Reporter.al Botimi Mars 2016

investigim

10

investigim

Problemet financiare të Damir Fazlliç marrin tatëpjetën

E ardhmja e një terminali nafte dhe gazi në Shqipëri është vënë në pikëpyetje pasi pronarët Lazareviç dhe Fazlliç përballen me borxhe të shumta

11

Nga Gora, “qytetar” i BE: Pasaportat bullgare zbrazin Kukësin

Bullgaria, vendi më i varfër i BE është kthyer në burim shprese për qindra banorë të komunitetit goran të Kukësit

reportazh

12

Varret e munguara të komunizmit përndjekin familjarët

Gjetja e skeletit të njërit prej mijëra të pushkatuarve gjatë regjimit komunist lëndon plagët e pambyllura të së shkuarës diktatoriale të Shqipërisë

Nr.

07

Mars 2016 E përmuajshme

Lobim në Uashington Lëvizja Socialiste për Integrim punëson një kompani të fuqishme lobuese në Uashington për 30 mijë dollarë në muaj, për të pasur akses te vendimmarrësit amerikanë. Pas Metës, edhe Partia Demokratike riaktivizon kontratën e saj me Podesta Group

Selia e kongresit Amerikan në Uashington D.C

2

Mars 2016

LSI punëson lobues amerikanë për 30,000 USD në muaj Punësimet politike heqin shpresën për administratë profesionale Shqipëria përballet me rrezikun e “luftëtarëve xhihadistë në hije” Problemet financiare të Damir Fazlliç marrin tatëpjetën Nga Gora, “qytetar” i BE: Pasaportat

05 06 08 8

10

Shqipëria përballet njëkohësisht me rrezikun e xhihadistëve të kthyer dhe simpatizantët online

11

bullgare zbrazin fshatrat e Kukësit Skelete në ndërgjegje: varret e munguara

12

të komunizmit përndjekin familjarët A mund t’i pranojë

16

Shqipëria emigrantët e Lindjes?

Irani po lëviz... por ngadalë

10

Biznesmenët e profilit të lartë në Ballkan, Lazareviç dhe Fazlliç përballen me borxhe të shumta

14

English Edition

Publikuar nga:

Albanian Territorial Reform Has Created Confusion, Report

18

Albania Ruling Party Hires New US Lobbyist

19

Albania Faces ‘Jihadi Fighters in the Shadows’ Threat

20

Drive to Revive Albania’s Small Towns Raises Concern

26

Self-Censorship in Albania’s Media Worries MEPs

27

Radovan Karadzic: Psychiatrist, Poet, Politician, Convict?

28 30

14-15

Reportazh nga Teherani; ku sistemi politik i komplikuar nuk lë shanse për ndryshim

ANALIZA

ANALIZA LAJME INVESTIGIME

LAJME

Është publikimi i Rrjetit Ballkanik të Gazetarisë Investigative në Shqipëri – BIRN Albania.

OPINION BIRN Albania është njëOPINION organizatë jo-fitimprurëse, e cila mbështet zhvillimin e REPORTAZHE INTERVISTA RAJONI gazetarisë investigative në Shqipëri me qëllim ekspozimin e rasteve të korrupsionit INTERVISTA RAJONI dhe promovimin e të drejtave të njeriut në vend.

Ky publikim i përmuajshëm është një përmbledhje e disa prej artikujve të botuar nga rrjeti BIRN në faqen www.reporter.al dhe www.balkaninsight.com.

Mbështetur nga: Ky publikim shpërndahet falas. Printimi dhe shpërndarja e tij mundësohet nga: Mbështetur nga:Endowment for Democracy

National D B T D Balkan Trust for Democracy

REPORTAZHE

T

Dy dekada pas rënies së dikaturës, familjarët e viktimave janë ende në kërkim të varreve

Publikuar nga:

Old Jam Makers Taste Sweet Success in Albania INVESTIGIME

12-13

FONDACIONI

SHOQËRIA

E HAPUR

PËR SHQIPËRINË

FONDACIONI

SHOQËRIA

E HAPUR

PËR SHQIPËRINË

Stafi

Kontaktoni:

Kristina Voko, drejtore e BIRN Albania Besar Likmeta, redaktor Aleksandra Bogdani, gazetare Gjergj Erebara, gazetar Ivana Dervishi, gazetare Lindita Çela, gazetare

Bulevardi Gjergj Fishta, Kulla 5, Ap. 22, Tiranë E-mail: office.albania@birn.eu.com Tel: +35544502592 URL: http://www.reporter.al/

3

Mars 2016

Ngjarjet e Marsit

Përleshje për parkun e Liqenit Deputeti Gent Strazimiri dhe mbështetës të PD, duke u konfrontuar me policinë gjatë protestës së fundit pranë parkut të Liqenit Artificial, ku Bashkia e Tiranes ka filluar punimet për ndërtimin e një këndi lojërash.

Foto: LSA / MALTON DIBRA

Byroja Kombëtare e Hetimit sipas ambasadorit Lu Byroja Kombëtare e Hetimit, e kthyer në një test për konsensus mes mazhorancës dhe opozitës për reformën në drejtësi është “marrë në mbrojtje” nga ambasadori amerikan, Donald Lu. Ai premtoi se ngritja e Byrosë do të mbështetet me miliona dollarë nga SHBA, punonjësit e saj do të trajnohen pranë FBI-së amerikane dhe një përfaqësues amerikan do të vendoset pranë kësaj strukture; “për të arrestuar të paprekshmit e Shqipërisë”. Ambasadori renditi gjithashtu filtrat e rreptë që duhet të kalojnë oficerët gjyqësore të kësaj njësie.“Të gjithë policët e Byrosë do të kalojnë përmes testit të poligrafit. Llogaritë e tyre bankare do të mbikqyren për t’u siguruar që ata nuk po marrin rryshfet ose që nuk po punojnë për krimin e organizuar,” tha Lu. Ambasadori amerikan, i cili është përfshirë edhe në negociata direkte mes së majtës dhe të djathtës për këtë çështje la të kuptohej se vetë ai mbështet variantin e një Byroje të Hetimit brenda Prokurorisë Antikorrupsion, ndërsa ngritja e saj duhet të bëhet në të njëjtën kohë me reformën në drejtësi. Mazhoranca dhe opozita ishin pranë një marrëveshje për Byronë, por negociatat kanë ngecur tashmë prej më shumë se një jave.

Dekriminalizimi, miratohet “paketa ligjore” Në fillim të marsit, Kuvendi i Shqipërisë miratoi me 114 vota aktet nënligjore për ligjin e dekriminalizimit, duke i hapur rrugën procesit të pastrimit të politikës dhe administratës publike nga personat me rekorde kriminale.

Miratimi me konsensus i akteve nënligjore dhe formularit të vetëdeklarimit erdhi pas negociatave mes deputetëve të Partisë Socialiste dhe atyre të Partisë Demokratike, të cilat zgjatën më shumë se 48 orë në Kryesinë e Kuvendit. Deputetët e Partisë Demokratike e quajtën një fitore të tyren përmbylljen e këtij procesi dhe akuzuan mazhorancën se kishte zvarritur dhe tentuar të bllokonte dekriminalizimin. Negociatat 48 orëshe për

aktet nënligjore u fokusuan tek formulari i vetëdeklarimit, që detyron subjektet e ligjit që të shprehen nëse ndaj tyre ka pasur dënime të formës së prerë, dënime të shkallës së parë, masë sigurimi nga autoritetete gjyqësore vendase apo të huaja apo urdhër dëbimi. Pas miratimit të projektligjit në parlament, Prokurori i Përgjithshëm ngriti një strukturë të posaçme për verifikimin e pastërtisë së figurës së zyrtarëve shqiptarë.

Bankers shitet te kinezët për 575 mln USD Kompania Charter Poëer, degë e kompanisë kineze GeoJade Petroleum ra dakord me Bankers Petroleum për të blerë të gjitha aksionet e saj me vlerë 2.2 dollarë për aksion dhe me një shumë totale prej 575 milionë dollarë pa përfshirë detyrimet. Çmimi i transaksionit përfaqëson një premium prej 98% mbi vlerën e aksioneve të Bankers në mbylljen e Bursës së Toronto-s prej $1.11 në 18 Mars 2016 dhe një premium prej 109% mbi vlerën e aksioneve përgjatë tregtimit 30 ditor të fundit (deri në 18 Mars 2016) ku aksionet janë tregtuar mesatarisht me $1.05. Bankers ka qenë deri në vitin 2014 korporata më e madhe në Shqipëri sa i përket të ardhurave, por të ardhurat e saj u përgjysmuan në vitin 2015 si pasojë e rënies së çmimit të naftës në tregun ndërkombëtar. Çmimi i aksioneve të Bankers në bursë u godit gjatë vitit të fundit, fillimisht si pasojë e rënies së çmimit të naftës në tregun ndërkombëtar dhe më pas, si pasojë e goditjeve që mori nga qeveria shqiptare shtatorin e kaluar kur Drejtoria e Përgjithshme e Tatimeve kërkoi 75 milionë dollarë taksa pas një rivlerësimi tatimor mbi shpenzimet e kompanisë në vitin 2011.

Vetëcensura e medias shqetëson PE Parlamenti Europian shprehu shqetësime mbi kulturën e vetëcensurës mes gazetarëve në Shqipëri në projekt-rezolutën e vet mbi progresin e reformave të vendit tonë gjatë

vitit 2015. Projekt mocioni për rezolutë i hartuar nga raportuesi për Shqipërinë Knut Fleckenstein, shprehu shqetësim për “vetëcensurën e gjithëpërhapur mes gazetarëve” dhe bëri thirrje për “forcimin e standardeve të tyre profesionale dhe etike.” Shqetësimet e shprehura nga eurodeputetët erdhën pas publikimit të një studimi të thelluar mbi vetëcensurën të publikuar nga BIRN Albania në tetor 2015, i cili analizonte rrënjët dhe shkaqet e vetëcensurës mes gazetarëve shqiptarë. Raporti ofron jo vetëm panoramën e plotë mbi rrënjët dhe shkaqet e vetëcensurës në median shqiptare por edhe format në të cilat ushrohet ajo, si dhe propozon një seri rekomandimesh mbi mjetet dhe mekanizmat që duhet të ngrihen për ta luftuar atë. Gjithashtu, në një amendim të rezolutës të propozuar nga eurodeputetët Marietje Schaake dhe Ilhan Kyuchyuk, nga Grupi i Aleancës së Liberalëve dhe Demokratëve për Europën, dënon gjithashtu ashpër kërcënimin për gjyq për shpifje kundër BIRN Albania nga zyrtarët vendës pas publikimit të një investigimi që ekspozoi të shkuarën kriminale të disa kandidatëve për kryebashkiakë që morën pjesë në zgjedhjet e vitit 2015 për pushtetin vendor.

Debati për refugjatët përfshin Shqipërinë Shqipëria nuk ka qenë pjesë e itinerarit të Ballkanit për refugjatët sirianë, por debatet për mundësinë e mbërritjes së tyre kanë përfshirë politikën dhe opinionin publik gjatë muajit mars. Autoritetet shqiptare kanë zbuluar pak rreth negociatave që po ndodhin ndërsa samiti europian në Bruksel diskutoi zgjidhjet. Kryeministri Rama ka mbajtur një qëndrim të dyfishtë sa i përket mundësisë së strehimit të refugjatëve përmes Shqipërisë. “Ne nuk do të ngremë mure, por as do t’i hapim kufinjtë,” ka thënë ai. Media shqiptare, duke cituar burimet e ministrisë së jashtme greke, thotë se Greqia planifikon të dërgojë mijëra refugjatë në Shqipëri, megjithëse nuk është e qartë se cili do të jetë itinerari nëse kjo ndodh. Kryeministri italian Matteo Renzi ka thënë se Roma i trembet rigjallërimit të trafikimit të njerëzve në itinerarin e vjetër të Adriatikut, nga Shqipëria nëpër rajonin e Pulias në Itali përmes detit.

4

Mars 2016

investigim LSI punëson lobuesit Amerikanë për 30,000 USD në muaj Lëvizja Socialiste për Integrim ka punësuar një kompani të fuqishme lobuese në Uashington D.C, për t’i shpjeguar qeverisë amerikane “angazhimin e saj për të implementuar reformën në drejtësi”.

Besar Likmeta | BIRN | Tiranë

T

ë dhënat të publikuara nga Departamenti i Drejtësisë në SHBA tregojnë që kreu i LSI Ilir Meta ka lidhur një kontratë me Global Security and Innovative Strategies LLC, GSIS, me një faturë mujore prej 30 mijë dollarësh. Qëllimi i kësaj kontrate sipas dokumenteve të bëra publike nga Departamenti i Drejtësisë në SHBA është “edukimi i qeverisë Amerikane dhe zyrtarëve të saj nëpërmjet kontakteve dhe komunikimit në lidhje me zotimin e LSI për implementimin e reformës në drejtësi.”

Kontrata ka gjithashtu për qëllim “përmirësim e ekonomisë shqiptare dhe forcimin e qasjeve të sigurisë dhe programeve të sigurisë ushqimore.”

GSIS është një kompani konsulence me qendër në Uashington D.C., e cila përfshin në mes të partnerëve të saj ish zyrtarë të lartë amerikanë, ku përfshihet ish-kreu i Shërbimit Sekret Mark Sullivan, dhe David Aguilar ish kreu i departamentit të Doganave dhe Kufirit në SHBA. E pyetur nga BIRN në lidhje me kontratën, Lëvizja Socialiste për Integrim, nëpërmjet një deklarate të shkruar tha se kompania e konsulencës është kontraktuar pas një vendimi të kryesisë, e cila ka autorizuar Zëvendëskryetarin Petrit Vasili të ndjekë realizimin e marrëveshjes me kompaninë amerikane Global Security and Innovative Strategies.

“Në bazë të kësaj Marrëveshjeje, GSIS do të këshillojë dhe konsultojë LSI-në, drejtuesit dhe përfaqësuesit e saj mbi çështje të rëndësishme në

interes të vendit,” tha LSI. “GSIS do të këshillojë LSI-në mbi politikat, angazhimin dhe vendosmërinë e saj për implementimin e reformave të rëndësishme për vendin, veçanërisht reformën në drejtësi, transparencën, zhvillimin ekonomik të Shqipërisë, çështjeve të sigurisë, si dhe zhvillimin e bujqësisë dhe programet e sigurisë ushqimore, transportit, etj. LSI do të këshillohet për strategjitë e komunikimit mbi çështje strategjike në interes të vendit dhe intensifikimin e marrëdhënieve me partnerët ndërkombëtarë,” shkruhet në përgjigjen e LSI. Sipas LSI kontrata me GSIS është e përmuajshme, me të drejtë rinovimi dhe zgjidhje. Të ardhurat për mbulimin e kontratës vijnë nga “buxheti i shtetit, kuotat e anëtarësisë dhe donacione, në përputhje me ligjin për Financimin e Partive Politike.”

LSI saktëson se në buxhetin e saj të vitit 2016, ka parashikuar fonde për mbulimin e kësaj kontrate për një periudhë tre-mujore, pas së cilës do të vendoset nëse ajo do të vazhdohet më tej.

“Me Vendim Kryesie në fund të vitit 2015 dhe të bërë publik, në të cilin ishte parashikuar në zërin konsulencë/sondazhe shuma prej 5.000.000 lek, si dhe rishikuar më datë 20 Mars 2016 dhe reflektuar me ndryshimet përkatëse dhe shtimin me 10.000.000 lek të zërit konsulencë/ sondazhe,” tha LSI. “Në momentin e vlerësimit të ecurisë së kësaj kontrate nga Kryesia e Lëvizjes Socialiste për Integrim pas një periudhe tremujore, do të merret

GSIS është një kompani konsulence me qendër në Uashington D.C., e cila përfshin në mes të partnerëve të saj ish zyrtarë të lartë amerikanë, ku përfshihet ish-kreu i Shërbimit Sekret Mark Sullivan, dhe David Aguilar ish kreu i departamentit të Doganave dhe Kufirit në SHBA.

vendimi për vazhdimin ose jo të saj,” ajo përfundoi.

Sipas të dhënave të publikuara në projekt-buxhetin e vitit 2016 të Lëvizjes Socialiste për Integrim, kontrata tre-mujore e konsulencës me GSIS do të konsumojë 26.1 për qind të buxhetit të kësaj partie gjatë këtij viti.

Në të shkuarën, partitë politike kryesore në Shqipëri si dhe qeveria shqiptare, kanë punësuar konsulentë të kushtueshëm në Uashington për të ndikuar mbi qëndrimet e Departamentit të Shtetit, kontrata që janë shoqëruar gjithmonë me debate.

Lëvizja Socialiste për Integrim punësoi DUTKO Worldwide, LLC në vitin 2009 para zgjedhjeve parlamentare, me një kosto prej 30 mijë dollarësh në muaj për periudhën nga 1 marsi deri në 30 qershor të atij viti, që përkon me zgjedhjet parlamentare.

Në vitin 2010, LSI punësoi Blue Star Strategies, LLC për 22,500 dollarë në muaj. Ndërsa qeveria e Berishës punësoi Podesta Group me një kontratë prej 60 mijë dollarësh në muaj, zyrtarisht për të mbështetur politikat e qeverisë. Gjithsesi, më pas u zbulua se lobuesi i paguar me paratë e shqiptarëve në emër të qeverisë, kishte punuar për të krijuar lajme denigruese për Edi Ramën, në atë kohë kreu i opozitës.

Partia Socialiste punësoi lobuesin Rasky Baerlain, e cila, në atë kohë, dërgoi me dhjetëra kërkesa në median ndërkombëtare në vitin 2010 në përpjekje për të organizuar intervista dhe për të promovuar mbulimin e krizës politike në Shqipëri.

Mars 2016

5

Pas Metës, edhe Partia Demokratike punëson lobist në Uashington Podesta Group njoftoi se ka nënshkruar një kontratë të re me Partinë Demokratike të Shqipërisë për të lobuar në emër të saj në Uashington. Çmimi dhe kohëzgjatja e kontratës nuk është rënë ende dakord.

Gjergj Erebara | BIRN | Tiranë Kryetari i LSI, Ilir Meta

2 1) Faksimile e kontratës së LSI me Global Security and Innovative Strategies LLC 2) Faksimile e kontratës së Partisë Demokratike me kompaninë e njohur lobuese, PODESTA

Në të shkuarën, partitë politike kryesore në Shqipëri si dhe qeveria shqiptare, kanë punësuar konsulentë të kushtueshëm në Uashington për të ndikuar mbi qëndrimet e Departamentit të Shtetit, kontrata që janë shoqëruar gjithmonë me debate.

P

artia Demokratike e Shqipërisë punësoi Podesta Group në Uashington për të lobuar pranë qeverisë dhe kongresit të Shteteve të Bashkuara për llogari të saj. Lajmi bëhet e ditur nga dokumente të publikuara nga Departamenti i Drejtësisë së SHBA-së nën Aktin për Regjistrimin e Agjentëve të Huaj.

Sipas ekstraktit të publikuar, “Podesta do të këshillojë Partinë mbi politika revelante dhe aktiviteve të Kongresit, do të kërkojë dhe analizojë çështje të caktuara dhe do të mund të organizojë takime me zyrtarë të degës ekzekutive të SHBA-së, anëtarë të Kongresit, media dhe organizata jofitimprurëse.”

Kohëzgjatja dhe kostoja e kontratës për Partinë Demokratike pritet të publikohet më vonë. Kontrata është nënshkruar 8 mars 2016. Më15 mars, kryetari i Partisë Demokratike Lulzim Basha u nis për një vizitë zyrtare në SHBA. Podesta, një kompani lobuese në SHBA e drejtuar nga Anthony T. Podesta, nuk është një kompani e panjohur për Shqipërinë. Qeveria e Partisë Demokratike e punësoi atë në vitin 2011 deri në vitin 2013, me një tarifë prej 60 mijë dollarësh në muaj, të cilat u paguan me paratë e taksapaguesve shqiptarë. Zyrtarisht, Podesta duhej të lobonte për përmirësimin e marrëdhënieve politike mes qeverive të të dy vendeve.

Gjithsesi, një investigim i mëparshëm i BIRN, zbuloi se Podesta pati lobuar në disa faqe konservatore amerikane për të bërë shkrime negative kundër Edi Ramës, në atë kohë, kreu i opozitës.

Partitë politike shqiptare janë përpjekur në të shkuarën të ndikojnë

mbi qëndrimet e qeverisë amerikane ndaj tyre duke paguar lobues të kushtueshëm, veçanërisht gjatë periudhave të krizave të ndryshme politike ose gjatë periudhave zgjedhore.

Partia Lëvizja Socialiste për Integrim e Ilir Metës, punësoi kompaninë Global Security and Innovative Strategies LLC, GSIS, me një faturë mujore prej 30 mijë dollarësh.

Qëllimi i kësaj kontrate sipas

Podesta, një kompani lobuese në SHBA e drejtuar nga Anthony T. Podesta, nuk është një kompani e panjohur për Shqipërinë. Qeveria e Partisë Demokratike e punësoi atë në vitin 2011 deri në vitin 2013, me një tarifë prej 60 mijë dollarësh në muaj, të cilat u paguan me paratë e taksapaguesve shqiptarë dokumenteve të bëra publike nga Departamenti i Drejtësisë në SHBA është “edukimi i qeverisë Amerikane dhe zyrtarëve të saj nëpërmjet kontakteve dhe komunikimit në lidhje me zotimin e LSI për implementimin e reformës në drejtësi.”

Partia Socialiste unësoi lobuesin Rasky Baerlain, e cila, në atë kohë, dërgoi me dhjetëra kërkesa në median ndërkombëtare në vitin 2010 në përpjekje për të organizuar intervista dhe për të promovuar mbulimin e krizës politike të asaj kohe në Shqipëri.

6

Mars 2016

Punësimet politike heqin shpresën për administratë profesionale Ndryshimet e shpeshta të strukturës së qeverisë, shoqëruar me ndryshime organigramash dhe bastardizimet e herëpashershme ligjore po shkatërrojnë shpresat për ndërtimin e një shërbimi civil modern, të aftë për t’i shërbyer qytetarëve dhe për të zhvilluar ekonominë.

Ornela Liperi | BIRN | Tiranë

R

olf Castro-Vasquez, drejtues i Aeroportit Ndërkombëtar të Tiranës dhe president i Shoqatës Gjermane të Industrisë dhe Tregtisë në Shqipëri (DIHA), ka një shpjegim se pse niveli i investimeve të huaja të drejtpërdrejta në Shqipëri është i pakënaqshëm. Nga eksperienca e tij disavjeçare në Shqipëri, ai vëren se punonjësit e administratës publike në zyrën që duhet të punojë për nxitjen e investimeve të huaja, janë ndërruar shumë herë gjatë kohës që ai ka pasur të bëjë me të.

“Në Shqipëri, burimet njerëzore që merren me çështjet e Investimeve të Huaja Direkte ndryshojnë shpesh. Në Maqedoni, kjo nuk ndodh,” tha ai për BIRN. “Nëse administrata ndryshon, do të duhet ta nisësh çdo gjë nga e para. Duhet të krijoni struktura të përhershme. Dhe kjo histori përsëritet vazhdimisht”, thotë ai. Maqedonia nuk është shembulli më i mirë për shumë gjëra, por qëndrueshmëria e administratës së zyrës për nxitjen e investimeve të huaja duket se ka dhënë frute pozitive.

Prej disa vitesh në Shqipëri po mungojnë hyrjet e sipërmarrjeve të njohura ndërkombëtare.

Johnson Control, gjiganti amerikan i prodhimit të pjesëve të automjeteve, Lear Corporation, prodhuesi i sediljeve të makinave e sistemeve elektrike, CapCon, kompania amerikane prodhimit të ‘airbag’ për makinat, të treja kanë tentuar të hynë në Shqipëri, por më pas kanë zgjedhur Maqedoninë. Janë që të gjitha investime shumë të rëndësishme për vendet si ne, pasi këto biznese kërkojnë punëtorë relativisht të kualifikuar dhe ofrojnë paga relativisht të larta. Shqipëria ka një histori të ndryshme. Këtu, investimet e huaja janë përqendruar në pjesën dërrmuese të shfrytëzimin e burimeve natyrore, aktivitete ku kërkesa për kapital është e lartë dhe kërkesa për punëtorë është shumë e ulët.

Shqipëria ka një agjenci për zhvillimin e investimeve, e cila, përgjatë pak viteve të fundit, ka ndërruar katër drejtorë nën dy qeveri.

Genti Beqiri, drejtori aktual i Agjencisë Shqiptare të Zhvillimit të Investimeve (AIDA) pohon se prej një viti e gjysmë është ndërruar drejtuesi, por stafi tjetër ka qenë i qëndrueshëm, gjykohet në bazë të performancës dhe është pjesë e shërbimit civil. Lëvizjet para disa vitesh ai i argumenton me faktin se ka pasur persona që kanë qenë të angazhuar në politikë dhe ka qenë zgjedhja e tyre që të largohen.

Në Shqipëri, zyrtarisht shërbimi civil i nënshtrohet ligjeve, të cilat, përgjatë 25 viteve të fundit kanë tentuar ta transformojnë administratën publike nga një institucion i lidhur

ngushtë me partinë, siç qe në kohën e komunizmit, në një institucion në shërbim të qytetarëve jashtë varësisë politike.

Por praktikisht është një sekret i njohur nga të gjithë se një pjesë thelbësore e administratës publike ndryshohet bashkë me ndryshimin e qeverive. Ligjet që janë hartuar me synimin e krijimit të një administrate publike jopolitike kanë qenë të shumta dhe manovrat e përdorura nga qeveritë e ndryshme kanë qenë po aq të larmishme.

Përpjekja e parë për krijimin e një sistemi meritokracie në administratën publike u bë me një ligj “Për Shërbimin Civil” vitin 1996. Ligji bënte thirrje për krijimin e një korpusi zyrtarësh të lartë që duhej të merrnin Statusin e Nëpunësit Civil, status që garanton mbrojtje më të lartë nga pushimet nga puna se sa Kodi i Punës. Dy vjet më vonë, një qeveri e re kreu modifikime në këtë ligj për të krijuar më shumë hapësirë për të refuzuar statusin e nëpunësit civil për ata që kishin punuar nga administrata e qeverisë së mëparshme.

