Reporter.al Botimi Qershor 2016

investigim

06

Lufta për ‘zemrën blu’ të Alpeve shqiptare

Projektet e shumta hidroenergjetike kërkojnë të fusin në tub lumin e egër të Valbonës, duke vënë në rrezik mjedisin dhe të ardhurat nga turizmi.

analizë

11

Revolta provinciale i jep fund odisesë së Britanisë në BE

Votat e kombinuara të Londrës dhe Skocisë nuk mjaftuan për të dalë mbi revoltën e klasës punëtore kundër elitave politike në Britaninë e Madhe dhe Bashkimin Europian

investigim

12

Dështimi i kushtueshëm i TEC-it të financuar nga Banka Botërore

KESH harxhoi 130 milionë USD si pjesë e një projekti të financuar nga BB për një termocentral në bregdetin e Vlorës; i cili 5 vjet më vonë vazhdon të mos punojë…

Nr.

10

Qershor 2016 E përmuajshme

Integriteti i munguar 80% e gjyqtarëve nuk e justifikojnë pasurinë

2

Qershor 2016

80% e gjyqtarëve të karrierës nuk e justifikojnë pasurinë Lufta për ‘zemrën blu’ të Alpeve shqiptare Revolta provinciale i jep fund odisesë së Britanisë në BE Dështimi i kushtueshëm i TEC-it të financuar nga Banka Botërore Bosët italianë të mafias zbulojnë “parajsën” e pastrimit të parave Buldozerët e Bashkisë kërcënojnë familjet rome te Bregu i Lumit

04 06 11 4-5

12 14 15

10-11

English Edition The Integrity Gap: Albania’s Appeals Court Judges Asset Disclosures Albania’s Political Leaders Fail to Agree on Judicial Reform In London, We Failed to Grasp the Mood of Anger

Gjyqtarët e Apelit të Shqipërisë ngelin në shumicë në testin e pasurisë së deklaruar në vite.

Britanikët vendosën pro daljes nga BE, duke vënë në pikëpyetje shpresat e Ballkanit.

19 18 23 6-9

Young Albanians Turn Online Skills to Gold Kosovo Justice System Takes Over EULEX’s Powers Safety Fears Drive Balkan Tourists from Turkey Albania Traders Cash in on Euro Football Madness ANALIZA

30 31

ANALIZA

INVESTIGIME

INVESTIGIME

REPORTAZHE

LAJME

OPINION

15

Projektet e Bashkisë për zonën e Bregut të Lumit vënë në pikëpyetje të ardhmen e familjeve rome.

LAJME

REPORTAZHE OPINION Është publikimi i Rrjetit Ballkanik të Gazetarisë Investigative në Shqipëri – BIRN Albania.

RAJONI BIRN Albania ështëRAJONI një organizatë jo-fitimprurëse, e cila mbështet zhvillimin e gazetarisë INTERVISTA investigative në Shqipëri me qëllim ekspozimin e rasteve të korrupsionit dhe promovimin e të drejtave të njeriut në vend. Ky publikim i përmuajshëm është një përmbledhje e disa prej artikujve të botuar nga rrjeti BIRN në faqen www.reporter.al dhe www.balkaninsight.com.

Mbështetur nga: Ky publikim shpërndahet falas. Printimi dhe shpërndarja e tij mundësohet nga:

National Mbështetur nga: Endowment for Democracy B T D Balkan Trust for Democracy

Fondacioni Shoqëria e Hapur për Shqipërinë

INTERVISTA

D

28

Publikuar nga:

Publikuar nga:

T

25

Një seri hidrocentralesh të vegjël rrezikojnë parkun kombëtar të Vlabonës dhe zemërojnë banorët.

FONDACIONI

SHOQËRIA

E HAPUR

PËR SHQIPËRINË

FONDACIONI

SHOQËRIA

E HAPUR

PËR SHQIPËRINË

Stafi

Kontaktoni:

Kristina Voko, drejtore e BIRN Albania Besar Likmeta, redaktor Aleksandra Bogdani, gazetare Gjergj Erebara, gazetar Ivana Dervishi, gazetare Lindita Çela, gazetare

Bulevardi Gjergj Fishta, Kulla 5, Ap. 22, Tiranë E-mail: office.albania@birn.eu.com Tel: +35544502592 URL: http://www.reporter.al/

3

Qershor 2016

Ngjarjet e Qershorit

Kthimi i Kombëtares Dhjetra qytetarë të Tiranës brohoritën ekipin kombëtar të Shqipërisë pas kthimit nga EURO 2016, kampionati i parë Europian ku Shqipëria mori pjesë.

Foto: LSA

Rroshi provon prangat për “dekriminalizimin” Më 13 qershor, Prokuroria urdhëroi arrestimin e kryebashkiakut të Kavajës, Elvis Rroshi, i cili akuzohet se ka fshehur të kaluarën e tij kriminale në formularin e dorëzuar në kuadër të ligjit të dekriminalizimit. Sipas Prokurorisë, Rroshi ka fshehur një dënim për përdhunim në Itali, dy dëbime nga Italia dhe Zvicra përgjatë viteve 1993-1995 dhe një arrestim të dytë në Zvicër në vitin 1997, me urdhër të Gjykatës së Shtetit të Zyrihut.“Nga të dhënat e deritanishme, janë siguruar informacione se shtetasi Elvis Rroshi ka përdorur pesë emra të ndryshëm në disa vende të Europës,” tha këshilltari për mediat i Prokurorit të Përgjithshëm, Albi Serani. Hetimi për Rroshin nisi kryesisht nga Prokuroria e Tiranës më 1 qershor , pasi kryebashkiaku i shumëdiskutuar i Kavajës dorëzoi formularin e vetëdeklarimit, i detyrueshëm për t’u plotësuar nga një numër i madh zyrtarësh të lartë. Pas arrestimit, Rroshi u la në masën e arrestit shtëpiak nga gjykata, ndërkohë që Prokuroria po heton të shkuarën e errët të disa zyrtarëve të tjerë, mes të cilëve edhe kryebashkiakun e Krujës, Artur Bushi.

Reforma në drejtësi futet në Kuvend pa konsensus Dy takime të veçanta të kryetarit të Partisë Demokratike, Lulzim Basha me kryeministrin Edi Rama dhe aleatin e tij të LSI, Ilir Meta nuk prodhuan asnjë rezultat konsensusi për reformën në drejtësi. Mazhoranca dhe opozita kanë ende qëndrime të ndara sa i përket formulës së emërimeve në institucionet e reja të drejtësisë, ndërkohë që drafti i ndryshimeve kushtetuese është futur në kalendar për votim. Ambasada e Shteteve të Bashkuara dhe Delegacioni i Bashkimit Europian në Tiranë shprehën zhgënjimin e tyre për dështimin e takimit mes kryeministrit Rama dhe kryetarit të opozitës, Basha për arritjen e një marrëveshjeje për reformën në drejtësi. “Qeveria shfaqi fleksibilitet, por në fund, opozita nuk bëri të njëjtën gjë,” deklaroi Ambasada Amerikane në njoftimin e saj për shtyp. Ajo shtoi se mbështet përpjekjet e qeverisë për ta çuar draftin drejt miratimit në Ku-

vend. Ambasada Amerikane kujtoi se prej 18 muajsh, ekspertë vendas dhe ndërkombëtarë, politikanë, shoqëria civile dhe publiku u angazhuan në një debat të rëndësishëm për reformën, duke përmirësuar draft-paketën e reformës dhe afruar qeverinë me opozitën drejt një marrëveshjeje.“Kjo reformë, të cilën e mbështesin shumica dërrmuese e shqiptarëve, mbetet një prioritet kyç për Shtetet e Bashkuara,” thuhet në deklaratën e ambasadës së SHBA.

Korrupsioni në Shqipëri mbetet në vendnumëro Kurba e korrupsionit ka qenë një çështje mjaft e debatuar përgjatë tre viteve të qeverisjes “Rama”, por një sondazh i publikuar nga qendra IDRA tregon se perceptimi i qytetarëve për të ka mbetur në vendnumëro. “Korrupsioni në Shqipëri- Perceptime dhe Përvoja”, sondazh i kryer përmes intervistimit të njëmijë qytetarëve gjatë muajve janar-shkurt 2016 tregon se armata më e madhe e shqiptarëve, 37 për qind, mendon se korrupsioni ka mbetur njësoj, krahasuar me tre vjet më parë.

Sondazhi vlerëson gjithashtu se 33 për qind e qytetarëve të intervistuar mendojnë se korrupsioni është rritur, përkundrejt 26 për qind që mendojnë se është ulur. “Perceptimi i qytetarëve shqiptarë për korrupsionin në vend mbetet i lartë. Pothuajse 89 për qind e qytetarëve mendojnë se korrupsioni është i përhapur ose shumë i përhapur mes zyrtarëve publikë,” vlerëson raporti i IDRA. Qytetarët shqiptarë vazhdojnë t’i shohin shumicën e institucioneve publike si të korruptuara, edhe pse mes tyre vërehen diferenca të dallueshme. Punonjësit e doganave, gjykatësit dhe prokurorët shihen si më të korruptuarit, sipas raportit, ndërsa mësuesit, drejtuesit fetarë, presidenti i Republikës dhe mediat renditen mes institucioneve që konsiderohen si më “të ndershmet”.

Përgjimi? Prokuroria ngre akuza për krerët e policisë Hetimi mbi përdorimin e paligjshëm të një pajisje përgjimi të llojit “IMSI Catcher” nga Policia e Shtetit u shoqërua me urdhrin e pezullimit të kreut të policisë, Haki Çako dhe me masën e “arrestit shtëpiak” për dy vartës të tij. Ekzistenca

e pajisjes “IMSI Catcher” u kthye në çështjen kryesore të debatit publik në fillim të qershorit, kur opozita akuzoi ministrin e Brendshëm dhe Policinë e Shtetit se po kryenin përgjime të paligjshme. Ministri Tahiri dhe kreu i Policisë, Haki Çako u mbrojtën me argumentin se kjo pajisje i përkiste misionit italian të Interforcës dhe se kishte ardhur në Shqipëri në bazë të një marrëveshjeje të 2007-s për qëllime trajnimi. Megjithatë, Prokuroria vazhdoi hetimet dhe arriti të siguronte në gjykatë tre masa sigurie për zyrtarë të lartë të Policisë së Shtetit. Bashkë me Çakon, gjykata vendosi masën e arrestit shtëpiak për drejtorin e Forcës Operacionale, Artion Duka dhe vartësin e tij specialist, Entiol Xhelilaj. Çako e apeloi masën e pezullimit dhe një vendim i mëvonshëm i gjykatës e riktheu atë në detyrë. Megjithatë, hetimet ndaj tyre janë ende në vazhdim nga Prokuroria e Tiranës.

Komisioneri urdhëron transparencë për koncensionet Komisioneri për të Drejtën e Informimit dhe Mbrojtjes së të Dhënave Personale, Besnik Dervishi urdhëroi Ministrinë e Energjisë dhe Industrisë të bëjë publik dokumentet kryesore të dy projekteve për partneritet publik – privat, (koncesione) pas kërkesave për të drejtë informimi dhe ankesave të kryera nga BIRN Albania. Vendimet, të para të këtij lloji, vendosin një precedent të rëndësishëm mbi transparencën që kërkohet nga institucionet publike në rastet e procedurave të koncesioneve tëpakërkuara, transparencë e cila deri më sot është refuzuar nga institucionet me argumentime të ndryshme, përfshirë argumentin e sekretit tregtar apo “dokumenteve për përdorim të brendshëm”, apo “pronësia intelektuale”, argumente të cilat Komisioneri i konsideroi si të pavlefshme përballë Ligjit për të Drejtën e Informimit dhe vetë ligjit për Koncesionet. Komisioneri Besnik Dervishi thirri në një seancëpalët para se të vendoste pranimin e të dy kërkesave të BIRN Albania në vendimet e marra më datë 16 qershor. Ministria e Energjisë dhe Industrisë duhet t’i zbatojë vendimet duke vënë në dispozicion të publikut dokumentet e kërkuara deri më datë 30 qershor 2016. Dy vendimet e Komisionerit Dervishi përbëjnë vendosjen e një standardi të ri në nivelin e trasparencës që i kërkohet institucioneve publike mbi këtëçështje.

4

Qershor 2016

Integriteti i munguar: 80 % e gjyqtarëve të karrierës nuk e justifikojnë pasurinë Të dhënat e deklaratave të pasurisë së gjyqtarëve të Apelit në Shqipëri, të analizuara nga BIRN, zbulojnë se një përqindje e lartë e tyre nuk e justifikojnë dot burimin e pasurisë së deklaruar në një ose më shumë vite gjatë karrierës në sistemin e drejtësisë Besar Likmeta | BIRN | Tiranë

Q

ë nga viti 2004, si të gjithë zyrtarët e nivelit të lartë dhe të mesëm në Shqipëri, gjyqtarët kanë detyrimin ligjor që një herë në vit të deklarojnë shtimin ose pakësimin e pasurisë së tyre, për vitin e mëparshëm kalendarik.

Deklaratat e pasurisë administrohen nga Inspektoriati i Lartë i Deklarimit dhe Kontrollit të Pasurive dhe Konfliktit të Interesit, ILDKPKI. Nëpërmjet një kërkese të bazuar në ligjin për të drejtën e informimit, BIRN administroi nga ILDKPKI të gjitha deklaratat e depozituara nga gjyqtarët e gjykatave të Apelit deri në vitin 2015.

Të dhënat e plotësuara nga gjyqtarët në secilën deklaratë vjetore u hodhën në një databazë dhe iu nënshtruan analizës aritmetike dhe logjike, e cili bazohet në një nga format e kontrollit të përdorura nga ILDKPKI për të hetuar pasurinë e zyrtarëve dhe është e njohur si një nga praktikat më të mira ndërkombëtare.

Të dhënat e përfitura nga analiza tregojnë që 64 nga 81 gjyqtarë të Apelit në Republikën e Shqipërisë, ose 79 %, nuk e justifikojnë pasurinë në një ose më shumë vite përgjatë karrierës së tyre në sistemin e dre-

jtësisë. Publikimi i këtyre të dhënave vjen në një kohë kur klasa politike shqiptare po diskuton një reformë të thellë kushtetuese, që ka për qëllim të ndryshojë në mënyrë radikale procesin e kontrollit të integritetit të gjyqtarëve dhe prokurorëve, duke kërkuar të luftojë korrupsionin e gjithëpërhapur në radhët e njerëzve të sistemit të drejtësisë.

Për të arritur qëllim e çrrënjosjes së korrupsionit dhe influencës politike në gjyqësor, reforma parashikon ngritjen e një numri institucionesh të reja. Një nga institucionet kyç që do të ngrihet, në qoftëse reforma miratohet është dhe Komisioni i Pavaruar i Kualifikimit dhe Kolegji i Apelimit –institucione të përkohshme të cilat do të qëndrojnë në këmbë për 9 vjet pas hyrjes në fuqi të ligjit dhe do të ketë si qëllim marrjen në sitë të korpusit të gjyqtarëve dhe prokurorëve. Pranë Komisionit të Pavarur të Kualifikimit do të ngrihet edhe një mision ndërkombëtar monitorimi, i cili do të përbëhet nga vëzhgues ndërkombëtarë. Gjatë periudhës së funksionimit, Komisioni i Pavarur i Kualifikimit do të kryejë vlerësimin e gjyqtarëve dhe prokurorëve në tre drejtime – njëri prej të cilëve është edhe vlerësi-

mi i pasurisë. Pas zbardhjes së të dhënave mbi numrin e lartë të gjyqtarëve, pasuria e të cilëve ngre ‘flamuj të kuq’ gjatë kontrollit artimetik dhe logjik i njohur si KAL në zhargonin e profesionistëve të fushës, BIRN kërkoi një koment mbi integritetin e njerëzve të drejtësisë tek Unioni i Gjyqtarëve. Kryetari i saj u shpreh se e kishte të pamundur të përgjigjej për shkak se ndodhej në një trajnim jashtë vendit.

Pasuria e pajustifikuar e gjyqtarëve të Apelit

ILDKPKI është një institucion i pavarur buxhetor, i themeluar në vitin 2003, dhe merret me administrimin dhe kontrollin e deklarimit të pasurisë, të detyrimeve financiare dhe parandalimin e konfliktit të interesave për subjektet e parashikuara në ligjin nr. 9049.

Qëllimi i funksionimit të ILDKPKI-së konsisiton në parandalimin e krijimit të pasurive në mënyrë të kundraligjshme në rradhët e zyrtarëve dhe nëpunësve publikë, si dhe për të parandaluar konfliktin e interesit në administratën publike.

Ligji për Deklarimin e Pasurisë përcakton qartë në nenin 3 të tij që të zgjedhurit dhe nëpunësit e administratës mbartin

detyrimin ligjor për deklarimin e interesave private pranë ILDKPKI. Sipas raportit vjetor të viti 2014 të ILDKPKI janë 4978 subjekte në funksion, të cilët deklarojnë në mënyrë periodike pasurinë dhe interesat private. Deklarimi përfshin pasurinë e subjektit dhe të familjes së tij (bashkëshortit/es, bashkëjetuesit/es dhe fëmijëve në moshë madhore), burimet e krijimit dhe detyrimet financiare të subjektit.

Nga ky numër i përgjithshëm subjektesh, 387 ose 7.8 % e deklaruesve janë gjyqtarë në gjitha nivelet e sistemit të drejtësisë.

Nëpërmjet një kërkese të drejte informimi BIRN mori nga ILDKPKI 959 deklarata vjetore të gjyqtarëve të gjykatave të Apelit, të administruara nga viti 2004 deri në vitin 2014.

Duke eleminuar vitin fillestar të deklarimit, me ndihmën e tre ekspertëve të pavarur, BIRN i nënshtroi 879 deklaratat vjetore të gjykatësve të Apelit në kontrollin aritmetik dhe logjik.

Në bazë të nenit 25 të ligjit nr.9049 i ndryshuar, “Kontrolli aritmetik dhe logjik

Qershor 2016

5

Grafiku 1: Përqindja e gjyqtarëve të apelit të cilët rezultojnë me pasuri të pajustifkuara

Gjyqtarët gjatë Konferencës Kombëtare Gjyqësore. / LSA

kryhet për çdo deklarim për të vërtetuar saktësinë e vlerësimit të pasurisë së deklaruar, saktësinë e burimeve financiare të deklaruara dhe mjaftueshmërinë e mbulimit të pasurive nga burime të deklaruara”.

Ky proces kontrolli, kryhet brenda vitit kalendarik të dorëzimit të deklaratave të interesave private të zyrtarëve dhe personave të lidhur me ta në ILDKPKI.” Ky kontroll dokumentohet në Fletën e Kontrollit, në të cilin janë pasqyruar të dhënat e vetëdeklaruara nga zyrtari dhe familjarët e tij, të organizuara në dy pasqyra financiare: asetet neto dhe të ardhurat neto. Pas plotësimit dhe përpunimit të këtyre të dhënave, gjenerohet një informacion lidhur me faktin nëse: të ardhurat neto të periudhës justifikojnë apo jo ndryshimin e aseteve neto për periudhën deklaruese.

Nga përmbledhja e të dhënave të kontrollit aritmetik dhe logjik të secilës deklaratë, rezulton se nga 879 deklarata të plotësuara nga gjyqtarët e Apelit nga viti 2004 deri në vitin 2014, 131 ose 14.9% e tyre rezultojnë me probleme.

Nga 81 gjyqtarë Apeli që ka gjithsej Shqipëria, 64 prej tyre ose 79% e totalit rezultojnë se kanë pasur të paktën në një vit të karrierës së tyre diferenca të pajustifikuara midis pasurisë së krijuar dhe burimeve financiare të deklaruara.

Nga numri i gjyqtarëve që kanë rezultuar me probleme, bazuar në të dhënat e vetëdeklaruara, rezulton se 16% e tyre në 10 vite deklarim të marra në shqyrtim kanë 4-6 deklarata me probleme; 31% e tyre kanë 2-3 deklarata me probleme dhe 53% e tyre kanë vetëm një deklaratë me probleme.

Në total, shuma e pajustifikuar e përmbledhur tek 64 gjyqtarët e Apelit me probleme është 332,426,031 lekë ose rreth 2.7 milionë USD. Shpenzimet konsiderohen një e dhënë personale dhe klasifikohen në kategorinë e të dhënave konfidenciale në formularin e vetëdeklarimit. Për këtë arsye, ILDKPKI

Nga përmbledhja e të dhënave të kontrollit aritmetik dhe logjik të secilës deklaratë, rezulton se nga 879 deklarata të plotësuara nga gjyqtarët e Apelit nga viti 2004 deri në vitin 2014, 131 ose 14.9% e tyre rezultojnë me probleme. Nga 81 gjyqtarë Apeli që ka gjithsej Shqipëria, 64 prej tyre ose 79% e totalit rezultojnë se kanë pasur të paktën në një vit të karrierës së tyre diferenca të pajustifikuara midis pasurisë së krijuar dhe burimeve financiare të deklaruara. përdor minimumin jetik vjetor për një familje, siç përllogaritet nga Instituti i Statistikave, INSTAT në praktikën e saj të kontrollit aritmetik dhe logjik.

Nëse shpenzimeve të gjyqtarëve u shtohet edhe kosto e minimumit jetik vjetor sipas INSTAT, numri total i deklaratave vjetore me probleme në periudhën 20042014, arrin në 189 deklarata nga 879 ose 21.5 % të totalit. Si pasojë, vlera në total e pasurisë së pajustifikuar rritet.

Me shtimin në përllogaritje të minimumit jetik, një praktitë e përdoruar nga ILDKPKI gjatë kontrollit aritmetik dhe logjik, numri i gjyqtarëve me probleme arrin në 68 nga totali prej 81 gjyqtarësh Apeli.

Nga të gjithë gjyqtarët e Apelit, deklara-

tat e të cilëve janë të identifikuara me probleme, ILDKPI gjatë dekadës së fundit ka paditur në prokurori vetëm tre prej tyre; gjyqtarët Gjin Gjoni, Alaudin Malaj dhe Petrit Aliaj. Nga kontrolli aritmetik dhe logjik i ndërmarrë nga BIRN, rezulon se anëtari i KLD-së Gjin Gjoni ka një deklaratë vjetore me probleme, ku diferenca midis pasurisë së krijuar dhe burimeve financiare të deklaruara është në vlerë negative. Në qoftë se shpenzimet për minimumin jetik shtohen, rezulton që Gjoni ka 3 deklarata vjetore me probleme.

Ish kreu i Gjykatës së Apelit të Tiranës, Alaudin Malaj ka 4 deklarata vjetore me probleme, dhe në qoftë se shtohet minimumi jetik, numri i deklaratave me probleme shkon në 5. Ndërkohë, gjyqtari i i Gjykatës së Apelit Vlorë, Petrit Aliaj ka 4 deklarata me probleme dhe kjo shifër mbetet e njëjtë edhe nëse shtohet minimumi jetik.

Paditë e bëra nga ILDKPKI kundër këtyre gjyqtarëve janë hedhur poshtë nga gjykatat dhe prokuroria, sipas të cilave në të tre rastet, akuza për fshehje pasurie ose për pastrim parash nuk qëndron.

Përballja për reformën në drejtësi

Publikimi i këtyre të dhënave mbi pasurinë e gjyqtarëve vjen në një kohë kur procesi i diskutimeve dhe miratimit i Reformës në Drejtësi ka arritur një pikë kulmore.

Të martën, Komisioni i Posaçëm Parlamentar i ngritur për reformën miratoi nen për nen paketën e ndryshimeve kushtetuese, të cilat së shpejti pritet të paraqiten në seancë plenare. Megjithatë, votimi nen për nen i reformës nuk u mbështet nga opozita e udhëhequr nga Partia Demokratike, e cila kërkon që instucionet e reja që rrjedhin nga reforma të kenë në përbërjen e tyre vende të rezervuara për partitë politike. Kryeministri Edi Rama dhe kreu i opozitës Lulzim Basha u takuan për tre orë më 6 qershor, pa arritur t’i sheshojnë diferencat midis tyre mbi reformën. Një takim të dielën midis Bashës dhe kreut të parlamentit, Ilir Meta gjithashtu nuk prodhoi rezultate. Sipas një sondazhi të kryer në periudhën janar-shkurt 2016 nga Instituti për Kërkime dhe Alternativa Zhvillimi, IDRA, 91% e qytetarëve shqiptarë e mbështesin miratimin e Reformës në Drejtësi. Të dhënat e sondazhit tregojnë që mbështetja për këtë reformë është e gjerë, pavarësisht

pozicionimit politik- të majtë, qendër, dhe të djathtë. Mbështetës të miratimit të Reformës janë dhe miqtë ndërkombëtarë të Shqipërisë, si Bashkimi Europian, SHBA dhe Gjermania – të cilat nënvizojnë që miratimi i saj brenda qershorit është kyç për të ardhmen e procesit të integrimit të vendit në BE. Të mërkurën, një deklaratë zyrtare e Delegacionit të Bashkimit Europian në Tiranë theksoi përgjegjësinë individuale të deputetëve për reformën e gjyqësorit.

“Të gjithë anëtarët e parlamentit mbajnë përgjegjësi të veçantë ndaj shumicës dërrmuese të qytetarëve të Shqipërisë të cilët kërkojnë një gjyqësor të pavarur, profesional, të paanshëm dhe efektiv,” lexohet në deklaratë.

Deklarata e BE-së gjithashtu shprehu keqardhje për paaftësinë e liderëve politikë për të gjetur konsensus për reformën.

Shtetet e Bashkuara fajësuan në mënyrë të qartë opozitën në një deklaratë të lëshuar nga ambasada në Tiranë: “Qeveria shfaqi fleksibilitet, por në fund të fundit opozita nuk bëri të njëjtën gjë”.

Deklarata vazhdoi: ”Prandaj, Qeveria e Shteteve të Bashkuara mbështet përpjekjet e Qeverisë shqiptare për ta çuar draftin drejt miratimit. Do të jetë përgjegjësia e anëtarëve individualë të parlamentit të vendosin nëse duan të mbajnë sistemin e sotëm të drejtësisë të korruptuar dhe të politizuar apo nëse do ta mbështesin këtë reformë”.

Një shtysë për miratimin e reformës erdhi të martën edhe nga ministri i jashtëm gjerman, Frank Walter Steinmeir, i cili gjatë një vizitë në Tiranë ku u takua me liderët kryesorë politikë, nënvizoi se ky është një moment kyç për Shqipërinë në rrugën e integrimit Europian.

“Opozita të bëjë hapat e veta për të miratuar një draft që është produkt i një bashkëpunimi me BE dhe Shtetet e Bashkuara e ku Gjermania ka patur qysh në fillim një vëmendje të veçantë,” tha Steinmeier.

“Jemi në një pikë ku Shqipëria nuk ka qenë kurrë më parë, një produkt që nuk është vetëm shqiptar, por edhe me ekspertë ndërkombëtarë. Shpresoj që forcat politike të gjejnë forcat për të arritur konsensusin, pasi është më e mira për qytetarët shqiptarë që kjo reformë të miratohet,” përfundoi ai.

6

Qershor 2016

Investigim

Lufta për ‘zemrën blu’ të Alpeve shqiptare Projektet e shumta hidroenergjetike kërkojnë të fusin në tub lumin e egër të Valbonës dhe përrenjtë e shumtë malorë që e ushqejnë atë, duke vënë në rrezik mjedisin dhe të ardhurat e gjeneruara nga turizmi Esmeralda Keta | BIRN | Lugina e Valbonës, Bajram Curri dhe Tiranë

L

umi i Valbonës është një nga lumenjtë më të rrëmbyeshëm të Alpeve Shqiptare, me ujë të ftohtë dhe të kristaltë, ujvara dhe kanione piktoreske, të cilat tërheqin çdo vit dhjetra-mijëra turistë të huaj dhe vendas.

