ئۆرگانی پارتی چارەسەری دیموکراتی کوردستان )20( -مانگ دەردەچێت ساڵی - 1ژمارەی 2011/01/20 - 2
ئۆجه‌الن: مۆدێرنیته‌ی سه‌رمایه‌داری و ره‌گه‌زپه‌ره‌ستی
ئاکهپه له‌ژێر ناوی ئایین و زانستدا گه‌لیان
دیل کردووه
ده‌سه‌اڵتداریه‌تی و پیاو وه‌کو یه‌ک وان درامای بیانی ،مه‌ترسییه‌کی نه‌بینراو
له‌سه‌ر ئاستی ئێراق به‌ڕاشکاوان ه یاسای هه‌ڵبژاردنه‌کانمان ره‌تکرده‌و ه و ئێستاش کار ده‌که‌ین بۆ گۆڕینی ئهو یاسایه
ئایا هۆکاری ده‌ستدرێژییه‌کانی تورکیا بۆ سه‌ر باشوور ،هه‌بوونی په‌که‌که‌ی ه له قه‌ندیل؟ ساڵی یه‌که‌م ،ژماره‌ی 2
1
شەهید حسێن خزری:
هیچ کاتێک لە بەرامبەر داگیرکەری تەسیلم بوون قەبووڵ ناکەم ،ئەگەر لە سێدارش بدرێم ،چونکه بەرخودان شەرەف و ژیانی منە.
2 ساڵی یه‌که‌م ،ژماره‌ی 2
ناوه‌ڕۆک دیداری رێبه‌رئاپۆ 8-4
شرۆڤه‌ی سیاسی 3-2
وتار 15-13
چاوپێکه‌وتن 12-9 چاوپێکه‌وتن 17-16
لێکوڵین 19-18 ژنان 39-33
وتار 32-20
ئه‌نجامی کۆبوونه‌وه‌ی()PÇDK 43-42
بیره‌وه‌ری گه‌ریال 41-40
خاوه‌ن ئیمتیاز: کۆمیته‌ی ڕاگه‌یاندنی PÇDK سه‌رنووسه‌ر : اکبر شمس الل ه جهانگیر دیزاین~ :
وێنه هه‌واڵ 44
بۆ په‌یوه‌ندی گرتن: www.pcdk.org Roji_welat@yahoo.com
که‌رکوک ،به‌رامبه‌ر ب ه یانه‌ی وه‌رزشی که‌رکوک ساڵی یه‌که‌م ،ژماره‌ی 2
1
شرۆڤه‌ی سیاسی له ئێراق و ب��اش��وری کوردستان وه‌ک هه‌رێمێک به ه��ۆک��اری نه‌بوونی سه‌قامگیری له سیسته‌مداو هه‌بوونی ملمالنێی سیاسی به‌شێوه‌یه‌کی دژوار هه‌وایه‌کی ئاڵۆزی دروس��ت ک��ردووه .له‌گه‌ڵ هه‌وڵدانه‌کان بۆ دروس��ت بوونی حکومه‌ت تا ئێستاش حکومه‌ت ته‌واو جێگیر نهبووه و ناتوانین بڵین حکومه‌تێک دروس���ت ب���ووه ک�ه کۆنترۆڵی ئ �هو نائارامییه ب��ک��ات ک�ه ل�ه ده‌رئه‌نجامی ده‌ستێوه‌ردانه‌کانی ده‌وڵه‌تانی جیهانی وهه‌رێمی بهڕێوه ده‌چێت .کابینه‌ی نوێی ئێراق له‌الیه‌ک و نه‌بوونی ژن ودانی وه‌زاره‌تی ژنانیش به‌پیاوێک و له الیه‌کی تر نه‌بوونی ئۆپۆزسیۆن له په‌رله‌ماندا ئاستی نه‌بوونی دیموکراتیه‌ت پیشان ده‌دا و له هه‌مانکاتدا هه‌ره‌شه‌یه‌کی گه‌وره‌یه له‌سه‌ر ئاینده‌ی ئێراق به گشتی و به‌تایبه‌ت له‌به‌رامبه‌ر پرسه نه‌ته‌وه‌یه‌کان