Reporter.al Botimi Shkurt 2017

10

INVESTIGIM

Paratë e prindërve mbajnë hapur kopshtet publike

Pagesat e prindërve për të mbuluar mungesat në mjete didaktike, higjienike dhe sigurinë në kopshte ngrenë pikëpyetje mbi menaxhimin e tyre nga bashkia e Tiranës.

07

TRAFIKU I DROGËS

Lirimi i pilotit Guido Guidi; gjykata kundër prokurorisë

Vendimi i Prokurorisë së Krimeve të Rënda në Tiranë për të lënë të lirë një pilot Italian të dyshuar për trafik ndërkombëtar lëndësh narkotike u prit me kundërshti nga gjykata.

14

REPORTAZH

Willy Kamsi, njeriu që shpëtoi librat e rrallë të Shkodrës

Disa javë përpara se të ndahej nga jeta, biblotekari dhe studiuesi Willy Kamsi rrëfeu në një bisedë për BIRN përpjekjet e tij për të shpëtuar një sërë antikuaresh e koleksione librash.

Nr.

18

Shkurt 2017 E përmuajshme

FËMIJËRI E NDËRPRERË:

EKSODI PËR AZIL NË BRITANI I ADOLESHENTËVE SHQIPTARË Qindra të mitur nga verilindja e Shqipërisë braktisën shkollat dhe ikën përmes rrjeteve të trafikut klandestin në Britaninë e Madhe, por shpresat e tyre rrezikojnë të shfrytëzohen në tregun e egër të skllavërisë moderne.

Dy fëmijë nga veriu i Shqipërisë duke pozuar përkrah policëve londinezë. Foto:Facebook

2

Shkurt 2017

FËMIJËRI E NDËRPRERË: EKSODI I

04

ADOLESHENTËVE SHQIPTARË NË BRITANI TRANSPARENCË FAKULTATIVE: 8 GJYQTARË

06

NË VERIFIKIM PËR SISTEMIN AUDIO LIRIMI I PILOTIT GUIDO GUIDI;

07

GJYKATA KUNDËR PROKURORISË PARATË E PRINDËRVE MBAJNË

4-5

Nga qyteza e Krumës në Britani; rrugëtimi i rrezikshëm i të miturve në kërkim të së ardhmes.

10

HAPUR KOPSHTET PUBLIKE TË TIRANËS ‘VELIERA’ ZGJON NGA GJUMI

15

DURRSAKËT NË MBROJTJE TË TRASHËGIMISË WILLY KAMSI, NJERIU QË

14

SHPËTOI LIBRAT E RRALLË TË SHKODRËS

07

Lirimi i pilotit italian ngre pikëpyetje mbi seriozitetin e luftës kundër trafikut të hashashit.

ENGLISH EDITION INTERRUPTED CHILDHOODS: THE EXODUS OF ALBANIAN ADOLESCENTS TO THE UK

18

ALBANIAN OPPOSITION ERECT

21

TENT TO PRESS ELECTION DEMANDS

10-11

ELECTION INTERESTS BIND ALBANIA’S FEUDING PARTIES TOGETHER INTERNATIONAL MISSION MONITORS VETTING OF ALBANIAN JUDGES HIDING IN PLAIN SIGHT – KOSOVO’S PROTECTED WITNESSES

20 27 22

Publikuar nga:

Publikuar nga:

CROATIA PROFITS FROM

28

SYRIA’S GRUESOME WAR ANALIZA

ANALIZA

INVESTIGIME

INVESTIGIME

REPORTAZHE

LAJME

OPINION

D

14

Studiuesi ndahet nga jeta, por puna e tij mbetet si një pasuri e vyer për Shkodrën.

LAJME

REPORTAZHE OPINION Është publikimi i Rrjetit Ballkanik të Gazetarisë Investigative në Shqipëri – BIRN Albania.

RAJONI BIRN Albania ështëRAJONI një organizatë jo-fitimprurëse, e cila mbështet zhvillimin e gazetarisë INTERVISTA investigative në Shqipëri me qëllim ekspozimin e rasteve të korrupsionit dhe promovimin e të drejtave të njeriut në vend. Ky publikim i përmuajshëm është një përmbledhje e disa prej artikujve të botuar nga rrjeti BIRN në faqen www.reporter.al dhe www.balkaninsight.com.

Mbështetur nga: Ky publikim shpërndahet falas. Printimi dhe shpërndarja e tij mundësohet nga:

National Mbështetur nga: Endowment for Democracy B T D Balkan Trust for Democracy

Fondacioni Shoqëria e Hapur për Shqipërinë

INTERVISTA

T

Në kopshtet publike të Tiranës prindërit vazhdojnë të paguajnë për mungesat e shumta.

FONDACIONI

SHOQËRIA

E HAPUR

PËR SHQIPËRINË

FONDACIONI

SHOQËRIA

E HAPUR

PËR SHQIPËRINË

STAFI

KONTAKTONI:

Kristina Voko, drejtore e BIRN Albania Besar Likmeta, redaktor Aleksandra Bogdani, gazetare Gjergj Erebara, gazetar Ivana Dervishi, gazetare Lindita Çela, gazetare

Bulevardi Gjergj Fishta, Kulla 5, Ap. 22, Tiranë E-mail: office.albania@birn.eu.com Tel: +35544502592 URL: http://www.reporter.al/

3

Shkurt 2017

Ngjarjet e Shkurtit

Protesta e banorëve të Zharrësit Pas tre javësh në grevë urie, banorët e Zharrësit udhëtuan në këmbë dhe mbi karroca tetraplegjike nga Fieri në Tiranë për të tërhequr vëmendjen e autoriteteve.

Foto:Facebook.

Opozita në protestë: qeveri teknike për zgjedhjet Prej 18 shkurtit, qindra mbështetës të opozitës janë mbledhur në një çadër të ngritur përpara kryeministrisë në një protestë pa afat, duke kërkuar dorëheqjen e kryeministrit Edi Rama dhe krijimin e një qeverie të udhëhequr nga teknokratë, e cila do të kishte përgjegjësinë ta udhëhiqte vendin drejt zgjedhjeve parlamentare. Në fjalime të transmetuara drejtpërdrejt në rrjetin social Facebook dhe televizione, liderët e opozitës, të mbështetur nga gazetarë dhe intelektualë, e kanë akuzuar kryministrin Rama për lidhje me krimin e organizuar.

Kreu i Partisë Demokratike, Lulzim Basha u shpreh se qeveria e udhëhequr nga Rama nuk mund të garantonte zgjedhje të lira dhe të ndershme, të cilat mund të arriheshin vetëm nëpërmjet një qeverie teknike. “Ne së bashku do ta dekriminalizojmë shtetin deri në qelizën e fundit. Ne do ti heqim kriminelët nga politika, do ta zbatojmë ligjin për dekriminalizimin të cilin sot e bllokon i njëjti njeri që i solli trafikantët e grave dhe vajzave shqiptare dhe i bëri deputet, kryetarë bashkish, u dha pushtet dhe i bëri drejtorë. Kryeministri i kërkoi dhe si solli sepse i duhehsin për të marrë, vjedhur e shantazhuar shqiptarët,” u shpreh Basha. Një javë pas protestave të opozitës, kryeministri Rama i ka injoruar kërkesat për qeveri teknike, ndërkohë që zyrtarë të Brukselit i kanë kërkuar opozitës të mos bojkotojë parlamentin.

PE kërkon Park Kombëtar për Vjosën Në rezolutën e PE-së për Shqipërinë shprehet shqetësim mbi politikën energjetike të ndjekur nga qeveria për ndërtimin e hidrocentraleve dhe i sugjerohet Tiranës të marrë në konsideratë ndërtimin e parkut të Vjosës, në të gjithë gjatësinë e lumit, si dhe braktisja e projekteve për të ndërtuar hidrocentrale në rrjedhën e tij.“[Vlerësimi] i ndikimit mjedisor të hidrocentraleve shpesh herë nuk bëhet siç duhet dhe në përputhje me standardet Evropiane dhe legjislacionin e BE; [PE] këshillon qeverinë të konsiderojë krijimin e Parkut Kombëtar të Vjosës në të gjithë gjatësinë e saj dhe të braktisë planet për ndërtimin e hidrocentraleve të reja në lumin e Vjosës dhe degët e saj,” shkruhet në rezolutë. Vjosa është një ndër lumenjtë e fundit të egër në Europë, që ka vlera të mëdha natyrore për Ballkanin dhe kontinentin. Pavarësisht

premtimit elektoral të kryeministrit Rama për shpalljen e Vjosës Park Kombëtar dhe ndalimin e ndërtimit të hidrocentraleve, në korrik 2015 Këshilli i Ministrave i hapi rrugën procedurës për dhënien me koncesion të hidrocentralit të Poçemit.

Zbarkon Operacioni Ndërkombëtar i Monitorimit Fillimisht do të jetë një bord, udhëhequr nga znj. Genoveva Ruiz Calavera, aktualisht drejtoreshë për Ballkanin Perëndimor në Drejtorinë e Përgjithshme për Fqinjësi dhe Bisedimet për Zgjerim të Komisionit Europian. Ky bord do të dërgojë skuadra monitoruesish të përbërë nga gjykatës e prokurorë të lartë nga vendet anëtare të BE-s dhe nga Shtetet e Bashkuara. Detyra e tyre është që të monitorojnë procesin e krijimit të institucionit të vetingut, si dhe procesin e rivlerësimit të të gjithë gjykatësve dhe prokurorëve të sistemit të drejtësisë në Shqipëri. Zyrtarët e misionit theksuan para së gjithash se roli i tyre do të jetë “monitorues” dhe se vendimmarrja finale i përket autoriteteve shqiptare. Por ata theksuan gjithashtu se funksioni i tyre konsiston në “krijimin besimit te publiku mbi këtë reformë”. Anëtarët e bordit, profilet e të cilëve u publikuan në faqen e Delegacionit Europian në Tiranë, janë zyrtarë të lartë me eksperiencë në antikorrupsion, drejtësi penale, konfiskim asetesh produktesh kriminale, gjykatës me eksperiencë në arsim dhe prokurorë. Kjo nuk do të thotë se të gjitha këto do t’i ndodhin gjykatësve dhe prokurorëve shqiptarë, të cilët janë nën ethet e deklarimit të pasurive dhe justifikimit të këtyre pasurive.

Por niveli i lartë i ekspertëve si dhe fondet e konsiderueshme që pritet të shpenzohen për të mbuluar kostot e monitorimit tregon për seriozitetin me të cilin faktori ndërkombëtar, i cili konkretisht përbëhet nga BE dhe SHBA, po e trajton reformën në drejtësi.

Vetingu, dorëhiqen dy drejtorët e Ramës Drejtuesit e dy institucioneve që kanë një rol të rëndësishëm në procesin e vetingut për gjyqtarët dhe prokurorët dhanë dorëheqjen, me motivacionin se “po i hapin rrugë zbatimit të reformës në drejtësi. Alket Hyseni, drejtor i Drejtorisë së Parandalimit dhe Pastrimit të Parave dhe Arben Seferi,

drejtor i Sigurimit të Informacionit të Klasifikuar u dorëhoqën njëri pas tjetrit nga postet e tyre, duke e argumentuar largimin me sulmet politike që u janë adresuar. Roli që institucionet në varësi të ekzekutivit si Drejtoria e Parandalimit dhe Pastrimit të Parave apo Drejtoria e Sigurimit të Informacionit të Klasifikuar, DSIK do të kenë në procesin e vetingut është kundërshtuar ashpër nga Partia Demokratike në opozitë, duke e cilësuar këtë një mundësi që Kryeministri të kapë sistemin gjyqësor në vend. Për këtë arsye, disa muaj më parë PD paditi në Gjykatën Kushtetuese ligjin “për rivlerësimin kalimtar të gjyqtarëve dhe prokurorëve”. Në vendimin e saj, Gjykata Kushtetuese e rrëzoi këtë padi, duke i hapur rrugën procesit të vetingut. Sipas ligjit të vetingut, institucione si Inspektoriati i Lartë i Deklarimit dhe Kontrollit të Pasurive, ai i Pastrimit të Parave apo DSIK do të furnizojë me informacione Komisionin e Pavarur të Kualifikimit dhe Kolegjin e Apelimit në drejtim të pasurisë apo integritetit të gjyqtarëve.

“Hakmarrja për drejtësi” merr pafajësinë Gjykata e Apelit të Krimeve të Rënda rrëzoi akuzat për një serial të gjatë krimesh të përgjakshme të ndodhura në mesin e viteve ’90 dhe u dha pafajësinë dhjetë anëtarëve të organizatës “Hakmarrja për Drejtësi”. Përmes vendimit të saj të shpallur të hënën, pesë gjyqtarët e Apelit të Krimeve të Rënda vendosën të rrëzojnë dy dënimet me burgim të përjetshëm për të akuzuarit si drejtues të organizatës, Orik Shyti dhe Altin Arapi dhe mbi 170 vjet të tjera burg për tetë anëtarët e tjerë të “Hakmarrjes për Drejtësi”. Vendimi i pafajësisë së pesëshes së gjyqtarëve të kryesuar nga Alaudin Malaj, të cilët u deleguan nga Këshilli i Lartë i Drejtësisë për të dhënë një vendim për organizatës famëkeqe u bazua në faktin se provat që inkriminojnë të akuzuarit janë marrë në mënyrë të kundraligjshme nga policia. Gjykata e Apelit të Krimeve të Rënda e pati gjykuar njëherë organizatën “Hakmarrja për Drejtësi” dhe në korrik të vitit 2009 vendosi dënime të rënda për anëtarët e saj, mes të cilave edhe dy dënime me burgim të përjetshëm. Por vendimi i formës së prerë u rrëzua nga një Kolegj Penal i Gjykatës së Lartë më 9 mars të vitit 2016, duke i lënë një shteg të hapur rigjykimit të saj. Sipas vendimit të Gjykatës së Lartë, “Apeli kishte gabuar në zbatimin e ligjit proceduarial dhe atij material dhe duhet të riçelë hetimin gjyqësor”.

4

Shkurt 2017

INVESTIGIM FËMIJËRI E NDËRPRERË:

eksodi për azil në Britani i adoleshentëve shqiptarë

Qindra të mitur nga verilindja e Shqipërisë braktisën shkollat dhe ikën përmes rrjeteve të trafikut klandestin në Britaninë e Madhe, por shpresat e tyre për një të ardhme më të mirë rrezikojnë të shfrytëzohen në tregun e egër të skllavërisë moderne.

ALEKSANDRA BOGDANI, BASHKIM SHALA | BIRN | KRUMË

R

rethuar nga mjegulla e dendur e Londrës, katër djem në kapërcyell të fëmijërisë pozojnë para “shtëpisë së Lordëve” me duart e lidhura në formën e shqiponjës.

Pas shpatullave të tyre, në kulmin verior të parlamentit të stilit neo-gotik lartohet kulla e famshme e orës; dëshmitare e vështrimit të përhumbur dhe fëmijërisë së pazakontë që djemtë nga qyteza e vogël e Krumës po përjetojnë në kërkim të së ardhmes në Britani.

Për autoritetet britanike, katër fëmijët janë pjesë e një komuniteti 100 fish më madh azilkërkuesish të pashoqëruar nga Shqipëria, që pasi prekën tokën e mundësive me ndihmën e trafikantëve të qënieve njerëzore, rrezikojnë të bien sërish në rrjetën e tyre si krah i lirë pune në të zezë.

Rreth 2500 kilometra në Lindje, në qytezën origjinë të Krumës në verilindje të Shqipërisë, fëmijët e vetmuar të Londrës janë frymëzimi i vetëm për qindra të tjerë.

“Nëse im bir do të dojë, do t’i thosha ik” ia pret shkurt Flamur Dauti dhe i hedh një vështrim të shpejtë të birit-një 10 vjeçar që me zor mban çantën e rëndë të shkollës ndër duar.

“Unë u ktheva këtu se ashtu i kisha hallet”.

Mësues anglishteje dhe drejtor i gjimazit “Skënderbeu” të Hasit, Dauti shpjegon se të rinjtë shtyhen drejt emigrimit nga mungesa e mundësive në vendlindje, në kërkim të një jete më të mirë.

Gjimnazi me mbi 700 nxënës, sipas tij nuk ka pasur largime masive, pasi rregullat e emigracionit favorizojnë më të vegjlit.

Në vitin 1998, zona e Hasit njohu valën më të madhe të emigrimit drejt Britanisë së Madhe, ku afërsia me Kosovën asokohe në luftë u dha banorëve këtej malit të Pash-

trikut mundësinë e një jete të re nën identitetin Kosovar për t’i shpëtuar varfërisë.

Gati dy dekada më vonë, brezi i dytë i emigrantëve nga Hasi përbëhet kryesisht nga fëmijë dhe adoleshentë të pashoqëruar, të etur për një identitet të ri të vulosur mbi një pasaportë britanike.

Fëmijë azilkërkues Me më pak se 10 mijë banorë, qyteza e Krumës është qendra e rrethit të Hasit, por vendasit thonë me humor se “bashkia e tyre më e madhe ndodhet në Londër”. Me shpresën e një jete të begatë, ata u ngulën njëri pas tjetrit në Barking-një ndër 10 lagjet më të këqija të Londrës sipas një sondazhi të publikuar në “The Indipendent”.

Gjimnazi “Skënderbeu” dhe shkolla 9-vjeçare përbri tij përbëjnë zemrën e qytezës së vogël, ku lëvizjet shuhet si me buton pas përfundimit të orarit të mësimit.

Në mesditë, numri i makinave të parkuara në shëtitoren kryesore të qytetit e kalon atë të pallateve, por lëvizjet janë të rralla, rrugët të shkreta dhe kafenetë janë të vetmet biznese që lulëzojnë me klientelën e tyre unisex; djem, burra dhe tym duhani.

Të dhënat e siguruara nga BIRN në Drejtorinë Arsimore Rajonale të Kukësit tregojnë braktisje të shkollave të mesme, kryesisht për arsye emigrimi. Nga viti 2013 deri në 2016, rezultojnë të kenë lënë studimet në mes 834 nxënës të Kukësit, Hasit dhe Tropojës.

Fitor Ollomani, koordinator i Drejtorisë Arsimore në qendrën antitrafik shpjegon se kjo strukturë verifikon në terren dhe takon prindërit e çdo të mituri që largohet nga shkolla.

“Prindërit na kanë informuar se fëmijët e tyre janë larguar për në Angli apo vende tjera perëndimore,” tha Ollomani.

Ambasada britanike në Tiranë i konfir-

Dy fëmijë nga veriu i Shqipërisë duke pozuar përkrah policëve londinezë. Foto:Facebook

moi BIRN se nga ky kontigjent, një grup prej më shumë se 400 të miturish ndodhen nën kujdesin e institucioneve në Britaninë e Madhe.

“Kanë mbërritur atje në rrugë legale dhe ilegale, por qëndrojnë në mënyrë klandestine në Britaninë e Madhe,” tha një zëdhënëse e ambasadës.

Home Office- ministria e Brendshme dhe e Emigracionit në Britaninë e Madhe raporton se fëmijët e pashoqëruar nga Shqipëria zënë vendin e tretë në listën e azilkërkuesve, pas Afganistanit dhe Eritreas. Deri në mars 2016, të miturit nga Shqipëria kishin dorëzuar 425 kërkesa për azil.

Ndryshe nga të rriturit, fëmijët e pashoqëruar kanë shanse më të mëdha për t’u pajisur me dokumente; 73 % e aplikimeve të vitit 2015 morën një përgjigje pozitive në shqyrtimin e tyre të parë, sipas Home Office.

Pavarësisht politikës së pranimeve, fëmijët refugjatë përbëjnë shqetësim në rritje për autoritetet britanike.

Në një vizitë të tij në qarkun e Kukësit në dhjetor, ambasadori britanik Duncan Norman tha se adoleshentët shqiptarë rrezikojnë të bien pre e krimit të organizuar pas moshës 18 vjeç dhe shprehu bindjen se zgjidhja më e mirë është kthimi i tyre pranë familjeve.

Por zgjidhja e ofruar nga ambasadori mban prej një viti e gjysmë në ankth Isa Rexhën.

Ish-punonjës policie i nxjerrë në lirim në vitin 2014, Rexha-52 vjeçar me trup të bëshëm mbledh shpatullat sa një grusht dhe fjalët i ngecin në grykë kur flet për më të voglin e djemve-azilkërkues prej një viti e gjysmë në Britani.

“Im bir iku për një jetë më të mirë, pasi

ne nuk kishim mundësi t’i siguronim të ardhmen këtu. Jeton në një familje – nëna angleze e do shumë dhe kujdeset jashtëzakonisht mirë për të,” thotë Rexha për BIRN. Pasi mbushi 15 vjeç, i biri udhëtoi me dajën e tij në Francë në tetor 2015, por ndryshoi rrugë dhe ndoqi gjurmët e të tjerëve që ikën përpara tij drejt Anglisë.

Prindërit dinë se ai udhëtoi i vetëm nga një stacion treni në Paris drejt zonës kufitare me Britaninë, ku i thanë të qëndronte i fshehur në një arë me misër.

Në apartamentin e tyre në Krumë, prindërit tregojnë se djalin e tyre trupvogël e hodhën mbi njerëz të tjerë në rimorkion e një kamioni dhe me të mbërritur në Britani, ai u paraqit tek autoritetet si fëmijë i pashoqëruar.

Prej një viti e gjysmë, djali shkon në kolegj, ndjek kurset e gjuhës angleze, merret me sport dhe i vetmi shqetësim, sipas prindërve të tij është një përgjigje negative e marrë së fundmi nga zyra e emigracionit.

Djali i vogël nuk është fëmija i vetëm i Rexhës që po tenton të ndërtojë të ardhmen jashtë kufinjve të Shqipërisë. Gjashtë vjet më parë emigroi edhe djali i madh, puna e të cilit është sot mbështetja kryesore për familjen pa asnjë të ardhur dhe për shkollimin e djalit të mesëm në Tiranë.

“Vetëm këtu mund të ndodhë- të kesh tre djem e të thuash falë zotit që nuk i kam në shtëpi,” thotë Rexha dhe sytë e mbushur me lot i japin pamjen e një gjigandi të mirë.

Kontaktet e të miturve me trafikantët e qënieve njerëzore dhe rreziqet që u kanosen atyre pas daljes nga skema e përkrahjes sociale në Britaninë e Madhe janë të njohura për autoritetet e policisë së Kukësit, që mendojnë se “trafikimi i tyre është një krim kompleks dhe i vështirë për t’u zbardhur”.

Shkurt 2017

Fëmijët e Hasit fotografohen përballë parlamentit britanik në Londër. Foto:Facebook

Isa Rexha dhe bashkëshortja e tij në apartamentin e tyre në Krumë.

Sami Gjoni duke treguar për BIRN rrugëtimin e të birit drejt Britanisë.

Perlat Vatoci, drejtori i policisë së qarkut i tha BIRN se kompleksiteti i këtyre hetimeve qëndron në faktin se askujt nuk mund t’i refuzohet e drejta për të udhëtuar në zonën Schengen, qoftë të shoqëruar nga prindërit apo me deklarata noteriale të autorizuara prej tyre.

“Për ne si Polici e Shtetit, paligjshmëria fillon në Francë, atje ku kalojnë tunelin e La Manshit për në Angli, ndaj kërkohet edhe një hetim më kompleks,” tha Vatoci për BIRN. Hetimet e kryera nga policia tregojnë se pagesat për trafikantët e qënieve njerëzore kapërcejnë shumën e 5 mijë paundve, por në më të shumtën e rasteve ato paguhen prej të afërmve të tyre në Britani, vetëm pasi të miturit mbërrijnë atje.

Të miturit paraqiten tek autoritetet me një histori të paketuar mirë si fëmijë të braktisur, të arratisur nga gjakmarrja apo

nga probleme të tjera në vendin e origjinës.

“Në bashkëpunim me autoritetet britanike ne kemi verifikuar pretendimet e të miturve në Britani dhe kanë rezultuar të pavërteta. Ata nuk janë fëmijë të braktisur, por arsyet e emigrimit kanë qenë ekonomike,” tha Vatoci.

Pasoja të shumëfishta Emigrimi përbën shtyllën kryesore për ekonominë e varfër të Hasit-zonë e cila historikisht është mbajtur me bujqësi dhe blegtori, por që sot stërmundohet të gjejë treg për produktet – një litër qumësht shitet për 35 lekë.

Vendet e pakëta të punës në qytet ndahen mes punonjësve të administratës publike, ndërkohë që vala e emigrimit masiv ka gërryer aftësitë e institucioneve për të thithur specialistë të kualifikuar.

Kryebashkiaku i Krumës, Adem Lala pohon se shumica e familjeve të mbetura

në Has mbijeton falë parave të ardhura nga emigracioni, por ai është njëherazi kritik për modelin që vjen nga Britania dhe krijon perceptime dhe shpresa të gabuara për brezin e ri.

Kryebashkiaku tregon se emigrantët vijnë në shtëpi me makina të shtrenjta, shpenzojnë para për të qerasur të tjerët në lokale dhe bëhen magnet për ata që kanë mbetur në vendlindje.

“Edhe im bir që është ende në 9-vjeçare më thotë se do të ikë,” thotë kryebashkiaku.

Lala shqetësohet gjithashtu për zhvillimin afatgjatë të zonës, ndërsa thotë se emigrimi i ka bërë dembelë njerëzit që jetojnë në Has. “Kemi probleme të mëdha për të gjetur dhe punësuar njerëz të profesioneve si inxhinierë apo topografë. Në projektin e rikonstruktimit të qendrës së qytetit nuk gjenim as punëtorë dhe i morëm nga Tirana,” shton ai.

Sami Gjoni, veteriner prej shumë vitesh nuk bie dakord me kryetarin e Bashkisë, pasi mendon se vendi nuk ofron asnjë të ardhme për gjashtë fëmijët e tij.

I biri, nxënës i dalluar i klasës së nëntë udhëtoi me vizë në Britaninë e Madhe dhe nuk u kthye më. Gjoni e miraton vendimin e tij.

“Më mori në telefon dhe më tha: babë, unë nuk kthehem më,” tregon Gjoni. “Do të isha shumë i shqetësuar nëse nuk do të kishte dajën e tij që kujdeset për të atje”.

Me një dyqan të vogël produktesh veterinare dhe një shtëpi në Tiranë, gjendja ekonomike e Gjonit konsiderohet mbi mesataren dhe ndryshe nga shumë të tjerë në zonë, ai nuk pret mbështetje financiare nga i biri.

Sami Gjoni shpreson megjithatë që në këtë përpjekje, i biri të përmirësojë gjuhën, të shkollohet, të marrë një kulturë tjetër dhe të ketë mundësinë të ndërtojë një të ardhme më të mirë për veten.

“Im bir ëndërronte të bëhej hidraulik, si daja i vet, por tani dëshiron të bëhet inxhinier. Ditën që do të fillojë shkollën atje unë do të bëj festë,” pohon ai.

Shpresa të thyera Iluzionet në shtëpi janë shpeshherë larg realitetit të përjetuar nga shumica e emigrantëve shqiptarë në Britaninë e Madhe.

Mundësitë për t’u pajisur me dokumente të rregullta apo për të vënë pasuri janë gjithashtu të kufizuara.

Dy djem në moshë të re, të kthyer nga Londra i thanë BIRN në kushtet e anonimatit se paguan deri në 7 mijë paund për të realizuar ëndrrat në Britani, por shpresat e tyre nuk u përmbushën.

Të dy udhëtuan ilegalisht drejt Britanisë, të ndihmuar nga trafikantë indianë dhe pakistanezë, që sipas tyre kryesojnë linjat e trafikut të qënieve njerëzore. Secili qëndroi nga 4 vjet në emigracion, por asnjëri nuk ia doli të pajisej me dokumente të rregullta. I pari, sot 30 vjeç tregon se punoi me orë të zgjatura në një lavazh për 50 paund dita, pa mundur të mësojë anglisht dhe as të integrohet në jetën e atjeshme.

I dyti, biond me flokë të rruar njësh me kokën tregon se kishte pasur shanse më të mira për t’u pajisur me dokumente, pasi kishte ikur në moshë të mitur dhe kishte ndjekur një kolegj në Londër. Gjithsesi, kërkesa e tij për azil ishte refuzuar “për shkak të neglizhencës” dhe në vitin 2011 ishte kthyer sërish në Krumë.

“Atje ke mundësi të apelosh vendimet deri në 21 vjeç dhe më pas, nëse gjen ndonjë avokat të mirë ia del,” thotë njëri prej shokëve në një lokal të Krumës. “Për mua

5

aq qe e thënë,” shton ai.

Djemtë tregojnë se lavazhet janë kantieri kryesor i punës për shqiptarët ilegalë të Britanisë. Të menaxhuara në masë nga shqiptarët pasi ua kanë marrë me qera rumunëve, ato garantojnë punë me 40-50 paundë dita për emigrantët, të cilët fillimisht shlyejnë borxhet e rrugës dhe më pas punojnë për vete.

Lavazhet-sipas disa dëshmive të mbledhura nga BIRN janë gjithashtu stacioni i parë për të miturit që u refuzohet azili nga autoritetet.

“Pak pasi marrin përgjigje negative, ata kalojnë direkt në të zezë,” shpjegon njëri prej djemve të kthyer.

