Reporter.al Botimi Shkurt 2018

06

INVESTIGIM

Të miturit shqiptarë rrezikojnë gjithçka për t’i shpëtuar kurthit të varfërisë

Mijëra fëmijë shqiptarë janë larguar nga shtëpia për të kërkuar azil në vendet e BE-ku pretendojnë se janë braktisur nga prindërit e tyre.

08

OPINION

Si e theu Erion Veliaj premtimin për kullat në qendër të Tiranës

Plani i kryebashkiakut për kullat shumëkatëshe shkel jo vetëm premtimin që ai i bëri qytetarëve gjatë fushatës elektorale tre vjet më parë, por gjithashtu rrit kostot dhe korrupsionin...

11

INVESTIGIM

Testi i pasurisë “ngel në klasë” 57 % të gjyqtarëve të shkallës së parë

Të dhënat e siguruara nga një studim i BIRN tregojnë se 154 gjyqtarë nga 268 gjithsej kanë probleme në justifikimin e pasurisë me burime të deklaruara në vlerën e 698 milionë lekëve në total.

Nr.

30

Shkurt 2018 E përmuajshme

OSHEE NËN AKUZË SE U NGARKOI HUMBJET KONSUMATORËVE SKEMA E MBIFATURIMIT; Kompania publike e shpërndarjes së energjisë elektrike OSHEE, është nën hetim nga prokuroria për akuzat se mbifaturon një pjesë të klientëve të saj, duke i krijuar mundësi vetes të ulë artificialisht nivelin e humbjeve në rrjet.

Ministri i Infrastrukturës dhe Energjisë, Damian Gjiknuri dhe drejtori i OSHEE, Ardian Çela, duke dalë nga një mbledhje e Asamblesë Kombëtare të Partisë Socialiste më 7 tetor 2017. Foto: Malton Dibra

2

Shkurt 2018

SKEMA E MBIFATURIMIT; OSHEE NËN AKUZË

04

SE U NGARKOI HUMBJET KONSUMATORËVE TË MITURIT SHQIPTARË RREZIKOJNË

06

GJITHÇKA PËR T’I SHPËTUAR KURTHIT TË VARFËRISË SI E THEU ERION VELIAJ PREMTIMIN

08

PËR KULLAT NË QENDËR TË TIRANËS RAMA U PARALAJMËRUA NGA META, POR I FIRMOSI

4-5 OSHEE është nën hetim nga prokuroria për akuzat se mbifaturon një pjesë të klientëve të saj, duke i krijuar mundësi vetes të ulë artificialisht nivelin e humbjeve në rrjet.

10

HEC-ET NË OSUM NË DIJENI TË SHKELJEVE TESTI I PASURISË “NGEL NË KLASË” 57 % TË

11

GJYQTARËVE TË SHKALLËS SË PARË NË SHQIPËRI DRAMA E TË MASHTRUARVE NGA

14

“PIRAMIDAT” E NDËRTIMEVE

6-7 Mijëra fëmijë shqiptarë janë larguar nga shtëpia për të kërkuar azil në vendet e BE-ku pretendojnë se janë braktisur nga prindërit e tyre.

ENGLISH EDITION ALBANIAN MINORS RISK

18

EVERYTHING TO ESCAPE POVERTY TRAP ALBANIA SHRUGS OFF DRUG-SMUGGLERS DEATHS AT SEA

20 11

US BANS ALBANIAN FORMER GENERAL PROSECUTOR BALKAN PROGRESS ON CORRUPTION “STAGNATING’, TRANSPARENCY EXPERT SAYS ALBANIA’S ‘WAR ON CRIME’ LEAVES ‘BIG FISH’ UNTOUCHED MONTENEGRINS SPY GOLD ANALIZA

ON CALIFORNIA’S CANNABIS FARMS

ANALIZA

INVESTIGIME

INVESTIGIME

REPORTAZHE

LAJME

25

OPINION

26

14-15 Dhjetra persona, viktima të shitjeve të dy apo trefishta të apartamenteve kanë humbur kursimet e jetës dhe enden gjyqeve për të zgjidhur problemet e pronësisë.

LAJME

REPORTAZHE OPINION Është publikimi i Rrjetit Ballkanik të Gazetarisë Investigative në Shqipëri – BIRN Albania.

RAJONI BIRN Albania ështëRAJONI një organizatë jo-fitimprurëse, e cila mbështet zhvillimin e gazetarisë INTERVISTA investigative në Shqipëri me qëllim ekspozimin e rasteve të korrupsionit dhe promovimin e të drejtave të njeriut në vend. Ky publikim i përmuajshëm është një përmbledhje e disa prej artikujve të botuar nga rrjeti BIRN në faqen www.reporter.al dhe ëëë.balkaninsight.com.

Mbështetur nga: Ky publikim shpërndahet falas. Printimi dhe shpërndarja e tij mundësohet nga:

National Mbështetur nga: Endowment for Democracy B T D Balkan Trust for Democracy

Fondacioni Shoqëria e Hapur për Shqipërinë

INTERVISTA

D

22

Publikuar nga:

Publikuar nga:

T

21

Të dhënat e siguruara nga një studim i BIRN tregojnë se 154 gjyqtarë nga 268 gjithsej kanë probleme në justifikimin e pasurisë me vlerë 698 milionë lekëve në total.

FONDACIONI

SHOQËRIA

E HAPUR

PËR SHQIPËRINË

FONDACIONI

SHOQËRIA

E HAPUR

PËR SHQIPËRINË

STAFI

KONTAKTONI:

Kristina Voko, drejtore e BIRN Albania Besar Likmeta, redaktor Aleksandra Bogdani, gazetare Gjergj Erebara, gazetar Ivana Dervishi, gazetare Lindita Çela, gazetare

Bulevardi Gjergj Fishta, Kulla 5, Ap. 22, Tiranë E-mail: office.albania@birn.eu.com Tel: +35544502592 URL: http://www.reporter.al/

3

Shkurt 2018

Ngjarjet e Shkurtit

DEBORË NË TIRANË Reshjet e dëborës zbardhën Tiranën për disa orë gjatë pasdites së sotme. 27 shkurt 2018.

Foto: Ivana Dervishi/BIRN

Llalla i ‘përfshirë në korrupsion,’ non grata në SHBA Në njoftimin e bërë publik nga sekretari i shtetit, Rex Tillerson nënvizohet se ky vendim merret për shkak të përfshirjes së Z. Llalla në mënyrë ‘domethënëse’ në korrupsion ose shkeljeve të mëdha të të drejtave të njeriut. Ligji amerikan parashikon që në rastet kur ka informacione të besueshme se zyrtarë të huaj përfshihen në raste madhore korrupsioni, ose në shkelje të rënda të të drejtave të njeriut, këtyre individëve dhe familjes së tyre të afërt, u ndalohet hyrja në Shtetet e Bashkuara.

Sekretari i Shtetit ka të drejtë që sanksionet ndaj këtyre individëve dhe familjeve të tyre, t’i miratojë privatisht ose t’i bëjë publike, siç ishte rasti kundër z. Llalla.

Përveç Llallës, vendimi sanksionon hyrjen në Amerikë edhe të bashkëshortes së tij Ardjana Llalla, të vajzës Eni Llalla dhe një fëmije tjetër të tij, që nuk ka shtetësinë amerikane. Adriatik Llalla shërbeu si prokuror i përgjithshëm nga viti 2012 deri në dhjetor 2017, kur ai u zëvendësua nga Arta Marku. Gjatë periudhës që drejtoi organin e akuzës, Llala është akuzuar se nuk ka vepruar kundër korrupsionit dhe është përplasur publikisht me ambasadorin e SHBA-së në Tiranë për shkak të pozicioneve mbi reformën në drejtësi.

Meta bllokon bisedimet me Greqinë mbi kufirin detar Me pretendimin se kërkesa për autorizim është e “paqartë”, presidenti i republikës Ilir Meta refuzoi dhënien e autorizimit të fuqisë për të negociuar Ministrisë së Jashtme, ndërkohë që deklaroi se vendimi i tij nuk është lojë e politikës së brendshme. ”Kërkesa nuk përkufizon qartë objektin e negociatave për të cilin kërkohet Autorizim për Plotfuqi,” shkruhet në përgjigjen e Metës për Ministrinë e Jashtme. “Në kërkesën për Autorizim për Negocim, do të duhej të përfshiheshin edhe hartat analoge dixhitale, si instrumente negociuese teknike parësore që pasqyrojnë realitetin gjeografik të hapësirës që delimitohet,” vijon më tej deklarata. Negociatat për ndarjen e shelfit kontinental, siç njihen në gjuhën

teknike, u rihapën vitin e kaluar mes qeverisë së majtë të Shqipërisë dhe qeverisë së Greqisë krahas çështjeve të tjera problematike mes dy vendeve. Në një seri takimesh, të dyja palët kanë shprehur vullnetin për të negociuar për zgjidhje.

Policia sekuestron sasi rekord kokaine kolumbiane Një konteiner me banane i nisur nga Kolumbia dhe që pati kaluar tranzit në Maltë dhe Itali, mbërriti në Shqipëri më 19 shkurt dhe u mbajt nën vrojtim nga policia shqiptare deri sa porositësi, kompania shqiptare Arbri Garden, e mori atë në dorëzim. Drejtori i Përgjithshëm i Policisë së Shtetit, Ardi Veliu deklaroi se konteineri kishte një dysheme të dyfishtë ku në pjesën e poshtme ishte fshehur një sasi e stërmadhe kokaine me peshë 613 kilogramë, e cila u sekuestrua nga policia.

Sipas vlerësimeve të policisë, kjo sasi droge, nëse do të shitej në tregun Europian, do të sillte të ardhura për grupet kriminale me vlerë deri në 180 milionë euro.

“Hetimet kanë dokumentuar se lënda narkotike ishte nisur me kontenier nga Kolumbia duke kaluar tranzit përmes Italisë, në Maltë e më pas me anije ka mbërritur në Portin e Durrësit në Shqipëri, në datën 19 shkurt 2018,” deklaroi Veliu. Kjo është një nga sasitë më të mëdha dhe më të çmueshme të drogave të forta të kapura ndonjëherë nga autoritetet shqiptare.

Pezullohen nga detyra tre gjyqtarët e çështjes ‘El Classico’ Këshilli i Lartë Drejtësisë pezulloi nga detyra gjyqtarët Kliton Spahiu, Petraq Dhimitri dhe Petrit Çeno, të cilët akuzohen për korrupsion pasi dyshohen se kanë marrë dhuratë një udhëtim falas në Madrid të Spanjës për të parë ndeshjen Real Madrit – Barcelona para se të jepnin një vendim favorizues për një biznesmen që dyshohet se financoi udhëtimin. “Ky vendim erdhi pasi anëtarët e Këshillit u njohën dhe shqyrtuan informacionin e ardhur nga Drejtuesi i Prokurorisë së Shkallës

së Parë për Krimet e Rënda, me datë 06.02.2018, ku njoftohej marrja si të pandehur të tre gjyqtarëve të sipërcituar,” tha KLD në një njfotim për shtyp të premten.

Të dhënat e siguruara nga BIRN prej dosjes hetimore tregojnë se tre gjyqtarët e kanë ndërmarrë udhëtimin në Spanjë në tetor 2014. Prokuroria dyshon se ky udhëtim është bërë në shoqërinë e biznesmenit Namik Sadiku – pronari i një kompleksi turistik në Durrës – dhe është paguar prej tij. Në kohën e udhëtimit drejt Madridit, Sadiku kishte të hapur një çështje gjyqësore në Gjykatën e Apelit Durrës, ku relator ishte gjyqtari Spahiu dhe anëtarë të trupit gjykues ishin Petrit Çeno dhe Petraq Dhimitri. Më herët, dyshohet se relatori i çështjes, Kliton Spahiu dhe gjyqtari Petraq Dhimitri kishin udhëtuar në shoqërinë e Sadikut edhe në Itali.

Kryebashkiaku i Rrogozhinës nën akuzë për pronat në Spille Gjykata e Kavajës vendosi t’i bllokojë pasaportën dhe caktoi masë “detyrim paraqitje” për kryebashkiakun e Rrogozhinës, Beqir Nuredini, i akuzuar bashkë me 9 persona të tjerë për tjetërsimin e 56 hektarëve tokë në bregdetin e Spillesë. Veç Nuredinit, 4 persona përfshi ish-kryeregjistruesin e Zyrës Vendore të Pasurive të Paluajtshme Kavajë, Asim Arkaxhiu u arrestuan, 2 janë shpallur në kërkim dhe ndaj dy të tjerëve janë marrë masa më të lehta sigurimi, ndërsa për një noter është caktuar “pezullim i aktivitetit”. Në një reagim për median Nuredini i mohoi akuzat, duke shtuar se ishte i hapur të hetohej. “Mbështes hetimet. Autorët të vihen para përgjegjësisë. Unë kam zbatuar procedurën që parashikon ligji. Zbatova ligjin për regjistrim fillestar të pronave. I gatshëm gjatë hetimeve vura në dispozicion dokumentet,” deklaroi Nuredini. Numri i të akuzuarve në këtë çështje, kryesisht zyrtar vendor, shkoi në 23 pas arrestimeve të nëntorit të vitit që shkoi. Sipas prokurorisë, personat e ndaluar apo ata në kërkim akuzohen për shpërdorim detyre, falsifikim dhe pastrim parash, ndërsa besohet se kanë tjetërsuar 56 hektarëve tokë në plazhin e Spillesë, përfshi edhe një poligon qitjeje në pronësi të Komandës së Forcës Ajrore.

4

Shkurt 2018

INVESTIGIM

SKEMA E MBIFATURIMIT; OSHEE nën akuzë se i ngarkoi humbjet konsumatorëve Kompania publike e shpërndarjes së energjisë elektrike OSHEE, është nën hetim nga prokuroria për akuzat se mbifaturon një pjesë të klientëve të saj, duke i krijuar mundësi vetes të ulë artificialisht nivelin e humbjeve në rrjet.

OLA XAMA | BIRN | TIRANË

F

atos Krasniqi është 53 vjeç, kryefamiljar dhe i papunë prej disa vitesh. Ai thotë se situata e familjes së tij është shumë e vështirë dhe prej 1 muaji kanë mbetur edhe pa energji elektrike.

“Ne jemi fukarenj, nuk kemi drita. Mendojmë se kemi mbifaturim, në muajin mars 2017 na ka ardhur një faturë ku tregon se jemi debitorë për shumën 1.5 milion lekë [të vjetra],” tha Krasniqi gjatë një interviste për BIRN në muajin dhjetor.

Krasniqi shprehet se ka shkuar në shumë zyra të kompanisë dhe të institucioneve të tjera, edhe në atë të Entit Rregullator të Energjisë, por kudo ku ka shkuar e kanë kthyer mbrapa dhe i kanë thënë që të paguajë shumën. “Kemi një muaj pa drita, i lutemi të na japin zgjidhje sepse kam vajzën shtatzënë, tani është dimër,” shtoi ai, i cili më pas tregon se dhe vetë ka një gjendje shëndetësore të rënduar. Rasti i Krasniqit nuk është i izoluar. Në zyrat e Kujdesit të Klientëve pranë njësisë qendrore të OSHEE radha e ankesave është e gjatë. Vetëm gjatë vitit që shkoi kompania mori 62 mijë ankesa me pretendime për keqfaturim.

Sipas OSHEE-së keqfaturimi ndodh në raste “sporadike, kryesisht si gabim teknik i lexuesve ose papërgjegjshmëri e tyre, ose ne rastet kur nuk kanë shkuar rregullisht sipas grafikut të përcaktuar për leximin e abonenteve.”

Por ndryshe nga çfarë pretendon kompania, dokumente dhe dëshmi nga zyrtarë, ish zyrtarë dhe faturistë të OSHEE-së të siguruara nga BIRN, ngrenë dyshime se disa drejtori rajonale të kompanisë së shpërndarjes së energjisë elektrike i mbifaturojnë qytetarët në bazë të një plani mujor që shpërndahet nga zyrat qendrore dhe ka për qëllim të fshehë humbjet në rrjet dhe të përmirësojë treguesit e kompanisë.

Të dhënat e siguruara nga BIRN, tregojnë se kompania është nën hetim nga Prokuroria, pasi dyshohet se zyra qendrore e saj qëndron pas mbifaturimit të një numër qytetarësh në Shkodër. E pyetur nga BIRN për akuzat se mbifaturon në mënyrë masive abonentët, OS-

HEE i hodhi poshtë si të pavërteta.

Plani i rimëkëmbjes Në vitin 2009 grupi çek CEZ bleu kompaninë shtetërore të shpërndarjes së energjisë elektrike në Shqipëri duke paguar 102 milionë euro për 76 për qind të aksioneve, ndërsa premtoi të investonte 200 milionë euro brenda katër viteve.

Pavarësisht premtimeve për investime, kompania çeke e thelloi gropën e borxheve dhe në janar 2013 humbi licencën pas një konflikti me qeverinë shqiptare – për shkak të humbjeve të mëdha teknike dhe vjedhjes së energjisë në rrjetin e shpërndarjes. Pas vendimit të heqjes së licencës, ERE emëroi një administrator të përkohshëm në krye të kompanisë. CEZ për rrjedhojë nisi një proces arbitrazhi kundër Shqipërisë duke kërkuar 150 milionë euro dëme për prishjen e kontratës dhe shpronësim të paligjshëm. Pas ardhjes në pushtet qeveria e qendrës së majtë e udhëhequr nga kryeministri Edi Rama ra dakord në verën e vitit 2014, t’i paguante grupit CEZ, 95 milionë euro për të rimarrë pronësinë e kompanisë.

Andi Halluni, i cili ka punuar si drejtues i njësisë së OSHEE-së në Shkodër për dy vjet, nga nëntori i vitit 2013 deri në dhjetor të 2015, kujton se pas konfliktit me CEZ dhe si rrjedhojë e keqmenaxhimit, asetet e kompanisë ishin tërësisht të amortizuara.

“Kushtet e punës kanë qenë skandal! Asgjë në magazinë! Pjesa më e madhe e punonjësve rrinin në shtëpi dhe merrnin rrogat,” kujton Halluni.

Në shkurt 2015, qeveria shqiptare shpalli ‘Planin e Rimëkëmbjes së Energjisë Elektrike,’ i cili premtonte reduktimin e humbjeve në sektorin e energjisë elektrike me 5% në vit, duke filluar nga 37.6% në vitin 2014 në vetëm 8 për qind në vitin 2020.

Halluni kujton se kur mori përsipër detyrën e drejtorit të njësisë së Shkodrës, u mundua të rikthente besimin te qytetarët.

“Kisha përgjegjësi për dy çështje, faturimin dhe uljen e humbjeve në rrjet,” tha ai, duke shtuar se në atë kohë Shkodra ishte ndarë në dy zona influence.

“Një pjesë ishte ndarë për punonjësit e

Drejtori i OSHEE Adrian Çela, duke folur gjatë një prej ceremonive për prezantimin e suksesit të fushatës së qeverisë për energjinë elektrike. Foto: Gent Shkullaku/ LSA

ndërmarrjes dhe një pjesë për “të fortit” e Shkodrës. Ata mbanin bizneset, baret, lokalet dhe merrnin një koutë mujore. Faturimi për ta ishte zero nga ana e OSHEE-së,” kujton Halluni. Në mes të rrugës që nisi për ta rimëkëmbur njësinë e tij Halluni u detyrua të lerë detyrën, pasi parimet e menaxhimit të kompanisë nga lart me ato të tij filluan të mos përputheshin.

Skema e mbifaturimit Në tetor 2014, qeveria shqiptare nisi një valë arrestimesh të qytetarëve të ndryshëm të akuzuar për vjedhje të energjisë elektrike.

Të dhënat e marra nga BIRN nga sistemi i drejtësisë tregojnë se në periudhën shtator 2014 – qershor 2015, mbi 2600 syresh u akuzuan për vjedhje të energjisë elektrike. Frika e gjithëpërhapur duket se u shpërblye me rritje të pagesave të faturave të prapambetura, duke ulur humbjet e OSHEE-së dhe duke rritur të ardhurat.

Por të dhënat e marra nga Enti Rregullator i Energjisë Elektrike, ERE, përmes një kërkese për të drejtë informimi tregojnë se reduktimi i humbjeve në sektorin e shpërndarjes efektivisht ka ngecur që nga ajo kohë. Në vitin 2016 humbjet ishin 28% ndërsa në periudhën janar-gusht 2017, humbjet ishin 27.5%. Për vitin 2016, objektivi i qeverisë ishte reduktimi i humbjeve në 26% ndërsa për vitin 2017 humbjet duhej të reduktoheshin në 21%. Ecuria e keqe e dy viteve të fundit e ka bërë të vështirë arritjen e objektivave për vitet 2018-2020.

Sipas Andi Hallunit, ndërsa reforma për reduktimin e humbjeve në rrjet filloi të ngecte, OSHEE filloi të aplikonte në Shkodër një skemë mbifaturimi ndaj konsumatorëve familjarë, duke i fryrë faturat e energjisë elektrike me energji të palexuar.

Ish drejtori tregon se pasi faturistët dërgonin leximet e abonentëve për secilin muaj, përpara se të lëshonte faturën me vlerat respektive, zyra qendrore e OSHEE-së në Tiranë llogariste humbjet për secilin rajon ose çdo

njësi dhe pastaj i frynte faturat e qytetarëve për të ulur humbjet.

“E llogaritin sa blerje ka bërë rajoni ose çdo njësi, sa ka faturuar dhe sa ka shitur, aty del i saktë rezultati i humbjeve në rrjet,” shpjegoi Halluni.

“Pjesa drejtuese bashkëpunonte për të rritur kilovatët aq sa kanë pasur ata nevojë dhe për të rregulluar humbjet në mënyrë abuzive, duke ia mbifaturuar abonentëve,” shtoi ai.

Matja e nivelit të humbjeve del si rezultat i energjisë që është hedhur për konsum nga kompania e shpërndarjes minus energjinë e faturuar. Kjo tregon se një pjesë e saj ka shkuar dëm për shkak të amortizimit të rrjetit e një pjesë tjetër për shkak të vjedhjes. “Ata kanë llogaritur sa mijëra kilovat i duhen për të çuar rezultatin aty ku kanë pasur ata dëshirë, i kanë futur në sistem në kompjuter dhe kompjuteri i shpërndan,” tha ish drejtori i njësisë së Shkodrës.

Sipas Hallunit, pasi filloi procesi i mbifaturimit në Shkodër, filluan të dalin probleme dhe shumë qytetarë u ankuan, madje dhe bënë padi në polici dhe prokurori.

“Ata thonë që nuk është mbifaturim, por keqfaturim. Pra një gabim i faturuesve. Por përse ndodhin vetëm gabime keqfaturimi me mbifaturime? Pse nuk ndodhi njëherë keqfaturim për t’i çuar faturën zero atij që ka konsumuar 1000 kilovat?” pyet ish drejtori.

Pikëpyetjet që e mundojnë Hallunin shqetësojnë disa prokurorë në rrethin gjyqësor Shkodër, të cilët kanë hetuar paditë e qytetarëve për mbifaturim nga OSHEE. “Në bazë të asaj që më sqaruan prokurorët të cilët kanë nisur hetimet për këto çështje, nga hetimet e kryera në Shkodër rezulton se nuk ka përgjegjësi këtu, por mbifaturimi është bërë nga drejtoria qendrore në Tiranë, për këtë arsye çështjet ia kemi kaluar Prokurorisë së Tiranës,” shpjegoi Anton Martini, drejtuesi i Prokurorisë së Shkodrës.

Martini i tha BIRN se vetëm gjatë vitit 2017

Shkurt 2018

ka pasur 8 kallëzime nga qytetarë të këtij qarku kundër kompanisë OSHEE për çështjet e mbifaturimit të energjisë elektrike, të cilat i kanë kaluar për kompetencë Prokurorisë së Tiranës. E pyetur nga BIRN mbi akuzat e Hallunit, në një përgjigje me shkrim OSHEE mohoi se një skemë e tillë mbifaturimi të ekzistonte.

Mbifaturim me plan mujor?

Dokumentet e siguruara nga BIRN zbulojnë se OSHEE shpërndan në drejtoritë rajonale një plan mujor për faturuesit. Një burim konfidencial, në pozicion drejtues në kompaninë OSHEE, deklaroi se çdo muaj drejtori i shitjeve shpërndan te lexuesit një shkresë mbi nivelin e sasisë së energjisë që është hedhur atë muaj në rrjet dhe planin që duhet të përmbushë faturuesi. Letra lëshohet nga drejtori dhe firmoset vetëm nga lexuesi. “Ekipet e faturimit të energjisë marrin çdo muaj planin mujor nga shefi i tyre për të faturuar energjinë elektrike. Plani tregon sasinë e energjisë që është hedhur në rrjet në fiderat që mbulon ai lexues dhe nivelin që duhet të faturohet.” tregon zyrtari i OSHEE-së. Dokumente të tjera tregojnë se si lexuesve në drejtori të ndryshme rajonale u shkon niveli i faturuar nga sistemi përpara se të nisin leximin e matësve. Në shumë raste vlera e printuar nga sistemi është më e lartë se ajo që faturuesit lexojnë në matës.

Sipas fotove të siguruara nga matësa të ndryshëm dhe nga plani i sistemit informatik me numër kontrate që u shkon lexuesve, rezulton që për shumë familje mbifaturohen.

Në një dokument të siguruar nga BIRN, tregohet se si një pjesë e kontratave janë faturuar nga sistemi me vlera shtesë që shkojnë në disa qindra kWh më shumë se sa rezultojnë në matës. “Printimi i këtyre kilovatëve që i shkon faturistëve bëhet përpara se të ndodhë leximi i matësit.” shpjegoi për BIRN një lexues, i cili në kushtet e anonimatit vuri në dispozicion faksimilet e dokumenteve. I njëjti burim tha

për BIRN se pothuajse çdo muaj, i shkon një listë me rreth 250 rilexime që duhet të bëjë për matësat që rezultojnë me rënie konsumi, por edhe nëse konsumi është i njëjtë pas verifikimit, sërish faturat për abonentët shkojnë më të larta se ato që ai i dërgon zyrës rajonale.

“Edhe fotot që dërgojmë pranë zyrave tona na janë fshirë në shumicën e rasteve”. shton ai. E pyetur nga BIRN për planet mujore që i shpërndahen faturistëve, OSHEE u shpreh se ato kanë si qëllim uljen e abuzimeve.

“Si çdo kompani, edhe OSHEE ka planet e saj të realizimit të nivelit të humbjeve teknike dhe jo-teknike. Këto objektiva shërbejnë si elemente orientues dhe frenojnë çdo lexues të keqfaturojë abonentët mbi një trend konsumi historik,” tha OSHEE në një përgjigje me shkrim. “Duke e orientuar leximin mbi një plan historik të konsumit, minimizohen abuzimet e mundshme,” shtoi kompania.

Auditet ngrenë dyshime Vlera e faturimit të energjisë elektrike nuk lidhet me atë të arkëtimit, pasi e rëndësishme është që kompania ta ketë të identifikuar konsumatorin që ka një detyrim ndaj saj. Ish- kreu i njësisë së OSHEE-së në Shkodër thotë se pikërisht për këtë arsye ndodh edhe manipulimi. Por ai nuk është i vetmi që nge dyshime ndaj sistemit të faturimit të OSHEE-së. Tre raporte audituese të kompanisë, dy nga ekspertë kontabël të kontraktuar nga Ministria e Energjisë dhe Industrisë dhe një tjetër nga kompania ndërkombëtare KPMG, ngrenë pikëpyetje mbi saktësinë e të dhënave të faturimit me atë të arkëtimit dhe humbjeve në kompaninë e shpërndarjes të energjisë elektrike. Në raportin e vitit 2015 të auditit të kompanisë të kontraktuar nga Ministria e Energjisë dhe Industrisë, audituesit shprehen se sistemi i arkëtimit dhe ai i faturimit të kompanisë nuk përputhen me njëri-tjetrin. “Në pasqyrat financiare të shoqërisë ekziston një mospërputhje e llogarive të arkëtueshme, midis sistemit të faturimit dhe arkëtimit (bill-

ing-ut). Menaxhimi është në dijeni të këtyre mospërputhjeve pasi diferencat kanë rezultuar në periudhat e mëparshme por edhe gjatë vitit 2015.” thotë grupi i ekspertëve kontabël shqiptarë. Një akuzë e ngjashme bëhet dhe nga kompania ndërkombëtare e auditit KPMG për të njëjtin vit.

“Në 2015 kompania raporton se ka faturuar 68.66% të totalit të sasisë së energjisë që ka injektuar në rrjetin e shpërndarjes. Humbjet e energjisë në rrjet në nivelin 31.34% tregojnë mospërputhje mes mekanizimit të matjes dhe energjisë së faturuar si të konsumuar,” shkruan raporti.

Të dy raportet e auditimit kanë refuzuar të japin opinion mbi pasqyrat financiare të OSHEE-së, duke mos i certifikuar ato e duke vënë në dyshim besueshmërinë e të dhënave.

Edhe për vitin 2016 ekspertët kontabël të cilët kanë bërë auditimin e pasqyrave financiare të OSHEE-së, shprehen se refuzojnë të japin një opinion, pasi nuk ka fakte konkrete që të dhënat në këto pasqyra të jenë të besueshme.

Një prej shkaqeve është mospërputhja mes sistemit të faturimit dhe atij të kontabilitetit.

Madje ky grup ekspertësh ka evidentuar se janë 2.5 miliardë lekë, (19.5 milion euro) kërkesa për arkëtim nga ana e kompanisë së shpërndarjes për klientët, më shumë se është regjistruar te sistemi i faturimit. “Shoqëria regjistron të dhënat analitike në sistemin e “faturimit dhe arkëtimit” mbi bazë të faturimeve dhe pagesave në nivel kontrate, ndërsa në sistemin e kontabilitetit të dhënat regjistrohen në mënyrë të përmbledhur manualisht,” shkruajnë audituesit.

“Shuma e kërkesave për arkëtim për klientët sipas sistemit të kontabilitetit në datën 31 dhjetor 2016 është 2.5 miliardë lekë më shumë se të dhënat sipas sistemit të “faturimit dhe arkëtimit,” thuhet në raportin e auditimit.

