Reporter.al Botimi Shtator 2018

10

INVESTIGIM

Ekstradimi i Seitajt: Të gjithë në shkelje, askush “me dashje”

Një hetim 3-mujor i Prokurorisë së Durrësit për ekstradimin në Itali të anëtarit të bandës së Habilajve, Nezar Seitaj gjeti shkelje të procedurave nga Policia, Prokuroria, Gjykata dhe ministrja e Drejtësisë, por akuzat u pushuan.

07

ANALIZË

Industria e lojërave të fatit lulëzoi pas ligjit të 2015-s

Kompanitë e lojërave të fatit rritën me 25 për qind të ardhurat dhe 68 për qind fitimet vetëm në dy vitet e fundit, ndërkohë që ekspansioni ekonomik ngrihet mbi informalitetin e lartë dhe tolerimin prej Autoriteteve Mbikëqyrëse.

16

MEDIA

Ardhja e ‘CNN’ e gjen tregun e televizionit në tkurrje

Tregu i televizioneve falas si dhe ai i televizioneve me pagesë pësoi rënie gjatë vitit 2017, por kjo nuk e ka ndalur vrullin për të hapur së paku një televizion të ri. Rënie të mëtejshme shënoi edhe tregu i shtypit të shkruar.

Nr.

37

Shtator 2018 E përmuajshme

EURALIUS: LEGJISLACIONI I PRONËS SHKEL TË DREJTAT E NJERIUT Një raport i pabotuar i Euralius mbi të drejtën e pronës në Shqipëri evidenton problemet e shumta ligjore dhe faktike me kthimin dhe kompensimin, legalizimet dhe shpronësimet për llogari të investimeve strategjike, që sipas saj mund të përbëjnë shkelje të Konventës Europiane të të Drejtave të Njeriut.

Gjykata Europiane e të Drejtave të Njeriut në Strasburg.

2

Shtator 2018

RAPORTI I EURALIUS: LEGJISLACIONI

04

SHQIPTAR I PRONËS SHKEL TË DREJTAT E NJERIUT INDUSTRIA E LOJËRAVE TË FATIT

07

LULËZOI PAS LIGJIT TË 2015-S EKSTRADIMI I NEZAR SEITAJT: TË GJITHË

10

NË SHKELJE, POR ASKUSH “ME DASHJE” DOSJA E SHULLAZIT ZHYT NË KAOS

4-6 Një raport i pabotuar i Euralius mbi të drejtën e pronës në Shqipëri evidenton problemet e shumta ligjore dhe faktike me kthimin dhe kompensimin, legalizimet dhe shpronësimet për llogari të investimeve strategjike.

12

PROKURORINË E KRIMEVE TË RËNDA NJË VENDIM QEVERIE “ZHYT” NË PASIGURI

14

TË APASIONUARIT E SPORTEVE NËNUJORE ARDHJA E ‘CNN’ E GJEN TREGUN

16

E TELEVIZIONIT NË TKURRJE

7 Kompanitë e lojërave të fatit në Shqipëri kanë rritur me 25 për qind të ardhurat dhe 68 për qind fitimet vetëm në dy vitet e fundit, ndërkohë ekspansioni ekonomik ngrihet mbi informalitetin e lartë dhe tolerimin prej Autoriteteve Mbikëqyrëse.

ENGLISH EDITION JOINT ALBANIAN-TURKISH CARRIER IS

18

MORE POLITICS THAN BUSINESS ALBANIAN PROSECUTORS DISCIPLINED OVER GANGLAND TRIAL ROW

20 12-13

US REPORT: BALKANS LACK RESOURCES TO FIGHT TERROR MACEDONIA’S REFERENDUM SEEN AS D-DAY FOR ITS FUTURE RUSSIA AND TURKEY REMAIN RIVALS IN THE BALKANS AN EU ACCESSION FRONT-RUNNER MOVES ANALIZA

BACKWARD ON MEDIA FREEDOM

ANALIZA

INVESTIGIME

INVESTIGIME

REPORTAZHE

LAJME

26

OPINION

30

LAJME

REPORTAZHE OPINION Është publikimi i Rrjetit Ballkanik të Gazetarisë Investigative në Shqipëri – BIRN Albania.

RAJONI BIRN Albania ështëRAJONI një organizatë jo-fitimprurëse, e cila mbështet zhvillimin e gazetarisë INTERVISTA investigative në Shqipëri me qëllim ekspozimin e rasteve të korrupsionit dhe promovimin e të drejtave të njeriut në vend. Ky publikim i përmuajshëm është një përmbledhje e disa prej artikujve të botuar nga rrjeti BIRN në faqen www.reporter.al dhe ëëë.balkaninsight.com.

Mbështetur nga: Ky publikim shpërndahet falas. Printimi dhe shpërndarja e tij mundësohet nga:

National Mbështetur nga: Endowment for Democracy B T D Balkan Trust for Democracy

Fondacioni Shoqëria e Hapur për Shqipërinë

INTERVISTA

D

22

Publikuar nga:

Publikuar nga:

T

21

Dhjetë prokurorë të Krimeve të Rënda u vendosën nën proces disiplinor dhe 3 prej tyre u transferuan pas kundërshtimit të një shorti për zgjedhjen e një përfaqësuesi shtesë në gjyqin e Emiljano Shullazit.

FONDACIONI

SHOQËRIA

E HAPUR

PËR SHQIPËRINË

FONDACIONI

SHOQËRIA

E HAPUR

PËR SHQIPËRINË

16 Tregu i televizioneve falas si dhe ai i televizioneve me pagesë pësoi rënie gjatë vitit 2017, por kjo nuk e ka ndalur vrullin për të hapur së paku një televizion të ri. Rënie ka pësuar edhe tregu i shtypit të shkruar.

STAFI

KONTAKTONI:

Kristina Voko, drejtore e BIRN Albania Besar Likmeta, redaktor Aleksandra Bogdani, gazetare Gjergj Erebara, gazetar Ivana Dervishi, gazetare Lindita Çela, gazetare

Bulevardi Gjergj Fishta, Kulla 5, Ap. 22, Tiranë E-mail: office.albania@birn.eu.com Tel: +35544502592 URL: http://www.reporter.al/

3

Shtator 2018

Ngjarjet e Shtatorit

PËRPLASJET NË PROKURORI Prokurorja e Përgjithshme e Përkohshme, Arta Marku u vendos në qendër të debatit pas vendimit për procedimin disiplinor të dhjetë prokurorëve të Krimeve të Rënda.

Shkaku i përplasjes ishin procedurat e një shorti për përfaqësimin e çështjes së të akuzuarit Emiljano Shullazi.

FOTO: LSA / MALTON DIBRA

Air Albania do të ketë kapital themeltar 800 euro Një marrëveshje trepalëshe e miratuar nga qeveria shqiptare më 11 shtator dhe e botuar në Fletoren Zyrtare, i hap rrugën themelimit të kompanisë Air Albania, e cila, sipas qeverisë, do të fillojë së shpejti fluturimet ajrore nga Aeroporti i Rinasit. Marrëveshja thotë se Air Albania do të jetë nën pronësi të Turkish Airlines, 49%, kompanisë shtetërore të kontrollit ajror Albcontroll 10% dhe të kompanisë së themeluar në Vlorë MDN Investment në masën 41%. Kompania, sipas vendimit, do të ketë një kapital themeltar prej 100 mijë lekësh (rreth 800 euro), ndërsa të tre partnerët angazhohen të financojnë shoqërinë brenda pesë ditësh nga themelimi në masën 200 mijë USD. Marrëveshja i jep gjithashtu kompanisë turke Turkish Airlines fuqi disproporcionale administrimi në krahasim me kuotat e aksioneve që disponon ndërsa i jep të drejtën që të propozojë administratorin, i cili duhet të miratohet nga asambleja e aksionerëve. E drejta e propozimit i takon aksionerit turk që ka 49% të aksioneve, pavarësisht se dy aksionerët e tjerë kontrollojnë shumicën e thjeshtë prej 51% të aksioneve sëbashku.

Konkurrencë e paktë për garën e rrugës Kardhiq – Delvinë Tre tenderët shumëmilionësh për ndërtimin e segmentit rrugor Kardhiq – Delvinë përfunduan me konkurrencë të ulët dhe me oferta fituese fare pranë fondit limit, bëhet e ditur nga publikimi i shpalljes së fituesit në Agjencinë e Prokurimeve Publike. Tenderi për lotin 4 u fitua nga oferta e përbashkët e dy kompanive, Cobial dhe Gjoka Konstruksion, me ofertë prej 2.36 miliardë lekë, ose sa 99% e fondit limit. Një ofertë konkurrente nga kompania Alb Building shpk ishte edhe më e lartë se sa oferta fituese, ose e barabartë me 99.6% të fondit limit, por gjithsesi, kjo ofertë u skualifikua. Komisioni vlerësimit argumentoi se “kompania nuk ka realizuar punë të ngjashme në tre vitet e fundit”, një nga kriteret për-

jashtuese për të marrë pjesë në tender. Të tre tenderët e marra së bashku do të kushtojnë rreth 51 milionë euro sipas rezultateve të tenderëve. Kjo do të thotë se çdo kilometër rrugë do të kushtojë afro 3.7 milionë euro dhe çdo metër linear do të kushtojë 3700 euro.

Grupi “Bajri”, 11 të arrestuar në Shqipëri e Hollandë Dy vrasje të ndodhura në fillim të viteve 2000 dhe një sërë krimesh të tjera përfshi disa nga krimet e ndodhura së fundmi në Shkodër, pretendohet se janë zbardhur pas 6 muaj hetimesh dhe një bashkëpunimi mes task forcës të pagëzuar “Forca e Ligjit” dhe policisë së Holandës. Drejtuesja e Prokurorisë së Krimeve të Rënda Donika Prela dhe kreu i Policisë së Shtetit Ardi Veliu njoftuan arrestimin e 8 personave në Tiranë, Shkodër dhe Roterdam. Në njoftim thuhet se bashkë me tre të arrestuarit e 6 shtatorit, numri i të ndaluarve si pjesë e grupit kriminal “Bajri” kishte shkuar në 11, dy persona janë shpallur në kërkim.

Në njoftim policia bën me dije se kishte kryer përgjime dhe po ashtu vëzhgime me dron për të dokumentuar aktivitetin kriminal të grupit. “Janë kryer dhjetëra orë përgjime, mijëra informacione të shkëmbyera me partnerët, janë analizuar mijëra faqe të dhëna, si edhe janë kryer veprime pro-aktive në terren, përmes kontrollit nga ajri (dron) dhe vëzhgimit intensiv”, thuhet në komunikatën e përbashkët mes Prokurorisë së Krimeve të Rënda që ka drejtuar hetimet dhe Policisë së Shtetit.

Ish-drejtori i Burgjeve fiton pafajësi në Apel Gjykata e Apelit për Krimet e Rënda rrëzoi vendimin e dënimit të shkallës së parë për ish-drejtorin e drejtorisë së burgjeve Artur Zoto, i cili ishte dënuar më herët me 5 vjet burg për korrupsion dhe manipulim të tenderëve të furnizimit me ushqime. Kryetarja e trupës gjykuese Dhurata Haveri lexoi dispozitivin duke shpallur pafajësinë, ndërsa vendimi i arsyetuar i gjykatës pritet të

zbardhet pas disa javësh. Vendimi është konsideruar si i pritshëm nga avokati i zyrtarit të lartë, Ardian Leka, sipas së cilit klienti i tij ishte i pafajshëm. Përfaqësuesi i Prokurorisë së Apelit, Artan Bajrami nuk pranoi të komentojë vendimin e pafajësisë, por tha se qëndrimi i akuzës do të vendoset pas zbardhjes së arsyetimit gjyqësor. Prokuroria pati hetuar në korrik 2016 një skemë manipulimi tenderësh, ku sipas saj, disa pronarë kompanish binin dakord me njëri-tjetrin dhe në bashkëpunim me ish-zëvendësdrejtorin e burgjeve, Iljaz Labi, realizonin tenderë fiktivë. Sipas prokurorisë, në një rast, tender për blerje bulmeti dhe vezësh për sistemin e burgjeve me fond prej 22.6 milionë lekësh, rezultoi e provuar se katër biznesmenët i kishin paguar 2 milionë lekë ryshfet Labit. Vetë Labi u dënua me tre vjet burg.

Edhe tre biznesmenët e përfshirë në skemë morën dënime të ngjashme.

Raporti: Transparenca e qeverisë e ulët dhe në përkeqësim Transparenca e qeverisë shqiptare, ministrive dhe agjencive të ndryshme u përkeqësua gjatë vitit 2018 duke rënë më tutje nga një nivel sakaq i ulët, bëri të ditur një raport rajonal i prezantuar në Shqipëri nga Lëvizja Mjaft. Raporti i zbatuar në të gjitha vendet e rajonit, mat transparencën aktive të qeverive duke parë se çfarë të dhënash financiare ose të tjera këto qeveri publikojnë në faqet e tyre zyrtare dhe se çfarë të dhënash ia vënë në dispozicion publikut në format të lehtë për t’u kuptuar dhe në formatin Open Data, i cili mundëson përpunimin e të dhënave bazë nga vetë përdoruesit, duke ulur mundësinë e keqinterpretimeve statistikore nga ana e zyrtarëve të qeverisë. Monitorimi në rastin e Shqipërisë përfshiu 80 tregues për secilin nga 275 institucionet e monitoruara për të mbledhur në total rreth 15 mijë të dhëna. “Niveli i përgjithshëm i hapjes institucionale ra nga 48% në vitin 2017 në 55% këtë vit,” bëri të ditur Aldo Merkoçi, drejtor ekzekutiv i Lëvizjes Mjaft, në prezantimin e rezultateve të monitorimit. Nga të katër grupindikatorët e matur, transparenca shënoi nivelin më të ulët me 40%.

4

Shtator 2018

INVESTIGIM

Raporti i Euralius:

Legjislacioni shqiptar i pronës shkel të drejtat e njeriut Një raport i pabotuar i Euralius mbi të drejtën e pronës në Shqipëri evidenton problemet e shumta ligjore dhe faktike me kthimin dhe kompensimin, legalizimet dhe shpronësimet për llogari të investimeve strategjike, që sipas saj mund të përbëjnë shkelje të Konventës Europiane të të Drejtave të Njeriut.

BESAR LIKMETA| BIRN | TIRANË

N

ë qershor të vitit 2014, gjyqtari shqiptar në Gjykatën Europiane të të Drejtave të Njeriut në Strasburg, Ledi Bianku mori një ofertë të ‘papërshtatshme’ nga ish studenti dhe miku i tij, Denar Biba, i cili në atë kohë shërbente si kreu i Komisionit të Prokurimit Publik në Tiranë. Teksa bisedonin në një kafe të zhurmshme në Strasburg, Biba i kërkoi ndihmë Biankut për pezullimin e çështjeve të pronës të dërguara nga qytetarë shqiptarë, duke nënkuptuar se ndihma e tij do të shpërblehej nga qeveria e majtë e kryeministrit Edi Rama. Ish kryetarit i KPPsë, i cili tashmë është anëtar i Komisionit Qendror të Zgjedhjeve ishte në Strasburg si pjesë e një delegacioni qeveritar të drejtur nga ish zëvendës kryeministri i athershëm Niko Peleshi, i cili i kërkoi zyrtarisht kreut të gjykatës, Dean Spelmann pezullimin e shqyrtimit të çështjeve për shkeljen e të drejtave të pronës deri në zbatimin e një ligji të ri që qeveria Rama do ta miratonte në fund të 2015-tës për të trajtuar kërkesat e ish- pronarëve.

Katër vite më vonë, në pikun e gushtit të kësaj vere, biseda e përgjuar midis Bibës dhe Biankut gjeti rrugën e saj në një nga portalet mediatike shqiptare, duke rihapur për një kohë të shkurtër një debat të nxehtë mbi ndërhyrjen e qeverisë shqiptare në gjykatën Europiane, të drejtën e pronës si dhe adresimin e problemit të kompensimit të pronarëve të shpronësuar nga regjimi komunist.

Misioni i BE-së për konsolidimin e shtetit ligjor në Shqipëri, Euralius ndërmorri gjatë vitit 2018 një studim të hollësishëm të kornizës ligjore mbi kthimin dhe kompensimin e pronës, legalizimet, regjistrimin dhe shpronësimet për interes publik, me qëllim përafrimin e legjislacionit shqiptar mbi të drejtën e pronës me atë europian dhe përmbushjen e standarteve ndërkombëtare.

Një kopje e këtij raporti ‘konfidencial’ të përfunduar me 8 korrik 2018, e siguruar nga BIRN, nënvizon se megjithë progresin dhe përpjekjet e bëra gjatë dy dekadave të fundit, mbrojtja dhe zbatimi i të

Baner i projektit Euralius në Tiranë | Foto nga : Euralis V

drejtave të pronës në Shqipëri lë për të dëshiruar dhe iniciativat ligjore të qeverisë Rama, të tilla si ligji i investimeve strategjike, e kanë komplikuar situatën juridike në të cilën ndodhet vendi. “Situata e pazgjidhur ligjore dhe faktike për kthimin dhe kompensimin e pronave të sekuestruara gjatë regjimit komunist si dhe legalizimi, shpronësimi dhe regjistrimi i pasurive të paluajtshme në Shqipëri, mund të përbëjë shkelje serioze të një prej të drejtave bazike të cilës i referohet neni 1 i protokollit 1 të Konventës Europiane të të Drejtave të Njeriut, e drejta për ta gëzuar paqësisht pronën,” shkruan Euralius në përmbledhjen e gjetjeve të raportit, i cili e analizon dhe e krahason legjislacionin shqiptar me atë të pesë vendeve të tjera, të cilat u përballën me probleme të ngjashme pas rënies së regjimit komunist.

E pyetur nga BIRN mbi përfundimet e studimit, qeveria shqiptare nuk iu përgjigj një kërkese për koment.

Origjina e problemit Të drejtat e pronës përbëjnë një nga problemet më të mprehta me të cilat është përballur shteti shqiptar pas rënies së regjimit komunist të ish diktatorit stalinist, Enver Hoxha. Problemet kryesore me të cilat vendi përballet sot e kanë origjinën në ligjet që u miratuan në fillim të viteve 90’, pas rënies së regjimit.

Reforma agrare që u ndërmor për rishpërndarjen e tokës së ish- kooperativave bujqësore, ligji i famshëm 7501, është një prej tyre. Ky ligji, i cili u miratua në vitin 1991, parashikonte shpërndarjen e tokës bujqësore individëve dhe personave juridikë, të cilët ishin të ndryshëm nga individët që e kishin pasur në pronësi përpara se kjo tokë të sekuestrohej nga regjimi komunist.

Ndërkohë, procesi i kthimit dhe kompensimit të pronave të sekuestruara nga regjimi filloi në vitin 1993 dhe në vitiet në vazhdim, disa ligje dhe akte nënligjore u miratuan, të cilat kishin si qëllim të rregullonin kornizën ligjore të miratuar në fillim të viteve 90’. Ky proces krijoi një kornizë ligjore të fragmentuar, e cila u

ndryshua disa herë dhe i hapi rrugën informalitetit, të drejtave të mbivendosura të pronës dhe proceseve gjyqësore pa fund.

Vlerësohet se çështjet e kthimit dhe kompensimit të pronës kanë gjeneruar rreth 40,000 çështje gjyqësore në gjykatat shqiptare. Sipas raportit të Euralius, përveç fragmentimit të kornizës ligjore edhe strukturimi institucional i procesit të kthimit dhe kompensimit të pronave ka qenë kompleks. Ka shumë institucione qendrore dhe vendore të përfshira në të drejtat e pronës. Mungesa e kordinimit midis institucioneve të përfshira, natyra e

“Situata e pazgjidhur ligjore dhe faktike për kthimin dhe kompensimin e pronave të sekuestruara gjatë regjimit komunist si dhe legalizimi, shpronësimi dhe regjistrimi i pasurive të paluajtshme në Shqipëri, mund të përbëjë shkelje serioze të një prej të drejtave bazike të cilës i referohet neni 1 i protokollit 1 të Konventës Europiane të të Drejtave të Njeriut” ndërthurur e përgjegjësive të tyre, mbivendosja e funksioneve dhe shtresëzimi burokratik e shtuan konfuzionin në këtë fushë.

“Pasaktësia e hartave, vonesat në përfundimin e regjistrimit fillestar, zbatimi i keq i kornizës ligjore dhe korrupsioni janë gjithashtu faktorë të rëndësishëm që kontribuojnë në kompleksitetin e çështjes të së drejtës së pronës,” shkruhet në raport.

“Megjithë përpjekjet e bëra nga autoritetet, nuk është bërë ende mjaftushëm progres për të përmirësuar kornizën ligjore për kthimin, kompensimin, legalizimin e ndërtesave dhe zonave informale, shpronësimet dhe regjistrimin e pronës,”

shton raporti. Problemi i kthimit dhe kompensimit të pronave ka marrë një dimension ndërkombëtar, për shkak të çështjeve të ngritura nga qytetarë shqiptarë në gjykatën e Strasburgut. Deri tani, gjykata ka dhënë 131 vendime mbi çështjet e kthimit dhe kompensimit të pronave në Shqipëri dhe 224 çështje janë në pritje për t’u gjykuar për vitet 2016-2017.

Shumica e këtyre çështjeve janë paraqitur në GJEDNJ duke pretenduar shkeljen e nenit 1, protokolli 1 të Konventës Europiane për të Drejtat e Njeriut.

“Në shumicën e çështjeve kundër Shqipërisë, GJEDNJ-ja e ka përsëritur pozicionin e saj mbi të drejtën e pronës... dhe i ka bërë thirrje qeverisë shqiptare që të krijojë një mekanizëm kompensimi efektiv,” shkruan Euralius.

“Ndërkohë, ekzekutimi i vendimeve të GJEDNJ-së për të drejtën e pronës nga Shqipëria mbetet akoma problematik,” shton misioni i BE-së.

Një tjetër problem serioz i lidhur me të drejtën e pronës në Shqipëri është dhe procesi i legalizimit të zonave informale, pasi këtë të fundit e ndan një linjë e hollë me sundimin e shtetit ligjor. Vlerësohet se gjate viteve ‘90 në Shqipëri, gati një e treta e popullatës migroi nga zonat rurale drejt zonave urbane, peri-urbane dhe bregdetare në kërkim të punës dhe të një jete më të mirë. Kjo lëvizje, që erdhi kryesisht nga zonat malore të veriut ndodhi edhe pse në zonat urbane ku popullata u zhvendos kishte një mungesë banesash dhe shërbimesh sociale. Edhe sot ky lloj migrimi i brendshëm vazhdon, edhe pse me një ritëm më të ulët.

“Boshllëqet në legjislacionin e planifikimit territorial dhe problemet administrative në dhënien e lejeve të ndërtimit e kanë bërë marrjen e të drejtës për të ndërtuar të vështirë, edhe kur zotëruesi ka pronësi ligjore mbi tokën,” shkruan Euralius.

“Qeveria ka dështuar t’a ndalojë zaptimin e paligjshëm të tokës, ndërtimet e paligjshme dhe vlerësohet se gati 1/3 e ndërtimeve në Shqipëri janë të paligjshme, për

Shtator 2018

Gra fermere duke mbjellë qepë, në një fushë në fshatin Sovjan të Korcës. | Foto nga : LSA

shkak të mungesës së një certifikate pronësie të qartë dhe mungesës së lejes së ndërtimit,” shton ajo. Sipas raportit vjetor të vitit 2016 të Agjencisë për Legalizimin, Integrimin dhe Urbanizimin e Zonave Informale dhe Ndërtesave, ALUIZNI, deri në atë vit në Shqipëri ishin regjistruar 314,789 ndërtime pa leje, nga të cilat 120 mijë ndodheshin në qytetin e Tiranës.

Mbas rënies se regjimit komunist në Shqipëri, inciativa private dhe pronësia mbi tokën dhe ndërtimet u garantuan me ligj dhe të gjithë qytetarët gëzuan të drejtën për të zotëruar tokë bujqësore dhe truall si dhe ndërtime. Sistemi i ri ligjor vendosi dhe mekanizma për shpronësimin e drejtë të pronës private për interes publik.

Megjithatë, ndryshimet ligjore të ndërmarra nga qeveria Rama e kanë zgjeruar konceptin e interesit publik duke bërë të mundur shpronësimin për arsye komerciale, me atë të ligjit për investimet strategjike.

Ky ndryshim i ka dhënë një dimension të ri problemit të komplikuar të pronës në Shqipëri.

Regjistrimi i pronës në Shqipëri është një tjetër kapitull problematik. Për shkak se regjistrimi fillestar nuk ka përfunduar akoma, aktualisht copa të mëdha toke

mbeten jashtë sistemit të regjistrimit të pasurive të paluajtshme. Gjithashtu, sipërfaqe të tjera toke në sistem nuk janë të përditësuara, çfarë ka sjellë mbivendosje titujsh dhe probleme të tjera të ngjashme.

Ligji i ri i pronës Në 23 shkurt 2016, ligji nr. 133/2015 “Për trajtimin e pronës dhe përfundimin e procesit të kompensimit të pronës” hyri në fuqi. Ky ligj ishte përpjekja e tretë e shtetit shqiptar për të gjetur një zgjidhje të drejtë për çështjen e pronave të shpronësuara gjatë regjimit komunist. Ky ligj, ashtu si dhe paraardhësit e tij, vendos një formulë dhe mekanizëm për kompensimin e pronarëve.

Megjithatë, ligji i miratuar në 2015-ën ndryshon nga paraardhësit e tij të miratuar në vitet 1993 dhe 2004, pasi ndryshon metodologjinë e përllogaritjes së kompensimit të tokave të shpronësuara.

Ligji i vitit 2015 e përcakton vlerën e kompensimit sipas hartës së tokës në fuqi në momentin e miratimit të ligjit, duke marrë si referencë kategorinë që prona kishte në momentin e shpronësimit. Harta e vlerës së tokës miratohet me vendimin të Këshillit të Ministrave, dhe mund të përditësohet në mënyrë periodike bazuar në VKM–në 658/2016 “Mbi miratimin e met-

odologjisë për vlerësimin e pasurive të paluajtshme.” Përditësimi i vlerës së pronës bëhet me propozim të ministrit të Drejtësisë. Metodologjia e vlerësimit bazohet vetëm në krahasimin e kontrateve të shitjes së pronave, çfarë është parë me skepticizëm nga GJEDNJ-ja.

Në vendimet e saj, gjykata e Strasburgut është shprehur se e drejta e pronës nuk mund të interpretohet si një detyrim ndaj shtetit për ta kthyer pronën dhe as nuk vendos kufizime mbi të drejtën e shteteve për të përcaktuar masën e kthimit dhe kompensimit të pronës. Shtetet kanë një hapësirë të gjerë ligjore se si e trajtojnë këtë problem; megjithatë, sipas GJEDNJ-së kur bëhet fjalë për një çështje në interes publik, zgjidhja duhet të jepet nga autoritet në një kohë të përshtatshme dhe në mënyrë konsistente.

Në vendimin e saj pilot, “Manushaqe Puto dhe të tjerë kundër Shqipërisë,” GJEDNJ-ja e ka udhëzuar qeverinë shqiptare që t’i shmangë ndryshimet e shpeshta të legjislacionit dhe të sigurojë informacionin e duhur për të analizuar pasojat financiare të mekanizmit të kompensimit.

Gjithashtu, gjykata i ka kërkuar qeverisë shqiptare që të krijojë një skemë të thjeshtë kompensimi, pa burokracira të panevojshme dhe të sigurojë transparencë maksimale për procesin e vendimmarrjes. Në këtë vendim pilot, GJEDNJ-ja i kërkoi qeverisë që të vendoste limite statutore dhe burime njerëzore të mjaftueshëm në autoritetet kompetente për zbatimin e mekanizmit të kompensimit, të rriste barrën e kompensimit për aplikantët për legalizim në masën që do të barazohej me kompensimin e marrë nga ish pronarët, të ndërtonte një sistem eficent për regjistrimin e pronës dhe të sigurohej që i gjithë ky proces të konsultohej gjerësisht me publikun. Në çështjen ‘Sharra kundër Shqipërisë,” vendim i cili u mor në nëntor 2015, gjykata është shprehur kundër përpjekjeve të qeverisë shqiptare për të miratuar harta të reja të vlerës së pronës, duke nënvizuar pozicion e saj të mëparshëm se kompensimi duhet të bazohet në vlerën e tanishme të tregut të pronës. Megjithatë, rasti pilot “Puto” dhe vendimet e mëvonshme nuk thonë medoemos që e vetmja mënyrë për t’u pajtuar me detyrimet e kompensimit që lindin nga shkelja e të drejtës së pronës është të bësh pagesa që reflektojnë vlerën reale të tregut. Opinioni i Komisionit të Venecias ‘amicus curae’ mbi këtë çështje, e justifikoi një reduktim të kompensimit.

Sipas Euralius, procesi i konsultimit publik për ligjin e kthimit dhe kompensimit të pronës të dhjetorit 2015 ka qenë formal, pasi përfituesit dhe palët e interesuara u thirrën vetëm në disa momente të prezantimit të projektligjit dhe jo të jepnin opinionin e tyre në grupet e punës dhe as në procesin e përgatitjes së akteve nënligjore. Formaliteti i konsultimit e ka minuar procesin, sepse ka krijuar perceptimin tek përfituesit se ky ligj është një manovër politike.

