Reporter.al Botimi Mars 2018 by Reporter.al

INVESTIGIM

Sponsori i drejtësisë: Dhjetra gjyqtarë dhe prokurorë u punësuan në “Kristal”

Ndonëse ishte nën hetim prej vitit 2012 për shitje diplomash, universiteti “Kristal” u kthye në një punëdhënës të madh për 5 % të njerëzve të sistemit të drejtësisë...

ANALIZË

Partitë fshehën shpenzimet për kandidatët, konsulencat dhe zyrat elektorale

Raportet e auditit për tre partitë kryesore hedhin dritë mbi shkeljet e Kodit Zgjedhor dhe të ligjit ‘Për Partitë Politike’ gjatë fushatës zgjedhore të 25 qershorit.

ANALIZË

Dy projekte publike kërcënojnë me betonim lagjen romake të Durrësit

Projekti i bashkisë së Durrësit për ndërtimin e një nënkalimi dhe plani për ngritjen e pallatit të Drejtësisë rrezikojnë me zhdukje pjesën e mbijetuar deri më sot të lagjes antike romake.

Nr.

Mars 2018 E përmuajshme

BIZNESI FAMILJAR I MEDIAS NË SHQIPËRI Një studim i ri zbulon se media në Shqipëri është përqendruar në duart e pak pronarëve - duke minuar në këtë mënyrë pluralizmin në treg. Kompanitë që dominojnë tregun dhe niveli i lartë i përqendrimit në televizion, shtypin e shkruar dhe në radio

Foto: Ivana Dervishi

Mars 2018

BIZNES FAMILJAR: KOMPANITË

QË DOMINOJNË TREGUN E MEDIAS SPONSORI I DREJTËSISË: DHJETRA GJYQTARË

E PROKURORË U PUNËSUAN NË “KRISTAL” PARTITË FSHEHËN SHPENZIMET PËR

Një studim i ri zbulon se media në Shqipëri është përqendruar në duart e pak pronarëve - duke minuar në këtë mënyrë pluralizmin në treg.

KANDIDATËT, KONSULENCAT DHE ZYRAT ELEKTORALE DY PROJEKTE PUBLIKE KËRCËNOJNË ME

4-5

BETONIM LAGJEN ROMAKE TË DURRËSIT RUBINETËT TOKSIKË: ARSENIKU NË

UJË SHKAKTON FRIKË PËR KANCER TAKSË E GABUAR NË

KOHË TË GABUAR

06 Universiteti “Kristal” u kthye në një punëdhënës të madh për 5 % të njerëzve të sistemit të drejtësisë, duke ngritur dyshime për konflikt interesi.

ENGLISH EDITION REPORT SHATTERS MYTH OF

ALBANIA’S MEDIA PLURALISM ALBANIA, CROATIA, ROMANIA, EXPEL RUSSIANS OVER SKRIPAL CASE

20 10-11

ALBANIA COMMISSION FIRES TOP JUDGE OVER UNEXPLAINED WEALTH TOXIC TAPS: ARSENIC IN WATER STIRS CANCER FEARS PIERRE MIREL: EU MUST GET TOUGH ON BALKAN BACKSLIDING KOSOVO’S POLITICAL MURDERS: ANALIZA

UNPUNISHED BUT NOT FORGOTTEN

ANALIZA

INVESTIGIME

REPORTAZHE

LAJME

OPINION

12-13 Ndërtimi i një nënkalimi dhe plani për ngritjen e pallatit të Drejtësisë në Durrës rrezikojnë me zhdukje pjesën e mbijetuar të lagjes antike romake.

LAJME

REPORTAZHE OPINION Është publikimi i Rrjetit Ballkanik të Gazetarisë Investigative në Shqipëri – BIRN Albania. RAJONI BIRN Albania ështëRAJONI një organizatë jo-fitimprurëse, e cila mbështet zhvillimin e gazetarisë INTERVISTA investigative në Shqipëri me qëllim ekspozimin e rasteve të korrupsionit dhe promovimin e të drejtave të njeriut në vend. Ky publikim i përmuajshëm është një përmbledhje e disa prej artikujve të botuar nga rrjeti BIRN në faqen www.reporter.al dhe ëëë.balkaninsight.com. Mbështetur nga: Ky publikim shpërndahet falas. Printimi dhe shpërndarja e tij mundësohet nga: National Mbështetur nga: Endowment for Democracy B T D Balkan Trust for Democracy Fondacioni Shoqëria e Hapur për Shqipërinë

INTERVISTA

Publikuar nga:

Raportet e auditit për tre partitë kryesore hedhin dritë mbi shkeljet e Kodit Zgjedhor dhe të ligjit ‘Për Partitë Politike’ gjatë fushatës së 25 qershorit.

FONDACIONI

SHOQËRIA

E HAPUR

PËR SHQIPËRINË

FONDACIONI

SHOQËRIA

E HAPUR

PËR SHQIPËRINË

STAFI

KONTAKTONI:

Kristina Voko, drejtore e BIRN Albania Besar Likmeta, redaktor Aleksandra Bogdani, gazetare Gjergj Erebara, gazetar Ivana Dervishi, gazetare Lindita Çela, gazetare

Bulevardi Gjergj Fishta, Kulla 5, Ap. 22, Tiranë E-mail: office.albania@birn.eu.com Tel: +35544502592 URL: http://www.reporter.al/

Mars 2018

Ngjarjet e Marsit

SHKODRA E PËRMBYTUR Forca të ushtrisë gjatë operacionit për evakuimin e banorëve nga shtëpitë e tyre të përmbytura në fshatin Obot në Shkodër. Disa fshatra dhe qindra hektarë tokë bujqësore mbetën nën ujë në fshatrat Obot, Oblikë dhe Murriqan në qarkun e Shkodrës si pasojë e hapjes së portave të shkarkimit të hidrocentraleve mbi lumin Drin. Foto: LSA/GENT SHKULLAKU

I gjithë bregdeti në dorë të qeverisë Harta shoqëruese e vendimit të qeverisë “për pezullimin e përkohshëm të vijimit të procedurave të kalimit në pronësi të përfituesve të tokës bujqësore të ish-ndërmarrjeve bujqësore dhe të regjistrimit të akteve të marrjes së tokës në pronësi, në zonën me rëndësi për fondin e mbështetjes së investimeve strategjike”, i miratuar më 14 mars, u botua të hënën në Fletoren Zyrtare. Harta përfshin të gjithë vijën bregdetare të vendit me distancë deri disa kilometra nga bregu i detit, ku sipas qeverisë, të gjitha aktet e pronësisë që u janë dhënë fshatarëve, por që për arsye të ndryshme nuk janë regjistruar ende në zyrat e regjistrimit të pronave të patundshme, duhet të bllokohen për shkak se qeveria thotë se dëshiron të krijojë “një fond për mbështetjen e investimeve strategjike”, në bazë të një ligji kontrovers që i jep të drejtë qeverisë të dhunojë pronën private për llogari të të ashtuquajturve “investitorë strategjikë”. Vendimi përfshin të gjithë tokën me vlerë tregtare nga grykëderdhja e Bunës në Veri deri në kepin e Stillos në kufirin jugor të vendit me Greqinë dhe mbart pikëpyetje ligjore për shkak se një e drejtë e dhënë me ligj, nuk mund të hiqet me vendim qeverie.

Kryebashkiaku i Lezhës arrestohet për tjetërsim tokash Kryetari i Bashkisë së Lezhës, Fran Frrokaj u arrestua të premten si pjesë e një rrjeti të gjerë zyrtarësh që Prokuroria e Lezhës i akuzon për tjetërsimin e 234 mijë metrave katrorë në bregdetin e Shëngjinit. Përveç Frrokajt, Gjykata e Lezhës miratoi urdhër-arreste dhe masa sigurie edhe për 22 persona të tjerë; zyrtarë lokalë dhe përfitues të tokës. Pas sekuestrimit në shtator 2017 të pesë parcelave të tokës në zonën e Ranës së Hedhun, Prokuroria e Lezhës deklaroi të premten se kryetari i Bashkisë Lezhë, nënkryetari dhe disa zyrtarë të tjerë lokalë kanë kryer përmes shpërdorimit të detyrës tjetër-

simin e pronës, duke përdorur ligjin 7501. Bazuar mbi këto akuza, Gjykata e Rrethit Lezhë miratoi më 15 mars masat e sigurisë së arrestit me burg për kryebashkiakun Fran Frrokaj, i kandiduar nga Partia Demokratike dhe 22 persona të tjerë kryesisht zyrtarë lokalë dhe përfitues të pronës. Avokati i kryebashkiakut Frrokaj, Neshat Fana i tha BIRN se ai ende nuk ishte njohur me aktet, por shtoi se klienti i tij nuk i pranon akuzat. Sipas Fanaj, i mbrojturi prej tij thotë se përgjegjësia në këto raste bie mbi Këshillin e Qarkut dhe ZVRPP, që bëjnë verifikimin dhe rregjistrimin e pronave.

Ish-gjyqtari Imeraj referohet në prokurori Gjyqtari i Gjykatës Kushtetuese, Besnik Imeraj dha dorëheqjen nga pozicioni më 31 janar 2018 për arsye shëndetësore dhe personale, por problemet e tij me drejtësinë duket se nuk kanë përfunduar. Komisioni i Pavarur i Kualifikimit, institucioni që do të hetojë të gjithë gjykatësit dhe prokurorët e vendit, njoftoi të martën se pavarësisht se Imeraj i ka shpëtuar vetingut pas dorëheqjes, ky institucion ka vendosur të referojë dosjen e tij në Prokurorinë e Përgjithshme. “Komisioni i Pavarur i Kualifikimit njofton se, në bazë të nenit 281 të Kodit të Procedurës Penale, ka referuar pranë Zyrës së Prokurores së Përgjithshme të gjithë dokumentacionin që rezultoi nga hetimi administrativ gjatë procesit të rivlerësimit të ish-gjyqtarit të Gjykatës Kushtetuese, zotit Besnik Imeraj,” thuhet në njoftimin e shkurtër të KPK të publikuar në faqen zyrtare të këtij institucioni. Ish-anëtari i Kushtetueses, Besnik Imeraj e quajti referimin e dosjes së tij në Prokurori si “sulm politik” në një reagim për televizionin Ora Neës.

Artistët kundër koncesionit për teatrin Duke e cilësuar nismën e qeverisë për të ndërtuar pallate private mbi tokën publike të zënë aktualisht nga te-

atri kombëtar si “arrogancë pushteti”, një grup artistësh u mblodhën të hënën në një sallë të vogël në Teatrin Kombëtar për të paraqitur nismën “Të Shpëtojmë Teatrin”, takim në të cilin plani i qeverisë për teatër me koncesion u kritikua ashpër. Disa e cilësuan projektin e qeverisë si të tillë që synon ta kthejë teatrin në një aneks apo një hale të kullave shumëkatëshe që synohen të ndërtohen nga biznese të paidentifikuara zyrtarisht. Aktori Arben Derhemi, në rolin e kryetarit të sindikatës së artistëve, deklaroi se mbledhja u thirr pasi aktorët që morën pjesë në prezantimin e projektit të teatrit të ri nga kryeministri Edi Rama “nuk patën mundësi të flasin”. Rama solli në selinë e kryeministrisë një arkitekt danez më 12 mars, i cili prezantoi një maket, shfaqje që publiku i gjerë e ndoqi përmes të ashtuquajturit “ERTV”, shërbimit televiziv të zyrës së marrëdhënieve me publikun të qeverisë, për të cilin kryeministri ka deklaruar se ka “zëvendësuar nevojën për kameramanë dhe gazetarë”.

Shqipëria dëbon dy diplomatë rusë Dy diplomatë rusë u përzunë nga Shqipëria të hënën, pasi Shqipëria iu bashkua disa vendeve Europiane, SHBA-së, Kanadasë e Ukrainës në një përgjigje të koordinuar ndaj helmimit me gaz nervor të Sergei Skripal, një ish oficer i shërbimit sekret rus i kthyer në agjent të dyfishtë dhe vajzës së tij Julia në Salisburi të Mbretërisë së Bashkuar më 4 mars. Në një njoftim për shtyp, Ministria tha se Ministri Ditmir Bushati ia komunikoi urdhrin e përzënies ambasadorit të Rusisë në Shqipëri Aleksandër Karpushin. Ambasada e Rusisë në Tiranë ka një staf diplomatik të akredituar prej 28 zyrtarësh dhe familjarësh të tyre sipas të dhënave të protokollit të shtetit më 2017. Në vitin 2014, Rusia kishte 24 diplomatë në listën e protokollit të shtetit. Ambasada e Rusisë në Tiranë ka qenë aktive publikisht gjatë viteve të fundit duke kritikuar ato që quan “disinformim dhe gënjeshtra” kundër Rusisë.

Mars 2018

STUDIMI

Bie miti i pluralizmit në median shqiptare Një studim i ri zbulon se media në Shqipëri është përqendruar në duart e pak pronarëve - duke minuar në këtë mënyrë pluralizmin në treg. Infografikët e përqendrimit të pronësisë në tregun televiziv, atë të shtypit të shkruar dhe në radio/Jurgena Tahiri

GJERGJ EREBARA| BIRN | TIRANË

dërsa skena mediatike në Shqipëri është përshkruar shpesh si e tillë që ka shumë probleme – prania e shumë mediave në treg është mikpritur si një garanci për larmishmëri këndvështrimesh. Gjithsesi, një raport i ri mbi pronësinë e medias dhe pluralizmit, publikuar këtë javë në Tiranë nga Reporterët Pa Kufi dhe nga BIRN Albania, tregon se perceptimi për një treg vibrant dhe të larmishëm është më shumë iluzion se sa realitet. “Pas dekadash tranzicioni… panorama e medias duket se po rrëshqet larg nga rruga drejt pavarësisë, pluralizmit dhe qëndrueshmërisë”, komentoi Olaf Steenfadt, drejtori i projektit global të RSF Monitori i Pronësisë së Medias. Monitori i Pronësisë së Medias është pjesë e një projekti më të gjerë të Reporter ohne Grenzen, seksionit gjerman të organizatës ndërkombëtare të të drejtave të njeriut Reporterë pa Kufi. Projekti synon të rrisë transparencën mbi pronësinë e medias në vende të ndryshme të botës si dhe të rrisë ndërgjegjësimin për nevojën për pluralizëm mediatik si një mjet i domosdoshëm për një demokraci të shëndetshme. Raporti – si dhe të dhënat janë të disponueshme në internet dhe zbulojnë se katër pronarët e mëdhenj kontrollojnë gjysmën e audiencës në tregun e televizionit në vend si dhe 85% të të ardhurave nga televizionet pa pagesë. Tregu i shtypit në Shqipëri është gërryer përgjatë viteve të fundit nga rënia e të ardhurave dhe qarkullimit. Në këtë fushë, një pronar kontrollon 54 për qind të të ardhurave dhe më shumë se 30 për qind të audiencës përmes dy gazetave të përditshme. “Pavarësisht se shumë media sugjerojnë një larmishmëri sasiore të ofertës, të dhënat financiare tregojnë se pjesa më e madhe e të ardhurave është e përqendruar në një

numër të vogël grupesh mediash nën pronësi familjare,” thotë raporti. Rrëzimi i mitit të medias pluraliste në Shqipëri “Miti se, pavarësisht problemeve, media në Shqipëri prezanton pluralizëm këndvështrimesh, është rrëzuar. Një grusht familjesh arrijnë më shumë se gjysmën e audiencës dhe kanë 90 për qind të të ardhurave në tregun tonë të medias,” tha Kristina Voko, drejtore ekzekutive e BIRN Albania. Gjithsesi, kryetar i Autoritetit të Medias Audio-Vizive, Gentian Sala, i cili ishte i pranishëm në publikimin e raportit, theksoi se matjet e audiencës në Shqipëri janë të dobëta. Ai theksoi gjithashtu se nuk ka pengesa për aktorë të rinj që mund të duan të hyjnë në treg. “Problemi në median shqiptare është se ne kemi pronarë të fortë dhe biznese të dobëta,” tha Sala duke iu referuar kulturës së përgjithshme të biznesit në Shqipëri. “Një pjesë e madhe e spektrit është aktualisht e lirë për çdokënd që dëshiron të hyjë tregun e televizioneve,” shtoi ai. Dy kompani kërkimore ofrojnë matje të audiencës në Shqipëri, por matjet e tyre japin rezultate shumë të ndryshme dhe ato janë të kundërshtuara sa i përket cilësisë si nga ekspertët ashtu edhe nga pronarët e mediave. Por matjet e audiencës nuk janë faktorët e vetëm që tregojnë nivelet e larta të përqendrimit në media. Analiza të raporteve financiare të tetë kompanive të televizioneve pa pagesë dhe dy platformave me pagesë tregojnë se kompanitë e mëdha dominojnë gjithashtu tregun për sa i përket të ardhurave. Shqiptarët shpenzuan rreth 100 milionë euro për media gjatë vitit 2016. Rreth 50 milionë ishin të ardhurat e dy platformave me pagesë. Rreth 18 milionë të tjera ishin shpenzimet e transmetuesit publik. Rreth 32 milionë euro u mblodhën nga televizionet pa pagesë, të fituara më së shumti përmes reklamave. Nga të tetë kompanitë që operojnë në tregun e televizioneve pa pagesë, dy më të

mëdhatë, Tom Channel dhe TV Klan, kishin 67 për qind të të ardhurave. Ka dhjetëra stacione televizive lokale në vend por prania e tyre është pothuajse e padukshme si në terma të audiencës ashtu edhe të të ardhurave. Tregu i shtypit në Shqipëri është shumë i vogël. Një dyzinë kompanish të shtypit të analizuara patën të ardhura prej vetëm 4.5 milionë eurosh, gjysma e të cilave shkuan te një pronar i vetëm me dy gazeta. Kufizimet e pronësisë të injoruara që në fillim: Shqipëria miratoi ligj për të rregulluar tregun komercial për herë të parë më 1998. Por parimi bazë i kufizimit të pronësisë – i cili është një garanci për pluralizmin brenda dhe jashtë kompanive të medias – është anashkaluar dhe injoruar vazhdimisht. Kufizimi kyç përfshinte ndalimin që çdo person apo familje të mos kishte më shumë se 40% të një kompanie televizioni kombëtar. Shumë vende të BE-së kanë kufizime të tilla, të dizajnuara për të garantuar që mediat më të rëndësishme të mos bien nën kontrollin e drejtpërdrejtë të një personi apo kompanie. Por kufizimet ligjore nuk kanë sjellë një pengesë reale për pronarët e medias në Shqipëri, të cilët kanë përdorur pronarë fasadë për t’i anashkaluar këto pengesa. Dhe, megjithëse nuk ka raste të njohura të zbatimit të këtyre kufizimeve nga autoritetet, ky konsiderohej gjithsesi mjaftueshëm problem sa pronarët e medias lobuan për heqjen e tyre. Në vitin 2015, kreu i grupit parlamentar të Partisë Socialiste në pushtet Taulant Balla, propozoi amendim ligjor për të hequr të gjitha kufizimet në pronësi. Balla pretendoi se kufizime të tilla “dëmtonin konkurrencën e ndershme” dhe “pengonin zhvillimin e sektorit”. Organizatat vendëse të medias si dhe OSBE dhe Këshilli i Europës protestuan kundër propozimit, duke theksuar rëndësinë e pluralizmit në tregun e medias. Nën presion,

Balla e tërhoqi propozimin. Por ndërkohë, një shoqatë që prezanton pronarët e medias e sfidoi ligjin në Gjykatën Kushtetuese. Në maj 2016, gjykata i shpalli kufizimet “disproporcionale” me synimin dhe i hoqi nga ligji. Dorian Matlija, një ekspert ligjor, theksoi në prezantimin e rezultateve të studimit mbi pronësinë e medias se, megjithëse gjykata e konsideroi pronësinë 40% “disproporcionale”, parlamenti mund të vendosë një limit të ri. GJithsesi, megjithëse parlamenti e ka ndryshuar ligjin mbi median audiovizive dy herë që nga viti 2016, asnjë përpjekje nuk është bërë për të mbushur boshllëkun e krijuar nga vendimi i Gjykatës Kushtetuese. Besar Likmeta, redaktor i BIRN Albania, theksoi se nivelet e larta të përqendrimit – si dhe fakti që pronarët e medias në Shqipëri kanë biznese të lidhura në fusha të rregulluara – shtyn shumë gazetarë drejt vetë-censurës, për shkak se ata përpiqen të shmangin rrjetin e komplikuar të interesave të krijuara mes medias, politikës dhe biznesit. Gjithsesi, shtoi ai, edhe kur pak reporterë i rezistojnë vetëcensurës, ata përballen me denigrime dhe abuzime verbale nga politikanët e nivelit më të lartë, duke përmendur rastet e kryeministrit aktual Edi Rama dhe ish-kryeministrit Sali Berisha, e të tjerëve. “Pronarët e mdias kanë interesa të lidhura me kompani që operojnë në tregje fitimprurëse të rregulluara si ndërtimi, bankat, nafta apo arsim privat e bixhos,” vërejti Likmeta. “Përqendrimi i lartë nuk është vetëm problem në termat e pronësisë, audiencës dhe tregut, por edhe në termat e tregut të reklamave, ku një grup i vogël kompanish telekomunikacioni dhe banka kanë pjesën më të madhe në volumin e reklamave,” shtoi ai. Kjo “shpjegon mungesën e raportimeve në rastet e aludimeve për abuzime nga këto kompani shumëkombëshe ndaj konsumatorëve vendës”, shtoi Likmeta.

Mars 2018

Përqendrim i lartë edhe në print e radio Edhe pronësia mbi sektorë të ndryshëm - TV, shtyp dhe radio - në Shqipëri vlerësohet gjithashtu i përqendruar. MOM llogariti përqendrimin ndërsektorial në bazë të audiencës së ponderuar për shtypin, radion dhe tregun televiziv, gjë që nuk tregon aq shumë fuqinë ekonomike sa ndikimin potencial të pak pronarëve në opinionin publik. MOM e ka llogaritur përqendrimin ndërsektorial të audiencës bazuar në të dhënat e audiencës së ofruara nga Telemetrix dhe Abacus Research. Edhe pse devijojnë nga njëra-tjetra, të dyja setet e të dhënave tregojnë rrezik të lartë për përqendrim ndërsektorial të audiencës. Në Shqipëri të tetë pronarët e mëdhenj arijnë përmes mediave të ndryshme 72.51% audiencës sipas të dhënave të ofruara nga Abacus dhe madje 80.1% sipas Telemetrix. Për shkak të mungesës së të dhënave, mediat në internet nuk mund të përfshihen në llogaritjen e përqendrimit ndërsektorial, edhe pse duket se janë shumë të rëndësishme në kuptim të konsumit - edhe më shumë se sa shtypi dhe radiot. Gjithsesi mund të supozohet se, për shkak se mediat online janë seksione të markave kryesore të medias në Shqipëri, kjo mund ta përshkallëzojë edhe më shumë shifrën e përqendrimit ndërsektorial. Përqendrimi është gjithashtu i lartë në tregun e radiove, ku katër pronarë (Familja Hoxha, Arben Bylykbashki, Radio Publike dhe Familja Ndroqi) kontrollon 63.96% të audiencës. Në tregun e shtypit, një pronar i madh (Irfan Hysenbelliu) kontrollon drejtpërsëdrejti 30.22% të audiencës, ndërsa katër pronarët e mëdhenj (Irfan Hysenbelliu, Koço Kokëdhima, Henri Çili dhe Vëllezërit Dabulla) kontrollojnë 43.29% të audiencës. Megjithëse tregu i shtypit është i vogël, të dhënat mbi përqendrimin mbeten të larta. Lideri i tregut, Irfan Hysenbelliu kontrollon i vetëm gjysmën e tregut me 53.9%. Ndërsa katër pronarët në tregun e shtypit (Hysenbelliu, Koço Kokëdhima, Vëllezërit Leka dhe Vëllezërit Dabulla) kanë bashkërisht 86.5% të tregut. MOM nuk mundi të llogariste pjesët e tregut të katër mediave të mëdha në radio dhe online.

Biznes familjar: Kompanitë që dominojnë tregun e medias Më vete dy pronarët e mëdhenj në tregun e transmetimeve falas, Hoxha dhe Frangaj kontrollojnë bashkërisht 71.7% të tregut.

egjithëse të dhënat e audiencës janë të debatuara, llogaritjet mbi përqendrimin e audiencës tregojnë se bazuar në të dhënat e Abacus, katër pronarët e mëdhenj [Familja Frangaj, Familja Hoxha, Familja Dulaku dhe Familja Ndroqi] në treg kontrollojnë 48.93% të audiences. Ndërkohw, bazuar në të dhënat e Telemetrix, katër pronarët më të mëdhenj [Familja Frangaj, Familja Hoxha, Irfan Hysenbelliu dhe Familja Dulaku] kontrollojnë 58,6% të audiencës. Llogaritja e pjesëve të tregut për televizionet dhe gazetat ofrojnë edhe më shumë prova për përqendrimin. Sipas llogaritjeve të MOM bazuar në raportet financiare të vitit 2016, katër pronarët e mëdhenj të televizioneve pa pagesë zotërojnë bashkërisht 89.6% të tregut, gjë që konsiderohet e lartë. Ndërsa nëse në llogaritje përfshijmë edhe të ardhurat nga rrjetet dixhitale “DigitAlb” dhe “Tring”, si dhe transmetuesin publik RTSH, pjesa e katër pronarëve të mëdhenj rritet në 93%. Të katër pronarët më të mëdhenj në tregun komercial të transmetimeve pa pagesë janë Familja Hoxha me “Top Media”, Familja Frangaj me “Klan TV”, Familja Dulaku me “Media Vizion” dhe Irfan Hysenbelliu me News 24. Më vete dy pronarët e mëdhenj në tregun e transmetimeve falas, Hoxha dhe Frangaj kontrollojnë bashkërisht 71.7% të tregut. Ndërsa nëse marrim tregun total bashkë me rrjetet e transme-

timeve dixhitale dhe transmetuesin publik, familja Hoxha kontrollon e vetme 55% të tregut. Të ardhurat e tre pronarëve të mëdhenj [Familja Hoxha, Familja Frangaj dhe Familja Dukalu] në tregun e transmetimeve pa pagesë, ku të ardhurat janë nga reklamat, marrin më shumë se gjysmën e të ardhurave totale nga reklamat të cilat vlerësohen për vitin 2017 në 38.5 milionë euro. Aktualisht, Familja Hoxha kontrollon tre nga gjashtë licencat televizive kombëtare në Shqipëri, përmes kompanive “DigitAlb”, “ADTN” dhe “Top Channel”. Ligji mbi median audiovizuale në Shqipëri, i miratuar më 2013 me asistencë nga organizatat ndërkombëtare, vendosi kufizime të qarta mbi pronësinë e transmetimeve televizive. Neni 62 i ligjit sanksionoi se “një person apo ent nuk mund të ketë më shumë se 40% të aksioneve në një kompani që ka fituar një licencë transmetimesh kombëtare”. Në maj 2015, deputeti socialist Taulant Balla propozoi një ligj për amendimin e nenit 62 të ligjit të medias audiovizive me synimin për të hequr të gjitha kufizimet në pronësi. Por “Amendamenti Balla” shkaktoi opozitë të ashpër nga Bashkimi Europian dhe OSBE. Pas protestave nga bashkësia e zhvillimit të medias ndaj Amendamentit Balla, pronarët e medias ankimuan nenin 62/3 në Gjykatën Kushtetuese, e cila në maj 2016 vendosi në favor të tyre dhe e hoqi nenin nga ligji si antikushtetues.