Një nga argumentet për refuzim për dhënie opinioni nga ana e audituesve është se një korrigjim mund të jetë i nevojshëm për këto shuma, me pasoja për bilancin total të OSHEE. “Ne nuk ishim në gjendje të përcaktonim nëse korrigjime do të ishin të nevojshme në kërkesat për arkëtim nga klientët, llogaritë përkatëse të fitimit ose humbjes dhe pasqyrën e flukseve monetare,” shkruan audituesit.

Kompania e ‘shpartalluar’ F.R. është lexues në një zonë në veri të Shqipërisë dhe thotë se ka probleme të shumta me bashkëfshatarët e tji, për shkak të faturave të fryra që drejtoria e Tiranës i çon në shtëpitë e tyre.

Ai dha një intervistë për BIRN në kushtet e anonimatit, por deklaroi se nëse kompania nuk do ta rregullonte këtë problem ishte gati të linte edhe vendin punës.

“Nëse i hyni me themel kësaj pune le të hiqem unë nga puna, por të paktën të zgjidhet kjo histori dhe të rregullohet zona. Para disa orësh isha te një biznes që ka marrë 320 mijë lek në bazë të asaj që i kam bërë [faturuar] unë, por i ka ardhur fatura 400 e ca mijë lekë.” tha faturisti duke folur me lekë të vjetra.

Lexuesi tregon se është detyruar që të mbajë kudo me vete listën e leximeve që i bën matësave, madje edhe kur shkon në dasma.

“Këtu ka mbifaturime në masë. Unë në fakt e mbaj listën e faturave me vete, që t’iu shpjegoj njerëzve që kilovatët nuk i shtoj unë. Ky është problem masiv.” shtoi ai.

F.R. tregon se është një nga votuesit e Partisë Socialiste dhe priste një ndryshim më të madh pas ardhjes së saj në pushtet, sidomos me gjërat që lidhen me jetën e përditshme të qytetarëve, por ankohet se i gjithë manipulimi bëhet nga drejtuesit e lartë të kompanisë dhe beson se kryeministri nuk është në dije-

5

ni. “I kam thënë dhe shefit të zonës dhe nuk ka bërë gjë. Kjo është pjesë e qeverisë që kam votuar unë. Kjo është kompania më e shpartalluar që mund të ekzistojë, këta japin shifra sikur dalin mirë dhe kryeministri i beson,” tregon faturisti socialist. “Ne shkruajmë numrat dhe emrat dhe sa kanë konsumuar i shënojmë për vete në një listë që nesër pasnesër kur të vijnë te ne të mos e mbajmë ne përgjegjësinë,” thotë F.R. Ai rrëfen se ndjehet i zhgënjyer dhe po ashtu ka keqardhje kur sheh njerëz që janë në luftë për të mbijetuar dhe që mbifaturohen.

“Këtu ka qëlluar edhe auditi që ka qenë duke më kontrolluar mua dhe ishin dy pleq që maksimumi harxhojnë 30 kilovat, janë të dy që lahen me tasa, harxhojnë a s’harxhojnë 7 mijë lekë të vjetra dhe kur vjen puna i ka ardhur 60 mijë lekë (të vjetra) fatura,” tregoi ai. “Këtu është duke u bërë masakër. Auditi nuk ka zgjidhur gjë për ata të dy,” përfundoi faturisti i zhgënjyer.

Institucionet publike nuk paguajnë Për vitin 2017-të ankesat e pranë zyrave të Kujdesit Ndaj Klientit për çështjen e faturimeve pranë OSHEE-së arrijnë në 62,626, nga të cilat kompania raporton se ka zgjidhur 48,141. Zgjidhja e tyre jo domosdoshmërisht është në favor të klientit, por OSHEE raporton se kthimi i përgjigjeve brenda afatit ligjor është zbatuar masën 79%, dhe se krahasuar me vitin 2016 ato janë me ulje. “Numri mesatar i ankesave në raport me numrin total të faturave është 0.45% e faturave totale,” thotë OSHEE. BIRN iu drejtua me një kërkesë për të drejtë informimi OSHEE-së për ankesën e paraqitur nga Fatos Krasniqi. Në një përgjigje me shkrim në janar, OSHEE deklaroi se klientit i ishin prerë dritat për shkak se nuk ishte treguar korrekt me pagesat, çfarë kishte sjellë prishjen e aktmarrëveshjen së tij me kompaninë për detyrimet e prapambetura e njohur si AKM. “Pasi u njoh me situatën, abonenti me kontratën emër mbiemër Fatos Krasniqi, ka rihyrë në AKM në të cilën janë përfshirë të gjitha detyrimet e prapambetura deri në 31.12.2016 si dhe fatura për muajin mars 2017, e cila përfaqëson një konsum të akumuluar të abonentit,” tha OSHEE. “Në të njëjtën kohë abonenti ka likuiduar të gjitha faturat e tjera të vitit 2017,” shpjegoi OSHEE, duke shtuar se pas pagesave energjia elektrike është lidhur përsëri. Në kontrast me zhurmën dhe njerëzit që janë nëpër sportelet e KNK-ve të kompanisë së shpërndarjes, zyra e trajtimit të ankesave të konsumatorëve në ERE-s është më e qetë. Fluksi i ankesave nuk arrin më shumë se dy në ditë, ndërsa një pjesë i presin edhe me postë. Për vitin 2017 ERE ka dërguar 468 ankesa që kompania OSHEE duhet t’u japë zgjidhje; 168 prej tyre janë pranuar nga OSHEE, e cila ka anuluar faturat më pas, për 64 kompania e shpërndarjes është shprehur se nuk disponon dokumentacionin e duhur, e për 232 ka rrëzuar pretendimin e klientit.

Në qoftë se konsumatorët familjarë kanë normën më të lartë ankesave, institucionet publike kanë normën me të ulët të arkëtimeve në 3 vitet e fundit.

Për vitin 2018, sipas konsulentëve të angazhuar nga Këshilli i Mbikëqyrës i OSHEE, norma e arkëtimit për institucionet jo-buxhetore- kryesisht ujësjellës dhe ndriçim publik do të jetë 44%, nga 105% që është për abonentin familjar. Për buxhetorët arkëtimi pritet të jetë 86%, ndërsa për bizneset 94%.

Në total detyrimet që kanë institucionet publike ndaj kompanisë OSHEE arrijnë në 16 miliard lekë [120 milion euro]. Pavarësisht borxhit, ndryshe nga sa ndodhi me Fatos Krasniqin dhe familjen e tij, këta abonentë vazhdojnë të furnizohen rregullisht me energji elektrike.

6

Shkurt 2018

Qendra sociale Murialdo në qytetin e Fierit, ku nxënësit marrin trajnim profesional.

Foto: Ivana Dervishi.

Të miturit shqiptarë rrezikojnë gjithçka për t’i shpëtuar kurthit të varfërisë

Mijëra fëmijë shqiptarë janë larguar nga shtëpia për të kërkuar azil në vendet e BE-ku pretendojnë se janë braktisur nga prindërit e tyre.

ALEKSANDRA BOGDANI | BIRN | TIRANË, , SHKODËR, FIER

M

e duart e kryqëzuara mbi gjoks dhe trupin e lëshuar në karrige, Eltoni* shpjegon arsyet se pse u kthye vitin e kaluar nga Franca në shtëpinë e tij në Shkodër në veri të Shqipërisë.

“Qëllimi im ishte shkolla, por më thanë ‘merr çantat e ik’. Më treguan derën”.

Ai ngjan si çdo adoleshent tjetër europian: mban veshur atlete sportive, xhinse të ngushta dhe një bluzë në ngjyrë vishnje të ngjitur pas trupit. Por në korrik, kur sapo kishte mbushur 16 vjeç, Eltoni u largua nga shtëpia, siç thotë pa dijeninë e prindërve në kërkim të një jete më të mirë- në ndjekje të mundësive që nuk janë bërë ende realitet që prej kohës kur Shqipëria doli nga izolimi i regjimit të ashpër komunist në fillim të viteve ’90.

Mijëra fëmijë të tjerë shqiptarë kanë bërë të njëjtën gjë.

Të dhënat e autoriteteve italiane dhe franceze si dhe të Eurostat tregojnë se vetëm në Itali, Francë dhe Mbretërinë e Bashkuar ndodhen rreth 3 mijë fëmijë shqiptarë të moshës 7-17 vjeç, të cilët kanë aplikuar për azil përgjatë 4 viteve të fundit. Shtrati ligjor i kërkesave të tyre është pretendimi se ata u braktisën nga prindërit.

BIRN kontaktoi dhe foli me familjarë, të cilët mes turpit të varfërisë dhe mungesës së shpresës për të ardhmen i dërguan fëmijët e tyre adoleshentë që të gënjenin se ishin të braktisur jashtë vendit; me të rinjtë e larguar që këmbëngulin se do të iknin gjithsesi edhe pa miratimin e prindërve; me familje që morën borxh mijëra euro për të udhëtuar bashkë me fëmijët, të cilëve u thanë lamtumirë larg prej shtëpisë në një përpjekje të dëshpëruar për t’u dhënë një jetë më të mirë. Adoleshentët e intervistuar i bashkon besimi se Shqipëria nuk mund t’u ofrojë asgjë në krahasim me vendet europianepor shpresat e tyre u thërrmuan me të mbërritur atje nga pritja e ftohtë dhe burokracitë

e panevojshme. 27 vjet pas rënies së komunizmit, Shqipëria mbetet ende vendi i dytë më i varfër i Europës. Prindërit thonë se fëmijët e tyre i pret një e ardhme e zymtë dhe e pasigurtë në vendin e korruptuar, ku sipas tyre vetëm njerëzit me lidhje politike dhe me para mund të shpresojnë për më tepër se punët e rëndomta. E pyetur nga BIRN, zv.ministrja e Brendshme, Rovena Voda tha se vala e emigracionit të të miturve përbën shqetësim, ndërsa shtoi se qeveria po bën gjithçka për ta frenuar atë si dhe për të përmirësuar kushtet ekonomike në vend.

“Po aplikojmë në mënyrë rigoroze rregullat e lëvizjes së lirë si dhe po mbrojmë grupet vulnerabël. Unë besoj se do t’ia dalim, pasi sfida e shpallur edhe nga kryeministri është rritja ekonomike,” tha Voda.

Eltoni është një nxënës i dalluar në vitin e dytë të studimeve në një shkollë të mesme në Shkodër. Por babai i tij 43-vjeçar, Agimi thotë se nuk ka as lidhje politike dhe as para për rryshfet ndaj ka frikë se i biri do të përfundojë kamarier edhe nëse kryen universitetin. Në shtëpinë e tij në një fshat periferik të Shkodrës, Agimi thotë se kishte ndjesi të përziera kur mësoi se i biri kishte ikur në Francë për të kërkuar azil. “U shqetësova, por edhe m’u bë qejfi me thënë të drejtën sepse është kosto e madhe për mua,” tha ai. “Kur s’je i zoti me i dhënë dorën fëmijës tënd, kot që rron!”.

Të dhënat e Eurostat tregojnë se të ardhurat për frymë kanë ngecur në vend që nga viti 2008 dhe përbëjnë sot vetëm 26 % të mesatares së Bashkimit Europian. Papunësia kronike është 14 %. Një sondazh i publikuar në qershor 2017 nga Gallup e rendit Shqipërinë të tretin vend në botë për dëshirën për të emigruar-pas Sierra Leones dhe Haitit. Sipas sondazhit, 56 % e shqiptarëve duan të largohen nga vendi.

“Emigracioni dhe kontrabandimi lulëzojnë atje ku ka një dëshirë shumë të madhe

Eltoni, 16 vjeç nga Shkodra iku në Francë për një shkollim më të mirë, por u kthye në shtëpi i zhgënjyer. Foto: Ivana Dervishi/BIRN

për t’ú larguar nga vendet,” tha për BIRN Avokatja e Popullit, Erinda Ballanca. “Është e pamundur që njerëzit të bëhen pre e këtyre fenomeneve, nëse ata janë mirë në vendin e tyre,” shtoi ajo. Në vitet 2014-2015, një valë e madhe shqiptarësh u largua nga varfëria dhe mungesa e mundësive drejt vendeve të BE-së, me shpresën se do të fitonin të drejtën e azilit. Megjithatë, Shqipëria u shpall vend i sigurt origjine në vitin 2015 dhe shanset që kërkesat e tyre të pranohen janë thuajse zero. Në pranverë, Shqipëria shpreson që të hapë negociatat me Bashkimin Europian. Rruga e integrimit u bllokua për vite me radhë nga rivaliteti i brendshëm politik dhe niveli i lartë i korrupsionit. Vala aktuale e fëmijëve të pashoqëruar që aplikojnë për azil është një njollë e re në reputacionin ndërkombëtar të vendit.

Shumica e këtyre fëmijëve vijnë nga zonat e varfra dhe të pazhvilluara të veriut dhe verilindjes së Shqipërisë. Fenomeni ka prekur gjithashtu periferitë e qyteteve të mëdha si Fieri, Elbasani apo Korça.

Azilkërkuesit e mitur shpresojnë që me të mbushur 18 vjeç do të kenë mundësinë e lejeve të përkohshme të qëndrimit apo të kontratave të punës, të cilat jepen në varësi të nivelit të tyre të integrimit. Ndërsa në Mbretërinë e Bashkuar-një destinacion kryesor për adoleshentët shqiptarë, shumë prej tyre arratisen nga qendrat e azilit në prag të mbushjes së moshës dhe kthehen në emigrantë ilegalë, në mënyrë që të mos jenë të detyruar të kthehen në Shqipëri.

Pa të ardhme Eltoni u nis drejt Francës me shpresën se do t’i jepte rrugëzgjidhje shkollimit të tij të dekurajuar nga prindërit. Familja e tij mbijeton falë punës së vështirë në bujqësi dhe për ta, një krah i fortë pune sot është bast më i volitshëm se investimi i gjatë dhe i pasigurtë në arsim. Ai e planifikoi udhëtimin me xhaxhanë e tij dhe thotë se e ka-

loi pa problem doganën e Muriqanit në kufi me Malin e Zi. Bashkë me shoqëruesin e tij të rritur të cilin e thërret “zotëria”, udhëtuan me makinë përmes gjashtë shteteve derisa mbërritën në Nancy, një qytet i vogël rreth 800 kilometra në Lindje të Parisit. Para se të nisej, Eltoni kishte siguruar një deklaratë noteriale të firmosur nga i ati pasi e kishte gënjyer atë se do të shkonte për një vizitë të shkurtër te të afërmit në Itali. Por 16-vjeçari thotë se askush nuk ia kërkoi atë në pikën kufitare të Muriqanit.

“Dhamë vetëm pasaportat për kontroll dhe nuk patëm probleme,” shton ai.

Ai i tha BIRN se me anglishten që dinte nuk e pati të vështirë të gjente kampin e azilantëve, prej nga e transferuan shpejt në një qendër sociale për shkak të moshës së mitur. Fëmijët e pashoqëruar sistemohen zakonisht në qendra sociale, shtëpitë e fëmijës apo familje kujdestare.

Me të mbërritur aty, shpresat e Eltonit për një të ardhme të re u zhdukën me shpejtësi. “Që në fillim punonjësja sociale më tha që kisha fare pak shanse për të qëndruar.

Më shpjegoi se duhej të prisja 9 muaj për një vendim [për statusin e tij] . Kërkova disa herë mundësinë për të ndjekur shkollën apo ndonjë kurs të gjuhës frënge, por m’u përgjigjën: ’Prit ose ja ku e ke derën’. Kur e kuptova se dera për ne ishte e mbyllur atje, e quajta humbje kohe dhe bëra kërkesë që të kthehesha në shtëpi”.

Të dhënat e policisë tregojnë se 466 minorenë u riatdhesuan gjatë vitit 2017, pasi përpjekjet e tyre për azil dështuan. Policia bllokoi gjithashtu 871 minorenë të tjerë në kufinjtë e vendit gjatë 2017-s. Megjithatë, zyrtarët thonë se vetëm masat e shtrënguara të sigurisë nuk mundet ta ndalin dallgën e emigracionit mes të rinjve.

“Fatkeqësia e madhe është se Shqipëria nuk është më një vend që të ndjehet prej të miturve se ata mund t’i realizojnë ëndrrat e

Shkurt 2018

Shtëpia e një 16 vjeçari azilkërkues në fshatin Petovë të Fierit. Foto: Ivana Dervishi

Endri, 17 vjeç qëndroi 25 ditë në një qeli në komisariatin e Janinës para se të deportohej në Shqipëri. Foto: Ivana Dervishi

tyre këtu. Qeveria dhe politika në tërësi duhet të na japin një vend më të mirë për të jetuar,” thotë Ballanca.

Agimi i tha BIRN se ka punuar gjithë jetën pa mundur të kursejë ndonjë qindarkë.

Por kur i biri u largua nga shtëpia, policia e akuzoi atë për braktisjen e të miturit.

Braktisja e fëmijëve nën 16 vjeç përbën vepër penale në Shqipëri dhe parashikon dënime deri në 3 vjet burg. Qeveria po merr në konsideratë ashpërsimin e saksioneve të tilla pas presionit nga disa vende të BE-së.

Agimi flet me përçmim për zellin që qeveria po tregon në mbylljen e kufinjve dhe e bën atë përgjegjëse për gjendjen e familjes së tij. “Ne kemi shumë pak të drejta këtu, por mungesa e punës është kryesorja. Duhet të paguash 5 mijë euro që të gjesh një punë [në sektorin publik],” thotë ai.

Kjo është një ankesë e kudogjendur.

Rreth 180 kilometra në jug të Shkodrës ndodhet fshati Petovë i qarkut të Fierit. Fshati ndahet në mes nga rruga e asfaltuar, ndërkohë që shumica e banorëve mbijetojnë falë punës sezonale në serat e perimeve apo me kursimet e të afërmve të tyre emigrantë.

Të dyja palët ndajnë shqetësime të njëjta: punë të pasigurta dhe pamundësi për tú siguruar fëmijëve kuotën e përditshme të parave për të shkuar në shkollë.

Besniku* heziton për disa minuta përpara se të hapë portën e shtëpisë së tij.

“Në gjendjen që jemi katandisur ne, na vjen turp që jemi prindër,” thotë ai për dërgimin e të birit jashtë vendit. “Por ç’zgjidhje kishim tjetër?” pyet më tej.

Besniku nuk klasifikohet te familjet me kushte ekstreme të varfërisë, por gushtin e kaluar udhëtoi vetë bashkë me të birin, Sajmirin 15 vjeç, fillimisht në Danimarkë dhe më pas në Itali. Familja mori 150 mijë lekë kredi [ 1100 €] dhe babë e bir u përpoqën fillimisht të kalonin doganën e Qafë-Thanës për në Maqedoni, por policia dyshoi dhe i

ktheu pas. Të nesërmen ata morën një autobus të dytë për në Kosovë dhe e kaluan pikën kufitare të Morinit vetëm pasi shoferi e fshehu djalin në banjën e autobusit.

Pasi mbërritën në Danimarkë, Sajmiri* u frikësua dhe iu lut të atit që ta dërgonte në një vend më të afërt me Shqipërinë. Besniku pranoi dhe të dy udhëtuan drejt jugut.

“Kur ikëm këtu ishte 40 Gradë, por atje binte shi dhe ishte ftohtë,” thotë Besniku.

“Unë doja shumë që ai të qëndronte në Danimarkë, por ai u tremb nga ideja se ishte shumë larg shtëpisë. Këmbënguli që të shkonim në Itali, ndaj morën autobusin e radhës dhe udhëtuam për në Peruxhia”.

Besniku i tha lamtumirë të birit përballë një poste policie dhe për 10 ditë jetoi me ankthin e mungesës së lajmit prej tij. Më pas, djali u telefonoi dhe familja u qetësua, por aventura e të birit nuk zgjati shumë. Punonjësit socialë zbuluan se ai kishte hallën në Itali dhe e dorëzuan atë në shtëpinë e saj.

“Halla na kërkon të shkojmë ta marrim pasi ajo me zor rrit fëmijët e saj,” thotë nëna e Sajmirit. “Ai qan çdo ditë dhe do të kthehet në qendrën sociale”.

“Ai këtu nuk mund të rrijë asnjë ditë më tepër, do t’i hynte ndonjë rruge të keqe,” thotë e ëma me dënesë. “Zemrën e kam plagë, por mendoj vetëm për të mirën e tij,” shtoi ajo. Besniku ka edhe dy fqinjë të tjerë në të njëjtën situatë me të: babanë e një 15-vjeçari që ka kërkuar azil në Lion të Francës dhe nënën e një 16-vjeçari që ndodhet në Torino të Italisë. “Nisi shkollën e mesme në Fier dhe për tre muaj vetëm ziheshim,” thotë Gëzimi, një 53 vjeçar i papunë. Nuk kisha mundësi që ta mbaja me para, i thosha ‘nuk të përgjigjem dot’. Ai me mësime ishte mirë, por kishte hallin e shokëve,” shton ai.

Gëzimi thotë se nuk e di sesi i biri mbërriti në Francë dhe as dëshiron që ai të kthehet në shtëpi-një mundësi që e quan “skëter-

rë për të ardhmen e të birit”.

“Ai këtu humbi gjithçka-atje po mëson frengjisht dhe po pret të hyjë në shkollë. Të ndahet prindi me fëmijën në moshë kaq të vogël është shumë e rëndë, por unë nuk mund t’i jap një të ardhme këtu,” thotë ai.

Një tjetër nënë pohon se varfëria e detyroi të birin të braktiste shtëpinë.

“Im bir qante dhe kërkonte të ikte me patjetër. Vinte me shokët deri te porta e shtëpisë dhe kishte turp që të tregonte se banonte këtu,” thotë ajo, ndërsa tregon me gisht trarët e kalbur të shtëpisë së varfër.

“Na përshëndetën nga taksia” Pritshmëritë e prindërve për të ardhmen e fëmijëve të tyre në Perëndim nuk bazohen në realitet. Shumë prej tyre besojnë se fëmijët e tyre do të kenë automatikisht një strehë mbi kokë, ushqim dhe edukim të siguruar. Por të dhënat e siguruara nga BIRN tregojnë se është pothuajse e pamundur që të miturit shqiptarë të përfitojnë azil.

Ndryshe nga të rriturit, fëmijët e braktisur kanë të drejtën e strehimit dhe akses në shërbime sociale derisa të mbushin 18 vjeç.

Këto mundësi kanë megjithatë një çmim.

Eltoni e përshkruan qendrën në Nancy si një çerdhe bullizmi. Ndërsa shpresat e tij për të mësuar gjuhën dhe ndjekur shkollën nuk ishin aq të thjeshta për t’u realizuar.

Përgjatë dhjetë javëve të qëndrimit, ai e përdori qendrën si fjetore ndërsa ditët i kalonte duke u vërdallisur pa ndonjë qëllim në qytet. Gjatë kësaj kohe, numri i fëmijëve në qendër u rrit nga 40 në 70, mes të cilëve edhe një 12-vjeçar nga qyteti i Laçit.

Kur e kuptoi se nuk kishte asnjë shans për shkollë, ai kërkoi që të kthehej në Shqipëri.

“Më hipën në një taksi bashkë me një djalë tjetër shqiptar dhe na lanë biletat e avionit në duar,” thotë Eltoni. “Udhëtuam për 400 kilometra nga Nanci në Bruksel me një të huaj. Policët në aeroport u habitën që punonjësi social nuk ishte me ne,” shton ai.

Edhe kur mbërriti në Tiranë, Eltoni e kaloi kontrollin si një turist dhe nuk u intervistua. Zyra e emigracionit të Komisionit Europian nuk iu përgjigj një kërkese për koment të BIRN mbi trajtimin e minorenëve shqiptarë në vendet e BE-së. Ëndrra e Eltonit për t’u bërë inxhinier duket tashmë më e largët se kurrë.

“Mosha ime është e gënjyer, mendojnë se atje do t’i kenë të gjitha gati,” thotë ai.

Në Lion, Edmond Bogdani, drejtori ekzekutiv i fondacionit për mbrojtjen e fëmijëve SE-AL thotë se azilkërkuesit e mitur përjetojnë trauma të mëdha ndërsa kalojnë nëpër qendrat sociale. Që kur ngriti qendrën e tij në vitin 2013, ai ka strehuar rreth 50 të mitur shqiptarë mes 9 kombësive të tjera dhe pohon se shumë prej tyre donin dëshpërimisht të ktheheshin në shtëpi.

“Para tre- katër muajsh erdhën njëherësh katër minorenë: dy vëllezër 15 dhe 13 vjeç, një 14 vjeçar dhe një 16 vjeçar. Që të katërt ishin në gjendje të rënduar psikologjike. Dy vellezërit qanin gjithë ditën dhe dy të tjerët nuk donin që të qëndronin aty,” kujtoi Bogdani për BIRN. “Kam pasur edhe një rast kur lanë njërin prej binjakëve. Qante çdo ditë për të vëllanë,”shton ai.

Bogdani thekson megjithatë se jo të gjithë të miturit shqiptarë shtyhen nga kushtet e vështira drejt Francës dhe se një pjesë e tyre reflektojnë vese që gjenden rrallë mes të miturve të kombësive të tjera. Shumica e adoleshentëve 16-18 vjeç-tregon ai-janë duhanprirës ndërsa kërkesat e tyre për të pasur para xhepi çdo ditë shihet me çudi nga familjet kujdestare.

“Të gjithë thonë të njëjtën gjë; kam ard-

7

hur që të shkoj në shkollë, të bëj para dhe të ndihmoj familjen. Por vetëm ata që vijnë vërtet nga familje të vuajtura kanë një motiv për jetën…,” shtoi ai.

Bogdani thotë se shanset edhe tani të vogla për azil dhe integrim të shqiptarëve po veniten. Nga tetë të mitur që ai asistoi në vitin 2013, vetëm katër arritën të merrnin leje të përkohshme qëndrimi në Francë.

“Këshilli lokal nuk ka dhënë asnjë kontratë të re për adultët e rinj në 2017-n , përfshirë shqiptarët,” thotë ai.

Dyer rrotulluese Riatdhesimi i minorenëve është një proces i ndërlikuar që fillon me vlerësimin ekonomik dhe social të familjeve të tyre dhe finalizohet me krijimin e një ambienti miqësor për mbështetjen e kthimit të tyre në shtëpi. Por Shqipëria nuk është ende e aftë që të adresojë problemet e stanjacionit ekonomik dhe ato të papunësisë.

Organizatat që ndihmojnë qeverinë shqiptare në ri-integrimin e azilkërkuesve të mitur paralajmërojnë se shumë prej të kthyerve përpiqen të largohen sërish nga vendi, duke ndërmarrë rreziqe të reja për ta. Jezerca Tigani, përfaqësuese e organizatës Terre Des Hommes për Shqipërinë dhe Kosovën thotë se fëmijët në rrezik të lartë trafikimi nuk duhet që të riatdhesohen, ndërsa kritikon qeverinë shqiptare për atë që ajo e sheh si pranim të çdo kërkese që u vihet përpara nga vendet e BE-së.

“Shqipëria duhet të rishikojë marrëveshjet bilaterale të ripranimit me vendet e Bashkimit Europian,” thotë ajo. “Hyrja e Shqipërisë në Bashkimin Europian nuk duhet parë si levë për të rikthyer të miturit vulnerabël”. Me ndihmën e organizatave si Terre Des Homme dhe IOM, fëmijët ndihmohen të riintegrohen përmes ndërtimit të mikrobizneseve për familjet e tyre apo përmes trajnimit dhe mbështetjes për shkollim. Megjithatë, këto programe kufizohen vetëm te një numër i vogël i të rikthyerve.

Valbona Tula, drejtoreshë e Shërbimit Social Shtetëror në Shkodër-institucion që vlerëson kushtet ekonomike të familjeve të azilkërkuesve të mitur thotë se ka ardhur që institucionet të identifikojnë problematikat e mprehta të familjeve, të tilla si papunësia apo shkollimi. “Bashkë me pushtetin vendor ne duhet të shkojmë derë më derë për t’u përballur me problemet e familjeve. Vetëm atëherë do të jemi në rrugë të mbarë,”thotë ajo. Përtej qëllimeve të mira, BIRN zbuloi se disa prej të miturve që janë regjistruar si të riatdhesuar nga shërbimet sociale janë larguar sërish nga vendi. Një 16-vjeçar nga një fshat i Elbasanit është rikthyer në Gjermani, ndërkohë që një i dytë i riatdhesuar nga Gjermania i tha BIRN se ndodhej në një shtet tjetër, emrin e të cilit refuzoi ta tregonte. “Tani jam 18-vjeç dhe mund të shkoj ku të dua,” u përgjigj ai.

Ky nuk është rasti i Endrit*, një 17 vjeçar nga Fieri që u deportua nga Greqia pasi kaloi 25 ditë i mbyllur në një qeli vitin e kaluar. Ndryshe nga të miturit e tjerë të intervistuar, Endri ishte në kërkim të një pune dhe jo të një qendre azili. Gjatë procesit të riatdhesimit, ai u takua me një punonjëse sociale të Terre Des Hommes-organizatë që financon tashmë kursin e tij 9 mujor për saldator. “Nëse nuk do të më gjendeshin pranë, të nesërmen do të merrja rrugën sërish për në Greqi. Por tani dua të marr një diplomë, dua të jem edhe unë dikushi në jetë,” thotë Endri me zë të mekur.

Por djali i ri ambicioz e mban një gjysmë syri hapur përtej kufinjve dhe kurthit të varfërisë së Shqipërisë: “Ky zanat është mjaft i kërkuar edhe jashtë shtetit”. *Të gjithë emrat janë ndryshuar.

8

Shkurt 2018

Plani i kryebashkiakut për ta zhvilluar një zonë tashmë me densitet të lartë me kulla shumëkatëshe, shkel jo vetëm premtimin që ai i bëri qytetarëve gjatë fushatës elektorale tre vjet më parë, por gjithashtu rrit kostot dhe korrupsionin duke krijuar një mjedis urban të deformuar dhe të padrejtë për dekadat që vijnë.

Analizë

Si e theu Erion Veliaj premtimin për kullat në qendër të Tiranës BESAR LIKMETA | BIRN | TIRANË

E

dhe politikani më mediokër e di se për të fituar zgjedhjet është e nevojshme të bëhen premtime të mëdha, të cilat japin zgjidhje për problemet e mprehta me të cilat përballet shoqëria. Kryetari i bashkisë së Tiranës Erion Veliaj nuk është politikan mediokër.

