Reporter.al Botimi Tetor 2016

06

INVESTIGIM

Biznesi i pisët i tenderëve për pastrimin e Tiranës

Tenderët e bashkisë së Tiranës për pastrimin e qytetit janë mbajtur shpesh me procedura të destinuara për situata emergjente, duke shtuar kostot dhe prishur konkurrencën mes operatorëve.

10

REPORTAZH

15

Jehuda Tepelenën me njerëz shtëpie i nisën tutje!

Pjesa dërrmuese e hebrenjve të Shqipërisë janë me origjinë nga Janina. Në të parin prej tre reportazheve mbi ta zbulohet ky komunitet, dikur qendër e rëndësishme dhe e veçantë dhe për vetë botën hebreje.

REPORTAZH

Mungesa e fondeve mban peng Amfiteatrin e Durrësit

I zbuluar nga arkeologu Vangjel Toçi 50 vjet më parë, amfiteatri i Durrësit -ndër më të mëdhenjtë në Ballkan mbetet ende peng i mungesës së fondeve për çlirimin nga ndërtesat mbi arenë dhe shkallare.

Nr.

14

Tetor 2016 E përmuajshme

GJIGANDI I VARFËR I NAFTËS ME KONTRAKTORË TË PASUR Dy raporte të panelit të ekspertëve mbi mosmarrëveshjen mes qeverisë shqiptare dhe Bankers Petroleum mbi shfrytëzimin e burimeve të naftës së Patos Marinzës, të disponuara nga BIRN, zbulojnë se kompania kanadeze e ka “shkelur” marrëveshjen në disa drejtime, por pala shqiptare ka dështuar me sukses të ofrojë prova për dëmin financiar të pësuar.

Fusha naftëmbajtëse e Patos-Marinëz, Fier. Foto: Bevis Fusha/Bankers. Prill 2014

2

Tetor 2016

PËRBALLJA E QEVERISË ME BANKERS PETROLEUM:

04

GJIGANDI I VARFËR I NAFTËS ME KONTRAKTORË TË PASUR BIZNESI I PISËT I TENDERËVE

06

PËR PASTRIMIN E TIRANËS KRYEBASHKIAKU VELIAJ AKUZOHET SE

07

CENSUROI EMISIONIN INVESTIGATIV PUBLICUS JEHUDA TEPELENËN ME

4-5

Qeveria ka dështuar me sukses të ofrojë prova për dëamin financiar të pësuar nga Bankers.

10

NJERËZ SHTËPIE I NISËN TUTJE! BASHKITË TËRHIQEN NGA DHËNIA ME

12

KONCESION E PARKINGJEVE PUBLIKE LUFTA PËR MBIJETESË E TË RIUT QË KËRCËNOI SE DO HIDHEJ NGA VINÇI

14

6-7

Tenderët e bashkisë për pastrimin e qytetit, janë mbajtur shpesh me procedura të destinuara për situata emergjente

ENGLISH EDITION ALBANIA’S GOVERNMENT, KEY OIL COMPANY

18

DEADLOCKED IN CONTROVERSY ALBANIA PM ACCUSED OF

20

‘INTERFERING’ WITH KOSOVO 10-11

SERBIA BLOCKS

22

Pjesa dërrmuese e hebrenjve të Shqipërisë janë me origjinë nga Janina

KOSOVO-ALBANIA POWER LINE MAYOR ACCUSED OF

23

CENSORING ALBANIA TV REPORT ALBANIAN ASYLUM-SEEKER

26

NUMBERS IN GERMANY RISE AGAIN Publikuar nga:

Publikuar nga:

TRACES OF EMPIRE: ANALIZA

INVESTIGIME

REPORTAZHE

LAJME

OPINION

D

14

Historia e jetimëve që tregon një copëz të realitetit shqiptar.

LAJME

REPORTAZHE OPINION Është publikimi i Rrjetit Ballkanik të Gazetarisë Investigative në Shqipëri – BIRN Albania.

RAJONI BIRN Albania ështëRAJONI një organizatë jo-fitimprurëse, e cila mbështet zhvillimin e gazetarisë INTERVISTA investigative në Shqipëri me qëllim ekspozimin e rasteve të korrupsionit dhe promovimin e të drejtave të njeriut në vend. Ky publikim i përmuajshëm është një përmbledhje e disa prej artikujve të botuar nga rrjeti BIRN në faqen www.reporter.al dhe www.balkaninsight.com.

Mbështetur nga: Ky publikim shpërndahet falas. Printimi dhe shpërndarja e tij mundësohet nga:

National Mbështetur nga: Endowment for Democracy B T D Balkan Trust for Democracy

Fondacioni Shoqëria e Hapur për Shqipërinë

INTERVISTA

T

SERBIA’S ROMAN HERITAGE

ANALIZA

INVESTIGIME

30

FONDACIONI

SHOQËRIA

E HAPUR

PËR SHQIPËRINË

FONDACIONI

SHOQËRIA

E HAPUR

PËR SHQIPËRINË

STAFI

KONTAKTONI:

Kristina Voko, drejtore e BIRN Albania Besar Likmeta, redaktor Aleksandra Bogdani, gazetare Gjergj Erebara, gazetar Ivana Dervishi, gazetare Lindita Çela, gazetare

Bulevardi Gjergj Fishta, Kulla 5, Ap. 22, Tiranë E-mail: office.albania@birn.eu.com Tel: +35544502592 URL: http://www.reporter.al/

3

Tetor 2016

Ngjarjet e Tetorit

Protesta kundër importit të mbetjeve Marshimi i mijëra qytetarëve kundër importit të mbetjeve në Shqipëri.

1 tetor 2016.

Foto: Ivana Dervishi/BIRN

Presidenti Nishani nuk dekreton ligjin e mbetjeve Presidenti i Republikës, Bujar Nishani nuk i dha dritën jeshile ligjit polemik të menaxhimit të integruar të mbetjeve,duke e rikthyer atë për diskutim në Kuvendin e Shqipërisë.

Presidenti argumentoi se ligji bie ndesh me Kushtetutën e Shqipërisë dhe konventat ndërkombëtare të ratifikuara nga vendi. Në arsyetimin prej 9-faqesh, drejtuar deputetëve të parlamentit, presidenti Nishani dha tre argumente kryesore për rikthimin për shqyrtim në kuvend të ligjit Nr. 92/2016 “Për disa shtesa dhe ndryshime në ligjin Nr. 10463, datë 22.09.2011, “Për menaxhimin e integruar të mbetjeve”, të ndryshuar. Ai argumentoi se ligji bie në kundërshtim me direktivat e BE-së, Kushtetutën e Shqipërisë dhe konventat ndërkombëtare, që kërkojnë transparencë të plotë dhe mendimin e qytetarëve për vendimmarrje të një rëndësie të tillë; ndërsa nxiti ligjvënësit të fillojnë riciklimin dhe menaxhimin e mbetjeve të prodhuara në vend.

Universitetet hapën dyert me 40 % të kuotave bosh Universitet hapën dyert më 20 tetor me 40 për qind të kuotave ende bosh. Mbi 10 mijë maturantë nuk kanë arritur të regjistrohen, pasi janë ndëshkuar nga formula e re. Sipas të dhënave që janë të publikuara në Rrjetin Akademik Shqiptar, organizatës që ka krijuar sistemin online të aplikimit, në fund të fazës së dytë të regjistrimeve ka ende 10 mijë kuota të paplotësuara. Për herë të parë pas viteve 1990të, referuar edhe statistikave mund të themi se studentët kanë “braktisur” edhe degët elitare, ku konkurrenca ndër vite ka qenë shumë e ashpër.Teknologjisë së Informacionit dhe Komunikimit (TIK), pranë Universitetit të Tiranës, një nga degët më të preferuara jo vetëm tek ne, por në mbarë botën , janë regjistruar deri më tani vetëm 38 studentë dhe ka edhe 163 vende të lira. Përballë së njëjtës situatë ndodhet edhe fakulteti Ekonomik, njëri ndër fakultetet më të mira në vend dhe mjaft i lakmuar nga të rinjtë. Pas një muaj

regjistrimesh, dekanati i këtij fakulteti është detyruar të kujtojë studentët se në këtë fakultetet ka ende 500 vende të lira, nga 900 që ka në total. Sipas udhëzimit të ministrisë së Arsimit, pas datës 20 tetor, listat e fituesve do të spostohen sërish dhe regjistrimet do të bëhen me faza 48-orëshe derisa të plotësohen të gjitha kuotat.

Interkonjeksioni ShqipëriKosovë, i bllokuar nga Serbia Qeveria shqiptare njoftoi më 14 tetor se është ankuar në Sekretariatin e Komunitetit të Energjisë ndaj Serbisë për shkak të bllokimit të vënies në punë të linjës më të re ndërkombëtare të interkonjeksionit, asaj mes Shqipërisë dhe Kosovës. Linja 245 kilometra e gjatë që i kushtoi Shqipërisë dhe Kosovës 75 milionë euro dhe që kërkoi shtatë vjet përpjekje për t’u ndërtuar, u inagurua disa muaj më parë, por pavarësisht kësaj, në të nuk ka kaluar energji.” Që të bëhet i mundur operimi i kësaj linjë duhet që sistemi i transmetimit të Kosovës (KOSTT) të njihet nga ENSO-E, rrjeti evropian i transmetimit. Pra, të njihet ndarja e sistemit të transmetimit të Kosovës nga sistemi i transmetimit të Serbisë, çka është dhe pjesë e bisedimeve në dialogun mes Prishtinës dhe Beogradit,” tha në një deklaratë Ministria e Energjetikës. Sekretariati i Komunitetit të Energjisë deklaroi se Këshilli i Ministrave e ka pranuar thyerjen e marrëveshjes nga ana e Serbisë, ndërsa masat që pritet të ndërmerren për ta detyruar Serbinë të hapë tregun mbeten të paqarta për momentin. Serbisë i është kërkuar ta zgjidhë këtë çështje brenda 31 dhjetorit të këtij viti.

Ben Blushi shpall divorcin me Partinë Socialiste Deputeti Ben Blushi-i njohur si një ndër figurat veterane të së majtës në Shqipëri shpalli zyrtarisht divorcin me Partinë Socialiste pas një serie përplasjesh publike me kryeministrin Edi Rama. Blushi tha të enjten në Kuvend se ai dhe deputetja tjetër e PS, Mimoza Hafizi nuk do të jenë më “deputetë të Rilindjes”.“Rilindja është një fatkeqësi kombëtare që

duhet ndëshkuar me votë. S’mund të jemi në një qeveri me banditë, përdhunues, trafikantë dhe injorantë,” tha Blushi gjatë fjalës së tij. Aktor i politikës aktive prej dy dekadash, Ben Blushi ka pasur një marrëdhënie personale plot ulje-ngritje me kryetarin e PS, Edi Rama. Megjithatë, viti i fundit shënoi thyrjen përfundimtare të marrëdhënies së tyre, pasi Ben Blushi ashpërsoi tonet dhe kritikoi pjesën dërrmuese të politikave të Ramës-veçanërisht sponsorizimin që ai u ka bërë disa figurave me të shkuar të errët, duke i katapultuar ata në politikë. Pas largimit nga Partia Socialiste, deputeti Ben Blushi ka lënë të hapur mundësinë e themelimit të një partie të re politike, së bashku me deputeten Hafizi.

Në fjalën e tij në Kuvend, ai theksoi se vendi ka nevojë për një projekt të ri politik që garanton barazi, drejtësi dhe mbrojtje të interesit publik.

Protesta e artistëve me “Teatrin e Gjelbërimit” Ekspozita “Teatri i Gjelbërimit”, një retrospektivë arti mbi hapësirën publike në Tiranë nga viti 1998 deri në vitin 2016, e cila bëri bashkë 49 artistë nga Shqipëria dhe vende të tjera, u çel të shtunën në galerinë FAB. Bazuar mbi dëshirën për të ofruar një pikëpamje të gjerë të artit mbi hapësirën publike dhe si një zgjim i shoqërisë ndaj problematikave të përditshme, 60 veprat pjesëmarrëse në ekspozitë gjithashtu kritikojnë përjashtimin e zërave të artistëve nga vendimmarrja për hapësirën e përbashkët. “Kjo ekspozitë ka mbledhur si asnjëherë më parë artistët, sepse si asnjëherë më parë ata po përjashtohen nga vendimmarrja për çështjet e hapësirave të përbashkëta,” tha kuratori Vincent Ë.J. van Gerven Oei, Ekspozita “Teatri i Gjelbërimit” ndërthuri fotografitë, videot dhe audion për të përcjellë një mesazh të fuqishëm te shoqëria, e cila konceptohet nga artistët si një pjesë e rëndësishme në fatin e hapësirave publike, por njëkohësisht për të tërhequr vëmendjen e qeveritarëve për kaosin ku po zhytet kryeqyteti. “Kemi të bëjmë jo vetëm me vepra arti, por edhe me disa pjesë të rëndësishme të identitetit tonë që përthyhet përballë fenomeneve arkitekturore dhe politike,” tha për BIRN kuratori Ardian Isufi.

4

Tetor 2016

INVESTIGIM

Gjigandi i varfër i naftës me kontraktorë të pasur Dy raporte të panelit të ekspertëve mbi mosmarrëveshjen mes qeverisë shqiptare dhe Bankers Petroleum mbi shfrytëzimin e burimeve të naftës së Patos Marinzës, të disponuara nga BIRN, zbulojnë se kompania kanadeze e ka “shkelur” marrëveshjen në disa drejtime, por pala shqiptare ka dështuar me sukses të ofrojë prova për dëmin financiar të pësuar.

GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANË

D

y raportet e ekspertëve mbi mosmarrëveshjet mes palës shqiptare dhe kompanisë Bankers Petroleum mbi kostot e nxjerrjes së naftës për vitin 2011 të siguruara nga BIRN tregojnë se paneli i ekspertëve konkludoi në disa raste se Bankers ka kryer shkelje në procedurat e tenderimit, por në fund, kompania fitoi të drejtë për shkak se ekspetët nuk morën prova të mjaftueshme nga pala shqiptare që të tregonin se shkeljet e vërtetuara kanë shkaktuar dëm financiar. Ndërkohë, raportet hedhin dritë mbi procedurat e prokurimit të përdorura nga Bankers si dhe listën e kompanive kontraktore. BIRN analizoi veçmas raporteve bilancet e kompanive kontraktore të Bankers, të cilat rezultojnë nga bizneset më fitimprurëse në vendin tonë, një aspekt tjetër i dyshimtë i veprimtarisë së kompanisë më të madhe në Shqipëri. Normat e stërmëdha të fitimeve neto të kontraktorëve të Bankers, të cilat, në disa raste arrijnë në deri 40 për qind mbi të ardhurat, bien ndesh me faktin që vetë Bankers rezulton me aktivitet ekonomik me humbje. Diferenca është që Bankers i nënshtrohet një norme tatimi mbi fitimi në masën 50 për qind në rast se realizon fitime, ndërsa kompanitë nënkontraktore i nënshtrohen normave të tatimit mbi fitimin në masën 10 për qind, (për periudhën deri në vitin 2014) dhe në masën 15 për qind pas vitit 2015.

Raportet e ekspertëve, të cilët mbajnë vulën “konfidenciale” janë përgatitur nga kompania Navigant dhe nga kompania Price Ëaterhouse Cooper në përputhje me marrëveshjen e arritur më herët këtë vit mes Bankers dhe Qeverisë.

Raportet detajojnë pretendimet e palëve dhe dalin në konkluzionin se në “disa raste” Bankers kreu procedura tenderimi të pamjaftueshme ndërsa në një rast nuk kreu fare procedura tenderimi për nënkontraktorët e vet. Megjithatë, paneli me tre ekspertë konkludoi se pavarësisht shkeljeve, “palët nuk ofruan prova bindëse për të sugjeruar se kostot qenë të paarsyeshme”, duke ia ngarkuar në këtë mënyrë përgjegjësinë Agjencisë Kombëtare të Burimeve Natyrore dhe paaftësisë së kësaj agjencie për të monitoruar dhe identifikuar shkeljet në kontratën më të madhe koncesionare të Shqipërisë aktualisht. Raporti vëren se në të paktën një rast, marrëveshja ëshkë shkelur në thelb nga Bankers Petroleum, por edhe në këtë rast, ekspertët rezultuan të

ndarë në opinion nëse shkelja ka sjellë apo jo dëm për shtetin shqiptar. Rasti në fjalë lidhet me kontratën e Bankers me kompaninë shqiptare Albstar për punime civile, kontratë që për vitin 2011 kushtoi 22.9 milionë euro dhe për të cilën, dy nga tre ekspertët konkluduan se nuk kishte dëm ndërsa njëri, nga kompania Navigant, konkludoi se kishte dëm dhe shkelje dhe se për rrjedhojë, duhej të klasifikohej si kosto e parekuperueshme. Mosmarrëveshja mes qeverisë shqiptare dhe Bankers nisi në vitin 2014, kur Agjencia Kombëtare e Burimeve Natyrore, (AKBN) institucioni që përfaqëson Shqipërinë në kontratën koncesionare, kreu një auditim të bilancit bankers dhe procedurave të prokurimit të kompanisë për vitin 2011dhe konkludoi se pjesa dërrmuese e shpenzimeve të kompanisë për këtë vit qenë të parregullta.

Bazuar në auditimin e AKBN-së, Drejtoria e Përgjithshme e Tatimeve i dorëzoi Bankersit një pretendim për 57 milionë dollarë taksa të papaguara. Bankersi kundërshtoi dhe kërcënoi me proces arbitrazhi, gjë që shtyu qeverinë të bie në marrëveshje për të pranuar krijimin e një grupi të pavarur ekspertësh për të analizuar situatën. Ekspertët i dhanë të drejtë Bankers.Qeveria shqiptare duhet të vendosë brenda pak ditëve të ardhëshme nëse do t’i drejtohet gjykatës së Arbitrazhit për të hedhur poshtë raportin e ekspertëve apo jo. Sipas një letre të dërguar nga avokati i palës shqiptare Curtis, letër që rrodhi në media pak ditë më parë, qeveria duhet t’i drejtohet arbitrazhit.

Pas dështimit para panelit të ekspertëve, Agjencia Kombëtare e Burimeve Natyrore njoftoi me 21 tetor se do të ankimojë vendimin e tyre në gjykatë arbitrazhi ndërsa Bankers thotë se “do të bashkëpunojë».

Kontrata koncesionare Petroleum nënshkroi një kontratë koncesionare me qeverinë shqiptare në vitin 2004, në bazë të së cilës, fitonte të drejtën për të shfrytëzuar burimin e naftës Patos-Marinzë, fusha më e madhe naftëmbajtëse në Shqipëri.

Kontrata koncesionare parashikonte që Bankers duhej të investonte për të rritur prodhimin e naftës dhe duhej t’i paguante qeverisë shqiptare 50 për qind normë fitimi pasi të shlyente investimet fillestare. Që nga fillimi i punës, ka pasur ankesa me supozimin se Bankers kryen shpenzime të tepërta për të mbajtur kompaninë me humbje në vijimësidhe për të shmangur në këtë mënyrë pagesën e tatimit mbi fitimin. Duke u përballur me këtë realitet, qeveria shqiptare vendosi një taksë të posaçme

të njohur si “renta minerare” në vitin 2009, në masën 10 për qind mbi prodhimin, por ia njohu këtë taksë të re si kosto e zbritshme. Me kalimin e viteve, rritja e prodhimit dhe çmimet e larta të naftës e bënë Bankersin kompaninë mëtë madhe në Shqipëri për nga xhiroja vjetore. Në vitin 2014, Bankers realizoi të ardhura prej 853 milionë dollarësh ose rreth 5.5 për qind e të gjithë prodhimit të brendshëm bruto të Shqipërisë. Të ardhurat e qeverisë shqiptare në formën e rentës minerare në atë vit qenë86 milionë dollarë. Çmimi i naftës në tregun ndërkombëtar ra në kolaps gjatë vitit 2015 ndërsa Bankers bllokoi investimet që nga fundi i vitit të kaluar, gjë që solli edhe rënie të prodhimit. Rrjedhimisht, të ardhurat e qeverisë nga renta minerare ranë gjithashtu.

Shpenzime pa tender Bankers nënkontrakton një pjesë të madhe të operacioneve të veta te kompani të tjera, nga proceset e hapjes së puseve te punimet civile në ndërtim rrugësh apo te shërbimi i transportit të naftës bruto nga fusha naftëmbajtëse pranë Fierit për në portin e Vlorës. Një shpenzim tjetër i rëndësishëm është blerja e një lënde djegëse të njohur si “holluesi”, i cili futet nën tokë për të tretur naftën e vendburimit dhe për ta bërë atë më të lehtë për nxjerrje. Sipas kontratës koncesionare, Bankers duhet të përdorë procedura prokurimi për këto shërbime me qëllim që të marrëçmimin më të ulët në treg dhe rrjedhimisht, të mos rrisë kostot e nxjerrjes së naftës. Bankers është akuzuar nga raporti i autidimit të AKBN-së se ka blerë shërbimet e shpimit, të transportit, të punimeve civile etj,. pa procedura prokurimi, duke inflacionuar kostot në kurriz të taksapaguesve.

Raporti i parë auditues i AKBN-së i përket bilancit të Bankers për vitin 2011 dhe del në konkluzionin se 299 milionë dollarë shpenzime nga 384 milionë totale të vitit 2011, janë kryer pa procedura prokurimi dhe për rrjedhojë, nuk duhet të njihen si shpenzime të zbritshme. Pas negociatave, AKBN pranoi se 51 milionë dollarë nga shpenzimet janë të rregullta ndërsa mosmarrëveshja vijoi për pjesën tjetër prej 248 milionë dollarësh, para të cilat, që gjatë vitit 2011 i janë paguar nëntë kontraktorëve të Bankersit. Gjatë shqyrtimit, paneli i ekspertëve i analizoi pretendimet zë për zë.

Raportet e ekspertëve krijojnë edhe një panoramë të mënyrës së punës së Bankers, përfshirë prokurimet me praktika të dyshimta, zgjatje kontratash pa fund dhe pa tender shtesë si dhe, në rastin e punimeve civile, kryerjen e punimeve me vetëm një kompani përgjatë të gjithë periudhës së operacioneve në Shqipëri dhe pa kurrfarë procedure prokurimi. Pikërisht ky shpenzim i fundit, vetëm për vitin 2011 është në masën 22.9 milionë euro.

Furnitorët dhe procedurat Sipas raportit të ekspertëve, shpenzimet e Bankers për kompaninë kanadeze Simmons janë një nga shpenzimet e dyshimta. Në vitin 2011, Bankers i pagoi Simmons 34.6 milionë dollarë. Kjo është një kompani që ofron shërbime shpimi. Ajo ka ofruar shërbime për Bankers që nga viti 2005 ndërsa në vitin 2008 ajo fitoi një kontratë me negocim të drejtpërdrejtë me Bankers. AKBN deklaroi se ky shpenzim nuk duhet të njihet sepse në bazë të kontratës koncesionare, Bankers duhet t’i kryejë shpenzimet vetëm përmes procedurave konkurruese të tenderimit por Bankers deklaroi parfa panelit se punësimi i Simmons konsiderohej më me leverdi për ta se sa gjetja e një kontraktori të ri me procedurë prokurimi. Në vitin 2009, Bankers kreu një tender tjetër për shërbimet e shpimit dhe ftoi gjashtë kompani për të marrë pjesë. Në tender, Simmons rezultoi oferta më e mirë, por Bankers vendosi të zgjedhë kompaninë e dytë fare pak më të shtrenjtë, me parimin se i nevojitej të diversifikonte kontraktorët e shpimit për të fituar më shumë siguri nëvijimësinë e operacioneve të veta. Fakti që Simmons hodhi ofertën më të mirë në këtë tender u përdor nga Bankers para ekspertëve si argument se çmimet e shpimit nuk qenë të fryra.

Por në vitin 2010, Bankers nënshkroi një kontratë të re me Simmons dhe e bëri këtë me çmime më të larta se sa kontrata e mëparshme dhe, më e rëndësishmja, e bëri pa tender. Në qershor 2011, Bankers kreu një tender tjetër për të njëjtin shërbim, por ofertat e marra qenë më të shtrenjta se sa Simmons dhe Bankers vendosi të vijojë të punojë me këtë kompani duke refuzuar ofertat e tjera.

Crosco Crosko është një kompani kroate e cila of-

Tetor 2016

Fusha naftëmbajtëse e Patos-Marinëz, Fier. Foto: Bevis Fusha/Bankers. Prill 2014

ron shërbime shpimi. Ajo e fitoi kontratën me një tender në prill 2009 dhe vetëm për vitin 2011 u pagua 17.2 milionë dollarë. Por në vitin 2011, kontrata me Crosco u shtua në volum dhe kjo u bë pa tender tjetër. Bankers deklaroi para ekspertëve se në atë kohë nuk besonte se një tender do të sillte çmime më të ulëta.

Phoenix Phoenix është një kompani tjetër shpimesh.

Ajo fitoi fillimisht një kontratë në vitin 2008 përmes një procesi tenderimi, por vijoi punën pasi kontrata fillestare përfundoi dhe Bankers argumenton se kjo qe zgjidhja më e mirë në atë kohë. AKBN argumenton se kostot e kësaj kompanie, 16.9 milionë dollarë vetëm në vitin 2011, nuk duhet të njihen për shkak se u përfituan pa garë. AKBN hedh poshtë pretendimin e Bankers për vijimin e punës me këtë kompani duke argumentuar se programi i shpimeve të kësaj kompanie në vitin 2011 qe shumë më i madh se sa në vitin 2008 dhe se rrjedhimisht, edhe interesi i kompanive të tjera mund të qe i lartë në rast se do të zhvillohej një tender.

Albstar Kontratat e Bankers me kompaninë shqiptare Albstar, e cila ofron punime civile si rrugë etj., është më e debatueshmja. Albstar ka filluar të punojë me Bankers fillimisht në vitin 2004 me një kontratë 15 mujore, e cila u zgjat në vijimësi. Bankers thotë se nuk kishte pse ta ndërronte këtë kompani me procedura tenderimi për shkak se kjo qe kompania me më shumë eksperiencë në fushë. Por fakti që punimet civile nuk konsiderohen si punime specifike të naftës bëri që AKBN ta rrëzojë pretendimin me argumentimin se në Shqipëri ka 1,951 kompani ndërtimi dhe vetëm në qarkun e Fierit ka 111 kompani të tilla. Njëri nga tre ekspertët, përfaqësuesi i kompanisë Navigant, e konsideroi pretendimin e AKBN-së të drejtë, por dy të tjerë, përfaqësues të Price Ëaterhouse Cooper, e hodhën poshtë pretendimin me argumentin se sërish, AKBN nuk duhet të mjaftohet vetëm me identifikimin e shpenzimit pa tender, por duhet të vërtetojë edhe se shpenzimi pa tender i ka shkaktuar kosto dhe nëçfarë mase i është shkaktuar ky dëm. Në të gjitha pretendimet e saj, AKBN nuk është munduar të argumentojë se sa më lirë se sa vlera e kontraktuar nga Bankers mund të

siguroheshin të njëjtat shërbime në treg por është mjaftuar me argumentin që meqë nuk është kryer tender, i gjithë shpenzimi nuk duhet të njihet si kosto e zbritshme. Kjo bëri që ekspertët, pavarësisht se pranuan se Bankers e ka shkelur kontratën në pikën e “Ëillful Default”, që do të thotë “me ndërgjegje ka shkelur një detyrim që duhej ta kryente sipas kontratës”, kjo nuk përbën në vetvete vërtetim dëmi të pësuar nga pala shqiptare.

