Reporter.al Botimi Nëntor 2016 by Reporter.al

INVESTIGIM

Motra e drejtorit në Bashki fiton tenderin e “Tirana Parking”

Kompania në pronësi të motrës së drejtorit të punëve publike në bashkinë e Tiranës, Taulant Tusha ka fituar një tender të majmë, duke ngritur pikëpyetje për një konflikt të mundshëm interesi.

ARKIVA E ISH-SIGURIMIT

Gjykata urdhëron SHISH të deklasifikojë dokumentet

Pas një beteje tetëmujore të BIRN Albania me SHISH, Gjykata Administrative e Tiranës vendosi që dokumentet mbi numrin e personave të përndjekur nga ish-Sigurimi nuk janë sekret.

REPORTAZH

Kryerabini i Athinës dhe gjithë Greqisë është vlonjat!

I fundmi i tre reportazheve tregon rrënjët shqiptare të kryeklerikut hebre të Athinës, si ia marrin hebrenjtë vlonjatë “Do marr çiftenë...” mbas ceremonish fetare dhe fatet e familjes hebreje me mbiemër Tepelena.

Nr.

Nëntor 2016 E përmuajshme

LUFTA SHQIPTARE KUNDËR DROGËS Shqipëria po shkul një sasi të paprecedent kanabisi, por korrupsioni i gjithëpërhapur dhe dështimi për goditjen e bosëve të industrisë multimiliardëshe e hedh poshtë argumentin e “luftës kundër drogës” të këtij vendi anëtar të NATO-s.

Nëntor 2016

LUFTA SHQIPTARE KUNDËR DROGËS

“EKONOMIA E KANABISIT”

KËRCËNON TË ZAPTOJË SHQIPËRINË MOTRA E DREJTORIT NË BASHKI

FITON TENDERIN E “TIRANA PARKING” 4-5

“ANTIMAFIA” NDIHMON GJYQTARËT E KORRUPTUAR TË FSHEHIN PASURINË KRYERABINI I ATHINËS DHE

Kultivuesit janë shpërndarë në zona të thella malore ndërsa trafikantët krenohen me mbrojtjen nga policia.

GJITHË GREQISË ËSHTË VLONJAT! “GROPA E INVESTIMEVE”, PËRFUNDIMI I RRUGËVE

KOMBËTARE SHTYHET PAS VITIT 2019 GJYKATA URDHËRON SHISH TË

DEKLASIFIKOJË DOKUMENTE TË ISH-SIGURIMIT

Kompania e motrës së drejtorit të bashkisë së Tiranës fiton tenderin e majmë.

ENGLISH EDITION AN ALBANIAN WAR ON DRUGS ‘CANNABIS ECONOMY’

18 20

THREATENS TO OVERRUN ALBANIA BIRN ALBANIA WINS LANDMARK

VERDICT ON SECRET FILES AMERICA’S EISENHOWER INSPIRES

Pas një beteje 8 mujore me BIRN, SISH urdhërohet të deklasifikojë arkivën e Sigurimit.

ALBANIA’S FIRST WOMAN GENERAL ALBANIA FAILING TO ADDRESS

THREAT FROM SYRIA RETURNEES Publikuar nga:

Publikuar nga:

ROMANIAN ROULETTE ANALIZA

ANALIZA

INVESTIGIME

REPORTAZHE

LAJME

OPINION

12-13

Rrënjët shqiptare të kryeklerikut hebre të Athinës dhe fatet e familjes hebreje me mbiemër Tepelena.

LAJME

REPORTAZHE OPINION Është publikimi i Rrjetit Ballkanik të Gazetarisë Investigative në Shqipëri – BIRN Albania. RAJONI BIRN Albania ështëRAJONI një organizatë jo-fitimprurëse, e cila mbështet zhvillimin e gazetarisë INTERVISTA investigative në Shqipëri me qëllim ekspozimin e rasteve të korrupsionit dhe promovimin e të drejtave të njeriut në vend. Ky publikim i përmuajshëm është një përmbledhje e disa prej artikujve të botuar nga rrjeti BIRN në faqen www.reporter.al dhe www.balkaninsight.com. Mbështetur nga: Ky publikim shpërndahet falas. Printimi dhe shpërndarja e tij mundësohet nga: National Mbështetur nga: Endowment for Democracy B T D Balkan Trust for Democracy Fondacioni Shoqëria e Hapur për Shqipërinë

INTERVISTA

FONDACIONI

SHOQËRIA

E HAPUR

PËR SHQIPËRINË

FONDACIONI

SHOQËRIA

E HAPUR

PËR SHQIPËRINË

STAFI

KONTAKTONI:

Kristina Voko, drejtore e BIRN Albania Besar Likmeta, redaktor Aleksandra Bogdani, gazetare Gjergj Erebara, gazetar Ivana Dervishi, gazetare Lindita Çela, gazetare

Bulevardi Gjergj Fishta, Kulla 5, Ap. 22, Tiranë E-mail: office.albania@birn.eu.com Tel: +35544502592 URL: http://www.reporter.al/

Nëntor 2016

Ngjarjet e Nëntorit

Donald Trump zgjidhet President i ShBA Donald Trump, mbërrin për të mbajtur fjalimin e fitores të mërkurën më 9 nëntor 2016 në Nju Jork. Nga e majta, Trump, djali i tij Barron, bashkëshortja Melania, Jared Kushner dhe Ivanka Trump. (AP Photo/ Evan Vuçi)

Vetingu, kushti kyç për hapjen e negociatave Mesditën e 9 nëntorit në Bruksel, komisioneri Johannes Hahn prezantoi paketën vjetore mbi politikën e zgjerimit të Komisionit Europian, duke rekomanduar hapjen e negociatave me Shqipërinë, pasi nënvizoi progresin e bërë nga Tirana drejt përmbushjes së 5 kritereve kyç të anëtarësimit. Hahn shtoi që Tirana po bënte gjithashtu hapa përpara për sa i përket reformës në administratën publike dhe në ndërtimin e një rekordi solid të hetimeve proaktive kundër korrupsionit dhe krimit të organizuar, por rekomandimi për hapjen e negociatave do të kushtëzohet nga progresi i zbatimit të reformës në drejtësi. “Rekomandimi për hapjen e negociatave do të kushtëzohet nga progresi që do të bëhet në lidhje me zbatimin e reformës në drejtësi, në mënyrë të veçantë për sa i përket rivlerësimit të gjyqtarëve dhe prokurorëve (i ashtuquajturi procesi vetingut),” tha Hahn. “E thënë më qartë, ne duhet të shohim se si do të funksionojë në terren, sepse vetëm rezultatet kanë rëndësi,” shtoi ai. Rekomandimi i Komisionit u mirëprit nga Tirana zyrtare. Në një prononcim për median të mërkurën, ministrja e Integrimit Klajda Gjosha, e vlerësoi atë si historik për marrëdhëniet Shqipëri- BE.

Shoqëria civile vazhdon betejën kundër mbetjeve Grupet e shoqërisë civile në Shqipëri po vazhdojnë betejën e tyre kundër një projektligji që lejon importin e mbetjeve të integruara. I propozuar nga deputetë të mazhorancës, projektligji u rikthye për rishqyrtim në Kuvend nga presidenti Bujar Nishani më 14 nëntor. Projektligji u tërhoq në mënyrë të beftë nga seanca e 24 nëntorit, për shkak të qëndrimeve të ndryshme mes partive të koalicionit qeverisës, LSI dhe PS. Megjithatë, ai u bë pjesë e diskutimeve politike brenda sallës së Kuvendit, ndërkohë që përfaqësuesit e shoqërisë civile vazhdonin protestën në ambjentet e jashtme. Protestuesit jashtë parlamentit kërkuan me forcë që depu-

tetët të mos i hapin rrugën importit të mbetjeve në Shqipëri dhe të tërhiqen një herë e mirë nga projektligji. “Njëpërqindëshi [i njerëzve të pasur të Shqipërisë] na thotë se duhet t’i importojmë plehrat se është e vetmja mënyrë që ne të përpunojmë mbeturinat tona,” tha aktivisti Endrit Shabani duke ironizuar qëndrimin e Partisë Socialiste. “Sikur ne të punojmë me 100 për qind të kapacitetit të përpunimit të mbeturinave tona, nuk do të arrijmë dot të përpunojmë as gjysmën e mbeturinave që kemi”, shtoi ai.

Shqipëria, 1 ndër 4 vendet me politikanët më të korruptuar Një raport i Transparency International, i publikuar në nëntor vlerëson se Shqipëria po bën përpjekje mesatare për të luftuar korrupsionin. Megjithatë, raporti e rendit Shqipërinë si një ndër katër vendet me klasën politike më të korruptuar në Europë. Transparency International vlerëson se qytetarët shqiptarë mendojnë se klasa e tyre politike është ndër më të korruptuarat mes vendeve të përfshira në studim. “Qytetarët e Ukrainës, Shqipërisë, Bosnjes dhe Rumanisë janë më prirur në mendimin se deputetët në Parlamentet e tyre janë shumë të korruptuar. Në këto vende, më shumë se gjysma mendojnë se përfaqësuesit e tyre janë të korruptuar, shifra që rriten në ¾ për Moldavinë,” thuhet në raport. Paralelisht me korrupsionin në nivelet e larta të qeverisjes, Shqipëria konsiderohet si një ndër vendet ku ryshfeti në këmbim të shërbimeve publike është mjaft i përhapur. Shqipëria ka marrë pikët më të larta në rajon dhe në Europë-çka tregon se kultura e korrupsionit të vogël është gjerësisht e përhapur, duke u renditur në të njëjtin nivel me Rusinë dhe duke lënë pas vetëm vendet e Azisë Qendrore.

Konflikti i interesit përplas Prokurorinë me ILDKPKI Prokuroria shqiptare dhe Inspektoriati i Lartë i Deklarimit dhe Kontrollit të Pasurive janë përfshirë në një konflikt gjyqësor, pasi organi i akuzës vendosi të nisë hetimet për rolin

e institucionit në trajtimin e rasteve të konfliktit të interesit. Oficerët e policisë gjyqësore sekuestruan në ILDKPKI dosjet e pasurive të disa zyrtarëve të lartë, përfshirë edhe serverin e institucionit. ILDKPKI u ankua në gjykatë kundër vendimit të sekuestros. Gjykata e Tiranës ka vlerësuar si jo të ligjshëm vendimin e Prokurorisë së Tiranës për të sekuestruar të gjitha deklaratat e pasurive të zyrtarëve të lartë dhe serverit qendrorë të Inspektoratit të Lartë të Deklarimit dhe Kontrollit të Pasurive. Gjyqtari Julian Haxhiu ka vendosur të mërkurën shfuqizimin e 6 vendimeve të sekuestros të lëshuara nga Prokuroria e Tiranës, në kuadër të hetimit për kreun e ILDKPKI Shkëlqim Ganaj, si i dyshuar për veprën penale të shpërdorimit të detyrës. Hetimi kundër kreut të Inspektoriatit të Lartë vjen në momentin kur institucioni i drejtuar nga Shkëlqim Ganaj është i përfshirë në procesin e marrjes në sitë e deklaratave të pasurisë së gjyqtarëve dhe prokurorëve, si pjesë e procesit e të vetingut që pritet të ndjekë miratimin e ligjit “Për rivlerësimin kalimtar të gjyqtarëve dhe prokurorëve në Republikën e Shqipërisë.”

Komuniteti egjiptian, 87 për qind të papunë Lëvizja Rinore Egjiptiane Rome, një organizatë rinore që ka në fokus mbrojtjen dhe zhvillimin e komuniteteve egjiptiane dhe rome në Shqipëri, publikoi një studim të thelluar në formën e censusit mbi banesat dhe popullatën egjiptiane në Elbasan. Sipas censusit të LRER, familjet e komunitetit egjiptian në Elbasan jetojnë në 66.3 për qind të rasteve me të ardhura nën nivelin minimal të pagës prej 22.000 lekë dhe janë të prekura thellësisht nga papunësia. 23.4 për qind e të intervistuarve kanë deklaruar se kanë të ardhura mujore familjare nga 15.001 deri në 20.000 lekë, 17.6 për qind kanë të ardhura nga 10.000 deri në 15.000 lekë, 15.4 për qind nga 5.000 deri në 10.000 lekë. Papunësia dhe kushtet e këqija të jetesës mbeten problemet kryesore të komunitetit egjiptian në Elbasan sipas studimit. Rreth 87.3 për qind e personave mbi 18 vjeç (3,389 individë) nuk janë të punësuar krahasuar me 13.7 për qind të atyre që kanë siguruar një punë.

Nëntor 2016

INVESTIGIM

Lufta shqiptare kundër drogës Shqipëria po shkul një sasi të paprecedent kanabisi, por korrupsioni i gjithëpërhapur dhe dështimi për goditjen e bosëve të industrisë multimiliardëshe e hedh poshtë argumentin e “luftës kundër drogës” të këtij vendi anëtar të NATO-s. ELVIS NABOLLI | BIRN | SHKODËR, TIRANË DHE BARI

dërsa muzgu po i lë vendin natës, shtegu i ngushtë në mal bëhet gjithnjë dhe më i vështirë. Gjergji na udhëheq për dhjetë minuta më këmbë anësh rrugës kryesore, përmes një pylli ahu ku shumë lëndina janë mbjellë me kanabis, të cilat tashmë kanë nxjerrë sythat e parë nga toka. Njëzet e një vjeç, Gjergji i la studimet në universitet në mënyrë që të kujdeset për plantacionin që gjendet pranë një shtëpie të vjetër që familja e tij ka në zonën e ashpër të Alpeve Shqiptare, pranë qytetit të Shkodrës në veri të vendit. “Kjo bimë ka nevojë për shumë punë. Por nëse ia dalim deri në fund, fitimi do të jetë i konsiderueshëm,” thotë ai. “Me paratë që do të fitoj, do të rregulloj shtëpinë në Shkodër. Pastaj do të iki në Angli.” Gjergji nxjerr bidonat pesëlitërshe të ujit të fshehura në shkurre dhe i mbush ato në gropa uji shiu në pyll për të vaditur bimët e kanabisit. “Tani ka më shumë të rinj si unë këtu në mal duke u marrë me kanabis se sa ka atje në qytet,” thotë ai. Por suksesi varet nga një faktor i rëndësishëm. “Kjo ia vlen vetëm nëse ke lidhje me një polic. Ai do të më lajmërojë mbi operacionet e policisë në këtë zonë, kështu që, nëse ia dal ta korr, nga të 2 mijë bimët që kam mbjellë, 200 janë të tijat.” Kjo do të thotë se dhjetëramijëra euro do të përfundojnë në xhepin e policit të korruptuar, në rast se bima rritet e fortë dhe e lartë. Këto janë rrënjët e një industrie multimiliardëshe që përgjatë 25 viteve të fundit e ka kthyer Shqipërinë në një nga burimet kryesore të kanabisit në tregun ndërkombëtar, duke u ngjitur krahas vendeve të tilla si Kolumbia, Xhamajka, Holanda e Paraguai. Në vitin 2013, pushteti ndryshoi duar dhe një qeveri e re socialiste nën drejtimin e artistit të kthyer në politikan Edi Rama i deklaroi luftë kultivimit të kanabisit në vitin që pasoi, me një sulm pesëditor mbi një qendër famëkeqe droge pranë kufirit jugor të vendit me Greqinë. Atë vit, 2014, policia sekuestroi 101 tonë marijuanë, pak më shumë se sa në nëntë vitet e shkuara të marra së bashku. Mbi gjysmë milioni bimë kanabisi u shkatërruan, ndërsa vitin që pasoi, ky numër u rrit në 800 mijë rrënjë ndërsa në nëntë muajt e parë të vitit 2016, policia thotë se e ka dyfishuar sasinë e bimëve të shkatërruara sërish në 2.1 milionë rrënjë. Shifra të tilla, argumenton qeveria Rama, janë prova se ajo po e fiton luftën kundër drogës pas shumë viteve pandëshkueshmërie gjatë qeverisjes së kundërshtarëve të tij Demokratë. Por gjithsesi, një investigim për Bursën Ballkanike për Gazetari

Ekselente prezanton një panoramë më komplekse: të papenguar, kultivuesit janë shpërndarë në zona të thella malore; trafikantët krenohen me mbrojtjen që gëzojnë nga policia; hetuesit italianë mahniten nga aftësia e grupeve kriminale shqiptare; dhe në Europë e në Shtetet e Bashkuara qeveritë ankohen për dështimin e qartë të aleatit të tyre në NATO për të arrestuar ndonjë trafikant më të lartë se sa ushtarët e thjeshtë. Varfëria e gjithëpërhapur, nga ana tjetër, e dobëson përpjekjen për të bindur kultivuesit e marijuanës se ata kanë një alternativë. “Organizatat kriminale janë të tilla që mësojnë dhe përshtaten me shpejtësi përballë masave ndëshkuese nga lart, poshtë,” thotë Jana Arsovska, një asistent profesore në Kolegjin John Gray për Drejtësi Penale në Nju Jork dhe eksperte për krimin e organizuar në Ballkan. “Ke nevojë që njerëzit dhe shoqëria ta luftojnë këtë problem, jo thjesht agjencitë e shtetit.” Drejtësi selektive Lufta filloi në Lazarat, një fshat në Shqipërinë e jugut në të cilin, përgjatë 15 viteve të fundit qe ndërtuar një industri kanabisi unike në të gjithë Europën. I armatosur rëndë, fshati qe përgjegjës për gati gjysmën e prodhimit të kanabisit në Shqipëri me një prodhim prej rreth 900 tonësh në vit, sasi që me vlerën e rrugës në Europë arrin në 4.5 miliardë euro. Banorët e saj, të cilët haptazi kultivuan kanabis në oborret e shtëpive dhe në fusha, votuan rregullisht për demokratët, të cilët qeverisën vendin nga viti 2005 deri më 2013. Rama urdhëroi shkatërrimin e industrisë së kanabisit të këtij fshati një vit pasi mori postin e kryeminstrit dhe vetëm pak ditë para se Bashkimi Europian të vendoste nëse do t’i jepte Shqipërisë statusin e vendit kandidat për anëtarësim, çka do i sjellë vendit më shumë fonde të BE-së. Rreth 800 oficerë policie, përfshirë forcat speciale me mjete të blinduara, e rrethuan fshatin në qershor për pesë ditë me rradhë, duke u përballur me të shtënat e atyre që qenë të vendosur të mbronin të mbjellat, para se të tërhiqeshin dhe të fshiheshin nëpër male. Rreth 130 mijë bimë kanabisi u dogjën, katër laboratorë droge u shkatërruan dhe 80 tonë marijuane u konfiskuan. Dhjetëra njerëz u arrestuan. Rama tha se policia e pati thyer “tabunë 20 vjeçare të një zone krimi që e kishte shpallur veten republikë të pavarur dhe qe kthyer në një njollë turpi për Shqipërinë”. Ministri i tij i brendshëm, Sajmir Tahiri, tha se kjo demonstronte vendosmërinë e qeverisë për të “vendosur sundimin e ligjit në çdo cep të

Shqipërisë”. Por dy vjet më pas, vetëm 10 vetë janë burgosur, më së shumti nën akuzat se hapën zjarr ndaj policisë dhe për kultivim marijuane. Të arrestuarit u panë gjerësisht si lojtarë të vegjël në një operacion të krimit të organizuar në shkallë industriale, ndërsa udhëheqësit e grupit duket se u larguan të paprekur ose ka gjasa që nuk gjendeshin fare aty. Në Raportin e Progresit mbi aplikimin e Shqipërisë për anëtarësim, që u publikua në nëntor 2016, BE-ja lavdëroi “sekuestrimet mbresëlënëse të drogës dhe shkatërrimet e plantacioneve të kanabisit”, por tha se numri i dënimeve vijon të mbetet i ulët. Hetimet dhe përndjekjet, thuhet në raport, “nuk shkojnë mjaftueshëm lartë në zinxhirin e furnizimit me drogë”. “Policia dhe prokuroria nuk ia dalin të identifikojnë grupimet kriminale pas kultivimit dhe trafikimit të drogës ndërsa ndjekja efikase juridike në proceset penale rrallë herë është e sigurt”, thuhet në raport. Raporti i vitit të mëparshëm paralajmëronte se hetimet financiare, masat kundër pastrimit të parave dhe konfiskimi i aseteve qenë të “nënpërdorura”. Në të vërtetë, mes viteve 2010 dhe 2015, thuhet në raport, më pak se 35 vetë janë dënuar për pastrim parash. Arsovska i tha BIRN: “Shoqëria shqiptare funksionon me sistemin e njerëzve të afërm dhe miqve dhe dikush mund të arrestohet vetëm kur ai nuk ka miq as në polici dhe as në administratën publike.” “Megjithëse qeveria pretendon se është duke ‘luftuar’ problemin e drogës, në të njëjtën kohë ne kemi keqbërës të rëndësishëm trafikantë droge që lirohen dhe i shpëtojnë burgut.” Ambasadori i Shteteve të Bashkuara në Tiranë, Donald Lu, e theksoi këtë problem në shtator, kur i tha një grupi studentësh të gazetarisë se si qeveria aktuale ashtu edhe ajo e shkuar “kanë një problem me trafikun e drogës dhe se ka politikanë që kanë përfituar nga lidhjet e tyre me trafikun e drogës”. Ai i rikujtoi dëgjuesve: “Ne e dimë se ka shumë anëtarë të parlamentit, ka kryebashkiakë në Shqipëri dhe ka pasur kandidatë për kryebashkiakë që kanë dënime për trafik droge në vendet anëtare të BE-së.”

BIRN kërkoi një intervistë me Ministrinë e Brendshme dhe dërgoi pyetje me email mbi çështjet e korrupsionit mes policëve dhe akuzave se shteti ka dështuar të godasë krerët pas industrisë së kanabisit, por nuk mori përgjigje. BIRN kërkoi gjithashtu koment nga Policia e Shtetit dhe policia kufitare por nuk mori sërish përgjigje. Duke u përshtatur për të mbijetuar Ka shenja se shpartallimi në Lazarat i ka shpërndarë kultivuesit në zona të tjera në mënyrë që të plotësojnë kërkesën; ata gjithnjë e më shumë po mbjellin në toka publike dhe jo në toka private, brenda pyjeve apo në shpate malore në zona të thella, duke e bërë të vështirë për policinë që të dallojë plantacionet dhe të identifikojë përgjegjësit, thotë policia. Në një analizë e brendshme nga zyra e Prokurorit të Përgjithshëm të Shqipërisë, pjesë të të cilës u rrodhën në median shqiptare në qershor, shkruhet: “Gjatë muajve të fundit, kultivimi i kanabisit është përhapur në të gjithë vendin dhe në të gjitha qarqet.” “Kultivuesit e kanabis sativa,” sipas një pjese të raportit të siguruar nga BIRN, “përdorin tokë nën pronësi publike, më së shumti në pyje dhe kullota, ose pranë burimeve të ujit që gjenden larg zonave të banuara.” Një zëdhënës për Prokurorin e Përgjithshëm Adriatik Llalla, i cili u emërua në këtë post nga parlamenti nën qeverinë e mëparshme të udhëhequr nga Demokratët në vitin 2012, nuk iu përgjigj kërkesave të BIRN për të konfirmuar ekzistencën e raportit dhe gjetjet e tij. “Situata këtë vit është e pakrahasueshme me vitet e kaluara, për shkak të rritjes së stërmadhe të sipërfaqes së kultivuar,” tha Hivzi Bushati, ish-drejtues i Forcave Speciale të Policisë për Shqipërinë e veriut, i cili u pushua nga puna kur socialistët morën pushtetin dhe tashmë është anëtar i demokratëve në opozitë. “Pa lidhje me policinë dhe politikën, askush nuk ka kurajën dhe trimërinë për një investim të tillë, që të kultivojë mijëra bimë kanabisi nëpër të gjithë vendin,” i tha ai BIRN në një kafene në Shkodër. Qeveria e hedh poshtë argumentin se prodhimi i kanabisit është rritur

Nëntor 2016

apo se oficerë policie janë të përfshirë në të. Ajo hedh poshtë gjithashtu akuzat e ngritura nga demokratët në opozitë për bashkëpunim me trafikantët. “Publiku po krijon përshtypjen e gabuar se ka një rritje të sipërfaqes së kultivuar me kanabis,” tha Altin Qato, zëvendës drejtor i përgjithshëm i Policisë së Shtetit në një konferencë për shtyp në gusht. “Në fakt nuk është kështu, policia është thjesht më e aftë për të identifikuar dhe për të vepruar.” Ai tha se Ministria e Brendshme nuk ka të dhëna që të implikojnë punonjës të policisë. “Nëse do t’i kishim, do t’i arrestonim për shkak se bashkëpunëtorët janë njësoj si kultivuesit.” Më vonë, në shtator, Qato tha se tetë oficerë policie qenë pushuar nga puna ndërsa 21 të tjerë qenë nën hetim nën dyshimin se nuk kanë monitoruar zonat nën përgjegjësi të tyre. Tokë pjellore E bekuar me 218 ditë diell në vit dhe me burime të bollshme uji që rrjedhin nga malet, Shqipëria është një tokë pjellore për kanabisin. Enver Hoxha, diktatori komunist që mbylli kufijtë e Shqipërisë përgjatë sundimit të tij stalinist dhe paranojak pas Luftës së Dytë Botërore, ndaloi kultivimin e kanabisit në vitin 1946. Kjo drogë qe tregtuar lirshëm për dëfrim dhe përdorim si ilaç gjumi për fëmijët. Nën regjimin e Hoxhës, shteti mori kontrollin, duke e rritur atë si një bimë industriale për eksport, në terrenin e asaj që është sot Universiteti Bujqësor në Kamëz, një bashki në qarkun Tiranë. “Qe kanabis i cilësisë shumë të mirë,” tha për BIRN Ahmet Osja, ministri i fundit i bujqësisë për partinë në pushtet para se komunizmi të rrëzohej në vitet 1991-92. “Zviceranët e kërkonin sepse qe cilësi e mirë dhe për shkak se qe i lehtë. Përdoret në farmaceutikë, bimë mjekësore dhe për litar.” Fundi i komunizmit solli një dekadë destabiliteti të dhunshëm me rebelim civil në Shqipëri dhe luftë në vendet fqinje të ish-Jugosllacisë. Armët u bënë të zakonshme, politika u bë tepër e polarizuar dhe grupet kriminale lulëzuan. Një vend anëtar i NATO-s që nga viti 2009, Shqipëria është ende duke u përballur me trashëgiminë e viteve 90

dhe me fuqinë e rrjeteve kriminale të organizuara dhe të ngulura thellë, të cilat janë përhapur në të gjithë Europën Perëndimore. Arsovska tha se përpjekjet jetëshkurtra të qeverive të njëpasnjëshme të Shqipërisë që nga rënia e komunizmit për të ndaluar tregtinë e drogës u bënë “më shumë për famë dhe reklamë”, shpesh të motivuara nga politika e “shkopit dhe karrotës” të ndjekur nga BE ndaj vendeve të Ballkanit që ëndërrojnë të anëtarësohen një ditë në këtë bllok. “Në përgjithësi, ka mungesë të organizimit institucional solid dhe afatgjatë në luftën kundër krimit të organizuar në Shqipëri,” tha ajo. “Krimi i organizuar jeton në simbiozë me institucionet e shtetit.” “Adaptimi fleksibël i mbështetur në analizimin e rrugëve për të anashkaluar politikat e qeverisë kundër drogës ndihmon për të shpjeguar arsyen se pse industria e jashtëligjshme vijon të ekzistojë në Kolumbi apo në Shqipëri, pavarësisht faktit që qeveritë kanë shkatërruar disa organizata kyçe, përfshirë grupimet Medelin dhe Kali [kartelet e drogës në Kolumbi] apo grupin e Lazaratit.” Libri i Fakteve të Botës të Agjencisë Qendrore të Inteligjencës së Shteteve të Bashkuara, (CIA) përshkruan “prodhim të kufizuar opiumi dhe prodhim në zgjerim të kanabisit në Shqipëri” dhe thotë se organizatat shqiptare të narko-trafikut janë “aktive dhe në zgjerim në Europë”. Transportuesi Në Hot, një fshat i thellë malor në kufi mes Shqipërisë dhe Malin e Zi, një trafikant tregoi një shteg të ngushtë të fshehur mes shkurreve dhe pemëve. “Nga kjo pikë e më tutje, ne përdorim kafshë për transport,” tha ai. “Puna e policisë është e thjeshtë, sapo arrihet një marrëveshje. Ata thjesht e kthejnë radarin në anën tjetër, larg malit dhe në drejtim të Liqenit të Shkodrës, dhe na thonë se kur është rruga e lirë në mënyrë që të dërgojmë mallin të sigurt në destinacion.” “Për të transportuar një kilogram kanabis sativa, ne paguajmë 50 euro dhe kjo mbulon transportuesit në Shqipëri dhe në Malin e Zi, ndërsa policia merr një hise tjetër për shkak se është e pamundur të transportosh gjë pa lejen