Madje revista ‘The Economist’, në një artikull në mes të dhjetorit e përshkruante 37-vjeçarin që njihet gjithashtu si ‘Lali Eri’, si liderin e ‘ardhshëm të vendit’ – pasi sipas saj rivali i tij i vetëm Saimir Tahiri u përfshi në një skandal me narkotrafikantë.“Të gjithë mund t’i shohin rezultatet e punës së tij,” shkruan ‘The Economist.’

Ngjashëm me rezultatet e punës së z.

Veliaj, që revista britanike i sheh me nota pozitive, një rezultat tjetër që nuk mund të fshihet është vlerësimi nëse angazhimet elektorale që kryebashkiaku ambicioz socialist mori gjatë fushatës për zgjedhjet vendore në vitin 2015 po jetëzohen. Një nga premtime ku Z. Veliaj është ndalur në një intervistë për BIRN tre vjet më parë, lidhet me nevojën për të kufizuar ndërtimet në zonat me densitet të lartë si qendra e kryeqytetit apo zona të gjelbra si parku i Liqenit.

“Unë e kam thënë shpesh herë në dëgjesat e ndryshme me banorët e Tiranës, se në qytet nuk ka më hapësira për ndërtim. Ndarja e re administrative ofron një mundësi ideale që ndërtimet të shtrihen drejt zonave periurbane e rurale, ashtu siç ka ndodhur në shumë prej kryeqyteteve Europiane. Dhe pikërisht këtë do të bëjmë,” tha Veliaj në vitin 2015.

“Do t’i orientojmë ndërtimet drejt këtyre zonave, çka do të sjellë zhvillim për to dhe njëkohësisht, do të garantojë frymëmarrje për Tiranën aktuale. E thënë shkurt, nuk do të ketë ndërtime të reja në zonat me densitet të lartë,” shtoi ai.

Intervista e BIRN me Z. Veliaj ishte pjesë e një përpjekje më të gjerë, për të mbledhur premtimet elektorale nga kandidatët për kryebashkiakë që garonin në zgjedhjet vendore të qershorit 2015-të, në mënyrë që qytetarët të kishin mundësi t’i mbanin përgjegjës për ofertën e tyre elek-

Kryetari i bashkisë së Tiranës, Erion Veliaj, duke folur gjatë një ceremonie ku ndezën Kullën e Sahatit me drita, në shenjë të nismës kundër dhunës ndaj grave | Foto nga : LSA

torale nëse ato zgjidheshin.

Pyetjet për kandidatët u identifikuan nëpërmjet një procesi që përfshinte intervista me më shumë se 300 aktivistë, përfaqësues grupesh interesi, dhe drejtues organizatash jo-qeveritare në 61 bashkitë e reja që dolën nga reforma administrative, në periudhën shkurt-mars 2015, në mënyrë që të identifikonim sfidat, shqetësimet dhe problemet kryesore në secilën bashki. Një nga shqetësimet e shumta që u ngritën gjatë konsultimeve me grupe interesi, urbanistë dhe aktivistë të shoqërisë civile në Tiranë lidhej me betonizimin e qytetit.

“Një mendësi e re në shpërndarjen e lejeve të ndërtimit konsiderohet emergjente për Tiranën, e cila vuan nga betonizimi dhe reduktimi drastik i hapësirave të gjelbra. Zgjerimi i qytetit drejt komunave përreth krijon mundësi për të shfryrë presionin për leje ndërtimi ndërtim përmes zhvillimit të hapësirave të reja urbane,” u sugjerua nga palët e konsultuara në vitin 2015-të.

Ky shqetësim dhe të tjera të mbledhura nga komuniteti i ekspertëve, u kondensuan në një seri prej 12 pyetjesh që iu paraqitën kandidatëve për kryetar bashkie. Zoti Veliaj ishte një nga 100 kandidatët që u intervistuan në të gjithë

Shqipërinë, përfshirë dhe 5 sfidantët e tij për bashkinë e Tiranës.

Pas miratimit të planit të ri të përgjithshëm vendor të Tiranës ‘TR030’ një vit më parë, Këshilli Kombëtar i Territorit ka miratuar një numër projektesh për kulla shumëkatëshe në qendër të Tiranës- një zonë me densitet shumë të lartë ndërtimi.

Këto projekte tashmë gëzojnë dhe mbështetjen e z. Veliaj.

Tre vjet pas intervistës me BIRN – përrmbajtja e së cilës nuk ndryshon shumë me intervista të ngjashme të dhëna nga Veliaj edhe në disa programe televizive, duket se pozicioni i kryebashkiakut për sa i përket ndërtimeve në qendër të Tiranës ka ndryshuar. Madje gjatë një debati më tone të larta me kolegë gazetarë në emisionin ‘Opinion’ të Blendi Fevziut në TV Klan të enjten, zgjidhja e ofruar nga kryebashkiaku për këto sipërfaqe është diametralisht e kundërt me premtimet me anë të të cilave ai u mandatua në vitin 2015-të.

“Këto sipërfaqe shkojnë në ajër, të cilën e kemi, tokë nuk kemi,” tha Veliaj për të treguar preferencën e tij për ndërtime shumëkatëshe në qendër të kryeqytetit. “Nëse secila prej atyre kullave – për këto nevoja hotelerie dhe zyrash që ka sot Tirana, do të shtriheshin përmbys, do na

zinte një sipërfaqe jashtëzakonisht të çmuar,” shtoi ai.

Që toka është e çmuar në Tiranë nuk është një konstatim i ri. Politikat spekulative të zhvillimit gjatë dy dekadave të fundit e kanë bërë sektorin e ndërtimit një nga më fitimprurësit në vend, i aftë t’i kthejë kostot e një metri katror apartamenti nga 300 euro në një çmim shitje fundor disa herë më të lartë.

Ky spekulim, i cili nuk mundësohet nga oferta e tregut por korrupsion me politikat e zhvillimit dhe lejet e ndërtimit, po krijon në kryeqytet paradoksin e ‘mallkimit të burimeve.’

Sipas ekonomistëve një nga format e ‘mallkimit të burimeve’ ndodh kur një mall i shumë i kërkuar por i pamjaftueshëm – si toka për ndërtim në Tiranë, kontrollohet në mënyrë jo transparente duke i dhënë mundësi zyrtarëve dhe personave të lidhur politikisht të korrin fitime të mëdha.

Dieter Zinnbauer, një ekspert me organizatën Transparency International vlerëson se kjo formë spekulimi ose ‘qiraje’ e imponuar mbi qytetarët, jo vetëm që i shkakton një dëm të pallogaritshëm në të ardhurave të qytetit – të cilat shkojnë në xhepat e politikanëve dhe oligarkëve, por shkakton gjithashtu një zhvillimin urban të deformuar dhe të padrejtë që sjell pasoja për dekada në të ardhmen.

Zhvillimi i shpejtë i qyteteve si Tirana, i krijon mundësi zyrtarëve të përfitojnë shuma marramendëse nga rritja e të ardhurave që vjen si pasojë e ndërtimit dhe një pjesë e mirë e këtyre parave, për shkak të kontrolleve të pakta mbi transaksionet në pasuri të paluajtshme, parkohen ose investohen në ndërtimet urbane – si kullat shumëkatëshe që promovon bashkia e Tiranës. Ashtu siç shprehet dhe kryebashkiaku, kjo formë spekulimi e bën tokën vërtet të‘çmueshme’ – për politikanët dhe oligarkët që do të përfitojnë nga ndërtimi i kullave, por nga ana tjetër ajo kthehet në një mallkim për të rinjtë dhe rejat që do ta ndërtojnë jetën në kryeqytet për dekadat që vijnë. Midis interesit jetik të qytetarëve dhe atij të oligarkëve – tashmë duket qartazi se Veliaj e ka bërë zgjedhjen e tij.

Shkurt 2018

Opinion

9

Ambasadori i SHBA në Shqipëri Donald Lu i rriti pritshmëritë nëntorin e kaluar kur tha se po priste të shihte ndonjë ‘peshk të madh’ në rrjetën e drejtësisë ‘nga fillimi i vitit të ardhshëm’ - por muaj më pas, pak gjëra kanë ndryshuar.

Lufta shqiptare kundër krimit e lë “Peshkun e Madh” të paprekur GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANË

N

ë 7 nëntorin e vitit të kaluar, Ministria e Brendshme shpalli krijimin e “Task Forcë Speciale për luftën kundër krimit të organizuar” dhe operacionit “Forca e Ligjit”.

“Ne sot i japim rrugë dhe shpallim fillimin e një lufte multi-frontale, intensive dhe pa kompromis ndaj strukturave të organizuara kriminale, aseteve dhe bashkëpunëtorëve të tyre,” tha ministri.

“Ne do ta bëjmë vendin tonë, një vend armiqësor dhe të parehatshëm për këdo që mendon se mund të pasurohet në kurriz të të tjerëve dhe në dhunim flagrant të ligjeve në fuqi”, deklaroi ai.

Në të njëjtën konferencë, Ambasadori i SHBA-së Donald Lu tha se pritshmëritë nga një operacion i tillë ishin të larta.

“Presim që ky plan agresiv i Qeverisë së Shqipërisë të përfundojë me arrestimin dhe ndjekjen penale të disa peshqve të mëdhenj në fillim të vitit të ardhshëm, dhe që ky sukses të vazhdojë në vitin 2018 me SPAK-un dhe BKH-në”, deklaroi Lu. Përdorimi i shprehjes Peshq të Mëdhenj nga Ambasadori Lu tërhoqi vëmendjen e medias.

Që nga ajo kohë, shumë meme u shfaqën në median sociale duke treguar politikanë të ndryshëm, si dhe diplomatin amerikan në prani të peshqve të mëdhenj jofigurativë.

Media e thjeshtëzoi deklaratën e ambasadorit duke shpallur se vendi mundet me të vërtetë të presë vendosjen e drejtësisë për ndonjë peshk të madh “deri në janar”.

Gjithsesi pati mosbesim mbi afatin kohor të përcaktuar dhe shqiptarët duket se kanë dëgjuar diçka të tillë edhe më herët.

Gjatë verave të viteve 2014 dhe 2015, ishProkurori i Përgjithshëm Adriatik Llalla pretendoi se “arrestime të mëdha do të ndodhin në shtator”. Media iu referua këtyre deklaratave si “Shtatori i Llallës”, një sinonim i premtimeve false.

Më 31 janar, Lu duket se iu përgjigj shakave me meme me një meme të ngjashme. Në faqen e Facebook të ambasadës u postua një karikaturë huazuar nga Ora News ku paraqitej ambasadori Lu në një varkë të vogël, ende duke peshkuar. Në karikaturë nuk duket asgjëkund asnjë peshk i madh, por deklaratat shoqëruese me karikaturën nuk ishte tamam me humor.

“Politikanëve, policëve dhe prokurorëve:

ju u zotuat përpara popullit shqiptar dhe përpara nesh. Ne investuam në burimet për t’ju ndihmuar në luftën kundër krimit të organizuar dhe korrupsionit. Ku janë rezultatet?” pyeti Lu. Pothuajse tre muaj pas fillimit të operacionit “Forca e Ligjit,” Ministri i Brendshëm Xhafa u shfaq edhe një herë në media të premten më 1 shkurt, kësaj here duke nënshkruar një Marrëveshje Bashkëpunimi mes ministrisë së tij dhe Prokurores së Përgjithshme të Përkohshme Arta Marku. Marrëveshja pretendon seprokuroria do të krijojë “Seksione të Posaçme të Përkohshme” në prokuroritë e rretheve dhe në prokurorinë për krimet e rënda për të luftuar krimin.

Edhe një herë, Ministri Xhafa theksoi rëndësinë që qeveria e tij i jep luftës kundër krimit dhe korrupsionit. [Marrëveshja] çmohet me rëndësi të madhe për jetësimin e Task Forcës Ndërinstitucionale në kuadër të Planit të Veprimit të operacionit “Forca e Ligjit”,” tha Xhafa.

Që nga viti 2009, Prokuroria e Përgjithshme ka nënshkruar 13 marrëveshje të tilla, dy prej të cilave përfshijnë edhe Ministrinë e Brendshme. [Link] Këto marrëveshje nuk duket të kenë dhënë ndonjë rezultat konkret pavarësisht se kanë premtuar luftë të pamëshirshme kundër llojeve të ndryshme të krimeve.

Gjithsesi, partitë politike në opozitë nuk e morën lehtë këtë marrëveshjen e re.

Demokratët dhe LSI e shpallën atë antikushtetuese dhe një shenjë se qeveria po punon për të shkatërruar Reformën në Drejtësi dhe për të kontrolluar sistemin e drejtësisë. Marrëveshja krijon efektivisht struktura paralele duke përdorur prokurorët ekzistues, të cilët nuk kanë kaluar ende vetingun, aludon opozita duke shtuar se ajo e zëvendëson të shumëpriturin SPAK, (Struktura e Posaçme Kundër Korrupsionit dhe Krimit të Organizuar), e cila do të jetë një agjenci e re dhe për të cilën, SHBA dhe BE kanë premtuar sakaq trajnime dhe pajisje. Gjithsesi, SPAK nuk është krijuar ende ndërsa struktura e re e premtuar nga marrëveshja është “e posaçme e përkohshme“.

Reforma në Drejtësi në pritje: Politikanët shqiptarë miratuan një riorganizim masiv kushtetues të sistemit të drejtësisë së vendit 2016, pas presioneve të paprecedentë, të hapura dhe pas skenave nga SHBA dhe BE. Cilësuar “Reforma në Drejtësi”, ajo shihet aktualisht si rruga e vetme përpara në

arritjen e sundimit të ligjit dhe eventualisht, anëtarësismit të Shqipërisë në BE në të ardhshmen.

Reforma ka nisur të zbatohet ngadalë që nga miratimi gati dy vjet më parë, duke kapërcyer rezistencën e fortë nga segmente të ndryshme politike si dhe nga vetë gjykatësit dhe prokurorët. Disa prej institucioneve kyçe të reformës nuk janë zbatuar ende ndërsa lufta procedurale duket sikur nuk do të mbarojë kurrë. Në mungesë të zbatimit të plotë të reformës, parlamenti zgjodhi mes protestave disi të dhunshme të opozitës një Prokuror të Përgjithshëm të Përkohshëm. Mandati i prokurorit të mëparshëm përfundoi në fillim të dhjetorit ndërsa institucioni i ri përgjegjës për zgjedhjen e të riut, Këshilli i Lartë i Prokurorisë nuk është krijuar ende. Prokurorja e re e Përkohshme, nga ana e saj, vendosi të krijojë “Seksione të Posaçme të Përkohshme” për të luftuar krimin e organizuar.

Prokuroria u përball me ndryshme të vazhdueshme në struktura dhe në pozicionet kyçe përgjatë viteve të fundit. Shumica e drejtuesve të prokurorive të rretheve ishin Të Komanduar dhe jo të emëruar në këto pozicione.

Aludohet se ish-kryeprokurori Llalla përdori taktikën e delegimit të drejtuesve të Komanduar me synimin për t’i mbajtur prokurorët të dobët dhe nën kontroll. Kur Prokurorja e re e Përgjithshme E Përkohshme mori detyrën dhjetorin e kaluar, ajo hoqi disa nga drejtuesit e komanduar të rretheve të emëruar nga Llalla dhe i zëvendësoi ato drejtues të përkohshëm. Pritet që në një të ardhme, Këshilli i Lartë i Prokurorisë të krijohet, që anëtarët e këtij këshilli të kalojnë vetingun dhe që vendi të ketë prokurorë të rregullt të përgjithshëm dhe të rretheve, të cilët nuk do të jenë të Komanduar apo të Përkohshëm por të emëruar me një mandat të qartë. Gjithsesi, shqiptarët do të duhet të presin edhe ca deri sa të mbërrihet në këtë pikë.

Vetingu nuk ka nisur ende por sakaq është bërë modë: Procesi i vetingut u parapa nga Reforma në Drejtësi si një mënyrë për të hequr nga sistemi gjykatësit dhe prokurorët që nuk mund të justifikojnë pasuritë e tyre. Zyrtarisht komisioni i vetingut nisi punë tetorin e kaluar. Disa pretenduan se vendimet e para do të mbërrijnë “në fillim të vitit 2018”. Nga fillimi i shkurtit asnjë vendim nuk është marrë ende, megjithatë vetingu është bërë një term mode.

Ministri i Brendshëm propozoi një proces vetingu për oficerët e policisë ndërsa ministr-

ja e Drejtësisë Etilda Gjonaj premtoi proces të ngjashëm për drejtuesit e burgjeve.

Korrupsioni dhe krimi i organizuar janë shqetësime të mëdha në Shqipëri dhe drejtësia e korruptuar apo e paaftë konsiderohet një faktor i madh në mungesën e ndëshkimeve.

Gjithsesi, jo vetëm drejtësia duket se ka një problem. Ministria e Brendshme dhe policia shqiptare nuk patën një vit të mirë më 2017, kur imazhi i tyre u dëmtua nga shumë incidente në të cilat oficerë policie u gjetën të përfshirë në trafik droge apo krim të organizuar apo nuk ishin në gjendje të bënin punën e tyre.

Në shtator, një i dyshuar kriminel goditi makinën e policisë dhe pastaj hyri në një treg privat në Elbasan. Videoja e sigurisë e rrjedhur në media tregoi se si oficerët e policisë, pasi ia goditën makinën me dhunë, nuk guxuan të hyjnë në treg dhe mbetën të ngrirë te dera. Rezultoi se tregu ishte nën pronësinë e një grupi të dyshuar kriminal në qytet. Ngjarja u komentua në media si një shenjë tjetër se policia ka humbur efektivisht kontrollin e territorit në qytetin e Elbasanit. Kjo ishte shenja më e qartë deri në atë ditë se policia nuk ishte në gjendje të luftonte krimin e organizuar që dyshohet se kontrollon pjesë të ndryshme të territorit të Shqipërisë.

Policia është kritikuar gjithashtu se nuk ka qenë në gjendje të arrestojë një të dyshuar të rëndësishëm për trafik droge, Kelmend Balilin, i cili aludohet se ndihmohet nga lidhjet e tij politike.

Megjithatë prova më e fortë për infiltrimin e krimit mes forcave policore erdhi në tetor 2017, kur përgjimet italiane zbuluan se pjesa më e madhe e forcave policore të Vlorës ishte e përfshirë drejtpërsëdrejti me trafikun e drogës. Edhe shumë oficerë të tjerë policie janë akuzuar për trafik droge gjatë dhjetorit dhe janarit. Gjithsesi, duke ekspozuar një dobësi tjetër të policisë, shumica e tyre janë zhdukur para se të arrestoheshin.

Përballur me një realitet të tillë të zymtë, Xhafa shpalli shtatorin e kaluar fillimin e “Procesit të Vetingut” për oficerët e policisë. Pesë muaj më vonë, ideja është ende në hapat e para. Pritet një një projektligj të hartohet dhe dërgohet në parlament për këtë qëllim. Askush nuk e di se kur kjo do të ndodhë.

Ndërsa Ambasadoru Lu pret për peshq të mëdhenj dhe Komisioni Europian pret për “rezultate konkrete”, politika dhe institucionet duken shumë të lumtura me procedurën e të punuarit dhe të premtuarit se një ditë, rezultatet do të vijnë vetë.

10

Shkurt 2018

INVESTIGIM

Rama u paralajmërua nga Meta, por i firmosi HEC-et në Osum në dijeni të shkeljeve Ndonëse kryeministri Rama pretendoi se fabrikimi i koordinatave për HEC-et në Osum ishte zbuluar nga një inspektim pas miratimit të projektit në Dhjetor 2017, një dokument i nisur në adresë të tij nga ish-kryetari i Kuvendit, Ilir Meta tregon dijeninë e tij për shkeljet dhe shqetësimet që në mars 2017.

LINDITA ÇELA| BIRN | TIRANË

P

as presionit të opinionit publik dhe ekspozimit të shkeljeve mjedisore, kryeministri Edi Rama deklaroi të premten se do të anulojë projektin e HECeve mbi lumin Osum në qarkun e Beratit. Rama la të kuptohej se manipulimi me koordinatat ishte zbuluar pas miratimit të lejes së HEC-eve në mbledhjen e 12 dhjetorit 2017 të Këshillit Kombëtar të Territorit, ndërsa premtoi kallëzim penal për njerëzit e përfshirë në atë që ai e quajti fabrikim.

“Qyshse u krye procedura ligjore e miratimit të një lejeje të dhënë nga qeveria e mëparshme dhe u mor sinjali se diçka nuk shkonte, Ministri i Mjedisit Blendi Klosi nisi hetimin administrativ të lejes mjedisore. E cila rezultoi një fabrikim kriminal me koordinata të manipuluara,” shkroi Rama në Facebook. Por ndryshe nga ç’pretendon kryeministri, të dhënat e siguruara nga BIRN tregojnë se ai vetë dhe dy anëtarë të qeverisë së tij ishin informuar për koordinatat e manipuluara dhe shkeljet e tjera të projektit që në mars 2017. Shqetësimi u përcoll në qeveri më 9 mars 2017 nga ish-kryetari i Kuvendit, Ilir Meta, i cili kërkonte vlerësim serioz të projektit si dhe kujdes të veçantë në rishikimin e lejes për këtë veprimtari, që sipas Metës “dëmton perspektivën e zhvillimit të një treve të rëndësishme të Shqipërisë.

Reagimi i Metës erdhi pas shqetësimeve të ngritura nga një duzinë organizatash që veprojnë në fushën e Rafting, turizmit, mbrojtjes së mjedisit dhe komunitetit të gjerë në qarkun e Beratit.

Shkresa të cilën BIRN e disponon i drejtohet ish-ministrit të Mjedisit, Lefter Koka dhe i shkon për dijeni kryeministrit Edi Rama dhe ministrit të Energjisë dhe Industrisë, Damian Gjiknuri. Bashkangjitur shkresës me titull “ Shqetësime ndaj projektit mbi lumin Osum” gjendet edhe harta e projektit bashkë me shpjegimin se në lejen e ndërtimit të KKT-së mungon “referimi për parcelën 36 “që ndodhet afërsisht në mes dhe bën lidhjen e kanalit të dy veprave”.

Një tjetër shqetësim i përcjellë nga Meta në qeveri është edhe mungesa e lejes së përdorimit të ujit për HEC-in Veleshnje, koordinatat e të cilit ndodheshin në përroin e Bigasit. “Këto grupe interesi e në veçanti komuniteti shprehin një shqetësim të madh se ndërtimi i tre hidrocentraleve do të dëmtojë në mënyrë të pakthyeshme ujvarat e kanionit ‘kaskada e Bigasit’, do të ndikojë negativisht në ekosistemin e kanioneve të Skraparit dhe do të shkatërrojë florën dhe faunën përreth,” thuhet në shkresën e Metës. Po pavarësisht këtij alarmi, Këshilli Kombëtar i Territorit i kryesuar nga kryeministri Rama e futi në ax-

Kryeministri Edi Rama duke bërë Rafting në kanionet e Osumit. Foto: Facebook/Edi Rama

hendë dhe miratoi në dhjetor 2017 projektin energjetik për ndërtimin e dy HEC-eve në Bigas dhe Veleshnje, në favor të kompanisë “HP Bigas Veleshnje Energy”. BIRN pyeti drejtorin e komunikimit në këshillin e ministrave, Endri Fuga nëse kryeministri ishte informuar për shkeljet e projektit energjetik që në pranverë, por nuk mori përgjigje.

Riciklimi i HEC-eve mbi Osum Me kanionet e Skraparit dhe kaskadën e Bigasit, kjo zonë është shpallur monument natyror dhe përbën sot një ndër atraksionet më interesante në vend. Gjithashtu, zhvillimi i sportit të Rafting ka shtuar vit pas vit numrin e turistëve vendas dhe të huaj.

Por pavarësisht rëndësisë së turizmit në zonë dhe mbrojtjes ligjore, një projekt për ndërtimin e tre HEC-eve mori udhë që në kohën e qeverisë “Berisha” dhe pavarësisht premtimit në vitin 2013, u shty përpara edhe nga qeveria “Rama”.

Projekti koncesionar për ndërtimin e tre hidrocentraleve Bigas 1, Bigas 2 dhe Veleshnje u miratua fillimisht në shtator 2013, kur Berisha ndodhej në ditët e fundit në zyrë. Me të marrë timonin e qeverisë, Rama premtoi anulimin e të gjitha lejeve që Berisha firmosi në ditët e tij të fundit në zyrë duke i cilësuar ato si korruptive. Megjithatë, të dhënat e siguruara nga BIRN tregojnë se HEC-et mbi lumin Osum jo vetëm që nuk u anuluan, por morën miratimin e disa enteve në varësi të qeverisë “Rama”. Ministria e Energjisë vijoi procedurat për ndryshimin e kontratës fillestare të kompanisë PH Bigas-Veleshnje Energy, duke e ndryshuar kapacitetin nga

Faksimile e letrës së dërguar nga Ilir Meta, Edi Ramës, Damian Gjiknurit dhe Lefter Kokës me 9 mars 2017

0.5 në 1.2 mega. Kjo solli edhe bashkimin e dy HEC-eve Bigas 1 dhe Bigas 2, ndërsa kontrata e re u nënshkrua nga Ministria e Energjisë më 16 maj 2016. Projekti mbërriti më pas në Këshillin Kombëtar të Territorit, ku u miratua në 12 dhjetor 2017. Ai u mbajt i fshehtë dhe nuk u botua as nga qeveria dhe as nga KKT. Por pasi siguroi lejen e ndërtimit, kompania “HP Bigas Veleshnje Energy” nuk humbi kohë për të nisur punën. Buldozerë të mëdhenj dhe makina të ngarkuara me tuba iu ngjitën malit të Veleshnjes, duke vënë në alarm banorët e zonës dhe anëtarët e Federatës Shqiptare të Raftingut.

Kompania “HP Bigas Veleshnje Energy” zotërohet në 100 për qind të aksioneve nga kompania “2 AF” sh.p.k. Pronari i vetëm i 2 AF është Erfan Feta, ndërkohë që kompania koncesionare administrohet nga i biri, Alban Feta. I pyetur nga BIRN për akuzat, pronari i kompanisë 2 AF, Erfan Feta i hodhi poshtë ato ndërsa tha se e kishte fituar të drejtën për ndërtimin e HEC-eve konform ligjit. “Unë kam të gjithë dokumentacionin e hartuar dhe

certifikuar nga institucionet shqiptare ndaj unë kam të drejtën e vijimit të punimeve për ndërtimin e këtyre HEC-eve,” tha Feta. “Dosja ime është e rregullt dhe atë mund ta gjeni në çdo ministri të shtetit shqiptar,”shtoi ai.

Pingpongu i institucioneve Pas qarkullimit të lajmit për vazhdimin e projekteve në lumin Osum dhe rrjedhjes në publik të dhjetra dokumenteve mbi shkelje të pretenduara, Agjencia Kombëtare e Zonave të Mbrojtura nisi verifikimet dhe zbuloi një sërë shkeljesh me koordinatat e shfrytëzimit të ujit apo vlerësimit të ndikimit në mjedis, çka janë edhe dokumentet kryesore për të përfituar lejen koncesionare.

Zamir Dedej, drejtor i Agjencisë së Zonave të Mbrojtura i tha BIRN se shkelje ka pasur edhe në lejet e mjedisit dhe të zhvillimit. “Kemi konstatuar se kompania e merr ujin në një lumë dhe e derdh në një lumë tjetër, ndërkohë që duhet ta marrë dhe ta shkarkojë ujin në të njëjtin lumë. E dyta, leja e zhvillimi nuk është dhënë me koordinata por me kuota, por edhe kjo është gabim pasi rezulton se kuotat e marrjes së ujit dhe të shkarkimit janë thuajse të barabarta,” tha Dedej. “Pra, koordinatat përfundimtare ku koncesionari do të ndërtojë impiantin e shkarkimin dhe impiantin e turbinave janë në një përrua tjetër dhe në një lartësi jo reflektuese që duhet të ketë një hidrocentral,” sqaron më tej Dedej.

Inspektimi i Agjencisë së Zonave të Mbrojtura shtyu ministrin e Turizmit dhe të Mjedisit, Blendi Klosi të kërkojë pak ditë më parë revokimin e lejes koncesionare për kompaninë HP-Bigas-Veleshnje Energy.

Në një shkresë drejtuar Ministrisë së Energjetikës, Klosi kërkon rishikimin e të gjithë procedurave ligjore për lejen koncesionare dhe pezullimin e ndërtimit. Ministria e Turizmit dhe Mjedisit nuk mori përgjigje për shkeljet e konstatuara. Ministria e Energjetikës pretendon se i takon Ministrisë së Mjedisit që të veprojë dhe jo asaj. “Ne si autoritet kontraktor nuk mund të veprojmë pa pasur një revokim të lejes së mjedisit nga institucioni përkatës. Ne mund të nisim nga procedurat e anulimit të kontratës koncesionare vetëm pasi Ministria e Mjedisit të ketë vendosur shpalljen e pavlefshme të lejes mjedisore,” tha një zyrtar i ministrisë së Energjetikës. Mëngjesin e së premtes, Rama i dha fund pingpongut mes institucioneve dhe premtoi publikisht anulimin e lejes koncesionare, duke falenderuar qytetarët që e sinjalizuan në njërën prej platformave të lançuara prej tij. “Asnjë qeveri askund në botë nuk është e pagabueshme, por qeveritë dallojnë nga mënyra sesi reagojnë, qoftë kur gabojnë apo qoftë si në këtë rast, kur padashje mund të jenë duke gabuar,” përfundoi Rama.

Shkurt 2018

11

INVESTIGIM

Testi i pasurisë “ngel në klasë” 57 % të gjyqtarëve të shkallës së parë Të dhënat e siguruara nga një studim i BIRN tregojnë se 154 gjyqtarë nga 268 gjithsej kanë probleme në justifikimin e pasurisë me burime të deklaruara, ndërkohë që shuma e pajustifikuar prej tyre kap vlerën e 698 milionë lekëve në total.