Megjithatë, e gjithë kjo industri turistike e ngritur mbi traditën e mikëpritjes dhe bukuritë e natyrës në zemrën e Alpeve Shqiptare rrezikon të zhduket, dhe bashkë me të, edhe të ardhurat me anë të të cilave banorët e këtyre zonave sigurojnë jetesën.

Qeveria shqiptare ka miratuar gjatë dekadës së fundit tre marrëveshje koncesionare për ndërtimin e 14 hidrocentraleve në lumin e Valbonës dhe në përrenjtë malorë që përbëjnë sistemin e tij ujëmbledhës.

HEC-et kundërshtohen me forcë nga organizatat mjedisore, të cilat shprehen se digat rrezikojnë të shkatërrojnë luginën, e cila është e mbrojtur dhe gëzon statusin e parkut kombëtar. Sipas tyre, studimet mbi ndikimin në mjedis që investitorët kanë bërë për projektet, kanë të meta serioze.

Kundër HEC-ve janë ngritur edhe banorët e zonës, të cilët thonë se projektet energjetike nuk janë konsultuar me komunitetin dhe rrezikojnë të ardhurat e tyre të bazuara tek turizmi malor.

“E ardhmja duket e ndritur, por nëse ndërtohet qoftë edhe vetëm njëri prej këtyre projekteve, do të thotë fundi i eko-turizimit, i cili është i bazuar tërësisht në ofrimin natyrës së pacënuar,” thotë Catherine Bohne, një qytetare amerikane e martuar në Valbonë, e cila prej tre vitesh udhëheq rezistencën e banorëve vendas kundër projekteve energjetike. Tre kompanitë që kanë fituar kontrata koncesionare për ndërtimin e HEC-eve në luginën e Valbonës- “Tplan,” “Valbona Energy Company” dhe “Gener2”- i hedhin poshtë akuzat, duke pretenduar se jo të gjitha projektet janë brenda zonës së mbrojtur të parkut kombëtar, ndërsa argumentojnë se ato janë hartuar për të pasur një ndikim sa më të vogël në mjedis. Kompanitë thonë se disponojnë të gjithë dokumentacionin dhe

Lugina e Valbonës

lejet e duhura për ndërtim dhe se kanë mbajtur konsultime me komuninetin. “Kërcënuesit e vërtetë të Valbonës janë ata që sot e shesin veten si ambientalistët e Valbonës.

Ata kanë ndërtuar hotele disa katëshe në buzë të [lumit] Valbonës pa asnjë leje, kanë prerë pishat dhe ujërat e zeza i derdhin në Valbonë. Madje e kanë zhdukur edhe troftën, pasi e gjuajnë me dinamit,” u hakërrye Flamur Buçpapaj, koncensionari i HEC-it “Tplan,” i vetmi nga projektet në fazë ndërtimi. Qeveria pranon se vlerësimi i ndikimit në mjedis i projekteve të miratuara ka probleme serioze, por ajo ankohet se kontratat e nënshkruara me ndërtuesit janë të vështira për t’u sfiduar ligjërisht.

Duke qenë se prishja e njëanshme e këtyre kontratave mund të kishte implikime të mëdha financiare, qeveria ka ngritur një grup pune me qëllim gjetjen e një zgjidhjeje për të minimizuar ndikimin e këtyre projekteve- e cila duhet të jetë e pranueshme si nga banorët, ashtu edhe nga investitorët.

“Jemi duke parë se çfarë mundësish ka, por janë kontrata që kanë forcën e ligjit dhe që ka shumë implikime financiare. Qeveria po shikon çdo lloj mundësie se si të adresojë edhe shqetësimet që janë ngritur nga shumë organizata mjedisore apo banorë,” tha Dardan Malaj, zëdhënës i ministrisë së Energjisë.

‘Oda e miqve’ të natyrës shqiptare Në vitin 1992, Kol Gjoni mendonte vetëm e vetëm të largohej nga fshati Rrogam i Tropojës, i vetmi fshat katolik i atyre anëve. Me majën e Jezercës që i mbron krahët, në 1000 metra mbi nivelin e detit, me kulla guri 200 vjeçare, jetesa në këtë fshat ishte thuajse e pamundur pas rrëzimit të diktaturës.

“Nga 350 frymë që ishim, ngelëm apo nuk ngelëm 40 frymë. Nuk kishte rrugë, punë jo e jo, 6 muajt e vitit të izoluar nga dëbora, ndërsa pak gjëra mund të prodhojmë vetë për shkak se bën shumë ftohtë,” thotë Kola.

Pesë vëllezërit e Kolës u larguan nga fshati, sepse jeta ishte shumë e vështirë. Kola rrëfen se ai gjithashtu bleu një copë tokë në rrethinat e Shkodrës, me mendimin që së paku do

të kishte mundësi të çonte fëmijët në shkollë në qoftëse shpërngulej. Asokohe, ai bënte habi me këshillën e disa priftërinjve katolikë italianë për të mos e braktisur këtë bukuri të pazakontë, por ta kthente atë në biznes. Sot, 24 vite më pas, shtëpia që nisi të ndërtonte në Shkodër ka ngelur thjesht karabina, por kulla e vjetër që i la i ati, është kthyer në “Guest house”-in më të famshëm të luginës së Valbonës. Gjatë sezonit të verës, kur vërshojnë turistët, e gjithë shtëpia është në dispozicion “të mysafirëve”, siç i quan ai. Pyetjes se ku rrinë vetë gjatë kësaj periudhe, me urtësinë që i buron nga përvoja, i përgjigjiet: “pyetja e drejtë do të ishte ku flemë, sepse ne nuk rrimë.”

Me vetëm 8 klasë shkollë, pa dëgjuar kurrë për industrinë e turizmit, por me “vesin” e përjetshëm të mikëpritjes së malësorëve, Kola, së bashku më banorët, ia ka dalë që ta shndërrojë këtë zonë në një destinacion turistik mjaft të kërkuar. Sepse, siç shprehen ata që kanë bujtur tek hani i tij “te Kol Gjoni hahet edhe buka, edhe fjala”.

Sipas Kolës, gjatë sezonit të 2015-ës, vetëm hani i tij ka pritur 3 mijë turistë, ndërsa në 15 Hanet e Zonës në total kanë ardhur diku te 50 mijë turistë nga e gjithë bota. Kola thotë që të ardhurat nga turizmi kanë sjellë mirëqënie jo vetëm në Valbonë, por edhe në fshatrat që janë rreth e rrotull qytetit të Bajram Currit dhe Shkodrës.

“Tek ata ne marrim vezën e freskët, pulat, perimet, bulmetin… është kthyer në një industri të madhe dhe leku nuk mbetet vetëm tek ne që banojmë këtu, por shpërndahet në shumë persona” tha ai. “Dhe të gjithë këtë zinxhir e kemi ngritur vetë, pa asnjë mbështetje nga shteti”.

I gjatë, energjik, me mustaqet tipike të malësorëve, lufta për mbijetesë duket se i ka vulosur tiparet e vrazhda të Kolës. I bindur se Valbona dhe malësorët janë një dhe larg njëri-tjetrit janë të huaj, ai rrallë zbret deri në qytetin e Bajram Currit. Por së fundmi i është dashur ta bëjë shpesh këtë rrugë.

Pasi ndërtoi vetëm me tre fëmijët dhe gru-

an të ardhmen në fshatin që nuk kishte asnjë të ardhme, është vënë në krye të një beteje tjetër; atë të mbrojtjes së Valbonës nga projektet e qeverisë për ndërtimin e HEC-eve.

“Kjo është një marrëzi. Malësorët e kanë zakon që në pjesën më të bukur të shtëpisë të vendosin “Odën e Miqve”. Asnjë kullë malësori nuk ka kuptim pa odën e miqve. Dhe lugina e Valbonës është “Oda e Miqve” e natyrës shqiptare,” tha ai.

Kola ankohet se ndryshe nga sa pretendojnë kompanitë koncesionare, nuk bëhet fjalë vetëm për një turbinë, por do të vendosen edhe shtyllat e transmetimit të energjisë që do ta çojnë energjinë në rrjet, të cilat do të dëmtojnë pejzazhin.

“Një zviceran nuk ka pse vjen të na vizitojë ne, kur Zvicra ka plot Alpe e natyrë të bukur. Ata vijnë tek ne pikërisht se këtu është vetëm natyrë,” tha Kola . “Dhe të jeni të sigurtë, që unë do të vazhdoj të mos kem drita, ashtu siç nuk kam edhe sot, sepse kjo energji para se të vijë tek unë, duhet të shkojë të futet së pari në rrjet”.

Po të mos ishte për Catherine Bohne, që të gjithë tashmë e njohin si amerikania e Valbonës, ndoshta banorët e kësaj ane nuk do të kishin shumë njohuri për projektet e HECeve që janë parashikuar të ndërtohen në këtë zonë. Catherine la Amerikën dhe u vendos përfundimisht në Valbonë në vitin 2007. Për të Valbona ishte një dashuri me “shikim të parë.” “Erdha për një vizitë një javore, por jam akoma këtu dhe ky është vendi ku dua të jetoj,” thotë Catherine me atë të qeshurën e saj karakteristike.

Ajo është martuar në Valbonë, dhe vetëm pak kohë pasi ndërtoi buzë lumit “guest house”-in e saj, në vendin ku kish qenë dikur një HEC i vogël, nisi të ndërtohej një HEC i ri, i cili është vetëm pak metra larg shtëpisë së saj. Që prej tre vitesh, Catherine ka nisur të organizojë në protesta jo vetëm banorët e Valbonës, por edhe aktivistë mjedisorë, personalitete të të gjitha fushave, shqiptarë që kanë emigruar dhe turistë e agjenci turistike nga mbarë bota, që e kanë futur udhëtimin

Qershor 2016

drejt luginës së Valbonës në një prej destinacioneve të tyre kryesore. Protesta e 11 prillit, e cila u zhvillua në Tropojë ishte më e madhja, ndërsa u mbështet në të njëjtën kohë nga një grup aktivistësh mjedisorë të mbledhur përpara kryeministrisë në Tiranë, të cilët kërkuan anulimin e lejeve të HEC-eve në parkun kombëtar të Valbonës. Një ditë më pas, më datë 12 prill, kryeministi Edi Rama u prit me protesta nga një grup shqiptarësh në Neë York, ku kishte shkuar për një vizitë zyrtare. Trokitjet e Catherine në zyrat e mjedisit të bashkisë së Bajram Currit dhe në ato të qeverisë në Tiranë për të kërkuar shpjegime dhe dokumente se çfarë projektesh ka për këtë zonë, takimet e shumta me aktivistë mjedisorë, me banorët për t’u shpjeguar se çfarë po ndodh, korrespondencat me njerëz me ndikim në jetën politike dhe shoqërore të vendit, si dhe punët e hotelit ku pret dhe përcjell çdo ditë të vitit grupe turistësh nga e gjithë bota –janë vetëm një pjesë e përpjekjeve të saj për ta ruajtur bukurinë e pacënuar të luginës së Valbonës. “Nuk do të heq dorë për asnjë arsye. Kjo është një luftë që unë e dua, duhet ta mbrojmë Valbonën.

Të mos mendojmë vetëm për ne, por edhe për ata që do të jetojnë pas nesh në këtë vend,” thotë ajo.

Projektet për HEC-e në Valbonë E shpallur park kombëtar i kategorisë së Dytë në vitin 1996, me një sipërfaqe totale prej 8 mijë hektarësh, lugina e Valbonës ka potencialin të shndërrohet në asetin më të rëndësishëm turistik në vend, si pjesë e një parku gjigant që do të bashkojë kurorën e Alpeve me Kosovën dhe Malin e Zi. Por as ky status nuk e shpëtoi parkun kombëtar të Valbonës nga ambicia e qeverisë Berisha për ta shndërruar Shqipërinë në superfuqi energjetike rajonale.

Janë tre kontrata koncensionare të firmosura, që parashikojnë ndërtimin e 14 HECeve mbi lumin Valbona. Nëntë prej tyre projektohen të ngrihen në 25 kilometrat e para të Valbonës që janë 100% në pjesën e parkut Kombëtar.

Kontrata e parë koncensionare është ajo e firmosur midis ministrisë së Energjetikës dhe subjektit “Tplan” shpk në vitin 2009, ndërkohë që në 2012-ën ka marrë lejen e ndërtimit nga Këshilli Kombëtar i Territorit. Është i vetmi projekt që ka nisur punën në 2013-ën për ndërtimin e një HEC-i me kapacitet 2.3 megavat, më i vogli që parashikohet të ngrihet në këtë zonë.

Vetë kompania “Tplan” pretendon se thjesht po “rindërton HEC-in e Enver Hoxhës”, por banorët janë skeptikë, pasi kanali që po ndërtohet nga “Tplan” është shumë më i madh se sa ka qenë kanali ekzistues, që sipas tyre tregon se uji që ai do të marrë është shumë më tepër.

Investitori Flamur Buçpapaj i shpjegon BIRN se në fakt ai po zbaton një projekt të hartuar nga qeveria shqiptare.

“Projekti që po zbatoj unë nuk është hartuar nga ne, por nga vetë qeveria shqiptare, pasi ka qenë qeveria shqiptare që ka hapur tenderin në 2007-ën për rindërtimin e HEC Valbonë, që ka ekzistuar që në 1969,” tha ai.

“Sigurisht që ky projekt nuk është identik me HEC-in e ndërtuar në 1969, i cili kishte një kapacitet vetëm prej 0.5 megavat, pasi për kaq kapacitet askush nuk ka interes të investojë,” shtoi Buçpapaj.

Buçpapaj thotë se sipas projektit të hartuar nga qeveria, HEC Valbonë do të jetë 85% në gjurmët e HEC-it ekzistues, gjatësia e kanalit do të jetë rreth 500 metra, lartësia e tij do të jetë 2 metra, nga të cilat është e detyrueshme që 60 cm të jenë gjithmonë bosh. “Sasia e ujit që do të marrim është e përcaktuar në projekt dhe uji nuk do të preket gjatë stinës së verës,” shpjegon Buçpapaj, i cili thotë se dokumentet e para i ka marrë në vitin 2007, ndërsa të fundit në vitin 2016.

“Për këtë HEC ne kemi investuar 3 milionë euro dhe në tetor të këtij viti e vëmë në punë,” shtoi ai.

Buçpapaj nënvizoi që kompania e tij nuk ka pasur asnjë pretendim të ngritur, as nga qeveria e mëparshme dhe as nga ajo “socialiste.” “Siç e shikoni, dokumenti i fundit i fir-

mosur është në vitin 2016, ku unë i paguaj shtetit 45 milionë lekë të vjetra në vit, për 10 vite me radhë për fondin pyjor, ndërsa kam marrë përsipër detyrimin që të mbjell aty ose diku tjetër 2 hektarë pyje,” thotë ai.

Për këtë, Buçpapaj tregon lejen e marrë nga ish komuna Margegaj ku citohet se po ndërton në pronë publike, tokë jo bujqësore por në një zonë shkëmbore dhe me bimësi të rrallë. Kontrata e dytë koncensionare është ajo e firmosur mes Genc Rulit në cilësinë e Ministrit të Ekonomisë, Tregtisë dhe Energjetikës dhe shoqërisë “Gener 2” sh.p.k, në korrik të vitit 2009.

Kontrata është e formës BOT dhe i ka dhënë të drejtën e zbatimit të projektit për zhvillimin e 4 HEC-eve “Dragobia Energy” sh.p.k, që është 100% në pronësi të kompanisë “Gener 2”.

Në projektin fillestar, fuqia e instaluar parashikohej të ishte 51 megavat ndërsa prodhimi vjetor i energjisë 246 milion kËh, ndërsa vlera totale e investimit përllogaritej 100 milionë euro. Që të 4 këto projekte janë 100% brenda zonës së parkut natyror. Por ndryshe nga propozimi fillestar për 4 HEC-e të vogla, kompania “Dragobia Energy” ka zhvilluar vetëm dy nga projektet që parashikonte në kontratën koncensionare. Një raport teknik i hartuar në qershor të 2013-ës u referohet si “HEC Dragobia”.

“Hidrocentrali i Dragobisë në rrethin e Tropojës përbëhet nga dy HEC-e të veçantë, HEC-it të Dragobisë mbi lumin e Valbonës dhe me vepër marrje në kuotën e 670m.m.n.d dhe godinë centrali në kuotën 535 m.m.n.d dhe HEC-it të Çeremit, me vepër marrje në kuotën e Çeremit pranë fshatit Çerem, në kuotën 1112 m dhe me godinë centrali në kuotën e 683 metra, para bashkimit të tij me lumin e Valbonës,” përcaktohet në projektin teknik.

Të dy këto HEC-e parashikohen të kenë një fuqi prej 26.9 megavat. Projekti teknik sqaron se uji do të futet në tubacione për një gjatësi prej rreth 5 km.

“Në HEC-et e kaskadës Dragobia sistemet e derivacionit përbëhen nga tunele pa presion me gjatësi 3090 m për HEC-n e Çeremit dhe 2711 m për HEC-in e Dragobisë. Projekt zbatimi i HEC-eve Dragobi-Çerem në lumin e Valbonës është porositur nga Subjekti “Dragobia Energy” shpk, i cili ka fituar të drejtën e shfrytëzimit hidroenergjitik të këtij lumi në formën e koncensionit të tipit BOT për një periudhë 35 vjeçare”. Kjo kontratë koncensionare, e fimosur në kohën e qeverisë Berisha e ka marrë lejen ndërtimore nga KKT në vitin 2014, në kohën e qeverisë Rama.

Drejtori i “Dragobia Energy”, Gëzim Pani i tha BIRN që për shkak të shqetësimeve mbi ndikimin në mjedis, kompania e ka reduktuar numrin e HEC-eve të projektuara për ndërtim nga 4 në 2.

“Projekti ynë fillestar në Dragobi përbëhej nga 4 hidrocentrale. Duke vlerësuar ndikimin e madh në mjedis të dy prej tyre, në bashkëpunim me ministrinë e Mjedisit dhe ministrinë e Ekonomisë, ne e ndryshuam projektin duke eliminuar veprat qe kishin impakt negativ,” tha Pani.

“Pas shumë analizash të thelluara nga të dyja palët është rënë dakord që të zhvillohen vetëm dy prej tyre, pa ndikuar negativisht si në parametrat mjedisore, ashtu dhe në ato ekonomikë,” shtoi ai, duke nënvizuar që punimet do të nisin shumë shpejt dhe se vlera totale e investimit kap shumën e 2.4 miliardë lekëve të reja.

Kontrata e tretë koncensionare është firmosur nga zv.ministri i Ekonomisë, Tregtisë dhe Energjitikës, Enno Bozdo dhe shoqëria koncesionare “Valbona Project Company” sh.a., në datë 15.08.2013. Kjo është një ndër kontratat më të debatuara për shkak se është firmosur në fund të mandatit të qeverisë Berisha, në muajin gusht të 2013-ës, ndërsa në shtator erdhën në pushtet socialistët. “Valbo-

7

na Project Company” sh.a është 99% në pronësi të “4A-AL” dhe 1% në pronësi të kompanisë kanadeze “AECOM” (më parë e njohur si RSE). “Valbona Project Company”, ka licencë për ndërtimin e 9 HEC-eve mbi lumin e Valbonës dhe përrenjtë e saj.

Bozdo i tha BIRN se koha kur është firmosur kontrata midis qeverisë dhe koncesionarit nuk ishte arsye e mjaftueshme për ta sulmuar projektin.

“Nëse do ta sulmosh, duhet të shikosh nëse është bërë procedura sipas ligjit dhe a është respektuar e gjithë procedura” tha ai.

“Konkretisht procedurat për HEC-in e Valbonës kanë nisur në vitin 2010, unë kam firmosur në mes të 2013 kur ishte edhe përfundimi i procesit. E konsiderojnë vendim politik, pasi qeveria Berisha ishte në ikje, por kjo nuk është një leje kioske,” shtoi Bozdo. Fuqia parashikohet të jetë 51 megavat, ndërsa prodhimi vjetor 245 milionë KWh. Tre prej HEC-eve parashikohet të ndërtohen 100% brenda parkut Kombëtar të Valbonës, ndërsa 6 të tjerët nga Shoshani në Bujan, ku do të krijohet edhe një liqen i madh. Kjo kontratë është ende në pritje të lejes së ndërtimit nga KKT-ja.

Gjatësia e lumit që do të futet në tunel parashikohet të jetë rreth 12.1 km. Në total, nëse realizohen të dy lejet koncensionare, ajo e “Dragobia Energy” dhe e “Valbona Energy Project” parashikojnë që lumi i Valbonës të futet në tunel për më shumë se 17 km përgjatë 50 km të gjatësisë së tij.

Por edhe ky projekt duket se do të pësojë ndryshime drastike dhe në fund do të ndërtohen jo më 9, por vetëm 3 HEC-e.

“Ne kemi kërkuar dhe projektuar vetë një reduktim nga ku rezulton që vetëm një HEC do të jetë brenda Parkut Kombëtar. Gjithashtu, kemi hequr nga projekti versionin me digë, për të minimizuar në maksimumin e mundshëm impaktin në mjedis,” i tha BIRN “Valbona Project Company” nëpërmjet një përgjigje me shkrim.

Pavarësisht këtyre projekteve ambicioze të investitorëve për zhvillimin e hidrocentraleve në Valbonë, banorët e kësaj zone pretendojnë se kanë qenë në errësirë të plotë në lidhje me planet për ta shndërruar luginën në një sektor prioritar të energjisë.

“Ne nuk dinim asgjë. E kuptuam vetëm kur erdhën fadromat dhe na thanë se po rindërtojnë HEC-in e kohës së monizmit, por aty po ndërtohet një kanal i madh me diametër 3 metra, shumë më i madh se sa ishte ai ekzistuesi,” tregon Catherine me shqipen e saj të pastër. Ajo thotë se askush nuk i ka pyetur apo të ketë marrë mendimin e tyre.

Kur banorët më në fund e morën vesh, ata filluam të kërkonim kudo, në bashki, komunë, ministri Mjedisi, zyrë rajonale mjedisi dhe kuptuan që HEC-i që po ndërtohej ishte vetëm maja e ajsbergut.

“Në janar të këtij viti mësuam se përveç atij ishin miratuar edhe 4 projekte të “Dragobia Energy” dhe më e tmerrshmja ishte se ndërsa kërkonim për lejet mjedisore të tyre, mësuam se ishte edhe një licencë tjetër që parashikonte ndërtimin e 9 HEC-eve të tjera… katastrofë,” thotë Catherine. “E kuptoni se çfarë kanë bërë këta? – pyet Kol Gjoni. “I kanë lënë çelësat e Valbonës dhe çdo përroi të saj në dorë këtyre kompanive private.”

Kola anokohet se biznesmenët duan të marrin të gjithë ujin e lumit dhe ta fusin në tubacione, duke i lënë banorët në thatësirë.

Banorët janë të bindur që HEC-et do të shkatërrojnë lumin, duke e vendosur atë në tuba gjigandë. Si pasojë, çdo gjë rreth e rrotull tij do të vdesë.

“Këta janë ato kuçedrat që pijnë ujin dhe lënë banorët pa ujë, siç na i kanë treguar të parët në përralla,” thotë ai.

Probleme me dokumentacionin Edhe pse të 14 HEC-et e projektuara në luginën ë Valbonës kanë marrë miratimin e

8

Qershor 2016

ministrisë së Mjedisit dhe agjencive të saj, ekspertët mendojnë se dokumentacioni i përgatitur dhe i paraqitur në të gjitha kontratat koncensionare pranë organeve kompetente lë për të dëshiruar.

“Lejet mjedisore janë qesharake dhe plot mangësi,” shpjegon Abdulla Diku, ekspert i zonave të mbrojtura mjedisore.

Sipas Dikut, një kompani që ka parashikuar të investojë 15-20 milionë euro, të paktën duhet të tregojë seriozitet dhe profesionalizëm kur harton një projekt.

Diku thotë se autorët që ka përgatitur dokumentin e lejes mjedisore për “Dragobia Energy,” kur flasin për ndikimin në mjedisin e Luginës së Valbonës, citohen të thonë mes të tjerave që: ” Zbatimi i projektit për ndërtimin e HEC-it në komunën e Tropojës do të ndikojë pozitivisht në peizazhin ku ai do të zhvillojë aktivitetin.” (Raporti i Ndikimit në mjedis të “Dragobia Energy.” fq 44).

“A ka logjikë kjo?” pyet Diku. Sipas tij, gafat në lejet mjedisore janë nga më absurdet. Për shembull, ekspertët që kanë hartuar raportin e ndikimit në mjedis të “Valbona Project Company” shkruajnë se” ka zogj, kafshë, peshk e të tjera lloje endemike apo ekzotike .” (fq 35) Për shkak të këtyre gafave, por edhe sepse mendojnë se gjatë hartimit të raporteve të ndikimit në mjedis nuk është paraqitur me vërtetësi se si do të ndryshojë i gjithë ekosistemi i zonës nga ndërtimi i këtyre HEC-eve, një

Turistë në Valbonë / Y.Dyrmishi

grup prej 8 ekspertësh të pavarur kanë hartuar një oponencë teknike të Vlerësimit të Ndikimit në Mjedis të projektit të “Dragobi Energy.”

“Nga vështrimi dhe studimi i VNMKD (Raporti) është konstatuar se Vlerësimi i Ndikimit në Mjedis përmban shumë mangësi dhe konkluzione me të meta serioze,” thuhet në raportin e tyre.

“VNM-ja është sa amatore, po aq dhe jo reale, madje megjithëse konsiderohet VNM, ajo s’ka prekur asgjë nga mjedisi, si ai peizazhor, klimaterik (sa do të reduktohet avullimi, sa do të zvogëlohet niveli i oksigjenit në ujë, kush janë llojet dhe habitatet që preken etj.)” shton raporti. Bazuar në rishikimet e ekspertëve të pavaruar të fushave të ndryshme – duke përfshirë ekologjinë, florën dhe vegjetacionin, faunën, peizazhin, aspektet sociale dhe etike – studimi gjeti se ndikimi i dy hidrocentraleve në kaskadën e Dragobisë mbi florën dhe faunën tokësore e ujore është i fuqishëm, ndërkohë që ka pasur të meta serioze në metodologjinë dhe strukturën e VNM-së, neglizhim të përgjithshëm të ndikimeve, analizë sipërfaqësore të masave zbutëse (e ndikuar kjo nga mungesa e të dhënave), analiza sipërfaqësore (madje mungesë) të ndikimeve të devijimeve dhe zvogëlimit te rrjedhës së ujit mbi larminë biologjike të ujërave të ëmbla dhe habitateve përreth.

“Devijimet e ujit përmes tuneleve dhe zvogëlimi i sasisë së ujit në shtratin lumor do të shoqërohet me pasoja mjedisore të pariparueshme,” thonë ekspertët në raportin prej 15 faqesh, që i është dërguar që prej një muaji ministrisë së Mjedisit dhe i kërkohet që të rishikohet edhe një herë kjo leje mjedisore.

Zamir Dedej, kreu i Agjencisë Kombëtare të Zonave të Mbrojtura, shpjegon se e ka marrë në dorë këtë raport dhe se po përpiqen që të gjejnë zgjidhjet se si mund të veprohet në këto raste.

