Reporter.al Botimit Tetor 2018 by Reporter.al

INVESTIGIM

“Mali” i ilaçeve të skaduara në QSUT shkakton kosto të shumëfishta

Rreth 93 për qind e medikamenteve që gjenden në farmacinë qendrore të QSUT-së janë të skaduara-dëm i cili u akumulua vit pas viti në 447 milionë lekë, ndërkohë që qindra pacientë vuajtën pasojat e mungesës së barnave.

ANALIZË

Gjyqet për shpifje në Gjykatën e Lartë i fiton pushteti

Një rishikim i 18 çështjeve gjyqësore që mbartin veprën penale të shpifjes tregon se përplasjet mes politikanëve të maxhorancës dhe atyre të opozitës kanë përfunduar gjithmonë me fitoren e maxhorancës.

MEDIA

Neutraliteti i internetit dhe tentativat për censurë

Neutraliteti i rrjetit ka rëndësi. Megjithatë, ky neutralitet është kërcënuar të shkelet, një kërcënim që përbën gjithashtu shkelje të një të drejte kushtetuese, asaj të ndalimit të censurës paraprake.

Nr.

Shtator 2018 E përmuajshme

SI E ‘FSHEHU’ GJYQTARI ARTUR MALAJ VILËN 3-KATËSHE NGA VETINGU Dokumente dhe dëshmi të siguruara nga BIRN tregojnë që Komisioni i Pavarur i Kualifikimit anashkaloi prova të shumta që e lidhin gjyqtarin e Gjykatës Administrative të Apelit, Artur Malaj me një vilë 3 katëshe në qytetin e Vlorës-si dhe akuzat për korrupsion dhe transaksionet e familjarëve me të ashtuquajturën “mafia” e pronave në bregdet.

Gjyqtari i Gjykatës Administrative të Apelit, Artur Malaj pas seancës dëgjimore në Komisionin e Pavarur të Kualifikimit. Foto:LSA

Tetor 2018

SI E ‘FSHEHU’ GJYQTARI ARTUR MALAJ

VILËN 3-KATËSHE NGA VETINGU “MALI” I ILAÇEVE TË SKADUARA NË QSUT

SHKAKTON KOSTO TË SHUMËFISHTA U INAUGURUA NGA RAMA ME POLIFONI, POR RRUGA E LUMIT TË VLORËS NISI SI “NDËRTIM I PALIGJSHËM”

PROJEKTI I QEVERISË PËR KONCESIONIN E

4-5 Dokumente dhe dëshmi tregojnë se KPK anashkaloi prova të shumta që e lidhin gjyqtarin Malaj me një vilë 3 katëshe në qytetin e Vlorës-si dhe akuzat për korrupsion dhe transaksionet e familjarëve me të ashtuquajturën “mafia” e pronave në bregdet.

KARBURANTEVE NGRE PIKËPYETJE TË KUSHTUESHME GJYQET PËR SHPIFJE NË GJYKATËN

E LARTË I FITON PUSHTETI NEUTRALITETI I INTERNETIT

6-7 Rreth 93 për qind e medikamenteve që gjenden në farmacinë qendrore të QSUT-së janë të skaduara-dëm i cili u akumulua vit pas viti në 447 milionë lekë, ndërkohë që qindra pacientë vuajtën pasojat e mungesës së barnave.

DHE TENTATIVAT PËR CENSURË

ENGLISH EDITION ALBANIA VETTING COMMISSION TURNED A BLIND EYE ON APPEAL JUDGE’S LUXURY VILLA ALBANIA’S INTERIOR MINISTER QUITS, PM NAMES NEW NOMINEE

18 20 10-11

ALBANIA ARRESTS TWO SOCIALIST EX-MPS ON GRAFT CHARGES ALBANIAN AUTHORITIES THREATEN TO CLOSE 44 WEBSITES ALBANIA PLANS NATIONWIDE SHUTDOWN OF BETTING SHOPS PIONEERING KOSOVO RAPE VICTIM RELIVES BATTLE FOR JUSTICE ANALIZA

23 26

ANALIZA

INVESTIGIME

REPORTAZHE

LAJME

OPINION

LAJME

REPORTAZHE OPINION Është publikimi i Rrjetit Ballkanik të Gazetarisë Investigative në Shqipëri – BIRN Albania. RAJONI BIRN Albania ështëRAJONI një organizatë jo-fitimprurëse, e cila mbështet zhvillimin e gazetarisë INTERVISTA investigative në Shqipëri me qëllim ekspozimin e rasteve të korrupsionit dhe promovimin e të drejtave të njeriut në vend. Ky publikim i përmuajshëm është një përmbledhje e disa prej artikujve të botuar nga rrjeti BIRN në faqen www.reporter.al dhe ëëë.balkaninsight.com. Mbështetur nga: Ky publikim shpërndahet falas. Printimi dhe shpërndarja e tij mundësohet nga: National Mbështetur nga: Endowment for Democracy B T D Balkan Trust for Democracy Fondacioni Shoqëria e Hapur për Shqipërinë

INTERVISTA

Publikuar nga:

Një hetim i Prokurorisë së Vlorës zbulon se një rrugë e inauguruar në prag të fushatës elektorale të 2017 nisi si ndërtim pa leje, ndërkohë që administratorët e kompanive nënkontraktore akuzohen edhe për falsifikim dokumentesh.

FONDACIONI

SHOQËRIA

E HAPUR

PËR SHQIPËRINË

FONDACIONI

SHOQËRIA

E HAPUR

PËR SHQIPËRINË

13 Një rishikim i 18 çështjeve gjyqësore që mbartin veprën penale të shpifjes tregon se në trembëdhjetë raste, përplasjet mes politikanëve të maxhorancës dhe atyre të opozitës kanë përfunduar gjithmonë me fitoren e maxhorancës.

STAFI

KONTAKTONI:

Kristina Voko, drejtore e BIRN Albania Besar Likmeta, redaktor Aleksandra Bogdani, gazetare Gjergj Erebara, gazetar Ivana Dervishi, gazetare Lindita Çela, gazetare

Bulevardi Gjergj Fishta, Kulla 5, Ap. 22, Tiranë E-mail: office.albania@birn.eu.com Tel: +35544502592 URL: http://www.reporter.al/

Tetor 2018

Ngjarjet e Tetorit

IKËN EDHE XHAFAJ Ministri i Brendshëm, Fatmir Xhafaj dha dorëheqjen nga posti i tij më 27 tetor, pa dhënë arsye për largimin. FOTO: LSA / MALTON DIBRA

Dorëhiqet ministri i Brendshëm, Fatmir Xhafaj Fatmir Xhafaj, ministër i Brendshëm që nga shtatori i vitit të kaluar dha dorëheqjen nga posti të shtunën më 27 tetor 2018. Kryeministri Edi Rama deklaroi se ai e kishte pranuar kërkesën dhe se kishte propozuar në vend të Xhafajt, Aleksandër Lleshin, gjeneral ushtrie. Pas deklaratës së kryeministrit, edhe Xhafaj e konfirmoi dorëheqjen përmes një mesazhi në Facebook, pa dhënë arsye për largimin. “Pas më shumë se 1 viti në krye të Ministrisë së Brendshme, me vullnetin tim, i kam paraqitur Kryeministrit Edi Rama dorëheqjen time si Ministër i Brendshëm, duke e falënderuar për besimin e dhënë me emërimin në këtë detyrë të rëndësishme,” tha Xhafaj. Mandati prej pak më shumë se një vit i Xhafajt si Ministër i Brendshëm u shoqërua me akuza të shumta nga opozita. Në maj 2018, opozita publikoi një vendim të gjykatave italiane në bazë të së cilit, Agron Xhafaj, vëllai i ministrit, ishte i dënuar për trafik droge në Itali. Në zyrat e opozitës u publikua një përgjim që sugjeronte se Agron Xhafaj, i cili prezantohet edhe me emrin Geron, ishte ende aktiv në trafikun e lëndëve narkotike. Qeveria e deklaroi përgjimin e publikuar nga opozita një montazh dhe të pavërtetë. Por ndërkohë, Agron Xhafaj pranoi vullnetarisht të ikte në Itali për t’iu dorëzuar drejtësisë për të vuajtur dënimin e marrë për një episod trafiku të vitit 2002.

“Veprimtaria e kryebashkiakut Dako nën hetim” Prokuroria shqiptare është duhe hetuar “veprimtarinë” e kryebashkiakut të Durrësit, Vangjush Dako, ndonëse për Dakon nuk ka masë dhe ai nuk është më vete “person nën hetim”. Zëdhënësi i Prokurorisë së Përgjithshme Denion Ndrenika konfirmoi për BIRN se veprimtaria e Dakos po hetohet bashkë me atë të personave të tjerë, ndërsa prokuroria do të marrë vendim më vonë nëse ka apo jo “elementë të veprës penale”. “[Dako] nuk është person nën hetim, por kjo nuk do të thotë se nuk po hetohet vep-

rimtaria e tij. Po hetohet veprimtaria e tij dhe e shumë personave të tjerë dhe në përfundim do të konkludohet nëse ka ose jo elementë të veprës penale,” tha Ndrenika. Pyetur nëse Dako po hetohej në lidhje me aludimet për blerje votash në zgjedhjet e vitit 2017, Ndrenika tha se “nuk ka koment”. Dako i tha BIRN përmes një telefonate se nuk kishte dijeni për hetimin dhe rrjedhimisht nuk kishte koment. Javën e kaluar, policia shqiptare kreu një operacion masiv kundër krimit të organizuar për të goditur katër grupe kriminale të ndërlidhur me njëri-tjetrin që ishin përgjegjës për së paku 13 raste të trafikut të drogës.

Dy ish-deputetë socialistë përfundojnë në pranga Dy ish-deputetë socialistë u arrestuan nga policia në bazë të urdhërave të prokurorëve të krimeve të rënda. Operacionet e pazakonta çuan në pranga ish-deputetin socialist Arben Ndoka nga Lezha, i cili për shumë vite u bë simbol i lidhjeve të Partisë Socialiste me persona me të shkuar kriminale, si dhe ish-deputetin e Lushnjës Arben Çuko, i cili dyshohet për marrje mite nga të burgosurit. Sipas policisë, Ndoka “dyshohet për veprat penale “Falsifikimi i dokumenteve”, Falsifikimi i vulave, stampave ose i formularëve”, “Shpërdorimi i tokës”, në kuadër të një grupi kriminal, të përfshirë në tjetërsim tokash”. Hetimi i Prokurorisë së Krimeve të Rënda ka zbuluar se grupi kriminal ka abuzuar me trojet shtetërore në zonën e Lezhës dhe Kurbinit. Ndoka u bë deputet i Kuvendit të Shqipërisë nga listat e Partisë Socialiste në Qarkun Lezhë në vitin 2014 pas dorëheqjes së dy deputeteve socialiste njëra pas tjetrës në periudhën nga krijimi i Kuvendit të ri në shtator 2013 deri në janar 2014. Simbol i nevojës për dekriminalizimin e politikës shqiptare, Ndoka dha dorëheqjen në shtator 2015 dhe deklaroi se ishte viktimë e rrethanave dhe i pafajshëm për akuzën për trafik qeniesh njerëzore. I arrestuari tjetër, Arben Çuko, ka qenë deputet i Partisë Socialiste në Qarkun Fier që nga viti 2009 dhe ka qenë anëtar i Komisionit të Sigurisë Kombëtare për parlamentin e kaluar. Në vitin 2017, ai u bë Drejtor i Përgjithshëm i Burgjeve, ndërsa u shkarkua muajin e kaluar.

Parlamenti voton mbylljen e basteve sportive Kryeministri Edi Rama tha se deputetët e tij kanë marrë kërcënime anonime me mesazhe telefonike ndërsa në Kuvendin e Shqipërisë u votua të enjten ligji që mbyll pothuajse të gjithë industrinë e bixhozit në vend. Duke folur në parlament, Rama deklaroi se shumica e kompanive që veprojnë në këtë sektor janë nën pronësinë e njerëzve me të shkuar kriminale ndërsa falënderoi deputetët e tij për votimin e mbylljes pavarësisht “një periudhe stresi me mesazhe shqetësuese të të gjitha llojeve”. “Për ata që kanë orkestruar apo urdhëruar këto mesazhe, brenda apo jashtë burgjeve, ne po japim përgjigjen tonë duke votuar tani mbylljen përfundimtare të bixhozit,” tha Rama. Prania e personave me të shkuar apo të tashme kriminale në këtë fushë nuk është gjë e panjohur dhe po kështu është fakti që ligji aktual për lojërat e fatit ndalon në mënyrë eksplicite licencimin e kompanive që kanë aksionerë apo drejtues të dënuar apo nën hetim për vepra të rënda penale.

Hetimi për ish-ministrin Tahiri shtyhet me 3 muaj Prokuroria pranë Gjykatës së Shkallës së Parë për Krime të Rënda shtyu me tre muaj të tjerë afatet e hetimit të procedimit penal, si pjesë e të cilit hetohet edhe ish-Ministri i Brendshëm, Saimir Tahiri, i dyshuar për kryerjen e veprave penale “trafikimi i narkotikëve të kryer në bashkëpunim në formën e veçantë të grupit të strukturuar kriminal” dhe “korrupsionit pasiv i funksionarëve të lartë shtetërorë ose i të zgjedhurve vendorë”. Sipas këtij vendimi, një vit pasi kanë filluar hetimet ende pritet një përgjigje e një kërkese për ndihmë juridike nga Italia dhe po ashtu “kryerja e disa verifikimeve të tjera mbi një letër porosi të administruar nga republika e Malit të Zi dhe kryerja e verifikimeve pasurore”. Avokati mbrojtës i Tahirit, Maksim Haxhia, i tha BIRN se ata ende nuk kanë vendosur nëse do ta ankimojnë ose jo në gjykatë këtë vendim të prokurorisë, firmosur nga prokurorët Gentjan Osmani, Dritan Prençi, Vladimir Mara dhe Arens Çela.

Tetor 2018

INVESTIGIM

Si e ‘fshehu’ gjyqtari Artur Malaj vilën 3-katëshe nga vetingu Dokumente dhe dëshmi të siguruara nga BIRN tregojnë që Komisioni i Pavarur i Kualifikimit anashkaloi prova të shumta që e lidhin gjyqtarin e Gjykatës Administrative të Apelit, Artur Malaj me një vilë 3 katëshe në qytetin e Vlorës-si dhe akuzat për korrupsion dhe transaksionet e familjarëve me të ashtuquajturën “mafia” e pronave në bregdet. BESAR LIKMETA, ALEKSANDRA BOGDANI | BIRN | TIRANË

rvin Çeta, ish kampion kombëtar boksi me klubin sportiv “Flamurtari” u rrit përballë një fushe sportive pas shkollës së mesme “Halim Xhelo” në qytetin e Vlorës, në oborrin e së cilës luante futboll dhe ushtronte muskujt mbi paralele. Në një cep të oborrit të shkollës- aty ku dikur ndodhej një vendstrehim i nëndheshëm antiajror që banorët e zonës i referohen si ‘tuneli’, ngrihet sot një vilë e madhe tre-katëshe me papafingo, grila persiane, kangjella hekuri dhe porta automatike. “Kam nostalgji pasi në oborrin e shkollës luanim futboll. Këtu ku ndodhet shtëpia më parë ishte vendstrehimi,” kujton Çeta, i cili e ndan jetën mes Vlorës dhe qytetit të Otrantos në Itali, ku punon si bahçevan. “Shtëpia është e boshatisur prej vitesh dhe e vizitojnë rrallë gjatë beharit, pasi janë zhvendosur të gjithë në Tiranë,” tregon ish boksieri, i cili ka zhvilluar 11 ndeshje ndërkombëtare. Sipas banorëve të lagjes ‘Kushtrimi’, pas mureve të dekoruara me tulla terakotë jetonte dikur Artur Malaj-për shumë vite kryetar i Gjykatës së Vlorës dhe prej vitit 2013, gjyqtar në Gjykatën e Administrative të Apelit në Tiranë. Përveç dëshmive të fqinjëve, fije të shumta verbale dhe shkresore, një raport i deklasifikuar i Drejtorisë së Sigurimit të Informacionit të Klasifikuar, një denoncim në KLD, si dhe dokumente të ILDKPKI-së dhe institucioneve të tjera e lidhin ngushtësisht gjyqtarin Malaj me këtë vilë, e cila ka një origjinë prone të dyshimtë dhe është regjistruar në hipotekë në emër të ish-sekretares së tij. Megjithatë, sinjalet e shumëfishta se vila mund të jetë pasuri e fshehur e gjyqtarit u anashkaluan nga Komisioni i Pavarur i Kualifikimit, i cili më 3 gusht mori vendimin për ta konfirmuar në detyrë Malajn me argumentin se ai “ka arritur një nivel të besueshëm të vlerësimit të pasurisë, nivel të besueshëm të kontrollit të figurës, si dhe një nivel kualifikues të vlerësimit të aftësive profesionale.” Vila pas shkollës “Halim Xhelo” nuk është e vetmja pronë që ka ngritur dyshime mbi integritetin e gjyqtarit Artur Malaj. Sipas provave të administruara nga KPK, familjarët e tij dhe personat e lidhur zotërojnë mijëra metra katrorë tokë, apartamente dhe troje ndërtimi, një pjesë e të cilave janë

përfituar nga persona me precedentë të theksuar kriminalë dhe të lidhur më të ashtuquajturën “mafia” e tjetërsimit të pronave në bregdet. Përveç dyshimeve mbi pasurinë, raporti i Drejtorisë së Sigurimit të Informacionit të Klasifikuar përmban akuza të përsëritura për përfshirje në korrupsion sistematik të gjyqtarit dhe përfitime të paligjshme, të cilat nuk u morën parasysh nga KPK në procesin e rivlerësimit të Artur Malajt. I pyetur nga BIRN mbi pronësinë e vilës tre katëshe, pronat e familjarëve dhe informacionet për korrupsion, gjyqtari Malaj i mohoi akuzat dhe i cilësoi raportimet e DSIK-së si të pasakta. Ai shtoi gjithashtu se nuk kishte qenë në dijeni të transaksioneve të kunatit me pronat-të cilat tha se janë bërë me kontrata të rregullta dhe transferta bankare. “Aty ka jetuar vëllai im, Afrimi dhe nëna ime. Njerëzit mund ta kenë ngatërruar vëllanë me mua,” tha Malaj, duke shtuar se nuk e dinte kush nga fqinjët ka folur, por vetë ai i kishte çuar deklaratat e tyre në KPK. “Akuzat për korrupsion janë të pasakta. Një nga raportimet i përket një përdhunuesi që është liruar nga Apeli, tjetra është për një short në kohën kur unë kam qenë gjyqtar në Tepelenë dhe jo në Vlorë dhe e treta i referohet shtëpisë 3-katëshe ku thuhet që është ndërtuar nga babai im në kohën që ai kishte vdekur,” tha Malaj. Vila 3-katëshe mbi bunker Artur Malaj ka një karrierë të gjatë në sistemin e drejtësisë dhe prej korrikut 2013 është gjyqtar i Gjykatës Administrative të Apelit. Ai ka drejtuar Gjykatën e Vlorës nga viti 2004 deri në vitin 2013; kur u promovua nga presidenti i Republikës si gjyqtar në Gjykatën Administrative të Apelit. Malaj ka qenë gjithashtu edhe anëtar i Kolegjit Zgjedhor. Ai iu nënshtrua procesit të vetingut me përparësi për shkak të kandidimit të tij për postin e Inspektorit të Lartë të Drejtësisë- institucionit të ardhshëm që do të zëvendësojë inspektoratin aktual të Këshillit të Lartë të Drejtësisë dhe që do të ketë për detyrë të hetojë shkeljet e mundshme të gjyqtarëve në të ardhmen. Analiza e deklaratave të pasurisë të dorëzuara në ILDKPKI tregon se pasuria familjare e tij është rritur me 47 herë nga viti 2003 dhe ka si burim kryesor aktivi-

Gjyqtari i Gjykatës Administrive e Apelit, Artur Malaj duke dalë nga seanca dëgjimore e Komisionit të Pavarur te Kualifikimit, KPK, në Tiranë më 31 korrik 2018. Foto: LSA

tetin e bashkëshortes si notere. Vila e ndërtuar prej një dekade pas shkollës “Halim Xhelo” në Vlorë dyshohet se është pjesë e padeklaruar e kësaj pasurie. Banorët e lagjes “Kushtrimi” i thanë BIRN se familja e gjyqtarit Malaj është vendosur në rrugicën pas shkollës “Halim Xhelo” në fillim të viteve ’90 nga fshati Llakatund, pasi ndërtuan më parë një shtëpi pa leje, në gjurmët e u ngrit më pas vila 3-katëshe. Të dhënat e Zyrës Vendore të Regjistrimit të Pasurive në Vlorë dhe të Gjykatës së Vlorës tregojnë se trualli prej 478 m2 dhe ndërtesa e vjetër prej 90 m2 u regjistruan fillimisht në emër të shtetasit tashmë të ndjerë Sokrat Dautaj – ish avokat dhe ish-gjyqtar në Gjykatën e Vlorës. Dautaj e përfitoi pronën publike nëpërmjet një gjyqi kundër bashkisë së Vlorës në vitin 2005, duke paraqitur 2 dëshmitarë të cilët pretenduan se babai i tij e kishte ndërtuar shtëpinë në vitin 1984. Gjyqi është mbajtur në mungesë të përfaqësuesve të bashkisë Vlorë dhe Avokaturës së Shtetit. Sipas vendimit të Gjykatës së Vlorës, avokati Dautaj e ka fituar pronësinë e objektit dhe të truallit nëpërmjet institutit të parashkrimit fitues. Sokrat Dautaj ndërroi jetë në vitin 2007 dhe prona u trashëgua nga e veja Beatriçe dhe dy vajzat Alma dhe Blerina Dautaj. Në emër të Beatriçes dhe 2 vajzave të saj në vitin 2009 nga bashkia Vlorë është marrë një leje ndërtimi për rikonstruksionin dhe ndërtimin e vilës 3-katëshe me sipërfaqe ndërtimi 204.5 m2. Vila në emër të familjes Dautaj është deklaruar si adresë nga gjyqtari Artur Malaj në deklaratat periodike të dorëzuara në ILDKPKI. Adresa “ lagja Kushtrimi, rruga Dëshmorët” është deklaruar gjithashtu si adresë banimi prej tij në dosjen e një kredie të marrë në “Raiffeisen Bank” në vitin 2005. Të njëjtën adresë kanë në regjistrin civil nëna e gjyqtarit, Xhano Malaj dhe vëllai i tij, Afrim Malaj, i cili jeton tashmë në Itali. Kontrata e sipërmarrjes për ndërtimin e vilës me shoqërinë e ndërtimit Desi sh.p.k është redaktuar në vitin 2009 nga noterja Ledina Malaj – bashkëshortja e gjyqtarit. Kjo adresë familjare deklarohet nga Ledina Malaj edhe në Qendrën Kombëtare të Biznesit, në vendimin e regjistrimit të biznesit të noterisë në vitin 2005.

Gjyqtari Artur Malaj pranoi në një bisedë telefonike me BIRN se e kishte deklaruar si adresë vilën në lagjen “Kushtrimi” për shkak të pamundësisë-pa sqaruar se ku kishte jetuar në atë kohë. “Unë e kam deklaruar në KPK se ku kam jetuar. Unë dhe bashkëshortja ime e kemi deklaruar atë si adresë, pasi nuk kishim adresë,” i tha Malaj BIRN. Por prezenca e Malajt në këtë banesë konfirmohet nga fqinjët e rrugicës “Dëshmorët”, që banojnë ngjitur me vilën 3-katëshe dhe oborrin në rikonstruksion të shkollës “Halim Xhelo”. Një zonjë e moshuar dhe fqinje “derë më derë” me vilën kujtoi kohën kur fadromat shembën “tunelin e ushtrisë për të ndërtuar pallatin”. Banore e zonës prej vitit 1962 dhe rrobaqepëse për disa dekada gjatë regjimit komunist, e moshuara 87 vjeçare, e cila njihet prej fqinjëve si nënë Mellania i tha BIRN me hezitim se kishte pasur hyrje-dalje për raste me nënën e Malajt. Ajo kujtoi se e gjithë familja-me përjashtim të babait që sipas saj kishte vdekur në fshat, u vendosën aty në fillim të viteve ’90. “Kanë më shumë se 3 vjet që kanë ikur në Tiranë dhe nuk i kam parë më. Ku ata e ku ne tani,” tha e moshuara, duke iu referuar diferencës “klasore”. E moshuara e përshkroi Malaj si djalë shumë të mirë, por si gjyqtar ajo vetë s’kishte pasur ndonjëherë nevojë për gjyqe. E pyetur për Sokrat Dautajn, ajo tha se nuk e njihte dhe nuk e kishte parë ndonjëherë. “Unë e kuptoj pse jeni ju këtu, por nuk di më shumë. Ndoshta ai [Sokrati] e ka,” tha 87-vjeçarja me flokë të bardhë të shndritshëm. “Por ne na kanë mësuar që kush gënjen, kush vjedh, kush mashtron ka për të dalë një ditë,” shtoi ajo. Njësoj si e moshuara, edhe një ishagronom në pension që kultivon lule dhe pemë dekorative në oborrin e marrë me qira të një shtëpie të vjetër përkrah vilës 3-katëshe e lidhi ndërtesën me gjyqtarin Artur Malaj. Por ndryshe nga 87-vjeçarja, agronomi e kishte njohur Sokrat Dautajn. “Unë di që Sokrat Dautaj ia ka shitur vilën kryegjyqtarit të Vlorës shumë herët. Unë e njihja Sokratin se më pati lidhur një çështje e imja dhe u habita,” tha ai me lëvdatë për avokatin e ndjerë. Agronomi në pension, i cili e nisi bizne-

Tetor 2018

Vila 3-katëshe pranë shkollës së mesme “Halim Xhelo” në Vlorë

sin e tij të vogël të luleve në ’97-n “kur të tjerët merreshin me armë” përshkruan të njëjtin historik të pronës. Lidhur me gjyqtarin Malaj dhe familjarët e tij, ai tha se kanë jetuar për shumë vite atypor ai nuk kishte njohje personale se “ishin të ardhur”. Ish-boksieri Ervin Çeta, i cili në Vlorë e mban gjallë pasionin për sportin përmes stërvitjes së djemve të vegjël kujton se familja Malaj erdhi aty në të njëjtën kohë me familjen Simoni-rreth krushqie, e cila banon vetëm disa metra më tutje. Përballë vilës 3-katëshe ndodhet edhe një tjetër e ngjashme e zotëruar nga të afërmit e tyre të familjes Gërveni. “Shtëpia është ndërtuar nga i vëllai, por nuk ka qenë kështu siç e shihni ju sot. Vila është bërë më vonë,” thotë Çeta. “Jetonin të gjithë këtu-gjyqtari, vëllai, mamaja,” shtoi ai. Prona në emër të ish-sekretares Ndryshe nga familja Malaj, familja Dautaj që rezulton pronare në ZRPP e vilës nuk ka jetuar në lagjen ‘Kushtrimi’, pas shkollës ‘Halim Xhelo”. Edhe pse janë ‘pronarë’ në letra të një vile të madhe, Beatriçe Dautaj dhe vajza e saj, Alma Dautaj jetojnë në një apartament modest në katin e katërt të një pallati të ndërtuar gjatë regjimit komunist në rrugën “Veladin Kollozi”, pjesë e lagjes Lef Sallata në Vlorë. Nga viti 2005 deri në vitin 2013 – kohë kur gjyqtari Artur Malaj ka udhëhequr Gjykatën e Vlorës, Alma Dautaj ka punuar si sekretare e tij dhe kryesekretare e gjykatës. Menjëherë pas largimit të Malajt për në Tiranë, ajo është shkarkuar nga detyra nga kryetari i ri Skënder Haluca. Për shkarkimin nga detyra, Dautaj ka bërë padi në Gjykatën Administrative Vlorë dhe më vonë në Gjykatën Administrative të Apelit. Një nga tre gjyqtarët që i ka rënë çështja me short ka qenë dhe Artur Malaj, po duket se ky i fundit ka dhënë dorëheqjen. Trupa e udhëhequr nga Alkelina Gazidede i ka dhënë pjesërisht të drejtë znj. Dautaj duke e dëmshpërblyer me 10 paga për shkarkimin nga detyra. Në një intervistë të shkurtër në pragun e apartamentit të saj në lagjen “Lef Sallata”, Alma Dautaj pretendoi se vila në lagjen “Kushtrimi” ishte pronë e saj. “Unë kam 4 shtëpi, kam atje, kam në Ujë të Ftohtë. Ajo pronë ka një histori, merrini dokumentet dhe shikojini, tha zonja Dautaj.

Alma Dautaj, ish sekretare dhe kreysekretare në Gjykatën e Rrethit Gjyqësor, Vlorë, nga viti 2004- 2013 | Foto nga : Facebook

E pyetur se pse banonte në apartament kur vila qëndronte bosh, Dautaj u përgjigj: “Dje isha atje, pyesni njerëzit..”. Por kur iu kërkua të tregonte ngjyrën e kuzhinës së vilës për të mbështetur pretendimin e saj të pronësisë, Dautaj u bllokua dhe mbylli derën duke mërmëritur se kjo ishte një çështje privatësie. Kjo nuk është hera e parë që Alma Dautaj vihet në vështirësi për të bindur se ajo është pronare e vilës në lagjen ‘Kushtrimi’. Sipas KPK-së, ajo ka bërë deklarime kontradiktore edhe përpara Komisionit, pasi ka deklaruar se “banesa mbi këtë truall është ndërtuar në vitet 1991 – 1992, ndërkohë që babai i saj, në padinë e ngritur, ka pretenduar se kjo banesë është ndërtuar në vitin 1984.” Në KPK, Dautaj ka deklaruar gjithashtu se nuk ka dijeni të plotë për mënyrën se si është përfituar kjo pasuri nga babai i saj, duke pretenduar se e ka përfituar këtë pasuri nga gjyshi, ndërkohë që nga shqyrtimi i dosjes gjyqësore lidhur me fitimin e kësaj pasurie, konstatohet se ajo është njoftuar dhe e ka marrë njoftimin për të marrë pjesë në seancat gjyqësore në Gjykatën e Apelit, pas vdekjes së babait të saj. KPK nënvizon gjithashtu se Alma Dautaj dhe familja e saj nuk mund ta dokumentojnë me burime të ligjshme ngritjen e kësaj pasurie-ku vetëm ndërtimi i saj, sipas një preventivi të siguruar nga KPK kapi vlerën e mbi 13.9 milionë lekëve. Dautaj i ka thënë Komisionit se familja e Z.Malaj ka jetuar me qira në banesën që ekzistonte deri në vitin 2008, përpara ndërtimit të vilës.