Mars 2018

SPONSORI I DREJTËSISË:

Dhjetra gjyqtarë dhe prokurorë u punësuan në “Kristal” në shkelje të rregulloreve Ndonëse ishte nën hetim prej vitit 2012 për shitje diplomash, universiteti “Kristal” u kthye në një punëdhënës të madh për 5 % të njerëzve të sistemit të drejtësisë, të cilët u përfshinë në mësimdhënie në kundërshtim me rregulloret dhe ngrejnë dyshime për konflikt interesi. ALEKSANDRA BOGDANI | BIRN | TIRANË

ë korrik të 2014-s, universiteti “Kristal” gjendej në prag të mbylljes dhe në mes të një procesi gjyqësor, por presidenti i tij Ahmet Muçaj përshkruhej si sponsor bujar në një mbledhje të Këshillit të Lartë të Drejtësisë. Emri i Muçajt u lakua në KLD gjatë procedimit disiplinor për “fshehje pasurie” të Ken Dhimës, gjyqtar i Gjykatës Administrative të Vlorës, i cili pretendonte se kishte përfituar 59 mijë euro dhurata dhe sponsorizime nga presidenti i “Kristalit” gjatë viteve 2008-2011. Procesverbali i zbardhur i mbledhjes së 7 korrikut 2014 të KLD-së ekspozon habinë e gjyqtarit Dhima se pse ishte i vetmi i akuzuar nga Inspektoriati i Lartë i Deklarimit dhe Kontrollit të Pasurive, kur sipas tij nga Muçaj kishin përfituar deri edhe “ministra dhe zv. ministra”. “…Kam sjellë këtu Ahmet Muçaj, pasuria e tij është 30-40 milionë euro tani. Si mund të dyshojmë [nëse] më ka dhënë mua Ahmet Muçaj 50 mijë euro? Jo vetëm mua, por u ka dhënë ministrave dhe zv.ministrave, u ka blerë edhe shtëpia. Ç’ne u dyshokam unë?” replikoi Dhima përballë anëtarëve të KLD-së. Gjyqtari Dhima e kaloi pa pasoja procedimin disiplinor, ndërkohë që argumentet e tij për miqësinë familjare me Muçajn e “Kristalit” dhe mungesën e shqetësimit për konflikt interesi në marrjen e parave u pranuan si normale nga shumica e anëtarëve të KLD-së. Paralelisht me detyrën e tij si gjyqtar, Dhima punoi për 5 vjet edhe si pedagog i së drejtës romake në universitetin “Kristal”. Ai nuk ishte i vetmi. Të dhënat e siguruara nga BIRN tregojnë se universiteti “Kristal” bashkë me rrjetin e vet të fakulteteve në rrethe u kthye në një punëdhënës të madh për dhjetra gjyqtarë dhe prokurorë të Shqipërisë përgjatë viteve 2006-2014. Të paktën 30 gjyqtarë dhe 17 prokurorë kanë punuar për një ose më shumë vite si pedagogë në universitetin “Kristal” dhe kanë deklaruar të ardhura të përfituara prej tij në Inspektoriatin e Lartë të Deklarimit dhe Kon-

trollit të Pasurive, ILDKPKI. Gjyqtarët dhe prokurorët e punësuar nga Ahmet Muçaj përbëjnë rreth 5 për qind të sistemit të drejtësisë në Shqipëri. BIRN mësoi se pjesa më e madhe e tyre e kreu këtë aktivitet në kundërshtim me rregullat e përcaktuara nga Këshilli i Lartë i Drejtësisë. Ish-presidenti i universitetit “Kristal”, Ahmet Muçaj u arrestua në fillim të marsit teksa po tentonte të shiste një diplomë juridiku, thuajse katër vjet pas mbylljes së universitetit të tij. Ai po hetohet nën masën e “arrestit shtëpiak” për veprat penale të korrupsionit në sektorin privat dhe falsifikim të diplomave. Telashet e Muçajt me drejtësinë erdhën pas dy hetimeve për shitje diplomash, të cilat u mbyllën që të dyja nga Prokuroria. E pyetur nga BIRN nëse 17 prokurorët e përfshirë në mësimdhënie e kishin kryer këtë aktivitet në përputhje me ligjin dhe nëse ishin evidentuar shqetësime për konflikt interesi mes tyre, Prokuroria e Përgjithshme u rezervua të përgjigjej vetëm me një pasazh të ligjit “Për organizimin dhe funksionimin e Prokurorisë në Republikën e Shqipërisë”. Neni 39 i këtij ligji përcakton që funksioni i prokurorit është i papajtueshëm me çdo veprimtari tjetër publike, me përjashtim të mësimdhënies, e cila rregullohet me urdhër të Prokurorit të Përgjithshëm. Ndërkohë, Këshilli i Lartë i Drejtësisë i tha BIRN në përgjigje të një kërkese për të drejtë informimi se vetëm dy gjyqtarë nga 30 gjithsej kishin respektuar urdhrin e KLD-së dhe kishin marrë autorizim për të dhënë mësim në universitetin “Kristal”. “Nga kontrolli manual i dokumentacionit arkivor dhe konkretisht vendimarrjes së KLD-së për periudhën 2006-2014 rezultojnë vetëm dy gjyqtarë të kenë marrë autorizim për ushtrimin e mësimdhënies në universitetin jo-publik Kristal,” u përgjigj KLD. Hetimet e mbyllura Universiteti “Kristal” u hap në vitin 2005 dhe përgjatë 7 viteve të operimit të tij i shumëfishoi filialet e veta duke u shtrirë edhe në qytete të vogla si Kukësi apo Përmeti. Ai u mbyll në gusht 2014 nga

qeveria “Rama” së bashku me 22 universitete të tjera private, pas konstatimit të parregullsive dhe reputacionit si një ndër “fabrikat e diplomave” në Shqipëri. Universiteti i themeluar nga Muçaj u vendos për herë të parë në qendër të një hetimi në vitin 2012, kur autoritetet italiane zbuluan se Renzo Bossi, djali i ishkreut të Lega Nord ishte diplomuar në “Kristal” pa qenë asnjë ditë në Shqipëri. Hetimi zgjati 7 muaj dhe Prokuroria dështoi të zbulonte mënyrën se si Bossi dhe një shtetas tjetër italian ishin pajisur me diplomë të “Kristalit”. E vetmja që u penalizua ishte një sekretare e universite-

Gjyqtarët dhe prokurorët e punësuar nga Ahmet Muçaj përbëjnë rreth 5 për qind të sistemit të drejtësisë në Shqipëri. BIRN mësoi se pjesa më e madhe e tyre e kreu këtë aktivitet në kundërshtim me rregullat e përcaktuara nga Këshilli i Lartë i Drejtësisë. tit, e cila u shpall nga gjykata përgjegjëse për falsifikimin e dy diplomave. Pas heqjes përfundimtare të licensës në vitin 2014, “Kristal” u kallëzua sërish në Prokurori nga Ministria e Arsimit, e cila e akuzonte universitetin për refuzim të urdhrit për të dorëzuar regjistrat si dhe ngrinte dyshime se ai vazhdonte të shpërndante diploma në kundërshtim me ligjin. Por edhe ky hetim u pushua në vitin 2015 nga Prokuroria e Tiranës, me argumentin se shkeljet e konstatuara ishin kundravajtje administrative dhe nuk përmbanin elementë të veprave penale të mashtrimit apo të shpërdorimit të detyrës. Pushimi i procedimit penal u motivua nga Prokuroria e Tiranës me argumentin

se “fakti nuk parashikohet nga ligji si vepër penale”. Tre vjet pas mbylljes së këtij hetimi, ish-presidenti i Kristalit u arrestua nga policia e Tiranës duke shitur një diplomë të falsifikuar për 2500 euro. Megjithatë, dyshohet se përmasat e këtij fenomeni janë shumë herë më të mëdha. Ministria e Arsimit deklaroi më 8 mars se kishte marrë kërkesa për verifikim diplomash nga institucione dhe individë që prej mbylljes së universitetit “Kristal”. “Prej kohës së mbylljes së këtij universiteti, institucione dhe individë të ndryshëm kanë kërkuar të dinë nëse diplomat që kanë marrë nga ky universitet janë të vlefshme apo të falsifikuara.Në ministri kanë mbërritur kërkesa për këtë verifikim, por në 86 raste të shqyrtuara pas kërkesave zyrtare, rezulton se asnjë prej tyre nuk është e vlefshme dhe nuk figuron në regjistrat që ministria disponon,” tha Ministria e Arsimit. Shkeljet në mësimdhënie Përballjet e universitetit “Kristal” me drejtësinë nuk i penguan gjyqtarët dhe prokurorët që t’i vazhdonin kontratat e mësimdhënies me të deri në verën e vitit 2014. Të dhënat e siguruara nga BIRN tregojnë se 13 gjyqtarë dhe 9 prokurorë jepnin mësim në këtë universitet në vitin akademik 2012-2013; kohë kur universiteti ishte përfshirë në stuhinë e rastit “Bossi”. Një pjesë me e vogël e vazhduan këtë aktivitet deri në mbyllje të tij. Mësimdhënia është ndër të pakëtat aktivitetete të lejueshme për gjyqtarët dhe prokurorët, por ajo rregullohet përmes një vendimi të KLD-së dhe urdhrave të Prokurorit të Përgjithshëm, të cilat kanë synimin të garantojnë që detyra e gjyqtarit dhe prokurorit është e pacënueshme dhe ka epërsi mbi veprimtaritë e tjera.

Mars 2018

Gjyqtari Fatos Lulo shkarkohet nga detyra për pasuri të pajustifikuar Në një seancë të shkurtër të premten, Komisioni i Pavarur i Kualifikimit vendosi të ndërpresë karrierën e gjyqtarit Fatos Lulo, për shkak se disponon pasuri pa burime justifikuese. ALEKSANDRA BOGDANI | BIRN | TIRANË

Anëtarët e Këshillit të Lartë të Drejtësisë, gjatë një mbledhjeje.

Në 2011, KLD nxorri një vendim për ushtrimin e aktivitetit akademik, duke i detyruar gjyqtarët që të kërkonin autorizim rreth 45 ditë përpara mësimdhënies si dhe normon numrin e orëve të lejuara të mësimit apo shumat e lejuara të pagesës nga universitetet publike dhe private. Megjithatë, një inspektim i kryer nga Inspektoriati i KLD-së në vitin 2014 zbuloi se një përqindje e lartë e gjyqtarëve e kryenin aktivitetin e mësimdhënies në shkelje të rregullave të mësipërme. Sipas inspektimit, nga 42 gjyqtarë që jepnin mësim në vitin akademik 20122013, 37 prej tyre nuk kishin kërkuar autorizim pranë KLD-së, ndonëse orët e mësimit realizoheshin edhe brenda orarit zyrtar. 13 prej gjyqtarëve të gjetur me shkelje jepnin mësim në universitetin “Kristal”, mes të cilëve edhe anëtarë të KLD-së apo kryetarë gjykatash. Inspektoriati i KLD-së ka analizuar

edhe treguesit sasiorë dhe shpejtësinë në gjykim të gjyqtarëve të përfshirë në mësimdhënie. “Në 42 gjyqtarët e inspektuar, 9 prej tyre kanë patur vonesa mbi 30 ditë në arsyetimin e vendimeve gjyqësore, nga të cilët 8 gjyqtarë ushtrojnë veprimtarinë akademike brenda orarit zyrtar… Për pjesën tjetër të gjyqtarëve [26 gjyqtarë] janë paraqitur një deri në 7 aneksa, duke përfshirë edhe pretendime për zvarritje gjykimi,” thuhet në raportin e Inspektoriatit. Raporti i Inspektoriatit të KLDsë nuk u shoqërua me masa ndaj gjyqtarëve, por adresoi një sërë rekomandimesh për reformimin e rregulloreve për aktivitetin akademik. Ndërkohë, ështe e paqartë nëse Prokuroria e Përgjithshme ka nxjerrë ndonjëherë urdhra për rregullimin e këtij aktiviteti apo të ketë kryer ndonjë verifikim për të konstatuar probleme të ngjashme dhe konflikt të mundshëm interesi.

nëtari i Gjykatës Kushtetuese, Fatos Lulo ishte i pari që iu nënshtrua procesit të vetingut dhe gjithashtu i pari që humbi vendin e punës për shkak se Komisioni i Pavarur i Kualifikimit arriti në përfundimin se pasuria e tij nuk mund të justifikohet me burime të ligjshme. Lulo, 57 vjeç, ka një karrierë të gjatë si jurist, avokat dhe gjyqtar dhe një pasuri prej 92 milionë lekësh, nga të cilat 75 milionë i ka deklaruar se i ka bërë para periudhës kur filloi të punojë si gjykatës. Pas dhënies së vendimit, avokati i Lulos, Ardian Visha, e konsideroi vendimin të padrejtë dhe lajmëroi se ai do të apelohet. “Për standardin që përdori Komisioni i Pavarur i Kualifikimit, është një stekë shumë e ulët poshtë së cilës zor se mund ta kalojë njeri procesin e vetingut,” tha Visha pas vendimit të KPK-së. Lulo është diplomuar si jurist në Universitetin e Tiranës në fund të viteve 1980 dhe gjatë regjimit komunist ka shërbyer si jurist në Zyrën e Kryeministrit, Adil Çarçani, dhe në Ministrinë e Punës. Nga viti 1994 deri ne vitin 1999, i ushtroi detyrën e tij si avokat në Tiranë, me kursimet e së cilës ka justifikuar një pjesë të aseteve në deklarimin fillestar pranë ILDKPKI në vitin 2004. Sipas biografisë së tij, më 1999 emigroi në Kanada ku punoi si jurist në zyrën e Emigracionit të Kanadasë para se të kthehej në Tiranë më 2002 si avokat. Më 2003 u zgjodh komisionet në Këshillin Kombëtar të Radios dhe Televizionit. Ai vijoi karrierën si avokat deri më 2005 kur u emërua anëtar i Gjykatës së Lartë. Nga viti 2013 e mbrapa ai emërua anëtar i Gjykatës Kushtetuese. Vendimi i shkarkimit të Lulos do të shpallet nga komisioni i vetingut brenda 30 ditësh, ndërsa Lulo ka afat 15 ditë për t’u ankimuar në Kolegjin e Posacëm të Apelimit, pas datës së njoftimit të vendimit. Gjatë séances dëgjimore, relatorja e çështjes Etleda Çiftja deklaroi se kontrollin pasuror i gjyqtarit i udhëhequr nga ILDKPKI, kishte ngritur dyshime të arsyeshme se gjyqtari Fatos Lulo ‘ka mungesë burimesh financiare dhe ka bërë deklarim të rremë’ për një numër pasurish të deklaruara. Asetet për të cilat gjyqtari akuzohet se nuk është i aftë t’i shpjegojë më burimet e tij financiare përfshijnë pasuri të paluajtshme si një apartament në rrugën Sami Frashëri në Tiranë, një apartament në rr. e Durrësit, si dhe një zyrë në Rr. Ismail Qemali. Gjithashtu, KPK ka vlerësuar si deklarim të rremë në ILDKPKI edhe dhuratën e marrë nga e motra Drita Lulo në vitin 2008 me vlerë 100 mijë USD, shitjen e një apartamenti në Toronto të Kanadasë me vlerë 160 mijë dollarë kanadez, një hua prej 480 mijë USD

Kryetarja e KPK, Genta Tafa Bungo.

nga e motra e shlyer brenda vitit 2005 dhe një depozitë prej 400 mijë dollarë kanadez në Toronto, që sipas gjyqtarit Lulo ka ardhur nga puna e tij si emigrant në Kanada. Sipas relatores Çiftja, informacionet e marra nga një numër institucionesh kishin krijuar bindjen se gjyqtari Lulo kishte mungesë burimesh financiare të ligjshme për asetet e deklaruara dhe ato përbënin deklarim të rremë. Gjatë seancës dëgjimore, në emër të gjyqtarit Fatos Lulo, avokati i tij mbrojtës i kundërshtoi akuzat për fshehje pasurie dhe deklarim të rremë. Sipas avokatit Visha, akti i vlerësimit të pasurisë së Lulos nga ILDKPKI ishte i ‘cungët’, përmbledh një periudhë 14 vjeçare gjatë së cilës ky institucion nuk ka ngritur shqetësime për deklarimet e gjyqtarit edhe ku atij i ka rënë shorti për kontroll administrativ. Pas senacës dërgjimore avokati Visha i tha gazetarëve se akuzat ndaj Lulos ishin të ngjashme me një gjueti shtrigash. “Legjitimiteti i të ardhurave të saj, sikurse vllazëria e shëndetshme dhe raporti tërësisht shqiptar vëlla-motër janë për ne krejtësisht të provueshme. Natyrisht nën etiketimin e kulakut të çdo gjyqtari e prokurori e keni shumë të lehtë të thoni dhuratat qindra mijëra euro, në para janë 100 mijë dollarë dhe një zyrë kaq janë”, Avokati Ardian Visha deklaroi gjatë seancës dëgjimore se Tatimet nuk kishin dokumentacion për periudhën 1994-1999 kur Lulo ka punuar si avokat në Tiranë, por vetëm për vitet 2004-2005, kur gjyqtari Lulo e ka ushtruar përsëri këtë profesion. Visha gjithashtu shtoi se e motra e gjyqtarit Drita Lulo kishte të ardhura të mjaftueshme për të justifikuar dhuratat e bëra në para të thata dhe pasuri të paluajtshme ndaj të vëllait. Si provë Visha depozitoi të ardhurat e deklaruara të Znj. Lulo për vitit 2011-2017, që tre gjyqtaret e KPK-se vendosën t’i pranonin. Motra e Lulos, Drita, ka punuar më parë si inxhiniere civile në kompaninë e ndërtimit “Teknoprojekt”.

Mars 2018

Analizë

Një pjesë e konsiderueshme e shqiptarëve, për shkak se kjo klasë politike refuzoi të kthejë tokat te pronarët e para vitit ’45, shfrytëzuan atë hapësirë të lejuar të ligjeve për shpërndarjen e tokës te fshatari, për të marrë një copë tokë. Në shumë raste, kjo ishte skemë hajdutësh...

Kush është pronari i Shqipërisë? Qeveria duket se është vënë në siklet nga kritikat ndaj vendimit të çuditshëm të bllokimit të regjistrimit të tokave të bregdetit në zyrat e regjistrimit të pasurive të paluajtshme. Deklarata e fundit e Ministres së Drejtësisë se vendimi “synon të mbrojë interesat e pronarëve të ligjshëm” në fakt bie ndesh me vetë vendimin e qeverisë, ku termi “pronar i ligjshëm” nuk përmendet fare. GJERGJ EREBARA| BIRN | TIRANË

hëna ishte një ditë paksa e sikletshme për Ministren e Drejtësisë Etilda Gjonaj. Ajo u detyrua të mbrojë një akt dukshëm të paligjshëm në emër të ligjit, u detyrua të justifikojë një vendim qeverie që flet për “krijim fondi tokash për investime strategjike” me një argument për të cilin vendimi nuk flet fare: “mbrojtjen e të drejtës së pronave të pronarëve të ligjshëm”. Në praninë e dy drejtorëve të tjerë të shtetit, një vendimi qeverie iu dha pesha e “reformës”, u krahasua me “reformën në drejtësi” dhe u përdor togfjalëshi “në bashkëpunim me ndërkombëtarët”. Në fakt, vendimi i shumëdebatuar i qeverisë flet qartë e hapur: Urdhërohet “Pezullimin e përkohshëm të vijimit të procedurave të kalimit në pronësi të përfituesve të tokës bujqësore të ishndërmarrjeve bujqësore dhe të regjistrimit të akteve të marrjes së tokës në pronësi, në zonën me rëndësi për fondin e mbështetjes së investimeve strategjike”. Siç e thotë kjo fjali, ndryshe nga sa tentoi të na bindë Ministrja Gjonaj, synimi i vendimit është ndalimi i regjistrimit të pronave të marra nga “përfituesit e tokës bujqësore”, në “zonën me rëndësi për fondin e mbështetjes së investimeve strategjike” sepse këta përfituesit “kriminelë dhe abuzues”, pengojnë “investimet strategjike”. Askund në vendim nuk përmenden “pronarët e ligjshëm” dhe as nuk ka ndonjë shqetësim për “abuzimet me pronat”. As nuk flitet gjëkundi për procesin e kompensimit të pronave të konfiskuara gjatë regjimit komunist. Por ajo çfarë është shkruar e bardhë mbi të zezë, nuk e pengoi Ministren Gjonaj të deklaronte “sigurimin e saj për pronarët e ligjshëm për pacënueshmërinë e të drejtave të tyre”. Kushdo që ka pak njohuri nga historiku i shkurtër i procesit të pajisjes së shqiptarëve me tituj pronësie përgjatë tre dekadave të fundit, e ka të qartë se për çfarë bëhet fjalë. Një pjesë e konsiderueshme

e shqiptarëve, për shkak se kjo klasë politike refuzoi të kthejë tokat te pronarët e para vitit ’45, shfrytëzuan atë hapësirë të lejuar të ligjeve për shpërndarjen e tokës te fshatari, për të marrë një copë tokë. Në shumë raste, kjo ishte skemë hajdutësh. Në ndoshta po aq shumë raste, kjo ishte rruga se si banorët e zonave bregdetare morën nga një copë tokë, qoftë shtet, qoftë tokë të gjyshit. Mjeti me të cilin këta shqiptarë morën një copë tokë, ishte ligji. Ligji, siç mund ta dijë Ministrja e Drejtësisë shumë mirë, miratohet në parlament. Ai nuk mund të mbikalohet nga asgjë, veçse nga një ligj tjetër i miratuar po në parlament. Qeveria nuk e pati problem ta mbikalojë ligjin dhe me një vendim qeverie, në mënyrë krejtësisht selektive, vendosi ta pezullojë të drejtën e fituar me ligj. Dhe siç thotë qartë vendimi i qeverisë, synimi i vendimit, nuk është “mbrojtja e pronarëve”, është krijimi i një fondi tokash nën pronësi shtet, të cilat, shteti synon t’ia japë, me procedura po aq abuzime sa ato që kemi parë deri tani, një grupi individësh, të cilët shteti ka vendosur t’i quajë “investitorë strategjikë”. Duke iu përgjigjur pyetjes se pse

Etilda Gjonaj, Ministre e Drejtësisë. Foto: LSA

Në fakt, vendimi i shumëdebatuar i qeverisë flet qartë e hapur: Urdhërohet “Pezullimin e përkohshëm të vijimit të procedurave të kalimit në pronësi të përfituesve të tokës bujqësore të ish-ndërmarrjeve bujqësore dhe të regjistrimit të akteve të marrjes së tokës në pronësi, në zonën me rëndësi për fondin e mbështetjes së investimeve strategjike”.

qeveria vendos të rrëzojë një të drejtë të fituar me ligj, me një vendim qeverie, ministrja theksoi faktin se kjo është një “masë e përkohshme”. Në ligj nuk ka kurrfarë përkufizimi se çfarë do të thotë “e përkohshme”. Në thelb, vendimi i qeverisë është “pa afat” ose “deri në një vendim tjetër”. Kjo është larg të qenit “e përkohshme”. Është gjithashtu e qartë se ndalimi i të drejtës për të pasur një pronë të regjistruar në bllok, vështirë se do ta luftojë abuzimin e stërmadh me pronat, pasi abuzuesit nuk janë fshatarë pa mbështetje. Rastet e zbuluara të abuzimeve tregojnë bashkëpunimin e zyrtarëve të shumtë të qeverisë, të cilët, jo vetëm e kanë përvetësuar tokën, por edhe e kanë regjistruar atë me dokumente të rregullta. Rasti i Spillesë dhe ai i Lezhës nuk ishte “toka të shpërndara dhe të paregjistruara”, por ishte krejt e kundërta, toka të shpërndara dhe të regjistruara. Duke parë këto dy fakte, vendimi i qeverisë për pezullimin e regjistrimit të pronave, nuk pritet të ketë ndonjë efekt mbi luftimin e grabitjeve të tokave në bregdet, por do të ndalojë ata fshatarë që janë të pafuqishëm për të regjistruar tokat që kanë marrë, me apo pa abuzime. Është e qartë se tokat në bregdet, të cilave qeveria ia ka vënë syrin për të krijuar të ashtuquajturin “fond mbështetës për investimet strategjike”, është vetëm një pjesë e vockël e tokës të shpërndarë me ligjet e shpërndarjes së tokave. Pjesa tjetër, shumica dërrmuese e tokave, të cilat nuk joshin babëzinë e abuzuesve në pushtet, mbeten edhe sot e kësaj dite të paregjistruara. Të 400 mijë familjet fshatare të Shqipërisë nuk janë në gjendje të kenë një titull pronësie, qoftë për tokën e marrë “me abuzime”, qoftë edhe për atë të marrë “pa abuzime”. Jo vetëm kaq, por edhe pronarët e shtëpive qindravjeçare prej guri në fshatrat e bregut, vijojnë të mos kenë titull pronësie as për shtëpitë e veta. Asgjë e tillë nuk përbën shqetësim për qeverinë. Shqetësimi është sigurimi i tokave për të ashtuquajturit ‘investitorë strategjikë’.

Mars 2018

Opinion

Demokratët amerikanë duhet të gjejnë një kandidat imponues që të kandidojë kundër Trump në zgjedhjet presidenciale 2020. Dhe Franca e Gjermania duhet të çojnë përpara integrimin europian. Këtu, Franca ka një përgjegjësi të veçantë nën drejtimin e Macron.