Në vitin 1999, një ligj i ri synoi ta forcojë Statusin e Nëpunësit Civil. Parimi i ligjeve të tilla është krijimi i një korpusi nëpunësish civilë, të cilët, pasi kanë bërë karrierë si punonjës të punësuar me kontrata të bazuara te Kodi i Punës, marrin statusin e nëpunësit civil, status që i mbron më shumë se sa mbrojtjet e ofruara nga Kodi i Punës.

Gjithsesi, qeveria pasardhëse, kur mori pushtetin në vitin 2005, arriti ta anashkalojë ligjin, fillimisht me pushime të drejtpërdrejta nga puna, për të cilat, të pushuarit fituan kompensime nëpër gjykata dhe më pas, përmes praktikës së ndryshimit të strukturës administrative të shtetit, nga emrat dhe funksionet e ministrive qendrore deri te emrat dhe funksionet e institucioneve të tjera.

Raporti i Progresit të Bashkimit Europian për Shqipërinë i vitit 2007, ndonëse vërente përmirësime në administratën publike, dallonte gjithashtu se emërimet politike vijonin: “Emërimet politike në pozicionet e larta dhe të mesme vijojnë, shpesh pa vëmendjen e duhur ndaj Ligjir për Shërbimin Civil. Aktet administrative vijojnë të firmosen nga zëvendësues të përkohshëm të cilët nuk janë emëruar zyrtarisht,” thuhet në raport.

Praktika, e cila në vitet që pasuan u kthye në normalitet. Sapo ndryshohet kreu i një institucioni, aq herë ndryshon edhe organika e institucionit, ndryshim që i krijon mundësitë drejtuesit të ri të spastrojë administratën paraardhëse dhe të emërojë një administratë të re.

Teorikisht, kur ndryshohet organika, insti-

Nga një protestë e ish punonjësve të shkarkuar nga adimistrata

tucioni ka për detyrë që të alokojë fillimisht punonjësit që sakaq i ka të punësuar në organikën e re. Por praktikisht, vetë ndryshimi i organikës synon pikërisht shkarkimin e punonjësve. Të dhëna anektodike sugjerojnë se përveç ndryshimit të organikës, qeveritë përdorin edhe mekanizmin e “lëvizjeve paralele” si mënyrë për të mërzitur punonjësit deri sa ata të japin dorëheqjen. Në raste të ndryshme, punonjësit transferohen nga një degë e një institucioni në një degë tjetër, shpesh jashtë qendrës së tyre të banimit, duke e bërë efektivisht të pamundur vijimin e punës në institucion.

Ligje të vështira për t’u zbatuar Ligji i vitit 1999 Për Statusin e Nëpunësit Civil ndryshoi mbi dhjetë herë me ndërhyrje të ndryshme deri në vitin 2013, kur u miratua një ligj i ri, i cili synonte ta bënte edhe më të vështirë juridikisht shkarkimin dhe emërimin e punonjësve në administratën e lartë publike për arsye politike. (Nr. 152/2013) Ligji i ri u miratua me kompromis mes dy partive të mëdha në maj 2013 dhe me asistencën e Bashkimit Europian. Por menjëherë pas miratimit, një betejë dyvjeçare politike u zhvillua mbi zbatimin e ligjit. Fillimisht, qeveria e re, e cila mori pushtetin në shtator 2013, kërkoi shtyrjen me gjashtë muaj datën e fillimit të zbatimit të ligjit përmes një Akti Normativ. Partia Demokratike, tashmë në opozitë, u ankua se moszbatimi i ligjit po bëhej për të krijuar kushtet për pushime nga puna. Situata u bë kaotike, për shkak se ligji i mëparshëm qe shfuqizuar ndërsa ligji i ri nuk kishte hyrë në fuqi.

Akoma pa u mbushur dy vjet nga hyrja në fuqi, ligji i ri u ndryshua dy herë. Ai hyri në fuqi përfundimisht më 28 shkurt 2014. Por në dhjetor 2014, ligji ndryshoi sërish dhe në këtë ndryshim, qeveria i krijoi kushtet vetes të emëronte punonjës shteti pa konkurs me modelin e “emërimit të përkohshëm, si dhe të kryente “transferime” dy metodat e përdorura historikisht në Shqipëri për shkarkime dhe emërime nga puna për qëllime politike.

Raporti i Progresit të Bashkimit Europi-

an për vitin 2015 vërejti: “Amendimet e ligjit, të miratuara në dhjetor, gjithsesi, hapin mundësinë për rekrutimin e posteve menaxheriale të ulëta dhe të mesme jashtë shërbimit civil, dhe e bëjnë pushimin nga puna më fleksibël”.

Partia Demokratike në opozitë është ankuar gjatë kësaj kohe se nga administrata publike janë shkarkuar pa të drejtë mijëra punonjës. Gjithsesi, ligji i vitit 2013 synon të garantojë zbatimin përmes krijimit të një komisioneri përgjegjës për mbikëqyrjen e procedurave të punësimeve, transferimeve dhe shkarkimeve, komision që ka për detyrë të raportojë në Kuvendin e Shqipërisë gjetjet e veta një herë në vit. Komisioneri i parë për Mbikëqyrjen e Shërbimit Civil, Pranvera Strakosha u emërua në tetor 2014. Në Mars 2016, ajo dorëzoi raportin e parë vjetor të mbikëqyrjes së kryer.

Në raport vërehet se nga verifikimi i rreth 1600 rasteve të punësimit në bazë të ligjit paraardhës, 54 për qind kishin rezultuar të kryera me shkelje ligjore. Komisioneri argumenton gjithashtu se situata është përmirësuar ndjeshëm me ligjin e ri, por ekspertët e komisionit Europian nuk e mendojnë kështu.

Qeveri e re, organigramë e re Ndryshimet më të rëndësishme në korpusin e funksionarëve publikë, duket se bëhen përmes ndryshimeve në organigramë, të cilat pasojnë ndryshimet në emrat dhe funksionet e ministrive.

Shqipëria nuk ka kritere ligjore për organizimin e përgjithshëm të qeverisjes qendrore dhe qeveritë kanë diskrecion të plotë të ndryshojnë emrat apo funksionet e ministrive sipas dëshirës, ndërsa ministritë pasardhëse apo të reja, kanë gjithashtu diskrecion të plotë për të ndryshuar strukturat e institucioneve të varësisë. Ndryshimet e organigramave të ministrive kryhen përmes urdhrave të kryeministrit ndërsa ndryshimet e institucioneve të varësisë së ministrive, kryhen përmes urdhrave të ministrave. Kryeministria dhe ministritë nuk japin shpjegime publike për arsyet se pse vendosin

Mars 2016

të ndryshojnë organigramat e tyre dhe vendimet e ndryshimeve zakonisht nuk publikohen.

Përgjatë dy dekadave të fundit, numri dhe emërtimet e ministrive të qeverisë shqiptare ka ndryshuar në mënyrë radikale, më së shumti për të akomoduar balancat e forcës së grupimeve të ndryshme politike brenda një maxhorance se sa për të akomoduar nevojat e vendit për qeverisje. Në disa raste, ministritë janë krijuar pa funksione reale, pa portofol funksionesh apo vetëm si një zyrë me një ministër.

Kulmi u shënua në vitin 2001, kur numri i ministrive u rrit në 22, përfshirë pesë institucione të njohura si Ministra Shteti. Qeveria aktuale ndryshoi emërtimet e shumicës së ministrive si dhe krijoi ministri të reja, kryesisht për të akomoduar një numër aktorësh politikë. Shtimi i numrit të ministrive u shoqërua edhe me riorganizime tërësore të administratës së secilës ministri, riorganizime që nga ana e tyre, u shoqëruan me pushime dhe punësime nga puna. Qeveria aktuale ka 21 anëtarë, nga 16 ministra që kishte qeveria paraardhëse.

Ndryshim strukturash për ndryshim drejtuesish BIRN i kërkoi Departamentit të Administratës Publike, përmes një Kërkese për të Drejtë Informimi, organigramat e mëparshme dhe organigramat e reja të ministrive kryesore për të mundësuar krahasimin mes tyre. DAP iu përgjigj kërkesës së BIRN duke ofruar një material voluminoz të të gjitha ministrive kryesore. BIRN analizoi me hollësi disa nga organigramat për të zbuluar se shpesh, departamente të ndryshme janë bashkuar, ndarë apo ndryshuar në emërtim, ndryshime që janë shoqëruar gjithmonë me spastrime.

Ndryshimet më të mëdha në struktura nga qeveria aktuale u kryen me një valë urdhërash të firmosura nga kryeministri në 15 shtator 2014. Krahasimi i strukturës së pas shtatorit 2014 me atë të mëparshmen zbulon se në krahasim me organigramën e mëparshme, në Ministrinë e Integrimit, “Drejtoria e Drejtësisë dhe Çështjeve të Brendshme” dhe “Drejtoria e Tre-

gut të Brendshëm”, u bashkuan në një strukturë të vetme të titulluar “Drejtoria për Politikat Sektoriale”. BIRN mësoi se një prej drejtorëve të drejtorive të shpërbëra u ul në detyrë dhe më pas dha dorëheqjen ndërsa një tjetër, u ul në detyrë. Posti i drejtorit të ri të “Politikave Sektoriale” u plotësua përmes një konkursi, i cili u fitua nga një kandidat pa eksperiencë të mëparshme në administratën publike.

E njëjta gjë ndodhi edhe me Drejtorinë e IPA (programi i koordinimit përtej kufijve), drejtuesi i të cilës dha dorëheqjen, pasi kjo strukturë u përfshi në Drejtorinë e Programimit të Asistencës së BE, ku një person i jashtëm u rekrutua sërish.

Ndërsa nga ana procedurale gjithçka është në rregull, persona me përvojë në negocime për procesin e integrimit në Bashkimin Europian u larguan, duke u zëvendësuar me drejtues, që gjithsesi do t’u duhej një farë kohe të kapnin ritmin, duke krijuar edhe pakënaqësi te negociatorët e Bashkimit Europian.

Në Ministrinë e Mjedisit, Idlir Gunbardhi, inxhinier hidro me përvojë mbi 15 vjeçare dhe drejtor i Ujërave në “Drejtorinë e Përgjithshme të Administrimit të Ujërave”, që e kishte krijuar nga e para këtë sektor, u vu në listë pritjeje në shtator të 2014-n, pasi ndryshimet në organikë e kaluan sektorin e tij në një tjetër drejtori të përgjithshme, me një emër të ndryshuar “Drejtoria e burimeve ujore”. Gunbardhi tha për BIRN se pas shpalljes së konkursit në vend të tij erdhi një i ri, pa përvojë dhe pa arsimin përkatës. Aktualisht ai ka fituar shkallën e parë të gjyqit dhe është në pritje të zhvillimit të Apelit.

Nertila Qafzezi, Kryetare e “Shoqatës për mbrojtjen e të larguarve nga puna” tha për BIRN se dy vitet e fundit janë rreth 7000 të larguar nga administrata, pikërisht me argumentin e ndryshimit të organikës. Ajo tha se të dhënat janë mbledhur nga Shoqata, duke i verifikuar dhe i regjistruar një nga një. Largimet kulmuan në janar-shkurt 2014. “Ndryshimet e strukturës nuk ishin reale dhe nuk ishin të argumentuara me shkresa. Të gjitha rastet që janë larguar për shkak të ristrukturimit e kanë fituar shkallën e parë të apelit dhe janë në Gjykatën Administrative.”

Qafzezi është vetë një “viktimë” e ndryshimit të organikës, e larguar nga Shërbimi Kombëtar i Punësimit në janar 2014. Ajo e ka fituar shkallën e parë të gjyqit dhe nga dita në ditë pret vendimin e Apelit. Argumenti me të cilin gjykata pranoi kërkesën e saj ishte “largimi i padrejtë nga puna pasi nuk është shfaqur në organikë”. Ndërsa largimet më të mëdha në administratë u bënë në janar-shkurt (duke shfrytëzuar faktin që ligji i ri për statusin e nëpunësit civil hynte në fuqi në fund të shkurtit) ndryshimet në organikë të ministrive u bënë zyrtarisht në shtator të po atij viti.

Një raport i Avokatit të Popullit thotë se në periudhën shtator 2013 – maj 205, ky institucion ka identifikuar 4,093 raste të pushimeve nga puna, nga të cilët, 1,021 vetë qenë pushuar pavarësisht se gëzonin statusin e nëpunësit civil. Shumica e tyre janë nëpër gjykata duke kërkuar dëmshpërblim monetar ose rikthim në punë.

Transferim pa dëshirë Transferimi i punonjësve nga një vend në tjetrin rezulton të jetë përdorur shpesh si një mjet për të “detyruar” punonjësit të largohen vetë në institucionet e varësisë.

Skënder Malaj në prill të vitit 2014 u transferua nga spitali i burgut të Fushë Krujës, ku punonte si gardian në Drenovë të Korçës, me motivacionin e forcimit të kontrollit. Për urdhëruesit e transferimit duket se nuk kishte rëndësi fakti që posti i ri i punës gjendej mbi 200 kilometra larg vendit të mëparshëm.

Gjithsesi, për të mos humbur vendin e punës, Malaj pohon për BIRN se e pranoi këtë transferim, duke marrë një shtëpi me qira afër vendit të ri të punës. Në dhjetor 2014, ai pushohet nga puna, me arsyen se figuronte si debi-

tor i energjisë elektrike. Ai nuk u rikthye më në punë edh pse provoi se debitor ishte një tjetër person me të njëjtin emër. Skënderi hodhi drejtorinë e burgjeve në gjyq dhe ka fituar 12 rroga në shkallën e parë dhe aktualisht është në procesin e apelit.

Drejtoria e Burgjeve nuk iu përgjigj kërkesës së BIRN për koment lidhur me transferimet e punonjësve.

Si Miti i Sizifit Ndryshimet e shpeshta në administratën publike të lidhura me ndryshimet në qeveri, më shumë se sa thjeshtë administratë politike, kanë krijuar problemin e fshirjes së memories institucionale dhe praktikave administrative, duke shkaktuar probleme domethënëse në funksionimin e shtetit si dhe në zhvillimin e mëtejshëm të shërbimeve publike.

Shkarkimet nga puna që shoqërojnë ndryshimin e qeverive raportohet se janë kthyer edhe në makth për institucionet donatore dypalëshe apo ndërkombëtare, të cilat shpenzojnë miliona euro në vit për të trajnuar segmente të ndryshme të administratës publike.

Një ekspert me eksperiencë të gjatë në programet e asistencës për zonën e veriut, i tha BIRN në kushtet e anonimatit për shkak se nuk qe i autorizuar të komentonte publikisht, se puna e tij përgjatë dekadës së fundit i ngjante Mitit të Sizifit.

“Sapo trajnojmë disa punonjës për të kryer çfarëdolloj procedure administrative, ata pushohen nga puna dhe ne na duhet ta nisim nga e para,” tha ai.

“Ndryshimet e shpeshta në administratë reflektojnë pazotësinë e elitës politike për të pasur ide dhe alternativa zhvillimore dhe nxitimin e lobeve të biznesit dhe oligarkisë për të ndikuar jo vetëm në vendimmarrje (të cilën e bëjnë përmes parlamentit) por dhe në administrimin e pasurisë dhe fondeve dhe të drejtave ekskluzive të shtetit. Kjo shpjegon ineficencën jo vetëm të qeverisë dhe institucioneve në varësi të saj por edhe apatinë dhe mosfunksionimin e rregullave të tregut”, tha për BIRN, Zef Preçi, drejtor i Qendrës Shqiptare për Kërkime Ekonomike.

Indeksi i eficiencës së qeverisë, një tregues i matur nga Banka Botërore për 209 vende, e vlerëson Shqipërinë negativisht me -0.07 për vitin 2014. {indeksi varion nga -2.5, (I dobët) në 2.5 (I fortë) për performancën e qeverisjes dhe reflekton perceptimin për cilësinë e shërbimeve publike dhe shkallën e pavarësisë së saj nga presionet politike, cilësinë e hartimit dhe zbatimit të politikave dhe besueshmërinë e angazhimit të qeverisë ndaj politikave të tilla dhe hartohet mbi bazën e opinioneve nga sipërmarrje, individë e ekspertë}. Për Maqedoninë, ky tregues është pozitiv, në nivelin e 0.15. Në rajon, me keq se Shqipëria janë Bosnjë Hercegovina, i cili prej vitesh vuan burokracitë e ndarjes në dy entitete dhe Kosova, një shtet relativisht i ri.

Hileja e datës 25 shkurt Datat 24-25 shkurt të vitit 2014 kishin një handicap ligjor për faktin se ligji i vjetër i statusit për nëpunësit civil u shfuqizua dhe ligji i ri hynte në fuqi në datë 26. BIRN ka mësuar se këto ditë janë shfrytëzuar për të bërë punësime me bazë të kontratave në administratë.

Vetëm në Dogana janë konstatuar nga një kontroll rreth 30 raste të tilla punësimi me kontratë, duke u justifikuar me nevojat urgjente për personel.

Burime zyrtare nga Drejtoria e Doganave thanë për BIRN se largimet nga puna deri në datën 25 shkurt janë kryer me procedurë disiplinore nga Komiteti Disiplinor në bazë të vendimit të Këshillit të Ministrave të vitit 1999 “Për miratimin e dispozitave zbatuese të Kodit Doganor në Republikën e Shqipërisë”. Doganat nuk iu përgjigjën pyetjes lidhur me numrin e largimeve dhe punësimeve në datën 25 shkurt, një ditë përpara se të hynte në fuqi ligji i ri për statusin e nëpunësin civil.

Ndërsa burime nga DAP thanë se në zbatim të ligjit nr. 152/2013, në momentin e fil-

7

limit të efekteve të këtij legjislacionit, DAP ishte përgjegjës vetëm për deklarimin e statusit të punësimit të nëpunësve që ligji i ri i gjeti në pozicione pune në datën 26 shkurt 2014.

Konkurse false Edmond Lako, pas pesë vitesh si emigrant në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, vendosi të kthehej në Shqipëri me gjithë familjen. Me profesion ekonomist, tentoi të konkurronte për punë në Aministratën Publike. E motra e tij, Manjola u përpoq ta ndihmonte, duke ndjekur në faqen e internetit të Departamentit të Administratës Publike (DAP) të gjithë njoftimet për punësim dhe me hartimin e dokumentacionit të caktuar, sipas procedurave të përcaktuara në ligjin për nënpuësin civil. Por, pas një viti përpjekjesh, teksa mori pjesë në shumë konkurse, Edmondi hoqi dorë. Me keqardhje iu desh të pranonte realitetin për të cilin shumëkush e kishte paralajmëruar, se, pavarësisht ndjekjes së procedurave standarde, në dukje transparente, në pjesën më të madhe konkurset ishin të paracaktuara dhe në shtet ishte shumë e vështirë të gjeje një punë, nëse nuk kishe mik.

Edmondi, pasi mori pjesë në disa konkurse, tregon se kuptoi “mekanizimin” se si funksiononin konkurset në administratë. Edhe pse konkurset ndjekin të gjitha procedurat e parashikuara me ligj (njoftimin për vendin vakant në media dhe faqen e DAP, organizimi i testimit, verifikimi paraprak i rezultateve të testimit, propozimi i kandidatëve nga DAP në bazë të rezultateve të testimit dhe më pas vendimi përfundimtar i institucionit që kishte shpallur vendin e punës), në shumë raste fituesi ishte i paracaktuar, teksa ishte njoftuar që më parë nga institucioni, apo departamenti përkatës që kishte shpallur vendin bosh dhe ishte informuar paraprakisht për pyetjet, duke dalë mirë në testim. Ministrja e Shtetit për Inovacionin dhe Administratën Publike, Milena Harito thotë se një gjë e tillë është absolutisht e pamundur të ndodhë. Testimet e pjesëmarrësve janë të sekretuara, konkurset zhvillohen nën mbikëqyrjen e kamerave dhe procedura është e monitoruar rreptësisht nga Komisioni Europian. Burime zyrtare nga DAP thanë se korrigjimi i testimeve bëhet në pjesën më të madhe në mënyrë elektronike dhe anonimati i individëve ruhet plotësisht deri në nxjerrjen e rezultatit final. Të gjitha tezat e testimeve me shkrim janë të sekretuara (me barkode elektronike). Automatizimi i aplikacioneve ka përmirësuar ndjeshëm procedurën e konkurrimit. Sërish rruga drejt krijimit të një administrate të pavarur politikisht dhe të orientuar nga punësimi në bazë merite duket se do të jetë e gjatë, teksa përvoja ndër vite ka treguar se do të përdoren të gjitha hapësirat dhe boshllëqet ligjore për ta anashkaluar atë. Gati një vit pas hyrjes në fuqi të statusit të ri të nënpunësit civil, raport progresi i Bashkimit Europian theksonte se “cilësia e procedurave të rekrutimit duhet të përmirësohet në mënyrë domethënëse, veçanërisht në institucionet e pavarura.

Kuadri ligjor përjashton disa institucione dhe pozicione nga ligji i shërbimit civil. Shqipëria duhet të sigurojë një regjim punësimi të njëjtë mes institucioneve të administratës publike”.

Përgjatë dy dekadave të fundit, Shqipëria është përpjekur të importojë ligje nga vendet e Bashkimit Europian nën sugjerimin se këto ligje do ta përgatisin vendin për një anëtarësim të mundshëm në BE, ndërkohë që eksperienca europiane në ndërtimin e shërbimit civil modern, supozohet se do të ndihmojnë në thithjen e investimeve të huaja dhe në rritjen ekonomike.

Historia e këtyre 20 viteve, sugjeron se partitë politike ia kanë dalë në të gjitha rastet të anashkalojnë zbatimin e ligjeve ose i kanë ndryshuar ato në mënyrë thelbësore me synimin e vetëm të vijimit të punësimeve politike.

Ky artikull u prodhua si pjesë e iniciativës “Fuqizimi i Bashkëpunimit mes Shoqërisë Civile dhe Gazetarëve Investigativë,” me mbështetjen e Fondacionit Shoqëria e Hapur për Shqipërinë.

8

Mars 2016

Ndërsa shteti përballet me luftëtarët e kthyer nga Siria dhe vënien nën kontroll të xhamive, ekspertët thonë se të rinjtë janë ende të rrezikuar nga radikalizimi online dhe u frikësohen sulmeve të mundshme nga “ujq të vetmuar”.

Opinion

Shqipëria përballet me rrezikun e “luftëtarëve xhihadistë në hije” Aleksandra Bogdani | BIRN | Tiranë “Ajo xhami është kaq pranë Tiranës, por ne shkuam atje vetëm 11 vjet pas ndërtimit të saj.

Kjo tregon se një pjesë e përgjegjësisë (për radikalizimin) qëndron edhe tek Komuniteti,” thotë Ylli Gurra, myftiu i Tiranës dhe zyrtar i Komunitetit Mysliman të Shqipërisë.

Gurra i tregoi Rrjetit Ballkanik të Gazetarisë Investigative, BIRN, për vizitën e tij në nëntor 2015 në xhaminë e Mëzezit, një fshat në periferi të kryeqytetit.

Emri i kësaj xhamie ka vite që është lidhur me radikalizimin dhe rekrutimin e luftëtarëve shqiptarë në Siri, e megjithatë ai ishte zyrtari i parë nga Komuniteti Mysliman i Shqipërisë, KMSH, që vuri këmbë brenda saj.

Imami i saj, Bujar Hysa aktualisht po gjykohet bashkë me tetë persona të tjerë në Gjykatën e Krimeve të Rënda në Tiranë. Të gjithë akuzohen për propagandë të dhunshme xhihadiste dhe rekrutim të rreth 70 luftëtarëve xhihadistë shqiptarë-akuza të cilat i mohojnë.

Xhamia e Mëzezit është një prej shtatë xhamive që operonin jashtë autoritetit të KMSHsë. Ndryshe nga pjesa më e madhe e 727 xhamive të Shqipërisë, këto xhami e kanë refuzuar udhëheqjen nga imamë të caktuar nga KMSH. Qeveria vlerëson se nga viti 2012, më shumë se 100 shqiptarë, kryesisht djem të rinj, i janë bashkuar grupeve të xhihadistëve që luftojnë në Siri. Pothuajse të gjithë iu bashkuan Al Nusrës-krahu ushtarak i Al Kaedas ose ISISit. Sipas burimeve të Shërbimit Informativ Shtetëror, pjesa më e madhe ishin radikalizuar dhe rekrutuar në xhami jashtë kontrollit të KMSH-së.

Futja e këtyre xhamive nën kontrollin e Komunitetit Mysliman Shqiptar është kthyer në një prioritet kryesor për Shqipërinë. KMSHja, e cila financohet pjesërisht nga shteti përfaqëson popullsinë myslimane Syni të Shqipërisë dhe i përket shkollës Hanafi të Islamit, që është tradicionale në Ballkan. Ajo konsiderohet si tepër tolerante dhe mbështet bashkëekzistencën me vlerat laike. E megjithatë, KMSH-ja ka hasur vështirësi të shumta për të vendosur kontroll mbi të gjitha xhamitë, pjesërisht si rezultat i ndryshimeve radikale në liritë fetare dhe ekspozimin ndaj interpretimeve të tjera dhe më strikte të islamit, që pasuan rënien e komunizmit në vitin 1990.

Me shqiptarët tashmë të lirë të praktikonin hapur fenë, në vend erdhën shumë grupe të huaja islamike me qëllime të ndryshme. Disa erdhën për të ndihmuar të varfrit, disa për të ndërtuar xhami dhe të tjerë për të përkrahur interpretimet e vijës së ashpër konservatore të Islamit.

Xhamitë që mbeten jashtë kontrollit KMSH-së raportohet se i përkasin traditës shumë konservatore Selefi dhe rreth shtatë prej tyre, duke përfshirë edhe xhaminë e Mëzezit, janë lidhur në mënyrë të drejtpërdrejtë me promovimin e xhihadit të dhunshëm

dhe rekrutimin e luftëtarëve për ISIS-in dhe Al Nusrën.