Një tjetër front i gatshëm për punë skllavëruese është edhe ndërtimi.

Fëmijët e zhdukur nga sistemi social përbëjnë një shqetësim shtesë për autoritetet britanike të sigurisë. Një investigim i BuzzFeed News, i publikuar në verën e vitit 2016 pas kërkesave për informim në 130 autoritete lokale në Angli dhe Uells tregon se numri i fëmijëve shqiptarë që humbën nga radarët e shërbimeve sociale u dyfishua mes viteve 2014-2015.

Autoritetet britanike dyshojnë se të miturit nga Shqipëria, pasi largohen nga sistemi social rrezikojnë të kthehen në viktima të shfrytëzimit në punë, të shfrytëzimit seksual apo të rekrutimit nga grupet e organizuara kriminale.

Ky shqetësim mbështetet nga raportet periodike të Agjencisë Kombëtare të Krimit: shqiptarët, të rritur dhe të mitur kryesojnë listat e të referuarve si viktima të skllavërisë moderne në autoritetet qendrore dhe ato lokale të Britanisë së Madhe.

Sipas Mekanizmit Kombëtar të Referimit, një sistem për identifikimin e viktimave të trafikimit dhe të skllavërisë në Britaninë e Madhe, nga korriku deri në shtator të vitit 2016 u identifikuan 147 shqiptarë, mes të cilëve 101 adultë dhe 46 minorenë. Shqiptarët janë të dytët e raportuar për shfrytëzime të llojeve të ndryshme, pas vietnamezëve.

Në Krumë, dëshmitë e mbledhura nga BIRN tregojnë se shqetësimi është ekzagjerim dhe pjesë e përpjekjeve që shqiptarët bëjnë për të përfituar dokumente të rregullta.

Vend i vogël ku çdo lajm përhapet me shpejtësi, banorët këmbëngulin se askush nga zona e Hasit nuk ka pasur probleme në Angli dhe se mungesa e mundësive është lehtësuar nga kodet e traditës së mbështetjes dhe ndihmesës për tjetrin.

Vetëdija kolektive pranon megjithatë si përpjekje normale kalimin disa herë nëpër duart e trafikantëve të qënieve njerëzore, punën me orë të zgjatura dhe pa asnjë garanci në të zezë apo jetesën mes rreziqeve në getot e periferisë.

“Atje mësova të mos i besoj askujt, pasi çdo episod përdorej për efekt të marrjes së azilit,” i tha BIRN-it njëri prej djemve të kthyer nga Londra.

“Vajzat të denonconin për hiçmosgjë për ngacmim seksual, ndërsa burrat për agresion pasi duke shitur tjetrin i shtonin mundësitë vetes,” thotë ai.

Pas përvojës së Britanisë, i riu ka provuar emigrimin në kohë të shkurtër në Zvicër dhe Francë, ndërsa Kanadaja është objektivi i tij më i ri. Thotë se nuk e gjen veten në qytetin e lindjes dhe se nuk sheh asnjë zgjidhje tjetër për veten, përveçse të bëhet një “emigrant me letra”.

“You never stop trying,” përsërit me një anglishte me theks të fortë. “S’do resht asnjëherë”!

6

Shkurt 2017

Kryeinspektorja e KLD, Marsida Xhaferrllari

Të dhënat e siguruara nga BIRN në Inspektoriatin e KLD-së tregojnë se ndonëse në disa gjykata është arritur regjistrimi i 100 për qind i seancave, në disa gjykata të tjera ky nivel është në pragun e 20 për qindëshit...

TRANSPARENCË FAKULTATIVE: Tetë gjyqtarë në verifikim për shmangien sistemit audio Regjistrimi audio i seancave gjyqësore synon rritjen e transparencës dhe kontrollit mbi gjyqësorin, por gjykatat më të mëdha dështojnë ta përdorin sistemin e ri për shkak të mungesës së sallave të gjyqit, ndërkohë që tetë gjyqtarë dyshohet se e kanë shmangur atë me dashje.

KLODIANA LALA | BIRN | TIRANË

G

jyqtari i Kavajës, Osman Aliu u përball me një procedim disiplinor në qershor të vitit 2014 pasi injoroi përdorimin e sistemit të regjistrimit audio në 227 seanca gjyqësore. Gjykata e Kavajës ishte ndër të pakëtat gjykata në atë kohë që garantonte infrastrukturën e përdorimit të sistemit të ri, por gjyqtari Aliu pretendoi se “regjistrimi nuk ishte i detyrueshëm dhe as tregues i mosbesimit ndaj tij”. Ndryshe nga gjyqtari i Kavajës, Inspektoriati i Këshillit të Lartë të Drejtësisë gjykoi se ky ishte rasti që duhej bërë shembull, për t’i dhënë një shtysë përdorimit të sistemit audio në gjykatat e vendit-një sistem që synon rritjen e transparencës dhe lehtësimin e procedurave gjyqësore. Gjyqtari Osman Aliu është i pari dhe i vetmi i proceduar deri më tani për shmangien me dëshirë të përdorimit të sistemit audio, për të cilën mori “vërejtje me paralajmërim” nga Këshilli i Lartë i Drejtësisë.

Megjithatë, dyshimet se gjyqtarë të tjerë e shmangin me qëllim përdorimin e sistemit audio nuk mungojnë. Inspektoriati i Këshillit të Lartë të Drejtësisë i tha BIRN se tetë gjyqtarë janë në proces verifikimi, pasi rezultojnë se kanë një përdorim të ulët të sistemit audio gjatë verës së vitit 2016. Sipas Inspektoriatit, në verifikim janë dy gjyqtarë të Gjykatës së Durrësit, një gjyqtar i Shkodrës, 4 gjyqtarë të Gjykatave Administrative të Apelit dhe 1 gjyqtar i rrethit gjyqësor Kavajë. Kryeinspektorja Marsida Xhaferrllari i tha BIRN se gjyqtarët në proces hetimi kanë një masë të ulët të përdorimit të sistemit audio në muajt qershor dhe korrik 2016, në raport me të dhënat e tyre dhe të gjyqtarëve të tjerë. “Megjithatë duhet të jemi të qartë se nuk do të thotë apriori se të tetë rastet do të shkojnë në procedim disiplinor, pasi duhet të vërtetohet se kemi të bëjmë me një veprim me dashje në mospër-

dorimin e sistemit audio,” paralajmëroi Xhaferrllari për BIRN. I financuar nga projekti JUST i USAID-it si një mekanizëm që rrit kontrollin dhe transparencën brenda sistemit defektoz të gjyqësorit shqiptar, niveli i përdorimi i sistemit audio është tregues i performancës së gjyqtarëve, por edhe i gjykatave në krahasim me njëra-tjetrën. Për gjyqtarët, shmangia me dëshirë e përdorimit të sistemit audio përbën shkelje të Kodit të Procedurës Civile dhe shkak për nisjen e procedimit disiplinor. Në nivel gjykate, përdorimi i ulët nxjerr në sipërfaqe problemet e infrastrukturës dhe garancitë e ulëta që këto institucione ofrojnë në dhënien e drejtësisë.

Të dhënat e siguruara nga BIRN në Inspektoriatin e KLD-së tregojnë se ndonëse në disa gjykata është arritur regjistrimi i 100 për qind i seancave, në disa gjykata të tjera ky nivel është në pragun e 20 për qindëshit.

Gjykata të rëndësishme si ajo e Tiranës, e Elbasanit apo e Durrësit si dhe disa gjykata administrative të shkallës së parë apo të Apelit rezultojnë të kenë ende një nivel minimal të regjistrimit të seancave gjyqësore përmes sistemit audio për shkak të problemeve të rënda me infrastrukturën.

Gjyqe nëpër zyra Kryeinspektorja Marsida Xhaferrllari e cilëson një histori suksesi “me kosto të ulët” futjen në përdorim të sistemit audio në gjykatat shqiptare. Ajo shpjegon se sistemi shërben njëherazi për lehtësimin e punës së gjyqtarëve, për një kontroll më të mirë të tyre nga Inspektoriati si dhe ofron më shumë transparencë për çështje të ndjeshme dhe me interes të lartë publik. “Ne kishim deri vonë procesverbale me shkrim dore, që e vinin gjyqtarin në vështirësi pune…dhe dëshmitarin në sallën e gjyqit të mbante ritmin e shënimeve me dorë nga sekretari,” kujton Xhaferrllari. Duke iu referuar raportimeve të përmuajshme që merr nga kryetarët e gjykatave, Xhaferrllari pohon se gjatë vitit

2016 ka gjykata si ajo e Korçës, të cilat arrijnë të realizojnë 100 për qind regjistrimin audio të seancave gjyqësore, ndërkohë që gjykata të tjera më të mëdha realizojnë vetëm 20 për qind të regjistrimeve.

Xhaferrllari bën përgjegjës mungesën e sallave të gjyqit për këtë situatë. “ Nuk duhet të harrojmë se ky sistem është instaluar në sallat e gjykimit dhe ne duhet të pranojmë që kemi ende gjyqe që zhvillohen në zyrat e gjyqtarëve,” thotë ajo.

“Kemi ende gjykata që kanë infrastrukturë të dobët, që nuk kanë ende standardin e duhur-numri i gjyqtarëve të përputhet me sallat e gjykimit”. Gjykata e Tiranës-e cila ka në organikën e saj numrin më të madh të gjyqtarëve dhe realizon një numër të lartë çështjesh gjyqësore është më problematikja në këtë drejtim. E ndarë në dy godina për proceset e saj penale dhe civile, Gjykata e Tiranës kryen më shumë seanca në zyrat e ngushta të gjyqtarëve sesa në sallat e gjyqit.

Enkelejdi Hajro, e cila drejton prej dy muajsh Gjykatën e Tiranës i tha BIRN se Dhoma Civile arrin të regjistrojë vetëm 19 për qind të seancave, ndërsa Dhoma Penale 20 për qind. Sipas saj, 55 gjyqtarët e Dhomës Civile kanë në dispozicion vetëm 20 salla gjykimi, ndërsa 21 gjyqtarët Penalë ndajnë mes tyre vetëm 7 salla. “Problemi i gjykatës së Tiranës është një problem i njohur-është gjykata më e madhe në vend që përbëhet nga 76 gjyqtarë dhe duhet ta pranojmë se përmirësimi i gjyqësorit në vend do të vijë vetëm nga gjykata e Tiranës,” tha Hajro për BIRN. Monitorimi i gjykatave Ndërkohë që Gjykata e Tiranës pret prej vitesh ndërtimin e Pallatit të Drejtësisë për t’u dhënë fund problemeve të zvarritura infrastrukturore, gjykata të tjera në vend nuk kanë asnjë shpresë për përmirësimin e kushteve. Gjykata e Elbasanit, e cila ka 12 gjyqtarë dhe vetëm dy salla gjykimi shënon nivelin më të ulët të përdorimit të sistemit

audio në rang vendi, ndonëse gjyqtarët e saj e kanë njësoj detyrim ligjor përdorimin e tij.

Të dhënat e Inspektoriatit të KLD-së tregojnë se gjatë muajve janar-shtator 2016, kjo gjykatë ka mundur të regjistrojë në audio nga 11% -14 % të seancave gjyqësore.

Me një performancë më të mirë, por gjithsesi nën nivelin e përgjithshëm është edhe Gjykata e Durrësit, e cila nuk arrin të regjistrojë më shumë se 50 për qind të seancave gjyqësore.

Gjykatat e Tiranës, Elbasanit dhe Durrësit mbajnë peshën më të lartë të çështjeve gjyqësore në total që zhvillohen në Shqipëri.

Në listën “e zezë” të Inspektoriatit të KLD-së për nivelin e përdorimit të sistemit audio janë edhe Gjykatat Administrative të Shkallës së Parë ose të Apelit. Mes tetë gjyqtarëve në proces verifikimi, katër i përkasin këtyre gjykatave, por drejtuesit e saj pretendojnë se sistemi audio përdoret shumë më tepër sesa raportohet. Kreu i Gjykatës Administrative të Tiranës, Eriol Roshi i tha BIRN se për shkak të specifikës së saj, kjo gjykatë zhvillon séanca përgatitore në dhomën e këshillimit-të cilat kryhen pa praninë e palëve dhe séanca normale, të cilat i nënshtrohen regjistrimit.

“Për një çështje kërkohen mesatarisht një ose dy seanca gjyqësore, por në sistem regjistrohen 10 veprime. Këto veprime regjistrohen artificialisht si seanca gjyqësore dhe duke u rritur numri i këtyre veprimeve pakësohet edhe niveli i përdorimit të sistemit audio,” shpjegon Roshi. Roshi pohon se në gjykatën që ai drejton nuk ka asnjë rast të shmangies me dashje të përdorimit të sistemit audio, që sipas tij ka sjellë plot risi në gjykim. “Sistemi audio në radhë të parë garanton transparencën, por edhe një ekonomizim të punës gjyqësore, pasi edhe gjyqtari është më komod të ndjekë atë çfarë thonë palët në gjykim…dhe të formojë bindjen e tij të brendshme,” përfundon ai.

Shkurt 2017

7

INVESTIGIM

Lirimi i pilotit Guido Guidi; gjykata kundër prokurorisë Vendimi i Prokurorisë së Krimeve të Rënda në Tiranë për të lënë të lirë një pilot Italian të dyshuar për trafik ndërkombëtar lëndësh narkotike është pritur me kundërshti nga gjykata dhe ka ngritur pikëpyetje mbi seriozitetin e autoriteteve shqiptare në luftën kundër fenomenit mjaft të përhapur të kultivimit dhe trafikimit të hashashit.

LINDITA ÇELA | BIRN | TIRANË

P

iloti Italian, Guido Guidi u lejua të largohej nga Shqipëria pas pesë muajsh hetime si i dyshuar për tentativën e trafikimit të 200 kilogramëve lëndë narkotike me avionin e tij të markës Pajper.

70 vjeçari nga provinca e Komos në Italinë e Veriut u la i lirë me kërkesë të Prokurorisë së Krimeve të Rënda në Tiranë më 24 janar, në këmbim të një garancie pasurore me vlerë 10 mijë euro. Sipas vendimit të Gjykatës së Krimeve të Rënda për rastin Guidi, të cilin BIRN e disponon, Prokurororja e çështjes, Dolores Musabelliu argumentoi se piloti Italian dyshohet për një vepër penale me rrezikshmëri të lartë shoqërore dhe se ekziston gjithashtu rreziku që ky person të mos vihet në dispozicion të hetimeve. Megjithatë, ajo vlerësoi se garancia pasurore prej 10 mijë eurosh është një masë e përshtatshme për nevojat e sigurimit. Në vendimin e saj, Gjykata e quajti kërkesën e Prokurorisë për lirimin me garanci të Guidit si kontradiktore dhe gjykoi se sasia e vogël monetare nuk garanton paraqitjen e të dyshuarit përpara organeve të hetimit.

“Duke u nisur nga kushtet dhe kriteret e mësipërme, por edhe nga mënyra e organizimit të kësaj vepre penale, transportimi me avion i sasisë së lëndës narkotike dhe përhapja e saj në rang kombëtar dhe ndërkombëtar kohët e fundit e bën këtë vepër me rrezikshmëri të lartë shoqërore,” vërejti Gjykata. Megjithatë, për shkak të nenit

Piloti Italian, Guido Guidi në vendin ku u rrëzua avioni.

244 të Kodit të Procedurës Penale, që përcakton se gjykata nuk mund të caktojë një masë sigurie më të lartë se sa kërkesa e Prokurorisë, ajo miratoi lënien e lirë të Guido Guidit. E kontaktuar nga BIRN, Prokurorja Dolores Musabelliu tha se në vendngjarje nuk u sekuestrua lëndë narkotike, çka sipas saj e vështirëson së tepërmi suksesin e hetimeve dhe dërgimin e çështjes në gjykatë. Por të dhënat e siguruara në vendimin e Gjykatës së Krimeve të Rënda tregojnë se Guidi ka pranuar para hetuesve se në Shqipëri kishte ardhur për të trafikuar 200 kilogramë hashash drejt Italisë. Në dëshminë e tij për prokurorët, ai ka pranuar se kishte fluturuar drejt Shqipërisë më 15 shta-

tor së bashku me një shtetas tjetër Italian, por sipas tij, operacioni i trafikut të drogës kishte shkuar keq. “Pista ishte e lagësht dhe e rrezikshme, por Françesko këmbënguli që të uleshim.

Në fund të pistës ishte një fuoristradë në ngjyrë të zezë dhe dy persona, ndërsa Francesko u ul nga avioni dhe ngarkoi lëndën narkotike së bashku me ata. Ata ngarkuan pesë çanta të mëdha me nga 30 kilogramë secila dhe disa çanta më të vogla,” citohet dëshmia e pilotit Italian në vendimin e Gjykatës. Në vendim sqarohet gjithashtu se Guidi u kishte kërkuar bashkëpunëtorëve të tij që të mos ngarkonin më, pasi ishte e rëndë për avionin. Ai ka shpjeguar më pas

se avioni u dëmtua dhe nuk u ngrit dot për shkak të ngarkesës dhe terrenit të papërshtatshëm, ndërsa personat kishin marrë sërish lëndën narkotike dhe ishin larguar para mbërritjes së policisë. I dyshuari ka sqaruar gjithashtu se trafikimi i drogës ishte organizuar nga dy shtetas shqiptarë dhe dy italianë, me të cilët Guidi kishte ardhur edhe tre herë të tjera në Shqipëri. Gjatë udhëtimeve të mëparshme ai kishte qëndruar në një hotel në afërsi të Rinasit dhe kishte drekuar bashkë me personat e tjerë në një restorant-kështjellë në zonën e Fushë-Krujës, udhëtime të cilat janë verifikuar më pas nga hetuesit e Prokurorisë së Krimeve të Rënda.

Prokurorja Musabelliu tha se hetimet vazhdojnë edhe pas largimit drejt Italisë të pilotit 70 vjeçar, ndërsa këmbënguli se nuk mund të jepte shpjegime të tjera për shkak të sekretit hetimor. Piloti italian u ndalua në 15 shtator të vitit 2016 në një pistë të hapur në grykëderdhjen e lumit Ishëm në Durrës, pasi avioni që ai drejtonte pësoi avari. Guidi qëndroi për pesë muaj në rezidencën e Ministrisë së Brendshme në Durrës me një status të paqartë ligjor dhe në dispozicion të hetuesve të çështjes. Ai është piloti i dytë italian që ndalohet në Shqipëri, në përpjekje për të trafikuar jashtë kufinjve një pjesë të vogël prej sasisë së madhe e kanabisit që prodhohet në vend. Ndryshe nga piloti Xhorxho Riformato, që u dënua me 15 vjet burg për trafik ndërkombëtar lëndësh narkotike, përballja me drejtësinë shqiptare e Guido Guidit rezultoi më fatlume.

Shqipëria e zhvendos luftën ndaj kanabisit në kufi Teksa fillon sezoni i trafikimit të drogës, policia shqiptare po shton kontrollet në kufijtë bregdetarë dhe tokësorë, të cilët përdoren vazhdimisht nga trafikantët për të transportuar tonelata kanabisi në Itali dhe Greqi.

FATJONA MEJDINI | BIRN | TIRANË

N

ë dy muajt e parë të vitit 2017, policia ka parandaluar më shumë se dymbëdhjetë përpjekje trafikimi të tonelatave të kanabisit në Itali apo Greqi, duke e kaluar fokusin nga lufta kundër kultivimit te një luftë kundër eksportit. Një zyrtar i policisë shqiptare i tha BIRN të premten se lufta kundër përpjekjeve të trafikimit është një prioritet kryesor i kësaj periudhe të vitit. “Kemi një vigjilencë të lartë në këtë luftë tani, duke filluar me kontrollin e vijës bregdetare, porteve, pikave të kontrollit dhe linjave të gjelbra të kufirit. Kemi intensifikuar mjetet tona të kontrollit, mbledhjen e informacionit dhe bashkëpunimin me homologët në vendet fqinje,” tha burimi.

“Policia italiane dhe greke gjithashtu ka ndërmarrë investigimet e veta në përpjek-

je për të zbuluar se kush i ka porositur ngarkesat,” shtoi ai. Media ka raportuar të paktën 15 raste të kapjes së drogës nga 1 janari, ku policia shqiptare ka konfiskuar tonelata kanabisi të cilat trafikantët janë përpjekur t’i transportojnë drejt Italisë me gomone ose në Greqi me makinë.

Policia në Itali dhe Greqi ka raportuar gjithashtu dhjetëra raste të tjera të ngarkesave të kanabisit të gjetura në portet e tyre, në pikat e kufirit apo brenda territorit të tyre pasi kanë kaluar kufirin shqiptar. Gjatë vitit të shkuar, Shqipëria arriti nivele rekord të kultivimit të kanabisit. Më 8 tetor, policia e shtetit tha në një konferencë të përbashkët me policinë italiane nga Guardia di Finanza se 2.5 milionë bimë ishin shkatërruar kudo në Shqipëri gjatë asaj periudhe. Në vitin 2013, numri i bimëve të shkatërruara ishte 90,000. Në 2014, shifra ishte 530,000 ndërsa në 2015

shkoi në 780,000. Megjithatë, policia ende beson se sasi të mëdha të kanabisit ruhen në të gjithë Shqipërinë, gati për t’u trafikuar në vendet e BE-së. Më 1 janar,

policia e shtetit lajmëroi në bashkëpunim me oficerët italianë, kapjen e një gomoneje në Kanalin e Otrantos e cila mbante 400 kilogramë kanabis. Në ditët dhe javët pasuese, rezultuan më shumë raste të trafikimit të kanabisit nëpërmjet cepave të ndryshëm të vijës së gjatë bregdetare shqiptare dhe pikave të kontrollit me Greqinë. Të premten policia greke zbuloi një ton kanabis në një kamion që vinte nga Kakavija. Shoferi ia doli të largohej.

Në vitin 2016, policia shqiptare shpenzoi rreth 5.7 milionë euro të buxhetit vjetor në luftën kundër kultivimit të kanabisit. Lufta kundër kanabisit është një çështje e nxehtë politike në Shqipëri, ku politikanët e opozitës vazhdimisht akuzojnë qeverinë se toleron lordët e drogës dhe trafikimin në shkëmbim të mbështetjes në fushatën e ardhshme zgjedhore të 18 qershorit.

8

Shkurt 2017

Ne nuk u shpëtuam pse jemi të veçantë. Ne jemi vetëm një nga qindra e mija popuj të vegjël e të pafuqishëm që janë shkelur nga agresorët e mëdhenj dhe një nga të paktët që është shpëtuar nga asgjësimi nga fuqitë e mëdha.

Opinion

Letër shqiptarëve që s’duan të merren me çështje botërore Edhe pse janë komb i vogël, shqiptarët e kanë lënë ndikimin e tyre në historinë e botës. Duke pasur parasysh cinizmin në epokën e Trump-it, duhet ta pranojmë se edhe ne kemi hise në këtë botë.

NGA HANA MARKU

N

ë rrethana të tjera mund të kemi qenë ne. Në rrethanat të shkuara, ishim ne. Duke fjetur në dheun e Bllacës, pa adresa shtëpie, pasaporta, llogari bankare, albume fotografish, lodra, profesione, diploma, fëmijëri – pa siguri, pa mbështetje, vetëm frikë. Dhe mort.

Ne nuk u shpëtuam se vuajtëm aq bukur. Ne nuk u shpëtuam se shkalla e dhimbjes sonë ishte aq e madhe. Ne u shpëtuam si pasojë e një fati të papërsëritshëm, kur interesat politike qenë në përkrahje të një ndërhyrjeje,sepse një numër i mjaftueshëm votuesish perëndimorë ndienin keqardhje për refugjatët kosovarë.

Ne nuk u shpëtuam pse jemi të veçantë.

Ne jemi vetëm një nga qindra e mija popuj të vegjël e të pafuqishëm që janë shkelur nga agresorët e mëdhenj dhe një nga të paktët që është shpëtuar nga asgjësimi nga fuqitë e mëdha. Ne nuk kemi vuajtur apo luftuar më shumë se kurdët, sirianët apo boshnjakët.

Ndërhyrja botërore në Kosovë shumë lehtë mund të mos kishte ndodhur fare.

Logjikshëm, pyetja është se çfarë do të kishte ndodhur me ne në atë rast?

Nuk duhet ta harrojmë kurrë ndjenjën e plotë të të qenët të padëshiruar, të përzënë, të vendosur në vagonë trenash dhe të dërguar në kampe. Realiteti do të duhej të na ndillte dhembshuri. Nuk mund ta shohim një refugjat sirian dhe të mos e parafytyrojmë refugjatin kosovar.

Ka shumë pak dallime mes këtyre dyve, veçse njëri u lejua të jetonte, kurse tjetri mund edhe të mos lejohet. Përvoja e të qenët shqiptar i Kosovës duhet të na japë një imazh të qartë të tiranisë dhe padrejtësisë. Por, ne u përkulemi të njëjtave Shteteve të Bashkuara që i thërrasin kryekomandantët e vegjël nëpër botë “partnerë” dhe “shokë”, duke përfshirë edhe tanët. Ne shprehim dashuri për vlerat amerikane, por nuk gjendemi askund kur

amerikanët protestojnë për të drejtat e grave në rrugët tona – beteja që ishin aq të vështira për t’i fituar, kurse sot janë buzë shembjes në Shtetet e Bashkuara.

Ne thirremi në qytetërimin perëndimor dhe vlerat e tyre, por pararojat e tyre në Bruksel gati se s’na qerthullojnë me mure për të na mbajtur jashtë.

Ne i përkasim kësaj bote. Ne e meritojnë qeverinë tonë në Kosovë po aq sa meritojmë një rend botëror që thërret për servilitetin dhe nënshtrimin e pjesëve joperëndimore të kësaj bote.

Disa shqiptarë i janë dorëzuar cinizmit, servilitetit dhe të qenët viktimë. Shqiptari cinik thotë se nuk ka kuptim me ndërmarrë aksione politike, sepse politikanët tanë janë të korruptuar, Perëndimi është i korruptuar dhe vetëm ata që janë moralisht të komprometuar i vendosin rregullat. Shqiptari servil e sakrifikon shtëpinë e tij, shtetin e tij dhe parimet e tij ndaj atij që ka shkopin më të madh. Shqiptari i viktimizuar këmbëngul se nuk ka ndikim dhe

Nuk duhet ta harrojmë kurrë ndjenjën e plotë të të qenët të padëshiruar, të përzënë, të vendosur në vagonë trenash dhe të dërguar në kampe. Realiteti do të duhej të na ndillte dhembshuri. Nuk mund ta shohim një refugjat sirian dhe të mos e parafytyrojmë refugjatin kosovar. Ka shumë pak dallime mes këtyre dyve, veçse njëri u lejua të jetonte, kurse tjetri mund edhe të mos lejohet. Përvoja e të qenët shqiptar i Kosovës duhet të na japë një imazh të qartë të tiranisë dhe padrejtësisë...

kontroll në vendimet politike dhe mbetet i pafuqishëm. Këto udhë kërkojnë një mani me bindjen ndaj trilleve të Perëndimit (i cili vazhdimisht e më shumë duket se nuk dëshiron të ketë punë me ne) apo një shtytje mendjembyllur për t’u marrë me problemet “tona” – një këndvështrim që na kërkon të ndalemi së menduari për botën përtej kufijve tanë.

Jemi komb i vogël dhe shpesh fjalët dhe veprimet tona s’mund të kenë ndonjë ndikim përtej të qenit simbolike. Por, ka pasur çaste në historinë tonë kur i kemi ndikuar drejtpërdrejt jetët e njerëzve përmes veprimit apo mosveprimit. Kur hebrenjtë dërgoheshin në kampe të përqendrimit në Evropë, shqiptarët e Shqipërisë i strehuan ata, kurse ne në Kosovë ishim bashkëfajtorë për vdekjen e tyre. Por kishte edhe njerëz sikur Emrush Myftari që e la qytetin e vogël të Pejës për të luftuar në Luftën Civile të Spanjës si vullnetar përkrah George Orwell-it dhe Ernest Hemingway-t. Nexhmie Zaimi, një gazetare shqiptaro-amerikane, ishte një ndër reporteret e para që mbuloi gjendjen e vështirë të palestinezëve në vitet e 50-ta.

Pashko Vasa luftoi në një kryengritje italiane kundër regjimit austriak në vitin 1849, një fuqi që sigurisht është dukur po aq e pamposhtme sa Shtetet e Bashkuara na duken sot. Margarita Tutulani ishte antifashiste e egër që i ishte kundërvënë okupimit italian në Shqipëri, gjë për të cilën pagoi me torturë dhe ekzekutim.

Nuk ka dyshim se këta njerëz ishin patriotë të përkushtuar shqiptarë. Fakti që reagojmë ndaj dhunës që i bëhet emigranteve, refugjatëve, grave, myslimanëve dhe të tjerëve që vuajnë pa nevojë nuk do të thotë se nuk na interesojnë problemet në shtëpi. Do të thotë se ne i njohim historitë e ngjashme të rezistencës dhe njerëzinë e përbashkët me popujt tjerë të margjinalizuar. Më shumë se çdo gjë tjetër, përgjigja jonë indiferente ndaj këtyre luftërave globale shfaq se kush jemi si popull dhe si komb.