Populistët e botës bashkohen Stephen Bannon ish-kryestrategu i Shtëpisë së Bardhë qe i ftuar nderi në asamblenë e Frontit Kombëtar të ekstremit të djathtë në Francë, duke nënkuptuar formimin e një aleance populiste transatlantik. A mund të ndalohet kjo? DOMINIQUE MOISI PROJECT SYNDICATE | PARIS

ë vitin 1965, Henry Kissinger shkroi një libër të titulluar Partneritet i Trazuar , në të cilin analizonte tensionet që kishin përfshirë aleancën transatlantike gjatë Luftës së Ftohtë. Një rend ndërkombëtar i qëndrueshëm, arsyetonte ai, kërkonte lidership të Shteteve të Bashkuara – një model i fuqishëm për demokracinë në botë – mbështetur nga lidhje të forta me Europën. Kissinger me gjasa nuk e kishte imagjinuar kurrë se, më pak se gjashtë dekada më vonë, SHBA do të luante rolin e kundërt, teksa një version i ri aleancash transatlantike më të errëta shfaqen. Të marrim parasysh mbledhjen e Frontit Kombëtar të ekstremit të djathtë të javës së shkuar në Francë. Ndërsa rizgjidhej në krye të partisë, Marine Le Pen lajmëroi se partia do të merrte emrin e ri Rassemblement National (Tubimi Kombëtar). I ftuari i nderit në këtë event të rëndësishëm ishte ish-kryestrategu i Donald Trump, Stephen Bannon. “Të gjitha faktet madhështore historike në botë dhe personazhet shfaqen, dy herë,” shkroi Karl Marks, “herën e parë si tragjedi, herën e dytë si farsë”. Do të ishte e thjeshtë të quhej mbledhja në Lille si kategori e “farsës”. Në fund të fundit, Le Pen dhe Bannon janë të dy të refuzuar të politikës. Le Pen humbi zgjedhjet presidenciale franceze ndaj Emmanuel Macron me një lumë votash. Për më tepër, tani ajo po sfidohet nga brenda partisë së saj nga mbesa më e rë dhe më inteligjente, Marion Maréchal-Le Pen, e cila foli në Komitetin për Veprim të Konservatorëve Politikë përpara zv. Presidentit amerikan Mike Pence në Uashington. Sa për Bannon, ai u shkarkua pa ceremoni nga Trump në gusht 2017. Për t’ia shtuar turpin, Trump publikoi një deklaratë ku thuhej se Bannon ‘kishte pak lidhje’ me fitoren e Trump në zgjedhjet presidenciale dhe se kishte humbur jo vetëm punën, por edhe “mendjen” kur u pushua.

Prania e Bannon në eventin në Lille ishte paradoksale. Në fund të fundit, pushimi i tij i kishte shkaqet pjesërisht në ekstremizmin e tij, ndërsa Le Pen aktualisht po përpiqet të zgjerojë mbështetjen e saj partiake duke zbutur imazhin. Megjithatë, në një kuptim tjetër, pjesëmarrja e tij ishte e arsyetuar, pasi reflektonte zhvillimin aktual të aleancës populiste transatlantike, një variacion i zymtë mbi “vlerat gjeografike” ku bazohej aleanca e Luftës së Ftohtë. Pavarësisht problemeve politike të Bannon, ai thotë se “vala e historisë” po lëviz pashmangshmërisht drejt populistëve. Nga perspektiva e tij, me Trump që ka siguruar presidencën amerikane – një zhvillim që ka destabilizuar rendin botëror që Bannon dhe soji i tij duan ta djegin – është vetëm çështje kohe përpara se Europa të pasojë hapat e Amerikës. Do të ishte e rrezikshme të hidhej poshtë vizioni i Bannon si mburrje. Macron mund të ketë fituar në Francë, por fitorja elektorale e Trump nuk ishte aksident. As dominimi i fortë i partive populiste në zgjedhjet e Italisë këtë muaj, ku partia Liga anti-imigracion dhe Lëvizja Pesë Yjet anti-establishment siguruan së bashku rreth

Kryetarja e Partisë Fronti Kombëtar i ekstremit të djathtë, Marine Le Pen mban fjalimin e saj pas raundit të dytë të zgjedhjeve rajonale në Francë. 13 dhjetori 2015. Foto: BETA/ (AP Photo/ Thibault Camus)

Pavarësisht problemeve politike të Bannon, ai thotë se “vala e historisë” po lëviz pashmangshmërisht drejt populistëve. Nga perspektiva e tij, me Trump që ka siguruar presidencën amerikane – një zhvillim që ka destabilizuar rendin botëror që Bannon dhe soji i tij duan ta djegin – është vetëm çështje kohe përpara se Europa të pasojë hapat e Amerikës.

50% të votave. Edhe Gjermania ka rënë disi viktimë e forcave populiste. Sigurisht, një koalicion i ri i madh qeveritar është formuar me partinë e Merkel dhe simotrën bavareze Bashkimin Social Kristian dhe Partinë Social Demokratike. Por u deshën më shumë se pesë muaj që partitë të binin dakord dhe partia më e madhe opozitare është tani Alternativa për Gjermaninë e ekstremit të djathtë. Në një vend që dukej se ishte vaksinuar kundër populizmit nga historia naziste, ky është një zhvillim shqetësues. Demokracia është më e brishtë nga se është parë ndonjëherë dhe nuk duhet të merret kurrë për të mirëqenë. Si mund ta ulim valën populiste? Si fillim, elitat politike nga të dyja anët e Atlantikut që ende besojnë në demokracinë liberale duhet të pranojnë se janë përgjegjëse për rritjen e valës së populizmit, prej dështimit të tyre për t’iu përgjigjur siç duhet shqetësimeve të elektoratit. Ata duhet të punojnë pa u lodhur për të gjetur zgjidhjet reale të problemeve, nga pabarazia në migracion, që ka nxitur mbështetje për forcat populiste. Këto zgjedhje duhet të adresojnë jo vetëm sfidat teknike, por edhe ndjenjat e shtetasve – të kapura mirë nga populistët – për humbje të identitetit dhe diskriminim. Sigurisht, demokratët amerikanë duhet të gjejnë një kandidat imponues që të kandidojë kundër Trump në zgjedhjet presidenciale 2020. Dhe Franca e Gjermania duhet të çojnë përpara integrimin europian. Këtu, Franca ka një përgjegjësi të veçantë nën drejtimin e Macron. Dhe, mos u gaboni: ndryshe nga ajo që Bannon tha në Lille, është Macron – jo Le Pen dhe partia e saj e riemëruar – ai që mban çelësin e të ardhmes në demokracinë franceze. Nëse ai dështon të bëjë sistemin të funksionojë për shumicën e elektoratit, Franca mund të shkojë në rrugën e SHBAsë, duke vënë një precedent të rrezikshëm për pjesën tjetër të Europës. Në një skenar të tillë, aleanca transatlantike do të ishte në telashe të mëdha – dhe po kështu edhe rendi botëror që ajo ka bazë. Marrë me autorizim nga Project Syndicate. Nuk mund të ripublikohet pa lejen e Project Syndicate. Populists of the World Unite.

Mars 2018

ANALIZË

Partitë fshehën shpenzimet për kandidatët, konsulencat dhe zyrat elektorale Raportet e auditit të pasqyrave financiare dhe ato të monitorimit të shpenzimeve për tre partitë kryesore hedhin dritë mbi shkeljet e Kodit Zgjedhor dhe të ligjit ‘Për Partitë Politike’ gjatë fushatës zgjedhore të 25 qershorit, ndërkohë që KQZ u përgjigj me sanksione minimale. BESAR LIKMETA | BIRN | TIRANË

odi zgjedhor dhe ligjet që rregullojnë financimin e partive politike në vend kanë qenë gjatë dy dekadave të fundit produkt i marrëveshjeve dhe mosmarrëveshjeve të partive politike kryesore në vend – Partisë Socialiste, Partisë Demokratike dhe pas vitit 2009 edhe të Lëvizjes Socialiste për Integrim. Por edhe pse këto grupime politike kanë luajtur një rol kyç në hartimin e ligjeve dhe mbikëqyrjen përmes përfaqësueseve të tyre në Komisionin Qendror të Zgjedhjeve, ato mbeten shkelësit më të mëdhenj të procedurave ligjore që rregullojnë aktivitetet e fushatës elektorale dhe deklarimin e burimeve dhe shpenzimeve financiare – rregulla që synojnë të garantojnë një proces zgjedhor me standarte, të pandikuar nga grupet e interesit apo paratë e pista. Partia Socialiste, Partia Demokratike dhe Lëvizja Socialiste për Integrim ishin tre nga shtatë subjektet politike të ndëshkuara nga Komisioni Qendror i Zgjedhjeve me masa administrative që variojnë nga 1 milion deri në 2 milionë lekë, për shkelje të Kodit Zgjedhor ose të ligjit ‘Për Partitë Politike’ gjatë fushatës për zgjedhjet parlamentare të 25 qershorit. Këto masa administrative u morën pasi KQZ shqyrtoi në fillim të dhjetorit raportet e monitorimit të fushatës elektorale për 18 partitë politike që morën pjesë në zgjedhje. Nga këto 18 parti, vetëm 8 e kanë dorëzuar raportin financiar për fushatën zgjedhore brenda afatit ligjor në KQZ, ndërkohë dy parti politike – Partia për Drejtësi, Integrim dhe Unitet si dhe partia Sfida për Shqipërinë nuk kanë bërë transparencë financiare. Në total, KQZ ndërmori sanksione administrative kundër 7 partive që dështuan të respektonin ligjin nga 18 parti gjithsej që morën pjesë në zgjedhje. Përveç PS, PD dhe LSI, edhe Partia Social Demokrate dhe Aleanca Demokristiane e Shqipërisë morën nga 1 milion lekë gjobë. Një ndëshkim më të rëndë prej 2 milionë lekësh kanë marrë PDIU dhe Sfida për Shqipërinë, të cilat nuk kanë deklaruar fare të ardhurat dhe shpenzimet e fushatës. Partia Socialiste Sipas raportit të audituesit të pavarur mbi pasqyrat financiare të Partisë Socialiste

për zgjedhjet parlamentare të 25 qershorit, fushata e partisë së qendrës së majtë të udhëhequr nga kryeministri Edi Rama ka kushtuar 100.8 milionë lekë, nga të cilat 11.1 milionë ishin detyrime të papaguara për reklama dhe spote televizive kundrejt televizionit Top Channel. Shpenzimet për reklamat televizive përbëjnë pjesën kryesore të shpenzimeve elektorale të Partisë Socialiste me 26.2 milionë lekë ose 26% të totalit të fushatës. Një zë tjetër i rëndësishëm në pasqyrat financiare të Partisë Socialiste është ai për eventet në hapjen dhe mbylljen e fushatës elektorale, të cilat arrijnë vlerën 30.3 milionë lekë ose 30.1 % të totalit. Shpezimet për konsulenca zënë gjithashtu një pjesë të rëndësishme në shpenzimet e fushatës së Partisë Socialiste. Kjo e fundi ka lidhur dy kontrata konsulence gjatë zgjedhjeve me kompanitë ‘Ballard Partners’ dhe ‘Synclab LLC’ , të cilat janë paguar 16.2 milionë lekë në total nga arka e fushatës. Gjatë fushatës, Partia Socialiste ka regjistruar 11.9 milionë lekë shpenzime administrative, 5.5 milionë lekë shpenzime për qira zyre dhe 10.5 milionë lekë për flamuj, bluza dhe byzylykë. Të ardhurat e Partisë Socialist gjatë fushatës kanë ardhur kryesisht nga fondet e partisë, buxheti i shtetit, si dhe donatorët dhe sponsorizimet. Nga buxheti i shtetit, Partia Socialiste ka marrë 28 milionë lekë, fondet e vetë partisë arrijnë vlerën 56.6 milionë lekë ndërsa donacionet kanë pasur një vlerë prej 9 milionë lekësh- nga të cilat 5.1 milionë lekë në vlerë monetare dhe pjesa tjetër nga dhurata në natyrë. Shoqëria audituese ‘H Auditing’ ka arritur në përfundimin se pasqyrat financiare të Partisë Socialiste japin një ‘pamje të sinqertë’ të të ardhurave dhe shpenzimeve të kryera gjatë fushatës. Por ndryshe nga raporti i auditimit, raporti i monitorimit të shpenzimeve të fushatës së Partisë Socialiste – i kryer gjithashtu nga dy auditues të pavarur, evidenton një seri problemesh me shpenzimet e kryera nga partia e qendrës së majtë. Raporti i monitorimit konstaton shkelje të ligjit ‘Për partitë Politike’, për sa i përket përdorimit të materialeve propagandistike. Monitoriesit kanë konstatuar gjithashtu se

Mitingu përmbyllës në Tiranë i Partisë Socialiste. 22 qershor 2017. Foto: Ivana Dervishi/BIRN

një pjesë e faturave të lëshuara për shpenzimet e fushatës nuk përmbushin dispozitat ligjore, ndërkohë disa lloje shpenzimesh për aktivitete elektorale janë të faturuara pjesërisht, ose faturat nuk specifikojnë se kujt aktiviteti i përkasin. Megjithë problemet e konstatuara, monitoruesit janë shprehur se shpenzimet dhe të ardhurat financiare të Partisë Socialiste gjatë fushatës kanë qenë transparente në tërësinë e tyre. Më 12 dhjetor 2017, Komisioni Qendror i Zgjedhjeve është mbledhur për të shqyrtuar rezultatet e verifikimit të fushatës së Partisë Socialiste, duke administruar raportin e auditimit të pasqyrave financiare dhe raportin e monitorimit të shpenzimeve të fushatës. Duke iu referuar raportit të monitorimit të shpenzimeve të fushatës, KQZ ka konstatuar se Partia Socialiste ka shkelur në disa bashki ligjin “Për Partitë Politike”, përsa i përket afishimit të materialeve propagandistike dhe mosdeklarimit të disa zyrave elektorale në bashkitë Memaliaj, Përmet, Dropull dhe Tepelenë. KQZ ka konstatur gjithashtu mospërputhje mes raportit të monitoruesve dhe deklarimit të Partisë Socialistë për disa aktiviteve në qytetet Sarandë, Durrës, Gramsh dhe Fier. Partia Socialiste gjithashtu nuk ka deklaruar shpenzimet e fushatës për kandidatët e saj. Si pasojë e shkeljeve të konstatuara, KQZ ka vendosur një sanksion administrativ prej 1 milionë lekësh kundër Partisë Socialiste. Partia Demokratike Sipas raportit të auditit mbi pasqyrat financiare të fushatës se partisë më të madhe opozitare në vend, Partia Demokratike shpenzoi një total prej 97 milionë lekësh për zgjedhjet e 25 qershorit – një shumë kjo e përafërt me Partinë Socialiste në pushtet. Pjesa kryesore e këtyre shpenzimeve përbëhet nga kostot e reklamave dhe spoteve televizive me vlerë 36 milionë lekë, si dhe transmetimet live të eventeve të fushatës në televizion me vlerë 16 milionë lekë. Ndërkohë, një zë tjetër i rëndësishëm në shpenzimet e Partisë Demokratike është dhe ai i konsulencave. Raporti i auditit evidenton se

Partia Demokratike ka shpenzuar 16.6 milionë lekë për disa kompani konsulence, ku përfshihen Barnes & Thornburg LLC me 12.1 milionë lekë, Clearpath Strategies LLC me 1.8 milionë lekë dhe Murphey Vogel Askew Rielly LLC me 2.2 milionë lekë. “Me firmën Barnes & Thornburg LLP ishte lidhur një kontratë në shumën 150.000 USD por në fakt u realizua për shumën 100.000 USD, shumë e cila është paguar dhe njohur në shpenzimet e fushatës. Duke shfrytëzuar një klauzolë të kontratës, sipas drejtimit financiar të partisë, kontrata është ndërprerë deri në nivelin e kryer pa penalitete,” shkruhet në raportin e auditit. Në raportin e auditimit të pasqyrave financiare të Partisë Demokratike nuk ka asnjë të dhënë mbi kompaninë lobuese “Muzin Capitol Partners LLC” apo ndonjë pagesë të mundshme të kryer për të. Në nëntor 2017, Muzin deklaroi në Departamentin amerikan të Drejtësisë se ishte paguar me 675 mijë dollarë për shërbimet e kryera ndaj Partisë Demokratike, 150 mijë dollarë prej të cilave i raportonte të paguara përmes kompanisë “Biniatta Trade LP”. Të ardhurat totale të Partisë Demokratike, sipas raportit të auditit arrijnë vlerën e 131 milionë lekë, nga të cilat 22.8 milionë lekë janë donacione në natyrë për reklama dhe spote nga kompanitë mediatike Top Channel dhe Media Vizion, ndërsa diferenca vjen nga mbështetja financiare e buxhetit të shtetit për partitë politike si dhe fondet publike të shpërndara për fushatën elektorale. “Donacionet nga kompanitë e mediave janë të dokumentuara me faturë tatimore dhe në secilën prej tyre është ndarë shërbimi me pagesë dhe shërbimi falas i kohës televizive,” shkruhet në raportin e auditit për pasqyrat financiare të fushatës. Raporti i monitorimit të shpenzimeve për fushatën elektorale, gjithashtu ka konstatuar disa probleme me transparencën financiare te Partisë Demokratike. Monitoruesit kanë vënë re në raport se PD-së i mungojnë kontratat e qirasë për zyrat elektorale dhe faturat e shpenzimeve janë të padetajuara dhe si rrjedhojë nuk janë në për-

Mars 2018

Mitingu përmbyllës i Partisë Demokratike në Tiranë. 23 qershor 2017. Foto: Ivana Dervishi/BIRN

Ilir Meta gjat një eventi elektoral të LSI-së |Foto nga : LSA

puthje me legjislacionin fiskal në fuqi. Raporti nënvizon gjithashtu se disa televizione private, përveç Top Channel dhe Vizion Plus, nuk i kanë faturuar PD-së kohën televizive falas, çfarë përbën një shkelje të kodit zgjedhor. “Konkluzioni ynë nga monitorimi i zyrave elektorale, aktiviteteve te fushatës dhe shpenzimeve … është se fushata zgjedhore për Kuvendin e vitit 2017, i ka kushtuar Partisë Demokratike 96,716,436 lekë,” shkruhet në raportin e monitorimit. Raportit i auditit dhe i monitorimit për fushatën zgjedhore të Partisë Demokratike është marrë në shqyrtim në KQZ më 12 dhjetor, si pjesë e procesit të verifikimit të financave të fushatës zgjedhore. Sipas KQZsë, Partia Demokratike i ka zbatuar vetëm pjesërisht përcaktimet e ligjit ‘Për Partitë Politike,’ sepse nuk i ka miratuar dhurimet në natyrë sipas formatit të KQZ-së. “Zyrat elektorale nga auditimi rezultojnë dhurime në natyrë si kontribut i individëve, të njohura si të ardhura nëpërmjet vlerësimit dhe jo kontratave dhe faturave të blerjeve apo dhurimeve,” shkruan KQZ në vendimin e saj. “Dhurimet nuk janë regjistruar në regjistrin e posaçëm dhe dhuruesi nuk ka nënshkruar deklaratën e dhurimit,” shtoi Komisioni. KQZ nënvizon gjithashtu se nga shqyrtimi i raportit të monitorimit të shpenzimeve të fushatës rezulton se nuk ka kontrata qiraje për zyrat që cilësohen si dhurim në natyrë dhe si rrjedhim dokumentimi i shpenzimeve të fushatës për sa i përket zyrave elektorale është në kundërshtim me ligjin ‘Për Partitë Politike.’ “Konstatimi i zyrave elektorale, referuar të dhënave të konstatuara nga monitorimi i tyre rezulton të jetë vlerësuar në shumën 1.738.853 lekë, shpenzim i padeklaruar në raportin financiar të Partisë Demokratike,” shprehet KQZ. Sipas KQZ-së, Partia Demokratike ka në raportin e vet financiar shpenzime të padeklaruara për kompanitë e konsulencës. KQZ nënvizon se nga krahasimi i të dhënave të raportit të monitorimit dhe raportit të auditimit të pasqyrave financiare të PD rezulton se ka të padeklaruara

formacion monitoruesve të ngarkuar nga KQZ. “Dëshirojmë të theksojmë se gjatë gjithë periudhës së monitorimit jemi ndeshur me mungesën e dëshirës dhe disponibilitetit për bashkëpunim me personat e kontaktit të subjektit politik. Dokumentacioni dhe informacioni i nevojshëm për të realizuar detyrën, na është dhënë i paplotë duke sjellë pengesa të paarsyeshme dhe të panevojshme,” shkruajnë monitoruesit. “Ky mision do të ishte më i plotë nëse subjekti politik do të na jepte në kohë dokumentat dhe informacionet e mëposhtme që nuk na u vunë në dispozicion me gjithë kërkesen tonë të përsëritur,” shton raporti. Megjithë mungesën e bashkëpunimit nga LSI, monitorimi ka vazhduar dhe monitoruesit kanë arritur në përfundimin se nga ky subjekt janë bërë disa shkelje të ligjit ‘Për Partitë Politike’ dhe të kodit zgjedhor. Monitoruesit kanë konstatuar një prani të shtuar të zyrave elektorale dhe mungesë transparence për vendodhjen e tyre. Sipas monitoruesve, LSI ka qenë jo transparente jo vetëm përsa i përket zyrave elektorale por edhe për shpenzimet e fushatës. “Gjatë fushatës zgjedhore, deri në daten 25.06.2017, ne nuk mundëm të monitorojmë, verifikojmë, identifikojmë dhe grumbullojmë të dhëna për faturimet e shërbimeve dhe mallrave të subjektit politik në funksion të fushatës, sepse përfaqësuesja e subjektit politik nuk pranoi të na jepte kopje të shpenzimeve të faturuara me qëllim verifikimin e tyre në kohë reale me aktivitetin zgjedhor,” shkruhet në raport. “Më pas na u vunë në dispozicion dokumenta, fatura, të cilat na rezultuan se nuk justifikonin plotësisht të gjitha aktivitetet zgjedhore,” shtojnë monitoruesit. Sipas monitoruesve, një pjesë e shpenzimeve për qira, ndriçim apo foni gjatë eventeve elektorale janë fatuaruar pjesërisht, ndërkohë që mungojnë faturat për disa aktivitete elektorale në Shkodër, Kamëz, Sarandë, Lezhë dhe Lushnje. “Konkluzioni ynë nga monitorimi i dokumentacionit financiar dhe i raporteve të shpenzimeve të përgatitura nga subjekti zg-

shpenzime të bëra për konsulencë me kompaninë Murphy Vogel Askew. Sipas raportit të monitorimit, edhe me kompaninë Barnes & Thornburg LLP ka të padeklaruar vlerën 6 milionë lekë. E njëjta mospërputhje midis raporteve shfaqet edhe për deklarimet e shpenzimeve në media, në vlerë 4.5 milionë lekë sipas raportit të monitorimit dhe në vlerën dhe 7 milionë lekë sipas raportit të auditimit. Për shkeljet e konstatuara KQZ ka vendosur një sanksion administrativ prej 1 milionë lekësh ndaj Partisë Demokratike. Lëvizja Socialiste për Integrim Lëvizja Socialiste për Integrim është konsoliduar prej më shumë se një dekade si forca e tretë politike në vend, duke luajtur rolin e partnerit të vogël qeverisës në qeverinë ‘Berisha 2’ dhe ‘Rama 1,’ si dhe duke siguruar një elekorat prej 180 mije votuesish në zgjedhjet parlamentare të 25 qershorit. Sipas raportit të auditit të pasqyrave financiare të LSI për zgjedhjet e 25 qershorit, të ardhurarat e deklaruara nga LSI për zgjedhjet parlamentare arrijnë në 75 milionë lekë, nga të cilat 25 milionë vijnë nga fonde publike, 13.9 milionë nga persona fizikë, 24.3 milionë nga persona juridikë dhe 13.5 milionë nga vetë subjekti. Megjithatë, audituesi vë në dukje se nga të ardhurat publike, 1.4 milionë lekë janë transferuar pas datës 25 qershor 2015. Ndërkohë gjatë fushatës LSI ka raportuar shpenzime prej 88.1 milionë lekë, nga të cilat 24.7 milionë lekë kanë qenë dhurata në natyrë dhe 9.2 milionë lek është borxh i papaguar. Audituesi ka konstatuar se subjekti ka deklaruar shpenzime të paguara në vlerë 54 milionë lekë, por nga të cilat nuk janë likuiduar brenda të së njëjtës periudhë 2.2 milionë lekë. Në shpenzimet e fushatës të deklaruara nga LSI përfshihen 15 milionë lekë shpenzime administrative dhe 36 millionë lekë të lidhura drejtpërdrejt me fushatën, të cilat kanë shkuar për reklama, konsulenca, publikime, materiale promocionale dhe mitingje. Sipas raportit të monitorimit të shpenzimeve të fushatës zgjedhore për LSI, ky subjekt politik ka refuzuar t’i japë në kohë in-

jedhor Levizja Socialiste për Integrim është se nuk ka transparencë të plotë në raportimin e shpenzimeve të kryera në zyrat elektorale , në aktivitetet elektorale për pasojë dhe burimet e financimit të t yre,” përfundojnë monitoruesit. Ashtu si dhe për partitë e tjera që kanë marrë pjesë në zgjedhje dhe kanë depozituar raportet financiare, Komisioni Qendror i Zgjedhjeve me 12 dhjetor ka shqyrtuar raportin e monitorimit të shpenzimeve të fushatës dhe atë të auditit të pasqyrave financiare. Në vendimin e tij që bazohet në këto dy raporte, KQZ vë re se LSI në shumë rastë ka shkelur udhëzimin e Komisionit Qendror të Zgjedhjeve për materialet propagandistike. Sipas KQZ-së, LSI ka të dokumentuara shpenzimet për vetëm 6 zyra elektorale nga 292 të identifikuara gjithsej. “Kosto e përllogaritur për 286 zyra elektorale prej 16.302.000 lekë është konsideruar nga ekspertët financiarë, si shpenzim i padeklaruar nga ana e partisë politike,” shprehet KQZ. KQZ gjithashtu shprehet se LSI nuk ka paraqitur dokumentacion financiar për shpenzimet e kryera për foni, ndriçim, organizim eventi, regji televizive, dekor dhe qira për disa nga aktivitet e saj elektorale gjatë fushatës. Gjithashtu shpenzimet e LSIsë për konsulencë nuk janë deklarauar në mënyrë të rregullt. LSI ka fshehur “shpenzime konsulence në vlerën 1.4 milionë lekë plus tatim në burim në vlerën 429.340 lekë me kompaninë JPM Strategic Solution LLC USA”. Ndërkohë, edhe pse në raportin financiar janë deklaruar 1.9 milionë lekë shpenzime konsulence për McKeon Group, KQZ nënvizon se LSI këtë pagesë ‘nuk e justifikon me dokumentacionin financiar sipas legjislacionit tatimor në fuqi.’ Gjithashtu sipas KQZ-së, në kundërshtim me kodin zgjedhor, LSI ka pranuar donacione në 6 llogari bankare të çelura në 3 banka dhe jo në një llogari të posaçme. Për të gjitha shkeljet e konstatuara, subjekti zgjedhor që në atë kohë drejtohej nga Presidenti Ilir Meta, është ndëshkuar me 1 milionë lekë gjobë.