“Jam shumë dakord që leja e mjedisit e marrë në 2013-ën për HEC-et e Çeremit dhe Dragobisë ka disa non sense. Nuk ka analiza, nuk përmendet fare që jemi park kombëtar, analiza dhe të dhënat e sasisë hidrologjike shpesherë janë të gabuara,” tha ai. “Por nga ana tjetër, ligji thotë që lejen e mjedisit mund ta kundërshtosh deri në një muaj pasi është paraqitur, gjë që nuk është bërë,” shtoi Dedej.

Sipa Dedejt, ministria e Mjedisit dhe Këshilli i Ministrave duhet të marrin një vendim për ta hedhur poshtë këtë leje, por për shkak se kontrata është firmosur nga ministria e Ekonomisë, kjo vendimmarrje është ligjërisht komplekse sepse mund të jetë pikënisje nga koncesionari për një padi civile kundër qeverisë.

“Në këtë pikë, i kemi duart e lidhura, por megjithatë ne kemi bërë gati vërejtjet tona në aspektin mjedisor për këto leje, dhe po i dër-

pany”, kontestimet e ngritura nga aktivistët mjedisore për projektin e saj janë të pabaza dhe po bëhen vetëm për të bërë zhurmë.

“Pretendimet e ngritura nga ambientalistët mbi VNM-në nuk janë të vërteta, është pretendim subjektiv me tendencën e mirëfilltë për të qenë i zhurmshëm,” tha kompania.

“Vetëm një pjesë e projektit do të zhvillohet brenda zonës së mbrojtur, dhe kjo pjesë është marrë parasysh që në dokumentat standarde të tenderit, ku paraqiten terma të cilat janë detyrime kontraktuale,” shtoi kompania.

Konsultime me të “vdekurit?”

Konsultimet me publikun janë një tjetër pikë e ‘nxehtë” e debatit për vlefshmërinë e dokumentacionit që kanë paraqitur firmat koncensionare.

“Dragobia Energy” ka paraqitur si provë një listë me firmat e 20 personave, ndërsa ai i “Valbona Energy Company” është mjaftuar vetëm me 12 firma. Por pas publikimit të këtyre listave emërore, banorët kanë reaguar duke thënë se firmat janë falsifikuar.

Agim Gjyryqi, më 11 prill kishte dalë në sheshin e Bajram Currit për t’iu bashkuar protestës për mbrojtjen e Valbonës nga HECet. Aty mësoi për herë të parë se e kishte emrin në listën e banorëve që kanë kanë fimosur dhe i kanë dhënë miratimin subjektit “Valbona Project Company” sh.p.k që të ndërtojë 9 HEC-e në kaskadën e Valbonës. E takuam në protestë Agimin dhe ishte krejtë-

Lugina e Valbonës

gojmë pranë të gjitha institucioneve për të parë nëse së paku mund të rishikohen këto kontrata,” tha Dedej.

“Unë vazhdoj të përsëris, dhënia e këtyre lejeve koncensionare ka qenë një vendimmarrje vetëm politike, dhe duhet prapë vetëm një vendimmarrje politike për ta zgjidhur këtë çështje,” shtoi ai.

Gëzim Pani, dretori i “Dragobia Energy” shprehet se VNM-ja e analizuar nga ekspertët e pavaruar është vetëm një nga VNM-të e shumta të projektit, i cili ka një dosje voluminoze kur vlerësohet ndikimi i tij në mjedis.

“VNM-ja është përpiluar e shqyrtuar nga dy grupe të ndryshme ekspertësh të licencuar nga ministria e Mjedisit. Gjithashtu, VNMja ka kaluar shumë filtra institucionale nga ekspertë të ndryshëm, ka pësuar ndryshimet e nevojshme dhe është aprovuar më shumë se njëherë,” tha Pani. Ai i ftoi ekspertët e pavarur që kanë shqetësime në lidhje me VNMnë t’ia drejtojnë shqetësimet e tyre kompanisë; megjithatë, shtoi se jo çdo oponencë mund të jetë e saktë.

“Ne kemi kaluar me sukses disa vlerësime të VNM-së dhe fakti që ka një oponencë që nxjerr shkelje, nuk do te thotë që domosdoshmerisht ka shkelje – kjo e thënë pa paragjykuar aftësitë e ekspertëve që kanë bërë këtë oponencë vullnetare,” nënvizoi Pani. Për kompaninë “Valbona Energy Com-

detyrimet ligjore me korrektesë, duke organizuar konsultimin, ftuar komunitetin vendas, që kanë plotësuar dhe firmosur vetë të gjitha gjeneralitetet, prezantuar projektin e të tjera me radhë. Në qoftëse ndonjë nga personat e pranishëm, me dije, me keqdashje apo për mungesë pjekurie, mund të ketë kryer një proces të rremë identifikimi, përgjegjesia nuk mbetet mbi ne.” Për shkak të pretendimeve për abuzime në tërësi gjatë procedurave të konsultimit publik, autoritet e kanë parë të domosdoshme ta ndryshojnë duke forcuar rregullat. Tashmë nuk do të jetë vetëm një konsultim i thjeshtë, por banorët duhet të lëshojnë një deklaratë koncensioni dhe të firmosin një për një deklaratën dhe jo në grup.

Kush do të ndërtojë në Valbonë?

Kompania Gener2, që është në pronësi të biznesmenti të njohur Bashkim Ulaj duket se do të ndërtojë pjesën më të madhe të HECeve mbi lumin Valbonë. Zyrtarisht, Gener2 shprehet se ajo është zhvilluese dhe ndërtuese vetëm e 2 HEC-eve dhe konkretisht HEC Dragobia dhe HEC Çerem,nëpërmjet kompanisë së saj “Dragobia Energy” .

“Përsa i përket numrit të hidrocentraleve që do të ndërtohen në lumin e Valbonës, në rradhë të parë duhet sqaruar që ne si kompani kemi një projekt të vetëm me 2 hidrocentrale dhe nëqoftëse ka 12 hidrocentrale të tjera për t’u ndërtuar, atëherë duhet t’u drejtoheni kompanive përkatëse,” tha kom-

Catherine Boihne, e cila drejton protestën e banorëve

sisht i habitur kur pa emrin në listë. “Unë jam banor i qytetit të Bajram Currit dhe nuk kam asnjë lidhje me zonën ku po ndërtohen këto HEC-e. Kështu që nuk ka përse më kërkohet mua mendim të ndërtohet apo jo aty… Unë nuk kam firmosur asnjë letër dhe as kam qenë në ndonjë takim, por edhe sikur të kisha qenë nuk do të kisha firmosur asnjëherë,” tregon Agim Gjyryqi. Por ky nuk është rasti i vetëm. Catherina Bohne pretendon se i tillë është edhe rasti i banorit Ram Aliaj nga fshati Dragobi, që rezulton që pas konsultimeve të zhvilluara nga “Dragobia Energy”, të ketë firmosur më 3 prill të 2013, duke i dhënë miratimin për ndërtimin e HECit në fshatin e tij. “Në të vërtetë, ky person ka vdekur më 5 prill të 2010-ës, siç edhe vërtetohet nga certifikata e tij e vdekjes,” thotë Catherine duke na treguar certifikatën e vdekjes. Gëzim Pani, që ka drejtuar prej fillimit projektin “HEC Dragobia”, në një reagimin zyrtar nga Gener2 i thotë BIRN se “publiku është njoftuar sipas ligjeve në fuqi.

Personave prezentë u është shpjeguar projekti dhe ashtu siç e parashikon ligji u është kërkuar të vendosin emrin dhe firmën me dëshirë dhe vullnet të lirë”.

Ndërsa “Valbona Energy Project” i tha BIRN se nëse dikush ka kryer një proces të rremë identifikimi, atëherë përgjegjësia është individuale. “Nga ana jonë janë kryer të gjitha

pania Gener2 për BIRN. Por duket se Gener2 është edhe pas projekteve që do të zhvillojë “Valbona Project Company”, e cila sipas ekstraktit të QKRsë rezulton të jetë themeluar në gusht të 2010ës. Andri Kasneci, i cili është administrator i “Valbona Project” që nga 9 janari i 2014-ës, ka qenë për tre vite me radhë drejtor i prokurimeve pranë Gener 2, konkretisht për periudhën korrik 2010- gusht 2013. Si për koicidencë, edhe kontrata koncensionare e “Valbona Project” është firmosur pikërisht në gusht të 2013-ës, ndërsa procedurat për projektin kanë nisur që në vitin 2010. Një tjetër “rastësi” që i lidh këto dy kompani është edhe fakti se numri i telefonit fiks që “Valbona Project” ka deklaruar në ekstraktin e QKR-së i përket kompanisë Gener2.

BIRN e mësoi këtë fakt gjatë përpjekjeve për t’i marrë një reagim mbi kontestimet e projektit administratorit Kasneci, por në anën tjetër të receptorit u përgjigj një vajzë: “Alo Gener2, me çfarë mund t’u ndihmojmë”.

Vetë kompania Gener2 e mohon që të ketë lidhje me kompaninë dhe projektet që po zhvillon “Valbona Project” dhe shpjegon se e vetmja lidhje mes tyre është fakti që janë asistuar nga e njëjta kompani e huaj për hartimin e projektit. Ndërsa sa i përket numrit të telefonit fiks, Gener2 shprehet se do të kërkojë

Qershor 2016

menjëherë që të ndryshohet kjo e dhënë në QKR. Kompania e tretë që do të ndërtojë mbi gjurmët e HEC-it të kohës së komunizmit është “Tplan,” në pronësi të Flamur Bucpapaj, një biznesmen i njohur në fushën e ndërtimeve.

Turizëm vs. Energji Në shtator të 2015-ës, Qendra Rajonale e Mjedist (REC) përgatiti një studim alternativ për ndikimin social, ekonomik dhe mjedisor të HEC-eve të vegjël në rrjedhjet ujore në Shqipëri, ku është përpjekur të bëjë një analizë midis asaj që përfitojmë dhe humbasim nga ndërtimi i HEC-eve.

Sipas REC, kontributi i sektorit të energjisë elektrike si rrjedhojë e licencimit të mbi 500 HEC-eve të vegjël, të mesëm dhe të mëdhenj mendohet të jetë vetëm 2% e Prodhimit Kombëtar Bruto, PKB, ndërsa kontributi total i turizmit në PKB-në e vendit mendohet se ishte 13.9% për 2013.

“Nga këto shifra mund të arrijmë në përfundimin e përgjithshëm se licencimi për zhvillim të HEC-eve në zona siç janë parqet kombëtare, zonat e mbrojtura dhe zonat me vlera të larta turistike përveçse përbën një dëm mjedisor me ndikim negativ të drejtpërdrejtë në ekonominë dhe punësimin në vend, kryesisht ekoturizmit, turizmit natyror, ujor dhe më gjerë,” shkruan REC. Për deputetin e Partisë Socialiste, Besnik Baraj, anëtar i komisionit të veprimtarisë prodhuese dhe pjesë e departamentit të kimisë në fakultetin

pse koha për të realizuar investimin e tyre ka kaluar, qeveria vazhdon t’u rinovojë licencat ose të miratojë ndryshime në projekt. Caci vuri në pikëpyetje edhe idenë që HEC-et në Valbonë duhet të anulohen, sepse ndikojnë negativisht turizmin. “Edhe këtu unë kam një pyetje: a ka ndonjë plan se ku dhe kur do të investohet për turizmin? Nëse heqim këto 200 milionë euro investime nga HEC-et në Valbonë, nga turizmi ç’plan kemi?”

Sipas tij, të dyja palët, si qeveria edhe biznesi nuk janë treguar seriozë për sa i përket lejeve koncesionare për ndërtimin e HECeve. “Të mos harrojmë se nga 526 HEC-e, vetëm 70 prej tyre janë vënë në punë apo janë në proces investimi, pra për mendimin tim vetëm këto 12% janë investitorët seriozë, ndërsa pjesa tjetër janë investitorë joseriozë që e kanë biznes një leje koncensioni dhe në çdo kafene që të dalësh shitet nga një hidrocentral. Po ashtu dhe institucionet shtetërore që japin kaq shumë dhe pa kriter nuk janë seriozë,” përfundoi ai.

Megjithatë, Gëzim Pani i “Dragobia Energy” i tha BIRN që zhvillimi i projekteve energjitike në luginën e Valbonës, ndryshe nga sa perceptohet, nuk është në dëm të turizmit lokal. “Përkundrazi, në sajë të këtij projekti do të rehabilitohen disa dëmtime në mjedis, si mbushje gropash, mbjellje pemësh, sistemime të vendeve ku ka rrëshqitje, etj, gjë që e bën zonën më estetike dhe më atraktive për turistët,” tha ai.

Kanali i ri i HEC T-plan

e shkencave të Natyrës, ndërtimi i HEC-eve në një zonë të mbrojtur me ligj është krejtësisht absurd.

“Nuk ka pse të komprementohet një zonë e tillë, pasi në këtë rast është kompromentuar edhe legjislacioni shqiptar që parashikon ndërhyrjet në zonat e mbrojtura të bëhen në harmoni në mjedisin,” tha Baraj. “Natyra është i vetmi avantazh që ne kemi, por ne po duam ta shkatërrojmë me duart tona. Unë nuk e di se çfarë mund të ofrojë Shqipëria në fushën e turizmit përveç natyrës së paprekur.

Turistët nuk vijnë se kemi komoditet më të mirë në hotele, pastërti më të madhe, etj,” shtoi Bare.

Kreu i shoqatës së Energjisë së Rinovueshme, Mihail Caci, thotë se qeveria shqiptare ka treguar një mungesë vizioni në lidhje me projektet hidroenergjetike në zona të mbrojtura dhe është ajo që duhet të mbajë përgjegjësi për lejet që janë dhënë dhe jo investitorët.

“Edhe Lura është Park i mbrojtur, por të gjithë e dimë se çfarë ka ndodhur me të, dhe aty nuk projektohet të ndërtohet asnjë HEC. Qeveria, pasi ka ngritur dhjetra agjenci, ka nxjerrë qindra ligje, akte nënligjore e udhëzime që rregullojnë procedurat e koncensioneve, kujt ia kërkon këtë përgjegjësi?”- pyet Caci. Sipas Cacit, shumica e investitorëve në hidroenergji nuk janë seriozë, por edhe

eksploron të gjitha mundësitë për të gjetur një zgjidhje që kënaq si investitorët, por edhe banorët e aktivistët që e kundërshtojnë investimin.

“Do të ishte e tepërt t’i kërkoje kësaj qeverie llogari për gjëra që janë bërë më parë dhe që do duan kosto të mëdha financiare për t’i zhbërë. Gjithësesi, ne jemi të gatshëm të gjejmë një zgjidhje që është edhe në ekuilibër me kërkesat që ka shoqëria,” tha Dardan Malaj, zëdhënës i ministrisë së Energjisë. Malaj shtoi se për shkak të shqetësimeve të ngritura nga organizatat mjedisore, aktivistë të pavarur dhe banorët e Valbonës, qeveria ka ngritur një grup pune për të adresuar zgjidhjen e konfliktit.

“Unë nuk dua të flas para kohe, por po shikohen të gjitha mundësitë se si mund të zbuten, pakësohen e zgjidhen problematikat e krijuara në harmoni qoftë me investitorët, zgjidhje që të jetë e pranueshme edhe për banorët dhe që patjetër të mbrojë mjedisin,” shtoi Malaj. Megjithatë një zyrtar që është pjesë e negociatave i tha BIRN se institucionet janë angazhuara që të gjejnë zgjidhje me sa më pak kosto dhe jo domosdoshmërisht më të volitshmen. “Ministria e Mjedisit, ministria e Bujqësisë që ka marrë administrimin e ujrave, ministria e Energjetikës dhe të gjitha institucionet e varësisë po përpiqen të gjejnë një zgjidhje me kosto minimale. Së pari, po negociojmë me ndërtuesit, nëse mund të gjendet mundësia që të spostohen

9

tendon se shteti i ka duart e lidhura.

“Shqyrtimi i aplikimeve për dhënie leje ndërtimore nga KKT-ja është një fazë proceduriale e cila bazën e ka tek kontrata koncensionare që ia ka dhënë të drejtën subjektit,” u shpreh ai.

“Rrjedhimisht, KKT-ja nuk mundet që të refuzojë dhënien e një leje ndërtimore pa patur shkaqe të arsyeshme ligjore. Në të kundërt, konsiderohet si pengesë e njëanshme e ushtrimit të të drejtës së fituar nga subjekti përmes kontratës koncensionare,” shtoi Malaj.

Ndryshe nga ai, Baraj i tha BIRN se në këto kushte, qeveria ka mjaftueshëm argumente për t’i anuluar lejet koncensionare në këtë zonë.

“Mendoj që aty ka kaq shumë shkelje, saqë këto koncensione janë të kompromentuara dhe qeveria mund të ketë argumente për t’i anuluar,” tha Baraj.

Sipas Barajt, ndërtimi i HEC-eve është miratuar në një zonë shumë sensitive ku ndalohen me ligj ndërhyrje të kësaj natyre. Ai thotë gjithashtu se lejet mjedisore janë bërë shkel e shko, sepse nuk është parë efekti akumulativ i HEC-eve.

“Duke qenë se në një gjatësi shumë të shkurtër parashikohen 14 HEC-e, ata nuk mund shihen si të shkëputur nga njëri-tjetri.

Studimet e vlerësimit në mjedis që unë kam parë në shumë raste janë ‘copy paste’ aq sa shumë herë kanë edhe gafa skandaloze,”

Kol Gjoni përballë bujtinës së tij në fshatin Rragam

I të njejtit mendim është dhe kompania tjetër, “Valbona Energy Company,” e cila i tha BIRN që kundërshtia e banorëve dhe aktivistëve mjedisorë kundër projektit ishte “miopike.”

“Veprat e ndërtuara nuk cënojnë turizmin, nuk dëmtojnë ambientin. Të ardhurat e siguruara nga turizmi i zonës, pa i nënvlerësuar ato, nuk krahasohen me vlerën e madhe të parave të derdhura për bizneset lokale nga ndërtimi i këtyre projekteve,” tha kompania.

Sipas “Valbona Energy Company” vetëm vlerat e tatimeve që do të paguhen në shtet nga këto projekte tejkalojnë të ardhurat e gjithë turizmit në zonë.

“Mos harrojmë të theksojmë se taksat që derdhen tek pushteti lokal rrisin mundësitë për zhvillimin e projekteve në shërbim të banorëve. Zinxhiri i të mirave që burojnë nga projektet është i madh dhe është subjekt i gjatë diskutimi dhe studimi,” tha kompania.

Në kërkim të zgjidhjeve Përballë kundërshtimeve të banorëve, akuzave për paligjshmëri dhe pretendimeve të investitorëve se i kanë të gjithë letrat në rregull, konflikti i krijuar në Alpet Shqiptare nga ëndrrat e autoriteteve për energji të lirë përbën një sfidë që nuk është e thjeshtë të zgjidhet.

E pyetur nga BIRN, qeveria pohoi se po

në zona më pak sensitive. Së dyti, çdo HEC-i do t’i vendoset një matës uji, për të monitoruar kështu sasinë e ujit që do të marrë nga rrjedha ujore,” tha zyrtari që kërkoi të mbetej anonim, sepse nuk ishte i autorizuar të fliste. Ndërkohë, Agjencia Kombëtare e Zonave të Mbrojtura ka bërë tashmë gati planin e menaxhimit të parkut kombëtar Valbonë, që ndonëse ka hasur fillimisht në disa kundërshti nga ministria e Energjetikës, do të kalojë në qershor për firmë në Këshillin e Ministrave. “Por edhe ky plan menaxhimi, do ta mbrojë zonën që nga momenti i miratimit e tutje, ndërsa nuk ka efekt për kontratat e nënshkruara më parë”, – na shpjegon i njëjti burim. Dëshira e qeverisë për të hyrë në negociata dhe për të parë mundësitë për rikonfigurimin e projekteve duket se nuk do të jetë një alternativë që koncensionarët do ta marrin në konsideratë. Gener2 i tha BIRN se ata e kanë riparë njëherë projektin dhe kontrata e tyre koncensionare ka klauzola të qarta. “Me autoritet shtetërore ne kemi një kontratë koncesionare me klauzola shumë të qarta dhe të mbështetura mbi legjislacionin përkatës. Për ne dhe për autoritetet ka një marrëdhënie që është ligjore,” tha Pani.

“Valbona Energy Company” nuk ka marrë ende leje ndërtimi nga Këshilli Kombëtar i Territorit, por edhe në këtë pikë Malaj pre-

thotë ai.

Baraj nënvizon se në këto projekte nuk është respektuar transparenca dhe firmat e konsultimeve publike janë falsifikuar.

“Ne duhet të bëjmë një bilanc numerik të asaj që fitojmë dhe asaj që humbin dhe ajo që humbasim nga mosshfrytëzimi i kapaciteteve turistike është jashtëzakonisht e madhe,” përfundoi ai.

Për profesor Aleko Mihon, nëse qeveria ka një vizion për zhvillim të qëndrueshëm, projektet e HEC-eve duhet të largohen nga Valbona.

“Ne po ecim qorrazi nëpër këto kontrata,” i tha ai BIRN. Ndërsa Olsi Nika, një tjetër aktivist mjedisor që e ka kthyer çështjen e Valbonës në kauzë të rëndësishme, i ka shpresat tek plani i menaxhimit të Parkut.

“E gjithë kjo ka ndodhur pasi mungonte plani i menaxhimit , që përcakton zonat ku mund të ndërhyhet dhe çfarë mund të ndërhyhet. Ai tashmë është gati dhe miratimi i tij do ta shpëtonte Parkun e Valbonës,” thotë Nika.

“Ne nuk duam të kënaqemi se nga 14 projekte të paraqitura do të ndërtohen vetëm 6 HEC-e, nga të cilat 4 do të jenë brenda parkut Kombëtar. Ne duam që brenda kësaj zone të mos ndërtohet asnjë HEC dhe ne për këtë do të luftojmë,” tha ai.

10

Qershor 2016

Ekspertët dhe shtetasit në vendet e Ballkanit po ndjekin me vëmendje zhvillimet e referendumit në Mbretërinë e Bashkuar mbi qëndrimin apo largimin nga BE-ja, duke peshuar ndikimin që do të ketë ai në anëtarësimin e vendeve të tyre në BE.

Opinion

Vendet e Ballkanit përgatiten për referendumin Britanik BIRN | Sarajevë, Zagreb, Tiranë, Sofje, Podgoricë

N

dërsa janë të zënë duke ndjekur ndeshjet e kampionatit Euro 2016, duke planifikuar pushimet verore dhe duke luftuar për të mbijetuar në sëmundjet e ndryshme politike, ekonomike dhe sociale në rajon, ballkanas po i kushtojnë gjithashtu vëmendje referendumit britanik “për të qëndruar apo dalë” nga BE-ja, i cili do të mbahet të enjten.

Anëtari boshnjak i Presidencës së Bosnjës, Bakir Izetbegoviç, tha për Associated Press se vota dërgon një “mesazh disi të dëshpëruar” për vendet që aspirojnë për anëtarësim në BE, por shtoi se Bosnja nuk do të dekurajohet.

Izetbegoviç theksoi se BE-ja do të mbetet një frymëzim për vendet që t’i nënshtrohen reformave të dhimbshme për t’u bashkuar me bllokun si një garanci e prosperitetit.

“Votimi në Mbretërinë e Bashkuar do të ketë një ndikim të konsiderueshëm në Bosnjë dhe Hercegovinë,” tha për BIRN Milosh Solaja, një profesor në Universitetin e Shkencave Politike të Banja Lukës.

“Nëse Britania del nga BE-ja, kjo do të inkurajojë të gjithë euro-skeptikët në vendin tonë, ashtu si në pjesën tjetër të kontinentit… Nga ana tjetër, nëse qytetarët britanikë vendosin të qëndrojnë në BE, kjo do të ndihmojë të gjithë ata që mbështesin Projektin Europian.”

Brexit shihet si zgjerim i dëmshëm

Solaja dhe të tjerë zyrtarë dhe ekspertë vërejnë se referendumi i ardhshëm i Mbretërisë së Bashkuar do të ndikojë në rajonin e Ballkanit në mënyra të ndryshme.

Një dalje e mundshme Mbretërisë së Bashkuar nga BE-ja do të ketë ndikim të madh të drejtpërdrejtë në të ardhmen e BE-së, thonë ekspertët, duke nxitur skeptikët e BE-së në të gjithë Europën dhe duke bllokuar zgjerimin e mëtejshëm për vite me radhë.

Nga ana tjetër, një vendim për të qëndruar në BE do të nxisë procesin e integrimit europian, që shumë njerëz në Ballkan shpresojnë se do të përfshijë edhe vetë Ballkanin.

Në një editorial të kryeministrit të Shqipërisë, Edi Rama, botuar në UK Times në prill, Rama shkruan: “Si një mik i Britanisë, shpresoj sinqerisht që të votoni për të qëndruar”.

Ai përfundoi: “Unë jam i sigurt se Britania në BE është gjëja më e mirë për Europën dhe Shqipërinë”.

Pikëpamjet e tij janë reflektuar edhe në deklaratën e fundit të Izetbegoviçit në

të cilën ai tha se britanikët do të gabojnë në qoftë se largohen nga “territori i qeverisur më mirë në botë”, e cila është aq i dëshirueshëm nga shumë njerëz që largohen nga konflikteve të gjithë botën.

Miodrag Vlahoviç, ish-ministri i jashtëm i Malit të Zi, ishte më pak optimist.

Ai i tha BIRN se sidoqë shtetasit e Mbretërisë së Bashkuar të vendosin të enjten, Ballkani ka përpara kohë të vështira.

“Entuziazmi për zgjerimin është zhdukur prej kohësh në shumë kryeqytete europiane dhe edhe më shumë te taksapaguesit europianë,” tha ai, duke shtuar se ballkanasit e dëgjojnë qartë këtë mesazh.

“Lodhja” nga zgjerimi dhe ndikimi në rritje i Rusisë në rajon kanë bindur disa njerëz dhe zyrtarë të kundërshtojnë anëtarësimin e Malit të Zi në BE dhe NATO, vuri në dukje ai.

“Ndershmëria duhet të vlerësohet, s’ka rëndësi se nga ku ajo vjen,” tha ai, duke shtuar se në qoftë se Britania del nga BEja, anëtarësimi eventual i Malit të Zi në NATO do të bëhet edhe më i rëndësishëm.

Shumica e analistëve shqiptarë, ashtu si kolegët e tyre në pjesën tjetër të Ballkanit, besojnë se Britania e Madhe duhet të mbetet në BE. Ilva Tare, një moderatore e një programi televiziv politik në Ora Neës në Shqipëri, vuri në dukje pasojat negative të Brexit për shtetasit britanikë gjithashtu. “Unë besoj se britanikët nuk do të ndjehen mirë në qoftë se në çdo kalim kufitar në Europë, ata do të duhet të tregojnë pasaportat e tyre, ose të kalojnë nëpërmjet kontrolleve të policisë,” tha ajo.

Zeljko, një 57-vjeçar nga Sarajeva, tha se ishte optimist se Britania e Madhe do të qëndrojë në BE. “Unë nuk jam i shqetësuar në lidhje me këtë referendum, për stabilitetin e BE-së… Mendoj se Britania e Madhe do të mbetet në BE, edhe pse është e vërtetë se ata gjithmonë e kanë parë veten më pranë SHBA-së,” vuri në dukje ai.

Por, ai ka pranuar se ky referendum mund të frymëzojë lëvizje të ngjashme në vende të tjera të BE-së në të ardhmen. “Ky referendum mund të paraqesë një rrezik të vërtetë për BE-në ngaqë mund të nxisë referendume të tjera në zona që mund të votojnë për pavarësi… si Katalonja në Spanjë,” paralajmëroi ai.

