Reporter.al Botimi Qershor 2018 by Reporter.al

INVESTIGIM

Llogaritë e pandershme me energjinë nxjerrin konsumatorët të humbur

OSHEE arkëton nga shqiptarët dhjetëra milionë euro më shumë nga sa është e autorizuar nga ERE, ndërsa institucioni rregullator pranon llogaritje të kostove të energjisë, të cilat rezultojnë të pandershme.

INVESTIGIM

“Perandoria” e biznesit mbi një krim: Si i shpëtuan vëllezërit Çilotaj drejtësisë

Historia e vëllezërve Çilotaj-pasuria e sekuestruar e të cilëve kap vlerën e dhjetra milionë eurove, zë fill në Greqi me akuzat për vrasjen barbare të një vajze 24 vjeçare -një krim ende i pandëshkuar pas dy dekadash.

INVESTIGIM

Pandëshkueshmëria në Hipoteka ndihmon përhapjen e korrupsionit me pronat

Gjatë 3 viteve të fundit janë regjistruar qindra çështje penale për tjetërsim të paligjshëm të pronës publike dhe private, por prokuroritë dhe gjykatat janë treguar të buta ndaj zyrtarëve të ZRPP, duke thelluar më tej korrupsionin.

Nr.

Qershor 2018 E përmuajshme

GJIKNURI FAVORIZOI KOMPANINË E LIDHUR ME GAZPROM Koncesioni i fushave të naftës/ Ministria e Energjisë shpalli fitues të një gare të mbajtur nga Albpetrol për koncesionin e tre fushave naftëmbajtëse në jug të Shqipërisë, kompaninë Transoil Group AG - e lidhur me kompaninë ruse Gazprom Neft dhe atë serbe NIS, duke ngritur dyshime për shkeljen e barazisë në tender dhe konflikt interesi.

Ministri i Infrastrukturës dhe Energjetikës, Damian Gjiknuri. Foto:LSA

Qershor 2018

KONCESIONI I FUSHAVE TË NAFTËS, GJIKNURI

FAVORIZOI KOMPANINË E LIDHUR ME GAZPROM LLOGARITË E PANDERSHME MBI KOSTOT E

ENERGJISË NXJERRIN KONSUMATORËT TË HUMBUR U HAPËN APO NUK U HAPËN NEGOCIATAT,

Ministria e Energjisë shpalli fitues për koncesionin e tre fushave naftëmbajtëse kompaninë Transoil Group AG - e lidhur me kompaninë ruse Gazprom Neft dhe atë serbe NIS, duke ngritur dyshime për shkeljen e barazisë në tender dhe konflikt interesi.

ÇËSHTJA EKZISTENCIALE QË PO SHQETËSON POLITIKËN “PERANDORIA” E BIZNESIT MBI NJË KRIM:

4-5

SI I SHPËTUAN VËLLEZËRIT ÇILOTAJ DREJTËSISË MALLKIMI I BURIMEVE: BASHKITË SHOHIN PAK

PËRFITIM DHE SHUMË KOSTO NGA INDUSTRIA NXJERRËSE PANDËSHKUESHMËRIA NË HIPOTEKA

NDIHMON PËRHAPJEN E KORRUPSIONIT ME PRONAT

6-7 OSHEE arkëton nga shqiptarët dhjetëra milionë euro më shumë nga sa është e autorizuar nga ERE, ndërsa llogaritjet e kostove të energjisë rezultojnë të pandershme dhe rëndojnë konsumatorin.

ENGLISH EDITION ALBANIA FAVOURED GAZPROM LINKED

COMPANY IN OIL FIELDS CONCESSION MACEDONIA, ALBANIA HAIL EU APPROVAL FOR ACCESSION TALKS

21 10-11

ALBANIAN ACTORS DENOUNCE GOVT PLANS FOR THEATRE UK MISSED CHANCE TO STOP SUSPECT BOSNIAN BULLET DEAL ERDOGAN’S TRIUMPH CONSOLIDATES A NEW ‘EASTERN BLOC’ MACEDONIA-GREECE ‘NAME’ PROTESTS ANALIZA

RAISE DESTABILISATION FEARS

ANALIZA

INVESTIGIME

REPORTAZHE

LAJME

OPINION

14-15 Politikat e centralizuara fiskale, burokracia dhe informaliteti i kanë kthyer industritë nxjerrëse të mineraleve dhe naftës në një bekim për qeverinë dhe mallkim për bashkitë.

LAJME

REPORTAZHE OPINION Është publikimi i Rrjetit Ballkanik të Gazetarisë Investigative në Shqipëri – BIRN Albania. RAJONI BIRN Albania ështëRAJONI një organizatë jo-fitimprurëse, e cila mbështet zhvillimin e gazetarisë INTERVISTA investigative në Shqipëri me qëllim ekspozimin e rasteve të korrupsionit dhe promovimin e të drejtave të njeriut në vend. Ky publikim i përmuajshëm është një përmbledhje e disa prej artikujve të botuar nga rrjeti BIRN në faqen www.reporter.al dhe ëëë.balkaninsight.com. Mbështetur nga: Ky publikim shpërndahet falas. Printimi dhe shpërndarja e tij mundësohet nga: National Mbështetur nga: Endowment for Democracy B T D Balkan Trust for Democracy Fondacioni Shoqëria e Hapur për Shqipërinë

INTERVISTA

Publikuar nga:

FONDACIONI

SHOQËRIA

E HAPUR

PËR SHQIPËRINË

FONDACIONI

SHOQËRIA

E HAPUR

PËR SHQIPËRINË

STAFI

KONTAKTONI:

Kristina Voko, drejtore e BIRN Albania Besar Likmeta, redaktor Aleksandra Bogdani, gazetare Gjergj Erebara, gazetar Ivana Dervishi, gazetare Lindita Çela, gazetare

Bulevardi Gjergj Fishta, Kulla 5, Ap. 22, Tiranë E-mail: office.albania@birn.eu.com Tel: +35544502592 URL: http://www.reporter.al/

Qershor 2018

Ngjarjet e Qershorit

PËRMBYTET BIBLIOTEKA KOMBËTARE Mbi 12 mijë libra dhe revista u dëmtuan pas përmbytjes së katit të nëndheshëm të Bibliotekës Kombëtare, ndërkohë që institucioni shpalli emergjencën. Foto kortezi: Biblioteka Kombëtare.

Negociatat me kushte, jo para vitit 2019 Negociatat për anëtarësim do të hapen por jo tani. Dhe do të hapen vetëm pasi Shqipëria të ketë plotësuar disa kushte jo fort të lehta për t’u plotësuar. Media gjermane bëri të ditur se në takimin e 26 qershorit në Luksemburg të Ministrave të Jashtëm të BE-së, takim që i paraprin samitit të Këshillit Europian në këtë fundjavë në të njëjtin vend, është rënë dakord me pozicionin e Gjermanisë për hapjen e negociatave me kushte në qershor 2019. Agjencia gjermane e lajmeve DPA e cituar nga Deutsche Ëelle, bëri të ditur se është informuar për vendimin nga burime diplomatike. Vendet kritike, Holanda dhe Franca hoqën dorë nga kundërshtimi i tyre duke pranuar qëndrimin e Gjermanisë. Parlamenti i Gjermanisë miratoi pak ditë më parë një rezolutë në të cilën shprehej vullneti për hapjen e bisedimeve por pasi të plotësohet një listë e detajuar kushtesh. Kushtet e raportuara gjithashtu nga Deutsche Ëelle, lidhen si me reformën në drejtësi ashtu edhe me reformën zgjedhore, si dhe mbi të gjitha, me luftën kundër korrupsionit. Biblioteka Kombëtare në emergjencë nga përmbytja Rreth 12 mijë libra, revista dhe gazeta janë dëmtuar nga uji që ka hyrë në një nga sallat e nëndheshme në ambientet e Bibliotekës Kombëtare pas reshjeve të fuqishme të shiut gjatë ditës së shtunë. Ndërsa qytetarët vazhdojnë si zakonisht vizitat në Bibliotekën Kombëtare ata përballen me dyer të mbyllura dhe një lajmërim të shkurtër se biblioteka ka shpallur gjendjen e emergjencës dhe se do të qëndrojë e mbyllur deri më 30 qershor. Mediat nuk u lejuan të hyjnë në Bibliotekë për të raportuar gjendjen, ndërsa zyrtarët e Bibliotekës Kombëtare dhe Ministria e Kulturës ishin të paarritshëm për të komentuar situatën. Nga jashtë godinës mund të shihen disa libra të nxjerrë për t’u tharë në dritare, ndërsa në njoftimin për shtyp të bibliotekës janë shpërndarë gjithashtu imazhe të librave të lagur të hapur në sallat e leximit dhe peceta të përdorura për tharje. Biblioteka lajmëroi se uji ka prekur librat e sistemuar në nivelet e ulëta të një salle të nëndheshme, kryesisht botime shkollore dhe tekste

të 15 viteve të fundit të cilat nuk janë arritur të ruhen siç duhet prej mungesës së hapësirave depozituese, ndërsa bëri me dije se nuk ishte prekur fondi i vlerave të rralla dhe arkivi i librit dhe i periodikut shqip.

Tarifat e reja i kushtojnë 48.5 mln euro shtesë buxhetit Ministrat Gjiknuri dhe Ahmetaj në një takim me disa zyrtarë lokalë të Kukësit prezantuan tarifat e reja për banorët e zonës dhe përdoruesit e shpeshtë të rrugës Milot-Morinë, e dhënë me koncesion nga qeveria shqiptare për 30 vitet e ardhshme. Sipas prezantimit të dy ministrave, tarifat e reja parashikojnë ulje nga 5 euro në 100 lekë për makinat e regjistruara në qarkun e Kukësit për një total prej 44 kalimesh në muaj, ndërkohë po ashtu janë ulur pagesat nga 10 deri në 40 për qind për përdoruesit e shpeshtë. Kjo diferencë i është ngarkuar, sipas Ministrit të Financave buxhetit të shtetit me një shtesë prej 48.5 milionë euro për të gjitha vitet e koncesionit. “Kryeministri ka vendosur që buxheti i shtetit të marrë këtë kosto rreth 50 milion euro vetëm për këtë zbritje të konsiderueshme,” tha Ministri i Financave, Arben Ahmetaj gjatë takimit. Lajmi për këto tarifa rrodhi në media disa ditë më parë, por kryetari i Këshillit Bashkiak të Kukësit, Gjelbrim Shehu i tha BIRN se ata si këshill dhe si organizues të protestës së marsit nuk kishin pasur asnjë informacion për negociatat edhe pse një shkresë nga kryeministria në maj u kërkonte dy ministrive përgjegjëse që të organizojnë takime sqaruese me komunitetin.

Bllokohen 3.3 mln euro të fshehura në makina në Durrës Katër persona u arrestuan dhe dy të tjerë janë shpallur në kërkim nga Policia e Shtetit si autorë të dyshuar për transportimin në Shqipëri të një sasie prej 3,3 milionë eurosh, para këto që u sekuestruara më 25 qershor në portin e Durrësit. Policia njoftoi se ka arrestuar në kushtet e flagrancës 61 vjeçarin Agim Çeku i lindur në Luz i Madh dhe

banues në Durrës, 40 vjeçarin Alban Mollaymeri i lindur dhe banues në Tiranë, si dhe 41 vjeçarin Edi Lika sëbashku me djalin e tij 19 vjeçar Klevis Lika. Katër të arrestuarit dyshohet se kanë mundësuar transportin e parave nëpërmjet mjeteve motorike drejt Shqipërisë, ndërkohë që policia ka shpallur në kërkim dhe dy personave të tjerë. Sasia e parave u gjet e fshehur në disa thasë ndërkohë që në banesën e Agim Çekut policia gjeti armë, municione dhe radio policie. Mbërritja e një sasie të konsiderueshme parash nëpërmjet një makine Toyota Yaris u paralajmërua disa ditë më parë nga Kryetari i Partisë Demokratike, Lulzim Basha. Në seancën parlamentare të enjtes, lideri i opozitës akuzoi Kryetarin e Grupit Parlamentar të Partisë Socialiste Taulant Ballën, si garantues të marrëveshjeve me krimin e organizuar. Akuzat e opozitës u hodhën poshtë nga Kreytari i Grupit Parlamentar të Partisë Socialiste, Taulant Balla, i cili në një koment në rrjetin social Facebook i konsideroi ato si teatër.

Gjykata vendos pro aktivistëve të Valbonës Gjykata e Tiranës rrëzoi padinë e ngritur nga kompanitë koncensionare të HEC-eve në Valbonë, Gener 2 dhe Dragobia Energy kundër aktivistes Catherine Bohne dhe Shoqatës mjedisore Toka. Gjyqtarja Eneida Civici hodhi poshtë pretendimet e kompanive për shkaktim të dëmtimit të imazhit nga aktivistët. Në janar të këtij viti, kompanitë iu drejtuan Gjykatës së Tiranës duke kërkuar shumën prej 20 milionë lekësh dëmshpërblim nga aktivistët dhe tërheqjen e deklaratave kritikuese të tyre në media ndaj kompanive të HEC-eve në Valbonë. Sipas paditësve, aktivistët e kishin kaluar kufirin e lirisë së fjalës dhe kishin tashmë për qëllim dëmtimin e kompanive dhe jo mbrojtjen e mjedisit. Të paditurit nga ana e tyre e quajtën gjyqin një fushatë intimiduese ndaj aktivistëve dhe u mbrojtën para gjykatës duke thënë se Kushtetuta e Shqipërisë i garantonte atyre lirinë e fjalës dhe se kompanitë nuk kishin arritur të provonin ekzistencën e një dëmi real dhe të justifikonin proporcionin e dëmshpërblimit.

Qershor 2018

INVESTIGIM

KONCESIONI I FUSHAVE TË NAFTËS

Gjiknuri favorizoi kompaninë e lidhur me Gazprom Ministria e Energjisë shpalli fitues të një gare të mbajtur nga Albpetrol për koncesionin e tre fushave naftëmbajtëse në jug të Shqipërisë, kompaninë Transoil Group AG - e lidhur me kompaninë ruse Gazprom Neft dhe atë serbe NIS, duke ngritur dyshime për shkeljen e barazisë në tender dhe konflikt interesi. BESAR LIKMETA | BIRN | TIRANË

ë 9 maj, ministri i Energjisë dhe Infrastrukturës Damian Gjiknuri urdhëroi ngritjen e një grupi negociator për lidhjen e marrëveshjeve hidrokarbure për vendburimet Cakran-Mollaj, Gorisht-Kocul dhe Amonicë me kompaninë Transoil Group AG – e cila që nga viti 2012 nëpërmjet degës së saj në Shqipëri, Transoil Group Sh.a, kontrollon gjithashtu fushën naftëmbajtëse të Visokës. Negociatat pasojnë finalizimin e një gare të mbajtur më 31 mars nga Albpetrol, ku Transoil Group AG u shpall fitues mes nëntë kompanive ndërkombëtare pjesëmarrëse. Të dhënat dhe dokumentet e siguruara nga BIRN tregojnë se kompania fituese Transoil Group, e cila administrohet në Shqipëri nga Shefqet Dizdari dhe ka lidhje biznesi me kompaninë Gazprom Neft në pronësi të gjigandit rus të prodhimit të gazit, Gazprom. Gazprom zotërohet në 50.23 për qind të aksioneve nga qeveria ruse. Lidhjet e biznesit me kompaninë ruse nuk janë të vetmet pikëpyetje mbi mënyrën se si kompania e naftës, e regjistruar në Zvicër dhe me pronarë të panjohur, u shpall fituese e tenderit për fushat naftëmbajtëse Cakran-Mollaj, Gorisht-Kocul dhe Amonicë. Dokumentet e siguruara nga BIRN tregojnë se në momentin që u hapën ofertat, pagesa e Transoil Group për marrjen e paketës së të dhënave për vendburimet nuk kishte mbërritur ende në llogarinë e Albpetrol. Këto dyshime shtohen edhe nga fakti që gjatë tenderit, vëllai i drejtorit të Albpetrol, Kastriot Bejtaj punonte si drejtues teknik i operacioneve hidrokarbure në fushën e Visokës për llogari të Transoil Group Sh.a – një konflikt interesi për të cilin ministri Gjiknuri ishte në dijeni. Kompania Transoil Group Sh.a ka gjithashtu detyrime të mbartura ndaj Albpetrol nga operacionet e saj të mëparshme në fushën e Visokës si dhe ka pasur përplasje me Agjencinë Kombëtare të Burimeve Natyrore, AKBN për shkelje të vazhdueshme të marrëveshjes hidrokarbure. Megjithatë, këto shkelje nuk e kanë ndaluar kompaninë mëmë të saj, Transoil Group

AG, që të deklaronte në faqen e saj zyrtare se i kishte bërë një ofertë Albpetrolit për tre fushat e tjera naftëmbajtëse që në prill 2017 – duke shfaqur siguri se do të arrinte një marrëveshje me kompaninë shtetërore të naftës shqiptare deri në fund të vitit 2017. Planet e kompanisë Transoil Group për të shtënë në dorë fushat e naftës në jug të Shqipërisë u vonuan nga një orvatje e një tjetër kompanie të lidhur me Gazprom. Përfaqësuesi i Gazprom Neft në Serbi dhe një tregar nafte austriak bënë një ofertë alternative për vendburimet Cakran-Mollaj dhe Gorisht-Kocul, nëpërmjet kompanisë ‘Jurimex Kommerz Tranzit Ges’. I shqetësuar, përfaqësuesi në Shqipëri i Transoil Group AG, Shefqet Dizdari, i bëri një notë verbale zv/drejtorit të zhvillimit të biznesit ndërkombëtar të Gazprom Neft, Vladislav Baryshnikov, duke i kujtuar marrëveshjen mes tyre si dhe duke u ankuar se përfaqësuesi i saj në Serbi po tentonte të merrte në mënyrë të maskuar fusha nafte në Shqipëri. Në notën verbale, Dizdari nënvijëzon që këto shqetësime i kishte ngritur edhe gjatë një takimi të mbajtur në zyrat e kompanisë shtetërore ruse të naftës në Shën Petersebug. Drejtuesi i Transoil Group shprehet gjithashtu se shqetësimet e tij ia komunikuar dhe Ambasadës së Federatës Ruse në Tiranë, ndërkohë që nënvizon se Transoil Group nuk e ka fshehur kurrë interesin e saj për ‘marrëdhënie transparente biznesi me Gazprom Neft.’ Kompania Transoil Group AG dhe ajo ruse Gazprom Neft nuk i përgjigjën një kërkesë për koment nga BIRN. Ndërkohë Ministria e Tregtisë dhe Energjetikës në një përgjigje me shkrim pranoi borxhet që Transoil Group ka ndaj Albpetrol, nënvizoi se shkeljet e marrëveshjes hidrokarbure të sinjalizuara nga AKBN ishin të rëndomta; ndërkohë ajo mohoi se ka pasur shkelje të procedurave të tenderit dhe konflikt interesi nga drejtori Albptrol. Ministria gjithashtu nuk dha informacion se kush ishin aksionerët e kompanisë zvicerane Transoil AG, por nënvizoi se ato nuk ishin Gazprom Neft ose NIS.

Ministri i Infrastrukturës dhe Energjetikës, Damian Gjiknuri. Foto:LSA

“Sipas të dhënave që disponojmë, asnjë nga kompanitë që ju përmendni nuk kanë të drejta mbi marrëveshjen hidrokarbure të Transoil Group me shtetin shqiptar,” ministria e Energjisë. “Ndërkaq, është jashtë mundësive të Ministrisë së Infrastrukturës dhe Energjisë që të ketë informacion mbi transaksionet e mundshme tregtare të një kompanie me subjekte të tjera jashtë marrëdhënies në kuadër të marrëveshjes hidrokarbure,” shtoi ajo. Tenderi i dyshimtë Në shkurt 2018, Albpetrol shpalli një thirrje për shprehje interesi për kompanitë që ishin të interesuara për të lidhur marrëveshje hidrokarbure për tre fusha të lira nafte, Cakran-Mollaj, Gorisht-Kocul dhe Amonicë. Tenderi bazohej në urdhrin nr.150, datë 6 shkurt 2018 të ministrit të Energjisë dhe Infrastrukturës, Damian Gjiknuri. Kompanitë e interesuara kishin afat deri me datë 31 mars 2018, ora 15:00, për të dërguar ofertat e tyre. BIRN mësoi se në tender morën pjesë 9 kompani hidrokarburesh, ku përfshiheshin Bankers Petroleum, Transoil Group AG, Shandong Kerui Petroleum Equipment, Letho, Verssa Versatile, Pennine, Alcan, Fluid Oil dhe Zennith Energy. Sipas një burimi në tregun e energjisë, komisioni i vlerësimit të ofertave të Albpetrol nuk i ka hapur zarfet për kompanitë Pennine dhe Zennith Energy, me arsyetimin se nuk kishin paguar një tarifë prej 6500 USD për çdo vendburim, të vendosur si kusht nga Albpetrol. Brenda 10 ditëve nga hapja e ofertave, Albpetrol ka dërguar në ministrinë e Energjisë dhe Infrastrukturës dokumentacionin e kompanive ofertuese, së bashku me vlerësimin e kapaciteve teknike dhe financiare. Me datë 9 maj, me urdhrin nr.495, ministri Damian Gjiknuri ka shpallur fitues të garës për tre vendburimet e naftës kompaninë Transoil Group AG dhe ka ngritur grupin negociator për lidhjen e marrëveshjes hidrokarbure me kompaninë.

Transoil Group AG është një kompani e themeluar në vitin 2011 në kantonin Zug të Zvicrës, me operacione në Rusi, Bjellorusi dhe Tiranë. Ajo është pronare e plotë e Transoil Group Sh.a, një kompani shqiptare e cila që nga viti 2011 shfrytëzon nëpërmjet një marrëveshjeje hidrokarbure me Albpetrol-in vendburimin e naftës në Visokë. Sipas një shkrese të Agjencisë Kombëtare të Burimeve Natyrore të datës 9 shkurt 2018, për ‘miratimin e programit të punës së kompanisë Transoil Group Sh.a për vitin 2017,’ kompania zvicerane e naftës konsiderohej në shkelje të afatave për vitin 2017 dhe në të njëjtën kohë nuk kishte dorëzuar programin e punës për vitin 2018. “Referuar përcaktimeve të Licensë Marrëveshjes por edhe Marrëveshjes hidrokarbure për vendburimin e Visokës, AKBN i konsideron të shkelura të gjitha afatet e pranueshme për miratimin e këtij programi vjetor, pasi kërkesa juaj bëhet në fund të vitit 2017, dhe si e tillë nuk mund të kërkohet realizimi i ndonjë programi për këtë vit kalendarik,” shkruan AKBN. “Në të njëjtën kohë, sjellim në vëmendjen tuaj se dokumenti përfundimtar i programit të punës dhe buxheti, të përgatitur për vitin 2018 për vendburimin e Viskokës, ende nuk është dorëzuar nga ‘Palët’ për miratim në AKBN, sikurse kërkohet nga Licensë Marrëveshja për këtë vendburim,” shton AKBN, duke vënë njëkohësisht në dijeni Albpetrol. I pyetur nga BIRN ministra e Energjisë fajësoi kompaninë dhe AKBN-në për shkeljen e afatave për miratimin e planit të punës. “Këto afate kohore janë konsumuar nga të dyja palët në Marrëveshjen Hidrokarbure,” tha MEI. “Megjithatë, në përgjithësi ky është një fenomen që ndodh shpesh dhe për këtë arsye edhe Marrëveshja Hidrokarbure përmban klauzola që bëjnë të mundur vazhdimin e operacioneve hidrokarbure edhe në rastin kur nuk është miratuar ende PPB për një vit të dhënë,” shtoi ajo. BIRN ka mësuar gjithashtu se kompania

Qershor 2018

Transoil Group sh.a është debitore ndaj Albpetrol për një sasi të madhe nafte, e cila sipas marrëveshjes hidrokarbure për shfrytëzimin e fushës së Visokës duhet të marrë një pjesë të prodhimit nga kompania shfrytëzuese. Ministria e Energjisë dhe Infrastrukturës i tha BIRN se ‘detyrimi që kompania Transoil Group AG i ka shoqërisë Albpetrol sh.a është 6,699.92 ton naftë… ndërkohë, detyrimi në para për shërbime të ndryshme është 64.105.586 lek.” Megjithatë, ajo e justifikoi borxhin duke nënvizuar se kjo ishte një marrëdhënie tregtare midis Albpetrol dhe Transoil Group. “Për këto çështje ka një korespondence mes palëve ku janë përcaktuar grafikët kohore të shlyerjes së detyrimeve. Informojmë po ashtu, sa lidhet me detyrimin për naftën bruto, marrja e këtij detyrimi nga Albpetrol Sh.A. është e lidhur edhe me kapacitetet tregtuese të saj, kushtet e tregut vendas të përpunimit të naftës bruto, kapacitet depozituese të shoqërisë Albpetrol Sh.A. që më tej lidhet edhe me kostot e magazinimit dhe lëvrimit si dhe kushtet e tjera teknike dhe teknologjike përveç atyre të tregut,” tha MEI. “Çështja e detyrimeve të prapambetura apo tejkalimit të afateve për likujdimet reciproke është edhe një çështje e marrëdhënieve tregtare mes shoqërive,” shtoi ajo. Përveç shkeljeve në marrëveshjen hidrokarbure të Visokës, mbetet paqartë se si Transoil Group AG është shpallur fitues i tenderit për vendburimet Cakran-Mollaj, Gorisht-Kocul dhe Amonicë, pasi sipas një faksimile të llogarisë bankare të Albpetrol të siguruar nga BIRN, pagesa për paketën e të dhënave të vendburimeve – një nga kriteret e tenderit, nuk ka arritur në llogarinë e Albpetrol më datë 4 prill 2018. Sipas ministrisë së Energjisë, pagesa është realizuar nga Transoil Group ditën e premte me datë 30 mars 2018. Pagesa e mbërritur 4 ditë pas hapjes së ofertave ngre dyshime mbi mënyrën se si kjo kompani ka arritur ta sigurojë paketën e të

Faksimile e letrës së ankesës që përfaqësuesi i kompanisë Transoil Group, Shefqet Dizdari i dërgoi përfaqësuesit të kompanisë ruse Gazprom Neft.