و پرسی ژنان؛ چونکه ئه‌م خوله‌ی په‌رله‌مان گۆرینی ده‌ستوری کردۆته ئه‌رکی خۆی و له حاڵه‌تێکی وه‌هادا ئه‌گه‌ری ئهوه ههیه که ده‌ستور به ئاڕاسته‌ی ناوه‌ندگه‌رادا وه‌ربچه‌رخێته‌وه و له‌الیه‌کی تره‌وه هه‌وڵدانه‌کانی واڵته یه‌کگرتوه‌کانی ئه‌مریکا بۆ بااڵده‌ستبوونی له‌الیه‌نی سیاسی و سه‌ربازیه‌وه و له‌به‌رامبه‌ردا ن��اره‌زای ده‌ربڕینی ده‌وڵه‌تانی ناوچهکه ئه‌گه‌ری ئهوه ههیه کێشه‌کان زیاتر ئاڵۆز ببنه‌وه به تایبه‌تی له‌گه‌ڵ گه‌ڕانه‌وه‌ی موقته‌داسه‌در له ئێرانه‌وه و بانگه‌وازییه‌کانی بۆ ده‌رکه‌وتنی هێزه بیانیه‌کان له‌واڵتدا .ئه‌م هه‌ڵوێستانه ئاماده‌کارییه بۆ ده‌ستپێکردنی شه‌ڕ له هه‌رێمه‌که‌دا وزه‌نگێکه بۆ قوڵکردنه‌وه‌ی ناکۆکیه‌کان وه ئه‌م شهڕه ته‌نها به سونه و شیعه مه‌زهه‌به‌وه سنوردار نامێنێت؛ به‌ڵکو ئه‌وه‌ی زه‌ره‌رمه‌ند ببێت به‌پله‌ی یه‌که‌م نه‌ته‌وه‌ی کورده .ئه‌وه‌شی ده‌بینین کورد له په‌رله‌مانی ئێراقدا پارچه‌ن و ئه‌م پارچه‌بونه‌ش به پیالن وبه‌رنامه‌رێژی و ئاماده‌کاری و ده‌ستێوه‌ردانه‌کانی ده‌ره‌وه‌یه .ئه‌مه‌ش بێ هێز والوازی ئیراده‌ی نه‌ته‌وه‌ی کورد پیشان ده‌دات له‌سه‌ر ئاستی باشوری کوردستان ئه‌مه‌ش واده‌ک��ات که هێز والیه‌نی به‌رامبه‌ر کار له‌سه‌ر ئه‌وخاڵه الوازانه بکه‌ن و له‌هه‌موو رویه‌که‌وه ستاتوێی کورد الوازببێت. ئه‌گه‌ر ره‌وشی حکومه‌ت و په‌رله‌مانی ههرێمی کوردستان بنرخێنین زۆرباشتر نییه له‌ره‌وشی گشتی ئێراق ،له ههرێمی کوردستان ده‌سه‌اڵتی یاسادانان و جێبه‌جیکردن نه‌یانتوانیوه ڕێگری بکه‌ن له‌به‌رده‌م کێشه‌کانی خه‌ڵک له‌الیه‌ک و نه‌بوونی ده‌ستوری هه‌رێم که ڕه‌وایه‌تی هه‌رێم دهخاته گومانه‌وه‌و له‌الیه‌کی تریشه‌وه نه‌بوونى دیموکراتیه‌ت‌و ده‌رنه‌خستنى یاسایه‌ک بۆ چاره‌سه‌ر کردنى کێشه‌کانى کۆمه‌ڵگا و به‌ڵکو له په‌رله‌ماندا هه‌رهێزێک ل �ه‌الی خۆیهوه گفتوگۆکردن له‌سه‌ر یاساکان ده‌که‌نه ئامڕازێک بۆ ئاراسته‌کردنى کۆمه‌ڵگا به سیاسه‌تى خۆیان .له‌گه‌ڵ نارێکی وناعه‌داله‌تی له به‌رنامه‌و سیسته‌می په‌روه‌رده‌دا و گه‌ڕانه‌وه‌ى ژماره‌یه‌ک پڕۆژه یاسا بۆ حکومه‌ت .