e tyre,” tha ai për BIRN. Transportuesit përdorin gomerë, tha ai, të ngarkuar me 50 deri në 100 kilogramë. “Zakonisht vetëm ata që përpiqen të kalojnë vetë apo nuk janë korrekt me pagesat me kontaktet e tyre brenda policisë kufitare arrestohen,” shpjegoi trafikanti. Në Hot, një ‘trasportues’ i tillë zë një karrike në cepin e një kafeje në terracë, me pamje nga rruga. Ai thotë se e ka emrin Gëzim. “Të gjithë këtu kanë veshë, megjithëse të gjithë e bëjnë këtë,” thotë ai. Njësoj si transportuesit e tjerë, ai e njeh terrenin dhe ka lidhje me policinë. “Në maksimum, ne menaxhojmë të transportojmë 100 kilogramë në ditë dhe pagesa është e njëjtë, 50 euro për kile. Zakonisht ne ecim gjatë natës ose pas mesditës”, kur njerëzit ose janë duke ngrënë, ose janë duke fjetur. “Nëse do ta bësh këtë, duhet të flasësh me ata në pushtet. Përndryshe, përfundon në burg për një kohë shumë të gjatë.” Sipas ligjit shqiptar, kultivimi dhe transportimi i kanabisit ndëshkohet me tre deri në shtatë vjet burg, ndërsa nëse bëhet si pjesë e një grupi të organizuar dënohet me pesë deri në dhjetë vjet burg. Udhëheqësit e grupeve kriminale mund të dënohen me shtatë deri në 15 vjet burg. Nga Hoti në Malin e Zi, droga e gjen rrugën më tutje përmes kufijve porozë të ish republikave Jugosllave, përmes Serbisë, Bosnjës ose Kroacisë dhe në fund, në zonën pa kufij Shengen të Bashkimit Europian, e cila fillon në Hungari ose Slloveni. Trafikantë të tjerë ndjekin një rrugë më të drejtpërdrejtë, nga deti ose ajri nga brigjet perëndimore të Shqipërisë në brigjet e Puljas në Italinë e Jugut. Më pak se 200 kilometra është distanca që ndan Durrësin në Shqipëri me portin e Barit në Itali. “Marijuana shqiptare vjen shpesh me skafë të fuqishëm, përmes tokës nga Mali i Zi, Kroacia e Sllovenia, ose me avionë të vegjël të quajtur Piper,” tha një hetues në Guardia di Financa, agjencia italiane që ka detyrën të luftojë krimin financiar, trafikun dhe tregtimin e drogës. “Sipas metodës më të fundit, trafikantët thjesht hedhin sasi të mëdha droge në Pulia, ku bashkëpunëtorët e tyre në tokë po presin,” tha hetuesi, i cili foli në kushtet e anonimatit për shkak se nuk qe i autorizuar të fliste me gazetarët, në një intervistë për BIRN në Bari. Avionët Piper të parapëlqyer nga trafikantët janë të lehtë, me një motor dhe me dy vende dhe mund të mbajnë deri në 500 kilogramë. Ata fluturojnë deri në 1,600 kilometra me një mbushje me karburant. Një raport i vitit 2015 nga Drejtoria Qendrore e Shërbimeve Anti-Drogë të Italisë, raporton përdorimin nga trafikantët të “pistave klandestine të ndërtuara përtej Adriatikut”. Drejtoria Kombëtare Anti-Mafia e Italisë gjithashtu në një raport të vitit 2015, tha se një nga taktikat e parapëlqyera të trafikantëve qe që të fshihnin drogën mes mallrave të tjerë në “maune, furgonë apo makina të modifikuara” që kalojnë përmes portit të Barit. Sipas shifrave të Guardia di Finanza, në vitin 2014, 3 tonë kanabis u kap në këtë port. Kjo shifër ra në 1.8 tonë më 2015, por vetëm brenda një dite të vetme në korrik 2016, një skaf 10 metra i gjatë u ndalua dhe u zbulua se po transportonte 1.2 tonë kanabis, me vlerë të përafërt finale prej 12 milionë eurosh. Më 2006, nën drejtimin e kryeministrit demokrat Sali Berisha, Shqipëria vendosi një moratorium mbi skafet private për të luftuar trafikun e qenieve njerëzore dhe drogës, ndërsa qeveria u përpoq të bindte Bashkimin Europian të liberalizonte vizat për shqiptarët. Moratoriumi skadoi më 2013, pak para zgjedhjeve që Berisha i humbi përballë Ramës dhe nuk është rinovuar më. Për shkak se nuk ka kapacitete mbikëqyrjeje, Shqipëria nënshkroi një marrëveshje me Italinë në gusht 2012 me qëllim që policia italiane të monitoronte nga ajri zonat e kultivuara me kanabis. Fotografitë i

dërgohen Universitetit të Napolit, ku ekspertët llogarisin numrin e bimëve të kanabisit. Më 2014, fluturimet vrojtuese identifikuan 815 plantacione që mbartnin rreth 165 mijë rrënjë. Patrullimi mbuloi një territor prej rreth 15 për qind të territorit të Shqipërisë, sipas shifrave të Guardia di Finanza. Më 2015, ajo identifikoi 1,200 plantacione me rreth 243 mijë rrënjë, pasi mbuloi sërish 15 për qind të territorit. “Kemi nevojë për para” “Kur policia shkatërron më shumë bimë, ata (kultivuesit) thjesht e rrisin sipërfaqen e mbjellë,” tha Artan Hoxha, gazetar i kronikës së zezë. Hoxha ka shumë vite që raporton mbi drogën dhe krimin në Shqipëri dhe më 2015 mori kërcënime me vdekje përmes SMS nga një numër telefoni i regjistruar në Hollandë. “Këtë vit… për ta bërë më të vështirë për policinë që t’i sulmojë, ata (trafikantët) kanë rritur numrin e plantacioneve dhe e kanë shpërndarë bimën në të gjithë territorin e vendit,” tha ai për BIRN, “duke e bërë të pamundur për policinë që t’i shkatërrojë të gjitha.” “Policia shqiptare nuk ka njerëz apo pajisje të mjaftueshme për të vepruar në të gjithë territorin e vendit. Ata që kapen janë më së shumti individë të paorganizuar apo fshatarë të varfër, ndërsa shumica e plantacioneve mbijeton.” Raporti i Progresit të BE-së për vitin 2015 tha se niveli i pajisjeve dhe logjistikës së policisë qe shqetësues. Raporti thotë se policia përdor “shumë pak” mjetet e inteligjencës strategjike në dispozicion të saj sipas një marrëveshjeje operacionale me Europol, agjencinë ligjzbatuese të Bashkimit Europian. “Kapacitetet e ulëta të policisë gjyqësore dhe prokurorisë për të identifikuar dhe hetuar rastet komplekse kriminale nënkupton se ato janë të kufizuar te hetimet e thjeshta që përfundojnë me arrestime në flagrancë, pra nuk ka një përqasje tërësore për hetuesit dhe prokurorët.” Policia e Shtetit në Shqipëri ka rreth 10 mijë oficerë për një popullsi prej rreth 2.7 milionë banorësh, me paga mesatare prej rreth 350 euro në muaj. Paga mesatare në Shqipëri është vetëm pak më e lartë, rreth 370 euro në muaj. Pothuajse një në çdo pesë njerëz në moshë pune është i papunë dhe bujqësia është sektori me numrin më të madh të të punësuarve. Trafikantët kanë pak telashe për të gjetur bashkëpunëtorë të gatshëm për të rritur kanabis apo oficerë policie të gatshëm për të mbyllur njërin sy. Arsovska i tha BIRN: “Afërsia kriminale-politike e ushqyer nga korrupsioni i mundëson krimit të organizuar të lulëzojë.” Rryshfeti, tha ajo, ka një “traditë të gjatë” dhe në përgjithësi është i pranueshëm. “Nëse shohim situatën në Afganistan,” tha Arsovska, “është e vështirë t’i thuash fermerëve të ndalojnë të mbjellin opium nëse nuk ke një alternativë më të mirë për t’i ofruar. Alternativa duhet të jetë po aq fitimprurëse dhe më pak e rrezikshme në mënyrë që oferta të pakësohet. Është e vështirë t’i thuash njerëzve të ndalojnë bashkëpunimin me shkelësit e ligjit nëse ata nuk kanë mënyra më të mira për të fituar para, apo nëse ata thjeshtë nuk kanë frikë nga ndëshkimi.” Gjergji, në malet sipër Shkodrës, e përmblodhi me pak fjalë: “[Blerësit] kanë para, ne kemi mall. Kjo është e thjeshtë,” tha ai. “Një kile kanabisi mund të shitet për 800 apo 1 mijë euro. Pra e kupton se sa e rëndësishme është.” “Ne duam të jetojmë dhe kemi nevojë për para. Jo të gjithë do të shpëtojnë, por unë shpresoj për vete se do të shpëtoj.” Elvis Nabolli është një gazetar për Televizionin Albanian News në rajonin verior të Shkodrës. Ky artikull është pjesë e Bursës Ballkanike për Gazetari Ekselente, mbështetur nga Fondacioni ERSTEdhe Fondacionet për Shoqëri të Hapur, në bashkëpunim me Rrjetin Ballkanik të Gazetarisë Investigative.

Nëntor 2016

ANALIZË

“Ekonomia e kanabisit” kërcënon të zaptojë Shqipërinë Policia shqiptare duket se po e humb luftën në ndalimin e përhapjes së kultivimit të kanabisit, që sipas ekspertëve po çorienton ekonominë dhe politikën dhe që po rrezikon themelet e demokracisë. FATJONA MEJDINI | BIRN | TIRANË

ultivimi i kanabisit është sërish në qendër të vëmendjes në Shqipëri ndërsa pozita dhe qeveria shkëmbejnë debat për këtë çështje. Opozita e qendrës së djathtë e akuzon qeverinë e qendrës së majtë të Edi Ramës se ka mbyllur sytë ndaj përhapjes së gjerë të kultivimit të kanabisit për të kënaqur njerëzit e përfshirë në “industri” përpara zgjedhjeve të përgjithshme të vitit të ardhshëm. Zyrtarë të partisë qeverisëse e mohojnë me forcë pretendimin. Ekspertët, ndërkohë, thonë se kultivimi i drogës po është duke lënë në hije dhe po çorienton ekonominë shqiptare, duke dobësuar bizneset e ligjshme dhe duke korruptuar institucionet shtetërore. Ata besojnë se nëse qeveria nuk e godet fuqishëm kultivimin e shkallës së gjerë të kanabisit që ka zgjatur prej dy dekadash, kjo mund të trondisë themelet e shoqërisë, ashtu sikurse skema piramidale që prishi ekonominë dhe çoi vendin në kufi të luftës civile në vitin 1997. Megjithëse Shqipëria ka disa kohë që i ka shpallur luftë kultivimit të kanabisit, korrjet e kanabis sativës – një nga llojet më të zakonshme i përdorur për prodhimin e marijuanës dhe hashashit – vlerësohet të kenë qenë më të shumtat në vite. Më 8 tetor, policia e shtetit tha në një konferencë të përbashkët me policinë italine nga Guardia di Finanza se 2.5 milionë bimë ishin shkatërruar në të gjithë Shqipërinë këtë vit. Në vitin 2013, numri i bimëve të shkatërruara besohet të ishte 90,000. Në vitin 2014, shifra ishte 530,000 ndërsa në 2015 shifra shkoi në 780,000. Pavarësisht numrit në rritje të bimëve të shkatërruara, shumica e drogës ia doli të shkojë në tregjet ndërkombëtare këtë vit. Policia në Greqi dhe në portet italiane kapi kanabisin e prodhuar në Shqipëri thuajse çdo ditë. Policia shqiptare i tha BIRN se ndërsa ata po përpiqeshin të bënin për të mirën për të shkatërruar bimët e kanabisit, lufta i kishte kushtuar atyre financiarisht. Gjatë vitit 2016, ata shpenzuan rreth 6 milionë dollarë nga buxheti vjetor për luftën, ndërsa në vitin 2015 kostoja ishte 3 milionë dollarë dhe në vitin 2014 kostoja ishte 2.5 milionë dollarë. “Në vitin 2016, kostoja e parandalimit dhe luftës kundër kultivimit të bimëve narkotike ishte rreth 6 milionë dollarë, shpenzuar kryesisht në logjistikë dhe financimin e operacioneve,” tha policia. Nga ana tjetër, ata thanë se përveç policisë italiane Guardia di Finanza, që kryen fluturime në Shqipëri një herë në vit për të identifikuar fushat e kanabisit – asnjë institucion ndërkombëtar nuk po i ndihmon fi-

Policia shqiptare duke shkatërruar një plantacion kanabisi. Foto: Policia e Shtetit

nanciarisht në luftë. “Gjatë tre viteve të fundit, Ministria e Brendshme dhe qeveria janë përballur me të gjithë luftën. Asnjë organ tjetër lokal apo ndërkombëtar nuk e ka ndihmuar policinë për këtë,” thanë ata. Ekonomia e bazuar te kultivimi i kanabisit Neritan Sejamini, një profesor nga Universiteti i Tiranës dhe redaktor në portalin Exit, i tha BIRN se prodhimi i kanabisit në Shqipëri është një industri një-miliard-dollarëshe që sjell fitime marramendëse për atë që përfshihet në të. “Nuk ka të dhëna të sakta për të vlerësuar përmasat e ekonomisë së kanabisit. Megjithatë, vlera e sasisë së shkatërruar nga policia shqiptare, plus vlera e kanabisit të kapur nga policia italiane, varion nga 2 deri në 6 miliardë dollarë,” tha ai. “Sasia [e drogës] së shkatërruar dhe të sekuestruar është vetëm një pjesë e vogël e prodhimit real dhe ekonomia e paligjshme e drogës konkurron në vëllim me të gjithë ekonominë e ligjshme të vendit,” shtoi Sejamini. Sejamini beson se duke marrë në konsideratë përfitimet nga industria, ekonomia shqiptare mund të konsiderohet si e orientuar nga kanabisi. “Një nga parimet kryesore të ekonomisë është që njerëzit i drejtojnë burimet nga janë përfitimet. Në kushtet aktuale, është normale që në vend të investimit në bujqësi, shërbime, arsim dhe kështu me radhë, njerëzit të investojnë në kultivimin e kanabisit, duke e orientuar ekonominë e tyre në këtë drejtim,” thotë Sejamini. Ekspertët besojnë se industria e

kanabisit gjithashtu po dëmton industri të tjera dhe bëjnë thirrje që qeveria ta bëjë luftën ndaj kanabisit një prioritet kombëtar. Ata duan masa energjike për t’i dhënë fund kultivimit prej dy dekadash të kanabisit, duke thënë se dështimi i qeverisë për të krijuar një ekonomi solide të bazuar te investimi ka kontribuar në këtë situatë. “Industria po shtrembëron tregun normal të punës,” tha Zef Preçi, drejtori i Qendrës Shqiptare për Kërkim Ekonomik. Ai thotë se ndërsa disa industri po kanë probleme me gjetjen e punëtorëve ngaqë punëtorët paguhen më mirë duke punuar për ata që prodhojnë kanabis. “Çmimet e frutave dhe perimeve janë rritur ngaqë bujqësia normale nuk është një prioritet kur ka kanabis përreth,” tha ai. Preçi pranon se sektori i kanabisit ka sjellë disa përfitime për ekonominë shqiptare, duke gjeneruar vende pune dhe të ardhura për “punonjësit e saj”. “Një numër i madh fermerësh shpesh merret sezonalisht në punë dhe përgatit bimët për eksport… në këtë mënyrë, kultivimi ka ndikuar “de fakto” pozitivisht në zhvillimin e përgjithshëm të vendit,” tha ai. Megjithatë, ekspertët thonë se ky nuk është absolutisht modeli ekonomik që Shqipëria duhet të zhvillojë. Selami Xhepa, zv.rektor i Universitetit Europian të Tiranës tha për BIRN se megjithëse Shqipëria ka norma të larta të varfërisë dhe papunësisë, kanabisi nuk ka qenë kurrë zgjidhja. “Varfëria dhe papunësia nuk mund të gjejnë zgjidhje në aktivitete të tilla kriminale. Kjo do të trondiste shtyl-

lat e shoqërisë sonë, duke krijuar paralele me shtetet e dështuara të Amerikës Latine apo Azisë,” tha ai. “Varfëria dhe papunësia janë gjithashtu të pranishme në vendet fqinje si Maqedonia, Kosova, Bosnja, por një epidemi kanabisi nuk është përhapur te asnjë prej tyre ashtu siç ka ndodhur në Shqipëri,” argumenton ai. Kanabisi kërcënon shtetin Në raportin më të fundit për Shqipërinë, Komisioni Europian tha se policia dhe prokuroria shqiptare kanë “dështuar të identifikojnë bandat kriminale pas kultivimit dhe trafikimit të drogës dhe se ndjekja penale efikase ndodh rrallë. “Ka pak progres në shpërbërjen efektive të rrjeteve kriminale”, theksoi raporti. Komisioni shkroi se në vitin 2017, Shqipëria duhet të tregojë progres të mëtejshëm në krijimin e një një grupi investigimesh proaktive, ndjekjesh penale dhe dënimesh kundër grupeve të organizuara kriminale, përfshirë konfiskimin e aseteve kriminale dhe shkatërrimin me sukses te rrjeteve kriminale”. Ekspertët thonë se industria e kanabisit gjithashtu ka korruptuar klasën politike dhe institucionet shtetërore. “Është e qartë se shumica e parave nga aktiviteti kriminal po mblidhet te pak persona, kryesisht ata që kanë pushtet, ndërsa fermerët po rrezikojnë gjithçka për të siguruar jetesën përmes kanabisit”, thotë Preçi. Neritan Sejamini gjithashtu beson se ekziston një lidhje midis trafikantëve dhe atyre që kanë pozita të larta në administratë. “Grupet që pasurohen si rezultat i drogave kanë interes të mbrojnë status quo-në dhe janë të gatshëm të përdorin një pjesë të mirë parash për të kapur shtetin, policinë dhe njerëzit në pozita të larta në qeveri,” tha ai. Selami Xhepa beson se nëse prodhimi i kanabisit tolerohet kaq haptazi prej zgjedhjeve të ardhshme, dëmi afatgjatë që do t’i bëhet vendit mund të jetë i jashtëzakonshëm. “Grupet kriminale do të fuqizohen edhe më shumë, ndaj lufta kundër tyre do të bëhet edhe më e vështirë,” parandalëroi ai. Xhepa thotë se shkalla e dëmit potencial mund të krahasohet me atë që vendi ka përjetuar në vitin 1997, kur skemat piramidale falimentuan dhe humbjet prej një miliard dollarësh nga kursimet e njerëzve shkaktuan rebelim në rrugë. Protestat u kthyen në një luftë civile gjashtë-mujore mes socialistëve në opozitë, njerëzve, bandave të armatosura dhe qeverisë, që morën gjithsej 2000 jetë njerëzish. Konflikti përfundoi kur OKB dërgoi forcat paqeruajtëse për të kthyer sundimin e ligjit në vend. “Një ekonomi e bazuar te kanabisi ka potencialin të trondisë shtyllat e demokracinë në Shqipëri,” përfundoi Xhepa.

Nëntor 2016

Kompania kryesore fituese është nën pronësi të motrës së drejtorit të punëve publike në bashkinë Tiranë, Taulant Tusha, çfarë ngre pikëpyetje për një konflikt të mundshëm interesi në procesin e prokurimit të kontratës... Kryetari i Bashkisë Veliaj në përurimin e parkingut te Sheshi “Italia”

Motra e drejtorit në Bashki fiton tenderin e “Tirana Parking” Kompania në pronësi të motrës së drejtorit të punëve publike në bashkinë e Tiranës, Taulant Tusha ka fituar një tender të majmë nga agjencia e parkimit ‘Tirana Parking,’ duke ngritur pikëpyetje për një konflikt të mundshëm interesi. BESAR LIKMETA | BIRN | TIRANË

gjencia e bashkisë së Tiranës- ‘Tirana Parking,’ e cila po ndërton një rrjet parkingjesh me pagesë në kryeqytet hapi mesin e muajit tetor një procedurë prokurimi me fond limit 67.7 milionë lekë për blerjen e ‘makinerive dhe pajisjeve për sheshet’. Kjo kontratë me një afat kohor ekzekutimi prej 6 javësh, kishte si objekt prokurimin e një numri sistemesh parkimi automatike dhe të integruara, me specifikime teknike të detajuara, ku përfshihen pajisje që luhaten nga barrierat hyrëse dhe dalëse në parking, deri te sistemi i menaxhimit multiparking që do të ofrohet. Pas mbylljes së procedurave të prokurimit, fitues i këtij tenderi është shpallur kompania ADVANCED Sh.p.k, në bashkëpunim me ED Konstruksion dhe Adi Professional Sh.p.k., me një ofertë prej 63.7 milionë lek ose 94 % e fondit limit. Në tender nuk ka pasur ofertues të tjerë. Ndërkohë, dokumentet e zbuluara nga BIRN, tregojnë që kompania kryesore fituese është nën pronësi të motrës së drejtorit të punëve publike në bashkinë Tiranë, Taulant Tusha, çfarë ngre pikëpyetje për një konflikt të mundshëm interesi në procesin e prokurimit të kontratës. E kontaktuar nga BIRN, Bashkia mohoi që ky ishte një rast konflikti interesi, duke nënvizuar që Tirana Parking është një institucion më vete dhe se motra e drejtorit nuk përfshihet në rastet e parashikuara nga ligji. “Tirana Parking është një institucion më vete dhe Drejtori i Punëve Publike nuk ka asnjë ndikim dhe vendimmarrje institucionale. Tirana Parking, si

institucion varësie, ka buxhet dhe struktura te pavarura nga Bashkia e Tiranës për procedurat e prokurimeve,” tha bashkia e Tiranës nëpërmjet një zëdhënësi. “Nuk ka asnjë konflikt interesi, sipas ligjit, përveç personave (babai, nëna, gruaja ose fëmijët) nëse nuk ka marrë pjesë në vendimmarrje në rastin e të njëjtit institucion dhe sigurisht që, nuk analizohet as si kazus ligjor për një institucion tjetër me struktura dhe autoritete te pavarura,” shtoi bashkia. Tirana Parking është një agjenci nën varësinë e bashkisë Tiranë, e krijuar në nëntor 2015, me qëllim menaxhimin e parkimit në rrugë dhe jashtë rruge. Sipas Vendimit të Këshillit Bashkiak Nr. 48, të marrë në 11 Nëntor 2015, detyrat kryesore funksionale të Tirana Parking përfshijnë: administrimin e parkingjeve publike me pagesë, mbi tokë dhe nëntokë; si dhe planifikimin, ndjekjen dhe zbatimin e investimeve në infrastrukturën e nevojshme për shërbimin e parkimit publik me pagesë. Prokurimi i fundit për pajisjet e shesheve të parkingjeve ka qenë pjesë e investimeve të agjencisë për të shtrirë rrjetin e saj të shërbimeve në të gjithë hapësirën e bashkisë së Tiranës. Operatori i vetëm pjesëmarrës në tenderin me procedurë të hapur ka qenë bashkimi i shoqërive ADVANCED Sh.p.k, ED Konstruksion dhe Adi Professional – që u shpall fitues në mungesë të ofertave të tjera. Kompania ADVANCED Sh.p.k është themeluar në shkurt të vitit 2008 me emrin ADVANCED SECURITY SYSTEMS, duke pasur si objekt të aktivitetit të saj projektet elektronike, sigurinë publike dhe instalimet e automatizuara. Ajo liston mes

klientëve të saj disa nga kompanitë kryesore në Shqipëri si Vodafone, AMC, Tirana Bank , por edhe bashkinë e Tiranës- për të cilën shkruan në faqen e saj në ueb se ka shërbyer si nënkontraktor në disa projekte ndriçimi. Akti i themelimit të kompanisë tregon se në fillim ka pasur katër aksionerë, të cilët kishin secili nga 25 % të aksioneve. Dy nga aksionerët, Viktor Mitrevski dhe Teodor Begov janë shtetas maqedonas, i treti ka qenë shtetasi grek Stefano Papazios dhe i katërti shtetasi shqiptar Taulant Tusha – i cili sot ushtron detyrën e drejtorit të punëve publike në bashkinë e Tiranës. Me 8 maj 2008, Stefano Pazios dhe Taulant Tusha ia kanë shitur kuotat e tyre në kompani shtetases shqiptare Edlira Hoxha për 50 mijë lekë. Të dhënat e regjistrit civil dhe të aktit të shitjes tregojnë që Hoxha është motra e madhe e Taulant Tushës. Më vonë, në vitin 2010, Hoxha ka blerë dhe aksionet e dy ortakëve të tjerë maqedonas, duke u bërë pronarja e vetme e kompanisë. Në vitin 2013, kompania ka ndërruar emrin nga ADVANCED SECURITY SYSTEMS, në ADVANCED Sh.p.k. Tusha është emëruar si drejtor i punëve publike në bashkinë Tiranë në shtator të vitit 2015, pas zgjedhjes në krye të bashkisë të Erion Veliajt. Më përpara, ai ka shërbyer si drejtor i shërbimeve mbështetëse në Ministrinë e Mirëqenies Sociale dhe Rinisë- nga tetori 2013 deri në shtator 2015, kohë kur Veliaj ka shërbyer si ministër. Drejtoria e punëve publike është drejtoria më e rëndësishme në bashkinë Tiranë, duke përfshirë në përgjegjësitë e saj, përveç punëve publike dhe investimeve, prokurimet, transportin rrugor

dhe emergjencat civile. Edhe pse agjencia Tirana Parking është një institucion nën varësinë e bashkisë Tiranë, është e paqartë nëse drejtori Tusha ka luajtur një rol – mundësi që bashkia e mohon – në dhënien e tenderit për pajisjet e shesheve të parkingjeve ish kompanisë së tij ADVANCED, tashmë nën pronësi të së motrës. Ligji i konfliktit të interesit i vendos një kufizim të vazhdueshëm zyrtarëve të lartë të njësive të qeverisjes vendore dhe disa prej familjarëve të tyre, për sa i përket lidhjes së kontratave me institucione nën juridiksion. Shtojca 7 e dokumenteve standarde të tenderit, e cila lidhet me deklaratën e konfliktit të interesit të operatorit ekonomik, parashikon se “zyrtar i nivelit të lartë drejtues të një njësie të qeverisjes vendore, ndalimi për shkak të interesave private të zyrtarit, të përcaktuara në këtë pikë, zbatohet vetëm në lidhjen e kontratave, sipas rastit, me bashkinë, komunën ose këshillin e qarkut, ku zyrtari ushtron këto funksione. Ky ndalim zbatohet edhe kur palë në kontratë është një institucion publik, në varësi të kësaj njësie,” siç është dhe agjencia Tirana Parking. Kufizimi i vazhdueshëm i vlefshëm për zyrtarët e lartë të qeverisjes vendore, për të fituar nga tenderë publikë të hapur nga institucione publike në varësi, vlen edhe për një pjesë të familjarëve të tij, ku përfshihen “prindërit. bashkëshorti/ja, bashkëjetuesi dhe fëmijë në moshë madhore. Motra e zyrtarit nuk përfshihet në personat e lidhur, të cilëve u mohohet e drejta për të lidhur kontrata, megjithëse nuk përjashtohet që në rastin konkret nuk ka pasur forma të tjera të shfaqjes së konfliktit të interesit.

Nëntor 2016

Një metodologji e re e përdorur nga Komisioni Europian tregon se Shqipëria ka bërë progres minimal në shumicën e fushave ndërsa gjendet në “hapat e parë” ose “ka nivel të ulët përgatitjeje” në shumicën e kushteve që duhet të plotësohen para se të mbërrijmë te anëtarësimi.