dhënave. Këto dyshime kanë rënë mbi drejtorin e Albpetrol, Kastriot Bejtaj, pasi vëllai i tij punonte gjatë periudhës së tenderit si drejtor teknik operacionesh hidrokarbure në fushën e Visokës për Transoil Group Sha, të paktën deri më datën 1 prill 2018. Në një njoftim të datës 3 prill 2018, administratori i Transoil Group Sh.a, Shefqet Dizdari, i kërkon drejtorit të Albpetrol që të mos ketë kontakt zyrtar me të vëllanë në lidhje me të drejtat dhe detyrimet që lidhen me Marrëveshjen Hidrokarbure që Transoil Group ka me Albpetrol. “Siç ju kemi kofirmuar edhe në takimet zyrtare verbalisht, që prej datës 1.04.2018 Z.Edmond Bejtaj, ish-Drejtor Teknik i Operacioneve Hidrokarbure në vendburimin e Visokës është liruar nga kjo detyrë, prandaj ju lutemi të mos keni më asnjë kontakt zyrtar,” shkruan Dizdari. “Çdo kontakt i mëtejshëm do të mbahet vetëm me administratorin e kompanisë Transoil Group, të dhënat e të cilit janë të depozituara,” shton Dizdari. Pavarësisht se ky email

u ka shkuar për dijeni edhe drejtorit të AKBN-së, Adrian Bylyku dhe ministrit të Infrastrukturës dhe Energjisë, Damian Gjiknuri, ministria e drejtuar prej tij tha në një përgjigje të shkruar për BIRN se drejtori i Albpetrol nuk ishte në konflikt interesi. “Punësimi i zotit Edmond Bejtaj në shoqërinë Transoil Group nuk ka lidhje procedurën për shprehje interesi për tre vendburimet e naftës të shpallur nga Albpetrol sh.a. Ai rezulton të jetë larguar nga detyra që mbante përpara se procedura e hapur për tre vendburimet të kalonte në fazat vendimmarrëse,” tha MEI. “Kastriot Bejtaj nuk ka qenë pjesë e asnjë grupi pune për vlerësimin e ofertave për tre vendburimet. Vlerësimi përfundimtar dhe shpallja e kompanisë fituese nuk është kryer nga Albpetrol sh.a. Administratori i Albpetrol sh.a, Kastriot Bejtaj nuk është pjesë e grupit të punës që po negocion Termat dhe Kushtet Kryesore të Marrëveshjes Hidrokarbure në përputhje me përcaktimet e Rregullores për përcaktimin e procedurave të miratimit te Marrëveshjeve Hidrokarbure, Licencë marrëveshjes,” shtoi ajo. Kastriot Bejtaj nuk iu përgjigj një kërkese për koment nga BIRN. Lidhja me rusët dhe serbët Vendburimi i Amonicës më parë shfrytëzohej nga kompania Phoenix Petroleum Gas dhe vendburimet Cakran-Mollaj dhe Gorisht-Kocul nga kompania GBC Oil Company-një pasuese e Transatlantic Albania Ltd. Marrëveshja hidrokarbure me Phoenix Petroluem Gas u prish përpara kohe në Mars 2017, pasi kompania kishte akumuluar detyrime financiare dhe ato të naftës bruto ndaj Albpetrol-ndërsa akuzohet se nuk ka kryer investimet e kërkuara në përputhje me kontratën dypalëshe dhe ka keqmenaxhuar vendburimin. Edhe kontrata me GBC Oil u prish në tre-mujorin e parë të vitit 2017, për shkak se kompania kishte krijuar më shumë 20 milionë USD detyrime. Pas lirimit të këtyre fushave naftëmbajtëse në prill 2017, Transoil Group AG bëri një kërkesë në ministrinë e Energjisë për t’i marrë ato në shfrytëzim. Por planet e kompanisë u tronditën kur në horizont u shfaq një kompani tjetër e quajtur ‘Jurimex Kommerz Tranzit Ges.’ Në dhjetor 2016 kompania Jurimex i kërkoi ministrit të Energjisë Damian Gjiknuri dhe Albpetrol hapjen e negociatave për marrjen në shfrytëzim të vendburimeve Cakran-Mollaj dhe Gorisht- Kocul. Me 17 korrik 2017, Albpetrol i dërgoi ministrisë së Energjisë për miratim termat e një marrëveshje hidrokarbure për dy vendburimet me kompaninë ‘Jurimex.’ Mbas 4 ditësh më 21 korrik 2017, ministria e miratoi kërkesën e Albpetrol për të vazhduar negociatat dhe udhëzoi këtë të fundit që të bëntë kërkesë për Licensë Marrëveshje në AKBN. Pas denoncimeve në media për lidhjet e drejtuesit të ‘Jurimex’ me kompanisë ruse ‘Gazprom’, marrëveshja hidrokarbure nuk u realizua. Sipas një note verbale të përpiluar nga administratori i Transoil Group, Shefqet Dizdari, pas kompanisë ‘Jurimex’ qëndronte një tregtar austriak nafte i quajtur Robert Nowikovsky dhe përfaqësuesi i degës së Gazprom Neft në Novi Sad, Nafta Industrija Srbje, Igor Tarasov. Gazprom Neft, më parë e njohur si Sibneft është prodhuesi i tretë më i madh i naftës në Rusi. Nafta Industrija Srbje, shkurt NIS, është kompani serbe nafte dhe gazi, ku Gazprom Neft bleu 51 % të aksioneve në vitin 2012, pas një marrëveshje mes Rusisë dhe Serbisë me vlerë 400 milionë USD. Në notën verbale e cila i drejtohet zëvendës-drejtorit të përgjithshëm për zhvillimin e biznesit ndërkombëtar të Gazprom

Neft, Vladislav Baryshnikov – një kopje e sëcilës është siguruar nga BIRN, Dizdari ankohet se në shkelje të etikës dhe të marrëveshjeve të besimit, Tarasov dhe Nowikovsky, po tentojnë ta përfshijnë gjigandin rus të naftës në mënyrë të fshehtë në tregun shqiptar, të ‘kamufluar si kompania austriake ‘Jurimex’. “Unë po ju nis këtë reagim për t’iu ndërgjegjësuar në lidhje me hapat e ndërmarrë nga përfaqësuesi i degës suaj në Novi Sad, Z. Igor Tarasov, i cili ka thyer rëndë kodin e etikës dhe ndershmërinë, duke pasur qëllim të përfshijë Gazprom Neft, në mënyrë të maskuar në marrëveshje gazi dhe nafte në Shqipëri, ndërkohë që ai ka hyrë në një marrëveshje konfidencialiteti dhe besimi me kompaninë Transoil Group,” shkruan Dizdari, “Në të njëjtën kohë, Z. Robert Nowikovsky, një tregtar austriak, po bën të njëjtën shkelje duke përdorur një kompani fantazmë të quajtur “Jurimex Commerz Tranzit Ges,” shton ai. Dizadari nënvizon se të dy këta individë ‘pa sens ligjor’ kanë hyrë në një marrëveshje ligjore dhe besimi me Transoil Group, por gjithashtu janë përfshirë në një skenar të pistë pas krahëve, që kanë si qëllim futjen e Gazprom Neft në një mënyrë të kamufluar në Shqipëri. “Unë i kam prezantuar këto shqetësime me ju gjatë takimit në zyrat tuaja në Shën Petersbug,” sqaron Dizdari, duke nënvizuar se beson se është gabim që Gazprom Neft të përfshihet në mënyrë jotransparente në Shqipëri. Më tej, Dizdari shkruan se ia ka paraqitur këto shqetësime edhe Ambasadës së Federatës Ruse në Tiranë, duke thënë që ky skenar hedh hije dyshimi mbi praktikat më të mira të biznesit ndërkombëtar. Më tej, Dizdari i kërkon Gazprom Neft që t’i frenojë orvatjet e Jurimex, duke kërcënuar hapa ligjorë dhe ndërkohë duke u shprehur i gatshëm të bashkëpunojë me kompaninë ruse dhe degën e saj në Serbi. “Transoil Group nuk e fshehur kurrë interesin dhe qëllimin e saj për të ndërtuar një marrëdhënie të hapur, të qëndrueshme dhe transparente biznesi me Gazprom Neft dhe degët tuaja si ‘Nafta Industrije Srbje”, Novi Sad, me të cilën kemi nënshkruar. Por nuk jemi të interesuar dhe të gatshëm të përfshihemi në skenarë që dëmtojnë integritetin e personave ose tëentiteve të përfshira,” shkruan Dizdari. “Ne besojmë që këto skenarë janë jashtë formatit të biznesit të ndershëm dhe kërkojmë që t’i ndalni aktivitetet e pandershme të përfaqësuesit tuaj të ‘Nafta Industrije Srbje, Novi Sad; përndryshe do ndërmarrim reagime me autorietet shqiptare dhe hapa ligjorë të nevojshëm për të ndërprerë aktivitetin e paligjshëm,” përfundon ai. Ministria e Energjisë dhe Infrastrukturës i tha BIRN se aktualisht grupi negociator i ngritur me urdhërin e ministrit Damian Gjiknuri, po vazhdon punën për negocimin e ‘Termave dhe Kushteve Kryesore të Marrëveshjes Hidrokarbure me Transoil Group, në përputhje me përcaktimet e Rregullores për përcaktimin e procedurave të miratimit të Marrëveshjeve Hidrokarbure, Licencë Marrëveshjes.’ Megjithatë, MEI nënvizoi që përfundimi i kësaj marrëveshje nuk ishte i mundur pa miratimin e saj nga qeveria dhe kryeministri Edi Rama. “Referuar ligjit dhe rregullores në fuqi, procedura përfundon pas miratimit nga ana e Këshillit të Ministrave të marrëveshjes hidrokarbure,” tha ministria. “Ndërkohë, në këtë proces legjislacioni shqiptar i jep të drejtën ministrisë të miratojë apo të ndërpresë procedurat e lidhjes së marrëveshjes hidrokarbure në çdo fazë nga ajo aktuale deri në atë të dërgimit në Këshillin e Ministrave,” përfundoi ajo.

Qershor 2018

INVESTIGIM

Llogaritë e pandershme mbi kostot e energjisë nxjerrin konsumatorët të humbur Të dhënat e siguruara nga BIRN tregojnë se OSHEE arkëton nga shqiptarët dhjetëra milionë euro më shumë nga sa është e autorizuar nga ERE, ndërsa institucioni rregullator pranon llogaritje të kostove të energjisë, të cilat rezultojnë të pandershme dhe rëndojnë konsumatorin me të padrejtë. OLA XAMA | BIRN | TIRANË

ër të tretin vit radhazi dhe në mënyrë të heshtur, Enti Rregullator i Energjisë la në fuqi tarifat ekzistuese të energjisë për konsumatorin fundor tre ditë para fundit të vitit 2017, me një vendim në të cilin vetë ERE pranon se është ndërmarrë pa kryer analizat e nevojshme të kostove të energjisë si dhe duke pranuar disa kosto shumë të debatueshme të llogaritura nga Operatori i Shpërndarjes së Energjisë Elektrike (OSHEE). Të dhëna të analizuara nga BIRN tregojnë se në rast se Enti Rregullator do t’i kishte zbatuar me përpikmëri rregulloret e nxjerra vetë për miratimin e tarifave, ka gjasa që shqiptarët do të përfitonin këtë vit një ulje të ndjeshme të faturës së tyre të energjisë, prej së paku 1.5 lekësh, ndërkohë që mungesa e zbatimit të rregullores i mundëson OSHEE të mbajë disa kosto, për të cilat, ekspertë të sektorit thonë se janë të pajustifikuara për një kompani nën pronësi publike. Vetë Enti e pranon problemin e mosrespektimit të rregullores për përcaktimin e tarifave ndërsa në një letërkëmbim të gjatë me OSHEE vëren shkelje të shumta në rregullore, por pa mundur të bëjë korrigjimet e nevojshme. OSHEE kritikohet nga Enti veçanërisht për mosllogaritjen e fitimeve të jashtëzakonshme të viteve 2015 dhe 2016 në kostot për vitin 2018, për mosreflektimin real të kostove të “borxhit të keq” si dhe për mbajtjen e një norme të lejuar fitimi prej 16.44% mbi asetet e rregulluara, një problem ky i trashëguar nga koha kur OSHEE ishte nën pronësinë e CEZ dhe që kritikohet nga ekonomistët si një parim logjikisht i papranueshëm në kushtet kur OSHEE është kompani nën pronësi publike. Të gjitha këto llogaritje të pajustifikuara duket se mbajnë të larta tarifat e energjisë elektrike për konsumatorët dhe i lejojnë OSHEE të rrisë shpenzimet e veta, veçanërisht shpenzimet për paga, të cilat janë dyfishuar në periudhën mes viteve 2014 dhe 2017 dhe pritet të rriten më tej më 2018. Pyetur nga BIRN, OSHEE refuzoi arsyetimin e Entit Rregullator me supozimin se pjesa më e madhe e fitimeve të realizuara më 2015 dhe 2016 është “rikuperim humbjesh nga vitet e mëparshme” ndërsa theksoi se thatësira e vitit 2017 dhe prodhimi i bollshëm nga hidrocentralet private më 2018 e ka vënë OSHEE-në sërish në vështirësi financiare pavarësisht tarifave aktuale. Ajo thekson se kapitali aksioner i OSHEE vijon të jetë negativ pavarësisht fitimeve të jashtëzakonshme të viteve të mëparshme. [link përgjigjet] Procedura e tarifave Procedura e miratimit të tarifave të reja kërkon që fillimisht operatori i tregut, në rastin konkret, Operatori i Shpërndarjes së Energjisë Elektrike, (OSHEE), të plotësojë një aplikim ku argumenton kostot dhe nevojat e saj për të ardhura për të mbuluar këto kosto. Enti shqyrton kostot dhe i vlerëson ato si të arsyeshme apo të paarsyeshme. Pasi miraton tarifat për një vit të caktuar, Enti lë mundësinë që, në rast se kostot e energjisë rezultojnë më të larta se sa tarifat,

kompania të kompensohet me një rritje tarifash në vitin pasardhës ndërsa në rast se kostot faktike rezultojnë më të ulëta, konsumatorët të kompensohen me një ulje tarifash për vitin pasardhës. Këto rregulla funksionojnë në të gjitha vendet normale dhe mundësojnë nga njëra anë, që operatori i energjisë të mbulojë kostot e shërbimit dhe nga ana tjetër, që konsumatorët të mbrohen nga abuzimi i mundshëm i operatorit. Kjo bën që çmimi i energjisë elektrike ose të rritet ose të ulet, në varësi të kushteve të tregut, por probabiliteti që ai të qëndrojë në vend është shumë i vogël. Të dhënat e Eurostat tregojnë se në të gjitha vendet e Europës dhe të Ballkanit, çmimet e energjisë gjatë këtij viti u ulën ose u rritën. Shqipëria ishte vendi i vetëm në listë ku çmimet nuk ndryshuan. Enti Rregullator argumentoi në vendimin e tij për lënien në fuqi të tarifave të mëparshme se nuk e kishte të mundur të bënte analizën e nevojshme për të ndryshuar çmimin. “Aplikimit i mungon analiza e detajuar dhe argumentet përkatëse për të gjitha shpenzimet operative për vitin ushtrimor të mbyllur dhe të audituar (2016) dhe e shpenzimeve të pritshme për vitin 2017.” Enti vëren gjithashtu se OSHEE nuk ka kryer krahasimin e nevojshëm mes “të ardhurave faktike 2015 e 2016” dhe të ardhurave të pritshme 2017, me të ardhurat e autorizuara nga ERE. Detyrimi ligjor është që nëse të ardhurat faktike kanë qenë më të larta se sa të ardhurat e autorizuara, konsumatori duhet të kompensohet me ulje çmimi ndërsa në rast se të ardhurat faktike janë më të ulëta se sa është autorizuar, OSHEE duhet të kompensohet përmes rritjes së tarifës së shërbimit. Pavarësisht të gjitha shkeljeve nga ana e OSHEE dhe mungesës së argumentimit të shpenzimeve, ERE vendosi të lërë në fuqi tarifat e mëparshme, të cilat janë ndryshuar për herë të fundit në vitin 2015. Vetëm pasi la në fuqi tarifat e mëparshme, Enti hyri në një komunikim shkresor me OSHEE-në për të kërkuar dokumente dhe sqarime shtesë, për të cilat, OSHEE dha përgjigje evazive. Gjatë ditëve të fundit, Enti publikoi letërkëmbimin në faqen e internetit. Llogaritë e palogjikshme OSHEE e paraqiti kërkesën e saj te Enti shtatorin e kaluar. Siç ishte kërkuar, OSHEE mori autorizimin për të marrë nga shqiptarët 62 miliardë lekë gjatë vitit 2018. Por pas miratimit të tarifës dhe nivelit të lejuar të të ardhurave, Enti, në bazë të rregullores së tij shtroi disa pikëpyetje mbi llogaritjet e OSHEE. Në një shkresë të dërguar më 12 janar, kryetari i ERE Petrit Ahmeti, pyet OSHEE-në se pse nuk ka plotësuar me analiza shpenzimet operative të kërkuara nga kompania për vitin 2018 dhe pse nuk ka “krahasuar të ardhurat faktike të kompanisë gjatë viteve 2015 e 2016 me të ardhurat e lejuara nga ERE”. Çështja e dytë është veçanërisht me rëndësi, për shkak se të ardhurat faktike të OSHEE gjatë këtyre dy viteve janë ndjeshëm më të larta se sa të ardhurat e lejuara. Sipas të dhënave zyrtare, ERE pati autorizuar OSHEE të arkëtonte 48.1 miliardë lekë më 2016 dhe 47.1 miliardë më 2017. Por OSHEE pranon se për këto dy vite ka

realizuar të ardhura në masën 5.4 miliardë lekë më shumë nga sa lejohet nga tarifat e miratuara për këto dy vite. ERE pati autorizuar “të ardhura të lejuara” në masën 47.7 miliardë lekë me tarifë mesatare shitjeje 10.7 lekë për kWh. OSHEE realizoi të ardhura në masën 49.7 miliardë lekë me çmim mesatar shitjeje prej 11.13 lekë për kWh. E njëjta gjë u përsërit edhe në vitin 2016 ndërsa të dhënat e 2017 nuk janë publikuar ende. Përveç kësaj, OSHEE ka arkëtuar edhe para të tjera jashtë strukturës së çmimit në formën e kamatëvonesave e të tjera, duke bërë që në total përgjatë këtyre dy viteve arkëtimet të ishin 14 miliardë lekë më shumë se sa të ardhurat që ishin miratuar nga ERE. Të ardhurat e paautorizuara, sipas metodologjisë së tarifave, duhej të kompensoheshin te konsumatorët përmes uljes së tarifave për periudhën pasardhëse. Gjatë këtyre dy viteve në fjalë, jo vetëm të ardhurat e kompanisë ishin më të larta se sa tarifat e miratuara, por edhe shpenzimet ishin më të ulëta për shkak se prodhimi vendas i energjisë ishte i lartë falë rreshjeve të bollshme dhe çmimi i blerjes së energjisë nga OSHEE ishte më i ulët. Si rrjedhojë e këtyre dy faktorëve, OSHEE arriti të realizojë fitime neto sipas bilancit të saj në masën 33.66 miliardë lekë për tre vitet e fundit. Në përgjigjen e saj me shkrim, OSHEE pranon se fitimet janë më të larta se sa autorizimi nga ERE për fitime, por argumenton se vetëm 13 nga 33.66 miliardët janë fitime që rrjedhin nga tarifa ndërsa pjesa tjetër janë efektivisht fitime që duhej të ishin realizuar vitet e shkuara. “Nëse flasim për vitin 2015, ku fitimi rezultoi 15.5 miliardë lekë, vetëm 6 miliardë lekë është fitimi nga aktiviteti i shitjes së energjisë, i cili ka lidhje të drejtë me Tarifën, të cilën ju përmendni,” tha OSHEE. “Gjithashtu, për vitin 2016 fitimi ishte 18.7 miliardë lekë, por Fitimi nga Shitja e Energjisë ishte 6.5 miliardë lekë,” shtoi OSHEE. Pavarësisht interpretimit, të ardhurat dhe fitimet mbi limitet e autorizuara nga ERE do të mjaftonin për të ulur çmimin e energjisë për konsumatorët së paku në masën 1.5 lekë për kWh. Kjo është shifra që lidhet vetëm me kompensimin e të ardhurave shtesë jashtë strukturës së çmimeve të autorizuara në masën 13 miliardë lekë. Për kompensimin e konsumatorëve për këtë shumë, OSHEE mund të merrte një tarifë 1.5 lekë për kWh më të ulët për të plotësuar detyrimin e furnizimit të afro 6.3 miliardë kilovatorëve. Konsumi i energjisë elektrike në Shqipëri është shumë i pabarabartë, ku 7% e familjeve konsumojnë sëbashku mbi 30% të energjisë totale. Gjithsesi, nëse një familje konsumon 300 kWh në muaj, ajo po paguan aktualisht 5400 lekë në vit pa TVSH më shumë se sa do të duhej të paguante në rast se llogaritja e kostove të energjisë do të ishte e ndershme. Në vitin 2016, ERE shkroi në vendimin e saj

për mosndryshimin e tarifave se “Përditësimi dhe kompensimi i të gjitha efekteve të mundshme financiare për të licencuarit për periudhën 2015 dhe vitin 2016 do të bëhet në periudhën pasardhëse”. Por periudha pasardhëse mbërriti dhe sërish ERE nuk arriti të bëjë “kompensim”. Fitime private për një kompani publike Fitimet e viteve 2015 dhe 2016 nuk janë të vetmet kosto që kërkojnë kompensim. Enti Rregullator ka shprehur pakënaqësi për disa kosto të tjera të llogaritura nga OSHEE dhe që duket se nuk qëndrojnë. Kostoja më e rëndësishme lidhet me një koncept të njohur si “norma e lejuar e kthimit mbi kapitalin”. OSHEE llogarit këtë “normë të lejuar” fitimi neto në masën 16.44%. Kjo ka qenë norma e lejuar e fitimit që CEZ Shpërndarje kishte në kohën kur kompania ishte nën pronësinë e grupit çek CEZ, por e njëjta normë fitimi iu lejua kompanisë edhe pasi shteti shqiptar e ribleu atë. Kjo është një normë fitimi e lartë edhe për një kompani private, por fakti është që bazuar në të njëjtin parim, OSHEE, zyrtarisht nën pronësi publike që nga viti 2015, vijon t’i bëjë llogaritë duke i njohur vetes një normë fitimi në këtë masë, gjë që konsiderohet si e parregullt formalisht dhe e paarsyeshme logjikisht nga vetë Enti Rregullator. Në janar 2018, Enti i dërgoi një shkresë OSHEE ku vinte në pah dy probleme: e para, OSHEE është lejuar të ketë një normë fitimi 16.44%, shumë më të lartë se sa dy kompanitë e tjera, gjithashtu publike të këtij sektori, KESH dhe OST; e dyta: kërkesa për normë kthimi mbi kapitalin në këtë masë mbështetej në një dokument që kishte vlefshmëri deri në vitin 2014 ndërsa mbi këtë dokument, OSHEE kërkon tarifat për vitin 2018. OSHEE argumenton në përgjigjen e saj se ajo nuk ka mundësi të llogarisë një normë fitimi të arsyeshme sepse nuk ka një kompani të ngjashme që të krahasojë riskun që duhet të ketë në Shqipëri. Zef Preçi, drejtor i Qendrës Shqiptare për Kërkime Ekonomike, mendon se përcaktimi i një norme fitimi “të arsyeshme” për një kompani publike është më e thjeshtë nga sa e bën OSHEE të duket. Duke qenë se është një kompani publike, norma e saj e fitimit duhet të jetë zero. Kompanisë i nevojiten të ardhura për të mbuluar shpenzimet e saj dhe për të mos pasur humbje, por nuk ka sens të ketë një normë fitimi, e aq më shumë, një normë fitimi të tillë të lakmueshme edhe për një operator privat. “Është marrëzi të kërkosh të nxjerrësh fitime nga një kompani publike ku ka për bazë të shesë energji elektrike apo ujë. Kompania nuk duhet të punojë me humbje, por nuk ka arsye të ketë fitime,” thotë Preçi, duke argumentuar se fitimet e një kompanie publike në fund të fundit, duhet t’i transferohen “pronarit” d.m.th., buxhetit të shtetit. Edhe brenda ERE ka specialistë që e hed-

Qershor 2018

Drejtori i OSHEE, Ardian Çela gjatë një aktiviteti për energjinë. Foto:LSA

hin poshtë pretendimin e OSHEE për pamundësinë e llogaritjes së normës së arsyeshme të fitimit. Një burim brenda ERE-s i tha BIRN se dy kompanitë e tjera KESH dhe OST kanë një normë kthimi mbi kapitalin në nivelin e barabartë me interesin mesatar vjetor të bonove të thesarit. Në rast se ERE do t’i lejonte OSHEE-së jo një normë kthimi zero, por një normë kthimi të barabartë me bonot e thesarit, normë referencë kjo e përdorur për kompanitë publike, atëherë fitimet e lejuara të OSHEE-së nuk do të ishin 16.44% por vetëm 2.4%. Vlera e aseteve të rregulluara, mbi të cilat llogaritet norma e kthimit mbi kapitalin, është 40 miliardë lekë për vitin 2018 sipas OSHEE dhe diferenca nga norma e fitimit të CEZ te norma e fitimit të kompanive publike është në masën 5 miliardë lekë. Kostoja tjetër e debatueshme e OSHEE është “koston mesatare të ponderuar të kapitalit”, (njohur nga akronimi në anglisht WACC), i cili në rastin e OSHEE është llogaritur në masën 7.54%, shumë më i lartë se sa norma e lejuar për dy kompanitë e tjera publike të sektorit, KESH dhe OST. Rregullorja e re e tarifave të miratuar nga ERE thotë: “Për llogaritjen e kostos së borxhit në modelin e llogaritjes së WACC do të bazohet në normat e interesit për borxhin e pa paguar të Operatorit të Sistemit të Shpërndarjes”. OSHEE i ka njohur të drejtë vetes të llogarisë këtë kosto hipotetike kapitali në masën 7.54%, por në fakt kostoja e pritshme e kapitalit të saj (interesi i borxheve) për vitin 2018 është 1.92%. ERE e pranon në një letër drejtuar kompanisë së shpërndarjes se deri tani ka toleruar një pozitë të pabarabartë në treg mes saj dhe kompanive të tjera publike në këtë sektor, KESH dhe OST-së. “Lidhur me parashikimin nga ana juaj të “kthimit të lejuar mbi kapitalin” në nivelin 16.44% në përputhje me pikën 4.2. të Deklaratës Rregullatore, ju rikujtojmë se efektet e kësaj deklarate shtrihen deri më 31.12.2014 e për rrjedhojë i ka kaluar aktualiteti. Lutemi paraqisni propozimin tuaj për një normë të arsyeshme të kthimit mbi kapitalin e vet të argumentuar,” thuhet në letrën e nisur në dhjetor të 2017-s. Kjo do të thotë se OSHEE, përveçse nuk duhet të llogarisë normë kthimi mbi kapitalin në këtë masë të lartë për vitin 2018, por duhet të njohë për kompensim fitimet e realizuara me një normë të tillë edhe gjatë tre viteve të shkuara. OSHEE vijon të kundërshtojë rishikimin e kësaj norme. Kompania e shpërndarjes thotë se është kushtet e pamundësisë për të studiuar metodologjikisht këtë normë, pasi nuk ka një kompani të ngjashme që të krahasojë riskun që duhet të ketë në Shqipëri. “Unë shoh dobësi të Entit Rregullator të cilat kanë bërë që OSHEE të jetë djali i njerkës dhe të shkelë me këmbë dy kompanitë e tjera dhe interesat publikë. Një shembull janë blerjet në emergjencë, që për mendi-

min tim janë premisa për korrupsion dhe abuzim me fonde publike. Një vend që ble 100 milion euro energji çdo vit, është pakuptim që të vazhdojë të blejë pa bërë prognozë,” sqaron Zef Preçi. Shifra kontradiktore OSHEE argumenton gjithashtu se pavarësisht të ardhurave dhe fitimeve të tre viteve të fundit, vlera e saj e kapitalit aksioner është shumë negative. Por shifrat e dhëna nga OSHEE për kapitalin janë kontradiktore dhe me diferenca të mëdha. Në dokumentin e aplikimit për çmimin e vitit 2018, OSHEE thotë se kapitali aksioner i saj është negativ në masën -31 miliardë lekë ndërsa në letrën ku i kthen përgjigje kërkesës së Entit për rishikimin e normës së fitimit, i referohet vlerës së kapitalit negativ në masën -36 miliardë lekë. Kjo është një kontradiktë në masën 5 miliardë lekë, një shifër e stërmadhe për një vend të vogël si Shqipëria, por nuk është kontradikta e vetme në shifrat zyrtare të OSHEE-së. Me argumentime të ndryshme, por me konkluzione të njëjta, pasi çmimi nuk ndryshon, zhvillohet edhe korrespodenca mes ERE-s dhe OSHEE-së për marzhin e fitimit që kompania u mban konsumatorëve në çdo kilovat orë që i shet. “Marzhi i fitimit prej 5% i aplikuar nga OSHEE është në kundërshtim me dispozitën 6.f. të “Metodologjisë për përcaktimin e çmimeve për shitjen e energjisë elektrike me pakicë tek klientët fundorë që furnizohen nga Furnizuesi i Shërbimit Universal (FSHU)” e cila përcakton një kufi prej 3% të marzhit të fitimit mbi kostot për blerjen e energjisë dhe kapacitetit,” thuhet në letrën drejtuar OSHEE. Por kompania e shpërndarjes së energjisë thotë se metodologjia e re u miratua në 23 nëntor të vitit 2017, disa javë pas dorëzimit të aplikimit nga ana e saj duke i bashkangjitur përgjigjes edhe një tabelë të re me reflektimin e kësaj norme. Reflektimi në tabelën e dorëzuar ERE-s të normës 3% nga 5% që ishte më parë, ul me 0.7 lekë për kilovat orë çmimin për konsumatorët fundorë. Akoma më tej, OSHEE kërkoi në tarifat e vitit 2018 të merret parasysh “kostoja e inflacionit”. Ky është një tregues i përfshirë në rregulloren e llogaritjes së tarifave. Zakonisht në Shqipëri me inflacion konsiderohet norma mesatare e indeksit të çmimeve të konsumit publikuar nga INSTAT. Gjatë vitit të kaluar, ky tregues ishte 2%. Por OSHEE ka kryer një llogari të vetën për inflacionin, mbi të cilin ka kërkuar indeksimin e shpenzimeve të veta operative. Në aplikimin e OSHEE shkruhet: “Referuar të dhënave të Institutit të Statistikave INSTAT janë marrë të dhënat e grafikut të mëposhtëm të cilat tregojnë se indeksi i çmimit të konsumatorit për vitin në vazhdim 2018 tenton të jetë rreth 4.5%”. Problemi është që INSTAT publikon inflacionin e matur dhe nuk kryen parashikime për normën