Mars 2018

ANALIZË

Sheshi përpara Mauzoleumit të Dëshmorëve në Durrës | Foto nga : Geri Emiri

Dy projekte publike kërcënojnë me betonim lagjen romake të Durrësit

Projekti i bashkisë së Durrësit për ndërtimin e një nënkalimi me platformë betoni dhe plani për ngritjen e pallatit të Drejtësisë në lulishten e Mauzoleumit të Dëshmorëve rrezikojnë me zhdukje pjesën e mbijetuar deri më sot të lagjes antike romake-dhe sipas arkeologëve një epokë historike të shkëlqimit të qytetit bregdetar. GERI EMIRI | BIRN | TIRANË

ë fillim të viteve ’80, arkeologu Fatos Tartari gërmoi pranë Mauzoleumit të Dëshmorëve në Durrës dhe zbuloi mozaikë dhe një afresk të ruajtur si pjesë e një banese luksoze romake. Tartari kujton se gjetjet u konservuan dhe u mbuluan sërish, ndërkohë që mbi to gjendet sot një nga rrugët kryesore të qytetit dhe disa lulishte. Prej asaj kohe, zona me gjetje arkeologjike u rrethua nga pallate shumëkatëshe që varrosën në themelet e tyre një pjesë të lagjes romake të Durrësit, ndërsa pjesa tjetër nën lulishtet rreth Mauzoleumit mbeti e paprekur. Megjithatë, edhe kjo pasuri e shpëtuar kërcënohet sot nga dy projekte infrastrukturore të miratuara nga bashkia e Durrësit. Prej vitit 2016, Bashkia e Durrësit ka planifikuar ndërtimin e një tuneli nëntokësor me vlerë rreth 950 milionë lekë mbi mbetjet arkeologjike. Po ashtu, në lulishtet pranë Mauzoleumit parashikohet ndërtimi i një godine të re për Gjykatën dhe Prokurorinë e Durrësit, me vlerë të përafërt 1.6 milionë euro. Të dyja projektet kundërshtohen ashpër nga arkeologët, të cilët thonë se rrezikojnë me zhdukje pjesët e pacënuara të lagjes romake, që mbart rëndësi të veçantë për historinë e qytetit të Durrësit. “Janë të gjitha banesa luksoze, pra kjo tregon se është lagjia e senatorëve romakë. Aty janë të gjitha veprat e artit, ka një galeri në natyrë po të zbulohen, ka mozaikë dhe

afreske,” tha për BIRN arkeologu Fatos Tartari. “Kjo përfaqëson shkëlqimin e Durrësit dhe nëse i hiqet Durrësit kjo epokë, atëherë ky qytet merr fund,” shtoi ai. Prej vitit 1961, nëntoka e Durrësit është shpallur muze dhe mbrohet me një ligj të veçantë si rrjedhojë e VKM nr. 172, datë 2 qershor 1961 ‘Për nëntokën e Durrësit’”. Megjithatë, statusi i mbrojtjes ligjore është injoruar në vazhdimësi nga autoritetet, të cilët u kanë dhënë prioritet projekteve të ndërtimit mbi vlerat arkeologjike të qytetit. Të dhënat e siguruara nga BIRN tregojnë se bashkia e Durrësit i ka avancuar planet e veta infrastrukturore në mungesë të një sondazhi arkeologjik, përmes buxhetimit të projektit dhe kontraktimit të një studioje për hartimin e projektit dhe Vlerësimin Paraprak të Ndikimit në Mjedis. VNM-ja është hartuar nga studioja Gjeokonsult & CO sh.p.k, e cila paraqet një situatë kontradiktore sa i përket vlerave arkeologjike dhe historike të zonës. “Zona ku ndodhet objekti dallohet për objekte të veçanta arkitekturore e historike si dhe gjetje arkeologjike,” thuhet në VNM. “Sipas studimit gjeologjik, karakteristikat gjeomorfologjike dhe arkitektonike janë të zakonshme, e deri sot nuk përfaqësojnë ndonjë objekt të veçantë për t’u marrë në mbrojtje ligjore,” shkruhet në fjalinë pasardhëse. Të kontaktuar nga BIRN, Bashkia e Durrësit dhe Agjencia e Shërbimit Arkeologjik, ASHA u përgjigjën se kishin planifikuar realizimin e një sondazhi arkeologjik para

fillimit të punimeve. Por plani i ndërtimit ka ecur shumë herë më shpejt sesa sondazhi për dokumentimin e vlerave arkeologjike dhe historike të zonës. Në mungesë të sondazhit, bashkia e Durrësit ka alokuar rreth 199 milionë lekë nga buxheti i saj për lotet e para të punës. Ndërkohë, një vendim i Këshillit Bashkiak i vitit 2015 është miratuar që lulishtet te Mauzoleumi të kthehen në shesh ndërtimi për “Pallatin e Drejtësisë”. Beton mbi arkeologjinë Nuk është hera e parë që Bashkia e Durrësit projekton punë publike, të cilat kundërshtohen për shkak se cënojnë vlerat arkeologjike të qytetit. Projekti Veliera, një strukturë betoni mbi një shesh publik me vlerë 6 milion euro është pezulluar që prej fillimit të vitit që shkoi, pas protestave dhe padive të shoqërisë civile. Bashkia Durrës, e cila fitoi çështjen në Gjykatën Administrative të Shkallës së Parë u detyrua më herët të ndryshonte projektin për të konservuar disa prej gjetjeve arkeologjike, por ky korrektim nuk i kënaqi pritshmëritë e shoqërisë civile. Ndërkohë, leje ndërtimi të dhëna në zona me pasuri arkeologjike ndër vite, kanë shkaktuar sipas specialistëve dëme të pakthyeshme për historinë e qytetit. Ngjashëm, projekti i Bashkisë së Durrësit për një tunel që fut nëntokë disa segmente të rrugëve kryesore të qytetit dhe ai për ndërtimin e një “Pallati Drejtësie” në të njëjtën zonë, janë sipas arkeologëve një “krim i ri” mbi historinë e qytetit.

Arkeologu Moikom Zeqo, i cili njësoj si Tartari e nisi karrierën e tij me eksplorimin e nëntokës së Durrësit i tha BIRN se zona ku janë planifikuar ndërtimet është e “dorës së parë” për historinë e qytetit. “Ky projekt është i gabuar, sepse aty gjendet lagjia romake dhe kjo u vërtetua në mënyrë absolute tek lagjja romake që u zbulua tek ish-Lulishtja 1 Maji. Ajo lagje nuk ka qenë e veçuar. Në bazë të sistemit urbanistik hipodamik, rrugët vijojnë edhe në këtë drejtim dhe e gjithë ajo hapësirë, nga zona e ish-Lulishtes 1 Maji e deri tek Mauzoleumi i Dëshmorëve është një zonë e pasur arkeologjike,” tha Zeqo për BIRN. Zeqo shprehet i bindur se ndërtimi i tunelit aty do të prishë shtresa të mëdha kulturore të qytetit të antik. “Do të thotë që një pjesë shumë të rëndësishme të qytetit të Durrësit ta varrosësh dhe ta betonosh,” shton ai. Tartari dhe Zeqo nuk janë të vetmit që ngulmojnë për ruajtjen e lagjes romake. Prej tre vitesh, arkeologë shqiptarë dhe francezë po zhvillojnë aty projektin e quajtur “Topografia e Epidamn-Dyrrahut”, i cili në verën e vitit 2017 identifikoi strukturat e një terme (banjo) të periudhës romake në lulishten e Mauzoleumit të Dëshmorëve. Arkeologu Eduart Shehi, i cili drejton projektin kërkimor shqiptaro-francez i tha BIRN se kjo zonë dallon nga zbulimet arkeologjike të mëparshme. “Ne kemi gërmuar në pjesën e lulishtes, që është territor tërësisht i ri [nga zbulimet

Mars 2018

Lagjja romake e zbuluar tek ish-Lulishtja 1 Maji, sot aty janë ndërtuar 3 pallate dhe një sipërfaqe e vogël është ruajtur

Renderi i nënkalimit, sheshit publik dhe Pallatit të Drejtësisë- BURIMI- Bashkia Durrës

Artur Kacani, lektor i planifikimit të territorit | Foto nga : Geri Emiri

arkeologjike të mëparshme], por ndoshta pjesë e së njëjtës ndërtese,” tha Shehi. Projektet e reja të ndërtimit shihen me shqetësim edhe nga operatorët turistikë, të cilët e konsiderojnë arkeologjinë si një ndër arsyet kryesore për tërheqjen e turistëve. Rigels Lenja, guidë turistike në Europën Juglindore i tha BIRN se ndërtimet e reja e bëjnë vendin më pak tërheqës. “Arsyeja kryesore përse Durrësi është në një plan të dytë apo të tretë për t’u vizituar, është se nuk ka një vend ku turistin mund ta dërgosh dhe ta kuptojë historinë e qytetit që nga embrioni e deri në ditët e sotme”, u shpreh Lenja. “Një turist nuk mund të qëndrojë më shumë se dy orë sot në Durrës,” shtoi ai me keqardje. Projekti, në zonën A dhe B Bashkia e Durrësit ka planifikuar që tuneli nëntokësor do të ketë një gjatësi deri në 1.2 kilometra dhe synon të lidhë zonën e Muzeumit të Dëshmorëve me bregdetin e Currilave. Projekti fillon pranë Sheshit Pranvera dhe do të ketë një nënkalim, një dishezë të zbuluar me bordura prej betoni. Nënkalimi vijon deri tek sheshi përpara Mauzoleumit të Dëshmorëve dhe ka dy rampa që zgjaten në të majtë dhe të djathtë, përgjatë rrugës “Aleksandër Goga”. Në fund të sheshit pritet po ashtu të ngrihet një godinë, e cila është planifikuar të shërbejë si strehë e re për Gjykatën dhe Prokurorinë e Durrësit. Në një përgjigje me shkrim për BIRN, bashkia e cilësoi kalimin nëntokësor të nevojshëm për lehtësimin e lëvizjes në të dyja kahet e qytetit, ndërsa shtoi se është duke gjetur mundësitë për financim me qeverisjen qendrore, Bashkimin Europian dhe donatorë të huaj. Ndërkohë, Ministria e Drejtësisë i tha BIRN se Këshilli Bashkiak i Durrësit ka miratuar vënien në dispozicion të sheshit për pallatin e Drejtësisë që në vitin 2015, ndërsa shtoi se ky projekt është parashikuar të financohet nga Zyra e Administrimit të Buxhetit Gjyqësor. “Parashikimi për ndërtimin e një Gjykate të re dhe ndërtimi i godinës për Prokurorinë ka ardhur për arsye të kushteve dhe hapësirave të sallave për zhvillimin e gjyqeve, të cilat janë të papërshtatshme,” shkruan ministria e Drejtësisë. Kjo godinë parashikohet të zërë një hapësirë prej 2500 metrash katrorë. E pyetur për vlerat arkeologjike në gjurmët e ndërtimit të projektuar, bashkia e Durrësit u përgjigj fillimisht se ky vlerësim i përket një faze të mëvonshme. “Përsa i takon çështjes së problematikës arkeologjike, referuar dhe legjislacionit në fuqi, marrëdhënia me institucionet përkatëse arkeologjike dhe çdo lloj marrëveshje apo bashkëpunimi do të bëhet në një moment të mëvonshëm,” u përgjigj bashkia. Por studioja e kontraktuar nga bashkia për Vlerësimin Paraprak të Ndikimit në Mjedis, Gjeokonsult & Co i tha BIRN se projektet e studiuara prej saj bien në zonën arkeologjike B. “Zona ku bëhet ‘studim, projektim, zbatimi i sheshit publik dhe godina shërbimi institucionale pranë Mauzoleumit të Dëshmorëve Durrës’ është në zonën B. Përgjigjen mund ta merrni pranë bashkisë Durrës,” u përgjigj Gjeokonsult &Co. Agjencia e Shërbimit Arkeologjik nën varësinë e Ministrisë së Kulturës, e cila ka vendosur realizimin e një koncepti për sondazhe arkeologjike në zonën e projektit ka një qëndrim të ndryshëm. E pyetur nga BIRN se në cilën zonë shtrihet gjurma e këtij projekti, Agjencia e Shërbimit Arkeologjik u përgjigj: “ ky projekt shtrihet pjesërisht në zonën “B” dhe “A” të qytetit të Durrësit”.

Agjencia e Shërbimit Arkeologjik bëri me dije se bashkia e Durrësit ka lidhur një marrëveshje bashkëpunimi me shoqërinë e licensuar AD-Star sh.p.k për kryerjen e sondazheve arkeologjike në zonë që prej 26 tetorit 2017. Në një përgjigje të dytë për BIRN, Bashkia e Durrësit konfirmoi marrëveshjen me studion e licensuar dhe sipas saj, ka filluar sondazhet arkeologjike në zonë. E kontaktuar nga BIRN, AD-Star tha se nuk kishte filluar ende nga puna. Shkatërrimi i Durrësit E ndërsa arkeologët i bien këmbanave të alarmit për të shpëtuar vlerat arkeologjike të zonës, banorët e Durrësit janë të paqartë dhe të painformuar. Ndonëse bashkia pretendon se ka kryer dëgjesa me publikun edhe për këtë investim gjatë hartimit të buxhetit për vitin e kaluar, qytetarët që banojnë në krah të rrugës ku do ndërtohet tuneli, i thanë BIRN se nuk ishin pyetur dhe as nuk e dinin se çfarë parashikonte projekti. Indrit Rexhepi, administrator i një kafeneje në këtë zonë i tha BIRN se nuk ishte informuar dhe nuk e dinte nëse duhej të lironte hapësirën përpara kafenesë së tij. Të tjerë pronarë kafenesh në rrugë ngritën supet në padijeni për projektin. Lartësia e sheshit të ri, që pritet të ngrihet paralel me katin e parë të dy blloqeve të pallateve në të dyja anët e rrugës pritet me shqetësim nga banorët. “Vangjushi e ka bërë Durrësin beton të gjallë… E mira është të vendosin stola që të ulemi ne pensionistët”, shprehet Suzana Karagjozi, banore e katit të parë në një prej pallateve të zonës. Artan Kacani, lektor për planifikimin e territorit, i cili analizoi renderat e pjesshëm të projektit që BIRN mori nga bashkia Durrës tha se sheshi i planifikuar është një platformë e madhe blloku prej betoni, që ngrihet mbi tunelin e nëndheshëm me 8 metra lartësi. “Kjo hapësirë nuk është menduar as për funksion parkimi, as për ndonjë funksion tjetër. Mbi të gjitha do t’i bëjë një hije të dy pallateve që janë të përpara viteve’ 90 dhe do të margjinalizojë ato pak sheshe që janë,” argumentoi Kacani për BIRN. Planifikuesi i territorit ka gjithashtu dyshime nëse kjo ndërhyrje do të lehtësojë trafikun në këtë zonë. “Në aspektin e lëvizshmërisë së automjeteve nuk ndryshon asnjë lloj gjëje sepse forma mbetet po ajo. Ndërsa në aspektin e lëvizjes së këmbësorëve, fragmentohet tërësisht,” shtoi Kacani. Kacani dhe dy arkeologët me të cilët BIRN bisedoi thanë se projektet e reja duhet të zhvillohen në “Durrësin e dytë”- zona e ish-Kënetës dhe jo më në qendrën e vjetër të qytetit. “Mendoj se investimet e radhës duhet të spostohen tërësisht. Nuk e di përse vitet e fundit është rikthyer ky lloj perversiteti për t’ju rikthyer qendrës dhe me investime në parcela, as në blloqe jo, duke i neglizhuar tërësisht pjesët historike. Është e pakuptimtë,” tha Kacani. Zeqo e mbështet idenë e Kacanit, ndërkohë që thotë se është i nevojshëm një moratorium që ndalon ndërtimet e reja në zonën me pasuri arkeologjike. Ndërsa Tartari thotë me trishtim se dëmi i shkaktuar ndër vite është aq i madh, sa qyteti nuk ka më një pikë referimi. “Durrësi ka dalë nga përmbajtja e tij. Durrësi përfaqëson qendrën më të shëmtuar në botë, që nuk ka një pikë referimi, që nuk ka një qendër historike. Qytetërimi mesdhetar ka një fizionomi, nuk ka ndërtime prej betoni, ndërtime 20 katëshe,” përfundoi ai.

Mars 2018

RUBINETËT TOKSIKË Arseniku në ujë shkakton frikë për kancer Pothuajse një milionë njerëz në Serbi, Kroaci dhe Hungari janë të ekspozuar ndaj ujit të pijshëm kancerogjen, me nivel arseniku përtej limitit ligjor, zbulon një investigim i BIRN. MILOS STANIC | BIRN | KOMLETINCI, NOVI BECEJ, BUDAPEST

ta gjithmonë e dinin se kishte diçka të pakëndshme me ujin. Në Komletinci, një fshat në Kroacinë lindore fare pranë kufirit me Serbinë, uji del nga rubineti me pak erë amoniaku. Ngjyra varion nga e verdhë e zbehtë te e kafta e kuqërremtë. Ai shijon si ndryshk. Sido që i pakëndshëm, pak njerëz dyshonin për sigurinë e tij. Për 28 vjet, që nga ndërtimi i një impianti vendor për të furnizuar shtëpitë me ujë nëntokësor të trajtuar, fshatarët kanë mbyllur hundët kur e pinin atë. Por kjo filloi të ndryshojë më 2014 pasi një inxhinier i teknologjisë së informacionit me emrin Mirko Matijasevic u përball me një analizë të kampionëve të ujit në faqen e internetit të kompanisë publike të ujësjellësit të rajonit në qytezën fqinje të Vinkovcit. Rezultatet e analizave tregonin nivel arseniku 13 herë më të lartë se sa limiti ligjor. Matijasevic, 55, nuk e dinte në atë kohë se arseniku në ujëra nëntokësore është një element i provuar si kancerogjen, sipas Organizatës Botërore të Shëndetësisë, OBSH. Njerëzit që ekspozohen ndaj tij përgjatë shumë viteve kanë probabilitet më të lartë në zhvillimin e kancereve të lëkurës, të mushkërive dhe të rrugëve urinare, tregojnë studime të shumta. Por ai pati lexuar mjaftueshëm romane me mistere dhe vrasje për të ditur se arseniku është lëndë helmuese. “Mendoj se paraja është arsyeja se pse qeveria vendore nuk po flet për këtë analizë, për shkak se ky ujë është i papërshtatshëm për t’u pirë dhe nuk duhet të shitet me çmime të tilla ‘Zagrebi’ [çmime të larta,” shkroi ai në blogun e tij mbi ndodhitë ditore në Komletinci, ku një koncert me muzikë popullore dhe mandolinë zakonisht klasifikohet si ngjarje e madhe. Ai ngarkoi në blogun e tij një foto të fletës së analizës dhe shtypi “Publiko”. Reagimet në postimin e tij në një fshat me 1,600 banorë fillimisht ishin refuzuese, rikujton Matijasevic. “Kompania e ujësjellësit në Vinkovci është vendi ku partia në pushtet [Bashkimi Demokratik i Kroacisë] punëson njerëzit e vet, kështu që çdo artikull negativ konsiderohet një sulm kundër tyre,” tha ai. “Dhe kur ti sulmon partinë në pushtet, ti nuk konsiderohesh qytetar i mirë.” Por zbulimi i Matijasevic i bëri disa njerëz të mendonin. Mirjam Beslic, një 28 vjeçare nënë e dy fëmijëve, udhëtoi 280 kilometra për në Zagreb për të analizuar një kampion 12 centimetra të gjatë të flokëve të saj në Institutin e Kërkimit Mjekësor dhe Shëndetit Profe-

sional. Testet treguan nivel arseniku tri herë më të lartë se sa sasia normale për një grua të rritur. “Unë nuk kam pasur probleme deri tani, por mjeku më tha se kam qenë e ekspozuar për një kohë të gjatë dhe rreziku që të sëmurem me kancer është më i lartë për mua,” tha ajo. Kur autoritetet vendore në fund shpallën se uji i Komletincit është i papërshtatshëm për t’u pirë prillin e kaluar, pasi media vendore raportoi ngjarjen, ankthi u kthye në zemërim. “Do të ndjek penalisht të gjithë ish-drejtorët e ujësjellësit dhe ish-kryebashkiakët,” deklaroi Ivan Miljak, një kamarier në pension 60 vjeçar i cili po mbante radhë bashkë me banorët e tjerë të fshatit për të mbushur shishe plastike me ujë nga një cisternë e vënë në dispozicion nga bashkia pranë sheshit kryesor. “Ata të gjithë e dinin dhe e mbajtën sekret për t’i shërbyer interesave të veta. Unë them se ne duhet të përjashtohemi nga pagesa e faturës së ujit për 28 vitet e ardhshme. I gjithë fshati duhet të dorëzojë kallëzim penal për dëmtimin e shëndetit tonë.” Majin e kaluar, Josip Saric, një anëtar i bordit të drejtorëve në kompaninë e ujësjellësit të zonës mes viteve 1997 dhe 2007, fitoi një mandat të katërt si kryebashkiak në bashkinë Otok, ku bën pjesë edhe Komletinci. Zyra e tij nuk iu përgjigj pyetjeve me email se prej sa kohësh bashkia e ka ditur praninë e niveleve të tepërta të arsenikut dhe se çfarë po bën për të pastruar rrjetin. Askush nuk ishte i disponueshëm për t’u përgjigjur as nga kompania e ujësjellësit. Komletinci është vetëm një nga shumë bashkësi në këtë cep të Ballkanit ku rubinetët rrjedhin ujë të mbushur me arsenik përtej limiteve ligjore, zbulon një investigim i Rrjetit Ballkanik për Gazetari Investigative. Rreth 923 mijë njerëz janë të ekspozuar ndaj ujit kancerogjen nga rrjetet publike nëpër ultësirën e stërmadhe që shtrihet në Kroacinë lindore, Serbinë e veriut dhe Hungarinë e jugut, tregon investigimi. Mijëra të tjerë në Rumaninë perëndimore mund të jenë gjithashtu të rrezikuar për shkak të ujit që pinë nga puset e tyre. Të katërta vendet kanë nivele arseniku të lejuara deri në 10 mikrogramë për litër, µg/L. Ky është limiti i rekomanduar nga OBSH, vendosur si ligj nga BE dhe adaptuar nga shumë vende jo-anëtare të BE-së, përfshirë Serbinë. Por BIRN zbuloi dhjetëra qytete, qyteza dhe fshatra ku nivelet e arsenikut e kapërce-

jnë me tepri këtë limit, pavarësisht angazhimeve kombëtare për të pastruar furnizimet me ujë. Analizat në një qytezë serbe, Novi Becej, tregonin nivel arseniku 27 herë më të lartë se sa limiti ligjor. Provinca autonome serbe e Vojvodinës ka problemin më të rëndë, me më shumë se 630 mijë banorë që furnizohen me ujë kancerogjen në rubinetë. Rreth 173 mijë njerëz në Kroaci dhe 100 mijë në Hungari janë të ekspozuar ndaj pranisë së arsenikut mbi limitin ligjor. Nga neglizhenca për informimin e bashkësive të rrezikuara te mosshfrytëzimi i mundësive për të rregulluar furnizimin me ujë, investigimi nxjerr zbuluar dështimin e autoriteteve për të mbrojtur shëndetin publik dhe për të plotësuar objektivat Europiane në ekonomitë ku uji i sigurt është ende një luks. Krizë në Vojvodinë Pesë milionë vite më parë, një det i cekët mbulonte zonën e njohur si Baseni i Panonisë, që shtrihej mbi një pjesë të shteteve të sotme të Kroacisë, Serbisë, Hungarisë dhe Rumanisë. Në kohën kur ky det u tha, ai kishte depozituar sedimente disa kilometra të trasha. Sot, bashkësitë në të gjithë këtë basen e marrin ujin e pijshëm nga vrima të shpuara thellë në këtë sediment, i cili është i pasur me arsenik inorganik i krijuar nga dekompozimi i mineraleve dhe xeherorëve. Ndryshe nga arseniku organik, shpesh i gjendur te peshqit, kërkimet tregojnë se varianti inorganik akumulohet në trup dhe me kalimin e kohës mund të jetë vdekjeprurës. Dekada të tëra me studime mbi ekspozimin ndaj arsenikut në ujin e pijshëm në të gjithë botën kanë zbuluar lidhje mes tij dhe kancerëve të prostatës, të veshkës, të mëlçisë dhe të mushkërive. Toksikologët thonë se ajo dëmton gjithashtu edhe sistemin kardiovaskular. Nuk ekziston ndonjë studim specifik mbi atë se si arseniku ka prekur shëndetin në provincën e Vojvodinës në Serbi, një pjesë e vendit që gjendet në Basenin Panonian që ndodhet në veri të Lumit Danub. Po kështu nuk ka studime as për Kroacinë lindore. Por një studim i vitit 2012 në Hungari, Rumani dhe Sllovaki, kryer nën programin e BEsë Vlerësimi për Rrezikun Shëndetësor të Arsenikut dhe Epidemiologjisë Molekulare, udhëhequr nga Shkolla e Londrës mbi Higjienën

dhe Mjekësinë Tropikale, gjeti prova të forta të lidhjes mes ekspozimit afatgjatë në nivel të ulët ndaj arsenikut në ujin e pijshëm dhe Carcinomës të qelizave Basale, forma më e përhapur e kancerit në lëkurë. Kjo ishte e vërtetë edhe për nivele relativisht pak të larta mbi limitin ligjor 10 µg/L. Media vendore në Hungari ka raportuar që nga ajo kohë se 300 vdekje në vend çdo vit të lidhur me ekspozimin afatgjatë me ujin e pijshëm me arsenik. Raportet cituan kërkime nga Shërbimi Kombëtar për Shëndet Publik dhe Mjekësor të Hungarisë, ANTSZ. Martha Varga, drejtoreshë e departamentit të ujit në Institutin e Shëndetit Publik, i cili është pjesë e ANTSZ, refuzoi të konfirmojë këtë shifër. Por Gergely Simon, një toksikolog në grupin mjedisor Greenpeace në Budapest, tha se kjo është një arsye për alarm. “Natyrisht njerëzit duhet të shqetësohen, për shkak se arseniku ka efekt afatgjatë,” i tha ai BIRN. “Dukshëm, shumë vdekje do të vijojnë të ndodhin për shkak të ekspozimit ndaj arsenikut.” Në Serbi, BIRN identifikoi nivele të arsenikut më të larta se sa 10 µg/L në të gjithë provincën e Vojvodinës, duke përdorur të dhëna të siguruara përmes 41 kërkesave për të drejtë informimi te kompanitë vendëse të ujit dhe zyrat e shëndetit publik. Të dhënat u mblodhën mes janarit dhe tetorit 2017. Investigimi zbuloi se 95 qytete, qyteza dhe fshatra në Vojvodinë – me një popullsi totale prej 630 mijë banorësh – janë në zonën e rrezikut. Ato të gjithë shërbehen nga impiante ujësjellësish që nuk e kanë teknologjinë për të filtruar arsenikun nga uji nëntokësor. Uji është i sigurt për t’u pirë në Novi Sad, kryeqytet i Vojvodinës dhe qyteti i dytë më i madh në Serbi. Por qyteti qendror Zrenjamin, me popullsi 77 mijë, është mes zonave më të ndotura, ku arseniku gjendej në nivelin deri në 194 µg/L përgjatë vitit të kaluar. Subotica, një qytet me 106 mijë banorë pranë kufirit me Hungarinë, ka nivele deri në 99 µg/L në disa zona, megjithëse zyra vendore e shëndetit publik thotë se 80 për qind e banorëve kanë ujë të pastër falë një impianti purifikimi të ndërtuar më 1991. Inspektorati provincial i Vojvodinës për sigurinë e ujit nuk iu përgjigj pyetjeve mbi atë se cilat autoritete kanë ndaluar apo jo pirjen e

