Reporter.al Botimi prill 2017 by Reporter.al

INVESTIGIM

Check Up-i falas: shqiptarët e paguan dyfish në 2015

Bilanci i kompanisë që fitoi tenderin e shumëdebatuar të kontrollit shëndetësor zbulon se check up i kushtoi taksapaguesve 554 milionë lekë vetëm për 9 muaj të vitit 2015.

INVESTIGIM

Shqipëria i shiti armë ndërmjetësit të dyshimtë bullgar

Shqipëria ka shitur një pjesë të rezervave të saj të mëdha të armëve të vjetra te një firme e dyshimtë bullgare, e cila është e lidhur me një shpërthim vdekjeprurës

REPORTAZH

Vajza e shpëtuar hebreje rikthehet pas 7 dekadash

Sonja Adishe ishte vetëm dy vjeç kur familja e saj e kërcënuar nga nazistët gjeti strehë në shtëpinë e Agostin Çiftjes në Shkodër. 74 vjet më pas, ajo rikthehet në Shqipëri për të takuar familjarët Çiftja.

Nr.

Prill 2017 E përmuajshme

POLITIKA SHPENZON MILIONA NË UASHINGTON LUFTA E LOBISTËVE/ Megjithëse një vend i vogël, me ekonomi të prapambetur dhe pa ndonjë interes ekonomik në SHBA, Shqipëria paguan qindra-mijëra dollarë në vit përmes tre partive kryesore të saj, PS, PD dhe LSI për të ndikuar administratën e Uashingtonit përmes lobimit.

Kryeministri Edi Rama gjatë një vizite zyrtare në Uashington në prill 2016. Foto: Facebook

Prill 2017

LUFTA E LOBISTËVE, POLITIKA SHQIPTARE

SHPENZON MILIONA NË UASHINGTON CHECK UP-I FALAS ME FITIME TË MAJME:

SHQIPTARËT E PAGUAN DYFISH NË 2015 DOSJET E MËDHA TË KRIMIT DHE KORRUPSIONIT;

EKSPERTËT TË NDARË PËR NENIN 449 ISH-ZYRTARËT PËRFITOJNË MILIONA

4-5

Tre partitë kryesore shqiptare paguajnë së bashku gjashtë lobistë në SHBA

NGA PENSIONET SUPLEMENTARE RIKTHEHET “VAJZA E SHPËTUAR”

HEBREJE: NUK DO TË VDISJA PA I TAKUAR SHQIPËRIA, DESTINACIONI I LIRË

I PENSIONISTËVE ITALIANË

6-7

Taksapaguesit e kanë paguar dyfish të ashtuquajturin “kontroll shëndetësor falas”

ENGLISH EDITION ALBANIANS PAY DOUBLE FOR

THEIR ‘FREE CHECK-UP” ALBANIA POURS DOLLARS INTO US LOBBY FIRMS

19 10-11

ALBANIA OPPOSITION VOW TO RADICALIZE PROTESTS

MACEDONIA SHAKEN BY

VIOLENCE IN PARLIAMENT BALKAN STATES SUFFER DECLINE IN MEDIA FREEDOM

Publikuar nga:

EUROPE IS NOT IN A

NEW ‘AGE OF DICTATORS’ ANALIZA

ANALIZA

INVESTIGIME

REPORTAZHE

LAJME

OPINION

Historia e familjes hebreje të Sonja Adishes që gjeti strehë në një shtëpi shkodrane

LAJME

REPORTAZHE OPINION Është publikimi i Rrjetit Ballkanik të Gazetarisë Investigative në Shqipëri – BIRN Albania. RAJONI BIRN Albania ështëRAJONI një organizatë jo-fitimprurëse, e cila mbështet zhvillimin e gazetarisë INTERVISTA investigative në Shqipëri me qëllim ekspozimin e rasteve të korrupsionit dhe promovimin e të drejtave të njeriut në vend. Ky publikim i përmuajshëm është një përmbledhje e disa prej artikujve të botuar nga rrjeti BIRN në faqen www.reporter.al dhe www.balkaninsight.com. Mbështetur nga: Ky publikim shpërndahet falas. Printimi dhe shpërndarja e tij mundësohet nga: National Mbështetur nga: Endowment for Democracy B T D Balkan Trust for Democracy Fondacioni Shoqëria e Hapur për Shqipërinë

INTERVISTA

Ish-zyrtarët përfitojnë pensione dy apo tri herë më të larta se sa pjesa tjetër e popullsisë

FONDACIONI

SHOQËRIA

E HAPUR

PËR SHQIPËRINË

FONDACIONI

SHOQËRIA

E HAPUR

PËR SHQIPËRINË

STAFI

KONTAKTONI:

Kristina Voko, drejtore e BIRN Albania Besar Likmeta, redaktor Aleksandra Bogdani, gazetare Gjergj Erebara, gazetar Ivana Dervishi, gazetare Lindita Çela, gazetare

Bulevardi Gjergj Fishta, Kulla 5, Ap. 22, Tiranë E-mail: office.albania@birn.eu.com Tel: +35544502592 URL: http://www.reporter.al/

Prill 2017

Ngjarjet e Prillit

Dështimi i negociatave Eurodeputetët David McAllister dhe Knut Fleckenstein, duke dalë nga një takim me kryetarin e PD, Lulzim Basha. Përpjekjet e tyre për zgjidhjen e krizës politike u mbyllën pa rezultat. Foto: LSA

Ilir Meta i LSI-së ngjitet në Presidencë Kryetari i LSI-së, Ilir Meta po ngjitet në postin e Presidentit të Republikës me “votën unanime” të aleatëve socialistë dhe me bojkotin e Partisë Demokratike në opozitë. Meta mblodhi firmat një ditë para seancës së katërt të votimit për kreun e shtetit, ndërkohë që séanca e votimit u caktua të premten në orën 17:00. Partia Socialiste, nga e cila varet nëse Meta do të zgjidhet apo jo president, deklaroi mbështetjen e saj për kandidaturën e Metës. Deputeti socialist Taulant Balla deklaroi se kryesia e Partisë Socialiste “vendosi në mënyrë unanime të mbështesë kandidaturën e zotit Ilir Meta”. Kreu i Partisë Demokratike në opozitë Lulzim Basha e konsideroi pazar të mbyllur mes Ramës dhe Metës zgjedhjen e këtij të fundit si president. Meta, 48 vjeç, e filloi karrierën e tij politike si militant i Partisë Socialiste në fillim të viteve ’90 ndërsa në vitet 1999-2002 u bë kryeministër për llogari të kësaj partie. Ai u shkëput nga Partia Socialiste dhe krijoi partinë e tij Lëvizja Socialiste për Integrim me të cilën garoi në vitin 2005 kur fitoi pesë deputetë me 8.4 për qind të votave. Karriera e tij është përndjekur vazhdimisht nga akuzat për korrupsion.

Dështojnë negociatat, PD drejt bojkotit Dy anëtarë të Parlamentit Europian, David McAllister dhe Kurt Fleckenstein nga Gjermania u përpoqën pa sukses që të ndërmjetësojnë mes Partisë Demokratike në opozitë dhe Partisë Socialiste për zgjedhjet e 18 qershorit, por bisedimet duket se u mbyllën ende pa nisur. Kreu i Partisë Demokratike Lulzim Basha deklaroi pas takimit se bisedimet ngecën për shkak se qeveria refuzoi kërkesën e tij për “qeveri teknike” ndërsa kryeministri Edi Rama deklaroi se ai vijon të jetë i hapur për bisedime pa kompromis por vetingu “nuk negociohet”. Partia Demokratike ka ngritur një çadër në Bulevardin “Dëshmorët e Kombit” dhe ka refuzuar të regjistrohet për të garuar në zgjedhjet e parakohshme të Kavajës më 7 maj dhe në zgjedhjet parlamentare të përcaktuara për në 18 qershor. Opozita pretendon se e ka të pamundur të garojë për shkak se qeveria refuzon të zbatojë procesin e

dekriminalizimit si dhe thotë se përdorimi i parave të kanabisit të mbjellë në përmasa të paprecedent gjatë vitit të kaluar në fushatë zgjedhore e bën të pamundur zhvillimin e zgjedhjeve normale. Opozita kërkon një “qeveri teknike”, gjë që refuzohet në mënyrë kategorike nga qeveria.

Digjet afati, në zgjedhje pa koalicione Komisioni Qendror i Zgjedhjeve hodhi poshtë pa një vendim formal kërkesën e pazakontë të hedhur nga dy partitë kryesore të maxhorancës qeverisëse, PS dhe LSI, për shtyrjen e afatit për krijimin e koalicioneve zgjedhore, duke sjellë efektivisht ndarje të koalicionit mes Partisë Socialiste dhe Lëvizjes Socialiste për Integrim. Kodi zgjedhor përcakton se partitë politike që dëshirojnë të konkurrojnë në koalicione zgjedhore duhet të regjistrohen si të tilla jo më vonë se 60 ditë nga data e zgjedhjeve, afat që u ezaurua të mërkurën në darkë. Partia Socialiste argumentoi në KQZ për nevojën për shkeljen e afatit të koalicioneve ndërsa hodhi poshtë edhe një herë kërkesën e opozitës për shtyrjen e zgjedhjeve të 18 qershorit ndërsa Partia Demokratike vijoi të këmbëngulë për shtyrjen e zgjedhjeve, por kërkoi që të mos shkelet afati i koalicioneve. Anëtarë të ndryshëm të KQZsë nga e majta dhe nga e djathta argumentuan sipas përkatësisë politike pro dhe kundër shtyrjes së afatit. Kryetari i KQZ Denar Biba deklaroi në fund se institucioni i drejtuar prej tij nuk e sheh të mundshme që të marrë një vendim për një kërkesë të tillë, efektivisht duke i dhënë fund diskutimeve dhe duke i çuar partitë politike për herë të parë në zgjedhje pa koalicione.

Parlamenti i Maqedonisë pushtohet nga dhuna Dhuna shpërtheu brenda parlamentit të Maqedonisë më 27 prill, kur protestuesit që mbështesin partinë ish qeverisëse VMRO DPMNE sulmuan ndërtesën, të zemëruar nga zgjedhja e kryetarit të ri të parlamentit, Talat Xhaferin, shqiptarin e parë që merr këtë pozicion të lartë në politikën maqedonase. Njerëz që mbanin maska për të mb-

uluar fytyrën dhe protestues të tjerë fillimish thyen hyrjen kryesore dhe më pas, pasi u përleshën me policinë, arritën të hyjnë te salla e shtypit ku shumë deputetë nga maxhoranca e re dhe shumë gazetarë mbetën të bllokuara deri në çastin e këtij lajmi (ora 9.00). Protestuesit hynë gjithashtu në sallën kryesore plenare të parlamentit. Udhëheqësi i partisë kryesore të maxhorancës së re – presidenti i SDMS Zoran Zaev – si dhe tre ligjvënës të tjerë u raportuan nga media si të dëmtuar nga grushtet brenda sallës. Mes të dëmtuarve qe edhe deputeti shqiptar Zijadin Zela. Ambasadorët e BEsë dhe SHBA-së në Shkup dhanë një deklaratë të përbashkët ku bënë thirrje për “dialig” duke nxitur policinë të rivendosë kontrollin në parlament. Kreu i VMRO DPMNE Nikola Gruevski deklaroi në Facebook se “dhuna nuk është zgjidhje” duke nxitur protestuesit të qetësoheshin.

Qeveria pranon rihapjen e 21 Janarit në Strazburg Gjykata e Strazburgut vendosi mbylljen e çështjes së familjarëve të dy viktimave të 21 janarit kundër qeverisë shqiptare me një vendim të 20 prillit 2017, pasi pranoi zgjidhjen me negociata mes ankuesve dhe qeverisë, zgjidhje në të cilën qeveria pranon të dëmshpërblejë familjarët e viktimave me rreth 109 mijë euro, pranon shkeljen e neneve 2, 13 dhe 16 të konventës dhe premton rihapjen e hetimeve. Letra e qeverisë për mbylljen me negociata të çështjes, u dorëzua në Strazburg në dhjetor 2016 ndërsa avokati i familjeve të viktimave Dorian Matlija dorëzoi në emër të ankuesve më mars letrën që konfirmonte zgjidhjen e çështjes me kompromis. “Qeveria merr përsipër të rihapë procedimin penal vendës për këtë çështje,” shkruhet në letrën e dërguar nga qeveria në gjykatën e Strazburgut. Dorian Matlija, drejtori ekzekutiv i qendrës Res Publica, u shpreh se: “Në emër të ankuesve, e vlerësojmë gatishmërinë e qeverisë shqiptare për të pranuar një zgjidhje me pajtim të kësaj çështjeje përpara Gjykatës Evropiane”. Andi Dobrushi, drejtor ekzekutiv i Fondacionit Shoqëria e Hapur për Shqipërinë tha se: ”Qëndrimi i sotëm i Gjykatës Evropiane për të Drejtat e Njeriut na sjell një hap më pranë të bërit drejtësi për një prej ngjarjeve më të rënda të tranzicionit demokratik në vend”.

Prill 2017

ANALIZË Lufta e lobistëve, politika shqiptare shpenzon miliona në Uashington Megjithëse një vend i vogël, me ekonomi të prapambetur dhe në dukje, pa ndonjë interes ekonomik në SHBA, Shqipëria e vogël ka aktualisht gjashtë dosje aktive në zyrën e regjistrimit të agjentëve të huaj në Departamentin e Drejtësisë të SHBA-së, ndërkohë që vende si Britania e Madhe e India kanë nga pesë secila. GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANË

artia Socialiste punësoi një lobist në Shtetet e Bashkuara të Amerikës më 13 prill, duke e rritur numrin e agjentëve të huaj që përfaqësojnë interesa ‘shqiptare’ në gjashtë, në listën e Departamentit të Drejtësisë për agjentët e huaj. Sipas kontratës së publikuar, Partia Socialiste do t’i paguajë kompanisë Ballard Partners 20 mijë dollarë në muaj për 12 muaj rradhazi, gjithsej mbi 240 mijë dollarë. Kjo është një shumë e majme dhe dukshëm disproporcionale me buxhetin që Partia Socialiste pretendon se ka në një vit normal. Për shembull, socialistët deklaruan se për vitin 2016 kishin 86 milionë lekë të ardhura dhe 73 milionë lekë shpenzime. Por e njëjta parti, ka vendosur të shpenzojë 240 mijë dollarë, (plot 30 milionë lekë) ose sa 40 për qind e të ardhurave të deklaruara vjetore të vitit 2016, për të përmirësuar marrëdhëniet që ka me Shtetet e Bashkuara. Para Partisë Socialiste, qenë Partia Demokratike dhe Lëvizja Socialiste për Integrim që paguan shuma të majme për të lobuar në Shtetet e Bashkuara. Partia Demokratike ka aktualisht tre dosje në regjistrin e lobuesve. Dosja e parë i përket kontratës me kompaninë Muzin, në bazë të së cilës, PD angazhohet të paguajë 75 mijë dollarë për tre muaj. PD ka aktualisht edhe dy kontrata të tjera aktive, një me kompaninë Barnes & Thornburg, me vlerë 150 mijë dollarë dhe një tjetër me kompaninë Baron Public Affairs me vlerë 45 mijë dollarë. Në total, PD duket se po shpenzon mbi 270 mijë dollarë për lobim. PD ka deklaruar të ardhura totale për vitin e kaluar prej 57 milionë lekësh kështu që pagesa e 270 mijë dollarëvë, e barazvlefshme me gati 34 milionë lekë për lobim në SHBA tregon se çfarë peshe disproporcionale një parti politike shqiptare i jep lobimit. Lëvizja Socialiste për Integrim ka qenë më aktivja gjatë vitit të fundit në lobim në SHBA. Sipas një investigimi të mëparshëm të BIRN, LSI ka paguar mbi 300 mijë dollarë për lobim, ndërsa deklaroi tre herë më pak në Shqipëri. Në listën e lobuesve janë edhe dy qytetarë privatë, Albert Sino dhe Aurel Baçi, të cilët, sipas dokumenteve të dorëzuara

në Departamentin Amerikan të Drejtësisë, kanë paguar 50 mijë dollarë për të lobuar për pozicionin e tyre si aksionerë në Top Channel “në SHBA dhe në rang ndërkombëtar”. Në total, vetëm kontratat aktualisht aktive të lobimit në Uashington kanë kosto të përgjithshme prej 800 mijë dollarësh. Këto nuk janë paratë e vetme të shpenzuara nga partitë politike shqiptare për lobim në SHBA. Përgjatë viteve 2009, 2010, partitë politike shqiptare dhe qeveria shqiptare e kohës shpenzuan së bashku afro 1.4 milionë dollarë për këtë arsye. Aktiviteti i lartë lobues i politikës shqiptare në SHBA është paksa i çuditshëm. Volumi i parave të shpenzuara përgjatë viteve të fundit është i stërmadh ndërsa temat e lobimit duken në rastin më të mirë, personale dhe qesharake. Departamenti Drejtësisë në Shtetet e Bashkuara të Amerikës regjistron që nga viti 1938 të gjithë personat amerikanë që veprojnë si agjentë që përfaqësojnë interesat e fuqive të huaja me “kapacitet politik ose thuajse politik”. Sipas Aktit të Regjistrimit të Agjentëve të Huaj, njohur nga akronimi në anglisht FARA, personat në Shtetet e Bashkuara që veprojnë si agjentë të zyrtarëve të huaj, duhet të deklarojnë në mënyrë periodike marrëdhëniet që kanë me zyrtarin e huaj, si dhe të ardhurat që kanë pasur nga ky lloj aktiviteti. Axhendë personale apo interes publik Kontratat e politikanëve shqiptarë me lobuesit amerikanë përmbajnë, përveç kostove, edhe objektin e punës që lobuesi do t’i ofrojë të lobuarit. Kështu, kontrata e Partisë Socialiste shkruan se kompania Ballard Partners do të advokojë për Partinë Socialiste para qeverisë federale të Shteteve të Bashkuara për çështje të tilla si “forcimi i marrëdhënieve shqiptaro-amerikane, fuqizimi i institucioneve demokratike dhe sundimit të ligjit, promovimit të reformës në drejtësi,” etj. Është e paqartë se pse ‘reforma në drejtësi’ ka nevojë të promovohet në Shtetet e Bashkuara, vendi që kontribuoi në mënyrë vendimtare në hartimin dhe miratimin e kësaj reforme si dhe po kontribuon përmes Misionit Ndërkombëtar të Monitorimit në zbatimin e

LSI pagoi mbi 300 mijë USD për lobim në SHBA Të dhënat e siguruara nga BIRN në Departamentin e Drejtësisë në SHBA tregojnë se gjatë vitit 2016, LSI ka bërë pagesa në vlerë 267,804 USD për kompaninë e saj të lobimit në Uashington, Global Security and Innovative Strategies, GSIS. Pagesat përfshijnë tarifën mujore fikse prej 30,000 USD për kompaninë amerikane si dhe rimbursim të shpenzimeve, që kjo e fundit ka bërë gjatë përfaqësimit të interesave të liderëve të LSI-së pranë kongresit të SHBA-ve dhe administratës amerikane. Megjithatë, LSI ka dështuar t’i raportojë të gjitha shpenzimet e kryera për llogari të kompanisë amerikane në raportin vjetor financiar të administruar nga Komisioni Qendror i Zgjedhjeve, KQZ për vitin 2016, çka ngre dyshime për origjinën e parave dhe përbën shkelje ligjore. Përveç kontratës me GSIS, që ka vazhduar edhe në vitin 2017, LSI ka kontraktuar në Janar të këtij viti edhe kompaninë e lobimit McKeon Group, për t’i siguruar liderit të saj, Ilir Meta një ftesë në inaugurimin e presidentit të ri të SHBA-së, Donald Trump. Në dy dokumente të depozituar në Departamentin të Drejtësisë në SHBA, GSIS ka nënvizuar se gjatë vitit 2016 e ka “këshilluar LSI-në në lidhje me marrëdhënien e saj me qeverinë e SHBA-së dhe liderët politikë të saj, ndërkohë që Republika e Shqipërisë bënte progres me reformën kushtetuese si dhe modernizimin e ekonomisë.”