Një punëtore, duke pastruar gjatë Analizeë Vjetore të Drejtësisë në në Pallatin e Kongreseve në vtin 2015. | Foto nga : LSA

ALEKSANDRA BOGDANI | BIRN | TIRANË

R

reth 57 për qind e gjyqtarëve të shkallës së parë në Shqipëri dështojnë në testin e justifikimit të pasurisë të paktën për një vit të deklarimit, zbulon një studim i BIRN i bazuar në praktikën e kontrollit aritmetik dhe logjik të deklaratave të pasurisë.

Studimi evidenton se 154 gjyqtarë nga 268 gjithsej kanë diferenca të pajustifikuara të pasurive të tyre të deklaruara, të cilat kapin në total vlerën e 698 milionë lekëve.

Rrjeti Ballkanik i Gazetarisë Investigative, BIRN analizoi deklaratat e pasurisë familjare të 268 gjyqtarëve të rretheve gjyqësore, pasi i administroi ato nga Inspektoriati i Lartë i Deklarimit dhe Kontrollit të Pasurive, ILDKPKI përmes një kërkese për të drejtë informimi.

Gjyqtarët e shkallës së parë përbëjnë rreth 65 % të të gjithë korpusit të gjyqtarëve dhe janë të shpërndarë në 23 gjykata të rretheve gjyqësore në vend.

Në analizë u përfshinë 3128 deklarata pasurie gjithsej, të cilat u përkasin viteve të deklarimit 2003-2016. Pasi u hodhën në një database, deklaratat iu nënshtruan analizës aritmetike dhe logjike-një nga format e kontrollit që ILDKPKI përdor për të hetuar pasurinë e zyrtarëve të lartë.

Të dhënat e përftuara tregojnë se vetëm 114 gjyqtarë nga 268 gjithsej arrijnë të mbulojnë me burime të deklaruara pasurinë e shtuar përgjatë 13 viteve. Ndërsa 154 gjyqtarët e tjerë rezultojnë të kenë shtim të pajustifikuar të pasurisë për një ose më shumë vite të karrierës së tyre.

Diferencat e pajustifikuara zënë 17 për qind të totalit të pasurisë neto që gjyqtarët e shkallës së parë zotërojnë së bashku-pasuri që kap vlerën totale të 4 miliardë lekëve.

Gjykata më problematike në justifikimin e pasurisë rezulton ajo e Sarandës, ku 27.7 për qind e deklaratave të analizuara kanë diferenca të pajustifikuara të pasurisë. Në vendin e dytë renditet Gjykata e Dibrës me 20 për qind të deklaratave dhe në vendin e tretë ajo e Pogradecit me 18 për qind të deklaratave me probleme.

Dështimi i gjyqtarëve në testin e justifikimit të pasurisë me burime financiare të deklaruara është një fenomen i gjithëpërhapur në sistemin shqiptar të drejtësisë. Nga analizat e mëparshme të deklaratave të pasurisë, BIRN arriti në përfundimin se diferenca të pajustifikuara të pasurisë gjendeshin mes 58 për qind të anëtarëve

Ndryshimi i pasurisë në vite i gjyqtarëve të shkallë së parë | Grafik nga BIRN

të Gjykatës së Lartë, 77 për qind të anëtarëve të Gjykatës Kushtetuese dhe 79 për qind të anëtarëve të Gjykatave të Apelit në vend.

Kurba e pasurisë Kontrolli aritmetik dhe logjik, i njohur si KAL nga ekspertët e fushës është një mekanizëm i rëndësishëm në verifikimin dhe hetimin e pasurisë së zyrtarëve të lartë, mes të cilëve bëjnë pjesë edhe gjyqtarët.

Dështimi në këtë test ngre pikëpyetje mbi integritetin e gjyqtarëve dhe krijon terren për institucionet përgjegjëse që të kryejnë verifikime të plota të pasurive të tyre.

Përveç problemeve me justifikimin e pasurisë, studimi i BIRN mbi deklaratat e pasurisë së 268 gjyqtarëve të shkallës së parë nxjerr në pah një sërë trendesh të shpërndarjes së aseteve apo rreziqe të tjera, të cilat konsiderohen si “flamuj të kuq” apo indicie për të kryer verifikime në praktikat më të mira ndërkombëtare.

Të dhënat e siguruara nga studimi tregojnë se gjyqtarët e shkallës së parë në vend e kanë trefishuar pasurinë e tyre përgjatë 13 viteve të deklarimit në ILDKPKI. Në vitin 2003, gjendja fillestare e pasurisë së gjyqtarëve të shkallës së parë kapte vlerën e 1.18 miliardë lekëve, ku pasuria mesatare e një gjyqtari llogaritet rreth 4.4 milionë lekë.

Ndërsa në fund të vitit 2016, shuma totale e pasurisë bruto të tyre kap vlerën e 4.5 miliardë lekëve, të ndara mesatarisht në 17 milionë lekë për gjyqtar.

Njësoj si gjyqtarët e shkallëve më të larta, edhe gjyqtarët e rretheve kanë piketuar tregun e pasurive të paluajtshme për investimin e të ardhurave të tyre. Sipas studimit, rreth 56.7 për qind e pasurisë së tyre përbëhet nga pasuri të paluajtshme që kapin vlerën e 2.6 miliardë lekëve.

Të dhënat e studimit sugjerojnë se një gjyqtar e ka rritur mesatarisht vlerën e pasurive të paluajtshme familjare nga 2.98 milionë lekë në fillim të detyrës në 9.69 milionë lekë në fund të vitit 2016. Në këtë vlerësim nuk janë përfshirë pasuritë e paluajtshme të përfituara nga trashëgimia, dhuratat apo kontratat e sipërmarrjes që nuk shoqërohen me vlera në para nga subjektet e deklarimit.

Llogaritë bankare zënë 20.9 për qind të pasurisë së gjyqtarëve objekt studimi me një vlerë totale prej 958 milionë lekësh.

Ndërkohë, kursimet e deklaruara në cash zënë 12.9 për qind të pasurisë së gjyqtarëve të shkallës së parë me një vlerë të përllogaritur në 593 milionë lekë.

Përgjatë 13 viteve të analizuara, likujditetet në bankë kanë shënuar një rritje prej 5.6 herësh, ndërkohë që kursimet në cash janë rritur me 6.4 herë.

Vlerat e larta të kursimeve në cash konsiderohen si “flamur i kuq” në praktikat e kontrollit të pasurisë së zyrtarëve. Sipas studimit, gjyqtarët e shkallës së parë në Shqipëri mbajnë mesatarisht nga 2.2 milionë lekë cash në shtëpi. Nëse likujditeteve cash i shtohen edhe përqindjet e aseteve të deklaruara në formën e huadhënieve, atëherë një përqindje e konsiderueshme prej 14 % të pasurisë mbahet jashtë sistemit bankar, duke përfaqësuar pjesën më informale të pasurisë së gjyqtarëve të rretheve gjyqësore në Shqipëri.

Kurba e shtimit të pasurisë neto dhe shpërndarja e saj nuk janë treguesit e vetëm rreth pasurive të njerëzve të drejtësisë. Detyrimet janë gjithashtu një mekanizëm i gjithëpërhapur për të mbështetur rritjen progresive të pasurisë.

Të dhënat e siguruara nga studimi i BIRN tregojnë se gjyqtarët e shkallës së

parë kanë së bashku borxhe në vlerën e 533 milionë lekëve në fund të vitit 2016.

Rreth 61 për qind të detyrimeve e zënë kreditë bankare, ndërkohë që 25 për qind janë deklaruar si huamarrje te të afërmit dhe 12.7 për qind si borxhe ndaj kompanive të ndërtimit.

Praktikat më të mira ndërkombëtare i konsiderojnë detyrimet jashtë sistemit bankar si indikatorë transaksionesh të dyshimta. 268 gjyqtarët e analizuar në këtë studim raportojnë 38.4 për qind të borxheve të tyre si detyrime ndaj të afërmve dhe kompanive të ndërtimit.

Gjykatat më të pasura Të dhënat e siguruara nga studimi i BIRN tregojnë se në vlerë absolute, Gjykata e rrethit gjyqësor Tiranë është gjykata më e pasur në vend, e ndjekur nga Gjykata e rrethit Gjyqësor Durrës dhe ajo e Shkallës së Parë për Krime të Rënda.

Por ky raport ndikohet ndjeshëm nga numri i gjyqtarëve që punojnë në këto institucione gjyqësore; Gjykata e Tiranës ka 110 gjyqtarë ndërkohë që gjykata e Durrësit dhe ajo e Krimeve të Rënda kanë secila nga 16 gjyqtarë.

Krahasimi i pasurisë mesatare të gjyqtarëve të secilës gjykatë jep të dhëna të ndryshme. Gjyqtarët e gjykatës së Durrësit rezultojnë më të kamurit në Shqipëri me një pasuri mesatare prej 42.8 milionë lekë për gjyqtar. Në vendin e dytë renditen gjyqtarët e Sarandës me pasuri mesatare 20.7 milionë lekë për gjyqtar dhe në vendin e tretë ata të Gjykatës së rrethit gjyqësor Kavajë me 20.2 milionë lekë për gjyqtar.

Gjykata e Tiranës ka një shpërndarje pasurie mesatarisht 18 milionë lekë për gjyqtar, ndërkohë që gjyqtarët më të varfër janë ata të Krujës me një pasuri mesatare prej 1.9 milionë lekësh për gjyqtar.

12

Shkurt 2018

ANALIZË

Baste, kërcënime, politikë, krim dhe sport Raporti i Organit të Kontrollit, Etikës dhe Disiplinimit të UEFA që kërkon dhjetë vjet ndalim të Skënderbeut të Korçës nga garat europiane hedh dritë mbi botën e pistë të futbollit, financimit të skuadrave shqiptare drejtpërsëdrejti nga paratë e basteve dhe lidhjet me politikën e me të dënuar për trafik droge.

GJERGJ EREBARA| BIRN | TIRANË

R

aporti prej 93 faqesh i Organit të Kontrollit, Etikës dhe Disiplinimit të organizatës europiane të futbollit UEFA paraqet një hetim të thelluar mbi manipulimet e ndeshjeve të Skënderbeut të Korçës për qëllim vënien e basteve sportive si dhe për lidhjet mes futbollit, politikës, industrisë së basteve në Shqipëri dhe nëpër botë si dhe personave me dënime penale në trafikun ndërkombëtar të drogës. Raporti, i cili u publikua në internet të premten, ngre akuza të rënda jo thjeshtë ndaj skuadrës së Skënderbeut, por edhe për ish-ministrin e Financave Ridvan Bode, i cili akuzohet se ka kërcënuar një trajner duke i kërkuar të humbasë ndeshjen, për presidentin aktual, biznesmenin Ardjan Takaj, ish presidentin Agim Zeqo, gjithashtu biznesmen, si dhe për një numër të madh lojtarësh, trajnerësh e personazhe të tjera të sportit dhe biznesit në Shqipëri.

Pas publikimit të raportit të premten në mëngjes, UEFA bëri edhe një deklaratë të jashtëzakonshme për shtyp, në të cilën njoftoi se inspektorët e saj patën marrë kërcënime me vdekje nga burime anonime.

“Sot, Inspektorët Disiplinarë të UEFA-s që punojnë mbi këtë rast kanë marrë kërcënime anonime me vdekje, të cilat supozohet se synojnë t’i frikësojnë ata që të ndalojnë të kryejnë punën e tyre,” thuhet në njoftimin e publikuar mbrëmjen e së premtes. “Këto kërcënime nuk do t’ia dalin dhe policia është informuar,” vijon deklarata e UEFA-s.

Pyetur nga BIRN, Ridvan Bode, i cili ka drejtuar Ministrinë e Financave në vitin 1996 si dhe në vitet 2005-2013, i hodhi poshtë akuzat si thashetheme.

“Janë të njëjtat thashetheme të dy viteve më parë. Një qëndrim publik e kam mbajtur atëherë”, tha Bode duke iu referuar një deklarate të vitit 2016, ku ka hedhur poshtë në tërësi akuzat.

BIRN nuk arriti të kontaktojë biznesmenët Takaj dhe Zeqo.

Skuadra e futbollit Skënderbeu, e cila ka fituar kampionatin shqiptar të futbollit rregullisht që nga viti 2011, mohoi që skuadra apo drejtuesit e saj të kenë lidhje me kërcënimet.

“Duke marrë shkas nga lajmi i publikuar së fundmi në portalin e UEFA-s, Klubi i Futbollit ‘Skënderbeu’ mohon kategorikisht dyshimet dhe akuzat se persona të lidhur me klubin kanë kërcënuar me jetë inspektorët e organizatës europiane të futbollit,” shkroi Skënderbeu në faqen e saj zyrtare në Facebook.

Raporti në tërësi akuzon një pjesë të lo-

jtarëve, të trajnerëve dhe financuesve të Skënderbeut se kanë manipuluar së paku 53 ndeshje të kampionatit shqiptar, të garave europiane si dhe ndeshje të ndryshme miqësore, me synimin për të fiksuar paraprakisht rezultatet dhe për të vënë baste mbi rezultate të sigurta.

“Para se të prezantojmë natyrën e aktivitetit të fiksimit të ndeshjeve nga Skënderbeu përgjatë shtatë viteve të shkuara, është e rëndësishme të përmbledhim shkurtimisht historinë e hierarkisë së klubit dhe lidhjet e brendshme dhe të jashtme mes futbollit, politikës dhe krimit të lidhura me të”, shkruhet në raport, para se të shpjegohen lidhjet mes asaj që është pak a shumë, elita e biznesit, e futbollit dhe në disa raste, e krimit të Shqipërisë me industrinë e basteve sportive.

Nën akuzë janë disa lojtarë, të cilët analiza statistikore dhe teknike i ka nxjerrë si përgjegjës për fiksimin e rezultateve të ndeshjeve.

Portieri, Orges Shehi, ish lojtari Renato Arapi që luajti për gjashtë sezone me Skënderbeun, mbrojtësi Tefik Osmani e të tjerë akuzohen se kanë qenë pjesë e skemave për fiksimin e rezultateve bashkë me presidentin Takaj, bashkë me ish-trajnerin . Organi i UEFA-s ofron si argumente mbështetëse faktin që skuadrat e futbollit në Shqipëri drejtohen ose janë të lidhura ngushtë me biznesmenë me aktivitet në fushën e basteve sportive si dhe për faktin se presidentët e skuadrave të ndeshjeve të dyshuara si të manipuluara, janë gjithashtu të lidhur me njëri-tjetrin në biznes apo në politikë.

Raporti rendit lidhjet e Takajt me gjashtë kompani bastesh, përfshirë EuroBest, Star Bet, Top-Bast, SBObet, Baste-Live dhe Super Bast.

Raporti vëren se presidenti i Skënderbeut Takaj është bashkëaksioner në kompaninë e basteve Star Bet me presidentin e Partizanit, biznesmenin Gazmend Demi.

Një ndeshje mes Partizanit dhe Skënderbeut e luajtur më 11 shtator 2014 u kap nga sistemi statistikor i UEFA-s si dhe nga një sistem statistikor tjetër i njohur si Starlizard, si ndeshje me “Probabilitet të Lartë Manipulimi”. Raporti thekson gjithashtu lidhjet e ngushta mes politikës dhe presidentët e skuadrave të tjera.

“Ridvan Bode raportohet se ka gjithashtu marrëdhënie të ngushta me klube të tjera në Shqipëri. Ai është mik i mirë dhe donator kryesor i KS Shkumbinit, Dashnor Sula. Që të dy janë anëtarë të Partisë Demokratike”, thuhet në raport.

“Nuk vjen për surprizë që BFDS ka përshkallëzuar shumë ndeshje të Skënderbeut me një shkallë të lartë gjasash për manipulim ku përfshihen klube që kanë qenë ose nën presion nga z. Bode (Dinamo e Tiranës) ose të kontrol-

Ekipi i Skënderbeut para ndeshjes kundër Dinamo Kievit 3-2, e vlefshme për UEFA Europa League në Elbasan Arena më 24 nëntor 2017. Foto: Malton Dibra/LSA

luar nga miqtë dhe kolegët e tij (KS Shkumbini). Kjo, bashkë me perceptimin tashmë famëkeq publik si fiksues ndeshjesh provon se ai është pjesë integrale e skemës së Skënderbeut,” vijon më tej raporti.

Ish-ministri demokrat i Financave i ka mohuar akuzat në mënyrë të prerë në një deklaratë të vitit 2016.

“Nuk kam qenë asnjëherë financues, donator apo anëtar bordi në asnjë organizim shoqëror, kulturor apo sportiv në Shqipëri apo jashtë saj,” deklaroi ai në atë kohë.

Bode akuzohet gjithashtu se ka kërcënuar ish-trajnerin Dinamos Luis Manuel Blanco gjatë një ndeshjeje mes Skënderbeut dhe Dinamos më 2011. Blanco ka dëshmuar para inspektorëve duke thënë se Bode i është drejtuar atij me këto fjalë: “Nëse ti na prish pushimet, unë do të të shkatërroj. Ai më kërkoi kur u ktheva për pjesën e dytë, skuadra jonë duhej të humbte. Unë nuk i besoja syve. Ishte e tmerrshme.” Bode e ka mohuar edhe këtë akuzë më 2016. “Kurrë nuk jam takuar apo biseduar për ndeshje apo rezultate me presidentë, trajnerë apo lojtarë të asnjë ekipi futbolli,” tha ai.

Inspektorët pranojnë se provat që ata kanë mbledhur për manipulimin e ndeshjeve janë të gjitha rrethanore dhe të marra veçmas, mund të ketë shpjegime të sinqerta për të gjitha rastësitë. “Por, të marra sëbashku, ato theksojnë fajësinë përtej çdo dyshimi të arsyeshëm”.

Skema e kompanive Industria e bixhozit në Shqipëri realizon të ardhura që shkojnë deri në 150 milionë euro në vit, nga të cilat, një pjesë e madhe i përkasin basteve sportive. Industria e basteve është e lidhur si donatore dhe në pronësi me disa nga skuadrat e futbollit.

Sipas raportit, një numër kompanish bastesh nga Shqipëria dhe nga Azia janë pjesë e skemës së vendosjes së basteve për ndeshjet e fiksuara.

Top Bast, një nga kompanitë më të mëdha të basteve sportive në Shqipëri me mbi 1 mijë pika bastesh në një vend me vetëm 2.8 milionë banorë, konsiderohet si kompania kyç në skemë. “Top-Bast është një kompani bastesh në Shqipëri dhe sponsor i Skënderbeut,” shkruhet në raport. Top-Bast ka shumë gjasa të jetë “maskë” për bastvënësin aziatik SBO-

bet. Bastet e vëna në internet me Top-Bast mund të kanalizohen në tregun Aziatik të basteve përmes SBObet, rrjedhimisht duke krijuar të ardhura më të mëdha,” vijon raporti.

“Në 33 nga 5349 ndeshje UEFA ka identifikuar se SBObet ka qenë bastvënësi i parë që ka lëvizur koeficientet në një ndeshje të përshkallëzuar. Kjo tregon se ata që kanë akses te informacioni mbi ndeshjen e fiksuar dhe janë në gjendje të vendosin bastet e tyre e bëjnë këtë kryesisht përmes SBObet. Një kompani tjetër e quajtur 188bet ishte ajo që ‘lëvizi e para’ në 18 nga 21 ndeshjet e mbetura të përshkallëzuara, megjithëse në 9 nga këto ndeshje SBObet nuk po ofronte baste në kohë reale”.

“Përshkallëzimi” është termi i përdorur nga analizuesit e ndeshjeve të dyshimta kur koeficientët për të lëvizin në shkallë të konsiderueshme dhe të paarsyeshme.

Analiza e fluksit të basteve të vëna nga Shqipëria në kompaninë aziatike SBObet është kryer duke përdorur shërbimin Google Trend. Ky është një shërbim që tregon se për çfarë kërkojnë njerëzit më shumë në internet.

Inspektorët vërejnë se megjithëse SBObet është një kompani bastesh në internet me bazë në Azi dhe aspak popullore në Europë, ajo është çuditërisht veçanërisht popullore në Shqipëri, dhe jo thjeshtë në Shqipëri, por veçanërisht popullore në Korçë, qyteti i Skënderbeut. Përveç Top-Bast, inspektorët identifikojnë kompaninë tjetër të basteve I.T.S.G.A si sponsore e Skënderbeut përmes emrit BasteLive. Kjo kompani jepet nga inspektorët si argument për lidhje të Skënderbeut me elementë të krimit të organizuar. Inspektorët vërejnë se kjo kompani është pjesërisht nën pronësinë e vëllezërve Gramoz e Besnik Murataj. Gramoz Murataj ishte dënuar nga një gjykatë italiane në vitin 2004 për trafik droge. Ai u arrestua në Vlorë në vitin 2013 me synimin e ekstradimit në Itali. Por para se gjykatat shqiptare të jepnin lejen e ekstradimit, ai u la në arrest shtëpie dhe iku në arrati para se të shpallej vendimi. Aktualisht është në kërkim.

“Lidhjet e provuara mes Gramoz Murataj dhe krimit të organizuar italian, krahas prezencës së opsioneve loguese në Italisht në faqet e internetit të Baste-Live, tregojnë se ka shumë gjasa që vëllezërit Murataj janë aktivisht të përfshirë në skemën e fiksimit të ndesh-

Shkurt 2018

Paraqitja skematike e organizimit të manipulimit të ndeshjeve dhe basteve.

Burimi: Raporti i Inspektorëve

jeve të Skënderbeut,” shkruajnë inspektorët.

Sistemi alarmit Sistemi i UEFA-s për Bastet dhe Mashtrimin, njohur në akronimin në anglisht BFDS, u krijua në vitin 2009 në përgjigje të rritjes së kërcënimit nga manipulimi i ndeshjeve si në ligat europiane ashtu edhe në ato kombëtare.

Sistemi monitoron rreth 32 mijë ndeshje për sezon dhe është në gjendje të raportojë aktivitete të pazakonta në vënien e basteve sportive të një profili të caktuar në tregjet kryesore.

Kompanitë e basteve ofrojnë koeficientë me të cilin gjetja e një rezultati shpërblen bastin fitues. Koeficientët janë në thelb një probabilitet matematikor nga i cili kompanitë e basteve fitojnë në shumicën dërrmuese të rasteve ndërsa lojtarët humbasin. Sa më i vogël të jetë probabiliteti për të fituar, aq më i lartë është koeficienti i ofruar dhe anasjelltas.

Sistemi BFDS është në gjendje të dallojë kur një numër bastesh del nga probabiliteti, fjala vjen, kur shumë baste njëherësh vihen për një rezultat me probabilitet të ulët, të tillë si: fitorja e një skuadre me mbi 2 gola apo përmbysja e rezultatit në fushë të huaj të njohur si 1×2. UEFA e kryen këtë analizë në bashkëpunim me kompaninë zvicerane të basteve Sportradar. Kompanitë e basteve i monitorojnë edhe vetë në kohë reale flukset e basteve dhe zakonisht kur vërejnë flukse të pazakonta në një rezultat, fjala vjen, dikush vë një bast të majmë prej mijëra eurosh në rezultatin 1×2, atëherë kompania e basteve e ul menjëherë atë koeficient dhe ofron koeficientë më të ulët për skuadrën e dyshuar në të ardhmen. Në këtë mënyrë kompanitë e basteve janë në gjendje të faktorizojnë të gjitha rreziqet, përfshirë edhe rrezikun e fiksimit të rezultateve në çmimet e shitjeve të basteve.

Manipuluesit e ndeshjeve nuk mund të thuhet se kanë absolutisht çdo gjë në dorë. Në disa raste, pavarësisht manipulimit, rezultati zhgënjen ndërsa manipuluesit kanë nevojë të llogarisin edhe ata probabilitetet e rrezikut.

Kështu, ndonëse një ndeshje është më e lehtë të manipulohet me një rezultat të thjeshtë, koeficientët për rezultate të tilla janë më të ulëta dhe përfitimet e manipuluesve janë gjithashtu të ulëta. Për të nxjerrë fitime të mëdha, rezultati duhet të manipulohet në mënyrë precize, fjala vjen, duke përcaktuar se njëra skuadër humbet me më shumë se sa dy gola. Por në këtë

rast, bastet bien akoma më shumë në sy dhe mund të kapen nga sistemi.

Dhjetëra ndeshje të kapura Gjithsej, 53 ndeshje të luajtura nga Skënderbeu klasifikohen si të dyshimta nga sistemi BFDS. “Siç do ta demonstrojnë ekspertët në seancë para organeve disiplinore të UEFA, modelet statistikore dhe matematike të BFDSsë janë të sakta dhe do të konfirmojnë, në masë të konsiderueshme për panelin, se skuadra shqiptare Skënderbeu ka qenë vazhdimisht e përfshirë në aktivitete të fiksimit të ndeshjeve në nivel kombëtar dhe ndërkombëtar përgjatë shtatë viteve të fundit,” shkruhet në raport.

Hetuesit e Skënderbeut nuk janë mjaftuar me marrjen e të dhënave nga sistemi i kontrollit. Ata ia dërguan këto të dhëna një paneli me tre ekspertë, profesorë të ekonomiksit dhe statistikës, për të vlerësuar secilin rezultat të kapur.

Ekspertët i vlerësuan në këtë mënyrë rezultatet: “Shpërthime aktiviteti në kontekstin e tregut të basteve mund të kuptohen duke vrojtuar ndryshimet e pazakonta të probabiliteteve (njohur në shqip si koeficientë). Ndryshime të tilla shpesh sinjalizojnë flukse të larta të pazakonta parash, të cilat reflektojnë se bastvënës të caktuar besojnë se koeficientët e mëparshëm janë favorizues për ta; në disa raste kjo do të ndodhë për shkak se ata vetë kanë rregulluar që ndeshja të marrë një rrjedhë të caktuar.

Ndryshimet (e koeficientëve) mund të vërehen gjithashtu në rastet kur organizuesit e basteve krijojnë opinionin se një ndeshje është subjekt manipulimi, për shembull ata mund të përgjigjen duke caktuar koeficientë në një nivel jotipik jokonkurrues. Për rrjedhojë, ndryshimet e koeficientëve tregojnë njëkohësisht diturinë si të bastvënësve ashtu edhe të kompanive dhe algoritmet që identifikojnë baste anormale të shtyjnë të mendosh se ka nevojë për hetime të mëtejshme”. Kompania SportRadar grumbullon me frekuencë të lartë koeficientët e ofruar nga kompani të shumta bastesh në vende të ndryshme dhe sistemi i tyre dërgon një email sa herë që kompanitë e basteve i ndryshojnë koeficientët duke i çuar përtej një niveli të arsyeshëm. Analistët e kompanisë vendosin pas kësaj ta mbajnë nën monitorim atë ndeshje të caktuar për të cilën kanë ndryshuar në mënyrë të paarsyeshme koeficientët. Me raste, kompa-

nia dërgon për të ndjekur ndeshjen një agjent të vetin. Duke filluar që nga viti 2010, sistemi identifikoi dhjetëra ndeshje të dyshimta.

Ndeshja e parë e kapur nga sistemi ishte ajo mes Skënderbeut dhe Dinamo e luajtur më 13 nëntor 2010. Por për disa nga ndeshjet që pasuan, konkluzionet e BFDS-së ishin drastike.

Për një ndeshje të luajtur mes Dinamos dhe Skënderbeut më 15 prill 2011, analistët shkruan: “Në tërësi, ka prova dërrmuese se kjo ndeshje u manipulua për qëllime bastesh, në një mënyrë precize dhe të orkestruar, me përfitime korruptive bastesh të gjeneruara”.

Për një ndeshje të luajtur më 16 tetor 2011 mes Skënderbeut dhe Kastriotit, konkluzioni ishte akoma më drastik: “Tiparet e basteve të kombinuara me elementë të tjerë të përfshirë në këtë raport përmbajnë indikacione të qarta se bastvënësit kishin dijeni paraprake për rezultatin dhe për golavarazhin”.

Analiza sportive Përveç analizës statistikore të basteve, inspektorët kanë porositur tre trajnerë futbolli me eksperiencë për të kryer një analizë sportive dhe statistikore të sjelljes së lojtarëve në ndeshjet e dyshuara. Të tre trajnerët analizuan ndeshjen përmes luhatjes në lojën e lojtarëve, para së gjithash, ritmin e lojës dhe ngadalësimin e saj, rastet e lejuara për të goditur portën në raport me mesataren e rasteve në ndeshje normale apo shpejtësinë me të cilin lojtarët qarkullojnë topin në rastin kur janë në disavantazh. Termi statistikor kyç në këtë analizë është outliers që do të thotë, një e dhënë statistikore që del shumë përtej të zakonshmes.

Fjala vjen, nëse mesatarja e goditjeve në portë për një skuadër është 5 brenda një ndeshjeje ndërsa në një ndeshje të dyshuar goditet porta 10 herë brenda dhjetë minutave të fundit, atëherë kjo statistikë konsiderohet jashtë të zakonshmes ose outliers. Paneli i ekspertëve doli në konkluzionin se ngjarje të tilla të pazakonta ndodhnin shpesh në ndeshjet e Skënderbeut. Në dy ndeshje, ajo kundër ‘Crusaders’ dhe ajo kundër ‘Sporting de Portugal,’ ecuria e ndeshjesh përshkruhet në këtë mënyrë: “Duke marrë parasysh se Skënderbeu normalisht përballet me 4.59 goditje në portë mesatarisht brenda 90 minutave, atëherë përballja me 10 goditje brenda 6 minutave të fundit në ndeshjen kundër Crusaders është një fakt tërësisht i pazakontë.” Paneli i ekspertëve analizoi edhe performancën individuale të lojtarëve të caktuar për të parë se si luanin ata zakonisht dhe se si luanin në ndeshjet e dyshuara. “Të dhjetë minutat e fundit të ndeshjes janë thjeshtë të pabesueshme, të tmerrshme, me kaq shumë mundësi për të shënuar dhe një skuadër që përfundimisht ndaloi së luajturi me disa lojtarë që kishin sjellje të turpshme, absolutisht të pashqetësuar nga loja, duke mos vrapuar, duke mos u mbrojtur dhe në disa raste, duke mos e parë fare ndeshjen.”