Mars 2018

ujit. Rezultatet më alarmuese gjenden në qytezën qendrore të Novi Becej në Vojvodinë, ku 13 mijë njerëz janë të ekspozuar ndaj ujit me nivel arseniku deri më 273 µg/L. Megjithëse kjo është më shumë se 27 herë mbi limitin ligjor, autoritetet nuk kanë urdhëruar ndalesë në pirjen e ujit të çezmës. “Uji është shpallur ‘ujë teknik’ dhjetë vjet më parë,” tha kryebashkiaku Sasa Maksimovic, duke nënkuptuar se ai është i përshtatshëm vetëm për përdorim industrial. Por pak banorë të intervistuar nga BIRN e dinin se ishte e rrezikshme që të pihej ky ujë ndërsa faqja e internetit e kompanisë vendëse të ujësjellësit, Komunalac, nuk përmend asnjë rrezik. Komunalac nuk iu përgjigj pyetjeve. “Shumica e njerëzve, me siguri 80 për qind, pinë ujë rubineti dhe kjo do të vijojë deri sa një deklaratë zyrtare të ndalojë konsumimin e tij,” tha Nevena Subotic, anëtar i opozitës në parlamentin e Novi Becej. Nemanja Vaskovic, pronar i një bari dhe restoranti në brigjet e lumit Tisa në Novi Becej, blen ujë me shishe për familjen e tij, por vetëm për shkak se ai urren ngjyrën e verdhë dhe erën e keqe të ujit të rubinetit. Disa banorë e përshkruajnë atë si “ujë i ndenjur”. “Unë nuk e di se sa i lartë është niveli i arsenikut, por di se uji është i keq,” tha Vaskovic. Ai vlerëson se paguan së paku 30 euro në muaj për ujë me shishe. Paga mesatare neto mujore në Novi Becej vitin e kaluar ishte rreth 283 euro, sipas Departamentit të Statistikave të Serbisë. “Besoj se 75 për qind e njerëzve në Novi Becej nuk mund ta përballojnë ujin me shishe,” tha Vaskovic. Infrasktrukturë në rrënim e sipër Rrjeti i vjetruar i ujësjellësit i shton shqetësimet për ujin në Novi Becej. Sipas kryebashkiakut Maksimovic, 60 për qind e tubave të qytetit përbëhen nga asbesti, një kancerogjen tjetër i njohur. Ndërkohë, tubat janë kaq të vjetër sa qyteti humbet deri në 40 për qind të ujit nga të çarat, tha ai. “Autoritetet vendore janë duke u përpjekur të gjejnë zgjidhje, port ani për tani nuk kemi kapacitetet për të ndërtuar një impiant purifikimi dhe prioriteti ynë për momentin është rindërtimi i tubacioneve,” tha ai për BIRN në gusht. Maksimovic vlerësoi se tubat e reja mund të kushtojnë dy deri në tre milionë euro. Në shkurt 2018, Novi Bec-

ej mori një grant prej 967 mijë eurosh nga qeveria provinciale e Vojvodinës, Drejtoria për Investime Kapitale, me synimin e fillimit të ndërtimit të një impianti purifikimi. Maksimovic i tha medias vendëse se tre fazat e para të ndërtimit do të përfundojnë nga pranvera e vitit 2019, megjithëse ai nuk tha se kur do të përfundohet tërësisht impianti. Pranë kufirit me Rumaninë në Vojvodinën perëndimore, qyteti i Kikindës është magnet për turistët në dimër. Ata vijnë për të fotografuar bufët veshëgjatë që kanë foletë në pemë vidhi dhe pishe që gjenden në anë të bulevardeve të gjera të Kikindës. Shumë prej tyre tronditen kur shohin ujin e rubinetit. “Uji është i errët dhe mban era mut dhe amoniak,” thotë Jelena Terzin, 39 vjeç, ish-gazetare zyra e së cilës ishte në të njëjtën ndërtesë me hotelin kryesor të qytetit. “Kur turistët vijnë, ata pyesin nëse uji mund të përdoret fytyrën apo për të larë dhëmbët.” Niveli i arsenikut në qytet që ka gati 40 mijë banorë, ishte dy herë më i lartë se sa limiti ligjor më 2016, sipas të dhënave më të fundit të disponueshme. Autoritetet kanë urdhëruar ndalimin e pirjes së ujit, ndërsa kanë instaluar të ashtuquajturat tuba ekologjik në qendër të qytetit për t’i mundësuar banorëve të mbushin ujë të pastër me shishe. “Kjo zyrë thotë pa mëdyshje në çdo raport të vetin se uji nuk është higjenik, që është jo i pastër,” tha Sanja Brusin Belo, drejtoresha e higjienës dhe ekologjisë njerëzore në zyrën e shëndetit publik të Kikindës. Majin e kaluar, qyteti nënshkroi një kontratë për gjashtë milionë euro kredi nga banka gjermane për zhvillim KfW, për të ndërtuar një impiant purifikimi. Impianti pritet të fillojë punë më 2019. Zyra e kryebashkiakut nuk iu përgjigj pyetjeve mbi furnizimin me ujë të Kikindës apo specifikave të impiantit të ri. Impianti i Kikindës është një nga shumë pak projekte në Vojvodinë që synojnë të trajtojnë problemin e arsenikut. Zyrtarët në qeverinë e provincës, përfshirë Vuk Radojevic, sekretari i bujqësisë, menaxhimit të ujit dhe pyjeve, refuzuan kërkesat për intervistë dhe nuk iu përgjigjën pyetjeve me email. Mes pyetjeve ishin ato që lidheshin me investimet e qeverisë së provincës për purifikimin e ujit. Investigimi i BIRN tregoi se vetëm një impiant i madh i pajisur me kapacitetet për të

hequr arsenikun është ndërtuar në Vojvodinë përgjatë pesë viteve të fundit, në qytetin e Zrenjaninit. Vonesat përndoqën projektin e përbashkët të dy kompanive të purifikimit të ujit, Zillo nga Italia dhe Synertech nga Serbia. Puna ishte planifikuar të përfundonte më 2015. Punët ndaluan kur qyteti dështoi të garantojë pagesën e 5.6 milionëve euro që do të kushtojë purifikimi i ujit për tre vitet e ardhshme. Eventualisht, qeveria qendrore e Serbisë ndërhyri për të dhënë garancinë. Nenad Obradoviç, menaxher i përgjithshëm i Synertech dhe mbikëqyrës i projektit, tha në janar – pothuajse gjashtë muaj pasi fabrika u plotësua – se inspektorati sanitar i provincës nuk ka dhënë ende leje për operimin e tij. Ai shtoi se analizat tregojnë se uji i furnizuar nga impianti ishte shumë i pastër. Arsyeja për mungesën e lejes, tha ai, ishte ligji që ndalon kompanitë nën pronësi private të furnizojnë ujë të pijshëm për publikun. Duke vizituar Zrenjaninin në fund të janarit, kryeministrja e Serbisë Ana Brnabic tha se qyteti duhet të marrë në dorë impiantin nga zhvilluesit privat në mënyrë që të shmangë problemin, megjithëse ishte e paqartë se sa kohë do të duhet për të arritur një zgjidhje. Nëntëdhjetë kilometra larg në qytezën verilindore të Vrsac, punëtorët përfunduan një impiant tërësisht të ri në janar me vlerë 6 milionë euro, por Vrsac nuk ka një problem arseniku dhe impianti është i dizajnuar të trajtojë probleme të tjera me furnizimin me ujë. Në tetor, qyteti verior i Suboticës njoftoi se ka siguruar 5.5 milionë euro financime nga Banka Europiane për Rindërtim dhe Zhvillim për të ndërtuar një impiant për trajtimin e arsenikut në ujë. Ai pritet të përfundohet në tetor 2019, sipas medias vendore. Bozo Dalmacija, kryetar i Departamentit të Teknologjisë dhe Mbrojtjes Mjedisore në Universitetin e Novi Sadit tha se një mënyrë për të zgjidhur furnizimin me ujë të Vojvodinës është të ndërtohen “mikrosisteme” me impiante të vogla purifikimi në çdo bashki. “Diçka e tillë mund të kushtojë deri 700 milionë euro për të gjithë Vojvodinën,” tha ai. “Ne mund të theksojmë problemet e ujit në Kapitullin 27 të bisedimeve me BE-në dhe të konkurrojmë për fonde të BE-së.” Serbia është një vend kandidat për t’u anëtarësuar në BE dhe Kapitulli 27 është pjesë e bisedimeve për anëtarësim që lidhet me mjedisin, përfshirë cilësinë e ujit. Vendi ka sakaq akses te fondet e BE-së për periudhën para anëtarësimit ku 160 milionë euro janë dhënë për të trajtuar problemet mjedisore deri në vitin 2020. Afatet kohore të BE-së Kroacia, anëtari më i ri i Bashkimit Europian, ka kohë deri më 2019 për të plotësuar rregullat e BE-së për kufizimin e nivelit të arsenikut në µg/L ose më pak. Investigimi i BIRN tregon se ajo është ende shumë larg objektivit. Të dhënat e siguruara nga Instituti i Shëndetit Publik të Kroacisë kanë zbuluar se 173 mijë njerëz në 13 qytete dhe fshatra në perëndim mbështeten te furnizimet me ujë që kanë nivel arseniku mbi nivelin ligjor sipas të dhënave të vitit 2016. Zonat me nivel të lartë arseniku përfshinin qytezat Djakovo, Garesnica dhe Cepin, me popullsi respektive 28 mijë, 11,600 dhe 11,300. “Problemi i arsenikut në ujin e pijshëm në Kroacinë lindore duhet të shikohet në kontekstin e kompanive vendore të ujësjellësve,” tha përmes një emaili një përfaqësues nga Instituti i Shëndetit Publik. “Shumica e këtyre kompanive vendore kishte probleme me vlerat e larta të arsenikut, të cilat nuk janë zgjidhur për shkak se bashkësitë vendore zakonisht nuk kanë fonde shtesë e madje nuk kanë fonde as për mirëmbajtjet më minimale

të sistemit, e jo më për ndërtimin e impianteve të purifikimit të ujit.” Për periudhën 2007-2020, Kroacia ka marrë 225 milionë euro grante nga BE për projekte të ujit të pijshëm, sipas zëdhënësit të Komisionit Europian. Pavarësisht granteve, Instituti i Shëndetit Publik tha bashkitë nuk mund të përballojnë financimin e mirëmbajtjes së rregullt të rrjetit të furnizimit me ujë dhe aq më pak të ndërtojnë impiante të reja të purifikimit. Hungaria fqinje ka humbur dy herë afatet e vendosura nga BE në uljen e nivelit të arsenikut poshtë kufirit ligjor, më 2009 dhe 2012. Por Martha Varga, drejtoreshë e departamentit të ujit në Institutin e Shëndetit Publik në Budapest tha se një program kombëtar për përmirësimin e cilësisë së ujit ka sjellë përmirësime dramatike në këtë vend me 10 milionë banorë. Ajo tha se rreth 100 mijë njerëz në 30 bashkësi mbështeten te uji me nivel arseniku mbi limitet ligjore, krahasuar me gati gjysmë milioni që ishte ky numër para se Hungaria të anëtarësohej në BE më 2004. “Shumica e këtyre [niveleve] janë poshtë 20 [µg/L] ndërsa disa janë mes 20 dhe 40 maksimumi,” tha ajo. “Por askush nuk është i detyruar të pijë ujë që përmban arsenik për shkak se ka furnizim alternativ me ujë në çdo bashkësi. Ne kemi fushata të vazhdueshme komunikimi.” BIRN nuk ishte në gjendje të krijonte një hartë me nivelet e arsenikut për bashkësitë e Hungarisë për shkak të mungesës së të dhënave. Kërkesat për informacion nga ministria e brendshme dhe Drejtoria e Përgjithshme e Menaxhimit të Ujit mbetën pa përgjigje, përfshirë pyetjet se sa impiante purifikimi janë ndërtuar me fondet e BE-së. Pjesa e fondeve të BE-së që i shkojnë Hungarisë për projekte të ujit të pijshëm arrin në 663 milionë euro për periudhën nga viti 2000 më 2020, sipas të dhënave të zëdhënësit të Komisionit Europian. Në Rumani, kërkimi i kryer në mes të viteve 1990 zbuloi se rreth 45 mijë njerëz ishin të ekspozuar nga niveli i arsenikut më i lartë se sa 10 µg/L. Călin Baciu, një profesor në Fakultetin e Shkencave Mjedisore dhe Inxhinierisë në Universitetin Babes-Bolyai në qytetin veriperëndimor Kluj-Napoka, është një nga autorët e kërkimit. Ai tha se nuk dinte asnjë vend me nivele të larta të arsenikut në ujin e pijshëm sot. “Uji me nivel të lartë arseniku vinte nga rezervuarë ujorë të thellësisë së mesme (300-400 metra) dhe që shfrytëzohej me puse karteziane, por këto nuk lidhen me rrjetin e shpërndarjes,” tha ai përmes emailit. Pas përtej kufirit me Serbinë në Vojvodinë, dështimi i provincës për të pastruar rrjetin e ujit lë pas një shije të hidhur. Në Nobi becej, disa njerëz bëjnë shaka se kompania e ujësjellësit të qytetit kujdeset më shumë për lulet se sa për banorët. Kur një valë nxehtësie me nofkën Lucifer goditi Europën gushtin e kaluar, duke plasur temperaturat më të larta në 130 vjet në Novi becej, punonjësit e ujësjellësit i mbajtën petunjat përgjatë shëtitores të gjalla duke i vaditur me kujdes çdo ditë. “Të gjithëve u janë lidhur duart,” tha Nevena Subotic, anëtare e opozitës në parlament, e cila ka kritikuar qeverinë se nuk ka urdhëruar ndalimin e pirjes së ujit të çezmës. “Qytetarët nuk mund të blejnë ujë dhe asnjë nga qeveritë vendore nuk mundet të financojë më vete ndërtimin e impianteve të reja të kushtueshme. Është një rreth vicioz ku të gjithë po presin ardhjen e një shpëtimtari.” Ky artikull u realizua si pjesë e Bursës Ballkanike për Gazetari Investigative, mbështetur nga Fondacioni ERSTE dhe Fondacionet Shoqëria e Hapur, në bashkëpunim me Rrjetin Ballkanik për Gazetari Investigative.

Mars 2018

Blog

Banorët e Tiranës pritet të kenë një vit të vështirë duke filluar nga prilli. Dyqanet e vogla po mbyllen në masë për t’u zëvendësuar nga supermarkete që kanëçmime më të larta. Tarifa e re e ujit ose e dritave që u vendos nga 1 janari pritet t’u marrë afërsisht 1 mijë lekë të reja më shumëçdo muaj. Dhe taksa e pronës te fatura e ujit do t’u marrë një 1 mijë lekësh tjetër. Së bashku, këto dy rritje janë të barabarta me një rrogë mujore në vit.

Taksë e gabuar në kohë të gabuar GJERGJ EREBARA| BIRN | TIRANË

tudimi i Fondit Monetar Ndërkombëtar për vendosjen e një takse prone sipas vlerës së pronës në Shqipëri, i kryer në vitin 2014 dhe i mbajtur “konfidencial”, ka një rekomandim: për grupime të caktuara si të moshuarit, thuhet në raport, duhet të shihet ideja e mbledhjes së taksës për një periudhë të mëvonë. Racionaliteti i këtij rekomandimi qëndron në faktin se në Shqipëri, taksa e pronës, e cila do të jetë e barabartë me 0.05% të vlerës së pronës çdo vit, mund të rezultojë një barrë e rëndë e me gjasa e papërballueshme për një pjesë të popullsisë që jeton me të ardhura të ulëta ose me pension. Duke i lejuar qytetarët që nuk kanë mundësi ta paguajnë taksën e pronës që të mos e paguajnë, një rekomandim i tillë mundëson lehtësimin e tyre pa ia ulur rëndësinë taksës. Nëse një pensionist nuk ka mundësi të paguajë 30-50 apo 80 euro taksënë vit, ai mund të vendosë ta lë këtë taksë trashëgim. Taksat e akumuluara të pronës, fjala vjen, përgjatë dhjetë viteve, do të duhet të paguhen njëherësh në rast se prona shitet, ose të shlyhen gradualisht në rast se ajo trashëgohet. Por së paku një gjeneratë shqiptarësh pensionistë, e cila sakaq është rraskapitur nga pensionet mizerabël dhe faturat sakaq të larta të dritave e të ujit, nuk do të torturohet edhe me një taksë tjetër. Ministri i Financave Arben Ahmetaj shpjegoi të premten se qeveria e tij si dhe Bashkia e Tiranës, ku pritet të zbatohet fillimisht kjo taksë, nuk kanë ndër mend të ndjekin ndonjë logjikë të tillë. Përkundrazi, qeveria ka vendosur t’i bjerë shkurt, duke e ndarë taksën vjetore të pronës në 12 muaj dhe duke e shtuar te fatura e ujit ose te ajo e dritave. Kjo është një mënyrë aspak normale. Shumë studime kanë kërkuar që pushteti vendor të zhvillojë aftësitë e veta në arkëtimin e taksave, duke krijuar sistemet e duhura të dërgimit të faturës te pronari përkatës dhe duke krijuar procedura e protokolle për arkëtimin me dhunë të taksës në rast se ajo nuk paguhet vullnetarisht. Në një rast të tillë, autoriteti ka në dorë edhe mekanizmin për t’i dhënë mundësinë qytetarëve në vështirësi ekonomike të zgjedhin ta paguajnë taksën më vonë. Bashkëngjitja e taksës te fatura e ujit ose e dritave është një lëvizje tjetër hileqare e një qeverie që sakaq ka rritur taksat ndërkohë që lejon klientët e saj të bëjnë evazion fiskal me tepri. Sa për krahasim, kompania IRTC, e cila menaxhoi me bekimin e qeverisë aktuale dy rafineritë e naftës, la pa paguar me dhjetëra milionë euro gjatë vitit të kaluar. Taksat e papaguara të vetëm kësaj kompanie janë të barabarta me të gjitha taksat e pronës që

Ministri i Financave Arben Ahmetaj duke folur për taksën e re të pronës. Foto: Malton Dibra/LSA

do të mblidhen gjatë një viti normal në të gjithë territorin e vendit. Qeveria, e cila nuk ka bërë asnjë përpjekje reale për të mbledhur taksat e papaguara të kompanive të naftës si IRTC, nuk bën as ndonjë përpjekje reale për të dërguar së paku një faturë normale taksash te pronarët e shtëpive, por ia shton faturës së ujit ose të dritave, e cila nuk i mbërrin të gjithë popullsisë dhe natyrisht, nuk i mbërrin pjesës më të madhe të pronave, tokës bujqësore ose pronave që nuk janë të lidhura me rrjetin e ujësjellësit. Taksa e re vjen ekzaktësisht në një kohë kur qeveria nuk duket se ka ndonjë ngut për të ardhura shtesë. Ajo nuk ka qenë në gjendje të shpenzojë siç duhet buxhetin e shtetit tashmë prej vitesh. Në mënyrë të përsëritur, buxheti mbahet me suficit për pjesën më të madhe të vitit për të kaluar në deficit dhe për të ezauruar planin kaloi në një shpenzim shpërdorues 74 miliardë lekësh brenda muajit dhjetor. Qever ia duket se e imagjinon Shqipërinë si shteti i unazës së vogël të Tiranës, ku njerëzit edhe kanë lidhje me ujësjellësin. Sipas të dhënave të Censusit 2011, nga 710 mijë banesa që u regjistruan në atë kohë, 468 mijë ose 65% kishin rrjet ujësjellësi. Si do t’ia bëjë qeveria të mbledhë taksë prone për 35% që gjendet jashtë rrjetit të ujësjellësit? Edhe në qarkun Tiranë, rreth 25% e banesave rezultuan jashtë rrjetit të ulësjellësit. Njëkohësisht, jo të gjitha banesat që kanë ujësjellës, janë të përfshira në të ashtuquajturin shërbim publik. Shumë ujësjellësash fshati konsistojnë në një tub qëçon ujë nga burimi për në shtëpi, por nuk kanë kompani ujësjellësi dhe fatura. Banesat natyrisht nuk janë e vetmja pronë. Në Shqipëri ka edhe rreth 1.8 milionë tituj pronësie toke bujqësore të cilave ujësjellësi nuk u dërgon faturë si dhe ka një numër pronash të braktisura ku me gjasa nuk shkon fare uji, ose kanë lidhje

Ministri i Financave Arben Ahmetaj shpjegoi të premten se qeveria e tij si dhe Bashkia e Tiranës, ku pritet të zbatohet fillimisht kjo taksë, nuk kanë ndër mend të ndjekin ndonjë logjikë të tillë. Përkundrazi, qeveria ka vendosur t’i bjerë shkurt, duke e ndarë taksën vjetore të pronës në 12 muaj dhe duke e shtuar te fatura e ujit ose te ajo e dritave. Kjo është një mënyrë aspak normale.

ilegale. Sistemi i quajtur “kadastra fiskale” nënkuptonte një inventar elektronik të titujve të pronësisë, me të gjitha të dhënat, përfshirë vendndodhjen, planimetrinë, përmasat dhe pronarin, dhe dërgimin e faturës së taksës te pronari sipas vlerës së supozuar që ka ajo pronë. Vlera e supozuar është sakaq një problem më vete. Një vlerësim i tillë nuk merr parasysh nëse prona është e sapondërtuar dhe me vlerë të lartë tregtare apo është e amortizuar dhe pa vlerë tregtare. Ajo që supozohet se do të jetë “taksë sipas vlerës së pronës” është në të vërtetë një taksë afrofe, si shumë taksa të vendosura nga qeveritë shqiptare përgjatë dy dekadave të fundit, me synimin për të fshehur paaftësinë administrative për të mbledhur taksat siç duhet. Duke vijuar me stilin e “futjes te fatura e ujit ose e dritave”, qeveria duket e bindur të vijojë rritjen e taksave për atë pjesë të popullsisë qëpaguan, duke mos bërë asnjë përpjekje përveç spektakleve televizive për luftimin e abuzimeve, abuzime që janë të bollshme nga ana e qytetarëve, por duket se janë akoma më të bollshme nga ana e zyrtarëve. Dhe më problematikja duket se konsiston te koha në të cilën kjo taksë po zbato-

het. Nga janari i këtij viti, çdo familjeje në Tiranë (nga ata që e paguajnë ujin), u erdhi një faturë dy herë më e lartë se sa në dhjetor. Dyfishimi i çmimit të ujit ishte sakaq një lëvizje e papërgjegjshme nga një administratë që duket se ka humbur kontaktin me realitetin. Të dyja taksat së bashku mund t’i rëndojnë xhepit të një familjeje të Tiranës këtë vit mbi 20 mijë lekë në vit. Duke marrë parasysh se pensioni mesatar është 15 mijë lekë në muaj në qytet dhe 8,600 lekë në muaj në fshat, uji shtesë dhe taksa shtesë do të jenë të barabarta me 1.3 herë pensionin mujor urban dhe 2.3 herë pensionin rural. Sikur të mos mjaftonte kjo, personi që ka përgjegjësinë për t’u kujdesur që ujësjellësit të mirëadministrohen dhe që tarifa e ujit të jetë sa më e ulët të jetë e mundshme, kryetari i bordit të Entit Rregullator të Ujit foli në parlament tre ditë më parë. Ai tha se sipas studimeve të tij, konsumi mesatar i një familjeje në Tiranëështë 73 mijë lekë në muaj dhe se ai beson se fatura e ujit “mund të rritet deri në 3,500 lekë në muaj”. Sipas logjikës së tij, qytetarët “mund të mbajnë” një faturë uji deri në 5% të të ardhurave mujore. Kjo është një deklaratë sa e vërtetë aq edhe e pabesueshme. ERRU është një institucion i njohur për ratifikimin e keqadministrimit të ujësjellësve. Për shembull, në vitin 2016, autorizoi rritjen e çmimit të ujit në Durrës me 5% me urdhrin që ujësjellësi i Durrësit t’i përdorte të ardhurat shtesë për të paguar faturën e dritave. Një vit më vonë, më 2016, ujësjellësi i Durrësit shkoi sërish te ERRU dhe me këmbënguljen e z. Shani, mori një rritje prej 15% tëçmimit të ujit, për shkak se paratë që kishte marrë një vit më parë i kishte shpenzuar për arsye të tjera dhe fatura e dritave që supozohej të paguhej nga ajo rritje çmimi, ishte shumëfishuar duke arritur në 3 milionë euro. Argumenti i konsumit mesatar 73 mijë lekë në muaj është gjithashtu i paarsyeshëm. Me të vërtetë, INSTAT ka vlerësuar se kjo është mesatarja e konsumit për të gjithë vendin. Por INSTAT ka konkluduar gjithashtu se Shqipëria është një vend me pabarazi të madhe, ku 10 përqindëshi më i pasur i popullsisë ka konsum 2.5 herë më të lartë se sa 90 përqindëshi jo i pasur. Dhe ky 90 përqindëshi jo i pasur, i cili e ka konsumin mesatar 63 mijë dhe jo 73 mijë, nuk është një grup i barabartë. Ka plot mes këtij 90 përqindëshit që janë të varfër. Të bësh llogaritë e popullsisë duke i nisur nga “konsumi mesatar” do të thotë të mos bësh llogari fare. A e kupton dot qeveria, bashkia dhe ERRU se çfarë peshe ka një faturë uji dhe një faturë takse prone për një familje në ndihmë ekonomike apo që jeton me pagë minimale?