Shumë ballkanas janë apatik rreth referendumit:

Megjithatë, disa njerëz në Ballkan janë indiferent në lidhje me pasojat e daljes së

Mbretërisë së Bashkuar, sepse për ata ky vend mbetet destinacioni më i vështirë ku mund të udhëtosh në krahasim me vendet e tjera të BE-së.

“Shqiptarët e kanë shumë të vështirë të marrin viza turistike për në Mbretërinë e Bashkuar, kështu që nuk besoj se do të përbënte ndonjë ndryshim për në nëse Mbretëria e Bashkuar qëndron apo jo në BE,” tha për BIRN Xhanfize Peçi, 55 vjeçe.

Debati publik në Bullgari mbi votimin në Mbretërinë e Bashkuar ka qenë i heshtur.

Qeveria e Bullgarisë ka shprehur mbështetje për qëndrimin e Britanisë në BE, me ministrin e jashtëm, Daniel Mitov, që e krahasoi BE-në pa Mbretërinë e Bashkuar me “Kampionatin Europian të futbollit pa ekipin e Mbretërisë së Bashkuar dhe golat e Ëayne Rooney”.

Në një artikull që zv/kryeministrja e Bullgarisë e cila është në krye edhe të politikave europiane, Meglena Kuneva, të botuar në gazetën Capital më 19 qershor, ajo thotë se Bullgaria është një mbshtetëse e vendosur e qëndrimit të Mbretërisë së

“Entuziazmi për zgjerimin është zhdukur prej kohësh në shumë kryeqytete europiane dhe edhe më shumë te taksapaguesit europianë,” tha ai, duke shtuar se ballkanasit e dëgjojnë qartë këtë mesazh. “Lodhja” nga zgjerimi dhe ndikimi në rritje i Rusisë në rajon kanë bindur disa njerëz dhe zyrtarë të kundërshtojnë anëtarësimin e Malit të Zi në BE dhe NATO, vuri në dukje ai.

Bashkuar në BE, por shtoi se Bullgaria “duhet të jetë gjithashtu gati për një tjetër opsion”.

Ajo paralajmëroi se një “Brexit” mund të ndikonte në presidencën e parë të BEsë nga Bullgaria, e programuar për në vitin 2018, duke qenë se duhet të kryhet në partneritet me dy vende të tjera të BE-së, me Estoninë dhe Britaninë.

Megjithatë, kjo ka pak gjasa, duke qenë se sipar Marrëveshjes së BE-së, edhe nëse Mbretëria e Bashkuar del nga BE-ja, ajo ende do të marrë pjesë në procesin e marrjes së vendimeve në BE edhe për dy vjet në vazhdim pas deklarimit se dëshiron të dalë nga ajo.

Diaspora e Bullgarisë në Mbretërinë e Bashkuar është më e zëshmja për rreziqet e daljes së Mbretërisë së Bashkuar nga BE-ja. Sipas Anketimit të Përvitshëm Britanik në vitin 2014, janë 65,000 bullgarë në Britani. Kjo shifër nuk përfshin mbi 6000 bullgarë që studiojnë atje, si dhe shumë punëtorë të paregjistruar.

Ivaylo Iaydjiev, një hulumtues bullgar në Universitetin e Oksfordit thotë se shtetasit britanikë e perceptojnë BE-jë më tepër si një bashkim tregtar sesa si një “zgjedhje qytetërimi”.

Ai tha për gazetën Capital se, duke marrë në konsideratë rolin qëndror që ka marrë emigracioni në fushatën e referendumit në Britaninë e Madhe, do të ishte “një iluzion të mendosh se nuk do të kishte një limitim dramatik të lirisë së punës dhe lëvizjes së bullgarëve pas një Brixiti të mundshëm”.

Vendi më i ri anëtar i BE-së, Kroacia, gjithashtu qëndron larg argumenteve mbi referendumin e Britanisë së Madhe.

Vendi mbetet i shqetësuar me thellimin e krizës politike që me shumë gjasa do të çojë në zgjedhje të reja e të jashtëzakonshme në muajt e ardhshëm.

Ekspertë nga Raiffeisenbank Austri, RBA, në Kroaci vunë re se vëllimi i tregtisë midis Kroacisë dhe Mbretërisë së Bashkuar arriti në 1.2-1.7 për qind të importeve dhe eksporteve të Kroacisë midis vitit 2010 dhe 2015. Prandaj, ekonomia kroate nuk do të vuante shumë nga cilido qoftë rezultati i referendumit, thonë ata.

Edhe pse turistët britanikë e vizitojnë gjithnjë e më shumë Kroacinë dhe konsiderohen shpenzuesit më të mëdhenj ndër turistët në Kroaci, analistët e RBA-së thanë se rezultati i referendumit në Britaninë e Madhe nuk kishte gjasa të ndikonte tek numri i turistëve britanikë që vizitojnë vendin.

Qershor 2016

Analizë

Rezultati final, i cili ishte 52 për qind pro daljes dhe 48 për qind pro qëndrimit në BE, i dha fund gjithashtu edhe karrierës së David Cameron, i cili lajmëroi dorëheqjen e tij.

Revolta provinciale i jep fund odisesë së Britanisë në BE Marcus Tanner | BIRN | Londër

Votat e kombinuara të Londrës dhe Skocisë nuk mjaftuan për të dalë mbi revoltën e klasës punëtore kundër elitave politike dhe BE-së

N

jë katastrofë politike për kryeministrin e Britanisë, David Cameron dhe një katastrofë edhe më e madhe për BE-në u shpalos pas orës 12:30 të të premtes në mëngjes – dy orë e gjysmë pasi u mbyll votimi në referendumin historik të zhvilluar nga Britania për daljen nga BE-ja.

Panelistë të mbledhur në studion e BBC-së në Londër shtangën kur erdhën rezultatet e para nga zona industriale verilindore e Anglisë – Njukasëlli dhe Sanderlendi, zemra e Partisë Laburiste.

Si një qytet i begatë universitar me një popullsi të madhe të re dhe të diplomuar, Njukasëlli pritej të votonte masivisht për qëndrimin në BE. Votimi në Sanderlend pritej të ndahej në mënyrë të barabartë.

Në vend të kësaj, rezultati ishte pothuajse saktësisht 50 me 50 në Njukasëll, ndërkohë që Sanderlendi votoi me një diferencë të jashtëzakonshme për “Brexit”.

Vlera e paundit ra brenda pak minutash ndërsa tregtarët kapën domethënien e këtyre rezultateve dhe nxituan të shisnin stoqe të valutës së Mbretërisë së Bashkuar.

Loja për qëndrimin në BE ishte rritur që para se të dilte rezultati i votimeve edhe në pjesën tjetër të vendit.

Më vonë të premten në mëngjes, pasi erdhi rezultati pro-BE-së nga Londra, kampi që donte dalje nga BE-ja u mblodh shkurtimisht.

Por votat e kombinuara të kryeqytetit – ku njerëzit kanë votuar 4: 1 për të qëndruar në BE – dhe ato të Skocisë, nuk ishin të mjaftueshme për të shuar atë që po rezultonte të ishte një rebelim provincial anglez – jo vetëm kundër BE-së, por edhe kundër autoriteteve politike në përgjithësi dhe Londrës.

Rezultati final, i cili ishte 52 për qind pro daljes dhe 48 për qind pro qëndrimit në BE, i dha fund gjithashtu edhe karrierës së David Cameron, i cili lajmëroi dorëheqjen e tij.

Kjo ishte gjithashtu një goditje shumë e madhe për anketuesit, të cilët – njësoj si në zgjedhjet e fundit të përgjithshme në Mbretërinë e Bashkuar – u keqkuptuan.

Deri në mbylljen e qendrave të anketimit të enjten në orën 22:00, anketuesit

Në Europë,

kishin parashikuar një fitore të ngushtë, por bindëse për qëndrimin në BE. Vrasja tronditëse e deputetes pro-qëndrimit në BE javën e kaluar nga një fanatik i çmendur i ekstremit të djathtë ishte një tjetër faktor që u shfaq për të penguar fushatën e Largimit dhe për të ndihmuar nismën e atyre që ishin pro-qëndrimit në BE. Megjithatë, në fund, vrasja e Jo Cox, këshillat e kombinuara të udhëheqësve të tre partive kryesore politike, thirrjet e shumicës së liderëve të bizneseve, deklaratave plot pasion të shumë njerëzve të famshëm dhe yjeve të sportit dhe paralajmërimet dramatike nga ekonomistë ekspertë nuk arritën të ndikonin masën e votuesve.

Siç e tha edhe reporteri i Guardian, Matthew D’Ancona: “Ata i dëgjuan paralajmërimet, dëgjuan ekspertë të të gjitha llojeve t’u thoshin atyre se Brexit nënkupton katastrofë, panë kryeministrin ndërsa ai u kërkonte atyre të mos ndërmerrnin një rrezik të tmerrshëm. Dhe përgjigja e tyre ishte: Mbushuni!”.

Për kryeministrin Cameron, është mëse e qartë se vendimi për të mbajtur një referendum mbi BE-në, me shpresën për t’i dhënë fund viteve të debateve mbi Europën, ishte një gabim fatal.

Cameron e mbajti votimin për të hesh-

11

tur agjitatorët kundër BE-së brenda Partisë së tij Konservatore, për të konfirmuar lidershipin e tij dhe për të ribashkuar vendin rreth një programi “reformimi” të BEsë.

Në vend të kësaj, referendumi bëri të kundërtën, duke ndarë në dy pjesë si partinë qeverisëse ashtu edhe vendin.

Në Skoci, ka pasur parashikime të menjëhershme se votimi për daljen do t’i hapë rrugë një referendumi të ri për pavarësi – të cilin separatistët e zemëruar pro-BE-së kanë gjasa ta fitojnë.

Në Europë, impakti i votimit do të jetë afatgjatë dhe shkatërrues.

Ai mund të ushqejë ndjenja nacionaliste dhe separatiste në të gjithë kontinentin, të ngazëllejë ekstremin e djathtë dhe të alarmojë aleatët e Mbretërisë së Bashkuara në Europën Lindore, Skandinavi dhe Gjermani.

Për vendet që synojnë të hyjnë në BE, si Serbia, Mali i Zi, Shqipëria dhe Maqedonia, rezultati i referendumit është gjithashtu një pengesë e madhe.

Të paktën për dy vitet në vazhdim, energjia e BE-së do të shpenzohet me diskutimet mbi kushtet e largimit të BE-së.

Vitet në vazhdim do të jenë një rrugë me shumë pengesa si për Mbretërinë e Bashkuar ashtu edhe për Europën.

impakti i votimit do të jetë afatgjatë dhe shkatërrues.

Ai mund të ushqejë ndjenja nacionaliste dhe separatiste në të gjithë kontinentin, të ngazëllejë ekstremin e djathtë dhe të alarmojë aleatët e Mbretërisë së Bashkuara në Europën Lindore, Skandinavi dhe Gjermani.

Për vendet që synojnë të hyjnë në BE, si Serbia, Mali i Zi, Shqipëria dhe Maqedonia, rezultati i referendumit është gjithashtu një pengesë e madhe.

Të paktën për dy vitet në vazhdim, energjia e BE-së do të shpenzohet me diskutimet mbi kushtet e largimit të BE-së.

Vitet në vazhdim do të jenë një rrugë me shumë pengesa si për Mbretërinë e Bashkuar ashtu edhe për Europën.

12

Qershor 2016

Dështimi i kushtueshëm i TEC-it të financuar nga Banka Botërore Nga viti 2004 deri në vitin 2011, Korporata e Elektroenergjitke Shqiptare, KESH, harxhoi 130 milionë dollarë si pjesë e një projekti të financuar nga Banka Botërore për të ndërtuar një termocentral në bregdetin e Vlorës; i cili 5 vjet më vonë vazhdon të mos punojë për shkak të defekteve në projketimin dhe zbatim, ndërkohë që thith miliona të tjera në trajnime dhe konsulenca edhe pse shpresat për ta vënë në punë janë të vakta.

Blerina Hoxha | BIRN | Tiranë

N

ë vitin 2002, Shqipëria u përball me krizën e parë të madhe elektroenergjetike. Si përgjigje ndaj krizës pesë kompani të njohura ndërkombëtare u punësuan nga një projekt i financuar nga një kredi e Bankës Botërore për Shqipërinë për të gjetur një zgjidhje. Zgjidhja që ato propozuan rezultoi në një projekt tjetër të Bankës Botërore, i cili pasi shpenzoi mbi 130 milionë dollarë ndërtoi një termocentral i cili sot rezulton zgjedhja më e gabuar e mundshme. Projekti i Bankës Botërore, i cili synonte t’i jepte fund krizës së vazhdueshme elektroenegjetike shqiptare, dështoi të japë rezultate duke lënë pas një faturë financiare të kripur dhe në rritje për taksapaguesit shqiptarë. Projekti që synonte të rriste prodhimin e energjisë elektrike nëpërmjet diversifikimit të burimeve të energjisë, ndërtoi një termocentral me cikël të kombinuar nafte dhe gazi, i cili ka kosto tepër të lartë prodhimi si dhe nuk është vënë dot të punë, pesë vite pasi ndërtimi mbaroi. Një seri gabimesh në projektim dhe në zbatim- për shkak punës jo cilësore të kompanisë ndërtuese që u përzgjodh me procedurat e Bankës Botërore – sollën një numër problemesh teknike të cilat e kanë mbajtur termocentralin jashtë pune që nga përfundimi i ndërtimit pesë vjet më parë dhe parashikohet se nuk ka mundësi për t’u vënë në punë së paku për edhe pesë vjet të tjera – ndërkohë që taksapaguesit shqiptarë paguajnë kredinë. Dokumentet e Bankës Botërore të siguruara nga BIRN tregojnë që TEC i Vlorës ka qenë vetëm një nga projektet energjetike të dështuara të institucionit financiar ndërkombëtar në Shqipëri.

Në total nga viti 1995 e deri sot Banka Botërore ka investuar mbi 1.8 miliardë dollarë në në këtë sektor dhe një pjesë e konsiderueshme e projekteve të saj janë shpallur të dështuar nga vetë vlerësimet e Bankës. E pyetur nga BIRN, Banka Botërore ia faturoi përgjegjësinë e dështimit të projektit të TEC-it të Vlorës Korporatës Elektroenergjetike Shqiptare, KESH. Ndërsa KESH tha se kishte akoma shpresa për ta rivënë në punë, pasi TEC-i do të rriste sigurinë e furnizimit me energji elektrike të vendit. “Përpjekjet e vazhdueshme të Koporatës Elektroenergjitike Shqiptare janë tregues i vullnetit për të rivënë në punë TEC-in e Vlorës,” tha KESH nëpërmjet një deklarate të shkruar. “Kjo do të ishte në funksion të shtimit të kapaciteteve gjeneruese, që do të rrisnin prodhimin e përgjithshëm vendas, duke ndikuar ndjeshëm në sigurinë e furnizimit me energji elektrike si edhe në sigurinë e sistemit elektroenergjetik shqiptar, pasi

TEC Vlora është projektuar të shërbejë si një ‘backup energjetik’,” shtoi Korporata.

Termocentrali që nuk punoi kurrë Fillimisht ideja për të ndërtuar një termocentral me naftë të importuar lindi në vitin 2002 nga një studim i kryer nga një konsorcium me pesë kompani të njohura ndërkombëtare, të cilat u punësuan nga një projekt i Bankës Botërore për të analizuar krizën elektroenergjetike shqiptare të asaj kohe si dhe për të propozuar zgjidhjet e mundshme.

Në atë kohë, ekonomia e Shqipërisë po rritej me 6 deri të 7 për qind në vit, gjë që nënkuptonte se konsumi i energjisë elektrike mund të rritej me deri 6 për qind në vit për të arritur në 10.7 miliardë kWh në vitin 2015.

Studimi i vitit 2002 u bë në një kohë kur Shqipëria po vuante një nga krizat më të rënda elektroenergjetike në histori, krizë e shkaktuar nga rënia e papritur e prodhimit në hidrocentrale dhe mungesës së linjave të transmetimit dhe kostove të larta të importit të energjisë elektrike.

Vendi përballej me dy alternativa për zgjidhjen e krizës së energjisë elektrike: ndërtimin e lidhjeve të interkonjeksionit me vendet fqinje për të importuar rreth 30-40 për qind të energjisë së konsumuar çdo vit ose ndërtimin e kapaciteteve të reja gjeneruese. Projekti me titullin premtues “Ristrukturimi dhe Gjenerimi i Prodhimit të Energjisë” nisi përgatitjet në vitin 2003, bazuar në studimet e kryera nga një projekt i mëparshëm i Bankës Botërore, i cili qe mbyllur pa sukses. Fillimisht, projekti parashikonte ndërtimin e një termocentrali me fuqi të instaluar prej rreth 100 MW, i cili do të shërbente për të mbuluar një pjesë të deficitit të energjisë elektrike të vendit, do të stabilizonte rrjetin, do të rriste eficencën e prodhimit të energjisë në Kaskadën e Drinit dhe cilësinë e furnizimit me energji në zonën turistike të bregdetit të jugut si dhe do të sillte reduktimin e humbjeve në rrjet. Projekti vlerësohej fillimisht të kushtonte 113 milionë dollarë dhe parashikohej të përfundonte në vitin 2008. Në fakt, projekti kushtoi në total 130 milionë, u mbyll në vitin 2012 ndërsa termocentrali që ndërtoi rezultoi difektoz, me kosto tepër të lartë dhe praktikisht i papërdorshëm. Në fund, Banka Botërore e shpalli projektin në një vlerësim të vetin me rezultat “relativisht të pakënaqshëm”, ndërsa konsumatorët e energjisë elektrike aktualisht po paguajnë të 130 milionë dollarët e marrë hua për ndërtimin e termocentralit që nuk funksionon. Ndërkohë, KESH vijon të shpenzojë para për ta mbajtur termocentralin “në konservim”

si dhe për të kryer studime shumëmilionëshe në mënyrë që te gjejë një zgjidhje se si do të mund të vihet në punë, ndonëse kostoja tepër e lartë e prodhimit të energjisë me naftë si dhe defekti i pazgjidhur e bëjnë të pamundur vënien e tij në punë.

Ekspertët me të cilët foli BIRN, thanë se termocentrali i Vlorës u mendua si një zgjidhje emergjente për shkak se ndërtimi i një termocentrali të tillë mund të kryhej brenda një viti ndërsa ndërtimi i linjave të interkonjeksionit me vendet fqinje kërkonte shumë më tepër kohë.

Në fakt, termocentrali kërkoi tetë vjet që të ndërtohej, përfshirë gjashtë vite procedura prokurimi të tejzgjatura, ndërsa linja e interkonjeksionit me Malin e Zi, e cila arriti ta çlirojë Shqipërinë nga kufizimet në import, u realizua pothuajse në të njëjtën kohë me termocentralin – gjithashtu pas vonesave të shumta.

Termocentrali i Vlorës u ndërtua me dy blloqe me fuqi të instaluar prej 93 MW, dhe që parashikohej të prodhonte rreth 750 milionë kWh në vit. Kjo është një sasi e barabartë sa një e katërta e deficitit mesatar vjetor të Shqipërisë.

Megjithatë, plani fillestar qe që pas vënies në punë të termocentralit aktual, ai të mund të zgjerohej duke shtuar dy blloqe të tjera dhe duke e rritur fuqinë e instaluar në 291 MW. Nëse do të realizohej, termocentrali do të qe në gjendje të prodhonte 2.2 miliardë kWh në vit, e barabartë me pothuajse të gjithë deficitin aktual të vendit. Por kostoja rezultoi e lartë përtej çdo parashikimi. Vlerësimi i fizibilitetit të termocentralit u krye në një kohë kur çmimi i naftës bruto qe 22 dollarë për fuçi. Por nga koha kur u krye studimi deri te fillimi i ndërtimit, çmimet e naftës qenë shumëfishuar, duke e bërë projektin pa leverdi nga pikëpamja ekonomike. Në vitin 2009, Enti Rregullator i Energjisë në Shqipëri kreu një studim për të parë koston e prodhimit të energjisë nga ky termocentral. Sipas llogaritjeve të ERE, termocentrali i ri duhet të konsumojë 136 mijë tonë naftë në vit dhe me çmimin e naftës që në atë kohë qe 86 dollarë për fuçi, kostoja finale rezultonte rreth 19 cent të dollarit për kWh, ose rreth 21 lekë. Studimi vërente se nëse do të përdorej gaz natyror, gjë që aktualisht është e pamundur, kostoja do të zbriste në 12 cent të dollarit për kWh. Ky është

një çmim shumë i lartë në krahasim me çmimin e importit të energjisë elektrike, i cili, në atë kohë ishte rreth 9 cent të dollarit për kWh. Bazuar në këtë vlerësim, Enti Rregullator i Energjisë i akordoi KESH një çmim prej 21 lekësh për kWh për energjinë e prodhuar nga ky termocentral.

Aktualisht, çmimi final i shitjes së energjisë për konsumatorët është gati dy herë më i ulët se kaq. Çmimi i naftës në vitet 2009 e 2010 qe në mënyrë të pazakontë i lartë dhe aktualisht, një fuçi nafte kushton 50 dhe jo 86 dollarë për fuçi.

Sërish, kostoja e prodhimit të energjisë elektrike nga ky termocentral është tepër e lartë dhe logjika ekonomike për vënien e tij në shfrytëzim mungon. Diferenca shumë e lartë mes çmimit të energjisë së importit dhe kostos së energjisë së termocentralit të Vlorës sipas ekspertëve lidhet me faktin se pjesa dërrmuese e energjisë elektrike që Shqipëria importon, prodhohet në termocentrale qymyri në vendet e tjera të Ballkanit dhe qymyri është një lëndë fosile shumë më e lirë se sa nafta. Disa ekspertë mendojnë se krahasimi i çmimeve të importit me koston e energjisë së prodhuar në termocentralin e Vlorës, nuk është tërësisht e saktë. Shqipëria ka pasur edhe më parë termocentrale, si ai i Fierit, ku kostoja qe krahasimisht e lartë, por pasja e një pjese të kapacitetit gjenerues të energjisë elektrike në formën e termocentraleve, dhe nëse këto kapacitete gjenden në jug të vendit, kjo konsiderohet në Shqipëri si një domosdoshmëri për të balancuar rrjetin, për të garantuar furnizim cilësor me energji në zonën jugore të vendit si dhe për të rritur eficencën e përdorimit të ujit në kaskadën e Drinit.

Megjithatë, avantazhet mbeten në kuadrin e hipotezave dhe nuk janë mbështetur në ndonjë studim. Aktualisht plani i KESH është që ta mbajë termocentralin si “kapacitet rezervë”, koncept që sugjeron se, nëse termocentrali do të jetë në gjendje të vihet në punë pas riparimit të defektit, ai do të përdoret vetëm në një situatë kur Shqipëria nuk do të ketë prodhim vendës dhe as mundësi për të importuar energji.

Ky kombinim faktorësh duket shumë i pagjasë për momentin, por në kohën e konceptimit të termocentralit qe një realitet i përditshëm për shkak të linjave të pakta të interkonjeksionit në Ballkan dhe çmimit krahasimisht të lartë të en-

Qershor 2016

Termocentrali i ndërtuar në Vlorë, i cili nuk funksionoi asnjëhere.

ergjisë elektrike në rajon me çmimin e naftës në tregun botëror në atë kohë.

E pyetur nga BIRN, zyra e Bankës Botërore në Tiranë tha që përgjegjësia për zbatimin e projektit qëndronte me KESH. “Përgjegjësia për zbatimin e projektit, si dhe për dhënien dhe administrimin e kontratave në projekt është e huamarrësit,” tha Banka në një përgjigje me shkrim. “Banka nga ana e sa k është e detyruar të sigurohet që çdo kredi që jep të përdoret për arsyet që është marrë, i përqendrua te ekonomia dhe eficenca dhe pa asnjë konsideratë politike dhe jo ekonomike,” shtoi BB. Banka sugjeroi gjithashtu leximin e raportit final të vlerësimit të projektit si dhe argumentoi se mbërritja e gazsjellësit TransAdriatik rreth vitit 2019, plot dhjetë vjet pas përfundimit të ndërtimit, mundet të japë shpresë për rivënie në punë të termocentralit.

“Duke pasur parasysh perspektivat e Shqipërisë me përfshirjen në TAP në 2018/19, termocentrali i Vlorës mund të kthehet një prodhues kompetitiv në rajon. Pra, ka një perspektivë të përdorimit të këtij aseti me një vënie në punë të kësaj vepre,” tha Banka Botërore përmes një emaili. Raporti i vlerësimit të projektit të Bankës Botërore vëren se ndërtimi i termocentralit u konceptua në një kohë kur i gjithë rajoni i Ballkanit po përjetonte mungesë në furnizimin me energji elektrike ndërsa rritja e pritshme e konsumit si pasojë e zhvillimit ekonomik të rajonit, pritej të shtonte vështirësitë në sigurimin e importeve si dhe të rriste çmimet e importit. Këto supozime rezultuan gjithsesi të gabuara. Pasi shënoi kulmin në nivelin 9 cent për kWh në vitin 2007, çmimi i importit të energjisë elektrike ra në më pak se 4 cent për kWh aktualisht.

Gabim në operim apo gabim projektim?

Problemi me kostot është vetëm një pjesë e telashit. Aktualisht, termocentrali i Vlorës konsiderohet “në konservim” që nga viti 2011, kur tubi i marrjes së ujit në det pësoi një defekt. Termocentrali është dizenjuar që të ftohet duke marrë ujë në det në një distancë prej rreth 600 metrash nga bregu. KESH gjendet aktualisht në procedura ligjore kundër kompanisë ndërtuese duke pretenduar se defekti është pasojë e një konceptimi inxhinjerik të gabuar, gjë që e ka

Ekspertët me të cilët foli BIRN, thanë se termocentrali i Vlorës u mendua si një zgjidhje emergjente për shkak se ndërtimi i një termocentrali të tillë mund të kryhej brenda një viti ndërsa ndërtimi i linjave të interkonjeksionit me vendet fqinje kërkonte shumë më tepër kohë. nxjerrë impiantin 130 milionë dollarësh efektivisht jashtë funksioni. Sipas KESH defekti i parë ndodhi më ndodhi më 13 tetor 2009, pas një stuhie në gjirin e Vlorës. “Defekti shkaktoi hapjen e tubit në një distancë rreth 270 metra nga bregu i detit dhe mbushjen e tij me rërë. Ky defekt u riparua nga kompania kontraktore TCM. dhe punimet përfunduan në korrik të vitit 2011”, thotë KESH. Por pak muaj më vonë, një defekt tjetër ndodhi. Sipas KESH, më 7 janar 2012, sistemi i ftohjes ndaloi papritmas së funksionuari. Një mosmarrëveshje lindi mbi shkakun e defektit. Sipas KESH, defekti duhej të riparohej nga kompania Tecnimont, e cila pati fituar tenderin dhe ndërtuar termocentralin.

Por kompania refuzoi të kryejë riparimin.