Buxheti i alokuar për vënien në jetë të projektligjit nuk ka qenë i mjaftueshëm gjatë 2 viteve të para, ndërkohë që nuk ka një studim mbi kostot e tij. Buxheti vjetor për ligjin në vlerë 50 miliardë lekë kap një vlerë totale për zbatimin e tij që shkon në 397 milion euro gjatë një periudhe 10 vjeçare. Qeveria ka vënë në dispozicion dhe tokë me sipërfaqe 23 mijë hektarë për kompensim, e cila përbëhet në shumicën e saj nga tokë bujqësore, livadhe dhe kullota. Vetëm një pjesë e vogël e kësaj toke është truall për ndërtim. Për shkak të

5

çmimit të ulët të tokës bujqësore, është e paqartë nëse aplikimet e bëra për kompensim mund të përballohen me mjetet financiare dhe fizike të vëna në dispozicion nga qeveria.

Një nga problemet e tjera të indetifikuara nga Euralius me ligjin e vitit 2015, lidhet më paprekshmërinë e palëve të treta. Ligji parashikon paprekshmërinë e titujve të pronësisë të marrë nga palë të treta edhe pse ato janë mbivendosur në pronat e ish pronarëve. Këto tituj pronësie janë marrë nëpërmjet 16 ligjeve të ndryshme që i janë shtuar ligjit të trajtimit të pronës së dhjetorit 2015 si anekse. Në të njëjtën kohë, ligji i 2015 i mohon të drejtën ose e redukton ndjeshëm të drejtën për kompensim të pronarëve origjinalë. Në gjendjen e saj aktuale korniza ligjore ka vendosur zaptimin e paligjshëm të pronës si bazë kryesore të marrjes së një titulli pronësie. Sipas Euralius, dy vendime të Këshillit të Ministrave të marra në vitet e fundit, gjithashtu i kanë minimizuar edhe më shumë të drejtat e pronës së ish pronarëve edhe pse Kuvendi nuk ia ka dhënë qeverisë të drejtën për të amenduar ligjin e pronës. Këto vendime janë apeluar nga ish pronarët në Gjykatën Kushtetuese dhe në Gjykatën e Strasburgut.

Legalizimet pa afat Ligji i legalizimeve ka hyrë në fuqi që nga prilli i vitit 2006, por është ndryshuar me disa amendamente gjatë 12 viteve të fundit. Ky ligj ka për qëllim legalizimin dhe urbanizmin e ndërtimeve dhe zonave informale dhe përfshin jo vetëm ndërtimin e shtëpive pa leje, por edhe të bizneseve të ndërtuara pa leje. Ashtu si ligji i trajtimit dhe kompensimit të pronës, ligji i 2006-ës i legalizimeve është përçapja e tretë e shtetit shqiptar për të sjellë në shina ligjore zonat informale dhe ndërtimet pa leje. Dështimi i dy inisiativave të mëparshme lidhet me mungesën e vullnetit për implementimin e tyre dhe mungesën e një studimi fizibiliteti që merrte në llogari veçantitë e shoqërisë shqiptare.

Deri në vitin 2016, nga 314,789 ndërtime pa leje të vetëdeklaruara, ALUIZNI kishte shqyrtuar 186.223 aplikime. Trajtimi i dosjeve u përshpejtua pas vitit 2014.

Nëse nga viti 2006 deri në vitin 2013 numri total i dosjeve të trajtuara ishte 46,037, në vitin 2014 u trajtuan 64,138 aplikime për legalizim, në 2015-tën u trajtuan 74,510 aplikime dhe nga janari në shtator 2016 u trajtuan 47,575 aplikime. Në të njejtën periudhë, ALUZIN-i shpërndau 8606 tituj pronësie dhe kompensoi pronarë të shpronësuar në 2980 raste. Gjithashtu, nga 2013 në 2016, ALUZINI legalizoi 66,571 ndërtime të paligjshme, tre herë më shumë se numri i ndërtimeve të paligjshme të legalizuara gjatë periudhës 2006 deri në 2012. Numri total i ndërtesave të legalizuara në vitin 2016 arriti në 88,321.

“Megjithëse procesi i legalizmit u përshpejtua, nuk ka të dhëna mbi numrin e ndërtesave të legalizuara në zonat informale që raportohen të jenë rreth 300 mijë,” shkruan Euralius. “Dhe as që ka një datë të parashikuar për përmbylljen e procesit të legalizimit, urbanizimit dhe formalizimit të ndërtimeve të paligjshme,” shtoi ajo.

Edhe pse legjislacioni shqiptar parashikon dënime penale dhe administrative për ndërtimet e paligjshme, këto sanksione mbeten të paqarta nga përdorimi i njëkohshëm i ligjit të legalizimit dhe e kodit penal, si dhe ka mungesë të një analizë të qartë mbi pasojat e këtij ngërçi ligjor.

“E gjithë ideja e legalizimit minon prin-

6

Shtator 2018

cipet e shtetit ligjor,” shkruan Euralius.

Misioni i BE-së shprehet se miratimi dhe amendimi i shpeshtë i ligjit për legalizimet nuk është arritur nëpërmjet konsultimit publik. Një tjetër problem serioz me këtë ligj është dhe mungesa e afateve fundore për legalizimin e ndërtimeve pa leje, te cilat janë shtyrë disa herë për shkak të paaftësisë së shtetit për të ndaluar zaptimin e pronës private dhe shtetërore. Ligji i legalizimeve nuk jep afate të qarta për përfundimin e procesit. Ndërkohë, që çështjet e pronësisë ndërmjet pronarëve të tokës, konfliktet me kompanitë e ndërtimit, investitorët dhe blerësit, konfliktet e kompanive të ndërtimit me investitorët dhe bankat huadhënëse, e kanë shtyrë procesin e legalizimit. Këto shtyrje nga ana tjetër kanë krijuar pasiguri ligjore për të gjithë palët e përfshira.

Sipas nenit 15/1 të ligjit të legalizimeve, parcelat e tokës që i nënshtrohen legalizimit klasifikohen si truall ndërtimi për efekt të kompensimit të ish- pronarëve. Çmimet e kompensimit për këto parcela shpallen me vendim të Këshillit të Ministrave, ndërsa shpërndarja e fondit të kompensimit rregullohet me ligj. Këto kompensime të miratuara në disa vendime të Këshillit të Ministrave kanë shkuar nga 2 euro deri në 4 euro për metër katrorë, duke ngritur pikëpyetje nëse kjo masë kompensimi është e drejtë. Procesi i gjatë i legalizimeve ka sjellë gjithashtu probleme për ekzekutimin e kolateralit të huadhënësve, pasi edhe pse toka mund të jetë e regjistruar në ZVRPP në emër të pronarit, ndërtimi pa leje nuk është i regjistruar pasi është në proces legalizmi. Kur kolaterali ekzekutohet, është banka që bëhet pronare e tokës.

Edhe pse legalizimi i ndërtesës mund të kryhet, toka vazhdon të mbetet në pronësi të bankës.

Shpronësimi – investimet strategjike Neni 41 i Kushtetutës së Shqipërisë garanton të drejtën e pronës dhe nënvizon se kjo e drejtë mund të kufizohet vetëm në bazë të ligjit ose për shkak të interesit publik. Në këtë kuptim, shpronësimi lejohet vetëm në rastet kur nga shteti jepet kompensim i drejtë për pronën e shpronësuar. Kjo praktikë rregullohet nëpërmjet ligjit 8561/1999, i cili i jep të drejtën shtetit të shpronësojë pronën private në shkëmbim të kompensimit për arsye të interesit publik. Ligji i vitit 1999 e përcakton interesin publik duke listuar një listë të gjatë aktivitetesh për të cilat shpronësimi lejohet.

Por në vitin 2015, qeveria e qendrës së majtë e kryeministrit Edi Rama i shtoi një aktivitet tjetër kësaj liste, shpronësimin e pronave private për t’i hapur rrugë ‘investimeve strategjike.’ Sipas këtij nocioni të ri ligjor, investime publik përfshin dhe investimet private, çfarë do të thotë që shpronësimi mund të përdoret edhe për arsye tregtare. Investimet private të cilat përbëjnë interes publik përcaktohen sipas ligjit 55/2015 ‘Për investimet strategjike.” Në këtë ligj, interesi publik përcaktohet nga kritere si vlera e investimit, zona e zhvillimit, apo sektori strategjik ekonomik. Në sektorët strategjik përfshihen energjia, telekomunikacioni, turizmi, bujqësia dhe teknologjia.

Sipas ligjit, investitorët strategjikë gëzojnë mbështetjen e shtetit dhe mbasi marrin këtë status, për të arritur qëllimin e investimit mund të përfitojnë tokë private nëpërmjet shpronësimit kur nuk arrijnë një marrëveshje me pronarët. Në raste të tilla, kosto e shpronësimit paguhet nga investitori. Gjithashtu, investitorët strategjik gëzojnë të drejtën e përdorimit të brigjeve

Gjykata Europiane e të Drejtave të Njeriut

të detit, të lumenjve dhe liqeneve.

Masa e dëshmpërblimet të pronarëve të shpronësuar bazohet në çmimet referencë të miratuara nga agjencitë qeveritare. Megjithatë, sipas Euralius qeveria shpesh i ndryshon çmimet referencë të tokës duke i ulur ato në minimum pak përpara se shpronësimi të realizohet.

Në Shqipëri sektorët e rëndësishëm ekonomikë konsiderohen strategjikë nga legjislacioni shqiptar dhe si rrjedhojë përbëjnë ‘interes publik.’ Kjo i jep investitorëve strategjikë disa përfitime mbi të drejtën e pronës, jo vetëm mbi atë shtetërore por edhe mbi pronën private.

Investitorët që janë të interesuar të zhvillojnë sektorë ose zona strategjike mund të negociojnë me pronarët për t’i blerë tokën dhe të zhvillojnë projektet e tyre. Nëse këto negociata dështojnë, investitorët strategjikë gëzojnë të drejtën ta blejnë tokën nëpërmjet shpronësimit. Problemi sipas Euralius qëndron te çmimet referencë që qeveria përdor për shpronësimin e tokave, të cilat janë në mënyrë të konsiderueshme më të ulëta se çmimi i tregut. Misioni i BEsë nënvizon se në të gjithë vendet e tjera ish- komuniste të studiuara (Lituania, Serbia, Kroacia, Gjeorgjia dhe Polonia), interesi publik nuk përfshin aktivitetet komerciale. Në të gjitha këto vende, shpronësimi për interes publik bëhet me çmime tregu, ndryshe nga Shqipëria ku shpronësimi bëhet me çmime referencë të tokës të vendosura nga qeveria që janë më të ulëta se çmimet e tregut.

Regjistrimi i pronës Ligji kryesor që rregullon regjistrimin e pronës në Shqipëri është ai i vitit 2012

‘Mbi regjistrimin e pasurive të paluajtshme,’ që së bashku me aktet nënligjore përcakton rregullat për regjistrimin e çdo lloj prone të paluajtshme, përfshirë tokën bujqësore, tokë urbane për ndërtim, rezidencat, etj. Duke filluar me ligjin 7501 të vitit 1991, gjatë 27 viteve të fundit janë miratuar dhe të paktën tre ligje të tjera për transferimin e tokës bujqësore, regjistrimin e saj dhe e hetimin e procesit të shpërndarjes së pronës në zonat rurale – një proces ky që pritet të përfundojë më 31 dhjetor 2018.

Regjistrimi i pronës në Shqipëri realizohet nga Zyra e Regjistrimit të Pasurive të Paluajtshme, ZRPP. Kjo e fundit me iniciativën e saj përditëson regjistrin e pronave të regjstruara, duke kontraktuar kompani topografike për të bërë rilevimet në terren, për të përckatuar sipërfaqen, kufijtë dhe vendodhjen e pronave. Përditësimet në regjistër shpallen në zyrat vendore kadastrale për një periudhë 45 ditore. Në qoftëse nuk merret asnjë ankesë në këtë periudhë të shpalljes, atëherë përditësimet bëhen të përhershme në regjistër. Shpesh ndodh që kompanitë e kontraktuara të përditësojnë vetëm të dhënat mbi tokën dhe jo ndërtimet mbi to. Kur një kompani topografike është e paaftë ta indentifikojë pronarin, atëherë toka regjistrohet në pronësi të shtetit. Shpeshherë pronarët e tokës dhe të ndërtesave nuk informohen për përditësimet në zonat kadastrale, sepse ligji dhe procedura nuk detyrojnë njoftim efektiv të palëve të interesuara. Kjo bën që shpesh pronarët ta humbasin dritaren e përditësimit dhe të detyrohen të marrin procedura administrative ose gjyqësore për të kor-

KiE mbylli monitorimin e Shqipërisë Ligji i aprovuar nga parlamenti në vitin 2015 vinte në kontekstin e detyrimeve që rridhnin për shtetin shqiptar nga vendimi pilot i Gjykatës së Strasburgut mbi çështjen “Manushaqe Puto dhe të tjerë kundër Shqipërisë.”

Ky vendim i marrë në 17 dhjetor 2012, i detyronte autoritet shqiptare të krijonin një mekanizëm të zbatueshëm për kthimin dhe kompensimin e pronave, ndryshe Gjykata kërcënonte se do të pranonte kërkesat e ish-pronarëve në tërësi, duke i ngarkuar shtetit shqiptar një faturë të kripur financiare.

Pak ditë pas miratimit të ligjit “Për trajtimin e pronës dhe përfundimin e procesit të kompensimit të pronës,” në dhjetor 2015, Komiteti i Ministrave në Këshillin e Europës vendoi të monitorojë zbatimin e tij, duke kërkuar miratimin e akteve nënligjore si dhe mbështetjen logjistike, financiare dhe njerëzore për implementimin e ligjit. Pas dy vitesh monitorim, me anë të një vendimi të marrë me 20 shtator 2018, Komiteti i Këshillit të Ministrave në Këshillin e Europës vendosi mbylljen e mbikëqyrjes së shtetit shqiptar, përsa i përket përmbushjes së detyrimeve të përgjithshme që rrjedhin nga vendimi pilot i GJEDNJ-së “Manushaqe Puto dhe të tjerë kundër Shqipërisë.”

“Nga raporti rrjedh që mekanizmi i kompensimit është tërësisht operacional, funksional dhe eficent,” shprehet KiE. “Informacionet që na janë dhënë tregojnë rezultatet e angazhimit politik të nivelit të lartë për të siguruar një mekanizëm efikas” përfundon Komiteti i Ministrave.

rektuar pasaktësitë.

Sipas raportit të Euralius, qytetarët shqiptarë përballen me vështirësi në zyrat e ZRPP-ve në regjistrimin e akteve noteriale, administrative dhe gjyqësore për marrjen e pronës. Gjatë procesit të regjistrimit të një prone ZRPP-ja bën kontrollin formal të aktit. Për shembull kur regjistron një vendim gjyqësor dhe verifikon që prona është regjistruar në emër të shtetit, ZRPP-ja kontrollon nëse shteti ka qenë palë në çështjen gjyqësore. Në qoftëse shteti nuk ka qenë palë, atëherë procesi i regjistrimit pezullohet ose refuzohet. Ky refuzim bëhet shkas për një çështje tjetër gjyqësore kundër ZRPP-së nga pala që kishte marrë tashmë një njohje si pronar nga gjykata, për të detyruar ZRPP-në të zbatojë vendimin e gjykatës. Ky lloj vendimi, që ka për qëllim ta detyrojë ZRPP-në të zbatojë vendimin e formës së prerë të gjykatës, është kthyer në një trend në gjykatat shqiptare. Një tjetër formë refuzimi vjen kur aktet administrative ose kontratat për shitjen e pronës kanë mbivendosje me një pasuri tjetër, Regjistrimi i tyre pezullohet deri sa mbivendosja të zgjidhet në formë gjyqësore.

Regjistrimit i tokës bujqësore bazuar në ligjin “Për Tokën” dhe ligjin për “Transferimin e tokës bujqësore,” ka qenë gjithmonë problematik për shkak të një numri arsyesh, duke filluar nga fakti që toka e shpërndarë nëpërmjet këtyrë ligjeve nuk ka qenë e regjistruar. Kjo mungesë regjistrimi ka qenë më e theksuar në zonat bregdetare dhe në zonat e thella malore. Një pjesë e personave që përfituan nga ligji i shpërndarjes së tokës bujqësore, hasën në vështirësi për ta regjsitruar dhe për të përfituar tituj pronësie për shkak të procedurave komplekse. Procesi i regjistrimit të akteve të marrjes së tokës në pronësi në ZRPP është i tejzgjatur, kjo për shkak të një procesi kompleks verifikimi administrativ në disa nivele.

Edhe pse procesi i shpërndarjes së tokës bujqësore duhet të ishte mbyllur prej vitesh, kryetarë e bashkive kanë vazhduar të shpërndajnë parcela duke u bazuar në këtë ligj në zonat turistike. Disa nga këto parcela më parë mund t’i jenë shpërndarë personave të tjerë. Rasti më i fundit u regjistrua në Lezhë, ku kryetari i bashkisë u mor i pandehur për tjetërsimin e 285 mijë metrave katrorë tokë në zonën turistike bregdetare të njohur si Rana e Hedhun në Shëngjin. Për shkak të parregullsive të konstatuar me vendimin 138/2018 Këshilli i Ministrave e pezulloi procesin e regjistrimit të AMTP-ve të tokës bujqësore përgjatë bregdetit dhe mbetet e paqartë se kur ky pezullim do të hiqet.

Përveç probleme të natyrës penale dhe administrative, procesi i regjistrimit të pronës në Shqipëri vështirësohet edhe nga probleme teknike. Për shembull, shumica e hartave të pronës nuk janë të sakta dhe nuk reflektojnë realitetin në terren. Pasaktësitë teknike kanë krijuar konflikte të panumërta ligjore, qofshin këto administrative ose gjyqësore. Nëqoftëse pronarët nuk i zgjidhin konfliktet, qoftë me marrëveshje notoriale ose me vendim gjyqësor të formës së prerë, ZRPP-ja e pezullon regjistrimin e pronës dhe lëshimin e certifikatës së pronësisë. Shpeshherë gjithashtu ZRPP-ja ka probleme me arkivën e saj, pasi shumë dokumente kanë humbur ose mungojnë, ndërkohë që regjistri i ri dixhital nuk funksionon ashtu siç duhet. Këto mangësi kanë sjellë raste kur një pronë është shitur, por kjo shitje nuk është reflektuar në arkivën e ZRPP-së përkatëse.

Shtator 2018

7

Grafik; Kompanitë kryesore në tregun e lojërave të fatit në Shqipëri.

Vetëm në vitin 2017, shqiptarët shpenzuan mbi 16.2 miliardë lekë [148 milionë dollarë] në tregun e bixhozit, i cili zotëron mbi 4 mijë pika të shpërndara në çdo cep të vendit dhe ndahet mes 20 kompanive të licensuara nga Autoriteti Mbikëqyrës.

Ilustrimet janë kortezi e Alexandra Gavrila.

Industria e lojërave të fatit lulëzoi pas ligjit të 2015-s Kompanitë e lojërave të fatit në Shqipëri kanë rritur me 25 për qind të ardhurat dhe 68 për qind fitimet vetëm në dy vitet e fundit, ndërkohë që raportet e Kontrollit të Lartë të Shtetit tregojnë se ekspansioni ekonomik ngrihet mbi informalitetin e lartë dhe tolerimin prej Autoriteteve Mbikëqyrëse.

ALEKSANDRA BOGDANI | BIRN | TIRANË

D

ebati mbi lojërat e fatit u rikthye në Kuvendin e Shqipërisë, pasi mazhoranca rrëzoi të enjten një dekret të presidentit Ilir Meta, me anë të së cilit u kthye pas një ndryshim i propozuar në ligjin “për tatimin mbi të ardhurat”, ku përfshihej edhe Lotaria Kombëtare.

Në fund të korrikut, presidenti refuzoi të dekretonte nenin 6 të ligjit, me argumentin se favorizonte sërish industrinë e lojërave të fatit në dëm të buxhetit të shtetit dhe familjeve shqiptare.

Qeveria i kundërshtoi argumentet e Metës si keqkuptime, ndërsa mohoi të kishte ulur normën e tatimit ndaj kompanive të lojërave të fatit.

“Ne i rrisim tatim-fitimin në konceptin e ligjit të shkruar në vitin 2015 Lotarisë Kombëtare nga 10 për qind në 15 për qind,” tha ministri i Financave, Arben Ahmetaj të enjten në Kuvend.

Industria e lojërave të fatit është një temë e ndjeshme në Shqipëri, pasi përmes lobingjeve ia ka dalë të ndikojë vazhdimisht politikën në favor të rritjes së fitimeve në njërin prej vendeve më të varfra të Europës. Në përplasjen e fundit mes presidentit dhe qeverisë, duket se të dyja palët kanë pjesërisht të drejtë.

Qeveria e drejtuar nga Rama e uli barrën fiskale për kompanitë e lojërave të fatit që me miratimin e ligjit të ri në vitin 2015. Baza e tatimit ndryshoi nga xhiroja tek të ardhurat bruto, të cilat u përkufizuan në ligj si vlera që u mbetej kompanive pas zbritjes së shumës së fituar nga

lojtarët. Efektet e financiare të këtij ndryshimi reflektohen në bilancet e kompanive të lojërave të fatit.

Tregu i lojërave të fatit ka shënuar rritje me 25 për qind të të ardhurave dhe 68 për qind të fitimeve nga viti 2015 deri në fund të vitit 2017.

Vetëm në vitin 2017, shqiptarët shpenzuan mbi 16.2 miliardë lekë [148 milionë dollarë] në tregun e bixhozit, i cili zotëron mbi 4 mijë pika të shpërndara në çdo cep të vendit dhe ndahet mes 20 kompanive të licensuara nga Autoriteti Mbikëqyrës.

Analiza financiare tregon megjithatë se 85 për qind e tregut kontrollohet tashmë nga vetëm pesë kompani kryesore.

Operatori më i madh i lojërave të fatit është kompania austriake Novomatic AG, e cila ka një shtrirje të gjerë në vendet e Ballkanit. Në Shqipëri, Novomatic zotëron përmes kompanive bijë Lotarinë Kombëtare dhe kazinotë elektronike Asta Albania dhe Adriatik Game. Vetëm për vitin 2017, ato realizuan së bashku të ardhura me vlerë 4.6 miliardë lekë dhe fitime prej 526 milionë lekësh.

Kompania e dytë me të ardhurat më të larta është Apex Al, e cila së bashku me operatorin e tjetër të zotëruar prej saj, VLT Albania, realizuan mbi 3.5 miliardë lekë në tregun e kazinove elektronike.

Apex është kompania me fitimet më të larta të deklaruara për vitin 2017 në vlerën e 2 miliardë lekëve.

Kompanitë e basteve sportive janë rrudhur nga 5 në 3 gjatë viteve 2015-2018.

Kompanitë e mbetura në treg, Top Start, Lloto Sport dhe I.T.S.G.A realizuan së bashku të ardhura me vlerë 5.8 miliardë

lekë, nga të cilat 88 milionë lekë fitime në 2017. Ndërsa 15 operatorët e tjerë ndajnë mes tyre më pak se 15 % të tregut.

Të dhënat e siguruara nga Qendra Kombëtare e Bizneseve tregojnë se paratë e fituara në tregun e bixhozit investohen kryesisht në biznesin e ndërtimit në Shqipëri, por edhe në sektorin e telekomunikacionit apo këmbimin e valutës. Dokumentet gjyqësore tregojnë gjithashtu se personazhe të përfshirë në krimin e organizuar në të shkuarën zotërojnë aksione në kompani bastesh, në kundërshtim me ligjin.

Informalitet i lartë Industria e lojërave të fatit ishte një kalë beteje i fushatës elektorale të vitit 2013, që solli në pushtet kryeministrin Edi Rama.

Operacioni i parë i qeverisë së tij, “Fundi i Marrëzisë” targetoi tregun e paligjshëm të lojërave të fatit dhe në vitin 2015, qeveria miratoi një ligj që u prezantua si radikal për frenimin e kësaj industrie.

Ligji parashikon zhvendosjen e kazinove nga qendrat e qyteteve, distanca deri në 100 metra mes kompanive të basteve sportive si dhe rritje të tarifave që supozohet të shkojnë për zhvillimin e turizmit, kulturës dhe sporteve.

Por qeveria ndryshoi kurs në vitin 2016 dhe e shtyu zbatimin e ligjit me dy vjet. Të enjten në Kuvend, ministri i Financave, Arben Ahmetaj premtoi se nuk do të ketë më shtyrje.

“Më 1 janar 2019, kazinotë elektronike do të largohen nga qendrat e banuara.

Do zbatohet ligji i vitit 2015. Nuk ka asnjë shans të shtyhet,” tha Ahmetaj në sallën e Kuvendit.

Por zotimi për zhvendosjen e kazinove elektronike nuk i jep përgjigje morisë së

paligjshmërive që mbizotërojnë në këtë sektor.

Një raport i Kontrollit të Lartë të Shtetit tregon se informaliteti në sektorin e lojërave të fatit vazhdoi të ishte i lartë gjatë viteve 2015 dhe 2016, ndërsa pajisjet e konfiskuara në adresat dytësore të palicensuara ishin gati tre herë më shumë se sekuestrimet e operacionit “Fundi i Marrëzisë”.

Kontrolli i Lartë i Shtetit nxjerr gjithashtu në pah faktin se që Autoriteti i Mbikqyrjes së Lojërave të Fatit ka bërë një sy qorr ndaj kompanive të kapura në shkelje. Në 90 për qind të rasteve të konfiskimeve, sipas auditit, inspektorët nuk i identifikuan organizatorët e lojërave të palicensuara, duke i shkaktuar buxhetit të shtetit një dëm prej më shumë se 50 miliardë lekësh në vitet 2015-2016.

Një dëm shtesë prej 14.3 milionë lekësh, sipas KLSH-së u shkaktua nga mungesa e mbledhjes së kamatëvonesave të gjobave.

Kontrolli i Lartë i Shtetit ka listuar një mori tolerimesh të tjera për industrinë e lojërave të fatit, të cilat nuk i kanë paguar ndonjëherë detyrimet ligjore prej 0.2 për qind të xhiros për të ashtuquajturat vepra të mira, apo me raste kanë shmanguar edhe tarifën prej 0,5 për qind të xhiros ndaj Autoritetit Mbikqyrës.

Në fund, KLSH ka ngritur dyshime edhe për pastrim parash përmes shit-blerjes së aksioneve në këtë sektor dhe i ka kërkuar Autoritetit të Mbikëqyrjes së Lojërave të Fatit që t’ia referojë rastin Drejtorisë së Pastrimit të Parave. *Artikulli i mësipërm u prodhua dhe u transmetua më parë nga Zëri i Amerikës.

8

Shtator 2018

Analizë

Reagimet kontradiktore ndaj propozimeve për të zgjidhur çështjen e Kosovës nëpërmjet ndryshimeve të kufijve ka nxjerrë në dritë konfuzionin e komunitetit ndërkombëtar në lidhje me ato që janë përparësitë e tij.

Marrëveshja Kosovë-Serbi: Ruan reputacionin apo ruan kufijtë?

GËZIM KRASNIQI | BIRN

N

joftimet e fundit nga presidentët e Serbisë dhe Kosovës, se po marrin në konsideratë ndryshimet e kufirit për të arritur një marrëveshje historike paqeje, kanë tronditur të gjithë rajonin.

Duke folur në forumin Alpbach në Austri, presidenti i Serbisë, Aleksandër Vuçiç, dhe Hashim Thaçi i Kosovës theksuan nevojën për të arritur një zgjidhje kompromisi që do të zgjidhë çështjen e Kosovës nëpërmjet një lloj rregullimi apo demarkacioni të kufirit dhe i bënë thirrje Bashkimit Europian të mbështesë këto përpjekje.

Edhe pse u ofruan pak detaje, plani do të përfshinte komunat e veriut të Kosovës të Leposaviqit, Zveçanit dhe pjesëve të Zubin Potokut (minus liqenin e Gazivodës, një burim kryesor uji për Kosovën) që do t’i jepen Serbisë. Në këmbim, pjesë të Preshevës dhe Bujanocit në Serbi, (në perëndim të Korridorit të rëndësishëm pan-Europian 10) do të bëheshin pjesë e Kosovës.

Pa paraqitjen zyrtarisht të asnjë detaji, nisma ka nxitur spekulime në nivel lokal dhe ndërkombëtar për synimet dhe ndikimin e mundshëm të një plani të tillë – dhe ka ngritur shqetësime rreth përpjekjeve të ripërtërishme për të ndryshuar kufijtë përgjatë vijave etnike në rajonin më të gjerë.

Kjo ka ndarë aktorët dhe komentuesit vendas, rajonalë dhe ndërkombëtarë. Ndërsa zyrtarët e lartë të BE-së, përfshirë Përfaqësuesen e Lartë të BE-së Federica Mogherini dhe Komisioneri Johannes Hahn, nuk përjashtuan mundësinë e një zgjidhje konsensuale që garanton stabilitet rajonal, kancelarja gjermane Angela Merkel ka refuzuar ndryshimet në kufij.

Shtetet e Bashkuara, një aktor kyç në rajon dhe një mbështetës i patundur i pavarësisë së Kosovës, sipas Këshilltarit të Sigurisë Kombëtare të SHBA-së John Bolton, janë të hapura për një shkëmbim territori midis Kosovës dhe Serbisë si pjesë e një marrëveshjeje. Skena politike e Kosovës mbetet thellësisht e ndarë edhe për këtë çështje, me partitë e opozitës si dhe dy nga tre partnerët e koalicionit (përfshirë partinë e kryeministrit Ramush Haradinaj) që kundërshtojnë diskutimin mbi çështjen e kufirit. Partitë opozitare, të cilat kundërshtojnë mandatin e Thaçit për të përfaqësuar Kosovën në negociatat me Serbinë, madje kanë nisur një rezolutë që synon mbrojtjen e integritetit territorial të vendit.