Bolv-Oil Kompania e transportit të naftës Bolv-Oil ka punuar me Bankers që nga viti 2008 fillimisht si fituese tenderi dhe më pas, me zgjatje kontrate vazhdimisht. Bankers pretendon se kjo qe zgjidhja më ekonomike për të. Vetëm gjatë vitit 2011, kontrata e kompanisë me Bankers qe me vlerën 10.1 milionë dollarë. Tea-Co është një kompani tjetër transporti që fitoi një kontratë trevjeçare në vitin 2008, në bazë të konkluzionit të një tenderi të zhvilluar që në vitin 2005. Bankers pretendon se kontrata me të qe për shkak se nuk qe në gjendje të identifikonte operatorë të tjerë në treg të aftë për të ofruar kamionë me vakum. AKBN i hedh poshtë këto pretendime duke argumentuar se Bankers nuk ka asnjë provë për zhvillimin e një tenderi dhe se i vetmi dokument për këtë kompani është një memorandum i brendshëm në lidhje me një takim të zhvilluar në janar 2009 me kontraktorë transporti. AKBN pretendon gjithashtu se memoja e takimi tregon se Bankers “negocioi drejtpërsëdrejti kushtet me këto kontraktorë”.

Q.Sinaj Kompania Q.Sinaj ofron shërbime transporti lëngjesh të tilla si heqja e ujit të ndotur, kamionë me presion dhe transportim me tanker. Kjo kompania ka punuar me Bankers që nga viti 2004, fillimisht me një kontratë gjashtëmujore ndërsa kontrata u shty vazhdimisht, përfshirë edhe ppër vitin 2011. Bankers pretendon se kjo kompani ka marrë pjesë në një tender në vitin 2008 ku humbi, ndërsa një tender në vitin 2009, u konfirmua fituese krahas Bolv-Oil. AKBN thotë se nuk ka prova që të vërtetojnë se ofertat e tenderit të vitit 2009 lidhen në ndonjë farë mënyre me kontratën e kësaj kompanie për vitin 2011. Q. Sinaj mori 2.5 milionë dollarë nga Bankers për shërbimet

e ofruara në vitin 2011.

Western Atlas Kjo është një kompani tjetër, e cila ofron shërbime elektrike dhe shërbime shpimi me përdorim eksplozivësh. Ajo filloi të punojë për Bankers në vitin 2008 pas një tenderi për “shërbime të ndryshme në fushën e naftës”.

Kontrata e saj u zgjat në korrik 2011 pasi e para skadoi. Bankers thotë se puna e kësaj kompanie është tepër teknike dhe se ajo beson se kjo është kompania e vetme e aftë për punë të tilla në Shqipëri. AKBN thotë se nuk ka prova që të vërtetojnë se kjo ishte kompania e vetme me licencë për përdorim eksplozivësh në shërbime shpimi. Kontrata e kësaj kompanie vlente 2.9 milionë dollarë.

Smape Smape është një kompani që ofron shërbime tubash të gjatë. Bankers filloi të përdorë shërbimet e kësaj kompanie më 2011, fillimisht në shkallë të vogël në formë testi, por kostoja e kontratës u rrit në mënyrë të papritur në 2 milionë dollarë. Më pas kompania mori pjesë në një tender dhe e fitoi. AKBN thotë se në fakt Bankers kishte për detyrë që të kryente tender që në fillim dhe argumenton se nuk kishte arsye që kontrata të ofrohej fillimisht pa tender. Të gjitha të mësipërmet janë kosto të klasifikuara si predendime të ngritura nga AKBN për kosto të pësuara si pasojë e moszbatimit të procedurave të rregullta të tenderimit. Rezultatet e panelit të ekspertëve jepen për të gjitha këto prokurime sëbashku dhe jo për secilën prej tyre. Të tre ekspertët ranë dakord në konkluzione për tetë nga nëntë kontratat me përjashtim të kontratës së Albstar.

“Për të tetë kontraktuesit, bazuar në dokumentin mbështetës të dhënë nga Palët dhe deklarimet e palëve, Paneli i Ekspertëve del në konkluzionin se procedurat konkurruese të prokurimit të kryera nga Bankers qenë, në disa raste, të pamjaftueshme,” thuhet në konkluzionin e ekspertëve. “Gjithsesi, Paneli i Ekspertëve nuk mori prova bindëse për të sugjeruar se kostot qenë të paarsyeshme apo nuk qenë në përputhje me praktikat e pranuara përgjithësisht në industrinë ndërkombëtare të naftës”. Për këtë arsye, paneli i ekspertëve i dha të drejtë Bankersit për të gjithë këtë bllok mosmarrëveshjesh me vlerë totale prej 114,3 milionë dollarë.

73.2 milionë dollarë te “agjenti i prokurimit” Një nga kontratat kryesore të kundërshtuara nga AKBN konsiston mes Bankers dhe një kompanie të quajtur HOH. Me një vlerë mbi 73 milionë dollarësh, HOH i ka ofruar Bankers shërbime të njohura si “blerje mallrash” me vlerë 65 milionë dollarë, transport mallrash me vlerë 6.4 milionë dhe tarifë prokurimesh me vlerë 1.9 milionë dollarë.

AKBN thotë se Bankers nuk ofroi fatura për mallrat e blera por vetëm faturat e lëshuara nga agjenti i prokurimeve, për rrjedhojë, këto nuk duhet të njihen si kosto të ligjshme.

Bankers thotë se nuk e ka për detyrim të mbajë faturat që HOH ka marrë nga subjektet që i kanë shitur mallra këtij agjenti për llogari të Bankers. Në kohën e raportit të auditimit, Bankers paraqiti fatura për vetëm 8 milionë dollarë shpenzime. Por Paneli i Ekspertëve nuk u mjaftua me kaq dhe bashkëpunoi me HOH, e cila ofroi dokumentacion mbështetës për rreth 62 për qind të vlerës në diskutim. AKBN deklaroi se dokumentacioni i ri kishte ardhur tepër vonë dhe se AKBN “nuk duhet të marrë barrën dhe shpenzimet për analizimin e dokumentit të ri në këtë kohë” për shkak se dokumentacioni i ri nuk qe prodhuar në kohë.

Ekspertët dolën në konkluzionin se “bazuar në dokumentacionin e ofruar dhe dorëzimet nga Palët, Paneli i Ekspertëve nuk u bind se kostot e diskutueshme janë kryer në mënyrë të paarsyeshme apo jo në përputhje me praktikat përgjithësisht të pranueshme të industrisë ndërkombëtare të naftës”.

Sasia dhe çmimi i diluentit të përdorur Në vitin 2011, Bankers raportohet se përdori një sasi të paprecedent diluenti për të realizuar prodhimin e naftës. Diluenti është njëlëndë hidrokarbure e lehtë, e cila i shtohet naftës së rëndë të llojit që përdoret në Patos Marinzë në mënyrë që të ulë densitetin e naftës bruto, përgjithësisht për të lehtësuar pro-

5

cesimin dhe transportin.

Në projektbuxhetin e miratuar nga autoritetet shqiptare për vitin 2011, Bankers pati llogaritur se i nevojitej 337 mijë fuçi diluent (një fuçi e barabartë me 159 litra) me një vlerë të llogaritur prej 30.7 milionë dollarësh dhe me çmim për njësi prej 88 dollarësh për fuçi.

Por Bankers pretendon se gjatë vitit 2011, u detyrua të përdorë 50 për qind më shumë diluent nga sa qe parashikuar ndërkohë qëçmimi i diluentit u rrit nga 88 në 134 dollarë për fuçi.

Kostoja totale e diluentit u rrit nga 30.7 në 45.4 milionë dollarë. AKBN fillimisht refuzoi të pranojë si kosto të rekuperueshme shumën shtesë të shpenzuar prej 14,7 milionë dollarësh, pjesërisht me argumentimin se përdorimi i diluentit me tepri qe i pajustifikuar dhe pjesërisht për shkak se rritja e çmimit qe e paparashikuar në buxhet dhe se Albpetrol dhe AKBN nuk qenë njoftuar paraprakisht për shtesën e çmimit.

Bankers është vënë disa herë nën akuza informale se ka mundësuar importimin me sasi të tepërta të panevojshme për diluentin me justifikimin e përdorimit të tij për nxjerrje nafte por që supozohet se në fakt, një pjesë e diluentit shtesëështë shitur në treg si produkt i gatshëm nafte. Një skenar i tillë, i mohuar nga Bankers në vijimësi, nënkupton praninë e një kanali kontrabande dhe evazioni fiskal me përmasa të mëdha.

Bankers iu përgjigj pretendimeve me argumentet se sasia shtesë e diluentit të përdorur për shkak se nafta e hasur gjatë vitit 2011 qe më e rëndë nga sa pritej ndërsa pretendimi për çmime më të larta është i palogjikshëm për shkak se çmimi i diluentit reflekton çmimin e naftës në tregun ndërkombëtar.

Gjatë shqyrtimit nga paneli i ekspertëve, AKBN argumentoi dhe riargumentoi pa sukses qëndrimin e saj deri sa ekspertët e hodhën poshtë pretendimin në tërësi. Ekspertët vërejtën se AKBN nuk ka vërtetuar në ndonjë rast se diluenti shtesë nuk është përdorur për operacionet hidrokarbure dhe për këtë arsye, nuk ka bazë për të pretenduar se ka pasur abuzime.

Bankers i varfër me kontraktorë të pasur BIRN analizoi bilancet e kontraktorëve të Bankers, të përzgjedhura nga kompania përmes procedurave prokuruese të cilat, Paneli i Ekspertëve i konsideroi “të pamjaftueshme.” Shumica dërrmuese e kompanive që punojnë me Bankers duket se kanë norma fitimi të pazakonta, të cilat arrijnë në 30, – 50 apo 70 për qind mbi të ardhurat dhe se këto fitime janë të realizuara në vijimësi. Më tutje, shumica e këtyre kompanive veprojnë të regjistruara nëpër parajsa fiskale, siç vepron edhe vetë Bankers. Kontraktori i parë i përmendur në raport është kompania Simmons. Kjo kompani ka një degë në Shqipëri me emrin Simmons Edeco Limited, Dega në Shqipëri.

Bilanci i vitit 2011 i kësaj kompanie i dorëzuar në Qendrën Kombëtare të Regjistrimit në qershor 2015, tregon se të ardhurat e kompanisë për vitin e debatueshëm qenë 3,6 miliardë lekë ndërsa fitimet neto qenë 855.7 milionë lekë, me një normë fitimi prej 23 për qind.

Përgjatë periudhës 2010-2015, Simmons ka realizuar të ardhura totale prej 24.9 miliardë lekësh dhe fitime neto prej 5.8 miliardë lekësh me normë fitimi neto mbi të ardhurat prej 23.5 për qind. Kompania tjetër, Phoenix Technology, rezulton gjithashtu me norma të larta fitimi. Për vitin 2011, kjo kompani pati 1,8 miliardë lekë të ardhura dhe 628.6 milionë lekë fitime neto me normë fitimi mbi të ardhura prej 34 për qind. Përgjatë periudhës 20102015, kjo kompani ka pasur gjithsej 13,2 miliardë lekë të ardhura dhe 4.9 miliardë lekë fitime neto, me normë fitimi prej 37 për qind.

Ndryshe nga dy kontraktorët e mësipërm, kompania kroate Crosco ka norma fitimi shumë më të ulëta, të cilat variojnë nga 2.4 në vitin 2011, në 18 për qind në vitin 2014.

Edhe nënkontraktorë të tjerë në listën e shpenzimeve të debatuara nga AKBN si AlbStar kanë norma të larta fitimi, por për këto kompani nuk është e mundur të dallohet se sa kanë fituar nga kontratat me Bankers dhe sa nga aktivitetet e tjera të tyre.

6

Tetor 2016

INVESTIGIM

Biznesi i pisët i tenderëve për pastrimin e Tiranës Të dhënat e administruara nga BIRN, tregojnë që tenderët e bashkisë së Tiranës për pastrimin e qytetit, janë mbajtur shpesh me procedura të destinuara për situata emergjente, duke shtuar kostot dhe prishur konkurrencën mes operatorëve.

ELTON QYNO | BIRN | TIRANË

M

e 22 shkurt 2016, një komision i përbërë nga zyrtarë të bashkisë së Tiranës, u mblodh për të shpallur fituesin e një tenderi për pastrimin e zonës Lindore -1 të qytetit.

Kjo hapësirë urbane zgjerohet në formë trekëndëshi midis Blvd. Zog I në drejtim të Paskuqanit, si dhe drejt rrugës së Dibrës që ndiqet nga rruga Aleksandër Moisiu në Kinostudio. Sipas bashkisë së Tiranës, kjo hapësirë ka rreth 80.8 mijë banorë, të cilët së bashku me bizneset e zonës prodhojnë mesatarisht 92.1 ton mbeturina çdo ditë.

Komisioni i vlerësimit të oferta, KVO, në bashkinë e Tiranës, ka shpallur fitues të tenderit me fond limit 120 milionë lekë për pastrimin e zonës Lindore-1 kompaninë Ecologica Albania Sh.p.k, me administrator biznesmenin Italian Antonio Abrusci. Vendim i KVO-së është ankimuar në Komisionin e Prokurimit Publik, KPP, nga një nga operatorët pjesëmarrës në tender, Infinit Construction.

Edhe pse KPP-ja nuk është shprehur akoma me një vendim për ankimin e depozituar nga Infinit Construction, një kërkesë e saj për informacion drejtuar Drejtorisë së Përgjithshme të Transportit Rrugor, ka vënë në pah që një pjesë e dokumentacionit të mjeteve të kompanisë Ecologica Albania, të depozituara për tenderin e pastrimit në Agjencinë e Prokurimit Publik, APP, kanë qenë të falsifikuara.

Falsifikimi i dokumenteve nga ana e kompanisë Ecologica Albania, është bërë pjesë e një kallëzim penal i hetuar nga prokurori Ndini Tavani, i cili me datë 28 korrik ka nxjerrë një urdhër arresti për shtetasin italian

Antonio Abrusci, duke ngarkuar policinë e Tiranës me detyrën e ndalimit të tij. Abrusci nuk është arrestuar akoma, megjithatë tenderi i fituar nga Ecologica Albania nuk ka qenë i vetmi tender i dyshimtë për pastrimin e qytetit i mbajtur nga bashkia e Tiranës.

Që nga ardhja në krye të bashkisë të ish Ministrit të Mirëqenies Sociale Erion Veliaj në gusht 2015, ky institucion ka mbajtur të paktën 7 tenderë për pastrimin e zonave të ndryshme të qytetit me procedurë ‘negocim pa shpallje paraprake’ – një formë prokurimi e cila justifikohet vetëm në situata emergjence.

Sipas ekspertëve përdorimi i një procedure të tillë prokurimi nga ana e bashkisë së Tiranës është i pajustifikuar, dhe duhet të bëhet objekt hetimi nga Kontrolli i Lartë i Shtetit.

Në auditin e saj të fundit të ndërmarrë në bashkinë e Tiranës në vitin 2015, KLSH, pati konstatuar se vetëm firmat e pastrimit i kanë shkaktuar një dëm qytetit me mbifaturime me vlerë në dhjetëra milionë lekë, çka sugjeron që keqmenaxhimi i këtij shërbimi ka qenë prezent edhe para zgjedhjes së Veliajt si qytetar i parë i kryeqytetit.

E kontaktuar nga BIRN, Bashkia e Tiranës nuk iu përgjigj një kërkese për koment mbi tenderët me negocim dhe as mbi hapat që kishte marrë për arkëtuar dëmet e shkaktuara nga kompanitë e pastrimit.

Kontrata me negocim Sipas planit kombëtar të menaxhimit të mbetjeve në Shqipëri 2010-2025, i përgatitur nga qeveria shqiptare me asistencën e Bashkimit Europian, në bashkinë e Tiranës prodhohen çdo ditë 1.5 kilogram mbetje për banor ose 547 kilogram mbetje në vit. Mbetjet që gjenerohen nga banorët e Tiranës dhe

depozitohen prej tyre në kontenierët e mbeturinave të shpërndarë në qytet, mblidhen sipas një grafiku ditor nga një numër kompanish private të kontraktuara nga bashkia e Tiranës dhe depozitohen në landfillin e Sharrës.

Praktika shumëvjeçare ka qenë që përzgjedhja e këtyre kompanive të bëhej me procedurë prokurimi të hapur, e cila mundëson një proces transparent dhe me konkurrencë, çfarë si rrjedhim ul kostot për

Sipas Dorian Matlisë, drejtor ekzekutiv i qendrës Res Publica në Tiranë dhe ekspert i procedurava të prokurimi publik, procedura e prokurimit me negocim pa shpallje është parashikuar nga legjislacioni shqiptar vetëm për situata kur autoriteti kontraktor nuk mund të bëjë një procedurë normale tenderi. taksapaguesit.

Por ndryshe nga praktika e mëparshme, me ardhjen në krye të bashkisë të Erjon Veliajt, ky institucion ka mbajtur një seri të gjatë tenderash për pastrimin e qytetit me procedurë prokurimi negocim pa shpallje paraprake. Në fund të vitit 2015 dhe në fillim të vitit 2016, bashkia e Tiranës ka mba-

jtur 8 procedura prokurimi me negocim pa shpallje. Katër nga procedurat e prokurimit kanë qenë shtesa kontrate për pastrimin e zonave të ndryshme të qytetit, ndërsa tre prej tyre kanë qenë kontrata të reja pastrimi, për zonën lindore 1 dhe 2, si dhe zonën perëndimore 1 dhe 2. Shtesë kontrate është përfituar nga kompanitë T.T.A ALBA LAM Sh.p.k, Infinit Constructions Sh.p.k, Korsel Sh.p.k dhe Fusha Sh.p.k, ndërsa kontrata të reja janë lidhur me Fusha Sh.p.k, T.T.A ALBA LAM Sh.p.k, Korsel Sh.p.k dhe Infinit Construction. Vlera totale e fondit limit të këtyre 8 prokurimeve ka qenë 294.747.300 lekë ndërsa vlera e prokurimit ka rezultuar 294.624.761, ose 99.6 % e vlerës së fondit limit, çfarë sugjeron që konkurrenca në këto tenderë ka qenë virtualisht zero.

Sipas Manualit të Prokurimit Publik, të publikuar Agjencia Prokurimit Publik me ndihmën USAID, procedura e prokurimit me negocim pa shpallje përdoret vetm në raste shumë specifike, si për shembull kur një tender ka dështuar sepse nuk ka asnjë ofertë ose oferta të përshtatshme, kur tenderi për arsye teknike ose artistike lidhet me të drejtat e pronësisë intelektuale, ose kur ka nevoja të jashtëzakonshme për shkak të katastrofave natyrore, si tërmete ose përmbytje.

Sipas Dorian Matlisë, drejtor ekzekutiv i qendrës Res Publica në Tiranë dhe ekspert i procedurava të prokurimi publik, procedura e prokurimit me negocim pa shpallje është parashikuar nga legjislacioni shqiptar vetëm për situata kur autoriteti kontraktor nuk mund të bëjë një procedurë normale tenderi. “Është gjithmonë një rast që përdoret në kushte urgjence, e pa këshillueshme dhe e palejueshme për t’u përdorur në rrethana

Tetor 2016

7

Kryebashkiaku Veliaj akuzohet se censuroi emisionin investigativ Publicus Gazetarët shqiptarë protestojnë pasi presioni i kryebashkiakut Veliaj aludohet se shkaktoi mostrasmetimin e një emisioni investigativ në Vizion Plus mbi vdekjen tragjike të 17 vjeçarit Ardit Gjoklaj në landfillin e Sharrës ndërsa administrata e televizionit hedh poshtë akuzën se mospublikimi i emisionit qe për ta censuruar atë.

LINDITA ÇELA, GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANË

E

Kryetari i bashkisë Erion Veliaj, duke folur për gazetarët. Foto: LSA

normale,” tha Matlija.

“Tenderët e pastrimit të qytetit ndoshta do të hynin në këto rrethana, vetëm në qoftë se do të kishte ndodhur një fatkeqësi e madhe në Tiranë… dhe duhet të bëhej për shembull pastrimi i inerteve, gjëra të kësaj natyre. Ose duhet të kishte ndodhur përmbytje, qe të kishin dalë për shembull ujërat e kanaleve të zeza, por kur bëhet fjalë për një tender që është pastrimi normal i Tiranës, atëherë nuk ka asnjë arsye pse të përdoret një procedurë e tillë,” shtoi ai. Sipas Matlisë, në qoftë se kjo lloj procedure ka qenë e përsëritur në bashkinë e Tiranës, atëherë kjo përbën shkas ose indicie për një kontroll ose audit të thelluar nga Kontrolli i Lartë i Shtetit.

“Në qoftë së bëhet fjalë për raste të përsëritura, sigurisht që i takon një institucioni tjetër dhe nuk mund të pritet që auditi i brendshëm të ndërhyjë kur është bërë sistem,” tha ai.

“Këtë punë mund ta bënte më mirë Kontrolli i Lartë i Shtetit, sepse është organ kushtetues dhe i pavarur,” Matlija përfundoi.

Nën lupën e KLSH-së Në vitin 2015, Kontrolli i Lartë i Shtetit publikoi një raport mbi auditimin e “ligjshmërisë dhe rregullueshmërisë,” në bashkinë e Tiranës, i cili përfshinte periudhën i janar 2013 – prill 2015.

Ky raport liston një numër shkeljesh me dëm financiar nga kompanitë e kontraktuara nga bashkia e Tiranës për pastrimin e qytetit, çfarë sugjeron që problematika me menaxhimin e mbetjeve në kryeqytet nuk është e lidhur vetëm me mandatin e Erion Veliajt si kryebashkiak, por edhe me atë të paraardhësit të tij Lulzim Basha, tashmë kreu i Partisë

Demokratike në opozitë. Sipas KLSH-së nga auditi rezultojnë diferenca të mëdha në volumet e zërave të shërbimit të pastrimit të prokuruar gjatë periudhës 2013, 2014 dhe Janar–Prill 2015, e krahasuar kjo me volumet e përcaktuara në kontrata e mëparshme për të njëjtin objekt.

Për shembull në tenderin e zhvilluar me objekt “Pastrimin e pjesës Lindore -3 të qytetit të Tiranës”,me vlerë limit të kontratës 164,9 milion lekë, zhvilluar më datë 25 mars 2013, dhe operator ekonomik fitues Victoria Invest, “konstatojmë ndryshim të theksuar të volumeve të shërbimit në vitin 2013 e krahasuar kjo me vitin 2012, në vlerën shtesë prej 5,8 milionë lekë, vlerë e cila duhet të kthehet në buxhetin e shtetit e cila është përfituar padrejtësisht nga subjekti,” shkruhet në raportin e auditit.

Auditi i Kontrollit të Lartë të Shetit ka konstatuar një problematikë të ngjashme edhe në 6 kontrata të tjera pastrimi të lidhura nga bashkia e Tiranës në periudhën Janar 2013- Prill 2015, të lidhura me kompani si Korsel Sh.p.k apo Infinit Construction, etj – të cilat kanë shërbyer vazhdimisht dhe vazhdojnë të shërbejnë si nënkontraktorë të bashkisë Tiranë.

Sipas KLSH-së dëmi i përmbledhur që i është shkaktuar taksapaguesve nga këto kontrata është 42.7 milionë lekë, të cilat bashkia e Tiranës duhet të ndërmarrë të gjithë procedurat e nevojshme ligjore dhe administrative për t’i arkëtuar. Është e paqartë në qoftë se ky dëm i shkaktuar është arkëtuar, por ajo që është qartë, është se edhe me ardhjen në krye të këtij institucioni të kryebashkiakut të ri, të njëjtat kompani kanë fituar tenderë të majmë për pastrimin e qytetit.

misioni investigativ Publicus në Vizion Plus tërhoqi vëmendjen javën e kaluar me episodin e tij të dytë, ku ekspozoi gënjeshtrat e qeverisë mbi aftësitë e laboratorit doganor shqiptar për të kontrolluar importin e mbetjeve, por emisioni i tyre i tretë, një investigim mbi marrëveshjet e pista të Bashkisë së Tiranës për menaxhimin e Landfillit të Sharrës nuk u transmetua të dielën në darkë, në një ngjarje që shumë gazetarë po e shohin si një rast censure flagrante mbi lirinë e medias. Stafi i emisionit Publicus publikoi të dielën në darkë në faqen e tyre në Facebook një shënim ku denoncuan mbylljen e emisionit investigativ dhe humbjen e mbështetjes financiare për këtë emision. ” Drejtuesit e televizionit “Vizion Plus”, njoftuan se e nuk lejojnë transmetimin e episodit të tretë të “Públicus”, të titullur “Kodrina e vdekjes”, sipas programimit (të dielën, dt., 10.

10. 2016, ora 20:10)! Njëkohësisht, kanë tërhequr mbështetjen financiare për programin, për stafin e përfshirë për realizimin e tij dhe se kanë larguar të gjitha njoftimet publicitare për këtë program nga faqja zyrtare online e televizionit!,” shkroi stafi i emisionit. Producenti i emisionit, Artan Rama, i tha BIRN se pasi investigoi skandalin e landfillit për një javë, ai qe thirrur të premten nga administratori i Televizionit dhe i qe kërkuar që të tregonte përmbajtjen e emisionit. Të dielën, administratori e njoftoi se emisioni nuk do të transmetohej pa dhënë shpjegime të mëtejshme. Për Partinë Demokratike në opozitë, mbyllja e emisionit është pasojë e drejtpërdrejtë e cenzurës së ushtruar nga kryebashkiaku Erion Veliaj mbi lirinë e medias. “Dje ishte një ditë e keqe për lirinë e medias, për lirinë e shprehjes për demokracinë në Shqipëri,” deklaroi Grida Duma, sekretare për marrëdhëniet me publikun në Partinë Demokratike “Një emision që po hetonte krimin e tij në Sharrë, aty ku humbi jetën dy muaj më parë 17 vjecari Ardit Gjoklaj. Teksa emisioni “publicus”, ishte paralajmëruar dhe pritej të shfaqte dje në darkë investigimin në Sharrë, rolin e përgjegjësinë e Erjon Veliajt në atë sipërmarrje të paligjshme, korruptive e kriminale, papritur, televizioni Vizion Plus vendos të mos e transmetojë dhe e mbyll programin,” tha ajo.

Gjithsesi, Genc Dulaku, drejtor administrativ i Media Vizion, kompanisë që menaxhon televizionin Vizion Plus, mohoi të ketë bllokuar transmetimin e emisionit për ta censuruar atë.

“Ne patëm mosmarrëveshje mbi çështje administrative me drejtorin e emisionit pasi ai qe vonuar në montimin e tij,” tha Dulaku për BIRN. “I thashë se qe e pamundur që emisioni të transmetohej këtë javë dhe se ai mund të vijonte javën tjetër, por ai vendosi të largohet,” tha Dulaku duke iu referuar regjisorit të emisionit Artan Rama. “Unë nuk mund të censuroj një emision që nuk e kisha parë,” shtoi ai. Zëdhënësi i Erion Veliajt nuk iu përgjigj kërkesave të BIRN për komente. Reklama e emisionit, e publikuar në faqen facebook të emisionit, thotë se ata kanë investiguar vdekjen e Ardit Gjoklajt, një 17 vjeçar që punonte pa kontratë pune në landfillin e Sharrës për nëj kompani të quajtur 3R, e cila operonte një impjant riciklimi në landfillin

pronë e bashkisë. “Të dielën në mbrëmje, “Públicus”, nuk u lejua të transmetojë një raport mbi vdekjen tragjike të një të riu që banonte në rrethinat e ish Kombinatit, e që punonte në kushte pasigurie në Landfillin e Sharrës, pronë e Bashkisë së Tiranës e që e bashkëadministronte me një kompani private riciklimi. Bëhet fjalë për Ardit Gjoklajn, 17 vjeçarin që u nda nga jeta në rrethana dramatike. Ne shkuam në Sharrë, takuam njerëz e folëm me familjarët e viktimës dhe regjistruam dëshmi. Zbuluam dokumenta të cilat nëpunësit kërkojnë t’i fshehin, pasi nuk duam të zbulohen përgjegjësitë. E të gjitha këto i përgatitëm për t’i publikuar. Por nuk na lanë!”, shkruan drejtuesit e emisionit në Facebook. Një pjesë e profesionistëve të medias reaguan të zemëruar ndaj lajmit. “Kjo është një ditë e keqe, [për lirinë e medias]” shkroi Andi Bushati në publikimin në internet Lapsi.al.