Opinion

Shumë pak progres dhe pak të përgatitur për integrimin GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANË

etodologjia e re e Komisionit Europian për të matur ecurinë dhe statusin e përgatitjes së një vendi për anëtarësim sugjeron se Shqipëria gjendet në “nivel të mesëm” ose “të ulët” të përgatitjes për anëtarësim ndërsa ndryshimet pozitive në krahasim me vitin e kaluar konsiderohen si “të pakëta”. Metodologjia e re, e cila ka filluar të përdoret që në vitin e kaluar, i mat ndryshimet në krahasim me vitin e kaluar me cilësorë të tillë si: “hapa pas”, “jo progres”, “pak progres,” “shumë progres” dhe “progres shumë i mirë”. Gjendja e një vendi në një fushë të caktuar vlerësohet si “hapat e parë”, “nivel i ulët përgatitjeje”, “relativisht i përgatitur,” “nivel i mirë përgatitjeje” dhe “shumë i përgatitur”. Komisioni përdor edhe vlerësime të ndërmjetme mes këtyre kategorive, të tilla si “nivel i ulët/mesatar” për të detajuar më tej konkluzionet mbi gjendjen e një vendi në rrugën drejt anëtarësimit. BIRN analizoi raportet e viteve 2015 dhe 2016 të Komisionit Europian mbi progresin e Shqipërisë me këtë këndvështrim për të dalë në konkluzionin se pothuajse në të gjitha fushat ku Shqipëria duhet të bëjë përpara, progresi gjatë vitit të fundit ka qenë i paktë, ndërsa Reforma në Drejtësi dhe ligji “Për Pastërtinë e Figurës” (ligji i dekriminalizimit) përbëjnë dy pika kyçe pozitive, të cilat, gjithsesi konsiderohen të pamjaftueshme për sa kohë nuk janë zbatuar në mënyrë rigoroze nga autoritetet shqiptare. Pikërisht bazuar mbi këto dy pika, Komisioni Europian deklaroi sot (9 nëntor) se ka rekomanduar hapjen e negociatave për anëtarësim me Shqipërinë, por pa dhënë një datë konkrete të nisjes së negociatave si dhe duke vendosur si kusht paraprak, pikërisht zbatimin e reformës në drejtësi. Pjesa tjetër e raportit, i cili përbëhet nga 95 faqe, paraqet ecurinë e 33 kapitujve, të cilat përbëjnë thelbin e bisedimeve për anëtarësim si dhe një kapitull fillestar që merret me kriteret politike. Nga krahasimi i dy raporteve të progresit, 2015 dhe 2016, Shqipëria konsiderohet se ka marrë më së shumti notën “pak progres” ndërsa në tre fusha ka marrë notën “shumë progres” e në katër fusha ka marrë notën “aspak progres”. Në asnjë rast, ndryshimi i ndodhur nuk është konsideruar si “progres shumë i mirë”. Në total, Brukseli ka vënë notë në 44 fusha apo çështje në vitin 2016 dhe në 43 të tilla në vitin 2015. Fushat ku Brukseli mendon se ka pasur “progres të mirë” kanë qenë “Funksionimi i Drejtësisë”, “bujqësia dhe zhvillimi rural” dhe “Politikat e Transportit”. Fushat ku nuk ka pasur fare progres, janë “liria e shprehjes”, “Prokurimet Publike”, “Liria e Lëvizjes së Punëtorëve” dhe “Peshkimi”. Notat për ndryshimet e ndodhura gjatë vi-

tit të fundit në fushat e tjera janë që të gjitha “pak progres”. Në hapat e para Përveç matjes së ecurisë në krahasim me vitin e kaluar, Komisioni Europian ka matur edhe gjendjen në të cilën janë përgatitjet e Shqipërisë për anëtarësim për këto fusha. Nga analizimi i raportit të vitit 2016, në pesë fusha, Shqipëria vijon të klasifikohet si “në hapat e para” të përgatitjes për anëtarësim, në 15 fusha konsiderohet si “nivel i ulët përgatitjeje” ndërsa në 19 fusha konsiderohet si “nivel i ulët mesatar”, ose “nivel mesatar” ndërsa vetëm në një fushë, Shqipëria vlerësohet me “nivel të mirë përgatitjeje”. Në asnjë fushë nuk kemi marrë notën maksimale të të qenit “vend i përparuar në përgatitje”. Në krahasim me vitin 2015, ndryshimet në vlerësim janë minimale. Fushat e vlerësuara si “në hapat e para” kanë rënë nga 8 që qenë në vitin 2015 në 5 në vitin 2016 ndërsa fushat e vlerësuara me “nivel të ulët përgatitjeje” janë rritur nga 13 në 15. “Në hapat e para” Liria e Lëvizjes së Punëtorëve është fusha e parë për të cilën Shqipëria konsiderohet si “në hapat e para” dhe në të cilën, në vitet 2015 dhe 2016, ecuria ka qenë “zero progres”. Komisioni i kërkon Shqipërisë që të “kryejë bisedime dhe të zbatojë marrëveshjet e reja dypalëshe mbi sigurimet shoqërore, veçanërisht me vendet anëtare të Bashkimit Europian”. Marrëveshjet dypalëshe mbi sigurimet shoqërore i lejojnë punëtorëve që kanë periudha kontributesh në vende të ndryshme të mund të përfitojnë pension në vendin që zgjedhin. Shqipëria ka aktualisht marrëveshje të tilla me disa vende si Belgjika, Rumania, Hungaria e Gjermania ndërsa gjendet në bisedime me disa vende të rëndësishme, përfshirë Italinë dhe Greqinë. Bujqësia dhe Zhvillimi Rural është fusha tjetër ku Shqipëria gjendet “në hapat e para” por për këtë fushë, Komisioni Europian ka vlerësuar ndryshimet e vitit të shkuar si “Shumë Progres”. Sipas Komisionit, ndryshimi pozitiv qëndron te “fuqizimi i kapacitetit të Agjencisë për Zhvillim Rural dhe Bujqësor si dhe ndërtimit të Zyrës Kombëtare të Oficerit të Autorizimit dhe Fondit Kombëtar në përgatitje për t’ besuar këtyre institucioneve detyrat për zbatimin e buxhetit për Asistencën e Para-Anëtarësimit për Zhvillim Rural (IPARD). Paketa IPARD për t’i besuar zbatimin e buxhetit është finalizuar dhe dorëzuar në Komisionin Europian më 20 shtator 2016 dhe aktualisht po vlerësohet nga Brukseli. Detyrat për Shqipërinë në këtë fushë janë që të fillojë zbatimin e IPARD dhe të krijojë një regjistër bujqësor e një regjistër të kafshëve si pjesë integrale e sistemit të ardhshëm të ad-

ministrimit dhe kontrollit. Peshkimi është fusha tjetër ku Shqipëria konsiderohet në hapat e parë, por ndryshe nga bujqësia, Komisioni Europian nuk ka vërejtur progres gjatë vitit të fundit. Në këtë fushë, Shqipëria është ende në fazën kur duhet të përkthejë dhe miratojë ligjet në përputhje me direktivat e BE-së. Sipas raportit, Departamenti i Peshkikit nuk ka staf të mjaftueshëm dhe të kualifikuar për kontrollimin dhe eliminimin e peshkimit ilegal ndërsa numri i inspektorëve ka rënë nga 24 vetë në vitin 2013 në 18 vetë në vitin 2015. Kërkimi Shkencor konsiderohet gjithashtu si “në hapat e para” dhe progresi gjatë vitit të fundit konsiderohet i dobët. Shqipëria duhet ende të miratojë një strategji gjithëpërfshirëse për kërkimin dhe inovacionin si dhe të ndërkojë kapacitete e të rrisë investimet në kërkim shkencor në përputhje me prioritetet e përcaktuara nga Fusha Europiane e Kërkimit. Ministria e Arsimit dhe e Shkencës është përgjegjëse për plotësimin e këtij kushti të integrimit por puna e saj gjatë 12 muajve të fundit është vlerësuar me notën zero nga Brukseli. Notë të keqe mori edhe sektori Mbrojtja e Shëndetit dhe e Konsumatorit, ku përfshihen shëndetësia dhe mbrojtja konsumatore. Përveçse e vlerësoi Shqipërinë si vend në “hapat fillestarë” në arritjen e standardeve europiane në këtë fushë, raporti vëren se progresi gjatë vitit të fundit ka qenë i paktë. Mbrojtja e konsumatorit përfshin një fushë të gjerë, nga garantimi i produkteve te cilësia e kontratave mes konsumatorëve dhe ofruesve të mallrave dhe shërbimeve, për të cilat Shqipëria dukshëm nuk ka vepruar. Raporti vëren se Shqipëria ende nuk ka transpozuar rregullat europiane në këtë fushë ndërsa ka organizuar “dy fushata ndërgjegjësimi mbi të drejtat e konsumatorëve në distancë (e-consumers). Raporti kritikoi gjithashtu ligjin mbi Barnat, i cili është ndryshuar disa herë nga qeveria aktuale dhe që nga Komisioni Europian konsiderohet si “jo tërësisht në përputhje me acquis”, pra me rregullat e përbashkëta Europiane. Shqipëria ka ende shumë ligje për të miratuar në fushën e shëndetit publik ndërsa raporti nënvijëzon se vetëm 57 për qind e regjistrimeve të vdekjeve të fëmijëve janë “të plota” dhe kjo sugjeron se ka nevojë për shumë përpjekje që statistikat e shëndetësisë të hartohen me cilësinë e kërkuar në Bashkimin Europian. Koncesionet si ai i Check Up Falas dukshëm nuk kanë bindur Brukselin se ndonjë ndryshim pozitiv ka ndodhur në Shqipëri dhe as nuk janë përmendur fare në Raportin e Progresit. Të gjitha fushat e tjera në të cilat Shqipëria duhet të punojë për të arritur integrimin, klasifikohen si “në nivel të ulët për-

gatitjeje”, apo në “nivel mesatar”. Funksionimi i Drejtësisë është nga të paktat fusha ku ka ndryshuar statusi i vlerësimin nga “hapa të para” në “nivel i ulët përgatitjeje”, kjo për shkak të miratimit të paketës së ndryshimeve kushtetuese për Reformën në Drejtësi. Lufta kundër Korrupsionit konsiderohet “nivel i ulët përgatitjeje” dhe pavarësisht se çfarë pretendon qeveria, përpjekjet e saj gjatë vitit të fundit konsiderohen si “pak progres”. Brukseli ka vlerësuar pozitivisht gjatë vitit të fundit disa elementë si miratimin e ligjit “për Sinjalizuesit” apo krijimit të aksesit te regjistrat publikë për prokurorët dhe policinë. “Gjithsesi, korrupsioni vijon të mbetet i gjithëpërhapur në shumë fusha dhe vijon të jetë një problem serioz”, thuhet në raport. Në raport gjykohet se puna e dobët e prokurorisë, veçanërisht në hetimin e rasteve të korrupsionit në të gjitha nivelet e administratës publike është problemi kryesor. Sipas Komisionit, Shqipëria duhet të “demonstrojë progres të mëtejshëm në themelimin e një historie të shëndoshë të hetimit, akuzimit dhe dënimit në luftën kundër korrupsionit në të gjitha nivelet si dhe duhet të japë prova se është e gatshme dhe në gjendje të sekuestrojë asetet e krijuara përmes korrupsionit. Shqipëria, thuhet në raport, duhet të ndryshojë ligjin mbi financimin e partive politike dhe të themelojë një sistem të shëndetshëm të auditimit të financave të partive. E vetmja fushë ku Shqipëria konsiderohet se ka nivel të mirë përgatitjeje është Politika e Jashtme, e sigurisë dhe e mbrojtjes. Problem me Prokurimet Publike Prokurimet publike janë një nga fushat e pakta që kanë marrë notën “zero progres” në krahasim me vitin e kaluar ndërsa Brukseli ka bërë për dy vite rresht kritika të ashpra në lidhje me metodën e parapëlqyer të qeverive shqiptare gjatë dekadës së fundit për të dhënë bonuse deri me 10 për qind për propozimet e pakërkuara për koncesione. Brukseli ka kritika veçanërisht për shkak se disa koncesione, të cilat kanë kosto mbi buxhetin e shtetit, nuk kanë transparencë, ndërsa lavdëroi ndryshimet në ligjin organik të buxhetit të shtetit, i cili ngarkoi Ministrinë e Financave për mbikëqyrjen e këtyre llojeve të koncesioneve, të tilla si Dializa, Check – Up falas, skaneri doganor e të tjera, të cilat financohen drejtpërsëdrejti nga buxheti i shtetit. Raporti nënvijëzon rritjen e shpejtë nën qeverisjen aktuale të numrit të prokurimeve publike me procedurë me negocim pa publikim paraprak, një hapësirë ligjore që duhet të përdoret vetëm në raste ekstreme por që po përdoret pothuajse rregullisht nga institucionet publike aktuale.

Nëntor 2016

Analizë

Fitorja e Trump në zgjedhjet e Shteteve të Bashkuara dhe Brexit kanë përcjellë mesazhe të forta populizmi, por në shkallë globale vendet e mëdha mund të ndërhyjnë për ta kufizuar përhapjen e këtij fenomeni politik të rrezikshëm.

Kufizimi i kontaminimit populist HAROLD JAMES | PROJECT SYNDICATE | PRINCTON

e populizmin që në dukje është përhapur jashtëzakonisht në ekonomitë e përparuara, establishmenti politik është në zmbrapsje. Të huajt po arrijnë fitore të rëndësishme politike duke bërë premtime dramatike për të tronditur ose rrëzuar sistemin. Armiqtë e populistëve janë anëtarë të “elitës globale”, që kanë tradhtuar vlerat kombëtare dhe megjithatë revolta e tyre kundër asaj që presidenti i zgjedhur Donald Trump quan “globalizim” gjithashtu aspiron të jetë një fenomen global dhe në fakt varet nga marka e tij e ndërkombëtarizmit. Kontaminimi është një proces shumë i kuptuar në financë. Një tronditje në një vend shkakton lëkundje edhe gjetkë, edhe kur nuk ka lidhje financiare direkte, sepse pjesëmarrësit e tregut të cilët gjurmojnë modelet, perceptojnë forcat thelbësore që ndikojnë. Revolta e sotme e populistëve po shfaq një dinamikë të ngjashme. Trump premtoi më parë se fitorja e tij do të ishte Brexit i një shkalle të lartë dhe në fakt, kur ai fitoi, forcat politike të ekstremit të djathtë në Holandë dhe Francë menjëherë e panë zgjedhjen e tij si paralajmërim të asaj që po vjen. Dhe po kështu ndodhi me fushatën “Jo” në referendumin kushtetues të ardhshëm të Italisë – te i cili kryeministri italian Matteo Renzi ka vënë bast të ardhmen e tij politike. Një paralele e qartë historike me të sotmen është periudha ndërmjet luftërave e shekullit 20, kur Lenini prezantoi komunizmin sovjetik si një markë globale dhe themeloi Ndërkombëtaren Komuniste. Fashizmi italian i Musolinit – një përgjigje ndaj lëvizjes së Leninit – gjithashtu përshtati një qëndrim ndërkomëtarist: lëvizje të këmishave me ngjyra, duke imituar Këmishat e Zeza të Musolinit, u shfaqën në Europë, Amerikë Latine dhe Azi dhe ngritën autoritarizmin si një model alternativ të liberalizmit. Ndërsa lëvizjet nacionaliste më intensive si fashistët e Musolinit dhe Nazistët e Adolf Hitlerit konkurruan me njëratjetrën mbi idenë se kush ishte më tepër fashist, ata së fundmi u bashkuan për t’i dalë kundër rendit liberal. Po ashtu, revolta e sotme politike mund të jetë duke ndjekur një logjikë të pandalshme, ku çdo vend duhet ta izolojë veten nga tregtia, migracioni dhe lëvizja e kapitalit apo të

rrezikojë humbjen në një lojë ku fitimtari i merr të gjitha. Kjo ngre një pyetje thelbësore: a mund të ngrihet një mur për të parandaluar një kontaminim të tillë politik? Dy mjete përdoren zakonisht për të ndaluar krizat financiare dhe për të kufizuar kontaminimin financiar: paketat ndërkombëtare të shpëtimit dhe reformat financiare. Po kështu, ne mund të parashikojmë kundërlëvizjet politike ndaj ndërhyrjeve të tilla, ndoshta me reforma në institucionet globale të qeverisjes dhe kornizave ekzistuese demokratike. Mbi të gjitha, shumë probleme që tani prekin vende individuale në fakt janë transkombëtare dhe nuk mund të zgjidhen vetëm nga një vend. Shembulli më i qartë është ndryshimi klimatik, i cili prodhon thatësi dhe probleme të vazhdueshme me të korrat duke shkaktuar valë masive të migracionit. Por populistët sot e kanë bërë të qartë refuzimin e mendimit kolektiv ose përfshirjen ndërkombëtare. Gjithçka që duket si një çështje transkombëtare përkufizohet menjëherë si e parëndësishme për shqetësimet kombëtare dhe çdo veprim i koordinuar ndërkombëtar vihet në lojë dhe kufizohet si dështim. Ndoshta populizmi ngjitës i sotëm

do të krijojë kushte për shkatërrimin e vet. Pasiguria thelbësore është se pasojat e tij mund të frenojnë investimin dhe të kufizojnë zhvillimin në ekonomitë tashmë të brishta. Por mendimi autokratik dhe populist mund të bëjë që të lulëzojë frika, që është arsyeja përse “demokratët joliberalë” premtojnë siguri dhe vazhdimësi dhe ofrojnë të bëjnë një pakt me disa pjesë të klasës së biznesit për ta garantuar atë. Në këtë moment, Mbretëria e Bashkuar ofron një shembull të gjallë të ekonomisë post-populiste në vazhdimësi pune. Rezultati i referendumit Brexit të qershorit nuk shkaktoi katastrofën ekonomike që shumë prej kampit “të qëndrojmë” kishin parashikuar. Por pasojat e Brexit gjithsesi janë shënuar nga pasiguri e konsiderueshme dhe propozime krejtësisht të papajtueshme për të ardhmen e vendit, gjë që ka provokuar luftë politike në parlament dhe brenda qeverisë së kryeministres May. Me ankthin ekonomik dhe tensionin politik, Brexit zor se është një model tërheqës për vendet e tjera të Europës. Dhe në fakt, sondazhet e opinionit kanë treguar mbështetje në rritje për Bashkimin Europian në përgjithësi, por jo në të gjitha, vendet anëtare që nga referendumi. Presidenca

Trump me gjasa do të krijojë probleme të ngjashme dhe premtimi i presidentit të zgjedhur për të mbetur “i paparashikueshëm” mund të dëmtojë edhe më shumë modelin populist, veçanërisht nëse ekziston frika për një luftë tregtare apo një luhatje të dollarit për shkak të politikës fiskale të papërcaktuar dhe politikës monetare më të ngushtë, që do të shkaktojnë pasiguri të mëtejshme ekonomike. Por SHBA-ja mund të jetë elastike në mënyrë unike: sepse ka qenë historikisht parajsa e sigurt globale në kohë të pasigurisë ekonomike, mund të preket më pak se vendet e tjera nga paparashikueshmëria politike. Pas krizës financiare të vitit 2008 – një krizë që padyshim e pati origjinën në SHBA – efekti i parajsës së sigurt shkaktoi forcim të dollarit teksa u shtuan hyrjet e kapitalit. Kështu ndodhi edhe në javët që nga fitorja e Trump. Ekonomia e populizmit amerikan jo domosdoshmërisht do të dështojë, të paktën jo menjëherë dhe kjo mund të çojë në rritje të tërheqjes së tij në sytë e liderëve autokratikë dhe nacionalistë të cilët e shohin Trump si një koleg dhe model për t’u ndjekur. Kryeministri japonez Shinzo Abe nuk humbi kohë të bashkohet me axhendën e Trump. Një vend i madh si SHBA-ja mund të imponojë në përgjithësi kosto të paparashikueshmërisë së vet te vende të tjera dhe veçanërisht në tregjet në zhvillim. Por vende më të vogla si Mbretëria e Bashkuar priren të përballen me kosto më imediate duke qenë kështu më të prekshme nga politikat populiste të vendeve të mëdha. Teksa vendet reflektojnë mbi këto leksione, ato mund të fillojë të formojnë blloqe rajonale mbrojtëse për të ruajtur veten nga kontaminimi populist. Për shembull, Kina mund të fillojë të flasë për të gjithë Azinë dhe BE-ja mundet që më në fund të gjejë mënyra për t’u bashkuar përkundrejt atyre që duan ta copëtojnë. Në rastin më të keq, ky rajonalizim i ri mund të nxisë armiqësi gjeopolitike dhe të kthejë tensionet e viteve 1930; në rastin më të mirë integrimi rajonal mund të hapë vend për reformat e nevojshme në qeverisje, duke shpëtuar kështu nga kurthi populist. Marrë me autorizim nga Project Syndicate, 2016. Ripublikimi mund të bëhet vetëm me lejen e Project Syndicate. Containing the Populist Contagion

Nëntor 2016

Prokurori i Përgjithshëm, Adriatik Llalla dhe Ministri i Drejtësisë, Ylli Manjani. Foto: LSA

Ngërçi i ligjit “Antimafia” ndihmon gjyqtarët të fshehin pasurinë Ligji “Antimafia” ka prodhuar zero rezultate në zbulimin e pasurive të paligjshme të gjyqtarëve dhe prokurorëve të akuzuar për korrupsion, ndërkohë që hetuesit ankohen se dispozitat ligjore u kanë lidhur duart. KLODIANA LALA | BIRN | TIRANË

igji “Antimafia”-i ndryshuar në vitin 2014 për të përfshirë edhe veprën penale të korrupsionit ka dështuar të prodhojë rezultate në sekuestrimin e pasurive të gjyqtarëve, prokurorëve dhe zyrtarëve të tjerë të lartë. Të dhënat e siguruara nga BIRN tregojnë se në dy vitet e fundit, hetimet pasurore ndaj njerëzve të drejtësisë kanë qenë formale dhe nuk kanë arritur të zbulojnë qoftë edhe një pronë të vetme, që rrjedh nga vepra penale e korrupsionit. Një letër-këmbim i Gjykatës së Krimeve të Rënda me Këshillin e Lartë të Drejtësisë tregon se ndonëse ka disa raste të dënimit të zyrtarëve për korrupsion, nuk ekziston asnjë kërkesë për sekuestrimin apo konfiskimin e pasurive të tyre. “…Nuk ka asnjë rast që Prokuroria e Krimeve të Rënda të ketë sjellë për sekuestrim apo konfiskim të pasurisë së personave të dyshuar apo të dënuar. Për rrjedhojë ne nuk kemi asnjë rast të shqyrtuar apo në shqyrtim,” shkruhet në letrën e Gjykatës së Krimeve të Rënda, të cilën BIRN e disponon. Nga viti 2014 e deri më sot, zyra e “Task Forcës” për Krimet e Rënda ka hetuar dhe dërguar për gjykim një duzinë gjyqtarësh dhe prokurorësh të akuzuar për veprat penale të korrupsionit aktiv dhe pasiv. Paralelisht me hetimet penale kundër tyre, Prokuroria nis edhe hetimin pasuror për secilin rast, në përputhje me ligjin “Antimafia”. Megjithatë, BIRN mësoi se hetimet pasurore kufizohen përgjithësisht në veprime administrative, shkëmbime letrash me zyrat

hipotekore apo bankat e nivelit të dytë-pa mundur të vënë në shënjestër pasuri të fshehura apo të jashtëligjshme të zyrtarëve të akuzuar për korrupsion. Prokurorët e intervistuar nga BIRN pranojnë se hetimet pasurore bëhen formalisht, por ata fajësojnë legjislacionin në fuqi si konfuz dhe pengues për një hetim të thelluar të pasurive. Një prokuror i tha BIRN në kushtet e anonimatit se ata i kanë duart e lidhura për të hetuar realisht pasur itë e fshehura të gjyqtarëve dhe prokurorëve, të cilët i janë nënshtruar hetimit për veprat që lidhen me korrupsionin. “Ne nuk hetojmë dot për të zbuluar pasuritë e fshehta të gjykatësve apo prokurorëve, mund vetëm të dërgojmë shkresa institucioneve bankare apo në hipoteka për të verifikuar vetëm pasuritë e ligjshme,” tha prokurori. “Një ndër shkaqet e dështimit të ligjit është edhe informaliteti,” shtoi ai. Ligji “Antimafia” është i bazuar në dispozitat e Kodit të Procedurës Civile, duke i penguar ata të kryejnë hetime për zbulimin e pasurive të paligjshme të funksionarëve publikë-të tilla si vëzhgimet, kontrollet në terren apo përgjimet. Arenc Çela, drejtues i Task Forcës në Prokurorinë e Krimeve të Rënda i tha BIRN se është e nevojshme që ligji “Antimafia” të ndryshojë, me qëllim që prokuroria të ketë në duar mekanizma për të kryer veprime të karakterit penal në zbulimin e pasurive të vendosura në mënyrë të paligjshme. “Për momentin, prokurorët bëjnë vetëm hetim mbi bazën e shkresave, pa mundur të dërgojnë as letërporosi jashtë shtetit,” tha Çela për BIRN. I miratuar në vitin 2004 në gjurmët e

modelit italian, ligji “Antimafia” ka sjellë rezultate të diskutueshme në sekuestrimin e pasurive të grupeve të organizuara kriminale. Ndërkohë, ndryshimet ligjore të vitit 2014 për vënien në fokus të pasurive të përfituara nga korrupsioni kanë mbetur në pikën zero. Për këtë arsye, dy misionet ndërkombëtare që asistojnë sistemin e drejtësisë në Shqipëri, Euralius dhe OPDAT kanë ndërmarrë një proces të gjerë konsultimesh për ndryshime të reja në ligjin “Antimafia” që prej vjeshtës 2015, në kuadër të paketës së reformës në drejtësi. Prokuroria-një aktor i rëndësishëm për zbatimin e ligjit “Antimafia” ka propozuar një sërë ndryshimesh ligjore, çka sipas saj do të sillnin rezultate në gjetjen dhe sekuestrimin e pasurive të rrjedhura nga korrupsioni. Propozimi thelbësor i saj lidhet me vënien në përdorim të Kodit të Procedurës Penale për sigurimin e provave për hetimet pasurore. “Sipas eksperiencës italiane e cila është marrë si model nga ligjvënësi shqip-

“…Nuk ka asnjë rast që Prokuroria e Krimeve të Rënda të ketë sjellë për sekuestrim apo konfiskim të pasurisë së personave të dyshuar apo të dënuar. Për rrjedhojë ne nuk kemi asnjë rast të shqyrtuar apo në shqyrtim,” shkruhet në letrën e Gjykatës së Krimeve të Rënda, të cilën BIRN e disponon.

tar, natyra parandaluese dhe qëllimi i konfiskimit nuk lejon të kryhen hetime, të cilat ndikojnë tek të drejtat dhe liritë themelore, të tilla si përgjimet dhe në përgjithësi mjetet speciale të hetimit, kontrollet, kqyrjet etj”, thuhet në dokumentin e Prokurorisë, që BIRN e disponon. Ajo sugjeron gjithashtu që t’u jepet forcë ligjore kontrolleve të drejtpërdrejta të pasurisë nga oficerët e policisë, ekspertimet apo deklarimet e personave të dobishëm për hetimin pasuror. Neni 10 i ligjit “Antimafia” ia ngarkon gjykatës të drejtën për të kryer veprime të posaçme, të cilat paketa ligjore nuk i rregullon. Në sugjerimet e Prokurorisë thuhet se kjo dispozitë nuk është zbatuar kurrë në praktikë. Sandër Simoni, kryetar i Gjykatës për Krime të Rënda i jep të drejtë kolegëve të tij të Prokurorisë që kërkojnë zbatimin e rregullave të procedurës penale në funksion të ligjit “Antimafia” si dhe mbështet përpjekjet për përmirësimin e këtij ligji. Ai i tha BIRN se ndryshimet në ligj duhet të bëjnë të mundur që të njëjtat rregulla të procedimit penal të përdoreshin edhe në hetimin pasuror, duke bërë të mundur që provat e mbledhura të përdoreshin në të dyja proceset. Simoni është gjithashtu në favor të përdorimit të mjeteve speciale të hetimit, çka sipas tij do të kufizonte hapësirat e palës nën hetim për të justifikuar pasurinë e tij. “Varet nga vullneti legjislativ se çfarë qëllimi kërkohet me ndryshimet në këtë ligj: të jetë më i efektshëm e më lehtësisht i përdorshëm për Prokurorinë apo të ofrojë më shumë mundësi mbrojtje për palën tjetër,” përfundoi Simoni.

Nëntor 2016

VENDIMI

TË ARDHURAT

Gjykata urdhëron SHISH të deklasifikojë dokumente të arkivës së ish-Sigurimit Pas një beteje tetëmujore të BIRN Albania me SHISH, Gjykata Administrative e Tiranës vendosi që dokumentet mbi numrin e personave të përndjekur nga ish-Sigurimi nuk janë sekret dhe duhet t’i bëhen me dije publikut. BIRN | TIRANË

jykata Administrative e Tiranës urdhëroi Shërbimin Informativ Shtetëror që të deklasifikojë informacionin mbi numrin e personave që përndiqeshin nga ish-Sigurimi i Shtetit në dekadën e fundit të komunizmit-të dhëna që deri më sot janë konsideruar “sekret” dhe janë mbajtur të kyçura në arkivë. Vendimi u dha më 17 nëntor nga gjyqtari Gentian Hamiti, duke i dhënë të drejtë një beteje tetëmujore të BIRN Albania me Shërbimin Informativ-SHISH, për dokumentet që mbahen ende të klasifikuara, por që i shërbejnë medias dhe opinionit publik për të hedhur dritë mbi metodat famëkeqe të përndjekjes së qytetarëve shqiptarë nga policia sekrete e regjimit komunist. Më 6 mars 2016, gazetari Gjergj Erebara i BIRN Albania i kërkoi SHISH përmes një kërkese për të drejtë informimi analizën vjetore të Sigurimit për vitet 1980-1989 dhe numrin e personave të ndjekur për figura të ndryshme armiqësore, referuar dosjeve të kategorisë 2A për të njëjtën periudhë. SHISH refuzoi të japë informacionin e kërkuar, duke pretenduar se ligji 8043 i vitit 1995 “Për kontrollin e figurës së zyrtarëve dhe personave të tjerë që lidhen me mbrojtjen e shtetit demokratik” e ndalon atë që të japë dokumente nga arkiva e ish-Sigurimit të Shtetit. Përgjigja negative u ankimua fillimisht te Komisioneri për të Drejtën e Informimit dhe pas u dërgua në gjykatë, pasi SHISH refuzoi në vazhdimësi të jepte informacionet e kërkuara. Pasi shqyrtoi aktpadinë e BIRN, gjyqtari Hamiti doli në konkluzionin “se pretendimet e SHISH për klasifikimin e këtyre dokumenteve si sekret nuk qëndrojnë”. Gjykata e detyroi SHISH të deklasifikojë informacionet dhe t’i vërë në dispozicion të BIRN Albania. Vendimi i Gjykatës Administrative të Tiranës, i pari i këtij lloji në Shqipëri, i hap rrugën detyrimit të Shërbimit Informativ Shtetëror që të ndërmarrë procese serioze deklasifikimi dhe publikimi të dokumenteve të periudhës së komunizmit, por edhe të atyre që mund t’i përkasin historikut 25 vjeçar të SHISH si institucion më vete. Darian Pavli, ekspert i ligjit për të drejtë informimi e cilësoi këtë vendim si tepër të rëndësishëm për shqyrtimin e historisë dhe rolit të Sigurimit të Shtetit në shoqërinë shqiptare, bazuar në dokumente origjinale dhe të besueshme. “Siguria kombëtare nuk mund të përdoret si një mbulesë për të mbajtur larg syve të publikut çdo lloj dokumenti të prodhuar

Qeveria shënjestron fitimet e pandershme të kompanive me ligj të ri GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANË

Pasi shqyrtoi aktpadinë e BIRN, gjyqtari Hamiti doli në konkluzionin “se pretendimet e SHISH për klasifikimin e këtyre dokumenteve si sekret nuk qëndrojnë”. Gjykata e detyroi SHISH të deklasifikojë informacionet dhe t’i vërë në dispozicion të BIRN Albania. nga institucionet e sigurisë kombëtare,” tha Pavli pas vendimit të gjykatës. “Ka ardhur koha që këto të fundit t’i hapin rrugën studimeve historike mbi të kaluarën dhe përgjegjshmërisë mbi të tashmen,” shtoi ai. Duke u bazuar në ligjin për të drejtën e informimit, BIRN i kërkoi të dhënat e mësipërme për të analizuar rolin e ish-Sigurimit dhe metodat e tij përndjekëse në dekadën e fundit të komunizmit. Raportet vjetore të policisë sekrete të regjimit komunist në Shqipëri mendohet se mbajnë të dhëna mbi aktivitetin e kësaj strukture famëkeqe. Dosjet 2/A janë kodi i dosjeve të personave për të cilët Sigurimi besonte se kishte informacion mbi aktivitet armiqësor dhe për këtë arsye, mbaheshin në vrojtim të vazhdueshëm me synimin e krijimit të provave për këtë aktivitet dhe rrjedhimisht, ndëshkimin e tyre. SHISH pretendoi se nuk ishte institucion trashëgimtar i Sigurimit të Shtetit dhe se nuk kishte të drejtë të deklasifikon-

