Reporter.al Botimi Maj 2018 by Reporter.al

INVESTIGIM

Testi i pasurisë rrëzon 56% të korpusit të prokurorëve në Shqipëri

Një studim i BIRN mbi deklaratat e pasurisë së 333 prokurorëve të të gjitha shkallëve zbulon se zyrtarët e akuzës nuk justifikojnë rreth 1.3 miliardë lekë, ndërkohë që mbajnë jashtë sistemit bankar rreth 16 për qind të aseteve.

ANALIZË

Inceneratorët e mbetjeve rrisin kostot dhe djegin parimet e BE-së

Një rrjet kompanish të vogla në ortakëri me njëra-tjetrën dhe kompani në parajsa fiskale janë fitues të tre koncesioneve të inceneratorëve në Shqipëri-projekte që pritet të shumëfishojnë kostot e trajtimit të mbetjeve.

REPORTAZH

Të pushtuar prej HEC-eve: Banorët e Kukësit kundërshtojnë ndërtimet

Kilometra të tërë të lumenjve Reka, Topojan dhe Orgjost në bashkinë e Kukësit do të futen në tuba për të ndërtuar hidrocentrale të vegjël, ndërkohë që banorët protestojnë dhe e krahasojnë këtë me “një pushtim”.

Nr.

Maj 2018 E përmuajshme

VIKTIMA TË BRAKTISJES DHE ABUZIMIT SEKSUAL Tre motra me probleme të shëndetit mendor janë abuzuar prej vitesh seksualisht para syve të institucioneve shtetërore në Lezhë, të cilat e pasojnë problemin te njëra-tjetra përmes shkresave dhe ngrenë duart të dorëzuar kur pyeten nëse motrat mund të mbrohen nga shteti.

Itanistock / Alamy Stock Photo

Maj 2018

TRE MOTRA ME PROBLEME MENDORE

NË LEZHË ABUZOHEN SEKSUALISHT TESTI I PASURISË RRËZON 56% TË

KORPUSIT TË PROKURORËVE NË SHQIPËRI INCENERATORËT E MBETJEVE RRISIN

Tre motra me probleme të shëndetit mendor janë abuzuar prej vitesh seksualisht para syve të institucioneve shtetërore në Lezhë, të cilat e pasojnë problemin te njëra-tjetra pa ofruar asnjë zgjidhje për viktimat e abuzimeve.

KOSTOT DHE DJEGIN PARIMET E BE-SË PROVAT E REJA TË PROKURORISË PËR

4-5

LIDHJET E ISH-MINISTRIT TAHIRI ME HABILAJT VDEKJA E ARDIT GJOKLAJT: GJYKATA AKUZA

PROKURORISË PËR HETIME ‘SELEKTIVE’ TË PUSHTUAR PREJ HEC-EVE: BANORËT

E KUKËSIT KUNDËRSHTOJNË NDËRTIMET

ENGLISH EDITION ALBANIA TURNS A BLIND EYE ON THE SEXUAL ABUSE OF THE MENTALLY DISABLED ALBANIAN EX-MINISTER UNDER HOUSE ARREST: KEY FACTS

06 Një studim i BIRN mbi deklaratat e pasurisë së 333 prokurorëve të të gjitha shkallëve në Shqipëri zbulon se zyrtarët e akuzës nuk justifikojnë rreth 1.3 miliardë lekë në total dhe mbajnë jashtë sistemit bankar rreth 16 për qind të aseteve.

18 20 13

ALBANIA MINISTER’S BROTHER HAS CRIME TIES, OPPOSITION CLAIMS SHUT-OUT BALKAN MIGRANTS FIND ROMANIAN BACKDOOR TO EU ALBANIA’S MIGHTY CURRENCY WORRIES COUNTRY’S EXPORTERS WEST BALKAN STATES LEFT SOFIA EMPTY-HANDED ANALIZA

26 24

ANALIZA

INVESTIGIME

REPORTAZHE

LAJME

OPINION

LAJME

REPORTAZHE OPINION Është publikimi i Rrjetit Ballkanik të Gazetarisë Investigative në Shqipëri – BIRN Albania. RAJONI BIRN Albania ështëRAJONI një organizatë jo-fitimprurëse, e cila mbështet zhvillimin e gazetarisë INTERVISTA investigative në Shqipëri me qëllim ekspozimin e rasteve të korrupsionit dhe promovimin e të drejtave të njeriut në vend. Ky publikim i përmuajshëm është një përmbledhje e disa prej artikujve të botuar nga rrjeti BIRN në faqen www.reporter.al dhe ëëë.balkaninsight.com. Mbështetur nga: Ky publikim shpërndahet falas. Printimi dhe shpërndarja e tij mundësohet nga: National Mbështetur nga: Endowment for Democracy B T D Balkan Trust for Democracy Fondacioni Shoqëria e Hapur për Shqipërinë

INTERVISTA

Publikuar nga:

Hetimet e Prokurorisë së Tiranës për vdekjen Ardit Gjoklajt u kritikuan nga Gjykata e Tiranës, e cila rrëzoi akuzat ndaj 2 punonjësve të kompanisë së riciklimit me argumentin se nuk janë kryer hetime të thella.

FONDACIONI

SHOQËRIA

E HAPUR

PËR SHQIPËRINË

FONDACIONI

SHOQËRIA

E HAPUR

PËR SHQIPËRINË

14-15 Kilometra të tërë të lumenjve Reka, Topojan dhe Orgjost do të futen në tuba për të ndërtuar hidrocentrale të vegjël. Banorët e fshatrave të Topojanit e Novosejt e quajnë këtë situatë më të rëndë rëndë se “një pushtim”.

STAFI

KONTAKTONI:

Kristina Voko, drejtore e BIRN Albania Besar Likmeta, redaktor Aleksandra Bogdani, gazetare Gjergj Erebara, gazetar Ivana Dervishi, gazetare Lindita Çela, gazetare

Bulevardi Gjergj Fishta, Kulla 5, Ap. 22, Tiranë E-mail: office.albania@birn.eu.com Tel: +35544502592 URL: http://www.reporter.al/

Maj 2018

Ngjarjet e Majit

OPOZITA NË PROTESTË Mijëra mbështetës të opozitës protestuan më 26 Maj duke kërkuar dorëheqjen e ministrit të Brendshëm, Fatmir Xhafaj në ndjekje të akuzave për implikimin e vëllait të tij në trafikun e drogës. Foto: Ivana Dervishi / BIRN

Opozita kërkon largimin e ministrit Xhafaj Protestues të opozitës u tubuan në bulevardin “Dëshmorët e Kombit” duke kërkuar dorëheqjen e ministrit të Brendshëm. Duke folur në protestë, lideri i Partisë Demokratike, Lulzim Basha e akuzoi qeverinë Rama se ka krijuar një sistem politik dhe ekonomik kriminal, ndërsa e quajti projektin e Rilindjes si antikombëtar. “Projekti i Rilindjes u ngrit mbi katër gjëma anti-kombëtare dhe anti Europiane: Mbi aleancën me krimin, si burim parash, votash dhe force,” tha Basha. Protesta erdhi pas denoncimit nga Partia Demokratike të një audio-përgjimi, që sipas saj tregonte se vëllai i ministrit të Brendshëm, Agron Xhafaj, i dënuar me 7 vjet e dy muaj burg nga drejtësia italiane ishte sërish i përfshirë në rrjetet e drogës. Audio-përgjimi është konsideruar si fabrikrim nga Agron Xhafaj dhe maxhoranca. Basha u bëri thirrje protestuesve të marshojnë drejt Ministrisë së Brendshme. Disa protestues patën një përplasje të lehtë me gardhin policor përpara kryeministrisë ndërsa hodhën flakadanë dhe sende të tjera drejt zyrës së kryeministrit Rama.

Vdes në qeli 27-vjeçari, familjarët akuza policisë Prokuroria e Korçës njoftoi nisjen e hetimeve pasi një 27-vjeçar u gjet i vdekur në qelitë e paraburgimit në Komisariatin e Korçës. Dhjetra persona të afërm të viktimës u mblodhën në shenjë proteste para Drejtorisë së Policisë së Korçës dhe e akuzuan policinë se kishte ushtruar dhunë dhe shkaktuar vdekjen e të riut. Enea Ftoj, baba i tre fëmijëve ishte arrestuar sipas policisë më 14 maj me akuzën e vjedhjes me dhunë, dhe duhej të dilte para gjykatës për masën e sigurisë, por në pritje të seancës të afërmve iu tha se ai ishte gjetur i vdekur në qeli. Policia tha në një njoftim për shtyp se në trupin e të riut nuk kishte pasur shenja dhune, ndërsa njofto-

het edhe se ai ishte përdorues droge. “Nga kqyrja e trupit nuk janë konstatuar shenja dhune dhe nga informacionet paraprake dyshohet se viktima, ka qenë përdorues i lëndëve narkotike”, thuhet në njoftimin e policisë. Të afërmit e viktimës nuk e besuan këtë version. Dhjetra persona u grumbulluan para Drejtorisë së Policisë Korçë duke akuzuar policinë për vrasje, ndërkohë që një protestë e dytë u organizua në Tiranë.

Prokurorët Gashi dhe Gina nën akuzë për pasurinë Prokuroria e Përgjithshme deklaroi se dy prokurorët Rovena Gashi dhe Dritan Gina janë marrë të pandehur për veprën penale të fshehjes së pasurisë, akuzë kjo që është pasuar me urdhrin e pezullimit të tyre nga detyra. Pasuria e bashkëshortëve Gashi dhe Gina po hetohej nga Prokuroria e Durrësit, e cila njoftohet se ka regjistruar ndaj tyre procedimin në bazë të nenit 257/a-2 të Kodit Penal, i cili parashikon veprën penale të “refuzimit për deklarim, mosdeklarim, fshehje ose deklarimi i rremë i pasurive, interesave private të personave të zgjedhur dhe nëpunësve publikë”. Sipas Prokurorisë së Përgjithshme, pezullimi nga detyra për Rovena Gashin dhe Dritan Ginën u firmos nga kryeprokurorja Marku më 11 maj, pasi kjo e fundit u njoh me ngritjen e akuzës dhe marrjen në cilësinë e të pandehurve për të dy bashkëshortët. Vendimi i pezullimit, i firmosur nga kryeprokurorja Arta Marku konsiderohet si “hakmarrje personale dhe inskenim” nga prokurori Dritan Gina dhe avokati i Gashit, Çlirim Gjata.

Mijatoviç: Shqetësim për fëmijët azilantë Komisionerja e të Drejtave të Njeriut përmbylli të premten një vizitë 5-ditore në Shqipëri, me fokus te të drejtat e fëmijëve, të drejtat e personave me aftësi të kufizuara dhe aksesin në ndihmë ligjore falas. Gjatë vizitës

së saj, Mijatoviç është takuar me autoritet më të larta në Shqipëri – si Kryeministrin Edi Rama dhe ministrin e Jashtëm Ditmir Bushati, aktorë të shoqërisë civile dhe ka vizituar një shkollë të veçantë për fëmijë me aftësi të kufizuara në Shkodër dhe një kopsht në lagjen ‘Guerrile’ të qytetit verior – për të parë nga afër integrimin e fëmijëve rom. Në përmbyllje të vizitës së saj në Shqipëri, Mijatoviç nënvizoi progresin e bërë nga vendi në fushat e monitoruara, angazhimet e marra nga qeveria shqiptare, si dhe nevojën për implementimin e kuadrit pozitiv rregullator për të drejtat e fëmijëve. Në një intervistë me BIRN, Mijatoviç ndaloi dhe te çështja e azilkërkuesve të mitur shqiptarë në Europë, duke nënvizuar se Franca në mënyrë të veçantë mbetet e shqetësuar, por të dy vendet po punojnë së bashku për ta zgjidhur problemin.

Bastiset Prokuroria e Durrësit, dy persona në pranga Dosje të zhdukura si dhe dhjetra fletë hetimi të grisura më dysh e të flakura përtokë u konstatuan nga oficerët e policisë gjyqësore, pas sinjalizimit për bastisjen e paprecedentë të Prokurorisë së Durrësit. “Duket se kanë punuar për një kohë të gjatë aty. Kanë marrë materialet që u duheshin dhe ato që i kanë quajtur të pavlera i kishin grisur dhe lënë në tokë,” tha për BIRN një pjestar i grupit të hetimit në kushtet e anonimitetit. Në një njoftim për mediat, Prokuroria e Përgjithshme deklaroi se ambientet e Prokurorisë së Durrësit ishin sulmuar nga persona të paidentifikuar, të cilët sipas saj kanë përdorur mjete të forta për të hapur derën e zyrës së serverit-ku fillimisht kanë dëmtuar pajisjet e kamerave të sigurisë. Policia arrestoi Artur Isën, 49 vjeç dhe Besnik Bushin, 54 vjeç si të dyshuar për ngjarjen. Një roje private përfundoi gjithashtu në pranga. Bastisja e Prokurorisë së Durrësit dhe zhdukja prej saj e dosjeve të hetimit ndodh rreth dy javë pas vjedhjes ende pa autorë të postës së këtij institucioni-ngjarje kjo e ndodhur më 8 maj.

Maj 2018

INVESTIGIM

VIKTIMA TË BRAKTISJES:

Tre motra me probleme mendore në Lezhë abuzohen seksualisht Tre motra me probleme të shëndetit mendor janë abuzuar prej vitesh seksualisht para syve të institucioneve shtetërore në Lezhë, të cilat e pasojnë problemin te njëratjetra përmes shkresave dhe ngrenë duart të dorëzuar kur pyeten nëse motrat mund të mbrohen nga shteti. VLADIMIR KARAJ, ELVIS HILA| BIRN | LEZHË

jë grua në mesin e 30-ave me fytyrë gjithmonë të qeshur shtyn një karrocë fëmijësh të mbushur me bidona plastikë, të mbledhur në kosha mbeturinash, ndërsa bën ecejake pranë derës së Qendrës së Zhvillimit Ditor të Bashkisë Lezhë. Bashkë me nënën e saj dhe karrocën e zbrazët të fëmijës, ajo vjen ende në qendrën ku u rrit dhe qëndroi për 20 vjet për të marrë vaktin e drekës, ndonëse prej vitit 2016 nuk pranohet më aty për shkak të moshës së madhe. Gruaja është me aftësi të kufizuara mendore dhe jeton së bashku me nënën dhe dy motrat e tjera më të reja, të cilat vuajnë nga të njëjtat probleme mendore si ajo. Të lëna pa kujdestari ligjore dhe të braktisura nga institucionet, të tria motrat janë viktima të abuzimeve seksuale-krime këto të cilat nuk janë zbardhur asnjëherë. Gruaja që BIRN takoi në hyrje të Qendrës ditore ka lindur një fëmijë si pasojë e abuzimit seksual, ndërkohë që motra e dytë është shtatzanë dhe e treta i është nënshtruar më parë një aborti. “Vajzat kanë rënë pre e abuzimeve në mes të qytetit dhe kanë ngel dhe shtatzënë,” denoncoi xhaxhai i tyre për BIRN, ndërsa shtoi se askush nga institucionet shtetërore nuk i ka ardhur në ndihmë. Abuzimet seksuale mbi gratë me probleme mendore kanë ndodhur ditën me diell në rrugët e Lezhës, ndërsa një mori institucionesh përfshi Shërbimin Social Shtetëror (SHSSH), Zyra e Shërbimit Social pranë Bashkisë Lezhë, Prokuroria apo Policia e qytetit kanë bërë një sy qorr. Pyetjeve të BIRN se pse tre gratë ishin lënë në mëshirë të fatit dhe pse askush nuk kishte reaguar pas abuzimit ndaj tyre, institucionet përgjegjëse për kujdesin social në Lezhë iu përgjigjën duke ia hedhur fajin njëra- tjetrës. Ato u justifikuan me shkresa proceduriale dhe tryeza teknike, që siç u gjet nuk i kanë dhënë asnjë zgjidhje problemit. Rasti i tre motrave nga Lezha vjen pasi edhe më herët është konstatuar abuzim dhe dhunë ndaj personave me aftësi të

Hyrja e Shërbimit Social të Bashkisë Lezhë | Foto nga : Vladimir Karaj

kufizuara. Në vitin 2009, dy motra u gjetën që mbaheshin të lidhura në zinxhirë nga prindërit e tyre në Dibër, një 26 vjeçar po ashtu mbahej i lidhur në Fier me pretekstin se ishte i dhunshëm, ndërkohë që një rast i ngjashëm u zbulua në Kavajë. Disa herë ndërkohë është denoncuar abuzim edhe në qendrat publike të kujdesit ndaj këtyre personave. Krim pa ndëshkim Një video e filmuar nga një telefon celular u bë virale në shtator të vitit 2017 në faqe të ndryshme interneti në Shqipëri. Video që u shit si “skandal seksual” në një sërë faqesh online, u gjet më vonë se kishte për personazh njërën prej motrave nga Lezha. Policia e Lezhës filloi atëherë procedimin penal dhe ndoqi në gjendje të lirë një 85-vjeçar i cili u akuzua për “Marrëdhënie seksuale me persona të pazotë për t’u mbrojtur”. Por sipas dëshmisë së xhaxhait dhe po ashtu edhe zyrtarëve të Shërbimit Social Shtetëror dhe Shërbimit Social në Bashkinë Lezhë, ky nuk qe abuzimi i parë dhe as i fundit me gratë me probleme mendore. Xhaxhai, emri i të cilit BIRN nuk e publikon për të mbrojtur identitetin e vajzave, tha se abuzimet filluan sapo vajzat u larguan nga qendra ditore që kujdesej për to. “Tre motrat kanë rënë pre e abuzimeve që kur janë larguar nga qendra e trajtimit ditor, këtu e dy vite më parë. Qe prej asaj kohe ato ngelën në situatë rruge,” tha ai, ndërsa thotë se interesimit të tij të vazhdueshëm për t’u gjetur një strehë nuk i është përgjigjur njeri. Të braktisuara, tre motrat ranë pre e abuzimeve nga persona të panjohur. Xhaxhai thotë se njëra prej tyre u dërgua prej tij të abortonte. Ndërsa një tjetër e çoi në fund shtazaninë dhe solli në jetë një vajzë, e cila ndodhen nën kujdestarinë e murgeshave në Elbasan. Xhaxhai i vajzave i tha BIRN se kishte qenë një murgeshë që nuk kishte lejuar të kryhej aborti, edhe pse tha ai “vajzat nuk janë në gjendje të kujdesen për një fëmijë”.

Është e paqartë, për shkak të mungesës së kujdestarisë ligjore se sa i ligjshëm është qoftë vendimi për të abortuar qoftë ai për të mbajtur fëmijën. Sipas dëshmive që BIRN mblodhi, në bazë të një ekspertize mjeko-ligjore, vajza që lindi fëmijën u shpall e paaftë të merrte vetë vendime dhe po ashtu e paaftë të kujdesej për fëmijën. Ndërkohë edhe vajza e tretë është sërish shtatzanë dhe pritet të lindë së shpejti.

Të lëna pa kujdestari ligjore dhe të braktisura nga institucionet, të tria motrat janë viktima të abuzimeve seksualekrime këto të cilat nuk janë zbardhur asnjëherë. Gruaja që BIRN takoi në hyrje të Qendrës ditore ka lindur një fëmijë si pasojë e abuzimit seksual, ndërkohë që motra e dytë është shtatzanë dhe e treta i është nënshtruar më parë një aborti.

Por ndërsa abuzimet seksuale ndaj tyre vijuan të ndodhin haptazi, policia e Lezhës i tha BIRN se nuk kishte pasur asnjë kallëzim dhe se askush veç 85-vjeçarit i cili rezultoi në video, nuk ishte proceduar për abuzimin ndaj tyre. BIRN mësoi po ashtu se as në prokurori nuk ka hetime për të mësuar abuzuesit, megjithëse Kodi Penal parashikon dënime nga 5 deri në 15 vjet burg për abuzuesit, kur personi i “paaftë për tu mbrojtur” pëson dëmtime shëndetësore. Burime nga prokuroria thanë se nuk kishte procedim edhe pse kjo e fundit zyrtarisht ka marrë dijeni për abuzimin e ftuar si palë e tretë prej janarit të këtij viti në gjyqin e filluar nga Bashkia e Lezhës për kujde-

starinë e foshnjës së lindur në Elbasan. Ndërsa nuk qe e mundur të mësohej nga prokuroria arsyet e mosfillimit të hetimeve, policia nga ana e saj u justifikua se nuk kishte pasur referime. “Neve si polici nuk na është referuar asnjëherë nga insitucionet çështja e abuzimit të tre vajzave”, i tha BIRN Besim Palamani, shef i Komisariatit të Policisë Lezhë. Pretendimi i Palamanit kundërshtohet nga Bashkia e Lezhës, që thotë se ka informuar policinë për abuzimet. “Kemi iniciuar disa tryeza teknike ndërinstitucionale, për marrjen e përgjegjësive ligjore duke pasqyruar problemin deri edhe tek organet policore. Ende nuk jemi vënë në dijeni nëse ka një procedim penal ndaj personave abuzues me vajzat,” tha në një bisedë nënkryetarja e Bashkisë së Lezhës, Alfrida Dedgjonaj (Marku). Edhe xhaxhai i motrave pretendon se ka shkuar në polici. Ai thotë se në një rast është ankuar për murgeshën që nuk kishte lejuar kryerjen e abortit, por po ashtu thotë se nuk ka marrë përgjigje. Përkundër pretendimit të policisë se nuk ka referime, BIRN gjeti se ajo ka qenë e ftuar në “tryezat teknike” të bëra prej Bashkisë Lezhë dhe prefekturës për të zgjidhur rastin. Avokatja Shaqe Marini, e caktuar kryesisht nga gjykata për të mbrojtur një nga motrat në çështjen e kujdestarisë së fëmijës, pranoi se institucionet ishin në dijeni të abuzimit seksual dhe se kjo kishte dalë edhe gjatë seancave gjyqësore- por ajo e justifikoi prokurorinë. “Fakti që janë abuzuar ka dalë në gjyq, por nuk ka çfarë të bëhet. Motrat nuk e dinë se kush është. Janë pyetur në praninë time, të mjekut dhe kujdesit social dhe nuk është në gjendje të thotë kush është,” tha Marini, duke pretenduar se prokuroria nuk mund të niste hetimet pa pasur të dyshuar. Askush nuk merr përgjegjësi Krimi i përsëritur i abuzimeve seksuale ndaj tre motrave me probleme mendore

Maj 2018

Protesta qytetare kundër abuzimit seksual në jetimoren e Shkodrës. 23 maj 2016. Tiranë | Foto: Ivana Dervishi

është rrjedhojë e braktisjes së tyre në mëshirë të fatit-ndërkohë që institucionet e kujdesit social në qytetin e Lezhës justifikohen me pamundësinë për t’u siguruar atyre një strehë të sigurtë. Xhaxhai i tyre dhe një specialiste e Shërbimit Social Shtetëror, e cila i tha BIRN se ishte marrë vazhdimisht me rastin e tyre pretenduan se abuzimet filluan menjëherë pasi ato u larguan nga Qendra e Zhvillimit Ditor. “Deri në vitin 2016 i kishim nën kujdes pavarësisht moshës pranë qendrës ditore. Deri atëherë nuk ishin abuzuar, por më pas i nxorrën nga qendra,” tha punonjësja sociale. I njëjti pohim bëhet edhe në një memo që drejtori i SHSSH e Lezhës, Keler Sufaj, i dërgoi BIRN. “Pas largimit nga qendra, motrat ndodhen në situatë të pafavorshme të jetës, pasi pjesën me të madhe të kohës e kalojnë rrugëve,” thuhet në dokument. Drejtoresha e Qendrës së Zhvillimit Ditor në varësi të Bashkisë, Marjana Prenga i tha BIRN se ndonëse nuk kishte qenë në detyrë kur motrat ishin larguar prej qendrës, strehimi aty nuk mund t’i mbronte ato nga abuzimet. “Qendra është ditore dhe pas orarit të mbylljes së saj ato do të ishin sërish në rrugë”, tha Prenga. Nënkryetarja e Bashkisë Lezhë, Alfrida Dedgjonaj (Marku) thotë se largimi i vajzave nga qendra ishte qenë i detyruar, bazuar në rregulloren e Këshillit Bashkiak për qendrën. “Për shkak se vajzat janë të moshës 34,36 dhe 38 (vjeç) dhe për shkak se sjellja e njërës prej tyre ka qenë agresive ndaj fëmijëve në qendër, ne e kemi të pamundur akomodimin e tyre në qendrën e zhvillimit ditor,” tha Dedgjonaj. Megjithëse tre vajzat ndodhen në një situatë të rënduar ekonomike, mes sëmundjes dhe abuzimit, BIRN gjeti se situata e tyre ishte bërë prej vitit 2016 pjesë e ping-pong-ut burokratik e politik lokal. Palët pretenduan se kishin thirrur disa takime ndëristitucionale ku kanë qenë të pranishëm edhe Bashkia Lezhë edhe Shërbimi Social Shtetëror dhe kishin dër-

guar shkresa e bërë thirrje për zgjidhje të situatës, por ia lanë përgjegjësinë njëra tjetrës. Drejtoria Rajonale e Shërbimit Social Shtetëror në varësi të Ministrisë së Shëndetësisë dhe Mbrojtjes Sociale bëri me faj Bashkinë Lezhë, e cila kontrollohet nga opozita për mosveprimin në këtë rast. “Deri në këto momente, në dijeninë tonë nga ana e Bashkisë Lezhë nuk është marrë asnjë masë për rehabilitimin e këtyre mo-

Pyetjeve të BIRN se pse tre gratë ishin lënë në mëshirë të fatit dhe pse askush nuk kishte reaguar pas abuzimit ndaj tyre, institucionet përgjegjëse për kujdesin social në Lezhë iu përgjigjën duke ia hedhur fajin njëratjetrës. Ato u justifikuan me shkresa proceduriale dhe tryeza teknike, që siç u gjet nuk i kanë dhënë asnjë zgjidhje problemit.

trave dhe zgjidhjen përfundimtare të kësaj situate”, thuhet në memo që iu dërgua BIRN nga drejtori i SHSSH-së Lezhë, Keler Sufja. Aty thuhet po ashtu se përfshirja në një qendër komunitare jo -rezidenciale do ishte zgjidhja më e mirë për tre motrat. Sufja tha në një bisedë telefonike se bashkia nuk i njihte detyrimet që rridhnin nga reforma territoriale. Ai tha se çështja ishte delikate dhe ai nuk donte ta politizonte, por la të kuptohej se kjo nuk ndodhte sa i përket bashkisë. “Unë s’e kam parë asnjëherë këtë gatishmëri nga ana tjetër”, tha Sufja. Në krahun tjetër, nënkryetarja e Bashkisë Lezhë mohoi se përgjegjësitë i binin institucionit të bashkisë dhe tha se ata kishin

Zyra e Shërbimit Social Shtetëror në Lezhë. Foto:Vladimir Karaj.

bërë gjithçka që mund të bënin në këtë rast, por problemi i tyre zgjidhej duke i përfshirë në një qendër rezidenciale. Ajo tha se bashkia nuk kishte një qendër të tillë dhe se barra financiare për hapjen e saj duhej të ndahej mes qeverisë dhe pushtetit lokal. Ndërkohë ajo fajësoi SHSSH se nuk kishte bërë detyrën. “Më vjen keq nëse dikush ka abuzuar duke u shprehur se bashkia nuk ka ezauruar detyrimet e saj. Sugjeroj që gjithsecili të njohë mirë kompetencat, të drejtat dhe detyrimet institucionale dhe se kompetencat burojnë nga ligji dhe jo nga eksperienca të tjera që nuk janë profesionalizmi”, shkroi Dedgjonaj në një e-mail për BIRN, ku vuri në dukje se SHSSH duhej të kërkonte strehë për vajzat, që sipas saj ishin po ashtu të rrezikuara nga trafikimi. Institucionet të dorëzuara Ndërkohë që vijojnë t’i nisin shkresa njëra tjetrës dhe institucioneve të tjera, si Bashkia ashtu edhe zyra lokale e Shërbimit Social Shtetëror duket se janë dorëzuar me kohë sa i përket mundësisë për të ndihmuar vajzat. I vetmi proces i ndërmarrë prej Bashkisë Lezhë që po shkon drejt mbylljes, është marrja në kujdestari i fëmijës së njërës prej vajzave nga Njësia për Mbrojtjen e Fëmijëve. Drejtuesja e kësaj njësie, Anita Kadeli tha se procesi mund të bëhej vetëm për minorenët nën 18-vjeç. Kadeli tha se megjithëse u ishte kërkuar nga SHSSH, bashkia nuk kishte gjetur bazë ligjore për të kërkuar kujdestari për motrat që janë mes 34-40 vjeç. “Bashkia nuk ka akses për të ndërhyrë. Nuk ka bazë ligjore për të ndërhyrë,” tha Kadeli. Ajo tha se procesi i marrjes në kujdestari të fëmijës do përsëritej sapo të lindte edhe vajza

tjetër. Xhaxhai i afërm i tyre që mund të pretendonte kujdestari ligjore, thotë po ashtu se nuk kishte mundur ta merrte atë, për shkak të kundërshtimit të nënës së tyre. Një vendim i Komisionit Mjekësor të Caktimit të Aftësisë për Punë (KMCAP) i cili i cakton tre motrat në kategorinë e dytë pamundëson që institucionet shtetërore të merrnin kujdestari për to, pasi komisioni gjykon se ato mund të kujdesen për veten. Ndërkohë, sipas specialistëve të SHSSHsë, mungesa e kujdestarisë ligjore e kishte bërë situatën të pashpresë. “Ato nuk mund të dërgohen diku me forcë, pa pasur një kujdesar ligjor që mund të vendosë për to”, tha drejtori i këtij shërbimi Sufja, i cili po ashtu pohoi se ishte e vështirë të gjendej edhe një qendër ku ato mund të strehoheshin. Nënkryetarja e Bashkisë Lezhë po ashtu sugjeron se vendimi i KMCAP është një pengesë. “Një rishikim i aftësisë mendore e fizike të këtyre vajzave, pasi një kualifikim aktual e real i aftësisë së tyre nga KMCAP do të mund t’u jepte mundësinë e shërbimit të një kujdestari”, thotë Dedgjonaj. Të pyetur nëse mund të mbroheshin nga abuzimi, asnjë prej institucioneve nuk ishte në gjendje të propozonte një zgjidhje të mundshme, përveç kërkimit të një qendre rezidenciale apo vendosjes nën përkujdesjen e një qendre komunitare. Një përfaqësuese e bashkisë tha se i ishte kërkuar policisë të “kishte kujdes” në zonën ku qëndronin motrat, por kjo nuk duket se ka pasur ndonjë efekt deri tani. Institucionet thonë se janë ende në kërkim të një zgjidhjeje dhe e cilësojnë situatën të rëndë, por prej tre vitesh, motrat me probleme mendore vijojnë të jetojnë në situatë rruge dhe në rrezik të vazhdueshëm abuzimi.

