi i prodhuar në Serbi, Kojota, ishte ngjitur prapa kamionçinës Toyota në periferi të Alepos

Ky kanal armësh ka derdhur deri 1.2 miliard euro në armatime dhe municione nga Ballkani, Republika e Çekisë dhe Sllovakia drejt Lindjes së Mesme, me para të Arabisë Saudite dhe, sipas ambasadorit amerikan në Siri, me logjistikë të CIA-s. Salam në një kamp trajnimi për rebelët sirianë në Turqi

armët për batalionin e tij kaluan nëpërmjet “MOC” në Turqi, duke iu referuar qendrave së Komandës Operacionale Ushtarake, të vendosura në Gjirin Persik, Turqi dhe Jordani, dhe të operuara nga agjensitë e inteligjencës perendimore, Turqia dhe Arabia Saudite. Ato përdoren si baza logjistike dhe trajnimi. “Nuk e di saktë sa armë [M02 Kojota] kanë qenë aty, por ka pasur disa dhe grupi im e mori një”, shtoi ai. Rruga që ka përshkuar Kojota e tij përputhet me të gjetjet e një hulumtimi të mëhershëm të BIRN, në të cilin u zbulua roli qendror i Sauditëve në furnizimin e rebelëve sirianë me armë të bllokut lindor. Nga qershori i vitit 2015 deri në gusht 2016, të paktën 50 fluturime mallrash dërguan armë dhe municione nga Europa Qendrore dhe Lindore në bazat ushtarake saudite. Reporterët zbuluan se fluturimet bartnin pajisje ushtarake drejt mbretërisë së Gjirit dhe Turqisë, prej nga ku armët transferohen drejt veriut të Sirisë. I pyetur pse e kishte postuar fotografinë e armës online, Salam tha për BIRN dhe OCCRP: “Ishte hera e parë që morëm një armë të tillë pas gjashtë viteve luftime. Ishte e lehtë dhe efikase dhe është arma më e re që e kemi pasur ndonjëherë”. Bashkëluftëtarët e tij ia kishin vënë emrin “Dushka”, në bazë të një arme të njëjtë stil sovjetike të njohur si DShK. “Ishte në kuti, e ndarë në pjesë dhe ne e hapëm dhe e montuam- ishte e re, madje kishte edhe një katalog”, tha ai. Salam i dha BIRN-it numrin unik të serisë së armës, 3007. Një zëdhënës i Ministrisë së Mbrojtjes të Serbisë tha për BIRN dhe OCCRP në një përgjigje me shkrim se Zastava ia ka shitur “një numër” të armëve Kojota për eksport në Arabinë Saudite në vitet 2015 dhe 2016 firmës bullgare BIEM, një shitës armësh me seli në Sofje. Por ai tha se fotografitë e publikuara në rrjetet sociale nuk përbëjnë dëshmi se arma në Siri është e tipit Kojota dhe e saj. Kur iu dha numri serial i armës automatike, ministria fillimisht tha se nuk mund ta gjurmojë atë. Pas shumë email-eve dhe thirrjeve telefonike pasuese, megjithatë, një zëdhënës tha se një Kojota M02 me atë numër serial 3007 i është shitur firmës BIEM në vitin 2015. Ujdia dhe Manjati Atë vit, BIEM bëri një porosi të madhe në fabrikën shtetërore “Zastava Arms.” e cila prodhon versionin e vet Kallashnikovit AK-47

rus si dhe mitrolozn e rëndë Kojota. Edhe pse marrëveshja mbetet konfidenciale, llogaritë e Zastava-s të vitit 2015 zbulojnë se BIEM i ka paguar 2.7 milionë euro kompanisë shtetërore të armëve serbe atë vit. Një shitës armësh shpjegoi se çmimi tipik për një armë të tillë sillet rreth 12 mijë euro, që e bën faturën prej 205 armëve “Kojota M02” të shkojë në 2.7 milionë euro. Aksioneri kryesor i BIEM është Mandjoukov, një manjat bullgar me interesa financiare në ndërtim, media, prodhim të verës dhe më parë bashkëpronar i klubit të dytë më të madh të futbollit në vend, CSKA nga Sofja. 74 vjeçari në Bullgari njihet më së miri si shitësh armësh. Në vitin 1977 ai filloi të punojë për Kintex, një kompani e fuqishme shtetërore e tregtisë, e cila nën regjimin komunist ishte e përfshirë në trafikim të armëve për shtetet në konflikt dhe terroristët. Në të njëjtën kohë ai ishte agjent i Sigurimit të Shtetit në periudhën e Luftës së Ftohtë, sipas dokumenteve të publikuara nga Komisioni i Dosjeve, një panel që heton ish shërbimin sekret bullgar. Pak gjë dihet për punën e Mandjoukov në tregtinë e armëve. Ai nuk e përmend BIEM-in në uebsajtin e tij në të cilin detajohet perandoria e tij e bizneseve dhe që ka marrë pak vëmendje mediatike që nga themelimi në vitin 2001 nën emërtimin e mëparshëm, Norwood Bulgaria. Dokumentet nga regjistri i bizneseve në Bullgari tregojnë se ai ka në pronësi 75 % të aksioneve të BIEM. BIEM tha në një deklaratë me shkrim: “Ne në mënyrë strikte ndjekim legjislacionin shtetëror dhe ndërkombëtar”. “Ju bëni ndërlidhje dhe nxirrni konkluzione bazuar në opinionet dhe dyshimet tuaja dhe prisni shpjegime të cilat nuk janë as në të drejtën tuaj dhe as në obligimin tonë”. Siria ‘i përpin’ armët e Serbisë Licenca për eksport e BIEM për marrëveshjen për mitralozët ishte dhënë nga Ministria e Tregtisë së Serbisë bazuar në një dokument ligjor të quajtur Certifikatë e Shitjes, e cila garanton se armët do të përdoreshin për forcat saudite të sigurisë. Edhe pse ri-eksportimi i pajisjeve kërkonte miratimin e Serbisë, arma e Salam, dhe me shumë gjasa e tërë dërgesa prej 205 armëve që iu shit Riadit, duket ta ketë devijuar rrugën për në Siri nga mbretëria e Gjirit, forcat e armatosura të të cilës nuk përdorin armë të tilla por u besojnë gjerësisht armëve më moderne dhe më të sofistikuara të prodhuara në perëndim. Kjo mund të mos jetë

befasuese për zyrtarët serbë përgjegjës për dhënien e licencave të eksportit. Përkundër insistimit zyrtar, ata nuk kanë informacione që Arabia Saudite po i kalon armët në Siri. Sipas dokumenteve konfidenciale nga Ministria e Mbrojtjes e Serbisë dhe procesverbaleve nga një sërë takimesh ndërministrore në vitin 2013 të cilat BIRN dhe OCCRP i ka publikuar si pjesë e një hulumtimi të mëhershëm, zyrtarët bllokuan një licencë eksporti të armëve në Arabinë Saudite atë vit për shkak të frikës se ato mund t’u dorëzoheshin ilegalisht luftëtarëve sirianë. Nga Serbia, nën ligjin e vet kundër trafikimit të armëve, Traktatit për Tregti të Armëve të mbështetur nga OKB dhe qëndrimin e përbashkët të Bashkimit Europian për tregtinë me armë në të cilin aderon edhe ajo vetë, kërkohet që t’i ndalojë eksportet e armëve të cilat mund të devijojnë, sidomos në zona të luftës dhe te grupet jo-shtetërore të akuzuara për krime lufte. Por në vitin 2015, Serbia vendosi t’i injorojë brengat e saj të mëhershme dhe miratoi marrëveshjen për “Kojota” krahas eksportit të armëve dhe municioneve tjera në vlerë prej 135 milionë euro për Arabinë Saudite. Ministria e Mbrojtjes e Serbisë, një nga ministritë e konsultuara si pjesë e procesit të licencimit, shpjegoi në një përgjigje me shkrim se licencat e eksportit janë miratuar për shkak se ato do të kishin një “ndikim pozitiv” në “industrinë e mbrojtjes të Serbisë”, ndryshe nga marrëveshja e vitit 2013 e cila përfshinte pajisje të importuara. Një zyrtar i lartë serb, i cili u frikësua se do të largohet nga puna nëse flet me emër, tha për BIRN dhe OCCRP se “çdokush e di” se armët do të devijonin nga Arabia Saudite drejt luftëtarëve sirianë, të cilët “po merrnin gjithçka që u vinte në duar”. “Armët tona u përshtaten atyre në mënyrë të përkryer sepse janë të vjetra dhe kanë dizajn të thjeshtë sovjetik”, tha ai. “Mund ta merrni një person në rrugë dhe ta mësoni si ta përdorë atë armë brenda orësh”, shtoi ai. Ministria e Ekonomisë e Bullgarisë, vend anëtar i BE-së, e cila u nënshtrohet të njëjtave kërkesa sikur edhe Serbia, gjithashtu miratoi licencën e tregtisë për BIEM për t’ia shitur “Kojotat” Arabisë Saudite. Sauditët, inteligjenca turke dhe CIA, që të gjithë faktorë kyç në trajnimet dhe furnizimin me armë të rebelëve sirianë, me gjasë u desht ta mbanin një sy të mbyllur ndaj Certifikatës së Shitjes pasi që armët, ligjërisht të destinu-

ara për forcat saudite të sigurisë, bënë rrugën nga Gjiri në Turqi, e pastaj në Siri. As zyrtarët bullgarë as edhe ata serbë nuk u përgjigjën në pyetjet rreth veprimeve që nevojiten për ta parandaluar devijimin e armëve nga Arabia Saudite në Siri. Ministritë e punëve të jashtme të Arabisë Saudite dhe Turqisë gjithashtu nuk dhanë përgjigje, dhe CIA tha se nuk do të komentojë. Lufta pa fitues Fabrika e armëve në Serbi po punon me kapacitet, pasi që tashmë ka marrë staf të ri dhe me turne për t’iu përshtatur kërkesave në rritje, sidomos nga Arabia Saudite dhe Uashingtoni. Të ardhurat e fabrikës së armëve Zastava u rritën në 36 milionë euro në vitin 2015 nga 26 milionë që kishte një vit më parë, ndërsa Krusik, një prodhues me pronësi shtetërore i predhave dhe municioneve shënoi një rritje të ngjashme në 26 milionë euro. Ky bum u shkon për shtat edhe bizneseve në Ballkan që merren me marrëveshje për armët, siç është BIEM. Krusik u tha reporterëve se dy nga shitësit më të njohur të Serbisë, Slobodan Tesiç dhe Petar Crnogorac, vepruan si ndërmjetës në marrëveshjet me Arabinë Saudite në vitin 2016. Të dhënat e fundit të tregtisë së OKB-së tregojnë se Serbia vazhdon të eksportojë armë në Arabinë Saudite edhe në vitin 2016, duke arritur në rreth 36 milionë euro shitje gjatë nëntë muajve të vitit të parë të kaluar. Salam tani e ka braktisur Aleppon- pa kamionçinën e tij me mitralozin e rëndë- para se qyteti të vihej nën kontroll të forcave qeveritare, dhe tani i është ribashkuar Ushtrinë e Lirië Siriane. Ai tha se “Kojota” e tij tani është me Brigadën Moutasem të Ushtrisë së Lirë Siriane, e cila ka luftuar ISIS-in dhe forcat kurde të mbështetura nga SHBA-të në veri të Sirisë si pjesë e operacionit të mbështetur nga Turqia “Mburoja e Eufratit”. Salam ëndërron ditën kur do të mund ta ulë armën – madje edhe të vjetrën, atë më bazike që thotë se është duke e përdorur sërish prej kur u kthye nga Aleppo. “Deri kur do të vazhdojmë të luftojmë? Fëmijët tanë nuk kanë shkuar në shkollë tash e gjashtë vjet. Deri kur do të vazhdojë kështu? Ky është mesazhi që do të doja ta dërgoj”. Ky hulumtim është bërë nga BIRN në bashkëpunim me OCCRP si pjesë e Gjurmimit të Dokumenteve për një Qeverisje më të Mirë.

Maj 2017

INVESTIGIM Nëndrejtori i AKBN-së bën biznes me firmën nën hetim për kontrabandë Dy kompani nën pronësi të nëndrejtorit të AKBN-së, Bardhi Meli – kandidat për deputet i LSI-së në zgjedhjet parlamentare – përfituan dhjetra mijëra dollarë nga një kompani nafte, e cila është nën hetim nga Prokuroria për kontrabandë, pastrim parash dhe evazion fiskal. LINDITA ÇELA| BIRN | TIRANË

okumentet e siguruara nga BIRN tregojnë se kompanitë e nëndrejtorit të Agjencisë Kombëtare të Burimeve Natyrore, Bardhi Meli kanë përfituar të paktën dy kontrata në vlera të mëdha nga kompania hidrokarbure “Phoenix Petroleum.” Dy kompanitë Kesi Sha dhe Superstar-WB, ku Meli zotëron 50 përqind të aksioneve dhe administrohen nga vëllai i tij, Neshat Meli kanë lidhur dy kontrata shërbimi afatgjatë me “Phoenix Petroleum” për pastrimin e puseve dhe përpunimin e mbetjeve të naftës, duke krijuar shqetësime për një marrëdhënie në kushtet e konfliktit të interesit. Kompania Phoenix Petroleum ka pasur një kontratë koncesionare me Albpetrol për zhvillimin dhe prodhimin e hidrokarbureve në vendburimin e Armonicës në jug të Shqipërisë. Kjo kontratë u prish përpara kohe në Mars 2017, pasi kompania kishte akumuluar detyrime financiare dhe ato të naftës bruto ndaj Albpetrol-ndërsa akuzohet se nuk ka kryer investimet e kërkuara në përputhje me kontratën dypalëshe dhe ka keqmenaxhuar vendburimin. Sipas Albpetrol, kompania Phoenix Petroleum “në shumë raste ka dorëzuar dokumenta false, ka kryer kontrabandë dhe ka mashtruar me garancitë bankare.” BIRN ka mësuar që kjo kompani është aktualisht nën hetim nga Prokuroria e Fierit për kontrabandë, evazion fiskal dhe pastrim parash. I pyetur nga BIRN mbi kontratat, Meli u shpreh që ai i posedonte aksionet në formë pasive dhe nuk kishte rol në vendimmarrjen e kompanive. “Është e vërtetë që këto kompani i kam krijuar me tim vëlla, por unë në përputhje me ligjin kam deklaruar pozicionin tim dhe tashmë statusi im në zotërimin e këtyre kompanive është ai pasiv,” tha Meli. “Kjo do të thotë se unë as nuk kontrolloj dhe as nuk menaxhoj më këto kompani. Unë ia kam besuar dikujt tjetër të menaxhojë aksionet e mija, kështu që unë nuk e ndiej veten në konflikt interesi,” shtoi Meli. Në komunikim me BIRN, drejtori i AKBN-së Vitor Tushaj mohoi gjithashtu të kishte informacion për ndonjë konflikt të mundshëm interesi të zëvendësit të tij. “Unë nuk jam në dijeni të këtyre fakteve, por ju garantoj që do të ndërhyj dhe zbatoj ligjin për çdokënd që vepron në kundërshtim me të,” tha Tushaj. “Nëse ju paraqisni fakte që vërtetojnë që qoftë dhe nëndrejtori i AKBN-së është në konflikt të hapur me ligjin, ju garantoj që do të veproj,” shtoi ai. Një koncesion me probleme Me 16 Gusht 2013, qeveria në ikje e ish kryeministrit Sali Berisha i dha kompanisë Phoenix Petroleum një kontratë 25-vjeçare për shfrytëzimin e vendburimeve naftës në Amonicë, Drashovicë e Pekisht-Murriz, si dhe vendburimet e gazit në Panaja, Frakull,