Kreu i ShISH, Visho Ajazi Lika

te informacionet që qëndrojnë në arkivë. Ai pretendoi gjithashtu se ligji i vitit 1995 për “pastërtinë e figurës” e ndalonte SHISH që ta hapte arkivën e dosjeve deri në vitin 2026. Argumenti i tretë i refuzimit të SHISH lidhej me ligjin e ri për hapjen e dosjeve të ish-Sigurimit. “Kërkuesi duhet të presë krijimin e institucionit që do të menaxhojë dosjet,” pretendoi SHISH. Në prill 2015, Shqipëria miratoi me bujë ligjin që premton hapjen e dosjeve të Sigurimit dhe përballjen e vendit me të shkuarën e vet të errët gjatë regjimit komunist. Megjithatë, përzgjedhja e anëtarëve të Autoritetit që do të kryejë këtë proces u vonua për një vit e gjysmë. Parlamenti votoi më 17 nëntor pesë anëtarët, ndërkohë që nuk dihet ende se kur do të fillojë puna për hapjen e dosjeve. Në Gjykatën Administrative të Tiranës, avokati Adriatik Lapaj që asistoi BIRN argumentoi se refuzimi nga ana e SHISH bie ndesh jo vetëm me ligjin për të drejtën e informimit, por edhe me disa vendime për çështje identike të marra nga Gjykata Europiane për të Drejtat e Njeriut. “SHISH po cënon të drejtën themelore të palës paditëse për njohje me burime dokumentare të rëndësishme për kërkimet historike dhe debatin publik në lidhje me praktikat represive të ish-Sigurimit të shtetit në Shqipëri,” tha Lapaj. Përfaqësimi ligjor u krye nga ekipi ligjor i Fondacionit Shoqëria e Hapur për Shqipërinë, Soros. Vendimi i Gjykatës Administrative të Tiranës vendos një precedent të ri për trajtimin e arkivës së ish-Sigurimit të Shtetit, e cila është mbajtur e gjitha e mbyllur për publikun shqiptar më shumë se dy dekada pas rënies së regjimit komunist.

hqipëria përgatitet të kryejë një ndryshim të ri në ligjin mbi Për Tatimin mbi të Ardhurat, i disati ndryshim që synon të luftojë fenomenin e transferimit të fitimeve pa paguar tatim fitimi nga kompanitë e huaja me degë në Shqipëri. Projektligji, i cili po diskutohet në Kuvendin e Shqipërisë si pjesë e paketës fiskale të këtij viti, synon të kufizojë aftësinë e kompanive të huaja për të deklaruar se i kanë dhënë kredi degëve të tyre në Shqipëri, praktikë që sipas relacionit, shmang pagesën e tatimit mbi fitimin duke shkaktuar erozion të bazës fiskale në vend. “Financimi me borxhe shumë të larta i shoqërive të lidhura, është shkak për një erozion të papranueshëm të bazës së të ardhurave të tyre, pasi interesi mbi borxhin ndryshe nga dividendi është i zbritshëm për qëllime tatimore. Në këtë mënyrë shpesh shoqëritë kontribuojnë me borxh ndaj bijave përkundrejt rritjes së kapitalit,” shkruhet në relacionin e qeverisë për Kuvendin. Organizata për Bashkëpunim dhe Zhvillim Ekonomik, OECD, nga ku është marrë argumenti për këtë ndryshim ligjor, prej vitesh ka punuar për të koordinuar shtetet që të mbyllin hapësirat fiskale që i lejojnë ko m p a n i ve s h u m ë ko m b ë s h e t ë minimizojnë faturat e tyre fiskale të tatimit mbi fitimin. Kompanitë përdorin shitblerje të ndryshme brenda grupit si dhe kredidhënie e kredimarrje me synimin për të transferuar fitimet nga një juridiksion me tatim fitimi të lartë në një juridiksion me tatim fitimi të ulët ose zero. Propozimi ligjor aktual është që “nëse gjatë periudhës tatimore, huaja dhe parapagimi tejkalojnë mesatarisht katër herë shumën e kapitaleve të veta (të kompanisë bijë), interesi i paguar për shumën e tejkaluar nuk njihet si shpenzim i zbritshëm”. Relacioni nuk sqaron se sa të ardhura shtesë pret qeveria të mbledhë nga ky ndryshim, i cili është i dyti i këtij lloji në më pak se tre vjet që shënjestron të njëjtin problem. K r e d i t ë m e s ko m p a n i ve a p o subjekteve të lidhura është vetëm një nga kanalet e shmangies së pagesës së tatimit mbi fitimin që kompanitë shumëkombëshe përdorin. Kanali kryesor është shitblerjet e shërbimeve të padukshme mes kompanive të të njëjtit grup, të cilat shërbejnë për të deklaruar fitime të ulëta në një vend me tatim fitimi të lartë dhe fitime të majme në një vend tjetër me tatim fitimi zero.

Nëntor 2016

REPORTAZH

Kryerabini i Athinës dhe gjithë Greqisë është vlonjat! I fundmi i tre reportazheve tregon rrënjët shqiptare të kryeklerikut hebre të Athinës, si ia marrin hebrenjtë vlonjatë “Do marr çiftenë...” mbas ceremonish fetare dhe fatet e familjes hebreje me mbiemër Tepelena. ALTIN RAXHIMI | BIRN | ATHINË

araditen e dy korrikut që kaloi, duke duruar vapën mes djersësh që shkonin çurk, mbi dyqind veta e mbushën dingas sinagogën këtu në qendër të Athinës. Pesë vajza nga komuniteti hebre janjiot do bënin ceremoninë e kalimit në adoleshencë, bat mitzvah-në, që sipas traditës bie diku nga dymbëdhjetë a trembëdhjetë vjeçshi. Pas kësaj, do ishin zonjushe. Katër prej vajzave vinin nga familje hebreje nga aty, dhe njëra kishte ardhur nga zona e Nju Jorkut, me familje dhe të afërm. Rabini i sinagogës nisi këndimin e lutjeve. Është vetëm njëzetegjashtë vjeç dhe gratë e komunitetit nën zë çuçurisin si t’i gjejnë nuse, por pa ndonjë sukses të dukshëm. E ka mbesë vajzën nga Amerika. Sinagoga në rrugën Melidoni ka mbi një shekull. Me transformimet që ka pësuar Athina, kjo rrugë as njëqind metra e gjatë rri si xhep. Dikur i mbivendosej zonës ku lulëzonte industria e lëkurëve dhe shtëpitë e klasës tregtare të fillimshekullit të njëzetë, mbi Monastiraki dhe Thisio. Tani në të djathtë teposhtë sheh gërmimet që nxorën sheshit Athinën romake, dhe në të majtë, suva të rëna dhe të ngjyera me grafiti pas falimentimit të atyre industrive viteve tetëdhjetë–strehë emigrantësh nga Lindja e Mesme, dyqanesh sendesh të përdorura dhe kovaçhanash. As njëqind metra mbi Melidoni gjendet pjesa veriore e rrethit nga ku soditet Akropoli prej kafenesh të shtrenjta. Në hyrje të rrugës, blloqe betoni që pengojnë trafikun e makinave, në hyrje të sinagogës, një postbllok si ata ngjitur ambasadave. Ceremonia vazhdonte nën mërmërimë dhe mes pëshpërimave në masë greqisht, dhe ndonjë në anglisht, kalonte nëpër të dhe ndonjë gjë në shqip. Ishin nga Kohenët e Shqipërisë, fis të cilët në 1990-ën u shkulën të gjithë për në Brooklyn të Nju Jorkut. Ceremoninë do e bënin për Rachel, vajzën e Elia Kohenit. Pas bekimeve të rabinit, bekimet vajzave do ua jepnin baballarët. Urimin për të bijën Elia e nisi në anglisht, por pastaj i tha para sallës, “tani do të të uroj si na kanë uruar gjyshërit në kohën e tyre. Χώμα να πιάνεις μα χρυσάφι να γένετε (Hóma na piánis ma hrisáfi na génete).” Që do të thotë, ‘tu bëftë flori edhe dheu që prek.’ “Atë moment, s’mbeti njeri në sinagogë pa iu mbushur sytë me lot,” kujton Zanet Batinu, drejtoreshë e Muzeut Hebraik të Athinës dhe kushërirë e Batinove të Shqipërisë. Edhe vajza e Batinut ishte për bat mitzvah. “Gjyshja ime s’përmbahej. Jo vetëm ngaqë kishte kohë që s’e kishte dëgjuar atë urim të vjetër, por edhe se si e tha, si e shqiptoi sipas të folmes së vjetër.” Në greqishte standarde folja të bëhet shqiptohet ginete, por Elia Koheni foli në dialektin e dikurshëm të Janinës.

“U organizua nga Gabi, Gabriel Negrini, nga ai rabini atje,” thotë Nesim Koheni, xhaxhai i Rachelit, i cili ndoqi ceremoninë. “Ai donte të mblidhte komunitetin, të njiheshin me njëri-tjetrin.” Kushedi e sata herë është kjo që del përpara ky emër! Për herë të parë e hasa në fillimet e këtij kërkimi pranverën që shkoi nga autori më elegant mbi hebrenjtë e Greqisë, një tetëdhjetëekusur vjeçar tani i tërhequr pranë sinagogës së cilës i ridha jetë në Hania të Kretës, Nikos Stavrulakis.Stavrulakis ka bërë një libër mesmerizues mbi Selanikun— ese mbi një koleksion fotografish të 1910-ës i cili tregonte një qytet të fshirë nga kohërat. Mbushur me dyqanxhinj e hamallë sefardinj dhe dervishë tarikatesh. Ai libër e kthen atë qytet në elegji. “Por nuk di shumë për janjiotët,” më thotë në telefon Stavrulakis. “Pyet Gabrielin, Gabriel Negrinin që jeton në Athinë. Thuaji që të kam çuar unë.” Një rabin sefardi prej Sarajeve, njohës me themel i hebraizmit jo vetëm ballkanik, po aty më çon, tek Gabriel Negrini. Negrini pati nisur studimet për muzikë elektronike në Kretë, por aty pati zbulimin e religjionit dhe para dy vjetësh u bë rabini i Athinës dhe gjithë Greqisë në këtë sinagogë që është prej fillimit të shekullit të njëzetë. Dhe lajmi mori dhenë dhe u dha dhe nga gazeta The Forward e hebrenjve të Amerikës. Tani, fotoja e tij në faqe zyrtare është me kipà a homburg dhe tefilin. Përfshihet në gjurmime të muzikës së hebrenjve dhe në muzikë eksperimentale. Di t’i bjerë shofarit, bririt të dashit që përdoret gjatë Festave të Mëdha hebraike, është mohel, (synetëzues ritual), ka zë shumë të mirë. Ka kryer studime teologjike në Izrael. “Ka aktivizuar komunitetin!” më thotë Allegra Matsa nga Janina. “Është i aftë të angazhojë të rinjtë. Rabinët paraardhës ishin në moshë dhe të stilit të vjetër. Meh!” Shiko, më shkruan Moses Elisafi, kardiologu që kryeson Komunitetit Hebre të Janinës. “Rabi Negrini është nga Shqipëria.” Kur dikur nga vitet njëzet Josef Negrini nga Janina la të shoqen Anetën të ve, kjo e kalonte më shumë kohën tek vajzat e martuara ndër hebrenj të Vlorës. Nga vitet tridhjetë, i erdhi dhe djali i madh, Mojzja, i cili në Janinë si çilimi kishte shitur gazeta. Nga vitet gjashtëdhjetë Aneta e la vendin dhe iu bashkua një djali tjetër të sajit që jetonte në Izrael, por Mojzja, i cili ishte aktiv edhe në jetën kulturore të Vlorës, doli në pension si llogaritar në Ndërmarrjen Tregtare të Ushqimit Social, ndërmarrjes që furnizonte restorantet e qytetit. Dhe Mojzja pati Fiton si djalë dhe Fitua, dikur nga të njëzetat, u martua me një fqinjën e vet në pallat në Vlorë, e cila vinte nga një famil-

Zhaneta Solomoni-Jakoel jeton në Janinë, edhe që të jetë pranë qytetit ku u lind dhe u rrit, Vlorës. Fotot: A.Raxhimi

je e njohur e Mifolit—një teze e saj është psikologe e njohur për fëmijë në Tiranë. Fito dhe Greta Negrini lindën fillimisht Revekën që studion për dentiste në Athinë dhe në vitin 1988, tre vjet para se të merrnin plaçkat për në Greqi ku Mojzja kish të vëllanë, lindën djalin, Gerionin. Gerioni është Gabrieli, rabini Gabriel Negrin. Di shqip? “Siç e di unë greqishten, me copa,” më thotë Nesim Koheni. S’preferon ta flasë a ta dëgjojë, më thonë të tjerë. U përpoqa të lidhem si me Fito Negrinin ashtu dhe rabi Gabrielin por nuk ia dola. Më përmendën probleme sigurie. Pas 1990-ës, tjetër gjë ishte hebreu janjiot i kthyer nga kampet e përqëndrimit, tjetër ai nga Halki që i shpëtoi i gjithi Holokaustit, dhe tjetër gjë ai që vinte nga Shqipëria e Enver Hoxhës, shkruan Marie-Elizabeth Handman, një antropologe franceze që i pati studiuar ata në atë periudhë. Hebrenjtë shqiptarë shkonin shumë më mirë me ata të feve e tjera, të cilëve u jepnin pulën e Pesahut ndërsa nuk pinin për Ramazan, por të paketuar në Izrael, ishin fillimisht më të tulatur dhe më konservatorë. Nga ana tjetër, në pjesën më të madhe, hebrenjtë shqiptarë janë si shqiptarët e tjerë dhe s’e vrasin mendjen për fenë. Kur Andon Meloja, fëmija që doli nga martesa e parë e një hebreu me një johebre në Shqipëri, pati kërkuar të regjistrohej në komunitetin hebraik të Athinës, ku jeton, para tre vjetësh, e habitën. Donin ta çonin për ta bërë synet. “U thashë, ‘Me mua doni të talleni ju? Unë jam burrë tetëdhjetë e tre vjeç,” thotë Meloja, inxhinier në pension, grek i Delvinës nga i ati, hebre Delvine nga e ëma, martuar me shqiptare me origjinë myslimane, jetuar në Fier gjatë komunizmit. Por si hebrenjtë e tjerë, tregojnë solidaritet të madh me njëri-tjetrin. Dhe në Izrael, një pjesë e mirë e bashkëshortëve johebrenj apo fëmijët e lindur nga nënë johebreje prej shqiptarëve, janë konvertuar në judaizëm, proces më i gjatë dhe më i mundimshëm se konvertimi në krishtërim apo islam. Dallojnë dhe në Izrael shqiptarët më thotë Matsa. Kanë bërë më përpara nga shumë janjiotë të tjerë të vendosur atje. Disa nga ata që shkuan në moshë në Izrael apo tjetërkund, e kishin të vështirë. Pepe Kantozi, i cili vdiq viteve nëntëdhjetë në Karmiel, qante rrethin shoqëror që kish lënë pas. “Kur shkoja në Vlorë e më merrte babai në telefon nga Izraeli, nuk më pyeste si je e si shkon,” thotë Zhaneta Solomoni-Jakoel, “por se

ç’bënte e si i kishte punët Baçi, ç’bënin Xhevoja, Ruzhdiu e Kudreti, si ishte Shazja…,” shokët e vet të rrugës Justin Godard. Por dhe nga brezi i parë pati që ia dolën dhe zunë punë të mira, ato që kishin lënë në Shqipëri, thotë Geront Kureta. “Brezi i dytë pastaj, ai që lindi atje, shpërtheu. Patën sukses të paparë.” Sidomos pas të nëntëdhjetave, filluan të rivinin për vizitë shumë syresh. Shemo Sollomonin, me të cilin u lidha në fillim për të mbledhur eksperiencat e hebrenjve janjiotë të Shqipërisë, e gjen në Vlorë çdo dy vjet, ku ka blerë dhe shtëpi. Çdo vit pelegrinon në apartamentin e vet në Tiranë Zino Matathia, doktori, i cili të thotë se u mbruajt në dy placenta, nga Shqipëri dhe nga Izraeli. Kur pat parë një vajzë hebreje serbe me banim në Izrael të dilte në televizor në 1999-ën e të thoshte se ishte e gatshme të shkonte të luftonte në Kosovë, ai pat shkuar si vullnetar në një spital për refugjatë kosovarë që pati ngritur ushtria izraelite në Bllacë. Kur lëvizi në Janinë me të shoqin dhe vajzat në 1990-ën, Zhaneta Jakoeli qau gjashtë muaj rresht se e merrte malli për Vlorën. Tani, televizorin në apartamentin e saj në Janinë e mban tek kanalet shqiptare dhe kur kthehet nga Vlora verës sjell me vete një valixhe me romane shqip dhe në të dyja vizitat që bëra tek Jakoelët, ajo shpesh e kthente bisedën tek letërsia. Edhe kur bëjnë festë për bar dhe bat mitzvah-të shqiptarët, thotë ajo, siç para ca kohësh vjetësh në Amerikë, ia marrin “O do marr çiftenë, e do dal për gjah!” Nisim Koheni rrëmon prej Bruklini kujtimet e nënës dhe babait duke i plotësuar me librat e shkruara për janjiotët dhe hebrenjtë. Anna, dentistja dhe kushërira e tij që u pat larguar në rini dhe i pati tërhequr njerëzit e vet në Nju Jork, është mbase shqiptarja më entuziaste sot në Amerikë. Por vëllai i madh i Nesimit nuk do t’ia dijë për vendin e shqiptarët. Nuk të çudit. Marrëdhënia me këtë vend, i cili krijoi një nga diktaturat më brutale, më mjeruese dhe më poshtëruese në Evropë, u bë gjë e vështirë për të gjithë ne që jetonim aty. Dhe marrëdhënia e tyre me vendin ka ngecur në këstin e fundit të dëmshpërblimit të përndjekjes të të atit, të cilit i mori mbrapsht jeta, si dajës sim, kur bënë pesë vjet burg politik në rini nga fundi i viteve dyzet. Dhe njerëzit e së shoqes në Vlorë. Nuk është kjo gjithshka, për mirë apo për keq. “Kemi lindur në Shqipëri, jemi rritur në Shqipëri,” më thotë Nesimi “Unë shqiptar e konsideroj veten.”

Nëntor 2016

Sinagoga qendrore Beth Shalom në rrugën Melidoni në veri të qendrës së Athinës.

Hebrejtë e Janinës duke u deportuar nga nazistët drejt kampeve të vedkjes në vitin 1944

Para tetë vjetësh, në Shqipëri u kthye nga Izraeli Geri Kureta, i cili mban këtu një biznes lodrash për fëmijë. Më thotë se edhe brenda Izraelit diskursi mbi identitetin hebre—i cili sidomos pas Holokaustit u lidh me shpërnguljen në atë vend, ka ndryshuar. “Nuk është e domosdoshme të jesh hebre dhe të jetosh atje,” thotë. “Mund të jesh hebre kudo, siç edhe ndodh.” Elio Jakoeli, një nga fëmijët e dy të mbijetuarve janjiotë nga Aushvici që erdën dhe u vendosën në Tiranë, ka dyqan të vetin në Brooklyn, por më thotë se biznesi nuk i ecën siç do. Brezin e vet në Tiranë, vitlindja 1953, e kujton me mall. “Nuk vjen brez si ai,” thotë. “Të sinqertë, të hajrit.” Tiranas tipik, 24-karatësh, ky Elio. Ndonjëherë e ngacmon dhe ideja të kthehet e të jetojë këtu. Jakov Sollomoni, i cili tani vonë ka shkruar disa libra mbi përvojën hebreje të Shqipërisë ishte nga ata që u largua me të katra në 1991in dhe sot jeton në Ber Sheba, buzë shkretëtirës së Negevit në jug të Izraelit. Si stil, rrëfimi i tregimeve të tij lëviz nga një drejtim në tjetrin, si muhabet shtruar, dhe përdor shprehje të shqipes të atij që e ka atë gjuhë të vetën. Një greqishte popullore e mësoi nga familja. Anglishtes dhe rusishtes i hyri vetë, madje pati sjellë në shqip dhe një vjershë të Lermontovit. Tani merret vesh dhe në hebraisht. “Por për të shkruar, shqip shkruaj.” “Brezi i ri është ndryshe,” më thotë. Djali dhe nusja zbatojnë kashrutin, rregullat strikte dietetike të hebrenjve besimtarë, dhe mbajnë shabatin. “Neve jo,” thotë. “Gruaja më bën shpesh tavë Elbasani.” Gjellë më anti-kosher nuk ka. Rashela Sollaku, e lindur Matathia, është nga ata pak hebrenj janjiotë që nuk lëvizën në Izrael. Inxhiniere kimiste, ajo vendosi të rrijë në Shqipëri të kujdeset për të shoqin, i cili do vëmendje shëndetësore. “Është dhe mysliman me origjinë,” thotë. Ajo është mbesa e Mateo Matathisë që u kujdes të merrte shtëpitë e gjyshit në Vlorë, gjë që i dukej e pamundur në 1997-ën, kur njëra nga ato u dogj dhe një hajvan pati zhgarravitur mureve një kryq nazist–edhe atë mbrapsht, me sens anti-orar. “Është vonë për të lëvizur,” thotë kur e takoj në një kafene në qendër të Lushnjes. “Jetën e kam këtu.” Por njëri djalë, informaticien i studiuar në Romë, po përgatitet t’i vejë në Izrael në kërkim të kësaj pjese të rrënjëve të veta. Në javën e parë të tetorit, dy ditë pasi hebrenjve u fillonte viti 5777, gjej në dyqanin e tij në Janinë Marko Batinon, djalin e atij Pe-

pos që kish shpëtuar fizarmonikën nga ushtarët shqiptarë, kur në 1946-ën e përzunë me gjithë familje. Takova dhe të ëmën, Ninetën. Pepoja, i cili ndërroi jetë para pak vitesh, deri sa mbahej e rrinte në dyqan, kur i dilte shqiptar në derë ia shtronte muhabetit shqip. “Baba, do shesësh apo do merresh me llogje,” e ngacmonin të tijët. Donte Pepoja t’ja mësonte shqipen Markos kur ishte fëmijë, por ç’i hynte në punë shqipja atij, gjuhë e vdekur si greqishtja e Homerit—vetëm kur t’i vinte ndonjë xhaxha nga andej një herë në njëzet vjet. Por me shqiptarët që vajtën atje pas nëntëdhjetave, emigrantët që zunë sektorë shërbimesh a kujdeseshin për të moshuar në qytet “do ti që u dashka?” Kur u sëmur e zuri shtratin Pepoja, filloi t’i mësonte greqishten shqiptares që kujdesej për të. Markoja u bë muzikant dhe manaxher muzike dhe pati dhe dy buzuki me famë në qytet, vende ku politikanët shqiptarë, të stërmunduar nga lodhja që u shkaktonte vendi pas 1997-ës, shkonin për të ndërruar vend. “Kush nuk ka ardhur. Fatos Nano, Sali Berisha.” “Akoma s’kam qenë në Izrael,” thotë Markoja. “Xhaxhai më lutet t’i shkoj. Këngët greke kanë popullaritet atje. Më thotë: ‘Dy këngë të këndosh, biles as ti këndosh, t’i inçizosh, dhe s’do kesh nevojë të punosh gjithë jetën.’ “Por jam grek, ky është vendi im. Nuk ka vend më të mirë në botë, megjithë krizën.” Kushëririn e tij të tretë, Viktor Batinon, i cili pas ca vitesh në Izrael tani punon si administrator pronash të patundshme në Toronto të Kanadasë, kur e pyes se ç’e ndjen veten më thotë: “Fifty-fifty. Gjysëm hebre, gjysëm shqiptar.” David Kantozi është djali i Mimiko Kantozit, i cili punoi gjithë jetën në Albturizëm gjatë komunizmit. Tani Davidi punon në Tel Aviv. U pat bërë me nerva para ca vitesh nga një dokumentar i televizionit të Izraelit për Shqipërinë si vendi me “Islam të mirë.” Shqipëria hynte në klasifikimet thjeshtëzuese gjeopolitike, të cilat i acaronin hebrenjtë shqiptarë atje. Kur u bënë zgjedhjet për guvernator të Bankës së Shqipërisë para dy vjetësh, pati aplikuar për atë vend. Në një media, poshtë këtij lajmi, dikush kishte komentuar, “Moss, tani e kemi të sigurtë falimentimin. Nuk mjaftohen hebrenjtë me financat botërore duan edhe atë të Shqipërisë.” “U ndjeva shumë i fyer,” më thotë Kantozi. “Familja ime i ka dhënë Shqipërisë ç’mundi.” Tani ka dhe hebrenj shqiptarë që vizitojnë

Janinën, lagjet ku u rritën paraardhësit. Kur fola në gusht në telefon me Annette Frommin, folkloristen nga Florida mbesë janjiote, ajo më tregoi motivimin e saj për ta studiuar si komunitet viteve tetëdhjetë. “Ekziston një Janinë fiksionale në mendjen e atyre që jetojnë atje, të njerëzve, të hebrenjve që kanë lidhje me të.” Në një farë kuptimi, atë botë fiksionale kërkoja dhe unë, jo vetëm të një qendre provinciale perandorie si Janina, por edhe të një hapësire ku kulturat i rrinin bri njëra-tjetrës, të cilën e rrafshuan mënxyrat e shekullit të njëzetë, dhe i bënë njerëzit tu ngjiteshin anijeve e të merrnin arratinë prej tyre. Imagjinoje, i thosha Isak Dostit ndërsa drejtoheshim drejt pallatit të tij mu jashtë Kastrosë një pasdite të nxehtë gushti, nëse nuk do kishte pasur luftë botërore, mos të kishte pasur Ballkani–siç pati shkruar një gazetar në fillim të luftërave në ish-Jugosllavi–atë prirje për dhunë, do ishte nga vendet më të mira të botës. Dosti, shtetas amerikan dhe grek me baba të lindur në Vlorë, i cili vetë ka kaluar jetën duke mbledhur copëza nga këto botë, duke lidhur janjiotë të Argjentinës me të Venezuelës me të Izraelit me të Francës me të Shqipërisë me të Janinës, dhe duke kërkuar për vllehët e zonës për romanin që është duke shkruar, më thotë: “Eh sikur, eh sikur,” dhe hyn përpara në shkallën e tij tek pallati i hebrenjve. Nuk është çudi të mbash mbiemër që të tregon nga një vend tjetër. Ka dhe të krishterë grekë që mbajnë mbiemrin Tepelenis dhe në Korfuz një familje e madhe quhet Avlonitis, vlonjati, ashtu siç ka shqiptarë të familjeve Kosturi a Janina. Një herë, kureshtar për familjet e hebrenjve me mbiemër Tepeleni u lidha me Isakun, një muzikant. “As e kam idenë ç’është. Ndonjë mal në Shqipëri?” Nuk di të ketë gjurmë hebrenjsh në Tepelenë, megjithëse s’përjashtohet të ketë qëlluar ndonjë dyqanxhi a shitës ambulant në shekull të nëntëmbëdhjetë, pasi ishte pjesë e pashallëkut të Janinës dhe shtrihej përgjatë luginës së Vjosës ku kalonin njerëzit dhe tregëtia. Kafeneja ku erdhi 62-vjeçari Jakov Tepelenis me të shoqen Anën, prindër të Isakut, ndodhet afër shtëpisë së tij në Vrilisiá, në lagjjen diku rreth pesë kilometra në verilindje të qytetit e cila nga tokë bujqësore u bë zonë banimi për shtresat e mesme të Athinës gjatë bumit të ndërtimit viteve tetëdhjetë. Aty, për nëntëdhjetë minuta, Jakovi tregoi historinë e familjes së tij, ngadalë, që të sigurohej se ishin marrë shënim të gjitha gjërat që thoshte. Nuk e ka idenë pse e mbajnë mbiemrin Tepelenis. “Nuk e di se cilët janë emrat që më thoni, (kasapi Jehuda Tepelena, i cili përmendet në reportazhin e parë të kësaj serie) pasi Tepeleni ishte një mbiemër që mbahej nga familje që s’kishin lidhje farefisi me njëratjetrën. “Familja ime ishte e Jakov Tepelenit, e gjyshit tim, mbase ai ishte kasap. “Babain ma quanin quhej Isaak dhe e vetmja lidhje që kishte me Shqipërinë ishte se gruaja e tij e parë ishte hebreje nga Shqipëria, nga fisi Haxhis. “Quhej Stamula Haxhis dhe kishte dhe një vëlla, Isaak Haxhis, i cili pati vajtur s’e di se si në Izrael. “Por babai dhe gjyshi im ishin të lindur dhe rritur në Janinë dhe s’kishin vajtur gjëkundi tjetër. “Stamula dhe shtatë fëmijët e babait nga martesa e tij e parë vdiqën të gjithë në Aushvic. Ishte e tmerrshme vetëm kur e dëgjoja këtë gjë. “Nga Aushvici u kthye dhe një vajzë me emrin Estir Tepeleni, e cila mendonte se ishte motër e babait tim dhe erdhi në Janinë të kërkonte familjen. Por nuk ishte motër e tij, as kushërirë, se siç të thashë, s’kishin lidhje gjaku të gjithë Tepelenit, ishte thjesht koincidencë. “Estir Tepeleni ndenji në Janinë dhe u martua aty dhe pas martese ndryshoi mbiemër e nuk e di ç’u bë më me të. “Babai im, Isaaku, ishte shitës zarzavatesh dhe u martua prapë me nje hebreje të fisit Iosafat nga Larisa të cilën e quanin Luna, mamanë time, dhe me të bëri dy fëmijë: mua dhe motrën time Stelën, e cila ndodhet në Izrael që prej 1969-ës. “Familja e babait tim