Maj 2018

INVESTIGIM

Testi i pasurisë rrëzon 56% të korpusit të prokurorëve Një studim i BIRN mbi deklaratat e pasurisë së 333 prokurorëve të të gjitha shkallëve në Shqipëri zbulon se zyrtarët e akuzës nuk justifikojnë rreth 1.3 miliardë lekë në total, ndërkohë që mbajnë jashtë sistemit bankar rreth 16 për qind të aseteve në kursime dhe dhurata cash. ALEKSANDRA BOGDANI | BIRN | TIRANË

omisioni i Pavarur i Kualifikimit startoi seancat dëgjimore në mars dhe përgjatë dy muajve, vetëm dy prokurore në Shqipëri kanë kaluar në filtrat e vetingut. Vendimarrja-e mbështetur kryesisht në skanimin e pasurisë u nda përgjysmë: prokurorja e Apelit të Shkodrës, Besa Nikëhasani u shkarkua nga detyra, ndërkohë që Fatjona Memçaj e Apelit në Tiranë e kaloi me sukses kontrollin. Rezultati i përballjes së deritanishme të prokurorëve në Komisionin e Pavarur të Kualifikimit nuk duket të jetë rastësi. Një studim i BIRN mbi pasurinë e 333 prokurorëve të të gjitha shkallëve në Shqipëri zbuloi se më shumë se gjysma e tyre dështon në testin e justifikimit të pasurisë. Rrjeti Ballkanik i Gazetarisë Investigative, BIRN analizoi pasurinë e deklaruar familjare të prokurorëve të shkallës së parë, të Apelit dhe të Prokurorisë së Përgjithshme përgjatë viteve 2003-2015. Në këtë studim u përfshinë 3669 deklarata pasurie gjithsej, të cilat u administruan nga Inspektoriati i Lartë i Deklarimit dhe Kontrollit të Pasurisë dhe Konfliktit të Interesit, ILDKPKI, nëpërmjet kërkesave për të drejtën e informimit. Të dhënat e plotësuara nga prokurorët në secilën deklaratë vjetore u hodhën në një databazë dhe iu nënshtruan analizës aritmetike dhe logjike, e cili bazohet në një nga format e kontrollit të përdorura nga ILDKPKI për të hetuar pasurinë e zyrtarëve dhe është e njohur si një nga praktikat më të mira ndërkombëtare. Të dhënat e përftuara tregojnë se 188 prokurorë nga 333 gjithsej nuk arrijnë të justifikojnë pasurinë me burimet financiare të deklaruara, për të paktën në një vit të karrierës së tyre. Prokurorët me probleme përbëjnë 56 për qind të korpusit të zyrtarëve të akuzës. Ndërsa pasuria e pajustifikuar kap vlerën e 1.3 miliardë lekëve dhe zë 27 për qind të aseteve neto; duke ngritur pikëpyetje të mëdha mbi integritetin e prokurorëve shqiptarë. Dështimi në testin e justifikimit të pasurisë me burime financiare të deklaruara është një fenomen i gjithëpërhapur në sistemin shqiptar të drejtësisë. Në studime të mëparshme, BIRN arriti në përfundimin se diferenca të pajustifikuara të pasurisë gjenden mes 57 për qind të gjyqtarëve të shkallës së parë, 79 për qind të gjyqtarëve të Apelit dhe 58 për qind të anëtarëve të Gjykatës së Lartë në Shqipëri. Gjithashtu, shtatë nga nëntë anëtarët e Gjykatës Kushtetuese rezultuan me probleme në kontrollin aritmetik/logjik, sipas një studimi që BIRN publikoi në Maj 2017. Një vit më pas, tre anëtarë të Kushtetueses u sh-

karkuan pasi u rrëzuan në veting, ndërsa vetëm njëra prej tyre e kaloi me sukses testin e pasurisë. Pasuri të paluajtshme dhe dhurata cash Të dhënat e siguruara nga BIRN përmes analizimit të 3669 deklaratave të pasurisë që prokurorët kanë dorëzuar përgjatë 12 viteve në ILDKPKI reflektojnë trende të dyshimta mbi qarkullimin e një sasie të madhe parash jashtë sistemit bankar. Dhuratat në cash dhe të ardhurat nga aksionet në kompani biznesi ngrenë gjithashtu “flamuj të kuq”, të cilat kërkojnë verifikime të mëtejshme. Prokurorët në Shqipëri zotëronin një pasuri familjare prej rreth 1.1 miliardë lekësh në total në vitin 2003, kohë kur zyrtarët e lartë deklaruan për herë të parë pasurinë e tyre në ILDKPKI. Në fund të vitit 2015, pasuria e të gjithë prokurorëve së bashku është pesëfishuar, duke kapur vlerën e më shumë se 5.5 miliardë lekëvve. Të dhënat statistikore mbi pasuritë e prokurorëve variojnë nga vitet në funksion dhe pasuria e tyre fillestare. Megjithatë, BIRN gjeti se mesatarisht se një prokuror e ka shtuar pasurinë me 1.1 milionë lekë çdo vit të karrierës së tij. Njësoj si gjyqtarët, edhe prokurorët në Shqipëri i kanë përqendruar investimet e tyre në tregun e pasurive të paluajtshme. Rreth 53 për qind e pasurisë së tyre përbëhet nga apartamente dhe shtëpi, të cilat kapin në total vlerën e 2.9 miliardë lekëve. Llogaritë bankare dhe paratë e kursyera cash konkurrojnë njëra-tjetrën, duke zënë respektivisht 15.5 dhe 14.9 për qind të pasurisë totale. Sipas deklaratave që vetë prokurorët kanë dorëzuar në ILDKPKI, llogaritë bankare kapin vlerën e 860 milionë lekëve, ndërsa likujditetet në cash shfaqen në vlerën e 830 milionë lekëve. Mbajtja e parave jashtë sistemit bankar përbën një “flamur të kuq” në praktikat më të mira ndërkombëtare të kontrollit të pasurive. Por pavarësisht forcimit të instrumentave ligjore për uljen e informalitetit në

Prokurorët në Shqipëri zotëronin një pasuri familjare prej rreth 1.1 miliardë lekësh në total në vitin 2003, kohë kur zyrtarët e lartë deklaruan për herë të parë pasurinë e tyre në ILDKPKI. Në fund të vitit 2015, pasuria e të gjithë prokurorëve së bashku është pesëfishuar, duke kapur vlerën e më shumë se 5.5 miliardë lekëvve. Shqipëri, mesatarisht çdo prokuror në Shqipëri zotëronte rreth 2.5 milionë lekë cash në fund të vitit 2015. Qarkullimi i parave cash nga zyrtarët e prokurorisë rezulton megjithatë më i lartë. Nëse kursimeve u shtohen edhe huatë, rreth 16.3% e aseteve të tyre mbahen jashtë sistemit bankar, duke përfaqësuar pjesën më “informale” të pasurisë së deklaruar të prokurorëve. Përveç investimeve në tregun e pasurive të paluajtshme dhe kursimeve, prokurorët shqiptarë zotërojnë të ardhura edhe nga kompanitë e biznesit. Aksionet e familjarëve të tyre në kompani biznesi zënë 9 për qind të pasurisë totale me një vlerë prej më shumë se 500 milionë lekësh. Pasuria e deklaruar e prokurorëve përgjatë 12 viteve të analizuara ka si burim të ardhurat e tyre dhe detyrimet. Të dhënat e analizuara nga BIRN tregojnë se ndonëse më shumë se 70 për qind e të ardhurave përbëhen nga paga e prokurorëve dhe e familjarëve, sërish një përqindje jo e vogël rrjedh nga kompanitë e biznesit dhe dhuratat në cash. Aksionet e familjarëve në kompani bi-

znesi u kanë siguruar prokurorëve rreth 488 milionë lekë ose 6.6 për qind të pasurisë totale, ndërkohë që dhuratat në cash kapin vlerën e 261 milionë lekëve në total. Paralelisht, prokurorët kanë deklaruar një paketë detyrimesh me vlerë 1.7 miliardë lekë në fund të vitit 2015. Pjesa më e madhe e detyrimeve përbëhet nga kreditë bankare, ndërkohë që 40 për qind e tyre janë ndaj kompanive të ndërtimit dhe personave të tretë, ç’ka konsiderohet gjithashtu një shkak për të kryer verifikime të mëtejshme mbi pasurinë e tyre. Pasuria totale prej 5.5 miliardë lekësh mbështetet kryesisht te të ardhurat familjare të 333 prokurorëve, të cilat rezultojnë në vlerën e 7.4 miliardë lekëve. Kostot e jetesës mbeten megjithatë jashtë përllogaritjeve, përsa kohë konsiderohen si të dhëna personale nga ILDKPKI dhe reflektohen minimalisht në deklaratat e pasurisë që BIRN administroi. Pasuria sipas Prokurorive Kontrolli i pasurisë është një prej shtyllave ku është mbështetur procesi i vetingut në Shqipëri, i cili synon të pastrojë sistemin e drejtësisë nga gjyqtarët dhe prokurorët e korruptuar. Në skanim kalojnë gjithashtu lidhjet e papërshtatshme me elementë të krimit të organizuar dhe aftësitë profesionale. Paralelisht me procesin e vetingut, ish-zyrtarë të lartë të Prokurorisë ndodhen tashmë nën hetim për pasurinë e tyre. Ish-kryeprokurori Adriatik Llalla është penalisht i proceduar për transaksionet e tij multimilionëshe me tokat në Tiranë. Një hetim i dytë me të njëjtin objekt është nisur ndaj prokurorëve Rovena Gashi dhe Dritan Gina. Paralelisht me të dhënat statistikore mbi trendet e pasurisë së prokurorëve në Shqipëri, BIRN bëri një analizë krahasuese mes institucioneve ku ata punojnë. Të dhënat e përftuara tregojnë se thuajse 50 për qind e pasurisë totale ndahet mes Prokurorisë së Tiranës, asaj të Durrësit dhe Prokurorisë së Shkallës së Parë për Krime të Rënda-institucione të cilat kanë punësuar rreth 36 për qind të numrit të përgjithshëm të Prokurorëve në vend. Analiza u thellua në përllogaritjen e vlerës mesatare të pasurisë për prokuror. Rezultatet tregojnë se prokurorët më të pasur punojnë në Prokurorinë e Kavajës, të ndjekur nga Prokuroria e Apelit Tiranë, Prokuroria e Rrethit Tiranë dhe Prokuroria e Apelit Korçë. Pasuria mesatare e një prokurori në Kavajë është 34 milionë lekë, e ndjekur nga 28 milionë lekë në Prokurorinë e Apelit të Tiranës dhe 27 milionë lekë në Prokurorinë e Rrethit Tiranë. Të dhënat tregojnë gjithashtu se prokurorët në Kavajë kanë shënuar kurbën më të madhe rritëse të pasurisë përgjatë 12 viteve të karrierës së tyre.

Maj 2018

ANALIZË

Inceneratorët e mbetjeve rrisin kostot dhe djegin parimet e BE-së Një rrjet kompanish të vogla në ortakëri me njëra-tjetrën dhe kompani me pronarë të panjohur në parajsa fiskale janë fitues të tre koncesioneve të inceneratorëve në Shqipëri-projekte që pritet të shumëfishojnë kostot e trajtimit të mbetjeve në kurriz të taksapaguesve shqiptarë. ALEKSANDRA BOGDANI | BIRN | TIRANË

kthyer nga emigracioni disa vite më parë, Leonard Janji nga fshati Verri i Fierit ka zgjeruar fermën e tij dhe prodhon sot mbi 100 ton domate dhe pjepër për tregun e brendshëm. Por 38 vjeçari thotë se investimi i tij në bujqësi po vihet në rrezik nga projekti i inceneratorit të Fierit, i cili po ndërtohet thuajse një kilometër larg tokës së sapombjellë. Prej një viti e gjysmë, Janji dhe bashkëfshatarët e tij kanë organizuar disa protesta kundër ndërtimit të inceneratorit në fshatin e tyre, por shqetësimet kanë rënë në vesh të shurdhër. Fermeri ka frikë se ky projekt do ta nxjerrë prodhimin e tij jashtë tregut dhe do ta detyrojë atë të ikë sërish në emigracion. “Unë nuk dua të iki, por jam i detyruar nga këto rrethana, nga mosinformimi im dhe mbajtja në terr për çfarë po ndodh këtu. Nga dhuna e përdorur dhe mosgjetja e drejtësisë në këtë vend,” u ankua Janji. Koncesioni i Fierit me vlerë investimi 28 milionë euro dhe me kapacitet përpunimi deri në 200 ton mbetje në ditë u shpall në shtator 2016 nga Ministria e Mjedisit. Por banorët e fshatit Verri u informuan disa muaj më pas, vetëm pasi kamionët e tonazhit të rëndë u shfaqën pranë shtëpive të tyre. Kleanthi Ngolemi, banor i fshatit Verri tha se konsultimi publik me komunitetin ishte një farsë dhe kërkoi sqarim nga autoritetet mbi ndotjen që u rrezikohet banorëve. Pas dhjetra peticionesh dhe protestash pa përgjigje, ai kërkon ende që qeveria t’i sqarojë për ndikimin që ky projekt do të ketë në jetën e tyre. “Ne protestojmë që të vijë dikush këtu dhe të na thotë se në këtë tokë ngjitur, ku ne prodhojmë për tërë Shqipërinë nuk ka ndikim. S’vjen dikush të na thotë, të na e shpjegojë,” tha ai. Historia e djegies së mbetjeve me qëllim prodhimin e energjisë nisi në dhjetor të vitit 2014, kur qeveria shqiptare shënoi një kthesë 180 gradëshe nga strategjia kombëtare e miratuar në përputhje me direktivën e Komisionit Europian. Strategjia në fuqi i jep përparësi parandalimit dhe riciklimit të mbetjeve, ndërkohë që e konsideron asgjësimin si opsion të fundit. Prej asaj kohe, qeveria ka firmosur tre kontrata koncesionare për ndërtim inceneratorësh në Elbasan, Fier dhe në Tiranë me një vlerë investimi prej 178 milionë eurosh në total. Por politika e re e menaxhimit të mbetjeve është kritikuar në progres-raportin e fundit të Bashkimit Europian. “Ndërtimi i një incerneratori në Elbasan, i cili filloi të operojë vitin e kaluar dhe planet për investime të mëtejshme në incerneratorë përbëjnë një shqetësim në termat e respektimit të parimeve të BE-së,” shkruhet në progres-raportin e fundit të BE-së. “Groposja dhe incernerimi janë opsionet më pak të pëlqyera të menaxhimit të mbetjeve,” shtohet aty.

Skema e kompanive dhe e aksionerëve pas tre koncesioneve të inceneratorëve.

Historia e djegies së mbetjeve me qëllim prodhimin e energjisë nisi në dhjetor të vitit 2014, kur qeveria shqiptare shënoi një kthesë 180 gradëshe nga strategjia kombëtare e miratuar në përputhje me direktivën e Komisionit Europian.

Fituesit e koncesioneve Dokumentet e siguruara tregojnë se fituesit pa garë të këtyre koncesioneve janë një rrjet kompanish të vogla në ortakëri me njëra-tjetrën si dhe kompani të regjistruara në parajsa fiskale me pronarë të panjohur. Inceneratori i Elbasanit dhe ai i Fierit zotërohen respektivisht nga kompanitë Albtek Energy me pronare Stela Gugallja dhe Integrated Technology Waste Treatment Fier, ku 70 % e aksioneve zotërohen nga Klodian Zoto. Ndërkohë, 30 për qind e aksioneve të koncesionit me vlerë rreth 28 milionë euro iu shitën një kompanie lokale për 30 mijë lekë, vetëm një muaj pas themelimit të kompanisë koncesionare. Inceneratori i Tiranës, më i madhi dhe i kushtueshmi ndër të tre u fitua nga kompania Integrated Energy B.V me seli në Amsterdam të Holandës. Ndonëse në Tiranë u ekspozuan si përfaqësues sërish Klodian Zoto, biznesmeni italian Ernesto Granelli si dhe kompania e njohur në prodhimin e impianteve, Paul Wurth, është e paqartë se kush e zotëron aktualisht kompaninë koncesionare. Të dhënat e siguruara nga databaza e kompanive në Holandë tregojnë se Klodian Zoto ka dhënë dorëheqjen nga Integrated Energy në mars 2018. Më parë, ai është zëvendësuar nga një kompani guackë e quajtur Almares Management B.V me seli në Amsterdam, me drejtorë të emëruar dhe pronësi të panjohur. Zëri i Amerikës nuk mundi të kontaktonte me Klodian Zoton. Ndërsa Kompania koncesionare “In-

tegrated Energy”, e cila pranoi të përgjigjej vetëm përmes postës elektronike tha se Zoto nuk ishte i përfshirë në projektin e Zonës së Trajtimit të Mbetjeve në Tiranë. Kompania i devijoi pyetjes së kush ishin aksionerët e saj apo të kompanisë “Almares Management B.V”, duke sugjeruar që t’u drejtoheshim autoriteteve në Shqipëri dhe në Holandë. Opozita e akuzon qeverinë se ia ka dhënë klientëve të saj kontratat koncesionare. Një interpelancë e zhvilluar në shkurt mes deputetes demokrate Jorida Tabaku dhe ministrave Damian Gjiknuri dhe Arben Ahmetaj ofroi megjithatë pak përgjigje për akuzat. Pyetjes së pse qeveria kishte dhënë një kontratë me negocim të drejtpërdrejtë në Elbasan, ministri i Infrastrukturës dhe Energjisë, Damian Gjiknuri u përgjigj se “bashkia e Elbasanit kishte shpallur gjendjen e emergjencës për situatën e mbetjeve”. Ndërkohë, ministri Ahmetaj-i akuzuar edhe më parë nga PD për lidhje me Klodian Zoton mohoi të kishte shoqëri me të. Kosto të shumëfishta Përveç pikëpyetjeve mbi pronësinë, projektet e inceneratorëve kanë ngritur shqetësime për shumëfishim të kostove për trajtimin e mbetjeve në Shqipëri si dhe impaktin e tyre mbi mjedisin. Të dhënat e siguruara nga Thesari i Shtetit tregojnë se Ministria e Infrastrukturës dhe Energjisë si dhe ajo e Mjedisit kanë paguar së bashku deri më tani 13.4 milionë euro në llogaritë e koncesionarit të Elbasanit dhe rreth 8.4 milionë euro

për inceneratorin e saponisur të Fierit. Ndërkohë, kostot për inceneratorin e Tiranës pritet të jetë shumëfish më të larta. I projektuar për të pasur një kapacitet përpunues rreth 900 ton mbetje në ditë, kompania Integrated Energy ka marrë përsipër të investojë më shumë se 128 milionë euro për ndërtimin dhe operimin e tij. Fatura do të shlyhet për 30 vitet e ardhshme nga Bashkia e Tiranës, e cila detyrohet në kontratë që ta paguajë koncesionarin për një sasi mbetjesh të garantuara prej 550 tonësh në ditë, pavarësisht sasisë së mbetjeve që ajo do të mbledhë në kryeqytet. Garancia në kontratë i çon kostot minimale vjetore për taksapaguesit e kryeqytetit në 5.8 milionë euro dhe vlerën totale për 30 vitet e koncesionit në rreth 174 milionë euro. E pyetur mbi barrën që tre projektet do të kenë mbi buxhetin e shtetit, Ministria e Infrastrukturës së Energjisë ia kaloi përgjegjësinë Ministrisë së Mjedisit si institucioni kontraktor. Ministria e Mjedisit dhe kreu i saj, Blendi Klosi refuzuan gjithashtu të komentonin. Edhe Bashkia e Tiranës nuk iu përgjigj një kërkese për koment se sa do t’i kushtonte trajtimi i mbetjeve në inceneratorin e Sharrës. Drejtori i Qendrës Shqiptare për Kërkime Ekonomike, Zef Preçi kritikoi vendimin e qeverisë për të ndryshuar strategjinë e trajtimit të mbetjeve dhe shtoi se kjo do t’i kushtonte shumëfish taksapaguesve shqiptarë. “Vihet re që ka një largim nga metoda e ladfilleve dhe rritje të kostos 4 deri në 5 herë më të shtrenjtë të procesohen, të digjen. Ka një përzgjedhje të çuditshme përmes metodës së ofertës së pakërkuar, e cila në të vërtetë siguron fitime më të mëdha për kompanitë,” tha Preçi. Teknologjia e përdorur dhe monitorimi i nivelit të ndotjes kanë shkaktuar gjithashtu debat mes ekspertëve të mjedisit në Shqipëri. Kompania që do të operojë inceneratorin e Tiranës, “Integrated Energy” tha në përgjigjen me shkrim se “teknologjia do të jetë e avancuar, e praktikave më të mira europiane që e aplikojnë këtë industri”. Por aktivisti mjedisor, Lavdosh Feruni thotë se incenerimi i mbetjeve shkakton ndotje të ajrit nga metalet e rënda dhe mbetjet e rrezikshme. “Që të djegë inceneratori 30 vjet, 1 milion ton plehra në Shqipëri kjo do të ishte një ndotje shumë e madhe për këtë vend të vogël,” tha Feruni. “Kemi të bëjmë me një përmbysje, që në rastin më të mirë është një naivitet vendimarrës dhe në rastin më të keq, një korrupsion masiv,” shtoi ai. Ekspertët Preçi dhe Feruni kërkuan hetimin e këtyre kontratave koncesionare, pasi sipas tyre dyshohen për favorizime klienteliste në kurriz të taksapaguesve shqiptarë. Ata kërkuan gjithashtu që qeveria ta rikthejë vendin në shinat e strategjisë në fuqi për trajtimin e mbetjeve urbane. *Artikulli i mësipërm u prodhua dhe u transmetua më parë nga Zëri i Amerikës.

Maj 2018

Ndërsa kreu i parlamentit pretendon se Europa i ka mësuar Shqipërisë, krimin, drogën dhe korrupsionin, duke marrë për shembull Holandën, shteti i vogël në veri të Europës mbart një leksion më pak të njohur se sa politika e tolerancës mbi drogat e lehta: quhet Sëmundja Holandeze dhe ka të bëjë me ekonominë.

Analizë

Sëmundja Holandeze dhe droga shqiptare GJERGJ EREBARA| BIRN | TIRANË

ryeministri Edi Rama dhe kryetari i Kuvendit, Gramoz Ruçi i habitën disi shqiptarët më 9 maj, ditën simbol të paqes dhe mirëqenies në Europën e bashkuar si dhe ditën e fitores së demokracisë ndaj nazi-fashizmit. Rama argumentoi se deputetët holandezë që u bënë lajm në Shqipëri me deklaratën e tyre se “Shqipëria nuk është gati” për hapjen e bisedimeve të anëtarësimit me BEnë, vështirë se kanë kohën, burimet dhe ekspertizën e duhur për të bërë një vlerësim të dytë, ndërkohë që Komisioni Europian ka vënë në dispozicion të vlerësimit të ecurisë së Shqipërisë burime, ekspertizë dhe metodologji vlerësimi për të dalë në rekomandimin për hapjen e këtyre bisedimeve. Ky është një argument që teknikisht qëndron, po të mos merret parasysh fakti se sovraniteti në Bashkimin Europian është në vendet anëtare dhe jo në Komisionin Europian të Brukselit dhe se politikanët në vendet anëtare vendosin mbi parime politike, ku vlerësimi teknik i KE-së është vetëm një nga elementët në llogari. Ruçi nga ana e tij tregoi se këto 27 vjet përpjekje për anëtarësim në BE nuk i kanë mësuar gjë as mbi ligjin dhe as mbi vlerat Europiane. Ai deklaroi se Shqipëria e ka mësuar drogën, krimin dhe korrupsionin nga BE sepse sipas tij, në kohën e Komunizmit Shqipëria nuk i kishte probleme të tilla. Duket sikur problemi është që kriminelët europianë po bëjnë krime në Shqipëri dhe po fshihen të pandëshkuar në Europë, kur në fakt ndodh e kundërta. Duket sikur Holanda po furnizon Shqipërinë me drogë dhe jo që Shqipëria po furnizon Europën. Nejse! Përpos të qenit vend me politikë tolerance ndaj posedimit, tregtimit dhe konsumimit të sasive të vogla të drogave “të lehta”, Holanda njihet nga ekonomistët edhe për një fenomen ekonomik shumë të hidhur: Sëmundja Holandeze! Sëmundja Holandeze është termi që përdoret për ndikimin negativ të shkaktuar në një ekonomi nga çdo fenomen që sh-

Punonjës të policisë duke shkatërruar një parcelë me kanabis në vitin 2015. Foto: Policia e Shtetit

kakton një rritje të fortë të të ardhurave në valutë të huaj në një vend. Quhet e tillë sepse Holandës i ndodhi ky problem në vitet ’50, kur në rajonin verior të Groningenit u zbulua një rezervë e madhe e gazit natyror. Holandezët filluan ta eksportonin këtë gaz në vendet fqinje të uritura për energji, duke marrë të ardhura të bollshme në valutë të fortë. Por këto të ardhura të lehta sollën forcimin e monedhës kombëtare të Holandës, rrjedhimisht importe shumë më të lira dhe eksporte më të shtrenjta. Këto lloj të ardhurash shkaktojnë largimin e aktivitetit ekonomik në këtë vend pasi prodhuesit e mallrave apo shërbimeve shkojnë të kërkojnë vende më të lira për aktivitetin e tyre. Kjo është pjesa e parë e problemit. Pjesa e dytë ndodh më vonë, kur burimi i të ardhurave në valutë të fortë shteron, duke e lënë ekonominë njëkohësisht pa këto para të lehta dhe pa industrinë, bujqësinë e shërbimet që janë vrarë nga forcimi i monedhës kombëtare. Fenomeni i sëmundjes holandeze është i hidhur edhe për faktin e pabarazisë që shkakton mes popullsisë. Ndërsa të ardhurat nga gazi apo nafta përfitohen nga një pjesë shumë e vogël e popullsisë, pasojat nga forcimi i valutës dhe largimit të aktivitetit ekonomik vuhen nga pjesa më e madhe e popullsisë.