Povelçë, Divjakë, Ballaj-Kryevidh dhe FiniqKrane. Sipas kontratës koncesionare, kompania shqiptare – në pronësi të biznesmenëve Naim Kasa dhe Isuf Berberi- merrte përsipër të kryente një investim prej 2.7 milionë USD, e cila mbulohej nga një garanci bankare e depozituar në AKBN. Por sipas Albpetrol, kompania Phoenix Petroleum jo vetëm që nuk e ka zbatuar marrëveshjen, por është përfshirë gjithashtu në aktiviteve të paligjshme si kontrabanda dhe pastrimi i parave. Aktiviteti i dyshuar si i paligjshëm si dhe detyrimet e akumuluara ndaj Albpetrol, e shtynë këtë të fundit që të prishte kontratën koncesionare me Phoenix Petroleum me 9 Mars 2017, si dhe të depozitonte një padi penale kundër drejtuesve të saj. “Situata e gjetur në momentin e marrjes së vendburimit që ishte në përdorim nga kompania Phoenix Petroleum ishte katastrofike,” tha Albpetrol në një njoftim për shtyp në 27 Prill. “Jo vetëm që nuk ishin kryer investimet e premtuara, por edhe gjendja e aseteve të trashëguara nga Albpetrol sh.a kishte degjeneruar rëndshëm,” shtoi ajo. Sipas Albpetrol, kompania Phoenix Petroleum ka akumuluar më shumë se 1.3 milionë euro detyrime, “për shkak se është toleruar nga zyrtarë të AKBN-së në konflikt interesi”. “Shprehim keqardhjen që disa institucione shtetërore bëhen palë me një kontraktor që në shumë raste ka dorëzuar dokumenta false, ka kryer kontrabandë, ka mashtruar me garancitë bankare duke përfituar në mënyrë të padrejtë nga AKBN mbi 1,300,000 USD dhe shumë vepra të tjera, për të cilat Albpetrol, në mungesë të reagimit nga ana e AKBN, i është drejtuar Prokurorisë duke kallëzuar shtetasit Isuf Berberi dhe Naim Kasa, përfaqësues të shoqërisë Phoenix Petroleum,” tha Albpetrol. “Për më tepër, Albpetrol ka konstatuar se titullarë të AKBN janë të përfshirë në konflikt interesi me këtë shoqëri pasi, ndonëse e kanë të ndaluar me ligj, përfitojnë kontrata dhe naftë bruto nga shoqëria Phoenix Petroleum në mënyrë direkte përmes disa shoqërive ku janë aksionerë,” përfundoi ajo. Naim Kasa, administratori i Phoenix Petroleum nuk ishte i arritshëm për koment

Bardhi Meli gjatë fushatës për LSI

mbi akuzat. Dy kontrata në një ditë I diplomuar si inxhinier nafte dhe gazi në Universitetin e Tiranës, nëndrejtori i AKBNsë, Bardhi Meli ka një karrierë të gjatë si biznesmen, kryetar bashkie dhe zyrtar i Lëvizjes Socialiste për Integrim. Sipas CV-së së tij, përpara se të bëhej nëndrejtor i AKBN-së në vitin 2013, Meli ka shërbyer si kryetar bashkie i Patosit nga viti 2007 deri në vitin 2011, si dhe administrator i kompanive Kesi Sha, Superstar-WB dhe Muho-Meli. Ai ka kandiduar katër herë për deputet në listat e LSI-së - përfshirë në zgjedhjet parlamentare të këtij viti ku renditet i nënti në listën e LSI-së për qarkun e Fierit. Aktualisht Meli zotëron 50 përqind të aksioneve në kompanitë Superstar-WB dhe Kesi Sha, të cilat drejtohen nga i vëllai Neshat Meli. Me datë 1 Janar 2015, “Kesi’ Sha ka nënshkruar një kontratë me kompaninë hidrokarbure Phoenix Petroleum, e cila është e motivuar si e domosdoshme për kryerjen e operacioneve hidrok arbure në vendburimin e naftës Amonicë, Pekish, Finiq, në bazë të marrëveshjes koncesionare. Objekti i kontratës është kryerja e shërbimeve, për “grumbullimin, transportin, ruajtjen e depozitimit, përpunimit dhe asgjësimit të mbetjeve të naftës.” Sipas aneksit 1 të kësaj kontrate, kompania “Kesi” sha, e themeluar në vitin 2002 nga Bardhi Meli, merr përsipër kryerjen e këtyre shërbimeve kundrejt tarifave që janë të përcaktuara. Për pastrimin dhe transportin e dherave të kontaminuar, kompania merr 50 USD për metër kub dhe për evadimin, transportin dhe injektimin e ujërave të dala nga procesi i dekantimin të puseve, 8 USD për m3. Këto shërbime, një kompani që shfrytëzon vendburimet e naftës është e detyruar t’i kryejë të paktën një herë në muaj. Ekspertë të hidrokarbureve i thanë BIRN se Kesi sh.a është ndër të paktat kompani që kryen shërbime të tilla në industrinë e naftës. Fitimi i kompanisë për vitin 2015, sipas dokumenteve të dorëzuara në Regjistrin Kombëtar të Bizneseve është 6.9 milionë lekë, ndërsa për vitin 2016 kompania nuk i ka deklaruar ende bilancet. Në 1 Janar 2015, Phoenix Petroleum ka

nënshkrua gjithashtu një kontratë shërbimi me një tjetër kompani që është krijuar nga vëllezërit Meli, “SUPERSTAR-WB”, ku nëndrejtori i AKBN-së zotëron gjithashtu 50 % të aksioneve. Bëhet fjalë për një kontratë për kryerjen e shërbimeve të remontit nëntokësor dhe likuidim avarish në vendburimet e gazit të naftës Amonicë. Kjo kontratë, ngjashëm me kontratën e sigluar me ‘Kesi’ Sha ka një kohëzgjatje 20 vjet, ndërkohë që çmimet e shërbimit janë rinegociuar mes palëve më 11 Nëntor 2015. Çmimet e kontratës me “SUPERSTAR-WB”, janë përcaktuar në njësi dhe orë pune. Kontrata është ndarë në zëra, ku për 1 orë pune remonti me sondë është përcaktuar çmimi 18, 000 lekë, si dhe punimet gjeofizike për matjen e temperaturës dhe kontaktit ujë naftë 84,000 lekë. Autobotet me ujë të pastër paguhen me 5,000 lekë për orë pune ndërsa agregatet e çimentimit me 376,800 lekë. Përshkrimi i punimeve në aneksin e parë është ndarë në katër zëra, ndërsa në aneksin e dytë është përfshirë tarifa e punës për një orë të ekskavatorit, që është 5, 500 lekë dhe punime të tjera, të tilla si saldator dhe axhustator që për një orë pune, çmimi është përcaktuar 600 lekë. Sikur kompania “SUPERSTAR-WB” t’i ketë ofruar vetëm nga një orë pune për të gjitha zërat e përcaktuar në aneksin e përshkrimit të punimeve dhe çmimeve, vlera e kësaj kontrate është 419,720 lekë. Sipas një eksperti të fushës së hidrokarbureve, i cili foli për BIRN në kushte anonimati, nisur nga prospektet inxhinierike, nga koeficientet e shfrytëzueshmërisë dhe situatës se industrisë, masa totale e ndërhyrjes me remonte nëntokësore është jo më pak se 10-14 remonte në vit. Vendburimet në zotërim të kompanisë Phoenix Petroleum janë rreth 100 puse, nga të cilët 30 prej tyre janë ruajtur në gjendje aktive dhe vazhdojnë të nxjerrin naftë nga nëntoka. Bazuar në përllogaritjet e vlerave të paraqitura në kontratën e lidhur mes kompanisë dhe nënkontraktonit, presupozohet që vlera vjetore e transaksionit vetëm për shërbimet e remonteve nëntokësore të jetë minimalisht rreth 50 mijë USD. Natyrisht që këtu nuk janë të përfshira dhe punime të tjera që përfshihen në këtë kontratë si punime të veçanta civile apo avari të ndryshme që mund të kenë ndodhur, të cilat e çojnë shifrën e njërës prej kontratave në më shumë se 200 mijë USD. I pyetur nga BIRN, Bardhi Meli mohoi të ketë përfituar para nga e drejta e zotërimit të 50 përqind të aksioneve të shoqërisë “Superstar-WB”, për shkak të lidhjes së kësaj kontrate dhe rolit të tij si titullar në AKBN. “ Unë kam hequr dorë nga zotërimi i këtyre aksioneve që kur kam marrë detyrën e nëndrejtorit të AKBN-së dhe nuk kam përfituar asnjë të ardhur prej aktivitetit të kësaj kompanie,” tha ai. “Këto janë kompani që unë i kam krijuar kur nuk zotëroja këtë pozicion në AKBN, tashmë menaxhohen nga vëllai im,” përfundoi ai.

Maj 2017

REPORTAZH

Punimet për HEC-in Dragobia

Jeta e përditshme në Luginën e Valbonës. maj 2017. Foto: Lindita Çela

Mbrojtësit e heshtur të luginës së Valbonës Ndërsa banorët përpiqen të bllokojnë ndërtimin e HEC-eve në Parkun Kombëtar të Valbonës, turistët këtë vit po “shijojnë” pushimet të shoqëruar nga shpërthime të shpeshta tritoli që një kompani ndërtimi po i përdor për të çarë malet në përpjekje për të futur në tub përroin e Çeremit. LINDITA ÇELA| BIRN | VALBONË

ugina e Valbonës oshëtin nga katër shpërthime që vijnë nga gryka e Dargobisë. Janë të njëpasnjëshme dhe përsëriten çdo katër orë. Kur qetësia bie e shtëllungat e tymit shpërndahen majave te Alpeve, buldozerë e kamionë të fuqishëm i qepen shpatit të malit për nga ku rrjedh përroi i Çeremit. Pikërisht aty, në hyrje të luginës së Valbonës, kompania “Gener 2,” që prej shtatorit të vitit 2016-të ka filluar punën për ndërtimin e HEC-it të Dragobisë. “Kompania është në atë fazë punimesh ku duhet të çahet mali për t’u instaluar tubat që do të thithin ujin për të prodhuar energjinë. Punohet ditë e natë e pas protestave duket se puna është përshpejtuar,”përpiqet të të qetësojë Alfred Selimaj pas panikut që përhap në luginë oshëtima e llahtarshme e shpërthimit të tritolit. Qeveria shqiptare ka miratuar ndërtimin e 14 hidrocentraleve mbi lumin e Valbonës dhe tributarët e tij, me procedura të cilat sipas aktivistëve mbartin shkelje të panumërta ligjore. Banorët e zonës i kundërshtojnë projektet energjetike si të dëmshme për natyrën dhe turizmin, ndërsa kanë gjetur mbbështetje nga organizatat ndërkombëtare mjedisore si dhe artistë të njohur si Eda Zari dhe Elina Duni. Megjithatë, protestat e banorëve, thirrjet e organizatave ndërkombëtare për mbrojtjen e natyrës, si dhe një padi e hapur në Gjykatën Administrative në Tiranë, nuk kanë ndikuar në planet e kompanisë për ndërtimin e HEC-eve të miratuar nga qeveria shqiptare në një nga zonat e mbrojtura dhe nominalisht të shpallura “Park Kombëtar”. Kompania koncesionare punon 24 orë edhe këto ditë që Valbona është e mbipopulluar nga turistët vendas dhe të huaj. Në fundjavë, në rast se nuk ke prenotuar e ke thuajse të pamundur për të gjetur vend për të fjetur në Valbonë. ‘Rilindje’ e turizmit Alfred Selimaj është ndër të parët vendas që pas emigrimit është rikthyer në Valbonë për të investuar kursimet e jetës së tij. Me të

mbaruar shkollën e mesme emigroi në Angli e gjithë sa fitoi për 6 vite pune, nisi të ndërtojë në Valbonë në vitin 2004 të parën shtëpi pritjeje për turistët. E pagëzoi “Rilindje”, si një sfidë për të rikthyer jetën në luginën e mbetur të shkretë. Aso kohe numëroheshin vetëm 40 shtëpi në të gjithë zonën, ndërsa mungesa e një rrugë e shndërronte luginën në një tokë të izoluar dhe për vendasit e rritur aty. Përgjatë viteve, si Alfredi janë të shumtë vendasit e rikthyer. Kanë ndërtuar ku të mundin, e përgjatë luginës numërohen mbi 20 njësi akomodimi që ofrojnë jo vetëm kushte komode pushimi por dhe gastronomi të pasur. Alfredi tregon se në kulmin e sezonit mund të numërohen dhe 2 mijë vizitorë në ditë në Valbonë. “Të merresh me zhvillimin e turizmit në Valbonë është sakrificë pasi shtetin nuk e ke ndihmë por kryen rolin e gjobëvënësit dhe është i pari që punon për shkatërrimin e zonës,” tregon Alfredi, i cilit vetëm taksa vjetore që paguan për të mbajtur në këmbë biznesin e tij i përllogarit 10 milionë lekë të vjetra. Në shkëmbim të tyre Valbona duhet të ishte më e pastër, me ndriçim dhe shërbim për grumbullimin e plehrave. Ndryshe energjia elektrike ndërpritet disa herë ndërsa gjatë natës e tërë zona është në terr. Megjithëse në 10-vjeçarin e fundit Valbona është shndërruar në një destinacion turistik dhe vendasit kanë aspirata të mëdha për zhvillimin e turizmit, edhe pse mungesa e një plani urbanistik është një tjetër problematikë që po kërcënon luginën. “Njerëzit kanë ndërtuar ku të mundin sepse nuk ka një plan urbanistik për Valbonën. Askush nuk të jep një përgjigje për këtë ndërkohë që qeveria ka gjetur kohë dhe mundësi të miratojë ndërtimin e HEC-eve, të cilët janë shkatërrimi i krejt kësaj zonë,” të thotë Dine Selimaj, mjek që ka braktisur kryeqytetin për të jetuar me mikpritjen në Valbonë. Doktor Dine është një ndër 27 banorët nga Rrogami, Valbona, Dragobia dhe Çeremi që së bashku me OJF-në Toka dhe lidhjen “Të Shpëtojmë Alpet Shqiptare” paraqitën në Gjykatën Administrative të Tiranës kërkesëpadinë për kundërshtimin e projektit të

ndërtimit të 2 hidrocentraleve Dragobia dhe Çerem në Parkun Kombëtar të Luginës së Valbonës nga shoqëria koncesionare Dragobia Energy Sh.pk, e zotëruar nga shoqëria Gener 2 Sh.p.k. Megjithëse doktori ka shpresa të pakta për fitimin e kauzës së tyre, është i bindur se zhvillimi i turizmit është e vetmja mënyrë jetese për 250 banorët që jetojnë në Valbonë, ndërsa ndërtimi qoftë edhe i dy HECeve përbën ‘shkatërrim e krejt zonës.’ Frikë nga shteti Pak banorë të Valbonës flasin në mënyrë të drejtëpërdrejte si doktor Dine mbi punën e qeverisë në luginë. Shumica janë tërhequr në punë të tyre dhe i përkushtohen me mish e shpirt vizitorëve që fundjavave janë të shumtë. Përballjen me shtetin dhe kompanitë që po ndërtojnë hidrocentrale e quajnë një betejë të vështirë. “Ato janë të fuqishëm dhe nuk mund të përballemi me to, veç kësaj ne nuk kemi shtetin në krah. Sapo kanë mësuar që kam firmosur për padinë më vijnë çdo ditë kontrolle, që nga ai sanitar e deri tek inspektorati i punës. Unë i kam gjërat në rregull por e gjitha kjo të lodh,”të thotë në kushtet e anonimatit një prej pronarëve të bujtinave në Valbonë. Ndërsa Kolë Gjoni, pronar i një prej bujtinave më të njohura të zonës, dhe një ndër kundërshtarët e parë të projekteve energjetike shprehet dyshues mbi atë çfarë rezistenca e tyre për të mbrojtur luginën ka arritur. “Rri e mendoj ndonjëherë dhe frikësohem me veten sa i marrë kam qenë. I vetëm kundër të gjithëve, kundër shtetit. Punoj gjithë ditën, me gruan e fëmijët për të mbajtur traditën gjallë e për të ruajtur natyrën e egër sepse për këtë vijnë turistët. Ndërkohë ju e shihni si është katandisur Valbona, HEC-e, ndërtime, ndaj nuk dal më në protesta,” thotë Kola. Frika nga pushteti e nga kompania ndërtuese ka përfshirë dhe aktivisten amerikane Catherine Bohne, e cila lajmëroi mediat, ambasadat e huaja në Shqipëri dhe organizatat mjedisore në vend dhe ato ndërkombëtare për fillimin e punimeve për HEC-ve në rajonin e Dragobisë dhe Maskollatës. “Çështja tashmë është në gjykatë ku ne shpresojmë një gjykim të drejtë dhe të ndershëm. Për fat të mirë ia