Sipas KESH, ajo deklaroi se defekti është shkaktuar nga një gabim në operimin e impiantit. KESH reagoi duke bllokuar një garanci prej 5 për qind. Kompania iu përgjigj duke iu drejtuar gjykatës së arbitrazhit. Në fund, gjykata e arbitrazhit i dha TCM të drejtë dhe e shpalli KESH-in fajtor. KESH thotë se ka në plan të

hapë një procedurë të dytë arbitrazhi kundër kompanisë. Që nga ajo kohë, deri tani, KESH thotë se ka bërë disa përpjekje për të gjetur një kompani tjetër që duhet ta riparojë defektin, por pa sukses. Tenderi i kryer për këtë qëllim ka dështuar. KESH thotë se kuadri aktual ligjor e detyron të zbatojë procedurat e prokurimit publik, të cilat rezultojnë tepër të ngurta për të zgjidhur një problem të tillë teknik. Në fund, termocentrali mbetet pa punë, pa logjikë ekonomike dhe pa perspektivë për t’u vënë në punë së paku edhe për shumë vite. “Në vitin 2012 kontraktori Tecnimonti-i, pasi dështoi në vënien në punë të impiantit të ftohjes së TEC Vlora, u tërhoq nga punimet duke e braktisur veprën,” tha KESH për BIRN. “Gjatë kësaj periudhe KESH sh.a. është angazhuar dhe ka bërë të gjitha përpjekjet e mundshme administrative për të gjetur zgjidhjet e nevojshme tekniko-ligjore në zbatim të kushteve të kontratës ECP të nënshkruar me kontraktorin sipas rregullave dhe procedurave të Bankës Botërore dhe institucioneve të tjera financiare,” shtoi Korporata.

Konceptim i gabuar në tenderim Ekspertë të KESH pretendojnë se tenderi për përzgjedhjen e kompanisë që kreu ndërtimin e termocentralit, i kryer sipas procedurave të Bankës Botërore, bazohej në koncepte të gabuara, të cilat nxorën fituese kompani italiane Tecnimonti, e cila, përveçse shtyu afatin e përfundimit të punimeve me mbi një vit, u detyrua të ndërtojë dy herë tubin e marrjes së ujit në det dhe në fund, iku ndërsa tubi vijon të jetë i prishur. Sipas raportit të Bankës Botërore për projektin procesi i prokurimit qe i vështirë dhe i tejzgjatur si pasojë e mosmarrëveshjes mes Bankës [Botërore] dhe KESH në lidhje me vlerësimin e ofertave. “Një nga pjesëmarrësit në tender kishte ofertë më të lartë, por KESH dëshironte t’ia jepte atij kontratën,” shkruhet në dokument. Pjesëmarrësi i parapëlqyer i KESH ishte gjigandi gjerman SIEMENS. Oferta e saj konsistonte në ndërtimin e një termocentrali me fuqi të instaluar më të lartë e me kosto për njësi më të ulët, dhe çmimi i ofruar për punimet qe 131.1 milionë euro. Kjo ishte një ofertë 40 milionë euro më e lartë se sa oferta fituese, por sipas ekspertëve, teknologjia e Siemens nuk lë hapësirë për dyshime ndërsa konkurrenti fitues, ndonëse ofroi një çmim shumë më të ulët, ndërtoi një termocentral që nuk punon. Në raportin e saj mbi projektin Banka Botërore thotë se argumenti i KESH bazohej në faktin se [oferta e Siemens] kishte normë më të mirë nxehjeje, e cila do ta përmirësonte ofertën në rast se vlerësimi i ofertave do të bëhej duke përdorur çmimet aktuale të naftës dhe jo çmimet e naftës të përdorura në dokumentet e tenderimit, pasi çmimi i naftës qe dyfishuar ndërkohë. “Gjithsesi, kriteret e prokurimit të bankës triumfuan dhe kontrata iu dha ofertuesit me çmimin më të lirë,” shkruhet në raport.

Po i njëjti dokument jep një listë të gjatë me probleme të hasura me kompaninë që fitoi tenderin. “Ndërtimi pritej të zgjaste dy vjet (plani qe që prodhimi të fillonte në maj 2009) por menjëherë u shoqërua me vonesa të shkaktuara nga performanca e kontraktorit”, shkruhet në raportin e BB. Sipas Bankës testimi i TEC-it pritej të kryhej në maj 2009, por filloi pesë muaj më vonë. Në tetor 2009, testimet u pezulluan kur një problem u dallua me sistemin e marrjes së ujit në det. Në qershor 2010, projekti sakaq qe një vit përtej afatit por nuk qe gjetur ende një zgjidhje. Në janar 2011, u vendos që sistemi i marrjes së ujit nga deti të rindërtohej, gjë që u përfundua në korrik 2011. Testimi nisi në tetor 2011, por u pezullua për mungesë nafte.

Pavarësisht kësaj, Certifikata e Pranimit të Operimit u lëshua më 28 tetor 2011. Testime të mëtejshme u kryen në dhjetor 20111, por në 7 janar 2012, termocentrali u bllokua nga një defekt i ri. Për vonesat Banka Botërore parapëlqen ta ndajë fajin mes KESH dhe kontraktorit, kompanisë Tecnimont, duke argumentuar inxhinierët e Korporatës nuk kishin eksperiencë dhe dizenjo difektoze fillestare nuk qe bazuar në studimin e detit pranë termocentralit por qe ba-

13

zuar në kushtet e detit në vende të ngjashme.

Sa për kontraktorin, ajo shprehet se nuk gjeti zgjidhjen e duhur. Kostoja e ndërtimit të termocentralit, kostoja e trajnimit të stafit si dhe kostoja e pagave e të interesave të kredive bëjnë që kompania Termocentrali Vlore Sh.A, të ketë një bilanc me borxhe prej 14 miliardë lekësh në fund të vitit 2014. (100 milionë euro). Nga viti 2012 deri në fund të vitit 2015, TEC Vlorë Sh.a ka shpenzuar 753 milionë lekë (5.4 milionë euro) si kosto për ta mbajtur termocentralin në konservim. Rreth 60 të punësuar e mbajnë atë në gadishmëri në pritje të një zgjidhjeje që nuk dihet se nga do të vijë. KESH ka shlyer për llogari të TEC këstet e kredive të marra për ndërtimin. Afro gjysma e kredisë është shlyer sakaq, ndërsa gjysma tjetër pritet të shlyhet gjatë viteve të ardhshme. Me një kosto totale të kredive prej rreth 15 milionë eurosh në vit, termocentrali i Vlorës përbën sakaq rreth 15 për qind të të gjithë kostos së furnizimit publik me shumicë të energjisë elektrike në Shqipëri, ndërkohë që nuk realizon asnjë kilovat prodhim. Dhe ndërsa faji për projektin e dështuar nga të gjitha drejtimet ndahet mes dizenjuesit, ndërtuesit, KESH dhe procedurave të tenderimit të Bankës Botërore, koston për këtë faj e paguajnë çdo ditë shqiptarët.

Listë e gjatë projektesh të dështuara Projekti i TEC-it të Vlorës nuk është i vetmi projekt energjetik i dështuar nga Banka Botërore në Shqipëri. Banka u angazhua si udhëheqëse në zbatimin e projekteve të bashkëfinancuara nga donatorë të tjerë përmes granteve apo kredive për sektorin elektroenergjetik në Shqipëri që nga viti 1995. Në total, gjashtë projekte me vlerë të përgjithshme prej 473 milionë dollarë, kanë përfunduar pjesërisht me rezultate “të pakënaqshme” apo “relativisht të pakënaqshme”. Dhe ndërsa dështimet vinin njëra pas tjetrës, projektet e Bankës Botërore që shënjestruan zgjidhjen e problemeve të sektorit të energjisë elektrike erdhën në rritje.

Projekti i parë daton në vitin 1995 dhe kishte vlerë 7.5 milionë dollarë. Synimi i projektit ishte blerja e matësave të energjisë elektrike për të reduktuar konsumin e pamatur dhe vjedhjet.

Humbjet në rrjet të energjisë elektrike në fillim të projektit qenë 43 për qind dhe projekti synonte t’i ulte. Por kur projekti u mbyll më 1998, humbjet arritën në 57 për qind. Dështimi në këtë rast nuk qe i projektit por i Shqipërisë. Trazirat e vitit 1997 e kthyen Shqipërinë efektivisht në shtet të dështuar. Në vitin 1996, Banka Botërore me bashkëdonatorë të tjerë u angazhuan në një projekt tjetër të quajtur Projekti i Rrjetit të Transmetimit dhe Shpërndarjes së Energjisë, i cili parashikonte shpenzimin e 117 milionë dollarëve me synimin e reduktimit të humbjeve, si fizike ashtu edhe të vjedhjeve, si dhe të përmirësonte menaxhimin e Korporatës Elektroenergjetike, të krijonte autoritet mbikëqyrës dhe ta përgatiste kompaninë për privatizim. Projekti mbeti fillimisht i bllokuar për shkak të trazirave të vitit 1996 dhe më pas për shkak se KESH u shpall nga grupi i Bankës Botërore një kompani jo e besueshme për t’u kredituar për shkak të paaftësisë së saj për menaxhim efikas dhe për mbledhje të faturave të energjisë së shitur. Kur projekti u mbyll në vitin 2002, ai u shpall nga Banka Botërore sërish si një projekt me rezultat të pakënaqshëm, por shqiptarëve u mbetën në dorë 117 milionë dollarë kredi për t’u shlyer. Një projekt tjetër prej 35 milionë dollarësh, që synonte gjithashtu reduktimin e humbjeve, u zbatua nga viti 2002 deri në vitin 2006. Projekti u vlerësua si “Relativisht i Kënaqshëm” në rezultate, pavarësisht se humbjet në vitin 2006 qenë sërish 41 për qind dhe qenë rritur për tre vjet me radhë.

Projekti më i madh është ai që po zbatohet aktualisht me një kredi prej mbi 200 milionë dollarësh, i cili sërish synon të përmirësojë menaxhimin e sektorit dhe të ulë humbjet teknike dhe joteknike në rrjet, dhe vetëm koha do ta tregojë në qoftëse ai do te jetë i suksesshëm ose do të ndjekë fatin e paraardhësve të tij duke i lënë shqiptarëve kosto shtesë.

14

Qershor 2016

investigim

Bosët italianë të mafias zbulojnë “parajsën” e pastrimit të parave në Shqipëri Të dhënat hetimore, të siguruara nga BIRN tregojnë “lidhjet e ngushta” mes grupeve kriminale shqiptare dhe organizatave mafioze italiane si dhe shenjestrimin e Shqipërisë si një vend i sigurt investimesh për paratë e përfituara në trafiqe ndërkombëtare.

Vladimir Karaj | BIRN | Rubik

P

ak kohë para se të dënohej në Itali për lidhje me organizatën mafioze “Ndrangheta”, Amedeo Matacena, një ish-deputet i partisë së Silvio Berlusconit i hodhi sytë drejt Shqipërisë për të investuar miliona euro në projekte biznesi. Në korrik 2014, drejtoria e Hetimeve të Antimafias në Itali, DIA zbuloi në paradhomën e Matacenas projekte mbi një linjë hidrocentralesh të vogla në Gomsiqe të Pukës, për të cilat ish-politikani kontrovers kishte shfaqur interes që prej fillimit të vitit 2012. Projektet u zbuluan në kuadër të një hetimi që Antimafia po kryente ndaj ish-ministrit Claudio Skajola dhe bashkëshortes së Matacenës, Chiara Rizzo-kjo e fundit e akuzuar edhe se po shtynte përpara projektet e të shoqit, në përpjekje për të fshehur dhe pastruar pasuritë që rrezikonin të sekuestroheshin.

Një prej këtyre investimeve ishte tentativa e parealizuar për të blerë prej koncesionarit shqiptar rreth 79 për qind të aksioneve të një linje hidrocentralesh të vogla që do prodhonin 20 MW energji, në Gomsiqe të Pukës. “Rizzo dhe Matacena po çonin përpara një projekt për një hidrocentral në Shqipëri”, dëshmoi sekretarja e Matacenas për DIA, sipas hetimit të publikuar nga Corriere Della Calabria. Plani i Matacenës për investime në projekte energjetike nuk është i vetmi rast ku bashkëpunëtorë apo segmente të mafias italiane e projektojnë Shqipërinë si një “lavatriçe” të parave të tyre të pista. Të paktën në 5 raste, autoritetet shqiptare kanë bërë arrestime apo sekuestrime për llogari të kolegëve italianë, duke goditur anëtarë të Sacra Corona Unitas dhe “Ndranghetas” dhe bllokuar pasuri të tyre, të investuara në Shqipëri. Gjurmët e këtij fenomeni shtrihen thellë në kohë, prej vitit 1998, kur një raport i Departamentit Amerikan të Shtetit vinte në dukje se prokurorët shqiptarë ishin asokohe të shqetësuar për aktivitetin e bosëve të mafias italiane, të përfshirë në trafiqe në Shqipëri. Një dekadë më pas, Shërbimi Informativ Shtetëror raportonte se mafia italiane “kishte shenjëstruar kumarin, bastet, kazinotë…”. Fabian Zhilla, studiues i çështjeve të sigurisë dhe autor i “Tërheqja fatale, krimi i huaj në Shqipëri” i referohet një raporti të SHISH të vitit 2010 për përqendrimin e krimit të organizuar në Shqipëri. “Sektorët më të rrezikuar nga rritja dhe përqendrimi i krimit të organizuar janë turizmi, pronat, ndërtimi dhe energjia alternative,” citon Zhilla raportin e SHISH. Pesha e krimit shqiptar Interesi i mafias italiane për vendin e vogël përtej detit Adriatik u zgjua një dekadë pas njohjes dhe lidhjes së pakteve me grupet shqiptare që emigruan drejt Italisë në fillim të viteve ’90. Sot-shërbimi italian i Antidrogës vlerëson se shqiptarët kontrollojnë një pjesë të majme të tortës së trafikut ndërkombëtar të lëndëve narkotike. BIRN siguroi dosjet voluminoze të 10 hetimeve të përbashkëta italoshqiptare, nga viti 2000 deri në vitin 2015, të cilat tregojnë sofistikimin e grupeve kriminale shqiptare dhe lidhjen e tyre të ngushtë me segmente të mafias, fillimisht në tokën italiane.

Të dhëna të ngjashme mbi “lidhjet e ngush-

ta” sugjerojnë edhe raportet e vitit 2015 të Antimafias italiane, DIA dhe shërbimit të Antidrogës, DSCA. “Grupet kriminale shqiptare dhe “Ndrangheta” gjenden bashkë thuajse në çdo operacion të madh të trafikimit të narkotikëve,” thotë raporti i DSCA. Suksesi i grupeve kriminale shqiptare-sipas Antidrogës italiane qëndron tek fleksibiliteti dhe aftësia e tyre për t’u infiltruar mes grupeve të tjera ndërkombëtare me peshë në trafikun e narkotikëve. Sipas tyre, shqiptarët janë sot për sot të vetmit që marrin përsipër operacione të ndërlikuara të shkarkimit të drogës nga kontenierët në portet e Europës së Veriut ku grupet mafioze nuk janë kaq të sofistikuara.

Megjithatë, krimi i organizuar shqiptar nuk ka pasur të njëjtin reputacion dy dekada më parë në Itali, kohë që shënon edhe tranzicionin e tyre nga shfrytëzimi i prostitucionit në trafikun e lëndëve narkotike. BIRN analizoi dosjen hetimore të operacionit të koduar “Harem”, i cili zbuloi mënyrën sesi grupet kriminale shqiptare arritën t’u imponoheshin organizatave mafioze në Itali, duke vendosur lidhje “kontraktuale” me to. Hetimet për operacionin “Harem” nisën në vitin 2000 nga policia italiane, e cila bashkëpunoi edhe me autoritetet shqiptare të hetimit. Në vitin 2005, 80 persona të përfshirë në trafik armësh, droge, klandestinësh dhe shfrytëzim prostitucioni përfunduan në pranga. Hetimi zbuloi ekzistencën e një pakti mes “ndrinës Abbruzzese”, pjesë e Ndraghetas me bazë në provincës e Cosencas kishte bërë me shqiptarët e grupit “Harem”. Sipas dosjes, italianët blinin nga shqiptarët hashash dhe armë me çmime të favorshme dhe në këmbim u jepnin territor për shfrytëzimin e prostitucionit.

Antonio Nicaso, ekspert mbi aktivitetin e “Ndragheta” dhe autor i një serie librash mbi mafian që prej fundit të viteve ’80 i tha BIRN se aftësia e grupeve shqiptare për të siguruar armë pas trazirave të vitit 1997 u dha atyre mundësinë që të krijonin lidhje me grupe të mafias në zona të ndryshme të Italisë.

“Grupet e Ndranghetas kishin nevojë për armë, shumë armë, për shkak të një gjendje gatishmërie për luftë me autoritet apo mes

njëra tjetrës. Kjo ishte arsyeja pse ata bashkëpunuan me grupet kriminale shqiptare në krye të herës,” tha Nicaso për BIRN. “Këta i furnizonin me armë dhe municion në këmbim të zonave të lira për shfrytëzim prostitucioni,” shtoi ai.

Përveç depozitave me armë në Shqipëri, grupet kriminale shqiptare shfaqën edhe avantazhe të tjera për t’u bërë të dobishëm për mafian italiane. Adnan Xholi, drejtor i Hetimit në Prokurorinë e Përgjithshme i tha BIRN se për shkak të funksionit të tyre horizontal, grupet kriminale shqiptare nuk e patën problem të ndërronin “organizatë apo bos” si dhe nuk u përfshinë në rivalitete për territore.

“Bandat në Shqipëri nuk e kanë problem të jenë dy apo tri në të njëjtin qytet, pasi ecin me parimin se ka vend për të gjithë,” tha Xholi për BIRN. Xholi, i përfshirë edhe në hetimet për operacionin “Kanun” në vitin 2004 në Itali argumentoi megjithatë se grupet shqiptare nuk ruajnë të njëjtën tolerancë në negociatat e pazareve mes tyre apo në kontrollin e anëtarëve të organizatës. Hetimet që udhëhoqën realizimin e operacionit “Kanun”-sipas Xholit treguan se dëshmitë për dhunën ndaj vajzave të shfrytëzuara apo rivalëve në trafik ishin ekstreme. “Grupet shqiptare jashtë vendit janë të dhunshme; ata në fillim të qëllojnë dhe pastaj mund të negociojnë paqe, duke e vendosur rivalin në pozita inferiore,” thotë kreu i hetimit. E megjithatë, Xholi mendon se grupet shqiptare nuk janë shumë të zgjuara në komunikim, ndaj edhe bien shpejt në rrjetë.

Në dosjen e vitit 2004 të operacionit “Kompas”, përgjimet mes një personazhi të identifikuar si Genti dhe një vajze të njohur si Irma i japin të drejtë gjykimit të prokurorit. “A i more ato? Atë librin në komo… atje.. Ule poshtë… Sill një fletë e gjysëm,” i thotë Genti vajzës.

“Strehë” për mafiozët Ndryshe nga Italia ku shqiptarët kanë lidhje të ngushta me “Ndragheta-n”, në Shqipëri grupi mafioz me prezencë më të madhe është Sacra Corona Unita (SCU), e njohur ndryshe edhe si mafia puljeze. Rasti i parë i regjistruar i këtij aktiviteti është arrestimi në korrik të

1998 i Xhuzepe Muolos (Giuseppe Muolo), i njohur si “Pinuçio” dhe i dënuar si anëtar i Sacra Corona Unitas, mafia Puljeze, i cili ishte fshehur në Tiranë. Muolo u ekstradua pak muaj më vonë drejt Italisë, por prania e tij u dha një provë të re dyshimeve të prokurorëve shqiptarë dhe agjentëve të SHISH për shënjestrimin e Shqipërisë nga bosët e mafias italiane. Të vendosura gjeografikisht përballë Shqipërisë, grupet kriminale puljeze, SCU kanë sipas autoriteteve italiane edhe lidhjet më të forta me grupet e krimit nga Shqipëria. Influenca e tyre në Itali ka rënë prej goditjeve të njëpasnjëshme të autoriteve italiane, megjithatë SCU vazhdon të kontrollojë një pjesë të tregut të marijuanës dhe kokainës në Itali, falë lidhjeve të kolauduara me krimin shqiptar. “Krimi i organizuar puljez është plotësisht operativ në trafikun e narkotikëve që vijnë nga Shqipëria, kryesisht marijuanës, ose si për rastin e kokainës përfitojnë nga lidhjet tashmë të kolauduara me organizatat kriminale shqiptare”, thotë Antidroga italiane në raportin e 2015. Pas arrestimit të Muolos, policia shqiptare arrestoi në vitin 2002 tre anëtarë të tjerë të SCU, Donato di Tano, Francesko Sabatelli e Mimi Vinci. Të tre u arrestuan për trafik të narkotikëve, së bashku me disa bashkëpunëtorë shqiptarë në një lokal pranë plazhit në Durrës. Di Tano e kishte zhvendosur aty aktivitetin e tij të trafikut të drogës. Në lokalin e tij u kapën më shumë se 7 kg heroinë, ndërsa ai më vonë u bë i penduar i drejtësisë italiane.

Tetë vjetë më vonë, në shtator të 2010-s Shqipëria arrestoi Albino Prudentinon, sërish shef i Sacra Corona Unitas dhe vuri në sekuestro tre biznese të tij, të lidhura kryesisht me bastet dhe kazinotë. Gjykata për Krimet e Rënda vendosi më pas konfiskimin e pjesëve të Prudentinos në dy kazino, një kompani të basteve sportive dhe rreth 31 milionë lekë kapital të zhvendosur në Shqipëri, që i përkisnin bosit të SCU. Ortaku i tij në biznes ishte një shqiptar i lidhur ngushtë me politikën e qendrës së djathtë, asokohe në pushtet.

Prokurori Adnan Xholi shpjegon se kjo ka qenë skema e përdorur nga grupet shqiptare që emigruan në Itali dhe që u përqafua më pas nga segmente të mafias italiane që mbërritën në Shqipëri. “Është njësoj si dikush që shkon mik në shtëpinë e tjetrit”, shpjegon ai, “I duhet dikush ta prezantojë me mjedisin dhe kontaktet”. Të gjitha rastet e hetimeve të autoriteteve italiane për grupet mafioze italiane në Shqipëri kanë përfshirë edhe shqiptarë si ortakë të tyre.

Shqipëria vetë nuk ka kryer hetime mbi praninë e bosëve apo ushtarëve të klaneve mafioze italiane në këtë anë të Adriatikut, megjithëse në më shumë se një rast lidhjet e personave të ndaluar në Shqipëri gjendeshin pranë politikës. Luciano Nocera- i penduar i “Ndranghetës”, dëshminë e të cilit BIRN e disponon duket madje i vënë në dijeni për lëvizjet politike në Tiranë. Përballë një prokuroreje italiane, ai rrëfen se “një politikan shqiptar i kishte dërguar një makinë, e cila do të përdorej me gjasë në trafikun e drogës. “…sepse më pas do na jepte rrugët për të bërë që të vinte marijuana këtu, doktoreshë. Sepse në Shqipëri…

Pastaj do digjeshin të gjitha plantacionet,” i thotë ai prokurores që po e merrte në pyetje.

Qershor 2016

15

“Ne kemi qejf shumë që Shqipëria të bëhet e bukur, por ne nuk jemi qen që të flemë me qentë rrugëve,” thotë Ylldiz Ymeri, e cila ka 15 vite që jeton në Bregun e Lumit. Shtëpia e Ymerit në proces legalizimi është një nga banesat që rrezikohen nga projekti i bashkisë së Tiranës për t’i kthyer brigjet e lumit në një park me terrene sportive...

Elvira dhe Ylldiz Ymeri duke folur për Birn

shpërngulja Buldozerët e Bashkisë kërcënojnë familjet rome te Bregu i Lumit Bashkia e Tiranës ka paralajmëruar banorët se brenda pak ditësh do të shembë shtëpitë e tyre modeste pa kurrëfarë kompensimi, duke u ofruar në këmbim një bonus për marrjen e apartamenteve me qira, si pjesë e projektit të rehabilitimit të lumit të Tiranës Besar Likmeta | BIRN | Tiranë

P

ër gati dy dekada, rreth 80 familje të varfra nga anë të ndryshme të Shqipërisë –shumica nga komuniteti rom dhe egjiptian – e kanë ndërtuar jetën e tyre në zonën që shtrihet në brigjet e Lumit të Tiranës, në skajin perëndimor të kryeqytetit.

Fryrja e lumit gjatë dimrit i ka përmbytur shpesh shtëpitë e tyre. Megjithatë, ndërtesat e thjeshta, të ndërtuara me blloqe betoni kërcënohen sot nga një rrezik edhe më i madh se egërsia e lumit. Një fadromë e madhe me kovën e saj të hirtë u është afruar çdo ditë e më shumë banesave modeste dhe pritet gjatë kësaj jave të ndërhyjë për t’i rrafshuar ato në një nivel me tokën. “Ne kemi qejf shumë që Shqipëria të bëhet e bukur, por ne nuk jemi qen që të flemë me qentë rrugëve,” thotë Ylldiz Ymeri, e cila ka 15 vite që jeton në Bregun e Lumit. Shtëpia e Ymerit në proces legalizimi është një nga banesat që rrezikohen nga projekti i bashkisë së Tiranës për t’i kthyer brigjet e lumit në një park me terrene sportive. Banorët tregojnë se komuniteti i tyre, i përbërë nga të paktën dhjetra familje rome, është vizituar nga tre punonjës së bashkisë së Tiranës, të cilët i kanë njoftuar verbalisht se shtëpitë e tyre do të shemben. Në shkëmbim, bashkia u ka ofruar banorëve nje bonus qiraje për strehim. “Ofrojnë qira, por ne nuk duam qira. Ne duam një vend që të na e blejë shteti, ku të ndërtojmë me blloqe kështu thjesht e të jetojmë,” thotë Elvira, nënë e divorcuar e tre fëmijë. “Për atë që tha shteti, që ne do marrim një banesë për gjashtë muaj apo një vit, ajo nuk është jetë,” shtoi 30-vjeçarja rome.

Në zonën e Bregut të Lumit jetojnë 72 famije të komunitetit rom dhe egjiptian; në total 341 banorë, prej të cilëve 168 janë të mitur nën moshën 18 vjeç.

Djali 13 vjeç i Elvirës duke mbledhur skrap

Në datë 10 maj, një punonjës i firmës së angazhuar në zbatimin e rehabilitimit të Lumit të Tiranës njoftoi banorët se brenda pak ditësh duhet të lirojnë banesat. Të shqetësuar për rrezikun, banorët i dërguan një letër Bashkisë Tiranë më 11 maj, përmes së cilës kërkonin një zgjidhje për strehimin e tyre si dhe lajmëronin bashkinë që mënyra sesi po përgatitet dëbimi shkel ligjet ndërkombëtare.

Në të njëjtën ditë, banorët dorëzuan një ankesë kolektive pranë Avokatit të Popullit, i cili në datën 13 maj thirri në një takim bashkinë Tiranë dhe përfaqësues të institucioneve ndërkombëtare. Bashkia e Tiranës nuk u paraqit në takim. Në 6 qershor, dy punonjës të Bashkisë vizituan komunitetin me një hartë në dorë dhe lajmëruan banorët që banesat do të prisheshin së shpejti. Dy ditë më vonë, me 8 qershor banorët raportojnë se në këtë zonë kanë shkuar përsëri përfaqësues të Bashkisë Tiranë, të shoqëruar me efektivë të policisë dhe u kanë komunikuar

se brenda 5 ditëve duhet të lirojnë objektet e tyre të banimit, pasi këto banesa do të prishen. Banorët tregojnë se punonjësit e bashkisë u kanë ofruar si masë lehtësuese për shpërnguljen e detyruar një bonus strehimi në një masë të caktuar të qirasë së baneseve në tregun e lirë, duke i kërkuar të nëshkruajnë një dokument me anë të cilit ata pranojnë vullnetarisht të largohen për t’i hapur rrugën projektit. “Kanë ardhur nga bashkia dhe ne na thanë që firmosni këtu,” tregon Elvira. “I pyeta për çfarë janë, se duhet ta dimë se jemi pa shkollë, për çfarë janë këto?