Leku shqiptar shënoi një rekord të ri shumëvjeçar dy ditët e fundit, kur një euro u shkëmbye me më pak se 127 lekë. Dy vjet më parë, euro shkëmbehej me 140 lekë. Disa parapëlqejnë të thonë se ky forcim reflekton fuqizimin e ekonomisë shqiptare, ose politikën e deeuroizimit, por të dyja argumentet duket se janë të pambështetura në statistika konkrete. Nëse ekonomia do të fuqizohej aq sa të shkaktonte forcim të monedhës kombëtare, kjo ka gjasa do të shoqërohej me shkallë më të lartë rritjesh pagash dhe shkallë më të lartë inflacioni, gjë që nuk ka ndodhur. Pagat janë në stanjacion prej shumë vitesh dhe inflacioni është anemik. Spekulimi është që së paku një pjesë e forcimit i dedikohet parave të pista, të siguruara nga eksporti i stërmadh i marijuanës dhe drogave të tjera drejt Europës. Këto para po kanalizohen më së shumti përmes sektorit të ndërtimit në ekonominë reale. Sektori i ndërtimit ka njohur rritje të madhe gjatë dy viteve të fundit, ndërkohë që kreditimi i ekonomisë nga bankat ka mbetur njësoj si dy vjet më parë. Duket se Shqipëria, ose më saktë, krimi i organizuar shqiptar, ka gjetur me të vërtetë ‘naftë’ në formën e kanabisit apo drogave të tjera. Aktiviteti ilegal vështirë se mund të matet me saktësi, por fakti është se përg-

jatë dy viteve të fundit, disa dhjetëra tonë kanabis janë kapur nga policia shqiptare si dhe nga policitë e vendeve fqinje Itali e Greqi. Kapjet në përmasa të tilla sugjerojnë se sasia e drogës që mund të ketë kaluar detin pa u kapur nga policia është disa herë më e lartë ndërsa çdo ton kanabis i eksportuar me sukses mund të sjellë në Shqipëri deri në 1.5 milionë euro. Leku ndërkohë po forcohet, ndërsa sektorë të tjerë të rëndësishëm për punësimin, si industria fason të themi po vuajnë. Fasonistët shqiptarë punojnë një një treg me konkurrencë të fortë, ku pak gjë ndan vendimin për të prodhuar një palë xhinse në Shqipëri apo në Bangladesh ose Kinë. Fasonistët e kanë të vështirë që të absorbojnë një rënie në të ardhura si pasojë e forcimit të kursit të këmbimit për shkak se shpenzimet e tyre dërrmuese janë paga, të cilat paguhen sipas pagës minimale e nuk mund të ulen më tutje. Një forcim i mëtejshëm i lekut ose qëndrimi i lekut në kuotat aktuale për një periudhë të gjatë ka gjasa të kthehet në një lloj sëmundjeje holandeze, e cila mund të dëmtojë edhe atë pak industri që Shqipëria ka aktualisht. Dhjetë përqind forcim i monedhës kombëtare në më pak se dy vjet është një lëvizje e konsiderueshme. Fitimet bruto vjetore të një fabrike eskportuese mund të jenë më pak se kaq. Bashkimi Europian ka një listë të gjatë me rekomandime sa i përket drogës, krimit e korrupsionit. Një nga rekomandimet e shprehura në raportin e fundit të progresit është nevoja që organet ligjzbatuese shqiptare të punojnë më fort për të identifikuar, sekuestruar dhe konfiskuar paratë dhe pronat e krijuara nga aktivitetet kriminale. Konfiskimi i këtyre pronave është mënyra më e mirë e luftimit të krimit e drogës dhe kjo është një punë më e thjeshtë se sa gjurmimi i çdo rrënje kanabisi të mbjellë në Shqipëri. Llogaritë bankare, pallatet dhe makinat luksoze janë më të vështira për t’u fshehur se sa rrënjët e kanabisit. Para se t’i tregojmë vendin Europës duke e akuzuar se na ka mësuar krimin dhe korrupsionin, duket se kemi ca punë më të rëndësishme për të bërë.

Maj 2018

Opinion

Presidenti francez Emmanuel Macron fillimisht e përshkroi lëvizjen e tij të re politike si “as djathtas dhe as majtas” dhe tani thotë se ajo është “si djathtas ashtu edhe majtas”. Por ai nuk do të mund t’i bëjë bisht pafundësisht kësaj. Herë ose vonë, ai do të duhet të zgjedhë një anë me të cilën të bëhet aleat.

Internacionalizmi dhe politika e re e Macronit KEMAL DERVIŞ | PROJECT SYNDICATE | UASHINGTON

izita shtetërore e presidentit francez Emmanuel Macron në Shtetet e Bashkuara muajin e kaluar ishte një shembull i përsosur kontrasti. Pavarësisht dinamikës miqësore, axhenda dhe retorika e Macronit ishin pothuajse diametralisht të kundërta me presidentin e SHBA-së Donald Trump. Por lidershipi i Macronit është temë e një sfide edhe më rrënjësore; mënyra se si ai e menaxhon atë mund të tregojë rrugën përpara për politikën liberal-demokratike. Duke ju drejtuar Kongresit Amerikan në anglisht, Macron artikuloi një botëkuptim të sinqertë internacionalist, duke bërë thirrje për institucione më të forta ndërkombëtare, një riangazhim në sistemin rregullator të tregtisë ndërkombëtare dhe një përqafim të përgjithshëm të globalizimit. Në lidhje me Iranin, ai përsëriti nevojën për të ruajtur marrëveshjen bërthamore të vitit 2015, nga e cila Trump sapo është tërhequr, edhe pse ai bëri thirrje për marrëveshje plotësuese mbi temat që marrëveshja ekzistuese nuk i trajton. Macron ka sinjalizuar gjithashtu se ai do të ndjekë një fushatë pan-europiane për zgjedhjet e Parlamentit Europian 2019. Si një demokrat, ai beson se thellimi i Bashkimit Evropian duhet të shkojë krah për krah me zhvillimin e një hapësire politike vërtet europiane. Në një kohë kur flitet dhe shkruhet shumë për rënien e liberalizmit, të ardhmen e demokracisë sociale, rritjen e nacionalizmit dhe reagimin ndaj globalizimit, qëndrimi internacionalist i Macronit është i dukshëm. Në fakt, Macron ka hedhur një hap qorrazi në “politikën e re” të Perëndimit, një terren që nuk përcaktohet më krejtësisht nga konkurrenca mes partive të mëdha të qendrës së djathtë dhe të qendrës së majtë. Por a po kthen vërtet faqe politika përsa i takon ndarjes tradicionale midis të djathtës dhe të majtës? Do të ishte gabim ta përshkruani Macronin, i cili shërbeu si ministër në qeverinë socialiste të paraardhësit të tij François Hollande, thjesht si një një centrist. Edhe pse ai ka lëvizur drejt qendrës, ai nuk iu bashkua

Presidenti francez Emmanuel Macron. 8 maj 2018. Foto: (Francois Guillot/Pool Photo via AP)

një prej partive të vogla tradicionale të qendrës, por në vend të kësaj krijoi vetë “lëvizjen” e tij. Fillimisht, Macron e përshkroi atë lëvizje – të cilën e quajti En Marche! – si “as djathtas dhe as majtas” duke shmangur termin “centrist”. Tani, ai thotë se ajo është “edhe në të djathtë edhe në të majtë”, duke sinjalizuar dëshirën e tij për të fituar votuesit e qendrës së majtë dhe ata të qendrës së djathtë. Nëse ndarja tradicionale e majtë-djathtë po mjegullohet, lind pyetja se çfarë do ta zëvendësojë atë. Me globalizimin në qendër të debatit politik në shumicën e vendeve, mund të duket se përgjigjja është një ndarje midis forcave kozmopolite dhe mendjengushta. Sipas këtij interpretimi, Macron udhëheq lëvizjen pro-globalizim (dhe pro-Europiane) të Francës dhe ata që e kundërshtojnë atë, në të djathtë apo në të majtë, lidhen nga një opozitë e përbashkët ndaj hapjes ekonomike. Dhe, në fakt, e djathta ekstreme dhe e majta e largët po përkrahin mesazhe ekonomike të ngjashme. Ndërkohë, partitë ekzistuese politike të qendrës së majtë dhe qendrës së djathtë – në Francë dhe në të gjithë Perëndimin – kanë tendencë të përfshijnë fraksione të orientuara ndërkombëtarisht dhe ata që janë më dyshues ndaj globalizimit. Nëse globalizimi

Ish-kryeministri Tony Blair është politikani më i fundit britanik që sugjeroi që qeveria të lërë mënjanë rezultatin e referendumit me justifikimin se nuk ishte mjaftueshëm i qartë. Qeveria duhet të “marrë kohën e vet” dhe “t’i mbajë opsionet e hapura”, tha Blair më herët këtë javë, duke shtuar se vullneti i njerëzve siç u demonstrua më 23 qershor “mund të ndryshojë” në të ardhmen.

po bëhet ndarja kryesore zgjedhore në vendet perëndimore, këto dy kampe, sipas logjikës, ka gjasa të ndahen dhe të formojnë familje të reja politike. Megjithatë, ndërkohë që besoj se do të ketë ndonjë lloj lëvizjeje në këtë drejtim, ndarja tradicionale e majtë – e djathtë duket se nuk ka gjasa të zhduket. Partitë tradicionale do të vazhdojnë të debatojnë rreth çështjeve që kanë të bëjnë me shpërndarjen e të ardhurave, përfshirë progresivitetin e sistemeve të taksave dhe synimin dhe qëllimet e duhura të politikës sociale. “Platforma” e globalizimit më vete nuk do të jetë mjaftueshëm e fuqishme për të përcaktuar një parti të

madhe politike. Kjo do të thotë se në vitet e ardhshme, Macron do të duhet të përafrohet më shumë me qendrën e djathtë ose me qendrën e majtë. Rrethanat e veçanta që mundësuan fitoren e tij elektorale në vitin 2017 – një qendër e majtë e diskredituar dhe një kandidat i qendrës së djathtë i skualifikuar për shkak të skandalit – nuk do të ndodhë përsëri. Ai do të duhet të bëhet një lider internacionalist i majtë ose një lider internacionalist i djathtë. Vetëm një prej këtyre duket se është një opsion i qëndrueshëm. Politikat tradicionale të qendrës së djathtë nuk do të ishin lehtësisht të pajtueshme me një prirje të fortë internacionaliste. Nëse globalizimi, në dimensionet e tij të ndryshme, do të mbështetet nga një shumicë popullore, ai do të duhet të shoqërohet me politika sociale të modernizuara që i ofrojnë ndihmë efikase atyre që kanë nevojë për të. Në një kohë përçarjeje të vazhdueshme ekonomike, kjo do të jetë edhe më e rëndësishme. Hapja ekonomike kërkon solidaritet social. Kjo nuk do të thotë të mbrosh vende pune specifike nga konkurrenca tregtare apo inovacioni teknologjik. Kjo do të thotë të ndihmosh njerëzit që të përshtaten me ndryshimet e vazhdueshme, duke u ofruar të gjithë qytetarëve burimet e nevojshme, siç janë arsimi, qasja në kujdesin shëndetësor dhe mbështetje tranzicionale. Me pak fjalë, një qëndrim popullor pro-globalizim duhet të shoqërohet nga një kontratë e re shoqërore – e mbështetur nga burime publike – që i bën thirrje një shumice të madhe. Përndryshe, do të jetë tepër e vështirë t’i rezistosh këngës së sirenës të neo-nacionalizmit. Ndërkohë që kompleton reformat e nevojshme të taksave dhe tregut të punës, punë të cilës ai tashmë i ka hyrë, Macron do të duhet të trajtojë këtë sfidë. Në ndryshimin aktual të paradigmës politike, ata që favorizojnë hapjen do ta shndërrojnë njëanshmërinë nacionaliste vetëm duke miratuar si objektivin e tyre parësor një qasje të modernizuar ndaj solidaritetit social. Marrë me autorizim nga Project Syndicate. Nuk mund të ripublikohet pa lejen e Project Syndicate. Macron’s Internationalism and the New Politics.

Maj 2018

ANALIZË

Kontrabanda e naftës ‘vergine’; pafajësia e ish drejtuesve të doganës Gjykata e Tiranës ka arsyetuar në vendimin e saj mbi aferën e naftës ‘vergine’, se të gjithë veprimet e ish numrit dy Doganave Lula Njebza dhe kreut të Doganës së Tiranës Mirëarbër Teneqexhiu ka qenë të ligjshme, edhe pse i kanë hapur rrugën biznesmenit Adrian Xhillari të kontrabandonte 4.4 milionë litra naftë. EDMOND HOXHAJ | BIRN | FIER

ur Gjykata e Rrethit Gjyqësor Tiranë, më datë 29 mars 2018, e deklaroi fajtor të pandehurin Adrian Xhillari, administratorin e “Tea Construction & Petrol Sh.a” për të gjitha akuzat e ngritura nga prokuroria, dy zyrtarët e nivelit të lartë të akuzuar për “shpërdorim detyre” të kryer në bashkëpunim, veprimet dhe mosveprimet e të cilëve “lejuan” shmangien e pagimit të akcizës në shumën e 242.7 milionë lekëve dhe hedhjen në tregun e zi të 4.4 milionë litrave naftë vergine, janë vlerësuar nga trupa gjykuese në të gjitha rastet si të ligjshme, duke u dhënë atyre pafajësinë. Në vendimin Nr.946, datë 29.03.2018, të Gjykatës së Tiranës shkruhet se ish-Ndëndrejtoresha e Përgjithshme e Doganave, Lula Njebza dhe ish-kreu i Doganës së Tiranës, Mirëarbër Teneqexhiu, “gjatë ushtrimit të detyrës së tyre në rastin objekt gjykimi, kanë vepruar në përputhje me legjislacionin përkatës. “Gjatë gjykimit u provua se të pandehurit Lula Njebza dhe Mirarbër Teneqexhiu nuk kanë kryer asnjë veprim të paligjshëm gjatë ushtrimit të detyrës. Në këto kushte, përderisa nuk provohet që të pandehurit të kenë kryer ndonjë veprim të paligjshëm në kuptimin penal, atëherë nuk kemi as faj, pasi mungon si elementi intelektual ashtu dhe ai volutiv, që të ekzistojë faji si element thelbësor i përgjegjësisë penale”, citohet në vendimin prej 77 faqe të Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Tiranë, një kopje të cilit BIRN e disponon. Çështja ndaj Xhillarit dhe drejtuesve të doganës filloi pas një denoncimi nga Crown Agents – një kompani britanike e kontrakuar nga qeveria shqiptare për të ndihmuar doganat kundër kontrabandës, në prokurorinë e Fierit në maj të vitit 2015. Në Dhjetor të po atij viti, prokuroria urdhëroi arrestimin e Njebzës dhe 6 doganierëve. Në Maj 2016 Prokuroria e çoi çështjen për gjykim, duke akuzuar administratorin e kompanisë Tea Construction and Petrol, Adrian Xhillari për “fshehje të të ardhurave”, “mospagim i taksave” dhe “pastrim i produkteve të veprës penale ose

Depozita nafte në Patos Marinzë. Foto: LSA

veprimtarisë kriminale”. Akuzë u ngrit edhe për ish kreun e Doganës së Tiranës Mirëarbër Teneqexhiu dhe ish zv/drejtoreshën e përgjithshme Lula Njebza, si dhe doganierët Alfred Bushi, Syrja Misiraj dhe Adrian Alikaj për shpërdorim detyre e falsifikim dokumentesh. Çështja ndaj Bushit dhe Misirajt u gjykua në Fier dhe u mbyll në Gjykatën e Apelit të Vlorës e cila dha pafajësi për doganierin Alfred Bushi, ndërsa dënoi me 1 vit burg doganierin tjetër Syrja Misiraj. Ndërkohë Adrian Alikaj, vijon të gjykohet në Fier. Biznesmeni Xhillari, i cili është larguar nga vendi pasi u bë e njohur çështja ndaj tij, u arrestua në fillim të shkurtit në Gjermani pas dy vitesh arratie dhe pritet të ekstradohet. Pas vendimit përfaqësuesja e prokurorisë së Tiranës Suela Salavaçi, i tha BIRN se nuk ishte dakord me trupën gjykuese dhe se shumë shpejt do e ankimojë atë në gjykatën e Apelit Tiranë. Salavaçi pretendon se ekzistojnë prova të mjaftueshme që faktojnë dhe fajësinë e dy ish-zyrtarëve të lartë të Drejtorisë së Doganave. Nga ana tjetër të pakënaqur me vendimin ishin edhe mbrojtësit e Xhillarit, Përfaqësues të zyrës avokatore që mbron Xhillarin, thanë në dalje të gjykatës se nuk ishin dakord me vendimin dhe do kërkojnë pafajësinë në gjykatën e Apelit Tiranë. Veprime të ligjshme Në vendim thuhet se prokuroria ka pretenduar se ka qenë e pandehura Lula Njebza ajo e cila ka trajtuar në vazhdimësi shkresat dhe kërkesat e paraqitura nga subjekti “Tea Construcion&Petrol”, lidhur me shtesën e autorizimit për t’i dhënë statusin magazinë fiskale depove në Kodër Mëzez. Sipas organit të akuzës, Njebza ka administruar kërkesat e “Tea Construcion&Petrol” drejtuar Departamentit të Akcizës dhe Departamentit Operativo-Hetimor duke mos i kaluar nga një kopje këtij të fundit. Po sipas prokurorisë, Njebza i ka trajtuar personalisht këto shkresa dhe ia ka dërguar për kompetencë Degës së Doganës Tiranë, nga ku rezulton se ajo është interesuar personalisht që të përmbusheshin kërkesat për heqjen e plumbçeve

dhe lëvizjen e produktit naftë virgine. Fillimisht ajo ka hasur në kundërshtimin e Përgjegjësit të Zyrës së Akcizës, Gerand Ylli dhe kreut të Degës së Doganës së Tiranës, Drilon Bushati, të cilët kanë pretenduar se mungonte kushti i detyrueshëm për vendosjen e kontalitrave, ose njësive matëse në hyrje dhe në dalje të depozitave. Lidhur me këto pretendime të organit të akuzës, gjykata ka arsyetuar se: “prokuroria, përpara se të konkludonte lidhur me përgjegjësinë penale të të pandehurve Lula Njebza dhe Mirarbër Teneqexhiu, duhet të ballafaqojë çdo veprim të tyre në çështjen objekt gjykimi me dispozitat ligjore konkrete që pretendohet se janë shkelur, gjë që nuk u konkludua gjatë gjykimit. Ndodhur në këto kushte, Gjykata duke u mbështetur në provat e administruara gjatë gjykimit si dhe në aktet ligjore e nënligjore që rregullojnë fushën e akcizës dhe në aktet ligjore që përcaktojnë detyrat konkrete të punonjësve të doganave sipas sektorëve përkatës, arrin në përfundimin se argumentat e mësipërm të cituara nga ana e prokurorisë janë të pabazuara në prova dhe në ligj”. Kjo, pasi sipas gjykatës “nuk mund të passjellë përgjegjësi penale për të pandehurën Lula Njebza fakti që ajo në cilësinë Drejtorit të Departamentit të Akcizës dhe Drejtorisë Teknike në Drejtorisë e Përgjithshme të Doganave ka trajtuar në vijimësi shkresat kërkesat e paraqitura nga subjekti Tea Construction & Petrol Sh.a, me objekt ‘për evidentimin e produktit naftë virgine që ndodhet në magazinën e Kodër Mëzezës’ dhe fakti se ajo ka dhënë miratimin përfundimtar teknik dhe juridik të kërkesës së paraqitur nga subjekti ‘Tea Construction & Petrol Sh.a’ për shtesën e autorizimit që është dhënë më datë 16 Qershor 2014”. “Përkundrazi nëse nuk do veprohej nga ana e autoriteteve doganore në shqyrtimin e kërkesave të subjekteve mund të lind përgjegjësia penale në formën e mosveprimit në kundërshtim me ligjin që passjellë cënimin e të drejtave ligjore të personave juridikë e fizikë, që hynë në elementët e anës objektive të figurës së veprës penale

‘Shpërdorim detyre’ parashikuar nga neni 248 i Kodit Penal”, citohet në vendim. Gjithashtu, Gjykata çmon se nga ana e të pandehurës Lula Njebza është mbajtur një qëndrim në përputhje me ligjin për shqyrtimin e kërkesës për dhënien e shtesës për autorizim për Magazinë Fiskale për subjektin Tea Oil duke ju referuar korespodencës me kompaninë në fjalë. “Pra, nga korrespondenca rezulton se e pandehura Lula Njebza ka kthyer dy herë për plotësim dokumentacioni kërkesën për t’u pajisur me shtesë magazinë fiskale, duke vepruar në përputhje me kuadrin ligjor deri në plotësimin e kushteve ligjore”, shkruhet në vendim. Largimi i vartësit Një tjetër pretendim i prokurorisë për përfshirjen e Njebzës dhe Teneqexhiut në aferën e naftës virgine, ishte edhe largimi i kreut të Degës së Doganës së Tiranës para se të kryhej transporti i paligjshëm i naftës virgine dhe emërimi në këtë post i të pandehurit Mirëarbër Teneqexhiut. Madje, numri një i doganave në këtë periudhë, Elisa Spiropali ka deklaruar para hetuesve se Njebza i kishte propozuar edhe shkarkimin e shefit të zyrës së akcizës së Tiranës, Gerand Ylli, i cili e kishte kundërshtuar për heqjen e plumbçeve dhe lëvizjen e naftës virgine nga depozitat në Kodër Mëzes drejt depozitës G-43 në Ballsh. Prokuroria ka konkluduar se, menjëherë pas emërimit në krye te Degës së Doganës së Tiranës, Tenqeqexhiu ka kërkuar informacion për kërkesat e subjektit “Tea Construcion&Petrol”, të cilat nuk ishin zbatuar deri në atë kohë dhe ka urdhëruar verbalisht dy vartëse që të shkonin në magazinat fiskale në Kodër Mëzes që të hiqnin plumbçet me argumentin se subjekti kishte bërë kërkesë që të bënte pastrimin e tubacionit të depozitave. Në vendimin e gjykatës arsyetohet se nga provat e paraqitura rezulton se e pandehura Lula Njebza zyrtarisht ka kërkuar nga Dega e Doganës Tiranë që të vijohet me procedurat sipas legjislacionit në fuqi. “Ndodhur në këto kushte, Gjykata çmon se që t’i kërkosh in-

Maj 2018

stitucioneve në varësi të respektojnë ligjin gjatë ushtrimit të detyrës së tyre, përbën një veprim që duhet ikuarajuar dhe vlerësuar, për rrjedhojë nuk mund të konsiderohet një veprim që duhet dënuar. Shmangia e departamentit hetimor Ashtu si në rastet kur gjykata ka çmuar se Lula Njebza ka vepruar në përputhje me ligjin për veprimet që ka kryer pasi ka zbatuar vetëm ligjin, edhe në rastin kur akuzohet nga prokuroria për mos kryerje të qëllimshme të veprimeve, gjykata arsyeton se Lula Njebza ka vepruar sërish në zbatim të ligjit dhe të procedurave. Bëhet fjalë për pretendimin e prokurorisë, se në rastin e mos kalimit të kopjeve të shkresave me Nr. 224, datë 8 Korrik 2014 dhe Nr. 245, datë 8 Korrik 2014 të shoqërisë Tea Construction & Petrol Sh.a drejtuar Drejtorisë së Përgjithsme të Doganave, Departamentit të Akcizës që drejtohej nga Zv. Drejtori i Përgjithshëm dhe Shefi i Departamentit, e pandehura Lula Njebza, si dhe Departamentit Operativo Hetimor. Sipas prokurorisë, këto shkresa janë administruar nga shtetasja Lula Njebza me cilësinë e Drejtorit të Departamentit të Akcizës dhe Drejtorisë Teknike në D.P.Doganave, por pa ia kaluar kopje të tyre për njohje dhe vlerësim Departamentit Operativo Hetimor, apo edhe vetë Drejtorit të Përgjithshëm të Doganave. Por, gjykata ka çmuar se prokuroria nuk provoi gjatë gjykimit që është detyrë e të pandehurës Lula Njebza për të shpërndarë shkresat në zyrat e Drejtorisë së Përgjithshme të Doganave, që iu drejtohen edhe departamenteve të tjerë. Sipas gjykatës, “nga përmbajtja e kësaj rregullore është përgjegjësi e sektorit të sekretarisë dhe arkivës që të shpërndajë shkresat në sektorët përkatës dhe jo e të pandehurës Lula Njebza. “Për më tepër që në rastin konkret shkresat janë përcjellë për kompetencë nga e pandehura pranë Degës së Doganës Tiranë dhe në procesin e ç’plumbosjes kanë marrë pjesë dhe punonjës të antikondrabandës. Pra, nga ana e të pandehurës Lula Njezba janë zbatuar të gjitha procedurat ligjore”, citohet në vendim, edhe pse ajo

nuk i ka përcjellë shkresat në fjalë edhe Departamentit Operativo Hetimor që i drejtoheshin këto shkresa. Mungesa e garancisë fiskale Lidhur me garancinë fiskale, prokuroria ka pretenduar se gjatë deklarimeve të tij, Teneqexhiu ka pohuar se ka zbatuar vetëm ligjin, pasi sipas tij produkti ka qenë i mbuluar me garanci fiskale. Por, nga hetimi është zbuluar se më datë 19 Gusht 2014, subjekti “Tea Construcion&Petrol” i ka kërkuar Degës së Doganës Tiranë kalimin e garancisë fiskale në Kodër Mëzez për në magazinën fiskale G-43 në rafinerinë e Ballshit, kur kalimi i garancive tashmë ishte kryer.Sipas prokurorisë, nga këqyrja e sistemit ka rezultuar se kalimi i garancive është realizuar nga një punonjës i Drejtorisë Teknike të Drejtorisë së Përgjithshme të Doganave më datë 18 Gusht 2014, një ditë para se subjekti të kryente kërkesën. Punonjësi Endri Dafa ka deklaruar para hetuesve se ka qenë e pandehura Lula Njebza e cila në cilësinë e eprores i ka kërkuar në mënyrë të drejtëpërdrejtë që të kryejë këtë veprim në sistem, duke i thënë se subjekti “Tea Construcion & Petrol” kishte bërë kërkesë për kalimin e garancive, kur ende nuk ishte kryer një kërkesë e tillë. Gjykata ka çmuar se këto veprime nuk bien në kundërshtim me ligjin, përkundrazi, sipas treshes gjykuese, është kompetencë e Drejtorisë së Përgjithshme të Doganave administrimi dhe monitorimi i garancive. Por, gjykata nuk arsyeton lidhur me pretendimin e provat e prokurorisë, se kalimi i garancive është kryer nga punonjësi Endri Dafa me urdhër të të pandehurës Lula Njebza, një ditë para se subjekti i interesuar të kryente kërkesë për kalimin e garancive. “Më datë 18.08.2014, Lula më ka pyetur se çfarë u bë me atë kalimin e garancisë, nëse kisha filluar procedurën e kalimit të saj apo jo, pasi subjekti e kishte bërë kërkesën dhe e kishte nisur,” ka deklaruar punonjësi Endri Dafa para hetuesve. “Ajo më urdhëroi gjithashtu që në atë moment të nisja procedurën e kalimit të garancisë