Rreziku i luftëtarëve të kthyer Përveç ndalimit të radikalizimit të lidhur me disa xhami, Shqipëria duhet gjithashtu të përballet me kërcënimet që lidhen si me “eksportimin” e xhihadistëve, ashtu edhe me luftëtarët e kthyer në vend. Në fillim të vitit 2014, të paktën 40 luftëtarë shqiptarë ishin kthyer nga Siria. Sipas një dosje të shërbimeve sekrete të parë nga BIRN, besohet se 15 luftëtarë të kthyer në vend përbëjnë një kërcënim akut për sigurinë.

“Ata (të 15-të) qëndrojnë në hije, por ruajnë një nivel të lartë radikalizimi,” tha një burim i sigurt, duke folur në kushtet e anonimatit. Një tjetër burim konfirmoi se të paktën 40 nga të kthyerit, disa prej të cilëve nuk konsiderohen të rrezikshëm, mbahen nën vëzhgim. Pavarësisht kërcënimit, qeveria e gjeti veten pa një legjislacion për të ndjekur penalisht luftëtarët e ardhshëm xhihadistë, ata që janë kthyer apo ata që akuzohen për radikalizim, financim dhe mbështetje të ekstremizmit të dhunshëm islamik. Në shkurt 2014, parlamenti miratoi paketën ligjore që e bënte, në pjesën më të madhe të rasteve, pjesëmarrjen në konflikte të armatosura dhe bashkimin në grupe ushtarake në vende të huaja një vepër penale të ndëshkueshme deri në 8 vjet burg.

Shqiptarët tani rrezikojnë deri në 15 vjet burg për nxitje, rekrutim, financim dhe mbështetje të të tjerëve në konflikte të huaja.

Ligjet e reja i hapën rrugë kontrolleve dhe arrestimeve të marsit 2014. Dhjetë shqiptarë, mes të cilëve edhe tre imamë, janë aktualisht në gjyq dhe përballen me akuzat për inkurajim dhe rekrutim luftëtarësh. Nëntë prej tyre gjykohen së bashku, ndërsa një proces i ndarë është hapur së fundmi në gjykatë.

Almir Daci, një ish-imam nga Pogradeci i njohur gjithashtu si Ebu Belkisa, po gjykohet në mungesë. Ai besohet se aktualisht lufton me ISIS-in në Siri.

Shërbimet sekrete të Shqipërisë besojnë se numri i shqiptarëve që përpiqen t’u bashkohen grupeve që luftojnë në Siri ka shkuar drejt zeros, që prej hyrjes në fuqi të ligjeve të reja.

“Shërbimi Informativ Shtetëror Shqiptar beson se vetëm një person është larguar nga Shqipëria drejt Sirisë pas kësaj. Pas vënies në zbatim të legjislacionit të ri ka pasur zero të kthyer nga Siria,” tha një burim për BIRN. Megjithatë, vendi ka përforcuar sigurinë kufitare dhe po ndan informacione me agjencitë ndërkombëtare të zbatimit të ligjit dhe shërbimet sekrete partnere. Burime të ndryshme thonë se Shqipëria ka fituar më shumë eksperiencë në trajtimin e kësaj çështjeje që prej vitit 2013.

Agjencitë e sigurisë “kanë mungesë burimesh” Dr. Mimoza Xharo, një akademike me më

shumë se 20 vite eksperiencë pune në komunitetin e inteligjencës shqiptare, pohon se shërbimi sekret shqiptar ishte në dijeni të kërcënimit xhihadist në një fazë të hershme dhe mund të përgjigjej relativisht shpejt, pjesërisht për shkak të bashkëpunimit me agjencitë amerikane dhe atyre europiane.

Megjithatë, ajo beson se Shqipëria duhet të shtojë burimet për të trajtuar kërcënimet terroriste në të ardhmen, sidomos përsa i takon niveleve të stafit dhe financimit për të përmirësuar teknologjinë.”

“Tani për tani, dobësia (në burime) është mbuluar nga partnerët e shërbimeve inteligjente të huaja,” tha ajo.

Pavarësisht rënies së shifrave të luftëtarëve dhe ndjekjes penale të personave që dyshohet se i kanë radikalizuar dhe rekrutuar ata, disa ekspertë janë të shqetësuar se përgjigja e shtetit ndaj radikalizimit deri tani është kufizuar vetëm tek agjencitë e sundimit të ligjit.

Qeveria lajmëroi në janar se ka në plan të hapë një qendër kundër radikalizimit dhe ekstremizmit të dhunshëm, e cila do të përqendrohet te edukimi dhe promovimi i tolerancës fetare. Ministri i Mirëqenies Sociale, Blendi Klosi, tha se qendra “do të hapet së shpejti falë ndihmës së partnerëve ndërkombëtarë”, por ende nuk është caktuar asnjë datë.

Fabian Zhilla , një ekspert i krimit kibernetik dhe profesor në Institutin Kanadez të Teknologjisë në Tiranë, beson se duhet bërë shumë më tepër për të kuptuar “faktorët që i shtynë të rinjtë shqiptarë të shkojnë në Siri” për të pasur një trajtim efikas të radikalizimit.

Gjergji Vurmo, një studiues në Institutin për Demokraci dhe Ndërmjetësim me bazë në Tiranë, IDM, bie dakord me këtë argument.

Ai është autori kryesor i studimit “Radikalizimi Fetar dhe Ekstremizmi i Dhunshëm”, i zhvilluar midis shtatorit 2014 dhe qershorit 2015.

Raporti u fokusua në komunitete prej nga vinin një numër i konsiderueshëm luftëtarësh xhihadistë dhe zbuloi se vendit i mungon një përgjigje e koordinuar nga shumë agjenci për këtë çështje. Ai është sidomos tepër kritik në lidhje me perceptimin se “radikalizimi ishte një çështje (vetëm) e policisë apo prokurorisë”. “Është tepër e rëndësishme që parandalimi të përfshijë një numër të madh aktorësh siç janë shkollat, pushteti lokal, rinia, institucionet sociale, agjencitë e punësimit dhe media,” tha ai për BIRN. Që nga shtatori i vitit të kaluar, IDN-ja ka organizuar një sërë seminaresh, përfshirë sesione për trajnim mësuesish në zona që lidhen me radikalizimin dhe rekrutimin e luftëtarëve të ISIS dhe Al Nusrës.

“Rehabilitoni luftëtarët, përmirësoni sigurinë” Zhilla është gjithashtu kritik mbi mënyrën

sesi Shqipëria i trajton ata që rikthehen nga Siria. “Ne nuk kemi një strategji për integrimin e të kthyerve,” vërejti ai.

Ai tha se është e vështirë të vlerësosh në mënyrë objektive impaktin e masave që janë marrë deri më tani nga qeveria shqiptare për të luftuar ekstremizmin e dhunshëm, përfshirë edhe mënyrën e trajtimit të të kthyerve.

“Ne ende nuk kemi një analizë të detajuar nga shteti shqiptar mbi faktorët që i shtynë disa njerëz të shkonin dhe të luftonin në Siri. Pa analiza të tilla, rehabilitimi i të kthyerve do të jetë i vështirë,” tha Zhilla.

Xharo është gjithashtu e shqetësuar, sidomos për faktin se shumë luftëtarë të kthyer, mes të cilëve edhe të zhgënjyer nga ajo që panë në Siri dhe Irak, nuk kanë qasje në programe rehabilitimi.

“Nuk di që ndonjëri nga të kthyerit t’i jetë trajtuar nga psikologë apo sociologë. Madje, as familjet e tyre,” tha ajo.

Një agjent sigurie, i cili foli për BIRN në kushte anonimati, mendon se siguria kombëtare do të përfitonte nga rehabilitimi i duhur i të kthyerve.

“Do të ishte mirë nëse shteti do të mund t’u ofronte atyre punë apo t’i ndihmonte me psikologë, sepse ata kanë qenë në një zonë lufte. Janë zhgënjyer nga ajo që gjetën në Siri dhe ky do të ishte një fillim i mirë për të ashtuquajturën “de-radikalizim” të tyre dhe për të minimizuar rrezikun që ata përbëjnë për vendin,” tha ai.

Si Zhilla ashtu edhe Xharo mbeten të shqetësuar, pasi të rinjtë shqiptarë janë të kërcënuar edhe nga radikalizimi në internet. Të dy besojnë se fenomeni i radikalizimit ekstremist islamik mund të jetë shumë më i madh se sa mendohej fillimisht.

Zhilla aktualisht po kryen një studim mbi radikalizimin on-line dhe thotë se një numër i konsiderueshëm të rinjsh shqiptarë, sidomos ata me shumë pak njohuri fetare, po i qasen propagandës së ISIS-it nëpërmjet rrjeteve sociale të njohura, siç është Facebook-u.

“ISIS ka bërë përpjekje të përhershme për të përhapur një lloj propagande në internet dhe audienca e tyre përbëhet kryesisht nga individë që mbështesin akte të dhunshme,” tha ai.

Xharo e përshkruan këtë grup të rinjsh shqiptarë me njohuri minimale fetare, si “luftëtarë potencialë në hije” dhe thekson se ka pasur një “bum” të propagandës së dhunshme ekstremiste në llogaritë e rrjeteve sociale, menjëherë pas sulmeve terroriste në nëntor në Paris.

“Shqipëria është e kërcënuar jo vetëm si pjesë e koalicionit kundër ISIS-it; ajo është e kërcënuar gjithashtu edhe mbështetësit online të ekstremizmit të dhunshëm, të cilët nesër mund të veprojnë si ujqër të vetmuar,” paralajmëron ajo.

Mars 2016

Analizë

9

Guvernatori i Bankës së Shqipërisë Gent Sejko përdori termin ‘dizinflacion’ për të përshkruar situatën ekonomike aktuale, ku inflacioni është pranë zeros ndërsa rritja ekonomike raportohet e lartë. Situata është komplekse dhe e vështirë për t’u lexuar, por vetë termi i ri nuk është shumë shpresëdhënës.

Dizinflacion, shpjegimi i ri për situatën aktuale ekonomike Gjergj Erebara | BIRN | tiranë

Ë

shtë thënë gjithmonë se kur një ekonomi i ka normat e interesit të ulëta, ajo i ngjan si një avioni që fluturon pranë nivelit të tokës. Hapësira për të manovruar është shumë e vogël dhe rreziku i katastrofës është i madh.

Guvernatori i Bankës së Shqipërisë Gent Sekjo përdori një term jo shumë të njohur në bankingun qendror shqiptar për të përshkruar situatën aktuale: “Inflacioni vazhdon të mbetet në nivele të ulëta dhe poshtë objektivit tonë. Kjo ecuri ka pasqyruar kapacitetet ende të pashfrytëzuara të prodhimit në ekonominë shqiptare, por edhe tendencat dizinflacioniste të ardhura nga shkëmbimet tregtare me jashtë”, tha ai.

Dizinflacioni rezulton se është përmendur shumë pak raste në faqen e internetit të Bankës së Shqipërisë. Një kërkim tregon se as në fjalorin e BSH, ky term nuk është shpjeguar. Në raste të tjera është përmendur vetëm kalimthi.

Dizinflacioni është për nga përkufizimi, një paradhomë e deflacionit dhe recesionit. Si përkufizim, një vend gjendet në dizinflacion kur rritja e çmimeve është sërish pozitive, por më e ulët se sa në periudhën paraardhëse. Dhe thelbi këtu është që dizinflacioni nënkupton një problem ekonomik dhe jo thjeshtë ngadalësimin e inflacionit. Shumica e ekonomistëve argumentojnë se dizinflacioni e redukton prodhimin, rrit papunësinë dhe, nëse vijon gjatë, mund të kthehet në deflacion dhe recesion. Dizinflacioni konsiderohet gjithashtu si një politikë e kundërt me reflacionin. D.mth, dizinflacioni nënkupton veprimin e autoritetit monetar dhe të qeverisë për të ulur kostot në ekonomi përmes “ngrirjes” së pagave me synimin e rritjes së produktivitetit të punës dhe përmirësimit tëkonkurrueshmërisë së saj. Reflacioniështë e kundërta, kur qeveria apo banka qendrore ndërhyn qëllimisht për të rritur çmimet, mjet që shërben për të ulur barrën e borxheve në ekonomi.

Vetëm se, për shkak se ekonomia shqiptare është e vogël dhe e hapur, me shumë faktorë ndërkombëtarë shumë të luhatshëm, situata aktuale është e vështirë për t’u lexuar. Ato terma që në literaturën ndërkombëtare janë lehtësisht të kuptueshëm, në kushtet e një ekonomie të vogël dhe të varfër humbasin forcën shpjeguese.

Kontradikta e parë qëndron në faktin se ekonomia shqiptare, vlerësohet se është rritur me 2.7 për qind vitin e kaluar dhe pritet të rritet me 3.4 për qind këtë vit.

Dhe kur ekonomia rritet me këtë ritëm, kjo rritje është e vështirë të ndodhë pa inflacion. Është katërcipërisht e vërtetuar që kur një ekonomi rritet, inflacioni rritet gjithashtu. Shifrat aktualisht flasin për një përshpejtim të rritjes ekonomike që nga viti 2013, (megjithëse ky përshpejtim është më i ngadaltë nga sa shpresohej), por në anën tjetër kemi një ngadalësim të ritmit të rritjes së inflacionit total dhe inflacionit bazë.

Kjo kontradiktë shpjegohet me faktin se Shqipëria është një ekonomi e vogël dhe e hapur, me faktorë të jashtëm me ndikim të lartë, si sa i përket inflacionit, ashtu edhe sa i përket rritjes ekonomike.

Te inflacioni shumë i ulët dhe me tendencë rënëse, Banka e Shqipërisë argumenton se faktorët lidhen me inflacionin e importuar, konkretisht me rënien e shpejtë të çmimeve të lëndëve të para në bursë, më së shumti naftë, të cilat, përkthehen në një inflacion më të ulët në Shqipëri.

Por problemi duhet të shihet edhe në

krahun tjetër. Te fakti se ajo rritje e paktë ekonomike e viteve të fundit nuk është rritje ekonomike e të gjithë Shqipërisë.

Ajo është shkaktuar në një masë të gjerë nga disa projekte të mëdha investuese, konkretisht hidrocentralet e Ashtës dhe të Devollit si dhe shpimi i puseve të naftës në Malin e Shpiragut. Që të gjitha janë projekte me vlerë nominale prej disa qindramiliona eurosh, por ato nuk shprehin realitetin ekonomik të përgjithshëm të vendit pavarësisht se në dukje prodhojnë një shifër të caktuar të rritjes së PBB-së.

Shkurt, rritja ekonomike është po aq e gënjeshtërt sa edhe niveli i inflacionit. Kjo rritje e tillë ekonomike nuk mund të sjellë presion për rritjen e çmimeve për shkak se prek një pjesë shumë të vockël të ekonomisë shqiptare me një numër shumë të vogël përfituesish. Rrjedhimisht, ajo që duket si kontradiktë mes përshpejtimit të rritjes ekonomike dhe ngadalësimit të rritjes sëccmimeve, nuk është e tillë.

Për momentin, problemi është në dy drejtime: ne nuk mund të dallojmë nga inflacioni i ulët atë pjesë të inflacionit që është shkaktuar nga mungesa e dëshirës së kompanive për të prodhuar dhe për

shkak të besimit se aktualisht nuk ka blerës të gatshëm për atë që prodhohet.

Nga ana tjetër, nuk jemi në gjendje të dallojmë se sa pjesë e asaj rritjeje ekonomike është shkaktuar nga faktorë të njëkohshëm si ndërtimi i Devollit apo nga një pus nafte që nuk prodhoi naftë, nga ajo pjesë e rritjes ekonomike që duhet të shprehë gjendjen e përgjithshme të vendit.

Për shkak se flasim për shifra të ulëta, d.m.th, avioni i ekonomisë shqiptare është pranë nivelit të tokës, ka pak rëndësi të thuhet nëse jemi nëdizinflacion nga ai që do të kthehet në inflacion apo do të kthehet në deflacion dhe recesion.

Pyetja është me rëndësi vendimtare pasi aludohet se qeveria shqiptare i ka bërë detyrat e shtëpisë të përcaktuara nga FMN-ja, (gjithsesi me probleme të rënda rrugës), nën premtimin e rigjallërimit të rritjes ekonomike. Por në rast se dizinflacioni kthehet në deflacion dhe recesion, qeveria dhe FMN-ja në rolin e konsulentit do të rezultojnë të dështuar.

Frika më e madhe aktualisht në mjediset e biznesit lidhet me vetëm një faktor të jashtëm. Numrin e madh të shqiptarëve që janë zhgënjyer nga vendi dhe po kërkojnë të arratisen gjetkë. Ndërsa për median, ky është një eksod nga zhgënjimi, për biznesin, largimet janë njëkohësisht, krahë pune të munguar dhe konsumatorë aktivë të munguar. Gjatë vitit të kaluar, mbi 65 mijë shqiptarë kërkuan azil politik në vendet e Bashkimit Europian. Një pjesë e tyre aludohet se janë kthyer. Gjithsesi, kjo është një shifër e barabartë me 2 për qind të popullsisë totale. Kur dy për qind e popullsisë ikën, është e logjishme të mendohet se këto janë 2 për qind e forcës më të aftë për punë dhe 2 për qind e konsumatorëve. Kjo mund të ndihmojë të shpjegojë edhe kontradiktën tjetër. Në gjysmën e parë të vitit 2015, rritja ekonomike raportohej në përshpejtim ndërsa konsumi, raportohej në rënie. Ndërsa betoni në hidrocentralin e Devollit vijonte të hidhej, konsumatorët gjendeshin në Gjermani.

Në rast se ky emigrim vijon, përmes kanalit të azilit apo përmes kanaleve të tjera, është e kuptueshme që prodhimi dhe konsumi do të jenë në nivele të ulëta dhe inflacioni, dizinflacioni apo deflacioni nuk do të kenë kurrfarë kuptimi si terma, për shkak se emigrimi nuk është thjeshtë një fenomen ekonomik. Ai është një fenomen social.

10

Mars 2016

Pronat e Damir Fazlliç në Porto Romano

Problemet financiare të Damir Fazlliç marrin tatëpjetën

E ardhmja e një terminali të planifikuar multimilionësh të naftës dhe gazit në Shqipëri është vënë në pikëpyetje pasi pronarët - biznesmenët e profilit të lartë në Ballkan Vojin Lazareviç dhe Damir Fazlliç - përballen me borxhe të shumta dhe urdhra të konfiskimi.

Lindita Çela, Ana Novakoviç | BIRN | tiranë, Beograd

S

ipërmarrësi serb i energjisë, Vojin Lazareviç, dhe partneri i tij në biznes, boshnjaku Damir Fazlliç, kishin planifikuar ta transformonin një tokë moçalishte të pavlerë afër portit shqiptar të Durrësit, 30 kilometra në perëndim të Tiranës, në një terminal ndërkombëtar të naftës dhe gazit.

Por plani i tyre ka bërë një kthesë të madhe prapa pasi që 15 hektarë tokë të blerë nga dyshja në Porto Romano përmes një rrjeti kompanish jashtë vendit, janë sekuestruar nga bankat shqiptare, dëshmojnë dokumentet nga Gjykata e Tiranës.

Sipas dokumeteve të siguruara nga BIRN në gjykatat Serbe njëra nga kompanitë kryesore në këtë skemë investimi–Alpha Shpk me seli në Tiranë – rrezikon gjithashtu të kolaterizohet nga Intesa Bank në Serbi si pjesë e e procedurave të falimentimit të filluara kundër firmës së Lazareviçit me seli në Beograd, Rudnap Group AD. Kompania, e cila ka qenë një ndër operatorët më të mëdhenj në tregun e energjetikës në Ballkan me një qarkullim vjetor prej 600 milionë euro, ka shënuar humbje në vitin 2013 dhe 2014 dhe ka dështuar ta paguajë një kredi prej 24 milionë euro nga Banka Intesa. Auditorët e Grupit Rudnap kanë raportuar një “rënie të konsiderueshme të volumit në tregtinë me energji elektrike” në tremujorin e fundit të vitit 2014, ndërsa nuk ka pasur fare shitje gjatë dhjetorit të po atij viti. Kjo gjëndje e kompanisë ka një ndryshim të madh me periudhën ndërmjet viteve 2007 dhe 2011, kur Rudnap arriti majat dhe ishte vazhdimisht në mesin e tre importuesve dhe eksportuesve më të mëdhenj të energjisë në Serbie. BIRN po ashtu ka zbu-

luar që Fazlliç, që ka një rrjet të fortë aleatësh përfshirë edhe ish kryeministrin shqiptar Sali Berisha dhe përfaqësues të lartë nga Partia Republikane në SHBA, ka hasur vështirësi në pagesën e kredisë për apartamentin e tij 7 milionë dollarësh në Uashington DC. Huadhënësi, Banka JP Morgan Chase, ka bërë një “ankesë për sekuestrimin e pronës” në tetor në një gjykatë në kryeqytetin amerikan. Procedura e sekuestrimit është pezulluar në janar, ndërkohë që prona është e listuar për shitje.

Huadhënësit në kërkim të borxheve Në Shqipëri, dy kompanitë e Fazlliçit dhe Lazareviçit, Crown Acquisitions dhe Alpha Shpk, nuk kanë paguar dy kredi bankare dhe kanë dështuar të paguajnë kompaninë ndërtuese Vega Shpk për punën e saj si kontraktore në terminalin e tyre të gazit dhe naftës, sipas të dhënave nga gjykata të marra nga BIRN. Ndërmjet viteve 2006 dhe 2010, Fazlliç kishte blerë 20 hektarë tokë pranë parkut ekzistues energjetik të Porto Romanos në Durrës. Vlera e tokës u rrit pasi ish Kryeministri Sali Berisha, një mik i ngushtë i Fazlliçit, mori një vendim kryeministror për të zgjeruar kufijtë e parkut për të përfshirë edhe pronat e reja të mikut të tij, duke i hapur rrugën zhvillimit të saj.

Më vonë, pronësia e tokës u kalua tek një firmë jashtë vendit, pasi Crown Acquisitions dhe Alpha Shpk u shitën te firma e regjistruar në Qipro Altaria Research Limited – kompania kryesore e Rudnap Grup të Lazareviçit.

Fazlliç, që ka mbetur drejtor i të dy kompanive shqiptare, i tha BIRN-it gjatë një in-

Vojen Lazareviç dhe Damir Fazlliç

tervistë vitin e kaluar që ai i kontrollon 50% të aksioneve në të dy kompanitë shqiptare – Crown Acquisitions dhe Alpha Shpk.

Në të njëjtën intervistë, Fazlliç ka thënë që ai dhe Lazareviç tashmë kanë investuar 30 milionë euro në projektin për terminalin e naftës dhe gazit por u duhen edhe 40 milionë për ta përfunduar atë. Sidoqoftë, siç tregojnë dokumentet nga gjykata këto plane duket sikur po fundosen, pasi tashmë dy banka shqiptare i kanë sekuestruar 15 nga 20 hektarët nëpërmjet padive gjyqësore për shkak të kredive të papaguara.

Banka Tirana është tani në proces të shitjes së tetë hektarëve për të mbledhur borxhin e papaguar të kredisë prej 3.5 milionë eurove nga Crown Acquisitions dhe Alpha Shpk. Banka Union ka hapur gjithashtu një ankand publik për 7 hektarët që ishin përdorur si kolateral për një kredi prej 840,000 eurove për Crown Acquisition.

Në të njëjtën kohë, firma e ndërtimit Vega Shpk, e cila ka kryer nivelimin e terrenit në tokën e blerë nga Fazlliç dhe Lazareviç, ka paditur me sukses Alpha Shpk për 933,000 euro dhe ka kërkuar leje nga gjykata për të shitur të njëjtit tetë hektarë aktualisht të vendosur në ankand nga Tirana Bank.

Problemet serbe Vështirësitë financiare për dyshen e biznesmenëve nuk përfundojnë me kaq. Në mars të vitit 2015, dega serbe e Bankës Intesa bëri një kërkesë në gjykatën komerciale të Beogradit për të hapur procedurat e falimentimit për Grupin Rudnap pasi ky i fundit ka dështuar të shlyej një kredi prej 21 milionë euro, ka zbuluar BIRN. Banka Intesa për këtë kredi ka si peng tokë bujqësore në Serbi e cila është në pronësi të degës së Rudnap, Rudnap Agrar dhe Alpha Shpk me seli në Tiranë.

Në përgjigje të kërkesës së Intesa-s, vetë Grupi Rudnap në muajin vijues aplikoi për të filluar procedurat e falimentimit me një plan të parapërgatitur të ristrukturimit në mënyrë që të merret me të gjitha borxhet e veta. Gjykata ka vendosur që të merret më

parë më kërkesën e Rudnap-it në mënyrë që të vlerësojë të gjitha pretendimet e ngritura ndaj saj nga kreditorët, edhe pse akoma nuk është vendosur ndonjë datë për të shqyrtuar asnjërën nga kerkesat.

Vitin e kaluar, BIRN zbuloi se në vitin 2013 Grupi Rudnap i Lazareviçit hasi në vështirësi në shlyerjen e dy kredive me vlerë prej 27 milionë euro tek banka austriake Hypo, të cilat më pas u transferuan te biznesmeni kontrovers austriak Martin Schlaff, i cili kishte qenë partner i Lazareviçit në një projekt luksoz turizmi në Mal të Zi. Në shkëmbim, Lazareviçi hoqi dorë nga aksionet e tij në projektin akoma të pandërtuar. Të dhëna nga gjykata në Uashington DC tregojnë që apartamenti luksoz i Fazlliçit në kryeqytetin amerikan ishte në proces sekuestrimi nga Banka JP Morgan Chase, edhe pse kjo padi është pezulluar “me pëlqimin e palëve” më 11 janar, çfarë sugjeron që Fazlliç dhe Banka kanë arritur një marrëveshje.

Apartamenti 370 metra katrorë mbetet i reklamuar për shitje për vetëm 7 milionë dollarë në disa uebsajte të pasurive të patundshme në Uashington DC. Agjentët imobiliar e përshkruajnë si “i rinovuar tejmase bukur” me “një biblotekë të mahnitshme druri të kuq dhe qilar vere me klimatizator”.

Zyra e Tatimeve në Tiranë gjithashtu e ka akuzuar Fazlliç për shmangie të taksave dhe i ka vendosur një barrë prej 8,500 euro, ndërkohë ka ngrirë llogaritë e tij në vend deri sa borxhi të ripaguhet.