e inflacionit në të ardhmen. Por aplikimi i OSHEE vijon më tutje: “Megjithatë, sa më lart mbështetur në të dhënat shumëvjeçare të Bankës së Shqipërisë si dhe pritshmërinë e treguesve ekonomikë të Shqipërisë në përllogaritjet për tarifë kemi konsideruar një koeficient inflacioni prej 3%”. Në fakt, 3% nuk është një pritshmëri e Bankës së Shqipërisë por objektivi afatmesëm i inflacionit. Ky objektiv nuk është fiks 3% por është formalisht 3% +- 1%. Kjo nuk ka lidhje me koston e jetesës në Shqipëri. Për më tepër, Banka e Shqipërisë shpreson që inflacioni të kthehet në këtë normë rreth “gjysmës së dytë të vitit 2019” dhe jo në vitin aktual. Inflacioni ka qenë mesatarisht 1.7% në vit përgjatë tre viteve 20152017, por OSHEE-së i është lejuar të llogarisë inflacion më të lartë për shpenzimet e veta operative. Enti Rregullator kërkon edhe sqarime nga kompania për mënyrën e shpenzimeve operative dhe kapitale, tabela që OSHEE i ka dorëzuar pranë ERE-s dhe vazhdon korrespodencën deri në mars të këtij viti. Pavarësisht letrave të ERE-s për qartësimin e shpenzimeve dhe reflektimin e normave të tjera, organi i cili duhet të merrte vendim për reflektimin në çmim të treguesve që vetë ka evidentuar, nuk ka marrë asnjë nisëm. Shpenzimet operative të OSHEE mbeten të larta Në vitin 2014, kur OSHEE bëri kërkesën për tarifat e reja gjatë vitit 2015, kompania kërkoi një “rritje të fondit të pagave në masën 20%” nga shpenzimet mesatare për paga të viteve 2012-2014, duke argumentuar se fushata kundër vjedhjes së energjisë elektrike e kërkonte këtë shpenzim. Sipas OSHEE, rritja e fondit të pagave duhej të ishte “e përkohshme”. Por ndërsa përkohshmëria supozohet se kaloi, shpenzimet e OSHEE për paga nuk u rikthyen në nivelin e mëparshëm. Përkundrazi, ato u rritën. Shpenzimet për personelin ishin në masën 3.3 miliardë lekë në vitin 2014 por parashikohen të rriten në 6.4 miliardë lekë në vitin 2018. Kjo nuk është kostoja e vetme operative e rritur. Shpenzimet për qiranë e zyrave të OSHEE të marra në tregun privat ishin 290 milionë lekë më 2014, ndërsa vitin e ardhshëm pritet të jenë familionë lekë. OSHEE shpenzoi gjithashtu për “Marrëdhënie me Publikun” 288 milionë lekë përgjatë viteve 2015-2017, shpenzime që dukshëm kanë shkuar më së shumti për reklama dhe që janë paguar nga konsumatorët. Shpenzimet për reklama janë një rast problematik nëse merret parasysh se OSHEE është një kompani monopol në treg dhe për rrjedhojë, nuk ka produkt për të marketuar te publiku. Kjo bëhet akoma më e pakuptimtë nëse reklama interpretohet në mënyrën klasike, si mjet për përçimin e informacionit te konsumatorët përmes përdorimit të medias masive. OSHEE ka një komunikim të përmuajshëm me klientët e vet përmes faturës së energjisë elektrike. Rrjedhimisht duket paksa e pavend që përveç këtij komunikimi, kompania të shpenzojë para edhe për një komunikim të dytë përmes medias. “Si mund të bësh shpenzime të pakontrolluara reklame, si mund të bësh tendera që nuk kanë lidhje me shërbimin bazë, si mund të marrësh një numër të madh në stafin e punës dhe njëkohësisht treguesit e performancës lenë shumë për të dëshiruar?” pyet Preçi. OSHEE ka përfituar gjithashtu faljen e gjobave dhe kamatëvonesave të akumuluara gjatë viteve të shkuara ndaj administratës tatimore, falje që janë para të humbura për shqiptarët si taksapagues, por që nuk janë reflektuar në llogaritjen e kostove të shpenzimeve operative të OSHEE. Nisma e ligjit për faljen e detyrimeve tatimore dhe doganore, fshiu dhe 5.3 miliardë lekë borxhe që OSHEE kishte ndaj buxhetit të shtetit. Ulje të cilat as këto nuk janë reflektuar në tarifën e energjisë. OSHEE-së i janë zbritur 1.1 miliardë lekë tatim mbi fitimin fitim, 4.2 miliardë lekë tatim mbi vlerën e shtuar dhe 300 milionë lekë sigurime shoqërore të punonjësve për vitet 2011 deri në 2014-ën. Enti Rregullator i Energjisë ka vërejtje edhe për disa zëra të tjera shpenzimesh të OSHEE. Njëri prej tyre quhet “kapitali qarkullues”. OSHEE-së i njihet e drejta që të llogarisë si kosto një sasi kapitali për mbulimin e shpenzimeve të veta të përditshme. OSHEE ka llogaritur këtë kapital si një e katërta e shpenzimeve të veta operative. Por rregullorja e re e Entit përcakton se

kjo kosto, që të përfshihet në çmim, duhet të mbështetet në një studim dhe nëse nuk ka studim, duhet të llogaritet si 1/12 e shpenzimeve operative. Pavarësisht tarifave të larta, OSHEE gjendet në vështirësi OSHEE thotë se ka arritur një "reduktim historik të humbjeve në rrjet" të energjisë elektrike nga mbi 44% në vitin 2013, në rreth 26% në vitin 2017. Reduktimi i humbjeve, pavarësisht se "historik" është shumë më i ngadaltë nga sa parashikohej të ishte në planin e rimëkëmbjes së sektorit të energjisë, aq sa Banka Botërore dhe FMN shprehën shqetësimin e tyre publikisht për "ngecjen e reformës së energjisë". Gjithsesi, parimi është që rritja e investimeve në rrjet do të duhej të sillte reduktim të humbjeve teknike dhe rrjedhimisht, reduktim të kostove operative të OSHEE. Por në rastin aktual, Banka Botërore vëren se "programi i investimeve kapitale të OSHEE nuk ka dhënë ende reduktim të humbjeve". Metodologjia e tarifave e konsideron uljen e kostove të shkaktuara nga përmirësimi i menaxhimit si "faktori X". Ky faktor përkufizohet në këtë mënyrë në metodologji: përqindja vjetore e reduktimit në koston e shërbimit të shpërndarjes që rezulton nga përmirësimet në eficensën e operimit të rrjetit dhe përmirësimet në teknologji." Por për shqiptarët, prej katër vjetësh, nuk ka pasur "faktor X" në tarifën e energjisë elektrike. Me apo pa fitime, çmimi nuk ndryshon Sipas të dhënave të ERE, OSHEE ka mbajtur në mënyrë të vazhdueshme një tarifë efektive shitjeje më të lartë se sa tarifa zyrtare e miratuar, një mospërputhje kjo që tregon rritje çmimi të pajustifikuar. Lindita Lati, ishkryetare e Bordit të Autoritetit të Konkurrencës, një institucion që ka për detyrë të kontrollojë tregjet në rastet e kufizimit të konkurrencës apo abuzimeve me pozicionin dominues në rastet kur tregu kontrollohet nga të ashtuquajturat "monopole natyrore", ka qenë shumë e zënë me rastin OSHEE në disa çështje të shqyrtuara gjatë viteve 2014-2016. Autoriteti i Konkurrencës, shqyrtoi në vitin 2016, një marrëveshje shitjeje të drejtpërdrejtë mes KESH dhe OSHEE për një sasi energjie të mbiprodhuar për shkak të reshjeve të atij viti. Autoriteti e pranoi marrëveshjen, e cila sillte kursime të mëdha për OSHEE, pasi më parë, KESH e shiste energjinë te tregtarët privatë ndërsa OSHEE e blinte praktikisht te të njëjtët tregtarë me çmime shumë më të larta nga sa e blinte KESH. Vetë OSHEE u shpreh e lumtur me marrëveshjen dhe shpalli se ajo i kishte kursyer kompanisë miliona dollarë për atë vit, por Autoriteti i Konkurrencës kërkoi që ky kursim të mos ishte vetëm teorik, por t'i transferohej konsumatorit në formën e uljes së çmimit. “ERE duhet të reflektojë në tarifat e energjisë elektrike për klientët fundorë kostot reale të blerjes së energjisë për mbulimin e humbjeve në rrjetin e shpërndarjes, duke reflektuar përfitimet që sjell marrëveshja ndërmjet OSHEE dhe KESH,” thuhet në vendim.“Tregjet e rregulluara, janë ato tregje ku produkti apo shërbimi i ofruar është në kushtet e burimeve të kufizuara, dhe si i tillë numri i operatorëve ekonomikë në këto tregje është shumë i kufizuar apo janë të vetme. Prandaj, përgjithësisht këto situata janë quajtur monopole natyrore,” shpjegoi Milo në një intervistë për BIRN. “Në këto kushte sjellja e operatorëve ekonomikë që ushtrojnë aktivitetin në këto tregje ka një efekt të konsiderueshëm tek mirëqenia e konsumatorit pasi për këto produkte nuk ka zëvendësues, prandaj duhet mbikëqyrur në mënyrë të rregullt si dhe të kontrollohen dhe të miratohen çmimet që ata vendosin nëpërmjet enteve rregullatore të tregut specifik,” tha Milo. Vërtetësia e shifrave të bilancit të OSHEE është në çdo rast e pasigurt, për shkak se kompania ka dështuar në mënyrë të përsëritur të sigurojë një certifikim nga audituesit e pavarur të të dhënave të veta, por Milo thotë se Enti Rregullator ka për detyrë të verifikojë këto shifra, të garantojë transparencën publike mbi gjendjen financiare të kompanisë si dhe të auditojë të dhënat para se të përcaktojë çmimin final për konsumatorin. ERE nuk pranoi të kthejë një përgjigje për BIRN lidhur me çështjet e ngritura në këtë artikull.

Qershor 2018

Pavarësisht mundësive të pakëta, gjithsesi, partitë e përçara opozitare të Turqisë organizuan një sfidë të fortë dhe surprizuese. Siç raportoi Balkan Insight, në një pikë dukej se Erdogan mund të detyrohej të përballej me një raund të dytë në garën presidenciale dhe të mos dispononte shumicën e përgjithshme parlamentare.

Analizë

Triumfi i Erdogan konsolidon “bllokun Lindor” të ri Fitorja zgjedhore e presidentit të Turqisë do të shërbejë si një nxitës i fuqishëm për një bllok gjithnjë e më të madh shtetesh që drejtohen në thelb nga burra autoritaristë. MARCUS TANNER| BIRN | LONDËR

eri në çastin e fundit, pati një shpresë së Turqia mund t’i thoshte “jo” Recep Tajip Erdoganit dhe regjimit të tij në dukje të përjetshëm dhe autoritar. Nuk ishte një shpresë e madhe, gjithsesi. Pasi ka burgosur mijrëa nga kundërshtarët e tij, përfshirë edhe një nga rivalët për president, pasi i ka mbyllur gojën medias dhe zbutur gjykatat, të gjitha mjetet ishin në dispozicion të tij në zgjedhjet e 24 qershorit. Pavarësisht mundësive të pakëta, gjithsesi, partitë e përçara opozitare të Turqisë organizuan një sfidë të fortë dhe surprizuese. Siç raportoi Balkan Insight, në një pikë dukej se Erdogan mund të detyrohej të përballej me një raund të dytë në garën presidenciale dhe të mos dispononte shumicën e përgjithshme parlamentare. Ajo shpresë, apo frikë, tashmë ka ikur – dhe fitorja e Erdogan do të ketë pasoja shumë përtej kufijve të Turqisë, për shkak se fitorja e tij shënon një hap tjetër drejt plotësimit të një arkitekture të re politike për Europën Lindore, përfshirë Ballkanin, të përkufizuar nga sundimi i autoritaristëve. Një “Bllok Lindor” i ri po krijohet, pak a shumë në të njëjtën vijë gjeografike që u përshkrua nga Ëinston Churchill i BRitanisë në Fulton, Misuri, më 1946, kur ai paralajmëroi për një “perde të hekurt” që po bie përmes Europës. Siç e tha edhe Simon Jenkins në Guardian të hënën, pas zgjedhjeve në Turqi: “Populizmi po bëhet normë në një numër të madh shtetesh në Europën lindore, karakterizuar nga sundimi personal, ksenofobia dhe shtypja e opozitave parlamentare apo mediatike.” Kjo “perde” e re, natyrisht, nuk përbëhehet nga hekur komunist por nga një

Presidenti turk, Recep Tajip Erdogan duke përshëndetur mbështetësit e tij pas fitores. Foto: Shërbimi i Presidencës së Turqisë/AP

materjal shumë më i butë dhe ka prerë mespërmes Bashkimit Europian. Por ajo ka gjithashtu edhe karakteristikat e saj të veçanta, të shënjuara, siç e tha Jenkins, nga sundimi i autoritaristëve patriarkalë, nacionalizmit me oktan të lartë, stigmatizimit të opozitës si tradhëtare dhe institucione demokratike të dobësuara. Këto, nga ana e tyre, shënjohen nga media e dobët, gjykata të nënshtruara, parlamente të buta, parti që funksionojnë si diçka më shumë se sa korre duartrokitëse për udhëheqësin dhe një kulturë politike të sekretit dhe mungesës së llogaridhënies. Këto janë dallime domethënëse me vendet e Bllokut Lindor të vjetër. Putin dhe Erdogan operojnë në eks-

tremin e spektrit joliberal dhe kjo është josurprizuese nëse shihen rrënjët e cekëta që ka demokracia si në Turqi ashtu edhe në Rusi. Viktor Orban dhe Aleksandar Vucic duhet të tregohen më të kujdesshëm dhe të duken sikur i shërbejnë traditave demokratike të vendeve të tyre. Ata duhet ta bëjnë këtë sepse Serbët dhe Hungarezët janë “popuj barrikadash” – të nënshtruar një çast, rebelë çastin tjetër. Orban dhe Vucic duhet të jenë autoritaristë të një lloji tjetër më të butë. Ata kontrollojnë shumicën e levave të pushtetit por nuk munden, dhe as nuk mund të ëndërrojnë, që thjeshtë të arrestojnë kundërshtarët e tyre. Por, sëbashku – dhe ata punojnë sëbashku – autoritaristët e Hungarisë plus

Serbia dhe Rusia, plus Turqia përbëjnë një aks që gjithnjë e më shumë po përkufizon rajonin e tyre dhe i vë vendet e tyre mënjanë ga Europa Perëndimore. Dhe, me Erdoganin të konfirmuar në postin e tij, pjesa e mbetur pak më shumë liberale në Europën Lindore – ato pak shtete ku pushteti mbetet pak më i shpërndarë – po fillojnë të duken të izoluara. Gjatë viteve 1990 shtete të tilla ishin norma ndërsa tashmë po bëhen përjashtimi. Përjashtimet pluraliste janë, në tërësi, edhe shtetet më të vogla e më të dobëta në rajon, të tilla si Maqedonia, Kosova dhe Shqipëria. Në këtë kontekst, në të cilin autoritaristët [Hungaria, Serbia, Rusia dhe Turqia] apo partitë autoritariste [Polonia] janë gjithnjë e më përcaktues në motin politik, në të cilin, ngjarjet në Rumani mund të jenë vendimtare. Nd r y s he nga Ma q e don i a ap o Shqipëria, Rumania nuk është një shtet i dobët por një lojtar real, në rajon dhe në Europë. Strategjikisht ajo është shumë e rëndësishme për NATO-n në kufirin lindor me Rusinë. Por ajo është gjithashtu edhe një nga të paktat shtete në rajon ku kultura politike nuk është përcaktuar ende. Partia e saj në pushtet ka shumë nga aromat e simotrës në Poloni – nacionaliste dhe armiqësore ndaj institucioneve të pavarura, dhe përpjekjet e saj të pafundme për të shkarkuar prokurorin antikorrupsion të vendit e tregojnë këtë. Gjithsesi ajo përballet me opozitë të fortë, e cila nuk ngurron të dalë në protesta masive në rrugë. Rrjedhimisht, ndërsa fitorja e Erdogan në Turqi dukshëm i ka dhënë argument “demokracisë joliberale” në rajon, kapitulli i fundit i sagës së demokracisë joliberale kundër asaj liberale mund të shkruhet nga rumunët.

Qershor 2018

Opinion

Këshilli Europian i Ministrave të Jashtëm dhe të Mbrojtjes në Luksemburg mori një vendim, që sipas Politico.eu lejon si aspirantëtMaqedoni dhe Shqipëri, ashtu edhe kundërshtarët- Francë dhe Holandë të pretendojnë se kanë fituar. Po kështu, edhe palët politike shqiptare mund të pretendojnë sukses të vetin dhe të jenë gjithashtu në rregull.

U hapën apo nuk u hapën negociatat, çështja ekzistenciale që po shqetëson politikën GJERGJ EREBARA| BIRN | TIRANË

endimi i Këshillit Europian në Luksemburg mbrëmjen e të martës ishte i dyfishtë. Në të thuhet: 1. “Këshilli është dakord që t’i përgjigjet pozitivisht progresit të bërë nga Shqipëria dhe të përcaktojë një rrugë drejt hapjes së bisedimeve në Qershor 2019”. 2. “Këshilli rikujton se vendimi për të hapur bisedimet e anëtarësimit me Shqipërinë do të jetë subjekt i plotësimit të procedurave parlamentare kombëtare dhe miratimit të tyre nga Këshilli Europian dhe menjëherë pas kësaj do të pasohet nga Konferenca e Parë Ndërqeveritare nga fundi i vitit 2019, në varësi të progresit të bërë”. Këshilli, siç tregojnë këto dy paragrafë ka “përcaktuar rrugën”, por ai do të duhet të marrë një vendim të ri në qershor 2019, në të cilin do të vlerësohen, mes të tjerave, plotësimi nga ana e Shqipërisë e një serie kushtesh. Nëse Shqipëria nuk i plotëson kushtet, negociatat nuk do të hapen as më 2019. Një pjesë e medias e lexoi këtë si “shtyrje” ndërsa një pjesë si “hapje negociatash”. Deutsche Welle e raportoi lajmin me titullin: BE do të fillojë bisedime për anëtarësim me Shqipërinë dhe Maqedoninë, ndërsa Politico.eu me titullin: “Ministrat e BE shtyjnë vendimin për anëtarësim të Shqipërisë dhe Maqedonisë”. Radio Europa e Lirë tha: “Ministrat e BE japin ‘dritë të gjelbërt’ të kujdesshme për nisjen e bisedimeve”, ndërsa Reuters shkroi “BE shtyn bisedimet për anëtarësim ndërsa Franca kërkon reforma”. Sipas Politico.eu, një publikim në internet i specializuar në çështjet Europiane, vendimi mund të lexohet në këtë mënyrë: “Gjuha e deklaratës së të Martës i mundëson qeverive pro-Europiane në Maqedoni dhe Shqipëri që t’i thonë qytetarëve të tyre se dera për anëtarësim në BE është e hapur. Por për Francën dhe Holandën, të shqetësuar për zgjerimin e BE-së në vende

Këshilli Europian.

të reja, vendimi i mundëson atyre të thonë se nuk është marrë një vendim final”. Në përputhje me këtë ambiguitet u zhvillua edhe debati të Shqipëri në orët pas marrjes së vendimit. Kryeministri Edi Rama shpalli se Shqipëria “ia doli të marrë datën për hyrjen në portin e Europës së Bashkuar”, ndërsa kreu i opozitës Lulzim Basha e lexoi vendimin si shtyrje. “Hapja e negociatave për Shqipërinë u shty edhe për një vit,” tha Basha. “Krimi dhe korrupsioni po mbajnë peng të ardhmen tonë. Pa luftuar krimin dhe korrupsionin, vendimi në 2019 do jetë refuzues si sot,” shtoi ai. Që të dy duket se kanë të drejtë. Rama zgjodhi një fjali nga raporti me nëntë pika i Këshillit duke harruar pjesën tjetër të raportit, kushtet, një pjesë e të cilave kërkojnë para së gjithash punën e tij për t’u plotësuar. Basha zgjodhi fjalinë tjetër të raportit, ku thuhet efektivisht se progresi i Shqipërisë (dhe i Maqedonisë) do të vlerësohet edhe një herë më 2019 para se bisedimet të hapen. Së paku një nga kushtet që duhet të plotësohen deri në vitin 2019

Në përputhje me këtë ambiguitet u zhvillua edhe debati të Shqipëri në orët pas marrjes së vendimit. Kryeministri Edi Rama shpalli se Shqipëria “ia doli të marrë datën për hyrjen në portin e Europës së Bashkuar”, ndërsa kreu i opozitës Lulzim Basha e lexoi vendimin si shtyrje. lidhet edhe me rolin e opozitës. Kjo është reforma zgjedhore. Që të bëhet realitet, do të duhet që maxhoranca dhe opozita të arrijnë një kompromis. Kompromisi i fundit i tillë ka qenë në vitin 2008. Në të njëjtën linjë ishin edhe përshëndetjet me rastin e ngjarjes. Komisioni Europian tha “Urime! Sot vendet anëtare të BE-së shtruan rrugën drejt hapjes së bisedimeve”, ndërsa ambasada amerikane në Ti-

ranë përveç përgëzimeve theksoi nevojën që Shqipëria “të rrisë përpjekjet për të përfunduar reformat kyçe”. Lista e reformave të kërkuara nuk është e re, por ajo është shumë e gjatë. Brenda dymbëdhjetë muajve të ardhshme, kur progresi i Shqipërisë do të vlerësohet sërish, kërkohet krijimi i institucioneve të reja të drejtësisë, një reformë zgjedhore për të reflektuar vërejtjet tashmë të akumuluara prej disa palë zgjedhjesh të OSBE/ODIHR, luftë e pakompromis kundër korrupsionit, reforma në administratë publike dhe “çmontim të organizatave kriminale”. Përdorimi i termit “çmontim të organizatave kriminale” duket se është një hyrje re në gjuhën e BE-së, e cila deri tani ka kërkuar në terma të përgjithshme luftë kundër krimit të organizuar. Reforma zgjedhore, e cila është zvarritur së paku që nga zgjedhjet e vitit 2013 kërkon shumicë të cilësuar parlamentare dhe kompromis mes maxhorancës dhe opozitës. Ndonëse raporti i Këshillit Europian flet me terma të përgjithshme për “trajtimin e rekomandimeve të akumuluara të OSBE/ODIHR”, një rezolutë e parlamentit gjerman e miratuar para pak ditësh është më specifike dhe kërkon që para hapjes së bisedimeve, qeveria të ketë prezantuar në Kuvend “një ligj të ri zgjedhor”. Palët politike në Shqipëri do të kenë mundësi që përgjatë vitit të ardhshëm, së paku për këtë kusht, të vijojnë t’ia hedhin fajin njëratjetrës me akuza të ndërsjella për bllokim. Shqiptarët janë mësuar tashmë me të ashtuquajturat “opozita bllokuese”. Partia Demokratike akuzoi në vijimësi Ramën gjatë kohës që ishte në pushtet si “bllokator”, për shkak të refuzimit të këtij të fundit për të arritur çfarëdolloj kompromisi, qoftë edhe për çështje jo të rëndësishme si zgjedhja me mirëkuptim e një Avokati Populli. Rama nga ana e tij akuzoi gjatë muajve të fundit opozitën për hedhje balte me synim bllokimin e integrimit, duke e konsideruar sjelljen e opozitës si “tradhti kombëtare”. Kjo lojë politike ka gjasa të vijojë.

Qershor 2018

INVESTIGIMI

‘Perandoria’ e biznesit mbi një krim: Si i shpëtuan vëllezërit Çilotaj drejtësisë Të dhënat e siguruara nga BIRN tregojnë se historia e vëllezërve Çilotaj-pasuria e sekuestruar e të cilëve kap vlerën e dhjetra milionë eurove, zë fill në Greqi me akuzat për vrasjen barbare të një vajze 24 vjeçare për shkakun se “nuk fitonte shumë para”-një krim ende i pandëshkuar pas dy dekadash. Shpëtim Çilotaj, i shpallur në kërkim për një skemë të pastrimit të parave.