Marrë nga Kallxo.com

Shkurt 2017

Analizë

9

Nëse SHBA-ja mund të quhet ose jo “e pafajshme”, nuk mund të mohohet se presidenti amerikan, ndryshe nga homologët e tij rusë dhe kinezë, duhet të veprojnë brenda një grupi rregullash kushtetuese dhe një sistemi të caktuar vlerash. Ai nuk mund ta çojë nëpër mend, jo më të organizojë, vrasje të kritikëve. Trump mund ta përbuzë sistemin, por ai nuk mund t’i shpëtojë atij.

Populizmi përballë medias “Përballë akuzave të ‘lajmit të rremë’ dhe mediave që po i shërbejnë pushtetit autoritar kudo në botë, gazetarët janë ngarkuar me detyrën e rëndë të raportimit të paanshëm dhe të patrembur të ngjarjeve,” shkruan Chris Patten.

CHRIS PATTEN | PROJECT SYNDICATE | LONDËR

K

am jetuar aq gjatë sa për të mbajtur mend gjënë më të mirë të populizmit: mungesën e popullaritetit të tij. Politikat nacionaliste, në çdolloj forme, nuk joshnin shumë politikanë. Proteksionistët ekonomikë nuk fitonin zgjedhjet. Votuesit, qoftë edhe ata të shqetësuar rreth imigracionit, i bazonin zgjedhjet e tyre në çështjet ekonomike dhe ato të mirëqenies, të cilat media i raportonte me saktësi relative.

Sot, megjithatë, duket se po kalojmë në një lloj të ndryshëm politike. Shembujt më të cituar janë votimi i Mbretërisë së Bashkuar për të dalë nga Bashkimi Europian dhe fitorja presidenciale e Donald Trump në Shtetet e Bashkuara. Si Polonia dhe Hungaria gjithashtu ofrojnë shembuj shqetësues të politikanëve që përdorin retorika nacionaliste dhe populiste për të çuar përpara synimet që kundërmojnë fillesat e autoritarizmit.

Sigurisht, ka një ndryshim mes përdorimit të nacionalizmit bruto brenda regjimeve autoritare aktuale dhe brenda demokracive. Presidenti kinez Xi Jinping dhe presidenti rus Vladimir Putin e përdorin nacionalizmin për të konsoliduar mbështetjen, ashtu sikurse politikanët perëndimorë, por atyre u mungojnë kufizimet demokratike dhe mund të injorojnë sundimin e ligjit.

Xi i burgos kritikët e tij. Kritikët e Putin shpesh vriten, megjithëse nëse besoni Trump, shërbimet ruse të sigurisë nuk kanë lidhje me këtë. Dhe, edhe nëse kanë, argumentoi Trump në një intervistë të fundit, nuk ka asgjë për të dënuar. “Ka shumë vrasës,” deklaroi Trump. “Mendoni se [SHBA-ja është] aq e pafajshme?”

Nëse SHBA-ja mund të quhet ose jo “e pafajshme”, nuk mund të mohohet se presidenti amerikan, ndryshe nga homologët e tij rusë dhe kinezë, duhet të veprojnë brenda një grupi rregullash kushtetuese dhe një sistemi të caktuar vlerash. Ai nuk mund ta çojë nëpër mend, jo më të organizojë, vrasje të kritikëve.

Trump mund ta përbuzë sistemin, por ai nuk mund t’i shpëtojë atij.

Sigurisht, kjo nuk nënkupton se Trump

Presidenti Trump përballë gazetarëve në një konferencë për shtyp.

nuk do të përpiqet. Kur është e mundur, Trump ka pushuar nga puna ata që nuk binin dakord me të. Përndryshe, ai përpiqet të diskreditojë ose pengojë kundërshtarët përmes sulmeve të pamëshirshme. Për shembull, ai lançoi një fushatë kritikash kundër gjykatësve dhe gjykatave që vendosën kundër urdhrit ekzekutiv që ndaloi hyrjen në SHBA të shtetasve nga shtatë vende me shumicë myslimane.

Trump ka lançuar një luftë mbi median, të cilën kryestrategu i tij, Steve Bannon, e ka etiketuar si “palë opozitare”.

Trump quan çdo raportim jolavdërues apo kritik të administratës apo politikave të tij – qoftë edhe publikimin e një rezultati negativ të sondazhit – ‘lajm të rremë’.

Ai i denoncon gazetares si ‘formën më të ulët të ekzistencës’. Mbështetësit në tubimet e Trump kanë veshur bluza me fjalët “Litar. Pemë. Gazetar.”

Kjo qasje nuk është vetëm e Trump.

Qeveria polake dhe hungareze kanë penguar lirinë e medias, duke kufizuar aksesin e medias te zyrtarët. Në sistemet autoritare dhe pothuajse-autoritare, media

është parë gjithnjë si kërcënim, jo si shënjestër ndaj represionit.

Por media amerikane nuk është përkulur ndaj Trump. Në fakt, shumë publikime – me përjashtim të zëdhënësit zyrtar, që është në thelb ç’ka është bërë Fox News i Rupert Murdoch – janë bërë rojtarë të institucioneve dhe vlerave thelbësore të lirisë. Ata po i qëndrojnë besimit se në zemër të një demokracie të shëndetshme dhe funksionale duhet të jetë një bisedim publik që respekton dijen, të vërtetën, mosmarrëveshjen dhe nuancat.

Kjo nuk nënkupton që gazetarët duhet të justifikojnë përshkrimin e Bannon për ta si palë opozitare. Nënkupton që ata duhet të vazhdojnë të bëjnë punën e tyre, duke refuzuar “faktet alternative” dhe të kërkojnë të vërtetën. Ashtu sikurse shkrimtari italian Primo Levi zbuloi se eksperienca dhe dijet e tij shkencore e ndihmuan atë të përballojë jetën nën sundimin e Musolinit dhe Aushvicin, gazetarët duhet të përballen me politikanët mashtrues duke u zotuar, edhe më fuqishëm se kurrë, në punën e tyre.

Në këtë aspekt, gazetarët britanikë

kanë shumë për të mësuar nga kolegët e tyre amerikanë. Që nga votimi Brexit, shtypi britanik (në përgjithësi) nuk është ngritur për të shpëtuar demokracinë tonë nga mbytja prej ndjenjave të shumicës.

Përkundrazi, shumica e shtypit tonë të shkruar dhe madje një nga gazetat tona më tradicionale – që e konsideron veten një gazetë prestigjioze – ka forcuar paragjykimet populiste, pak a shumë siç ka bërë Fox News në SHBA. Për këtë grup gazetash – qarkullimi i përbashkët i të cilëve, megjithëse në rënie të vazhdueshme, ende e tejkalon katër milion – “vullneti i popullit” është i përkufizuar ngushtësisht brenda shumicës së vogël të votuesve që mbështetën largimin nga BE-ja. Duke harruar se çfarë deshën të thoshin ata me votën e tyre. Duke harruar se 48% të tjerë, votuan për të qëndruar. Duke ndëshkuar këdo që ngre pyetje se si duhet mbajtur ky proces shkatërrimtar.

Ndërsa mediat populiste në Britani u përqendruan te kthimi i sovranitetit parlamentar në Britani (sikur ky të ishte marrë prej tij), ato denoncuan çdo anëtar të parlamentit që ngriti pyetje rreth rrugës që vendi ka marrë tashmë. Ato madje vunë në pikëpyetje sundimin e ligjit, që i jep atyre lirinë me të cilën shpesh abuzojnë. Kur një nga gjykatat më të lartë të Britanisë këmbënguli se qeveria duhet ta ndjekë Brexit në një mënyrë të ligjshme, gjykatësit u denoncuan si “armiq të popullit”. Trump vetë së fundmi postoi të njëjtin koment rreth medias amerikane.

Gazetarët duhet të mbajnë një medalje nderi – si vlerësim për punën e tyre të rëndë në mbrojtje të shoqërisë civile nga shkeljet më të këqija të populizmit.

Përkundrazi, në Britani, ku mediat e rëndësishme po anashkalojnë disa prej vlerave thelbësore të demokracisë sonë të shëndetshme dhe të gjallë, pakogjë na ndan neve nga një e ardhme jo e begatë dhe e errët.

Marrë me autorizim nga Project Syndicate, 2017. Ripublikimi mund të bëhet vetëm me lejen e Project Syndicate. Populism Versus the Media.

10

Shkurt 2017

INVESTIGIM

Paratë e prindërve mbajnë hapur kopshtet publike të Tiranës Pagesat e prindërve për të mbuluar mungesat e mjeteve didaktike, higjienike dhe sigurinë në kopshte ngrenë pikëpyetje mbi menaxhimin e tyre nga bashkia e Tiranës.

ESMERALDA KETA | BIRN | TIRANË

I

na Kasimati është nënë kryefamiljare që kujdeset e vetme për dy djemtë e saj. Për të voglin 4-vjeçar ka zgjedhur kopshtin publik nr:22, pasi nuk e përballon dot privatin. Por kur kanë kaluar thuajse 6 muajnga dita e parë e të birit në këtë kopësht, ajo tregon se një pjesë të rrogës si mësuese- e vetmja e ardhur për familjen e saj, “po ia ha” pikërisht ky institucion.

“Në kohën e verës, kur po bëheshim gati për në kopësht, dëgjova mesazhet e kryetarit të bashkisë dhe po më dukej një nisje e mbarë.Por kur shkova në kopësht kam mbetur e surprizuar nga kërkesat e përditshme [dhe ato] mujore që ne duhet të plotësojmë,” shprehet Kasimati.

Ajo tregon se në mbledhjen e parë që drejtoresha bëri me prindërit iu prezantuannevojat që ka kopshti, ku përfshihen paketa e kancelarisë, pagesa prej 1 mijë lekësh të reja për rojen, nevoja për letra të lagura, letra të thata dhe sapun. Në të njëjtën mbledhje sipas Kasimatit, prindërve uështë sugjeruar të sjellin edhe batanije, çarçafë dhe jorganë, pasi kopshti nuk i ka të asaj cilësie që mund të mbajnë ngrohtë fëmijën.

“Unë jam e kënaqur me stafin e edukatorëve, por jo me atë që i paguaj taksat, bashkinë,” tha Kasimati.

Ajo nuk është e vetmja. Shumë prindër përballen me pagesa ekstranë kopshtet publike.Këto kërkesa thuajse janë legjitimuar në të gjitha kopshtet nën administrimin e bashkisë Tiranë, të cilat megjithë investimet e bëra, vazhdojnë të kenë mungesa në infrastrukturë, mobilje të amortizuara, mangësi mjetesh didaktike, ngrohje të papërshtatshme dhe paketë higjienike qële për të dëshiruar. Për të mbuluar këto mangësi, drejtuesit e kopshteve u drejtohen prindërve, të cilët janë të detyruar të marrin përsipër dhe faturën e kripur financiare që duhej të mbulohej nga bashkia e Tiranës.

Kjo situatë nuk është e re në Tiranë, ndërsa realiteti është në kontrast me fotografitë e shndritshme të publikuara si pjesë e nismës “Adopto një kopësht,” suksesi i të cilit u trum-

petua me bujë nga kryetari i bashkisë, Erion Veliaj.

“Adopto një Kopësht” “Adopto një kopësht” ishte nisma që ndërmori bashkia e Tiranës gjatë verës së kaluar, në përfundim të së cilës, kryebashkiaku Erion Veliaj u shpreh se u transformuan totalisht 27 kopshte dhe tashmë fëmijët do të mësonin në infrastrukturë moderne. Veliaj u investua personalisht në mbikqyrjen e kësaj nisme dhe e ka theksuar thuajse në të gjitha ceremonitë se “ky qytet do të ketë fytyrën dhe të ardhmen që kanë fëmijët sot”. Por nëse me anë të kësaj nisme u riparuançatitë qëpikonin dhe u zëvendësuan pllakat me parketndërhyrje këto mëse të nevojshme, hallet e kopshteve publike nuk janë zgjidhur plotësisht. Kopshti “Beni ecën vetë” në njësinë bashkiake nr.1 përfitoi nga nisma «Adopto një kopësht» dhe iu nënshtr ua rikonstruksionit total.Por panorama që ofron sot është ende larg standardeve të shfaqura nëpër videot e ofruara më 31 gusht 2016, kur edhe u inaugurua. I pranishëm në ceremoni, kryebashkiaku Veliaj e konsideroi atë “një model të shkëlqyer, që garanton për fëmijët ambiente cilësore».

Por përkundër deklaratave optimiste, në këtë kopësht mungon ende një tapet ku të mund të ulen fëmijët, ndërsa në dollapët e amortizuar të dhomës së lojës, që vetëm emrin ka të tillë, nuk ka asnjëlodër për të vegjlit.

“Muret janë bërë të bukura, por brenda vazhdon të jetë i njëjti,” tregon E.H, djali i së cilës ndjek për të dytin vit radhazi këtë kopësht.

“Në gjithë këtë të ftohtë që ishte këtë vit, fëmijët nuk kishin një tapet poshtë këmbëve që t’i ngrohëpak. Dhe e dyta: Si ka mundësi që në kopësht të mos ketë asnjë lodër apo asnjë libër a fletë vizatimi që të mund të merren me diçka? E çoj në kopësht që të mësojë ndonjë gjë, se përndryshe do t’a lija me gjyshen në shtëpi.Nuk e kuptoj se çfarë bën fëmija im këtu gjithë ditën,” shtoi ajo. Për drejtoreshën e Qendrës Kombëtare të Mirërritjes, Zhvillimit dhe Rehabilitimit të Fëmijëve, Migena Bedeni Kika, një kopësht pa lodra nuk mund të jetë dhe as mund të quhet kopësht. “Qëllimi i një kopshti nuk është vetëm të mbajë fëmijët nga ora 8 deri

në orën 5- qëllimi kryesor i një kopshti është të stimulojë rritjen dhe zhvillimin e fëmijës që vjen nëpërmjet lodrave,” tha ajo. “Absolutisht nëse nuk ka lodra, atëherë ata kanë privuar fëmijën nga zhvillimi,” shtoi Bedeni Kika. Sipas saj, kur një institucion shtetëror apo subjekt privat vendos të hapë një kopësht, duhet patjetër që në listën e standardeve të vendosin edhe pjesën e lodrave, madje ajo duhet të jetë një listë e mirëstudiuar dhe e ndarë në bazë të moshës që ka secili grup fëmijësh. “Ashtu siç mendojnë për karriget ku do të ulen të vegjlit, apo tavolinat e punës, ashtu duhet të mendojnë edhe për lodrat dhe jo të lihen në dorë të asaj se çfarë do të sjellin vetë prindërit,” shpjegon Bedeni Kika.

“Punë vullnetare” Kopshti nr.11 “Cicërimat” ndodhet në kryqëzimin e rrugës “Komuna e Parisit” me atë “Medar Shtylla” dhe është një ndër kopshtet me fluksin më të madh të kërkesave. Përveçzonës së vjetër, ky kopësht duhet të mbledhë edhe të gjithë fëmijët e zonës së mbipopulluar të «Komunës së Parisit» e deri lart te “Kodra e Diellit”, e ndërtuar pas viteve ’90. Kopshti nr.11 u rikonstruktua gjatë verës së 2016-ës.

Por edhe pas ndërhyrjes së bashkisë, vlen i njëjti rregull; paketën higjienike dhe atë didaktike duhet ta sigurojnë prindërit.

Drejtoresha Katerina Grabovaështë nga ata lloj drejtuesish qëe ka mbajtur me «thonj» këtë kopësht, e për të mbyllur “vrimat”ajo ka ndjekur një strategji tjetër.

“Përpiqem të kuptoj se ku mund të më ndihmojnë prindërit,” thotë ajo. “Nëse kam një prind murator dhe kopshtit mund t›i ketë rënë suvaja në një cep muri, apo brava ka dalë jashtë funksioni, ia kërkoj atij si nder.

Dhe kështu e përjashtoj nga kërkesat që mund të ketë nga bordi i prindërve,” shpjegoi Grabova. Sipas Grabovës, në bashkinë e Tiranës shkojnë me qindra kërkesa nga kopshtet dhe ata nuk mund t›u përgjigjen në

kohë të gjithëve. “Duhet një bashkëpunim më i mirë me komunitetin e prindërve dhe unëia kam dalë,” thotë ajo.

Grabova është shumë e kënaqur që kopshti i saj përfitoi nga rikonstruksioni, por kjo nuk e ka bërë të heqë dorë nga kërkesat drejtuar bashkisë së Tiranës, që synojnë përmirësimin e mëtejshëm të kushteve.

“Në fillim, bashkia kishte parashikuar ndërhyrje vetëm në tre zëra, që ishte shtimi i tualeteve, shtrimi me parket dhe shtim mjedisi, por kur erdhën dhe e panë situatën nga afër dhe u tregova se çfarë problemesh kishim, kur u përfundua rikonstruksioni kishim ndërhyrë në plot 99 zëra,” kujton Grabova, e cila shton se në riksontruksion kontribuan edhe prindërit.

“A kemi nevoja të tjera?Sigurisht që po dhe shumë madje.Por ne jemi optimistë,” thotë drejtoresha.

Manjola Ismailaj, kryetare e bordit të prindërve në kopshtin nr.11 nuk e shikon problemin te dhurimet që duhet të bëjnë prindërit, por tek mbipopullimi i këtij kopshti. “Ne kemi kërkuar donacion vetëm për rojen. Edhe ne sjellim paketën higjienike dhe atë didaktike, por kjo nuk është me detyrim,” tha Ismailaj. “Ne kërkojmë vetëm tëna ulet numri i fëmijëve nëpër grupe, ky për ne është shumë problem,” shtoi ajo. Në fakt, mbipopullimi është një tjetër gangrenë e kopshteve publike, ku numri i shtretërve është më i vogël se numri i fëmijëve që i ndjekin. Për të zgjidhur këtë ngërç, në shumë raste drejtuesit janë të detyruar t’u vënë kushte prindërve; ata që kanë gjyshërit në shtëpi të vijnë t’i marrin në drekë dhe të mos i lënë për gjumë në kopësht. Është pikërisht kjo zgjidhje ‘nga halli’ që ka shfryrë disi ngarkesën, së paku në orarin e gjumit ku secili ka krevatin e vet.

Pavarësisht fluksit të madh të kërkesave në kopshte duket se bashkia e Tiranës ende nuk e ka ndarë mendjen për të ndërtuar

Shkurt 2017

Kryetari i Bashkisë, Erion Veliaj gjatë një vizite në një kopësht të Tiranës.

ndonjë godinë të re. Pyetjes së BIRN se cilat janë projektet e bashkisë për të zbutur mbipopullimin, bashkia e Tiranës i përgjigjet nëpërmjet Qendrës Ekonomike të Zhvillimit dhe Edukimit të Fëmijëve,QEZHEF. “Sigurisht që numri aktual i kopshteve nuk i plotëson kërkesat e qytetarëve për regjistrimin e fëmijëve. Tirana ka një dendësi popullsie e cila kërkon hapjen e kopshteve të reja,” konstaton Zhaneta Beqiri, drejtore e QEZHEF. Ngrohja e papërshtatshme Në fillim të janarit, kopshtet qëndruan të mbyllur për dy javë për shkak të të ftohtit të pazakontë të këtij fillimviti.Kur hapën dyert, sërish problemi i ngrohjes nuk ishte zgjidhur.

Pavarësisht reagimeve të forta që pati asokohe nga vetë qytetarët, fëmijët e të cilëve ndiqnin kopshtet dhe shkollat publike në Tiranë, kryebashkiaku Veliaj deklaroi se vetëm 2 % e institucioneve arsimore nuk kishte ngrohje. “Ditën e parë të këtij viti, kur shkuam dhe lamë fëmijët në kopshte ku nuk kishte ngrohje,” tregon Ina Kasimati. “Ditët më pas të janarit u përmirësua disi, por megjithatë nuk mund të them se kopshti i djalit është i ngrohtë,” shtoi ajo.

Kasimatiankohet se për pushtetin vendor në Tiranë, fëmijët janë prioritet vetëm në fjalë, pasi ky prioritet jo gjithmonë përkthehet në investime dhe përmirësim të situatës.

“Unë do të doja që në këtë situatë, të kishte dalë një raport nga bashkia, ku të renditej e gjithë problematika që ka pasur sistemi i ngrohjes. Tëna thuhej në kaq shkolla dhe kopshte e çerdhe, sistemi ka funksionuar, në kaq institucione janë ngrohur me kondicioner, etj. Por gjithçka është në terr dhe ne nuk dimë asgjë,” tha ajo.

E njëjta situatë raportohet edhe në kopshtet e tjera.Kaldajat mund të qëndrojnë hapur maksimumi katër orë në ditë, por duket se kaq orë nuk mjaftojnë për të krijuar një

temperaturë optimale në grupet ku qëndrojnë të vegjlit.Si pasojë, thuajse në të gjitha kopshtet, në sallat e ndenjes së fëmijëve qëndrojnë të hapur reflektorët që të ngrihen pak temperaturat. Pyetjes së BIRN se a kanë ngrohje të vazhdueshme, me kaldajë apo kondicioner kopshtet publike dhe a funksionon gjatë gjithë kohës sistemi i ngrohjes, Bashkia e Tiranës është mjaftuar t’i japë një përgjigjë rutinë dhe pa sqaruar aspak se nëçfarë situate i lënë prindërit fëmijët e tyre.

“Pjesa më e madhe e kopshteve kanë në funksion kaldajën të rikonvertuar me lëndë djegëse naftë, e cila ka rendiment më të lartë ngrohjeje,” thuhet në përgjigjen e Bashkisë Tiranë. Por vetë drejtuesit e kopshteve thonë nën zë se problem i vërtetë nuk është dimri, por vera. “Të githë mediat interesohen vetëm në dimër, por ta dini ju se ç’bëhet në verë?

Atëherëështë tmerr.Sepse tani kemi kaldajë, kurse në verë s’ka sistem ftohjeje dhe thujase të gjitha kopshtet rrihen gjatë gjithë ditës nga dielli. Vera është një tmerr i vërtetë,” thotë njëra prej punonjësve të kopshteve publike.

Dhurimet e prindërve Shumë prindër janë të kënaqur me stafet që menaxhojnë kopshtet e Tiranës, por megjithatë ato fajësojnë bashkinë për mungesat në bazë materiale. “Unë shoh një kopësht që menaxhohet nga stafe shumë të përkushtuara nga njëra anë, ndërkohë që bashkia heq vetëm pjesën e ushqimit, ndërsa çdo gjë tjetër menaxhohet nga prindërit,” tregon Kasimati. “Nëse edhe pas një rikonstruksioni të një kopshti, prindërit duhet të paguajnë për mjetet didaktike, për paketën higjienike, për batanijet që mbulohen fëmijët, për ujin e pijshëm, për kondicionerin, për tapetin, për këndin që prishet, etj, atëherë kjo gjë nuk mund të funksionojë pafundësisht kështu,” shton ajo. Në fakt, dhurimet e prindërve shkojnë edhe përtej këtyre nevojave bazike.

Në kopshtin nr.1, për shkak të mbipopullim-

it prindërit kanë blerë vetë edhe karriget e fëmijëve të tyre. “Edukatoret janë shumë të mira, por nuk ka kushte dhe është i mbipopulluar. Ta zëmë, tani në janar na kërkuan që të blejmë karrige për fëmijët, pasi nuk ka për të gjithë.Na kanë thënë që kur të mbarojë fëmija kopshtin mund t’i marrim në shtëpi, por sigurisht që unë nuk do ta marr,” thotë K.L, një prej prindërve.

“Madje ne si prindër u bëmë bashkë edhe blemë edhe një kënd modest lojrash qëështë këtu në hyrje të kopshtit, pasi nuk kishte asgjë,” pohon më tej ajo.

Prindërit ankohen gjithashtu se lavanderitë e kopshteve funksionojnë rrallë; çka i detyron ata që çdo fundjavë të shkojnë në shtëpi të ngarkuar me çarçafë, batanije e deri jorganë. “Kopshti është bërë shumë i mirë,por çarçafët, batanijet ende nuk na i kanë sjellë,” tregon njëri prej prindërve në hyrjen e një kopshti, por që nuk dëshiron të flasë me emër, pasi i druhet një keqkuptimi nga ana e stafit që kujdeset për fëmijën e tij “E kemi avaz çdo javë, i marrim të premten pasdite për t’i larë dhe i sjellim të hënën në mëngjes.Është e bezdisshme se duhet t’i qepim te jorgani dhe ngelëm të ngarkuar me qese,”shton ai. Përkundër pretendimit të prindërve, bashkia e Tiranës thotë se kopshtet dhe çerdhet furnizohen rregullisht me materiale të buta. “Çerdhet dhe kopshtet janë furnizuar me materiale të buta (çarçafë , kuverta, jastëkë, peshqirë, mbulesa tavoline etj, ) sipas kërkesave të ardhura prej tyre. Aktualisht ata kanë në përdorim një furnizim tëri me shumë cilësi,”thotëbashkia.

Nëse para viteve 90-të kopshtet pajiseshin nga ndërmarrja shtetërore me kancelari dhe mjete didaktike, që prej 25 vitesh duket se kjo është legjitimuar si “detyrë e prindërve” dhe askujt nuk i bën përshtypje, as autoriteve përgjegjëse. “Nuk është se të detyrojnë, por në shtator na dhanë një listë me mjetet didaktike për të cilët kishte nevojë secili fëmijë.

Sigurisht që të gjithë i kanë sjellë, por pati edhe nga ata prindër që debatuan, pasi nuk kishin mundësi t’i blinin,” thotë K.L qëështë vetë pjesë e sistemit arsimor dhe e sjell vajzën për të tretin vit në këtë kopësht.

“Sigurisht që sjellim vetë edhe paketën higjienike çdo muaj. Me pak fjalë nuk është edhe aq i lirë kopshti publik,” shton ajo.

Drejtoria arsimore, e cila monitoron veprimtarinë edukative nga mosha 3-6 vjeç dhe zhvillimin social të fëmijës i cilëson mjetet didaktike një pjesë të rëndësishme të kurrikulës, ndonëse sigurimi i tyre në bashkëpunim me prindërit konsiderohet një normalitet.

“Sigurisht që materialet didaktike janë pjesë e nevojshme e realizimit të kurrikulës dhe programit mësimor, por ajo bëhet e mundur të sigurohet në bashkëpunim me bordin e prindërve,” tha për BIRN Jonida Matohiti, specialiste e kurrikulës dhe cilësisë në Drejtorinë Arsimore Tiranë.

Transparenca e fondeve Bordi i prindërve është një strukturë e rëndësishme, e ngritur thuajse në të gjitha kopshtet publike të Tiranës. Një pjesë e madhe e kërkesave për ndihmë që kanë këto institucione vijnë nëpërmjet shkresave të firmosura pikërisht nga këto borde.

Thuajse nëçdo kopësht ekziston “Këndi i Transparencës’ ku janë detuajuar edhe zërat se për çfarë janë përdorur paratë e prindërve.

Por ka edhe një shumë të konsiderueshme parash, që nuk figuron në këto kënde, dhe janë pikërisht paratëe dhëna për paketën higjienike dhe atë didaktike.

Disa kopshte, paketën higjienike ua kërkojnë prindërve çdo fillim muaji, ndërsa disa të tjerë kanë bërë një grafik të fëmijëve që duhet ta sjellin për secilin muaj që ndjekin kopsh-

11

tin. Por ndryshe nga paketa higjienike qëështë një kërkesë gojore, paketa didaktike është më e formalizuar. Bordi i prindërve që funksionon nëçdo kopësht, ose u jep prindërve një listë me materiale didaktike që duhet të blejnë, ose i ndan në zëra të veçantë, të mjaftueshme për të gjithë fëmijët e grupit.

Paralelisht me ankesat e prindërve, bashkia e Tiranës është edhe nën shenjestrën e funksionarëve të djeshëm, të cilët e akuzojnë atë për “autolëvdata”.

Pëllumb Seferi, që ka qëndruar në krye tëQendrës Ekonomike të Zhvillimit dhe Edukimit të Fëmijëve për periudhën 20112015, kohë kur bashkia drejtohej nga Lulzim Basha thotë se “zoti Veliaj ngutet të inaugurojë pavarësisht cilësisë dhe standardeve”.

“Por aty ka shumë pak vend për autolëvdata, pasi titullin hero në ato institucione, në radhë të parë e meritonqytetaria tiranase pa ngjyrime politike dhe së dyti personeli, të cilat përkundrejt një page qesharake, përballojnë me përkushtim e devotshmërivështirësi të panumurta për mirërritjen dhe edukimin e fëmijëve,” thotë Seferi.

Pasi rendit problemet që kanë aktualisht çerdhet nr.56, nr.1, nr.42, nr.10, nr.30 dhe asaj tek ish fusha e Aviacionit, të gjitha të rikonstuktuara së fundmi,ish drejtuesi i QEZHEF-së kritikon se nuk është parësore vetëm lyerja e godinave.

Seferi pranon që edhe në kohën kur ai ishte në krye të drejtorisë së kopshteve dhe çerdheve, ka pasur ankesa nga prindërit për pagesat ekstra që bënin.

“Ankesat e prindërve janë të natyrshme.