si dhe kalimin e artikullit virgin naftë nga depozitat në Kodër Mëzez ne atë në Ballsh,” ka pohuar Dafa. Shmangia e përgjegjësive Një tjetër fakt sipas prokurorisë, është edhe tentativa e të pandehurve për të fshehur paligjshmërinë e kryer prej tyre, kur Njebza, menjëherë pas emërimit të saj në detyrën e Kryetares së Degës së Doganës Fier, ka miratuar programin e kontrollit për shoqërinë “Deveron Oil Albania”, për magazinën doganore G-43, në KPTHN-në e Ballshit. Për shkak se administratori i “Deveron Oil”, nuk ka pranuar të kryhej ky kontroll me argumentin se kjo depozitë nuk kishte qenë asnjëherë në pronësi apo në përdorim të subjektit që ai drejtonte, Njebza ka ndryshuar planin e kontrollit, duke ja drejtuar shoqërisë “Tea Construcion & Petrol”. E pandehura Njebza ka deklaruar para hetuesve se ka mbajtur qëndrim konstant se subjekti që duhej të penalizohej ishte shoqëria “Tea Construcion&Petrol”. Por, zyrtarë të tjerë të doganave dhe pjesëtarët e grupit të “Croën Agents”, kanë theksuar se qëndrimi fillestar i Njebzës ka qenë që të penalizohet subjekti “Deveron Oil”, me pretendimin se produkti ndodhej në magazinën që administrohej nga ky subjekt. Por, pasi administratori i “Deveron Oil” nuk pranoi të kishte në administrim magzazinën doganore G-43, atëherë Njebza ndryshoi destinacionin e kontrollit. Prokuroria ka pretenduar se Njebza dhe Teneqexhiu kanë vepruar në kundërshtim me legjislacionin e aktet nënligjore në fuqi, me rregulloren dhe detyrat e tyre funksionale me dijeni për faktin, duke tentuar të bënin përgjegjës shoqërinë “Deveron Oil Albania” dhe jo të pandehurin Adrian Xhillari dhe kompaninë që ai administronte, për hedhjen për tregëtim në mënyrë të paligjshme të sasisë prej 4.4 milionë litra naftë virgine. Sipas prokurorisë, ata e kanë shpërdoruar detyrën me dashje dhe në bashkëpunim me njëri-tjetrin. Por, gjykata vlerëson se gjatë gjykimit rezultoi se veprimet e të pandehurës Lula Njebza në cilësinë e kryetares së Degës Doganore Fier nga data 11.05.2015 e në vijim për rastin objekt gjykimi kanë qenë në përputhje me ligjin. Sipas gjykatës, ka rezultuar se, rreth 10 muaj nga kryerja e transportit fiktiv të 4.4 milionë litrave naftë vrgine, Njebza ka nxjerrë vendim për penalizimin e subjektit që adminsitronte Xhillari, ku këtë herë janë përfshirë edhe inspektorë të antikontrabandës të cilët gjatë lëvizjes së naftës virgine ishin vlerësuar si të panevojshëm nga zyrtarët e pandehur, vlerësim që u gjet i drejtë edhe nga gjykata. Gjykata pasqyron në vendimin e saj edhe deklaratën e shtetasit Andi Nuredini, ku thuhet se ai deklaroi ndër të tjera se: “Në këtë mbledhje kam vënë re që Znj. Lula Njebza më dukej e predispozuar për hetimin e këtij rasti, sepse tregohej e gatshme për bashkëpunim ndaj strukturave të Croën Agents dhe si element kam parasysh takimet e tjera ku kam qenë i pranishëm midis përfaqësuesve të Crown Agents dhe Kryetarëve të Degëve Doganore, të cilët kanë qenë jo bashkëpunues ose në mosrakordim për bashkëpunimin me strukturat e Croën Agents.” “Pra, e pandehura Lula Njebza ka qenë e predispozuar për hetimin e rastin objekt gjykimi. Për më tepër që për veprimet pas lëvizjes së mallit nën rregjimin pezullmit të detyrimit të akcizës që korrespondon me datat 14-12 Gusht 2014 e pandehura Lula Njebza nuk ka pasur asnjë detyrë pranë Degës së Doganës Fier. Gjatë gjykimit rezultoi se veprimet e të pan-

dehurës Lula Njebza në cilësinë e kryetares së Degës Doganore Fier nga data 11.05.2015 e në vijim për rastin objekt gjykimi kanë qenë në përputhje me ligjin”, citohet në vendim. Por, nuk trajtohen në këtë arsyetim qëndrimet e mbajtura fillimisht nga e pandehura Njebza, kur ka kërkuar hetimin e subjektit “Deveron Oil” si edhe faktin se ka pasur debate me përfaqësuesit e Crown Agents. Dëshmitë e përfaqësuesve të Crown Agnets nuk janë të pasqyruara në arsyetimin e gjykatës, e cila në këtë shfaq dëshminë në favor të Njebzës. Deklarata kontradiktore Të tjera fakte, që sipas prokurorisë kompromentojnë Njebzën janë edhe deklarimet e saj dhe verifikimi i vërtetësisë së tyre. Ajo ka deklaruar fillimisht para hetuesve se nuk ka pasur dijeni rreth transportit të lëndës naftë virgin nga subjekti “Tea Construcion&Petrol” në muajin Gusht të vitit 2014 dhe se nuk ka pasur njohje me administratorin e kësaj shoqërie, Adrian Xhillari dhe se as nuk ka kryer komunikime telefonike. Ndërkohë, gjatë deklarimeve të tjera, ajo ka pranuar se kishte pasur dijeni për transportin e naftës virgine dhe se kishte kryer veprime sipas ligjit duke udhëzuar Teneqexhiun. Gjithashtu, nga këqyrja e tabulateve telefonike ka rezultuar se midis të pandehurve Njebza e Xhillari ka pasur 24 komunikime telefonike nga data 13 deri më datë 21 Gusht 2014, ndërsa midis Xhillarit dhe Teneqexhiut ka pasur 15 biseda telefonike në muajin Shtator 2014. Në vendimin e gjykatës pasqyrohen pretendimet e prokurorisë lidhur me qëndrimet e ndryshme që ka mbajtur Njebza gjatë hetimeve. Por, gjykata nuk rezulton t’i ketë marë parasysh në vendimin e saj vërtetësinë e deklarimeve të Njebzës. Tjetër kundërshti mes arsyetimeve të prokurorisë dhe gjykatës është edhe qëndrimi që kanë mbajtur kundrejt urdhërit të Teneqexhiut që magazina doganore e Kodër Mëzezit të mos ruhej me pretendimin se produkti ishte i matur dhe i mbuluar me garanci fiskale. Sipas prokurorisë, legjislacioni dhe rregullorja për transportimin e 4.4 milionë litra naftë vrigine parashikon vënien në dijeni të Drejtorisë së Përgjithshme të Doganave dhe marrjen e masave paraprake nga Drejtoria e Antikontrabandës për shoqërimin e produktit dhe minimalisht të ishte njoftuar Dega e Doganës Fier si doganë pritëse për marrjen në dorëzim të tij. Por edhe në këtë rast gjykata ka pasur tjetër arsyetim. “Gjykata çmon se lëvizja e mallit do të duhej të ishte nën prezencën (i shoqëruar) e grupeve të antikontrabandës vetëm në rast se ky mall do të lëvizte me destinacion eksportin sipas Urdhërit nr. 4150, datë 05.03.2013 të Drejtorit të Përgjithshëm “Mbi monitorimin e lëvizjës drejt eksportit të benzinës vergine”. “Në rastin konkret, nuk kemi të bëjmë me një procedurë eksporti por thjeshtë me një levizje nga një magazinë fiskale drejt një magazine tjetër fiskale për rrjedhoje urdhëri i sipërcituar i cili trajton vetëm rastin e eksportit të produkteve virgin, nuk mund të gjejë aplikim. Në çështjen objekt gjykim flitet për lëvizje të mallit nga depozitat Kodër Mëzës Tiranë, pranë Rafinerisë në Ballsh, Fier, (pra doganë jo kufitare) dhe për rrjedhojë s’mund të flitet për procedurë eksporti. Ndodhur në këto kushte, Gjykata çmon se Deda e Doganës Tiranë nuk ka pasur detyrim të njoftoj Degën e Doganës Fier që doganë mbikqyrëse e magazinës fiskale G43 në Ballsh”, citohet në vendim.

Maj 2018

MASA E SIGURISË

Provat e reja të Prokurorisë për lidhjet e ish-ministrit Tahiri me Habilajt Prokuroria zbardhi udhëtimin në Greqi të ish-ministrit të Brendshëm me skafin e një biznesmeni dhe përfshirjen e vëllezërve Habilaj për ta riparuar mjetin lundrues pas defektit të pësuar. Tahiri akuzon Prokurorinë për keqdashje: Më ka hetuar si grup të strukturuar miqësor dhe jo kriminal. ELTON QYNO | BIRN | TIRANË

as më shumë se dy orë debatesh pro dhe kundër masës së sigurisë ndaj i s h-m i n i st r i t t ë B r end s hë m i akuzuar për trafik droge, Gjykata për Krime të Rënda rikonfirmoi të martën masën e “arrestit në shtëpi” për Saimir Tahirin. Prokuroria e përfaqësuar nga Besim Hajdarmataj kërkoi “arrest me burg” për ish-ministrin e Brendshëm dhe paralajmëroi apelimin e vendimit të Gjykatës së Tiranës. Gjatë seancës së vlerësimit të masës së sigurisë, prokurori Hajdarmata paraqiti si prova kontaktet e Tahirit me vëllezërit Habilaj, një drekë mes ish-ministrit dhe Artan Habilajt në Greqi si dhe argumentin se Tahiri takonte dëshmitarët përpara se të thirreshin në prokurori, duke cënuar hetimet. Edhe avokati i Tahirit, Maks Haxhia tha se do të apelonte. Në seancë, Haxhia kërkoi shuarjen e masës së sigurisë, duke thënë se prokuroria nuk kishte sjellë prova të reja dhe se ish-ministri nuk do të largohej nga vendi dhe as kishte mundësi të prishte provat. Masa e sigurisë “arrest shtëpie” ndaj ish-ministrit Tahiri u mor të shtunën nga Gjykata e Krimeve të Rënda, pas kërkesës së Prokurorisë së Krimeve të Rënda. Kërkesa për masë sigurie u bë në gjykatë disa ditë pasi Tahiri hoqi dorë nga mandati i deputetit, duke thënë se do të përballej me drejtësinë si “qytetar i lirë”. Gjashtë muaj më parë, shumica qeverisëse e mbrojti ish-ministrin e saj, duke refuzuar si politike kërkesën që prokuroria i dorëzoi Kuvendit për arrestimin e tij. Gjykata njoftoi se Tahiri është i dyshuar për veprat penale të “Trafikimit të narkotikëve” në bashkëpunim, në formën e grupit të strukturuar kriminal dhe “Korrupsionit pasiv të funksionarëve të lartë”. Prokurori Besim Hajdarmataj e bazoi kërkesën për masë sigurie të pretendimi se Tahiri i lirë mund të ndikonte hetimin, duke ushtruar presion mbi dëshmitarët e çështjes. Për këtë, Prokuroria përmendi takimin e Tahirit me biznesmenin Orges Liperi pas dëshmisë së këtij të fundit në Prokurori. Sipas të

dhënave të lexuara para gjykatës, Orges Liperi ishte pronari i një skafi të përdorur nga ish-ministri Saimir Tahiri gjatë pushimeve të tij në verën e vitit 2014 në Greqi. “Ai e di një ditë para se kë do të thërrasim për të dëshmuar dhe i takon,” tha Hajdarmataj, duke theksuar se kjo mund të ndikonte në prishjen e dëshmive. Vetë Tahiri pranoi se kishte takuar dëshmitarin, por tha se e kishte bërë për t’i kërkuar falje për shqetësimin që po i vinte për shkak të tij. Prokuroria ngriti gjithashtu pretendimin se kishte prova për marrëdhëniet mes Tahirit dhe vëllezërve Habilaj, të cilët sipas saj i kanë përdorur këto marrëdhënie edhe për të ndikuar oficerë të policisë në pika doganore, duke mos rregjistruar lëviz-

Prokuroria ngriti gjithashtu pretendimin se kishte prova për marrëdhëniet mes Tahirit dhe vëllezërve Habilaj, të cilët sipas saj i kanë përdorur këto marrëdhënie edhe për të ndikuar oficerë të policisë në pika doganore, duke mos rregjistruar lëvizjet e tyre në sistemin TIMS. jet e tyre në sistemin TIMS. Prokuroria paraqiti si provë lëvizjet e Tahirit dhe të vëllezërve Habilaj në gusht 2014. Sipas prokurorisë, Tahiri me bashkëshorten dhe ish-zv. ministrja e Brendshme, Elona Gjebrea dhe bashkëshorti i saj udhëtuan me skaf për në Greqi. Ndërkohë, Artan Habilaj me makinën që kishte blerë dhe që ishte ende e regjistruar në emër të Tahirit shoqëroi për në Lefkada të Greqisë fëmijët e tyre dhe prindërit e Tahirit. Sipas Prokurorisë, skafi pësoi defekt në Greqi dhe u transportua për

Ish ministri i Brendshëm Saimir Tahiri dhe avokati i tij, Maks Haxhia, duke dalë nga Prokuroria e Krimeve të Rënda, në Dhjetor 2017 Foto : LSA

në Shqipëri nga Artan Habilaj, së bashku me një oficer policie si dhe një teknik të mjeteve lundruese. Ndërkohë, ish-ministri Tahiri u kthye pas në Shqipëri me makinën Audi AA 003 GB. Prokuroria thotë se Tahiri dhe Artan Habilaj qëndruan dy ditë bashkë në Lefkada. “Kemi të dhëna dhe fakte se Artan Habilaj ka qëndruar dy ditë në Greqi në të njëjtën zonë ku pushonte Tahiri. Madje, kanë ngrënë dhe drekë së bashku,” tha Hajdarmataj, duke nënvizuar se nuk kemi të bëjmë me një shofer të rastësishëm.Si provë të marrëdhënieve mes Habilajve dhe ish-ministrit, prokuroria pretendoi se me rregullimin e skafit ishte marrë Moisi Habilaj, i arrestuar në Itali për trafik ndërkombëtar narkotikësh. Habilaj e kishte dërguar skafin në Brindizi të Italisë për riparime. Prokuroria paraqiti si prova shtesë praktikën e emërimit të Sokol Bodes, ishshef i postës kufitare në Dhërmi, tani po ashtu në hetim si pjesë e të njëjtit grup të trafikut të narkotikëve. Sipas Prokurorisë, skafi nuk u regjistrua gjatë hyrje- daljeve në Sarandë, Vlorë dhe Durrës. Tahiri dhe

avokati i tij i kundërshtuan pretendimet e akuzës. Në seancën gjyqësorë në të cilën pati jo pak debat, Tahiri pretendoi se prokuroria nuk kishte sjellë prova të reja dhe se kishte “keqdashje” në provat e sjella. “Unë këto prova i kam ditur. Nëse duhet të mbahem i izoluar për këto prova, atëherë ky qenka standardi? Unë këtu po shikoj prokurorinë që më ka hetuar si grup i strukturuar miqësor dhe jo si grup i strukturuar kriminal,” tha Tahiri. Ish-ministri u mbrojt duke thënë se nuk kishte përgjegjësi për veprimet e oficerëve të policisë në postat kufitare. Ai tha se masa e sigurisë arrest shtëpie ishte për të e njëjtë me masën “arrestit në burg”, duke e konsideruar veten si një person i burgosur. Avokati i tij, Maks Haxhia pranoi faktin se Tahiri ia kishte marrë hua skafin biznesmenit Orges Liperi si dhe defektin që ai pësoi në Greqi. Megjithatë, Haxhia refuzoi të përgjigjej se pse klienti i tij kishte thirrur Artan dhe Moisi Habilajn për t’i rregulluar skafin. “Pyesni Prokurorinë për këtë,” përfundoi Haxhia.

Maj 2018

Vdekja e Gjoklajt: Gjykata akuza Prokurorisë për hetime ‘selektive’ Hetimet e Prokurorisë së Tiranës për vdekjen Ardit Gjoklajt në landfillin e kryeqytetit nuk e kanë impresionuar Gjykatën e Tiranës, e cila i ka hedhur poshtë akuzat ndaj 2 punonjësve të kompanisë së riciklimit me argumentin se nuk janë kryer hetime të thella.

LINDITA ÇELA | BIRN | TIRANË

Adriatik Llalla i shmanget Kolegjit të Apelimit Ish-prokurori i Përgjithshëm, Adriatik Llalla iu shmang përballjes me Kolegjin e Posaçëm të Apelimit të mërkurën, në seancën ku ishte planifikuar të shqyrtohej vazhdimi ose jo i procesit të vetingut për të. Në vend të Llallës u paraqit avokati Sokol Hazizaj, i cili deklaroi se e përfaqësonte subjektin me prokurë ndonëse “nuk kishte komunikuar direkt me të prej më shumë se dy javësh”. Procesi i rivlerësimit për ish-kryeprokurorin Llalla nisi në nëntor 2017 dhe u ndërpre nga Komisioni i Pavarur i Kualifikimit, pasi ai dha dorëheqjen nga mundësia për të marrë një pozicion tjetër në sistemin e drejtësisë më 12 shkurt 2018. Vendimi i pushimit u kundërshtua nga Komisioneri Publik-por dy përfaqësuesit e këtij institucioni, Florian Ballhysa dhe Dariel Sina nuk patën mundësinë të parashtronin argumentet e tyre në seancën e së mërkurës. Njoftimi i Llallës dhe indirekt, pikëpyetjet mbi vendodhjen e tij dominuan seancën në Kolegjin e Pavarur të Kualifikimit, i cili përfaqësohet në këtë proces nga kryesuesi Sokol Çomo, relatori Luan Daci dhe anëtarët Ina Rama, Albana Shtylla dhe Ardian Hajdari. Avokati Hazizaj nuk u dha një përgjigje shteruese pyetjeve. Hazizaj tha se subjekti i rivlerësimit nuk kishte dijeni për ankimimin e Komisionerit Publik dhe se vetë ai ia kishte komunikuar këtë fakt nëpërmjet bashkëshortes, thuajse dy javë më parë. Ai shtoi se prokura e përfaqësimit-që sipas Kolegjit ishte e përgjithshme, i jepte atij të gjithë tagrat e përfaqësimit të Llallës në këtë proces. I pyetur se kur kishte komunikuar për herë të fundit me Llallën, Hazizaj u përgjigj: Më tepër se dy javë më parë! Trupi gjykues u tërhoq për të shqyrtuar nëse prokura e përfaqësimit të avokatit Hazizaj ishte e vlefshme për procesin në Kolegjin e Posaçëm të Apelimit dhe vendosi më pas se avokati duhej ta plotësonte atë, duke përfshirë vullnetin e subjektit të rivlerësimit, Adriatik Llalla për t’u përfaqësuar përballë Kolegjit të Posaçëm të Apelimit. Trupi gjykues vendosi gjithashtu të përsërisë shpalljen për ankimimin e Komisionerit Publik si dhe të përsërisë thirrjen për njoftimin e Adriatik Llallës. Mbarimi i mandatit në krye të Prokurorisë së Përgjithshme dhe dorëheqja nga sistemi i drejtësisë nuk e kurseu Llallën nga përballja me bilancin e tij në krye të organit të akuzës. Pas largimit nga detyra, ai u shpall publikisht “non grata” nga Departamenti amerikan i Shtetit me dyshimin se ishte përfshirë në korrupsion masiv. Gjithashtu, Llalla është subjekt i një procedimi penal në Prokurorinë e Krimeve të Rënda për veprat penale të korrupsionit dhe të pastrimit të parave, ndërkohë që transaksionet e tij multimilionëshe në shitblerjen e pronave janë në proces hetimi. I gjendur nën akuzë nga Prokuroria dhe me llogari ende të pambyllura me procesin e vetingut, ish-kryeprokurori Llalla nuk është shfaqur në publik prej muajit mars. Në seancën përballë Kolegjit të Posaçëm të Apelimit, avokati Sokol Hazizaj u pyet se sa kohë i duhej për të njoftuar klientin e tij dhe u përgjigj: “Jo më pak se 15 ditë”. Seanca e ardhshme për Llallën u caktua më 31 maj.

e 17 prill, Gjykata e Tiranës rrëzoi akuzat e Prokurorisë kundër dy ish punonjësve të kompanisë së riciklimit ‘3R’ – Edmond Kallari dhe Dëfrim Hakrama, të cilat akuzoheshin për shkeljen e rregullave në punë gjatë aksidentit tragjik që i shkaktoi vdekjen Ardit Gjoklajt në 7 gusht 2016. Edmond Kallari u gjet fajtor për drejtimin e një fadrome pa ‘leje drejtimi’ dhe u dënua me 2 vjet heqje lirie; por për shkak se masa e dënimit kishte filluar një ditë pas aksidentit në landfillin e Sharrës, gjykata urdhëroi limirin e menjëhershëm për të dy të pandehurit. Hakrama dhe Kallari, të cilët punonin respektivisht si përgjegjës turni dhe fadromist për kompaninë e riciklimit 3R ishin dy të akuzuarit e vetëm për vdekjen 17 vjeçarit Ardit Gjoklaj në Sharrë – një kantier që ishte promovuar si i sigurtë nga kryetari i bashkisë së Tiranës, Erion Veliaj. Në vendimin e zbardhur, një kopje e së cilit është siguruar nga BIRN, trupa gjykuese e udhëhequr nga gjyqtari Gerd Hoxha, me anëtarë Petrit Çomo dhe Arben Micka e ka akuzuar Prokurorinë e Tiranës për hetime të paplota dhe selektive, duke theksuar se hetuesit nuk kanë arritur as të zbardhin saktësisht dinamikën e ngjarjes. I pyetur nga BIRN mbi vendimin e gjykatës, prokurori i çështjes Julian Zonja u shpreh se nuk e kishte marrë ende të zbardhur arsyetimin e vendimit, por e kishte apeluar atë. Ai shtoi se hetimet vazhdonin për përgjegjësitë e kompanisë ‘3R’, por ato ishin mbyllur për bashkinë e Tiranës. Hetime selektive Landfilli i Sharrës është nën administrimin e Bashkisë së Tiranës. Por në shkurt 2016, kompania “3R” shpk me seli në Peqin instaloi një impiant për seleksionimin dhe menaxhimin e mbetjeve në landfill. Para vdekjes tragjike të Ardit Gjoklajt, impianti i kompanisë “3R” shpk në Sharrë u vizitua dy herë nga kryetari i Bashkisë së Tiranës, Erion Veliaj. Në kronikën televizive të një prej vizitave në landfill, të transmetuar me datë 16 qershor 2016, Veliaj lançoi planin e tij për ndalimin e seleksionimit të mbetjeve nga kazanët e plehrave dhe u sugjeroi të gjithë atyre që siguronin bukën e gojës përmes këtij aktiviteti që të punësoheshin ligjërisht në landfill dhe të merrnin rrogë me “sigurime shoqërore”. Ftesa e Veliajt shërbeu si nxitje për shtimin e krahut të punës në impiantin e instaluar në Sharrë nga kompania “3R” shpk. Në të kundërt, asnjë prej standardeve të premtuara nga kryebashkiaku nuk u aplikua gjatë procesit të punës. Trupi i pajetë i 17 vjeçarit, i cili punonte si punëtor lopate në turnin e natës në kapanonin e ricklimit të kompanisë 3R u zbulua me 7 gusht 2016 në sheshin e grumbullimit të mbeturinave të ricikilimit. Një ditë më pas, Policia e Tiranës njoftoi arrestimin e 4 personave si të dyshuar në ngjarjen që i mori jetën 17 vjeçarit. Përveç fadromistit Edmond Kallari dhe përgjegjësit të turnit, Dëfrim Hakrama, policia arrestoi dhe 53-vjeçarin Besnik Braha – me detyrë përgjegjës firme si dhe 45 vjeçarin Bujar Daja – përgjegjës i punonjësve në landfill. Policia gjithashtu shpalli në kërkim pronarin e kompanisë ‘3R’, Edurim Teqja. Megjithatë, pak muaj më vonë Prokuroria e Tiranës i pushoi hetimet ndaj Brahas dhe Dajës, ndërkohë Teqja nuk u procedua penalisht. Shmangia nga hetimi i drejtuesve të kompanisë nga Prokuroria është cilësuar si vendim selektiv nga ana e gjykatës.

17-vjeçari Ardit Gjoklaj, i cili humbi jetën në landfillin e Sharrës në gusht 2016.

Gjykata thotë se me 3 shkurt 2017, Prokuroria e Tiranës ka pushuar hetimet ndaj Besnik Brahas duke argumentuar se ai nuk kishte detyrë kontrollin e respektimit të rregullave të sigurimit teknik që kishin të bënin me punën në landfill. “I njëjti argument duhet të shërbente edhe për Dëfrim Hakramën, i cili rezulton të ishte pa një kontratë pune dhe jo i ngarkuar nga kompania si përgjegjës teknik,” shprehet gjykata në vendim. I pyetur nga BIRN, prokurori Julian Zonja tha se vendosi pushimin e hetimeve ndaj drejtuesit teknik të kompanisë “3R”, pasi nuk kishte asnjë dokument që e vërtetonte pozicionin e tij të punës, por ai shtoi se hetimet për kompaninë ende vijojnë. “Unë nuk sigurova asnjë dokument që të vërtetonin se Besnik Braha ishte drejtues teknik. Ai ishte aty miqësisht për shkak të lidhjeve që kishte,” tha Zonja. “Nuk e vërtetonim dot punësimin e tij ndaj dhe u pushua çështja në ngarkim të tij. Por ne po vijojmë hetimet ndaj përgjegjësive që kompania “3R” kishte në landfill,” shtoi ai. Vdekje pa autor Për sa i përket rolit të fadromistit Kallari, Gjykata e Tiranës gjithashtu shprehet në vendimin e saj se jo vetëm prokuroria ka dështuar të provojë që ai është përgjegjës për vdekjen e Gjoklajt, po aq më tepër prokuroria ka qenë e paaftë të përcaktojë mekanizmin e ngjarjes. Duke iu referuar provave të servirura gjatë procesit gjyqësor – si dëshmitë e punëtorëve, pamjet filmike dhe akteve të ekspertimit, gjykata thotë se nuk vërtetohet që fadromisti të jetë autori i vrasjes 17 vjeçarit. “Edhe po t’i qëndrojmë pretendimit absurd të organit të akuzës se nuk është parë nga dëshmitarët, do të ishte kapur nga kamerat e sigurisë. E vërteta është se i akuzuari nuk ka punuar dhe nuk është afruar me mjetin e tij në vendin në të cilën është gjetur viktima,” shkruhet në vendim. Gjykata në vendim e fshikullon prokurorinë se nuk ka bërë hetime të thellura për të zbardhur të vërtetën. “Faktet duhet të kishin shkundur policinë dhe prokurorinë për të kryer hetime të thella dhe të specializuara me të gjitha metodat dhe format e lejuara ligjore,” shprehet trupa gjykuese. I pyetur nga BIRN, prokurori Zonja u shpreh se edhe pse provat për vekjen e Ardit Gjoklajt janë rrethanore, ato janë të mjaftueshme për vërtetimin e akuzave. “Ne e dinim që nuk ishte e saktë koha dhe vendi i ngjarjeve, si dhe provat që kishim ishin rrethanore, por referuar deklarimeve është shumë e sigurt që viktima ka gjetur vdekjen në landfill,” tha ai. “Është e vërtetë që provat shkencore nuk vërtetuan që vendi i ngjarjes të jetë pikërisht vendi ku u gjet viktima… por nisur nga indiciet dhe të dhënat rrethanore ne kemi bindjen se të akuzuarit janë përgjegjës për vdekjen e 17 vjeçarit,” shtoi Zonja. Prokurori gjithashtu i tha BIRN se po vijojnë hetimet për përgjegjësitë e kompanisë “3R” në këtë ngjarje, por sa i përket bashkisë së Tiranës hetimet janë mbyllur. “Ne po hetojmë përgjegjësitë që kompania kishte në zbatimin e kushteve të sigurisë teknike për punonjësit e saj në landfillin e Sharrës. Shpresojmë që shumë shpejt çështjen do ta çojmë në gjykatë,” tha Zonja. “Bashkia e Tiranës kishte një kontratë që i kalonte përgjegjësitë kompanisë “3R”, kështu që deri më tani nuk na kanë dalë prova për implikimin e bashkisë,” përfundoi ai.