Fazlliç nuk i është përgjigjur kërkesave të BIRN për koment në lidhje me gjyqet e ndryshme të borxheve ose për fatin e projektit të terminalit të naftës dhe gazit në Shqipëri. Ndryshe Grupi Rudnap ka dhënë këtë deklaratë: “Grupi Rudnap është në proces të ristrukturimit që përfshin negocimin me kreditorë në harmonizim dhe pajtim për një plan të pranueshëm.

“Të gjitha projektet janë të mbuluara nga ky plan dhe zhvillimi i mëtejshëm i tyre do të harmonizohet sipas marrëveshjes mes kompanisë dhe kreditorëve të saj.”

Mars 2016

11

investigim

Nga Gora, “qytetar” i BE: Pasaportat bullgare zbrazin fshatrat e Kukësit Bullgaria, vendi më i varfër i BE është kthyer në burim shprese për qindra banorë të komunitetit goran të Kukësit, të cilët po emigrojnë masivisht si nënshtetas të Europës, falë pajisjes me pasaporta bullgare.

Bashkim Shala | BIRN | Kukës, Shishtavec

Ç

do javë në qendër të Kukësit, pasagjerë të pazakontë ngjiten me dokumente në duar brenda një furgoni dhe nisen për një udhëtim tetë orësh drejt Sofjes, kryeqytetit bullgar. Pasagjerët i përkasin zonës së Gorës, e njohur për komunitetin e vet dygjuhësh dhe përmes këtij udhëtimi, shpresojnë të fitojnë një pasaportë bullgare që u hap dyert për në Bashkimin Europian. Shoferi i furgonit, goran edhe ai nga Zapodi, nuhati një mundësi të mirë biznesi kur interesi për kartat bullgare u rrit dhe vendosi të bëjë një linjë të rregullt Kukës-Sofje e kthim, kundrejt një çmimi të leverdishshëm prej 60 eurosh.

“Nisem në darkë dhe mbërrij herët në mëngjes në Sofje. Pasagjerët e mi kanë mundësi të regjistrohen në lagjet e Sofjes (kusht për marrjen e nënshtetësisë) apo të mbarojnë punët në Presidencë,” tha për BIRN shoferi T.Bajraktari.

Bullgaria është vendi me nivelin më të ulët të jetesës brenda Bashkimit Europian, por ajo është kthyer në burim shprese për qindra banorë të zonës së Gorës në verilindje të Shqipërisë. Nëntë fshatrat e kësaj zone popullohen nga banorë që kanë trashëguar gjuhën sllave të ngjashme me atë maqedonase, e që mendohet se janë ngulur aty mes shekujve XI dhe XIII, kohë kur Bullgaria u përfshi nga lëvizja bogomile-që banorët e shqipërojnë “të dashurit e Zotit”. Përgjatë dy dekadave të tranzicionit, ky komunitet është tunduar shpesh nga ofertat për nënshtetësi ballkanase.

Në vitet ‘90 erdhën serbët që, përmes përpjekjesh të fshehura u munduan ta përgatisin Gorën si minoritet të tyren në Shqipëri. Më pas, edhe maqedonasit synuan një gjë të ngjashme, duke u premtuar edhe pasaporta goranëve. Të tretët ishin bullgarët, të cilët ndryshe nga dy pretendentët e parë ia dolën të shkaktonin valën më të madhe të emigrimit dhe zbrazjen e zonës nga banorët e saj. Në fillim të vitit 2015, fshatrat e Shishtavecit dhe Zapodit u vendosën në fokusin e medias për të ilustruar fluksin e lartë të largimeve nga Shqipëria dhe kërkesave për azil në vendet e BE-së.

Në të vërtetë, banorët e këtyre fshatrave përdorën pasaportat e reja bullgare për të nisur një jetë të re në Perëndim, shumë herë më të favorizuar se mijëra shqiptarë që përfunduan në kampet e azilkërkuesve.

Shoqata, paradhoma e konsullatës Gjatë pesë ditëve të javës, para konsullatës bullgare në Tiranë sheh grupe banorësh të zonës së Gorës, të cilët presin radhën për të aplikuar për nënshtetësi bullgare. Në hyrje të portës, Nuredin Nuredinaj-me origjinë nga Gora dhe banim në Farkë u kontrollon dokumentet dhe i këshillon aplikuesit për mangësitë që mund të kenë. Nuredinaj luan rolin e përkthyesit zyrtar të Konsullatës, ndonëse goranët nuk e kanë të vështirë të komunikojnë direkt me konsullin bullgar. Në fazën e parë të aplikimit, ata duhet të paraqesin çertifikatën

e lindjes, atë familjare dhe çertifikatën e trungut nga babai dhe nëna; të katërta me firmë të prefekturës dhe vulë apostile të Ministrisë së Jashtme. Një dokument i pestë luan megjithatë një rol thelbësor në marrjen e pasaportës; aplikantët duhet të regjistrohen si anëtarë të shoqatës “Prosperitet Golloborda”. Njësoj si para konsullatës bullgare, radhë goranësh gjen edhe pranë selisë së kësaj shoqate, e cila ndodhet në një pallat të veçuar në lagjen Ali Demi të Tiranës. Një dëshmi për origjinën gollobordase, bashkë me kartën e anëtarësisë së shoqatës u kushton atyre 150 euro.

Konsullata bullgare dhe shoqata “Prosperitet Golloborda” luajnë rolin e dy enëve komunikuese për kandidatët që aspirojnë nënshtetësinë e një vendi të Bashkimit Europian. Në selinë e shoqatës, BIRN vëzhgoi lëvizjen e shpeshtë të një automjeti “Hyndai” me targa bullgare, pasagjer i së cilës ishte edhe një punonjës i konsullatës.

Kryetari i kësaj shoqate, Haxhi Pirushi pret e përcjell njerëz, ndërsa shton radhët e shoqatës me anëtarët e rinj që presin të përfitojnë nënshtetësinë bullgare.

Banorë të Gorës i thanë BIRN se aplikimet për pasaportë bullgare morën popullaritet të lartë që në vitin 2012, por procedurat u quajtën të pavlefshme dhe të interesuarit u këshilluan të përsërisnin dokumentet. “Me ardhjen e qeverisë së re të Bojko Borisovit, shanset janë shtuar se tepërmi për të marrë një pasaportë bullgare, ndërsa afatet kohore janë zvogëluar ndjeshëm,” thotë E.Nuredini, i lindur në Oreshkë të Gorës dhe banor në Farkë të Tiranës.

Pakica etnike “e diskutueshme” Kërkesat e Bullgarisë për njohjen e “pakicës etnike bullgare” në Shqipëri kanë shkaktuar jo pak komente në mesin e komuniteteve dygjuhëshe në Kukës. Në dy dekadat e fundit, diplomatë të vendeve ballkanike dhe segmente të caktuara të politikës dhe akademive të shkencave të këtyre vendeve, duke përfituar nga rrethanat as-

Studiuesi, Zenulla Bala

“Guri i lotëve”, vendi i përcjelljes së goranëve në kurbet

Emigracioni ka qenë një fenomen i zakonshëm për banorët e Gorës, që pas Luftës së Parë Botërore. Studiuesi Zenulla Bala i tha BIRN se po boton një libër të ri kushtuar emigracionit, me titullin “Guri i Lotëve”.

I njohur ndryshe edhe si Guri i Mëngjesit, vendi shërbente për përcjelljen në kurbet të djemve nga Shishtaveci. Bala thotë se banorët e Gorës kanë emigruar në atë periudhë kryesisht në Egjipt, Turqi e Greqi, por edhe në vende tjera deri në Azerbajxhan. Edhe pas viteve ’90, banorët e Shishtavecit ishin ndër të parët që provuan kurbetin. Në fillim të vitit 1995 ata filluar të emigrojnë në Maqedoni. Sipas Zenulla Balës, nuk ka person nga Shishtaveci që të mos ketë emigruar njëherë në Maqedoni. Por gjatë kësaj kohe nuk kanë munguar rastet e dhunës serbe ndaj popullsisë gorane që jeton në pjesën e Shqipërisë. Nga fshati Shishtavec numërohen tre të rinj të vrarë në kufi nga serbët, ndërsa një person tjetër i vrarë në kufi është nga fshati Borje.

pak të favorshme ekonomike të Shqipërisë kanë treguar oreks në rritje për të “zbuluar” pakica etnike, mundësisht komunitete me një numër sa më të madh banorësh.

Zenulla Bala, mësues në pension dhe studiues nga Shishtaveci mbron idenë se komuniteti i goranëve është zgjeruar me banorë shqiptarë të zonave përreth, të cilët më pas kanë mësuar edhe gjuhën e tyre.

Në monografinë me titull:”Shishtaveci, historia dhe tradita”, Bala shkruan se shumë banorë janë mbledhur aty në shekuj nga fshatrat Surroi, Nanga e Lumës, Topojani, Novoseja e Tetova.

“Unë për vete jam nga Mati. Kam lindur në Shishtavec, kam jetuar në Përmet, kam studiuar në Tiranë dhe e quaj veten shqiptar,” thotë Bala. Pretendimet bullgare mbi këtë komunitet, sipas tij zënë fill në shekullin e XI, ndonëse nuk janë të bazuara në dokumente. Torbeshët-siç quhen ndryshe goranët e Kukësit konsiderohen si mbetjet e fundit të lëvizjes bogomile, të zhvendosur pas përndjekjeve që katolikët bullgarë i bënë popullsisë ortodokse.

Përveç historikut të zonës, Bala ka studiuar edhe lëvizjes demografike të zonës pas viteve ’90, ku rezulton se Shishtaveci ka humbur ¾ e popullsisë së vet gjatë viteve të fundit. Në studimin e tij prej 87 faqesh thuhet se nga 2 mijë banorët e pas ’90, në fshat kanë mbetur 460 vetë, kryesisht të moshës së tretë. Përtej diskutimeve kontroverse mbi etninë, banorët e kësaj zone kanë zgjedhur të jenë pragmatistë përballë mundësisë së artë të paisjes me nënshtetësi bullgare, si një mënyrë për t’i shpëtuar varfërisë dhe mungesës së perspektivës në njërën prej zonave më të varfra të vendit.

Pasaportat e reja u mundësojnë atyre qëndrimin në vende të ndryshme të Bashkimit Europian dhe në Angli si dhe lehtësira të shumta në shkollimin e fëmijëve.

Sevdia, një kuzhiniere e njohur në Kukës është në pritje të letrave bullgare bashkë me vëllezërit e saj. Gruaja po planifikon shpërnguljen e të gjithë familjes në Angli. ”Pas vitit 1990 nuk kam punuar asnjë ditë. Së fundi i shkova në zyrë kryetarit të bashkisë, por nuk më dha asnjë shpresë,” tha ajo, duke shpjeguar arsyet e largimit.

Shkollimi i fëmijëve në vendet e BE-së është një tjetër arsye që josh goranët për të rendur pas bërjes së dokumenteve. Dhe shembujt e suksesit në këtë drejtim nuk mungojnë.

Enkeli nga fshati Borje, por me nënshtetësi bullgare ka mbaruar studimet Bachelor në Bullgari dhe ato master në Gjermani. “Bullgaria ka favore për shkollimin në vendet anëtare të BE. Një student bullgar paguan thuajse 10 % të vlerës së shkollimit,” thotë ai.

Enkeli jeton së fundmi në Angli dhe shpreson që të tërheqë atje edhe pjestarët e tjerë të familjes, të cilët po presin këto ditë me padurim një përgjigje pozitive nga Sofja.

12

Mars 2016

Skelete në ndërgjegje: Varret e munguara të komunizmit përndjekin familjarët Vendi ku u gjet skeleti në hyrje të Pogradecit

Gjetja e skeletit të njërit prej mijëra të pushkatuarve gjatë regjimit komunist lëndon plagët e pambyllura të familjarëve dhe rëndon peshën e dështimit të Shqipërisë në zbardhjen e krimeve të së shkuarës.

Aleksandra Bogdani | BIRN | Tiranë, Pogradec

N

ë rrugën hyrëse të Pogradecit, qytet në lindje të Shqipërisë, kova e hirtë e një ekskavatori u ngul thellë në tokë dhe nxorri mbi sipërfaqe femurin e një skeleti njeriu. Punëtorët u zunë në befasi; ishte dita e parë e gërmimeve për zgjerimin e rrugës së asfaltuar pranë lumit të Tërhanit-vendi famëkeq i ekzekutimeve në kohën e komunizmit.

Ekskavatori fiku motorin, punëtorët hoqën me kujdes dheun e lagësht përgjatë 2 metrave tokë dhe brenda pak minutash u gjet i gjithë skeleti.

“Dhëmbët i kishte të plotë dhe të paprishur, shndrinin ende nga bardhësia,” kujton dy javë më pas punëtori i kompanisë së ndërtimit.

Më 4 mars, policia gjeti pranë skeletit edhe një plumb të ndryshkur nga vitet, ndërsa konfirmoi dyshimet se eshtrat ishin të vjetra, me gjasë të njërit prej shumë të pushkatuarve në atë zonë nga regjimi komunist.

Lumi i Tërhanit-një zonë e izoluar mes një reparti ushtarak dhe një poligo-

ni qitjeje gjatë katër dekadave të komunizmit është ngulitur në kujtesën e të moshuarve si vend ekzekutimesh për armiqtë e regjimit. Lugina dyshohet se mbart ende fatin e pazgjidhur të dhjetra të zhdukurve pa varr.

Gjetja e skeletit ktheu hijet së shkuarës së errët që ky vend ekzekutimesh mbart ende mbi qytetin e Pogradecit.

Një çerek shekulli pas rënies së regjimit komunist, Shqipëria numëron rreth 6 mijë të pushkatuar të zhdukur, mes të cilëve edhe të dënuar politikë që vdiqën nëpër burgje.

Pas viteve ’90, familjarët e tyre u përpoqën të gjenin trupat, por vetëm një pjesë e vogël patën sukses. Përgjatë viteve 1992-1996, qindra rivarrime u bënë në çdo cep të Shqipërisë, ndërsa mijëra të tjerë janë ende në pritje.

Megjithatë, asnjë analizë AND-je nuk u bë për identifikimin e saktë të tyre.

Historia e pambyllur e varreve masive të komunizmit vazhdon të trazojë jetët e familjarëve dhe të rëndojë mbi ndërgjegjen e vendit, që ende nuk e ka

zbardhur të shkuarën e vet.

Plagë të hapura Pesë kilometra larg vendit ku u gjet skeleti, në një lokal modest të falimentuar, i zoti- Gramoz Mazelli risjell në kujtesë një ditë pranvere të vitit 1994, kur ai dhe një grup familjarësh të sapokthyer nga internimi u gjendën në lumin e Tërhanit përballë një grumbulli eshtrash.

Gramozi, 73 vjeç kërkonte asokohe varrin e të atit, një ish-eksponent i Ballit i pushkatuar nga komunistët në shkurt të vitit 1945 dhe gojëdhënat e çuan bashkë me të tjerët në luginë. Megjithatë, e pati të pamundur të ndante eshtrat e babait mes një duzine skeletesh të paidentifikuara.

Pranë lumit të Tërhanit, familjarët ranë dakord që të ndanin kockat, për të pasur një emër dhe një varr për të afërmit.

Ceremonia e rivarrimit u bë në një ngastër toke të falur në Starovë, në periferi të Pogradecit, ku sot gjenden të veshura me pllaka mermeri rreth 50 varre ish-ushtarakësh, të dënuarish politikë apo të persekutuar në kohë të ndryshme

të diktaturës.

“Me duart që na dridheshin morëm secili nga një kockë dhe një grusht dhe, i futëm në arkivole si të fëmijëve dhe i rivarrosëm,” kujton Gramozi.

Gramozi ishte vetëm 2 vjeç kur komunistët i pushkatuan babanë; Saip Mazelli ishte dorëzuar në kufirin shqiptarogrek fillimin e vitit 1945 dhe u ekzekutua pak ditë më pas në Pogradec. Të atin nuk e njohu kurrë, por ditarin e tij, një bllok të vogël fletësh të zverdhura e ruan edhe sot me fanatizëm si një send të rrallë.

I damkosur si “biri i armikut”, Gramozi u rrit sa në një kamp internimi në tjetrin, u martua me një vajzë të së njëjtës shtresë dhe u bë baba i pesë fëmijëve, para se komunizmi të merrte të tatëpjetën. “Goja e mbyllur” ishte formula e tij për t’i mbijetuar internimit, për t’i shpëtuar burgut.

“Një jetë e tërë e vetmuar, i tillë kam mbetur edhe sot. Nuk di të komunikoj me njerëz, ul kokën dhe eci në rrugën time,” rrëfen Gramozi, ndërsa kasketa

Mars 2016

Gramoz Mazelli përballë varrait të babait në Starovë

Neki Kume, Jovan Kasmollari dhe Muharrem Bufi

e dalë boje i mbulon një pjesë të syve të fiksuar përtokë.

Vitet ’90 e gjetën Gramozin në një fshat të thellë të Pogradecit. Me fëmijët ende të vegjël dhe një grusht plaçka të mbledhura ndër vite, ai zbriti në ‘92 në qytet, por drejtuesit e kohës refuzuan t’i jepnin të drejtën e banimit.

Gramozi u dëshpërua dhe kuptoi sa pak gjëra kishin ndryshuar.

“Ne të përndjekurit na lanë rrugëve.

Pronat i humbëm, eshtrat nuk i gjetëm dhe u përballëm me halle të reja në demokraci,” thotë ai.

Njësoj si Gramozi, edhe Neki Kume u rrit si “armik” i pushtetit. Me babanë e pushkatuar në ’44, atij i duhej të punonte dyfish për të qëndruar larg vëmendjes së Sigurimit.

Më 4 mars 2016, 75 vjeçari ishte ndër të parët që mbërriti në lumin e Tërhanit bashkë me dy miq nga shtesa e ish-të përndjekurve. Ndoqi nga afër veprimet e policisë dhe telefonoi të njohur, të cilët dy dekada pas komunizmit kërkojnë ende eshtrat e të parëve.

Ish-marangozi, prej vitesh në pension

“Gjatë atyre katër viteve kam zbuluar fakte të tmerrshme për diktaturën, por asgjë nuk më habiti më shumë sesa këta njerëz. Asnjë prej tyre nuk shfaqi fijen më të vogël të pendesës.”

Ilir Turtulli

është i bindur se lugina përgjatë lumit është e mbushur me kocka. Ai vetë mban mend disa raste pushkatimesh të bujshme, të orkestruara nga ish-Sigurimi, për të cilët thuhet se u groposën aty.

Nekiu vetë e ka humbur me kohë shpresën se mund të gjejë eshtrat e të atit; trupi i tij dyshohet se prehet nën themelet e një pallati shumëkatësh, i ndërtuar pas viteve ’90 në Pogradec.

“E pushkatuan tek xhamia, bashkë me tre vetë të tjerë. Nëna shkonte për vite me radhë atje dhe qante fshehurazi,” thotë Nekiu.

Një premtim i ri ?

Dyshimet për ekzistencën e një varri masiv në Pogradec kanë vendosur një koordinatë të re mbi hartën me 29 pika të identifikuara si vende ekzekutimesh, që gjendet në Institutin e Integrimit të të Përndjekurve Politikë në qendër të Tiranës.

Bilal Kola, drejtor i Institutit i tha BIRN se lumi i Tërhanit do të përfshihet në hartë dhe në projektin që ai shpreson të nisë pa humbur kohë për gjetjen e eshtrave të të pushkatuarve të komunizmit.

Qeveria e majtë e Edi Ramës premtoi një operacion të gjerë për gjetjen e tyre, por projekti ka mbetur deri tani në letër.

Pinjoll i një familjeje me pesë të pushkatuar nga komunizmi, Kola ka qenë dëshmitar i peripecive të familjarëve të tij për gjetjen e eshtrave. Trupat e tyre u gjetën në rrënojat e kalasë së Shkupit dhe u rivarrosën në mesin e ’90, por Kolën e bren ende dyshimi nëse kanë gjetur apo jo të duhurat.

“Pa analizat e ADN-së, askush nuk mund të jetë i sigurtë,” thotë ai.

Skeleti i gjetur në Pogradec nuk është i vetmi që prêt të marrë një emër në morgun e Tiranës. Në vitin 2010, në malin e Dajtit u zbulua një varr masiv me 13 skelete njerëzore, por eshtrat gjenden prej 5 vitesh të paidentifikuara.

Në dhjetor 2015, qeveria nënshkroi një marrëveshje me Komisionin Ndërkombëtar për Personat e Zhdukur, ICMP, organizatë prestigjoze që ka mundësuar identifikimin e qindra viktimave në Bosnje, Kosovë apo vende të tjera në konflikt.

Projekti i identifikimit të viktimave ka në thelbin e vet analizat e ADN-së dhe përputhjen me kampionët e familjarëve, ndërkohë që për nisjen e fazës së parë nevojiten 950 mijë euro, të cilat mungojnë.

Ermira Shtino, drejtoreshë për ish-të përndjekurit në Ministrinë e Mirëqënies Sociale i tha BIRN se po bëhen përpjekje të vazhdueshme për gjetjen e fondeve përmes donatorëve. Buxheti i shtetit, sipas saj nuk arriti të parashikonte para për vitin 2016.

“Kemi aplikuar me projekte konkrete për fonde të Delegacionit Europian, për të mbyllur të paktën dy fazat e para të propozuara,” tha Shtino.

E ndërgjegjshme se durimi i familjarëve i ka tejkaluar kufinjtë, Shtino garanton megjithatë se shteti do t’i përmbahet angazhimit të vet për gjetjen e viktimave të komunizmit. “..Tema të lëna pas dore, premtime të pambajtura, vështirësia reale lidhet me mosbesimin e familjarëve për pothuaj të gjitha iniciativat e ndërmarra deri më tani, “ tha ajo.

Në hartën ekzistuese, shumica e vendvarrimeve gjenden pranë luginave të lumenjve; një tjetër vështirësi kjo me të cilën mund të përballet projekti në të ardhmen.

Bilal Kola tregon se kjo ishte një skemë e Sigurimit-policisë sekrete të regjim-

13

it komunist për të zhdukur gjurmët e një krimi masiv. Ai beson se shumë mbetje kockore mund të jenë dëmtuar, por ekspertiza e ICMP do arrijë të gjejë sipas tij një pjesë të madhe të tyre.

“Shpresa është e vakët për t’i gjetur dhe identifikuar të gjithë, por diçka do të bëhet,” parashikon ai.

Mësim nga e shkuara Nisma e qeverisë “Rama” nuk është përpjekja e parë që Shqipëria ka bërë për t’u dhënë një varr të pushkatuarve të diktaturës. Në vitin e largët 1992, një marrëveshje tre-palëshe mes krerëve të lartë të politikës prodhoi një strukturë të posaçme për t’u dhënë një përgjigje familjarëve të dëshpëruar.

Mbi 100 skelete u gjetën në atë kohë, por mijëra të tjerë mbeten ende nëntokë.

Ilir Turtulli sapo kishte përfunduar Akademinë e Policisë në Tiranë kur e ngarkuan me misionin e pazakontë të gjetjes së eshtrave. Sot rreth të 45-ave, Turtulli është një oficer në lirim dhe askush nuk i ka kërkuar të ndajë përvojën e vet me hartuesit e strategjisë së re për gjetjen e viktimave të komunizmit.

“Lumi i Tërhanit është padyshim varrezë masive. Kemi gjetur 20 skelete atje, por erozioni dhe rrëshqitja e dheut na pengoi të gjenim të tjerë trupa,” kujton Turtulli.

Turtulli i tha BIRN se nga viti 1992 deri në 1996, struktura e vogël në varësi të Ministrisë së Brendshme gërmoi në 27 zona në të gjithë Shqipërinë dhe gjeti mbi 100 skelete. Megjithatë, ai e kuptoi shpejt se praktika e Sigurimit për vendvarrimet e “armiqve të regjimit” mbulohej nga konspiracioni i plotë.

Në arkivë u gjetën skicat e vendvarrimeve-por koordinatat ishin të përgjithshme ndërsa trupat e sapopushkatuar groposeshin shpeshherë larg vendeve të përcaktuara. Dosjet megjithatë kishin mangësi dhe në shumë raste, fletë të grisura.

Togat e pushkatimit arrinin deri në 20 vetë, përfshirë njerëzit që rrethonin vendin, grupin e zjarrit, prokurorin dhe mjekun ligjor. Por Turtulli thotë se identitetin e të dënuarit me vdekje e dinin vetëm 2-3 prej tyre.

“Grupi i zjarrit përbëhej nga 5 vetë; katër qëllonin me plumb manovër dhe vetëm njëri me fishek të vërtetë. Në fund, secili mendonte se ishte vrasësi,” tregon Turtulli.

Paralelisht me kërkimet në arkivë, Turtulli tregon se ka takuar dhjetra ishfunksionarë të regjimit komunist, për të mësuar më shumë mbi vendvarrimet.

Ish-prokurorë, sigurimsa, pjesmarrësh në toga pushkatimi apo hierarkë të lartë të diktaturës; të gjithë përpiqeshin në atë kohë të jetonin në hije.

Dëshmitë jepeshin në bazë vullnetare, ligji nuk detyronte askënd të rrëfehej.

Turtulli tregon se kjo mangësi përforcoi kodin e heshtjes për krimet e diktaturës.

Dy dekada pas punës së parë në polici, zbardhja e së shkuarës e intrigon vazhdimisht Turtullin-ai mendon se një operacion serioz i ndërmarrë nga shteti për t’i shkuar në fund kësaj çështje do t’u jepte përgjigje lutjeve shumëvjeçare të familjarëve.

Ndryshe nga skepticizmi i gjerë që rrethon këtë projekt, ai mendon se gjetja e eshtrave është ende e mundur, ndërkohë që angazhimi i shtetit do të prodhonte efekte të tjera pozitive.

“Familjarët e viktimave të komunizmit janë të brengosur nga mosgjetja e eshtrave; por më shumë ata i vret indiferenca dhe lënia në harresë,” përfundon Turtulli.

