Reporter.al Botimi Prill 2018 by Reporter.al

INVESTIGIM

Konflikte dhe lakmi: Deputeti Alket Hyseni, pronar resorti në Dhërmi

Deputeti socialist, Alket Hyseni u bë pronar i 11 mijë metrave katrorë tokë dhe më pas ortak në resortin turistik ‘Ionian Olea’ në Dhërmi, ndonëse konfliktet për tokën ishin denoncuar shpesh në Prokurori dhe në task-forcën e drejtuar prej tij.

REPORTAZH

Rikthim në izolim: Jeta e varfër në kufi me tollin e koncesionit Durrës-Kukës

Fshati Truall i Surroit, që lindi nga ndërtimi i autostradës Durrës-Kukës rrezikon të rikthehet në izolim një dekadë më pas nga tarifa e kripur koncesionare që u kërkohet banorëve të varfër për çdo udhëtim drejt Kukësit.

ANALIZË

‘Asnjë rregull sigurie’, por faji për vdekjen e Ardit Gjoklajt mbetet jetim

Gjykata e Tiranës u dha pafajësi dy të akuzuarve të kompanisë “3R” për vdekjen e 17-vjeçarit në landfillin e Sharrës në verën e vitit 2016, ndërkohë që avokati i njërit prej të pandehurve thotë se “fajtorët duhen kërkuar diku tjetër”.

Nr.

Prill 2018 E përmuajshme

SI U BË MILIONER ISH-KRYEPROKURORI LLALLA Mund të jem ‘një fermer i zoti’/ Ish-kryeprokurori Adriatik Llalla transformoi një investim prej 16.3 milionë lekësh në një kapital me vlerë 1 milionë eurosh, përmes transaksioneve me një person të dënuar për vrasje, një biznesmen kafeje-fitues tenderi në Prokurori dhe një instruktor hipizmi i përdorur si sekser tokash, ndërkohë që pretendon se çdo pronë e tij është e ligjshme.

Ish-kryeprokurori Adriatik Llalla. Foto: LSA

Prill 2018

MUND TË JEM ‘NJË FERMER I ZOTI’ :

SI U BË MILIONER ADRIATIK LLALLA KONFLIKTE DHE LAKMI: SI U BË DEPUTETI

ALKET HYSENI PRONAR RESORTI NË DHËRMI NDRYSHIMET NË STATUT

Ish-kryeprokurori transformoi një investim prej 16.3 milionë lekësh në një kapital me vlerë 1 milionë eurosh, përmes transaksioneve me një person të dënuar për vrasje, një biznesmen kafeje dhe një instruktor hipizmi i përdorur si sekser tokash.

NUK ZBUSIN PËRPLASJET NË PD HEC-ET NË KANIONET E OSUMIT;

4-5

KONCESIONARI SFIDON RAMËN NË GJYKATË ‘ASNJË RREGULL SIGURIE NË SHARRË’, POR FAJI

PËR VDEKJEN E ARDIT GJOKLAJT MBETET JETIM RIKTHIM NË IZOLIM: JETA E VARFËR NË KUFI

ME TOLLIN E KONCESIONIT DURRËS-KUKËS

6-7 Deputeti socialist, Alket Hyseni u bë pronar i 11 mijë metrave katrorë tokë dhe më pas ortak në resortin turistik ‘Ionian Olea’ në Dhërmi, ndonëse konfliktet ishin denoncuar në task-forcën e drejtuar prej tij.

ENGLISH EDITION THE GENTLEMAN FARMER: HOW ALBANIA’S EX PROSECUTOR GENERAL BECAME A MILLIONAIRE EUROPEAN COMMISSION: OPEN EU TALKS WITH ALBANIA, MACEDONIA

18 20 15

GERMANY REBUFFS ALBANIAN PM’S CHARM OFFENSIVE ALBANIA’S MEASLES EPIDEMIC BLAMED ON VACCINATION FAILURES BALKANS SLIDING TOWARDS ILLIBERALISM, FREEDOM HOUSE WARNS “LIKE A STORM”: DEPORTATIONS STUN TURKS IN KOSOVO ANALIZA

23 26

ANALIZA

INVESTIGIME

REPORTAZHE

LAJME

OPINION

LAJME

REPORTAZHE OPINION Është publikimi i Rrjetit Ballkanik të Gazetarisë Investigative në Shqipëri – BIRN Albania. RAJONI BIRN Albania ështëRAJONI një organizatë jo-fitimprurëse, e cila mbështet zhvillimin e gazetarisë INTERVISTA investigative në Shqipëri me qëllim ekspozimin e rasteve të korrupsionit dhe promovimin e të drejtave të njeriut në vend. Ky publikim i përmuajshëm është një përmbledhje e disa prej artikujve të botuar nga rrjeti BIRN në faqen www.reporter.al dhe ëëë.balkaninsight.com. Mbështetur nga: Ky publikim shpërndahet falas. Printimi dhe shpërndarja e tij mundësohet nga: National Mbështetur nga: Endowment for Democracy B T D Balkan Trust for Democracy Fondacioni Shoqëria e Hapur për Shqipërinë

INTERVISTA

Publikuar nga:

FONDACIONI

SHOQËRIA

E HAPUR

PËR SHQIPËRINË

FONDACIONI

SHOQËRIA

E HAPUR

PËR SHQIPËRINË

12-13 Fshati Truall i Surroit, që lindi nga ndërtimi i autostradës Durrës-Kukës rrezikon të rikthehet në izolim një dekadë më pas nga tarifa e kripur koncesionare që u kërkohet banorëve të varfër për çdo udhëtim drejt Kukësit.

STAFI

KONTAKTONI:

Kristina Voko, drejtore e BIRN Albania Besar Likmeta, redaktor Aleksandra Bogdani, gazetare Gjergj Erebara, gazetar Ivana Dervishi, gazetare Lindita Çela, gazetare

Bulevardi Gjergj Fishta, Kulla 5, Ap. 22, Tiranë E-mail: office.albania@birn.eu.com Tel: +35544502592 URL: http://www.reporter.al/

Prill 2018

Ngjarjet e Prillit

A DO TË HAPEN NEGOCIATAT? Përfaqësuesja e Lartë për Politikën e Jashtme dhe Sigurinë e BE, Federica Mogherini dhe ambasadorja Romana Vlahutin duke shkuar në një takim me Kryeministrin, Rama pas rekomandimit të Komisionit Europian për hapjen e negociatave. Foto: LSA/GENT SHKULLAKU

Reforma në drejtësi hap dritën jeshile të negociatave Shefja e politikës së jashtme të Bashkimit Europian, Federica Mogherini njoftoi nga Brukseli rekomandimin për hapjen e negociatave me Shqipërinë. “Ky është momenti që njohim arritjet pozitive. Ballkani është Europë dhe do të jetë pjesë e së ardhmes së BE-së…” tha Mogherini në një konferencë të përbashkët për shtyp me komisionerin për Zgjerimin, Johannes Hahn. Rekomandimin pozitiv të Komisionit Europian për Shqipërinë, komisioneri Hahn ia dedikoi “rezultateve të para të prekshme” në procesin e vetingut, si pjesë e reformës në drejtësi. Ai theksoi megjithatë se procesi është në fillimet e tij, ndërsa e quajti rekomandimin premtues. Përveç Shqipërisë, Komisioni Europian rekomandoi hapjen e negociatave edhe për Republikën e Maqedonisë. “Të dy vendet kanë bërë shumë përgjatë muajve të fundit, por nuk ka kohë për vetëkënaqësi. Jemi në rrugë të mbarë, por nuk jemi ende aty ku duhet,” shtoi më tej Hahn.

Dy gjyqtarë dhe një prokurore digjen nga vetingu Dy gjyqtarë karriere dhe një prokurore e Apelit u shkarkuan nga detyra pasi nuk arritën të justifikonin pasurinë e tyre përballë Komisionit të Pavarur të Kualifikimit, ndërkohë që një tjetër anëtare e Gjykatës Kushtetuese është në pritje të vendimit. Gjyqtari i Kushtetueses, Fatos Lulo, ai i Apelit të Durrësit, Besim Trezhnjeva dhe prokurorja Besa Nikëhasani “ngelën” në testin e justifikimit të pasurisë së tyre pasi hetimi administrative konstatoi mungesë burimesh të ligjshme në pasuritë që ata zotërojnë. Gjyqtarja Vitore Tusha është e vetmja e rikonfirmuar në detyrë nga procesi i vetingut, ndërkohë që vendimi për kolegen e saj në Kushtetuese, Altina Xhoxhaj pritet të jepet më 3 Maj. Altina Xhoxhaj është anëtarja e katërt e Gjykatës Kushtetuese që po ballafaqohet me procesin e vetingut dhe në seancën dëgjimore të 23 prillit, Komisioni i Pa-

varur i Kualifikimit e akuzoi atë për mospërputhje deklarimesh, mosjustifikim dhe mungesë të ardhurash për kursimet e saj familjare në cash.

Tom Doshi shpallet “non grata” në SHBA Deputeti Tom Doshi i Partisë Socialdemokrate u shpall person i padëshirueshëm bashkë me familjen e tij nga qeveria e Shteteve të Bashkuara të Amerikës. Doshi, 52 vjeç, biznesmen dhe politikan me eksperiencë të gjatë si deputet i tre partive politike të ndryshme, u shpall i padëshirueshëm për shkak të “angazhimit të tij në korrupsion domethënës”. Sipas deklaratës, “Departamenti e shpalli publikisht” z. Doshi si të padëshirueshëm dhe të palejuar për të hyrë në territorin e Shteteve të Bashkuara. “Ligji lejon që, në rastet kur Sekretari i Shtetit ka informacion të besueshëm se zyrtarët e huaj janë përfshirë në korrupsion domethënës ose dhunim të rëndë të të drejtave të njeriut, këta individë dhe anëtarët e familjes së tyre nuk lejohet të hyjnë në Shtetet e Bashkuara”,” thotë deklarata. Në shkurt 2018, ishProkurori i Përgjithshëm i Shqipërisë Adriatik Llalla u bë zyrtari i parë në botë që u shpall i padëshirueshëm në SHBA në mënyrë publike për të njëjtat arsye. Doshi ishte deputet i Partisë Socialiste në vitet 2009 dhe 2013 ndërsa u përjashtua nga Partia Socialiste në vitin 2015. Pavarësisht përjashtimit nga socialistët, Doshi arriti të rizgjidhet deputet në vitin 2017 nën siglën e Partisë SocialDemokrate në qarkun e Shkodrës.

Kryebashkiaku Veliaj gënjeu për çmimin nga KE Nëpërmjet një postimi në rrjetin social Facebook, kreu i bashkisë së Tiranës Erion Veliaj shprehu falenderimet e tij për gjithë ata që bënë të mundur që ai të nderohej me çmimin ‘kryebashkiaku më miqësor me komunitetin rom.” “Marrja e çmimit “kryebashkiaku më miqësor me komunitetin rom” nga Komisioni Europian, më

frymëzon për të vazhduar edhe më tej në këtë fushë të madhe të emancipimit, që të gjithë kemi nevojë,” shkroi Veliaj në Facebook. Çmimi ‘kryebashkiaku më miqësor me komunitetin rom’ është pjesë e një projekti në Ballkanin Perendimor dhe Turqi, i cili ka si qëllim të mobilizojë komunitetet rome dhe të forcojë kapacitet e tyre në dialog me autoritet publike. Ndryshe nga sa pretendon Veliaj, ky çmim nuk ka lidhje me Komisionin Europian, por jepet nga një OJF shqiptare në bashkëpunim me një rrjet organizatash simotra në rajon. Çmimi jepet nga organizata ‘Roma Active Albania’ dhe rrjeti i organizatave ‘European Roma Grassroots Organization’, ERGO. Sipas një njoftimi për shtyp të ERGO për shpërndarjen e çmimeve, përzgjedhja e fituesve ishte bërë nga 7 juritë e pavaruara, të cilat përzgjodhën fituesit nga 49 aplikime.

Freedom House: Demokracia shqiptare në vendnumëro Zgjedhjet parlamentare të kryera në mënyrë të qetë vitin e kaluar i dhanë Shqipërisë një përmirësim fare të lehtë në indeksin e demokracisë të vlerësuar dhe llogaritur nga organizata amerikane Freedom House, ndërkohë që fitorja e shumicës nga socialistët ngre, sipas raportit vjetor të organizatës, njëkohësisht mundësi dhe rreziqe për autoritarizëm. Në rastin e Shqipërisë, raporti thekson njëkohësisht se fitorja e shumicës së thjeshtë parlamentare nga Partia Socialiste vitin e kaluar përbën një mundësi që qeveria të çojë përpara luftën kundër korrupsionit, një nga pengesat kryesore të rrugës së Shqipërisë drejt demokracisë, por duke vërejtur praktikat autoritariste të kryeministrit Rama brenda Partisë Socialiste, zgjedhjen e Ilir Metës si president me votat e socialistëve dhe dobësimit të madh të Partisë Demokratike në opozitë, raporti shpreh frikë se Shqipëria mund të ecë në drejtim të kundërt, në rrugën drejt autoritarizmit. Shqipëria konsiderohet si një vend që ka bërë disa hapa para dhe disa hapa prapa, ku për të dyja duket se është përgjegjës vetëm kryeministri Edi Rama.

Prill 2018

INVESTIGIM

Mund të jem ‘një fermer i zoti’: Si u bë milioner ish-kryeprokurori Adriatik Llalla Ish-kryeprokurori Adriatik Llalla transformoi një investim prej 16.3 milionë lekësh në një kapital me vlerë 1 milionë eurosh, përmes transaksioneve me një person të dënuar për vrasje, një biznesmen kafeje-fitues tenderi në Prokurori dhe një instruktor hipizmi i përdorur si sekser tokash, ndërkohë që pretendon se çdo pronë e tij është e ligjshme. Ish-prokurori i Përgjithshëm, Adriatik Llalla. Foto:LSA

LINDITA ÇELA| BIRN | TIRANË

jë person i dënuar për vrasje, një biznesmen kafeje- fitues i një tenderi në Prokurorinë e Përgjithshme dhe një instruktor hipizmi i përdorur si ndërmjetës për blerje tokash janë personazhet që lidhin bashkë një zinxhir transaksionesh financiare, që i mundësuan ish-kryeprokurorit Adriatik Llalla të dhjetëfishojë pasurinë e tij. Ky rreth i vogël ortakësh kontroversë hyri në biznes me ish-kreun e Prokurorisë duke i shitur toka të lakmueshme në periferi të Tiranës me çmime disa herë nën vlerën e tregut ose duke ia blerë ato me çmime reale; skemë kjo që i mundësoi Llallës të transformojë investimin e tij prej vetëm 16.3 milionë lekësh në një kapital të vyer me vlerë afro 1 milion euro. Transaksionet multimilionëshe, që si burim kryesor kanë shitjen e një toke në kushtet e dyshimta të konfliktit të interesit janë bërë objekt i një procedimi penal të regjistruar kundër Llallës: i pari i këtij lloji në Shqipëri ku një Prokuror i Përgjithshëm dyshohet për pastrim parash. Procedimi i regjistruar më 15 mars nga Prokuroria e Durrësit po e heton gjithashtu Llallën për veprat penale të “deklarimit të rremë të pasurisë”, “mosdeklarimit të shumës së të hollave në kufi” dhe “shpërdorimit të detyrës”. I ngjitur në krye të Prokurorisë së Përgjithshme prej vitit 2012, Adriatik Llalla e mbylli karrierën e tij në sistemin e drejtësisë si i vetmi zyrtar shqiptar i shpallur publikisht dhe familjarisht “non grata” nga Departamenti amerikan i Shtetit me argumentin e përfshirjes “në mënyrë domethënëse në korrupsion”. Deklarata publike e ish-sekretarit amerikan të Shtetit, Rex Tillerson erdhi pak ditë pasi ish-kryeprokurori hoqi dorë nga e drejta për të qëndruar në sistemin e drejtësisë;

dorëheqje e cila solli edhe ndërprerjen [përkohësisht] të procesit të vetingut për të. I gjendur në qendër të akuzave për pastrim parash dhe shpërdorim detyre, Llalla i tha BIRN se “ndjehej i qetë, i pastër me veten dhe se nuk e shqetësonte asgjë”. Ai i hodhi poshtë akuzat për pasurinë e tij dhe pohoi se blerjet e tokave ishin bërë në përputhje me ligjin dhe në ndjekje të dëshirës së tij për të krijuar një lloj trashëgimie familjare mbi gjurmët e pasionit të të atit si agronom. “Pasuritë e mia janë tërësisht të ligjshme, të deklaruara në institucionet përkatëse, për të cilat janë paguar edhe taksat përkatëse..,” tha Llalla në një intervistë për BIRN. “Nuk shoh asnjë problematikë në këtë drejtim. Nuk ka asgjë për të cilën unë të jem i shqetësuar apo dhe i frikësuar,” shtoi ai, duke iu referuar hetimit të tij. Tregti e dyfishtë Të dhënat e siguruara nga BIRN përmes analizimit të deklaratave të pasurisë dhe gjashtë kontratave noteriale të blerjes së pronave tregojnë se Adriatik Llalla u bë pronar i më shumë se 25 mijë metrave katrorë tokë gjatë viteve 2007-2017, duke paguar për to një çmim total prej 16.3 milionë lekësh. Tokat, të cilat shtrihen përballë qendrës tregtare TEG në Mjull Bathore dhe pranë një resorti të njohur në fshatin Qeha Shytaj në Tiranë i janë nënshtruar procesit të rivlerësimit nga Llalla vetëm pak kohë pas blerjes së secilës prej tyre, duke e rritur automatikisht vlerën e tyre në 119.7 milionë lekë në total. Burimi i deklaruar i pasurisë për blerjen e tyre është një borxh prej 1.5 milionë lekësh nga kunati në vitin 2007 dhe shitja e një sipërfaqeje prej 3 mijë metrash katrorë në Mjull Bathore për 249 mijë euro. Të dhënat e siguruara nga BIRN tregojnë se kjo parcelë toke i është blerë një personi me precedentë penalë dhe i është shitur një biznesmeni të njohur në Tiranë, të cilin e lidh me kryeprokurorin Llalla një his-

tori e mëparshme prokurimi publik. Biznesi i Adriatik Llallës me tokat nis më 9 janar 2007, në kohën kur ai mbante postin e zv.drejtuesit të Prokurorisë së Tiranës dhe përfshin blerjen e një sipërfaqeje toke prej 3 mijë metrash katrorë ullishte në Mjull Bathore. Çmimi i deklaruar i blerjes është 1.5 milionë lekë të reja dhe burimi i tyre, sipas deklaratës së pasurisë së vitit 2008 është një borxh i marrë te kunati.

“Pasuritë e mia janë tërësisht të ligjshme, të deklaruara në institucionet përkatëse, për të cilat janë paguar edhe taksat përkatëse..,” tha Llalla në një intervistë për BIRN. “Nuk shoh asnjë problematikë në këtë drejtim. Nuk ka asgjë për të cilën unë të jem i shqetësuar apo dhe i frikësuar,” shtoi ai, duke iu referuar hetimit të tij.

Sipas kontratës noteriale të cilën BIRN e disponon, Llalla ia bleu këtë tokë Eduart [Edison] Dushkut-një personazhi të njohur në zonën e Saukut dhe me një skedë të larmishme kriminale, mes të cilave edhe një dënim për vrasje. Dushku, i cili zotëronte edhe një linjë urbanësh në Sauk u arrestua për herën e disatë nga policia në 1 mars 2018, pasi u kap me një arsenal armësh dhe në thyerje të masës së “arrestit shtëpiak” për një krim të mëparshëm. Katër vjet pasi ia bleu tokën Dushkut për 1.5 milionë lekë, Llalla e rivlerëson atë në 21 milionë lekë ose 14 herë më të lartë se çmimi i blerjes. Çmimi në treg i pronës rezultoi të ishte megjithatë edhe më i lartë se ai i referencës, çka i sig-

uroi atij një portofol të pasur parash për transaksionet e mëvonshme në pasuri të paluajtshme. Më 4 qershor 2016, Llalla hyn në marrëdhënie biznesi me kompaninë e ndërtimit LIM-EM sh.p.k, së cilës i shet tokën në Mjull Bathore për një vlerë totale prej 249 mijë eurosh. LIM-EM është një kompani ndërtimi e themeluar nga biznesmeni Shkëlqim Beshiri, i njohur edhe për tregtinë e kafesë “Segafredo” dhe që zotërohet në 50 % të aksioneve prej tij dhe 50 % nga i vëllai Ardian Beshiri. Biznesi fitimprurës me vëllezërit Beshiri nuk ishte megjithatë i pari për kreun e akuzës. Në vitin 2013, kompania LIM-EM u shpall fituese për ndërtimin e një restoranti me konstruksion metalik mbi tarracën e Prokurorisë së Përgjithshme, ç’ka ngre dyshime serioze për konflikt interesi në këtë transaksion. Të dhënat e siguruara nga Thesari i Shtetit tregojnë se kompania e vëllezërve Beshiri ka marrë dy pagesa nga Prokuroria e Përgjithshme për rikonstruksionin e ndërtesës, të cilat kapin në total vlerën e 4.9 milionë lekëve. Restoranti është dhënë me qira prej vitit 2013, por Prokuroria e Përgjithshme nuk i dha përgjigje pyetjeve të BIRN se prej kujt menaxhohej ky lokal përgjatë 5 viteve. Ish-kryeprokurori Llalla e cilëson blerjen e tokës për 1.5 milionë lekë dhe shitjen e saj për 249 mijë euro totalisht të ligjshme dhe e shpjegon rritjen e vlerës së saj me hovin e zhvillimit që mori pas vitit 2007 zona rreth qendrës tregtare TEG. “Toka u ble në vitin 2007. Ishte një zonë e pazhvilluar. Fillimet e ndërtimit të komplekseve rezidenciale e rritën kërkesën dhe interesin për të,” tha Llalla për BIRN. I pyetur nëse kishte dijeni për precedentët penalë të personit që ia kishte blerë tokën, Llalla u përgjigj se kishte marrë in-

Prill 2018

formacion për të dhe nuk rezultonte që ai të kishte probleme me drejtësinë. Sipas tij, precedentët penalë të Dushkut datojnë prej vitit 2011. “Unë krijova një ide se kush ishte subjekti të cilit do i blija pronën. Më rezultonte një njeri punëtor, pa precedentë dhe pa probleme me drejtësinë,” tha ish-kryeprokurori. Në intervistën me BIRN, Llalla e përshkroi marrëdhënien e tij me biznesmenin Beshiri me atë të dy personave të interesuar për të arritur një marrëveshje për 3 mijë metrat katrorë në Mjull Bathore. “Ai ishte një biznesmen që kishte interes aty. Mbaj mend që zoti Beshiri ishte i interesuar bashkë me një ndërtues tjetër për të ndërtuar komplekse rezidenciale dhe bashkëortaku i tij ka marrë me kredi një sipërfaqe shumë të madhe toke. Bëhet fjalë për pronarin e Lion Parkut,” tha Llalla. Në një kontakt të dytë, kur u pyet mbi rrethanat se si i kishte shitur tokën një personi që kishte fituar më parë një tender në Prokurorinë e Përgjithshme, reagimi i Llallës nuk ishte njësoj i shkujdesur. “Nuk jam unë në konflikt interesi, nuk është prokurori ai që merret me atë punë [tenderat]. Ka sekretar të përgjithshëm, ka drejtues administrativ. Nuk merret Prokurori me atë pjesë,” tha Llalla i irrituar përmes telefonit. “Komentojeni si të doni, nuk kam asnjë koment,” shtoi ai. BIRN e pati të pamundur të kontaktonte me Ardian dhe Shkëlqim Beshirin. Një kampion hipizmi për sekser Në vitin e fundit të mandatit si kryeprokuror, Llalla iu rikthye sërish tregtisë me tokat, të testuar më parë prej tij si fitimprurëse. Ai i tha BIRN se kjo lëvizje lidhej me projektimin e së ardhmes jashtë sistemit të drejtësisë dhe me ndjekjen e një lloj tradite familjare. “Isha në fund të mandatit dhe duhet të mendonim dhe për të ardhmen. Në fakt

është dhe një lloj tradite, im atë ka qenë agronom dhe ka pasur një pasion të veçantë për këtë,” tha Llalla. “Dhe unë kisha dëshirë të bëja diçka që të shkonte me atë, të ndiqja një lloje trashëgimie le të themi, një lloj vreshtarie” shtoi ai. Projektet e tij nisën të marrin jetë verën e vitit 2016, kur Llalla thotë se u njoh me instruktorin e hipizmit, Gazmen Brahimi

I pyetur për diferencat në çmime, Gazmen Brahimi i tha BIRN se pas shitjes së parë të tokës kishte synuar edhe ai fitimin e tij. “Herën e parë ia shita tokën me atë çmim që kisha blerë vetë, më pas doja të kisha dhe unë fitimin tim. Ai nuk ishte më kryeprokuror, por një blerës si gjithë të tjerët,” tha Brahimi.