LINDITA ÇELA | BIRN | TIRANË

ë nëntor të vitit të mbrapshtë 1997, Nurie Hoxha u largua nga Shqipëria me ëndrrën për të nisur një jetë të re në Athinë. Vajza ishte 24 vjeç e kapërceu për herë të parë pragun e qytezës së Patosit, në ndjekje të premtimit për martesë nga Muhamet Shpërdheja. Në vend të martesës, 24-vjeçarja “u pagëzua” me emrin Katerina dhe u detyrua të punonte në një shtëpi publike. Tre muaj pas mbërritjes në Athinë, ajo vdiq nga dhuna barbare, e ndëshkuar se nuk mundi të fitonte më shumë para për të fejuarin e saj tutor. “Ajo duhej të siguronte më shumë se 14 klientë në natë për të bërë shumën e parave që duhej,” ka dëshmuar për prokurorinë E.Sh, një tjetër ish-punëtore seksi dhe dëshmitare e natës së krimit të ndodhur më 13 shkurt 1998. “Muhameti e goditi atë në pjesë të ndryshme të trupit, pas derës dhe mureve të dhomës. Më pas, i ka vënë duart në fyt dhe e ka mbytur,” thuhet në dëshminë e vajzës, ku implikohet si bashkëpunëtor edhe i vëllai tjetër, Shpëtim Shpërdheja. Të dhënat e siguruara nga BIRN përmes dosjeve gjyqësore tregojnë se ndonëse u akuzuan nga drejtësia greke dhe ajo shqiptare për shfrytëzimin për prostitucion dhe vrasjen barbare të 24-vjeçares Nurie Hoxha, Muhamet dhe Shpëtim Shpërdheja i shpëtuan drejtësisë. Në të kundërt, ata u kthyen në Shqipëri, ndërruan identitetin dhe nisën të hidhnin themelet e perandorisë së tyre financiare, që sipas Prokurorisë së Fierit kap sot vlerën e dhjetra milionë eurove. Sot rreth të 50-ave, Muhamet Shpërdheja është ende në arrati ndonëse mban mbi shpinë një dënim me 16 vjet burg për shfrytëzimin e Nurie Hoxhës për prostitucion dhe vrasjen e saj. Ndërsa vëllai i tij,

Shpëtim Shpërdheja u dënua me 14 vjet burg nga Gjykata e Fierit për bashkëpunim në vrasje, por vendimi u rrëzua më pas nga Gjykata e Apelit të Vlorës, e cila i dha pafajësinë. Të kthyer fillimisht në Shqipëri ditën kur viktima e tyre ndërroi jetë, vëllezërit Shpërdheja tentuan të fshijnë gjurmët e krimit përmes ndërrimit të identitetit. Në tetor 2011, me një vendim të këshillit bashkiak të Patosit, e gjithë familja e ndërroi mbiemrin në Çilotaj. Një vendim i 31 majit 2018 i Gjykatës së Fierit identifikoi se familja Çilotaj zotëronte mbi 100 apartamente në Ti-

Të kthyer fillimisht në Shqipëri ditën kur viktima e tyre ndërroi jetë, vëllezërit Shpërdheja tentuan të fshijnë gjurmët e krimit përmes ndërrimit të identitetit. Në tetor 2011, me një vendim të këshillit bashkiak të Patosit, e gjithë familja e ndërroi mbiemrin në Çilotaj. ranë, Vlorë, Durrës dhe Sarandë, sipërfaqe të konsiderueshme toke si dhe dhjetra llogari bankare, të cilat dyshohet se kanë si burim aktivitetet e tyre kriminale. Përveç aseteve në pasuri të patundshme, ata zotëronin gjithashtu kompani ndërtimi dhe hidrokarburesh, të cilat janë vendosur tashmë në sekuestro preventive nga Gjykata e Fierit. Në të njëjtën ditë, gjykata vendosi masën e “arrestit me burg” për dy vëllezërit Shpëtim dhe Vladimir Çilotaj si

dhe “detyrim paraqitje” për babanë e tyre, Agurin dhe vajzën e Vladimirit, Jonidën. Sipas Prokurorisë së Fierit, vëllezërit Çilotaj akuzohen se janë përfshirë në një skemë pastrimi të parave, që dyshohet se kanë si burim aktivitetet e tyre kriminale, në bashkëpunim me pronarin e një pike të këmbimit valutor. “Mund t’u konfirmoj që kemi një sërë materialesh nga partnerët tanë që vërtetojnë aktivitetin e paligjshëm e vëllezërve Çilatoj, kryesisht në trafikimin e qenieve njerëzore,” i tha BIRN prokurori i çështjes, Asllan Bajrama. E kontaktuar nga BIRN, avokatja e Shpëtim Çilotajt, Megi Zonja i hodhi poshtë akuzat. “Klienti im ka qenë në Fier, ka qenë bashkëpunues me Prokurorinë dhe për shkak se atij i është vendosur një masë sigurimi në mungesë nuk ka pasur njoftim…,” tha avokatja Zonja. “Nuk kemi një vepër penale për të cilën Prokuroria i referohet, që të ketë gjeneruar pasuri. Kemi një vendim të vitin 2008, për të cilin klienti im është shpallur i pafajshëm,” shtoi ajo, duke iu referuar vendimit të pafajësisë së Gjykatës së Apelit të Vlorës për Shpëtim Çilotajn. Dështimi i drejtësisë Shfrytëzimi i Nurie Hoxhës dhe vdekja e saj nga torturat çnjerëzore u lanë për pesë vite në harresë, derisa në janar të vitit 2004, Prokuroria e Fierit arrestoi Shpëtim Çilotajn për krimin. Të dhënat gjyqësore që BIRN disponon tregojnë se nga i vëllai, Muhamet Çilotaj nuk u gjet asnjë gjurmë. Hetimet zgjatën për 4 vite dhe në fund të tyre, Gjykata e Rrethit Fier shpalli Muhamet dhe Shpëtim Çilotajn fajtorë për shfrytëzimin e Nurie Hoxhës për prostitucion si dhe vrasjen e saj për arsyen se “nuk arrinte të fitonte mjaftueshëm para”. Sipas vendimit të shkallës së parë, që BIRN e disponon, Muhamet Çilotaj e ka

rrahur për 15 minuta Nurie Hoxhën dhe më pas i ka vënë duart në fyt, në dhomën e një apartamenti në rrugën Mesolongiu të lagjes Agio Varvara të Athinës. Sipas vendimit të gjykatës, i vëllai Shpëtim Çilotaj, jo vetëm që nuk bëri asgjë për të shpëtuar viktimën, por e inkurajoi të vëllanë të shtonte intensitetin e dhunës. E masakruar keqaz, 24 vjeçarja është lënë të lëngojë në shtat gjatë gjithë natës dhe pavarësisht lutjeve për ndihmë, nuk i është dhënë asnjë trajtim mjekësor. Mëngjesin e 14 shkurtit 1998, ajo nuk shfaqte asnjë shenjë jete. Të gjendur nën panik, Shpëtim Çilotaj merr arratinë për në Shqipëri, ndërsa i vëllai e mbështjell trupin me një batanije dhe pasi pajton një taksi, e braktis vajzën në grahmat e fundit të jetës në spitalin Nikea të Athinës. “Ka bërë aksident,”mësohet t’i ketë thënë ai infermierit dhe më pas bën gati valixhet bashkë me pasaportën dhe kthehet edhe ai në Shqipëri. Në të njëjtin mëngjes, Nurie Hoxha shpallet e vdekur nga stafi i spitalit, i cili fillimisht nuk ishte në dijeni të identitetit të saj. “Në pjesën e trurit kishte thyerje në dy hemisferat. Në pjesën e fytyrës viktima kishte thyerje të hundës, nxirje të syve, çarje intensive të lëkurës, kryesisht në pjesën e djathtë të nofullës dhe buzëve. Vdekjes së viktimës i ka parapritë rrahja e rëndë dhe më pas është mbytur me shtrëngim,”thuhet në ekspertizën mjeko-ligjore të shtetit grek. Të kthyer në Shqipëri dhe me një identitet të ri, vëllezërit Çilotaj vazhdojnë jetën të patrazuar deri në vitin 2003, kur prokuroria e Fierit i akuzoi për vrasjen e Nurie Hoxhës. Më 28 janar 2004, Shpëtim Çilotaj arrestohet, ndërsa vëllai i tij i madh nuk gjendet nga policia. Të dhënat e dosjes gjyqësore tregojnë megjithatë se Shpëtimi

Qershor 2018

Njëra nga pronat e familjes Çilotaj. Fotot: Facebook.

u lirua nga burgu vetëm dy javë më pas nga Gjykata e Apelit të Vlorës, pasi la në këmbim si garanci 1 milionë lekë. Procesi gjyqësor në Gjykatën e rrethit Fier përfundoi dhjetë vjet pas krimit, më 8 janar 2008, ku sipas vendimit, Muhamet Çilotaj u dënua me 16 vjet burg dhe i vëllai, Shpëtimi me 14 vjet burg pasi përfituan edhe uljen e 1/3 së dënimit. Vendimi u kundërshtua në Gjykatën e Apelit të Vlorës, e cila brenda 6 muajve vendositë rrëzojë akuzat dhe të pushojë çështjen në ngarkim të Shpëtim Çilotajt. Treshja e gjyqtarëve, e përbërë nga Sashenka Jonuzi, Iliba Bezati dhe Meme Rexha argumentojnë në vendim se gjykata e shkallës së parë e fajësonte me të drejtë Muhamet Çilotajn, por provat në ngarkim të vëllait të tij, Shpëtimit “ishin të dyshimta, të paqarta dhe arsyetimi i shkallës së parë ishte kontradiktor”. Gjykata e Apelit të Vlorës argumenton se viktima kryente prostitucion në një shtëpi publike të licensuar, ndaj dijenia apo shoqërimi i saj i shpeshtë për atje nga Shpëtim Çilotaj nuk “përbën provë në kuptimin që është subjekt i veprës shfrytëzimi i prostitucionit në rrethana rënduese”. “Për një veprimtari apo aktivitet të lejuar, të licensuar.. pasja dijeni nga ana e të pandehurit Shpëtim Çilotaj e shumta përbën moskallëzim krimi,” shkruhet në vendim. Sa i përket akuzës së “vrasjes me dashje në lidhje me një krim tjetër”, Gjykata e Apelit e përjashton gjithashtu rolin e Shpëtim Çilotajt, duke argumentuar se shkalla e parë e ka përfshirë atë në mënyrë mekanike si bashkëpunëtor nga shkalla e parë. “Gjykata e faktit nuk ka përcaktuar nëse i pandehuri ka qenë pa ndërprerje në banesë në darkën e datës 13.02.1998 dhe gjatë natës që ka ndodhur ngjarja (rrahja)…” –arsyeton gjykata e Apelit në Vlorë, e cila shpall fajtor për krimin vetëm Muhamet Çilotajn. Me argumentet e më-

sipërme, Gjykata e Apelit të Vlorës rrëzoi akuzat dhe pushoi çështjen ndaj Shpëtim Çilotajt. Vendimi i pafajësisë mbeti në fuqi edhe pasi Prokuroria bëri rekurs në Gjykatë të Lartë. Rruga drejt pasurisë Vrasja barbare e Nurie Hoxhës dhe dyshimet për implikime të tjera në Perëndim nuk u bënë pengesë për katapultimin e Shpëtim Çilotajt në biznes dhe zgjerimin e pasurisë së tij nga Tirana në Sarandë. Ndërkohë që vëllai i dënuar, Muhamet Çilotaj doli nga skena, kompanitë e familjes u administruan nga vëllai tjetër, Vladimir Çilotaj, i ati Agur Çilotaj dhe mbesa Jonida. Të dhënat e siguruara nga BIRN tregojnë gjithashtu se në kuadër të ligjit Antimafia, Prokuroria e Fierit ka nisur një procedim penal për “pastrim të produkteve të veprimtarisë kriminale” që në vitin 2010 ndaj pasurive të familjes Çilotaj. Megjithatë, dosja qëndroi e heshtur deri në maj 2018, kur Policia e Shtetit deklaroi se zbuloi ndërtimin e një laboratori të prodhimit të lëndëve narkotike në pronën e Vladimir Çilotajt. Në Mbrostar të Fierit, forcat e policisë zbuluan ndërtimin e një godine me prozhektorë të fuqishëm dhe pajisje të tjera, e cila dyshohet se përdorej për kultivim hashashi. Punëtorët u justifikuan se po ndërtonin “një pulari”, por policia deklaroi se kishte gjetur mbetje të hashashit në të. Sipas hetimit pasuror, kompania e parë e biznesit është themeluar nga Shpëtim Çilotaj në vitin 2002. Kompania “Çilotaj Group LTD” është pjesë e rrjetit prej 5 kompanish biznesi të familjes Çilotaj, të cilat u sekuestruan nga Prokuroria e Fierit në fund të majit 2018 me dyshimin se ishin përfshirë në “pastrimin e parave”. Të dhënat e siguruara nga BIRN tregojnë se Shpëtim Çilotaj ia shiti kompaninë

Vendimi i Gjykatës së Apelit të Vlorës që shpall të pafajshëm Shpëtim Çilotajn për vrasjen e Nurie Hoxhës në Greqi.

të vëllait, Vladimir Çilotajt në dhjetor 2003, pak pasi Prokuroria e Fierit nisi hetimet kundër tij për vrasjen e ndodhur në Greqi. Në vitin 2005, nëpërmjet një kontrate shitjeje me vlerë 100 mijë lekë, kompania i kaloi babait të tyre, Agur Çilotaj. Dy vjet më vonë, sipas Qendrës Kombëtare të Biznesit, kompania regjistrohet sërish nën emrin e Shpëtim Çilotajt kur ky i fundit sapo ishte liruar nga akuzat. Në të njëjtin vit u themelua edhe kompania “Ladi 2008” me aksioner të vetëm Vladimir Çilotajn. “Samuel International” e krijuar në vitin 2009 është një tjetër kompani e zotëruar nga familja. Kompania, e cila operon në fushën e ndërtimit rezulton nën pronësinë e Ebru Bakir Çilotaj, bashkëshortja turke e Shpëtimit. Në vitin 2012, vëllezërit vendosin t’i përkushtohen përpunimit të naftës bruto dhe nënprodukteve të saj. Në këtë periudhë, policia arrestoi dhe gjykata e shpalli fajtor Vladimir Çilotajn për vjedhje të naf-

tës në depozitat e Albpetrolit . Kompania “Ylli Petrol”e familjes zotërohet në 50 për qind të aksioneve nga vajza e Vladimirit, Jonida Çilotaj. Në vitin 2015, ajo krijon një kompani tjetër që merret me drejtimin e bar-restoranteve dhe që ka në pronësinë e saj kompleksin “Apollon” në Fier. Sipas Prokurorisë së Fierit, pasuria e familjes Çilotaj përbëhej nga rreth 100 apartamente dhe njësi biznesi në Tiranë, Vlorë, Durrës dhe Sarandë, sipërfaqe të konsiderueshme tokash dhe një flotë mjetesh motorike. Këto prona janë vendosur nën sekuestro preventive në kuadër të procedimit penal nr.258 të vitit 2010, që Prokuroria e Fierit ngriti në ngarkim Agur, Shpëtim dhe Vladimir Çilotajt. Për efekt të hetimeve, prokurori i çështjes në Fier nuk specifikoi detaje të tjera, ndërsa mësohet se pronat janë blerë kryesisht në emër të babait dhe mbesës së tyre. Për këtë arsye, gjykata ka vendosur masën e sigurisë “detyrim paraqitje” dhe “moslejimin e ushtrimit të aktiviteteve tregtare” për Agur Çilotajt dhe mbesën e tij, Jonida. BIRN e pati të pamundur të kontaktonte me vëllezërit Çilotaj. Avokatja e tyre, Megi Zonja tha se klientët e saj nuk e kanë kryer veprën penale të “pastrimit të produkteve të veprimtarisë kriminale”, për të cilën i akuzon Prokuroria. “Ajo perandori për të cilën flitet ka të bëjë me shuma marramendëse hua që familja ka në bankat e nivelit të dytë,” tha Zonja për BIRN. Ajo shtoi gjithashtu se një pjesë e mirë e pronave të patundshme janë vendosur si kolateral në bankat e nivelit të dytë dhe po të verifikohen, janë në emër të bankave. Ndryshe nga avokatja, Prokuroria dyshon se marrja e kredisë është një manovër e përdorur nga vëllezërit Çilotaj për të maskuar burimin e vërtetë të pasurisë së tyre.

Qershor 2018

INVESTIGIM

Pandëshkueshmëria në Hipoteka ndihmon përhapjen e korrupsionit me pronat Gjatë tre viteve të fundit në Shqipëri janë regjistruar qindra çështje penale për tjetërsim të paligjshëm të pronës publike dhe private, por prokuroritë dhe gjykatat janë treguar të buta ndaj zyrtarëve të Zyrave të Regjistrimit të Pasurisë së Paluajtshme dhe ALUIZNIT, duke thelluar më tej pandëshkueshmërinë dhe korrupsionin. ELTON QYNO | BIRN | TIRANË

e 31 maj, Kontrolli i Lartë i Shtetit kallëzoi në prokurori shtatë ish-regjistrues, katër specialistë dhe një ish- specialist të Zyrës Vendore të Regjistrimit të Pasurive të Paluajtshme, ZVRPP, Elbasan, të dyshuar për shpërdorim detyre pas një auditimi të ndërmarrë në këtë institucion. Zyrtarët dhe ish-punonjësit e ZVRPPsë Elbasan akuzohen se kanë kryer regjistrime të pasurive në objekte arkeologjike pa dokumentacionin e duhur ligjor, regjistrime me dokumente të parregullta dhe ndryshime nga zëri kadastral “liqen” dhe “rrugë” në kullotë dhe truall, si dhe regjistrim pasurie shtetërore pa dokumentacionin ligjor për një sipërfaqe totale toke prej 232,931 metrash katrorë. Të njëjtët punonjës gjithashtu dyshohet se kanë shmangur procedurat ligjore për arkëtimin e 257 milionë lekëve [2 milionë euro] të ardhura, të cilat mungojnë në arkën e shtetit. Kallëzimi i bërë nga KLSH ndaj punonjësve të ZVRPP Elbasan nuk është rast i izoluar. Të dhënat e siguruara nga BIRN nëpërmjet ligjit për të drejtë informimi tregojnë se gjatë 4 viteve të fundit, KLSH ka kallëzuar në prokurori qindra punonjës të ZVRPP-ve dhe ALUIZNIT – që rankojnë nga ish drejtorë e deri në specialistë në ter ren, të ak uzuar se nëpër mjet shpërdorimit të detyrës i kanë shkaktuar shtetit një dëm ekonomik prej qindra milionë lekë. Kallëzimet për zyrtarët e ZVRPP-ve nuk vijnë vetëm nga Kontrolli i Lartë i Shtetit, por edhe nga qytetarët dhe institucionet e tjera. Sipas të dhënave të mbledhura nga BIRN në Prokurori, gjatë të njëjtës periudhë ka pasur qinda kallëzime ose procedime penale të iniciuara nga organi i akuzës, nga të cilët me shumë se gjysma janë pushuar dhe vetëm ¼ janë dërguar për gjykim. Në fund, nga qindra kallëzime vetëm dy persona janë dënuar. Numri i lartë i çështjeve dhe masat e pakëta dhe të lehta të dënimit konfirmohen dhe nga prokurorët, të cilët propozojnë

ashpërsim të politikës penale për çështjet e shpërdorimit të detyrës dhe falsifikimit të dokumenteve të pronave, si dhe hetim pasuror për zyrtarët e shpallur fajtorë nga gjykata në bazë të ligjit anti-mafia. Për papërgjegjshmërinë e zyrtarëve të institucioneve që merren me regjistrimin e pronave si dhe pandëshkueshmërinë nga organet ligjzbatuese ankohet edhe KLSHja, e cila nënvizon që vetëm në pak raste, kallëzimet e saj ndiqen nga Prokuroria. Korrupsioni me pronën Gjatë regjimit komunist në Shqipëri, tokat u konfiskuan dhe i kaluan në pronësi të shtetit, një princip i konsoliduar në kushtetutën e vitit 1976. Pas rënies së regjimit në vitin 1991, në kushtet e një krize

Sipas të dhënave të mbledhura nga BIRN në Prokurori, gjatë të njëjtës periudhë ka pasur qinda kallëzime ose procedime penale të iniciuara nga organi i akuzës, nga të cilët me shumë se gjysma janë pushuar dhe vetëm ¼ janë dërguar për gjykim. Në fund, nga qindra kallëzime vetëm dy persona janë dënuar. ekonomike të thellë, parlamenti abrogoi Kushtetutën e regjimit dhe miratoi ligjin ‘Për principet kushtetuese’ – i cili u njoh si ligj bazë deri në miratimin e Kushtetutës së vitit 1998. Ky ligj garantonte të drejtën e pronës private dhe e shtynte shtetin të ndërtonte marrëveshje duke u bazuar në principet e ekonomisë së tregut. Gjatë viteve 1991-1992 u miratuan tre ligje të cilën iniciuan transferimin e pronës shtetërore te qytetarët dhe personat juridik – më i njohuri mes tyre ligji nr. 7501 ‘Për tokën’, që i kalonte tokën e koopera-

Bregdeti i Palasës në bashkinë e Vlorës. Foto: Ivana Dervishi/BIRN

tivave dhe fermave bujqësore familjeve. Në vitin 1993, këtyre ligjeve iu shtua dhe ligji “Për kthimin dhe kompensimin e pronës,” që synonte të kthente prona të sekuestruara nga regjimi komunist ish- pronarëve. Gjatë dy dekadave në vijim këto ligje u amenduan disa herë, ndërkohë që zbatimi i keq i tyre dhe vendimet shpesh arbitrare të gjykatave sollën konflikte dhe korrupsion për shkak të pronës. Në të njëjtën periudhë, lëvizja e popullsisë nga zonat rurale në ato urbane si dhe mungesa e planeve vendore të zhvillimit, solli ndërtimin e qindra mijëra ndërtimeve pa leje, të cilat e komplikuan edhe më shumë çështjen e pronës private. Tre institucionet kryesore që u mandatuan të administrojnë transferimin, regjistrimin dhe legalizimin e pronës ishin Zyra e Regjistrimit të Pasurive të Paluajtshme, Agjencia e Kthimit dhe Kompensimit të Pronave dhe Agjencia e Legalizimit Urbanizimit dhe Integrimit të Zonave/ Ndërtimeve Informale, ALUIZNI. Si rrjedhojë e situatës së trashëguar, sot shkelja e të drejtave të pronësisë konsiderohet një problem serioz për qytetarët, zhvillimin e ekonomisë dhe shtetin ligjor në Shqipëri. Të dhënat e siguruara nga BIRN nga Kontrolli i Lartë i Shtetit tregojnë se vetëm gjatë viteve 2013-2016 dhe 6 mujorit të parë të vitit 2017, institucioni më i lartë publik i auditimit kallëzoi penalisht 187 zyrtarë të zyrave vendore të regjistrimit të pasurisisë dhe ALUIZN-it, të akuzuar se i shkaktuan shtetit një dëm ekonomik prej 932.9 milionë lekësh. Për të njëjtat shkelje, KLSH dha 129 masa për largim nga puna. “Shkeljet ndodhin për shkak të stafit jo të trajnuar, por dhe njerëzve që punojnë në këto institucione, që mesa duket janë vullnetarë për çdo firmë që hedhin, se sa

përgjegjës për detyrën që bëjnë, “ shpjegoi Ermal Yzeiraj, drejtor i departamentit juridik në KLSH. BIRN gjithashtu iu drejtua me një kërkesë për të drejtë informimi të gjithë prokurorive të rretheve gjyqësore në vend, duke kërkuar informacion mbi çështjet e regjistruara për falsifikim dokumentesh dhe shpërdorim detyre të regjstruara ndaj zyrtarëve të ZVRPP-ve gjatë periudhës 2013-2016. Në total 11 prokurori iu përgjigjën kërkesës për informacion, duke njoftuar se gjatë kësaj periudhe u regjistruan 210 procedime penale me 83 të pandehur. Nga këto procedime, 135 u pushuan dhe 43 çështje u dërguan në gjykatë. Deri më tani janë regjistruar 2 dënime dhe një pafajësi. Prokuroria me më shumë çështje të regjistruara kundër zyrtarëve të ZVRPP-së është ajo e Vlorës me 137 procedime. Shumë nga këto kallëzime janë bërë nga Kontrolli i Lartë i Shtetit, por KLSH ankohet se shumica e kallëzimeve të dorëzuara në prokurori gjatë viteve të fundit janë pushuar. “KLSH ka depozituar shumë kallëzime, ku pak nga këto kallëzime janë ndjekur nga prokuroria, ndërkohë që pjesa më e madhe e tyre është pushuar, raste këto që ne si institucion i kemi ankimuar të gjitha në gjykatë,” tha Yzeiraj. “Shumë kallëzime janë kryer edhe për nëpunës të ALUIZN-it, të cilët në shumë raste kanë abuzuar me detyrën,” shtoi ai. Ashpërsimi i dënimeve Rezultatet e dobëta në luftën kundër korrupsionit me pronën nuk njoftohen vetëm nga Kontrolli i Lartë i Shtetit, por gjithashtu pranohen edhe nga organi i akuzës. “Kemi shumë raste të zyrtarëve që kanë abuzuar me detyrën e tyre, dhe si përfundim, nëse janë dënuar, janë dënuar me

Qershor 2018

Pas shtatë viktimash, qeveria urdhëron teknologji të re shpërthimesh në miniera Autoriteti Kombëtar për Sigurinë dhe Emergjencat në Miniera urdhëroi kompanitë e minierave në Bulqizë që të ndalojnë shpërthimet me fitila dhe kapsolla si kundërpërgjigje ndaj aksidenteve, por vendimi pritet me dyshim me argumentin se “shkaqet e aksidenteve janë komplekse”. SAMI CURRI | BIRN | TIRANË

masa të lehta penale,” shprehet Besnik Muçi, prokuror pranë Prokurorisë për Krime të Rënda. Muçi shton se për shkak të gjithëpërhapjes së krimeve me pronën, është e nevojshme të amendohet Kodi Penal për të ashpërsuar masat e dënimit për këtë lloj vepre penale. “Unë personalisht jam për shtimin e një dispozite tjetër, tek neni për akuzën e “Shpërdorimit të detyrës” dhe “Falsifikimit të dokumentave”, duke qartësuar se nëse këto vepra kryhen me qëllim tjetërsimin e pronës së individit apo të shtetit, duhet të jetë një dënim më i madh me burg, dënim i cili duhet të përllogaritet në masën e dënimit të shkaktuar nga zyrtari që kryen veprën penale,” tha ai. Kolegia e tij nga Kruja, Mirela Kapo, e cila ka hetuar një çështje ndaj dy zyrtarëve të ZVRPP Krujë, e cila është në fazën përfundimtare të gjykimit, shprehet më pesimiste ndaj efikasitetit të ashpërsimit të masës së dënimit. Kapo i tha BIRN se vetëm ashpërisimi i dënimeve nuk do të sillte zgjidhjen e problemit, duke sugjeruar se është e nevojshme që zyrtarëve të dyshuar duhet t’i hetohet edhe pasuria. “Nëse një drejtues hipoteke apo zyrtar i këtij institucioni kryen veprime të kundraligjshme me qëllim tjetërsimin e mijëra metrave katrorë, siç ka ndodhur në disa zona të vendit, në bregdet e zona malore, nuk e ka problem të qëndrojë disa vite në burg apo qoftë edhe me masa ndaluese në arrest shtëpie. Kjo pasi tjetërsimi i mijërave metrave katrorë tokë, automatikisht ka dhe një përfitim të konsiderueshëm,” u shpreh ajo. “Ajo që është më e rëndësishmja për hetimin e kësaj kategorie zyrtarësh është verifikimi i pasurisë së tyre. Për të goditur këtë shtresë unë jam me parimin “ndiq

paranë”,pasi kjo është mënyra e vetme për t’i frikësuar, duke i vënë saksione mbi pasurinë,” shtoi ajo. Besnik Muçi nënvizon se në draftin origjinal të ligjit antimafia përfshihej dhe vepra penale e shpërdorimit të detyrës, por ky parashikim u hoq gjatë procesit legjislativ. “Shpërdorimi i detyrës si vepër, thuajse u fut në dispozitat që do hetonte ligji antimafia në kohën kur ky ligj diskutohej në komisionet parlamentare, por në momentet e fundit kjo dispozitë u hoq dhe nuk është diskutuar më në këtë pjesë,” tha Muçi. “Nëse një kryetar hipoteke apo një jurist dhe inxhinier topograf në hipotekë shkel ligjin dhe bën shpërdorim detyre duke ia hequr pronën njërës palë dhe duke ia dhënë një tjetre, nuk besoj se e bën pa përfituar një të mirë materiale,” shtoi ai. Sipas Muçit, ndryshimet e fundit të Kodit të Procedurës Penale parashikojnë që i dëmtuari të bëhet palë në gjyqin penal, çfarë e ndihmon të kërkojë rikthimin e pronës së tjetërsuar. “I dëmtuari do kërkojë pronën në anën proceduriale civile, ndërsa prokurori në atë penale. Të dyja bashkë këto tani janë ndërthurur me njëra-tjerën dhe kjo është një gjë e mirë, që gjykata njihet me shkeljet dhe jep vendim edhe penal, por edhe civil, duke i rikthyer pronën që i është rrëmbyer individit,” tha prokurori i Krimeve të Rënda. “Një gjë e tillë duhet të ndodhë edhe me shtetin, kur i dëmtuar është vetë ai. Shumë raste kemi dëgjuar kohët e fundit që pronat e shtetit në bregdet janë grabitur. Në këto raste, Avokatura e Shtetit duhet patjetër të bëhet palë në proceset penale që prokuroria do zhvillojë, duke kërkuar dhe mbrojtur interesat e shtetit,” përfundoi Muçi.