14

Mars 2016

reportazh

Irani po lëviz... por ngadalë Cilido që kërkon ndryshim të menjëhershëm të Iranit do të zhgënjehet paq. Arsyeja është e thjeshtë: sistemi politik i komplikuar nuk të jep asfare shanse për ndryshime, teksa vendi ka vetëm një synim të qartë: të kapë normat ekonomike të para-sanksioneve dhe mu atje u qëndron steka. Sa për debatin botëror për ta: Reformistë apo Radikalë, ai është më shumë ushqim për propagandën, sepse për të rinjtë dhe njerëzit tani pas marrëveshjes nukleare rëndësi ka shumë më tepër e ardhmja për kuletën e tyre...

Ben Andoni | BIRN | Teheran

P

o kjo? Vajza shpërvesh mëngën, nën sytë mbikëqyrës së t’ëmës. Me dorën tjetër rregullon hixhabin. “Janë shenja masonësh!!! Më pëlqejnë shumë”, na thotë. Ku e di ti? “I kam parë në internet!!!” Ç’ne me masonët, i them, por kujtohem se është e re dhe snobizmi është normë ndër breza të rinj. Shoqëruesi, që përkthen, ruan dhe kujdeset, mundohet të gjejë një shfajësim të pavend e në fund më buzëqesh. “E pyeta, më thotë, dhe as nuk ia ka idenë se ç’janë masonët!” Pas pak minutash, i relaksuar, më fton të bëjmë disa hapa brenda një parku gjigand pas Muzeut të Artit Modern të Teheranit, një nga më të frekuentuarit e banorëve. Grupe çiftesh rrinë të ulur pa ekzagjerimet e të dashuruarve evropianë, por kureshtja m’mbetet teksa në një kryqëzim, një vajzë luan me tre djem pingpong. Është shenjë e emancipimit për të, ndërsa druhet nga afrimi dhe çfarë do më thonë. Të rinjtë po bëjnë një lojë pingpongu në çifte, dominon vajza, që më lë edhe ta fotografoj lehtësisht...Tregohen indiferentë, ndërsa pothuaj s’dinë asgjë për Shqipërinë. Më grishin të luaj. S’mundem.

Afrimi kah një iraniani të thjeshtë është pak i komplikuar, kur je në pozicionin e një vëzhguesi zgjedhjesh nga ana e medias. E para duhet të marrësh leje, duhet të mos i shkasësh detyrimeve të Certifikatës së të Drejtave, që do të thotë se ke firmosur një letër, ku duhet të zotohesh të mos fotografosh ushtarë, klerikë (vetëm po të lanë), qendra ushtarake, gra (pa leje)...Po çfarë më lejohet?-pyes në fund naivisht një grua të mbuluar krejt n’të zi që mbush dokumentacionin tim, e pasi ma shkrep Canon mu në surrat për foton e dokumentit. “Gjithçka...!” Prerë.

Për hir të së vërtetës, Iranin, realisht e shijon. Ka pafund atraksione kulturore-historike të famshme, qytet poetësh, arkitekturë tejet moderne gërshetuar me elementë tradicionalë, qendra arkeologjike të periudhave të ndryshme, natyrë interesante brenda një territori gjigand prej 1.648.000 km2 , e cila përfshin pothuaj të gjithë hapësirën e Evropës Perëndimore. Njësoj si treqind gazetarët e huaj syresh, të cilëve u duhet të mbulojnë zgjedhjet në Teheran, jam në çdo moment i asistuar nga një koleg, që punon në një departament mediatik të Ministrisë së Informacionit! Ali Ahmadi është i sjellshëm, i edukuar dhe mundohet të më sqarojë me sa mundet. Dhe, realisht biseda është shumëplanëshe. 35-vjeçari është familjar, i lindur në Teheran dhe ky është një plus për ta njohur qyte-

tin, përmes të cilit penetrojmë me shkathtësi për të ndjekur zgjedhjet. Rëndësia e këtyre zgjedhjeve nuk do të thotë aq shumë për Evropën, por kanë të bëjnë direkt ndikim në të ardhmen e Lindjes së Mesme, pasi është përballja e fuqisë së tretë të rajonit, që mbart tashmë probleme të mëdha gjeostrategjike botërore: Luftën në Siri, t’ardhmen e Kurdëve, marrëveshjen nukleare, konfliktin mes Shiitve dhe Sunnive etj.

Përditmëria!

Për të gjitha këto, Irani ka se çfarë të tregojë, përpos gatishmërisë dhe ashpërsisë ndaj luftës. Ka luftuar tetë vjet me Irakun, trupa të saj janë në Siri dhe kaloi embargon. Rivaliteti i saj me Arabinë Saudite, që akuzohet kudo në Iran si servile e Perëndimit, ku ta dish mund t’rrezikojë ndoshta të na sjellë një luftë të re.

Një fuqi ushtarake e konsiderueshme, me 563.000 ushtarë, plus Garda e Revolucionit Islamik, forcat elitë al-Quds në ( Jeruzalem) nga Rojet Revolucionare, Hezbollahu dhe organizmi Badr...të sjellin siklete edhe kur i mendon.

Në ditën e fundit, filloj të kuptoj larminë uniformat ushtarake, që për ta përbëjnë krenari. Autoritetet i kanë lejuar gazetarët e huaj, që mund të lëvizim kudo. Madje, nuk na pengojnë dhe ushtarakët e ndryshëm, që i ruajnë nga afër zgjedhjet. Kuptohet e shprehin hapur bezdinë.

Kanë status të veçantë. Jo më kot, Teherani është i mbjellë me murale, ku imazhe martirësh mesoburra dhe të rinj të ndjekin me vështrime serioze nga fasadat. Përveç Obamës afër qendrës që e kanë stilizuar si një prijës mesjetar në kuptimin tallës, të tjerët janë të përshkruar thjeshtë. Taksistët i kap gazi me vuajtjen time për ta fotografuar muralin gjigand të Obamës.

Por kjo është më e pakta gjë, kur vendos të shijosh vendin, pasi brenda të grish pak ajo aventura, që t’i ke në kokë prej leximeve të botës së madhe të persëve, kur ishte realisht një fuqi e madhe dhe e frikshme. Aliu, më duket, se i njeh të gjitha. Për çdo personazh murali që pyes, Aliu e ka një përgjigje. Është vrarë këtu. Ky ka qenë me Hezbollahun. Ky, është shkencëtari aksh, i vrarë nga Hebrenjtë. Kyyy, më shungullon në kokë. Të duket se ecën mes një botë hipotetike, ndërsa të kap admirimi për kupolat dhe xhamitë e goditura bukur dhe finesë, minaretë e dekoruara këndshëm, sheshin Esfahan-së, udhët drejt Persepolis dhe të zakonshmes, mrekullia e Shirazit, dhe Esfahanit, që paraqitet me rrugicat e pjesëve të vjetra me baltë-tulla, ziguratat, që të përcjellin në përfytyrim kah gjur-

mëve reale historike të njerëzimit.

Por, teksa të kap shtangia para të mahnitshmes së materies do përballësh dhe me groteskun e qenieve. Në rrugë njerëzit ecin me disa tipe bukësh, që u ngjajnë petave t’stërmëdha dhe që i mbajnë në parakrah, n’formën që kamerierët në restorantet moderne mbajnë pecetën ndihmëse. Irani përbëhet prej pafundësi portretesh antropometrikë, që gjithsesi të lejojnë të identifikon tipin vendas, por jo llojshmërinë e veshjes. Veshja është shumë qytetare, që nga modernët që janë mes të rinjsh dhe deri tek veshjet e thjeshta, që të japin pak aromë Ballkani, përveç mullahëve të shumtë dhe femrave, ku dominon hixhabi i zi. Të rinjtë përpiqen të jenë trendi dhe përdorin celularë të shtrenjtë... Çfarë po bëni?- pyes disa adoleshentë të qetë ulur. ”Po mundohemi të sajojmë një lojë”, më thotë njëri që pretendon se flet anglisht. “Si e shtyni kohën ose çfarë bëni në kohën e lirë?”

Ngrenë supet. Janë shumë socialë, që do të thotë se pretendojnë se kanë jetë të pasur, ndërsa në masë shfrytëzojnë parqet e shumta, ku kalojnë kohën e lirë dhe janë bjerraditës. Klubet dhe restorantet apo fast-food e tyre janë plot. Kinematë japin dhe filma amerikanë, por jo të fundit, që duhet të mirë-filtrohen, ashtu si bëhet interneti, për të cilin duhet t’i qash masën më të madhe të siteve evropiane. Stalonen dhe Shvarcenegerin dhe familjen e të fortëve amerikanë mund t’i marrësh lehtësisht në vidioteka. Në mos gaboj ka shumë filma indianë, vendin me të cilin po punojnë shumë në vitet e fundit. Llojshmëria e dyqaneve s’është shumë e madhe, dominojnë gjërat për të ngrënë dhe veshjet, qilimat, marketet e vogla. Gruaja është dominuese në shtëpi dhe ligji i jep shumë të drejta në rast divorci, kjo është arsyeja që tradhtia bashkëshortore paguhet shtrenjtë. Grua e bukur, i them Aliut për një grua me një pamje shumë

Mars 2016

krenare, që na pret serbes udhën. “Po, por ne nuk themi kurrë grua e bukur sepse quhet ofendim”, më pataks. “Ne nuk e themi kurrë, apo më keq t’ia themi në sy sepse atë duhet t’ia thotë vetëm i shoqi apo njerëzit e familjes, kurse kushdo tjetër shpreh qëllim jo të mirë. Kujdes!”, më thotë. Po, por ajo ishte vërtetë e bukur, i them naiv. “Për shtëpinë e vet”, ma mbyll. Pështyjnë njësoj si ne në tokë. Nuk duan t’ia dinë. Kurse po u përplase rrugës në kalim, harroje pardonin! Anipse, po kërkove ndihmë atëherë janë gati të ndihmojnë dhe ndihen shumë krenarë me miqësinë e ofruar. Iraniani i zakonshëm është dashamir dhe i edukuar, edhe pse ka shumë anomali dhe brenda kryeqytetit, që ata e ndajnë konvencionalisht në Teheranin Verior dhe atë Jugor. Ndryshimi më i madh e këqyr tek femrat e klasës së mesme. Ato të veriut janë moderne në lidhjen e hixhabit dhe gati e kanë t’zbuluar kokën, kurse në jug dominon veshja

klasike me hixhabin e zi dhe veshjen që mbulon gjithçka. Dhe veç të varfërve që mbajnë luftërat dhe barrën e shtetit, që në dekadat e fundit ka qenë vazhdimisht në siklete, është edhe një shtresë që janë pasuruar frikshëm në këto vite pas luftërave. Këta janë të ashtuquajturit cinikët ose pasanikët e rinj që ne hasim në revista perëndimore për luksin e frikshëm. Irani është vendi i parë për blerjen e Jaguar-ëve në botë. Njerëzit e thjeshtë blejnë një lloj Peugeot, të prodhuar në vend, kurse ata që janë më në gjendje blejnë realisht Renault ose Peugeot. Mercedes duket rrallë edhe pse shpejt do vendoset në vend.

BMW po ashtu. “Ata u pasuruan, ndërkohë që njerëzit e thjeshtë luftonin në Irak dhe shteti i mbante, ndaj duhet të kuptosh hendekun e pasurisë dhe atdhedashurinë e iranianëve”, më thotë Aliu. Mu këta të pasurit, janë ata që përcjellin fotot e frikshme të luksit. Po pse nuk tatohen?-më shumë. “Duhet të futemi në një diskutim të gjatë për periudhën pas Luftës me Irakun dhe shtresëzimin social”, më thotë. Vitet e fundit, çmimet e naftës, përcaktuesi kryesor i rritjes ekonomike në Iran, ka rënë me tre të katërtat që kur presidenti Ruhani mori detyrën.

Fati i keq i tij ishte se marrëveshja bërthamore mori shumë më tepër kohë për t’u nënshkruar.

Irani pati një inflacion të frikshëm dhe ndaj u detyrua të shtrëngojë politikën monetare dhe fiskale. Rezultati ishte negativ: 300.000 më pak vende pune në Teheran, kurse shpenzimet për frymë ranë 13.8 përqind në zonat rurale dhe 5.4 për qind në zonat urbane, ndërkohë që 1.3 milion njerëz në mbarë vendin jetonin me minimumin e tyre jetik, që llogaritet nën 5 US$ për person. Një shifër që gjithsesi është dyfishi i asaj që deklarohet për ne, në mos gaboj. Gjithsesi e gjithë kjo politikë e ka ulur në 10 për qind inflacionin. Kjo e bën Presidentin Ruhani të jetë krenar për t’i vënë reformat e tij ekonomike në praktikë. Në ditët e qëndrimit hasem me shumë luftëtarë të luftës Iran-Irak, që kanë dhënë gjithçka dhe besojnë verbërisht te vendi i tyre.

Votoj për Ajatollahun, më thotë një ish-luftëtar rreth 55 vjeç, krenar. Në kohën e luftës, familjet e tyre janë mbajtur nga shteti, ndërkohë që ata luftonin kundër Irakut. Iranianët kanë përdorur madje një si triskë për të varfrit dhe njerëzit e luftës. Njësoj si ne dikur, zhvillohen me plane pesëvjeçare, por ndryshe po mendojnë për reforma pro-tregut. I them Aliut se edhe ne kemi ecur kështu dikur. Dëgjon. S’më kupton. Njësoj dhe unë, kur më shpjegon sesi funksionojnë gjërat. E veçantë është se të gjithë të flasin hapur dhe për sikletet më të thella. Me disa kolegë në një nga agjencitë e tyre të shumta të lajmeve bëjmë një bisedë të gjatë për Shqipërinë dhe Iranin. Janë të çuditur me pritjen e muxhahedinëve në vendin tonë, e më shpjegojnë se ende nuk e dimë sesa të rrezikshëm janë, ndaj më duhet t’u shpjegoj gjenezën e mikpritjes sonë, por edhe detyrimin ndaj SHBA-së. Më duket se e kuptojnë më në fund. Në Iran, pretendojnë se kanë media të pavarur, por nuk e kuptoj alla-opozitën e tyre, teksa nuk mund të lexoj asgjë në gjuhën e tyre. Çudia më e madhe është se të gjitha financohen nga shteti!!! Ndryshimi po ndodh ngadalë edhe këtu por kjo i shqetëson fare pak. Iranianët krejt ndryshe nga evropianët e duan dhe e respektojnë në thelb shtetin e tyre. Për evropianët, kjo ka pak rëndësi dhe ende po i lodhin. Disa banka të mëdha

evropiane nuk i kanë ngritur ende sanksionet ndaj Iranit dhe kjo përbën një sfidë tjetër për diplomacinë e vendit. Megjithatë, kjo e bën sistemin bankar të zhvillojë dhe përmirësojë strukturat e veta dhe të jetë gati për zhvillimet e reja.

Ndryshimi dhe politika Duket se më shumë para vinë nga jashtë, teksa pikat e exchange i ke ngado në Teheran.

I vetmi problem është monedha e tyre, e mbushur me zero të pafundme për të cilën nuk mësohem sërish. Reali i tyre është një torturë për llogaritje dhe i mbajtur më keq se Leku ynë dikur. Pak rëndësi ka. Tek e fundit, litri i karburantit këtu i benzinës është gati 18 cent!! Aliu, teksa i biem kryq e tërthor Teheranit furnizohet deri dy herë. Pa shqetësim. Në kushte të tjera do duhej që udhëtimet tona t’i bënim me mjete publike. “Ndoshta këtu dhe në shëndetësi në të ardhmen do e ndijnë Shqipërinë që të bashkëpunojë me Iranin. Kemi doktorë të mrekullueshëm dhe gaz. Pa fund. Të parët në botë”, shprehet Aliu. Kam frikë se jemi të vonuar. Për mjekësinë e tyre po e po, industrinë e ilaçeve që po e shfrytëzojnë tani bajagi perëndimorët në kontrata. Por edhe për karburantin. ....Kur ke naftë dhe gaz dhe politikën e bën si të duash. Lëvizja e parë Reformuese e Iranit në dekadat e fundit ndodhi aty rreth viteve 1990, kur kërkonin lejimin e më shumë lirive sociale dhe autoriteti i Liderit Suprem dhe Garda të ishte pak më shumë mirëkuptuese! Mohamed Katami, i cili ishte president në mes të periudhës së viteve 1997 dhe 2005, u përpoq por është penguar disi, por nuk do ndodhte kështu më vonë. Janë të miksuar kaq shumë në zhvillimet politike saqë të duhet të të sqarojnë gjatë. Përpiqem të ndaj opinione me kolegë të huaj, por edhe vendas që më ngatërrojnë prej zhvillimeve. Së fundmi, dy krahët e politikës, të ashtuquajturit reformatorë dhe tradicionalistët kanë bërë një listë të përbashkët. Krah për krah me presidentin aktual Hasan Ruhani ishte përshembull ish-presidenti Ali Akbar Hashemi Rafsanxhani, i cili ka ardhur në një farë mënyre që të konsiderohet si një reformist kryesor. Ky njeri ka pasur prej Interpolit një urdhër arresti dikur për shkak të një akuze bombardimi.

Dy ish-ministra të Shërbimeve Sekrete, akuzuar nga opozita për keqtrajtim të desidentëve Rejshahri dhe Ghorbanali Dorri-Naxhafabadi, ishin në listën e miratuar nga presidenti i moderuar i Iranit për Kuvendin e Ekspertëve, njësia e ngarkuar me zgjedhjen e Liderit suprem. Një konglomerat që më ngatërron dhe nuk kuptoj, por një gazetare më shpjegon sesi duhet të drejtohem: Principalistë për radikalët dhe Reformistët, njësoj. Kjo është edhe magjia e zgjedhjeve të Iranit, të mos kuptosh asgjë nga aleancat parazgjedhore. Dhe këtë e shton edhe votimi në Teheran që është torturues, pasi për të zgjedhur 30 emra duhet të seleksionohen 1.121 kandidatë për Mexhlisin e tyre. Mundohem të kuptoj më shumë prej studentëve. Një i tillë më thotë se po rritet një klase e mesme e moderuar që përcjell shumë ide ndryshimi. Kjo është në Teheranin e Veriut. Në pjesën e Jugut, ose të ashtuquajturat bastione të radikalëve, njerëzit janë më të paqëm dhe më të varfër, kurse në Veri tek të Moderuarit, njerëzit duken më indiferentë, por janë dhe më trendi në veshje dhe shumë të çlirët. I afrohem një dinjitari me veshjen karakteristike të klerikut, dhe i bëj pyetjen evropi-

15

ane se kë mendon se do të fitojë nga dy kahet: “Në Islam, nuk ka ndarje të tillë, dhe “të moderuar “do të thotë “rrugë e drejtpërdrejtë”, më thotë. “Ajo që është në kundërshtim me rrugën e moderuar nuk është radikalizëm, si e quani Ju por devijim nga rruga direkte!! .... Por, në vijë të drejtë, disa njerëz mund të shkojnë më shpejtë dhe disa ecin më ngadalë”. Lideri i Revolucionit Islamik Ajatollah Sexhid Ali Khamenei, një burrë i vjetër, dhe që diku lexoj se është i sëmurë, deklaron se armiku ka dështuar të parandalojë besnikërinë e popullit iranian nëpërmjet presionit gjatë 37 viteve të fundit pas revolucionit. Ato që pretendojnë perëndimorët e quan “bipolaritet të rremë”. Mbase kjo është arsyeja që Perëndimi gjithnjë flet për një shtet teokratik, ndërkohë që zgjedhjet në fund japin pamjen e një Konsensusi të papritur, kur tradicionalistët e Reformatorëve bashkuan forcat me Principalistët (radikalët) e moderuar për t’iu kundërvënë forcave radikale në të dyja krahët e spektrit politik. Në fakt, ky koalicioni i moderuar nuk e ka fituar kontrollin e parlamentit dhe Ekspertëve, pasi nuk janë lejuar për të kandiduar në të gjitha juridiksionet. Dhe, janë skarcituar shumë emra.

Janë 55 milionë votuesve, por dy ditë më vonë thonë se vetëm 60 për qind kanë arritur të marrin pjesë në votime, afati i të cilave shtyhet disa herë. I mirëkuptoj prej mungesës së infrastrukturës dhe kushteve gjeografike të vendit gjigand shtrirë mes Turqisë, Irakut, Pakistanit, Afganistanit, Turkmenistanit, Armenisë dhe Azerbaixhanit. Por edhe se në votime janë rreshtuar një divizion me 4844 kandidatë, duke përfshirë rreth 500 gra, që konkurrojnë për një ulëse në parlamentin 290-vendesh ose Mexhlisin e tyre. Në votimin tjetër, tejet të koklavitur, një total prej 159 kandidatë garoi për Kuvendin 88-anëtarësh të Ekspertëve, i cili ka detyrë kushtetuese të zgjedhë një lloj Senati, që nxjerr Liderin Suprem ose Ajatollahun e madh, kur lind nevoja. Ngre supet. “Kemi hapur me qindra në xhami dhe në shkolla, por janë 33 milionë që duan të votojnë”, ma pret, një nga deputetët armenë, që është në mandatin e fundit në parlament. Iranianët e mbanin vetë rregullin, kurse policia me disa lloj veshjesh dhe pak ushtarë, gjenden jashtë qendrave me armën karakteristike. Aliu do t’mi sqaroj edhe njëherë në ndarje të gjitha me shpresën se Shqipëria do jetë afër në të ardhmen!!!

Iranin duhet ta shijosh mes çajtoreve t’mrekullueshme, dyqaneve gjigande me qilimë, pazaret e këndshme, arkitekturën e veçantë, modernitetin urban, shkretëtirave të ndërprera nga oazet, relievin e thyer, ku kontrabanda ende përpiqet të fusë linjat e drogës drejt Evropës.

Këtë të fundit kontrabandistë iranianë dhe të rajonit nuk hezitojnë ta prekin. Vetëm se kujdes, po u kape me drogë, të pret litari, ai që i llahtaris evropianët. Ç’të thuash?! Fuqia e vërtetë e tij e Iranit është se mban vendin e katërt në botë për rezerva me 9.3 % të saj dhe mbi të gjitha një vend me shkencëtarë. Gurë dhe shenja më rrotullohen në kokë, por s’janë si atë asaj vajzës që pëlqen masonët. Në zgjedhje njoh një militante të opozitës, që ka lyer buzët me jeshile kundër Radikalëve dhe e deklaron hapur votën.

Më pozon. S’është gënjeshtër por një si lloj kllapie, kur e sheh ndryshimin përballë. Është fund-dimër 2016, prag Viti i Ri Persian.

16

Mars 2016

Blog

A ndihmuan shërbimet sekrete dhe autoritetet vendase një gazetë serbe të hidhte baltë mbi organizatën e pavarur të raportimit investigativ KRIK në një fushatë njollosjeje për të ndaluar zbulimin e shkeljeve të qeverisë së Serbisë?

A mund t’i pranojë Shqipëria emigrantët e Lindjes?

Sulmi prej qeni të egër i tablloidit serb i shërben personave të fuqishëm Drew Sullivan

J

o pa qëllim, “Investigimi” më i fundit në tablloidi serb Informer është prezantuar si një hetim në një konspiracion të dyshuar për rrëzimin e qeverisë së Serbisë. Agjentë të mafias dhe qeveri të huaja po shtiren si gazetarë jo-fitimprurës për të njollosur një kryeministër që punon shumë dhe që është progresiv. Gazetarët sypatrembur të Informerit madje kuptuan komplotin, që e shpjeguan me durim te lexuesit – gazetarët e ligë po përpiqeshin të tregonin se kryeministri kishte grumbulluar një portofol të madh pronash të paluajtshme në Beograd, të cilat ai i fshehu në emër të kushërinjve.

Për syrin e stërvitur, shkrimi i Informer është propagandë qesharake projektuar për të pakësuar ndikimin që ka zbulimi i një tjetër shkeljeje nga qeveria serbe prej KRIK.rs, BIRN dhe OJF-ve të tjera. Por duke parë më thellë, ka diçka edhe më ogurzezë dhe mund të tregojë se qeveria serbe po kryen krime të rënda ndaj njerëzve për të siguruar jetëgjatësinë e saj. Lidhjet e Informer me kryeministrin Aleksandër Vuçiç janë të mirënjohura. Pronari dhe redaktori i tabloidit, Dragan Vuçiçeviç dhe Vuçiç e quajnë njëritjetrin miq dhe Vuçiç ka thënë se gazeta e mbështet atë. Informer ka qenë një sahanlëpirës dhe një qen sulmues për kryeministrin, duke përgojuar çdo media që guxon të përmendë problemet e Vuçiç.

Që kur u themelua verën e shkuar, KRIK ka dominuar faqe e tabloidit, me akuza të përsëritura të mafias dhe lidhjeve me agjencitë e huaja të inteligjencës, përfshirë pretendimet ndaj këtij autori dhe organizatës sime, Projektit të Raportimit të Krimit të Organizuar dhe Korrupsionit.

Por më e fundit e serive të historive është akoma më e frikshme për një arsye tjetër.

Ndërsa historitë e sulmit të Informer në të shkuarën kanë qenë në thelb boshe, akuza anonime, më e fundit kishte informacion mjaft shqetësues që duket se vjen nga burime të inteligjencës shtetërore ose autoriteteve ligjzbatuese.

Së pari, artikulli i publikuar të enjten identifikoi historinë me të cilën KRIK po punonte – hetimin e dyshimeve se kryeministri kishte prona të paluajtshme fshehur në emër të familjes. Nuk ka gjasa që

Shqipëria ka shumë traditë dhe pak mundësi për të mikëpritur dhjetra-mijëra emigrantë nga Lindja e Mesme të cilët po përpiqen që nëpërmjet Ballkanit të udhëtojnë drejt Bashkimit Europian.

Informer, njohur kryesisht si gazetari përtace, e pabazuar dhe e shkujdesur të mund të zbulonte se çfarë po bënte KRIK. Artikulli gjithashtu përmbante foto mbikëqyrjeje të Stevan Dojcinoviç, redaktor i KRIK, duke diskutuar me njerëz me të shkuar kriminale, siç ai bën zakonisht. Artikulli thoshte se ai punon për to.