Lidhur me mjetet didaktike, mbulesa krevatesh e tavolinash, çarçafë, peshqirë etj, siçquhen inventar i imët, janë detyrë e Bashkisë që të planifikojë e sigurojë me fonde tëparashikuara në buxhet, ashtu siç ka dhe pajisjet e orenditë, ushqimet, gazin etj. duke ndjekurnormat e konsumimit të tyre të bëjë furnizime periodike të kopshteve dhe çerdheve,” tha ai.

Varësia dyfishtë e kopshteve Kopshtet publike janë në varësi të dyfishtëmenaxhimi: nga DART për pjesën e edukimit, zhvillimit të fëmijëve dhe burimet njerëzore, ndërsa inventarët, infrastruktura, furnizimi me ushqim, gaz, detergjentë, materiale të ndryshme, dhe mbledhja e pagesave për kuotat ditore të frekuemtimit, kryhet ngaBashkia Tiranë nëpërmjet QEZHEF. Pagesa në kopshtet publike është 160 lekë të reja dita për çdo fëmijë, ndërsa në fillim tëçdo viti shkollor (pasi ka të njëjtin regjim si sistemi parauniversitar) paguhet një kuotë prej 3500 lekësh të reja në formën e garancisë. Aktualisht, pushtetit vendor i ka kaluar edhe përgjegjësia për burimet njerëzore, por ata do të vazhdojnë të jenë nën varësi dyfishe edhe të ministrisë së Arsimit, pasi edukatorët do të përzgjidhen nëpërmjet portalit “Mësues për Shqipërinë”, ndërsa së shpejti do të fillojë të implementohet edhe kurrikula e re.

Megjithatë, sistemi i ri nuk pritet të lehtësojë punën edukatorëve që do të vazhdojnë t’u nënshtrohen të gjithë konkurseve nga ministria e Arsimit, por rrogën do ta marrin nga bashkia. “E di çfarë dua unë? –na thotë Ina Kasimati. – Dua që nëçdo fillim viti shkollor, përpara se tëna kërkojnë lekët, për gjëra që janë detyrim i institucioneve, të na thonë se çfarë detyrimesh ligjore ka secili institucion dhe çfarë mund të mbulojnë ata”.

“Kopshtet mbahen me taksat tona, ashtu siç mbahet i gjithë qyteti dhe nuk kërkoj shumë nëse dua të kem një raport të detajuar, çdo prind duhet të dijë, për problematikat që ka infrastruktura e çerdheve, kopshteve dhe shkollave publike ku do të dërgojnë fëmijët e tyre,” përfundoi ajo.

12

Shkurt 2017

INVESTIGIM Të Fshehur e të DukshëmDëshmitarët e Mbrojtur të Kosovës Një gjykatë e re përballet me problemet e vjetra në mbrojtjen e dëshmitarëve për një kapitull të errët të luftës së Kosovës për liri.

SERBEZE HAXHIAJ | BIRN | PRISHTINË, PALERMO

H

alili hap derën e metaltë dhe instiktivisht vë dorën në këllëfin e revolës austriake Glock të lidhur në bel për rripi.

Një kamerë vëzhgon e varur mbi derë të hyrjes së oborrit, me objektiv të kthyer nga rruga. I është bërë rit të jetë i vëmendshëm për veten.

Kanë kaluar më shumë se 17 vjet që kur Halili (nuk është emri i tij i vërtetë) thotë se u burgos dhe torturua nga guerilët shqiptarë të Kosovës në një burg sekret në Shqipëri, në malet e thella të Shqipërisë veriore. Si shqiptar i Kosovës, krimi i vetëm i Halilit ishte se i përkiste grupit rival të guerilasve për pushtetin e pasluftës.

BIRN nuk mund ta identifikojë Halilin me emrin e tij të vërtetë, t’ia përshkruajë dukjen apo vendndodhjen për shkak të sigurisë së tij, përveç se të thotë se ai jeton në vendin e tij të lindjes në Kosovë, në mes të atyre të cilët do të donin ta bënin të heshtë. Brenda pak muajve, ai pret të ngritet kundër torturuesve të tij si pjesë e një procesi shpërthyes për të hedhur dritë në pjesën më të errët të luftës së Kosovës për liri nga shtypja serbe, një luftë e cila fitoi mbështetjen vendimtare për bombardimet e NATO-s në vitin 1999. Një gjykatë e re e krijuar së fundmi, me seli në Holandë, pritet të shpall aktakuzat e para brenda disa javësh apo muajsh. Suksesi i gjykatës varet nga Halili dhe kosovarët tjerë të gatshëm për të dëshmuar kundër ish- guerilasve politikisht të fuqishëm, heronj për shumë njerëz të afërt me ta. Rreziqet janë të mëdha, si për stabilitetin e Kosovës dhe konsolidimin e saj si shtet i pavarur, ashtu edhe për dëshmitarët që kanë marrë guximin të flasin. Të tjerë para tyre e kanë paguar me jetë, duke qenë viktima të njëlloj frikësimi sistematik i cili pengoi përpjekjet për të sjellë para drejtësisë guerilasit e dyshuar për krime lufte. “Ata na torturuan dhe vranë”, thotë Halili. “Jetoj për të dëshmuar”. Gjykata që financohet nga Bashkimi Europian, refuzoi të japë ndonjë detaj për këtë hulumtim mbi masat që po merr për të ofruar siguri për dëshmitarët, duke thënë se po punon “me çdokënd për të siguruar që janë vendosur masa adekuate për t’i mbrojtur dëshmitarët para, gjatë dhe pas gjykimit”. Clint Williamson, hetuesi amerikan dëshmitë e të cilit ofruan bazën për gjykatën, në vitin 2014 paralajmëroi për përpjekje “të vazhdueshme” për ta minuar punën e tij përmes ndërhyrjes në dëshmitarë. Por, ai tha se do të ketë aktakuza.

Për shkak të kohës që ka kaluar dhe numrit të paktë të provave materiale, prokurorët do të

varen shumë në dëshmitarët okularë. Shumë nga ta besohet të jenë larguar tashmë nga Kosova dhe disa të tjerëve do t’u jepet identitet i ri.

Por të tjerë, si Halili, refuzojnë të largohen. “Është e vështirë të fshihesh brenda Kosovës”, thotë Robert Dean, një ish- prokuror i misionit të OKB-së që e administroi Kosovën pas luftës së viteve 1998-1999. Por, ai thotë se nuk beson se ata do ta nisnin punën e gjykatës “pa i vendosur mekanizmat (për mbrojtjen e dëshmitarëve)”.

‘Re të zeza mbi Kosovë’ Gjykata e re –e njohur si Dhoma e Specializuar dhe Zyra e Prokurorit të Specializuar – është themeluar për t’i gjykuar figurat e ish UÇK-së përgjegjës për atë që Williamson e përshkroi si “fushatë e ndjekjes” kundër serbëve dhe romëve pas luftës së vitit 1999 në Kosovë dhe “vrasjet e jashtëligjshme, burgosjet ilegale dhe trajtimin jonjerëzor” të shqiptarëve të Kosovës të supozuar si rivalë politikë.

Williamson qe emëruar nga Bashkimi Europian për t’i hetuar pretendimet ndaj ish guerilëve në një raport tronditës të hetuesit të Këshillit të Europës, Dick Marty, i cili thotë se UÇK u kishte hequr organet të burgosurve serbë në veri të Shqipërinë veriore për t’i shitur jashtë shtetit. BE shpalli themelimin e një gjykate speciale për t’i ndjekur gjetjet e Williamson dhe Kosova, pas shumë zemërimeve dhe anktheve, mbështeti idenë me një votim parlamentar në gusht të vitit 2015.

Williamson, megjithatë, paralajmëroi se tashmë janë duke u bërë taktika sabotimi.

“Për sa kohë disa njerz të pushtetshëm vazhdojnë t’i pengojnë hetimet rreth kriminalitetit të tyre, janë njerëzit e Kosovës që do ta paguajnë çmimin ngase kjo lë një re të zezë mbi vend”, tha ai. Halili ka dëshmuar tashmë dy herë në Kosovë në gjykimet ndaj ish- guerilëve, të udhëhequra nga misioni i Bashkimit Europian, EULEX, i cili mori përsipër rastet e krimeve të luftës në Kosovëpasi vendi e shpalli pavarësinë nga Serbia në vitin 2008.

Ai nuk ka iluzion se identiteti i tij mund të mbetet sekret. “Ata na premtuan se nuk do të njihemi”, tha ai për prokurorët europianë gjatë gjykimveve të para. “Por unë mendoj se ata (ishUÇK) na njohin mirë”. Mbrojtja e Halilit përfshin një revole Glock, një jelek antiplumb dhe kufizime tëvetëimponuara të lëvizjes.

Ai tha t’i jetë ofruar zhvendosje nga Kosova, por kishte refuzuar. “Nuk jam i ri. Kam

fëmijë me familjet e tyre këtu. Jemi familje e madhe dhe nuk mund të largohemi të gjithë”, tha ai.

Hetimi i mbajtur i fshehtë Familja e Halilit ishte shënjestruar nga UÇK për shkak të afërsisë së tyre me Ibrahim Rugovën, i cili udhëhoqi një rezistencë pasive për një dekadë ndaj regjimit serb, ndërsa u eklipsua nga luftëtarët guerilë në fund të viteve 1990.

Vrasje politike, kampe paraburgimi dhe një valë sulmesh hakmarrëse ndaj serbëve dhe romëve pas luftës lanë njollë në kryengritjen e guerilës, e cila kishte fituar mbështetjen e fuqive perëndimore që po mundoheshin ta ndalnin dëbimin dhe masakrat ndaj civilëve shqiptarë të Kosovës nga ana e forcave nën njeriun e pushtetshëm serb tashmë të vdekur, SlobodanMillosheviq. Guerilasit morën fuqi politike pasluftës dhe kritikët thonë se përgjatë viteve, mbështetësit perëndimorë të Kosovës hoqën dorë për t’i mbajtur ata llogaridhënës për hir të stabilitetit.

Së fundmi, në disa gjykime të mbajtura në Kosovë janë dënuar një numër i guerilasve, por procesi është penguar për një kohë të gjatë për shkak të natyrës farefisnore të shoqërisë në Kosovë me 1.8 milion banorë, ku të dëshmosh kundër luftëtarëve të UÇK-së nga shumë njerëz shihet si tradhti. Në një vend gati sa gjysma e Uellsit, guerilasit e dikurshëm mbajnë ndikim në strukturat politike dhe sigurisë. Dëshmitarët kundër ish UÇK-së “janë në rrezik të madh”, thotë Natasha Kandiq, themeluese e Qendrës për të Drejtën Humanitare me seli në Beograd dhe një avokate e paepur e viktimave të krimeve të luftës në Kosovë dhe çdokund në territorin e ish- Jugosllavisë.

Megjithatë, Kandiq thotë se ka parë shenja optimizmi. “Ka disa pritshmëri se do të jetë ndryshe nga tjerat”, thotë ajo për Gjykatën e re duke folur në gjuhën angleze.

Kandiq thotë se hetimet e gjykatës së re ishin “shumë të fshehta deri në fund”.

“Askush nuk arriti ta zbulojë se kush do të jetë i akuzuar, kush janë dëshmitarët”, thotë ajo. “Është e rëndësishme të shohim që njerëzit janë të sigurt”, thotë Kandiq. “Nëse dëshmitarët nuk janë të sigurt, kjo do ta krijojë ndjesinë se askush në Kosovë nuk është i lirë… të flasë”, shton Kandiq. Stefan Trechsel, një gjykatës zviceran që mori pjesë në gjykimin e SlobodanMillosheviqit në Hagë, thotëse është jetësore që lista e dëshmitarëve të mbahet e

fshehtë. “Kjo është detyra, natyrisht, për autoritetet hetuese në radhë të parë. Ata do të jenë në teren, duhet të flasin me shumë e shumë veta dhe këtë ta bëjnë në një mënyrë që të mos tregojnë se kë e shohin e kë nuk e shohin si dëshmitar”, tha ai.

Vitet e kaluara në fshehje E kaluara është përplot mësime.

Në mars 2011, autorja e këtij hulumtimi intervistoi një ish-rojtar burgu të UÇK-së i cili duhej të dëshmonte atë vit në gjykimin e 10 luftëtarëve të UÇK-së, përfshirë edhe Fatmir Limajn, një ish- komandant të guerilies, ish ministër në qeverinë e Kosovës dhe dikur bashkëpunëtor i ngushtë i Presidentit aktual, Hashim Thaçi. Të dhjetët (Limaj, Nexhmi Krasniqi, Naser Krasniqi, Naser Shala, Behlul Limaj, Refki Mazreku, Sabit Shaba, Shaban Shala, Arben Krasniqi dhe Besim Shurdhaj) akuzoheshin për krime lufte kundër civilëve dhe të burgosurve të luftës në një kamp paraburgimi të UÇK-së në fshatin Kleçkë, në qendër të Kosovës, në vitin 1999.

Identiteti i dëshmitarit, Agim Zogaj, ishte shpallur sekret nga prokurorët europianë dhe ai njihej si Dëshmitari X. Gjashtë muaj pas intervistës, megjithatë, Zogaj u gjet i varur në lis në një park të qytetit Duisburg, në perëndim të Gjermanisë, një muaj para se të fillonte gjykimi i rastit Kleçka. Autoritetet gjermane e vlerësuan këtë vdekje si vetëvrasje, por familja Zogaj i qëndron versionit se ai është vrarë.

Përmbajtja e kësaj interviste po publikohet për herë të parë në këtë artikull, dhe në të hidhet dritë për agoninë që e kishte përjetuar ky dëshmitar, pazarllëkun që bëhej dhe peshën e “nderit” brenda shoqërisë shqiptare.

Zogaj rrëfeu për vitet e kaluara duke u fshehur, tentimet për vrasjen e tij, përpjekjet për t’i dhënë ryshfet dhe presionet nga njerëzit e Limajt për ta bindur të mos dëshmojë.

Zogaj tregoi se nga njerëzit e Limajt iu ofruan 50,000- 60,000 euro për ta tërhequr dëshminë nga ky rast. Por tha se nëse paratë janë zgjidhja, ai do të kërkonte 600,000 euro për ta kompensuar ankthin që i ishte shkaktuar për vite të tëra familjes së tij. Në një rast tjetër, ai tha se i ishte ofruar pagë mujore prej 500 euro dhe i ishte thënë ta hapte një llogari bankare në emër të gruas, gjë që ai e kishte bërë. Por në të dyja rastet, ai tha se nuk mori gjë. Zogaj tregoi se si babai i burrit të vajzëssë tij i kishte bërë presion të tërhiqet. “Ata po e përdorin atë

Shkurt 2017

Fatime Selimaj, djali i se ciles u vra ne vitin 2003

si mjet në mënyrë që ai të përfshihej në vend të tyre”, tha Zogaj. Ndërkohë Zogaj foli edhe për një takim me Limajn, në prani të të afërmve, në mënyrë që ‘të pajtoheshin’ dhe ta lënë këtë çështje pas. Ai tha se takimi ndodhi në fshatin Lladrovc, afër Kleçkës, më 2 mars 2011, dy ditë para intervistës. Limaj, megjithatë, refuzoi t’ia japë dorën, tha dëshmitari, duke thënë se nuk i kishte bërë asgjë të keqe familjes Zogaj. Në kohën e intervistës, Zogaj ishte i pasigurt nëse duhej të dëshmonte dhe ishte i paqartë rreth masës së sigurisë që kishte nga EULEX. Ai po shqyrtonte mundësinë e largimit nga Kosova por kishte refuzuar një ofertë nga EULEX për të shkuar në Bullgari. “As policia jonë, as EULEX nuk mund tëgarantojnë për mua. Unë jam me Zotin, vetëm me Zotin”, tha ai. “Shpresoj qëgjaku im do të jetë i fundit që do të derdhet”.

Zogaj kishte mbajtur një ditar në kohën kur shërbente në kampin e paraburgimit i cili ishte prova kryesore për prokurorinë. Por pas vdekjes, gjykata i shpalli këto dëshmi si tëpapranueshme prandaj Limaj dhe të akuzuarit tjerëu liruan nga akuzat. Në fund të vitit 2012, vendimi për ditarin u revokua dhe rasti u kthye në rigjykim. Në shtator 2013, të 10 të akuzuarit sërish u liruan nga akuzat, pasi që kryetari i trupit gjykues e deklaroi dëshminë e Zogajtsi jokonsistente, kundërthënëse dhe “tërësisht të pabesueshme”. Limaj, që atë kohë ishte anëtar i lartë i Partisë Demokratike të Kosovës (PDK) të drejtuar nga Hashim Thaçi, në vitin 2005 ishte liruar nga Gjykata e Hagës nga akuzat për krime kundër njerëzimit dhe shkelje të ligjeve e zakoneve të luftës, keqtrajtimit, torturës dhe vrasjes së serbëve e shqiptarëve në një kamp tjetër paraburgimi të UÇK-së. I akuzuari tjetër Isak Musliu gjithashtu u lirua nga akuzat, ndërsa i treti, Haradin Bala, u dënua me 13 vjet burg. Zogaj tha se ishte kontaktuar së pari nga hetuesit e Hagës në lidhje me hetimin ndaj Limajt dhe kjo ishte koha kur ankthi filloi. Por në fund, ai nuk u thirr për të dëshmuar në gjykim.

Limaj u kthye në Kosovë me një pritje prej heroi, por në tetor të vitit 2016 ai u akuzua sërish për krime të luftës, kësaj radhe nga Prokuroria Speciale e Kosovës, për vrasjen e dy civilëve shqiptarë në vitin 1998. Të afërmit e një prej viktimave kanë folur publikisht rreth asaj se çka kanë ditur për vrasjen. Avokati i tij tha se akuzat janë të pabaza. Gjykimi filloi në janar të këtij viti. BIRN dërgoi pyetje te Limaj përmes kabinetit të partisë së tij rreth akuzave të Zo-

gajt. Endrit Shala, shef i stafit të Limajt, u përgjigj: “Ashtu siç e dini edhe ju ( BIRN ) pasi që e keni monitoruar në tërësi këtë proces, Gjykata i ka trajtuar dhe shpallur te pranueshme të gjitha dëshmitë e dhëna para prokurorisë dhe poashtu provat tjera në këtë rast (ashtu dhe dëshmitë e Dëshmitarit X) dhe me gjithë këto dëshmi e prova gjykata duke u bazuar dhe trajtuar ato e ka shpallur të pafajshëm z. Limaj”.

“Dua t’u rikujtoj në procesin Kleqka Limaj është shpallur dy herë i pafajshëm nga trupat gjyqësore të EULEX, të Gjykatës Themelore, dhe nga gjyqtarët e EULEX në Gjykatën e Apelit”. “Poashtu dua të theksoj se në këtë proces asnjëherë askush nuk ka paraqitur ndonjë pretendim para gjykatës për ndonjë interferim apo ndikim në dëshmitarë. Po të kishte një gjë të tillë, gjykata dhe prokuroria do të reagonte”. EULEX vazhdimisht refuzoi të diskutojë për vdekjen e Zogajt ose nëse ai ishte nën mbrojtjen e misionit në atë kohë. Një zëdhënëse refuzoi të flasë për çështjen e mbrojtjes së dëshmitarëve. “Misioni nuk mund të flasë për funksionimin ose çështjet e sigurisë lidhur me mbrojtjen e dëshmitarëve të tij”, tha zëdhënësja.

Ndryshimi i identitetit Si Zogaj ashtu edhe Halili mishërojnë sfidat në mbrojtjen e dëshmitarëve në Kosovë, ku identiteti i tyre rrallë mbetet sekret dhe ku lidhjet familjare janë aq të ngushta sa edhe masat e rrepta të një programi të mbrojtjes së dëshmitarëve, përfshi edhe mundësinë e ndërrimit të identitetit, shpesh flasin shumë.

Trechsel, gjykatësi zviceran në gjykimin e Milosheviqit, ndërrimin e identitetit e krahason me “vdekje civile”. “Praktikisht të gjitha marrëdhëniet shkëputen dhe kjo është siguri e dyshimtë sepse ata që i ndjekin këta persona shpesh arrijnë t’i gjejnë, përkundër të gjitha masave të fshehtësisë”, thotë ai. Kamudoni Nyasulu, një ish prokuror i OKB-së, thotë se gjatë kohës sa punoi në Kosovë mes viteve 2001 dhe 2003, njohu vetëm një kosovar që pranoi kushtet e mbrojtjes së plotë. “Personin e vetëm që e mbaj mend që u mor në mbrojtje, i theu rregullat brenda pak muajve”, tha ai për BIRN përmes emailit nga shteti i tij i lindjes Malawi.

“Lidhjet e gjera familjare janë shumë të fuqishme për ta mbajtur një kosovar (shqiptar) pa komunikuar për një kohë të gjatë”.

BIRN intervistoi anëtarë të familjeve të dy dëshmitarëve të larguar nga Kosova para se të

fillojë punën gjykata e re. Ata thanë se identitetet e reja janë ndër opsionet që u janë ofruar. Besohet se shumë nga dëshmitarët e gjykatës së re tashmë janë jashtë Kosovës, kanë emigruar ose janë zhvendosur për qëllime të gjykatës.

Të gjithë e kanë mundësinë që t’i kenë fytyrat dhe zërat të ndryshuar kur shkojnë për të dëshmuar. Por askush nuk do të gëzojë anonimitet të plotë, për shkak se të akuzuarit kanë të drejtë të dinë kush po dëshmon kundër tyre dhe të përgatiten për ta marrë atë në pyetje me ekipin e tyre mbrojtës. “Prandaj është e pamundur që të ketë dëshmitarë tërësisht anonimë”, thotë Frank Hopfel, një gjykatës austriak që ka punuar me Tribunalin e OKB-së në Hagë. “Nuk mund të ketë dëshmitarë anonimë por vetëm ndryshim të fytyrës dhe zërit karshi publikut dhe mundësinë e përdorjes së dëshmive (me shkrim)”, tha ai.

Modeli italian Dëshmitarët kudo në Europë ankohen për çmimin qëduhet ta paguajnë në kuptim të kufizimeve që ua imponon programi i mbrojtjes së tyre. “Shpesh nuk e kuptojmë kush është armiku ynë më i madh- mafia apo burokracia shtetërore”, thotë siciliani Ignazio Cutro, i cili ka dëshmuar kundër mafias italiane dhe tani kryeson një shoqatë të dëshmitarëve të mbrojtur. Cutro ka truproja, por mund të paraqitet në publik. Muskuloz me flokë të thinja, Cutro thotë se vija e kuqe dhe kufizimet që përfshijnë mbrojtjen e dëshmitarëve ishin mbytëse.

Dy herë ai anuloi intervistat me gazetaren për shkak të shqetësimeve për sigurinë e tij të ngritura nga truprojat. “Kam vendosur të qëndroj në vendin tim, sepse jam i bindur se gangsterët duhet të jenë ata që duhet të largohen, jo unë”, thotë ai. “Por një gjë është e sigurt- herët apo vonë, shteti do na harrojë… për dallim nga gangsterët, të cilët nuk harrojnë”, shton ai.

Prokurori i lartë italian, Maurizio de Lucia, megjithatë, ndihet krenar për arritjet e shtetit në mbrojtjen e dëshmitarëve dhe goditjen e CosaNostra-s italiane. Ai foli për BIRN në zyrën e tij në Gjykatën e Palermos, në javën që shënonte 24 vjetorin e vrasjes nga mafia të Giovanni Falcone-s, prokurorit simbol të Palermos, vdekja e të cilit nxiti lëvizjen anti- mafia. Italia investoi para dhe njerëz në këtë luftë, duke ndjekur sidomos krerët e mafias në një përpjekje për ta shpërbërë organizimin e tyre.

Derisa mafia mbetet e fuqishme, vendi ka përshkuar një rrugë të gjatë nga vitet e përgjakshme 1980 dhe 1990. “Në 25 vitet e fundit, asnjë dëshmitar nuk është vrarë”, thotë De Lucia. Si një nga shumë zyrtarët e përfshirë në përzgjedhjen e dëshmitarëve për mbrojtje zyrtare, De Lucia thotë se Kosova do të bënte mirë ta ndiqte modelin italian me të cilin puna në mbrojtjen e dëshmitarëve dhe mbledhjen e dëshmive është e ndarë në dy organe administrative. “Një autoritet administrativ do të duhej të kujdesej për sigurinë e dëshmitarëve, mundësisht një organ neutral”, thotë ai. Mbrojtja e dëshmitarëve përfshin zhvendosjen, identitetet e reja si dhe sigurinë fizike e financiare. Ky program ka një kosto operacionale prej 40 milionë euro në vit. Këshilli Europian në qershor të vitit 2016 aprovoi një buxhet prej 29.1 milionë euro për gjykatën e re deri në qershor të vitit 2017. Çështjet procedurale Në një intervistë për BIRN në nëntor 2016, kryeprokurori i gjykatës së re, amerikani David Schwendiman, tha se mbrojtja e dëshmitarëve është “një sfidë e madhe”. Duke refuzuar të flasë për specifika, ai tha: “Mbrojtja e atyre që ne e vlerësojmë se janë në rrezik ose që vihen në rrezik për shkaktë pjesëmarrjes në këtë proces është absolutisht jetësore. Unë kam autoritetin për ta bërë këtë, dhe kam marrë garanci për ndihmën që do të më jepet në këtë çështje”. Një çështje të cilën ai do të donte ta tejkalojë është konfuzioni që ka pllakosur përpjekjet e mëhershme, thonë ekspertët.

Rastet e krimeve të luftës të gjykuara fillimisht nga misioni i OKB-së, UNMIK, e më pas EULEX ishin përshkuar me probleme të frikësimit. Rastet ishin trajtuar nga prokurorë dhe gjykatës vendorë e ndërkombëtarë, që punonin sipas një kornize ligjore që ishte pjesërisht mbetje e epokës jugosllave dhe pjesërisht të imponuara nga OKB. Rregullat e gjykatës ishin

13

aplikuar në mënyrë jo konsistente, duke rrezikuar dëshmitarët, ndërsa stafi ndërkombëtar shpesh nuk qëndroi mjaftueshëm gjatë për t’u njohur me specifikat e mjedisit kosovar dhe rreziqet me të cilat përballeshin dëshmitarët.

Në një rast, Nyasulu, ish- prokurori i OKBsë në Kosovë, thotë se rasti në të cilin qe përfshirë ai ishte ndarë në dy pjesë, që nënkupton se një grup i të dyshuarve ishte gjykuar së pari dhe grupi tjetër menjëherë më pas. Dëshmitarët ishin të njëjtit. “Qartësisht kjo shtoi rrezikun meje dhe dëshmitarëve”, thotë ai. “Unë jetoja në barraka ushtarake për të pasur 24 orë siguri. Dëshmitarët ishin në shtëpitë e tyre”.

Në një rast tjetër të EULEX-it, një dëshmitar i mbrojtur tha për BIRN se identiteti i tij kishte rrjedhur në publik, siç beson ai nga i akuzuari apo avokati i të akuzuarit. Ai ishte larguar nga Kosova, por të afërmit e tij që mbetën në Kosovë u bënë shënjestër e frikësimeve. Një i afërm në këtë rast u ngrit për ta mohuar dëshminë e dëshmitarit. “E bëra këtë për hir të atyre që janë gjallë”, tha për BIRN ky i afërm i cili nuk mund të identifikohet.

Dean, ish- prokurori që punoi me UNMIK dhe EULEX mes viteve 2005 dhe 2009 dhe shërbeu si kryesues i Departamentit të Drejtësisë në UNMIK, thotë se “aplikimi konsistent i ligjit ishte një pengesë e madhe për secilin”.

Duke folur për gjykatën e re, ai thotë se “ ata do t’i adresojnë këto çështje dhe mendoj se ligji procedural që zhvillon dhoma speciale do e shqyrtojëse si të merren me këtë çështje”.

Megjithatë, gjykata, e themeluar sipas ligjit të Kosovës, do të varet në një shkallë nga bashkëpunimi i qeverisë së Kosovës, e cila përfshin partinë kryesore të dalë nga UÇK, PDK-në.

Një element esencial i besimit të ndërsjellë e vullnetit të mirë ndërmjet institucioneve të Kosovës dhe Dhomën Speciale është esencial”, thotë Dean. Hopfel thotë se gjykata e re do të duhet t’ia bëjë të qartë qeverisë se “çdo ndërhyrje në administrimin e drejtësisë do t’i nënshtrohet sanksioneve”.

Guximi Kosova mori përgjegjësinë për t’i gjykuar krimet e luftës në fund të vitit 2014 dhe është në proces të zhvillimit të programit për mbrojtjen e dëshmitarëve. Besimi, megjithatë, është i mangët, thotë Besim Kelmendi, një prokuror në Prokurorinë Speciale të Kosovës.

“Për shkak të kontekstit politik dhe historik, dhe një tradite të mosbesimit në drejtësi, dëshmitarët ende nuk besojnë në gjykatat e Kosovës”, thotë Kelmendi për BIRN. “Nën Tribunalin e Hagës, UNMIK-un dhe EULEX-in, pati dështime sistematike në mbrojtjen e dëshmitarëve”. BIRN i ka shkruar Zyrës për Informim të Tribunalit të OKB-së në Hagë rreth ankesave ndaj sistemit të mbrojtjes së dëshmitarëve por nuk ka marrë përgjigje.