Po ashtu, në Serbi, ideja e Vuçiçit për një “delineacion” kufitar ka hapur një rivalizëm të ri mes qeverisë dhe Kishës Ortodokse Ser-

Ura mbi lumin Ibër që ndan Mitrovicën në dy pjesë. Foto: Wikipedia.

be, e cila kundërshton çdo ndarje të Kosovës që do të legjitimonte pavarësinë e ish-krahinës. Shumë komentues dhe studiues vendas dhe ndërkombëtarë kanë shprehur shqetësime se kjo mund të sjellë një efekt zinxhir në rajon dhe do të çojë në konflikte të përtërira. Më shumë se 50 organizata dhe ekspertë në Ballkan kanë nënshkruar një letër të hapur, duke i kërkuar Europës dhe SHBA-ve të kundërshtojnë çdo shkëmbim territorial.

Ndërsa është e parakohshme dhe e kotë të diskutohen meritat e nismës dhe implikimet e saj pa bërjen publike të planeve konkrete, vetë ideja dhe debati që e rrethon atë ngre pika kritike.

Së pari, është e qartë se 20 vjet pas përfundimit të konflikteve në ish-Jugosllavi, spektri i konfliktit ende mbetet varur mbi rajon.

Edhe pse nisma e presidentëve propozon rregullimin/demarkacionin e kufirit si një marrëveshje reciproke që mund të bënte që Serbia më në fund të njohë pavarësinë e Kosovës dhe të hapë rrugën që të dy vendet t’i bashkohen BE-së, shumë prej tyre druhen se masa do të krijonte një precedent që mund të përdoret diku tjetër – për shembull në Bosnje dhe Hercegovinë.

Edhe pse këto frika nuk janë të pabazuara, duke pasur parasysh historinë e rajonit dhe rebuset e tij të shquar politike, zbatueshmëria e parimit të mëparshëm është e kufizuar.

Serbia dhe lidershipi i serbëve të Bosnjës kanë filluar që në fillim të pohojnë se shpallja e pavarësisë së Kosovës në 2008 krijon një precedent të rrezikshëm.

Megjithatë, entiteti serb i Bosnjës, Republika Srpska, nuk u nda në vitin 2008, ose më vonë.

Në mënyrë të ngjashme, pretendimet se Rusia apo të tjerët do të përdorin një ndry-

shim eventual të kufijve midis Kosovës dhe Serbisë si një precedent janë të panatyrshme.

Rusia ka kujtuar “precedentin e Kosovës” për të justifikuar aneksimin e saj të Krimesë.

Në realitet, megjithatë, ajo aneksoi Krimenë dhe njohu pavarësinë e Abkhazisë dhe Osetisë së Jugut në 2008 në përgjigje të ndryshimit të regjimit në Kiev dhe përpjekjes së Gjeorgjisë për të rimarrë me forcë krahinat e shkëputura.

Në fakt, Kosova është përdorur si një justifikim post festum. Veprimet e Rusisë vazhdojnë të jenë të nxitura nga ambiciet e saj të guximshme gjeostrategjike dhe nga një Perëndim i dobësuar dhe i përçarë, jo nga “precedenti i Kosovës”.

Sa i përket Bosnjës, është e qartë se problemet e saj rrjedhin nga marrëveshja e Dejtonit në vitin 1995 dhe nga dinamika e saj e brendshme politike. Çdo marrëveshje Kosovë-Serbi mundet dhe duhet të lëre jashtë Bosnjën, ashtu si procesi i Dejtonit në vitin 1995 nuk përfshiu çështjen e Kosovës.

Të dyja janë trajtuar gjithmonë veçmas.

Problemi themelor në Bosnje është se nëse Dejtoni dhe nënshkruesit e tij nuk ofrojnë garanci të mjaftueshme për funksionimin e saj, nuk ka asnjë mënyrë që as një Kosovë e mbetur në harresë do të garantojë mbijetesën e saj në një afat më të gjatë.

Një rregullim paqësor dhe i pajtueshëm kufijsh midis Kosovës dhe Serbisë do të forconte në fakt argumentin kundër shkëputjes së Republikës Srpska pa pëlqimin e të gjitha palëve.

Së dyti, ideja e rregullimit/demarkacionit të kufirit në publik dhe mbështetja e nënkuptuar e liderëve të BE-së, dëshmon për faktin se, pavarësisht mantrës së “normalizimit të marrëdhënieve” dhe fuqisë së supozuar të kushtëzimit, BE-ja nuk ka vizion të qartë se si ta bëjë Serbinë të arrijë të pranojë një

Kosovë të pavarur dhe multietnike.

Dialogu i ndërmjetësuar nga BE-ja që filloi në 2011 pavarësisht arritjes së tij më të madhe – normalizimit të dialogut – ka prodhuar disa rezultate të tjera të prekshme.

Për një kohë të gjatë, dialogu është shndërruar në një synim në vetvete dhe në një mjet marketingu që zyrtarët e BE-së të shfaqin suksesin e tyre në përdorimin e kushtëzimit të BE-së për të zgjidhur çështjet bilaterale në rajon. Është e qartë se hyrja në BE nuk është e besueshme sa duhet për ta bërë Serbinë të pranojë Kosovën brenda kufijve të saj ekzistues.

Gabimi i madh që BE-ja ka bërë në dialog është qasja e saj për të investuar në liderë të fortë, të cilët gjithashtu ndodh të jenë figura autoritare, në vend që të promovojë agjencinë lokale të serbëve të Kosovës dhe dialogun shoqëror në Kosovë.

Që në fillim, shqetësimi kryesor ka qenë t’i pëlqejë elitave qeverisëse në Beograd në vend që të trajtojë nevojat e serbëve lokalë në Kosovë.

BE-ja duket se ka përvetësuar idenë se lidershipi i Serbisë ka nevojë për një zgjidhje “për të ruajtur reputacionin”.

Për fat të keq, ruajtja e reputacionit e presidentit Vuçiç dhe ministrit të jashtëm Ivica Daçiç, ndihmës të ngushtë dhe trashëgimtarë të Vojisllav Sheshelit dhe Sllobodan Millosheviçit, ka marrë përparësi mbi nevojat dhe agjencinë e serbëve lokalë në Kosovë.

Pavarësisht që paraqiten si reformatorë pro-BE, si Vuçiçi ashtu edhe Daçiç e lavdërojnë Millosheviçin publikisht, duke e konsideruar atë një “lider të madh serb”.

Së treti, duke qenë të inkurajuar nga pranimi i gjerë ndërkombëtar, Vuçiç dhe Daçiç kanë ringjallur me sukses një ide politike katastrofike – ripërcaktimin e kufijve administrativë përgjatë vijave etnike – 30 vjet pas ngritjes së Millosheviçit në pushtet në Serbi.

Megjithatë, ndërkohë që është e qartë se strategjia kryesore e Serbisë ka qenë të dëmtojë konceptin e imponuar ndërkombëtarisht të shteteve qytetare dhe multietnike në Bosnje, Kosovë dhe Maqedoni, propozimi aktual për përshtatjen/përcaktimin e kufijve ndjek atë logjikë, por nuk është plotësisht në përputhje me të.

Ndryshimet i kufijve do të linin shumicën absolute të serbëve dhe monumentet kryesore të trashëgimisë fetare dhe kulturore serbe brenda Kosovës. Ata gjithashtu do ta shpëtonin Serbinë nga shumica e shqiptarëve në jug të Serbisë.

Ndërsa një propozim i tillë tingëllon absurd nga çdo perspektivë politike realiste,

Shtator 2018

Opinion

9

Nevojat afatgjata për arsim dhe punësim janë nënvlerësuar historikisht në planifikimin humanitar. Por, ashtu siç shumë refugjatë kanë nevojë për ushqim, strehim dhe kujdes shëndetësor, ata gjithashtu kanë nevojë për dije dhe mjete për të ndërtuar jetë të re dhe për të kontribuar nesër në shoqëri.

Skandali i refugjatëve të Europës duke pasur parasysh se Serbia në mënyrë efektive kontrollon të dy rajonet, është simptomatike e tri gabimeve kryesore në ideologjinë nacionaliste serbe. Së pari, ajo tregon se Kosova është bërë një “lundruese” në diskursin nacionalist serb pa kuptim dhe kufij të qartë. Ndërsa për një kohë të gjatë, objektet kryesore fetare në Deçan dhe Graçanicë dikur nënkuptonin një “Kosovë Serbe”, sot është një varg malor në Leposaviç dhe Zubin Potok të cilit Serbia i është vënë pas.

Së dyti, për pjesën më të madhe të shekullit të 20-të, liderët serbë e kanë trajtuar Kosovën si çështje të territorit dhe jo të njerëzve.

Në vitet 1990, Serbia shpërfilli dhe më pas shtypi dhe në fund depërtoi popullsinë shumicë shqiptare në një përpjekje për të zgjidhur me forcë “çështjen e Kosovës”.

Sot Serbia propozon zgjidhje që shpërfill tërësisht edhe popullsinë serbe të Kosovës.

E fundit, por jo më pak e rëndësishme, gatishmëria e Serbisë për t’i dhënë Kosovës territore të banuara nga shqiptarët në Preshevë dhe Bujanoc tregon mosdashjen e saj për të marrë në konsideratë shqiptarët etnik si qytetarë të barabartë të Serbisë dhe për t’i integruar ata plotësisht në shoqëri dhe politikë.

Së katërti, pavarësisht shumë frikave të bazuara dhe të pabazuara, nga këndvështrimi i Kosovës, propozimi aktual për rregullimin e kufijve mund të paraqesë rastin më të mirë në situatën e dhënë për të mbyllur çështjen e statusit.

Pavarësisht mundimit të madh për të zbatuar Propozimin e Ahtisarit dhe më pas të angazhohen në një dialog shtesë në Bruksel që nga viti 2011 për të përshtatur nevojat e serbëve lokalë, në Kosovë ka një bindje në rritje se bisedimet e BE-së për “normalizimin e marrëdhënieve” është një premtim bosh që nuk do të garantojë integrimin e komunave veriore në Kosovë, apo të fitojë njohjen e plotë ndërkombëtare të Kosovës dhe anëtarësimin në OKB. Prandaj, spektri i Kosovës i ngecur në një nivel ndërkombëtar dhe me një rajon serb autonom të ngjashëm me Republikën Srpska brenda saj, duket se ka shtyrë liderët e Kosovës – kryesisht Thaçin – të marrin në konsideratë alternativa për procesin në vazhdim e sipër, ndërsa vazhdojnë të këmbëngulin se statusi i Kosovës është ende i pazgjidhur.

Edhe pse integrimi i Preshevës dhe Bujanocit në Serbi në Kosovë nuk ka qenë kurrë një objektiv strategjik i lidershipit të Kosovës, perspektiva mund të përdoret për të përhapur kundërshtimin ndaj humbjes eventuale të territorit në veri.

Megjithatë, propozimi ngre një sërë pyetjesh deri tani pa përgjigje për mundësinë dhe/ose ligjshmërinë e arritjes së një marrëveshjeje të tillë, duke pasur parasysh faktin se Serbia nuk e njeh Kosovën, si edhe për fatin e të drejtave ekzistuese të paki-

cave dhe mbrojtjeve që rrjedhin nga Propozimi i Ahtisaarit, Marrëveshjet e Brukselit dhe e ardhmja e shtetit të Kosovës.

Shumë përkrahës të kësaj zgjidhjeje shprehen se një aranzhim i tillë nuk do të çonte domosdoshmërish në shfuqizimin e të drejtave të vetëqeverisjes dhe mbrojtjen e komuniteteve në Kosovë, apo do ta bënte Kosovën më pak multietnike se sa është tani. Ç’është më e rëndësishmja, duke ndjerë një ndryshim në erërat politike dhe diplomatike të disa mbështetësve të saj kryesor dhe e frustruar nga mungesa e progresit në normalizimin e marrëdhënieve me Serbinë, përkrahësit e rregullimit të kufijve në Kosovë duken të patrazuar nga implikimet e mundshme rajonale apo synimet e Serbisë përtej Kosovës.

Për të bërë një paralele historike, ndërkohë që në vitin 1989 liderët e republikave në Jugosllavinë Socialiste bënë një vesh shurdh ndaj protestave të Kosovës për revokimin e autonomisë së saj dhe nënshtrimit të saj politik ndaj Serbisë së Millosheviçit, këtë herë është lidershipi i Kosovës që refuzon të mendojë përtej llogaritjeve dhe interesave të veta.

Në përfundim, situata aktuale shfaq një numër absurditetesh dhe paradokse politike; a) ndërsa propozimi është mundësisht i rrezikshëm, ai vjen si një propozim konsensual nga aktorët lokalë dhe jo si një imponim i jashtëm; b) edhe pse ekspozon dështimin e kushtëzimit të BE-së për ta bërë Serbinë të pranojë Kosovën brenda kufijve të saj ekzistues, liderët kryesorë të BE-së e kanë përshëndetur atë si një marrëveshje që hap rrugën për anëtarësimin në BE të të dy vendeve; c) kundërshtohet me arsyetimin se promovon kufij etnikë, por lë relativisht të paprekur përbërjen etnike të Kosovës; d) edhe pse supozohet të trajtojë ankesat afatgjata të serbëve të Kosovës, rrezikohen që ajo të lërë jashtë shumicën e tyre.

Më e rëndësishmja, pavarësisht nga meritat dhe përfitimet e saj për zgjidhjen e rebusit Kosovë-Serbi, propozimi i presidentëve dhe reagimet ndaj tij nxjerr në pah një ndjenjë të thellë dyshimi dhe mosbesimi për ndonjë zgjidhje politike që përfshin kufijtë në një rajon që ende përndiqet nga spektri i luftës.

Edhe pse është hedhur si një nismë lokale, e cila ka shqetësuar ujërat politike lokale, rajonale dhe ndërkombëtare, fati i propozimit përfundimisht varet nga një konsensus i fuqive të mëdha dhe jo nga dy presidentë apo njerëzit e prekur nga ai.

Kështu që mbetet në dorë të aktorëve kryesorë ndërkombëtarë të zgjedhin “të ruajnë reputacionin” e lidershipit serb apo të shpëtojnë kufijtë ekzistues në rajon dhe të nxisin normalizimin e plotë të marrëdhënieve, përfshirë njohjen e plotë të Kosovës.

GORDON BROWN PROJECT SYNDICATE, LONDËR

Ë

shtë ditur prej kohësh se kampi i refugjatëve Moria në ishullin grek Lesbos është i mbipopulluar, ka kushte johigjienike dhe është përfshirë nga dhuna, përveç trazirave që kanë plagosur shumë të tjerë. Por kur punonjësit e ndihmës raportuan në prill se fëmijë deri në dhjetë vjeç po provonin vetëvrasjen, një tjetër anë tragjike e krizës së refugjatëve u shfaq: 30 milionë fëmijë në botë janë zhvendosur aktualisht, shumë në kushte të këqija. Kriza jo vetëm po i vë ata në rrezik sot; por po kërcënon të shkatërrojë dhe të ardhmen e tyre.

Në kampin Moria, pesë fëmijë jetojnë me frikë. Përplasjet e fundit kanë zhvendosur qindra banorë të kampit dhe disa u plagosën rëndë. Kjo është traumatizuese për fëmijët, të cilët janë me familjet e tyre, por edhe për shumë prej tyre që janë vetëm. Për t’i bërë punët dhe më keq, shumë fëmijë nuk kanë as strehimin bazë, ku mijëra familje janë futur në tenda të lira të dhuruara që shpesh nuk i rezistojnë as ujit. Dimrin e shkuar, tre njerëz vdiqën nga helmimi prej monoksidit të karbonit në përpjekje për t’u ngrohur.

Por sfidat me të cilat këta fëmijë përballen shkojnë përtej termit afatshkurtër.

Edhe nëse fëmijët refugjatë ia dalin të shkojnë diku ku kanë siguri, e ardhmja e tyre është e zymtë sepse shumica nuk do të mund të shkojë në shkollë – një realitet që do ta dëmtojë rëndë aftësinë e tyre për të gjetur punësim.

Në përllogaritjen e fundit, kishte 1729 fëmijë në Moria, më shumë se 1000 prej të cilëve në moshë shkolle. Numri së fundmi u rrit prej 834 të rinjve që erdhën përmes anijeve në kamp vetëm javët e fundit. Asnjëri nuk shkon në shkollë publike dhe qeveria greke akoma nuk i ka lejuar të kenë akses në ndonjë nga programet e arsimit të krijuara për azilkërkuesit.

Opsioni më i mirë i mundshëm për fëmijët refugjatë të Morias janë qendrat e dendura të arsimit joformal, ku mësuesit nuk vijnë shpesh. Megjithatë ky opsion nuk është i disponueshëm për të gjithë, pasi qendrat ekzistuese ofrojnë edukim për vetëm 500 fëmijë në ditë – më pak se gjysma e popullatës në moshë shkolle. Ky numër mund të ulet: qendra më e madhe edukuese informale, drejtuar nga UNICEF, do të mbyllet në dhjetor sepse 30,000 eurot e nevojshme për funksionim në muaj nuk mund të gjenden.

Por ka ende pak shpresë për refugjatët e mbetur në Moria. Zyrtarët grekë i kanë

dhënë ministrisë së migracionit 30 ditë për të përmirësuar kushtet në kamp ose ai do të mbyllet. Lëvizja është e vonuar.

Jo se sfida me të cilën përballet Greqia është e vogël. Tashmë e munduar nga masat e kursimit, vendit i është dashur të përballojë 1.1 milionë mbërritje refugjatësh që nga viti 2014 dhe qindra të tjerë që vazhdojnë të mbërrijnë në bregun e Lesbos çdo ditë. Kjo ka qenë shkatërruese për ishullin e vogël, për të cilin industria e turizmit u ul ndjeshëm. Me pjesën tjetër të Bashkimit Europian që efektivisht u mbyll për refugjatët në Greqi, kampet në terren janë mbushur. Por Moria po operon ende me 3-4 fish më shumë ngarkesë se kapacitet zyrtar.

Komisioni Europian ka alokuar më shumë se 1.5 miliardë dollarë për Greqinë që nga viti 2015 për të menaxhuar krizën e refugjatëve dhe thotë se do të ofrojë mbështetje emergjence. Se ku kanë shkuar fondet kjo është tashmë një pikëpyetje kërkimore e Sebastian Leape, një vullnetari që kaloi javët e fundit në kamp.

Mbështetja jo e duhur për refugjatët nuk është vetëm një problem në Greqi, ku kampet e refugjatëve në shumë vende po kanë vështirësi prej kushteve të këqija. Siç ka pohuar Filippo Grandi, Komisioneri i Lartë i OKB për refugjatët, kjo përfshin një mungesë të munëdsive edukuese. Më pak se gjysma e fëmijëve refugjatë në moshë shkolle në mbarë botën shkojnë në shkollë; as një në katër nuk ia del të shkojë në shkollë 9-vjeçare dhe më pak se 1% ndjek arsim më të lartë.

Vendet që kanë popullata të mëdha refugjatësh kanë nevojë për financim të mjaftueshëm për t’i dhënë fëmijëve refugjatë akses në shkollat lokale. Fondi Arsimimi Nuk Mund të Presë u krijua për të mbyllur hendekun e financimit të arsimit për fëmijë të tillë. Drejtuar nga Yasmine Sherif, fondi koordinon me OKB dhe agjencitë e saj humanitare, financiarisht dhe organizativisht, për t’u siguruar që çdo vajzë dhe djalë refugjat të mund të marrë arsimim.

Nevojat afatgjatë për arsim dhe punësim janë nënvlerësuar historikisht në planifikimin humanitar. Por, ashtu siç shumë refugjatë kanë nevojë për ushqim, strehim dhe kujdes shëndetësor, ata gjithashtu kanë nevojë për dije dhe mjete për të ndërtuar jetë të re dhe për të kontribuar nesër në shoqëri, qoftë në atdheun e tyre apo në një të ri. Është në interesin e të gjithëve të sigurohen që ata të fitojnë aftësitë e nevojshme.

Marrë me autorizim nga Project Syndicate. Nuk mund të ripublikohet pa lejen e Project Syndicate. Europe’s Refugee Scandal

10

Shtator 2018

INVESTIGIM

Ekstradimi i Nezar Seitajt: Të gjithë në shkelje, por askush “me dashje” Një hetim 3-mujor i Prokurorisë së Durrësit për ekstradimin në Itali të anëtarit të bandës së Habilajve gjeti shkelje të procedurave nga struktura të Policisë, Prokurorisë, Gjykatës dhe ministrja e Drejtësisë, por akuza u pushua me argumentin se shkeljet nuk ishin bërë me dashje dhe se ekstradimi nuk pengon procedimin e Prokurorisë së Krimeve të Rënda.

LINDITA ÇELA | BIRN | TIRANË

N

jë hetim 3-mujor i Prokurorisë së Durrësit mbi procedurat e ekstradimit të Nezar Seitajt ka zbuluar shkelje përgjatë gjithë zinxhirit të vendimarrjes nga gjashtë institucione të drejtësisë. Megjithatë, procedimi penal është pushuar pa asnjë ndëshkim, pasi Prokuroria arriti në përfundimin se “shkeljet nuk ishin bërë me dashje”. Hetimi nisi në fund të janarit 2018 me kërkesë të kryeprokurores Arta Marku, pasi ekstradimi në Itali i Nezar Seitajt, i akuzuar për trafik droge si pjesë e grupit të Habilajve, shkaktoi një furturë politike dhe mediatike në Tiranë.

Vendimi i pushimit të hetimit, të cilin BIRN e disponon, mban datën 8 maj 2018 dhe është firmosur nga prokurorja Ornela Rrumbullaku dhe kryetarja në atë kohë e Prokurorisë së Durrësit, Donika Prela. Hetimi analizon gjithë hallkën e veprimeve të kryera, që nga arrestimi i Nezar Seitajt më 20 tetor deri në ekstradimin e tij më 25 janar. Ai përpiqet gjithashtu t’i japë përgjigje pyetjes nëse Gjykata e Tiranës duhej të vendoste pro ekstradimit të tij, në kushtet kur Prokuroria e Krimeve të Rënda kishte nisur një hetim për veprën penale të trafikimit të lëndëve narkotike. Neni 491/1 i Kodit të Procedurës Penale parashikon se: “Nuk mund të jepet ekstradimi…kur personi që kërkohet ka kryer një vepër penale në Shqipëri” ose “kur ka filluar procedimi, ose është gjykuar në Shqipëri edhe pse vepra penale është kryer jashtë shtetit”. Kodi i Procedurës Penale parashikon edhe “pezullimin e ekzekutimit të ekstradimit”, në kushtet kur personi që kërkohet duhet të gjykohet në territorin shqiptar.

Por pavarësisht detyrimit ligjor, prokuroria e Tiranës, e mbështetur nga Drejtoria e Marrëdhënieve Juridiksionale me Jashtë në Prokurorinë e Përgjithshme dhe Gjykata e Tiranës, vendosën ekstradimin në Itali të Nezar Seitajt pa verifikuar më parë procedimet e nisura nga Prokuroria e Krimeve të Rënda në vitet 2016 dhe 2017. Vendimi u certifikua edhe nga ministrja e Drejtësisë, Etilda Gjonaj, e cila sipas hetimit “nuk ka pasur informacionin e duhur për të proceduar ekstradimin e shtyrë”. Pasi evidenton shkeljet proceduriale dhe në tërësi dështimin e sistemit për referimin e faktit që Seitaj ishte nën hetim në Shqipëri, Prokuroria e Durrësit argumenton se nuk mund të ngrinte akuzë për shpërdorim detyre sa kohë që në rastin e mësipërm ka munguar elementi subjektiv i dashjes së drejtpërdrejtë.

Prokuroria argumenton gjithashtu se ekstradimi i Nezar Seitajt nuk cënon procedimin e

Prokurorisë së Krimeve të Rënda për të. “Në këto kushte çmohet se ekstradimi i shtetasit Nezar Seitaj nuk ka sjellë pasoja të parikuperueshme në hetimin e procedimit penal nr.134/2016, siç do të ishte p.sh lirimi i personit,” thuhet në vendimin e pushimit të hetimeve.

Dështimi i sistemit Nezar Seitaj u arrestua pasditen e 19 tetorit 2017 gjatë një operacioni antidrogë të zhvilluar në Vlorë, ku u zhvilluan kontrolle masive në shtëpitë e të akuzuave si anëtarë të grupit kriminal të drejtuar nga vëllezërit Habilaj dhe u sekuestruan 4.5 ton kanabis, një skaf me akt përdorimi nga Moisi Habilaj si dhe sende të tjera të kundraligjshme.

Operacioni në Vlorë u zhvillua pas urdhër-arresteve të lëshuara nga Prokuroria e Katanias ndaj vëllezërve Habilaj dhe bashkëpunëtorëve të tyre, mes të cilëve ishte edhe Nezar Seitaj, si dhe publikimit në Tiranë të përgjimeve ku anëtarët e bandës implikonin edhe ish-ministrin e Brendshëm, Saimir Tahiri. Më 20 tetor 2017, Nezar Seitaj u përball me Gjykatën e Krimeve të Rënda, e cila vendosi masën e “arrestit me burg” për të. Përfaqësuesi i Prokurorisë së Krimeve të Rënda argumentoi në seancë se Seitaj duhej lënë në qeli pasi ishte nën hetim për llogari të procedimit 164/2017 (i bashkuar më pas me atë 134/2016) në Shqipëri dhe se njëherazi ishte shpallur në kërkim nga autoritetet italiane të drejtësisë.

Një ditë më vonë, më 21 tetor 2017, edhe Prokuroria e Tiranës iu drejtua gjykatës për masë arresti me qëllim ekstradimin e shtetasit Nezar Seitaj. Në këtë procedurë të dytë, përfaqësuesja e Prokurorisë dorëzoi materialet e Drejtorisë së Policisë së Tiranës të arrestit të përkohshëm për qëllime ekstradimi si dhe shkresën e Drejtorisë së Marrëdhënieve Juridiksionale me Jashtë në Prokurorinë e Përgjithshme, gjithashtu për efekt ekstradimi.

Hetimi i Prokurorisë së Durrësit është fokusuar në praktikën gjyqësore për qëllime ekstradimi si dhe në faktin se pse në këtë proces është anashkaluar fakti se ndaj Seitajt kishte një procedim nga Prokuroria e Krimeve të Rënda në Tiranë. Për këtë qëllim, është pyetur oficeri i policisë gjyqësore Elton Shima, i cili në orën 22:00 të mbrëmjes së 20 tetorit 2017 ka mbajtur procesverbalin e arrestimit për qëllime ekstradimi të Seitajt. Shima i ka shpjeguar hetuesve se ishte njohur me urdhrin e ndalimit të Prokurorisë së Krimeve të Rënda nga oficeri i rojes dhe se më pas kishte komunikuar me email me zyrën e Interpol Tiranës, e cila i konfirmoi urdhër-arrestin ndërkombëtar të Gjykatës së Katanias. Pyetjes se pse nuk e

Nezar Seitaj gjatë një seance gjyqësore | Printscreen nga Abc News

kishte pasqyruar në procesverbal faktin se Nezar Seitaj ishte ndaluar më parë për llogari të Krimeve të Rënda, Shima i është përgjigjur se “ka bërë një procedurë standarde dhe nuk e ka parë të arsyeshme pasqyrimin e këtij fakti”. “…çmohet se nga ana e oficerit të policisë gjyqësore, Elton Shima nuk është bërë pasqyrimi i duhur…se Nezar Seitaj ndodhej në Drejtorinë e Policisë Tiranë për shkak të urdhrit të ndalimit të lëshuar nga Prokuroria e Krimeve të Rënda. Pasqyrimi i këtij fakti që në këtë fazë do të vinte në dijeni si prokurorin e shkallës së parë ashtu edhe Gjykatën e Rrethit Gjyqësor Tiranë,” thuhet në dokumentin e hetimit. Hallka e dytë e verifikuar nga hetimi është praktika e ndjekur nga prokurorja e Tiranës, Armida Hamiti. Kjo e fundit ka bërë kërkesa për zgjatjen e afatit të masës së sigurimit, por nuk ka kryer verifikim për të hetuar në lidhje me faktin se ndaj Seitajt ka pasur ndonjë procedim tjetër penal.

“Qoftë edhe nxjerrja nga sistemi TIMS i të dhënave për Nezar Seitajn do të pasqyronte faktin se për të ishte nxjerrë një urdhër ndalimi. Në këto kushte konstatohet një mungesë veprimi nga ana e prokurorit të çështjes për verifikimin si më sipër,” thuhet gjithashtu në vendimin e pushimit.