Prill 2017

PS punëson kompaninë e afërt me Trump Partia Socialiste e Shqipërisë ka punësuar kompaninë e lobimit Ballard Partners me bazë në Florida-kompani e cila njihet për lidhjet me presidentin amerikan, Donald Trump. Të dhënat e siguruara nga BIRN në Departamentin Amerikan të Drejtësisë tregojnë se kontrata është firmosur më 13 prill 2017 nga drejtori i komunikimit të Ramës, Endri Fuga dhe presidenti i Ballard Partners, Brian Ballard. Konsulenca e Ballard Partners do t’i kushtojë 20 mijë dollarë çdo muaj Partisë Socialiste dhe nëse ajo zgjat sa ç’është parashikuar, vlera totale do të arrijë 240 mijë dollarë plus kostot. Në kontratën e siguruar nga BIRN, kompania merr përsipër të këshillojë Partinë Socialiste dhe të advokojë çështje me rëndësi në emër të saj përballë qeverisë federale të Shteteve të Bashkuara. Ballard Partners është një kompani e njohur me bazë në Florida, e cila ka tërhequr vëmendjen e medias amerikane për shkak se presidenti i saj, Brian Ballard njihet si një ndër mbledhësit kryesorë të fondeve për fushatën presidenciale të Trump në shtetin e Floridas. Sipas revistës “Politico”, Ballard Partners hapi zyrën e vet të lobimit në Uashington pas fitores së Trump dhe firmosi kontratën e parë të lobimit me Republikën Domenikane për 900 mijë dollarë në total. Partia Socialiste e Shqipërisë është klienti i dytë i huaj për Ballard Partners. Kryeministri Edi Rama. Foto: EPA

saj. Kontratat e Bashës kanë përmbajtje të ngjashme. Kontrata me kompaninë Barnes & Thorburn thotë se këshilluesi do të ndihmojë klientin në “lehtësimin e takimeve dhe komunikimeve mes përfaqësuesve të Partisë Demokratike dhe qeverisë së Shteteve të Bashkuara si dhe për të advokuar për objektivin e deklaruar të Partisë Demokratike për sigurimin dhe mbështetjen e zgjedhjeve të lira dhe të ndershme parlamentare”. Duket e çuditshme se si Shtetet e Bashkuara kanë nevojë t’u shpjegohet rëndësia e zgjedhjeve të lira dhe të ndershme, një objektiv që SHBA-të e kanë të shpallur në Shqipëri dhe në të gjithë botën. Lëvizja Socialiste për Integrim dukej se qe më e sinqertë në kontratën e saj me McKeon Group. Qëllimi i specifikuar i kontratës së lobimit qe sigurimi i ftesës për liderët e LSI-së në inaugurimin e presidentit të ri të SHBA-së, Donald Trump më 20 janar 2017 dhe sigurimi i takimeve me liderë politikë gjatë vizitës për inaugurimin e presidentit. Duket se LSI nuk e dinte, dhe konsulenti i saj nuk ia shpjegoi, se në ceremoninë e inagurimit të një presidenti në SHBA, protokolli përcakton ftesë vetëm për ambasadorët e vendeve të tjera ndërsa qytetarët mund të blejnë një ftesë për të ndjekur ceremoninë nga afër nëpër rrugët e Uashingtonit. Në listën e Departamentit të Drejtësisë ka aktualisht 516 lobues të regjistruar nga të katër anët e botës, por ajo që bie në sy është që shumica dërrmuese e lobuesve i përkasin grupeve të biznesit, korporata të mëdha shumëkombëshe apo institucione për promovimin e turizmit. Ndryshe është rasti i Shqipërisë dhe shumë vendeve të ngjashme, ku lobimi është për funksion të “përmirësimit të marrëdhënieve” mes një partie politike dhe Shteteve të Bashkuara, por që në përgjithësi, janë kontrata që synojnë të sigurojnë takime kortezie në qeveri apo në senat ose kongres të Shteteve të Bashkuara, takime që u shërbejnë udhëheqësve

politikë për t’i përdorur për reklamë pas në shtëpi ndaj një publiku që besohet se nuk e dallon shumë thjeshtë se çfarë mund të blihet me para në SHBA dhe çfarë jo. Britania e Madhe ka aktualisht pesë agjentë të regjistruar. Nga këto, disa janë kompani, njëra është Autoriteti Britanik i Turizmit i cili ka për objektiv të lobimit, promovimin e udhëtimeve turistike në Britaninë e Madhe si dhe ambasada e Britanisë në Uashington. India, një vend me mbi 1 miliardë banorë, ka gjithsej pesë lobistë të regjistruar, ka gjithsej pesë lobistë aktivë. Vende të tjera me interesa të shumëfishta ekonomike, tregtare e politike me Shtetet e Bashkuara kanë më shumë lobistë se kaq, por më së shumti, këta lobistë përfaqësojnë interesat e korporatave të mëdha private. Japonia, psh, ka mbi 50 lobistë, shumica dërrmuese për interesa komerciale. Ndryshe nga Shqipëria, ku lobistë janë vetëm tre parti të regjistruar dhe dy qytetarë privatë që kanë mosmarrëveshje pronësie. Politikanët e shumë vendeve me kredenciale të pakta demokratike paguajnë lobues në Uashington me shpresë se do të mund të ndryshojnë politikën e Shteteve të Bashkuara. Qeveria e Kosovës, p.sh, ka aktualisht katër kontrata aktive pavarësisht se Shtetet e Bashkuara konsiderohen si mbrojtësi dhe partneri strategjik më i rëndësishëm i vendit e rrjedhimisht, vështirë se mund të ketë nevojë të ‘lobohet’ nga qeveria e Kosovës. Edhe partia VMRO DPMNE, e ish-kryeministrit maqedonas Nikola Gruevski është duke shpenzuar aktualisht 50 mijë dollarë në muaj për të lobuar pranë qeverisë amerikane. Shumat e stërmëdha të parave të paguara për lobim, përveç faktit që bien në kontrast me buxhetet pakta që tre partitë kryesore deklarojnë si të ardhura e shpenzime formale në Shqipëri, nuk duket se kanë sjellë ndonjë përfitim tjetër veç fotove rastësore me zyrtarë të nivelit të ulët apo të mesëm.

Lobistët e PD, 270 dollarë në tre muaj Partia Demokratike e udhëhequr nga Lulzim Basha ka angazhuar edhe 2 kompani lobimi në Uashington, “Barnes and Thornburg LLP” dhe “Barons Public Affairs LLC”, ndërkohë që partitë politike në mesin e nje krize politike në Tiranë rivalizojnë njëra tjetrën në sprovë për të ndikuar administratën e Presidentit të SHBA-së, Donald Trump. “Barnes and Thornburg LLP” ka nënshkruar me 10 prill një kontratë me Bashën me vlerë 150,000 USD me kohëzgjatje tre muaj, e cila ka për qëllim “të asistojë PD-në në lobim, marrëdhënie ndërqeveritare dhe të inkurajojë SHBA-në që të mbështesë zgjedhje të lira dhe të ndershme në Shqipëri” thuhet në kontratën e lidhur midis palëve, të dorëzuar në Departamentin e Drejtësisë në SHBA. [kliko këtu për kontratën] Barnes and Thornburg LLP është një kompani e madhe lobimi nga shteti i Indianës, me zyra në 13 shtete amerikane, e themeluar në vitin 1982. Partneri menaxhues i firmës, Robert Grand ka qenë pjesë e komitetit për inagurimin e Donald Trump si president. Ai ka luajtur gjithashtu një rol të rëndësishëm në fushatën e zëvendës Presidentit Mike Pence, i cili më parë ka shërbyer si guvernator i Indianës. Vetëm 3 javë para kontraktimit të “Barnes and Thornburg LLP”, gjatë vizitës së tij në Uashington, lideri i Partisë Demokratike, Lulzim Basha firmosi një kontratë me kompaninë e lobimit “Stonington Strategies,” pjesë e “Muzin Capitol Partners” – një kompani e regjistruar në shtetin Maryland të SHBA-ve. Kontrata kap vlerën e 25,000 USD në muaj dhe do të jetë e vlefshme për tre muaj. “Baron Public Affairs LLC” pritet t’i ofrojë shërbime në fushën e medias, kur përfshihen drafte artikujsh në formë opinioni nga palë të treta, memorandume, raporte, lajme gazetash si dhe këshilla për politikën e jashtme.

Prill 2017

INVESTIGIM Check Up-i falas me fitime të majme: shqiptarët e paguan dyfish në 2015 Bilanci i kompanisë që fitoi tenderin e shumëdebatuar të kontrollit shëndetësor zbulon se check up i kushtoi taksapaguesve 554 milionë lekë vetëm për 9 muaj të vitit 2015, ndërsa kompania investoi gjithsej 337 milionë lekë dhe fitoi neto 45 milionë lekë, pasi kishte një kapital të vetin prej vetëm 30 milionë lekësh. GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANË

aksapaguesit shqiptarë e kanë paguar thuajse dyfish të ashtuquajturin “kontroll shëndetësor falas”, ndërsa kompania që fitoi tenderin e shumëdebatuar ka arritur të rekuperojë të gjithë investimin e vet brenda pak muajve nga nisja e aktivitetit, duke realizuar 45 milionë lekë të rinj fitim neto brenda nëntë muajve të parë të aktivitetit. Gjatë vitit 2015, vetëm 244 mijë shqiptarë e morën këtë shërbim, ndërsa kontrata e mbajtur sekret nga qeveria sanksionon detyrimin e taksapaguesve për të paguar kontrollin e 475 mijë personave. Të dhënat financiare të kontratës koncesionare për shërbimin check-up janë mbajtur gjithmonë të fshehta nga ana e qeverisë. Por bilanci i kompanisë 3P Life Logistic për vitin 2015, i dorëzuar me vonesë në Qendrën Kombëtare të Regjistrimit zbulon se qeveria merr përsipër të paguajë 475 mijë analiza në vit, pavarësisht se sa është numri real i personave që e marrin këtë shërbim. Përmes një dekarate, Fondi i Sigurimeve të Detyrueshme të Kujdesit Shëndetësor vlerësoi se ndonëse 917 mijë shqiptarë kanë të drejtë të përfitojnë nga projekti, “jo çdo gjë shkoi siç duhet”. Sipas FSDKSSH, vetëm 244, 420 vetë e morën këtë shërbim gjatë vitit 2015. Ndërkohë, bilanci i kompanisë për periudhën 31 mars-31 dhjetor 2015 tregon se taksapaguesit shqiptarë i kanë paguar asaj 554 milionë lekë; dy herë më shumë nga sa teorikisht do të kushtonin analizat sipas rezultatit të tenderit. 30 milionë lekë kapital, 45 milionë lekë fitime 3P Life Logistic-kompania e themeluar për mbarëvajtjen e koncesionit 10-vjeçar

Kryeministri Rama dhe ish ministri i Shëndetësisë, Ilir Beqaj

të check up-it zotërohet në 80 për qind të aksioneve nga kompania Marketing& Distribution dhe në 20 për qind nga kompania Trimed. Marketing& Distribution është 100 për qind në pronësi të Vilma Nushit, ndërsa Trimed ndahet 50 me 50 mes Nushit dhe Shani Peposhit. E vendosur shpeshherë në shenjestër për koncesionin, qeveria është përpjekur ta mbrojë atë me argumentin se kompania private ka kryer investime, që buxheti i shtetit nuk kishte mundësinë t’i bënte. Por bilanci i kompanisë duket se nuk e mbështet një argument të tillë. Kompania 3P Life Logistic, e themeluar në dhjetor 2014 me një kapital themeltar prej vetëm 30 milionë lekësh ka deklaruar investime totale në laboratorë shumën prej 337 milionë lekësh, ndërkohë që të ardhurat nga taksapaguesit kanë qenë në vlerën e 554 milionë lekëve. Gjithashtu, koncesioni i ka mundësuar kompanisë që pas një investimi në kapital themeltar prej vetëm 30 milionë lekësh, brenda nëntë muajve nga fillimi i aktivitetit të nxjerrë një fitim neto prej 45 milionë lekësh, me një normë kthimi prej 150 për qind. Ndërkohë që viti 2015 qe me aktivitet të pjesshëm për kompaninë, në vitin 2016 e më pas, barra mbi taksapaguesit pritet të jetë më e lartë. Sipas disa detajeve të kontratës së koncesionit të zbardhura në bilancin e audituar të kompanisë, kontrata koncesionare i jep asaj të ardhura bruto prej jo më pak se 730 milionë lekë në vit, (rreth 5.4 milionë euro). Kontrata do të zgjasë për dhjetë vjet, gjatë së cilave, tatimpaguesit do të paguajnë rreth 54 milionë euro, pavarësisht se sa do të jetë numri i analizave të kryera.

Kompania 3P Life Logistic, e themeluar në dhjetor 2014 me një kapital themeltar prej vetëm 30 milionë lekësh ka deklaruar investime totale në laboratorë shumën prej 337 milionë lekësh, ndërkohë që të ardhurat nga taksapaguesit kanë qenë në vlerën e 554 milionë lekëve.

Kontrolli shëndetësor falas është një nga shumë koncesionet që qeveria aktuale ka nënshkruar me kompani private me kosto të përgjithshme prej qindramilionë eurosh, ndërsa përfitimet e tatimpaguesve nga këto koncesione mbeten të paqarta dhe të pasigurta. Koncesioni i Check Up, p.sh, pasi të kushtojë 54 milionë euro, i kërkon kompanisë koncesionare të kryejë një investim prej vetëm 130 milionë lekësh, (më pak se 950 mijë euro) për të mirëmbajtur laboratorët që do t’i kalojnë nën pronësi qeverisë shqiptare. Bilanci i kontrollit falas Në vitin 2014, Ministria e Shëndetësisë deklaroi se kishte në plan të zbatonte një projekt për të mundësuar kontrollin e parametrave kryesore shëndetësore për popullsinë nga 40 në 65 vjeç falas, me synimin për të parandaluar në kohë sëmundjet e ndryshme, të cilat mund të shkaktojnë kosto shtesë për sistemin shëndetësor publik në rast se nuk diagnostikohen në periudhë të hershme. Qeveria la në heshtje faktin se këtë shërbim kishte ndër mend t’ia ngarkonte një kompanie private përmes një kontrate koncesionare. Vetëm në dhjetor 2014, shqiptarët mësuan se një tender qe zhvilluar dhe një kompani, deri më tani e njohur për shpërndarje produktesh ushqimore e të duhanit, kishte fituar tenderin për ndërtimin e një rrjeti laboratorësh për analizat. Pyetjes se sa do t’i kushtonte taksapaguesve ky projekt, qeveria vendosi të mos i përgjigjej hapur. BIRN i dërgoi një kërkesë për të drejtë informimi në vitin 2016 Ministrisë së Shëndetësisë, duke i kërkuar një kopje të kontratës dhe të studimit që i parapriu tenderit, por Ministria

Prill 2017

Shpallen kompanitë fituese të koncesionit të katërt në Shëndetësi Labopharma-një kompani shqiptare me 100 mijë lekë kapital, kompania franceze Exalab dhe një kompani e panjohur holandeze u shpallen fitues mes nëntë konkurrentëve për koncesionin 100 milionë dollarë të shërbimit laboratorik.

Faksimile e bilancit të audituar të kompanisë “3P Life Logistic”, që menaxhon koncesionin e Check-up

deklaroi se nuk kishte kopje të kontratës për shkak se Prokuroria e Përgjithshme e kishte sekuestruar atë në kuadër të një hetimi, që deri më tani nuk ka sjellë asnjë rezultat. Sa i përket kostove, qeveria deklaroi se kompania koncesionare ka ofruar kryerjen e disa analizave bazë përkundrejt një pagese prej 1,537 lekësh, ndërkohë që në laboratorë të tjerë privatë, të njëjtat analiza kushtojnë zakonisht 3 mijë lekë. Megjithatë në kontratë, qeveria i ka akorduar kompanisë një numër minimal analizash, të cilat, në rast se nuk realizohen brenda një viti, taksapaguesit gjithsesi do t’i paguajnë. Për vitin 2015, kjo mar-

rëveshje thuajse e ka dyfishuar konston prej 1,537 lekësh të një kontrolli. Si pasojë e interesit të vakët dhe numrit të ulët të njerëzve që e kërkuan këtë shërbim, qeveria kërkoi në vitin 2016 të zgjerojë numrin e njerëzve potencialë që mund të përfitojnë analiza të tilla. Nëse më parë, mosha e lejuar për check up falas ishte nga 40 në 65 vjeç, pas kësaj u bë nga 35 në 70 vjeç. Pyetur në Kuvend për arsyet e zgjerimit të moshës, ish-Ministri i Shëndetësisë Ilir Beqaj mohoi aludimin se kjo po bëhej për shkak se numri i analizave qe i ulët, por deklaroi se në këtë mënyrë do të parandaloheshin më shumë sëmundje.

inistria e Shëndetësisë shpalli fitues të koncesionit të shërbimit laboratorik konsorcumin mes një kompanie shqiptare me 100 mijë lekë kapital-Labopharma, kompanisë franceze Exalab dhe një kompanie të panjohur holandeze. Ministria e Shëndetësisë shpalli bashkimin e kompanive Labopharma sh.p.k, Exalab France dhe AB Laboratory Solutions B.V me seli në Holandë fitues të koncesionit të shërbimit laboratorik, vlera e së cilit parashikohet t’i kushtojë rreth 100 milionë dollarë buxhetit të shtetit për 10 vitet e ardhshme. Njoftimi i publikuar në faqen e Agjencisë së Prokurimit Publik tregon se oferta e konsorcumit fitues u përzgjodh mes nëntë konkurrentëve në garë, ndërkohë që vetëm katër prej tyre kishin paraqitur ofertë. Sipas njoftimit të shpalljes, konsorcumi fitues ofroi 10.70% zbritje nga çmimi i listës së testeve të përcaktuara nga Ministria e Shëndetësisë. Ndërkohë, përqindja në koncesion ndahet në 41.7 për qind për kompaninë shqiptare Labopharma sh.p.k, 25 për qind për kompaninë franceze Exalab France dhe 33.3 për qind për kompaninë e regjistruar në Holandë, AB Laboratory Solutions B.V. Sipas Qendrës Kombëtare të Biznesit, kompania kryesore fituese “Labopharma sh.p.k” është themeluar në vitin 2007 me aktivitet në import-eksportin e produkteve farmaceutike dhe zotërohet në 100 për qind të aksioneve nga Janis Karathano. Ajo ka një kapital të nënshkruar prej 100 mijë lekësh, një total asetesh prej 55.8 milionë lekësh dhe bilanci i fundit i dorëzuar nga QKB tregon se ajo e ka mbyllur vitin 2015 me humbje. Kompania franceze Exalab, sipas faqes së saj në internet rezulton të ketë një rrjet të gjerë laboratorësh biologjikë dhe deklaron se ka të punësuar rreth 400 persona. Kompania e tretë fituese AB Laboratory Solutions B.V rezulton e regjistruar në Hagë të Holandës, ndër-

kohë që mungojnë të dhënat e tjera. Në dhjetor 2016, Ministria e Shëndetësisë shpalli tenderin për ofrimin e shërbimit laboratorik të spitaleve universitare, rajonale dhe atyre bashkiakë të Sarandës dhe Lushnjes-18 laboratorë gjithsej, pavarësisht protestave të mjekëve dhe laborantëve, akuzave të opozitës dhe kundërshtive brenda mazhorancës. Sipas njoftimit të ish-ministrit të Shëndetësisë, Ilir Beqaj, vlera e kontratës për 10 vitet e koncesionit përllogaritej të ishte 13,005, 966,000 lekë pa TVSH. Në një intervistë më 16 dhjetor, ministri i Shëndetësisë Ilir Beqaj sqaroi se ky koncesion ishte përgatitur që në vitin 2014 me asistencën e IFC-së dhe do ta përmirësonte thelbësisht cilësinë e analizave. “Kërkohet që laboratorët të çertifikohen ndërkombëtarisht me standarte europiane që nuk i kanë sot,” u shpreh Beqaj. “Është kusht i atij që do të pranojë të lidhë kontratë me ne, që këtë gjë ta bëjë brenda kohës optimale kur do shtrihet në të gjithë Shqipërinë,” shtoi ai. Ndërsa Partia Demokratike e cilësoi një procedurë dhe praktikë korruptive këtë koncesion, duke akuzuar se “nuk ka asnjë model të ngjashëm në botë”. Koncesion i laboratorëve ëshë kontestuar gjithashtu dhe nga Lëvizja Socialiste për Integrim, e cila ka paraqitur dhe një amendament kundër tij në ligjin për buxhetin e vitit 2017, nëpërmjet kreut të grupit parlamentar Petrit Vasili. Administrimi i shërbimit laboratorik të spitaleve nga kompani private për një periudhë 10-vjeçare është koncesioni i katërt i Ministrisë së Shëndetësisë, pas atyre të check up-it, hemodializës dhe sterilizimit të pajisjeve kirurgjikale. Në buxhetin e vitit 2017, qeveria deklaroi se kostoja totale e katër koncesioneve parashikohej të kapte vlerën e 40 miliardë lekëve në 10 vjet, ose 320 milionë dollarëve.

Prill 2017

Kodi i Procedurës Penale është njëri prej ligjeve të paketës së reformës në drejtësi, të cilat po adoptohen nga Parlamenti shqiptar. Për Artan Hoxhën, pedagog i së drejtës proceduriale penale dhe propozues i ndryshimit në nenin 449 në cilësinë e ekspertit, ky ligj është “ndër ligjet më të mira të hartuara, pas një pune 5-vjeçare”.

Opinion

Dosjet e mëdha të krimit dhe korrupsionit; ekspertët të ndarë për nenin 449 Ndryshimi i nenit 449, që ndalon rihapjen e çështjeve me vendim pafajësie në dëm të të pandehurit u bë në kundërshtim me rekomandimin e EURALIUS, por ekspertët pohojnë se dispozita e re nuk do të ndikojë dosjet e mëdha. ALEKSANDRA BOGDANI | BIRN | TIRANË

ë 30 mars, mazhoranca ngriti kartonin jeshil në Kuvendin e Shqipërisë për t’i mbyllur shtegun rishikimit të çështjeve gjyqësore me vendim pafajësie të formës së prerë-lëvizje që shkoi në kah të kundërt me rekomandimin e EURALIUS dhe shkaktoi zemërim në radhët e opinionit publik. Një grup aktivistësh të shoqërisë civile, të cilët e lexojnë ndryshimin e nenit 449 të Kodit të Procedurës Penale si “amnisti për klasën e korruptuar politike” kanë bërë thirrje për protesta, ndërsa i kërkojnë presidentit të Republikës që të mos e dekretojë ligjin. Ndonëse i shfrytëzuar me pikatore në të shkuarën, neni 449 i Kodit të Procedurës Penale lejonte rishikimin e vendimeve të pafajësisë së formës së prerë brenda 5 vjetëve, edhe në dëm të të pandehurit. Neni 256 i Kodit të ri të Procedurës Penale, që reflekton ndryshimin e nenit 449 parashikon rishikimin e vendimeve gjyqësore të formës së prerë në çdo kohë sipas përcaktimeve të Kodit, “me përjashtim të vendimeve të pafajësisë kur synohet rëndimi i pozitës së të pandehurit”. Kodi i Procedurës Penale është njëri prej ligjeve të paketës së reformës në drejtësi, të cilat po adoptohen nga Parlamenti shqiptar. Për Artan Hoxhën, pedagog i së drejtës proceduriale penale dhe propozues i ndryshimit në nenin 449 në cilësinë e ekspertit, ky ligj është “ndër ligjet më të mira të hartuara, pas një pune 5-vjeçare”. “Mua më vjen keq për gjithë zhurmën që po bëhet, pasi nuk ka asnjë shkelje standardi. Ky rregullim garanton sigurinë ligjore dhe nuk prek asnjërën prej çështjeve të diskutuara. Nuk ndikon në kushtet e reformës në drejtësi,” tha Hoxha për BIRN. Siguria ligjore është një parim i rëndësishëm i jurispudencës europiane, e cila vepron në përputhje me praktikën e Gjykatës Europiane për të Drejtat e Njeriut. Megjithatë, vendet e Bashkimit Europian ndjekin dy modele të ndryshme, sa i takon rihapjes së çështjeve të pafajësisë

në dritën e provave të reja. Modeli i adoptuar nga Parlamenti shqiptar ndiqet nga vende si Italia, Franca, Belgjika, Spanja dhe Portugalia. Ndërsa shumica e vendeve të BE, të tilla si Gjermania, Austria, Suedia lejojnë rihapjen e çështjeve edhe në dëm të të pandehurit, nën procedura të qarta dhe strikte. Në Shqipëri, zgjedhja e modelit italian nuk ka mundur të sigurojë konsensus, si në radhët e ekspertëve shqiptarë, ashtu edhe atyre ndërkombëtarë. Delegacioni i Bashkimit Europian, i cili asiston nga afër procesin përmes misionit EURALIUS i tha BIRN se “nuk ekziston një parim i qartë europian i ndërtuar në këtë drejtim”. Sipas BE, ka praktika të ndryshme europiane, ndërsa të gjitha ato lejohen nën Gjykatën Europiane të të Drejtave të Njeriut. Megjithatë, rekomandimi i tyre ishte në favor të rihapjes së çështjeve penale, edhe në rastet e pafajësisë. “Euralius rekomandoi parashikimin e një dispozite të ngjashme me modelet e vendeve si Gjermania, Austria apo Suedia, të cilat lejojnë rihapjen e çështjeve penale në raste të caktuara, edhe nëse kishte

pafajësi,” u përgjigj delegacioni i BE. Ndalimi i rishikimit të çështjeve “in malam partem”-në rastet kur ekziston një vendim pafajësie i formës së prerë u prezantua për herë të parë në mbledhjen e 21 marsit në Komisionin e Ligjeve, ndonëse projektligji i Kodit të Procedurës Penale ishte depozituar prej javësh në Kuvend. Procesverbali i mbledhjes, i publikuar në faqen e Kuvendit tregon se kjo dispozitë ka shkaktuar momente paqartësie dhe debat. Delegacioni i BE i tha BIRN se propozimi për ndjekjen e modelit italian për rihapjen e çështjeve erdhi nga ekspertët shqiptarë. “Ky version u adoptua gjithashtu nga Parlamenti,” u përgjigj delegacioni i BE. Propozimi, i sanksionuar tashmë në nenin 256 të Kodit të Procedurës Penale u kundërshtua edhe nga Arben Rakipi, gjithashtu pjesë e grupit të ekspertëve vendas për reformën në drejtësi. Në mbledhjen e 21 marsit në Komisionin e Ligjeve, Rakipi u shpreh kundër propozimit të Hoxhës, me argumentin se standardi ndërkombëtar është për të riparë çështjet

e mbyllura, në rastet kur gjenden prova të reja. I kontaktuar nga BIRN, Rakipi konfirmoi qëndrimin e tij kundërshtues. “Është bërë një zgjedhje nga grupi i ekspertëve dhe ligjvënësi, nuk është çështje standardi. Unë personalisht jam shprehur kundër dhe kam qenë në grupin e minorancës,” i tha Rakipi BIRN-it. Duke iu referuar debatit, Artan Hoxha hedh poshtë mundësinë e ndikimit politik për ndryshimin e nenit 449. “I gjithë diskutimi u zhvillua në Komisionin e Ligjeve dhe arriti në atë përfundim që dihet,” tha ai. I pyetur nëse ndryshimi i nenit 449 u miratua nga ekspertët e Euralius, Hoxha u përgjigj: Besoj se po! “Pati një moment tensioni që erdhi për shkak të mediatizimit të çështjes,” shtoi ai. Kundërshtimi rreth ndryshimeve në nenin 449 i ka rrënjët në perceptimin e gjithëpërhapur në Shqipëri se sistemi i drejtësisë ka dështuar të gjykojë peshqit e mëdhenj të korrupsionit dhe eksponentët e krimit të organizuar. Mbyllja e dosjeve të mëdha në Shqipërinë e tranzicionit ka qenë një ndër motivet më të forta për mbështetjen e një reforme të thellë në sistemin e drejtësisë. Ekspertët shqiptarë dhe ata ndërkombëtarë bien dakord në pikën që miratimi i kësaj dispozite ka një fushë të vogël veprimi. Artan Hoxha i tha BIRN se dispozita sipas Kodit të vjetër të Procedurës është përdorur dy apo tre herë gjithsej në të shkuarën. Pa përmendur çështje konkrete, ai garanton se kjo dispozitë nuk cënon rihapjen e dosjeve të diskutuara. Delegacioni i Bashkimit Europian i tha BIRN se “ndalimi i rishikimit është i aplikueshëm vetëm për rastet e mbyllura me një vendim të formës së prerë pafajësie për të pandehurin”. “Jo për vendimet e gjykatës, të cilat vendosin një sanksion dhe as u referohet çështjeve të mbyllura gjatë një faze të hetimit. Çështje të tilla mund të rihapen në çdo kohë, nëse dalin prova të reja,” përfundoi delegacioni i BE-së.