Dëshmitë e fqinjëve në lagjen ‘Kushtrimi,’ lidhja profesionale e Z. Malaj me familjen Dautaj dhe të dhënat e ILDKPKI, të QKB-së dhe regjistrit civil nuk janë të vetmet prova që e lidhin gjyqtarin Malaj me vilën 3 katëshe. Një denoncim mbi pronësinë e tij mbi vilën është bërë që prej vitit 2008 në Këshillin e Lartë të Drejtësisë. Në një ankesë të depozituar në KLD, të protokolluar me datë 29 korrik 2008, shtetasi M.Xh shkruan se “kryetari i Gjykatës, z. Artur Malaj, ka ndërtuar shtëpinë e tij, në territorin e gjimnazit ‘Halim Xhelo’ dhe me gjyqe të manipuluara e ka legalizuar”. Po ashtu, KPK ka administruar dhe një denoncim nga shtetasi me iniciale H.H i cili shprehet se ““…Artur Malaj … në oborrin e shkollës ‘Halim Xhelo’ ka bërë vilë 4-katërshe dhe e ka vënë në emër të sekretares së tij. Po kështu, ka dhe apartament te Uji i Ftohtë në emër të nënës.” Raporti i Drejtorisë së Sigurimit të Informacionit të Klasifikuar mbi pastërtinë e figurës së gjyqtarit, të cilin e ka cilësuar si të “papërshtatshëm” për vazhdimin e detyrës, ka veçuar dhe pronësinë e vilës 3-katëshe. “Gjyqtarja K.Gj. në dhënien e vendimit civil me nr. ***, datë 23.09.2005, në bashkëpunim dhe në interes të kryetarit të Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Vlorë, z. Artur Malaj, jep në pronësi me parashkrim fitues një pronë publike në qytetin e Vlorës,” shkruan DSIK në raportin e saj. “Sipas informacioneve rezulton se shtëpia, objekt i vendimit civil gjyqësor, është ndërtuar pa leje në vitet 1995-1996 nga babai i Artur Malajt. Kryetari i Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Vlorë ka përdorur pozitën e tij me qëllim përfitimin e një prone (truall, pronë shtetërore) në qytetin e Vlorës,” shton raporti. Pavarësisht indicieve të shumta, Komisioni i Pavarur i Kualifikimit e shfajësoi gjyqtarin Malaj me argumentin se “në asnjë rast kjo pronë nuk lidhet me subjektin e rivlerësimit përmes ndonjë dokumenti shkresor apo prove tjetër”. Lidhur me pamundësinë financiare të familjes Dautaj, Komisioni pranoi shpjegimin se Sokrat Dautaj ka qenë avokat nga viti 1992 deri në vitin 2007, “ç’ka ka krijuar të ardhura të justifikuara për ndërtimin e vilës 3-katëshe”. Transaksionet e pronave Pullumb Petritaj u arrestua të martën në Vlorë pas akuzave se nëpërmjet falsifikimit të dokumenteve ka tjetërsuar me anë të vendimit fals të gjykatës një sipërfaqe prej 100 hektarësh në zonën turistike të Zvërnecit. Petritaj dhe persona të tjerë janë akuzuar si pjesë e “mafies së pronave” në bregdet dhe sipas Prokurorisë, është i lidhur me Artur Shehun, një personazh kontrovers i viteve të tranzicionit në Vlorë, i cili jeton prej dy dekadash në Florida të Shteteve të Bashkuara të Amerikës. Sipas hetimeve të Prokurorisë së Vlorës, dyshohet se përveç 100 hektarëve në Zvërnec, Petritaj ka tjetërsuar nëpërmjet falsifikimit të vendimeve gjyqësore më shumë se 500 hektarë tokë në zona të ndryshme të bregdetit të jugut, përfshirë Palasën dhe Karaburunin. Sipas të dhënave të administruara nga KPK, një pjesë e pronave të nipit, motrës dhe kunatit të gjyqtarit Artur Malaj janë përfituar nga personave që janë në bashkëpronësi me shtetasin Artur Shehu. “Shtetasi A.Sh., i dyshuar si personi kryesor i përfshirë në dosjet e tjetërsimit të pronave në Vlorë dhe sipas informacionit që ne disponojmë është i proceduar edhe jashtë vendit për kryerjen e disa veprave penale,” shkruan KPK. Sipas KPK-së, në emër të nipit 30-vjeçar të gjyqtarit Malaj janë regjistruar 4 troje me sipërfaqe totale 4444,3 m2 në qytetin e Vlorës dhe një auto veturë Mercedez Benz ML. Nipi F. B. dhe prindërit e tij nuk janë të

vetmet persona të lidhur me gjyqtarin Malaj, në emër të të cilët janë regjistruar një numër i madh pronash të paluajtshme. Në emër të motrës tjetër, E. dhe kunatit A. G. ka një listë të gjatë pasurish të paluajtshme dhe likuiditete bankare. Ata kanë qenë garantorë të një kredie të marrë nga gjyqtari Malaj në “Raiffeisen Bank”-çka i bën ata sipas KPK-së persona të lidhur. Sipas Komisionit të Pavarur të Kualifikimit, në emër të motrës dhe kunatit janë të regjistruar një apartament me vlerë 110 mijë euro në Tiranë dhe sipërfaqe 86 m2, dy apartamente në Vlorë me sipërfaqe 78.6 m2 dhe134,4 m2, 26 mijë m2 pyll në Vlorë, dhe 10 mijë metra katrorë tokë në Zvërnec. Gjithashtu ato zotërojnë 2 apartamente të tjera në Vlorë me sipërfaqe 94.4 m2 dhe 97 m2 , investime në Fondin Prestigj në Raiffeisen Invest në vlerën prej 2.8 milionë lekë, obligacione në vlerë 50 mijë euro, 2.95 milionë lekë bono thesari, 51,324 USD depozitë në bankën BKT dhe 25 % të aksioneve të kompanisë ‘Fish Planet’ me vlerë 25 mijë euro. I pyetur nga BIRN, gjyqtari Artur Malaj i cilësoi akuzat e ngritura për transaksionet e pronave me persona me precedentë penalë si të rënda, ndërsa e përjashtoi veten nga çdo lidhje me to. Ai sqaroi se pronat nga njerëzit e lidhur me Artur Shehun i ka blerë kunati dhe jo nipi i tij ndërsa shtoi se ai vetë nuk kishte pasur dijeni. “Tokat i ka blerë kunati dhe jo nipi im. Kontratat kanë qenë veprime të rregullta dhe nëpërmjet bankës. Gjithçka shpjegohet në vendimet e KPK-së,” tha Malaj. “Në hetimet e prokurorisë nuk përcaktohet që falsifikimet me tokat janë bërë në kohën që unë kam qenë gjyqtar,” shtoi Malaj për BIRN. Komisioni i Pavarur i Kualifikimit ngriti fillimisht dyshime mbi pasuritë e familjarëve të Malajt, por i ka justifikuar ato duke iu referuar të ardhurave nga bizneset familjare dhe emigracioni. Ndryshe nga praktika e konsoliduar e Komisionit, pjesa e analizës financiare e personave të lidhur jep shumë pak detaje mbi vlerën e pronave, koston e transaksioneve për përftimin e tyre, kohën kur ato janë blerë dhe të ardhurat e ligjshme që personat e lidhur me subjektin kanë pasur në dispozicion për transaksionin. Për shembull, për të justifikuar pasurinë e kunatit, KPK shprehet se i ati ka pasur një biznes në rritjen e molusqeve nga viti 1991 deri në vitin 1999, por nuk shpjegon se sa të ardhura ka gjeneruar ky biznes, sa dividend ka shpërndarë apo nëse ka paguar taksat. Gjithashtu, KPK shprehet se pas vitit 1999, prindërit e kunatit të gjyqtarit janë transferuar në SHBA, ku gjatë dy viteve të fundit kanë pasur të ardhura në vlerë 138,758 USD, por nuk shpjegon nëse këto të ardhura janë transferuar ndonjëherë në Shqipëri apo jo, dhe nëse familja ka dokumentacion të ligjshëm që këto të ardhura janë përdorur për krijimin e pasurive. Edhe në rastin e pronave të regjistruara në emrin e nipit F. B., KPK ka vendosur t’i trajtojë si pasuri familjare. KPK nuk ka dhënë një vlerë për 4 sipërfaqet truall që familjarët e gjyqtarit zotërojnë në Vlorë, por është mjaftuar të justifikohet se ato janë marrë me biznes, si për shembull një dyqan për materialet hidraulike. “Referuar këtyre provave, Komisioni vlerëson se familja B. ka pasur të ardhura të ligjshme për të justifikuar një të tretën pjesë të pasurive,” shkruan KPK në vendimin e saj, përpara se të shtojë se Komisionit “nuk i rezultoi asnjë provë apo e dhënë se në vënien e këtyre pasurive të ketë pasur ndonjë kontribut nga subjekti i rivlerësimit”. Në deklaratat e tij për Komisionin, gjyqtari Malaj pretendon se nuk ka pasur dijeni mbi lidhjet dhe pronat e familjarëve të tij dhe nuk ka pasur përfitime nga këto pasuri, arsyetim i cili është pranuar nga trupa gjykuese e udhëhequr nga Genta Tafa Bungo, e cila ka votuar unanimisht për konfirmimin e tij në detyrë.

Tetor 2018

INVESTIGIM

“Mali” i ilaçeve të skaduara në QSUT shkakton kosto të shumëfishta Të dhënat e siguruara nga BIRN tregojnë se rreth 93 për qind e medikamenteve që gjenden në farmacinë qendrore të QSUT-së janë të skaduara-dëm i cili u akumulua vit pas viti në 447 milionë lekë, ndërkohë që qindra pacientë vuajtën pasojat e mungesës së barnave. Spitali Pediatrik në QSUT. Foto: Sebi Alla

SEBI ALLA | BIRN | TIRANË

ë paktën katër herë në vit, Fatjon Mara, 43 vjeç, mbërrin në Spitalin Pediatrik në Tiranë me pyetje që e mundojnë. I biri u diagnostikua me një sëmundje kronike gjaku gjashtë vite më parë dhe prej asaj kohe, jeta e të dyve ndahet mes shtëpisë dhe spitalit. “Im bir kërkon trajtim të paktën katër herë në vit. Ndonjëherë sëmundja kryesore i shkakton edhe çrregullime të tjera dhe detyrohem të kaloj deri në dy javë në pavionë të tjerë,” tha Mara për BIRN. Luhatjet në shëndetin e të birit përbëjnë shqetësimin kryesor për Marën. Por krahas tyre, 43 vjeçarit i është dashur shpesh të vrasë mendjen nëse në spital do të gjente ilaçet e duhura apo nëse trajtimi i radhës do ta përmirësonte jetën e të birit. Në gjashtë vitet e terapisë intensive, ai pohon se nuk kanë qenë të rralla rastet kur ka vrapuar drejt farmacisë me recetë në dorë. “Ilaçe ka pasur kohët e fundit, por në të paktën gjashtë vite që e trajtoj intensivisht, jam detyruar disa herë t’i blej shtrenjtë në farmaci,” tha Mara për BIRN. Mungesa e medikamenteve mjekësore është një ndër shqetësimet kryesore të qindra pacientëve dhe familjarëve të tyre dhe një “gangrenë” e vazhdueshme e sistemit shëndetësor në Shqipëri përgjatë dy dekadave të fundit. Megjithatë, “një mal” me ilaçe të skaduara u ngrit vit pas viti në farmacinë qëndrore të Qendrës Spitalore Universitare “Nënë Tereza” në Tiranë, ndërkohë që të sëmurët po vuanin pasojat e mungesave të tyre. BIRN siguroi një raport inventari të medikamenteve që gjendeshin në farmacinë qëndrore të QSUT-së deri më 9 maj 2018 dhe i përpunoi të dhënat, pasi i hodhi ato në një databazë. Analiza e përftuar tregon se rreth 93 për qind e ilaçeve në farmacinë qendrore janë të skaduara dhe vetëm 7 për qind e tyre ishin ende të përdorshme për pacientët. Medikamentet që gjenden në QSUT u përkasin viteve 2012-2018 dhe kapin një kosto totale kontabël prej 481.8 milionë lekësh [rreth 3.9 milionë euro]. Nga këto, ilaçe me vlerë kontabël 447 milionë lekë rezultojnë të skaduara dhe vetëm 34.7 milionë brenda afatit të përdorimit. Grumbullimi i stokut të madh të ilaçeve të

skaduara në farmacinë qendrore të QSUT është konsideruar një problem serioz edhe nga Kontrolli i Lartë i Shtetit, KLSH. Në dy raporte auditi për vitet 2014 dhe 2015, KLSH konstatoi se kishin shkuar dëm tonelata medikamentesh të tenderuara apo të dhuruara në Qendrën Spitalore Universitare dhe fajësonte për këtë keqmenaxhimin, por edhe praktikën e tenderimit të medikamenteve në prag të datës së tyre të skadencës. Qendra Spitalore Universitare “Nënë Tereza” nuk iu përgjigj pyetjeve të BIRN mbi arsyet e krijimit të stokut në farmacinë qëndrore si dhe dëmin e dyfishtë të shkaktuar ndaj pacientëve dhe buxhetit të shtetit. Në një përgjigje me shkrim, QSUT pretendoi se trajtimi i kërkesës për të drejtë informimi kërkonte afat kohor të gjatë dhe të paparashikueshëm për t’u përpunuar, si dhe burime njerëzore shtesë, për shkak të dokumentacionit voluminoz. Ilaçet e skaduara Të dhënat e siguruara nga BIRN tregojnë se pjesa më e madhe e barnave të çuara dëm në farmacinë qendrore të QSUT-së trajtonin sëmundje mjaft të përhapura në Shqipëri, të tilla si sëmundjet kardiovaskulare, ato psiqike apo antibiotikë për trajtimin e një sërë infeksionesh bakteriale. Rreth 60 për qind e tyre rezultojnë të jenë blerë në vitet 2011-2013 dhe kanë dalë jashtë përdorimit në vitet 2014 dhe 2015. Pjesa tjetër rezulton të ketë skaduar gjatë viteve 20162018. Në raportin e auditimit të publikuar në mars 2016, Kontrolli i Lartë i Shtetit evidentonte faktin se situata në vitet 2014-2015 paraqitej tejet e rënduar me rreth 520 mijë medikamente të skaduara. Thuajse gjysma e sasisë, sipas KLSH-së ishin tenderuar me paratë e buxhetit të shtetit në vitet 2011-2013, ndërkohë që pjesa tjetër ishin donacione të kushtueshme, të cilat sistemi kishte dështuar t’i shpërndante në kohën e duhur te pacientët. “..Sasia e barnave të skaduara është 172.705.615 lekë, nga të cilat 48 366 589 lekë medikamente të kontraktuara me fonde të buxhetit të shtetit. Pjesën kryesore e përbëjnë donacionet, të cilat nuk arrijnë të përdoren brenda afatit të tyre të skadimit,” thuhet në raportin e KLSH-së.

Paralelisht me ilaçet e tenderuara, donacionet nga kompanitë farmaceutike apo organizata ndërkombëtare zënë një pjesë të rëndësishme të fondit të farmacisë qendrore. Deri në fund të vitit 2015 sipas KLSH-së, barnat e skaduara nga donacionet ishin rreth 234 mijë me një vlerë prej 124.3 milionë lekësh. Të dhënat e siguruara nga BIRN hedhin dyshime se kostoja e lartë e asgjësimit të medikamenteve të skaduara në vendet e BE-së i ka shtyrë kompani të ndryshme farmaceutike që t’i shkarkojnë ato si donacione në QSUT. Një zyrtar i kontaktuar nga BIRN tha në kushtet e anonimitetit se donacionet aq shumë të nevojshme mbërrijnë në Tiranë me një problem serioz. “Barnat sillen në kufijtë e skadencës, me afat 6 muaj apo maksimumi 1 vit,” i tha BIRN një zyrtar i QSUT-së. Drejtoria e QSUT-së e pranonte problemin me ilaçet e skaduara, por ia faturonte përgjegjësinë administratës së mëparshme në një përgjigje për KLSH-në. Sipas saj, barnat e mësipërme ishin planifikuar dhe blerë gjatë viteve 2009-2013-kur vendi drejtohej nga Partia Demokratike dhe se në arkivë “nuk ekzistonin të dhëna mbi strukturën mjekësore që i kishte kërkuar medikamentet”. QSUT, e cila drejtohej në atë kohë nga ministrja aktuale e Shëndetësisë, Ogerta Manastirliu deklaronte në pretendimet e veta se kishte ndryshuar mënyrën e planifikimit dhe të gjurmimit të strukturës porositëse, duke premtuar ndryshim të situatës. “Kjo mënyrë e re e planifikimit të nevojave ka bërë të mundur gjurmueshmërinë e kërkuesit të barit si dhe nxjerrjen e përgjegjësive për çdo strukturë, duke kontrolluar përdorimin ose mospërdorimin e tyre sipas afateve,” citohet QSUT në raportin e Kontrollit të Lartë të Shtetit. Por pavarësisht këtij premtimi, sasia e ilaçeve të skaduara dhe vlera e tyre monetare është rritur dy vjet më pas. Të dhënat e analizuara nga BIRN tregojnë se nga një listë me 1200 lloje medikamentesh që gjenden në farmacinë qëndrore, vetëm 315 produkte ishin të konsumueshme me afat skadence pas datës 9 maj 2018.

Ndërkohë që në vitet 2014-2015, dëmi i shkaktuar nga ilaçet e skaduara ishte 172.7 milionë lekë, në vitin 2018 kjo shifër arriti në 447 milionë lekë. Grupi i auditimit të KLSH fajëson për situatën mungesën e një analize të plotë në QSUT për shkaqet që çuan në këtë situatë dhe përgjegjësitë direkte. “Një mungesë planifikimi bazuar mbi nevojat reale për medikamente; mungesa e rregullave të qarta mbi kërkesat e bëra nga mjekët e pavionëve; në tenderët për blerjen e medikamenteve duhet të kërkohet një afat sa më i gjatë i përdorimit të tyre, pasi nga konstatimet rezulton se shumica e tyre kanë afat skadence 6 muaj deri në 1 vit,” argumenton KLSH. Pasoja dhe diskriminim Çuarja dëm e qindra mijëra medikamenteve në QSUT përgjatë gjashtë viteve të fundit ndodhi në një kohë kur pacientë të shumtë dhe familjarë të tyre ankoheshin edhe publikisht për mungesën e tyre. Përfaqësuesit e shoqatave të pacientëve në Shqipëri i thanë BIRN se ky problem ka vënë në rrezik jetën e shumë qytetarëve si dhe ka shkaktuar diskriminim për shkak të gjendjes shëndetësore. Besart Nezaj, pacient dhe përfaqësues i shoqatës së Hemofilisë i tha BIRN se mungesa e ilaçeve dhe e trajtimit profilaktik ka shkaktuar dëme të mëdha në shëndetin e pacientëve që vuajnë nga kjo sëmundje-të cilët sipas tij kanë gjetur si zgjidhje të fundit largimin nga vendi. “Nga 320 pacientë me hemofili kanë mbetur 197. Kanë emigruar drejt BE-së, pasi jeta e tyre po rrezikohej si pasojë e hematomave për shkak të mungesës së trajtimit profilaktik dhe mosmarrjes së sasisë së medikamenteve që rekomandojnë specialistët hematologë,” tha Nezaj. Përfaqësuesi i shoqatës së Hemofilisë pohoi se pacientëve nuk u është siguruar gjithmonë doza e plotë, ndërkohë që duhej të prisnin me orë të tëra për ta marrë atë, çka e rëndon edhe më tej situatën e tyre. Nezaj shtoi gjithashtu se shumica e medikamenteve për këtë kategori të sëmurësh sigurohet nga donacionet sesa nga kontratat e QSUT. “Jemi të detyruar të mos bëjmë jetë nor-

Tetor 2018

Saga e rikonstruksionit të 5 poliklinikave, zvarritje prej 14 vitesh Një projekt i financuar me kredi të butë nga qeveria italiane për rikonstruktimin e pesë poliklinikave shëndetësore u zvarrit për 14 vjet dhe ende nuk ka përfunduar-ndërkohë që Kontrolli i Lartë i Shtetit gjeti një seri shkeljesh dhe e cilësoi projektin të dështuar. EDMOND HOXHAJ | BIRN | TIRANË

male për shkak të hematomave të mëdha… në këto kushte rrisku për hemoragji është më i madh, hemoragji në inde, cerebrale etj… Ne nuk integrohemi dot si pasojë e mungesës së trajtimit me medikamentet e duhura,” tha ai për BIRN. Në fillim të shtatorit, medikamenti “faktor” për të sëmurët me hemofili u bë shkak për replika mes Partisë Demokratike dhe Qendrës Spitalore Universitare “Nënë Tereza”, ku e para denonconte mungesën ndërsa QSUT e hidhte poshtë këtë pretendim, duke deklaruar se ky medikament ishte shpërndarë rregullisht. Përtej replikave të kufizuara në kohë, organizatat që merren me të drejtat e pacientëve konstatojnë probleme në vazhdimësi me sigurimin e medikamenteve. Eglantina Bardhi, drejtoreshë e shoqatës “Together For Life” ka ndjekur ankesat e pacientëve për mungesën e medikamenteve në vitet e fundit. Ajo i tha BIRN se Komisioneri për Mbrojtjen nga Diskriminimi apo edhe gjykatat kanë konstatuar diskriminim për shkak të gjendjes shëndetësore në disa prej rasteve. “[Kemi ndjekur] rastin e mungesës së ilaçit L-Asparaginasë në Pavionin e Onko-hematologjisë në Shërbimin e Pediatrisë ku trajtohen fëmijët e sëmurë me leucemi. Me Vendimin nr. 196, dt. 29.12.2016, të Komisionerit për Mbrojtjen nga Diskriminimi është konstatuar se praktika e ndjekur nga Qendra Spitalore Universitare “Nënë Tereza”, Tiranë duke mos bërë të mundur vënien në dispozicion të fëmijëve të sëmurë të medikamenteve mjekësore përbën diskriminim të tërthortë për shkak të gjëndjes shëndetësore…,” tha Bardhi për BIRN. “ U rekomandua që kjo Qendër, në të ardhmen të sigurojë medikamentet mjekësore në kohë dhe sasinë e duhur. Pas këtij Vendimi, Ministria e Shëndetësisë dhe Mbrojtjes Sociale ka marrë masa efektive dhe problemi i mungesës së këtij ilaçi është zgjidhur,” shtoi ajo. Një tjetër çështje e dërguar përballë Komisionerit për Mbrojtjen nga Diskriminimi është edhe mungesa e disa ilaçeve në shërbimin e Hematologjisë në QSUT, ku trajtohen pacientë nga i gjithë vendi për sëmundje të rënda në gjak. Sipas Bardhit, edhe në këtë rast Komis-

ioneri konstatoi diskriminim të drejtpërdrejtë të një shtetaseje dhe të gjithë pacientëve të Shërbimit të Hematologjisë dhe urdhëroi që QSUT të sigurojë në kohë dhe në sasi medikamentet mjekësore, për të cilën sipas saj, QSUT u penalizua më pas me gjobë. “Edhe pas këtyre sanksioneve, rezulton se problematika e mungesës së ilaçeve vazhdon ende dhe nuk ka përmirësim të gjendjes së furnizimit me ilaçe në këtë Shërbim,” tha Bardhi për BIRN. Kosto shtesë për asgjësimin Produktet farmaceutike të skaduara klasifikohen në kategorinë e mbetjeve farmaceutike dhe sipas legjislacionit në fuqi dhe një vendimi të Këshillit të Ministrave të vitit 2010, duhet të asgjësohen në mënyrë të kontrolluar. Ky fakt përbën një telash të shtuar dhe kosto të reja për Qendrën Spitalore Universitare “Nënë Tereza”-të cilat nuk rezultojnë të jenë parashikuar. Audituesja e KLSH-së, Marjola Llanaj i tha BIRN se përveç kostos së madhe financiare të provuar, stoku i ilaçeve të skaduara kërkon shuma të tjera financiare. “Kemi kërkuar asgjësimin e tyre, por në buxhetin vjetor të QSUT-së nuk është parashikuar fondi që do të mundësonte asgjësimin,” tha Llanaj për BIRN. Audituesja Llanaj shpjegon se asgjësimi i ilaçeve, njësoj si mbetjet e tjera spitalore kërkon teknologji specifike. Ekspertët mjedisorë bien dakord, ndërkohë që ngrenë shqetësimin për fenomenin e përsëritur shpesh në vitet e fundit, ku medikamentet e skaduara janë hedhur në shtretërit e lumenjve duke shkaktuar ndotje të mjedisit. Valbona Mazreku, drejtuese e organizatës mjedisore “Milieukontakt Shqipëri” i tha BIRN se ilaçet e skaduara në QSUT duhet të asgjësohen në përputhje me legjislacionin përkatës, qoftë me groposje, incenerim apo përmes trajtimit në autoklavë. “Ka ardhur koha që vetë Ministria e Shëndetësisë dhe agjencitë e barnave të ndërmarrin edhe projekte për mbledhjen e barnave të skaduara edhe nga qytetarët që të mos përfundojnë në kazanët publikë, por të bëhet një asgjësim i kontrolluar i tyre,” përfundoi Mazreku.

jatë një vizite në spitalin e Peshkopisë në vjeshtën e vitit 2016, ish-ministri i Shëndetësisë, Ilir Beqaj premtoi rikonstruksion me themel të poliklinikës së qytetit dhe pajisjen e saj me aparatura mjekësore. Investimi u prezantua si pjesë e përpjekjeve të qeverisë për modernizimin e shëndetësisë, ndërkohë që nisja e punimeve u tha se do të ishte vetëm çështje ditësh. “Të hënën e ardhshme është gara publike për rikonstruksionin e poliklinikës së spitalit të Dibrës. Janë 600 mijë euro dhe parashikohet rehabilitim me themel,” u tha asokohe Beqaj mjekëve dhe infermierëve të spitalit. Premtimi i ish-ministrit të Shëndetësisë për poliklinikës e Peshkopisë nuk ishte lajm i ri dhe mbetet ende i papërmbushur. Të dhënat e siguruara nga BIRN tregojnë se paratë për këtë projekt “flenë në sirtar” prej 14 vitesh për shkak të një sage burokracish dhe procedurash të zvarritura nga autoritetet, të cilët kanë dështuar të ofrojnë një shërbim më të mirë për banorët e njërës prej zonave më të varfra në Shqipëri. Prej vitit 2004, poliklinika e Peshkopisë u përfshi në një projekt rehabilitimi të financuar nga qeveria italiane përmes një kredie të butë, së bashku me 2 poliklinika në Tiranë, një në Korçë dhe një tjetër në Gjirokastër. Projekti “për rehabilitimin dhe pajisjen e pesë klinikave” u financua përmes Koperacionit Italian të Zhvillimit me 5 080 000 euro kredi, një grant prej 110 mijë eurosh dhe 500 mijë euro të tjera kontribut nga qeveria shqiptare për mbulimin e kostove lokale. Përgjatë 14 viteve u ndërruan 4 qeveri dhe një duzinë ministrash Shëndetësie, por projekti mbeti në gjysmë të rrugës, duke shkaktuar kosto për buxhetin e shtetit dhe dështim të ofrimit të shërbimit të denjë për qytetarët. Nga kredia e butë prej 5 milionë eurosh është realizuar vetëm gjysma, përmes rehabilitimit të dy poliklinikave në Tiranë në vitin 2009 dhe një të trete në Korçë në vitin 2010. Ndërkohë, projektet për poliklinikën e Gjirokastrës dhe atë të Peshkopisë vazhdojnë të mbeten ende në letër. Kontrolli i Lartë i Shtetit ka gjetur një sërë shkeljesh në realizimin e këtij projekti, në një raport auditi që BIRN e zotëron, duke theksuar se pala shqiptare ka dështuar të realizojë detyrimet e saj në përmbushjen e kontratës. Sipas KLSH-së, vonesat kanë bërë që kredia për projektin “të humbasë qëllimin për të cilën është akorduar”. Në një përgjigje për BIRN, Ministria e Shëndetësisë pranoi vonesat në zbatim dhe fajësoi afatet e gjata të procedurave -përfshirë edhe afatet e vlerësimit dhe ato të ankimit. “Vonesa janë shkaktuar edhe për shkak të dështimeve të procedurave të ndryshme, analizës së nevojshme të këtyre dështimeve, rihartimit të dokumentacionit dhe më pas fillimit të procedurave nga fillimi së bashku me miratimet e shpjeguara më sipër,” tha Ministria e Shëndetësisë përmes një zëdhënësi. Ministria e Shëndetësisë i tha BIRN se nga projekti janë realizuar rikonstruksionet e tre poliklinikave dhe pajisja e pjesshme e tyre në vlerën e rreth 2.5 milionë eurove. Pajisja laboratorike e dy poliklinikave në Tiranë dhe asaj në Korçë është gjithashtu në proces implementimi, me një investim prej 1 milionë eurosh. Ministria pranoi se investimi për rikonstruksionin e poliklinikave në Gjirokastër dhe

në Peshkopi nuk është bërë ende aktiv, ndërkohë që në fazë prokurimi janë edhe pajisja me aparatura mjekësore e këtyre poliklinikave. Por ndërsa Ministria e Shëndetësisë po vazhdon procedurat, një raport auditi i Kontrollit të Lartë të Shtetit e ka cilësuar të dështuar projektin që në vitin 2015. “Nga verifikimi ka rezultuar se disbursimet e huasë janë bërë vetëm në periudhën 2008-2010 dhe nga viti 2011 deri në viti 2014, kredia ka “fjetur” dhe nuk është kryer asnjë disbursim. Kjo situatë tregon se; kredia për projektin e ka humbur qëllimin për të cilën është akorduar dhe për atë çfarë pala shqiptare ka marrë përsipër për të plotësuar,” thuhet në raportin e KLSH-së. Kontrolli i Lartë i Shtetit ka evidentuar si shkaqe të dështimit mungesën e një afati përfundimtar, mosngritjen prej fillimit të një Njësie për Zbatimin e Projektit, ndryshimet e shpeshta të stafit në Ministrinë e Shëndetësisë si dhe mungesën e monitorimeve të përbashkëta të palëve përgjegjëse. Sipas KLSH-së, Njësia e Zbatimit të Projektit nuk ka pasur asnjë raportim në Ministrinë e Financave përgjatë gjithë projektit në lidhje me disbursimin e fondeve. Mungesa e monitorimeve ka sjellë sipas auditit përfitime të padrejta nga ana e kompanive të kontraktuara si dhe pagesën e interesave edhe për periudhën 2012-2015; kur nuk është zhvilluar dhe realizuar asnjë nga komponentët e programit. “Nga grupi i auditimit është hartuar aktkontrolli në datën 07.09.2010, ku është konstatuar në zbatimin e kontratave një dëm ekonomik me vlerë 44.6 mijë euro për punime të parealizuara në poliklinikën e Korçës dhe 25,2 mijë euro për punime në poliklinikat në Tiranë,” thuhet në raportin e KLSH-së. “Për periudhën 2012-2015 është paguar interes, ndonëse nuk është zhvilluar dhe realizuar asnjë nga aktivitetet dhe komponentët e projektit…Rezulton se shuma 6.213 euro ka rënduar me të padrejtë në koston e kredisë dhe ka sjellë një efekt negativ në buxhetin e shtetit,” shtohet në raport. Ndryshe nga Kontrolli i Lartë i Shtetit, Ministria e Shëndetësisë i tha BIRN se procedurat për realizimin e plotë të projektit janë në vazhdim-ndonëse nuk ka ende një afat përfundimtar. Ministria deklaroi përmes një zëdhënësi se ka zhvilluar procedurat tenderuese për pjesët e mbetura të projektit, ndërkohë që bëri përgjegjëse për vonesat procedurat e komplikuara të zbatimit të marrëveshjes me palën italiane. Ministria e Shëndetësisë sqaroi se pajisja e tre poliklinikave të rikonstruktuara në Tiranë dhe Korçë me laboratorë do të kryhet brenda një kohe të shkurtër. “Në zbatim të kontratave të sipërcituara, aktualisht kompanitë kontraktore kanë importuar mallrat dhe po kryejnë procedurat për zhdoganimin e mallit, i cili do të vihet në përdorim brenda një kohe të shkurtër,” thuhet në përgjigjen e Ministrisë së Shëndetësisë. Ndërsa për rikonstruksionin dhe pajisjen e poliklinikave të Gjirokastrës dhe Peshkopisë, Ministria e Shëndetësisë tha se ishte në pritje të futjes së linjës së kredisë për implementimin e kontratave të tenderuara-“afat i cili nuk varej më prej saj”.