gjatë vizitave të tij në resortin “Panto”, i cili ndodhet gjithashtu në fshatin Qeha Shytaj. Llalla dhe Brahimi i thanë BIRN në intervista të veçanta se biseduan mbi interesin e blerjes së tokave në atë zonë dhe pasi krijuan simpati për njëri-tjetrin vendosën që hynin në marrëveshje. “Duke qenë se unë jam instruktor, gjithmonë dal shëtitje me klientët që më vijnë. Mbaj mend që ishte verë dhe ishim duke shëtitur me kuajt dhe ai ishte me fëmijët. Më pyeti nëse banorët e zonës shisnin truall dhe se ishte i interesuar për një çmim të mirë. I thashë që kisha unë tokë për të shitur…,” tha Brahimi për BIRN. Dokumentet e siguruara nga BIRN

tregojnë se Adriatik Llalla bleu katër parcela tokë me sipërfaqe totale prej 22 mijë metrash katrorë nga Gazmen Brahimi nga dhjetori i vitit 2016 deri në maj të vitit 2017. Të katër kontratat i kushtuan 14.8 milionë lekë në total ish-kryeprokurorit, me një çmim që varion nga 600 në 1 000 lekë për metër katror. Menjëherë pas blerjes, Llalla i përfshiu tokat në procesin e rivlerësimit dhe sipas çmimeve të referencës, vlera e tyre totale u rrit me 6-fish duke kapur shifrën e 93.7 milionë lekëve. Brahimi mohoi të kishte luajtur rolin e sekserit për t’i siguruar prona Llallës. Ai i tha BIRN se i kishte shitur atij një sipërfaqe prej 4500 metrash që e kishte blerë në fillim të vitit 2016 për të ndërtuar një shtëpi për vete dhe rreth 15 mijë metra të tjera që pretendoi t’i kishte blerë për të mbjellë jonxhë për stallën e tij të kuajve. Kontratat noteriale tregojnë një histori të ndryshme nga ajo që pretendon instruktori 44-vjeçar i hipizmit, i cili thotë se ka qenë për 6 vite edhe kampion i garave me kuaj në Shqipëri. Më 31 tetor 2016, Brahimi blen nga një banor i zonës i quajtur Ibrahim Shima sipërfaqen prej 4.500 m2 me një çmim prej 4.5 milionë lekësh dhe ia shet këtë pronë Llallës një muaj më pas me të njëjtin çmim. Më 21 dhjetor 2016, Brahimi i blen dy parcela toka me sipërfaqe 12 300 m2 dhe 3000 m2 Petrit Sulës dhe ia shet sërish Llallës përmes dy kontratave noteriale të nënshkruara më 15 mars 2017. Dokumentet tregojnë se sipërfaqja prej 12 300 metrash katrorë iu shit Brahimit për 2.4 milionë lekë ndonëse vetë Sula e kishte rivlerësuar këtë pronë dyfish, me 5.5 milionë lekë. Ndërkohë, Brahimi ia shiti të njëjtën sipërfaqe Llallës për 7.3 milionë lekë dhe vetëm pak kohë më pas, ky i fundit e rivlerësoi atë në shumën e 30.7 milionë lekëve. Të njëjtën trajektore të çuditshme ndoqi edhe sipërfaqja prej 3000 metrash katrorë, e cila ndonëse ishte rivlerësuar nga Petrit Sula për 1.3 milionë lekë, iu shit Brahimit për 600 mijë lekë dhe u transferua te Llalla me çmimin e blerjes prej 1.8 milionë lekë. Dy muaj pas blerjes, Llalla e ka përfshirë edhe këtë pronë në procesin e rivlerësimit duke i dhënë një vlerë prej 7.5 milionë lekësh apo 4 herë më të lartë se paratë e paguara prej tij. I pyetur për diferencat në çmime, Gazmen Brahimi i tha BIRN se pas shitjes së parë të tokës kishte synuar edhe ai fitimin e tij. “Herën e parë ia shita tokën me atë çmim që kisha blerë vetë, më pas doja të kisha dhe unë fitimin tim. Ai nuk ishte më kryeprokuror, por një blerës si gjithë të tjerët,” tha Brahimi. Ndryshe nga Brahimi, ish-kryeprokurori Llalla pranoi për BIRN se kishte rënë dakord që ai t’i gjente prona ose t’i blinte ato te banorët e tjerë në këmbim të një përqindjeje prej 3- 4 mijë lekësh për metër katror-vlerë kjo që sipas Llallës “është normale dhe në parimet e biznesit”. “Unë nuk mund të dilja dot në çdo derë të fshatit për të kërkuar prona. Ai më tha që kishte prona të tij, ishte në interesin e tij të pyeste. Kjo ishte gjithë ajo që në bëmë. Ai përfitonte përqindje të caktuara nga ajo shitje,”tha Llalla. Shitësit në vështirësi ekonomike Fillimi i vitit 2017 e gjeti kryeprokurorin Llalla në mesin e një furtune publike, pas shenjestrimit të tij si kundërshtar i reformës në drejtësi nga ambasadori amerikan Donald Lu dhe refuzimit të vizës amerikane. Në

të njëjtën kohë, ai realizoi edhe etapën e fundit të blerjes së tokave në fshatin Qeha Shytaj. Në kulmin e debateve, më 24 shkurt 2017, Gazmen Brahimi bleu sipërfaqen e fundit të tokës për llogarinë e kryeprokurorit me sipërfaqe 2 250 metra katrorë tek një tjetër banor i zonës, i quajtur Ilir Shima. Çmimi i blerjes, sipas kontratës noteriale kap vlerën e 1.125 milionë lekëve. Transferimi i kësaj toke me të njëjtin çmim më 15 maj 2017 përmbylli marrëveshjen mes Gazmen Brahimit dhe Adriatik Llallës- të cilët arritën së bashku në një periudhë 5 mujore të blinin 22 mijë metra katrorë tokë me vlerë reference prej 93.7 milionë lekësh me një çmim total të deklaruar prej vetëm 14.8 milionë lekësh. Shitësi i parcelës së fundit të tokës për Llallën, Ilir Shima i tha BIRN se kishte shitur me çmim të lirë për shkak se ishte i zhytur në borxhe. “Në fshat të gjithë e dinë se unë kisha bërë një operacion shumë të shtrenjtë te një spital privat. I kisha lekët borxhe ndaj e shita aq lirë,” tha Shima, ndërsa shtoi se as i interesonte që tokën e kishte blerë Llalla. Një argument të ngjashëm me Shimën ofroi për BIRN edhe pronari i një kompanie ndërtimi në Durrës, i cili i shiti Llallës në vitin 2012 një apartament 67 m2 në breg të detit me një çmim prej 2.2 milionë lekësh. Apartamenti i blerë nga kompania “Decon” iu nënshtrua procesit të rivlerësimit nga Llalla një muaj pas blerjes dhe kapi një vlerë dyfish më të lartë, rreth 5 milionë lekë. Pronari i kompanisë “Decon”, Jusuf Puka i tha BIRN se çmimi i shitjes ishte i lirë për dy arsye: për shkak të një kontrate porosie të lidhur që në vitin 2009 dhe vështirësive të tij financiare. “Kontrata e porosisë është bërë në vitet 2009-2010 dhe në atë kohë unë kisha vështirësi financiare. Më duheshin para ndaj edhe apartamentet i kam shitur me çmim të ulët,” tha Puka në një bisedë telefonike. Vetë Llalla mohoi të kishte lidhur një kontratë porosie të mëparshme me Pukën por shtoi se kishte pasur një marrëveshje gojore me të, pasi kishte parë që po ndërtohej pallati në Durrës. “Në atë kohë ishte me interes sepse ishte në një pjesë të mirë të Durrësit, në afërsi të hotel Adriatikut dhe u ble. Unë nuk e kam shitur, por kam bërë vetëm rivlerësimin e saj konform ligjit,” shtoi Llalla. Ish-prokurori i Përgjithshëm i konsideron tokat e tij të reja si një mundësi për të bërë një vresht rrushi dhe zonën ku ato ndodhen shumë periferike, ende të pazhvilluar dhe me rrugë të pashtruara. Por ai këmbënguli se ato janë blerë me burime të ligjshme, janë deklaruar si dhe i janë nënshtruar procesit të rivlerësimit dhe taksimit në përputhje me ligjet në fuqi. Ndërsa mohoi të ishte në dijeni të një hetimi të nisur kundër tij, Llalla e cilësoi atë një mundësi të mirë për sqarimin e çdo rrethane, por shtoi se “nuk mund të ngrihet asnjë akuzë, pasi nuk ka kryer asnjë element shkeljeje”. Llalla i tha BIRN se ka hequr dorë përgjithmonë nga sistemi i drejtësisë dhe se po mendon që të bëjë diçka tjetër me të ardhmen e tij. “Nuk e shoh më vetem brenda sistemit të drejtësisë, nuk ndjehem mirë në të. As avokatin nuk mund ta bëj, nuk është në natyrën time si profesion,” tha Llalla. Pasuria e tij më e re në rrethinat e gjelbëruara të Tiranës nuk mbetet jashtë planeve të tij për të ardhmen: “Mbase si fermer mund të jem i zoti,” përfundoi ai.

Prill 2018

INVESTIGIM

Konflikte dhe lakmi: Si u bë deputeti Alket Hyseni pronar resorti në Dhërmi Dokumentet e siguruara nga BIRN tregojnë se deputeti socialist, Alket Hyseni u bë pronar i 11 mijë metrave katrorë tokë dhe më pas ortak në resortin turistik ‘Ionian Olea’ në Dhërmi, ndonëse konfliktet për tokën ishin denoncuar shpesh në Prokurori dhe në task-forcën e drejtuar prej tij. LINDITA ÇELA | BIRN | TIRANË

ë qershor 2016, Këshilli Kombëtar i Territorit i udhëhequr nga kryeministri Edi Rama miratoi lejen e zhvillimit për kompleksin turistik ‘Ionian Olea’ – një resort vilash dhe apartamentesh luksoze në bregdetin e fshatit Dhërmi në bashkinë Himarë. Leja zhvillimore e kompleksit, që shtrihet mbi katër parcela toke bujqësore në plazhin e Drimadhesit, të regjistruara në zonën kadastrale 1481 dhe 1481-1739 është miratuar me kërkesën e zhvilluesve Mirela Papuli dhe Artan Dumi. Dy nga katër parcelat ku po ndërtohet resorti turistik ‘Ionian Olea’, të cilat kanë një sipërfaqe prej 5 mijë dhe 6 mijë metrash katrorë tokë bujqësore, janë në pronësi të zyrës ligjore ‘Hyseni & Associates’– e regjistruar në Tiranë dhe në pronësi të babait pensionist të deputetit Alket Hyseni. Zyra ligjore ‘Hyseni & Associaties’ është drejtuar nga Alket Hyseni nga viti 2006 deri në vitin 2014, kur ai u zëvendësua në administrim nga kunati i tij, Idajet Çelaj. Nga viti 2014 deri në vitin 2016, Hyseni udhëhoqi task-forcën e ngritur nga kryeministri Edi Rama për të verifikuar tjetërsimin e paligjshëm të pronave shtetërore. Dokumentet e siguruara nga BIRN tregojnë se origjina e tokës me sipërfaqe totale 11 mijë metra katrorë, për të cilën ‘Hyseni & Associates’ ka lidhur një kontratë sipërmarrje me zhvilluesit e resortit ‘Ionian Olea’ dhe pritet të përfitojë sipërfaqe ndërtimi me vlerë miliona euro është e dyshimtë, ndërkohë që verifikimi i mënyrës së tjetërsimit të saj ka qenë detyrë e task-forcës së drejtuar nga Hyseni. “Nuk e akuzoj unë, por dokumentet,” shprehet Irini Bua nga Dhërmiu, e cila shton se deputeti Hyseni po ndërton në mënyrë të paligjshme në tokën e saj. “Prona ka qenë me masë sigurie që në vitin 2015. Shit-blerjet në pronë janë bërë pas masës së sigurisë nga gjykata. Ata e morën vesh që kjo pronë ka probleme dhe filluan shit-blerjet e pronës,” shtoi ajo. Kjo pronë është pjesë e një sipërfaqeje më të madhe të fi-

tuar nëpërmjet ligjit 7501 nga familja Bua, e cila është transferuar përmes një serie transaksionesh financiare fillimisht te shtetasit Ilia Taka dhe Arjan Hasani dhe më vonë është shkëmbyer me deputetin Alket Hyseni për 2 apartamente dhe 3 garazhe. Hyseni ia ka shitur tokën firmës ligjore të regjistruar në pronësi të të atit me një çmim prej 30 milionë lekësh. Nga kontrata e sipërmarrjes me zhvilluesit e resortit ‘Ionian Olea’, firma ligjore “Hyseni & Associates” pritet të përfitojë minimalisht 1100 metra katrorë sipërfaqe ndërtimi në resortin turistik, e cila ka një vlerë tregu prej 1.1 milionë euro. Në varësi të koeficentit të ndërtimit dhe vlerës së shitjes së pronave, përfitimet mund të shkojnë në disa milionë euro. Në një intervistë për BIRN, deputeti Hyseni i hodhi poshtë akuzat, duke nënvizuar se prona që ai ka blerë nuk është ajo që i referohet Znj.Bua, e cila sipas tij është nën sekuestro. Deputeti socialist shtoi më tej se edhe pse kishte drejtuar task-forcën, ai nuk kishte qenë në dijeni të problemeve që toka kishte, pasi nuk e kishte blerë atë direkt nga familja Bua. Hyseni insistoi që pasuria e tij e konsiderueshme është vënë me punë të ndershme. “Unë nuk njoh asnjë prej personave që janë në konflikte për të drejtën e pronësisë në familjen Bua. Unë i kam blerë nëpërmjet shkëmbimit një sipërfaqe toke një biznesmeni, i cili kishte në bëshkëpronësi nëpërmjet dy biznesmenëve të tjerë një tokë që e kishin kontraktuar me shpresën për të ndërtuar,” tha Hyseni. “Pra të jemi të qartë se bëhet fjalë për prona të ndryshme dhe që janë përfituar në mënyrë totalisht të ligjshme. Ka transaksione zyrtare, kam burime të ligjshme dhe të deklaruara , transaksione të deklaruara prej meje në institucionet përkatëse dhe nuk ka pasur asgjë për të fshehur nga unë,” shtoi ai. Më shumë tokë sesa frymë Historia e tokës që zotërohet nga zyra ligjore “Hyseni& Associates” nis prej 7 shkurtit 1994, kur komisioni vendor i shpërndarjes së tokës bujqësore në fshatin Dhërmi, në zbatim të ligjit 7501, ka

marrë dy vendime në favor të familjes Bua me kryefamiljare Athina Buan. Sipas vendimit të parë me nr. 9567, Athina Bua përfiton një sipërfaqe toke prej 44,450 metrash katrorë. Ndërkohë, me një vendim të dytë me nr. 9597, i biri Stefo Bua përfiton një sipërfaqe prej 49,420 metrash katrorë. Në 1 gusht të vitit 1991, trungu familjar i Athina Buas kishte 7 anëtarë, përfshi kryefamiljaren. Sipas ligjit 7501, norma e shpërndarjes së tokës nuk duhet të ishte më shumë se 3 mijë metra katrorë për frymë. Megjithatë, familja Bua prej 7 anëtarësh – njëri prej të cilëve ishte larguar nga fshati në vitin 1943, arriti të

Dy nga katër parcelat ku po ndërtohet resorti turistik ‘Ionian Olea’, të cilat kanë një sipërfaqe prej 5 mijë dhe 6 mijë metrash katrorë tokë bujqësore, janë në pronësi të zyrës ligjore ‘Hyseni & Associates’– e regjistruar në Tiranë dhe në pronësi të babait pensionist të deputetit Alket Hyseni. përfitonte 93,870 metra katrorë tokë. Është gjithashtu e paqartë pse komisioni i shpërndarjes së tokës ka dhënë një vendim të veçantë në emër të djalit të Athinasë, Stefo Bua – duke qenë se ai ishte pjesë e trungut të të saj familjar. Sipas Irini Buas, kjo sipërfaqe është shtuar për shkak të falsifikimeve të bëra nga kunati i saj, Stefo Bua. “Sipërfaqja e pastër, sipas të gjitha dokumenteve që i janë kthyer familjes Bua nuk është më shumë se 50 mijë metra katrorë,” tha ajo. “Stefo Bua nëpërmjet falsifikimeve ka shënuar 100 mijë metra katrorë,” shtoi ajo. Tjetërsime të tilla me tokën bujqësore kanë qenë dhe arsyeja pse në korrik të

Deputeti i PS, Alket Hyseni gjatë një seance në Kuvend. Foto:LSA

vitit 2014, qeveria e kryeministrit Edi Rama krijoi një task-forcë për verifikimin e titujve të pronësisë, e cila udhëhoq për dy vite nga deputeti Alket Hyseni. Për shkak të konfliktit të trashëgimtarëve mbi testamentin e kryefamiljares Athina Bua, e cila ndërroi jetë në vitin 1998, në Prokurorinë e Vlorës dhe në Task- Forcën e udhëhequr nga Hyseni janë bërë disa kallëzime penale në lidhje me pronën ku po ndërtohet resorti turistik ‘Ionian Olea.’ Irini Bua pretendon se prona ku po ngrihet resorti i është dhënë Athina Buas dhe është regjistruar nëpërmjet falsifikimeve në emër të Stefo Buas. Nga ana tjetër, Stefo Bua deklaroi në një intervistë për Report TV se toka e resortit i është dhënë direkt nga komisioni i tokës, ndërsa ajo e trashëguara nga Athina Bua është aktualisht e bllokuar në pritje të zgjdhjes së konfliktit civil me Irinin dhe të vëllanë Mantho Bua. “Irini nuk asnjë pronë deri tani që flasim. Mbas ligjit 7501 mora tapi edhe nëna ime, edhe unë dhe këtu ka gabuar Irini që nuk do ta kuptojë, sepse s’ka të bëjë prona ime me pronën e nënës,” deklaroi Stefo Bua. Sipas Irinit, pretendimet e Stefos nuk janë të vërteta, pasi prona e familjes Bua në zonën e quajtur ‘Megalohara’ në Dhërmi nuk është aq e madhe sa pretendon kunati i saj. “Ajo nuk është e vërtetë, sepse sipërfaqja prej 22 mijë metrash në Megalohora ku është ndërtuar resorti – dhe tashmë nuk ka pronë të lirë, është e njëjta pronë e marrë nga vjehrra ime, Athina Bua dhe që ne jemi trashëgimtarë,” tha Irini. “Po të shikosh me numrin kadastral,

Prill 2018

është i njëjtë me numrin e parcelës që janë bërë shitblerjet që ka përfituar Alket Hyseni. I kam kërkuar Prokurorisë të hetojë dhe të masë sipërfaqen e tokës,” shtoi ajo. Hyseni pranoi që Irini Bua dhe i shoqi, Mantho Bua kanë bërë padi të shumta në Prokurori si pjesë e konfliktit familjar për trashëgiminë, por shton se prona që ai ka blerë nuk është tjetërsuar në mënyrë të paligjshme. “Pjesa që unë kam, nuk ka lidhje dhe nuk përkon aspak me atë çfarë pretendon Irini dhe Mantho Bua, të cilët kanë bërë historikisht një sërë kallëzimesh penale ndaj Stefo Buas, ndaj institucioneve të ndryshme dhe ndaj blerësve, të cilat janë pushuar nga Prokuroria dhe janë lënë në fuqi dhe në gjykatë,” tha Hyseni. “Së fundmi kanë bërë edhe ndaj meje [kallëzim], është pushur dhe ky kallëzim për dijeninë time,” shtoi Hyseni. Kallëzimi fillestar është bërë nga Irini Bua në vitin 2015. Prokuroria e Vlorës ka nisur hetime mbi origjinën e pronës dhe i ka pushuar ato në vitin 2016. Edhe pse Prokuroria ka arritur në përfundimin se familjes Bua i është shpërndarë më shumë tokë se norma limit e lejuar, ajo është shprehur në vendimin e pushimit të kallëzimit 139/2016, se ‘i takon institucioneve përgjegjëse të administratës publike’ të verifikojnë sipërfaqen e përfituar.” Një prej këtyre institucioneve duhej të ishte dhe task-forca e drejtuar nga Hyseni, i cili mbas një serie transaksionesh zinxhir është bërë pronar i dy parcelave me sipërfaqe totale prej 11 metrash katrorë të familjes Bua. I pyetur nga BIRN, Hyseni pranoi se në jug të vendit ka pasur vërtet shumë probleme me shpërndarjen e pronës nëpërmjet ligjit 7501, por ai mohoi të ketë pasur dijeni

për problemet me pronën e familjes Bua në periudhën kur ka qenë në krye të task-forcës. “Nuk kam asnjë dijeni që të jetë marrë task-forca me këtë çështje, edhe pse na ka rezultuar që një numër i madh banorësh që nuk kanë qenë banorë në vitin 1991 kanë përfituar tokë me ligjin 7501, pra në shkelje flagrante të ligjit,” tha Hyseni. “Task-forca u ngrit me synim për të verifikuar kalimin e pasurisë nga shtetit tek privatët ndër vite, pasi u bë një masakër e vërtetë. Qëllimet kryesore ishin vendimet e agjencisë së kthimit dhe kompensimit të pronave, ku ishte bërë batërdi me sipërfaqe shumë të mëdha, me dokumentacion totalisht të falsifikuar,” shtoi ai. Zinxhiri i transaksioneve Dy vendimet e shpërndarjes së tokës bujqësore të lëshura nga komisioni i fshatit Dhërmi në emër të Athina Buas dhe Stefo Buas, janë regjistruar në hipotekë pas një vendimi të Gjykatës së Vlorës në 29 janar 2013. Pas regjistrimit të pronës dhe marrjes së certifikatës së pronësisë, Stefo Bua i shet 10 mijë metra katorë tokë shtetasit Ilia Taka me çmim 1 milionë lekë me datë 7 Prill 2015. Gjithashtu, Stefo Bua bën një transaksion të dytë me 19 Shkurt 2016, duke i shitur 9,900 metra katrorë shtetasit Arjan Hasani me një çmim prej 500,000 eurosh. Hasani ndërkohë ka shitur një pjesë të kësaj sipërfaqeje me vlerë 150,000 euro në favor të shtetasit Genti Malko. Me 13 Prill 2016, Ilia Taka dhe Arjan Hasani lidhin dy kontrata sipërmarrjeje për dy parcela 5 mijë dhe 6 mijë metra katrorë me ndërtuesit Arjan Dumi dhe Mirela Papuli, të cilët po ndërtojnë re-

sortin turstik “Ionian Olea”. Më vonë, Arjan Hasani dhe Ilia Taka bëjnë një shkëmbim prone në parcelat e tyre, duke e kthyer Ilia Takën pronar të vetëm të sipërfaqes prej 11 metrash katorë që është pjesë e kontratës së sipërmarrjes së resortit turistik. Me 26 Janar 2017, Ilia Taka i shkëmben parcelat e tij të tokës me deputetin Alket Hyseni dhe merr në këmbim prej tij dy apartamente dhe 3 garazhe në Sarandë me një vlerë totale prej 15.7 milionë lekësh. “Një prej biznesmenëve, që është dhe klienti im, Arjan Hasani më vuri në dijeni se njëri nga bashkëpunëtorët donte të shiste pronën e vet dhe donte ta merrnim së bashku. M’u duk interesante, në një vend të lakmuar. Duke qenë se unë kam dhe origjinë ngë bregu, jam nga Borshi, e kam pasur ëndërr që patjetër të përfaqësohem atje … dhe nëpërmjet shkëmbimit ishte marrëveshje e mirë për t’u përfshirë,” shpjegoi Hyseni. “Për të kultivuar ullinj nuk isha i interesuar, për një zonë që ishte në zhvillim isha i interesuar,” shtoi ai. Në kohën kur Alket Hyseni hyri në biznes me Ilia Takën dhe shkëmbeu pronën me të, ky i fundit ishte nën procedim penal për falsifikim dokumentash nga Prokuroria e Vlorës për një sipërfaqe tjetër në fshatin Jal të Himarës. Taka u shpall i pafajshëm nga Gjykata e Vlorës vetëm më 23 mars 2018. “Për t’u arrestuar mund të arrestohet kushdo, por ai ka dalë i pafajshëm, gjykata e ka shpallur të pafajshëm,” tha Hyseni. “Megjithatë ky është një problem që nuk më përket mua, ai ishte një biznesmen dhe le të japë llogari për problemet e tij në organet e drejtësisë. Unë mbaj përgjegjësi për problemet e mia,” shtoi Hyseni. Në 22 gusht 2017, Alket Hyseni ia shet tokën për 30 milionë lekë zyrës ligjore që ai ka themeluar, ‘Hyseni & Associates’ dhe që është në pronësinë e të atit Namik Hyseni. Një pjesë e pagesës ndaj Hysenit bëhet duke shuar një borxh të marrë më parë ndaj sudios së tij ligjore në vitin 2015 – nga i cili patën mbetur 10.4 milionë lekë të papaguara, ndërsa pjesa tjetër është paguar nga firma në dy këste. Me kalimin e parcelave në pronësi të studios ligjore, kjo e fundit bëhet dhe përfituesja e kontratës së sipërmarrjes me ndërtuesit Artan Dumi dhe Mirela Papuli, duke përfituar dhe sipërfaqet e ndërtimit që rrjedhin nga ndërtimi i resortit. Irini Bua i tha BIRN se ka bërë disa padi në Prokurori ndaj personave që ajo pretendon se kanë tjetërsuar pronën e saj. “Çështjet civile dhe ajo e trashëgimisë janë pezulluar, pasi janë hapur një sërë çështjesh penale. Për akuzat që unë kam ngritur ndaj Ilia Takas, Genti Malkos dhe Arjan Hasanit, Gjykata e Apelit në Vlorë ka vendosur rikthimin e tyre në hetim në prokurori,” tha ajo. “Vijoj ende të ndjek proceset, pasi pa mbaruar çështjet penale nuk mund të ketë zhvillime për çështjet civile- atë të përfitimit të së drejtës së trashëgimisë,” shtoi Irini. Doganieri që u bë deputet Deputeti i Partisë Socialiste, Alket Hyseni ëshë diplomuar si jurist në Universitetin e Tiranës në vitin 1999 dhe në vitin 2002 ka marrë licencën e avokatit. Karriera e tij në administratën publike ka filluar si përgjegjës turni në doganën e Kakavijës në mars të vitit 2000 dhe në vitin 2004 ai është transferuar në Dre-

jtorinë e Përgjithshme të Doganave në Tiranë. Në vitin 2006, ai themeloi studion ligjoren ‘Hyseni & Associates’ të cilën e ka drejtuar deri në vitin 2014. Në vitin 2014 deri në vitin 2016 ai ka drejtuar taskforcën ‘ Për verifikimin e ligjshmërinë e mënyrës së tjetërsmit të pronave të paluajtshme shtetërore,’ dhe në vitin 2016 u emërua si Drejtor i Përgjithshëm i Drejtorisë së Parandalimit dhe Pastrimit të Parave, në Ministrinë e Financave. Hyseni u zgjodh deputet si pjesë e listës së Partisë Socialiste në Vlorë në zgjedhjet e 25 qershorit 2017. Pasuria e Hysenit nga viti 2000, kur ishte një përgjegjës turni në Kakavijë deri sa u u zgjodh deputet ka regjistruar një rritje eksponenciale. Në qoftëse në deklarimin e parë periodik të bërë nga zoti Hyseni në vitin 2003 ai kishte vetëm 1.2 milionë lekë asete, në deklarimin e fundit deputeti socialist ka regjistruar një pasuri prej 174 milionë lekësh. Diferenca midis dy shifrave përbën një rritje pasuri prej 136.8 herë në 14 vite. BIRN analizoi deklarata e pasurisë të bërë nga deputeti socalist pranë Inspektoriatit të Deklarimit dhe Kontrollit të Pasurisë dhe Konfliktit të Interesit, ILDKPKI. Pjesa më e madhe e pasurisë së deputetit Hyseni është e investuar në pasuri të paluajtshme, të cilat në vitin 2017 kapin një vlerë prej 110 milionë lekësh. Kjo kategori asetesh ndiqet nga likuditetet në banka me 38.3 milionë lekë dhe likuditete cash prej 1.3 milionë lekësh. Shumica e kësaj pasurie është vënë gjatë periudhës 2006 – 2016, kur zoti Hyseni ka udhëhequr studion ligjore “Hyseni & Associates”. Sipas deklarimieve të pasurisë në ILDKPKI, gjatë kësaj periudhe e ka shtuar pasurinë me 170.1 milionë lekë. Nga ky shtim marramëndës pasurie Hyseni ka specifikuar të ardhura në vlerë 48.3 milionë lekë, të cilat vijnë nga pagat nga funksioni dhe firma ligjore, të ardhurat e bashkëshortes dhe fitimet neto nga shit-blerja e pasurive të paluajtshme. Pjese tjetër e deklaruar si shtesë asetesh prej 134.7 milionë lekë në vitet 2006 -2016 është me burime të paspecifikuara, të shprehuara në deklaratat e pasurisë si të ardhura nga ‘puna, biznesi, emigracioni dhe kursime familjare.” Nga analiza e rritjes së pasurisë bruto të Z. Hyseni, rezulton se nga viti 2006 deri 2016 pasuria është rritur mesatarisht me 17 milionë në vit. Për të justifikuar këtë normë të rritjes së pasurisë, duhet që burimi financiar (të ardhurat neto) të ketë qenë mesatarisht 1,4 milionë lekë në muaj, pa llogaritur shpenzimet e jetesës. Hyseni i tha BIRN që pasuria e tij ishte rrjedhojë e punës që në moshë të njomë dhe çdo të ardhur e ka deklaruar konform ligjit. “Biznesi deklaron të ardhurat në Tatime dhe unë mund t’u them se nga biznesi im kam të ardhura në rendin e 2 miliardë lekëve dhe mbi 800 milionë lekë janë taksë dhe tatime. Nuk ka një studio të dytë që të ketë qenë kaq korrekte,” tha Hyseni. “Unë kam punuar fort që 18 vjeç – unë, im atë dhe familja ime jetojmë mirë, nuk e mbajmë veten për të pasur. Kemi filluar të ndërtojmë bizneset tona dhe nuk ka qenë ky biznesi i vetëm në jetën time. Puna që kam bërë më ka dhënë emër dhe ka ndikuar indirekt edhe në biznesin e avokatisë dhe unë jam krenar për këtë. Nuk kam asgjë për të fshehur,” përfundoi Hyseni.