E dimë ne se për çfarë janë- mos u merrni me këto gjëra ju, e dimë ne, t’i firmos këtu,” kujton ajo t’i kenë thënë punonjësit e Bashkisë. BIRN iu drejtua Bashkisë me një kërkesë për koment në lidhje planin për zhvendosjen e familjeve që preken nga projekti i rehabilitimit të lumit të Tiranës, por nuk mori përgjigje. Hava Xhepa nuk është anëtare e komuniteti rom. Megjithatë, edhe shtëpia e saj e ndërtuar në vitin 2002 në zo-

nën e Bregut të Lumit, ku jeton me bashkëshortin dhe djalin, është shenjestruar për t’u shembur. “Jeni në projekt si gjithë të tjerët më thonë dhe mua, por drejtpërdrejt në shtëpi letra nuk më ka ardhur,” tha 49-vjeçarja që jeton me ndihmë ekonomike.

“Por çfarë dëgjoj andej- këtej, unë jam e hequr,” shtoi ajo. Banorët e Bregut të Lumit, shumica e të cilëve mbijetojnë duke mbledhur mbetje të riciklueshme e hedhin poshtë ofertën e Bashkisë për një bonus strehimi, si një zgjidhje të papërshtatshme për zhvendosjen e tyre. “Shtëpinë që kam sot e kam ndërtuar me forcat e mia. Jam e ndarë dhe vetë i kam rritur fëmijët, me forcat e mia, nuk kam kërkuar nga shteti asgjë. Për atë që tha shteti që ne do marrim një banesë për gjashtë muaj apo një vit, ajo nuk është jetë,” përsërit Elvira. Banorët janë kundër bonusit të strehimit, sepse ata përballen me një numër vështirësish për të marrë banesa me qira, që shkojnë nga diskriminimi për shkak se janë romë te mungesa e regjistrimit në gjendje civile. Një pjesë prej tyre, i përdorin gjithashtu banesat për të grumbulluar mbetjet e riciklueshme, çfarë do ishte e pamundur për t’u bërë nëpër apartamente.

“Këto shtëpitë me qira që duan me na i dhënë ne, nuk është asnjë banor dakord,” thotë Ylldiz Ymeri, shtëpia e së cilës është në proces legalizimi që nga viti 2006.

“Shtëpinë e kam ndërtuar me shumë mund dhe akoma po paguaj kredi,” regon ajo.

Ylldizi dhe banorët e tjerë të Bregut të Lumit kërkojnë një tokë publike ku mund të rindërtojnë shtëpite e tyre të thjeshta për t’i hapur rrugën projektit të rehabilitimit të zonës. “Jam vetë i 15 me katër çuna të martuar në shtëpi,” thotë 60-vjeçari Qerim Shabani, ndërsa tregon një makineri të rëndë të firmës së ndërtim që po zbaton projektin e rehabilitimit të lumit të Tiranës. “Nuk duam as vila, as pallate, por kërkojmë vetëm tokë kur mund të bëjmë barakë,” përfundoi ai.

16

Qershor 2016

Blog

Një xhiro me biçikletë një të shtunë me synimin për t’i rënë përqark Malit të Dajtit në Tiranë rezultoi paksa më e gjatë dhe më e lodhshme nga sa pritej si dhe ofroi disa panorama që nuk ndeshen shpesh.

Bill Gates, bashkëthemelues i kompanisë Microsoft synon të nxisë zhvillimin e qëndrueshëm dhe të eliminojë varfërinë në vendet në zhvillim përmes një ideje të çuditshme, por të studiuar mirë: pulave.

Mund të ndihmojnë pulat për t’i dhënë fund varfërisë globale?

Sebastien Malo | Weforum.com

Rreth e qark Malit të Dajtit

Një gurore në Priskë, fshat në zonën e Dajtit. Foto: Gj.Erebara

Gjergj Erebara | BIRN | tiranë

“Është një rrugë e ngushtë dhe e vështirë. Nuk ecet dot aty me biçikletë,” më tha pronari i një lokali modest në fshatin Shupal të Tiranës, pak përtej grykës së Tujanit në Malësinë e Tiranës, ndërsa e pyeta se nga i binte rruga për të kaluar nga Lumi i Tiranës për në Qafëmollë dhe Qafë Priskë me synimin për t’i rënë përqark Malit të Dajtit. “Unë jam nga kjo zonë dhe nuk më ka rënë rasti kurrë t’i bie andej,” më tha një banor tjetër i Shupalit. “Do ta kesh të vështirë ta gjesh.”

Ajo zonë është shumë pak e banuar dhe vështirë se has njerëz rrugës për t’i pyetur.

Rruga doli pak a shumë kështu. E vështirë për t’u dalluar përgjatë një degëzimi të Lumit të Tiranës, kërkonte kapërcimin e lumit në të paktën dy raste dhe mund të ngatërrohet me një rrugë tjetër e cila, efektivisht nuk gjendet në Google Maps dhe që të shpinte në një fshat të vogël malor të quajtur Selitë.

Rrugëtimi rreth e përqark Dajtit duke i nisur nga qendra e Tiranës zgjati për rreth 49 kilometra dhe hëngri plot nëntë orë, përfshirë disa orë të humbura në ngatërresa rrugësh.

Segmenti i parë, nga Tirana deri në fshatin Shupal, eci mirë. Të 15 kilometrat që të shpien përmes Shish-Tufinës dhe Tujanit kërkuan 1 orë e 50 minuta, përfshirë nja pesë kilometra aspak të këndshme nga fshati Brrar për te Gryka e Tujanit, ku rruga nisi së ndërtuari shumë vite më parë, por punimet u ndërprenë duke e lënë të paasfaltuar. Miliona euro të shpenzuara (përfshirë edhe një tunel) për një rrugë që sot duket se është në gjendje edhe më të keqe nga sa qe para se ato miliona të shpenzoheshin.

Makinat e rënda ngrenë vazhdimisht pluhur, ndërsa një pjesë e rrugës është tepër e pjerrët dhe plot gurë e gropa që e bëjnë të nevojshme ta marrësh biçikletën për dore. Shkurt, nuk është rruga më e mirë për t’u përshkruar me biçikletë.

Përgjatë rrugës që nuk përfundoi kurrë, Lumi i Tiranës gjarpëron në një kanion të ngushtë dhe piktoresk, shumë i pastër në këtë pjesë dhe krejtësisht ndryshe nga imazhi që krijohet kur i njëjti lum shihet disa kilometra më poshtë rrjedhës. Të shtunën, disa të rinj kishin gjetur një pellg për të bërë një dorë

plazh. Pastaj, pasi kalon Grykën e Tujanit, atë hapësirë as një metër të gjerë mes shkëmbinjve nga ku Lumi i Tiranës kalon nga mali në fushë, rruga në ndërtim mbaron dhe rruga e lashtë me kalldrëm ofron panoramat e fshatrave malorë.

Zona e njësisë administrative të Zall Bastarit është si një gropë në nivelin 400-600 metra mbi det e rrethuar nga të gjitha anët nga male të larta me dy dalje të ngushta, Gryka e Tujanit dhe Kanionet e lumit Tërkuzë. Është një zonë e varfër dhe e depopulluar që në Tiranë është njohur gjerësisht si zonë internimi për “elementët problematikë” të shoqërisë gjatë kohës së Komunizmit.

Segmenti i dytë Segmenti i dytë zgjati për shtatë kilometra, (përshirë edhe një ngatërresë rruge prej dy kilometrash) dhe më çoi përgjatë lumit të Tiranës drejt burimit të tij malor pranë fshatit Selitë e Malit. Rruga ecën përgjatë të gjithë kohës në krahun e majtë të lumit të Tiranës por në kilometrin e pestë merr papritur një kthesë djathtas. Unë nuk e ndoqa me vëmendje hartën në celular dhe vazhdova për një kilometër tjetër në rrugën që nuk qe e shënuar në hartë. Prej aty u desh të ndjek një shteg të ngushtë dhe të lodhshëm këmbësorësh për të dalë në Qafmollë, zonën ku kalon e ashtuquajtura rrugë kombëtare SH 54.

Ato pak kilometra ngjitje nga lugina e Lumit të Tiranës në kuotën 550 deri në kuotën 720 metra mbi nivelin e detit, gjithsej as tre kilometra, kërkuan tre orë të mira. Ngjitja vijoi më tej deri te Qafa e Priskës, e cila gjendet në kuotën 960 metra mbi nivelin e detit.

Pjesa e fundit e rrugës, zbritja nga Qafa e Priskës për në Tiranë, qe afro 17 kilometra e gjatë dhe u përshkrua për 1 orë e dhjetë minuta.

Meqë ra fjala te Qafa e Priskës, rruga që zbret poshtë drejt luginës së Erzenit për në Shën Gjergj është rikonstruktuar para disa viteve duke krijuar mundësinë për të vizituar një pjesë të malësisë së Tiranës shumë të gjelbëruar dhe të bukur. Rruga sakaq ka rrëshqitur në disa vende kështu që, nëse ju ngacmon ideja të shkoni, nxitoni sepse së shpejti mund të mos ketë më rrugë të asfaltuar.

F

ilantropi miliarder Bill Gates, duke folur përballë pulave që çukitnin dhe kakarisnin në një qiellgërrvishtëse në qytetin e Nju Jorkut, lajmëroi të mërkurën se do të dhuronte 100,000 zogj pule te shtetet e varfra në përpjekje për t’i dhënë fund varfërisë ekstreme.

Zogjtë e pulave do të shkojnë në zona rurale në rreth 20 vende në zhvillim nga Burkina Faso në Bolivi, kur shoqata ndërkombëtare e bamirësisë Heifer menaxhon operacionet e shumimit dhe shpërndarjes, sipas Fondacionit Bill & Melinda Gates.

Rritja dhe shitja e pulave mund të nxjerrë familjet nga varfëria dhe një fermer që rrith 250 pula në vit mund të fitojë 1250 dollarë amerikanë, sipas Fondacionit, që po bashkëpunon me Heifer International.

“Nuk ka asnjë investim që sjell një përfitim më të madh sesa rritja dhe shumimi i pulave,” tha Gates, bashkëthemelues i Microsoft Corp.

Ai nxiti publiku të dhurojë gjithashtu.

“Shifrat e amerikanëve që dhurojnë te Heifer apo bamirësi të ngjashme janë ende shumë të vogla, ndaj do të ishte mirë që të shtohej shifra”, tha Gates.

Duke iu referuar proverbës që e mëson një burrë të peshkojë që të ushqehet për të gjithë jetën, ai tha: “E njëjta gjë mund të thuhet në kuptimin e dhënies së një personi një pule dhe t’i mësosh atij se si ta rrisë atë”.

Gates tha se synon të nxisë rritjen e pulave nga familjarët në vende si Afrika Perëndimore nga 5 për qind aktualisht, në 30 për qind.

Gates e bëri lajmërimin e tij në katin e 68 të një ndërtese të re në Qendrën Botërore të Tregtisë, një vend që nuk përdoret zakonisht për ekspozimin e pulave, tha ai.

“I futëm fshehurazi,” bëri ai shaka.

Sipas Kombeve të Bashkuara, rreth 800 milionë njerëz jetojnë në varfëri ekstreme, ku ata që jetojnë në shtete të shkatërruara nga luftërat vuajnë më së tepërmi.

No.

10

June 2016 Monthly

The Integrity Gap: Albania’s Appeals Court Judges Asset Disclosures Raise Red Flags Nearly 80 per cent of Albania’s appeals court judges have apparent financial discrepancies and cannot justify their wealth in one or more years during their judicial careers according to a BIRN analysis of asset declarations

comment

Feature

In London, We Failed to Grasp the Mood of Anger

Albania Traders Cash in on Euro Football Madness

Like most voters in the British capital, I just did not hear, or understand, the scale of discontent mounting outside the big city

Vast crowds of spectators in Tirana watching matches are not only generating healthy profits for bars and the liquor trade

18

June 2016

The Integrity Gap: Albania’s Appeals Court Judges Asset Disclosures Raise Red Flags Nearly 80 per cent of Albania’s appeals court judges have apparent financial discrepancies and cannot justify their wealth in one or more years during their judicial careers according to a BIRN analysis of asset declarations Besar Likmeta | BIRN | Tirana

S

ince 2004, judges, like all mid-tohigh-level public officials in Albania, have been legally required to annually disclose a full-accounting of their assets. The High Inspectorate of Declaration and Audit of Assets and Conflict of Interests, [HIDAACI] administers those assets declaration disclosures.

BIRN has obtained from HIDAACI, through a freedom of information request, all the annual asset disclosures forms filed by appeals court judges through 2015.

With the help of three experts, BIRN entered the financial data recorded by the judges in each annual disclosure in a database and analyzed the information using a plausibility check, a form of control used by HIDAACI to investigate the wealth of public officials.

The plausibility check compares previous asset disclosures, family disclosures and other financial information to “identify indicators of hidden illegal income” in a politician’s “incoming and outgoing cash and asset flows” according to the Council of Europe’s manual for analyzing the income and assets declarations of public officials.

In other words, does the money a politician claim to take in match the assets on hand and the amount of money spent?

BIRN’s analysis shows that for most appeals court judges in Albania the answer is no: 64 of 81 appeals court judges in Albania, or 79 per cent, had at least one year in their career with an unexplained negative difference between the wealth they acquired and their disclosed financial resources at hand.

These discrepancies are part of a larger pattern. Plausibility checks raised red flags on 131 asset declarations out of 879 filed by appeals court judges from 2004 to 2014.

Of the judges whose plausibility checks signaled inconsistencies in that ten-year period, 16 per cent have four to six problematic annual disclosures, 31 per cent have two to three problematic disclosures and 53 per cent have one disclosure that

raised a red flag.

In total, the sum of unjustified money in the declared financial resources from the appeals court judges reaches $2.7 million.

After the data analysis suggested that a large number of the judges’ asset declarations were questionable, BIRN sought an opinion from the Albanian Union of Judges. The head of the union, Gerd Hoxha, declined to comment citing his absence on an international business trip. ‘ The discrepancy between the asset flow in and the asset flow out is not necessarily illegal; however, it is a red flag that would normally warrant a full investigation from HIDAACI. Unjustified Judicial Wealth

The law on asset declarations legally requires elected officials and members of the public administration to disclose their assets.

HIDAACI is an independent institution created in 2003, tasked with preventing the accumulation of illegal wealth among public officials and the prevention of conflict of interest in public administration.

According to HIDACCI’s 2014 annual report, 4,987 public officials declare periodically their wealth and private interests. The asset disclosure includes the official’s wealth and that of family members, the source of the wealth and his/her financial obligations.

Out of that number of public officials, 387 are judges from the three instances of the Albanian justice system, accounting for 7.8 per cent of the total.

Focusing only on appeals court judges, BIRN received 959 appeals court judge’s annual assets declaration forms dating 2004 to 2014 from HIDAACI through a freedom of information request.

Together with experts, BIRN carried out a thorough plausibility check of 879 of those declarations.

Article number 25 of the law nr. 9049 states that “the plausibility check is carried out for every annual asset declaration in order to verify the accuracy of the dis-

According to HIDACCI’s 2014 annual report, 4,987 public officials declare periodically their wealth and private interests. The asset disclosure includes the official’s wealth and that of family members, the source of the wealth and his/her financial obligations.

Out of that number of public officials, 387 are judges from the three instances of the Albanian justice system, accounting for 7.8 per cent of the total.

closed wealth, the accuracy of the financial sources and the availability of financial sources to cover acquired wealth.”

The control process is carried out within a year after the annual asset declarations of officials and related individuals are filed with HIDAACI. This control is documented in the socalled “yellow form,” where information is generated whether the net income of the period justifies the changes of net assets in the disclosure period.

Expenditures are classified as confidential data in the asset disclosure form. For this reason, HIDACCI uses the family subsistence cost statistic, generated annually by the National Institute of Statistics, INSTAT, in its plausibility check.

If the minimum subsistence cost for a

family is added to judge’s disclosures the number of declarations with red flags in the period 2004-2014 jumps to 189 out of 879 or 21.5 per cent of the total. The value of the unjustified wealth also increases.

With the addition of the minimum subsistence, the number of judges that cannot justify their wealth in at least one year jumps from 64 to 68, out of a total of 81 appeals court judges.

Over the past decade, HIDACCI has filed criminal charges against three appeals court judges whose declarations raised red flags in the plausibility check: Gjin Gjoni, Alaudin Malaj and Petrit Aliaj.

The plausibility check carried out by BIRN, shows that a current member of the High Council of Justice, Gjin Gjoni, has one annual declaration that raises a red flag. If the expenditures for the minimum subsistence are added, Gjoni’s problematic declarations jump to three.

The former head of the Tirana Appeals Court, Alaudin Malaj, has four annual declarations with a red flag and if the subsistence expenditures are added the number jumps to five. The Vlora Appeals Court judge, Petrit Aliaj, has four years of problematic annual declarations in both scenarios.

The courts and the prosecutor’s office have dismissed the charges filed by HIDACCI against these judges by claiming that accusations of hiding their wealth and money laundering are without merit.

Integrity Through Reform

The publication of these data comes as Albania’s political class is fiercely debating a thorough constitutional reform to fight widespread corruption among judicial ranks by radically changing the process of vetting the integrity of judges and prosecutors.

The reform foresees the creation of a number of new institutions to eradicate corruption and political interference in the judicial system.

One key institution expected in the reform is an Independent Qualification

June 2016

19

Albania’s Political Leaders Fail to Agree on Judicial Reform Prime Minister Edi Rama and opposition leader Lulzim Basha continue to clash over judicial reforms, while the country risks international isolation over the rift.

Fatjona Mejdini | BIRN | Tirana

P

Albanian judges during a conference in Tirana. Photo: LSA

Commission– a temporary institution that will operate for nine years after the law’s passage – that will be tasked to thoroughly vet the current troupe of judges and prosecutors.

An independent monitoring mission of international observers will be created as part of the Independent Qualification Commission. The commission will vet judges and prosecutors based on three criteria including the integrity of acquired wealth.

The Showdown on Judicial Reform

The debates on justice reform are now reaching a crescendo.

On Tuesday the ad hoc parliamentary commission created for the reform approved the package of constitutional changes and is expected to send them for a vote on the assembly floor in the coming weeks.

However, the Democratic Party-led opposition did not back the article-by-article vote on the reform in the commission. The opposition has asked for reserved seats for political parties in the new institutions.

The constitutional changes require 94 votes in Albania’s 140 seat single chamber parliament in order to pass – numbers that mandate support from at least some opposition MPs. Prime Minister, Edi Rama of the ruling Socialist Party and Lulzim Basha the head of Democratic Party, met for hours last Monday but couldn’t agree on the reform draft despite intense international pressure. A meeting on Sunday between Basha and speaker of parliament Ilir Meta also failed to yield a breakthrough.

According to a poll carried out from January to February 2016, by the Institute of Development Research Alternatives, IDRA, a Tirana-based think tank, 91 per cent of Albanian citizens back the reform.

The data from the poll suggests that the support for the reform is not determined by the political orientation of the respondents, being this center, left or right wing.

The passage of the reform is also backed by Albania’s international part-

ners, the EU, the US and Germany, which have underlined that its approval this June is key to the country’s EU aspirations.

Last Wednesday, an official statement of European Union Delegation in Tirana emphasized MPs individual responsibility for the judicial reform.

“All members of parliament bear particular responsibility towards the overwhelming majority of Albania’s citizens who are demanding an independent, professional, impartial and effective judiciary,” the statement read.

The statement EU also lamented political leaders inability to find consensus on reform.

The United States explicitly blamed the opposition in a statement released by the embassy in Tirana: “the government displayed flexibility, but ultimately the opposition did not.”

The statement continued, “The United States Government supports the efforts of the Albanian Government to move the draft towards passage. It will be the responsibility of individual members of parliament to decide whether they want to keep today’s corrupt and politicized judicial system or whether they will support this reform.”

A push for the passage of the reform came on Tuesday also by German foreign minister, Frank Walter Steinmeir, who during a visit in Tirana met with Albania’s leaders, underlining that this is a key moment for Albania in its path to EU integration. “The opposition should take its own steps in order to approve a draft that is the product of cooperation between the EU and the US, and Germany has paid close attention from the beginning,” Steinmeier said during a press conference.

“We are at a point that Albania has never been before, with a product that is not only Albanian, but also the product of international experts. I hope that political parties find the force to reach consensus, because it is to the benefit of the Albanian people that this reform is approved,” he added.

rime Minister Edi Rama and Lulzim Basha, leader of the opposition Democratic Party [PD], failed to find an agreement for judicial reform after three hours of negotiations on Monday evening.

Despite eighteen months of talks and intense international pressure to find consensus, the leaders still couldn’t agree on the appointment of justice council members and the structure of new judicial institutions. Rama was accompanied by Fatmir Xhafaj, head of the parliamentary ‘ad hoc’ commission for judicial reform and Petrit Vasili, the vice chairman of the Socialist Movement for Integration, LSI, the junior party in the ruling coalition. Basha was joined by two MPs of his party, Edi Paloka and Oerd Bylykbashi. To pass the reforms 93 out of 140 MPs vote are required, numbers that ruling majority country doesn’t have. Even after long hours of discussion, the group couldn’t cobble together the 93 votes needed to pass the reforms through Parliament. Prime Minister Rama told the media after the long meeting that he was sorry that the Democratic Party was not convinced to vote on the prepared draft of the reform, although the majority is going to pass it in Parliament soon. “PD has used any mean and excuse to drag out the reform and make it fail and change its essence. But

now on they cannot tell to Albanians, Brussels, and Washington a single reason why they didn’t accept the judicial reform,” Rama said.

Opposition leader Lulzim Basha told the media that his team asked for fair rules guaranteeing the new judicial system’s independence from the ruling majority.

“They [the majority] aborted the consensus. Any unilateral act of taking to Parliament a draft that is not agreed with the opposition is going to fail,” he emphasized.

If Albanian Parliament fails to pass the judicial reform by June, the country loses any opportunity to open the European Union accession negotiations this year and enters into a deadlock with the EU. High Representative of EU Federica Mogherini said in a statement on Sunday that the EU considered Albanian judicial reform as “essential for the country’s next step towards integration with the EU.” The reforms have topped the US diplomatic efforts in Albania, including during US Secretary of State John Kerry’s February visit. On Saturday, US Assistant Secretary of State for European and Eurasian Affairs, Victoria Nuland called the main representatives of political parties in Albania and reminded them of the country’s need for judicial reform.

German FM Presses Albania Over Judicial Reform Foreign Minister Steinmeier in Tirana says adopting judicial reform is essential if Albania is to make faster progress on its path to EU membership.

Fatjona Mejdini | BIRN | Tirana

G

ermany’s Foreign Minister has called on the Albanian political class not to lose time and pass key judicial reforms to speed up the country’s progress towards the European Union. Foreign Minister Frank-Walter Steinmeier made the call during an official visit to Tirana on Tuesday after meeting his Albanian counterpart, Ditmir Bushati. He said that Germany was genuinely interested to see Albania make progress on its EU path but warned that without adopting judicial reform, “the Albanian process of integration cannot be accelerated.

“The judicial reform provides a window of opportunity for Albania in terms of EU accession process.

Through judicial reform, Albania can become a model in the region in terms of rule of law,” Steinmeier told a press conference with Bushati. During his speech, the German head of diplomacy said Berlin considered Albania an important partner and a key player in the region. Analysts in Tirana said Steinmeier’s words also reflected the con-

cerns that Germany has about the business environment in the country. The German Association of Industry and Trade in Albania, DIHA, during a poll presented in Tirana on April, said that only 67 per cent of German companies present in Albania were about to reinvest as a result of corruption in the courts and a lack of transparency in the procurement process.

Zef Preci, director of the Albanian Center for Economic Research, told BIRN that German investment in Albania depended on accelerating business reforms. “There is an increasing concern in the EU... over the lack of significant reforms in the business sector. Judicial reform would help a lot in this direction since law enforcement is a big priority in order for business to flourish,” he said. Germany is currently only a minor trading partner with Albania. Though one of the strongest economies in Europe, it is far behind countries like China, Turkey, Italy and Greece when it comes to trade volume with Albania.

20

June 2016

Balkan Countries Brace for British Vote on EU Experts and people across the Balkans are following the upcoming referendum in the UK on the EU, weighing its likely impact on their countries’ already troubled EU accession plans BIRN Team | Sarajevo, Zagreb, Tirana, Sofia, Podgorica

W

hile busily following Euro 2016 championship matches, planning summer holidays and struggling to survive the various political, economic and social maladies in the region, many people in the Balkans are also still paying close attention to Britain’s “in-out” referendum on the EU on Thursday.

The Bosniak member of Bosnia’s Presidency, Bakir Izetbegovic, told the Associated Press that the vote sends a “somewhat depressing message” to countries aspiring for EU membership, but added that Bosnia will not be discouraged.

Izetbegovic stressed that the EU will remain an inspiration to countries undergoing painful reforms to join the bloc as a guarantee of prosperity.

“The vote in the UK will have a considerable impact on Bosnia and Herzegovina,” Milos Solaja, a professor at the University of Political Sciences of Banja Luka, told BIRN. “If the UK quits the EU, it will encourage all the Euro-sceptics in our country, just like in the rest of the continent … on the other hand, if British citizens decide to remain in the Union, this will help all those who support the European Project.”

BREXIT seen as hurting enlargement: Solaja and other officials and experts note that the upcoming UK referendum will affect the Balkan region in different ways. A possible UK exit from the EU would have great direct impact on the EU’s future, experts say, boosting EU-sceptics across Europe and blocking further enlargement for years.

On the other hand, a decision to remain in the EU would boost the process of Euro-

pean integration, which many people in the Balkans hope will include the Balkans itself.

In an editorial article which Albania’s Prime Minister, Edi Rama, published in the UK Times in April, Rama wrote: “As a friend of Britain, I sincerely hope you vote to stay”.

He concluded: “I am certain that Britain in the EU is the best thing for Europe and Albania.” His views were also reflected in Izetbegovic’s recent statement in which he said Britons would make a mistake if they left the “best governed territory in the world”, which is so desirable that many people fleeing conflicts all over the world want to go there.

Miodrag Vlahovic, a former Montenegrin Foreign Minister, was less optimistic, however.

He told BIRN that whatever UK citizens decide on Thursday, the Balkans awaits difficult times. “Enthusiasm for enlargement is long gone in many European capitals, and even more among European taxpayers,” he said, adding that people in the Balkans clearly hear that message.

Enlargement “fatigue” and Russia’s growing influence in the region have persuaded some people and officials to oppose Montenegrin membership in the EU and NATO, he noted.

“Honesty should be appreciated, no matter where it comes from,” he said, adding that if the UK leaves the EU, Montenegro’s eventual NATO membership will become even more important.

Most Albanian analysts, like their colleagues in the rest of the Balkans, also believe the UK should remain in the EU. Ilva Tare, a host of a political show on Albania’s Ora News TV, noted the negative

consequences of Brexit for British citizens as well. “I believe the Brits will not feel good if at every European border crossing they have to show their passports, or pass through police controls,” she said.

Zeljko, a 57-year old resident of Sarajevo, said he was optimist that the UK would remain in the EU. “I’m not worried about this referendum, for the stability of the EU … I think the UK will remain in the Union although it is true that they have always ... seen themselves as closer to the US,” he noted. But he admitted that this referendum could inspire similar moves in other parts of EU in future. “This referendum might represent a real danger for the EU because it might encourage other referenda in areas that might really vote for independence … like Catalonia in Spain,” he warned.

Many Balkan people apathetic about referendum: However, some people in the Balkans are indifferent about the consequences of a UK exit because for them the UK remains more difficult to travel to than other EU countries.