kishte dy-tre, mbase dhe katër shtëpi në Janinë, (s’e di cilën shtëpi keni parë në Janinë, por shtëpia që shitëm në 1973-in është akoma shumë e bukur.) “Kur u kthye babai nga Aushvici, vetëm njerën shtëpi arrite të merrte, ate qe ndodhej në Skufa 10, shtepite e tjera i kishin uzurpuar duke menduar se nuk do të ktheheshin më kurrë. Madje kishin falsifikuar dokumenta sikur shtëpitë i kishin të tyret. Nuk arrij dot të ta shpjegoj se ç’bëhej atëherë. Kush kishte dalë gjallë nga Aushvici ishte i humbur, nuk kishte fuqi as të tregonte historinë e tij e jo më të kërkonte pasurinë. Kohë të egra. “Për njërën nga shtëpitë, ai që e kishte marrë i tha babait: ‘e di që shtëpia është jotja, të mbaj mend, por me dokumenta tani e kam timen dhe s’më bën dot asgjë. Por meqë të njoh dhe di që je njeri i mirë, do të të jap disa lira dhe ti do më nënshkruash një dokument që po i merr këto lira (s’e mbaj mend shumën por ishte qesharake) dhe që s’ke më asnjë pretendim për shtëpinë.’ “Dhe babai mori ato pak para e nënshkroi. Nuk kishte ç’të hante. “Unë dhe motra u larguam nga Janina dhe Greqia më 1969. Isha 17 vjeç. Na dërguan prindërit në Izrael, pasi e quanin të domosdoshme të rriteshim në vendin e origjinës sonë. “Nuk e di se sa mirë bënë. Por edhe Janinën nuk do e preferoja. Kujtimet që kam që atje nuk janë kushedi çfarë, fshat ishte atëhere, me qerre dhe karroca nëpër rrugë të pashtruara. Më vonë u bë qyteti i bukur që shikoni sot. Prapëseprapë, Izraeli s’ishte i lehtë si fillim. Po kalonte një inflacion të tmerrshëm. Megjithatë ja dolëm. “Në 1981-in në një dasëm në Izrael, u njoha me gruan time Ana Kohenin, e cila kishte ardhur për dasmën nga Athina. Na solli fat ajo dasëm, s’kaloi shumë kohë dhe u martuam edhe ne dhe bëmë dy fëmijë, dy djem. Në 1986-ën kur Izraeli po kalonte krizën e dytë financiare dhe u bë e vështirë jetesa, vendosëm të kthehemi në Athinë. “Në vitin 1973 prindërit e mi, tashmë në pension, shitën gjithçka kishin në Janinë dhe erdhën në Izrael. Qëndruan deri në 1975-ën kur u kthyen për pushime në Janinë dhe babai vdiq aty me infarkt. Kjo është dhe arsyeja që vete shpesh në Janinë. Atje kam eshtrat e tim eti. “Por jo, nuk do të doja të jetoja atje, megjithëse ime shoqe do. Thjesht shkoj kur më jepet mundësia, festa fetare, dasma… ç’të jetë, sa herë që kam mundësi. “Kur u kthyem në Athinë në 1986-ën, Greqia ishte në kulmet e saj dhe gjetëm kollaj punë, ato që patëm në Izrael. Unë instaloja ashensorë dhe gruaja punonte në një supermarket. “Tani, të dy djemtë që bëmë me universitet këtu, njerin muzikant, pianist, e tjetrin llogaritar të lartë, u detyruan të shkojnë në Izrael prej krizës së këtushme. S’gjenin punë këtu. Tani në Izrael është shumë mirë gjendja. Ka punë. Ne vazhdojmë të rrimë këtu, dhe vetëm shkojmë e i vizitojmë. Jemi të dy pensionistë tani dhe gjendemi rahat këtu. “Babai nuk na fliste as për familjen që kish patur, as për Aushvicin. Ishte shumë e dhimbshme për të. Motra e ngacmonte më shumë se unë, e megjithate ai shumë rrallë fliste. Unë s’e ngacmoja pasi e kuptoja sa shumë e vuante. Nuk pranonte të kthehej mbrapa në kohë. Dhe ato pak gjëra që arritëm t’i nxirrnim na i tregonte nga fundi i jetës. ‘E ç’i doni historitë e vjetra?’ na thoshte. Nuk donte të fliste. Unë nuk e di se si ishte babai im para luftës, por burri që njoha unë ishte një njeri i mbyllur në vetvete, i heshtur. Ndaj edhe s’e kam informacionin të plotë. “Me komunitetin e këtushëm shihemi për festa. Nuk jam shumë religjioz dhe më shumë shkoj në Janinë. Rabinin e ri këtu s’e njoh mirë. Di që bën shërbesa të mira dhe ke kënaqësi ta dëgjosh. Ka vullnetin e mirë që të bëjë punë por përsa i përket forcimit të lidhjeve brenda komunitetit dhe me Janinën s’para vë re të ketë ndryshuar gjë. Por edhe s’para shkoj në sinagogë (buzëqesh).” Një fotografi? Ngre supet. Por edhe po doli fotografia në gazetë, në Shqipëri do dalë, jo këtu! “E lëmë më mirë pa fotografi këtë gjë.”

Nëntor 2016

REPORTAZH Nga Italia në Durrës për të kaluar pleqërinë; sfidat “shqiptare” të komunitetit italian Komuniteti i vogël i biznesmenëve italianë të ardhur në vitet ’90 është shumëfishuar vitet e fundit nga pensionistët që zgjedhin Shqipërinë për çmimet e lira dhe natyrën e bukur-ndërsa të gjithë përballen me të njëjtat halle dhe burokraci si shqiptarët. GËZIM KABASHI | BIRN | DURRËS

omuniteti i italianëve në Shqipëri po përgatitet për një mbrëmje “gala”, të ardhurat e së cilës do të shkojnë në ndihmë të popullsisë së njërit prej qyteteve që u rrafshua nga tërmeti i disa muajve më parë në Itali. “Megjithëse jemi shumë shtetas italianë në Shqipëri, nuk është e lehtë të mblidhemi bashkë,” thotë për BIRN Giuseppe Palumbo, një nga organizatorët e këtij takimi. Ai shton se përveç integrimit me shqiptarët, qëllimi tjetër i mbrëmjes është njohja e italianëve që banojnë në Shqipëri me njëri-tjetrin. Pensionist prej disa vitesh, Palumbo është zhvendosur nga Napoli në Durrës tre vjet më parë me bashkëjetuesen e tij shqiptare. Ata kanë vendosur të jetojnë këtu, në vendlindjen e së shoqes, pasi jetesa është e lirë dhe përballohet lehtë me të ardhurat e një pensionisti, peisazhi është i bukur dhe njerezit mjaft të shoqërueshëm. Çmimet e ulëta krahasuar me Italinë sollën vitet e fundit në vendin tonë jo pak pensionistë italianë, që arsyetuan thuajse njëlloj si Palumbo: me të ardhurat nga pensioni i punës në Itali jetohet më mirë në Durrës ose në Tiranë. Vetëm në Durrës, numri i italianëve arrin në 300, duke u renditur të parët ndërmjet shtetasve të pranishëm nga afro 20 vende të ndryshme të botës. Në Drejtorinë Rajonale të Policisë së Kufirit dhe Migracionit, mësohet se numri i përgjithshëm i të huajve me leje qëndrimi në qytetin bregdetar, si dhe në rrethet e Kavajës, Lushnjes dhe Krujës, që përfshin kjo Drejtori është 981 gjithsej. Leje të përhershme qëndrimi deri tani kanë përfituar 227 shtetas të huaj, ndërsa mbi 750 të tjerë duhet të rinovojnë lejet aktuale në periudha nga 6 muaj deri në 5 vjet – dëshmojnë statistikat. Halle shqiptarësh për italianët Ndryshe nga Palumbo, Gaetano Castello erdhi nga Palermo në Shqipëri prej fillimit të viteve ‘90 për të bërë biznes. Ai transferoi ndërmarrjen e tij të impianteve të gazit fillimisht në Vlorë dhe Tiranë, e së fundmi në Durrës. Sipas 75-vjeçarit, mungesa totale e ligjit ishte ajo që e karakterizonte Shqipërinë e vitit 1992. “Tani gjërat kanë ndryshuar dhe legjislacioni është i plotë,” shton Castello për BIRN, duke nënvizuar më pas se vonesat dhe korrupsioni mbeten elementët e shëmtuar të administratës shqiptare. “Rritja e çmimeve si dhe e pagesave për punonjësit i kanë detyruar shumë biznese italiane të transferohen nga Tirana

Italiani Giuseppe Palumbo dhe bashkëshortja e tij Luljeta Stefi. Foto nga ” Gezim Kabashi

e Durrësi drejt rretheve periferike të Shqipërisë, ku kosto e jetesës mbetet ende më e ulët,” shprehet Castello, i cili sidoqoftë pas 24 vjetësh në vendin tonë, thotë se nuk ka asnjë arsye të kthehet në Siçili. Shumica e italianëve që banojnë në Shqipëri vuajnë të njëjtat probleme dhe burokraci si shqiptarët. Vincenzo, pensionist me banim në Tiranë, ankohet për vonesat në noteri dhe gjykatë ku për regjistrimin e automjetit apo për transferimin e vendqëndrimit kërkohet 4-5-fishi i kohës që harxhohet në Itali. Shërbimi spitalor është një problematikë e pazgjidhur, ku secili ka gjetur zgjidhjet e nevojshme. Luis de Rosa, një tjetër i moshuar që banon në Durrës ka probleme me pronësinë e banesës. “E kam blerë 10 vjet më parë apartamentin ku jetoj me bashkëshorten shqiptare, por ai vazhdon të jetë i pahipotekuar – duke e konsideruar këtë një “fenomen krejtësisht shqiptar”, e që nuk ndodh në Itali. Në të njëjtin pallat banon edhe Brajan Hose, një shtetas britanik, i cili ndodhet prej vitesh në vendin tonë me mision fetar. Njëlloj si 80 familjet e tjera shqiptare, edhe apartamenti që ai ka blerë mbetet ende i paregjistruar në zyrën e Hipotekës. Së bashku me Massimo Biz, po nga Italia, Louis dhe Brajan, marrin pjesë rregullisht në mbledhjet e asamblesë së banorëve të pallatit, pa e fshehur habinë për numrin e pakët të banorëve pjesmarrës. “Është njëlloj si në zgjedhje. Në se nuk voton, ke shumë pak shanse të marrësh shërbimin që ke kërkuar,” thotë Luisi, një nga italianët e pakët të Durrësit që flet shumë mirë shqip. “Ai është arbëresh dhe ka ardhur në

PENSIONIST PREJ DISA VITESH Palumbo është zhvendosur nga Napoli në Durrës tre vjet më parë me bashkëjetuesen e tij shqiptare. Ata kanë vendosur të jetojnë këtu, në vendlindjen e së shoqes, pasi jetesa është e lirë dhe përballohet lehtë me të ardhurat e një pensionisti, peisazhi është i bukur dhe njerezit mjaft të shoqërueshëm. Çmimet e ulëta krahasuar me Italinë sollën vitet e fundit në vendin tonë jo pak pensionistë italianë, që arsyetuan thuajse njëlloj si Palumbo: me të ardhurat nga pensioni i punës në Itali jetohet më mirë në Durrës ose në Tiranë.

Shqipëri shumë kohë më parë,” thonë bashkëatdhetarët e tij, që e “vuajnë” faktin se në qytetin bregdetar, edhe kur tentojnë të flasin shqip, vendasit u përgjigjen në gjuhën italiane. Massimo Biz dhe bashkëshortja Sabina janë kujdesur që të paktën fëmijët e tyre ta mësojnë gjuhën e vendit ku kanë zgjedhur për të jetuar. Alice dhe Tomaso megjithëse në shkollë 9-vjeçare, pas tre vjetësh në Durrës e flasin shumë mirë gjuhën shqipe. Lidhje të hershme Prania e biznesit dhe e familjeve italiane në Durrës është një fenomen mjaft i hershëm. Në librin “Durrësi dhe italianët”, studiuesi Xhod Beja shkruan se mbi 80 familje italiane që merreshin me hoteleri, ndërtim, zejtari, jetonin në qytetin bregdetar në prag të Luftës së Dytë Botërore. Një pjesë e tyre arritën të largoheshin drejt vendlindjes pikërisht në ditët e fun-

dit të rënies së nazi-fashizmit. Mjaft të tjerë që mbetën këtu pësuan fatin e keq që diktatura i rezervoi të huajve në Shqipëri. Gjatë stinës së verës në Durrës, shëtitorja gumëzhin nga gjuhë të ndryshme të botës. Italishtja dallon mes tyre, pasi në atë periudhë kthehen për pushime edhe shqiptarët me punë dhe banim në gadishullin Apenin. “Kur duam të provojmë një picë të mirë ndalojmë te “Solemio” me pronar italian, ku luhet edhe muzikë italiane e viteve ’60-’70,” thotë Massimo. Nuk janë të pakta rastet, kur biznesmenët e huaj dorëzohen para burokracisë shqiptare, por mjafton të jesh këmbëngulës si unë, dhe gjithçka vijon pa probleme-nënvizon Gaetano, një nga italianët me përvojën më të gjatë në vendin tonë. Afërsia me Italinë dhe krahu i lirë i punës mbeten shtyllat kryesore që i mbajnë biznesmenët italianë në Shqipëri. Ndërkaq, ata që kanë patur sukses në sipërmarrjet e tyre janë vlerësuar pozitivisht nga mikpritësit shqiptarë. Carmine Cipro është një nga biznesmenët e huaj që janë nderuar nga pushteti vendor dhe shoqata “Durrësi”. Cipro që u ka dhënë punë 300 grave dhe vajzave në një ndërmarrje për prodhimin e çelësave dhe drynave, pas disa vitesh përvojë në Durrës ka marrë titullin “Nderi i qytetit”. Njëlloj si ai është nderuar me titullin “Qytetar Nderi” edhe Donata Montagnoli, që drejton prej 23 vjetësh shkollën 9-vjeçare “Vinçens Prendushi”. Italianët e Shqipërisë kanë krijuar vitet e fundit shoqatat dhe portalet “italians. al” dhe “circolo.it”, por ato funksionojnë me hope. “Një nga shoqatat e hershme të tyre në vitin 1995 shërbeu si bazë për krijimin e Dhomës së Tregtisë italo-shqiptare,” dëshmon Gaetano Castello. Ndërkaq Giuseppe Palumbo i është kushtuar bashkëpunimit artistik italo-shqiptar, duke organizuar koncerte të shkollës së muzikës “Jan Kukuzeli” me këngëtarë të njohur nga Napoli. Në vitin 2013 ai formoi shoqatën “Neë Umour Sound” dhe me bashkëshorten këngëtare, Luljeta Strefi po punojnë prej javësh për veprimtarinë “Una Amatriciana per Amatrice”, që pritet të mbledhë në Durrës mjaft italianë me banim në Shqipëri në mbështetje të banorëve të qytezës së parë që u godit nga tërmeti më 26 gusht të këtij viti. “Sapo na njoftuan që duhet ta shtyjmë përsëri darkën gala,” thotë Palumbo, i cili duhet të kryejë edhe një herë nga e para të gjitha lajmërimet. “Këtë herë duket se është Ambasada e Italisë që kërkon mirëkuptim, pasi edhe punonjësit e saj dëshirojnë të jenë pjesmarrës të mbrëmjes,” përfundon ai.

Nëntor 2016

“GROPA E INVESTIMEVE” Përfundimi i rrugëve kombëtare shtyhet pas vitit 2019 Pas një kërkese të FMN, qeveria detyrohet të publikojë listën e investimeve në ndërtim rrugësh bashkë me buxhetin e vitit 2017, e cila tregon se punimet në kantieret e hapura do të vazhdojnë edhe për disa vite të tjera. GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANË

rugët kryesore të Shqipërisë, të cilat filluan të ndërtohen mes viteve 2008-2013 nga qeveria e djathtë e Sali Berishës do vazhdojnë të mbeten kantiere të hapura edhe për disa vite në vazhdim. Të dhënat mbi investimet publike, të publikuara në buxhetin e vitit 2017 si pasojë e një kërkese për transparencë të Fondit Monetar Ndërkombëtar tregojnëse vetëm dy nga 11 akset kryesore që janë aktualisht në ndërtim, pritet të përfundojnë brenda vitit 2017. Qeveria parashikon që punimet në nëntë rrugët e tjera të shtyhen mesatarisht me dy vjet, ndërkohë që afati fillestar për disa prej tyre ka vite që ka skaduar. Nëse investimet do të ecin sipas planit të parashikuar, shumica e rrugëve në ndërtim pritet të përfundojnë mes viteve 2018-2019. Fondet e Buxhetit të Shtetit për vitin 2017 janë përqendruar te segmentet Qukës-Qafë Plloçë; Tiranë– Elbasan; Qafë Thanë – Pogradec dhe Fushë Krujë – Milot. Ndërkohë, fondet e vëna në dispozicion në buxhetin e 2017 për by-passet e Fierit, Vlorës dhe Shkodrës janë minimale, duke e shtyrë përfundimin e tyre në vitin 2019. Të dhënat mbi investimet publike u publikuan për herë të parë bashkë me buxhetin e vitit 2017, si pasojë e kërkesës së Fondit Monetar Ndërkombëtar për të rritur transparencën në investimet publike si dhe për të rritur mundësinë e qytetarëve për të kërkuar llogari mbi shtyrjet e zakonshme të investimeve. Tabela jep të dhënat për investimet me burime të brendshme si dhe ato me kredi apo donacione nga jashtë, si dhe të dhënat për afatin e fillimit dhe mbarimit të punimeve bashkë me shumën e angazhuar nga buxheti i shtetit. Tabela e publikuar tregon se rruga Tiranë-Elbasan, e cila nisi të ndërtohej në vitin 2011, duhej të kishte përfunduar së ndërtuari në vitin 2015, por tashmëështë shtyrë për së paku 2018. Disa rrugë, si Qafë-Thanë – Pogradec dhe Korçë – Ersekë parashikohet të përfundojnë në vitin 2019 ndërsa projekti i Unazës së Madhe të Tiranës mban shënimin 2019+, që do të thotë se do të përfundojë përtej këtij afati. Ndryshe nga sa është premtuar herë pas here, pëgjatë periudhës 2017-2019, nuk janë programuar fonde për Rrugën e Arbrit. Premtim për fonde më 2018 e 2019 Të dhënat e publikuara nga qeveria tregojnë se Shqipëria ka aktualisht projekte investimi në transportin rrugor me vlerë të përgjithshme prej 161 miliardë lekësh (afro 1.15 miliardë euro), nga të cilat 67 miliardë janë financuar deri në vitin 2015, ndërsa 13.3 miliardë janë parashikuar të financohen këtë vit. Për të mbyllur kantieret e hapura, qeverisë i duhet të sigurojë edhe 81 mil-

Punëtorët po punojnë për ndërtimin e një mbikalimi në Unazën e Madhe të Tiranës pranë Fabrikës së Miellit më 30 dhjetor 2015. Foto: Malton Dibra/LSA

iardë lekë për katër vitet e ardhshme. Buxheti i vitit 2017 ka planifikuar vetëm 17.6 miliardë lekë për investime në ndërtim rrugësh, ndërsa që projektet të finalizohen, kërkohet që financimet për vitet 2018, 2019 dhe 2020 të jenë më të mëdha-çka do të varet nga vullneti politik dhe gjendja e të ardhurave dhe shpenzimeve. Qeveria shqiptare ështëkritikuar gjatë viteve të fundit se i ka kushtuar më shumë para dhe energji një nisme të njohur si “Rilindja Urbane“, se sa i ka kushtuar rëndësi përfundimit të rrugëve, disa prej të cilave kanë pësuar rritje kostosh për shkak se investimet janë lënë në mes. Rilindja Urbane është financuar në masë të gjerë nga një instrument i debatuar, i njohur si Fondi i Zhvillimit të Rajoneve. Në buxhetin e vitit 2017, Fondi i Zhvillimit të Rajoneve është përcaktuar të marrë 9.5 miliardë lekë, ndërsa në vitet 2018 dhe 2019 do të alokohen për këtë qëllim edhe 3.5 dhe 3 miliardë lekë të tjera respektivisht. Rruga Fushë-Krujë Milot filloi së ndërtuari në vitin 2008 me një kosto totale prej 4,6 miliardë lekësh. Deri në vitin 2015 u shpenzuan 2.5 miliardë, ndërsa në buxhetin e vitit 2017 parashikohet të shpenzohen 1.2 miliardë të tjera. Rruga parashikohet të përfundojë në vitin 2018. Në vitin 2016 për këtë rrugë janë alokuar vetëm 99 milionë lekë. Rruga Plepa – Kavajë – Rrogozhinë nisi në vitin 2009 me një kosto totale prej 5.3 miliardë lekësh. Deri në vitin 2015 janë shpenzuar 4,5 miliardë, ndërsa rruga do të konsiderohet e përfunduar në vitin 2017. Fondet për vitin 2016 janë 266 milionë lekë ndërsa për vitin 2017 janë 269 milionë lekë.

Rruga Qafë-Thanë Lin Pogradec nisi në vitin 2013 me një kosto prej 2,5 miliardë lekësh. Projektbuxheti i vitit 2017 parashikon shpenzimin e 1.3 miliardë lekëve dhe rruga do të konsiderohet e përfunduar në vitin 2019. Buxheti i vitit 2016 për këtë rrugë qe 60 milionë lekë. Unaza e Re e Tiranës është projekti më i kushtueshëm aktualisht në zbatim me kosto totale prej 13,6 miliardë lekësh. Punimet filluan në vitin 2010 dhe projekti pritet të përfundojë rreth vitit 2020. Deri në vitin 2015 qenë shpenzuar 4,6 miliardë lekë, ndërsa përfundimi i rrugës në vitin 2020 do të varet para së gjithash nga fakti nëse qeveria do të akordojë fondet e kërkuara në vitet 2018-2020. Për vitin 2016, fondet për këtë rrugë qenë 1.8 miliardë lekë. Nga rrugët me financime të huaja, (kredi) dy projekte të rëndësishme, By Pass i Fierit dhe By Pass i Vlorës, të cilat sipas kontratave duhej të përfundonin në vitin 2017, tashmë pritet të përfundojnë në viten 2019. By Pass i Fierit kushton 7.1 miliardë lekë dhe punimet për të nisën në vitin 2014, por punimet janë bllokuar për shkak të mosmarrëveshjeve me kompaninë sipërmarrëse, ndërsa buxheti i vitit 2017 ka vënë në dispozicion të kësaj rruge vetëm 250 milionë lekë, një shifër krejt e papërfillshme për të vijuar punimet me ritëm. Edhe By Pass i Vlorës ka të njëjtën histori. Me kosto totale prej 6.2 miliardë lekësh, deri tani janë kryer më pak se 20 për qind e të gjitha punimeve, ndërsa në vitin 2017 janë alokuar vetëm 900 milionë lekë. Rruga Tiranë – Elbasan, e cila filloi të ndërtohet në vitin 2011, ka një kosto totale prej 32.9 miliardë lekësh ndërsa deri më

sot janë përfunduar rreth 90 për qind të punimeve, por nevojiten edhe 3.9 miliardë lekë të tjera që projekti të përfundohet. Rruga e vetme që qeveria duket se është angazhuar është segmenti Qukës – Qafë Plloçë, një rrugë më e shkurtër për lidhjen e Tiranës me Korçën. Me një kosto totale prej 21 miliardë lekësh, qeveria ka angazhuar 3,5 miliardë lekë për vitin 2016, një nga fondet më të mëdha në investime rrugore. Por për këtë rrugë nevojiten ende të shpenzohen 16.4 miliardë lekë në katër vitet e ardhëshme. Qeveria ka programuar ndërkohë edhe 700 milionë lekë për Bypass Shkodër, një projekt me vlerë 1.9 miliardë lekë dhe që synon të krijojë paralelisht një rrugë për të anashkaluar trafikun në qendër të qytetit të Shkodrës dhe një barrierë mbrojtëse nga përmbytjet për qytetin. Projekti pritet të përfundojë në vitin 2018 ndërkohë që punimet kanë nisur në vitin 2011. Rruga Kardhiq – Delvinë, e cila nisi në vitin 2007 me synimin për të krijuar një alternativë më të shkurtër drejt Sarandës në krahasim me rrugën aktuale që kalon nga Qafa e Muzinës, pritet të përfundojë në vitin 2018. Me një osto totale prej 1.7 miliardë lekësh, deri tani është kryer më pak se gjysma e investimit të kërkuar. Tortura e banorëve të Ersekës me rrugën aktualisht në ndërtim prej pesë vitesh në segmentin Korçë – Ersekë, ka gjasa do të vijojë së paku deri në vitin 2019. Projektbuxheti i vitit 2017 ka alokuar një shumë minimale prej 40 milionë lekësh për këtë rrugë me kosto totale prej 2.3 miliardë lekësh ndërsa nevojiten edhe 710 milionë lekë të tjera përgjatë viteve 2018 dhe 2019 për t’u përfunduar.

Nëntor 2016

Blog

Duke hequr një paralele mes sundimit të dikurshëm të Millosheviçit në Serbi dhe mënyrës sesi intelektualët serbë u shtypën prej tij, Dejan Anastasijeviç jep disa këshilla për të gjithë amerikanët e përballur me Trump si president.

Letër një miku amerikan DEJAN ANASTASIJEVIÇ | BIRN | BEOGRAD I dashur mik, E them me plot kuptimin e fjalës: është pikërisht ashtu si u ndjeva kur Sllobodan Millosheviç mori kontrollin e Partisë Komuniste Serbe në vitin 1987 dhe pastaj zhdukur opozitën demokratike në zgjedhjet e para shumëpartiake tre vite më pas. Ashtu si ju, pashë i terrorizuar ndërsa bashkëpatriotët e mi në dukje të denjë, papritur të liruar nga prangat e korrektësisë politike dhe të ledhatuar nga media e Millosheviçit, filluan të bërtisnin gjëra të tmerrshme për miqtë dhe fqinjët e tyre me etni të ndryshme. Ashtu si ju, shpresova dhe u luta që kjo të ishte thjesht tymnajë që do të shpërndahej. Ashtu si ju tani, unë ende shpresoj që Trump nuk do t’i bëjë të gjitha ato gjëra të tmerrshme – si burgosja e kundërshtarëve politikë, dëbimet në masë, legalizimi i torturës, Muri – që premtoi në fushatë se do t’i bënte. Por më duhet të të them mik, është një shpresë e brishtë. E imja u shkatërrua një mbrëmje vere në Beograd, teksa shihja tankët e Ushtrisë Jugosllave të mësymnin drejt Vukovarit, një qyteti kroat barok që më pas u kthye në rrënojë. Dhe pastaj sërish në pranverën e vitit 1992, kur filloi rrethimi i Sarajevës. Gjëra të paimagjinueshme dhe të frikshme së shpejti u bënë shumë reale. Kështu e ka realiteti – qëndron aty sado që të urosh shumë që të largohet. Më parë më lejo të theksoj se e di shumë mirë që Trump nuk është Millosheviçi dhe se ka ndryshime të mëdha në stil, përmasë dhe përmbajtje mes të dyve. Por ka edhe ngjashmëri: ata të dy e morën pushtetin duke luajtur me anën më bazike të natyrës njerëzore; të dy nxorrën në pah anën më të keqe të kombeve të tyre dhe ndërsyen komunitetet, madje grupe të tëra etnike vetëm për të mbajtur pushtetin. Gjatë sundimit të tij, Millosheviçi i bëri një dëm të madh Serbisë dhe fqinjve, por ai ishte vetëm një lider vendas në Ballkan, në fund të fundit. Nëse lejohet, Trump do të mund të bëjë shumë më tepër se kaq ndaj Amerikës dhe botës. Gjithsesi, unë po ofroj simpatinë time dhe disa këshilla. Këshilla ime e parë është të bëheni realistë dhe të përgatiteni për vështirësitë që do të vijnë. Brenda disa muajve mund të shihni sesi fqinjët dhe kolegët tuaj do të mblidhen dhe do të largohen nga trupa të armatosur (sot, Trump tha se ka qëllim të deportojë rreth “dy, ndoshta tre milionë” imigrantë). Mund të ketë përleshje racore dhe masa ndaj komuniteteve myslimane. Dhe njerëz si ti, të cilët nuk janë aq të paligjshëm dhe as myslimanë, por që ndjejnë neveri nga masa të tilla, mund ta gjejnë veten nën presion të madh për të qenë dakord ose ndryshe do të damkosen si tradhtarë ose të paktën si problematikë dhe jopatriotë, ashtu sikurse unë, bashkë me shumë të tjerë, u cilësuam si tradhtar gjatë kauzës serbe. Kjo është këshilla ime e dytë: mos diskuto, vepro. Nuk mund të luftohen fanatikët me fjalë apo duke i provuar se ti je po aq amerikan sa ata, edhe nëse arrin t’i mundësh me zgjuarsi, ata do të përgjigjen më dhunë. Këtë bëjnë ata që tallin të tjerët, veçanërisht kur ndihen të fuqizuar e madje me autoritet nga qeveria (të kujtohet shprehja “do të doja ta shkelmoja në fytyrë” në një prej takimeve të Trump?). Në vend të kësaj, bëj çfarë të mundesh për të ndihmuar të dobëtit, të shtypurit dhe të frikësuarit. Ndonjëherë edhe një gjest i vogël, një fjalë e mirë apo një buzëqeshje mjafton; ndonjëherë duhet të bësh më shumë. Mos harro fjalët e Mary Sarton se në kohë të këqija “duhet menduar si hero për t’u sjellë si një qenie e denjë njerëzore”. Ata do të të thonë se ka marrë fund tashmë, se njerëzit kanë votuar dhe ti ke humbur. Mos e beso këtë: ki parasysh se më tepër amerikanë votuan për Hillary Clinton sesa për Trump dhe se vetëm një e katërta e atyre që kishin të drejtë vote, votuan për klounin. Larg nga të qenët vetëm, ti në fakt

je shumica – unë e di sepse jam takuar me shumë amerikanë dhe shumica prej tyre janë të sjellshëm, qenie të mira njerëzore, ashtu si ti. Dhe shumë prej tyre refuzojnë të lihet mënjanë nga banditët. Në vendin tim, ne luftuam kundër Millosheviçit për shumë kohë dhe shumë fort (meqë ra fjala, bombardimi i NATO-s në vitin 1999 ndaj Kosovës nuk ndihmoi). Disa, ashtu si unë, punuam për ekspozimin e krimeve dhe abuzimeve të tij që e gjithë bota t’i shihte; të tjerë u përballën me policinë në rrugë gjatë protestave masive që ndonjëherë zgjatën për javë. Ne u organizuam dhe në fund, Millosheviçi u hoq nga pushteti me votë. Kur refuzoi të binte dakord (siç la të kuptohet Trump kur mendoi për humbjen e tij), ne e nxorrëm atë nga zyraa dhe me kalimin e kohës e çuam në gjykatën e krimeve të luftës në Hagë. U desh ca kohë, por në fund funksionoi. Për njerëzit e mirë, Amerika është një fushëbetejë më e

përshtatshme sesa ishte Serbia në vitet 1990. Duke e marrë veten mezi nga sundimi njëpartiak, institucionet tona ishin të dobëta, ndaj u shkatërruan lehtë nga Millosheviçi dhe miqtë e tij. Ju keni Kartën e të Drejtave, një sistem gjyqësor të fuqishëm, keni ende shumë media të lira, jeni të mbrojtur nga Amendamenti i Parë, diçka që Trump kurrë nuk mund ta përmbysë lehtësisht. Pjesë të shërbimeve ushtarake dhe të sigurisë kanë deklaruar tashmë se nuk do të marrin pjesë në krime luftes si torturim apo vrasje të familjeve të dyshuarve si terroristë, edhe nëse urdhrat vijnë drejt nga kryekomandanti. Le të shpresojmë të gjithë se sapo të hyjë në Shtëpinë e Bardhë, Trump do të përballet me një rezistencë të tillë saqë do të tërhiqet nga planet e tij dashakeqe. Por siç e thashë, shpresa është e dobët dhe kur është gjithçka që ke, nuk mund të mbështetesh vetëm te ajo. Duke iu kthyer Serbisë, ka edhe diçka tjetër: gjatë viteve të përpjekjeve, ne kishim një gjë të mirë nga i kthenim sytë: Xhaxhai Sem. Dhe ai ndihmoi, duke mbështetur politikisht dhe financiarisht rezistencën anti-Millosheviç. Ishte një Amerikë e ndryshme atëherë, përpara 11 shtatorit dhe Afganistanit e Irakut, përpara Guantanamos dhe programeve të fshehta të CIA-s me të dyshuarit si terroristë. Jo tamam një Qytet i shndritshëm mbi Kodër, por duke folur përgjithësisht një perandori dashamirëse, që respektonte të drejtat e njeriut për shtetasit e saj dhe ndonjëherë ato të vendeve të tjera. Ajo amerikanë thuajse është zhdukur tashmë. Osama Bin Laden dhe George Bush u kujdesën për këtë dhe përpjekjet e Barrack Obamës për ta rindërtuar kanë qenë të suksesshme vetëm pjesërisht. Tani Trump do ta kthejë atë në një vend shumë më të ndyrë. Ai duhet të ndalohet dhe ju takon juve kjo detyrë. Por ndryshe nga ne, ju nuk mund t’i kërkoni ndihmë Amerikës. Juve do t’ju duhet ta rikrijoni atë. Juaji, D.A.