Prill 2018

Pas muajsh bisedimesh të vështira për koalicion, kancelarja gjermane Angela Merkel së fundmi ia doli të krijojë një qeveri të re në fillim të marsit, ndërsa zbuloi se ka një plangprishës në kampin e saj. Me synimin për të çuar para frymën e tij të djathtë, lideri i Bashkimit Social-Kristian Horst Seehofer ka nisur një luftë të ftohtë kundër Merkel dhe establishmentit politik gjerman.

Analizë

Tundimi populist i Gjermanisë SŁAWOMIR SIERAKOWSKI | BIRN | TIRANË

ër shkak se populizmi nuk është një ideologji në vetvete, ai mund t’i shkojë për shtat partive politike tradicionale që kërkojnë të rrisin mbështetjen gjatë zgjedhjeve. Ka gjithnjë politikanë që janë të gatshëm të imitojnë slogane dhe metoda populiste për të fituar vota, edhe nëse kjo përçan partinë e tyre. Dhe ky ka qenë rasti i republikanëve në Shtetet e Bashkuara, Konservatorëve dhe Laburistëve në Mbretërinë e Bashkuar dhe Les Républikanëve nën lidershipin e ri të Laurent Ëauquiez në Francë. Por manifestimi më i dukshëm i kësaj tendence mund të gjendet në Bashkimin Demokristian dhe Socialkristian të Gjermanisë. Dobësia e CDU/CSU u shfaq në zgjedhjet parlamentare të vitit të kaluar, kombinuar me përmirësim të paprecedentë të Alternativës për Gjermaninë (AfD) populiste, gjë që krijoi një ndasi të re mes grupit partiak. Përveç ish-shteteve komuniste të Gjermanisë Lindore, performanca më e fuqishme e AfD ishte në bastionin e CSU të Bavarisë, që do të mbajë zgjedhje vendore në tetor. Mbrojtja e bastionit të vet ndaj AfD është bërë kështu shqetësimi kryesor i CSU. Në këtë aspekt, lideri afatgjatë i CSU, Horst Seehofer, ka vendosur tashmë një notë populiste për partinë. Së fundmi ai e humbi postin e kreut të qeverisë së Bavarisë ndaj një rivali populist më të ri dhe ambicioz, Markus Soder. Dhe si ministri i brendshëm i caktuar në qeverinë e koalicionit të madh të kancelares Angela Merkel, ai ka kërkuar të lustrojë kredencialet e veta populiste, përfshirë kthimin e fjalës Heimat (atdhe) në emrin e ministrisë. Por Seehofer gjithnjë është parë si diçka ndryshe nga një konservator gjerman. Në fakt, ai ka shërbyer si një lloj kumbari politik i kryeministrit autoritar të Hungarisë, Viktor Orbán. Dhe tani ai po sheh mundësinë e vet. Që nga dita që qeveria e re gjermane u betua, është bërë e qartë se taktika tipike e Merkel për të neutralizuar kritikët e

mundshëm duke i përfshirë ata në kabinetin e saj nuk do të funksionojë më. Seehofer menjëherë nisi një luftë të ftohtë nga brenda koalicionit qeverisës. Në një intervistë në mars për tabloidin Bild, Seehofer deklaroi, në mënyrë totalisht populiste, se “islami nuk ka vend në Gjermani”. Qëllimet e deklaratave të tilla janë për t’u ndarë me qeverinë dhe për ta vënë veten në anën e votuesve anti-imigrant që votuan për AfD vitin e kaluar. Merkel, së bashku me thuajse të gjithë klasën politike të Gjermanisë, nuk kishte mundësi tjetër veçse të reagonte. Në të njëjtën kohë, AfD ka humbur terrenin politik për të kritikuar Seehofer dhe CSU. Dhe Seehofer ka mbetur në sulm. Ai duket se bën komente publike për gjithçka dhe gjithnjë në një mënyrë që e lë AfD në pamundësi për të shtuar gjë dhe duke e penguar Merkel pa e goditur në mënyrë të drejtpërdrejtë. Por, sërish, sjellja “europiano-lindore” e Seehofer nuk vjen si befasi totale. Në mars 2017, ndërsa Merkel përgatitej për takimin e saj të parë me presidentin amerikan Donald Trump, Seehofer shkoi në Moskë për t’u miqësuar me presidentin rus Vladimir Putin. Që atëherë, ai ka kundërshtuar vazhdimisht të gjitha sank-

sionet mbi Rusinë për çdo arsye. Seehofer ka folur gjithashtu miqësisht për qeverinë populiste Ligj dhe Drejtësi (PiS) të Polonisë, ndërsa ka kritikuar Bashkimin Europian për fyerjen e pretenduar të dinjitetit polak. Ai uroi Orban për fitoren elektorale të thellë më herët këtë muaj dhe kolegu i tij i CSU Aleksandër Dobrindt i drejtohet haptazi Orbanit si “miku ynë”. Nën drejtimin e Seehofer, CSU po e kalon fokusin nga mosmarrëveshjet ekonomike te ato kulturore. Kjo shkon në vijë të trendit më të gjerë populist në Europë, i pranishëm jo vetëm në Hungari dhe Poloni, por edhe në Republikën Çeke, Austri, Holandë dhe Itali, ku lëvizja populiste Pesë Yjet dhe Liga e krahut të majtë po synojnë të drejtojnë qeverinë e ardhshme. Një rezultat i zënkës së Seehofer me Merkel dhe establishmentin politik gjerman është se partia tjetër në qeveri, Social-Demokratët (SPD) nuk është zhdukur nga panorama. Por, pavarësisht nëse e realizon apo jo, AfD do të bëhet përfituesi natyral i çdo pengese qeveritare, duke qenë se është tani partia kryesore opozitare në Bundestag. Edhe nëse basti populist i Seehofer

dështon, ai ia ka dalë tashmë të tërheqë qeverinë djathtas. Gjermani po vepron qartazi për të lehtësuar presionin e BE-së ndaj Polonisë, Hungarisë dhe vendeve të tjera Europiano-Lindore që po sfidojnë sundimin e ligjit dhe po pengojnë solidaritetin europian në lidhje me migrantët dhe refugjatët. Për më tepër, Gjermania ka gjasa të bllokojë çdo reformë thelbësore të eurozonës, duke e hedhur poshtë mundësinë e ofruar nga presidenti francez Emmanuel Macron. Në këtë pikë, opinionisti i Financial Times Wolfgang Münchau sugjeron, që skenari më i mirë do të ishte një krizë tjetër ekonomike në eurozonë, vetëm ngaqë kjo mund ta kthejë Gjermaninë në vete. Seehofer është lajm i keq për Gjermaninë, që është në një nevojë të madhe për dinamizëm, hapje dhe kurajo krahasuar me çdo vend tjetër europian. Kapaciteti i kufizuar ushtarak i Gjermanisë, sektori i shërbimit i mbi-rregulluar dhe mungesa e investimeve në infrastrukturë të gjitha tregojnë se në një mënyrë është një dekadë mbrapa Europës Lindore në disa matës kyç të zhvillimit, edhe pse është fuqia më e madhe ekonomike e Europës. Në vendet e Europës Lindore, dikush mund të paguajë me kartë krediti në çdo dyqan, ndërsa në Gjermani është shpesh e pamundur edhe në restorantet më të mira. Po kështu, Gjermania renditet e 42 në botë për shpejtësinë e internetit dhe infrastrukturën e vet të broadband që do të ishte turpëruese edhe për një ukrainas. Për një vend që ka bërë pasuri duke investuar në Europën Lindore, mangësitë relative të Gjermanisë në këto fusha janë për t’u çuditur. Fakti që Seehofer po përqafon populistin e tij të brendshëm nuk nënkupton domosdoshmërisht atë që Dobrindt e ka përshkruar si “revolucionin konservator” europian. Por kjo sugjeron se “kundërrevolucioni” i Orban dhe liderit të PiS Jarosłaë Kaczyński po fiton vrull. Marrë me autorizim nga Project Syndicate. Nuk mund të ripublikohet pa lejen e Project Syndicate. Germany’s Populist Temptation.

Prill 2018

Opinion

Qeveria shqiptare është bërë e njohur tashmë për vendosjen e Tatimit mbi Vlerën e Shtuar mbi biznesin e vogël në kundërshti të plotë dhe aktive të Fondit Monetar Ndërkombëtar dhe Bankës Botërore, dy institucione me ekspertizë të lartë në fushën e financave dhe taksave. Por gjatë ditëve të fundit, qeveria po hedh një hap akoma më sfidues, duke pretenduar se asgjë nuk do të ndryshojë nga vendosja e TVSH-së.

Kostoja shtesë e TVSH-së mbi biznesin e vogël GJERGJ EREBARA| BIRN | TIRANË

ryeministri Edi Rama, Ministri i Financave Arben Ahmetaj dhe Drjetoresha e Përgjithshme e Tatimeve Vasilika Vjero këmbëngulën kundër logjikës se vendosja e Tatimit mbi Vlerën e Shtuar “nuk do të sjellë taksa shtesë” për biznesin e vogël të përfshirë në regjimin e TVSH. Që të tre janë përpjekur ta trajtojnë ndryshimin si një “jongjarje”, një panik të kotë të përhapur mes biznesit të vogël nga kundërshtari i tyre politik. “Nuk ka taksë të re për biznesin e vogël, vetëm detyrim për deklarim. Zero ngarkesë fiskale të shtuar”, deklaroi Ministri i Financave Arben Ahmetaj. Aritmetika e thjeshtë duket se bie ndesh me konkluzione të tilla drastike. Bizneset me xhiro deri në 5 milionë lekë deri tani kanë qenë të përjashtuar nga tatimi mbi vlerën e shtuar. Tani e tutje ato që bëjnë më shumë se 2 milionë lekë xhiro, do të duhet të paguajnë. Në rastet kur biznesi konsiston në shërbime profesionale, të tillë si avokatë, ekonomistë etj., TVSH do të mbahet nga niveli zero. Kostoja reale e shtuar për biznesin e përfshirë në TVSH, përveç kostos së administrimit dhe raportimit të këtij tatimi, varet shumë nga lloji i biznesit dhe nga “vlera e shtuar”. Një dyqan lagjeje që zakonisht ka norma shumë të ulëta fitimi bruto, fjala vjen, 10%, do të duhet të paguajë TVSH për këtë “vlerë të shtuar bruto”, gjë që do t’ia rrisë kostot e të bërit biznes me 2%. Dhe në rast se je një lokal, ku marzhi i fitimit bruto është më i lartë, për shkak se kostoja kryesore nuk është malli i shitur por shërbimi, kostoja e TVSH-së do të jetë më e lartë. Nëse një lokal ka marxh bruto fitimi prej 50%, TVSH-ja e tij do të jetë sa 10% e xhiros. Por më shumë do të vuajnë bizneset që kanë pak ose aspak furnizime me TVSH. Një riparues makinash, i cili shet punën e tij, ka furnizime me TVSH minimale, fjala vjen, ka një faturë dritash a faturë uji. Këtij riparuesi makinash, në rast se bën xhiro mbi 2 milionë lekë, do t’i duhet të paguajë TVSH thuajse të plotë në masën 20%. Problemi është se në të njëjtin treg mund të jenë dy tregtarë, njëri me xhiro nën 2 milionë dhe një tjetër me xhiro mbi 2 milionë. Kjo është një nga ato lloj situatash që ligji aktual i TVSH-së dhe qeveria nuk e shpjegon se çfarë do të ndodhë. Nëse një riparues makinash detyrohet të shesë shërbimet e veta me TVSH ndërsa komshiu i tij i shet pa TVSH, kuptohet se ky i pari do të mbetet efektivisht pa biznes, pasi të jetë detyruar të shesë të njëjtin shërbim 20% më shtrenjtë. Problemi është se në tatimet shqiptare

është shumë e lehtë të kalosh nga biznes i vogël në biznes i madh dhe shumë e vështirë të ndodhë e kundërta, të kalosh nga biznesi i madh në biznes të vogël. Më 1 prill të këtij viti, tatimet kaluan automatikisht në regjimin e TVSH-së rreth 10 mijë biznese. Kriteri i vetëm i ndryshimit ishte që këto biznese të kishin deklaruar xhiro mbi 2 milionë lekë të kryer gjatë vitit të kaluar. Tatimet normalisht do të duhet të kontrollojnë të gjithë ato biznese që kanë deklaruar xhiro nën 2 milionë lekë për të parë se sa prej tyre kanë gënjyer vetëm me synimin për të mos hyrë në regjimin e TVSH. Aktualisht në Shqipëri ka rreth 70 mijë biznese të vogla. Tatimet nuk kanë mundësi as në ëndërr t’i kontrollojnë këto të gjitha sepse në Shqipëri ka gjithsej rreth 1,500 punonjës tatimorë. Por edhe ato biznese që kanë hyrë për herë të parë në regjimin e TVSH, në kushtet e pabarazisë së taksimit me konkurrentët e tyre pa TVSH do të jetë e lehtë që të mos deklarojnë një pjesë të shitjeve apo të blejnë pa fatura shoqëruese për të rifituar aftësinë konkurruese. Tatimorët vështirë se janë në gjendje të kontrollojnë në kohë reale mbi 30 mijë biznese që tashmë janë në regjimin e TVSH-së. Gjithashtu, argumenti i qeverisë se “dëshiron të mbyllë ciklin e TVSH-së” vështirë se qëndron. Biznesi i vogël e ka aktualisht detyrimin që të ruajë faturat e blerjeve të furnizimeve të veta. Kuptohet që nuk është e logjikshme që të pritet që tatimorët të mësyjnë çdo biznes të vogël për të gjetur se çfarë malli ka në dyqan të shoqëruar me faturë dhe çfarë malli e ka të pashoqëruar me faturë. Tatimet kanë mundësi më efikase për të disiplinuar tatimpaguesit. Në fund fare, qëllimi i çdo sistemi fiskal, thotë FMN, është të krijojë vetërespektim të ligjit tatimor nga ana e taksapaguesve. Tatimorët mundet që të kontrollojnë zinxhirin e faturave të mallrave kyçë nga importi ose prodhimi, mundet të inspektojnë mallin kur del nga fabrika për të parë nëse është e shoqëruar me faturë apo jo, mundet ta inspektojnë gjatë transportit. Tatimorët mund t’i bëjnë inspektime të tilla për sa kohë biznesi në fjalë nuk ka “lidhje me lartë”, një gjë e rëndomtë në Shqipërinë e sotme. Në thelb, evazioni fiskal është një problem politik në Shqipëri, jo një problem administrimi. Janë këto fakte kaq të thjeshta që duket se

e shtynë Fondin Monetar Ndërkombëtar të këshillojë qeverinë të mos e ulë pragun e TVSH-së. Duke shtyrë tatimorët të merren me biznesin e vogël, atë që mund të mbyllet brenda natës për t’u shfaqur si biznes i ri të nesërmen, hiqet vëmendja nga puna e vërtetë që kanë tatimorët, të kontrollojnë biznesin e madh, ku evazioni fiskal është në përmasa më të mëdha. Në fund fare, Shqipëria është një shtet doganor. Gjatë vitit 2017, qeveria arkëtoi 293 miliardë lekë përmes tatimeve dhe doganave. Nga këto, 158.5 miliardë lekë ose 54% u arkëtuan në dogana. Eficenca e tatimeve në mbledhjen e taksave është edhe më keq nga sa sugjerohet nga këto shifra, sepse një pjesë e mirë e tatimeve që mblidhen nga tatimet janë “në burim”. Tatimi mbi të ardhurat personale, p.sh., që paguhet mbi të ardhurat nga depozitat bankare apo borxhi publik, mbahen “në burim” nga bankat, të cilat i paguajnë në shtet. Vendosja e TVSH-së mbi 10 mijë biznese të vogla vështirë se do të ndryshojë këtë realitet. Shqipëria nuk është vendi i vetëm në botë që ka biznese të vogla dhe as vendi i parë në botë që përballet me një situatë të tillë. Shqipëria mund të shohë nga bota për të mësuar. OECD, p.sh, ka kryer një studim për këtë punë, ku ka mbledhur eksperiencën e shumë vendeve [link]. Ndërsa Bashkimi Europian ka një direktivë për krijimin e një sistemi të përbashkët për tatimin mbi vlerën e shtuar. Në tërësi rezulton se pjesa dërrmuese e vendeve europiane kanë një prag përjashtues poshtë të cilit bizneseve nuk u kërkohet të regjistrohen si subjekte të TVSH-së, ndërsa bizneseve të vogla që u kërkohet të regjistrohen, u ofrohen lehtësi të larmishme, përfshirë norma specifike TVSHje si në Angli apo sisteme të thjeshtëzuara llogaritjeje dhe raportimi në vende të tjera. Për shembull, në Greqi bizneseve të vogla me xhiro deri në 100 mijë euro në vit, u kërkohet mbajtja e llogarive të thjeshtëzuara dhe deklarimi vetëm i librave të blerjeve. Kjo do të thotë që ndërsa bizneseve të vogla u kërkohet të raportojnë blerjet e tyre nga bizneset e mëdha, atyre nuk u kërkohet të hyjnë në pro-

cedura të komplikuara më tutje. Bizneseve të vogla u vendoset TVSH mbi normën bruto të fitimit dhe kanë formate të thjeshta kontabiliteti në krahasim me bizneset e mëdha. Britania e Madhe ka një skemë të quajtur “Normë e Sheshtë e Tatimit mbi Vlerën e Shtuar“, e cila përdoret për bizneset e vogla. Këto të fundit, nëse e gjejnë të tepërt TVSHnë e sheshtë, kanë të drejtë të aplikojnë për t’u regjistruar si biznese të zakonshme me TVSH dhe të mbajnë librat e llogarive. Dhe ndryshe nga qeveria shqiptare, e cila ka imponuar TVSH në masën 20% për shërbimet profesionale nga pragu zero, Britania e Madhe e ka kuptuar se TVSH për një biznes shërbimesh juridike apo kontabiliteti, ku furnizimet me TVSH janë thuajse zero, është një taksë paksa e rëndë dhe e palogjikshme. Për këtë arsye, Britania e Madhe ka norma TVSH-je më të ulëta për shërbime të tilla. Fjala vjen, për shërbimet e kujdesit për kafshët TVSH është 12.5%. Elementi tjetër i sistemeve të taksimit është që në shumë vende të zhvilluara dhe të pazhvilluara, kanë të ashtuquajturat taksa referencë, të ngjashme me tatimin e thjeshtuar mbi xhiron të zbatuar në Shqipëri deri katër vjet më parë. Fondi Monetar Ndërkombëtar ka bërë një raport mbi përdorimin e kësaj skeme. Logjika e taksimit referencë përdoret për të luftuar njëkohësisht mungesën e bindjes me vullnet nga taksapaguesi kundrejt shtetit dhe gjithashtu, praninë e gjithëpërhapur të korrupsionit nëpër administratën tatimore. Zbatimi i normave fikse të TVSH-së për biznesin e vogël lejohet gjithashtu nga neni 281 i direktivës së BE-së për TVSH-në. Fjala vjen, për produktet bujqësore, në vend që fshatari të mbajë llogari çfarë ka blerë e çfarë ka shitur, mund të zgjedhë të paguajë TVSH të sheshtë në masën 6% të shitjeve dhe nuk ka të drejtë të kërkojë rimbursim të TVSH-së mbi imputet. Nga të gjitha këto shembuj, qeveria ka vendosur të mos zgjedhë asnjë. Në kundërshtim me këshillat më të mira të mundshme në këtë fushë nga Fondi Monetar Ndërkombëtar, ajo ka këmbëngulur në të vetën. Sakaq pa filluar ende zbatimin e TVSH-së, Ministri i Financave urdhëroi tatimet të mos gjobisin bizneset deri në dhjetor. Arsyeja për këtë urdhër duket se është praktike. Gjobat për një gabim në raportimin e TVSH-së janë në masën 50 mijë lekë. Kjo mund të jetë një shifër jo shumë e rëndë për një biznes të madh, por mund të dënojë me të gjitha fitimet e një muaji një biznes të vogël. Por kjo është vetëm një pjesë e problemit. Një ligj pa masa ndëshkuese vështirë se mund të zbatohet.

Prill 2018

ANALIZË Kundërshtarët e Bashës fajësojnë këtë të fundit për humbjen në zgjedhjet e përgjithshme të qershorit 2017 dhe kryesisht procesin e bërjes së listave të kandidatëve për deputetë, ku një pjesë e figurave kryesore në PD, përfshi ish-kryetaren e Kuvendit Jozefina Topalli dhe disa ish-ministra e drejtues të partisë u lanë jashtë garës për në parlament.