“Kjo është një goditje e përsëritur ndaj medias që investigon punën e Bashkisë së Tiranës,” deklaroi Shoqata e Gazetarëve Profesionistë të Shqipërisë në një njoftim për median. “Ky është një nivel i ri censure,” tha për BIRN Ervin Goci, profesor në Departamentin e Gazetarisë në Universitetin e Tiranës. “Më herët ne jemi informuar për përpjekjet pas skene për të shtyrë gazetarët drejt heshtjes. Tashmë këto përpjekje kanë dalë në shesh,” shtoi ai. Më 7 gusht, trupi i pajetë i 17 vjeçarit Ardit Gjoklaj u gjet në landfillin e Tiranës. Policia arrestoi tre supervizorë impjantit të riciklimit të plehrave ku Gjoklaj punonte krahas dhjetëra punëtorëve të tjerë, për llogari të një kompanie të quajtur 3R, për të ndarë plastikën, letrën dhe metalet nga mbeturinat e pariciklueshme. Policia e hetoi ngjarjen si një aksident në punë dhe arrestoi tre mbikëqyrës të punimeve për shkelje të kushteve të sigurisë në punë. Administratori i kompanisë 3R, Edurim Teqja, u shpall formalisht në kërkim nga policia. Teqja qe emëruar udhëheqës i Partisë Socialiste për qytetin e Peqinit pak muaj më parë. Bashkia e Tiranës nuk ka dhënë përgjigje mbi pyetjet se mbi çfarë marrëveshjeje, nëse ka një të tillë, një kompani private riciklimi po punonte në landfillin nën pronësinë e bashkisë.

Më herët këtë muaj, gazetarja Alida Tota njoftoi se ajo qe pushuar nga puna nga televizioni ku punonte pasi kishte investiguar mbi të njëjtën çështje. Investigime të mëparshme të BIRN kanë zbuluar se riciklimi i mbetjeve në landfillin e Sharrës nga kompania 3R kryhej nga punëtorë të keqpaguar dhe në shumicë pa kontrata pune. Punësimi i paligjshëm i Ardit Gjoklajt për shkak të moshës ende të mitur nuk çuditi asnjërin prej punonjësve të landfillit të Sharrës që BIRN intervistoi. Ata treguan se praktika e punësimeve në kompaninë “3R” shpk udhëhiqej nga uria për sa më shumë krah të lirë pune, se sa nga respektimi i ligjeve në fuqi.

Më herët këtë vit anëtarët e Shoqatës së Riciluesve u ankuan për një tentativë të re për krijimin e një monopoli për riciklimin e mbetjeve të Tiranës, qyteti që prodhon shumicën dërrmuese të mbetjeve të riciklueshme në Shqipëri.

Një investigim i BIRN i publikuar në gusht, zbuloi se lufta e Bashkisë së Tiranës për kontrollin e plehrave fshihte në fakt interesa private.

8

Tetor 2016

Fakti se vetëm 40 për qind e elektoratit u shfaqën në votim, përkrah një reklame të madhe të bërë referendumit, është një turp i madh politik për të, si dhe një pasqyrim se rezultati është i vlefshëm nga aspekti kushtetues.

Opinion

Hungaria, shembulli që votuesit po lodhen nga demagogjia MARCUS TANNER | BIRN | LONDËR

Dështimi i Viktor Orban për të nxjerrë votuesit në referendumin e tij kundër imigrantëve tregon se si referendumet po e humbasin pushtetin si mjet i politikanëve ‘apokaliptikë’ anti-imigrantë.

A

shtu si David Cameron i Britanisë, Viktor Orban i Hungarisë po zbulon se referendum janë një armë te e cila nuk mund të mbështetesh.

Cameron shpresoi se referendumi i tij i 23 qershorit mbi anëtarësinë e Britanisë në BE do të shkatërronte fraksionet anti-europiane në Partinë e tij Konservatore.

Në vend të kësaj, ai shkatërroi postin e tij si kryeministër dhe e dërgoi Britaninë drejt portës dalëse të BE-së. [Pasardhësja e tij, Theresa May sapo la të kuptohet se Britania do të lançojë Nenin 50 të Traktatit të Lisbonës në pranverën e vitit 2017].

Rezultati në Hungari është më pak fatkeq për Orban nga sa rezultoi për Cameron. Pothuajse të gjithë ata që e morën mundimin të votojnë të dielën mbështetën pretendimin e tij se kuotat e imponuara nga BE-ja për imigrantët janë një sulm ndaj sovranitetit të Hungarisë dhe një kërcënim për identitetin e vendit.

Megjithatë, askush nuk mund të bëhet për budalla nga gjepurat e Orban për “një rezultat të jashtëzakonshëm”.

Fakti se vetëm 40 për qind e elektoratit u shfaqën në votim, përkrah një reklame të madhe të bërë referendumit, është një turp i madh politik për të, si dhe një pasqyrim se rezultati është i vlefshëm nga aspekti kushtetues.

Dalja në përfundimin se një votim lokal ka rëndësi të madhe për Europën është një punë e rrezikshme.

Megjithatë, ka arsye për të dalë në disa përfundime nga votimi në Hungari – një prej të cilëve është ai që njerëzit e zakonshëm mund të jenë mërzitur nga gjuha apokaliptike që e djathta nacionaliste përdor për subjektin e migracionit.

Kjo nuk do të thotë se ata të gjithë ndajnë optimizmin e ndritur të kancelares gjermane Angela Merkel, slogani i famshëm i të cilës “Wir Schafen das” – “Mund t’ia dalim” – është përqeshur tashmë gjerësisht.

Por ende, dyshimet rreth faktit nëse Europa mund “t’ia dalë” realisht – të pranojë miliona imigrantë nga Lindja e Mesme dhe përtej – janë në dukje të balancuara nga rezistenca në rritje ndaj gjuhës histerike që zoti Orban dhe të tjerë kanë përdorur kundrejt migrantëve – duke i lidhur ata me terrorizmin, humbjen e identitetit kombëtar dhe krijimin e zonave “ku nuk mund të shkelësh” në qytet.

Nëse do të shpërthente një tjetër bombë terroriste, e lidhur me azilkërkues fals, në Paris, Londër, Berlin apo Madrid, tensionet do të rriteshin sërish dhe Orban e shumë të tjerë do të thoshin “jua thamë”.

Por, duke supozuar [me optimizëm] se kjo nuk ndodh, është e mundur që Europa t’i drejtohet ujërave më të qeta mbi këtë subjekt, me shfaqjen e një konsensusi në nevojën që të gjitha vendet në Europë të marrin të paktën disa prej atyre që po përpiqen t’ia mbathin nga masakra në Siri dhe Irak.

Është shumë shpejt për të thënë me siguri se reagimi nacionalist kundër imigrantëve e ka arritur pikun e tij.

Nëse do të shpërthente një tjetër bombë terroriste, e lidhur me azilkërkues fals, në Paris, Londër, Berlin apo Madrid, tensionet do të rriteshin sërish dhe Orban e shumë të tjerë do të thoshin “jua thamë”.

Por, duke supozuar [me optimizëm] se kjo nuk ndodh, është e mundur që Europa t’i drejtohet ujërave më të qeta mbi këtë subjekt, me shfaqjen e një konsensusi në nevojën që të gjitha vendet në Europë të marrin të paktën disa prej atyre që po përpiqen t’ia mbathin nga masakra në Siri dhe Irak.

Një “mësim” tjetër nga Hungaria është – sigurisht – i lidhur me referendumet. Së fundmi, kemi parë një vërshim të tyre – nga ai i 23 qershorit në Britani, në atë të 25 shtatorit në Bosnje [nga entiteti i drejtuar prej serbëve mbi ditën kombëtare] dhe tani të dielën e shkuar në Hungari për imigrantët.

Por është intrigues fakti se vetëm një nga tre vota në entitetin serb të Bosnjës – “funksionoi” në kuptimin e dhënies së rezultatit që prisnin ata që e iniciuan.

Nëse votimi në Hungari tregon se po fillojmë të shohim një “reagim kundrejt reagimit [kundër imigrantëve], a mund të jemi duke parë gjithashtu një reagim kundër përdorimit të rrëmujshëm të referendumeve?

Një ish lider britanik, Clement Atlee, në vitet 1940, i quajti referendumet “një mjet për despotët dhe diktatorët”.

Dyshimi i tij për formën e rrugës së shkurtër ndaj demokracisë direkte ishin me bazë të fortë. Përdorimi shumë i shpeshtë i plebishitit në mënyrë të pashmangshme i merr pushtetin parlamenteve dhe i kthen të zgjedhurit në spektatorë virtualë.

Nëse votimi i dështuar i së dielës në Hungari frenon çmendurinë e fundit të referendumeve, kjo mund të jetë veçse diçka e mirë.

Tetor 2016

Analizë

9

Në vitin 2011, Shqipëria miratoi një ligj për menaxhimin e integruar të mbetjeve. Pesë vjet më pas, ligji vijon të mbetet në tërësi i pazbatuar ndërsa vendi ka përjetuar debate të zjarrta për vetëm një nen të ligjit, atë nen që lejon importin e mbetjeve në Shqipëri.

Mbi menaxhimin aspak të integruar të mbetjeve GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANË

D

isa kritikë të protestës qytetare të 1 tetorit, sido që dukshëm me qëllim të keq, kanë të pjesërisht të drejtë në një kritikë: Shqipëria qe e ndotur që para protestës së 1 tetorit qe shumë kohë përpara miratimit të ligjit të debatueshëm të 22 shtatorit që lejon importimin e mbetjeve të parrezikshme në Shqipëri.

Them se kishin pjesërisht të drejtë për shkak se fajtorë për pisllëkun jemi të gjithë, ne që ishim në protestë, ata që nuk ishin si dhe, më së shumti, fajtore është qeveria, apo qeveritë.

Shqipëria miratoi një ligj në vjeshtën e vitit 2011 me titullin mbresëlënës “Mbi Menaxhimin e Integruar të Mbetjeve”. Shoqëria civile dalloi që në atë kohë në nen në këtë ligj që lejonte importin e mbetjeve dhe nisi atë betejë që vijon edhe sot. Kjo është çështje tjetër. Çështja kryesore është të shohim vetë ligjin për menaxhimin e integruar të mbetjeve, një ligj që pretendon se transpozon direktivën 2008/98 të Parlamentit Europian.

Ligji në fjalë është tregues i mirë i problemit. Ai synon që të krijojë një sistem të menaxhimit tërësor të mbetjeve, duke filluar nga pastrimi deri te riciklimi dhe asgjësimi. Sipas ironisë së nenit 1 të ligjit, qëllimi i tij është: “të mbrojë mjedisin e shëndetin e njeriut dhe të sigurojë menaxhimin e duhur mjedisor të mbetjeve nëpërmjet: a) parandalimit e minimizimit të mbetjeve ose pakësimit të ndikimeve negative nga krijimi dhe menaxhimi i integruar i mbetjeve; b) përmirësimit të eficencës së përdorimit të tyre; c) pakësimit të ndikimeve negative të përgjithshme nga përdorimi i burimeve”.

Menaxhimi i mbetjeve nuk është dhe nuk ka pse të jetë shkencë e vështirë. Një ligj i tillë, nëse zbatohet, mjafton për ta kryer këtë funksion. Ligji kërkon para së gjithash që i gjithë territori i republikës të jetë i mbuluar nga shërbim i rregullt heqjesh mbeturinash, shërbim i paguar sipas parimit: kush ndot, paguan, si dhe krijimin e një rrjeti vendesh për depozitim,

(groposje), rikuperim të asaj pjese që mund të rikuperohet apo djegie për atë pjesë që nuk mund të rikuperohet. Ligji, për të arritur synimin e vet final, pra mbrojtjen e mjedisit dhe shëndetit të njeriut, përcakton se qeveritë duhet të ndërmarrin masa për parandalimin e mbetjeve, përgatitjen për ripërdorim, riciklimin, rikuperime të tjera dhe asgjësimin. Këto janë në rend hierarkik, d.m.th që puna duhet të nisë me parandalimin e krijimit të mbetjeve e më pas, ripërdorimin e riciklimin atje ku është e mundur, rikuperime të tjera (djegie për të përftuar vlerën kalorifike të mbetjeve) dhe në fund fare, asgjësimin.

Për dy koalicionet që kanë qeverisur vendin në gjashtë vitet që nga miratimi i këtij ligji, (PD-LSI dhe PS-LSI) pyetjet që ngrihen nga kjo punë janë të thjeshta: Çfarë kanë bërë qeveritë për parandalimin e krijimit të mbetjeve? A ka Shqipëria një sistem të integruar të grumbullimit të mbetjeve në të gjithë territorin e saj, dhe meqë përgjigjja është thjeshtë

“jo” a ka ndonjë plan masash me afate konkrete se si e kur do të arrihet mbulimi i të gjithë territorit me shërbim heqjesh mbeturinash? Heqja e mbeturinave është një punë e thjeshtë vjelje taksash nga ana e bashkive dhe përdorimi të këtyre taksave për të vendosur kazanë (me ose pa diferencim në burim) dhe më pas, për të përdorur kamionë për t’i hequr plehrat nga qytetet dhe fshatrat tona e për t’i çuar në pika grumbullimi. Problemi, na është përmendur në shumë raste, qëndron në faktin se një pjesë e madhe e bashkive dhe kryebashkiakëve, ose janë të paaftë për të mbledhur taksa, ose qeverisin në zona shumë të varfra, të depopulluara e me kosto të larta heqjesh mbeturinash, gjë që e bën të pamundur funksionimin e një sistemi të integruar. Kemi edhe kategorinë tjetër të kryebashkiakëve dhe bashkive që dukshëm kanë burime nga taksat për të menaxhuar plehrat, por i keqpërdorin ato duke kryer tenderë shumë të dyshimtë. Në fund fare, kur ka korrupsion, paratë janë

gjithmonë të pamjaftueshme. Të dy koalicionet qeverisëse, të cilat janë investuar për javë dhe muaj të tërë në mbrojtje të importit të plehrave, nuk kanë bërë deri më sot ndonjë analizë konkrete për të parë se cilat janë problemet e si mund të zgjidhen këto probleme. Deri tani na kanë thënë se ndarja e vjetër territoriale ka pas krijuar një telash të madh me mbi 380 njësi administrative, secila përgjegjëse për plehrat e veta.

Ndarja e re territoriale në 61 bashki supozohej se do ta bënte më të lehtë këtë punë.

Por ndarja ka një vit që është kryer dhe qeveria është ende në fazën e premtimeve.

Problemi i parë lidhet me cilësinë e analizës. Raporti i Progresit të Komisionit Europian për ecurinë e përpjekjeve të Shqipërisë për anëtarësim ka disa të dhëna të rëndësishme në këtë drejtim.

“Statistikat mjedisore nuk janë të plota dhe nuk përditësohen në mënyrë të rregullt. Statistikat mbi mbetjet, mbi ujin apo mbi mbetjet e ujit duhet të zhvillohen më tej,” thuhet në faqen 47 të Raportit të Progresit.

Por a është kjo, analiza e bazuar mbi fakte për të gjetur problemet dhe për të ngritur një plan masash për zgjidhje një punë e vështirë? Jo! Nuk është. Analizimi i problemit nuk kërkon domosdoshmërisht fonde të papërballueshme nga buxheti i shtetit dhe nuk lidhet me aftësinë apo jo të bashkive për të menaxhuar mbetjet. Dukshëm, analizimi mungon për shkak se autoritetet nuk kanë ndonjë ngut për t’u marrë me këtë punë.

Direktiva e Bashkimit Europian mbi mbetjet e bën të qartë në frymë dhe në thelb se qëllimi i saj është menaxhimi i mbetjeve. Regjimi i importit apo eksportit të mbetjeve duhet të jetë në funksion të synimit kryesor. Por për çudi, dy koalicione qeverisëse kanë gjashtë vjet që nuk diskutojnë frymën dhe thelbin e ligjit për menaxhimin e integruar të mbetjeve, por janë kufizuar vetëm në aspektin periferik nëse vendi duhet apo nuk duhet të importojë mbetje.

10

Tetor 2016

REPORTAZH Jehuda Tepelenën me njerëz shtëpie i nisën tutje!

Pjesa dërrmuese e hebrenjve të Shqipërisë janë me origjinë nga Janina. Në të parin prej tre reportazheve mbi ta zbulohet ky komunitet, dikur qendër e rëndësishme dhe e veçantë dhe për vetë botën hebreje.

ALTIN RAXHIMI | BIRN | JANINË

R

rezik po të kishte qenë kjo sallë plot, pjesës më të madhe të njerëzve do u duhej të rrinin ndenjur përballë njëritjetrit dhe jo me fytyrë nga koridori që krijohet në mes, i cili është qendra e aktiviteteve. Kjo sepse çdo dy stola ndajnë të njëjtën mbështetëse. “Është jotipike për një sinagogë,” më thotë Allegra Matsa, nga më aktivet e komunitetit hebre të Janinës. “Tjetërkund stolat rreshtohen si në teatër.”

Në podium, apo bimà, është pesëdhjetëvjeçari Markos Batinos, fytyrës dhe zërit të të cilit ja heq kollaj njëzet vite. Gjatë javës, më thonë se s’u pat dukur në bakalikó-në, dyqanin e çikërrimave, e tij në rrugën “Josef Elija” që të përgatitej për të kënduar tekstet e Rosh Hashanasë, vitit të ri hebre, këtë katër tetor. Më ngjan paksa i tensionuar përpara këtij grupi vizitorësh amerikanë në kërkim të rrënjëve hebreje janjiote dhe vendasish. Thonë se hazani i zakonshëm është nëntëdhjetë e kusur vjeç dhe s’ka më takat, kështu që detyra i bie Batinos, njërit prej muzikantëve më të njohur të zonës. Çdo fund shtatori dhe fillim tetori për Festat e Mëdha hebraike—për vit të ri dhe sidomos në ditën e pendesës, në Jom Kipùr—këtu mblidhen nga e gjithë Greqia, nga Amerika, Izraeli dhe vende të tjera. Për Kipur, hazani, kënduesi i lutjeve, vjen posaçërisht nga Athina. Por kur kallaballëku largohet, në qytet hebrenj mbeten sa ç’kanë gishta tre palë duar. Në ditë të zakonshme, duhet të lidhesh përpara me shoqatën, me Komunitetin Hebraik të Janinës, që të ta hapin derën e sinagogës.

Hera e parë që unë vë kipa mbi kokë dhe kjo prej atllasi të bardhë. “Si të duash,” më thotë Solomon Jakoeli para se të hyjmë. “Zakoni e do, por për ty nuk është e detyrueshme.” Dhjetë vjet më parë, kur me një grup gazetarësh kaluam në Ramallah për të takuar kryetarin e parlamentit palestinez, grave u patën thënë, “E detyrueshme nuk është, por kush do, mund të vërë shamitë mbi kokë!” Të gjitha i vunë me qejf të madh.

S’do e lija pa e vënë kipan.

Ndër ata pak qindra hebrenj shqiptarë ka qenë doktor Auerbahu, që u bë dhëndër Dhërmiu, apo Shvarcët, tek të cilët parandjenja për Hitlerin e sapoardhur në pushtet takoi botën shqiptare. Kanë qenë dhe Arditët, e vetmja familje jona e dërrmuar nga Holokausti, të ardhur nga Selaniku për të hapur farmaci. Pas Luftës së Dytë Botërore mbetën dhe disa të tjerë, e një grusht erdhën nuse shkëmbimesh studentore nga Evropa Lindore. Por pjesa dërrmuese, trembëdhjetë mbiemra, (trembëdhjetë

mbiemra!) zënë fill nga shtëpitë rrotull kësaj sinagoge dhe rrugicat që dilnin jashtë Kastros drejt pazarit me zgjerimin e komunitetit në fund të shekullit të nëntëmbëdhjetë.

Në këtë pjesë të Ballkanit, “Janina ishte nënë e komuniteteve të Artës, Prevezës e Filatit,” qyteteve përqark saj në veri të Greqisë së sotme, më thotë Zanet Batinu, drejtoresha e muzeut hebraik të Athinës dhe motër e Markos. “Për atë punë, Janina ishte nënë e komunitetit hebre të Shqipërisë!”

Sinagoga e Janinës, me çati tjegullash si gati çdo faltore joislame e Ballkanit osman, ndodhet brenda murit të kalasë në të majtë të hyrjes kryesore. Prej saj, nga mbrapa, majtas e djathtas, rrjedhin shtëpitë e vogla, një pjesë e mirë e të cilave ishin dikur të hebrenjve. Kalaja vetë, Kastroja, është ndërtim osman mbi mure bizantine që hyn si hundë në liqen, e mbushur me banesa në masë të madhe të suvatuara e të lyera pastër me plastiko, gjatë gushtit të përgjumura nga dielli i mesditës. Në një rrugicë, pashë një plakë të rrinte ulur në hije anash portës, si gjithë plakat andej e këndej kufirit—me shami e fund të zi, këmishë të zezë me pika të bardha, e me vrasëse mizash në dorë.

Brenda në sinagogë, në hapësirat ndërmjet dritareve, janë gdhendur në pllaka mermeri mbi njëmijë e shtatëqind emra anëtarësh të bashkësisë së këtushme. Mes të tjerësh, gati të gjithë mbiemrat hebrenj që gjeje në Shqipëri.

Ka mbiemër Batino, për shembull, si të Haimit, i cili për pashkët hebreje drejtonte lutjet në apartamentin e tij tek pallatet me tulla të bardha të Zogut të Zi në Tiranë. E gjithë lagjja e dinte por s’thoshte gjë, tregon i nipi, Viktori.

Apo Jomtovë. Vrer u bë në fillim Menahem ‘Maçi’ Jomtovi, delvinjioti, kur e vendosën viteve pesëdhjetë në atë rrugicë të Vlorës me depo të kthyera në kolibe të cilës i thoshin ‘rrugica e çifutërve.’ “Na shajnë nga jashtë,” i thoshte nervoz nipit të tij, Andon Melos. Një herë Meloja qëlloi vetë aty dhe e dëgjoi. E shanin nga e bija.

“Ndër hebrenj, ata të Janinës dallojnë,” më thotë Annette Bakolas Fromm, një folkloriste amerikane e cila ka origjinën prej këtij komuniteti dhe e pati studiuar viteve tetëdhjetë. Mes një deti ashkenazëve të veriut të Evropës që ruanin prej getosh një dialekt gjermanishteje thuajse mesjetar dhe sefardish të dëbuar nga Iberia drejt Mesdheut Lindor në fund të shekullit të pesëmbëdhjetë, me të cilët merreshe vesh po të dije spanjisht a italisht, këta të Janinës ishin veç greqishtfolës.

Dialekti i tyre, jevanitiká-ja, dallonte nga

greqishtja e të tjerëve si shqipja e një katoliku nga ajo e një myslimani në Shkodër: nga një a dy bashkëtingëllore, ca huazime dhe ndonjë term rituali. Ti kanis i tyre, më thotë Matsa, ishte më shumë ti kân’s, siç e këndonin. Një shprehje që përdornin hebrenjtë e Janinës, sipas librit të Eftiqi Nahmanit mbi ta, ishte “Ç’më kapardisesh si kaposh Berati!” Prej shekullit të gjashtëmbëdhjetë, bota hebraike e lagur nga Egjeu sundohej në numër e zakone nga sefardinjtë dhe gjuha e tyre. Ata që përbënin komunitetin më të madh të Selanikut dhe kishin komunitete satelitë edhe në brendësi, në Kostur, Shkup a Sarajevë. Për ta, kush s’e dinte ladinon, gjuhën që flisnin, “s’quhet joni.” Greqishtja s’para u duhej. “Sefardinjtë përbënin masë kritike,” thotë Frommi. “Por duke qenë kaq shumë, ata mbetën të izoluar. Janjiotët ishin të ndarë si fe dhe në një farë mase dhe si shoqëri, por e quanin veten grekë.” Në fakt, kur Greqia u zgjerua me Thesalinë dhe Epirin gjatë luftërave ballkanike të fillimshekullit të njëzetë, selanikasit, të cilët në mishmashin osman gjendeshin rehat në botën e tyre, tani kërcënoheshin, kurse janjiotët u integruan më kollaj në shtetin e ri. Megjithatë, edhe janjiotët përmbanin tensionet e një komuniteti të mbyllur. Në fillim të shekullit të njëzetë, në lagjen e re jashtë kalasë, Aleanca Izraelite Universale nga Franca hapi shkolla që t’u mësonte djemve dhe vajzave frëngjishten, hebraishten dhe gjuhët e vendit. Shkolla e pat ndarë në dysh komunitetin—kish ndarë ata që jetonin shtëpi-punë-sinagogë nga ata që kishin kryer Aleancën, modernët, thotë Alegra Matsa.

Nga këta të fundit ishte Josef Elija, mësuesi i frëngjishtes dhe poeti që u thoshte atyre tregëtarëve të vegjël se njerëzit ishin të lirë e të barabartë dhe s’kishte frikë, për shembull, të shihte domethënien metaforike të vrasjes së Krishtit, e cila hebrenjve iu bë tabú prej

shekujsh persekutime. Atij ja bënë të pamundur jetën në qytet dhe e bënë të vdiste nga tifoja në Athinë pa mbushur tridhjetë vjeç në 1931-in.

Personi më me influencë ndër janjiotë në atë periudhë ishte një tregtar basmash i quajtur Sabetai Kabelís. Dhimitris Haxhisi, i cili shkroi librin më të mirë mbi Janinën mes dy luftërave, i vuri përballë në një tregim dhe në atë tregim Kabelisi fitoi. Asokohe, si në çdo komunitet tjetër, martesat jashtë fesë ishin thuajse të padëgjuara. Familja i pati përjashtuar një tezemadhe Frommit kur kjo pat ikur me një shqiptar nga Filati.

Paska Ganinj nëpër pllakat mes dritareve, si Mimíko që punonte në Kinostudion “Shqipëria e Re” me tim atë, djali i të cilit të përmend Tiranën e viteve 60-70, atë të blloqeve: Blloku 50-vjetori, Blloku Vasil Shanto, Pallatet e Aviacionit. Jakoelë si Feliçéta që merrej me art, i ati i së cilës ka shkruar historinë e parë të daktilografuar që kam parë të atij komuniteti në Shqipëri. “Përpjekjet shekullore të popujve për liri” më duket se kishte një fjali ai tekst, shkruar diku viteve tetëdhjetë. Kantozë si Pepja, ish-partizani që punonte në zyrën e kuadrit të Ministrisë së Mbrojtjes dhe që më del se e kam pasur përballë me shtëpi.

Zakonet u ndryshonin janjiotëve prej hebrenjve të tjerë. U ngjasonin liturgjitë me ato të komuniteteve të Italisë, por lutjet i kishin në greqisht dhe s’gatuanin oriz për Pesahun, pashkën hebreje, si sefardinjtë. Edhe himnet me muzikë të zonës i ngrinin. Po të lindnin shumë vajza, njërën do e quanin ashtu si grekët e tjerë Stamatula, Sose, për të prishur syrin e keq. Edhe emrat fëmijëve ua vinin si ortodoksët e Greqisë—djali i parë merrte emrin e gjyshit nga babai, i dyti të atij nga nëna. Vajzat trashëgonin emrat e gjysheve. Në fillim të shekullit të njëzetë, paskan pasur dhe një karnaval të tyrin,irtamanin, shkruan Frommi.