Prill 2017

Analizë

Domethënia e ngjarjeve në Poloni, Hungari dhe Turqi është vërtet shqetësuese sepse nënvijëzon mungesën e pushtetit nga BE-ja për të imponuar standardet e saj te anëtarët e vet.

Europa nuk po hyn në një “Epokë të Re Diktatorësh” Politikanët autoritarë mund të jenë në rritje në Europën Lindore, por frika se kjo i kanoset demokracisë europiane është e ekzagjeruar. MARCUS TANNER | BIRN | LONDËR

ditoriali i të hënës në New York Times duhet t’ia ketë ngecur mëngjesin në fyt Aleksandër Vuçiçit nëse e ka lexuar. Duke iu referuar fitores së thellë të kryeministrit serb në zgjedhjet presidenciale në Serbi, ky bastion i mendimit liberal amerikan të Gjirit Lindor e akuzoi Vuçiç se po e çon Serbinë pranë autoritarizmit, duke qenë se tashmë ka sulmuar shtypin e lirë. NYT vazhdoi dhe paralajmëroi liderët europianë kundër idesë se një brez i ri “të fortosh” si Vuçiç i Serbisë paraqesin ndonjë garanci reale për stabilitet afatgjatë. Nëse NYT po i bie alarmit për Vuçiçin, kjo nuk është vetëm prej ngjarjeve brenda një vendi të vogël si Serbia. Në Europën Lindore dhe Juglindore, nga Polonia në Turqi, liberalët shohin se era po fryn në favor të regjimeve “joliberale”. Viktor Orban i Hungarisë – tani po përpiqet të mbyllën Universitetin Qendror Europian – i parapriu kësaj faze gjithë krenari. Por gjithashtu kjo vlen po aq shumë për qeverinë nacionaliste në Poloni dhe Maqedoni, presidenti i të cilës po abuzon me pushtetin për të ndaluar formimin e një qeverie të drejtuar nga opozita. Mbi të gjitha vlen për Turqinë, ku më 16 prill një referendum do të mbahet për t’i dhënë ose jo presidentit Erdogan më shumë kompetenca sesa ka tani. Frika në qarqet perëndimore liberale lidhet me përhapjen në Europë të formës së një qeverisjes që shpesh njihet si “demokraci e menaxhuar” e parë te Rusia e Vladimir Putinit, që mban vetëm format në dukje të sundimit demokratik, e ndihmuar nga frika ndaj myslimanëve dhe “armiqve të tjerë” të brendshëm. Domethënia e ngjarjeve në Poloni, Hungari dhe Turqi është vërtet shqetësuese sepse nënvijëzon mungesën e pushtetit nga BE-ja për të imponuar standardet e saj te anëtarët e vet. Deri tani, diskutimi për të penguar fondet për Hungarinë dhe Poloninë, për refuzimin e marrjes së refugjatëve dhe ndryshimeve të bëra te gjyqësori, kushtetuta

dhe media, ka arritur pakogjë. Nuk ka gjasa të ndodhë ndonjë gjë, pasi kancelarja gjermane Angela Merkel tha në fund të marsit: “Nuk mendoj se kërcënimet do të bënin mirë tani,”. Për Turqinë, heshtja e Europës është edhe më shurdhuese. Në Europën Lindore, liderët me dyshime paranojake të kritikave po përfitojnë nga këmbëngulja në rritje e Rusisë, nga ulja e besimit te perspektiva afatgjatë e BE-së, nga lodhja e SHBA-së prej të qenët drejtuesja e botës dhe nga frika për imigrim masiv e islam radikal. Sa për Turqinë, Ankaraja mjafton të kërcënojë me mospranimin mbrapsht të migrantëve që liderët europianë të bien në heshtje mbi shkeljet e të drejtave të njeriut që po ndodhin në vend. Roli kyç i Maqedonisë si portier i Ballkanit, për të ndaluar çdo valë të mundshme refugjatësh të hyjnë në BE nga Greqia, gjithashtu shpjegon pse Brukseli është aq i druajtur rreth përmendjes së shkeljeve të demokracisë në vend. Në Serbi, kërcënimi i medias anti-qeveritare duket se nuk u përfshi në diskutimet që senatori amerikan John Mçain mbajti me kryeministrin dhe presidentin e ardhshëm Vuçiç. Në fakt, ata u përqendruan te bashkëpunimi ushtarak

Në Europën Lindore, liderët me dyshime paranojake të kritikave po përfitojnë nga këmbëngulja në rritje e Rusisë, nga ulja e besimit te perspektiva afatgjatë e BE-së, nga lodhja e SHBA-së prej të qenët drejtuesja e botës dhe nga frika për imigrim masiv e islam radikal. bilateral. Shkurt, shpresat liberale që dikush në Bruksel apo Uashington ka për të shpëtuar nga Orban, Vuçiç, Erdogan apo Gruevski duken të largëta për t’u arritur. Por pavarësisht kësaj, Europa është larg nga të qenët pranë një “Epoke të Re Diktatorësh”. Kjo nuk është ende një rikthim i viteve 1930, kur besimi në sistemet demokratike ra në shumicën e kontinentit, duke u zëvendësuar nga diktaturat fashiste në Spanjë, Portugali, Itali dhe Gjermani, nga diktatura mbretërore në

Jugosllavi dhe diktatura presidenciale në Poloni. Duhet kujtuar se deri në fillim të viteve 1970, Perëndimi “demokratik” ishte shtëpi e tre diktaturave absolute në Europë, në Spanjë, Portugali dhe Greqi. Kjo është e paperceptueshme tani. Gjithashtu duhet pranuar se nëse demokracia është disi e sëmurë në disa vende europiane lindore, të gjitha këto janë vende ku demokracia ka pasur rrënjë të dobëta. Rusia, referuesi i madh i të fortëve të ardhshëm, nuk ka pasur kurrë kujtim të demokracisë. Ajo kaloi nga carizmi te Stalini pa shumë dallim, përpara se të hapej për ndaj botës së re në zhvillim në vitet 1990. Nuk është çudi që nuk ka caktuar ndonjë formë të dhënë të qeverisjes, por ka ndërthurur carizmin dhe populizmin në një sistem hibrid të vetin. Hungaria nuk ishte demokraci para viteve 1990. Në fakt, Hungaria e Madhe, ajo e vetja para 1918 nuk do të kishte mbijetuar kurrë si demokraci, pasi nacionalistët ia kalonin në numër fiseve vendase. Sa për Poloninë, ajo u nënshtrua nga rusët dhe prusianët për shumicën e ekzistencës, derisa fitoi një pavarësi të brishtë në 1918. Demokracia parlamentare polake zgjati gjithsej vetëm tetë vjet derisa e mori Pilsudksi dhe nuk u rishfaq deri në vitet 1990. Në të gjitha këtu vende, shto Serbinë, çështjet kombëtare janë prirur të bëhen më të mëdha në mendjet e njerëzve krahasuar me çështjet e të drejtave. Ato kanë ngjashmëri, duke filluar me një ndjenjë të fortë se pavarësia e tyre këmbëtare është e re dhe në rrezik. Por kjo nuk do të thotë se ndonjëra prej tyre do të bëhet diktaturë e vërtetë, apo që ndonjë nga simptomat e tyre do të përhapen në kontinent. Demokracia mund të mos jetë aq shëndetplotë në Europë nga sa dukej në vitet 1990. Por është ende në aksion në shumicën e vendeve, të lindjes dhe perëndimit, si dhe respektohet të paktën me gojë në pjesën tjetër. Ne kemi më shumë “të fortë” dhe regjime “joliberale” të zbuluara se më parë – por ato mbeten përjashtimi, jo rregulli dhe ky ndryshim është i rëndësishëm.

Prill 2017

INVESTIGIMI Shqipëria ka shitur një pjesë të rezervave të saj të mëdha të armëve të vjetra te një firme e dyshimtë bullgare, e cila është e lidhur me një shpërthim vdekjeprurës që shkaktoi vdekjen e një trajnuesi të Pentagonit.

Shqipëria i shiti armë ndërmjetësit të dyshimtë bullgar LINDITA ÇELA,IVAN ANGELOVSKI, MARIA CHERESEVA | BIRN | TIRANË

ompania shtetërore e eksportit të armëve, MEICO i ka shitur 17.5 milionë fishekë kinezë, 350 mortaja dhe 40,000 predha mortajash në vitin 2015 kompanisë bullgare Alguns Ltd, e cila ishte pjesë e programit të SHBA-ve për trajnimin dhe pajisjen e rebelëve sirianë. Kjo firmë dyshohet të ketë qenë e lidhur me një shpërthim vdekjeprurës në një poligon qitjeje në Bullgari në vitin 2015, i cili shkaktoi vdekjen e një trajneri të punësuar nga Pentagoni si punonjës në projektin e Sirisë. Alguns Ltd është në pronësi të Alexander Dimitrov, i cili njihet si një partner biznesi i figurës famëkeqe bullgare të krimit të organizuar, Boyan Petrakiev Borisov, i njohur me nofkën “Baroni”. Detajet mbi shitjet me vlerë prej më shumë se 1 milion euro ekspozohen nga dokumentet konfidenciale mbi eksportet e armëve, të siguruara nga Rrjeti Ballkanik i Gazetarisë Investigative, BIRN. Këto dokumente tregojnë se si armët e vjetra kineze dhe shqiptare si dhe muni-

cionet janë eksportuar në Bullgari si pjesë përfshirëse e katër licencave të eksportit të lëshuara nga MEICO për kompaninë Alguns në vitin 2015. Në të njëjtën kohë, Alguns ishte e punësuar si nënkontraktor i Komandës së Operacioneve Speciale të Pentagonit (SOCOM), si pjesë e përpjekjeve të SHBA-së për të furnizuar dhe trajnuar rebelët sirianë të cilët luftojnë Shtetin Islamik, i njohur gjithashtu si ISIS. Ekspertët e armëve besojnë se Bullgaria nuk ka gjasa të ketë qenë destinacioni final i armëve dhe municioneve shqiptare, duke marrë parasysh vjetërsinë e tyre dhe faktin që Sofja ka një ushtri relativisht moderne dhe është anëtarë e NATO-s. Alguns refuzoi të komentojë mbi sugjerimet e ekspertëve se vendet e Lindjes së Mesme ose të Afrikës ishin destinacioni potencial i armëve të importuara nga Shqipëria. Kompania Alguns, e lidhur me shpërthimin vdekjeprurës Roli i Alguns në programin e arma-

DESTINACIONI Ekspertët e armëve besojnë se Bullgaria nuk ka gjasa të ketë qenë destinacioni final i armëve dhe municioneve shqiptare, duke marrë parasysh vjetërsinë e tyre dhe faktin që Sofja ka një ushtri relativisht moderne dhe është anëtarë e NATO-s. Alguns refuzoi të komentojë mbi sugjerimet e ekspertëve se vendet e Lindjes së Mesme ose të Afrikës ishin destinacioni potencial i armëve të importuara nga Shqipëria.

tosjes dhe trajnimit të rebelëve sirianë u bë publik për herë të parë në Qershor 2015, kur Francis Norwillo, një veteran 41 vjeçar i marinës amerikane vdiq si rezultat i shpërthimit të një predhe antitanku në një poligon qitjeje në fshatin e Aveno-s në Bullgarinë Qendrore. Ky poligon është pronë e prodhuesit shtetëror bullgar të armëve, VMZ Sopot. Email-et dhe kontratat e siguruara nga BIRN nga një padi gjyqësore në Amerikë dhe informacionet nga burime njerëzore në Bullgari japin të dhëna të reja mbi këtë incident. Përfshirja e Alguns në këtë shpërthim mbetet e debatueshme, por pranohet se kompania kishte një rol kyç në organizimin e qitjeve në poligon në vigjilje të incidentit vdekjeprurës. Norwillo dhe kolegu i tij i plagosur, Michael Dougherty ishin punësuar nga Pentagoni përmes një kontrate me vlerë 28 milionë dollarë, e cila përfshinte trajnimin e rebelëve sirianë në qitje me armë të ndryshme të stilit sovjetik. Sipas një padie të ngritur në Florida nga e veja e Norwillo-s dhe nga Dougherty, ata kanë udhëtuar në Bjellorusi dhe pastaj në Bullgari, në mënyrë që pajisjet të testoheshin para

Prill 2017

Lidhjet e Alguns me Shqipërinë duket se shkojnë përtej blerjes së municioneve të vjetra, duke marrë parasysh se kjo kompani u përpoq të siguronte një kontratë qiraje për fabrikën e armëve të epokës komuniste në qytetin e vogël të Poliçanit.

hapjes në kampin e trajnimit në Jordani. Dokumentet nga padia kundër tri kompanive amerikane të përfshira në këtë incident – Purple Shovel, Skybridge Tactical and Regulus Global, hedhin dritë mbi dyshimet se predha antitank 30-vjeçare e prodhuar në Bullgari ishte refuzuar si e “pasigurtë” nga Pentagoni, i cili po blinte armë për rebelët sirianë. Pas shpërthimit, autoritetet bullgare u shprehën se Alguns kishte marrë me qira poligonin dhe kishte siguruar predhën që shpërtheu. Në Shtator 2015, kompania u sanksionua me një gjobë prej 62,500 euro pasi kishte dështuar të siguronte një leje nga Ministria e Ekonomisë në Bullgari për seancën fatale, por Alguns i mohoi akuzat dhe u pastrua më pas në Apel. Gjykata vendosi se Ministria kishte kryer gabime të mëdha administrative dhe se nuk kishte arritur të provonte se Alguns kishte marrë me qera poligonin në ditën e aksidentit. Purple Shovel, kontraktori kryesor i Pentagoni-t në këtë projekt i tha BIRN në një përgjigje me shkrim se kompania Alguns ishte përfshirë në këtë projekt nga nënkontraktori Regulus Global për të rezervuar seancat dhe siguruar municion për trajnimin. Ai tha gjithsesi se aksidenti kishte ndodhur gjatë një të “shtëne rekreative” në fundjavë, pas përfundimit të trajnimit zyrtar. Kalendari i trajnimit, i siguruar nga BIRN tregon se kompania Alguns e kishte rezervuar poligonin deri të premten e 5 Qershorit, si dhe zbulon se dy kompanitë shtetërore bullgare, VMZ Sopot dhe Arcus ishin përgjegjëse për trajnimin e kontraktorëve amerikanë me një shumëllojshmëri armësh dhe municioni të prodhimit sovjetik. Trajnimi përfshinte llojin e mortajës së dorës, OG-7, e cila dështoi dhe si rezultat shkaktoi një shpërthim vdekjeprurës. Skybridge Tactical, e cila kishte punë-

Lidhjet e krimit të organizuar Pronari i Alguns, Alexander Dimitrov është gjithashtu një ish-partner biznesi i figurës famëkeqe bullgare të krimit të organizuar, Boyan Petrakiev Borisov, i njohur si“Baroni”. Dokumentet nga regjistri i biznesit në Bullgari tregojnë se Dimitrov themeloi kompaninë Alguns Ltd në vitin 2008 në Sofje. Tregtia e armëve është aktiviteti kryesor i kompanisë. Në vitin 2004, Dimitrov dhe Petrakiev ishin bashkëpronarë të një kompanie skrapi të quajtur SIB Metal. Dimitrov thotë se regjistrimi i kompanisë u anulua gjatë procesit të aplikimit dhe se ai nuk e ka parë Petrakiev që prej asaj kohe. Në një raport të Qendrës së Kërkimeve Policore të Ministrisë së Brendshme, Petrakiev përshkruhet si një shembull i “një figure të fortë të botës kriminale”. Dokumenti i publikuar në vitin 2010 shpjegon se Petrakiev ka qenë i dënuar dhjetë herë si dhe ai u ballafaqua me tetë çështje të tjera për një numër të madh krimesh. Akuzat përfshinin vjedhje makinash, huliganizëm, përdhunim, mbajtje e paligjshme e armëve dhe drogës dhe pjesmarrje në një grup të organizuar kriminal. Në vitin 2009, Petrakiev u shpall fajtor për drejtimin e një grupi kriminal të përfshirë në falsifikimin e kartave të kreditit në tetë shtete. Në vitin 2012, ai u arrestua dhe u burgos për drejtimin e një kazinoje të paligjshme.

suar Norwillo dhe Dougherty ka argumentuar në dokumentet e gjykatës se shpërthimi ndodhi gjatë trajnimit zyrtar dhe se palët e dëmtuara duhej të kompensoheshin nga qeveria amerikane. Regulus Global ka hedhur poshtë akuzat. Ky incident nuk është i vetmi ballafaqim i Alguns me ligjin. Kjo kompani u gjobit me 1,000 euro në Qershor 2016, pasi nuk kishte siguruar dokumentacionin e duhur për një dyqan municionesh që mbante në Sliven, në jug të Bullgarisë. Destinacioni final i armëve, në “Lindje të Mesme apo Afrikë” Lufta në Lindjen e Mesme ka shkaktuar një rrjedhje të paparë të armëve dhe municioneve nga Ballkani ndërkohë që Bullgaria luan një rol të rëndësishëm si vendburim armatimesh dhe nyjë shpërndarjeje për ndërmjetësit e armëve. I pyetur për blerjen e stoqeve të vjetra të Shqipërisë nga Alguns, Pieter Wezeman i Institutit Ndërkombëtar për Kërkime

mbi Paqen në Stokholm- një burim kryesor i informacioneve mbi tregtinë e armëve, beson se nuk ka gjasë që Bullgaria të jetë destinacioni final i municioneve, duke marrë parasysh vjetërsinë e tyre. Ai tha se këto pajisje mund të kenë përfunduar në Siri, Jemen ose ndoshta në Afrikë. “Ekzistojnë disa skenarë të mundshëm,” shpjegoi Wezeman. “Njëri prej tyre mund të përfshijë transferimin e armëve në Siri ose Jemen. Një tjetër; zyrtarë të korruptuar në Afrikë mund ta kenë blerë atë si pjesë e ndonjë skeme mashtruese. Armët e tepërta funksionojnë shpesh në Afrikë për të legjitimuar eksportet, edhe pse në këto raste dyshohet shpesh për korrupsion”. SOCOM nuk iu përgjigj në mënyrë direkte pyetjeve nëse kishte blerë municione kineze nga Shqipëria si pjesë e programit të saj sirian, duke thënë se gazetarët duhet të “flasin me Alguns mbi aktivitetet e saj”. Alguns refuzoi të shp-

jegonte se çfarë kishte bërë me pajisjet, pasi ajo mbërritën në Bullgari. Purple Shovel i tha BIRN në një përgjigje me shkrim se ajo nuk i kishte blerë armatimet kineze dhe se “asnjëherë nuk kishte bërë biznes drejtpërdrejt me Alguns”. Tirana ka një histori të trazuar sa i përket eksportit të armëve nga rezervat e saj të mëdha të municioneve kineze, të furnizuara në vitet 1960-1970, kohë kur Pekini ishte përkrahës kryesor ushtarak i Shqipërisë gjatë regjimit komunist. Në vitin 2007, ndërmjetësi i armëve AEY me bazë në Florida i shiti miliona fishekë të vjetër kinezë Pentagonit për t’i përdorur në Afganistan. Plumbat u ripaketuan në kuti kartoni, në mënyrë që të dukeshin si prodhim shqiptar, duke shmangur kështu embargon e municioneve kineze. Pronari i firmës, Efraim Diveroli u dënua me 4 vite burg për mashtrimin në vitin 2011. Ndërsa në vitin 2011, tetëqind mijë copë municione kineze të cilat duhej të ishin dërguar nga Shqipëria drejt Emirateve të Bashkuara Arabe u devijuan në mënyrë të paligjshme te rebelët libianë. Ministria e Mbrojtjes në Shqipëri tha se Alguns kishte siguruar dokumentet e duhura për eksportimin e armëve në Bullgari dhe se ajo kishte verifikuar se kompania “nuk është përfshirë në veprimtari kriminale”. Ministria shtoi se çdo ri-eksportim i armatimeve kërkon pëlqimin e tyre, ndonëse është dokumentuar gjerësisht se kjo pikë shpeshherë nuk përmbushet. Lidhjet e Alguns me Shqipërinë duket se shkojnë përtej blerjes së municioneve të vjetra, duke marrë parasysh se kjo kompani u përpoq të siguronte një kontratë qiraje për fabrikën e armëve të epokës komuniste në qytetin e vogël të Poliçanit. Por në një deklaratë me shkrim të dhënë për BIRN, u tha se plani ishte anuluar.