Maj 2018

REPORTAZH

Të pushtuar prej HEC-eve: Banorët e Kukësit kundërshtojnë ndërtimet Kilometra të tërë të lumenjve Reka, Topojan dhe Orgjost do të futen në tuba për të ndërtuar hidrocentrale të vegjël. Banorët e fshatrave të Topojanit e Novosejt kërcënojnë për protesta deri në vetëflijim, ndërsa thonë se kjo ishte më e rëndë se “një pushtim”. BASHKIM SHALA | BIRN | KUKËS

rej muajit shkurt, kur Këshilli Kombëtar i Territorit miratoi lejet e ndërtimit për pesë hidrocentrale të reja mbi shtratin e lumit Reka, banorët e fshatrave të Topojanit dhe Novosejt jetojnë mes protestave dhe frikës se do të humbasin burimet ujore dhe natyrore të zonës së tyre. Të papyetur nga askush, ata i thanë BIRN se janë të vendosur të ndalojnë me çdo kusht ndërtimin e HEC-eve, që parashikojnë të fusin në tuba kilometra të tërë të lumit rreth të cilit është ndërtuar e gjithë jeta e tyre. “Flitet që uji do futet në tubacione nga Zaja deri në Topojan. Kështu që do të izolohet plotësisht lumi Reka. Për këtë lumë kanë jetuar këtu njerëzit me shekuj. Në rast se arrijnë që të fusin ujin nëpër tuba atëherë vetëm gjarpri fluturon këtu,” tha Ilmi Ahmeti, banor i fshatit Topojan. “Dëmtohet bujqësia, drurët frutorë dhe pyjet. Shkatërrohet komplet biodiversiteti,” shtoi ai. Ahmeti nuk është i vetmi që mendon kështu. Pasi Këshilli Kombëtar i Territorit (KKT) miratoi në shkurt lejet e ndërtimit për kompaninë “Reka Energy” shpk për ndërtimin e hidrocentraleve të Zajës, Turajt, Xhaferajt, Kollovozit e Novosejit, banorët e fshatrave organizuan protesta në Kukës dhe Tiranë, të cilat kanë rënë deri më tani në vesh të shurdhër. E megjithatë, ata nuk kanë hequr dorë dhe janë zotuar se nuk do të lejojnë ndërtimin, për të cilin thonë se nuk janë pyetur, ndërsa po ashtu akuzojnë kompaninë për falsifikim dokumentesh. Ata po ashtu pretendojnë se koncesionet nuk do të dëmtojnë vetëm natyrën, që është pjesë e Parkut Natyror Korab-Koritnik, por edhe shkatërrojnë bujqësinë e zonës duke nxjerrë jashtë funksionit kanalet vaditës, disa mullinj qindra vjeçarë dhe madje edhe disa punishte tradicionale shumë të rralla të përpunimit të leshit. BIRN nuk arriti të kontaktonte me administratorin dhe përfaqësues të “Reka Energy” Shpk. Kontrata koncesionare të pesë hidrocentraleve janë miratuar që në vitin 2008, kur vendi drejtohej nga qeveria e Sali Berishës. Për vite me radhë, ato dukej

se ishin lënë në harresë, deri kur KKT e drejtuar tani nga Edi Rama mori vendimin për t’i ringjallur duke dhënë lejet e ndërtimit. Projekti i ri i shtohet një morie hidrocentralesh të miratuara në afërsi të kanionit të Grykës së Vanave në Kukës-i shpallur monument natyror dhe pjesë e parkut Korab-Koritnik. BIRN gjeti se si edhe në raste të tjera të ngjashme, Vlerësimi i Ndikimit në Mjedis rezulton me gafa dhe paqartësi, ndërsa vihet re që herë pas here i referohet një hidrocentrali në Mat, në vend të atyre në Kukës. Ndërtimi i HEC-ve pa konsultime me banorët e zonave që vareshin prej lumejve e përrenjve ku ato u vendosën, u pasua me protesta disa herë të dhunshme dhe shumë banorë të fshatrave në të gjithë vendin, përfshi edhe zonën e Kukësit u arrestuan apo kanë ende probleme me drejtësinë. Megjithatë, banorët e Topojanit dhe Novosejt me të cilët BIRN bisedoi u shprehën të vendosur për t’i mbrojtur deri në vetëflijim burimet e tyre natyrore. HEC-et kundër natyrës dhe kulturës Bilbil Myftari, kryetar i Njësisë Administrative të Topojanit i tha BIRN se banorët e zonës nuk janë informuar dhe as janë përfshirë në konsultime publike. Myftari shtoi se lejet ishin dhënë në kundërshtim me ligjet dhe numëroi rreth 50 nene nga ligjet për Zonat e Mbrojtura, menaxhimi i burimeve ujore, mbrojtja e mjedisit, e biodiversitetit dhe e faunës së egër që ishin shkelur. Sipas tij, ndërtimi i HEC-eve në Lumin Reka nxjerr jashtë funksionit mbi 15 kanale vaditëse, pasi në bazë të projektit, uji i lumit do të futet në tuba dhe për pasojë banorët e zonës do të privohen nga mbjellja e patates, misrit, fasules e perimeve. “Krahas kanaleve vaditëse dalin jashtë loje edhe 15 mullinj bloje në të gjithë gjatësinë e lumit Reka, si dhe disa punishte për përpunimin e leshit që punojnë me ujë dhe që I përkasin trashëgimisë kulturore”, tha Miftari. Kryetari i njësisë administrative të Topojanit shtoi gjithashtu se HEC rrezikojnë llo-

Një hidrocentral i vogël i ndërtuar në Grykën e Vanave-i shpallur monument natyror. Foto:Bashkim Shala.

HEC me tuba i ndërtuar mbi lumin e Orgjostit. Foto:Bashkim Shala.

Bilbil Myftari, kryetar i Njësisë Administrative të Topojanit i tha BIRN se banorët e zonës nuk janë informuar dhe as janë përfshirë në konsultime publike. Myftari shtoi se lejet ishin dhënë në kundërshtim me ligjet dhe numëroi rreth 50 nene nga ligjet për Zonat e Mbrojtura, menaxhimi i burimeve ujore, mbrojtja e mjedisit, e biodiversitetit dhe e faunës së egër që ishin shkelur. jet e peshqve të egër, përfshi troftën dhe gjithë biodiversitetin e zonës, por edhe largimin e banorëve. “Vendimi për ndërtimin e pesë HEC-eve do të sjellë si pasojë migrimin dhe emigrimin e detyrueshëm të këtyre banorëve, kjo në kundërshtim me vullnetin dhe të drejtën e

tyre të parashikuar në kushtetutë për të zgjedhur lirisht vendbanimin dhe mënyrën e jetesës”, shtoi Myftari. Në Topojan të Kukësit, Ilmi Ahmeti miraton shqetësimet e kryetarit të njësisë administrative dhe e krahason këmbënguljen e qeverisë për të ndërtuar HEC-e në zonë me pushtimin serb të fillimit të shekullit të kaluar. “…me një ndryshim se Serbia nuk na preu bukën e ujin, ndërsa qeveritë tona me këto veprime po na ndalin bukën e ujin,” tha ai për BIRN. Kundër ndërtimit të HEC-eve shprehen edhe banorë të fshatrave Novosej, Kollovoz e Shtrezë të Njësisë Administrative të Shishtavecit. Njëri prej tyre është 70 vjeçari Abedin Noka, i cili ka shërbyer për 47 vite në arsim dhe është nga të parët që ngriti zërin kundër ndërtimit të HEC-eve. “Jam i pari që në emër të së ardhmes kam ngritë zërin kundër kësaj kuçedre që i kanoset kësaj zone. Ta marrin vesh një herë

Maj 2018

REPORTAZH

Akciza mban në kurth dhe ilegalitet kultivuesit e duhanit në Shkodër Ilmi Ahmeti, banor i fshatit Topojan kundërshton projektin për ndërtimin e pese HEC-eve. Foto:Bashkim Shala.

Kultivuesit e vegjël të duhanit nga rrethinat e Shkodrës janë të detyruar të luajnë si “macja me miun” me policinë dhe doganat, në përpjekje për të shitur dhe pamundësisë që të paguajnë akcizë, e cila e shtrejton dhe e bën të pashitshëm mallin e tyre.

D Ejup Mataj, banor i fshatit Novosej dhe kundërshtar i ndërtimit të HEC-eve. Foto:Bashkim Shala.

e pergjithmonë se pa kaluar mbi trupat e këtyre banorëve HEC-e këtu nuk do ndërtohen,” thotë i irrituar Noka. Noka thotë se HEC do rrezikojnë gjithçka ata kanë përfshi edhe bletarinë e pak prodhime bujqësore që mund të sigurojnë. “Kërkojmë të hetohen procedurat për dhënien e lejeve për këto HEC-e për arësye se nuk është pyetur komuniteti”, thotë Abedin Noka. Ejup Mata, banor i fshatit Novosej thotë për “BIRN” se pa miratimin e banoreve të zonës aty nuk do të ndërtojë njeri HEC-e. “Kjo është një zonë e mbrojtur. Është pronë e jona dembabadem dhe nuk guxon kush t’a prekë”, tha Mata, që shpreson se banorët edhe ata që kanë migruar apo ndodhen jashtë vendit do të tuboheshin për të ndaluar HEC-et. Kundërshtimi i ekspertëve Kundërshtimi i banorëve nuk duket se ka bindur qeverinë për të ndaluar miratimin e lejeve të reja. Gjatë një takimi në Kukës me zyrtarë lokalë dhe banorë të prekur, me fokus te hidrocentralet e planifikuara, Olsi Nika drejtor ekzekutiv i ECO Albania tha se situata ishte alarmante dhe se në vend ishin planifikuar 520 hidrocentrale të vegjël, përfshi disa në zona e parqe të mbrojtura si Kanioni i Vanave dhe Parku Korab-Koritnik, të cilat preken nga 5 lejet e fundit. “Ne i kemi ligjet, por stonon zbatueshmëria e tyre që është një problem thelbësor. Ligjet janë kontradiktore për Zonat e Mbrojtura, ku një ligj e ndalon investimin dhe një ligj tjetër e lejon”, tha Nika në takimin ku ndodheshin edhe banorët e fshatrave. Në të njëjtin takim, eksperti i politikave-mjedisore Elton Qëndro paralajmëron se ndërtimi i HEC-eve dhe për rrjedhojë edhe konfliktet prej tyre do të vijojnë. “Duhet të përgatitemi të gjithë bashkë për një rritje të ndërtimit të HEC-eve, njëherësh edhe konflikteve si dhe të presionit për të shfrytëzuar burimet ujore ku qëllimi kryesor i qeverisë është diversifikimi i energjisë

dhe mungesa e importit”, tha Qëndro në të njëjtin takim të zhvilluar në Kukës në fillim të Majit. Ai po ashtu vuri në dukje se strategjia e qeverisë për të shfrytëzuar deri në vitin 2030 rreth 80% të burimeve ujore ishte mjaft e gabuar dhe se cënonte rëndë turizmin. “Të ardhurat nga sektori energjitik janë 1 deri në 1.1% të GDP-së, ndersa të ardhurat nga turizimi janë 6.2% të GDP-së. Prandaj turizmi është arteria kryesore e zhvillimit të vendit ku në vitin 2027 parashikohet që të ardhurat nga ky sektor të jenë 33% të GDP-së,” argumento Elton Qëndro. Edhe drejtori i Agjencisë Rajonale të Zonave të Mbrojtura për qarkun e Kukësit, Besnik Hallaçi shprehet mjaft kritik për mënyrën e dhënies së lejeve për HEC-et në Kanionin e Vanave që është Zonë e Mbrojtur dhe pjesë e parkut Natyror Korab-Koritnik. “Përsa i përket Kanionit të Vanave, tashmë mund të themi se ai mund të quhet kanion i dëmtuar dhe pa lumë. Të gjitha HEC-et janë ndërtuar në mënyrën më te keqe të mundshme. Ka ndryshuar i gjithë shtrati i lumit, pasi uji është futur nëpër tuba duke tharë lumin dhe kjo ka ndikuar negativisht në florën, faunën dhe biodiversitetin,” tha Hallaçi. Kundër ndërtimit të HEC-eve shprehet edhe drejtori i Agjencisë Rajonale të Mjedisit, Shemsi Shahu, i cili njësoj si banorët protestues, duket se nuk është marrë parasysh nga qeveria. “Me rastin e pesë HEC-eve në lumin e Topojanit dhe atë të Reçicës ne e kemi dhënë mendimin se ato nuk duhet të bëhen. Deri ketu është hapi ynë. Ndaj duhet të ndryshohet ligji, ku Vlerësimi I Ndikimit në Mjedis (VNM) duhet të aplikohet në zonën ku do të bëhet investimi dhe jo siç ndodh aktualisht, në Tiranë,” përfundoi Shahu.

hjetra kultivues duhani në zonën e Shkodrës kanë ngecur prej vitesh mes rrugëve pa krye. Një pjesë e tyre rrezikojnë dhe shesin duhan ilegalisht, por çmimi për t’u paguar është i kripur. Dymbëdhjetë fshatarë përfunduan në gjykatë në tre vitet e fundit dhe u dënuan me gjoba të majme për xhepin e tyre, madje njëri prej tyre u dënua me 2 muaj burg, pa llogaritur humbjen nga malli i sekuestruar. Problemi i kultivuesve të duhanit është akciza, e cila e shtrenjton aq shumë produktin për blerësit e varfër sa e bën këtë mall të pashitshëm. Sipas shitësve me të cilët BIRN foli, një kilogram duhan shitet nga 600 deri në 2 mijë lekë, ndërkohë që vetëm akciza është 2500 lekë/kilogrami. “Tre herë policia më ka marrë atë pak duhan që më gjen duke shitur, por nuk më arreston si ka bërë me tjerët pasi jam plakë,” thotë Nusha Agostini, 80-vjeç. E moshuara thotë se del të shesë pasi paratë e pensionit të saj dhe të shoqit 90 vjeç mezi dalin për ilaçet. “Është turp që në këtë moshë dal në rrugë me shit duhan tinaz, por më detyron nevoja për bukën,” shton e moshuara. Ndryshe nga Agostini, Abdyl Isufi është njëri prej atyre që u ligjërua. Megjithatë, ai i tha BIRN se malli i mbetet stok. “Çmimi me akcizë shkon deri në 8 mijë lekë kilogrami, pa akcizë mund ta shisja me 2 mijë lekë,” thotë Isufi, ndërsa tregon se nuk gjen treg për shitjen e duhanit. “Askujt nuk i bie ndërmend për kultivuesit, favorizohet cigarja që vjen nga jashtë,” shtoi ai. Prej javësh, Policia e Shkodrës bashkë me drejtorinë e Tatimeve dhe Doganat kanë filluar aksione dhe kanë shoqëruar për në komisariat tregtarë të ndryshëm, të cilët tregtojnë duhanin në lagjen Rus të Shkodrës. Tregtarët i thanë BIRN se në shumicën e rasteve policia u bën “pritë” në dalje të fshatrave Rragam dhe Sheldi, ndërkohë që atyre u sekuestrohet malli dhe u vendosen gjoba. Policia e Shkodrës konfirmoi për BIRN se aksionet do të vijonin, pasi shitësit ishin të kundraligjshëm. Tregtarët e duhanit në Shkodër janë përplasur disa herë me policinë dhe doganierët, të cilët shpesh i ndalojnë dhe u kanë bllokuar mallin. Një vit më parë protesta e tyre ndaj policisë që kërkoi tu sekuestronte duhanin u shndërrua në përplasje fizike, ndërsa një oficer i policisë përdori armën për të trembur protestuesit. Fermerët e tjerë ankohen ndërkohë se për shkak të “paligjshmërisë” së duhanit të tyre, ata janë tashmë të zhytur në borxhe ndaj qeverisë. I tillë është rasti i Lazër Markut. Ai thotë thotë se ka vite që merret me bujqësi, kryesisht me mbjellje duhani në tokat e tij, të cilin pasi e kultivon e bën gati dhe e grin në makineri. I ndaluar disa herë dhe pasi pësoi humbje të mëdha përshkak të mallit që i bllokohej, Marku shkoi të regjistrohen në organet tatimore, por gjeti se ishte debitor me rreth 500 mijë lekë, për sh-

kak të një dënimi të mëparshëm kur ishte kapur duke shitur duhan “kontrabandë”. Për shkak se nuk mund të regjistrohej pa shlyer gjobën, Marku u dënua sërish në vitin 2016, pasi u kap me duhan pa paguar akcizë. Gjykata në fund të procedimit e gjeti atë fajtor dhe e dënoi me 100 mijë lekë të tjera gjobë. Me sipërfaqe të vogla toke, të cilat i kanë mbjellë thuajse gjithmonë me duhan, fermerët e zonës i thanë BIRN se nuk kishin zgjidhje tjetër përpos se të përpiqeshin të shisnin ilegalisht, për sa kohë nuk kishte një pikë grumbullimi apo një fabrikë që mund të blinte duhanin e tyre. Gjovalin Ndoci nga Sheldia thotë se familjet në fshat kanë deri 1.5 dynym tokë, e cila është e përshtatshme për duhanin. “Struktura e tokës këtu tek ne e përshtshme vetëm për kultivimin e duhanit. Nuk kemi prodhim tjetër. Me duhanin sigurojmë bukën e gojës, mbijetojmë,” thotë ai. Por Ndoci thotë se tani ata po mbeten edhe pa këtë mundësi. Në mungesë të një pike grumbullimi dhe në pamundësi për të paguar akcizë për produktin ata ose duhet ta mbajnë në shtëpi, ose do të rrezikojnë të ndalohen nga policia. “Më kanë marrë 11 kg duhan dhe me thonë shko në doganë. Por unë nuk kam punë në doganë se ky është prodhimi i tokës sime,” thotë Nikolin Marku nga Guri i Zi, i cili po ashtu ankohet se nëse nuk e shet duhanin nuk mund të mbajë familjen. Marku thotë se atyre shpesh u është premtuar një fabrikë dhe pika grumbullimi, por premtimet nuk janë mbajtur. Një fabrikë e përpunimit, që u hap në 2016 në Gur të Zi në prani të dy ministrave u mbyll pak kohë më vonë, përshkak se ajo kërkonte tjetër duhan nga ai që prodhonte zona, e fshatarët nuk e gjetën me fort leverdi ndërrimin e farës. Disa banorë e kultivuan atë, por duhani nuk ishte i cilsisë që kërkonte firma ndërsa dhe çmimi nuk justifikonte koston e prodhimit. Ndoc Pjetri, banor i cili ka provuar të kultivojë farën e duhanit të sjellë nga fabrika thotë se ai nuk është i përshtatshëm për kushtet e zonës, kërkonte shumë shërbim dhe produkti ishte i dobët e merrej me çmim që nuk mbulonte koston. Akcizën fermerët e vegjël thonë se nuk mund ta përballojnë. Shumë prej tyre e shesin duhanin fare lirë me 600 lekë kilogrami. Ata i thanë BIRN se çmimi diktohej edhe nga blerësit që ishin po ashtu të varfër si ata dhe nëse do e rrisnin çmimin, duhani nuk do të shitej. Kështu pjesa më e madhe e tyre, kryesisht bujq të vegjël me sipërfaqe të vogla toke me traditë kultivimin e duhanit kryesisht nga fshatrat e Gurit të Zi e Postribës, luajnë syllambyllaz me policinë dhe doganierët në rrugicat e lagjes Rus në Shkodër. “Kur shof policinë, unë e lë duhanin dhe fshihem në cepin e pallatit,” thotë 80-vjeçarja Nusha Agostini. Ata janë me fat nëse policia vetëm u sekuestron mallin, përndryshe gjobat dhe gjyqet janë disa herë më të shtrenjta se sa mund të paguajnë.

Maj 2018

Blog

Kriptovalutat premtojnë të realizojnë ëndrrën e Friedrich Hayek për një treg të lirë të parasë. Por shoqëritë njerëzore nuk kanë zbuluar mënyrë më të mirë për të mbajtur vlerën e parasë më konstante sesa mbështetja te bankat qendrore që ushtrojnë kontroll mbi të.

Një organizatë britanike ekspertësh ka dalë me një propozim radikal për të trajtuar hendekun e madh të pasurisë midis brezit më të vjetër të vendit dhe të ashtuquajturit brezi të njëmijtë – t’i japin çdo qytetari një shumë parash në 25-vjetorin e tyre.

Pse të rishpikim rrotën monetare? ROBERT SKIDELSKY | PROJECT SYNDICATE | LONDËR

Një i moshuar transporton një djalë, ndërsa në bicikletë mban dhe disa trasta me ushqime. Foto: Loreta Cuka/BIRN

rizat ekonomike kanë qenë kohë bumi për eksperimente monetare dhe kolapsi ekonomik i vitit 20082009 nuk qe ndryshe. Kjo gjë lidhet me ndjesinë instiktive se problemet ekonomike duhet të kenë shkaqe monetare dhe për këtë arsye zgjidhje monetare. Ose ka shumë para që shkakton inflacion, ose shumë pak, që çon në depresion. Ndaj qëllimi i reformuesve monetarë – mes të cilëve ka gjithnjë kokëfortë e sharlatanë – ka qenë “të mbahet paraja në rregull” dhe të parandalohen ulje-ngritjet e saj nga shqetësimi i ekonomisë “së vërtetë” të prodhimit dhe tregtisë. Një motiv tjetër për reformë monetare ka qenë të ndërhyhet më thellë në rendin aktual. Nëse luhatjet monetare janë shkaku kryesor i luhatjeve ekonomike dhe nëse dikush mund të sigurojë sasinë e duhur të parave për të mbështetur aktivitetit normal të biznesit, nuk do të ketë nevojë për ndërhyrje qeveritare. Ky ka qenë mësimi kryesor i ekonomistëve lidhur me tregjet e lira. Pak e kujtojnë lehtësimin sasior (QE) që shënoi fillimin e Marrëveshjes së Re të presidentit amerikan Franklin D. Roosevelt. Me SHBA në standardin e arit, Thesari bleu ar për të ngritur çmimin e tij dhe kështu rriti fuqinë blerëse të fermerëve të zhytur në borxhe. Pazari me arin e FDR, përshkruar në atë kohë nga John Maynard Keynes si “standardi i dehur i arit”, është hedhur poshtë si joefektiv. Por, për të kundërshtuar kolapsin e vitit 2008, kryetari monetar i Rezervës Federale Amerikane, Ben Bernanke dhe bankierë të tjerë kryesorë e rigjallëruan atë në formën e blerjeve masive të obligacioneve qeveritare. “Politika jotradicionale monetare”, – Keynes me siguri do ta quante “sistemi bankar qendror i dehur” – ishte mekanizmi standard i rikuperimit. Megjithëse shumica e parasë së re u la mënjanë ose u përdor për spekulim, lehtësimi sasior ia doli të ndalojë thirrjet për një politikë fiskale ekspansioniste. Reforma bankare u promovua gjithashtu përpara të dyja krizave ekonomike. Në vitin 1933, Neni amerikan Glass-Steagall ndaloi pronarët e bankave tregtare nga spekulimi i depozitave të klientëve të tyre. Pas vitit 2009, legjislacioni amerikan Dodd-Frank, Raporti Vickers në Mbretërinë e Bashkuar dhe raporti Liikanen në Bashkimin Europian synonin të bënin sistemin bankar më “të qëndrueshëm” përballë “tronditjeve”. Megjithëse tronditjet e bankave ishin pasoja, jo shkaku, i tronditjeve në ekonomi, kjo u shpërfill: rikthe paratë dhe bankat në rend, ar-

A është kjo zgjidhja për hendekun e madh të pasurisë midis brezave? Will Marin, Weforum.org

P gumentohej, dhe tronditjet do të ndalojnë. Ky është konteksti në të cilin duhet kuptuar ngritja e kriptovalutës – shpërthimi më i fundit monetar. Këto “sisteme ekonomike elektronike mes dy njerëzve” synojnë të kurojnë sëmundjet ekonomike me mjete monetare, por këtë herë duke anashkaluar bankat. Përse na duhen këta ndërmjetësues të sëmurë, pyesin shpikësit e kriptovalutës, kur mund të krijojmë ruajtje elektronike dhe sisteme transaksioni, të siguruara për përdoruesit dhe të padukshëm për kontrolluesit e ardhshëm? Detajet teknike të sistemeve të brezit të parasë së re janë të vështira për t’u kapur; frymëzimi i tyre jo dhe aq. Lançimi i Bitcoin në janar 2009 rastisi njëkohësisht me krizën bankare. Bankat falimentuan ose u shpëtuan nga falimenti prej taksapaguesve. Është e kuptueshme që njerëzit donin të gjenin një mënyrë për të mbajtur paratë dhe transkasionet e tyre financiare larg bankave në dështim dhe autoriteteve taksuese të pangopura. Kriptovaluta e re ofronte një zgjidhje. Shumë motive ndodhen pas shfaqjes së Bitcoin, jo më pak mundësi për spekulim, trafikim droge dhe pastrim parash. Por pas motiveve të pista fshihet ëndrra e Friedrich Hayek për një treg të lirë të parasë. Hayek e prezantoi propozimin e tij për valuta konkurruese të krijuara privatisht gjatë krizës inflatore të mesit të viteve 1970, që ai ia atribuoi kreditit tepricë të krijuar nga bankat qëndrore. “Nëse duam që të mbijetojë sipërmarrja e lirë,” argumentoi ai, “nuk kemi zgjidhje tjetër veçse të zëvendësojmë monopolin qeveritar të valutës dhe sistemet valutore kombëtare me konkurrencën e lirë. Qeveria nuk mund të ndalohet nga keqpërdorimi i parasë, shkroi Hayek. “Qeveria ka dështuar, duhet të dështojë dhe do të vazhdojë të dështojë të furnizojë me para për mirë”. Bitcoin mund të shihet si një përpjekje për të përdorur teknologjinë e re të ndalojë paranë nga keqpërdorimi. Për shembull, furnizimi total i bitcoinëve është fiks, siç do të ishte – pak a shumë – për një valutë

të mbështetur nga ari. Paradoksalisht, megjithëse është krijuar nga hiçi, nuk do të ofrojë mundësi për “krijim” parash. Bitcoin do të “shfrytëzohet” në sasi të vogla derisa të sterrojë në vitin 2040, pasi të ketë shpërndarë 21 milionë monedha dixhitale. Me fjalë të tjera, nuk ka elasticitet në valutë. Kjo do të thotë se përpara se të shterojë miniera, valuta do të kalojë në të njëjtat probleme si ari standard: duke mos ofruar mjaftueshëm para për të mbështetur një ekonomi dhe popullatë në rritje. Kjo do të përkeqësohet nga çdo tendencë për të mbledhur bitcoin. Në të njëjtë kohë, kriptovalutat nuk ofrojnë siguri kundrejt inflacionit. Hayek mendoi se një sistem konkurrues valute do të çojë me kalimin e kohës në një monopol që do ta mbante më mirë vlerën e tij. Por ne kemi kaluar nëpër të njëjtin proces të dëbimit të valutave inflatore përgjatë historisë dhe përfunduam me bankat qendrore. Është e çuditshme që dikush ta shohë të nevojshme rishikimin e këtyre hapave, për të përfunduar në të njëjtin vend. Fakti është se shoqëritë njerëzore nuk kanë zbuluar mënyrë më të mirë për ta mbajtur vlerën e parasë konstante veçse duke u mbështetur te bankat qëndrore për të ushtruar kontroll mbi këtë çështje dhe për të vepruar direkt ose indirekt në vëllimin e kreditit të krijuar nga sistemi bankar komercial. Diagnoza Hayekiane e krizës së fundit – krijimi me tepricë i kreditit nga bankat – është korrekte për aq sa mund të gjykohet. Por duhet pyetur pse ndodhi kjo për të kuptuar se nuk ka përgjigje mekanike ndaj pyetjes apo zgjidhjeve të problemit. Nuk është e vërtetë të themi “kujdesu për ekonominë dhe paraja do të kujdeset për veten”. Por është më pranë të vërtetës sesa besimi se reforma monetare në vetvete do të kurojë problemet e një ekonomie të sëmurë. Marrë me autorizim nga Project Syndicate. Nuk mund të ripublikohet pa lejen e Project Syndicate. Why Reinvent the Monetary Wheel?