Ndryshimet në statut nuk zbusin përplasjet në PD Propozimet për ndryshime të Statutit të Partisë Demokratike, të cilat u panë si formulë për të shëruar përplasjet në parti pas humbjes në zgjedhjet e fundit, nuk kanë sjellë zbutje të konfliktit brenda saj. VLADIMIR KARAJ | BIRN | TIRANË

artia Demokratike do të votojë të dielën, më 29 prill, statutin e ri, por propozimi që do i shkojë për votë Kuvendit Kombëtar, nuk i ka kënaqur kundërshtarët e kryetarit të PD Lulzim Basha, të cilët kërkonin ndyshime më të thella, përfshirë edhe përcaktimin e rregullave të qarta të largimit të drejtuesit të partisë. Ndryshimi i rregullave të funksionimit të Partisë Demokratike u propozuan si një zgjidhje për krizën brenda saj, pas humbjes së thellë në zgjedhjet e fundit parlamentare dhe rizgjedhjes së Bashës në krye të partisë në një proces të kontestuar nga kundërshtarët e tij në parti. Kundërshtarët e Bashës fajësojnë këtë të fundit për humbjen në zgjedhjet e përgjithshme të qershorit 2017 dhe kryesisht procesin e bërjes së listave të kandidatëve për deputetë, ku një pjesë e figurave kryesore në PD, përfshi ish-kryetaren e Kuvendit Jozefina Topalli dhe disa ish-ministra e drejtues të partisë u lanë jashtë garës për në parlament. Po ashtu ata besojnë se Basha duhej të kishte marrë më shumë përgjegjësi dhe duhej të ishte larguar pas humbjes së zgjedhjeve. Por Basha, i cili rifitoi në një garë përballë Eduard Selamit në korrik të vitit që kaloi postin e kryetarit, pretendon se zgjedhjet e përgjithshme u vodhën nga qeveria dhe se standardi i dorëheqjes nuk mund të aplikohej në këtë rast. Statuti i ri u pa si një mënyrë për të ribashkuar apo hapur partinë për ata që mendonin ndryshe, ndërsa propozimet për ndryshime u paraqitën nga të gjitha palët, përfshirë edhe kundërshtarët e Bashës, por propozimi që do t’i shkojë Kuvendit Kombëtar për votim nuk i ka kënaqur kundërshtarët. Edvin Kulluri, i cili ishte bashkëautor i një draft-statuti me ndryshime radikale,

thotë se statuti i ri është një përpjekje e kreut aktual “për të mbajtur me pahir” drejtimin e forcës kryesore opozitare në vend. Drafti u kundërshtua edhe nga ish-kryeparlamentarja Topalli, dhe ish-deputetët e kësaj partie Astrit Patozi, Arben Imami, Eduard Selami e të tjerë. Në krahun tjetër, Sekretari i Përgjithshëm i Partisë Demokratike Arben Ristani, i cili drejtoi punën për përpilimin e ndryshimeve, tha se statuti i ri ishte përmirësuar në krahasim me atë të miratuar në vitin 2014 dhe theksoi se kritikët ishin “të mërzitur me veten dhe problemet personale”. Statute të pazbatuara Me gjithë debatin e ashpër të ditëve të fundit, statutet e partive politike shqiptare, edhe pse të kopjuara nga parti simotra në Perëndim, nuk janë respektuar ndonjëherë nga kryetarët e këtyre forcave. Kështu më herët në PD, ish-kryeministri Sali Berisha vendosi një rekord të mosmbledhjes së strukturave kolegjiale pavarësisht parashikimeve në statut. Ndërkohë kryeministri Edi Rama, përdori pak a shumë të njëjtin arsyetim si Lulzim Basha pas zgjedhjeve të humbura në vitin 2009 dhe pas vitit 2013 “harroi” pikën e statutit që fliste për zgjedhje të kryetarit një herë në katër vjet, çka shërbeu si motiv i largimit nga PS i dy deputetëve që themeluan partinë LIBRA. Rëndësinë relative të rregullave të partive politike në vend e pranoi edhe Sekretari i Përgjithshëm i PD-së Arben Ristani. Në një bisedë për BIRN, Ristani theksoi se “Statuti i PD (ende në fuqi) ka qenë një statut demokratik shumë i mirë” dhe se atij i ishin bërë përmirësime “që të pakësojnë kompetencat e kryetarit”, por pranoi se nuk kishte garanci për zbatimin e asaj që ishte shkruar. “Çfarë garancish mund të japësh në këtë gjë, sepse zbatimi i gjësë varet nga vullnetet e personave. Si mund ta diktosh vullnetin nëpërmjet të shkruarës?! Nuk e dikton dot”, tha Ristani. Përkundër tij Edvin Kulluri i tha BIRN

se propozimi i tij dhe ish-zv/ministres së jashtme Edit Harxhi krijonte mundësinë për kontroll të pushtetit të kryetarit, përfshi krijimin e disa autoriteteve të reja si kryetari i Kuvendit Kombëtar, kryetari i Këshillit Kombëtar, një gjykatë ku mund të ankohen vendimet e drejtuesve, një strukturë e kontrollit të financave të partisë dhe kufizimi i mandatit të kryetarit bazuar mbi rezultatin e zgjedhjeve. Por Kulluri tha se nga propozimi i tyre në draftin përfundimtar ishin marrë vetëm elementë të parëndësishëm, si ulja e numrit të anëtarëve të kryesisë. “Kjo (statuti i ri) e mban partinë të përçarë. Ai komision, nuk doli me dy alternativa, ai ishte një draft Frankeshtajn”, tha Kulluri. Sekretari i Përgjithshëm Ristani e mbrojti projektin që votohet këtë të dielë. Duke iu referuar akuzave se ndryshimet i zgjasnin mandatin Bashës dhe i jepnin më shumë kontroll ndërsa shmangnin mbajtjen e përgjegjësisë në rast humbje të zgjedhjeve ai tha se statuti nuk kishte ndryshuar në këtë pikë. “Në rast se i vjetri i ka pas dhënë përjetësi kryetarit, po aq i jep edhe ky i riu”, tha Ristani. Gjithçka rreth mandatit të kryetarit Duke iu referuar mospërfshirjes së dorëheqjes në rast humbjeje, Ristani tha se dorëheqja ishte një akt moral dhe nuk mund të përfshihej në statut, por këmbënguli se statuti parashikonte mënyra për ta mbajtur kryetarin përgjegjës, përfshi shkarkimin e tij nga Kuvendi Kombëtar përmes një mocioni mosbesimi apo largimin e tij me votim nga anëtarësia. “Nëse kryetari e çon partinë në humbje, anëtarësia nuk e voton më, nëse e voton anëtarësia e do anëtarësia, është votë demokracia”, tha Ristani. Ai po ashtu tha se statuti i ri kishte forcuar linjën ideologjike të partisë, duke sanksionuar parime të djathta si besimi në Zot, familja tradicionale antikomunistizimi e të tjerë. Ai po ashtu tha se statuti i ri u jepte

më shumë kompetenca organeve kolegjiale si Këshilli Kombëtar, madje krijonte mundësinë e propozimeve alternative të kandidaturave nëse për këto kishte kundërshtime. Të dyja palët pretendojnë se për shembull ishin marrë statute të partive të mëdha të djathta ne Europë si CDU gjermane apo konservatorët britanikë, por Kulluri thotë se propozimi që do të votohet në kuvend nuk reflekton ndonjë prej këtyre statuteve. Ai tha se një prej propozimeve të tyre ishte bordi i kontrollit financiar. “Ne kemi kërkuar të dimë se çfarë bëhet me paratë e donacioneve dhe paratë që merr nga qeveria Partia Demokratike. Gjysma e statutit të CDU merret me financat e partisë”, tha Kulluri. Ai tha se pretendimi i Bashës se nuk mund të jepte dorëheqjen sepse zgjedhjet ishin vjedhur, ishte një gënjeshtër e madhe. “Nëse Basha pretendon se zgjedhjet nuk ishin të lira, pse nuk çoi në KQZ asnjë ankesë të vetme për vjedhjen e zgjedhjeve”, tha ai duke akuzuar kryetarin e PD për marrëveshje të fshehtë me Ramën. Kulluri këmbënguli se sanksionimi me statut i dorëheqjes apo shkarkimit ishte formula më e mirë, pasi sipas tij Basha “nuk ndjek as moralin e dhënies së dorëheqjes pas humbjes, as traditën duke vepruar njësoj si Sali Berisha”, prandaj sipas tij duhej sanksionimi, “për të dhënë një garanci që nuk do e çosh partinë nga humbja në humbje”. Për Ristanin sidoqoftë largimi i kryetarit pas humbjes rregullohet vetvetiu nga votimi një anëtarë një votë. “Njerëzit duan të vijnë në pushtet, nuk duan mirëqenien e një kryetari të caktuar”, tha ai. Për Kullurin ndryshimet janë jo thelbësore sa kohë nuk ka “balancim të pushtetit absolut të kryetari të partisë”, që ishte ajo që shkaktoi sipas tij “vendimmarrjen krejtësisht të njëanshme dhe arrogante” për listat para zgjedhjeve të kaluara.

Prill 2018

‘KORRIDORI BLU’

Qeveria do të garantojë borxhin e koncesionarit të rrugës Thumanë-Kashar Dokumentet e tenderit për autostradën Thumanë-Kashar zbulojnë se qeveria e qendrës së majtë e kryeministrit Edi Rama do të ofrojë garanci qeveritare për kreditë që do të marrë koncesionari për ndërtimin e rrugës – duke minimizuar risqet për fituesin e tenderit dhe duke ia ngarkuar ato taksapaguesve. BESAR LIKMETA | BIRN | TIRANË

ropozimi i pakërkuar për ndërtimin dhe mirëmbajtjen me partneritet publik privat të rrugës Thumanë – Fushë Krujë – Kashar është pjesë e planit infrastrukturor për të ashtëquajturin programi ‘1 miliardë’ i qeverisë shqiptare. “Prioriteti për realizimin e këtij projekti është përfshirja e bankave dhe e garancive qeveritare,” shkruhet në raportin teknik të publikuar me dokumentet e tenderit ndërkombëtar për koncesionin e rrugës Thumanë-Kashar. “Supozohet se qeveria do të japë garanci në mënyrë që të merren kredi nga bankat dhe bankat do të japin kredi me interesa të ulëta,” shton dokumenti. Tenderi për ndërtimin e rrugës Thumanë – Kashar nëpërmjet një partneriteti publik-privat u hap zyrtarisht të martën nga Ministria e Energjisë dhe Infrastrukturës. Në një konferencë për shtyp me gazetarët për projektet infrastrukturore, ministri Damian Gjiknuri u shpreh se kjo rrugë ishte pjesë e korridorit Ionian-Adriatik – i cili ndryshe quhet ‘korridori blu.’ Qëllimi i projektit të rrugës Thumanë-Kashar është që të krijojë një lidhje me standarde ndërkombëtare nëpërmjet Rrugës së Kombit midis Kosovës dhe portit të Durrësit, si dhe të reduktojë trafikun në aksin nacional midis Thumanës dhe Fushë Krujës. Rruga që do të ndërtohet përfaqëson një gjurmë të re infrastrukturore me shpejtësi dhe kapacitet të lartë e cila do të integrohet me aksion Milot-Morinë për tranzit të lehtësuar veri-jug. E pyetur nga BIRN mbi barrën që garancitë qeveritare për kreditë e koncesionarit do t’i ngarkojnë taksapaguesit, Ministria e Energjisë dhe Infrastrukturës i tha BIRN në një përgjigje me shkrim se fituesi i tenderit do të merrte riskun teknik, operacional dhe

Projekti i autostradës Thumanë-Fushë Krujë – Kashar

një pjesë të riskut financiar në formën e kapitalit të investuar në subjektin për qëllime të veçanta që do të krijohej për zbatimin e projektit. “Në rastin e PPP-ve të rrugëve sektori privat merr përsipër tërësisht riskun teknik dhe operacional, si dhe një pjesë të riskut financiar. Kjo do të thotë që sipërmarrësi, kryen të gjitha studimet dhe projektet me shpenzimet e veta dhe siguron ndërtimin e rrugës brenda standardeve të kërkuara dhe në kohë rekord,” tha MEI. MEI dha si shembull koncesionin për rrugën e Arbrit, duke shpjeguar se investimet në kapitalin e subjektit për qëllime të veçanta nga fituesi i tenderit janë dhe pjesa e riskut financiar e marrë nga kompania fituese. Sipas dokumenteve në Qendrën Kombëtare të Biznesit, kompania Gjoka Konstruksion – fituese e koncesionit prej 240 milionë euro për rrugën e Arbërit, ka themeluar një subjekt për qëllime të veçanta të quajtur Gjoka87 Sh.p.k, i cili ka një kapital prej 80 milionë lekë. Ky kapital përbën dhe riskun financiar

që kompania ka marrë për projektin, ndërsa pjesa tjetër do të financohet me kredi që do të lëshohen në bazë të garancive të mbështetura në kontratën koncesionare. Qeveria ka parashikuar një fond limit prej 245.7 milionë euro për tenderin e koncesionit të rrugës Thumanë-Kashar, projekti i së cilës ka një gjatësi prej 21 kilometra dhe një kohëzgjatje 13 vjeçare, nga të cilat në 11 vite parashikohet mirëmbajtja e saj. Pagesa e koncesionarit do të bëhet me këste vjetore nga qeveria shqiptare dhe kësti i parë pritet të paguhet kur koncesionari të ketë mbaruar 25 % të ndërtimit të rrugës. Vlerësimi i ofertuesve, të cilët kanë deri më 11 qershor për të dorëzuar ofertat, pritet të bëhet mbi një shkallë prej 100 pikësh, ku projekt-propozimi teknik për ndërtimin dhe mirëmbajtjen e rrugës do të marrë peshën kryesore me 35 pikë, i ndjekur nga oferta financiare me 25 pikë, ndikimi në mjedis me 20 pikë, si dhe ndikimi social dhe afati i përfundimit me 10 pikë.

Përtej tenderit ndërkombëtar dhe ofertave që mund të vijnë nga ofertues të ndryshëm, qeveria tashmë ka shpërblyer me një bonus prej 8.5 pikësh kompaninë ‘Gener 2’, si operatori që ka sjellë propozimin e pakërkuar për koncesionin e ndërtimit të rrugës. E udhëhequr nga biznesmeni Bashkim Ulaj, ‘Gener 2’është një nga kompanitë më të mëdha në Shqipëri, me investime në fusha të ndryshme si ndërtimet publike, hidrocentralet dhe telekomunikacionit. Kjo kompani është denoncuar shpesh nga Partia Socialiste në të shkuarën si e lidhur ngushtë me ish kryeministrin e qendrës së djathtë Sali Berisha. Në mënyrë të veçantë projekti i Gener 2 për të ndërtuar një kompleks rezidencial te diga e Liqenit Artificial në Tiranë është kontestuar fort nga kryetari i bashkisë së Tiranës Erion Veliaj, i cili e ka paditur kompaninë në Gjykatën Administrative. Veliaj gjithashtu ka udhëhequr një seri protestash kundër projektit të kompanisë në vitin 2016-të, duke e shtyrë kompaninë të reagojë se kryebashkiaku socialist po ndikonte në mënyrë të paligjshme mbi gjykatën. Programi ‘1 miliardë’ i qeverisë shqiptare ka ngrysur vetullat e zyrtarëve të FMN-së, të cilët i kanë cilësuar projektet e PPP-ve me propozime të pakërkuara si ‘të papërshtatshme’, duke i kërkuar qeverisë që të heq dorë prej tyre. “Kuadri i punës së qeverisë për përzgjedhjen dhe priorizimin e projekteve të investimit, si dhe për vlerësimin e kostove dhe rreziqeve fiskale, mbetet i pamjaftueshëm sipas vlerësimit të FMN-së. Deri sa ku kuadër pune të mund të fuqizohet në mënyrë thelbësore, është më mirë që të mos firmoset asnjë kontatë e re e madhe PPP,” i tha BIRN në mars përfaqësuesi i FMN-së për Shqipërinë Jens Reinke. “Ne rekomandojmë që qeveria të tenderojë të gjitha projektet dhe të mos mbështetet në propozimet e pakërkuara”, përfundoi ai.

Raporti i Progresit shqetësohet për planet e qeverisë për incerneratorë GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANË

everia shqiptare habiti ekspertët mjedisorë disa vite më parë, kur pa pritur dha një kontratë koncesionare me propozim të pakërkuar për ndërtimin e një incerneratori në Elbasan. Habia konsistonte në faktin që strategjia kombëtare për menaxhimin e mbetjeve urbane nuk parashikonte nevojë për ndërtimin e incerneratorëve si një mënyrë për zvogëlimin e volumit të mbetjeve. Strategjia, e miratuar vite më parë, vlerësonte se grumbullimi i duhur dhe rritja e shkallës së riciklimit të mbetjeve i mjaftonin një vendi të vogël si Shqipëria për të menaxhuar mbetjet për dekadat e ardhshme, kryesisht për shkak se prodhimi i mbetjeve në vend është i ulët, i kushtëzuar nga niveli i ulët ekonomik si dhe nga fakti se zvogëlimi i volumit të mbetjeve me djegie është forma më e kushtueshme e menaxhim-

it të problemit. Por qeveria jo vetëm që dha ndërtimin me koncesion të një inceneratori në Elbasan, që do t’i kushtojë shqiptarëve 3.3 miliardë lekë nga taksat e tyre, por vijoi me planet për të ndërtuar, sërish me koncesion, një incernerator në Fier dhe një tjetër, shumë të madh dhe të kushtueshëm, në Tiranë. Nëse do të ndërtohet, incerneratori i Fierit do t’i kushtojë taksapaguesve 4 miliardë lekë ndërsa ai i Tiranës, mund t’i kushtojë taksapaguesve rreth 16 miliardë lekë, për një total prej mbi 23 miliardësh ose afro 176 milionë euro. Por ka vetëm një problem: incernetatorët kanë dalë nga moda dhe përdorimi i tyre po diskurajohet në shumë vende për disa arsye praktike: e para, incerneratorët janë në konflikt me riciklimin, metoda e parapëlqyer e menaxhimit të mbetjeve, si për shkak të kostos ekonomike më të ulët ashtu edhe për shkak të përfitimeve mjedisore më të larta. E dyta, incerneratorët janë

të kushtueshëm, forma më e kushtueshme e menaxhimit të mbetjeve që bota njeh aktualisht. Bashkimi Europian e bëri të qartë këtë me një fjali të shkurtër në Raportin e Progresit të Shqipërisë të publikuar të martën: “Ndërtimi i një incerneratori në Elbasan, i cili filloi të operojë vitin e kaluar dhe planet për investime të mëtejshme në incerneratorë përbëjnë një shqetësim në termat e respektimit të parimeve të BE-së për shkak se groposja dhe incernerimi janë opsionet më pak të pëlqyera të menaxhimit të mbetjeve.” Raporti në kapitullin e mjedisit e konsideron Shqipërinë një vend me “nivel të ulët të përgatitjes” për anëtarësim ndërsa vlerëson se ecuria nga raporti i fundit i progresit i publikuar më 2016 është “e pakët”. Shqipëria, thotë raporti, nuk ka instrumentet e nevojshme ekonomike për të promovuar riciklimin e mbetjeve në vend të groposjes apo djegies së tyre, ndërsa vlerëson se kriteret për dhënien

e lejeve mjedisore për ndërtime hidrocentralesh apo resortesh turistike në zonat e mbrojtura nuk janë në përputhje me rregullat e BEsë. Qeveria shqiptare është kritikuar nga Fondi Monetar Ndërkombëtar dhe Banka Botërore për praktikën e dhënies së koncesioneve, veçanërisht koncesioneve të pakërkuara siç është rasti i incerneratorëve, për shkak se sipas FMN-së, “kapacitetet e qeverisë për të vlerësuar kostot dhe përfitimet” e koncesioneve janë “të pamjaftueshme” për të garantuar se këto koncesione janë në përputhje me interesin publik. Qeveria ka refuzuar të dëgjojë këto këshilla deri tani. Por planet e saj për ndërtimin e incerneratorit të dytë në fshatin Verri të Fierit kanë hasur kundërshtimet e ashpra të banorëve të zonës. Kryeministri Rama ka deklaruar se dëshiron të bindë banorët e Fierit se projekti i incerneratorit “nuk sjell ndotje, por ky projekt sjell ekonomi, sjell punësim, sjell zhvillim.”

Prill 2018

REPORTAZH

RIKTHIM NË IZOLIM:

Jeta e varfër e banorëve në kufi me tollin e koncesionit Durrës-Kukës

re ditë pas lirimit nga burgu i Vaqarrit, Shkëlqim Vata pret e përcjell të afërm në oborrin e shtëpisë së tij në lagjen Truall të Surroit në bashkinë e Kukësit-vetëm 2.5 kilometra larg stacionit të djegur të pagesave të kompanisë koncesionare në autostradën Milot-Morinë. Babai i gjashtë fëmijëve qëndroi 20 ditë në qeli, i akuzuar për shkatërrim prone gjatë protestës së 31 marsit dhe pas vendimit të lirimit nga Gjykata e Apelit të Shkodrës, po përpiqet të fitojë kohën e humbur me punët e prapambetura në bujqësi. Familja prej tetë anëtarësh e Vatës nuk ka asnjë person të punësuar dhe mbijeton me ndihmë ekonomike prej 5800 lekësh në muaj. Hyrja në fuqi e tarifës 10 euro për një udhëtim vajtje-ardhje në Kukës e irritoi kryefamiljarin, i cili njësoj si fqinjët e tij iu bashkuan protestës së 31 marsit. “Arsyeja e protestës ishte taksa e papërballueshme për ekonominë tonë familjare, madje e paimagjinueshme,” thotë prerazi Shkëlqim Vata për BIRN. “Kjo është rruga që na ka nxjerrë nga izolimi. Më parë bënim 45 kilometra për të shkuar në Kukës, ndërsa tani shkojmë për 7-10 minuta. Vendosja e traut na izoloi sërish dhe thuajse kaluam në depresion,” shton ai. Lagjia Truall e zonës së Surroit, e shtrirë në verilindje të autostradës Milot-Kukës dhe e njohur historikisht si vend ku barinjtë ndërtonin stanet e bagëtive të imëta, nisi të popullohej pas viteve ’90 dhe numëron sot rreth 15 shtëpi. Për thuajse dy dekada kjo ishte një ndër zonat më të izoluara në Shqipëri, pasi banorëve u duhej të përshkruanin 45 kilometra rrugë për të mbërritur në qytetin e Kukësit. Kantieri për ndërtimin e autostradës dhe përfundimi i saj në vitin 2009 gjallëroi jetët e banorëve të varfër dhe e nxorri fshatin nga izolimi duke e lidhur me Kukësin për 10 minuta. Por thuajse një dekadë më pas, banorët rrezikojnë t’u

kthehen vështirësive të kohëve të vjetra. Vendimi i vitit 2016 i qeverisë “Rama” për dhënien me koncesion të rrugës Milot-Morinë u reflektua te banorët e Truallit në fund të marsit, kur kompania koncesionare mbylli hyrje-daljet poshtë një ure dhe vendosi traun, duke mos u lënë atyre asnjë rrugëdalje. Një vendim i tillë konsiderohet absurd nga banorët e varfër, të cilët kërkojnë me ngulm përjashtimin nga çdo lloj tarife. Banorët e Truallit me të cilët BIRN bisedoi thanë se fëmijët e tyre nga klasa e pestë dhe deri në gjimnaz janë të detyruar të udhëtojnë çdo ditë drejt Kukësit. Njëherazi, edhe ekonomia e tyre familjare lidhet direkt me këtë qytet, që nga shitja e bagëtive apo e qumështit si dhe çdo punë tjetër që ata kanë. “Të gjitha veprimet ne i kemi me Kukësin si shkollë, spital, certifikatë, pazar, gjykatë, prokurori, bashki…Vendosja e taksës për ne ishte një absurditet,” tha për BIRN Sulejman Vata, një tjetër banor i zonës. Pa rrugëdalje Në fund të vitit 2016, qeveria shqiptare vendosi të japë me koncesion mirëmbajtjen e autostradës Milot-Morinë, duke sanksionuar njëherazi një tarifë 5 euro me TVSH për një kalim për përdoruesit e rrugës. Tarifa për makinat e tonazhit të rëndë shkon deri në 22 euro. Kompania koncesionare, Albanian Highway Concession, e cila zotërohet 50 me 50 nga kompanitë shqiptare “Kastrati Group” dhe “Salillari”, ndërtuan stacionin e pagesave dhe e vunë atë në funksion në fund të masit. Ky veprim u prit me zemërim dhe protesta nga banorët e Kukësit-një ndër zonat më të varfra në Shqipëri, të cilët pas përplasjes me policinë i vunë zjarrin vendpagesave. Koncesioni i rrugës Milot-Morinë nuk është i pari i kundërshtuar nga banorët e lagjes Truall të Kukësit. Ndërkohë që e sigurojnë jetesën përmes mbarështimit të bagëtive të imëta, ata janë përfshirë disa herë në protesta kundër kompanive koncesionare të mineraleve, të cilat i akuzo-

Lagjia Truall e njësisë Surroi në kufi me traun e koncesionarit, ku banorët kërcënohen me izolim. Foto:Bashkim Shala.

jnë për shkatërrimin e dhjetra hektarëve pyje dhe kullota si dhe për dëmtimin e ekonomive të tyre familjare. Por ndërsa një pjesë e banorëve ishin ende duke paguar çmimin për protestat e mëparshme, dikush në shërbim prove e dikush i dënuar me gjobë, një problem edhe më i madh u mbiu në derë. Si vendbanimi më i afërt me stacionin e pagesave të koncesionarit, banorët e Truallit ishin të parët që e provuan në kurriz tarifën e kripur. Dhe jo për të shkuar

“Arsyeja e protestës ishte taksa e papërballueshme për ekonominë tonë familjare, madje e paimagjinueshme,” thotë prerazi Shkëlqim Vata për BIRN. “Kjo është rruga që na ka nxjerrë nga izolimi. Më parë bënim 45 kilometra për të shkuar në Kukës, ndërsa tani shkojmë për 7-10 minuta”. në Tiranë, por për të çuar fëmijët në shkollë apo kryer punët ditore në Kukës. Sulejman Vata, ish-sekretar në komunën e dikurshme të Surroit, i cili njësoj si Shkëlqimi iu bashkua protestës, i tha BIRN se dy ditët e aplikimit të taksës e futën atë në listën e borxhlinjve ndaj koncesionarit. “Për dy ditë kam paguar 900 lekë se nuk kisha më të paguaja, ndërsa përfaqësuesi i pagesës më tha që ke afat 20 ditë të paguash të prapambeturat…,” i tha ai

BIRN në oborrin e shtëpisë së tij. Behar Vata, një ish-ndërtues i tunelit të Kalimashit përjetoi një episod të ndryshëm nga fqinji i tij, Sulejmani në përballjen me punonjësit e kompanisë koncesionare. Ai i tha BIRN se kishte debatuar me punonjësin e kompanisë për 10 lekë, pasi ky i fundit pretendonte se kishte ndryshuar kursi i euros në drekë dhe se duhej të paguante më shumë. “Kemi qenë të falimentuar, por ndertimi i rrugës na bëri me pak para. Kam punuar në ndërtimin e tunelit të Kalimashit tre vjet në ballë të punës. Me ato para që fitova ndërtova shtëpinë”, thotë Behari. “Në qoftë se na bëhen bllokada të tilla ne jemi shumë në hall. Jeta është shumë e vështirë këtu. Nëse nuk na jepet e drejta ne jemi të vdekur,” shton ai. Sërish në protesta Protesta e 31 marsit kundër tarifës së rrugës, e cila çoi në pranga 23 banorë të zonës ka lënë ende gjurmë në lagjen Truall. Një pjesë e protestuesve, mes të cilëve edhe Shkëlqim Vata sapo janë liruar nga burgu, ndërkohë që banorët bëjnë thirrje për lirimin e 4 të burgosurve të fundit. Shkëlqim Vata i tha BIRN se nuk kishte asnjë rrugë tjetër veç protestës dhe se nuk ishte bërë pishman për 20 ditët që kaloi në qeli. Megjithatë, ai denoncon sjelljen e policisë gjatë arrestimit të tij, për të cilën tregon se 30 forca speciale i rrethuan shtëpinë në orën 3.00 të mëngjesit të 1 prillit dhe e dërguan pa dijeninë e tij në Tiranë. “Kanë ardhë në shtëpinë time dhe i kanë ra derës me shkelma… Pasi kam dalë jashtë, i kam kërkuar inspektorit të zonës që të paraqitej kryeplaku I fshatit dhe përse keni ardhur natën në shtëpi. I kam kërkuar edhe urdhër arrestin e prokurorit, por nuk

Prill 2018

Spaçi, ferri i harruar por jo i falur Një vizitë në burgun e Spaçit, ngjalli shumë emocione për ish të dënuarin Zenel Drangu, por të njëjtat emocione iu përcollën dhe studentëve vizitorë për të drejtat e njeriut, ndërsa panë nga afër kushtet çnjerëzore të vendit të pagëzuar si ferri i regjimit komunist në Shqipëri.