Tetor 2016

Sinagoga e vjetër Kadosh Jashan në Janinë, gusht 2016. Ajo është qendër e komunitetit hebre të Janinës, nga i cili buron dhe komuniteti hebre i Shqipërisë | Foto nga : Altin Raxhimi

Kofina ka këtu, si Solomoni që u bë xhind kur një gjirokastrit tjetër e ngacmoi në nëntor të 1995-ës: “Solomon, e kishe hapur shtëpinë ti?” “Për çfarë, mo?” “Për vrasjen e” kryeministrit të atëhershëm të Izraelit, Jitzhak “Rabinit, dëgjova që prisje!” U bë xhind. Patjetër që ka dhe Kohenë, si pasardhësit e Shemo delvinjiotit në Vlorë, mbiemër që qenka autorizim për të nxjerrë Toranë nga Arka e sinagogës para se të fillojnë lutjet. Levi, Levinj, si me thënë Ikonomët, sekretarët a shkruesit e sinagogës, të cilët nxirrnin Toranë kur s’kishte Kohenë.

Kohenë dhe Levinj me bollëk, siç janë tek ne Priftët, Hoxhët, Popët e Dervishët. Në Shqipëri kishim Pepe Levin, i cili u pat zhvendosur në Kavajë, por kur kthehej për vizitë më thonë se gjente kohën t’i takonte të gjithë hebrenjtë e Vlorës me rradhë.

Xhepa bashkësish romanjiote a romeje—hebrenjsh Bizanti, sepse ky u bë etnonimi i hebrenjve me gjuhë amtare greqishten—ekzistonin në disa vende në Greqi. Përveç Janinës me satelitë, gjendeshin në Trikallë, në Kandi afër Athinës apo në Hania, ish-qytezën venedikase të Kretës. U rrinin përbri komuniteteve sefarade dhe italike të ishujve jonianë (Albert Coheni, shkrimtari i gjuhës frënge, dhe trubaduri George Moustaki paskan qenë romanjiotë Korfuzi). Edhe në Larisë e ndanin hapësirën hebraike me sefardinj. Por më shumë romanjiotët ishin përqëndruar këtu, me atë komunitet që ndonjëherë arrinte në mijëra frymë, kryesisht zanatçinj e tregtarë të vegjël mes ortodoksësh grekë, vllahë a shqiptarë, myslimanësh shqiptarë, ciganë e turq dhe osmanësh të tjerë. Në Janinë hebrenjve iu pat dëgjuar emri që në një dokument bizantin të shekullit të trembëdhjetë dhe arkeologët pretendojnë gjurmë të tyre në qytet disa shekuj përpara. Prej periudhës osmane dhe këtej, komuniteti lëviz-

te mes dy dhe pesëmijë vetëve, sipas Rae Dálvenit, e cila ka shkruar librin themelor mbi ta.

Ka me mbiemër Matathia në pllaka mes dritareve, si ata që në Vlorë kanë ndërtesën e vjetër më të mirëmbajtur jashtë atyre të lidhura me pavarësinë. Negrinë si Mojzja, i cili u interesua në degë të brendshme nëse mund të martohej një i persekutuar me një të papersekutuar, i ati i Nesim Kohen vlonjatit me të ëmën. Janjiotët zanafillat i kanë objekt legjendash. Të thonë se paskëshin qenë të mbijetuarit e anijeve të nisura nga Palestina romake drejt Apenineve e të mbytyra afër Vlorës. Nëse ka lidhje mes tyre dhe hebrenjve të diasporës së Mesdheut, një pjesë e të cilëve çuan krishtërimin në Evropë, këtë s’di ta thotë njeri. “Ka qenë komunitet me kontraste të mëdha, një pjesë e madhe zanatçinj dhe të paarsimuar, dhe një pjesë të vogël shumë të kultivuar,” tregon Marcia Haddad Ikonomopoulosi, e cila drejton muzeun janjiot në Nju Jork. Dalveni përmend ndarje me thikë mes parisë së pasur dhe shumicës dërrmuese tejet të varfër, zanatçinj e dyqanxhinj të pazarit të qytetit. Hierarkia dëshmohet tek varrezat hebreje që gjenden në një faqe kodre në qytet. Levit, më zengjinët dhe të ngriturit—ata nxorën dhe deputet në parlamentin osman— kishin vendin më të epërm. Tek varrezat tani, nën qiparisa, shkurret kanë mbuluar një pjesë të varreve, por vendi është pastruar vitet e fundit dhe rrugica që kalon për mes ndriçohet natën për të mbajtur larg endacakët. Në gurët e atyre varreve për të cilat kujdesen, vënë guralecë për të kujtuar shpirtin e të vdekurit.

Ndodhte që natën fshehtazi ndonjë i fiksuar gërmonte për të gjetur florinj të fshehur në qivurë, por dhe kjo u bë kohë që s’ka ndodhur.

Ka dhe Sareta në pllaka të sinagogës, si Rudolfi apo shkurt Dola, klas më vete në fizarmon-

ikë në Estradën e Vlorës. Siç më tregon Jakov Solomoni nga Vlora, i cili tani jeton në Ber Sheba të Izraelit, tek Dola kthenin kokën dhe qeshnin me të madhe kur Kleopatra Skarço-Dokle këndonte “Dola, moj dola.” Vitulë, të vegjlit Vito, të vendosur në Tiranë pas Luftës së Dytë nga Gjirokastra.

Vetëm Solomonë s’paska, Solomonë si Jakovi që tregonte historinë më lart, Jakovi i Fabrikës së Llambave në Vlorë që iu përvesh, siç thotë, atij labit që e ngacmoi në punë: “Jam krenar që jam hebre, i kemi dhënë botës. Jo si fshati yt, që kishte tridhjetenëntë gomerë dhe me ty i bëri dyzet,” dhe s’e thirrën më në këshill teknik. Në Janinë shtëpi Solomonësh gjen sa del jashtë Kastros. Mbiemra hebrenj—s’i ngatërron as dot. “Unë punoj shumë me hebrenjtë e Amerikës,” ashkenazët, më thotë në telefon Shemo Solomoni nga Vlora që jeton në Nju Jork. “Po këta kanë ca mbiemra kot, a derëbardhë. Ca mbiemra rusë, ca polakë. Tanët janë tamam mbiemra hebrenj.” Disa vërtet tipikë si Levi e Kohen, Matathia e Solomoni, të tjerë me origjinë sefardike si Batinot, Kofinat, Negrinët e Saretat, apo edhe italianë si Kantozët, sipas Rae Dalvenit. Jakoel do të thotë Zoti është Zot, thotë Ikonomopulosi. Jomtov është Ditmiri.

Shumë nga këta mbiemra s’i gjen në Shqipëri. Duzina të tëra, sipas asaj që tregojnë pllakat, janë Eskenazi a Askenazi, si Roza e famshme e rebetikove, megjithëse Roza (ah Roza, ca këngë së cilës ja regjistronte Ajdin Leskoviku, dhe që edhe në Shqipëri pati ardhur të këndonte…) ishte sefardie Stambolli. Ka mbiemër Dosti, si Isaku, amerikani, i cili në sinagogë hyn me kapele bejzbolli dhe të cilit ia zvarrisnin shtetësinë greke sepse i ati i pat lindur në Vlorë e jo në Greqi në 1903-in. Ca mbiemra vijnë nga toponime. Vrahoritët, për shembull, duhet të kishin një këmbë në Agrinjio, qytezën në jug të Janinës që nën osmanë quhej Vrahor. Çdo i pesëdhjetë ndër emrat në pllakat e sinagogës mban mbiemrin Tepelenis (Tepelena apo Tepelenasi) të paktën që prej 1868-ës, dhe këta përfshijnë muratorin Jehuda me djemtë Isakun e Shabetain, kasapin Solomon dhe djemtë Moisi dhe Samuel dhe hamallin Nisim, sipas detajimit që i ka bërë listës sinagoga Kedosha Janina në Nju Jork.

Reveka, Matildi, Rahil, Ester, Zafira Tepeleni.

Thuajse të zhdukur janë tashti në Janinë diminutivët e janjiotëve. Avrahami që bëhej Mimiko, Moisiu që si Moizino quhej Zino, Simoni Shemo. Sarës që të vogël i thërrisnin ose Sarika ose Sarina, dhe Rashela mund të bëhej Lilika. Jozefi ishte ose Pepe nga Giuseppe o Fito nga Josefito. Solomoni, të cilit si Solomaki i binin për shkurt Maki, por që Maki mund të mos ishte fare Solomon, por Avrahamaki dhe pastaj duhet ta nisje nga fillimi të gjeje si e kishte emrin tamam. Emërtha që në Shqipëri patën hyrë në regjistër civil.

Tani nga kjo praktikisht kanë mbetur vetëm gjurmë, ndonjë shtëpi a dyqan tek-tuk dhe një pallat me 24 apartamente i ndërtuar në vitet pesëdhjetë jashtë kalasë, aty ku rruga “Josef Elija” ndesh atë “Ana Komneni” për të strehuar hebrenjtë e mbetur. Në pallat, dy dritare në kat të dytë i kanë qepenat mbyllur. Njëra ka vdekur sivjet, thotë Zhaneta Jakoel, që rri në kat të parë me të shoqin, Solomonin. Një Koheni nga Nju Jorku nuk i është mbushur mendja ta shesë shtëpinë, e cila rri bosh, siç dëgjoj.

Nga ana tjetër e godinës rri janjioti amerikan, Isak Dostis, me të shoqen Dianën, duke rrëmuar dhe mbledhur historinë e komunitetit. Një tetëdhjetëvjeçare, Zanet Cito, ka shifrat e Aushvicit në parakrah. Ngjitur me të rri e bija, e ëma e Marko Batinos, hazanit të kësaj Rosh Hashanaje në sinagogë. Bakalikó-në e kanë në kat përdhes, bri zyrave të Komunitetit. Tani që disa apartamente janë bosh, dy familje shqiptare kanë marrë hyrje. Vajzën dymbëdhjetë

11

vjeçare të njërës prej tyre e shoh shpesh të luajë në oborr apo të ngjitet shkallëve. Në mur të oborrit të brendshëm është pikturuar dera e sinagogës së dytë, asaj jashtë Kastros, e cila u pat rrënuar gjatë Luftës së Dytë.

Fillimisht, komunitetin e gërreu emigracioni. I pari që pati ikur për Amerikë, në 1890ën, Jomtov ishte dhe i kish rënë nga Vlora, thotë Ikonomopulosi. Një e katërta e gati katërmijë janjiotëve të fundshekullit të nëntëmbëdhjetë vajti atje pak vite më pas, duke u hipur vaporëve në Igumenicë e Patra si qindra mijëra grekë të tjerë. Në 1906-ën, disa sekserë i nisnin për Amerikë për tre lira, sipas Dalvenit. Që atë kohë lëviznin dhe në vende të tjera; janjiotët kishin sinagogën më vete në Athinë që prej fillimit të shekullit dhe ndokush shkonte në Palestinën osmane për arësye religjioze. Kush mbeti mbas Luftës së Dytë iku sa në Amerikë, sa në Izrael e sa, si gjithë Epiri, drejt Athinës.

Këtu ngelën a s’ngelën njëqind vetë. Frommi, e cila studimin e vet e pat quajtur “arkeologji shpëtimi,” pati parë numrin të binte tek shtatëdhjetëshi në 1984-ën, ndër ta tre çifte të reja. Aq sa bëheshin në Tiranë. Me vdekjen që ndodhi pranverën që shkoi, numri duhet të ketë rënë në tridhjetenjë.

Po zhdukemi,” më thotë Dostis.

Asnjë demografi s’e dërrmoi atë komunitet sa Holokausti.

“Fakti që gjermanët arritën të kapnin 92 përqind të komunitetit, sepse ndenjën në Janinë me fjalë të Kabelisit, tregon pushtetin që kishte Kabelisi,” thotë Batinu, drejtoresha e Muzeut Hebraik të Athinës. Sabetai Kabelisi ishte tregtari i basmeve me autoritet të padiskutueshëm.

U kishte mbushur mendjen të gjithëve se po të rrinin urtë dhe t’u paguanin ryshfetet gjermanëve, ata do i linin rehat. Madje, u çoi fjalë një duzine të rinjsh arratisur malit që të ktheheshin sepse s’u kanosej ndonjë rrezik, dhe ia doli t’i sillte. Më 25 marsit 1944, burra, gra, fëmijë dhe pleq, u nxorën jashtë në pikë të mëngjesit. Ata që ishin brenda Kastros u grumbulluan në oborrin e Iç Kalesë, kalasë së brendshme në një kodër aty brenda, mes varrit të Ali Pashës, xhamisë dhe spitalit, kurse ata jashtë në sheshin në veri buzë liqenit, tani zënë nga bare dhe restorante. Kur e merr vesh këtë, të duket sikur nga sheshi dhe nga Micikeli, mali që i mbivendoset pejzashit nga bregu i liqenit përballë, të shfaqen hije.

Njëzet e nëntë Batino. Njëzet e pesë Ganí.

Shtatë Jakoelë. Tridhjetenjë Jomtovë. Dyzet Kantozë. Njëqind e dyzetekatër Kohenë. Tridhjetedy Kofina. Levi a Levis, tetëdhjetë e shtatë. Matathia, njëzetenjë. Tetëdhjetë e pesë Negrinë. Pesë Vitulë. Nëntëmbëdhjetë Sareta.

Këta janë emrat nëpër pllaka të sinagogës së vjetër në Kastro: 1758 nga 1870 hebrenj Janine të mbledhur nga gjermanët, nga 1950 gjithsej hebrenj Janine. Nga pjesa tjetër, përveç disa kokrrave të arratisur në Shqipëri apo atyre që i kish çuar puna jashtë qyteti, dyzetetre kishin ikur në mal.

Prej aty në Larisë dhe prej Larise për Aushvic, Aushvic-Birkenau. Alekos Raptis, një publicist nga Janina i obsesionuar pas historisë së Luftës së Dytë Botërore, thotë se atë 25 mars, prej orës gjashtë e gjysëm kur kamionët lanë Janinën e deri në orën dhjetë kur shtëpitë e dyqanet u bastisën nga ushtarët, policët dhe popullësia e krishterë e qytetit, ç’ishte hebraike nga Janina—trembëdhjetë përqind e një qyteti të fjetur me gjithë katandi—u fshi. Sinagoga brenda kalasë shpëtoi si ngrehinë sepse kryetari i bashkisë u tha gjermanëve se i duhej si bibliotekë qyteti. Njëqind e dymbëdhjetë janjiotë arritën të dilnin gjallë nga Aushvici në 1945-ën. Të parin që u kthye prej andej në Greqi, kur tregonte ç’kish parë e hequr, e patën quajtur “i rrëshqituri.” Allegra Matsa thotë se atë nofkë ja mbajtën derisa vdiq.

12

Tetor 2016

Bashkitë tërhiqen nga dhënia me koncesion e parkingjeve publike Pas bashkisë së Tiranës, Elbasani bëhet qyteti i dytë që është tërhequr nga dhënia me koncesion e parkingjeve publikë mbi tokë, dhe tashmë po eksploron mundësinë e ofrimit të këtij shërbimi nëpërmjet një ndërmarrje publike.

BARDHA NERGJONI | BIRN | ELBASAN

T

re vjet më parë bashkia e Elbasanit pa si mundësinë më të mirë për të përmirësuar menaxhimin e parkimit në qytet, dhënien e këtij shërbimi me koncesion në formën e një partneriteti publik-privat për një periudhë 20-vjeçare.

Pasi mori miratimin e Këshillit Bashkiak në shator 2013, administrata e bashkisë së Elbasanit hapi një procedurë prokurimi, duke ngarkuar një komision ekspertësh për vlerësimin e procedurës së dhënies së koncesionit. Në maj 2014, Parx Ltd –një kompani me qendër në Izrael degë e One Track Innovations Ltd – si dhe partneri i saj shqiptar TIS L.t.d, njoftuan nëpërmjet një deklarate për median se qenë shpallur fituestë koncesionit për ofrimin e shërbimeve të parkimit për bashkinë Elbasan. Por ndryshe nga çfarë ka pretenduar kompania, procedura e prokurimi është anuluar në dhjetor 2013 nga bashkia e Elbasanit, pas parregullsive të konstatuara në mënyrën e përllogaritjes së vlerës së kontratës koncesionare. Bashkia e Elbasanit nuk është qyteti i parë dhe as i fundit në radhë në Shqipëri, që ka tentuar ta japë me koncesion sistemin e menaxhimit të parkingjeve. Procedura të ngjashme janë miratuar në Fier dhe Vlorë. Një propozim i ngjashëm për koncesion është bërë në shkurt të vitit 2015 edhe në Tiranë, por është tërhequr pasi nuk ka gjetur konsensus në Këshillin Bashkiak.

Të kontakuar nga BIRN, kompania TIS, pranoi që aktualisht nuk ka një kontratë me bashkinë e Elbasanit, duke shtuar se arsyet për anulimin e koncesionit po vlerësoheshin nga ana e saj.

Bashkia Elbasanit tha se pas anulimit të procedurës së prokurimit, nuk ka pasur pretendime të ngritura nga kompanitë pjesëmarrëse, ndërkohë që BIRN ka mësuar se ngjashëm me Tiranën, kjo e fundit po studion mundësinë e ngritjes së një ndërmarrje publike për menaxhimin e sistemit të parkingjeve.

Elbasani e anuloi procedurën në momentet e fundit Gjatë regjimit komunist pronësia private e automjeteve në Shqipëri ishte e ndaluar, dhe ato pak makina në pronësi publike nuk hasnin vështirësi në gjetjen e hapësirave për të parkuar.

Me fundin e regjimit komunist në vitin 1991, numri i makinave private në Shqipëri

u rrit ndjeshëm, ndërsa lëvizjet e mëdha demografike nga fshati në qytet dhe ndërtimet pa kriter të blloqeve të reja të banimit pa parkingje nëntokësore, krijuan kaos në hapësirat publike që përdoren për parkimin e automjeteve.

Në kërkim të një administrimi sa më të mirë dhe efektiv të hapësirës publike për parkim, një numër qytetesh kanë instaluar përdorimin e parkingjeve me pagesë dhe disa kanë tentuar ta japin këtë shërbim me koncesion si partneritet publik-privat, duke synuar futjen e teknologjive të reja.

Një nga qytet që ka synuar ta japë me koncesion këtë shërbim është dhe Elbasani. Me një vendim të 25 shtatorit 2013 të Këshillit Bashkiak, bashkia ka marrë të drejtën e fillimit të procedurës së koncesionit për administrimin e shërbimit të parkimit me pagesë në rrugë. Në këtë vendim Këshilli Bashkiak autorizon kryetarin e bashkisë, Qazim Sejdini, të vazhdojë negociatat për dhënien me koncesion të 3,195 vendeve të evidentuara parkimi në qytet, me një çmim që nuk i tejkalon 50 lekë për orë.

Për negociatat me kompaninë kontraktore, Këshilli Bashakiak kërkon që bashkia e Elbasanit të ngrejë një komision të përbërë nga juristë, ekonomistë dhe ekspertë të fushës, me jo më shumë se 7 anëtarë.

Procedura e konkurrimit për koncesionin është shpallur në buletinin e Agjencisë së Prokurimit Publik me 11 nëntor 2013. Sipas njoftimit të tenderit në APP, kompania fituese e koncesionit duhet të bënte një ofertë ekonomike jo më të vogël se 11 milionë lekë në vit.

Kohëzgjatja e koncesionit do të ishte për një periudhë 240 mujore, ndërsa kompania fituese kërkohet të ketë eksperiencë të mëparshme, duke ofruar një sistem parkimi të njehsuar me parkingmetër LCD dhe parkim nëpërmjet telefonit, të lidhur me njëritjetrin.

Por pa mbaruar procedura, në 30 dhjetor 2013, bashkia e Elbasanit si autoritet kontraktor, ka nxjerrë një njoftim ku e anulon procedurën koncesionare të prokurimit. Sipas njoftimit, procedura është anuluar sepse komisioni i posaçëm i ngritur nga bashkia ka kërkuar miratimin e një ndryshimi të vendeve të parkimit që do të shfrytëzoheshin nga 3,195 në 1,700, ndërkohë që kjo kërkesë nuk

është miratuar nga Këshilli Bashkiak.

I njëjti komision ka dështuar të marrë në konsideratë gjatë procedurës së prokurimit, kërkesat ligjore të parashikuara në Kodin Rrugor, të cilat kërkojnë sipërfaqe të përshtatshme “të destinuara për parkim pa roja ose pa sisteme kontrolli për kohëzgjatjen e qëndrimit.” Në retrospektivë anëtarë të Këshillit Bashkiak në Elbasan i thanë BIRN, që anulimi i procedurës së prokurimit ka qenë zgjidhja e duhur për qytetin.

“Dështimi i PPP-së në Vlorë e Fier bën që Elbasani të mos synojë më koncesionin PPP,” tha për BIRN Indrit Abdiaj, përfaqësues i koalicionit të majtë për një Shqipëri Europiane.

“Qytetari paguan një taksë parkimi 1500 lekë në vit për parkimin. Mendimi im është se parkingjet me pagesë mund të funksionojnë vetëm me hapjen e parkingjeve private të nëndheshme,” shtoi ai.

Mashtrime në Fier Qyteti i Fierit ka qenë i pari që në vitin 2011, miratoi dhënien me koncesion të administrimit të parkingjeve në rrugë një kompanie private.

Me 27 nëntor 2011, ndërmjet Bashkisë Fier, përfaqësuar nga kryetari i saj Baftjar Zeqo dhe shoqërisë “International Parking 2011” sh.p.k, përfaqësuar nga administratori i saj Florim Kajolli, është lidhur kontrata e shërbimit me objekt organizimin e parkimit me pagesë në rrugët kryesore të qytetit.

Florim Kajolli, është djali i biznesmenit dhe ish këshilltarit të Partisë Republikane në Këshillin Bashkiak Fier, Fatmir Kajolli, dënuar me 22 vite burg nga dy gjykata italiane për trafik ndërkombëtar lëndësh narkotike.

Nëpërmjet nënshkrimit të kësaj kontrate, shoqëria kontraktuese, ka fituar të drejtën e ad-

ministrimit të shërbimit të parkimit mbitokësor dhe të drejtën e instalimit të pajisjeve dhe makinerive të parkimeve me pagesë në rrugë.

Me anë të një vendimi të mëhershëm, të datës 21 korrik 2011, Këshilli Bashkiak Fier ka përcaktuar një numër rrugësh dhe sheshesh në qytet, parkimi në të cilat do të bëhej me pagesë kundrejt tarifës 50 lekë në orë, nga ora 8:00 deri në orën 16.00, nga e hëna deri të premten, dhe nga ora 8:00 deri në orën 14:00, të shtunën. Kompania përfitonte 70 % të tarifës kurse bashkia Fier vetëm 30 % të saj. Me një vendim tjetër të marrë në 21 nëntor 2011, Këshilli Bashkiak vendos vlerën e gjobës administrative nga 500 deri në 3,000 lekë për parkim pa biletë, si dhe 7,000 lekë për largimin e makinës me karrotrec. Një vit më vonë, kundërvajtja administrative për largimin e mjetit me karrotrec është ulur nga 7,000 lekë në 4,000 lekë.

Me gjithë zbutjen e masave ndëshkuese, qytetarë të ndryshëm kanë raportuar gjatë vitit 2013 se kanë rënë pre e sjelljeve abuzive nga ana e punonjësve të kompanisë, çfarë është bërë shkak edhe për konflikte fizike.

Një pjesë e personave të dëmtuar janë drejtuar Prokurorisë së Fierit me kallëzime penale kundrejt kompanisë, drejtuesve të saj dhe punonjësve të veçantë.

Pas një hetimit Prokuroria e Fierit ka ngarkuar me përgjegjësi penale drejtuesin e kompanisë Florim Kajolli, kompaninë e tij dhe një numër punonjësish të saj, të cilët akuzohen se nëpërmjet mashtrimit dhe gënjeshtrës, kanë vjedhur pasurinë e qytetarëve të ndryshëm.

Sipas Prokurorisë së Fierit, ka rezultuar se në një periudhë më shumë se 2-vjeçare që nga firmosja e kontratës nga kompania “In-

Tetor 2016

Punonjës i Tirana Parking duke i dhënë biletën e parkimit një qytetari | Foto nga : Ivana Dervishi

ternational Parking 2011,” ajo nuk ka vendosur asnjë makineri automat ku qytetarët mund të paguanin biletën.

“Mosvënia e automateve është plotësisht e qëllimshme që qytetarët që nuk janë banorë të Fierit të mos kenë idenë dhe mundësinë praktike që të dinë se në pjesë të caktuara të rrugëve të qytetit, parkimi është me pagesë dhe se ku mund të kryhet pagesa në rast të tillë,” shkruhen në akt-akuzën e Prokurorisë.

Prokuroria pretendon se shoqëria ka punësuar për të gjithë rrugët e qytetit vetëm gjashtë punëtorë që presin bileta parkimi, plotësisht e pamundur për të kryer funksionimin normal të shërbimit. Ky veprim ka qenë i qëllimshëm që qytetarët të mos kenë mundësi që të dinë se në pjesë të caktuara të rrugëve të qytetit parkimi është me pagesë dhe se ku mund të kryhet pagesa në rast të tillë.

Sipas organit të akuzës punonjësit e shoqërisë së parkimit “brenda 10-15 minutash, me veprime totalisht kriminale për të vjedhur paratë e qytetarëve, realizojnë marrjen eautomjeteve me karrotrec, me qëllim përfitimin e vlerave prej rreth 10.000 lekësh për çdo drejtues automjeti.”

Këto akte të kompanisë, sipas Prokurorisë janë fshehur nën petkun e kontratës së lidhur me bashkinë Fier dhe aktet administrative të dala nga Këshilli Bashkiak, por përfitimi i këtyre parave ka qenë në kundërshtim me ligjin dhe kontratën e nënshkruar.

“Në shumë raste të evidentuara në aktet e fashikullit hetimor, vjedhja e parave realizohet nëpërmjet plotësimit të masave administrative (përdorim karrotreci), ndërkohë që ka rezultuar se drejtuesit e mjeteve e çojnë personalisht vetë mjetin në pikën e parkimit ose karrotreci përdoret abuzivisht në periudha

kohore prej jo më shumë se 15 minuta nga momenti i parkimit të mjetit,” shkruan Prokuroria.

“Në çdo rast qëllimi i agjentit tatimor është plotësimi i masave administrative në vlera sa më të larta për të përfituar padrejtësisht shuma monetare në favor të shoqërisë,” përfundon organi i akuzës.

Përveç Kajollit dhe dy punonjësve të tij, Prokuroria ka ngarkuar me përgjegjësi penale dhe dy drejtues në Drejtorinë e Transportit dhe Licencave Profesionale në Bashkinë e Fierit, Themion Mile dhe Arben Doko, të cilët u akuzuan për shpërdorim detyre, pasi nuk kanë monitoruar në terren zbatimin e kontratës.

Edhe pse gjykatësja Ygerta Hysi i ka pranuar provat e prokurorisë, të cilat faktojnë abuzimet “kriminale” të kompanisë ndaj qytetarëve, me vendim e saj të marrë më 26 nëntor 2015, ajo i ka shpallur të pandehurit të pafajshëm.