Në lidhje me ndeshjen Sporting – Skënderbeu të luajtur më 25 tetor 2015, ekspertët u shprehën të tmerruar nga mënyra se si skuadra shqiptare, pasi luajti shumë mirë për pjesën më të madhe të lojës, hëngrën tre gola në pjesën e dytë. Ekspertët shprehin çudinë se si ndodhi që, pasi hëngrën dhe golin e pestë, Skënderbeu duket se e mori veten në dhjetë minutat e fundit, duke u mbrojtur më mirë duke kufizuar topat e lartë të kundërshtarëve dhe duke shfrytëzuar raste për kundërsulm.

“Megjithëse skuadra luajti si normale për shumicën e lojës, ata ishin të dytët më të mirët për pothuajse të gjithë kohën pavarësisht se po luanin me 10 lojtarë,” shkroi eksperti Michael Appleton në opinionin e tij. “Skënderbeu pati periudhën më të keqe në mes të gjysmës së dytë të lojës, gjë që mund të jetë e dyshimtë sepse ata lejuan 3 gola. Gjatë kësaj periudhe ata patën shumë pozicione jashtë loje dhe gjithashtu lëshuan topin me shumë pasime të këqija në zona të këqija….[…] Për 10 minutat e fundit, pasi hëngri pesë gola, Skënderbeu u përpoq të mbrohej më mirë sërish dhe punoi për të kufizuar topat e gjatë të kundërshtarit.”

Rasti flagrant i ndeshjes me ‘Crusaders’ Disa nga ndeshjet e dyshuara si të manipuluara nga Skënderbeu ranë aq shumë në sy sa kjo skuadër u bë e famshme në Shqipëri dhe

13

nëpër botë. Raporti i inspektorëve jep një pasqyrë të kësaj fame. Skënderbeu pati fituar 4 me 1 në ndeshjen në Shqipëri dhe humbi 2 me 3 në ndeshjen e dytë. Renato Arapi dyshohet se qëllimisht bëri një faull për të marrë një karton të kuq që në minutën e dhjetë. Sipas raportit, kompanitë e basteve ndryshuan koeficientët pas të kuqes së Arapit por asnjë bast i çuditshëm nuk u regjistrua. Përkundrazi, Skënderbeu luajti mirë dhe shënoi dy gola duke pasur rezultat të përgjithshëm 6 me 2.

Vetëm në minutën e 78 bastet reaguan në mënyrë të dhunshme. Koeficientët që statistikisht duhet të ishin 6 (dhjetë euro bast baraz me 60 euro fitim), në kompaninë e basteve Maxbet ra në 2.09.

“Sasi të mëdha parash, dhe ne flasim këtu për një minimum prej qindramijëra dollarësh, po vendoseshin në baste njëkohësisht duke kundërshtuar çdo logjikë normale bastesh”, shkruajnë inspektorët.

Në dhjetë minutat e fundit, Skënderbeu duket sikur humbi çdo interes për lojën. Ndërsa bastet rridhnin lumë, mbrojtja e Skënderbeut lejoi dy gola, ndërsa dy herë të tjera skuadra kundërshtare u zu në pozicion jashtë loje. Megjithëse lejoi të humbiste në mënyrën më të çuditshme të mundshme, Skënderbeu u kualifikua falë fitores 4 me 1 në ndeshjen e parë. Por ndërkohë për të gjithë u bë e qartë se ndeshja ishte e manipuluar.

Sean O’Neill, portieri i ‘Crusaders,’ shkroi në Tëitter pas ndeshjes: “Nëse nuk ka një hetim të UEFA-s në ndeshjen tonë sot, atëherë ka diçka të gabuar. 3.5 gola, ishte barsaletë.

Dhjetë minutat e fundit, nuk kam parë kurrë futboll si ky”. Sipas raportit, disa kompani të mëdha bastesh nga Azia e hoqën Skënderbeun nga listat e tyre.

Ndeshja tjetër shumë e dyshimtë ishte ajo e luajtur nga Skënderbeu kundër Dinamos së Zagrebit më 25 gusht 2015. Dinamo e kishte fituar praktikisht kualifikimin pasi kishte fituar ndeshjen e parë 1 me 2 në fushë kundërshtare ndërsa shënoi një gol në pjesën e parë.

Papritur, nga mesi i pjesës së dytë, kur rezultati i përgjithshëm ishte 3 me 1 për Dinamon dhe Skënderbeu nuk kishte shanse reale për kualifikim, bastet shpërthyen në opsionin se në ndeshje do të kishte akoma më shumë gola. Dinamo e Zagrebit po luante ndërkohë me një lojtar më pak dhe e kishte siguruar kualifikimin. Një lojë e ngadaltë ishte ajo që pritej.

Sistemi BFDS identifikoi mundësinë që bastvënësit e dinin se së paku një gol tjetër do të shënohej. “Me një lojtar në avantazh për klubin e tij, lojtari i Skënderbeut Renato Arapi reagoi shumë ngadalë ndaj një topi që u nis për drejt portës dhe pastaj hoqi dorë tërësisht nga ndjekja e kundërshtarit,” shkruhet në raport. “Portieri Orges Shehi u soll gjithashtu në mënyrë shumë të dyshimtë në këtë aksion të ndeshjes, duke vendosur të ruajë vijën e portës në vend që të mbyllte këndin.”

Rasti i tretë flagrant ishte ‘Sporting’ kundër Skënderbeut. Në minutën e 24 të lojës, Hamdi Salihi, i cili është gjithashtu futbollist i kombëtares, doli nga loja pasi mori një të verdhë të dytë për shkak të prekjes së një topi me dorë.

Inspektorët e konsideruan episodin një shembull tjetër të neverisë që Skënderbeu ka për sportin e pastër. “Duhet të theksohet se ky veprim ndodhi kur Skënderbeu ishte në sulm dhe jo në një goditje drejt këndit për mbrojtje. Ai ishte më pak se 10 metra larg dhe drejtpërsëdrejti në sytë e arbitit anësor, duke konfirmuar më tej kryerjen e qëllimtë të faullit për të dalë me të kuqe,” shkruhet në raport.

Skënderbeu shkaktoi edhe dy faulla për penallti ndërsa inspektorët thonë se golat e pësuar në këtë mënyrë i dhanë mundësi asaj të bënte para me bastet më të paimagjinueshme, atë të shënimit të gjashtë golave. Shumë vonë në lojë, ndërsa Sporting udhëhiqte 4 me 0, një sasi e madhe bastesh filluan të vihen. Kur Skënderbeu hëngri golin e pestë, akoma më shumë baste të palogjikshme u vunë në shkallë botërore.

“Bastet ishin në fakt kaq të pazakonta, të palogjikshme dhe të manipuluara, sa një kompani e njohur Aziatike vendosi të heqë nga tregu i ndeshjeve bazë këtë ndeshje para se ajo të përfundonte,” vërejtën inspektorët.

14

Shkurt 2018

REPORTAZH

Pallati ende i papërfunduar i Kllogjerit është i mbushur me shënime “Mos e prek derën” nga banorët që pretendojnë apartamentet. Foto: Geri Emiri.

Hyrije Zhusti duke parë vendimet gjyqësore që nuk i kanë dhënë ende zgjidhje çështjes së pronësisë së saj. Foto: Geri Emiri

“Rrënojat e ndërtesës me mozaik”, monument kulture i kategorisë së parë ndodhet i burgosur në themelet e pallatit të kompanisë “Gora” në Durrës.

Të rrënuar dhe sërish të pastrehë: Drama e të mashtruarve nga “piramidat” e ndërtimeve

Dhjetra persona, viktima të shitjeve të dy apo trefishta të apartamenteve në Durrës dhe qytete të tjera të vendit kanë humbur kursimet e jetës dhe enden gjyqeve për të zgjidhur problemet e pronësisë, ndërkohë që ndërtuesit kanë zbrazur llogaritë dhe ia kanë hedhur drejtësisë pa u ndëshkuar.

GERI EMIRI, GËZIM KABASHI | BIRN | DURRËS DHE TIRANË

H

yrije Zhusti, mësuese e ve dhe nënë e një djali 11 vjeçar pagoi pesë milionë lekë për të blerë një apartament në Lagjen 5 në Durrës përmes disa kontratave noteriale të nënshkruara nga viti 2012 deri në vitin 2016. Zhusti jetonte me qira në Durrës dhe pas vdekjes së të shoqit në vitin 2010, shiti shtëpinë në Vlorë dhe mori një kredi bankare për të plotësuar vlerën e apartamentit të ri, kredi të cilën duhet ta shlyejë deri në vitin 2025.

Gruaja i tha BIRN se hyri në kontakt me ndërtuesin Kujtim Kllogjeri, pasi i rekomanduan se pallati 12-katësh i tij në lagjen 5 të Durrësit kishte “punime cilësore dhe çmime të leverdisshme”.

Por ndërsa po bëhej gati të rregullonte shtëpinë për të banuar në të, dikush tjetër u shfaq me një kontratë të ngjashme në dorë, ndërroi bravën dhe i zuri apartamentin. Hyrije Zhusti kuptoi se në vend të shtëpisë, kishte blerë me para një konflikt të vazhdueshëm gjyqësor. Prej më shumë se dy vitesh, Zhusti endet nëpër gjykata për të zgjidhur çështjen e pronësisë përballë dy pretenduesve të tjerë që kanë blerë të njëjtin apartament me të. Ajo i tha BIRN se kjo çështje i ka shkaktuar probleme shëndetësore si dhe borxhe të tjera shtesë, të papërballueshme për xhepin e saj.

“Një herë humba ndjenjat në korridorin e

Gjykatës së Apelit,” thotë Zhusti ndërsa shton se kishte qëndruar katër orë e pavetëdijshme në spital. “Të afërmit e mi nuk ma hapin më telefonin se kanë frikë se u kërkoj para borxh për të vijuar gjyqet,” shtoi ajo.

Hyrije Zhusti nuk është e mashtruara e vetme nga ndërtuesit e pallateve, që rrezikon të mbetet e pastrehë pasi shpenzoi gjithçka kishte. Të dhënat e siguruara nga BIRN tregojnë se dhjetra qytetarë si ajo ndodhen në procese gjyqësore për apartamentet që rezultojnë të shitura disa herë, ndërkohë që ndërtuesit mashtrues kanë zbrazur llogaritë bankare dhe u kanë shpëtuar ndëshkimeve për pasojat e shkaktuara.

Kujtim Kllogjeri, ndërtues i kompanisë “G&Xh” sh.p.k dhe ish-kryebashkiak i Gramshit në vitet ’90 u dënua me 12 vjet burg nga Gjykata e Apelit të Durrësit për mashtrimin e 39 personave përmes shitjes së shumëfishtë të apartamenteve. Por në vend që të vuante dënimin, Kllogjeri “u zhduk” dhe nuk i dihet vendndodhja prej shkurtit të vitit 2017.

I pyetur nga BIRN, avokati i Kllogjerit, Ilir Haznedari tha se klienti i tij nuk ndodhet në Shqipëri.

“Unë nuk e gjej dot vetë, nuk jam në kontakt me të pasi nuk ndodhet në Republikën e Shqipërisë. Është dënuar, por mua nuk më rezulton në Shqipëri,” tha avokati për BIRN.

Dyert dhe brava të shqyera Qyteti i Durrësit ka një rekord të keq me raste të ngjashme mashtrimesh me pasoja të rënda për qytetarët. Prej vitit 2014, gjykatat kanë shqyrtuar dosjet për të paktën 4 ndërtues të tjerë me të njëjtat akuza, por tre prej tyre janë konsideruar si konflikte civile mes ndërtuesit dhe blerësve.

Një prej ndërtuesve, Rrapush Hoxholli u dënua në Shkallën e Parë me 10 vjet burg, por vendimi u prish në Apel, ndërsa prokuroria ka çuar dosjen për rekurs në Gjykatën e Lartë. Denoncime të ngjashme të qytetarëve të mashtruar janë shënuar edhe në Tiranë, Fier apo Vlorë. Pak ditë më parë, policia në Tiranë njoftoi arrestimin e Eqerem Mehmetaj, i dënuar me 8 vjet burg nga Gjykata e Apelit në Vlorë për mashtrimin e dhjetra personave në Fier, të cilët kanë blerë 16 apartamente nga dy herë. Ngjashëm në Tiranë, një tjetër ndërtues u dënua me 18 vjet në mungesë pasi kishte mashtruar 36 persona duke u marrë minimalisht 2.5 milion lekë secilit.

Mashtrime të tilla kanë shkaktuar pasoja të rënda mbi një numër të madh njerëzish dhe u kanë krijuar atyre drama familjare të pafundme.

Klodjan Kapiti i tha BIRN se i pagoi Kujtim Kllogjerit 30.000 mijë euro për një apartament 68 m2 në vitin 2011. Por vetëm pak kohë më vonë mësoi se apartamenti i tij i ishte shitur më herët një tjetër personi.

“Kur shkova një ditë tek apartamenti gjeta dy të moshuar. Jetonin aty me dy krevate portativë. Isha shumë i sigurt se unë i kisha dokumentet, por ata më treguan një kontratë të tyren të vitit 2009, ndërsa unë e kisha të vitit 2011”, tha ai për BIRN. Pallati 12-katësh i kompanisë së Kllogjerit është ende i papërfunduar dhe i mungojnë parmakët dhe ashensori. Në dyert e apartamenteve, përkrah emrave të familjarëve gjen bashkangjitur edhe ndonjë paralajmërim. Në derën e Kapitit shkruhet: “Mos e prek derën!

Klodi Kapiti”. Bashkangjitur me të është shënuar edhe numri i telefonit. Të tjera dyer duken se janë hapur me forcë dhe janë gjysmë të shqyera.

Kapiti i tha BIRN se pasi mësoi se apartamenti që kishte porositur ishte zënë, ai vetë zuri një tjetër apartament në të njëjtin pallat.

Aty ka vënë edhe paralajmërimin. Kapiti i quan të gjithë pretenduesit “viktima”, por shton se tani për tani secili po përpiqet të marrë ç’të mundet.

“Të gjithë kanë paguar para”, thotë ai, ndërsa tregon se vetë vijon të jetojë me qira për shkak të problemeve që ka prona ku ai investoi kursimet e tij.

Klodjan Kapiti shtoi se ka fituar në gjykatë të drejtën që të marrë pas paratë, por ai nuk e gjen dot ndërtuesin.

“Përmbaruesit nuk kanë gjetur asnjë qindarkë të tij në banka për të kompensuar hum-

Shkurt 2018

15

Klodjan Kapiti ka fituar në gjyq të drejtën për të marrë mbrapsht paratë nga Kllogjeri, por nuk mundet ta gjejë ndërtuesin. Foto:Geri Emiri.

Pallati i kompanisë “Gora” në Durrës, pronari i së cilës është në proces gjyqësot për shitjen më shumë se një herë të apartamenteve. Foto:Geri Emiri.

bjen,” shtoi Kapiti. Edhe Zhusti tregon se edhe porta e apartamentit ku ajo po jeton tani është hapur disa herë me forcë prej pretenduesve apo përmbaruesve pas vendimeve të ndryshme të gjykatave. Ndërsa Vasil Rrapi, 63 vjeç i tha BIRN se jeton që prej vitit 2011 me qira, ndonëse ka paguar 37 mijë euro për një apartament me pajme nga deti në Durrës.

“Kam një kontratë me ndërtuesin e pallatit, që provon edhe shumën prej 37 mijë euro të paguar ende pa u hapur themelet e godinës.

Ai e ka rishituar këtë apartament,” thotë Rrapi. Shitja disa herë e apartamenteve i është mbivendosur problemeve të tjera me pronat në Shqipëri, që rezultojnë si një nga motivet kryesore të konflikteve me pasoja të rënda, siç gjeti BIRN në një shkrim të korrikut.

Pronësia, për shkak të problemeve të krijuara pas reformës së fillimit të viteve 90’ që njihet edhe si “Ligji 7501”, lëvizjeve të popullsisë gjatë tranzicionit, mungesës së kontrollit mbi territorin apo ndërtimet pa leje është një nga problemet kryesore të Shqipërisë edhe sipas raporteve të përvitshme të Komisionit Europian e Departamentit të Shtetit.

Kurthi me lejet e ndërtimit Avokati Besnik Plaku që ka mbrojtur disa herë interesa personash të mashtruar prej ndërtuesve i tha BIRN se mungesa e kulturës juridike ka vënë në vështirësi dhjetra qytetarë, që mendojnë se një shtrëngim dore apo një kartë e panoterizuar vlejnë për t’u përdorur edhe pas disa vitesh.

“Një pjesë e kontratave mes shitësit dhe blerësit nuk e kanë dokumentin e mirëfilltë të pronësisë,” thotë avokati Plaku për BIRN, duke shtuar se në vend të tyre, firma ndërtuese dhe noterët i paraqesin blerësit lejen e ndërtimit si dokument pronësie.

Avokati Plaku tha se problem në këtë rast ishin edhe noteritë e hipotekat. “Një nga hallkat që shkakton problematikat e banesave të paregjistruara është vetë Zyra e Regjistrimit të Pasurive të Paluajtshme,” shton avokati Besnik Plaku. Ai thotë se çdo noter për çdo ndërtesë të nxjerrë në shitje duhet të pajiset me një dokument nga Zyra e Regjistrimit të

Pasurive të Paluajtshme për gjendjen e pronës që po nxirret në shitje, gjë që shpesh nuk ndodh. Nga një deklaratë e Ministrisë së Zhvillimit Urban në fillim të vitit 2017 mësohet se në të gjithë vendin ka ende 1320 pallate të paregjistruara në Zyrat e Regjistrimit të Pasurive të Paluajtshme, siç njihen zyrtarisht Hipotekat.

Zhusti është një prej atyre personave që ka rënë në një kurth të tillë. Ajo nënshkroi një kontratë noteriale, një kopje të së cilës BIRN e ka, dhe i kaloi Kllogjerit 1 milion lekë dorazi në prani të noterit në vitin 2012, në këmbim të një apartamenti në katin e gjashtë bazuar mbi lejen e ndërtimit.

Por kur Zhusti shkoi të bënte gati për banim apartamentin ajo gjeti se ai ishte shitur dikujt tjetër. Gruaja që mësoi se ishte mashtruar iu drejtua policisë, siç del në vendimet e gjykatës që BIRN disponon, më 13 maj 2014. Pak ditë më vonë, Kllogjeri, me gjasë i trembur nga denoncimi, i ofron asaj një marrëveshje të re. Në një kontratë të dytë noteriale, të cilën BIRN e disponon, e fundit të majit 2014 del se ndërtuesi kishte marrë tashmë 4 milionë nga Zhusti dhe se në vend të apartamentit të katit të gjashtë, i shiste asaj një apartament në katin e tetë, çelësat e të cilit do ia dorëzonte pak ditë më vonë në qershor.

Shpejt Zhusti mësoi se edhe ky apartament ishte shitur të paktën dy herë. Ndërkohë që në shtator 2014 ndaj Kllogjerit, i denoncuar tashmë edhe nga të tjerë të prekur siç thuhet në vendimin gjyqësor, filloi ndjekja penale. Ndërtuesi fillimisht u arrestua, por Gjykata e Apelit vendosi që ai të hetohej me masë sigurie “detyrim paraqitje”. Më pas ai u dënua me 12 vjet burg për “mashtrim më shumë se një herë dhe me pasoja të rënda” në gjykatën e Shkallës së Parë dhe në Apel, por përfitoi nga liria për t’u arratisur. Në vitin 2016 në dëshpërim për të marrë shtëpinë, Zhusti e cila duket se e takoi edhe njëherë Kllogjerin që në atë kohë priste vendimin e Apelit, pranon t’i kalojë atij pjesërish përmes avokatit dhe dorazi një sasi të fundit prej 1 milion lekësh. Kontrata noteriale thotë se Kl-

logjeri në këtë rast do të mohonte çdo palë tjetër dhe deklaronte të prishur marrëveshjen mes tij dhe blerësit tjetër pretendues me të cilin Zhusti ishte në gjyq. Por ndërsa kishte marrë këtë kontratë të re të noterizuar dhe teorikisht një lloj garancie se shtëpia i përkiste asaj, Zhusti u përball me një surprizë të re. Një person i tretë, që deri atëherë nuk ishte bërë i gjallë, rezulton se kishte blerë të gjithë katin ku ajo banon për 8 milionë dhe se kontrata e tij ishte më e hershme se ajo që Zhusti ka apo pretenduesi tjetër me të cilin është në gjyq.

Kapiti i tha BIRN se kjo nuk ishte e çuditshme dhe se atij vetë i kishin trokitur të tjerë persona me letra të firmosura nga Kllogjeri. Sipas tij, një pjesë e mirë e këtyre pretenduesve ia kishin besuar paratë ndërtuesit, pa marrë as deklaratë noteriale.

BIRN llogariti, bazuar në rastet e përmendura në vendimin e gjykatës, se Kllogjeri kishte marrë 2.1 milion euro nga shitja e apartamenteve. Një pjesë e mirë e këtyre parave i takojnë shitjes së apartamenteve për herë të dytë, e në ndonjë rast edhe të tretë.

Rrënojat arkeologjike në shitje Mashtrimet shkojnë shpeshherë përtej asaj që mund të duket e mundshme. Në vendimin e gjykatës ndaj Kllogjerit thuhet se ai shiti të paktën një apartament në ajër, që nuk ekzistonte.

“I tillë rezulton rasti i shitjes së një apartamenti në katin e njëmbëdhjetë (banim), i cili nuk ekziston as në projekt dhe lejen e ndërtimit dhe as fizikisht i ndërtuar, qoftë kjo dhe në tejkalim të lejes,” thotë gjykata.

Ndërkohë Adrian Tona, një qytetar i tha BIRN se para 8 vjetësh kishte blerë një apartament dhe një lokal në një nga pallatet e sapo përfunduar në rrugën “Aleksandër Goga”. Adriani tregoi se ndërtuesi kishte tentuar t’i shiste edhe monumentin arkeologjik të zbuluar gjatë sondazheve për hapjen e themeleve. “Në fillim bëra mjaft plane për lokalin, që sipas meje do ta kishte suksesin te objektet arkeologjike, përfshirë edhe një mozaik shumë të bukur,”kujton Adriani, i cili e quan fat, që u sqarua se nëntoka e Durrësit është muze dhe se trajtohet vetëm nga shteti.

Por ndërsa Adriani i kurseu paratë për monumentin, fotot që BIRN ka për dy prej pallateve me probleme me pronësinë, përfshi atë të ndërtuar nga Kujtim Kllogjeri dhe ndërtimi i firmës Gora shpk me pronar Rrapush Hoxhollin, monumentet e gjetura aty nuk kanë pasur aq shumë fat.

Të dy pallatet në fjalë nxorrën në ndritë gjatë gërmimeve edhe dy zbulime që surprizuan arkeologët e Durrësit, ndërsa vënë në diskutim ligjshmërinë e lejeve.

Sipas raportit të vlerësimit të mbetjeve arkeologjike që disponon BIRN, në fillim të muajit prill 2007, kur nisën gërmimet arke-

ologjike në sheshin e ndërtimit të firmës “G&Xh” sh.p.k me administrator Kujtim Kllogjerin, aty u gjet një linjë e murit Bizantin të Durrësit.

“U zbulua një linjë muri me gjerësi 3.6 metra, që i përkasin rrethimit të tretë të murit Bizantin të Durrësit. Në një gjatësi prej 5 metra muri rezulton të jetë prishur paraprakisht nga përfaqësuesit e firmës së ndërtimit,” shkruhet në raportin arkeologjik. Po ashtu aty raporti thotë se u gjetën 18 varre, 5 prej të cilave ishin dëmtuar nga punimet me eskavator para fillimit të gërmimit arkeologjik.

Më herët në vitin 2005, gjatë hapjes së themeleve të dy pallateve nga firma “Gora” sh.p.k, eskavatorët zbuluan një mozaik i njohur tashmë si i “Meandrit”, dhe rrënoja që dëshmojnë për praninë e 12 ambienteve të periudhave të ndryshme ndërtimore.

Mbi këto zbulime, firma “Gora” sh.p.k ndërtoi një pallat 10 katësh dhe një tjetër 14 katësh, së bashku me një kat nëntokë. Zbulimet e dëmtuara prej ndërtimit, janë po ashtu edhe të pamundura për t’u vizituar, ndërsa ndodhen në themele pallatesh pa hipotekë dhe ku kujdesi për to është minimal.

Pa zgjidhje Hyrije Zhusti, Klodjan Kapiti dhe të tjerë të dëmtuar që BIRN intervistoi nuk dinë se si mund të marrin zgjidhe problemet e tyre me shtëpitë.

Zhusti i tha BIRN se ajo tashmë ishte rraskapitur nëpër gjyqe, fundi i të cilave është i paparashikueshëm.

“Sa herë më duhet tu lutem gjykatësve që t’i lënë seancat pas orës 14.00, përndryshe nuk mund t’i ndjek ose rrezikoj të humbas punën,” i tha ajo BIRN. Gruaja vijon të paguajë 25 mijë lekë çdo muaj për kredinë që ka marrë, ndërsa thotë se është zhytur në borxhe te të afërmit për të mbuluar shpenzimet gjyqësore që nuk i përballon rroga e saj prej arsimtareje.

Edhe Klodjan Kapiti është i lodhur dhe i pasigurt.

“Unë jam kryefamiljar, jam me dy fëmijë pothuajse të rritur dhe tani përballem me pamundësinë e pasjes së shtëpisë sime, për të cilën kam punuar prej 20 vitesh dhe bie pre e një mashtrimi të mbështetur në ligj,” tha ai i nervozuar, duke e krahasuar këtë skemë mashtrimit me atë të piramidave në vitin 1997.

“Kjo procedurë kalon në zyrat noteriale,”shtoi ai.

Banorët e mashtruar thonë se flenë dhe zgjohen me ankthe se pretendues të tjerë të apartamenteve për të cilët ata kanë shpenzuar kursimet e jetës do të shfaqen papritur. Se një ditë do të gjejnë bravën të ndryshuar dhe kur të trokasin në derë do të gjejnë në apartament dikë tjetër, njësoj “viktimë” e mashtrimit si ata.

16

Shkurt 2018

Blog

Shqiptarët po përballen me një fenomen shumë anormal kohët e fundit. Monedha kombëtare, leku, është duke u forcuar përballë euros. Eksportuesit po vuajnë nga gërryerja e fitimeve për shkak se i kanë të ardhurat në euro dhe shpenzimet kryesore në lekë. Njerëzit që jetojnë nga remitancat po marrin krahasimisht më pak të ardhura në lekë ndërsa politika e interesave të ulëta të Bankës së Shqipërisë duket se nuk po funksionon. A ka ardhur koha për ndërhyrje të BSH në kursin e këmbimit valutor?

Politika anormale për një kohë anormale GJERGJ EREBARA| BIRN | TIRANË

E

konomistët, bankierët dhe shqiptarët e zakonshëm kanë vrarë mendjen se cilat janë shkaqet që leku shqiptar është forcuar përgjatë vitit të fundit, nga kuota e zakonshme prej 140 lekësh për euro, e cila ka qenë gati e fiksuar që nga viti 2009, në 132 lekë për euro aktualisht.

Ky forcim i lekut vjen ekzaktësisht në të njëjtën periudhë kur Banka e Shqipërisë ka mbajtur interesin më të ulët bazë në historinë e shkurtër të politikës monetare në vend dhe kur interesat e depozitave e të kredive janë në minimumin e vet historik, për aq sa vendi ka histori.

Kjo vjen gjithashtu në një kohë kur deficiti tregtar i Shqipërisë shënoi një rekord tjetër negativ më 2017, duke arritur në – 353 miliardë lekë.

Hera e fundit kur leku ka njohur luhatje të këtyre përmasave është viti 2009.

Brenda pak muajve, euro u rrit nga 122 lekë që ishte më parë në 140 lekë. Por shkaqet e nënçmimit të lekut në atë kohë ishin të ditura për të gjithë. Qeveria po ndërtonte rrugën Rrëshen-Kalimash, një projekt i kushtueshëm që shkaktoi importe të larta në lëndë të para dhe fitime të larta neto të kompanive ndërtuese, para që dolën nga Shqipëria duke vënë nën presion lekun.

Situata aktuale është më e paqartë.

Nuk ka një shkak të tillë të dukshëm.

Dyshimet kryesore për këtë anomali te kursi i këmbimit bien mbi hipotezën se Shqipëria ka eksportuar sasi të stërmëdha kanabisi në vendet europiane gjatë viteve 2015-2017, para që kanë hyrë në tregun shqiptar në forma të ndryshme, duke sjellë një rritje të pazakontë të çmimeve të pronave të patundshme në Tiranë si dhe duke forcuar lekun përkundër të gjitha pritshmërive dhe logjikës.

Tregtia e kanabisit dhe sasia e parave që mund të ketë sjellë në Shqipëri kjo tregti është e pamundur të matet ndërsa vlerësimet e mundshme janë tepër të përcipta.

Ajo që dihet është se gjatë viteve 2016 e 2017, policia Italiane ka kapur rreth 50 tonë kanabis në brigjet e saj dhe policia greke gjithashtu ka kapur sasi të konsiderueshme. Policia shqiptare ka arritur të kryejë goditje të tjera duke sekuestruar dhjetëra tonë drogë. Në prill 2017, në Përmet u sekuestruan 11 tonë kanabis ndërsa në tetor, 4.5 tonë drogë iu gjendën bandës së Habilajve në Babicë të Vogël pranë Vlorës. Në rast se supozojmë se Italia ka kapur gjysmën e drogës së eksportuar, atëherë mund të themi se 50 tonë të tjera kanë mbërritur në Itali. Përgjimet e

Kartëmonedha lekë të kohës së komunizmit dhe të viteve të para të post-komunizmit të ekspozuara në Muzeun e Bankës së Shqipërisë. Foto: Ivana Dervishi/BIRN

italianëve mbi bandën e Habilajve tregojnë se këta të fundit arrinin ta shisnin kanabisin për 1500 deri në 2 mijë euro për kilogramë me çmim shumice dhe këto janë paratë që në një masë të madhe mund të jenë riatdhesuar në Shqipëri.

Nëse marrim parasysh këtë çmim, atëherë të 50 tonët që mund të kenë mbërritur në Itali kanë vlerë të barabartë me 75 deri në 100 milionë euro.