dolëm ta regjistrojmë kërkesë padinë, por ekziston dhe rreziku i penalitetit pasi dëmshpërblimi i kërkuar nga kompania për pezullimin e punimeve është mija euro në rast se ne humbin çështjen,”tregon Catherine. Më datë 16 maj 2017, banorët e Valbonës të përfaqësuar nga zyra e avokatisë “Kalo & Associates”, kërkuan nga Gjykata Administrative e Tiranës konstatimin e pavlefshmërisë absolute të kontratës së koncesionit të ndërtimit të 2 hidrocentraleve Dragobia dhe Çerem në Parkun Kombëtar të Luginës së Valbonës nga shoqëria koncesionare Dragobia Energy Sh.p.k, e zotëruar nga shoqëria Gener 2 SHPK. Catherine Bohne thotë se lejet ndërtimore të HEC-eve janë dhënë kundërshtim të hapur dhe flagrant me ligjin për Zonat e Mbrojtura. “Ministria e Ekonomisë dhe Industrisë, Ministria e Mjedisit, Agjencia Kombëtare e Mjedisit, Këshilli Kombëtar i Territorit, Agjencia e Zhvillimit të Territorit dhe Këshilli i Basenit Ujëmbledhës Drin-Bunë, kanë miratuar një projekt ndërtimor madhor në një zonë të mbrojtur mjedisore dhe turistike, konkretisht në Parkun Kombëtar të Luginës së Valbonës,” thotë Bohne. “Gjithashtu, institucionet e mësipërme e kanë miratuar këtë projekt në kundërshtim të hapur dhe flagrant me një sërë kërkesash procedurale, veçanërisht ato të konsultimit paraprak me publikun,” shton ajo. Seanca e parë e gjykimit të kësaj çështje u zhvillua më 22 maj dhe përfaqësues të zyrës ligjore i thanë BIRN se është kërkuar pezullimi i punimeve nga shoqëria koncesioneve. “U kërkua marrja e masës së sigurimit duke pezulluar efektet e miratimeve shtetërore, konkretisht të punimet aktuale të ndërtimit që po kryen në Luginën e Valbonës. U zhvillua seanca e parë përgatitore ku gjykata trajtoi disa aspekte procedurale si dhe të njoftimit dhe legjitimimit të palëve,” u shpreh për BIRN zyra ligjore që ka marrë përsipër mbrojtjen e çështjes në Gjykatë. “Seanca e radhës ku pritet të trajtohet dhe kërkesa për sigurimin e padisë, pezullimin e punimeve, është caktuar ditën e hënë, datë 29 maj,” shtoi ajo.

Maj 2017

Blog

Gjatë fushatës së zgjedhjeve vendore të vitit 2015, aeroportet u shfaqën fort në retorikën politike. Gjithsesi, dy vjet më vonë dhe në një fushatë tjetër politike, pala në qeverisje po hesht në lidhje me këto premtime, për t’i zëvendësuar me një tjetër, atë të krijimit të një ‘kompanie kombëtare’ të fluturimeve ajrore, që supozohet se do të jetë në bashkëpronësi me Turkish Airlines.

Kësaj here mos flisni për aeroporte GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANË

ryeministri Edi Rama foli të hënën në ditën e parë të fushatës elektorale për zgjedhjet e planifikuara për në 18 qershor për një ‘kompani kombëtare’ të fluturimeve ajrore që duhet të krijohet në bashkëpronësi (ose së paku kështu u la të kuptohet) me gjigandin turk të fluturimeve Turkish Airlines. Se çfarë nënkuptohet me termin ‘kompani kombëtare’ në periudhën në të cilën po jetojmë, kjo duhet të shpjegohet pak më shumë, por para se të merremi me këtë duhet të mbledhim disa fjalime të mbajtura nga kryeministri Rama gjatë ose pak para fushatës elektorale për zgjedhjet për pushtetin vendor të vitit 2015. Zgjedhjet për pushtetin vendor u zhvilluan më 21 qershor 2015. Në javët para zgjedhjeve, një lumë lajmesh me aeroporte mbushi debatin politik të vendit. Ministria e Transporteve njoftoi më 21 maj 2015 se kompania ajrore Wizz Air pati shprehur interes për aeroportin e Kukësit, një pistë ajrore e ndërtuar dhjetë vjet të shkuara por që deri më sot nuk ka parë asnjë fluturim dhe nuk ka as pajisjet e nevojshme për të kryer fluturime. Katër ditë më vonë, kreu i Kuvendit Ilir Meta vizitoi Kukësin ku deklaroi se aeroporti i qytetit do të hapet së shpejti duke siguruar mbi 500 vende pune. Meta e pati përuruar edhe më herët Aeroportin e Kukësit në vitin 2009. Kandidati socialist për Bashkinë e Vlorës, Dritan Leli, deklaroi më 11 qershor 2015 se edhe qyteti i Vlorës do të ketë së shpejti ‘një aeroport turistik’. Vetë Edi Rama, deklaroi në dhjetor 2015 “Kemi tre kërkesa konkrete shumë të besueshme, për aeroportin e Kukësit, aeroportin e Sarandës dhe aeroportin e Vlorës.” Kur në maj e qershor 2015, qeveria kreu premtime me bollëk për ndërtim aeroportesh, ajo që iu rikujtua shqiptarëve qe monopoli i Rinasit, një kontratë koncesionare e firmosur nga qeveria socialiste e vitit 2004. Qeveria reagoi duke deklaruar se do të rinegocionte me pronarët e koncesionit të Rinasit, një monopol ligjor që i kushton shqiptarëve në formën e çmimeve shumë të larta të fluturimeve ajrore dhe njëkohësisht, një pengesë e madhe për zhvillimin e turizmit, për shkak se turistëve Europianë i bie shumë më lirë të fluturojnë në vende të tilla si Greqia, Kroacia apo Mali i Zi, apo Turqia, pa pasur nevojë të paguajnë shtrenjtë udhëtimin për në Shqipëri. Negociatat me pronarët e Rinasit me të vërtetë u kryen dhe përfunduan me zgjatjen e periudhës së koncesionit me dy vjet, në prill 2016 në shkëmbim të së drejtës për të zhvilluar aeroportin e Kukësit, plus zgjatjen e periudhës së koncesionit me disa vite në rast se qeveria ndërkohë zhvillon të ashtuquajturin Aeroport të Vlorës. Qeveria u përpoq të justifikonte zgjatjen e koncesionit të Rinasit, me argumentin se kompani të huaja sakaq ishin të interesuara për zhvillimin e Kukësit. Ministri i Transporteve të asaj kohe Edmond Haxhinasto mbërriti deri aty sa deklaroi se Kukësi do të vihej në punë brenda shtatë muajve. Wizz Air dhe Ryan Air, deklaroi ai duke dhënë emrat e dy gjigandëve europianë të fluturimeve me kosto të ulët, kanë shprehur sakaq interesin për të fluturuar në Kukës. Sot jemi një vit pas kësaj deklarate. Më kot, Autoriteti i Konkurrencës u përpoq të bindte qeverinë se Aeroporti i Kukësit qe larg të qenit funksional dhe se një marrëveshje për heqjen e monopolit të Rinasit duhej të kishte klauzolën “nëse”. Pra nëse Kukësi vihej në punë, Rinasi fitonte dy vjet shtesë në kontratë. Nëse nuk vihej, nuk kishte

arsye për shtesë në kontratë. Kukësi nuk është vënë në punë dhe nuk ka gjasa të vihet të punë, biletat ajrore vijojnë të jenë të shtrenjta dhe ekonomia e turizmit e penalizuar rëndë. Ndryshimi i kontratës së Rinasit do t’i rëndojë shqiptarët edhe me dy vjet të tjera monopol, ndërsa kompania koncesionare pritet të fitojë edhe 15-20 milionë euro shtesë nga ky monopol në kurriz të konsumatorëve më të varfër të Europës. Qeveria bën sikur e ka harruar se çfarë ka thënë e çfarë ka bërë, por ka nisur një rrëfenjë të re, atë me kompani flamuri të ndërtuar në bashkëpunim me Turkish Airlines. Kompania e flamurit është një relikte në transportin ajror që në kohën tonë nuk ka kurrfarë rëndësie. Një koncept i tillë kishte vlerë në vitet ’90, pastaj Bashkimi Europian krijoi një politikë të njohur si ‘qiejt e hapur’, e cila e nxorri në pension ‘kompaninë e flamurit’. Këto lloj kompanish filluan të falimentojnë me shumicë, e jo më, të themeloheshin nga e para. Kompania e flamurit kishte rëndësi në epokën kur fluturimet ajrore rregulloheshin nga një traktat ndërkombëtar, i cili përcaktonte që për fluturimet ajrore, dy vende duhej të përcaktonin secili nga një kompani për të kryer fluturimet. Nëse Shqipëria përcaktonte një kompani për të fluturuar, fjala vjen, drejt Italisë, Italia përcaktonte një kompani për të fluturuar drejt Shqipërisë. Rrjedhimisht, kompania që merrte këtë të drejtë nga Ministria e Transportit të Shqipërisë, automatikisht fitonte biznes të sigurt dhe praktikisht pa konkurrencë. Përgjatë viteve 2000, të drejtat e flamurit të Shqipërisë i mbajti kompania Albanian Airlines, e cila qe themeluar në bashkëpronësi të shtetit shqiptar. Kjo kompani u mbyll pas asaj që një zyrtar në konfidencialitet e quante: “Praktika që çdo ministër të fuste kompaninë e tij ajrore”. Pastaj, në vitin 2006, Shqipëria nënshkroi traktatin shumëpalësh të politikës së qiejve të hapur. Në nenin 6, traktati thotë: “…ndalohet çdo diskriminim mbi baza kombësie”. Kjo është klauzola që do të thotë spefikisht që qiejtë e Europës, të Shqipërisë e të vendeve të tjera, janë të hapur. Rrjedhimisht, e ashtuquajtura “kompani flamuri” nuk vlen dhe gjasat janë që premtimi i Ramës për një kompani flamuri do të mbetet i tillë, një premtim tjetër elektoral, njësoj si Aeroporti i Kukësit, ai i Vlorës apo ai i Sarandës. Kjo nuk e zhbën teorinë e “kompanisë së flamurit”, por nuk e zhbën problemin tjetër, vijimin e ekzistencës së monopolit të Rinasit dhe pamundësinë e qeverisë për ta zhbërë këtë monopol.

Ivan Ivanji, përkthyesi i gjermanishtes për Titon, gjithashtu shkrimtar dhe i mbijetuar i kampeve naziste të përqendrimit, tashmë 88 vjeç kujton çastet e dashurisë, humbjes dhe mbijetesës në jetën e tij të jashtëzakonshme dhe dramatike.

Jeta e rrezikshme e përkthyesit të Titos Natalia Zaba, BIRN, Beograd Jeta dhe eksperienca e tij profesionale është aq e pasur saqë hedhja në librin e ri duket një mision i pamundur, edhe për një shkrimtar të arrirë si Ivan Ivanji. Shkrimtari serbo-hebre, i cili e përshkruan veten si një jugosllav, thotë se tani nuk e ka vendin askund – por ndihet si në shtëpi në Beograd. Ivanji ishte përkthyesi personal i presidentit jugosllav Josip Broz Tito për 20 vjet, përvjetori i vdekjes së të cilit 37 vite më parë përkujtohet çdo vit më 4 maj nga mijëra jugosllavë nostaligjikë. Ivanji gjithashtu punoi si diplomat, si sekretar i përgjithshëm i Unionit të Shkrimtarëve Jugosllavë, si redaktor, si drejtor teatri dhe si mësues i një shkolle fillore. Ai ka shkruar dhjetëra novela, tregime dhe artikuj. Personalisht ka njohur shumicën e artistëve dhe shkrimtarëve më në zë të ish-Jugosllavisë, përfshirë shkrimtarin fitues të çmimit Nobel Ivo Andriç, shkrimtarin e famshëm kroat Miroslav Krleza dhe ishte gjithashtu mik me fituesin e çmimit Nobel, gjermanin Gunter Grass për shumë vite. I pyetur për karrierën e tij 20-vjeçare si përkthyesi personal i Titos nga gjermanishtja, Ivanji thotë se nuk punonte për Titon gjatë gjithë kohës, por kujton konferencat e nivelit të lartë si stresuese dhe rraskapitëse. “Ndonjëherë isha krejtësisht i padobishëm si përkthyes. Tito fliste shumë mirë gjermanishten, madje mund të diskutonte me kancelarin Helmut Schmidt rreth August Bebelit – babai të Partisë së Social Demokratike të Punëtorëve, por ai kishte nevojë për një person që mund ta kuptonte gjuhën dhe të sigurohej që askush nuk po dëgjonte bisedat Po i shkëmbente ato me zyrtarët më të lartë dhe duhej të mbeteshin sekrete”, kujton Ivanji. Sipas tij, një përkthyes ka një profesion shumë specifik, pasi mund ta shohë një klient “të zhveshur”. “Tito ishte një diplomat shumë i mirë, një ndërmjetësues shumë i shkathët dhe i hapur. “Mund të përmendësh si teatralë pionerët që ia bënin me dorë Titos në Ditën e Rinisë, por kur Tito vizitonte vende të tjera liderët botërorë tregonin shumë respekt për të dhe askush nuk mund ta mohonte,” përfundoi Ivanji. I pyetur nëse kishte pasur probleme me Titon, për shkak të gjuhës së tij të mprehtë dhe komenteve ironike, Ivanji thotë se nuk i ka ndodhur. Sidoqoftë, ai kujton se një herë kur i tha Titos se Beogradi duhet të kishte një ndërtesë të vërtetë opere, Tito qartazi nuk e aprovoi këtë ide, por ai nuk tha gjë dhe vetëm sa i ktheu kokën. Përveç një karriere të lartë, jeta i ka sjellë edhe Ivanjit edhe shumë dhimbje. Ai humbi prindërit në vitin 1941, të dy të vrarë nga pushtuesit nazistë të Jugosllavisë. Ivanji u deportua në moshën 15-vjeçare në kampet e përqendrimit Buçenvald dhe Aushvic në vitin 1944 dhe qëndroi aty deri në vitin 1945, pasi arriti të mbijetonte. Ai regjistroi përvojat në të dyja kampet në romanin e tij “Jeta ime e bukur në ferr” dhe paraqiti karrierën e tij si përkthyes dhe sekretar i përgjithshëm i Unionit të Shkrimtarëve Jugosllavë në librin e tij të kujtimeve si përkthyes i Titos. 88-vjeçari mbetet i pamundur nga përvojat e tmerrshme të jetës së tij. Kur takohemi, ai nuk flet për humbjen e prindërve të tij apo për Aushvicin ose Buçenvaldin. Ai thotë se nuk kishte përvojë më të hidhur në jetën e tij sesa vdekja e gruas së dashur, Dragana, e cila u nda nga jeta dy vjet më parë. “Ngjarja më dramatike në jetën time ndodhi kur më vdiq gruaja. Kuptova se ajo nuk është më këtu, por unë jam ende gjallë,” thotë ai. Ivanji u njoh me gruan e tij të tretë në teatër. Ajo ishte balerinë dhe ai një drejtor në kërkim të balerinëve për një nga shfaqjet e tij. Si figurë e shquar në jetën kulturore të Beogradit, ai u takua me shkrimtarin e famshëm, fituesin e vetëm të çmimit Nobel të Jugosllavisë për letërsinë, Ivo Andriç. “Andriç ishte shumë i shquar, por gjithashtu kishte çaste humori të zi,” kujton ai. Ivanji kujton pjesëmarrjen në një takim gjatë së cilit Andriç u tha delegatëve të Bashkimit të Shkrimtarëve se do t’i hante të gjitha librat me poezi patriotike që ata vendosnin të botonin! Ai gjithashtu tregon historinë e një shkrimtari kroat, Krleza dhe vizitës së tij në resortin bregdetar kroat të Opatijas. Krleza deklaroi se nuk do të notonte në det, pasi uji ishte i ndotur. Ivanji e pyeti gruan e Krlzas nëse uji ishte vërtet aq keq. Ajo rrëfeu se Krlza kishte shtuar në peshë dhe kishte turp të hiqte rrobat para të tjerëve. “Kam qenë me fat që njoha aq shumë njerëz të famshëm dhe i njoha vërtet [si qenie njerëzore],” pranon Ivanji. Pavarësisht se ngeli jetim në një moshë të re dhe dëshmoi tmerret e Aushvicit dhe Buçenvaldit, ai refuzon ta shohë botën si të keqe dhe distancohet nga çdo gjë që ai ka përjetuar. “Ishte 13 prilli i vitit 1945 kur u largova nga kampi, ndihesha më i rritur se kurrë,” thotë ai për çastin e çlirimit të tij. “Unë nuk ‘mbijetova’ – dikush më shpëtoi. Sipas dokumenteve, duhet të dërgohesha në Aushvic në dhomën e gazit, por dikush tjetër u dërgua atje,” thotë Ivanji. “Nuk e di se çfarë do të bëja nëse do të isha në lëkurën e dikujt që kishte mundësinë të vriste”, thotë Ivanji për vitet e luftës. Ai kujton shijimin e fitores shumë vite më pas. “Gjatë një prej përvjetorëve në Buçenvald u akomodova në një dhomë hoteli vendas, ku kishte qëndruar Hitleri dhe ndjenja ishte fantastike. Ai ka vdekur dhe unë jam ende gjallë”, thotë Ivanji, duke qeshur. I pyetur për gjendjen e tanishme në Ballkan, ai thotë se është i shqetësuar, por nuk pranon t’i krahasojë ngjarjet aktuale me vitet 1930. “Bosnja dhe Maqedonia nuk duken mirë dhe kam frikë se çfarë mund të ndodhë atje, por nuk mendoj se mund të themi se ajo që shohim tani mund të krahasohet me kaosin para Luftës së Dytë Botërore”, tha ai. Ivanji kaloi pothuajse 20 vjet në Vjenë, por pas vdekjes së gruas së tij Dragana, vendosi të kthehej në Beograd. “Asgjë nuk është siç duhej të ishte [në Serbi], por unë u ktheva,” thotë ai. Ai mbetet shumë aktiv dhe aktualisht po planifikon një udhëtim në Gjermani. Megjithatë, ai pranon se e mendon vdekjen më shpesh. “Nuk kam frikë nga vdekja, kam frikë nga procesi i vdekjes, mund të jetë shumë i pakëndshëm,” përfundon ai me një buzëqeshje.