Tetor 2018

Analizë

Qeveria aktuale ka vendosur të shpenzojë qindramilionë euro për ndërtimin e disa rrugëve apo incineratorëve me leverdisshmëri ekonomike të dyshimtë - pa nxënë asnjë mësim nga pasojat afatgjata që borxhet e rrugës së Kombit shkaktuan në ekonomi.

Momenti 2007 për ekonominë shqiptare GJERGJ EREBARA| BIRN | TIRANË

jë dekadë më parë, ekonomia shqiptare mori të tatëpjetën, pasi qeveria e kohës, në kundërshtim me këshillat më të arsyeshme të Fondit Monetar Ndërkombëtar dhe Bankës Botërore ndërmori ndërtimin e atyre 60 kilometrave autostradë që u mbiquajt “Rruga e Kombit”. Me një kosto prej rreth 10% të Prodhimit të Brendshëm Bruto të asaj kohe, rruga prodhoi shumë politikë dhe pak ekonomi. Janë kthyer tashmë në legjendë reagimet e kryeministrit të kohës Sali Berisha ndaj vërejtjeve të ekspertëve të FMN-së dhe Bankës Botërore, të cilët rekomanduan që Shqipëria të mos e ndërmerrte kurrsesi një sipërmarrje të tillë të kushtueshme përtej çdo imagjinate. Por pavarësisht vërejtjeve, borxhet u morën, rruga u ndërtua dhe mbeti bosh (vijon të mbesë bosh), dhe vendi u zhyt në një dekadë vështirësish ekonomike, pasojat e së cilës nuk kanë kaluar edhe sot e kësaj dite. Qeveria e sotme e kryeministrit Edi Rama ka ecur në të njëjtin drejtim, me planin për të ndërtuar disa rrugë me rentabilitet ekonomik të pastudiuar dhe me kontrata koncesionare, të cilat janë shpikur për të zëvendësuar kontratat e borxheve të Berishës. Me një kosto të përgjithshme të pritshme prej mbi 700 milionë eurosh, këto kontrata koncesionare pritet të realizojnë rreth 100 kilometra rrugë. Përveç kontratave koncesionare, qeveria ka vendosur të prokurojë edhe disa rrugë të tjera me financim nga buxheti i shtetit, me kosto të përgjithshme prej rreth 200 milionësh të tjera, përveç kontratave koncesionare për ndërtim incineratorësh plehrash, eficenca ekonomike e të cilave është tërësisht e pastudiuar dhe e dyshimtë. Edhe kësaj here, ashtu si një dekadë më parë, Fondi Monetar Ndërkombëtar dhe Banka Botërore kanë bërë disa deklarata kritike publike duke kërkuar me këmbëngulje mosdhënien e koncesioneve. Këshillat e tyre kanë rënë në vesh të shurdhët. Qeveria e Kryeministrit Rama

Edi Rama duke mbajtur një fjalim pë të ashtëquajturin ‘bypass’ i Tepelenës | Foto nga : Kryeministria

është e vendosur të vijojë betejën e tij të përballjes me historinë përmes ndërtimit të rrugëve mbresëlënëse, por të cilat nuk tëçojnë gjëkundi. Pjesa më e madhe e rrugëve të planifikuara apo sakaq të prokuruara nga qeveria aktuale janë projekte të pjesshme, vijueshmëria e së cilave do të varet nga mundësitë financiare të vendit për të investuar më tutje. Për shembull, rruga Thumanë – Kashar, e cila do të kushtojë mbi 200 milionë euro me kontratë koncesionare, do të lidhë autostradën ekzistuese Milot-Thumanë me autostradën Tiranë – Durrës në një pikë që gjendet vetëm pak kilometra larg kryeqytetit. Ajo supozohet se do të duhet të pasohet nga një investim tjetër i stërmadh për krijimin e një autostrade nga Kashari për në Kavajë, investim qëka pak gjasa të kryhet në dekadën e ardhëshme. Dhe nëse kjo autostrada e re Kashar-Kavajë ka pak gjasa për t’u kryer, vendi vështirë se ka nevojë për një investim kaq të stërmadh. Por shembujt e koncesioneve të tjera janë akoma më dramatike. Një koncesion 50 milionë euro pritet të jepet për segmentin Orikum – Dukat, i cili do të duhet të pasohet nga një segment tjetër dhe tunel i kushtueshëm nën Qafën e Llogarasë, por që për momentin, nuk ka shans që një tunel i tillë të financohet as nga buxheti i shtetit dhe as nga të ashtuquajturat kon-

Edhe kësaj here, ashtu si një dekadë më parë, Fondi Monetar Ndërkombëtar dhe Banka Botërore kanë bërë disa deklarata kritike publike duke kërkuar me këmbëngulje mosdhënien e koncesioneve. Këshillat e tyre kanë rënë në vesh të shurdhët. Qeveria e Kryeministrit Rama është e vendosur të vijojë betejën e tij të përballjes me historinë përmes ndërtimit të rrugëve mbresëlënëse, por të cilat nuk tëçojnë gjëkundi. cesione. Edhe vetë ndërtimi i një rruge të tillë me tunel për të lidhur Orikumin me Drimadhesin është logjikisht i panevojshëm, i paarsyeshëm dhe joefikas nga pikëpamja ekonomike. Por në mungesë të tunelit do të kemi 50 milionë euro rrugë që të shpie në Fshatin Dukat. Akoma më tutje, qeveria ka prokuruar sakaq tre segmente me vlerë të përgjithshme prej 52 milionë eurosh të një

rruge të re që supozohet të lidhë në një të ardhme jo të afërt Gjirokastrën me Sarandën. Por ka një problem që edhe këtu duhet një tunel që pritet të kushtojë rreth 40 milionë euro të tjera, të cilat qeveria nuk i ka për momentin. Edhe në këtë rast vendit mund t’i mbesë në dorë një rrugë 52 milionë euroshe që të shpie asgjëkundi. E ashtuquajtura “paketë 1 miliardë euro koncesione” e reklamuar nga qeveria ‘Rama’ nuk është asgjë tjetër veçse një vijim i mentalitetit të Berishës për rrugë impresive dhe thellësisht të pavlefshme nga pikëpamja ekonomike. Rruga Rrëshen – Kalimash e zhyti vendin në një dekadë vështirësish ekonomike nga të cilat nuk e ka marrë veten ende. Ka gjasa që paketa 1 miliardëshe do ta zhysë vendin në tre dekada vështirësish ekonomike. Çudia në këtë mes është që treguesi i Prodhimit të Brendshëm Bruto, si në rastin e rrugës Durrës-Kukës, ashtu edhe në rastin e këtyre koncesioneve, ka gjasa do të tregojë rritje përgjatë pak viteve të fundit. PBB mat vlerën e shtuar në një ekonomi por nuk merr parasysh nëse kjo vlerë e shtuar krijohet nga borxhe apo nga aftësia e punëtorëve për të prodhuar më shumë gjatë ditës së tyre të punës. Berisha mburrej në vitin 2008 se si ekonomia e ushqyer nga borxhet dhe e shprehur në beton të pavlerë në malet e Shqipërisë, “kishte rritje dyfishrore”. Rama ka gjasa që do të mburret nga viti i ardhshëm se si betoni i tij nëpër rrugë që nuk të shpien asgjëkundi ka rritur PBB-në. Problemi është se borxhet duhet të shlyhen. Njerëzit nuk hanë dot shifrën e përqindjes në rritje të PBB-së. Fondi Monetar Ndërkombëtar dhe Banka Botërore nuk janë institucione të ekstremit të majtë. Ato shpesh akuzohen jo pa të drejtë se kanë ushqyer kulturën e privatizimit dhe partneritetit publik-privat edhe në ato fusha ku nisma të tilla krijojnë në mënyrë të pashmangshme monopole rraskapitëse për qytetarët dhe ushqyese të skemave të klientelizmit politik. Është ky një tregues i qartë se sa të dëmshme janë koncesionet e Ramës, sa edhe institucione pro-biznes si FMN e BB i kritikojnë pa mëdyshje.

Tetor 2018

Opinion

Të bardhët e varfër në SHBA vazhdojnë të kapen pas urrejtjes racore për të justifikuar gjendjen e tyre të dobët ekonomike, por ata duhet të lënë pas këtë luftë të vazhdueshme civile për t’i kthyer sytë te shtypësit e tyre të vërtetë: korporatat e elitës së pasur, - argumenton Jeffrey D. Sachs.

Lufta e vazhdueshme Civile e Amerikës JEFFREY D. SACHS | PROJECT SYNDICATE | NJU JORK

merika vazhdon të jetë në gjendje lufte civile. Jo thjesht një luftë civile, por lufta civile. Në raundin e parë, në vitet 1860, Konfederata humbi. Megjithatë aktualisht Konfederata është përkohësisht në dominim. Shtetet e Bashkuara mbeten një vend i ndarë nga dy kultura. Nga fillimi, SHBA ka qenë një fushëbetejë e dy vizioneve konkurruese. Kredoja themeluese e Amerikës ishte se “të gjithë njerëzit janë krijuar të barabartë”. Megjithatë realiteti ishte që meshkujt e bardhë ishin më të barabartë se kushdo tjetër. Meshkujt e bardhë zotëronin skllevër, i mohuan grave të drejtën e votës dhe morën tokën dhe jetën e amerikanëve vendas. Gjatë Luftës Civile 1861-1865, Konfederata skllavopronare, formuar nga 13 shtete separatiste, u mund nga 19 shtete veriore dhe më pas u mor nga qeveria federale për një dyzinë vitesh. Megjithatë pasi mbaroi “Rikonstruktimi” në 1877, Jugu praktikoi fuqishëm racizmin sistematik për thuajse një shekull derisa Kongresi Amerikan vuri në fuqi Aktin e të Drejtave Civile në 1964 dhe Aktin e të Drejtave të Votës në 1965, kryesisht me mbështetjen e demokratëve veriorë. Nga ky moment, votuesit e bardhë jugorë e braktisën në masë Partinë Demokratike. Republikanët përqafuan të ashtuquajturën strategji jugore, bazuar në rezistencën e ngritjes së afrikano-amerikanëve dhe grupeve të tjera minoritare dhe kundërshtimin e legjislacionit që do të transferonte ndonjë fond, status apo fuqi te ta. Republikanët u bënë kështu partia e Jugut dhe demokratët partia e Verilindjes dhe Perëndimit të Paqësorit, ku perëndimi i mesëm dhe shtetet perëndimore malore ishin rajonet që bënin diferencën. Rajoni industrial i Liqeneve të Mëdha prirej drejt demokratëve ndërsa shtetet fermere të Perëndimit të Mesëm dhe ato malore prireshin drejt republikanëve. Njerëzit nga këto shtete gjithashtu mbanin kulturën e shtypjes se amerikanëve vendas, dhe imigrantëve aziatikë dhe hispanikë. Pronësia e armëve shënon një tjetër përçarje mes demokratëve dhe republikan-

Foto ilustruese nga zgjedhjet e 2016 në SHBA. /(AP Photo/John Locher)

ëve. Kultura e armës së Partisë Republikane reflekton të njëjtën forcë kulturore që i jep formë pikëpamjeve anti-minoritet. Në një libër brilant, “Mbushur” (Loaded), historiania Roxanne Dunbar-Ortiz na kujton se “milicitë e vetërregulluara” në Amendamentin e Dytë të Kushtetutës Amerikane, që jep të drejtën e mbajtjes së armëve, ishin grupe meshkujsh të bardhë që mësynin fshatrat amerikane native dhe përndiqnin skllevërit që ia kishin mbathur. Siç argumentojnë fuqishëm në librin e tyre të fundit “Rrënjë të thella: Si Skllavëria i Jep Ende Formë Politikës Jugore” nga Avidit Acharya, Mattheë Blackëell dhe Maya Sen, është trashëgimia e skllavërisë dhe përçarjes së pas-Luftës Civile ajo që i jep aktualisht fuqi kulturës politike jugore. “Në zonat ku skllavëria ka qenë e përhapur,” tregojnë ata, “të bardhët kanë më shumë gjasa të kundërshtojnë Partinë Demokratike, të mos binden dhe të shprehin ndjenja që mund të përkufizohen si urrejtje racore”. Si para dhe pas Luftës Civile, të bardhët e varfër jugorë pranonin statusin e tyre të ulët sepse e vinin theksin te superioriteti i tyre ndaj afrikano-amerikanëve më të dëshpëruar. Politika racore kështu bllokoi shfaqjen e klasës politike, që do t’i kishte bërë të bardhët e varfër dhe zezakët e varfër më kërkues për shërbime publike të paguara nga taksat më të larta për të bardhët elitarë. Nga 26 senatorë që përfaqësojnë 13 ishshtetet e Konfederatës sot, 21 janë republikanë dhe pesë janë demokratë. Nga 38 senatorë që përfaqësojnë 19 shtetet veriore të 1861, 27 janë demokratë dhe nëntë

Republikanët u bënë kështu partia e Jugut dhe demokratët partia e Verilindjes dhe Perëndimit të Paqësorit, ku perëndimi i mesëm dhe shtetet perëndimore malore ishin rajonet që bënin diferencën. janë republikanë (dy të pavarur, Bernie Sanders dhe Angus King, pjesë e grupimit me demokratët) Presidenti Donald Trump është një anormali gjeografike, një racist pro-jugor nga Nju Jorku liberal. Trump, një kampion i kulturës jugore të mashkullit të bardhë është i shmangur në shtetin e tij me (59% që nuk e aprovojnë deri në shtator 2018). Ai është më shumë nga Misisipi se Manhatani. Përçarja kulturore u shfaq plotësisht në Senat gjatë procedurave së fundmi, që konfirmuan Gjykatësin Brett Kavanaugh në Gjykatën Supreme Amerikane. Mbrojtësit në Senat të Kavanaugh ishin kryesisht meshkuj të bardhë nga Jugu dhe Perëndimi i Mesëm që e shtrëmbëruan pyetjen ndaj Kavanaugh si një pijanec në rini duke sulmuar më shumë akuzuesit e të nominuarit. Mitch Mçonnell nga Kentaki, një ishshtet skllevërish, me sukses orkestroi konfirmimin e Kavanaugh. Lindsey Graham nga Karolina e Jugut, i pari shtet skllav që u shkëput në 1860, ishte promovuesja më agresive e Kavanaugh në Komitetin Gjy-

qësor të Senatit, duke i përshkruar akuzat seksuale kundër Kavanaugh si “mashtrimi më joetik që kam parë në karrierën time politike.” John Kennedy nga Luiziana, një tjetër ish-shtet Konfederate, i quajti dëgjimet “një shfaqje e çmendur ndërgalatike.” Demokratët dhe Republikanët janë parti jo vetëm të kulturave dhe rajoneve të ndryshme, por gjithashtu të ekonomive të ndryshme. Shtetet e Verilindjes dhe Paqësorit kryesojnë teknologjinë, inovacionin, arsimin e lartë, punët e mirëpaguara dhe të ardhurat për frymë në SHBA. Jugu është shumë mbrapa. Jo vetëm që meshkujt e bardhë të klasës punëtore në Jug dhe Perëndimin e Mesëm mbrojnë statusin e tyre dhe privilegjet racore; ata gjithashtu po luftojnë për vendet e punës në industri ku automatizimi dhe tregtia e jashtme kanë gërryer vazhdimisht punësimin. Të bardhët e klasës punëtore në jug kanë shumë për të fituar nëse braktisin politikën racore të Republikanëve në favor të politikës bazuar te klasa. Janë koporatat e bardha elitare, jo afrikano-amerikanët e varfër, hispanikët apo minoritetet e tjera, ato që në fund të fundit pengojnë klasën punëtore të bardhë të ketë arsim publik cilësor, kujdes shëndetësor të përballueshëm dhe siguri mjedisore. Senatorët e bardhë jugor luajnë luftën kulturore pjesërisht për të mbuluar donatorët republikanë mega të pasur, që shijojnë uljen e taksave për korporatat dhe çrregullimet mjedisore ndërsa partia bën kurban afrikano-amerikanët dhe hispanikët. Rënia e dominimit të të bardhëve jo-hispanikë në popullatën totale me gjasa e ka zgjeruar përçarjen kulturore të Amerikës në 20 vitet e fundit. Dhe me të bardhët jo-hispanikë që priten të bëhen një minoritet në popullatën totale deri në vitin 2045, lufta civile amerikane që vazhdon mund të përkeqësohet. Nuk ka për të marrë fund derisa amerikanët e klasës punëtore në të gjitha rajonet, të të gjitha racave dhe etnive të bashkojnë forcat për të kërkuar taksa më të larta dhe llogaridhënie të shtuar ndaj korporatave elitare të të pasurve. Marrë me autorizim nga Project Syndicate. Nuk mund të ripublikohet pa lejen e Project Syndicate. America’s Ongoing Civil War.

Tetor 2018

INVESTIGIM

U inaugurua nga Rama me polifoni, por rruga e Lumit të Vlorës nisi si “ndërtim i paligjshëm” Një hetim i Prokurorisë së Vlorës zbulon se një rrugë e inauguruar në prag të fushatës elektorale të 2017 nisi si ndërtim pa leje, ndërkohë që administratorët e kompanive nënkontraktore akuzohen edhe për falsifikim dokumentesh dhe shfrytëzim të paligjshëm të lumit. Çështja dërgohet në gjyq, ndërkohë që të pandehurit i mohojnë akuzat. ELTON QYNO | BIRN | TIRANË

ë shkurt të vitit 2017, Edi Rama inauguroi fillimet e punimeve në rrugën e Lumit të Vlorës. Një grup polifonie këndoi gjatë ceremonisë një këngë enkas. “Udha e mbarë moj rruga e lumit”, thuhej në vargje, e një strofë më tutje shtohej duke pasur në mendje Ramën: “E mbajte fjalën e burrit”. Kryeministri që mori fjalën pas këngës tha se nuk e kishte “qejf prerjen e shiritave” dhe pasi përsëriti batutat kundër parardhësit Sali Berisha për “rrugë të mbetura rrugës”, shtoi se po merrte pjesë në cermoni edhe “për t’u treguar vlonjatëve se padurimi juaj gjenetik duhet të trajtohet me shumë respekt”. Por sipas një kërkese për gjykim të Prokurorisë së Vlorës, “i paduruar” ka qenë vendimi për të filluar punë në shkurt, disa muaj para fillimit të fushatës për zgjedhjet e përgjithshme dhe 8 muaj para se Këshilli Kombëtar i Territorit (KKT), që drejtohet po nga Rama, të lëshonte lejen për ndërtimin e rrugës. Në kërkesën për gjykim, prokuroria akuzon administratorët e kompanive Eurokos Shpk (dega Shqipëri), Ismet Rexhaj, Denis-05 Shpk, Hajredin Ukperaj dhe Arifaj Shpk, Rezarta Bokçiu për ndërtim të paligjshëm, pasi pavarësisht ceremonisë së fillimit të punës ku mori pjesë vetë kryeministri, kompanitë nuk kishin lejen e ndërtimit dhe punimet ishin të paligjshme. Tre administratorët e sipërpërmendur akuzohen po ashtu për falsifikim e përdorim dokumentesh të falsifikuara në bashkëpunim dhe shkatërrim të pronës me mjete te tjera. Ndërkohë, të pandehur janë edhe 6 persona të tjerë, tre biznesmenë të zhavor-

rit, dy inspektorë të mjedisit të bashkisë Selenicë dhe një ish-drejtues i Inspektoriatit Shtetëror të Ujërave, Dega Vlorë. Sipas prokurorisë Vasil Dema, administrator i So.Ma.Ta Shpk, Arjan Memetaj administrator i Mehmetaj 2002 sh.p.k. dhe Robert Leskaj administrator i Leskaj sh.p.k, akuzohen për shkatërrim të pronës, pasi shfrytëzonin pa leje shtratin e lumit Shushicë. Ndërkohë që Bardhyl Balilaj, ish-drejtues i Inspektoriatit Shtetëror të Ujrave Dega Rajonale Vlorë dhe dy inspektorët e mjedisit, Luan Binaj dhe Lisandër Bajramaj akuzohen për “shpërdorim detyre”. Hetimet nisën në fillim të vitit 2018, kryesisht pas denoncimeve për shfrytëzim të paligjshëm të shtratit të lumit Shushicë, duke sjellë sipas prokurorisë “rrezik për përmbytje” dhe njëkohësisht një dëm prej 15 milion lekësh, rentë minerare e papaguar. Ismet Rexhaj, administrator i Eurokos mohoi se ishin ata që kishin kryer shkelje. “Për këtë duhet të pyetet KKT-ja”, tha Rexhaj në një bisedë telefonike për BIRN duke iu referuar akuzës për “ndërtim të paligjshëm”. Ai tha po ashtu se ata nuk kishin falsifikuar dokumente dhe se as akuza për shfrytëzim të paligjshëm të shtratit të lumit nuk qëndronte, pasi kompania ishte pajisur me të gjitha dokumentet e nevojshme. Ndërkohë, avokatët e Vasil Demës dhe Arjan Mehmetajt dhanë justifikime të ndryshme për klientët e tyre, duke pretenduar pafajësi dhe se lejet e shfrytëzimit për shtratin e lumit ishin të rregullta. BIRN nuk arriti të kontaktonte deri para publikimit të këtij shkrimi me dy kompanitë e tjera dhe disa nga të akuzuarit për shpërdorim detyre. Rruga e Lumit të Vlorës po ndërtohet

Gjatë nisjes së punimeve në rrugën e Lumit të Vlorës. Foto:Facebook/Edi Rama

nga Fondi Shqiptar i Zhvillimit me hua të financuara nga Fondi Kuvajtjan, fondi Saudit dhe një pjesë fondesh nga buxheti i shtetit, në total 81 milionë dollarë. Procedurat për ndërtimin e saj dhe miratimi i huave u kryen pjesërisht në vitin 2016. Tenderi u fitua nga kompania italiane Avtomagistrali – Tcherno More JSC, e cila ka nënkontraktuar tre kompanitë shqiptare. Punimet u inaguruan nga kryeministri në shkurt të vitit 2017, siç del edhe në videon në rrjetin e tij social dhe fjalimin e shpërndarë nga faqja zyrtare kryeministria.al. Fondi Shqiptar i Zhvillimit si institucion përgjegjës për financimin i ka thënë prokurorisë se punimet kishin filluar në 30 mars. Ndërkohë vendimi i Këshilli Kombëtar të Territorit, hartën bashkëlidhur të cilit BIRN e disponon, u nënshkrua vetëm më 16 tetor të vitit të shkuar. Falsifikimi i lejeve për shfrytëzim të lumit Prokuroria thotë në kërkesën për gjy-

kim se hetimet filluan në shkurt 2018 pas kallëzimit të policisë se tre kompanitë që po punonin në “Rehabilitimi i Rrugës së Lumit të Vlorës, aksi Selenicë-Kuç-Qeparo”, kishin dokumente të paligjshme dhe po bënin shfrytëzim pa leje të shtratit të lumit Shushicë. Nga kërkesa për gjykim del se pas këqyrjes ishin zbuluar po ashtu edhe tre “që shfrytëzonin inertet lumore dhe gurore në mënyrë të paligjshme dhe konkretisht shoqëritë So.Ma.Ta sh.p.k., Mehmetaj 2002 sh.p.k., dhe Leskaj sh.p.k, që të treja me seli në Vlorë”. Prokuroria thotë se pas fillimit të hetimeve tre firmat ndërtuese paraqitën dokumente mbi bazë të të cilave thanë se po punonin dhe po shfrytëzonin lumin. Sipas prokurorisë, në dokumentet e paraqitura atyre u jepej e drejta për të nxjerrë 163.000 m3 materiale inerte nga lumi. Koha e lejes ishte deri në përfundim të punimeve, ndërsa ajo ishte lëshuar në 16

Tetor 2018

Kryeministri Edi Rama në inaugurimin e fillimit te punimeve në rrugen e Lumit të Vlorës në shkurt 2017. Foto:Facebook.

mars 2017 për të treja kompanitë. Po ashtu, prokuroria gjeti edhe një tjetër leje në emër të kompanisë So.Ma.Ta Shpk e cila mbante datën 17 korrik 2017. Prokuroria pas kësaj kërkoi dokumentacion nga prefekti në Vlorë, i cili kryeson Këshillin e Basenit Ujor Vjosë (KBUV), prej nga duhej të merrej leja për shfrytëzim. Nga dokumentacionet e prefekturës dhe KBU Vjosë prokuroria thotë se gjeti se dy lejet kishin probleme. Nga hetimet rezultoi se në asnjë prej datave që mbanin leje nuk kishte pasur mbledhje të KBU Vjosë dhe për rrjedhojë lejet nuk ishin lëshuar nga ky institucion. “Këshilli i Basenit Ujor Vjosë gjatë periudhës janar-dhjetor 2017 ka zhvilluar vetëm tre mbledhje dhe konkretisht në datat 28.07.2017, 04.08.2017 dhe 03.10.2017 dhe në asnjë nga këto mbledhje nuk është shqyrtuar kërkesë për shfrytëzim të materialeve inerte nga lumenjtë apo përrenjtë në Basenin Ujor Vjosë”, thuhet në kërkesën për gjykim. Prokuroria thotë se tre kompanitë që po punonin për ndërtimin e rrugës kishin paraqitur një kërkesë për pajisje me leje pranë Agjencisë së Basenit Ujor, por kërkesa ishte kthyer pas për plotësim dokumentacioni dhe nuk ishte bërë për së dyti. Ndërkohë prokuroria gjeti se So.Ma. Ta Shpk me administrator Vasil Dema po ashtu i akuzuar për falsifikim e shkatërrim prone, nuk kishte paraqitur ndonjëherë kërkesë për leje megjithëse i kishte dhënë prokurorisë një të tillë. Pas kësaj, prokuroria mori në pyetje prefekten e Vlorës, Etjona Hoxhaj, pasi të dy lejet edhe pse nuk rezultonin të kishin kaluar përmes mbledhjes së KBU Vjosë, ishin me firmën e prefektes dhe vulën e saj. Prokuroria thotë se Hoxhaj mohoi të kishte firmosur lejet.