Në të njëjtën linjë ka vijuar edhe gjyqtari i Tiranës, Kastriot Gramshi, i cili miratoi ekstradimin në një seancë të vetme më 18 dhjetor 2017. I pyetur për këtë mungesë verifikimi, gjyqtari Gramshi ka thënë se “asnjëra nga palët, si akuza dhe mbrojtja nuk kanë ngritur ndonjë pretendim në lidhje me ndonjë pengesë ligjore për mosekstradimin e shtetasit Nezar Seitaj. Mungesa e verifikimeve për statusin penal të Seitajt është cilësuar shkelje nga Prokuroria e Durrësit. “Nga ana e gjykatës dhe e prokurorisë nuk është bërë asnjë lloj verifikimi për këtë fakt dhe ndonëse nuk është bërë asnjë verifikim është pasqyruar në vendim sikur këto verifikime janë kryer të plota,” thuhet në vendimin e pushimit të hetimit. Vendimi pro ekstradimit i 18 dhjetorit 2017 i Gjykatës së Tiranës i hapi rrugën ekstradimit në kohë rekord të Nezar Seitajt. Në këtë zinxhir veprimesh, Prokuroria e Durrësit ngarkon me përgjegjësi edhe ish-drejtoreshën e Drejtorisë së Marrëdhënieve Juridiksionale me Jashtë, Rovena Gashin. Hetimi thekson se ndryshe nga rasti i Seitajt, për dy të akuzuarit e tjerë të së njëjtës çështje, Amarildo Sulaj dhe Sabaudin Çelaj, informacioni për procedurat e ekstradimit i ishte dërguar për dijeni edhe Prokurorisë së Krimeve të Rënda. I pyetur se pse kishte

dërguar informacion për rastin e Sulajt, specialisti Jonad Bara është përgjigjur se ia kishte kërkuar Drejtori i Drejtorisë së Marrëdhënieve Juridiksionale me Jashtë. “…nuk kuptohet pse e njëjta shkresë nuk i është bërë edhe për Nezar Seitajn. Ky fakt çmohet si shkelje e kryer nga drejtori i Drejtorisë së Marrëdhënieve me Jashtë, Rovena Gashi,” thuhet në hetim. I vetmi institucion që zotëronte si urdhër-arrestin e lëshuar nga Prokuroria e Krimeve të Rënda ashtu edhe atë të autoriteteve italiane të drejtësisë ishte burgu “Jordan Misja” në Tiranë, ku mbahej Nezar Seitaj. Por përgjegjësi i sektorit ligjor në këtë burg ka thënë se nuk është detyrimi i tyre ligjor të njoftojnë institucionet e tjera dhe se ky infomacion jepet vetëm nëse kërkohet.

Hetimi i Prokurorisë së Durrësit ka gjetur parregullsi edhe në hallkën e fundit, miratimin e ekstradimit nga ministrja e Drejtësisë, Etilda Gjonaj. “Është e vërtetë se në arsyetimin e vendimit të Gjykatës së Tiranës për miratimin e ekstradimit është arsyetuar se nuk ka asnjë pengesë ligjore…, por Ministri i Drejtësisë nuk duhej të mjaftohej vetëm me këtë vendim gjykate,” shkruhet në dokumentin e hetimit.

Duke iu referuar faktit se ministrja e Drejtësisë ka detyrimin ligjor të kryejë të gjitha verifikimet e duhura para firmosjes së ekstradimit, prokurorja merr si shembull të faktit se vendimi i gjykatës nuk është i mjaftueshëm në rastin hipotetik se personi mund të kryejë një vepër penale edhe pasi është miratuar ekstradimi.

A duhej kryer ekstradimi?

Ekstradimi i Nezar Seitajt drejt Italisë u shoqërua me debate mes përfaqësuesve të opozitës dhe mazhorancës, edhe për shkak të rëndesës politike që shfaqte hetimi i ish-ministrit të Brendshëm, Saimir Tahiri. Kreu i opozitës, Lulzim Basha e etiketoi Seitajn si “financier i Habilajve”, ndërsa denoncoi ekstradimin e tij si “rrëmbim për t’i mbyllur gojën”.

Hetimi i Prokurorisë së Durrësit arrin në një përfundim të ndryshëm dhe e cilëson vendimin e Gjykatës së Tiranës për ekstradimin e Seitajt si të drejtë dhe të bazuar në ligj. Ky përfundim vjen pasi së bashku me nenin 491 të Kodit të Procedurës Penale, prokuroret e çështjes interpretojnë edhe një vendim të Gjykatës Kushtetuese, i cili sipas tyre pengon ekstradimin vetëm në rastet kur vepra penale bazohet në të njëjtat fakte penale, në rastin konkret, si nga Prokuroria e Krimeve të Rënda ashtu edhe nga ajo e Katanias në Itali. “…vendimarrja e Gjykatës së Rrethit

Shtator 2018

11

VENDIMI

Ermal Hoxha u lirua nga “sjellja e mirë” dhe një kontratë pune me bashkëshorten Një ndër të dënuarit kryesorë për laboratorin e kokainës u lirua para kohe nga burgu me vendim të Gjykatës së Fierit, ndonëse prokurori e kundërshtoi kërkesën e Hoxhës si të pabazuar në ligj dhe paralajmëroi apelimin e vendimit. Avokati: Liria me kusht, e drejtë e klientit tim.

LINDITA ÇELA | BIRN | TIRANË

R Gjyqësor Tiranë për miratimin e ekstradimit është e drejtë dhe e bazuar në ligj. Ajo çfarë ka sjellë problematikën e rastit objekt hetimi është arsyetimi i vendimit gjyqësor, ku thuhet se nuk ekziston asnjë nga pengesat ligjore të parashikuara nga neni 491 i Kodit të Procedurës Penale, pa bërë një verifikim paraprak” thuhet në vendim.

Pavarësisht shkeljeve të gjetura gjatë praktikës së ekstradimit të Nezar Seitajt, Prokuroria e Durrësit ka arritur në përfundimin se ato nuk janë bërë me dashje, duke mos ngritur më pas akuzë për “shpërdorimin e detyrës”.

Për të konkluduar nëse shkeljet e konstatuara kanë qenë të shoqëruara me elementin subjektiv të dashjes së drejtpërdrejtë, Prokuroria ka administruar 5 dosje ekstradimi të trajtuara nga Prokurorja e Tiranës, Armida Hamiti si dhe dy dosje të tjera të trajtuara nga gjyqtari Kastriot Gramshi.

“Nga këto 5 dosje të ekstradimit vihet re se është zbatuar e njëjta procedurë nga ana e prokurores…pa bërë asnjë verifikim tjetër shtesë. Ky fakt tregon se mungesa e verifikimeve shtesë nuk është bërë me dashje të drejtpërdrejtë, por si rezultat i një praktike të mëparshme pune,” thotë prokuroria. Në të njëjtin përfundim është arritur edhe për gjyqtarin Gramshi.

Ndryshe nga zyrtarët e mësipërm, Prokuroria e Durrësit konstaton se Drejtoria e Marrëdhënieve Juridiksionale me Jashtë në Prokurorinë e Përgjithshme ka pasur një standard të ndryshëm në kazusin e marrë si shembull të ekstradimit të një shtetasi. Megjithatë, edhe në këtë rast, sipas hetimit mungon elementi subjektiv i dashjes së drejtpërdrejtë për të ngritur akuzën e “shpërdorimit të detyrës”.

Prokuroria e Durrësit argumenton gjithashtu se ekstradimi në Itali i Nezar Seitajt nuk nënkupton lirimin apo shmangien nga hetimi të këtij shtetasi nga shteti shqiptar.

“Procedimi penal nr.134/2016 në Prokurorinë e Krimeve të Rënda ku shtetasi Nezar Seitaj është nën hetim vazhdon. Pyetja e këtij shtetasi si person nën hetim dhe vazhdimi i procedurave të tjera hetimore realizohet edhe përmes rrugëve të tjera proceduriale..,” argumenton më tej vendimi.

“Në kushtet kur mungon elementi i anës subjektive që është dashja e drejtpërdrejtë në kryerjen e veprës penale dhe kur mungon pasoja juridike, faktet e hetuara në këtë procedim nuk parashikohen në ligj si vepër penale, por mund të përbëjnë shkak për procedim disiplinor,”përfundon vendimi i pushimit të hetimit.

aportet pozitive nga institucionet e drejtësisë dhe një kontratë pune me kompaninë e bashkëshortes së tij i hapën rrugën vendimit të lirimit me kusht të Ermal Hoxhës, pasi kishte kryer fizikisht vetëm gjysmën e dënimit për veprat penale të “prodhimit dhe shitjes së lëndëve narkotike” dhe “pjesmarrjes në organizatë kriminale”. Vendimi i lirimit, të cilin BIRN e disponon, është firmosur nga gjyqtari i Gjykatës së Fierit, Piro Sota dhe mban datën 13 shtator 2018.

Ermal Hoxha- nipi i diktatorit Enver Hoxha u arrestua më 14 janar 2015 si pjesë e organizatës kriminale që kishte ngritur një laborator të prodhimit të kokainës në fshatin Xibrakë të Elbasanit. Ai u dënua me 10 vjet burg nga Gjykata e Krimeve të Rënda, ndërsa në Apel dënimi u reduktua me 1/3 në 6 vjet e 8 muaj burg. Sipas vendimit të gjykatës, Hoxha kishte kryer fizikisht 3 vjet, 6 muaj dhe 5 ditë burg deri më 20 korrik 2018, kur dorëzoi një kërkesë për lirim me kusht në Gjykatën e Fierit. Pas përfitimit të 1.5 viteve nga periudha e paraburgimit dhe një uljeje 1 mujore dënimi për shkak të aktivizimit me punë në burg, atij i mbeteshin për të vuajtur edhe 1 vit e 6 muaj. Në kërkesën për lirimin me kusht, Hoxha pretendon se burgu e ka arritur qëllimin e riedukimit dhe se ai është i gatshëm të riintegrohet në shoqëri. Ai ka paraqitur edhe një kontratë për t’u punësuar si ekonomist në kompaninë Hera Company, e cila zotërohet 100 për qind nga bashkëshortja e tij, këngëtarja Rezarta Shkurta.

Lirimi me kusht parashikohet në nenin 64 të Kodit Penal, në rrethanat kur i dënuari ka “arsye të veçanta” dhe ka kryer ¾ e dënimit në rastet e vendimeve mbi 5 vjet. E përfaqësuar nga prokurori Asllan Barjamaj, prokuroria e Fierit e kundërshtoi kërkesën e Ermal Hoxhës me argumentin se ai nuk kishte “arsye të veçanta” dhe se vepra e kryer prej tij përfshihej në format e sofistikuara të krimit në Republikën e Shqipërisë.

“Nuk ka asnjë provë ose të dhënë që i dënuari paraqet arsye të veçantë që mundet të ligjërojë lirimin e tij para kohe dhe vënien e tij në provë…,” thuhet në kundërshtimin e prokurorit Asllan Barjamaj.

“I dënuari nuk paraqiti në gjykim asnjë deklaratë ku të tregojë pendim për veprimet e kryera dhe të kërkojë falje, nuk ka bashkëpunuar në asnjë moment me organet e drejtësisë dhe as nuk ka

Policia duke ruajtur ambientet e laboratorit te kokaines qe u zbulua nga policia ne Fushe Labinot te Elbasanit. Foto: Policia e Shtetit.

kryer ndonjë veprim tjetër që të krijojë bindjen se me punën dhe qëndrimin e tij është arritur rehabilitimi…,” shtoi prokurori i Fierit. Gjyqtari Pirro Sota i rrëzoi kundërshtimet e Prokurorisë si të pabazuara. Ai e argumentoi vendimin e tij te raportet pozitive të drejtorisë së burgut të Fierit dhe Shërbimit të Provës, të cilat vlerësuan sjelljen e Hoxhës në burg si dhe mundësitë e tij për rehabilitim jashtë tij. Gjyqtari përmend edhe kontratën e punësimit si një argument për riintegrimin e tij në shoqëri. “I dënuari do të punësohet me detyrën e ekonomistit pranë shoqërisë “Hera Company, gjë e cila e ndihmon në rehabilitim e shpejtë,” argumenton gjykata. Gjyqtari shtoi gjithashtu se i dënuari e ka plotësuar kushtin e vuajtjes së ¾ të dënimit dhe se “me punën dhe sjelljen e tij gjatë periudhës së burgimit ka treguar se ia ka arritur qëllimit të edukimit të tij”.

Si “arsye të veçantë”, Gjykata e Fierit ka marrë parasysh gjendjen familjare të Ermal Hoxhës, i cili sipas vendimit është baba i dy fëmijëve të mitur.

“Ligjvënësi duke përdorur shprehjen arsye të veçanta ka bërë një vlerësim të përgjithshëm, pa i nominuar ato e duke e lënë në vlerësim të gjykatës sipas rrethanave konkrete që i paraqiten,” thuhet në vendimin e gjyqtarit Sota.

“Arsyet e veçanta nuk janë gjë tjetër veçse rrethanat konkrete, të cilat provojnë se me dënimin e vuajtur është arritur qëllimi për edukimin dhe i dënuari është i gatshëm të riintegrohet në shoqëri,” shtohet aty.

I pyetur nga BIRN, avokati i Ermal Hoxhës tha se liria me kusht është një e drejtë e klientit të tij, e garantuar jo vetëm nga ligji por edhe nga precedentët e mëparshëm.

“Ne kemi konsideruar se plotësohen kërkesat e nenit 64 të Kodit Penal.

Gjithashtu kemi ndjekur praktikën e gjerë të Gjykatave Shqiptare lidhur me

çështje të tilla, prej nga rezulton që rasti ynë përputhet më së miri me subjekte te mëparshme të ngjashme, por jo për nga publiciteti,” tha avokati Ermir Beta.

Ndërsa prokurori që ndoqi çështjen në Gjykatën e Fierit, Asllan Barjamaj tha se do ta apelojë vendimin.

“Pres që gjykata të zbardhë vendimin për të bërë apelimin, por ne kundërshtuam kërkesën e bërë nga Hoxha pasi nuk mendojmë se ai ka përmbushur kushtet e nenit 64 që kërkon dispozita e lirimit me kusht,” tha prokurori për BIRN. “Nga sa u tha në gjykatë, unë nuk besoj se ka prova të mjaftueshme që vërtetojnë pendesën për veprën penale për të cilën është dënuar apo ka dhe garanci që të vërtetojnë mospërsëritjen e veprës penale, por gjithsesi do të shohim vendimin e arsyetuar të gjykatës se ku është mbështetur për të dhënë vendimin e lirimit për rastin Hoxha,” shtoi prokurori Barjamaj.

Hetimi për grupin e përfshirë në laboratorin e prodhimit të kokainës në Xibrakë nisi në dhjetor 2014, pas informacioneve të mbërritura në Shqipëri nga autoritetet gjermane. Në janar 2015, Prokuroria e Krimeve të Rënda vuri nën akuzë 9 persona për trafikim të lëndëve narkotike dhe krijim të grupit të strukturuar kriminal.

Ermal Hoxha u akuzua si një prej personave kyç në dosjen e njohur si “Xibraka”. Sipas dosjes hetimore, roli në tij në grupin kriminal ishte transportimi i dy ekspertëve kolumbianë të kokainës drejt laboratorit në Xibrakë të Elbasanit.

Prokuroria e Krimeve të Rënda akuzoi Genci Xhixën si drejtues të grupit kriminal të përfshirë në laboratorin e kokainës, por ai nuk u arrestua asnjëherë nga policia. Pas lirimit të Ermal Hoxhës, për këtë çështje mbeten në qeli dy shtetasit kolumbianë dhe Saimir Batku e Ilir Hyseni.

12

Shtator 2018

PËRPLASJA

Dosja e Emiljano Shullazit zhyt në kaos Prokurorinë e Krimeve të Rënda Dhjetë prokurorë të Krimeve të Rënda u vendosën nën proces disiplinor dhe 3 prej tyre u transferuan pas kundërshtimit të një shorti për zgjedhjen e një përfaqësuesi shtesë në gjyqin e Emiljano Shullazit, ndërkohë që çështja mbetet ende pa prokuror dhe palët akuzojnë njëra-tjetrën për shkelje të ligjit.

Prokurori i Përgjithshëm, znj. Arta Marku

LINDITA ÇELA | BIRN | TIRANË

P

ërfaqësimi i akuzës në çështjen e Emiljano Shullazit ka zhytur në kaos Prokurorinë e Krimeve të Rënda, ku 10 prokurorë u vendosën nën procedim disiplinor ndërsa 3 prej tyre u transferuan në rrethe periferike të enjten.

Zyra e shtypit e Prokurorisë së Përgjithshme i motivoi masat ndëshkimore me refuzimin “në bllok” të procedurës për zgjedhjen me short të prokurorit që do të përfaqësojë në gjykatë çështjen penale kundër Shullazit dhe katër të akuzuarve të tjerë si anëtarë të bandës së tij.

Shullazi, së bashku me Gilmando Danin, Blerim Shullazin, Endrit Qyqjen dhe Endrit Zelën akuzohen nga Prokuroria e Krimeve të Rënda për gjobëvënie, shkatërrim të pronës me eksploziv, armëmbajtje pa leje dhe krijimin e një grupi të strukturuar kriminal.

Procesi gjyqësor ndaj tyre nisi pranverën e vitit 2017 dhe një pjesë e dëshmitarëve të akuzës ndryshuan qëndrim në bankën e dëshmitarit, duke mohuar të kishin njohje me të akuzuarin apo se ishin kërcënuar prej tij. Por kur çështja mbërriti në pikën e leximit të pretencës në qershor, seancat u zvarritën fillimisht nga avokatët mbrojtës dhe më pas nga mungesa e prokurorëve që e hetuan atë.

Në 1 gusht, prokurorja Elisabeta Ymeraj u komandua në krye të Prokurorisë së Tiranës, duke lënë dosjet e hetuara si pjesë e Krimeve të Rënda, ndërkohë që prokurori tjetër, Ened Nakuçi ka paraqitur një raport mjekësor 6 mujor.

Për të zhbllokuar situatën, drejtuesja e Prokurorisë së Krimeve të Rënda, Donika Prela autorizoi paraardhësin e saj, Besim Hajdarmataj për të përfaqësuar çështjen në gjykatë. Hajdarmata u paraqit në seancën e 11 shtatorit, ku u kundërshtua nga avokatët mbrojtës dhe kërkoi kohë për shqyrtimin e akteve të dosjes.

Por më 19 shtator, drejtuesja e Prokurorisë së Krimeve të Rënda, Donika Prela organizoi një mbledhje për hedhjen e një shorti që do të përcaktonte një përfaqësues shtesë të akuzës në dosjen e Shullazit. Mbledhja u shoqëruar me de-

bate, ndërkohë që prokurorët e kundërshtuan procedurën e ndjekur si antiligjore dhe braktisën njëri pas tjetrit procesin.

Përplasja u përshkallëzua të enjten, kur Prokuroria e Përgjithshme njoftoi se kishte nisur procedim disiplinor kundrejt 10 nga 17 prokurorët e pranishëm në mbledhje.

“Prokurori i Përgjithshëm, znj. Arta Marku duke marrë shkas nga… refuzimi i prokurorëve për hedhjen e shortit në procedimin penal… urdhëroi fillimin e hetimit disiplinor ndaj prokurorëve,” thuhet në njoftimin e shpërndarë nga zyra e shtypit e Prokurorisë së Përgjithshme.

Në një njoftim të dytë, organi qendror i akuzës bëri me dije vendimin për transferimin e tre prej prokurorëve kundërshtues-Besim Hajdarmataj në Pogradec, Olsian Çela në Berat dhe Sonila Muhametaj në prokurorinë e Pukës.

BI RN kont aktoi me disa prej prokurorëve, të cilët e konsiderojnë procedurën e ndjekur nga Prela si të pabazuar në ligj, ndërkohë që mbrojnë idenë se çështja duhej të përfaqësohej në gjykatë nga dy prokurorët që kanë kryer hetimet.

Ndërkohë, drejtuesja e Prokurorisë së Krimeve të Rënda, Donika Prela i tha BIRN se procesi i hedhjes së shortit ishte legjitim dhe askush prej prokurorëve nuk e ka kundërshtuar atë me shkrim.

“Organizimi i shortit ishte ligjor dhe prokurorët nuk kanë asnjë të drejtë të kundërshtojnë, refuzojnë apo braktisin procesin. E vetmja e drejtë e tyre është që të paraqesin kundërshtimet e tyre me shkrim dhe unë në zyrën time nuk kam asnjë pretendim të tyre,” tha Prela për BIRN. Ajo paralajmëroi organizimin e një shorti tjetër, si zgjidhja e vetme ligjore sipas saj për ngërçin e krijuar.

Drejtuesja e Prokurorisë garantoi se interesat e shtetit shqiptar ndaj çështjes Shullazi do të mbrohen në rrugë ligjore “ Çështja do të zgjidhet në rrugë ligjore dhe garantoj se Prokuroria e Krimeve të Rënda do të përfaqësohet në mënyrë dinjitoze. Do të zhvillohet shorti dhe se ju do

të jeni sërish në dijeni,” shtoi Prela.

Por prokurorët Besim Hajdarmataj, Olsian Çela, Sonila Muhametaj dhe Eugen Beçi i kundërshtuan argumentet e Prelës në biseda telefonike me BIRN, ndërsa paralajmëruan edhe lëvizje ligjore.

Prokurori Besim Hajdarmataj, i cili ka drejtuar më parë Prokurorinë e Krimeve të Rënda i tha BIRN se ai ka pranuar prej fillimit të shtatorit përfaqësimin e akuzës në çështjen e Shullazit, ndonëse vuri në diskutim bazën ligjore të autorizimit që e ngarkoi me këtë detyrë.

“Unë kam pranuar të përfaqësoj akuzën edhe me një autorizim që nuk kishte bazë ligjore. I jam drejtuar titullarit me shkrim, ku jam munduar të shpjegoj se cila është mënyra e mirë që prokuroria duhet të përfaqësohet dhe

Përplasja u përshkallëzua të enjten, kur Prokuroria e Përgjithshme njoftoi se kishte nisur procedim disiplinor kundrejt 10 nga 17 prokurorët e pranishëm në mbledhje. rrugët proceduriale që duhen ndjekur,” tha Hajdarmataj. “Nuk është e vërtetë që unë kam braktisur mbledhjen dhe ne kemi pasur korrespondencë për diskutimin e kësaj çështjeje,” shtoi Hajdarmataj.

Edhe Olsian Çela i tha BIRN se nuk refuzoi procedurën, por bindjen ndaj një procedure që ai e quan antiligjore.

“Ne refuzuam procedurën antiligjore të procesit dhe jo hedhjen e shortit. Dosja ka prokuror dhe si në çdo proces tjetër mund të vijohet në të njëjtën praktikë,”

tha Çela. Prokurori tjetër, Eugen Beçi tha se “10 prokurorë nuk mund të kryejnë një veprim antiligjor”, duke këmbëngulur se veprimet e tij janë në përputhje me ligjin.

Beçi refuzoi megjithatë të komentonte nisjen e një hetimi disiplinor kundër tij.

“Që mos të bëhem shkak për thyerje të një urdhri të dytë nuk kam asnjë koment për procedimin disiplinor,” shtoi ai.

Prokurorja Sonila Muhametaj hodhi poshtë zërat për frikë në përfaqësimin e dosjes së Shullazit, duke kontestuar fort procedurën e ndjekur.

“Unë interesat e shtetit ndaj këtij personi i kam përfaqësuar edhe më herët, në Krujë, dhe nuk do të hezitoja sërish të bëja detyrën time. Por ama vendimi duhet të jetë ligjor. Prokurori që ka hetuar çështjen duhet ta përfaqësojë atë dhe kjo është një praktikë tashmë e ndjekur,” tha Muhametaj.

Prokurorja i tha BIRN se ndjehej e keqardhur për vendosjen e saj nën procedim disiplinor dhe për ndëshkimin me transferim në Prokurorinë e Pukës.

“Urdhri i transferimit m’u komunikua jashtë orarit zyrtar. Pikërisht për të më thënë se çfarë ligjesh kam shkelur dhe përse transferohem kam kërkuar takim me Prokurorin e Përgjithshëm, por nuk u mundësua,” shtoi Muhametaj.

Besim Hajdarmataj e cilësoi vendim të turpshëm ndëshkimin e prokurorëve dhe paralajmëroi kallëzim si për procedimin disiplinor ashtu edhe për vendimin e transferimit të tij në Pogradec.

“Urdhri i komandimit tim në Pogradec është i turpshëm, sepse në lidhje me këtë çështje unë kam mbajtur qëndrimin tim.

Për hetimin disiplinor jo vetëm që nuk jam në dijeni, por do të bëj kallëzim penal,” paralajmëroi ai.

Gjykata e Tiranës ka caktuar seancën e radhës ndaj Shullazit dhe të akuzuarve të tjerë si anëtarë të bandës së tij më 25 shtator, ndërkohë që “furtuna” e së enjtes në Prokurorinë e Krimeve të Rënda e ka bërë edhe më të paqartë situatën se kush do të marrë përsipër të lexojë pretencën ndaj tij.

Shtator 2018

13

Socialistët hapin ‘garën’ e paragjykuar për shembjen e Teatrit Maxhoranca socialiste votoi në mënyrë të debatueshme “pranimin” e dekretit të Presidentit Meta për rishqyrtimin e ligjit për teatrin dhe njëkohësisht, ndryshime kozmetike në këtë ligj, një precedent në praktikën ligjvënëse të cilën opozita e konsideroi të jashtëligjshme.

GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANË

D

Katër prokurorë marrin dosjen e Shullazit, por pretenca shtyhet sërish VLADIMIR KARAJ, BIRN, TIRANË

R

ritja e numrit të prokurorëve nga dy në katër për çështjen kundër Emiljano Shullazit dhe të dyshuarve si bashkëpunëtorë të tij, u pasua po ashtu me shtim forcash sigurie rreth Gjykatës së Krimeve të Rënda mëngjesin e të martës. Dhjetra punonjës policie të armatosur, në uniformë dhe civilë, përfshi drejtorin e Policisë së Tiranës e drejtues të tjerë të lartë, ishin të pranishëm në rrugicat pranë gjykatës, ku pritej të lexohej pretenca ndaj të dyshuarve si pjesë e një grupi të strukturuar kriminal. Megjithatë, seanca gjyqësore ndaj Emiljano Shullazit, Gilmando Danit, Blerim Shullazit, Endrit Qyqjes dhe Endrit Zelës nuk zgjati më shumë se 20 minuta, pasi për shkak të mungesës së avokatit të Blerim Shullazit, Aldo Tabaku u shty për të martën e ardhshme. Tabaku njoftoi gjykatën se mungonte për arsye personale, ndërkohë që të akuzuarit nuk u paraqitën në seancë. Prokuroria e Krimeve të Rënda, e cila u përfshi në krizë vetëm pak ditë më parë për shkak të një debati të brendshëm për prokurorët që do përfaqësonin akuzën, u përfaqësua nga drejtuesja Donika Prela dhe tre drejtuesit e sektorëve, Gentian Osmani, Besnik Muçi dhe Anton Martini. Nga mbrojtësit ishin të pranishëm Vladimir Meçe, Ravik Gurra dhe Denion Bogdani. Gjykata tha se një pjesë e të akuzuarve, përfshi Emiljano Shullazin kishin hequr dorë vullnetarisht nga paraqitja në gjyq, ndërsa dy prej tyre pretenduan se ishin sëmurë dhe nuk mund të merrnin pjesë. Një nga të akuzuarit i njoftoi gjykatës se nuk donte të përfaqësohej më nga avokati Vladimir Meçe. Sipas gjykatës, Blerim Shullazi pretendoi po ashtu që ishte i sëmurë dhe nuk mund të paraqitej, por njëkohësisht refuzoi një kontroll nga mjeku i burgut. Emiljano Shullazi, së bashku me Gilmando Danin, Blerim Shullazin, Endrit Qyqjen dhe Endrit Zelën akuzohen nga Prokuroria e Krimeve të Rënda për gjobëvënie, shkatërrim të pronës me eksploziv, armëmbajtje pa leje dhe krijimin e një grupi të strukturuar kriminal. Procesi gjyqësor ndaj tyre nisi pranverën e vitit 2017, por prej atëherë një pjesë e dëshmitarëve të akuzës ndryshuan qëndrim në bankën e dëshmitarit, duke mohuar të kishin njohje me të akuzuarin apo se ishin kërcënuar prej tij. Por kur çështja mbërriti në pikën e leximit të pretencës në qershor, seancat u zvarritën fillimisht për shkak të mungesës së avokatëve mbrojtës dhe më pas nga mungesa e prokurorëve që e hetuan atë.

eputetët e Partisë Socialiste vendosën në mënyrë të debatueshme të votonin atë që e quajtën “pranim të dekretit të Presidentit Ilir Meta” që kthente për “shqyrtim në tërësi” ligjin për koncesionin e Teatrit Kombëtar, por paralelisht me “pranimin” vendosën ndryshime në të njëjtin ligj, në një praktikë që shkel rregullat e zakonshme ligjvënëse të Kuvendit dhe që u kritikua nga opozita si antiligjore. Ndryshimet e propozuara nga socialistët në ligjin special dhe të publikuara nga Kuvendi i Shqipërisë vetëm pak orë para miratimit në seancë plenare të enjten, [link] anashkalojnë një numër ligjesh mbi prokurimin publik, duke zëvendësuar institucionin aktual Agjencia e Prokurimit Publik me një grup negociator të udhëhequr nga kryetari i bashkisë Tiranë Erion Veliaj si dhe duke zëvendësuar institucionin aktual Komisioni i Prokurimit Publik, i cili shërben si institucion apeli, me vetë kryetarin e Bashkisë Erion Veliaj, duke krijuar në këtë mënyrë një konflikt të hapur interesi, pasi i njëjti person negocion dhe shpall fitues një ofertë dhe po ai shqyrton ankesat e mundshme mbi vlerësimin e ofertave dhe shpalljen e fituesit.