ë maj 2018, Autoriteti për Sigurinë dhe Emergjencat në Miniera, AKSEM dhe drejtues nga Ministria e Infrastrukturës dhe Energjisë u bënë me dije kompanive minerare që operojnë në Bulqizë se mënyra tradicionale e shpërthimit të minave me fitil apo kapsolla nuk do të lejohej më, duke u vendosur si kusht futjen e shpërthimit me rrymë elektrike. Vendimi vjen si përgjigje ndaj aksidenteve të njëpasnjëshme në minierë, të cilat kanë shkaktuar vdekjen e 7 personave gjatë vitit 2018. BIRN mësoi nga AKSEM se mënyra e shpërthimeve është fajësuar si shkaktare e vdekjes për të paktën tre nga shtatë minatorët. “Kjo mënyrë shpërthimi është e vjetëruar,” deklaroi AKSEM referuar ndezjes me fitila në një përgjigje me shkrim për BIRN, ndërsa sqaroi se mënyra e re jepte më shumë siguri për zjarrmëtarin pasi ai nuk do ishte pranë vendit të shpërthimit kur minat të aktivizoheshin. Urdhri i ri është miratuar nga Ministria e Infrastrukturës dhe Energjisë dhe do të futet në fuqi prej datës 1 korrik 2018, por drejtuesit e kompanive u ankuan se koha në dispozicion për ndryshimin e teknologjisë është e pamjaftueshme dhe se zjarrmëtarët e tyre nuk e njihnin këtë metodë. Administratori i një kompanie minerare që operon në zonën e Bulqizës, në kushtet e anonimatit i tha BIRN se është e vërtetë që teknologjia e re është më e mirë se ajo ekzistuesja, por do të duhet më shumë kohë për t’u adaptuar me të. “Zjarrmëtarët tanë nuk i’a kanë idenë se si funksionon. Sot e kësaj dite nuk është marrë asnjë masë nga AKSEM për të parë dhe për të kaluar në fazë testimi zjarrmëtarët që do ta bëjnë një punë të tillë me metodën elektrike, ku nga ana tjetër thonë, më 1 korrik ti duhet ta kesh zëvëndësuar teknologjinë e lëndëve plasëse,” tha ai. Ndërhyrja e AKSEM erdhi pas një sërë aksidentesh të rënda që u morën jetën 7 minatorëve vetëm gjatë vitit të fundit. Enis Aliko, zv. ministër i Infrastrukturës dhe Energjisë gjatë një takimi më 31 maj në Bulqizë, me përfaqësues të kompanive minerare që operojnë në zonë deklaroi se situata ishte përkeqësuar në krahasim me vitin e shkuar dhe se ndryshimet në ligjin e rregullores së teknikës së sigurimit për përdorimin civil të lëndëve plasëse, do të ndikojnë për mirë. “Është një problem emergjent. Këtë vit është përkeqësuar gjendja, krahasuar me vitin e kaluar, prandaj duhet që ne të gjithë sa më shpejt të reflektojmë. Falë disa ndryshimeve që janë bërë në ligj do të ndikojnë për mirë dhe këtë mund ta arrijmë së bashku,” deklaroi Aliko në tryezën me përfaqësues të kompanive minerare. Vendimi i qeverisë për të ndryshuar teknologjinë e shpërthimeve nuk pritet me entuziazëm as nga minatorët vetenarë. Petrit Hoxha, që ka punuar për më shumë se 35 vite në minierën e Bulqizës, futjen e metodës së re të plasjeve të minave nuk e shikon si një zgjidhje që do t’i japë fund aksidenteve në minierë, pasi sipas tij aksidentet kanë një shumësi faktorësh. Ai shton gjithashtu se ndryshimi i teknologjisë së shpërthimit të minave kërkon më shumë kohë se një muaj, pasi miniera nuk ka zjarrmëtarët e trajnuar për një punë të tillë, dhe se kjo gjë mund të sillte aksidente të tjera në punë për shkak të mungesës së eksperiencës dhe njohurive. “Nga eksperienca ime para dhe pas ’90-s, për të përvetësuar metodën e plasjeve me rrymë elektrike ose për të krijuar një grup zjarrmëtarësh për të bërë një punë të tillë do të duheshin së paku 3 muaj”, u shpreh Hoxha për BIRN. AKSEM, në përgjigje të një kërkese për të drejtën e informimit të BIRN, shprehet se periudha një mujore është e mjaftueshme. Sipas tyre, në bazë të V.K.M-së “Për miratimin e rregullores së teknikës së sigurimit për përdorimin civil të lëndëve plasëse në Republikën e Shqipërisë” – në rastet kur minierat vënë në përdorim lëndë plasëse të llojeve të reja, apo mënyra të reja shpërthimi, zjarrmëtarët instruktohen për një muaj rresht, në mënyrë të detajuar për këto probleme. “Zjarrmëtarët që janë instruktuar për përdorimin e lëndëve plasëse të reja, duhet të punojnë për një muaj nën mbikqyrjen e personelit inxhiniero-teknik, gjë që është plotësisht e realizueshme, si në kohë edhe me personel”, deklaron AKSEM për BIRN. Por për ndikimin që kjo teknikë do të ketë te aksidentet, minatorët janë skeptikë. Brigadieri i një kompanie minerare që operon në zonën e Bulqizës i tha BIRN në kushtet e anonimatit, se kishte shumë pak informacion për metodën e re të plasjeve të minave, ndërsa theksoi se aksidentet kishin disa faktorë. “Në galeri nuk mund të thuash se paska vetëm një shkak për aksidentet e ndodhura. Ka disa, janë probleme zinxhir që sjellin aksidentet,” tha ai. Ndërsa ish-minatori Hoxha vuri në dyshim efektshmërinë e teknikës së re sidomos në fronte të vogla pune. “Kur flasim për punime në fronte të vogla, siç mund të jenë 10-15 m nga rruga kryesore, kjo metodë nuk jep rezultat e duhura dhe mund të kthehet në një burim aksidentesh. Plasja është e menjëhershme dhe nuk kuptohet se sa mina kanë plasur dhe nëse ka ngelur ndonjëra e paplasur, sepse në punë e sipër për pastrimin e frontit mund të haset në këtë minë dhe kthehet në burim aksidenti”, tregon Hoxha për BIRN. Sipas AKSEM, shkaqet e ndodhjes së aksidenteve kanë qenë nga më të ndryshmet, por një pjesë e tyre ka ardhur nga mënyra e shpërthimit të minave me fitil dhe kapsolla të zakonshme; kryesisht nuk është zbatuar nga zjarrmëtarët koha e nevojshme që harxhohet për ndezjen e minave. Kjo sipas agjencisë është edhe arsyeja kryesore që duhet të hiqen nga përdorimi kjo mënyrë shpërthimi. AKSEM jep një shembull konkret se sa efektive ka qenë metoda e plasjeve elektrike. Ajo thotë se pas disa aksidenteve të ndodhura në vitin 2007 në njërën prej galerive të kromit në Bulqizë prej shpërthimit të minave me fitil dhe kapsolla të zakonshme “u vendos të hiqen nga përdorimi në këtë minierë shpërthimi i minave me fitil dhe kapsolla të zakonshme. “Prej 10 vitesh aty nuk ka rezultuar asnjë aksident nga minat,” përfundoi AKSEM.

Qershor 2018

INVESTIGIM

Mallkimi i burimeve: Bashkitë shohin pak përfitim dhe shumë kosto nga industria nxjerrëse Politikat e centralizuara fiskale, burokracia dhe informaliteti i kanë kthyer industritë nxjerrëse të mineraleve dhe naftës në një bekim për qeverinë dhe mallkim për bashkitë – të cilat përfitojnë shumë pak nga renta për të mbuluar kostot e ndikimit në infrastrukurë dhe në mjedis. OLA MITRE | BIRN | TIRANË

jë mbledhje rutinë e komisionit për Ekonominë dhe Financat në fund të prillit 2017, ku u diskutua projektligji për ‘Financat e vetëqeverisjes vendore”, u shoqërua me një debat të pazakontë filozofik mes deputetëve mbi pasuritë kombëtare. Kryetari i bashkisë së Tiranës, Erion Veliaj, në emër të shoqatës së kryetarëve të bashkive i kërkoi parlamentit rritjen e përfitimeve të qeverisjes vendore nga renta minerare nga 5% në 10 % të taksës. “Me situatën e ndarjes së re territoriale, them a mos janë krijuar kushtet në bashkitë e mëdha si Fieri ose Bulqiza, ta çojnë kërkesën 10%,” pyeti Veliaj. “Normalisht janë pasuri që shkojnë drejt shterimit dhe ka kaq vite që vetëm shfrytëzohen, 5% është iniciativë e mirë, por është pak për këto bashki,” shtoi ai. Kërkesa e Veliajt prodhoi reagime nga ministri i Financave, Arben Ahmetaj dhe nga kryetari i Komisionit, Erion Braçe. Ahmetaj nënvizoi se ndonëse kërkesa e bashkive ishte e drejtë, ajo ishte e pamundur të përmbushej në një situatë konsolidimi fiskal. “Ky nuk është shtet federal, ky është shtet jofederal,” deklaroi Ahmetaj, duke shtuar se qeveria i kishte dhënë mundësinë këshillave bashkiakë të rrisnin taksën e pronës për të gjeneruar të ardhura. Në të njëjtën linjë me Ahmetajn, por më i prerë kundër propozimit, Braçe u shpreh se qeveria qendore kishte përparësi në mbledhjen e taksave mbi burimet natyrore. “Unë mendoj që pasuria kombëtare nuk është pasuri lokale. Nëqoftë se do ta mendojmë pasurinë kombëtare si pasuri lokale, kjo është histori tjetër. Në Shqipëri ka ndodhur që pasuria kombëtare të trajtohet edhe si pasuri lokale, madje edhe si pasuri personale po të doni,” tha ai. Debati për ndarjen e rentës minerare midis qeverisë qendrore dhe asaj vendore nuk është i ri në Shqipëri. Ndërsa transparenca e industrisë nxjerrëse është një angazhim ndërkombëtar i marrë nga Shqipëria me adoptimin e standardit ‘EITI.’ Megjithatë, të dhënat e mbledhura nga BIRN nëpërmjet ligjit të së drejtës për informim tregojnë se jo e gjithë taksa që parashikon ligji u transferohet bashkive nga ministria e Financave, për shkak të burokracisë së raportimit dhe përllogaritjes së saj si dhe mungesës së transparencës dhe

informalitetit në sektorin minerar. Përfaqësuesit e bashkive me burime të mëdha minerare ankohen se ato pak fonde që u akordohen nga renta nuk mund të krahasohen me impaktin negativ që kanë në infrastrukturë dhe mjedis industritë nxjerrëse, të cilat pasi i shterojnë burimet, shpesh bëjnë pak ose aspak për të rehabilituar zonat e shfrytëzuara. E pyetur nga BIRN mbi ankesat dhe kërkesat e bashkive si dhe mbi dështimin e një numri të madh subjektesh për të raportuar sipas standardit EITI [Nismës për Transparencë në Industrinë Nxjerrëse], Ministria e Financave dhe Ekonomisë nuk dha informacion përtej një përmbledhjeje të ligjit dhe udhëzimit ‘Për taksat kombëtare’. ‘Përsa i përket pyetjeve të paraqitura, mendoj se i duhen drejtuar Drejtorisë së Përgjithshme të Doganave dhe Tatimeve,” u përgjigj Ministria. Përllogaritja e rentës Shqipëria ka një histori të gjatë në sektorin minerar të nxjerrjes së kromit, nikelit, bakrit dhe gurit gëlqeror. Studimet gjeologjike të kryera në vitet 1945-1995 kanë zbuluar depozita të konsiderueshme të mineralit të kromit, bakrit, hekur-nikelit, bitumit dhe minerale jo-metalore si gur gëlqeror dhe gurë dekorativë. Sektori i dominuar më parë nga shoqëri me pronësi shtetërore u hap ndaj investimeve private në vitin 1994, pas miratimit të ligjit “Për sektorin minerar”. Në 2017, ky sektor dominohej nga 631 leje shfrytëzimi, që vepronin kryesisht në rrethin e Bulqizës (128), Krujës (43) dhe Kukësit (36), ndërsa pjesa tjetër është e shpërndarë në rrethet e tjera të vendit. Kompanitë koncesionare paguajnë në shtet rentën minerare, që përllogaritet mbi vlerën e tatueshme të të ardhurave nga aktiviteti i nxjerrjes, në bazë të ligjit “Për taksat kombëtare” nr. 9975, datë 28 korrik 2008, i ndryshuar. Për kromin, bakrin dhe hekur-nikelin, ajo është në masën 6%, ndërsa për mineralet e tjera varion nga 4%-10%. Renta për eksportet mblidhet nga Administrata Doganore, ndërsa ajo për shitjet vendase nga Drejtoria e Përgjithshme e Tatimeve. Deri në nëntor të vitit 2014, ligji ‘Për taksat kombëtare” parashikonte që 25% e rentës minerare i transferohej çdo njësie të qeverisjes vendore, në përpjesëtim me kontributin e tyre dhe në kuadër të kushteve të ligjit të buxhetit vjetor. Në vitin 2013, ligji i buxhetit vjetor kufizoi transferimin e rentës minerare për bash-

Stoqet e kromit dhe qyteti i Bulqizës. Foto: Vladimir Karaj/ Arkiv

kitë në 50% të transfertës së pakushtëzuar nga qeveria. Në kushte të tilla, njësitë e qeverisjes vendore mund të përfitonin, vetëm nëse pjesa e tyre e rentës minerare (llogaritur si 25% e rentës minerare gjeneruar në zonën e tyre) mund të arrijë mbi vlerën e transfertës së pakushtëzuar, llogaritur në përputhje me ligjin e buxhetit vjetor, nga nga 1% në 50% të transfertës së pakushtëzuar. Në nëntor 2014, nëpërmjet amendimit të ligjit ‘Për taksat kombëtare,” qeveria vendosi që të paktën “5 për qind e të ardhurave nga renta minerare i takojnë pushtetit vendor ku zhvillohet veprimtaria’, duke shtuar se “të ardhurat nga renta minerare përdoren për investime për njësitë e qeverisjes vendore.” Problemet me transferimin e rentës Sipas udhëzimit nr.26, datë 4.9.2008 “Për taksat kombëtare”, i cili përcakton procedurat rakorduese për alokimin e rentës minerare, bashkitë duhet të kryejnë rakordimet me drejtoritë rajonale të Tatimeve dhe Doganave në fund të çdo muaji dhe të nisin këto rakordime pranë Drejtorisë së Përgjithshme të Buxhetit në Ministrinë e Financave. Njëkohësisht, drejtoritë rajonale të Tatimeve dhe Doganave duhet të dërgojnë brenda muajit informacion analitik për rentën e mbledhur dhe bashkitë përfituese. Mbi bazën e rakordimeve, Ministria e Financave kryen transfertat e rentës për bashkitë përfituese në muajin pasardhës. Të dhënat e mbledhura nga BIRN tregojnë që taksa e rentës minerare pati një vlerë prej 5.22 miliardë lekë në vitin 2015. Për shkak të rënies se çmimit të naftës dhe mineraleve, renta u ul në 3.53 miliardë lekë në vitin 2016 dhe 3.9 miliardë lekë në vitin 2017. Në total gjatë tre viteve të fundit, qeveria gjeneroi 12.6 milardë lekë nga renta minerare dhe i tranferoi bashkive 460 milionë lekë, ose 3.6 % të vlerës totale të mbledhur nga qeveria qendrore. Realizimi i transfertës nga ana e Ministrisë së Financave ka qenë në masën 63 % në vitin 2015, 83 % në vitin 2016 dhe 75.6 % në vitin 2017. Sipas përfaqësuesëve të njësive vendore, ky mosrealizim i transfertës së rentës vjen për shkak të burokracisë dhe mungesës së vullnetit nga ministria e Financave dhe Ekonomisë. Erion Hasani,

drejtor i zyrës së taksave në bashkinë e Bulqizës thotë se pavarësisht përpjekjeve të bashkisë së Bulqizës, transferta e rentës nuk është kryer në kohë nga Ministria e Fianancave. “Ne jemi përpjekur që të jemi korrektë dhe t’i kryejmë në kohë rakordimet, ndonëse gjatë rrugës na nxjerrin problematika, ndoshta për të shmangur pagesat,” tha ai. “Problemi qëndron se ne i kemi bërë në kohë rakordimet, ndërsa prej tyre ka patur vonesa në kalimin e shumës”, shtoi Hasani. Mirsad Hoxha, shef kabineti i bashkisë Kukës ka gjithashtu ankesa për ministrinë e Financave, duke nënvizuar se formati i përllogaritjes së rentës minerare krijon vonesa. “Kjo formë ka për të qenë gjithmonë problematike. Kjo pasi, vetëm 6 kompani janë me seli administrative dhe të regjistruara në organet tatimore në Drejtorinë Rajonale Tatimore Kukës. Pjesa tjetër janë subjekte të DRT-ve të tjera, jashtë asaj të Kukësit. Ndaj ne jemi të detyruar t’u çojmë shkresa Shkodrës apo Tiranës, sepse aty janë të regjistruara këto kompani për të bërë rakordimin. Çdo muaj, të rakordosh me subjektin, tatimet dhe doganat dhe ky rakordim të shkojë në Ministrinë e Financave do të thotë që është një procedurë që s’ka për t’u bërë kurrë brenda muajit, sepse nuk të përgjigjet askush,” shpjegoi Hoxha. “Ne kërkojmë që kjo procedurë shumë burokratike të reduktohet. Ministria e Financave i ka të gjitha informacionet dhe e di shumë mirë që rajoni i Kukësit ka këto subjekte dhe rakordimet mund t’i bëjë vetë. Nuk ka nevojë për agjentë të tjerë për të kryer transferimin,”shtoi Hoxha. Anila Hajnaj, përfaqësuese e shoqërisë civile në grupin ndërinstitucional (MSG) të Nismës për Transparencë në Industrinë Nxjerrëse, EITI, shprehet se të gjitha palët e përfshira në procesin e rakordimit të rentës minerare duhen të njohin më mirë ligjin, duke nënvizuar se njësitë e qeverisjes vendore hasin probleme me ministrinë e Financave. “Pushteti qendror është një makineri e madhe dhe e rëndë dhe për pasojë vepron me ngadalë. Por kemi të dhëna që edhe Ministria e Financave nuk i është përgjigjur kërkesave të NJQV-ve,” tha Hajnaj. “Duhet monitoruar me kujdes në radhë të parë a

Qershor 2018

njihet siç duhet ligji dhe shumë çështje të tjera si strukturat përgjegjëse për zbatim në të gjitha institucionet,” shtoi ajo. Ardit Kamberi, kreu i Sekretariatit ALBEITI – i ngritur nga Ministria e Energjetikës për zbatimin e Nismës Për Transparencën e Industrive Nxjerrëse, shprehet se të gjitha palët duhet të bëjnë më shumë për transferimin e rentës te komunitetet vendore. “Alokimi i rentës kërkon angazhimin e vetë NjQV-ve, të cilat duhet të rrisin nivelin e rakordimit me Drejtoritë e Tatimeve dhe Doganave. Sipas të dhënave të EITI, fondet që NJQV-të kanë marë nga renta minerare (përfshirë naftën) kanë ardhur duke u rritur,” tha Kamberi. “Një sugjerim do të ishte të shikohet potencialisht rritja e përqindje të rentës takuese për ato NJQV, të cilat relativisht janë më të varfra dhe me të ardhura më të pakta ekonomike,” shtoi ai. Informaliteti dhe mungesa e transparencës Standarti EITI nënkupton vendosjen e transparences së biznesit në industrinë nxjerrëse, në mënyrë që të ardhurat nga ky biznes të kontribuojnë më shumë në zhvillimin e vendit. Raportimi i kompanive minerare pranë EITI është një detyrim që përcaktohet në ligjin “Për sektorin minerar në Republikën e Shqipërisë”. Neni 36 i këtij ligji thotë se ”Në kuadër të nismës për transparencë në industrinë nxjerrëse, subjektet duhet të raportojnë në përputhje me kërkesat e përcaktuara në aktet nënligjore që hartohen sipas detyrimeve të përcaktuara në nismën për transparencë në industrinë nxjerrëse.” I njëjti nen saktëson se ‘forma e raportit teknik, financiar apo të pagesave të taksave duhet të jetë në përputhje me praktikat më të mira ndërkombëtare për industrinë nxjerrëse”. Ky ligj kërkon gjithashtu raportimin e flukseve të bëra nga të licencuarit që veprojnë në sektorët e naftës dhe minierave dhe palët pranuese, duke përfshirë Drejtorinë e Përgjithshme të Tatimeve, Administratën Doganore Shqiptare dhe institucionet publike qendrore dhe lokale që mbledhin të ardhura nga sektori. Megjithë detyrimin ligjor, jo të gjitha subjektet e industrisë nxjerrëse raportojnë të dhënat e tyre teknike dhe financiare

pranë sekretariatit EITI, ashtu siç e kërkon dhe ligji. Sipas të dhënave të Nismës për Transparencë në Industrinë Nxjerrëse, në 66 raste subjektet minerare kanë refuzuar të deklarojnë nivelin e prodhimit dhe pagesat me natyrë tatimore pranë sekretariatit gjatë viteve 2013-2016. Pavarësisht se raporti i EITI-t për vitin 2017 nuk është publikuar ende, mungesë deklarimesh raporton dhe Agjencia Kombëtare e Burimeve Natyrore, e cila i tha BIRN se nga 312 subjekte të licencuar në sektorin metalor, deklaruan online vetëm 289 subjekete. Ndërkohë që edhe në rastet kur këto kompani kanë dorëzuar deklaratat e tyre, raportet e EITI gjatë viteve 2013 -2016 shënojnë dhe shumë raste kur të dhënat e raportuara nga kompanitë nuk përputhen me të dhënat e raportuara nga institucionet shtetërore. Një pjesë e këtyre mospërputhjeve zgjidhen nga sekretariati i EITI, ndërsa të tjerat mbeten të pazgjidhura. Sipas të dhënave të EITI, në vitet 20132016 ka pasur 694 mospërputhje të pazgjidhura, të cilat arrijnë një vlerë totale të parakorduar prej 349.9 milionë lekësh. EITI merr në shqyrtim vetëm një pjesë të subjekteve të licencuara në sektorin minerar, çka do të thotë se pjesa tjetër e kompanive nuk kalojnë në ‘lupën’ e këtij organizimi. Megjithatë, Sekretariati thekson se bazohet në disa kritere mbi bazën e të cilëve kompanitë përzgjidhen për raportim – çka në thelb e bën përfaqësues për pjesën dërrmuese të prodhimit minerar në vend. “Përsa i përket saktësisë të informacionit të dhënë nga subjektet sqarojmë se për raportin EITI, informacioni merret edhe nga disa institucione të tjera, si: Drejtoria e Përgjithshme e Tatimeve, Drejtoria e Përgjithshme e e Doganave, AKBN, MIE, MFE dhe NjQV; dhe në rastet kur ka mospërputhje në informacion kërkohet të sqarohen këto mospërputhje deri në një limit të pranuar nga Standarti EITI,” tha kreu i sekretariatit ALBEITI, Ardit Kamberi. “Përgjithësisht këto mospërputhje me subjektet kanë ardhur si rezultat i moskoherencave, përshembull kur gjobat janë trajtuar si tatime, apo për pagesat në doganë, ku detyrimi parapaguhet dhe mund të ketë mbuluar dhe periudha jashtë asaj që kërkohet në

raportim,” shtoi ai. Sipas Kamberit, problemi i mosraportimit të një pjese të industrisë nxjerrëse vjen si pasojë e një ngërçi në ligjin ‘Për sektorin minerar në Republikën e Shqipërisë.” “Ky ligj i detyron subjektet që ushtrojnë aktivitet në këta sektorë për të deklaruar sipas Standardit EITI, por nuk ka përcaktuar masat penalizuese për subjektet që nuk e zbatojnë,” shpjegoi ai. “Në draftin e ligjit të Transparencës EITI, i cili është përgatitur dhe pritet të diskutohet dhe të miratohet zyrtarisht brenda këtij viti, janë parashikuar dhe masat për subjektet që nuk e zbatojnë atë,” shtoi Kamberi. Anila Hajnaj, përfaqësuese e shoqërisë civile në grupin ndërinstitucional të EITI, shprehet se raportimi në Sekretariat nga kompanitë komplikohet dhe nga informacionet e ndryshme që kanë regjistruar institucionet mbikëqyrëse. “Shpesh ka probleme me elementë që lidhen me informacionin për secilën licencë nga institucione të ndryshme si QKR, AKBN, tatimet, etj. Ka problem edhe me kompanitë për të raportuar në kohë dhe saktë,” tha ajo. ‘Duhet gjetur mënyra që të sigurohet jo vetëm raportimi, por edhe ai i sakti,” shtoi Hajnaj. Megjithatë, sipas ekspertëve të fiskut në raport historik por edhe aktualisht, evazioni në sektorin e industrive nxjerrëse shfaqet jo shumë në formën e shmangies totale, pra të mosregjistrimit e mosdeklarimit, por në çmime të nëndeklaruara qoftë edhe në sasi të ndryshueshme të deklaruara. “Në këto industri ka patur dhe ka evazorë dhe ka shifra besoj në administratë që flasin për gjetje të konsiderueshme, apo edhe për borxhe ndaj buxhetit, përfshirë edhe operatorë potencialë,” i tha BIRN Artur Papajani, ish-nëndrejtori i përgjithshëm të Tatimeve, aktualisht ekspert i pavarur. “Por duhet ndarë roli i aktorëve që pak a shumë të gjithë i japin nga një dorë këtyre fenomeneve. Pra politikat fiskale të mos jenë shtrënguese, por të zbatueshme e transparente, administrimi i mbledhjes të mos jetë ciklik, por i vazhdueshëm,” tha Papajani, duke shtuar se EITI operon me intervistime direkte dhe ballafaqim me të dhënat e deklaruara zyrtarisht, çka e bën të besueshëm raportimin. Kosto dhe përfitime Sipas të dhënave nga Ministria e Ekonomisë dhe Financave, për vitin 2017 shuma totale e rentës së mbledhur kap vlerën 12.6 miliardë lekë, ndërkohë që shuma totale e transferuar njësive të qeverisë vendore arrin 147.6 milionë lekë. Megjithatë, referuar shpërndarjes së saj sipas bashkive rezulton se pjesa dërrmuese i ka shkuar njësive administrative ku operojnë kompanitë e naftës, sikurse është Fieri, Mallakastra, Patosi apo Roskoveci. Gjatë vitit 2017, këto katër bashki kanë marrë 114 milionë lekë nga transferta e rentës ose 77% të transfertës totale nga qeveria qendrore drejt pushtetit vendor. “Bashkia Kukës për vitin 2015 ka përfituar nga kjo taksë një shumë prej 270 mijë lekësh, për vitin 2016 na janë alokuar 18,315 lekë, ndërsa për vitin 2017 shuma është e papërfillshme,” ankohet Mirsad Hoxha, shef i kabinetit në Bashkinë Kukës, një prej njësive administrative me numrin më të lartë të kompanive minerare që operojnë në vend. “Në këto kushte, me buxhetin në dispozicion të Bashkisë Kukës si dhe me borxhet që ka akumuluar kjo bashki ndër vite në raport me të tretët – të bëra të ditura pranë Ministrisë së Financave, ne e kemi pothuajse të pamundur ndërhyrjen në infrastrukturën e njësive administrative, e cila po shkatërrohet nga funksionimi pa kriter ndaj mjedisit dhe infrastrukturës, pronës së banorëve, duke krijuar probleme sociale

mjaft të mprehta,” shtoi ai. Bashkia e Bulqizës- zona më e pasur me mineral kromi në vend mori rreth 30 milionë lekë të ardhura nga transferta e rentës për vitin 2017, një shumë kjo e konsiderueshme në krahasim me bashkinë Kukës. Megjithatë, për kreun vendor të taksave Erion Hasani, shuma e përfituar nuk mund të krahasohet me vlerën e mineralit të nxjerrë nga nëntoka. “Ne mendojmë që shuma, e cila është e përcaktuar me ligj duhet të jetë më e madhe se 5% sepse normalisht vlera e kromit që del nga këtu është shumë herë më e lartë me atë shumë që marrim,” tha Hasani. “Normalisht shuma duhet të jetë më e lartë që të ketë investime edhe për pjesën e qytetit. Një buxhet më i lartë do ndikonte për investime në infrastrukturë, kanale ujitëse, etj,” shtoi Hasani. Bashkia e Bulqizës numëron dhe numrin më të lartë të subjekteve minerare në vend me 128 kompani të regjistruara në territorin e saj në vitin 2017. Përveç reduktimit të burokracive apo rritjes së nivelit të rentës, njësitë e qeverisjes vendore kërkojnë shtimin e kompetencave, duke nënvizuar që impakti i industrive nxjerrëse në mjedis dhe infrastrukturë është më i madh se transferta e rentës minerare. “Në momentin kur këto subjekte licencohen, shteti u kërkon një plan biznesi dhe 10% e këtij investimi përdoret në fund për rehabilitimin e zonës. Problemin e rehabilitimit të zonës nuk mund ta kontrollojë as ministria e Financave, as ndonjë institucion tjetër qendror sepse problemet janë në terren,” shprehet Mirsad Hoxha. “Ne kërkojmë që ky fond garancie t’i shkojë pushtetit lokal, sepse është ai që i njeh më shumë problemet e banorëve. Ne kemi çdo 2-3 ditë shkresa nga banorë të këtyre zonave, pasi kompanitë e shkatërrojnë infrastrukturën komunale, përdorin dinamit, përdorin mjete të tonazhit të rëndë, ndotin ambientin, ujërat dhe banorët kanë të drejtë,” shtoi ai. Hoxha nënvizon se edhe masat administrative që merren ndaj subjekteve i shkojnë gjithashtu qeverisë qendrore, një hendek ligjor që i jep pak mjete bashkive për të kontrolluar aktivitetin e industrisë nxjerrëse. “Masat administraive këto subjekte nuk i marrin prej nesh, por nga autoritetet qendore dhe këto gjoba nuk shkojnë në buxhetet e pushtetit lokal, por në buxhetin e qeverisë qendrore. Ne kërkojmë që të lihet akses me ligj që strukturat përkatëse të bashkive t’i kontrollojnë dhe të marrin masa penalizuese kundrejt tyre,” tha ai. Ish- nëndrejtori i Tatimeve, Papajani bie dakord me Hoxhën, duke theksuar se mekanizmi i administrimit të rentës minerare duhet të mbështetet në dy principe themelore; ‘rritja e efikasitetit të mbledhjes së të ardhurave dhe drejtësia dhe sinqeriteti në rishpërndarjen e këtyre të ardhurave, në dobi edhe të popullsisë së zonave ku përftohen këto të ardhura.’ “Ato kryesisht të destinohen për investime të qeverive vendore, por edhe të jenë lehtësisht të kontrollueshme, pra mbi të gjitha transparente. Në ligjin fiskal të taksave kombëtare në Shqipëri është pranuar që zonat dhe rajonet gjeografike të atyre industrive që “prodhojnë” rentë, të kenë një burim shtesë të ardhurash në kuptim të administrimit të pushtetit vendor,” tha ai. “Por ky është vetëm parimi, pasi në praktikë ka patur dhe ka këndvështrime të ndryshme. Për administrimin në tërësi të rentës minerare është e domosdoshme që politikat fiskale të jenë të harmoni me politikat zhvillimore të nivelit teknik, plus edhe konjukturat e tregut te brendshëm e atij ndërkombëtar,” përfundoi Papajani.