No.

March 2018 Monthly

Report Shatters Myth of Albania’s Media Pluralism A new study reveals the concentration of the media in Albania in the hands of a few owners – inevitably undermining pluralism in the market.

NEWS

OPINION

Albania Commission Fires Top Judge Over Unexplained Wealth

Montenegro Spends a Lifetime with Djukanovic

In the first such case, Albania’s Vetting Commission has axed Constitutional Court Judge Fatos Lulo over his unexplained assets, in a decision praised by the Prime Minister, Edi Rama.

A whole new world has come into existence since 1991 when Djukanovic took office on his 27th birthday - the internet revolution, wars, terrorism, the Kardashians - and now he’s running for president again.

March 2018

STUDY

Report Shatters Myth of Albania’s Media Pluralism A new study reveals the concentration of the media in Albania in the hands of a few owners – inevitably undermining pluralism in the market. GJERGJ EREBARA| BIRN | TIRANA

hile Albania’s media scene is often described as having many problems – the presence of many outlets in the market has often been welcomed as a guarantee of a wide variety of views. However, a new report on media ownership and pluralism, published this week in Tirana by Reporters Without Borders and BIRN Albania, shows the perception of the market as vibrant and diverse is more illusion than reality. “After decades of transition ... the media landscape seems to be sliding further away from a path towards independence, plurality and sustainability”, Olaf Steenfadt, RSF’s global Project Director of the Media Ownership Monitor, said. Media Ownership Monitor Albania is part of a wider project by Reporter ohne Grenzen, the German section of the international human rights organization Reporters Without Borders. It aims to increase transparency about media ownership across the world and raise awareness about the need of media pluralism as an indispensable tool for a healthy democracy. The report as well as the data that are available online – reveals that about four major owners control about half of the audience share of the country’s TV market and 85 per cent of revenues from free-to-view TV. The print media market in Albania has been eroded over the last few years by falling revenues and circulation. In that field, one owner controls over 54 per cent of the revenues and more than 30 per cent of audience through two daily newspapers. “Despite the many outlets, suggesting a quantitative variety of offer, financial records show that the lion’s share of revenues, defining market share, is concentrated in a handful of powerful family-owned

media groups,” the report states. Shattering Albania’s pluralist media myth “The myth that, despite its shortcomings, the Albanian media represents a plurality of views has been shattered. A handful of families reach more than half of the audience share and 90 per cent of the revenues in our media market,” Kristina Voko, Executive Director of BIRN Albania, said. However, the chairman of the Albania’s Audio Visual Media Authority, Gentian Sala, who was present at the launch of the report, underlined that audience measurements in the country are shaky. He also noted that there are no barriers stopping new entrants to the market. “The problem in the Albanian media scene is that we have strong owners and weak business,” Sala said, referring to the overall business culture in the country. “A big part of the spectrum is currently free for any person who wishes to enter the TV market,” he added. Two research companies provide audience measurement figures in Albania, although their measurements show very different results, and are disputed in terms of quality by both experts and media owners. But audience measurements are not the only factors showing high levels of concentration in the media. Analysis of the financial statements of eight free-view television companies and two pay-to-view platforms shows also that the big media houses hold much of the revenue share as well. Albanians spent about €100 million on media during 2016. About €50 million of this went to two pay platforms. Another €18 million was collected through tariffs by the public broadcaster. Some €32 million was revenue collected by free-to-view televisions, earned mostly by advertising. Of eight companies operating in the free-view market, the two biggest, Top

Channel and TV Klan, took 67 per cent of the revenue. There are dozens of other local stations in the country, but their presence is almost invisible in both audience measurements and in their financial statements. The print media market is very small in Albania. A dozen of print media companies analyzed earned just €4.5 million euro, more than half of which went to a single owner of two daily newspapers. Ownership limits ignored from the start Albania first passed legislation aiming to regulate commercial audiovisual market in 1998. But the basic principle of ownership limits – which is to guarantee plurality within media companies and across the market – has been widely bypassed and ignored. The most crucial limitation included a ban of any person or family owning more than 40 per cent of a national broadcast media company. Many EU countries have such limitations, designed to guarantee that the most important media outlets do not fall under the direct control of a single person or entity. But the legal limitations proved no real barrier for media owners in Albania, who used proxy owners to bypass them. And, although there are no known cases of the authorities actually enforcing this limitation, it was still considered enough of a problem for media owners to lobby for its removal. In 2015, the head of the parliamentary group of the ruling Socialist Party, Taulant Balla, proposed a legal amendment to remove all limitations on ownership. Balla claimed such limitations “damaged fair competition” and “obstructed the development of the sector”. Local media organizations, as well the OSCE and Council of Europe, protested against the proposal, emphasizing the importance of pluralism in the media mar-

ket. Under pressure, Balla withdrew his proposal. But in the meantime, an association representing key TV bosses challenged the law in the Constitutional Court. In May 2016 the court declared the limitation “disproportional” to the aim and struck it from the law. Dorian Matlija, a legal expert, emphasized at the presentation of the results of the Media Ownership Study that, although the court had deemed the 40-percent ownership limit “disproportional”, parliament could still impose a new barrier. However, although parliament has changed the law on Audio Visual Media twice since 2016, no attempt has been made to fill the void created by the Constitutional Court ruling. Besar Likmeta, BIRN Albania editor, underlined that high levels of concentration – and the fact that media owners in Albania have affiliated business in heavily regulated fields – pushes many journalists toward self-censorship, as they try to avoid the intricate web of interests created between media, politics and business. However, he added, when only the handful of reporters resist self-censorship, they are still denigrated and verbally abused by politicians at the highest levels, pointing the finger at current Socialist Prime Minister Edi Rama, the former Prime Minister, Sali Berisha, and others. “Media owners have affiliated interests in companies operating in highly regulated and lucrative markets like construction, banking, oil, for profit higher education and gambling,” Likmeta noted. “High concentration is not only a problem in terms of ownership, audience share and market share but also in terms of advertising market, where a small group of mobile and banking companies award the lion’s share of the advertising volume,” he added. This “explains lack of reporting on alleged abuses from these multinationals on local consumers,” Likmeta concluded.

March 2018

Lack of reliable audience data

Family owned companies dominate the market

Ownership across the different sectors – TV, print and radio – in Albania is also rated high.

espite its many shortcomings, for many years researchers perceived the Albanian media as vigorous and fairly diverse – mainly due to the large number of outlets competing in a small market. However, new data on audience and market concertation, probed by the MOM team, suggests that the perception of plurality is an illusion, as audience and revenues remain concentrated in the hands of a few, family owned groups, which dominate the media market. Two research agencies – Telemetrix and Abacus – compete in measuring the television audience in Albania, while data on the print and radio markets are available only from Abacus. The local media expert community believes that the audience measurements of the two agencies are skewed to support either of the country’s two main media houses Top Media and Klan. Some of the TV stations that responded to MOM’s request for information also claimed that there are no reliable audience measurements in the country at all. The obvious discrepancies between the data available from Telemetrix and Abacus seem to support these concerns, reflecting a high risk to the media pluralism in the Albanian television market. Online media, has seen, a boom in recent years, like everywhere else, with hundreds of new news portals being opened. However, market data in this segment is either scarce or considered as highly unreliable, like for example, Alexa’s sample is contested by the expert community. It also includes mostly media outlets operating outside of Albania, in neighboring Albanian speaking countries, such as Kosovo or Macedonia. Similarweb.com, another market research agency, doesn’t even offer data on Albania. But regardless of audience data, the fact is that online media seems to be growing in importance. Most of the selected traditional media outlets also publish online editions, amplifying their reach. Therefore, the data provided here might even be an underestimation of the real audience reach and potential influence on public opinion the owners of these cross-media brands might have.

lthough audience data is disputed, MOM team’s calculation of the audience concentration shows that, based on Abacus data, the four major owners (Frangaj Family, Hoxha family, Dulaku Family and Ndroqi Family) in the market control almost half – 48.93% – of the audience share. Based on Telemetrix data, four largest owners (Frangaj Family, Hoxha Family, Irfan Hysenbelliu and the Dulaku Family) control even 58.6 % of the audience share. Based on MOM’s methodology, the Abacus data suggest a medium market concentration, while Telemetrix data suggest a high concentration in the TV market. Concentration is even higher in the radio market segment, where the four major owners (Hoxha Family, Arben Bylykbashki, Public Radio and Ndroqi Family) control almost two thirds – 63.96% – of the listeners share. In the print market, one major owner (Irfan Hysenbelliu) controls single handedly 30.22 % of the readership, while the four largest owners (Irfan Hysenbelliu, Koço Kokëdhima, Henri Çili and the Dabulla Borthers) control 43.29% combined. High Cross-Media Ownership Concentration Ownership across the different sectors – TV, print and radio – in Albania is also rated high. MOM calculated the cross-media concentration on the basis of weighted audience shares for the print, radio and TV markets, which, rather than indicating economic strength, demonstrate the potential influence of selected owners on public opinion. MOM has calculated cross-media audience concentration based on audience data provided by Telemetrix and Abacus Research. Even though

deviating from one another, both sets of data show a high risk of cross-media audience concentration. In Albania the 8 major owners reach across different media sectors 72.51% of the audience according to data provided by Abacus and even 80,1% according to Telemetrix. While audience concentration looks at the reach of media outlets, the market concentration reflects the economics, based on revenues, of the entities behind. The analysis of market shares for TV and Print, provide even more evidence of concentration. According to MOM’s calculations, based on the 2016 financial reports, the four major owners in the free-to-air TV have a combined market share of 89.6%, which is considered high. If the revenues from digital networks DigitAlb and Tring, plus the Public Broadcasters RTSH, would be included, the market clout of the four major owners would even rise to 94%. The four biggest owners in the commercial free-to-air TV market are the Hoxha Family with Top Media, the Frangaj Family with Klan Media, the Dulaku Family with Media Vizion and Irfan Hysenbelliu with News 24. The two major owners in this segment alone, the Hoxha and the Frangaj family, have a combined market share of 71.7%. In the total TV market, including digital distributors and public broadcaster, the Hoxha family controls singlehandedly 55% of the market. In free-to-air TV, the revenues of the three major owners (Hoxha Family, Frangaj Family and Dulaku Family), which solely come from adverting, account for more than half of the total ad revenues in this domain, which are estimated at 38.5 million Euro in 2017.

March 2018

NEWS Albania, Croatia, Romania, Expel Russians Over Skripal Case As the fall-out from the spy poisoning affair continues, Albania, Croatia and Romania have joined other EU countries in expelling some Russian diplomats.

Croatia to Help Albania Stop Tide of Plastic Waste

GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANA

lbania expelled two Russian diplomats on Monday, as the EU aspirant country joined the UK, the EU, the US and Canada in a coordinated response to the nerve agent poisoning of Sergei Skripal, a former Russian intelligence official, and his daughter, Yulia, in Salisbury England. Foreign Minister Ditmir Bushati communicated the order to the Russian ambassador, Alexander Karpushin, announcing that two diplomats were now personae non grata. Russia had a diplomatic staff of 28 in Tirana in 2017, compared to 24 in 2014. The embassy had been publicly active lately, criticizing often what it calls “disinformation and lies” against Russia. Last week, it mocked a statement from Albania supporting Britain›s allegations about the spy poisoning. Economic relations between Russia and Albania are modest. During 2017, Albania imported goods worth 91 million euros, about 1.9 per cent of total imports. Albania’s exports to Russia were worth just 0.7 million euros. Elsewhere in the region, two other countries looked set to show solidarity with the action against Russia. Croatian Prime Minister Andrej Plenkovic on Monday said Zagreb had decided to show “solidarity with the UK” and declare one Russian diplomat unwelcome. He did not disclose the name of the diplomat. “Since this event occurred, we have often been in contact with the UK,” Plenkovic told a press conference. Romania also announced on Monday that it had would declare one Russian diplomat perona non grata following a discussion held in the Eu-

Croatia on Friday signed an agreement to help Albania stop its plastic waste from washing up on Croatia’s beaches on the Adriatic. GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANA

roatian Foreign Minister Marija Pejcinovic Buric signed an agreement with a UN representative in Albania Brian Williams to help a project to fight marine pollution, in the presence of Albanian Foreign Minister Ditmir Bushati and Minister of Tourism, Blendi Klosi. Would-be EU member Albania has a huge problem with waste collection, which is often just dumped in rivers. From there, countless plastic objects such as bottles flow into the Adriatic Sea. Minister Klosi recently an-

ropean Council last week over the Skripal case. Romania’s diplomatic relations with Russia have been tense in recent years, especially since Russia annexed the Crimea from Ukraine in 2014. Bucharest has issued several statements in the past week expressing its solidarity with Britain over the nerve gas incident. Later on Monday, Macedonian foreign ministry also announced it will expel one Russian diploimat. Former double agent Skripal and his daughter were poisoned by the nerve agent novichok, a chemical developed during the

Soviet era. British Prime Minister Theresa May on 12 March said that it was “highly likely” that the Russian state orchestrated the attack. On Monday, the US, the EU, Canada and Ukraine ordered the expulsion of dozens of Russian diplomats. Several European governments also announced on Monday that they were expelling Russian diplomats, including. Germany, France, Lithuania, Latvia, Estonia, Poland, the Czech Republic, Denmark, Finland, the Netherlands, as well as non-EU member Ukraine.

nounced another attempt to clean up Albania. However, Albania’s government has been criticised for not doing enough to built a national system of waste collection and recycling. Plastic waste floating down Albanian rivers into the Adriatic Sea has been washing up in force on Croatian beaches lately, more than hundred kilometers to the north, damaging Croatia’s important tourism industry. On Thursday, a Croat, Antun Poljanic published 22 photos on Facebook of the plastic invasion in southern Croatia.

Russia Mocks Albania’s Backing For UK Over Spy Poisoning After Albania’s Foreign Ministry issued a statement saying that Russia had ‘attacked the UK’ in the poisoned spy affair, the Russian embassy in Tirana has called on Albania to prove Kremlin involvement. GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANA

ussia’s embassy in Tirana on Thursday criticised Albania’s Foreign Ministry for issuing a statement directly blaming Russia for the chemical attack on a former Russian spy, Sergei Skripal, in Salisbury, England, on March 4. Posting a print screen of the statement on its Facebook page, the embassy challenged Albania to show “proof of Russian implication” in the attack to support such a statement.

“We have read the statement of March 20, whose titles states: ‘Russia carried out attack against UK’”, the embassy said. “We have high regard for the specialists of the ministry and have no reason to doubt their seriousness in formulating their official statements. Due to this, we have reason to believe that Albanian colleagues must have proof of Russia’s role in the poisoning of Sergey Skripal and his daughter, Yulia,” it added. Former double agent Skripal and his daughter were poisoned

by nerve agent novichok, a chemical developed during the Soviet era. UK Prime Minister Theresa May on 12 March said that it was “highly likely” that the Russian state orchestrated the attack. The Albanian statement appeared to go even further. Russia denies the allegation. On Thursday, the Foreign Ministry changed the title of the statement, removing the disputed phrase. Its spokesperson was unreachable for comment.

March 2018

NEWS

Albania Commission Fires Top Judge Over Unexplained Wealth In the first such case, Albania’s Vetting Commission has axed Constitutional Court Judge Fatos Lulo over his unexplained assets, in a decision praised by the Prime Minister, Edi Rama. GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANA

he three-member panel of Albania’s Independent Qualification Commission on Friday fired Fatos Lulo, 57, a judge on the Constitutional Court, after concluding that his declared assets of several hundred thousand euros could not be justified by his earnings. Lulo has a long career as lawyer and judge and had declared assets worth 92 million leks (700,000 euros) but could not provide the documents supporting his claim that the money came from his work as a private lawyer. His lawyer, Ardian Visha, said his client was innocent and would appeal the verdict. “The standard used by the Commission is a very low bar and it is difficult for anyone to go under it through the vetting process,” Visha said after the ruling. Lulo was not present at the Commission hearing. Commission member Etleda Ciftja declared that the judge had made false asset disclosures regarding his assets in immovable property and cash gifts from family members. The Commission said Lulo had been

Independent Qualification Commission Head Genta Tafa, during a ceremony marking the opening of new offices where the three institutions will be based . LSA Photo

unable to explain the sources of his wealth that includes several properties in the capital, Tirana and assets in Toronto, Canada. Lulo claimed his wealth comes from his work as a lawyer in Albania and Canada, and from a generous gift from his sister worth 100,000 US dollars. Lulo was not present at the hearing,

It was the first case for the long-awaited Commission that was created last year as part of the Justice Reform to clean up Albania’s notoriously corrupt justice system and create a professional and independent judiciary.

but his lawyer, Ardian Visha, claimed his client was innocent. Visha said the asset declarations filed by Lulo for the last 14 years had not raised any red flags before and said his client should not be held responsible for documents missing from the tax authorities about his earnings as a lawyer in the 1990s. It was the first case for the longawaited Commission that was created last year as part of the Justice Reform to clean up Albania’s notoriously corrupt justice system and create a professional and independent judiciary. Prime Minister Edi Rama applauded the verdict on Facebook, calling it a very good start. “I am sure, we haven’t seen anything yet,” he wrote. Several judges and prosecutors resigned from their positions before the vetting process began. However, the decision to fire of Lulo has created problems for the work of the nine-member Constitutional Court. Two of its members have gone after their mandates expired while another, Besnik Imeraj, resigned in February. Currently, there are only five members and the procedure to substitute them could last for several months.

Rama’s Theatre Plan Meets Critical Storm in Albania Critics say Prime Minister Edi Rama’s ‘inspiring’ plan to build a new Albanian national theatre is inspired mainly by a wish to hand the site of the old theatre to private developers. GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANA

lbania’s Prime Minister, Edi Rama, said on Monday on Facebook that he will soon present a project for a new national threatre – which has been prepared by a “famous international studio” and is part of an “inspiring initiative for Public-Private Partnership”. Critics have savaged the plan, however, claiming that the real aim of the government is not to build a better theatre but to free up land for high-rise towers in the priciest part of Tirana. The current National Theatre of Albania is situated at the heart of Tirana city centre and covers thousands of square meters of public land. The two-storey buildings were designed and constructed by Giuglio Bertè, an Italian architect, during the Second World War, and it has served as the national theatre since 1947. The government and the municipality of Tirana claim the buildings are degraded, are of poor quality and cannot be properly maintained. They plan to redevelop the area using a so-called Public Private Partnership, PPP, a controversial tool

The National Theatre of Albania. Photo: Gjergj Erebara/BIRN

used by several governments to award public property for private use. In February, the government asked actors to vacate the building, claiming they would soon be able to use another theatre elsewhere. The actors protested and claimed the government had not given any explanation about what it wanted to do with the current building. After being accused of attempting to “steal” the land, which is public property, the government retracted its decision and started “consultations about the new theatre building”.

“This proposal is a thinly disguised attempt to grab thousands of meters of lucrative public land, a fig leaf for a shameful plan to destroy the city’s history for private benefit,” Kastriot Çipi, a theatre director and one of the critics of the plan, told BIRN. Çipi and other artists are fighting to renovate the old buildings using public funds and to not hand over the land for private developers. Responding to criticism, Prime Minister Rama and the Mayor of Tirana, Erjon Veliaj, insist the government does not have

enough money to renovate the old buildings, which is why they will resort to a “public-private partnership”. Such partnerships, mostly known as concessions, are seen as controversial exercises. The IMF last week urged the government to “refrain from signing such contracts” due to the unclear benefits and costs for taxpayers. “The government’s framework for selecting and prioritizing investment projects, and for assessing fiscal costs and risks, remains inadequate according to the IMF’s assessment”, IMF representative Jens Reinke told BIRN. “Until this framework can be substantially strengthened, it would be best not to sign any new large PPP contracts. Also, we recommend that the government tender all projects and not rely on unsolicited proposals,” Reinke added. Tirana has seen a number of cases when public land, including parks, has been privatized under unclear circumstances. The government had been criticized lately for awarding scores of building permits in Tirana city centre, raising concerns about over-development and the destruction of the last few remaining green areas.

March 2018

INVESTIGATION

Toxic Taps: Arsenic in Water Stirs Cancer Fears Almost a million people in Serbia, Croatia and Hungary are exposed to carcinogenic drinking water with arsenic levels above the legal limit, a BIRN investigation reveals. MILOS STANIC | BIRN | KOMLETINCI, NOVI BECEJ, BUDAPEST

hey always knew there was something funny about the water. In Komletinci, a village in eastern Croatia a stone’s throw from the Serbian border, it gurgles from the tap with a whiff of ammonia. Its colour varies from pale yellow to reddish brown. It tastes like rust. However unpalatable, few people thought to doubt its safety. For 28 years, since the construction of a local plant to supply homes with treated groundwater, villagers have been holding their noses and drinking it. But that started to change in 2014 after an information-technology engineer named Mirko Matijasevic stumbled across analysis of water samples on the website of the regional public water utility in the nearby city of Vinkovci. The test results showed arsenic levels 13 times the legal limit. Matijasevic, 55, had no idea at the time that arsenic in groundwater is a proven carcinogen, according to the World Health Organization, WHO. People who are exposed to it over many years have a greater chance of getting skin, lung and urinary tract cancers, numerous studies show. But he had read enough murder mysteries to know arsenic is a poison. “I think money is the reason the local government isn’t talking about this analysis, since this water that is unfit for drinking shouldn’t be sold for these ‘Zagreb’ [expensive] prices,” he wrote on his blog about daily happenings in Komletinci, where a tamburitza folk concert usually qualifies as big news. He uploaded a screengrab of the analysis and pressed publish. Reaction to his blog post in the village of 1,600 was initially dismissive, Matijasevic recalled. “The water company in Vinkovci is where the ruling party [the Croatian Democratic Union] employs their people, so any negative article is considered an attack on them,” he said. “And when you attack the ruling party, you’re not considered a good citizen.” But Matijasevic’s discovery got some people thinking. Mirjam Beslic, a 28-year-old mother of two, travelled 280 kilometres to Zagreb to have a 12-centimetre sample of her hair tested at the Institute for Medical Research and Occupational Health. The tests showed arsenic levels of more than three times the normal amount for an

adult woman. “I haven’t had problems up to now, but my doctor told me I’ve been exposed for a long time and the risk of getting cancer is bigger,” she said. When local authorities finally declared Komletinci’s water supply unfit to drink last April, after local media picked up the story, anxiety turned to anger. “I’d prosecute all former water company directors and mayors,” said Ivan Miljak, 60, a retired waiter who was lining up with other villagers to fill plastic bottles from a cistern provided by the municipality near the main square. “They all knew about it and kept it a secret to serve their own interests. I say we should be exempt from paying water bills for the next 28 years. The whole village should file a lawsuit for damaging our health.” Last May, Josip Saric, a member of the board of directors of the local water utility between 1997 and 2007, won a fourth term as mayor of the municipality of Otok, of which Komletinci is a part. His office did not respond to emailed questions about how long the municipality had known about the excessive arsenic levels and what it is doing to clean up supplies. Nobody was available for comment from the local water utility. Komletinci is just one of scores of communities on the edge of the Balkans where pipes gush with arsenic-tainted water above the legal limit, an investigation by the Balkan Investigative Reporting Network, BIRN, reveals. Around 923,000 people are exposed to carcinogenic water from public networks across a vast lowland spanning eastern Croatia, northern Serbia and southern Hungary, the investigation showed. Thousands more in western Romania who drink from their own wells may also be at risk. All four countries prescribe maximum arsenic levels of 10 micrograms per litre, µg/L. That is the threshold recommended by the WHO, set by EU law and adopted by many non-EU countries including Serbia. But BIRN discovered dozens of cities, towns and villages where arsenic levels dwarf that amount, despite national commitments to clean up water supplies. Readings in one Serbian town, Novi Becej, reached 27 times the legal limit. Serbia’s autonomous Vojvodina province has by far the biggest problem, with more than 630,000 people reliant on

A resident of Komletinci fills plastic water bottles at a cistern near the main square. Photo: Aleksandar Latas

carcinogenic tap water. Around 173,000 people in Croatia and 100,000 in Hungary are exposed to arsenic values above the limit. From neglecting to inform communities of risks to bungling opportunities to fix water supplies, the investigation lays bare the failure of authorities to protect public health and meet European targets in economies where safe water is still a luxury. Crisis in Vojvodina Five million years ago, a shallow sea covered an area known as the Pannonian Basin, stretching over parts of modern Croatia, Serbia, Hungary and Romania. By the time it dried out, the sea had deposited sediment several kilometres thick. Today, communities across the basin get their drinking water from bores drilled deep into that sediment, which is high in inorganic arsenic resulting from the decomposition of minerals and ores. Unlike organic arsenic, often found in fish, research shows the inorganic variety accumulates in the body over time and can be deadly. Decades of studies on exposure to arsenic in drinking water worldwide have found links between bladder, kidney, liver and lung cancers. Toxicologists say it also harms the cardiovascular system. No specific research exists on how arsenic has affected health in Serbia’s Vojvodina province, the part of the coun-

try that lies on the Pannonian Basin sweeping north from the Danube river. There are likewise no studies for eastern Croatia. But a 2012 study in Hungary, Romania and Slovakia, conducted under the EU Arsenic Health Risk Assessment and Molecular Epidemiology programme led by the London School of Hygiene and Tropical Medicine, found strong evidence of an association between long-term, low-level exposure to arsenic in drinking water and Basal Cell Carcinoma, the most frequent form of skin cancer. That was true even at levels moderately above the 10 µg/L legal limit. Local media in Hungary have since reported that 300 deaths in the country each year are linked to long-term exposure to arsenic-tainted drinking water. Reports cited research from Hungary’s National Public Health and Medical Officer Service, ANTSZ. Martha Varga, director of the water department at the Public Health Institute, which is a part of ANTSZ, declined to confirm the figure. But Gergely Simon, a toxicologist at environmental group Greenpeace in Budapest, said there was cause for alarm. “Of course people should be concerned, because arsenic has a long-term effect,” he told BIRN. “Obviously, many deaths will still occur due to arsenic exposure.” In Serbia, BIRN mapped arsenic levels higher than 10 µg/L across the whole of Vojvodina province,