Burgu famëkeq i Spaçit në Dibër, ku mijëra shqiptarë u burgosën dhe u detyruan të punojnë gjatë diktaturës. 21 prill 2018. Foto: Loreta Cuka/BIRN

IVANA DERVISHI | BIRN | SPAÇ

Sulejman Vata, banor i lagjes Truall e quan absurd vendimin që u ngarkon atyre të paguajnë tarifë për të shkuar në Kukës. Foto:Bashkim Shala.

më janë përgjigjur,” kujton më tej ai. Vata i tha BIRN se fillimisht e dinte që do t’a çonin në komisariatin e Kukësit, por më pas e kanë çuar te tolli i djegur, ku sipas tij policia mblodhi 23 të arrestuarit. Ai shton se nga ora 7 e mëngjesit e deri në tetë e gjysmë të darkës askush nuk ishte marrë me ta, ndërsa akuzon policinë se i kishte lënë pa ujë dhe ushqim për orë të tëra. “Protesta ishte e ligjshme. Unë sërish do protestoj për të drejtat e mia ekonomike sa herë të jetë e nevojshme. Unë nuk jam për dhunë, por për punë. Në protestë na nxorri halli dhe jo politika,” tha Shkëlqim Vata. “Për 20 ditë burg që kam ba nuk jam hiç pishman”, shtoi ai. Banorët e Truallit, njësoj si edhe ata të Kukësit i mbajnë sytë nga përfundimi i negociatave të qeverisë me kompaninë koncesionare për përjashtimin e tyre nga tarifa e rrugës. Pas protestës së

Shkëlqim Vata qëndroi 20 ditë në qeli për protestën e 31 marsit kundër tarifës së rrugës, të cilën e quan të paimagjinueshme për ekonominë e tij të varfër. Foto:Bashkim Shala.

dhunshme, kryeministri Rama deklaroi se nuk do të aplikohej pagesa pa gjetur një zgjidhje për banorët e Kukësit, megjithëse e përjashtoi mundësinë e zerimit të tarifës për ta. Por banorët e fshatit Truall i thanë BIRN se edhe tarifa që po diskutohet prej 2 mijë lekësh është një barrë e rëndë për ta dhe do t’i detyrojë sërish t’u rikthehen protestave. “Kërkoj që kjo lagje duhet të ketë tarifën zero. Nëse taksohen të gjitha rrugët për të hyrë në qendrat administrative të Shqipërisë, atëherë edhe mua të më taksojë. Unë këtu kam lindur,” tha Sulejman Vata, një votues i majtë që ende shpreson me gjysmë zemre që kryeministri do ta zgjidhë këtë punë. “Por premtimet e Ramës nuk po gjejnë zbatim në bazë. Unë nuk po i përjetoj ato çfarë thotë dhe premton kryeministri,’ përfundon i zhgënjyer ai.

ruga e keqe drejt burgut famëkeq të Spaçit ia trazon më shumë në mendje kujtimet e vuajtjes çnjerëzore Zenel Drangut, një ish të dënuari i cili kaloi aty 16 vite të rinisë. Ai është rikthyer tashmë me një mision të ri, të rrëfejë historinë dhe të mbajë gjallë sakrificat e mijëra të dënuarve politikë të komunizmit te një grup aktivistësh për të drejtat e njeriut. Drangu tregon se si ëndrra e tij e arratisjes nga Shqipëria u kthye shpejt në vite të gjata pune rraskapitëse, keqtrajtimi fizik dhe mendor, si dhe në një luftë të humbur mbijetese. “Na janë mbush sytë me lot t’u mendu se në këtë vend na ka ik rinia dhe pjesa më e bukur e jetës. Për ç’ka? Se deshëm një jetë më të mirë, pa i ba asnjë të keqe kurrkujt,” tha Drangu për BIRN. “Asht knaqsi për sensibilizimin e të rinjve për t’u shpjegu me realitet se ça është vujt dhe ça është ba,” shton ai duke theksuar se do të ishte mirë të ruhej burgu i Spaçit si muze. I pyetur nëse i ka falur vuajtjet e komunizmit, ish i burgosuri 70-vjeçar nga Shkodra thotë se ndjesa publike për mijëra të dënuarit politikë, si dhe ata që u vranë në kushte makabër nuk ka ardhur ende nga shteti shqiptar. “Që të falësh, duhet me të kërku falje, por këta s’kanë kërkuar falje. Ç’ka me fal?” thotë ai me keqardhje. Ekzistenca jo vetëm si burg, por edhe si një kamp pune i detyruar për këdo që konsiderohej nga diktatura e kohës si i rrezikshëm për pushtetin, i fitoi Spaçit famën e keqe dhe është sot një damkë e shkeljeve të të drejtave të njeriut në Shqipëri. Vasilika Laçi, nga Civil Rights Defenders thotë për BIRN se përballja me të shkuarën është një nga shtyllat kryesore të edukimit të të rinjve aktivistë. “Ne e shohim si detyrë të organiza-

tave dhe aktivistëve të shoqërisë civile, një aspekt shumë të rëndësishëm të të kujtuarit të shkuarës komuniste,” tha Laçi. Burgu i ndërtuar në vitin 1968, u përdor në funksion të minierës së Spaçit, të pasur me bakër dhe Pirit. Ai është monument i trashëgimisë kulturore që nga viti 2007, por në tre dekadat e fundit ka shkuar drejt degradimit të shpejtë. Arkitekti i fokusuar te restaurimi, Nedi Petri i cili punon me organizatën Trashëgimia Kulturore Pakufij në Shqipëri të përfshirë në konservimin e Spaçit, u shpreh se godinat kanë nevojë për disa ndërhyrje. “Të ruhet ashtu siç është dhe të ketë rindërtime të pjesshme, por gjithashtu ka nevojë për t’u bërë i vizitueshëm dhe për t’u bërë i sigurt në të njëjtën kohë për vizitorë dhe edukimin e brezave të ardhshëm,” tha Petri, duke shtuar se Spaçi është një vend me vlera historike dhe jo arkitektonike. Tashmë të njohur me historinë e Spaçit dhe vuajtjet e të dënuarve politikë nën regjimin komunist, aktivistët e rinj japin mendimet e tyre. “[Pata] emocione shumë të përziera. Jam ndjerë keq kur tregonte zotëria [Drangu] për vuajtjet që kishin kaluar, mungesën e ushqimit. Por gjithashtu të jep dhe një forcë për të vazhduar para,” tha për BIRN një nga studentet vizitore, Doris Pasha. I të njëjtit mendim është dhe studenti Irsid Gjondedaj që vizitoi ambientet e ish-burgut. “Në momentin që konfrontohesh përballë me eksperiencën e një personi që ka vuajtur këtë regjim në atë burg, gjithashtu duke pasur përballë ato ambiente, të bën të përfshihesh më shumë emocionalisht,” tha ai. Të paktën 43.000 shqiptarë qenë viktima të regjimit komunist të diktatorit Enver Hoxha në Shqipëri përmes burgosjes, internimit apo ekzekutimit, sipas Institutit Shqiptar për Integrimin e Ish të Burgosurve Politikë.

Prill 2018

KONFLIKTI

HEC-et në kanionet e Osumit; koncesionari sfidon kryeministrin në gjykatë Kompania që kërkon të ndërtojë HEC-et në kanionet e Osumit kërkon në gjykatë pavlefshmërinë e vendimit të qeverisë për heqjen e lejes koncesionare. LINDITA ÇELA | BIRN | TIRANË

dërtimi i tre HEC-eve mbi kanionet e Osumit nuk është një çështje e mbyllur, edhe pse kryeministri Edi Rama ka premtuar se në këtë zonë nuk do të ndërtohet asnjë HEC. Vendimi për prishjen në mënyrë të një anshme të marrëveshjes koncesionare me kompaninë “HP Bigas-Veleshnje Energy” ka përfunduar në Gjykatën Administrative në Tiranë. Më 18 prill 2018 gjyqtarja Afërtita Maho ka pranuar kërkesë padinë e paraqitur nga kompania për të shqyrtuar në themel të gjitha aktet administrative që çuan në vendimin e Ministrisë së Energjisë dhe Infrastrukturës dhe të disa institucioneve në vartësi të Ministrisë së Turizmit dhe Mjedisit për prishjen e kontratës. Megjithatë, në seancën e mbajtur me 18 prill, gjyqtarja ka rrëzuar kërkesën e kompanisë për pezullimin e të gjitha procedurave administrative, ndërkohë që mbahet shqyrtimin gjyqësor i vendimeve të ndërmarra nga institucionet e qeverisë Rama. Në janar të këtij viti publikimi i vendimeve për ndërtimin e HEC-eve në një nga zonat më tërheqëse për turizmin e aventurës në vend, ngjalli reagimin e opinionit publik dhe të organizatave mjedisore, të cilat denoncuan se ka pasur ‘falsifikime’ të dokumenteve shtetërore të projektit koncesionar . Nën presionin e opinionit publik, kryeministri Edi Rama deklaroi se do të anulojë projektin e HEC-eve dhe la të kuptohej se manipulimi i dokumenteve ishte zbuluar pas miratimit të lejes së tyre, e zbardhur në mbledhjen e 12 dhjetorit 2017 të Këshillit Kombëtar të Territorit. Menjëherë pas kësaj, Ministria e Energjetikës nisi procedurat për anulimin e kontratës koncesionare të cilët sipas aktivistëve mjedisorë përbënin rrezik për kanionet e lumit Osum. Akt-Padia kundër qeverisë I përfaqësuar nga një prej studiove ligjore më të rëndësishme në vend, “Haxhia

dhe Hajdari”, Anxhelo Feta ia ka dalë të bindë gjykatën administrative të shqyrtojë në themel një nga çështjet më të ndjeshme mjedisore të këtij fillim-vitit, atë të ndërtimit të hidrocentraleve “Bigas 1”, “Bigas 2” dhe “Veleshnje”, në pellgun ujëmbledhës “Përroi i Bigasit” në Skrapar. Kompania “HP Bigas-Veleshnje Energy” i është drejtuar Gjykatës Administratave në Tiranë duke kërkuar shpalljen e pavlefshme të vendimit të Ministrisë së Energjisë dhe Infrastrukturës për prishjen në mënyrë të njëanshme të kontratës koncesionare. E paditur është edhe Agjencinë Kombëtare të Mjedisit si dhe Ministria e Mjedisit, për revokimin e lejes mjedisore për hidrocentralet, vendim ky që u morr pas konstatimit të parregullsive në dokumentet e lejes koncesionare, që kanë të bëjnë me Vlerësimin e Ndikimit në Mjedis, VNM. Sipas Ministrisë së Mjedisit VNM-ja nuk është e saktë për sa i përket sasisë së ujit që do të përdoret dhe koordinatat e ndërtimit të HEC-eve. Pretendimet e ngritura nga institucionet shtetërore janë kundërshtuar nga koncesionari me argumentin se të gjitha dokumentet janë certifikuar prej tyre. Në aktpadinë, një kopje të së cilës BIRN e disponon, kompania insiston se ndërtimi i hidrocentraleve nuk prek zonat e mbrojtura mjedisore. “Në vijim të detyrimeve që rrjedhin nga kontrata e koncesionarit janë kryer të gjitha studimet dhe verifikimit e nevojshme lidhur me statusin e zonës ku do të ndërtohen HEC-et. Në përfundim, në vitin 2015 Ministria e Zhvillimit Ekonomik e Turizmit dhe Sipërmarrjes ka konfirmuar se ndërtimi i tyre nuk prek zonat e mbrojtura,” thuhet në akt-padi, sipas së cilës këto konkluzione janë miratuar edhe nga Agjencia Kombëtare e Mjedisit. Kompania akuzon se vendimet për revokimin e lejes mjedisore e për pasojë nisjen procedurave nga ana e Ministrisë së Energjisë për prishjen në mënyrë të njëanshme të kontratës koncesionare janë

Kryeministri Edi Rama duke bërë Rafting në kanionet e Osumit. Foto: Facebook/Edi Rama

të paargumentuara dhe në mungesë të një hetimi administrativ. “Pala e paditur nuk ka kryer asnjë hetim të mirëfilltë dhe nuk ka argumentuar asnjë moment se ndryshimet e pretenduara të projektit shkaktojnë dëme të rëndësishme negative në mjedis,” argumentohet në akt-padi. Kompania pretendon se edhe çështja më e debatuar e koordinatave të përdorimit të ujit nuk rezulton të jetë e konstatuar në asnjë dokument zyrtar.

Nën presionin e opinionit publik, kryeministri Edi Rama deklaroi se do të anulojë projektin e HECeve dhe la të kuptohej se manipulimi i dokumenteve ishte zbuluar pas miratimit të lejes së tyre, e zbardhur në mbledhjen e 12 dhjetorit 2017 të Këshillit Kombëtar të Territorit. “Pretendimet e palës së paditur bazuar në shkresën e Agjencisë së Zonave të Mbrojtura se nga ana e koncesionarit ka pasur shkelje të koordinatave të dhëna në lejen e Këshillit Kombëtar të Ujit, duke devijuar vijën e shkarkimit, nuk rezultojnë të konstatuara në asnjë akt procesverbal që ti jetë njoftuar koncesionarit. Madje as vetë pala e paditur nuk përmendet që të ketë kryer inspektim apo ri-inspektim për të verifikuar apo konstatuar rrethanat e faktit,” vijon më tej kërkesë-pa-

dia, nëpërmjet së cilës kërkohet pavlefshmëria absolute e të gjitha veprimeve administrative që erdhën si rezultat i revokimit të lejes mjedisore. Edison Konomi, kreu i Agjencisë Kombëtare të Mjedisit nuk pranoi t’i komentojë pretendimet e paraqitura në Gjykatën Administrative nga kompania koncesionare. “Deri sa çështja është në gjykatë unë nuk mund të komentoj asnjë veprim administrativ që ne kemi ndërmarrë. I takon gjykatës të vlerësojë masat tona,” tha për BIRN kreu i Agjencisë Kombëtare të Mjedisit. Konomi nuk komentoi as kërkesën e ribërë nga kompania koncesionare për të siguruar nga ky institucion një tjetër leje mjedisore. Ndërsa Ministrisë së Energjisë i tha BIRN se vendimet e saj kanë qenë thjeshtë në zbatim të procedurave administrative, që kanë ardhur si rezultat i vendimmarrjes së Agjencisë së Kombëtar te Mjedisit dhe Ministrisë e Turizmit dhe Mjedisit. Ishte Agjencia e Zonave të Mbrojtura e cila vendosi më 15 shkurt 2017 revokimin e lejes mjedisore për hidrocentralet ‘Bigas 1’ dhe ‘Bigas 2,’ për shkak të parregullsive të konstatuara në dokumentet e lejes koncesionare, që kanë të bëjnë me Vlerësimin e Ndikimit në Mjedis. “Në këto kushte, në ndjekje të detyrimeve ligjore, Ministria e Infrastrukturës dhe Energjisë në cilësinë e Autoritetit Kontraktues ka njoftuar shoqërinë për fillimin e procedurave për zgjidhjen e njëanshme të kontratës së koncesionit. Në rast se kompania siguron një leje mjedisore, sigurisht që është e lirë të vijojë procedurat zhvillimore të marrëveshjes koncesionare, por deri më tani një dokument i tillë nuk është paraqitur në institucionin tonë,” tha Ministria e Infrastrukturës dhe

Prill 2018

ANALIZË

Një grafit në Sheshin Nënë Tereza në Tiranë paraqet imazhin e Ardit Gjoklajt, 17 vjeç, i cili humbi jetën në një aksident në punë në landfillin e Sharrës. Lajmi për vdekjen e tij qe një nga më të censuruarit në median shqiptare në shumë kohë: Foto: Facebook

‘Asnjë rregull sigurie në Sharrë’, por faji për vdekjen e Ardit Gjoklajt mbetet jetim Gjykata e Tiranës u dha pafajësi dy të akuzuarve të kompanisë “3R” për vdekjen e 17-vjeçarit në landfillin e Sharrës në verën e vitit 2016. Prokuroria paralajmëron apelimin e vendimit, ndërkohë që avokati i njërit prej të pandehurve thotë se “fajtorët duhen kërkuar diku tjetër”. Energjisë nëpërmjet një zëdhënësi. Kush i miratoi HEC-et? Projekti koncesionar për ndërtimin e dy hidrocentraleve Bigas 1, Bigas 2 dhe Veleshnje u miratua fillimisht në shtator 2013, kur qeveria e udhëhequr nga ish kryeministri Sali Berisha ndodhej në ditët e fundit në detyrë. Me të marrë timonin e qeverisë, Rama premtoi anulimin e të gjitha lejeve që Berisha firmosi në fund të mandatit duke i cilësuar ato si korruptive. Megjithatë, të dhënat e siguruara nga BIRN, tregojnë se HEC-et mbi lumin Osum jo vetëm që nuk u anuluan, por morën miratimin e disa enteve në varësi të qeverisë “Rama”. Ministria e Energjisë vijoi procedurat për ndryshimin e kontratës fillestare të kompanisë HP Bigas-Veleshnje Energy, duke e ndryshuar kapacitetin nga 0.5 në 1.2 mega. Kjo solli edhe bashkimin e dy HEC-eve Bigas 1 dhe Bigas 2, ndërsa kontrata e re u nënshkrua nga ministria e Energjisë më 16 maj 2016. Projekti mbërriti më pas në Këshillin Kombëtar të Territorit, ku u miratua në 12 dhjetor 2017. Ai u mbajt i fshehtë dhe nuk u botua as nga qeveria dhe as nga KKT. Në janar të këtij viti, publikimi i vendimeve të qeverisë Rama për ndërtimin e HEC-eve, në një nga zonat më tërheqëse për turizmin në vend, ngjalli reagimin e opinionit publik dhe organizatave mjedisore, të cilat denoncuan se ka pasur ‘falsifikime’ të dokumenteve shtetërore të projektit koncesionar të kompanisë “HP Bigas-Veleshnje Energy”. Nën presionin e opinionit publik, kryeministri Edi Rama deklaroi se do të anulojë projektin e HECeve, një vendim që u sfidua nga kompania koncesionare në gjykatë. Seanca e rradhës për HEC-et e Osumit do të mbahet ne Gjykatën Administrative të Shkallës së Parë në Tiranë me datë 8 maj.

VLADIMIR KARAJ | BIRN | TIRANË

jykata e Tiranës dha pafajësi në fillim të javës për dy prej të a k u z u a r ve p ë r v dek j en e 17-vjeçarit Ardit Gjoklaj në gusht 2016 në landfillin e Sharrës. Dëfrim Hakrama, i akuzuar nga prokuroria si përgjegjës i turnit për “shkelje të rregullave të mbrojtjes në punë”, për të cilin prokuroria kishte kërkuar 9 vjet burg u shpall i pafajshëm, ndërkohë që fadromisti Edmond Kallari u dënua vetëm për “drejtim mjeti në mënyrë të parregullt”, duke u liruar me kohën e paraburgimit. Vendimi i gjykatës për çështjen ka revoltuar të afërmit e viktimës Ardit Gjoklaj. Xhaxhai i 17-vjeçarit, Lush Gjoklaj tha në një intervistë për televizionin “Fax News” se drejtësia “më e korruptume dhe më e keqe nuk ka qenë kurrë” si dhe akuzoi kryebashkiakun Erion Veliaj për vdekjen e nipit dhe pengim të drejtësisë. Ndërkohë, prokurori i çështjes, Julian Zonja i tha BIRN se ende nuk ishte i qartë se pse gjykata i kishte rrëzuar akuzat. “Vendimi vetëm u shpall pa ndonjë arsye, pse, qysh tek. Po pres të më vijë deri të hënën (vendimi i arsyetuar), pastaj do bëj ankimin pa tjetër,” tha prokurori në një bisedë telefonike. Në krahun tjetër, avokati i Hakramës, Ilir Murati e cilësoi të drejtë vendimin e gjykatës, ndërsa tha se përgjegjësia penale për vdekjen e 17-vjeçarit “duhej kërkuar diku tjetër”. Ai tha se i mbrojturi prej tij ishte njësoj punëtor si viktima dhe po ashtu i pasiguruar dhe pa kontratë pune. “Detyrën e përgjegjësit e kishte kështu popullorçe”, tha avokati për BIRN, duke shpjeguar se i mbrojturi prej tij nuk ishte as inxhinier dhe as kishte kualifikim dhe përgjegjësi për sigurinë e punonjësve.

Ardit Gjoklaj u gjet i masakruar në landfillin e Sharrës mesditën e 7 gushtit 2016. Sipas dëshmisë së familjarëve, 17 vjeçari ishte punësuar në impiantin e seleksionimit të mbetjeve të kompanisë “3R” shpk në Sharrë. Pas ngjarjes, katër punonjës të kompanisë “3R” u arrestuan dhe u shpall formalisht në kërkim administratori Edurim Teqja, i cili nuk u arrestua asnjëherë. Pas aksidentit që i mori jetën Ardit Gjoklajt, bashkia e Tiranës, e cila administron landfillin e pezulloi punën e kompanisë ‘3R’, ndërsa Prokuroria filloi hetimet edhe mbi përgjegjësitë e bashkisë dhe kompanisë. Gjashtë muaj pas nisjes së hetimit, Prokuroria e Tiranës dërgoi në gjyq vetëm fadromistin dhe një përgjegjës turni të kompanisë “3R”, ndërkohë që hetimi për përgjegjësitë e bashkisë Tiranë, kompanisë dhe administratorit të saj u nda më vete. Prokurori Julian Zonja, i cili po heton edhe këtë dosje të dytë i tha BIRN se ishte në përfundim të hetimeve dhe se shumë shpejt do e dërgonte atë në gjykatë. Në pretencën kundër Hakramës dhe Kallarit, Prokuroria akuzon kompaninë “3R” dhe administratorin e saj për bashkëfajësi në vdekjen e 17-vjeçarit. “Subjekti “3R” sh.p.k është përgjegjës dhe bashkëfajtor me të pandehurin Dëfrim Hakrama, i cili ka kryer detyrën e përgjegjësit të punës, gjatë turnit të tretë ku punonte Ardit Gjoklaj. Shkeljet e kryera si bashkëfajtorë me njëri tjetrin kanë lidhje të drejtpërdrejtë me pasojën”, thuhet në pretencën të cilën BIRN e disponon. Por sipas avokatit Murati, Hakrama nuk kishte kontratë punë që të përcaktonte të drejtat dhe detyrimet e tij dhe ai “nuk ishte realisht përgjegjës, por vetëm shikonte kush vinte në punë dhe caktonte vendet e punës”. Nga ana e saj, Prokuroria ka përdorur dëshminë e administratorit të 3R

sh.p.k Edurim Teqja për të vërtetuar se Hakrama ishte përgjegjës i turnit. “I ishte caktuar si detyrë të kontrollonte punën e punëtorëve e të drejtonte punëtorët”, thuhet në pretencë bazuar në dëshminë e Teqjes. Prokurori po ashtu në pretencë thotë se ishte dokumentuar që në landfillin ku ishte i punësuar viktima, jo vetëm ishin shkelur rregullat e sigurimit teknik dhe te mbrojtjes në punë, por “më saktë gjatë kryerjes së kësaj pune nuk ka pasur fare rregulla të sigurimit teknik në punë”. Këtij pretendimi i ka mëshuar në mbrojtje edhe avokati, por duke ia lënë fajin kompanisë. Sipas Muratit, Hakrama ishte një punëtor i thjeshtë i cili u mbajt një vit padrejtësisht në burg, ndërsa fajtorët për mungesën e sigurisë në punë duheshin kërkuar diku tjetër. “Nuk mund të ketë shkelur rregulla të sigurisë në punë për sa kohë rregulla të tilla nuk kishte”, tha avokati duke lënë të kuptohet se faji binte mbi kompaninë dhe drejtuesit e saj. BIRN gjeti në një investigim të vitit 2016 se puna në landfill u promovua nga kryebashkiaku Erjon Veliaj gjatë dy vizitave të tij atje si e ligjshme dhe me sigurime. Por hetimet e Prokurorisë kanë zbuluar se kushtet e punës në landfill ishin mjaft të këqija, nuk kishte ndriçim për punën gjatë orëve të natës dhe se praktikisht nuk kishte rregulla të sigurisë teknike. Sipas Prokurorisë, viktima Gjoklaj ishte punësuar në shkelje të ligjit. Ndërkohë problemet e menaxhimit të mbetjeve në landfillin e Tiranës vijuan edhe pasi një kompani tjetër mori përsipër përpunimin e tyre në impiantin e riciklimit. Një investigim i BIRN në dhjetor 2017 gjeti se megjithëse kishte një kompani të re, kushtet e punës ishin thuajse të ngjashme me ato për shkak të të cilave dyshohet se gjeti vdekjen Gjoklaj.

Prill 2018

Blog

Banka Botërore iu bashkua Fondit Monetar Ndërkombëtar në opinionin se paga minimale zyrtare aktualisht në Shqipëri është “e lartë” ose “relativisht e lartë”, duke sugjeruar se qeveria do të bëjë mirë ta ulë atë për të nxitur punësimin.