Përmes lentes së fotoreporterit shqiptaro-amerikan Xhorxh Tejmz nga njëra anë dhe këndvështrimit të gazetave komuniste në Shqipëri për “Amerikën imagjinare”, ekspozita e Presidentëve Amerikanë synon të hapë një dialog të ri mes SHBA-së dhe Shqipërisë.

Xhorxh Tejmz, fotoreporteri “ambasador” i një dialogu të ri Amerikë-Shqipëri IVANA DERVISHI, BIRN, TIRANË

kspozita “Presidentë Amerikanë dhe Marrëdhëniet me Shqipërinë”, e çelur në Muzeun Historik Kombëtar ofroi për publikun një retrospektivë të liderëve të Shteteve të Bashkuara përmes lentes së fotoreporterit amerikan me origjinë shqiptare, Xhorxh Tejmz, të vënë përballë shtypit shqiptar të po atyre viteve. Objektivi i Tejmz, i cilësuar si një prej fotografëve më të njohur të Shtëpisë së Bardhë, shërben si një urë lidhëse mes Amerikës ku ai fotografoi dhe ndikimit direkt ose indirekt që patën presidentët në Shqipërinë, atdheun e prindërve të Xhorxhit, të cilët emigruan në SHBA në vitet 1900. Ekspozita ndërlidhi imazhet e dhjetë presidentëve amerikanë nga Frenklin Rusvelt te Xhorxh Bush me pasqyrimin mediatik të “Amerikës imagjinare” në gazetat e regjimit komunist në Shqipëri. Duke e cilësuar ekspozitën si një hap të rëndësishëm dialogu mes SHBA-së dhe Shqipërisë dhe si mundësi të shkëlqyer të hedhjes dritë në të shkuarën shqiptare për të cilën flitet pak, Dr. Lori E. Amy, drejtore akademike dhe koordinatore për të drejtat e njeriut thotë se Shqipëria duhej vënë në kontekstin botëror. “Kur erdha në Shqipëri disa vite më parë, kuptova që Shqipëria ishte një vend ende i traumatizuar, jo vetëm prej regjimit komunist, por edhe prej sundimit botëror. Kjo ekspozitë na kthen në shekullin e 20, për të kuptuar se përse Shqipëria ka mbetur jashtë ndërgjegjes botërore dhe se çfarë ndodhi nën regjimin diktatorial,” tha Amy për BIRN. Sipas Dr. Lori Amy, imazhet e fotoreporterit të New York Times, Xhorxh Tejmz shërbejnë më së miri për të anashkaluar kurthin e të parit të njëritjetrit si viktima dhe armiq, pasi fotot e tij kanë prekur anën njerëzore të presidentëve amerikanë, ndërsa gazetat shqiptare si Drita, Besa, Zëri i Popullit dhe Bashkimi e kanë përcjellë këtë te lexuesit. “Dëshira për të hapur një dialog me këtë ekspozitë është thelbësorja, një dëshirë për një marrëdhënie të përbashkët përgjegjësie”, tha Amy duke e përkufizuar dialogun si një komunikim ku palët dëgjojnë njëra-tjetrën dhe ku merret një përgjigje. “Shoqëria sot ka mbetur te argumenti dhe te fryma se ai që fiton debatin i heq të drejtën për t’u dëgjuar dhe folur palës tjetër. Kjo ekspozitë tregon se e shkuara mund të jetë një proces i përbashkët dialogu të përgjegjshëm dhe me përgjigje” përfundoi ajo. Drejtori i Qendrës Nansen për Paqe dhe Dialog, Alfredo Zamudio e cilësoi dialogun që ofron ekspozita si zhvendosje nga ‘historia ime’ tek ‘historia jote’ për të rrënjosur ‘historinë tonë’. “Dialogu na ndihmon të arrijmë paqen, pa shtypje, nëpërmjet ndryshimeve në sistem, me gjithëpërfshirje, frymëzim dhe shpresë”, tha ai. Artenis Peka, një nga studentët që shqyrtuan qindra gazeta shqiptare të viteve 1930 deri në 1980 për të përzgjedhur ndikimin e pushtetit global amerikan të pasqyruar në median vendase, tha për BIRN se ekspozita ofron mundësi unike për të njohur të shkuarën e Shqipërisë. “Rinia shqiptare sot më shumë se kurrë ka nevojë të informohet për të kaluarën tonë në përgjithësi dhe historikun e marrëdhënieve shqiptaro-amerikane në veçanti,” tha ai. “Ekspozita të tilla, jo vetëm që ndihmojnë në perceptimin konkret të raporteve komplekse shqiptaro- amerikane, por edhe hedhin dritë mbi shumë elemente të tjerë mjaft interesant që në tërësinë e tyre formuan boshtin e marrëdhënieve të afërta që ne sot gëzojmë me Amerikën,” shtoi Peka. Ekspozita e kuruar nga OTTOnomy qëndroi e hapur në Muzeun Historik Kombëtar nga data 8 deri në 21 nëntor.

No.

November 2016 Monthly

An Albanian War on Drugs Albania is uprooting cannabis at an unprecedented rate, but endemic corruption and a failure to target the kingpins behind a multi-billion-euro industry give the lie to the NATO member’s ‘war on drugs’.

An Albanian policemen carries a cannabis plant in Southern Albania. Photo: Hektor Pustina, The Associated Press

NEWS

INTERVIEW

BIRN Albania Wins Landmark Verdict on Secret Files

America’s Eisenhower Inspires Albania’s First Woman General

A Tirana court has ordered the declassification of documents belonging to the Communist-era secret police following a long legal battle.

Manushaqe Shehu, the first woman in the Balkans to become a General, says she owes her success to her family’s support

November 2016

INVESTIGIM

s dusk falls, the path through the mountains becomes increasingly treacherous. Gjergji leads the way, 10 minutes by foot from the road, down into a beech forest to several small clearings where the first green shoots of a cannabis crop are poking out of the earth. The 21-year-old quit his university degree in order to tend to the plantation near an empty house his family owns in the dramatic wilderness of the Albanian Alps near the northern city of Shkoder. “This plant needs a lot of work. But if we manage it through to the end, the money will be good,” he says. “I’ll renovate my house in Shkoder. Then I’ll leave for England.” Gjergji plucks empty five-litre bottles from a stash in the bushes, filling them from pools of rainwater on the forest floor to water the cannabis plants. “More young people like me are up in the mountains taking care of cannabis plantations than down in the town,” he says. But success depends on one thing. “It’s only worth it if you have a connection in the police. He’ll tip me off about police operations in this area, so if we manage to harvest it, from 2,000 plants about 200 belong to him.” That is a potential windfall of tens of thousands of euros for the corrupt officer, if the plants grow strong and tall. These are the grassroots of a multi-billion-dollar industry that in 25 years has turned Albania into one of the chief sources of cannabis on international markets, rubbing shoulders with the likes of Colombia, Jamaica, the Netherlands and Paraguay. In 2013, power changed hands, and a new Socialist government under artist-turned-politician Edi Rama declared war on the cannabis cultivators the following year, with a fiveday assault on a notorious drug den near the country’s southern border with Greece. That year, 2014, police seized just over 101 tonnes of marijuana, slightly more than the previous nine years put together. Just over half a million cannabis plants were destroyed, while the next year that number rose to 800,000 and in the first nine months of 2016 police said they had more than doubled the amount of destroyed plants again to 2.1 million. Such numbers, Rama’s government says, are evidence it is winning the war after years of impunity under the rule of its Democrat arch rivals. An investigation for the Balkan Fellowship for Journalistic Excellence,

however, presents a more nuanced picture: undeterred, cultivators have dispersed into remote mountain areas; smugglers brag about the police protection they enjoy; Italian investigators marvel at the ingenuity of Albanian crime gangs; and in Europe and the United States, governments wring their hands at the stark failure of their NATO ally to arrest and charge anyone but the foot soldiers. Stubborn poverty, meanwhile, undercuts any effort to convince cannabis growers they have an alternative. “Criminal organisations are learning organisations that quickly adjust to top down countermeasures,” said Jana Arsovska, an assistant professor at New York’s John Jay College of Criminal Justice and an expert in organised crime in the Balkans. “You need the people and the society at large to fight this problem, not just state agencies.” Selective justice The war began in Lazarat, a village in southern Albania that over 15 years had built up a cannabis industry unrivalled in Europe. Heavily armed, the village was responsible for around half of the cannabis production in Albania or some 900 tonnes per year with an estimated street value in Europe of 4.5 billion euros. Its residents, who openly cultivated cannabis in backyards and fields, regularly voted for the Democrats, who last ruled from 2005 until 2013. Rama ordered the downfall of the village’s cannabis industry a year into his mandate, and just a few days before the European Union was set to rule on whether to grant Albania the coveted status of membership candidate, which would unlock more EU funds. Some 800 police officers, including Special Forces in armoured vehicles, tightened a noose around the village over five days in June, taking fire from those determined to defend the crop as they gradually pulled back and fled over the mountains. Some 130,000 cannabis plants went up in smoke, four drug laboratories were destroyed and 80 tonnes of marijuana seized. Dozens of people were arrested. Rama said police had dismantled “the 20-year-old taboo of a crime zone that declared itself a separate republic and turned into a mark of shame for Albania”. His interior minister, Saimir Tahiri, said it demonstrated the government’s determination “to install the rule of law in every corner of Albania”. But more than two years later, just 10 people have been jailed,

mainly on charges of shooting at police and cultivating cannabis. The men were widely seen as bit players in an industrial-scale organised crime operation, the leaders of which slipped away untouched, or were more likely never there at all. In a progress report on Albania’s application for membership, released in November, the EU commended “remarkable drug seizures and destruction of cannabis plants” but said that the number of convictions remained low. Investigations and prosecutions, it said, “do not go high enough up the drug supply chain”. “Police and prosecution fail to identify criminal gangs behind drug cultivation and trafficking, and efficient judicial follow-up in criminal proceedings is seldom secured,” the report said. The previous year’s progress report had warned that financial investigations, anti-money laundering measures and asset confiscation were “underused”. Indeed, between 2010 and 2015, the report said, fewer than 35 people were convicted of money laundering. Arsovska told BIRN: “Albanian society works on the kinship or friendship system, and one is arrested when one has no friends either in the police or at the state administration.” “Although the government claims to be ‘fighting’ the drug problem, at the same time we have serious offenders/drug traffickers going free and escaping prison.” The United States’ ambassador to Tirana, Donald Lu, weighed in on the issue in September, telling a group of journalism students that both the current and previous government “have a problem with drug trafficking and there are politicians who have benefited from their connections with drug traffickers”. He reminded his audience: “We know there are several members of parliament, there are mayors in Albania and there were candidates for the position of mayors who had convictions for drug trafficking in EU member states.” BIRN requested an interview with the interior ministry and emailed questions regarding the issue of police corruption and accusations that the state has failed to target

the kingpins behind the cannabis industry, but received no reply. BIRN also requested comment from the state police and border police but received no reply. Adapting to survive There are signs that the crackdown in Lazarat has dispersed cultivators to other areas in order to meet demand; they are increasingly planting on public rather than private land, within forests or on remote, mountain slopes, making it more difficult for police to detect plantations and identify to whom they belong, police say. An internal analysis by the office of Albania’s general prosecutor, parts of which were leaked to the Albanian media in June, said: “During the last few years, cannabis cultivation has spread all over the country and in each region.” “Growers of cannabis sativa,” according to an excerpt of the report obtained by BIRN, “use land which is public property, mostly in forests and pastures, or near water sources and far from residential areas.” A spokesman for General Prosecutor Adriatik Llalla, who was appointed to the post by parliament under the previous Democrat-led government in 2012, did not respond to a BIRN request to confirm the existence of the report and its findings. “The situation this year is incomparable with previous years, due to the huge increase in planted areas,” said Hivzi Bushati, the former head of police Special Forces for North Albania, who was dismissed when the Socialists took power and is now a member of the opposition Democrats. “Without connections within the police and politics, no one has the courage and bravery for such an investment, to cultivate thousands of cannabis plants across the country,” he told BIRN in a café in Shkoder. The government disputes that cannabis production is up and that police officers are involved. It also rejects accusations, levelled by the opposition Democrats, of collusion with the traffickers. “The public is creating the wrong impression that there is an increase in surface area of cannabis,” Altin Qato, the deputy director general of Albanian state po-

November 2016

Cannabis plants in Northern Albania.

lice, told a news conference in August. “But there isn’t, the police are simply better at identifying it and taking action.” He said the interior ministry had no indications implicating police officers. “If we did, we would arrest them, because collaborators are equal to cultivators.” Later, in September, Qato said eight police officers had been fired and 21 placed under investigation on suspicion of failing to monitor their areas of responsibility. Fertile ground Blessed with an average 218 days of sunshine per year and abundant water supplies running off the mountains, Albania is fertile ground for cannabis. Enver Hoxha, the communist dictator who sealed Albania’s borders during four decades of paranoid, Stalinist rule after World War II, banned Albanians from cultivating cannabis in 1946. The drug had previously been freely traded for recreational use and as a sedative for children. Under Hoxha, the state took control, growing it as an industrial export crop on the grounds of what is today part of the Institute of Agriculture in Kamez, a municipality of Tirana County. “It was very good quality cannabis,” Ahmet Osja, the last agriculture minister of the ruling party before communism fell in 1991-92, told BIRN. “The Swiss wanted it because it was very good quality because of the light. It was used in pharmaceuticals, medicinal herbs and rope.” The end of communism ushered in a decade of intense instability, with civil unrest at home and war in neighbouring former Yugoslavia. Weapons became commonplace, politics became deeply polarised and crime gangs flourished. A member of NATO since 2009, Albania is still wrestling with the legacy of the nineties and the power of entrenched organised crime networks that extend deep into Western Europe. Arsovska said the short-lived efforts of successive Albanian governments since the fall of communism to tackle the drugs trade were made “more for fame and publicity”, often motivated by the ‘carrot and stick’ policy pur-

There are signs that the crackdown in Lazarat has dispersed cultivators to other areas in order to meet demand; they are increasingly planting on public rather than private land, within forests or on remote, mountain slopes, making it more difficult for police to detect plantations and identify to whom they belong, police say. sued by the EU towards Balkan countries striving to one day join the bloc. “In general, there is a lack of solid, long-term institutional arrangements to fight organised crime in Albania,” she said. “Organised crime lives in symbiosis with the state institutions.” “Flexible adaptation based on an analysis of ways to circumvent government anti-drug policies helps explain why the illicit drug industry persists in Colombia or in Albania in spite of the governments having dismantled several core organisations, including the Medellin and Cali groups [drug cartels in Colombia], or the Lazarat groups.” The US Central Intelligence Agency’s World Factbook describes “limited opium and expanding cannabis production in Albania” and says ethnic Albanian narco-trafficking organisations are “active and expanding in Europe”. Transporter In Hoti, a remote mountain village on the border between Albania and Montenegro, a smuggler pointed out a narrow path, concealed by bushes and trees. “From this point on, we use animals for transportation,” he

said. “The job of the police is simple, once an agreement has been reached. They just turn the radar the other way, away from the mountain in the direction of Shkoder Lake, and tell us when the road is free so we send it safely to its destination.” “To transport one kilogram of cannabis sativa, we pay 50 euros, and this covers the Albanian transporters and the Montenegrin transporters, while the police take another slice because it’s impossible to transport anything without their permission,” he told BIRN. Transporters use donkeys, he said, laden with between 50 and 100 kilos. “Usually only those who try to go it alone or are not correct with the payments to their contact within the border police get arrested,” the smuggler said. In Hoti, one such ‘transporter’ takes a seat in the corner of a café terrace, facing the road. He gives his name as Gezim. “Everybody here has ears, though they all do it,” he says. Like other transporters, he knows the terrain and has police connections. “At maximum, we have managed to transport 100 kilos in a day, and the payment is the same, 50 euros per kilo. Usually we go during the night or in the early afternoon”, when people are either eating lunch or resting. “If you want to do this, you must speak with those in power. Otherwise, you end up in prison for a very long time.” Under Albanian law, the cultivation or transportation of cannabis is punishable by between three and seven years in jail, or five to 10 years if part of an organised group. Ringleaders face sentences of between seven and 15 years. From Hoti, into Montenegro, the drugs will then wind their way by road across the porous borders of the former Yugoslav republics, through Serbia, Bosnia or Croatia and finally into the EU’s borderless Schengen zone beginning in Hungary or Slovenia. Other smugglers take a more direct route, by sea or air from Albania’s western shores to the Puglia coastline of southern Italy. A little over 200 kilometres separate Albania’s Durres and the Italian port city of Bari. “Albanian marijuana often comes on very powerful speedboats, over land across Montenegro, Croatia and Slovenia, or by small planes called Pipers,” said an investigator with the Guardia di Finanza, the Italian agency tasked with fighting financial crime, smuggling and the drugs trade. “Under the last method, traffickers just drop large quantities of drugs in Puglia, where their collaborators on land wait for it,” the investigator, who spoke on condition of anonymity because he was not authorised to talk to journalists, told BIRN in Bari. The Piper planes favoured by smugglers are light, single-engine, two-seater aircraft that can carry up to around 500 kilograms and fly up to 1,600 km without refuelling. A 2015 report by Italy’s Central Directorate for Anti-Drug Services cited the use by smugglers of “clandestine runways built up across the Adriatic”. Italy’s National Anti-Mafia Directorate, also in a 2015 report, said one of the favourite tactics of smugglers was to hide drugs among other goods in “modified trailers, vans or passenger cars” passing through the Bari port. According to Guardia di Finanza figures, in 2014 just over three tonnes of cannabis were seized at the port. That figure fell to 1.8 tonnes in 2015, but on just one July day in 2016, a 10-metre boat was stopped and found to be carrying 1.2 tonnes of cannabis with an estimated market value of 12 million euros. In 2006, under Democrat Prime Minister Sali Berisha, Albania imposed a ban on private speedboats, targeting traffickers in people and drugs as the government sought to convince the EU to loosen visa rules for Albanians. The moratorium expired in 2013, shortly before the parliamen-

tary election that Berisha lost to Rama, and has not been renewed. Without its own surveillance capability, Albania struck a deal with Italy in August 2012 for the Italian police to take aerial photos of areas where cannabis is cultivated. The images are sent to the University of Naples, where experts calculate the number of cannabis plants. In 2014, the surveillance flights identified 815 plantations containing an estimated 165,000 cannabis plants during flights over just 15 percent of Albanian territory, according to Guardia di Finanza figures. In 2015, it identified 1,200 plantations with some 243,000 plants, also over 15 percent of territory. “We need money” “When the police destroy more crops, they (cultivators) just increase the planted area,” said renowned Albanian crime reporter Artan Hoxha. Hoxha has spent years reporting on drug crime in Albania, and in 2015 received a death threat via SMS from a Dutch-registered phone number. “This year … to make it more difficult for police to attack them, they (drug smugglers) have increased the number of plantations and spread them out all over the country,” he told BIRN, “making it impossible for the police to destroy it all.” “The Albanian police don’t have the numbers or equipment necessary to operate all over the country. Those who get arrested are mostly unorganised individuals or poor villagers, while most of the plantations survive.” The EU’s 2015 progress report said the level of police equipment and logistics was concerning. It said the police force makes “little use” of the strategic intelligence tools at its disposal under an operational agreement with Europol, the EU’s law enforcement agency. “The poor capacity of judicial police and prosecutors to detect and investigate complex criminal cases means they are limited to simple investigations ending in arrests in the act, so there is no comprehensive approach to investigations and prosecutions.” The Albanian state police has around 10,000 officers, for a population of some 2.7 million people, earning on average about 350 euros per month. The average wage in Albania is only slightly higher, at 370 euros per month. Almost every fifth member of the workforce is unemployed, and agriculture is the biggest employer. Smugglers have little trouble finding willing collaborators to grow cannabis, and police officers ready to turn a blind eye. Arsovska told BIRN: “The criminal-political nexus fed by corruption allows organised crime to flourish.” Bribery, she said, has a “long tradition” and is generally accepted. “Looking at the situation in Afghanistan,” said Arsovska, “it is hard to tell the farmers to stop growing opium poppy if you don’t have good alternatives to offer. The moneymaking alternative should be equally profitable and less risky in order for the supply to go down. It is difficult to tell people to stop cooperating with offenders if they don’t have better ways of making money, or if they simply fear retribution.” Gjergji, in the mountains above Shkoder, put it in his own words: “[The buyers] have the money, we have the stuff. It’s that simple,” he said. “One kilo of cannabis can be sold for 800 to 1,000 euros. So you understand how important it is.” “We want to live and we need money. Not all of us will escape, but I hope I will.” Elvis Nabolli is a journalist for Albanian News TV based in the northern Shkoder region. This article was produced as part of the Balkan Fellowship for Journalistic Excellence, supported by the ERSTE Foundation and Open Society Foundations, in cooperation with the Balkan Investigative Reporting Network.

November 2016

ANALYSIS

‘Cannabis Economy’ Threatens to Overrun Albania Albanian police seem to be losing the fight to stop widespread cannabis cultivation, which experts say is distorting the economy and politics and undermining the pillars of democracy. FATJONA MEJDINI | BIRN | TIRANA

annabis cultivation is once again in the spotlight in Albania as the opposition and government cross swords over the subject. The centre-right opposition accuses Edi Rama’s centre-left government of turning a blind eye to widespread cannabis cultivation in order to please people involved in the “industry” ahead of next year’s general elections. Ruling party officials strongly deny the claim. Experts, meanwhile, say drugs cultivation is overshadowing and distorting the Albanian economy, weakening legal businesses and corrupting state institutions. They believe that unless the government finally cracks down on two decades of large-scale cannabis production, it could shake the foundations of society, much like the disastrous Ponzi-style pyramid schemes that crashed the economy and pushed to the country to the brink of civil war in 1997. Although Albania has been waging war on cannabis farmers for some time, the 2016 harvest of cannabis sativa – one of the common types used for the production of marijuana and hashish – is estimated to have been the largest in years. On October 8, state police told a joint conference with Italian police from the Guardia di Finanza that 2.5 million plants had been destroyed all over Albania this year. In 2013, the number of destroyed plants was set at 90,000. In 2014, the figure was 530,000 while in 2015 the number was 780,000. Despite the growing number of destroyed plants, much of the crop made it to international markets this year. Police in Greece and at the ports in Italy seize cannabis produced in Albania almost daily. Albanian police told BIRN that while they were doing their best to destroy the cannabis plants, the fight also has burned them financially. During 2016, they spent around $6 million dollars from their annual budget in the fight, well up from 2015 when the cost was $3 million dollars and on 2014, when it cost the police $2.5 million dollars. “In 2016, the cost of the prevention and fight against narcotic plant cultivation was around $6 million dollars, spent mostly on logistic and financing operations,” the police said. On the other hand, they say that apart from the Italian police’s Guardia di Finanza, which conducts flights over Albania once at a year to identify the cannabis fields - no other international institution is helping them financially in the fight. “Over the last three years, the Ministry of Interior and the government have been handling the whole fight. No other local or international organ has financially helped the police in this,” they said.

Economy based on cannabis cultivation Neritan Sejami, a lecturer at Tirana University and editor at Exit portal, told BIRN that cannabis production in Albania is a billion-dollar industry that brings huge earnings to those engaged in it. “There are no reliable data to estimate size of the cannabis economy. However, the value of the quantity destroyed by the Albanian police alone, plus the value of cannabis seized by the Italian police, ranges between $2 billion and 6 billion dollars,” he said. “The quantity [of drugs] destroyed and seized is just a small chunk of real production and the illegal economy of drugs competes in volume with the country’s entire legal economy,” Sejamini added. Sejamini believes that, considering the size of the profits from the industry, the Albanian economy can almost be considered as oriented towards cannabis. “One of the main economic principles is that people direct their resources to where the profits are. In the current conditions, it is natural that instead of investing in agriculture, services, education and so on, people invest in cannabis cultivation, orienting the country’s economy in this direction,” Sejamini says. Experts believe the cannabis industry is also harming other industries and call on the government to make the cannabis fight more of a national priority.

They want energetic measures taken to finally bring an end to two decades of cannabis cultivation, saying that the government’s failure to build a solid economy based on investment has contributed to this situation. “This industry is distorting the normal job market,” Zef Preci, director of the Albanian Center for Economic Research, says. He says that some industries are having problems in finding workers since the workers can often get better pay working for the cannabis producers. “Prices of fruits and vegetables have gone up since the normal farming is not a priority when cannabis is around,” he added. Preci admits that the cannabis sector has brought some benefits to the Albanian economy, generating jobs and incomes for its “employees”. “A large number of farmers is seasonally employed in cultivating and preparing the plants for export … in this way, cultivation has ‘de facto’ positively affected the overall growth of the country,” he said. However, experts say that this is absolutely not the kind of economic model that Albania should develop. Selami Xhepa, vice-rector of the European University of Tirana, told BIRN that although Albania has high rates of poverty and unemployment, cannabis can never be the

solution. “Poverty and unemployment cannot find solutions in criminal activities. This would shake the pillars of our society, creating parallels with failed states in Latin America or Asia,” he said. “Poverty and unemployment are also present in neighbouring countries like Macedonia, Kosovo, Bosnia, but a cannabis epidemic has not spread in any of them as it has done in Albania,” he argues. Cannabis threatens the state In its latest report on Albania, issued in November, the European Commission said the Albanian police and prosecution “fail to identify criminal gangs behind drug cultivation and trafficking, and efficient judicial follow-up in criminal proceedings is seldom secured. “There was little progress in effectively dismantling criminal networks,” the report noted. The Commission wrote that, in 2017, Albania “should in particular demonstrate further progress in establishing a solid track record of proactive investigations, prosecutions and final convictions against organised crime groups, including confiscation of criminal assets and successfully dismantling criminal networks.” Experts say the cannabis industry has also corrupted the political class and state institutions. “It is clear that most of the money from this criminal activity is being collected in a few hands, mainly those that have power, while the farmers are risking everything to secure a living through cannabis,” Preci says. Neritan Sejamini also believes that a connection exists between traffickers and those in high positions in the administration. “Groups that get rich as result of drugs have an interest in protecting the status quo and are ready to use a big chunk of the money to capture the state, police, and people in high positions in the government,” he said. Selami Xhepa believes that if cannabis production is blatantly tolerated with an eye on next year’s elections, the long-term damage done to the country could be immeasurable. “Criminal groups will be empowered even more, so the fight against them will become even more difficult,” he warned. Xhepa says the scale of the potential damage could be comparable to what the country experienced in 1997, when the bankruptcy of pyramid schemes and the massive loss of a billion dollars in people’s savings triggered a street rebellion. Protests turned into a six-month-long virtual civil war between the opposition Socialists, the people, armed gangs and the government, which cost 2,000 lives. The conflict only ended after the UN sent international peacekeeping forces to restore the rule of law in the country. “A cannabis-based economy has the potential to shake the pillars of democracy in Albania,” Xhepa concluded.