Prill 2017

INVESTIGIM

Ish-zyrtarët përfitojnë miliona nga pensionet suplementare Taksapaguesit shqiptarë janë të detyruar çdo vit të subvencionojnë nga taksat e tyre një numër të kufizuar zyrtarësh, të cilët sipas ligjeve të miratuara gjatë dy dekadave të fundit, përfitojnë pensione dy apo tri herë më të larta se sa pjesa tjetër e popullsisë dhe kanë qenë në gjendje të bllokonin disa tentativa për zvogëlimin e përfitimeve. OLA MITRE | BIRN | TIRANË

ubvencionimi nga buxheti i shtetit për skemën e pensioneve suplementare ka pësuar rritje, pavarësisht reformës të vitit 2015, e cila synonte uljen e transferimit të parave publike për këto pagesa. Sipas ligjit “Për buxhetin”, në vitin 2016 për pensionet suplementare janë transferuar 4.3 miliardë lekë, ndërkohë që ‘gropa’ pritet të thellohet edhe në vitin 2017, ku parashikohet se kjo skemë do të subvencionohet nga buxheti me 4.8 miliardë lekë apo me 465 milionë lekë më tepër se një vit më parë. Në total, janë tri kategori që përfitojnë pension pleqërie shtesë për shkak të detyrës së ushtruar. Në njërën prej tyre bëjnë pjesë punonjësit që kryejnë funksione kushtetuese dhe punonjësit e lartë të shtetit. Lista e përfituesve i kalon 200 funksionet, që fillojnë me: Presidentin, kryetarin e Kuvendit; kryeministrin, ministrat e vijon me deputetët, zëvendësministrat e drejtorë të drejtorive të ndryshme. Një tjetër kategori që përfiton pension suplementar janë ushtarakët, ndërsa kategoria e tretë përfshin personat që mbajnë tituj shkencorë e më konkretisht ata që kanë titullin shkencor “Profesor”, “Drejtues kërkimesh”, “Profesor i asociuar” dhe “Mjeshtër kërkimesh”. Ekspertët thonë se barra e këtyre skemave në buxhetin është e rëndë dhe se, vetëm dy vjet nga reforma e fundit, skema do të duhet të reformohet sërish për të reduktuar përfitimet dhe rritur kontributet. Edhe pse pranon se skema ka nevojë për rishikim, nëndrejtori i Institutit të Sigurimeve Shoqërore Ali Emini i tha BIRN se rritja e moshës së daljes në pension në 2015-ën të personave që perfitojnë pensione të veçanta ka ndihmuar me uljen e kostove me të paktë 10 % në 2017-ën. Rishikimi i moshës shihet si një arritje e reformës edhe nga Ministria e Mirëqënies Sociale, e cila pranoi se rezistenca nga deputetët ka qenë e lartë. “Rritja e moshës në 2015-ën u realizua me një angazhim serioz të pozitës qeverisëse sepse deputetët natyrshëm e refuzonin,” tha MMSR. “Ka argumente për këtë, pasi për funksionarët e lartë nuk është e lehtë të adap-

tohen në tregun e punës. Edhe eksperienca botërore është e tillë,” shtoi MMSR. Por një ish-zyrtar i Ministrisë së Mirëqenies Sociale i tha BIRN se përpjekjet e ekspertëve për të reformuar siç duhet skemën në vitin 2015 u bllokuan nga rezistenca në rangjet politike të përfituesve. Pension special për elitën Skema shqiptare e pensioneve nisi në vitet 1930 si një skemë e kufizuar kursimesh për punonjësit e administratës publike të asaj kohe ndërsa në vitet 1950, me ardhjen e regjimit komunist, u zgjerua për të përfshirë të gjithë punëtorët. Gjatë regjimit komunist një skemë e veçantë u krijua për punonjësit e kooperativave duke e ndarë vendin efektivisht në dy klasa, pasi pensionet e kooperativave qenë shumë më të ulëta se sa pensionet e punonjësve në sektorin jobujqësor. Në vitin 1991 ekonomia socialiste falimentoi, duke nxjerrë të papunë gati tri të katërtat e të gjithë punëtorëve. Shteti nuk pati më mundësi të respektojë kontratat e pensioneve të dekadave të mëparshme dhe në vitin 1994, me një ligj të ri pensionesh, i ra shkurt duke shpërndarë pensione minimale për të gjithë. Pensioni për zonat urbane u caktua në masën 2,200 lekë në muaj ndërsa në zonat rurale qe vetëm 700 lekë në muaj. Por në vitin 1996, Kuvendi i Shqipërisë miratoi një ligj që i ndau shqiptarët efektivisht në tre kategori. Pensione speciale dhe përfitime të tjera u përcaktuan për zyrtarët e lartë të shtetit, të zgjedhur apo të emëruar. Sipas këtij ligji, zyrtarët e lartë vijonin të merrnin 40-50 për qind të pagës në formën e pensionit edhe për tre vjet pas largimit nga detyra, pavarësisht se mund të kishin qëndruar në detyrë vetëm dy vjet. Ata përfitonin gjithashtu pension dy – tre herë më të lartë se sa pjesa tjetër e shqiptarëve dhe u jepej e drejta të dilnin në pension shumë vite më herët se sa pjesa tjetër e popullsisë. Megjithëse ata përbënin një numër relativisht të vogël prej disa qindra vetësh fillimisht, kostoja e pensioneve të tyre qe e konsider ueshme ndër sa numr i i përfituesve u rrit me shpejtësi përgjatë

Foto: Armando Babani / EPA

viteve. Me pensione më të larta dhe me kohëzgjatje përfitimi më të lartë gjithashtu për shkak të daljes së parakohshme në pension, barra që ata i kanë ngarkuar shqiptarëve është e konsiderueshme. Në vitin 2009, qeveria krijoi edhe një skemë tjetër të këtij lloji, për të dhënë pensione speciale për stafet akademike. Teorikisht, skema duhet të vetëfinancohet, pasi profesorët e sotëm duhet të paguajnë kontribute më të larta për të paguar pensionet më të larta të profesorëve në pension. Praktikisht buxheti i shtetit paguan pjesën dërrmuese të kostove. Në vitin 2015, e detyruar nga deficiti i lartë i skemës së pensioneve, qeveria bëri disa ndryshime në skemë duke rritur moshën e daljes në pension nga 55 në 60 vjeç si dhe duke rritur me 1 për qind masën e kontributeve ekstra që kjo kategori paguan për pensionin suplementar. Pjesë e reformës ishte edhe skema për personat që gëzojnë tituj shkencorë, duke

rritur me 1.5% masën e kontributeve të sigurimeve shoqërore për ata që punojnë në institucionet publike. Me ndryshimet ligjore kjo kategori paguan kontribute në masën 5%, nga 3.5% që ishte më herët. Ndërkohë që, masa e kontributit suplementar që paguhet nga të punësuarit në sektorin privat nuk pësoi ndryshime, duke mbetur në nivelin 7%. Me gjithë ndryshimet në skemë, raporti mes financimit të skemës nga kontributet dhe buxhetit të shtetit mbetet tejet i lartë. Skemat e pensioneve suplementare të marra së bashku në vitin 2016 kishin të ardhura prej vetëm 778 milionë lekësh dhe shpenzime totale prej 5.2 miliardë lekësh, me një masë deficiti prej 85 për qind. Kjo do të thotë se 85 për qind të pensioneve suplementare paguhen nga taksimi i përgjithshëm. Të dhënat për nëntëmujorin e parë 2016, (të fundit të disponueshme), tregojnë se shqiptarët paguan 3.7 miliardë lekë

Prill 2017

Kryeministri Edi Rama dhe Kryetari i Parlamentit, Ilir Meta

për pensione suplementare, shumica e të cilave shkuan për pensionet suplementare të ushtarakëve. Aktualisht 2,241 ish-zyrtarë të lartë përfitojnë pensione të jashtëzakonshme. Në buxhetin e vitit 2017, skema e pensioneve suplementare parashikohet të ketë më shumë shpenzime dhe deficit më të madh, pavarësisht se reforma e pensioneve e vitit 2015 supozohej se do të zvogëlonte deficitin duke ulur përfitimet dhe rritur kontributet. Kështu, shpenzimet totale për pensione suplementare pritet të arrijnë në 5.9 miliardë lekë, me një rritje prej 13 për qind në krahasim me vitin e kaluar. Të ardhurat pritet të jenë 1 miliardë lekë dhe gropa që duhet të mbulojnë tatimpaguesit pritet të rritet në 4.8 miliardë lekë. Kjo është një barrë e konsiderueshme për buxhetin e shtetit, i cili, në një vit të zakonshëm paguan 4 miliardë lekë si ndihmë ekonomike për mbi 80 mijë familje të varfra. Gjithsesi, pjesa dërrmuese e deficitit në skemat e pensioneve suplementare shkaktohen nga pensione të jashtëzakonshme që parlamenti i ka dhënë përgjatë viteve një numri zyrtarësh të tillë si ish-ushtarakë, ish-oficerë policie apo ish-oficerë të agjencive të inteligjencës, të cilët përfitojnë bashkërisht rreth 2 miliardë lekë në vit. Ekspertët e ekonomisë thonë se skema e pensioneve suplementare për personat që ushtrojnë funksione kushtetuese dhe shtetërore prodhon shpenzime të padrejta për buxhetin e shtetit. “Trajtimi i privilegjuar i ushtruesve të funksioneve të larta publike reflekton si trashëgiminë e periudhës komuniste, por edhe përvoja të ndryshme botërore. Nëse këto privilegje ishin “të drejta” deri para 10 vitesh, mendoj se sot janë “të padrejta”, reflektojnë një kosto të panevojshme mbi

sistemin e sigurimeve shoqërore, janë zgjeruar shumë sa u takon rrethit të përfituesve dhe ndikojnë negativisht në perceptimin e publikut rreth mënyrës sesi qeveriset vendi”,- thotë për BIRN drejtori ekzekutiv i Qendrës Shqiptare për Kërkime Ekonomike, Zef Preçi. “Problemi qëndron se janë shtuar disa kategori përfituese vetëm për një periudhë 2- vjeçare siç janë pensionet suplementare për punonjësit e shërbimit informativ të ushtrisë apo për punonjësit që gëzojnë tituj shkencorë”,- i tha BIRN eksperti i ekonomisë, Kastriot Sulka. Për ekspertin e ekonomisë, Adrian Civici kjo skemë është e njohur edhe në vende të tjerë dhe si praktikë është e drejtë, pasi pensioni ashtu si paga është në një farë mënyre shpërblimi për punën e bërë dhe kontributin e dhënë. Por, sipas tij “e rëndësishme është që ky sistem të jetë sa më i drejtë në raport me “peshën” e tij në buxhetin e shtetit”. “Me rëndësi është përcaktimi i saktë i kontributeve suplementare që kjo kategori personash duhet të paguajë gjatë kohës që është në punë në funksionet e mësipërme”,-shton ai. Përfitimet e pensionit suplementar shihen me skepticizëm edhe nga politikanët. “Janë privilegje, që politikanët ia japin vazhdimisht vetes dhe kjo është një nga arsyet që parlamenti është kthyer në një dyqan interesash privatë, që nga deputetët deri te biznesmenët e Shqipërisë. Një dyqan ku blihen ligje dhe politikanët kanë blerë një ligj të vogël për veten e vet”,thotë për BIRN deputeti dhe kryetari i ‘LIBRA’ Ben Blushi. Sipas tij, “ky privilegj duhet kufizuar për një numër të caktuar funksionarësh të lartë apo deputetësh si dhe duhet të vendosen disa kritere siç mund të jetë për shembull numri i mandateve”. “Ne do të përfshijmë sigurisht shpen-

zime konservatore për buxhetin e shtetit, shpenzime që shkojnë në funksion të interesit publik”,- thotë Blushi i pyetur në lidhje me faktin, nëse partia e tij politike do të parashikojë ndryshime të skemës në programin qeverisës. Rezistencë ndaj reformës Sipas ekspertëve të ekonomisë kjo skemë duhet të rishikohet, me qëllim uljen e financimit nga paratë publike. Rritja e moshës së daljes në pension, duke e barazuar me pjesën tjetër, rritja e masës së kontributeve që kjo kategori paguan si dhe reduktimi i listës së funksioneve përfituese janë disa prej sugjerimeve të tyre. “Është koha që të rishikohen shpenzime të tilla dhe të kufizohet rrethi i përfituesve vetëm në postet e larta publike kushtetuese si dhe duhet të shihet e lidhur ngushtësisht me periudhën e qëndrimit në detyrë, duke synuar afate kohore për shembull jo më pak se tre vjet në funksionin përkatës, sikurse veprohet në shumë vende të BE-së, etj.”,-thotë Preçi. “Personalisht mendoj se privilegji i daljes në pension, pavarësisht zgjatjes së moshës për personat që ushtrojnë funksione shtetërore nga 55 vjeç u bë 60 vjeç duhet hequr. Domethënë këta persona duhet të dalin në pension si të gjithë qytetarët e tjerë”,-shton ai. “Nëse ka gjëra qe duhen përmirësuar në këtë skemë është qartësimi dhe përkufizimi më i mirë ligjor dhe institucional i “kolonës së dytë”, asaj të pensioneve suplementare në funksion të kontributeve suplementare për të shkuar më drejt dhe në mënyrë më të qëndrueshme drejt ‘kapitalizimit të pensioneve’”, – sugjeron Civici. Sipas Sulkës, rregullimi i kësaj skeme duhet të bëhet duke shtuar barrën e sigurimit për kategoritë përfituese në formën e pagesës së sigurimeve. “Do të kesh pension më shumë, duhet të paguash pak më shumë. E dyta duhet të rritet mosha sepse disa prej këtyre funksioneve i marrin që 55 vjeç. Të bëhet 60-65 vjeç. Edhe si kohëzgjatje: nuk mund ta marrë menjëherë pensionin, për shembull pas tri vitesh që ka kontribuar. Duhet vendosur një kusht i tipit 10-15 vjet për të përfituar”,-shton Sulka. I pyetur nga BIRN, nëndrejtori i Institutit të Sigurimeve Shoqërore, Ali Emini thotë se skema e pensioneve ka nevojë për ndryshime. “Natyrisht skema është e programuar të ketë subvencione dhe është e drejtë.

Reforma duhet thelluar deri në barazimin e moshës së daljes në pension”,- thotë Emini. “Nëse nuk do të ishin marrë masa për rritjen e moshës së daljes në pension me 5 vite dhe rritjen me 1 pikë përqindje të masës së kontributit, për vitin 2017 subvencionet së paku do të ishin 10% më të larta. Për më tepër edhe për shkak të zgjedhjeve të vitit 2017, numri i përfituesve parashikohej të rritej ndjeshëm. Rritja e moshës me 5 vite ka reduktuar shtesën e shpenzimeve me mbi 50%”,-shton nëndrejtori i ISSH-së. “Një rishikim në lidhje me moshën e përfitimit të pensionit mendojmë se mund të jetë i nevojshëm pas disa vitesh”,- tha për BIRN Ministria e Mirëqenies Sociale dhe Rinisë, institucioni përgjegjës për sigurimet shoqërore. E pyetur në lidhje me rritjen e masës së kontributit që paguan kjo kategori, sugjeruar nga ekspertët e ekonomisë, ky dikaster thotë se kjo masë duhet ndërmarrë në të ardhmen. “Rritja e mëtejshme e kontributit kuptohet që e lehtëson skemën financiarisht, por në momentin e reformës ishin bërë disa ndryshime në tatime (u rrit tatimi mbi të ardhurat duke shkuar 23% e pagës për këto funksione, heqja e kufirit për pagesën e sigurimeve shëndetësore, etj.). Në të ardhmen, pas konsolidimit të kësaj reforme mund të bëhen përmirësime të tjera në parametrat e skemës”,thotë MMSR. Ndërkohë që, në drejtim të reduktimit të listës së funksioneve përfituese, ky institucion tha për BIRN se ajo “është reduktuar ndjeshëm me Vendimin e Këshillit të Ministrave nr. 548, datë 27.7.2016, që ka dalë në zbatim të ndryshimeve të ligjit, bazuar në Dokumentin e Politikave të Pensioneve”. E kontaktuar nga BIRN, Ministria e Financave refuzoi një kërkesë për koment në lidhje me skemën e pensioneve suplementare. Ndërkaq, burime nga grupi i reformës të vitit 2015 thanë për BIRN se në atë kohë u propozua “barazimi i moshës së daljes në pension për funksionarët e lartë me personat e tjerë si dhe rritja e masës së kontributit”. “Ne nuk arritëm t’i zyrtarizonim këto propozime për shkak të presionit të funksionarëve. Ata i refuzuan paraprakisht dhe propozimet nuk u ‘hodhën’ në letër”,tha ai në kushtet e anonimatit.

Prill 2017

REPORTAZH Sonja Adishe thotë se ka shumë respekt për Shqipërinë dhe se takimi me Xhovanënmotrën e Gjonit i ishte dukur sikur kishte takuar nënën e saj. “U frikësova nga vdekja andaj erdha,” thotë e moshuara nga Izraeli. “Tani e di që do të rroj, sepse takova njerëzit e mi,” shton ajo dhe përlotet.

Sonja Adishe dhe Gjon Çiftja gjatë një dreke familjare në Lezhë. Foto: A. Velo

Vajza e shpëtuar hebreje rikthehet pas shtatë dekadash: Nuk do të vdisja pa i takuar

ë fillim të verës së vitit 1943, Shalom Adishe e kishte ndarë mendjen: braktisi Prishtinën e pushtuar nga nazistët dhe u nis drejt Shqipërisë. Bashku me gruan, Ninën dhe vajzën dyvjeçare Sonja, ai kaloi kufirin si klandestin dhe mesnatën e një mbrëmjeje qershori zbarkoi në rrugicën “Dogajtë e reja” të Shkodrës-ku ndodhej lokali i Agostin Çiftjes. Çiftja, një burrë i gjatë me veshje të fisme po mbyllte lokalin kur i pa të ardhurit në rrugë dhe i pyeti shqip: Prej kah jeni? Shalom Adishe (Adiže) nuk dinte të përgjigjej. Agostini i foli sërish në gjuhën italiane. Pas një hezitimi, Shalom u përgjigj: Nuk jemi italianë, jemi hebrenj dhe kërkojmë një strehë ku të fusim kokën! Shtatëdhjetë e katër vjet pas këtij takimi dramatik, Sonja Adishe ka udhëtuar bashkë me fëmijët dhe nipërit nga Izraeli në Shqipëri për të takuar familjen Çiftja që i shpëtoi. Dy familjet i takuam rastësisht gjatë një dreke te “Mrizi i Zanave” në Lezhë. Në krah të Sonjës është ulur Gjon Çiftja-i biri 84 vjeçar i Agostinit, i cili ka punuar si profesor i matematikës në Universitetin e

Shkodrës. Ai ka ardhur në këtë takim me familjarët, të motrën Xhovana dhe bashkëshortin e saj. Ndryshe nga Sonja që kujtimet i ka të treguara nga babai, Gjon Çiftja e mban mend kohën kur familja Adishe u strehua në shtëpinë e tyre. “Kjo është streha eme. Ju do të flini në dhomën time të gjumit, ndërsa unë dhe gruaja e fëmijtë e mi do të rregullohemi në pjesën tjetër të shtëpisë”, kujton ai t’u ketë thënë babai bashkëshortëve Shalom dhe Nina. Shtëpia e tyre përbëhej nga dy dhoma dhe një kuzhinë. Jashtë mureve, era e

ngrohtë e qershorit përcillte jehonën e këmbanave të kishave dhe zërin e dalë nga minaret e xhamive. “Kjo është Shkodra. Ju do të rrini këtu sa të doni dhe do të ndajmë gjithçka bashkë, në të mirë dhe në të keq”, do t’u thoshte Agostini, ndërsa Gjoni asokohe vetëm 11 vjeç pohon se ishte dëshmitar i këtij çasti. Sonja Adishe thotë se ka shumë respekt për Shqipërinë dhe se takimi me Xhovanën-motrën e Gjonit i ishte dukur sikur kishte takuar nënën e saj. “U frikësova nga vdekja andaj erdha,” thotë e moshuara nga Izraeli.

“Tani e di që do të rroj, sepse takova njerëzit e mi,” shton ajo dhe përlotet. Emrat e familjarëve Çiftja gjenden mes shumë shqiptarëve të tjerë në Yad Vashem, të njohur si “Të drejtë mes kombeve” nga Izraeli për kontributin e tyre në shpëtimin e familjeve hebreje gjatë Luftës së Dytë Botërore. Në Mrizin e Zanave, familjet shohin fotografi dhe rikujtojnë atë mbrëmje qershori që i bëri miq. Pas kapitullimit të Italisë, komanda gjermane u vendos në të njëjtën rrugicë me shtëpinë e Agostin Çiftjes në Shkodër. “Përballë shtëpisë së Agostinit dhe Jozefinës, ndodhej një ndërtesë 20 metra e gjatë dhe me 12 dhoma”, kujtojnë familjarët. Rreziku ishte fare afër dhe Shalomit iu desh të largohej sërish. “Në rrugicë jetonin vetëm katër familje shqiptare. Gjermanët kishin dhënë urdhër që dyert e portave të shtëpisë të qëndronin të hapura. Kjo ishte tepër shqetësuese dhe e rrezikshme. Nga momenti në moment, gjermanët mund të futeshin në shtëpi dhe t’i gjenin miqtë aty”, kujtojnë Gjon Çiftja. Vendimi që ata morën nuk ishte i lehtë. Dy të rriturit duhej të largoheshin në zona rurale, ndërsa Sonja do të mbetej në shtëpinë e shkodranëve.