Sipas gjykatës mosveprimet e punonjësve të bashkisë Fier për monitorimin e kontratës nuk janë bërë për arsye objektive, ndërkohë që abuzimet e kompanisë “International Parking 2011”, edhe pse të faktuara, nuk përbëjnë vepër penale por janë detyrime juridikocivile që rrjedhin nga kontrata e saj me bashkinë Fier, dhe si rrjedhim “mospërmbushja e të cilave mund të sjellë vetëm përgjegjësi civile dhe jo përgjegjësi penale.” Katër muaj përpara vendimit të gjykatës, me 27 korrik 2015, Këshilli Bashkiak Fier ka vendosur anulimin e kontratës me kompaninë International Parking 2011. Në dhjetor të vitit 2015, kompania International Parking 2011 është sekuestruar me urdhër të Agjencisë se Pasurive të Sekuestruara dhe Konfiskuara, pasi

dyshohet se është ngritur me para qe kanë ardhur nga aktiviteti kriminal i Fatmir Kajollit.

Debate në Vlorë Pasi ka dështuar të lidhë një kontratë me qytetin e Elbasanit, kompania TIS Park Sh.p.k, nën pronësi të TIS Holding dhe One Track Inovations, i ka hedhur sytë nga Vlora, ku në nëntor 2014, Këshilli i Bashkisë ka miratuar një kontratë koncesionare 15-vjeçare për menaxhimin e sistemit të parkingjeve. Tarifa e koncensionit është vendosur në 10 milionë lekë në dy vitet e para, dhe nga viti i tretë e në vazhdim në 10 milion lekë, dhe 2 % të xhiros vjetore të realizuar nga koncesionari.

Vendimi i dhënies së shërbimit të parkimit në Vlorë me koncesion është shoqëruar me akuza nga shoqëria civile dhe pakënaqësi nga qytetarët. Ish-këshilltari bashkiak Armando Lagji, i tha BIRN se ai ka dyshime në lidhje me procedurën që është ndjekur për të lidhur kontratën me kompaninë koncesionare, si dhe mbi mënyrën se si ndahen të ardhurat midis bashkisë dhe kompanisë.

“Praktikisht këtë e ka në dorë kryetari i bashkisë pasi KLSH ka vënë re shumë shkelje dhe ia ka dërguar kryebashkiakut. Ai është i detyruar të mbledhë Këshilli Bashkiak dhe të zhbëjë kontratën,” tha Lagji.

Flamur Çelaj, një biznesmen nga Vlora ka gjithashtu dyshimet e tij mbi kontratën.

“Ajo që më tërhoqi vëmendjen ishte autoritarizmi dhe agresioni që koncesionari filloi me qytetarët qoftë në komunikim verbal ashtu edhe veprimet fizike e gjoba apo bllokim mjeti,” tha Çelaj. “Unë jam biznesmen e nuk kam asgjë ndaj iniciativave sipërmarrëse por duket qartë dhe ka një nervozizëm kolektiv për sjelljen e tyre,” shtoi ai. Fredi Shanaj, një qytetar nga Vlora, i tha BIRN se vendosja e parkingjeve me pagesë në Vlorë ishte e parakohshme.

“Në radhë të parë duhet të vendosen semaforët, më pas të përfundojnë vijëzimet e rrugëve me bojë cilësore dhe në vazhdim duhen pyetur qytetarët se si do të jetë më mirë,” tha ai.

“Ne dimë se në shumë vende të botës ka parking me pagesë, por rrugët janë me parametra. Këta e kanë bërë këtë gjë si çdo punë vetëm për interesin e tyre,” shtoi Shanaj.

Duke parë shqetësimin e qytetarëve të Vlorës, me datë 21 shtator 2016 , kryetari i Këshillit Bashkiak i ka dërguar një shkresë kompanisë TIS Park, duke kërkuar informacion në lidhje me tarifën e bllokimit të automjeteve që ajo po aplikon, bazën ligjore, planin e investimeve dhe nëse ka paguar tarifën koncesionare.

Në një njoftim për shtyp të dielën, kompania deklaron se i ka kthyer përgjigje kërkesës së Këshillit Bashkiak për informacion.

Agjencitë publike zëvendësojnë koncesionarët Ashtu si në qytete të tjera të Shqipërisë, kryeqyteti ka flirtuar me mundësinë e dhënies me koncesion të parkingjeve publike.

Në fund të mandatit të tij si kryebashkiak i Tiranës, kreu i Partisë Demokratike Lulzim Basha, paraqiti një projekt në Këshillin Bashkiak, që synonte vendosjen e tarifave të parkimit në rrugët dhe lagjet e Tiranës, ndërsa menaxhimi do të realizohej nga dy kompani private me të njëjtin pronar; “ABT” dhe “Speed Taxi”. Të dy kompanitë, sipas Qendrës së Regjistrimit të Biznesit zotërohen në maxhorancë aksionesh nga Shpresim Bajraktari.

Kompanitë e Bajraktarit kishin depozituar në shkurt 2014 në bashkinë e Tiranës një propozim të pakërkuar për partneritet publik-privat.

Një muaj pas këtij propozimi, kryebash-

13

kiaku Basha nisi procedurat për koncesionin, duke ngritur një komision për vlerësimin e studimit. Komisioni realizoi dy kontakte me kompaninë e interesuar, më 21 maj dhe 3 qershor 2014.

Më 3 qershor 2014, kryebashkiaku Basha nxori një urdhër të dytë për vazhdimin e këtij projekti dhe studimin e fizibilitetit të tij. Dokumentet zyrtare tregojnë se dy kompanitë private kishin shfaqur interes për menaxhimin e parkimit në zonën brenda Unazës së tretë të Tiranës.

Projekti u zgjerua me kërkesën e Bashkisë, duke përfshirë pjesën më të madhe të territorit të Tiranës. Projekti parashikonte 23 zona të parkingjeve me pagesë në Tiranë. Barra financiare për qytetarët do të varionte nga 20 lekë/ora në lagjet periferike deri në 150 lekë për dy orë në qendër të Tiranës.

Nën presionin e Partisë Socialistë në pushtet dhe media, Basha u tërhoq nga vendimi duke thënë se kishte dëgjuar zërin e qytetarëve.

“Nuk është momenti për të shtuar barrën financiare të qytetarëve, ndaj do t’i kërkoj Këshillit Bashkiak ta shtyjë me 5 vite propozimin,” deklaroi ai.

Pas zgjedhjeve të 21 qershorit 2015, Basha zëvëndësohet në krye të bashkisë së Tiranës nga ish ministri i Mirëqenies Sociale Erion Veliaj. Ndryshe nga paraardhësi i tij, Veliaj e ka riformatuar shërbimin e parkimit me pagesë në qytet në një agjensi publike të quajtur Tirana Parking.

Ngjashëm me Tiranën edhe Elbasani po shqyrton ngritjen e një kompanie publike për të menaxhuar parkimin në territorin e bashkisë. Në prill 2016, dy ekspertë nga organizata jo-qeveritare Assist Impact, të mbështetur nga USAID, kanë paraqitur një studimin që e kthen vështrimin tek një ndërmarrje shtetërore për menaxhimin e parkingjeve në qytetin e Elbasanit.

Në këtë studim janë përcaktuar 5 rrugë dhe 4 sheshe të mundshme për aplikimin e pagesës dhe rritjen e vendparkimeve shkallë-shkallë të menaxhuar nga ndërmarrja e bashkisë nëpërmjet sistemit elektronik. Në këtë studim jepet edhe impakti pozitiv që do të ketë vendosja e pagesës sidomos në zonat e qendrës për të ulur edhe fluksin e përqendrimit të automjeteve në këto zona, si dhe perceptimet e publikut për një vendim të mundshëm për të instaluar parkime me pagesë.

Por ndryshe nga Tirana, kur kjo formë e re menaxhimi e parkingjeve me pagesë po merr jetë, duke u vendosur në fillim në zonën e qendrës dhe më vonë në periferi, këshilltarët bashkiak në Elbasan mbeten skeptikë.

Florenc Valva, këshilltar i koalicionit të Djathë, i tha BIRN se ka qenë prezent gjatë prezantimit të bërë nga ekspertët e Assist Impact por vazhdon të jetë kundër propozimit të parkingjeve me pagesë në qytetin e Elbasanit, me bindjen se kjo nuk do të ishte zgjidhja më e mirë për qytetin.

“Pavarësisht se në vitet e fundit, bashkia në vend që me investimet e reja apo me veprime të tjera të saj, ka ulur ndjeshëm numrin e parkimeve, sidomos në pjesën e qendrës së qytetit…Elbasani ende ka kapacitete për të garantuar parkimin për të gjithë qytetarët,” tha Valva.

Kolegu i tij nga ana e kundërt e spektrumit politik, Indrit Abdiaj, bie dakord.

“Derisa ky studim nuk paraqiste asnjë alternativë të re, asnjë investim, atëherë ishte i pavlefshëm,” tha Abdiaj. “Unë jam kundër për parkingjet aktuale me pagesë në qytetin e Elbasanit duke qenë se ne e paguajmë një taksë vjetore për parkim kur paguajmë taksat e automjeteve,” përfundoi ai.

14

Tetor 2016

E takova Erjon Selimajn, të riun që kërcënoi se do të hidhej nga një vinç pranë ish stadiumin Qemal Stafa, disa javë më parë, në mes të një grupi jetimësh të rritur që po luftojnë të mbijetojnë.

Historia e tij dhe e jetimëve të tjerë tregon një copëz të realitetit shqiptar.

Lufta për mbijetesë e të riut që kërcënoi se do hidhej nga vinçi GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANË

E

rjon Selimaj dukej se mburrej kur thoshte se kishte filluar të vidhte çfarë t’i dilte përpara që në moshën 14 vjeç dhe se kishte hyrë në burg për herë të parë në moshën 18 vjeç. Aktualisht gjendet i kallëzuar për një vepër tjetër penale.

Selimaj, 25 vjeç, nga një fshat i Vlorës, qe një nga shumë shqiptarë që jetojnë brenda ose përreth konvikteve të Qytetit të Nxënësit dhe që vazhdimisht kërcënohen për t’u nxjerrë nga këto mjedise nga Ministria e Mirëqenies Sociale dhe Rinisë. Selimaj tërhoqi vëmendjen e medias sot (18 tetor) pasi hipi në një vinç pranë ish-stadiumit Qemal Stafa dhe kërcënoi se do të vriste veten.

Policia negocioi me të për disa orë deri sa ai u bind të zbriste.

Banorët e konviktit të shkollës Hoteleri – Turizëm njoftuan disa organizata të mbrojtjes së të drejtave të njeriut në shtator 2016 se policia bashkiake e Tiranës i kishte kërkuar të lironin banesat e tyre modeste. Disa prej tyre kishin marrë një letër ku i komunikohej kërkesa për t’u larguar ndërsa të tjerë thanë se qenë zgjuar një mëngjes nga policë bashkiakë, të cilët i kishin kërcënuar se do të nxirreshin me forcë nëse nuk lëviznin.

Letra e fundit, e mbërritur më 22 shtator 2016, i kërkon njërit prej banorëve jetimë “të lirojë mjediset e zëna padrejtësisht nga ju, pasi bëhet pengesë për zhvillimin normal të procesit mësimor”.

Një dyzinë jetimë si dhe familje të krijuara nga jetimët jetojnë aktualisht në disa dhoma të vogla në katin e parë të konviktit. Të gjithë ata që folën me BIRN, në shtator të këtij viti, kërkuan të mos identifikoheshin me emër nga frika e raprezaljeve nga autoritetet.

“Na kanë thënë që nëse ankohemi në media rrezikojmë të mos përfitojmë ndihmë [ekonomike],” tha njëri prej tyre.

“Policia Bashkiake sillet shumë keq me jetimët, na shkelin me këmbë,” shtoi ai.

Historia e jetimëve është pak a shumë shabllon.

“Mua më kanë gjetur në rrugë,” tha një 34 vjeçar nga Korça, ndërsa shpjegoi se u rrit në shtëpinë e fëmijës Zyber Hallulli në Tiranë deri sa në vitin 2000, e dërguan te konvikti i Hoteleri – Turizmit, ku dërgohen shumë jetimë që mbushin moshën për të dalë nga shtëpitë e fëmijëve, me supozimin se në këtë shkollë do të marrin një profesion për të gjetur një punë dhe për të ndërtuar jetën.

Shumë nga jetimët ia dalin. Por një pjesë, jo. Disa kanë mbetur te konvikti që u dërguan për shkollë tashmë prej dekadash. Disa janë të sëmurë, të tjerë janë thjeshtë të papunë dhe të paarsimuar.

I riu 34 vjeçar jeton aktualisht në një dhomë të vogël dy me tre, me lagështirë mbi një metër të lartë. Ai fle në një dyshek të shtruar përtokë dhe mbijeton me ndihmë ekonomike që “nga një herë bie 17 mijë lekë (të vjetra) dhe nga një herë, 30 mijë në muaj”.

“Unë nuk di të punoj,” thotë ai. “Unë nuk kam njeri, mua më ka rritur shteti,” shtoi ai.

Pjesa tjetër e jetimëve i tha BIRN se ata vijojnë të jetojnë në kushte të këqija për arsyen e thjeshtë se nuk kanë ku të shkojnë.“Kemi aplikuar disa herë për shtëpi sociale në bashki por ata vazhdimisht na thonë se duhet të dorëzojmë sërish dokumentet pasi dokumentet e vjetra nuk vlejnë,” tha njëri prej tyre.

Riaplikimi për banesë sociale është zakonisht rruga që ndjekin autoritetet në Shqipëri për të hequr qafe hallexhinjtë.

Fakti është që Shqipëria nuk ka një program efektiv të trajtimit të njerëzve në nevojë për banesë. Bashkitë kanë teorikisht një program të vockël përmes të cilit ofrojnë subvencionim qiraje për një periudhë të shkurtër, por edhe këtu, procedurat janë

Konvikti ku jetojnë jetimët. Foto: Gjergj Erebara/BIRN

Një dyzinë jetimë si dhe familje të krijuara nga jetimët jetojnë aktualisht në disa dhoma të vogla në katin e parë të konviktit. Të gjithë ata që folën me BIRN, në shtator të këtij viti, kërkuan të mos identifikoheshin me emër nga frika e raprezaljeve nga autoritetet. “Na kanë thënë që nëse ankohemi në media rrezikojmë të mos përfitojmë ndihmë [ekonomike],” tha njëri prej tyre. “Policia Bashkiake sillet shumë keq me jetimët, na shkelin me këmbë,” shtoi ai.

Erjon Selimaj 24 vjeç, ka tentuar të hidhet nga një vinç në kantierin ku po ndërtohet stadiumi i ri, “Arena Kombetare” në Tiranë .

Foto: LSA

jashtëzakonisht të vështira dhe përfituesit e vetëm deri tani duket se janë pak familje të cilave u janë shembur banesat. Shqipëria nuk ka gjithashtu ndonjë program ndihme për jetimët pasi këta të fundit dalin nga jetimoret.

“Ne këtu na ka sjellë shtëpia e fëmijës,” thotë njëri prej jetimëve te konvikti. “Kur mbush 16 vjeç, të sjellin këtu,” shtoi ai në kushtet e anonimatit. Në gusht, disa ish-jetimë të cilët vijonin të jetonin në konvikt pavarësisht se e kishin mbaruar shkollën prej disa vitesh, u nxorën me dhunë nga policia bashkiake e Tiranës. Skena u filmua nga njëri prej tyre dhe u publikua në Facebook. Së paku një prej jetimëve u shoqërua për në komisariat formalisht nën akuzën e kundërshtimit të forcave të rendit. Por jetimët buzëqeshin kur tregojnë se një qen rruge e kafshoi një polic në këmbë.

Disa prej tyre vijojnë të jetojnë rrotull zonës së njohur si Qyteti i Nxënësve në Tiranë, ndërsa së paku një prej tyre ka mbetur endacak në Tiranë. Erjon Selimaj qe njëri prej tyre. Nga rreth 11 vetë të përzënë, vetëm një nënë me fëmijë raportohet se u strehuan te një institucion i quajtur Qendra Kombëtare e Emergjencave. Të tjerët janë efektivisht rrugëve.

Jetimët, të cilët i ka zënë halli të vijojnë të jetojnë në kushtet e mjera të një ndërtese të amortizuar përplot lagështi e kanë të vështirë të arrijnë t’u dëgjohet zëri.

Për momentin, autoritetet nuk e kanë zbatuar ende urdhrin për lirimin e mjediseve. Por për Selimajn, duket se dëshira për t’u dëgjuar e shtyu të hipë në vinç. Se sa do ta dëgjojnë autoritetet ankesën e tij për një farë trajtimi me banesë nga shteti të jetimëve pasi këta të fundit të dalin nga jetimorja, kjo mbetet për t’u parë. “Ata që kanë mbetur këtu janë ose të sëmurë, ose me probleme të shumta,” tha për BIRN një nga banoret e konviktit. “Njerëzit nuk rrinë me qejf këtu, rrinë se nuk kanë ku të shkojnë”, shtoi ai.

15

Tetor 2016

Amfiteatri i Durrësit i fotografuar nga lart

Mungesa e fondeve mban peng ‘çlirimin’ e Amfiteatrit të Durrësit

I zbuluar nga arkeologu Vangjel Toçi 50 vjet më parë, amfiteatri i Durrësit-ndër më të mëdhenjtë në Ballkan mbetet ende peng i mungesës së fondeve për çlirimin nga ndërtesat mbi arenë dhe shkallare.

GËZIM KABASHI | BIRN | DURRËS

K

ur arkeologu i njohur Vangjel Toçi filloi të gërmonte 50 vjet më parë mbi një faqe kodre në qendër të Durrësit dhe nxorri në dritë pjesë të amfiteatrit antik, shtëpia aty pranë e familjes së Oni Simakut i shpëtoi për qime rrafshimit.

Burri në mesin e të 70-ave rikthen në kujtesë kohën kur ishte ende fëmijë dhe pa sesi nga kodra në krah të bashkisë, që fshihte nën këmbët e saj monumentin madhështor u prishën 33 shtëpi dhe u larguan 50 familje të vjetra durrsake.

Pjestar i nëntë familjeve të fundit, shtëpitë e të cilëve gjenden brenda perimetrit të amfiteatrit, Oni Simaku është ende në pritje të shpërnguljes.

“Jam në pritje të lajmit për kompensimin për t’u larguar nga shtëpia,” i tha Simaku BIRN-it.

Amfiteatri antik në qendër të Durrësit nisi të zbulohej në vitin 1966 falë këmbënguljes së arkeologut Vangjel Toçi, që shfrytëzoi të dhënat e pakëta që ofronte Marin Barleti në librin “Historia e Skënderbeut” dhe të dhënat e banorëve të zonës.

Studiues dhe historianë bashkohen sot rreth idesë se amfiteatri mund të jetë ndërtuar gjatë periudhës Trojane 98-117 pas Krishtit dhe është ndër më të mëdhenjtë e llojit të tij në Ballkan.

Pavarësisht vlerave të padiskutueshme të tij, ky monumenti nuk i është kthyer tërësisht publikut. I nisur gjysmë shekulli

më parë, projekti i çlirimit të arenës dhe shkallareve të amfiteatrit të Durrësit nga shtëpitë e banorëve ende nuk ka përfunduar.Nëntë banesat e fundit që ndodhen mbi monument pritej të rrafshoheshin brenda 2016-s, por mungesa e fondeve e bën kapjen e këtij afati të pamundur.

Në maj 2015, Ministria e Kulturës premtoi rehabilitimin e plotë të amfiteatrit të Durrësit. Projekti do të realizohej në dy faza. Tre objektet e para u prishën dhe familjet u kompensuan. Faza e dytë parashikonte prishjen e 9 objekteve të tjera brenda vitit 2016, por mungesa e fondit 100 milionë lekë për kompensim e shtyn projektin në një kohë të pacaktuar.

Ledion Lako, drejtor i Drejtorisë Rajonale të Kulturës Kombëtare i tha BIRN se çlirimi i arenës dhe i shkallareve të amfiteatrit mbetet tanimë vetëm një çështje kohe.

“Gjatë vitit të kaluar prishëm tre shtëpitë e para mbi amfiteatër, pas kompensimit prej 50 milionë lekësh për familjet që banonin aty prej disa dhjetëvjeçarësh. Banesat u rrafshuan nga firmat e specializuara brenda disa javëve, duke i hapur rrugë edhe prishjes së grupit të banesave të fundit,” thotë Lako.

Lako ka besim se projekti i miratuar nga qeveria shqiptare do të realizohet së shpejti, megjithatë ai nuk flet për një datë të përafërt të financimit, që mund t’i hapë rrugë procedurës.

Kjo shtyrje reflekton ndërkohë his-

torinë e gjatë të neglizhencës dhe zvarritjeve të autoriteteve shqiptare me amfiteatrin e Durrësit.

Në vitet 1966-1970, profesor Toçi për katër sezone ekspeditash radhazi arriti të nxjerrë mbi sipërfaqe rreth 60 për qind të monumentit, duke i dhuruar Durrësit një objekt arkeologjik të klasit të parë.

Punimet e tjera nisën 20 vjet më vonë dhe ishin tepër të zbehta. Në fund të viteve 1980, pranë amfiteatrit pati një përpjekje tjetër për të zbuluar nga jashtë faqen e mureve dhe hyrjen e galerisë veriore.

Shtëpitë mbi monument u bënë sërish shkak për ndërprerjen e gërmimeve.

Edi Berdaku, një tjetër banor në zonë kujton vitin 1990, kur familjarët e tij u përgatitën të transferoheshin pasi shtëpia mbi amfiteatër do të prishej. Gjithçka u harrua në vitin e parë të tranzicionit dhe lulishtja u rimbush me dherat që ishin larguar në zonën pranë xhamisë së madhe të qytetit. Në vitin 2000, forcat xhenjere të NATO-s me mision paqeruajtës në Kosovë mbështetën nismën e arkeologëve durrsakë për hapjen e arenës së amfiteatrit. Për afro 2 muaj, ushtarakët e huaj nën vëzhgimin e arkeologëve vendas larguan dhjetra metër kub dhera, duke zbritur drejt kuotës 0 të arenës. Pastrimi i përgjithshëm i monumentit u ndërpre sërish, për arsye ende të paqarta.

Tre vjet më vonë, një ekip tjetër shprehu interes për amfiteatrin dhe nisi punën mbi të.

Që nga viti 2003, në pjesën juglindore të amfiteatrit një grup studiuesish dhe studentësh italianë të Universitetit të Chieti – Pescarës, në bashkëpunim me Institutin shqiptar të arkeologjisë kanë realizuar një sërë studimesh të rëndësishme që kanë krijuar tashmë një ide të qartë mbi gjendjen e tij jo vetëm në pjesët e dukshme, por edhe në ato që ende nuk janë zbuluar.

Puna 10 vjeçare e këtij grupi studiuesish realizoi zbulime befasuese dhe një vëllim i veprës “Dyrrachium”, i publikuar në Itali i kushtohet amfiteatrit.

Hapja e plotë e arenës është këshilluar edhe nga fondacioni “Europa Nostra”-një organizatë 50 vjeçare në mbrojtje të trashëgimisë kulturore. Ajo e konsideron amfiteatrin një monument të rrezikuar, ndërsa shtyn institucionet vendase për të bashkëpunuar me ato ndërkombëtare për rivitalizimin e tij.

Megjithatë, apeli për rivitalizimin e plotë pritet t’i kushtojë edhe disa vite amfiteatrit.

Ledion Lako i tha BIRN se projekti i miratuar i Ministrisë së Kulturës parashikon vetëm rrafshimin e shtëpive mbi monument.

“Aktualisht gjithçka është përqendruar në rrafshimin e shtëpive. Projekti që do të paraqitet për çlirimin e mureve dhe arenën do të fillojë të zbatohet vetëm pasi të prishen plotësisht banesat e fundit mbi amfiteatër,” përfundoi Lako.

16

Tetor 2016

Blog

Zgjedhjet po vijnë! Dhe siç ndodh zakonisht në këto raste, rritja e pagave është tema më e debatueshme. Gjithmonë në të shkuarën, qeveritë kanë rritur pagat pak para zgjedhjeve. Dhe gjithmonë, kjo rritje pagash ka qenë asgjë tjetër veçse para borxh që qeveria i ka dhënë qytetarëve, borxhe që pikërisht qytetarët do t’i paguajnë.

Statistikat e publikuara së fundmi për vendet e Bashkimit Europian tregojnë se obeziteti ka përfshirë më tepër se gjysmën e popullatës, ku mosha dhe niveli i arsimit ndikojnë në përkeqësimin e situatës.

Afërsisht 1 në 6 të rritur në BE konsiderohet obez

A i ka qeveria 100 milionë euro për rritje pagash?

GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANË

D

ëshira e shprehur e Kryeministrit Edi Rama, e Ministrit të Financave Arben Ahmetaj dhe e Ministrit të Brendshëm Sajmir Tahiri për të rritur pagat vitin e ardhshëm, nuk është aspak surprizë, sido që të tre zyrtarët janë përpjekur ta paraqesin si të tillë. Qeveritë e shkuara kanë bërë gjithmonë të njëjtën gjë në prag të zgjedhjeve, si më 1996 ashtu edhe më 2001 e 2005, e së fundmi, më 2009.

Në të gjitha këto raste, rritja e pagave ka qenë e bollshme.

Në vitin 2000, qeveria socialiste i rriti pagat reale me 18 për qind, ndërsa më 2004 (në pritje të zgjedhjeve të vitit 2005), i rriti me 15 për qind. Berisha i rriti me 12 për qind në vitin 2009. Më 2013, buxheti i shtetit qe aq i raskapitur sa kjo gjë nuk ndodhi. Tashmë më 2017 pritet të ndodhë. Përgjatë këtyre viteve, rritja ekonomike qe shumë më e ulët se sa rritja e pagave, respektivisht, 7 për qind më 2000, 6 për qind më 2004, 3 për qind më 2009.

Qeveria duket e bindur të shpenzojë 100 milionë euro, afërsisht 1 për qind të PBB-së, për të dhënë rritjen paraelektorale të pagave.

Shqiptarët vështirë se e hanë këtë gënjeshtër. Përgjatë të gjitha zgjedhjeve të shkuara është bërë e qartë se një rritje page e pashoqëruar me rritje ekonomike, nuk është rritje por borxh. Dhe ky borxh do të shlyhet po nga të njëjtët qytetarë, kuptohet, shoqëruar me interesat e posaçme të kësaj rritjeje. Viti 2017 nuk përbën dallim. Buxheti i shtetit, ashtu siçështë, nuk i ka mundësitë të rrisë pagat, aq më pak, që të japë rritje të majme prej 10 për qind, (siçështë premtuar për të gjithë punonjësit e shtetit) dhe 17 për qind siçështë premtuar për policët.

Problemi me qeverinë aktuale dhe me ato të shkuara, është që paratë nuk rriten në pemë dhe nuk mbillen arave.

Paratë dalin nga taksat dhe taksat dalin nga ekonomia. Kur ekonomia rritet me 1, 2 apo 3 për qind në vit, rritja e pagave të qeverisë mund të jetë maksimumi e barabartë me rritjen ekonomike, d.m.th, 1, 2 apo 3 për qind. Çdo rritje më shumë se kaq, nuk është rritje, është borxh. Qeveria vendos t’i gënjejë qytetarët duke i dhënë lekë borxh. Kjo ështëçfarë po ndodh tani. Buxheti i shtetit sakaq ka telashin e borxhit të stërmadh publik, borxh qëështë rritur me tepri gjatë viteve të fundit dhe që do të duhet të shlyhet. Hapësira për të rritur shpenzimet, pikërisht për fajin e qeverisë që nuk ka

mbledhur dot taksat ashtu siç duhej t’i mblidhte, thjeshtë nuk ekziston. Le të bëjmë pak aritmetikë të thjeshtë: aktualisht, borxhi publik është 72.5 për qind e Prodhimit të Brendshëm Bruto dhe qeveria ka marrë përsipër ta reduktojë këtë borxh me 2, 3 apo 4 pikë për qindjeje të PBB-sëçdo vit.