No.

May 2017 Monthly

Albania’s Constitutional Court Judges’ Cash Raises Red Flags Asset disclosure data analyzed by BIRN reveal that seven out of nine judges that seat on the bench of Albania’s Constitutional Court cannot justify their wealth in one or more years during their judicial careers, while the large amounts held in cash raise red flags.

Members of Constitutional Cout during a meeting in Tirana

OPINION

FEATURE

Mogherini Must Build on West’s Balkan Breakthroughs

New Sigurimi Museum Recalls Albania’s Sinister Past

The EU and US must follow up their recent successes in knocking heads together in Macedonia and Albania – or the region’s descent into a dangerous crisis will continue.

The House of Leaves, the Tirana headquarters of the Communist-era secret service, has opened its doors to the public, reminding Albanians of a grim time that they would mostly like to forget.

May 2017

NEWS Albania Analysts Ponder Recent PM, Opposition ‘Big Deal’ Analysts in Albania seem split in their views over a landmark deal between Prime Minister Edi Rama and opposition leader Lulzim Basha, which – if implemented – could end years of political deadlock. FATJONA MEJDINI | BIRN | TIRANA

s Albania’s ruling and opposition parties prepare to implement a deal which supposed to end opposition boycott of elections, political analyst Mentor Nazarko said that he considered the agreement “historic”. “The handshake at the end of the deal has not been seen in the country since 2002,” he told news portal Konica on May 18. However, others observing the situation expressed divergent opinions. Last week’s agreement has shaken up Albania’s stale political scene and triggered a wave of heated debates. Editor-in-chief of newspaper Gazeta Shqiptare, Erl Murati, told BIRN that he sees the agreement as more of a political gesture than a real mechanism to guarantee standards at the forthcoming election on June 25. “It is difficult for a technical government to achieve all the aims of its creation one month before election day,” he argued. ‘Big Mac’ deal secures cross-board party participation The agreement, reached after almost two full days of tough negotiations and under strong international pressure, outlines pledges as well as mechanisms to ensure free and fair elections on June 25. It will also made preliminary preparations to introduce modern technologies into the 2021 electoral process. The deal was called a ‘Big Mac’ by PM Edi Rama, who managed to quench opposition “hunger” for power by offering seven cabinet positions and other important places in the administration. Opposition representatives, expected to take their positions on Monday, are also supposed to be guarantors of standards

for the June 25 general elections. They are tasked with preventing the usage of drug trade money in the election, as well the use of administration resources in favour of the ruling party. According to a joint statement released shortly after the deal was reached, Rama and Basha said that political discourse will reach a new level. “The parties commit to institutionalise the dialogue between the chief of the majority with the opposition one,” it read. For the first time in the history of Albanian politics, the leaders of the two main parties are now committed to holding periodic meetings. Analyst Skender Minxhozi, editor-in-chief of the Java News portal, echoed similar sentiments, writing that for the first time the agreement seemed not to have been influenced by the former PM and leader of the Democratic Party of Albania, PD, Sali Berisha, and the leader of the Socialist Movement for Integration, LSI, President-elect Ilir Meta. “For the first time in two and a half decades of the nation’s pluralism, two old historical figures Berisha and Meta have not been directly involved in deal crucial for the country future,” he said. The implementation of this agreement would result in the fist Albanian government in 20 years in which both ruling and opposition parties are represented. Two decades ago, the government of national reconciliation was established after Ponzistyle schemes led to a wave of civil unrest. This government lasted three months. This new government comprising a large base of cross-party representatives, is expected to last until September, and will end three months of political stalemate.

Skender Minxhozi “For the first time in two and a half decades of the nation’s pluralism, two old historical figures Berisha and Meta have not been directly involved in deal crucial for the country future,” he said.

Erli Murati “The Rama-Basha agreement ends the electoral collapse in Albania,” he said. “Most probably a new line in national politics has started to be drawn, having the potential to end the transition era.”

The deal, according to which the government will host opposition representatives, is considered a win-win situation, most analysts say. Some even hope that this agreement has the potential to end Albania’s long democratic transition. However, others think that it will newly establish Rama and Basha as absolute leaders. Roland Qafoku, an analyst and the moderator of political TV debates on Channel One, told BIRN that although the time is limited, the deal really does have the potential to change things. “I believe that it has the potential to stop the cannabis money entering in the campaign. Dirty money is like water – it runs where there are no barriers,” he said. Minxhozi went even further in his analysis published in Java News on May 18, saying that he considered the agreement to have the potential to escort Albania’s transition to a positive end and the establishment of a truly democratic society. “The Rama-Basha agreement ends the electoral collapse in Albania,” he said. “Most probably a new line in national politics has started to be drawn, having the potential to end the transition era.” Murati believes that the opposition has came out of this agreement stronger than three months ago when it erected a tent in Tirana’s main square and started public protests against the government. However, according to Murati, this single opposition victory is not enough to help it win the election. “The fact that PM Rama gave up power at a round table means that he feels secure in winning June 25 elections,” he concluded.

May 2017

Small Parties Face Big Squeeze in Albanian Election The decision of the big parties to run alone in the June 25 general election in Albania will make it harder for the smaller parties to get any seats at all in parliament, experts say.

Edi Rama during an electoral rally in Tirana

FATJONA MEJDINI | BIRN | TIRANA Prime Minister Edi Rama and opposition leader, Lulzim Basha were photographed together after the negotiations. Photo:LSA

Albania Resolves Political Crisis With Election Deal Acting under diplomatic pressure, both Prime Minister Edi Rama and opposition leader Lulzim Basha have reached a deal on holding elections in which all parties will now take part. Fatjona Mejdini, BIRN, Tirana

hree months of political stalemate in Albania ended early on Thursday after the two main political leaders, Socialist Prime Minister Edi Rama and opposition Democratic Party leader Lulzim Basha, said they had reached an accord on the participation of all parties in the forthcoming elections. Intense negotiations that started on Wednesday with a roundtable of the main parties finished with Rama and Basha shaking hands after a “tete-a-tete” lasting more than four hours. What was agreed in the meeting will be fleshed out in detail in the next 24 hours while lawyers from both parties will transcribe what was verbally agreed by the two leaders. The basis of the agreement is the package put together by MEP David McAllister who came as a negotiator of the EU at the end of April, which was then pushed by US Deputy Assistant Secretary of State Hoyt Brian Ye during his own May 15 visit to Tirana. The McAllister package centres on guarantees that the ruling parties should provide to ensure the election was inclusive and acceptable to the opposition. It includes the postponement of the election date and the appointment of opposition representatives to the government, to positions in charge of the electoral process. The deal also includes a start to the work of the creation of parliamentary commissions that will vet judges and prosecutors in the country - part of a wider judicial reform package sought by the EU. Opposition Democratic Party leader Basha said the deal with Rama rendered the opposition boycott of the elections and of parliament redundant. “Everything has changed and what was considered impossible months ago is now a reality,” Basha said. “From tomorrow, we will get ready to give Albanians free and fair elections,” he added. The opposition has had to abandon its demand for Rama to step down as Prime Minister, however. Opposition representatives will now have to collaborate with Rama and his ministers in the government in managing the electoral process. Earlier, opposition parties had refused to register for the elections scheduled for June 18, demanding the PM’s removal and the formation of a technical government.

lbanian parties are heading into the coming elections alone, without the usual big pre-election coalitions, potentially making the process of forming a government after June 25 more difficult to predict. The ruling Socialist Party of Prime Minister Edi Rama is going completely alone into the election while the second largest party, the opposition Democratic Party, is expected to host a few chairmen of small parties on its list of MPs - but without forming any official coalitions with them. The third biggest party, the Socialist Movement for Integration, LSI, led by President-elect Ilir Meta, and the fourth, the Party for Justice, Integration and Unity, PDIU, which mainly lobbies for the rights of the Cham community [Albanians exiled from Greece after World War II], are also bidding for votes without the support of bigger parties. These two parties were in coalition with the ruling Socialist during the last four years but are standing alone in the electoral battle. The grand deal recently reached by Rama and the opposition Democratic Party leader Lulzim Basha, although it made room for the opposition parties to call off their boycott and belatedly register for the election, did not give parties any extended chances to register in coalition for the elections. Afrim Krasniqi, director of the Albanian Institute for Politics, told BIRN that this, and the new regional proportional election system, is going to make it very difficult for the smaller parties to get into parliament. “Is openly a formula that strengthens the two main parties and makes it impossible for the smaller ones,” he told BIRN.

“The Rama-Basha compromise will create problems in terms representation since around 200,000 voters [of smaller parties] out of 1.7 million voters are not going to have representatives in parliament,” he added. Article 162 of the electoral code stipulates that all the parties running alone and that do not cross the threshold of 3 per cent of votes cast in a given electoral given area are expelled from the process of distribut-

The grand deal recently reached by Rama and the opposition Democratic Party leader Lulzim Basha, although it made room for the opposition parties to call off their boycott and belatedly register for the election, did not give parties any extended chances to register in coalition for the elections. ing mandates. This makes the process even more difficult for parties running for the first time in the election. Krasniqi also believes the post-election process of coalition building to form the government will show that parties will be drawn to each other based on political calculations and not on ideology. “The two main parties, the Socialists and Democrats, have made almost identical electoral promises, and between the Socialists and the LSI there is no distinction over programs,” he noted.

May 2017

ANALYSE Balkan States Struggle to Meet NATO Benchmark While NATO states have all confirmed their commitment to boosting defence spending to 2 per cent of GDP, for most Balkan countries, that represents a challenge. BIRN | TEAM

lasting “chronic underpayments” at NATO, US president Donald Trump on Thursday again called on member nations to pay their “fair share” for the alliance and meet their financial obligations. At a high-level meeting in the Brussels, Trump said that NATO members must contribute their fair share after revealing that 23 of the 28 member nations, including the soon-to-be member Montenegro, are not paying the agreed equivalent of 2 per cent of their GDP. All Balkan NATO member states – Croatia, Albania, Romania and Bulgaria - currently contribute less than the benchmark of 2 per cent of GDP, although Romania has now rectified this for 2017. Low spending on defence was one of the key issues in the NATO Secretary General Jens Stoltenberg’s address on Thursday. He conceded that total spending across Europe and Canada had, however, increased by billions of dollars in 2016. “This is not just about cash but also modern capabilities, and meaningful contributions to NATO’s missions, operations and engagements,” he said. “Today, we will take steps to keep up the momentum. We will agree to develop national plans every year. These will set out how NATO Allies intend to meet their pledge. So that we continue to match words with action,” Stoltenberg added. Romania tops Balkan league in defence spending Under pressure from both Washington and Brussels, Romania has increased its defence spending in 2017 to the agreed level of 2 per cent of GDP, worth 16.3 billion lei, or 3.6 billion euros. The defence budget was equivalent to only 1.5 per cent of Romania’s GDP in 2016. Half of the new money will go on new army equipment, as Defence Minister Daniel Les says the armed forces urgently need new equipment due to years of under-funding. The decision to raise defence spending has been welcomed by NATO’s secretary general, Jens Stoltenberg, who has hailed Romania as an example for other member states. But it has not been easy for Bucharest to come up with the extra money, or reach a political consensus on how to spend it.The head of the ruling Social Democratic Party, PSD, Liviu Dragnea, finally intervened in the debate to ensure that all the new money would come from the state budget. His amendment passed through parliament at the beginning of February. Montenegro, new member with only a tiny army Montenegro, with a small army of only