Një artikull i dytë të premten liston një numër burimesh inteligjence dhe të tjera me të cilat Dojcinoviç dyshohet se ka folur dhe i ka pyetur. Informacioni, nëse është i vërtetë, do të mund të mblidhej vetëm përmes përgjimeve ose nga BIA, organizata serbe e inteligjencës. Nëse është fals, është projektuar për të dekurajuar burimet që të mos flasin me Dojcinoviç dhe për të paralizuar raportimin e tij.

Në të dyja rastet, përse do të ndihmonin autoritetet apo BIA Informerin nëse nuk do të ishin vepruar në interes të kryeministrit dhe të përdornin burimet shtetërore për këtë? Duket se është një përpjekje e rëndë për të penguar më parë raportimin duke përdorur burimet shtetërore për të ndaluar mbledhjen e informacionit nga një media e lirë dhe e hapur. Gjithashtu e vë Dojcinoviçin dhe këdo me të cilin ai flet në rrezik.

Nga një pikëpamje gazetarie, sjellja e Informer është neglizhencë kriminale.

Së pari, duhet të provohet gjithçka nga pikëpamja gazetareske. Dojcinoviç, siç bën çdo gazetar tjetër i mirë, flet me policinë, kriminelët, agjentët e inteligjencës dhe këdo që mund ta ndihmojë të kuptojë më mirë se çfarë po ndodh në botë. Cila është shkelja këtu? Nuk ka prova se KRIK po e minon shtetin. Por nëse Informeri është në fakt një agjent që bën punën e pistë të qeverisë, kjo ka më shumë kuptim dhe ka pasoja të rënda për Serbinë.

KRIK ka ekzaminuar akuzat se njerëz pranë Vuçiçit kanë lidhje me krimin e organizuar dhe korrupsionin, ka raportuar mbi polemikat e lidhjeve të dyshuara të ministrit të shëndetësisë me botën e fshehtë të krimit, ka zbuluar apartamente të blera nga i përkëdheluri i Vuciç, kryebashkiaku Sinisa Mali dhe ka publikuar video të takimit të ministrit të jashtëm me një lord droge të dënuar.

Këto hetime kanë sjellë sulme të fuqishme nga Informer, por pa asnjë informacion të dobishëm. Por kur KRIK guxoi të vëzhgonte Vuçiçin dhe familjen e tij, u sulmua menjëherë duke përdorur ato që mund të jenë të dhëna të mbledhura nga qeveria. Mund të jetë Vuçiç që po e përdor fuqinë e shtetit në përpjekje për të shtypur median e pavarur që po sheh nga afër akuzat e korrupsionit.

Kjo sjellje është e ngjashme me veprimet e Erdoganit në Turqi dhe Putinit në Rusi. Nëse qeveria e Vuçiç ia bën këtë medias që e investigon, çfarë tjetër është në gjendje të bëjë? Dhe përse është kaq e shqetësuar rreth punës së KRIK? Duket se historitë e kërkuara me kujdes të KRIK mbi korrupsionin mund të jenë vetëm maja e ajsbergut.

Jona Koprencka | BIRN | Tiranë

K

riza e emigrantëve të paligjshëm dhe refugjatëve të Lindjes së Mesme, jo vetëm që e ka gjetur Kontinentin e Vjetër të papërgatitur, por e ka përçarë më shumë se kurrë. Vendet pjesëtare të familjes së madhe europiane ndajnë opinione të ndryshme pro dhe kundër kësaj çështje. Shumë prej tyre si Sllovenia, Hungaria dhe Austria kanë shprehu hapur opinionin e tyre që nuk mund ti pranojnë këto emigrant.

Edhe pse konferencat më të mëdha për shtyp dhe mbledhjet zhvillohen në zyrat e Brukselit, thelbi i vërtet i kësaj çështje është i shtrirë në shtete që në pamje të parë nuk duken shumë të rëndësishme. Bëhet fjalë për disa shtete Ballkanike dhe shtetin Turk i cili e ka ende të hapur procesin e tij në anëtarësimit në Unionin Europian. Shumica e emigrantëve dhe refugjatëve te Lindjes së Mesme kanë si pikë të parë takimi ishujt grek. Shteti Helen është kthyer në tokën e parë europiane për këto shtetas të cilët i shpëtojnë luftës. Duke marrë parasysh se Athina zyrtare është prej vitesh e mbërthyer nga problemet e shumta ekonomike dhe politike, këto emigrant janë një vështirësi plus për këtë vend. E ashtuquajtura Rruga Ballanike është e mbyllur për shkak të mosmarrëveshjes së shteteve ballkanike dhe mos dëshirës së tyre për të pranuar refugjatët.

Kufiri midis Maqedonisë dhe Greqisë ka qenë një pikë e nxehtë e debateve mes këtyre dy vendeve, jo se më parë konfliktet në këtë kufi nuk kanë ekzistuar. Emigrantë të cilët qëndrojnë me orë dhe ditë të tëra në pikën kufitare me shpresën e vetme për të kaluar. Normalisht që për këto dy vende emigrantët janë thjesht një çështje plus për tu debatuar. Por prej ditësh këto imazhe po i shikojmë edhe në kufirin greko-shqiptar. Emigrantë të cilët në kushtet me anormale të jetesës janë në vendosur në pikat kufitare me të vetmen shpresë që këto vende ballkanike të jenë një transit për ta.

Imazhet e tyre në kushte çnjerëzore të bëjnë të mendosh se nga një konflikt i armatosur në vendin e tyre të origjinës, në shtetet e Ballkanit këto refugjatë po përballën me luftën e mbijetesës. Duke marr shkas nga situata e disa vendeve jo larg Shqipërisë ku emigrantët janë vendosur, lind pyetja : “a mund Shqipëria të mirëpres refugjatët e Lindjes?”. Normalisht si një popull me histori bujare dhe mirëpritëse në legjenda dhe fakte të ndryshme historike mund të themi që vendi jonë është në gjendje të mirëpres këto refugjatë. Mund të ndërtojmë kampe ose momentalisht mund të vendosen në godita shtetërore të pabanuara, mund të merren disa fonde nga institucionet dhe organizatat ndërkombëtare për të treguar që na duhen disa financime të vogla për zemërgjerësinë tonë në pranimin e tyre. Por a mjafton ky fakt. Nëse nuk do të donim ta analizonim shumë situatën do të shpreheshim më plot gojë se këto supozime do të ishin në luks për këto refugjatë të cilët po i kalojnë netët jashtë në të ftohtë, pa një vend ku të fusin kokën.

Por nëse do të merrnim përsipër t’i pranonim këto refugjatë do të duhet fillimisht të kuptonim se ata nuk po vijnë në Europë për shkak se nuk kishin punë në vendin e tyre, për shkak se kishin diploma universiteti dhe master por nuk mund të punësoheshin. Këto refugjatë të cilët kalojnë natën në pikat kufitare janë njerëzit që po i shpëtojnë luftës civile, diktaturës, dhe terrorizmit. Një ekonomi mjaft e brishtë si ajo shqiptare në maksimumin e saj do të siguronte vetëm disa qendra banimi ose do të zotohej me anë të bashkëpunimin me organizata të huaja në ngritjen e disa kampeve. Por a do të mjaftonte kjo për të përballuar kërkesat e emigrantëve, a mund t’i pranojë vendi ynë këto persona kur për vitin 2015 shqiptarët ishin dhe vijojnë të jenë në krye të listës pas emigrantëve të Lindjes së Mesme në kërkimin e azilit apo emigracionit ekonomik, për të mos përmendur kërkesat për azil politik dhe gjakmarrje. Nga një shtet ku shumica e të rinjve e shikojnë emigrimin si të vetmen të ardhme për to, a mund të kërkohet mirëpritja e refugjateve? Ekonomia e Shqipërisë edhe pse duhet të ishin me opozita më të forta falë koncesioneve të shumta, mbetet mjaft e brishtë për shkak të një fenomeni që nuk po arrin të kapërcehet, korrupsioni. Një korrupsion në shifra alarmante ku tendenca është për të përfituar në maksimum për kaq kohë sa kemi pushtetin në dorë se nesër mund të na kapi i bekuari rrotacion politik, do të bënte që edhe refugjatët e Lindjes së Mesme të trajtoheshin si një kartë politike, dhe një premtimet e ardhshëm elektoral ku do të përmendej ndihma ndaj tyre si një meritë partiake ose një premtim i mbajtur, por i mbajtur ndaj kujt, ndaj shqiptarëve jo, për shkak se nuk bënte pjesë në agjendën parazgjedhore dhe njëkohësisht ndaj të huajve jo, për faktin se janë vetë evropianët në përqindje më të madhe kundra mirëpritjes së tyre. Me anë të arritjes së një marrëveshje më Turqinë, Bashkimi Europian kërkon dërgimin e të gjithë refugjatëve në këtë vend dhe më pas vijimin me pikat tjera të marrëveshjes. Shpresojmë që emigrantët të arrijnë të vendosën në shtetin Turk për të mos u ndeshur me politikat dhe burokracitë shqiptare ndaj të cilave do të arrijnë të reflektojnë se me mbarimin e luftës bëjnë mirë të kthehen në vendin e tyre të origjinës dhe të mos stërmundojnë veten e tyre me politika shqiptare, ballkanike, apo europiane të cilat nuk arritën të mbajnë lart vlerat humanitare.

No.

07

March 2016 Monthly

Albania Ruling Party Hires New US Lobbyist The junior party in Albania’s government, the Socialist Movement for Integration, LSI, has hired a powerful Washington lobbying firm to boost its profile in the US

Ilir Meta, head of Socialist Movement for Integration. Photo: Light Studio Agency

Analyses

news

Albania Faces ‘Jihadi Fighters in the Shadows’ Threat

Self-Censorship in Albania’s Media Worries MEPs

While the state grapples with returnee fighters and regulating mosques, experts say youngsters are still being radicalised online and warn of potential ‘lone wolf’ attacks.

MEPs highlight concerns about self-censorship in the Albanian media and deplore defamation threat to BIRN Albania following its investigation into candidates in the 2015 local elections.

18

March 2016

news Albanian Territorial Reform Has Created Confusion, Report European mission says reform of local government in Albania has proceeded unevenly amid confusion over competences and accusations of bias and favouritism Fatjona Mejdini | BIRN | tirana

T

erritorial and administrative reform in Albania, which has changed the map of the country, reducing 400 local units to 61, is proceeding slowly and has created confusion, a mission of Congress of Local and Regional Authorities that visited Albania in February says.

The mission - part of the Council of Europe - visited the country to observe the progress of the reform enacted in July 2014 and the situation after the July 2015 local elections when 61 mayors of the new units were elected. The report of the mission led

by Dutch rapporteur Jos Wienen, vicepresident of the Congress’ Monitoring Committee, which BIRN has seen, said: “Despite efforts to provide support to the newly elected representatives through the ‘Territorial Reform Implementation Agency’ the implementation process at local level seems to be slow and at times cumbersome.

“Confusion about competencies and financial resources still seem to be widespread among local elected officials, threatening the smooth and timely implementation of the reform,” the report continued. The report is also critical when it comes to the financial resources allocated to support the reform.

Although the government has allocated 3.2 per cent of GDP in 2016 for local government, the highest level ever, it is is still considered insufficient. “Due to the delegation of the new competencies and the new administrativeterritorial structure, the 2016 budget does

not correspond to a net increase in the local authorities’ resources,” the report reads. The delegation also noted accusations of bias in the the way that grants to finance specific projects at local level are selected.

“The transparency of the grants-awarding process is a matter of concern because the ‘Regional Development Fund’ is essentially managed by the central government and thus suspected of political favouritism,” the report

said. The report notes opposition concerns about the way the boundaries of the new territorial units were drawn and says accusations of gerrymandering have been rejected by the government.

“Still, certain electoral district boundaries seem somehow strangely distorted (notably in Tirana and Shkodra Municipalities) without apparent empirical reason,” the report reads. Overall, the report considers

Albanian local government reform to be in a transitional and difficult phase.

“The delegation received reports on considerable transitional problems in the newly formed municipalities - mainly due to a lack of information about the new competencies, considerable workforce reduction, budgetary uncertainties and inherited financial burdens at the local level,” it concluded.

Albania Experts Dispute Plan to Lease Historic Sites A goverment decision to lease heritage sites to the private sector has worried experts who fear that historic monuments could end up damaged and stripped of their identity.

Fatjona Mejdini | BIRN | tirana

T

he Albanian Culture Ministry plan to lease cultural monuments for up to 20 years has sparked a fierce debate about possible damage to historic sites.

Some heritage experts say the decision was not transparent, was decided without a proper debate and could result in damage to monuments, as has happened in past. Leasing the medieval castles of Petrela in Tirana and at Lekursi in Saranda in early 2000s was cited as a bad example of public-private partnership, which had damaged heritage and history. Auron Tare, an expert on heritage and a member of the Scientific Advisory Board of UNESCO, told BIRN that Albanian monuments should not undergo the same fate as Petrela and Lekursi. “They are no longer castles but just restaurants. Nobody can learn about their history by visiting them now,” he said. However, Culture Minister Mirela Kumbaro said that the decision fol-

lowed a two-year study of the situation of monuments in Albania. “Public-private partnership is one of the ways to administer cultural assets... and our decision on the issue is more careful than those of former ministers,” Kumbaro argued. Tare said he was not against public-private partnership over cultural monuments in principle, but in his opinion Albania is not ready for it. “The country still lacks good practice in doing this, and the state control mechanisms over the private sector are very weak. We also lack private companies with experience in restoring monuments,” Tare said. “It is important to have an open debate on the issue that includes tourism bodies, as stimulating tourism through these initiatives is important. But we have to be careful not to lose the historic identity of these monuments,” Tare said.

He said it would be better to hand some endangered or neglected monuments back to their original religious founders. “Religious communities have a right to ask to administer them. I would prefer these objects

to be given back to religious communities before passing them over to private management,” he said. Vasil Tole, head of the working group that prepared the law on Cultural Heritage in 2013, told BIRN that the priority was to preserve the monuments and not help private businesses. He said a complete list of sites that need to be restored should be drawn up before any decision is made on leasing them. “Besides a full list of monuments we need to clarify what types of business will be allowed to rent the monuments - and restrict others that should not do so,” Tole said. So far, the decision of the Ministry of Culture does not specify which monuments need restoration, or what categories of businesses will be allowed to rent them.

In 2014, the ministry led by Mirela Kumbaro repealed a decision made under the centre-right government of Sali Berisha to lease out Lezha castle, one of the most important monuments in the country. The decision to lease the castle was not based in law and contained procedural flaws, the ministry said.

March 2016

19

Investigation The agreement

Albania Opposition Signs Lobby Firm Before US Visit The opposition Democratic Party has signed a new contract with the powerful Washington lobbying firm Podesta Group on the eve of its leader Lulzim Basha’s visit to the US. Besar Likmeta | BIRN | tirana Lumi i Vjosës pranë Tepelenës. Foto: Wikipedia

Albania Ruling Party Hires New US Lobbyist

The junior party in Albania’s government, the Socialist Movement for Integration, LSI, has hired a powerful Washington lobbying firm to boost its profile in the US. Besar Likmeta | BIRN | tirana

T

he LSI, the junior party in Albania’s Socialist-led government, has hired a US firm to improve its image in Washington.

Global Security and Innovative Strategies LLC, GSIS, is being taken on for a monthly retainer of $30,000.

The scope of the contract, according to documents made public by the US Justice Department, is “educating United States governmental officials... regarding the LSI’s commitment to implement justice reforms, enhance Albania’s economy, strengthen security approaches and food security programs.”

GSIS is a Washington-based consulting firm whose principals include the former head of the US Secret Service Marc Sullivan, and the former Deputy Commissioner of US Customs and Border Protection, David Aguilar.

Over the past year, Albania has been engaged in a major US-sponsored effort to reform its justice system, which is widely perceived as corrupt.

Parliament is due to vote on a number of constitutional changes in the spring, which will open the way for the creation of a number of new institutions and measures that aim to stamp out corruption in the justice system.

Queried by BIRN over the contract, the LSI said in a statement that the US company had been contracted on the decision of the party leadership, which authorized deputy chairman Petrit Vasili to reach an agreement with Global Security and Innovative Strategies.

“Based on this agreement, GSIS will advise and consult the LSI, its leadership and representatives on issues of importance for the country,” the LSI said.

“GSIS will advise the LSI on policies and its engagement and commitment on key reforms for the country, specifically on justice reform, transparency, Albania’s economic development and security issues, development of agriculture, transportation and food security,” it said.

According to the LSI, the contract with GSIS is monthly, with the right of renewal or cancelation.

The funds for the contract come from “the budget, party membership quotas and donations in accordance with the law on the financing of political parties.”

The LSI explained that its 2016 draft budget set aside funds to cover the contract for three months, after which it will be evaluated and possibly renewed.

“At the moment of evaluation of this contract, after three months, a decision will be taken on whether to continue it,” it added.

According to party budgeting data published by the LSI, the contract with GSIS accounts for 26.1 per cent of its entire expenses in 2016.

This is not the first contract that the LSI has reached with US lobbying firms.

In 2009 and 2010 it engaged two other US companies, DUTKO Worldwide LLC and Blue Star Strategies, on retainers of $30,000 and $22,500 per month respectively.

GSIS is a Washingtonbased consulting firm whose principals include the former head of the US Secret Service Marc Sullivan, and the former Deputy Commissioner of US Customs and Border Protection, David Aguilar.

A

lbania’s opposition Democratic Party leader Lulzim Basha travels on Monday to the US with key aides for meetings with members of Congress and US officials to discuss democracy and the rule of law in Albania. However, BIRN has learned that on the eve of the visit the Democratic Party signed a contract with the lobbying firm Podesta Group to secure access to Washington’s top echelons.

Records published by the US State Department through the Foreign Agents Registration Act, FARA, show the Democratic Party signed a contract with Podesta on March 8. “Registrant will provide strategic council to the principal on strengthening the principal’s ties to the United States government and institutions. Registrant will also assist in communicating priority issues in the United States-Albania bilateral relationship to relevant US audiences, including the executive branch, US Congress, media, and policy community,” Podesta writes in its filing with FARA. “At the request of the principal, meetings with executive branch officials and members of Congress and their staff will be arranged,” the company added.

According to the filing, the fees and duration of the contract between the Democratic Party and the firm have yet to be determined and will be disclosed in future. The Podesta Group is not unknown to the Democratic Party. During its time in power, the former Democratic Party-led government of Prime Minister Sali Berisha contracted the Washington-based firm to the tune of $60,000 (€53,000) a month to advise the government from 2011 to 2013. Although the firm headed by Anthony Podesta was supposed to advise the Albanian government on how to improve ties with the US, a BIRN Investigation found that on the eve of the Albanian parliamentary elections in 2013 it also planted several negative stories in the US media about the Albanian Socialist leader, now Prime Minister, Edi Rama. Albania’s government and political parties regularly engage lobbying companies in the US to gain access to officials and members of Congress. Apart from Podesta Group, they have used Blue Star Strategies, Dutko International, BKSH & Associates and Rasky Baerlain Strategic Communications.

Besides the Democrats, the Socialist Movement for Integration, LSI, has also engaged a lobbying firm in the US. The LSI signed a contract with Global Security and Innovative Strategies LLC, GSIS, for a monthly retainer of $30,000 (€26,500) in late February.

The LSI told BIRN that GSIS had been contracted to explain the party’s commitment to key reforms in Albania to US officials. “GSIS will advise the LSI on policies and its engagement and commitment on key reforms for the country, specifically on justice reform, transparency, Albania’s economic development and security issues, development of agriculture, transportation and food security,” it said.

20

March 2016

Analyses Albania Faces ‘Jihadi Fighters in the Shadows’ Threat While the state grapples with returnee fighters and regulating mosques, experts say youngsters are still being radicalised online and warn of potential ‘lone wolf’ attacks.

Aleksandra Bogdani | BIRN | Tirana

“That mosque is so near Tirana but we went there a full eleven years after it was built. This shows that a part of the responsibility [for radicalisation] lies with the community,” says Ylli Gurra, Mufti of Tirana and Islamic Community of Albania official. Gurra was speaking to the Balkan Investigative Reporting Network, BIRN, about his November visit to the mosque in Mezez, a village on the outskirts of the capital. The mosque had been linked to the radicalisation and recruitment of Albanian fighters in Syria for some years, yet he was the first official from the Islamic Community of Albania, ICA, to step foot inside the building. Its imam, Bujar Hysa, is currently standing trial with eight others at the Serious Crimes Tribunal in Tirana. All are accused of distributing violent jihadist propaganda and recruiting as many as 70 Albanian jihadi fighters. All nine deny the charges. The Mezez mosque is one of about ten mosques that operate outside ICA authority. Unlike the majority of Albania’s 727 mosques, these mosques have rejected the leadership of ICA-appointed imams. The government estimates that since 2012 more than 100 Albanians, mostly young men, have joined jihadi groups fighting in Syria. Almost all joined Al Qaeda-affiliate Al Nusra or ISIS. The majority were, according to security service sources, radicalised and recruited in mosques outside ICA control.

Bringing mosques under ICA control has been a top priority. The ICA, which is partly state-funded, represents Albania’s Sunni Muslim population and belongs to the Hanafi school of Islam that is traditional to the Balkans. It is regarded as highly tolerant and advocates co-existence with secular values.

Yet the ICA has struggled to establish control over all mosques, partly as a result of the dramatic changes in religious freedoms and exposure to other, stricter interpretations of Islam that followed the collapse of communism in 1990.

With Albanians free to openly practise religion, the country was flooded by foreign Islamic groups with differing aims.

Some came to help the poor, others to build mosques and still others to advocate hard-line conservative interpretations of

Islam.

The mosques that remain outside of ICA control are reported to belong to the highly conservative Salafi tradition and around seven of those, including the Mezez mosque, have been directly linked with promoting violent jihad and recruiting fighters for ISIS and Al Nusra.

Returnee fighter risks Besides tackling radicalisation linked to some mosques, Albania has also had to deal with the threats associated with both ‘exporting’ jihadists and returnee fighters.

By early 2014, at least 40 Albanian fighters had returned from Syria.

According to an intelligence dossier seen by BIRN, Albania’s security services believe 15 returnee fighters in particular pose an acute security threat.

“They [the 15] stay hidden but retain a high level of radicalisation,” said one security source, speaking on condition of anonymity. Another source confirmed at least 40 returnees, some of whom are not considered to pose a high risk, remain under surveillance.

Despite the threat, the government found itself lacking legislation under which would-be and returnee jihadi fighters, and those accused of radicalising, funding and supporting violent Islamic extremism, could be prosecuted.

In February 2014, parliament approved legal reforms that made, in most cases, participating in armed conflicts and joining military groups in foreign countries a criminal offence punishable with up to eight years in jail.

Albanians now also face prison sentences of up to 15 years for inducing, recruiting, financing and supporting others to fight in foreign conflicts.

The new laws paved the way for the raids and arrests of March 2014. A total of 10 Albanians, including two imams, are currently being tried on charges of encouraging and recruiting fighters. Nine in one trial, one in another.

Amir Daci, a former imam from Pogradec also known as Ebu Belkisa, is to be tried in absentia. He is believed to be currently fighting with ISIS in Syria.

Albania’s security services believe the number of Albanians trying to join fighter

groups in Syria has sharply declined since the introduction of the new laws.

“The Albanian State Intelligence Service believes that only one person has left the country for Syria after that… after the implementation of the new legislation there have been zero returnees from Syria,” one source told BIRN. In addition, the country has beefed up border security and is sharing information with international law enforcement and security services. Sources say Albania has gained more experience in handling the

Besides tackling radicalisation linked to some mosques, Albania has also had to deal with the threats associated with both ‘exporting’ jihadists and returnee fighters. By early 2014, at least 40 Albanian fighters had returned from Syria. issue since 2013.

Security agencies ‘lack resources’ Dr Mimoza Xharo, an academic who has more than 20 years’ experience working with the Albanian intelligence community, claims Albanian security services were aware of the jihadist threat at an early stage and could respond relatively quickly, partly because of cooperation with American and European agencies.

However, she believes Albania needs to increase resources to tackle terror

threats in the future, particularly in terms of staffing levels and funding to update technology.

“For now, the weakness [in resources] has been covered by foreign intelligence partners,” she said.

Despite the decline in fighter numbers and the prosecution of some alleged to have radicalised and recruited them, some experts are concerned that the state’s response to radicalisation has so far been largely limited to rule-of-law agencies.

The government, some say belatedly, announced in January that it plans to open a counter-radicalisation and violent extremism centre focusing on education and promoting religious tolerance.

Social Welfare Minister Blendi Klosi said the centre “will open soon thanks to international partners” but no date has been set.

Fabian Zhilla, a cybercrime expert and professor at the Canadian Institute of Technology in Tirana, believes much more needs to be done to understand “the factors pushing them [young Albanians] into going to Syria” before radicalisation can be effectively tackled.

Gjergji Vurmo, a researcher at the Tirana-based Institute for Democracy and Mediation, IDM, agrees. He is the main author of the Religious Radicalism and Violent Extremism in Albania study conducted between September 2014 and June 2015. The report was focused on communities where significant numbers of jihadi fighters came from and found the country lacks a coordinated, multi-agency response to the issue. In particular, he is highly critical of “the perception… radicalisation was an issue [solely] for the police or prosecutor’s office”.

March 2016

21

Balkan Leaders Condemn Brussels Attacks Balkan leaders have condemned Tuesday’s terrorist attacks in Brussels, raising security levels throughout the region as precautionary measure against possible ISIS-inspired actions

BIRN | team

L

eaders in the Balkans condemned the terrorist attacks in Brussels on Tuesday and placed security forces on a higher state of alert. Attackers, believed to be a part of an Islamic State, ISIS, network, detonated bombs at Brussels airport and on a metro train beneath the Belgian capital, killing at least 34 people in total.

Serbian Prime Minister Aleksandar Vucic said he believed Europe would be able to deal with the recent spate of terrorist attacks but warned that “the struggle against this madness would not be easy... showing that we do not fear is the best thing we can do at this point”, Vucic said.

Bulgarian Boyko Borisov Prime Minnister joined the world-wide outcry, while adding that Europe cannot integrate Muslim extremists. “Europe... is the only continent wanting to integrate those people. Now all those helping are being bombarded and given victims,” he said in Sofia on Tuesday, blaming the external policies of “many countries” for the attacks in the Belgian capital. Taking a swipe at German Chencllor

Angela Merkel and her liberal immigration policy towards Syrian refugees, he said people in the EU “were all angry at Merkel for being too humane with those people”.