Opozita parlamentare e bojkotoi seancën e të enjtes duke zhvilluar një takim në qytetin e Vlorës, ku denoncoi si ligjin e teatrit në tërësi ashtu edhe ndryshimet e propozuara nga deputetët socialistë Ilir Beqaj dhe Eduart Shalsi si antiligjore. “Edi Rama dhe hajdutët e tij në Parlament u kapën flagrantë në vjedhje përmes procedurës së përshpejtuar me Ligjin Rama-Fusha për grabitjen e Teatrin”, tha Lulzim Basha, kryetar i Partisë Demokratike. Kryeministri Rama iu përgjigj duke nxjerrë një dokument që sipas Ramës, tregon se Basha është hipokrit, pasi ka firmosur privatizimin e Teatrit të Varietesë të Tiranës, kur ishte kryetar bashkie në vitin 2013. Menjëherë pas kësaj, deputetët e tij votuan për pranimin e dekretit të presidentit dhe ndryshimin e ligjit. Jashtë sallës së seancave plenare të kuvendit, disa dhjetëra qytetarë protestuan në mbrojtje të selisë aktuale të teatrit kombëtar dhe kundër shembjes së tij. Aktivistët kanë organizuar takime të përditshme në mbrojtje të teatrit dhe të pronës publike që nga fundi i qershorit.

Dekreti Presidenti Ilir Meta ktheu për shqyrtim ligjin kontrovers që fillimisht përcaktonte kompaninë Fusha sh.p.k si fituese të projektit “me procedurë të veçantë negociimi”, ligj që anashkalon kuadrin ligjor ekzistues për menaxhimin e pronës publike, për prokurimin publik apo për partneritetin publik-privat. Meta argumentoi se ligji në fjalë shkel parimet kushtetuese të vendit në një numër rastesh, përfshirë faktin që ndërtimi i pallateve në qendër të Tiranës bëhet me ligj ndërkohë qëështë kompetencë e pushtetit vendor, apo që ligji nuk mbart një analizë të qartë të kostove dhe përfitimeve ekonomike, apo se ai shkel parimin e konkurrencës së lirë në treg. Dekreti i Metës nuk i bëri përshtypje socialistëve, të cilët deklaruan se do ta rrëzonin atë menjëherë. Por në fillim të shtatorit, socialistët u detyruan të ndryshojnë mendim, kur pas kërkesave të protestuesve, Komisioni Europian vlerësoi ligjin duke e gjetur përcaktimin fitues të Fusha sh.p.k që në ligj, një shkelje potenciale të parimit të konkurrencës së lirë si dhe të parimit të mosdhënies së ndihmës shtetërore për një aktor ekonomik në një treg të caktuar.

Në vështirësi për t’u përballur me vlerësimin e Komisionit, socialistët pranuan se do të ndryshonin

ligjin për të vendosur konceptin garë, duke hequr nga ligji emrin e kompanisë Fusha sh.p.k. Ata deklaruan se do ta pranonin dekretin e presidentit dhe do ta ndryshonin ligjin. Deputetët e opozitës kundërshtuan ashpër praktikën, duke argumentuar se një dekret për kthim ligji, ose rrëzohet, ose pranohet nga parlamenti dhe nëse pranohet, atëherë ligji do të duhet të futet në procedurë normale parlamentare, e cila zgjat zakonisht disa javë. Edhe vetë Kuvendi i Shqipërisë ishte i paqartë se çfarë po bënte. Në dokumentin e axhendës së seancës plenare, Kuvendi shkruan se do të votohet “për rrëzimin e dekretit”, [link] ndërsa vetë relacioni i komisionit të veprimtarive prodhuese thotë se komisioni me shumicë votash “vendosi t’i rekomandojë seancës plenare miratimin e dekretit”. Dhe përveç miratimit të dekretit, komisioni propozoi edhe ndryshimet. Funksionarë të opozitës politike e konsideruan taktikën e ndjekur si antiligjore pasi ndryshimet e bëra nuk iu nënshtruan procedurës normale ligjvënëse. Ato u propozuan të mërkurën nga deputetët Beqja e Shalsi dhe u miratuan të enjten në kuvend, ndërkohë që në procedurë normale, një ndryshim ligjor duhet t’i nënshtrohej publikimit paraprak dhe shqyrtimit parlamentar disajavor para se të mund të votohej në seancë plenare.

Një garë e paragjykuar Ndryshimet e miratuara nga shumica socialiste përcaktojnë që për zhvillimin e tokës së teatrit kombëtar dhe pronave publike e private ngjitur do të ketë një “garë”, por i gjithë kuadri ligjor aktual i prokurimeve publike si dhe disa parime të shëndosha si e drejta e apelimit, janë zëvendësuar me disa rregulla specifike ku gjithçka vendoset nga Këshilli i Ministrave dhe kryetari i Bashkisë Tiranë Erion Veliaj. Sipas ndryshimeve, Këshilli i Ministrave do të miratojë një akt nënligjor pas miratimit të ligjit për të përcaktuar “kriteret, ndërsa kryetari i bashkisë do të hapë një garë brenda ditës së shpalljes së VKM. Kompanitë e interesuara do të kenë 60 ditë kohë për të hedhur propozime.

Një komision i përbërë nga Bashkia Tiranë dhe disa ministri, do të ketë për detyrë të vlerësojë ofertat brenda 30 ditëve. Kompanitë që nuk pëlqejnë vlerësimin e ofertave, do të kenë të drejtë të ankohen… te pikërisht një nga personat që kanë bërë vlerësimin e ofertave, kryetari i Bashkisë, Erion Veliaj. Ky i fundit mund të kërkojë nga komisioni ku ai vetë bën pjesë, një rivlerësim ose lënie në fuqi të vlerësimit fillestar. Vetëm pas kësaj, Komisioni do të vijojë negocimin me kompaninë e shpallur fituese dhe në fund, do të dërgojë kontratën për miratim final në Kuvendin e Shqipërisë.

Në kuadrin ligjor ekzistues për prokurimin publik, një palë pjesëmarrëse në një tender nuk ankohet te një nga anëtarët e komisionit të vlerësimit të ofertave, por te një institucion teorikisht i pavarur që quhet “Komisioni i Prokurimit Publik”. Ky komision nuk vlerëson oferta prokurimi, por vlerëson ankedat mbi renditjen e ofertave të prokurimit. Kryeministri Rama dhe një numër mbështetësish të tij kanë deklaruar sakaq hapur se gara do të jetë formale dhe se fituesi do të jetë sërish e njëjta kompani e përcaktuar në ligjin e mëparshëm. Vetë Rama deklaroi në emisionin “Open” të Top Channel: “Do ndodhi që një kompani tjetër duhet të marrë prokurat e pronësisë dhe të vij të ndërtojë Teatrin”, duke sugjeruar se për shkak se Fusha ka nën pronësi një pjesë të vockël të truallit që pritet të zhvillohet, ajo vështirë se do të japë prokurë për një konkurrent të mundshëm.

14

Shtator 2018

Një vendim qeverie “zhyt” në pasiguri të apasionuarit pas sporteve nënujore Mungesa e zonave të rezervuara për zhytje pengon turizmin dhe pasionin e zhytësve në Durrës dhe qytete të tjera bregdetare. Një hartë e miratuar si pjesë e një VKM-je në vitin 2014 përcakton 9 zona vetëm në Vlorë e Sarandë, ndërkohë vizitat në sitet arkeologjike nënujore mbeten të ndaluara.

GËZIM KABASHI, GERI EMIRI | BIRN | DURRËS

Q

everia vendosi të miratonte në vitin 2014 si pjesë e një VKM-je për sigurinë në plazhe dhe det, një hartë me zona ku lejohej zhytja. Kjo nënkupton që në sipërfaqe të caktuara ujore të specifikuara për zhytje, ndalohet lundrimi i mjeteve motorike apo barkave të peshkimit dhe krijohen kushte për sigurinë e atyre që ushtrojnë këtë sport.

Por kur mori vendimin për të bërë hartën e zonave të autorizuara, qeveria la jashtë saj gjithë bregdetin e Adriatikut, përfshi Durrësin, duke ua vështirësuar jetën zhytësve të licesuar të qytetit dhe atyre që mundësojnë trajnim në zhytje apo guida turistike nënujore.

VKM-ja e vitit 2014 ka përcaktuar gjithsej 9 zona zhytjeje në të gjithë bregdetin shqiptar, 6 prej tyre në Vlorë dhe 3 në Sarandë dhe asnjë në pjesën tjetër të bregdetit, përfshi Durrësin.

Denis Nova, i licensuar prej dy vitesh si guidë nënujore thotë se VKM-ja në fjalë dhe mospërcaktimi i zonave të zhytjes në qytete të tjera është kthyer në pengesë serioze për ta. “Është bërë pengesë deri në pikën e mbylljes aktivitetit”, i tha Nova BIRN. Kryetari i Federatës Shqiptare të Zhytjes, Igli Pustina, thotë se megjithëse shtojca me hartë që i bashkangjitet VKM-së nuk e ndalon zhytjen në Durrës apo në qytetet e tjera, ajo nuk u mundëson zhytësve siguri dhe monitorim nga institucionet shtetërore.

Ndërsa zhytës të ndryshëm nga Vlorë në Durrës i thanë BIRN se zonat e përcaktuara janë pa interes për zhytësit dhe ndalimi për zhytje pranë objekteve arkeologjike përfshi anije të Luftë së Parë Botërore kishte bllokuar mundësitë për turizëm nënujor.

Nga ana tjetër, mungesa e një evidence të qartë të pasurive nënujore bën që zhytja

të shihet ende si rrezik për pasuritë arkeologjike të vendit. Pustina thotë se VKM-ja nuk është hartuar në bashkëpunim me grupet e interesit dhe ato zona që janë caktuar nuk përputhen me potencialin që duhet për t’u zhytur.

Këshilli i Ministrave, në përgjigje të një kërkese për informacion nga BIRN, thotë se VKM ka qenë e suksesshme, por pa specifikuar se si ishte matur suksesi i saj sa i përket ushtrimit të sportit të zhytjes.

Në vend ka katër biznese të regjistruara që ofrojnë mësime zhytje apo guidë turistike, disa shoqata, një federatë të njohur nga Komiteti Olimpik Shqiptar, 10 udhërrëfyes turistik të licesuar në këtë fushë dhe disa dhjetra zhytës të licesuar.

Durrësi jashtë harte Durrësi ka një vijë bregdetare prej 62 km, por të apasionuarit pas zhytjes apo turistë që do të donin ta vizitonin botën nënujore aty duhet të zhyten duke marrë përsipër vetë rrezikun, pasi ndryshe nga Vlora apo Saranda, këtu nuk ka zona zhytjeje të përcaktuara.

Denis Nova thotë se ata nuk janë përfaqësuar gjatë hartimit të Vendimit të Këshillit të Ministrave, për “Sigurinë në det e plazhe”, ndërsa thekson se përcaktimi i zonave është jetik për të ushtruar aktivitetin. “Përcaktimi i zonave të zhytjes merr në mbrojtje hapësira të caktuara, aty mund të shtohet popullata e peshkut, e cila është ulur ndjeshëm nga gjuetia pa kriter”, shpjegon ai.

Sipas zhytësit, mospasja e një zone të përcaktuar për këtë sport vë në rrezik jetën e tyre. Ai thotë se zonimi do të rriste sigurinë përgjatë zhytjes, “për shkak të shmangies së mjeteve lundruese në zonë gjatë kohës që qëndrojmë nënujë”.

Po ashtu sipas tij kjo rrit mundësinë e

kontrollit nga autoritet shtetërore, krijon mundësinë e pastrimit të zonave nga rrjetat e hedhura prej peshkarexhave dhe i shtohet atraksioneve turistike.

Këshilli i Ministrave, në përgjigje të një kërkese për informacion i tha BIRN e pranoi defektin e VKM-së dhe tha se po “shihet mundësia për përcaktimin e zonave të reja, të lejuara për ushtrimin e aktivitetit për zhytje argëtuese, të cilat të jenë të pozicionuara në të gjithë territorin ujor të vendit”. Edhe Drejtoria Rajonale e Kulturës Kombëtare në Durrës thotë të njëjtën gjë. Por asnjë nga institucionet nuk dha një afat se kur do të bëheshin ndryshimet.

Ndërkohë BIRN mësoi se edhe në bregdetin e Jugut, ku territoret për zhytje janë të caktuara guidat nënujore nuk janë të kënaqura dhe nuk janë pyetur. Një prej tyre, Saimir Kushova nga Saranda thotë se zonat e përcaktuara për zhytje u ofrojnë një referencë zyrtare turistëve për t’u ndjerë më të sigurt, por nga ana tjetër aty nuk gjen asgjë me interes turistik.

“Plazhi i Bunecit, 500 m nga bregu është përcaktuar si një nga zonat për zhytje, por përveç plazhit të mrekullueshëm në sipërfaqe, pjesa nënujore shfaqet krejt pa interes,” tha Kushova për BIRN. Edhe në Vlorë ku janë të përcaktuara 6 zona, zhytësit thonë se ato janë të papërshtatshme. “Zona tek Tuneli ka rërë dhe shtuf; në Dhërmi 500 m nga bregu rrezikohesh nga mjetet lundruese; në Karaburun ka vaska peshku; ndërsa zona shumë të përshtatshme për zhytje, si Jala, janë lënë jashtë kësaj liste,” tha për BIRN instruktori i zhytjes Enton Mishtaku.

Turizmi nënujor i ndaluar me ligj Një nga zonat e zhytjes të përcaktuar në VKM, “Zona e Karaburunit [nga moli Raguza 1 deri në “Shën Jon], rezulton njëkohësisht e përfshirë në Parkun Kombëtar Detar

Karaburun-Sazan. Nga praktika e punës së Drejtorisë së Kulturës Vlorë, kjo zonë është e mbrojtur dhe për t’u zhytur duhet leje e veçantë, ndërsa procesi duhet të jetë i monitoruar nga Agjencia e Shërbimit Arkeologjik. Kjo e bën zhytjen aty mjaft të vështirë për t’u realizuar.

BIRN mësoi nga guidat nënujore në Durrës, Vlorë dhe Sarandë se interesin më të madh për zhytje e kanë turistët e huaj, të cilët tërhiqen jo vetëm nga shkëmbinjtë nënujorë dhe fauna, por dhe nga anijet e mbytura përfshi ato gjatë Luftës së Parë dhe të Dytë Botërore.

Nova tregon se pak milje nga bregdeti i Durrësit, jo larg njëra-tjetrës, janë 15 anije të mbytura përgjatë Luftës së Parë, të Dytë Botërore, që përbëjnë interes për të apasionuarit pas zhytjes. Po ashtu nën ujë gjenden anije që janë datuar se kanë lundruar deri 2500 vjet më parë.

Por në pikën numër 5 të shtojcës së VKMsë së vitit 2014 thuhet se “zhytja në zonat nënujore me vlera historike dhe mbetje arkeologjike, si edhe në anijet e objektet e mbytura, që mbrohen nga ligji” është e ndaluar.

Ndalimi është një përpjekje për të kufizuar “kërkuesit e thesareve” që kanë dëmtuar për vite me radhë gjetjet arkeologjike nënujore në vend.

Nova e pranon problemin, ndërsa thotë madje se pjesë anijesh të mbytura janë nxjerrë e janë shitur për skrap, por ndalimi nga ana tjetër sipas tij nuk ndihmon në ruajtjen e këtyre artefakteve nënujore.

Kryetari i Federatës Shqiptare të Zhytjes, Igli Pustina, thotë se guidat nënujore janë të interesuara dhe mund të shërbejnë për ruajtjen e këtyre relikteve nga dëmtimet e mundshme, në mënyrë që ato të jenë të vizitueshme.

Sipas Novës kjo pengesë mund të zgjidhet nëse aplikohen ligje të ngjashme me

Shtator 2018

vende të tjera europiane “duke autorizuar persona të licensuar nga shteti për guida turistike”.

Ministria e Kulturës në një përgjigje zyrtare thotë se megjithëse nuk është fusha e saj, por e Ministrisë së Mjedisit dhe Turizmit, ajo “është e gatshme të japë kontributin e saj dhe të institucioneve të saj të varësisë në përgatitjen e një nënprogrami dedikuar arkeologjisë nënujore”.

Por para se të shkohet këtu, Pustina thotë se ministria e Kulturës duhet fillimisht të identifikojë dhe shpallë Monument Kulture këto anije. Një hartë e zonave të mbrojtura dhe dokumentimi i tyre do të mundësonte ruajtje më të mirë dhe po ashtu krijonte mundësi të vizitave të kontrolluara.

Një hartë e tillë është ende larg të qenit gati. Drejtoria e Kulturës Kombëtare Durrës (DKKD), shpreson se me ligjin e ri të këtij viti për trashëgiminë kulturore dhe muzetë, parashikohet edhe krijimi i këtyre zonave, “ku do të fillojë identifikimi, hartimi dhe propozimi për shpalljen e zonave të mbrojtura nënujore”.

Të paqartë dhe kontradiktorë Nga ana tjetër, institucionet nuk duken fort të interesuar për diçka si zhytja dhe arkeologjia nënujore, që tingëllojnë ekzotike. Institucionet shtetërore, të përmendura si palë në hartimin e VKM-së së vitit 2014, njëkohësisht përgjegjëse për zbatimin e saj i dhanë BIRN përgjigje konfuze dhe kontradiktore në lidhje me vendimin apo detyrat që kishin marrë prej saj.

Ndërsa kryeministria në përgjigjen zyrtare përfshinte policinë dhe disa institucione të tjera përgjegjëse për hartimin dhe zbatimin e VKM-së, këto të fundit i thanë BIRN se nuk kishin qenë pjesë e diskutimit, ndërsa ishte e qartë që nuk kishin informacion për detyrat që kishin prej saj.

“Zonat ku mund të ushtrohet aktiviteti i zhytjes argëtuese janë përcaktuar në bashkëpunim me Drejtorinë e Përgjithshme Detare, Policinë e Shtetit dhe ministrinë e Kulturës, të cilët i kanë përcaktuar këto zona bazuar në kushtet teknike, sipas fushës së përgjegjësisë”, thuhet në përgjigjen e kryeministrisë.

Drejtoria e Përgjithshme Detare në një letër zyrtare i tha BIRN se ajo nuk ka qenë pjesë e konsultimeve për hartimin e VKMsë, dhe as më vonë kur janë bërë disa ndryshime në të, duke thënë se nuk ishte kompetencë e saj.

Në anën e saj, Policia e Shtetit e cila po ashtu përmendet në VKM dhe që thotë se ka për detyrë të zbatojë pjesë të saj, nuk është gjithashtu e informuar. Drejtoria Rajonale e Kulturës Kombëtare Durrës, bëri me dije se i është drejtuar dy herë policisë kufitare për të survejuar nëse peshkatarët bashkë me peshkun, nxirrnin në breg edhe objekte arkeologjike që binin në rrjetat e tyre. VKM-ja e vitit 2014-të në shtojcën lidhur me zhytjen e përcakton Drejtorinë e Përgjithshme Detare dhe Policinë Kufitare si institucionet që informohen dhe regjistrojnë objektet arkeologjike të nxjerra rastësisht nga deti, e më pas njoftojnë institucionet e kulturës si Agjencinë e Shërbimit Arkeologjik apo Drejtorinë Rajonale të Kulturës, por policia nuk ka informacion për këtë përgjegjësi.

Në përgjigjen për BIRN, Policia e Shtetit, ndërsa pranon se kishte të dhëna operative për amfora të nxjerra nga peshkatarët thotë se: “objektet arkeologjike të gjetura nuk dorëzohen pranë Policisë së Kufirit Durrës, por pranë Institutit të Arkeologjisë Nënujore”- duke përmendur një institucion që nuk ekziston në Shqipëri.

15

RAPORTI “Gratë dhe vajzat e pafavorizuara jetojnë nën paragjykim dhe dhunë” Gratë dhe vajzat e komuniteteve të pafavorizuara në Shqipëri jetojnë me dhunë, varfëri, paragjykim si dhe me mungesë të shërbimeve shtetërore që i mbron ato nga dhunuesit, zbuloi një raport i publikuar enjten në Tiranë.

IVANA DERVISHI | BIRN | TIRANË

N

jë raport i publikuar të enjten në Tiranë, “Dhuna ndaj grave dhe vajzave nga komunitete të pafavorizuara”, zbuloi se vajzat dhe gratë me aftësi të kufizuara, të komunitetit rom dhe egjiptian si dhe të komunitetit LBT (lesbike, biseksuale dhe transgjinore) në vend, jetojnë të varura nga dhunuesit dhe shpesh përballen me mungesë totale të shërbimeve mbështetëse nga shteti, ndërsa kanë pak informacione si të mbrohen apo t’i shpëtojnë dhunës. Organizatat e përfshira në studim, Fondacioni Shqiptar për të Drejtat e Personave me Aftësi të Kufizuara, Qendra për të Drejtat e Grave Rome dhe Aleanca Kundër Diskriminimit të Komunitetit LGBT organizuan intervista me gra dhe vajza në rajonet e Tiranës, Elbasanit, Shkodrës dhe Vlorës. Intervista u realizua gjithashtu me nëpunës shtetëror të policisë, gjykatës, bashkive dhe institucioneve shëndetësore. Raporti i mbështetur nga ‘UN Women,’synoi të hidhte dritë mbi format e dhunës, dhunuesit dhe njohuritë e aksesin e grave nga tri grupet e mësipërme në shërbimet e ofruara nga shteti dhe përfshiu gjithsej 91 persona, ku 26 ishin gra me aftësi të kufizuara, 26 anëtare të komunitetit rom dhe 12 anëtarë të komunitetit LGBT. Dhuna te gratë dhe vajzat e komunitetit rom dhe egjiptian, LBT dhe me aftësi të kufizuara është e pranishme në nivele shqetësuese por është pak e raportuar apo identifikuar, zbuloi raporti.

Përveç formave të zakonshme të dhunës që rëndon mbi gratë shqiptare, vajzat dhe gratë e përfshira në studim hasin me vështirësi të shtuara. “Ato përjetojnë edhe lloje të shtuara të dhunës, të lidhura me stereotipet, traditën, kulturën, apo edhe me statusin e tyre shëndetësor, social dhe ekonomik,” thuhet në raport. Të paktën 195 raste të grave dhe vajzave nga komunitetet e mësipërme përjetuan dhunë gjatë vitit 2017, sipas studiuesve, por ata gjithashtu shtuan se numrat mund të jenë shumë të lartë ngaqë gratë mund të mos e raportojnë dhunën pranë institucioneve përgjegjëse.

Aftësia e Kufizuar dyfish e dhunuar Gratë dhe vajzat me aftësi të kufizuara, pjesëmarrëse në studim raportuan se barrierat në komunikim dhe akses shërbimesh i pengojnë ato të denoncojnë dhunën dhe t’i largohen menjëherë një situate dhune.

“Ndalimi i mjekimit, izolimi në shtëpi pasi karrigia me rrota ishte shkatërruar apo lidhja me litar brenda shtëpisë për arsye të mungesës së shërbimve janë lloje specifike të dhunës fizike, të ushtruara ndaj grave e vajzave me aftësi të kufizuara,” thotë raporti. Kërcënimi për braktisje nga familjarët i një gruaje me karrige me rrota, apo kontrolli i çdo sjelljeje dhe lëvizje, dhe kërcënimi se do të dërgohej në institucion i një vajze me aftësi të kufizuara – ishin shembuj të dhunës emocionale të ushtruara në kontekstin e aftësisë së kufizuar në raport. Gjatë vitit të kaluar pati të paktën shtatë raste të trafikimit të vajzave me af-

tësi të kufizuara dhe probleme të shëndetit mendor. Dhuna ekonomike qe gjithashtu një shkak madhor që pengonte jetesën e lirë të këtij komuniteti, ku pjesëmarrëset në studim pranuan se pagesat e aftësisë së kufizuar të tyre menaxhoheshin nga familja apo bashkëshorti dhe nuk përdoreshin për probleme të lidhura me gjendjen e tyre.

Ky cikël vicioz i dhunës, të nisur nga familja apo kujdestarët vazhdon kur gratë dhe vajzat përballen me mungesë shërbimesh duke mos lejuar trajtimin dhe rehabilitim e tyre. Migena Ismailati nga organizata Sot për të Ardhmen, që merret me ofrimin e ndihmës ndaj grave të dhunuara në qytetin e Durrësit u shpreh gjatë prezantimit se ligjet e mira të shtetit duhet të gjejnë zbatim edhe në jetën e përditshme. Ajo dha rastin e një dhunuesi me aftësi të kufizuara mendore, i cili ishte lënë i lirë dhe kishte vazhduar dhunimin e bashkëshortes së tij për shkak se policia nuk mund ta izolonte dhe spitali nuk mund ta trajtonte.

“Duhet të ketë strategji të rehabilitimit edhe për dhunuesit,” vërejti Ismailati.

Martesa të detyruara për vajzat lesbike Xheni Karaj, drejtuesja e Aleancës LGBT tha se gjetjet për komunitetin e lesbikeve, biseksualeve dhe transgjinorëve tregonin për një indiferencë të thellë institucionale për rastet e dhunës së personave LBT. “Një nga problematikat më të mëdha të komunitetit është dhuna në familje, që ushtrohet kryesisht nga baballarët dhe vëllezërit,” u shpreh Karaj.

“Në momentin që merret vesh orientimi seksual i vajzave në familjet e tyre, ato detyrohen të martohen me një partner mashkull, pasi konsiderohet e papranueshme që vajzat të dashurojnë gjininë e njëjtë,” shtoi ajo. Por LBT në Shqipëri përballen përveç dhunës fizike, edhe me dhunë psikologjike dhe emocionale si dërgimi te mjekët për të ‘mjekuar’ homoseksualizmin, si dhe dhuna ekonomike shprehur nga familja përmes kërcënimit për mospagesë të shkollimit në rast se individi nuk përfshihet në marrëdhënie heteroseksuale. Gratë transgjinore janë shpesh viktima të krimeve të urrejtjes, përjetojnë dhunë, abuzime nga policia dhe përjashtohen nga shërbimet shëndetësore, zbuloi raporti. Gjithashtu gratë transgjinore e kanë të pamundur të marrin me qira ambiente banimi, pasi kur zbulohet identiteti i tyre gjinor ato përzihen nga shtëpitë, ndonjëherë edhe me dhunë. “Gratë lesbike ndonjëherë detyrohen të bëjnë marrëveshje me meshkuj homoseksualë për të krijuar lidhje ose martesë me qëllim që të shpëjtojnë nga presioni i familjeve të tyre,” thuhej në raport.

Gratë rome: të dhunuara dhe të varfra Manjola Veizi, drejtuese e qendrës për të drejtat e grave rome tha se gratë dhe vajzat e komunitetit ende përballen me shumë paragjykime dhe pabarazi.

“Gratë rome dhe egjiptiane përfaqësojnë një nga grupet më vulnerabël edhe brenda komunitetit vetë,” theksoi Veizi.

“Varfëria afatgjatë dhe përjashtimi social bëjnë që vajzat dhe gratë rome të jenë të ekspozuara ndaj dhunës në familje dhe diskriminimit të shumëfishtë,” shtoi ajo.

Raporti zbuloi se dhuna tek ky komunitet niste që në moshë të hershme, intensifikohej gjatë viteve të para të martesës dhe vazhdonte edhe në moshën 50 vjeçare.

Mungesa e njohurive për dhunën, format e saj dhe shërbimet që ekzistojnë, e rëndon edhe më shumë situatën e grave të komunitetit rom. Në intervistat e dhëna për studiuesit, gratë rome shprehen se ato “nuk duan të shkatërrojnë familjen”, por gjithashtu varfëria ia lidh duart pasi siç thonë dhe ato “nuk kemi ku të shkojmë, jemi të papuna dhe nuk kemi përkrahje të familjes”. Moslejimi për të vazhduar shkollën gjatë adoleshencës, martesat e hershme, detyrimi për të lypur, mungesa e vullnetit të bashkëjetuesit për martesë të ligjshme, apo ndërhyrja e vjehërrve në rritjen e fëmijëve janë disa nga pengesat kryesore të grave rome.

E pranishme gjatë prezantimit të studimit, Etleva Sheshi, drejtuesja e departamentit për përfshirje sociale dhe barazi gjinore në Ministrinë e Shëndetësisë, Mbrojtjes Sociale dhe Rinisë u shpreh se ligji i ri për dhunën në familje ofron mbrojtje të shtuar për gratë e dhunuara dhe se më shumë pritet të bëhet për të garantuar mbrojtjen e grave viktima të dhunës edhe përmes trajnimit të nëpunësve shtetërorë për trajtimin e tyre. Duke iu referuar ligjit të ri për mbrojtjen nga dhuna në familje, prof. Aurela Anastasi përgëzoi miratimin e ndryshimeve të reja dhe nxiti institucionet shtetërore të shtojnë mbrojtjen e grave në standarde të larta, mundësisht në të ardhmen përmes një ligji tjetër për dhunën me bazë gjinore, veç asaj në familje. “Duhet të kapim frymën e ligjit, pra të mos i burgosim gratë dhe vajzat në strehëza mbrojtëse sepse dhunohen,” tha Anastasi ndërsa shtoi se atyre duhet t’i sigurohet vazhdimësia e një jete të lirë. Raporti citon nëpunës shtetëror të mbetur anonim, në intervistat e të cilëve pranojnë se u mungojnë kushtet e shërbimit për gratë e tre komuniteteve, veçanërisht ato për viktimat e dhunës me probleme të shëndetit mendor.

Shteti gjithashtu ka mungesë të statistikave të grupeve që u përkasin gratë e dhunuara, pasi deri më tani raportohen vetëm të dhëna si mosha, edukimi dhe së fundmi gjendja sociale, ekonomike. Studimi rekomandoi përmirësim të kuadrit ligjor dhe atij të mbledhjes së të dhënave, rritje të bashkëpunimit të institucioneve përgjegjëse dhe kapaciteteve të specialistëve, si dhe akses të shtuar në informacion dhe shërbime mbështetëse për gratë dhe vajzat. Nga ana tjetër, ekspertët gjithashtu këshilluan rritje të kapaciteteve të familjarëve e kujdestarëve, rritje të planifikimeve financiare dhe fuqizim të monitorimit e vlerësimit të zbatimit në praktikë të angazhimeve ligjore e politike të ndërmarra.