Buxheti i shtetit merr nga ekonomia rreth 26 për qind të PBB-së dhe nga këto, 24 për qind i ka shpenzime operative, d.m.th, shpenzime ekzistenciale. (Të dhënat janë të vitit 2015). Nëse qeveria do të rrisë shpenzimet për paga dhe pensione me 1 për qind të PBB-së vitin e ardhshëm, paratë që do të mbeten në dispozicion të uljes së borxhit dhe të investimeve publike do të mbesin vetëm 1 për qind e PBBsë. Do të thotë që qeveria nuk do të ketë para as për të ulur borxhin dhe as për të kryer investime minimale publike, për të përfunduar ndonjë rrugë, p.sh, apo për të ndërtuar ndonjë ujësjellës.

Qeveria pretendon se përgjatë tri viteve të fundit, ka ndjekur një program që synonte fillimisht rritjen e borxhit publik nga 62 në 72 për qind të PBB-së. Kjo rritje borxhi supozohej se, krahas reformave të tjera, do të vendoste bazën për rritje ekonomike prej 4.5 për qind në vit. Kjo nënkuptonte që në periudhë afatmesme, borxhi të mbahej konstant në vlerë nominale dhe në ulje si për qindje e PBB-së, ndërsa qeveria rriste të ardhurat e buxhetit si rrjedhojë e rritjes më të lartë ekonomike dhe si rrjedhojë e taksave më të larta, me të cilat, do të mund të investonte në infrastrukturë bazë. Kjo për fat të keq nuk ndodhi. Investimet nuk u kryen, rrugët u rrënuan më tej, infrastruktura bazë degjeneroi dhe rritja ekonomike nuk erdhi. Sot ekonomisë shqiptare i mungojnë qindramilionë euro si diferencë mes rritjes ekonomike prej 4.5 për qind që qe premtuar dhe rritjes ekonomike që realisht erdhi prej 2 apo 3 për qind.

Në asnjë element të planit aktual ekonomik nuk parashikohej rritja e pagave për qëllime zgjedhore. Dhe dukshëm, kjo nuk është rritje pagash. Ajo është një borxh, të cilin, qeveria po e shton me papërgjegjshmëri.

Pyetja elementare që çdo shqiptar duhet t’i bëjë vetes është: kur ekonomia rritet me 3 për qind, ku i gjen qeveria lekët për të rritur pagat me 10 për qind?! Përgjigjja është e thjeshtë. Borxh!Një borxh të cilin, vetë ne do ta paguajmë.

E

urostat publikoi të enjten (20 tetor) të dhënat statistikore të shëndetit në Bashkimin Europian nga ku rezultoi se pothuajse 1 në 6 të rritur në BE konsiderohet si obez.

Sipas të dhënave të zyrës së BE-së për statistikat të cilat bëjnë fjalë për vitin 2014, me rritjen e moshës dhe uljen e nivelit të arsimimit, përqindja e obezitetit te të rriturit në vendet e Bashkimit Europian shtohet.

46.1% personave të moshës 18 vjeç e lart në BE kishin një peshë normale në vitin 2014, ndërsa më shumë se gjysma e të rriturve 51.6% konsideroheshin mbi peshë (35.7% para-obezë dhe 15.9% obezë) dhe 2.3% nën-peshë.

Obeziteti është një problem serioz i shëndetit që mund të matet statistikisht duke përdorur Indeksin e Masës Trupore (BMI sipas akronomit në anglisht) të të rrituve. Obeziteti konsiderohet në rastet kur BMI e kalon treguesin 30.

Statistikat e Eurostat sugjerojnë se me moshimin e popullatës rritet edhe numri i personave obezë, që ilustrohet te 22.1% e personave nga 65-74 vjeç krahasuar me 5.7% te ata të moshës 18-24 vjeç.

E njëjta gjë mund të thuhet për nivelin e arsimit: proporcioni i personave obezë në BE bie kur niveli i arsimit rritet. 11.5% e të rriturve me arsim të lartë janë obezë ndërsa e njëjta gjë mund të thuhet për 19.9% të personave me arsim të ulët.

Malta renditet si vendi me problemin më të madh të obezitetit në Bashkimin Europian (26% e popullatës) pasuar nga Estonia, Letonia, Hungaria dhe Mbretëria e Bashkuar.

Nga ana tjetër e spektrit Rumania konsiderohet si vendi më pak obez i BE-së (me vetëm 9.5% të të rriturve), ndjekur nga Italia, Holanda, Belgjika dhe Suedia.

Duke krahasuar gjinitë, diferenca e obezitetit te burrat dhe gratë qe e ulët në shumicën e vendeve europiane, ndërsa ishte e barabartë për të dyja gjinitë në Francë.

Të dhënat tregojnë se krahasuar me vitin 2008, obeziteti pësoi përkeqësim në Rumani, Letoni dhe Bullgari, ndërsa vendet që performuan më mirë ishin Sllovakia, Qipro dhe Republika Çeke.

No.

14

October 2016 Monthly

Albania’s Government, Key Oil Company Deadlocked in Controversy Two confidential reports prepared by an experts’ panel on an ongoing tax dispute with the Bankers Petroleum and obtained by BIRN, showed that the country’s main oil producer breached its concessionary contractual obligations in some cases, but Albania failed to provide proof that this resulted in damages.

NEWS

NEWS

Albania-Serbia Trade Grows From Modest Base

Albanian Asylum-Seeker Rise in Germany

Trade between Albania and Serbia is growing steadily, albeit from a low base, although the disparity between the two countries remains huge.

More Albanians are again seeking aslyum in Germany, a year after Berlin listed Albania as a ‘safe country of origin’, though overall numbers have fallen since 2015.

18

October 2016

INVESTIGATION Albania’s Government, Key Oil Company Deadlocked in Controversy Two confidential reports prepared by an experts’ panel on an ongoing tax dispute with the Bankers Petroleum and obtained by BIRN, showed that the country’s main oil producer breached its concessionary contractual obligations in some cases, but Albania failed to provide proof that this resulted in damages.

GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANA

T

he two reports found that Bankers Petroleum in one case fell into “willful default” while its procurement procedures were often “insufficient”. However, it also concluded that Albania’s government failed to produce concrete proves that these breaches had caused any financial damage to the country. The reports were prepared at the end of two years struggle by a three member panel including representatives of Price Waterhouse Cooper, an international giant specialized in business services and Navigant, a consultant specialized in oil and gas industries, and were delivered in September They shed more light on the way in which the country’s biggest company and its contractors operate, but also showed lax oversight from Albania’s authorities on their most important concessionary agreement as well as their obsolete auditing procedures. Yet the controversy continued as the government’s legal advisor on this matter, a US-based law firm Curtis in its memo two weeks ago, criticized the experts’ reports, and urged the government to challenge their findings and press on with the legal case.

Based on Curtis’s recommendation, Albania’s National Agency for Natural Resources, AKBN, announced last week that it will send the case to trial, following consultations with the State Advocate and the Ministry of Energy.

Bankers Petroleum told BIRN that it was the agency’s ‘right’ to see this case to trial and that the company ‘would continue to cooperate.’

“We allowed AKBN to extend the period for the evaluation of facts by 30-days, in order to give them the necessary time to take a decision, whether to appeal in the international arbitrage court,” said Rob Carss, the deputy director of the oil company.

Meager spoils from Albania’s oil wealth trigger suspicions For years, several Albania’s experts, me-

dia and government officials have been lamenting that the country is not earning enough from its oil wealth. At the same time, Bankers Petroleum was often accused of using creative bookkeeping to avoid paying local taxes. In 2014 AKBN, which is the organization responsible for managing country’s natural resources, decided to tackle the issue by auditing the Bankers Petroleum’s books. Under the agreement, AKBN has right to scrutinize Bankers books for the last three years and AKBN started to look at the earliest allowed year, 2011.

After the audit AKBN said that the company’s books showed hundreds of millions of dollars of excessive expenditures, which it claimed were used to cheat the concessionary agreement and avoid paying taxes on its profits. Bankers dismissed the claims as baseless. The dispute escalated last year when Albania’s tax authorities seized its bank accounts and brought its activities to a standstill. Earlier this year, Bankers and the government agreed to hire independent consultants to settle the issue. Under the agreement, Bankers had to pay the tax claims gradually, under the condition that the government should pay it back if it lost the case. Under the agreement, Bankers paid 4.275 million USD per month till it paid 57 million demanded by tax office and authorities allowed it to return to business.

Now, two confidential reports on the matter from a Panel of Experts engaged by the parties to settle the dispute, found out that indeed Bankers had violated the Concessionary Agreement in several ways.

However, the reports also concluded that government’s claims of tax evasion worth tens of millions of dollars were also not convincing. The government had to swallow the bite and to compensate Bankers tenths of millions of dollars that it has already paid under the dismissed tax claim.

The Minister of Finance Arben Ahmetaj said that they are discussing with Bankers the modalities of reimbursing the tranch-

es already paid.

BIRN searched further the financial reports of some of its contractors and found that they have high profitability, up to 40 per cent as net profit over revenues in some cases. The very high profit rates of some of Bankers contractors are indicative because Bankers works under a special profit tax rate of 50 per cent while its contractors works on the normal profit tax rate of 15 per cent.

The biggest company in the country Bankers Petroleum started back in 2004 as a very small oil extraction company. It took over Patos Marinza oil field in south Albania, with an average production of just 600 barrels of oil per day (BOPD).

International oil prices posted three digits increases over the following years and Bankers managed to multiply its investments, production and exports, becoming the country biggest company by revenues.

Bankers claims to have accumulated investments of 1,7 billion USD over years.

In 2014, its production grew to more than 20,000 bopd while its revenues peaked at 853 million US dollars, about 5.5 per cent of the country Gross Domestic Product. At its heights, the company was worth billions of dollars on stock market.

Under the 2004 concessionary agreement, Bankers had to pay a special tax rate of 50 per cent on its profits after its initial capital investments were recuperated.

However, Bankers officially never made to that point and as a result, they avoided paying taxes despite the booming business.

In 2009, Albania Government decided to change the concessionary agreement by introducing a 10 per cent tax on the usage of natural resources.

This change alone provided Albania’s budged with tens of millions of dollars per year. However, the company administered these tax payments as expenditures, which

further delayed the time when the company would officially start making a profit and paying the 50 per cent tax rate on profits.

In 2015, oil prices crashed in the international market, forcing Bankers to effectively halt new investments. Price of Albania’s oil is burdened by high extraction costs, since its oil basins are fragmented which means that higher production requires constant utilizing of a larger number of oil wells. Therefore, without constant inflow of new capital, the production may fall by as much as 20 per cent per year.

Furthermore, the current international price conjuncture indicates that oil prices will stay low for the time being. Because of this, experts are uncertain whether Albania will ever see earn top revenues from its oil reserves. Nevertheless, over the years, this business has brought several billions of dollars for Bankers shareholders and contractors, while the government took just 10 per cent of it.

Auditing report finds evidence of irregular expenditures The current government decided to do something about this. In 2014 Albania’s National Natural Resources Authority audited company’s books for the fiscal year 2011. It issued its first report on March 2015, which claimed that 299 out of 384 million dollars expenditures were irregular and as such should had been taxed. They later they reduced their claims by 51 million dollars, but Bankers still dismissed the claim that in 2011 it had irregular expenditures in the amount of 248 million.

On September 2015, Albania’s General Tax Directorate issued a 7 billion lek tax claim (56 million USD) based on audit findings. Bankers refused to pay and demanded from the Government to appoint an independent auditor to settle the claims, a move foreseen in the concessionary agreement. However, the Tax Directorate or-

October 2016

Patos Marinza oil field, Fier. Photo: LSA

dered blocking of company’s bank accounts, bringing its activities to a halt.

Bankers sued Albania on Arbitral Court. On January, an agreement was reached between the parties, under which, a three members Panel of Experts would settle the claims. The Panel of Experts, which was established in June 2016 by mutual understanding of AKBN and Bankers, analyzed the claims and accepted Albania position that procurement procedures were violated. However, the panel also concluded that government officials failed to provide enough evidence that the country had suffered financial looses by these violations.

Hefty contracts under faulty procurement procedures The Panel’ report showed how Bankers signed hefty contracts with other companies for various works, such as well drilling, civil works and oil transportation, in one case “without any competitive procurement procedures” and in other cases, with “insufficient” competitive procurement procedures. Under the concessionary agreement, Bankers has had the obligation to purchase services and goods through competitive procurement procedures, in order to obtain the cheapest available option. However, the reports showed that the two parties differed on their opinion on what a competitive procurement procedure is. The National Natural Resources Agency claimed that most of the purchases during 2011 were carried out without competitive procurement procedures. One such contract Bankers had with Simmons, a Canadian drilling company that worked occasionally for Bankers since 2005. The analysis showed that in 2008 and 2010 Bankers contracted Simmons directly and without a tendering procedure.

In 2011 Bankers again contracted Simmons for a job worth 34.6 million US dollars after a new competitive procurement

procedure resulted in higher prices and Bankers decided to continue to work with it. Simmons made a 23 per cent net profit on its revenues from the contract.

AKBN claimed that these expenditures were irregular since they were incurred without competitive procurement, BUT Bankers explained that in these cases it contracted jobs directly after assessing that the price would be cheaper that way than through a regular procurement procedure. Croatian company Crosco was another firm which Bankers contracted for drilling services. It won the first contract on April 2009 through a competitive bidding process, but then that contract got extended in 2011 without further procurement process. Crosco earned about 17.2 million dollars from this contract in 2011.

Bankers claimed that it believed at that time that another competitive procurement procedure could had yielded only higher prices. A similar thing happened with another drilling company, Phoenix, which won its first contract in 2008 through a competitive procurement procedure, but then that contract got renewed in 2009 without a bid. AKBN claimed that the 16.9 million USD that the company got from Bankers should not be counted as expenditures. It said that Bankers drilling programme in 2011 was much larger than that of 2008 and due to that, the company shouldn’t have awarded a contract through direct negotiations.

BIRN reviewed financial reports of these companies and found that in 2011, as well as during the last several years, most of these companies had very high profit rates going even up to 40 percent.

Some experts found it odd, given the fact that Bankers was working under a special profit tax rate of 50 per cent while its contractors worked on the normal profit tax rate of 15 per cent.

In the period 2010-2015, Simmons Edeco Limited registered a profit rate of 23.5 and 37 per cent respectively.

The most conspicuous contract Bankers had with Albstar, a local contractor engaged in road construction and similar civil works. According to the report, one of the three members of the Panel of Experts issued a dissenting opinion about Bankers’ contract with Albstar, stating that in that particular case AKBN was right and Bankers had committed Willful Default.

Albstar had worked for Bankers since 2004, got its first contract without competition and Bankers renewed and enlarged that contract during the following years.

For 2011, Bankers paid it 22.9 million USD for various works and claimed that it had chosen not to hold a competitive procurement procedure for these works because it believed that the company was specialized one and with a long experience of working with the oil extraction.

However, AKBN claimed that civil works cannot be considered specialty services and that Albania has about 1,951 registered construction companies. The expert from Navigant sided with AKBN and demanded that these expenditures should not be counted as valid. However, it was overruled by the two experts from Price Waterhouse Cooper, who said that although Bankers violated the concessionary agreement, AKBN should have also proved that the interests of the country had been damaged and on what degree the damage had occurred. Bolv-Oil, Tea-Co and Q.Sinaj were all local companies that provides trucking services for Bankers. They were all selected without proper bidding procedures, the panel found, yet the government claims were dismissed since AKBN failed to provide compelling evidence that the country interests were damaged by these irregular procurement procedures. The Panel of Expert didn’t judge the claims one by one but gave a general verdict for all of them.

“With respect to Albstar, the Expert Panel understands that BPAL did not perform any competitive bidding for the services performed prior to or during 2011. As such, the Expert Panel determines that BPAL actions rise to the level of Willful Default for Albstar,” the report states.

“For the remaining eight vendors, the Expert Panel was not persuaded that BPAL’s (Bankers Petroleum) actions, or inactions, with respect to competitive bidding rise to the level of Willful Default. Further, the Expert Panel was not provided with persuasive evidence that BPAL acted in bad faith or recklessly with respect to its competitive bidding practices”.

Missing bills from procurement agent and too much diluents raise eyebrows One of the most important expenditure items claimed by AKBN as irregular is a contract that Bankers has HOH, a UK-based vendor that was utilized by Bankers as a procurement agent. AKBN claimed that these expenditures were not regular, since Bankers didn’t have support documentation for the claimed expenditures. Bankers spent 73 million USD through its procurement agent. “While AKBN was provided the invoices from HOH to BPAL, AKBN did not receive supporting documentation such as “original supplier invoices, transportation invoices, purchase orders, offers received, certificate of origin, etc.” that was maintained by HOH from third party vendors” the report notes. The panel dis-

19

missed the claim saying that the License Agreement do not detail the specific types of documentation that would need to be retained by Bankers. “Based on the documentation provided and submissions from the Parties, the Expert Panel was not persuaded that the disputed costs were incurred unreasonably or not in accordance with generally accepted practices in the international petroleum industry,” the report notes.

During 2011, Bankers also used an unusually high amount of diluents to produce oil. Diluent is a light hydrocarbon that is used as an additive to blend with heavy crude oil such as that produced by the Patos-Marinza Oilfield, in order to lower the density of the crude oil, mainly to facilitate processing and transportation.

In the yearly budged submitted by Bankers to the Albanian authorities for 2011, the company estimated that it needed 337,000 barrels of diluents (one barrel is equal to 159 liters), with an estimated value of 30.7 million USD and average price of 88 USD per barrel. But during that year, Bankers claimed that it was obliged to use 50 per cent more diluents while the price of diluents jumped from 88 to 134 USD per barrel. Because of these differences Bankers instead of 30.7 million budgeted for this purpose, spent 45.4 million dollars.

AKBN claimed that the extra amount of diluents used was unjustified while higher prices were also not acceptable because the authorities were not notified for the change in the budged.

Bankers had been accused in the media that it has used suspiciously high amount of diluents in 2011, with allegations that parts of its diluent had entered in the market of car fuels in illegal way.

Bankers had repeatedly denied allegations that it has helped its suppliers of diluents to carry out large scale tax evasion and contraband, while AKBN failed to convince the panel of experts about its claims.

Bankers said that the increased usage of diluents was due to the fact that it encountered heavier oil than what was foreseen during 2011 while the price of diluents jumped along the international price of oil. Experts agreed with Bankers.

“With respect to the increase in the quantity of diluents used, the Expert Panel was persuaded by bankers explanation that the heavier oil production in 2011 necessitated higher diluents usage,” the report notes. “...no evidence has been provided indicating the diluents quantity claimed

by BPAL was not actually used in Petroleum Operations”. The lost battle for the 2011 audit raises serious questions about Albania ability to proper monitor its most important concessionary agreement. Currently Albania has hundreds of concessionary agreements for use of natural resources or other public services. Copper and chromium mines, the country sole international airport, hundreds of small and medium sized hydropower plants along with several public health services are currently run through concessionary agreements and the current and previous governments are eager to get more such public private partnerships. Such agreements supposedly should bring investments, should provide jobs and fill the coffers of the state through taxes. However, obsolete supervision from authorities, perceived high corruption among state officials and other issues had shown that most of the benefits of such agreements had gone to private pockets.

20

October 2016

NEWS Albania PM Accused of ‘Interfering’ With Kosovo

Edi Rama’s remarks on Kosovo during his visit to Serbia have sparked a row over the level of involvement that Albania should have in Kosovo’s affairs.

FATJONA MEJDINI | BIRN | TIRANA

A

fter Kosovo became the main topic of a recent debate between Rama and Serbian Prime Minister Aleksandar Vucic, the general public, diplomats and analysts in both Kosovo and Albania have started a heated debate over the role that Tirana should play in the Belgrade-Pristina dialogue and in Kosovo’s affairs. Naim Ramizi, 34, a former student of Kosovo Foreign Minister Enver Hoxhaj in the faculty of Philosophy in Pristina, told BIRN that “no other state, neither the US nor the EU, has right to speak before Albania for Kosovo.”

“We know that the last war that brought freedom to Kosovo had its roots in Albania,” he said. “We have to appreciate the great work that the Albanian Foreign Ministry has done for the recognition of Kosovo and also for representing us with dignity in international forums where it [Kosovo] has no right to participate ... Telling Albania not to speak about Kosovo, is the same as telling a mother not to take care of her child,” he added.

Fitore Hoxha, 27, an architect in Pristina, told BIRN that the tensions between two countries started at the time when Kosovo created its own football team. “The tension created [between Kosovo and Albania] is unreasonable. In the diplomatic context, Albania does not need Kosovo, but we do have a need for Albania’s help,” she said.

On the other hand, Ilir Bulku, a businessman in Tirana, told BIRN that Rama’s comments in Belgrade on Kosovo’s economic issues were overblown.

“Rama has to understand that Kosovo is another state and cannot interfere in their economic problems with another state [Ser-

Albania PM Edi Rama during the Belgrade Security Forum . Photo by : BETA

bia]. Imagine if [Kosovo PM] Isa Mustafa did the same - how would we feel?” he wondered. During the debate on October 13 at the Belgrade Security Forum, Rama reiterated his belief that Serbia needs to recognise Kosovo as an independent state, which he said would open to door for closer collaboration in the region.

In his speech at the forum, Rama added remarks on the economic disputes between Kosovo and Serbia, especially over the disputed Trepca mining complex in northern Kosovo, which Serbia lays claim to. “Trepca is a mine in Kosovo’s territory, so what you are going to do, transport it to Belgrade?” he asked. “In Kosovo, they have to understand that Trepca is in Kosovo’s territory and that it belong to Kosovars, Albanian

and Serb,” Rama said. He also criticised arrests of Kosovo Albanians who entered Serbia, presumably referring to the recent arrest in Serbia of the Kosovo Police director in Mitrovica, Nehat Thaci, although without naming him. While some in Kosovo questioned Rama’s right and competence to discuss Kosovo so freely with his Serbian counterpart, a statement by Kosovo Foreign Minister Enver Hoxhaj fuelled the debate even further.

On October 14, speaking to TVArt, an Albanian-language television station in Macedonia, the minister said Albania should not interfere with the Kosovo-Serbia normalization process. “In the normalization of this relationship, only Kosovo is a political player and I believe that Albania is polit-

ically clear about this and will be more so in future,” he said.

“Kosovo is an independent state and Albania is not a global actor as the US and EU are, while the latter two have instruments that can impact [on the dialogue],” Hoxhaj continued. While some analysts in Kosovo and Albania accused Rama of exceeding his right to speak out on behalf Kosovo, and even of being paternalistic, the Albanian ambassador of Kosovo, Qemal Minxhozi, suggested that this was unfair. In an interview for a newspaper in Kosovo, published on October 17, Minxhozi advised Albanians on both sides of the border not to let an non-existing issue get out of hand. “Prime Minister Rama did not speak in the name of Kosovo but in the interest of Kosovo,” he said.

“Kosovo has its own institutions and is an independent democratic state like Albania. But this does not mean that Rama cannot speak for the interests of Kosovo, of Albania, and of all the region,” Minxhozi said.

Mero Baze, director of TemA website, told BIRN that Albanian Prime Ministers feel they have a right to speak out on issues that concern all Albanians in the region. “The preamble to the Albanian constitution emphasises the country’s role in the prosperity of the entire nation, so Rama has a right to care about issues that concern Albanians in Kosovo too,” he said.

Baze said the debate on Rama’s alleged interference in Kosovo was artificial and was being whipped up for political gain.

“The debate is being pushed by Rama’s political opponents in Tirana, fueled by the fear of politicians in Kosovo that Rama is stealing their role in the relationships with Serbia,” he said.

Albania-Serbia Trade Grows From Modest Base Trade between Albania and Serbia is growing steadily, albeit from a low base - and the disparity between what Serbia sells to Albania, and what Albania sells to Serbia, remains huge.

FATJONA MEJDINI, NATALIA ZABA | BIRN | BELGRADE

T

rade between Albania and Serbia continues to grow, although the total size and value of the exchange remains modest - and economists believe much of the potential has yet to be explored.

Ines Mucostepa, chair of the union of chambers of commerce and industry in Albania, told BIRN that exchange visits between the Prime Ministers of Albania and Serbia and their joint presence at the Nis economic forum in Serbia would boost trade.

“Participating companies at the Nis forum will talk business-to-business about their activities and I’m sure this will have positive economic effects. Serbia and Albania have big development potential,” she said. Currently, most trade between Albania and Serbia is in minerals, fuels, and electric energy. Albania imported around 55 million euros worth of products from Serbia in 2015

Truck waiting to be loaded into ferries in the port of Durres

from these categories. In the same year, Serbia imported about 10 million euros worth of minerals, fuels, and electric energy from Albania. The second biggest category for exchange is food, drinks and cigarettes. Albania imported 48 million euros worth of goods from Serbia in 2015 in this category

while Serbia imported 8.6 million euros worth of goods over the same period from Albania.

The thirds biggest category of products for exchange for Albania are textiles and shoes. In 2015, Albania exported 1.6 million euros in this category to Serbia.

For Serbia, the third category of goods for export to Albania is building materials and metals, worth 19.5 million euros in 2015. The Albanian Institute of Statistics, INSTAT, said the two countries had a total trade exchange worth around 170 million euros in 2015, up from around 162 million euros in 2014.

While the growth rate remains healthy, the disparity in trade between the two countries is marked.The value of Albanian exports to Serbia in 2014 was only 11 million euros, less than a tenth of the value of the trade going in the opposite direction.

During the same year, Serbia sold products worth 151 million euros to Albania.

Albanian exports to Serbia have risen recently, however. In 2015, the value of its exports to Serbia doubled to 21.2 million euros compared to 2014.

On the other hand, Serbian exports to Albania fell slightly over the year by 2 million euros, to a total of 149 million euros.

October 2016

21

ANALYSIS

Serbia-Albania Relations: A Fragile Work in Progress As Albania’s PM visits Serbia, experts argue that improving Belgrade-Tirana relations are a result of their leaders’ hope of pleasing the EU rather than a real breakthrough between the two countries.

NATALIA ZABA | BIRN | BELGRADE

A

lbanian Prime Minister Edi Rama is visiting Belgrade on Thursday, and will hold meetings with Serbian state officials before going to the southern town of Nis, where the two countries are to launch the Albanian-Serbian Chamber of Commerce the following day.

Although Serbia and Albania had put a lot of effort into improving their relationship in the past two years, experts say that the two countries’ might have eased historical tensions, but relations remain fragile. Analysts suggest that the improvement of Belgrade-Tirana ties came because leaders in both countries saw it as beneficial for their relations with the EU. But in order to start building bridges between the two countries on solid foundations, politicians in both countries must denounce populism, as the differing messages they send to their electorate at home and people abroad constantly set back any improvements.

Relations between Serbia and Albania have long been poor, and worsened sharply during the conflict in the late 1990s in Kosovo, then a province of Serbia with a mainly Albanian population. In 2008, Kosovo declared independence, which Serbia does not recognise.

Belgrade and Tirana have since tried to put past differences behind them and improve regional cooperation in the framework of the EU’s diplomatic push to normalise relations between Serbia and Kosovo.

Turbulent times In November 2014, Edi Rama became the first Albanian premier to visit Belgrade in almost 70 years. His visit came after tensions spiked following unrest at the Euro 2016 football tournament qualifier between Serbia and Albania in Belgrade a month beforehand. The football match was abandoned when brawls erupted after a drone bearing a map of ‘Greater Albania’ was flown over the stadium. Following the game, the Albanian and Serbian prime ministers had a sharp exchange of views on Twitter.

The visit itself did not go as planned, as Rama praised Kosovo’s independence at a joint press conference with his Serbian counterpart, Aleksandar Vucic.