ئهو یاسایه‌نه‌یش کهله الیهن په‌رله‌مانه‌وه ده‌رکراوه به هۆکارى له‌به‌رچاو نه‌گرتنى پێوانه‌کانى دیموکراتیه‌ت‌و مافى مرۆڤ زۆرترین ناڕه‌زایی خه‌ڵکى لێکه‌وته‌وه به‌تایبه‌تی پرۆژه یاسای ڕۆژنامه‌وانی و بودجه و یاسای خۆپیشاندانه‌کان .له‌گه‌ڵ ناڕه‌زایییه‌کى زۆرى هه‌موو چین و توێژه‌کانى کۆمه‌ڵگا ده‌رباره‌ى پڕۆژه یاسای خۆپیشاندان پاشان ئه‌رێنیکردنى له‌الیه‌ن سه‌رۆکى هه‌رێمه‌وه ناڕه‌زاییه‌کانى خه‌ڵک گهیشتنه لوتکه .ده‌توانین بڵێین ئه‌م مانگه مانگى ناڕه‌زایی ده‌ربڕێنى خه‌ڵک بوو له به‌رامبه‌ر په‌رله‌مان‌و حکومه‌تدا ئه‌مه‌یش ئهوه ده‌رده‌خات که ده‌سه‌اڵت له‌ڕێگه‌ى ئه‌م پڕۆژه یاساییانه‌وه په‌یامى نادیموکراتیه‌ت‌و گوێنه‌گرتن له ناڕه‌زاییه‌کانى خه‌ڵکی پالن ده‌کرد .خه‌ڵکیش ئاستى هۆشیارى خۆى ده‌رخسته روو له به‌رامبه‌ر پڕۆژه یاسایه‌ک که ڕۆڵێکی کاریگهری ده‌بێـت بۆ تهواوى یاساکانى تر له بوارى ئه‌رێنى‌و نه‌رێنیدا .خه‌ڵک ئه‌وه‌ی ڕاگه‌یاند که هیچ یه‌ک له‌و سنورانه
2 ساڵی یه‌که‌م ،ژماره‌ی 2
ناناسێت که له‌الیه‌ن ده‌سه‌اڵته‌وه بۆى داده‌نرێت. بابه‌تێکی زه‌ق��ی کۆمه‌ڵگاکه‌مان زیادبونى توند‌وتیژیو کوشتنى ژنانه له‌گه‌ڵ لێ نه‌پێچینه‌وه و دادگایی نه‌کردنى پیاوانى ژنکوژه .ئاشکرایه ڕۆژ به ڕۆژ کێشه‌کانى ژنان قوڵتر و ئاڵۆزتربووه و م��ۆرى خۆى له ت �ه‌واوى کۆمه‌ڵگا داوه ،بێ ب �ه‌رپ��رس��ی��اران �ه م��ام �ه‌ڵ �ه‌ک��ردن ل�ه‌گ�ه‌ڵ��ی��ان��دا بۆ پ�ه‌رده‌پ��ۆش��ک��ردن��ى ئ �ه‌م کێشانه‌‌و ت���ه‌واوى پرسه سه‌ره‌کیه‌کان له‌م ڕۆژان��ه‌دا زۆر به ئه‌نقه‌ست‌و هێزو الیه‌نى ده‌سه‌اڵت له‌گه‌ڵ هه‌ندێک له پارتى ئیسالمى سیاسى کاریان کرد بۆ دروستکردنى ڕۆژه‌ڤ��ێ��ک��ى سوننى(تالی) ئ�ه‌وی��ش خستنه‌وه‌ى دووب�ه‌ره‌ک�ى‌و ناکۆکى له نێوان ڕێکخراوه‌کانى ژنان‌و ڕۆشنبیران‌و چاالکوانى بوارى ژنان .له‌گه‌ڵ مامۆستایانى ئاینى .له بنه‌مادا به کارهێنانى پرسى ژنه بۆ مه‌به‌ستى ملمالنێى سیاسى که هێزه سیاسیه‌کان بۆ سنوردارکردنى ده‌سته‌ڕۆیی ده‌سه‌اڵتى سیاسى هه‌ریه‌که‌یان له دژى ئه‌ویتریان، بابه‌تێکى به‌م شێوه‌یه‌یان ورووژاند‌و خه‌ڵکیان پێوه سه‌رقاڵ کردووه .