Ky është një vlerësim minimal. Në përgjithësi, agjencitë ligjzbatuese nuk janë në gjendje të kapin gjysmën e sasisë së drogës në qarkullim. Një vlerësim më i logjikshëm është se ata mund të kapin më pak se 20%. Kjo gjë bën që vlerësimi i përciptë i sasisë së drogës së eksportuar duhet të arrijë në disa qindra tonë, me vlerë të përafërt prej disa qindra milionë eurove. Këto janë para që munden me të vërtetë të shkaktojnë “tepri të euros” në qarkullim, siç i referohen bankierët një situate të tillë dhe rrjedhimisht, forcim të lekut.

Anomalia e dytë është më lehtësisht e matshme. Kjo anomali konsiston në luhatshmërinë ekstreme të shpenzimeve buxhetore nga muaji në muaj. Përgjatë katër viteve të fundit, qeveria shqiptare ka shpenzuar sasi shumë të vogla parash për pjesën më të madhe të vitit dhe një sasi të stërmadhe parash në muajin dhjetor.

Për shembull, ndërsa në muajt janar-nëntor 2016, qeveria shpenzoi mesatarisht 32 miliardë lekë në muaj, në dhjetor shpenzoi plot 74 miliardë. Nuk është se mund të kuptohet lehtë se ku përfundoi kjo shumë e stërmadhe parash e shpenzuar brenda një muaji. Nuk dimë nëse ndonjë investim publik me përmasa të mëdha është realizuar brenda 31 ditëve nga 1 dhjetori deri më 31 dhjetor 2016.

Dimë se shpenzimet e stërmëdha në dhjetor janë përsëritur rregullisht që nga viti 2014.

Ky përqendrim shpenzimesh në muajin e fundit të vitit ka krijuar një anomali të skajshme në qarkullimin e parasë, duke sjellë në shumë raste mungesë leku në treg me pasoja zinxhir mbi konsumin. Është njësoj sikur një njeri të mos ushqehet deri sa të vuajë nga uria për njëmbëdhjetë muaj dhe pastaj t’i ushqehet me dhunë me një sasi të pamundur për t’u tretur.

Herë pas here, Banka e Shqipërisë i është lutur qeverisë të shpenzojë në mënyrë të njëtrajtshme paratë e buxhetit.

Nëse sheh me vëmendje deklaratat e Këshillit Mbikëqyrës të BSH, numëron së paku shtatë deklarata të shtrira nga tetori 2014 deri në nëntor 2016 për të ngritur të njëjtin shqetësim.

Shprehja standarde e BSH e përdorur në këtë rast është kjo: “Banka e Shqipërisë gjykon se një shpërndarje më e njëtrajtshme e shpenzimeve buxhetore gjatë vitit, do të përmirësonte efektivitetin e tyre dhe do të reduktonte luhatjet në treguesit ekonomikë e financiarë”.

Siç shihet, BSH flet për “përmirësim efektiviteti”, duke nënkuptuar me delikatesë se shpenzimet e stërmëdha të dhjetorëve socialistë janë joefikasë. Ky është një term zëvendësues për togfjalëshin më të përshtatshëm: shpenzime të tilla të dhjetorit janë para të hedhura dëm. Komplikimi i këtyre shumave për kursin e këmbimit është që vendit i mungon një qarkullim normal monetar i parave të buxhetit, pra, krahas teprisë së euros të sjellë me gjasa nga kanabisi, ka mungesë të lekut të shkaktuar nga kaosi në menaxhimin e buxhetit të shtetit.

A mundet BSH të ndërhyjë?

Banka e Shqipërisë vetëm mund t’i lutet qeverisë të jetë e arsyeshme me shpenzimet buxhetore, ose mund ta këshillojë atë, por përveç deklaratave, (dhe deklaratat i ka bërë) ajo nuk ka gjë tjetër në dorë.

Por te kursi i këmbimit ndoshta ka diçka për të bërë.

Teorikisht dhe praktikisht banka qendrore duhet të jetë neutrale në tregun e këmbimit valutor të vendit. Leku duhet t’i nënshtrohet çmimit të përcaktuar nga tregu i lirë. Kur ka valutë me tepri në treg, pavarësisht se nga vjen kjo valutë, leku duhet të lejohet të forcohet ndërsa kur ka valutë me pakicë, le të dobësohet. Banka e Shqipërisë ka për detyrë të ndërhyjë vetëm në situata të jashtëzakonshme.

Pikërisht këtu qëndron edhe problemi.

Me ‘situatë të jashtëzakonshme’, për një vend të varfër si Shqipëria, zakonisht imagjinohet gjendja kur vlera e lekut bie me shpejtësi dhe bankës qendrore i duhet të përdorë rezervën valutore të vendit për të shmangur nënçmimin e mëtejshëm afatshkurtër. Ne jemi në anën tjetër të problemit, kur një prani e pazakontë euroje, e kombinuar me mungesë leku në qarkullim, ka sjellë problemin e forcimit të lekut.

Banka e Shqipërisë e ka në dorë që të ndërhyjë në treg në këtë situatë, duke blerë euro në këmbim të lekëve. Kjo është një punë anormale për një bankë qendrore, por fakti është se Shqipëria është sakaq në një gjendje anormale, gjendje që kërkon një përgjigje adekuate.

BSH mundet që të blejë euro, duke tërhequr nga tregu tepricat e sjella nga kanabisi. Mirë do të ishte që qeveria me agjencitë e veta ligjzbatuese të ndërhynte për t’i sekuestruar eurot e kanabisit apo pronat e krijuara prej tyre por të presësh diçka të tillë do të thotë që të jesh naiv.

Në mungesë të sekuestrimit, BSH ka mundësi që t’i blejë këto euro me çmim të lirë, me kushtin që të jetë e gatshme për t’i rishitur këto euro në të ardhmen, për të tërhequr lekun shtesë të hedhur në treg.

Një stabilizim i kursit të këmbimit do të bënte mirë në ekonomi, pjesërisht në drejtim të normalizimit të të ardhurave nga eksporti dhe të çmimeve të mallrave të importuara dhe pjesërisht për shkak se do të funksiononte së paku në terma afatshkurtër, si një stimul monetar.

Ndryshe nga llojet e tjera të stimujve monetarë të përdorur në SHBA, Europë e Japoni, ky i yni ngjan shumë më pak i rrezikshëm pasi konsiston në operacionin e thjeshtë të tërheqjes së euros nga tregu, operacion që mund të përmbyset me lehtësi duke e rishitur euron për të thithur likuiditetin e tepërt në lek në hedhur në këtë proces.

No.

30

February 2018 Monthly

Albanian minors risk everything to escape poverty trap Thousands of Albanian children have left home to seek asylum in the EU – claiming their parents abandoned them

Elton spent two months in an asylum centre in Nancy, France. Photo: Ivana Dervishi

INVESTIGATION

OPINION

Albania Shrugs Off Drug-Smugglers Deaths at Sea

Albania’s ‘War on Crime’ Leaves ‘Big Fish’ Untouched

Albanian police have recorded the disappearance of more than a dozen ‘fishermen lost at sea’ – however, BIRN can reveal that most of them died trying to ship cannabis to Italy.

The US ambassador to Albania, Donald Lu, raised expectations last November when he said he looked forward to seeing ‘big fish’ in the net of justice ‘by early next year’ – but months on, little has changed.

18

February 2018

INVESTIGATION

Albanian minors risk everything to escape poverty trap Thousands of Albanian children have left home to seek asylum in the EU – claiming their parents abandoned them ALEKSANDRA BOGDANI | BIRN | IN TIRANA, SHKODER AND FIER

E

lton* slumps in a chair with his arms folded across his chest, and explains why he returned to his family home in Shkodra in the north of Albania, from France last year.

“I wanted an education, but I was told: ‘Take your bags and leave.’ I was shown the door.”

He looks like any European teenager: sneakers and skinny jeans topped off with a bright T-shirt. But in July, when he was just 16, Elton left his home without, he claims, his parents’ knowledge, in search of a better life – seeking opportunities that still have not materialised since Albania emerged in the 90s from the isolation of its harsh communist regime. There are thousands of Albanian children who have done the same.

Data from Italian and French authorities, as well as Eurostat, show that in the last four years in Italy, France and the UK alone, there are currently around 3,000 Albanian children aged 7-17 years old who have applied for asylum, claiming as the legal basis for their claims that their families abandoned them far from the family home.

BIRN met and spoke with the families who, ashamed of their poverty and with no hope for the future, have sent their teenagers away to lie and say they were abandoned; the juvenile runaways who insist they will flee again no matter what their parents say; and families who borrowed thousands of euro to travel with their children and bid them farewell far from home in a desperate attempt to build a better life. The young people we spoke to were united in their belief that Albania could offer them nothing in comparison to EU states – but all had their hopes dashed on arrival to unwelcoming, faceless bureaucracies.

Twenty seven years after the collapse of communism collapsed, Albania is still the second-poorest country in Europe, and families say their children face a bleak and uncertain future in a country riven with corruption, where only people with political connections or money for bribes can expect anything other than menial work.

Queried by BIRN, Albania’s deputy interior minister Rovena Voda said that migration wave was a concern, but the government was doing everything in its power to curb it and to improve the economic conditions on the country. “We are rigorously applying the rules for the visa free travel and we are protecting the

most vulnerable groups. Economic growth is also the main challenge of our government,” Voda said.

Elton is in the second year of his studies in high school in Shkodra. Even with a university education, his father Agim, 43, says corruption is so ingrained here that without political connections and money, even with a degree from Tirana University, his son would end up as a waiter.

In his home in Shkodra, Agim, says he had mixed feelings when he learned that his son had left for France to seek asylum. “I was worried, but at the same time pleased, because to be honest, he is a burden for me,” he says.

“When you can’t support you child, what life is that?” Eurostat data shows that since 2008, income levels have fallen across Albania, and now stand at just 26 per cent of the EU average. Chronic unemployment stands at 14%. A 2017 Gallup study ranked the country as the world’s third-most eager nation to emigrate – trailing Sierra Leone and Haiti.

A staggering 56% of all Albanians want to leave the country, a Gallup poll found in 2017.

“Migration and smuggling flourish where there is a strong desire to leave the country,” Albania’s ombudswoman Erinda Ballanca told BIRN. “People don’t want to do this if they are doing well in their homeland,” she says.

In 2014-2015 there was a mass wave of Albanian and Kosovan-Albanians to the EU fleeing poverty and lack of opportunity, hoping they would be granted asylum. However, in 2015 Albania and Kosovo were declared “safe countries of origin” with the result that very few requests are now being granted – but migrants are undeterred.

In spring this year, Albania hopes to open accession negotiations with the EU. However, for many years the path towards European integration has been blocked by internal political rivalries and high levels of domestic corruption. The current wave of unaccompanied children seeking asylum does little to improve the country’s international standing. The majority of these minors come from the poor and undeveloped areas of northern and north-eastern Albania. However, families in the suburbs of big cities such as Fier, Elbasan, and Korca have also been affected.

Once asylum seekers turn 18, they may apply for temporary leave and work contracts and their chances varies from their level of in-

Elton spent two months in an asylum centre in Nancy, France. Photo: Ivana Dervishi

The house of a 15-year-old boy in Petove, Fier, who left home out of shame from poverty. Photo: Ivana Dervishi

tegration. In the UK, a major destination for Albanian teens, most are obliged to return home, but most escape from the asylum centers and go illegal.

NO FUTURE Elton set out to France in the hope of a finding an education – a move that was not supported by his parents, as they are subsistence farmers who need all the help they can get.

Elton planned the trip with his uncle, and had no trouble crossing the border to Montenegro at Muriqan, he says. Together, they drove across Montenegro, Serbia, Hungary, Austria and Germany before they arrived in Nancy, a small city 800km east of Paris.

Albanian minors cannot legally travel without formal documentation stating parental consent. Elton had that consent form, but he said nobody asked for that at village of Muriqan on the border of Montenegro. “We just showed our passports and had no problems,” he says. Elton had obtained the parental con-

sent by lying to his father that he would travel to relatives in Italy for a short vacation.

Elton, who speaks good English, says he had no trouble finding the asylum camp upon his arrival. From there, local government officials transferred him to a social center.

Unaccompanied minors are usually housed at children’s homes or with local foster parents. For those over 16, other arrangements may be made place, such as NGO centers or hotel accommodation under the guardianship of local social services.

However, once Elton arrived, his hopes of a new future vanished swiftly. “From the off, the social worker said I had very little chances of staying. She explained I would have to wait nine months for a court decision [on my status]. I asked several times for the opportunity to go to school or to take French classes but they answered: ‘You can wait, or leave.’

When I understood I wasn’t going to get an education, I realised it was a waste of time and

February 2018

19

Data from Italian and French authorities, as well as Eurostat, show that in the last four years in Italy, France and the UK alone, there are currently around 3,000 Albanian children aged 7-17 years old who have applied for asylum, claiming as the legal basis for their claims that their families abandoned them far from the family home.

Endri* from Fier, was deported from Greece last year after 25 days in a solitary cell was. Photo: Ivana Dervishi

filed a request to come back.”

Most EU countries run voluntary return programs, coordinated by the NGOs IOM or Terre Des Hommes.

Police records show he is one of the 466 minors repatriated to Albania in 2017 when their asylum claims failed. Albanian authorities stopped a further 871 minors at Albanian borders in 2017. However, security measures alone will not stop the wave of migration among Albanian youth, say officials.

“Albania is not a country where these children can fulfill their dreams. The government owes us a better future,” says Ballanca.

POVERTY TRAP Agim says he has worked hard all his life, but has not been able to save a penny. Then, after his son left, the police charged him with abandoning a minor. The case was dismissed when Elton arrived home.

Abandoning a child under 16 years old is a criminal offense in Albania, punishable with up to three years in jail, and the government is considering enforcing such sanctions more keenly after EU pressure.

Agim scorns the government’s desire to seal the border, and blames it for his family’s predicament. “The lack of jobs is the main problem. You need to pay a bribe of 5,000 euro to get a job [in the public sector],” he says.

It is a common complaint. About 180km south of Shkodra, lies the village of Petove, in the Fier region. The village is divided by a paved road and most people here survive through seasonal work in vegetable greenhouses or overseas remittances. The residents of both share the same problems, though: insecure jobs and the impossible expense of a decent education or future for their children.

Besnik* hesitates for a few minutes before opening the door of his house. “We are ashamed to be parents,” he says of his deci-

sion to send his son overseas. “But what other choice did we have?” he asks.

Besnik would not be classed as living in poverty, but last August, he sent his son Sajmir* first to Denmark, and after that to Italy.

The family took out a €1,100 loan and father and son first tried to cross together into Macedonia, but the police were suspicious and turned them back. The next day, they took a bus through Kosovo and crossed the Morin border after the driver of the bus hid the boy in the toilet.

After arriving in Denmark, Sajmir was scared, and begged his father to relocate him in an EU country closer to home. Besnik agreed, and travelled south.

“We left Albania in 40°C heat, but it was rainy and cold there,” says Besnik. “I wanted him to stay in Denmark because it’s a nice country. But he was scared, and felt he was too far from home. He insisted on going back to Italy, so we took the next bus and travelled to Perugia. He said goodbye to his son in front of a police station there, and for 10 anxious days did not hear any news. After a phone call came, the family were relieved, but their son’s adventure did not last long. Social workers in Italy had discovered that he had an aunt in Italy and dropped him at her doorstep.

“The aunt asked for him to be taken back to Albania because she hardly can raise her own children,” says Sajmir’s mother. “He cries every day and wants to go back.”

“He cannot stay here [in Albania] a day longer, he would end up in bad company,” she sobs. “My heart is broken but I am only thinking of what is best for him,” she added.

Besnik has two neighbours: the father of a 15-year-old who has sought asylum in Lyon, France, and the mother of another 16-year-old boy who has fled to Turin, Italy.

“My son started high school and for three months all we did was fight,” says Gezim, 53, who is unemployed. “I could not support him financially.” Gezim does not know how his son got to France, and does not want his son to come back home – that, he says, is an option that would be catastrophic for his son’s future. “Here, he lost everything – there, he is learning French and is waiting to start school. For a parent to separate from his child at such fragile age is difficult, but I can’t give him a future here,” he says.

Another mother says poverty forced her son to leave. “My son would cry and ask to leave. He was really good at school, but he would come home with his friends and he was ashamed to tell them that he lived here,” she says, pointing to the rotten beams in her house.

‘Together with another child, they hailed us a taxi’ The parents’ expectations for their children’s future in the west are not based in re-

ality; many believe that minors will be given food, shelter, education and a residence automatically. But data obtained by BIRN shows that it is almost impossible for Albanian minors to receive asylum. Unlike adults, abandoned children do have the right to shelter and social services until they turn 18.

However, this does not come without a price. Elton says bullying was rife at the social center in Nancy. His hopes of learning French, and going to school, were not quick to materialize. For ten weeks, he says, he used the center as a dormitory, while spending the day wandering around the city aimlessly. During his time there, the number of children at the center increased from 40 to 70.

When he understood that the he had no chance of an education, asked to be repatriated to Albania. “Together with another child, they hailed us a taxi and put the plane tickets in our hands,” he says. “We traveled 400km from Nancy to Brussels with a stranger.” Police at the airport were surprised that no social worker was with them, he says. When he arrived in Tirana, Elton entered the country as a tourist and was not interviewed.

The migration unit of European Commission did not reply to BIRN’s request for comment on the case.

Elton’s dream of being an engineer now seems more distant than ever. “My generation is delusional, they think everything will be ready for them,” he says.

‘He would cry every day for his brother’ In Lyon, Edmond Bogdani, the executive director of the foundation for the protection of children, SEA-AL, says young asylum seekers suffer great trauma as they drift through social centers. He has housed 50 Albanian minors and nine other nationalities since he established his social center in 2013, and says many of those housed there are desperate to return home.

Once a minor has been sent to a social center, the authorities have to verify if he is actually an abandoned child, meaning they can’t speak with family members at all.

“Four months ago, we received four minors all at once: two brothers of 15 and 13, a 14-year-old and a 16-year-old. All of them had suffered psychological trauma and did not want to stay,” recalls Bogdani. “I also had a case where [a family] left one of two twins.

He would cry every day for his brother,” he added.

Bogdani says Albanians’ already slim chances of asylum and integration are fading.

Of the eight minors he assisted in 2013, only four have obtained temporary leave to remain.

“The local council has not awarded any new contracts for young adults [to live and work in the region], including Albanians, during the last year,” he says.

Revolving doors The repatriation of minors is a complicated process, which begins with an evaluation of the children’s families, and is finalized with the creation of a friendly environment to support the children once at home. But Albania seems incapable of addressing the problems of economic stagnation and unemployment.

Organizations that help the Albanian government reintegrate young, repatriated asylum seekers also warned that once in Albania, many try to leave the country again, which holds new dangers for them.

Jezerca Tigani, of Albanian and Kosovo for the child relief organization Terre Des Hommes, says that children at high risk of trafficking should not be repatriated, and criticized the Albanian government for what she sees is as uncritical aquiescence to EU demands. “Albania should review its bilateral readmission agreements with the EU counties,” she says. “EU accession should not be used as a lever to repatriate vulnerable Albanian children.”

With the help of organizations such as Terres des Hommes and IOM, children are helped to reintegrate to Albania through microbusinesses for the family, and vocational training or university education for the youths.

However, such programs are restricted to a vanishingly small number of returnees – just 12 out of 466 in 2017. Valbona Tula, director of the National Social Service Shkdora – the institution that evaluates the economic conditions of the families of young asylum-seekers, says: “We should visit families door to door to deal with their problems. Only then we will be on the right path.”

Good intentions aside, BIRN found that some of minors that had been registered by the social services as repatriated had left the country again. A 16-year-old from a village in Elbasan had returned to Germany, while another youth repatriated from Germany told BIRN he had left for another country, which he refused to name. “Now I am 18, and I can go whenever I want,” he says.

However, this is not the case 17-year-old Endri* from Fier, who after 25 days in a solitary cell was deported from Greece last year.

Unlike the other youngsters we interviewed, Endri was in search of a job and not of an asylum center. During the repatriation process he met a social worker for Terre Des Hommes, which now funds his education he is enrolled on a 9-month welding course.

“If there were no support, I would have to hit the road and head to Greece again, but now I want a diploma. I want to be somebody in life,” he says. But even this ambitious youth has half an eye beyond the poverty trap inside Albania’s borders: “Welding is a sought-out trade, even abroad.” *All names have been changed.

20

February 2018

Albania Shrugs Off Drug-Smugglers Deaths at Sea Albanian police have recorded the disappearance of more than a dozen fishermen from the coastal town of Vlora as ‘fishermen lost at sea’ – however, BIRN can reveal that most of them died trying to ship cannabis to Italy.

Albanian Riviera. Photo:Armand Babani

LINDITA CELA | BIRN | IN VLORA AND TIRANA

M

ore than two years have passed since Ferzilete Senkaj last saw her son, Leonard, who disappeared in December 2015.

She still hopes he is alive. “He smuggled drugs. No one asked him to do it. He did it without our consent and one day he didn’t come back,” she said.

Ferzilete does not know who her son worked for, but after she last saw him on December 27, 2015, she learned he had taken a boat to Italy with a 20-year-old friend, Taulant Çerenishti, who was no stranger to that route.

Leonard had already served a prison term of four-and-a-half years in Italy for drug trafficking and was released four years ago.

“His friends told us he had gone fishing, that he had gone to Italy,” Ferzilete said.

Leonard is one of a number of Albanians from the coastal town of Vlora who have vanished at sea in recent years.

Police sources told BIRN that some 13 people have been reported missing between 2016-2017 in Vlora, which lies at the narrowest point of the Otranto channel that links Albania to southern Italy.

The shortest distance between Vlora and Otranto is about 80 km. Using high-powered speedboats that reach 60 km per hour, smugglers can complete the ride in only a few hours.

And with big profits on offer, it is easy to see why so many smugglers in this impoverished corner of the Balkans are tempted into this trade.

Huge profits are a temptation to many: The cannabis is grown outdoors in Albania. Police intercepts show that Albanian gangs can purchase the cannabis for 100 to 300 euros per kilogramme, and that the price fell following a massive rise in cultivation in 2016.

The profit margin is massive; a kilo of the drug can be sold for 1,500 to 2,000 euros to Italian drug gangs in Puglia, Italian police say.

Police sources in Vlora told BIRN that of the 13 people who went missing from Vlora in the last two years, nine of them, including Leonard Senkaj and Taulant Çe-

renishti, are believed to be victims of the marked rise in drug trafficking that has affected the area in the last two years.

However, police in Vlora – who are themselves accused of involvement in the distribution of cannabis from the region – seem reluctant to launch any investigations that might implicate them.

Police allegedly involved in same business: Ferzilete Senkaj reported her son’s disappearance to the police after she found his wallet, phones and a bag in a bar as she searched for her son on the streets of the town three days following his disappearance.

Although his mother told BIRN he had been involved in drug trafficking [we do not know whether she reported his criminal history, but it is part of his file], police documented the death as a case of “fisherman lost at sea”.

Twelve days after the case was sent to a prosecutor, who was supposed to decide on whether to launch a more extensive investigation, the case was closed. Prosecutors concluded there was no evidence of any crime.

The backdrop to these apparently confusing decisions is alleged corruption at the heart of the Vlora police force.

Former police director Jaeld Çela has been on the run since November 2017.

The head of the local crime investigation department, Gjergj Kohilla, and a border police chief, Sokol Bode, disappeared at the same time.

All three are suspected of helping traffickers to export cannabis across the Adriatic Sea between 2013 and 2017.

Accusations of involvement in or complicity with drugs trafficking extend to the highest levels of public office in Albania.

The Prosecution Office for Serious Crimes sought arresting Saimir Tahiri last November, who was Albanian Interior Minister from September 2013 to March 2017, over his alleged involvement in the trade. However, Socialist lead parliament denied the request. Tahiri is currently under investigation for drug smuggling.

The family of Taulant Çerenishti, who went missing together with Ferzilete Sen-

kaj’s son, have since abandoned their decaying one-storey home after Taulant disappeared and, according to the neighbours, left for the US. “Since that tragedy happened to their son, they all went to America. He was a good boy, but the sea took him, took his friend,” a neighbour said.

Authorities say ‘no crime has occurred’: Italian police records show that in the last two years cannabis smuggling has grown as fast as the pungent, lucrative cannabis buds on a sun-soaked Albanian hillside.

In the Puglia region alone, Italian po-

Huge profits are a temptation to many: The cannabis is grown outdoors in Albania. Police intercepts show that Albanian gangs can purchase the cannabis for 100 to 300 euros per kilogramme, and that the price fell following a massive rise in cultivation in 2016. lice have seized more than 50 tons of cannabis in 2017 and arrested 35 people on the spot during the same period found to be carrying drugs in speedboats.

In a written response to BIRN, Vlora police also stated that during 2017 three bodies of people who drowned had been found in the Vlora area.

However, they also stated that all three were people who “have not been reported as missing and are not suspected of losing their lives in drug trafficking.”

One of those bodies belonged to Ardian Hitaj, who left his home on March 11, 2017. His wife told BIRN that that same evening, while she was still unaware that her husband was missing, police came to her home, asking about her husband.

“That night, police came to our house and asked questions about Ardi – where and with whom he had gone out fishing.

They came again a few days later to ask the same questions and also [asked to see] the phone numbers that Ardi had,” Valbona Hitaj told BIRN. Hitaj’s body was found washed away on the north side of nearby Sazan Island two months later.

It is unclear why police questioned Valbona Hitaj even before suspicions had arisen that he might be missing.

Documents obtained by BIRN show that the case was not opened at the time, nor soon after questioning, but only after his body was found, two months later.

Based on forensic expertise that asserted no signs of violence on the body, the case was reported as drowning.

About two weeks later, on June 26, 2017, Vlora Prosecution Office closed the case, concluding that no crime had occurred.

Relatives have little faith in justice: Only one case – the disappearance of two men in July 2017 – is officially being investigated as a case involving drug smuggling.

Ariseld Maze, 32, went missing in July last year, along with a local businessman known as Adriano Jahaj.

“The police investigators have reason to think that citizens Adriano Jahaj and Ariseld Maze on the day of the event had gone with their boat towards Italy, aiming to smuggle a quantity of cannabis,” reads the file that Vlora police sent to the Serious Crime Prosecution in Tirana, which is responsible for investigating organised crime.

“We are unable to know if they reached the Italian coast or not,” it added.

According to a file, Jahaj was also previously involved in drug smuggling. The case in Tirana is ongoing.

Although Jahaj’s family claim he went by sea to buy another boat in the central coastal town of Durres, Maze’s family all thought their son had gone fishing.

Seven months on, his father, Përparim Maze, has lost hope that authorities will discover what really happened.

“Who will find my son? This corrupted police, these corrupted prosecutors?

Leave me to grieve,” he says.

February 2018

21

NEWS

US Bans Albanian Former General Prosecutor Adriatik Llalla on Wednesday became the first known Albanian official to be banned from entering the US for suspected involvement in ‘significant corruption’.

GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANA

T

he US State Department on Wednesday announced that Secretary of State Rex Tillerson had “designated” Adriatik Llalla, 49, and his family as corrupt foreign officials, thereby banning Llalla from entering the country.

Llalla was General Prosecutor in Albania from 2012 to 2017 and last year the US Ambassador to Tirana, Donald Lu, accused him of being an “enemy of the Justice Reform” – the flagship reform program that Albania is implementing, aiming to clean up the notoriously corrupt justice system.

Llalla had announced his resignation from the justice system in a letter to President Ilir Meta, hoping to thereby avoid scrutiny under the Vetting Process, an extraordinary commission that will investigate the assets of justice system members and fire them it they cannot justify their wealth.

Under Albanian law, former general prosecutors are entitled to be appointed as judges in an Appeal Court after their mandates end. Llalla had decided to not use this right, apparently hoping to avoid vetting.

“Secretary of State Rex Tillerson is publicly designating former Albanian Prosecutor General (Mr) Adriatik Llalla under Section 7031(c) of the FY 2017

Former General Prosecutor, Adriatik Llalla and US ambassador, Donald Lu. Photo:LSA

Consolidated Appropriations Act due to his involvement in significant corruption,” the US press release reads.

“In cases where the Secretary of State has credible information that foreign officials have been involved in significant corruption or gross violations of human rights, those individuals and their immediate family members are ineligible for entry into the United States,” it adds.

In February 2017, US Ambassador Lu denounced Llalla for attempting to block the justice reform process.

Under Albanian law, former general prosecutors are entitled to be appointed as judges in an Appeal Court after their mandates end.

Llalla had decided to not use this right, apparently hoping to avoid vetting.

A day later, Llalla acknowledged that the embassy had cancelled his diplomatic visa and that of his wife, and accused Lu of blackmailing him, using “Sorosian techniques”.

He was referring to the US billionaire and philantropist George Soros whose liberal NGOs, backed by the Soros Foundation have long been a target of attacks across the Balkans.

Nationalists and right-wing politicians are deeply suspicious of their politically and socially liberal agenda and their focus on human rights.

Several other Albanian prosecutors have also acknowledged then that their US visas have been cancelled. However, the US embassy has not published a list of those who have been sanctioned due to privacy protection.

The publication of the decision about Llalla’s designation as corrupt official appears to mark a turning point, therefore.

“The law also requires the Secretary of State to publicly or privately designate such officials and their family members. In addition to the designation of Llalla, the Secretary is also publicly designating Llalla’s spouse, Ardjana Llalla, his daughter, Eni Llalla, and his other, non-US citizen child,” the Departament of State noted.

Several judges have resigned from their positions in the last two years in Albania, apparently hoping to avoid vetting process.

Albania President Blocks Talks on Sea Border with Greece President Ilir Meta refused a government request to authorise continued negotiations with Greece over the two countries’ Ionian Sea border, potentially disrupting a push to normalise relations.

GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANA

P

resident Ilir Meta on Tuesday refused to provide the authorisation for further talks with Greece to resolve the sea border disagreement, demanding further information on what and how the government will negotiate.

“The request doesn’t clearly define the object of negotiations for which the authorisation is requested,” Meta said in a statement.

The negotiations for the delimitation of continental shelf, as they are known, were reopened last year between the leftwing government of Albania and the Greek authorities, along with talks on other unresolved issues between the two neighbouring countries.