A është paga minimale zyrtare tepër e lartë në Shqipëri? GJERGJ EREBARA| BIRN | TIRANË

ondi Monetar Ndërkombëtar sugjeroi dhjetorin e kaluar se paga minimale zyrtare në Shqipëri mund të ketë nevojë të rishikohet për të ndihmuar punësimin e njerëzve të pakualifikuar, punëtorëve me kohë të pjesshme apo të rinjve. Banka Botërore u bashkua të mërkurën me të njëjtin konkluzion, kur sugjeroi se paga minimale në Shqipëri, aktualisht 24 mijë lekë bruto dhe afro 20 mijë lekë neto në muaj, është “relativisht e lartë” dhe si e tillë pengon punësimin e punëtorëve të rinj apo të pakualifikuar, ose shtyn punësime të tilla drejt informalitetit. Paga minimale zyrtare është një detyrim ligjor që punëdhënësit e kanë ndaj punëmarrësve dhe autoriteteve fiskale. Ajo është shpikur si një lloj kompromisi social në shekullin e njëzetë, sipas të cilit, punëdhënësit nuk duhet të ofronin një pagë më të ulët se sa ajo që konsiderohej moralisht e pranueshme pavarësisht kushteve momentale të kërkesë-ofertës në tregun e punës. Ekonomistët dhe joekonomistët kanë debatuar vazhdimisht të mirat dhe të këqijat e pagës minimale, si në terma të përfitimit ekonomik ashtu edhe në terma të mirëqenies shoqërore. Aktualisht në Shqipëri shumica dërrmuese e të punësuarve kanë pagë pranë ose fare pak më të lartë se sa paga minimale zyrtare. Përgjatë dekadës së fundit, qeveritë e ndryshme e kanë gjetur rritjen e pagës minimale si një mënyrë të lehtë për të rritur të ardhurat e sigurimeve shoqërore e shëndetësore. Për shkak se për çdo të punësuar nevojiten të paguhen sigurime shoqërore së paku mbi pagën minimale zyrtare, kur qeveria e rrit këtë pagë me, fjala vjen, 10%, rrit në të njëjtën masë edhe detyrimet e biznesit dhe të të vetëpunësuarve për kontribute. Por rritja e vazhdueshme e pagës minimale duket se nuk ka reflektuar gjendjen ekonomike të vendit së paku gjatë dekadës së fundit. Gjatë kësaj dekade, pagat në ekonomi janë rritur shumë pak ose kanë mbetur në stanjacion, ndërsa barra fiskale mbi pagat minimale është rritur. Produktiviteti në punë i një punëtori në Shqipëri nuk është rritur shumë gjatë kësaj periudhe, aludohet pjesërisht për shkak se punëtorët më të aftë kanë emigruar duke lënë pas vetëm punëtorët më pak të aftë. Por ndërsa ekonomia ka ecur keq dhe pagat nuk janë rritur, barra fiskale, veçanërisht mbi punëtorët me paga të ulëta është rritur. Paga minimale zyrtare ishte 20 mijë lekë më 2013 ndërsa është rritur me 20% gjatë këtyre viteve. Në të njëjtën peri-

Kryeministri Edi Rama duke vizituar një fabrikë veshjesh më 6 qershor 2017. Foto” Facebook

udhë, paga mesatare në ekonomi ka mbetur në stanjacion rreth kuotës 45 mijë lekë në muaj. Sipas Fondit Monetar Ndërkombëtar, pesha e pagës minimale të lartë sakaq ka dhënë shenja se po pengon konkurrueshmërinë e vendit në disa sektorë kyçë të eksporteve si veshjet dhe këpucët. Ndërkohë që pasja e një page minimale në masën 24 mijë lekë bruto nuk reflekton realitetin ekonomik në të gjithë territorin e vendit. Ndërsa kjo është një pakë tepër e ulët në qendrat kryesore urbane të vendit si Tiranë apo Durrës, është një pagë e konsiderueshme në zonat e varfra të vendit si Berat, Dibër apo Kukës si dhe në zonat rurale. Legjislacioni tatimor shqiptar nuk lejon shumë hapësira për punësim të njerëzve me kohë të pjesshme. Gjithashtu, legjislacioni nuk njeh mundësinë për punësim me pagë të pjesshme për punëtorët në proces kualifikimi. Në mungesë të këtyre politikave, punësimi informal pa taksa ose mbajtja e një numri punëtorësh përtej javës ligjore 40 orëshe të punës apo mosnjohja e ditëve të pushimit zyrtar është zgjidhja që gjejnë shumë biznese për të kompensuar barrën e lartë të pagës minimale. “Rishikimi i politikave të pagës minimale fiskale për të rinjtë, punëtorët e pakualifikuar dhe punëtorët me kohë të pjesshme mund të ndihmojë të reduktojë informalitetin, i cili mbetet i lartë në Shqipëri,” thuhet në raportin e fundit të FMN të publikuar dhjetorin e kaluar. “Papunësia do të mbetet e lartë në vazhdimësi nëse qeveria nuk trajton si problemin e mospërputhjes së aftësive

Aktualisht në Shqipëri shumica dërrmuese e të punësuarve kanë pagë pranë ose fare pak më të lartë se sa paga minimale zyrtare. Përgjatë dekadës së fundit, qeveritë e ndryshme e kanë gjetur rritjen e pagës minimale si një mënyrë të lehtë për të rritur të ardhurat e sigurimeve shoqërore e shëndetësore. Për shkak se për çdo të punësuar nevojiten të paguhen sigurime shoqërore së paku mbi pagën minimale zyrtare, kur qeveria e rrit këtë pagë me, fjala vjen, 10%, rrit në të njëjtën masë edhe detyrimet e biznesit dhe të të vetëpunësuarve për kontribute.

mes punëtorëve dhe nevojave të biznesit si dhe organizimeve institucionale të tregut të punës, në veçanti nivelin relativish të lartë të pagës minimale, e cila po funksionin si disincentivë për punësimin e njerëzve me aftësi të pakëta dhe të të rinjve,” thuhet në raportin e publikuar të mërkurën nga Banka Botërore. [Link raporti] Aktualisht në Shqipëri ka vetëm 606 mijë të punësuar me sigurime shoqërore nga një popullsi në moshë pune (15-64 vjeç) prej gati 2 milionë vetësh. Një pjesë e 1.4 milionëve që nuk janë të punësuar në sektorin formal jobujqësor janë stu-

dentë, njerëz me aftësi të kufizuar apo njerëz me papunësi vullnetare apo të vetëpunësuar në bujqësi. Megjithatë, FMN dhe BB gjykon se një pjesë jo e vogël e kësaj popullsie ka gjetur forma punësimi me të ardhura shumë të ulëta, të tilla që përballimi i pagesës së plotë të sigurimeve shoqërore e shëndetësore është e pamundur. FMN dhe BB mundet që të kenë të drejtë në arsyetimin se paga minimale zyrtare është rritur më shumë se sa ekonomia shqiptare gjatë vitit të fundit. Problemi është se kjo pagë minimale është rrallë herë e imponuar në zbatim në marrëdhëniet mes punëdhënësve dhe punëmarrësve. Në Shqipëri nuk ka praktika të masave shtrënguese mbi punëdhënësit në rast se këta të fundit refuzojnë të paguajnë pagën minimale. Në shumë raste, punëtorët ankohen se punëdhënësit i derdhin në bankë 20 mijë lekë pagë minimale neto dhe i kërkojnë pas 5 mijë lekë. Në anën tjetër, praktika e pagimit të pagave pjesërisht në bankë dhe pjesërisht në arkë, për të fshehur derdhjen e kontributeve të sigurimeve shoqërore, vijon të jetë e pranishme, duke e bërë pagën minimale një tregues jo shumë domethënës për gjendjen e produktivitetit dhe konkurrueshmërisë në vend. Nuk është e qartë se sa masive janë të dyja fenomenet, pagesa e punëtorit me pagë më të ulët se sa detyrimi ligjor dhe pagesa joformale me pagë më të lartë. Ajo që dihet është që paga minimale nuk ka funksionuar ndonjëherë në Shqipëri si masë mbrojtjeje shoqërore, por ka funksionuar si një tatim afrofe për efekt të sigurimeve shoqërore.

No.

April 2018 Monthly

The gentleman farmer: How Albania’s Ex Prosecutor General Became a Millionaire Former Prosecutor General Adriatik Llalla transformed an investment of 16.3 million lek [€126,000] in one million euro in assets, through a series of transactions with a convicted murderer, a public contractor to the prosecutor’s office and an equestrian instructor – now all part of a money laundering probe.

Former General Prosecutor, Adriatik Llalla. Photo:LSA

NEWS

FEATURE

Germany Rebuffs Albanian PM’s Charm Offensive

“Like a Storm”: Deportations Stun Turks in Kosovo

Edi Rama visited Berlin on Wednesday to win support for the opening of EU membership negotiations with Albania – but Chancellor Merkel remained uncommitted.

The families of six Turkish nationals hastily deported from Kosovo to Turkey in a secretive intelligence operation speak of violence, fear and uncertainty.

April 2018

INVESTIGATION

LINDITA ÇELA | BIRN | TIRANA

convicted murderer, a coffee trader who had won tenders by the General Prosecutor’s office and an equestrian instructor that turned into an amateur real estate agent, are all actors in a chain of financial transactions through which former General Prosecutor Adriatik Llalla managed to increase tenfold his wealth. This small group of controversial associates did business with the former prosecutor by selling him property in the countryside of the Albanian capital well below the market price or by buying these properties at market prices; a maneuver that helped Llalla transform an initial investment of 16.3 million lek [€126,000] in assets valued at one million euro of property. These transactions, whose origin stems from the sale of a property with concern of conflict of interests, are now the subject of a criminal investigation against Llalla. The probe is the first of its kind in Albania, where a former Prosecutor General is suspected for money laundering. The investigation was registered on March 15th by the Prosecutor’s Office in Durres and includes charges of failing to declare assets and abuse of power. Llalla was first elected Prosecutor General in 2012 and ended his career as the first ever Albanian official banned with his family from the US Department of State for “engaging in significant corruption”. His designation as non grata by former US Secretary of State Rex Tillerson was announced just days after the former prosecutor forfeited his right to be part of justice system. His resignation from the system brought the interruption of the vetting process against him. At the center of allegations for money

laundering and abuse of power, Llalla told BIRN that he “felt calm and clean and has no reason to worry”. He dismissed allegations about his wealth and said that he had made legal farm land acquisitions, following on his fathers’ legacy as an agronomist. “My properties are fully legal, declared in the respective institutions and for which I have paid taxes,” Llalla told BIRN in an interview. “I do not see any problem in this regard. There is nothing there to trouble me,” he added referring to the investigation against him. Double dealings Data obtained by BIRN by analyzing asset declaration records and several contracts on property purchases, show that Adriatik Llalla became the owner of 25,000 square meters of land between 2007 and 2017, paying for them a total of 16.3 million lek [€126,000]. The farmland bought by the former top prosecutors is situated in two areas, one near the Tirana East Gate (TEG) shopping mall and the second near an equestrian complex in the village of Qeha Shytaj about 15 kilometers south of Tirana. The properties’ were appraised soon after Llalla purchased them, showing an increase in the assets value of 119.7 million lek compared to the sale price. The declared source of money for their purchase is a loan of 1.5 million lek provided to Llalla from a relative and the revenues created by selling a 3,000 square meter plot of land near the TEG shopping mall for about 249,000 euros. Data obtained by BIRN shows that this particular parcel of land was purchased from a convicted criminal and was sold to a well-known businessman in Tirana, who

Former General Prosecutor, Adriatik Llalla. Photo:LSA

was also a public contractor to the prosecutor’s office. Llalla’s gamble into real estate began on January 9th 2007, when he was deputy head of the Tirana Prosecutor Office. He bought a 3,000 square meter plot of land officially classified as an olive orchard in the village of Mjull Bathore, about 3 kilometers south of Tirana. The declared price of the land as 1.5 million lek (€11.000 ) and wrote in his asset declaration form of 2008 that the purchase was financed by a loan provided by his brother in law. The contract obtained by BIRN shows that Llalla purchased this patch of land from Eduart [Edison] Dushku- a person with a rich criminal background, including a sentence for murder. Dushku, who also owned a public bus transport company in Tirana, was arrested again on March 1st 2018, after being found in possession of guns and in breach of a house arrest order from the Tirana Court related to another crime. Four years after purchasing the parcel of land from Dushku for about 1.5 million lek, Llalla reappraised the property in order to avoid future capital gain taxes. The reevaluation increased the value of the land to 21 million lek, about 14 times higher than the purchase price. However, once sold the market price of the land turned to be even higher. On 4 June 2016, Llalla entered in a business transaction with LIM-EM sh.p.k,

a construction company which purchased the land in Mjull-bathore. Llalla sold the property for 249,000 euros and thus obtained cash for further land purchases. LIM-EM is a company founded by Shkëlqim Beshiri, known also as importer of the “Segafredo” coffee brand which he co-owns along with his brother. However, this was not the only dealing between Llalla and the Beshiri brothers. In 2013, LIM-EM company won a bid to build a restaurant on the top of General Prosecutors office, an contract that creates suspicion about possible conflict of interests with the land purchase. Data from the State Treasury show that the Beshiri brothers had received two payments totaling 4.9 million lek from the General Prosecutors office for the reconstruction of the building. The restaurant has been leased since 2013, but the General Prosecutor’s office did not return BIRN queries on the entity or person who manages the restaurant situated in the headquarters of the prosecutorial service in Albania. Llalla said that his purchase of the land for 1.5 million lek and sale for 249,000 euro were completely legal and added that the valuation of the property is the result of the general development of the area since 2007, thanks to the construction of the shopping mall. “In 2007 that was an undeveloped area. Later residential complexes were built there and raised the interest about it,” he

April 2018

told BIRN. Asked whether he knew about the criminal past of the person from which he bought the land, Llalla said that he had asked at the time of the purchase but there were no data the seller was involved in criminal activity. According to Llalla, Dushku ran foul of justice for the first time in 2011. “I created an idea about who the seller was. It was a hardworking man with no criminal history or problems with the law,” he said. Llalla spoke also for his relation with the businessman who bought his land. “He was a businessman who has an interest there. I remember that Mr. Beshiri was interested along with another developer to develop the area for residential purposes and they financed the purchases of land through loans. I am speaking about the owner of [restaurant] Lion Park,” Llalla added referring to Beshiri’s partner. Following the interview, BIRN asked Llalla again through a phone conversation on how it happened that he sold his land to a businessman that previously had won a contract from the General Prosecution Office. This time, he cut the conversation short. “I am not in a conflict of interest because it is not the Prosecutor General who conducts such works. There is a general secretary, there is an administrative director. The prosecutor has nothing to do with that,” he said.

This small group of controversial associates did business with the former prosecutor by selling him property in the countryside of the Albanian capital well below the market price or by buying these properties at market prices; a maneuver that helped Llalla transform an initial investment of 16.3 million lek [€126,000] in assets valued at one million euro of property. These transactions, whose origin stems from the sale of a property with concern of conflict of interests, are now the subject of a criminal investigation against Llalla. The probe is the first of its kind in Albania, where a former Prosecutor General is suspected for money laundering. BIRN was unable to contact the businessmen Ardian and Shkëlqim Beshiri. A champion turned real estate agent In the last year of his mandate as Prosecutor General, Llalla returned to his property transaction, which had brought to him hefty gains earlier. He told BIRN that he was thinking about his future outside of the justice system and aimed to follow his father’s footsteps. “I was nearing the end of the mandate and we were thinking about the future. In fact, this is also a kind of tradition, my father was an agronomist and held a special

passion about this,” Llalla said. “I wished to do something like this, to follow this kind of inheritance, something like vineyards,” he added. His project started in 2016 when Llalla said he met the equestrian instructor, Gazmen Brahimi, when he visited the “Panto” resort, which is situated near his future property in the village of Qeha Shytaj, about 15 kilometers south of Tirana. Both Llalla and Brahimi told BIRN in separate interviews that they discussed land prices in the area and liked each-other. “Since I am an instructor, I always accompany clients. I remember that it was summer and we were riding and he had brought his children. He asked me if villagers were interested in selling land and he was interested in the price. I told him that I have a parcel of land for sale...” Brahimi told BIRN. Documents received by BIRN shows that Llalla bought four parcels of land totaling 22,000 square meters from Gazmen Brahimi between December 2016 and May 2017. All the purchases cost him about 14.8 million lek (110,000 euros), with prices between 600 lek and 1000 lek per square meter. Immediately after purchasing them, Llalla reappraised his land to a whopping 93.7 million lek, six times the price of the purchase. Brahimi denied he played the role of middleman for Lalla. He told BIRN that he had sold to him a parcel of 4,500 square meters that he had purchased early in 2016 thinking to build a house for himself. He also said he sold LLalla a plot of 15,000 square meters that Brahimi claimed to have for foraging horses. However, the contracts tell a different story from the one told from the 44 years old equestrian instructor, who claims to be an equestrian champion in Albania for six years. On October 31st 2016, Brahimi purchased from a farmer named Ibrahim Shima 4.500 square meters of land for 4.5 million lek and sold it to Llalla a month later for the same price. In December 2016, Brahimi purchased to more parcels of 12,300 m2 and 3000 m2 from another villager and sold them again to Llalla on March 15 2017. Documents show that the 12,300 m2 parcel was sold to Brahimi for 2.4 million lek, despite being appraised by the seller for 5.5 million lek. Meanwhile, Brahimi sold the same land to Llalla for 7.3 million lek, while the later reappraised it for 30.7 million. The same valuation process happened for the smaller 3000 m2 parcel, which was appraised by the seller for 1.3 million lek, was sold to Brahimi for 600,000 lek and resold to Llalla for 1.8 million lek. Two months after the purchase, Llalla reappraised the property to 7.5 million lek, four-time the sale price. Gazmen Brahimi told BIRN that he made the first sale to Llalla with the same price he bought the land, but later decided to have his cut. “The first time I sold it with no profit, later I wanted to have some [profit]. He was no more Prosecutor General but a buyer as everybody else,” Brahimi said. Llalla otherwise said that he had asked Brahimi to purchase land on his behalf in exchange of a share of the price, which, according to Llalla, “is normal in business transactions”. “I couldn’t go house to house in the vil-

lage seeking to buy land. He told me that he had some property and was in his interest to ask for more. That is all we did. He earned a percentage from the transactions”. Sellers in difficulty In early 2017, Llalla found himself in the middle of a politicalstorm, accused as an adversary of the justice reform by the US Ambassador in Tirana Donald Lu. The embassy also revoked his US visa. In the same period he completed his last land transcation. While the country intensely discussed the latest developments, on February 24th 2017 Gazmen Brahimi purchased the last piece of land for Llalla, amounting to 2250 m2 from another villager named Ilir Shima. The price of purchase was about 1.1 million lek. The transfer of this land for the same price on May 15th 2017 to Llalla, was the last transaction between equestrian instructor and the Prosecutor General. The two of them managed to purchase about 22,000 m2 of land within a five month period. The land had a price tag of 93.7 million lek according to the official referral price, but was purchased for just 14.8 million lek. The seller of the last plot of land, Ilir Shima, told BIRN he sold it cheap because he needed the money fast. “I had an expensive surgical intervention in a private hospital. I had debts to pay so I sold it cheap,” Shima said, adding that he didn’t care who the final buyer was. A similar argument was given to BIRN by the owner of a construction company in the seaside town of Durres, who had sold to Llalla back in 2012 a 76 m2 apartment for 2.2 million lek (€17,000 euro). The apartment purchased from the “Decon” company, was again reappraised by Llalla just a month after for twice its sale price. The owner of the company, Jusuf Puka, told BIRN that the price was so low for two reasons: the apartment was booked for sale in 2009 and at the time he was short for cash. “I needed the money so I sold cheap, this and other apartments,” Puka said in a phone conversation. Llalla denied to have had a signed purchase agreement but said he had verbally agreed the sale with Puka in 2009, after seeing the apartment block under construction. “At that time the area was attractive and in a good part of Durres, so I purchased it. I have not sold it, but I have reappraised it according to the law,” Llalla said. The former General Prosecutor says he is thinking to buy more land for his vineyard. He emphasizes that all his wealth is legal and has been properly disclosed and taxed. Llalla said that he had not been notified about the investigation launched against him and saw the probe as an opportunity to clear his record. “I cannot be charged for anything because I have not done anything wrong”, he said, adding that he had retired from the justice system and was now thinking to do something else with his life. “I don’t see myself any longer in the justice system, I don’t feel well in it. I cannot even work as attorney; it is not in my nature,” he said. “With plenty of land in a lush and fertile area of Tirana, he is already envisioning a different future: “Perhaps I will become a good farmer,”Llalla concluded.

April 2018

NEWS

Rama and Mogherini during a press conference in Tirana.

Albania and Macedonia were deemed “moderately prepared” for EU membership in the fields of economic and legislative reforms. However, the number of unfounded asylum applications lodged by Albanian nationals to EU member states and Schengenassociated countries has remained high, and crime and corruption remain an issue. Hahn and Mogherini in Strasbourg in February 2018. Photo: European Commission

European Commission: Open EU Talks With Albania, Macedonia The European Commission’s enlargement report for 2017, published on Tuesday, recommends that EU accession talks should begin with Albania and Macedonia. FILIP RUDIC | BIRN | BELGRADE

he European Commission called on Tuesday for the start of EU accession negotiations with Albania and Macedonia. “A step forward for the Former Yugoslav Republic of Macedonia and Albania is a step forward for the entire west Balkans region,” said the EU High Representative for Foreign Affairs and Security Policy, Federica Mogherini. She said that both countries have “delivered important reforms” over the past year, and that “this is the moment we recognise positive change”. Enlargement Commissioner Johannes Hahn said that the EU’s enlargement policy “continues to be a key engine driving reforms in the western Balkans”. “I would like to congratulate our partners for this successful work. This is a job well done, but there is no time for complacency,” Hahn said. The recommendations were made in the Commission’s annual so-called ‘Enlargement Package’ which consists of seven individual reports on Montenegro, Serbia, Turkey, Macedonia, Albania, Bosnia and Herzegovina and Kosovo. Albania and Macedonia were deemed “moderately prepared” for EU membership in the fields of economic and legislative reforms.

However, the number of unfounded asylum applications lodged by Albanian nationals to EU member states and Schengen-associated countries has remained high, and crime and corruption remain an issue. “More efforts are needed to tackle money laundering, criminal assets and unjustified wealth,” the report on Albania reads. Macedonia is said to have “finally overcome its most severe political crisis since 2001”, but the long-running name dispute with Greece is still a problem. “The ‘name issue’ needs to be resolved as a matter of urgency,” the report warns. EU Enlargement Commissioner Johannes Hahn and foreign policy chief Federica Mogherini are to visit Macedonia on Wednesday and Thursday respectively. The focus of talks with Macedonian officials will be the pace of EU-sought reforms, as well as the ongoing efforts to resolve the long-running name dispute with Greece. The report on Serbia says the 2017 presidential elections, which were won by Aleksandar Vucic, were not carried out on a level playing feld. “The recommendations of international observers need to be fully addressed, including those related to the transparency and integrity of the election process during the electoral campaign,” the report says. It adds that the Serbian parliament

“still does not exercise effective oversight of the executive”. The reports for both Serbia and Kosovo contain the same formulation that says both countries “remained engaged” in dialogue” with each other, but need to “make further efforts and contribute to the establishment of circumstances conducive to the full normalisation of relations”. The reports says Kosovo is in the early stage of reforms on several issues, such as developing a judiciary system, fighting organised crime and corruption, and aligning itself with European legislative standards. It also cites the ratification of the border demarcation agreement with Montenegro in March 2018 as an “important breakthrough”. On Montenegro, the report says that corruption is “prevalent in many areas and remains an issue of concern”, and notes that parliament’s legislative capacity and oversight of the executive needs to be enhanced. While Montenegro further aligned its legislation with EU standards, the report says more efforts are still needed in strengthening the institutional framework and effective protection of human rights. “The Roma minority remains the most vulnerable and most discriminated community. Gender-based violence and violence against children remains a serious

concern in the country,” the report says. The report on Bosnia and Herzegovina notes that the functioning of the country’s presidency was affected by the expression of divergent positions by its Bosniak, Serb and Croat members on a number of issues. The strategic, legal, institutional and policy frameworks for the observance of human rights in the country are also described as being “in need of substantial improvement”. “This includes freedom of expression where political pressure and intimidation towards journalists continued, including physical and verbal attacks,” the report says. It expresses concern over the “lack of effective implementation of legislation on the prevention of and protection from genderbased violence, in particular domestic violence”, while a more comprehensive and integrated approach towards the Roma population is required to foster their social inclusion. The report says that Bosnia’s reform agenda has been effectively implemented when the state level and the entity levels have cooperated in a coordinated manner, but constitutional issues remain. “Bosnia and Herzegovina’s constitution remains in breach of the European Convention on Human Rights, as per the Sejdic-Finci and related cases,” the report says.

April 2018

NEWS

Germany Rebuffs Albanian PM’s Charm Offensive Edi Rama visited Berlin on Wednesday to win support for the opening of EU membership negotiations with Albania – but Chancellor Merkel remained uncommitted while several MPs from her party also insisted Albania is not ready. GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANA

bid by Albanian Prime Minister Edi Rama to convince Germany to support the opening of the membership negotiations at the European Council meeting on 17 May ended inconclusively on Wednesday, after Chancellor Angela Merkel failed to commit herself, while some of her MPs were openly doubtful. The European Commission recommended opening negotiations for Albania and Macedoniain reports published last week on the progress of Western Balkan countries toward EU membership. However, EU head of states will have to decide on this recommendation at their next meeting on 17 May. Speaking at a joint press conference with Rama, Merkel said on Wednesday that opening negotiations required the fulfilment of certain conditions that Albania had struggled to meet. “In the next weeks we will assess our definite conclusion of what should be done, on whether there has been progress, and we will discuss it with our European partners,” she said. Before meeting Merkel, in various interviews, Rama emphasised geopolitical

Chancellor Angela Merkel met Albania Prime Minister Edi Rama in Berlin. Photo: EPA-EFE/Filip Singer

arguments in support of opening negotiations while avoided talking about the work his government had done to fulfil the conditions. Speaking to Reuters, Rama said a lack of hope of EU membership could fuel Muslim radicalisation in the Balkan region, and create room for manoeuvre by Russia. However, the German newspaper Tagesspiegel reported that German

Speaking at a joint press conference with Rama, Merkel said on Wednesday that opening negotiations required the fulfilment of certain conditions that Albania had struggled to meet.