Prill 2017

Deri në përfundim të luftës, burrë e grua qëndruan në Thumanë. Agostini u dërgonte ushqime dhe veshmbathje, ndërsa vajza rritej me fëmijët e tij, si pjesë e familjes. Kur gjysma e Shqipërisë u çlirua, Shalom Adishe dhe Nina vendosën të largoheshin nga Shqipëria. Në pasaportën e falsifikuar shqiptare, emri i Shalomit u tjetërsua në Shaban, Nina mbajti emrin që kishte dhe po ashtu edhe Sonja. Vajza e vogël, e rritur në Shkodër u dërguar drejt prindërve në Thumanë dhe që andej, ata udhëtuan drejt kufirit me Maqedoninë për të mbërritur më pas në Izrael. Para se të ndaheshin, Agostini dhe Shalom shkëmbyen edhe pak fjalë- siç kujton djali i tij Gjoni. “Merreni këtë kuti duhani”, do t’i thoshte në kohën e ndarjes Agostini-Shalomit. “Unë nuk e pi duhanin, ti e di”, u përgjigj Shalomi. “Merre dhe mbaje si kujtim, por hape të shikosh çfarë duhani ke brenda”, ia ktheu Agostini. Brenda kutisë ishin mbledhur bizhuteritë që familja Adishe kishte lënë në shtëpinë e familjes Çiftja. Ishte gjithçka që u kishte mbetur dhe kishin menduar t’ia linin Agostinit për ndihmën, por ai ua ktheu pas. Gati 73 vjet më pas, Sonja u rikthye në vendin ku kishte qenë foshnje për t’u treguar tre djemve të saj, Charli Shalom, Jakobin dhe Uri historinë e familjes së saj. Për të arritur në këtë takim, ka patur mjaft rrethana rastësore dhe surpriza. Sonja tregon se është rilidhur me familjen shkodrane rreth viteve 1990. Nëna e saj Nina, kishte takuar në Izrael në një veprimtari kushtuar shpëtimit të hebrenjve nga shqiptarët Refik Veselin, ndër të parët që u nderuan për shpëtimin e hebrejve gjatë Luftës së Dytë Botërore. “Pasi ai tregoi historinë e tij në atë takim, nëna i tha se një histori të ngjashme kishte edhe ajo me një familje nga Shkodra. I rrëfeu ngjarjen. Shkruajti një letër dhe ia dorëzoi atij, duke i dhënë adresën e shtëpisë ku ishte strehuar. Sidomos rrugicën “Dogajtë e reja,” kujton Sonja. Pas mbërritjes në Shqipëri, Refik Veseli takoi Gjonin. Mes tij dhe Ninës filloi letërkëmbimi. “Janë 40 letra që nëna ime dhe vëllai i kanë shkruar njëri tjetrit,” pohon ajo. Gjon Çiftja tregon se kur Refiku i ka sjellë letrën e Ninës ishte emocionuar shumë. “I shkrova shpejt e shpejt pas dhjetë ditësh,” tregon ai. Në vitin 1992, familja Çiftja u nderua në Izrael për shpëtimin e familjes Adishe. “Jam krenar për këtë, por më krenar jam që takova motrën time. Është emocionuese. Nuk di ta përshkruaj”, thotë për BIRN Gjoni. Letërkëmbimi mes tij dhe Ninës vijoi edhe më tej, ndërsa rastësitë i lidhën edhe më fort dy familjet. Djali i Gjonit, që vazhdonte studimet në Hjuston të SHBAsë kishte takuar atje gruan e djalit të Sonjës, Jakobit. Bashkëshortja e Jakobit i kishte thënë se familjen e burrit të saj e kishte shpëtuar nga gjermanët në luftë, një familje me këtë mbiemër dhe ishin njohur bashkarisht. “Edhe në Amerikën e largët, rrënjët tona u takuan”, thotë Gjon Çiftja. Ndërsa dëgjon historinë, Sonja Adishe përsërit se është e emocionuar që takoi “vëllanë dhe motrën” e saj nga Shqipëria. “Nuk do të vdisja pa i takuar,” përfundon ajo.

SHQIPËRIA,

destinacioni i lirë i pensionistëve italianë për një jetë të rehatshme

Carmine Iampietro

Disa pensionistë italianë kanë vendosur t’i kalojnë vitet e pensionit në Shqipëri, si një destinacion i pazakontë i cili ofron kosto të ulët jetese dhe vendas miqësorë. FATJONA MEJDINI | BIRN | TIRANË

jatë dy shekujve të fundit, italianët kanë ardhur në Shqipëri për misione të ndryshme. Në prill 1939 ushtria e diktatorit italian Benito Mussolini zbarkoi për të pushtuar vendin. Në fillim të viteve 1990, shumë persona erdhën për të eksploruar një vend fqinj që ishte i izoluar nga regjimi komunist për më shumë se katër dekada. Nga vitet 2000, shumë italianë erdhën për të studiuar dhe për biznes. Tani disa italianë kanë ardhur me një synim të ri, të kalojnë vitet e tyre të pensionit në një vend që është i ngjashëm për nga klima dhe traditat, por shumë më i lirë. Carmine Iampietro nuk e kishte planifikuar kurrë t’i kalonte vitet e pensionit në qytetin portal të Durrësit, rreth 270 kilometra larg nga porti italian i Barit, megjithëse ka jetuar me gruan e tij shqiptare për 16 vite. Ish-mekaniku 67-vjeçar i motoçikletave nga Novara pranë Milanos, i tha BIRN se ai po kërkonte për mundësi pasi ai dhe gruaja e tij mund jetonin mirë me një pension prej rreth 1000 euro në muaj, pas taksës 23 për qind që shteti italian zbret nga pensionet. “Është e pamundur në Itali që dy njerëz të kenë një jetë normale me këtë shumë. Ndaj nga 2008-a kur dola në pension – pasi kisha paguar kontributet e mia shoqërore për 48 vjet – po mendoja ta kaloja pjesën tjetër të jetës në

vende si Spanja, Portugalia ose në ishujt Kanare, ku kostoja e jetesës ishte më e lirë se në Itali,” tha ai. Por viti 2010 rezultoi një vit që ndryshoi lojën, pasi ai vendosi të bëjë vizitën e parë në Shqipëri, pas një hezitimi të gjatë. Gruaja e tij, Beki Kurti, i tha BIRN se ai hezitonte pasi kishte dëgjuar nga shumë lajme se Shqipëria ishte jo e sigurt. Megjithatë, të gjitha këto shqetësime u zhdukën kur ai shkeli këtu. “U habita se sa mikpritës dhe të shoqërueshëm janë shqiptarët. Planet e mia ndryshuan menjëherë dhe vendosa që do ta kaloja pjesën tjetër të jetës në këtë vend,” kujton ai. Dy vite e gjysmë më parë ky plan u bë i mundur pasi ai dhe bashkëshortja vendosën të blejnë një apartament në Durrës me idenë për të jetuar përgjithmonë në Shqipëri. “Zgjodha Durrësin. Gruaja ime donte të jetonte në Tiranë. Por gjithnjë kam dashur një shtëpi buzë detit dhe jam i lumtur që më në fund e kam, ngaqë është qetësi dhe bukur. Mund të kem një jetë cilësore këtu vetëm me pensionin tim,” tha ai. Iampietro jo vetëm që bën shëtitje të rregullta buzë detit, por ka gjithashtu një jetë sociale aktive në atdheun e ri. Në Durrës, ai është takuar me bashkëkombas të tjerë pensionistë, të cilët si ai kanë vendosur ta lënë Italinë dhe të shijojnë jetën në Shqipëri. “Kam miqësi me të paktën 10 familje të pensionistëve italianë që jetojnë në Shqipëri. Një arsye për këtë është fakti

që ata nuk paguajnë taksa nëse u transferohet pensioni këtu,” shpjegoi ai. Ai mësoi se interesi për të bërë të njëjtën gjë si ai ishte edhe më i lartë kur hapi një faqe në Facebook të quajtur “Pensionati Italiani in Albania” – “Pensionistët italianë në Shqipëri”, ku ai ndan eksperiencën e mirë në vend. “Çdo muaj, tre ose katër pensionistë italianë më pyesin nëse duhet të bëjnë të njëjtën gjë, ku disa kanë vendosur tashmë,” tha ai. Megjithatë, Iampietro tha se pensionistët e ardhshëm italianë në Shqipëri ende përballen me disa vështirësi. Kryesorja është blerja e një shtëpie ose hapja e një biznesi për të marrë lejeqëndrimin. “Nuk e kuptoj përse autoritetet shqiptare nuk kapin momentin dhe të lehtësojnë rregullat për pensionistët italianë që të marrin të drejtën e qëndrimit,” tha ai. “Duhet të mjaftojë fitimi nga pensioni dhe një kontratë qiraje,” sugjeroi ai, duke pretenduar se nëse shqiptarët e lejonin këtë, më shumë të moshuar italianë do të vinin pa e menduar gjatë. Roberto Emmerobins Mazzuca, një italian që ka studiuar në Tiranë, hapi një agjenci pronash të paluajtshme, kryesisht për bashkatdhetarët që duan të bëjnë biznes në Shqipëri. Ai i tha BIRN se në muajt e fundit rreth 50 pensionistë italianë e kanë kontaktuar duke i kërkuar shtëpi në Shqipëri. “Ka shumë potencial në këtë drejtim dhe po punojmë për ta bërë eksperiencën e tyre më të mirë,” tha ai.

Prill 2017

Blog

“Është koha që lajmi i rremë të luftohet duke edukuar lexuesit se si të përpunojnë në mënyrë kritike informacionin e marrë, në vend që të kërkojnë lajme që konfirmojnë bindjet e tyre”.

Është koha për lajme të konfirmuara

“Sa mund t’i besojmë sondazheve të cilat supozohet se parashikojnë rezultatet e zgjedhjeve sipas opinionit publik? Dikur një mënyrë e saktë e matjes së pranimit, sot sondazhet shërbejnë më tepër për arsye argëtimi,” shkruan Matthew Wyman.

A mund t’i besojmë sondazheve?

Matthew Wyman | Weforum.org

GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANË

pinionistët janë të çoroditur. Gazetarët nuk janë në gjendje të raportojnë diçka që është e sigurt që ka ndodhur. Politikanët janë në gjendje të tallen me median duke ngulitur “lajme” që rezultojnë të pavërteta ose gjysmë të pavërteta, ose keqinterpretim i fakteve. Ka një përpjekje të ngathët nga një pjesë e opinionistëve dhe të gazetarëve për t’u përballur me këtë realitet që po zgërlaq edhe më tej besueshmërinë e medias shqiptare për të raportuar diçka që bën sens. Dhe kjo mungesë përballjeje me realitetin është akoma më e keqe se sa vetë pamundësia për të raportuar atë që ka ndodhur. Tre ditë më parë, katër njerëz hëngrën një darkë. Këta njerëz ishin Kryeministri Edi Rama dhe kryetari i Bashkisë së Tiranës Erjon Veliaj nga njëra anë dhe kryetari i parlamentit e njëkohësisht kryetar i LSI Ilir Meta, i shoqëruar nga Petrit Vasili, ministër i Drejtësisë. Është afër mendësh të supozohet që të katërt kanë diskutuar për zgjedhjet e 18 qershorit. Problemi është që hamendësimi nuk përbën lajm. Por media nuk u mjaftua me kaq. Një pjesë e madhe e medias shkoi më tutje duke raportuar se “burimet” e saj i thoshin se të katërt kanë diskutuar dhe kanë rënë dakord për rikonfirmimin e koalicionit. Ky “lajm” me burime u përgënjeshtrua nga e njëjta media rreth 24 orë më vonë. Nuk është se tamam u përgënjeshtrua. Por ajo që u mor vesh është që një nga të katërt që hëngri darkë, Ilir Meta, deklaroi në konferencë për shtyp disa gjëra që sugjeronin se marrëveshja nuk qe realizuar. Opinionistët në shumë emisione debati e kishin të vështirë të kuptonin, e aq më pak, të komentonin se çfarë po ndodhte. Në pamundësi për të mësuar diçka të vlefshme për t’u raportuar, media me apo pa dëshirë e bëri veten qesharake duke raportuar me seriozitetin më të lartë detaje të parëndësishme të llojit: dy shishe verë u panë të dalin nga restoranti dukshëm me tapën në vend. Pamundësia për të lexuar politikën shqiptare u krijua brenda natës në vitin 2008, kur kryetari i PD Sali

Berisha dhe kryetari i PS Edi Rama ranë dakord me njëri-tjetrin për të ndryshuar sistemin elektoral të vendit duke instaluar sistemin që kemi sot. Përpara kësaj date, së paku nga Partia Socialiste, media shpesh kishte mundësi të informohej për gjëra të ndryshme, të rëndësishme apo të parëndësishme, por gjithsesi me një shkallë jo të vogël besueshmërie. Ndryshe nga sistemi i mëparshëm, ku shqiptarët votonin veçmas për një kandidat për deputet dhe për një parti politike, sistemi aktual i kërkon shqiptarëve të votojnë vetëm një parti politike. Partitë politike nga ana e tyre caktojnë lista me kandidatë për deputetë. Kjo e fundit është teorikisht. Praktikisht kryetarët e partive përcaktojnë se kush do të jetë në parlament e kush nuk do të jetë. Kjo e bën që deputetët të mos ekzistojnë si subjekte më vete por thjeshtë si gurë shahu të kryetarit. Zyrtarisht sistemi politik aktual e ka emrin “proporcional rajonal me lista të mbyllura”. Praktikisht sistemi politik aktual është që udhëheqësit e partive vendosin çdo gjë. Teorikisht jemi republikë parlamentare. Praktikisht jemi republikë kryeministrore. Për rrjedhojë, askush nuk e di se çfarë po ndodh në politikën e vendit përveç krerëve të partive përkatëse. Rrjedhimisht, çdo informacion tjetër informal i llojit: u arrit marrëveshja apo nuk u arrit marrëveshja, është teknikisht i pamundur që të verifikohet. Por duke pranuar informacione informale, qoftë edhe nga ata që i njohim si figura të larta politike, media nuk bën asgjë tjetër veçse përqesh vetveten dhe humbet atë pak reputacion që i ka mbetur. E vetmja mënyrë që shqiptarët të marrin vesh nëse është arritur apo jo marrëveshja për koalicionin qeverisës është që kryetarët e partive përkatëse ta deklarojnë një gjë të tillë. Për sa kohë kryetarët nuk thonë as po e as jo, çdo spekulim, qoftë ky edhe nga “burime të mirëbesuara nga lartë” është mirë të mbetet jashtë medias. Nuk besoj se ndonjë nga drejtuesit e medias aktuale dëshiron të bëhet aq qesharak sa brenda dy orësh të raportojë një herë që u arrit marrëveshja dhe një herë tjetër që marrëveshja nuk u arrit.

ondazhet politike kanë pasur një punë të vështirë në vitet e fundit. Pati një gjithëpranim përpara referendumit në Mbretërinë e Bashkuar se rezultati do të qe një parlament pa shumicë. Pak sondazhe e parashikuan fitoren e Donald Trump në zgjedhjet e përgjithshme presidenciale në SHBA. Dhe pothuajse të gjithë ranë dakord se Brexit nuk do të ndodhte. Pra, a ia vlejnë sondazhet? Sondazhet e patën zanafillën në skenën politike në zgjedhjet presidenciale në SHBA në vitin 1936, në një kohë kur gazeta të ndryshme amerikane po parashikonin me besim fitore për republikanin Alf Landon në bazë të sondazheve të lidershipëve të tyre (të pasur, të papërfaqësuar). George Gallop kuptoi se mund të arrinte parashikime më të sakta me çmim më të ulët duke marrë një mostër të çfarëdoshme të popullatës duke parashikuar me sukses një fitore për Franklin D Roosevelt. Fjala kyçe në këtë deklaratë janë “mostra e çfarëdoshme” dhe këtu sondazhet moderne po hyjnë në telashe. Kur Gallop filloi ndërtimin e perandorisë së tij të kërkimit të tregut, vlerësimi i opinionit publik ishte një biznes i ndërlikuar. Përfshinte dërgimin e intervistuesve të stërvitur në adresa të përzgjedhura rastësisht për të intervistuar një person me emër specifik. Nëse nuk i takonin dot, ktheheshin dhe e provonin sërish derisa ta gjenin. Ato që bërësit e sondazheve quajnë “norma përgjigjjeje” – proporcioni i personave që bien dakord të intervistohen – ishte shumë i lartë. Po kështu edhe kostoja. Duhej të stërvisje intervistuesit, t’i dërgoje në terren dhe të hidheshin të dhënat, që në vitet përpara kompjuterit bëhej me dorë në letër. Megjithatë, rezultatet qenë të mira, ndaj politikanët filluan të mbështeten shumë në këto parashikime dhe gazetat filluan t’i përdorin ato për të raportuar politikën si argëtim se cili po fitonte. Sondazhet sot Teknologjia bashkëkohore dhe ndryshimet në mënyrën e sondazheve politike i ka lejuar kërkuesit e tregjeve të marrin përgjigje shumë më shpejt dhe më lirë. Sondazhet mund të bëhen me postë, online ose nga telefoni. Në vend të mostrave rastësore, është më e lehtë për kërkuesit e tregut të përdorin atë që njihen në tregti si “kuota mostër”. Intervistuesit flasin me një numër të caktuar njerëzish nga kategori të ndryshme demografike (nga gjinia, të ardhurat, klasa sociale, grupi etnik dhe të tjera). Megjithatë, ata përballen me sfida gjithnjë e më të vështira. Disa lloje njerëzish janë thjesht më të vështirë për t’u kontaktuar se të tjerët, veçanërisht njerëzit që punojnë me kohë të plotë – një grup që ka më shumë gjasa të votojë për partitë konservatore. Tani po na kërkohet mendimi për aq shumë gjëra në mënyrë të pakuptimtë, saqë normat e përgjigjjes janë shumë të ulëta në 25-30%. Ne të gjithë vuajmë nga lodhja prej sondazheve. Ata që përgjigjen janë shpesh të ndarë në përzgjedhje. Njerëzit të cilët janë të interesuar në politikë kanë më shumë gjasa të ndajnë pikëpamjet e tyre me një të panjohur, dhe kanë më shumë gjasa t’i përkasin të majtës. Të gjitha këto faktorë nënkuptojnë se mostrat e përdorura nga sondazhebërësit për të parashikuar thjesht nuk janë aq të mira sa dikur dhe duket se të gjithë gabojnë në të njëjtin drejtim. Kjo nuk do të thotë se sondazhet janë tani të tepërta. Sondazhet e ndërtuara mirë të cilat kryhen siç duhet ende marrin rezultate të denja. Për shembull, mostra e përdorur nga sondazhi Britanik i Sjelljeve Sociale kreu intervista përballë dhe vizitoi ata që nuk u përgjigjën dot në fillim, duke parashikuar me saktësi një kryesim me gjashtë pikë për Konservatorët në zgjedhjet e përgjithshme të 2015. Megjithatë, këto sondazhe me cilësi të lartë janë të shtrenjta dhe marrin shumë kohë. Duke qenë se mas media kryesisht do sondazhe që dalin shpejt dhe për argëtim, është zor se mund të marrin përsipër të investojnë ekstra. Sondazhet e brendshme të partive marrin kohë dhe janë të mundshme, por nxjerrin rezultate të sakta – ato të cilat nuk kanë qenë pjesë e vendimit të kryeministrit për të influencuar vendin. Sondazhet e publikuara tani tregojnë se Partia Konservatore kryeson me 20 pikë me Laburistët, në mos më shumë. Është e vërtetë që situatë në vend ka gjasa të anojë nga ta në një përmasë kaq të madhe? Absolutisht jo: edhe sondazhet e lira nuk janë të sakta. Do të ishte veprim jo i zgjuar të merrnit parasysh sondazhe me një marzh të lartë gabueshmërie në zgjedhjet e ardhshme.

No.

April 2017 Monthly

Albania Pours Dollars Into US Lobby Firms Parties in Albania are spending relatively huge sums of money on agents in the US – for what would appear dubious benefits.

Albania’s Prime Minister, Edi Rama and the Speaker of the Parliament, Ilir Meta. Photo:LSA

INVESTIGATION

POLITICAL CRISES

Albanians Pay Double For Their ‘Free Check-Up”

Macedonia Shaken by Violence in Parliament

The balance sheet of the company that won the controversial concession for health screening, reveals that the so called free check-up service cost Albanian taxpayers 554 million lek

Police used flash grenades to drive protesters out of parliament and evacuate MPs trapped inside after lawmakers including opposition leader Zaev were assaulted inside the legislature.

April 2017

INVESTIGATION

Albanians Pay Double For Their ‘Free Check-Up” The balance sheet of the company that won the controversial concession for health screening, reveals that the so called free check-up service cost Albanian taxpayers 554 million lek for only 9 months in 2015, while the company invested a total of 337 million lek and earned a net amount of 45 million lek –all with a capital of only 30 million lek. GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANA

he Albanian taxpayers almost paid double for the so-called “free check-up” service while the company that won the highly disputed tender has managed to recover all its investment within a few months from the start of operations, racking in 45 million lek in net profit within the first nine months of activity. In 2015, only 244,000 Albanians received the health screening service, while the contract that is kept secret from the government, sanctions the taxpayer’s to pay the company for 475,000 screenings. The financial data of the concessionary contract for the check-up service have been kept secret by the government. However, the balance sheet for 2015 of the company which is implementing the service, 3P Life Logistic, submitted to the National Business Registration Center, reveals that the government took the burden to pay for 475,000 check-ups every year, despite the number of people who receive this service might be lower. In a statement, the Compulsory Healthcare Insurance Fund, FSDKSH, estimated that even though 917,000 Albanians have the right to benefit from the project, “not everything went right”. According to FSDKSH, only 244,420 people received this service during 2015. Meanwhile, the balance sheet of the company for the period from March 31st to December 31st 2015 shows that the Albanian taxpayers have paid to this company 554 million lek; twice as much as the service should have cost for the 244,420 people that received it. 30 million lek capital, 45 million lek profit The 3P Life Logistic is a company established for the ten-year implementation of the health examination concession. 80 percent of its shares are owned by Marketing & Distribution and 20 percent by Trimed. Marketing & Distribution is wholly owned by the businesswoman Vilma Nushi, while 50% of Trimed is owned by Nushi and the other 50 percent by Shani Peposhi. Accused over the controversial decision to award this concession, the government has tried to defend it with the argument that the private company has made investments that the state budget could not afford.

Prime Minister Edi Rama and former Health Minister, Ilir Beqaj. Photo:LSA

The balance sheet of “3P Life Logistic” company.

But the company’s balance sheet does not seem to support such an argument. The 3P Life Logistic was established in December 2014 with a capital of only 30 million lek and has declared that the total investment in laboratories amounting to 337 million lek, while the income from the state amounted to 554 million lek. In addition, the concession has enabled the company that after an investment of 30 million lek in its capital, in nine months’ period following the beginning of its activity, to make a net profit of 45 million lek, with a return rate of 150 percent. While 2015 was a year with a partial activity for the company, in 2016 and after that, the burden on taxpayers is expected to be higher. According to already emerged details of the concessionary contract, which are presented in the

company’s audited balance sheet, the concession contract gives the company a gross income of not less than 730 million lek per year (5.4 million euros). The contract will last for a period of ten years, during which the taxpayers will pay 54 million euros, no matter the number of the check-ups that will be offered. The free check-up is one of the many concessions that the current government has signed with private companies with a total cost of hundreds of millions of euros, while the benefits to taxpayers from these concessions remain unclear. For example, the “check-up” concession, costs 54 million euros but the concessionary company will make an investment of only 130 million lek (950,000 euros) to maintain the laboratories that will pass under ownership the Albanian government after the contract is over.