Albania signed an agreement with Greece in 2009 after two years of negotiations, but the Albanian Constitutional Court annulled it in 2010 after finding it in breach of the constitution and interna-

Ilir Meta speaks at the Albanian Parliament in April 2017, after being elected as the country’s new President. Photo: EPA/MALTON DIBRA

tional norms.

The decision was preceded by a widespread public outcry over allegations of a land grab by Greece.

A US diplomatic cable from 2008 published by WikiLeaks in 2011 suggested

that the Albanian chief negotiator had lamented the pressure created by Athens through its position as an EU member state to make Tirana accept an unfair deal by threatening to block Albania’s European integration.

The issue caused further tensions after 2013, when the Socialist Party leader Edi Rama was elected prime minister, as his party had challenged the deal in the Constitutional Court back in 2010.

But the Socialist Party government hoping to improve relations with Greece and Albania’s chances to open membership negotiations with the EU - has since started wide-ranging discussions with Greece aimed at resolving various disagreements.

It was almost instantly accused by the opposition of ‘selling out’ the country.

Meta, who become president last year after leading the Socialist Movement of Integration party, which is now in opposition, denied allegations that he was playing politics by denying the authorisation to the government.

“The aim of the president has not been and is not to play politics with such a serious and delicate issue,” Meta told a press conference on Tuesday.

22

February 2018

“As we enter 2018, the year in which the Universal Declaration of Human Rights turns 70, it is abundantly clear that none of us can take any of our human rights for granted … The battle for human rights is never decisively won in any place or at any point in time,” it said.

Amnesty Highlights Continued Rights Failings In Balkans New report by Amnesty International records human rights violations in all Balkan countries, and points to a lack of progress in prosecuting war crimes suspects. www

MAJA ZIVANOVIC | BIRN | BELGRADE

A

mnesty International’s annual report, published on Thursday, shone a light on human rights violations in all Balkan countries and pointed especially to a lack of will to deal with war crimes.

The report presented the state of human rights during 2017 in 159 countries and territories. “As we enter 2018, the year in which the Universal Declaration of Human Rights turns 70, it is abundantly clear that none of us can take any of our human rights for granted … The battle for human rights is never decisively won in any place or at any point in time,” it said.

Albania: The report noted that in May 2017, a British court found that hundreds of lesbian and gay people, trafficking victims and domestic violence survivors may have been wrongly deported to Albania since 2011 “because UK courts had relied on incorrect guidance”. It added that impunity persisted for past killings and enforced disappearances and underlined that measures protecting women from domestic violence were inadequately implemented. “Women and children were trafficked for forced prostitution and labour,” it said. Albania’s path to EU membership was being hindered by its slow progress in combating corruption and organized crime, the report said.

On media freedom, Amnesty noted that physical attacks against investigative journalists in Albania were “perpetrated by organized criminals, or owners of private companies”.

Bosnia and Herzegovina: “Minorities continued to face widespread discrimination. Threats and attacks against journalists and media freedom persisted. Access to justice and rep-

arations for civilian victims of war remained limited,” the report said. Social exclusion and discrimination, in particular of Roma, LGBT people, and of people with disabilities, remained widespread, it added. The report said that a pattern of threats, political pressure and attacks against journalists had continued. “The domestic prosecution of war crimes remained slow, with a backlog of several hundred cases pending before various courts at the end of the year. Despite recent progress, the prosecutions continued to suffer from lack of capacity and resources, ineffective case-management and persistent political obstruction,” it noted.

The report also said that although over 75 per cent of missing persons from the 19925 war in Bosnia had been exhumed and identified, 8,000 people remain missing in connection with the conflict. “The process of exhumations continued to encounter significant challenges, including reduced funding and limited expertise,” Amnesty pointed out, and added that the country’s Law on Missing Persons remained unimplemented, with the Fund for Families of the Missing still awaiting dedicated resources.

Bulgaria: The report highlighted that summary detentions, pushbacks and abuses at the border had continued, and that necessary services were not provided to migrants and refugees, including unaccompanied children. “A climate of xenophobia and intolerance sharply intensified. Roma continued to be at risk of pervasive discrimination,” it added. Amnesty warned also that although Bulgaria was committed to accepting 1,302 asylum-seekers from Greece and Italy under the EU emergency relocation scheme, it had only resettled

50 people from Greece by the end of the year. “It did not receive any Syrian refugees from Turkey under the EU-Turkey ‘one-for-one’ resettlement deal although it had originally committed to accept 100 people under the scheme,” it noted. The report also pointed to a continuation of a “pattern of threats, political pressure and attacks against journalists”. “A significant portion of the media remained under the tight control of political parties and local oligarchs,” it added.

Croatia: The report said that discrimination against ethnic and sexual minorities persisted in Croatia, while refugees and migrants entering irregularly were returned without access to an effective asylum process. “Croatia accepted less than a 10th of the refugees and asylumseekers it had committed to relocate and resettle under EU schemes,” it said. The report also underlined that access to abortion “remained restricted” in Croatia.

“Individual doctors, and in some cases health care institutions, continued to refuse abortions on grounds of conscience, forcing women to undergo clandestine and unsafe abortions,” it read. It also added that of the over 6,000 people who went missing during the 1991-1995 war, the fate and whereabouts of more than 1,500 remained unclarified.

“The International Commission on Missing Persons reported that Croatia failed to make significant steps towards fulfilling the rights to truth, justice and reparation for victims, including by failing to account for over 900 unidentified mortal remains in its mortuaries,” it said.

The report pointed out that Croatia was committed to accepting 1,600 refugees and asylum-seekers under the EU resettle-

ment and relocation schemes by the end of the year. “By mid-November, fewer than 100 people had been relocated, and none had been resettled,” it said.

Kosovo: “The absence of any agreement on mutual legal assistance between Kosovo and Serbia hampered the prosecution of Serbs suspected of crimes under international law during the 1998-99 armed conflicts, including conflict-related sexual violence,” the report said. It recalled that hundreds of unresolved case files were due to be transferred by June 2018 to Kosovo’s Special Prosecution Office. “Prosecutors, NGOs and survivors of CRSV [conflict-related sexual violence] were concerned that testimonies, known to have been gathered after the armed conflict by the UN Mission in Kosovo (UNMIK), had not been promptly or adequately investigated,” the report added. Amnesty warned that little progress was being made in locating people still missingfrom the armed conflict of the late-1990s and its aftermath, and pointed out that some 1,658 people were still missing. “In May, the Kosovo Rehabilitation Centre for Torture Victims, authorized to monitor the treatment of the people in detention, was refused access to prison hospitals after these had been transferred to the Ministry of Health,” the report said. It added that some detainees were held for long periods before and during trial – while one of them “was detained for over 31 months”. On freedom of the media, the report noted that the Association of Kosovo Journalists reported an increase in attacks, especially on investigative journalists.

Macedonia: “Impunity for war crimes persisted.

Asylum-seekers and migrants were unlaw-

February 2018

23

Balkan Progress on Corruption “Stagnating’, Transparency Expert Says Ahead of the publication of Transparency International’s latest corruption index, Southeast Europe expert Cornelia Abel says Balkan countries have barely shifted on the scale, as ‘state capture’ and weak courts impede progress.

FILIP RUDIC | BIRN | BELGRADE

O

fully detained. A court judgment provided for legal gender recognition for transgender people,” the report said.

The report also said that “impunity for war crimes, including enforced disappearances and abductions, persisted”. It added that asylum seekers and migrants, including unaccompanied children, were “unlawfully detained at the Reception Centre for Foreigners as witnesses in criminal proceedings against smugglers, for an average of two weeks, after which they were released”.

Montenegro: The report highlighted that past murders and attacks on journalists and media workers remained unresolved. It added that the country’s Constitutional Court found that investigations into alleged torture and ill treatment had “failed to meet international standards”. “The funding of NGOs was threatened and human rights defenders were subjected to smear campaigns by media supportive of the government,” it noted. Amnesty also said that civil society members of a commission charged with monitoring investigations into violence against journalists “continued to be denied security clearance to classified documents”. The report noted the poor condition in which almost 1,000 Roma and Egyptianrefugees who fled Kosovo in 1999 are housed at Konik, a camp outside the capital, Podgorica. It is said that these refugees are still awaiting resettlement to adequate EU-funded apartments.

Romania: The report recalled that laws extending pardons and amnesties for corruption and official misconduct were put forward in parliament, sparking protests across the country. It added that European and in-

ternational institutions criticized overcrowding in prisons and inadequate detention conditions. Romania is also criticized for continued discrimination against Roma. “Living conditions in social care and psychiatric institutions for people with disabilities remained extremely precarious,” it added.

Serbia: “Former Serbian military leaders released after serving sentences handed down by the International Criminal Tribunal for the former Yugoslavia, ICTY, were increasingly afforded influential positions,” the report noted. It also recalled that, in December, despite a UN Committee against Torture ruling against his extradition, Serbia had returned a Kurdish activist, Cevdet Ayaz, to certain imprisonment in Turkey.

The report noted that, in May, Snezana Stanojkovic was elected Chief War Cr imes Prosecutor. “Only three prosecutions, all resulting in acquittals, were concluded at the Special War Crimes Chamber,” it said. “There was no progress towards the prosecution of those responsible for the transfer and subsequent burial of bodies of Kosovo Albanians in Serbia in 1999,” it added. The report noted attacks on NGOs that advocate human rights, and attacks on journalists. It added that the Serbian authorities also failed to protect LGBTI individuals and organizations from discrimination, threats and physical attacks.

Amnesty also noted that Roma families in Belgrade continued to live in informal settlements. “Refugees and migrants were trapped in the country; those trying to enter the EU via Hungary and Croatia were repeatedly and violently returned to Serbia,” it said.

verpowering influence of political figures, usually close to business or organized crime, remains the main problem in dealing with corruption in the Balkans, Transparency International’s Project Manager and former Regional Advisor for Southeast Europe, Cornelia Abel, said.

“This connection endangers, or in some cases even suspends to a large extent, the rule of law and the division of power,” Abel said in an interview for BIRN ahead of the publication of Transparency International’s annual global report on perceived corruption.

The 2017 Corruption Perception Index, published on Wednesday, ranks 180 countries and territories by their perceived levels of public-sector corruption according to experts and businesspeople.

It ranks countries from 0 [perceived as highly corrupt] to 100 [perceived as least corrupt]; this year’s results found that more than two-thirds of countries score below 50, with an average score of 43.

The index shows that most Balkan countries’ ratings dropped compared to the previous year, but, according to Abel, this is on the level of “statistical error”.

“From 2016 to 2017 not one of the countries in the region, or anywhere in the world, has had a significant improvement or decrease [in the rating],” Abel said.

According to her, the results measured over a longer period, from 2012 to 2017, show that the Balkan countries have stagnated in this field.

Besides the “capture” of political systems by powerful officials, she cites suppression of independent institutions, non-independent judiciaries and weak law enforcement as the main problems in the Balkans.

Abel named Serbia as an example of a “captured political system”, citing the excessive influence of its President, Aleksandar Vucic.

“Serbia … is becoming a prime example of one person in the position of power influencing everyone else,” she said.

Serbia fell by five places on the Corruption Perception Index, from 72 in 2016 to 77 in 2017, but Abel said the struggle against corruption in Serbia is not making real progress.

She cited specific setbacks, such as attempts to restrain free access to information of public importance and the naming of a director of the country’s Anti-Corruption Agency linked to the ruling Serbian Progressive Party.

In Albania, which fell from 83rd to 91st place, progress was made in tackling petty corruption in the public sector, but much work must be done on bigger issues like corruption in the judiciary, Abel said.

Bosnia and Herzegovina, which occupied the same place as Albania in both years, is a “clear case of stagnation”, with no real change over the past 10 years, she noted. “It’s one of those countries that take one step forward

and two steps back,” Abel said.

Of all the Balkan countries, Macedonia had the sharpest drop – from 90th position in 2016 to 107 in 2017 – but Abel attributed this fall to shock revelations of corruption under former Prime Minister Nikola Gruevski.

“Luckily, Gruevski did not get into power again and there is a lot of hope in the new government,” she noted.

The only two countries that have advanced compared to last year are Bulgaria, which climbed from 75th to 71st place, and Kosovo, which climbed from 95th to 85th place. But Abel underlines that a one-year change is not statistically relevant.

“Talking about improvement, [it] doesn’t quite match the high level of corruption perceived in all of the different surveys that our partners in Kosovo carried out recently,” she said.

As for Bulgaria, there is no “effective anti-corruption structure”, as the long-awaited law against corruption failed to deliver results, Abel added.

She said that in Croatia, which kept almost the same slot – dropping only from 55th to 57th place – problems have worsened with a sharp turn to the political right.

According to Abel, this has been accompanied by the weakening of independent institutions and civil society organisations, and Croatia’s CPI worsened since it entered the European Union in 2013.

Montenegro remains the only country that made no improvement, even statistically, staying at 64th place in the rankings; Abel said that the 2016 alleged coup attempt “stopped anti-corruption efforts to some extent”.

Romania, which fell from 57th to 59th place in the rankings, stands out for last year’s mass protests against corruption, as well as for its combative anti-graft prosecution, headed by chief prosecutor Laura Kovesi.

“The ultimate goal is to have citizens interested in keeping watch of their own government and institutions,” Abel said.

However, she warned that it is not enough for only one institution to do its job, but the “whole system”.

Another thing that Transparency International noted is the link between corruption and freedom of the press and civil society.

Abel cited the data from the Committee to Protect Journalists, saying that 368 journalists died while pursuing stories in 2012, and 96 percent of those deaths were in countries whose CPIs are lower than 45.

She says that Transparency has noted “more crackdowns on journalists and increasing pressure on civil society” in many Eastern European countries.

“This … adds to an environment in which corrupt officials, shady businessmen and organized crime figures are able to act with impunity, because independent oversight is missing,” she concluded.

24

February 2018

Some Balkan countries have centralised political systems while others are decentralised – but both approaches have been taken to their extreme in the region and do not properly serve their purpose.

Opinion

Centralised or Decentralised, Balkan States Get it Wrong LJUBOMIR FILIPOVIC | BIRN

S

erbia’s ruling Progressive Party, led by Aleksandar Vucic, is doing all it can to make sure it maintains its reign in the place where their generally weak opposition has the strongest base - Belgrade. If the Progressive Party wins the local elections in the capital in March, they will cement their almost full control over the country, at both state and local level.

Vucic even has an archaic Serbian word for this process, “upodobljavanje”, which loosely translates as “retrofitting” political control over key systems in society.

Whether he manages to take over Belgrade or not, he has already “retrofitted” much of Serbian society, however, by creating a tightly centralised system.

Vucic’s approach to politics, while normal in Balkan terms, stands in a stark contrast to trends in the EU, which lean towards political and administrative decentralisation. The EU has a name for this approach, “subsidiarity”. This prescribes that political, economic and social issues should be dealt with at the most immediate or most local level that is consistent with their resolution. The EU has concluded that lack of subsidiarity leads to depopulation of rural and small urban areas as well as to overpopulation in industrial centres and capital cities, which is a blueprint for serious economic and social troubles and for the creation of a dysfunctional society.

To centralise or decentralise, that is the question Most capital cities in the Western Balkans are already becoming disproportionately populated.

Belgrade, Podgorica and Skopje are already home to one-third of their countries’ populations, while the situation with other capitals in the region is only slightly different.

Tirana is right in-between the regional average, hosting about 20 per cent of the population of Albania.

Sarajevo and Pristina at first sight are more proportionally populated.

But when one takes account of the complexity of the political situation in Bosnia and Kosovo, this relatively low percentage does not seem so relevant.

Montenegro recently started something

Belgrade street life winter Photo by SRDJAN SUKI EPA

that almost became a political counter-centralisation process.

After the 2016 local elections and the victory of the united opposition in the coastal towns of Budva, Herceg Novi and Kotor, it looked like the new local leaders might press for the establishment of a more decentralised system.

Instead, in traditional Balkan political style, they tried to use their victories to beef up their party headquarters in Podgorica, to feed their ambitions for control over the national level, too.

In doing so, they only demonstrated that they do not understand the need for proper decentralisation – but only tried to replace the current centralised system with one of their own making.

This move proved a big mistake. Their advances stalled, leading to a humiliating defeat in the next local elections in 2017 at the hands of the ruling Democratic Party of Socialists, DPS. In Albania, reform of the system is following European trends, institutionalised in calls to reduce the number of local government units. However, a year later, the ruling Socialist Party came to power in the majority of cities in local elections.

A report by the OSCE on the 2015 local elections mentioned “serious abuses including media bias, voter intimidation and the misuse of public resources by the rul-

ing party”.

Mixed picture in Bosnia and Kosovo In Bosnia and Herzegovina, one of its two administrative units, the Federation entity, has gone too far in terms of decentralisation.

This has resulted in a complicated, expensive and mostly dysfunctional system in which governmental bodies in each of its ten cantons and more than 70 municipalities are used far more for personal or party gains than for public interest.

This system has been often gridlocked, leading to public frustration, which resulted in violent riots in 2014.

Bosnia’s other entity, Republika Srpska, has meanwhile gone much to far in the other extreme. Its leadership has created a heavily centralised system that has become their main tool in keeping tight control over the entity and all its institutions and systems.

In Kosovo, there is also a mixed picture.

In the majority-Albanian areas, there is no monopoly on political power at a national level, because political competition is strong, creating an environment in which opposition parties can win local mayoral positions, even in the capital, Pristina.

In mainly Serbian-populated part of Kosovo, however, Srpska Lista, the alliance sponsored and endorsed by the Serbian government, has won almost all seats at the local level. The election campaign of this political alliance in those municipalities has relied on

nationalistic rhetoric, which marks out all rival independent Serbian politicians as “traitors” to the Serbian cause.

Many believe this rhetoric contributed to the assassination of the Kosovo Serb politician Oliver Ivanovic in January.

And so, looking at Balkan countries from the perspective of either centralised or decentralised political systems, it can be seen that neither approach has enjoyed much success.

All the governments in the region have signed agreements committing themselves to establishing stronger local self-government, and they all regularly debate these issues with key international and EU institutions. Most of them declaratively support the process of decentralisation, advocating subsidiarity in the decision-making process.

But their actions prove that building strong local governments is not their priority. The electoral systems of the countries create most of the flaws. With few exceptions, there are almost no internal elections in the political parties. Equal regional and local representation among the members of national parliament is not a concern for these parties, and party leaderships decide who will be on the local candidates’ lists.

The system does not encourage individual initiatives or individual candidatures.

When there is no individual initiative, there is no individual accountability for the results of the local government.

For things to change, we must start another process of “upodobljavanje” or “restrofitting”, adapting our electoral systems to encourage real decentralisation.

We must individualise politics, and we should start now, bottom-up, beginning at the local level, if we truly wish to democratise our societies. With more personalised politics, with politics “with a human face” in the municipalities, we will have the individual accountability that is pivotal in the evaluation of the results of local governments.

We should always keep in mind that the wealth of the entire continent has only grown when European cities were freer and more independent.

Ljubomir Filipovic is a Montenegrin consultant and activist, former vice-mayor of Budva.

The opinions expressed in the comment section are those of the authors only and do not necessarily reflect the views of BIRN.

February 2018

Analysis

25

The US ambassador to Albania, Donald Lu, raised expectations last November when he said he looked forward to seeing ‘big fish’ in the net of justice ‘by early next year’ – but months on, little has changed.

Albania’s ‘War on Crime’ Leaves ‘Big Fish’ Untouched GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANA

W

hile Albanian officials are good at signing agreements on fighting crime and corruption, despite their many promises to start dealing with high-profile cases, none has ended up in court so far. On February 1, Interior Minister Fatmir Xhafaj appeared in the media signing an agreement on collaboration between his ministry and the new temporary General Prosecutor, Arta Marku. Under the agreement, the prosecution agreed to form “Temporary Special Sections” in each of its branches to fight serious crime.

Once again, Minister Xhafaj emphasised the importance that Edi Rama’s government attaches to the fight against crime. The agreement “is of the utmost importance for the vitalisation of the … task force on the framework of the plan of the working of the operation ‘The Force of the Law’,” he said, referring to the latest campaign against high-level crime.Since 2009, the office of the General Prosecutor has signed about 13 such agreements, two of them with the Interior Ministry. But these agreements have yielded few results, despite promising a relentless fight against crimes of various types. The new agreement substitutes for the long-awaited Special Structure against Corruption and Organised Crime, SPAK, which forms part of Albania’s ambitious justice reform programme. The US and the EU have already promised to provide training and equipment for this new agency. However, the SPAK has not yet been created – hence the use of the term in the agreement of “Temporary Special”. The opposition Democratic Party and Socialist Movement for Integration, LSI, have meanwhile slated the new agreement as anti-constitutional. They claim it is a sign that the government is working to destroy the justice reform programme and control the justice system. “The agreement creates effectively parallel structures with the current corps of prosecutors that has not yet been vetted,” the opposition parties said.

United States support for fighting crime The new agreement comes almost three months since the “Force of the Law” operation supposedly started. On November 7 last year, the Interior Minister announced the formation of a new “task force against organised crime”. “Today… we declare the start of a multi-frontal, intensive and uncompromising war against organized crime structures, their assets and their collaborators,” the minister said. “We will make our country an inhospitable and uncomfortable place for anyone that thinks they can became rich on the shoulders of others and in flagrant violation of the laws,” Xhafaj claimed. At the same conference, US ambassador Donald Lu said Washington has high expectations of the operation.

“We expect that this aggressive plan by the Albanian government will result in the arrest and prosecution of several big fish early next year, and that this success will continue in 2018,” Lu said.

The use of the “big fish” expression by ambassador Lu attracted much attention.

Since then, scores of memes have appeared in social media, showing various politicians, and the US diplomat, among some of the real big fish. But the ambassador’s statement that Albanians could expect to see some “big fish” in the net of justice met disbelief as well; Albanians have had heard that before. In the summers of 2014 and 2015, the country’s former General Prosecutor, Adriatik Llalla, twice predicted “big arrests”

by September. Media referred to the claim as “Llalla’s September” – a synonym for an empty boast. On 31 January, Lu responded to the jokes with a joke of his own. The US embassy’s Facebook page posted a cartoon of Lu in a small boat – still fishing. No big fish were in sight. However, the statement above the photo was not humorous. “To the politicians, police and prosecutors,” it read.

“You made promises to the Albanian people and to us. We invested the resources to help you fight organised crime and corruption. Where are your results?” Lu asked.

Justice reform in the waiting room Albanian politicians approved a major constitutional reorganisation of the entire justice system in 2016. They did so under unprecedented open and behind-the-scenes pressure from both the US and the EU. The “Justice Reform” package is seen as the only way to achieve true rule of law in Albania and, eventually, EU membership.

However, the reform has been implemented only slowly since then, after meeting strong resistance from certain segments of politics, and from judges and prosecutors.

The key institutions have still not been created, while the procedural fight over them seems to go on forever.

In the absence of the implementation of the reform package, parliament, despite violent protests from the opposition, elected a new Temporary General Prosecutor.

The mandate of the previous prosecutor ended in early December.

The new institution responsible for electing the new prosecutor, the High Council of Prosecution, has also not yet been established. The Temporary General Prosecutor has, in turn, decided to create “Temporary Special Sections” to fight organised crime.

The prosecution service in Albania has faced repeated changes in structures and key positions over the last few years.

Most heads of regional offices have become “acting” instead of being duly appointed. Former General Prosecutor Llalla was accused of overusing the tactic of appointing “acting” regional prosecutors, to keep them weak and under control.

When the new Temporary General Prosecutor took over last December, she removed several acting regional chiefs appointed by Llalla, but substituted them with other temporary chiefs. Meanwhile, it is expected that when the new Council for the Prosecution is established, its members will be vetted and the country will have proper general and regional prosecutors, not acting or temporary ones. However, Albanians will have to wait for that, it seems.

Vetting becomes latest fashion The vetting process foreseen by the Justice Reform, designed to get rid of judges and prosecutors that cannot justify their wealth, officially started last October, when a commission to conduct the investigations for the vetting was established.

Some have claimed that the first decisions

in this field will came as soon as “early 2018”.

By early February, the commission had not take any such decisions but, despite that, vetting has come into fashion for other officials as well. Interior Minister Xhafaj now proposed a vetting process for police officers, while Justice Minister Etilda Gjonaj promised a similar process for heads of penitentiary institutions. Corruption and organised crime remain major concerns in Albania and a corrupt or incompetent judiciary is considered a major factor in the lack of visible improvement. However, the judiciary is not the only arm of the justice system in Albania that has a problem with corruption.

The Interior Ministry and the police did not have a great 2017, either.

Their image was seriously tarnished by several incidents in which police officers were either found to be involved in drug trafficking or organised crime, or unable to do their jobs properly.

Last September, for example, a suspected criminal on the run hit a police car and then entered a privately owned marketplace.

Security camera videos leaked to the media showed how, after their car was hit, the police did not dare to enter the market and just stood by the gate. It turned out that a gang in the town owned the market. The media called it another worrying sign that the police had lost control of the town to criminal organisations. They noted that even well armed officers did not dare to enter the premises of the gang, even after their vehicle was directly hit. It was seen as further confirmation that the police are unable to tackle the organised crime families that allegedly control different parts of the country. Police were also criticised for not arresting a prime drug trafficking suspect, Kelmend Balili, who has allegedly been helped by powerful political connections. However, the strongest evidence of crime’s infiltration of the police came in October 2017. This was when leaked Italian intercepts exposed almost the entire police force in the Vlora region as allegedly directly involved in drug trafficking.

Several other police officers were also charged for drug smuggling last December and January. However, further exposing the weakness of the police, most of them escaped before facing justice. It was after being faced with this grim reality that Minister Xhafaj last September announced the start of a vetting process among the police. Five months later, however, the idea is still in the early stages.

It is expected that a law will be drafted and sent to parliament for this purpose. But when it will happen, no one knows. While Ambassador Lu waits for the “big fish” to get caught in the net of justice – and while the European Commission says it awaits “concrete results” from the war on crime – Albanians politicians and institutions seem happy with just “working on it”.

26

February 2018

Montenegrins Spy Gold on California’s Cannabis Farms Impoverished, indebted and disillusioned Montenegrins are heading off to California where they can earn hundreds of dollars a day on licensed marijuana plantations.

JOVO MARTINOVIC | BIRN | PODGORICA

I

gor was an excellent student of medicine and specialised in obstetrics. Although his skills seemed in demand in his hometown in the north of Montenegro, he could not get a full-time job at the local hospital. He was ineligible, in his words, because the policy of the ruling party was that only those “who support them and also get family members to vote for them” can get – or keep – good jobs. So, Igor, not his real name, decided to turn the new page and depart for California, on the invitation of a friend from Podgorica who was already there. He would work in the medical business only indirectly – as a labourer on the medical cannabis farms in Humboldt County. Medical use of marijuana has been legal in the State of California since 1996. As of this year, it has been legal for recreational use as well. “My cousin had already been there once. In six months, he paid off his mortgage on his house in Podgorica and bought a new car,” Igor said. “I have a sizable bank loan here to deal with and if I can’t stay there [in California] long term, I would like to open a private practice in Podgorica,” Igor added, selecting the very last cigarette from a pack. “This is where I have arrived; nothing left here for me anymore,” he concluded, squashing the empty pack. Igor is one of growing number of Montenegrins, many of them with skills, embarking for the same American destination after meeting insurmountable hurdles at home.

Inability to find work at home on one hand, and enticing daily pay rates on the other, have led to a new slang term for migrant workers seeking jobs in harvesting and trimming marijuana – “trimmigrants”. Being a Montenegrin “trimmigrant” usually means tirelessly trimming and manicuring marijuana buds to eliminate leaves and stems with hand clippers. None of CIN-CG/BIRNnine interlocutors wanted to give their real

names. Some were getting ready for their first voyage “across the pond”, while others had already been there or planned on returning. Their desire for anonymity is explained by the US visa application rules; all of them apply for short-term visitor visas, posing as tourists while they illegally work on the licensed pot farms. Some claim they get jobs at pot farms through friends and relatives there. Others rely on intermediaries from Montenegro, some of whom charge commissions. But there is no regret on the part of trimmigrants, as they can earn a whopping 900 US dollars a day. The Montenegrins have to organise and provide for their voyage on their own, having received assurance that there is a place for them in the marijuana fields once they turn up. Many of the farms are owned by Bulgarian immigrants who moved to Humboldt County in large numbers over the previous decade.

Local American growers are present as well, and are favoured, as “true Americans” offer better pay and work conditions than the Bulgarians, according to our interlocutors. Humboldt County, the destination for the trimmigrants, is only slightly smaller than Montenegro with wide access to the Pacific and dotted with pot farms.

California’s marijuana market keeps on growing and will likely be worth 3.7 billion US dollars this year, which could rise to 5 billion dollars by 2019, according to Business Insider. “Another incentive for Eastern European immigrants, and you can see them all around, is the county’s low density population,” says Kym Kemp, a local blogger and journalist. The county population is 150,000, some 15,000 of whom are pot growers, which is one in ten. “On the other hand, law enforcement is made up of only 100 sheriffs and their deputies, so hunting for illegal workers is not … their top priority,” Kemp added.

Being a Montenegrin “trimmigrant” usually means tirelessly trimming and manicuring marijuana buds to eliminate leaves and stems with hand clippers. None of CIN-CG/BIRN nine interlocutors wanted to give their real names.

Some were getting ready for their first voyage “across the pond”, while others had already been there or planned on returning...

Good and not so good intermediaries Californian marijuana is an unavoidable topic in the cafés of Podgorica these days – especially the amounts of money that many have earned in the pot industry. For Montenegrin circumstances, such incomes are huge, and many have wired or brought wads of cash with them. The average salary in Montenegro is only about 500 euros a month, so the possibility of earning a month’s money in a day or two in California is very appealing to many Montenegrins.