Vucic denounced Rama’s words and insisted that Kosovo remains part of Serbia.

“I did not expect a provocation from Rama and did not expect him to talk about Kosovo... It is my job not to allow anyone to humiliate Serbia,” he said.

A few months later, in March 2015, a joint session of the Albania and Kosovo governments held under the slogan under the slogan “one land, one people, one dream” angered Belgrade, which urged the EU to react to Rama’s “nationalist” remarks.

What Serbia saw as upsetting was Ra-

Albanian and Serbian prime ministers Edi Rama and Aleksandar Vucic participate in the security forum in Belgrade. Photo: BETA.

ma’s reference to “our dream, national unification through the European Union”, which he called a joint “permanent inspiration”. However, soon afterwards, Vucic visited Tirana. The May 2015 visit - the first by a top Serbian official - was aimed at improving regional cooperation amid the ongoing EU-mediated Belgrade-Pristina talks in Brussels. Since then, both countries, with the strong support of the European Union, have taken part in multilateral meetings in and outside the region.

In July this year it was also agreed to set up the Western Balkan Fund which would include Albania, Bosna and Herzegovina, Kosovo, Montenegro, Macedonia and Serbia in order to enhance regional cooperation and strengthen relations between its members.

Manipulating nationalism Albert Rakipi, the executive director of the Albanian Institute for the International Studies and a former Albanian deputy foreign minister, told BIRN that he was full of hope when direct flights between Tirana and Belgrade were launched in September 2014.

However, Rakipi said that less than a month later, the football match brawl in Belgrade and the furious reaction of politicians on both sides created a Cold War-like atmosphere between Serbia and Albania.

He said that populist tendencies can be observed in both countries and that they can damage efforts to establish good relations as they make any such effort look insincere.

“Populist tendencies exist in both Serbia and Albania, and I see them as a factor which definitely doesn’t encourage or enforce the establishment of good relations between both countries,” Rakipi says.

Fatos Lubonja, an Albanian political analyst, believes that both prime ministers use different language inside and outside their countries in order to maintain their power and avoid blame for failing to tackle crucial domestic problems.

Lubonja argued that political leaders like Rama and Vucic must begin to change the situation in the region starting at home - improving people’s livelihoods and altering their discourse inside the country.

“They [work towards better relations] to

legitimise themselves in front of the Westerners, to have Western legitimacy to keep their power in Serbia and Albania,” Lubonja told BIRN. Rakipi said that countries should see cooperation as strategic move towards peace, stability and prosperity, but in order to start building strong partnerships in the region, politicians “first need to forsake populism”.

Jovo Bakic, a foreign policy commentator from Belgrade, said meetings between political leaders like Rama and Vucic were a good thing, but looked more like a political move than a real change in relations between the two countries.

“We are far from the historic breakthrough to good relations,” Bakic told BIRN. He said that despite the efforts made, the relationship between Belgrade and Tirana can still easily become problematic.

“It is Vucic’s responsibility not to allow escalation. Playing with nationalism is commonplace and politicians do it often out of their own interest, regardless of the degree of danger that this situation can cause,” Bakic said. An honest effort by Serbia to improve relations to Albania would bring real benefits, he argued.

“Albania has the biggest growth in the region, the country spreads cooperation on so many levels, and is really successful in raising its international rating,” Bakic said.

The Kosovo issue While good relations between Albania and Serbia are also seen by many as a chance to ease tensions between Kosovo and Serbia, analysts caution that such an outcome will not be easy to achieve.

Bakic said that although Albania could have a role in potentially easing tensions, Tirana’s influence on Kosovo’s domestic politics should not be overestimated.

“We need to keep in mind that Albania does not possess this power, as many in Belgrade imagine, to be able to influence politicians in Pristina,” he warned.

Rakipi agreed: “No one in Albania has a mandate to represent Kosovo,” he said.

But Ljubonja suggested that Albania’s good relations with Serbia can be seen as threat to Kosovo.

“Albania being in good relationship with Serbia is seen by some people in Kosovo as a betrayal of the Kosovo issue; they think that good relations between Serbia and Albania could be harmful for Kosovo,” he argued.

Ljubonja also pointed out that Albania’s attempts to indulge the Kosovo public while also courting the EU and Serbia could harm all three countries.

“Using nationalist language for Kosovo and the opposite kind for the Serbs and the internationals is bad,” he said.

Having consistent internal and external policies would be better not only for Serbia and Albania, but for Kosovo too, he argued.

22

October 2016

NEWS

NEWS

Albania Experts Query PM’s Promised Pay Hikes Some experts and analysts have taken a dim view of Prime Minister Edi Rama’s promise of lavish public-sector pay rises

FATJONA MEJDINI | BIRN | TIRANË

A

Serbia Blocks Kosovo-Albania Power Line Tirana has filed a complaint with the Energy Community Secretariat against Serbia, which is accused of blocking the use of a recently completed 75 million euro electricity interconnection line between Albania and Kosovo.

GJERGJ EREBARA | BIRN | IN TIRANA

T

he Albanian government announced on October 14th that has filed an official complaint in the Energy Community Secretariat against Serbia, which is accused of blocking the newly build interconnection line with Kosovo.

The 245 kilometres long high voltage power line between Albania and Kosovo, which cost 75 million euro and took seven years to build, was inaugurated a few months ago. Despite the inauguration it has not transmitted a single kilowatt of electricity yet.

“During the meeting of the council, the representatives of Albania and Kosovo raised the concern over the impasse created by Serbia for the use of the interconnection line between the two countries, which has been inaugurated,” said in a statement the Albania Ministry of Energy Trade and Industry.

“In order to have this power line in operation, the Kosovo power transmission system, KOSTT, needs to be recognized by ENSO-E, the European Network of Transmission System Operators.

For this two happen, the Kosovo transmission system needs to be separated by the Serbian transmission system, an issue part of the current high level talks between Pristina and Belgrade,” it added.

Separately, the Secretariat of the Energy Community said that its Council of Minister had determined that Serbia with its position on the issues was in breach of the energy community law; however, it’s unclear what steps if any will be taken to force its hand.

The Council has asked Serbia to rectify the issue

by December 31st of this year.

The dispute was discussed during the meeting of

the Council of Ministers of the member states of the Energy Community, which was held in Sarajevo. The Energy Community is an international organization created in 2005 through the Athens Treaty, bringing together the countries of the Balkans, the Black Sea and the European Union. The goal of the Athens Treaty is the creation of a common energy market amid the countries in the Balkans and its integration with the EU market.

According to Albania’s Ministry of Energy, during the meeting in Sarajevo, all the countries in region and Ukraine voted against Serbia in the dispute over the Kosovo-Albania interconnection line. The interconnection line between Albania and Kosovo is expected to be beneficial for both Albanian speaking states, if the right mechanism for the exchange of electricity will be used. According to its logic, Albania will import base load electricity to Kosovo and export during its peak load. The scheme will reduce Kosovo’s current electricity misbalance, while raising the efficiency of Albania’s hydro power plants, which could bring benefits in the millions of euro every year.

The obstacles faced by Albania’s interconnection line with Kosovo have been many over the years, particularly unpopular with energy traders. Although the Athens Treaty mandates that interconnection lines in the Balkans should be open, for years Serbia has used its position at the centre of the grid of former Yugoslavia in order to profit from transitional exchanges of electricity. The high voltage power lines in Kosovo currently are still technically under the control of Belgrade.

lbanian Prime Minister Edi Rama has raised eyebrows by vowing to raise the salaries of public sector workers by around 35 per cent, to levels equivalent than those in the region.

Neritan Sejamini, political sciences lecturer at Tirana University, told BIRN that he considers the statement pure propaganda as no exact details have been published over who will gain the pay hikes and how they will be covered.

“We don’t have any analysis, study, argument or normal procedure of policy making. As has happened in the past, the government announces policies for propaganda purposes,” he said.

Rama announced on Sunday that the government was planning to add an extra $100 million to the budget of 2017 to cover the salary and pension rises.

Rama launched the initiative during his weekly communication on Facebook with citizens while emphasizing that the increase will be the biggest ever made during a single year and reflects the success of reforms undertaken by the government in the last three years.

The Prime Minister emphasized that the new higher salaries will come into force in March 2017.

Zef Preci, director of the Albanian Center for Economic Research, told BIRN that the government should firstly consult widely over such initiatives, and in this case it was not done.

“This initiative is being taken without being based on any study, and without consulting stakeholders ... which makes it an electoral enterprise,” he said.

However, Preci said the initiative should still be encouraged, as civil service salaries in Albania had not risen in three years or even been indexed in line with the inflation rate.

Rama said the pay initiative would benefit mostly those public service workers on low or medium salaries.

He said that those on the lowest salaries will see pay increases of around 35 per cent, and as a reuslt Albanians working for the state would not be paid any less than those in the same positions in other Balkan countries.

“We will no longer be the last country in the region in terms of low salaries for those working in the state administration. The minimum salary in Albania will be higher than in Kosovo, Montenegro, and Serbia, and little less than the pay in Macedonia,” he said.

Neritan Sejamini, a media analyst and political sciences lecturer at Tirana University, said comparing pay rates in the region was foolish at a time when Albania was still the poorest state in the region.

“Albania is the poorest and most backward country in the region so it is inappropriate for the Prime Minister to have being ahead of the region regarding pay and unemployment as his objective,” he said.

Albania currently has a minimal salary of 160 euros a month while the highest pay for workers in state jobs does not exceed 707 euros.

Albanian PM, Edi Rama during a meeting with health workers in Tirana. Photo: Facebook

October 2016

23

The producer of the show, Artan Rama, told BIRN that after researching the programme on the landfill, the administrator of the TV station summoned him and told him to explain the content of the episode. “On Sunday, we were notified that the show wasn’t going to air, with no explanation given,” Rama said Tirana mayor Erion Veliaj duing a visit in the city’s landfill of Sharre

Mayor Accused of Censoring Albania TV Report The producer of an investigative TV show claims it was pulled on Sunday because it probed the Mayor of Tirana’s links to a controversial recycling plant, though the TV station denies the show’s content was the issue.

GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANA

A

fter broadcasting only three episodes, the investigative TV show “Publicus” aired on Vision Plus TV station was scrapped on Sunday, sparking accusations of political censorship. In its brief lifespan, the show had built up a reputation after exposing the government’s lack of preparedness to monitor waste imports into the country – a hot issue in Albania. The show was abruptly canceled on Sunday, just as it was due to broadcast an investigation into Tirana Mayor Erion Veliaj and the municipality’s ties to a recycling plant in the city’s Sharra landfill, where a 17-year-old worker died in early August. The opposition Democratic Party claims the TV show was silenced on the direct orders of Mayor Veliaj. “Yesterday it was a bad day for freedom of the media, freedom of expression and for democracy in Albania,” Democratic Party spokesperson Grida Duma said on Monday.

“After the TV show announced it would be broadcasting the investigation into Erion Veliaj’s role in the illegal enterprise in the Sharre Landfill that evening, Vision Plus cancelled it in a corrupt and abrupt manner,” Duma added. Admitting that the show had been canceled, Genc Dulaku, head of Vision Plus’s parent company, Media Vision, denied that they censored it because of the content. “We had disagreements on administrative issues with the director of the show; he was late in editing it. I told him it was impos-

sible to air it this week and that the show would continue next week, but he decided to leave,” Dulaku said, referring to Artan Rama. “I can’t censure a show that has not been produced,” he added. The municipality of Tirana did not respond to a request from BIRN to reply to the allegation. In a statement issued on Facebook on Sunday, Publicus said it had been shut down by the management of Vision Plus in a blatant act of censorship. “The heads of Vizion Plus TV station notified us that they will not allow the airing of our third investigation, entitled ‘The Deadly Mound’, as scheduled [on Sunday, 10 October]. They also withdrew financial support for the show, including [the salaries] for its crew and it has already removed all the ads of the show from its online webpage,” Publicus wrote. The producer of the show, Artan Rama, told BIRN that after researching the programme on the landfill, the administrator of the TV station summoned him and told him to explain the content of the episode. “On Sunday, we were notified that the show wasn’t going to air, with no explanation given,” Rama said. Rama is the second journalist in Albania to have lost work after investigating the death of 17-yearold Arditt Gjoklaj – a worker at a controversial recycling plant promoted by Mayor Veliaj. In August, after trying to air a report on the topic, the editor-in-chief of A1 News TV, Alida Tota, was also dismissed. Tota blamed her sacking on pressure from the Mayor of Tirana on the owners of the TV station.

Albanian Investigative TV Show Shutdown Criticised Gjergj Erebara, BIRN, Tirana The South East Europe Media Organisation, SEEMO said that the cancellation of the investigative programme was “disturbing” and called for a clarification of the reasons why the show was pulled off the air. ‘Publicus’ was an investigative show on Albania station Vision Plus TV which was banned earlier this month from airing its third investigation into Tirana Mayor Erion Veliaj and his municipality’s ties to a recycling plant at the city’s Sharra landfill, where a 17-year-old worker died in early August. “An abrupt cancellation of an investigative show is disturbing,” SEEMO’s secretary-general Oliver Vujovic said in a press release. “The editors have of course the right to decide about program changes, but the public should be informed what the reasons behind the shutdown of Publicus are,” Vujovic added. In its brief lifespan, the show had built up a reputation after exposing the government’s lack of preparedness to monitor waste imports into the country – a hot issue in Albania. ‘Publicus’ has claimed that it was shut down by the management of Vision Plus in a blatant act of censorship. SEEMO expressed also concerns about the dismissal in August of the editor-in-chief of A1 News TV, Alida Tota, after trying to air a report on the municipality’s links to the recycling plant. The opposition Democratic Party accused Veliaj of censoring of the news, and several journalists held a protest last Friday. Veliaj denied the allegations, calling them lies spread by the opposition. “I have never contacted Vision Plus,” Veliaj said. “I challenge any journalist to prove the opposite,”,he added. The case had caused widespread debate about media freedom in the country. The team of journalists behind the ‘Publicus’ investigation has been attacked in a series of anonymous articles published on various websites, claiming that they are activists the opposition Democratic Party, while social media users have shared the banned documentary after it was posted on YouTube. SEEMO is a network of editors, media executives and leading journalists in South, East and Central Europe and its press freedom work is supported by the European Centre for Press and Media Freedom project with a grant from the European Commission.

24

October 2016

There is an odd paradox about his and his party’s success. His latest [relative] victory was met with congratulations and messages of support by advocates of NATO integration, while agency reports and newspaper headlines proclaimed a victory for a “pro-Western” candidate.

Opinion

Paradox of Western Support for Montenegro’s ‘Godfather’ By continuing to bet on Milo Djukanović, the West and the EU risk falling into the ‘stability-versus-democracy’ trap - and discrediting the values they say they wish to uphold.

FLORIAN BIEBER | BIRN | GRAZ

L

ast Sunday, Milo Djukanović won his ninth parliamentary elections and consolidated his reputation as the ultimate survivor not just of Balkan but of European politics. Only kings and queens and Central Asian despots can compare with his longevity. He came to power in the dying days of Socialist Yugoslavia and has ruled formally or informally ever since, surviving 11 prime ministers and 4 presidents in neighbouring Serbia, not to mention ruling Montenegro through four different countries, first in Socialist Yugoslavia, then in the Federal Republic of Yugoslavia, followed by the State Union of Serbia and Montenegro and lastly as independent Montenegro.

There is an odd paradox about his and his party’s success. His latest [relative] victory was met with congratulations and messages of support by advocates of NATO integration, while agency reports and newspaper headlines proclaimed a victory for a “pro-Western” candidate.

At the same time, there were serious shortcomings in the electoral process. The interim Interior Minister, hailing from the opposition and from civil society, refused to sign off the electoral roll; NGOs said the list contained many dead voters, allowing for easy manipulation. Furthermore, the politicization of the public administration means that civil servants are “encouraged” to vote for the ruling party, a widespread phenomenon in the region, stacking the election results in favour of the government.

Yet, Djukanović understood better and earlier than any other political leader in the region that to gain and attain power in the Balkans, you also need recognition by the “West”. Serbian Prime Minister Aleksandar Vučić has taken the same path, albeit a decade later. In multiple elections, Djukanović has been able to cast himself as the “lesser evil”, supporting pro-Western policies that also helped him to consolidate power at home. Thus, he broke with Slobodan Milošević in 1997, when he believed that the

Montenegro’s Prime Minister and long-ruling Democratic Party of Socialists leader Milo Djukanovic smiles after claiming victory in parliamentary elections. Photo: Darko Vojinovic/AP

Serbian autocrat was finished. He turned out right, even if he was a bit premature.

Then, he bet on independence after 2000, at first not with Western support, but by 2005 independence had become acceptable. By following Western policies, such as recognizing Kosovo in 2008, and imposing sanctions on Russia more recently, his government has repeatedly found itself not just on the “right” side, but also helped to fend off opposition. For example, the current elections were fought also over NATO, which invited Montenegro to join earlier this year. With parts of the opposition rejecting membership and others demanding a referendum that might fail, the “safe” bet for NATO membership was Djukanović.

By presenting himself as the “West’s” best friends, the opposition has found it hard to pursue a reformist, pro-Western line.

Instead, it has been divided ever since it emerged in the 1990s, split between a conservative, Serb-nationalist stream that supports closer ties with Russia, rejects NATO and EU membership, and a reformist wing that wants to democratize the country. They have been uneasy partners at best and

squabbling at worst. It is no surprise, therefore, that after decades in opposition and with such different orientations, the opposition is now distributed into over a dozen parties, arguably creating the highest per-capita rate of parliamentary parties anywhere in the region. The strange inversion, of pro-Western autocrat versus pro-Russian opposition, was visible during anti-government protests last year in September and October.

The trigger for the demonstrations by parts of the opposition was a lockdown of parliament to opposition MPs in September 2016, triggered by controversy over Montenegro’s NATO membership, which parts of the opposition rejected. The protests were met with police violence in October 2015, yet, in a role reversal, Russian and pro-Russian media described the protests as a revolt against a hated dictator while some Western media warned of Russian infiltration and its rising influence in Montenegro. Similarly, on election day, when the Montenegrin police arrested 20 Serbian “terrorists”, accusing them of plotting with unnamed opposition politicians to take power by force, the government and its media portrayed it as

part of a Serb-Russian threat to the regime, just as the Macedonian government evoked the threat of Albanian terrorists in Kumanovo in 2015 as protests against the government there took off. While Russia is doubtlessly glad to obstruct Montenegro’s NATO accession and has found willing allies among parts of the opposition, a West continuing to bet on Djukanović would be falling into the stability-versus-democracy trap.

Much of the country’s reforms are superficial and are easily bypassed by informal mechanisms of power in a system controlled

by Djukanović - who an article in the SwissNeue Zürcher Zeitung aptly called the “Godfather of Podgorica”. While Montenegro has formally progressed towards EU accession, this has been more the result of a confluence of circumstances than of genuine commitment to reform: the European Commission saw in Montenegro a vehicle to keep the accession process going after Croatia joined the EU in 2013, and the Montenegrin government has been skillful in fulfilling the formal criteria. Yet, Montenegro is just the frontrunner among several countries that have been faking reform for years, and rewarding this policy runs the risk not just of keeping autocratic rulers in power but of alienating those who see the EU as a tool to promote substantive reform, as we argue in our latest BiEPAG policy brief. If support for governments in the Western Balkans is based on the stability they provide and on their “pro-Western” policies, irrespective of their domestic rule, the ideas of EU enlargement and shared values are dead - and the countries of the Balkans are just pawns in a larger game that is unlikely to benefit the citizens of those countries.

Florian Bieber is professor of Southeast European History and Politics and Director for the Centre of Southeast European Studies at the University of Graz. He is also Coordinator of the Balkans in Europe Policy Adivsory Group, BiEPAG. He tweets at @ fbieber and blogs at florianbieber.org. The opinions expressed in the comments section are those of the authors only and do not necessarily reflect the views of BIRN.

October 2016

Analysis

25

Ethnic Macedonian parties haven’t previously called for more rights for the country’s Albanians, who make up a quarter of the country’s 2.1 million people, and nationalist rhetoric is more usually heard during the run-up to elections than offers of collaboration.

Macedonia’s Albanian Opposition Mulls United Poll Campaign Amid the country’s ongoing political crisis, the ethnic Albanian opposition sees a chance to win advantage by joining forces for December’s elections - but is wary of any coalition with ethnic Macedonian parties.

SEMRA MUSAI | BIRN | SKOPJE

N

ewly-formed Albanian opposition parties in Macedonia are focusing on uniting in one bloc ahead of the general elections on December 11, in an attempt to oust the Albanian junior partner in the country’s ruling coalition, Democratic Union for Integration, DUI. The unwritten rule in Macedonia is that after elections, the winner of the polls among the Albanian electorate joins the government as the junior coalition party; the DUI has been in the ruling coalition with the country’s main ruling party, the VMRO DPMNE, since 2008.

But with the VMRO DPMNE suffering political damage from the country’s long-running crisis over illegal mass wiretapping, and the DUI remaining silent on its plans for the elections, the Albanian opposition sees the unity move as an opportunity to gain supremacy at the ballot box.

However the newer Albanian opposition parties have said they do not want to unite with the largest Albanian opposition force in Macedonia, the Democratic Party of Albanians, DPA. Most of the Albanian opposition parties are also sceptical about forming a coalition with any ethnic Macedonian party, although the country’s main opposition party, the Social Democrats, SDSM, has called for a wider front to defeat the ruling VMRO DPMNE. “Ahead of the elections, we will make an alliance with Albanians, and after the elections with the party that will accept the legitimacy of our platform not as a number, but as the will of the nearly half of the population in Macedonia who are Albanians,” Ziadin Sela, the leader of the Movement for Reform-Democratic Party of Albanians, LR PDSH, told BIRN. On October 2, the SDSM pledged to secure equal rights for all citizens regardless of their ethnic background, in a bid to attract minority parties to join forces ahead of the elections and increase the chances

of ending the VMRO DPMNE’s decade-long rule.

“We all feel the same problems - Macedonians, Albanians, Turks, Roma, Serbs and Bosnians [living in Macedonia]. We will build one society without segregation and equal rights for everyone,” the vice-president of the SDSM, Radmila Sekerinska, said during a speech at her party’s congress on Sunday.

“We believe that Macedonia belongs to all equally,” Sekerinska added.

Ethnic Macedonian parties haven’t previously called for more rights for the country’s Albanians, who make up a quarter of the country’s 2.1 million people, and nationalist rhetoric is more usually heard during the run-up to elections than offers of collaboration.

The change of rhetoric by the SDSM was also noted in a statement by the leader of the party, Zoran Zaev, a few weeks ago, when he said that the Albanian language should have official status across the entire country, not only in municipalities where Albanians comprise more than 20 per cent of the population. In 2001, Macedonia went through a short-lived armed conflict between Albanian insurgents and the security forces. The conflict ended the same year with the signing of the Ohrid Framework Agreement, an internationally-brokered peace accord that guaranteed greater rights to the country’s Albanians.

Rhetoric is not enough The Albanian opposition parties say that the SDSM’s change of rhetoric is not enough to persuade them to join forces with Zaev, and doesn’t guarantee a solution for Albanians’ problems regarding their rights.

The Democratic Party of Albanians, DPA, said that it is not negotiating with any of the Macedonian parties over a possible pre-election coalition because of serious differences in their political platforms.

“Regardless of whether they belong to the right or left wing, the Macedonian parties are not ready to accept the DPA’s platform. Their platforms are contrary to our

goals, that’s why we are not considering a possible coalition,” Ohran Ibrahimi, a DPA MP, told BIRN. “If they [the VMRO DPMNE and SDSM] do not reform themselves in order to accept our demands about the collective rights of Albanians, it’s very hard to talk about a possible coalition,” Ibrahimi added. The newly-formed Movement for Reform-Democratic Party of Albanians, LR PDSH, is also not considering a coalition with a Macedonian political party, although it is working on joining forces with other Albanian parties.

“I don’t see any difference in the political course of the Macedonian parties that would made such a collaboration possible,” the leader of LR PDSH, Ziadin Sela, told BIRN. Sela explained that his party’s conditions for cooperation are clear – a declaration that Macedonia is a ‘binational’ country comprised of Macedonians and Albanians, the decentralisation of power and the equal allocation of investment and funding for Albanian communities.

He also accused Macedonian political parties of changing their attitudes towards Albanians for political convenience.

Another ethnic Albanian political movement, Besa, said it is currently more focused on uniting the Albanian opposition bloc than considering any coalition with the SDSM. Afrim Gashi from Besa said the Albanian coalition would also possibly include the LR PDSH and the Uniteti party as well as others, in a bid to oust the DUI from the ruling coalition.

“Regarding a coalition with a SDSM, we are not still at that stage because we are occupied with forming a wide Albanian opposition front. However, we do not prejudge how things will evolve later,” Gashi told BIRN. But Gashi noted that the concept of a ‘civic state’ that the SDSM is promoting is very different from Besa’s concept of the ‘redefinition’ of Macedonia to change its constitution to reflect that it is a multi-eth-

nic state and to enshrine Albanians’ rights.

The DUI remains silent BIRN asked the DUI, the junior coalition party in the VMRO DPMNE-led government, if it plans to stay in the coalition with its current partner or if it is considering a possible collaboration with the SDSM, but it declined to answer.

The DUI’s position remains unclear, as the party was recently targeted by new, anonymously-published wiretapped conversations between its senior members, which some claim may be intended to blackmail the party ahead of December’s polls.

The wiretaps have caused DUI’s senior partners in the government, the VMRO DPMNE, to exchange barbs with the SDSM, each blaming the other for being the source of the material.

Some have claimed that the wiretaps were released by the VMRO DPMNE in order to force its partners to stay in the ruling coalition ahead of the December 11 elections. The VMRO DPMNE denied this.

Hinting at potential problems within the ruling coalition, an MP from VMRO DPMNE, Vlatko Gorcev, said during a debate in parliament last week that his party should win the majority of the votes and get 62 seats in parliament at the elections in order to prevent a possible coalition between the SDSM, the DUI and the DPA. Mersel Bilalli, a professor and political analyst, claimed that the DUI, which was formed in the wake of the 2001 conflict, no longer has anything to offer electors, and that the smaller Albanian parties should form a bloc to secure the chance to gain more power.

Bilalli told BIRN that he also believes that inter-ethnic coalitions would also be a positive step forward and could heal the wounds between communities.

But although the SDSM has shown the will to collaborate, Albanian political forces are not yet convinced about such a move, he suggested.

“The Albanian political parties still lack a leadership that would impose such an approach,” he said.

26

October 2016

NEWS

Albanian Asylum-Seeker Numbers in Germany Rise Again More Albanians are again seeking aslyum in Germany, a year after Berlin listed Albania as a ‘safe country of origin’, though overall numbers have fallen since 2015.

FATJONA MEJDINI, VINCENT TRIEST | BIRN | TIRANA

T

he number of Albanians requesting asylum spiked once again in September, after numbers fell in the first part of 2016. A year exactly after Berlin acted to curb the numbers, by declaring Albania a safe country, the phenomenon of thousands people seeking asylum each month has started to emerge again.

According to the EU statistics agency Eurostat, in September 2016, the number of Albanians seeking asylum to Germany rose to 2,250, the highest monthly figure this year. The number of Albanians seeking asylum in January 2016 was only 1,200. It dropped further in March to only 825. But numbers started to rise again in summer, hitting 1,390 in July, 1,635 in August and then 2,250 in September. The total number seeking asylum in Germany from January to September was 11,895.