abarazia e brezave është bërë një çështje e nxehtë në ekonomitë e mëdha kudo në botë gjatë viteve të fundit, me të rinjtë që luftojnë të blejnë një shtëpi, ndërsa prindërit dhe gjyshërit e tyre grumbullojnë pasuri të pasura. “Resolution Foundation”, me bazë në Londër, sugjeroi se një mënyrë për të zgjidhur një pabarazi të tillë është t’i japin qytetarëve të rinj një të ashtuquajtur “trashëgimi qytetari” ditën që ata mbushin 25 vjeç. Pagesa e propozuar, e caktuar 10,000 paund (13,600 dollarë amerikanë), do të financohet duke ndryshuar mënyrën se si është strukturuar tatimi mbi trashëgiminë në Britaninë e Bashkuar – taksat mbi paratë e trashëguara nga të afërmit apo të dashurit. Siç duket, ligjet britanike të taksave nënkuptojnë se çdo trashëgimi mbi 1 milion paund (1.36 milion dollarë) tatohet me 40%. Sipas propozimit të “Resolution Foundation” ajo taksë do të ndryshonte në mënyrë që të gjitha trashëgimitë nën 500,000 paund (680,000 dollarë) do të tatohej me 20%, ndërsa çdo gjë mbi 500,000 paund do të tatohej me 30%. Të ardhurat shtesë nga këto taksa, thanë ata, më pas do të përdoreshin për të financuar “trashëgiminë e qytetarit”. Propozimi është projektuar të trajtojë besimin se “Resolution Foundation” se pasuria e trashëguar mund të bëhet një nxitës akoma më i rëndësishëm i mirëqenies së ardhshme sesa është aktualisht. Në thelb, ata që nuk trashëgojnë pasuri nga prindërit dhe të afërmit do të përfundojnë në një disavantazh financiar akoma më të rëndë sesa ata që trashëgojnë pasuri. “Kjo qasje do të ketë një ndikim të rëndësishëm në mbajtësit e aseteve dhe mundësi për të rinjtë në Britani,” theksoi raporti. “E para dhe më e rëndësishmja, kjo do të rriste asetet e shumicës më të madhe.” “Pasuria e rreth dy të tretave (62 për qind) të 2529 vjeçarëve në Britani minimalisht do të dyfishohej nëse sot do të jepeshin 10,000 paund në “trashëgimi qytetari”,” shton ajo. “Ekziston rreziku që rëndësia në rritje e trashëgimive hendeqe të mëdha midis brezave që kombinohen me pabarazi midis brezave për të penguar lëvizshmërinë sociale,” tha raporti. Ndërkohë që ideja e një pagese prej 10,000 paundësh tingëllon jashtëzakonisht joshëse, “Resolution Foundation” paralajmëron propozimet e saj duke thënë se granti duhet t’i nënshtrohet kufizimeve në përdorim – duke mos i lejuar njerëzit t’i shpenzojnë të gjitha këto para për alkool dhe cigare. Ja se çfarë tha “Resolution Foundation”: “Trashëgimia e qytetarit” duhet të ketë katër përdorime të lejuara: financim të arsimit dhe trajnimit (përfshirë shlyerje të borxhit të taksës së shkollimit), depozitë për marrje me qira apo blerje shtëpie, investim në pensione, kosto për të nisur biznese të reja, të cilat mbështeten gjithashtu nëpërmjet skemave të njohura të sipërmarrësve.” Propozimi i “Resolution Foundation” është vetëm një nga mënyra e shumta që studiuesit po provojnë për të trajtuar ndarjen e madhe midis brezave kur vjen puna te pasuria. Për shembull, vitin e kaluar, Finlanda ndërmori një eksperiment me të ashtuquajturën e ardhura universale bazë (UBI) – ku disa shtetasve i jepet një pagesë e pakushtëzuar që të bëjnë si të kenë dëshirë. Eksperimenti do të braktiset pas periudhës së tij fillestare, por UBI ka shumë mbështetës të profilit të lartë, përfshirë pëlqimin e Elton Musk dhe Mark Zuckerberg. Marrë me autorizim nga Weforum.org

No.

May 2018 Monthly

Albania Turns a Blind Eye on the Sexual Abuse of the Mentally Disabled Authorities in the town of Lezha have turned for years a blind eye on the repeated sexual abuse of three sisters left without a legal guardian, while trading accusations and avoiding institutional responsibility on their care.

Photo credits: Ivana Dervishi

ANALYSIS

FEATURE

Albania’s Mighty Currency Worries Country’s Exporters

Shut-Out Balkan Migrants Find Romanian Backdoor to EU

The strengthening of Albania’s national currency in the last two years has hit exporters – and fuelled a debate over whether this is a result of economic growth, or of drug smuggling.

The closure of the Hungarian border to keep migrants out has pushed some of those who are desperate to leave Kosovo or Albania to find new routes to Western Europe via Romania.

May 2018

INVESTIGATION

woman in her mid-thirties with a smiling face, pushed a baby carriage filled with plastic bottles recycled from trash bins, while coming and going in front of the ‘Roses’ Development Center in the municipality of Lezha. With her mother and the empty baby carriage, she still comes at the center where she ate a warm meal for more than 20 years. However, since 2016 she is too old to be allowed in. The woman has a mental disability and lives together with her mother and two younger sisters and all of them struggle with mental health problems. Left without a legal guardian and abandoned by the authorities, the three sisters have fallen repeatedly prey of sexual abuse, crimes that have never been properly investigated. The woman who BIRN met in front of the development center in northern city of Lezha, has given birth to a child who is the result of rape, while her second sister is pregnant and the younger one has undergone an abortion. “The girls have been prey of sexual abuse and have been left pregnant,” said their uncle, who accused public institutions of failing to come to their rescue. The sexual abuse of the sisters have occurred in broad daylight in the streets of the city, while a number of institutions like the State Social Service, the Office of Social Services in the Municipality of Lezha, the Prosecutor’s Office and the local police has turned a blind eye. Queried by BIRN on the tragic fate of the three sisters and why they had been left unsmilingly without care, the social services agencies in the city of Lezha blamed each other. They dodged responsibility by pointing to procedural actions and technical roundtables undertaken, which have failed to provide a solution for their care. Crime without punishment The case of the three sisters in Lezha

The entrance of the Social Service in Lezha Municipality. Photo:Vladimir Karaj

is not singular. Mentally disabled people in Albania have fallen also in the past prey of violence and abuse. In 2009 the media exposed the case of two sisters in the region of Dibra, which were held by their parents in chains. A 26 years old in Fier was reserved the same fate with the pretext of being violent, while another case was also registered in the region of Kavaja. Abuse in mental health institutions has also been reported by the media and human rights organizations. In September 2017, an amateur video shot through a mobile phone, became viral on the internet. The video that was promoted as a ‘sexual scandal’ in online portals featured one of the mentally disabled sisters from Lezha. At the time the police launched an investigation and indicted an 85 years old man with the charges of sexual abuse of people with disabilities. However, according to their uncle and interviews with officials from the State Social Service and the social services unit in the municipality of Lezha, this was not the first assault the three sisters had suffered. The uncle, whose name BIRN is withholding in order to protect the privacy of the three women, said the abuses started after the women were dismissed from the development daycare center that hosted them for many years. “The three sisters have fallen prey of abuse since they left the daycare center two years ago,” the uncle said. “Since than they have been roaming the streets,” he noted, adding that the authorities had failed to provide shelter form them. Abandoned from the authorities and the community, the three sisters have fallen prey of abuse by strangers. The uncle said that one of them had an abortion, while the other saw the pregnancy to the end and give birth to a baby girl, which is now under the guardianship of catholic

nuns in the city of Elbasan. The uncle told BIRN that the nuns had insisted against the abortion, although the girls ‘are in no condition to take care of a baby.” Because they lack a legal guardian it’s unclear whether the decisions to give birth or abort the baby were legal. According to witness accounts, the girl who gave birth was declared through a medical assessment unable to take care of herself

The woman has a mental disability and lives together with her mother and two younger sisters and all of them struggle with mental health problems. Left without a legal guardian and abandoned by the authorities, the three sisters have fallen repeatedly prey of sexual abuse, crimes that have never been properly investigated.

and the baby. Meanwhile, the third sister is also pregnant and is expected to give birth soon. Although the sexual assaults against the sisters have continued, the Lezha police told BIRN that they had no suspects – apart from the 85 years old man that appeared in the 2017 video. BIRN also learned that the prosecutor’s office had no open investigations to discover the abusers, although the criminal code foresees a sentence from 5 years to 15 years of imprisonment for the abusers, when the victim is mentally disabled. Sources from the prosecutor’s office in Lezha told BIRN that although it was no-

tified as party in a civil case brought by the municipality of Lezha over the guardianship of the child of one of the sisters, it had failed to launch a probe on the abuse. Although the prosecutor’s office gave no explanation for its failure to investigate the case, the local police said they had not been notified. “The institutions have not referred to us the abuse case of the three girls,” said Besim Palamani, Lezha’s chief of police. Palamani’s statement is contested by the municipality of Lezha, which claims to have informed the police. “We have initiated several technical institutional roundtables and have reported the case to the police,” said deputy mayor Alfrida Dedgjonaj Marku. “We have not been notified yet if a criminal investigation has been launched,” she added. Even the uncle of the girls declares of reporting the case to the police. He said that he even reported the nun that refused to allow the abortion of one of the girls, but has not heard back from them. BIRN also found that the police had participated in the technical roundtables held by the municipality to resolve the case of the three sisters. The lawyer Shaqe Marku, who represents one of the girls in the child custody case brought by the municipality of Lezha against the nuns, said that the court case had revealed that the authorities knew of the abuse. “The fact that they have been abused has emerged during the trial; however, the sisters cannot identify the abusers,” said Marku. “They have been questioned in my presence, in the presence of a doctor and a social worker and are unable to say who abused them,” she added. Who is responsible? The repeated sexual abuse of three mentally disabled sisters is blamed on the authorities’ failure to provide them shel-

May 2018

The protest against children abuse in Shkodra. Photo:Ivana Dervishi

ter and protection – a fiasco the social services in Lezha justify with the lack of capacities. The uncle and social workers who monitored their case told BIRN the abuse started after the sisters left the daycare center. “Despite their age, until 2016 they were cared in the daycare center. Until than they were not abused, it happened later when they were dismissed from the center,” said a social worker, who declined to be identified. The same argument is presented in a memo that the director of the State Social Service, Keler Sufaj, sent BIRN. “After living the center the sisters are in difficult leaving situation, because they spent most of their day in the streets,” the document reads. The director of the daycare development center, Marjana Prenga, told BIRN that although she was in office when they were not allowed anymore to attend, the center could not defend them from abuse. “It’s a daycare center and after office hours they would still be in the streets,” Prenga said. The deputy mayor Dedgjonaj Marku said that the decision to not allow the sisters anymore in the daycare center was based on the regulations drafted by city council. “Because the girls are of ages 34, 36 and 38 years old and because one of the sisters has been aggressive against the children in the center, we have it impossible to accommodate them in the daycare center,” Dedgjonaj Marku said. Although the three girls are in a difficult economic situation, facing abuse and disability, their case turned into a political ping-pong in 2016. All parties claimed of attending several interinstitutional meetings, where present were the municipality and the State Social Service. Both sent memos and

called for solutions, while pointing the finger at each-other. The local directorate of the State Social Service under the authority of the Ministry of Social Welfare blamed the municipality of Lezha, who is controlled by the right wing opposition Democratic Party. “Until this moment, to our knowledge the municipality of Lezha has failed to take any actions to rehabilitate or find a

BIRN also learned that the prosecutor’s office had no open investigations to discover the abusers, although the criminal code foresees a sentence from 5 years to 15 years of imprisonment for the abusers, when the victim is mentally disabled.

solution for the three sisters,” said Keler Sufja in his memo, underlining that their accommodation in a non-residential community center would be the best solution. Sufja said in a phone interview that the municipality was not aware of its obligations that had come as part of the decentralization of social services following the 2014 territorial reform, while adding that this was a sensitive case and should not be politicized. “I have not sensed any readiness from the other side,” he said, referring to the municipality of Lezha. Meanwhile on the other side, deputy mayor Dedgjonaj Marku brushed off the

State Social Service in Lezhe. Photo:Vladimir Karaj.

claim that her institution was responsible and added that the municipality had done everything it could do, adding that the problem could be solved by sending the sisters in a residential center. She noted that the municipality did not have a residential center for the people with disabilities and the financial burden to open one should be shared with the central government. Dedgjonaj Marku blamed the State Social Services for failing its own responsibilities. “I feel sorry someone has accused us that we are not upholding our duties. I suggest that anyone should recognize its institutional obligations that emerge from the law and not any other experiences,” Dedgjonaj Marku wrote in an email, where she underlined that the State Social Service was responsible to find an accommodation for the sister, which according to her were at risk alike victims of trafficking. Institutional failure While trading blame with the State Social Service, the municipality of Lezha and its social services agency has given up on the possibility of finding a solution for the sisters. The only legal action taken by the municipality, to seek custody though their Child Protection Unit of the baby now in custody of the catholic nuns will soon be up for a verdict in the Court of Lezha. The head of this unit Anita Kadeli told BIRN that such legal action could be brought only for minors under 18 years old. Although, it was suggested by the State Social Service, Kadeli noted that the municipality had no legal basis to seek guardianship of the three sisters.

“The municipality has no legal basis to intervene,” she said, adding that the municipality would also seek custody of the child of the younger sister that is pregnant. The uncle, who could technically seek guardianship, said he could not do so because the mother of the girls was opposed. A decision from the Medical Commission on Work Capability Assessment ranked the sisters in the second tier of disability, which does not allow state institutions to take guardianship and judged them as able to care of themselves. According to the State Social Services the lack of guardianship has made the situation more complicated. “They cannot be sent anywhere by force without a guardian that can decide for them,” said Keler Sufja, who added that it would be difficult to find a center to host them. The deputy mayor Dedgjonaj Marku also suggested that the decision of the Medical Commission on Work Capability Assessment was an impediment to a solution. “A review of the mental and physical conditions of these girls would reopen the possibility to appoint a guardian,” she said. Asked how the girls could be protected from sexual abuse, all the institutions in question failed to provide any concrete solutions other than suggesting their accommodation in a residential or community center. One official from the municipality said they had asked the police to monitor the area where they lived. While the institutions struggle to find a solution the three sisters remain on the streets and at risk of sexual abuse.

May 2018

NEWS

Albanian Ex-Minister Under House Arrest: Key Facts From self-proclaimed scourge of drug barons to accused collaborator, the dramatic fall of Saimir Tahiri has big implications. GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANA

lbania’s longest-serving interior minister since the fall of Communism, Saimir Tahiri was the architect of a major police reform in the Balkan country and a massive security operation in 2014 to tame the lawless region of Lazarat and snuff out its industrial-scale cannabis production. He was feted as a likely successor to Prime Minister Edi Rama as leader of the Socialist Party. Since May 12, however, he has been under house arrest, pending trial on charges including international drug trafficking. Tahiri denies any wrongdoing. The case could have major implications for NATO member Albania’s international standing and domestic politics. The United States and the European Union have long implored Albania to get tough on organised crime and drug smuggling if the country is to move ahead on the road to EU integration. The US embassy in Tirana described the order to place Tahiri under house arrest as “welcome progress” while the EU delegation said it expected authorities to “firmly continue their fight against corruption and organised crime”. Some commentators in Albania have described Tahiri as a ‘kurban’, or Islamic religious sacrifice, at the altar of EU integration. Domestically, his downfall plays into the hands of the opposition Democratic Party, which blamed its poor showing in last year’s elections on drug money funneled to Socialist Party coffers, a charge the Socialists said stank of sour grapes. Here is how Tahiri’s story developed. September 2015 - Dritan Zagani, a former police officer, flees Albania while awaiting trial and seeks political asylum in Switzerland, which he is later granted; from exile, Zagani publicly accuses relatives of

then Interior Minister Tahiri, known as the Habilaj brothers, of involvement in drug trafficking; Zagani says the brothers used a car owned by Tahiri to avoid police checks; prosecutors in Fieri region investigate the claims and close the case two months later, saying the accusations are baseless. October 2017 - One of the Habilaj brothers, Moisi, is arrested in Italy, while another is declared wanted by Italian police in connection with a major drugs case; a court order in the Sicilian city of Catania contains evidence collected by Italian police during a four-year operation that included the bugging of several cars and other surveillance of a criminal group believed responsible for smuggling tons of cannabis by sea and air from Albania to Italy. More than 420 pages of the evidence, in a file known as the Italian

Former Interior Minister, Saimir Tahiri. Photo:LSA

The United States and the European Union have long implored Albania to get tough on organised crime and drug smuggling if the country is to move ahead on the road to EU integration.

Intercepts, are published on the Facebook page of Albanian opposition leader Lulzim Basha, triggering a political storm; a treasure trove of information on the inner workings of a criminal organisation, the intercepts contain claims by the Habilaj brothers and other gang members that they control the local police in the Albanian coastal city of Vlora, that Tahiri helped them by providing his private car and that the minister was someone they paid off with drug money. Tahiri dismisses the accusations, saying his only mistake had been to sell the car to the brothers – whom he described as distant cousins – four years earlier. October 2017 - Albanian prosecutors seek the arrest of Tahiri, who has immunity as an MP, on drug trafficking charges; Prime Minister Rama moves to block his arrest, saying the request is baseless and politically-motivated; Rama’s Socialist majority in parliament votes against the arrest request. May 3, 2018 - Tahiri resigns as an MP following reports that his case has become an obstacle to Albania’s European Union membership bid; “Until the day when the whole truth is made known, I will not be an MP but an ordinary citizen,” Tahiri tells parliament; he accuses the Socialists of betraying him. May 12, 2018 – Tirana’s Serious Crime Court orders that Tahiri be placed under house arrest after prosecutors request he be taken into custody; details of the prosecution case include a sailing holiday Tahiri took with his family in Greece in 2014 on a borrowed yacht. When the yacht had technical issues, prosecutors say it was returned to Albania by one of the Habilaj brothers, Artan, and then repaired in Italy at Moisi Habilaj’s expense; Tahiri accused prosecutors of investigating an “organised friendship” rather than an organised criminal enterprise.

Albania Fires Prosecu tor in Ex-Minister’s Drugs Case Temporary General Prosecutor Arta Marku on Wednesday dismissed Besim Hajdarmataj, who was working on a drug-smuggling case against former interior minister and ruling party MP Saimir Tahiri, from his position as head of the Serious Crime Prosecution office. LINDITA CELA | BIRN | TIRANA

n a statement released on Wednesday Marku said that his office believes that the sacking of Hajdarmataj “will bring results in fast and effective penal proceedings for cases with a high priority.” Hajdarmataj however told BIRN that he didn’t knew the reason for his firing, but he expected to be able to continue to work on Tahiri’s case. Prosecutors have claimed they have reasonable suspicion that Tahiri was involved in drug-trafficking while he was a

minister, aiding a drugs smuggling ring directed by his cousins. “The motivation was not clear but I believe it has to do with the aim of giving a boost to the working of the Serious Crime Prosecution. I assume that the order that fired me makes me also a [lower-level] prosecutor in the same office,” Hajdarmataj said. “I am unable to say on what grounds I was discharged but the only file with which I am currently involved directly is that of the former minister Saimir Tahiri. I will continue to work on the case for as long as I do not receive another order,” he added. Hajdarmataj is one of

Prosecutor Besim Hajdarmataj. Photo: Gent Shkullaku/LSA

three prosecutors who last year asked parliament’s permission to arrest Tahiri on drug-smuggling charges. But governing Socialist Party MPs and Prime Minister Edi Rama claimed the prosecutors had a political agenda and rejected the request, describing it as politically motivated. Tahiri denies the allegations against him. Marku was put in place by the Socialist Party majority last December to hold the general prosecutor’s position temporarily until the country’s justice reforms are enacted and new judicial officials are appointed.

May 2018

NEWS

Albania Minister’s Brother Has Crime Ties, Opposition Claims After the opposition Democratic Party on Monday published an intercepted phone call, which it claimed shows the Interior Minister’s brother is engaged in drug dealing, the government accused it of sabotaging the country’s image at a crucial moment.

Albania Opposition Plan Mass Protest Despite ‘Treason’ Charge

GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANA

he opposition Democratic Party on Monday published an intercepted phone call which it claims shows the brother of Interior Minister Fatmir Xhafaj is engaged in drug dealing. The governing Socialist Party claims the attack on Xhafa aims to forestall the country’s EU integration. Albania’s opposition Democratic Party on Monday followed up its week-long attack on Interior Minister Fatmir Xhafaj by claiming that his brother, Agron Xhafaj, who has a previous conviction in Italy for drug dealing, is still in the same business. On Monday, the party’s MPs published an undated intercepted conversation, which they claimed showed the brother of the minister speaking with a criminal. In the conversation, the criminal asked Agron Xhafaj whether he could provide something to which the latter agreed. Taulant Balla, head of the parliamentary group of the ruling Socialist Party, claimed later that the so-called intercept might be false and added that the attack on Xhafaj was intended to damage Albania at a crucial period, when EU leaders are expected to decide whether to open membership negotiations with Albania and Macedonia. Balla also urged prosecutors to investigate the matter.

The main opposition parties in Albania are preparing for a major protest on Saturday, accusing the government of having links to drug dealers, despite being called ‘traitors’ to Albania by the Prime Minister. Gjergj Erebara, BIRN, Tirana

DP officials showing alleged interception on 14 Maj 2018. Photo: Democratic Party

Minister Xhafaj took up his post last year after leading the Justice Reform process, a widely praised reform process that aims to clean up the country’s notoriously corrupt justice system. However, the Democratic Party claims Edi Rama’s government is in fact merely taking control of the justice system through the guise of reforms. Last week, the Democratic Party published an Italian court verdict showing that Agron Xhafa had been sentenced to seven years on jail for drug dealing.

Fatmir Xhafaj acknowledged the existence of the verdict but said he could not be held responsible for his brother’s actions. “I am unable to understand what problem can arise for me from what my brother did 15 years ago,” Xhafaj said, claiming that his brother had only been 25 at the time, and was “in the wrong place accompanied by the wrong people”. “What is important is that this government doesn’t shield anyone from the law,” Xhafaj added.

Albania PM Slates ‘Fake’ Claims About Minister’s Brother Prime Minister Edi Rama has accused the opposition of falsifying an alleged conversation, which seemed to suggest the Interior Minister’s brother had close ties to criminals. GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANA

lbanian Prime Minister Edi Rama has responded to the week-long attack by the opposition Democratic Party, which has claimed that Interior Minister Fatmir Xhafaj’s brother was involved in drug trafficking, while opposition protesters continued to call for the minister’s resignation. “It is a montage,” Rama said about the intercepted conversation published by the opposition concerning the minister’s brother. “We are not facing a compromising act of the Minister of Interior but an imposture ... which aims to destabilise the government,” Rama said. He added that the opposition’s “mud throwing [was] aimed at keeping Europe motivated to not open [membership] negotiations with Albania”. On May 9, the opposition published an

Albanian Prime Minister Edi Rama

Italian court verdict of 2012, which showed Xhafaj brother, Agron, who goes also by the name Geron, had been sentenced to seven years in prison for drug trafficking in 2002. Days later, it claimed that Xhafa used his position as head of parliament’s law

commission to change the law to protect his brother from extradition to Italy to serve his sentence. The issue culminated on May 14, when the party published allegedly eavesdropped conversation with Agron Xhafaj, which Democrats’ claim shows the brother of Interior Minister is engaged in drug dealing. Following this, Agron Xhafaj announced that he had filed charges against DP officials, claiming the eavesdropped conversation was false. On Wednesday, Albanian media received a letter from him in which he said he had decided to turn himself in voluntarily to the Italian authorities to serve his jail time – but still rejected the opposition’s claims. “I gave explanations to the prosecutors that the published audio file is false and aims to blackmail me and my brother,” the letter read.

lbania’s opposition Democratic Party and the Socialist Movement for Integration, LSI, have finalised their preparations for a major protest on Saturday in Tirana, demanding the resignation of the Interior Minister Fatmir Xhafaj, who they accuse of engaging in drug smuggling. Meanwhile, opposition MPs effectively blocked the work of parliament last week, disrupting hearings and refusing to discuss anything except their allegations about Xhafaj. Socialist Prime Minister Edi Rama attempted to maintain a show of normality by holding meetings with supporters across the country where government officials presented the alleged achievements of the government and listened to people’s problems. In the course of the so-called “tour of accountability”, Rama made several speeches per day, claiming big successes in improving the economy and social services, justifying controversial decisions to award concessionary contracts for various public services and promising new roads. Along with these acts, Rama and other Socialist Party officials have slated the opposition’s claims against the Interior Minister as “a fabrication” designed to undermine Albania’s hopes of opening EU membership talks next June. “This is an unprecedented act of historic betrayal of this country,” Rama said in parliament on Tuesday, referring to the opposition attacks and the scheduled protest. “This is anti-European propaganda,” he added. Answering to the allegation, Lulzim Basha, head of the Democratic Party, said: “Your government’s links with crime and corruption are the true obstacles to [EU] integration. “You are the true traitors to the citizens and you did this just to fill your pockets by allying yourself with organized crime and drug traffickers.”