Balkan leaders at the NATO summit in Brussels. Photo: NATO

about 2,000 troops, is set to become NATO’s newest member state on June 5. It will also have the second smallest military in the alliance, after Luxembourg, with its puny 900-member defence force. Despite President Trump’s insistence and numerous other demands from Washington for NATO members to increase their defense spending and meet the “2-per-cent GDP rule”, Podgorica’s allies are worried about Montenegro’s ability to meet that target. This year, in line with previous practice, Montenegro will spend about 50 million euros on defence, which is about 1.3 per cent of its GDP. That would be the smallest military budget of any NATO member. Neighbouring Albania spends about twice as much. Albania’s defence budget stands at 1.21 of its GDP in 2017. The government in Podgorica earlier this year pledged to meet the target of 2 per cent by 2020 but, during the visit of the US State Department’s top official for the Balkans, Brian Hoyt Yee, a later deadline was agreed. Meeting Montenegrin Prime Minister Dusko Markovic on May 12, Yee said the US welcomed the announcement that Podgorica would meet the deadline to spend the equivalent of 2 per cent of its GDP of defence by the year 2024. Bulgaria weighs plans for major modernisation A NATO member since 2004, Bulgaria spent 1.3 per cent of its GDP on defence, or nearly 1.2 billion leva, in 2016 - around 600 million euros. This was a rise of 0.4 per cent compared to the previous year. At a meeting with NATO Secretary General Stoltenberg on May 18, the new Defence Minister, from the nationalist United Patriots coalition, Krasimir Karakachanov,

said Bulgaria stood by its commitment to reach the benchmark of 2 per cent of GDP by 2024. Although Bulgaria’s defence spending is close to the European average, its army remains underfunded, short of personnel and poorly modernised in terms of technical equipment. A gloomy picture of the state of the military emerged in a report by the caretaker government, published in April, which warned that the army could not fully guarantee the state’s sovereignty. In response, President Rumen Radev, a former chief of the air force, called a Consultative Council on National Security on May 30, where the main problems facing the army and police will be discussed. Bulgaria has high hopes of modernizing its navy and air force with a spending splurge of over 1.2 billion euros, which Boyko Borissov’s former cabinet approved in 2016. This includes buying new fighter jets and multi-functional patrol ships as well extending the lifespan of a minimum of ten MiG29 jets. The project to buy new fighter jets, which foresees buying 16 planes by 2023, is not expected to proceed without controversy. In March, shortly before it gave way to Borissov’s third cabinet, the caretaker government chose to start talks on acquiring new Gripen fighter jets with the Swedish company Saab. Saab’s offer, also favoured by President Radev, competed with a Portuguese offer to sell second-hand F-16s equipped with US weaponry and Eurofighter Typhoons used by Italy. But Borissov does not seem committed to following the decision of the interim government. On Wednesday, he seemed to back away

from the modernization plan, designed to decrease Bulgaria’s dependency on Russia for its airforce, saying Bulgaria’s old Soviet-type MIG-29 jets had only been recently renovated and could fly until 2028. “Let’s see whether it’s the best to buy new planes immediately, or if we have to first look at the infantry and the navy,” he said. He added that Bulgaria could meanwhile repair and maintain its fighter jets in the recently nationalized Avionams factory. Defence minister Karakachanov has also supported the idea of Bulgaria producing its own military equipment. Croatia looks to US for new weaponry Croatian Defence Ministry data from December 31, 2016 show the Croatian military currently comprise 16,017 soldiers and officers. The defence budget in 2016 was set at 536 million euros, equivalent to around 1.16 per cent of Croatia’s GDP. This represented a fall of 0.16 per cent of GDP in comparison to 2015. Croatia is in the middle of the list of NATO countries in terms of the size of its military budget. With a slowly recovering economy, the government has decided to boost the defence budget for 2017 to 590 million euros, however, equivalent to around 1.23 per cent of GDP. The government foresees that the budget will stay at the same level in GDP terms in 2018 and 2019. However, absolute figures on spending will still grow, due to expected growth in the economy, to 617 million euros in 2018 and 648 million euros in 2019. Military experts warn that these figures include sums directly paid from the budget, as well as the income the military will get from sales of old weapons and property – and these figures are estimated to grow, according to government plans, from 30 million euros in 2017 to 63 million euros in 2019. In response to US pressure to reach the 2-per-cent GDP benchmark for the military, the Croatian authorities will work to reach the threshold by 2024. However, no firm promises have been made. In the process of getting rid of its former Yugoslav and Eastern European arms, the Croatian military is meanwhile looking to the US for new weapons. Croatia has received donation of used arms, equipment and military vehicles from the US, such as 16 US-made Kiowa Warrior helicopters, worth around 100 million euros, while the government will pay an additional 20 million euros for the additional taxes, equipment and training for the pilots. Croatia’s air force and navy are in a poor condition, and experts doubt serious investment in these sectors can be done only through regular military budgets.

May 2017

The data obtained by BIRN show that the wealth of the Constitutional Court judges doubled during a 12-year period. In 2003 their declared assets totaling 160 million lek, while at the end of 2015 their accumulative wealth was 364 million lek. Members of Constitutional Cout during a meeting in Tirana

et under the spotlight of public opinion and of the international community, in December 2016 the members of Albania’s Constitutional Court gave the green light to the vetting law on judges and prosecutors. However, data obtained by BIRN from their asset disclosures show that the judges of the court that voted for the law might fail the vetting test. The data, obtained from a detailed analysis of the asset declaration disclosures of the members of the court from 2003 to 2015, show that seven out of nine members of the court cannot justify their wealth in one or more years of disclosures. The unjustified wealth according to the plausibility check of declarations filed with the High Inspectorate of Declaration and Audit of Assets and Conflict of Interests, HIDAACI, amounts to 35 million lek or 11 percent of the net declared assets. The asset declarations are administered by HIDAACI. Through a request based on the law on freedom of information, BIRN obtained from the Inspectorate all the declarations filed by the Constitutional Court Judges until 2015. The data declared by the judges in each annual disclosure were entered in a database and the plausibility check carried out. The plausibility check compares previous asset disclosures, family disclosures and other financial information to “identify indicators of hidden illegal income” in a public officials’ “incoming and outgoing cash and asset flows.” In other words, does the money an official claim to take in match the assets on hand and the amount of money spent? From the 97 declarations that were

The total of assets that 9 judges of Constitutional Court have declared until 31 December 2015.

According to the analysis carried out by BIRN, the nine judges of the Constitutional Court have declared 54 million lek or $450,000 in cash

According to the analysis carried out by BIRN, the nine judges of the Constitutional Court have declared 54 million lek or $450,000 in cash during 12 years of their declaration. The data shows that the wealthiest judge Fatos Lulo, declared 18 million lek in cash. Lulo is seconded by Altina Xhoxhaj with 14.5 million lek in cash and Gani Dizdari with 9 million lek in cash

analyzed through this method, 14 were found to have problems, because the judge’s added wealth is not justified by the declared revenue. According to the analysis only two judges in the Constitutional Court pass the plausibility check during the disclosure period. Double the wealth The data obtained by BIRN show that the wealth of the Constitutional Court judges doubled during a 12-year period. In 2003 their declared assets totaling 160 million lek, while at the end of 2015 their accumulative wealth was 364 million lek. Fatos Lulo is the richest judges sitting in the bench of the Constitutional Court, followed by Vladimir Kristo whose term has finished. Meanwhile the data show that Chief Justice Bashkim Dedja had the highest increase in wealth from his first declaration in 2013 to the last in 2015, followed by

Judge Fatmir Hoxha. Like other Albanian judges, the members of the Constitutional Court prefer to invest their wealth in real estate. Data obtained by BIRN shows that 55 per cent of their wealth is in immovable property, with total value of $1.6 million. A previous investigation by BIRN has shown that immovable property account for the majority of assets of appeal court judges also. Half of the wealth of the 81 appeal court judges in Albania are made of investment into homes and commercial real estate, which at the end of 2014 had a value of 8.8 million USD. Apart from immovable property, bank deposits account also for a large share of assets of Constitutional Court judges in Albania. Banks deposits accounts alone make 26 per cent of their wealth, while cash accounts for 15 per

cent, movable property 3 per cent and valuable items only one percent. Millions in cash In the international best practices for the audit of asset disclosures, high cash amounts raise so-called red flags on the trends of transactions and the source of wealth of a public official. Although Albania’s asset declaration law has set a limit on the amount of money an official can keep in cash at home at 1.5 million lek, not always the judges of the Constitutional Court respect this liit. According to the analysis carried out by BIRN, the nine judges of the Constitutional Court have declared 54 million lek or $450,000 in cash. The data shows that the wealthiest judge Fatos Lulo, declared 18 million lek in cash. Lulo is seconded by Altina Xhoxhaj with 14.5 million lek in cash and Gani Dizdari with 9 million lek in cash. Salaries account for only half of the household income of Constitutional Court judges. The structure of the household income apart from salaries includes income from real-estate transactions, teaching and cash gifts. Meanwhile, the highest share of liabilities is made of bank loans, debts toward construction companies and debts from family members or relatives. From the total of analyzed declarations, BIRN arrived to the conclusion that the wealth of the Constitutional Court judges reveals a number of suspicious trends, which include high cash amounts, loans from family members and unpaid debts toward construction companies. Although these ‘red flag’ should ring alarm bells for HIDAACI, none of the judges in the Constitutional Court have been placed under investigation by its inspectors.

May 2017

FEATURE Demand For Coastal Properties in Albania Remains Low

Jale, Albania

The price of real estate on the shores of Albania are half the price of those in Montenegro or Croatia. However, lack of infrastructure keeps demand low. FATJONA MEJDINI | BIRN | TIRANA

oastal Albanian real estate is the cheapest in the region, yet is in very low demand despite the beauty of the surroundings attached to it. Despite the fact that these properties are less than half the price of those in neighboring Montenegro and Croatia, real estate agencies told BIRN that 2016 was a bad year in terms of the number of people wanting them. Bad infrastructure is considered the big drawback, while potential legal issues that may accompany property ownership can discourage potential buyers. But seaside cities like Saranda in southern Albania are somewhat high when it comes to demand for properties. The area is easily accessible from the nearby Greek airport on Corfu. However, infrastructure projects in northern cities like in Vlora and new resort style residences that are being constructed in the area of Durres, west of Tirana, encourage hopes that real estate market will explode in the near future. Albania seaside properties the cheapest in the region Albania natural beauty, cultural heritage and 476km of coastline stretching from the Adriatic Sea to the Ionian leads international proponents to declare that it is “Europe’s last secret” or an “undiscovered beauty”. But staying mired in the realm of secrecy has taken its toll on the country in terms of real estate prices. In terms of seafront properties, Albania is the cheapest According to British properties website rightmove, an apartment cost from 660 to 1300 euros per square metre. Durres and its surrounding areas are the cheapest, with prices not exceeding 1,000 euros per square metre even in the most exclusive parts. Further south, prices are slightly higher with the coastal city of Vlora costing between 700 and 1,300 euros.

Saranda, the most southern coastal city has a stable price of around 1,000 euros per square metre when it comes to apartments by the sea. Meanwhile, seafront apartments in the Montenegrin cities of Budva and Kotor have an average price of 2,500 euros per square metre, while prices in the more exclusivePorto Montenegro area can go for up to 10,000 euros per square metre. Dalmatia in Croatia is also much more expensive compared to the Albanian coast. In the Dubrovnik area, the medium price of is around 3,500 euros for apartments by the sea, while in Split and on the island around, it goes down to 2,000 euros. Lack of infrastructure keeps demand low Dritan Leka, a broker with Century 21 Albania, a real estate agency in Tirana, told BIRN that over 2016 the demand for buying properties in the country coastal area was very low. “For us, the demand fell by more than 50 per cent in terms of apartment and properties in the coastal area of Durres, Golem and Vlora,” he said. Leka argued that infrastructural problems have played a strong negative role. “Potential buyers would come to Vlora and decide not to buy when seeing the chaotic road infrastructure and [infrastructure of] other key facilities. When it comes to the Durres area the requests have never been high in the past years,” he said. However, he mentioned Saranda as a stable market when it comes to investment in vacation houses. “During 2016 Saranda saw a growing trend, and we expect it to be the same even for 2017. The infrastructure has been much better in the city while the 30 minutes vicinity by ferry to Corfu Island makes it attractive,” Leka said. When it comes to Vlora, the second largest port city in the country, govern-

Kotor, Montenegro

Cruisers in Dubrovnik’s port

Dritan Leka, a broker with Century 21 Albania, a real estate agency in Tirana, told BIRN that over 2016 the demand for buying properties in the country coastal area was very low. “For us, the demand fell by more than 50 per cent in terms of apartment and properties in the coastal area of Durres, Golem and Vlora,” he said. ment projects to improve infrastructure have been ambitious but have still dragged on for a long time. One of the main projects in the city has been the construction of 3.5 kilometres of

the ‘Lungomare’ promenade, which has entertainment facilities on either side. The project has begun in 2014 and is on its way to being finished. Prime Minister Edi Rama in May announced that construction of an airport in Vlora is underway, in order to aid tourism in the area. Leka believes that with these investments, Vlora may see a rise in the demand when it comes to real estate. However, he sees new opportunities in the market being provided by resort style residences that are popping up in what were once remote areas along the seafront. “There is an increasing interest in these properties. People in a house near a beach need also a community and these luxury buildings that have started to be constructed fulfill these need,” he said.

May 2017

“This museum is dedicated to those innocent people who were spied on, arrested, prosecuted, convicted and executed during the communist regime,” a sign reads at the entrance. Each of the rooms presents a different aspect of the secret service’s work.

Tools used by former Communist secret police to spy on people

New Sigurimi Museum Recalls Albania’s Sinister Past

Tools used for spying

The House of Leaves, the Tirana headquarters of the Communist-era secret service, has opened its doors to the public, reminding Albanians of a grim time that they would mostly like to forget. FATJONA MEJDINI | BIRN | TIRANA

ituated in the heart of Tirana, the two-storey villa still evokes a mixture of curiosity and fear. The large trees in the courtyard and the surrounding walls conceal it from most by passersby – but for those who know about it, its reputation sends a chill down their spines. For almost half-a-century the so-called “House of Leaves” was home to Albania’s infamous Communist-era secret service, the Sigurimi. Built in 1931 to house the first private obstetrics clinic in Albania, the communists took it over after they seized power in Albania in the 1940s and turned in a headquarters of terror. On Wednesday, it opened its doors for the first time to the public, now known as the Museum of Secret Surveillance. In 31 rooms, visitors can now inspect the tools and techniques used by the Sigurimi to spy and obtain information about suspects, and they can judge for themselves how the lives of Albanians were affected by these grim activities. “This museum is dedicated to those innocent people who were spied on, arrested, prosecuted, convicted and executed during the communist regime,” a sign reads at the entrance. Each of the rooms presents a

different aspect of the secret service’s work. The core of the exhibition is the spying tools. Hundreds of them are displayed on tables, revealing a surprising array of equipment for such a small, poor and isolated country as Albania. Ylli Pata, a journalist visiting the museum, told BIRN that he had been looking forward to seeing if the rumours about the Sigurimi’s first-class equipment were true or not. “I’m amazed. Now I understand that all the rumours about the efficiency of Sigurimi were true. They had the most modern technology of that time at their disposal,” he said. Besides imported spy and surveillance equipment from Germany, Russia, Japan and China, what stands in the middle of the exhibits are the self-made Sigurimi bugs. Nesti Vako, now 74, came to see the museum from a very different point of view – he helped to design these bugs. From 1969 to 1991, he was the lead engineer of the Operative Technical Department of the Sigurimi. “I’m proud to say that in 1975 we developed our own bugs. I made them with my own hands and they were really light with good quality,” he told BIRN, viewing his old bugs behind glass.

Rooms for wiretapping telephones, a darkroom for developing film and labs to test the presence of weaponised biological and radioactive chemicals are displayed in the museum. The Sigurimi did not only have good technology to pursue its work but a large network of collaborators as well. According to data in the museum, by 1949 the service already had 11,033 collaborators, 439 of whom were secret agents and 9,141 informants in the field. In 1965, the number of total collaborators reached a peak of 16,178, with 1,088 agents and 12,332 informants. In the last year of its existence, in 1990, the Sigurimi boasted 15,000 collaborators, among them 1,000 agents and 11,000 informants. Not much remorse The “House of Leaves” museum makes no bones about emphasising the terrifying impact of the secret service on the nation. People’s lives were completely unprotected and spying was often activated even where there was no sign or proof that illicit activity had occurred. “A word, a song, a casual meeting could quite well be considered hostile activity,” it reads on the walls of the museum. Some Sigurimi collaborators’

files are also on show, at a time when, after many years of foot-dragging, the files have finally started opening up. The exhibition becomes more emotional when it comes to the almost endless lists of those who were prosecuted, jailed and even executed. Many of these hapless victims were initially spied on and investigated by the Sigurimi. But Nesti Vako told BIRN that he has no remorse about his former job in the service’s headquarters. “We served the state and the nation to save order. In some cases, we begged people’s pardon after realising, through spying, that they had been wrongly accused,” he insisted. However, he admits that some people in the Sigurimi abused their powers. “Abuses were present and mistakes were made,” he said. The leaves in the courtyard of the building form a natural carpet, while their rustling seem to evoke whispers from Albania’s past, some of them decidedly creepy ones. “Perhaps I did not think so at that time, but later I thought that these people who did not apologise might have had an insolent courage,” a quote from author Amik Kasoruho, on the wall of the museum’s exit, reads.