ئاشکرایه ئه‌م جۆره ناکۆکیانه له ب�ه‌رژه‌وه‌ن��دى ه �ه‌ردوو الدای��هو ئه‌م کێشانه له ده‌ره‌وه‌ى دانوستاندن‌و گفتوگۆکردن‌و پێشخستنى دیالۆکى دیموکراتیانه چاره‌سه‌رنابن به دانانى پڕۆژه یاسا سنورداناندن بۆ یه‌کترى ناتوانرێت ئ �ه‌م ج��ۆره کێشانه بنه‌بڕبکه‌ین ه�ه‌رب��ۆی�ه ،بۆ ڕێگه گرتنى له‌م کێشانه گرنگه به پێشخستنى گفتوگۆو له‌یه‌کتر تێگه‌یشتن ده‌توانین پالنه‌کان پوچه‌ڵ بکه‌ینه‌وه. ڕۆژه‌ڤێکى تری سیاسى که ته‌واو کاریگه‌رى له‌سه‌ر باشورى کوردستان کردووه هه‌ڵوه‌شانه‌وه‌ى ده‌وڵه‌تانى ستاتیۆپارێزه که له‌سه‌ر بنه‌ماى ده‌وڵه‌ت ـ نهتهوه خۆیان بونیادناوه ،رووبهڕووى هه‌ڵوه‌شانه‌وه ده‌بنه‌وه .به‌تایه‌به‌تى ئاڵۆزیه‌کانى واڵتى لوبان‌و ڕووخ�����ان‌و ه �ه‌ڵ��وه‌ش��ان �ه‌وه‌ى ح��ک��وم�ه‌ت��ى ت��ون�س‌و ڕاک��ردن��ى س���ه‌رۆک ک��ۆم��اره‌ک �ه‌ى ب��ۆ ده‌روه‌ى واڵت به‌و فشاره‌ى که له‌الیه‌ن هێزى جه‌ماوه‌ره‌وه خرایه سه‌رى .دیسان ئاماده‌کارییه‌کانى خه‌ڵک له باشورى س��ودان بۆ پارچه‌بوون‌و راگه‌یاندنى سه‌ربه‌خۆیی خۆیان .ئهمانه له‌گه‌ڵ خۆیاندا ئهو ڕاستییه ده‌رده‌خه‌ن روو که چیتر ئهو حکومه‌تانه‌ى که له‌سه‌ر بنه‌ماى یه‌ک نهتهوه و زمان‌و ئااڵ و یه‌ک باوه‌ری و ئاین خۆیان رێکخستووه رێگه به ده‌نگى جیاوازه‌کان ن��اده‌ن ،پێداگرى ده‌که‌ن له سیسته‌مى ن��اوه‌ن��دگ�ه‌رای��دا ئ �ه‌وا رووب���هڕووى هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه ده‌بنه‌وه و هه‌ناسه‌ى ژیانکردنیان زۆر الواز بووه .له‌گه‌ڵ خۆیاندا په‌یامى جه‌رگ بڕانه‌یش ده‌ده‌نه ئهو ده‌وڵه‌تانه‌یش که کوردستانیان داگیرکردووه هه‌رله‌و چوارچێوه‌یه‌دا ده‌وڵه‌تانى س�ه‌رده‌س��ت له کوردستاندا له پێناوى ب��ه‌رده‌وام کردن به ده‌سه‌اڵته ده‌ست پۆته‌که‌یان‌و به‌ڕێوه‌بردنى هه‌موو جۆره ئۆپه‌راسیۆنێکى سیاسى‌و سه‌ربازى، به‌ڕێوه‌بردنى سیاسه‌تى نکۆڵى کردن‌و له‌ناوبردن هه‌رسێ ده‌وڵ�ه‌ت��ى (ئ��ێ��ران‌و تورکیاو سوریا) له چوارچێوه‌ى کۆنسێپتێکى به‌رفراواندا سیاسه‌تى دژبه‌رایه‌تى ک��ردن له به‌رامبه‌ر ئیراده‌ى گه‌لى کورد بهڕێوه دهبنه .به‌شێکى ئهو کۆنسێپته‌ش له ترافیکه دیبلۆمایسه‌کانى تورکیاو ئێران بۆ هه‌رێمى کوردستان زیاتر ئاشکرا ده‌بێت.