The balance sheet of the free check-up In 2014 the Ministry of Health declared that it intended to implement a project to enable the population between the age bracket of 40-to-60 years old to have a health check up for free. This was in order to prevent various illnesses that might cause additional costs to the public health system if they are not diagnosed in their earliest period. The government didn’t say at the time about the fact that it intended to give this service to a private company through a concessionary contract. Only in December 2014, Albanians learned that there had been a tender and a company known only for the distribution of food and tobacco products, had won the tender for the construction of a network of laboratories. The government did not to clearly answer the question that how much this project would cost to the Albanian taxpayers. In 2016 BIRN sent a request on the right to information to the Ministry of Health, requesting a copy of the contract and one copy of the study that preceded the tender. The Ministry said that there was no copy of the contract because the General Prosecution office had seized it as part of an investigation on the tender, which has so far produced no results. As for the costs, the government declared that the concessionary company has offered some basic blood tests for a cost of 1,537 lek, while in other private laboratories the same blood tests usually cost 3,000 lek. However, in the contract the government guaranteed to pay the company a minimum number of blood tests. In case these check-ups are not carried out within a year, the taxpayers will still pay them. For 2015, this deal has almost doubled the total cost of 1,537 lek for a checkup. As a result of the low number of people interested in receiving this service, the government in 2016 sought to expand the number of potential people who could benefit from such checkups. If previously, the allowed age for free check-up was from 40 to 65, after this it became from 35 to 70 years old. When asked in the Parliament for the reasons for extending the age bracket, the former Minister of Health Ilir Beqaj denied the allegation that this was done because the number of the check-ups carried out by the company was low but stated that in this way more diseases would be prevented.

April 2017

The Socialist Party’s contract with Ballard Partners obliges the firm to advocate on the party’s behalf with the US government among other things on “enhancement of US-Albania relations, strengthening of democratic institutions and rule of law, [and] promotion of judicial reform”.

Albania Pours Dollars Into US Lobby Firms Parties in Albania are spending relatively huge sums of money on agents in the US – for what would appear dubious benefits. GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANA

n April 13, Albania’s ruling Socialist Party employed a new lobbyist in the United States, increasing the number of “foreign agents” representing Albanian interests registered with the US Justice Department to six. The contract obliges the party to pay to US lobby firm Ballard Partners 20,000 US dollars a month for 12 months, making a total of 240,000 dollars - equal to about 225,000 euros. The hefty sum is disproportionate compared to the declared annual budget of the Socialist Party in Albania. For the 2016 fiscal year, the party declared a revenue of 637,000 euros and expenditure of 540,000 euros. Thus, only one US lobby firm’s bill represents more than a third of the party’s total revenues last year. Florida-based firm Ballard Partners is seen as close to the US President Donald Trump. The opposition Democratic Party and the junior ruling coalition party, the Socialist Movement for Integration, LSI, have also employed US lobbyists for hundreds of thousands of dollars. The Democratic Party has three active files in the US lobbyists’ register. The first is a contract with the Muzin Capital Partners to whom the party pledged 75,000 dollars for three months. The second belongs to Barnes & Thornburg, worth 150,000 dollars and the third is for PR firm Baron Public Affairs, worth 45,000 dollars. Overall, the Democratic Party is expected to pay more than 270,000 dollars, or about 250,000 euros, for firms lobbying the US government.

The same party had declared meager revenues of just 422,000 euros [57 million leks] for 2016, so its lobbying bill cost it about 60 per cent of its declared revenue for that year. The Socialist Movement for Integration, LSI, has been the most active party in terms of US lobbying during the last year. A BIRN investigation discovered that this party paid more than $300,000 US to various lobbying companies in the US in 2016 and early 2017. The US lobbying list also contains the names of two Albanian private citizens, Albert Sino and Aurel Baçi. According to the contract filed with the US Justice Department, in 2016 they paid to a company 50,000 dollars to lobby for them “in the US and internationally” in their position as shareholders of Top Channel, the country’s biggest TV station. Both men have disputes over the ownership of shares in the company with other shareholders. Their case is currently before the Albanian courts. Overall, active lobbying contracts in Washington representing Albanian interests are worth more than 800,000 dollars. This is not the first time that Albanian politicians and businessmen have spent heavily on lobbyists in the US. During 2009 and 2010, the then government and various parties spent more than 1.4 million dollars on US lobbyists. The US Justice Department registers all individuals that act as representatives of foreign powers in a “political or quasi-political capacity” under the Foreign Agents Registration Act. By US law, such persons must disclose their relationships with foreign interests and information about related activities

and finances. The Justice Department’s Foreign Agents Registry lists a total of 516 active companies from all over the world. But most represent the economic interests of multinational corporations. By way of comparison with Albania, Britain has five registered agents in the US, representing international giants like the Lloyd’s insurance conglomerate or the British Tourist Authority, which promotes travel to the UK. Japan has 50 foreign agents registered, the highest number in the world, who also lobby mostly for the interests of corporations. In the Balkan region, the government of Kosovo has four active contracts with lobbyists in the US. Macedonia has one, representing the interests of the VMRO-PDMNE party. Much money spent for modest gains The Socialist Party’s contract with Ballard Partners obliges the firm to advocate on the party’s behalf with the US government among other things on “enhancement of US-Albania relations, strengthening of democratic institutions and rule of law, [and] promotion of judicial reform”. The sweeping reform, aimed at bolstering the independence of the courts from political patronage and cleansing it of corrupt or inept staff, was approved by the Albanian parliament last year under pressure from the US and the European Union. The US government and the EU are themselves jointly working to implement the reform through the International Monitoring Mission. It is unclear why the party decided judicial reform in Albania needed extra promotion in the US. The Democratic Party’s motives are more straightforward: Barnes & Thor-

burn agreed to “facilitate meetings and communications between representatives of the Democratic Party of Albania and the United States Government, as well as advocating for the Democratic Party of Albania’s stated goal of gaining support for free and fair parliamentary elections”. The LSI paid US lobbyists to work along the same lines. In one contract, McKeon Group earlier this year pledged to work for the party to “arrange attendance at Trump [presidential] Inauguration”. Most meetings between Albanian and US officials have indeed been preceded by expensive lobbying contracts. However, previous BIRN investigations have shown that while some of these meetings were reported in Albania as dealing with important topics, in reality most were simple courtesy meetings. In 2010, for example, the current head of the Democratic Party Lulzim Basha, claimed to have received an invitation for an official meeting from the Washington Mayor Vincent Gray. BIRN later discovered that the meeting was not official and nothing substantial was discussed. In 2012, the current Prime Minister Edi Rama published a photograph of himself with then US President Barack Obama. That year the Speaker of Parliament, LSI leader Ilir Meta, visited the US and claimed to have discussed “the excellent relationship between law enforcement agencies in Albania in the war against organized crime and illegal trafficking” with the head of the US Drug Enforcement Agency, Michele Leonhart. A BIRN query to the Department of Justice revealed that the meeting was just an exchange of pleasantries.

April 2017

NEWS

THE BOYCOTT

Albania Opposition Vow to Radicalize Protests

Albania Opposition Set to Ignore Presidential Election

Albania’s opposition parties on Monday plan to block all national roads for one hour, as they up their confrontation with the government of Edi Rama.

As leaders of the main parties start the business of electing a new President of Albania, there is no sign of the opposition parties calling off their boycott and becoming part of the process

FATJONA MEJDINI | BIRN | TIRANA

lbanian opposition parties plan to radicalize their protests against the government of Edi Rama starting from Monday, when they intend to block all national roads for an hour. Since February 18, the opposition parties have erected a tent in front of Rama›s office while calling on him to resign and open the way for a technical government to conduct what they call free and fair elections. Opposition Democratic Party leader Lulzim Basha on Thursday warned that from now on, the protests would not be limited to Tirana but will spread all over Albania. On Monday, all national roads in the country will be blocked by opposition activists from 11am to noon, according to the plan. “Many Albanian citizens are going to join us in this action. This is a joint decision of the opposition parties,” Basha said. The spokesperson of his Democratic Party, Ina Zhupa told BIRN that all democratic forms of protests are going to be used to achieve the aim of free and fair elections. The opposition is preparing a bigger protest on May 7 in Kavaja, where locals are to vote for a new mayor after the last one, elected in 2015, was removed for having concealed his troubled past with the law. “The protest of Kavaja is going to be a national one,” Zhupa predicted. Opposition parties have refused to participate in the Kavaja municipal election. They have also refused to participate in the general elections of June 18, arguing

FATJONA MEJDINI | BIRN | TIRANA

The Opposition leader, Lulzim Basha. Photo: Facebook

that the country cannot hold free and fair elections with Rama as Prime Minister. The planned escalation of the protests will likely hinder any chances of finding a compromise between the parties on securing an inclusive process for the election of a new President and over the general election. The ruling Socialist Party under Rama and the Socialist Movement for Integration, LSI, led by Ilir Meta, have tried to negotiate with the opposition to become part of these processes, but without success. On Tuesday, David McAllister, the chairman of the European Parliament’s Committee on Foreign Affairs, is due to meet all the party leaders in an attempt to mediate the crisis.

The crisis is viewed with concern in Brussels because it is also impeding implementation of important judicial reforms whose first phase includes vetting around 800 judges and prosecutors. On April 12, the EU foreign affairs chief, Federica Mogherini, and the Enlargement Commissioner, Johannes Hahn, called on all parties to return to parliament in order to oversee the reform. “We expect members of parliament to show responsibility ... and stand by the people of Albania, who continue to demand that the vetting is launched and the judiciary eventually reformed as a crucial step for the country to join the European Union,” the statement read.

US Ambassador Calls Rama’s Pan-Albanian Talk ‘Careless’ The US ambassador to Tirana, Donald Lu, said ‘careless’ calls for the unification of Albania and Kosovo undermined regional stability - after Albania’s leader, Edi Rama, raised the prospect in an interview. FATJONA MEJDINI | BIRN | TIRANA

he US Ambassador to Albania, has criticised the Albanian Prime Minister, Edi Rama, for mulling the possible unification of Albania and Kosovo if both countries felt rejected by the European Union. “The US Government supports the sovereignty of Kosovo and Albania. We are against careless talk of unification. It undermines the stability of the region and the European path of both country,” Lu told BIRN. In an interview for Politico Europe published on April 18, Rama, said that if the doors to Europe were closed on the West-

ern Balkans, other smaller unions might emerge, such as the union of Albania with Kosovo. Rama insisted that this was not what he himself wished for, but added that if the EU failed to integrate the Balkans, anything could happen. “The only way to keep the Balkans in this peaceful and cooperative mode… is to keep the path to the EU open ... No one would like to turn [in] on themselves and look for smaller unions, everyone would like to unite in the big union. But if there’s no hope, no perspective, no space, then, of course, little unions may happen,” Rama said. On April 19, Rama’s statement was seconded by the President of Kosovo, Hashim Thaci, who expressed frustration

over what he called “the lack of vision by the EU toward the region”. “I have said also in 2013, and I can repeat that now: if the EU is closing the door for Kosovo, all Albanians in the region are going to live in the same space, in order to later integrate into the European family,” Thaci said. Rama’s and Thaci’s statements have angered some in Serbia, where politicians condemned them as irresponsible and dangerous. Serbia still claims Kosovo as part of its own territory. The former province declared independence in 2008. Most EU countries have recognised this, but Serbia, Russia, China and a number of other countries have not.

lbania’s parliament will complete the first round of electing a new President on Wednesday afternoon, even though no candidate will be up for a vote. The main ruling parties, Prime Minister Edi Rama’s Socialist Party, and Ilir Meta’s Socialist Movement for Integration, LSI, together with their smaller allies, have enough MPs to elect the next President, but did not actually submit a candidate in what looked like an attempt to lure the opposition into being part of the process. The candidate must be an Albanian citizen over 40 years of age whose candidacy is proposed to parliament by no less than 20 MPs. The constitution foresees five rounds of votes. In the first three, the successful candidate must win the votes of three-quarters of all MPs, or 84 out of 140. If this is not possible, in the next two rounds the candidate who wins more votes than the others wins the post. If this is also not possible, parliament is dissolved and new elections are scheduled. The five rounds should be completed within 35 days of the date of the first round. Prime Minister Rama said during an interview on Vizion Plus on Monday said that they had decided not to put up a name in the first round in order to give a chance for a consensual figure to emerge. “We are going to give the opposition space to get involved in the process. We are not going to present a candidate in the first round, while waiting for the [opposition MPs] ... to come to parliament to elect a consensual president,” he said. The opposition, led by the chairman of the Democratic Party, Lulzim Basha, has been boycotting parliament since February 18, when they erected a protest tent in Tirana, protesting against the government and claiming that the next parliamentary election due on June 18 would be rigged. They want Rama to step down and allow the formation of a technical government that will take the country into what they call a free and fair election. As result, the opposition has not registered to participate in the June election. Up to now, they have not given any sign of breaking the boycott on entering parliament to participate in the process of selecting the President, either. Skender Minxhozi, editor-in-chief of Java News portal, told BIRN that the opposition does not interested in the business of electing a President. “I don’t believe they are going to break their boycott because of the presidential elections since their main goal is the postponement of the [general] election and the creation of the technical government,” he said. Parliament has now to decide the date of the second round of the presidential election, that has to be no more than seven days after April 19.

April 2017

NEWS

Balkan States Suffer Decline in Media Freedom Reporters Without Borders’ latest World Press Freedom Index says media freedoms are diminishing in several Balkan countries, with Croatia and Serbia registering the worst declines over the past year. FILIP RUDIC | BIRN | BELGRADE

eporters Without Borders, which campaigns for media freedom and journalists’ rights, said in its 2017 World Press Freedom Index, published on Wednesday, that there have been significant setbacks over the past year in Croatia and Serbia, although Macedonia still has the worst problems in the Balkan region. Croatia placed 74th in the organisation’s world ranking, down by 11 places, while Serbia was ranked 66th, down by seven. Reporters Without Borders said that in Croatia, “journalists investigating corruption, organized crime or war crimes are often subjected to harassment campaigns”. It also said that freedom of the press in Serbia has “declined ever since Aleksandar Vucic, Slobodan Milosevic’s former information minister, became Prime Minister in May 2014”.

Reporters without Boarders Press Freedom Index

Macedonia ranked lowest of the Balkan countries in 111th place, although it rose by seven from last year. “Media freedom has declined throughout the region, but the erosion of the rule of law has been most visible

in Macedonia,” Reporters Without Borders said. Bulgaria was second lowest at 109th - “lower than any other EU member” although it rose four places from last year.

Of the Balkan states, Kosovo showed the biggest rise in the rankings, up eight places from last year to 82nd this year. But Romania was the best-ranked country in the Balkans at 46th place, advancing by three positions from last year. Bosnia and Herzegovina came in second at 65th place, down by three, while Albania ranked 76th, up by six, and Montenegro retained 106th place. Reporters Without Borders said that the report reflected a world in which attacks on the media have become commonplace and strongmen are on the rise. “We have reached the age of post-truth, propaganda, and suppression of freedoms – especially in democracies,” it said. Its annual World Press Freedom Index ranks 180 countries using criteria of pluralism, media independence, media environment and self-censorship, legislative environment, transparency, infrastructures and abuses.

Crusading Journalist Defies Threatening Climate in Kosovo ‘Zeri’ editor Arbana Xharra says she won’t stop probing the dark side of Kosovo life despite the ‘public lynches that have become the new normality’ for investigative journalists in the country. DIE MORIN | BIRN | PRISTINA

rbana Xharra, editor-in-chief of the Pristina-based newspaper Zeri has been a target of numerous attacks and even more threats over more than a decade because of her nose for investigative stories. The most recent act of harassment involved unknown vandals painting a cross in blood-red paint next to the apartment where she lives with her husband and child. On Monday, she published photographs of the door to her apartment next to which the vandals had painted the cross in red. Another cross, also in red, was painted on the door to the garage where she parks her car. “I was terrified by this ‘blood’,” she told BIRN. “It looked just like that - when I saw the cross painted on the wall - until my husband told me that it was just paint,” Xharra added. “My mind was on my children the moment I saw that the people who were threatening me knew exactly where I lived and park my car.” Xharra, a journalist since 2001, has been facing different kinds of threats ever since she started investigating corruption.

“I have been threatened in different ways, I’ve been followed by a car, I’ve been sued… there has been attempts to shut up my mouth using various different pressures,” she said. The most serious threats started in 2012, when she published her first investigative work as a Fellow of BIRN about the rise in religious extremism in Kosovo. After she was publicly labelled “Islamophobic”, her “public lynching” started in earnest, she said. A vicious campaign against the journalist began on social media. “Someone sent me a picture of my son that was spread all over Facebook, reading: ‘See this little ‘Satan’, the son of Arbana,” Xharra told BIRN. She has been accused of many other crimes as well by her critics or by those she has crossed swords with. Xharra recalled the time when an opposition Vetevendosje party official, Arber Zajmi, on Facebook accused Xharra, President Hashim Thaci, Prime Minister Isa Mustafa and former Albanian Prime Minister Sali Berisha of “selling or giving away thousands of kilometers of Kosovo’s land” referring to their support for the ratification of Kosovo’s

Arbana Xharra

demarcation agreement with Montenegro, which Vetevendosje has been strongly opposing. This led to heated public exchanges between Xharra and some Vetevendosje officials, and later to an ugly public campaign against her.

“Apart from religious radicalism, I’ve been working on the spread of Turkish President Recep Tayyip Erdogan’s agenda in Macedonia,” Xharra recalled, adding that this line of work had brought her more troubles with Erdogan’s admirers and allies in neighbouring Macedonia. “Media supported by the [ethnic Albanian] Besa party in Macedonia spread propaganda against me, alleging that my family has linked to the former [hated] regime of [Serbian leader Slobodan] Milosevic.” According to Xharra, being a target of dehumanizing campaigns and receiving threats is the new norm for investigative journalists in Kosovo, as in other countries in the Balkans. “The public lynching of journalists is becoming a normality in Kosovo,” she said. “Threatening families and terrorizing kids crosses every red line” – but still occurs, she added. Xharra does not the fault the police in Kosovo who she says have done their job when cases of threats and harassment are reported to them. The problems lie elsewhere, she maintains: “The investigations stagnate in the prosecution”.

April 2017

The violence began just after 6pm local time when a majority of 67 MPs in the 120-seat parliament elected the new parliament speaker, Talat Xhaferi – the next step towards the establishment of the new opposition-led coalition government.

Macedonia Shaken by Violence in Parliament Police used flash grenades to drive protesters out of parliament and evacuate MPs trapped inside after lawmakers including opposition leader Zoran Zaev were assaulted inside the legislature. SINISA JAKOV MARUSIC | BIRN | SKOPJE

olice moved in to restore order late Thursday after protesters supporting the former ruling VMRO DPMNE party stormed parliament, injuring at least four MPs. The protesters forced their way in to the legislature after the former opposition led by the Social Democrats, SDSM, elected a parliamentary speaker in a bid to form a government. Medical authorities reported that at least nine people were injured. At least four MPs, all from the new parliamentary majority, including the SDSM leader Zoran Zaev and the head of the DPA- Movement for reforms, Zijadin Sela, were confirmed to have been injured and received medical treatment. There was a heavy police presence into the night in Skopje’s central area as several hundred protesters stayed in front of the parliament building, although the situation remained calm. The violence began just after 6pm local time when a majority of 67 MPs in the 120-seat parliament elected the new parliament speaker, Talat Xhaferi – the next step towards the establishment of the new opposition-led coalition government. “Dear citizens, my country, I congratulate you on the election of the new parliament speaker and God speed to all of us,” SDSM leader Zoran Zaev told a press conference inside parliament, immediately before the former ruling VMRO DPMNE activists stormed the building. The VMRO DPMNE party, which has been trying to avoid losing power by preventing the election of a new speaker for the past month, complained that the move was unlawful and called it an “attempted coup”. All through the evening,

increasing numbers of protesters started entering parliament - facing little opposition from the police stationed there. For a couple of hours, the protesters, some with black hoods over their heads, occupied the press hall, and the new majority MPs stranded inside were attacked. Protesters also entered parliament’s plenary hall, where they sang patriotic songs and chanted for fresh elections, a demand in line with the stance of the VMRO DPMNE party. As increasing numbers of riot police units started to enter the parliament building, all remaining media crews were ushered out and the power was shut off. The police then used concussion grenades to drive the pro-VMRO DPMNE protesters out of the building and evacuate the MPs and remaining journalists who were trapped inside. Some reporters have said that meanwhile they were attacked by groups of protesters. In a short televised address, the VMRO DPMNE-backed Macedonian President Gjorge Ivanov called for calm. “I call upon the leaders of the parliamentary parties to come to my office tomorrow for a leaders’ meeting so that we can overcome this condition,” Ivanov said. He also called on all sides to refrain from violence, saying that the parliamentary rulebook and the legislative order had been breached today with the election of a new parliament speaker by the new majority. But the SDSM blamed Ivanov, who since March 1 has refused to award the mandate to form a government to opposition leader Zoran Zaev, despite the fact that he has assembled a working majority. The SDSM said Ivanov was “part of

Some of the protesters wore masks to hide their faces

the scenario” responsible for the violence and for blocking a peaceful transition of power after the December 11 early elections. The leader of the VMRO DPMNE, Nikola Gruevski, who was reportedly outside of the country, in Vienna, used Facebook to call for calm. Gruevski insisted that his party will use “all democratic means” to block the election of the new parliament speaker and stop a new government taking office. The US embassy in Skopje and the EU’s Federica Mogherini and Johannes Hahn condemned the violence. But they also said that the election of a new parliament speaker was a positive step forward. “A majority of MPs elected Talat Xhaferi as Speaker of Parliament during a regular, continued session of parliament witnessed by members of

the public and press. We will work with him to support democracy and to advance the interests of Macedonia,” the US Embassy said in a press release. Macedonia has not been able to elect a new government since December’s polls. The crisis deepened on March 1, when President Ivanov refused to grant SDSM leader Zaev the mandate to form a government, insisting that it would jeopardize the country’s sovereignty. The SDSM said the VMRO DPMNE was afraid to lose power because its leaders fear standing trial. Several senior party figures, including VMRO DPMNE leader Nikola Gruevski, are currently facing criminal investigations and indictments by the Special Prosecution, SJO, which they claim are politically motivated.