Qershor 2018

Media

Propozimi i pronarëve të televizioneve private për të përfituar 50 për qind të fondeve që qytetarët shqiptarë paguajnë për transmetuesin publik si dhe përjashtimin e këtij të fundit nga tregu i reklamave me pagesë kundërshtohet nga RTSH dhe nga opozita dhe përcillet në heshtje nga qeveria.

Plani i pronarëve të mediave për fonde publike kundërshtohet nga RTSH dhe opozita ALEKSANDRA BOGDANI | BIRN | TIRANË

eoria e mbështetjes së medias private nga fondet publike përballet me kritikë të panumërt, të cilët i druhen kërcënimit të pavarësisë së gazetarëve dhe editorëve nga politika dhe qeveritë. Por në Shqipëri, pronarët e gjashtë televizioneve kryesore private janë bashkuar rreth një plani për të përfituar fonde publike, me pretendimin se kjo do t’i shërbejë “promovimit të pavarësisë së medias”. Propozimi është sigluar nga Shoqata e Mediave Elektronike Shqiptare e drejtuar nga Aleksandër Frangaj dhe përbën lëvizjen e dytë të saj për ndryshimin e ligjit 97/2013 “Për mediat audiovizive në Republikën e Shqipërisë”. Në korrik 2016, Gjykata Kushtetuese shfuqizoi nenin 62/3 të kufizimit të pronësisë pas padisë së ngritur prej saj. Përveç Frangajt, dokumenti është firmosur edhe nga pronarja e Top Channel, Vjollca Hoxha, televizioni News 24 i Irfan Hysenbelliut, Ora News i Ylli Ndroqit dhe Report TV i Carlo Bollinos. Propozimi u hodh për konsum publik gjatë një takimi të zhvilluar mes përfaqësuesve të mediave dhe kryetarit të Autoritetit të Mediave Audiovizive, Gentian Sala më 11 qershor. BIRN mësoi se drafti ka mbërritur më herët në tryezën e ministrit të Financave, Arben Ahmetaj. “Sot publiku shqiptar paguan tarifën për përdorimin e aparatit, tarifë e cila shkon 100 për qind për televizionin publik. E ndërkohë që publiku që paguan për televizionin shtetëror, çdo natë sheh televizionet private në masën 98 për qind,” argumentoi në takim Aleksandër Frangaj, njëherazi pronar i TV Klan dhe aksioner i ABC News. Përfaqësuesit e mediave të tjera i mëshuan dobive të financimit nga fondet publike, të tilla si promovimi i pavarësisë, nxitja e gazetarisë investigative, mbrojtja e publikut nga lajmet e rreme, krijimin e bordeve të etikës apo trajnimit të gazetarëve. Projektligji i paprecedentë, një kopje e së cilit disponohet nga BIRN synon ndarjen e fondit që mblidhet nga tarifa e aparatit televiziv gjysmë për gjysmë mes transmetuesit publik, RTSH dhe operatorëve privatë të cilët kanë në platformat e tyre edicione informative. Drafti i propozuar nga pronarët e mediave kërkon gjithashtu përjashtimin e transmetuesit publik nga tregu i reklamave me pagesë. Çdo familje shqiptare paguan 1200 lekë në vit tarifë për aparatin marrës televiziv-e cila mblidhet bashkë me faturën e energjisë dhe ka shërbyer për financimin e Radio-Televizionit Shqiptar përgjatë dy

Pronarët dhe përfaqësuesit e gjashtë televizioneve private në takimin konsultativ me kreun e AMA, Gentian Sala. Foto: Autoriteti i Mediave Audiovizive.

dekadave të fundit. Të ardhurat e RTSH-së nga kjo tarifë për vitin 2017 kapën vlerën e 1.18 miliardë lekëve [9.2 milionë euro]. Devijimi i kësaj tarife nga transmetuesi publik në një fond të financimit të transmetimeve qëndron në zemër të draftit, i cili parashikon me tej edhe ndarjen e parave. “Pesëdhjetë për qind e shumës së përgjithshme të të ardhurave të mbledhura nga tarifa e përdorimit të aparateve televizive do të përdoret për aktivitetin vjetor të RTSH-së, ndërsa 20 për qind…do të përdoret nga RTSH-ja për pajisjen me aparate marrës (dekodera) për publikun,” thuhet në projektligj. “Tridhjetë për qind e shumës së përgjithshme të të ardhurave… shkon për mbështetjen e televizioneve private të licensuara për transmetime analoge të mbështetura në gazetari, si dhe për transmetimin e reklamave sensibilizuese për publikun,” shtohet aty. Televizionet private synojnë të marrin edhe 20 për qindëshin e parashikuar për dekodera pas përmbylljes së kalimit nga transmetimet analoge në ato dixhitale. Përveç ndarjes përgjysmë të tarifës së paguar nga qytetarët shqiptarë mes transmetuesit publik dhe televizioneve private, drafti zbulon edhe dakordësinë mes pronarëve të medias për ndarjen e parave mes tyre. Në paragrafin e dytë të nenin 131/2 parashikohet që 65 për qind e fondit të destinuar për mediat private do të ndahet mes televizioneve me program gjeneralist dhe 35 për qind e tij për televizionet informative analoge, të cilat në dy vitet e fundit “kanë transmetuar minimalisht 7 edicione të plota informative çdo ditë”. Projektligji i propozuar nga pronarët e televizioneve private në Shqipëri nuk ngjason me asnjë model Europian të mbështetjes

së medias me fonde publike. Shtete si Finlanda, Franca apo Gjermania ndjekin politika lehtësuese fiskale vetëm për shtypin e shkruar dhe në disa raste, japin mbështetje direkte financiare për segmentë të këtij biznesi si shpërndarja apo gazeta të minoriteteve. I vetmi vend që mbështet media audivizive private është Italia, por përfitues të fondeve publike janë televizionet lokale ose ato që transmetojnë në gjuhën e minoriteteve. Plani i pronarëve të medias për të përfituar gjysmën e fondeve publike është pritur me shqetësim nga Radio Televizioni Shqiptar, buxheti i të cilit pritet të përgjysmohet nëse ky draft miratohet. Opozita në Shqipëri është gjithashtu kritike, ndërkohë që përfaqësues të qever isë dhe të mazhorancës kanë heshtur. Thoma Gëllçi, drejtor i Përgjithshëm i RTSH-së i tha BIRN se institucioni që ai drejton nuk do t’u kalojë asnjë qindarkë privatëve nga tarifa, që sipas tij edhe e plotë është e pamjaftueshme. “Fondet që RTSH merr aktualisht nga publiku janë të pamjaftueshme. RTSH mban barrën kryesore të dixhitalizimit, duke mbështetur në platformën e saj edhe mediat private, paguan kredi dhe tarifën e shërbimit [për rrjetet numerike] në një vlerë të përafërt prej 5.7 milionë euro në vit,” tha Gëllçi, duke shtuar se OSHEE mban në mënyrë absurde 10 për qind të tarifës së mbledhur nga taksapaguesit. “Nuk jemi ne përgjegjës se ç’bën politika,” shtoi Gëllçi. Deputeti demokrat, Luçiano Boçi e denoncoi projektin e paraqitur nga pronarët e mediave si “propozim të Ramës”, që ka për synim të deformojë ligjin e miratuar me konsensus në vitin 2013 për mediat audiovizive. “Ky propozim kundërshtohet plotësisht nga ana jonë, pasi prish konkurrencën mes

mediave dhe dobëson transmetuesin publik,” tha Boçi në një bisedë telefonike për BIRN. Partia Demokratike, përmes një qëndrimi zyrtar të shpërndarë në orët e vona të martës deklaroi gjithashtu se asnjë lloj financimi publik nuk do te ketë efekt pozitiv në pavarësinë e mediave dhe cilësinë e informimit nga ana e tyre. Sipas PD, skema e subvencionimit publik do të rrisë varësinë e mediave nga pushteti dhe do të pengojë çdo lloj procesi të modernizimit dhe profesionalizmit të mediave të vendit. “Nuk ka asnjë arsye dhe asnjë argument ekonomik, teknik apo shoqëror që paratë e taksapaguesve të shkojnë për të financuar sipërmarrje private, qofshin ato edhe media. Propozimi që po përgatit qeveria për këtë gjë është edhe më skandaloz për faktin se ai parashikon rritjen e taksës së televizorit që qytetarët shqiptarë paguajnë aktualisht për televizionin publik, e cila që tashmë është një nga taksat më të shpërdoruara në vend,” deklaroi Partia Demokratike. “Pavarësisht ankesës për vështirësi financimi, fakti është se Shqipëria ndoshta ka rekordin botëror për numrin e mediave për numër popullsie…Sektori i medias sot ka një sërë problemesh që duhet të zgjidhen, por zgjidhja e tyre nuk është financimi nga qeveria,” shtoi Partia Demokratike. Drafti i propozuar nga pronarët e mediave ka mbërritur në AMA në datën 5 qershor dhe në 8 qershor, kryetari i AMA-s, Gentian Sala ia ka përcjellë ministrit të Financave, Arben Ahmetaj si institucioni që ka tagrin të dërgojë projektligje me karakter ekonomiko-financiar në tryezën e Këshillit të Ministrave. Në shkresën përcjellëse, kryetari i AMA-s, Sala është rezervuar të mbajë një qëndrim. “Ju bëjmë me dije se AMA do të shprehet mbi përmbajtjen e ndryshimit të propozuar të ligjit nëse do t’i kërkohej prej Kuvendit të Shqipërisë dhe pasi bordi i tij të shqyrtojë projektligjin në tërësi,” shkruan Sala. Deputetët socialistë në Komisionin Parlamentar të Medias dhe Edukimit hezituan gjithashtu të komentojnë nëse do ta mbështesin ose jo projektligjin. Nënkryetarja e këtij komisioni, Milva Ikonomi nuk u përgjigj deri në botimin e këtij shkrimi, ndërsa deputeti Fidel Ylli tha se nuk e kishte lexuar ende projektligjin e prezantuar nga pronarët e mediave private. Deputeti Musa Ulqini, i cili është edhe relator i AMA-s dhe RTSH-së në Komisionin e Medias tha gjithashtu se nuk ishte informuar nga askush. “Unë kam zero informacion për këtë çështje,” tha Ulqini.

No.

June 2018 Monthly

Albania favoured Gazprom linked company in oil fields concession When Albania’s Energy Ministry announced that Transoil Group AG, a company connected with Gazprom, had wona competition to exploit three oilfields in southern Albania, suspicions arose about a breach of public competition rules and conflict of interests.

The oil field of Patos-Marinza in southern Albania | Photo: LSA

NEWS

Macedonia, Albania Hail EU Approval for Accession Talks

Albanian Actors Denounce Govt Plans For Theatre

Macedonia and Albania have welcomed European ministers’ agreement on a conditional start date of next summer for their long-awaited EU accession talks.

Artists, actors and opposition MPs have denounced the government’s plan to adopt a special law that will award the site of the current National Theatre to a private company.

June 2018

INVESTIGATION

n 9 May, Albania’s Minister of Energy and Infrastructure, Damian Gjiknuri, ordered the formation of a negotiation team for a petroleum extraction agreement on three oilfields, Cakran-Mollaj, Gorisht-Cokul and Amonica, with a Swiss registered company, Transoil Group AG. Since 2012, the company has also used another oilfield in Albania, Visoka, through its Albanian branch Transoil Group Sh.a. The negotiations started after Albania’s state-owned Albpetrol, the company representing the Albania government’s rights on oilfields, held a competition on March 31st in which Transoil Group was selected as winner among nine other competitors. Documents obtained by BIRN show that Transoil Group, which is administered in Albania by Shefqet Dizdari, has ties with Gazprom Neft, which is owned by Russian gas giant, Gazprom, which in turn is 50.23 per cent owned by the government of Russia. However, business connections with Russia are not the only questions arising concerning how the Swiss-registered company, whose owners are unknown, was announced as the winner of rights to three oilfields in Albania. Documents obtained by BIRN show that when the offers were opened, Transoil Group’s payment for receipt of the data package related to the oilfields had not reached Albpetrol’s bank account. In the meantime, during the tendering process, the brother of Albpetrol’s director, Kastriot Bejtaj, was working as technical director at the Visoka oilfield for Transoil Group Sh.a – a conflict of interest of which minister Gjiknuri was aware. Transoil Group Sh.a has also unfulfilled financial obligations to Albpetrol from its previous operations in the Visoka oilfield while the National Agency for Natural Resources, AKBN, had raised concerns about repeated violations of the agreement by the company. However, none of these issues prevented its parent company, Transoil Group AG, from stating on its official web-

page that it had made bids to Albpetrol for three other oilfields since April 2017 - expressing confidence that it would obtain the agreement with the state-owned company by the end of 2017. Transoil Group’s plans to obtain the oilfields in southern Albania were, however, delayed by an attempt by another company, also linked with Gazprom. An Austrian oil trader and Gazprom Neft representative in Serbia made an alternative offer for Cakran-Mollaj and Gorisht-Kosul oilfields through a company named Jurimex Kommerz Tranzit Ges. Concerned by this, the Transoil Group AG representative for Albania, Shefqet Dizdari, sent a note to Gazprom Neft’s deputy director for international business development, Vladislav Baryshnikov, reminding him of an agreement between them, and complaining that its representative in Serbia was attempting to obtain oilfields in Albania. Dizdari’s note emphasised that it had raised these concerns during a meeting at the offices of the Russian state-owned petroleum company in St Petersburg. He added that he expressed his concerns to the Russian embassy in Tirana while underlining that Transoil Group has never hidden its interest in “transparent business relations with Gazprom Neft”. Neither Transoil Group AG nor Gazprom Neft replied to BIRN’s requests for clarification on this. The Ministry of Infrastructure and Energy in a written answer acknowledged the debts that Transoil Group owes to Albpetrol but claimed that the violations of the oil extraction agreement, assessed by AKBN, were minor; it denied also that any procurement procedures were violated, or that the director of Albpetrol has a conflict of interest. The ministry did not answer the question about the identity of the shareholders of Transoil Group but emphasised that they were not Gazprom Neft or NIS. “According to the data that we have, none of the companies that you mention have rights on the oil extraction agreement

The minister of Infrastructure and Energy, Damian Gjiknuri. Photo: LSA

between Transoil Group and Albania,” the ministry wrote. “In the meantime, it is beyond the possibilities of the Ministry of Infrastructure and Energy to know about the possible trade transactions of a company with other subjects outside the hydrocarbon framework agreement,” it added. Questions about the bid Albpetrol invited companies to express interest in product-sharing agreements for three oilfields, Cakran-Mollaj, Gorisht-KoculandAmonica in February.

Documents obtained by BIRN show that Transoil Group, which is administered in Albania by Shefqet Dizdari, has ties with Gazprom Neft, which is owned by Russian gas giant, Gazprom, which in turn is 50.23 per cent owned by the government of Russia. However, business connections with Russia are not the only questions arising concerning...

The invitation was based on order no 150, of February 6, 2018, of the Minister of Energy and Infrastructure, Damian Gjiknuri. The companies had to file their request by 3pm on March 31. BIRN learned that nine companies expressed interest: Bankers Petroleum, Transoil Group AG, Shandong Kerui Petroleum Equipment, Letho, Verssa Versatile, Pennine, Alcan, Fluid Oil andZennith Energy. According to a well-placed source from the market, the Albpetrol commission for the evaluation of the offers refused to open the offers of Pennine and Zennith Energy, arguing that they had not paid the 6,500 US dollar fee for each of the fields, a precondi-

tion for participation. Within ten days of opening the offers, Albpetrol sent the ministry the documents presented by the companies along with the evaluation of the technical and financial capacities of the competitors. On 9 May, by order no 495, minister Gjiknuri announced Transoil Group AG as the winner of the competition for all three fields and created a negotiating commission for the agreement. Transoil Group AG was registered in Zug, in Switzerland, in 2011 with operations in Russia, Belarus and Albania. It ownsTransoil Group Sh.a., a company registered in Albania, which has operatedthe Visoka oilfield under an agreement with Albpetrol since 2011. According to a note of the National Agency for Natural Resources of February 9, 2018, entitled “About the approval of the work program of Transoil Group for 2017,” the agency found the Swiss based company in breach of contractual conditions for 2017 and for having not delivered the 2018 work program on time. “Based on the criteria of the Licensing and Hydrocarbon Agreement for Visoka oilfield, AKBN concludes that any acceptable deadline for the approval of this yearly program has been breached, since your request was made at the end of 2017 and as such, it is impossible to request approval of a program for this year,” AKBN wrote in its answer. “In the meantime, we demand your attention because the final document of the working program and the budget for 2018 is not yet delivered by the ‘parties’ for approval by AKBN, as is required by the license for this oilfield,” AKBN added, noting it had informed Albpetrol of the issue. Responding to BIRN, the Ministry of Energy blamed the company and AKBN for breaches in the deadlines for the approval of working plan. “These deadlines were consumed by both parties in the Hydrocarbon Agreement,” the ministry said. “However, this is

June 2018

a phenomenon that occurs often and for this reason the Hydrocarbon Agreement contains clauses to make continuation of the operations possible even in cases when a working plan for a certain year is not yet approved,” it added. BIRN learned also that Transoil Group Sh.a is indebted to Albpetrol for a large quantity of oil, which, according to the product-sharing agreement for Visoka oilfield, should have been given to Albpetrol. The ministry told BIRN that ‘the obligation that Transoil Group has toward Albpetrol is 6,699.92 tons of oil... while the monetary debt for different services is 64,105,586 lek, [about 490,000 Euros].” However, the ministry claimed this was just a commercial relation between Albpetrol and Transoil Group. “For these issues there is correspondence between the parties where timelines for fulfilling such obligations are assigned. We also note that, regarding the debt in the form of crude oil, the acceptance of this by Albpetrol relates to its commercial abilities, conditions of the domestic market for crude oil refining and with depositing capacities of Albpetrol, which is further connected with the costs of storage and delivery and other technical and technological conditions. “The issue of overdue obligations or missed deadlines for reciprocal liquidations is an issue of commercial relations between the parties,” it added. Besides breaches of the agreement for Visoka, it is unclear how Transoil Group AG was announced the winner of the bids for Cakran-Mollaj, Gorisht-Kocul and Amonica, because the payment for the data package for these fields – one of the conditions to participate – only reached Albpetrol’s bank account on April 4, 2018. According to the Ministry, the payment was ordered by Transoil Group on Friday, March 30, 2018. However, the arrival of the payment four days after the bids were opened raises questions about how the company managed to get the data package to

prepare its offer. Local media has queered the role of Kastriot Bejtaj, Albpetrol’s director, whose brother was working during the tendering process as technical operations director at Visoka oilfield for Transoil Group sh.a., at least up to April 1, 2018. In an announcement of April 3, the administrator of Transoil Group sh.a, Shefqet Dizdari, requires Albpetrol’s director not to conduct any official contacts with his brother regarding the rights and obligations under the Hydrocarbon Agreement that Tran-

Besides breaches of the agreement for Visoka, it is unclear how Transoil Group AG was announced the winner of the bids for CakranMollaj, Gorisht-Kocul and Amonica, because the payment for the data package for these fields – one of the conditions to participate – only reached Albpetrol’s bank account on April 4, 2018.

soil Group has with Albpetrol. “As we have confirmed verbally during our official meetings, since 1 April 2018, Edmond Bejtaj, former Director of the Technical Hydrocarbon Operations in Visoka oilfield, has been discharged from this duty, so we urge you to not have any official contact [with him],”Dizdari writes. “Any further contact shall be kept only with the administrator of Transoil Group, whose details have been deposited,” he added. Although this email was sent also to AKBN director Adrian Bylyku and Minister of Infrastructure and Energy Gjiknuri, the ministry said in a written answer to BIRN that Albpetrol’s director did not have any

conflict of interest. “The employment of Edmond Bejtaj in Transoil Group has no relation with the procedure for expression of interest for the three oilfields, announced by Albpetrol. He was dismissed from his duty before the procedure opened for the three oilfields passed to the decision-making phase,” the ministry said. “Kastriot Bejtaj has not been part of any group for the evaluation of the offers for the three oilfields. The final evaluation and the announcement of the winner was not carried out by Albpetrol. Albpetrol’s Administrator, Kastriot Bejtaj, is not part of the working team that is negotiating General Terms and Conditions of the Hydrocarbon Agreement, as is prescribed in the regulation on the designation of the procedures of the approval of the Hydrocarbon Agreement and licencing,” it added. Kastriot Bejtaj did not respond to BIRN’s request for comments. Russian and Serbian connection Albania oil extraction industry is concentrated mostly around Patos-Marinza oilfield, where more than 90 per cent of the crude is produced. All other oilfields are small compared to Patos-Marinza. Albania produced about 1 million tons of crude during 2016, a drop of about 17 per cent from the previous year Amonica oilfield was exploited earlier by Phoenix Petroleum Gas while Cakran-Mollaj and Gorisht-Kocul were exploited by GBC Oil Company, which brought it from Transatlantic Albania Ltd. The hydrocarbon agreement with Phoenix Petroleum Gas was interrupted in March 2017, because the company had accumulated financial and crude oil obligations toward Albpetrol and was accused of not having fulfilled the investments required by the contract – thus of mismanaging the oilfield. The agreement with GBC Oil was unilaterally interrupted in early 2017 because the company had accumulated more than 20 million US dollars in debts. After the fields were free since April 2017, Transoil Group AG submitted a request to the Ministry of Energy to take them. But its plans were challenged when another company, Jurimex Kommerz Tranzit Ges, expressed interest. In December 2016, Jurimex asked minister Gjjiknuri and Albpetrol to open negotiations for Cakran-Mollaj and Gorisht- Kocul. On July 17, 2017, Albpetrol sent the terms of agreement for the two fields with Jurimex to the ministry for approval. Yes, Jurimex expressed interest earlier. However, the previous company was already in troubles so, it was not unexpected that they would have been kicked before long. 2. Yes, Albpetrol entered direct negotiations. Four days later, on July 21, 2017, the ministry approved the Albpetrol’s request to continue negotiations and instructed it to request a Licence from AKBN. Following media revelations about connections between Jurimex’s director and Gazprom, the agreement failed to proceed. We can’t say there was the connection the direct cause, but media reported on the connection and they cancelled it. Jurimex had announced in the meantime, she will sue Albania on the case. According to a verbal note compiled by Transoil Group’s Administrator, Shefqet Dizdari, an Austrian oil trader named Robert Nowikovsky was behind Jurimex along with the representative of Gazprom Neft branch in Novi Sad, Nafta Industrija Srbje, Igor Tarasov. Gazprom Neft, earlier known as Sibneft,

is the third largest crude producer in Serbia. Nafta Industrija Srbje, NIS, is a Serbian oil and gas company in which Gazprom Neft purchased 51 per cent of the shares in 2012, following an agreement between Russia and Serbia worth 400 million US dollars. In the verbal note for the deputy general director for international business development in Gazprom Neft, Vladislav Baryshnikov - a copy of which BIRN obtained, Dizdari complains that Tarasov and Nowikovsky breached ethics and trust agreement by attempting to include the Russian giant secretly in the Albanian market, “masked as the Austrian company Jurimex”. “I am sending this reaction to make you aware about the steps undertaken by the representative of your branch in Novi Sad, Igor Tarasov, who seriously breached the code of ethics and honesty by aiming to include Gazprom Neft in a masked way in an oil and gas agreement in Albania, while he had entered in a confidentiality and trust agreement with Transoil Group,” Dizdari wrote. “At the same time. Robert Nowikovsky, an Austrian trader, is making the same breach by using a ghost company named Jurimex Commerz Tranzit Ges,” he added. Dizdari underlined that these two individuals, “without legal sense”, had entered in a legal and trust agreement with Transoil, but at the same time were included in a scenario behind its back, aiming to bring Gazprom Neft into Albania in a masked way. “I presented these concerns with you during a meeting in your offices in St Petersburg,” Dizdari wrote, underlining that he believed that it was a mistake to have Gazprom Neft included in a non-transparent way in Albania. Dizdari added further that he had raised these concerns also to the Russian embassy in Tirana, claiming that such a scenario raises doubts about international business practices. He further urged Gazprom Neft to not move forward through Jurimex, threatening legal action, while at the same time expressing his wish to collaborate with the Russian company and its Serbian branch. “Transoil Group has never hidden its interest and aim to build an open, sustainable and transparent business relationship with Gazprom Neft and your branches like ‘Nafta Industrije Srbje”, Novi Sad, which we have signed. But we are not interested in being included in scenarios that damage the integrity of persons or entities involved,” he added. “We believe such scenarios are outside honest business formats and we demand a stop to the dishonest activities of your representative in Nafta Industrije Srbje, Novi Sad; otherwise, we will undertake reactions with Albanian authorities and legal steps necessary to stop the illegal activity,” he warned. The Ministry told BIRN that the negotiating commission, created on the order of minister Gjiknuri, is continuing to work on Main Terms and Conditions, as is required by the regulations. However, it emphasised that the conclusion of the agreement was not possible without its approval by the government and the Prime Minister Edi Rama. “Referring to the law and regulation, the procedure is to end with the approval of the agreement by the Council of Ministers,” it said. “In the meantime, Albanian law permits the ministry to approve or interrupt the procedures for the hydrocarbon agreement at any phase, from now up to the Council of Ministers’ decision,” the ministry said.

June 2018

ANALYSIS

EU Enlargement Delays Bring Berlin Process to Fore Growing disappointment in the Balkans over EU enlargement has put the accent back on the importance of the Berlin Process – a complemetary initiative aimed at boosting regional cooperation. MARINA MAKSIMOVIC | BIRN

t the recent EU-Western Balkans summit in Sofia, the EU again failed to reassure the Western Balkan states which – instead of the hoped-for “enlargement summit” – got only a “connectivity agenda” and controversial and conflicting statements from European officials. While the Sofia summit failed to produce strong political support for enlargement, it did introduce a new comprehensive financial package, which, through the Western Balkans Investment Framework, will support key projects on connectivity in the region. The fourth Connectivity Agenda package adds more than 190 million euros in EU grant support to 11 transport infrastructure projects in Western Balkans that are also part of Berlin process. It includes funding for the first two sections of the Nis-Pristina-Durres “Peace Highway” and the “Blue Highway” along the Adriatic coast. This brings total EU commitments under this initiative to 70 per cent of the 1 billion euros pledged in 2014, while total investments leveraged reach 2.4 billion euros. After the summit and while preparing for the next big Balkan forum – in London later this summer – many Balkan and EU officials and experts wonder whether the Berlin process will again be used as a “cheap replacement” for the EU’s delayed enlargement to include Albania, Bosnia, Kosovo, Macedonia, Montenegro and Serbia – dubbed Western Balkan 6, WB6. Neither a supplement nor a replacement: When German Chancellor Angela Merkel in 2014 organized the Berlin Conference for the Western Balkans, she did so to reinvigorate the EU integration process in the wake of European Commission President Jean Claude Junker’s announcement that no future enlargement was to be expected during his term. This message from Brussels shook the region, which was already overshadowed by numerous crises that had diverted EU attention from the Balkans and the enlargement process.

The Berlin Conference, which later grew into the Berlin Process, introduced a new format of cooperation between the EU and Western Balkans. It moved it out of the Brussels institutions and shifted the focus from the complicated and often confusing enlargement process to specific projects aimed at boosting regional cooperation and development. After four years, some say it is time to question how visible and practical the Berlin Process has been for the Western Balkans. The Berlin Process, by definition, is an initiative for cooperation among governments that is oriented toward results and the renewal of connections and cooperation in the Western Balkans. With the help of six EU member countries - Germany, Austria, Italy, France, Croatia and Slovenia – it has focused on infrastructural and economic development. All Berlin Process projects are selected by and financed through the Western Balkans Investment Framework, WBIF. This is a joint blending facility of the European Commission, in which financial institutions [the European Development Bank, the European Bank for Reconstruction and Development and the European Investment Bank], participate alongside bilateral donors and Western Balkan countries. From the start, the EU insisted that Berlin Process was not a replacement for enlargement. “At the time, it was important to make sure that the ‘EU hopefuls’ in the Western Balkans continued reforms, and that those EU member states that wished to remain engaged in the region did so in a coordinated manner,” Isabelle Ioannides, policy analyst at the European Parliamentary Research Service, told BIRN. “Overall, the Berlin Process has managed to keep the WB6 engaged in the EU accession process,” she said – but added: “Nevertheless, the Berlin process cannot be a substitute for EU enlargement. It can only be a regional initiative that works towards the bigger goal of EU enlargement. EU enlargement is so much more.”