›› ل ه ههرێمی کوردستان ده‌سه‌اڵتی یاسادانان و جێبه‌جیکردن نه‌یانتوانیو ه ڕێگری بکه‌ن له‌به‌رده‌م کێشه‌کانی خه‌ڵک له‌الیه‌ک و نه‌بوونی ده‌ستوری هه‌رێم ک ه ڕه‌وایه‌تی هه‌رێم ده‌خات ه گومانه‌وه‌و له‌الیه‌کی تریشه‌و ه نه‌بوونى دیموکراتی هت‌و ده‌رنه‌خستنى یاسایه‌ک بۆ چاره‌سه‌ر کردنى کێشه‌کانى کۆمه‌ڵگا و به‌ڵکو ل ه په‌رله‌ماندا هه‌رهێزێک له‌الی خۆیه‌و ه گفتوگۆکردن له‌سه‌ر یاساکان ده‌که‌ن ه ئامڕازێک بۆ ئاراسته‌کردنى کۆمه‌ڵگا ب ه سیاسه‌تى خۆیان. له‌گه‌ڵ نارێکی وناعه‌داله‌تی ل ه به‌رنامه‌و سیسته‌می په‌روه‌رده‌دا و گه‌ڕانه‌وه‌ى ژماره‌یه‌ک پڕۆژ ه یاسا بۆ حکومه‌ت
ئامانجى ه �ه‌ردوو ده‌وڵ �ه‌ت له سه‌ردانه‌کانیاندا ئهوه بوو که ده‌خ��وازن باشورى کوردستان بکهنه ناوه‌ندى ئاراسته‌کردنى سیاسه‌ته‌کانیان به‌تایبه‌تى لێدوانه رۆژنامه‌وانیه‌که‌ى وه‌زیرى ده‌ره‌وه‌ى ئێران له‌گه‌ڵ وه‌زێرى ده‌ره‌وه‌ى ئێراق وشیار زێ��ب��ارى که وه‌ک که‌سێکى کورد پارتیه‌کى شۆڕشگێڕى ئۆپۆزسیۆن‌و ئاکتیفى وه‌ک پارتى ژیانى ئازادى به تیرۆریست به‌ناو کرد وه‌هاوهه‌ڵوێستى خۆیانى ل�ه‌گ�ه‌ڵ ده‌وڵ �ه‌ت��ى ئێراندا دووپ���ات ک���رده‌وه .بێگومان ئ�ه‌م لێدوانانه‌ى زێبارى جارى یه‌که‌مى نییه که دهبێته زمانحاڵى ده‌وڵه‌تێکى داگیرکه‌رى کوردستان؛ به‌اڵم خاڵى گرنگ ئهوهیه ئهوهى لێره‌دا زه‌ره‌رمه‌ند ببێت نه گه‌لى ک��ورده‌وه‌‌و نه بزوتنهوه ئازادىخوازیه‌که‌یه‌تى ،چونکه خۆشبه‌ختانه گ �ه‌ل �ه‌ک �ه‌م��ان ل �ه ه���ه‌ر چ��وارب �ه‌ش��ى ک��وردس��ت��ان به شێوازێکى زۆر توند ئه‌م ههڵوێسته بێ به‌رپرسیار‌و دژبه‌رایه‌تى نه‌ته‌وه‌ییه‌ى زێبارى له هه‌موو الیهکهوه ڕیسوا‌و شه‌رمه‌زارکرد .ئه‌مه‌ش گوزاره‌یه له‌و ئاسته هۆشیاری نه‌ته‌وه‌ییه‌یه که گه‌له‌که‌مان پێی گه‌یشتووه له ده‌رئه‌نجامی به‌رخودانی وتێکۆشانی گه‌له‌که‌مان له‌هه‌رچواربه‌شی کوردستان. بێگومان ئه‌م ڕووداوانه به هه‌ڵکه‌وت نییهو ئهوهى تێیدا به وه‌ستاییانه کارى له‌سه‌ر ده‌کات ده‌وڵه‌تانى سه‌رده‌سته له کوردستاندا که به هه‌موو شێوه‌یه‌ک نوێنه‌ر‌و به‌رپرسانى ک��ورد ده‌هێنێته ئاستێک ک ه ببنه زمانحاڵى سیاسه‌تى ئه‌وان .له‌راستیدا ئه‌مان ه ئاماده‌کارى بوون بۆ هێرش‌و شااڵوێکى دڕندانه‌ترى ده‌وڵه‌تى ئێران له‌سه‌ر ئیراده‌ى ئازادى خوازى گه‌لى کورد ئهوه بوو له ()15ى ئه‌م مانگه‌دا به‌شێوازێکى ترسنۆکانه له‌الیه‌کیش زۆر هۆڤانه چ��االک��وان‌و شۆڕشگێڕ‌و ئه‌ندامێکى پارتى ژیانى ئازاد به ناوى (حسێن خزرى) له سێداره‌دا له‌گه‌ڵ ئهوهى له ماوه‌ى ڕاب����ردودا ل�ه راگ��رت��ن��ى س��زاى ل �ه‌س��ێ��داره‌دان له‌سه‌ر (حه‌بیبوڵاڵى له‌تیفى) خواستى وه‌ک ئامڕازێک بۆ جێگیرکردنى سیاسهته چه‌په‌ڵه‌کانى به‌کارى بهێنێت بۆ بێ ئیراده‌کردنى بزوتنه‌وه‌ى ئازادیخوازى گه‌لى ک��ورد؛ ب �ه‌اڵم سه‌رکه‌وتو ن�ه‌ب��وو .