16

Shtator 2018

media

Tregu i televizioneve falas si dhe ai i televizioneve me pagesë pësoi rënie gjatë vitit 2017, por kjo nuk e ka ndalur vrullin për të hapur së paku një televizion të ri.

Ardhja e ‘CNN’ e gjen tregun e televizionit në tkurrje Tregu i televizioneve falas si dhe ai i televizioneve me pagesë pësoi rënie gjatë vitit 2017, por kjo nuk e ka ndalur vrullin për të hapur së paku një televizion të ri.

GJERGJ EREBARA| BIRN | TIRANË

T

ë ardhurat e dhjetë kompanive kryesore mediatike në Shqipëri pësuan një rënie prej 4% gjatë vitit 2017 në krahasim me vitin 2016, bëhet e ditur nga të dhënat e bilanceve zyrtare të këtyre kompanive të analizuara nga BIRN. Të ardhurat e përbashkëta të deklaruara nga televizionet dhe platformat me pagesë ishin gjatë vitit të kaluar në masën 10.3 miliardë lekë (rreth 81 milionë euro), ose 472 milionë lekë më pak se sa në vitin 2016. Të ardhurat e televizioneve kanë qenë në stanjacion së paku që nga viti 2014 ndërsa viti 2017 është i pari me rënie domedhënëse. Ndërkohë, kompania Gener 2 ka njoftuar hapjen e televizionit A2 në bashkëpunim me kompaninë amerikane CNN. Gener 2 është e njohur për sipërmarrje ndërtimi publike dhe private dhe kontrata të shumta koncesionare në sektorin e energjisë elektrike. Rënia e tregut të televizioneve pa pagesë, të cilat i sigurojnë të ardhurat më së shumti nga reklamat, komentohet gjerësisht si pasojë e rritjes së tregut të reklamave në internet por edhe si pasojë e maturimit dhe stanjacionit të tregjeve të mëdha reklamuese si telekomunikacioni dhe bankat. Dy platformat kryesore të televizioneve me pagesë, Digit Alb dhe Tring, raportuan sëbashku 6.3 miliardë lekë të ardhura me një rënie prej 308 milionë lekësh në krahasim me vitin 2016 ose

4.7%. Të tetë kompanitë e televizioneve pa pagesë sëbashku patën të ardhura prej 3.9 miliardë lekësh, me një rënie prej 164 milionë lekësh. Nga tregu i platformave televizive me pagesë, DigitAlb pati 5.3 miliardë lekë të ardhura ose 359 milionë lekë më pak ndërsa Tring rriti të ardhurat me 51 milionë lekë në 932 milionë. Rritja e vogël e Tring nuk e kompensoi rënien e Digit-Alb, kompani që ka pjesën dërrmuese të këtij tregu. Në

tregun e televizioneve pa pagesë, Top Channel pësoi një rënie prej gati 15%, por vijon të mbetet televizioni më i madh pa pagesë në vend me gati 35% të tregut. Top Channel pati të ardhura totale të deklaruara prej afro 1.4 miliardë lekësh dhe e përballoi rënien duke shkurtuar shpenzimet dhe ruajti një bilanc pozitiv në një masë modeste prej 1.1 milionë lekësh fitim neto. Klan pësoi një rënie të lehtë me 1.2% duke ruajtur vendin e dytë në

treg me 29.4%. Klan pati të ardhura prej 1.2 miliardë lekësh ndërsa pati rritje të shpenzimeve për paga e shpërblime, gjë që solli reduktimin e fitimeve neto në 197 milionë lekë, nga 293 milionë që ishin në vitin 2016. Klan mbetet televizioni me normën më të lartë të fitimit në vend, sipas bilanceve të deklaruara.

Televizioni i tretë i madh i Shqipërisë, Vizion Plus, pësoi një rënie tjetër në të ardhura prej gati 15% në masën 400 milionë lekë. Vizion Plus kontrollon 10.2% të tregut të televizioneve pa pagesë. Ndër televizionet e tjera të rëndësishme, Focus Media News, e cila ka pronësinë e televizionit News 24, pati një rritje prej 15% në të ardhura në masën 298 milionë lekë duke rritur pjesën e vet të tregut nga 6.6 në 7.6%. Rritjen më të madhe e shënoi kompania Ora, e cila pati të ardhura në masën 302 milionë lekë, me një rritje prej 61% në krahasim me vitin 2016. Ora kontrolloi më 2017 rreth 7.7% të tregut të televizioneve pa pagesë nga 4.6% që kontrollonte një vit më parë. ABC News shënoi një rritje prej 4.6% në të ardhura në masën 179 milionë lekë ndërsa Scan TV pati një rënie prej 5.3% dhe të ardhurat e saj ishin 117 milionë lekë në vitin 2017. Treguesi i përqendrimit në tregun mediatik vijon të jetë i lartë. Dy televizionet kryesore, Top Channel dhe Klan, kontrollojnë sëbashku 64.1% të të gjitha të ardhurave të televizioneve pa pagesë. Gjatë vitit 2016 këto dy televizione kontrollonin 67.5% të tregut.

Tregu i shtypit vijoi tkurrjen vitin e kaluar Gazetat kryesore në Shqipëri pësuan një rënie tjetër të të ardhurave gjatë vitit 2017, gjë që u shoqërua me shkurtime shpenzimesh, veçanërisht te pagat.

GJERGJ EREBARA| BIRN | TIRANË

K

ompanitë kryesore të medias së shkruar në Shqipëri pësuan një rënie të të ardhurave të përgjithshme prej 9% ose 52 milionë lekë gjatë vitit të kaluar, pavarësisht daljes nga tregu të njërit prej operatorëve më të mëdhenj, Gazetës Shqip. Të ardhurat e përbashkëta të tetë kompanive të shtypit të shkruar, bilancet e të cilave janë publikuar në Qendrën Kombëtare të Biznesit, ishin 499 milionë lekë në vitin 2017, nga 551 milionë që ishin në vitin 2016 dhe 620 milionë në vitin 2015. Vitet e fundit gazetat kryesore të Shqipërisë janë përqendruar gjithnjë e më shumë në publikimet në internet, ndërkohë që shitjet e gazetave fizike kanë ardhur në rënie. Por të ardhurat nga aktiviteti në internet nuk kanë mjaftuar për të kompensuar rënien e shitjeve fizike si dhe rënien e të ardhurave nga reklamat. Katër nga tetë operatorët e tregut të shtypit pësuan rënie të

të ardhurave ndërsa katër operatorë, përgjithësisht të vegjëlit, pësuan rritje. Gazeta Panorama, e botuar nga kompania Panorama Group, pësoi një rënie me 10% dhe 2017 ishte viti i dytë rradhazi me rënie. Të ardhurat e kompanisë ishin 244 milionë lekë më 2017 nga 271.5 milionë më 2016 dhe 288 milionë më 2015. Panorama mbetet grupi mediatik më i madh në vend dhe ai zë 49% të totalit të tregut të analizuar. Kompania Media Union, e cila boton revistën e përjavshme ekonomike Monitor si dhe publikimin online Monitor.al, pati një rritje prej 6% në të ardhura dhe kjo e bëri kompaninë e dytë më të madhe në tregun e medias së shkruar me rreth 12.5% të tregut. Të ardhurat e Media Union për vitin 2017 ishin 62.4 milionë lekë. Media Union zuri vendin e dytë vitin e kaluar pasi kompania Unipress, e cila boton gazetën Shekulli, pësoi një rënie të madhe të të ardhurave prej 40%. Shekulli ra në vend të katërt nga vendi i dytë që zinte në vitin 2016. Të ardhurat e saj vitin e kaluar ishin

56.4 milionë lekë nga 94.8 milionë në vitin 2016 dhe 110 milionë më 2015. Në vend të tretë për vitin 2017 u ngjit kompania Publikime Shqiptare, e cila boton gazetën Dita. Të ardhurat e kësaj kompanie u rritën me 56% gjatë vitit 2017 duke arritur në 60.8 milionë lekë. Dita u bë gazeta e tretë me 12% të tregut mes tetë kompanive mediatike të analizuara. Edhe kompania Focus Press, e cila boton Gazetën Shqiptare dhe publikimin në internet GSH.al, pësoi rënie të të ardhurave në masën 24%. Të ardhurat e saj ishin 36.5 milionë lekë më 2017, nga 48 milionë më 2016 dhe 54 milionë më 2015.

Gazeta Tema, publikim i Mero Baze, pati një rritje të të ardhurave të deklaruara prej 20%, pas një rritjeje prej 45% më 2016.

Të ardhurat e Tema ishin 25.5 milionë lekë duke zënë 5.1% të tregut. BIRN analizoi të dhënat financiare të tetë botimeve në vend, Panorama, Gazeta Shqiptare, Shekulli, Koha Jone, Tema, Dita, Standard e Monitor, bilancet e të cilave janë publikuar në QKB.

Të dhënat financiare të disa publikimeve të tjera si Mapo, Sot apo Shqiptarja.com nuk ishin të disponueshme. Tregu i shtypit është tkurrur në mënyrë të vazhdueshme gjatë viteve të fundit. Shqipëria numëronte dhjetëra gazeta të përditshme dhe publikime të tjera periodike disa vite më parë ndërsa disa prej titujve kanë dalë nga tregu. Pakësimi i numrit të titujve në treg nuk e ka përmirësuar situatën për aktorët e mbetur në të. Në vitin 2016, Gazeta Shqip u tërhoq nga tregu i shtypit pas një dekade prezencë duke ruajtur praninë vetëm në internet. Të ardhurat e kësaj gazete ishin 50 milionë lekë në vitin 2015, viti i fundit i plotë i operimit, por lexuesit e saj duket se nuk shkuan te gazetat e tjera që vijojnë të publikohen.

Rënia e të ardhurave duket se ka shtyrë kompanitë kryesore të tregut të shkurtojnë shpenzimet, veçanërisht shpenzimet për paga. Kompanitë botuese të Shekullit, Panoramës apo Gazetës Shqiptare kanë raportuar shpenzime më të ulëta për paga më 2017 se sa më 2016.

No.

37

September 2018 Monthly

Joint Albanian-Turkish Carrier is More Politics than Business While Albanian and Turkish officials celebrated the establishment of “Air Albania” flag carrier, experts warn that politics, much more than business or passengers’ interests may be behind this move

NEWS

COMMENT

Albanian Prosecutors Disciplined over Gangland Trial Row

An EU Accession Front-Runner Moves Backward on Media Freedom

Ten prosecutors are facing disciplinary proceedings after refusing to take part in the drawing of lots for a new prosecutor in the trial of notorious organised crime suspect Shullazi.

Journalists face violence from criminal groups and pressure from an entrenched political leadership.

18

September 2018

ANALYSIS

Joint AlbanianTurkish Carrier is More Politics than Business While Albanian and Turkish officials celebrated the establishment of “Air Albania” flag carrier, experts warn that politics, much more than business or passengers’ interests may be behind this move HAMDI FIRAT BUYUK AND GJERGJ EREBARA| BIRN

O

n a Saturday morning on 15 September, a glamorous ceremony took place on Albania’s sole international airport of Rinas, to celebrate Air Albania’s maiden flight.

On this occasion, Albania’s Prime Minister Edi Rama said the new carrier will bring cheaper fares and more tourists to the country. He also underlined the importance of Turkish political support which according to him made this initiative happen.

“This is a very emotional moment for me”, said Rama. “We would not have been here without the generous support of President [of Turkey Recep Tayyip] Erdogan”, he added.

Yet experts in both Istanbul and Tirana said that the establishment of the new Albanian air carrier was more a political rather than business or transport initiative.

“I believe that this decision is more political than an economic one. Turkey’s share in Air Albania will have certain political and societal effects which will fuel Turkey’s soft power,” said Burak Yalim, Head of Turkish International Relations Studies Association in Istanbul.

“This agreement is a natural product of the current state of relations between two countries,” he added.

Zef Preçi, head of Albanian Centre for Economic Research, a think tank based in Tirana agreed.

“I don’t see any business-related argument for the initiative,” he said.

“It is clearly a political project. Turkish Airlines is a big company. If it wants to operate to and from Albania, it can do it by itself; there is no need for a new airline,” Preci added.

According to Yalim Turkish Airlines tried to do a similar partnership with Bosnian Airways but the project failed because of Bosnia’s “dysfunctional state system and local political problems”.

The idea about Air Albania was floated last year after a meeting between Rama and Erdogan. In May this year, Albania government ordered the start of the negotiations to create the new company.

However, its commercial operations had

not yet commenced.

A sensitive domestic issue Expensive air fares and a monopoly created in 2004 when Albania awarded a concessionary agreement for the development of the Mother Teresa International Airport in Rinas, have been issues that were repeatedly and hotly debated during many electoral campaigns.

Tour operators blame expensive service fees in Albania’s sole international airport as a major reason for expensive tickets, an obstacle for the country’s hopes to develop its extensive coastline for tourism.

Over the years, different governments had announced plans for new airports, aiming to increase competition and to lower fares.

Among all his predecessors, Rama seemed to be the champion of these promises.

Over the last four years, Rama has repeatedly promised establishment of three more airports. Yet as he missed one after another of his promised deadlines, his pledges proved to be further and further away from reality.

For example, in January this year, Rama said that it has received offers for establishing a new airport in Vlora, Albania’s southern coastal port town.

On that occasion Rama said that the offer came from a consortium of Turkish companies and promised that “works will start by this summer.”

Ye by late September, the government remained silent on the status of this project.

Questions about the money Instead, the new carrier ‘Air Albania’ was launched on September 13th as a limited liability company which has not yet been licensed to operate.

Two days later Air Albania held its maiden flight from Tirana to Istanbul carrying some 80 Albania students in a roundtrip. A week later, dozens of journalists and celebrities were invited for another “test flight”.

However, the plane painted with Albanian national colours and with Air Albania written over its body, flew as a Turk-

The airplaine “Lasgushi”, part of Air Albania. Photo: Facebook

ish Airline Boing - since the Albanian air carrier sill has no operating licence.

Air Albania was created through a privately negotiated agreement between Turkish Airlines, Albcontrol and a newly founded company named MDN Investments.

According to the agreement, Turkish Airlines will control 49 per cent of the company and the right to nominate the CEO. Albcontrol will own 10 per cent of shares and MDN Investment the remaining 49 per cent.

According to Yalim Turkish Airlines tried to do a similar partnership with Bosnian Airways but the project failed because of Bosnia’s “dysfunctional state system and local political problems”.

Albcontrol is a publicly owned company in Albania that collects fees for air navigation services. Albania sits below a frequently used air corridor, so the fees collected by Albcontrol amount to 3.5 billion lek (€27.7 million) per year. Its net profit for 2017 was 48 million lek (€380,000) and that suggests that it will not have problems in paying off its obligations in Air Albania’s capital.

However, MDN Investments is a newly founded company that has a declared capital of 100,000 euro. It was founded last May in Vlora, by Sinan Idrizi, who

sold 77% of its shares in July to his wife Najada Idrizi, daughter Rejana Idrizi and to the Israeli citizen Ron Yeffet, for its nominal value. In late August, Ron Yeffet and Sinan Idrizi sold their remaining shares to Rejana and Najada Idrizi.

Currently, the company is owned by Najada and Rejana, while Sinan Idrizi is the administrator of MDN Investment.

Idrizi has no other businesses where he is listed as shareholder in Albania’s Business Registry and no known assets.

However, he told BIRN last June that he had big plans for Air Albania, including direct flights to the US. Air Albania initial capital is just 100,000 lek, (800 euro), while the agreement published in Albania’s Official Gazette states also that parties will undertake “operative expenditures of up to $200,000 “. This is clearly a small amount for operating an air transport company, experts warned.

In the meantime, Turkish Airlines disclosed at the Istanbul Stock Market that its new initiative will have a “capital of up to $30 million”, [link] which implies the need for far more money from the Albanian investors.

Yet the money is far from being the only problem.

Rama has by quizzed by local media why he decided to choose MDN Investment for the Albanian side of the deal and not any other company.

The opposition Democratic Party complained that corruption was obviously involved in this project.

“Albania Prime Minister has awarded in a corruptive way the ownership of Air Albania to his friend from Vlora,” said Jorida Tabaku, an opposition MP. She called MDN Investment a “ghost company”.

Reacting to the allegations, Idrizi said he will sue Tabaku for defamation.

Corruption or not, experts question where the money for the new air carrier

September 2018

19

Albanian Prime Minister, Edi Rama during the inauguration of Air Albania Photo: Facebook/Edi Rama.

What are “flag carriers”?

Flag carriers are air transportation companies that have enjoyed sovereign rights awarded by their respective governments based on bilateral agreements that regulated most of the air transportation before the Open Sky policy was developed in US and Europe to bring more competition in this industry. After being founded mostly by states, flag carriers became often symbols of the countries they represented. However, over the last decade, scores of “flag carriers” have gone bust after the open skies policy removed most of the privileges of the national carriers. Albania signed the Open Skies agreement with the European Union in 2006. Flag carriers often receives help from their governments in form of subsidies or lower fares for services, or taxes. Such subsidies are deemed illegal by the European Union.

“Lasgushi” airplane The first Air Albania plane, an Airbus 319, was christened by Rama “Lasgushi”.

Poet Lazar Gusho, with the penname “Lasgushi” wrote some of the best lyrical poetry in Albanian in the late 1930s. In an era of mostly epic poems, he wrote about love and nature. However, he stopped writing poems after 1945, when the communist regime imposed a harsh censorship on literature and the arts. For the next four decades up to his death in 1987, Lasgushi limited himself in translating literature. His silence is widely interpreted as his way of opposing the dictatorship, at an era when a single word that could have been remotely understood as protest against the regime, was enough for a life in prison or even a death sentence. He was one of the few poets that never lauded those in power.

Albanian social media did not miss the irony that a plane carrying his name travelled to Erdogan’s Turkey, where dozens of writers and journalists are currently in jail as prisoners of conscience.

will come from.

Apparently foreseeing trouble in this regard, the tripartite agreement between the shareholders [link] states that “if MDN Investment fails to fulfil its obligations, Albania will have to substitute it with a new shareholder”.

Albania-Turkey’s blossoming relations Air Albania is not the sole example of a hotly debated Turkish investment in Albania. In fact, among the injections of foreign investments which Albania saw in the last decade, a significant portion came from Turkey.

In 2016, Rama accepted a non-solicited proposal from a Turkish owned company to built one of the last major hydropower plants in the country, the Skavica dam.

The project went nowhere after the Turkish company withdrew from the investment.

Another Turkish company got two concessions for two other hydropower plants in the Vjosa River. The projects are currently blocked by a court order due to environmental concerns.

Last January Rama approved a special law allowing him to negotiate with a consortium of Turkish companies the construction of an airport in Vlora . Despite some bumps along the road Albania remains eager to have investments from Turkey, Beside setbacks, companies from Turkey have important stakes in various markets in Albania. They own the country’s largest bank, the National Commercial Bank, as well as Albtelecom, a landline and mobile telecommunications operator.

However, the perception of preferential treatment of Turkish companies by the Rama government has sparked rumours of a special relationship between him and Erdogan.

Rama has faced some criticism for this, especially in relation to civil rights crackdown in Turkey and the political conflict between Turkey and the United States. It has also faced some limited protests from fringe nationalists, who resent anything related to Turkey due to the Ottoman pas in the Balkans.

Rama’s relation with Erdogan has not been only about business.

In May 2016, the Albanian premier attended the wedding ceremony of Erdogan’s daughter and also the opening ceremony of the Osman Gazi Bridge which is one of the Erdogan major projects.

Yalim thinks that Turkey’s President Recep Tayyip Erdogan and Albanian Premier Edi Rama have very similar person-

alities and also a common political background.

“Both of them come from local administrations. Rama was the mayor of Tirana and Erdogan was the mayor of Istanbul.

They governed their countries’ biggest cities and concluded many projects,” Yalim said.

“This gives a tremendous advantage to them. They understand the people better than others and they know how to do major projects but most importantly they know how to get people’s attention on those using their populist rhetoric,” he added.

Erdogan-Gulen fight puts Rama in difficult spot Some speculate that Turkish help for Rama’s plans has come with strings regarding the so-called Gulenist movement.

The supporters of the exiled cleric Fethullah Gulen have been accused by Erdogan of orchestrating the 2016 coup d’état and Albania is considered “a stronghold” of his organization.

Gulen, a former ally of Turkish President Recep Tayyip Erdogan’s, insists he had nothing to do with the attempted coup.

That has not stopped Turkey from arresting thousands of his alleged followers in Turkey, closing schools and colleges linked to him and demanding that foreign governments do the same.

However, Rama has pointedly refused to act against them.

Yalim thinks that Erdogan has fulfilled his part of the deal by helping Rama and his plans for investments.

“However, Rama did not meet Erdogan’s demands to close down Gulenist schools and other institutions and hand over Gulenists to Turkey,” he said, foreseeing that “Erdogan will soon ask and push Rama to do more in return of all his help.”

A large number of educational institutions, from kindergarten to universities are perceived as “Gulen owned” in Albania.

The Muslim Community, the country’s religious authority is also perceived as widely under the control of Gulenists.

Unable to directly close down such schools, Turkey officials have announced plans to build their own schools in Albania, as a form of competition.

Last month, The University of New York Tirana, the country’s oldest private university, was purchased for an undisclosed sum by Turkiye Maarif Vakfi, a foundation created by Turkey, as a substitute of ‘Gulen’s’ educational network.

20

September 2018

NEWS

Albanian Prosecutors Disciplined over Gangland Trial Row Ten prosecutors from Albania’s Serious Crime Prosecution Office are facing disciplinary proceedings after refusing to take part in the drawing of lots for a new prosecutor in the trial of notorious organised crime suspect Emiljano Shullazi.

LINDITA CELA, | BIRN | TIRANA

T

he trial of the notorious alleged underworld figure Emiljano Shullazi is nearing its end, but a lack of a lead prosecutor has prevented the Serious Crime Prosecution Office from delivering its closing arguments for the past seven weeks.

On August 1, the previous lead prosecutor in the trial, Elisabeta Ymeraj, left to become temporary head of the Tirana Prosecution Office, and no replacement has yet been found.

Another prosecutor who could have taken over the Shullazi case, Ened Nakuci, requested six months of sick leave.

Meanwhile prosecutor Besim Hajdarmataj was present in court on September 11, but requested more time to study the case.

The head of the Serious Crime Prosecution Office, Donika Prela, was then confronted with open resistance from prosecutors when she attempted to draw lots for a prosecutor to take on the case.

On Thursday, the General Prosecutor’s Office said it has initiated disciplinary proceedings against 10 of the 17 prosecutors at the Serious Crime Prosecution Office.

“Due to the refusal of prosecutors to

participate in the drawing of lots, [temporary] General Prosecutor Arta Marku has ordered the start of disciplinary procedures against them,” Marku’s press office announced.

Hours later, Marku’s press office said that three of the protesting prosecutors have been “relocated”.

Besim Hajdarmataj, a career prosecutor known lately for his investigation into former Interior Minister Saimir Tahiri, was relocated to the small town of Pogradec in eastern Albania, while two others also sent to work in smaller towns.

Some of the prosecutors involved in the row told BIRN that they saw the drawing of lots procedure as illegal and said they believed that the Shullazi case should be taken on by prosecutors who carried out the investigation into his alleged crimes.

But Prela insisted that drawing lots for a prosecutor to take on the case was legitimate.

“The prosecutors have no right to oppose, refuse or abandon the process,” Prela told BIRN. “The only right they have is to present their reservations in written form. I have no such document in my office,” she added. It is not officially known why the pros-

Albanian police guarding the Serious Crime Courthouse in Tirana in September 2018. Photo: Vladimir Karaj/BIRN.

ecutors at the office created several years ago to deal with corruption and organised crime are so reluctant to take the case. Local media have speculated the reason is fear.

But one of them, Sonila Muhametaj, told BIRN: “I have represented the state against this individual earlier and I would do the same again. However, the decision should be based on the law.”

Hajdarmataj, who was head of the Serious Prosecution Office until last May, said his relocation to Pogradec was “shameful”, and dismissed the speculation that fear had caused the prosecutors’ refusal to take on the case.

Shullazi and several of his accomplices are on trial for a long list of crimes, including blackmailing businesses to pay large sums of money or to hand over their properties, as well as arson attacks and the bombing of the premises of those who refused to pay.

In one case documented by the prose-

cution, Shullazi allegedly ordered a businessman to hand over about 1,200 square metres of property in Tirana and put a bomb in his shop after he refused.

Media reports say that in the majority of suspected cases of extortion and racketeering, the victims did not dare report anything to the police, fearing that they were under Shullazi’s control.

Shullazi insists he is not guilty.

The Shullazi case is also politically sensitive in Albania; he is widely seen as a symbol of the inadequate justice system in the country, as he has managed to evade trial several times over the last 15 years.

While arguing in favour of long-delayed justice reforms in Albania, US Ambassador Donald Lu stated in 2015 that “people like Shullazi don’t want justice reform”.

The opposition Democratic Party has repeatedly accused the left-wing government of protecting Shullazi. The government has denied the allegations.

Balkan Crime-Busting Operation Yields Drugs and Firearms Large amounts of weapons and drugs have been seized in a major cross-border joint police action coordinated by Europol, designed to counter crime originating from the Western Balkans.

MAJA ZIVANOVIC, | BIRN | BELGRADE

A

major police action involving 8,300 police from 28 countries and designed to curb crime orginating from the Balkans has resulted in almost half a million people, vehicles and premises being checked on the

ground, Europol said on Friday. A Europol press release said the latest Joint Action Days was conducted between September 5 to 9 and involved police from Albania, Kosovo, Montenegro, Macedonia and Serbia. Police from 20 EU states were also involved, as were police from Switzerland, the US, Europol and Frontex. In one example of a joint action, on 6 September, a Turkish lorry with 34 migrants on board was stopped in Hungary near the Romanian border. “Several hundred pieces of information were exchanged between all partners, 32 suspects were arrested, 102 firearms seized and 60 houses

searched,” a Europol press release said. It listed 159 firearms, explosives and other weapons being seized, as well as 1,462 pieces of ammunition and 286 kilograms of drugs. Police arrested migrant smugglers, illegal migrants and refugees, drug traffickers, firearms traffickers and document fraudsters. Joint Action Days are regular cross-border law enforcement operations conducted by Europol.

Last November, a Joint Action Days operation, directed against arms trafficking in the Western Balkans, resulted in over 135 firearms and 7,000 rounds of ammunition being seized in “Operation Calibre”.

September 2018

21

US Report: Balkans Lack Resources to Fight Terror Balkan states cooperate well with international partners on counter-terrorism – but face a lack of resources and in problems of cooperation between institutions, the latest US State Department report says.

MLADEN LAKIC, | BIRN | SARAJEVO

T High-Profile Albanian ‘Gangster’ Trial Delayed Again The trial in Tirana of notorious organised crime suspect Emiljano Shullazi and his associates was interrupted again, adding to the controversy surrounding the high-profile, politically sensitive case.

GJERGJ EREBARA| BIRN | TIRANA

A

hearing in the trial of Emiljano Shullazi was postponed on Tuesday because a defence lawyer was dismissed on the spot, two defendants claimed to be sick and another defence lawyer said he had just learned that his father had fallen ill.

Outside the Serious Crimes Court in Tirana, police officers in military fatigues and equipped with automatic weapons maintained a heightened profile.

Shullazi and several of his accomplices are on trial for a long list of crimes, including blackmailing businesses to pay large sums of money or to hand over their properties, as well as arson attacks and the bombing of the premises of those who refused to pay. He insists he is not guilty.

The case is politically sensitive in Albania because the government has been repeatedly accused by the opposition of collaborating with criminals including Shullazi. It denies the allegations.

Meanwhile the US embassy in Tirana on Monday urged prosecutors to press ahead with the case. “We do support the courageous prosecutors that seek justice even when there is danger,” the US embassy wrote in an answer to questions posted by Voice of America’s Albanian-language service.

Also on Monday, Shullazi’s defence lawyers claimed that political pressure on the case was violating their client’s right to a fair trial.

Shullazi’s trial has proceeded slowly and came to a halt in June this year.

The prosecutors wanted to give their closing statements by this point, but have been obstructed by delaying tactics from defendants and an internal struggle inside the Serious Crime Prosecution Office.

Last week, temporary General Prosecutor Arta Marku requested disciplinary proceedings be launched against ten serious crime prosecutors, claiming they were afraid to stand up to organised crime.

The prosecutors denied they were afraid and claimed that Marku had violated the law and infringed their independence.

The next hearing in the trial is scheduled for October 2.

he US State Department’s 2017 terrorism country reports, released on Wednesday, show that many European countries remain concerned about returning foreign terrorist fighters, while the main issue in the Balkans appears to be a lack of resources.

The report says Albania was a strong supporter of counterterrorism efforts in 2017 and continued its participation in the Global Coalition to Defeat ISIS, making significant donations of weapons and ammunition.

But it noted that corruption and barriers to information-sharing among government agencies, insufficient intra-agency coordination, and a poorly functioning judicial system continue to hinder Albania’s efforts.

Recent constitutional and legal reforms to the judiciary are underway, beginning with the vetting of Albania’s 800 judges and prosecutors for corruption, proficiency and ties to organised crime, it noted.

In Bosnia and Herzegovina, legislative loopholes and lenient sentencing remained major challenges although the country remains a cooperative counter-terrorism partner and continued to increase its counter-terrorism capacity in 2017.