German Chancellor, Angela Merkel and French President Macron. Photo: BETA

More tangible results than the accession process The chair of the European Parliament Foreign Affairs Committee, David McAllister, told BIRN that the Berlin Process was an initiative for enabling long-term stability among West Balkans countries through economic growth and regional cooperation, but that, as such, it does not have its own administrative body. But, besides getting the WB6 states regularly around the same table, the Berlin Process has had some tangible outputs, he noted. “The initiative has delivered important results for citizens and businesses in terms of infrastructure, connectivity and rapprochement and is a very promising example for sustainable cooperation between all six countries in the region,” McAllister told BIRN. Some of those results include the creation of the Regional Youth Cooperation Office, the signing of the “Declaration on Regional Cooperation and the Solution of Bilateral Disputes”, the launching of the Secretariat of Chambers of Commerce of Western Balkans as well as of the Western Balkans Research Foundation. Another item of output is an action plan for developing a Regional Economic Area, which Western Balkan leaders agreed to at the Trieste Forum in 2017, designed to consolidate a market of 20 million people, attract new investments and open jobs. Citizens of the WB6, however, are more interested in promised roads, railways, new investments and jobs. However, they will still have to wait for those. “By the end of 2017, there were 13 infrastructure projects that had matured for financing and were ready to start. Three of them already started works on the ground.

Given their complexity this is a very important step, but we will see the results on the ground in a later phase,” the director of the Cooperation and Development Institute, CDI, from Tirana, Ardian Hackaj, told for BIRN. In March this year, the CDI published its third consecutive report, entitled “The Berlin Process 2014-2018”, which looked at the effectiveness of this process and some of its problems. Hackaj, one of the co-authors of the report, says infrastructural projects require a lot of time and that the start of the works on the ground usually takes about three years from the feasibility study. “That is why we still aren’t seeing roads, but soon they will be visible,” Hackaj said, recalling that the Berlin Process started only four years ago. Some experts have been warning, however, that in the absence of more tangible results, the Berlin process and even the EU’s stalled enlargement in the Balkans risks being overshadowed by other international actors, such as Russia, Turkey or China. They seem less squeamish about investing political and financial resources in the region. Russia dominates the energy sector in Serbia and Bosnia and is about to take over Croatia’s and the region’s biggest retail company Agrokor. Turkey is preparing major investments in Serbia and has close political and financial links in Bosnia, especially with the Bosniak leadership. China, meanwhile, has invested more than 1 billion US dollars in Serbia alone, mostly via loans, to finance transport infrastructure and energy projects. Beijing has also announced a 10 billion dollar credit line to support Chinese investment in the region.

June 2018

Macedonia, Albania Hail EU Approval for Accession Talks Macedonia and Albania have welcomed European ministers’ agreement on a conditional start date of next summer for their long-awaited EU accession talks.

Fine-tuning the process for better results: Hackaj said the Berlin Process still has some challenges, which it must address, to achieve greater effectiveness and results. These include projects’ technical complexity and the delays in connectivity projects in their transition from pre-feasibility to implementation – but also a fiscal gap that reduces the financing capacity from the Balkan countries, land expropriation issues, and more. He urged national authorities to better coordinate cross-border endeavours and projects, as well as governance and enforcement elements in implementation of regional projects and/or agreements. “Newly established regional institutions will start very soon to produce the first outputs, and that will make it possible to monitor and assess their impact on the ground,” Hackaj said. At this time, the EU only partly supervises the application of agreements and implementation of projects from the Berlin Process. “At the moment, the Berlin Process is run by politicians, executives and large financial institutions which are interested in financing large projects,” Hackaj explained, adding that such projects do not always entirely match the needs of the citizens. “That is why we are promoting stronger supervision of the entire process by the European Parliament with the inclusion of national parliaments of Western Balkan countries in the decisions about large strategic projects which are relevant for the citizens,” he said. He emphasized the importance of democratic control over strategic projects worth hundreds of millions of dollars each.

“We would like to see an exchange of information between the EP Foreign Affairs Committee and the countries taking part in the Berlin Process, as well as civil society, in terms of what they think about the impact of projects from the area of connecting – whether they are helping the citizens or just big business,” Hackaj said. After Berlin, Vienna, Paris and Trieste, a new round of the Berlin Process is scheduled for London in July 2018. Britain has stressed that its exit from the EU will not change its long-term support to Western Balkans, and has announced that during the London summit it will introduce new elements in addition to the connectivity, economy and digital agenda. The new items on the table will be safety, reconciliation, regional cooperation in fighting terrorism, organized crime and managing migrations. “In order not to become just another regional forum, it is important that the Berlin Process sets tangible benchmarks, and timelines for achieving them, and that the meeting results go beyond declarations of political commitment,” Ioannides said. Other experts agree that more transparency, credibility and visible results for all the citizens of the Western Balkans is where the Berlin Process should be heading, if EU wants to enhance and not replace the process of enlargement and prepare the WB6 for future membership. “Clear and implementable projects that are evaluated transparently would give the Berlin Process more credibility and consequently increase the impact of regional efforts. More initiatives in the field of economic development are also needed,” Ioannides concluded.

SINISA JAKOV MARUSIC | BIRN | SKOPJE

acedonian and Albanian leaders on Wednesday welcomed the decision by European ministers to give a conditional green light to their EU accession talks. “There will be sweat, tears and many disappointments but we will succeed!” Macedonian Foreign Minister Nikola Dimitrov wrote on Facebook. “Now we will climb a mountain road, narrow and steep, marred by rain and ghastly wind, but we will succeed,” he added. Macedonia’s Prime Minister Zoran Zaev said it was great news for the country and offered a major “motivation” for achieving a “European Macedonia”. After a long debate on Tuesday among the bloc’s European affairs ministers, it was decided that Albania and Macedonia’s EU accession talks will start in June next year, dependent on certain conditions being fulfilled. Albanian PM Edi Rama said that “after 72 hours of stormy debate”, the decision was a victory. “This initial skirmish is won, and now the real battle begins,” Rama wrote on Twitter. Albania and Macedonia hope the decision will clear the way for approval by EU leaders at their summit on June 28-29. EU enlargement commissioner Johannes Hahn said after the meeting that the decision was a “key signal to the region that progress is rewarded”. The decision was also “crucial for the EU’s own credibility”, Hahn wrote on Twitter. While most of the EU’s member states supported opening the accession talks immediately, France and the Netherlands opposed the move, saying they first wanted to see Macedonia and Albania sustain their reforms. The two countries were given several key conditions to meet before starting the talks. They include judicial reforms, active investigations and verdicts in high-level corruption cases, reforms in the intelligence and security sectors and public administration reform. Arguably the most important condition for Macedonia is the implementation of the recent ‘name’ deal with Greece, under which the country should change its name to the Republic of North Macedonia.

June 2018

NEWS

Albanian Actors Denounce Govt Plans For Theatre Artists, actors and opposition MPs have denounced the government’s plan to adopt a special law that will award the site of the current National Theatre to a private company to build a new theatre in exchange for developing several tower blocks. GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANA

lbania’s government has come under fresh fire over a proposed law that will transfer the public property currently occupied by the National Theatre to a construction company, Fusha sh.p.k., in exchange for it erecting a new theatre building. The government claims it is a solution to the problem of providing the National Theatre with a new home – but many artists say the new building will be worthless as a theatre. On Sunday, activists noticed the new law on a government website designed for public consultation. A protest group, the Alliance for the Protection of the National Theatre, immediately criticised it as unlawful. The group has protested repeatedly over the last months against government plans for the theatre, calling for the preservation of the existing building as part of Albania’s heritage. Arben Derhemi, an actor and one of those protesting over the government plan, denounced the proposal on Facebook. “We disagree!” he wrote. “How can public property be transferred to a private company without competition, outside public procurement or public-private partnership laws?” he asked, calling for renewed protests. Protesting artists gathered at the National Theatre on Sunday night, joined by other citizens, after being alerted to the news of the proposal. Mirush Kabashi, a veteran theatre actor, protested in verse. “This is a time fit for scoundrels; however, the National Theatre and Albania belong to us,” he said. Derhemi added: “We will never let it happens; they will have to pass over our bodies.” The opposition Democratic Party, meanwhile, called the plan “a typical act of clientelism” by the Socialist-led government of Edi Rama. “The Ministry of Culture, violating the con-

A protest group, the Alliance for the Protection of the National Theatre, immediately criticised it as unlawful. The group has protested repeatedly over the last months against government plans for the theatre, calling for the preservation of the existing building as part of Albania’s heritage.

Buildings of the National Theatre now. Photo: Gjergj Erebara/BIRN

Printscreen from Government run ERTV showing the plan for the development of the area currently covered by the National Theatre in Tirana. The four black-delineated buildings on the right shows privately owned towers. The first building from left shows the projected National Theatre.

stitution, has published a proposal awarding the historic centre of Tirana to a private businessman for free, to build apartment blocks,” Albana Vokshi, an opposition MP, said on Sunday. “The law’s only aim is for a client of the Prime Minister to obtain land outside of any constitutional or legal procedure,” she added. Built by Italian architects during the Second World War, the twin buildings situated in the city centre have been home of the National Theatre since 1945. The government claims the buildings are worthless in terms of cultural heritage and says it does not have the money to build a new theatre. It says it has no option but to resort to a public-private partnership, in which the company receives several thousand metres of land to build about four tower blocks in exchange for erecting a new theatre building.

Mystery Flood Causes Havoc to Albania National Library Water from unknown sources has flooded the basement of Albania’s National Library, soaking thousands of books - although the director insists that the damage can be repaired GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANA

he National Library of Albania has declared an emergency situation after thousands of books stored in its basement were damaged by water that leaked in “from an unknown source”. Director Persida Asllani said the situation was “alarming” but the damage could be repaired and the librarians were working around the clock to drain the premises. “We have not yet understood where the water leaked in from,” she told a press

conference. Asked whether the new developments in the centre of Tirana around the building were responsible for this, she responded: “We don’t have the expertise to ascertain why it happened”. The National Library is situated in Tirana’s city centre in a building erected in the 1960s. This is the first time that the basement has flooded. Last year, a fire in the same basement burned books and magazines, raising concerns about security in the building. At the time, the library said the burned books

Librarians working to recover damaged books in this undated photo distributed by the National Library on 25 June 2018. Photo Courtesy: National Library

were all recent publications and the damage was recoverable. Tirana’s Skanderbeg Square lies to the western side of the library building and was rebuilt over the last two years in a massive government project that cost about 12 million euros. The government is proud of the new facelift, and it lately received the European Award for Urban Public Space 2018. The National Library is currently closed up to 30 June while its reading spaces are being used to dry out the soaked books.

June 2018

NEWS

Speculation Grows Over ‘Migrant Camps’ in Albania On the sidelines of a rancorous EU meeting in Brussels on the migration crisis, politicians’ talk of opening processing centres in Albania continues to fuel political tensions there. GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANA

he European Union faces a fresh crisis over the handling of migration policy after Sunday evening’s meeting of 16 EU leaders failed to reach any agreement. Meanwhile, outside the meeting, discussion by politicians in Austria, Germany and elsewhere about opening processing centres for migrants and refugees in Albania among other countries is fuelling political tensions in that country. Amid fierce Franco-Italian arguments over which country should take in more migrants and refugees rescued in the Mediterranean, German Chancellor Angela Merkel said she would support more bilateral or trilateral agreements if a European-wide solution proves impossible. Merkel faces serious political difficulties at home in her coalition government over calls by her Interior Minister, Horst Seehofer, for Germany to turn back migrants and refugees at Germany’s borders. Italy’s 10-point solution for the crisis meanwhile includes opening “centres of acceptance in more European countries” for those rescued at the Mediterranean Sea, to reduce the burden on Italy and Spain. In the meantime, outside the summit, calls for Albania to host holding centres continue to be heard. Austrian government spokesman Peter Launsky-Tieffenthal told Deutsche Welle that his country is already negotiating with

DP officials showing alleged interception on 14 Maj 2018. Photo: Democratic Party

Albania on the idea. Antonio Tajani, President of the European Parliament, told German media that camps should be established “outside the EU” in countries like Albania, Macedonia or in North Africa. Johann Wadephul, a German MP, told Deutsche Welle that the proposal to open camps in Albania was “interesting”. Such calls are highly embarrassing for the centre-left government in Albania, which has repeatedly denied that it is in talks about hosting camps; an EU official told BIRN on Friday that the European Council had no plans concerning Albania. Albania’s centre-right opposition

claims Prime Minister Edi Rama has already agreed to accept camps and host refugees and migrants, in exchange for opening EU membership negotiations. The Democratic Party is attacking the government daily about the issue while the government continues to deny it. The opposition has accused Rama of being ready “to accept 600,000 Syrian former ISIS terrorists”. A Deutsche Welle report suggested, among other things, that since “northern Albania is very mountainous”, it would be difficult for those kept in Albania to reach Western Europe. A decision on whether to open acces-

sion negotiations with Albania and Macedonia is expected at the European Council summit in Luxembourg on Thursday. Most EU member countries favour a positive decision for both countries, although some key members are reportedly still against. Greek Foreign Minister Nikos Kotzias said in Athens that France and The Netherlands are still likely to resist opening accession negotiations with Macedonia and Albania. Opening membership negotiations is considered crucial in Albania, where Prime Minister Rama has even called it “a matter of life and death” – and has accused the opposition of fomenting tension in order to derail a positive decision on Albania. Last Friday, German MPs recommended opening negotiations with Albania provided that it fulfills a long list of conditions, including fighting corruption and organised crime, and completing reform of the justice and electoral systems. However, an earlier non-binding vote in the Dutch parliament recommended the Netherlands not to back opening negotiations, on the grounds that Albania is “not ready” for EU membership. France and the Netherlands sent other EU governments a paper in May saying the lack of judicial reforms, endemic corruption and organised crime were reasons why Albania and Macedonia were not ready for EU membership talks, according to diplomats, Reuters reported on June 25.

EU Denies Wanting Albania to Host Rescued Refugees The European Council has told BIRN it has no plans to set up so-called disembarkation platforms for rescued refugees in Albania – as an often xenophobic discussion of the subject continues in the country. GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANA

n a response to a query from BIRN, it answered: “No. The regions are not yet identified as we are only talking about possibly exploring this concept,” asked whether plans exist to create the so-called “Regional Disembarkation Platforms” in Albania. The European Council meets on 28 June to discuss a variety of issues, including the Commission’s recommendation to open EU membership negotiations with Albania and Macedonia. However, the migration crisis is expected to be the main topic – an issue that took on new urgency when German Interior Minister Horst Seehofer suggested Germany should turn back migrants at its borders. The issue threatens to topple Angela Merkel›s ruling coalition. A draft conclusion for the June 28 meet-

ing, prepared by the President of the European Council, Donald Tusk, called for “the development of the concept of regional disembarkation platforms in close cooperation with UNHCR and IOM.” “Such platforms should provide for rapid processing to distinguish between economic migrants and those in need of international protection, and reduce the incentive to embark on perilous journeys,” the document reads. Media outlets have reported that both Albania and Tunisia are possible locations of such platforms. Albania’s opposition centre-right Democratic Party has accused Socialist Prime Minister Edi Rama of agreeing already to host refugee camps in Albania in exchange for the opening of negotiations. Former Prime Minister Sali Berisha on Facebook has repeatedly accused the centre-left government of accepting “600,000 Syrian former ISIS terrorists”.

Activists hold a banner reading “Stop the attack on refugees” as migrants wait to disembark from Italian Coast Guard vessell “Diciotti” as it docks at the Sicilian port of Catania, southern Italy, Wednesday, June 13, 2018. (AP Photo/Salvatore Cavalli)

Current party leader Lulzim Basha on Tuesday said that such a plan would make Albanians a minority in their own country. Democratic Party MP Klevis Balliu went further, claiming the government planned to banish “the people of [Albania national hero] Skanderbeg to substitute them with the people of Sultan Mehmed”. The government has denied making any such offer. However, various politicians in EU countries, including Austria and Germany, have discussed the possibility in the media, fuelling the xenophobic debate in Albania. In the meantime, the UK Guardian has reported that Tunisia has rejected a proposal to host a «disembarkation platform». The Tunisian ambassador to the EU, Tahar Cherif, told the paper that Germany and Italy had proposed the idea months ago, and Tunisia had refused.

June 2018

In addition to banishing hundreds of thousands Albanians from Kosovo after Milosevic introduced a police state there in the early 1990s, Belgrade’s administration destroyed Albanians’ proofs of birth and citizenship, leaving them stateless and without any proof of identity, except for the double-headed eagle in their hearts and minds.

Opinion

Serbs’ Rage at Albanians’ Football Celebration is Hypocritical When two Swiss footballers whose parents fled Kosovo flashed Albanian ‘eagle’ signs after scoring against Serbia, it caused an outburst of rage from Serbian nationalists who cannot understand that their own government’s repression was to blame. MILOS CIRIC | BIRN | BELGRADE

ranit Xhaka and Xherdan Shaqiri did nothing wrong. Their celebration of their goals during Switzerland’s World Cup win on Friday over Serbia by locking their thumbs and spreading their fingers to make their hands look like the double-headed eagle seen on the Albanian flag was expression of joy at their success and pride in being ‘Shqiptars’, a derogatory term used by Serbs for any ethnic Albanian of Kosovo origin. In Serbia, a country known for its intolerance towards Albanians, Shaqiri’s and Xhaka’s celebrations have been dubbed “primitive”, “hostile”, “insulting” and “offensive”. Many Serbs felt enraged, not just by losing the match to Switzerland because of goals by two men of Kosovo Albanian origins, but by the players’ double-headed eagle gesture. For Serbs, this was adding insult to injury, and uncontrolled slurs and hate speech directed at the two players have flooded Serbian tabloids, mainstream media and social networks. The players’ families, like countless other ethnic Albanian families from Kosovo, were forced to leave their homeland during the rule of Slobodan Milosevic’s regime and its campaign to cleanse Kosovo of ethnic Albanians. During the last two years of Milosevic’s wars alone, more than 800,000 Albanians were forced to leave Kosovo due to oppression by Serbia’s police and military units, whose members committed hundreds of crimes against civilians. It is estimated that around 1.5 million Kosovo Albanians were displaced during the 1990s as a result of Serbia’s actions. Xhaka’s family left Kosovo after his father was released from a Serbian prisonwhere he was held as a political prisoner for years and suffered beatings by Serbian police. His family fled Kosovo and settled in Basel in Switzerland, where the player was born. The outrage caused by the players’ symbolic gesture is telling since it shows the same old Serbian worldview – we, and we alone, have

Xherdan Shaqiri’s celebration after he scored against Serbia. Photo: Laurent Gillieron/ Keystone via AP

the right to express our emotions, in any way we deem appropriate; we are allowed to condemn behaviour that we, and we alone, consider inappropriate. Everyone else is an enemy, a Serb-hater. It must be hard for all those people who are still upset because of Xhaka’s and Shaqiri’s gestures to live in what can only be their inner hell, full of hatred and racism. But we shouldn’t express ‘understanding’ for them even though they are most likely the victims of decades of anti-Albanian propaganda that rules every corner of the Serbian public sphere. The problem is that the outrage is contributing to destroying at least some of the reconciliatory processes between Serbs and Albanians. It only plays well for those who want further divisions, so nationalist political elites on both sides are probably satisfied by this turn of events at the World Cup. Meanwhile FIFA has announced that it will investigate Xhaka’s and Shaqiri’s behaviour to see if they “broke the rules on political and offensive messages”. This is a disgrace, because FIFA is threatening the players with potential punishment for displaying their own national symbol, something which only offended Serbia, the oppressor of the two men’s families. FIFA has also decided to investigate Serbia’s head coach Mladen Krstajic for his ultranationalist comments about Shaqiri’s and Xha-

ka’s gestures. Krstajic, a very sore loser, called for the referee in the game to be put in the dock at the war crimes tribunal in The Hague “like they did to us [Serbs]”. On his Instagram page, Krstajic also said that Serbs had again been “condemned to selective justice”. This, naturally, met with no disapproval from the Serbian public - on the contrary, Krstajic’s comments received only praise. This is why it is important to understand that not all ‘nationalisms’ in the Balkans are the same. Serbian nationalism is widespread and normalised, and receives no condemnation except from those who are targeted by it. Recent outbursts of hate at football matches in Stuttgart (“Kill, slaughter, so the Shqiptar no longer exists”) and Vienna (“Knife, wire, Srebrenica”), or the fact that the son of the Serbian president was seen with hooligans wearing “Kosovo is Serbia” hoodies, will not be condemned or “investigated” by FIFA or anyone else. Nationalism is toxic for Serbs as well because it doesn’t produce any positive emotions and holds back Serbia’s transition to becoming a democratic and open society. Even when it is an expression of ‘love for the homeland’, it is often juxtaposed with hatred towards other nations, which, in the twisted mind of our public, are still conspiring against us. On top of that, some Serbs are openly

proud of those personify our nationalism. These people are most often war criminals who were responsible for crimes against humanity, genocide and ethnic cleansing campaigns in Bosnia and Kosovo. Pictures of these men, Serbia’s national heroes, can be seen on shirts, flags and hats during all the national football team’s matches. There is also the Serbian three-finger salute which Serbs proudly use all the time (although it was used by the Nazis and Croatian Ustasa too). It’s also seen as a gesture that couldn’t possibly offend anyone. More than 100,000 people in Bosnia and at least 11,000 Kosovo Albanians were killed by what those three fingers symbolise. There are still around 10,000 people who are still missing from the wars which Serbia led under Milosevic and the three-finger salute. But who could be possibly offended by that? At the same time, countless people in comments on tabloid news sites and on social networks called Shaqiri and Xhaka “primitive provocateurs”, “goat-lovers, like all Shqiptars are”, “monkeys”, and so on. And for what exactly? For displaying one of the most important symbols of their national identity. The president of Independent Association of Journalists in Serbia, Slavisa Lekic, couldn’t restrain himself from tweeting an angry response: “Shaqiri and Xhaka should not be the excuse for you to be pieces of shit too!” In addition to banishing hundreds of thousands Albanians from Kosovo after Milosevic introduced a police state there in the early 1990s, Belgrade’s administration destroyed Albanians’ proofs of birth and citizenship, leaving them stateless and without any proof of identity, except for the double-headed eagle in their hearts and minds. Many of these people found new lives abroad - and there is nothing wrong with them expressing their pride in being who they are. But the aim of Serbian nationalists is to equate Shaqiri’s and Xhaka’s gestures with displays like those in Stuttgart or Vienna by Serbs, so that locking your thumbs and spread-

June 2018

Analysis

A new “Eastern Bloc” is being formed, along much the same geographical lines as that described by Britain’s Winston Churchill at Fulton, Missouri, in 1946, when he warned of an “iron curtain” descending across Europe.

Erdogan’s Triumph Consolidates a New ‘Eastern Bloc’ ing your fingers can be seen as the equivalent of publicly calling for the slaughter of an entire ethnic group. This travesty does nothing but further normalise the Serbian anti-Albanian propaganda and nationalism that has cost the lives of so many innocent people. Serbian racism towards Albanians has aged pretty well. The main proponents of it, such as Dobrica Cosic or Slobodan Milosevic, if they were alive, would have been pretty satisfied. They (and many, many others) started the vicious cycle of hatred towards the Albanians in the early 1980s, and this animosity continues to the present day. On the other hand, expressing tender Serbian ‘feelings’ by offending victims of Serbia’s aggression in the 1990s – public outbursts of unashamed racism against Albanians and Bosniaks – is part of everyday Serbian culture. There has never been widespread condemnation of this behaviour and, it seems, never will be, because it has never been denounced or punished by the Serbian state, its officials, its presidents or prime ministers, its intellectual and media elites, or its ordinary citizens. Exactly the opposite, in fact. We are living in a reality that knows no context, no history and no facts, resulting in the widespread opinion that ‘all Balkan nationalisms are the same’. If that was even true (and it isn’t), then Shaqiri and Xhaka have the right to pay tribute to their eagle as much as any Serb has to raise his three-finger salute. So leave Shaqiri and Xhaka alone as you clearly don’t have a moral panic attack when Aleksandar Kolarov raises his three fingers. For Serbian society, our own white double-headed eagle symbol, crowned with jewels and the cross, has been more dangerous and damaging than a gesture symbolising a black Albanian double-headed eagle. Under our eagle, countless innocent people have lost their lives and a country has been destroyed; under it, we still hysterically attack others while feeling that we are the ones who are being attacked. Our double-headed eagle knows only our feelings and our truth; it expresses its love for us in its hate for others.

The Turkish President’s election victory will act as a powerful fillip to an expanding bloc of states run essentially by strongmen. MARCUS TANNER | BIRN | LONDON

ight up to the wire, there was a hope that Turkey might say “no” to Recep Tayyip Erdogan’s eternal-seeming authoritarian regime. It was not a big hope, admittedly. Having jailed thousands of his opponents, including one of his presidential rivals, muzzled the media and tamed the courts, all the tools were at his disposal in the June 24 elections. Despite the overwhelming odds against them, however, Turkey’s fractured opposition parties mounted a surprisingly robust challenge. As Balkan Insight reported, at one point it seemed Erdogan might be forced into a second round in the presidential race and be deprived of an overall majority in parliament. That hope, or fear, has now gone – and Erdogan’s victory will have consequences way beyond Turkey’s borders, because his win marks another step towards the completion of a new political architecture for Eastern Europe, the Balkans, included, defined by the rule of strongmen. A new “Eastern Bloc” is being formed, along much the same geographical lines as that described by Britain’s Winston Churchill at Fulton, Missouri, in 1946, when he warned of an “iron curtain” descending across Europe. As the UK Guardian’s Simon Jenkins put it on Monday, following the Turkish election: “Populism is becoming the norm across a swath of states in eastern Europe, characterised by personal rule, xenophobia and the suppression of parliamentary and media opposition.” This new “curtain”, of course, is not made of communist iron but of much softer material, and it cuts right through the European Union. But it has its own distinctive characteristics, marked, as Jenkins said, by the rule of patriarchal strongmen, high-octane nationalism, the stigmatization of opposition as treasonous – and by hollowed-out democratic institutions. These, in turn, are marked out by weak

Turkish President Recep Tayyip Erdogan greeting supporters after the close of voting for the Turkish presidential and parliamentary elections in Ankara, Turkey, 2018.

media, pliant courts, tame parliaments, parties that act as little more than choruses for the leader and a political culture of secrecy and unaccountability. There were significant differences in the countries of the old Eastern Bloc – and there are differences in the new one, too. Putin and Erdogan operate at the extreme end of the illiberal spectrum, unsurprisingly, given democracy’s shallow roots in both Turkey and Russia. Viktor Orban and Aleksandar Vucic have to tread more warily and pay more lip service to their countries’ democratic traditions. They both have to be careful because Serbs and Hungarians and both “peoples of the barricades” – submissive one minute, not the next. Orban and Vucic have to be strongmen of a different, milder type. They control most of the levers of power, but neither can, or possibly wishes to, simply arrest their opponents. But, together – and they do work together – the strongmen of Hungary-plus-Serbia and Russia-plus Turkey form an axis that increasingly defines their own region, and sets its countries apart from Western Europe. And, with Erdogan confirmed in post, the remaining more liberal polities in Eastern Europe – those states in which power is genuinely dispersed – are

starting to look isolated. From being the norm in the 1990s, they are becoming exceptions. The pluralistic exceptions are also, in the main, the smallest and weakest states in the region, such as Macedonia, Kosovo and Albania. In this context, in which strongmen [Hungary, Serbia, Russia and Turkey] or strong parties [Poland] increasingly define the “political weather”, the outcome of events in Romania may be decisive. Unlike Macedonia or Albania, Romania is not a weak state but a real player, regionally and in Europe. Strategically, it is very important for NATO, on the eastern border with Russia. But it is also one of the few larger states in the region whose political culture is not yet decided. Its ruling party has much the flavour as its counterpart in Poland – nationalistic and hostile to independent institutions, as its relentless efforts to sack the chief anti-corruption prosecutor show. However, it also faces a strong opposition, which is not afraid to take to the streets. Thus, while Erdogan’s victory in Turkey has certainly given cause of “illiberal democracy” in the region another boost, the final chapter in the saga of illiberal versus liberal democracies may be written by the Romanians.