Ajo i tha prokurorisë se gjatë kohës që ka drejtuar mbledhjet e KBU Vjosë, “nuk është shqyrtuar, miratuar apo marrë asnjë vendim për dhënie lejesh për shfrytëzim materiale inerte në lumenjtë në admnistrim të Këshillit të Basenit Ujor Vjosë”. Ajo po ashtu i tha prokurorisë se dy shkresat e 16 marsit 2017 dhe 17 korrikut 2017 “nuk janë nënshkruar prej saj më mënyrë kategorike”. Prokuroria thotë se ekspertiza që iu bë më pas dokumenteve të sekuestrua konfirmoi pohimin e prefektes. Firmat ishin sipas ekspertizës të falsifikuara dhe nuk i përkisnin asaj. E falsifikuar, sipas ekspertizës ishte edhe vula e vendosur në to përmes skanimit. Prokuroria thotë se kjo e fundit ishte edhe detaji që i tradhëtoi të dyshuarit. Sipas prokurorisë vula ishte e prefektit të Vlorës, ndërkohë që Këshilli i Basenit Ujor Vjosë ka vulën e tij dhe lejet duhej të ishin me këtë vulë dhe jo atë të prefektit. “Vulë e cila nuk ka asnjë lidhje me vulën e institucionit të Prefektit të Qarkut Vlorë, pasi në përmbajtje të saj është shkruar Republika e Shqipërisë, Këshilli i Basenit Ujor të Vjosës”, thuhet në kërkesën për gjykim. Gjatë hetimeve dhe këqyrjeve në zonë, prokuroria thotë se u gjetën edhe dy kompani të tjera që po punonin pa lejet e duhura. Sipas prokurorisë, Leskaj Inerte sh.p.k., me administrator shtetasit Robert Leskaj u kap duke shfrytëzuar në mënyrë të paligjshme malin e Drashovicës në vendin e quajtur Kallafet. Ndërsa Memetaj 2002 sh.p.k., me administrator shtetasin Arjan Memetaj, akuzohet se shfrytëzonte në mënyrë të paligjshme shtratin e lumit Shushicë 9.7 km nga Ura e Drashovicës. Ismet Rexhaj, administrator i Eurokos për Shqipërinë, një nga kompanitë

nënkontraktore në ndërtimin e rrugës, i tha BIRN në telefon se akuzat e prokurorisë për kompanitë që po ndërtonin lotin e parë të rrugës së Lumit të Vlorës nuk qëndronin. I pyetur për mungesën e lejes për shfrytëzimin e basenit të lumit Shushicë, Rexhaj tha: “As ajo nuk funksionon fare. Ne kemi leje kemi të gjithë gjërat”. Rexhaj po ashtu mohoi falsifikimin. “Leja është e rregullt me gjithçka”, i tha ai BIRN. Edmond Dema, avokati i të pandehurit, Vasil Dema i tha BIRN se klienti i tij u kishte shitur materiale inerte kompanive që punonin në rrugë, por për këtë kishte leje të rregullt. Dema megjithatë pranoi se leja nuk ishte marrë në rrugë zyrtare, por përmes një personi që klienti i tij nuk e njihte. “Këtë leje ai e ka, por e ka marë në një rrugë tjetër, siç punojnë të gjithë bisnesmenët. Ka gjetur një person, të cilin nuk e njihte dhe as emrin nuk ja di, dhe i ka thënë se donte të nxirte një leje shfrytëzimi të shtratit të lumit, dhe besoj se kundrejt pagesës kjo leje është nxjerrë nga institucioni i Prefekturës Vlorë. Se çfarë ka bërë ky person i paidentifikuar, ne këtë nuk e dimë por Vasil Dema e ka lejen e rregullt”-tha avokati. Leje të rregullt pretendoi edhe avokati Artion Kasaj për kompaninë Mehmetaj-2002 Shpk. Ai tha se nuk e kishin pranuar akuzën, ndërsa sipas tij klienti i tij kishte një leje të vitit 2015 për shfrytëzim të 90 mijë metra kubësh zhavor. Leja kishte mbaruar në vitin 2016, por avokati thotë se ai kishte vazhduar të punonte pasi nuk kishte shfrytëzuar të gjithë sasinë prej 90 mijë metra kub dhe ka vijuar ta bëjë këtë deri sa është shfrytëzuar kjo sasi. “Normalisht nuk e pranojmë akuzën”, tha Kasaj. Shfrytëzimi i lumit dhe punime të paligjshme Prokuroria gjeti se përveç mungesës së lejes për shfrytëzim të inerteve dhe dokumentit të falsifikuar, kompanitë që punonin në ndërtimin e rrugës kishin mungesa të theksuara dokumentacioni. Shumica e tyre nuk kishin kryer Vlerësim të Ndikimit në Mjedis dhe as kishin leje mjedisore. Prokuroria thotë se deri në shkurt 2018, një vit pas fillimit të punimeve, tre kompanitë nënkontraktore dhe So.Ma.Ta Shpk, që u shiste atyre inerte nuk kishin leje mjedisore. Nga hetimet rezulton se pavarësisht kësaj, një inspektim i nisur ndaj tyre ishte pezulluar, ndërsa vetëm So.Ma.Ta Shpk ishte ndëshkuar me gjobë. Po ashtu, sipas prokurorisë ndërtimi ishte i paligjshëm. Prokuroria thotë se data zyrtare e fillimit të punimeve bazuar në shkresat e Fondit Shqiptar të Zhvillimit ishte 30 mars 2017. Ndërkohë inagurimi i punimeve dhe siç del në pamje filmike ishte bërë në shkurt 2017. Të njëjtën gjë vë në dukje prokuroria duke iu referuar dokumenteve të marra pranë Bashkisë Selenicë ku kompanitë janë rregjistruar në fillim të vitit 2017 për të paguar taksat vendore. Nga dokumentet e administruara nga prokuroria rezulton se Këshillit Teknik të Autoritetit Rrugor Shqiptar kishte miratuar në parim zbatimin e projektit vetëm në maj 2017 dhe se ky miratim në parim ishte marrë nga FSHZH më 23 maj. Ndërkohë miratimi i lejes për ndërtimin e segmentit është zyrtarizuar nga KKT që ka edhe kopetencën në këtë rast vetëm më 16 tetor 2017. Sipas prokurorisë bëhej fjalë për vendimin numër 09 të datës 16 tetor 2017 të

këtij institucioni, që ishte i publikuar në faqen zyrtare. BIRN nuk mundi të gjente vendimin, pasi në faqen online azht.gov. al ku ai duhej të ishte publikuar edhe sipas njoftimit për shtyp të Ministrisë së Infrastrukturës, me të njëtin numër dhe të njëjtën datë ndodhej një vendim për miratim të një leje për HEC-ce i cili në brendësi ka datën 11 nëntor. Megjithatë një hartë në PDF e cila i bashkëlidhej këtij vendimi me datën 16 tetor 2017 dhe numër vendimi 9, u gjet e ruajtur si Cache (e ruajtur përkohësisht në internet), ndërsa ëeb.archive.org ka ruajtur të dhënat për këtë vendim dhe përshkr imin, por jo dokumentet bashkëlidhur. Sipas prokurorisë, paligjshmëria ishte konstatuar që më 15 mars 2017 nga Inspektoriatit Ndërtimor Urbanistik Selenicë i cili ka mbajtur procesverbal se tre kompanitë po kryenin punime pa leje ndërtimi dhe lejet e tjera të nevojshme. “Është duke punuar për ndërtimin e rrugës pa u pajisur me lejet përkatëse të miratuara”, thuhet në procesverbalet e sekuestruara nga prokuroria. Një ditë më pas inspektoriati ka marrë vendim për pezullimin e punimeve. Por siç del nga vendimet e mëpasshme ky vendim nuk është zbatuar. Kështu në maj Inspektoriatit Ndërtimor Urbanistik Selenicë vendosi gjobë ndaj tre kompanive për punime të paligjshme dhe në mungesë dokumentacioni. “Të gjitha këto akte të administruara, tregojnë se nga ana e subjekteve ndërtuese janë filluar punimet në ndërtimin e Rrugës së Lumit të Vlorës pa patur dokumentacionin e duhur ligjor, leje ndërtimi, leje mjedisore të vlefshme për ndërtimin e rrugës, leje mjedisore për shfrytëzimin e inerteve, leje për shfrytëzimin e inerteve dhe është shkatërruar baseni i lumit Shushicë në mënyrë të paligjshme”, thotë prokuroria në kërkesën për gjykim. I pyetur për mungesën e lejes së ndërtimit, Ismet Rexhaj i tha BIRN se për këtë duhej pyetur autoriteti. Ai tha se nuk e pranonte akuzën e prokurorisë dhe se autoriteti (KKT në këtë rast) kishte dhënë leje të përkohshme. “Kjo pyetje i bëhet institucionit që është autoritet për rrugën jo mua. Ajo pyetje tamam tamam bëhet në qeveri te Këshillit Kombëtar të Territorit,” tha Rexha. Ai pretendoi se kompania kishte të gjitha lejet e nevojshme. Sipas prokurorisë, shfrytëzimi i lumit pa leje dhe jashtë kritereve sjell probleme. Në kërkesën për gjykim thuhet se inspektoriati i mjedisit ka gjetur se materialet merreshin në anë të lumit dhe jo në mes të tij duke sjellë për pasojë gërryerje. Sipas prokurorisë këto punime “vënë në rrezik mjedisin rrethues dhe jetën e njërëzve nga përmbytjet”, ndërsa ishin bërë “pa respektuar asnjë kriter teknik mjedisor dhe pa leje mjedisore për këtë veprimtari”. Po ashtu prokuroria thotë se kompanitë, përvec So.Ma.Ta Shpk, përmes dokumentit të falsifikuar dhe mos zbatimit të procedurave, kishin shmangur pagimin e rentës minerare. Tre kompanitë të cilat ishin duke punuar në ndërtimin e rrugës sipas akuzës kanë shkaktuar një dëm 15 milionë lekë. Prokuroria thotë se në këtë pikë duhet të konsiderohet fakti se kompanitë paguheshin nga Fondi Shqiptar i Zhvillimit edhe për rentën minerare si pjesë e kostove të rrugës.

Tetor 2018

ANALIZË

Projekti i qeverisë për koncesionin e karburanteve ngre pikëpyetje të kushtueshme Një vendim i Këshillit të Ministrave në Shqipëri, i pasuar nga një tender për dhënien me koncesion të shërbimit të kontrollit të pompave të karburanteve ka ngritur dyshime për shmangien e interesit publik dhe një garë të paracaktuar. Tenderi është pezulluar në fillim të muajit pas ankimit të një kompanie zvicerane për diskriminim të operatorëve të huaj. ALEKSANDRA BOGDANI | BIRN | TIRANË

y herë në vit përgjatë dekadës së fundit, Drejtoria e Metrologjisë kryen kontrollin e pompave të naftës dhe të gazit të lëngshëm-shërbim ky që synon të mbrojë qytetarët shqiptarë nga abuzimet me sasinë e karburantit. Por një vendim i Këshillit të Ministrave, i pasuar nga një tender i shpallur nga Ministria e Financave dhe Ekonomisë i ka hapur rrugën dhënies së këtij shërbimi me koncesion, një vendim që ka ngritur hije dyshimi mbi cënimin e interesit publik dhe një garë të paracaktuar. Zanafilla e projektit koncesionar nisi në dhjetor 2016 me një propozim të pakërkuar të kompanisë “Noa Control”, e cila u ofrua të zëvendësonte drejtorinë e Metrologjisë në kryerjen e kontrollit të distributorëve të karburanteve. Një vit e gjysmë pas propozimit, kompania private u shpërblye me bonus prej 10 pikësh, një praktikë tashmë rutinë e qeverisë Rama me referencë ligjin për koncesionet dhe partneritetin publik privat. Kontrolli ligjor i instrumenteve shpërndarëse të karburantit është një ndër aktivitetet kryesore që i ka mbetur Drejtorisë së Përgjithshme të Metrologjisë në Shqipëri dhe arkëton çdo vit rreth 80 milionë lekë në buxhetin e shtetit. Ministria e Financave dhe Ekonomisë synon ta japë atë me koncesion në këmbim të një investimi dysheme prej vetëm 64.8 milionë lekësh për një periudhë 20-vjeçare. Drejtoria e Metrologjisë është anëtare e një rrjeti organizatash ndërkombëtare në fushën e matjeve, të cilat kanë investuar ndër vite në përafrimin e legjislacionit, trajnimin e stafit dhe rritjen e kapaciteve teknike. Vetëm për kontrollin e shpërndarësve të karburanteve, ky institucion zotëron shtatë laboratorë të lëvizshëm me vlerë mbi 73 milionë lekë dhe një staf të kualifikuar. Zëri i Amerikës iu drejtua Ministrisë së Financave dhe Ekonomisë për të sqaruar arsyet se pse një shërbim i investuar ndër vite po jepet me koncesion, por nuk mori asnjë përgjigje. Edhe drejtori i Përgjithshëm i Metrologjisë, Petrit Rama nuk pranoi të komentonte. Projekti koncesionar është pritur me kundërshti nga operatorët e tregut të karburanteve, ndërkohë që shoqatat përfaqësuese të biznesit apo ato në mbrojtje të konsumatorit kontestojnë mungesën e transparencës, të një strategjie të qartë të qeverisë si dhe rrezikun për kosto shtesë në çmimin fundor të naftës. Gjergj Buxhuku, përfaqësues i organizatës Konfindustria tha se në kushtet e mung-

Pikë karburanti në Tiranë. Foto:Ivana Dervishi

esës së një studimi fizibiliteti, paqartësia e qeverisë mund të lërë hapësira për abuzime. “Problemi i parë në këtë rast është që ne nuk e dimë se cili do të jetë përfitimi dhe cila është realisht leverdia e dhënies me koncesion. E dyta; ti po e jep në dorë të një privati një të drejtë që praktikisht i takon shtetit. I bie që edhe nëse ka pasur një frikë minimale, nesër mund të mos ketë fare. Është një absurditet,” tha Buxhuku. Ndërsa Gjergj Bojaxhi, ish-zv.ministër Ekonomie dhe aksioner i një kompanie brokerimi në fushën e hidrokarbureve thotë se mungesa e transparencës dhe e një strategjie të prezantuar shqetëson si konsumatorët, ashtu edhe operatorët privatë. “Ky është një shërbim që jepet për vite të tëra nga institucionet shtetërore, nuk ka pasur ankesa, është një aktivitet me fitim dhe jo me humbje,” tha Bojaxhi. “Fakti që ne përfundojmë duke e dhënë këtë shërbim fitimprurës një kompanie private që nuk do të paguajë lekë në buxhetin e shtetit, që investimi do të jetë minimal dhe fitimi i sigurtë, na bën të mendojmë se kjo është një praktikë ose politikë sektoriale, që nuk është në interes të konsumatorëve dhe as të buxhetit, por një praktikë në interes të disa segmenteve mbase nepotike të biznesit,” shtoi ai. Në dokumentet e shpallura bashkë me tenderin më 18 shtator, Ministria e Financave dhe Ekonomisë citon standardet europiane si një ndër arsyet e koncesionit, por përjashton kompanitë e huaja të marrin pjesë në garë. Një ndër kushtet kryesore është pasja e një certifikate akreditimi shqiptare, ndonëse certifikatat e lëshuara nga trupat europiane të akreditimit njihen në Shqipëri dhe jo e kundërta. Kriteri i dytë kualifikues është ek-

sperienca 3-vjeçare në punë të ngjashme në fushën e inspektimit, e cila duket gjithashtu “e qepur” në masën e kompanisë propozuese. “Noa Control” është themeluar në prill të vitit 2015 nga aksioneri i vetëm Gentian Sula dhe vepron si partnere në Shqipëri e kompanisë spanjolle Applus. Përgjatë tre viteve të operimit të saj, Noa Control ka arritur të sigurojë një autorizim nga Drejtoria e Përgjithshme e Metrologjisë për kontrollin e matësave të ujit, është organ i miratuar nga ministri i Transporteve dhe Energjetikës, Damian Gjiknuri për kontrollin e rezervuarëve të gazit dhe në fillim të vitit u bë kompania e vetme shqiptare e autorizuar nga ministri i Financave, Arben Ahmetaj për kontrollin teknik të ashensorëve. Duke pretenduar për garë diskriminuese, një kompani me bazë në Zvicër e quajtur Penzoil Trading u ankua në Komisionin e Prokurimit Publik. Në fillim të tetorit, ky Komision pezulloi tenderin dhe kërkoi shpjegime shtesë nga Ministria e Financave. Kompania Penzoil Trading tha përmes një emaili se tenderi shfaq aspekte diskrim-

inuese për kompanitë e interesuara, veçanërisht ato të huaja. Sipas saj, ankesa ka për qëllim ta vendosë tenderin në baza më të barabarta. Kompania “Noa Control” nuk iu përgjigj pyetjeve. Përfaqësues të saj thanë se “reagimet në këtë moment dëmtojnë interesat e kompanisë në procedurat e tenderit, përsa kohë që gara është e hapur dhe ka një proces pezullimi nga Komisioni i Prokurimit Publik”. Kontraditat në tenderin e shpallur nga Ministria e Financave janë nxjerrë në pah edhe nga Confindustria Albania, një shoqatë që përfaqëson një grup industrialistësh italianë në Shqipëri. Përmes një deklarate për shtyp, shoqata Confindustria Albania denoncoi shmangien e detyrimit ligjor për konsultime me publikun dhe grupet e interesit si dhe përjashtimin e kompanive të huaja nga konkurrenca përmes kriterit për akreditimin. Confindustria Albania i mëshoi qëndrimit se dhënia me koncesion e një shërbimi të tillë do të përkeqësonte klimën e biznesit si dhe do të shkaktonte një kosto mbi çmimin e karburantit. Ministria e Financave, sipas dokumenteve të publikuara të tenderit nuk i ka mbyllur shtigjet për këtë rrezik. Aktualisht, operatorët janë të detyruar të kryejnë dy herë në vit verifikimin e pompave të karburanteve dhe paguajnë si tarifë 14 mijë lekë. Por projekti lë të hapur mundësinë që numri i verifikimeve periodike të detyrueshme në vit të ndryshojë në varësi të dakordësisë mes Ministrisë dhe koncesionarit. Projekti koncesionar i kontrollit të pajisjeve në karburante nuk është i vetmi në këtë sektor. Në fillim të vitit 2013, qeveria e drejtuar nga Berisha firmosi koncesionin e markimit, tarifë e transferuar kjo në çmimin fundor të karburantit. Ekspertët argumentojnë se Shqipëria ka sot çmimin më të lartë të karburantit në rajon dhe një rritje tjetër e mundshme rrezikon ta çojë ekonominë në kolaps. “Është e disata herë që qeveria i rrit taksat në sektorin e karburanteve dhe sot Shqipëria ka çmimin më të lartë të karburanteve vetëm për shkak të taksimit,” tha Bojaxhi. Buxhuku i shoqatës Konfindustria bie dakord. “Shqipëria dihet që ka çmimin më të lartë të kaburantit në Europë, ka cilësinë më të keqe të karburantit, që është kosto shumë e lartë se edhe vetë çmimi dhe tentohet të shtohet edhe më shumë shumë ky çmim. Rrezikojmë që ekonomia shqiptare të asfiksohet pikërisht nga çmimi i karburantit,” përfundoi ai.

Tetor 2018

ANALIZË

Gjyqet për shpifje në Gjykatën e Lartë i fiton pushteti Një rishikim i tetëmbëdhjetë çështjeve gjyqësore që mbartin veprën penale të shpifjes dhe që janë shqyrtuar nga Gjykata e Lartë, tregon se në trembëdhjetë raste, përplasjet mes politikanëve të maxhorancës dhe atyre të opozitës kanë përfunduar gjithmonë me fitoren e maxhorancës. GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANË

ryeministri shqiptar i ka qejf gjyqet për shpifje. Sipas vendimeve të Gjykatës së Lartë të publikuara në faqen e saj në internet, Edi Rama ka ngritur katër akuza për shpifje në këtë gjykatë, nga të cilat ka humbur dy dhe ka fituar dy. Rama rezulton edhe politikani që ka ngritur më shumë akuza për shpifje ndaj kundërshtarëve të tij politikë. Problemi është se Rama i ka humbur dy akuzat penale të ngritura ndaj Sali Berishës gjatë kohës kur ishte në opozitë ndërsa ka fituar dy të tjera ndaj deputetëve demokratë gjatë kohës që ishte kryeministër. BIRN analizoi 18 vendime të Gjykatës së Lartë – ku kjo gjykatë kishte juridiksionin fillestar – të lidhura me shpifjen si vepër penale dhe rezultati ishte pothuajse gjithmonë i njëjtë. Gjyqtarët e Gjykatës së Lartë i kanë dhënë të drejtë njerëzve me pushtet në kurriz të politikanëve në opozitë, ose atyre të rënë nga vakti. Anësia e dukshme e Gjykatës së Lartë në favor të pushtetit dallohet si gjatë kohës kur vendi qeverisej nga maxhoranca demokrate ose ajo PD-LSI, ashtu edhe gjatë maxhorancës PS-LSI. Edi Rama ngriti akuzë për shpifje ndaj Sali Berishës në Prokurorinë e Përgjithshme në vitin 2009, kohë kur ishte kryetar i Bashkisë Tiranë dhe kryetar i Partisë Socialiste. Rama thoshte se Berisha ishte përgjegjës për veprat penale “Shpifja për shkak të detyrës” dhe të “Fyerja për shkak të detyrës”. Që të dyja ishin në atë kohë vepra penale që dënoheshin me gjobë deri me burg dhe për të cilat, hetimi bëhej nga prokuroria. Rama ishte ndjerë i fyer nga një fjalim plot fyerje nga Sali Berisha, në atë kohë, kryeministër i vendit, fjalim i mbajtur në një konferencë për shtyp. Prokuroria e Përgjithshme vendosi të refuzojë kërkesën e Ramës për ndjekjen penale të Berishës. Në vendimin e pushimit, prokurorët argumentuan se liria e shprehjes në retorikën politike prevalon mbi të drejtën e cënuar. Sipas tyre, Berisha ka “përdorur një retorikë politike, e cila e analizuar në kuptimin literal të fjalëve nuk i drejtohet direkt kallëzuesit por aludohet për sjellje dhe persona të vetës së tretë. Kompozimi i fjalive është në formë pyetëse dhe gjykimi vlerësues por jo konstatues dhe provues të faktit”. Gjykata e Lartë, kur gjykoi si të saktë vendimin e prokurorisë për mosfillimin e procedimit penal ndaj Berishës, shkoi më tutje duke e rrëzuar pretendimin e Ramës si në formë, ashtu edhe në përmbajtje. Sipas vendimit, Fyerja për Shkak të Detyrës nuk vlen në kontekstin e debatit politik por në rastin kur i fyeri është duke kryer një punë apo shërbim publik. Ndërsa nga përmbajtja, gjykata argumentoi njësoj si prokuroria se mënyra e formulimit të fjalive prej Berishës i bënte fjalët e tij të ishin jo fakte, por pyetje dhe opinione. Pak muaj më vonë, në maj 2010, nëna e kryeministrit Aneta Rama iu drejtua Gjykatës së Lartë me kallëzim për veprën penale “Shpifje e kryer botërisht”, në atë kohë e dënueshme gjithashtu me burg. Aneta Rama u ankua për një pjesë të fjalimit fyes të Berishës për të cilin ishte ngritur kallëzimi i parë në Prokurorinë e Përgjithshme, por kësaj here

nuk bëhej fjalë për fyerjen për shkak të detyrës, por për shpifje ndaj një qytetareje. Gjykata e rrëzoi atë në të njëjtën mënyrë. Sipas saj, “fakti i sjellë përpara gjykatës, fragmenti i fjalës së Kryeministrit në Kuvend, në datën 26.11.2009, nuk përmban thënie të qëllimshme, të rreme që cenojnë nderin dhe dinjitetin e zonjës Aneta Rama” si dhe “nuk rezulton se kërkuesja Aneta Rama të jetë personi i dëmtuar nga thëniet e cituara”. Tre nga pesë anëtarët e trupës gjykuese e rrëzuan akuzën. Rama u mbështet nga gjyqtarët Majlinda Andrea dhe Ardian Dvorani. Rama pati më shumë shans me Gjykatën e Lartë pasi mori pushtetin në vitin 2013. Në këtë kohë, Shpifja ishte hequr si vepër penale që dënohej me burg, por vijonte të ishte si kundravajtje penale që dënohet me gjobë. Në qershor 2015, Rama ngriti akuza penale ndaj deputetit të opozitës Edi Paloka. Ky i fundit akuzoi publikisht se e ashtuquajtura Banda e Shullazit po vepronte prej kohës në liri të plotë dhe e papenguar nga policia për shkak se kishte mbrojtjen e qeverisë dhe të kryeministrit Edi Rama. Paloka u dënua me 200 mijë lekë gjobë, pasi Gjykata e Lartë argumentoi se të gjitha fjalët e tij përbënin shpifje dhe se Paloka nuk kishte dhënë prova për të vërtetuar saktësinë e deklaratës së tij. Gjykata spërdridhet disi kur argumenton se referuar të drejtës Europiane, fjalimet politike kanë liri të gjerë veprimi. “Është e vërtetë”, shkruan gjykata, “se neni 10/2 i Konventës lë pak hapësirë për kufizime ndaj fjalimeve politike apo për debate për çështje te një interesi publik”. Megjithatë, gjykata në këtë rast argumentoi se, Paloka, ndryshe nga Berisha, nuk i kishte zgjedhur siç duhet fjalët për të thënë opinione, por i kishte thënë si fakte. Po në të njëjtën kohë, Edi Rama hodhi në gjyq deputetin e opozitës Arben Ristani. Ai gjithashtu kishte akuzuar qeverinë dhe kryeministrin Edi Rama se mbështeste dhe ndihmonte Emiljano Shullazin dhe bandën e tij. Prokuroria e Përgjithshme, në qëndrimin e saj në këtë gjyq theksoi se “një pjesë e thënieve” të Ristanit përbënin shpifje, por argumentoi se kjo nuk ishte vepër penale për shkak se i akuzuari i ka bërë këto shpifje “për shkak të detyrës së akuzuesit”. Shpifja për shkak të detyrës ka qenë një vepër penale veçmas shpifjes dhe që dënohej nga gjobë deri me dy vjet burg. Kuvendi i Shqipërisë e shfuqizoi këtë nen në vitin 2012. Sipas argumentit të prokurorisë, për shkak se shpifja ishte kryer ndaj Edi Ramës si kryeministër dhe jo ndaj një qytetari privat, atëherë çështja duhet të pushohet. Gjykata e Lartë i hyri edhe një herë argumentimit me referencë të drejtën Europiane dhe në fund, shpalli Ristanin të pafajshëm për veprën penale të fyerjes. Ai u shpall fajtor për veprën penale të shpifjes dhe u dënua me 200 mijë lekë gjobë. Kryeministri duket se nuk doli shumë i lumtur nga shpallja fajtore e dy deputetëve dhe dënimin e tyre me gjobë. Në nëntor 2015, Kryeministri Edi Rama, me nismë të tij personale, kërkoi në Kuvendin e Shqipërisë ndryshime në Kodin Penal, për të shpallur edhe një herë, shpifjen ndaj zyrtarëve të lartë si vepër penale. I parë në kontekst historik, propozimi i Ramës ishte ekstrem dhe më i egër se sa vepra penale “Shpifja për shkak të detyrës” e shfuqizuar në vitin 2012. Kodi i vjetër

penal parashikonte dënim me gjobë ose burg deri në dy vjet për shpifjen që bëhet ndaj punonjësit me detyrë shtetërore. Propozimi i Ramës ishte për gjobë ose burg deri në tre vjet për “shpifjen që i atribuon një zyrtari të lartë një fakt që parashikohet nga ligji si vepër penale”. Një nen i konceptuar ngushtësisht për interes të “zyrtarëve të lartë”, të cilëve, nëse i thua “i korruptuar”, dënohesh sepse korrupsioni njihet nga ligji si vepër penale. Një protestë e fortë brenda dhe jashtë Shqipërisë det yroi Ramën të tërheqë propozimin “për përmirësim” pas afro 12 orësh nga çasti që media zbuloi ekzistencën e tij. Ndryshe nga Rama, Berisha është personi më shpesh i akuzuar në Gjykatën e Lartë për shpifje. Një numër politikanësh dhe biznesmenësh e kanë akuzuar atë pesë herë për shpifje. Përveç Edi Ramës dhe Aneta Ramës, ish-deputeti Koço Kokëdhima, deputeti Dashamir Peza dhe biznesmeni Artan Dulaku i janë drejtuar gjykatës për fjalimet e pafundme të Berishës gjatë viteve 2008 e më pas, kohë kur qeverisja e Berishës u zu ngushtë nga skandalet e njëpasnnjëshme, të tilla si shkatërrimi i fshatit Jalë nga fadromat e ndërtimores, shpërthimi i bazës ushtarake të Gërdecit, akuzat për abuzim me detyrën ndaj Lulzim Bashës për Rrugën Durrës – Kukës apo aktivitetet e biznesit të familjarëve të Berishës. Që të gjithë e kallëzuan atë kur ai ishte kryeministër dhe në të gjitha rastet, Gjykata e Lartë ka rrëzuar pretendimet. Në Gjykatën e Lartë janë trajtuar edhe raste të tjera përplasjesh politikashës në nivelit më të ulët ose të qytetarëve përballë politikanëve. Është një rastësi me probabilitet shumë të ulët që të gjithë fituesit kanë qëlluar në pushtet ose në nivel më të lartë se sa humbësit. Në vitin 2010, deputeti socialist Asllan Dogjani akuzoi atë demokrat Fatos Hoxha për shkak të një fjalimi që ky i fundit kishte mbajtur në Kukës dhe që ishte transmetuar në televizionin vendor. Në fjalim, Hoxha e shpalli Dogjanin “bastard” dhe “bashkëpunëtor të Aldo Bares”. Avokatja e Hoxhës, Erinda Ballanca, argumentoi para Gjykatës së Lartë se kjo ishte një përplasje politike dhe jo personale dhe si e tillë, nuk mund të gjykohej si shpifje. Gjykata e Lartë i dha të drejtë, çështja u pushua. Në vitin 2015, deputeti socialist Tom Doshi sapo kishte rënë nga rradhët e socialistëve pasi denoncoi Ilir Metën, në atë kohë kryetar i Kuvendit, se kishte porositur një vrasës me pagesë për të. Një muaj më vonë, Doshi iu drejtua me kallëzim për shpifje Gjykatës së Lartë kundër deputetit Spartak Braho, Ky i fundit kishte deklaruar se një vërtetim mjekësor që Doshi kishte paraqitur në parlament “ishte i falsifikuar”. Gjykata i dha të drejtë Brahos. Sipas saj, Braho kishte të drejtë të dyshonte në vërtetësinë e vërtetimit mjekësor dhe se ai nuk kishte thënë si fakt se vërtetimi ishte i rremë, por ai kishte “ngritur dyshime”. Një nga pesë anëtarët e trupës gjykuese pati mendim ndryshe. Ai argumentoi në minorancë se për shkak se Braho kishte deklaruar publikisht si të pavërtetë dhe “fakt rrënqethës” vërtetimin mjekësor, kjo përbënte cënim të dinjitetit të Doshit. Në një rast më të freskët, në vitin 2016, ish-kryebashkiaku i Kukësit Hasan Halilaj, i cili pasi drejtoi Kukësin për dy mandate për Partinë Demokratike, garoi më 2015 për koa-