Extremist ideologies and regional nationalist groups remain potential sources of terrorism in Bosnia, with little progress made on rehabilitation and de-radicalisation, the report noted.

On Bulgaria, the report says the country is now completing its update to its 2015-2020 National Strategy for Countering Radicalization and Terrorism.

In 2017, the country adopted new legislation directing that public buildings, including schools, transportation hubs, tourism sites and facilities, and houses of worship, develop counter-terrorism risk assessments and prevention and response measures in the event of a terrorist attack.

Specialised law enforcement units are generally well equipped and supported with relevant training, but their focus has been on Sofia, while other regional centres lack resources, the report said.

In Kosovo, the report recalled that about 403 Kosovo citizens have travelled to Syria and Iraq to fight for or join ISIS or al-Nusrah Front, about 74 of whom are now dead. Some 133 have returned, however, while about 196 remain in the conflict zones, including about 40 children born to Kosovo citizens in the conflict zones. In 2017, the Kosovo government drafted its third counter-terrorism strategy and action plan and continued to implement its comprehensive strategy and updated its action plan for countering violent extremism.

Kosovo’s legislative framework is sufficient to prosecute individuals suspected of committing or supporting terrorist activities, but prosecutors lack experience with such cases, the report said. In Macedonia, it is assessed that ISIS members and sympathisers have maintained a presence in the country.

The Interior Ministry and intelligence agency have estimated that at least 150 Macedonia nationals travelled to join terrorist groups in Syria and Iraq, of whom 30 were killed, 40 remain there, and 80 have returned to Macedonia.

Macedonia has cooperated with US counter-terrorism efforts as a member of the Global Coalition to Defeat ISIS and is a willing regional and international counter-terrorism partner. In Serbia, the US report noted that no terrorist attacks occurred in 2017 and said levels of ISIS recruitment activities are low.

The main terrorism threats in Serbia remain the potential movement of money and weapons through its territory, returning foreign terrorist fighters, and radicalisation. The government has taken steps to improve its ability to fight terrorism with the adoption of the National Strategy for the Prevention and Countering of Terrorism for 2017 to 2021, and has continued cooperation with international partners, focused on law enforcement and cyber-security efforts.

Serbia’s law enforcement capacities need improvement, but progress is steady, the report noted.

22

September 2018

ANALYSIS

Macedonia’s Referendum Seen as D-Day for its Future Experts say that if the September 30 referendum in Macedonia fails, the country can say goodbye to any immediate hopes of joining the EU and NATO. SINISA JAKOV MARUSIC, | BIRN | SKOPJE

T

his Sunday’s referendum in Macedonia on the “name” agreement with Greece is a once-in-a-lifetime chance for the country to overcome the long-standing Greek blockade on its path to EU and NATO membership, observers say. They warn that another chance is unlikely to come in the foreseeable future.

“This is last-chance saloon for this generation [of Macedonians] to resolve this bilateral dispute,” Kurt Bassuener, Senior Associate at the Democratization Policy Council, said. A high turnout for the referendum, and a clear majority voting in favour of the agreement, are seen as keys to ensuring its success.

All the other outcomes involve great risks for the country, potentially isolating the country from its southern neighbour – and from its key strategic goals.

High turnout is the key to success: While the referendum is officially only “consultative”, and was put as an option, not a requirement, in the agreement signed in June, its outcome will have important effects.

A big “yes” vote will give Macedonian MPs a green light to pass the required constitutional changes implementing the future use of the country’s new name, Republic of North Macedonia – after which the Greek parliament will likely ratify the agreement.

But parliament can only make such major constitutional changes with the support of at least two-thirds of MPs, meaning at least 80 out of 120 MPs. The governing majority, plus those opposition MPs who support the deal and are engaged in the “yes” campaign, only hold 71 seats, nine short of the two-thirds majority. The government and the “yes” campaign hope that this shortfall can be compensated for by winning over at least some of the 48 MPs from – or close to – the main opposition VMRO DPMNE party, which currently opposes the name agreement. But as VMRO DPMNE has not called on its supporters to vote in the referendum, there is the possibility of a

“silent boycott” that depresses the turnout below the legally required minimum of 50 per cent of all voters.

“The odds of the agreement working hinge on a successful referendum,” says Florian Bieber, professor for Southeast European History and Politics at the University of Graz and Coordinator of the Balkans in Europe Policy Advisory Group, BiEPAG. “The greater the total share of affirmative votes, the less opportunities for obstruction, first by the Macedonian opposition and then by Greek parties that oppose the deal,” he told BIRN. “A large majority for the agreement would bolster the case for NATO membership and for a start to EU accession,” Bieber added.

Bieber noted that referendum’s success will be far greater “if the results clearly suggest that not only a majority of citizens participated but that a majority of all participating citizens support the agreement – and that this includes a majority of [ethnic] Macedonians”.

Ethnic Albanians who make up about a quarter of the population of the multi-ethnic country are less concerned with identity issues such as the country’s name. The issue much more concerns the national feelings of the Macedonian majority.

“While the agreement affects all citizens …. a majority of this majority would bolster the agreement and make opposition less credible,” Bieber pointed out.

Marko Kmezic, Senior Researcher at the Centre for Southeast European Studies at the University of Graz, agrees that the implications of the turnout will be felt directly in Macedonia’s parliament.

“If it crosses the threshold … the ruling majority will find it easier to secure support for the agreement from their opposition colleagues in parliament,” he opined.

If not, the opposition “will have arguments and an alibi for not supporting the agreement with Greece”, he added.

“If the agreement fails, I am afraid Macedonian citizens will not have anoth-

Macedonian PM, Zoran Zaev during a rally for the upcoming referendum.

Photo: BETA/AP

A big “yes” vote will give Macedonian MPs a green light to pass the required constitutional changes implementing the future use of the country’s new name, Republic of North Macedonia – after which the Greek parliament will likely ratify the agreement.

er chance to secure … the country’s Euro-Atlantic integration and with that, will remain for a long time in a geopolitical sense on Europe’s periphery.”

Bassuener agreed that a high turnout is essential. “It seems clear … that fears of VMRO aiming to depress the turnout are not far-fetched, so the turnout is essential,” he said.

“If the numbers are in that realm [above 50 per cent], it will be hard for [the deal’s] opponents to claim a win [for the “yes” camp] is illegitimate,” Bassuener added.

Uphill battle without the threshold: Bieber says if the threshold is not clearly crossed, it will be much harder to salvage the “name” agreement.

“There are multiple levels of not succeeding,” he explained.

“If there is a clear majority in favour of the agreement but the threshold is not reached – by a narrow margin – it will still

September 2018

23

Mattis Accuses Russia of Meddling in Macedonian Referendum US Defense Secretary James Mattis on Monday in Skopje called for a ‘yes’ vote in the forthcoming referendum on the Macedonia-Greece ‘name’ deal – before voicing concern about ‘Russian influence’ in the campaign.

US Defense Secretary James Mattis and Macedonian PM, Zoran Zaev. Photo: Macedonian Gov.

SINISA JAKOV MARUSIC | BIRN | SKOPJE

be clear that a majority of citizens support the agreement, even if the requirements have formally not been met,” he noted.

Macedonia’s electoral roll is notoriously flawed and clearly contains more voters than there are eligible citizens.

The electoral roll contains some 1.8 million voters. Many experts say that several hundred thousand of those are likely long absent from the country, due to the massive scale of migration in recent years.

“Thus, it [the referendum] might technically not be valid, but clearly reflect a majority,” Bieber said.

“In this case, the agreement could be salvaged – but that will depend on whether the opposition is willing as a whole or in part to support the agreement, recognising overall popular support,” he added “However, this will be an uphill struggle and might require additional external mediation and support,” Bieber added.

On the other hand, “If the referendum clearly fails to reach the threshold, i.e. turn-out is less than 45 per cent or so, or the positive vote is lower than expected, it will be nearly impossible to salvage the agreement,” he warned.

Country’s future is at stake: Observers agree that the positive implications of a successful referendum will be felt by both the country and the region as a whole.

“It would demonstrate that there is a popular vote of confidence in Macedonia’s emergence from its 27-year purgatory … NATO membership wold follow in short order; resumption of progress toward the EU would return the focus to domestic reform and restructuring, which have not been pursued nearly vigorously or imaginatively enough,” Bassuener pointed out.

In a regional sense, “Macedonia also could be seen … as a bellwether for the sort of democratic rejuvenation, driven by popular demand for justice, accountability, and dignity, that the EU needs,” he concluded.

Kmezic told BIRN that the EU is currently preoccupied with solving open disputes and problems in the region like the one between Kosovo and Serbia and the future of Bosnia.

But if Macedonia makes progress in its dispute with Greece, this could light the way for other countries, he said – sending a signal that the road towards Euro-Atlantic integration leads through progress in democracy, the rule of law, public administration and economy.

There is an equally predictable downside if Macedonia fails to make the breakthrough.

“The odds are, a more conservative and nationalist government will come to power [in Greece] with less willingness to tackle the issue,” Bieber said.

“If the deal is defeated in Macedonia, there is little gain for a Greek government to renegotiate,” he added.

Kmezic warns that if the chance is missed on Sunday, “many years will pass until the next opportunity”, while it is also possible that “the next opportunity will never come”.

“The consequences for the people of Macedonia will off course involve the continuation of the Greek veto for EU and NATO, accompanied by all the negative security, economic, infrastructure and other consequences.”

The current close attention of the international community will quickly shift elsewhere, Kmezic said, while Macedonia will remain alone and isolated.

T

he US is ready to welcome Macedonia as NATO’s 30th member if its citizens decide to support this path at the forthcoming referendum, US Defense Secretary James Mattis said in Skopje on Monday after meeting Macedonian Prime Minister Zoran Zaev and Defence Minister Radmila Shekerinska.

He described the September 30 referendum, which may pave the country’s way into NATO and the EU, as probably the most important decision in Macedonia’s recent history.

Under a deal signed with Greece this summer, Macedonia agreed to change its name to the Republic of North Macedonia, while Greece agreed to lift its long-standing veto on Macedonia’s NATO and EU integration.

But for the deal to end the dispute to be fully implemented, Macedonians must show they support it in a referendum on September 30.

En route to Skopje, Mattis also told reporters travelling with him that the US has “no doubt” that Russia has funded groups seeking to defeat the referendum.

“They have transferred money and they’re also conducting broader influence campaigns,” Mattis said, the Washington Post reported on Monday.

He added that while Russia is secretly passing money to people behind the scenes and trying to form puppet parties in Macedonia, the US is open and up-front in expressing its support for a “yes” vote in the referendum.

“We ought to leave the Macedonian people to make up their own minds,” Mattis said.

Russia strongly opposes NATO’s further enlargement in Eastern Europe and the Balkans, and the US has accused it of running a disinformation campaign in Macedonia through social media, designed to discourage voters from taking part in the referendum.

Macedonia’s Prime Minister sounded a more cautious note on Monday, saying his government had uncovered no hard evidence of direct Russian meddling.

He also said that while his country had decided to join the Western alliance, it also wanted friendship with Russia.

In July, Zaev accused pro-Russian forces of planning violence in Macedonia. He then said that the police had obtained information that Greek businessmen allied to Russia were paying troublemakers to stir up violence in the run-up to the referendum.

Russia’s embassy in Macedonia denied any involvement by Moscow in such activities.

Mattis is just the latest in a series of Western leaders to visit Macedonia and voice support for the forthcoming referendum.

He was preceded recently by NATO Secretary-General Jens Stoltenberg, German Chancellor Angela Merkel, Austrian Chancellor Sebastian Kurz and EU foreign policy chief Federica Mogherini, among others.

EU Enlargement Commissioner Johannes Hahn is also due to arrive on Monday, to once again voice his own support for the referendum and for the perspectives it opens up.

24

September 2018

Opinion

The contradictory reactions to proposals to resolve the Kosovo issue through border changes has exposed the international community’s confusion over what its priorities are.

Kosovo-Serbia Deal – Saving Faces or Saving Borders?

GËZIM KRASNIQI| BIRN

R

ecent announcements by the presidents of Serbia and Kosovo, that they are considering border changes to reach a historic peace settlement, have sent shockwaves across the region.

Speaking at the Alpbach forum in Austria, Serbia’s President, Aleksandar Vucic, and Kosovo’s Hashim Thaci emphasized the need to reach a compromise solution that will solve the Kosovo issue through some sort of border adjustment or demarcation, and called on the European Union to support these efforts. Although little detail was provided, the plan would involve the northern Kosovo municipalities of Leposavic, Zvecan and parts of Zubin Potok [minus Gazivoda lake, a crucial water resource for Kosovo] being allocated to Serbia. In return, parts of Presevo and Bujanovac in Serbia, [west of the crucial pan-European Corridor 10] would become part of Kosovo. With no details officially outlined, the initiative has fueled speculation locally and internationally about the intentions and potential impact of such a plan – and has raised fears about renewed efforts to change borders along ethnic lines in the wider region. It has divided local, regional and international actors and commentators alike. While senior EU officials, including EU High Representative Federica Mogherini and Commissioner Johannes Hahn, did not rule out a consensual solution that guarantees regional stability, Germany’s Chancellor, Angela Merkel, has rejectedany changes to borders. Crucially, the United States, a key actor in the region and a staunch supporter of Kosovo’s independence, according to US National Security Adviser John Bolton, is open to an exchange of territory between Kosovo and Serbia as part of a deal. Kosovo’s political scene remains deeply divided on the issue as well, with the opposition parties as well as two of the three coalition partners [including Prime Minister Ramush Haradinaj’s party] opposing discussion of the border issue. The opposition parties, who contest Thaci’s mandate to represent Kosovo in negotiations with Serbia, have even initiated a resolution aimed at protecting the country’s territorial integrity. Likewise, in Serbia, Vucic’s idea of a border “delineation” has opened up a new riftbetween the government and the Serbian Orthodox Church, which opposes any division of Kosovo that would legitimize the former province’s independence. Numerous local and international commentators and scholars have expressed concerns that this might produce a chain effect in the region and lead to renewed conflicts. More than 50 organizations and experts on the Balkans have signed an open letter, urging Europe and the US to oppose any territorial swaps. While it is premature,

and futile, to discuss the merits of the initiative and its implications without concrete plans being made public, the very flagging-up of the idea and the debate surrounding it raises crucial points. First, it is obvious that 20 years after the end of conflicts in the former Yugoslavia the specter of conflict still hangs over the region. Although the presidents’ initiative proposes border adjustment/demarcation as a mutual agreement that could see Serbia finally recognize Kosovo’s independence, and pave the way for both countries to join the EU, many fear the move would create a precedent that could be used elsewhere – in Bosnia and Herzegovina in the first instance. While these fears are not unfounded, given the history of the region and its outstanding political conundrums, the applicability of the precedent principle is limited. Serbia, and the leadership of the Bosnian Serbs have from the outset maintained that Kosovo’s declaration of independence in 2008 creates a dangerous precedent. Yet, Bosnian’s mainly Serbian entity, Republika Srpska, did not secede in 2008, or later on.

Similarly, claims that Russia or others would use an eventual change of borders between Kosovo and Serbia as a precedent are farfetched. Russia has indeed recalled the “Kosovo precedent” to justify its own annexation of Crimea. In reality, however, it annexed Crimea and recognized the independence of Abkhazia and South Ossetia in 2008 in response to regime change in Kiev and to Georgia’s attempt to forcefully retake its breakaway provinces. In fact, Kosovo has been used as a justification post festum. Russia’s actions continue to be driven by its emboldened geostrategic ambitions and by a weakened and disunited West, not by the “Kosovo precedent”.

As for Bosnia, it is clear that its problems derive from the 1995 Dayton framework and from its internal political dynamics. Any Kosovo-Serbia agreement can and has to clearly leave out Bosnia, just as the Dayton process in 1995 left out the Kosovo issue.

The two have always been dealt with separately. The fundamental problem in Bosnia is that if Dayton and its signatories do not offer sufficient guaranties for its functioning, there is no way a Kosovo left in limbo will guarantee its survival in the longer run either.

A peaceful and mutually agreed border adjustment between Kosovo and Serbia would actually strengthen the argument against Republika Srpska’s secession without the consent of all the parties.

Second, the very floating of the idea of border adjustment/demarcation in public, and the implicit support of EU leaders, attest to the fact that, despite the mantra of “normalization of relations” and the assumed power of conditionality, the EU has no clear vision of how to make Serbia come to terms with an independent, multiethnic Kosovo.

The EU-facilitated dialogue that begun in 2011 despite its biggest achievement – normalizing dialogue – has produced few other tangible results. For a long time, the dialogue has become an aim in itself and a marketing tool for EU officials to display their putative success in using EU conditionality to solve bilateral issues in the region.

Clearly, EU accession is not credible enough to get Serbia to accept Kosovo within its existing borders. The crucial mistake that the EU made in the dialogue is its approach of investing in strong leaders, who also happen to be authoritarian figures, instead of promoting the local agency of Kosovo Serbs and societal dialogue in Kosovo. From the outset, the main preoccupation has been to please the ruling elites in Belgrade rather than address the needs of local Serbs in Kosovo. The EU seems to have appropriated the idea that Serbia’s leadership needs a “face saving” solution.

Unfortunately, saving the faces of President Vucic and Foreign Minister Ivica Dacic, close aides of and heirs to Vojislav Seselj and Slobodan Milosevic, respectively, has taken precedence over the needs and agency of local Serbs in Kosovo. Despite posing as pro-

EU reformists, both Vucic and Dacic hail Milosevic publicly, considering him a “great Serbian leader”. Third, having been emboldened by widespread acceptance internationally, Vucic and Dacic have successfully revived a disastrous political idea – redrawing administrative borders along ethnic lines – 30 years after Milosevic’s rise to power in Serbia. Yet, while it is obvious that Serbia’s main strategy has been to undermine the internationally imposed concept of civic and multiethnic states in Bosnia, Kosovo and Macedonia, the current proposal for border adjustment/delineation follows that logic but is not fully in line with it.

Border changes would leave the absolute majority of Serbs and the key monuments of Serbian religious and cultural heritage inside Kosovo. They would also rid Serbia of the majority of Albanians in south Serbia.

While such a proposal sounds absurd from any realist political perspective, given that Serbia effectively controls both regions, it is symptomatic of three key fallacies in the Serbian nationalist ideology. First, it shows that Kosovo has become a “floating signifier” in the Serbian nationalist discourse with no clear meaning and borders. While for a long time key religious sites in Decan and Gracanica used to signify a “Serbian Kosovo”, today it is a mountain range in Leposavic and Zubin Potok that Serbia is after.

Second, for most of the 20th century, Serbian leaders have treated Kosovo as an issue of territory and not of people.

In the 1990s, Serbia ignored and then oppressed and finally deported the majority Albanian population in an attempt to solve the “Kosovo issue” by force. Today, Serbia is proposing solutions that completely disregard the Kosovo Serb population as well. Last but not least, Serbia’s willingness to cede Albanian-inhabited territories in Presevo and Bujanovac to Kosovo demonstrates its unwillingness to consider ethnic Albanians as equal citizens of Serbia and fully integrate them into the society and politics. Fourth, despite many founded and unfounded fears and reserves, from Kosovo’s perspective, the current proposal for border adjustment might present the best opportunity in the given situation to close its status issue.

Despite having gone to considerable lengths to implement the Ahtisaari Proposal and then engage in additional dialogue in Brussels since 2011 to accommodate the needs of local Serbs, there is a growing sense in Kosovo that EU talk of “normalization of relations” is an empty promise that will not guarantee the integration of the northern municipalities into Kosovo, or win Kosovo full international recognition, and UN membership. Therefore, the specter of a Kosovo stuck in a limbo internationally, and with an autonomous Serbian region akin to Republika Srps-

September 2018

Analysis

ka inside it, seems to have pushed Kosovo’s leaders – Thaci primarily – to consider alternatives to the ongoing process, while effectively yielding to the Serbian position that Kosovo’s status is still unresolved. Although the integration of Presevo and Bujanovac in Serbia into Kosovo has never really been a strategic goal of Kosovo’s leadership, the prospect may be used to diffuse opposition to the eventual loss of territory in the north.

However, the proposal raises a number of till-now unanswered questions about the very possibility and/or legality of reaching such an agreement, given that Serbia does not recognize Kosovo, as well as about the fate of existing minority rights and protections stemming from the Ahtisaari Proposal, the Brussels Agreements and the very future of the Kosovar state. Many proponents of this solution argue that such an arrangement would not necessarily lead to abrogation of the self-governing rights and protections of communities in Kosovo, or make Kosovo less multi-ethnic than it now is. Crucially, having sensed a change in the political and diplomatic winds of some of its key supporters, and frustrated by the lack of progress in normalization of relations with Serbia, supporters of border adjustment in Kosovo seem unperturbed by potential regional implications or Serbia’s intentions beyond Kosovo. To make a historical parallel, while in 1989 the leaders of the republics in Socialist Yugoslavia turned a deaf ear to Kosovo’s protests over the revocation of its autonomy and its political submission to Milosevic’s Serbia, this time it is Kosovo’s leadership that is refusing to think beyond its own calculations and interests. In conclusion, the current situation exposes a number of political absurdities and paradoxes; a) while the proposal is potentially dangerous, it comes as a consensual proposal by local actors and not as an external imposition; b) although it exposes the failure of EU conditionality to get Serbia to accept Kosovo within its existing borders, key EU leaders have heralded it as an agreement that paves the path for the EU membership of both countries; c) it is opposed on the grounds that it promotes ethnic borders, yet it leaves Kosovo’s ethnic composition relatively intact; d) although it is supposed to address long-enduring Kosovo Serb grievances, it risks leaving most of them “out in the cold”. Most importantly, regardless of its eventual merits and utility to solve the Kosovo-Serbia conundrum, the presidents’ proposal and reactions to it expose a deep sense of suspicion and mistrust about any political solution that involves borders in a region still haunted by the specter of war. Although it has been floated as a local initiative, which has disturbed local, regional and international political waters, the fate of the proposal ultimately depends on a consensus of great powers and not on the two presidents or the people affected by it. Thus, it is up to the key relevant international actors to choose to “save the face” of the Serbian leadership, or save the existing borders in the region and push for full normalization of relations, including Kosovo’s full recognition.

25

Instead of accepting unacceptable changes to Bosnia and Herzegovina’s Criminal Procedure Code, the EU should acknowledge the unwillingness of the country’s political elites to adopt adequate legislation to tackle organised crime and corruption.

Bosnia’s Criminal Code Changes: A Victory for Corruption KURT BASSUENER| BIRN

T

he vote just over a week ago in Bosnia and Herzegovina’s parliament to accept a compromise version of the long-stalled Criminal Procedure Code was touted in international circles as a victory.

The changes to the code, required by a ruling by Constitutional Court in June 2017, were stalled because of a lack of political will to revise the provisions I’n such a way as to ensure that high-level corruption would not be left effectively unsanctioned.

As BIRN previously reported, removing the provisions cited by the court without well-crafted new provisions aimed at the same goal would “create a legal vacuum that would thwart Bosnia’s institutions in fighting organised crime and corruption.”

Yet clearly, such a result was precisely what the country’s political elites – in disagreement on much else – could unite behind, since corruption and patronage distribution is the very point of political power. The foot-dragging extended through the year until mid-September.

The amended CPC envisages the potential to curtail ongoing/pending investigations based on the complaints of suspects, even for the most serious crimes, should charges not be filed in just over two and a half years from their launch.

Those who understand the complexity of assembling organised crime and corruption cases recognise such a narrowed timeframe is deeply problematic. In addition, ambiguities as to judge discretion, as well as the fact that suspects will learn they are being investigated early in the process, could make pursuit of such cases more difficult.

With these provisions, Bosnia’s political elites – at least at the commanding heights – move closer effective immunity, likely confining any legal accountability for malfeasance to the lower ranks in their political machines.

In addition, it restricts the ability to grant immunity to gain witness testimony, enabling prosecutors to ‘flip’ smaller players in pursuit of joint criminal enterprises and their leaders – just as the world is watching in Special Counsel Robert Mueller’s ongoing investigation in the US. This is a law that will pay real dividends for the country’s

ruling class, across the board.

Conspiracy of silence Yet this reality has not been highlighted to an electorate which faces the unenviable task of trying to find digestible options on a political menu which has repeatedly delivered only poisoning and malnutrition.

Instead, the EU delegation to Bosnia and Herzegovina, the Office of the High Representative, and a host of Western embassies have proclaimed this manifestly deficient compromise as yet another famous victory. The fact it was adopted unanimously, given Bosnia’s political politics, ought to have been a clue that something was wrong.

Worse yet, this ostensible victory for the rule of law in Bosnia is just the latest in a long line of international retreats, all of which have made the country a ‘safe and secure environment’ for its ruling class, but not its citizenry.

Nine years ago, the US and EU jointly surrendered on maintaining executive roles for international prosecutors and judges in the pursuit of organised crime and corruption cases, a political and moral failure which some of us highlighted at the time. At that point, only Canada and Turkey were publicly in favour of extension, though a number of other Peace Implementation Council Steering Board members (Britain, the Netherlands, Germany, Spain and Japan) would have been supportive had the US not flipped following the failed ‘Butmir process’.

It is a safe presumption that the Turkish position would be quite different today. The Russian ambassador, grinning widely, proclaimed he was delighted with the decision. In any case, High Representative Valentin Inzko had the authority to impose the extension and decided, surely under pressure, not to. It was clear to some at the time – and many more by now – that this humiliation broke the back of that already beleaguered peace enforcement instrument.

This was followed by then EU foreign policy chief Catherine Ashton’s visit to Banja Luka, thanking Republika Srpska’s then Prime Minister Milorad Dodik for his leadership (in backing down ‘for now’ on a referendum on the judiciary) and announcing a ‘structured dialogue’ on the state judicial institutions.

This afforded Dodik and Republika Srpska an EU-sponsored avenue to pursue the same goal as the referendum:

the gutting of state judicial institutions.

There will be those who argue that accepting a compromise on the Criminal Procedure Code is better than absorbing the stark failure of Bosnia’s politicians insouciantly thumbing their nose at the EU, citing the growing malign roles of Russia, Turkey, China and the Gulf states in the country and the wider region. But this is delusional.

The long trail of retreat on principles and values by the EU and the wider West has been an accelerant to the agendas of illiberal actors in two ways.

First, it effectively decriminalises a business model that is often reliant on official corruption and alliance with ruling elites. Legal and political accountability – as EU citizens and taxpayers have a right to expect in a country with a ‘membership perspective’ – is antithetical to this approach.

But secondly, and more insidiously, Western surrender on what established democracies claim to be sacrosanct – equality under the law, transparency, and political accountability – feeds an already deep sense of public cynicism that such proclamations are mere talking points.

This, not coincidentally, is precisely the narrative that Russia and other illiberal actors promote. Sure, some (borrowed) money went astray – but everyone does it this way. And at least we got a power station, bridge, [fill in the blank] out of the deal. Why complain?

All money is good money, right?

So lowering the bar on the Criminal Procedure Code doesn’t bolster Bosnia’s actual anti-corruption, pro-accountability advocates. It disarms them and paints them as chumps in the eyes of the general public, as well as irritants who can be safely ignored by politicians.

The sense of Western hypocrisy is already woven deeply into the public consciousness. How many self-serving proclamations of progress have been made over the past decade as the situation becomes evidently worse? It’s no wonder that Western credibility is at an all-time low in post-war Bosnia.

Political and moral corruption is the lifeblood of power in Bosnia and Herzegovina. By declaring victory when effectively forfeiting, the West has just given Bosnia’s political class a transfusion. Just in time for elections.

Kurt Bassuener is a co-founder and senior associate of the Democratization Policy Council. He is presently completing a PhD at the University of St. Andrews.

26

September 2018

ANALYSIS

Russia and Turkey Remain Rivals in the Balkans Turkish President, Recep Tajip Erdogan. Photo:Turkish Presidency /AP

Despite their striking rapprochement and joint resentment of the West, the Balkans – like the Middle East or Caucuses – remains an arena in which Moscow and Ankara compete rather than cooperate.

BIRN TEAM | SARAJEVO, BELGRADE

W

ith their blossoming trade, joint positions and initiatives in Syria, Turkey’s intentions to purchase a Russian anti-aircraft missile system and their shared frustrations with the West, Russian-Turkish relations seem to be at an all-time high.

However, they remain at odds on important issues, including the Balkans, where the two countries were historically positioned on the opposite sides of region’s ethnic and religious divide.

Almost six centuries of Ottoman rule over the parts of the Balkans have established close family, political, religious and cultural links between Turks and Balkan Muslims.

At the same time, Russia has long nurtured special relations with Orthodox Christian nations in the region.

Within this historic context and amidst continuing tensions between local Muslims and Orthodox Christians, the rapprochement between Russia and Turkey has resulted in some odd and confusing situations.

Nevertheless, the decline of EU and US influence in the Balkans has created a power vacuum that both Russia and Turkey are happy to fill and utilize.

According to some experts, Russia and Turkey – individually but even more so jointly – may now have the power to match and potentially overshadow the waning leverage of Americans and Europeans in the region.

However, some experts also say that while Russia and Turkey seem better at playing Balkan political games than the Americans or Europeans, they pay little real heed to the Balkans, and do not seem to have a clear view, or strategy, on the volatile region.

Kerim Has, a Turkish foreign policy ex-

pert at Moscow State University told BIRN that Russia and Turkey have come together more by accident than design.

“The recent Turkish-Russian rapprochement is not the product of a longterm strategic planning on both sides but a result of a compulsory partnership, based on the Syrian issue,” he said.