May 2017

Then there is the news that Sebastian Kurz, Austria’s Foreign Minister, is determined to bring about the collapse of Austria’s coalition government in order to advance his own career. The result of Kurz’s scheming, however, may be the long-brewing triumph of the far-right FPO.

Opinion

The Fates of Balkan and Western Democracy are Inseparable An assault on democratic norms in the Balkans should be treated with the same urgency as such a crisis would precipitate within the core of the EU. JASMIN MUJANOVIC | BIRN |

he crisis of democratic governance in the Balkans is obvious. But the overt turn towards authoritarianism in countries like Macedonia and Serbia is being accelerated by the still more significant crisis of democratic norms and constitutional government in the West. These two dynamics are intrinsically linked – as is any hope of resolving them. Take the recent assault on the Macedonian parliament by VRMO-DPMNEbacked insurgents and US President Donald Trump’s sudden dismissal of FBI director James Comey. Both events share an uncanny similarity. In each case, powerful elites - Trump and the VMRO-DPMNE leadership, respectively – are obstructing the rule of law and sabotaging constitutional norms. Then there is the news that Sebastian Kurz, Austria’s Foreign Minister, is determined to bring about the collapse of Austria’s coalition government in order to advance his own career. The result of Kurz’s scheming, however, may be the long-brewing triumph of the far-right FPO. No one should be surprised that the man who stumped for Gruevski’s authoritarian team in Macedonia would have a reckless disregard for Austria’s own democratic stability. Indeed, the far right is now a credible electoral force across the West. Emmanuel Macron’s decisive win in the French presidential election aside, National Front leader Marine Le Pen doubled her father’s performance from 2002. And even where the far right appears a marginal electoral factor, as in the UK, it still manages to shape the public discourse in a reactionary fashion. In this too we should see a Balkan reflection. For years, the EU and US have tolerated the normalization and mainstreaming of the most extremist elements across the former Yugoslavia. At Bleiburg, for instance, HDZ leaders from Croatia and Bosnia convene every year – not to commemorate the deaths of innocents but the defeat of the fascist cause. It is the largest far-right gathering in Europe but passes off each year with barely a murmur from Brussels.

Serbian capital of Belgrade

In Serbia, the far right has coalesced into a stable electoral factor. Its comparatively small vote share – nearly half a million votes at the 2016 parliamentary elections – obscures the fact that the core tenets of its ideology are widely shared across the political spectrum. We see, in other words, the complete relativization and denial of Slobodan Milosevic’s responsibility for Yugoslavia’s dissolution and his wars of aggression (and extermination) across the region. Even when the EU acknowledges the presence of an extremist threat in the Balkans, it misses the mark. While gallons of ink are spilled on the (largely overblown) presence of Islamic State affiliates in the Balkans, the real issue is that self-identifying Muslim leaders in the region, like Bosnia’s Bakir Izetbegovic, want to emulate Turkey’s President Erdogan, not al-Baghdadi. And they rely on nationalism, not religion, to advance their authoritarian ambitions. Having allowed the situation to metastasize to this degree, it is little wonder European and American policymakers find themselves so blindsided by the far-right threat at home. After all, they’ve spent so long boiling the proverbial frog in the Balkans that they grew numb to the erosion of democratic norms as an actually existing phenomenon. History, recall, had ended. This is not to say that the Balkans are

A failure to do so will not mean merely a descent into chaos in southeastern Europe, a process that is already underway. It will consume Europe as a whole. Consider only the political earthquakes (in)directly wrought on the continent by the Syrian Civil War. And then remember that the actual, physical boundary between that hurricane of violence and Europe proper is the Balkans; the volatile, illiberal, impoverished Balkans. responsible for the crisis of Western liberal democracy. But the Balkans were and remain a bellwether for the kinds of political movements that Western leaders should have prepared themselves to confront. If neo-fascists, authoritarians, and hired goons are acceptable in the politics of Zagreb, Sarajevo, Belgrade, and Sko-

pje, it was only a matter of time before such types migrated to Paris, London, Amsterdam, and Berlin. Some might retort that the growing farright threat in both the West and the Balkans is being artificially inflated by strategic Russian investment and sabotage. Doubtlessly, Moscow is keen to strengthen any dynamic which it believes may advance its goal of crippling and, eventually, dismantling NATO and the EU. But if Russia – a country with an economy barely the size of South Korea – has managed to sow all this chaos, it is because the West has allowed it to do so, through a combination of ignorance and incompetence. If it is still possible to right the collective ship of liberal internationalism and the democratic world order - which none of us should take for granted any longer it will require a global agenda. In the context of the Balkans, this means that the same rules must be made to apply in Belgrade and Brussels, Skopje and Berlin, Sarajevo and Paris. An assault on democratic norms in the Balkans should be treated with the same urgency as such a crisis would precipitate within the core of the EU. A failure to do so will not mean merely a descent into chaos in southeastern Europe, a process that is already underway. It will consume Europe as a whole. Consider only the political earthquakes (in)directly wrought on the continent by the Syrian Civil War. And then remember that the actual, physical boundary between that hurricane of violence and Europe proper is the Balkans; the volatile, illiberal, impoverished Balkans. Europe’s fundamental security interests depend on restoring and reinvesting in the democratic viability of the Western Balkans. The more credible and significant the effort, and the more blunt we are about the stakes, the greater our collective chances at success. If we fail, rest assured, we will fail (and suffer) together. Dr Jasmin Mujanovic is a political scientist specializing in the politics of southeastern Europe and the politics of post-authoritarian and post-conflict democratization. His first book, “Hunger and Fury: The Crisis of Democracy in the Balkans” is now available for pre-order from Hurst Publishers.

May 2017

Analysis

At her dinner on Wednesday, amidst all these local, regional and global troubles, Mogherini - as well as other senior EU officials - should make clear their intention to step up their game in the Balkans. Otherwise, they risk derailing their recent, hard-won diplomatic victories.

Mogherini Must Build on West’s Balkan Breakthroughs The EU and US must follow up their recent successes in knocking heads together in Macedonia and Albania – or the region’s descent into a dangerous crisis will continue. SRECKO LATAL | BIRN | SARAJEVO

ncouraged by recent breakthroughs in Albania and Macedonia, but still disturbed by the ethnic, political and economic problems across the Balkans, the EU’s foreign and security policy chief Federica Mogherini is hosting an informal dinner for six West Balkan leaders on Wednesday in Brussels. The event, widely seen as yet another attempt to stabilise an unstable region, will be attended by Albanian Prime Minister Edi Rama, his Bosnian counterpart, Denis Zvizdic, Kosovo’s outgoing Prime Minister, Isa Mustafa, Macedonia’s Prime Minister-designate, Zoran Zaev, Montenegro’s Prime Minister, Dusko Markovic, and Serbia’s outgoing Prime Minister and President-elect, Aleksandar Vucic. The meeting takes place after Balkan leaders - including some of those dining with Mogherini - called for the rejuvenation of the EU accession process and even warned that Balkan borders could be redrawn in its absence. It also follows calls by local and international experts for EU officials to abandon their mild tones, optimistic, vague and unrealistic proclamations and actions, and face the ugly reality of the various Balkan crises with tough words and even tougher actions, if need be. The dinner also follows signs that the US and the EU are momentarily but importantly on a “winning streak” in the Balkans. Yielding to EU and US pressure, Macedonian President Gjorge Ivanov on May 17 finally offered opposition Social Democrat leader Zoran Zaev a mandate to form a new government. Ivanov had been withholding the offer of a mandate to Zaev since early March, despite Zaev having mustered a majority in Macedonia’s parliament with the support of ethnic Albanian parties. The prolonged power struggle had left Macedonia without new government since the December 11 early general election. The very next day, also bowing to international pressure, Albania’s Prime Minister, Edi Rama, and the opposition Democratic Party leader, Lulzim Basha,

Western Balkan”s Prime Ministers during a meeting with Mogherini.

reached a deal on holding elections in which all parties will now take part. If implemented, the deal will end months of political deadlock and hopefully calm the situation in the run-up to the June 18 election. These two developments represent breakthroughs in the difficult and potentially dangerous crises in Albania and, even more, in Macedonia - and mark a small victory for EU and US officials. While these deals are yet be fully implemented, the Balkans, the EU and US face several other crises in the Balkans. Besides Macedonia, Bosnia and Herzegovina seems to be in worst situation. Political quarrels there within and among the key parties have almost completely blocked the work of governments at different levels, obstructing reforms and blocking the country’s EU path. With an IMF program also blocked because of Bosnia’s failure to carry out agreed reforms, the country is likely to face a liquidity crisis later this year and next year, which could lead to new, potentially violent, social unrest, similar to that seen in 2014. In 2018, Bosnia is supposed to hold general elections. But without a reform of the troubled election law - which seems highly unlikely - the country may end up

unable to constitute governments either at state level or in the Federation entity. This could even lead to the beginning of the breakup of the country, which would probably be accompanied by ethnic violence. Meanwhile, following the fall of the government in Kosovo and the dissolution of parliament at the beginning of May, Kosovo President Hashim Thaci has called for snap elections on June 11. The political crisis in Kosovo has been developing for months, as the two main parties in the ruling coalition - Kadri Veseli’s Democratic Party of Kosovo, PDK, and Isa Mustafa’s Democratic League of Kosovo, LDK, move away from each other while positioning themselves for new elections. As a result, Kosovo is gearing up for another tense election campaign, which is expected to further delay, or halt, key reforms. Meanwhile, Albania’s premier, Rama and Kosovo’s President, Thaci, have both rocked the region by threatening the unification of Albania and Kosovo if they judge that the EU has closed its doors to further enlargement in the Balkans. Even Montenegro, although now on the threshold of NATO membership, and declaratively the closest to EU member-

ship of all other Balkan countries, is wracked by political division as well as by the undemocratic and often corrupt politics of its ruling elite. Given the stark division there between pro-Western and pro-Russian forces, joining NATO seems a high-stake gamble. It could either pacify the country – or exacerbate its internal divisions. Serbia’s situation is far from satisfactory, either, although its leader, Vucic, has been the EU’s darling for years. While he has played a relatively stabilising role in the region in the past few years, his authoritarian policies are circumventing democratic procedures and stifling human rights and the freedom of the media. Thousands of people in Serbia have joined protests against Vucic ever since his landslide victory in the presidential elections in April. All the while, Vucic keeps delaying the appointment of a new Prime Minister, waiting for a perfect candidate whom he can trust, and keep under his tight control. While most responsibility for all these parallel Balkan crises belongs to the countries themselves, and to their leaders and peoples, the EU and the US have also contributed to this situation. For a decade, the West meddled with Balkan politics, experimenting with reforms and imposing standards that even many Western countries themselves have since started either ignoring or violating. Then the EU and US abruptly all but abandoned the Balkans and reduced their political and economic presence there, pressed by other bigger internal and external problems - which has in the meantime enabled Turkey, Russia and others to strengthen their influence. Rising global tensions threaten to fuel old ethnic and political feuds in the Balkans. At her dinner on Wednesday, amidst all these local, regional and global troubles, Mogherini - as well as other senior EU officials - should make clear their intention to step up their game in the Balkans. Otherwise, they risk derailing their recent, hard-won diplomatic victories. Srecko Latal is a journalist, editor and analyst who has been covering the Balkans since the 90s.

May 2017

INVESTIGATION

The Enduring Agony of Wartime Rape in Kosovo Women who have suffered in silence for years in Kosovo, after being tortured and raped in the war, are being offered a reparations scheme – but the stigma of rape means many of them may not apply for it. SERBEZE HAXHIAJ | BIRN | PRISTINA

ata restlessly twists her fingers, as if she were suffering some great embarrassment. She can hear footsteps in the corridor so she stops speaking and waits until it becomes quiet again outside. Eighteen years have passed since the day of NATO shelling in May 1999 when she was pulled out of a refugee column, raped and tortured by Serbian forces in a private house in the northern Kosovo town of Mitrovica. She lost her right eye. She was only 16 years old. “I remember they kept us for three days. They kept 15 of us in the same room. When I came to, I saw that my right eye was bandaged and that I could not move,” she recalled. Since that day, Fata [the name she gave herself for the interview] has been permanently scarred, as well as maligned and stigmatised by her own community. “My aunt told me that I should not tell anyone what happened; I’d be better off killing myself,” she said. Thousands of other women were also victims of sexual violence inflicted by Serbian forces during the Kosovo war of 1998-99, which NATO brought to an end by terminating Serbia’s rule over Kosovo. Fata says the place where she was confined had become a centre for rape and murder by Serbian forces. “I remember that on the first day, we were raped continuously. They took turns with us, while wiping away our blood,” she said. Despite this horrific experience, she fears to apply for the status of a wartime victim of sexual violence in a reparation scheme set up those who were raped during the war, which the government of Kosovo intends to introduce this year. “My family does not want my name listed anywhere. Now they have become a big family. Their sons and daughters have got married, and so the family has grown. They do not want anyone to talk about it,” she explained. She tends to let a lock of her dark hair drape over her right eye, a habit she developed a long time ago to cover the empty socket. It was only three years ago, with support from an NGO, that she got a prosthetic eye. Suffering in silence Following years of silence and stigmati-

sation, Kosovo’s parliament passed a law in 2014 that recognises the victim status of those women and offers them pensions of up to 220 euros a month. At the end of April, the government established the Committee for Verification and Recognition of Violence Victim Status, which will implement the legal procedures to enable the process to start. “The law recognises their status, but they do not enjoy the same benefits as other war victims, although their needs are often greater,” Veprore Shehu, from Medica Kosova, a Gjakova-based organisation that acts on behalf of rape survivors, told BIRN. The main benefits that war victims are entitled to are family pensions, free healthcare, advantage in employment, release from court, administrative and public taxes, including property taxes, and cheaper electricity. The new law allows rape survivors to apply for reparations in writing, without having to testify in person about what they endured. The survivors are not obliged to, but may, submit medical or police records as proof of their rape. The government selected Shehu’s organisation, along with three others, to collect applications from survivors, to ensure their confidentiality, so that they do not have to face the committee members in person. Arban Abrashi, Kosovo’s Minister of Labour and Social Welfare, whose ministry will implement the scheme, says the level of support will only be modest. “Moreover, it will not provide the justice that is missing,” he told BIRN. Fearing stigmatisation and exclusion, thousands of women victims of wartime sexual violence have silently lived with serious health problems. Fata’s family saw the teenager’s rape as a great stigma. “I could not continue my education. It was difficult to get medical treatment. My family suffered because many people knew that I had been raped, and that they had taken my eye out deliberately,” she explained. The psychological toll has been even worse, Fata says. She suffers from depression and from headaches and severe migraines. The negative perceptions of society and the difficulty in getting medical treatment in a poor