BIRN gjithashtu ka kontaktuar Helena Vranov Schoorl, drejtuese për mbështetje të viktimave dhe dëshmitarëve në këtë tribunal, e cila tha se një studim mbi përvojat e dëshmitarëve me këtë gjykatë thotë se duhet bërë më shumë për t’i zhvilluar dhe standardizuar mekanizmat mbështetës. Një zëdhënës në UNMIK gjithashtu refuzoi të flasë për përvojat e misionit në mbrojtjen e dëshmitarëve.

Hopfel, gjykatësi në Tribunalin e OKB-së, thotë se opsionet e gjykatës së re janë të kufizuara dhe shumëçka do të varet nga garancitë e thjeshta. “Duhet të forcohet inkurajimi i tyre, kjo është rruga e vetme”, tha ai.

Halili, dëshmitari me të cilin bisedoi BIRN, thotë se hetuesit europianë i kanë thënë t’i kontaktojë për shqetësimin më të vogël. “Jetoj sot për nesër”, thotë ai. “Jeta me kufizime të tilla është e rëndë”. Poshtë më luginë dëgjohen krisma armësh, me gjasë nga ndonjë aheng familjar. Halili thotë se ndihet nën kërcënim të rritur. “Frikësohem për familjen, jo për veten”, thotë ai. “Ata duhet të jenë në varr”, thotë ai për torturuesit. “Vetëm atëherë do të jemi baras”.

Serbeze Haxhiaj është redaktore e lajmeve në televizionin publik të Kosovës, RTK. Ky artikull është prodhuar si pjesë e Bursës Ballkanike për Ekselencë në Gazetari, e mbështetur nga Fondacioni ERSTE dhe Fondacioni për Shoqëri të Hapur, në bashkëpunim me Rrjetin Ballkanik për Gazetari Hulumtuese.

14

Shkurt 2017

Kësaj bibloteke dhe librave Kamsi i kushtoi krejt jetën, mbushur me biblografi, lidhje librash gjetje koleksionesh dhe ruajtjen e tyre prej sistemit i cili një pjesë të këtyre librave i shihte si qëndrime armiqësore. “Kemi blerë botime të para vitit 1944, madje dhe libra fetarë që u përkisnin feve të ndryshme si katolike,ortodokse, myslimane, bektashie e protestane.

Willy Kamsi, bibliotekar dhe studiues i njohur, i cili u nda nga jeta pak javë më parë.

REPORTAZH Willy Kamsi, njeriu që shpëtoi librat e rrallë të Shkodrës Disa javë përpara se të ndahej nga jeta, biblotekari dhe studiuesi Willy Kamsi rrëfeu në një bisedë për BIRN përpjekjet e tij për të shpëtuar një sërë antikuaresh e koleksione librash, një pasuri që i mbetet Biblotekës së Universitetit të Shkodrës.

ANILA DUSHI | BIRN | TIRANË

B

ibloteka Kombëtare ka vënë në hyrje të saj një portret dhe një vitrinë librash për nder të Willy Kamsit, njëri prej librarëve, biblografëve dhe shkrimtarëve me zë në Shkodër dhe Shqipëri.

Kamsi ambasadori i parë i Shqipërisë në Vatikan pas rrëzimit të diktaturës u nda nga jeta më 24 janar dhe i njihet merita e shpëtuesit e mbrojtësit të një sërë librash të rrallë dhe njeriu që ngriti e pasuroi Biblotekën e Universitetit të Shkodrës. Pak kohë para se të ndahej nga jeta në moshën 91-vjeçare BIRN pati mundësi të bisedonte me Kamsin për punën e tij në biblotekë. “Gjithë jetën, ço e ul libra”, tha ai atëherë duke buzëqeshur, ndoshta në intervistën e fundit, prej pak të tillash prej një njeriu që edhe pse fliste katër gjuhë dhe kishte mbajtur një post të rëndësishëm diplomatik e botuar disa libra, jetonte një jetë të përkorë në një shtëpi të kthyer në një raft gjigand librash.

Në fakt sa hyje në shtëpinë ku tani ka mbetur vetëm e motra Mila (Mirjami) e cila ashtu si Willy nuk u martua kurrë, syri të kap menjëherë raftet me libra, tryeza, karrige po ashtu të mbuluara me libra. Libra ka deri në cepin e shkallëve që të çojnë në katin e dytë të banesës, ku siç na tha Mila, ka dy dhoma të tjera po plot me libra. Willy Kamsi në atë bisedë na tregoi me të qeshur se donte të jetonte më shumë se 100 vjetë saç i uruam. Edhe pse i thyer në moshë ai i kishte bërë plane për të botuar një sërë librash. Ai na tha se kishte dërguar për botim dy libra dhe katër të tjerë i kishte në proces e mendonte t’i përfundonte. Prej ditës së intervistës dhe para se të vdiste Kamsi pa të shtypur një libër me “Vjersha” të Luigj Gurakuqit, botim i dytë, pasi botimin e parë e pati realizuar babai i Willy t në vitin 1940.

Willy Kamsi ishte një humbje e madhe për

Shkodrën. Në një reagim të saj Kisha Katolike Dioqeza Shkodër-Pult, me të cilën Willy pati punuar për një sërë studimesh albanalogjike dhe kishtare e cilësoi atë “një arkitekt i fjalës e i pasionit sesi mund të duhet atdheu”. “Shkodrës sot i mungon fryma e një intelektuali të vërtetë, i një diplomati të shquar, një djepi që vetëm Shkodra din ta përkundë”, shkruhej më tej në fjalën e rastit. Bashkia e Shkodrës po ashtu shprehu ngushëllimet përmes kryetares Voltana Ademi, duke thënë se njeri “i cili dha aq shumë jo vetëm për Shkodrën, por për mbarë Shqipërinë, nuk është më mes nesh, por ai jeton në mijëra faqe të lëna si trashëgimi e rrallë për brezat, në fushën e arsimit, etnografisë, bibliografisë, kulturës, diplomacisë, përkthimit etj”.

Kryeministri Edi Rama e përmendi Kamsin në një prej rubrikave të tij Amarcord. “…Në ditën kur u përcoll në banesën e fundit eruditi dhe studiuesi i shquar Willy Kamsi, ambasadori ynë i parë në Vatikan, historia e familjes së të cilit rrok në traditën e saj edhe figurën e arqipeshkvit Pal Engjëlli…”, shkroi Rama në një foto që përkujtonte ditën unitetin e kishave të krishtera.

Willy Kamsi lindi në Bari të Italisë në dhjetor të vitit 1926, ku ndodhej dhe familja e tij, dhe më 1943 familjarisht u vendosën në Tiranë.

Më 1944, mbaroi gjimnazin po në Tiranë dhe më 1953 u vendos në Shkodër pasi familja e tij u dëbua nga Tirana. Babai i tij Gjon Kamsi, (i njohur dhe me emrin Lin) ishte diplomuar për shkenca ekonomike në Itali në vitet 1914-1919 dhe ka qenë këshilltar i Bankës së Shqipërisë para 1944, ndërsa ka shkruar në disa organe të shtypit të kohës, si “Hylli i Dritës”, “Vullneti i popullit”( revistë ekonomike) i njohur me pseudonimin Gjikam dhe pati ngulitur tek djali i tij Willy dashurinë për librin. Willy bashkëpunoi në fillimet e veta me Filip Fishtën në Institutin e Studimeve Shqiptare në Tiranë, ndërsa për 9 vjet punoi në komunale. Prej 1962-

1990 ai ishte përgjegjës i bibliotekës së ILP ( Institutit të Lartë Pedagogjik) sot Univeriteti Luigj Gurakuqi në Shkodër.

Kësaj bibloteke dhe librave Kamsi i kushtoi krejt jetën, mbushur me biblografi, lidhje librash gjetje koleksionesh dhe ruajtjen e tyre prej sistemit i cili një pjesë të këtyre librave i shihte si qëndrime armiqësore. “Kemi blerë botime të para vitit 1944, madje dhe libra fetarë që u përkisnin feve të ndryshme si katolike,ortodokse, myslimane, bektashie e protestane. Më thonin përse blihen këto libra, por u përgjigjesha se ato duhen ruajtur në bibliotekë pasi kanë rëndësi për gjuhën dhe studimet e saj, për të parë evolimin e gjuhës”, na tregoi Kamsi. Modest për punën e tij profesori siç i thërrisnin në qytet edhe pse nuk e kishte këtë titull, ja ka dalë në fakt të gjej dhe ruaj antikuare të rralla të librit e periodikëve që kryesisht mbaheshin fshehur për shkak se diktatura mund t’i përdorte ato si material denoncues. Kamsi kujtonte se mjaft prej këtyre librave e koleksioneve ishin vetëm për qarkullim të bredshëm. “Pata botuar dhe një katalog për përdorim të brendshëm pasi nuk lejohej ndryshe. Pengesat kanë qenë të shumta”, kujtonte ai në bisedën për BIRN në një dhomë me mobilje të vjetra, kryesisht të mbuluar me libra. E megjithatë gjatë viteve që drejtoi bibliotekën e ILP në Shkodër, ai mundi të bëjë një punë kolosale jo vetëm duke futur në fondin e kësaj bibloteke shumë libra me vlerë, por duke bërë dhe sistemimin, katalogimin e përpilimin e një dokumentacioni arkivor mjaft cilësor për secilin prej tyre.

“Kishte familje shkodrane, intelektuale që donin të shisnin librat që kishin në bibliotekat e tyre personale dhe duke patur njohje të shumta në qytet dhe duke e ditur se unë drejtoja si përgjegjës bibliotekën e institutit, pasi emërtimi drejtor nuk ishte në strukturë, vinin dhe më afronin t’i blija. Më së shumti ishin libra të albanolgjisë dhe blerja e tyre bëhej me fonde të

ILP”, tregonte Kamsi.

Ai kujtonte se ato kohë nuk kishin qenë të mira për librin dhe Shkodrën. “Pasuria biblotekare e Shkodrës ishte dëmtuar dhe ato që kishin mbetur po merrnin rrugë të tjera.

Familjet që shisnin librat tek biblioteka jonë ishin kryesisht familjet katolike që nuk donin të bëheshin publike dhe librat bliheshin me fonde të shtetit. Këtu nuk duhet lënë pa përmendur drejtori i ILP, Mihail Prifti, një person dashamirës ndaj librit, që nuk bëhej pengesë për të blerë botime me vlerë” thekson Willy Kamsi.

Ndër librat më me vlerë të blerë në atë kohë është “Historia e Skenderbeut” e Marin Barletit, botim i parë i bërë në Romë në vitet 15071510 (data lëviz mes këtyre viteve), është periudha kur botuesi i saj Benardin Divitari ka ndenjur në Romë. “Është botim shumë i rrallë që i ka përkitur biblotekës së jezuitëve e pastaj ka kaluar dorë në dorë deri kur u afrua të shitej.

Për fat mbeti në Shkodër”, rrëfeu Kamsi, që kujtonte edhe se libri u ble për 25.000 lekë të vjetra në vitet ‘80.

Willy Kamsi po ashtu është ruajtësi i një tjerër pasurie siç është koleksioni i plotë i revistës “Albania” të Faik Konicës, një koleksion që nuk e ka as Biblioteka Kombëtare. “Çdo bibliotekë krenohet me atë specialitet që ka, me ato libra që nuk i kanë të tjerët. Shkodra ka patur një pasuri biblotekare që nuk e ka pasë asnjë qytet tjetër, sidomos bibliotekat fetare që u shkatërruan qëllimisht”, tregoi Kamsi.

Lidhja e Kamsit me librat vijoi deri në ditën e tij të fundit. Ai i pati thënë BIRN se kishte në dorë një vëllim të të atit me kujtime të viteve 1912-1924 dhe një libër po të babait me studime ekonomike e finaciare. “Këto për këtë vit, pasi kam botues ndërsa vetë nuk pretendoj ndonjë fitim të madh, pasi për mua është i rëndësishëm që libri të botohet dhe jo të mbesë ne rafte.

Synimi është të jap e jo të marr” tha ai.

Shkurt 2017

15

ANALIZË ‘Veliera’ zgjon nga gjumi durrsakët në mbrojtje të trashëgimisë Projekti i bashkisë Durrës për një shesh të ri prej betoni në hyrjen e portit detar ka hasur në kundërshtinë e qytetarëve, arkitektëve dhe të shoqërisë civile- ndërsa gjykata administrative i dha të drejtë shqetësimit të shoqërisë civile duke vendosur pezullimin e punimeve.

GËZIM KABASHI | BIRN | DURRËS

K

ur kanë kaluar dy javë nga zbulimi i topave mesjetarë gjatë punimeve për ndërtimin e “Velierës” së Durrësit, çështja e vlerave arkeologjike të zonës nuk është më vetëm problem i specialistëve.

Zhvillimet në mbrojtje të vlerave të kulturës kombëtare në qytet përditësohen vazhdimisht, duke përfshirë në to qytetarë, arkitektë dhe përfaqësues të shoqërisë civile.

Të mërkurën në mesditë, bashkia e Durrësit organizoi një dëgjesë publike për të sqaruar pozicionin e saj përballë atyre që kryebashkiaku Dako, i ka quajtur “akuza të pavërteta në lidhje me investimin e bashkisë dhe sidomos pas akuzave që janë hedhur në drejtimin tonë për shkatërrim të vlerave arkeologjike”.

I ndodhur para presionit publik 2-javor të emrave të njohur të kulturës në shkallë vendi, Dako ka premtuar mbështetjen e plotë për përfundimet që do të paraqesin arkeologët pas gërmimit, duke kërkuar njëkohësisht kohën e nevojshme për ndryshimet e projektit deri në hapjen e nënkalimit për automjetet përballë hyrjes tradicionale të portit. Ndërkohë, territori i gërmimit arkeologjik është kthyer në një vend të përditshëm pelegrinazhi qytetar. Ata vizitojnë çdo ditë sipërfaqen e rrethuar, informohen dhe ndjekin nga afër punimet, ndërsa kronikat televizive dhe ato të gazetave i kanë dhënë gërmimit në qytetin bregdetar një valencë kombëtare.

Lëvizja e këtyre ditëve, ku bashkë me shoqërinë civile dhe qytetarët durrsakë, u përfshinë edhe Shoqata e Arkitektëve si dhe arkeologë e historianë nga Durrësi e Tirana, i ka shërbyer ndjeshëm ndërgjegjësimit të opinionit qytetar, si pjesë e vendim-marrjes për investimet e ardhshme. “Kjo është një sfidë e vazhdueshme, që lidhet me objektet arkeologjike, me historinë apo edhe me mjedisin në qytetet ku jetojmë,” u shpreh Lorisa Ylli, një nga protestueset e grupimit shoqëria civile. Në vendzbulim, arkeologët janë të kujdesshëm në konkluzionet e tyre.

Pas ditëve të para me tensionin që krijon prania e përhershme e mediave, si dhe pyetjet e pafund të qytetarëve, gjithçka po gjen qetësinë e nevojshme për trajtimin historik të materialit arkeologjik.

Arkeologu Edi Shehi, i cili mbikëqyr punimet vëzhgon edhe lëvizjet e mjeteve të rënda të firmës zbatuese në pjesën tjetër të territorit të gërmuar.

“Beteja” mes palëve është përqëndruar jo pak në termat “Zona A” dhe “Zona B”, si kufi ku fadromat janë gati të rrafshojnë çdo objekt, pavarësisht nga mosha që ka, ç’ka e ka detyruar studiuesin Moikom Zeqo të kërkojë aplikimin e një “moratoriumit për mbrojtjen e vlerave arkeologjike të Durrësit”. Prof. Shehi thotë se aktualisht

Lulishtja para portit

Arkeologu Edi Shehi

vëmendja arkeologëve që monitorojnë gërmimin është përqendruar në një banesë të periudhës otomane, me sipërfaqe prej rreth 160 metra katrorë.

“Tashmë në dy prej mjediseve shihen qartë dyshemetë e dhomave,” thotë Shehi për BIRN, duke nënvizuar se në njërën prej kthinave ndodhet edhe topi i dytë, që u zbulua disa ditë më parë së bashku me një sasi të madhe gjylesh.

Punonjësit e Drejtorisë Rajonale të Kulturës Kombëtare dhe ata të firmës ndërtuese sot kanë nisur pastrimin e sipërfaqes lineare jashtë mureve të godinës. Arkeologët duan të gjejnë shtresën e fundit arkeologjike, e njëkohësisht po sondojnë për objekte të mundshme brenda dhomave të ndërtesës së periudhës otomane. Sipas historianëve durrsakë, dy grykat e zjarrit- një nga të cilat është identike me tre topat e tjerë që shërbejnë prej vitesh si dekoracion pranë bustit të heroit Mujo Ulqinaku, janë përdorur dy shekuj më parë për mbrojtjen bregdetare.

Për rrezikun që vinte nga goditjet e artilerisë nga anijet ushtarake shfrytëzoheshin përveç topave në banesë, edhe ata që instaloheshin mbi bedenat e Torrës veneciane.

Gjithçka ndodhte në kohën e pushtimit oto-

man, dhe arsenali ushtarak dukej se furnizohej nga Republika e Venedikut.

Nga burimet e shkruara dhe fotot e fillimshekullit të kaluar në territorin mes Bankës së Shtetit (sot Banka Kombëtare Tregtare) dhe Torrës mesjetare shihen tre godina masive, por ende nuk ka një konkluzion të qartë se cilës prej tyre i përkasin themelet e zbuluara gjatë punimeve për realizimin e projektit 6 milionë dollarësh.

Pranë territorit të gërmimit ka gjithmonë kureshtarë, të cilët sjellin edhe mendimet e tyre, jo vetëm për zbulimin, por edhe për projektin “Veliera”.

Ata e kanë mirëpritur deklaratën e djeshme të kryebashkiakut Vangjush Dako, i cili u shpreh pro të gjitha ndryshimeve që do të kërkojnë arkeologët dhe historianët.

Megjithëse e quajnë të vonuar reagimin e kryebashkiakut, një pjesë e mirë e qytetarëve janë kundër realizimit të një “projekti të panevojshëm si Veliera”. Por siç u shprehën edhe përfaqësuesit e Shoqërisë Civile në protestën e tyre të fillimshkurtit, tërheqja e bashkisë nga pozicioni i parë konsiderohet si një mundësi për zbatimin e legjislacionit në të ardhmen. Shumë më të ashpër në gjykimin e tyre, janë përfaqësuesit e

Forumit për Mbrojtjen e Trashëgimisë Kulturore, FMTK dhe të Shoqatës së Arkitektëve. Ata kërkojnë pezullimin përfundimtar të punimeve në sipërfaqen e Zonës A të Rriskut Arkeologjik, ndërsa i konsiderojnë dëgjesat publike që po organizon Bashkia e Durrësit si një zhurmë për t’u fshehur pas relacioneve konfuze të institucioneve që nuk kanë bërë detyrën.

“Ligji për trashëgiminë kulturore është eksplicit dhe i qartë: në zonën e mbrojtur “B” nuk lejohet asnjë lloj punimi pa përfunduar gërmimi arkeologjik. Atëherë, çfarë do sqarojnë në dëgjesë Bashkia Durrës kur në zonën B, punimet vazhdojnë me ritme frenetike pavarësisht vendimit (po aq të vonuar) të Këshillit Kombëtar të Arkeologjisë për t’i ndaluar ato,” shprehen përfaqësuesit e FMTK. “Vlerat historike të Durrësit duhet të prevalojnë në çdo gjykim apo shqyrtim të projekteve private dhe publike. Durrësi ka pasur fatkeqësinë që në vite të përjetojë nënvleftësimin, dëmtimin dhe shpesh herë, shkatërrimin e vlerave historike, arkitektonike dhe të trashëgimisë kulturore,” deklaroi Shoqata e Arkitektëve.

Një vendim paraprak i Gjykatës Administrative të Durrësit u jep të drejtë shqetësimeve të specialistëve dhe shoqërisë civile.

Të enjten, gjykata vendosi pezullimin e punimeve për projektin “Veliera”. Qytetarët autoktonë të Durrësit kujtojnë se deri para 3-4 dekadash, zbulimi dhe ruajtja e objekteve arkeologjike kishin vetëm një emër, atë të bashkëpunëtorit të vjetër shkencor, Vangjel Toçi.

“Amfiteatri, termat romake “Bukuroshja e Durrësit” e shumë monumente që dëshmojnë për historinë e lashtë të qytetit janë zbuluar dhe ruajtur në vite nga prof. Vangjeli,” kujton 85-vjeçari Ali Bardheti. Edhe ligji i vitit 1964 për mbrojtjen e nëntokës muze të Durrësit është iniciuar prej tij. Mjaftonte emri i këtij njeriu si simbol ndershmërie dhe profesionalizmi, që qytetarët të bashkëpunonin me specialistët arkeologë.

Juristi Rajmond Tasho kujton se situata e krijuar së fundmi mund të shmangej lehtë, nëse do të respektohej legjislacioni shqiptar, i cili parashikon kryerjen e sondazheve arkeologjike në të gjithë zonën A të rriskut arkeologjik në Durrës.

“Nëse punimet në sipërfaqen prej 12 mijë metra katrorë do të ishin monitoruar që në fillim, pas nënshkrimit të një kontrate mes investitorit, firmës zbatuese dhe institucioneve të kulturës, gjithçka do të ishte shumë më transparente-shprehet Tasho. Sidoqoftë, dy javët e ngarkuara të fillimshkurtit të këtij viti i kanë shërbyer të gjithë pjesmarrësve të interesuar për zgjidhjen e çështjes “Veliera”.

Megjithëse investime të tilla të mëdha që kanë dëmtuar jo pak nëntokën muze të Durrësit ka patur edhe në raste të tjera, kjo është hera e parë që angazhimi qytetar dhe ai intelektual janë dëgjuar deri në nivelet e Parlamentit shqiptar.

16

Shkurt 2017

Blog

Pasi kreu nderimet me rradhë dhe qerasi edhe dy vëllezërit e saj më të vegjël, ajo qëndroi sërisht në krah të sobës, në këmbë aty ku dremiste e qetë një mace e bardhë. Sa fëmijë ke?- e pyes gruan e shtëpisë. Pesë, tre cuca e kta dy voca. Një e kam të martuar, një tek vllahu dhe në shtëpi kam Anën e dy vocat. Ana nuk i ngrinte sytë. Duart i shtëngonte e nuk dinte nga t’i fuste prej sikleti.

Tre mënyra për të ndërtuar shoqëri të forta dhe të drejta

Për vajzat dibrane dhe jo vetëm!

Në Dibër, ashtu si në shumë rajone të tjera të Shqipërisë, ardhja në jetë dhe rritja e një vajze akoma konsiderohet si një barrë nga familjet e tyre.

KLODIANA KAPO | BIRN | TIRANË

E

rrisim për derë të huej! Kështu m’u përgjigj nëna e Anës 12 vjeçare kur e pyeta pse vajza nuk po ulej. Sapo kishim bujt në shtëpinë e saj dhe jashtë kishte nisur të errej. Dhoma ishte e ngrohtë ndërsa dyshemeja e cila mbulohej nga një tapet që i kishin dalë ngjyrat ishte i akullt. Ishte ftohtë dhe fëmijët preferonin të qëndronin sa më pranë sobës së drurit. Gruaja e shtëpisë mblodhi me shpejtësi tryezën e bukës.

Kishim ardhur në një kohë të papërshtatshme. Por të zotët e shtëpisë nuk e prishën zemrën. Nëna dhe dy djemtë e vegjël u ulën në njerin divan, pranë nesh. Burri dhe vëllai i tij në anën tjetër. Pasi na pyetën me rradhë si ishim, dhe a ishim lodhur në dhomë hyri vajza e madhe e shtëpisë Ana. 12 vjeçarja kishte një fshesë të vogël në dorë, dhe me shpejtësi u ul për të pastruar nën këmbët tona thërrimet e mbetura të bukës. Sa hap e mbyll sytë ajo pastroi tapetin dhe u zhvendos pranë sobës së drurit, për të futur një kërcu druri. U largua dhe pas pak minutash u duk në derë me një tas me karamele dhe një limonatë për të na qerasur, ne miqtë e paftuar. Pasi kreu nderimet me rradhë dhe qerasi edhe dy vëllezërit e saj më të vegjël, ajo qëndroi sërisht në krah të sobës, në këmbë aty ku dremiste e qetë një mace e bardhë. Sa fëmijë ke?- e pyes gruan e shtëpisë.

Pesë, tre cuca e kta dy voca. Një e kam të martuar, një tek vllahu dhe në shtëpi kam Anën e dy vocat.

Ana nuk i ngrinte sytë. Duart i shtëngonte e nuk dinte nga t’i fuste prej sikleti.

Pse e lodh kaq shumë gocën? – e pyes mbase edhe duke e tepruar pak.

Eh, thotë nëna po e përgatis për derë të huej. Në këtë çast ndërhyn xhaxhai i cili bashkë me të vëllanë përdrodhën mustaqetet. Ana këtu është në derë të huej.

Tek burri është në derë të vet.

Askush nuk foli. As nëna, as Ana, as ne.

Kërkuam leje dhe u çuam. I fola Anës, i afrova ta përqafoja. Por ajo smë degjoi, smë pa. Sytë i mbante poshtë. E preka. M’u hodh në krah ndërsa më dukej se tërë kohës pickonte veten me siklet.

Ana më trishtoi.

Barazia gjinore, aksesi në drejtësi dhe të drejtat e minoriteteve përbëjnë shtyllat e zhvillimit të një shoqërie të fortë dhe të qëndrueshme.

E takova pasi kisha takuar tre gra që kishin zgjedhur të ishin të forta, të mos u besonin lotëve, të luftonin. Por dhimbja po i linte vraga të mëdha, në shpirt dhe në trup.

Ato i ishin nënshtruar mentalitetit të nënave dhe baballarëve të tyre. Ishin dhënë në derë të vet. Aida 38 vjeç po luftonte e vetme të rriste tre fëmijët që burri i saj kishte pasur në martesën e parë, dhe po përpiqej me forcë të gjente zgjidhje për djalin e saj pesë vjeçar i cili kishte lindur me disa sëmundje dhe askush nuk i jep shpresë. Bashkëshorti i saj jeton në Greqi dhe asaj i duhet jo vetëm të kujdeset por edhe të ushqejë katër fëmijë. Kur ne ikëm, mes lotësh Aida tha: “Do të ishte më mirë të isha bërë nënë pa patur në krah një burrë.

Por Aida nuk është e vetmja. Valentina ështënjë tjetër grua, që na besoi një pjesë të jetës së saj. Ajo ishte mbartuar me mblesëri në moshën 19 vjeçare. Ishte bërë nënë e një vajze dhe një djali i cili lindi me probleme të mëdha shëndetësore. Bashkëshorti e braktisi dhe vjehrra e nxorri nga shtëpia. Tani ajo jetonte në një hapësirë prej 2 metër katror tek shtëpia e babait të saj. Ajo me vajzën kujdeset 24 orë në 24 për djalin.Ai nuk ecën. Nuk mund të ushqehet vet dhe nuk flet. Kur ky fëmijë të eci e gjithë Shqipëria do të jetë e imja thotë Valentina. Ju më shihni në dy metra katror por mua më duket vilë, duke patur parasysh se çfarë kam kaluar në shtëpinë e burrit. Ndërsa Zarja, një tjetër grua na tha se përveç varfërisë, sëmundjes duhet të durojë dhe pranojë edhe dhunën që burri ushtron ndaj saj dhe femijëve. Nënat në disa zona të Dibrës trishtohen kur lindin vajza. Ato i shohin me dhimbje se kanë frikë se ato do të nëpërkëmben, përbuzen, shfrytëzohen dhe dhunohen.

Dhe cikli vijon. Këto vajza bëhen gra, nëna që ndëshkojnë vajzat e tyre pa patur forcë të ndryshojnë.

Sa do të doja që Ana, të kishte mundësi të bisedonte me ne, të fliste për ëndrrat e saj, të ulej me kokën lart në divanet e shtëpisë dhe të bisedonim për shoqet e saj të klasës, apo se çfarë do të donte të bëhej kur të rritej, Do të doja që Ana të ndihej e barabartë me vellezërit e saj, dhe ta ndjente se ajo derë do të ishte gjithnjë e hapur dhe e ngrohtë për të.

Lisa Ventura, Weforum.org 20 Marsi shënon Ditën Botërore të Drejtësisë Shoqërore. Ideja e përkujtimit është pranimi i nevojës për akses të drejtë në burime dhe mundësi, dhe që shoqëritë të bazohen te të drejtat e njeriut dhe liritë themelore.

Gjithashtu duhet të nënvijëzojë përpjekjet për të çrrënjosur varfërinë, për të promovuar punën me dinjitet dhe për të siguruar akses në drejtësi.

Identiteti është një tjetër faktor kyç në drejtësinë shoqërore, i lidhur me kombësinë, fenë, racën, gjininë, seksualitetin dhe prejardhjen socioekonomike.

1. Mbështetja për barazinë gjinore “Barazia gjinore është një vizion i përbashkët i drejtësisë sociale dhe të drejtave të njeriut,” tha Phumzile Mlumbo-Ngcuka, drejtoreshë ekzekutive e UN Women, në një diskutim të Kombeve të Bashkuara mbi gjininë në Nju Jork.