In a statement earlier on Tuesday, Borissov said that Europe must show the world that it will not let terrorism destroy its civilization and expressed his solidarity with the Belgian people.

Croatian Prime Minister Tihomir Oreskovic expressed his country’s solidarity with Brussels and Belgium, also condemning the terrorist attacks.

Oreskovic sent condolences to the families of those killed and wished a quick recovery to all those wounded in the blasts.

Police in Albania and Bosnia meanwhile tightened security measures around airports, with sniffer dogs and additional police units dispatched to safeguard the airports. Three people from Balkans, two Serbian citizens and a Slovenian, were among those injured in the blast at Brussels airport. Their condition was described as stable.

Fighter numbers The government estimates more than 100Albanians have joined jihadi groups in Syria and Iraq, including 13 women and 31 children, 26 of whom are minors.

“It is fundamental that prevention should include a large number of actors like schools, local government, youth, social institutions, labour agencies and the media,” he told BIRN.Since September last year, the IDM has organised a number of workshops including teacher-training sessions in areas associated with the radicalisation and recruitment of ISIS and Al Nusra fighters.

‘Rehabilitate fighters, improve security’ Zhilla is also highly critical of the way Albania handles those returning from Syria, claiming: “We do not have a strategy for the integration of returnees.” He said that it is difficult to objectively assess the impact of measures the Albanian government has so far taken to combat violent extremism, including how best to manage returnees. “Today, we still do not have an accurate analysis from the Albanian state about factors that pushed some people to go and fight in Syria…without such analyses, the rehabilitation of returnees will be difficult,” he said.

Xharo is also concerned, particularly as many returnee fighters, especially those now disillusioned by what they witnessed in Syria and Iraq, do not have access to rehabilitation programmes.

“I am not aware of any returnees being provided with the consolation of a psychologist or a sociologist. Neither are their families,” she said.

An intelligence agent, who spoke to BIRN on condition of anonymity, thinks that national security will benefit from proper rehabilitation of returnees.

“It would be good if the state could offer them jobs or help them with psychologists, because they have been in a war zone. They have been disappointed by

what they found in Syria and this would be a good start for so-called ‘de-radicalising’ them and minimising the risk they pose to the country,” he said.

Both Zhilla and Xharo remain concerned that while mosques are increasingly brought under ICA authority, young Albanians remain vulnerable to radicalisation online. Both believe the phenomenon of Islamic extremist radicalisation might be much bigger than originally thought.

Zhilla is currently researching online radicalisation and says a significant number of young Albanians, mostly those with little religious knowledge, are accessing ISIS propaganda via popular social media networks such as Facebook.

“ISIS has made permanent efforts to spread a sort of propaganda online and their audience is mostly comprised of individuals supporting violent acts,” he said.

Xharo describes this group, young Albanians with little religious education, as “potential fighters in the shadows” and notes there was a “boom” in sharing violent extremist propaganda on social network accounts immediately after the November terror attacks in Paris.

“Albania is threatened not only for being a part of the coalitions [against ISIS], Albania is also threatened by the boom in online supporters [of violent extremism] who tomorrow might act as lone wolves,” she warns.

This article was produced as part of BIRN’s Strengthening Media Reporting and Public Understanding of Extremism in the Western Balkans project, supported with funding from the United Kingdom Foreign and Commonwealth Office. The content does not necessarily reflect the official policy or position of the British government.

BIRN has identified at least 107 Albanians who have been to Syria and Iraq during the past four years.

55 Albanians are still in Syria and all are believed, according to security service sources, to be fighting for ISIS or residing in ISIS-controlled territory.

18 are believed to have been killed in the conflicts and 12 injured.

3 fought with Turkish Al Qaeda-affiliate the Murat Gezenler battalion, all others joined Al Nusra or ISIS. 42 returned to the country before the government passed new laws criminalising fighting in foreign conflicts.

The number of Albanians leaving to fight in Syria and Iraq declined sharply after the government passed the new anti-terror laws in February 2014.

2012: 20 Albanian men left the country to fight in Syria and Iraq.

2013: 83 Albanian men, women and children left for Syria and Iraq 2014: 4 Albanians left for Syria and Iraq 2015: 1 Albanian left for Syria Source: Albanian Prosecution Office (March 2016)

Arrests and prosecutions to date In March 2014, the Albanian police conducted its biggest ever counter-terrorism raid resulting in the arrest of nine suspects. All nine are standing trial, all are charged with distributing violent extremist propaganda and recruiting Albanians to fight in Syria.

Bujar Hysa, imam of the Mezez mosque, Abdurrahim Balla, imam of the Unaza e Re mosque, Edmond Balla, Gerti Pashja, Orion Reçi, Zeqir Imeri, Astrit Tola, Fadil Muslimani and Verdi Morava are being held in custody. All deny the charges.

Almir Daci, an imam from the Leshnica mosque in Pogradec, eastern Albanian, is believed to be fighting in Syria with ISIS alongside other Albanians. Daci will be tried in absentia on charges of advocating and recruiting people to conduct terrorist acts. Also known as Ebu Belkisa, Daci is considered one of the most active Albanians in ISIS. A video released on YouTube in June 2015 features Daci threatening Albanians who do not embrace ISIS and predicting terror attacks in Albania and other Balkan states.

Anti-terror law reforms In February 2014, the Albanian parliament approved law reforms to tackle the jihadi fighter issue. Albanians found guilty of “participation in armed conflicts or [joining] military groups in foreign countries, who are not nationals of the foreign country or a member of the armed forces of conflict parties” now face jail terms of between three and eight years. Prison sentences of between five and 10 years can be handed down to those found guilty of fighting abroad “with the aim of overthrowing the constitutional order or the violation of territorial integrity of a foreign state”.

In addition, the “inducement, recruitment, organisation, leadership, training, creation or use of funds or other funding or financing for people in any form or manner to carry out” participation in armed conflicts or joining military groups in foreign countries is now punishable with prison sentences of between five and 15 years.

Distributing extremist propaganda and any form of public call to participate in foreign armed conflicts is punishable with up to three years imprisonment.

Sources: Articles 265/a and 265/b of the Albanian Penal Code

22

March 2016

Imam Mara inside the mosque of Shtish-Tufine that he runs

“While I was departing from Syria, I could never have believed the disaster that was to follow. What has happened was just beyond me and my family’s imagination,” Mara told BIRN. Imam Mara and his youngest daughter Vjollca

profile Albanian Imam’s Syrian Fears and ISIS Despair An Albanian imam and his Syrian wife who left Damascus before the war said they fear for the lives of relatives left behind, and believe Islamic State is a ‘cancer’ for Islam Fatjona Mejdini | BIRN | tirana

G

entjan Mara knows Syria very well.

The Albanian imam spent almost nine years of his life learning Islamic theology while living in the capital, Damascus. But his relationship with the country, currently in the global spotlight as a result of its bitter conflict, is now even stronger. In 2008, while he was still living there, he got married to Hanan, a Syrian woman who became the mother of their three children. Ali, the seven-year-old boy standing next to him on a Saturday morning inside the mosque on the northern outskirts of Tirana, was born in Damascus in 2009.But in July 2011, Mara decided to bring the family to Tirana, and a few days afterwards, he took charge of the newlybuilt Shtish-Tufine mosque, resolving to spend his life spreading the word of Allah to his Albanian compatriots.

He didn’t know back then that his decision to leave Damascus would be right for the rest of his family as well. At that time, the first protests against the Assad regime had started, even though even he couldn’t have been able to predict what would happen next. “While I was departing from Syria, I could never have believed the disaster that was to follow. What has happened was just beyond me and my family’s imagination,” Mara told BIRN. Fears for Damascus The Mara family own a three-storey villa in the Babrru neighborhood of Tirana, part of the Kamza municipality, the first

Imam and his Syrian wife Hana

two floors of which are rented to a variety of businesses. But despite their comfortable life in Albania, the imam and his wife are burdened by worries about Syria and their relatives living still there. “My parents and siblings live in the central part of Damascus where the war is not as severe as in some other cities in Syria, although I fear for their lives every day,” said Hanan. “Once while I was speaking with my mother I heard the noise of bombs and the line dropped,” she said, her eyes tearing up as she spoke. A lot of Hanan’s relatives have been wounded or killed during the ongoing conflict. “My heart is hurting, while I have no chance to see them now, and to bring them here [to Albania] is very difficult,” she said. “Only my hopes and

dreams are alive. I dream that one day my children will go and do their studies in Damascus and will have the chance to see all those beautiful places that I talk to them about,” she added.

An injured refugee Although Albania is not on the main Balkan route used by refugees fleeing Syria and Iraq, the Mara family did find an opportunity to help in the crisis. Amal, a 56-year-old psychologist from Syria, was found with a broken leg in a forest near Albania’s Greek border after she was abandoned by the smugglers who she had believed would take her to Germany. She was transported to a hospital in Tirana, where the Mara family heard about her plight via Syrian friends in Albania, and

went to visit her. “When Hanan and I saw her situation and the severe shock that she had gone through, we decided to open our house to her,” the imam said. Amal stayed with the Mara family for around three months in the summer of 2015 and Hanan took care of her until her broken leg was mended and she could head off again towards Germany. “We speak with her very often on the telephone, she is well now. She and my wife become very close during her staying here. I believe Hanan saw her as a mother,” Mara suggested.

The ‘cancer’ of ISIS Mara has been following the news about imams in Albania who have been charged with calling on their countrymen to join the Islamist militants fighting in Syria and Iraq. Around 90 Albanians are so far reported to have travelled to Syria to join Islamic State, ISIS. Mara said that various believers have asked his opinion about going to participate in ISIS’s hardline struggle for a caliphate. “I have said to them that every good Muslim should first build his own house well, serve his people and community and learn more every day about their religion, Islam. This is how they can best serve their religion,” he said. “Albanian Muslims don’t have any reason to go and fight in somebody else war because they don’t know the reality and they are going to be used and exploited by criminal elements as has happened in Syria and Iraq,” he added. His view of ISIS is simple, he said: “ISIS is a cancer for Islam and for Syria as well.”

23

March 2016

feature Syrian Refugee Finds Opportunity Knocks in Albania Months after reaching Albania as a refugee, Aleppo businessman Samer Darwish already runs a profitable clothing business – and dreams of fresh business opportunities in the Balkans.

Fatjona Mejdini | BIRN | tirana

A

big, freshly painted concrete warehouse in Babrru, northern suburb of Albania’s capital, Tirana, is home to a neat shop selling clothing.

“Darwish” reads the unusual name above the shop, stenciled in big, red letters across the window, proudly introducing the owner’s surname. Underneath, in Albanian, the words “Second-hand clothing” are written in the same red letters. The shop owner, Samer Darwish, is no Albanian. A recent refugee from wartorn Syria, he set foot in the Balkan country only four months ago. In that time he has already established a profitable firm, which includes the central warehouse and three other shops in different parts of Tirana.

Together, they employ five locals. “I would have never believed I would end up living and doing business in Albania - it was completely off my radar,” he told BIRN “But now I’m happy I decided to do so,” Samer added, confiding that he is already contemplating fresh business opportunities in his new homeland. Darwish was a successful businessman in Aleppo, Syria, importing cars from Europe and selling them across the region. His dreams were shattered by a raging war, however. At the end of 2014, he decided to join hundreds of thousands of his fellow countrymen in leaving Syria and embarking on a journey as refugees, seeking a new life in Europe.

His path was similar to that of many others.

From Syria he went to Turkey and then boarded an overcrowded inflatable boat that took him to the shores of Greece. From there he crossed into Macedonia and took the now infamous “Balkan route” that eventually brought him to Hungary. “My journey stopped there because I asked for asylum in Hungary,” Samer recalled.

Thanks to a little capital he had kept from his old business, Samer was able to buy a house in Hungary and so prove to the Hungarian authorities that he was “a good candidate for asylum”. After his asylum request was granted and once he had received his travel documents, Samer started contemplating what to do with his new life in Europe. Albania was the next step because his sister’s family had moved from Aleppo to Tirana 18 years ago, when his entrepreneurial brother-in-law decided to try out his business prowess there. Over the past four years, as the political crisis in Syria deepened and developed into fullscale war, four of his siblings also moved to Albania and his sister’s house become a safe shelter for the family. “As part of the family was already in Tirana, I said why not try and start some business between

The Syrian owner, Samer Darwish

Hungary and Albania and see how the things go?” he said. He reached Albania in November 2015 and set up a business, importing second-hand clothing from Hungary. “I took some advice from my family living here but I did everything by myself as none of them had the time to come and help me,” Samer confessed.

Language was one of the biggest obstacles in the beginning, but even with just a few Albanian words, some English and lots of

hand gestures, Samer seems to be doing pretty well. Today, he proudly boasts a business certificate, issued on December 1, 2015 by Albania’s business authorities, allowing him to trade with second-hand clothing. He keeps it hanging on the wall of his office in the main shop in Babrru. He had just returned from Hungary with 20 more tons of second-hand clothing, and was overseeing the work of his staff, sorting out the different items and distributing

them to different shops. “I really prefer Albanian employees to those of any other nationality that I have worked in the past,” he said. “They are hardworking and reasonable.”

Since his swift success in the clothing business, Samer is contemplating his next steps, both private and business-wise. He first wants to bring his three children, who are currently living with his divorced wife in Turkey, to Albania and put them in school here. Then, he is mulling how to expand his small business empire. He sees many opportunities for investment in Albania and is keen to generate job opportunities for the Albanians he works with. “My mind is running fast and I’m thinking of opening shops in other cities of Albania, where the demand might be higher,” he told BIRN. His private and business successes in Albania prompt him to believe that other Syrian refugees should take a chance and seek refuge in Albania as well. “If they ask me, I would suggest come and ask for asylum in Albania,” he said. “It is cheaper here than in other countries in Europe and here they can develop good ideas for business and also have a good life,” he added. “Plus, this country is beautiful and warm,” he concluded.

24

March 2016

Opinion

A largely managerial and at times inconsistent fire-fighting approach rules in the EU bloc. Meanwhile, unsolved conflicts, tensions and weak institutions are stumbling blocks to the EU’s transformative power, which is losing attractiveness and appeal in the region.

Enfeebled EU is Losing its Influence in Balkans The EU’s increasing weakness in the Western Balkans is allowing other actors, like Russia and Turkey, to move in and exert influence.

Francisco de Borja Lasheras

G

eopolitics is back in the Western Balkans. Beyond classic power tools at work, there is an open competition for the hearts and minds of the peoples in the region at a time when the EU seems unable to manage its own crises, such as the possible exit of Britain or rising Europhobia, a new report by the European Council on Foreign Relations, ECFR, published earlier this week says.

The report, “Return to instability: How migration and great power politics threaten the Western Balkans”, says recent polls confirm that in corners of the region, such as Serbia, Europe is losing the hearts of many, won over by Russia through its soft power and active political engineering.

At a time of crisis, the EU sticks to its old approach marked by incrementalism, long-term projects, technocratic inertia and a self-referential narrative of “progress,” regardless of shifts in circumstances. Meanwhile, other powers engage in dynamic action, including disruptive tactics, wielding UN Security Council veto powers or interfering in local tensions, tapping into identity and symbolism politics as well as engaging in political engineering with the region’s elites and societal actors.

Failing to grasp the lessons learned from other scenarios, the EU collectively plays badminton while other actors play rugby.

The report explores the new “great power” game underway in the Western Balkans. In the face of other foreign policy challenges, most notably the refugee crisis, the EU, regardless of its rhetoric and the occasional initiative, has collectively “dropped the strategic ball” in the West-

ern Balkans, it says.

A largely managerial and at times inconsistent fire-fighting approach rules in the EU bloc. Meanwhile, unsolved conflicts, tensions and weak institutions are stumbling blocks to the EU’s transformative power, which is losing attractiveness and appeal in the region.

This perceived failure by the EU is opening up space for other powers to assert their interests, above all Vladimir Putin’s Russia, but also Turkey, China and the Gulf states.

As in other areas of the post-Soviet space, a Russia that is determined to confront the West and seize opportunities as they materialize sees the Western Balkans as the EU’s soft underbelly.

It is playing a range of roles in the region as a disruptive actor in Bosnia, Macedonia and Montenegro, making common cause with political elites, nationalist groups and spoilers in the Serbian and Orthodox corners of the region. Its anti-Western and anti-European narrative of social conservatism and victimhood resonates strongly there, as confirmed by polls in Serbia or, recently, Montenegro.

Turkey appeals in turn to Muslims and Albanians, engaging also in political engineering from Kosovo to Albania and Macedonia. Combined with socio-economic stagnation, a brain drain and lack of prospects, as Europe drifts away, illiberal forms of governance could consolidate themselves in the mould of Putinism, Erdoganism or Orbanism. The perception on the ground is, in spite of the EU narrative of progress and reforms, one of rising authoritarianism.

Balkan strongmen, especially given a liberal European model effectively challenged from within the EU, hark back to the practices of the former Yugoslavia by hedging between East and West and using a sort of geopolitical blackmail to extract concessions from Europe, which overlooks their own gross democratic and good governance failures.

People are not satisfied with the status quo, as disaffected and Balkan indignados take to the streets from Skopje, to Pristina or Podgorica. While the trigger causes of these protests vary, there are shared roots of socio-economic grievances and anger about the impunity of the region’s “untouchables”. These indignados sometimes

put EU and Western policies in general in the dock, in spite of the EU’s enlargement narrative. To restore European influence and mitigate the most negative aspects of geopolitical competition, the EU and its member states cannot stick to business as usual. An enlargement-only approach is not enough, especially when the baseline model is being undermined from within and without the EU. Europeans need to look again collectively at the Western Balkans and go back to Grand Strategy. They face tough dilemmas of stability versus democratic pluralism and unreformed elites versus reformists and citizens. They also need to start providing answers for tangible challenges in the short term, including, but not only, Russia’s actions.

The refugee crisis offers an opportunity for Europe to re-engage with the Western Balkans. Without cutting corners on accession, Europeans can further the strategic integration of the region - in addition to encouraging these countries’ own connectivity initiatives and regional reconciliation for instance, by including them in the project of the Energy Union, or by anchoring them to the EU’s space on justice and home

At a time of crisis, the EU sticks to its old approach marked by incrementalism, long-term projects, technocratic inertia and a self-referential narrative of “progress,” regardless of shifts in circumstances.

Meanwhile, other powers engage in dynamic action, including disruptive tactics, wielding UN Security Council veto powers or interfering in local tensions, tapping into identity and symbolism politics as well as engaging in political engineering with the region’s elites and societal actors.

affairs – especially given the specter of Balkan homegrown Islamic terrorism.

But a carrot-only approach will not do if member states still care about promoting open societies and plural democracies, and if they care about European cohesion in future. The EU and its member states must also get tougher on the Western Balkan elites on key areas and push back against creeping authoritarianism, re-emphasizing, in partnership with civil society and other reform-minded constituencies, the Copenhagen criteria and the policy of fundamentals first. This is chiefly the case of democratic governance, human rights and the rule of law, bucking the trend of a perceived cheap EU realpolitik that is seen as easily compromising on its own principles. The EU and its member states need to stick to their red lines, restoring a normative credibility that has been spent in recent years.

In the face of attempts to upend the regional order and gross violations of rule of law and democracy, Europeans must eventually consider different forms of sanctions, too.

To avoid more Trojan horses that weaken the EU’s frail cohesion, the European interest requires that accession be made dependent on strategic alignment with the EU’s foreign and security policy: this will be a real signal of how committed Balkan leaders are to their proclaimed EU integration. For once, it should also imbue these leaders with a notion of political responsibility for their own policies and actions to their people – too often missing a factor in the politics of the Balkans.

Moreover, given the rise of geopolitical tensions, instability and civil unrest, the EU and its member states would also be well advised to invest more collectively in preventive mechanisms in partnership with the US and institutions such as the OSCE. This may include beefing up their existing security presences in Kosovo or Bosnia –or at least stemming their perceived loss of credibility. Given the effective propaganda campaigns waged by Kremlin-sponsored outlets and groups, the EU should also deploy counter-propaganda tools. Among other things, they should build on the Stratcom Unit, created after the war in Ukraine to communicate and promote “EU policies and values.”

March 2016

Analyses

In spite of other policy reversals and political changes in Albania, two successive administrations and legislatures have taken in Camp Liberty residents in recent years, offering them refuge from persecution and death.

Albania Deserves Credit For Saving Threatened Iranians Tirana’s offer of refuge to enemies of the Iranian regime, facing massacre in Iraq, should be recognized by the world as a brave humanitarian gesture.

Struan Stevenson

A

lbania deserves international credit and support both for its reforms in recent years and its defence of human rights. The latter has been demonstrated in particular by its offers of refuge to members of Iran’s main opposition group, who face imminent massacre in Iraq at the behest of the ruling Iranian theocracy. From the struggling destitute nation of the Enver Hoxha years, the Albanian people have made remarkable strides towards becoming our key democratic partner in the Balkans. Though still a poor country, the Albanian people are renowned for their exceptional hospitality - a great tourism asset for the EU, which is considering Albania’s request for membership. A major example of their hospitality is the role the Albanians that have played in defusing a major international humanitarian crisis in Iraq.

Several thousand members of the People’s Mojahedin Organization of Iran, PMOI or MEK, a group of intellectuals dedicated to democracy, the rule of law and tolerance to people of others religions, have been facing repeated missile strikes and army assaults in Iraq by Tehran’s proxies. The PMOI are the ayatollahs’ most feared opponents, as their democratic interpretation of Islam poses a direct challenge to the mullahs’ claim to power through religious rule.

Iran’s Supreme Leader, Ayatollah Ali Khamenei is eager to massacre 2,000 defenceless refugees in Camp Liberty, where they live close to Baghdad. The last rocket attack on the group was on October 28, 2015, when 24 residents were killed and many more wounded. The United Nations refugee agency has recognized all Camp Liberty residents as asylum-seekers and refugees under international protection but seems unable to provide them with adequate security or protection from attack.

As a member of European Parliament since 1999 and as chairman of European Parliament’s Delegation for Relations with Iraq from 2009 to 2014, I got to know the Iranian opposition and its leadership intimately. My experiences culminated in a book I wrote about this movement and its struggle to liberate Iran, “Self Sacrifice Life with the Iranian Mojahedin.” I held scores of meetings with Maryam Rajavi,

the leader of the Iranian opposition and her colleagues. I found them highly educated and totally dedicated to the cause of freedom and human rights in Iran.

In spite of other policy reversals and political changes in Albania, two successive administrations and legislatures have taken in Camp Liberty residents in recent years, offering them refuge from persecution and death.

I went to Tirana at end of April 2014 to meet the first group of Camp Liberty residents who had been accepted by Albania. I had the chance to have private meetings with government officials, including the President and Prime Minister, thanking them for this humanitarian gesture. I was very impressed by these meetings and, after returning to Brussels, I immediately worked hard for the acceptance of Albania into the EU as a member state.

Albania has done the right thing in accepting these residents, and at the same time, such demonstrations of support for the Iranian resistance are a source of exasperation for the ayatollahs in Tehran.

Iran’s fundamentalist regime sees the PMOI as for a threat to its extremist interpretation of Islam. Therefore, the ayatollahs do not want any country to accept them. It is Tehran alone that stands in opposition to their relocation to other safe countries and sadly, such is their power and influence that the Iraqi government

25

almost always does their bidding.

The Iranian Ministry of Intelligence and Security has been urgently attempting to derail the humanitarian process both by spreading misinformation against the group and by sending its agents to the Balkan state to take matters into their own hands. Over the years I have witnessed the great depths of Tehran’s demonization campaign against its archenemies.

That campaign has utterly failed at least as far as Albania is concerned, and I am hopeful that other European nations will now follow the Balkan state’s lead in helping to avert the humanitarian disaster facing Camp Liberty residents in Iraq.

Nothing that Tehran does can suppress the fact that Albania’s efforts are morally, culturally, socially and politically the right thing to do. It is time for the rest of the international community to recognize Albania’s brave stance and offer it full support in resettling the PMOI. If doing so leads to improved political and economic ties between the leading Western powers on both sides of the Atlantic and this newly-flourishing democracy, so much the better.

Struan Stevenson was a British Member of the European Parliament from 1999 to 2014 and chaired the Friends of a Free Iran intergroup. He was President of the European Parliament’s Delegation for Relations with Iraq from 2009 to 2014.

Several thousand members of the People’s Mojahedin Organization of Iran, PMOI or MEK, a group of intellectuals dedicated to democracy, the rule of law and tolerance to people of others religions, have been facing repeated missile strikes and army assaults in Iraq

by Tehran’s proxies.

The PMOI are the ayatollahs’ most feared opponents, as their democratic interpretation of Islam poses a direct challenge to the mullahs’ claim to power through religious rule.

26

March 2016

The center of Erseka

The center of Kavaja

Drive to Revive Albania’s Small Towns Raises Concern

Albania’s government is spending millions of euros on improving neglected smaller towns – but some question the priorities.

Fatjona Mejdini | BIRN | tirana

F

or centuries, the medieval castle and nearby settlement in Tepelena was an important stronghold for local rulers in south of Albania, offering fine views over the Vjosa river and Golik mountain.

Over the last two decades, however, many inhabitants left Tepelena and other similar small towns in the Albanian countryside and moved to Tirana and other bigger cities in search of jobs and new opportunities.

Old historical centres as well as industrial and mining towns have lost their lustre and their infrastructure has become shabby and neglected. Now Tepelena and some other towns and villages are being revitalized and their infrastructure rebuilt as a part of the “Urban Renewal” program, led by the centre-left government under Edi Rama.

“We want to send the message that they [local people] can live just as well in small urban areas,” Alfred Dalipi, Vice-Minister for Urban Development and head of the secretariat that selects municipal infrastructure projects, told BIRN. “By rebuilding the infrastructure of small towns we can give local businesses a chance to develop and people will have less of a reason to abandon their hometowns,” he added. The program started two years ago and the government has already allocated tens of millions of euros for this purpose through the Fund for Regional Development.

Tepelena was one of the first small towns to benefit. Its revitalization started two years ago and the town now boasts a reconstructed main square and a small park, while the surrounding buildings have got new facades and the streets new streetlights.