Russia and Turkey have yet to find common grounds on how to work together in the Balkans, he added.

Turkey cannot replace West with Russia: While some Western officials hoped that Russia-Turkey rapprochement would be short-lived, their honeymoon seems only to be just starting.

During his visit to Moscow on August 24, Turkish Foreign Minister Mevlut Cavusoglu described Russia as Turkey’s “strategic partner”, which is seen as the first such statement in the history of their relations.

“Our relations with Turkey are getting increasingly profound and substantive,” Russian President Vladimir Putin said in return, noting the deepening economic cooperation and an increasing number of spheres related to regional problems.

However, experts told BIRN that Russia and Turkey still have conflicting interests the Caucasus, the Middle East and the Balkans.

“In the Balkans, and in many other regions, Turkey and Russia have diverging and even clashing interests, which requires long-term strategic planning to overcome … which doesn’t mean that Turkey and Russia can’t cooperate anywhere,” Has explained.

Turkey’s recent trade war with the US, which has caused a sharp drop in the value of the Turkish lira, has brought Russia and Turkey closer economically.

When Russian, Turkish and Iranian leaders met in Tehran last week for talks on Syria, they also agreed to use their local currencies instead of US dollars in

trading with each other.

But Has said such joint economic cooperation can only go so far. “The Russian economy is far from being a substitute for Turkey’s trade relations with the EU,” he said.

“Economically, it is not possible for Russia and Eurasian countries to be alternatives to Europe for Turkey,” Barıs Soydan, a Turkish economic columnist at T24 online gazette, agreed.

He told BIRN that according to 2017 figures, Turkey’s exports to European countries make up more than half of its overall exports, worth a total of 75 billion US dollars.

At the same time, Turkey has a trade deficit with both Russia and China, as its exports to both countries remain limited, Soydan added, stressing that, despite the latest spats, the EU remains the biggest investor in Turkey.

“If we lose European investors, Turkey could lose its connection with the world.

The US is not a big economic partner, but in the political context, the question is also whether Turkey can survive without the US,” Soydan concluded.

Experts also agree that, without its old relations with Western allies, Turkey would be significantly weaker and thus less interesting as a strategic partner for Russia.

“From a realistic point of view, Turkey must have one leg in the West and the other should travel around Russia, China and other Eurasian axis countries. Otherwise, Turkey would lose its current value and importance for Russia,” Has explained.

Opposing constituencies in the Balkans: Experts agree also that while both Russia and Turkey have maximized their influence in the Balkans over the last decade, they are targeting different, sometimes opposing, groups.

Turkey is close to Bosnia’s Bosniaks

and to Muslim Albanians, while Russia is closer to the region’s Orthodox Christians.

“Turkey has been attempting to use its soft power potential to consolidate its political, economic, and cultural influence in the region. It enjoys especially high favourability rates with Muslim communities in the region,” Oya Dursun-Ozkanca, a professor of political science at Elizabethtown College in the US, told BIRN. Russia’s main focus, meanwhile, is on Serbia, although Serbian President Aleksandar Vucic has been trying to pursue close relations with the West as well.

This is one reason why Russia also maintains a close relationship with Milorad Dodik, the combative president of Bosnia’s Serb-dominated entity, Republika Srpska.

And Dodik’s great opponent is the Bosniak leader Bakir Izetbegovic – who has close ties to Turkish President Recep Tayyip Erdogan.

While Dodik has pushed to divide Bosnia, Izetbegovic and other Bosniak leaders have pledged to defend Bosnia’s territorial and constitutional integrity by all means.

“On one side there is President Dodik with Putin, and on the other, there is Bakir Izetbegovic with Erdogan, sending messages that are far away from any form of joint approach,” Ivana Maric, a Sarajevo-based political analyst, told BIRN. “No one in Europe, the region and the country, should try to open up a Pandora’s Box in Bosnia,” the spokesman for Erdogan, Ambassador Ibrahim Kalin, said in an address in Bosnia early this year.

“We say to Russia, like we say to all our partners, that we do not want any ethnic tension in Bosnia. We ask all actors to help Bosnia and not to make things complicated,” Kalin added.

Serbia is courted by both sides:

September 2018

27

According to some experts, Russia and Turkey – individually but even more so jointly – may now have the power to match and potentially overshadow the waning leverage of Americans and Europeans in the region.

However, some experts also say that while Russia and Turkey seem better at playing Balkan political games than the Americans or Europeans, they pay little real heed to the Balkans, and do not seem to have a clear view, or strategy, on the volatile region.

Russian President, Vladimir Putin. Photo: BETA/AP

In this volatile situation, both Russia and Turkey seem to be turning towards Serbia, which is often seen as the key to stability – or instability – in the Balkans.

Despite Erdogan’s close links with Izetbegovic in Bosnia in recent years, Turkey has actually invested more in Serbia than in Bosnia – a fact not lost on Bosniaks.

“While Russia is trying to influence [Serbia’s] political decisions, for Turkey it is more important to keep close contact with the Muslim communities in specific regions in Serbia,” Boban Stojanovic, from the Faculty for Political Science at the University of Belgrade, told BIRN. Serbia’s relatively big economic market, its significant Muslim population, its involvement in regional issues and its geopolitical importance make the country important for both Russia and Turkey, experts say.

“The best improvement in bilateral relations had been observed in Turkish-Serbian relations,” Dursun-Ozkanca said, looking at the region as a while and noting the improved economic relations and high-level meetings between the countries.

President Erdogan visited Serbia in October last year along with 185 businessmen and eight ministers, aiming to boost Turkey’s economic and cultural influence.

“This may have created some unease among Muslim populations in the region who want cultural ties to be more concretely translated into increased trade and investment opportunities,” Dursun-Ozkan explained.

Serbia’s mainly Muslim southwest Sandzak region “is the biggest bridge linking us with our brothers in Serbia,” Erdogan said on his visit to Sandzak’s biggest town, Novi Pazar in October, with Serbia’s President Vucic standing close by, Reuters quoted.

Bojanovic says further Turkish political and financial investments in Serbia can be expected – which Turkey will use to increase its leverage with and against the EU. Impact of Turkey-Russia rapproche-

ment unclear: While experts agree that Russian and Turkish influence in the Balkans is rising, they stress that the concrete impact of this influence has yet to be defined by either Russia or Turkey.

So, while some Western actors see Russia and Turkey as “spoilers” in the Balkans, experts also note that the two countries have been using their “spoiler” capacity in the Balkans sparingly, and mostly only to increase their leverage against the West.

Experts agree that Russia and Turkey – individually but much more jointly – have a capacity to steer, stabilize or destabilize the Balkans, depending which course of action best feeds their prime strategic interests.

But the jury still seems to be out on what these interests are, and neither Russia nor Turkey has revealed any specific, long-time strategic plan for the region.

“Rising Islamist tendencies in Turkey’s politics and foreign policy, and Putin’s Russophile policies in the Balkans, do not fit each other,” Has observed.

Has says it is hard to see any ideological and political closeness between the

two countries’ policies in the region beyond mutual resentment of the West.

“Both countries have strong influences on Balkan nations and politicians using economic, societal and military means.

Anti-EU and anti-Western sentiments may be good ground for common policies to ‘spoil’ the West in the Balkans,” Has continued.

Over the last decade, both Russia and Turkey have opened institutions all over the region. Both have their own NGOs, media outlets, aid agencies and other societal institutions there.

“They are very active and influential on their targeting groups and work closely with their [respective] Turcophile and Russophile local partners in the region,” Has said.

The experts believe that, by using their influence over the media, NGOs and some politicians, Moscow and Ankara can further fuel anti-Western sentiment and harm the credibility of the West in a region where their credibility is already in question.

“Such cooperation would also fuel nationalist and/or Islamist movements as well as xenophobia. That would be seen

Serbian President, Aleksandar Vucic.

as a dangerous method and policy, but it is possible to actualise,” Has warned.

However, Burak Yalim, head of Turkish International Relations Studies Association in Istanbul, thinks that Russia, Turkey and the EU all need each other in the face of growing global problems and in the face of US President Donald Trump’s protectionist economic policies.

Yalim says German Chancellor Angela Merkel is aware of this necessity, which is why Germany has been silent about growing Russian and Turkish influence in the region.

“Erdogan has power in the Balkans, especially over Muslims in Bosnia and Kosovo, while Putin has a strong influence on Serbia and the Bosnian Serbs. Merkel, on the other hand, is also very influential with her EU card,” he said.

“If you look at the recent debate about a territorial swap between Serbia and its former province of Kosovo, Russia and Turkey are gravely silent. Merkel objects to the idea, but weakly. This is the how these three work, and will work,” Yalim added.

The fragility of the Russian and Turkish economies in the face of a global trade war may, however, weaken the two countries’ economic role in the region, which already lags behind that of the EU countries.

Experts believe the “brotherly love” professed between various Balkan nations and either Turkey or Russia is not supported by hard economic facts.

“Brotherly love and warm statements … are not followed by significant investments or trade deals,” Maric observed.

Bosnia’s Central Bank’s 2016 report which was published in 2017 on foreign direct investments, FDI, noted that Turkey is in only 11th place as an investor in Bosnia, with 390 million KM [195 million euros], while Russia is in fifth place, with 834 million KM [417 million euros].

Economists warn that Turkey’s serious currency crisis is likely to undermine its promised investments in the region, which Balkan countries have long sought.

28

September 2018

ANALYSIS

After censuring Hungary, Brussels is upping the pressure on Bucharest over its policies on the rule of law and corruption.

Head of the European Commission Jean Claude Juncker with Romanian PM Viorica Dancila on Baneasa Airport in Bucharest on Tuesday. Photo: Romanian government handout

Europe Starts Losing Patience With Romania’s Backsliding ANA MARIA LUCA | BIRN | BUCHAREST

R

omania’s Prime Minister, Viorica Dancila, headed towards the tiny Baneasa airport in the north of Bucharest on Monday to welcome the European Commission President, Jean-Claude Juncker, who had landed in Bucharest for the third Three Seas Initiative summit.

But the meeting wasn’t to be. By the time Dancila reached the tiny airport at 6pm, Juncker’s motorcade had already left, heading towards the Romanian Presidency for an official dinner.

Juncker’s plane had landed earlier than expected, a Romanian government press release explained on Tuesday.

Dancila finally met Juncker for a few minutes at noon on Tuesday at the same tiny airport – as he left the country.

The Romanian government has since ordered an investigation into Monday’s incident, which was deemed an embarrassment for the country.

However, some analysts say that Juncker’s failure to meet the PM on arrival was no accident. They say it was a strong message to the Romanian government. Several top European officials, including Juncker, have warned the Social-Democrat-led cabinet a number of times over the past 21 months about its justice policies, deeming them a threat to the rule of law.

“The only reason they did not meet on Monday is because he did not want to meet her,” Oana Popescu, director of the Bucharest-based foreign policy think tank Global Focus told BIRN, referring to Juncker and Dancila.

“This is part of an arsenal of political and diplomatic gestures meant to signal the fact that relations between the government and the PM with the Commission are at a very low level – almost unacceptable.

“If the President and the country are seen as partners by EU institutions, the Prime

Minister and government are barely tolerated,” Popescu added.

Under growing scrutiny in Brussels: The European parliament on September 12 voted to start unprecedented disciplinary action against Hungary’s government for its attacks on the media, minorities and rule of law. Over two-thirds of MEPs voted for the censure motion. A day before, MEPs had grilled Hungarian PM Viktor Orban over his policies towards migrants.

But Romania’s fate was also on many MEPs lips in Strasbourg last week. On September 13, leaders of the political groups in the European Parliament summoned Dancila to answer questions about the rule of law on October 1.

The parliament is also set to adopt a resolution on Romania during the plenary session on October 22-23, when President Klaus Iohannis is invited to Strasbourg for a state-of-the-union speech.

The non-binding resolution of the European Parliament will be drafted by the centre-right European Popular Party, EPP, the faction most critical of Romania’s government.

On September 27, the civil liberties, justice and internal affairs commission in the European Parliament will also discuss the rule of law in Romania and the violent crackdown there on anti-corruption protests on August 10.

The first deputy-head of the European Commission, Frans Timmermans, is due to attend the debate.

Some Romanian Social Democrat MEPs condemned these moves.

MEP Dan Nica told Romania’s national news agency Agerpres on September 13 that certain people had “lost their minds” and were taking “all sorts of actions, trying to find all sorts of scapegoats or things they need to pick on to advance their political projects. Now they started to pick on our country”.

Strong signals resolutely ignored: Warnings have also been coming more often from Brussels in the past few months, after police violently repressed an anti-corruption protest on August 10, when the riot police used tear gas and hundreds of protesters were beaten.

Juncker, who last year decided to hold the EU summit in Sibiu, Romania – which is set to take over the European Council presidency on January 1, 2019 – avoided speaking about the country in his State of the EU address, mentioning only that the rule of law was a problem in several EU states.

“Had I spoken about Romania today, the message wouldn’t have been totally positive,” he told Romanian news channel Digi 24 after the speech.

“I have the impression that there is a huge controversial debate inside Romania between the president and the government and parts of the parliament. Do I really have the feeling that everything is OK in Romania? No,” he added.

It was not the only warning to come from Brussels last week. Manfred Weber, head of the EPP group in the Parliament and German Chancellor Angela Merkel’s candidate in the race to replace Juncker in 2019, also warned Romania in a speech on September 12. “I want to ask the Romanian government to stop the risks to the fight against corruption in Romania,” he said.

But it is far from clear that Romania is getting the messages. On August 17, Dancila wrote to the European Commission alleging that she faced violent attempts to bring down her government, and insisting that the police acted within legal limits on August 10. She also blamed President Iohannis for the protests. The European Commission confirmed it had received the letter and said that it would send a reply.

However, if there was a reply, it has not been made public.

Sources in Brussels also told BIRN that no Romanian ministers had visited Brussels officially in the past months because they face closed doors there.

Meanwhile, the Romanian government has continued to defy Brussels on the rule of law by pursuing policies to relax criminal and anti-corruption legislation, despite international warnings not to do so.

Questions about the EU’s leverage: On Tuesday, at the Three Seas Initiative Summit in Bucharest, Juncker used the opportunity to stress that, without the rule of law, strategic projects and investments become useless.

“Europe needs to breathe with two lungs: East and West. Respecting the rule of law is essential,” he said on Tuesday, during the plenary session of the summit in Bucharest.

But Popescu says that, despite the debates and resolutions adopted in the European Parliament, Brussels does not have much leverage on countries like Hungary and Romania.

Candidate countries are conditioned by implementing the so-called “aquis communautaire” – the EU regulations on common market and democratic principles.

But once a country is a member of the EU, there is little than can be done to punish a member that has strayed from the core principles.

However, unlike the case of Hungary and Poland, where negotiations have been combative, in Romania there is still some hope, she explained.

This is because the government in Bucharest “is more sensitive to foreign pressure than those in Budapest and Warsaw,” she said.

“In Romania’s case, it’s still possible to signal that the government is slowly becoming isolated, and that … if they want to talk to Brussels, they need to come around – if they don’t want funds cut,” Popescu concluded.

September 2018

29

FEATURE

‘No Guardian’: Child Refugees at Risk in Serbia The long road to Europe is fraught with danger for unaccompanied boys in search of work to feed the families they left behind.

BARBORA JANAUROVA | BIRN

M

ustafa Ali has the face of a 17-year-old, but, after years on the road, the life experience of

a man.

When most boys in the West would still be living at home and wrestling with school, Ali was earning a wage in Turkey from the age of 14. He has not been to school for years but speaks five different languages.

Serbian is next, stuck as he is in this Balkan country for the foreseeable future.

“I was making shoes in a factory, then clothes, glass,” Ali says of the work he did in Turkey in order to send money back to his family in Afghanistan.

Ali is among a large number of unaccompanied male teenagers trying to reach Western Europe in order to support families left behind in Africa, Asia and the Middle East.

Some are sent by their families to make the hazardous journey in the hope they might have a better future elsewhere, said Sara Ristic, a psychologist and frontline field worker with Infopark, a Belgrade-based NGO working with migrants and refugees passing through Serbia.

Others feel an overwhelming sense of responsibility, or are fleeing recruitment by extremists in Afghanistan, Syria or Iraq. “People have told us about the Taliban coming to their houses, threatening that if the men don’t joint them, they will kill them,” said Ristic.

Save the Children says it has helped

4,389 refugees in Serbia since the beginning of the year. Two thirds arrived since April with the warmer summer months. Roughly a quarter are children.

Save the Children’s advocacy manager in Serbia, Jelena Besedic, said some try 20 or 30 times to cross the borders with European Union members Croatia or Hungary but cannot get past often heavy-handed police.

Ristic said that, from her experience, around half of all migrants and refugees from Afghanistan are under the age of 18. She has noticed a recent rise in the number of boys from Pakistan too.

“According to what I see, most of the child refugees are boys from countries which are not currently at war, but have seen extended periods of war or instability and these young boys have been born into and grown up in such environments,” said Ristic. “They are usually 15 – 17 years old, but some are even nine or eight years old.”

Sexual exploitation But the ‚pushbacks‘ by police at the border are only one of the many dangers they face.

“The journey is dangerous for everyone but kids are especially vulnerable to others who can use them, hurt them,” said Irena Vari, also of Infopark.

Boys are easy targets for people smugglers out to make a profit.

Organisations working with refugees and migrants say boys risk being used

“According to what I see, most of the child refugees are boys from countries which are not currently at war, but have seen extended periods of war or instability and these young boys have been born into and grown up in such environments,” said Ristic. “They are usually 15 – 17 years old, but some are even nine or eight years old.” for extortion by smugglers. “They adopted a practice of renting houses in Belgrade and other parts of Serbia and locking people in flats until their family sends additional money,” said Ristic from Infopark.

Ristic said some boys are sexually abused by other migrants or refugees and by local Serbian men. Experts say those from Afghanistan and Pakistan, being poorer than perhaps those from

Iraq and therefore unable to travel quickly, are particularly vulnerable to sexual exploitation.

Even when they do reach the borders of the EU, the reception is hostile.

Migrants and refugees talk of Croatian police seizing phones and using violence to drive them back.

Ali said other migrants and refugees had stolen his phone or shoes several times at the Krnjaca camp in the Serbian capital, Belgrade. “I don’t have a guardian,” he said.

Ristic said such boys often hide their fear and vulnerability, feeling under pressure to act more like grown men.

But given their tender ages, such experiences can leave lasting psyhological scars. There are reports of self-harming.

But while the overwhelming majority of unaccompanied children are male, experts say there also some young girls travelling without their families, often in the company of others from the same community or neighbourhood.

There are reports of such girls being forced into sexual acts as a way to pay off smugglers or those escorting them.

Even those accompanied by other families are at risk.

“Due to the closed borders, smugglers are seen as the only option, giving them great power over refugees and migrants, and they sometimes abuse this power in the form of sexual exploitation and abuse of women and girl refugees,” said Ristic.

30

September 2018

Attacks on journalists are a fact of life in Montenegro.

Since 2004, media freedom organizations have recorded 76 cases, of which a majority remain unsolved.

A month before the attack on Lakic, a bomb exploded near the home of another investigative journalist at Vijesti, Sead Sadikovic.

COMMENT

Montenegro, an EU Accession Front-Runner, Moves Backward on Media Freedom Journalists face violence from criminal groups and pressure from an entrenched political leadership.

ZSELYKE CSAKY

T

he crime desk at Vijesti, Montenegro’s most influential daily, has been empty for months.

Its occupant until earlier this year, investigative reporter Olivera Lakic, was shot in the leg in front of her apartment in Podgorica in May, following the publication of articles she had written about illegal cigarette smuggling.

This was not the first time Lakić had been attacked for her work. In 2012, she was beaten at the same location after receiving numerous threats.

While that attacker was eventually prosecuted, the case was only partially solved, as the perpetrator who ordered the assault was never identified.

The investigation into the May shooting has so far been similarly unsatisfactory: Despite initial promises of swift action by the authorities and strong words of condemnation by the international community, a suspect has yet to be named.

Attacks on journalists are a fact of life in Montenegro. Since 2004, media freedom organizations have recorded 76 cases, of which a majority remain unsolved.

A month before the attack on Lakic, a bomb exploded near the home of another investigative journalist at Vijesti, Sead Sadikovic.

In 2013, a blast shattered glass at the paper’s offices, clearly targeting editor in

chief Mihailo Jovovic.

Also that year, assailants threw an explosive device into the yard of Monitorjournalist Tufik Softic. And the 2004 murder of Dusko Jovanovic, editor in chief of the daily Dan, remains unsolved 14 years later.

Polarization, pressure, and a lopsided market Another constant in Montenegro is President Milo Djukanovic. His party, the Democratic Party of Socialists (DPS), has been in power for almost three decades, and he has personally served as either prime minister or president for most of that time, with a few short-lived “retirements.”

Djukanovic has never hidden his hostility toward the press. Just before the presidential election in April, he accused Vijesti of promoting “fascist” ideas, arguing that both critical outlets and the civil society sector function as a political opposition to the elected government.

Montenegro’s media environment is indeed polarized, with deep divisions between critical voices and outlets that toe the government line. Of the country’s four daily papers, two (Vijesti and Dan) are seen as opposing the government, while the other two (Pobjeda and Dnevne Novine) are regarded as supportive.

The fact that the small market is so oversaturated—according to the most recent IREX report, there are also three weeklies, 30 monthly papers, 53 radio stations, and 17 television stations in a coun-

try of just 600,000 people—leaves individual outlets vulnerable to political and economic pressure that can affect the quality and independence of their reporting.

The disbursement of public funding is nontransparent and largely unregulated, and the advertising market is lopsided, giving a significant edge to progovernment outlets. The public broadcaster RTCG attempted to break free of political bias after its board appointed a new director in early 2017. She had a more balanced understanding of the role public broadcasters should play in a democracy, and her appointment brought a welcome change to the outlet’s previously progovernment stance.

But the change did not last very long.

The new leadership and the board itself came under significant pressure a few months later, and two board members were replaced at the end of 2017 due to alleged conflicts of interest.

The takeover was completed in June 2018, when both the station director and the board president were dismissed.

As EU accession advances, things get worse The European Commission criticized Montenegro’s performance on Chapters 23 and 24—those dealing with justice and fundamental rights—in its latest annual report on the country’s progress toward EU membership.

The report specifically mentioned the RTCG dismissals and the attacks on jour-

nalists as issues that it expected Montenegro to address.

EU officials also threatened to suspend preaccession financial assistance—set to total $315 million between 2014 and 2020—if the government fails to bring perpetrators of crimes against journalists to justice.

The attacks are often linked to organized crime, which has been a problem in the country for many years.

However, the situation worsened recently due to infighting between two rival crime groups from the Bay of Kotor. The lack of progress in investigating the attacks against journalists may reflect the state’s genuine inability to rein in such groups, but it certainly sends a message that they can continue undeterred.

Some journalists are asking how the situation could have gotten worse than when accession talks started 10 years ago.

There is still plenty of good reporting, but attacks and government pressure are met with apathy by the general public, and many from the younger generation are skeptical that things could ever be different, having never seen power change hands through elections.

As Milka Tadic Mijovic, president of the Centre for Investigative Journalism, puts it, “the biggest problem in Montenegro is political elites following their own interests and not the public interest.”

And it is a problem that a cowed or partisan media sector can only exacerbate.

31

September 2018

FEATURE

BITEF Boss Fights Right With ‘Elite Theatre for Everybody’

Ivan Medenica

Ivan Medenica, BITEF’s creative director, wants to fight the rise in right-wing populism’ by taking avant-garde theatre to wider audiences.

SRDJAN GARCEVIC | BIRN | BELGRADE

I

van Medenica is one of the most accomplished and visible people on the arts scene in Serbia, and, of course, a busy man. The creative director of the Belgrade International Theatre Festival, BITEF, and professor at Belgrade’s Faculty of Dramatic Arts, FDU, is also a noted theatre critic and member of the committee of the International Association of Theatre Critics.

He is also one of the rare figures in Serbian art circles whose professional rather than political or personal pursuits stir up lively debates that reach outside Serbia’s art bubble.

In 2016, when he failed to win a permanent post at the FDU after running and creating one of the most critically acclaimed editions of BITEF in 2015, the media was aflame with debates about the workings of Serbian academia and its frequent displays of professional pettiness and jealousy. Medenica stirred passions last year as well, when BITEF staged and Serbia’s state television, RTS, broadcast a 24-hour performance of “Mount Olympus”, a celebrated, but avant-garde take on Greek mythology by Jan Fabre, an acclaimed Belgian theatre director.

While part of the Serbian public applauded the idea of staging such an ambitious project in Belgrade, the tabloids were shocked by the nudity and transgressive sexuality displayed in parts of the performance, which one critic from the UK Guardian described as “a theatrical orgy that outdoes Dionysus”.

Rather than shrink from the conservative outcry, Medenica saw it as a way to engage the public beyond BITEF’s traditional intellectual, upper-middle class audience. “Everybody spoke about the performance. Suddenly, a topic from the arts became a key political and social issue, and that is very important for the arts,” he says. “Maybe I would have preferred the focus to be on other issues [raised in the performance], not just nudity… I was honestly surprised by how much our society has gone backwards in terms of values and liberties,” he adds.

“I thought nudity was a done deal and that it no longer shocks – but if you think some freedoms have been won, it may not be so,” Medenica muses.

Medenica saw the publicity as a vindication of BITEF’s often disruptive vision: “We decided to provide something maximally unsettling to the audience and we got support from the founders and the sponsors… the interest is huge.”

Medenica’s so far successful leadership of BITEF, whose 52nd edition started on September 13, is predicated on using the festival and its stellar reputation as a

A scene from Oliver Frljic’s “Gorki - Althernative fur Deutschland” which tackles the rise of the far-right in Germany and will be shown as part of Bitef’s main programme.

Photo: Ute Langkafel / MAIFOTO

Estonian “No43 Filth” will be the ‘climax’ of this year’s BITEF. Photo: Tiit Ojasoo

platform to showcase new trends in the often self-contained contemporary theatre scene – and also start a popular debate around pressing, if occasionally unpalatable, issues.

This willingness to engage with difficult topics continues with this year’s harrowing theme: “World Without Us”.

The ten performances chosen for the festival tackle increasing, potentially catastrophic, rifts in Western societies, as well as individual mortality – a topic that Medenica thinks is still transgressive in our speed and youth-obsessed culture.

“We came to the idea gradually… it was not an ideological given. As Filip Vujosevic, BITEF’s dramaturg, and I were seeing performances to choose for this year, we realised that many of the performances around the world, and especially in Europe, deal with some of the major current issues: rise of the far-right, right-wing populism and autocracy, even in countries which are nominally democratic.

“We felt that things have gone haywire,

and that we need to directly point at that,” Medenica concludes.

He goes on to didactically list how each of the performances fits the carefully assembled narrative structure of the programme. The first, Slovenian “Odilo.

Obscuration.Oratorio”, tries to exorcise the spirit of Slovenia’s most famous Nazi-collaborator.

The festival plunges then into performances that analyse Europe’s currently most pressing problems.

“Suite No.3 Europe” is a form of musical guide through the issues of all of EU’s 27 member states, while the Serbian absurdist trash musical “Bollywood” addresses the local interplay between the arts, capital and xenophobia.

This is followed by two performances by the well-known Croatian director Oliver Frljic, which focus on a current concern in the West, the rise of right-wing extremism in Germany and Croatia.

Estonian performance “No43 Filth” is seen by Medenica as the climax of the fes-

tival, as it sees actors acting and wrestling on a stage filled with mud, symbolising the total descent into chaos.

“After the cataclysm, there is a world without people – and plays without people,” Medenica chirpily notes, explaining the decision to stage three plays without actors, which deal with history and personal brushes with death.

The narrative arc ends with “Requiem for L.”, a performance of Mozart’s requiem blended with African traditional songs, while in the background footage shows the last hours of an elderly, white lady. While insisting that the play is actually hopeful despite the grim subject matter, Medenica gleefully toys with an interpretation of “Requiem” that the crisis we are facing may be “only” the crisis of the West. “Maybe our civilisation deserves to be eulogised by those who we oppressed,” he sighs. Similarly, when discussing other difficult topics that BITEF is tackling this year, Medenica isn’t brooding. He insists that BITEF isn’t catastrophizing and believes that contemporary theatre has a role to play by providing a pointed critique of the current situation and by countering the far-right.

That is a timely topic, especially as Germany’s state-subsidised avant-garde theatre scene has come under attack from the far-right for its alleged left-wing elitism as well as for its hermetic culture.

Medenica concedes that contemporary theatre may sometimes be difficult to interpret, but is adamant that populism can be fought by creating what he calls “elite theatre for everybody”, borrowing a phrase from Antoine Vitez.

This philosophy underlines Medenica’s efforts to make BITEF an event for larger audiences. Beside promising another live broadcast of one of the plays on RTS and on a square in Belgrade, BITEF is organising free tickets and transport for some disadvantaged groups from all over Serbia and also trying to grow a new audience.

“In Berlin or Amsterdam it would be an issue to attract the old, not the young for artistically radical and different stage poetics. The young generations [in Serbia] are quite conservative. As a lecturer at university I can vouch for that,” he says.

“Younger audiences are afraid, and especially afraid of not understanding performances… many think they will not understand them. The thing is to let go and open ourselves to the new experience.”

To attract Serbia’s young, BITEF has organised parties at Belgrade’s hip venues and made many offers, so that students can afford BITEF tickets.

Asked what his benchmark for success for this year’s BITEF is, Medenica is clear.

“I want it to be more than theatre: a platform for social debate,” he concludes.

PËR MË TEPËR VIZITONI: www.albania.mom-rsf.org