Martesa në fëmijëri është një shkelje serioze e të drejtave të njeriut që kërcënon të drejtat e fëmijëve dhe grave për shëndetësi, arsimim, barazi dhe mos-diskriminim. Lufta për të zhdukur martesën në fëmijëri po ndodh në të gjithë botën. Javën e shkuar, Malavi e ndryshoi kushtetutën e vet për të bërë plotësisht të paligjshme martesën e fëmijëve pas një fushate një-vjeçare nga shoqëria civile. Duke e bërë këtë, vendi tani i jep vajzave një shans më të lartë për arsimim, për t’u çliruar nga dhuna dhe shfrytëzimi dhe për të shijuar një të ardhme më të sigurt. Nëse vendet nuk veprojnë tani, më shumë se 140 milionë vajza do të bëhen nuse në fëmijëri deri në 2020.

2. Mbrojtja e aksesit të lirë dhe të ndershëm në drejtësi Vlerësohet se mbi katër miliardë njerëz në shkallë globale nuk kanë akses në drejtësi. Kjo e përkeqëson varfërinë, dhunën dhe shkeljen e të drejtave themelore të njeriut. Sundimi i ligjit është themeli i një zhvillimi ekonomik gjithëpërfshirës dhe të qëndrueshëm. Synimi 16 i SDG-ve adreson korrupsionin, dhunën, llogaridhënien dhe transparencën. Si rezultat i institucioneve të dobëta dhe mungesës së aksesit në drejtësi, njerëzit e pambrojtur janë gjithnjë e më shumë në rrezik. Matja e cilësisë së rezultateve të synimeve SDG do të ndihmojë në informimin e politikëbërësve për hapat që duhen ndjekur. Individët gjithashtu mund të kontribuojnë për të mbështetur Iniciativën e SDG16. Është një përpjekje kolektive për të mbështetur gjurmimin e hapur të zotimeve globale të bëra nga më shumë se 194 vende për paqen, drejtësinë dhe institucionet e forta.

3. Promovim dhe mbrojtje e të drejtave të minoriteteve.

Duke garantuar të drejtat e minoriteteve, shoqëria sigurohet që askush të mos përballet me diskriminim për shkak të identitetit, etnisë, fesë apo racës. Përpara zgjedhjeve presidenciale amerikane në 2016, Qendra Pew e Kërkimit tregoi se 63% e votuesve thanë se trajtimi i minoriteteve ishte shumë i rëndësishëm në votën e tyre për presidentin. Pyetja është si të sigurohet që përmes kësaj të arrihet drejtësi sociale, veçanërisht tani që shumë vende pritet të zgjedhin liderë të rinj në 2017. Në Davos këtë vit delegatët diskutuan se si mund të ndërtohen shoqëri më gjithëpërfshirëse në sesionin Toleranca në Pikë Kthese.

Marrë me autorizim nga Weforum.org

No.

18

February 2017 Monthly

INTERRUPTED CHILDHOODS:

the exodus of Albanian adolescents to the UK

Hundreds of trafficked Albanian minors seek asylum in Great Britain, but their hopes for a better future are clouded by real chances of becoming victims of modern slavery.

Four asylum-seeker children from Albania in front of British Parliament in London.

NEWS

INVESTIGATION

Albanian Opposition Erect Tent to Press Election Demands

Hiding in Plain Sight - Kosovo’s Protected Witnesses

Opposition supporters have started an ongoing protest, boycotting parliament and pressing their demand of a technical government.

A new court faces old problems in protecting witnesses to a dark chapter in Kosovo’s fight for freedom.

18

February 2017

INVESTIGATION

Interrupted childhoods: the exodus of Albanian adolescents to the UK Hundreds of trafficked Albanian minors seek asylum in Great Britain, but their hopes for a better future are clouded by real chances of becoming victims of modern slavery.

ALEKSANDRA BOGDANI, BASHKIM SHALA | BIRN | KRUMA AND TIRANA

E

nveloped by the dense London fog, four boys at the turn of their childhoods pose in front of the House of Lords with their hands intertwined in the shape of of an eagle.

Behind their backs, on the northern roof of the Gothic-style parliament, rises the famous Big Ben; a witness to the nonplussed gazes and unusual childhoods that these boys from the town of Kruma are living in search of a future in Britain.

To the British authorities, the four boys are part of a hundredfold larger community of unaccompanied asylum-seekers from Albania who, after reaching the land of opportunity with help from human traffickers, risk once again getting caught in their net as a cheap labor force in the black market.

“If my son wanted to, I’d tell him to go.”

About 2,500 kilometers east, in the northeastern Albanian town of Kruma, the lone children of London are the only inspiration for hundreds of others.

“If my son wanted to, I’d tell him to go,” said Flamur Dauti abruptly, giving a quick glance to his son, a ten-year-old who can barely carry his heavy schoolbag with his hands.

“I returned here because that’s the situation I was in back then.”

Dauti, an English teacher and the principal at Skenderbeu Gymnasium in Has, explained that youth emigrate due to lack of opportunities in their homeland, in search for a better future.

According to him, the gymnasium of over 700 students has not seen many leave because the emigration laws favor younger children.

During 1998-99, the area of Has experienced the largest wave of emigration to

Albanian children with british policemen in London. Photo:Facebook

Great Britain, when its proximity to Kosovo at the time of war gave the inhabitants of this side of the Pashtrik mountain an opportunity to assume a Kosovar identity to escape poverty for a new life.

Almost two decades later, the second generation of emigrants from Has is mostly made up of unaccompanied children and adolescents, who thirst for a new identity sealed on a British passport.

Asylum-seeking children With fewer than 10 thousand inhabitants, the town of Kruma is the capital of the district of Has, yet the residents humorously say that “their largest municipality is in London.” With the hope of a prosperous life, they settled, one after the other, in Barking – one of the 10 worst neighborhoods according to a study published by the Independent.

Skenderbeu Gymnasium and the primary school across from it constitute the heart of the small town, where movement ceases after school hours as if with the touch of a button. During midday, the number of parked vehicles in the main avenue of the city exceeds that of apartment buildings, but movement is rare. The deserted streets and cafes are the only businesses that flourish with their single sex clientele: boys, men and tobacco smoke.

Data obtained by BIRN at the Regional Education Directorate of Kukes shows high school abandonment, mostly due to emigration. From 2013 to 2016, about 834 pupils from Kukes, Has and Tropoja abandoned their studies.

Fitor Ollomani, coordinator of the Education Directorate at the anti-trafficking center explained that this institution meets the parents of every minor who leaves school and verifies the data through field-

work.

“The parents informed us that their children left for England or other Western countries,” Ollomani said.

The British embassy in Tirana confirmed to BIRN that from this contingent, a group of more than 400 minors is currently under the institutional care of Great Britain.

“They arrive there through both legal and illegal ways, but remain in Great Britain illegally,” an embassy spokesperson said.

The Home Office of Great Britain reports that unaccompanied children from Albania are the third largest group in the list of asylum-seekers, following Afghanistan and Eritrea. As of March 2016, Albanian minors submitted 425 requests for asylum.

Unlike adults, unaccompanied minors have a higher chance of receiving documents; 73 per cent of applications in 2015 received a positive response on the first review according to the Home Office.

Despite this, child refugees pose an increasing concern for British authorities.

During a visit to the Kukes district in December, the British Ambassador to Albania, Duncan Norma, said that Albanian adolescents risk falling prey to organized crime after they turn 18. He also expressed his opinion that the best solution would be for them to return to their families.

But the solution offered by the ambassador has left Isa Rexha anxious for more than a year.

A former policeman discharged in 2014, 52-year-old Rexha, with his sturdy physique, slouched his shoulders and could barely get a word out when talking about his youngest son – an asylum seek-

er in Britain for more than a year and a half.

“My son left to seek a better life since we were not able to offer him a future here.

He lives with another family – an English mother who loves him a lot and cares for him well,” Rexha told BIRN. After turning 15, his son travelled with his uncle to France in October 2015, and then followed the footsteps of others who left before him to England. His parents know that he travelled alone from a train station in Paris to the border region with Britain.

In their apartment in Kruma, the parents explained how their son was thrown on top of other people in the trailer of a truck, and as soon as he reached Britain, he reported to authorities as an unaccompanied child.

For a year and a half, the boy went to high school, took English language courses, and played sports. The only concern, according to his parents, was the negative response he received from the immigration office.

The young boy is not the only one of Rexha’s sons who is trying to build a life outside of Albania. Six years earlier, his oldest son also emigrated. He covers the bulk of financial support for the family, as they do not have any income or funds for the education of the middle son in Tirana.

“This can only happen here – to have three boys and thank God that they are not in the house,” said Rexha with tears in his eyes, making him look like a gentle giant.

The minors’ contacts with human traffickers and the threats they are exposed to after leaving the social support scheme in Great Britain are known to the authorities of the Kukes police, who think that “their

February 2017

Four asylum-seeker children from Albania in front of British Parliament in London.

Isa Rexha and his wife in their home in Kruma.

Sami Gjoni explain how his son went to United Kingdom.

trafficking is a complex crime and hard to shed light onto.”

Perlat Vatoci, director of the district police, told BIRN that the complexity of these investigations lies with the fact that no one can be denied the right to travel within the Schengen area, if they are accompanied by parents or carrying a notarized declaration with parental authorization.

“For us as State Police, the illegality starts in France, where they pass the La Manche tunnel to England. Thus, a complex investigation is required,” Vatoci told BIRN. The investigations carried out by the police show that payments for human traffickers exceed five thousand pounds, but in most cases they are paid by their relatives in Britain, only after the minors arrive there.

The minors report to authorities with a well-rehearsed history as abandoned chil-

dren who escaped blood feuds or other problems in their country of origin.

“In conjunction with British authorities, we have verified the claims of minors in Britain and they turned out to be false.

They are not abandoned children, and the reasons for their emigration were economic,” Vatoci said.

Multiple consequences Emigration is the strongest pillar for the weak economy of Has – an area that historically sustained itself through agriculture, but today has difficulty finding a market for its products. In Has, a liter of milk costs only 35 Albanian lek (20 cents).

The few workplaces in the city are divided between public administration, while the wave of massive emigration has eroded the institutions’ capabilities to take in qualified specialists.

Kruma Mayor Adem Lala said that

most of the families that remain in Hasi survive through remittances.

The mayor said that emigrants come home with expensive cars, spend money treating others in cafes, and become a magnet for those left in the hometown.

“Even my son who is still in primary school tells me that he wants to go,” the mayor said.

Lala also spoke of his concerns about the long-term development of the area, and that emigration has made the people of Has lazy.

“We have serious problems with finding and employing professionals like engineers or topographers. We could not find workers for the city reconstruction project, so we hired them from Tirana,” he said.

Sami Gjoni, an established veterinarian, does not agree with the mayor because he thinks that the country does not offer a future for his six children.

His son, a distinguished student in his ninth grade class, travelled to Great Britain with a visa and did not return. Gjoni approves of his decision.

“He called me and said: ‘Father, I will not come back,’” Gjoni said. “I would be much more concerned if it weren’t for his uncle that takes care of him.”

With his small shop selling veterinary products and another house in Tirana, Gjoni’s economic situation is considered above average compared to many others in the area. He does not receive financial support from his son.

Gjoni nevertheless hopes that in this endeavor, his son will improve his language skills, get an education, experience a new culture and have an opportunity to build a better future for himself.

“My son dreamed of becoming a plumber, like his uncle, but now he wants to be an engineer. The day he starts school I will celebrate,” he said.

Broken hopes The illusions back home are often far from the reality experienced by most of the Albanian immigrants in Great Britain.

The opportunities to get proper documentation or earn an income are also limited.

Two young men who returned from London, who wanted to remain anonymous, told BIRN that they paid up to seven thousand pounds to achieve their dreams in Great Britain, but their hopes were not fulfilled.

Both travelled illegally to Britain, aided

by Indian and Pakistani traffickers, who, according to them, control the human trafficking routes. Both of them spent four years as immigrants, but neither was able to receive proper documentation.

One of the two young men, who is 30 years old now, described how he worked extended hours at a car wash for 50 pounds a day, without having the chance to learn English and integrate into the community.

The second, whose blonde hair was shaved almost to his scalp, said that he had better chances of getting documents because he left when he was a minor and attended a college in London. Despite this, his request for asylum was denied “due to negligence” and he came back to Kruma in 2011.

“There, you can appeal decisions up to 21 years and past that, if you find a good attorney you’ll succeed,” said one of the friends in a cafe in Kruma. “That’s how much I was destined to stay,” he added.

19

The men said that car washes were the primary workplace for illegal Albanians in Britain. Managed en masse by Albanians, who rent the businesses from Romanians, the car washes guarantee a daily wage of 40-50 pounds for immigrants, who first pay their travel debts and afterwards work for themselves.

Car washes, according to evidence gathered by BIRN, are also the first stop for minors who are refused asylum by the authorities.

“Not long after receiving a negative response, they directly get into illicit business,” explained one of the young men who returned.

Another front for exploitation and modern slavery is the construction business.

Children who disappear from the social system constitute an added security concern for British authorities. An investigation by BuzzFeed News, published in the summer of 2015 after requests for information were sent to 130 local authorities in England and Wales, shows that the number of Albanians that disappeared from the radars of social services doubled between 2014 and 2015.

British authorities fear that the minors from Albania risk becoming victims of work-related or sexual exploitation or recruitment by organized crime groups.

This concern is supported by periodic reports from the National Crime Agency: Albanians, both minors and adults, top the lists of people who are referred to as victims of modern slavery in the central and local authorities of Great Britain.

According to the National Referral Mechanism, a system for identifying victims of trafficking and slavery in Great Britain, 147 Albanians were identified from July to September 2016, among which 101 were adults and 46 were minors. Albanians are the second most reported group for different types of exploitation after Vietnamese people.

In Kruma, the evidence gathered by BIRN shows that such concern is exaggerated and part of efforts for Albanians to receive proper documents.

Being a small place where news spreads like wildfire, the residents insist that no one from the Has area has ever had problems in England, and that the lack of opportunities is abated by the codes of the tradition of support and help for one another.

The collective conscious nevertheless accepts passing minors through the hands of human traffickers multiple times, working extended hours–illicitly and without any assurance–and life amidst the risks of suburban ghettos as normal.

“There I learned not to trust anyone, because every dramatic event was used as an excuse to get asylum,” one of the young men who returned told BIRN. “Girls would report you for sexual harassment for nothing, while men would accuse you of aggression, because by shoving one another under the bus, they increased their own chances [to get asylum],” he said.

After the experiences in Great Britain, the youngster emigrated to Switzerland and France for a short time. Canada is his new objective. He said that he is not able to find himself in his hometown and does not see any other solution for himself, except to become a “certified emigrant.”

“You never stop trying,” he said with a thick accent. “I will never stop trying!”

20

February 2017

ANALYSIS

Election Interests Bind Albania’s Feuding Parties Together Despite the tensions between Albania’s two ruling Socialist parties, their coalition will likely survive, as each needs the other in order to win the upcoming election.

FATJONA MEJDINI | BIRN | TIRANA

A

number of heated verbal exchanges have rocked relations between the ruling Socialist Party of Albania, led by Prime Minister Edi Rama, and its partner in government, the Socialist Movement for Integration, LSI, led by Ilir Meta, raising question about the coalition’s survival. However, some analysts also believe that despite the recent tensions and verbal exchanges, the two parties will most likely remain in coalition and seek another governmental term.

On January 12, the now former LSI Justice minister, Ylli Manjani, told Top Channel TV about the problems the ruling coalition had been facing.

“Democracy [in Albania] requires deep intervention, in the electoral system, the free media and opposition. The opposition should be respected because it is not at fault for the country problems,” he added. He also blamed the ruling coalition for allowing Albania to become the European centre of cannabis production and trading.

In an interview for Ora News on January 27, Lefter Koka, the LSI minister of Environment, reiterated those accusations, accusing Rama’s Socialists of not being fair with the LSI. He accused some Socialist mayors of collaborating with local police against LSI people, considering the latter the real of opposition to the Socialists.

Angered by the verbal assault from his coalition partner, Rama on January 30 dismissed Manjani from his ministry and asked the LSI to propose a replacement.

The move caused further bitterness between two parties, while Manjani used another press conference to accuse Rama and his ministers of corruption and misdeeds.

He also said he had developed a hostile relationship with Rama and the government after declaring that the army needed to intervene to cleanse the territory of cannabis cultivation.

“I feel honored to be removed ... I cannot take the responsibilities for the wide spread of cannabis in the country and for the support that businesses have made from these illegal activities,” he said.

In line with their usual media strategy, the Socialists and Rama have remained mostly silent about the LSI’s accusations.

Rama himself did not respond to any of the ex-minister’s accusations and did not even publicly speak about Manjani’s removal as a minister.

His office later sent the formal reason for the minister’s dismissal, saying it was intended to improve “the quality of the government and the better coordination of its work with parliament and other stakehold-

ers in moving forward the judicial reform”.

Afrim Krasniqi, director of the Albanian Institute for Political Studies, told BIRN that the current ruling coalition had little in common with the joint platform built on common principles that the two parties established almost four years ago.

“The two parties are investing more in delegating responsibilities for the government’s mistakes and misdeeds to each other than in giving vitality, dignity, and seriousness to the coalition,” he said.

Surprise coalition of unlikely allies Rama and Meta shocked the Albanian public when they established their surprising new-old pact almost four years ago.

Once former allies, they had became harsh adversaries during the time when Meta’s LSI was a part of the former center-right government of Sali Berisha.

However, as the June 2013 elections drew near, the two parties decided to become allies again, so that they could jointly defeat Berisha and take control of Albania.

The agreement between the two parties was signed in the city of Shkodra on April 1, 2013, which is why representatives of these parties usually refer to it as the “Shkodra pact”. Within their agreement, Rama and Meta signed a document of 15 points, which was supposed to serve as the political and ideological basis for this alliance, underlining their joint interest in mutual respect, transparency and good governance.

“We are going to have a new approach in parliament and the government. We will together create an ethical code in order to

The move caused further bitterness between two parties, while Manjani used another press conference to accuse Rama and his ministers of corruption and misdeeds.

He also said he had developed a hostile relationship with Rama and the government after declaring that the army needed to intervene to cleanse the territory of cannabis cultivation. express our great respect for public opinion and increase transparency to a level unseen before,” Point 4 of the declaration reads. The pact was fruitful, and so Rama duly became Prime Minister while Meta was made chairman or speaker of parliament. In the cabinet, the Socialists took 14 ministerial positions and LSI, five.

But four years in government have taken their toll on relations between the newold coalition partners, and both parties now seem to be wondering whether to renew the deal and run in the June 18 elections together, or try their luck on their own.

War between parties is a phony conflict Most experts say that the two party leaders are obsessed with political calculations in the run-up to the June elections, and as a result are ignoring the growing tensions

Edi Rama and Ilir Meta in Parliament.

between the two parties as well as their former driving principles.

Andi Bushati, a political analyst, and publisher of Lapsi portal told BIRN that Rama is really not concerned about the LSI’s accusations.

“Rama is using the strategy: ‘the dogs bark and the caravans move on,’” he said, adding that Rama sees the LSI as “dogs that just bark - but don’t bite.”

Asked by journalists on Tuesday how serious his ministers were about their accusations about the Socialists, Meta merely said: “Every accusation should follow the path of justice”.

So far, however, none of the LSI ministers has filed any legal actions against their coalition partners.

Bushati believes that while the accusations exchanged between the two parties would be enough to break any other coalition, it will not rupture the one between the Socialists and LSI. “These two parties are deemed to coexist,” Bushati said, adding that this is despite their “big divergences” on a number of issues.

The reason for this continued cooperation, according to Bushati, is that each depends on the other when it comes to victory in the election.

“The Socialists at any price need another big ally within their coalition in order to have a smooth government after the June elections,” he said of Socialists, adding that the LSI also cannot opt out of the coalition if it wants to remain in government.

February 2017

21

NEWS

Albanian Opposition Erect Tent to Press Election Demands Ahead of elections due in June, opposition supporters have started an ongoing protest in a tent in front of the Prime Minister’s office, boycotting parliament and pressing their demand for the formation of a technical government to supervise the elections.

FATJONA MEJDINI | BIRN | TIRANA

A

lbania’s main opposition parties led by the Democratic Party demanded the formation of a technical government that would then ensure a new free and fair election on June 18. In the meantime, the Democrats announced a complete boycott of parliament until their demand is fulfilled.

Democratic Party leader Lulzim Basha, while commemorating the 26th anniversary of the mass protests that toppled Albania’s communist dictatorship, said they would continue their protest indefinitely.

“We are here to continue the path toward modern democracy that was opened 26 years ago by the Albanian people. We are here today to tell Edi Rama to go. We want a technical government that will bring free and fair elections,” Basha said on Monday.

Following a major anti-government protest on Saturday, the opposition has started an ongoing protest, erecting a big tent in the main boulevard of Tirana in

Democratic Party leader Lulzim Basha during the protest of 16 February. Photo:Ivana Dervishi

front of the Prime Minister’s office, vowing not to vacate the tent until Edi Rama has resigned. Inside the tent, opposition representatives passed the time on Mon-

day by listening to political speeches, singing and playing cards and chess.

On Sunday, during his weekly online conversation with citizens on Facebook,

Rama said that he would resign in time but only in order to seek another term in government.

“I respect everybody who has participated in the protest and who didn’t vote for us but we cannot take a single step back when it comes to our duty of building a modern state in the fulfillment of the mandate that we got from the citizens ... [and] we are going to ask to them for another mandate,” Rama said.

He also said that while the ruling centre-left parties were dedicated to organizing a free and fair election, it was the opposition parties that boycotted parliament’s ad hoc commission on electoral reform some weeks ago.

Rama said he also considered the protest an attempt by the opposition to block the important judicial reform process and so save their favourite judges and prosecutors from the vetting process.

Representatives of the opposition have also asked the junior party in Rama’s government, the Socialist Movement for Integration, LSI, to abandon the coalition and to support the demand for a technical government.

Albania Opposition Ignores EU Call to End Protests The opposition Democratic Party is continuing its street protests despite appeals from top EU officials to end its boycott of parliament and work with the government on completion of key judicial reforms.

FATJONA MEJDINI | BIRN | TIRANA

A

lbania’s Democratic Party-led opposition on Thursday started a sixth day of street protests against the centre-left government of Edi Rama, calling on the government to step down so that a “technical” government can be formed to lead the country into free and fair elections.

This was despite the European Union Enlargement Commissioner making clear that Brussels does not support protests on the street and wants the issue of free and fair elections solved in parliament.

Commissioner Johannes Hahn on Wednesday said he regretted the parliamentary boycott announced by the opposition. “The political debate should not take place outside but inside parliament.

Cooperation of government and opposition is crucial for the country’s ambition to join the European Union,” Hahn said.

Hahn also said that at a time when important judicial reforms are taking place in Albania, the opposition has to play an active role in their implementation.

“It is of utmost importance to maintain

parliamentary continuity in a time where substantial reforms are on the agenda of the parliament, such as the setting up of the vetting bodies in the framework of the justice reform,” he said.

The Rapporteur on Albania in the European Parliament, Knut Fleckenstein,

took the same standpoint on Wednesday at a press conference in Tirana.

“I ask my colleagues and friends in the Democratic Party to continue to do what they believe is important, but I call on them to return to their job. This is not just my stand but is also that of Commission-

er Hahn, of the [EU] High Representative [Federica] Mogherini, of all of us,” he said.

Like Hahn, Fleckenstein urged the political parties to work together on the judicial reform, which the EU sees as a priority before opening accession talks with Albania. “We have had a tough battle over the judicial reform, so I ask my colleagues in the PD [the Democrats]: don’t give me the impression that you have misused it.

The minimum that I ask from you is to return and work in the parliamentary commissions [on the reform],” he said.

Despite the appeals from the EU, the Democratic Party leader Lulzim Basha on Wednesday said that opposition MPs would gather in a protest tent erected in Tirana on Thursday and speak there instead of in parliament.

During a meeting with students in the tent on Wednesday evening, Basha sent a defiant message.

“I ask you to not accept anything less than the European model for things. What is good for Europe is also good for Albanians; what is not good for Europe, it should be the same here as well,” he told the students.

22

February 2017

INVESTIGATION

Hiding in Plain Sight - Kosovo’s Protected Witnesses A new court faces old problems in protecting witnesses to a dark chapter in Kosovo’s fight for freedom.

SERBEZE HAXHIAJ | BIRN | PRISTINA, PALERMO

H

alil opened the metal door and instinctively placed his right hand on the Austrian-made Glock pistol in a holster on his belt. A camera kept watch above the entrance to the house, which was set back from the road. The precautions have become ritual. Seventeen years have passed since Halil (not his real name) says he was detained and tortured by Kosovo Albanian guerrillas in a secret prison in the mountains of northern Albania. A Kosovo Albanian, Halil’s crime had been to support the guerrillas’ rivals for post-war power. BIRN cannot identify Halil by his real name or describe his appearance or whereabouts for the sake of his security, other than to say that he lives in his native Kosovo in the midst of those who would have him silenced. Within months, he expects to take the stand against his torturers as part of a potentially explosive bid to shed light on the darker side of Kosovo’s fight for freedom from Serbian repression, a fight that won the decisive backing of NATO bombers in 1999. A newly-created court, based in the Netherlands, is expected to issue its first indictments within weeks or months. The court’s success will rest on Halil and other Kosovo Albanians ready to testify against politically powerful former guerrillas, heroes to many of their kin. The stakes are high, both for Kosovo’s stability and its consolidation as an independent state, and for the witnesses who have come forward. Others before them have paid with their lives, victims of the kind of systematic intimidation that has dogged efforts to bring to justice those guerrillas suspected of war crimes. “They tortured and killed us,” Halil said. “I live to bear witness.”

The court, which is funded by the European Union, declined to provide any details for this story of the kind of measures it is taking to ensure the safety of witnesses, saying only that work was under way “with everyone making sure that adequate measures are in place to protect witnesses before, during, and after the trial”. Clint Williamson, the American investigator whose preliminary probe provided the basis for the court, warned in 2014 of “ongoing” efforts to undermine his work through interference with witnesses. But indictments, he said, would follow. Due to the time that has elapsed and the paucity of material evidence, prosecutors will rely heavily on eyewitnesses. Many are believed to have already relocated outside of Kosovo and some will have been given new identities. But others, like

Halil, refuse to leave. “It’s difficult to hide in Kosovo,” said Robert Dean, a former senior prosecutor with the United Nations mission that took over the running of Kosovo after the 1998-99 war. But, he reasoned, “I don’t think they would agree to go forward with this chamber unless they had the mechanisms in place [to protect witnesses].”

‘Dark cloud over the country’ The new court – known as the Specialist Chambers and Specialist Prosecutor’s Office – has been set up to try ex-KLA figures behind what Williamson described as a “campaign of persecution” against Serbs and Roma after Kosovo’s 1998-99 war, and the “extrajudicial killings, illegal detentions and inhumane treatment” of Kosovo Albanians deemed to be political rivals. Williamson was appointed by the EU to look into accusations made against the former guerrillas in an explosive 2010 report

by Council of Europe investigator Dick Marty, which included the claim that the KLA had removed organs from Serb detainees in northern Albania for sale abroad. The EU announced the creation of a special court to pursue Williamson’s findings and Kosovo, after much hand-wringing and anger, endorsed the move in a parliamentary vote in August 2015.

Williamson, however, warned that sabotage tactics were already under way. “As long as a few powerful people continue to thwart investigations into their own criminality, the people of Kosovo as a whole pay the price as this leaves a dark cloud over the country,” he said.

Halil has already testified twice in local trials of ex-guerrillas, brought by a European Union mission, EULEX, that took over the handling of sensitive war crimes and corruption cases in Kosovo when it declared independence from Serbia in 2008. He is under no illusion that his identity remains a secret. “They promised us that we will not be known,” he said of European prosecutors during the first trials.

“But I think they (the ex-KLA) know us well.”

Halil’s protection amounts to the Glock pistol, a bullet-proof vest and self-imposed restrictions on his movement. He said he was offered relocation outside of Kosovo, but declined. “I am not young. I have children with their families here. We are a big family and can’t all move,” he said.

Investigation shrouded in secrecy Halil’s family was targeted by the KLA for its affiliation with the party of Ibrahim Rugova, who led a decade of passive resistance to Serbian rule only to be eclipsed by the guer-

rilla fighters in the late 1990s. Political assassinations, detention camps and a wave of revenge attacks on Serbs and Roma after the war left a stain on the guerrilla insurgency, which had won the support of Western powers as they tried together to halt the expulsion and massacre of Kosovo Albanian civilians by forces under late Serbian strongman Slobodan Milosevic. The guerrillas took political power after the war, and critics say that for a number of years Kosovo’s Western backers shied away from holding them to account in the interests of stability. More recently, several trials held in Kosovo have convicted a number of guerrillas, but the process has long been hampered by the nature of Kosovo’s close-knit society of 1.8 million people, where testifying against KLA fighters is seen by many as treason. In a country barely half the size of Wales, the former guerrillas hold sway in politics and the security structures. Witnesses against the ex-KLA “are at risk and are in really serious danger”, said Natasa Kandic, founder of the Belgrade-based Humanitarian Law Centre and a dogged advocate for victims of war crimes in Kosovo and elsewhere in the former Yugoslavia. Kandic, however, said she saw cause for optimism. “There are some expectations that it will be different,” she said of the new court, speaking in English. Kandic said the investigative work of the new court had been “very secret until the end”. “Nobody succeeded in discovering who would be accused, who are the defendants, the witnesses.” “It is important to see that people are safe,” Kandic said. “If witnesses are not safe, it will produce the feeling in Kosovo that nobody is free to… speak out.”