November 2016

NEWS

BIRN Albania Wins Landmark Verdict on Secret Files A Tirana court has ordered the declassification of documents belonging to the Communist-era secret police following a long legal battle between BIRN Albania and the secret service. GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANA

n Administrative Court in Tirana has ordered Albania’s main intelligence agency, SHISH, to de-classify reports of the former Communist-era Sigurimi secret police and its data on the number of people kept under surveillance during the last decade of the Communist regime. The verdict of Judge Gentian Hamiti of the Tirana Administrative Court followed an eight-month face-off between BIRN Albania and the SHISH over the public’s right of access to documents and data classified as “secret”. Darian Pavli, a legal expert with the Open Society Foundation in Albania, said the ruling represents an important victory for the drive to shed light on Albania’s dark past and on the role the Sigurimi played in it. “National security cannot be used as a cover to keep every document produced by the national security apparatusaway from the eyes of the public,” Pavli said after the ruling. “These documents lay the ground for historical studies of the past and of responsibility for the present,” he added. The Sigurimi was a key instrument of terror of Albania’s Stalinst dictator Enver Hoxha, who ruled the country for nearly half-a-century, building a personality cult often compared to that of today’s North Korea. Paranoid about the dangers of a foreign invasion and of homegrown dissent, Hoxha imprisoned tens of thousands of people with the help of the secret police’s apparatus. More than two-decades after the

Photos of the victims of the Communist era at an installation in Tirana. Photo: Ivana Dervishi

“National security cannot be used as a cover to keep every document produced by the national security apparatusaway from the eyes of the public,” Pavli said after the ruling.

collapse of the regime in 1991, Albania remains one of the few countries in Eastern Europe where Communist-era secret police files are still a state secret. In 2015, Albania’s parliament voted to create a commission in charge of granting people access to their personal files created by the Sigurimi. However, the members of the commission have only been recently voted into office and the institution has yet to take shape and start work.

BIRN’s request with the Tirana Administrative Court was based on the Freedom of Information Law, and its provision to declassify formerly secret documents on the basis of public interest. It argued before the court that SHISH’s refusal to declassify the documents breached the right to gain access to important historical documents, which it said was necessary for a healthy public debate on the repressive practices of the Sigurimi.

Albanian Greens Press Parliament on Waste Imports Environmentalist protesters rallied in front of Albania’s parliament on Thursday to remind MPs from the ruling parties that they will face fierce opposition if they try to push a controversial law on waste imports. FATJONA MEJDINI | BIRN | TIRANA

nvironmentalist protesters rallied at dawn on Thursday in front of Albania’s parliament to urge ruling party MPs not to push for another vote on a controversial law on waste imports. Greens fear the MPs intend to adopt the law once again after President Bujar Nishani in mid-October refused to authorize it. Tensions rose at 7am Thursday, some hours before the parliamentary session was due to start when police removed some of the tents of the overnight protest-

ers, courting their disapproval. Two were taken into custody and released some hours later. Hundreds more joined the overight campers on Thursday morning as MPs were entering the building for the session, urging them to withdraw a law that they claim could turn the country into Europe’s garbage dump. Lavdosh Ferruni, a well-known activist leading the protest, told BIRN that they will continue with the protests until the law is dumped for good. “We will gather again the moment that MPs try to return the law to parliament; we are going to use

every democratic means to stop this from happening,” he said. As MPs in parliament discussed the initiative, Ben Blushi, MP and founder of the opposition Libra Party, said he doubted MPs from the ruling parties would push the law into force as they were far from united over it. Only 63 of the 98 MPs present in the chamber backed the draft law on September. However, since the President declined to sign the draft into law and returned it to parliament, at least 71 of the total of 140 votes in parliament are now required for it to become law.

November 2016

Albania Failing to Address Threat From Syria Returnees After a spate of recent arrests of suspected terrorists, Albanian security experts and some clergy say more must be done to deal with the real threat that returnees from the Syrian war pose. FATJONA MEJDINI | BIRN | TIRANA

he latest arrests of five people in Albania on charges related to Islamic terrorism have alarmed many the country, while local and international media suggest they might have planned terrorist attacks in the country. As some are reportedly returnees from the war in Syria, experts in Tirana say more must be done to prevent such returnees from staging attacks at home. The risk of radicalisation is considered higher also for people who come under their influence. Experts and clergy in Albania say state security and social institutions are not taking enough care of returnees, while also accusing the official Muslim Community, the KMSH, of apathy. On November 4, police arrested four persons suspected of ties with ISIS, two in the northern city of Shkodra on the border with Montenegro and the two others in the northeastern one of Peshkopi, on the border with Macedonia. The operation was a regional one, while a handful were arrested in Kosovo. Police believe they are active supporters of ISIS, while the Kosovo Prosecution said that the suspects acted on the orders of Lavdrim Muhaxheri, the former leader of Albanian ISIS fighters. The arrests came a week ahead of an Albania-Israel World Cup qualifier match and some media connected the ar-

rests with possible attacks planned against the Israeli team. On November 12, police announced the arrest of another 29-yearold, from Pogradec, in eastern Albania, who possessed explosives and ammunition in his home. Media reported that he was a Syria returnee who was wounded while fighting for ISIS. Albanian security institutions did not confirm these reports. Nine people are currently serving prison sentences in Albania having been found guilty of recruiting some 70 Albanians to fight in the conflict in Syria. They are serving 126 years in jail in total. Enri Hide, a professor at the European University of Tirana and a researcher on Islamic terrorism, believes that Albania has only been immune from terrorist attacks since it is such a small country but that events like the football match with Israel create a real risk. “In Albania, attacks are possible if there is a target that could multiply the strategic importance of terrorist violence, as in the case of the match with Israel. I say this based on my knowledge of the strategic logic of terrorist violence that they use for attacks,” he said. Hide told BIRN the threat in Albania had increased since more than 40 fighters returned home from Syria. He said the returnees function as recruiting cells, sometimes idle or in other cases preaching extremism and violence. “Despite the big problem we have with returnees, there is no a clear program of

The risk of radicalisation is considered higher also for people who come under their influence. Experts and clergy in Albania say state security and social institutions are not taking enough care of returnees, while also accusing the official Muslim Community, the KMSH, of apathy.

deradicalisation and those who came back are not supported as they should be by state institutions and by other actors such as civil society,” he said. “I also have no information about any structured plan on the part of the Muslim Community to help these people,” he added. The Mufti of Tirana, Ylli Gurra, although a representative of the KMSH,

told BIRN that he agreed that the official body in charge of regulating the Islamic faith in Albania was too apathetic about the risk of radicalisation at home. “The Muslim Community should be more active in working with returnees at a time when some of them might still support ISIS ideas. Making public declarations and working directly with them and their families are important right now,” he suggested. Gurra said a large number of the returnees from the frontlines have no profession or job, making them more vulnerable to engagement in terrorist activities. “They and their families have lost faith in the KMSH, seeing its representatives as paired up with the state against them,” he said. On the other hand, Gurra raised the issue of the influence that those jailed on terrorism charges might have on other prisoners. “State structures, but mainly the KMSH, should be more active in running deradicalisation processes in prisons where those accused of collaboration with ISIS are detained. In these kinds of conditions, radical ideas easily flourish,” Gurra said. Albania is working to open a NATO excellence center within this year that will conduct studies into foreign terrorist fighters. The project got the green light from the Alliance’s military committee in May and Albanian Defence Ministry officials are discussing modalities with Alliance counterparts.

November 2016

INTERVIEW

America’s Eisenhower Inspires Albania’s First Woman General

Albania Capital Hosts First-Ever Diaspora Summit Around 800 representatives of the Albanian diaspora from all around the world are gathering for the first-ever such summit in Tirana, aimed at harnessing the energies of dynamic emigre communities FATJONA MEJDINI | BIRN | TIRANA

Manushaqe Shehu, the first woman in the Balkans to become a General, says she owes her success to her family’s support - while also leaning on a motto of America’s wartime hero.

Manushaqe Shehu, was made a General of the Albanian armed forces on November 16

FATJONA MEJDINI | BIRN | TIRANA

anushaqe Shehu was made a General of the Albanian armed forces on November 16. This was a landmark in both Albanian and Balkan history. At 51, the former colonel is the first woman to reach these heights in 104 years of Albania’s existence as an independent state. Albania has meanwhile gained the distinction of becoming the first country in the Balkans to promote a woman to the rank of General. She joined the Albanian army 32 years ago, when she was 19, following in the footsteps of other family members, she told BIRN in an interview. “I come from a military family. My father, uncle and my two brothers were part of the army,” she said. General Shehu told BIRN that she survived the harshness of life as a woman in a military garrison with a strong will and with the pride that she took from taking part in important military activities. However, she says that during her long army career she faced difficult moments when not only strong physical but mental reserves were needed.

“There have been many difficult moments in my work. I remember one time when I had to march for 24 hours in the rain with 40kg of equipment,” she recalled. “One of the most critical situations was in the village Pjece in 1988. We deployed there in tents but owing to a snow storm we got stuck there for a month,” she added. Albania became a member of the NATO alliance in 2009 and since then the Albanian military have continuously supported alliance missions with troops and other services. In line with NATO standards, the country no longer has a huge conscript army but a professional military of 8,500 personnel, around 14 per cent of whom are women. A mother of two, Shehu says the support of her own family has been crucial for the success of her career. “My two children and my husband have been an inspiration for me to do more in my career. Without their help, I would never have got to where I am,” she said. However, sometimes hectic army life comes at a price. General Shehu admits that she has not been around her children

every time they needed her as a result of her work commitments. “As a mother, the difficult moments have been many, generally those when my children needed me and I was not able to be near them,” Shehu said. She also admits that she wanted to become a general from the moment she became an officer. However, she only started to believe that this dream was possible in 2010, when she was promoted to the rank of Colonel, following completion of her Masters studies in national security. She believes that her chances of ascending further up the ladder to a General’s grade improved again when Albania made Mimi Kodheli its first female Defence Minister in 2013. “I had a big chance from the moment that Mimi Kodheli was appointed a minister, although after becoming a colonel I already started to really believe that I could move forward in the military career,” she said. In life and in work, she remains guided by the words of another, more famous general, America’s World War II hero and subsequent president, Dwight “Ike” Eisenhower, whose maxim was: “Plans are nothing; planning is everything.”

lbania’s capital Tirana on Friday hosts the first-ever Diaspora Summit, that will gather 800 participants from 40 countries worldwide. Albanians from the old and newer waves of migration have been invited to the three-day summit that will emphasize the country’s need to better utilize its huge diaspora concentrated in Europe and the United States. The government has already opened a website to store the main information and working documents of the summit. For the first time, Albania has pledged to create concrete structures and allocate a budget to channel the diaspora’s contribution to the country’s economy, tourism and general development. The draft project of the diaspora - that is expected to be approved at the summit - emphasizes the creation of a cross-institutional directing group that will attend to diaspora issues. Consultative councils of Albanian communities abroad will also be created accompanied by a fund for their operations. In a video message directed to diaspora representatives, Albanian Prime Minister Edi Rama called the event truly historic. “We are going to gather for the first time at this level to discuss openly and seriously to identify the best ways and mechanisms in order to open a new page in this relationship that has been missing until now ... We have to make the diaspora part of our country’s mainstream political and social life,” he said. Rama said the summit will also serve to advance and give a help to the neighbouring state of Kosovo. “Is important to advance the national cause and interests in helping Albania reconnect with the world and for Kosovo to find a place among the free and independent nations of the world,” he stated. Friday’s gala ceremony will gather all the participants, mainly activists for Albanian causes in countries where they live and work. Saturday’s session will be dedicated to the economic aspects of Albania’s collaboration with the diaspora and how the latter can contribute to the country’s economy. During the discussion, decision-makers and distinguished members of the Albanian emigre community are expected to identify possible investments. Tourism will be an important topic of discussion. On Sunday, the focus will be on spreading the country’s cultural footprint and on saving the Albanian language in the various communities where representatives of the diaspora now live. Talks of the creation of a common register of abilities among Albanians living in different countries will also be held on Sunday. During the summit, the participants will also be invited to the inauguration of a bunker in the centre of Tirana, a site for the collective remembrance of the communist past. A tour of cultural monuments and artistic events will also be reserved for the participants alongside various thematic field trips.

November 2016

Nearly 30 years later, the election of Donald J. Trump in the US, like the recent Brexit referendum in the UK, has plunged the two oldest liberal democracies in the world into unchartered waters. Millions on both sides of the Atlantic are asking: how did this happen and where are we headed?

Opinion

Before Trump and Brexit, Milosevic Slobodan Milosevic exploited popular grievances to mobilise a mob and seize control, with disastrous consequences for Yugoslavia - now the West can learn some lessons from his rise to power. JASMIN MUJANOVIC | BIRN | BELGRADE

here is a spectre haunting the West, the spectre of Slobodan Milosevic. In 1987, Milosevic, the right-hand man of then Serbian President Ivan Stambolic, was dispatched to Kosovo to ease fraying relations between the province’s Albanian and Serb communities. A dour party apparatchik, Milosevic encountered a startling mix of resentment and anger among the Serbs in Kosovo, who felt ignored by the central authorities in Belgrade, forgotten in Yugoslavia’s poorest corner, and marginalized by the region’s ethnic Albanian majority. When local Serb extremists orchestrated clashes with the police, falsely claiming they had been attacked by Albanian officers, the raw energy of their putsch presented Milosevic with an opportunity. As he walked among the seething crowds, fully aware the scenes were being broadcast on screens across Yugoslavia, he promised them “no one will beat you ever again”. He never said “no one will ever beat you, the Serbs”, he never suggested he was going to liquidate the Albanians, or turn the province into a police state, or lead the whole of Yugoslavia into the maelstrom of war. He needed only to wink at the extremists and they lined up behind him. It was the whole of the Milosevic strategy - and legacy - distilled into a single moment. Nearly 30 years later, the election of Donald J. Trump in the US, like the recent Brexit referendum in the UK, has plunged the two oldest liberal democracies in the world into unchartered waters. Millions on both sides of the Atlantic are asking: how did this happen and where are we headed? Studying the rise and reign of Slobodan Milosevic, I argue, offers some lessons and warnings. Milosevic, of course, emerged within the context of an already authoritarian state, the Socialist Federal Republic of Yugoslavia (SFRJ), while the US and UK together have nearly half a millennium of experience with constitutional government. Yet given how unexpected the tenor and success of both Trump and Brexit was - and how quickly fear has permeated both societies as result - it is prudent to entertain, if only as an intellectual exercise, the unthinkable. Namely, that we are all now living in the age of Milosevic. The Milosevic playbook Broadly speaking, Milosevic based his political programme on two principles: nationalist populism and plausible deniability. To propel himself to power, he mainstreamed extreme Serb nationalism (in a

state founded on the motto of “brotherhood and unity” no less), while simultaneously claiming that he was no more than an advocate of the unheard masses. In other words, Milosevic championed the most radical fringe views of the largest ethnic group in a complex and multi-national federation, thereby creating a popular movement with which he captured the political and security apparatus of the central state. The parallels with the embrace of white nationalism by leading sections of the Republican and Conservative parties should be obvious. Like the US and UK today, Yugoslavia in the 1980s was in the throes of a years-long economic crisis. The inflation rate was skyrocketing, labour strife was rife, and the leadership of the League of Communists of Yugoslavia (SKJ), the body that had led the country since the end of World War II, was inert and directionless. And at the margins, ethnic tensions - especially in poor areas like Kosovo - were growing. On their own, none of these phenomena threatened the Yugoslav federation. But once they were combined into a single political narrative by a capable architect, they created a firestorm. Milosevic returned from Kosovo with a clear political strategy. First he would assemble the mob, and then he would move on his political opponents. With his rabid supporters filling the streets of Belgrade, Milosevic orchestrated the ouster of his former mentor, Ivan Stambolic. Using the same tactic, he toppled the leaders of Vojvodina, Montenegro and Kosovo, and replaced them with hand-picked loyalists. Like Trump’s Republican primary march, Milosevic unravelled the existing order in pieces. He called this strategy the “anti-bureaucratic revolution”. With each coup, the crowds grew and Milosevic promised them that this populist insurrection would transform Yugoslavia as a whole. But as Milosevic knew, his supporters were not concerned with purging Yugoslavia of stilted communist bureaucrats; they heard in his dog-whistle speeches a vision to convert the South Slavic federation into a ‘Greater Serbia’. The implosion of Yugoslavia Ultimately, this attempt to transform Yugoslavia into a Serb supremacist state failed but only because the country imploded as a result. No one outside his most radical supporters could imagine life in such a union. Once they came to grips with the reality of what Milosevic intended to do - and were no longer able to stop him within the existing political parameters after his capture of the media, and large segments of the political and security apparatus - the Slovenes, Cro-

atians, Bosnians and Macedonians all headed for the doors. But their move only strengthened Milosevic’s hand. Here were the opponents of the anti-bureaucratic revolution exposed; those who would rather break up the country, he would say, than allow themselves to be removed from power. And if the Croatians and Bosnians left Yugoslavia, for instance, what would happen to the hundreds of thousands of Serbs who lived in those republics? Who would protect them from the spectral enemies Milosevic claimed were all around? His propaganda had become a self-fulfilling prophecy. Invoking the need to reassert constitutional order, Milosevic sent the Yugoslav People’s Army into Slovenia, then Croatia, and finally Bosnia and Herzegovina. Eventually they would “withdraw”, leaving behind all their arms, munitions, and personnel under the control of the so-called ‘Republika Srpska’ authorities in Croatia and Bosnia. The tactic anticipated both Putin’s ‘little green men’, and the Kremlin’s “people’s republics” in the Donbass. And it was plausible deniability again, this time as a tactic of war. In the territories captured by the Belgrade-backed Serb nationalist militias, thousands were expelled, exterminated, or placed into concentration camps; 100,000 were killed in the Bosnian War alone, a conflict that saw Serb forces carry out the worst atrocities in Europe since World War II. And although the genocide in Bosnia is arguably one of the most well documented campaigns of mass killing in history, Serbia’s then leadership has largely escaped punishment for their crimes, precisely because of Milosevic’s deftly-concealed hand. A mafia state Meanwhile, Serbia transformed into a mafia state. Milosevic rigged the elections repeatedly, crushed all opposition, breaking up anti-regime protests in 1991 and 1996, murdered journalists and critics, including his former mentor Ivan Stambolic, and mutated the economy into a glorified Ponzi scheme. Billions disappeared from public coffers, smuggled out in duffel bags and suitcases, to be laundered in Russia and Cyprus and dispersed among Milosevic’s family and allies. By 1994, the inflation rate was at 4,139 per cent. The media and press became a cesspool - a primitive predecessor to the contemporary “alt-right” meme culture. Glowering religious zealots, foaming ultra-nationalists, and common thugs, like Vojislav Seselj and Zeljko Raznatovic, alias Arkan, became staples of chat shows and the tabloid press. They boasted of the divine provi-

dence that guided their killing campaigns to adoring audiences. Women disappeared from public life, replaced by pornographic pop starlets, while hundreds of thousands of young men fled the country or went underground in a desperate attempt to escape conscription. It was fascism, not in jackboots but in tracksuits and neon. The lesson Milosevic identified a handful of wedge issues, whipped up a mob, and then allowed them to carry him into office. With a movement behind him, he was able to claim a kind of popular legitimacy his opponents - especially those in the wilting communist apparatus - could never replicate. They could plead for calm, like Yugoslav prime minister Ante Markovic tried to do, but the mob shouted them down. And by the time others attempted to create counter-movements, to appeal to the people’s sense of civility and decency, the discourse was already so polarised and so poisoned that they went simply unheard. Importantly, Milosevic never enjoyed unified support. But he spoke to some genuine concerns with the economy and the political establishment and adeptly manufactured nationalist grievances to tie them all together. By the time the general public recognised that he was neither a reformer nor a clown but a demagogue, it was too late; they resisted but he directed the plot towards his own ends. I have far more trust in the democratic regimes and citizens of the US and UK to prevent a Milosevic-style takeover of their countries. But in principle, the same factors that Milosevic exploited in Serbia exist today across the West and have already begun to be leveraged by the Trump and Brexit campaigns. The journalist Milos Vasic attempted to explain Milosevic’s rise to Americans in 1993 like this: “You must imagine a United States with every little TV station everywhere taking exactly the same editorial line - a line dictated by David Duke. You too would have war in five years.” Today, David Duke is back and so is Milosevic. Dr. Jasmin Mujanovic is a political scientist specializing in the politics of southeastern Europe, and the politics of postauthoritarian and post-conflict democratization more broadly. His first book, “Hunger and Fury: The Crisis of Democracy in the Balkans”, will be available from Hurst Publishers in 2017. The opinions expressed in the comments section are those of the authors only and do not necessarily reflect the views of BIRN.

November 2016

Analysis

The sycophantic anchor, who also owns the television station, not only failed to ask a single confrontational question, but actually spurred him on

We Need To Talk About Alek Serbia’s indefatigable PM is creating an Orwellian world in which two plus two equals five - and no one disagrees - or even notices. Dejan Anastasijevic

e did it again on Sunday night. Aleksandar Vucic, our Prime Minister, also known as Alek to some of his friends. He went live on one of his favorite television studios and ranted and rambled for full two hours, using words like “cretins”, “idiots”, and “monsters” to describe his opponents, making impossible promises, churning out one lie after another. He said, for example, that he never endorsed Hillary Clinton for US president, although he did, quite publicly and on the record, less than a month ago, and even went to a Clinton Foundation event in New York, where he was filmed hugging husband Bill. The sycophantic anchor, who also owns the television station, not only failed to ask a single confrontational question, but actually spurred him on. And Alek keeps doing that, over and over again. When he’s not in the studio, he’s addressing the Serbian parliament, or holding a press conference, or opening a road, or a tunnel or somesuch. Most premiers do that occasionally, but he does it seven days a week, sometimes several times a day, and we are so overwhelmed by his perpetual presence that hardly anything or anyone else can exist in the Serbian public space any more. Everything revolves around him, him, him. Just a couple of weeks ago, he stated that not a single business enterprise in Serbia would work if it wasn’t for his involvement. In any other country apart from North Korea, this would cause uproar; here, barely anyone noticed. If overdeveloped narcissism was the only problem, I could live with that. What bothers me is his constant drive to deconstruct reality and create a parallel one, something he has perfected into a form of art. Take his last week’s address to parliament, dedicated to the first hundred days of his cabinet, in which he said: “Serbia today is stable, economically sound, safe and secure”. Nothing wrong there, right? Well, just about everything is wrong: first, his cabinet is much more than a hundred days

old, because the “new” government, forged in late August after early elections, is almost the same as the old government, elected in 2014; only a couple of ministers (out of 19) have been replaced. Economically sound? Indices show that Serbia has lower growth, higher youth unemployment and less income per capita than most of its neighbors. Safe and secure? What about those two caches of weapons discovered near the PM’s family home, and another near his brother’s apartment earlier this month, that were supposedly meant to be used to assassinate Vucic, or the brother, or both? After two weeks of raging about a “monstrous plot” organized by mysterious foreign powers, the story suddenly disappeared from the news. To this day, no suspects have been arrested or even named. So how are we supposed to feel safe, and how can the country be stable if a new conspiracy against the Prime Minister and a new set of enemies is revealed every week, and then promptly forgotten and replaced by another. Again, hardly anyone noticed. Let me be clear: after more than 25

And Alek keeps doing that, over and over again. When he’s not in the studio, he’s addressing the Serbian parliament, or holding a press conference, or opening a road, or a tunnel or somesuch. Most premiers do that occasionally, but he does it seven days a week, sometimes several times a day, and we are so overwhelmed by his perpetual presence that hardly anything or anyone else can exist in the Serbian public space any more. Everything revolves around him, him, him.

years as a professional journalist, I don’t really expect politicians to always tell the truth, or even most of the time. However, there is something deeply disturbing in the way that our Alek lies: he doesn’t spin an elaborate network of half-truths to hide his mistakes, or evade the subject. Instead, he bluntly asserts things so obviously wrong that even fiveyear-olds could see through them. When Alek lies, he knows that we know that he’s lying, and relishes that, because our docile media and spineless politicians do not dare to challenge him. When he speaks, it is always a power play, never a debate or a conversation. It is humiliating because he doesn’t just go against the truth, but against common sense. Some would call this manner of ruling Orwellian (remember “1984”: War is peace, Ignorance is power, and Freedom is slavery). I detect a Shakespearian trait, and can’t stop thinking about his earliest play, The “Taming of the Shrew”. In the final scene, Petruchio brings Katharina, formerly a shrew and now completely broken, among his friends to test her total subjection. First he tells her that the moon is shining; she agrees: than he tells her it’s the sun: she agrees again. In the end, she proclaims: “But sun it is not, when you say it is not, And the moon changes even as your mind: What you will have it named, even that it is, And so it shall be so for Katherine.” And so it already is for Serbia, with Alek as the lead. In the play, Petruchio’s friends are impressed with the job he did on Katherine, and so are Alek’s friends when they come to visit (Hungarian Prime Minister Viktor Orban, the champion of illiberalism, dropped by just this weekend, and commended Vucic’s efforts). But I see more and more people around me giving up and accepting their place in Alek’s parallel universe, and wonder how much longer I can resist. We need to get reality back before the plot takes a more sinister twist. Bear in mind that, unlike in The Shrew, most of the Bard’s plays did not end on a happy note.

November 2016

INVESTIGATION

Romanian Roulette Neglect, ignorance and industry influence raise doubts about a Romanian pledge to fight the hidden scourge of gambling addiction. DIANA MESESAN | BUCHAREST, BUZIAS, HELSINKI

unched under an umbrella, Dan steps through the drizzle of a cold Bucharest afternoon in April. He is on the cusp of turning 40 and has a few grey hairs to prove it. Otherwise, Dan’s lean body bears no trace of an addiction that began 20 years earlier. His eyes behind thinrimmed glasses are not bloodshot; his arms are not punctured or bruised by needles. He heads for a gambling hall in a non-descript district of the capital not far from where he works, convinced he has lost almost everything. “People believe that all humans are fit to survive,” said Dan, a pseudonym to protect his identity. “But nature is not like that.” Gambling venues have become ubiquitous across Romania since the first big betting hall opened its doors in Bucharest’s central train station in the spring of 1990, just months after Nicolae Ceausescu’s communist rule ended in popular revolt and a Christmas Day firing squad. Trying to get a grip on their proliferation, the Romanian parliament in May 2015 approved a law on gambling that included, among other things, measures designed to tackle the scourge of addiction. But an investigation for the Balkan Fellowship for Journalistic Excellence casts doubt on the readiness of the Romanian authorities and the gambling industry to confront the issue. The law hands responsibility for tackling addiction to the very gambling operators that profit from it, while the psychologists hired by the industry to help the likes of Dan have had business interests in gambling. To date, no progress has been made in implementing the anti-addiction measures. “Public health has been subordinated to the interests of private companies,” said Eugen Hriscu, a psychiatrist and founder of the non-governmental organisation Aliat that deals with various forms of addiction. “Addicts don’t really exist for the Romanian state,” he said. “Right now we have chaos, in which the only winners are the dealers.” Insiders Between 2004 and 2013, the number of slot machines in Romania quadrupled to 62,000, according to figures from the European Gaming and Amusement Federation. In 2014, the state reaped 147 million euros from the issuing of gambling licences and permits, says the National Office for Gambling, ONJN, the state body that oversees the gambling industry. Some 87 per cent of

that came from operators of the rapid-fire slot machines that the poor and addicted favour. The state’s earnings rose to 266 million euros in 2015. Some experts warn the figures speak to a growing addiction in the European Union’s second poorest nation, and to a paucity of regulation mirrored across the Balkans, where cash-strapped states see gambling as a harmless but valuable source of income. A 2016 survey commissioned by two major gambling organisations in Romania – Romslot and Romanian Bookmakers – estimated the number of what the industry calls ‘problem gamblers’ at roughly 98,000 people, in a population of just under 20 million. Hriscu, however, said the number of addicts was almost certainly in the hundreds of thousands, while Sorin Constantinescu, the head of the Casino Association in Romania, told BIRN: “Gambling addiction has grown worse in the last few years. We as organisers have seen more and more addicts than before.” Constantinescu said gambling operators had recognised the need “to make people aware that they should consider gambling a way to have fun, not a way to ruin your family”. “It’s normal that we want to make money, but we don’t want to make money at any cost or to destroy people,” he said. “Gambling is mathematics. The money returns to us in the end but we try to use methods that are okay, that are as fair as possible to the people and not to push them into addiction.” But critics are not convinced. The law approved in May 2015 calls for the creation of a ‘public interest foundation’, on the board of which would sit Romania’s main gambling associations and which would be in charge of programmes designed to prevent and treat gambling addiction. It also foresees a fund, run by the ONJN, for the prevention of addiction. Each gambling company would have to contribute 1,000 euros per year, rising to 5,000 euros for online operators and the National Lottery, in an industry that some experts estimate has revenues of one billion euros per year. To date, neither the foundation nor the fund exists. If they are created, both the ONJN and at least one major operator have indicated they will draw on the experience of the industry’s own anti-addiction programme called Responsible Gaming, the only such programme in the country, run by two psychologists – Leliana Parvulescu and

Steliana Rizeanu. Parvulescu’s ‘human behaviour’ consultancy, Zivac, lists among its clients the gambling company Game World, owned by Bucharest-based Game City SRL, and the gambling association Romanian Bookmakers. Parvulescu told BIRN that her consultancy work for Game World, focused on “communication and personal development”, ended before she joined Responsible Gaming in 2012 and that her involvement with Romanian Bookmakers is restricted to her anti-addiction counselling. She said she saw no issue of conflict of interest. “The industry wants in its gambling halls as many players as possible who have fun. We, the psychologists of the Responsible Gaming programme, have the same interest, namely to have as many gamblers as possible who have fun, just like in cinemas or theatres.” Like Parvulescu, 57-year-old Rizeanu also had a stake in the industry whose addicts she is now tasked with treating. According to the Romanian Trade Registry, Rizeanu and her

husband, Radu, opened a company in 1994 called Rino Trading, registered as dealing in gambling and betting. Its address was the same as the psychology clinic Aquamarin that Rizeanu runs and where the industry’s Responsible Gaming programme directs addicts. Rizeanu told BIRN that Rino Trading ceased activities in 2009, the year before she was hired to head Responsible Gaming. The company is still listed in the Romanian Trade Registry, but appears to be dormant. Rizeanu, too, insisted there was no conflict of interest. “First of all because the Responsible Gaming programme is sponsored by the industry operators. Why? Because they don’t need addicted gamblers. An addict is first of all a person who doesn’t have money, a gambler who creates problems in the gambling venue, for the staff and also for customers, like a drunk in a luxury restaurant.” Romslot, an association of gambling operators and major stakeholder in Responsible Gaming, said it was unaware Rizeanu had previously run a gambling company but

November 2016

According to a 2012 survey commissioned by gambling operators and published online in Romanian, the average Romanian slot machine user had a monthly net income of 290 euros. The average net salary in Romania that year was 342 euros. Rizeanu, however, described the typical Romanian gambler as wealthy.