Kosovo Monumet Woman Survivors Photo: Kallxo

country like Kosovo has resulted in several of these rape victims committing suicide. “A number of these victims also died as a consequence of domestic violence, which was carried out in the name of honour,” says Siobhan Hobbs, who in 2016 led a UN team that published a report on the plight of sexual violence victims in Kosovo. This is because, among many families like Fata’s, rape is seen as a stain on the family’s honour. “I decided to marry, not because I wanted to, but to stop being a burden on my family. However, it grew even worse. My husband’s family found out that I had been raped and had lost an eye. They threw us out of the house,” Fata recalls. Since then, along with her husband and two children, she has lived in collective shelters or abandoned houses, battling with severe poverty. Some rape survivors were not only ostracised by their relatives but deserted by their husbands as well. Marginalised and excluded, they carry the weight of the blame for what happened to them. Another woman told BIRN that both she and her sister were raped in a house in Decan, in western Kosovo, during the Kosovo war. “When her husband found out, he left my sister with two children and married someone else,” she said. Fear of further violence and ostracisation has made many women reluctant to seek support, especially as regards healthcare, employment and training. This is also why some, like Fata, hesitate to apply for the status of a wartime victim of sexual violence. Many say they do not know how they will explain the payments they may receive to their families. “Only a few victims will apply,” Feride Rushiti, head of the Pristina-based Centre for Rehabilitation of Torture Survivors, predicts. Rushiti also argues that the law is discriminatory. The current law offers survivor status to those assaulted in the war between February 27, 1998, when armed conflict in Kosovo started, and June 20, 1999 when Serbian forces withdrew from Kosovo following NATO bombing. But some Ser-

bian victims associations note that this timeframe actually means that Serbian rape survivors – who also endured sexualviolence, following the withdrawal of Serbian armed forces, will thus not be eligible to apply. “Rape was not only carried out by Serbs and not only during the war,” Rushiti said. “There were victims on all sides.” Blagica Radovanovic, head of the Santa Marija, an NGO which deals with victims of domestic violence in the northern Kosovo Serb town of Zvecan, says the Kosovo Serbian community has not been included in the drafting of the law and remains unfamiliar with it. “Our recommendation is to research the actual number of victims sexual of violence, which will include all the communities affected by the war. There is no information regarding sexual violence during [Kosovo Albanian] revenge attacks,” Radovanovic said. Veprore Shehu says they have provided care for three raped women from the Roma community. Hobbs also argues that the legal framework of the 2014 legislation needs to be amended. “The law should be more inclusive. The timeframe needs to be changed because it does not cover victims of sexual violence committed after the conflict. The establishment of the Commission should nonetheless continue, and any amendments to the law can be done in parallel, or after,” Hobbs said on Skype. Abandoned children In a report in 2000, the rights organisation Human Rights Watch said rape in Kosovo was “used as a war tactic to humiliate, intimidate, and displace by force civilians of a certain ethnic community and as a means of changing the demography of a territory.” But, while the war fades into history, it remains a permanent reality for the thousands of women who were raped during those years. One woman who gave birth as a result of wartime rape said paramilitary units held her for two days in a private house in a village near Peja. “I didn’t even know I was pregnant. When a medical

May 2017

Baby hands Photo: Pixabay

Judge gavel Photo by Joe Gratz Flickr

doctor told me about the pregnancy, I wanted to commit suicide. I was 17. They told me the pregnancy was in the sixth month and it was too late for an abortion,” she said. In a short, difficult conversation at one of the centres providing support to victims of violence, she shared her story of the baby’s delivery. “A doctor and a psychologist arranged with an urologist to write a diagnosis, showing allegedly that my belly was growing because one of my kidneys wasn’t working,” she said. A German NGO paid the rent for a flat where she could hide from her family until she gave birth. She said her son was a healthy baby: “He didn’t cry at all.” But she only breast fed him once - and then gave him up. “I don’t know where he is. I didn’t want to know about him. I still don’t want to know,” she replied briefly, declining to offer more details. While the tall, dark woman said her life was better now, she was reluctant to talk more about the present, or about herself, or about whether she might apply for victim status. With or without this status, she will always feel haunted as the mother of an abandoned child. The number of children born to women raped during the war in Kosovo will never be known. Organisations that help rape survivors of have obtained data only on four or five cases. That information came from medical centres in Albania and Montenegro, where refugees sought support. “Twelve of 120 women treated at our centre underwent abortions in Kukes, in Albania - all pregnancies that happened as a consequence of rape; only one woman gave birth, and she abandoned her baby,” Veprore Shehu of Medica Kosova said. Neither hospitals nor shelters for abandoned children in Kosovo have any data about childbirths as a consequence of rape or about abandoned children during 1998-1999. The current reparation scheme does not provide access to healthcare, educational or other services to children of the survivors who have indirectly been affected by violence.

“A way should be found to make sure that children who were born as a result of rape are included in the reparation measures,” Hobbs said. Disputed figures Atifete Jahjaga, when she was President of Kosovo from 2011 to 2016, was the first political leader in Kosovo to advocate legislation to help the survivors and to challenge the stigma surrounding them. “During my mandate, I tried to leave no stone unturned to enable them to gain recognition. About 20,000 women victims still do not enjoy freedom of body and soul,” Jahjaga told BIRN. She established a National Council for Violence Survivors, and one of the initiatives it promoted was a strategy for access to justice. The figure of 20,000 rape survivors that Jahjaga quoted comes from several sources. The WHO’s Kosovo Health Sector Situation report published in 2000 that said: “Local organisations estimate that approximately 10,000 to 20,000 women were raped between February 1998 and June 1999.” A local NGO, the Center for Protection of Women and Children, CWPC, also estimates that at least 20,000 women and girls were raped. However, the figure was never verified and the number remains a matter of dispute. Jahjaga insisted that the figure was based on investigations conducted by specialist organisations and experts. “I strongly believe that the figure is accurate,” she said. But Hobbs, who was involved in a UN report wartime sexual violence in Kosovo, questions it. “The estimate of 20,000 is based on an incorrect application of a formula, but that was done in good faith with the limited data that was available. It is not the case that this was a deliberately misleading figure. The fact is no one knows for sure,” she said. What is known is that women were raped in houses, at military posts and in police stations. As well as being raped, some were beaten, their genitals were mutilated, and they were stabbed with knives, burned with

cigarettes, even killed. No convictions Like many others who have never been able to share what happened to them, Fata has suffered in silence, and has not seen justice done. Only a few of these women have testified in cases before the International Criminal Tribunal for the Former Yugoslavia, ICTY. As of September 2016, the ICTY had found four men guilty in connection with crimes of sexual violence in Kosovo, among other crimes. They were Vlastimir Djordjevic, a former Serbian assistant interior minister, Nikola Sainovic, former Yugoslav deputy Prime Minister, Nebojsa Pavkovic, Former Yugoslav Army General and Sreten Lukic, former Serbian police general. The ICTY website says that Sainovic and Lukic were “found guilty of crimes of sexual violence through participation in the Joint Criminal Enterprise, but no conviction [was] entered for these charges.” Over the past 18 years, the local courts in Kosovo have not found anyone guilt of wartime rape. Sanija Salihu remembers the evening in August 1998, when her 20-year-old daughter did not return home. A police car patrol in central Gjakova took her away, at a time when fighting was going on in many areas of Kosovo. Vjollca Salihu was taken somewhere and raped by Serbian policemen. As a result of her torture, her spinal cord was damaged. “She went to close up the shop. It was 8pm. She did not return. We looked for her everywhere. We went to ask the police and they told us that they had no knowledge of her,” Sanije Salihu said. Two months later, a telephone call from a hospital in Belgrade revealed her daughter’s whereabouts. “The doctors told me that she was taken there from a hospital in Pristina and she had been tortured. They said she would not live long,” she recalled. “I saw her whole body had been burned by cigarettes. Her genitals were mutilated with knives and covered in scars. The doctors showed me another thing which I had failed to notice - her fingernails had been

torn out,” she added. One thing she does not know is how her daughter was taken to the Pristina hospital. Izet Hima, the doctor who referred Vjollca to the Pristina hospital, was himself killed a few days later. While browsing through her daughter’s medical reports, pictures and documents, she points her finger at the date of her birth. The day after she gave this interview, April 28, Vjollca would have been 38. “All that she knew was the name of a policeman. She explained that she had been tied up, raped and beaten. You could see the rope marks on her legs. She had tried to commit suicide in the toilet. She remembered that they twisted her neck, and then nothing else,” she said. Three years later, Vjollca died at home in Gjakova. Her mother has been seeking justice ever since. But the law does not include reparations for families of the victims who died as a result of their rape. The Kosovo reparation programme design is based on general frameworks established by several other countries and their experiences, including Bosnia and Herzegovina. Unlike in Bosnia, however, the process of verification and recognition of war rape survivors in Kosovo does not provide that their testimonies can be used simultaneously by the prosecutor’s office. Besim Kajtazi, head of the legal department at the Kosovo President’s office, who led the team drafting the legal framework on reparations, said that would be too uncomfortable for many of the survivors. NGOs that will compile survivors’ testimonies and lawmakers explained that Kosovo had opted not to follow Bosnia’s example, where testimonies are automatically shared with police and prosecution, because it might worsen the trauma for survivors and potentially deter some who fear they might have to go public, from testifying and being publicly identified as a rape victim. “Nevertheless, that does not in any way impede the Prosecutor’s Office from investigating cases,” Kajtazi told BIRN. Bakira Hasečić, head of the Women Victims of War association and a wartime victim of sexual violence herself, from Visegrad, Bosnia, says there can be no complete recovery for survivors of rape without justice done to the perpetrators. Inger Skjelsbaek, a psychology professor at Oslo University in Norway, specialising in sexual violence in conflict, argues that reparations should closely linked with other initiatives for justice. “Wherever sexual violence was used in a war, a high non-punishment culture still prevails. Nevertheless, in recent years, it has begun to change,” Skjelsbaek said. But while justice remains distant, and revenge is impossible, for many of the survivors and their families, hate stays fresh. “I’d like to rip their bellies open with a knife. I will never be satisfied otherwise,” Sanija Salihu said.

April May 2017

INVESTIGATION A batch of heavy machine guns travelled from a Serbian state-owned factory to Syrian rebels, via a Bulgarian arms tycoon and a Saudi training camp, BIRN and OCCRP can reveal.

The Coyote’s Trail

A Machine Gun’s Path from Serbia to Syria

IVAN ANGELOVSKI, JELENA COSIC, LAWRENCE MARZOUK, MARIA CHERESHEVA | BIRN | WASHINGTON DC, BELGRADE, LONDON, SOFIA

earing trainers, faded jeans and a sweater emblazoned with the word “Life”, 23-year-old Salam (not his real name) posed in February 2016 with his latest kit – a heavy machine gun, fresh off the production line, and recently delivered to his battalion of the Free Syrian Army. The photos, posted to the fighter’s Facebook profile, did not immediately stand out amid the stream of selfies-with-weapons emanating from Syria’s warring factions. Where the gun was produced and how it had travelled to a dusty courtyard in northern Syria was of little interest to the men from the 13th Division fighting President Bashar alAssad’s forces in Aleppo. For Salam, it was simply the newest and best weapon he had received since the start of the conflict. But its distinctive shape and pristine condition soon roused the attention of online weapons experts who suggested it was a newly made M02 Coyote, produced in the Zastava Arms plant in Kragujevac, Serbia. The Balkan Investigative Reporting Network, BIRN, and the Organized Crime and Corruption Reporting Project, OCCRP, has uncovered how the powerful weapon made a trip of around 6,000 kilometres from state-owned Zastava’s production line to Salam, as part of a delivery of up to 205 guns in 2015 and 2016 to the Free Syrian Army - with Serbia, Bulgaria, Saudi Arabia, Turkey and the United States all playing a role. It is the first time weapons have been traced directly from a producer in Central and Eastern Europe to Syrian rebels and provides the clearest evidence to date of an arms pipeline previously uncovered by BIRN and OCCRP. This pipeline has pumped up to a 1.2 billion euros of weapons from the Balkans, Czech Republic and Slovakia to the Middle East, with Saudi money and, according to a former U.S. ambassador to Syria, CIA logistics. The discovery also illustrates the systematic, illegal diversion of arms by the Saudi regime and how governments in the Balkans seem willing to turn a blind eye to this

highly lucrative trade. The investigation also highlights the pivotal role played by arms dealers. BIRN and OCCRP has found that the firm which brokered this deal is owned by powerful Bulgarian businessman Petar Mandjoukov; arms dealer, media tycoon and a former agent of the communist-era State Security. Salam and the “Dushka” Salam may have been the first fighter in the Free Syrian Army, FSA, to share a photo of the newly arrived, Serbian-made Coyotes on social media – but he was by no means the last. Within weeks of his posting, the heavy machine gun was appearing on uploads to Twitter, YouTube and other platforms from across the battlefields of northern Syria, sometimes still packed and with the instructions in cellophane, indicating the arrival of a large delivery of new weapons. BIRN and OCCRP traced Salam through his Facebook profile, asking him for further information on the heavy machine guns’ origins and their route to Aleppo. The 23-year-old Syrian wanted to tell the world of the plight of his compatriots and provided a number of photos and videos of the Coyote attached to the back of a Toyota pickup truck. He told BIRN and OCCRP that as a simple soldier he was unaware how the FSA secured its weapons, but said he knew of “several” that had been delivered after he attended a training camp in Saudi Arabia. In early 2016, he and some 150 other fighters earmarked for training left Syria for the Turkish capital Ankara. After a week of medical and military checks, a military plane flew them to Saudi Arabia. The rebels were taken from the airport to a secret military camp. Stripped of their mobile phones, they were cut off from the outside world in an undisclosed location in the Saudi desert. “I saw it [a Coyote] with my own eyes in Saudi Arabia, and there the Americans were testing it,” Salam said. “There were a lot of different officers – from the UK, USA, Lebanon, Saudi Arabia. There

were American intelligence officers too – they are highly experienced and most of them had fought in Iraq.” Back in Syria, Salam was soon posing with the new gun in Aleppo for his Facebook feed before it was deployed in the fight against Assad and Islamic State. “We modified the Coyote and put it on a truck,” he explained. “My gun arrived from Turkey after the training was finished,” he added. Salam said all weapons for his battalion

passed through the “MOC” in Turkey, referring to the Military Operation Command centres, set up in the Gulf, Turkey and Jordan, and operated by Arab, Turkish and Western intelligence agencies. They are used as logistical and training bases. “I don’t know exactly how many weapons [Coyotes] there were, but there were several and my group got one,” he added. The route taken by his Coyote tallies with

May 2017

On February 16, Salam, a fighter with the 13th Division of the Free Syrian Army, uploaded this photo of a newly arrived Serbian-made Coyote machine gun to his Facebook timeline.