Stefan Trechsel, a Swiss judge who took part in the trial of Milosevic in The Hague, said it was of vital importance that the list of witnesses remained secret. “That is a task, of course, for the investigating authorities in the first place. They will be on the terrain, they will have to speak to many, many people and they must do this in a way that does not show whom they regard as witnesses and whom they do not regard as witnesses.”

Years spent in hiding The past is littered with lessons.

In March 2011, this reporter interviewed a former KLA prison guard who was due to

testify later that year in the trial of 10 former KLA fighters, including Fatmir Limaj, an ex-guerrilla commander, former government minister and then close confidant of Hashim Thaci, Kosovo’s current president. The 10 (Limaj, Nexhmi Krasniqi, Naser Krasniqi, Naser Shala, Behlul Limaj, Refki Mazreku, Sabit Shaba, Shaban Shala, Arben Krasniqi and Besim Shurdhaj) were accused of war crimes against civilians and prisoners of war at a KLA detention camp in the central Kosovo village of Klecka in 1999. The identity of the witness, Agim Zogaj, had been declared secret by European prosecutors and he was known only as Witness X. Six months after the interview, however, Zogaj was found hanging from a tree in a park in the western German city of Duisburg, a month before the so-called Klecka trial was due to start. German authorities ruled the death suicide, but Zogaj’s family maintains he was killed. The contents of the interview are being published in this article for the first time, and shed light on the stress endured by such witnesses, the bargaining that goes on and the weight of ‘honour’ within Albanian society.

Zogaj spoke of years spent in hiding, of attempts on his life, attempted bribery and of pressure from associates of Limaj for him not to testify. Zogaj said he had been offered, by people close to Limaj, 50,000-60,000 euros to withdraw from the case but that if money was the solution he would seek 600,000 instead to compensate for the years of distress caused to his family. In another instance, he said he was offered a monthly payment of 500 euros and told to open a bank account in his wife’s name, which he did.

But in both cases he said he received nothing. The father of his daughter’s husband put pressure on him to withdraw, Zogaj said.

“They have been using him as a tool, so that he can be involved instead of them,” he said.

Eventually, Zogaj said he had sought a meeting with Limaj, in the presence of close relatives, in order to ‘reconcile’ and lay the matter to rest. He said it took place in the village of Lladrovc, close to Klecka, on March 2, 2011, two days before the interview. Limaj, however, refused to stand to shake his hand, Zogaj said, arguing he had done nothing wrong to the Zogaj family. At the time of the

February 2017

The son of Fatime Selimaj was killed in 2003. Photo: Serbeze Haxhiaj

interview, Zogaj was unsure whether to testify and was unclear over the extent to which he had the protection of EULEX. He was considering leaving Kosovo but that he had turned down an offer by EULEX to move him to Bulgaria.

“Neither our own police nor EULEX can guarantee for me. I am with God only, just with God,” he said. “I hope that my blood will be the last that is spilled.” Zogaj had kept a diary of his time in the detention camp that was central to the prosecution case. But after his death, judges ruled his evidence inadmissible and Limaj and his co-defendants were acquitted. In late 2012, the decision on the diary was reversed and a retrial ordered. In September 2013, all 10 were again acquitted, with the presiding judge declaring Zogaj’s evidence inconsistent, contradictory and “wholly unreliable”.

Limaj, at the time a senior member of Thaci’s ruling Democratic Party of Kosovo (PDK), had already been acquitted in 2005 of crimes against humanity and violations of the laws or customs of war by the UN war crimes court in The Hague over the mistreatment, torture and murder of Serbs and Albanians at another KLA detention camp. Co-defendant Isak Musliu was also acquitted, while a third accused, Haradin Bala, was convicted and sentenced to 13 years in jail. Zogaj said he had first been approached by Hague investigators in connection with their pursuit of Limaj and that was when his ordeal began. In the end he was not called to testify in that trial. Limaj returned to a hero’s welcome, but in October last year he was charged with war crimes again, this time by Kosovo’s own Special Prosecution, over the killing of two Kosovo Albanian civilians in 1998. Relatives of one of the victims have spoken publicly about what they know of the killing. His lawyer said the charges were unfounded. The trial began in January this year.

BIRN submitted questions to Limaj via his party cabinet regarding Zogaj’s account.

Endrit Shala, Limaj’s chief of staff, replied: “As you are aware as you (BIRN) have monitored the entire process, the court has treated all the evidence presented to the prosecution and ruled them admissible in court as well as other evidence presented in this case

(including the testimonies of Witness X), and based on all these proofs and evidence after treating them, the court ruled that Mr. Limaj is innocent. “I would like to remind you that for the Kleqka (Klecka) trial, Limaj has been declared innocent twice by EULEX judges of the Basic Court and EULEX judges of the Court of Appeals.” “I would also like to emphasise that there were no allegations presented in front of the court during this trial about any interference or influence of the witnesses, as if such allegations were made, the court and the prosecution would react.” EULEX has repeatedly declined to discuss Zogaj’s death or whether he was under its protection at the time. A spokeswoman declined to discuss the issue of witness protection. “The mission cannot discuss the functioning or security issues related to the protection of its witnesses,” the spokeswoman said.

Identity change Both Zogaj and Halil epitomise the challenge of protecting witnesses in Kosovo, where identities rarely remain secret and the ties of family and home are so tight that the rigours of a full witness protection programme, possibly including a change of identity, often prove too much. Trechsel, the Swiss judge in the Milosevic trial, compared changing identity to “civil death”. “Practically all relations are severed, and it is of a doubtful degree of security because those who are after those persons often find out, despite all measures of secrecy,” he said. Kamudoni Nyasulu, a former UN prosecutor, said that during his time in Kosovo between 2001 and 2003 he knew of only one Kosovar witness who accepted the conditions of full protection. “The one man that I recall going into protection broke the rules within months,” he told BIRN by email from his native Malawi. “The extended family ties are too strong for a Kosovar [an ethnic Albanian] to keep a man incommunicado for any extended period.”

BIRN interviewed family members of two witnesses who have been relocated out of Kosovo ahead of the new court’s start. They said that new identities are among the options being offered. It is believed that many of the new court’s witnesses are already outside of Kosovo, either having already emigrated or

having been relocated for the purposes of the court. All have the option of having their faces and voices distorted when they come to give evidence. But none will enjoy total anonymity, given that defendants have the right to know who is testifying against them and to prepare a cross-examination with their defence counsel. “Therefore, it is impossible to have completely anonymous witnesses,” said Frank Hopfel, an Austrian judge who also worked at the UN tribunal in The Hague.

“We cannot have anonymous witnesses, but only distortion of face and voice towards the public and the possibility to use [written] witness statements.”

Italian model Witnesses elsewhere in Europe have complained of the price they have to pay in terms of the restrictions of a protection programme.

“Often we don’t know which is the more dangerous enemy – the mafia or the state bureaucracy,” said Sicilian Ignazio Cutro, who testified against the Italian mafia and now heads an association of protected witnesses. Cutro has bodyguards, but can make public appearances. A beefy man with greying hair at the temples, Cutro said the red tape and restrictions involved in being a protected witness were suffocating. Twice he cancelled interviews with this reporter because of security concerns voiced by his bodyguards.

“I choose to remain in my land, because I am convinced that it should be the mobsters who leave from here, not me,” he said.

“But one thing is certain – sooner or later the state will forget us… unlike the mobsters, who do not forget.” Italian High Prosecutor Maurizio De Lucia, however, is proud of the state’s achievements in protecting witnesses and tackling the Sicilian Cosa Nostra. He spoke to BIRN in his office at the Court of Palermo, in the week that marked the 24th anniversary of the mafia murder of Giovanni Falcone, the respected Palermo prosecutor whose death galvanised the anti-mafia movement. Italy threw money and men at the fight, going after in particular the mafia heads in an effort to disrupt their organisation. While the mafia remains a potent force, the country has come a long way from the blood-soaked eighties and nineties. “In 25 years, no witness has been murdered,” said De Lucia. One of a number of officials involved in selecting witnesses for official protection, De Lucia said Kosovo would do well to follow the Italian model by which the work of protecting witnesses and gathering testimony is split between two distinct administrative bodies. “An administrative authority should take care of the security of the witnesses, if possible, one that is neutral,” he said. Protection involves relocation, new identities, physical and financial security. It has an operating budget of 40 million euros per year. The European Council in June 2016 approved a budget of 29.1 million euros for the running of the new Kosovo court up to June 2017.

Procedural issues In an interview with BIRN in November, the new court’s chief prosecutor, American David Schwendiman, said witness protection was a “big challenge”. Declining to discuss specifics, he said: “Protecting those who we estimate are vulnerable or who become vulnerable because of participation in this process is absolutely vital. I have the authority to do that, I got assurances of the assistance to help me do that”. One issue he will want to overcome is the legal confusion that marred previous efforts, experts say. Local war crimes cases brought first by the UN mission, UNMIK, and then EULEX were plagued by problems of intimidation. The cases were tried by a mixture of local and foreign prosecutors and judges, working according to a legal framework that was partly a hangover of the Yugoslav era and partly imposed by the UN. Court rules were inconsistently applied, jeopardising witnesses, while foreign staff members sometimes did not stay long enough to get to grips with Kosovo’s specific environ-

23

ment and the dangers witnesses faced. In one instance, Nyasulu, the former UN prosecutor in Kosovo, said a case he was involved in was split into two, meaning one group of suspects was tried first and another immediately after.

The witnesses were the same. “Obviously this heightened the danger against the witnesses and myself,” he said. “I was living in a military… barracks to augment my security 24 hours. The witnesses were in their homes.”

In another case, under EULEX, a protected witness told BIRN that his identity was leaked, he believes by the defendant or the defendant’s lawyers. He was relocated outside of Kosovo, but said relatives who stayed behind became the target of intimidation. A relative eventually took the stand to dispute the man’s evidence. “I did it for the sake of those who are alive,” the relative, who cannot be identified, told BIRN. Dean, the former prosecutor who worked both under UNMIK and EULEX between 2005 and 2009 and also served as head of UNMIK’s justice department, said: “The consistent application of the law was a big obstacle for everybody.”

Speaking of the new court, he said: “I know that they will certainly address those issues and I think that the procedural law as they develop it for the special chamber will take into consideration how to deal with that.”

Nevertheless, the court, which was established under Kosovo law, will have to rely to a degree on the cooperation of Kosovo’s government, which includes the main party to emerge from the KLA ranks, the PDK. “An essential element of mutual trust and good will between Kosovar institutions and the Specialist Chamber is necessarily assumed,” Dean said. Hopfel said the new court would have to make very clear to the government that “any interference with the administration of justice will be subject to sanctions”.

Courage Kosovo took over responsibility for war crimes cases in late 2014 and is in the process of developing a witness protection programme. Trust, however, is in short supply, said Besim Kelmendi, a prosecutor with Kosovo’s Special Prosecution. “Due to the political and historical context, and a tradition of not believing in justice, witnesses still do not believe in Kosovo courts,” Kelmendi told BIRN. “Under the Hague tribunal, UNMIK and EULEX, there were systematic failures in the protection of witnesses.”

BIRN wrote to the press office of the UN tribunal in The Hague about complaints regarding its system of witness protection but received no reply. BIRN also contacted Helena Vranov Schoorl, head of victim and witness support at the tribunal, who said that a study of witness experiences with the court suggested more should be done to develop and standardise support mechanisms.

An UNMIK spokesman also declined to discuss the mission’s record in witness protection.

Hopfel, the judge in the UN tribunal, said the new court’s options were limited and that much would come down to simple reassurance. “To strengthen their courage,” he said, “it is the only way.”

Halil, the witness BIRN spoke to, said that European investigators had told him to call them if he had the slightest concern. “I live from day to day,” he said. “Life with such limitations is hard.” In the valley, gunshots rang out, likely from a family celebration. Halil said he felt increasingly under threat. “I am afraid for my family, not for myself,” he said.

“They should be in graves,” he said of his tormentors. “Only then will we be equal.”

Serbeze Haxhiaj is a news editor at the public broadcaster Radio Television Kosovo. This article was produced as part of the Balkan Fellowship for Journalistic Excellence, supported by the ERSTE Foundation and Open Society Foundations, in cooperation with the Balkan Investigative Reporting Network.

24

February 2017

Neither of these elements is present now, and that is why Vucic is likely to win again, despite his general obnoxiousness. Until the opposition gets its act together, we’ll just have to bear with him. I’m afraid I’ll need a lot more Cabernet before this is over. In fact, I think I’ll start building a cellar.

Opinion

Why Vucic is Driving Me to Drink Serbian premier Aleksandar Vucic gave a rude and bad-tempered performance in a TV interview about his presidential bid, offering insults and lies instead of any positive vision for the future.

DEJAN ANASTASIJEVIC

I

pity my poor colleagues who work for daily newspapers or wire services and had to watch Prime Minister Aleksandar Vucic live on television on Tuesday night, and then write reports on his 90-minute rant. Having a more flexible deadline, I enjoyed the luxury of being able to read their reports and fortify myself with a glass of Cabernet before turning on the recorded version, so I could focus on his style.

I’m not going to dwell on the hard news aspects of the story, because you probably already know about them. Instead, I’ll try to pinpoint some of his psychological traits and explain why, despite his many faults, he will most likely win the presidential elections.

Watching our PM’s public appearances is a stressful affair. He rants and rambles.

He spills obvious lies. He keeps hurling insults at his opponents, the audience, and at any poor soul, friend or foe, which happens to be within range at the time.

In other words, if you could put him in the same room with Donald Trump, he could make the other guy look almost decent. Tuesday night was not different. He rudely deflected even the most obvious questions as if they were personal insults (“Will there be early parliamentary vote in April?”

“I’ve got so much more important stuff to do to even think about that.”).

He bragged about his working habits (“I get up at 5.30 every morning and work 20 hours a day. When do you wake up?”). He rambled about his new glasses (“I know they make me look ugly, but I see much better now”). And despite the fact that Serbia’s opposition was never weaker and fragmented, he described himself as a lone fighter against a united and powerful front of traitors and crooks, financed by Serbia’s worst enemies.

Just look at the show’s statistics (provided by the Novi Sad School of Journalism): out of 52 questions asked by the presenter, a meek lady whose primary role was to serve as a punchbag for his verbal assaults, Vucic allowed only seven without interrupting her and changing the subject; instead, he posed 27 questions to her. He complained 29 times about the alleged bias of the presenter, or the editorial policy of the television station, which is state-owned and religiously pro-government. He spoke for 75 minutes overall – she got less than 10.

Aleksandar Vucic. Photo:BETA

This kind of behaviour triggers a number of unpleasant feelings in the audience. First, there’s puzzlement (“Does he really think we’re that stupid to believe in what he just said?”); then, anger (“Yep. He thinks we’re all morons”); then, frustration (“How the hell this guy came to be our leader?”), and finally, panic (“We’re all doomed!”).

Underlying is all this is an overwhelming feeling of embarrassment, like watching a drunken family member urinating all over the table during dinner. I’m sure that even the PM’s most ardent supporters experienced at least some of these feelings during the Tuesday show. After all, the majority of Serbian voters are not morons, and dislike being treated as such. Also, unlike previous campaigns by Vucic and his Serbian Progressive Party (SNS), this one is predominantly negative. Judging by pro-government media, everyone wants a piece of Serbia: Kosovo Albanians, Croats, Bosniaks, NATO, George Soros, the mafia…and everyone who

In other words, if you could put him in the same room with Donald Trump, he could make the other guy look almost decent. Tuesday night was not different. He rudely deflected even the most obvious questions as if they were personal insults (“Will there be early parliamentary vote in April?” “I’ve got so much more important stuff to do to even think about that.”). dares criticise Vucic is their paid agent and traitor. Every morning, a new conspiracy is revealed, and then promptly replaced by a new one the very next day. The rumour is that Vucic personally picks the tabloid headlines each night. This is strange, because the three previous SNS campaigns were mostly positive, filled with promises of prosperity

and stability, and Vucic won every time, despite failing to deliver on most of the issues.

Even Slobodan Milosevic, who led Serbia through 13 years of war and misery, always promised voters a better life – and kept on winning. The only exception was his year 2000 presidential campaign, which was negative, and in many ways similar to the one Vucic is running now. He lost that one.

Vucic, of course, is not Milosevic, although the ghost of the late strongman often lingers above his shoulder. Also, in the year 2000, Serbia had a small, but vocal network of independent media, and a unified opposition front, supported politically and financially by the West. Neither of these elements is present now, and that is why Vucic is likely to win again, despite his general obnoxiousness. Until the opposition gets its act together, we’ll just have to bear with him. I’m afraid I’ll need a lot more Cabernet before this is over. In fact, I think I’ll start building a cellar.

February 2017

Analysis

25

The similarities between the radical populist policies of the new US president and the Republika Srpska president do not bode well for US, the RS or the world.

Trump and Dodik, Two Chips off the Same Block MAJA GARACA DJURDJEVIC

F

ollowing the inauguration of the new US President, Donald Trump, I have taken a deep interest in US politics in an effort to try and understand what on earth happened in the US presidential elections.

I love the Obamas. I must admit that I did not follow Barack’s politics regularly. My love is probably based on Michelle’s guest appearances on US talk shows, which she rocked!

I mean, the First Lady of America dancing to Bruno Mars on Ellen! Getting back to the topic, for me, America represented a country of forward-looking, modern people. I am aware of its vastness and the diversity of its population, but overall I thought America was OK. However, following the latest election I was left open-mouthed, flabbergasted, and in deep shock.

I laughed throughout the entire Trump inauguration (the first US Presidential inauguration I ever watched), aired live on local TV. Although aware I was watching a charade, I couldn’t peel my eyes from the screen.

So many things flowed through my head, but one question dominated: “How on earth did this man win the Presidency?” I am not going to go into specifics about his opponent, or all that was wrong about his campaign; rather I’d like to draw a parallel between the last elections I voted in, in Bosnia’s Serb-dominated entity, Republika Srpska, and the US presidential race. Don’t laugh yet. Hear me out first. And note that Trump is very popular in the RS, among Dodik voters mainly. As I headed to the polls in 2014, I felt that no matter for whom I voted, I would be spitting in my own face, betraying my own intellect and everything I had previously stood for. On paper, I faced two options for the post of RS President: Ognjen Tadic, from the Serbian Democratic Party, SDS, and the SNSD leader, Dodik. The SDS, although arguably reformed, was founded by the Bosnian Serb wartime leader Radovan Karadzic in 1990 the man who was recently found guilty of committing genocide in Srebrenica and a man I personally hold responsible for the horrendous acts that transpired in the 1990s. During the election campaign, the SDS was firing firm and just shots at the SNSD policies, promising to offer broad alternatives and calling out their leader, Dodik, for his illegal acts. The party was seen by some as a means to topple the SNSD, which

had ruled for a decade. However, the SDS made a crucial mistake and, just like the SNSD, continued the nationalist rhetoric of the 1990s. The entity’s ailing economic performance, again, took a backseat as the RS’s political “titans” clashed over who best protects Serb interests. They both forgot about the minorities, the Croats and Bosniaks living in the RS, and people like me who choose not to align themselves with any of Bosnia’s nationalist groups.

Opposite to Tadic and his party stood Dodik and the SNSD who, to me, represent everything that is wrong with this entity.

Here you have a foul-mouthed, egocentric, ignorant, Serb supremacist. A man who can’t communicate his thoughts without resorting to dirty language, a man I often think lives in a parallel universe, devoid of reason, intellect, compassion and good manners.

Here is an example of the way the man thinks: while the RS scrambles to collect money to cover holes in the budget, pay pensions and service its obligations; while thousands of people struggle to live on a wage of just over 180 euros; while nearly half of the populace is in dire financial straits, he says that people live better in the RS than in Western countries! He says we are ungrateful wingers!

Shame! So, faced by an impossible situation, I voted for Tadic. Many Americans, although opposed to the politics of the Clintons, voted for Hillary, having judged she was less harmful. I went with the same logic. But, Dodik and Trump triumphed. Why? First we’ll deal with my local chief. Dodik won because people from small towns see him as their saviour, because he concreted their street and in doing so fulfilled his last election promise…

Because he, the big Serb leader, will protect them from the evil others by building a wall between the RS and the Croat-Bosniak Federation entity, and between the RS and its Western foes (this includes Croatia), while promising to edge them closer to their big brother Serbia and mother Russia…

Sound familiar?

Unlike Dodik, Trump was a newcomer to the political arena. But, like Dodik, he recognised that national pride is brewing, that white supremacism is at an all-time high, that inland, small town folk are fed up with immi-

grants, and imported goods…

Trump realised that isolation was the trend of the day.

Yes, it wasn’t just rednecks and their equivalents in the RS that put the tyrannical duo in power; it was also educated young people. I can’t provide an explanation for this.

However, I believe that Trump’s and Dodik’s personas were not responsible for these votes.

As I mentioned earlier, when faced by a dilemma, people tend to choose what they perceive to be a lesser evil. For them, Trump and Dodik seemed the only viable options among the given candidates.

Furthermore, many voted for the two tall, erratic men based on what I see as a selfish reason - the hope of securing employment.

Why selfish? Because much more is at stake when electing a leader than personal gain. Trump promised to create jobs. He promised to bring jobs back to America. Dodik, on the other hand, is always boasting of increased investment, which creates new jobs.In 2015, he went so far to say that RS has a surplus of jobs on offer, but people refuse to work!

Based on the math, Dodik is engaging in empty talk, as usual. As for Trump, we have yet to see.

Voters and votes aside, Trump and Dodik have similar approaches to politics. Both are populists - an “elite class” trampling on the rights of the people.

Both are more concerned with their popularity, their egos, than with the jobs they were elected to do.

In their world, myth trumps logic and math.

We saw Trump’s remarks on his inaugural crowd. Dodik is the same when it comes to judging his own popularity. In short, both men are prone to making up numbers.

Both see themselves as leaders of movements. The people they are moving are their priority, the rest are just, well, not important.

Trump is launching an investigation into voter fraud in the states he did not win, while Dodik is putting together a black book of all of his opponents.

Both need to believe they have the support of the masses.

They are fighting to make America and the RS great again, so they think. They make

up “facts” to convince themselves and their followers that their cause is just.

They crave admiration; it is in their core as people and as politicians.

Both are loudmouthed bullies. Both have launched wars with the media. Trump’s attacks on the media have been termed authoritarian. Dodik, on the other hand, has long been known for his dictatorial attitude.

“The press should keep its mouth shut”, Trump’s top aide said this week. Just a few days earlier, the European Federation of Journalists condemned Dodik for denying a local broadcaster access to a press conference. But this is not all; Dodik frequently uses the “F” word when communicating with journalists.

Both interpret the constitution in their own way - that is, if either has actually read it. They believe themselves to be all mighty rulers, representatives of gods perhaps, able to do everything and anything they please.

They live in their own reality and wage wars with anyone not part of their realm.

Trump is much liked in the RS. Dodik’s followers probably see his image in Trump.

Students went so far to send him inaugural gifts, wishing him a successful presidency. Dodik boasted of receiving an official invitation to his inauguration, but was refused a US visa (it turned out to be an invite to a private ball). His wife and the Prime Minister of RS travelled to Washington on taxpayers’ money, claiming Trump had invited them to attend, but photos released by the media revealed that in fact they stood in a section where attendance was paid for.

Dodik is hoping for a better deal from US foreign policy under Trump, though it is doubtful Trump could find the RS on a map.

The way things stand, Dodik will continue to reign over the RS. However, Trump’s future as the leader of the US is cloudy. People are reacting to his presidency, protesting, fighting to right a wrong.

In the RS, on the other hand, people are sipping beer while whinging that they have no money. They are leaving Bosnia to clean toilets and wash the backsides of old people, but God forbid any of them take to the streets and protest. In fact, most condemned the recent Women’s March.

In conclusion, America made a mistake.

They installed a tyrant; we continue to blindly re-elect ours.

26

February 2017

Amnesty Report Raps Balkans Countries for Rights Abuses Amnesty International’s new global report takes Balkan countries to task mainly for disrespecting the rights of minorities, migrants and journalists.

ELEANOR ROSE | BIRN |

F

reedom of expression, the rights of migrants and refugees to protection, and LGBTI rights remain frequently violated in Balkan countries, according to the latest report by the rights watchdog Amnesty International.

Amnesty’s overview, released on February 22, called the Balkans “a dangerous place for investigative journalists”, noting dozens of beatings of reporters, law cases against them and smear campaigns conducted by pro-government media outlets against independent voices.

Another theme in the human rights report was abuse of the rights of LGBTI people in the Balkans, where it said discrimination and stigmas persist.

Civil society groups documented dozens of cases of harassment of and physical attacks on LGBTI people in Bosnia, while the European Court of Human Rights ruled that Romania had failed to properly investigate an attack on Bucharest Pride back in 2006.

Meanwhile, the migrant crisis continued to see thousands detained in inadequate facilities in several Balkan countries. Migrants and refugees were also illegally pushed back from borders and denied access to proper protection.

Bosnia In Bosnia, new anti-discrimination laws were cited as a positive step. However, “growing nationalist rhetoric” surrounding last October’s elections, and the refusal of Republika Srpska entity authorities this year to honour a Constitutional Court ruling that said their January 9 holiday discriminated

against minorities, were all factors threatening human rights in the country according to the report.

Romania In Romania, the Roma minority suffered systematic discrimination, according to the report, including forced evictions.

It cited figures from the Centre for Advocacy and Human Rights and Centre for Resources for Public Participation showing that of 394 schools in 112 municipalities in northeast Romania, for example, 82 practised segregation of Roma children.

The report noted that the authorities had responded to the segregation investigation, however, by drafting a framework for preventing such practices in schools.

Bulgaria Bulgaria was chided for failing to respect rights of migrants crossing the country.

It failed to abide by proper procedures in dealing with a rising number of migrants and refugees arriving in the country, and did not address allegations of summary pushbacks and other abuses at the border.

“A climate of xenophobia and intolerance sharply intensified,” the report said.

Serbia Refugees and migrants also suffered while stranded in Serbia, said Amnesty, noting that they lacked access to protection and essential services.

Meanwhile, the report said pro-government media continued to smear government critics, while residents’ rights had been violated when 30 masked men demolished buildings to make way for the upcoming gov-

ernment-backed Belgrade Waterfront project. The report also noted that a legal case against Radomir Markovic, former head of state security, for the 1999 murder of journalist Slavko Curuvija, had stalled after a key witness failed to appear in court.

Croatia Political instability caused by two months of difficulties in forming a government and then the failure of Tihomir Oreskovic’s volatile ruling coalition in June was the backdrop for heightened nationalist rhetoric and hate speech in Croatia in 2016, according to the report. Hate speech against Serb minorities, migrants and refugees surged, it said, as civil society groups said they registered increased use by the media and public officials of the “fascist ideology” of the past.

Freedom of the press also took some knocks in 2016, according to Amnesty, noting that in March, the government ended the contracts of nearly 70 editors and journalists at public broadcaster Croatian Radio Television in “what was perceived as an attempt to influence its editorial policy”.

Albania Amnesty’s report on Albania focused on lack of progress in pursuing those responsible for the 1995 disappearance of Remzi

Hoxha, an ethnic Albanian from Macedonia.

“His fate and whereabouts remained unknown,” the report said.

It also cited concerns by the European Committee for the Prevention of Torture, CPT, over detention conditions in Albania, where it noted “numerous reports by detainees – including juveniles – of ill-treatment by police officers, in some cases amounting to torture”.

Macedonia Macedonia was also criticized for its part in the poor care of refugees taking the socalled “Balkan route” to the West, with migrants “routinely pushed back” at the border with Greece, or detained in poor facilities in Macedonia.

Meanwhile the special prosecutor appointed by parliament in September 2015 to investigate officials involved in the country’s wire-tapping scandal faced political obstacles and pressure in pursuing her work, according to the report.

Montenegro Election rights were one focus of the report’s comments about Montenegro, where polls that featured serious irregularities cemented the tenure in power of former PM Milo Djukanovic’s ruling coalition.

UK Officials Embarrassed by Albanian Convict’s Return Media revelations that a convicted murdered has returned to the UK to restart his car wash business there have caused red faces in government FATJONA MEJDINI | BIRN | TIRANA

M

edia revelations that a convicted killer from Albania is living in Leicester, central England, and running a lucrative car wash business have drawn angry protests from Conservative MPs and embarrassed Theresa May’s government, which claims to have adopted a “deport first, appeal later” to foreign criminals. Selami Cokaj was jailed for 20 years for murder in Albania in 1994 but escaped jail and fled to Britain in 1997

where he for years he posed under an alias as a refugee from Kosovo. His real identity was discovered in the town of Mansfield in 2006 and he was finally deported, after lodging numerous appeals, claiming he was a victim of mistaken identity, in 2009.