May 2018

INVESTIGATION

Shut-Out Balkan Migrants Find Romanian Backdoor to EU The closure of the Hungarian border to keep migrants out has pushed some of those who are desperate to leave Kosovo or Albania to find new routes to Western Europe via Romania. ADRIAN MOGOS, LINDITA CELA, KRESHNIK GASHI, JOVANA GEORGIEVSKI | BIRN

osovo-born Agron Salihi’s confrontation with the Romanian immigration system lasted for five months and ended badly for him, when the 30-yearold was expelled. Salihi illegally entered Romania in autumn 2016, together with his brother, through a south-western crossing covertly used by migrants on their way to Schengen states, according to his court file. A convicted felon in Germany, Salihi asked for refugee status in Romania, arguing that ethnic Roma like him face discrimination in Kosovo. But in February 2017, a local court in the town of Giurgiu, where he was being accommodated as an asylum-seeker, ruled in favour of Romania’s Immigration General Inspectorate to deport Salihi to his home country. Salihi is just one of hundreds of migrants from Kosovo and Albania who are believed to have sought an alternative route to Western Europe via Romania since Hungary was closed to them in the spring of 2016 when the Budapest government finished building a four-metre-tall, 175-kilometre-long fence on its border with Serbia to stop migrants entering the country. Data from the European Border and Coast Guard Agency, Frontex, shows that after the fence was completed, illegal crossings of the Serbian-Romanian border grew tenfold in the first six months of 2017 compared to the same period a year earlier. Romanian border police told BIRN that from the beginning of 2016 to March 2018, 148 Kosovo citizens and 95 Albanians were detained for illegal border-crossing. However, the Romanian authorities refuse to give many more details about migrants from Kosovo because of the political sensitivities involved, as Romania is one of five EU countries which do not recognise Kosovo’s independence. Kosovo identity documents are accepted by Romania only to establish the identity of a specific person. If migrants from Kosovo are caught after entering Romania, they are prosecuted and sent back to Serbia unless they ask for asylum, when they can stay in Romania until a

court rules on their requests. The fact that Serbia also does not recognise Kosovo further complicates migrants’ status and repatriation procedures. Serbian police declined to comment about what they do with Kosovo migrants who have been deported from other countries such as Romania. Meanwhile Kosovo police do not have direct cooperation with their Serbian counterparts to exchange information on migrants, and notifications of attempted illegal border crossings are not transferred to the Pristina authorities. What is clear however is that although the number of migrants from Kosovo and Albania using Romania as a route to Western Europe is relatively small, it has increased significantly since the Hungarian border fence went up. Fake passports and false documents At around 3am on October 16, 2017, the Romanian Border Police checked two cars registered in Serbia whose drivers wanted to leave Romania for Hungary via the Bors crossing point. The three people inside the two vehicles showed Serbian passports to the border officers. On closer examination, the Romanian policemen noticed that the three travellers’ faces did not resemble the pictures in the passports. An investigation showed that the three men were from Kosovo - Labinot Geci, 32, Sedver Hoti, 30 and Elon Krasniqi, 24, all heading for Western Europe. They were in possession of Serbian passports they claimed to have bought for 500 euros each. They are not the only Kosovo Albanians who have tried to reach a Schengen state via Romania using falsified documents. A month earlier, two others heading to Switzerland were found by the border police in an InterRegio train heading from the western Romania city of Timisoara to Budapest in Hungary with fake Bulgarian passports. The documents were obtained in Serbia for 2,000 euros. Unless other crimes are involved, Romanian courts and prosecutors generally show sympathy towards migrants

Border police in Romania (Photo: Adrian Mogos)

regardless of their country of origin. Usually they are sentenced to pay a fine and the prosecutors drop the charges for illegally crossing the border. One such migrant from Kosovo, Labinot Zogaj, tried to sneak himself out of Romania into Hungary in October 2016, but a border police unit prevented what they said was his attempt to get to Germany. A day later, another migrant from Kosovo, Diar Bytyqi, failed to convince Romanian border police officers with his fake Italian identity card while taking a train to Budapest. In November 2017, a Romanian judge ruled in favour of the state prosecutor’s request to drop the charges against both Kosovo citizens. How to avoid paying smugglers The northern Serbian towns of Subotica near the Hungarian border and Kikinda near the Romanian border have large refugee holding centres. Kikinda is just 14 kilometres away from the Romanian village of Teremia Mica and the plains between them are often used as a crossing point by migrants, because they are full of irrigation ditches covered by bushes in which to hide. It is also very close to the Hungarian border. Before the agricultural season, it is easy for the police to spot the migrants’ routes as they leave tracks in the grain fields. But when BIRN visited the site, there was no sign of the Serbian border police. A Romanian border patrol officer said they are few in number, not very well equipped and show almost no interest in stopping the migrants. Meanwhile the refugee transit centre in Subotica is full of people waiting their turn on a list to enter Hungary. Some of them wait for six or even ten months as the Hungarian government only allows five to ten refugees to officially enter the country each day between Monday and Friday. Those who try to enter Hungary or Croatia illegal-

ly and are caught by police are forced to go back to Serbia. Many migrants who are now in Serbia have tried to cross the border illegally many times; some of those who reached Western Europe managed it by first slipping into Romania from northern Serbia. In almost all the cases, the migrants travel with no documents, except those from Albania and Kosovo, a Romanian border policeman explained. Some however can cross the border legally. The Serbian Border Police in Sid on the country’s Croatian border told BIRN that they have they encountered groups of Kosovo Albanians legally travelling to the EU with Serbian passports, to which they were entitled as they were born in the former Yugoslavia. Those who are not able to use legal documents have another option - to pay smugglers to take them across the borders illegally. Romania became a smuggling route after it became more difficult to cross over into Hungary and Croatia. Halil T, 26, is from the town of Gjilan/ Gnjilane in south-east Kosovo. A convicted felon in his home country, he tried twice to cross the border from Romania into Hungary but was arrested each time and deported. According to Romanian court data, Halil T, Genk Bilal, Astir Shala and Floret Hazer were pardoned in May 2017 for illegally crossing the border. The four were also caught in 2016 by the Romanian border police and pardoned by the same court. Halil T said that after they were apprehended, they were sent to the Timisoara camp for migrants, from where they tried to cross the border into Hungary “three times or four times”. “When we went to Budapest we took train tickets but the Hungarian police caught us there,” he recalled. He said the Hungarian authorities then

May 2018

Salihi tried to enter into Romania crossing the south-western border near Naidas (Photo: Adrian Mogos)

deported them to Serbia, threatening them with prison time if caught again. “We stayed at the police station for 12 hours. We wanted to ask for asylum and they said they did not get me asylum,” he said. Halil T and his friends’ initial journey from Kosovo to Hungary cost them thousands of euros in smugglers’ fees, but they soon learned how to avoid these expenses. To cross the border into Serbia and later into Romania, they used provisional identity documents provided by the Serbian authorities. The provisional identity document is an A4 letter; a temporary permit issued for 15 days by the Serbian authorities only to Kosovo citizens with no Serbian ID cards at the borders. This was brought in after the 2013 ‘Brussels agreement’ between Belgrade and Pristina, which allows Kosovo citizens to be given temporary permits for travel. Silence from the Serbian side For Serbia, which still lists Kosovo as part of its territory in its constitution, any

A convicted felon in Germany, Salihi asked for refugee status in Romania, arguing that ethnic Roma like him face discrimination in Kosovo. But in February 2017, a local court in the town of Giurgiu, where he was being accommodated as an asylum-seeker, ruled in favour of Romania’s Immigration General Inspectorate to deport Salihi to his home country.

involvement in deporting Kosovo passport-holders to Kosovo would mean the de facto recognition of Pristina’s independence. If Serbian police deported migrants from Kosovo back to Kosovo, it would signify that Belgrade has accepted that they are not citizens of Serbia, and that Serbia has recognised Kosovo as a separate state. If they were put into refugee camps in Serbia, it would mean that they were refugees from an independent country, which is also unacceptable for the Belgrade authorities. BIRN asked the Serbian police to outline Belgrade’s official position on migrants from Kosovo, and to explain whether they are treated as foreigners or Serbian citizens. The answer was brief: “We cannot possibly help you.” However, another source inside the Serbian police, who asked to remain anonymous, told BIRN that Belgrade sees a benefit in Kosovo Albanians migrating. “More Kosovars leaving Kosovo is a good thing for Serbia, so there is no reason to stop them at the border or to jail them once they are sent back,” the official said. Romanian convictions irrelevant in Kosovo The Romanian Ministry of Foreign Affairs told BIRN that Bucharest has no intention of recognising Kosovo. Because of this non-recognition, Romanian court decisions are not applicable in Kosovo, and vice versa. In the court cases observed by BIRN, Romanian judges issued subpoenas to Kosovo citizens and convicted them of illegal border-crossing - but these convictions have no legal force in Kosovo itself. Deported migrants are free to try again. The Kosovo authorities meanwhile played down the issue of emigration via Romania. Baki Kelani, a spokesperson for the Kosovo Police, said the force has no information about Kosovo citizens being expelled from Bulgaria and Romania. “Kosovo Police officials participated in a meeting on migration organised by [European border agency] Frontex. Bulgaria and Romania were also present. In their presentations about migration, in no case did they say citizens of the Republic of Kosovo had passed through their territory,” said Kelani. Nevertheless, a 2017 report from the Romanian General Inspectorate for Immigration showed that 4.5 per cent of the people who voluntarily asked the Bucharest authorities to be repatriated were from Kosovo. A 2016 Inspectorate report said that 7.3 per cent of the people sent back to their country of origin were from Albania. Few migrants from Kosovo or Albania ask for asylum in Romania, however - their goal is to reach Schengen Zone states. ‘Romania was not my destination’ The Romanian courts do not appear to have a consistent approach to people-smugglers who take migrants across the country’s borders illegally. In some cases, the courts only fine them; in others, the smugglers are sent to prison. In September 2017, eight Iraqi citizens, two of them children, contracted Albanian and Kenyan smugglers to take them to Germany. Packed up in a German-registered Alfa Romeo, they left behind the asylum request they filed in Romania. But 300 metres away from Hungary, the car was stopped by the Romanian Border Police. The two smugglers were sentenced to 20 and 16 months in prison and released on parole. In the case of Serbian traffickers who smuggled around 80 migrants into Romania, the judges were more sympathetic. They were sentenced to do community service, or

prison if they failed to turn up to do the work. Illegal migrants can also face financial penalties. Two Albanian citizens, Rustan Cami and Kristjan Lleshaj, were fined 2,000 lei (450 euros) by a Romanian court in November 2017; if they did not pay, they would have been jailed. They also had to pay another 2,000 lei for judicial expenses. When they were questioned in Romania, Cami and Lleshaj told police that they had been on the road for a week after leaving Albania in a convoluted attempt to get to Italy. They had taken a bus to Skopje in Macedonia, and from there to Bulgaria, but the Bulgarians turned them back. They went back to Macedonia and took a bus to Belgrade, then to Subotica, and afterwards to Kikinda. They then walked into Romania using a navigation application on their mobile phones. But when they finally got to the Hungarian border from Romania, they were detained by police. Despite the obstacles that migrants like Cami and Lleshaj face on their journeys, the numbers using the Romanian backdoor to Western Europe increased by 15.4 per cent from 2016 to 2017. The number of asylum-seekers meanwhile grew by 161 per cent in the same period, with almost 5,000 applications in 2017, according to the Romanian General Inspectorate for Immigration. Bucharest has made efforts to deter them; in December 2016, a national advertising campaign featuring grainy images of migrants crossing on foot into Romania urged locals to alert the police if they spot migrants in the border area. But migrants even after being deported from Romania, some migrants try again and again to cross the border illegally and reach Western Europe - and some eventually succeed. One of them is 28-year-old Albanian citizen Tonin Pecani, who had already been expelled from several EU countries when he started trying to cross the border between Serbia and Romania last year. He told BIRN he chose to cross illegally because he had been expelled from six European countries as a result of a crime he had committed in the past. In 2012, he was arrested alongside his brother for kidnapping someone who owed him money, but he insisted that he had already served his time and paid his debt to society. “A lot of European countries turned me back because of Interpol. Romania was not my destination,” said Pecani. He travelled by car through Serbia and then on foot to Romania. “In Romania I was arrested on the Hungarian border after a week there. I choose it because I thought it was the only way, because I had tried Croatia, Greece, Hungary and other countries,” he explained. “The Hungarians kept me tied up for eight hours in a camp, before returning me to Romania.” The detention did not discourage Pecani. He tried to get across the Serbian-Hungarian border more four times, and his final attempt was successful. When he spoke to BIRN, he had already been living in Luxembourg for 11 months. “I am living in Luxembourg for the moment but have no documents,” he said. “I am an illegal… but that only means that I am here informally with no address.” Pecani’s story shows that despite all the obstacles thrown up by the authorities in various countries along the route to Western Europe, the most determined migrants still refuse to give up their quest to reach their ‘promised land’. Article was enabled through the Balkan Fellowship for Journalistic Excellence Alumni Programme.

May 2018

Opinion

The message of the Sofia summit was that the Western Balkan states can join the EU, but only once it is stronger and more stable – and no one can predict when this will happen.

West Balkan States Left Sofia Empty-Handed JOVANA MAROVIC | BIRN | PODGORICA

hen the then Belgian foreign minister, Karel de Gucht, said back in 2007 that the goal of the Lisbon Treaty, adopted in response to a multi-year crisis in the EU’s functioning, was to be unreadable and unclear, he truly stated the core of the decades-long attempts to reform the European Union, as well as the less long attempts by Western Balkan countries to join it. The non-existence of any consensus inside the EU on how to strengthen this supranational community, and how to tackle its ever-present democratic deficit, has fostered a culture of “useful ambiguities” that have kept the community alive. It has also confirmed the EU’s integration at different paces – a “multi-speed” Europe – and a gathering around common minimum interests. A similar approach may be noted when it comes to enlargement. Concerns about the influence and interference of other actors, especially Russia, in this part of the world, prompted the European Commission to issue a new enlargement strategy for the Western Balkans in February. However, apart from identifying some of the burning issues, this document offered no clear, developed mechanisms for solving these problems, or a firmer dedication towards securing a framework for the stronger democratisation of Western Balkans. The EU-Western Balkan summit in Sofia made no significant steps forwards even in the rhetorical sense on the dedication and reaffirmation of the membership perspective for the region. With that, the first EU-Western Balkans summit 15 years on from the meeting in Thessaloniki did not bring anything new. When the already mentioned strategy is taken into consideration, there was no concretisation of instruments or new initiatives. There were no major advances on the

EU and Balkan leaders in Sofia summit. Photo: Facebook/Edi Rama

connectivity agenda. The only thing on which the EU member states agreed was the messages contained in the Declaration. The first test of this “dedication” and of their own “seriousness” come next month, as some member states remain reserved when it comes to opening membership negotiations with Macedonia and Albania, even though the Commission has recommended opening them. After Sofia, Western Balkan countries are understandably sceptical regarding the opening of the most challenging phase in the European integration process. The Sofia summit actually stepped back from the region when it comes to the expectations raised at the beginning of the year, when the indicatively determined framework for moving from one integration phase to another was established. Most blame for this lies with French President Emanuel Macron, who said EUenlargement in the Western Balkan coun-

tries should be encouraged, but that the accession of these countries should only come once the union is reformed. Macron advocates challenging reforms to the EU that don’t have the support of all member states. Therefore, the realisation of such an initiative needs time – in which case the indicative framework for any country entering the EU by 2025 appears almost impossible to reach. This approach is problematic for many reasons: The constant buying of time and keeping the Western Balkan countries at a “decent distance”, as well as the insufficient dedication of the EU to reforms in these countries, is affecting democratic backsliding in them. This backsliding, as well as open disputes that create a potential threat of bigger conflicts, are weakening the EU’s transformative power and its capacity to strengthen stability in Europe. Therefore, the logic of “exporting stability and not

importing instability” is dubious. Nor have Western Balkan countries done the homework needed to get closer to the union. This was clearly stated in Sofia as well, where the unsatisfactory condition of the rule of law in them was noted. However, the aid that Western Balkan countries are receiving from their mentor in this field is also insufficient and inconsistent. The activation of a balance clause in countries that have advanced most in the integration process is a mechanism being made potent at the EU level. Regardless of such a mechanism, which implies suspension of negotiations – i.e. blocking the opening of new chapters until a significant improvement is seen in chapters 23 and 24 – it is necessary now to scan the current state of play more clearly, and have clearer guidelines and conditions that must be met annually. In the end, endless negotiations or the suspension of negotiations have much the same effect if both sides do not duplicate democratization efforts. Without a final assumption of federal elements in the functioning of the EU, this multi-level governing system is destined to be viewed as untrustworthy by both its citizens and member states. The existing federal elements in the functioning of the union are an indication that their additional strengthening won’t inevitably bring about the EU’s transformation into a community of a federal character – but it will certainly affect the reduction of the existing democratic deficit. However, the process of strengthening and democratising the EU and the democratisation of its future member states should not be separated. They should go “hand in hand”, with the same dynamics and dedication to the democratisation of the Western Balkans. Only in that way can the “European project” survive. Jovana Marovic is Executive Director of the Politikon Network, a think tank based in Podgorica.

May 2018

Analysis

For all his honeyed words, President Erdogan is more of a liability than a useful ally to country whose best chance of survival lies in NATO and the EU.

Bosnia Should Beware of Turkey’s “Sultan” JASMIN MUJANOVIC | BIRN

urkish President Recep Tayyip Erdogan’s opulent election rally in Sarajevo on Sunday was a carefully stage-managed performance, designed to benefit both Erdogan and his host, the Bosniak member of Bosnia’s tripartite state presidency, Bakir Izetbegovic. For Erdogan, still stinging from embarrassing rebuffs from Germany and Austria, the visit was an opportunity to demonstrate the strength of his assertive foreign policy, especially in the Balkans and the Caucasus, where the EU and the US still maintain a degree of strategic interest, and which Ankara can clearly muddy. And styling himself a latter-day “Sultan”, the old Ottoman “ties” between these regions are anything but incidental to this project. For Izetbegovic, meanwhile, the visit was an opportunity to shore up support for his Party of Democratic Action, SDA, which has been haemorrhaging members and is in the midst of its worst crisis since its founding in 1990. That he came off as no more than a lowly vassal to Erdogan’s megalomaniacal pursuit of power and prestige in Turkey’s “near abroad” was of no consequence to Izetbegovic, or, clearly, to the throngs of SDA supporters who joined thousands of Turks from across Southeast Europe in the Zetra arena to see the duo work their magic. But behind the euphoria, serious damage was done to Bosnia’s international standing and to the country’s already weak democratic institutions. Whether anyone in the so-called “pro-Bosnian” political establishment has the courage to say so or not, Erdogan is an autocrat. Under his tenure, Turkey has become a non-democratic state, an assessment shared by every major monitoring organization in the world, to say nothing of the scholarly consensus. What can this regime offer Bosnia and Herzegovina? His government invests more in Serbia than Bosnia, and its ties

Turkish President Recep Tayyip Erdogan. Photo: BETA

with both the EU and NATO are in a shambles. Turkey is now known to the international community primarily as a state in which thousands of journalists, academics, students, lawyers, doctors, and all manner of innocent civilians are currently detained without trial for largely imagined roles in a 2016 coup attempt. It is also a government that has begun to “disappear” people even in the Balkans – while to Sarajevo it brought its particular brand of media censorship. Such a regime can only be a liability for Bosnia, which is already adrift in an increasingly hostile international climate. Indeed, it is clear that much of the support, or tolerance, for Erdogan in Sarajevo comes from his government’s purported backing for Bosnia’s sovereignty and territorial integrity. But let us investigate this support a bit more seriously. The alpha and omega of Bosnian security is accession to NATO. This is far and away the country’s most urgent strategic priority, even more so than constitutional reform and EU membership. Where is Erdogan’s actual advocacy for Bosnia’s membership in NATO, beyond occasional lip service? Ankara’s own relationship with its NATO allies has grown

so strained that it is now, at best, an “unhappy marriage”. While Turkey is unlikely to leave NATO as a result of these strained ties, Erdogan’s government has certainly not endeared itself to Western capitals. And that, by extension, imperils Bosnia. The counter to this line of reasoning is that these same Western capitals have shown themselves to be deaf to the growing concerns in Sarajevo about Bosnian Serb and Croat nationalist brinkmanship. Only two days before Erdogan’s arrival, police in the Herzegovina-Neretva Canton, at the best of the Croatian Democratic Union, HDZ, orchestrated a dangerous showdown with state authorities over a group of migrants who were being moved from Sarajevo to the outskirts of Mostar. These concerns are valid. The EU, and the US (to a lesser extent), have both played handmaiden to the HDZ’s obstructionism of reform efforts, much as they have largely shrugged off the clear threat to the integrity of the 1995 Dayton Peace Accords posed by the secessionist tendencies of Milorad Dodik, the president of the Republika Srpska entity. But the response of parties and movements committed to Bosnia’s peace and security should not be to rush headlong

into the arms of a nominally sympathetic authoritarian. For one thing, it complicates efforts to rebuff Russia’s growing intrusions into Bosnia’s domestic politics, in particular, the Kremlin’s backing for Dodik and his illiberal government. For another, it gives fodder to the surging far-right in the EU which wants nothing more than to reject Bosnia’s already dubious aspirations for EU membership by claiming, falsely, that the country is a hotbed for Islamists and Muslim radicals. The optics of Erdogan’s visit to Sarajevo, in short, were terrible. That claim may elicit indignation in some quarters, but the reality is that Bosnia is a polity with few genuine allies. The EU is feckless and the US is in the midst of a constitutional crisis in all but name. However, association with these states, for all their flaws and infuriating indifference, still offers Bosnia its best chance of survival. Winston Churchill was right: democracy is the worst form of government – except for all the others. Bosnia and Herzegovina’s vital national interest is to become a true liberal-democratic state. That means that its place is to be in league with the two most powerful democratic blocs in the world, the EU and the US, and with the security pact that binds them, NATO. If Turkey ever returns to its democratic sensibilities, its relations with Bosnia can, and should, deepen. But only on that condition: on a shared respect for democracy, human rights, and the rule of law. Anything else is a liability, and a threat to Bosnia and Herzegovina’s future. Dr. Jasmin Mujanovic is a political scientist specialising in the politics of Southeastern Europe and of post-authoritarian and post-conflict democratisation. His first book, ‘Hunger and Fury: The Crisis of Democracy in the Balkans’ is now available from Hurst Publishers (in the UK and EU) and Oxford University Press (in North America).

May 2018

Albania’s Mighty Currency Worries Country’s Exporters The strengthening of Albania’s national currency in the last two years has hit exporters – and fuelled a debate over whether this is a result of economic growth, or of drug smuggling. GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANA

n Albanian business organization has sent on 11 May an open letter to national leaders, including Prime Minister Edi Rama and the Central Bank governor, Gent Sejko, urging them to stop the strengthening of the national currency, the lek, against the euro. “This phenomenon has directly affected producers and exporters by cutting their profit margins and by sending them into the red,” the letter by the Albanian Union of Producers says. Albania’s currency kept a stable exchange rate against the euro for several years up to 2015, when the lek started to strengthen from 140 lek to one euro ¬ the then typical exchange rate – to 135 in 2016 and 133 at the end of 2017. The pace of strengthening has accelerated in the last few months. Last week, the lek broke a ten-year record by changing hands for less than 127 lek per euro. Over little more than two years, the lek has strengthened by about 10 per cent. Queried about this, Central Bank governor Gent Sejko declared in April that it reflects the strengthening national economy, adding that he felt “proud about this”. However, Sejko sounded a more hawkish stance last week, urging citizens to not rush to exchange their euros for leks. “The Bank of Albania sees that the medium-term strengthening [of the currency] is the result of fundamentals,” he said on May 2, “but the relatively faster strengthening of the last two months seems related to temporary factors”. “Fundamentals” are basic economic factors that affect supply and demand in the exchange market, such as exports, imports and relative prices. However, not everyone is convinced by this explanation, and some currency traders claim hard currency from unknown sources is currently unusually abundant. Jorida Tabaku an MP from the opposition Democratic Party, meanwhile,

claims that drug money is the unknown source that is strengthening the lek. “Stronger economic growth is not enough to explain the falling value of euro in the market. There is a lot of drug money there,” she said. Albania’s economy grew by about 3.8 per cent in 2017, up from 3.3 per cent in 2016. Meanwhile, the Bank of Albania has slashed its interest rates, a policy that normally should cheapen the national currency in the market, not make it more expensive. Albania allows its currency to float freely, which means the Central Bank only intervenes in the market in exceptional situations. The question is whether the bank should consider this an exceptional situation or not. Revenue from illegal activities like drug trafficking is not a new phenomenon for Albania. The country is considered a major producer and exporter of cannabis as well as a transit point for heroin and cocaine. During 2015 and 2016, Albania experienced a sharp jump in cannabis cultivation, when law enforcement officers in Albania, Greece and Italy confiscated dozens of tons of cannabis in various operations. The successful export of one ton can earn Albanian traffickers up to 1.5 million euros in wholesale prices. Roughly estimated at hundreds of tons per year, such exports could influence the exchange rate of a small country like Albania that has a yearly gross domestic product, GDP, of just 11 billion euros. Drug money is usually channelled into the real economy through the construction sector. Often, during the last few years, drug traffickers arrested by police have also been found operating construction companies. Whatever the causes, the strengthening lek has multiple consequences for Albania, an open economy where the euro is used not just to purchase imports but also as savings or as a loan tool. Albanians holds

The Governor of Central Bank of Albania Gent Sejko. Photo: LSA

However, Sejko sounded a more hawkish stance last week, urging citizens to not rush to exchange their euros for leks. “The Bank of Albania sees that the medium-term strengthening [of the currency] is the result of fundamentals,” he said on May 2, “but the relatively faster strengthening of the last two months seems related to temporary factors”.

most of their savings and half of their loans in euros; such loans offer lower interest rates. The latter stand to benefit from a cheaper euro, while savers stand to lose out. However, most of the concerns relates to the country’s struggling but important export sector. Generating just 2.1 billion euros, or 20 per cent of the country’s GDP, exports have an outsized role in the country’s employment through the fashion trade. Most of the country clothes and shoe companies, which are responsible for about 20 per cent of all non-agricultural jobs, import their raw materials and export semi-final or final products, relying on a cheap labour force. While their revenues are in euros, most of their expenditures are in lek, so any appreciation in the lek effectively eats into their profits. Monitor magazine, a weekly publication in Tirana specializing in economics, estimates that exporters might lose up to 120 million euros a year due to the stronger lek. Urging intervention in the exchange market, producers said in their letter that current insecurity about future fluctuations had made them cautious about further investment. The free-floating currency regime that Albania has used since 1992 discourages the authorities from intervening in the market. While this regime is considered good for absorbing crises, it can add to the insecurities of consumers and producers. But, answering their requests for intervention, the Central Bank governor said the institution had to think about the economy as a whole, not just about segments of it. He considered the last sign of strengthening during March and May 2018 “temporary”, signalling that bank does not believe the current level of the lek will last long. His statement suggested a wish for cheaper lek but pointed towards a likely policy of non-intervention.

May 2018

ANALYSIS

Serbia’s Economic ‘Recovery’ Leaves Experts Unconvinced Officials are crowing about the latest GDP figures – but experts say more investment and exports and a better business environment are needed, if recovery is to be maintained. STEVAN VELJOVIC | BIRN | BELGRADE

fter Serbia’s poor economic performance worried local officials and experts in 2017, latest statistics show Serbia’s Gross Domestic Product picking up in the first quarter of 2018. But while Serbian officials boast about the latest figures, local experts warn that celebrations are premature, and stress the need for political stability and further reforms if the economic recovery is to be sustained. “Nothing paralyses businesses more than insecurity about the measures that the state may introduce,” Ljubomir Madzar, a former Economics professor at Belgrade University, warned. His talk with BIRN came after the government, on April 28, announced that Serbia’s GDP growth rate in the first quarter of this year reached 4.5 per cent, exceeding the earlier forecast. Late last year, the government predicted a real GDP growth rate for 2018 of 3.5 per cent, as did the Ministry of Finance, when putting together the 2018 budget. The IMF predicted the same growth rate, as did the European Commission; the European Bank for Reconstruction and Development, EBRD, made a lower forecast of 2.9 per cent. The World Bank forecasted 3 per cent, slightly below the regional average of 3.2 per cent, but higher than the rate for Macedonia and Montenegro. President Aleksandar Vucic welcomed the latest statistics as the “most beautiful news, because it means a surplus in the budget and significant rise in wages and pensions. “I hope we will keep the growth rate above 4 per cent by yearend, which would significantly exceed the expectations of the World Bank and the IMF,” he said in Skopje, Macedonia, on April 27. The next day, on April 28, Prime Minister Ana Brnabic was quoted on the government website as saying that Serbia’s growth rate in the first three months was well above the average growth rate in the region and the EU, and highest quarterly growth in the last ten years. She attributed the apparent breakthrough to reforms started by previous and present government. Brnabić also noted that industries that had declined in early 2017, such as the construction and energy sectors, had started to recover and recorded significant growth in the first quarter of 2018. Average GDP growth in the 28 EU member states in the first quarter of 2018 was a meagre 0.4 per cent. However, Serbian experts say that the country needs not one but many years of higher-than-average growth to catch up with the region and the EU. Madzar says the most important ingredient for economic growth is a stable legal framework and laws that are enforced impartially, including more efficient enforcement of contracts and greater financial discipline. He also added it is importantto make “truce” between the state

Brnabic noted that industries that had declined in early 2017, such as the construction and energy sectors, had started to recover and recorded significant growth in the first quarter of 2018. Photo: Beoinfo

Serbian Prime Minister Ana Brnabic in Belgrade, Serbia.