In the meantime, other smaller country towns with between 5,000 and 10,000 inhabitants also got money to renew their squares, boulevards and streets. Roads and highways between urban areas are being financed from another part of the Fund for Regional Development.

The center of Shijak

All of Albania’s 61 municipalities can apply for infrastructural projects several times during a year. Applications are assessed and selected by the Committee of Regional Development, which is led by the Prime Minister and includes all members of government and four members of associations of local government. The government set aside 88 million euros in 2014 and 87 million euros in 2015 for regional development and almost half of that amount was also used for small town urban renewal. Following the first round of applications in 2016, the government has allocated 28 million euros for regional development.

Urban renewal or mere decoration: At the last local elections in June 2015, candidates of the ruling coalition took control of 45 out of the 61 municipalities, 15 municipalities are ruled by opposition parties and one by a Greek minority party.

The Association of Albanian Municipalities, which represents 15 municipalities run by opposition mayors, questions key provisions of the renewal program.

Agron Haxhimali, director of Associa-

tion, said the Urban Renewal program was an example of mistaken priorities.

He accused the government of wasting tens of millions of euros on facades and decoration while failing to provide what citizens need most - better road and railroad connections between the countryside, the capital and few other bigger centres, which would bring job opportunities to other parts of Albania rather than a few big cities.

“Millions of euros are being thrown into decorating small town centres that cannot revive businesses or bring anything new to the communities living there,” he said.

“What the municipalities need is the integration of their rural areas with urban ones. The government must not forget that 55 per cent of Albanian citizens live in rural areas,” Haxhimali told BIRN. The Association also accuses the government of being politically partial in the selection process and of supporting municipalities that are governed by Rama’s ruling party than those governed by the opposition.

“The distribution of funds is not fair and discriminates against municipalities run by

opposition,” it said last week in a statement.

“We want the Prime Minister to review the municipal projects in accordance with their technical criteria, not their political ones,” the association added.

The association referred to the last fund allocation, made earlier this month, in which only three of the 45 approved infrastructural projects belonged to municipalities run by the opposition. Alfred Dalipi, Vice-Minister of Urban Development, denies the charge of political bias in the distribution of funds. “We give Albanian citizens the same opportunities no matter where they live and what party they vote for,” he told BIRN. “I can assure you that by the time the program ends there will be not a single urban centre that has not get funds to improve its infrastructure,” he told BIRN. Besides mayors from the opposition parties, architects and urban experts also call for greater care and transparency in how projects are implemented.

Ledian Bregasi, head of the Albanian Union of Architects and Urban Planners, told BIRN that his Union disagrees with the way local municipalities select architects to prepare architectural and urban plans for works. Instead of giving projects to studios through routine procurement procedures, they should do it through open competitions to encourage public debates about the future of each reconstructed township, he said. “The chance is being lost to organize architectural competitions for each of these projects and open up a wide discussion about them,” he said. “Such transformative projects should improve the feel, cultural life and inclusiveness of cities,” he added.

Bregasi says too many projects have fallen into the hands of a few architects and big studios without giving a chance to small ones to compete with good ideas.

“This is also a lost chance for some small and medium-sized local architecture studios that could have raised their capacities and levels while working on those projects,” he concluded.

March 2016

27

The concerns expressed by the MEPs follow a study published by BIRN Albania in October 2015 on the roots and causes of self-censorship among local journalists.

The report offered a overview of the roots and causes of self-censorship in the Albanian media as well as the forms in which it appears, plus recommendations on ways to combat it.

European Parliament in Brussels

Self-Censorship in Albania’s Media Worries MEPs MEPs highlight concerns about self-censorship in the Albanian media and deplore defamation threat to BIRN Albania following its investigation into candidates in the 2015 local elections.

Besar Likmeta | BIRN | Tirana

T

he European Parliament has expressed concern about a culture of self-censorship among journalists in Albania in its draft resolution on the country’s progress in 2015.

The draft motion, authored by the Rapporteur for Albania, Knut Fleckenstein, expresses concern “about widespread self-censorship among journalists” and calls for “strengthening their professional and ethical standards.”

The concerns expressed by the MEPs follow a study published by BIRN

Albania in October 2015 on the roots and causes of self-censorship among local journalists.

The report offered a overview of the roots and causes of self-censorship in the Albanian media as well as the forms in which it appears, plus recommendations on ways to combat it.

In a proposed draft amendment to the resolution, two MEPs, Marietje Schaake and Ilhan Kyuchyuk, from the Group of the Alliance of Liberals and Democrats for Europe, also condemned a threat of defamation against BIRN Albania from local officials.

This followed the publication of a BIRN investigation into the criminal backgrounds of mayoral candidates

running in the local elections.

The European Parliament “deplores that the Balkan Investigative Regional Network, an independent and investigative media outlet, has been threatened with a defamation case, following its investigations into the criminal past of a mayoral candidate during the local elections in 2015,” the amendment proposed by Schaake and Kyuchyuk said.

The BIRN investigation in fact revealed evidence that three mayoral candidates running in the local elections had criminal backgrounds.

It showed that two candidates running for the Socialist-led ruling coalition, Artur Bushi and Elvis Rroshi,

standing for the posts of mayor of Kruja and Kavaja, had been arrested for drug trafficking. A candidate for the opposition Democratic Party in the municipality in Kelcyra, Gentian Muhameti, had meanwhile been convicted of drug trafficking.

After the publication of the story, Rroshi issued a statement threatening to sue BIRN for defamation for 100,000 euros. The threat, which included a three-day ultimatum for BIRN to withdraw the story, was repeated several times by Prime Minister Edi Rama in prime-time interviews.

BIRN Albania stood by its report and the threat of a lawsuit issued by Rroshi never materialized.

Albania Presses on With Land Restitution Law The government is pushing ahead with a controversial law designed to compensate owners of land expropriated under communism, despite bitter opposition from the former landowners themselves.

Fatjona Mejdini | BIRN | Tirana

S

even separate lawsuits have been filed with Albania’s Constitutional court against a new law that aims to compensate former owners of land confiscated in the communist era, including motions filed by the country’s President and Ombusman.

However, the government on Wednesday continued to release supporting legislation for the law, establishing the Agency of Property Treatment, the new body in charge of the 26,000 cases that await compensation.

Sources from the Constitutional Court told BIRN that seven lawsuits had been filed seeking abrogation of the law.

The opposition centre-right Democrat-

ic Party and the Republican Party, as well associations of former land owners all object to the new law as insufficient.

Myrshit Vorpsi, from the Property with Justice association, which has also deposited a lawsuit against the law, told BIRN that the law remains highly contested.

“We hope the Constitutional court is going to give us our rights. We have been informed of a meeting in the next two weeks where a decision to stop the government from continuing with the initiative might emerge,” Vorpsi said.

Opponents believe ther law contravenes the Albanian constitution, the European convention on human rights and European human rights court decisions on the issue.

Former landowners complain that it does not provide for an exact sum that the

Former landowners during a protest

state owes former landowners, and say they suspect it will further prolong the process of financial compensation and reduce the amount of money that landowners get.

However, the Justice Minister, Ylli Manjani, on Wednesday said the law was the most serious offer that any government had made to former landowners.

“This offer that we are making through this law resolves in a permanent way the problem of property in Albania,” the minister said.

More than two decades after the fall of Communism, the state has yet to compensate 26,000 families who have already won the right to payouts.

It also has yet to make any decisions in the cases of 11,00 others who are still awaiting official recognition that their holdings were seized.

28

March 2016

Karadzic in court

Radovan Karadzic, arrest photographs from 1984

Radovan Karadzic: Psychiatrist, Poet, Politician, Convict?

Radovan Karadzic has had various roles in his lifetime - psychiatrist, poet, political leader and fugitive - but this week he could be sentenced to spend the rest of it in jail.

Denis Dzidic | BIRN | Sarajevo

R

adovan Karadzic was born in the village of Petnica near Savnik in Montenegro in June 1945 - some 2,000 kilometres from The Hague, where the UN court will hand down its verdict this week on whether he was guilty of genocide and war crimes.

He spent his childhood in Montenegro, going to school in Niksic, before moving to the Bosnian capital Sarajevo to study at its medical high school. He continued his studies at Sarajevo Medical University and went on to specialise in psychiatry at the city’s Kosevo hospital.

Karadzic had two children with his doctor wife Ljiljana – a son, Sasa, whose postwar career is unknown, and a daughter, Sonja, who is now vice-president of the Bosnian Serb parliament.

Along with his work as a psychiatrist, mostly with patients suffering from depression, first in Sarajevo and then for a while in Belgrade, Karadzic also wrote poetry.

He published four books of verse and achieved modest renown; during the war years, he was awarded a literary prize in Russia. He even published a volume of verse while he was on the run after the war ended. In one poem, ‘Sarajevo’, he wrote: “The town burns like a piece of incense/In the smoke rumbles our consciousness.”

Karadzic’s supervisor while he worked at the Kosevo hospital in Sarajevo was Ismet Ceric, who told PBS in an interview that Karadzic always had an “incredibly high opinion of himself”.

“Sometimes it was absolutely unbelievable,” Ceric recalled. “He said, ‘I am an excellent poet, I am an excellent psychotherapist, I am an excellent businessman in the communist system.’ At the time, we thought it was his unique sense of humour.”

Convicted in the 1980s In the mid-1980s, Karadzic ran into his first legal problems. He was arrested on suspicion of embezzling public funds in order to finance the construction of his summer house in the town of Pale, above Sarajevo.

Karadzic was convicted, but because of the time he spent on remand before the trial, he did not go to prison.

He spent his months behind bars on remand with his acquaintance Momcilo Krajisnik, who was also being held on suspicion of also embezzling public funds while working at an energy firm.

Krajisnik, who would later become the speaker of the Bosnian Serb parliament during wartime, told BIRN that the experience brought the two men closer.

“I think of him as a friend and good

man. We went through that situation together and I do not wish to recall it. We remained close. I know he never hated anyone and never wanted bad things to happen to anyone,” said Krajisnik.

The nationalist Serb Democratic Party, SDS was founded in Bosnia and Herzegovina in 1990 and Karadzic was named as its first president in July that year. The party was part of an anti-communist coalition, and initially fought for the country to remain part of Yugoslavia.

In an interview with Bosnian news agency SRNA, Karadzic insisted that he did not really want the job.

“I did not wish to be an active politician,” he said. “I did not want to lead Republika Srpska either, and I would not have done if it had not been for the events of the war.

He explained that he was just doing his duty: “My understanding of human destiny is such that I believe a man must honour his duties,” he said.

Calls for a ‘Greater Serbia’ The first multi-party elections in Bosnia and Herzegovina were held in November 1990. Together with Karadzic’s SDS, the biggest winners were two other nationalist parties - the Bosniak Party for Democratic Action and the Croatian Democratic Com-

munity. The three of them created a coalition.

Social Democratic Party politician Miro Lazovic recalled how he often spoke out against Karadzic’s aggressively pro-Serb political agenda at parliamentary sessions in the early 1990s.

“Karadzic proposed the creation of a Greater Serbia,” Lazovic told BIRN. “Because of his politics and especially because of his claims that if Bosnia became independent, the Muslim people and the country would disappear, we in parliament had to call a referendum so citizens could say if they wanted an independent Bosnia and Herzegovina,” he said.

Karadzic warned Bosniaks about the dangers of an impending war in a speech in October 1991 in the Bosnian parliament, after Slovenia and Croatia had already declared independence from Yugoslavia. He said that leaving Yugoslavia would put Bosnia and Herzegovina on a “highway to hell”.

“I plead with you to fully understand that what you are doing is not good. The road that you are choosing for Bosnia and Herzegovina is the same highway to hell and suffering that Slovenia and Croatia have already taken,” he told lawmakers.

It was a speech that seemed to predict

March 2016

29

Comment

Justice Finally Catches Up with Karadzic Twenty-one years after the Srebrenica massacres, Radovan Karadzic has been convicted of genocide - sending out a message that heinous crimes by political leaders can be punished.

Emma Daly

I

the brutality of the coming conflict, and the massacres that would follow.

“Do not think that you will not take Bosnia and Herzegovina to hell and the Muslim people maybe into extinction, because if there is a war, the Muslim people will not be able to defend themselves,” Karadzic said.

After Bosnia and Herzegovina became independent in 1992, after a vote that was opposed by Serbs who wanted to remain part of Yugoslavia, the war broke out.

Throughout the three-and-a-half year long conflict; Karadzic was the president of Republika Srpska and supreme commander of its armed forces.

During wartime, his most notorious statements were about Sarajevo, which was besieged by Serb forces for three-and-a-half years.

Karadzic denied that units under his command were guilty of deadly mortar attacks on the city. After the massacre at the Markale market, in which dozens of civilians died in 1994, Karadzic told the newspaper Borba: “We have a disciplined army… no one can fire without an express order.”

He also insisted that “Serbs will never leave Sarajevo and the city will be the capital of the future Serb state”.

In several interviews, he opposed international intervention in Bosnia, saying it would be “a dangerous precedent which would make any country unsafe and would disrupt democracy”. He also publically denied the responsibility for the Srebrenica massacres. Speaking about that period, the wartime speaker of the Bosnian Serb parliament, Momcilo Krajisnik, insisted that Karadzic “always fought against crimes”.

“He did not want crimes and if there is justice, he will be acquitted,” said Krajisnik, who was himself sentenced by the UN court in The Hague to 20 years in prison for war crimes. Miro Lazovic said however that he was certain that Karadzic would be convicted. “The Hague Tribunal has al-

ready shown what it thinks of the leadership of the Bosnian Serbs and has found that their plan was to commit crimes. I have no doubt that Karadzic, as the embodiment of these policies, will be convicted,” he said.

Karadzic goes underground The International Criminal Tribunal for the Former Yugoslavia was set up in The Hague after thousands of non-Serbs were detained in concentration camps and hundreds killed forces in Prijedor in 1992 and after the shelling of Sarajevo by Bosnian Serb forces.

The first indictment against Karadzic was raised in 1995, a few months after the Srebrenica genocide.

An arrest warrant for Karadzic was issued in 1996, but by that time, he was already on the run. According to British journalist Julian Borger, who wrote a book about Karadzic’s fugitive years and arrest, the former Bosnian Serb president evaded capture for over a decade because international forces and the Serbian authorities were initially unwilling to arrest him, believing it could threaten the fragile post-war peace.

In the beginning, Borger says that Karadzic was hiding openly in Pale, but later, as pressure mounted for him to be brought to justice, he fled to Serbia and went into hiding.

The US offered a reward of almost $5 million for information leading to his whereabouts, but despite a lengthy manhunt by international and local security forces, Karadzic was only arrested 12 years later in the summer of 2008 in Belgrade, where he was living under the name of Dragan Dabic, disguised as a New Age mystic.

After a marathon six-year trial, during which more than 500 witnesses testified, the verdict is expected on Thursday. The prosecution has called for a life sentence, while Karadzic, who has continued to insist that he is not guilty, has said he should be acquitted.

Along with his work as a psychiatrist, mostly with patients suffering from depression, first in Sarajevo and then for a while in Belgrade, Karadzic also wrote poetry. He published four books of verse and achieved modest renown; during the war years, he was awarded a literary prize in Russia.

t was just a bolt of pink cotton lying on the floor of a school gym but more than 20 years later, it haunts me still: soldiers tore off strips of that cloth, blindfolded dozens of men, trucked them to a nearby field, shot them, and buried all but a handful of survivors in mass graves.

Today, the man who presided over the Bosnian Serb republic as his troops committed mass killings at Srebrenica, was found guilty of genocide and crimes against humanity by the International Criminal Tribunal for the Former Yugoslavia and sentenced to 40 years in prison.

Radovan Karadzic lived in Sarajevo for years but ordered his troops to besiege the city for 44 months; more than 10,000 people were killed by sniper fire and shells.

One was Ibrahim Osmic, a 56-year-old shot dead as he shoveled snow near a front-line bridge during a ceasefire after the Markale market massacre in February 1994 prompted Nato to demand an end to the shelling.

I saw his body lying in the morgue at Kosevo Hospital, where Karadzic had worked as a psychiatrist.

Nine months after the Srebrenica massacre, when Karadzic’s forces killed more than 7,000 people, I traveled through those killing fields, dazed and horrified to see the evidence all around.

Scraps of the same pink cloth tramped into the mud of a mass grave, human bones pushing through the seedling grass. Bullet holes, blood, brains scarring the walls of an agricultural warehouse, where a couple of guys were working, trampling over the labels placed around the site by war crimes investigators.

I remember thinking there was no point asking anyone, “What happened here?”, because they would just say nothing.

But if we asked, “Where were you when they shot all those men?” it was different – then people would say, “Oh I wasn’t here that day, I was away when it happened.”

Karadzic, who defended himself, told the court in The Hague, “They’re trying to convict us for something we never did”, and described the siege of Sarajevo as a “myth”.

It took years for the International Criminal Tribunal for the Former Yugoslavia to gather and present the evidence of genocide and crimes against humanity.

Karadzic, in hiding for more than a decade until his arrest in 2008, has been on trial since 2009.

His conviction brings some comfort to those who survived his many crimes – in Sarajevo, Srebrenica and beyond.

Above all, I hope that future warlords are taking note: justice will come one day.

Emma Daly is communications director for Human Rights Watch and covered the wars in Bosnia and the former Yugoslavia for The Independent.

30

March 2016

Margarita Guxhumani in her home in Berat

Old Jam Makers Taste Sweet Success in Albania

In ancient Berat, the old tradition of preparing jams is being reinvented for tourists who want to take away sweet memories of the town Erjola Azizolli | BIRN | Berat

F

or several years now, the centuryold house of the Guxhumani family in the Mangalem area of Berat has opened its impressive doors to the mostly foreign visitors who travel to Albania in search of rich cultural heritage.

Built of stone and wood, it is one of many homes preserved as part of Albania’s national cultural patrimony in the UNESCO World Heritage Site town.

The tradition of producing a specialty jam, known locally as Gliko, is as old as the house itself - and the recipe is guarded by the lady of the house.

“I knew how to make Gliko in my family like any other child, but when I came to my husband’s household, I discovered an earlier tradition,” 73-year-old Margarita Guxhumani says.

“My mother-in-law, Polikseni Guxhumani, and her mother-in-law, always prepared Gliko because they considered it a sweet that should always be available in an Orthodox [Christian] household, especially for celebrations of the name days of family members,” she adds.

Gliko is a whole fruit jam made of fruit stewed in sugar. Traditional whole fruit preserves are particularly popular in Eastern Europe and in Asia and can be made from almost any fruit, though sour and bitter fruits are especially prized.

Tourism is on the up in Berat. The local tourism office says the town registered 60,378 visitors last year, with a growth rate of 42 per cent compared to 2014.

UNECSO declared Berat a World Heritage Site in 2005. Since then, it has attracted more and more foreign visitors, as have the two other world heritage sites in the country, Butrint and Gjirokastra.

UNECSO describes Berat as a town that “bears witness to the coexistence of

various religious and cultural communities down the centuries”.

Marjus Qytyku, an expert on heritage and art in Berat, says the local tradition of craftsmanship is an important component of the touristic attraction of the town.

“In Berat we have stone, woodwork, needlework, metalworking and Gliko.

Alongside the Guxhumani household, we have about 30 active craftsmen and women,” he says.

“Margarita belongs to this tradition, which we try to promote through projects and activities organized by the municipality and the Craftsmen’s Association,” he adds.

In the communist era, when Margarita worked in the state-owned Repair Services Enterprise, she used to prepare Gliko for her family and share it with work colleagues.

After communism fell in 1991, she took early retirement so as to engage full time in the preparation of Gliko. For 25 years now, she has made it out of every possible fruit and vegetable, tickling the palates of both foreign and domestic visitors alike.

Margarita uses walnuts, cherries, apricots, eggplants, figs, green peppers, roses, cornel, quince, oranges, mandarin, watermelon, carrots, grape, orange flowers, citron and bitter orange among others.

She doesn’t boast about her own preparation of Gliko, saying that in the Mangalem neighborhood, every housewife knows how to make it.

But she takes pride in the fact that she has perfected the preparation of 21 kinds of Gliko that have since found their ways around the world.

“When people started to emigrate, before traveling to Greece or Italy, the neighbors of my childhood home and relatives would ask to take some of my Gliko with them,” Margarita says.

Now part of travel guides;

This year, the traditionally prepared Glikos of the Guxhumani family were included in the “Berat Eternal Experience”, a touristic guide.

“The guide aims to promote different traditional products of Berat for foreign and domestic visitors,” says Blerina Ago, vice-president of the Albania Rafting Group, which prepared the guide.

“We aim to help local craftsmen to produce and sell more of their interesting products, while preserving the traditions and passing them to the younger generations,” she adds.

Over the years, Margarita has learned of the various preferences of the various tourists. Now she knows that Germans like a different Gliko to Italians so she offers them choices according to their taste.

“This is my place of work; a house inhered down the generations, where tourists come for some rest and buy Gliko to take with them,” Margarita says.

“Gliko is a form of art, it includes beautiful colours and requires a lot of attention and love. It cannot be produced on a large scale, because then it will become just the usual jam,” she adds.

In love with her “art” as she calls her Gliko, Margarita says that over the years she had turned down many offers to produce her jam in factories because she is convinced that Gliko has to be produced at home and that large-scale production cannot guarantee the same quality and taste.

When visitors come, she serves them three different kinds of Gliko with different colours and forms that harmonise with each other.

It is usually served with a soft drink or water. Tasting Gliko in the impressive house on the Mangalem neighborhood hits a note.

Ana Dolidze a Frenchwoman who fell in love with Berat several years ago, says that every time she visits, she cannot leave without visiting Margarita’s house.

“I first heard about this town from my friends and when I came, I wanted to touch everything,” she says.

“I am impressed by the old neighborhood and by the beautiful house of Margarita, and by the excellent taste of her Glikos as well.”

March 2016

31

recense

Life of Albania’s Bizarre Dictator Brought to English Audience The first detailed biography in English of Enver Hoxha paints a fascinating portrait of the weirdest tyrant the Balkans ever saw Marcus Tanner | BIRN | London

M

ore than 30 years after his death, Albania’s long-time dictator, Enver Hoxha, remains an enigma. He may not have been the great man of letters he thought he was, but Hoxha was certainly better read, more culturally aware and more cosmopolitan than the proletarian bosses elsewhere in Eastern Europe - by a long chalk.

You can hardly imagine East Germany’s thuggish Walter Ulbricht settling down to browse through Le Monde with his morning coffee, as Hoxha did. Nor can one imagine the Yugoslav leader Josip Tito spending much time in a library.

Hoxha, on the other hand, amassed a huge collection of over 20,000 volumes, which he constantly enriched by poring over the latest publishers’ lists from France.

His imported reading material was not confined to turgid tracts about MarxismLeninism, either. Hoxha’s taste in books was eclectic. He ordered lives of popes and Catholic saints and even books of vampires – oddly – among other topics.

The unquestioned ruler of Albania for 41 years had the means to become the most enlightened leader of the Communist bloc.

Instead, as we all know, he was the opposite. Compared to Hoxha’s domain, East Germany, Czechoslovakia, Hungary and even more so Yugoslavia became centres of liberal thinking and the rule of law.

In those countries, the firing squad ceased to be the normal means of dealing with political troublemakers once Stalin died - and religion, while persecuted, was not outlawed.

In most of these countries, a small class of dissidents was increasingly tolerated, as long as they did not make too much noise.

The Eastern bloc regimes also, at least from the 1960s, tried to conciliate their citizens by ensuring them a modest supply of consumer goods such as cars, TVs and fridges.

Not so Albania. From start to finish, Hoxha ran Albania like a maximumsecurity labour camp. Even food was in short supply. Forget cars.

Partly because so few English-speaking scholars understand Albanian, this odd, sinister man has gone

without a proper biography in the English language, which is why Albanian journalist Blendi Fevziu’s new account is so welcome.

Anyone expecting a revisionist version of Hoxha’s career, soft-soaping his crimes, however, will be disappointed. Fevziu describes Hoxha as a paranoid psychopath with few, if any, redeeming features who - together with his scheming and equally unpleasant wife - arranged the speedy death of absolutely everyone who got in their way.

In his last years, Fevziu writes, Hoxha lived an astonishingly lonely life because by then he had killed off so many of his wartime comrades that he hardly had anyone left to talk to.

Jealous of anyone else with intellectual pretensions, the bookish dictator stuffed his Politbureau with dullards and people of no education. Loyal they may have been, but they did

not offer him much in the way of stimulating chitchat.

The contrast with Tito - whom Hoxha loathed - is startling.

Tito, although a man of little education himself, admired intellectuals and artists and gave them a good deal of leeway.

Painters were not expected to demonstrate even the remotest interest in communist ideology while writers were allowed to veer “off message” as long as they did not attack the system directly.

When Tito fell out with the communist leaders of Croatia in the early 1970s, he typically had them sacked, not shot.

Hoxha, on the other hand, was consistently murderous, spiteful and vindictive. Typically, he made sure that when Mother Theresa’s mother was dying in Albania, she was not allowed to come and pay her a farewell visit even though she begged for it. He could easily have allowed it

but, naturally, didn’t.

Hoxha would never share a stage, Fevziu writes. His professed love of Stalin, he says, was a tool to be used against the Yugoslavs and the subsequent crush on Chairman Mao’s China was even more unreal: no Chinese leader ever came to Tirana and Hoxha never went to Beijing.

At home, he left no room for anyone but himself, which helps explain why Albania became so chaotic after he departed. Because he allowed no alternative voices to exist, no one was waiting to step in once he had gone, once the party relinquished control. No nascent “civil society” was there to assume its responsibilities. There was just a vacuum and a great deal of lawlessness.

In spite of his distaste for his subject, the author writer a sympathetic portrait of the dictator’s final days. Confused by a series of strokes, by then he could only lipsync along to prerecorded speeches and potter round his villa in Tirana, looking at flowers with his grandchildren.

Hoxha’s death, Fevziu wr ites, prompted an outburst of mourning. The event was declared “a national tragedy” and, once the pompous funeral was over, statues were raised and the university renamed in his honour.

It was another five or six years before Albania awoke from its long, strange, dream. It is an extraordinary tale – how one man captured a country and held it prisoner for the best part of half-a-century – and it is well told.