Het mededingingsrecht op de arbeidsmarkt Door mr. Frank Barendrecht en mr. Didi Koenders, beiden advocaat bij Ploum 1. Inleiding De spanning op de arbeidsmarkt is goed gedocumenteerd; uit recente cijfers van het CBS blijkt dat tegenover elke 105 vacatures slechts 100 werklozen staan.1 Op de arbeidsmarkt voor zorgmedewerkers is de situatie nog nijpender. Het tekort aan zorgpersoneel zal in 2030 naar verwachting oplopen tot bijna 117 duizend personen.2 Daarom wordt bij zorginstellingen met urgentie gesproken over vraagstukken die gerelateerd zijn aan personeelstekorten. Hoe kunnen administratielasten worden verminderd, waardoor zorgmedewerkers hun tijd optimaal kunnen benutten? Hoe kan worden gewaarborgd dat nieuwe medewerkers voldoende worden opgeleid? Een vraagstuk dat daarbij kan spelen, is in hoeverre zorginstellingen met elkaar afspraken mogen maken over personeelsbeleid. Het mededingingsrechtelijke kartelverbod kan in sommige gevallen in de weg staan aan het maken van arbeidsmarktafspraken. In deze bijdrage zal een introductie worden gegeven op het mededingingsrechtelijke beoordelingskader voor arbeidsmarktafspraken. 2. Juridisch kader Het mededingingsrecht is bedoeld om marktwerking te waarborgen en om eerlijke en effectieve concurrentie op markten in stand te houden. Het mededingingsrecht verbiedt gedragingen die deze doelstellingen in weg staan. Eén van de steunpilaren van het mededingingsrecht is het verbod op kartelafspraken. Het mededingingsrechtelijk kartelverbod bepaalt dat afspraken tussen ondernemingen die ertoe strekken of het gevolg hebben dat de concurrentie wordt verhinderd of beperkt, verboden zijn. Het is bij velen wel bekend dat een onderneming die afspraken 1 CBS, Spanning op de arbeidsmarkt, 2022. Te raadplegen op: https://www.cbs.nl/nl-nl/visualisaties/ dashboard-arbeidsmarkt/spanning-op-de-arbeidsmarkt. 2 ‘Nieuwe arbeidsmarktprognose zorg en welzijn’, ABF Research 24 januari 2022.
28
maakt met concurrenten over de prijs van een door hen aangeboden product of dienst, in strijd met het kartelverbod handelt. Maar ook als ondernemingen afspraken maken over de prijs waarvoor zij een bepaald product of een bepaalde dienst inkopen, kan sprake zijn van strijd met het kartelverbod. 3. De mededingingsrechtelijke beoordeling van arbeidsmarktafspraken Het mededingingsrecht reguleert economische markten en de ondernemingen die actief zijn op die markten. De arbeidsmarkt is in beginsel een markt als ieder ander, namelijk: een plek waar vraag en aanbod samenkomen. Aan de aanbodzijde van de arbeidsmarkt staan werknemers of zzp’ers die hun arbeid aanbieden, en aan de vraagzijde staan werkgevers die arbeid inkopen. Is het mededingingsrecht daarom onverkort van toepassing op afspraken tussen ondernemingen over de inkoop van arbeid van werknemers of de inhuur van zzp’ers (hierna: “arbeidsmarktafspraken”)?
3.1 Nederland Arbeidsmarktafspraken worden door de Autoriteit Consument en Markt (“ACM”) gezien als een bijzondere vorm van inkoopafspraken. Ook voor werkgevers die arbeid inkopen op de arbeidsmarkt geldt dat zij geen concurrentiebeperkende afspraken mogen maken. Arbeidsmarktafspraken kunnen in strijd komen met het kartelverbod. De ACM overweegt hierover in diens Leidraad samenwerking tussen concurrenten als volgt: 74. Het is op grond van de Mededingingswet niet toegestaan om afspraken te maken die de onderlinge concurrentie om arbeid te beperken. Dit mag ook niet als het doel hiervan is om (arbeids)kosten te verminderen. Dit verstoort een goede werking van de arbeidsmarkt en kan leiden tot verminderde productie, kwaliteit en innovatie. Ondernemingen dienen onafhankelijk van elkaar beslissingen te nemen over zaken als het werven van personeel en (aanvullende) arbeidsvoorwaarden. Ook brancheorganisaties mogen geen advies geven dat de onderlinge concurrentie om arbeid beperkt.