“It is already difficult for Albanians to get tourist visas for the UK, so I don’t believe that whether it [the UK] leaves or remains in the EU will make any difference for us,” Xhanfize Peci, 55, told BIRN. Public debate in Bulgaria on the UK vote has also been mute.

Bulgaria’s government has expressed support for Britain remaining in the EU, with the Foreign Minister, Daniel Mitov, comparing the EU without the UK to “the European football championship without the UK team and the goals of Wayne Rooney”.

In an op-ed article which Bulgaria’s vice-

premier in charge of European policies, Meglena Kuneva, published in the newspaper Capital on June 19, she says that Bulgaria is a firm supporter of the UK’s remaining in the EU, but added that Bulgaria “should also be ready for another option”.

She warned that a “Brexit” could affect Bulgaria’s first EU Presidency, scheduled for 2018, as it has to be carried out in partnership with the two other rotational EU presiding countries – Estonia and Britain.

This, however, is unlikely, as according to the EU Treaty, even if UK leaves the EU, it will still take part in the decision-making processes in the EU for another two years after declaring it wishes to exit.

Bulgaria’s Diaspora in the UK is most vocal about the dangers of a UK exit. According to the 2014 British Annual Population Survey, it numbers up to 65,000 people.

This, however, does not include the over 6,000 Bulgarian students in the UK, as well as numerous unregistered workers. Members of Bulgaria’s migrant community have voiced anxiety over the uncertainty they face ahead of the British vote. The reason is that London has no concrete plans for future steps concerning Eastern European immigrants. Ivaylo Iaydjiev, a Bulgarian PHD researcher at the University of Oxford, says British citizens perceive the EU more as a trading union than as a “civilization choice”.

He told the newspaper Capital that, taking into consideration the central role immigration has taken in the UK referendum campaign, it would be “an illusion to think that there would not be a drastic limitation of the freedom of work and movement for Bulgarians after a potential Brexit”. The most recent EU member country, Croatia, also re-

June 2016

21

Balkans Shaken as UK Chooses EU Exit Initial reactions from the Balkan region to the negative vote on the EU in Britain are gloomy - but concerns about the effects of a ‘Brexit’ on Southeastern Europe’s economies are less dramatic.

BIRN Team

B

mains distant from the arguments over the UK referendum. The country remains preoccupied with the deepening political crisis that will likely lead to a new, extraordinary elections in coming months.

Experts from Croatia’s Raiffeisenbank Austria, RBA, noted that the volume of trade between Croatia and UK amounted to 1.21.7 per cent of Croatia’s imports and exports between 2010 and 2015. Therefore, the Croatian economy would not suffer much from any outcome of the referendum, they say.

Although British tourists visit Croatia more and more, and are considered to be among the biggest spenders among tourists to Croatia, RBA analysts said the outcome of the UK referendum was unlikely to affect the number of British tourists visiting the country.

Solving this crime will not only show the world that Albania is ready to join Europe but will also take a burden from Albania’s shoulder and show that it is able to deal with its past. It is simpler than ever before to solve this ugly and painful crime, as there is a convicted criminal, and the fate relies only at the political will of Albania Prime Minister, Edi Rama.

alkan officials voiced concerns on Friday about the uncertain future of the EU following Britian’s vote to leave the EU, while affirming their commitment to European integration. Bulgarian leaders were vocal in their disappointment with UK’s decision to quit the European Union, with Prime Minister Boyko Borissov and President Rosen Plevneliev calling it “a bad day for Europe”. Plevneliev said on Friday that he was “deeply sorry about this result” and “deeply concerned that today, nationalists and populists are celebrating on the streets of Europe”.

Borissov said the EU has to show it can go on without the UK, and declared himself against “any negotiations for special status [with the UK ] … because they will break the union apart”. Bulgaria’s Foreign Minister, Daniel Mitov, warned against “a domino effect” and stressed the need for deeper integration of the countries within the EU. Romanian officials also expressed regret about the vote in the UK, adding that Romania remains attached to the European project. ”Romania’s economy as well as national currency will not be negatively influenced by the results of the referendum in the UK,” President Klaus Iohannis said on Friday.

“It is very important for Romanians - including those living and working in the UK to understand that we must keep calm and should not worry,” Prime Minister Dacian Ciolos said. Officials in Croatia, the EU’s newest member state, also voiced concern about the exit vote. Foreign Minister Miro Kovac called the UK vote “a heavy blow to the unity of the European Union”.

He added that EU member states needed to start a public debate on how the EU can be organized differently and brought “closer to citizens”. He did not expect immediate economic consequences for Croatia from the UK’s withdrawal from the EU, as there are no major economic ties between the two countries. Vesna Pusic, a Croatian MP and candidate for UN Secretary-General, said fear had prevailed over reason in the British referendum. She told regional N1 channel that the referendum outcome was “not just an extremely bad decision for Britain, but also very dangerous for Europe”, possibly meaning “the beginning of the destruction of the European idea”. There is also confusion

in the Balkan states, which are not yet part of the EU, but are hoping to join the bloc in future. “The referendum result in the United Kingdom to leave the European Union is not good news,” Kosovo’s European Integration Minister, Bekim Collaku, wrote on Facebook.

“For us, [Kosovo] which has a powerful aspiration for EU membership, it is painful that one of the member countries, one of the first to recognize our independence and among the most supportive in our European path, will leave the EU,” he added.

Ismet Ramadani, a former Macedonian MP and now head of the Euro-Atlantic Council of Macedonia, told BIRN that the UK referendum outcome will certainly have a negative effect on Macedonian politics, boosting voices that are propagating Euro-scepticism and anti-EU sentiments.

Albania’s former Prime Minister, Pandeli Majko, now an MP, wrote on Facebook: “UK votes to exit the EU. Inside or out of the union, London remains a precious friend for Albanians”. The former head of Albanian Parliament, Jozefina Topalli, also on Facebook, wrote: “The UK bids adieu. The disintegration of Europe has started.”

A former Montenegrin Foreign Minister, Miodrag Vlahovic, told BIRN that “for us, natives” from the Balkans, this new era will be unpleasant. “We should now act wisely, with a right balance between caution and determination,” he said. “A gloomy situation, indeed.” Serbian officials used the situation to confirm their commitment to European integration. “We will continue on our EU path since we obtained the trust of our citizens for this in the last elections in April,” Prime Minister-designate Aleksandar Vucic said. Foreign minister Ivica Dacic said Serbia will take all necessary measures to maintain economical and financial stability against disturbance on international financial markets.

In Bosnia, Prime Minister Denis Zvizdic said Britain remained a key friend of Bosnia and Herzegovina, despite the result of the referendum. Zvizdic called the decision of the UK citizens surprising. “We expected the decision of British citizens to be different, but we respect the democratic will expressed by the referendum,” he said, adding that the UK›s decision “will not consistently delay the EU integration process of Bosnia.”

22

June 2016

Opinion

There will be lots of repugnance and antipathy. A state of shock is the dominant feeling this morning. The concept and rationale behind the whole European structure have been disturbed. No one is indifferent, nor can anyone feel indifferent.

Brexit has Brought a European ‘Ice Age’ Closer Today is Friday, 24th June 2016. It’s a very sad day in the history of Europe.

Miodrag Vlahovic | BIRN | Podgorica

T

he most crucial of all “Murphy’s laws” has been confirmed: anything that can go wrong, will go wrong.

Or: a piece of toast always falls butter-side down. The British have decided, by a narrow margin, to question the last 70 years of European history. Whether in doing so they have also switched off the light in a former empire on which the sun never sets is less important to us. We should now focus on ourselves and our own problems.

Once we get over the shock caused by this unexpected decision from the Isles, European officials will have to look for and find some answers as soon as possible. That is, provided there are any answers to begin with. Let me clarify: provided there are European answers to the European issues.

There will be lots of repugnance and antipathy. A state of shock is the dominant feeling this morning. The concept and rationale behind the whole European structure have been disturbed. No one is indifferent, nor can anyone feel indifferent.

The heatwave, not only political, whose epicentre is located in the City of London, one of the global financial hubs, will soon reach even the most remote parts of “unified” Europe and the consequences will be felt throughout the world. The present tide will be followed by an ebb, and many European values, relations and standards will be left stranded, some even in the mud.

A European “Ice Age” is approaching.

The pendulum of history in our continent has swung the wrong way. How much time it will need to regain balance remains to be seen.

We will ignore the influence it might have on the American race for the White House. It is a different topic in its own right, although Donald Trump has already celebrated the result in Britain as his team’s victory.

For us, “natives” from the Balkans, this new cold era will be unpleasant. Our region has always been the place where two ends of the European civilization meet and con-

flict, but that is a well-known fact. A weakened Europe, having lost this Battle for Britain, will have a daunting task to tie the loose ends of common policy, which were not really tight even before the British Thursday.

This challenge is even bigger today, yet enthusiasm has never been lower. A gloomy situation, indeed.

The fatigue that ensued following the enlargement of the EU had long ago been replaced by a temporary rejection of even considering the notion of any further enlargement. Things have got serious. There will be at least a year or two before the stirred policy from Brussels settles. The priority over all others is that no one follows in the footsteps of the United Kingdom. The issue of enlargement can wait. “We’ll cross that bridge when we come to it,” as they say. Let the dust caused by this demolition settle first.

The future of Montenegro now has another potential scenario in this cracked mosaic. Our historical crossroad now offers a new/old direction. It is a blind alley, but there are many examples where blind alleys

The future of Montenegro now has another potential scenario in this cracked mosaic. Our historical crossroad now offers a new/old direction. It is a blind alley, but there are many examples where blind alleys look tempting.

That road leads to Moscow, i.e. that route provides Moscow with access to our region, just like in the bad old days.

look tempting. That road leads to Moscow, i.e. that route provides Moscow with access to our region, just like in the bad old days.

The euphoria among Brexit-supporters will encourage local fans of Trump and Vladimir Vladimirovich. That is also nothing new. Some will have their pictures taken with Trump, hoping that he and Putin will now lead politics in the Balkans, as they would elsewhere. Do those people know how naïve they are?

How successfully those gentlemen and comrades will use the momentum in our game of politics in Montenegro remains to be seen. Uncertainty and confusion are excellent allies to our own “party breakers”.

Sure enough, the agitprop forces in cassocks will join the show, this is their first victory after so many bitter losses. “A cup of gall for honey equally doth call,” even when that group is in question.

Brexit and its direct repercussions and indirect consequences are, obviously, a complex and delicate matter. We should now act wisely, with the right balance between caution and determination.

This recipe has been followed to the letter by Montenegro over the past 20 years [We are talking about the division in the ruling party, including the hara-kiri committed by the Liberal Alliance.]

The Montenegrin authorities have managed to make all the right moves ever since, sometimes supported by prompters from abroad and some local incurable optimists.

Now the position on the chessboard is quite clear: let us join NATO now and consider the implications later, if they ask us about what, when and how we are going to go about our role in European policy and European perspectives.

What the meaning and scope of this syntagm (“European policy”) is in this newly created situation, we will learn in the months and years ahead.

The author is the president of the Montenegrin Democratic Union and former Foreign Minister of Montenegro.

June 2016

Analysis

Unfortunately, I failed to take account of the opinions of several million people I have never met - or had had much contact with - in the industrial towns of the north of England - most of whom had decided that the EU was the source of all of their ills, or at least some of them.

In London, We Failed to Grasp the Mood of Anger Like most voters in the British capital, I just did not hear, or understand, the scale of discontent mounting outside the big city Marcus Tanner | BIRN | London

W

ell, dear reader, my predictions for the British referendum were wrong and I failed to save the EU as I had promised.

I sincerely thought it might come down to one vote - in which case my own vote, for the “in” camp - was to settle the fate of the continent.

Unfortunately, I failed to take account of the opinions of several million people I have never met - or had had much contact with - in the industrial towns of the north of England - most of whom had decided that the EU was the source of all of their ills, or at least some of them.

When the vote from the industrial northeast came in at 12.30 this morning – and was heavily in favour of “Leave” - I practically spat out my chocolate biscuit.

By 3am, I knew the game was up. Even the massive vote for continued EU membership in London - 80 per cent in Lambeth and 75 per cent in Islington - was not going to be enough to quell this provincial rebellion.

It was Benjamin Disraeli, the great conservative statesman under Queen Victoria, who once remarked that England had become “two nations” who did not know each other.

Not much, it seems, has changed since he penned those words back in 1845.

Down here in London, people had no idea of the scale of discontent brewing in the run-down towns of the north of England, in the east of England and in Wales.

Londoners tend to think of themselves as “the future”, which the rest of the country has a duty to follow. How could our collective will could be defied?

If nothing else, this disastrous vote, which need never have been called - and which could break up the United Kingdom, whatever else it does to Europe - has shown one thing: London and the English provinces need to start listening to each other.

23

The leaders of the Remain camp should hang their heads in shame.

Lecturing the country in a patronizing way, ridiculing Exiteers as rustic retards who just didn’t understand economics, and banding about absurd claims about how an “Exit” vote would “delight” Putin’s Russia and ISIS were the wrong way to go.

Provincial England, with its grimy towns and rundown hospitals, is tired of being told that globalization, open borders and mass immigration is an exciting challenge, and that they had better get with the programme.

They don’t want “the programme” and

they are not interested in whether Putin is “delighted” by the UK’s exit or not.

Now we face a real possibility that the whole of the United Kingdom could unravel.

Scotland may well vote for independence. But even England could fragment, too. London was even more pro-EU than Scotland.

In that case, we won’t just be going to back to the status quo before the union of crowns in 1603, but back to the status quo circa 900AD, when England was composed of a clutch of squabbling kingdoms.

Watch this space.

Londoners tend to think of themselves as “the future”, which the rest of the country has a duty to follow. How could our collective will could be defied?

If nothing else, this disastrous vote, which need never have been called - and which could break up the United Kingdom, whatever else it does to Europe - has shown one thing: London and the English provinces need to start listening to each other.

24

June 2016

The Untold Story of the Young Albanian Volunteers in Idomeni The infamous camp in the Greek village of Idomeni on the Macedonian border is now closed; however, for a group of young Albanians who served as volunteers, the horrors faced by the refugees escaping war are still all too real Dhorjela Cule | BIRN | Korca

W

hen a group of Albanian youth from the Kennedy Foundation in the southern city of Korca first headed to Idomeni, they brought with them as much aid as they could carry. However, once in the refugee camp in Greece they soon understood that more than blankets and food volunteers were scarcer in the effort to help children escaping war.

Lysiena, Kristina, Florian and Alda are part of a group of ten young people aged 20 to 25 years old, who every weekend would pass the border between Albania and Greece, in order to help refugees from Syria and Iraq trapped in the camp on the Greek-Macedonia border, as they tried to traverse the ‘Balkan corridor’ on their route to northern Europe.

“The first contact I had was with two children that at the first sight of the bright green vest I was wearing ran toward me and gave me a hug,” recalls Florian Adili, who every other Sunday after this experience served as a volunteer in the camp, handing out food and entertaining children until the camp closed. The camp in Idomeni was closed following the German brokered agreement between the EU and Turkey on the exchange of refugees. After the agreement entered in force, Greece redistributed the refugees housed there in military camps, even though the humanitarian emergency is not yet over.

The volunteers from the Albanian city Korca on the Greek border say they are awaiting the end of June to figure out when they can serve next, adding that they expect to be assigned to smaller camps near Thessaloniki. “It’s been six months now and the first time we just went there to send aid with

no clear idea what we were going to do with it,” says Ian Loring, the head of the Kennedy Foundation. Loring remembers that in Idomeni people were needed more than aid.

“There were a lot of organizations working to distribute aid but they still could not hand out all they had, that’s why we decided not to send anymore aid we could not deliver, but rather help the other organizations and the many children living in what they perceived as a bad dream,” he said.

Loring arrived in Albania after the fall of communism to help revive the foundation set up in 1908 by Rev. Phineas Kennedy, who together with his wife was the first protestant to serve in what then was Ottoman Albania. Together with his wife he has reestablished the non-profit organization in the spirit of the Kennedy family, whose history in Albania was erased from communism, although they took under their wing the first Albanian language school in Korca and served as spokespersons abroad for Albania’s efforts to build an independent state. Help for refugees is not a new activity for the foundation. In a letter published in the scout magazine Boys Life in 1913, Phineas Kennedy highlights the plight of Albanian refugees during the Balkan Wars, and writes that “he couldn’t wait to receive permission to offer a helping hand and alleviate the suffering.”

More than a century later the activists of the foundation have followed in Phineas Kennedy’s path, helping to alleviate the suffering of the refugees in the camp of Idomeni. “Our work was based on their human needs,” said Lysena Topi, who first started volunteering in her teenage years. “Our

goal was to help the children,” she added.

Topi says that the volunteers connected with the refugees, particularly with the children. “Amid that vast expanse of humanity we created our own space in order to give the children an opportunity to have fun and the escape the claws of the tragic history that fate reserved for them,” Topi said.

According Lysiena there was a war of nerves in Idomeni, not only from the refugees but also from the people there to help them.

“The day would start standing in line for food and before the next meal came they had to worry about standing in line again,” she recalls.

For the volunteers from Albania every day spent in Idomeni has left a trace and they all underline that the stories told by the refugees have helped them appreciate more what they have.

One of them is Kristina Gocallari, a freshman in college who first started volunteering more than eight years ago.

“I answered immediately the call to go there and filled the application form without thinking,” she said. “A week there is not enough and whatever you do looks small compared to the needs of these people,” Gocallari added. In the camp Gocallari noted that cardboard boxes were “being used as cribs for children” and the needs were high; however, there were also volunteers willing to help. “We at first started cleaning the area and then suddenly dozens of refugees asked for plastic bags so they could clean with us,” Gocallari recalls. “When we would distribute food there were refugee children that would accompany us and act

as translators or offer food to mothers for their babies,” she added.

Another volunteer at Idomeni, Florian Adili, says that he learned a few Arabic words from the children in the camp, but words can hardly describe how impressed he is with them.

“When we would distribute meals in the tents, if they already had food delivered would refuse it, fearing that other families would go hungry,” he recalls.

The 21 years old earth science student says that he was touched when the refugee children would offer to share their meal that they had stood in line for hours to receive.

“When we were playing a young boy pulled my sliver and handed me a cup of tea and cookies,” Adili recalls. “He had stood in a long line to receive them and gave them to me. I didn’t want to take it but he would not take no for an answer,” he added.

From the group of Albanian volunteers who served in Idomeni, Alda Nuri is the only one old enough to remember that in 1997, after Albania was engulfed in anarchy following the collapse of a series pyramid like investment schemes, many left the country seeking shelter in Greece and Italy. A social worker, she has made time from her job and her family to offer help to refugees.

“I was young at the time but still recall those difficult days in order have a perception of what it is to be in the middle of war,” she said. “The political circumstances are not important, but what fate has reserved for these people is,” she said, comparing the refugees in Idomeni to the Albanians that left their homes in the 90’ in search for a better life in the west.

June 2016

25

feature

Young Albanians Turn Online Skills to Gold A new generation of young Albanians are using their online technological skills to make their way on the global scene and are making profits that most Albanians can only dream about Fatjona Mejdini | BIRN | Tirana

A

lbanian youngsters have started to mine the huge opportunities that the Internet has to offer, mastering programming, online entrepreneurship and marketing, hacking and encrypting.

As a result, California’s Silicon Valley, the world’s symbol and centre of technological innovation, has become a destination for young talented Albanians - a place for those who want to launch themselves on the big stage.

Others have found a global market right at home in Albania, using the Internet to generate incomes that are not possible in the local market.

With dreams of success and a passionate desire to provide solutions for today’s problems through technology, young Albanians are starting to leave their mark on the expanding world of Internet technology.

Engineer for WhatsApp Aleksander Bello, a 24-year-old Albanian, has been living in California for four years, long enough to start tasting the first fruits of the fabled American dream.

He graduated with a Bachelors degree in computer science and business from the California Institute of Technology, Caltech.

Months later, he was hired as a software engineer for the world’s most popular messaging app, WhatsApp. For Aleksander, being at the core of the WhatsApp team that offers instant encrypted messaging all over the world, has not been a single step. It is an achievement that follows years of hard slog.

The road from a high technical school in Tirana to a prominent job in Silicon Valley was accompanied by major insecurities - but he says coming from Albania equipped him with some useful skills as well.

“The job I have now is just the tip of the iceberg; beneath it were struggles relating to decisive moments, like getting into university and getting the first internships,” he recalls.

“Coming from Tirana never made feel that I had something less than my classmates in terms of technological level and knowledge about science,” he adds.

“On the contrary, it gave me some advantages, since people coming from places where rules don’t work so well inspires them to improvise and to put more creativity into things,” he told BIRN. Aware that his home country is still at the beginning of the technological revolution, Aleksander tries to be part of initiatives that raise the level of technology penetration and build new skills among youngsters.

“I and my friends have created ‘Tirana Code’, a network of talented Albanians living abroad who share the passion for technology,” he explains.

“In December, we did the first training

for cybernetic security in Tirana and I hope the network will further expand.”

Aleksander sees himself as much more than a programmer. He likes to think of himself as somebody who resolves problems, dreaming that one day his ideas will help build a better life for large masses of people.

“What makes me passionate are the field of education, psychology, and business but overall what I like most is to resolve problems,” he says.

“Technology has a huge unexploited potential, especially in the developing world.

Our job is to reveal it,” he concludes.

Making money in Albania Back in Albania, Kelvin Cobanaj, 17, started to program games for his friends when he was only 10 years old. During this time, he was coding and trying to build startups.

At only 14, he got a scholarship from the John Hopkins center for talented youth and studied cryptology for a month in Baltimore, which opened up new perspectives in the field of computer science.

Now he finds himself between programming and entrepreneurship with a passion for creating platforms that are designed to make people’s loves easier and more pleasant.

Being an entrepreneur at such a young

The road from a high technical school in Tirana to a prominent job in Silicon Valley was accompanied by major insecurities - but he says coming from Albania equipped him with some useful skills as well. “The job I have now is just the tip of the iceberg; beneath it were struggles relating to decisive moments, like getting into university and getting the first internships,” he recalls.

age hasn’t been easy, however.

His parents were worried about the long hours that he spent in front of a computer, and even thought something was wrong with him when he declared that he had made a thousand euros online.

“My first online company, which was not so serious, was called ‘Powerup Hosting’ and provided game server hosting,” he recalls.

“Though I got to earn around 2,000 euros in one year, because I was so young I couldn’t have a bank account and withdraw the money, so I invested it in somebody else’s project online that failed, so I lost it,” he recalls.

Kelvin is still working online and making money. A few months ago he created his first real company, Norby Technologies, Inc. Incorporated in Delaware, it offers data scraping services.

Besides this, he is focused on expanding his knowledge of programming and getting ready to start university in the US. “My dream is to study computer science at Stanford University. I want to succeed in my entrepreneurial initiatives while trying to create new platforms that respond to people’s demands,” he says.

Olgi Zenullari, now 27, started to explore business opportunities online when he was 15. The challenges were formidable, he recalls.

“There were a lot of barriers back then for Albanians to do businesses online,” he says. “The country did not have well established and fast Internet, we lacked ways to pay online and some global companies wouldn’t even consider buying services from Albanian programmers,” he told BIRN. But Olgi believes that things have changed since then and that today’s Albanian youngsters have more opportunities to flourish in the online market.

In 2008, he launched Webmaster.al, which was the first Albanian webmasters community, and three years later he launched ShqipAD, an advertising serving system that is used by some of the biggest international companies in Albania.

He considers himself an experienced online marketer now. Two years ago, with a group of friends, he also created Fabric, a company specializing in creating game and other apps for smartphones and tablets.

“The company is going well and we are working in a global market online, earning revenues and expanding,” he says.

He believes that Albanian youngsters should know that there is a new world out there that they can embrace and use to make their dreams true.

“I’m the online marketer in the group and there is a potential to earn about 30 times more than my colleagues who work in traditional marketing companies in Albania,” he concludes.

26

June 2016

news

Former landowners’ organizations have again denounced the terms offered under the new compensation law - which the government has now started to enforce.

Albania

Ex-Landowners Scorn Compensation Terms

Tirana during the preparations for NATO Summit

Albania to Host NATO Centre on Foreign Fighters Authorities say the first NATO centre of its kind, studying the phenomenon of foreign terrorist fighters, will be activated within this year Fatjona Mejdini | BIRN | Tirana

A

lbania is expected to open a NATO excellence centre this year that will conduct studies into foreign terrorist fighters. The project got the green light from the alliance’s military committee in May and Albanian Defence Ministry officials are now discussing modalities with alliance counterparts. Colonel Bardhyl Kollcaku, director of the Defence Intelligence and Security agency, AISM, told BIRN that Albania pitched the initiative after spotting a vacuum in NATO over this phenomenon. Col Kollcaku said that the phenomenon had existed for decades before growing in scale in recent years. “We have the right experience to contribute to knowing, studying, addressing and further combating the phenomenon of foreign fighters.

“Albania’s geographical position as part of Western Balkan has made it an origin for foreign fighters and we aim to share our lessons and experience,” he stated. With the creation of this new centre, Albania will be hosting the first such NATO institution in the country after seven years of membership. The centre for studies of foreign terrorist fighters in

Albania will be the first of this of its kind. “Our ambition is to ... activate the centre within this year. This is going to bring added value for the alliance,” the colonel emphasized. A report in March by the Albanian Institute of International Studies, AIIS, says the number of fighters from Albania joining ISIS in Syria and Iraq peaked in 2014, when between 90 and 150 people departed from Albania, 31 of whom were children and 13 women. Arrests and tough legislation have in the meantime curbed numbers and brought some success in the fight.

Authorities in the country report that the number of those departing to Syria from Albania in 2015 was near zero. Albania joined NATO in April 2009 together with Croatia.

Albanian officials have long backed the need for NATO to expand into other Balkan countries like Montenegro, Kosovo and Macedonia in order to secure sustainable peace in the region. In May for a first time, a NATO Parliamentary Assembly was held in Tirana, when security in the Western Balkans and the risk that Europe faces from Russia were in the spotlight.

Fatjona Mejdini | BIRN | Tirana

F

ormer landowners in Albania have attacked as unfair and biased the terms for new law on compensation, saying the amount that the government has pledged to return them is deeply disappointing.

Despite angry protests against the law that aims to compensate former owners of land confiscated in the communist era, landowners’ organizations have failed to stop parliament from passing it in December 2015.

The law, which the government has started to enforce now, strives to end the compensation process within the next 10 years by paying out around 363 million euros to former landowners, has gone before the country’s Constitutional Court where critics seek its abrogation. The court is still mulling the issue.

Meanwhile, the Property with Justice association has urged ex-landowners to be careful not to be cheated by the Agency of Property Treatment about the compensation value of their lost properties.

“The agency is biased and not transparent in the way it estimates compensation for landowners... this group of landowners also now risks losing the right to take the problem to court,” the Property with Justice association said on Thursday.

Myrshit Vorpsi, from Property with Justice, told BIRN that the value calculated by the agency for land compensation was ridiculous, and far lower than the real value.

“The compensation that the agency offers for some land is up to 100 times lower than its real price,” he said.

Vorpsi also says the new law does not give landowners enough time to appeal the decisions.

“They publish these decisions on an electronic register and in some daily newspapers that landowners do not necessarily read. The problem is those owners have just 30 days to appeal the decision and if they don’t do it in time they lose the right permanently,” Vorpsi said.

If Albania’s Constitutional Court does not abrogate the law, they will take the issue to the Strasbourg Court of Human Rights, he said.

Government officials insist that the law they have passed, and started to enact, should permanently resolve the issue of compensation for former landowners.