Serbian President Aleksandar Vucic.

and businessmen, some of whom were exposed to harassment and even arrest in the past. Sustainable growth or temporary success Official optimism this year comes after a disappointing economic performance in 2017, when GDP grew by 1.9 per cent. The slow growth was blamed on temporary factors – a drought that hit agriculture and lowered output in the energy sector – as well as chronic factors, such as lower levels of investment and inadequate exports, which were both below the regional average. Experts say 4.5 per cent growth in the first quarter of 2018 does not necessarily mean that Serbia will reach its predicted growth rate by the end of the year. “Growth in the first quarter is a result of a change that started from an unfavourable initial basis,” Madzar told BIRN. He explained his caution by recalling that Serbia’s growth in the first quarter of 2018 was not based on structural changes in the economy, which remains constrained by low levels of investment and even lower levels of domestic savings. “Our rate of investment is among the lowest in the region, and when investment is low, there is no room for high economic growth,” he said. “Without significant, deep changes in the economy, any eventual growth hike will be only temporary and won’t be sustainable,” he added. This view appears corroborated in the October-December 2017 issue of Quarterly Monitor of

Economic Trends and Policies in Serbia, the economic journal published by the Foundation for the Advancement of Economics, FREN, of Belgrade University’s Economics Faculty. Its analysis confirms that, between 2013 and 2017, investment in Serbia comprised only some 17 per cent of its overall GDP – well behind the region, where the average share of investment in GDP was 22 per cent. The share of exports in Serbia’s GDP is also lower compared to the region, with around 48 per cent in Serbia, compared to a regional average of 56 per cent. Moreover, 2017 was marked by another unfavourable trend – a rise in imports that exceeded the rise of exports. Ljubodrag Savic, Economics professor at Belgrade University, blames that trend on the strengthening of the national currency, the dinar, to the euro. “A strong dinar is good for citizens and for companies with loans in euros, but doesn’t create a good environment for exports,” he noted. “In the long term, stimulating exports is more important, because that is the only healthy way to increase GDP and employment, as well as reliably service the public debt,” he told BIRN. Savic said growth of 3.5 to 4 per cent in 2018 can be achieved with a good yield in agriculture, having in mind its high share in Serbia’s GDP, but stressed that this rate cannot be predicted for certain. Madzar went further and warned that growth rates of 3.5 to 4 per cent, even if they are

achieved, are not enough if Serbia wants to catch up with the rest of the region. “Comparable economies in the region are growing at higher rates than Serbia, which risks staying at the bottom of the development scale in Europe,” Madzar added. This concern was corroborated by an EBRD report, The Western Balkans in transition: diagnosing the constraints on the path to a sustainable market economy, published in February 2018. This noted that the current average GDP per capita for Western Balkan economies is only half the average in the 11 EU member states of Eastern Europe and just a quarter of the GDP in most Western European countries. The last few years are already lost for Serbia in terms of convergence, meanwhile, when Serbia failed to reach even the average growth rate in Central and Eastern Europe, which was 4.5 per cent in 2017. Subsidies are not the way to secure investment: The same EBRD report ranks Serbia above the regional average in terms of country’s ability to assume the obligations of EU membership, however. Along with Montenegro, it received the highest score in the Western Balkans for six qualities of a sustainable market economy [competitive, well-governed, green, inclusive, resilient and integrated], though it still ranked well behind the 11 EU member states of Eastern Europe. The report stated that the biggest obstacle for the private sector across the region was competition between the formal and informal sector, followed by political instability and access to finance. In Serbia, however, the survey named political instability as the biggest obstacle, followed by tax rates and corruption. Savic said that most of these mentioned obstacles do not equally affect domestic companies and foreign investors, which usually pass through the “labyrinth of regulations” more easily thanks to subsidies and other forms of government assistance. He added that Serbia today attracts mostly investors that employ unqualified labour with little added value in their products, such as automobile component and textile manufacturers. Madzar also calls subsidies an “inadequate replacement” for better regulation of the business environment by introducing clear, impartial rules. “Serbia should try to attract foreign investors who do not come for subsidies but because they see it as an attractive market to do business in,” said Savic. “The best way to raise GDP, not just in statistical terms, but also in terms of development, is to attract investors who see Serbia as an attractive market to make a profit, which would improve the economy by employing a more educated and more skilled labour force, and create products with higher added value and with greater use of domestic raw materials,” he concluded.

May 2018

INVESTIGATION

Serbia-Kosovo Stalemate Allows Fugitives to Stay Free Serbia is no closer to consensus on Kosovo nine months after Serbian President Aleksandar Vucic called a series of roundtable discussions on relations with the country’s former southern province. Critics are sceptical of Vucic’s soul-searching. MILAN RADONJIC | BIRN | MITROVICA

erbia and Kosovo have become refuges for each other’s criminals and fugitives, allowing suspected murderers, drug dealers and organ-traffickers to evade justice by crossing the border. Faith Bailey, Kreshnik Gashi, Jelena Cosic, Serbeze Haxhiaj, BIRN When the time came for Kosovo doctor Lutfi Dervishi and his son Arban to be imprisoned in 2016 for one of the Balkans’ most gruesome post-war crimes, the pair had vanished. BIRN can reveal that Kosovo Police believe the urologist and his son, suspected of operating an organ-trafficking ring from the Medicus clinic in Pristina and currently on retrial, had slipped across the border into Serbia. In doing so, they joined a growing number of bail and jail dodgers taking advantage of the lack of security cooperation between Serbia and Kosovo, which declared independence in 2008 but is not recognised by Belgrade. On paper, EU and UN initiatives have paved the way for police cooperation, intelligence exchanges and recognition of international arrest warrants. But in practice, suspected murderers and drug dealers are sidestepping justice by crossing the border, safe in the knowledge that there has never been a successful case of extradition between Kosovo and Serbia. One doctor suspected of carrying out illegal IVF treatment in Kosovo has even been offering her services after fleeing police to Serbia. The families of those still missing from the Kosovo conflict also complain that their search for loved ones and justice is being seriously hampered by the lack of cooperation. Serbia’s Justice Ministry, the Kosovo Police and the EU rule-of-law mission in Kosovo, EULEX, have said that there has been a regular flow of information between Pristina and Belgrade in recent years. But interviews with officials working for EU and Kosovo institutions, as well as analysts who have studied the issue, suggest the process is fraught with difficulties and rarely results in decisive action. This is largely because Serbia refuses to even tacitly recognise Kosovo’s independence, but is also a result of the mistrust and ill feeling that has built up on both sides, they explain. “By exercising non-cooperation on legal and security matters, we continue to consid-

Graphic: Trembelat

er both countries as ‘safe zones’ for criminals,” Florian Qehaja of the Kosovo Centre for Security Studies think-tank told BIRN. A suspected organ trafficker’s bolthole In March 2016, the Pristina court of appeal upheld guilty verdicts against Medicus clinic doctor Lutfi Dervishi and his son Arban. The two men were ordered to present themselves at a prison to serve lengthy jail terms for harvesting the organs of dozens of vulnerable victims for transplants at the now notorious Pristina clinic - but the urologist and his son had disappeared. Nothing is known about how the Dervishis fled Kosovo, but police in Pristina have now revealed that they believe the two men crossed the border into Serbia, where they remained in hiding despite the existence of an international ‘red notice’, issued through the Interpol office of the UN Mission in Kosovo. “According to our information, both L.D. and his son A. were on the territory of Serbia and were hiding there from the Kosovo justice system,” Kosovo Police spokesperson Daut Hoxha told BIRN, referring to Lutfi Dervishi and his son Arban. It is not clear however whether this information was passed on to Serbia, because EULEX, UNMIK and Serbia’s and Kosovo’s justice ministries declined to comment on this. In January 2017, Lutfi Dervishi re-entered Kosovo after the Supreme Court ordered a retrial. He was swiftly arrested, but Arban is believed to still be in Serbia, according to police. The retrial of Lutfi Dervishi started in July 2017 and is ongoing. Wanted IVF medic flees Another doctor who took advantage of the legal loophole to sidestep the Kosovo authorities is Gjina Zeqiri, a gynaecologist and founder of the Global Hospital, a Pristina clinic which specialised in IVF treatment. In November 2014, her clinic was raided by Kosovo Police, who suspected Zeqiri of a string of offences, including allowing parents to choose the sex of their child for a fee, buying sperm and eggs from vulnerable people, and employing unlicensed embryologists, according to an indictment issued by prosecutors in January 2016 and obtained by BIRN. Despite being wanted by Kosovo Police, Zeqiri escaped to Serbia, from where she was

Gjina Zeqiri sought safety in Serbia after Kosovo Police raided her IVF clinic in Pristina. Photo: BIRN Kosovo

able to offer similar services through an Albanian and Serbian language website, although she denies ever having any clients. In February 2014, Zeqiri had registered a Serbian company called Global IVF in Bujanovac, a municipality near the Kosovo border whose population is majority ethnic Albanian, and a month later she began renting an office in the town. Zeqiri is originally from the area. Nexhat Behluli, the owner of the property rented by Zeqiri, said that initially she was selling medical equipment but that in May that year, she transformed the office into an IVF clinic. “I warned her that I didn’t want her to have a [IVF] practice here, and in our agreement we said that she will sell medical equipment and not have a clinic,” he said. After she refused to amend her contract, he put new locks on the door. Zeqiri then unsuccessfully sued Behluli to recover the money she had invested. According to court documents obtained by BIRN, Zeqiri was carrying out IVF treatment and abortions at the centre with a licence from Serbia’s Ministry of Health, although she denies this. Despite these setbacks, in December, after her escape from Kosovo, the website globalivf.net was registered, through which she continues to offer her infertility services in Albanian and Serbian language through “regional and international clinics”, as well as online consultations.

Zeqiri, who insists she is innocent of the charges against her, told BIRN that she had planned to provide IVF services in a new clinic but did not get the business off the ground. She rejected her landlord’s version of events. She said she cannot return to Kosovo because she believes she will not receive a fair trial. “I wanted to reopen the clinic but I have been blocked and I am waiting to see what is happening in Kosovo,” she said. “There is no state interested in [allowing me to work] as I am a victim of a non-functional state like Kosovo.” The Basic Court in Pristina ordered the issue of an international warrant for her arrest in June 2017, but Kosovo’s Justice Ministry declined to say whether an Interpol ‘red notice’ has been issued. Kosovo and Serbia institutions declined to comment on the case while Zeqiri told BIRN that she continues to travel freely. No extradition for murder suspect It is not just suspects from Kosovo who have taken advantage of the lack of rule-of-law cooperation between Pristina and Belgrade to escape justice. BIRN has found three cases in which Kosovo Police arrested individuals either wanted or convicted of serious crimes in Serbia, only for them to be released. Kosovo Police said that Ernad Bisevac, wanted in Serbia for murder since 2012, was arrested in Kosovo in September 2014, but

May 2018

The Medicus clinic, on the outskirts of Pristina, was allegedly home to some of gruesome post-war crimes in Kosovo. Photo: kallxo.com

that the Serbian authorities stated they would not request extradition. Bisevac was released and was free for a further year before he was detained in Serbia. He is currently serving a 16-year prison sentence for manslaughter and attempted manslaughter. Predrag Vukosavljevic, also known as Predrag Vulicevic, was sought in Serbia after being found guilty of drug smuggling, and handed a three-year prison sentence when he was arrested in Kosovo in March 2015 based on a Serbian arrest warrant. Again, Kosovo Police told BIRN that Serbia declined to request his extradition. Kosovo Police said that a third criminal suspect, Aleksandar Vukadinovic, was arrested in Kosovo in February 2016, a month after an Interpol red notice was issued by Serbia accusing him of “bribery and corruption”. According to Serbian media, Vukadinovic was found guilty of being part of an organised crime group involved in smuggling textiles and other goods into Serbia from Turkey and other countries. He was arrested in 2006 and sentenced to two years and three months in prison in 2012, according to reports. Kosovo Police claimed that Pristina had informed Serbian police of his arrest, and that Belgrade law enforcers then requested that Vukadinovic be taken informally to the nearest border point. As Vukadinovic also held Kosovo citizenship, Kosovo Police were un-

able to deport him. “Based on the responses for all the above-mentioned cases, the response was the same: that Serbia will not require its citizens’ extradition from Kosovo. It is believed that this has to do with the non-recognition of Kosovo by Serbia,” said police spokesman Daut Hoxha. BIRN was unable to confirm the fate of Vulicevic and Vukadinovic following their release as Serbia’s Interior Ministry did not respond to requests for information. Kosovo Police added that Serbia had never requested an extradition from Kosovo, and “has never arrested persons who were wanted by the authorities in Kosovo”. “In general, there is lack of cooperation in investigating various penal acts, and especially ones that have to do with investigating cases such as smuggling of migrants or terrorism,” the spokesman added. Assassination becomes new test case Nowhere is the rule-of-law failure more palpable than in northern Kosovo, which has not been fully under the control of either Pristina or Belgrade since the end of the war in 1999. The investigation into the assassination of Serb politician Oliver Ivanovic, gunned down outside his party’s office in the divided town of Mitrovica in January, is now providing a fresh test of the limited cooperation between the two countries. “Law enforcement cooperation between Serbia and Kosovo is orchestrated through a

jumble of international organisations and half-implemented agreements - all impeded by political antagonism and mistrust,” Bojan Elek, author of a 2015 report on Kosovo-Serbia cooperation published by the Belgrade Centre for Security Policy, told BIRN. EU-brokered talks between the countries, which began in 2011, have produced some tangible results around issues such as freedom of movement, but even these are often poorly implemented, according to in-depth reports by BIRN Kosovo [here and here]. For example, a deal meant to prevent Serbia from blocking Kosovo’s membership of regional organisations has not stopped Belgrade from countering Pristina’s attempt to join Europol, Interpol and a host of other regional law-enforcement organisations. Neither side has however attempted to place security cooperation on the agenda of their talks in Brussels, according to the EU. This stalemate means Pristina remains reliant on international organisations for a great deal of ruleof-law cooperation, much to the anger of Kosovo officials. Kosovo still relies on the UN Mission in Kosovo, UNMIK, deployed in the wake of the conflict in 1999, to issue international arrest warrants, known as red notices, while the EU rule-of-law mission liaises with Europol. Both UNMIK and EULEX are also mandated to facilitate communication between Kosovo and Serbia’s police forces. In 2011, Kosovo also established an International Law Enforcement Coordination Unit within the Kosovo Police as part of an EU-funded project to create a network of such units across the Western Balkans through which forces can cooperate. While information from the Coordination Unit cannot be used as evidence in court, this backdoor channel has resulted in a rare case of cooperation. After a request from the Serbian police, two murder suspects were arrested in Kosovo on unrelated drug offences and then deported. They were left in no-man’s-land at the border where they were then arrested by Serbian police, according to Bojan Elek’s report. After its deployment in 2008, EULEX was charged with handling written communication between Pristina and Belgrade, known as Mutual Legal Assistance, and was also required to step in to mediate cases of extradition to and from states which do not recognise Kosovo’s independence. EULEX said the failure by both sides to agree to Mutual Legal Assistance procedures held back cooperation until 2013, when information began to flow. But the situation again deteriorated in October 2014, when Serbia refused to recognise the handover of the mandate to the EU Special Representative Office in Pristina, which it deemed was not neutral on the issue of Kosovo’s independence. Belgrade insisted that requests should continue to be routed via EULEX, resulting in a period of around 12 months during which communication, officially at least, stopped. The impasse was solved when Belgrade said it would accept requests if they came via the EU Delegation in Belgrade, according to an assessment paid for by the EU. But BIRN has also discovered that during this hiatus, with official requests from the EU office in Pristina piling up at the Serbian Justice Ministry, duplicates of at least ten Mutual Legal Assistance cases were resent to the ministry in Belgrade from EULEX, even though its mandate had technically expired. “In order for some very important cases on war crimes and organised crime, which were dealt with by international prosecutors and judges, to be worked on, we tacitly agreed that EULEX Belgrade will send a copy of the subject [request], while the original was some-

where already there in the [Serbian] ministry,” explained a high-ranking EU official involved in this process. The same EU official, who spoke on condition of anonymity, said that overall all sides had been dissatisfied with legal cooperation between Kosovo and Serbia, adding that while the administrative process had been smooth, transfer of information had been “really slow”. While EULEX was successful in securing extraditions from some countries that do not recognise Kosovo, such as Slovakia and Bosnia and Herzegovina, there have been no extraditions between Kosovo and Serbia, as Pristina and Belgrade have not yet concluded an agreement on this. hese administrative problems and blurred lines have again been illustrated by recent public statements on Kosovo-Serbia cooperation over the murder of Oliver Ivanovic. While Kosovo institutions said that there is an exchange of information through the two countries’ justice ministries and via “international judicial cooperation”, Serbia said EULEX was mediating the transfer of intelligence. EULEX told BIRN that it was helping with the case by liaising between Kosovo Police and the Serbian interior ministry. Kosovo and Serbia’s justice ministries told BIRN that they had received some information from each other. ‘No cooperation means no justice’ The head of Kosovo’s Special Prosecution Reshat Millaku, who is in charge of the most serious cases, including war crimes and high-level corruption, said that cooperation between prosecutor’s offices in Kosovo and Serbia is almost impossible. “If there is no cooperation, there cannot be justice for victims,” Millaku said. “We are constantly asking for cooperation with the Serbia prosecution, not only on war crimes cases, but also on the ordinary ones, but they keep refusing. “They have asked for information about our citizens for war crime cases in Kosovo, but we could not provide such information to them because this is under the Kosovo prosecution’s responsibility,” he added. “Having seen that Serbia is not willing to cooperate, we have decided to not answer their requests.” But the Justice Ministry in Belgrade rejected the accusation that there was no cooperation. In a letter to BIRN, the ministry press office said: “From the last year alone, the data shows that there have been 316 requests for legal assistance in both directions. The requests cover all criminal acts, war crimes, organised crime and terrorism.” “Lastly, it is necessary to emphasise that there are no legal obstacles to cooperation, if there is the political will,” the letter added. “We emphasise that the Ministry of Justice of the so-called state Kosovo has directly refused to act upon requests from the Serbian Prosecution over war crimes,” it insisted. A source in the Serbian judiciary said that this statement referred specifically to Serbia’s controversial attempt to extradite Kosovo Prime Minister Ramush Haradinaj on charges of war crimes. Elek predicted that cooperation over the investigation into Ivanovic’s murder and the fight against organised crime is unlikely to bear fruit in the current situation. “There is definitely obstruction on both sides, as far as I can tell, hence the overwhelming belief among the Serbs in Kosovo that this [Ivanovic] case will be unresolved, like so many others,” Elek said. “Citizens in Kosovo and Serbia cannot feel safe, and organised crime is flourishing,” he warned. Additional reporting by Paulina Nushi, Visar Prebreza and Nikola Lazic.

May 2018

DOSSIER

1961 Youth Day in Maribor. Photo: Wikimedia/Dragisa Modrinjak

The Event Meant to Make Yugoslavia Join Hands Thirty years have passed since Yugoslavia’s last Youth Day ‘slet’, an annual event which was designed to make nations work out their differences SRDJAN GARCEVIC | BIRN | BELGRADE

t has been 30 years since the last ‘slet’ – a spectacular annual event much like the opening ceremony of the Olympic Games that included the presentation of a relay baton that had been carried across each Yugoslav state followed by mass games featuring coordinated gymnastic routines and dances. The event was part of the former Yugoslavia’s Youth Day celebrations, one of the largest events of the year, and was held every 25 May to celebrate Tito’s official birthday. It was held at the Yugoslav National Army stadium that is now home to Partizan football club. It was one of the largest events in the former Yugoslavia and became one of the defining expressions of the Yugoslav identity. Beside the chock-full stadium and large crowds glued to their TVs, participation in the ceremony offered life-long distinction to those who participated, especially to the Yugoslav youth - chosen from a different republic and ethnicity each year - who had the honour of presenting the baton to Tito (or one of the presidents of the federal presidency after Tito’s death in 1980). Lasting about an hour, the ceremony consisted of thousands of participants from all over the country dancing in unison in colourful garb to the songs of the most popular musicians in

Yugoslavia or chanting hymns dedicated to Tito and Yugoslavia with titles along the lines of Tito is our Sun and Comrade Tito We Swear to You. Watching old recordings of these slets on YouTube today, the event seems strange, probably even to the most devout of Yugo-nostalgics. The parallels with the physically more impressive Arirang mass games in North Korea are inescapable, especially due to the cringe-worthy, almost religious, praise to the ‘dear leader’. Even in the 1980s their authoritarian aesthetic did not escape a group of Slovenian avant-garde artists who are popularly blamed for the death of slets. In 1987, the group called Novi Kolektivizam (New Collectivism), which was linked to the (in)famous Slovenian band Laibach, submitted an altered Nazi propaganda poster design to a Youth Day poster competition and won, causing a major upset in an already fraught Yugoslavia. That year the last baton relay handover was held, while the slets were discontinued altogether a year later in 1988. ronically, almost exactly a century before in 1888, it was another group of Slovenes who introduced the whole practice of slets to what was to become Yugoslavia. Their embrace of coordinated movement was fuelled by a nobler, if strange, logic fully in line with

1961 Youth Day in Maribor. Photo: Wikimedia/Dragisa Modrinjak

the prevailing romantic ethos of the time. This first slet in Ljubljana was organised by the Slovene Sokols, who followed the ideas of Miroslav Tyrs, a Czech art historian and amateur gymnast. Tyrs was inspired by his studies of ancient Greece to believe that practicing sports such as weightlifting, marching and fencing, individually and in groups,

The event was part of the former Yugoslavia’s Youth Day celebrations, one of the largest events of the year, and was held every 25 May to celebrate Tito’s official birthday. It was held at the Yugoslav National Army stadium that is now home to Partizan football club. was key to ensuring a healthy and strong nation. He created a sports society in 1862, and named it after the Czech word for falcon - Sokol, which is similar across the Slavic languages. His goal was to strengthen Czech and Slavic cultures, as he considered them endangered by Germanic imperial rule and influence. Thus Sokol society embraced romantic nationalist ideas of the era,

best illustrated by their peculiar uniform which combined a red Garibaldi shirt (popularised during the Italian Unification movement), brown Russian trousers, and a Polish revolutionary jacket topped with a Montenegrin cap. FORGING THE YUGOSLAV IDENTITY Tyrs’ idea spread like wildfire among Slavic nations who lived under the Austro-Hungarian Empire and craved greater political and cultural autonomy. It also benefited from the late 19th Century Pan-Slavic ideology that originated in Russia, which called for greater cooperation between Slavic nations. In the Slavic areas of the Balkans, this idea was also combined with nascent proto-Yugoslav ideologies, which besides calling for autonomy also foresaw a future union of South Slavic nations, which were then culturally and demographically intermingled. After the founding of Ljubljana’s first Sokol society in 1863, societies explicitly embracing Sokol ideology were set up in Zagreb (1874), Novi Sad (1874), Belgrade (1891) and later in Bosnia and other parts of the former Yugoslavia. These societies expanded throughout the late 19th and early 20th Century and attracted prominent young writers, poets and politicians from all Slavic nations. They used exercising together at international slets that were held across Europe to share their ideas and unite against what they saw as negative foreign influence. In the first decade of the 20th Centu-

May 2018

Lonely Planet Names Albania, Kosovo among ‘Best Destinations’ One of the most popular travel guides, Lonely Planet, has included Albania and Kosovo on its list of the ten best holiday destinations in Europe for 2018.

Tirana. Foto ilustuese Ivana Dervishi/BIRN

onely Planet’s list of ten “essential destinations in Europe this year” includes Kosovo and Albania’s capital Tirana must-see place on the continent. Lonely Planet’s website says says that Kosovo, which is included alongside Emilia-Romagna in Italy, Cantabria in Spain and Friesland in the Netherlands, “somehow stayed below the radar of most travellers”. “Coursing with energy, the world’s second-newest nation also boasts Europe’s youngest median population - and it’s their verve fuelling its development,” it says. “The Kosovan section of the Balkans-spanning Via Dinarica hiking trail showcases the country’s peak-laden landscape to dramatic effect; more film fans each summer flock to Dokufest, an acclaimed festival in the sublime Ottoman-era city of Prizren; and when the trekking and movie-going ends, the burgeoning wine region of Rahovec beck-

1961 Youth Day in Maribor. Photo: Wikimedia/Dragisa Modrinjak

ry, as tensions over Austro-Hungarian occupation and the annexation of Bosnia and Herzegovina grew, Sokol societies across the former Yugoslavia were cooperating to the point of wanting to unite into a single Sokol society in 1914, something that was thwarted by the Austro-Hungarian authorities. After World War I, the Sokol movement was embraced and supported by the newly-minted Kingdom of Serbs, Croats and Slovenes, which later formed a united Sokol Movement in 1919. The ideology of the Sokols was used as a way of forging a common identity among its diverse population, which grew up in different states and with different religions. This intention was best captured by their most famous motto: “Brat je mio ma koje vere bio” (A brother is dear, no matter what his

faith is). This ecumenical attitude, however, was opposed by the Croatian Catholic Church, which not only forced the Croatian Sokols to leave the common organisation, but also formed its own competing society Orlovi [Eagles], fearing that Sokolism would lead the people away from the church. The Sokol movement in Yugoslavia came to the fore again when the country was destabilised after Stjepan Radic, a prominent separatist Croatian politician, was shot dead by a Montenegrin MP in 1928. The following year, to gain control of the situation, King Aleksandar I suspended the constitution and introduced a dictatorship. Orlovi were banned and the Yugoslav Sokol was relied on to forge stronger links between the youth of Yugoslavia’s diverse ethnic groups. To

that end, Belgrade in 1930 hosted a massive, 20,000 person slet, which was held at a huge purpose-built wooden stadium. Sumptuous Sokol halls (Sokolane) containing gyms and auditoriums were built across the country to symbolise the importance of the movement and spread its message. Unfortunately, the inter-ethnic slaughter during World War II showed that the achievements of the Yugoslav Sokol were, at best, limited. Despite this, the Communist approach to rebuilding Yugoslav identity and ensuring that all of its citizens got along after suffering great violence at each other’s hands took a lot of inspiration from the Sokols. Hej Sloveni, the beloved anthem of socialist Yugoslavia, was originally written by Samo Tomasik, a Slovak Lutheran pastor, and had been sung by Sokols across Europe since the late 19th Century. When representatives of anti-fascist movements from all over Yugoslavia met in the Bosnian town of Jajce on 29 November 1943 to create what would become the Socialist Federal Republic

ons with more than a dozen vineyards,” the travel guide adds. Tirana, the capital of Albania, is described as “a vigorous metropolis” with a great location “between the Adriatic Coast and the Albanian Alps”. “A typical day might include catching a cable car from the centre to the city’s peak, Mount Dajti, for panoramic views, lingering over a slow-food experience at a local bistro, and then a night-time tour of the cocktail lounges and designer boutiques of the fashionable Blloku neighbourhood, once the territory of corrupt communist bosses,” says Lonely Planet. This year’s list of the best places to visit in Europe also includes Provence in France, Dundee in Scotland, Small Cyclades in Greece, Vilnius in Lithuania and Vipava Valley in Slovenia. Last year, the renowned travel guide included the Croatian capital Zagreb on its list of the best destinations in Europe.

of Yugoslavia and select its leader, Tito, they met in a former Sokol Hall. Most importantly, Communists continued the push to create a unified Yugoslav identity, this time under the banner of ‘Bratstvo Jedinstvo’ (Brotherhood and Unity) which the slets and baton relay on 25 May garishly celebrated. In this officially endorsed culture there was a strong focus on proportionality and shared goals, most obviously in the organisation of relays. The relay route had to snake through all of Yugoslavia’s republics and regions, and the people carrying were chosen to reflect the ethnic composition of all areas it passed. Although the Sokol idea of uniting nations through shared exercise seems quaint now, there is increasing scientific evidence that Tyrs was right to an extent. More and more studies suggest that chanting and rhythmically moving in unison do create a sense of community and increase cooperation among strangers. Who knows, maybe Yugoslavia might have eventually worked out if only more Yugoslavs had worked out together?

PËR MË TEPËR VIZITONI: www.albania.mom-rsf.org