licionin PS-LSI, u ankua në Gjykatën e Lartë ndaj deputetit demokrat Flamur Noka. Noka kishte thënë në një takim elektoral se Hasan Halilaj “ka miliona euro” mes të tjerave. Halilaj i humbi zgjedhjet e vitit 2015. Ai argumentoi se nuk dispononte llogari bankare me miliona euro, siç kishte thënë Noka. Gjykata argumentoi se liria e shprehjes është veçanërisht e rëndësishme për politikanët dhe shpalli Nokën të pafajshëm. Politikanët nuk janë përballur vetëm me njëri-tjetrin për çështje shpifjeje. Ato janë përballur edhe me shtetas të ndryshëm. Në një rast të tillë, një biznesmen me emrin Arjan Çukaj, administrator i kompanisë Ferrar akuzoi për shpifje deputeten socialiste Ermonela Felaj. Kjo e fundit kishte folur në Kuvendin e Shqipërisë duke aluduar se qeveria demokrate e kohës e kishte favorizuar Çukajn për një leje koncesionare për hidrocentral. Felaj u mbrojt duke argumentuar se “shpifja” nuk mund të ekzistojë kundër një “personi juridik” për shkak se ajo kishte folur për kompaninë Ferrar dhe jo për z. Çukaj. Gjykata e Lartë argumentoi se znj. Felaj, për shkak se është deputete, është e papërgjegjshme për fjalët e saj. “Paragrafi i parë i nenit 73 [i kushtetutës], duke parashikuar papërgjegjshmërinë e anëtarit të Kuvendit, jep garanci relative në lidhje me diskutimet parlamentare, me objektiv sigurimin e lirisë maksimale të shprehjes së deputetit, pa kufizime që mund të shkaktohen prej vetëdijes se mund të mbajë ndonjë lloj përgjegjësie në të ardhmen për veprimtarinë e tij parlamentare,” argumentohet në vendim. Rrjedhimisht fitoi Felaj. Të dhënat mbi çështjet në Gjykatën e Lartë tregojnë se politikanët në pushtet kanë më shumë gjasa të fitojnë në krahasim me ato në opozitë. Rezultatet e gjyqeve të tilla në gjykatat e zakonshme janë më të vështira për t’u analizuar, pasi ato nuk publikohen në internet siç është rasti me vendimet e Gjykatës së Lartë. Një valë gjyqesh me bazë shpifjen mbërtheu politikën shqiptare pas vitit 2009, si në gjykatat e zakonshme ashtu edhe në Gjykatën e Lartë. Një numër politikanësh kallëzuan njëri-tjetrin. Ishte koha kur qeverisja e Partisë Demokratike dhe më pas, ajo e PD-LSI u zu në një numër të lartë skandalesh publike. Berisha vetë mbajti fjalën që kishte dhënë në 2005 që të mos ngrinte akuza penale për shpifje ndaj medias. Ai kishte fituar vendin e dhjetë në listën e armiqve botërorë të medias të hartuar nga Komiteti për Mbrojtjen e Gazetarëve për vitin 1997 për shkak se vendosi cenzurë paraprake për median dhunoi gazetarët dhe, aludohet, dogji gazetën Koha Jonë, pasi shpalli gjendjen e jashtëzakonshme në përpjekje të kotë për të shpëtuar pushtetin e vet pas shpërthimit të protestave të shkaktuara nga rënia e skemave piramidale. Por ndryshe nga Berisha, familjarët e tij dhe politikanë të nivelit të ulët, e bënë një si tip sporti t’i drejtoheshin gjykatës për fjalime të ndryshme, duke kërkuar gjoba të majme. Taulant Balla, Saimir Tahiri, Eduard Shalsi e Ermonela Felaj panë dyert e gjykatave të akuzuar për shpifje, para se të ndërronin vend dhe të ktheheshin nga të akuzuar në akuzues. Siç është e zakonshme për sistemin gjyqësor shqiptar edhe këto gjyqe zgjatën me vite dhe është e vështirë të shihet se si përfunduan.

Tetor 2018

REPORTAZH

Rrëfime pa kufje, të rinjtë ndajnë eksperiencat e punës në call center Një grup të rinjsh me eksperiencë në punën si operatorë telefonikë në call centera kaluan një mbrëmje sociale duke ndarë rrëfimet e tyre të orëve të gjata e të lodhshme të punës me kufje. IVANA DERVISHI | BIRN | TIRANË

“Kur dal nga puna pas gjashtë orësh dhe takoj shoqërinë, vë re se jam shumë pasiv dhe nuk kam nerva për muhabete,” u tregon një grupi të rinjsh që janë mbledhur për të ndarë eksperiencat si operatorë telefonikë, Isi* një djalë nga Tirana që punon në një call center prej pesë vitesh. “Puna [në call center] të zhvesh nga ndjenjat njerëzore, nuk je më empatik, por sheh vetëm shifra. Unë në telefonatën e parë jam shumë i freskët, ndërsa tek e fundit ia mbyll klientit në surrat dhe iki,” vazhdon ai. Të ulur përqark një dhome të vogël në një vilë dykatëshe në rrugën “Abdulla Keta”, që shërben si qendra sociale rinore e njohur si “Logu i Shkëndijës”, një grup të rinjsh aktivistë dhe studentë dëgjojnë me vëmendje dhe luajnë nga pak kokën për të pohuar se fjalët e tij jehojnë me ato që kanë përjetuar vetë ose kanë dëgjuar nga të tjerët. Ata kanë zgjedhur si temë të mbrëmjes të ndajnë eksperiencat për kompanitë e marketingut telefonik, një biznes që në Shqipëri është kthyer në punëdhënësin më të madh të moshave 20-30 vjeçare në vitet e fundit. Dikur një punonjëse në call center prej dy vitesh, Anita, thotë se ajo e ka përjetuar punën si operatore duke fjetur prej dymbëdhjetë orësh. “Vetëm gjumë dhe punë”, kujton ajo paksa e ngrysur atë kohë. “Sado përpiqesha të isha e sjellshme, lloji i punës të shtjetërsonte, arrije në një pikë që dilje nga vetja,” vazhdon ajo. “Ishte e mundimshme për ndërgjegjen të përpiqeshe të bindje klientët, dihet që një familje italiane merret mesatarisht 6 herë në telefon në ditë për shitje,” tregon e reja. Por mundimet e ndërgjegjes nuk ishin të vetmet. Entenela, një studente në Tiranë thotë se puna në call center ia përkeqësoi shëndetin duke i shtuar krizat e panikut, përveç vetëvlerësimit që i ra. “Në fillim më iku zëri, pastaj bllokohesha dhe mezi mbushesha me frymë. Isha shumë e lumtur kur gjeja të lirë tualetin e

vetëm me një dritare të vogël, ku shihja jashtë dhe mendoja se nuk do të doja të isha këtu brenda,” tregon e reja, ndërsa sqaron se kishte zgjedhur të punonte si operatore nga nevoja për paratë. “Më vonë më kapi një sindromë, çdo ditë që shkoja në punë mendoja se çfarë justifikimi të gjeja për të më dhënë leje: ‘kam mamin sëmurë’, ‘duhet të jap provime’, ‘nuk ndihem mirë’”. “Farmacia ishte shtëpia ime e dytë,” e plotëson Anita rrëfimin e saj. Entenela vendos ta thyejë seriozitetin e situatës duke thënë me humor se ka pasur edhe ditë të lumtura gjatë punës në call center: “Kam pasur çaste të lumtura si për shembull kur ikte interneti, s’kishte sistem apo ditën kur më pushuan”. Batuta e saj pritet me të qeshura nga rreth njëzet personat e mbledhur në takimin e mbrëmjes, ndërsa diskutimi vazhdon me shkëmbime pyetjesh nga të rinjtë e tjerë që nuk e kanë provuar punën si operator. Nga ana tjetër e dhomës,Vali*, një30vjeçar i kthyer nga Italia që punon si supervizor në një nga call centerat në Tiranë e merr fjalën natyrshëm pasi qëron zërin. “Kufjet e vuajnë më shumë”, thotë ai me zë solidar, duke iu referuar operatorëve që ofrojnë shërbimet ose shitjet te klientët. Sipas tij, tensionet e operatorëve që përpiqen të bëjnë kontrata në sallë ndjehen, ashtu siç janë të dukshme dhe hallet që i kanë shtyrë ata të jenë aty. Megjithatë, Vali duket se e ka pranuar me kohë faktin që duhet të bashkëjetojë me punën në kompanitë e marketingut telefonik, pasi siç thotë ai nuk është nga ata që mund t’u shkojë prapa partive politike dhe i duhen të ardhura për të jetuar. Për të, zgjidhja ideale janë ditët e punës 4-orëshe dhe ushtrimi i veprimtarive të tjera të argëtimit jashtë pune. “Me diçka do ta mbajmë frymën gjallë, nuk do të rri t’i kërkoj mamasë lekë,” thotë ai. “Shoh shumë punonjës të zhdekurajuar, por nuk bëjnë asgjë për të përmirësuar kushtet. Italianët kanë ardhur këtu për të

Ilustrim i një call center.

Ilustrim i takimit të të rinjve në qendrën sociale Logu i Shkëndijës, Tiranë. Foto: Ivana Dervishi/BIRN

“Në fillim më iku zëri, pastaj bllokohesha dhe mezi mbushesha me frymë. Isha shumë e lumtur kur gjeja të lirë tualetin e vetëm me një dritare të vogël, ku shihja jashtë dhe mendoja se nuk do të doja të isha këtu brenda,” tregon e reja, ndërsa sqaron se kishte zgjedhur të punonte si operatore nga nevoja për paratë. fituar, po ne pse të mos tregohemi të zgjuar dhe ta kapim mundësinë?” shton Vali. Sipas tij, ka vend që punonjësit të kërkojnë kushte më të mira pune dhe ta bëjnë vendin e punës pak më të gëzueshëm, ndërsa fitojnë lekët që u duhen. “Të gjithë thonë ‘ç’më duhet të merrem unë, kam ndërmend të iki’ – por ata flasin kështu se nuk e kanë provuar kur-

betin,” thotë ai disi i revoltuar. Kompanitë e marketingut telefonik janë një industri në lulëzim në Shqipëri, me mbi 800 kompani të hapura në të gjithë vendin sipas të dhënave të INSTAT për 2014, secila me disa qindra punëtorë. Shumica e të rinjve i zgjedhin ato si vendet e vetme të punës që gjenden lirshëm dhe mund të punosh me orare të reduktuara për të fituar një rrogë minimale, krah shkollimit. Pagat e ulëta, tensioni i lartë për të lidhur kontrata dhe ajri i mbytur brenda sallës së madhe me shumë persona janë ankesat kryesore që ndajnë mes tyre punonjësit aktualë dhe ish-operatorët. Por gjithsesi ata kanë pak shpresë se situata e pagave do të ndryshojë. “Për pagën e ulët ata luajnë me bonueset, thonë ‘puno më shumë, të paguhesh më shumë’”, rrëfen një tjetër operator që i është bashkuar mbrëmjes së të rinjve aktivistë për të ndarë eksperiencën e tij. “Të gjithë hyjnë në punë me idenë, hajt se do ta bëj derisa të mbledh ca lekë për një qëllim të caktuar, pastaj të merr rrjed-

Tetor 2018

Protesta e banorëve bllokon projektet për HEC në Gjoricë Kundërshtimi i banorëve të Gjoricës në Bulqizë për të marrë pjesë në dëgjesat me publikun të organizuara nga koncensionari, po shihet si mundësi për të bllokuar avancimin e projekteve për dy HEC-e. HYSEN LIKDISHA | BIRN | BULQIZË

ha e pagesës së qirasë, ujit e dritave. Pas ca vitesh humb objektivin tënd dhe e gjen veten me pesë vite punë në call center, pa bërë asgjë për karrierën, veçse e ke mendjen të vazhdosh mbijetesën,” shton ai. Ndërsa orët kalojnë, të rinjtë e hedhin fjalën te mënyra se si mund të përmirësohen kushtet dhe te nevoja për organizim të punëtorëve në call centera në Shqipëri. Megjithatë, ideja e krijimit të një sindikate që do të luftonte për nevojat e tyre është mjaft e largët. Përveç mungesës së madhe të besimit te sindikatat, të pranishmit arsyetojnë se do të duhen vite që punëtorët të zgjohen dhe të kërkojnë të drejtat e tyre. “15 minuta pushim nuk na mjaftojnë për t’u qetësuar e jo më për të diskutuar si të organizohemi,” thotë me pesimizëm Isi. Kolegu i tij përtej dhomës ia pret se ai nuk ka krijuar asnjë shoqëri brenda në kompani dhe se kushdo sheh punën e vet. “Shpesh herë na ndryshojnë supervizorët dhe grupet e punës, të duhet vazhdimisht të humbasësh kontaktet me ata që njeh dhe të njohësh punonjës të rinj,” shtojnë ata, duke theksuar se kjo e vështirëson edhe më tepër organizimin. Me duart të kryqëzuara, Entenela e merr sërish fjalën ndërsa thotë se mekanizmi i brendshëm është i tillë që vë kundër njëri-tjetrit punonjësit dhe ata që janë më pak produktivë etiketohen si “armiq,”. “Nuk do të kthehem kurrë më në call centera”, përfundon ajo e vendosur, ndërsa Anita falenderon përzemërsisht pjesëmarrësit për t’i dhënë fund diskutimit dhe premton të mbeten në kontakt. Zërat e të rinjve shpërndahen ngadalë në rrugicën e ndriçuar, ndërsa shuhen kur dalin në rrugën kryesore për të shkuar secili në shtëpi. Me fundin e muajit pranë, ata kryqëzojnë gishtat që rrogat t’u hidhen në kohë. *Emrat e disa pjesëmarrësve janë ndryshuar për të ruajtur anonimitetin e tyre.

anorët e Gjoricës kundërshtuan në fillim të tetorit me protesta zhvillimin e një dëgjese publike për ndërtimin e dy hidrocentraleve në Zallin e Bulqizës. Kjo ishte përpjekja e tretë e kompanisë koncesionare për të mbajtur një dëgjesë publike. Procedurat për HEC-et në Gjoricë u hapën në korrik të vitit të kaluar dhe kompania Rajfi Shpk ka aplikuar në korrik të këtij viti për Vlerësimin e Ndikimit në Mjedis (VNM) të thelluar. Ligji parashikon se përpara se të filloi punën koncesionari duhet të kryej dëgjesa publike me banorët që preken nga ndërtimi i projektit energjetik. Por tre përpjekje për t’i mbajtur dëgjesat kanë dështuar, për shkak se banorët kundërshtojnë ndërtimin e HEC-eve. Në përpjekjen e fundit banorët refuzuan të hyjnë në sallën ku ishte planifikuar dëgjesa, ndërsa protestuan jashtë saj duke bllokuar procesin. “Nuk ka kapedan që mund të marrë Gjoricën”, tha një prej tyre, duke iu referuar këngës epike të “Hajredin Pashës” dhe një beteje në Fushë të Gjoricës. “Gjorica është një fshat që ka 1400 hektarë tokë, që zhvillohet mbi bazën e ekzistencës së këtij lumi”, shtoi Shpëtim Kaja, ish-inspektori i mjedisi dhe banor i fshatit. Një përfaqësues i kompanisë Rajfi Shpk i tha BIRN se kundërshtimi kishte ardhur vetëm nga dy tre veta dhe se shumica e banorëve ishin dakord. Por Agron Çerri i cili përfaqësonte në këtë dëgjesë Drejtorinë Rajonale të Mjedisit Dibër, tha se konsultimi kishte dështuar tre herë, pasi banorët nuk pranonin të merrnin pjesë dhe as të firmosin raportet pas takimeve të mbajtura. Kundërshtimet për ndërtimin e HECve në Bulqizë nuk janë të vetmet. Një investigim i BIRN i publikuar në qershor zbuloi se dhjetëra konflikte të ngjashme u regjistruan në mbarë vendin në dekadën e fundit. Duke filluar nga vitit 2002 në Shqipëri janë firmosur 183 kontrata koncensionare për ndërtimin e 524 hidrocentraleve, me kapacitet 2165 MW dhe me prodhim vjetor 9342,31 GWH. Nga këto leje të dhëna, 117 kanë përfunduar së ndërtuari, 43 janë në proces ndërtimi dhe 364 nuk kanë filluar ende të ndërtohen. Një pjesë e mirë e këtyre lejeve kanë sjellë përplasje me banorët lokale dhe në rastet e lumenjve Vjosë e Valbonë edhe protesta ndërkombëtare. Pjesa më e madhe e konflikteve nisën pasi procesi i miratimit të lejeve dhe fillimi i punës për një pjesë e mirë e HEC u bë pa pyetur dhe pa u dëgjuar më herët banorët. Por për ndryshe nga shumë raste të ngjashme protesta në Bulqizë mund të ketë më shumë efekte. Agron Çerri drejtues në Drejtorinë Rajonale të Mjedisit në Dibër i tha BIRN se për sa kohë dëgjesa dështonte mundësitë për një

Bnaorët e fshatit Gjoricë në protestë kundër HEC-it

VNM të thelluar ishin të pakta. “Nuk besoj që jepet leje pa dakordësinë e banorëve. Ka udhëzim nga ministri për konsultimin, dosja nuk merret në shqyrtim pa u bërë konsultimi”, i tha Çerri BIRN në një bisedë telefonike. Sipas tij fakti që banorët nuk kishin firmosur e bënte të pavlefshëm dëgjesën. Të njëjtën gjë BIRN mësoi nga burime pranë Ministrisë së Mjedisit. Sipas tyre ka një udhëzim të qartë se në rast se një projekt nuk miratohet nga banorët dhe nuk kalon dëgjesën publike ai nuk futet në procedurë për një Vlerësim Ndikimi në Mjedis të thelluar. Çerri i tha BIRN se pas dështimit të dëgjesës së tretë kompania kishte kërkuar më shumë kohë për të informuar publikun. Ai thotë se informimi bëhet përmes “VNM paraprake”. Por BIRN gjeti se si në mjaft raste të tjera ky ishte një dokument me pasaktësi dhe premtime të ekzagjeruara. Në një pjesë VNM i referohet “Përroit të Panaritit” që ndodhet në Korçë, ndërsa aty premtohen se ndërtimi i HEC jo vetëm do të përmirësojë ndjeshëm jetesën e banorëve të zonës, por do të krijojë “hapje të aktiviteteve sociale ndihmëse, përmirësim të sistemeve të shërbimit dhe potencialeve rekreative të zonës”. Personi që u prezantua gjatë një bisede telefonike me BIRN si inxhinier i kompanisë Rajfi Shpk, numri celular i të cilit ishte dhënë si referencë në aplikimin për Vlerësim të Ndikimit në Mjedis të thelluar, nuk i sqaroi pasaktësitë dhe faktin që VNM i referohej një lumi tjetër. Ai tha se VNM ishte bërë nga tjetër kompani. Ai po ashtu tha se nuk dinte gjë për premtimet që bëheshin aty dhe as se si do të realizoheshin ato. Por ai shtoi se do të bënin “atë që shkruhej aty”. Punonjësi i kompanisë u shpreh se punësimet do të bëheshin në zonë, por nuk tha sa mund të ishte numri. Banorët kundër Nga ana e tyre banorët e kundërshtojnë në tërësi projektin. Banorët i thanë BIRN se nuk do lejojnë që uji të futet në

tubacione, për të tharë kështu zallin. Dhjetëra banorë të mbledhur në qendër të Gjoricës, jo vetëm që nuk kanë pranuar të futen në dëgjesë publike me kompaninë dhe DRM Dibër, por këmbëngulën që organizatorët të largoheshin. Ish inspektori i mjedisit, Shpëtim Kaja, tha se ata përtej kundërshtimit për HEC dhe dëmit që do i ndodhte natyrës banorët ishin të paqartë edhe për kompaninë që do bënte ndërtimin. “Koncesioni për ndërtimin e këtyre HEC-eve, shkon në dobi të koncesionarit, por cënon interesat e komunitetit të Gjoricës, por jo vetëm”, tha Kaja. Ai shtoi se futja në tubë e lumit ndikon edhe në fshatrat Zerqan dhe Shupenzë. Banorët thanë se HEC-i nxirrte jashtë përdorimi mullinjtë e blojës dhe cënonte vaditjen. “Nëse do vijojë këmbëngulja për ndërtimin e këtyre HEC-eve, ne do dalim të bllokojmë rrugën nacionale, pasi zalli është vetë jeta jonë. Do derdhim djersë, do derdhim gjak, nuk na mposht paraja”, tha një nga banorët. Inxhinieri i kompanisë tha se shqetësimi për vaditjen nuk qëndronte pasi “HEC do të përdorë ujin vetëm për 8 muaj. Nga 15 maji deri në 15 shtator uji do të hidhet në lumë.” Ndërkohë banorët ankohen edhe për mosinteresim të pushtetit lokal. Në tri rastet që Drejtoria Rajonale e Mjedisit, ka tentuar të realizoje dëgjesën publike me banorët, kryebashkiaku dhe administratori i njësisë administrative Gjoricë, nuk kanë qenë prezent. Këshilltari i bashkisë Bulqizë dhe njëherësh banor i fshatit Gjoricë, Behar Cami akuzoi kryebashkiakun se interesohej vetëm për vota dhe jo për hallet e tyre. Ndërkohë kryebashkiaku i Bulqizës, Melaim Damzi, i kontaktuar me telefon nga BIRN tha se bashkia nuk përfshihej në dëgjesat publike. Ai po ashtu refuzoi të shprehej pro apo kundër projektit , por tha se kjo ishte në dorë të komunitetit. “Duhet të japë pëlqimin komuniteti, pastaj japin ne mendimin tonë”, tha ai.

Tetor 2018

Blog

AKEP zbuloi veten si një institucion i njëanshëm politikisht duke publikuar një listë me faqe interneti, të cilat, ajo në mënyrë të paqartë ligjore i klasifikoi si “portale”. Ajo kërcënoi mbylljen e faqeve të internetit në rast se ato nuk plotësonin një kriter, regjistrimin në Qendrën Kombëtare të Biznesit.

Neutraliteti i internetit dhe tentativat për censurë Neutraliteti i rrjetit ka rëndësi. Ka aq shumë rëndësi sa përbën qëllimin e ligjit “Për Komunikimet Elektronike dhe Postare”. Megjithatë, ky neutralitet është kërcënuar të shkelet, një kërcënim që përbën gjithashtu shkelje të një të drejte kushtetuese, asaj të ndalimit të censurës paraprake.

GJERGJ EREBARA| BIRN | TIRANË

itin e kaluar, në qytetin e Iowa-s në Shtetet e Bashkuara të Amerikës pata fatin të dëgjoj një leksion mbi median, internetin dhe demokracinë nga Nicholas Johnson. Profesor i ligjit, aktivist dhe ish-anëtar i Komisionit Federal të Telekomunikimit në SHBA, (Ekuivalenti i AKEP), Johnson na foli për temën e ditës në SHBA, të quajtur “neutraliteti i rrjetit” si dhe për kontekstin historik të telekomunikimit. Na shpjegoi se pse vendet duhet të kenë autoritetet mbikëqyrëse të pavarura dhe të paanshme dhe se pse kjo ka një rëndësi vendimtare për demokracinë dhe jo vetëm. Leksioni i tij më vuri gjithashtu në pah dallimin, jo në teknologji, por në mendësi dhe në të kuptuarit të lirisë mes nesh në Shqipëri dhe amerikanëve. Sipas Johnson, kompania e parë e madhe e botës për telefoni, ATT, i kishte të gjitha mundësitë që të diskriminonte amerikanët duke favorizuar njërin me një linjë telefoni dhe duke ia mohuar tjetrit. ATT, shpjegoi Johnson, nuk e bëri këtë diskriminim jo se nuk kishte interes biznesi për ta bërë, apo se i mungonin mundësitë, për shkak se kultura amerikane e ndaloi dhe imponoi neutralitetin e saj në treg. Pasja e një telefoni përgjatë të gjithë shekullit të 20 ishte për familjet dhe bizneset një avantazh i madh, si për të komunikuar për arsye personale, ashtu edhe për të komunikuar ide, për të komunikuar për biznes e për të fituar para. Imagjinoni p.sh., që dy biznese picash konkurrojnë me njëri-tjetrin dhe njërit i jepet një linjë telefoni për të pranuar pica me porosi ndërsa tjetrit i mohohet e drejta për të pasur telefon. Natyrisht që dikush mund ta përdorte telefonin për të urdhëruar vendosjen e një bombe, të një vrasjeje apo të gjithë gjërave të tjera të pakëndshme. Por rreziku që disa individë të keqpërdorin telefonin, nuk mjafton që në SHBA të pengoheshin të tjerët me supozimin se mos ndoshta ata abuzonin, ose kishin prirjen për të abuzuar, ose kishin të shkuar abuzive. Morali i fabulës është që ofruesi i shërbimit të telefonisë, nuk duhet të mbahet përgjegjës dhe as nuk duhet të përdoret si hallkë kontrolli për pasjen apo mospasjen e një linje telefoni. Kjo do të thotë se censura paraprake e komunikimit është e ndaluar. Ne shqiptarët e mësuam këtë në vitin 1998, kur në Kushtetutën e Republikës, në nenin 22 shkruam: “Censura paraprake e mjeteve të komunikimit ndalohet”. Neutraliteti i rrjetit ishte një debat që mbërtheu Shtetet e Bashkuara dhe një pjesë të mirë të vendeve të zhvilluara përgjatë të gjithë vitit 2017. Shqetësimi doli pasi disa

Funksionarët e Partisë Socialiste, Ilir Zela, Vangjush Dako, Endri Fuga, Safet Gjici, Erion Veliaj, duke hyre nje mbledhje e Asamblese Kombetare te PS, më 6 janar 2018. Ilir Zela është njëkohësisht edhe kryetar i AKEP, një insitution që ligjërisht duhet të jetë i pavarur nga politika. Foto: LSA / Malton Dibra

kompani amerikane kërkuan që të paguanin më shtrenjtë në kompanitë e shpërndarjes së internetit në mënyrë që materialet e tyre të kishin prioritet, d.m.th., të shpërndaheshin më shpejt se sa materialet e atyre që nuk paguanin. Profesori Johnson dhe shumë e shumë amerikanë të tjerë protestonin kundër kësaj ideje, duke argumentuar se neutraliteti i infrastrukturës së informacionit në raport me llojin e informacionit ka rëndësi vendimtare për demokracinë. Ata shihnin një rrezik sado të largët që një ditë, një informacion praktikisht të censurohej nga fuqia ekonomike e korporatave apo e politikës që ishin të gatshme të paguanin shpërndarje më efikase të informacioneve të tyre. Dhe këtu vijmë në Shqipëri dhe te fakti se sa larg jemi në të kuptuarit të rëndësisë së pasjes një AKEP të paanshëm që imponon rregulla të paanshme dhe neutrale ndaj përmbajtjes për infrastrukturën e shpërndarjes së informacionit, përmes telefonisë apo internetit, (si dhe ekuivalenti i AKEP për televizionet, AMA). Dy ditë më parë, AKEP zbuloi veten si një institucion i njëanshëm politikisht duke publikuar një listë me faqe interneti, të cilat, ajo në mënyrë të paqartë ligjore i klasifikoi si “portale”. Ajo kërcënoi mbylljen e faqeve të internetit në rast se ato nuk plotësonin një kriter, regjistrimin në Qendrën Kombëtare të Biznesit. Deklarata e AKEP e publikuar në faqen e saj të internetit shkeli njëkohësisht neutralitetin e AKEP dhe kërcënoi me shkelje të neutralitetit të rrjetit. Zyrtarët e AKEP, të cilët kontrollojnë regjistrin e adresave të internetit me prapashtesë .al, i dhanë të drejtë vetes të përcaktojnë se çfarë nga informacioni i internetit duhet të licencohet paraprakisht dhe çfarë nuk duhet. Ato i dhanë të drejtë vetes ta trajtojnë adresarin .al si një pronë private dhe jo si një pronë publike të

përdorshme nga të gjithë. Për ata që nuk janë shumë të informuar se si funksionon interneti, një organizatë me bazë në SHBA e quajtur ICANN menaxhon sistemin e adresave. Kjo organizatë ka përcaktuar për çdo vend sovran një simbol dallues, p.sh., .al për Shqipërinë apo .fr për Francën. Çdo vend sovran ka të drejtë të menaxhojë kodin e daljes së vet në internet sipas rregullave të veta. Disa vende (SHBA në krye), kanë zgjedhur që t’i japin një adresë interneti çdokujt që është i interesuar. Disa vende të tjera kanë vendosur kritere, të tilla si shtetësia, apo identifikimi paraprak i pronarit të adresës. Në Shqipëri, një adresë mund të blihet me një kartë identiteti. Si një pronë virtuale, detaje të tilla si forma e regjistrimit, person fizik, juridik apo individ, apo organizatë, nuk ka kurrfarë rëndësie. Adresat mund të blihen e shiten, nga një individ te një kompani dhe anasjelltas dhe nuk ka kurrfarë peshe për AKEP që të dijë paraprakisht se kush është kush në botën e adresave të internetit. AKEP-it i intereson vetëm një gjë: që mbajtësit e adresave të paguajnë një tarifë vjetore për mirëmbajtjen e serverit të regjistrit. Puna e AKEP është që të sigurohet se adresari funksionon në rregull, që ser ver i ka furni zim të vazhdueshëm me energji, që temperatura e serverit është konstante, etj.etj. D.M.Th, puna e AKEP është teknike, as politike, as fiskale, as policore. Duke kërcënuar me mbylljen e adresave që sipas AKEP, nuk plotësojnë kushtet e vëna prej saj në regjistrim në QKB, ky institucion ka prekur ekzaktësisht asnjanësinë e regjistrit të adresave. Kur Shqipëria miratoi një ligj për komunikimet elektronike e postare, “asnjanësisë teknologjike” ishte objekti i ligjit. Shkruhet në ligj: “Qëllimi i këtij ligji është që nëpërmjet parimit të asnjanësisë teknologjike të promovojë konkurrencën

dhe infrastrukturë efikase në komunikimet elektronike dhe të garantojë shërbimet e duhura dhe të përshtatshme në territorin e Republikës së Shqipërisë”. AKEP nuk është një institucion përgjegjës për mbledhjen e taksave dhe as një institucion përgjegjës për luftën kundër terrorizmit. Ai është një institucion që ekziston për të siguruar “Asnjanësinë teknologjike” në komunikimet elektronike. Çdokush ka të drejtë të ketë një adresë interneti dhe të komunikojë përmes saj çfarë të dojë pa iu nënshtruar censurës paraprake dhe pa u detyruar të regjistrohet në QKB. AKEP nuk ka të drejtë të refuzojë dhënien e një adrese interneti .al dhe as nuk ka të drejtë të fshijë një adresë të tillë. AKEP nuk mundet të urdhërojë kompanitë e internetit të bllokojnë aksesin në një faqe pa një urdhër gjykate, i dhënë për arsye konkrete. Nuk mundet që AKEP të paragjykojë faqet e internetit si evazorë fiskalë. Kjo prek njëkohësisht si neutralitetin e AKEP ashtu edhe përbën ndërhyrje në punët e një institucioni tjetër që quhet Drejtoria e Përgjithshme e Tatimeve. Tatimet, nëse vërejnë se ka një faqe interneti që shet reklama pa faturë fiskale, kanë të drejtë që ta ndjekin këtë faqe interneti, si dhe të marrin masa në përputhje me legjislacionin fiskal. Tatimet nuk kanë të drejtë të shënjestrojnë një subjekt tregtar evazor vetëm se është media. Ajo duhet ta ndjekë vetëm se është biznes. Edhe nëse një faqe interneti bën evazion fiskal, kurrkund në legjislacionin fiskal nuk parashikohet mbyllja e aksesit në rrjet si masë ndëshkuese. Mundet, siç thonë disa, se krerët aspak të pavarur të AKEP nuk e kanë seriozisht dhe se kërcënimi për mbyllje ishte vetëm një shashkë. Megjithatë, fakti është që AKEP ka kërcënuar se do të shkelë parimin kushtetues të ndalimit të censurës paraprake, ka shkelur parimin e neutralitetit të rrjetit të komunikimit dhe ka shkelur pavarësinë e vet institucionale. Këto të treja janë sakaq shumë shkelje të rënda për t’u kaluar si një shashkë e parëndësishme politike. Nëse kërcënimi bëhet realitet, AKEP do t’i japë vetes të drejtë të mbyllë disa faqe interneti pa asnjë procedurë konkrete thjeshtë me paragjykimin se këto faqe interneti kanë potencialin të bëjnë evazion fiskal. Kërkesa e AKEP që faqet e internetit të kenë NIPT është absurde. NIPT është një numër identifikimi kur ke aktivitet ekonomik. NIPT është një numër që lëshohet nga tatimet dhe aktiviteti ekonomik taksohet nga tatimet. AKEP nuk ka kurrfarë lidhjeje me taksat. Ajo nuk duhet të merret me taksat. Demokracia zakonisht gërryhet hap pas hapi. Shkelja e neutralitetit të rrjetit dhe neutralitetit të AKEP është një hap i madh pas në demokracinë shqiptare.