The government hopes adoption of the law will halt further rulings by the European Court of Human Rights in favour of the ex-landowners, which have obliged the Tirana government to pay out large sums in compensation.

June 2016

27

news

Islamophobia Set to Grow in Balkans, Experts Warn Islamophobia is likely to increase across Balkan countries, experts say, as a result of a political and media environment that has worsened since the refugee crisis and the rise of ISIS. Rodolfo Toe | BIRN | Sarajevo

I

slamophobia is likely to increase in the near future in the Balkans, experts noted, as a result of a political and media environment which in many countries in the region - notably Croatia and Serbia - has deteriorated in recent years due to regional phenomena like the refugee crisis of 2015 and the rise of the so called Islamic State in the Middle East.

“In 2015 we saw a paradigmatic shift in the rightwing parties in Croatia,” Dino Mujadzevic, a researcher from the University of Zagreb and expert of contemporary history of South-Eastern Europe, told BIRN. According to Mujadzevic, Islamophobia has not been a major issue in Croatia, but things have changed since the huge wave of refugees hit the country last year. “For the first time, Croatian rightwing parties are exploiting the idea of a ‘Muslim threat’ coming to our country, imported by non-European Muslims ... and media in Croatia have started reporting extensively about crimes committed

by Muslims or refugee seekers in other countries”, Mujadzevic said, noting that this media environment is facilitating the growth of anti-Islamic sentiments among the population.

“In case there is a new wave of refugees ... Islamophobia will become a real force in Croatia,” he predicted.

Mujadzevic’s concerns were shared by

Muslim women protest in Sarajevo for their rights

Bojan Perovic, a researcher from the University of Hamburg and an expert on human rights from Serbia.

He warned about growing anti-Muslim sentiment in Serbian media and the risk that it might obtain wider support after the last parliamentarian elections marked the return of hardcore nationalist parties to parliament. While Perovic noted that Serbian authorities reacted promptly to the refugee crisis, he noted that anti-Islamic sentiments are present in both Serbian school books and tabloids. “In the

future, and especially after nationalist parties came back to the parliament, we can expect this kind of rhetoric to become even more popular,” Perovic told BIRN. Both Perovic and Mujadzevic were among the experts who participated in a panel dedicated to Islamophobia in the Balkans, organised as part of the first European Islamophobia Summit on Sunday.

Other panelists stressed that Islamophobic rhetoric can be found also in countries like Kosovo and Bosnia, where Muslims represent a large part of the popula-

tion. Arber Fetiu, a researcher of the University of Montreal, from Kosovo, said that although many people in Kosovo practice Islam, negative stereotypes against “bearded men” and “veiled women” were becoming increasingly common, as an effect of the concerns over radicalisation and extremism, and because they are seen as subject to a “foreign religious influence” which might be undermining Kosovo’s independence.

“These peoeple are often depicted as men and women who have been paid by Arab countries, or even by Serbia - according to some conspiracy theories - to ‘re-Islamise’ Kosovo”, Feitu told the conference. Dermana Seta, a Bosnian expert on religious studies who chairs the commission for freedom of religion inside the Bosnian Islamic Community, noted that Bosnian Muslims are often victims of hate speech and crimes in places where they are in the minority.

She said that moves by Bosnian authorities to fight terrorism and radicalisation have contributed to stigmatising Muslim believers as potential threats to security.

“The Bosnian strategy against terrorism specifically adopts measures against Muslim extremists ... while other extreme [Serbian and Croat] right-wing movements are not even mentioned,” Seta told BIRN. “Our government is trying to impress its Western partners, but its techniques are not doing any good for our internal situation,” Seta concluded.

Bulgaria Moves to Make Radical Islam a Crime Preachers of radical Islam could face financial penalties and up to five years in prison in Bulgaria under changes to the penal code backed by MPs Mariya Cheresheva | BIRN | Bulgaria

P

reachers of radical Islam in Bulgaria face up to three years in prison and fines of up to 5,000 leva [around 2500 euros], under changes to the penal code adopted on a first reading

by MPs on Thursday. The proposal to criminalize radical Islamic preaching, proposed by the nationalistic coalition Patriotic Front, PF, was approved by a majority of 106 votes. Only three deputies voted against while ten abstained. MPs from the ethnic-Turkish Movement for Rights and Freedoms party, MRF, left the plenary session before the vote. “The problem with radical Islam is already a fact in Bulgaria. Such acts and structures are funded by external factors and the penal code has to clearly define and incriminate them,” Krasimir Karakachakov, one of the leaders of PF, told journalists before the vote. The adopted amendments stipulate six hypotheses of preaching an ideology that could be qualified as “radical”.

Among them are agitating for the creation of an Islamic state or Caliphate, calling for the enforcement of Sharia law and calling for jihad against non-Muslims. Recruiting followers, agitating for or collecting funds for terror organizations, “whose ideology is based on the Islam”, will also be considered a crime if the legal changes make it past the second reading. During the debates, the MRF’s vice-chair, Aliosman Imamov, called the draft law an unsuccessful attempt to draw a line between religion and radicalization. “We are against radicalization but I... deem it profane for someone from this tribune to try to convince me that my religion creates terrorists,” he said, warning that the text will “affect millions [of people]”. Imamov protested that the draft law targets Muslims alone and not radicalization in other religious communities, accusing some of his fellow MPs of Islamophobia.

He added that his party would support

the legal initiative if it covered radicalization in all religious ideologies in Bulgaria, because “that would be the right approach”. In response, the second co-chair

of the Patriotic Front, Valeri Simeonov backed the new law as a move to prevent an invasion of radical Islam. He also accused the MRF of being the only party in Bulgaria to exploit religion for political purposes. The criminalization of radical Islamic agitation comes just a week after MPs gave broad support to a new bill banning the wearing of garments covering the face in public, which is known as “the burqa ban”. The Muslim veil has already been banned on a local level in several other towns and cities, including Pazardjik, Sliven, Burgas and Stara Zagora.

No Bulgarian citizens are known to have joined the ISIS as foreign fighters. However, in July 2015, prosecutors charged 14 Muslims - including the controversial imam Ahmed Moussa - from Pazardjik and nearby Plovdiv, Asenovgrad and Startsevo, with inciting religious hatred through their preaching and with promoting ISIS propaganda.

28

June 2016

Kosovo Justice System Takes Over EULEX’s Powers Kosovo’s own judicial authorities are to take over much of the responsibility for the court system from the EU rule-of-law mission - but many experts wonder if they are up to the task Arben Qirezi | BIRN | Pristina

T

he recent agreement between the EU External Action Service, EEAS, and the Kosovo government, has created a new state of play in the judicial system, strengthening the responsibility of Kosovo institutions and reducing the authority of EULEX. The development is a milestone in the process of Kosovo’s gradual international recognition as well as in its relations with the EU. However, the changes present a major test for Kosovo’s rule-of-law system, which is still widely seen as shaky. New arrangements for the Kosovo judiciary were outlined in letters exchanged between the Kosovo President, Hashim Thaci, and the EU High Representative for Foreign and Security Policy, Federica Mogherini. “The exchange of letters reflects the new state of play and emphasizes that Kosovo police and judicial authorities are [now] in charge,” EU spokesperson, Maja Kocijancic, told BIRN. Thaci’s letter of June 9, which Mogherini accepted in her letter on June 15, outlined that the Kosovo authorities would no longer “request the involvement of EULEX in new cases except in exceptional circumstances”.The new terms of EULEX’s engagement are thus based on this letter in which Thaci backed extending EULEX’s mandate until June 15, 2018 and pledged that Kosovo institutions would “accept the responsibility to ensure a favourable environment to counter serious crimes such as organized crime and corruption”. The agreed terms effectively limit the mandate and authority of EULEX, which was established to supervise Kosovo’s rule-of-law system soon after it declared independence in 2008. EULEX deployed in Kosovo soon after independence, when the EU adopted a decision to form a rule-of-law mission, as requested by the then President of Kosovo, Fatmir Sejdiu. Its mandate was extended twice, first on September 4, 2012 and then on April 14, 2014. The last extension limited the ability of EULEX to open new criminal investigations on its own. But EULEX prosecutors could still take on cases on the request of the EULEX Chief Prosecutor, or on the request of Kosovo authorities, if the former approved such requests.

The EULEX Chief Prosecutor remained a direct counterpart to the Kosovo Chief Prosecutor. Similarly, new cases could be taken over by if so requested by the EULEX

Chief Judge. EULEX prosecutors and judges have in the past investigated almost all cases involving serious and high-level crimes. Such takeovers did not require approval by Kosovo’s judicial authorities.

While in some cases the Kosovo police, prosecution and judiciary requested EULEX involvement on their own initiative, they often had to watch grudgingly as EULEX handled cases without seeking the consent of the Kosovo judicial authorities.

A source from the Kosovo government, speaking on condition of anonymity, told BIRN that after the last extension of EULEX’s mandate in April 2014, EULEX went to the Kosovo Judicial Council, the KJC, and requested all the case files, in order to decide which ones it wanted to deal with. “We repeatedly questioned their authority to decide on these kind of transfers.

In addition, we sought an exact definition of the end of EULEX’s mandate,” the source added. However, international officials involved in the rule-of-law system had a different memory of that situation.

“EULEX mostly responded to requests from the Kosovo authorities for support in high-profile and other sensitive cases involving organized crime and sometimes high-level politicians, which the Kosovo authorities could not deal with due to fear of political or other interference,” an international source told BIRN. “These requests were made by the police, prosecution and judiciary in several instances,” the source added.

New mandate is much reduced in scope: In line with the agreement between Thaci and Mogherini, the Kosovo judicial authorities will now take over all EULEX competencies, except where it is impossible to do so. The latter refers mostly to the inclusion of the Serbian community in the Kosovo judiciary, the administration of justice according to Kosovo laws in the Serbrun north and other issues pertaining to implementation of agreements between Kosovo and Serbia. The new EULEX mandate confines it to monitoring trials, counselling, drafting new legislation and similar support roles. EULEX prosecutors and judges will not investigate or adjudicate new cases, except when Kosovo justice officials request this and when “exceptional circumstances” exist. In addition, Kosovo

wants for the transfer of open cases from EULEX to Kosovo’s judges and prosecutors. Among other changes demanded by Kosovo, and accepted by the EU, are that, from now on, EULEX judicial staff will be subordinated to Kosovo system. As Thaci said in his letter, judicial institutions will be “led by Kosovo officials”, adding that he “supports inclusion of EULEX judges and prosecutors in the system”. New procedures for EULEX taking over cases will also be more complex. According to Thaci’s letter, EULEX will no longer be able to submit requests to take over cases from Kosovo authorities. Such requests for transfers of cases from Kosovo prosecutors to EULEX prosecutors will have to be made by Kosovo Chief Prosecutor and approved by the Kosovo prosecutorial council, KPC. Similar procedures exist for the adjudication of cases. A similarly justified request will have to be made by the President of the Kosovo Supreme Court and approved by the Kosovo Judicial Council, KJC. In both instances, exceptional circumstances will have to be justified. These circumstances mostly relate to possible political interference in the justice system. As Kocijancic told BIRN: “The EU will continue to provide assistance, in particular to the Kosovo judiciary in view of the challenges ahead, including, at times, the risks of interference.”

Fragile system faces big test: This new state of play between Kosovo and EU in justice is based on Kosovo’s commitment to fully observing the principles of the independence and integrity of its judiciary and creating an environment conducive to countering organized crime and corruption. The new role of the justice system entails substantial changes in the way this system works. Whether the

justice system in Kosovo can live up to its new role remains to be seen, however. So far, the picture of the Kosovo judiciary has been bleak, especially regarding its capacity to function independently.

Whereas the police have shown significant improvements in dealing with serious crime, the evidence suggests that the judiciary still suffers from corruption, a lack of integrity and subjugation to political influence. Recently, the police have begun to deal with high-profile personalities once considered to be untouchable. The arrest of Azem Syla, former General Commander of Kosovo Liberation Army, KLA, and an MP for the Democratic Party of Kosovo, PDK, was carried out directly by the police, for example. “We have seen significant improvement in police work regarding high-profile cases but less improvement can be observed in the judiciary,” an international source told BIRN, speaking on condition of anonymity. A relative improvement in the prosecution’s ability to deal with high-profile cases since the end of 2015 has also been observed. “Kosovo justice in general deals with cases of lower-profile suspects for corruption or other serious crimes. The judicial authorities rarely deal with higher-profile cases, and mainly only when these people fall from positions of power, or no longer enjoy political support,” a researcher at the Kosovo Law Institute, KLI, Ehat Miftaraj, told BIRN. Courts remain the least improved institutions, both in experts’ assessment and in popular perceptions, and Miftaraj, whose organization monitors the justice sector, takes a dim view of their general state. “Kosovo institutions are still fragile, are influenced politically, have the need for capacity-building, and, foremost, need courage to deal with high-profile cases of

June 2016

29

‘Third-Way’ Parties Hold Key to Croatia’s Next Govt, Experts The formation of a new Croatian government will likely again depend on third parties such as MOST and Living Wall, both of which, however, need to resolve their internal issues, experts say.

Sven Milekic, BIRN, Zagreb

W

EULEX officers on the strets of Pristina.

corruption, organized crime and war crimes,” he said. Miftaraj’s view of EULEX itself is not overly positive either.

“EULEX did not meet general expectations … especially in terms of the performance of a number of judges and prosecutors,” he said.

Courts seen as corrupt - EULEX as no better: A poll carried out by UNDP, released in June 2016, highlights the negative popular perception of the justice system in Kosovo. Although trust in the justice sector rose by 4 per cent in comparison to September 2015, the courts ranked first in perceptions of the prevalence of largescale corruption. More than 42 per cent of respondents said they believe the courts are the most corrupt institutions in Kosovo. According to the same survey, the Kosovo police enjoy more trust than EULEX police. Only 13.6 per cent of Kosovars said they believed the former are cor-

rupt while 28.8 per cent had such an opinion of the latter.

Administration of the prisons in Kosovo is another sector that has attracted hostile scrutiny. Several high-profile personalities detained on war-crime charges have in practice served their time in Kosovo’s central hospital. The latest EULEX report on the Kosovo justice authorities paints a bleak picture of the prison service, detecting serious political interference in cases prosecuted and judged by EULEX staff. “Certain high-profile prisoners continue to be given preferential treatment; and political interference in the Kosovo Correctional Service persists.

Furthermore, the rules for hospitalisation of certain high-profile prisoners continue to be abused – both in frequency and duration – while cases of extraordinary leave are being granted to certain prisoners, both of which are against the law,” the report states. It also notes that both KPC and KJC lack capacity to draft legislation.

This will, however, be a sector where EULEX will continue to provide technical support, whereas Kosovo is obliged to observe EU rules on the content of such legislation. Independent observers agreed on the need for a change in the mandate of EULEX. Their common view was that a change to EULEX’s mandate should not mean the end of the EU’s role in Kosovo’s justice system and that the transfer of powers should occur gradually. “Considering the fatigue and the influence which political and interest groups have on the justice system in Kosovo, EULEX should have the authority to take over new cases, but with clear procedures that ensure that they are not held for a long time and then returned to the Kosovo authorities,” Miftaraj concluded.

ith early parliamentary elections most likely due in September, “thirdway” parties are again likely to play a central role in forming Croatia’s next government, experts say. After the centre-right government fell last week and an agreement was reached that parliament dissolves on July 15, Croatia heads into what is again likely to be closely run elections between left and right blocs. In the last parliamentary elections in November, a coalition gathered around the centre-left Social Democratic Party, SDP, won 56 of the 151 seats, while a coalition around the centre-right Croatian Democratic Union, HDZ, won 59. The Bridge of Independent Lists, MOST, which won 19 seats, became the kingmaker and later teamed-up with the HDZ in a new government.

Another “third-way” party is the anti-establishment Living Wall, formed out of an activist movement fighting bank evictions and home seizures and led by Ivan Vilibor Sincic. The 26-year-old finished third in the first round of the presidential elections in December 2014, behind the current President, Kolinda Grabar KItarovic, and the then incumbent, Ivo Josipovic. According to polls published by polling agency Promocija Plus in early June, the SDP is currently in the lead with the support of 30.5 per cent of voters, followed by the HDZ with 26.3 per cent, Living Wall, on 7.4 per cent, and MOST, with 6.4 per cent. Tihomir Cipek, a professor at the Zagreb Faculty of Political Sciences, told BIRN that the role of third-way parties could only be avoided “by forming a big coalition” between the HDZ and SDP, or if a bloc of centrist parties was formed, which “then opts for the HDZ or the SDP”. He explained that although MOST was ideologically positioned more to the right than to the left, and was thus closer to the HDZ, “it may now have learned a thing or two about making coalitions with the HDZ. “MOST’s success also depends a lot on the HDZ themselves... if the new HDZ leadership moves more towards the centre, in the campaign we can expect the HDZ to fight MOST for voters, since disappointed HDZ voters won’t vote for the SDP but might vote for MOST,” he said.

He predicts a tough campaign for both parties.

Cipek underlined that the SDP had profited most from HDZ’s recent crisis and will probably try to form a centre-left coalition along with national ethnic minority parties, avoiding a coalition with MOST. He concluded that Living Wall has potential, especially when it comes to gathering disappointed voters from MOST, but it remains to be seen how “they resolve their recent internal issues”.

Croatia’s public broadcaster Croatian Radio-Television, HRT, reported on Saturday that at a party assembly, Living Wall’s entire leadership, Sincic included, had been removed. Sincic called the assembly move illegal and said the persons involved were not even party members and that the whole thing had been organised by the HDZ. Cipek’s faculty colleague, Berto Salaj, agreed that both MOST and Living Wall remain the strongest third parties and will thus be essential for forming any new government, but said there “are question marks regarding both of them”. “MOST will have to significantly change its political strategy and tactics in comparison to the last elections, when it always emphasised that it was ‘neither right nor left, but only for introducing reforms’, in that way ‘buying’ voters from both right and left,” he told BIRN. Salaj said its strategy of winning over disappointed HDZ and SDP voters, as well as disappointed third-way voters, had been successful. Nevertheless, he underlined, “this has changed in the last half year” and MOST had now shown itself to be a conservative, centre-right party, thereby losing part of the leftist vote. “Now it will depend solely on votes from the centre to the right and will have to enter into a direct conflict with the HDZ,” he further explained. Disappointed left-wing voters, as well as disappointed third-way voters, will therefore likely turn to the Living Wall, which, however, needs to “resolve issues within the party”, he noted.

30

June 2016

Safety Fears Drive Balkan Tourists from Turkey A spate of bombings by Islamic State and Kurdistan Workers’ Party is wreaking havoc with Turkey’s tourist sector, prompting holidaymakers to look elsewhere Hamdi Firat Buyuk | BIRN | Ankara

T

ourists from the Balkans - like those from Western Europe - are dumping plans to go on holiday in Turkey, as a spate of terrorist attacks by the PKK, the outlawed Kurdistan Workers’ Party, and ISIS, the Islamic State of Iraq and Syria, undermine its appeal as a safe destination. Turkey was one of the world’s six biggest tourist destinations in 2014, drawing millions of holidaymakers to its Aegean and Mediterranean beaches, the former imperial city of Istanbul, and to cities and monuments dating from the Roman, Byzantine, Seljuk and Ottoman empires. According to the Turkish Ministry for Culture and Tourism, the country hosted 36.8 million international tourists in 2014 and 36.2 million in 2015. Total revenue from tourism in Turkey was $34.3 billion in 2014 (about €30.6 billion) falling slightly to $31.5 billion (€28.1 billion) in 2015, an 8-per-cent decrease. But the fall in visitor numbers has accelerated sharply since 2015 as conflict continues to grip the region and the numbers for this year make grim reading. As summer approaches, many more tourists are expected to choose safer countries as destinations, with Spain in particular likely to benefit from Turkey’s loss. According to Turizmdatabank, tourism is in freefall in the coastal region of Antalya, which hosts the most international tourists. Compared with 2014, the city saw a decrease of 20 per cent in visitor numbers in March, of 41 per cent in April, and 47 per cent in the first half of May. Overall, while the first five months of 2014 saw 1.7 million tourists, that number had fallen to only 1 million for the first five months of 2016.

Balkan toursits also turning away

In parallel with a general decrease in visitor numbers, tourism experts expect a substantial drop in the number of holidaymakers from the Balkans this year. Many Balkan nationals selected Turkey as their vacation destination in recent years on account of its proximity, fair prices,

natural beauty and historic sites. But, according to the Association of Turkish Travel Agencies, TURSAB, while the number of Balkan tourists rose from 2013 to 2015, a major drop is expected this year. Murat Guner, a Turkish citizen originally from Serbia’s Sandzak region, who now runs the Cool Tourism Company in Antalya, through which he organizes tours and sports clubs in Turkey for Balkan visitors, told BIRN that he expects a fall of anything between 50 to 70 per cent in Balkan tourist numbers in 2016. “Last year, there were four or five charter flights a week over this period from the Balkans to coastal regions of Turkey, but this year there is barely one organized flight,” he said. Guner also complained of “black propaganda” about Turkey, claiming that some politicians, tourist agencies and media outlets in the Balkans were deliberately portraying Turkey as an unsafe country. Echoing Guner, an official from the Lemar Tourism Agency in Marmaris told BIRN that they expected a drop of more than 50 per cent in the number of Balkan tourists in 2016. “We bring the highest number of Balkan tourists to Turkey but we just cancelled the last two flights from Belgrade to Marmaris and Dalaman because of lastminute cancelled reservations,” he said.

Blasts shake country’s reputation for safety

Both the PKK and ISIS have been attacking Turkish cities for some time, with hundreds of innocent civilians and security officers losing their lives. After a series of bomb attacks in Istanbul, Diyarbakır and Ankara, another bomb attack was launched in Ankara on March 14, 2016, for which the PKK took responsibility, killing 37 and wounding 125 others. Some of these bombings have deliberately targeted tourists. In January 2015, 11 German tourists were killed in an ISIS attack on Sultanahmet Square, one of Istanbul’s key attractions. In March, another ISIS attack struck the city, killing five people, almost all foreigners. Three Israe-

According to the Turkish Ministry for Culture and Tourism, the country hosted 36.8 million international tourists in 2014 and 36.2 million in 2015. Total revenue from tourism in Turkey was $34.3 billion in 2014 (about €30.6 billion) falling slightly to $31.5 billion (€28.1 billion) in 2015, an 8-per-cent decrease. But the fall in visitor numbers has accelerated sharply since 2015 as conflict continues to grip the region and the numbers for this year make grim reading...

lis, one Iranian and one Turk lost their lives in Istiklal Street, in the Taksim district, one of Istanbul’s main shopping areas. In addition to menacing metropolitan cities, recent attacks have also threatened Turkey’s south-eastern region. According to the Turkish Army in April, 5,369 PKK militants and 355 security personnel - 215 soldiers, 133 police and seven local rangers - were killed between July 2015 and April 2016. The government also announced that in April 2015 alone, 17 civil-

ians lost their lives from ISIS missile attacks on the southern border city of Kilis.

Many – including the Turkish government – assume that the slump will continue.

Deputy Prime Minister Mehmet Simsek warned on May 6 that the Turkish economy will suffer badly from falling tourism revenues in 2016. Balkan diplomats in Turkey have share these downbeat forecasts. Serbia’s ambassador to Ankara, Danilo Vucetic, told BIRN that the Serbian media is following what is happening in Turkey and Serbian people must think first of their families’ safety. Due to this, he said Turkey will definitely see a drop in the number of Serbian tourists this year.

“On the other hand, the Serbian people must know that terror is not a unique situation for Turkey,” he added. “All countries, including France, Belgium and the UK, suffer from terror. It is all about being in a certain place at a certain time.

People can be harmed anywhere in the world because of terror,” he added. “I feel myself safe in Turkey and I will go to Antalya for my vacation,” he concluded.

June 2016

31

sport

“When Albania is playing, the crowds are happy to even to stand, without finding a seat,” she added. Besides beers, sales are also high of non-alcoholic refreshments, she continued, since children come along during the day to play in the mini-football, volleyball and basketball pitches inside the Tirana Fan Zone.

Albania Traders Cash in on Euro Football Madness Vast crowds of spectators in Tirana watching matches are not only generating healthy profits for bars and the liquor trade; other businesses also spy a golden opportunity Fatjona Mejdini | BIRN | Tirana

A

lbania’s qualification for the first time in a European football championship has not only delighted sports fans but has turned into a goldmine for a range of local businesses.

The fact that the Albanian team is debuting in an important European competition has brought thousands of people into the streets and bars of the capital, Tirana, Many of them get thirsty - and the alcoholic industry, especially the beer companies, are big beneficiaries.

The almost endless lines of bars of Tirana are fully booked when matches are played. Moreover, for this championship, for the first time, a public space that can hold up to 20,000 spectators has been turned into an open-air bar with large LEDs and a children’s recreation area.

In the “Tirana Fan Zone”, the three beer stalls stand out - two of them locals and one importing beer from Kosovo. All of them are doing good business, serving tens of thousands of visitors to the site daily. A glass of draft beer, whatever the brand, retails for a standard price of 1 euro and organizers say that is the main product they are selling. But beer sellers are not the only profiteers from the Euro madness. Food, energy drinks and light refreshments are also on sale in the fun zone, while the many other companies have put up advertisements in the LEDs and around the area. Blerina Preza, marketing chief for Corial, the company that manages the zone in Tirana’s Mother Te-

resa Square, told BIRN that when matches are on, it is hard to find a free spot anywhere in the area.

‘People’s interest in the space and in consuming stuff is high. We are only on day four of the championship but the area is packed all day,” she said.

“When Albania is playing, the crowds are happy to even to stand, without finding a seat,” she added. Besides beers, sales are also high of non-alcoholic refreshments, she continued, since children come along during the day to play in the minifootball, volleyball and basketball pitches inside the Tirana Fan Zone. The space may have been turned over to football fans, but some companies that have no direct relationship to sport at all are also spying an opportunity to drum up busi-

ness. In the centre of the fan zone is even a stand advertising a private hospital where a group of sales representatives hands out leaflets to passersby, trying to convince them to go and take a health check at their hospital.

Sales boom of red and black:

Owners of small souvenir shops have also spied a golden opportunity in the football tournament. That all started with the match between Albania and Serbia in October 2015, when about 100,000 Albanians from Kosovo and Macedonia come to Albania and stormed the capital’s souvenir shops in search of patriotic flags, scarves, T-shirts and “qeleshe”, the traditional white felt caps worn by Albanians.

Merita, owner of a souvenir shop on Myslym Shyri St, one of the central boulevards

of Tirana, is busy serving clients who are eager to snap up replica Albanian football team kits. “This is the second time we have had high sales as a result of the Albanian football team playing [following the match with Serbia],” she noted.

“People mainly want to buy the flags, but the new T-shirts of the national team are also in high demand,” she explained.

She complains that too many competitors are muscling in and selling patriotic gear and football kits, while online commerce is also expanding when it comes to sales of such products.

The line of stands next to Myslym Shyri Street is filled with red and black symbols these days, where previously no patriotic symbols were sold at all.

Traders told BIRN that the Albanian football teams kits are, in fact, produced in Turkey, which local businessmen order and later import. T-shirts retail at different prices ranging from 12 to 80 euros, depending on the fabric. Flags, scarves, and cups with Albanian symbols are more of a bargain and rarely go for more than five euros. Merita Sula, a trader, told BIRN that she had started to sell Albanian football team T-shirts among her normal range of clothes for the first time, and it had been the best decision she ever made.

“We are selling T-shirts for children and grown-ups as well, in three colours, red, white and grey, and not a single hour passes without people expressing interest in buying them,” she said.