However, owing to the time that had elapsed since his original sentence, he was freed from jail in Albania in 2012.

MP Philip Davies told the UK’s Sun newspaper: “It’s quite extraordinary this man could ever have got back into the UK. It shows how weak our border controls are.” Albania’s Interpol chief, interviewed

British Prime minister, Theresa May

by the Express newspaper last year, said Albanian police had sent their UK counterparts the names of dozens of serious criminals they believe are hiding out in the UK and criticized British police and justice authorities for the slow pace of deportations of criminals wanted in Albania.

Albanians reportedly make up 10 per cent of the UK’s east European prison population. Officially, the UK is home to around 20,000 Albanians. But more are known to have entered, having claimed they were from Kosovo, fleeing the war in Yugoslavia.

February 2017

27

“It is very important to repeat that the International Monitoring Operation is going to conduct robust monitoring of the vetting process, but is not going to make executive decisions. All final decisions in this process will lie with the Albanian authorities,” Calavera told a press conference on February 8.

Genoveva Ruiz Calavera, the head of IMO

International Mission Monitors Vetting Of Albanian Judges A mission made up of EU and US legal experts will oversee the setting up of bodies that will vet around 800 Albanian justice officials to ensure they are competent and uncorrupt.

FATJONA MEJDINI | BIRN | TIRANA

A

team of senior experts in law from EU member countries and the United States called the International Monitoring Operation, IMO, has begun work overseeing the establishment of official bodies that will vet around 800 judges and prosecutors in Albania. The IMO, headed by the Genoveva Ruiz Calavera, director for the Western Balkans at the European Commission’s Directorate-General for Neighbourhood and Enlargement Negotiations, will also oversee the vetting process itself.

The IMO started the work on February 8 and over the next three weeks, it is expected to assess the files of around 190 candidates who have already applied to work for the vetting commission and its appeals board.

It will also come out with its own recommendations for people to serve on the two bodies. As made clear in the vetting law passed by parliament in August 2016, the IMO will monitor the process but not have the final say.

“It is very important to repeat that the International Monitoring Operation is going to conduct robust monitoring of the vetting process, but is not going to make executive decisions. All final

decisions in this process will lie with the Albanian authorities,” Calavera told a press conference on February 8.

However, the vetting law envisages that the IMO will compile a list of recommended candidates for the two bodies that will vet the justice officials and makes it very difficult for political parties to dismiss these recommendations.

The process of electing the members of the two bodies is expected to continue for the next two months, while the vetting process itself is expected to continue for some years.

“Once the vetting organs are formed, the second phase starts, and the

European Commission in cooperation with the United States of America will deploy a team of long-term international observers, again, senior and extremely qualified, who will monitor the entire vetting process,” Calavera said.

The law on vetting envisages the screening of around 800 judges and prosecutors in Albania to check on their professional ability, moral integrity and independence from organised crime, corruption and political officials.

This law is an important part of the judicial reform that was adopted in 2016, which is considered key to Albania’s progress towards EU membership.

Albania Moves War on Cannabis to Borders As the drug smuggling season begins, Albanian police are stepping up their observation of sea and land borders, over which criminals continuously try to transport tons of cannabis to Italy and Greece.

FATJONA MEJDINI | BIRN | TIRANA

I

n the first two months of 2017, police have prevented more than a dozen smuggler attempts to transport tons of cannabis into Italy or Greece, shifting their focus from a war against cannabis cultivation to a fight against its export. An official Albanian State Police source told BIRN on Friday that the fight against drug smuggling attempts is a top priority at this time of year.

“We have a high alert on this fight right now, starting with control of the sea line, ports, checkpoints and green border lines. We have intensified our permanent control measures, information gathering and our collaboration with our counterparts in neighboring countries,” the source said.

“Italian and Greek police have also undertaken their own investigations in attempts to discover those who ordered the loads,” they said. Local media reported at least 15 cases of drug seizures from January 1 with

Albanian border police confiscating tons of cannabis that smugglers tried to transport to Italy by motorboat or to Greece by car.

Police in Italy and Greece have additionally reported tens of other cases of cannabis loads being found in their ports, border checkpoints or inside their territories after passing the Albanian border. Over the last year, Albania reached record levels of can-

nabis cultivation. On October 8, state police told a joint conference alongside Italian police from the Guardia di Finanza that 2.5 million plants had been destroyed across Albania in the period. In 2013, the number of destroyed plants stood at 90,000. In 2014, the figure was 530,000 while in 2015 the number was 780,000.

However, police still believe that large

quantities of cannabis are being stored all over Albania, ready to be smuggled into neighboring EU countries. On January 1, state police announced that in collaboration with Italian police officers, they seized a motorboat in the Strait of Otranto carrying 400kg of cannabis. In the subsequent days and weeks, more cases emerged in which smugglers used different corners of the long sea line of Albania and checkpoints with Greece to transport tons of cannabis.

On Friday Greek border police discovered one ton of cannabis in a truck heading from Kakavije, southern Albania. The driver managed to flee. Across 2016, Albanian police spent around 5.7 million euros of their annual budget in the fight against cannabis cultivation. The fight against cannabis in Albania has become a heated political issue, with opposition politicians continuously alleging that the government tolerates drug lords and smuggling in exchange for support in the upcoming campaigning for general elections on June 18.

28

February 2017

INVESTIGATION

Croatia Profits from Syria’s Gruesome War Zagreb made record-breaking sales of aging ammunition and weapons to Saudi Arabia in 2016 - ignoring well-founded concerns that the stocks would be diverted to Syria.

LAWRENCE MARZOUK, IVAN ANGELOVSKI AND JELENA SVIRCIC | BIRN | ZAGREB, LONDON

C

roatia drastically increased its sales of Yugoslav and wartime era munitions to Saudi Arabia in 2016, despite warnings from human rights groups that deliveries are being illegally diverted to warzones, in breach of EU and international law.

In the first nine months of last year, Zagreb sold 83 million euros ($88 million) worth of ammunition and rocket or grenade launchers, Balkan Investigative Reporting Network, BIRN, and the Organized Crime and Corruption Reporting Project, OCCRP, can reveal. The figures from October to December have yet to be published.

Videos and images emerging from Syria provide convincing evidence of the presence of Croatian-made ammunition and weapons in the country.

Croatia was among the first countries to supply weapons to Syrian rebels, offloading munitions from its stockpiles in the winter of 2012.

The equipment was routed via Jordan - paid for by Saudi Arabia and coordinated by the CIA - along an arms pipeline worth more than one billion euros, funnelling weapons from Central and Eastern Europe.

Since those first deliveries were exposed, Croatia has done its best to keep details of this trade out of the headlines by removing key information, such as the final destination of exports, from official reports.

Reporters have, however, sidestepped the secrecy, using little-known UN trade data to discover that Croatia exported more than 2,600 tonnes of decades-old ammunition, deemed surplus to requirements by Zagreb’s armed forces, to Saudi Arabia’s high-tech army between February and September 2016.

Since December 2012 and the start of the Syrian war, Croatia exported 126 million euros ($134 million) of arms and ammunition to Saudi Arabia and 44 million euros ($47 million) to Jordan, according to UN’s Comtrade website which publishes detailed international statistics on the

trade in 99 different commodities, including munitions. Prior to this, trade was virtually nonexistent.

In total, Croatia has supplied more than 6,000 tonnes of ammunition for small arms and light weapons – which likely included bullets, mortars, rockets and grenades – to the Gulf kingdom alone.

This is the equivalent weight of 750 million AK-47 bullets.

Arms start flowing after 2012: A BIRN and OCCRP investigation published last July revealed that between 2012 and 2014, Croatia agreed export licences worth 302 million euros to Saudi Arabia, Jordan, Turkey and the United Arab Emirates, UAE, four key suppliers of the opposition in Syria. The figures, the latest available, are based largely on reports published by the European Commission.

UN trade data shows that prior to 2012, Croatia exported less than a million euros of ammunition a year, but this surged with the start of the Syrian civil war to 4.7 million euros ($5 million) in 2012; 30 million euros ($32 million) in 2013; 35 million euros ($37 million) in 2014; 6.6 million euros ($7 million) in 2015; and 77 million euros ($82 million) in 2016.

Croatia has no largescale active production of ammunitions and has imported relatively small quantities in previous years, indicating these exports originated from the Croatian Ministry of Defence’s large stockpiles dating back to the Yugoslav era and its war of secession in the early 90s.

Croatian arms expert Igor Tabak, who runs the defence and security web portal OBRIS, noted that Croatia had no current ammunition factories, so had to dip into its stockpiles for sales.

“It is quite likely that the exports come from old ammunition, possibly from the inventory of the former Yugoslavia and Eastern [Bloc] production,” he said.

Croatia has consistently refused to acknowledge that it is making a huge profit by liquidating its stocks on the battlefields of the Middle East, but documents published by a group called the Regional Ap-

A Caucasus based Islamist fighter holds up two Croatian made RBG-6s in Syria

proach to Stockpile Reduction show a major surge in sales from Zagreb’s stockpile which coincides with the start of Syrian civil war.

A series of documents submitted to the regional forum by the Croatian Ministry of Defence detail how Croatia’s armed forces sold at least 5,000 tonnes of surplus ammunition in 2013 and 2014 – the same quantity as in the preceding decade – from a stockpile of around 18,000 tonnes.

The surge in sales came immediately after Croatia offered its stockpiles of weapons to Washington for use in Syria and the start of a major airlift of weapons and ammunition to Jordan – an operation first reported by the New York Times in February 2013 and confirmed to BIRN and OCCRP by the former US Ambassa-

dor to Damascus, Robert Ford, in an interview last year.

Since 2012, all but a few hundred thousand dollars of ammunition sales have gone to Jordan or Saudi Arabia.

Shipments in February, June and September 2016 – the most valuable to date – accounted for 2,600 tonnes of bullets, mortar shells or rockets, worth 77 million euros ($82 million).

A further 122 tonnes of rocket or grenade launchers were transported in March and August 2016 to Saudi Arabia, according to the UN data on international trade. Croatia does produce small quantities of grenade launchers, but to date only Yugoslav-era and stockpiled weapons of this type have been seen in Syria.

A spokesman for the Ministry of Trade

February 2017

told BIRN and OCCRP that there had been no exports of rocket or grenade launchers to Saudi Arabia in 2016, but did not respond to further questions when BIRN and OCCRP provided official figures from the UN and Croatia’s Bureau of Statistics showing the contrary.

Falling into the wrong hands: Saudi Arabia’s military, one of the most expensively and best equipped in the world, is an unlikely final destination for these Croatian cast-offs. Arms experts have told BIRN and OCCRP that the likely end-users of such material are groups aligned to the Gulf kingdom in Syria or Yemen.

While experts have previously highlighted video and photographic evidence of Croatian-made RBG-6s grenade launchers and RAK-12s multiple-launch rocket systems in Syria, Croatian officials have disputed their origin, pointing out that similar weapons are produced elsewhere.

However, new analysis by BIRN and OCCRP of the social media profiles of brigades fighting in Syria, as well from online enthusiasts who monitor the spread of weapons, provide clear evidence that these weapons are Croatian-made.

Three images shared on twitter in 2015 and 2016 show grenade-launchers marked “RBG-6” in use or for sale in Syria. This specific model is made only in Croatia.

Two videos also show the First Army and the Noureddine Zanki movement, moderate, US-backed factions in Syria, using rocket launchers with “RAK” visible on its side, demonstrating their Croatian origin. Croatia was the only producer of RAK-12s. Other videos published in 2015 and 2016 by different factions also show Croatian-made rockets in use in Syr-

Croatia was among the first countries to supply weapons to Syrian rebels, offloading munitions from its stockpiles in the winter of 2012. The equipment was routed via Jordan paid for by Saudi Arabia and coordinated by the CIA - along an arms pipeline worth more than one billion euros, funnelling weapons from Central and Eastern Europe. ia. The markings on them reveal they were made in the mid-1990s, after Croatia seceded from Yugoslavia.

Mortar shells produced in Croatia in the 1990s have also been identified in large quantities on the Syrian battlefield based on the serial numbers visible from the social media posts.

Fresh supplies of ammunition apparently continue to arrive in Syria. Two videos of arms stashes captured by Syrian government troops from rebels, filmed in December 2016 by Russia Today, reveal unused Croatian-made mortar shells and rockets. These are likely to have been delivered in the preceding months given the need to constantly replenish stocks in a warzone.

So-called moderate opposition groups

in Syria are not the only military formations that have secured Croatian weaponry, according to human rights organisations. ISIS and Jabhat al-Nusra obtained Croatian and Yugoslav-made launchers as early as in 2013, according to reports by groups such as Amnesty International.

Ivica Nekic, president of Alan Agency, the state-owned Croatian arms broker, which sells items such as RAK-12, RBG6s and stockpiled mortar shells, told BIRN and OCCRP that the agency had “nothing to do with” any items found in Syria.

He added that weapons may have been captured on the battlefield or arrived from Iraq, which has been buying weapons from Central and Eastern Europe for decades.

Asked about the spread of Croatian-made weapons in Syria, Eliot Higgins, a London-based investigative journalist and researcher specialising in open-source investigations, said: “We’ve now seen groups like ISIS and Jabhat al-Nusra using these weapons, although how they acquired them is unclear. They could have been looted from other groups, sold between groups, or provided directly.”

Higgins was one of the first to identify Balkan-sourced armaments in use in the Syrian war.

Failure to check where arms end up Darko Kihalic, head of Croatia’s arms licensing department at the Ministry of Economy, told BIRN and OCCRP in an interview from last summer that Zagreb has no qualms about selling arms to Saudi Arabia as long as it provides the correct documents.

“How are you going to stop someone from exporting where there are no restrictions, as that will influence its income and profit?” he asked.

In response to further questions from BIRN about the latest sales, a ministry spokesman wrote last week that exports in 2016 were as a result of export licences approved in 2015.

He added that some export licences to Saudi Arabia had been rejected in 2015 and none approved in 2016, a statement which appears to contradict what Kihalic had argued during the earlier interview.

The spokesman did not respond to a request for clarification and failed to address why exports were allowed to go ahead in 2016 after the ministry had ear-

29

lier rejected licences to Saudi Arabia.

No further licences have been issued in 2016, the spokesman said, although he did not provide any details for 2017.

Asked whether he was aware that Croatian weapons bought by Saudi Arabia were turning up in Syria, Kihalic said: “There is nothing more for us to check, as the [export] document says their ministry of defence or police forces [in Saudi Arabia] will use it [the weapon] and that they won’t resell it or export it.”

He said that this approach meant Croatia had met its international obligations, including the EU Common Position on arms exports, which it is obliged to fulfil since joining the European Union in 2013 and the UN’s Arms Trade Treaty of 2014.

Human rights groups dispute Kihalic’s view.

Patrick Wilcken, arms researcher for Amnesty International, said Croatia is obliged to prevent weapons being diverted to another country and used in serious human rights violations, not just check documents. Failure to do so, he explained, is a breach of international law.

“Given the mounting evidence of the systematic diversion of arms supplies from Saudi Arabia to armed groups in Syria, a failure to take due diligence to prevent further diversion could result in a breach of the EU Common Position and the Arms Trade Treaty,” he added.

Amnesty has warned that weapons sold to Saudi Arabia have ended up with armed groups committing war crimes, including indirectly, Islamic State, ISIS. Saudi Arabia’s Ministry of Foreign Affairs did not respond to repeated request for comment.

The Netherlands have already halted arms exports to Saudi Arabia following reports that weapons were being used to commit wars crimes in Yemen. Calls are also growing for the UK and Germany to follow suit.

Bodil Valero, a Green MEP from Sweden and the European Parliament’s rapporteur on arms, criticised Croatia and called on the EU to tighten its grip on arms exports among its members.

“Croatia has used Saudi Arabia as it is not allowed to export to Syria, and it ends up in the hands of ISIS and the Kurds. We have to do much more,” she said.

Additional reporting by Jelena Cosic.

30

February 2017

FEATURE

Balkan Kafana Plants Slice of Belgrade in Berlin Ex-Yugoslavs and Germans are flocking to Vlado Kostic’s ‘Kafana Berlin’, which brings the sights, scents, tastes and sounds of a regular Belgrade ‘kafana’ to the heart of the German capital.

ROBERT RIGNEY | BIRN | BERLIN

F

rosted windows look out through metal lattices onto a cold February Berlin street, covered in snow and ice. Hidden inside is a cosy slice of Serbia.

The guests, a mixture of people from the former Yugoslavia and Germans, sit under vaulted ceilings on turn-of-the-century wooden furniture, digging into hearty Serbian cuisine and washing it down with abundant quantities of rakija brandy and beer. Gradually, musicians trickle in, toting accordions and violins and a jam session begins. Italian-American Balkan violinist Raffaele Cataldo jabs and swoops at his fiddle, producing a range of melodies, from rousing Thracian, heart-breaking gipsy sounds to playful Western-style swing. In the background, the double bass player plucks deep, resonant notes.

The Serbian accordion-player seated beside a party of drinking Serbs starts in on the Italian Partisan song, “Ciao Bella”, and Raffaele takes up the tune, mutating it into the Turkish classic, “Üsküdar›a Gider İken.”

It isn’t long before Brana, who works as a kind of maitre d’, takes the floor and belts out an ear-ringing rendition of the old hit “Da Zna Zora” [“If the dawn only knew”].

For a moment it is as if both guests and musicians were magically transported from their chilly German surroundings to a Belgrade kafana [tavern] with all its multifarious charms.

This was exactly what the owner, Vlado Kostic wanted to achieve when he opened his joint in Berlin nearly a month ago, aiming to bring the Belgrade kafana culture to Berlin, so that people can eat, drink and make merry, Belgrade-style.

Vlado came to Berlin three years ago and claims to have become a Berliner since then.

“Ich bin ein Berliner,” [“I am a Berliner,”] he says, repeating the famous phrase spoken

by US President John F Kennedy during his visit to Berlin at the height of the crisis with the USSR in 1963 “I’m not a gastarbeiter [foreign worker].

I didn’t come here to work, make some money and go back to Serbia and Montenegro and buy a Mercedes. No, I’m living this life here. I’m a Berliner and I enjoy life in this city and will stay here, I think, until my end.”

Born in Montenegro, Vlado lived in Belgrade for 22 years. There, he owned Underground, a famous Belgrade subterranean club from 1997 to 2009. Recalling those times of hyperinflation and rampant crime, which gave Belgrade the same reputation as Chicago in the 1930s, Vlado concedes that Belgrade in the 1990s was “pretty crazy, but

Kostic came to Berlin three years ago. Photo: Courtesy of Vlado Kostic.

also pretty interesting”. “The 1990s were of course the years of the war. It brought many bad things. Those ten years were difficult for all of us. But we also found a way to enjoy life. There were plenty of nice parties and we had many very famous DJs guesting in the club. We didn’t have too much money in our pockets; probably we spent everything that we had on life.”

Despite the wars and the political, economic and social crisis, the nightlife across the Balkans was vivacious as ever, or even more so, and much of it relied on kafanas.

In the countries of the former Yugoslavia, the kafana stands as a kind of hybrid between bar and restaurant that serves alcohol, coffee and meze – aperitifs, finger food, fast food and especially grilled meat.

The concept originated from Ottoman kahvehanes, or coffeehouses, that spread to the Balkans during the centuries of Ottoman rule. Most kafanas feature live music and are known for their wild nights.

“Kafana is a very old name that comes in history from the Turkish time,” explains Vlado. “It’s old slang, like the way in Berlin they say kneipe, or something like that. But it’s actually a place that is not only for food and drink, it’s a social place where the people meet.” Over time, Western Europe has gotten to know the Balkan famous joie-de-vivre, and Belgrade is now one of the top destinations in the region for party tourists.

“Belgrade is the new Berlin ... because Belgrade is like Berlin, a city with a soul,” Vlado says, adding that after many years, he decided to try to bring a slice of Belgrade to

Berlin. His first venture in the German capital was a fish restaurant called Lesendro in the district of Prenzlauerberg. The restaurant was a hit from the start, offering a taste of the Adriatic in Berlin.

“One day I got the idea of a kafana,” Vlado said, adding that he immediately called Lukas Ertl, an Austrian in Berlin who was putting on special evenings in a Berlin bar, kafana-style, with jazz music and swing. Vlado took over the location, which was formerly a famous old-style Berlin restaurant in the Sixties and Seventies called Zwiwwel, whose selling point – aside from its hearty German cuisine – was its antique Kaiserzeit furnishings, which suited the kafana concept perfectly. “That’s the catch. Because when you look at the décor, that is the original décor of all the famous kafanas in Belgrade. You go to Belgrade to visit famous old kafanas and they look like this. It’s the same. And this kafana is a hundred years old, an old Berlin kafana.” Normally, young people in Berlin – Vlado’s target audience – don’t go in for traditional Berlin “brown bars”, as they are called, preferring a more modern ambience. Not so young Serbs.

“Young people in Belgrade like that. They like that style because they enjoy something traditional, the old songs that we call starogradska muzika, which have a history and very nice melodies. My friends tell me there is a trend in Belgrade towards big parties in the big kafanas for a hundred, two hundred young people with some big bands and singers.”

The typical kafana is a smoky, noisy

place, where the consumption of alcohol increases as the night gets wilder. Musical requests are made and the bećari [revellers] try to outdo each other in the tips they offer for the songs they call out. One of kafana’s great clichés includes spending a small fortune on tipping musicians, squeezing banknotes into their instruments and listening and dancing to Gypsy music till dawn.

The kafana is a place where barriers are broken down and transgressed, a free zone and a stage for unfettered behaviour and surrender. These are noisy and vibrant places, where old songs are sung with sentimental texts and pathos-drenched melodies. Sometimes the songs are raunchy and obscene, sometimes fired with nationalist sentiment, usually to the frantic accompaniment of an accordion.

On Wednesday evening, like on any other night, Vlado did not care much about the quality of musicians playing in his tavern.

“Money isn’t everything,” he says. “It’s like Serbia. Everyone who is here tonight is happy.” Yet the atmosphere in Kafana Berlin on Wednesday remained more civilized, more German, then the usual Balkan taverns at the peak of their evening entertainment. There was no giving baksheesh to musicians, no spitting on large denomination banknotes and sticking them to foreheads.

Money was not flying around like confetti.

The guests did not lift their hands high in the air, linking hands and dancing together in circles, in an intoxicated haze. Instead, the atmosphere was warm but discreet, entertaining but restrained.

Maybe it was because this is still Berlin, or maybe it was because there were no Roma musicians here – at least not on that Wednesday night.

Vlado says that for the time being Kafana Berlin will feature jam sessions on Wednesday and proper gigs on Saturday.

Vlado himself works in the kitchen, concocting dishes with a modern accent but featuring traditional elements like ajvar [paprika and eggplant spread] and kajmak [cream cheese]. There are many “Yugo” restaurants in Berlin that were founded in the Seventies and Eighties, which offer large quantities of grilled meat and French fries. Vlado aims to distinguish himself from these places, emphasizing quality over quantity. “Our philosophy is the Balkan style,” says Vlado. “To be full of joy and enjoy life, because tomorrow maybe will be too late. That’s the Balkan philosophy.

“We do not save much. We spend what we have. Some people think we are crazy because our bank accounts are not so full.

But in the end, you cannot bring money into the grave,” he concludes.

February 2017

The cinema is located on Ivan Asen II, one of the most charming streets in downtown Sofia. Photo: Private archive

31

The Vlaikova cinema can host up to 150 visitors. Photo: Vlaikova’s private archive

Shutdown Rumours Repopularise Sofia’s Oldest Cinema False rumours that the oldest cinema in the Bulgarian capital was about to be shut down have brought it hundreds of new visitors, sparking hopes of a revival of its glory days.

MARIYA CHERESHEVA | BIRN | SOFIA

I

t was an unusually busy Saturday evening at Vlaikova, Sofia’s oldest working cinema, located on the charming downtown street Ivan Asen II. After having a drink in the cinema’s cult cafe, which has been hearing the urban secrets of the city’s cinephiles since 1926, moviegoers of all ages filled the 150-seat hall. One of the reasons for such a large crowd at this retro movie theatre, one of the three still remaining in the capital, was the premiere of “The Singing Shoes”, a biography movie about famous Bulgarian jazz singer Lea Ivanova.

But the main reason for such a turnout, the like of which has not been seen at Vlaikova for many years, was the false rumour that the cult cinema is about to be closed down.

A news report, published in a Bulgarian newspaper on February 6, claiming that the cinema was struggling to survive, triggered a wave of shock among Sofia’s film enthusiasts, which then led to a campaign on social media aimed at saving Vlaikova. Staff at the Anton Strashimirov community centre, which runs the cinema, were quick to denounce the rumours, but they did not hide their satisfaction as the number of visitors skyrocketed, marking Vlaikova’s re-entry into Sofia’s cultural spotlight.

‘Saving’ Vlaikova “Let’s get together to watch movies in support of the oldest cinema in Sofia –the Vlaikova cinema,” Stoyan Kostadinov, a student from Sofia, wrote in a Facebook event he created entitled ‘A weekend in with the Vlaikova cinema’. “This emblematic cinema with amazing atmosphere has the ability to function as a time machine, taking you to another time which we picture as more romantic,” he added, calling upon people to spend Sunday afternoon at Vlaikova and help extend its 91-year history. His calls was answered as droves of people chose Vlaiko-

Ilko Diukmedjiev joined the community center in 1999. Photo: BIRN

va for their weekend entertainment. “I think the campaign had a positive effect. I hope that all those people realise that the cinema is here and they are always welcome,” Ilko Diugmedjiev, the secretary general of the Anton Strashimirov community centre, told BIRN. “Suddenly publications came out [and said] that Vlaikova has to be saved. But in fact, there is no such need right now,” he clarified. Despite this, the management of the community centre recognises the fact that running a local independent movie house in the era of the internet and multiplex cinemas is a challenge. “Going to the cinema can be compared to reading newspapers - while some people still read them, others have totally stopped,” said Luben Dimov, chairman of the community centre. “It is not a matter of money, but a matter of convenience. The comfort of watching movies at home limits visits to movie theatres - regardless of whether they are modern and luxurious or older, like ours,” he added. The staff are willing to screen films for as few as two people at a time, they insist. “Sometimes one old lady comes and we wonder what to do... so we tell her to bring at least one more person with her,” Diukmedjiev laughed.

“We do not like turning people back,” Dimov added.

Preserving the legacy The history of Sofia’s oldest and most romantic cinema explains the two men’s determination to preserve its legacy. It was built in the 1920s by Maria Vlaikova, a teacher born in Bitola, in today’s Macedonia, and the third wife of the famous Bulgarian writer and public figure Todor Vlaikov.

Determined to create a cinema for the citizens of Sofia, which would bring them “not only aesthetic pleasure but would also serve as educating the younger generation and the people”, she raised a mortgage on her family’s property and started building Vlaikova in 1925. The building, located in the centre of Sofia’s bohemian neighbourhood, was not only intended to show films, but also to host theatre plays, book readings, and in general to be “a home of culture, “centre of enlightenment”, as Maria Vlaikova wrote in her will. Prior to her death, she donated the building to the former Ministry of People’s Education, stating precisely in her will that it could be used only as a cinema and theatre. Nowadays, the cinema still owes its existence to Vlaikova’s final testament, which

prevented it from ending up like most of Sofia’s former state-owned cinemas which were privatised in the 1990s and turned into nightclubs, department stores or just left to fall apart. “The most important thing is that the community centre runs the cinema and makes its existence possible,” Diukmedjiev said. He explained that the profit from the sale of tickets covers only a quarter of the cinema’s expenses, but the community centre manages to cover the other part by staging a variety of cultural activities, including plays, concerts and readings.

Hopes for development Dimov said although the cinema’s problems were over-dramatised, both it and the community centre still need help.

The building, which was damaged during the Allied bombings of Bulgaria during WWII, requires serious refurbishment. It needs proper dressing and rehearsal rooms and a proper space for a library so people could read some of the 50,000 books from Anton Strashimirov’s archive, or just a flick through a newspaper, Dimov said. He described the cinema as “centre for cultural life in this neighbourhood”. “I grew up in this district, I lived next door. People have always gathered here – for a concert, for an exhibition, you see many familiar faces,” he explained. “I want to have here all the technological innovations that will come in the future decades. But the building needs to be modernised in order to meet such needs, which requires a lot of money,” he added, expressing hopes that the state might support Vlaikova’s development. With or without state funding, the story of the cinema is far from over. “There is nothing better than a full house,” the Vlaikova team wrote on Facebook as they thanked everyone who came to the cinema over the weekend. “We promise to offer you beautiful and interesting movies,” they added, inviting all lovers of quality films to come and enjoy the charms of Sofia’s oldest cinema.

PUSHTETI VENDOR PUSHTETI VENDOR

Lajme, analiza, reportazhe, por edhe informacione të rëndësishme mbi decentralizimin dhe demokracinë vendore si dhe aktorët e ndryshimit në komunitet.

Mësoni më shumë mbi profilet dhe karakteristikat e bashkive të reja që rezultuan nga reforma administrativo-territoriale në Shqipëri në

http://pushtetivendor.reporter.al.