No.

October 2018 Monthly

Albania Vetting Commission Turned a Blind Eye on Appeal Judge’s Luxury Villa Albania’s Minister of Interior Fatmir Xhafaj resigned from the post on Saturday morning, with Prime Minister Edi Rama announcing shortly after that he had nominated his security advisor for the position.

NEWS

Albanian Authorities Threaten to Close 44 Websites

Albanian Drugs Probe Exposes Alleged Vote-Buying

Albania’s Electronic and Postal Communications Authority has given 44 websites - including BIRN Albania’s Reporter.al outlet - a 72-hour deadline to register with tax officials or be shut down.

Albania’s opposition is demanding an investigation of alleged vote-buying by ruling party supporters after a police probe into drug-trafficking revealed information about possible wrongdoing.

October 2018

INVESTIGATION

Albania Vetting Commission Turned a Blind Eye on Appeal Judge’s Luxury Villa Documents and evidence obtained by BIRN show that the Independent Qualification Commission – Albania’s judicial vetting authority, sidelined evidence that connects Administrative Appeal Court Judge Artur Malaj to a three story villa in the city of Vlora, accusations of corruption and transactions between his family members and members of organized crime. BESAR LIKMETA, ALEKSANDRA BOGDANI | BIRN | TIRANA

rvin Ceta, former boxing champion with the Flamurtari Sports Club, grew up in an apartment building facing the backyard of the Halim Xhelo High School in the city of Vlora, where he would play soccer with the neighborhood kids and work out on the horizontal bars to build up muscle. In a corner of the backyard of the school – where once stood a concrete bomb shelter that locals still refer to as ‘the tunnel’, now rises a three story villa with automatic garage doors, Persian blinds and iron fencing. “I am nostalgic because in the school’s backyard we would play soccer. Right where the house stands once the shelter stood,” recalled Ceta, which shares his time between Vlora and the Italian city of Otranto, where he works as a gardener. “The villa has been empty for years and it’s visited seldom during summer, because they left for Tirana,” said the former boxer, who has 11 international fights under his belt. According to the residents of the neighborhood,’ behind the terracotta decorated walls of the three story villa once lived Artur Malaj – who for many years served as the head of the District Court of Vlora and since 2013 has been transferred in the Administrative Appeals Court in Tirana. Apart from the testimony from neighbors, a report from the Classified Information Security Directorate, documents and human sources obtained by BIRN, a complaint filed with the High Council of Justice and documents form the High Inspectorate for the Declaration and Audit of Assets and Conflicts of Interest, HIDAACI, all tie judge Artur Malaj to the three story villa, which is registered under the name of his former secretary. However, the multiple alarm bells that the villa might be a hidden asset of the judge were ignored by the Independent Qualification Commission, IQC, which on August 3rd ruled to confirm him in office. The villa built behind the Halim Xhelo High School in Vlora is not the only asset that raised concerns on the integrity of Judge Artur Malaj. According to evidence collected by the IQC, his family members own thousands of square meters of land and apartments, some acquired from individuals with a criminal background, also connected with the so called property ‘mafia’. Apart from the allegations on his wealth, the report filed with the IQC by the Classified Information Security Directorate, CSID, con-

tains recurrent accusations of systematic corruption and abuse of office, which were not taken into account by the vetting commission during the confirmation process for Judge Artur Malaj. Queried by BIRN on the villa, the properties in the name of his family members and the allegations of corruption, judge Malaj described the CSID report as inaccurate. He also noted that he had no prior information of the property transactions of his brother in law, but added that they were based on legally sound contracts and bank transfers. “My brother Afrim and my mother lived there [in the villa]. People may have mixed up my brother with me,” said Malaj. “The allegations of corruption are not accurate. One of the accusations refers to a rapist freed by the Appeals Court, while the other to a case draw held when I was a judge in Tepelena and not [chief justice] in Vlora, while the third to the villa, where it is stated that it was built by my father, at a time when he had passed away,” Malaj added. The villa built on top of a bunker Artur Malaj has a long career in the Albanian justice system and since 2013 he serves as a judge in the Administrative Court of Appeals in Tirana. He has previously served as chief justice in the District Court of Vlora from 2004 until 2013 and later promoted by former President Bujar Nishani to the Administrative Court of Appeals. Malaj has also served as a member of the Electoral College – a specialized court for electoral disputes. The vetting of judges and prosecutors is a key component of Albania’s justice reform. This extraordinary administrative process is reevaluating all judges and prosecutors in the country under three aspects, the integrity of their wealth, ties to organized crime and professionalism. The process of vetting is carried out by the Independent Qualification Commission with the assistance of the International Monitoring Operation, IMO, made of high level international experts. The verdicts of the IQC can be appealed by the parties or the Public Commissioner to the College of Appeals, a specialized chamber of the Constitutional Court. Malaj was subject to the vetting process as part of a priority list of judges and prosecutors due to his candidature for the post High Justice Inspector – a yet to be formed institution that will replace the current inspectorate of the High Council of Justice and investigate future misdeeds by judges.

Artur Malaj serves as a judge in the Administrative Court of Appeals in Tirana. Photo: LSA

An analysis carried by BIRN of the asset declaration disclosures made with HIDAACI, show that the family wealth of Judge Artu Malaj grew 47 times from 2003 until 2017, mainly due to the income as a public notary of his wife. The three story villa in the city of Vlora is alleged to be an undeclared asset. Residents told BIRN that the family of judge Malaj moved to the ‘Kushtrimi” neighborhood in the city of Vlora in the early 90’ from the village of Llakatund. They initially built illegally a one story dwelling on whose grounds later the three story villa was erected. Data from the local property registration office in the city of Vlora and the local district court show the land where the villa was built, with an area of 478 square meters and an old building of 90 square meters, were registered first in the name of Sokrat Dautaj – an attorney and former judge in the Court of Vlora. Dautaj obtained what before was public land through a lawsuit in the Court of Vlora in 2005, where with the aide of two witnesses he claimed his father had built a house on this land in 1984. The court case was held in the absence of the defendants, the municipality of Vlora and the State Advocate. According to the verdict in the case, Dautaj gained ownership of the land under the legal concept of adverse possession. In 2007 Sokrat Dautaj passed away and the land was inherited by his widow Beatrice and daughters Alma and Blerina Dautaj. In the name of Beatrice and her two daughters in 2009, the municipality of Vlora issued a building permit for the construction of the three story villa with a size of 204.5 square meters. Although registered in the name of the Dautaj family the villa has been declared by Judge Artur Malaj as a home address in his periodical asset declaration disclosures with HIDACCI from 2004 until 2012. The address of the villa; “Kushtrimi’ neighborhood, “Deshmoret” St’, has also been declared by Malaj as a home address in a loan taken from Raiffeisen Bank in 2005. The mother of the judge Xhane Malaj and his brother Afrim Malaj - who lives in Italy, have the same address in the civil register. The contract for the construction of the villa in 2009 with the company Desi Sh.p.k was redacted by the public notary Ledina Malaj- the wife of the judge. This home address was declared also in 2005 in the National Business Center when Ledina Malaj registered her no-

tary business. Judge Malaj admitted in an interview through the phone with BIRN of declaring the villa at the ‘Kushtrimi’ neighborhood in Vlora as his home address, because he lacked another address at the time but without explaining where he lived. “I have explained it in the IQC where I lived. I and my wife declared that address because we did not have an address,” Malaj told BIRN. However, Malaj’s presence in this house is also confirmed by his neighbors on Deshmoret St, who leave adjunct to the three story villa behind the Halim Xhelo High School. The next door neighbor - an elderly lady, recalled the day when the bulldozers ‘demolished the army shelter to build the palace,” as she referred to the villa. A resident of the neighborhood since 1962 who worked as a tailor during communism, the 87 years old known to the neighbors as grandma Mellania, told BIRN without hesitation that she had traded courtesy visits with Malaj’s mother. She recalled that the entire Malaj family, apart from his father who had died in the village, had moved in the neighborhood in the early 90’. “They have left for Tirana more than three years ago and I have not seen them. Us and them are on different levels,” she said, referring to wealth. She described Malaj as a good boy but as judge she had no use of him. Asked of Sokrat Dautaj, she said that she did not know him and had never seen him. “I know why you are here but I don’t know much. Maybe the house is of this Sokrat,” said the 87 year old with shining gray locks. “However, we were taught that those who lies, who steals, who scam - one day truth will come out,” she added. Likewise the elderly lady, a retired agronomist who cultivates flowers and decorative trees in the rented garden of an old three story house, also linked the villa to Judge Artur Malaj. But differently from the old lady the agronomist had known Sokrat Dautaj. “I know that Sokrat Dautaj had sold the villa to the chief justice of Vlora early on. I knew him from a case I had in court and the man surprised me,” he said with praise of the late attorney. The retired agronomist, who started his flower business in 1997, a time of anarchy in the city where ‘everyone dealt in guns”, tells

October 2018

The three story villa near “Halim Xhelo” high scool in Vlora. Photo:Besar Likmeta.

the same story of the origin of the land as the old lady. As for judge Malaj and his family, he said that they had lived there for many years, but he did not know them because they were ‘newcomers’ – a term often referred to rural families who moved in urban areas after communism collapsed in Albania and freedom of movement was allowed. The former boxer Ervin Ceta, who keeps the passion for the sport alive in Vlora by training a youth group, recalls that the Malaj family had moved in the neighborhood at the same time with the Simoni family – which are linked by marriage and live a few doors away. In front of the three story villa the Gerveni family - relatives of the Malaj family, own also a similarly big house. “The house was originally built by his brother but did not look as you see it today. The villa was constructed later,” said Ceta. “They all lived here, the brother, the mother and the judge,” he added. Property in the name of the secretary Differently from the Malaj family, the Dautaj family that is registered as the owner of the villa has not lived anywhere near the ‘Kushtrimi’ neighborhood, behind the Halim Xhelo High School in Vlora. Although, on paper they are the owners of a large villa, Beatrice Dautaj and her daughter Alma Dautaj, live in a modest apartment in the four flour of an old building, built during the communist regime in Veladin Kollozi St, part of the Lef Sallata neighborhood of Vlora. From 2005 until 2013 – the period when Judge Artur Malaj headed the Court of Vlora, Alma Dautaj worked as secretary and chief secretary in the district court. Immediately after Malaj was transferred in Tirana, she was fired by the new chief justice Skender Haluca. After she was dismissed, Dautaj filed a lawsuit in the Administrative Court of Vlora and later in the Administrative Court of Appeals in Tirana. In the Appeals Court, one of the three judges drawn for the case was Artur Malaj, but it appears he resigned from it. The judicial panel headed by Alkelina Gazidede, ruled in favor of Ms. Dautaj, awarding her 10 wages for the illegal dismissal from her position. In a short interview at the doorstep of her apartment on Lef Sallata neighborhood, Alma Dautaj declared that the villa in the “Kushtrimi’ neighborhood was hers. “I have four houses, have one there, have

Alma Dautaj, a former secretary of judge Malaj during 2004- 2013 | Photo courtesy : Facebook

one in [the seaside neighborhood of] Cold Water. That property has a history, you can see the documents and judge,” she said. Asked why she lived in the apartment meanwhile the villa remained empty, Dautaj responded: “I was there yesterday…” However, when asked to unveil the color of her kitchen to prove the ownership of the villa, Dautaj froze, shut the door and closed the interview short while murmuring that this was an issue of privacy. This is not the first time that Alma Dautaj was put in difficulty to convince that she is the owner of the villa in the ‘Kushtrimi’ neighborhood. According to the IQC she has given contradictory statements to the commission, claiming that the house was built in the period 19911992, while her father in the lawsuit in 2005 has claimed that the building had existed since 1984. In the commission Dautaj has also claimed that she was not sure how her father came to own the building that proceed the villa, claiming that it was inherited by her grandfather, while court records show that after her father’s death she had been notified of the ‘adverse possession’ case in the Appeals Court. The IQC underlines also that Alma Dautaj and her family did not have the financial means to build the villa, whose construction cost only according to an estimate 13.9 million lek (€110,000). Dautaj told the commission that the Malaj family had rented the house that proceed the villa until 2008. The neighbors testimony, the professional connection of the Malaj and Dautaj families, he data from HIDAACI and the civil register

are not the only proof the connects judge Malaj to the three story villa. A complaint over his ownership of the villa has been filed with the High Council of Justice, HCJ, since 2008. In the complaint filed with HCJ and protocolled on July 29th 2008, the citizen M.Xh writes that “chief justice Artur Malaj has built his house in the territory of the Halim Xhelo High School and through corrupt judgments has legalized it.” The IQC has also administered a complaint from a citizen named H.H, which states that ‘Artur Malaj…in the backyard of the Halim Xhelo High School has built a four story villa and registered it under the name of his secretary. It also has another apartment in the Cold Water [neighborhood] registered in her mother’s name.” The CSID report on the integrity of Judge Artur Malaj filed with the IQC, which rates the judge as ‘unfit’ to hold office, also mentions the three story villa. “Judge Gj.K, in the civil verdict nr ***, date 23.09.2005, in cooperation and interest of the Chief Justice of the Court of Vlora, awards through prescriptive easement a public land in the city of Vlora,” CSID writes in its declassified report. “According to our information, the house that is the subject of the verdict was built illegally in the years 1995-1996 by the father of Artur Malaj. The chief justice of the Court of Vlora has abused his office to obtain the public land in the city of Vlora,” the report adds. However, despite the mounting evidence on the villa the Independent Qualification Commission writes in its verdict to confirm judge Malaj “that in no case this property is linked with the assesse through documents or any other evidence.” Property transactions On October 10th police in the city of Vlora detained a local businessman, Pullumb Petritaj, who stands accused of falsifying court verdicts in order to illegally obtain ownership of a 100 hectares plot of land in the tourist area of Zvernec. Petritaj and others are considered by local prosecutors as part of the property mafia on Albania’s southern coast, linked to Artur Shehu – a figure of the Albanian underworld that for decades has lived in the state of Florida in the United States. According to the investigation of the Vlora Prosecutors Office, it is believed that apart from the 100 hectares in Zvernec, the criminal enterprise headed by Shehu has obtained through falsified documents more than 500 hectares of land in different areas of Albania’s southern coast, including Palase and the Karaburun Peninsula. In its verdict the IQC writes that part of the properties registered in the name of the nephew, sister and brother in law of Judge Artur Malaj, were obtained by people linked with Artur Shehu. “Citizen A.Sh, the main suspect involved in the property fraud in Vlora, has been indicted several times for criminal activities outside Albania,” writes the IQC in its verdict. According to the IQC, the 30 years old nephew of judge Malaj is registered as the owner of four development properties with a total area of 4444,3 square meters in the city of Vlora and of an SUV Mercedez Benz ML. The nephew F.B and his parents are not the only relatives of judge Malaj with a large number of assets registered under their name. In the name of his sister E. and brother in law A.G, there is a long list of immovable assets and bank accounts. They have also guaranteed a loan judge Malaj took from Raiffeisen Bank – which in the context of the vetting process makes them related persons in their financial capacity. According to the Independent Qualification Commission, in the name of the sister of the judge and his brother in law are registered an apartment worth 110,000 euro of 86 square meters in Tirana, two apartments in Vlora of 78.6 square meters and 134.4 square meters, 26,000 square meters of forest in Vlore and 10,000 square meters of pasture in Zvernec.

Also the couple owns two other apartments in Vlore of 94.4 square meters and 97 square meters, investments in the fund ‘Raiffeisen Prestige Invest’ worth 2.8 million lek, treasury bills worth 50,000 euro and 2.95 million lek in bonds, $51,324 deposited in the National Commercial Bank and 25 per cent of the shares in the company Fish Planet, which are worth 25,000 euro. Queried by BIRN judge Malaj described the allegations of transactions with people with a criminal background as serious, but denied any connection with them. He explained that the property bought from people connected with Artur Shehu had been acquired by his brother in law and not his nephew, while adding that he had no prior knowledge of the transactions. “The land was bought by my brother in law and not my nephew. The contracts were legitimate and [payment] through bank accounts. Everything is explained in the IQC verdict,” Malaj said. “The investigations of the prosecutor’s office did not determine that the falsification of the properties has been carried out when I was a judge [in Vlora],” he added. The IQC initially raised doubts on the wealth of Malaj’s family members, but eventually justified them in its verdict to confirm the judge by referring to income from businesses and emigration. However, in contrast to already consolidated practice, the financial analysis of the wealth of the people related to the judge gives away few details on the value of their properties, cost of transactions, time of acquisition of assets and their legal income. For example, to justify the assets of the brother in law, the IQC says that his father had a business for the growth of mussels from 1991 to 1999, but does not explain how much revenues this business has generated, the dividend that has distributed or neither if it has paid taxes or not. The IQC also adds that after 1999, the parents of the brother in law of the judge moved to the USA, where in the last two years they earned income equal to $138,758, but it does not explain if this income was transferred in Albania or that the family of the judge can document that it was used in transactions to buy property. In the case of the assets registered under the name of Malaj’s nephew F.B, the IQC has decided to treat them as family wealth. The IQC has not given a value for the four properties the nephew and his parents own in the city of Vlora, but has limited itself to say that they are justified due to their business activity, which includes operating a hydraulic equipment store. “Referring to this evidence, the Commission evaluates that family B, had enough legal income to justify one-third of the assets,” writes the IQC in its verdict, before adding that “it did not have any proof that the judge had contributed to this wealth in anyway.” In his statements in front of the Commission, judge Malaj claims that he had no knowledge on the connections and properties of his family members and has not benefited from this wealth - an argument accepted by the vetting panel headed by Commissioner Genta Tafa Bungo, who voted unanimously to confirm the judge in office. The vote of the vetting commission to confirm Judge Artur Malaj raised eyebrows in Tirana, particularly with the members of the International Monitoring Operation, which had been critical of his statements during the public hearing held by the IQC in late July. Immediately after the verdict was announced in August they recommended to the Public Commissioner to appeal the verdict in the College of Appeals - the vetting appellate chamber of the Constitutional Court, arguing that they believed that Malaj was “the de facto” owner of the three story villa in Vlora and that he had contributed to the buildup in his relatives assets. On October 26th the office of the Public Commissioner appealed the verdict of the IQC to the College of Appeals, calling for Malaj’s dismissal.

October 2018

NEWS

Albania’s Interior Minister Quits, PM Names New Nominee Albania’s Minister of Interior Fatmir Xhafaj resigned from the post on Saturday morning, with Prime Minister Edi Rama announcing shortly after that he had nominated his security advisor for the position. GJERGJ EREBARA, | BIRN | TIRANA

lbania’s Prime Minister Edi Rama confirmed the resignation of Albanian Interior Minister Fatmir Xhafaj on Saturday, naming his security advisor Aleksander Lleshi, a former General in the Albanian Army, as the new nominee for the post. The opposition has hailed Xhafaj’s resignation as a success, having led a long campaign against him after his brother was convicted of drug trafficking in Italy. No explanation has been given for Xhafaj’s sudden departure. His sudden resignation comes after a major police operation last week when four interlinked groups suspected of drug trafficking were dismantled. However, leaks from the police filed into the

investigation revealed two alleged cases of suspected criminals involved in votebuying practices for the Socialist Party, for which the opposition is demanding a probe. During his time as interior minister, he was known for his efforts to tackle corruption within the police force and an action plan against organised crime, called “The Force of Law”. However, Xhafaj has long been a controversial figure in Albanian politics, repeatedly being accused by the opposition of violating human rights in early 1980s when he was working as an interrogator under the country’s Communist regime, as well as for his alleged links to organised crime through his brother Agron Xhafaj, who is currently serving jail time in Italy

Fatmir Xhafaj (left) and Edi Rama during a conference in Tirana on 5 July 2018. Photo: LSA

The opposition has hailed Xhafaj’s resignation as a success, having led a long campaign against him after his brother was convicted of drug trafficking in Italy.

for drug trafficking. Xhafaj has long denied all of the allegations against him. Before taking over the position of Minister of Interiors in March 2017, Xhafaj held the position of Minister of Justice during the Socialist’s 2003-2005 rule, and has been a Socialist Party MP since 2005. The nominated replacement, Lleshi, will need to be approved by the president and parliament.

Albania Arrests Two Socialist Ex-MPs on Graft Charges Albanian authorities arrested two former MPs from the governing Socialist Party over accusations of corruption and organised crime amid a major crackdown on alleged drug traffickers. GJERGJ EREBARA, | BIRN | TIRANA

Albanian police arrested former Socialist Party MPs Arben Ndoka and Arben Cuko plus several other people in a series of operations against organised crime suspects on Sunday, with Prime Minister Edi Rama stating that no one is above the law. Under pressure at home and from the EU and US to do more in the fight against crime and corruption, police arrested several suspected drug smugglers in the town of Shijak, central Albania. They also conducted a search in the southern town of Saranda for wanted businessman Klemend Balili, who has had a Greek arrest warrant out against him since May 2016. Former MP Arben Ndoka was arrested for alleged involvement in what police said was a criminal group engaged in falsification of documents for the purpose of

appropriating lucrative state-owned land in coastal areas of the region of Lezhe. Ndoka was held after an investigation conducted by the Serious Crime Prosecutor’s Office. He was previously convicted of human trafficking in Italy in 2004 and sentenced to seven years in jail. However, Albanian courts cut his sentence so he was able to regain his freedom after three years and became a state official under the Democratic Party administration, and later a Socialist Party MP. His short stint as an MP between 2014 and 2015 caused trouble for the Prime Minister Rama as he became an easy target for the opposition claim of links between the ruling Socialists and organised crime. Under pressure, Ndoka resigned in September 2015 although he claimed he was innocent of the Italian crime. An investigation into his declared as-

Former Socialist Party MP Arben Cuko in July, when he was head of the General Directorate of the penitentiary system. Photo: Malton Dibra/LSA

sets of about 1.5 million euros failed to result in any charges. In December 2017, his brother was shot in a mafia-style murder

in his home town of Lezhe. Arben Cuku, another former Socialist Party MP, was also arrested on Sunday, accused of taking bribes during his short stint as head of the General Directorate of the Penitentiary Service. He was discharged from duty last September. Local media reported that police are also looking for Lulzim Berisha, who was sentenced to life in prison in 2012 but then freed in December 2016 after a series of controversial court rulings. Commenting on the arrest of Cuku case, Prime Minister Rama said: “I am sorry for A. Cuko, however, for us there are not two stances regarding the law.” The opposition Democratic Party did not applaud the arrests, however. Democratic Party MP Edi Paloka said that “Rama used [the suspects] as much as he could and now is using them again to deflect attention from ‘super-scandals’ to save himself”.

October 2018

Albanian Drugs Probe Exposes Alleged Vote-Buying Albania’s opposition is demanding an investigation of alleged vote-buying by ruling party supporters at the 2017 elections after a police probe into drug-trafficking revealed information about possible wrongdoing.

Albania Stages Major Operations Targeting Crime Gangs More than 1,500 Albanian police officers were deployed in several major operations against four suspected organised crime groups, including international drug smugglers. GJERGJ EREBARA| BIRN | TIRANA Multiple police operations were staged on Sunday across Albania, with officers arresting more than two dozen people suspected of drug smuggling and confiscating guns and narcotics, police and prosecutors announced on Monday in Tirana.The head of the Serious Crime Prosecution Office, Donika Prela, said the investigation started back in 2016 and was then extended across the country. Thousands of hours of intercepted conversations, along with visual surveillance using cameras and drones, were used to identify 13 cases of drug smuggling, Prela said. The General Director of the Albanian Police, Ardi Veliu, said 27 people were arrested in 12 towns across the country. The biggest operation, in which eight people were arrested, was conducted around Shijak in central Albania, where several drug smuggling groups have been thought to be active for at least 20 years. Shijak is known amongst Albanians for having scores of luxury villas and wedding parlours, often built with inspiration from the drug lord Tony Montana’s house in the film ‘Scarface’. A few days ago, Albanian police also found a heroin laboratory in the northern area of Has, on the border with Kosovo. Police on Sunday arrested two former socialist party MPs, Arben Ndoka and Arben Cuko, accusing the former of corruption and the latter of appropriating state property using fake documents. The EU ambassador in Tirana, Luigi Soreca, hailed the operations. “We welcome large anti-drugs operation conducted today in several towns by Albanian State Police,” Soreca wrote on Twitter. “Now we expect that prosecutions and convictions would follow for a solid track record,” he added.

The mayor of Durres, Vangjush Dako. Photo: Malton Dibra/LSA

GJERGJ EREBARA, | BIRN | TIRANA

lbania’s opposition leader Lulzim Basha said on Friday that he wants an in-depth investigation into alleged vote-buying by the ruling Socialists, claiming that the party secured its comfortable victory in the 2017 elections through collaboration with criminals. After Albanian police concluded a large-scale operation against four interlinked groups of drug-trafficking suspects last week, Basha’s opposition Democratic Party published intercepted conversations and snippets from the police investigation file, revealing two alleged cases of suspected criminals involved in vote-buying practices for the Socialist Party. “Now it is clear to everybody that [Albanian Prime Minister] Edi Rama had a plan all over the country to steal the elections in the collaboration with criminals,” Basha alleged in a message on Twitter. “A special and independent investigation is urgently needed over this criminal operation,” he added. The opposition also claims that Albania’s prosecution service has attempted to downplay the links between crime gangs and the Socialist Party and has not properly investigated the Socialist mayor of Durres, Vangjush Dako. The first leaked snippet from the investigators file states that Gjevi Ndoka, brother of former Socialist MP Arben Ndoka, was covertly recorded buying votes for the party. Both Arben and Gjevi Ndoka have been arrested and charged with falsifying documents and appropriating state-owned land, but not with vote-buying. Both pleaded not guilty at the Serious Crime Court but were remanded in custody. However, the biggest prize for the opposition came from an intercepted conversation between Durres mayor Dako and Altin Avdyli, a drug-dealing suspect, in which Dako says he wanted to meet Avdyli’s brother, who was also arrested as a suspect, and thank him. In a second intercepted conversation, Avdyli speaks with an unidentified person, who tells him that a family of six voters would like to sell their votes and urges Avdyli to tell Dako to pay them. Speaking on Opinion talk show on Thursday evening, Dako didn’t deny he had spoken to the suspect, but said that as a politician, he speaks with anybody. “There is not any son of a bitch that speaks more than me with voters,” he told the ‘Opinion’ talk show on Klan TV on Thursday evening. He denied the vote-buying allegations: “I have not won the elections by vote-buying,” he said.