April 2017

Macedonia’s Crisis Damages Relations With Albania Good Macedonia-Albanian relations may fall victim to the internal power struggle in Macedonia, which has seen Tirana accused of plotting to subvert the country. SEMRA MUSAI | BIRN | SKOPJE

SDSM leader Zoran Zaev was injured by the protesters. Photos: Anadolu Agency

xperts warn that the war on words launched against Albania by Macedonian President Gjorge Ivanov and by his political ally, the leader of the VMRO DPMNE party, Nikola Gruevski, may do lasting damage to formerly cordial ties. Macedonia’s former ambassador to NATO, Nano Ruzin, told BIRN that former Prime Minister Gruevski, who is now helping to block the formation of an opposition-led government, would not hesitate to sacrifice relations with Albania if it helps him cling to power. “The populist Gruevski has a strong will to stay in power, so he doesn’t mind if he sacrifices not only [Macedonia’s] internal relations but also its relations with its neighbours,” Ruzin said. Gruevski himself tried and failed to convince his former coalition partners among Macedonia’s ethnic Albanian parties to join him in a new government after the December 11 general election. Since then, he has accused the opposition Social Democrats, SDSM, of betraying the country by courting the support of those same parties. To justify the institutional blockade on the formation of an SDSM-led government, both Gruevski and President Ivanov allege that the opposition has accepted dangerous demands set by the Albanian parties that threaten Macedonia’s existence and integrity. They also claim that these demands, which they call “the Tirana Platform”, are being imposed on Macedonia by the government of Albania. “This justification, using what they call ‘the Tirana platform’, has become a threat to relations between Skopje and Tirana,” Ruzin said, noting that they had otherwise been good. Ivanov recently accused Albania of plotting to carve up Macedonia with the aim of forming a third ethnic Albanian state in the Balkans, besides Albania and Kosovo. “With the Tirana Platform, Macedonia as we know it would cease to exist,” Ivanov last week told Croatian state TV, HTV. “The aim is not for Macedonia to unite, but for Macedonia to enter a transitional phase [towards] forming, maybe I will say a harder word, a third Albanian state.” Albanian Prime Minister Edi Rama, who hosted the meeting between Macedonian Albanian parties in Tirana at which they forged their joint list of demands, before signing them in Skopje on January 8, says the Skopje authorities are using this alibi to scare Macedonians into opposing a change of power. “Ivanov is simply building an alibi, unfortunately the same as the VMRO DPNNE, and they well know what the truth is,” Rama said on Tuesday. “There is no ‘Tirana Platform’ but a platform of the parties representing the Albanians in Macedonia,” Rama added, maintaining that he had only “helped them communicate between each other and align their stances”. Former Macedonian diplomat Alajdin Demiri fears that the new tendency to blame Tirana for Macedonia’s problems may turn the two neighbours from friends into enemies. “The Albano-phobia being expressed

in Skopje extends beyond [Macedonia’s] borders, sometimes towards Kosovo but more often towards Albania,” he told BIRN. “For every problem that happens in Macedonia, Skopje blames Tirana, and the tendency is that the relationship will worsen to the level of [becoming] enemies,” Demiri added. However, leaders in Tirana have added petrol to the flames with statements that have aggravated Skopje. In an interview for the French media, Rama stated that Albanians in Macedonia were “not a minority”, as they “constitute 35 per cent of the population, so their rights must be fully respected”. This was treading on sensitive territory. Although it is generally accepted that Albanians make up at least a quarter of Macedonia’s population, there are no hard data. Since the last census was held in 2002, their numbers have been routinely subjected to radically different interpretations, which do little except stir tension. When Albanian Foreign Minister Ditmir Bushati said the main demands contained in the so-called “Albanian platform” should be “incorporated into the constitution [of Macedonia] because that will have positive results”, he was accused of interference. In response, Macedonia’s Foreign Ministry last week summoned the Albanian ambassador to Skopje to a meeting where both Rama’s and Bushati’s statements were qualified as a provocation. “Their statements are open interference in the internal affairs of Macedonia. These messages are serious provocations to good neighbourly relations,” Macedonia Foreign Ministry complained. Officials in Tirana deny interfering in Macedonia’s internal issues and insist their stands echo what the EU and the US have said already. They have urged the Macedonian President to reconsider his veto on the formation of a new government and respect the outcome of the December 11 election. Ruzin said Gruevski is refusing to allow the Social Democrats to form a new government so he and Gruevski can cling to power, frightened that otherwise he would no longer be able to block the ongoing criminal investigations raised against him and his associates by the Special Prosecution, SJO. Gruevski, whose party took power in 2006, is accused, among other things, of masterminding the mass illegal surveillance of over 20,000 people, including his own ministers. These claims, along with other criminal allegations arising from wiretaps released by the opposition, are being investigated by the SJO. Ruzin said Gruevski would risk the Balkans being engulfed in tension and even in ethnic clashes “if he can escape from accusations of alleged wrongdoings and from the Special Prosecution”. He accused Gruevski of undermining Macedonia’s relations with almost all its neighbours, including Greece, Kosovo, Albania and Bulgaria, with the sole exception of Serbia. “Only with Serbia does Gruevski have correct relations because of their [governments’] similarity,” Ruzin concluded.

April 2017

Opinion

The NYT went on to warn European leaders generally against imagining that a new generation of “strongmen” like Serbia’s Vucic represents any real guarantee of long-term stability.

Europe is Not in a New ‘Age of Dictators’ Strongmen may be on the rise in parts of Eastern Europe but fears for the future of European democracy are exaggerated. MARCUS TANNER | BIRN | LONDON

onday’s editorial in the New York Times would have had Aleksandar Vucic choking over his breakfast, if he had read it. Referring to the Serbian Prime Minister’s thumping victory in the presidential election in Serbia, this bastion of liberal US East Coast thinking accused Vucic of leading Serbia dangerously close towards authoritarianism, having already virtually snuffed out a free press. The NYT went on to warn European leaders generally against imagining that a new generation of “strongmen” like Serbia’s Vucic represents any real guarantee of long-term stability. If the NYT is sounding an alarm over Vucic, it is not just because of events within a minor country like Serbia. In Eastern and Southeastern Europe, from Poland to Turkey, liberals see the winds blowing in favour of “illiberal” regimes. Hungary’s Viktor Orban – now trying to shut down the Central European University – pioneered this phrase as a badge of honour. But it applies just as equally to the nationalist government in Poland and to Macedonia, whose President is blatantly abusing his powers to stop the formation of an opposition-led government. Above all, it applies to Turkey, where a referendum on April 16 looks set to give President Recep Tayyip Erdogan even more competences than he possesses already. The fear in Western liberal circles is that a form of government often known as “managed democracy”, honed in Vladimir Putin’s Russia, which maintains only the outward forms of democratic rule, is spreading across Europe, assisted by a growing fears of Muslim and other “enemies within”. The drift of events in Poland, Hungary and Turkey is certainly concerning because it highlights the EU’s powerlessness to enforce its standards even on its own members. So far, the talk about withholding funds from Hungary and Poland, over their refusal to take in refugees and over changes made to judiciaries, constitutions and the

Serbia’s Aleksandar Vucic.

media, has come to little. Nor is anything likely to happen, after German Chancellor Angela Merkel said significantly at the end of March: “I do not think threats would be good now.” Over Turkey, Europe’s silence is even more deafening Throughout Eastern Europe, leaders with a paranoid suspicion of criticism are benefitting from Russia’s growing assertiveness, from declining faith in the EU’s long-term prospects, from America’s weariness with being the world’s policeman and from the fears engendered by mass immigration and radical Islam. To take Turkey, Ankara has only to threaten to stop holding back migrants for European leaders to fall silent on the egregious human rights abuses occurring in that country. Macedonia’s crucial role as the Balkan gatekeeper, stopping any potential new flow of migrants entering Europe from Greece, also explains why Brussels is so coy about mentioning the distortions of democratic norms going on there. In Serbia, intimidation of the anti-government media seems not to have featured in the discussions that US Senator John McCain held with Prime Minister and soon-to-be-President Vucic. Instead, they focused on bilateral military cooperation. In short, liberal hopes that someone in Brussels or Washington is about to crack a whip over Orban, Vucic, Erdogan, or

In all these countries, plus Serbia, national questions have tended to loom much larger in most people’s minds than the issue of civil rights. They have specific commonalities, starting with a strong sense that their independence as nations is recent and at risk. But that doesn’t mean any of them will ever become real dictatorships, even less that their specific neuroses will apply to the rest of the continent. Macedonia’s Gruevski, look wide of the mark. For all that, Europe is very far from being on the threshold of a new “Age of the Dictators”. This is not, yet, a re-run of the 1930s, when faith in democratic systems collapsed over most of the continent, re-

placed either by Fascist dictatorships in Spain, Portugal, Italy and Germany, by royal dictatorship in Yugoslavia and by presidential dictatorship in Poland. It is worth remembering that, as recently as the early 1970s, the “democratic” West was home to three out-and-out dictatorships in Europe, in Spain, Portugal and Greece. That would be unthinkable now. It is also worth accepting that if democracy is somewhat ailing in some Eastern European countries, these are all countries where democracy had shallow roots to begin with. Russia, the great template for would-be strongmen, has zero historic memory of democracy. It transitioned from Tsarism to Stalin with hardly a gap, before emerging, dazed and blinking, into a new world in the 1990s. No wonder it hasn’t settled on any particular form of government or rather, has fused Tsarism and populism into a hybrid system all of its own. Hungary was no democracy before the 1990s either. Indeed, Great Hungary, the old Hungary before 1918, could never have survived as a democracy, as the nationalities in it outnumbered the Magyars. As for Poland, that lay crushed under Russian-Prussian steamrollers for most of its existence, until gaining a precarious independence in 1918. Polish parliamentary democracy lasted all of eight years until Pilsudksi took over, and did not re-emerge until the 1990s. In all these countries, plus Serbia, national questions have tended to loom much larger in most people’s minds than the issue of civil rights. They have specific commonalities, starting with a strong sense that their independence as nations is recent and at risk. But that doesn’t mean any of them will ever become real dictatorships, even less that their specific neuroses will apply to the rest of the continent. Democracy may not be as alive and well in Europe as it seemed to be in the sunny 1990s. But it is still honoured in practice in most countries, East and West, and is honoured at least verbally in the rest. We have more “strongmen” and professedly “illiberal” regimes than we did - but they still remain the exception, not the rule, and that difference is important.

April 2017

Analysis

Except that this time around he did not really prevail in his home city of Istanbul, where the “No” side gained the upper hand. Indeed, much has changed since 2011 both inside and outside Turkey.

A Turkish Scenario for the Balkans? The result of the recent referendum in Turkey may have a ripple effect in the Balkans - but don’t expect dramatic changes. DIMITAR BECHEV | WASHINGTON

ast Sunday night, scores of Bosniaks and Turks poured into the streets of the Bosnian capital Sarajevo to celebrate President Recep Tayyip Erdoğan’s narrow victory in the constitutional referendum in Turkey. The sight of Bosnians wrapped in Turkish flags and honking car horns reminded many of Erdoğan’s balcony speech in June 2011, right after his victory in the Turkish general election: “Believe me, Sarajevo won today as much as Istanbul.” Except that this time around he did not really prevail in his home city of Istanbul, where the “No” side gained the upper hand. Indeed, much has changed since 2011 both inside and outside Turkey. Six years ago, pundits and politicians saw Ankara as the rising star in the Balkans. Now the joy in the streets of the Bosnian capital testifies counter-intuitively that Turkey’s appeal is limited. The recent referendum is having a ripple effect, but will not produce dramatic changes in Balkan politics. There is the lingering fear that the region is sliding out of the EU’s orbit and turning to Russia and Turkey, two authoritarian powers driven by imperial memories and leveraging soft power and reinvigorated economic links to the Balkans. As numerous op-eds and TV talk shows tell us, those Doppelgänger, whether they compete or work hand-in-hand, are pulling ethnic communities or entire countries away from the West. With Erdoğan consolidating his grip on power and potentially calling off Turkish membership negotiations with the EU, moribund since 2009, he may be expected to become even more assertive in implementing his “Neo-Ottoman” vision. And then there is “the new Tsar” Vladimir Putin, who famously seated himself in the Byzantine emperor’s throne when he visited Mount Athos in May 2016. Yet there is little evidence to suggest that Turkey is in the ascendant. Its foreign policy has been fixated on Syria and on the broader Middle East for years. Ambitious diplomatic initiatives in Southeast Europe, like the three-way dialogue with Bosnia and Serbia, have achieved little.

President Recep Tayyip Erdoğan

The brainchild of Ahmet Davutoğlu when he headed the foreign ministry from 2009 to 2014, they were abandoned once he became prime minister. And now Davutoğlu is effectively out of politics after for a short while becoming the figurehead of a more liberal wing within the governing Justice and Development Party. Ankara plays no role in the Kosovo-Serbia talks on normalization of ties, nor has it the capacity to mediate in domestic political crises in the Balkans, such as the deadlock in Macedonia. Turkey’s trade with and investment in former Yugoslavia pales in comparison to the volume of exchange with the EU. The purge of the Gülenists, once the advance guard of Turkish soft power, has caused rifts in the Balkans. In Bulgaria, the Ankara-backed DOST party chipped away Turkish and Muslim votes away from the main ethnic Turkish party, the Movement of Rights and Freedoms, in the March elections in Bulgaria but failed to make it into parliament. More than 70 per cent of Turkish citizens resident in Bulgaria who took part in the referendum cast “No” votes. In the

With Erdoğan consolidating his grip on power and potentially calling off Turkish membership negotiations with the EU, moribund since 2009, he may be expected to become even more assertive in implementing his “Neo-Ottoman” vision. And then there is “the new Tsar” Vladimir Putin, who famously seated himself in the Byzantine emperor’s throne when he visited Mount Athos in May 2016. Istanbul borough of Avcılar, heavily populated by Bulgarian Turks, the “No” vote stood at 59 per cent. It is understandable why Bakir Izetbegović, the Bosniak member of the tripartite presidency of Bosnia, should praise Erdoğan, full of hope that Turkey’s voice will resound even more strongly in Bosnia after the plebiscite. But the perspective is

very different elsewhere in the Balkans. The more pertinent question is whether Turkey’s slide into authoritarianism is mapping the way forward for the Balkans as well. The region’s flawed democracies are in a poor shape and there is no shortage of would-be Erdoğans or Putins out there, as many from Serbia or Macedonia might tell you. The disciplining pull of the EU is weakening, and paying only lip service to Brussels’ conditionality is still in fashion. The consolidation of the rule of law and government accountability is at best a longdrawn prospect. Media freedom is in steep decline. But Turkey is different from the Balkans in scale, in its political and institutional history, in social cleavages, and in its regional environment. Local semi-democrats might take a leaf from Erdoğan’s book once in a while but their true role model is Hungary’s leader, Viktor Orbán. They want to have the cake and eat it: to be part of the EU and consume and redistribute its financial subsidies without conforming to the lofty principles of governance that are coming under strain in the more established democracies, too. In a way this is easier in the Balkans: unlike Turkey or Hungary you do not need to tinker with the constitution or the laws to run a one-man show. Informal influence is enough. You do not need to pick fights with and chastise EU institutions, Angela Merkel or, as Erdoğan did after the referendum, “Western crusaders” to rally the ranks. You speak very respectfully to them and expect them to be nice to you as well. George Soros and his treacherous cabal of fifth columnists metastasizing across the region do a perfect job as a bogey, as do other potential scapegoats, notably Putin and Erdogan, who can be blamed for the failures in this or that Balkan state. In short, there is no need to panic. The Balkans is still Europeanizing, not being devoured by a revamped the Ottoman Empire with a moustached sultan at its helm. But it is a sort of Europeanization that just does not taste right. Dimitar Bechev is a Non-Resident Senior Fellow in the Atlantic Council and Director of the European Policy Institute, Sofia.

April 2017

Albania sold part of its vast stockpiles of aging weapons and ammunition to a controversial Bulgarian firm linked to a deadly explosion which killed a Pentagon contractor.

Tirana Offloads Ancient Arms to Controversial Broker LINDITA CELA,IVAN ANGELOVSKI, MARIA CHERESEVA | BIRN | TIRANA

lbania’s state-owned arms broker sold 17.5million Chinese-made bullets, 350 mortars, and 40,000 mortar shells in 2015 to Alguns Ltd, a Bulgarian firm which worked on Washington’s programme to train and equip Syrian rebels. The firm has been linked to a fatal explosion at a shooting range in Bulgaria in 2015 which left a Pentagon contractor working on the Syrian project dead. Alguns Ltd is owned by Alexander Dimitrov, a former business partner of Bulgarian organised crime figure Boyan Petrakiev Borisov, nicknamed ‘the Baron’ [see “Organised crime links” box]. Details of the sales, worth in excess of 1 million euros, are revealed in confidential arms export documents obtained by the Balkan Investigative Reporting Network, BIRN. These show how the aging Chinese

and Albanian made arms and ammunition were exported to Bulgaria as part of four export licences signed between the state-owned Military Export Import Company of Albania, MEICO, and Alguns in 2015. At the same time, Alguns was employed as a subcontractor for the Pentagon’s US Special Operations Command, SOCOM, as part of its attempts to supply and train Syrian rebels fighting Islamic State. Arms experts believe that Bulgaria is unlikely to have been the final destination for the equipment given its age and the fact that Bulgaria has a relatively modern army which is part of NATO. Alguns has declined to comment on expert analysis that countries in the Middle East or Africa were likely recipients. Alguns linked to deadly blast Alguns’s role in the Syria programme first emerged in June 2015 when 41-year-

DESTINATION Arms experts believe that Bulgaria is unlikely to have been the final destination for the equipment given its age and the fact that Bulgaria has a relatively modern army which is part of NATO. Alguns has declined to comment on expert analysis that countries in the Middle East or Africa were likely recipients.

old US Navy veteran Francis Norwillo died as a rocket-propelled grenade exploded at a firing range in the village of Anevo, central Bulgaria. The venue is owned by the state-owned arms producer VMZ Sopot. Emails and contracts obtained by BIRN from a US lawsuit and sources in Bulgaria reveal fresh details about the incident. Alguns’s involvement in the blast remains hotly contested, but it is not disputed that the company was central in organising sessions at the range in the preceding days. Norwillo and his injured colleague, Michael Dougherty, had been hired through a $28-million Pentagon contract to train Syrian rebels to fire various Soviet-style weapons. They had travelled to Belarus and then Bulgaria to test the equipment ahead of a training camp in Jordan, according to a lawsuit filed in Florida by Norwillo’s widow and Dougherty. Court papers against the three US firms allegedly involved in the incident – Purple Shovel, Skybridge Tactical and Regulus Global – detail how the

April 2017

He said this equipment would likely have ended up in Syria, Yemen or perhaps Africa. “There are several possible scenarios,” Wezeman explained. “One is that this goes to Syria or Yemen. Another is that some corrupt officials in Africa buy it as part of a fraudulent scheme. Surplus weapons do quite well in Africa for legitimate exports, although corruption is often suspected.”

claimants believe the faulty grenade was more than 30 years old, of Bulgarian origin and had been rejected as unsafe by the Pentagon, which was also looking to source ammunition for the Syrian rebels. Following the tragedy, the Bulgarian authorities identified Alguns as having rented the firing range and providing the faulty rocket. The firm was fined its 62 500 euros in September 2015 for failing to obtain a permit from the Ministry of the Economy of Bulgaria for the fatal session, but Alguns, which denies the allegations, was later cleared on appeal. The court ruled the ministry had made significant administrative errors and had failed to prove Alguns had rented the firing range on the day of the accident. Purple Shovel, the Pentagon’s main contractor on the project, told BIRN in a written statement that Alguns had been brought in by Regulus Global, one of its sub-contractors, to book the sessions and provide the ammunition for the training. It said, however, that the accident took place during a “recreational shoot” at the weekend, after official training had finished. A timetable of the training obtained by BIRN shows that Alguns had booked the firing range up until Friday, June 5, and also reveals that two Bulgarian state-owned companies, VMZ Sopot and Arcus, were in charge of training the US contractors in a variety of Soviet-style weapons and ammunition. In a written statement, Arcus denied any involvement in the training despite being named in the contract for the event obtained by BIRN. This included the type of rocket-propelled grenade, OG-7, which malfunctioned, causing the deadly blast. Skybridge Tactical, which had hired Norwillo and Dougherty for the job,

Organised crime links Alguns’ owner Alexander Dimitrov is also a former business partner of the notorious Bulgarian organised crime figure Boyan Petrakiev Borisov, known as ‘the Baron’. Documents from Bulgaria’s business registry show that Dimitrov founded Alguns Ltd in 2008 in Sofia. The company’s main activity is arms trading. In 2004, Dimitrov and Petrakiev were joint owner of a scrap metal firm named SIB Metal. Dimitrov says that the registration of the firm was cancelled during the application process and that he has not seen Petrakiev since. In a report by the Ministry of Interior’s Centre for Police Research, Petrakiev is given as an example of an “established figure in the criminal world”. The document, published in 2010, goes on to note that Petrakiev had been sentenced ten times for unnamed offences and faced a further eight cases for a wide range of crimes. Among these were stealing cars, hooliganism, rape, illegal possession of arms and drugs and participation in an organised criminal group. In 2009, Petrakiev was found guilty of leading a criminal group involved with card skimming across eight countries, the report notes. In 2012, he was arrested and jailed for running an illegal casino.

argues in court papers that the explosion occurred during official training, and that the injured parties should be in line for US government compensation as a result. Regulus Global has dismissed the allegations as lacking in detail. This incident is not Alguns only brush with the law. The firm was fined 1,000 euros in June 2016 for failing to provide proper documentation related to an ammunition store it maintains in Sliven, southern Bulgaria. Arms’ final destination ‘Middle East or Africa’ War in the Middle East has sparked an unprecedented flow of arms and ammunition from the Balkans, with Bulgaria playing an important role as a source of weapons and hub for arms brokers. Asked about the Alguns’ buy-up of Albania’s aging stockpiles, Pieter Wezeman of the Stockholm Internation-

al Peace Research Institute, a leading source of information on arms transfers, believes it is unlikely Bulgaria was the final destination for the munitions given its age. He said this equipment would likely have ended up in Syria, Yemen or perhaps Africa. “There are several possible scenarios,” Wezeman explained. “One is that this goes to Syria or Yemen. Another is that some corrupt officials in Africa buy it as part of a fraudulent scheme. Surplus weapons do quite well in Africa for legitimate exports, although corruption is often suspected.” SOCOM did not respond directly to questions on whether it had purchased Chinese ammunition from Albania as part of its Syrian programme, saying only that reporters should “speak with Alguns about their activities”. US firms are banned from buying Chinese ammunition, unless a special

dispensation from the State Department is obtained. Alguns refused to explain what it had done with the equipment once it had arrived in Bulgaria. Purple Shovel told BIRN in a written statement that it has “never knowingly purchased Chinese equipment or components” and “has never done business with Allguns [sic] directly”. Tirana has a troubled track record with arms exports from its large stockpiles of Chinese ammunitions, supplied in the 1960s and 70s when Beijing was Albania’s main military backer during communist rule. In 2007, Florida-based arms broker AEY sold millions of aging, Chinese-made cartridges to the Pentagon for use in Afghanistan. The bullets had been repackaged in cardboard boxes to look as if they had been produced in Albania in order to sidestep a ban on munitions from China. The firm’s owner, Efraim Diveroli, was given a four year jail sentence for the fraud in 2011. And in 2011, 800,000 rounds of Chinese ammunition which were due to be delivered from Albania to the United Arab Emirates were illegally diverted to Libyan rebels. Albania’s Ministry of Defence said that Alguns had provided the correct documents to export the weapons to Bulgaria and that it had verified the firm was “not involved in criminal activity”. It added that any re-export of the ammunition required their consent, although it is widely documented that this clause is often not fulfilled. Alguns ties to Albania appear to go beyond buying up aging ammunition as it also sought to secure a lease to a communist-era weapons factory in the small Albanian town of Polican. But in a written statement given to BIRN, it said it had dropped the plan.

April 2017

Street in Kosovo capital of Pristina.