MPs had expressed caution about negotiations, with some members of Merkel›s centre-right Christian Democrats, CDU, calling the idea “premature”. The European Union has been reluctant to accept new members after Bulgaria and Romania joined in 2007, despite being widely considered unprepared. Croatia was the last country to join the club in 2013. Albania is considered to have made “some progress” on most of the issues in various Progress Reports since 2015 but reports of “good progress” have been rare. “Some progress” is the least positive evaluation in the progress reports methodology. Meanwhile, growing Russia influence and growing tensions in some Balkan countries have increased pressure on the EU to consider enlargement not only in terms of progress but also in terms of geopolitical risks – which Rama emphasised on his visit to Berlin. European Union President Jean-Claude Juncker in 2014 announced a «freeze» in EU enlargement for about five years. However, Juncker said last week that opening fresh membership negotiations was now necessary to avoid the risk of a new conflict in the Balkans.

Albania Offers to Host US Military Bases Albanian defence minister in Washington urges the US to establish military bases on its territory to counter Russian and other influences in the region. GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANA

lbania’s defence minister, Olta Xhacka, has offered US Defense Secretary James Mattis the option of establishing US military bases on Albanian territory, claiming that a US military presence was needed to counter Russian, Chinese and Iranian influence. “I very kindly invite you to consider having Albania as a contact nation in the region,” Xhacka said, and added that “we have different ideas for making available our land, air and naval bases, but also our other capacities either bilateraly with US or by NATO”. At a meeting on Tuesday in the Pentagon, the Albanian minister told Secretary Mattis that “apart from Russia’s intention to expend its influence with destabilisation actions, be that through their secret services or investments or other hybrid means or media propaganda, and scholarships, we also see an increase in intent and interest from other nations such as China or Iran”.

US Secretary of Defense James Mattis and Albania Minister of Defense Olta Xhaçka. Photo: Facebook/xhackaolta

Fiercely pro-Western Albania joined NATO in 2009 and has participated in several coalition missions in Afghanistan and Iraq. Apart from sending soldiers to Afghanistan, Albania had also donated 30,000 old Kalashnikovs to the Afghan government. Albania had also helped efforts to fight Islamic State, ISIS, by providing free Soviet-era weapons and ammunition to Iraqi Kurds. Albania has lost one soldier in Afghanistan.

Fiercely pro-Western Albania joined NATO in 2009 and has participated in several coalition missions in Afghanistan and Iraq. Secretary Mattis has not replied formally to the offer of bases but thanked Albania for its support for the Western alliance.

“Albania had proven that the geographic size matters less than the size of its commitment,” Mattis said and added that “Albania punches above its weight as a NATO ally,” mentioning the high number of Albanian soldiers participating in foreign missions. Albania has been criticised, however, for helping the CIA to cover its tracks in the rendition case of a German citizen, Khalid al-Masri. Albania is one of few countries that maintains a 2003 bilateral immunity agreement with the United States, granting exemptions for US citizens from the jurisdiction of the International Criminal Court. The latest EU Progress Report published on Tuesday criticised the Albanian stance on the issue and called for Albania to withdraw from the agreement. “Albania’s commitment to burden sharing comes at a time when Russia seeks to divide our alliance. Few nations have been more aware of Russia’s malign influence in the region than Albania,” Mattis said in the meeting.

April 2018

ANALYSIS Albania’s Public Health Institute now says some 352 children have been identified as infected and cases are being registered in almost every part of the country. About ten new cases are being registered every day, while this week, 60 children were hospitalized in Mother Theresa Hospital, the country biggest healthcare facility.

Children and their parents in University Hospital Center in Tirana. Photo: Lindita Cela.

Albania’s Measles Epidemic Blamed on Vaccination Failures A spike in measles in the country, an infectious disease that has returned for the first time in a decade, is being blamed on a decline in children’s vaccinations. LINDITA ÇELA | BIRN | TIRANA

wo infants, aged four and eight months, have lost their lives in the latest outbreak of measles in Albania, a disease long forgotten that reappeared in the country last January. Measles had not been present in the country since a massive vaccination campaign was conducted a decade ago – until January, when a four-month-old baby died of it in the Mother Theresa Hospital in Tirana. Albania’s Public Health Institute now says some 352 children have been identified as infected and cases are being registered in almost every part of the country. About ten new cases are being registered every day, while this week, 60 children were hospitalized in Mother Theresa Hospital, the country biggest healthcare facility. Medics told BIRN that the situation is basically a measles epidemic and some accuse the Health Ministry of wrongly refusing to declare it an epidemic. “If the Health Ministry has not declared that we are in a measles epidemic, it is avoiding accepting institutional responsibility,” Dr Pellumb Pipero, an infectious diseases specialist, told BIRN. However, the Public Health Institute and Ministry of Health says the cases are merely “problematic” and the situation remains “under control”. Doctors say measles reappeared in Albania along with other countries in the re-

gion after some parents neglected or refused to vaccinate their children due to religious beliefs and fears, but also, some allege, because of inadequate facilities to isolate patients and inadequate vaccination outreach initiatives. According to the World Health Organisation, WHO, measles cases in Europe quadrupled during 2017 to 21,000, about 35 of whom have died. “Every new person affected by measles in Europe reminds us that unvaccinated children and adults, regardless of where they live, remain at risk of catching the disease and spreading it to others who may not be able to get vaccinated. “Over 20,000 cases of measles, and 35 lives lost in 2017 alone, are a tragedy we simply cannot accept,” Dr Zsuzsanna Jakab, WHO Regional Director for Europe, said in a press release. The last outbreak in Albania was registered in 2006-7, when 68 cases were found, according to research published in International Journal of Science and Research, compared to 352 cases now. Kimete Tusha’s eight-month-old son of is one of those awaiting treatment. Hailing from Balldren, a village near Lezha in northern Albania, Kimetja is taking care of her son in the Paediatric Pavilion of the Mother Theresa Hospital. Three more children are in the same room. “I do not know if my son is infected with measles. He was hospitalized two days ago but no analysis has been conducted. They say we have to wait because there

are no materials available,” she added. Doctors told BIRN that it has been two weeks since analysis to identify whether children have been infected by measles was halted due to lack of laboratory materials. They say that they have to rely on symptoms to decide whether to hospitalize patients while awaiting the analysis results or not. However, the Health Institute claims that the materials for examinations are available. “We do all the tests to identify the virus here,” the Institute said in a written answer. The infectious disease pavilion in the hospital’s paediatric section is already full, meanwhile, and doctors are obliged to use also other wards. Doctors told BIRN they were unable to properly follow the protocol and to isolate children with measles due to the overcrowding. “We have put children with measles only near vaccinated children because then there is no risk of further infection,” one doctor said without providing his name. Dr Trital Kalo, an experienced medic, explains that measles has a high transmission rate compared to other infectious disease; a single case can cause 10 to 20 more infections. “Isolation of patients either in their homes or in hospital is the best way to fight it,” he said. While the Ministry of Health dismisses allegations about unpreparedness for such situations, experts say the rapid spike in

cases shows lack of adequate measures against infectious diseases in the country. “Unhelpfully, we don’t have studies to know the level of immunisation of the population and due to that, we cannot build protective policies,” Dr Pipero said. “Lack of information and low levels of vaccination brought measles back to Albania. These are not sporadic cases, this is an epidemic,” he added. Kalo explained also that the high level of demographic movement might also have contributed to the low levels of vaccinations. About a third of the country’s population has emigrated while a similar number have moved within the country, usually from the countryside to the main cities. “Such movements might have made difficult for parents to strictly follow the vaccination scheme of their children,” Kalo said. Authorities are struggling to identify unvaccinated children. About 22,000 vaccinations were conducted during the last few months outside of normal procedures. This is not the only problem, however. Like other countries, fears have grown in Albania that the measles vaccine might cause autism in their children. Kimete Tusha says she did not vaccinate her son because she had heard that vaccination poses a risk. Dr Kalo says numerous studies have shown that this fear is baseless. “But there are cases when usually non-neglectful parents have hesitated, and continue to hesitate, to vaccinate their children,” he concluded.

April 2018

NEWS

Balkans Sliding Towards Illiberalism, Freedom House Warns Most countries in the Balkans declined in terms of democratic liberties last year, says Freedom House’s annual ‘Nations in Transit’ report, which also criticised Serbia and Montenegro’s leaders for centralising control. GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANA

he spread of illiberal politics is becoming the “new normal” in the Balkans, Eastern Europe and Eurasia, US-based watchdog Freedom House warned in its annual ‘Nations in Transit’ report, published on Wednesday. Freedom House raised serious concerns about several countries, including Serbia and Montenegro, although it praised improvements in Macedonia, which has undergone a change of government. “In 2018, Nations in Transit registered the broadest score declines in the project’s 23-year history,” said the report. Nineteen of the 29 countries assessed showed democratic declines last year, it added. “For the second year in a row, there are more Consolidated Authoritarian Regimes than Consolidated Democracies,” Freedom House said. Freedom House registered democratic declines last year in Serbia, Bosnia and Herzegovina, Croatia and Montenegro. Albania and Kosovo posted small improvements, with Macedonia the only country moving in the right direction, according to the watchdog group. Freedom House classified Serbia, Croatia, Romania and Bulgaria as ‘Semi-Consolidated Democracies’ and referred to Bosnia and Herzegovina, Kosovo, Albania and Macedonia as ‘Transitional Gov-

Freedom House raised serious concerns about several countries, including Serbia and Montenegro. Photo: Pixabay

ernments or Hybrid Regimes’. “Serbia’s score declined for the fourth straight year, threatening its status as a ‘Semi-Consolidated Democracy’,” the report warned. Last year’s elections which made Aleksandar Vucic the country’s new president were seen by Freedom House as yet another step backwards. “In Serbia last year, Aleksandar Vucic undermined institutions by performing the manoeuvre - known by the chess term ‘castling’ - that was made infamous by

Freedom House classified Serbia, Croatia, Romania and Bulgaria as ‘SemiConsolidated Democracies’ and referred to Bosnia and Herzegovina, Kosovo, Albania and Macedonia as ‘Transitional Governments or Hybrid Regimes’.

Vladimir Putin, who has repeatedly switched between the premiership and the presidency in Russia,” the report said. “After becoming president, Vucic hand-picked his own successor as prime minister and continues to run the country’s daily affairs from the president’s office in defiance of the constitution,” it added. Montenegro is also on the same road, because Milo Djukanovic has ruled either as president or as prime minister since 1991, it said. “Aleksandar Vucic in Serbia and Milo Djukanovic in Montenegro have captured their respective states, turning them into mechanisms for distributing patronage that in turn strengthen their parties’ grip on power,” the report reads. Macedonia’s change in the government and fall of former Prime Minister Nikola Gruevski brought the only improvement in the Balkans, according to the report. “Macedonia recorded its first score improvements since 2010, ending seven straight years of decline,” it said. Albania posted a very small improvement due to mainly calm elections that were in 2017. Overall, Balkans has shown a continuous decline in democracy since 2008. The Freedom House report covers former Communist countries in Central and Eastern Europe and post-Soviet republics in Europe and Eurasia.

US Bans Albanian MP for Alleged Corruption The State Department in Washington said that Tom Doshi, a wealthy and controversial Albanian MP, has been barred from entering the US for alleged involvement in “significant corruption”. GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANA

he State Department announced on Monday that businessman and politician Tom Doshi, one of the wealthiest MPs in the Albanian parliament, has been barred from entering the US, along with his immediate family. The State Department alleged in a statement that Doshi’s ban was “due to his involvement in significant corruption”. Doshi denied the allegation and challenged the US “to prove the allegation of corruption” against him. He claimed that any charges would be dismissed by the courts. He is the second known foreign official publicly designated under Section 7031(c) of the 2017 Consolidated Appropriations Act, which includes measures to fight Russian influenceas well as corruption. The first foreign official to be publicly designated was also an Albanian - former

Tom Doshi. Photo: LSA

General Prosecutor Adriatik Llalla, who was barred in February. “Section 7031(c) provides that, in cases where the Secretary of State has credible information that foreign officials have been involved in significant corruption or gross violations of human rights, those in-

He is the second known foreign official publicly designated under Section 7031(c) of the 2017 Consolidated Appropriations Act, which includes measures to fight Russian influenceas well as corruption.

dividuals and their immediate family members are ineligible for entry into the United States,” the State Department said in a press release. The public designation of foreign corrupt officials is a new practice for the US government. The US ambassador to Tirana, Donald Lu, told Albanian media recently that “Llalla was the first one in the world” to receive such treatment. Doshi, 52, downplayed the significance of the decision as a question of “whether you get a US visa or not”. He was elected to parliament on a Socialist Party ticket in 2005, 2009 and 2013. However, in 2015, he was expelled from the party after accusing then speaker of parliament Ilir Meta of plotting to kill him. However, he managed to get re-elected in 2017, as the only MP from a small political party called the Social Democrats.

April 2018

A manifest lack of real interest in the stability and integrity of the Balkans is opening the door to malevolent foreign interference and reanimating the reactionary fantasies of local elites.

Opinion

The West’s New ‘Interest’ in the Balkans is Imaginary JASMIN MUJANOVIC | BIRN

ollowing the recent publication of the EU’s Western Balkans and Turkey progress reports as well as a Congressional hearing in Washington on the political situation in Bosnia, ahead of the October elections, one might easily conclude that international interest in the Balkans remains significant. The reality is quite the opposite. Looking at the actual content of both the EU reports and the discussion on Capitol Hill, what is striking is the degree of wilful ignorance and cynicism of leading policymakers on both sides of the Atlantic concerning the region’s affairs. European Commission President JeanClaude Juncker, for instance, warned that unless the Western Balkans are integrated into the EU the alternative is likely conflict. Given the reports about alleged Russian-backed paramilitaries and weapons flows that have emerged in Bosnia and Herzegovina since January, one can appreciate the context of Juncker’s comment. And yet, despite these stark warnings, Juncker proposed no shift or innovation in EU policy towards the region. The Commission did recommend opening accession negotiations with Macedonia and Albania – but even this was quickly shot down as a realistic prospect by French President Emmanuel Macron. In other words, according to Brussels, while the Western Balkans face a credible risk of conflict, the EU takes no responsibility for allowing the situation to deteriorate to this extent. Nor will it respond with anything more than declarative promises about the region’s “European perspective”; promises that clearly do not reflect the views of significant portions of the union. In Washington, meanwhile, the April 18 hearing on the state of Bosnia’s Dayton constitutional order was ostensibly prompted by the controversy surrounding the efforts by Bosnian Croat nationalists to amend the country’s electoral framework ahead of the upcoming elections. While the event was an opportunity for the region’s central polity to retake the limelight in Con-

Turkish President Recep Tayyip Erdogan shaking hands with Russian President Vladimir Putin during a press conference after their meeting at the Presidential Palace in Ankara, 2018. Photo: EPA-EFE/TOLGA BOZOGLU

gress, it will likely be primarily remembered for the staggering lack of knowledge demonstrated by the “Europe, Eurasia, and Emerging” subcommittee’s chairman, Republican Dana Rohrabacher. While Rohrabacher may have been attempting to make some sort of confused quip, his inquiries about whether Bosniaks and Albanians were part of the same ethnic group, and whether there was any way to physically tell Bosniaks, Serbs, and Croats apart, distilled the day’s keys lessons: lawmakers in Washington may be slowly realising they need to pay attention to the Balkans – but they would really, really rather not. In the region itself, this lack of credible Western interest in its stability and integrity is not only opening the door to malevolent foreign interference but to the reanimation of the reactionary fantasies of local elites. Thus, Serbia’s government keeps playing with the prospect of partitioning Kosovo as the only means to resolving the longstanding dispute over the country’s international status, a monstrous fantasy that would only hasten to realise Junker’s fear of a new Balkan war. Never one to miss an opportunity to dunk on the Europeans’ weak-willed illusions of progress, Milorad Dodik, the president of the Republika Srps-

ka entity in Bosnia, has spent months urging Serbia to couple its attempt to partition Kosovo with the revival of a broader “Greater Serbia” strategy. Namely, for Serbia to demand the RS as “compensation” for the “loss” of Kosovo. In short, what were once the demands of online trolls, farright extremists, and the pariah regimes of the 1990s are now increasingly re-emerging as the official policies of governments in Belgrade and Banja Luka. And this at a time when Russian organized crime groups “tour” the region like boy-bands, as Turkey conspires with local governments and their security services to disappear enemies of Recep Tayyip Erdogan regime without due process, and as Rohrabacher gropes around in the dark for a phrenology capable of distinguishing Serbs from Croats. All of which is to say that while Brussels and Washington clearly have neither the desire nor presence of mind to muster a coherent strategy for the Western Balkans, no such qualms exist in either the region or among the concert of foreign authoritarian regimes, steadily deepening their grip on local elites. As I warned in a column in December 2016, the view of the ruling establishments in the Balkans is that after Russia’s annexation of Crimea, after Brexit,

and after Donald Trump’s election, the West has ceased to be a credible regional actor. The US and EU are now too consumed with their own internal crises to influence meaningfully the direction of these polities. Since then, the evidence supporting this belief has only gained in weight. Consider the one Euro-American triumph of the last two years in the Balkans: Montenegro’s entry into NATO. While NATO enlargement is a positive, indeed, crucial process for the region, especially for strategically loadbearing states like Bosnia and Macedonia, it is an approach that depends on the emergence of credible democratic and institutional capacities in candidate states. In Montenegro, on the other hand, not only has Milo Djukanovic just secured yet another mandate as president, ensuring that his iron hold over the country will run well into a third decade, but in his first major foreign policy speech since the election he called for Podgorica to “normalise” its relations with Moscow. Yes, the same man who was the target of an apparent Russian coup and assassination plot in October 2016 now wants to bury the hatchet. No one should be surprised. The brigands who comprise the ruling classes of the Balkans have been coddled, enabled, and rehabilitated for so long by Brussels and Washington that they have learned not to fear any consequences – or even awareness – from their erstwhile benefactors. So, while they try to locate Bosnia on a map again in Congress, and debate the typeface for the progress reports in the Commission, Vucic, Dodik, Djukanovic et al, under the watchful gaze of Vladimir Putin and Erdogan, will commit themselves instead to creating new facts on the ground. Dr. Jasmin Mujanovic is a political scientist specialising in the politics of south-eastern Europe and of post-authoritarian and post-conflict democratisation. His first book, ‘Hunger and Fury: The Crisis of Democracy in the Balkans’ is now available from Hurst Publishers (in the UK and EU) and Oxford University Press (in North America).

April 2018

Analysis

With his tight control over public resources and institutions – and with the opposition in its usual disarray – the result of the presidential election was never in doubt.

Djukanovic Won Montenegro’s Election Before it Started JOVANA MAROVIC | BIRN | PODGORICA

o win an election in Montenegro, all you need is the following: to proclaim that you are pro-Western; control both institutions and public resources – and be Milo Djukanovic. No one else from the long-ruling Democratic Party of Socialists, DPS, so its highest organs assessed, could have ensured it victory in the recent presidential elections. In fact, there was no need for that, as Djukanovic was apparently willing to sacrifice himself again for the wellbeing of Montenegro and of its citizens – if in reality, for his own and his party’s interest. And all of this unfolded after he already served six mandates as Prime Minister and one as president. Montenegro, however, has additional worries besides the fear of becoming a “Russian province”, which, in the newly elected president’s words, would have happened had he not won. The unemployment rate is 20 per cent, public debt this year is projected to be 70 per cent of GDP, the minimal salary is only 193 euros a month and every twelfth citizen lives beneath the poverty line. Although it is first in the line to become the next member of the European Union, with a possible accession date of 2025, Montenegro has also not been left out of the region in terms of “state capture”, as assessed in the 2018 European Union-Western Balkans Strategy. The latest European Commission country report, amid a lot of other criticism, points at issues over the rule of law. This year, again, Montenegro saw a drop in its democracy score based on Freedom House methodology. When it comes to the EU’s acquis communitaire, despite having opened 30 chapters, Montenegro has so far harmonised itself only with the EU’s foreign policy [which isn’t part of the acquis] we heard recently from the High Representative Federica Mogherini. In contrast to what the Western media were writing, the opposition presidential candidate Mladen Bojanic, during the presidential campaign, called for an im-

Milo Djukanovic, the new President of Montenegro.

provement in relations with Russia without ever questioning the country’s integration into the EU. His campaign raised topics that should have brought about a significant acceleration of reforms. However, this did not convince the EU and the US that the candidate of the Democratic Front, as well as of the more moderate URA, SNP and Democrats parties, was not pro-Russian. Besides accusing Russia of meddling in the election processes in Montenegro and of involvement in the alleged coup attempt in 2016 (still all a matter of allegations), Djukanovic claims that Russia is jeopardizing the country’s multicultural harmony too. The constant emphasis on polarisation, and on targeting and qualifying the opposition, the media, civil society, and all others that aren’t on his side, as traitors, mercenaries and as opponents of their own country, is a well-tested recipe designed at the same time to “show his pro-Western orientation”. Like Jaqen H’ghar, from the mega popular TV show “Game of Thrones”, Djukanovic has an ability to change faces, depending on the need. In the fight for the presidential post, Djukanovic chose the face of regional protector and of defender against Russia. Very few people now remember the same man who once was a

No one else from the long-ruling Democratic Party of Socialists, DPS, so its highest organs assessed, could have ensured it victory in the recent presidential elections. In fact, there was no need for that, as Djukanovic was apparently willing to sacrifice himself again for the wellbeing of Montenegro and of its citizens – if in reality, for his own and his party’s interest. nationalist, labelled war as patriotic, and called the Serbian autocrat Slobodan Milosevic his mentor. Since Djukanovic’s victory, besides the other already stated factors, the mechanisms and abuses, often named the “DPS machinery”, which have been meticulously developed over the years, have influenced matters as well. Recently, the DPS managed to appoint its most loyal members and supporters in the main positions in the Agency for Prevention of Corruption, in the senate of the State Audit Institutions and in the council of the public broadcaster, RTCG. In this way, the well-tested mechanism of positioning loyal party cadres in managerial

positions has been continued, with the consequence of blurring the line between party and institutions, as well as the system of checks and balances – especially with the opposition being outside parliament. With its ubiquitous control over employment and allocation of social benefits, its misuse of public resources and with still defective solutions in election legislature, the DPS was way ahead of the opposition – even before the polling stations had opened. Perhaps this is what OSCE meant, when it stated that Djukanovic had an institutional advantage during the 2018 presidential election. Despite this and various irregularities to which we are also used to, however, it added: “fundamental freedoms were respected”. Finally, besides institutional help, an ability to transform himself, the support of the West, the very same opposition also helped Djukanovic. Consultations via the media, which lasted several months, the public imposition of candidates and inability to reach an election agreement [following its previous failure to materialise the boycott of parliament] all made sure that no candidate could win after three weeks of campaigning. Hence, after Bojanic won 34 per cent of the votes, the opposition has had nothing left to do but to complain about why why an agreement has not been reached earlier (as has been the case from 1991 till now). Taking into consideration all the events around and on the day of the presidential election, as well as the result, one might say that everything was expected and almost uninteresting. We may also expect the same questions ahead of the elections in 2023, about whether Djukanovic has been ordered to step down and who else from the ranks of the DPS veterans can deliver victory. Then, all of a sudden, we will find out that Djukanovic now wants to lead us into the EU in 2025 – if by then, of course, Brussels believes him that everything necessary has been done. Jovana Marovic is Executive Director of the Politikon Network, a think tank based in Podgorica.