March 2018

using data obtained through 41 freedom-of-information requests to local water companies and offices of public health. The data was collected between January and October 2017. The investigation revealed that 95 cities, towns and villages in Vojvodina — with a combined population of 630,000 — are in the danger zone. They are all served by water plants lacking the technology to filter arsenic from groundwater. Water is safe to drink in Novi Sad, the capital of Vojvodina and Serbia’s second-largest city. But the central city of Zrenjanin, population 77,000, is among the worst hotspots, with arsenic readings up to 194 µg/L over the past year. Subotica, a city of 106,000 near the Hungarian border, has levels up to 99 µg/L in places, although the local public health office says 80 per cent of residents have clean water thanks to a purification plant built in 1991. The Vojvodina provincial inspectorate for water safety did not respond to questions about which authorities have or have not banned drinking water. The most alarming results came from the central Vojvodina town of Novi Becej, where 13,100 people are exposed to water with arsenic levels up to 273 µg/L. Although that is more than 27 times the legal limit, authorities have not issued a ban on drinking tap water. “The water was proclaimed ‘technical water’ 10 years ago,” said Mayor Sasa Maksimovic, meaning that it is only deemed suitable for industrial use. But few residents interviewed by BIRN knew it was dangerous to drink, and the website of the local water utility, Komunalac, makes no mention of any risks. Komunalac did not respond to questions. “Most people, certainly 90 per cent, drink water from the tap and that’s how it’s going to be as long as an official statement banning the water is not issued,” said Nevena Subotic, an opposition member of Novi Becej’s parliament. Nemanja Vaskovic, owner of a bar and restaurant on the bank of the Tisa river in Novi Becej, buys bottled water for his family, but only because he detests the tap water’s yellow tint and off-putting smell. Some locals describe it as “pond-like”. “I don’t know how high arsenic levels are, but I know that water is bad,” Vaskovic said. He estimated that he pays at least 30 euros a month for bottled water. The average monthly net wage in Novi Becej last

year was around 283 euros, according to Serbia’s Department for Statistics. “I’d reckon that 75 per cent of people in Novi Becej can’t afford bottled water,” Vaskovic said. Crumbling infrastructure Antiquated plumbing compounds Novi Becej’s water worries. According to Mayor Maksimovic, 60 per cent of the town’s pipes are made of asbestos, another known carcinogen. Meanwhile, the pipes are so old that the town loses up to 40 per cent of its water through leaks, he said. “Local authorities are trying to find solutions but right now we don’t have the capacity to build a purification plant and our first priority is pipeline reconstruction,” he told BIRN in August. Maksimovic estimated that new pipes would cost two to three million euros. In early February 2018, Novi Becej got a grant of 967,000 euros from the Vojvodina provincial government’s Capital Investment Directorate to start building a purification plant. Maksimovic told local media the first of three construction phases would be finished by spring 2019, though he did not say when the plant would be completed. Near the Romanian border in western Vojvodina, the city of Kikinda is a magnet for tourists in winter. They come to photograph long-eared owls nesting in the hackberry and pine trees that line Kikinda’s broad avenues. Many are shocked when they see the local tap water. “The water is dark and it smells like crap and ammonia,” said Jelena Terzin, 39, a former journalist whose office was in the same building as the city’s main hotel. “When tourists come, they ask if it’s safe to wash your face and brush your teeth.” Arsenic levels in the city of just under 40,000 were more than twice the legal limit in 2016, according to the most recent data available. Authorities have not issued a drinking ban, although they have installed a so-called eco pipe in the town centre to allow residents to fill up bottles with clean water. “This office unequivocally, in every single report on water that is not hygienically correct, says that water is hygienically incorrect,” said Sanja Brusin Belos, chief of hygiene and human ecology at Kikinda’s office of public health. Last May, the city signed a contract for a six-million-euro loan from Germany’s state-owned development bank,

KfW, to build a purification plant. It is due to start operating in 2019. The mayor’s office did not respond to questions about Kikinda’s water supply or specifics of the new facility. The Kikinda plant is one of very few projects across Vojvodina to tackle the arsenic problem. Officials in the provincial government, including Vuk Radojevic, secretary for agriculture, water management and forestry, declined interview requests and did not reply to emailed questions. Among the questions were inquiries about the provincial government’s investment in water purification. BIRN’s investigation showed that only one major plant equipped to remove arsenic has been built in Vojvodina during the past five years, in the city of Zrenjanin. Delays dogged the joint project by two water purification companies, Zillo from Italy and Synertech from Serbia. The work had been scheduled for completion at the end of 2015. Work stalled when the city failed to guarantee to pay the 5.6 million euros it will cost to purify the water supply over the next three years. Eventually, Serbia’s central government stepped in with a guarantee. Nenad Obradovic, general manager of Synertech and overseer of the project, said in January — almost six months after the factory was completed — that the provincial sanitary inspectorate had yet to issue a permit for it to operate. He added that analysis showed that water supplied by the plant was perfectly clean. The reason for the lack of a permit, he said, was a law preventing privately owned companies from distributing drinking water to the public. Visiting Zrenjanin in late January, Serbian Prime Minister Ana Brnabic said the town would need to take over the plant from the private developers to get around the problem, although it was unclear how long that would take. Ninety kilometres away in the northeastern town of Vrsac, workers completed a shiny new purification plant in January worth six million euros, but Vrsac does not have an arsenic problem and the plant is designed to address other issues with the water supply. In October, the northern city of Subotica announced it had secured 5.5 million euros in financing from the European Bank for Reconstruction and Development to build a water treatment plant to treat arsenic. It is due to be completed in October 2019, according to local media. Bozo Dalmacija, chair of the Department of Chemical Technology and Environmental Protection at the University of Novi Sad, said one way to fix Vojvodina’s water supply would be to build “microsystems” of small purification plants in every municipality. “Something like that would cost up to 700 million euros for the whole of Vojvodina,” he said. “We can emphasise water problems in Chapter 27 negotiations with the EU and compete for EU funds.” Serbia is a candidate to join the EU and Chapter 27 is the part of EU accession negotiations dealing with the environment, including water quality. The country already has access to pre-accession EU funds, with 160 million euros allocated to tackling environmental problems until 2020. EU deadlines Croatia, the European Union’s newest member, has until 2019 to comply with EU rules limiting arsenic levels to 10 µg/L or lower. BIRN’s investigation shows it has a long way to go. Data obtained from Croatia’s Institute for Public Health revealed that 173,000 people in 13 towns and villages in the west relied on water supplies with readings above the legal limit in 2016. Arsenic hotspots included the towns of Djakovo, Garesnica and Cepin, with respective populations of 28,000, 11,600 and 11,300. “The problem of arsenic in drinking water in east-

ern Croatia should be looked at in the context of local water companies,” a representative from the Institute for Public Health said in an email. “Most of these local companies had problems with high arsenic values, which have not been solved because local communities usually don’t have extra funds, not even for minimum system maintenance let alone for building water purification plants.” For the period 2007-2020, Croatia has received 225 million euros in EU grants for drinking water projects, according to a European Commission spokesperson. Despite the grants, the Institute for Public Health said municipalities could not afford to finance regular maintenance of water supplies let alone construction of new purification plants. Neighbouring Hungary has twice missed EU deadlines to bring arsenic levels down to the legal limit, in 2009 and 2012. But Martha Varga, director of the water department at the Public Health Institute in Budapest, said a national programme to improve water quality had made dramatic gains in the country of 10 million. She said around 100,000 people in 30 municipalities rely on water with arsenic levels above the legal limit, compared with almost half a million before Hungary joined the EU in 2004. “Most of these [levels] are below 20 [µg/L], some of them 20-40 at the highest,” she said. “But nobody is obliged to drink water containing arsenic because there are alternate water supplies in every municipality. We have continuous communications campaigns.” BIRN was unable to map arsenic readings for specific Hungarian municipalities due to a lack of data. Requests for information from the interior ministry and General Directorate of Water Management went unanswered, including questions on how many purification plants have been built with EU funds. Hungary’s share of EU grants for drinking water projects amounts to 663 million euros between 2000 and 2020, according to a European Commission spokesperson. In Romania, research conducted in the mid-1990s found that around 45,000 people were exposed to arsenic levels higher than 10 µg/L. Călin Baciu, a professor at the Faculty of Environmental Science and Engineering at Babes-Bolyai University in the northwest city of Cluj-Napoca, contributed to the research. He said he did not know of any place with high arsenic levels in tap water today. “The high arsenic water is coming from the medium-depth aquifer (300-400 m) that is exploited by artesian wells, but these are not connected to the distribution network,” he wrote in an email. Back across the Serbian border in Vojvodina, the province’s failure to clean up water networks leaves a bitter taste. n Novi Becej, some people joke that the local water company takes better care of the town’s flowers than its human residents. When a heatwave nicknamed Lucifer hit Europe last August, blasting Novi Becej with its hottest temperatures in 130 years, employees of the utility kept the petunias along the main promenade alive through careful daily watering. “Everyone’s hands are tied,” said Nevena Subotic, the opposition member of parliament who criticised the government for not issuing a ban on drinking tap water. “Citizens can’t buy water, and none of the local governments can alone finance building of the expensive plants. It’s a vicious circle and we’re all waiting for a saviour to come along. Milos Stanic is a Serbian journalist based in Novi Sad. This article was produced as part of the Balkan Fellowship for Journalistic Excellence, supported by the ERSTE Foundation and Open Society Foundations, in cooperation with the Balkan Investigative Reporting Network.

March 2018

Opinion

After years of delays, the new Kosovo Specialist Chambers in The Hague still hasn’t yet started work on prosecuting alleged perpetrators, prolonging the anguish of war victims’ families, says judge Dean B. Pineles.

‘Ghost Court’ Delays Justice for Kosovo War Victims DEAN B. PINELES | WASHINGTON DC

s an American, I had the privilege of living and working in Kosovo as an international criminal judge with the EU rule-of-law mission, EULEX, from 2011 to 2013, following a judicial career of over 20 years in the US. I adjudicated many difficult cases, including the first prosecution of former Kosovo Liberation Army commander Fatmir Limaj and the first Medicus organ-trafficking prosecution, and I gained an understanding of the strengths and weaknesses of EULEX’s justice component which I observed from within on a daily basis. Since my return to the US, I’ve followed events very closely, and I’ve written and lectured extensively about Kosovo. One topic that has riveted my attention is the Kosovo Specialist Chambers and Specialist Prosecutor’s Office, the brand-new court which opened in July 2017 in The Hague. I was an applicant for one of the judicial positions, but have since concluded that the creation of a new court was a mistake. The court’s exclusive mandate is to prosecute individual members of the Kosovo Liberation Army for suspected crimes committed during and shortly after the brutal conflict with the Serbian forces of Slobodan Milosevic, and to bring a measure of justice to the victims and their families. But the new court’s evolution stands as a stark example of international criminal justice in slow motion, good intentions gone awry and the rule of law stuck in quicksand. Today, the court has yet to receive any indictments to adjudicate, despite a multi-year birthing process and a massive budget of 41 million euros. The tragedy of the delay is twofold. First, alleged perpetrators of heinous crimes have been allowed to go about their lives with impunity. But more importantly, and I can’t emphasise this point enough, the victims and their families have been forced to twist in the wind of uncertainty far too long, waiting for justice to be served. And the 1,600 missing persons from the war, many of whose photos are posted outside the parliament building in Pristina, have not been vindicated for their suffering. Even if the court started adjudicating cases tomorrow, the years of delay, uncertainty and anguish could never be recouped. It would have been a far better choice if EULEX, which had a fully functioning justice component, continued its war crimes prosecutions, rather than starting anew.

A Kosovo Albanian woman holds pictures of her sons during a ceremony to mark the ‘Day of Missing Persons’ in Meje, Kosovo in April 2015. Photo: EPA/VALDRIN XHEMAJ.

True, EULEX had its problems, but these problems could have been ameliorated, if not solved, if a concerted effort had been made to do so. Publically, it all started in 2008, when Carla Del Ponte, the former chief prosecutor of the International Criminal Tribunal for the Former Yugoslavia, ICTY, claimed in her book Madame Prosecutor that high-ranking members of the KLA had committed horrific crimes against Serbian prisoners of war, minorities and Albanian collaborators, including the forced removal of human organs for trafficking purposes. Del Ponte’s incendiary allegations, particularly those of organ trafficking, received headlines around the world. This motivated the Council of Europe to conduct an extensive investigation, led by Swiss senator Dick Marty. For reasons that are unclear, this was not a criminal investigation. Marty’s report in late 2010, which became a bellwether, corroborated many of Del Ponte’s allegations, including organ trafficking, and actually identified specific KLA members. However, because his multi-year investigation was not a criminal one, the EU had to create the Special Investigative Task Force in 2011 under the auspices of EULEX to carry out a criminal investigation. Clint Williamson, an experienced American prosecutor, was put in charge. Perhaps this should have been done in the first place. Williamson released his findings in mid2014. He concluded that there was sufficient evidence to bring indictments against certain unnamed KLA members for crimes such as murder, torture, abductions, and in just a “handful” of cases, organ removal, all during the period 1998 through 2000. Thankfully, he made it clear that organ removal was not widespread, so as to ease the anguish among the families of the missing. Williamson’s report was a critical benchmark. Almost four years ago, he in-

formed the world that there was enough evidence to proceed with indictments. But the international community believed there was no court in which Williamson could file his indictments. The ICTY was winding down and did not have adequate jurisdiction to prosecute crimes occurring after mid-1999 when the war ended. And EULEX had already been abandoned in favour of a new court. Whether this loss of faith in EULEX was justified is a highly debatable. Indeed, from my vantage point, EULEX, while hardly perfect, had proved itself capable of handling many difficult cases both before and after Williamson’s report in 2014, including war crimes cases. The Drenica Group case is a recent example. Regardless, loss of confidence in EULEX was the driving force in decision-making. One of the problems often cited to justify a new court, which I won’t minimise, was witness intimidation and the lack of an effective witness protection programme. I experienced this personally in the Limaj case, where the key prosecution witness, who was in the witness protection programme, committed suicide in Germany just before the trial started; apparently an act of desperation to protect his family. But this problem was hardly unique to EULEX. It was a serious concern at the ICTY located far away in The Hague, just like the new court. The first acquittal of Ramush Haradinaj is a prime example. And as Williamson made crystal clear, it was also a major problem during his investigation, which was based in Brussels. Witness intimidation is a fact of life in Kosovo, and it will continue to occur regardless of where the court is located. The interminable delay only exacerbates the problem. Another concern might have been security during high-profile trials. In Kosovo, tri-

als of KLA suspects typically brought out hordes of supporters, both inside and outside the courtroom, as I personally experienced. Nevertheless, with tight security, we were always able to complete the trials without serious incident. A serene setting in The Hague might be desirable, but not necessary. Perhaps another concern was the number of acquittals, annulments and retrials. While often frustrating, this is the nature of due process and will occur in the new court. In mid-2015, under intense international pressure, Kosovo’s parliament reluctantly, on the second attempt, amended the constitution to authorise the creation of the new court. It then passed legislation to set it up. The court would operate within the Kosovo justice system, just like EULEX, but would be located somewhere outside of Kosovo - a parallel universe. Then the painful bureaucratic process began. It was necessary to find a host country with suitable court facilities; to enter into international agreements with the host country; to recruit judges, legal officers, translators, court staff, security personnel, IT experts and the like; to develop a witness protection programme; to draft court rules of procedure and evidence, and to handle a myriad of other details. In other words, to create an entirely free-standing court system at great expense, essentially in the mirror image of EULEX’s justice component. All this work took another two full years and millions of euros to accomplish. When the court finally opened nine months ago, it was anticipated that the Specialist Prosecutor’s Office, under the direction of David Schwendiman, the American chief prosecutor, would immediately file indictments. But his office has not yet filed charges against anyone, even though Williamson said he had enough evidence to file indictments back in 2014. My fear is that the delay since 2014 has created problems in case preparation, like disappearing witnesses. Then just last month, Schwendiman unexpectedly resigned, effective March 31. Additional delay is certainly possible, and recent developments do not suggest otherwise. On March 15 and 16, the judges on the court’s roster met in a plenary session after travelling from their home countries. The court’s press release said the judges “were informed about activities performed by the Registry throughout the past year, further ensuring the smooth implementation of the mandate of the Specialist Chamber. In their discussions, the Judges focused on the milestones ahead.”

March 2018

Analysis

A whole new world has come into existence since 1991 when Milo Djukanovic took office on his 27th birthday - the internet revolution, wars, terrorism, the Kardashians - and now he’s running for president again.

Montenegro Spends a Lifetime with Djukanovic While this is all well and good, there was no mention of when the court might actually begin fulfilling its mandate. Apart from the victims’ families and their supporters, the court is widely detested in Kosovo. The lengthy delay has only added fuel to the fire and allowed pro-KLA sentiment to bubble over. Late last December, the Association of KLA Veterans petitioned parliament to dissolve the court, with many leading politicians in support, including some who may themselves be indicted. This strategy fizzled in the face of a withering backlash from the US and other Western countries, but could be resurrected at any time, especially if indictments of popular war heroes are filed. And once the indictments are filed, we can expect a long and difficult road ahead. Everything is new and untested at the Specialist Chamber including its judges and other personnel. It is virtually certain that the defendants will challenge the legitimacy of the court, but legitimacy would not have been an issue if the indictments had been filed with EULEX. Accountability for crimes by members of the KLA, and justice for the victims and their families, are important goals in international law that cannot be forgotten by the passage of time. But the passage of time makes it more and more difficult to achieve these goals as we are seeing. Witnesses die or disappear, witnesses forget, witnesses are threatened or killed, family members die, perpetrators die or disappear, key personnel resign, evidence is lost, stories change. It is now nearly ten years since Carla Del Ponte’s allegations, over six years since Dick Marty’s report, nearly four years since Clint Williamson’s benchmark report, two-and-ahalf years since the new court was approved by Kosovo’s parliament, and nine months and counting since the court became fully operational. Yet it sits idle like a ghost court, at least in terms of its essential function - adjudicating cases. If indictments had been filed with EULEX in 2014 when Williamson had enough evidence to do so, the cases would probably be nearing completion by now. Instead, the victims and their families continue to wait and hope for justice to be served. Judge Dean B. Pineles is a graduate of Brown University, Boston University Law School and the Kennedy School of Government at Harvard University. In addition to Kosovo, he has extensive rule of law experience in Russia, Kazakhstan and Georgia.

DUSICA TOMOVIC

was 11 when I first heard his name. It was January 1989 and my family, my neighbours and everyone I knew took to the streets to support the young lions confronting the old communist leadership. It was a so-called anti-bureaucratic revolution, and one of the lions was Milo Djukanovic. I was still living in Yugoslavia, the Berlin Wall fell ten months later and Slobodan Milosevic was just a Communist Party official with the perspective of a promising career. The next time I was aware of Djukanovic’s existence was in February 1991. The US president was George Bush senior, the British prime minister was John Major, Operation Desert Storm had started in Kuwait and the Soviet Union was yet to collapse. It was Djukanovic’s 27th birthday on February 15, 1991, and he was getting his first job ever – the prime minister’s post. The appointment was broadcast live on one of the two channels we had in Montenegro. There were no satellite dishes, cable TV came 20 years later, and Montenegrins still thought ‘Dynasty’ was the best soap opera ever invented. The war was ticking away in Yugoslavia; months later Slovenia, Croatia and Macedonia declared independence, which Djukanovic as the new PM described as an “attempt by the pro-fascists’ forces to destroy the country”. (Yes, he considered himself a Yugoslav first, then a Serb.) By late 1996, I was a student when Djukanovic’s name started to be talked about much more often by my fellows. It was the time when the Taliban captured Kabul and declared a fundamentalist Islamic state in Afghanistan, while the rest of the world was busy listening to the Spice Girls. In the following months, I realised that Djukanovic was under some kind of threat from Serbia. His loving relationship with Slobodan Milosevic had broken down and Djukanovic wanted to go it alone. At the time, Montenegrin independence was starting to become an option. (Djukanovic started switching from be-

Milo Djukanoic. Photo: go.me

ing Yugoslav/Serb to ethnic Montenegrin.) Mobile phones were still science fiction for most Montenegrins so we were discussing, not texting about, the emerging accusations that Djukanovic and his closest friends and relatives were involved in cigarette smuggling. Around that time he earned the nickname britva (a small sharp knife) for being able to tell anyone what he thinks. He had been in office for eight years in 1999 when NATO decided to bomb Serbia and Montenegro. While I listened to sirens for three months, getting assurances from Djukanovic that Montenegro would be spared (which it wasn’t), the European Union was preparing to introduce the euro and Russia launched a war in Chechnya. The NATO bombing stopped in June 1999 and it was obvious that Djukanovic had become the absolute ruler of Montenegro, distancing his administration from Serbia even more. Montenegro got its second mobile operator and I got my first job. When Vladimir Putin became Russia’s president in May 2000, the Olympics in Sydney was approaching and the first ‘Big Brother’ reality show was broadcast in Germany, Djukanovic was preparing for his final showdown with

Milosevic. His party boycotted the federal elections in September 2000, then mass protests in Belgrade led to the fall of Milosevic on October 5. By that time, Djukanovic was already the ‘sweetheart of the West’, and continued play the role thereafter (despite a not-so-brief affair with the Russians in the late 2000s) And nothing much has happened in Montenegro since then. Djukanovic was president, then prime minister, then prime minister again, withdrawing from and then returning to politics at will. The Harry Potter books sold in their billions, the Kardashians become a global phenomenon, and Montenegro went from being an indebted country to a heavily indebted country and joined NATO (angering Russia). And I changed jobs twice and had a kid. Now it’s 2018, and Djukanovic is running for office again. Six-times prime minister and one-time president, he is convinced that he will win the presidency again at the April 15 vote. Maybe in 2028 or 2033, he’ll still be running for office and we’ll see him launching the first Montenegrin mission to Mars as part of his election campaign. So let’s go for it! After all, maybe Montenegro really can’t do better than Milo - can it?

March 2018

STUDIMI

Pierre Mirel: EU Must Get Tough on Balkan Backsliding Europe must take a more muscular approach to Balkan countries where authoritarianism, nationalism and corruption are still major problems, the European Commission’s former Western Balkans director, Pierre Mirel, tells BIRN. MAJA ZIVANOVIC | BIRN | BELGRADE

alkan countries have undertaken significant political, administrative and economic reforms, and reconciliation is slowly taking root – but authoritarianism, nationalism and corruption still plague the region, Pierre Mirel, the European Commission’s Director for the Western Balkans from 2006 to 2013, told BIRN in an interview. Since he retired in 2013, Mirel has authored a policy paper entitled The Western Balkans: Between Stabilisation and Integration in the European Union, which the Robert Schuman Foundation published in late January. In it, he warns that some Balkan countries are trying to rewrite recent history by praising their own war criminals and blaming their neighbours for historic injustices. “Facing up to the past has therefore remained limited and nationalism persists,” he wrote. Mirel also argued that the EU should be tougher on Balkan leaders, starting with those in EU member state Croatia. He said the approach to Balkan countries had been too soft, affecting the credibility of the EU accession process. “When Croatia rehabilitates World War II criminals, or when [Bosnia’s Serb-dominated entity] Republika Srpska keeps considering [former Bosnian Serb commander Ratko] Mladic a hero, they do not simply rehabilitate specific persons, they want to rewrite history, despite the

evidence from prosecution and [court] judgements,” Mirel told BIRN. By doing so, he added, they try to “portray their country as a ‘victim’ of the ‘others’, the neighbours, which is evidently opposed to reconciliation”, he noted. Asked whether the reconciliation process in the region is making real progress, he underlined that while many statements run counter to reconciliation, some positive steps have been made, recalling the historic meeting in 2014 between Serbian President Aleksandar Vucic and Albanian Prime Minister Edi Rama. Rama was the first Albanian Prime Minister to visit Belgrade in almost 70 years in November 2014, which Vucic agreed “could open up a new chapter in Serbian-Albanian ties”. “Governments [in the region] … and the EU should support fully civil society [reconciliation] initiatives such as [regional truth commission about the wars of the 1990s] RECOM and YIHR [Youth Initiative for Human Rights],” he said. Tougher language and stronger engagement: Mirel said tougher statements from the EU should be accompanied by the more concrete involvement. “Harsh criticism without support cannot change the picture,” said Mirel, whose policy paper calls for the creation of a major “Connectivity Fund” from its budget. He argues that Western Balkan countries need greatly im-

proved connections, such as transport, which are “essential for the citizens, for investors and traders”. Mirel says the so-called Berlin Process, the EU initiative launched in 2014 to boost the economies across the Balkans, was a welcome step, as it put a new emphasis on projects that formed part of a “connectivity agenda”. “But deeds need to follow words,” Mirel stressed, adding that the EU has yet to make serious resources readily available

“Facing up to the past has therefore remained limited and nationalism persists,” he wrote. Mirel also argued that the EU should be tougher on Balkan leaders, starting with those in EU member state Croatia. He said the approach to Balkan countries had been too soft, affecting the credibility of the EU accession process. for Balkan projects. “Hence the importance of a substantial increase of funding – but linked to expected fundamental reforms: the more reforms, the more funding,” he said. In line with his idea, he urges the EU to gradually but substantially increase its pre-accession funds. “Countries need much more funding now, and proportionally less after their accession,” he added. Such tangible incentives, he under-

lined, should lead to a “virtuous competition between the countries”. The same approach should be followed on bilateral issues. This seems in line with the new Balkan strategy that the European Commission launched in February. This offers help for all six EU aspirant states, but insists that all would-be members must make reforms, and give a clear commitment to the “fundamental values” of the European bloc. “The strategy names the problems in a straightforward manner: state capture; organised crime linked to some politicians. These are facts that Balkan citizens unfortunately know too well,” Mirel said, praising its “plain language and clear assessment”. He added the strategy was good because it linked key reforms to increased funding and advocated a greater role for civil society. “It does give a realistic prospect to the two countries – Serbia and Montenegro – already engaged in accession negotiations, providing they follow the path with determination,” he noted. The other countries still have to demonstrate that they can become candidates for membership, he added. However, the strategy “gives tangible hope to both Albania and Macedonia that negotiations could be opened soon if reforms are pursued. The Albanian vetting process of magistrates is the remarkable flagship indeed of an ambitious judiciary reform”. Mirel underlined that Serbia and Montenegro have achieved a lot on the technical accession chapters. But he says they have done far less on chapters 23-24 (on fundamental rights and freedoms), where “track records” are required and which he called fundamen-

March 2018

Juncker Tour Highlights Gaps in EU’s Balkan Strategy Designed to showcase Europe’s new Balkan strategy, the European Commission president’s tour only underscored its many inconsistencies.