Kosovo Struggles to Confront its Painful Past

The failure of the local and international community to properly address Kosovo’s traumatic past has left its communities alienated and mistrustful of official initiatives. AGON DEMJAHA, ATDHE HETEMI | BIRN | PRISTINA

ome 18 years after Kosovo’s de-facto separation from former Yugoslavia and Serbia, its society remains deeply divided along ethnic and political lines when it comes to understanding and interpreting its recent past. As a result, negative stereotypes among local Albanians and Serbs keep undermining Kosovo’s future. While necessary legal norms and frameworks have been put in place, Kosovo institutions responsible for addressing issues related to dealing with the past have failed to guarantee their implementation in practice. A research paper conducted within the Kosovo Foundation for Open Society project, ‘Building Knowledge of New Statehood in Southeast Europe: Understanding Kosovo’s Domestic and International Policy Considerations’, demonstrates how institutional standstills in the implementation of legal norms have been influencing public perceptions of ethnic relations and their social acceptance, thus having an impact on the reconciliation process among Kosovo’s divided communities. Being aware that there are also other factors which cause blockades for sustainable social acceptance, the research findings also show that – depending on the engagement of Kosovo institutions – the perceptions of both communities about inter-ethnic relations in the country have changed over time. Shifting perception One such shift could be seen between 2011 and 2014, when the percentage of Kosovo Serbs considering ethnic relations tense and not improving fell from 90 per cent in 2011 to only 33 percent in 2014. Similarly, the percentage of Albanians

considering ethnic relations tense and not improving saw a significant decline from 76 per cent in April 2012 to 30 per cent in November 2014. Dealing with the past is a challenging endeavour for any society with a recent history marked by serious violations of human rights. However, most people in Kosovo think dealing with the past is important. In October 2016, around 76 per cent of people in Kosovo considered the need to find out the truth about all past war crimes, regardless of the ethnicity of the victims and perpetrators, as “very important” or “important to some extent”. A comparison of the October 2016 data with those collected in April 2014 shows that the percentage of those considering dealing with past war crimes “important” had risen by about 18 percentage points. However, only about six per cent of Albanians and about two per cent of Serbs consider the government an appropriate mechanism to do that. This suggests that officials’ lack of readiness to address this matter properly has eroded citizens’ trust in their government. The most recent survey was carried out in October 2016, months before Kosovo’s current Presidentannounced that he will set up a Truth and Reconciliation Commission. Admitting crimes Differences in the opinions between Albanians and Serbs in Kosovo reveal the existence of prejudices and ‘social distancing’ among the communities. Most people in Kosovo declared in the surveys that members of their communities did not commit war crimes, for

example. Disaggregation of this data on an ethnic basis shows that only eight per cent of Albanians responded affirmatively when asked whether members of their communities had committed war crimes. Analysis also indicates that Albanians who accept that members of their community committed war crimes are also the same people who consider that democratic processes in Kosovo are not going in the right direction and express readiness to protest for political and economic reasons. On the other side, 25 per cent of Serbs (compared to 31 per cent of them in April 2014) believe members of their community committed war crimes, according to the survey. For Kosovo Serbs, there is a significant positive correlation between years of education and place of residence and acceptance that members of their communities committed war crimes. In other words, the Serbs who consider that members of their communities committed war crimes are usually from urban areas and underwent more years of education. Combining the responses of Serbs and Albanians expressing their respective attitudes towards living and working together or marrying one another, social acceptance levels were calculated for both ethnic groups. Inter-ethnic social acceptance trends indicate an increase of social acceptance among Serbs towards Albanians between 2008 and 2016. On the other hand, the same period saw a decrease among Albanians of social acceptance toward Kosovo Serbs. Statistically significant correlations re-

veal that Albanians who believe that ethnic relations are not improving and will continue to be tense have a lower level of social acceptance for Serbs compared to those who think that ethnic relations could be improved. On the other hand, Kosovo Serbs who consider that members of their communities committed war crimes possess a higher social acceptance index, which represents a statistically significant correlation. The findings also show that there is a significant positive correlation between those considering the prosecution of war crimes as transparent and their social acceptance. Specifically, Kosovo Albanians who consider that the prosecution of war crimes in Kosovo should treat all cases equally possess a higher social acceptance index. However, besides significant differences in opinions among Albanians and Serbs in Kosovo - which show the persistence of prejudice and social distancing among the communities – majority of them considered dealing with past crimes important and declared no trust in the Kosovo government’s own mechanisms for appropriately addressing the prosecution of war crimes. The survey findings presented in this article are those of Public Pulse, a decade-long research project implemented by the United Nations Development Program in Kosovo. Its results are based on an opinion poll sample that surveyed 1,306 citizens of Kosovo. Between 2002 and 2010, surveys were conducted on a quarterly basis. Since 2010, the Public Pulse survey has been conducted on biannual basis.

April 2017

FEATURE Italians See Albania As Cheap Place To Retire Forget the Canaries. Some Italian pensioners have decided to spend their sunset years in the unlikely destination of Albania - drawn mainly by the low cost of living and the friendly locals. FATJONA MEJDINI | BIRN | TIRANA

ver the last two centuries, Italians came to Albania on many different missions. In April 1939 the army of Italian dictator, Benito Mussolini disembarked to occupy the country. In the early 1990s, many came to explore a neighbouring country that had been isolated by the communist regime for more than four decades. From the 2000s, many Italians came to study and do business. Now some Italians are coming under a new aim, to spend their retirement in a country that is similar in terms of weather and even traditions but much cheaper. Carmine Iampietro never planned to spend his retirement in the port city of Durres, around 270 kilometers away from the Italian port city of Bari, although he has lived with his Albanian wife for 16 years. The 67-year-old former motorcycle mechanic from Novara, near Milan, told BIRN that he had been looking for options where he and his wife could have a decent life on a pension of around 1,000 euros a month, after the 23-per-cent tax that the Italian state deducts from pensions. “It’s just impossible in Italy for two people to have a normal life on this amount. So from 2008 when I retired - after paying my social contributions for 48 years - I was mulling spending the rest of our lives in places like Spain, Portugal or the Canaries, where the cost of living is cheaper than in Italy,” he said. But 2010 would turn out to be

Carmine Iampietro in his home in Durres.

game-changer year, when he decided to make his first visit to Albania, after much hesitation. His wife, Beki Kurti, told BIRN that he had been reluctant to go after hearing many reports about Albania being unsafe. However, those worries all faded away the moment he set foot in the country. “I was astonished at how hospitable and social the Albanians are. My plans changed immediately and I decided that I wanted to spend the rest of my life in this country,” he recalled. Two and a half years ago this plan became possible after he and his wife decided to buy an apartment in Durres with the idea of living permanently in Albania.

“I chose Durres. My wife wanted to live in Tirana. But I always wanted to have a house by the sea and I’m glad I finally did it, since it is quiet and beautiful. You can have a good quality life with just my pension here,” he said. Iampietro not only takes regular long walks by the sea but has an active social life in his new homeland. In Durres, he has met other pensioner compatriots, people like him who decided to leave Italy to enjoy a more comfortable sunset life in Albania. “I am friends with at least 10 families of Italian pensioners living in Albania. One reason for that is also the fact that they don’t

pay tax on their pension if they transfer it here,” he explained. He learned that the interest in doing the same as him was even higher after he opened a Facebook page named “Pensionati Italiani in Albania” – “Italian pensioners in Albania”, which he set up to share his good experience in the country with a larger audience. “Every month, I have three four Italian pensioners asking me if they should do the same, and some have already decided to do so,” he said. However, Iampietro said would-be Italian pensioners in Albania still face some hurdles. The main one is the need to buy a house or open a business in order to get Albanian residency. “I don’t understand why the Albanian authorities don’t seize the moment and ease the way for Italian pensioners to get residency rights,” he said. “It should be enough to gain it just with their pension and with a rent contract,” he suggested, claiming that if the Albanians allowed that, many more elderly Italians would come without a thought. Roberto Emmerobins Mazzuca, an Italian who studied in Tirana, has opened a real estate agency, mainly for compatriots wanting to do business in Albania. He told BIRN that in the last few months alone around 50 Italian pensioners had reached him asking him to find them homes in Albania. “There is a lot of potential in this direction and we are working to make the experience better,” he said.

Albanian Pensioner Finds New Life in Endless Marathons Sotir Qiriaqi found salvation from life’s disappointments in running marathons - and now, aged 71, has clocked up more than 20,000 kilometers and won legions of fans. FATJONA MEJDINI, | BIRN | TIRANA

otir Qiriaqi was 54 when he started running in order to “escape” the traumas of life as result of being jobless and generally disappointed. Back in 1991, he entered politics after being in the front line of the student protests that brought down the half-century-old communist system. At one point, he was close to the leadership of the centre-right Democratic Party and he stayed in jobs related to politics up to 2000. “In the end I lost my job and nobody cared. I found myself disappointed, depressed, overweight, a heavy smoker and without an idea about what to do with my life,” he recalled. But when one door closes, another opens - and for Sotir this new path turned out to be more than 20,000 kilometers long. “I started to run by Lake Tirana to keep myself busy and forget all my troubles, but soon I found myself addicted to it - like a magnet. I felt born again,” he told BIRN. Running for five hours a day made him think about institutionalizing his expe-

Sotir Qiriaqi

rience and he decided to gather other passionate runners to form the Tirana Marathon Club. Since then, Sotir, now 71 years old, has participated in 117 marathons, with a total of 3,500 kilometers run and 18,000 others marked out in training. His first marathon in 2002 in Tirana was 13 kilometers long, while the first one outside the country was in Podgorica, in Montenegro, in 2003. Later, runs took him to other parts of Europe, the United States, Asia, and Africa.

“Many people see me old and it is hard for them to believe I have this tight activity schedule. They are even more surprised on learning that I have never been a professional athlete,” he said. “To tell the truth, I enjoy their admiration,” he added. Being unstoppable at marathons has won him many fans, while speaking about his experience on television of the benefits of running has only further increased his fame. “I feel so glad when young boys aspiring to be athletes

ask to take selfies with me and I feel honoured when people join our club because they are inspired by my success at my age,” Sotir said. His passion for participation in marathons has forged a group of businessmen and supporters who finance most of his trips. “In the end, I keep the Albanian flag on my shoulder and make sure to send a positive message to the young and to those like me 17 years ago. I tell them to stay as far away as possible from politics and enjoy the simple things in life,” he advises. Sotir has a favorite joke that he likes to tell mostly abroad when other runners ask about how he ended up running endless marathons. “I tell them that I started to run and feel alive again after quitting a very dangerous drug. They get surprised and ask about the kind of drug - and then I tell them that the one I quit was politics,” he laughs. After returning from a marathon in Rome held on April 2, Sotir is preparing for another in Pristina in May, while he has scheduled nine others for later this year. “I will run marathons as long as I’m alive,” he says with pride.

April 2017

Uncontrolled Tourism Threatens Balkan UNESCO Sites

The Old Town of Dubrovnik

World heritage sites in Croatia, Montenegro and Macedonia risk losing their UNESCO status due to mass tourism that is damaging both the sites and the surrounding environment. SVEN MILEKIC, DUSICA TOMOVIC, SINISA JAKOV MARUSIC | BIRN | ZAGREB, PODGORICA, SKOPJE

NESCO heritage sites in Croatia, Montenegro and Macedonia are suffering unprecedented damage from uncontrolled mass tourism that is putting their heritage status into question. Besides pollution of the surrounding environment, the uncontrolled number of tourists is said to be completely overwhelming some of the sites, which could even result in them losing their prized status altogether. Those sites most in peril in the Western Balkans include the Croatian coastal city of Dubrovnik, Byron’s famed “Pearl of the Adriatic”, and the Plitvice Lakes national park in the interior of Croatia, as well as the ancient seaside town of Kotor in Montenegro and Macedonia’s most historic city, Ohrid, as well as the nearby lake. Cruisers post threat to Byron’s pearl: Concerns about Dubrovnik centre on the growing number of cruise ships docking near the city in recent years, drawing parallels with Venice, which has also been at risk of losing its UNESCO status. Dubrovnik’s Renaissance-era old town – a popular TV and film set – is a globally known symbol of European culture and was included on UNESCO’s list back in 1979. But, with a population of only about 40,000, it is struggling to deal with over one million tourists a year in 2016, who stayed for a total of 3.4 million nights, according to data that Dubrovnik’s tourist bureau gave BIRN. Moreover, these overnighting numbers do not include all the visitors coming for the day on cruisers. According to the Dubrovnik Port Authority, just under 800,000 tourists came to the city on cruisers, sometimes reaching over 10,000 visits a day. Since there are no reliable data about how much money Dubrovnik earns from brief cruise passengers, many question the profitability of such tourism. The Croatian Institute for Tourism calculated in 2010 that Croatia earned 53 million euros a year from cruise liners – more than 80 per cent of which was in Dubrovnik. However, the same data said the total

costs amounted to a far higher figure of 338 million euros, when damage to the environment was factored in. “It’s a pure catastrophe what’s happening there,” Vjeran Pirsic, a veteran ecological activist from Croatia, told BIRN. He also mentioned the UNESCO site of the Plitvice Lakes, a series of lakes embedded in a national park known also for its natural dams that have created a series of lakes, caves and waterfalls. Last year, this was also said to be in danger of losing UNESCO heritage status due to the high number of visitors - around 1.3 million a year - reaching around 15,000 a day in the peak season in July and August. Pirsic said that both UNESCO sites need to be run according to a management plan that includes “capacity carrying” – including how many people visit Plitvice a day and how many cruisers dock in Dubrovnik. “This way leads to doom. Firstly, natural phenomena are being destroyed; the Plitvice Lakes are surely not benefiting from these hordes of tourists. Secondly, the touristic destination itself is being destroyed, which should benefit from UNESCO status,” Pirsic concluded. Parties trade blame over threat to Kotor: In neighbouring Montenegro, measures adopted by the government to ensure Kotor keeps its place on the UNESCO list, including a ban on construction in the old centre, have caused controversy. Local authorities in the town, now run by opposition parties for the first time in three decades, claim the ban is a form of political pressure on the local government. They say the national authorities did nothing to stop illegal construction in Kotor over the past two decades. “The status of Kotor on the UNESCO list is compromised by the action and construction activities of powerful individuals and families interacting with the national administration,” Kotor Mayor Vladimir Jokic claimed on April 6. The decision to ban construction in the town for six months followed the issue of a sharp warning from the UNESCO Committee meeting last July in Istan-

Cruisers passing by Kotor. Photo Beta

Those sites most in peril in the Western Balkans include the Croatian coastal city of Dubrovnik, Byron’s famed “Pearl of the Adriatic”, and the Plitvice Lakes national park in the interior of Croatia, as well as the ancient seaside town of Kotor in Montenegro and Macedonia’s most historic city, Ohrid, as well as the nearby lake. bul, Turkey. This said Kotor risked being removed from the World Heritage List, which it joined in 1979. Since 2013, UNESCO has been warning of a dire situation in the medieval Old Town area owing to excessive construction and urbanisation and uncontrolled tourism and, as in Dubrovnik, a large number of cruise ships coming to the small port. Montenegro has been given until midMarch to remove those obstacles if it wishes Kotor to remain on the UNESCO list. The action plan adopted by the government in February, which BIRN has seen, ordered the imposition of a construction moratorium at least temporarily. The opposition, however, revealed that just before the introduction of the new protection measures on April 5, the government

had issued several construction permits for large tourist complexes in the town. They only imposed the building ban after the opposition took over the town hall. Highway spells trouble for Ohrid: In Macedonia, on the border with Albania, the deepest and oldest lake in the Balkan semi-peninsula, Lake Ohrid, is one of only 28 sites across the world that UNESCO has named a World Heritage site in both culture and nature categories. Along with its natural beauty – it is home to many endemic species such as Ohrid trout – what makes Ohrid special is its rich cultural heritage. The town is full of old churches, picturesque houses and monuments dating back centuries. Both the lake and the city are Macedonia’s main tourist hotspots. However, the site came under the UNESCO spotlight due to the planned state-funded construction of an express road along the shore of Lake Ohrid that would link the town with the ancient monastery of St Naum. The planned road is also set to pass through Mt Galicica, which is home to many rare species. Starting this week, a UNESCO team of experts is visiting Ohrid to inspect whether the extensive construction plans endanger its status as heritage site. In addition, UNESCO also aims to check out the planned construction of a ski centre at Galicica and three new tourism development zones along the lake shoreline. Environmental experts have previously pointed out that their construction might result in Ohrid being designated an “endangered” area, which is just one step away from losing the UNESCO protected status.

April 2017

FEATURE

Fojnica Monks Stand Guard Over Bosnia’s Rich History The Franciscans of Fojnica have held their ground in this little town over an incredible 700 years of wars, guarding treasures of Bosnia’s past and serving as a symbol of the country’s unbroken history. IGOR SPAIC, | BIRN | TSARAJEVO

verlooking the small central Bosnian town of Fojnica, the Franciscan Monastery of The Holy Spirit dominates the landscape as well as the town below. The Catholic order made its home here 700 years ago - and throughout Bosnia’s turbulent history, marked by occupations sometimes lasting years, sometimes decades and even centuries - it has managed to survive, educate and provide spiritual support not only for Catholic believers but for all others who lived nearby. All because of a wise Guardian who was a master of a weapon so powerful that it could match those of the 15th century Ottoman Sultan Mehmed, who swept through the Balkans and drove so many people from their homes that he earned himself the title “the Conqueror”. But the Sultan’s swords found their match in Fra Andjeo Zvidovic’s own weapon - dialogue. Seeing that the Christian Bosnian kingdom had now collapsed, and anticipating the Ottoman army’s arrival, the Franciscan faced the mighty Sultan on a field near a freshly conquered village on May 28, 1463. There, Fra Andjeo sealed the destiny of the Catholic community in Fojnica, not only by persuading the fearsome conqueror to allow the Catholic order to stay, but also to allow those who had fled to return. “He used the strongest weapon, which is dialogue,” Fra Janko Ljubos, the curator of the monastery museum, told BIRN. The Sultan wielded his pen and turned his promise into a written document, vowing in the name of “the creator of the heavens and of earth” that those in possession of his decree would not be harmed and could continue to operate freely throughout the Ottoman Empire. Today, the glass box with the original document, the Ahdnama, occupies a special corner and is the most valuable artefact in the museum. Over the centuries, the monastery served as a church, a school, and even as a court, providing people with a sense of a system during often chaotic times. “For years, while there were no civil courts, people came here to Fojnica for the Guardian to pass judgments in their cases. Under Ottoman rule, people would go to the Quadis [local judges under Ottoman rule] but the Catholics would rather go to priests,” Brother Ljubos said. He said the monastery archive was full of such judgments, written in Turkish, the official language in the area at the time. It also hosted a seminary for young men

Franciscan Monastery of The Holy Spirit in Fojnica

to study to become priests. “The monastery was the moral pillar of the whole region. People from nearby Busovaca or Kiseljak would not go to Sarajevo to court, but would come here to Fojnica,” Brother Ljubos said. At this time, the monastery was still located at a busy intersection in town – and, despite having no troubles from the Ottoman administration, the priests felt disturbed by passing travelers. So, in the early 16 th century, they moved up the hill above the town where they built a small church and a residential area overlooking Fojnica. In time, the structure expanded together with the archives inside. The Ottomans’ 400 years of rule came and went. In the late 19th century, Bosnia and Herzegovina came under AustroHungarian rule. The new rulers built churches, and rebuilt the one in Fojnica as well. More destruction and reconstruction would come during two world wars, until the Communist era, when the Yugoslav Army turned part of the complex into a barracks. The soldiers stayed until 1959. Magnificent collection of books: Throughout their long history, the Bosnian Franciscans have kept what they collected, including nearly 11,000 books. Unintentionally, the monastery became a museum exhibiting the oldest painting in Bosnia - a watercolour on a piece of wooden board showing a vase with flowers, dating from 1328. The museum exhibits various tools, clothing and other items used throughout

The Ottomans’ 400 years of rule came and went. In the late 19th century, Bosnia and Herzegovina came under Austro-Hungarian rule. The new rulers built churches, and rebuilt the one in Fojnica as well. More destruction and reconstruction would come during two world wars, until the Communist era, when the Yugoslav Army turned part of the complex into a barracks. The soldiers stayed until 1959.

Bosnia’s history, administrative documents from the Ottoman and Austro-Hungarian eras, paintings, sculptures and coins dating back to the earliest times of Greece and Persia. The most important documents, including the Adhnama, are also exhibited in braille, so that even blind visitors can read them. It also contains two libraries one of old, and one of new books. The old library contains nearly 11,000 titles, which range from mathematics to physics, history, law, medicine, logic, psychology and theology. The “new” library houses books that mainly address educational themes - a place where school children can come and use the books for their assignments. Brother Ljubos says university students also come to the archive to work on their theses. Last year, more than 14,000 tourists from 44 different countries visited the

complex, he noted. A gift shop sells souvenirs made by residents of two centres for mentally impaired people. The proceeds go to back to those who make the souvenirs. But it is the Adhama that has helped the museum become one of 46 nominees for the 2017 European Museum of the Year Award. Brother Ljubos will represent Fojnica at this competition in May. “All of Europe will see Fojnica. I will represent Bosnia and Herzegovina,” he says proudly. Keepers of Bosnia’s ancient history: Brother Ljubos says Fojnica is much more than a museum and religious centre but is also a rare surviving a link with the country’s distant past. “We are the only institution that has survived since the Middle Ages in Bosnia continuously until today. We want Bosnia and Herzegovina; we call it our home. Its history is kept in our museum,” he said. Although they belong to the same religious order, the Franciscans of Bosnia operate separately from the Franciscans in Herzegovina and, in the views of many people, have a different culture as well. “The priests in Herzegovina have fallen under a certain [Croat national] political ideology which is, for us, our demise - the politics of division of Bosnia and Herzegovina. Many of them supported such policies and still do today. But we cannot accept this because it would mean our disappearance from these lands,” Brother Ljubos insists. “Throughout Ottoman rule we have been here. We were invited to cross over the River Sava into free territory but we never agreed to this, nor will we now,” he added. The mainly Muslim inhabitants of Fojnica have a special bond with the monastery, despite the tragic events that occurred during the 19921995 war in Bosnia, including the warwithin-a-war between Bosnian Muslims and Catholic Croats. In 1993, four Bosniak [Muslim] soldiers from the Bosnian Army, entered the monastery and killed the Guardian. After this, police guarded the monastery in shifts for 24 hours a day for most of the next ten years. In the beginning, all the officers were Bosniaks. “We fed them, they ate with us. Thieves knew the police were here, so everything was safe,” Ljubos said. Today, they work together on social issues with the local imam. A Muslim women’s choir recently sang at an exhibition organized by the monastery museum. “Especially in this last war, people felt that we do not want conflict with anybody,” Ljubos said. “War between Muslims and Catholics should have never happened, under any circumstances,” he added.

PUSHTETI VENDOR PUSHTETI VENDOR

Lajme, analiza, reportazhe, por edhe informacione të rëndësishme mbi decentralizimin dhe demokracinë vendore si dhe aktorët e ndryshimit në komunitet. Mësoni më shumë mbi profilet dhe karakteristikat e bashkive të reja që rezultuan nga reforma administrativo-territoriale në Shqipëri në

http://pushtetivendor.reporter.al.