June 2018

NEWS

Digging on the site near modern day Bushat village. Photo Courtesy: Kole Shabeni

Discovery of ‘Lost City’ in Albania Thrills Archaeologists Archaeologists from Albania and Poland say a ‘huge’ city uncovered beneath a grassy hill near Shkodra could be the city of Bassania that the Roman historian Livy once described. ANILA DUSHI | BIRN | SHKODËR

ocal inhabitants thought it was just a small, grassy hill. However, a joint team of Polish and Albanian archaeologists now think they may have discovered the lost city of Bassania, which the Roman writer Livy described as the site of a battle between the Romans and the last king of Illyria. A clue to the importance of the discovery is that the team uncovered what looks like a surprisingly large town with defensive walls around three meters thick and built in a Hellenistic style. These thick walls also surrounded a town covering about 20 hectares of land, implying a very large settlement. According to Professor Piotr Dyczek, of the University of Warsaw, the discovered town or city is “huge”, as he told Science Poland. Saimir Shpuza, an Albanian archaeologist and an Associated Professor, told Gazeta Shqiptare that the mission had been working in the area since 2016, aiming to map all the archaeological sites near the northern city of Shkodra. He said the site looked uninteresting at first glance. Now, he added, the discovery was evidently large, and also very promising. This is because abandoned underground cities often reveal much

better preserved structures than those above ground, which have been rebuilt continuously over the centuries. “The abandonment of the town during the Roman era gives us hope that it is very well preserved,” Shpuza said. Along with its thick, fortified walls, the archaeologists have also uncovered ceramics and iron objects that could help to exactly date the settlement. “It is too early to state for sure, but the town seems to have flourished from about the 4th to the 2nd century BC, and been abandoned gradually after the fall of the Illyrian kingdom,” Shpuza said. Kole Shabeni, a local who accompanied the archaeologists during the dig, says local people knew the place only as the ‘Stone Serpent’, due to a serpent-shaped path that meandered up the hill. None of them imagined that an ancient town or city lay hidden under the ground. Some digs had been carried at the site back in the 1980s, when ancient tombs were discovered, but the search went no further. Archeologists think the lost city may be the same one that classical sources referred to as Bassania, Bexena, or Pexena. Bassania appears in Livy’s History of Rome during the chapters on the

Along with its thick, fortified walls, the archaeologists have also uncovered ceramics and iron objects that could help to exactly date the settlement. “It is too early to state for sure, but the town seems to have flourished from about the 4th to the 2nd century BC, and been abandoned gradually after the fall of the Illyrian kingdom,” Shpuza said.

Roman-Illyrian wars. According to Livy, the Illyrian King Gentius assembled an army of 15,000 men at Lyssus and marched on Bassania, which was “five miles from Lyssus” and was in alliance with the Romans. The Roman General Appius Claudius then marched into Illyria “where his principal object was raising the siege of Bassania”, Livy said. The Illyrian Wars ended in 168 BC with the victory of the Romans. It is believed that Bassania was later destroyed by a Roman army under Octavian Augustus in the 1st Century AD. Working on Livy’s description, Albanian archaeologists hunting for Bassania originally searched for the lost town within a small radius of Lezha, the modern Albanian name for Lyssus. The current discovery is somewhat further way, about 30 kilometres north of Lezha. L.E.K.A, an Albanian magazine that was published back in the 1930s, recalled a local legend of a princess named Peksene, or Pexena, who build a canal to connect the town with the Buna river, now about 10 km away. Whether or not the lost city is indeed the city of Bassania, the nearby Vau Dejes municipality has said it will put guards at the place to discourage illegal digging, and as well as making use of the discovery in future for tourism.

June 2018

INVESTIGATION

UK Missed Chance to Stop Suspect Bosnian Bullet Deal The UK failed to tell Bosnia of its suspicions about a consignment of bullets bound for Saudi Arabia, which has a habit of diverting arms to proxies in Syria and Yemen. SEMIR MUJKIC, LAWRENCE MARZOUK AND IVAN ANGELOVSKIC | BIRN

he UK suspected that almost 30 million Bosnian-made bullets sold to Saudi Arabia would end up in the wrong hands, but failed to warn Sarajevo before the shipment had flown, Balkan Investigative Reporting Network can reveal. The deal was brought to the UK’s attention because two British-based brokers had requested – and were eventually refused – licences to mediate the Bosnia-Saudi deal. Though Bosnian officials said it had no record of a broker being involved in the export, a BIRN investigation has established the shipment that left Bosnia in two parts in November 2015 and January 2016 with the approval of Sarajevo matched the deal for which the UK refused brokering licences in terms of timing, quantity, origin, destination and type of ammunition. The UK refusal came in March 2016 after around 14 months of deliberation, when it was already too late to halt the shipment. Such applications are usually decided within 20 working days. The refusal cited the “unacceptable risk” the bullets would be diverted, adding that the Saudi government, the specified ‘end user’, was not in fact “the intended recipient”, according to information obtained by BIRN under a Freedom of Information request submitted to the Department for International Trade. Experts in the international arms trade say the UK likely suspected the bullets would end up in the hands of Saudi proxies in Syria or Yemen; even more worrying are the concerns raised by some watchdogs, including Amnesty International, about the leaky nature of US and Saudi arms pipelines into Syria, meaning some military hardware has found its way to extremists including ISIS. BIRN has reported extensively on the billion-euro arms trade that has developed between Balkan countries and Saudi Arabia, which systematically diverts the weapons to allied militias in Syria and Yemen. Despite these concerns, and calls by the European Parliament to place an arms embargo on the Gulf kingdom, licences to Saudi Arabia are rarely rejected, making the UK’s decision all the more significant. No obligation to share concerns Balkan weapons and ammunition have been used in a number of Islamist attacks in Europe in recent years and Western governments count on countries such as Bosnia to crack down on arms trafficking, yet the UK made no apparent effort to warn Sarajevo of its concerns about this particular shipment.

Igman is Bosnia’s main producer of bullets, including the various calibre of ammunition exported to Saudi Arabia, but both the factory and the Bosnian government refused to comment on whether it was the source of the shipment. Photo: Federal Ministry for energy, mining and industry

A high-ranking Bosnian official, speaking on condition of anonymity, told BIRN that Sarajevo had received no communication from the UK on the issue. The UK’s Department for International Trade said that given Bosnia is not a member of the European Union, there is no “established mechanism” through which the UK could have informed the Bosnian authorities. The department declined to explain why it had taken so long to refuse the brokering licences for the shipment. A spokesman for the department said: “The UK government takes its export control responsibilities very seriously and operates one of the most robust export control regimes in the world. We rigorously examine every application on a case-bycase basis against the Consolidated EU and National Arms Export Licensing Criteria, with risks around human rights abuses being a key part of that process.” UK authorities refused to say who they believed would be the real recipient of the ammunition. BIRN was unable to establish if the brokers applying for the UK licences were involved in any way in the Bosnian export. Bosnia’s Ministry of Foreign Trade and Economic Relations said it had no record of a broker in paperwork submitted for the export licence – applied for by an unnamed exporter – and both London and Sarajevo declined to name those involved. Arms deals are notoriously opaque, the true actors often obscured by a chain of brokers and consultants sometimes in competition with one another. Data BIRN has obtained reveal that the applications the UK refused, and those that Bosnia approved, matched in almost every other way. They were sub-

mitted at the same time in late 2014 and specified the exact same quantity and calibre of ammunition – including 13,492,927 AK-47 bullets and 3,063,276 rounds of sniper ammunition – split into three separate licences. Unaware of the UK’s concerns, and unmoved by other evidence of Saudi Arabia’s diversion of arms to Syria and Yemen, Bosnia approved the licences in early 2015 and the goods were transferred to Saudi Arabia in November 2015 and January 2016. Riyadh ordered bullets for AKs Roy Isbister, an expert on arms trade laws with the London-based NGO Saferworld, said it “beggars belief” that London failed to share its suspicions with Sarajevo. Asked why the UK might have refused the licence, Isbister told BIRN that the “most obvious explanation is that the UK would be fearing diversion to nonstate actors that Saudi Arabia – and the US – is supporting in current Middle Eastern conflicts”. Some of the bullets ordered by the Saudi authorities were not widely used by its forces, but extremely popular on the battlefields of Syria and Yemen. They included 15 million bullets for AK-47 style weapons. Another 10 million 5.56×45mm bullets in the order are NATO standard and can be used by Saudi forces, but they are also compatible with Bulgarian AR-M9 rifles which were supplied to Yemeni soldiers by Saudi-ally UAE in 2015, according to weapons expert Jeremy Binnie from the London-based Jane’s Defence Weekly. In mid-2015, a video surfaced that appeared to show ammunition airdropped by the Saudi-led military coalition in Yemen, including mortar shells clearly

marked as made in a Serbian state-owned factory [see box] in 2012. “Massive red flag” The UK’s Department for International Trade said this was the first case involving Saudi Arabia that London had refused, having previously approved brokering licences for the export of similar ammunition from Bosnia to Saudi Arabia worth 10 million euros in 2013 and 2014. Isbister said the refusal, based on suspicions over the Saudi end-user certificate, should serve as a “massive red flag for other potential exporters” including members of the EU and Balkan countries that want to join the bloc and which have been cashing in on Saudi Arabia’s sudden thirst for small arms and light weapons. It may also complicate the UK’s lucrative defence trade ties with the Gulf kingdom, he said. Last year, the UK successfully fought off a challenge in court by the Campaign Against the Arms Trade over its decision to approve sales of British arms to Riyadh despite allegations of war crimes in Yemen. The ruling is under appeal. “The [UK] Government decided that Saudi assurances about what will happen to this ammunition are worthless,” said Isbister. “And yet, in the ongoing court case into UK arms sales to Saudi Arabia, the Government has made it clear it places much more faith in Saudi claims of its own good conduct in the Yemen war than in the wall of information provided by respected impartial international human rights organisations and the UN to the contrary.” Asked whether the UK’s refusal of the licences meant that Saudi Arabian end-user certificates could no longer be trusted, the UK government responded: “No, Saudi Arabia is a valued trading partner of the UK. An End User Certificate is only one element in the assessment of an export or brokering licence application: the provision of such a document is no guarantee that a licence would be granted.” Sarajevo continues to export ammunition to Riyadh. In 2016, it approved 52 million euros of arms export licences for Saudi Arabia, according to the government’s yearly report of issued licences. Bosnia’s Ministry of Foreign Trade told BIRN it was hardly alone in selling weapons to Riyadh. “A significant number of EU countries approve the export of goods from the Common List of Weapons and Military Equipment to Saudi Arabia.” Contacted by phone, the Saudi ambassador to Sarajevo, Hani bin Abdullah bin Mohammed Mominah , asked BIRN to email its questions to the embassy. BIRN received no response to the emailed questions by the time of publication.

June 2018

ANALYSIS

Macedonia-Greece ‘Name’ Protests Raise Destabilisation Fears Security experts suspect that the violent protests in Skopje against the ‘name’ deal with Greece - key for unblocking Macedonia’s progress towards the EU and NATO - may be part of an attempt to destabilise the country.

SINISA JAKOV MARUSIC | BIRN | SKOPJE

he outcome of Sunday’s violent protest in front of the parliament building in Skopje, where police used tear gas and shock grenades to disperse a raging crowd of nationalists and football hooligans, was ten injured police officers and 26 detained protesters. The Interior Ministry claimed in a press statement that the police had prevented an attempt to storm parliament. Police video footage of the protest showed that riot officers intervened after a large group of young people, many wearing masks, broke through a police barrier and started throwing stones and flaming objects at them. Immediately after the initial police intervention, a group of retreating protesters attacked two nearby restaurants, scaring diners, damaging the buildings and even releasing tear gas in one of them, police said. In another reported incident, another group set a vehicle on fire in front of the Holiday Inn hotel in central Skopje. Although the protests on Sunday were initially organised through social networks by local sports clubs’ fans, Vladimir Pivovarov, a security professor and former head of Macedonian military intelligence, said that the attendance of some 2,000 people on Sunday signals that their organisation may not have been as naïve as it seemed at first glance. Domestic anti-Western political forces and even foreign powers may have been involved, he suggested. “Individuals on social networks can not muster that much attendance. It was surely not a spontaneous gathering of people but rather an organised scenario with someone behind it,” Pivovarov told BIRN. “We have seen that some political parties approved of the protests, that they are against a name change and that they are openly against [Macedonia’s] EU and NATO membership,” he added. He recalled last year’s events in Montenegro where 20 people stand accused of plotting a coup to overthrow the country’s pro-Western government just as it

Graphic: Trembelat

was in the process of becoming a NATO member. Although Russia was accused of involvement, it denied the claims. Inflammatory statements preceded the violence Pavle Trajanov, a former Macedonian Interior Minister and head of the small Democratic Alliance party, said he suspects that the violence in Skopje was an attempt to repeat the events of last year when a group of right wingers and former ruling VMRO DPMNE party supporters stormed the parliament building on April 27. Some 100 people were injured, including MPs and journalists, during what was attempt to prevent the election of Zoran Zaev’s pro-Western government. “The calls [by protesters] to establish martial law, calling for some kind of constitutional assembly [to convene] and for toppling of the [Social Democrats-led] government [headed by Zaev], resemble the happenings before and during April 27, when we had an attempted coup,” Trajanov told Deutsche Welle on Monday. “Protests are a basic human right... But violent protests, storming the parliament, clashing with police, throwing Molotov cocktails and similar things, are always part of a scenario which aims to manipulate the citizens’ feelings,” he added. The protests against the ‘name’ deal with Athens were launched on June 12, after Macedonian and Greek Prime Ministers, Zoran Zaev and Alexis Tsipras announced earlier that day that they had reached a historic compromise solution to their decades-long dispute. The deal envisages that Macedonia will use the composite name ‘Republic of North Macedonia’ in exchange for swift NATO accession and the start of its EU accession talks. In similar way to last year’s protests by right-wingers that preceded the violent storming of the parliament building on pril 27, the protests were launched after key opponents to the deal with Greece, President Gjorge Ivanov and opposition VMRO DPMNE leader Hristijan Mickovs-

“Keep and cherish our long-standing ideal of disobedience”, Macedonian President George Ivanov said in his public adress. Photo: BETA

In another reported incident, another group set a vehicle on fire in front of the Holiday Inn hotel in central Skopje. Although the protests on Sunday were initially organised through social networks by local sports clubs’ fans, Vladimir Pivovarov, a security professor and former head of Macedonian military intelligence, said that the attendance of some 2,000 people on Sunday signals that their organisation may not have been as naïve as it seemed at first glance.

ki, used inflammatory rhetoric. “I call upon the Macedonian people, wherever they are, not to be afraid. Do not lose faith in yourselves. Keep and cherish our long-standing ideal of disobedience,” President Ivanov said in his June 12 address to the nation, calling the agreement with Greece ‘capitulation’. During the first week, the ongoing protests went mainly peacefully, although masked people were spotted in the crowd from day one, sporadically throwing objects and flares at the police. The tension escalated on Sunday when the Macedonian and Greek premiers signed the deal. Speaking on Sunday at a party protest rally against the deal in the town of Bitola, VMRO DPMNE leader Mickovski sounded even more inflammatory than Ivanov before him. “Stand up Macedonians, citizens of this country, now is the time when history is being written. Now each one of you is needed; this is the hour, this is the time,” Mickovski declared from the stage. Before Sunday’s rally turned violent, the angry crowd shouted: “To the gallows!” and “Traitors!” - chants directed towards PM Zaev and his centre-left government. The precursor for the protests last year

June 2018

The Prime minister Zoran Zaev. Photo:BETA

Riot police work during a protest of opponents of the deal between Greece and Macedonia on the latter country’s new name ‘North Macedonia’, outside the parliament in Skopje. Photo: Boris Grdanoski/AP

United Macedonia party leader Janko Bacev climbed on top of a police armoured transport vehicle and waved Macedonian and Russian flags. Photo: Boris Grdanoski/AP

was a similar-sounding call by the now ousted Prime Minister and former VMRO DPMNE leader Nikola Gruevski, to people not to sit in front of the TV wearing slippers, hoping that someone else will defend their country from the enemies. The ‘enemies’ he was referring to were the then opposition Social Democrats and unnamed foreign intelligence services, which he blamed for allegedly fabricating compromising materials to discredit him. The murky Russian connection: Questions of possible Russian involvement arose after video footage from Sunday’s protest published by media showed Janko Bacev, the head of the small and only openly pro-Russian party in the coun-

try, United Macedonia, climbing on top of a police armoured transport vehicle and waving Macedonian and Russian flags. Bacev remained unreachable for comment on Monday and Tuesday, but the Russian Embassy in Skopje told Radio Free Europe that “Russian flags are easily obtainable in stores” and that it could not keep track of who was using them and for what purposes. After Sunday’s violence, former pro-regime media outlets close to the now main opposition VMRO DPMNE party presented the thesis that the violence was sparked by government provocateurs and that the appearance of Janko Bacev at the protest was also the government’s doing.

In a similar articles on Monday, news sites Kurir and Republika, both seen as the spearheads of the old VMRO DPMNE regime’s propaganda, described Bacev as a “Trojan horse” used by Prime Minister Zaev in order to falsely paint the protests as pro-Russian and thus discredit the VMRO DPMNE’s pro-Western orientation and present it as a radical force. New VMRO DPMNE leader Mickovski, whose party is not officially involved in the current protests, is struggling to improve its image in the west, after the former party leader Gruevski, on several occasions during the country’s deep political crisis from 2015 to mid-2017, which revolved around claims of his authoritarianism, flirted with Moscow and accused the West of interfering in Macedonian affairs and of plotting to topple him. After last year’s violent events in parliament, which failed to prevent the then opposition Social Democrats leader Zaev from forming the new government, the Organized Crime and Corruption Reporting Project, in partnership with Macedonia’s NOVA TV and Serbia’s Crime and Corruption Reporting Network, KRIK, published an investigation which claimed to shed new light on the events. They presented documents that appeared to show Russia had attempted to meddle in events in Macedonia. The documents, a collection of reports allegedly from Macedonian counterintelligence, also described efforts by Serbian intelligence to support anti-Western, pro-Russian nationalists in Macedonia. Security expert Blagoja Markovski from a Skopje-based think tank called the Balkan Security Forum said that he thinks that while “it is obvious that Russia has certain interests in the Western Balkans”, it would be “difficult to tell at this moment that Russia is a direct initiator” of the violence in Skopje. Markovski said he is inclined to think that the key actors behind the protests are domestic ones, “persons and groups who do not understand the current situation”, and who are acting against the positive

momentum in the Balkans behind the region’s Euro-Atlantic future. Fake news fuels further outrage: As daily protests in front of the parliament building are set to continue, observers say they have noted an attempt to provoke a further escalation of hate and violence through fake news posted mainly on social networks. In one of the most striking examples, an old 2008 photo of the Croatian pop star Severina, in which she appears with a fake blood and bruises for the purpose of a music video, was misused to inflame outrage. The fake posts with Severina’s photo, claiming that it is of a “Macedonian girl beaten by the party police in front of parliament” were uploaded right after the violence on several false Facebook profiles and quickly spread through local social media. I regret that Severina, without her knowledge and approval, was used for political purposes,” her manager Tomislav Petrovic told Macedonia’s Fokus weekly. Another fake post that went viral after the parliament violence was that of an elderly woman sitting in a wheelchair with evident bruises on her body, claiming to be a victim of a police beating. The photo turned out to be real, but it was of a Serbian woman who was hospitalised in 2015 after being attacked by hooligans. However, police were accused by rights campaigners of using excessive force during the recent violence outside parliament. The Macedonian Helsinki Committee for Human Rights condemned the violent protesters who attacked the police as well as the hate speech used before, during and after the protest. But it also accused the police of the excessive use of chemical agents in their attempts to suppress the crowd. “The use of measures of oppression [by the police] must be adequate and proportionate, which in this given situation is questionable, especially because elderly people and children were also present among the protesting citizens,” the Committee said in a press release on Monday.

June 2018

“Both raspberries and strawberries are among the most profitable cultures in Kosovo. I work with them because the plants harvest a lot of fruit, and their quality in Kosovo is very good,” Krasniqi told BIRN. Bafti Gashi at his strawberries field | Photo: BIRN

Berry Farming Becomes Fruitful Earner for Kosovo With the right climate for such crops and rising demand on international markets, more and more farmers in Kosovo see their future in small fruits. DIE MORINA | BIRN | PRISTINA

ith its hot dry summers, Kosovo has long been known as a good land to cultivate wine but – until recently – small fruits did not feature much in the country’s agriculture. This is changing, however, as more and more farmers find berries a handsome little earner. Armend Krasniqi, from the village of Studencan in the Kosovo municipality of Suheraka/Suva Reka, is one of many farmers who have turned their interest towards growing these luscious fruits. “Both raspberries and strawberries are among the most profitable cultures in Kosovo. I work with them because the plants harvest a lot of fruit, and their quality in Kosovo is very good,” Krasniqi told BIRN. “In recent years, the average price for raspberries was around 1.5 euros [a kilo] which made for a good profit,” Krasniqi said. He signed up to a project to encourage fruit growers that was introduced and supported by the United States Agency for International Development, USAID, and successfully implemented across Kosovo. Under its five-year Agriculture Growth and Rural Opportunities program, AGRO, which started in 2015, USAID provided farmers with tens of thousands of free plants and also introduced new varieties of raspberries, which greatly lengthened the growing season, along with new ways of

cultivating, packaging and marketing the fruit. Kosovo’s fertile soil and good climactic conditions quickly increased the number of interested farmers – as well as their profits. Such profits seem guaranteed for years to come by the huge demand for berries on international markets, which means that most of the harvest goes for export, Krasniqi added. The number of farmers interested in cultivating berries is rising across the country, as are the profit margins. Data from the Kosovo Ministry of Agriculture, Forestry and Rural Development, sent to BIRN, said Kosovo’s farmers earned over three million euros from berry exports in 2017. This was a sharp increase compared to 2016, when the country’s total berry exports earned less than half-a-million euros. Kosovo-grown berries are exported to countries ranging from the United Arab Emirates to Cyprus, France, Italy and neighbouring countries. With these upward trends in mind, Kosovo fruit farmers hope that 2018 will be another bumper year in terms of harvests and exports. Shaqir Kryeziu, an official for rural development at the agriculture office in Suhareka/ Suva Reka municipality, told BIRN that over 40 hectares in his district have now been planted with raspberries alongside more than 30 hectares with strawberries. Farmer Krasniqi, meanwhile, works

with a collecting point in the municipality that has an agreement to buy up all the locally harvested raspberries and sell them on. “From there, they are transported mainly to Germany, the Netherlands, Switzerland and other countries,” he said. Following his success with his raspberry crop, he told BIRN that he now plans to start growing grapes as well. “Conditions in this region are perfect for that,” he said. Krasniqi, who currently employs five people, says he could hire at least five more and so double his business if got the appropriate support from the Kosovo authorities. Growing berries is also increasingly interesting local people who have some spare land as a secondary occupation, or hobby. Teacher Bafti Gashi, aged 53, has been growing strawberries for some six years in addition to his main job in the local school in the village of Savrova. “I have a degree in computer sciences and work as a teacher in an elementary school – but I found strawberries easy to grow, so I decided to do it,” Gashi told BIRN. “I work together with my wife and it turned out pretty profitable so far,” he said, explaining that he joins his wife in the fields at around noon each day after finishing his morning shift in the school. Gashi also got hold of a grant, from the Austrian Development Agency, ADA, which provided 80 per cent of the initial capital for his sideline. The Gashi family provided the remaining 20 per cent.

ADA’s website says as many as 51,000 people in Kosovo have benefited from its various agricultural projects. Gashi said that ADA experts had advised him for the first three years. He is more than happy with the results. Currently, he has 50 square metres planted with strawberries, but adds that with better support from Kosovo institutions, he could easily expand his production. However, the country’s agriculture ministry has yet to cotton on to the potential importance of the small fruit harvest. While the 2018 berry season is already coming to its end, the Ministry of Agriculture has not even published a call for applications for its 2018 agricultural grant program. In response to an inquiry about this from BIRN, the ministry said in a written reply that it is close to signing a joint cooperation agreement with USAID that will assist farmers in the cultivation of small fruits. The ministry noted that production levels in the country were still small; only 175 hectares was planted with strawberries and 797 hectares with raspberries in 2016 – although the data for 2017 is not yet available. By contrast, neighbouring Serbia has around 15,000 hectares under raspberry production alone, which earn the country several hundred million dollars a year. Poland, Russia and Germany are bigger still; Russia alone accounts for about a quarter of the world’s raspberry production. Outside Eurasia, the US and Mexico are major producers.

June 2018

A few dirt roads carved out by the Albanian army run along the eastern side of the peninsula, but they are off limits to civilians due to the proximity of a naval base at the southern end of the Bay of Vlora. A small beach on Karaburun’s eastern side in the calm waters of the Bay of Vlora. Photo: BIRN

FEATURE

Gramata Bay. Photo: BIRN

Albania’s Mysterious Karaburun Peninsula

Inside Haxhi Aliu Cave in Karaburun Peninsula. Photo: BIRN

Cavernous caves and the engravings of stranded sailors – BIRN goes off the beaten track to uncover the secrets of Albania’s rocky southern coast. GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANA

finger of land jutting into the Adriatic Sea, Albania’s Karaburun Peninsula is nothing if not rocky. For as long as Albanians can remember, it has been used as a winter pasture for goats and sheep; its breathtaking bays, mainly on the western side, are better known as hideouts for cannabis smugglers than major tourist attractions, their beaches accessible only by boat or a long, steep hike. They carry the kind of names that only enhance their sense of mystery – one is called Gramata, or Bay of the Scripts, another is known as Bay of Ragusa, a town in Sicily and the name by which Croatia’s Adriatic coastal town of Dubrovnik was known when it was a city-state. Others are grouped together under the name Ravena Plateau, Ravena being the name of another Italian town. A few dirt roads carved out by the Albanian army run along the eastern side of the peninsula, but they are off limits to civilians due to the proximity of a naval base at the southern end of the Bay of Vlora. The only real way to sample the pristine beaches of Karaburun is by speed-

Gramata Bay seen from a boat. In ancient times it was used as a quarry. Photo: BIRN

boat, something BIRN did last year to bring back the following photos. A first trip set off from Vlora harbour at a cost of 2,500 leks per person (about 20 euros), taking in the cavernous Haxhi Ali Cave and one of the few beaches on the eastern side of the peninsula where a small restaurant served grilled meat and fish, salad, local white sheep’s cheese and French fries. At the end of the peninsula some 15 kilometres from Vlora town, the Haxhi Ali Cave is so big that it can host a small ship or several speedboats at the same time. It can take up to 30 minutes to get there, depending on how fast the captain is pre-

pared to go. The location is steeped in pirate myth and legend and more recent tales of traffickers in drugs and people who used it to shelter from bad weather and police. There are several organised speedboat trips there per day; visitors can swim in the cave’s highly saline waters as light dances on the ceiling. The second trip took us from the village of Dhermi, on the other side of the peninsula from Vlora, to the Blue Cave and then Gramata Bay, the jewel of the Albanian coast. Boats to Gramata Bay are less frequent and more expensive; in contrast to the

calm waters of the Bay of Vlora, the Ionian Sea and the Strait of Otranto are often rough. The trip can cost roughly 150 euros for up to six or seven people. The only other way is by foot, but it can take six hours and you need a good supply of drinking water. Gramata Bay provides the only area of shelter from rough seas in an otherwise unbroken stretch of steep cliff, taking its name from the thousands of inscriptions and symbols carved into its rocks by sailors giving thanks to their gods. Scholars have identified a number of different languages on the rocks, including ancient and medieval Greek as well as Latin. Scholars in the early 20th Century claimed to have attributed some carvings to the Etruscan civilisation of ancient Italy. Some have faded over time or been stolen, while others have been vandalised by more recent visitors, including Albanian army recruits who served there when Albania was a communist state. Besides words, the rocks bear heraldic designs too, taking today’s travellers back in time. They bear witness to a fact now often overlooked – that travel by sea can be treacherous.

PËR MË TEPËR VIZITONI: www.albania.mom-rsf.org