Hence, intermediaries and brokers are in high demand, as they make all the arrangements at the farms, so that the trimmigrants know there is work for them much before they land in San Francisco. Adding to the frenzy is a popular YouTube clip uploaded

by Milos Beli Pavicevic of Podgorica, on which he protects himself from the summer heat with thick wads of 100-dollar bills, out of which he makes cooling fans as “Benjamin Franklins” rain upon him. Three people that we spoke to mentioned Pavicevic as a good and well-intentioned intermediary for Montenegrins when it comes to accommodation and jobs at the pot farms. Reportedly, he manages one farm himself. All our attempts to communicate with him were met by silence on his part, however. Another person whose name came up as a pot intermediary is that of Snezana Djurisic, from Podgorica, whose Bulgarian partner is a co-owner of many cannabis plants. Four women that we spoke to mentioned her name; according to them, hundreds of girls and women from Podgorica have found work “with Sneza”. She also ignored our overtures to give a statement, however. Our interlocutors noted her as someone who “loves to charge commission on workers’ pay”. Zdenka, who spoke to us over Skype from America, said she spent two months trimming marijuana buds “with Sneza and her Bulgarians”. It was virtually around-theclock work, driven only by desire to earn as much as possible. There was no coercion on the part of the owners. The trimming was done by the women alone while the men grow and harvest the cannabis plants. The women had separate accommodation from the men. Zdenka found out about Snezana through a mutual contact before she made up her mind about America. Showing us a photograph of the house she stayed in, alongside 50 other women from Podgorica,

February 2018

27

A house that hosted about 50 women from Podgorica. Photo courtesy of one of CIN CG/BIRN interviewees Cannabis greenhouses in Humboldt County in 2014. Photo: Humboldt County Sheriff’s Department

she recalled that after a time she realised that “Sneza” had gone too far with her intermediary commission. “Her Bulgarians used to pay 130 dollars per pound of trimmed marijuana [454gr] of which Sneza took 50 dollars as commission, sometimes even more. I can trim up to 3 pounds a day and I knew women who could do 4 pounds, so you can imagine how much she was making every day from the 50 women just in this house in the picture.” Zdenka later discovered that, with a basic knowledge of English, it was pretty easy to find the same kind of work with “true Americans” without paying any commission or finding an intermediary. “All you needed was to go down to Eureka [the seat of Humboldt County] and ask around for trimming jobs. The Americans also provide food and accommodation and my net income hits 450 to 500 dollars per day,” she said. In the meantime, Zdenka also managed to make her stay in America legal, so ruling out any need to return to Montenegro.

“I hope I will earn another 70,000 dollars before the summer sets in and then I will move to another state and get a decent legit job and pay tax like everyone else,” she said. Samira, 36, met us in a Podgorica café to tell us her story over a cup of coffee. She has already worked at pot farms and is up for another round there. As a single mother of two daughters on an often late salary of 250 euros a month in a local firm, she felt left with no choice. She entrusted her children to her mother and left for California.

She spent only a week at the plantation that Snezana Djurisic had arranged for her. She was picked by a jeep in Eureka and taken to a farm not far from the town but complained that at night some of the Montenegrin women and Bulgarian men succumbed to booze and readily available drugs. Subsequently, she said she had to deal with insults and humiliation. “One morning, after we finished the trimming round of the harvested stock and were paid, my friend and I simply asked a local guy to give us a lift to the nearest town,” she said. They then found work with Americans, she says, who paid more and treated them well. The pot grower gave them one of his houses to stay in, and later they hosted more women from Podgorica, both those who had abandoned Snezana and those who came straight from the airport for the first time. Samira was able to earn up to 900 US dollars a day having trimmed 6 pounds of high-quality mar-

Green house in California. Photo courtesy of one of CIN CG/BIRN interviewees

ijuana buds. The quality of marijuana wasn’t always that great, however, which affected productivity. “There were also days when I could make only 150 dollars a day because the stuff was of inferior quality. All in all I have no regrets and I will go back across the ocean in a few months,” she said.

Maja, 33, who now lives in Illinois, told us over Skype that she had left her three children and sick parents back in Montenegro, being unable to provide for them. She had moved to work in America on a tourist visa and then overstayed. She was one of those who didn’t leave Snezana but instead took part in a mutiny one month after her arrival. She says that many of the women had finally realised that they were underpaid compared to other labourers in the Emerald Triangle, as they call the largest cannabis-producing region in the US, which is made up of Humboldt and two more counties. Maja says the women realised that after Sneza took her commission, they were left with 80 dollars per pound, while the other growers earned 120 to 150 dollars. “We told the Bulgarians: either we get what the others get, or we all leave. Eventually, they relented; our group was paid 125 dollars per pound from then onwards,” Maja said.

Dreams of moving out for good Michael Montgomery, a California-based reporter and producer for the Center for Investigative Reporting and an expert on the Balkans, says the flow from Montenegro to pot farms in California shows what Montenegro is in. “They have long attracted young

people to help harvest and trim marijuana buds, so-called trimmigrants. The fact that doctors, lawyers and other people with high skills and of all ages are leaving Montenegro and working as low-skilled trimmigrants shows how messed up the country’s economy has become,” he said. Although Montenegro’s official mantra is that “Montenegro is the regional leader in the EU integration process”, the jobless rate still exceeded 22 per cent at the end of 2017, according to Monstat, the national statistics bureau. Milan, 55, from Podgorica arrived in California in June 2017, to prevent the seizure of his house and land, having defaulted on his bank loans.

The company that he managed for years went bankrupt and he was unable to service his debts. The house and estate that Milan went to save were his grandfather’s home, which he had acquired at the beginning of last century, after toiling in the mines of Oregon and Alaska and then having done gold panning in northern California. “Marijuana fields have become my fields of gold, and I am not far from the place where my grandfather used to live once,” he said. “I had no choice and was on the edge of the abyss, both financially and physically. Back in Montenegro, I snatched the house and land away from the banks and my family is safe.

I am so grateful to America; there’s no greater country in the world,” he said. Milan has overstayed his tourist visa and has decided to stay on in California until he gets rid of all his debts in Montenegro. “I will try to be-

come legal in the US and later bring over my three children. Montenegro is a disaster unless you are into organised crime and in cahoots with those in the government,” he said. Getting a visa to the US is the major obstacle that stands in the way of many dreams coming true. Once in, immigrants must find a way to make their stay legal and permanent. To qualify for a tourist visa, a person must have a permanent job, which is regarded as a guarantee of their return home. The US consulate in Montenegro usually grants three-year multiple entry visas while Homeland Security usually permits visitors to stay up to six months per single entry upon landing. That is handy for those seeking jobs in the pot farms, as the growing and harvesting season lasts from late April and early May till the end of October, while the work in the green houses is all year round. Ivana, aged 30, works in retail in Montenegro for 300 euros a month and is anxious about passing the visa interview at the US consulate. “I rang Sneza and made all the work arrangements there, but now I have to convince the consul that I want to visit America as a tourist with a monthly salary of 300 euros,” she said with a shrug. Meanwhile, Zeljko, aged 29, a dentist, got his visa without a problem, saying he wanted to visit the US for fun. He aims is to earn enough money to open a private practice in Podgorica. He will be traveling with his best man, an electrical engineer tired of waiting for a permanent post in the national regulatory agency because “the [ruling] party is still assessing whether he complies with the political ideology of the establishment”. Another interlocutor, an economist by profession, got his visa approved because he holds a good position in a bank, from which he took unpaid leave for several months. “My wife is sick and can’t work. My daughter and her husband recently lost their jobs and they have a little baby at home,” he said. “My son works part time for a private entrepreneur for miserable pay while I have to service a bank loan and mortgage on my apartment. I will try to bring all of them over to America once I settle down,” he added. A retired senior police investigator was in the queue for a tourist visa, hoping to work in the cannabis fields; for possession of the same, he used to arrest people in Montenegro. “My goal is to whisk my family away from here, so my children have a future, as free persons who dare to speak their mind,” he said.

28

February 2018

COMMENT The EU strategy notes that transitional justice processes are incomplete, adding that “all countries must unequivocally commit, in both word and deed, to overcoming the legacy of the past, by achieving reconciliation and solving open issues well before their accession to the EU”.

Bosnian war victims protest in front of the Hague Tribunal in November 2017. Photo: BETA.

EU’s Balkan Strategy Misses Chance to Tackle Past Injustice A new assessment by Impunity Watch finds Balkan states woefully failing to deal with their violent past - but the European Commission’s newly-announced strategy for the region doesn’t provide meaningful incentives for change.

MARLIES STAPPERS, THOMAS UNGER | BIRN | UTRECHT

T

he European Commission presented its strategy for the Western Balkanson Tuesday, giving countries in the region a clear perspective for EU accession.

This is to be welcomed, and there is no discussion that the future of the region lies within the European bloc. However, unaddressed grievances from the 1990s wars continue to undermine the perspective for peace.

The EU strategy notes that transitional justice processes are incomplete, adding that “all countries must unequivocally commit, in both word and deed, to overcoming the legacy of the past, by achieving reconciliation and solving open issues well before their accession to the EU”.

The EU strategy, however, fails in providing a clear road map for change.

Today, 20 years after the end of the conflict, impunity for the crimes of the 1990s is widespread throughout the Western Balkan states and continues to undermine victims’ demands for justice.

Mounting ethnic divisions and polarisation in the region, driven by nationalistic ideologies that actively promote a climate of impunity, have superseded efforts to strengthen the rule of law and to achieve reconciliation.

The limited space for civil society and independent media has negatively contributed to this stalemate. Victims find themselves excluded from decision-making on efforts to address the past or are subject

to manipulation by competing nationalistic claims.

Analysts agree that new conflicts cannot be excluded, and what is of serious concern is that unaddressed grievances can again be the causes, as if lessons from the post-World War II era have not been learned.

If conflict does return, this would be a major reversal of the ‘never again’ mood at the end of the 1990s when the armed conflicts came to an end in the Western Balkan countries.

In this context, a soon-to-be-launched assessment report by Impunity Watch looking into the state of transitional justice in the Western Balkans provides an important wake-up call.

As the assessment shows, efforts in the area of transitional justice, such as prosecutions, reparations for victims, truth-seeking and institutional reform have so far missed the point and entrenched rather than opened up systems of impunity and ethnic polarisation.

The report therefore concludes that there’s an urgent need, for the EU as well as the states themselves, to rethink engagements on transitional justice in the Western Balkans.

Essential to the way forward is strengthening civil society and involving it more meaningfully in political discussions.

A strong civil society that works together across ethic divisions is the best guarantee of fighting impunity and to prevent-

ing the recurrence of conflict.

To support the civil society-led RECOM initiative to set up a regional fact-finding commission on the 1990s wars as part of the Berlin Process - a German-initiated diplomatic project aimed at helping Western Balkan states to join the EU - would be an important signal of change.

The Coalition for RECOM hopes that Bosnia and Herzegovina, Kosovo, Macedonia, Montenegro and Serbia will sign an agreement to establish the commission in July under the auspices of the Berlin Process.

The European Union also has major shortcomings related to policy coherence.

In 2015, EU foreign ministers adopted a comprehensive policy framework on support for transitional justice, promoting among other things participatory approaches which should place victims at their core. The policy also calls for better linking transitional justice measures in the area of truth, justice, reparations and guarantees of non-recurrence to the realities on the ground.

This however is not adequately reflected in the EU’s new Western Balkans strategy, which focuses narrowly on a few selected areas of transitional justice, such as war crimes, prosecutions and missing persons, all disconnected from each other.

The RECOM initiative is mainly mentioned in an annex to the strategy.

Taking a narrow approach to transitional justice and disconnected from the

realities on the ground has so far failed to open up real space for ending impunity for past wrongs. This lesson seems not to have been learned. The new strategy shows a lack of vision for long-term change.

To be successful, reform in the area of transitional justice should be coherent with the EU’s other policies and aim to be transformative at the societal level and less technical, as it currently is, with a too narrow focus on legal and institutional reforms alone.

In conclusion, ending impunity and addressing victims’ need for justice should be a key priority in the accession processes. The EU’s new Western Balkans strategy falls short in giving a clear political signal in this respect.

The EU needs to redouble its efforts and time is running out. Ending impunity for the crimes of the 1990s is a guarantee that history will not repeat itself.

This needs to be heeded in the implementation of the new strategy for the Western Balkans, because with the current speed of reform and the lack of clear vision we are going backwards rather than forwards.

This is not good news for the Western Balkans but also for the European Union as a peace project itself.

Marlies Stappers is the executive director of the Netherlands-based NGO Impunity Watch. Thomas Unger is an adviser to Impunity Watch.

February 2018

29

ANALYSIS

Strategy Exacerbates Winner-Loser Divide in Balkans While the EU’s new strategy on Balkans gives Serbia and Montenegro reason for optimism about their membership, the other four countries feel out in the cold.

FILIP RUDIC | BIRN | BELGRADE

S

erbia and Montenegro have been deemed “frontrunners” in terms of EU membership in the Balkans – although an overview of the issues the individual so-called “Western Balkans six” face offers a more nuanced perspective.

“We are proud to have Serbia recognized as a leader. We worked hard for that, and will have to work even harder in the weeks, months and years ahead,” Serbian Prime Minister Ana Brnabic said, Serbia’s national broadcaster, RTS, reported. Montenegro’s Prime Minister Dusko Markovic, meanwhile said he believed that his country might even join the EU before 2025, which the EU Strategy sets as the year by which Serbia and Montenegro could become members.

“This is a positive signal that sends a clear message to the region that the European perspective for the Western Balkans is credible and ‘alive’,” Markovic said in Podgorica. However, the overall assessment of the rule of law in the region in the Strategy strikes a more pessimistic tone.

It says that these countries show “clear elements of state capture”, including links with organised crime and corruption at all levels of government, as well as a strong entanglement of public and private interests. “All this feeds a sentiment of impunity and inequality. There is also extensive political interference in and control of the media,” the Strategy says.

Many observers see the European Commission’s positive assessment of Serbia’s progress mainly as a tool to lure Belgrade closer to the EU and away from Russian influence. While the enlargement Strategy names Serbia a “front-runner”, its EU integration process has in fact lasted for years already. Belgrade signed a Stabilisation and Association Agreement, SAA, back in 2008 and applied for EU membership in 2009.

With 12 negotiation chapters opened but only two provisionally closed, accession even by 2025 still looks unlikely.

Montenegro has got much further.

After declaring independence from a state union with Serbia in 2006, it signed an SAA the next year and has been an EU candidate state since 2010. It has also joined NATO, in 2017.

It has since opened 30 of the 35 chapters and is thus a much clearer “front-runner” for EU membership than Serbia.

However, the European Commission has recommended a “greater use of leverage” in the negotiation framework with Montenegro, focusing on the rule of law.

Albania, Macedonia making ‘progress’: Macedonia, by comparison, signed an SAA far back in 2001, but its EU and NA-

Commissioner Hahn and High Representative Mogherini present the enlargement Strategy. Photo: Elyxandro Cegarra/Beta

TO integration has been blocked by the dispute with Greece over its name.

After a year of political turbulence brought a new government to power, Macedonia hopes for a breakthrough this year in its stalled NATO and EU accession bids, provided a compromise is reached on the long-standing “name” dispute.

“Macedonia marks considerable progress. That was the focus that was determined yesterday in the strategy,” government spokesperson Mile Bosnjakovski said in Skopje on Wednesday.

He added that the Skopje government will continue to strive for a breakthrough in the dispute with Greece over its name.

Along with Macedonia, Albania is said also to be making “significant progress” on its European path.

The Commission said it is ready to prepare recommendations to open accession negotiations with both countries.

However, Albania has long had issues in implementing EU-required judicial reforms, which have delayed the opening of chapters in its membership negotiations.

Justice reform is related to the most important chapters and, if fully implemented, would help resolve other difficulties as well.

But the last EU Progress Report, from 2016, noted weaknesses in almost every field except defence where, as a NATO member, it is considered “Well Advanced”.

Out of about 40 indicators, Albania is considered in the “early stages” in five of them, at a “low level of preparedness” in 15, and “average” in 19.

Kosovo and Bosnia far behind in membership race:

Two other countries in the region, Kosovo and Bosnia, are further behind.

A dispute between Bosnia’s two entities, the Federation of Bosnia and Herzegovina and the Serb-dominated Republika Srpska, has prevented the country from even completing the EU Questionnaire – which the European Commission will use to prepare an opinion on Bosnia’s application.

Many observers see the European Commission’s positive assessment of Serbia’s progress mainly as a tool to lure Belgrade closer to the EU and away from Russian influence.

While the enlargement Strategy names Serbia a “front-runner”, its EU integration process has in fact lasted for years already.

About 50 questions to do with political criteria appear to contain major problems, though this has not been officially confirmed.

Republika Srpska has meanwhile refused to recognise the data from the national census published in 2016, which is one of the problems with the questionnaire.

Besides that, Republika Srpska does not wish to take part in the country’s

working groups on EU integration, claiming that they were not defined within the Coordination Mechanism, which is also seen as a reason why the questionnaire is not ready.

“We need to implement the reforms to create a better and safer society for all citizens, without anyone scoring political points,” the chairman of Bosnia’s Council of Ministers, Denis Zvizdic, told the news website Klix.ba.

Kosovo is even more left out of the process, mainly owing to continuing disputes over its independence, which Serbia and some other countries reject.

It signed an SAA in 2015, but it has still not met the EU criteria for visa liberalisation, after failing to ratify a border deal with Montenegro.

It is also not clear even if the country can launch EU membership negotiations, when it remains unrecognized by five EU member states – Greece, Cyprus, Romania, Slovakia and Spain.

The EU Strategy notes the need for a legally binding agreement to resolve relations with Serbia, which still claims Kosovo as part of its territory.

Kosovo President Hashim Thaci complained on Facebook that the enlargement strategy does not provide Kosovo with any clarity about its European future.

“For well-known political reasons, unfortunately, this document has failed to present a perspective of inclusive and equal membership for all countries in the region. In particular, this strategy has failed to provide clarity for Kosovo’s EU membership,” he said.

30

February 2018

INTERVIEW

‘Macedonians Don’t Know What to Do with Their Freedom’

Macedonians may have cast off their old authoritarian government – but only a more profound revolution in perspective can change the climate of lethargy and corruption, Slobodan Unkovski told BIRN. KATERINA BLAZEVSKA | BIRN | SKOPJE

I

t would be restrictive to describe Slobodan Unkovski only as a theatre director. He is far more than that: a master of aesthetics, a true theatre professional, a source of inspiration for the new generations of artists, a synonym for outstanding success both in and outside Macedonia, a thinker and an objective critic of the present…

For several decades Unkovski has been a brand name in all the cultural venues where he has worked, even in neighbouring Greece, where, for political reasons, that might seem less likely.

Acknowledging that there are no easy answers to the painful historic disputes between the two neighbours, Unkovski sees a true will in the new government led

by Zoran Zaev, which took office last May, to achieve a breakthrough with Greece over the long-standing dispute over Macedonia’s name.

He says Macedonian society urgently needs such a breakthrough, in order to unlock its blocked NATO and EU perspectives and, more importantly, to unleash a fresh energy that would help it recover from the damage done by ten years of authoritarian and corrupt government.

Contaminated space Talking about the current condition of society, Unkovski says the mere election of a new democratic government is not enough to enable society to completely and positively turn away from the grip of corruption, lethargy and retrograde nationalism and quasi-patriotism.

“The model of corruption that reached the highest levels of the [former ruling VMRO DPMNE party–led] government over the past ten years has perverted the notion and sense of morality, and of responsibility and professionalism,” he says.

“Primitivism and malice thrive. Intellect and beauty are defeated. At moments, the NATO and EU perspectives seemed distant and unreachable, not only for my generation but beyond that,” he adds.

“The [cultural] space is contaminated with all sorts of trash. Life is waiting for this Gordian knot to be cut, and for this barrier made of lethargy, helplessness and stalemate to be broken,” Unkovski says.

Since Macedonia moved on from its protracted political crisis, Unkovski says some welcome changes in the field of culture and everyday life are apparent, but they are not enough to declare victory.

“Nothing is the same any more. However, some of the people we expected to vanish from the scene are still around, some of them even holding important posts,” he observes.

“The average Macedonian does not

“The model of corruption over the past ten years has perverted the notion and sense of morality, and of responsibility and professionalism”.

Photo: Robert Atanasovski

know what to do with this newly acquired freedom – and seems happier and tidier in a dictatorship that put him within a frame with various limitations and threats,” he remarks.

“Changes in culture and in society as a whole have not reached the same level of revolutionary energy for change, which the new government brought. Yes, everyday life is more relaxed now and it is true that there is hope floating around, but this hope has an expiry date,” Unkovski warns. For hope to endure, he advises the authorities to act swiftly in terms of dismissals, criminal investigations and trials; they must be stricter in monitoring officials and the prosecution must work prudently. Rooting out corruption does not require poetic readings and seminars, he says, but speedy, decisive action by the state.

“We need action on all levels which should be instigated by the state bodies, because they hold the sword,” he remarks.

Cutting the Gordian knot In a feat that few other Macedonian artists ever pulled off, Unkovski’s take on Janusz Glowacki’s The Fourth Sister received an award in Athens just four days after the United States in 2004 recognized Macedonia by its constitutional name – which Greece hotly disputes.

In 2005, Unkovski marked another success in Athens with Shakespeare’s King Lear, winning praise from two Greek presidents, Karolos Papoulias and Konstanti-

nos Stephanopoulos – while the Greek newspaper Ta Nea hailed him as a director coming from Macedonia.

Over the past two-and-a-half decades, few Macedonian artists have made similar breakthroughs. Only Milco Mancevski’s award-winning film Before the Rain, and the cult Macedonian bands Leb I Sol and Anastasia mustered similar applause in Greece. Last year, Gjorce Stavreski’s black comedy debut, Secret Ingredient, joined this short list.

“The plays I worked on in Athens came by invitation of Nikos Kourkoulis, the head of the National Theatre of Greece, who liked my aesthetics,” he recalls.

“And, I guess, after the success in Athens, it was only natural to appear in Thessaloniki as well,” Unkovski says.

“Whether politics got involved in this case, whether an impulse came from the Culture Ministry or from the Foreign Ministry, I don’t know. As you can see, there is no easy answer.”

Turning then to the ongoing intense political drive to resolve the dispute with Greece over Macedonia’s name, which, if successful, would finally enable Macedonia to join NATO and EU, he says a miracle in this intractable feud is entirely possible.

“I believe, YES. Everything I heard from Zaev so far points to that direction, towards the positive, towards similarities and progress,” Unkovski says.

He believes the country would receive

a strong impetus for positive social change if it managed to solve this dispute, “so that we can move forward, so the sky can open and we are able to see a perspective in a concrete and achievable form”, he says.

Although he is optimistic about finding a solution, Unkovski warns that Macedonia’s new government will have to overcome a cloud of mistrust in Greece created by the former Macedonian government’s quasi-patriotic narrative and provocations.

This “enormous negative void” in relations with Greece “reappears over and over again as a black cloud over the negotiating table”, he notes.

Addressing fears in Macedonia that a deal could result in Macedonia sacrificing its identity, Unkovski does not hesitate when answering the question: what is the first thing he thinks of when someone mentions “our identity”?

“I think of the Macedonian language.

For me, that is our identity!” he says.

Unkovski is convinced that the first signs that Macedonian society has grown up, in a democratic sense, will be “when we start having debates without personal disqualifications, when we stop dividing ourselves into patriots and traitors, when we try to understand the other, when we start preferring happiness over greed and hatred, when we start living and defending our lives now and here – and when we stop taking the role of victims and self-pity ourselves.”

February 2018

31

ZAEV:

Macedonia ‘May Wrap up Name Dispute

by March’ Expressing a wish to put a speedy end to the ‘name’ dispute with Greece, possibly by spring, Macedonian Prime Minister Zoran Zaev tells BIRN that he is satisfied with his country’s general direction

KATERINA BLAZEVSKA | BIRN | SKOPJE

P

ortraits of Zoran Zaev’s predecessors hang in the corridor that leads to his government office. One common denominator for all of them is that they failed to solve the toughest problem that stands in the way of Macedonia’s Euro-Atlantic integration – the long-standing dispute with Greece over Macedonia’s name. By summer, it should be clear whether their successor, the current Prime Minister Zoran Zaev, has succeeded where they failed.

“It would be good to wrap this up by June because that would encourage a decision [by Brussels] for start of EU accession negotiations. I am aware that each passing month [without a solution] will not go in our favour,” he says in an interview.

But he says that if all sides invest extraordinary efforts, this could happen even sooner. “My wish and ambition, as well as of each of us that are involved in this process, is to reach a solution for the name dispute by the end of March,” he says. “It will not help us if we delay it because there are always antagonistic forces that are against a solution.”

The dispute centres on Greece’s insistence that use of the word Macedonia implies a territorial claim to the northern Greek province of the same name.

As a result, in 2008, Greece blocked Macedonia’s NATO membership. It has also blocked the start of Macedonia’s EU accession talks, despite several positive annual reports from the European Commission on the country’s progress.

If the renewed name talks succeed, with Greece on board, Macedonia could join NATO at the next summit of the alliance this July in Brussels. Around the same time, it could also finally start EU accession talks, following a renewed recommendation from the European Commission.

Regarding the Greek side, he says he has faith in their good intentions.

“I remain convinced that above all Prime Minister Alexis Tsipras truly wants to find a solution. I see that the [Greek Foreign] Minister [Nikos Kotzias] is also making efforts.”

“I retain the same feeling that leads me right from the start - that a solution is possible. But at the same time, we remain con-

vinced that this solution must protect the identity and the dignity of both sides”, Zaev points out. He is even more categorical when answering the question of what happens if no solution can be reached without a change to Macedonia’s constitution?

“Both sides should not bring up issues that would make a solution impossible,” he says.

“I am sincerely devoted to finding a pragmatic explanation for the Greek side, thinking foremost of the Greek people. Because this is an effort for a lasting solution and not some kind of bypassing, manipulation or lying to each other… “ he adds.

“In this process we must be driven by facts. I have no dilemma that when it comes to the geographical territory of Macedonia, we take its northern or upper part, the southern part belongs to Greece and the eastern part to Bulgaria.

“If we respect facts, we must find a solution. And we must not forget that the problem revolves around the name. We should not tackle things that will cause additional problems which will only bring us further away from a solution,” he says.

Considering the high level of discretion in the current UN-sponsored bilateral talks, to get a better grasp of Zaev’s level of optimism about a successful outcome, he is asked to illustrate it on a scale from one to ten.

“No one has tested my optimism in this way. But I have no problem defining it through numbers. I am an optimist, although not fully, but still I would give an eight,” Zaev replies.

The Social Democrat became Prime Minister in May last year, after a prolonged and turbulent political crisis.

It revolved around allegations of serious corruption and authoritarianism in the previous government led by the right-wing VMRO DPMNE party.

But after spending nine months at the government’s helm, Zaev now faces criticism about a lack of energetic action in eliminating the past practices of irresponsible and corrupt behavior.

“We must not forget that we had a captured state from all aspects and now we are slowly liberating it,” Zaev points out, adding that he believes more in a gradual change for the better.

“Some 30 to 40 per cent of institutional

“Both sides should not bring up issues that would make a solution impossible”. Photo: Robert Atanasovski

managers have not been changed,” Zaev conceded.

“We did not wish to dismiss everybody at a whim and to take over government that way. No!” he says.

Referring to his predecessor, Nikola Gruevski, and his moves in 2006 on his coming to power, Zaev says: “We did not dismiss 1,800 people at the first government session, or at the next one. We wanted to send a message that the cloud of political divides must settle down and that we are counting on all who hold potential in this country.”

But he admits that not all newly appointed officials have earned his trust, announcing changes and a possible reshuffle come spring.

“There are many [officials] who want to prove themselves but don’t know how to,” he says.

“We have new generations whose time is coming but, at the same time, they perhaps have a lot to learn. There are some who possess knowledge and who work hard. And there are some who neither have knowledge, nor are trying.”

“We will do the revision after ten months of the new government, come spring, and we will say thanks to some of them. We don’t have a lot of time and people expect results.

“This may cause a reshuffle. We may change some directors, even some ministers and state secretaries…” the Prime Minister says.

In conclusion, Zaev points out that despite some mishaps of the new administration, and criticism, which he welcomes, he is convinced that the general direction that the country is moving in is positive.

He says that the country is gradually overcoming the negative impact on economy and capital investments caused by the prolonged political crisis.

“Financially, Macedonia has been stabilized, liquidity is good. We have a reservoir of 400 million euros due to the new Eurobond [issued last autumn]. We have returned 100 million euros of debts.

“I am now convinced that the percentage of capital investments will seriously increase.

I am satisfied with the direction Macedonia is moving in, with the government’s performance and with the government institutions.”

Zaev says it is good that people are now openly debating and criticizing, unlike in the previous ten years, when the authoritarian government sanctioned criticism.

“If we have freedom and democracy we will have progress. We will sometimes make good managerial appointments and sometimes we will miss. They will come and they will go. But what’s very important is whether we have hit the right direction, whether we are set on the tracks towards progress,” Zaev concludes.

Three years have passed since Zaev, then the main opposition leader, revealed the massive illegal wiretapping scandal, which implicated many former state official in alleged wrongdoings.

Many of them, including the former VMRO DPMNE leader and Prime Minister Gruevski are now on trial or being investigated by the Special Prosecution.

But many accuse Zaev’s government for not doing enough to combat the corruption in the country’s justice system, which many international watchdogs and foreign government reports have noted as the main obstacles to the rule of law.

Zaev is adamant that his government is doing everything it can to help judicial reforms, but that it also will not make the same mistake as his predecessors and directly interfere in the work of the courts.

“Of course I expect speedier court processes than the ones we have now but I have no intention of picking up the phone to encourage a judge or a prosecutor to speed them [trials] up,” Zaev insists.

Speaking about his relation with VMRO DPMNE’s new leader, Hristijan Mickovski, who was elected in December, Zaev says he wants him kept informed on important national matters like the name issue with Greece, hoping that he will be on board to support a possible solution.

“I would like the opposition to know everything and I nurture a wish for us to be together in the process of solving this problem,” he says.

“I am pleased by the opposition’s stands on the name issue. They are being cautious.

That is a serious message that they want this problem to be solved, and that they are ready to participate in solving it, not in postponing it or blocking it,” Zaev finishes.

www.reporter.al Për të marrë çdo ditë me postë elektronike (e-mail), lajmet kryesore, analizat, reportazhet dhe investigimet.

INVESTIGIME ANALIZA LAJME

REPORTAZHE OPINIONE INTERVISTA RAJON BLOG

Abonohu te buletini ynë elektronik!