October 2018

NEWS

Albanian Authorities Threaten to Close 44 Websites Albania’s Electronic and Postal Communications Authority has given 44 websites - including BIRN Albania’s Reporter.al outlet - a 72-hour deadline to register with tax officials or be shut down. GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANA “AKEP, in accordance with the legal and regulatory framework, informs all the subjects registered as online portals that they should publish their tax number on their contact page within 72 hours,” AKEP said in a statement. “AKEP urges those persons who have a connection with the [listed] portals to get a tax number from the National Business Centre within 72 hours and to declare their tax number on their website,” it added. However the statement did not cite the legislation that deems this to be necessary. The move comes after Prime Minister Edi Rama said on Friday that websites must be ‘legalised’ by registering with the tax authorities as part of an ‘anti-defamation’ drive targeting online media. Rama said he wanted to ensure the “urbanisation of the online jungle”. But BIRN Albania’s director Kristina Voko said the AKEP statement showed blatant misunderstanding of the country’s laws, and was an attempt by the government to exert direct control over institutions that by law are independent from it. “Apparently, the prime minister’s anti-defamation campaign started with a state institution publishing defamatory data without a proper fact-checking procedure and without communicating with the parties involved,” Voko said. BIRN Albania is an NGO registered at the Tirana court and fully complies with the domestic tax code. Reporter.al is a website registered in Albania and its contact page includes data on its ownership and its physical address. It is currently unclear what procedure that AKEP has followed to prepare the list of websites that

it said should be registered. “A simple email to us would have sufficed to learn more about BIRN and its tax status,” Voko said. “Apparently, AKEP is not interested in verifying its information. It is a shame, because unconfirmed information is what leads to the defamation that is the prime minister’s concern,” she added. AKEP didn’t immediately answer BIRN’s emailed request for a comment. One of the websites included in the list, Insideri.com, is actually from in Kosovo. Parim Olluri, editor at Insideri.com, expressed concern that his website was on the list. “I am surprised by Edi Rama wishing to copy North Korea,” Olluri wrote on Facebook. “We are a business registered in Kosovo. We do not need to be registered also in Albania. The Guardian, the New York Times, the BBC etc are not registered as businesses in every country in the world from where they can be read,” he added. Neritan

Sejamini, the publisher of the Exit.al site, said the AKEP statement said a lot about the way in which the government of Albania currently works. “The AKEP order is not based on any law and the list clearly shows a wish to close down government critics,” Sejamini said. “Exit.al is a non-for-profit organisation and it is registered as such with the tax authorities. As an NGO, it is not engaged in any commercial activity and cannot be registered as such,” Sejamini added. Blendi Fevziu, the publisher of Opinion.al, said its inclusion on the AKEP list must be a mistake. “Opinion.al is registered as a company with its tax identification number. We cannot sell ads without tax receipts,” Fevziu told BIRN. Technically, AKEP can order internet service providers to block access to certain websites in Albania. The head of AKEP, Ilir Zela, is a former MP from premier Rama’s Socialist Party.

OSCE Condemns Albania Website Registration Demand A government move ordering media websites to register with the tax authority as part of an alleged ‘anti-defamation drive’ was criticized on Thursday by the OSCE’s Freedom of the Media Representative and by the organisation Civil Rights Defenders. GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANA

The OSCE Representative on Freedom of the Media, Harlem Désir, on Thursday criticized Albania’s threat to close 44 websites as a potentially restrictive move against the independent media. “States should not impose mandatory registration to online media as a precondition for their work, which can have a very negative effect on media freedom,” Désir said in a press release. “This practice, when applied, could seriously restrict public access to diverse sources of information, the plurality of voices, and erode the right of freedom of

expression and information online,” he added. Civil Rights Defenders, an international human rights organization, also criticized the government move as “a decision that seriously violates the freedom of speech and increases the government intervention against a small number of outlets that are still free. “On the list of threatened websites are some of the only independent investigative media in the country, which are fully transparent about who they belong to,” said Vasilika Laçi, Programme Director at Civil Rights Defenders. Prime Minister Edi Rama in a tweet post last week said

websites needed to register with the tax authority as the start of an «anti-defamation campaign», adding that he wanted to «legalize portals». On Monday, the nominally independent Communications Authority published a list of 44 pages that risked closure if they do not register with the tax authorities and publish their tax number online, and gave them a 72-hour deadline to do so. Most of the websites on the list say they are properly registered as businesses or as NGOs. Some of the websites are not based in Albania but belong to Albanian language publishers from Kosovo, Macedonia or other countries.

Albania PM Orders Websites to Register by Monday Prime Minister Edi Rama says websites must be ‘legalized’ by registering with the tax authorities by Monday as part of an ‘anti-defamation package’ that many media activists have condemned as muddled and contradictory. The “anti-slander” package proposed by the Albanian PM Edi Rama which will start with the legalization of news websites on the internet has triggered sharp criticisms of media professionals and journalists’ association. It is largely seen as s a threat to the online media not yet controlled by his government. Theodoros Alexandridis, a human rights expert, said the proposal goes against the recommendations of the UN Rapporteur on the protection of freedom of opinion and expression. He emphasized that commenting anonymously online is a widely accepted right. “The requirement to register with the QKR seems to be over-broad, not serving any particular purpose and it effectively aims to prevent anyone from commenting / reporting on a story anonymously,” he said. “There’s also no evidence [from Rama] that the existing system (i.e. filing a complaint and asking the prosecutor to order that the IP be traced) does not work,” Alexandridis told BIRN. “The UN Rapporteur calls on states to ensure that individuals can express themselves anonymously online and to refrain from adopting real-name registration systems,” he said, adding that such rights can be limited only in exceptional situations. Albania’s Prime Minister Edi Rama said on Wednesday that all web-pages must be registered as commercial subjects with the tax authorities by next week – or face penalties. “Our discussion about an ‘anti-defamation package’ shows clearly that the urbanization of the online jungle will have to start by the legalization of portals,” Rama wrote on Twitter. “Portals” is not properly defined as a term, but it usually means websites with a marked tendency for click-baits. “Legalization could be made in minutes through registration with the National Business Centre. Since these are ghosts without addresses, I hope they read this message before next Monday,” Rama added on Twitter, without elaborating. Rama anounced that he was preparing an “anti-defamation package” on October 2 after two of his Socialist MPs were accused by the opposition of protecting an accused rapist from police because he was the son of a Socialist MP. Rama not only denied the allegations but said that Albania needed an anti-defamation package to put a stop to such allegations. No formal proposals have since been put forward. Few doubt that the online media in Albania are chaotic, with dozens of pages that do not disclose any name of an administrator or writers. Scores of websites simply copy-paste press releases or news produced by conventional media. Some are apparently used as political party proxies to spread propaganda or disinformation. But Mark Marku, a Professor of Journalism at the University of Tirana, said the Rama tweet should be seen as a threat to the online media not yet controlled by his government, and not as an institutional attempt to put the online media on a legal base. “A punishment campaign should be based on a concrete legal offence committed by portals,” Marku said. “Since there is no online media law in Albania, I see the statement ... as a threat or an emotional reaction against the criticisms he faces from the media.” Elvin Luku, a media expert in Tirana, said that registering websites with the tax authorities was hardly a solution. “Yes, we do need proper registration and identification of authors on websites, however many websites are not commercial and should not be taxed as such,” he said. “Registering all the websites in the National Business Registry will hardly resolve the defamation issue,” he added. “There is plenty of defamation in the mainstream media as well.” Aleksander Cipa, head of the Union of Journalists, based in Tirana, said a demand to register with the tax authorities amounted to a tax on blogs, often run by journalists. He also called the Monday deadline inadequate. “Websites should have authors and administrators, however, registering them with the National Business Registry should not include financial obligations, since scores of them are individual initiatives and not commercial ones,” he added.

October 2018

NEWS

Albania Plans Nationwide Shutdown of Betting Shops A parliamentary commission gave the first nod to legislation to close down betting shops and electronic casinos across the country, despite pressure from Albania’s powerful gambling industry. GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANA

he Parliamentary Commission on the Economy on Tuesday approved proposed legislation that is intended to close down betting shops across Albania. Parliament is expected to vote it into law on next Thursday - a measure cautiously welcomed by the public but not by the country’s large betting industry. The opposition claims meanwhile that the legislation is intended to create a monopoly for a newly-founded company that has a license to operate an online betting service. Speaking in parliament, the head of the commission, Erjon Brace, said MPs have received “criminal threats” over the proposed law. Responding to opposition claims, the Parliamentary Commission added a new clause in the proposed law including the closure of the country’s sole online betting service. Albanian Prime Minister Edi Rama caught the public off guard on October 10 when he unexpectedly announced a proposal to close down all the betting shops and electronic casinos in the country by the first day of January 2019. “In the territory of the Republic of Albania, after January 1, there will be no betting shop or electronic casino,” Rama said. For about two weeks after the announcement, the powerful gambling industry in the country stayed silent, refusing to comment publicly, apparently preferring to negotiate behind the scenes. But on Monday, an association representing the industry sent an open letter to the government, urging the authorities to not close down betting shops but offering to cut their number by half by 2019 and to further lower the number over the next several years “until they reach a normal

A gambling shop in Tirana. Photo: Ivana Dervishi/BIRN

situation for a democratic country”. At a press conference on Monday, the association also threatened a legal challenge, claiming a legitimate right to do business. The gambling industry in Albania is huge. Albanians spent about 124 million euros during 2017 in electronic casinos and on sports betting, according financial statements of licensed gambling companies analyzed by BIRN. However, some says this figure shows only the official marked while much of it is illegal. The Prime Minister Rama said the marked starves about

Speaking in parliament, the head of the commission, Erjon Brace, said MPs have received “criminal threats” over the proposed law. Responding to opposition claims, the Parliamentary Commission added a new clause in the proposed law including the closure of the country’s sole online betting service.

700 million Euros from Albanians each year, suggesting an informality rate of about 80%. Across the country there are currently about 4,300 betting shops, a huge number in a country in which the adult population is 2.1 million. Rama’s announcement received cautious applause from the public but a degree of skepticism. The electronic casinos industry has managed to avoid closure since at least 2004, when Albania approved a law aiming to consolidate the market in four large casinos and to close the rest of the outlets scattered across the country. As for betting shops, the current government has attempted to lower their numbers by imposing distance criteria and increasing licensing fees since at least 2015, but attempts have twice been blocked by industry intervention. Facing questions over ‘state capture’ by the gambling industry, Rama said on Monday that back in 2016, he didn’t have a “parliamentary majority due to the enormous pressure on his MPs”. He was referring to an instance when some of his MPs proposed a change in the law to benefit the gambling industry. The statement caught the journalists by surprise, owning to the fact that Rama has proved to have total control of his MPs on several controversial issues. Meanwhile, the opposition Democratic Party claims the government initiative to close down betting shops aims to create a monopoly for a company that has a license to operate an online outlet. Responding to the allegations, Rama said that the claim was “a defamation” and that his government was also working to block access to online betting shops. A new clause was added on Tuesday morning in the law explicitly banning also online gambling.

Albania MPs Vote To Shut Betting Shops Despite ‘Threats’ As the Albanian parliament voted for the closure of all betting shops, ruling Socialist Party MPs claimed they have received threatening text messages from people opposed to the shutdown. GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANA

Prime Minister Edi Rama said that MPs had received anonymous threats by text message as they voted on Thursday to close down almost all of the powerful gambling industry in the country. Speaking in parliament, Rama alleged that most of the companies operating in the sector were owned by people with a criminal background, and thanked his MPs for voting for the measure despite “a period of stress with disturbing messages of all kinds”. “To those who have orchestrated or ordered these messages, from within or outside prisons, we are giving our response by voting now for a definitive ban on

An electronic casino in Tirana, which will have to close by December 31. Photo: Ivana Dervishi/BIRN.

gambling,” Rama said. The head of the parliamentary committee on the economy, Erion Brace, read out a message that he said he had received:

“You are dealing with us, we will deal with your children.” According to the new law, all betting shops will have to close down by January

1, 2019, as will electronic casinos. Only one casino currently operating in Tirana’s city centre will be allowed, along with the National Lottery and a Telebingo competition. About 8,000 jobs are expected to be lost. The measure was passed by 75 votes to zero, with all the votes coming from the Socialist Party. Opposition parties did not attend the parliamentary session, continuing their policy of undeclared boycott. Albania has attempted several times in the past to rein in gambling by either concentrating it in specific areas or reducing its presence. However, these attempts failed, allegedly due to industry interference.

October 2018

Optimists abroad have hailed Macedonia as one of the very few countries around the world that have seen positive developments for democracy over the past year and a half.

Opinion

Foreign Policy Gains Will Not Erase Public Distrust in Macedonia The largely unreformed media sector has contributed to the new government’s recent difficulties. ZSELYKE CSAKY

acedonia had a rare moment in the international spotlight on September 30, as many in the United States and European capitals awaited the outcome of a pivotal referendum on the country’s name. Greece has been blocking Macedonia’s accession to both NATO and the European Union due to what it sees as territorial claims implied in the current constitutional name, the Republic of Macedonia. The fact that the referendum, which asked voters to accept a name change negotiated with Athens, failed to pass the required 50 percent turnout threshold was interpreted as a defeat for the government or, worse, as a victory for Russia, which has doggedly resisted the expansion of NATO and the EU. Despite all the attention, however, few outside observers have properly examined Macedonia’s internal dynamics or noted the extent to which public disillusionment with establishment politics—and with the media—may have contributed to the low turnout. High hopes and deep problems Optimists abroad have hailed Macedonia as one of the very few countries around the world that have seen positive developments for democracy over the past year and a half. In fact, it was identified as one of the wider region’s “bright spots” in Freedom House’s 2018 Nations in Transit report, which said the new government that took power in May 2017 had a seminal opportunity to end a decade of political wrongdoing and start the arduous task of reversing state capture. The right-wing party VMRO-DPMNE, in power from 2006 to 2016, had built a governing system based on bribery, election rigging, clientelism, and intimidation. According to wiretapped conversations that are the subject of ongoing criminal cases, the party set up an extensive illegal surveillance program, recording the conversations of up to 20,000 citizens, including journalists. It also threatened and harassed media workers who were critical of its rule. In 2013, journalist Tomislav Kezarovski was sentenced to four and a half years in prison for supposedly revealing the identity of a protected witness; Kezarovski had apparently angered VMRO-DPMNE by investigating the mysterious death of the publisher of independent newspaper Fokus and writing articles that implicated the government in corruption. In 2016, controversial journalist Zoran Bozinovski was extradited from Serbia and detained for allegedly spying on behalf of Greece and Hungary. The party is also accused of interfering with the judiciary and trying to control the courts, carrying out

electoral fraud linked to the 2013 local elections, and attempting to cover up murder. Perhaps the most striking reminder of VMRO-DPMNE prime minister Nikola Gruevski’s decade in power is the lavishly funded “urban revival” project known as Skopje 2014. The garish and shoddily constructed monuments it deposited across the city have become a visible symbol of systemic corruption. Given this record of misrule, it is no wonder that the new governing coalition—consisting of the Social Democratic Union of Macedonia (SDSM) and parties representing the ethnic Albanian minority—was greeted in 2017 with considerable relief, both domestically and internationally. For much of its first year in office, the SDSM-led government focused on mending Macedonia’s tattered relations with its neighbors. The conclusion of a friendship treaty with Bulgaria in early 2018 was regarded a significant success, and the draft agreement with Greece—which calls for the country take up the new name Republic of North Macedonia—could clear a path to regional reconciliation and accession to NATO and the EU. (The government has vowed to press ahead with the name change despite the failed referendum.) However, this initial emphasis on foreign policy has pushed much-needed domestic reforms to the back burner, and the lack of progress in one area may be thwarting gains in the other. The deeply troubled media market is a case in point. Many media outlets, little media independence Macedonia’s media market is badly oversaturated. For a country of just 2 million inhabitants, there are 15 national, 21 regional, and 22 local television channels; some 70 radio stations; 5 daily newspapers, 2 weeklies, and 11 other periodicals; and more than a 100 news and opinion websites with domestic news content. Yet, as in much of the region,

this seeming variety does not translate into actual diversity of views; instead outlets adhere to partisan lines, which tend to skew heavily toward the party in power. The advertising market is small, estimated at around 35 million euros a year. The large number of outlets that nevertheless survive in this environment suggests that market conditions and profitability are not a primary concern for media owners. Indeed, many owners use their outlets as political leverage to protect and prop up other business interests. Journalists, meanwhile, face poor working conditions, low salaries, and a lack of job security, all of which undermine their ability to report independently and resist editorial pressure from owners and others. There was much international reporting about disinformation and fake news related to the name referendum, and about Russia’s potential involvement with the campaign for a boycott of the vote. But fake news—once known simply as propaganda—has a long history in Macedonia. In fact, many locals argue that the current practices of social media manipulation and fake websites pale in comparison to the massive propaganda apparatus that VMRO-DPMNE made use of when it was in government. Soon after the new government came to power, it promised to reform the public broadcasting service and the media regulator, establish transparent mechanisms for the allocation of government advertising, make state records more easily accessible, and revise the laws related to libel and defamation. According to expert assessments, however, not much has changed on the ground. The SDSM government rolled back public subsidies that had been abused to support VMRO-DPMNE mouthpieces, but this exacerbated the sector’s broader financial problems and left outlets struggling to provide quality coverage.

Moreover, the media continue to depend on the government. While a number of outlets that were clearly used for propaganda purposes by the previous government folded this year, others changed their stance and became either more neutral or outright positive toward the new ruling coalition. A number of specific legal changes have been proposed, including reformed appointment procedures for the media regulator and the public broadcaster, but these laws have yet to be adopted. The parliament did manage to enact a controversial change to the electoral law that would allow the electoral commission to fine online outlets for “unbalanced coverage.” It was passed overnight at a summer session without much transparency—a bad procedural precedent for the governing coalition. Change begins at home Some things have certainly improved over the past year and a half. The new government is much more transparent in its conduct, and journalists of all stripes have access when reporting on government policy or state institutions. Government politicians are also steadfast in condemning violence and threats against journalists—a welcome change that will have positive effects beyond the cases concerned. When it comes to solving these crimes and prosecuting the perpetrators, however, there has been scant progress, with around 50 cases pending from previous years. It is important that journalists now feel more free to work without the fear of repercussions such as threats, hate speech, or intimidation from the government, but a change in atmosphere will not be enough. The past year and a half has only further exposed the sorry state of the country’s media sector and the tremendous damage the previous authoritarian government did to the field. For the market to operate in a more sustainable way, the distorting links between politics and the press have to be broken. While this will not happen overnight, it is necessary to increase citizens’ trust in both the media and political institutions. The name agreement, by opening a pathway to EU and NATO accession, could help end the cycle of state capture and public disillusionment in Macedonia. But if citizens have no confidence in the politicians negotiating on their behalf or the journalists describing what is at stake, they could allow these opportunities to pass them by. The government will have to prove its bona fides with more concrete reforms at home, and the media sector is a good place to start. Zselyke Csaky is the Freedom House’s senior researcher. This article was first published on Freedom House.

October 2018

Analysis

The lesson is that in both Germany and in Kosovo, the struggle for gender equality and against gender-based violence must go on – and should be embraced by the whole of society, if the goal is to achieve actual success against such barbarism.

Kosovo Must Get Real on Violence Against Women The taboo on acknowledging violence against women is steadily collapsing in Kosovo – but the battle is not yet won and must continue with added intensity. ENVER ROBELLI

aybe it was her fault.” “Maybe she spoke with another man on the phone.” “Maybe she did not listen to her husband.” “Maybe she went out too frequently with her friends.” “Maybe…” These are just some of the horrendous justifications that can be heard in family circles, or on the stairways and in the offices of Kosovo institutions, after violence against a woman occurs. It is even the case when violence against women ends up in stabbings, shootings, strangulation – and death. There is at least one such act of barbarism a day. Violence against women has long been a taboo in Kosovo. But this situation is changing, thanks to more intensive reporting of cases in the media. Special credit here should go to Balkan Investigative Reporting Network, BIRN, and its media outlets in Kosovo. I felt motivated to write this piece after reading three fine news pieces published this week in the BIRN media. The first good news was that the case of Donjeta Pajazitaj’s killing is to go to a retrial, after a ruling by the Court of Appeal. This young woman from Dukagjin was shot twice in the head and killed in the hills of Strellc in Decan. After the Basic Court in Peja accused Pajazitaj’s cousin of committing the crime, the court acquitted him. Now a second-instance trial will deal with the case. If it turns out that the court in Peja issued an erroneous verdict, it should have direct consequences for every judge charged with the case. Murders cannot be hushed up and left unsolved. Murders committed against women need to be treated as a priority by the judicial institutions of Kosovo. The judicial body that will again deal with the case of Pajazitaj needs to be aware of the responsibility it bears. The second piece of good news yesterday did not concern physical but institutional violence. In 2016, Rozafa Koliqi was deprived of the right to become a regular lecturer in clinical pharmacy at the University of Prishtina, which 40,000 students attend, despite have better academic qualifications than the man who was employed instead of her. The rectorate selected another candidate, who confessed

on BIRN’s TV program “Jeta ne Kosove”, (“Life in Kosovo”), that he had lobbied the University Senate to choose him rather than Koliqi. This injustice has now been corrected: the same senators voted for Koliqi to be reinstated as a lecturer. This is amazing news, after Koliqi took the rectorate to court for not giving her the previous post on merit, and did not back away from a court battle with the senate, despite coming under pressure to do so. This is a victory for Koliqi, who left no stone unturned in her quest to win her rights. “Jeta ne Kosove” recalled her almost twoyear struggle to report the case to the inspectorate of the Ministry of Education, Police and Courts. The third good news was about a professor whose promotion in the University of Prishtina was voted down on Monday, after a student accused him of sexual harassment earlier this year. Women in Kosovo are normally discouraged from reporting such sexual harassment because they expect persecution rather than support. But this case proves the opposite: if you report it, you may, in fact, convince an entire senate, made up largely of men, and so ensure that it is the accused harasser whose career suffers, not the victim’s. This is a victory not only for the victim but for independent media who focused on this story in the senate – and this is a victory also for public opinion that yearns for a more civilized society in Kosovo. Yet the battle for the equal-

A protest held on 8 March in Pristina. Photo:Atdhe Mula.

According to a study in EU countries, every third woman has been a victim of violence. In fact, violence against women is esecially common in the Nordic and Baltic states, which also have the reputation of being leaders in alcohol consumption. ity of women and against violence and sexual harassment needs to continue with added vigor and intensity. This battle cannot be credible if women’s rights activists continue generalizing in the style of: “Kosovar society is in every respect patriarchal,” “Kosovar society is dominated by men,” “Kosovar men are violent,” etc. The quickest way to kill a debate or bury an argument is by generalization. Many activists, who may not necessarily have bad intentions, fall into this trap. We need to move aside from Kosovo’s professedly

primitive society. A recent issue of the German newspaper Die Zeit read: “Every 24 hours, a man in Germany attempts to kill his wife. Every three days, he succeeds. In 2017, 148 women were killed by their partners. Women are stabbed, after being beaten, strangled with ropes, thrown into rivers while pregnant, punched and kicked to death, smothered while asleep, covered in gasoline and set on fire, drowned in boats.” The same article continues: “For families – often for children, because violence especially affects women between 30 and 50 years of age – these acts cause the most pain. For the courts, they are routine. For the public opinion, they are mostly unimportant. They are dubbed ‘family tragedies’ and ‘acts within relationships,’ individual fates that supposedly cannot be stopped. It is as though humans, unfortunately, sometimes lose control. “Yet a pattern hides among the stories. The women die, not the men. In 2016, over 80 per cent of victims in ‘family dramas’ were women,” the article concluded. If this is happenning in Germany, what can you expect to happen in Kosovo? The lesson is that in both Germany and in Kosovo, the struggle for gender equality and against gender-based violence must go on – and should be embraced by the whole of society, if the goal is to achieve actual success against such barbarism. According to a study in EU countries, every third woman has been a victim of violence. In fact, violence against women is esecially common in the Nordic and Baltic states, which also have the reputation of being leaders in alcohol consumption. In the Balkans, aside from alcohol, poverty and trauma are other factors that significantly exacerbates family relations. As our societies hopefully progress, and as the media focus more light on the violence against women that occurs, civil society, as a whole, needs to step up its efforts to make both violence and discrimination against women intolerable. Enver Robelli writes for the Swissbased online platform Dialogplus, is foreign editor and correspondent of the Swiss daily ‘Tages Anzeiger’, and columnist at the Kosovo daily newspaper ‘Koha Ditore’

October 2018

FEATURE

Pioneering Kosovo Rape Victim Relives Battle for Justice A Kosovo Albanian woman has for the first time spoken out on TV about her experience as a rape victim during the war – and about her unsuccessful struggle for justice in court. ARBER KADRIU, DIE MORINA | BIRN | PRISTINA

reaking the silence about rape in Kosovo, Vasfije Krasniqi Goodman, a survivor of wartime sexual violence, has become the first woman to speak out about her experience during the Kosovo war between 1998 and 1999 in an interview. Krasniqi Goodman sought justice before the courts in Kosovo, but in 2014 the Supreme Court acquitted two Serb policemen, initially indicted for her rape, on all charges. Although she broke a taboo by speaking out on her ordeal and inspired many by her public testimony, human rights organizations are warning that justice appears to remain beyond reach for Krasniqi Goodman, and for many other survivors of wartime rape. “It is very difficult to prove sexual violence in court, especially when the crime was committed a long time ago … there is often no forensic evidence, a lack of other material evidence and limited possibilities of finding any other evidence or eye witnesses,” Bekim Blakaj, the director of the Humanitarian Law Centre of Kosovo, HLC, told BIRN. Blakaj added that identification of the perpetrators is a major challenge. “Judges are sensitive about bringing verdicts in full accordance with the highest standards of respect for the rights of the accused, and often ‘reasonable suspicion’ is not enough to sentence the perpetrators,” he said. He added that this means the perpetrators of rape often go unpunished. “In such cases, especially involving sexual violence, judges should not be so rigid. They need to put in extra effort to seek possible evidence that will enable them to bring a just verdict,” Blakaj said. Krasniqi Goodman was living in the small village of Stanoci i Ulet in Vushtrri/Vucitrn with her parents and siblings when it all happened. “On April 14, 1999 I was in the yard when I heard the door knock … I went to inside to tell my mother to open the door. We did not know if they’d come to kill us, or raid us,” Krasniqi Goodman said, recalling her ordeal on Tuesday with Kosovo’s public broadcaster, RTK. She said a Serbian officer had arrived at the house and demanded to know where her father and brother were. “Mother told him they were in Germany but he said, ‘No, they went to war’, and he came in and took me,” she said. He told Krasniqi Goodman she was being taken to the

police station to give a statement. She soon realised she was not going to the police station after the car took a turn and ended up in the Serb-populated village of Babimoc, where she said the police officer raped her. She said the officer told her: “You will pay for what your father and brother have done. “At that moment I just wanted to be killed with a bullet,” Krasniqi Goodman said. Within hours, she said she was being raped again by another Serb, who was not in uniform. He then took her back to the house. She felt she could not share her ordeal with anyone, until she later reported the case to the Kosovo Liberation Army, KLA. Krasniqi Goodman was lucky to have the support of her family when she did this, which, in a socially conservative society, most of the other estimated 20,000 rape victims in the Kosovo war did not have. Fearing stigmatisation and even complete exclusion from society, thousands of them have lived in silence, some of them with serious health problems. The negative perceptions of society and the difficulty in getting suitable medical treatment in a poor country like Kosovo has driven several of these rape victims to suicide. Long legal battle ends in defeat: The uncontested fact, supported by the Kosovo courts, is that Krasniqi Goodman was taken from her home in April 1999 by a uniformed person and raped twice in two different locations in Babimoc, by two individuals. She began her battle for justice in 2012, when the Basic Prosecution in Prishtina issued an indictment for her case. This accused two Kosovo Serbs, Jovica Dejanovic and Djordje Bojkovic, of war crimes against civilians and specifically of raping Krasniqi Goodman, who was a minor when the event occurred. The Basic Court of Mitrovica, composed of three EULEX judges, Timo Vuojolahti, Mariola Pasnik and Dariusz Sielicki, began their judicial review on April 4, 2013. Within seven days they heard 12 witnesses, nine of which were invited by the prosecution. On April 13, the court acquitted the accused of the charges, however, justifying this on the basis of legal violations in the course of the investigation phase with the identification of the accused by the victim and other witnesses. The court said the process of identifying the accused through

Vasfije Krasniqi Goodman

Vasfije Krasniqi Goodman at the memorial “Heroinat” in Pristina dedicated to raped victims of the war.

“You will pay for what your father and brother have done. “At that moment I just wanted to be killed with a bullet,” Krasniqi Goodman said. Within hours, she said she was being raped again by another Serb, who was not in uniform photos by the victim and witnesses contained irregularities, which meant that photographic identification could not be used as evidence. The prosecution then appealed, after which the Court of Appeal of Kosovo gave a different verdict. Its decision, issued on May 17, 2014, said there was sufficient proof of the guilt of Dejanovic and Bojkovic and sentenced De-

janovic to 12 years in prison and Bojkovic to ten. The Court of Appeal assessed that the identification of the accused had been regular and that this proof was sufficient and convincing. The decision of the court, composed of two EULEX judges, Manuel Soares and Annemarie Meister, and one local judge, Xhevdet Abazi, also said the court in Mitrovica had used a higher standard of identification of the accused through photos than Kosovo’s Criminal Code required. The Court of Appeal accepted the existence of some violations in the process of the identification of the accused. However, unlike the court in Mitrovica, it did not consider that they diminished the weight of the evidence. The lawyers of the accused then filed a complaint against the appeal court’s decision, however. Kosovo’s Supreme Court then annulled the verdict and acquitted both of the accused of war crimes. This body was led for the first time by a local judge, Nesrin Lushta, alongside two EULEX judges, Willem Brouwer and Esma Erterzi. The Supreme Court also focused

October 2018

Shooting Pain: A Photographer’s View of the Kosovo War New Zealand-born Wade Goddard’s new book captures the raw suffering of the Kosovo conflict - but the veteran Balkan war photographer also tried to find courage and hope amid the bloodshed.