Illustration by Alexandra Gavrila

said it should not be considered an issue “as long as she does her job within the programme”. “Honestly we haven’t searched for this in the background of Steliana Rizeanu,” Romslot executive director Violeta Radoi told BIRN. “We’ve looked at her professional experience. She is a trainer of trainers. She is a university professor, she has written books.” Rich or poor? Natasha Dow Schull, a cultural anthropologist at New York University and author of the book Addiction by Design, said the gambling industry in general had invested great effort creating the “myth” that most people can “gamble for fun and it doesn’t hurt us at all, almost like we have some kind of physical immunity to it. And then there is this group that has problems.” Studies in Australia, Canada, New Zealand and the United States, however, suggest people with gambling problems account for at least 4050 per cent of the industry’s revenues, raising obvious questions over its interest in helping them stop. According to a 2012 survey commissioned by gambling operators and published online in Romanian, the average Romanian slot machine user had a monthly net income of 290 euros. The average net salary in Romania that year was 342 euros. Rizeanu, however, described the typical Romanian gambler as wealthy. “Gambling halls and casinos are mostly visited by people with a lot of money, who can gamble large amounts,” she said. “Companies don’t need taxi drivers who spend all their money and then the wife comes crying.” According to an inquiry by the Australian government in 2010, the risk of becoming addicted increases with the proximity of gambling venues. The experts at Responsible Gaming, however, also disputed this. “In our case it’s different,” said Parvulescu. “If he [a Roma-

nian] wants to go, he’ll go. If he doesn’t want to go, he won’t.” Asked which experts it consulted on the issue of gambling addiction, the ONJN said it cooperated with Responsible Gaming.But still, it did not consider addiction to be a pressing issue. “If you know there is such a problem, you should tell me the numbers. We, as an institution, have no competence or any statistics that could inform us about such a number,” Odeta Nestor, the head of the ONJN, told BIRN at her Bucharest office, where a copy of a local gambling industry magazine featured a picture of her on its cover. Before joining the office when it was founded in 2013, Nestor, 40, worked as financial director at a number of casinos in Romania. “The media is all over (gambling-related) suicides,” she said, “but just think how many people commit suicide because of love or bank loans.” Romania is not alone in Europe in handing responsibility for anti-addiction programmes to the gambling operators. But critics warn that the danger is greater in Romania’s case, where regulation is loose and the state has failed to consult or recruit independent, expert voices not beholden to the operators. Hriscu of the Aliat addiction NGO said: “The level of regulation is very low. From the lack of regulation, the ones who always win are the dealers.” Cristian Pascu, a founding member of the Romanian Gaming Association of Organisers and Producers, conceded “there is a little conflict of interest here.” Nevertheless, he said: “The education can come from us because we know the industry’s secrets. Educate the consumer to understand the fun element, that you come here to spend time and not as a source of money. Gamble responsibly. But it’s not in the nature of the Romanian gambler.” Slot machines, he said, make gamblers “a little masochistic. Pleasure, pain, pleasure, pain, the alternation of defeat and victory that leads to the secretion of dopamine, serotonin.” Free food, drinks The situation is Romania is replicated to a degree across Eastern Europe, where the major Western gambling operators saw a new growth market with the collapse of communism in the early 1990s. Regulation has been playing catch-up ever since. In Romania, just a few months separated the execution of Ceausescu and his wife, Elena, and the opening of the first big gambling hall in

Bucharest’s Gara de Nord railway station, operated by a subsidiary of Austrian gambling giant Novomatic in partnership with the Romanian football club Rapid. It featured 80 wood-encased slot machines. “Hordes of people would wait in line outside the gambling hall, pushing the doors so I would open them faster,” said Pascu, who started there as an engineer and rose to become co-owner. “That’s how much they lusted after poker after the revolution.” It was in the mid-1990s that Dan began gambling, as a 20-year old student with little money. He says he went to casinos with friends for the free food and drinks they offered to lure customers. “Giving drinks and food for free was apparently a loss for casinos, but in reality it was an investment in future generations of addicts,” said Dan. During Eastern Europe’s cutthroat transition to capitalism in the 1990s, “casinos were there to sell hope,” he said. The ONJN now estimates that Romania has 70,000 slot machines. Experts say their addictive potential comes from the speed with which winnings are paid out. Such machines were banned in Norway in 2007, where gambling is staterun. “The number of calls to the helpline dropped to below 50 per cent of the traffic before the removal,” Rune Timberlid, Senior Adviser of The Norwegian Gaming Authority, told BIRN. Finland, where, like Norway, gambling is also nationalised, channels much of the revenues back into social causes, including treatment for addicts. Though effectively bankrolled by the industry, as in Romania, Finnish anti-addiction officials are fierce in their role as advocates for addicts. Mari Pajula, head of Peluuri, the Finnish equivalent of Responsible Gaming, said her organisation tried to maintain a healthy distance from the gambling industry itself. “We criticise how the gaming companies market their products. We criticise the distribution policy, the fact that there are slot machines in every store,” Pajula told BIRN in Helsinki, speaking in English. “This is good about the Finnish system even though Peluuri is financed by the industry we can criticise.” Corinne Bjorkenheim, who manages the Gambling Clinic in Helsinki, an umbrella programme for addiction treatment, said: “Ideally there should be a clear cut between the industry and the treatment programmes.”

Legal confusion Nestor, of Romania’s ONJN, said the delay in creating the anti-addiction foundation and fund was due to confusion over the relationship between the two. Doru Gheorghiu, the executive director of Romanian Bookmakers, one of the associations that finances Responsible Gaming, also said the law did not clearly define how the foundation would be set up. Even then, Gheorghiu said, “What I can guarantee you is that in 90 per cent of the cases, the person doesn’t face a concrete gambling addiction. The person has other problems.” BIRN emailed the Romanian Ministry of Health, the National Institute for Public Health and the National Centre for Mental Health and Fight Against Drugs to ask whether they had been consulted on how to proceed in the fight against gambling addiction. All three said they had not been consulted, nor did they have any programmes for the prevention or treatment of gambling addiction. Hriscu of the Aliat NGO said the state’s inaction was dangerous. “I’ve talked to young people in small Romanian towns and these gambling venues have become their meeting places, the community centres,” he said.It was still drizzling when Dan stepped inside the gambling hall, taking a seat in front of the electronic roulette. No dealer; no betting chips; only a screen in front of him. Dan had relapsed and was no longer living with his wife and child. He had moved back in with his parents and was gambling at night, just like in his youth. He discovered a new generation of addicts, young men who work in supermarkets or drive taxis by day and gamble away their earnings by night. In June, he shared a video on his Facebook profile of the Swiss long-distance runner Gabriela Andersen-Schiess, her legs buckling as she staggered and swayed to the finish line of the marathon at the 1984 Olympics in Los Angeles, a symbol of human endurance. “This is the life of an addict,” he told BIRN. “The ones who manage to survive, they do it with great suffering,” he said. “At every step, every second, there is pain and suffering.” Diana Mesesan is a Bucharest-based feature writer. This article was produced as part of the Balkan Fellowship for Journalistic Excellence, supported by the ERSTE Foundation and Open Society Foundations, in cooperation with the Balkan Investigative Reporting Network.

November 2016

REGION

Turkey’s Relentless Crackdown Tests EU’s Patience As the Turkish government continues jailing its opponents, relations with Brussels are feeling the strain. BIRN TEAM | ISTANBUL AND ANKARA

russels may impose economic sanctions on Turkey if the authorities continue the current ‘witch-hunt’ against the opposition, and it could abandon membership talks if Ankara restores the death penalty, EU officials have warned. “We as the EU will have to consider which economic measures we can take,” the president of the European Parliament, Martin Schulz, said at the weekend. He added that if Turkey reinstates the death penalty, as Turkish President Recep Tayyip Erdogan has indicated he wishes to, the EU would have no option but to end accession talks. The statements are the strongest warning yet sent to Erdogan whose government continues to conduct a harsh crackdown on alleged organizers of a failed coup in July. President Erdogan responded quickly on Monday, saying that by the end of the year Turkey would decide whether to put EU membership talks to a referendum, which would happen next year. “What are you? … Since when do you have the authority to decide for Turkey?” he asked Schulz. “How can you, who have not taken Turkey into the EU for 53 years, find the authority to make such a decision?” EU concerns over the situation in Turkey were reflected in the annual progress report on the country, released on November 9. “Following the coup attempt, very extensive suspensions, dismissals, arrests and detentions took place over alleged links to the Gulen movement and involvement in the attempted coup,” the report said, referring to followers of Fethullah Gulen, the US-based Muslim cleric whom Turkey accuses of masterminding the failed coup. “Various actions, including considerations of reintroducing the death penalty, seem to be increasingly incompatible with Turkey’s official desire to become a member of the European Union,” EU Enlargement Commissioner Johannes Hahn said on Wednesday just before the report’s release. “In its own interest, Turkey urgently needs to stop moving away from the EU,” Hahn added. Many experts, as well as Turkish opposition leaders, accuse Erdogan of blatantly abusing the crackdown to maximize his control over Turkey by removing and

silencing opposition figures, independent media, NGOs and academics. Arrests of MPs and journalists continue Despite growing external and internal criticism, the government purge has not slowed down, let alone stopped. In a series of raids between November 4 and 6, the authorities detained 14 parliamentarians from the pro-Kurdish Peoples’ Democratic Party, HDP. Nine of them, including two of the HDP’s cochairs, Selahattin Demirtas and Figen Yuksekdag, were later formally arrested. The authorities said the arrests were a part of the probe into alleged links between 14 party deputies and the outlawed Kurdistan Workers’ Party, PKK. The government rescinded the immunities of the MPs back on May 20, since when the courts have summoned them on several occasions for questioning. The HDP’s main board said the MPs will not answer the summonses and will not appear in court, either, maintaining that their immunities were stripped for purely political reasons. Prime Minister Binali Yildirim on November 6 insisted that Turkey is a state based on the rule of law in which everyone is equal. “The HDP MPs should have gone to the courts but they did not. Everyone who has links with a terrorist organization must be punished,” he added. Others point out that the arrest of the HDP MPs violated Turkey’s own constitution, which stipulates that MPs cannot be jailed even if their immunity is rescinded until a court sentences them. In protest, the HDP’s main board said the party would boycott parliament, which resumed work after the extended summer recess on November 6, until its MPs are released. Besides the arrest of the MPs, police on October 21 descended on the opposition’s final media stronghold, Cumhuriyet [Republic] newspaper, detaining most of its staff. After lengthy detention and questioning, on November 5 they arrested nine senior staff members, including editor-in-chief Murat Sabuncu and columnist

Turkey opposition newspaper Vedat Arik Cumhuriyet. AP

Kadri Gursel, accused of supporting Kurdish militants as well as the Gulen Movement. Cumhuriyet’s former editor-in-chief, Can Dundar who has left Turkey because of security concerns and now lives in Germany, accused the government of using the crackdown to eliminate the opposition and denied all the allegations made against the newspaper and its staff. “We are losing our country. The EU’s reactions were very weak after the arrests. A stronger action is needed,” he told Germany’s Die Welt newspaper. “The EU and the member countries al-

ways state that they are ‘highly concerned’ about the developments in Turkey but obviously being concerned is not enough and it does not help us,” Dundar concluded. Prime Minister Yildirim, on the other hand, accused Cumhuriyet and some other media of using the freedom of press to support “terrorist groups” including the outlawed PKK and the Gulenists, defined as the “Fethullah Terrorist Organization”, or FETO. Following the latest arrests, the total number of journalists arrested in the crackdown rose to 142. Opposition threat to take to the streets

November 2016

Macedonia Braces For a Dirty Election Campaign Despite the parties having signed a code obliging them to behave decently, observers say Macedonia is in line for another bare-knuckle fight that will likely include intimidation, lies and blatant appeals to ethnic fears. SEMRA MUSAI | BIRN | SKOPJE

Turkish President, Recep Tayyip Erdogan

In response to the arrests of the Cumhuriyet journalists and the HDP MPs, Turkey’s main opposition Republican People’s Party, CHP, met in an emergency meeting on November 7 and released a memorandum calling Erdogan and the ruling Justice and Development Party, AKP, “the greatest threat to the country’s democracy and future”. The CHP called on “all citizens of Turkey who love their country, believe in democracy, and defend fundamental rights and freedoms to unite to eliminate that threat”. After another emergency meeting last weekend, the CHP declared it would stage street protests against the government’s latest actions in different places across Turkey. The regime reacted strongly, and Erdogan himself announced that he has filed a criminal complaint against the CHP leader, Kemal Kilicdaroglu, and members of the CHP’s main board. The AKP Secretary General, Abdulhamit Gul, on November 8 said on Twitter that they had also taken legal action against the CHP over its statement, which was “full of assaults, defamation, and misinformation against our President, nation, and country”. He added that the CHP “stands on the side of terrorist organizations and against the Republic and the people”. Ibrahim Karagul, editor-in-chief of a pro-government daily newspaper Yeni Safak, on November 9, accused the EU of pressuring the CHP to write the memorandum. “The CHP is becoming a national security problem. We cannot have a future within the EU and we should not have one,” he also wrote.

Open breach with EU unlikely for now While the internal crackdown on dissent continues and causes growing unease in Brussels, most experts dismiss the idea of a complete breach. Fatma Yılmaz-Elmas, an expert on Turkey-EU relations, told BIRN that the EU was unlikely to suspend Turkey’s EU membership bid owing to internal divisions within the EU. “While tension is increasing between Turkey and the EU, there are two groups within the EU. The first wants to review negotiations between Turkey and the EU but the other, being cautious, desires to continue negotiations,” she said. Yılmaz-Elmas believes suspension of Turkey’s membership bid would be the last resort and would also be counter-productive. “In Turkey, some political circles want the EU to suspend Turkey’s membership bid since they do not want any political pressure with regard to the rule of law, human rights and basic values of democracy,” she said. “If the EU decides to review its relations with Turkey, it means that the EU will be rewarding this group and pushing Turkey away from the EU and core European values,” she added. Yılmaz-Elmas emphasized that economic sanctions against Turkey would also hurt the EU. “Turkey is the fifth biggest economic partner of the EU. Obviously, there will be a price for the EU to pay if it decides on this direction. However, for some, this is a risk which the EU should take,” she added. “One way or another, the EU should guarantee its return to the negotiation table as soon as Turkey returns to the EU track,” she concluded.

ikola Gruevski, Macedonia’s former prime minister and head of the ruling VMRO DPMNE party, has urged voters to make sure his party wins at least half of the 123 seats in parliament in December elections. If they do not, he warns, the opposition Social Democrats, SDSM, will go ahead with its plans to make Albanian an official language throughout the entire country. At the same time, at Sunday’s meeting of the ethnic Albanian junior ruling party, the Democratic Union for Integration, DUI, Artan Grubi an MP candidate, chanted the inflammatory slogan: “UÇK! UÇK!” referring to the Albanian guerilla force took on the Macedonian security forces in an armed uprising in 2001. Nikola Dujovski, a political analyst, told BIRN that both events were reminders that voters in December’s election should “expect the politicians to play the nationalist card”. Instead of offering voters concrete, pragmatic policies, he warned, “they will be focused on absurd issues that were a closed long time ago”. Xhabir Deralla, head of the Center for Freedom – CIVIL, a NGO that is monitoring the upcoming elections, agreed that sensitive ethnic issues will be much used for politics in the weeks ahead - as they are in every election in Macedonia. “Inter-ethnic tensions or incidents should not be excluded, which is why we have to be very careful,” he said. However, Deralla also thinks voters are becoming more accepting about the multi-ethnic character of Macedonia, a country of about 2.1 million people, about a quarter of whom are ethnic Albanian. “Over the past two years, ethnic groups have become less easily manipulated and no longer answer provocations of an ethnic character that come from the political power centres and parties in power. Their scenarios based on increasing tensions between communities are failing,” Deralla added. Dujovski says official use of Albanian is no longer a big issue for most citizens - which does not stop VMRO DPMNE leaders from trying to use it to scare ethnic Macedonians on the right, however. “Bilingualism is not a problem and shouldn’t be for a modern society. Citizens are aware of the society they live in,” he said. “We have more serious problems than bilingualism. On the contrary that is an issue that should lead us towards greater [inter-ethnic] communication and cooperation,” he added. The elections on December 11 are considered one of the most important dates in the country’s recent history. The hope is that they will finally end a long-standing political crisis that erupted in early 2015, when the opposition began

leaking illegally wiretapped conversations of thousands of people, apparently undertaken by the VMRO DPMNE-led government. Macedonia’s political leaders on Sunday signed a code obliging themselves to run a fair and democratic campaign but many doubt that they will respect it. “We expect violations of the electoral code as well as of the code they signed at every step and level,” Deralla said. “On election day or during the campaign, every kind of manipulation is possible,” Zemri Elezi, professor at South East European University from Tetovo, agreed. “We are aware of irregularities with the electoral roll. Despite the attempts to clean up the list, there are still fictive voters on it,” he added. Elezi also expects the parties to do pretty much anything to secure votes, even buying votes by promising different kinds of aid. “The ruling parties will use every kind of pressure, threat and even blackmail to force civil servants to vote for them,” he added. Dujovski said that VMRO DPMNE and the DUI have been misusing state resources for party-political purposes for the entire decade they have been in power. “Civil servants are being summoned even during working hours to participate in party meetings and activities,” Dujovski claimed. He also claimed the ruing parties were misusing public companies. “The transport companies give their buses to the [ruling] parties to use for their activities,” he added referring to Sunday’s rally of the DUI where public transport company buses were spotted carrying in sympathizers. Deralla, meanwhile, expressed concern about potential abuses of schools, teachers and pupils during the campaign. In the last week, media outlets reported that the ruling VMRO DPMNE party has sent emails to schools in Skopje urging heads to organize propaganda against the supposed introduction of bilingualism throughout Macedonia. According to Telma TV, school heads were allegedly instructed to rally all the teachers that had become employed thanks to the party and instruct them to start conversations with parents about the worrying implications of bilingualism. The deputy minister in Macedonia’s interim government for the administration, Aleksandar Kiracovski, who comes from the SDSM, submitted files to the Interior Minister on Thursday, containing what he said was proof that the ruling parties were putting state employees under undue pressure. “These documents include serious indications that persons in leading positions in [state] institutions have violated their official positions and have pressured their employees to vote for the ruling party and participate in their meetings,” Kiracovski said.

November 2016

FEATURE

Belgrade’s Bookbinders, Symbol of a Bygone Era While there were once more than 60 journeymen bookbinders working in Belgrade, only a handful remain to cautiously guard the craft.

The tiny workshop, full of books, machines, bookbinding equipment and the lingering smell of glue, is tucked away on Maksima Gorkog St 43 in the Belgrade neighbourhood of Vracar. It has been here since 1985, when Dragic and Milica moved from the Brace Nedica St, where the shop was initially opened. Everything the Grbovics do here, they do with their bare hands. Even the shop’s machines need a guiding human hand to work. Dragic says there is no chance one can go bust in this business if one is eager to work

IVANA NIKOLIC | BIRN | BELGRADE

“We have no other job, and we have never thought of shutting it [the workshop] down,“ says Milica Grbovic, who started her bookbinding business with her husband Dragic in 1972. “We were always fighting and giving our best to produce something new,“ Grbovic says, as she carefully assembles letters and syllabuses on a big sheet of paper. The couple are working in their workshop, at a large table covered in books in various states of repair. Some books are waiting to be restored and re-bound, and others, with new covers, are waiting to be picked up by owners. The tiny workshop, full of books, machines, bookbinding equipment and the lingering smell of glue, is tucked away on Maksima Gorkog St 43 in the Belgrade neighbourhood of Vracar. It has been here since 1985, when Dragic and Milica moved from the Brace Nedica St, where the shop was initially opened. Everything the Grbovics do here, they do with their bare hands. Even the shop’s machines need a guiding human hand to work. The two repair old and damaged books by rebinding their pages with a specific technique. Once the sheets of a book are folded together, the stack is then bound together along one edge by either sewing with thread through the folds or by a layer of flexible adhesive. But how did they come up with the idea

of starting a bookbinding business back in the seventies? I ask the pair while both are head down, occupied with work. For a moment, Dragic leaves the book he was working on and starts explaining. The two finished Graphic School, started working in a bookbinder shop and ultimately bought it when their boss decided to sell the business. “We borrowed some money and that is how it all started,“ Dragic recalls. The Grbovic couple had significantly more competition in the 1970s than today. They say there were around 60 bookbinders working in Belgrade. Today, however, only five or six are still in business. What happened to the old masters, I ask. Milica argues that many have decided to shut down their businesses as they could not financially survive in a fading market and the cultural changes brought on by time wore most down. Dragic however offers another reason. “It rarely happens in Serbia that the younger take over the family business,“ the old master says. “The children of all those bookbinders who died closed down the shops [after their parents died]. For example, as soon as one of our associates died, his kids opened a chandelier shop [in the place of his bookbinder shop],“ Dragic says. Dragic and Milica hope their craft will not die once they decide to retire. So far, all seems well, as their daughter Danijela and her husband also work here. The two master bookbinders have two granddaughters, aged 12 and 15, but it still re-

mains to be seen whether the girls will continue preserving the old craft. But how come the Grbovic bookbinder shop has managed to survive the past 44 years, taking into account dozens who didn’t make it? “We work 12 hours a day, sometimes even on weekends when there is a lot of work,“ Milica says. “The most important thing here is perAlmost interrupting her, Dragic says there is no chance one can go bust in this business if one is eager to work. Another thing that has changed with times is finding clientele. Now, unlike the old days, one needs to win a bid in order to get a job according to Milica. Despite decades of experience bookbinding and restoring books, making carton boxes for coats, hats, swimming suits and laundry, the family faced its toughest times during the 1990s.

sistence. How many nights and Sundays have we spent here,“ the lady adds, smiling. Almost interrupting her, Dragic says there is no chance one can go bust in this business if one is eager to work. Another thing that has changed with times is finding clientele. Now, unlike the

old days, one needs to win a bid in order to get a job according to Milica. Despite decades of experience bookbinding and restoring books, making carton boxes for coats, hats, swimming suits and laundry, the family faced its toughest times during the 1990s. “Throughout 1990s, we engaged in manufacture. We were making notebooks, folders and were the first ones in Serbia to start producing data maps,” Milica argues. Nowadays, they’ll do anything that brings in money, Dragic says, but the family mainly handicrafts carton boxes, mostly for clothes designers. Dragic says that bookbinding costs 500-1,000 dinars [around €4-€8], depending on clients’ wishes and books’ conditions. It takes around hour or hour and a half to finish one book, he argues, but it can last as much as one day if a book is damaged and in a bad state. Recently, the family has been bookbinding and repairing books owned by the National Bank of Serbia. Dragic recalls the times when they were also working on books owned by the National Library of Serbia. However, he claims, the Library now usually gets rid of the old damaged books, so you can buy them at local markets. “Now you can buy those old books, written by Dostoyevsky, for instance, for around 100 dinars [less than one euro]… that is sad,” the old master concludes, looking around his workshop.

November 2016

Gazmend Bajri. Photo by Pamela Cohn

Autoritetet hungareze do të dërgojnë në Serbi çdo refugjat pa një vizë Shengen sepse KE e ka deklaruar Serbinë një vend të sigurt, ndërsa çdo refugjat që hyn në Hungari pa një viza do të çohet në gjykatën e gjendjes emergjente, është raportuar.

Kosovo Director Focuses Lens on Post-War Trauma Ferdonija Qerkezi. Photo Gazmend Bajri

When director Gazmend Bajri met the subject of his latest film, he found an outlet for his feelings about how he himself suffered during the Kosovo war - and how he dealt with the trauma afterwards. NATALIA ZABA | BIRN | BELGRADE

azmend Bajri might use other people’s experiences in his films, but his understanding of how they think and feel is based on his own experience. The Kosovo-born director and cameraman’s most recent documentary, ‘Ferdonija’, tells the story of Ferdonija Qerkezi from Gjakove/Djakovica, who lost her entire family during the war with Serbian forces in the late 1990s. In March 1999, the Gjakove/ Djakovica area was the scene of some of the bloodiest crimes of the war; Qerkezi’s husband and four sons were all killed. Like many others women in the area, Qerkezi is a member of an association of women who lost members of their families, called The Mothers’ Calls (Thirrjet e nenave) - but she is the only one of them who lives completely alone. Qerkezi opened a museum at her home in order to commemorate her loved ones, and Bajri decided to document her story, focusing on Kosovo’s post-war reality through the experience of those who lost their families and continue to live with the trauma. He heard about The Mothers’ Calls by chance back in 2014, and decided to pay them a visit. “Women in Gjakove meet frequently and talk about what happened during the war. When I visited them, they started to tell me their stories; there was no need to ask the questions, they were

so willing to tell me what had happened to them,” Bajri told BIRN. Some of the women advised him to visit Qerkezi and her museum of remembrance. “When I came to visit her, she’d be very open. She talked to me and cried a lot. With time, our relations became closer, even friendly,” he recalled. “I worked on this movie for two years, but I didn’t want to focus what happened to Ferdonija’s sons and husband. These people were killed and nothing can change that,” he explained. What he wanted to discover was how someone can continue living after such a tragedy, and how Qerkezi is managing to overcome what happened to her family. Bajri said that he too, like the majority of Kosovo Albanians who remember the war time, is also dealing with the post-conflict trauma. “That’s why for me personally, meeting Ferdonije was difficult, intense, full of different feelings. Her house, rooms which reminded [her] of her husband, her children, their shoes and clothes with blood on them… She keeps all their things. This experience is really powerful,” he said. “Every war brings traumas. I wanted to discover how we can deal with it. We as humans, we as society,” he explained. Beaten in a basement Bajri remained in Kosovo during the war and was imprisoned in a basement by Serbian forces along with two of his neighbours, one over 70 and the other a 50-year-old woman. “They’d wear black uniforms without

emblems, and they’d beat us for hours. I feel no hate, but I’d like to meet them today and ask why they were doing this,” Bajri said. He recalled how the group of Serbs once beat him up for around seven hours, mostly hitting him in his head. “It is interesting how the brain reacts under such a situation. I was recalling the most interesting and beautiful situations that had happened to me. I was recalling the people I love, that I was spending time with,” he said. Bajri then spent a month in hiding, and after the Serbs left, he moved to another place, when he got help from a local doctor, who was in hiding too. After it was all over, he said found it very hard to share his experiences of the war, although he did start to talk about it to his family. “The first years after the war were very euphoric, we didn’t think about traumas. There were so many things to do immediately, the time was passing by so fast,” he recalled. Then, around 2007, he noticed that he was starting to feel more and more depressed. The things that he had forgotten started to come back. His brother insisted that he talk about what happened, but the feelings of anxiety persisted until he started making ‘Ferdonija’. “In 2014 when I started to work on the movie about Ferdonije [Qerkezi], I was feeling really anxious. The first moments, the first visits to Gjakove were very difficult for me. They were full

[of an uneasy] empathy. Anyway, today it’s much easier to me, the fact that we’re talking about this now openly, shows that there’s huge progress,” he said. He believes that today in Kosovo, there are plenty of people who are living with post-war trauma, but keep silent about it. Despite the fact that the problem is widely known, no one in Kosovo has dealt with it in a systematic way, he said. “I think that the majority of people haven’t even had the chance to talk to someone about what happened, they keep it to themselves, they continue to live with a trauma that is not healed, and this is a huge problem,” he explained. He said that in Kosovo, there are also no statistics or serious pieces of research on post-war trauma, and that there is no one who addresses the trauma of women like the members of The Mothers’ Calls. “Kosovo society failed to manage the problem of trauma; we have no system, and therefore maybe therapy through art is worth considering,” he suggested. Asked if something has changed since the wars in the former Yugoslavia, Bajri responds that isn’t sure. But does say that that even people he knows in Serbia cannot comprehend what people like him went through. “My Serbian colleagues are always in shock when I tell them what was happening in Kosovo. People are under-informed. And a lot of energy is being invested in nationalism,” he said.

PUSHTETI VENDOR PUSHTETI VENDOR

Lajme, analiza, reportazhe, por edhe informacione të rëndësishme mbi decentralizimin dhe demokracinë vendore si dhe aktorët e ndryshimit në komunitet. Mësoni më shumë mbi profilet dhe karakteristikat e bashkive të reja që rezultuan nga reforma administrativo-territoriale në Shqipëri në

http://pushtetivendor.reporter.al.