TOBY VOGEL | BIRN |

Western Balkan prime ministers at the summit | Photo: EBRD

tal for the overall pace of negotiations. “In addition, Serbia has to settle its relations with Kosovo. Therefore ‘2025’ [as a membership date] is realistic if all Serbian stakeholders work hard together,” he said. He underlined that joining the EU is a “question of dialogue, of joint work and determination”. One important point that the new strategy underlines is that “joining the EU is a choice”, Mirel noted. “Joining the EU is a choice: no country is forced to, it is a voluntary decision; once taken, I agree the path is hard. But it is worth following because we share the same geography and history and belong to that part of the continent where it’s high time to complete the peace project.” America, Europe and the ‘battle of influences’: Asked to compare the roles of US and the EU in what he calls “the battle of

Western and Eastern influences in the Balkans”, Mirel said that one can hardly compare a country, the US, “which has a single, national, external policy”, with an organisation, the EU, “whose members may held dividing positions, such as on Kosovo and Macedonia”. “The EU enlargement policy being based on unanimity, when one member opposes the common view, it weakens the group and diminishes its soft power. All families bear their own history but it’s a great pity that it impacts to that extent on the EU’s external policy,” Mirel said. He added that the US tends to take a more “black-and-white stance, thereby often ignoring local subtle situations”. “Also, they plead for countries to join both the EU and NATO. This is detrimental to the EU - which includes non-NATO members - in that it creates confusion in the process and in countries aspiring to stay neutral,” he said.

uropean Commission President JeanClaude Juncker’s Balkan roadshow earlier this week was supposed to highlight Brussels’ new strategy for the region – and its message, that all six countries that want to join the EU have a solid prospect of doing so. Instead, the whirlwind tour underscored the lack of creative thinking when it comes to Europe’s Balkan dilemma. The Balkan strategy, adopted on February 6, contains evidence of rare introspection by the Commission. It says that the EU “must remain credible, firm and fair” in its relations with the Balkan Six “while upgrading its policies to better support the transformation process in the region.” With this, the Commission in effect acknowledges that the support it has given to democratisation has been insufficient. Indeed, across the region, democracy and the rule of law have been in retreat for years, notably in Serbia and Kosovo. Serbia, together with Montenegro, is what the Commission calls a “frontrunner” in the race to join the EU. Kosovo, on the other hand, does not have a clear prospect of joining even in theory, as long as five EU member states don’t recognise it as a state. What does this mean for the received wisdom that the EU’s influence is stronger the closer a candidate country gets to joining, and therefore that negotiations should accelerate whenever possible? The strategy is silent on this point. Serbia’s position as top of class does not seem to deter President Aleksandar Vučić from clamping down on the free media and on civic space. Nor did it restrain Foreign Minister Ivica Dacic from mocking Juncker right in the middle of his visit to Belgrade. “Whoever wants to, can come here,” Dačić said, “but they won’t get recognition of Kosovo from us.” One of the core demands of the strategy, although it is not new in substance, is that Serbia de facto recognise its former province as an independent country. That would open up an unambiguous membership prospect for Kosovo as well. In reality, being top of the class is giving Serbia’s leaders license to consolidate power without much accountability. During Juncker’s visit, the strategy’s welcome focus on democratic transformation, state capture, and the responsibility of elites in the Balkan Six, was overshadowed, to nobody’s surprise, by shadowboxing over 2025. That is the year Juncker had given earlier as the best-case date for Serbia and Mon-

tenegro to join the European Union. By putting forward the 2025 date, Juncker was overcompensating for the damage he did with his first statement on enlargement when he became Commission President in 2014. Then he made the self-evident observation that no new member would be admitted to the EU during his term in office. This gave ruling elites across the Balkans breathing space to pursue their agendas and clamp down on freedoms. Now, with the end of his term in office in sight, Juncker feels compelled to correct his earlier mistake. But this is being done without any serious analysis or explanation, and the Commission soon found itself on the defensive for dropping its longstanding policy of not giving firm accession dates. As a result, Juncker himself found it necessary to obfuscate what the 2025 date was all about. At the outset of his trip, in Tirana, according to Reuters, he said: “Contrary to what we read everywhere, the Commission and myself did not say that Serbia and Montenegro would necessarily be members of the EU in 2025.” “The 2025 date is open to all candidate countries,” he said – which, of course, renders the date meaningless. Other bits of the strategy were also put to the test during Juncker’s visit, and also fell short. “There is no place in the EU for inflammatory rhetoric, let alone for glorification of war criminals from any side,” the strategy says, with commendable clarity. However, the statement fails the test of reality both as description and prescription. Politicians from Croatia’s ruling party routinely glorify the country’s war criminals, as do their counterparts in non-EU member states such as Serbia or Kosovo – yet EU member Croatia suffers no consequences for this, or for its hostile attitude towards its neighbor, Bosnia and Herzegovina. Will the EU start monitoring inflammatory rhetoric, and if so, will it start sanctioning politicians who engage in it? As if to prove that this question is of more than academic interest, Vucic gave an interview to a Croatian newsweekly, Globus, in which he invoked an alliance between Serbia and Croatia in case of a potential war in Bosnia and Herzegovina. The Commission’s response was deafening silence. Toby Vogel is a co-founder and senior associate of the Democratisation Policy Council. The opinions expressed in the comment section are those of the authors only and do not necessarily reflect the views of BIRN.

March 2018

INVESTIGATION

Kosovo’s Political Murders: Unpunished but Not Forgotten The Pristina authorities and international missions failed to jail the perpetrators of a series of political assassinations and gun attacks after the Kosovo war ended - but survivors hope a new Hague-based court can succeed. SERBEZE HAXHIAJ | BIRN | PRISTINA

he first thing you hear is the slow-moving clatter of a wheelchair. Then comes his voice. Fetah Rudi survived an attempted assassination which left him paralysed for life, and has spent more than 17 years suffering the consequences. In June 1999, Rudi was one of the Kosovo Albanians who was detained and tortured in a Kosovo Liberation Army, KLA prison. A few months later in December 2000, Rudi - a member of the Democratic League of Kosovo, LDK, which at the time was President Ibrahim Rugova’s party became a target during the violence that erupted after the war. Fifty-four-year old Rudi said that it all started at the beginning of June 1999, after the KLA’s headquarters issued an arrest warrant. “With my hands tied, they beat me for two days inside a toilet that I was sharing with two other people,” he told BIRN from his home in the village of Rud in the Malisheva/Malishevo area. He was arrested for refusing to provide help to the KLA. But he insists that his only fault was that he belonged to Ibrahim Rugova’s party. “After being sentenced to three months’ imprisonment, I was sent to a garage in the village of Kasterc. I was kept prisoner there for 16 days and that only ended because NATO entered Kosovo [in June 1999],” he said. NATO’s intervention ended the war, forced Serbian forces to pull out of Kosovo and led to the demilitarisation of the KLA. But political violence continued amid the rivalry between Rugova’s LDK and the Democratic Party of Kosovo, PDK, which was established by leading figures from the KLA. There had already been tensions during wartime because the LDK’s military wing, the Kosovo Armed Forces, FARK, which had also fought against Belgrade’s rule, but separately from the KLA. On December 15, 2000, the day he was shot, Rudi was returning from a meeting

of the heads of the LDK party’s branches. The first post-war local elections in Kosovo had just been held and political tensions were high in the Malisheva/Malishevo municipality because the margin between the LDK and the PDK was very narrow as councillors prepared to vote to choose the head of the local executive. Rudi said that he was going from the meeting to vote when the attack happened. “First, a machine gun barrage stopped the car. Then I saw three people inside a red [Vauxhall] Astra who shot in my direction. I even saw their faces. I understood later who two of them were,” he recalled. But over 17 years afterwards, no one has yet been convicted of attacking him highlighting how courts in Kosovo have failed to effectively deal with politically-motivated post-war murders and assaults. “There is no dilemma about who the perpetrators [of the attack] are. It was an extension of the sentence pronounced against me during the war,” Rudi said. Prey for armed gangs A report by Amnesty International in 2009 estimated that some 800 murders were committed during a prolonged outbreak of violence against Serbs and other ethnic minorities and LDK party members in the period when Kosovo was under UN administration after Serbian forces withdrew. The majority of people who were allegedly kidnapped by KLA members and then disappeared during the wider period from 1998 to 2000 were either Serbs or Kosovo Albanians labelled as collaborators with Serbia. “Members of the Democratic League of Kosovo were also murdered by KLA fighters, who considered the non-violent doctrine of the LDK equal to collaboration [with Serbia],” Jean-Christian Cady, the Head of Justice at the UN Mission in Kosovo, UNMIK, from 2000 to 2004, told BIRN. Cady said that the establishment of a new judicial system in Kosovo by UNMIK

The Kosovo Specialist Chambers HQ in The Hague. Photo: Europol.

was mostly a failure. “UNMIK did not succeed in protecting the witnesses. We did not manage to find a country willing to receive the relocated witnesses. To succeed, a guarantee for them is needed and also to use the same techniques that are used for example in Italy for the collaborating criminals [in mafia cases],” Cady explained. Former UN officials like Cady describe a situation in which post-war Kosovo became prey to uncontrollable armed gangs that committed an increasing number of crimes. Over the past 17 years, Rudi has gone through hundreds of medical check-ups and treatments – but only twice has he been questioned by international prosecutors. The first time he was questioned by an UNMIK prosecutor in 2001. In 2011, he was questioned by a prosecutor from the EU’s rule-of-law mission in Kosovo, EULEX. The attack on Rudi happened less than a month after Xhemail Mustafa, an adviser to LDK chief Rugova, was assassinated. Mustafa was shot in the entrance to the building where he lived in Pristina in November 2000.

“While giving my statement to EULEX, an Italian prosecutor explained to me that forensic expertise has found that one of the bullets that had hit me had come from the same gun that was used to murder Xhemail Mustafa,” Rudi said. EULEX declined to respond to BIRN’s question about which political assassinations the European mission has prosecuted so far. “EULEX cannot provide information about an ongoing investigation or investigation pertaining to the Office of the Special Prosecutor,” said a spokesperson. EULEX prosecutors have not yet transferred any cases related to politically-motivated murders to Kosovo prosecutors. “Everything is linked not only to friction during wartime but also to the reputation and influence of the LDK after the war. By eliminating some of Rugova’s closest associates, they [former KLA fighters] sought to weaken the LDK and rise to power,” Rudi alleged. New court, new hope? As the years passed, Rudi’s hopes of getting justice decreased. A new court backed by the European Union, operating under Kosovo laws but located in the Netherlands with interna-

March 2018

Fetah Rudi. Photo: Serbeze Haxhiaj/BIRN.

tional judges, was established in 2015 to deal with wartime crimes and political and ethnic murders perpetrated in the period between January 1998 and December 2000. Clint Williamson was the head of the EU’s Special Investigative Task Force, which was in charge of investigating allegations about these crimes which were initially raised by a Council of Europe report. He said after his probe was complete in 2014 that it had found that certain elements of the KLA had been involved in violence and threats against Kosovo Albanian political opponents. “These individuals bear responsibility for a campaign of persecution that was directed against the ethnic Serb, Roma, and other minority populations of Kosovo and toward fellow Kosovo Albanians who they labelled either to be collaborators with Serbs or, more commonly, simply to have been political opponents of the KLA leadership,” Williamson told a press conference in Brussels. The new Hague-based court - the Kosovo Specialist Chambers - is expected to issue its first indictments this year, raising the hopes of victims like Fetah Rudi. “I have confidence that this court will be different,” Rudi said. Reopening old wounds The new investigation into the post-war violence in Kosovo has meant the reopening of old wounds for some people. Shpetim Hajdaraj, whose father Smajl Hajdaraj was killed in January 2002, expects that the new court will examine his case too, although the mandate of the Specialist Chambers does not extend to the time when the murder was committed. “There are indications and testimonies that his murder is part of a scenario that was planned in advance, although he was murdered later,” explained Hajdaraj. Smajl Hajdaraj, an MP with the LDK and a former member of Rugova’s FARK – a rival to the KLA – was murdered 37 days after he gave his oath as a deputy in the post-war Kosovo’s first legislature. The only allegedly political post-war murder case that the judiciary took further

was the killing of Ekrem Rexha, a former senior member of the KLA, known during the war by his alias ‘Drini’. He was murdered in May 2000 in front of his house in Prizren. Two KLA members stood trial for the killing, but were acquitted (see the prosecution’s final arguments in the trial here). Ekrem Rexha’s brother, Ruzhdi Rexha, insisted that the murder was politically motivated. “People suspected of the murder of Drini are now part of at least two political parties. I would not link them with just one political party,” Rexha told BIRN. He also claimed that “evidence was disregarded” and raised suspicions that international officials wanted the case to fade away quietly. “When the court acquitted the accused, the other prosecutor did not appeal,” he said. Prioritising stability over justice? Almost two decades on, the inability of the UN mission in Kosovo to deal with the post-war violence is clear, says former UNMIK official Cady. “The mission was unable to fight the growing crime rates, the robberies, or to prevent political and ethnic crimes,” he said. While the UNMIK and EULEX missions did not manage to impose punishment on anyone for the post-war political murders, the killings have become a discordant refrain in Kosovo politics, causing a continuing series of accusations and counter-accusations. The LDK has alleged that the PDK, alongside the so-called Kosovo Information Service, SHIK, a former service secret organisation which was close to its political rival, the PDK, was behind the murders of its members. These allegations have been denied by PDK members including the former head of SHIK, Kadri Veseli, who is now the speaker of the Kosovo Assembly. Jakup Krasniqi, the KLA’s former spokesperson, who has long been one of the most senior figures in the PDK, said that after the war, many people perpetrated crimes in the name of the KLA without

Jean-Christian Cady, former Head of Justice at UNMIK. Photo courtesy of Jean-Christian Cady.

having ever been part of it. “Attributing many post-war murders to the KLA without any verification or verdict is an injustice,” Krasniqi told BIRN. Krasniqi also described the LDK’s claims as ridiculous, particularly in light of the fact that the party signed a deal with its rivals in the PDK in 2014 to form a coalition government. “Such accusations are made in an attempt to represent themselves as victims. In 2014, the LDK vested the highest power in the same people it used to accuse of murder - the president and the speaker of the Assembly [Kadri Veseli],” he said. The former president of the LDK, Fatmir Sejdiu, claimed however that during and after the war, members of the party were targets for revenge due to its political stance, and the crimes were not prosecuted because UNMIK wanted to calm the situation in Kosovo. “The assassinations of the LDK members were not prosecuted in an attempt to preserve some sort of stability or peace during their mandate,” said Sejdiu. The Kosovo Special Prosecutor’s Of-

fice said it has recently questioned some people about the murders of Xhemail Mustafa and Enver Maloku and the attempted assassination of former President Ibrahim Rugova in 2005, but without any results. “In their statements, the persons we questioned did not provide any information to enable the initiation of an investigation into any individual,” the Special Prosecutor’s Office told BIRN. The Special Prosecutor’s Office also said that the new Specialist Chambers in The Hague has not asked to be sent any cases that were being handled by Kosovo prosecutors. Meanwhile Fetah Rudi is still suffering the consequences of being hit by 14 bullets, and the climate of impunity created in Kosovo by the lack of convictions persists. Rudi expressed hope that the Specialist Chambers will soon take action to ensure justice for the victims of the postwar political violence. “As time passes, facts may become blurred, but I have not forgotten anything,” he said.

March 2018

ANALYSIS

Turkish Series About Sultan Causes Concern in Kosovo One of Turkey’s latest TV exports, an admiring series about a tough Sultan, is raising fresh controversy about Turkey’s use of ‘soft power’ in the Balkans. DIE MORINA, HAMDI FIRAT BUYUK | BIRN | PRISTINA, SARAJEVO

mong many other Turkish TV series, audiences in Kosovo may soon get to see “Payitaht Abdulhamid” [“Capital City – Abdulhamid”] the story of the 19th century Ottoman Sultan Abdulhamid II, produced by the Turkish public broadcaster TRT. In this popular TV soap opera, the Sultan – the last one to exert effective control over the fracturing Ottoman Empire – is portrayed as a virtuous ruler who went out of his way to preserve law and order throughout his sprawling realm. The show also suggests that predatory European great powers, European agents within Ottoman Empire, Zionists and liberal intellectuals were largely responsible for the empire’s disintegration. While Turkish soap operas are eagerly watched across the Balkans, this particular project has triggered a new debate in the Balkans and in Kosovo about the use of historical revisionism and idealized images of late imperial period for contemporary political reasons. Partly this is because Turkish President Recep Tayyip Erdogan is a big supporter of Abdulhamid II, according to experts, and citing Erdogan’s own statements, he takes the Sultan as a role model. Omer Faruk Topal, a doctoral research fellow at Binghamton University’s history department, says Abdulhamid II is “a rare example of a late Ottoman sultan who is still attracting attention”. Topal told BIRN that many Islamist thinkers of the Abdulhamid era were supporters of parliamentarism and constitutionalism, however, and so opposed the one-man rule of Abdulhamid. “However, the present-day Islamists [backing Erdogan in Turkey] have reconstructed Abdulhamid’s persona,” he says, adding that “he is a venerated figure for pan-Islamist groups because he revitalized the status of the Caliphate and made excessive use of religious symbolism, which is still attractive for many people.” Topal says Abdulhamid was considered the guardian of the Muslim world against the Western intervention, and so became an “inspiring” personality for current politicians like Erdogan. “His long rule, assertive personality, and religious charisma created an enduring political capital that has inspired conservative politicians in Turkey,” Topal said. Erdogan himself recently urged TRT to translate the TV series, add subtitles as much as possible, and then export it as much possible to different countries. “We should export this TV series to the Gulf, to European countries and to many different regions,” Erdogan said in a

A Kosovo young fan holds a placard with the image of Recep Tayyip Erdogan during his visit in the southern Kosovo town of Prizren Kosovo, 23 October 2013. EPA/Kushtrim Ternava

speech delivered on the 100th anniversary of Abdulhamid II’s death at the Yıldız Palace in Istanbul on February 10. The palace was carefully chosen for this occasion as it was built to be the political centre of the Ottoman Empire under the late Sultan. Seen as a symbol of Abdulhamit II’s rule, it was guarded by Muslim Albanian, Bosniak and Arab units in recognition of Abdulhamit’s pan-Islamist policies. Erdogan also became the first Turkish state leader to start using the Yildiz Palace for official purposes. He accepted several leaders, including Russian President Vladimir Putin, German Chancellor Angela Merkel, Bosniak member of Bosnian Presidency Bakir Izetbegovic and many others at the palace. Enver Robelli, an editor at the Zurich-based “Tages Anzeiger”, told BIRN that as “a populist politician with neo-Ottoman ambitions”, Erdogan has tried in this – and other – ways to present the Ottoman Empire as a positive force. Robelli noted that Erdogan uses neo-Ottoman rhetoric, saying Erdogan refers to Bosnia as an Ottoman province and that he claims Kosovo and Turkey are the same. He adds that Turkey has produced a number of films and documentaries intended to popularise the idea of the Ottoman Empire. “This is an attempt to obtain cultural hegemony in the Balkans,” he added, recalling as another example, a biographical mini-TV series about the Bosnian leader Alija Izetbegovic, shot by TRT. “Thanks to his financial strength, the Balkans must be prepared for new films by director Erdogan,” Robelli continued, ironically. “There are also the films about

other sultans with whom the current Turkish autocrat likes to compare himself,” he added. Erdogan’s purpose, Robelli said, is “to stop criticism of the dark sides of Ottoman rule”. Turkey has long sought to strengthen its position in the Balkans through political, economic, religious and cultural means, tools often known as “soft power”. Over the last decade, the Turkish government has pursued this aim through the creation of various institutions. They include the Turkish Aid Agency, TIKA, Yunus Emre Institutes, universities and Turkish state-backed media outlets broadcasting in regional languages. The rise in Turkish investments in the region and the growing activities of Turkish NGOs and other state institutions are significant components of the same aim. Local and international experts and academics agree that Turkey’s policies towards the Balkans are mostly based on pursuit of this soft-power strategy. Kosovo-based analyst Birol Urcan

“His long rule, assertive personality, and religious charisma created an enduring political capital that has inspired conservative politicians in Turkey,” Topal said. Erdogan himself recently urged TRT to translate the TV series, add subtitles as much as possible, and then export it as much possible to different countries.

agrees that Turkey tries to exert a strong cultural influence outside its borders, but says that such attempts come from other countries as well. “I don’t think this tendency is threatening at all, compared to the intensity of the cultural influence that countries like the US and Russia attempt to exert in different parts of the world,” Urcan told BIRN. He added that Turkey’s ruling Justice and Development party, AKP, which Erdogan founded, is a conservative party with few ideological differences to other conservative parties in the EU. While experts ponder the wider meaning and mission of the TV soap opera, its producers say the key thing is it touches the heart of TV audiences. “Although we only produced nine episodes, we have received several offers from Latin America, the Balkans and the Middle East to broadcast it,” its producer, Serdar Ogretici, told the press last year. TRT coordinator Kurtulus Zeydan says the television station has a duty to meet popular demand, and this TV series answers many people’s social and historical demands. For his part, Adnan Merovci, head of the Kosovo Independent Media Commission, IMC, told BIRN that Turkish TV stations are free to air shows in Kosovo as long as they are in line with Kosovo legislation. “We have had a few cases when some violent content was broadcast at a time when children might be part of the audience,” Merovci noted. “Otherwise, IMC does not control the content of aired TV series. It just monitors the content offered by audio-visual media services and evaluates whether they match the law,” he added.

March 2018

COMMENT

FIFA soccer World Cup trophy. Photo: EPA-EFE/MOHAMED

Syria Atrocities Loom Large Over Russia’s World Cup

Russian President Vladimir Putin wants this year’s World Cup to be one of “friendship and fair play,” but some crimes are simply too great to ignore. PHILIPPE BOLOPION | BIRN | NEW YORK

here is a reason why autocrats aggressively seek to host mega-sporting events. They offer publicity and a veneer of respectability — two things Russia is desperately in the market for. In less than a hundred days, Russia will host the FIFA World Cup, the most watched mega-sporting event in the world. Just last week, Kremlin authorities provided free passes for the Serbian fans, “honoring the friendship among two nations”. But as thousands of supporters descend on Russian cities and hundreds of thousands more tune in on television, a major shadow risks hanging over the event. As Russia is eagerly trying to recast itself as a modern and confident power, its armed forces are supporting the Syrian military win back territory controlled by anti-government armed groups by any and all means necessary, with devastating consequences for civilians there. The Russian-Syrian military alliance’s latest abuses have taken place in Eastern Ghouta, a neighborhood of Damascus subjected to indiscriminate attacks and under one of the longest running military sieges in recent history. Since the early days of the war in 2011, Russia has protected the Syrian government — even as it slaughtered, gassed and starved its own population. In 2015, as President Bashar al-Assad’s rule appeared threatened, Russia deployed its own forces to the country, helping Assad regain the upper hand and spreading death and misery for Syrians living in ar-

Activists hold banners during a candlelight gathering in solidarity with the people of Aleppo, in Douma, East Ghouta area, near Damascus, Syria, 2016. Photo: EPA/ MOHAMMED BADRA

eas controlled by anti-government armed groups. There was little, if any, attempt to protect civilians. In the eight years since Moscow was controver sially selected to host the World Cup, the country has faced international criticism over its involvement in annexing Crimea and the conflict in eastern Ukraine, not to mention a major sports doping scandal and allegations of interference in the 2016 U.S. election. The Kremlin has also unleashed a broad crackdown on dissent at home and adopted and enforced a discriminatory anti-gay “propaganda” law. What better way to clear its slate and exercise soft power than hosting the top tournament of the world’s most popular sport? After all, for the length of the contest, its mascot Zabivaka (“the one who

scores”) — a cartoonish wolf who “radiates fun, charm and confidence” — will become “an ambassador for Russia.” The World Cup can offer a welcome respite from catastrophic world events. Sports and politics can be an uneasy mix. But some crimes are simply too

The Russian-Syrian military alliance’s latest abuses have taken place in Eastern Ghouta, a neighborhood of Damascus subjected to indiscriminate attacks and under one of the longest running military sieges in recent history.

great to ignore. Russian President Vladimir Putin, consumed by his quest to restore Russian greatness, wants this year’s World Cup to be one of “friendship and fair play.” But these words ring hollow given the events of Eastern Ghouta, where since February 19, an offensive by the Syrian-Russian military alliance has reportedly resulted in the deaths of more than a thousand civilians. Attacks have struck medical facilities and ambulances, destroying homes and leaving nowhere safe for the hundreds of thousands of civilians seeking to escape. After excruciating negotiations last month, Russia allowed the U.N. Security Council to pass a resolution allowing passage to aid convoys to offer relief to the hundreds of thousands of trapped civilians, many of them children. But since then, whatever Moscow has done to pressure its Syrian partner into compliance — if it has done anything at all — has fallen short. Little seems to have been done to stop bombs killing and maiming civilians. In fact, the only aid convoy to enter Eastern Ghouta since the resolution passed was stripped by the Syrian forces of 70 percent of its medical supplies before it entered. Putin should waste no time in reining in his Syrian ally and compel it to stop targeting civilians. The people of Eastern Ghouta urgently need access to aid and medical care. If he fails, Russia’s moment in the limelight will risk being remembered as the World Cup of shame. Philippe Bolopion is deputy director for global advocacy at Human Rights Watch. Follow him on Twitter @Bolopion.

PËR MË TEPËR VIZITONI: www.albania.mom-rsf.org