However, during the same period of time in 2015, the number seeking asylum was 44,325, almost four times higher - which shows a sharp decline, year on year. Referring to the same Eurostat data, 890 citizens of Macedonia sought asylum in Germany in September for the first time, while 565 people from Kosovo did so. Roland Lami, a sociologist, and professor at the European University of Tirana, told BIRN that the difficult economic situation in Albanian was again driving people to go abroad at any cost, even if their chances of success in claiming asylum were near zero. “The instinct for survival is stronger than the power of reason. A large number of people in Albania live below the minimum conditions they need survive, so what is more important for them is to survive than calculate the chances of winning asylum rights in Germany,” he said. “Escaping from misery is their main aim despite the costs and the risks that this journey has for them,” he added. One year ago,

on October 24, 2015, Germany listed Albania as a safe country of origin, which meant that from then on it would refuse almost all asylum requests from that country. It has since returned tens of thousands of asylum-seekers to Albania. The German embassy in Tirana announced that 820 Albanian citizens were sent home only during June 2016, while the repatriation process continues. The Netherlands is the now second most popular country for Albanians seeking asylum. In the first nine months of 2016, according to Eurostat date, 1,360 Albanian citizens asked for asylum in Holland. The Dutch government is due to launch an awareness campaign in Albania to remind people that they cannot gain asylum in this country on economic or other invalid grounds. During 2016, according to the same data, the UK emerged as the third country of choice for Albanians. During the nine first months of this year, 985 Albanians sought asylum in the UK. Most entered the country illegally, mainly through ports in France and The Netherlands. Iceland also emerged in 2016 as a destination for asylum-seekers from the Balkan countries.

Some 140 citizens from Albania did so in the nine first months of this year, as did 45 Macedonians. Albanians started leaving the country en masse to ask for asylum in the second half of 2014, when the international crisis over migrants from the Middle East also began reaching its peak. Brussels has repeatedly told Kosovo and Albania to stop their nationals from heading into the EU for the purpose of lodging pointless asylum claims.

However, while the issue is an irritant, it is dwarfed by the far bigger problem of mass migration from the Middle East and Africa. More than a million refugees entered Germany last year alone.

Albania Fears Joining New Refugee Route With the old ‘Balkan route’ all but closed to migrants and refugees, there are concerns that Albania might become part of the new, preferred route leading into the EU. Fatjona Mejdini, BIRN, Tirana

The number of Albanians seeking asylum in January 2016 was only 1,200. It dropped further in March to only 825. But numbers started to rise again in summer, hitting 1,390 in July, 1,635 in August and then 2,250 in September.

The total number seeking asylum in Germany from January to September was 11,895.

A

steady trickle of migrants and refugees from the Middle East and Africa refugees make their way toward West Europe through Albania - now the former “Balkan route” through Greece, Macedonia, Serbia and Hungary has all but closed. Genc Merepeza, vice-director of Albania’s Border and Migration police, told BIRN that Albanian police caught 691 foreign citizens in the first nine months of 2016 attempting to move through the country towards Montenegro or Kosovo. “Around 96 per cent of those cases were identified in the border area while 4 per cent were inside the national territory. In August, we saw a slight increase in the numbers trying to enter Albania,” he explained. He added that the number remains low compared with the same period in 2015, when the police identified 1,950 such people. But Erjona Canaj, an expert in migration issues and professor at the European University of Tirana, told BIRN that the number might well grow. “With the winter coming, Albania might turn into a route for refugees ... Following the threats of some Balkan countries to close their borders, Albania could turn in a place hosting Syrian refugees,” she said. Macedonia, Croatia and Slovenia closed their borders to refugees and migrants in March, leaving thousands of people stranded in neighbouring Greece. Many of them still managed to reach Serbia, but then waited long periods to cross into Hungary, where,

27

October 2016

Asylum Requests in Albania Used ‘To Buy Time’ Interior ministry data show that few of the people who sought asylum in Albania remained in the country to complete the procedure - suggesting that most used the process to buy time before continuing their journeys westwards.

A refugees camp in Germany Father embraces his daughter after her return in Tirana from Germany asylum seeker camps | Photo: Ivana Dervishi/BIRN

a c c o r d i n g t o a r e c e n t A m n e s ty International report, they face detention and beatings. After the tightening of the Balkan route raised worries that people smugglers would also reactivate the “Adriatic route” running from Albania to Italy, Italian and Albanian police vowed to work together to prevent this from happening. The number of people smugglers is thought to be growing. On September 28, Albanian police arrested three smugglers trying to illegally transport 27 refugees from Syria, Iraq, and Sudan who had fled a camp in Thessaloniki, Greece. According to the police, the refugees had paid the

smugglers 1,200 euro per adult and 600 euros per child to pass into Montenegro.

“We are working to prevent cases like this and have increased surveillance of the borders, adding troops and logistic while exchanging information in real time with the authorities of neighboring countries and with agencies like [EU border force] FRONTEX,” Merepeza said.

“We are also intensifying controls on the roads that take people to Kosovo or Montenegro,” he continued. Merepeza said Albania asks each caught individual

if they want to claim asylum in the country while treating them in accordance with humanitarian norms. At a summit on refugees in Vienna on September 24, Albanian Prime Minister Edi Rama said Albania had to follow a third way when it comes to refugees - which meant neither opening its border entirely to incomers, nor “acting like some countries that deal with the issue in contrast with European Union values”. He said he was convinced the state leadership of Serbia “had done nothing against Montenegro” and that opposition protests were the “last attempt inside Montenegro and outside Montenegro “ to prevent its NATO membership.

In a separate statement, the Deputy Prime Minister, Dusko Markovic, said that “state institutions had obtained evidence” that Russia supports the protests of the Democratic Front.

He added that the protests were also supported by nationalist circles in Serbia, but not by the government of Prime Minister Aleksandar Vucic.

Asked whether he had financial and intelligence evidence for his claims, Markovic said: ‘’Yes, we have that information.”

After the protests in Podgorica turned violent over the weekend and police used tear gas to try to remove demonstrators from their camp near parliament, the opposition announced it will gather on Saturday and that they are certain that Djukanovic will resign. They said that the goal is not just to remove Djukanovic but to ensure a fair electoral contest.

Markovic said that the rally on Saturday will be authorized although the government considers that the protests could be used to cause instability.

FATJONA MEJDINI | BIRN | TIRANA

O

nly 13 of the 416 people who sought asylum in Albania between 2014 and September 2016 really intended to stay in the country, Interior Ministry data on asylum claims obtained by BIRN shows.

In 2014, the number of asylum seekers in Albania was 134. In 2015, the number fell to 106, while it grew again in 2016 to 176 citizens so far. But most of these refugees seem to use formal requests to claim aslyum in Albania simply to gain time before continuing on their way toward European Union countries. Data show that, during this period, Albania finally granted asylum only to 11 citizens while denying it in two other cases.

“The number of the formal requests for asylum in Albania is higher than the number of applications or the number of hearings since the asylum seekers leave Albania, abruptly interrupting their procedures,” an Interior Ministry official told BIRN, commenting on the data.

“There is a clear tendency among refugees who seek asylum in Albania to use the country as a transit one, not as a destination. They later aim to continue their route toward EU countries,” the official added. Refugees from Syria and Afganistan most often try those tactics in Albania since, if they do not formally ask for asylum, deportation to the country from which they entered is immediate.

On September 27, 21 Syrian refugees escaped from the Babrru center in Tirana, designed to host refugees during their procedures of seeking asylum in Albania.

On October 1, police found 15 of them traveling to Kosovo. The police arrested four Albanians who were allegedly help-

ing them to continue their way to the Kosovo border in exchange for money.

The number of people smugglers in Albania is thought to be growing. On September 28, police arrested three smugglers trying to illegally transport 27 refugees from Syria, Iraq, and Sudan who had fled a camp in Thessaloniki, Greece.

According to the police, the refugees

“The number of the formal requests for asylum in Albania is higher than the number of applications or the number of hearings since the asylum seekers leave Albania, abruptly interrupting their procedures,” an Interior Ministry official told BIRN, commenting on the data. had paid the smugglers 1,200 euro per adult and 600 euros per child to pass into Montenegro.

Genc Merepeza, vice-director of Albania’s Border and Migration police, told BIRN that Albanian police caught 691 foreign citizens in the first nine months of 2016 attempting to move through the country towards Montenegro or Kosovo.

He added that the number remains low compared with the same period in 2015, when the police identified 1,950 such people.

28

October 2016

NEWS

Syria Returnee Wants to Help Kosovo’s Would-be Warriors Albert Berisha, who returned to Kosovo after briefly joining fighters in Syria, has set up an NGO to help other returnees - and those mulling following the path that he once took.

“The hardest time for me was social prejudice, the lingering doubts and the constant pressures from all institutions – their tendency to fulfil their political or institutional agendas through us,” Berisha said, recalling his trial. “Even more difficult was the time after I was released from custody. By then, we had already become public faces and people began to stigmatize us even more,” he added.

Albert Berisha, returned from Syria who established INSTID

DIE MORINA | BIRN | PRISTINA

A

lbert Berisha is a man on a mission. A returnee from the conflict zone in Syria, he has formed an NGO to help other disillusioned ex-fighters get back into society – and out of the extremist ideology that took them from Kosovo to a foreign war. “The state has never understood that our goals were not to be terrorists,” he says, referring to the 300 or so Kosovars believed to have fought in the Middle East in recent years. “Each had his own history and goals. But the one important thing about those who have returned is that their return means they were disappointed by what they saw,” Berisha told BIRN. Berisha himself went to Syria to join fight against Bashar Al-Assad’s regime in October 2013 but returned to Kosovo after only nine days. He claimed he never actually fought on the battlefields and came home because he did not want to join jihadist organizations like Al-Nusra. But a first-instance court in Kosovo jailed him for terrorism for three-and-a-half years.

His case is currently with the Appeal Court and he is awaiting the verdict while at liberty. Kosovo authorities say about 300 would-be fighters travelled to Syria and Iraq in recent years of whom around 130 have returned. But returnees face prison when they reach home. Parliament in March 2015 adopted a law punishing participation in foreign conflicts with up to 15 years in jail. The tough sentences were part of the government’s measures aimed at tackling the issue of Kosovars heading to the Middle East and fighting for Islamist extremists. About 120 people have been arrested and nearly 60 are currently on trial for violent extremism.

“The hardest time for me was social prejudice, the lingering doubts and the constant pressures from all institutions – their tendency to fulfil their political or institutional agendas through us,” Berisha said, recalling his trial. “Even more difficult was the time after I was released from custody. By then, we had already become public faces and people began to stigmatize us even more,” he added. “It is very difficult for people caught between two fires, when you do not know where you belong any longer,” Berisha continued. His NGO, called INSTID, aims to combat religious extremism in Kosovo and “de-radicalize” people who have returned from the Middle Eastern warzone. “Knowing that most of them have

been victims, I thought that their further victimization was not a solution, and threatened to radicalize them even more,” he said. “So I decided to form an institution to deal exclusively with this, so these persons can become useful again in society and not be deprived of their freedom - creating the potential for greater radicalization and even for radicalising others in prison,” said Berisha. Berisha says de-radicalization and reintegration of those who have returned to Kosovo is a staged process. The first program tackles the key question, which is not why they went to Syria but why they came back. “We aim to emphasize their disappointment and remorse and use this for other people, to give them a clearer picture of the situation that was there and remains the same these days,” Berisha said. From his own experience, Berisha thought that he knew what these former foreign fighters truly needed, something he says state institutions have failed to understand. “Another program the NGO is planning is to understand the needs of these individuals by offering them support in employment and education, social support and support for their families,” he added. According to him, tackling violent extremism and the extremist ideology requires a different approach from the one that the Kosovo state is taking. “If the wrong policies are applied, actions such as detention and pressures, I think extremism as a phenomenon will become worse,” he said. Berisha says relatives of people who still are fighting in Syria and Iraq have contacted the NGO seeking help.

“Our plan is to knock on the door of each person against whom charges have been filed, or who is under investigation, or is known to have been involved in these conflicts, or is spreading extremist ideas, show them the right way and take them out of this ideology,” Berisha said. As someone who has publicly shared his experience of the conflict in Syria, although he denies has fought by extremist groups, Berisha says some people inevitably viewed his initiative with deep suspicion. “There have been attempts to sabotage us using every kind of reasoning and prejudice, aiming to stop our work,” he recalled. “But we will continue our work despite all the pressure because I think we’re doing a good job, which will benefit society,” he concluded.

NEWS

Arabic Courses Boom in Suburb of Bosnian Capital Arabic language courses are thriving in parts of Sarajevo that have seen an influx of cash, businesses and tourists from the Gulf states.

ELEANOR ROSE, ELAMERI SKRGIC MIKULIC | BIRN | SARAJEVO

A

Saudi-funded cultural centre has enrolled hundreds of people in the Bosnian capital of Sarajevo to study Arabic, many hoping to cater to Gulf investors.

“Being able to speak Arabic today means having a way to earn money,” Muamer Hadzihamdo, secretary of the King Fahd Cultural Centre, told BIRN. Hadzihamdo said interest in learning Arabic was growing in Bosnia, which he said was “reasonable, since investments by Arab countries in Bosnia and Herzegovina have increased”. The King Fahd website lists 20 blocs of Arabic classes for adult students, some stretching late into the evening, with 528 registered. The Saudi-funded centre is situated in Alipasino Polje, a suburb close to Ilidza to which – attracted by low prices and a familiar Muslim culture – Arabs have flocked in recent years to take holidays and buy real estate. The influx, dubbed a “Gulf frenzy” by some media, has seen signs appearing in Arabic in the streets of Ilidza advertising property sales and other services. Bosnia’s statistics agency counted a sharp increase in overnight stays in Bosnia

by Kuwaitis from 29,060 in 2014 to 37,039 in 2015. Meanwhile, overnight stays by tourists from Saudi Arabia leapt from 11,494 in 2014 to 21,946 in 2015, and 29,362 in the first eight months of this year alone. The numbers are expected to rise further, as the Dubai-based company Buroj is planning a tourist development for Trnovo, 30 kilometres from Sarajevo, that will feature hotels, villas, pools, medical centres and a cable car. Buroj expects to create thousands of new jobs and ride the tourism wave from Gulf states such as Saudi Arabia and Kuwait. “Most of the people who want to learn Arabic are motivated by the need to find a job. They hope to find employment in tourism, or complement their existing knowledge so they can enter business,” Hadzihamdo said, adding that most students were aged between 20 and 25. The study of Arabic can also be culturally rewarding, according to one teacher of the language. “At first, Arabic seems exotic and a pleasant language to listen to, which attracts people to study it and try to learn Arabic alphabet and language basics,” Mirnes Duranovic, a professor who used to teach at King Fahd, said.

However, not all parts of the city are seeing a boom in Arabic studies. Alma Imamovic, director of the Centre of Hispanic Studies, CEH, in the centre of Sarajevo, said that while the CEH had held Arabic classes at one point, it had taken a break for now – although it might revive classes soon. Demand seemed higher for languages such as German, Imamovic said.

She thought Arabic might be more popular in certain suburbs because of the amount of Gulf-based investments in them.

Well before Gulf investments boomed in Bosnia, many Bosnian Muslim children studied Arabic, although this was based around learning the Koran. Despite King Fahd’s own thriving schedule of classes, some colleges still find it hard to recruit pupils for classes that are not oriented around religious study.

The Nahla Centre for Education and Research, an NGO, offers a program called Arabic Language Through the Koran. Although 35 women attend that course, the centre has had to drop less popular programs aimed at broader linguistic studies, according to the NGO’s education coordinator, Amela Zunic-Melkic.

“We included a conversational Arabic course in our offer on several occasions – in 2008, 2009 and 2014 – but interest was very low,” she recalled. Zunic-Melkic also points out that Arabic is a difficult language to learn. “According to my estimates, you need two years of intensive learning in order to achieve even a mid-level knowledge of Arabic,” she said. Duranovic agreed. “We are not in a position to get familiar with Arabic by watching TV and other media on a daily basis, which makes the process of learning even more difficult,” he said.

Sarajevo’s King Fahd mosque, to which the King Fahd cultural centre is attached. Photo: BiHVolim/Wikimedia

29

October 2016

Mark Leonard

“Anti-European parties are more and more defining the debate in Europe right now, and if enlargement becomes an issue in national debates, it would be because of people saying it would never happen,” Mark Leonard said.

EU’s Crisis Will Slow Balkan Accession, Expert Says Mark Leonard, director of the European Council on Foreign Relations, says the EU is likely to slow accession talks with the Balkan countries in the context of ‘huge resistance’ to enlargement.

MARIYA CHERESHEVA | BIRN | SOFIA

M

ark Leonard, founder and director of the pan-European think tank, the European Council on Foreign Relations, says a big push from the European Council to speed up accession negotiations with Southeastern European states would most likely create a backlash among EU member states opposed to further enlargement.

Apart from leading the ECFR, which has offices in six European capitals, Leonard writes a syndicated column on global affairs for Reuters and chairs the World Economic Forum’s Global Agenda Council on Geo-economics.

“There is a huge resistance to the idea of enlargement in many member states at the moment,” he told BIRN in an interview. He adds that it is no coincidence that the President of the European Commission, Jean-Claude Juncker, did not even mention enlargement in his annual “stateof-the-union” address in September.

Juncker’s silence on the EU’s enlargement policy worried Balkan observers, although Montenegro, Serbia and Turkey have since continued to open new chapters in their EU negotiations. Brussels also recently accepted Bosnia’s membership application. Instead, the EU Commission chief focused his speech on the need to address the fundamental crisis caused by the UK’s decision to leave the EU in the June 23 referendum and by the ongoing migration crisis.

Drawing a parallel with the role that EU enlargement to include Turkey played in the pro-Brexit campaign in the UK,

Leonard noted: “The more enlargement is on the political agenda right now, the less the prospects are of it ever actually happening. “Anti-European parties are more and more defining the debate in Europe right now, and if enlargement becomes an issue in national debates, it would be because of people saying it would never happen,” he added.

Asked whether the EU’s failure to better defend democracy and human rights in Turkey sends a dangerous message to the Balkan political elites, the ECFR’s director expressed his personal support for continuing the accession negotiations with Turkey. “It is unfortunate that some member states have thrown rocks in the path of those negotiations,” he said.

At the same time, he said the “changes in Turkey [since the recent failed coup and subsequent crackdown] have very much to do with Turkish politics, and we cannot blame the European Union for what’s happened there. “I think that if Balkan countries ever get to the European Union, it is going to be because they have a solid, sustainable, well-governed politics,” he said, adding that the accession process can provide only a roadmap for that.

“One of the problems of EU policy towards the Balkans is it tends to infantilize and emasculate national politics by telling people what they can and cannot do. I don’t think that that is very helpful,” Leonard said. He explained that as the EU goes through a difficult period and is distracted by its own problems, the main way the Balkans are seen now is largely through

the prism of the migration crisis and the route that migrants take through the Balkans. In 2015, the region recorded 764,000 illegal border crossings by migrants, a 16-fold rise from 2014, according to the EU border agency, Frontex. Syrians made up the largest percentage of incomers, followed by Iraqis and Afghans.

Since the Balkan route was more or less shut in March and since the EU signed a controversial deal on returning migrants to Turkey, the number of refugees crossing Southeast Europe on their way to

“One of the problems of EU policy towards the Balkans is it tends to infantilize and emasculate national politics by telling people what they can and cannot do. I don’t think that that is very helpful,” Leonard said.

Western Europe has dropped significantly. Leonard, however, believes that it has still shifted the perspective through which the EU sees the Balkans.

“I don’t think that many leaders are going to talk about enlargement and the accession process. That does create a whole different political context, and I am sure

Russia will try to take advantage of that,” he warned.

While Leonard says there is less of an appetite now in European capitals to get involved in the internal politics of the Balkan countries, it may be a good thing.

“This is not necessarily a bad thing in terms of long-term sustainability. I think the EU has been much too directive in some Balkan countries, which has disempowered local political elites, infantalised them and made them learn to say ‘things the right way’, in order to please the European Union,” Leonard said.

He added that the crisis within the EU could also give pro-reform forces in the Balkans an opportunity to develop their own power, rather than depending on external powers. “There are many crises inside the EU and it kind of looks hypocritical to tell the Balkans what to do, while on the other hand, having referendums such as the one that took place in Hungary,” the ECFR chief noted, referring to the recent referendum on EU-imposed migrant quotas in Hungary. On Bulgaria’s fears that it might be turned into a EU buffer zone for migration, expressed by the country’s political leadership, Leonard recalled that Turkish President Recept Tayyip Erdogan has indeed threatened to “put people on buses to Sofia” if the fragile EU-Ankara deal on migrants breaks down. He noted, however, that if this happened, Bulgaria could probably count on receiving support from big players like Germany. “German and Bulgarian interests are very closely allied,” he noted.

30

October 2016

Felix Romuliana. Flickr/Ljubar.

Traces of Empire: Serbia’s Despite having been a key province of the Roman Empire, Serbia’s ancient cities, IVANA NIKOLIC | BIRN | BELGRADE

I

t is a little known fact that many Serbian towns and cities guard ancient artefacts dating back to when Serbia was part of the powerful Roman Empire.

Some historians believe as many as 18 Roman emperors originally came from towns that are now part of modern Serbia – the highest number of Roman rulers born in a single province outside Italy.

The most important and well known of the Serbian-Roman emperors was Constantine the Great, who was born in present-day Nis, a city in the south of Serbia, around 240 kilometres from Belgrade. Constantine the Great was also one of the signatories of the famed Edict of Milan that gave Christianity equal status with other religions in the empire.

Apart from producing a number of emperors, Serbia – known back then as the Roman province of Moesia Superior – was also home to the imperial city of Sirmium, present-day Sremska Mitrovica in the northern Serbian province of Vojvodina.

In addition, the Roman provincial capital of Viminacium, a number of imperial residences and villas - Felix

Romuliana, Sarkamen, Mediana and Justiniana Prima – and several forts and fortified frontiers were also built in Serbia.

The richness of Serbia’s Roman heritage has led the county’s Institute of Archaeology, and its director Miomir Korac, to draw up a route connecting all the key sites in one 600-km historical route called The Road of Roman Emperors in Serbia - Itinerarium Romanum Serbiae.

Alongside educating the public about Serbia’s Roman heritage, the brains behind the new historical route hope it will serve to encourage tourism across the region.

While the route itself exists and is being presented in Serbia and abroad, the building has not started yet. According to Snezana Golubovic from the Institute of Archeology, “it is a very ambitious project, which includes building of some 1,000 Roman villas where all together 10,000 people would be employed.”

Golubovic argues there would be one villa every ten kilometres, with souvenir shops, rooms to let and restaurants where Roman food would be served. However, it still remains to be seen when the costly project will kick off.

Not sure if you will have time to take a

600-km tour? Read on to find out more about three of Serbia’s most famous former Roman sites: Viminacium, Felix Romuliana and Mediana.

Viminacium The site of a roman city and fort, Viminacium is near the eastern Serbian town of Kostolac, 100 kilometres from Belgrade. Once a provincial capital of the empire, Viminacium had around 40,000 inhabitants and was one of the biggest cities of the period.

The military camp at Viminacium came into existence when the Roman Empire spread to the Balkans, most likely during the early decades of the 1st Century AD when the Romans first reached the Danube.

Viminacium became one of the most important crossroads cities of the era, linking the north of the Balkan Peninsula with other parts of the Roman Empire in all directions. It is widely believed that all Roman emperors paid a visit to Viminacium because of its exceptional location. Devastated by the Huns in the 5th Century, Viminacium was later rebuilt by the Emperor Justinian. A century later, the city was completely destroyed by the Slavs. When it comes to the Middle Ages, not much is known although Bulgarian historians argue that

medieval Viminacium was a Bulgarian fortified stronghold known by the name Braničevo.

However, it was not until the 1970s that the archaeological investigations began, which are still ongoing.

This summer, the site caught the world’s attention after archaeologists discovered Ancient Roman golden tiles engraved with magic symbols, which the Romans used to appeal to supernatural powers.

They also discovered the tomb of an upper class family, adding to the 13,500 tombs already identified in Viminacium - the biggest number of tombs excavated in the territory of the deceased Roman Empire. Around 32,000 artefacts have been unearthed.

Visitors to Viminacium can see the remains of Roman streets, temples, squares, amphitheatres, palaces, hippodromes and baths.

Felix Romuliana Another archaeological site worth visiting is Gamzigrad-Romuliana, the Palace of Galerius, near the town of Zajecar in eastern Serbia, 175km from Belgrade.

The fortified compound and memorial complex dating back to the late Roman period has been listed as a UNESCO

October 2016

31

Some historians believe as many as 18 Roman emperors originally came from towns that are now part of modern Serbia – the highest number of Roman rulers born in a single province outside Italy. The most important and well known of the Serbian-Roman emperors was Constantine the Great, who was born in presentday Nis, a city in the south of Serbia, around 240 kilometres from Belgrade.

Constantine the Great was also one of the signatories of the famed Edict of Milan that gave Christianity equal status with other religions in the empire.

Mosaics at Mediana.

Photo: Wikimedia Commons/Dekanski.

Roman Heritage

sites and monuments receive little public attention.

World Heritage site since 2007.

Commissioned by Emperor Caius Valerius Galerius Maximianus between the late 3rd Century and the early 4th Century, this site is a much better known as Felix Romuliana – named after the emperor’s mother.

If visiting Gamzigrad-Romuliana, you will see fortifications, memorial complexes, basilicas, hot baths, temples, the palace itself - which is located in the north-western part of the complex - as well as a tetrapylon, a monument usually erected on the site of a crossroads.

According to historical records, the area was given to the Christian church by the Roman emperors in the 4th Century.

During the next century the site was devastated by barbarians.

Roman Emperor Justinian I revived it, making it a border fortress. However, it was again destroyed by Slavs at the end of the century. Most of the credit for discovering the site was a palace goes to Dragoslav Srejovic, the late archaeologist who spent two decades from the 1970s trying to convince the world that Romuliana was not a castrum (army encampment) as had been assumed, but an imperial palace. The breakthrough came in 1984 when Srejovic discovered an inscription at the site bearing the

Viminacium. Photo: Flickr/Škrabalica.

palace’s name; Felix Romuliana. In 1993, a sculpture of the emperor’s head was also discovered, made from costly Egyptian purple porphyry.

Some historians believe Felix Romuliana represents the ultimate achievement of Late Antiquity. A significant part of the floor mosaic is preserved at the Zajecar National Museum, which is also well worth a visit

The site of a roman city and fort, Viminacium is near the eastern Serbian town of Kostolac, 100 kilometres from Belgrade. Once a provincial capital of the empire, Viminacium had around 40,000 inhabitants and was one of the biggest cities of the period.

while you are in the area.

Mediana During the Roman Empire, Mediana used to be a luxury suburb of Naissus, present-day Nis. Mediana was built between the end of the 3rd Century and the beginning of the 4th Century.

According to historical sources, Mediana rapidly expanded during the reign of Constantine the Great – who was born in Naissus.

Villas built in Mediana were opulent and decorated with mosaics, while the yards usually had fountains and sculptures of the gods. Archaeologists have discovered the suburb’s water supply, irrigation system, and handcraft centre. Two more archaeological digs took place in 2000 and 2007, when the remains of two 4th Century churches were found. However, Constantine the Great was not the only regular visitor to Mediana. Six other Roman emperors used Mediana as their temporary residence: Constantius, Constans, Vetranio, Julian, Valentinian and Valens.

Modern-day visitors can see the remains of the two early churches, a villa featuring a garden with peristyle columns, reception room, two dining rooms, the remains of the baths, and mosaics), plus a winery.

PUSHTETI VENDOR PUSHTETI VENDOR

Lajme, analiza, reportazhe, por edhe informacione të rëndësishme mbi decentralizimin dhe demokracinë vendore si dhe aktorët e ndryshimit në komunitet.

Mësoni më shumë mbi profilet dhe karakteristikat e bashkive të reja që rezultuan nga reforma administrativo-territoriale në Shqipëri në

http://pushtetivendor.reporter.al.