Zastava’s turnover jumped to 36 million euros in 2015 from just 26 million a year earlier, while Krusik, a state-owned missile and ammunition producer, also recorded an increase of a similar proportion that year to 26 million euros. The boom is also good business for Balkans’ arms brokers, such as BIEM. FSA soldiers at the Syrian-Turkish border on their way to another training camp.

the findings from BIRN and OCCRP’s earlier investigation which revealed the Saudis’ central role in supplying Eastern Bloc weapons to Syrian rebels. From June 2015 to August 2016, at least 50 cargo flights transported weapons and ammunition from Central and Eastern Europe to Saudi military bases. BIRN and OCCRP pinpointed flights carrying military equipment between the Gulf kingdom and Turkey, from where arms cross into northern Syria. Asked why he had posted a photo of the gun online, Salam said: “It was the first time we had received such a weapon after six years of fighting. It was light and effective and it was the newest weapon we ever had.” His fellow soldiers named it “dushka”, after a similar Soviet-designed weapon, the DShK. “It was in a box, separated into pieces and we opened it and assembled it – it was new, there was even a catalogue.” Salam gave reporters the weapon’s unique serial number, 3007. A spokesman for Serbia’s Ministry of Defence told BIRN and OCCRP in a written statement that Zastava had sold “a number” of Coyotes to Bulgarian Industrial Engineering and Management, BIEM, a Sofia-based arms broker, for export to Saudi Arabia in 2015 and 2016. But he also argued that photos from social media did not constitute proof the weapon in Syria was a Coyote. When provided with the serial number from the machine gun, the ministry initially said it could not trace the weapon. Many follow-up emails and calls later, however, a spokesman said that a M02 Coyote with that serial number had been sold to BIEM in 2015. The Deal and the Tycoon That year, BIEM had placed a large order with Serbia’s Zastava Arms, which produces its own popular version of the ubiquitous Russian AK-47 as well as the Coyote heavy machine gun. While the deal remains confidential, Zastava’s 2015 accounts reveal BIEM paid around 2.75 million euros to the stateowned arms plant that year. One arms dealer told BIRN and OCCRP that the typical

price for such a weapon was roughly 12,000 euros, making the bill for 205 Coyotes around 2.5 million euros. BIEM’s majority shareholder is Mandjoukov, a top Bulgarian tycoon with financial interests in construction, media and wine production and who previously had jointly owned the country’s second-biggest football club, CSKA Sofia. The 74-year-old is best known in Bulgaria as an arms dealer. In 1977 he started work for Kintex, a powerful state-owned trading company which, under communist rule, was involved in trafficking arms to rogue states and terrorists, the Bulgarian state has since admitted. At the same time he was an agent for the notorious Cold War-era State Security, according to documents released by the Files Commission, a special panel investigating Bulgaria’s former secret service. Little is known of Mandjoukov’s work in the weapons trade. He makes no mention of BIEM on his own website which details his business empire and it has received little media coverage since it was set up in 2001 under its previous name, Norwood Bulgaria. Documents from Bulgaria’s business registry show that he has 75 per cent of the shares in the wholly privately owned business. BIEM said in a written statement: “We strictly follow national and international legislation. “You make connections and draw conclusions based on your own thoughts and assumptions and expect explanations which is neither our right, nor our obligation.” Syria “sucking up” Serbian weapons BIEM’s export licence for the Coyote deal was granted by the Serbian Ministry of Trade based on a legal document called an End User Certificate, guaranteeing the weapons will be used by Saudi’s security forces. Although any re-export of the equipment required Serbia’s approval, Salam’s weapon, along quite probably with the full 205 sold to Riyadh, appears to have been illegally diverted to Syria by the Gulf kingdom, whose armed forces do not use such guns but rely largely on more modern, sophisticated Western-made weapons. This might not be such a surprise to Ser-

bian officials responsible for providing the export licence, despite official insistence they have no knowledge that Saudi Arabia is passing on arms to Syria. According to confidential documents from Serbia’s Ministry of Defence and minutes from a series of inter-ministerial meetings in 2013, which BIRN and OCCRP published as part of its earlier investigation, officials blocked an export licence for weapons to Saudi Arabia that year for fear they might be illegally handed on to Syrian fighters. Serbia, under its own anti-arms trafficking law, the UN-backed Arms Trade Treaty and the EU common position on the arms trade to which it is aligning itself, is required to stop the exports of weapons which are likely to be diverted, particularly to war zones and nonstate groups accused of war crimes. Yet in 2015, Serbia decided to ignore its earlier concerns and approved the Coyote deal alongside exports of other arms and ammunition to Saudi Arabia worth in all 135 million euros. Serbia’s Ministry of Defence, one of the ministries consulted as part of the licensing process, told BIRN and OCCRP in a written statement that the export licences were approved because they would have a “positive impact” on Serbia’s defence industry, unlike the 2013 deal which involved imported equipment. One high-ranking Serbian official, who feared being sacked if identified, told BIRN and OCCRP that “everybody knows” weapons are being diverted from Saudi Arabia to Syrian fighters, who were “sucking up everything they can get their hands on”. “Our weapons suit them perfectly because they are of old and simple Soviet design,” the official added. “You can take any person from the street and teach him to use it in a matter of hours.” EU member Bulgaria and its Ministry of Economy, which is subject to the similar legal requirements as Serbia, also approved a brokering licence for BIEM to sell the Coyotes to Saudi Arabia. The Saudis, Turkish intelligence and the CIA, all key players in the training and supply of weapons to Syrian rebels, also probably needed to turn a blind eye to the End User Certificate as the weapons, legally destined

for the Saudi security forces, made their way from the Gulf to Turkey, then Syria. Neither Bulgarian nor Serbian officials answered questions about what actions they would take to prevent the diversion of weapons from Saudi Arabia to Syria. The Saudi and Turkish foreign ministries also failed to provide a statement, while the CIA said it would not comment. War without winners Serbia’s weapons factories are working at capacity, having already added new staff and shifts to cope with rising demand, particularly from Saudi Arabia and Washington. Zastava’s turnover jumped to 36 million euros in 2015 from just 26 million a year earlier, while Krusik, a state-owned missile and ammunition producer, also recorded an increase of a similar proportion that year to 26 million euros. The boom is also good business for Balkans’ arms brokers, such as BIEM. Krusik told reporters that two of Serbia’s most prominent arms dealers, Slobodan Tesic and Petar Crnogorac, acted as intermediaries in deals with Saudi Arabia in 2016. The most recently available UN trade data shows Serbia continued to export weapons to Saudi Arabia in 2016, clocking up 36 million euros [$40 million] of sales in the first nine months of the year. Salam left Aleppo – without his pickup-mounted machine gun – before its capture by government forces, and has now rejoined the Free Syrian Army. He said his Coyote was now with the FSA’s Moutasem Brigade, which has been fighting ISIS and the US-backed Kurdish forces in northern Syria as part of the Turkish-led Operation Euphrates Shield. Salam dreams of the day he can put down his gun – even the older, more basic ones he says he has been using again since he left Aleppo. “When will we keep fighting until? Our children haven’t received an education in six years, when will we continue this until? This is my message I want to send.” This investigation was produced by BIRN in cooperation with OCCRP as a part of Paper Trail to Better Governance project.

May 2017

Zorka standing next to the Tito statue

The Old Town of Dubrovnik

For many young Bosnians, Yugonostalgia has become more than what the term itself means – it has evolved into something of a subculture. Saluting the late leader.

Bosnians Celebrate Birthday of Leader They Never Knew Bad weather did not stop a whole lot of young Bosnians from partying on May 25 in honour of the birthday of Yugoslav leader Josip Tito – who died long before most of them were born. IGOR SPAIC, | BIRN | SARAJEVO

group of citizens gathered in Sarajevo’s University Campus on the morning of May 25 to lay flowers at a statue to mark the birthday of Josip Broz “Tito” – the “Day of Youth”, as Yugoslavia’s late leader preferred it to be called. Old Yugoslav songs blasted from a speaker next to it. The local “Josip Broz Tito” organisation has been organizing the morning gathering ever since 2000, and this year the first person to show up was Zorka – an old woman who could barely hear a thing and had trouble talking. Zorka walked slowly towards the statue and with shaky hands placed a small bouquet of red flowers in front of the bronze feet of her long-gone leader. By 11am, several dozen people, most of them elderly, had gathered in a half-circle around the statue – despite the cold weather. The organisers read a speech honouring the Yugoslav tradition, and one of the younger attendees, 27-year-old SaninCepalo, president of Bosnia’s “Young Anti-fascists”, presented a poem he had written for Tito, “who united all of our peoples”. “Comrade Tito, we swear to you, that we will never swerve from your path,” the poem concluded, echoing an old Titoist refrain. The celebration was once a formal event lasting for days, and in which schools throughout the former state were heavily engaged, along with the military.

A baton with a birthday pledge was carried from hand to hand by selected youngsters all the way from his birthplace of Kumrovec in Croatia via all the major cities of the country to Belgrade, where it was handed over to the leader on May 25 - a national holiday. It contained a pledge that Yugoslavia would maintain the doctrine of “brotherhood and unity” between its different nations and ended with the promise “Comrade Tito, we swear to you, that we will never swerve from your path.” Tito died in 1980 and soon after, despite the slogans about unity and brotherhood, the country fell apart amid brutal wars. While still celebrated among some people, Tito’s birthday celebration is a far cry from what it once was. In Sarajevo University’s Campus on Thursday a small choir of primary school girls sang old Yugoslav songs. The seniors stood tall, singing along. Some worse bittersweet smiles, with tears in their eyes. “I worked all of my life and now I have nothing. He would have never let us down this way,” 72-year-old Sabahudin told BIRN. “After the leader died, all these mice [the current nationalist politicians] jumped in, only looking at how they could divide up all of our public ownership among themselves,” he said, referring to what many perceive as shady politically-connected privatisations of public factories, which led to their demise in many cases. The crowd dispersed after some 20 minutes, but the few young people present started talking about what they would

do that night. The party starts For many young Bosnians, Yugonostalgia has become more than what the term itself means – it has evolved into something of a subculture. The cradle of this subculture is the Café Tito, where those who were born after the leader and his country were already dead have gathered annually to celebrate his birthday for the past 15 years. It gets wild. Every year at dusk on May 25, the decoration lights of the Sarajevo downtown café are switched on and a band starts playing Yugoslav rock songs. The café was full to the brim by 8:30pm, and the atmosphere got hotter after every song. In past years, the event sometimes included open-air concerts. The entire park between the café and the National Museum would be full. It was always lightly secured by police and has never been considered a high-risk event. People sit on the ground, drink and sing along. This year, heavy rain kept many at home and the traditional fireworks were skipped. But bad weather did not deter the diehards from attending a party many of them have been talking about since the beginning of May. Some wore old Partisan hats with red stars on the front as birthday party hats. Nobody here thinks Tito was just a communist dictator. “How was he a ‘dictator’?” SaninCepalo asked. “Everyone had a home, a job, got their salary and pension on time, and there was, at least, running water at all times,” he argued. “I did not

have running water for a while just this morning,“ Cepalo added, cynically. Like him, many young Sarajevans born in independent Bosnia and Herzegovina have never actually loved their various governments. They dream of an alternative society that they have only heard stories about, when everything supposedly was better. “I love Bosnia, but not our government. What we are today is pathetic compared to what we were once,” one of the young people at the event, Adis, told BIRN. But as the night rolled on, politics and the rights and wrongs of the Tito era took a backseat. “I like how laid back this is. I am not a very political person, I just like the party,” 20-year-old Elma told BIRN. She saw the annual bash as a refreshing change from a culture that she believes has taken over much of Sarajevo’s nightlife – so-called Turbofolk. “Everywhere in town people are sitting in those fancy cafés, promoting themselves and the flashy cars that they park in front. They don’t know how to have fun. They only want to be seen,” she added. Along with a group of her friends, Elma raised her glass while singing along to songs from bands that were popular long before her birth – word by word. Everyone knows the lyrics written half-a-century ago in a country that does not exist. Half of the songs are about a leader they never saw and never lived under. But they do get drunk every year on his birthday. Why? “Well, you tell me, what else should I celebrate?” Cepalo asked.

May 2017

FEATURE

Shafiq Rafat: Engineer, Refugee and Artist Meet the Afghan refugee civil engineer who discovered his artistic talent after fleeing to Serbia. MATHILDE DE KERCHOVE, | BIRN | BELGRADE

hafiq Rafat’s paintings for his Images for Peace exhibition were supposed to be shown for one night only at Klub Petak in the Savamala district of Belgrade. As it happened, the event was such a success the exhibition organisers kept Rafat’s artwork on display for a week. In Afghanistan, his home country, he was a civil engineer. Like thousands of his compatriots, Rafat, 28, says he was forced to flee war and violence and so became a refugee. After a treacherous three-month journey to Europe, he made it to Serbia with his family in August last year where his artistic talents were soon discovered. On April 13 at 7pm, Rafat was waiting for the first visitors to the exhibition. Supported by the Refugees Foundation Serbia NGO, who discovered his talent during a workshop, the painter was nervously preparing for his work to be publicly judged for the first time. According to Edin Sinanovic, one of the founders of the NGO, the exhibition was a huge success. “The first day of the exhibition was really busy. There were a lot of our friends coming to see and praise his work. As the exhibition lasted for seven days, we did not expect many people would show up in the following days. But we were wrong. A lot of people we never met or saw before came to see what it was all about.” When you enter the room, you immediately understand the meaning of the exhibition’s name. Some of the paintings are inspired by real photographs, such as the famous Afghan girl with green eyes by Steve McCurry, and others come straight from his imagination. He uses mainly oil on canvas and most of his artworks are portraits of women in Afghanistan. “Since the moment I reached Serbia, I’m breathing again and I’m enjoying life more. I feel safer and I can draw. After the war in my country and the dangerous travel to get here, it has been a long time since I felt like that,” says Rafat. The UN refugee agency estimates around 100 refugees make it to Serbia each day, far fewer than the 4,000 to 5,000 arriving daily during the height of the crisis in the summer of 2015. Most head straight for the Hungarian border, in hopes of crossing into Western Europe. While many of those who stay in Serbia, mostly men, live in informal camps or abandoned sites such as the one next to the bus station in Belgrade, others are registered and live in state refugee camps outside the capital. Rafat, his wife and their three-year-old son are registered at Krnjaca camp, about

Franciscan Monastery of The Holy Spirit in Fojnica

10 kilometres from Belgrade, on the other side of the river Danube. They reached Serbia in August 2016. Since his arrival, the former engineer developed his passion for art, an interest that he never had the opportunity to give time to in his home country. “I’m a hard worker. I’m not the kind of man who just sits and does nothing. So, when I arrived in Serbia, I decided to do something instead of just waiting. In Serbia, there are 8,000 refugees, every day they are coming here…But it is the first time a refugee is holding an exhibition here,” Rafat says. A few months after he arrived, Rafat came into contact with the Refugees Foundation Serbia. Workers discovered his gift for drawing and helped him to improve by providing him with equipment and a space to work. They also organised the exhibition. “This exhibition exceeded my expectations. People I didn’t know came here to see my work, they encouraged me and they liked my drawings,” he says. Somewhat paradoxically, after having celebrated the successful opening of his exhibition, Rafat took the bus back to the refugee camp where he lives. According to UNHCR, Krnjaca Asylum Centre – formerly used to house refugees and internally displaced persons following the Balkan wars of the 1990s - currently shelters about 1,250 refugees including 400 children. Encouraged by the foundation, Rafat

“The first day of the exhibition was really busy. There were a lot of our friends coming to see and praise his work. As the exhibition lasted for seven days, we did not expect many people would show up in the following days. But we were wrong. A lot of people we never met or saw before came to see what it was all about.” When you enter the room, you immediately understand the meaning of the exhibition’s name. Some of the paintings are inspired by real photographs, such as the famous Afghan girl with green eyes by Steve McCurry, and others come straight from his imagination. He uses mainly oil on canvas and most of his artworks are portraits of women in Afghanistan. drew around a dozen pictures, each representing a specific story or emotion. As he grew up in a country ravaged by war, his works represent suffering and loss and are pleas for peace, as well as containing messages of hope. Through his work, Rafat tries to raise awareness about what is happening in Afghanistan and across the world. The painter represents mostly women to show how bad their situation is in his former

country and to explain they have absolutely no rights. “When you live in a war country, there is no space for art. When I was a child, I drew everywhere I could. Every time I was seeing a wall, I drew on it with the chalks I stole earlier from my teacher,” he recalls. Since he arrived in Serbia, Rafat says he feels like he can develop to finally become the artist he always wanted to be. He knows that he’s going to be better and better with time, and has several plans to invest in himself by selling his drawings and organising more exhibitions. Since the moment he managed to sell a drawing when he was fifteen, back in Afghanistan, his biggest dream was to be an artist. The painter hoped the war in his home country would eventually end. However, the situation did not change and Rafat says the Taliban began to threaten him because he worked for an American company. After this, the engineer-turned-artist decided to flee with his family, leaving everything behind but his dreams about art. “Serbia is a good country but here, finding jobs or something is difficult. I think I would feel even safer and more stable in countries such as Germany or Sweden,” he says. While Rafat’s full exhibition is now closed two paintings are still on display at the same exhibition centre. His work can also be viewed on his Facebook page: Art Shafiq.

www.reporter.al Për të marrë çdo ditë me postë elektronike (e-mail), lajmet kryesore, analizat, reportazhet dhe investigimet.

INVESTIGIME ANALIZA LAJME

REPORTAZHE OPINIONE INTERVISTA RAJON BLOG

Abonohu te buletini ynë elektronik!