On April 22, 1999, Kosovo Albanians cross the Kosovo-Albanian border during a renew surge of expulsions by Serbian forces. Photo: Wade Goddard.

A Kosovo Albanian boy walks down railway tracks on March 20, 1999, exhausted and falling behind his family as they flee from their villages that surround the town of Glogovac. Photo: Wade Goddard.

SERBEZE HAXHIAJ, | BIRN | PRISTINA

on the testimonies of the witnesses and on the identification of the accused through photographs. It said that “the descriptions of the perpetrators are general and unclear”, as a result of which it was not able to verify that the accused had committed the crimes. On Tuesday, in her interview, Krasniqi Goodman said that no attorney in Kosovo had agreed to represent her, because they would not receive protection from EULEX to work in the Serb-majority north of Kosovo. Krasniqi Goodman also said that one of her rapists still lives in Kosovo “and works for the Kosovo Police”. According to Kosovo Police spokesperson Daut Hoxha, Dejanovic was employed with them between 2001 and 2017, when his contract was terminated. A report by Amnesty International said only a few of those held responsible for wartime rape in Kosovo have since been prosecuted. The report said that in 2009, the International Criminal Tribunal for former Yugoslavia, convicted three of the most senior Serbian political, police and military officials of a joint criminal enterprise in war crimes and crimes against humanity in Kosovo, including for “sexual assaults” as form of persecution, and as a crime against humanity. A fourth senior official was convicted in 2014 of “persecutions through sexual assaults, as a crime against humanity”. In Serbia, two trials for rape in Kosovo have been concluded at the Special War Crimes Chamber in Belgrade. However, all were brought against Kosovo Albanian former members of the KLA; one resulted in a conviction. In Kosovo, only three prosecutions for wartime rape have been completed; each ended in an acquittal after appeal, after the courts deemed that the evidence to identify and convict the alleged perpetrators was insufficient. “Failed by UNMIK, failed by EULEX, it is not surprising that few survivors have any faith in Kosovo’s own justice system,” the Amnesty report reads.

n Wade Goddard’s imagination, Kosovo is still fixed as a picture of bodies of murdered children lying on the wet ground - an image that appears in his new book, ‘The Kosovo War’, which was published last month. In his photographs, Goddard portrays the bitter tragedy that many Kosovo Albanian families went through during the 1998-99 war, and the effects of the conflict on their lives and feelings. But Goddard never imagined that his passion for photography would lead him to capture a series of wars, until one day he glanced at the cover of a magazine featuring images of the conflict-scorched Croatian town of Vukovar, which was besieged and destroyed by Belgrade’s forces in 1991. A city of ruins and roads filled with bodies of murdered people haunted his thoughts and caused him to journey to Yugoslavia in the midst of its bloody dissolution. At that time, the 22-year-old New Zealander was unemployed and had no professional experience. “I never thought I would work on the battlefield. I contacted a photographer to ask him how to get there. I came for one month but I stayed in the Balkans forever,” said Goddard in an interview for BIRN from his home in the Croatian city of Dubrovnik. From Croatia, war spread to Bosnia and Herzegovina, and Goddard’s pictures from the embattled town of Mostar featured in media all over the world. “Bosnia and Kosovo was my university. I learned the business. How to make a deal and how sell my pictures to media,” he explained. During the next ten years as a freelance photographer for Reuters, the New York Times, the Associated Press and Newsweek, he covered la series of conflicts. Among the scenes that gripped him the most in Bosnia was the arrival of

thousands of refugees from Srebrenica at a stadium while the notorious July 1995 massacres were being prepared. “It was a football field where normally everybody cheers and gets energy, but then it was inverted into a place of grief. Women were crying because they were left without their children, their husbands,” Goddard recalled. Massacre on a hill One morning in September 1998, Goddard headed to western Kosovo, where he saw on a village hill the mass murders of civilians, including women and children, who were shot while attempting to flee. “The execution of children was one of most heinous scenes. Twenty-five women and children were executed while they tried to run away through bushes. One of them was a newborn. It was horrific, and one of my dreadful moments in Kosovo,” he said. In the book are images of bodies on the ground, partially covered by blankets, people suffering in the mountains and in improvised refugee camps. In one of the pictures, an Albanian man called Imer Deliu from the village of Abri in Drenas in central Kosovo has laid the body of his murdered four-yearold child on a wooden board, while he stands there frozen like stone. His wife had also been murdered; 16 members of this family were killed in total in September 1998. A six-month-old infant from the family was found alive in the arms of her murdered mother, but died a few hours later. “So being in a scene like that was dreadful, physically and mentally wracking. This heavy atmosphere still resonates in my life, and I will never forget,” he added. Goddard portrayed the atrocities and horrors of war, but also the human efforts to break the chain of violence and retribution.

“The waste of human life and the tragedy for those who were involved cannot be forgotten,” he explained. Keeping memories alive Goddard hopes that images like the ones he captured during a decade of wars can contribute to documenting some of its darkest pages in recent human history in Europe. “Images like those in Kosovo or others in Bosnia may serve in the future to change the course of human history. But then again, if you think that it is enough for any change, you will be greatly disappointed,” he added. Now 49, Goddard believes that his pictures from Kosovo keep alive the memory of the people who died. “We always hope that such images can cause public awareness and may put some pressure on decision-makers. At least we did what we have to do. We recorded some terrible moments and we tried to shed light on the truth,” he said. He feels that there was never real justice for the crimes that were committed in the former Yugoslavia. “Justice is never served. How? The same guys sell arms from one war to the other and made money and nothing happened to them,” he explained. He also believes that the history of Kosovo, how it was born as a state and the sacrifices that were made, should not be twisted or used for political purposes. “We must stick to the truth that crime also was committed by the Albanian side. This is the whole package of the birth of Kosovo,” he said. Amid the despair, the killings and the burned villages in the pictures in Goddard’s book, he also wanted to show people’s courage and hope. “Despite how deep the misery was and no matter how the grave the situation was, I always saw a piece of hope in the eyes of these people who were trapped in the misery of war. I found it there,” he said.

October 2018

FEATURE

State of Denial: The Books Rewriting the Bosnian War The 1992-1995 Bosnian war spawned a new literary genre – books that fly in the face of established facts, written by or about those convicted of the killings.

Illustration. Photo: Pixabay

MLADEN LAKIC, ANJA VLADISAVLJEVIC, FILIP RUDIC, | BIRN | SARAJEVO, ZAGREB, BELGRADE

hat convicted Serbian war criminal Vojislav Seselj never gave up his dream of a Greater Serbia is perhaps evident in the name he gave to his publishing house – ‘Greater Serbia’. The borders of Serbia may not have grown as Seselj wanted them to, but his publishing house will spread its wings at this year’s edition of the prestigious Belgrade Book Fair, where organisers have shifted two other publishers from their allocated spots to make room for Greater Serbia. The book fair, which opens on Sunday, will include Seselj’s latest book, offering readers another denial that the 1995 massacre of more than 7,000 Muslim men and boys in the Bosnian enclave of Srebrenica constituted genocide, as a number of international criminal trials established it did. “I have proven that all those rulings are unlawful,” said Seselj, who was convicted in April of instigating persecution and inhumane acts by United Nations appeals judges in The Hague. But the firebrand ultranationalist, who was released in 2014 having spent 12 years in detention, is not the only convicted war criminal with a new book to peddle. Indeed, the 1992-95 war, which killed 100,000 people, spawned a whole new genre of books by or about war criminals and which pour scorn on the established facts of the conflict. While there have been no calls for the books to be banned, rights advocates say their promotion amounts to promoting war criminals as heroes, a phenomenon witnessed across the former Yugoslavia. The kind of conspiracy theories they promote, said Ivana Zanic of the Belgrade-based Humanitarian Law Centre, “serve only to further confuse the public, which is insufficiently informed about the conflicts of the 1990s, and prevent it from learning the truth.” Convicted in court, ‘exonerated’ in print Bosnian Serb wartime leader Radovan Karadzic and former senior Bosnian Serb official Biljana Plavsic published books

about the war, as did notorious Serb paramilitary leader Milan Lukic, wartime Bosnian Serb parliament speaker Momcilo Krajisnik and former Bosnian Serb army officer Vinko Pandurevic. All have been convicted of war crimes. Karadzic is appealing his conviction. Pandurevic called his 2015 book Life Can be Defended by Truth, while Fikret Abdic, leader of a short-lived breakaway Bosniak region who spent 10 years in a Croatian jail for war crimes, penned a 2016 memoir called From Idol to War Criminal and Back. The Srebrenica massacre, the worst mass killing on European soil since World War Two, remains the most popular topic of Serbian revisionists. Serbia, which according to the International Court of Justice violated its obligation to prevent the Srebrenica massacre, has never accepted the rulings of the Hague-based International Criminal Tribunal for the former Yugoslavia or the ICJ which both deemed the massacre over five July days an act of genocide. Yet the chief architects – Bosnian Serb leader Radovan Karadzic and his military commander, Ratko Mladic – continue to be exonerated in print. In February, Serbian historian Bojan Dimitrijevic published a biography of Mladic under the title ‘Commander’, in which he questioned the existence of any evidence that Mladic – sentenced last year to life in jail for genocide and crimes against humanity – actually ordered the Srebrenica massacre. Dimitrijevic was quoted in Serbian media as saying Mladic had told him, in a letter, that the historian had “praised him too much in some segments” of the book. Belgrade journalist Ljiljana Bulatovic, a well-known cheerleader for Mladic, wrote a fawning book about him in 2009. “Mladic is my brother in spirit and my wartime companion,” she said in 2013. There were warm words for Mladic, too, in a book by Biljana Plavsic, published in 2005 while the former senior Bosnian Serb official was serving an 11-year sen-

Radovan Karadzic in court in 2018. Photo: BETA

tence for crimes against humanity and forceful expulsions on religious, political and racial grounds. The book branded Karadzic a “coward” but Mladic a “great man”. Bosnian Serb leader Milorad Dodik, a former ally of Plavsic who was elected in October as the Serb member of Bosnia’s tripartite presidency, attended the book promotion in Banja Luka, telling Deutsche Welle: “It’s normal that there were victims on all sides and basically this is not justification for a crime... this is simply a view of the truth in the way she sees it.” ‘Tragic, humiliating, disrespectful’ Karadzic’s 2016 book, Mermerne istine o Bosni, or Stone Cold Truths about Bosnia, coincided with his 2016 conviction over Srebrenica, the siege of Sarajevo, the persecution of Bosniaks and Croats and for taking UN peacekeepers hostage. “Everything is documented from a legal, historical, somewhat philosophical point of view,” his lawyer, Goran Petronijevic, said of the book. The publisher said it was based largely on Karadzic’s opening and closing statements at the UN tribunal, in which he blamed the war on an “unyielding Muslim faction bent on either subjugating (Serbs) or war.” Karadzic was sentenced to 40 years in jail. Murat Tahirovic, who heads an association of genocide victims and witnesses in

Bosnia, said such books demonstrated their authors’ contempt for the UN court, and how comfortable they felt in expressing it. “They believe they can become authors in this country,” he told BIRN, “which is tragic and humiliating, and disrespectful to the victims and those who survived.” Last year, just before he was jailed by the UN tribunal for 25 years for war crimes against Bosniaks, the former leader of a breakaway Croat region in Bosnia, Jadranko Prlic, published a book called Contributions to the History of the Croat Republic of Herzeg-Bosna. The three-volume book justified the actions of the unrecognised rebel region. Zeljko Raguz, an MP from the ruling Croatian Democratic Union party, and Ante Nazor, the head of Croatia’s Memorial Documentation Centre for the Homeland War – as the 1991-95 Croatian war is officially known in Croatia – spoke at the book’s promotion in Bosnia and Croatia. Nikola Puharic of the Croatian Youth Initiative for Human Rights said the book tried to demonstrate the legality of the breakaway region while whitewashing “the negative impact of its institutions.” The UN tribunal determined, however, that the Croatian and Bosnian Croat leadership had the aim of unification, “implemented through a joint criminal enterprise, by committing mass crimes, perse-

October 2018

Borders Not Off-limits in Serbia-Kosovo Talks Former British mediator Robert Cooper says land swaps should not be excluded in the search for a final agreement – while warning that the talks are ‘still not sufficiently detailed’. MAJA ZIVANOVIC, | BIRN | BELGRADE

S cutions and ethnic cleansing of the Muslim population,” Puharic told BIRN. Puharic noted that Prlic’s book was also presented at the Croatian State Archive, with Culture Minister Nina Obuljen Korzinek in attendance. Dust jacket praise from the President One of Prlic’s five co-accused, former general Slobodan Praljak, killed himself after drinking poison during the sentencing. Already convicted, the televised act nevertheless made Praljak a martyr in the eyes of many Croats, notably supporters of the conservative ruling party. General Praljak, written by Miroslav Medjimorec and Josip Pecaric and published last year, contains a list of signatories calling for him to be given the Nobel Peace Prize, ‘evidence’ that he did no wrong as well as photographs, poems and essays extolling his war record. A message of support to Praljak from Croatian President Kolinda Grabar Kitarovic was read at the book’s presentation in Zagreb. Grabar Kitarovic praised Praljak’s role in the war and said she hoped that he and the other five former Bosnian Croat officials would be released. The statement adorns the dust jackets of two subsequent books by the same authors, General Praljak II and General Praljak III. Praljak had published his own 800-page opus, How to Become a Joint Criminal, early last year as he appealed his conviction. The publisher posted a copy to BIRN; in it, Praljak insisted Croatia played a positive role in the wars of Yugoslavia’s collapse and offered a number of graphs and tables showing how much humanitarian aid Croatia sent to Bosnia and the number of refugees and wounded people the country took in. It made no mention of how Bosnian Croat forces, known as HVO, blocked aid from reaching Bosniaks, particularly in the divided town of Mostar. According to the UN tribunal, Bosnian Croat forces held eastern Mostar under siege between July 1993 and April 1994, preventing its Bosniak residents from fleeing. Puharic said it was “embarrassing” that senior Croatian politicians and some state institutions demonstrated such sympathy for convicted war criminals. “Croatia’s high officials have never disassociated themselves from the criminal policy of Herceg-Bosnia and the HVO from 1993 and 1994, representatives of which were Prlic and Praljak,” he said.

erbia and Kosovo should persist in their efforts to reach a solution, possibly including territorial swaps, whatever the international reaction, the former British mediator in the Belgrade-Pristina dialogue, Robert Cooper, told BIRN. Cooper, who oversaw technical negotiations between the two sides from their start in 2011 until 2012, said the two countries should persist in their efforts to reach a final agreement, while bearing in mind the consequences for the region. “I think if it’s worth doing, then it’s worth persisting against international reaction. In a way, it shows that you are serious,” Cooper, who is now a member of the European Council on Foreign Relations, told BIRN. He added that if Serbian President Aleksandar Vucic and Kosovo President Hashim Thaci come up with a possible deal, before implementing it, they need to assure the international community that they have thought about the implications for the region. “Different people have different opinions. From my part, I can’t see why there is an analogy with Bosnia. If the Bosnian leadership all agreed on something and said ‘We want to change the borders’, I think the EU would be delighted,” he said. “But borders are always sensitive, and you have to be careful. It’s not enough just for leaders to agree. The people most concerned those who live there - need to be consulted too,” added Cooper, who has supported the prospect of a land swap between Serbia and Kosovo. Kosovo declared independence from Serbia in 2008. Belgrade has said it will never recognise the independence of its former province. However, a precondition for the success of Serbia’s EU membership bid is normalising relations with Kosovo. Serbia’s leadership, including President Vucic, is thought to be considering a territorial swap as a way to finally resolve the dispute and so move ahead with Serbia’s EU membership aspiration. The idea has met with disproval from the Serbian opposition, from many Kosovo Serbs and Albanians and from some EU countries, such as Germany. However, US President Donald Trump’s National Security Advisor, John Bolton, said in August that Washington would not necessarily oppose a territorial swap, if Serbia and Kosovo both agreed to it. Cooper, a British diplomat, aimed to persuade the two sides to continue their dialogue in 2011 and 2012 on such

Robert Cooper. Photo: Flickr/BSF/Aleksandar Andjic

issues as telecommunications, energy, Kosovo’s participation in regional organisations and the implementation of agreements reached earlier in the dialogue. “Now, most of them [the agreements] have been implemented,” he noted. “I still think it [a final agreement] can be done and that’s why I’m glad that President Vucic is doing it,” he said. Asked whether a final deal between Belgrade and Pristina could be reached this or next year, Cooper underlined that there is a still long way to go for the negotiators. “I don’t think there is an official proposal [for a solution]. I don’t think the talks have become sufficiently detailed because once you try to write something down it gets more difficult … so I think there is a quite a way long,” he said. The former envoy in the Kosovo-Serbia talks said it must be understood that the talks are very complex. “If you are talking about some arrangement connected to territory, you have to decide where the line is, and do both sides agree exactly on that [line]; or you have to agree on a procedure for deciding the line,” he said. The next step would be guarantees. “Anybody who does this has also got to give very strong guarantees, and by strong guarantees I don’t just mean words, I mean institutions if possible joint institutions, for the proper treatment of minorities. Because, whatever you do [with the borders], there are going to be minorities left,” he noted. Kosovo President Thaci said on Au-

gust 8 that a deal might be reached with Belgrade in which three mainly Albanian municipalities in southern Serbia, Presevo, Medvedja and Bujanovac, became part of Kosovo. On the other hand, Serbia’s Prime Minister, Ana Brnabic, told the media recently that negotiations on the three municipalities were not an option, and Kosovo officials should not keep mentioning them. Meanwhile, many speculate that Serbia wants the Serb-run north of the town of Mitrovica in Kosovo to become part of Serbia. Cooper also said that, as with any negotiations, the most difficult part of an agreement is “selling it to your own people”. “For each side, that’s always the real problem. It’s not just if Vucic and Thaci agree; there has to be a consensus,” he added. Cooper also said that that any package that includes recognition of Kosovo by Serbia should also include an agreement on the strategically important Gazivode Lake in northern Kosovo. In September, Kosovo President Thaci made a rare visit to the Serb-run north of the country, stopping in the town of Zubin Potok and taking a boat ride on the nearby disputed lake. This drew a sharp reaction from Serbian officials. Serbia’s police director put all special police units in a state of most readiness. “The solution is to do things together. So, maybe Gazivode [Lake] can be a place for cooperation rather than for conflict,” Cooper concluded.

October 2018

While the document surprised many Romanians who found it absurd, some experts explained that, while the document hinted at the government’s severe lack of cash following reckless public spending, the demand was not unjustified, given the large amounts of cash involved in weddings.

FEATURE

Cash-Hungry Romania Eyes Newlyweds’ Lavish Spending Experts say moves by the tax authority to oblige newlyweds to declare all their wedding suppliers may sound ridiculous – but form part of a justifiable clampdown on tax evasion and money laundering. ANA MARIA LUCA | BIRN | BUCHAREST

n official document that Romania’s tax authority sent to a newlywed couple, obliging them to declare all the information they have about the freelancers they hired for the event has angered and amused some Romanians. The notification sent by the fiscal authority, the ANAF, was published on Thursday by profit.ro, a website that specializes in economic issues. It ordered the couple to sign a statement declaring all the companies and freelancers they hired to take pictures and film their wedding, the musicians and DJs that played, as well as the name of the restaurant that hosted the party. Otherwise, they risked a fine of up to 1,000 euros. While the document surprised many Romanians who found it absurd, some experts explained that, while the document hinted at the government’s severe lack of cash following reckless public spending, the demand was not unjustified, given the large amounts of cash involved in weddings. Roxana Voicu Dorobantu, an associate professor at the Business Studies Academy in Bucharest, says gifts and payments at weddings and baptisms are often still made in cash, and sometimes involve large sums of money, which can create opportunities for money laundering. Famous wedding singers have been accused in the past of not declaring their earnings and of tax evasion, after charging very large sums of money for wedding and other performances. Dorobantu called the measure logical “because you need to tax all money flows

Romanian Finance Minister Eugen Teodorovici. Photo: Alexandru Busca/Inquam Photos.

in order to double check and identify evasion. “It remains to be seen whether the fiscal authority can actually come up with a method to do all this in an organized, efficient way,” she added. But young Romanians find the idea ridiculous. “This is exactly what we needed, more taxes and paperwork,” Ionut Costan, 27, told BIRN. “We are struggling with the idea of whether we even should have a wedding when it’s all so expensive. But having to declare the photographer, the flower lady and possibly the old women in the village who we tip to cook the sarmale [cabage rolls] is absurd,” he said, laughing. “They might have a point when it comes to big weddings in cities that cost tens of thousands of euros, where the gifts amount to 800,000 euros, but in the countryside, where most of the time things go the same way as a Kusturica movie…. it’s just hilarious,” Gabriela Serban, Costan’s fiancée, added, referring to the famous

Serbian movie maker’s portraits of Balkan rural life. Romanian Finance Minister Eugen Teodorovici on October 3 said that he had told the ANAF to speed up establishing a database of taxpayers who had not paid their dues for the past five years. He accused the institution of not sending notifications to tax payers on time, and vowed that Romanians would start receiving their notifications with the exact amounts they owed the government in November. Romanians will have until March 2019 to pay their taxes, with a 10-per-cent discount, because “when the state is wrong, the state has to pay”, Teodorescu pointed out. In July, he lashed out at the tax authority for not collecting taxes in time; the government had to cut spending for some state security institutions during the budget overhaul. Experts say the move to make taxpayers declare their freelance contracts for

events such as weddings was not only legal, as the country’s fiscal code clearly allowed it, but also quite common and, because of possible money laundering risks, necessary. The provision does not only apply to weddings and parties, but to all small businesses that must identify other small businesses they work with. “The tax authority wants to find out who the freelancers who do not pay taxes are, and is using the legal means to do it,” Simona Voiculescu, a journalist specialized in fiscal legislation, told BIRN on Thursday. “It cannot be pleasant for someone to receive such a paper from the tax authority at home, of course, telling you to declare who took pictures at your wedding, but it’s not an abuse,” she said. She also said that the air of haste about the decision betrayed a lack of cash on the government side, especially after sudden big public-sector pay rises, and after the pressure the government has put on the tax authority in the past months. The government keeps spending more than it collects, she noted. Romania’s Finance Ministry has been borrowing heavily in the past two years to make up for the budget deficit and pay off older loans. In 2018 alone, according to official data, Romania borrowed 3.2 billion euros on external markets. On October 5, Romania said that it plans to borrow another 2.5 billion euros on the external market by issuing a new series of 10-year bonds. In August, Romania reported a 3.1 billion euro budget deficit, the highest in the past decade.

October 2018

FEATURE

Serious Money Remains Dream for Serbia’s Young Authors Young writers in Serbia are exploring new ways of getting published – but very few can afford to drop the day job in a country where books just don’t earn many people a living. IVANA NIKOLIC | BIRN | BELGRADE

ros Timic vividly remembers the evening he was told his very first novel was one of three winning titles at a major literary competition in Serbia. It was December 2013, and he was at his best friend’s. “I am not sure I expected it, but I really wanted my novel to be chosen; I wanted it badly,” Timic told BIRN. “When I got the news, I remember thinking: this means my career as a writer has just began. This will change my life,” the 27-year-old says. After a year-and-a-half, Timic’s first novel Eighth Life (Osmi Zivot) was finally published by one of the leading publishing houses in the country. A psychological thriller following the life of a young boy and the traumas that haunt him as an adult in a post-war society, the novel was well received by critics and audiences; the initial print run of 1,000 copies is almost sold out. But getting to the actual reading public was not that easy. Timic says newcomers are probably better off with smaller, less known publishing houses, because in that way they can get more attention. “If you aren’t an affirmed author, a big publishing house will hinder rather than help you,” he says, angrily, and explains: “You are a not-so-famous writer in a sea of well-known ones, and everyone will rather devote their time to them, in terms of marketing and distribution, rather than to you.” That is why, in 2016, he decided to publish his second novel, 40 Days (40 Dana) through a smaller publishing house in the southern city of Nis. With this one, everything was easier, he claims, as by then he also had more experience. He hired a distributing house, which took 100 books to sell in bookstores, while he sold another 200 copies himself – mostly using social networks. As a result, his second novel is sold out and Timic is considering printing a second edition due to the large interest. However, whether writers opt for prominent names or for lesser-known houses to publish their work, their chances of making a living simply from writing are almost nonexistent in Serbia, Timic claims. “Only those whose books are very expensive, and which people still buy despite the price, can earn a living from writing,” he says. “The rest of us all have our real jobs,” says Timic, who has worked as a librarian in the central town of Smederevo since he graduated from the Belgrade Faculty of Philology. His latest novel is expected to be out by the end of the year. As for the international public, Timic plans one day to translate his novel not only into English but into other languages whose people might find the novel interesting. “As for the region, I know that many readers in Bosnia and Herzegovina and Montenegro have read Eighth Life, but it would be nice to translate the

“Only those whose books are books into Macedoers Aleksa is a pure very expensive, and which people still buy nian as well,” he thriller, the novel is despite the price, can earn a adds. Eighth also a story about living from writing,” he says. Life will be pregrowing up and “The rest of us all have our real sented at the Belovercoming the jobs,” says Timic, who has grade Internatraumas that then worked as a librarian in the tional Book Fair, hinder one’s life, central town of Smederevo on from October thoughts and besince he graduated from 21-28. haviour. So far, the Belgrade Faculty of Stories about perKreckovic has sold Philology. sistence around 200 copies Vladan Kreckovic did of Aleksa in three weeks, not make the same beginner’s and feels more than satisfied with mistake. When thinking about where to the result. However, one small problem is publish his first novel, earlier this year, that he printed the novel in Serbian CyrilKreckovic chose a smaller publishing lic, so many people from Bosnia and Crohouse, thanks to his mentor Darko Tadic, atia who were interested in ordering it had who helps young authors write and publish to forget the idea, as they couldn’t read the their first works. “Taking smaller steps letters. The interest “went beyond my ex[with smaller publishing companies] is bet- pectations,” Kreckovic admits, adding that ter, as that way a writer learns more about he now plans to print another edition in the process of book promotion, sales and Latin letters. He also plans to transdistribution,” the 30-year-old told BIRN. late Aleksa into English and launch an elecAfter he finished his novel, he was advised tronic version as well – but that will have to sell the copies exclusively through his to wait a bit. Asked about what it means to blog, Katelegos. The young author, who be a young writer who is yet to affirm his holds a BA in Journalism and works in a or her work, Kreckovic argues that his novnon-profit Belgrade-based organization el and his short stories offer an answer, as Danube Competence Centre, embraced they are “stories about persistence”, based this plan completely. He even delivered on his own attitude towards life in Serbia. some ten copies on a bicycle himself. “In “It is hard, and we all have lots of inner and this direct sales experience, I got an intui- outer obstacles,” he says. “But with a little tive feeling about how to reach a wider au- bit of will, if we are able to deal with them, dience, which can be a great filter when life becomes bearable and, even more imchoosing to work with big publishing hous- portant, full of opportunities for self-realies, if, of course they want to cooperate with sation.” While still “a newcomer in the you as an author at all,” he says. His nov- world of literature,” Kreckovic says he still el, Aleksa, or Through Snows and Sirens hopes writing can provide some authors (Aleksa, ili Kroz Snegove i Sirene) follows with a decent life in Serbia. Aleksa, or its main character, Luka Stamenkovic, and Through Snows and Sirens will not be exthe way he deals with an event that chang- hibited at this year’s Belgrade book fair. es his life forever: on a snowy winter’s day Poetry in a world of prose: in 1999, Luka’s best friend, Aleksa, is kidMirjana Narandzic, aged 26, from Belnapped. The 10-year-olds never see each grade municipality of Obrenovac, has alother again. Although to some read- ways been into writing. She started with

short stories back in high school but soon realised her thoughts would better sound in prose. Years after those high school beginnings, Narandzic decided to give it a try and signed up for a literary competition set up by the Novi Sad-based Matica Srpska, the oldest Serbian literary, cultural and scientific society, which also publishes books. She was soon told that her collection of poems, Nema Veze (“No connection”, or ‘Doesn’t matter”) was among five winning titles and that, as a prize, it would be published, which happened later in 2017. “Even though the manuscript was published with a symbolic circulation of 300 copies, this contest was really huge support for those who are not sure about the quality of their writing, and a great opportunity for [young writers] to get heard of,” she told BIRN, adding that the book is now entirely sold out. Narandzic who will soon graduate in Comparative Literature from the Belgrade Faculty of Philology, didn’t stop with the Matica Srpska competition. She sent her second collection of poems, Da Se Ne Javim Uvek (Not to Respond Always) to an anonymous competition in the Montenegrin town of Pluzine, and this July she won a prize for the best young author under 27. As a prize, the Cultural Centre will publish her winning collection of poems in the coming months. Narandzic, who currently works at BIRN as Balkan Transitional Justice proofreader for BSC languages and Balkan Insight Editorial Assistant, admits she didn’t expect her poems to win. “I need a certification of quality very often and because of that it is great that someone else told me, ‘Hey, this is great, let’s publish it,’” the young writer explained. That is why she prefers competing for book publishing as a prize than paying herself to publish the work. “I do think that winning a competition has a specific value,” she argues. Even though many argue that translating poetry is extremely difficult, Narandzic says she uses a free verse, which enables easier translation. However, she has one doubt: “I am not sure if there is interest in something like that.” Like her colleagues, she also uses social networks to communicate with her readers and to promote her work. When it comes to the finances, Narandzic admits that she has no ambition to earn a living by writing right now. As a competition winner, she cannot earn money from her books – the only prize she gets is seeing the book published. And this young author claims she is fine with that. “For me [money] is really not important. For me it is more important that I have a publishing house on my side that will help me to promote the published work,” Narandzic concludes. While last year Nema Veze was officially promoted during the Belgrade Book Fair, this time there will be no copies; they are all sold out.

PËR MË TEPËR VIZITONI: www.albania.mom-rsf.org