April 2018

FEATURE

“Like a Storm”: Deportations Stun Turks in Kosovo

Turkish Prime Minister Recep Tayyip Erdogan greets citizens during the visit in the southern Kosovo’s town of Prizren, 2010. Photo: EPA/VALDRIN XHEMAJ

The families of six Turkish nationals hastily deported from Kosovo to Turkey in a secretive intelligence operation speak of violence, fear and uncertainty. SERBEZE HAXHIAJ | BIRN | PRISTINA

evin Erdem has no answers for her children. “My son, who is 14, couldn’t sleep for days and my nine-year-old daughter cries and asks for her father all the time,” she said. “I don’t know how to answer her constant questions.” Erdem’s husband, Mustafa, was one of six Turkish men rounded up and deported without warning from Kosovo to Turkey late last month in an operation Ankara says was led by Turkish intelligence officers targeting collaborators of the U.S.-based Muslim cleric Fethullah Gulen. The operation sent shockwaves through Kosovo, where Prime Minister Ramush Haradinaj denied all knowledge and fired his interior minister and intelligence chief. And it served notice to other Balkan states of the long arm of Turkish law as President Recep Tayyip Erdogan pursues a crackdown on Turks linked to the man he says was behind a failed coup against him in 2016. The six worked at schools financed by the Gulen movement, which operates an international network of educational institutions. Since the failed coup, tens of thousands of Turks have been sacked or jailed in Turkey for alleged links to Gulen, who denies responsibility for the abortive putsch, and his schools in the Balkans and elsewhere have come under intense pressure. The European Union expressed

alarm at the manner of the March 29 deportations, hastily executed without warning or opportunity for appeal; rights watchdogs warn the six face possible torture and scant chance of a fair trial. Those Turks left behind – fellow employees and family members – have been left stunned. BIRN spoke to the wives of five of the six men: one spoke of being assaulted during the arrests, others – like Erdem and her two children – have moved house, seeking safety in numbers. All described how their husbands were taken away in handcuffs by uniformed as well as plain-clothed officers who cited “issues” with their residence permits; they were driven straight to the airport and flown to Turkey. “This was not a deportation,” said Olcay Demirez, wife of one of the men. “It was a kidnapping.” Deported after nine years Demirez said police officers took her 39-year-old husband, Kahraman, from the school where he had taught for the past nine years. “He pleaded with them not to handcuff him in front of the children because it might scare them, but they didn’t listen,” Demirez, 35, told BIRN. “We waited two days for someone to tell us if they had been deported because, in the case of a deportation, there are procedures that need to be

BIRN spoke to the wives of five of the six men: one spoke of being assaulted during the arrests, others – like Erdem and her two children – have moved house, seeking safety in numbers. All described how their husbands were taken away in handcuffs by uniformed as well as plain-clothed officers who cited “issues” with their residence permits; they were driven straight to the airport and flown to Turkey.

respected,” she said. “Erdogan demonstrated that he wants to govern Kosovo as if it is his own country... He did what he wanted.” The operation represents a particular affront to the European Union, which is Kosovo’s biggest political and financial backer, which operates a police and justice mission in Kosovo and which is increasingly at loggerheads with NATO member Ankara over Erdogan’s authoritarian bent. In a statement, it said the deportations “raise questions about the respect of the due process of law.” Rights watchdogs said Kosovo had failed in its obligation to protect people who face political persecution in their countries of origin. “The Kosovo authorities failed to respect procedural guarantees, the right to a fair trial and appeal – either the expulsion order or the revocation of residency permit – and proceeded with the deportation in a highly questionable and secretive manner, not warranted by the profile of the six arrested Turkish citizens,” Todor Gardos of Human Rights Watch’s Eastern Europe and Balkans Division told BIRN. “They should not return anyone to Turkey who could be subject to torture or inhuman treatment there, as we’ve seen with others wanted by Turkey on similar grounds.” Demirez said such treatment was exactly what she feared her husband would face. “Torture usually begins after the interrogation,” she said. Neither the Turkish embassy in Kosovo nor the government in Ankara responded to BIRN’s questions

April 2018

Olcay Demirez. Photo: BIRN

Saniye Ozkan. Photo: BIRN

regarding the operation. Turkish authorities say the six were “senior members” of Gulen’s network, responsible for recruitment of new members and helping others leave Turkey to escape the crackdown. Fear of further arrests The Gulistan Educational Institutions, where the men worked, operates four schools and colleges in Kosovo under the name Mehmet Akif. One of them, near Lipjan/Lipljan, just south of the capital Pristina, has become a shelter for those Turkish families who say they no longer feel safe at home. Saniye Ozkan and her 16-month-old daughter moved in shortly after Ozkan’s husband, Cihan, was taken from the school where they both worked in the western Kosovo town of Gjakova/Djakovica. “It was terrible,” she said. “I had

Saniye Ozkan and her 16-month-old daughter moved in shortly after Ozkan’s husband, Cihan, was taken from the school where they both worked in the western Kosovo town of Gjakova/Djakovica. “It was terrible,” she said. “I had hoped that at least we would be safe here from the horrors going on in Turkey.”

hoped that at least we would be safe here from the horrors going on in Turkey.” Like other Turkish children there born after July 2016, Ozkan’s daughter does not have Turkish papers because the Turkish embassy in Kosovo has refused to register the children of ‘Gulistan’ teachers since the failed coup. Ozkan said she feared Cihan would be tortured. His lawyer told her Cihan, 29, had been questioned for the first time but she had no other information on his case. “We were making plans for our future, when suddenly one morning this came along like a storm.” Nevin Erdem, whose husband Mustafa was general director of the Gulistan Educational Institutions, said some Turkish families had begun applying for asylum in Kosovo. “From the very first moment of the operation, we understood that their aim was not to take our husbands to court, to a police station or detention centre, since the methods were different and violent,” she told BIRN. “In the end... they were stolen from us.” “I want to believe that we will be safe in Kosovo but I don’t know what we will do. Staying in Kosovo is one option and leaving for some Western country is another. I hope that God will help us.” Parliamentary probe On April 4, lawmakers in Kosovo voted to create a parliamentary committee that would look into the operation. Haradinaj and President Hashim Thaci, who is widely seen as an ally of Erdogan, both condemned the deportations and Haradinaj’s government has launched its own probe. Thaci said he had spoken to Erdogan by phone. “The whole thing should not have happened in the first place. It was an isolated act,” he told a television interviewer last week. “The relevant procedures need to determine in detail what happened and, based on the results, the country will take a position.” It remains unclear why the authorities did not handle the case as they had that of Turkish teacher Ugur Toksoy, who was arrested in October last year on a Turkish warrant. After a preliminary investigation, the Kosovo prosecution withdrew its request to extradite him in December, citing a lack of evidence. Nazmi Ulus, the director of the Mehmet Akif college in Pristina, said that despite all indications that Ankara

was targeting Turks in the Western Balkans, “this was a shock.” “We didn’t expect this from a democratic country,” he told BIRN. “Such a case tells us it is dangerous [to stay] here. Now is the moment when Kosovo must decide whether it turns towards Turkey or to Europe.” One of the women BIRN spoke to, Yasemin Karabina, alleged police assaulted her and her 15-year-old son as they arrested her husband Yusuf, the deputy director of the Gulistan Educational Institutions, on a street in central Pristina. “They asked for our documents and my husband’s mobile phone. Then they suddenly became violent and tried to take him from us,” Karabina said. She described her son being knocked to the ground and kicked and said she too had been hit and that both received hospital treatment. “I believe my son will remember that day for the rest of life.” “My husband and I have been living abroad for 21 years. We are teachers, educators. My husband was taken from his family and his students but I will continue teaching this country’s children.” Asked about the accusations of violence and the complaints of international rights watchdogs, police spokesman Baki Kelani said: “Police in this case acted in line with legal guidelines and authorisations. Whoever considers they were subject to violence or human rights violations can complain to the Police Inspectorate, Professional Standards Unit or even the court. I am not aware of any complaint so far.” “He was kidnapped” At the Lipjan/Lipljan school, Mahbup Gunakan said she feared for the fate of her husband Hasan, who had worked as a chemistry teacher in Kosovo for 13 years. She said his lawyer had told her by phone that her 51-year-old husband was “alright”. “But I am not convinced,” she said. “None of his relatives in Turkey have been allowed to visit him. That means nothing is alright.” The lawyer told her Hasan was handed over directly to the Turkish Intelligence Service at Pristina airport. “He was told they (police) were taking him to clarify some issues regarding his residence permit, but they lied,” she said. “He was kidnapped.”

April 2018

ANALYSIS

Serbia’s National Dialogue on Kosovo: Scant Consensus, Much Scepticism Serbia is no closer to consensus on Kosovo nine months after Serbian President Aleksandar Vucic called a series of roundtable discussions on relations with the country’s former southern province. Critics are sceptical of Vucic’s soul-searching.

The High Representative of European Commission, Federica Mogherini and Serbia’s President, Aleksandar Vucic

MILAN RADONJIC | BIRN | MITROVICA

hen Serbia’s president, Aleksandar Vucic, announced a national dialogue on Kosovo in July 2017, he vowed to spare future generations of Serbs the burden of having to resolve relations with the country’s majority-Albanian former province. But 17 roundtable discussions have only served to expose the depth of disagreement within Serbian society. Critics say the initiative is a charade, an exercise in obfuscation as Serbia’s government tries to come to terms with the difficult decisions it will have to take on Kosovo if Belgrade is to make progress on the path to European Union membership. Scant media coverage of the staid, formal discussions has only heightened the sense of disconnect between what is being said in public, and what is being decided behind closed doors. “Instead of scarce news reports, we need live broadcasts,” said prominent civil society activist Borka Pavicevic, founder of the Belgrade Centre for Cultural Decontamination. “People need to hear this; there’s a gap between public and private discourse on Kosovo.” While some observers have welcomed the initiative, they caution it is undermined by the antagonistic tone frequently adopted by the Serbian government and pro-government media towards its Kosovan counterparts, and by its intolerance of critical debate. “Unfortunately, the culture of dialogue is not part of our reality,” said Sasa Jankovic, leader of the Free Citizens Movement. “Instead, we live in times of explicit political violence.”

“Vucic invites the opposition to dialogue, while pro-government tabloids spread toxic lies about Albanians coming to uproot Kosovo Serbs.” Eclipsed by events on the ground The EU has told Serbia it must resolve its relations with Kosovo in a binding agreement before it can join the bloc, offering 2025 as a target date. But 19 years after Kosovo broke free in war, and a decade since it declared independence with the backing of the major Western powers, Serbs remain deeply divided over whether and how to come to terms with its loss. Successive Serbian governments have vowed never to recognise Kosovo as sovereign. Events on the ground only serve to harden opinions on all sides. On March 26, Vucic’s pointman on Kosovo, Marko Djuric, was arrested and handcuffed by Kosovo police for illegally entering the country, prompting the Belgrade-backed Srpska List party of Kosovo Serbs to pull out of Kosovo’s ruling coalition. Three days earlier, the European Handball Federation disqualified Serbia from the Women’s Under-20 World Championship after Serbian authorities cancelled a qualifier against Kosovo that was due to be played on the outskirts of Belgrade, citing security concerns. There is little agreement among Serbs on what the solution to Kosovo will or should be. Just under a quarter of Serbs believe Kosovo will be independent, 20 percent say it will be part of Serbia and 19 percent believe it will be split between Albania and Serbia, according to the results of a survey in February by the Belgrade Centre for Security Studies.

Head of the Serbian government’s Office for Kosovo and Metohija, Marko Djuric, speaks during a press conference in Belgrade, 2018. Photo: EPA-EFE/ANDREJ CUKIC

Scant media coverage of the staid, formal discussions has only heightened the sense of disconnect between what is being said in public, and what is being decided behind closed doors. “Instead of scarce news reports, we need live broadcasts,” said prominent civil society activist Borka Pavicevic, founder of the Belgrade Centre for Cultural Decontamination. “People need to hear this; there’s a gap between public and private discourse on Kosovo.”

Kosovo says it has already been decided, with more than 100 countries recognising it as sovereign. But Serbian ally Russia stands in the way of a seat at the United Nations. Of Progressive Party supporters, 35 percent favour a solution that will enhance stability but fall short of recognition. Only nine percent say they would support independence, while eight percent advocate partition. Among supporters of the Socialist Party, Vucic’s junior partner in government, and the right-wing Dveri and Democratic Party of Serbia, more than half oppose independence. Contrary to popular perception, most Serbs do not obsess over Kosovo in their daily lives, in which jobs, money and health are considered greater concerns. But it remains a galvanising issue, said Srdjan Bogosavljevic, director of the Strategic Marketing polling agency. “So when you ask a person on the street, ‘What should be done with Kosovo?’ most will tell you it’s done and dusted,” he told BIRN. “But every time something important happens regarding Kosovo, it just skyrockets up the ladder of priorities.”

April 2018

Serbian Orthodox Church Patriarch Irinej, speaks to ethnic Serbs as he holds a liturgy at the Episcopal Church of Saint George, in the southern town of Prizren, Kosovo, 2013. Photo: EPA/VALDRIN XHEMAJ

All opinions welcome? Many Serbs, however, are sceptical their opinions matter: “Everything has already been arranged,” said Miroslav, a worker at Belgrade’s Bajloni market. “Tito was the only one who could make a balance between East and West, and no one since,” he said, referring to the late Yugoslav leader Josip Broz. “Vucic does what he is told.” Nenad Todorovic, a theatre director, said the political elite had already decided to cut Kosovo loose, but no one wants to say it out loud. “This dialogue is only simulated,” he said. Even among Serbs in Kosovo, the national dialogue has made little impact. “Serbia has probably never been closer to the EU and, I believe, never before have freedom of speech and media been so endangered,” said Aleksandar Dundjerin of the Aquarius independent cultural centre in the divided Kosovo town of Mitrovica. “So it’s very difficult to imagine any true social dialogue can take place in such an atmosphere.” The government insists everyone’s

Former Serbian President Boris Tadic talks to supporters who hold a picture of Serbian Prime Minister Aleksandar Vucic reading in Serbian Cyrillic letters: ‘It is finished’, during a rally in Belgrade, Serbia, 2016, Photo: EPA/KOCA SULEJMANOVIC

Even among Serbs in Kosovo, the national dialogue has made little impact. “Serbia has probably never been closer to the EU and, I believe, never before have freedom of speech and media been so endangered,” said Aleksandar Dundjerin of the Aquarius independent cultural centre in the divided Kosovo town of Mitrovica. “So it’s very difficult to imagine any true social dialogue can take place in such an atmosphere.”

voice should be heard. “We need to hear different ideas; there should be as many opinions as possible in the media,” Milovan Drecun, a senior member of Vucic’s Progressive Party and head of the parliamentary committee for Kosovo, told N1 Television. He said opinions varied, from calls for recognition of Kosovo as an independent state to its partition between Serbs and Albanians, as advocated by Serbian Foreign Minister Ivica Dacic, leader of the Socialists. The roundtables have so far gathered academics, political analysts, economists, entrepreneurs, mayors, diplomats, security experts, civil society representatives, sporting associations, cultural societies and healthcare officials. Church gives no ground Aleksandra Joksimovic, director of the Centre for Foreign Policy, said the way the dialogue had been presented – as a way to face facts and find a genuine solution – was welcome. “If dialogue is the process that will give us a solution to the Kosovo problem, I see it as a real breakthrough,” Joksimovic told BIRN. But Professor Nebojsa Vladisavljevic of the Belgrade Faculty of Political Sciences said real public discussion would be difficult while the ruling Progressives kept such a tight grip on the media. “They call for dialogue while at the same time they label government critics liars, criminals and traitors,” he said. Any decisions the government takes, he told BIRN, will be based on cold political calculation and a possible trade off between the kudos gained abroad for taking difficult steps on Kosovo and the possible loss of support at home. The Serbian Orthodox Church shows no sign of giving ground on what it considers the cradle of the country’s Orthodox faith. “The position of the Church on Kosovo is clear,” Patriarch Irinej Gavrilovic told TV Hram on April

4. “Who is that statement who would give up a large part of his fatherland in order to join some alliance or union? That is nonsense.” Frozen conflict Opposition parties have on the whole refused to take part in the dialogue. Those on the right of the political spectrum accuse Vucic of trying to prepare society for the recognition of Kosovo as independent; those on the left say he is just trying to share responsibility for the failure of state policy on Kosovo. “If this dialogue had any other purpose, the intellectual elite would participate in it, instead of Progressive Party cronies and a false opposition,” Bosko Obradovic, leader of the far-right Dveri party, told BIRN. Former Serbian President Boris Tadic said the call to dialogue should have come before the previous Progressive-led government signed the 2013 Brussels Agreement, which provided for the integration of the majority Serb north of Kosovo into Kosovo’s legal system and the creation an association of majority Serb municipalities. “Now it’s just about implementing what has already been agreed or giving up on everything, which would in essence mean ending the European integration of Serbia,” Tadic told BIRN. “For months already, Vucic invites us to this dialogue, without saying anything about his own position on the issue,” he said. For some, it seems, the best change is no change: “The majority of those who took part in the process of dialogue so far think that keeping the status quo is the best way to protect our national interest in Kosovo,” Vucic said on March 31 at the 17th roundtable, this time with representatives of civil society. Stressing his opposition to a ‘frozen conflict’, he warned: “I do not think that time is on our side in this matter.”

April 2018

FEATURE

Visa-Free Travel Remains Dream for Young Kosovars Youngsters in Kosovo are frustrated by the continuing need to get visas to travel to Europe – mainly blaming their own corrupt politicians and their unwillingness to fight corruption. DIE MORINA | BIRN | PRISTINA “I have never been to Europe; this might be my first time,” said 19-year-old Herolind Rashiti, waiting in a long queue in front of the German embassy in Pristina in midApril, shoving alongside all the others to submit his documents. The ardent football fan wants to pay a brief visit to Germany to see the stadium of his favourite European team. “It is a grim feeling, having to wait like this just in order to visit a city. I waited six months just to make the appointment to apply,” he said. Kosovars like him have had to get used to being kept in isolation from Europe. To add to their feeling of disappointment, the European Commission progress report on Kosovo last week again failed to recommend the lifting of visas for Kosovo citizens wishing to travel to Europe. While Kosovo fulfilled one of the criteria for gaining visa-free travel, when it finally approved the long-contested border demarcation agreement with Montenegro on March 21, the country has yet to make sufficient progress in the fight against corruption and organised crime. Over the last two decades, Kosovo’s citizens have faced corruption across almost every sector, including in health and education institutions, making this issue the key reason why youths are choosing to leave the country. Despite corruption being named in numerous international reports as one of the biggest concerns for the country, Kosovo still has a lot of work to do to drastically change the situation. However, according to the European Commission’s recently published progress report, Kosovo has made some progress in regards to its track record on investigating and prosecuting high-level corruption and organised crime cases. “Progress was also made on preliminary confiscation of assets although final confiscations remain low,” the report adds. It also highlights that corruption is widespread in the country and remains an issue of concern, suggesting that “concerted efforts are needed to tackle this problem in a comprehensive and strategic manner.” The EC report suggests that in the coming year, Kosovo should continue to strengthen its performance in its fight against corruption, including delivering final judgments and confiscations, as well as to amend the relevant criminal legislation and expand the existing IT tracking system to cover all high-level corruption cases. While the vote on the border agreement was delayed a number of times for almost two years, Kosovo citizens fear meeting the second criteria may prove even harder to achieve. Rashiti said he did not expect progress

Kosovo citizens in front of the German embassy applying for visa | Photo: BIRN

Herolind Rashiti, 19 years old.

anytime soon. “I did not expect that it [the border agreement] to bring about visa liberalisation. It is a fact that, as long as there is [so much] corruption, it will not happen … maybe in 2020,” he said. Nebih Xhemaj, aged 63, who was accompanying his son at the embassy, told BIRN that he would never apply again for a visa. He recalled that when he did so, a few years ago, he tore up the application form, frustrated at being required to produce so many documents just for a tourist visa. He blames the situation more on Kosovo’s domestic politicians than on obstructive Europeans. “It is created by our ruling parties because no one does their job properly. If everyone did their job, starting from the president to the cleaners, this [isolation] would have ended a long time ago,” Xhema declared. “We will only travel without visas when there is no corruption – but they [the Kosovo politicians] are still working for themselves,” he added. Xhemaj noted he had once lived in Slovenia and had voluntarily returned to contribute to Kosovo. Now he regrets having done so. “I feel sorry for myself, where I am

Albiona Hoti, 22 years old.

“It is created by our ruling parties because no one does their job properly. If everyone did their job, starting from the president to the cleaners, this [isolation] would have ended a long time ago,” Xhema declared. living. Now I see that I didn’t know my own people,” he said. “Had I known what my people were like 20 years ago, I would never have returned from Slovenia where I lived and worked,” he said. Kosovo says it is getting to grips with corruption. A number of officials, and even some ministers, have been indicted for corruption. Abelard Tahiri, the Justice Minister, was quoted last week on television as saying that the country would soon establish a special court to deal with the corruption cases. However, analysts say that Kosovo has made too little progress so far in dealing

with the issue. “Until now, we have seen more attempts than concrete results,” Artan Murati, from the Kosovo Democratic Institute, an NGO that monitors political processes, said. Murati said that even if European Commission started assessing now how far Kosovo had gone in fulfilling the criteria for visa-free travel, the procedures would still take months to deliver any result. “If the EU soon evaluated that Kosovo had taken real steps on fulfilling the remaining criteria [such as fighting organised crime and corruption], visa liberalisation might happen this year, although not before October or November, because the EU decision-making procedures could still last for six to nine months,” Murati told BIRN. Now the most isolated country in the region, Murati said Kosovo’s best hope is that EU starts seeing its isolation as a social problem for the region, “so the EU might slightly soften the criteria”. “However, I don’t consider the fight against corruption a war that can end in a timeline; it should continue even if Kosovo is part of the EU,” Murati added. Political analyst Jehona Lushaku said she detected a will in Brussels to move things forward. One problem is that Kosovo is not recognised as a state by five members of the European Union – Spain, Slovakia, Romania, Greece and Cyprus. However, their votes against Kosovo obtaining a visa-free regime need not block the entire process forever, according to Lushaku. “Even if all five countries voted against the resolution, the decision cannot be blocked. But it would be good if the EU acted jointly and united in this decision,” Lushaku said. The head of the EU office in Kosovo, Nataliya Apostolova, last week said that the EU cannot say whether it will grant Kosovo visa liberalisation this year – or later. “Neither our office nor the EU can foresee when liberalisation will happen, because this does not depend on us,” Apostolova said. In a meantime, young people in Kosovo see travel abroad as almost the only way they can make any real progress. Albiona Hoti, aged 22, told BIRN while waiting in line with many others in front of the German embassy, that while the young have many possibilities abroad, life in Kosovo is limited in all aspects. “Our country itself is preventing us from being developed,” Hoti said. “If I could, I would go to every place where there are events related to technology, and contribute to my country by being part of those events and creating networking, so bringing many people to Kosovo,” Hoti said, explaining her wish to travel abroad.

April 2018

Over that run of just over three kilometres, she “immediately felt like I’d been in in a smoky room and all of a sudden a window opened and I took a breath of fresh air,” she recalls. “I loved it from the very beginning,” she exclaims. She was so elated after her first run that when she got home, she was already excited for her next one.

Katarina Subasic, a Journalist Running for her Life The illustrious journalist explains how she got bitten by the marathon bug at almost 50 – and never looked back. ALEXIS TRAUSSI | BIRN | BELGRADE

“It was not me finding journalism as a career, it was journalism that found me in high school,” Katarina Subasic explains at her desk, facing three computers open to a variety of screens related to her work. Since she was 16, Subasic, now 52, has had an illustrious career as a journalist. She started on the streets, reporting on prices at the Kalenic market in Belgrade’s Vracar nighbourhood, and worked her way up to serious political journalism during the wars of the 1990s. “I covered pretty much everything you could imagine was happening in former Yugoslavia in the 1990s, so [Slobodan] Milosevic’s rise to power, his rule, the protests against him, political negotiations, the wars in Bosnia, Kosovo and Croatia,” she recalls. When NATO started bombing Serbia in 1999, Subasic was spending a semester at NYU through an international programme, Journalists in Residence. She had to cut it short because her family and children were still in Belgrade at the time. She later joined Agence France-Presse, AFP, until the end of the war. “But then I simply stayed, and I love being here and working here,” she notes. In the 1990s, she also joined the Committee to Protect Journalists, CPJ, which assisted journalists who were being arrested by the authorities in Serbia during the bombing campaign. “It was another invaluable experience,” she says, quietly. With such an impressive career, you might think she has no time for much else, but, aged 46, Subasic started on a new path: running.

“I never ran in my life because as a kid I had a spine problem and I had to have surgery when I was 21. So I never ran; I used to go skiing, I was in a few other sports, I was going to the gym since I was in my early thirties or something,” she explains. Everything changed when her daughter moved away to the US to attend college. “It was really hard. For months, I just didn’t know what to do and how to calm down, so one day I started following a blog about a woman from Novi Sad who was my age and was writing about running outside – how nice it was and how it helped her calm down and that it was more than just running, it is like therapy”. In the autumn of 2012, Subasic picked up her own sneakers and, with the support of her husband, drove to Kosutnjak, a park in Belgrade, and her running career took off. Over that run of just over three kilometres, she “immediately felt like I’d been in in a smoky room and all of a sudden a window opened and I took a breath of fresh air,” she recalls. “I loved it from the very beginning,” she exclaims. She was so elated after her first run that when she got home, she was already excited for her next one. That fateful first run has led to six years of full and half-marathon running all over the world. Subasic was unable to run long races in 2013 due to multiple injuries, but, in April 2014, she participated in her first half-marathon in Vienna, and two weeks later finished the same race in Belgrade. In October, after completing her third half-marathon, she came to another, life changing conclusion. “I decided after my

third half-marathon that before I was 50, I wanted to run my first full marathon. I was then 48. So that autumn I applied in the lottery for the Berlin marathon … and got in on the first attempt. “Then it became real, you got accepted for a marathon; a lot of people fail to get in, so I was lucky. It was not just a wish anymore, it was a real plan,” she continues. Since the Berlin marathon, Subasic has completed two more marathons, in Oslo and New York City. “New York was the top of the top… for years after that marathon, that will be the thing that gets me up in the morning,” she recalls. For her next marathon, Subasic plans on traveling to Portugal to join the Lisbon marathon. With the 31 st Belgrade marathon looming on April 21st, Subasic admits that, despite catching the marathon bug, she has never participated in the one in Belgrade, but has run the half-marathon four times. She explains that the race in Belgrade is especially difficult: “The race ends on Branko’s bridge and then Branko’s street, so you are going uphill for quite a while. And then you come to Kneza Milosa, and there is one 20-metre stretch that is really uphill and you are already tired.” This year is the 31st year of the race, which restarted in 1988 when a group of enthusiasts decided to revive it after a 78-year hiatus. Since then, not one year has been missed, not even 1999, during the bombing campaign, which Subasic was reporting on. “I like is that it is my city and … that there are plenty of friends and relatives who come out and are strategically in front of their houses, so you know where you

can meet them.” However, she believes the organisation of the marathon could be improved, by changing the date and moving it to a Sunday, which would draw more visitors. “Runners will run wherever, and of course most runners will run when the weather will be best for them, and 20-something degrees is not good weather for running,” she says. “It has a lot to do with the running culture here,” she goes on to say. When she began her morning runs, which moved to the path next to the Danube, no one was there. Now she sees “quite a few people. Now there are also plenty of those running clubs in the city, so I think this will contribute to an improvement in the races around the city,” she says. New races continue to pop up along side the Belgrade marathon; including the half-marathon race that was held last December, but Subasic couldn’t make that one. This year, she plans on running the five kilometres of the Belgrade marathon. Each time she participates in the marathon weekend she runs for BELhospice, which cares for patients with advanced cancer, offering specialised services for them and for their families. On occasions, Subasic was their top fundraiser. Despite having almost 12 half-marathons and three marathons under her belt, Subasic still gets excited for whichever run she has ahead. “I still feel butterflies the night before my run in the morning,” she says, “but I don’t mind getting up to go out to run regardless of the amount of sleep I had. I have never regretted a run, so, I love it.”

PËR MË TEPËR VIZITONI: www.albania.mom-rsf.org