به له‌سێداره‌دانى هه‌ڤاڵ (حسێن خزرى) ئه‌گه‌ر چى ده‌وڵه‌تى ئێران بێ چاره‌‌و ڕووخ��اوه له به‌رامبه‌ر ئیراده‌ى به‌رخۆدانڤانى زیندانیانى سیاسى و پێشکه‌وتنى ده‌نگى ناڕه‌زایی خ���ه‌ڵ���ک ل���ه ه���ه‌م���ان ک���ات���دا ب���ان���گ���ه‌وازی���ی���ه بۆ هه‌ڵگیرساندنى شه‌رێکى دژوار .ئه‌گه‌ر ئامانجى ده‌وڵه‌تی ئێران سه‌رکوت کردن و تواندنه‌وه‌ى شۆڕش بێت ئه‌وا بۆ گه‌لى کوردیش ههر له سێداره‌دانێک دهبێته به‌هێزکردنى ئ��ی��راده‌ى پۆاڵینى ب �ه‌رخ��ۆدان‌و ڕه‌وای����دان ب�ه تێکۆشانه پ��ی��رۆز و ش��ک��ۆداره‌ک �ه‌ى. گه‌رم کردن و گوڕدانه به خه‌بات و فیداکاری له ڕۆژهه‌اڵتی کوردستان له پێناوی مافی نه‌ته‌وه‌ی و دیموکراتی خۆیدا .له‌سه‌ر ئاستى هه‌رچوار به‌شى کوردستانیش دهبێته به‌هێزکردنى یه‌کێتى نه‌ته‌وه‌یی و وزه‌دان به ئاواکردنى یه‌کڕیزى له نێوان هه‌موو هێزو الیه‌نه‌کانى کورد. ئ���ه‌وه‌ى بینیمان دهن��گ��ى ن��اڕه‌زای��ی ل�ه به‌رامبه‌ر ک��ۆم��ارى ئیسالمى ئ��ێ��ران ل�ه ی �ه‌ک ڕۆژدا ب��وون به‌یه‌ک له( ئورمیه ،کرماشان ،سلێمانى ،هه‌ولێر، که‌رکوک ،ڕانیه ،پێنجوێن ،باتمان ،قامیشلۆ و مهاباد) به یه‌ک ڕۆژ پرسه‌ى سه‌ره‌خۆشى هه‌ڤاڵ حوسێن خزریان کرده چاالکى جه‌ماوه‌رى نه‌ته‌وه‌ی و ناڕه‌زایی ده‌ربڕین به‌رامبه‌ر سێداره. ساڵی یه‌که‌م ،ژماره‌ی 2
3
دیداری رێبه‌ر
رێبه‌ری گه‌لی کورد:
4
ئاکهپه و گالدیۆ له‌دژی کوردان رێککه‌وتوون ساڵی یه‌که‌م ،ژماره‌ی 2
دیداری رێبه‌ر « ڕۆژی هه‌ینی( )2010/12/31پارێزه‌رانی رێبه‌ری کۆما جڤاکێن کوردستان ده‌ژمێردرێت ،پهکهکه ئهمه وه‌ها لێی تێده‌گات ،به‌اڵم من وه‌ها ده‌ڵێم؛ له‌ئیمرالیدا مردن نییه ،کوشتن ههیه .مردن نییه ،کوشتن ههیه .لێره‌دا ههر جۆره مردنێک ب ه چون‌ه ئیمڕاڵی و دوا دیداری ساڵی 2010یان له‌گه‌ڵ رێبه‌ر ئۆجه‌الندا پێکهێنا. ئۆجه‌الن ده‌ستنیشانی ده‌کات که ئهو به‌شی پینجه‌مینی پارێزنامه‌که‌ی له‌ژێر ناوی کوشتن لێکده‌درێته‌وه ،پهکهکه وه‌ها لێکیده‌داته‌وه .لێره‌دا مردنێکی ئاسایی له‌ئارادا «مانیفیستۆی شارستانی دێموکراتیک» ته‌واو کردووه‌و ڕاده‌ستی کاربه‌دستانی نییه ،به‌ڵکو کوشتن ههیه .به‌یانی دیار نییه که چ رووده‌دات ،ته‌نانه‌ت له‌وانه‌ی ه سه‌رۆک وه‌زیرانیش به‌ر په‌المارێک بکه‌وێت .من ئهمه له ئه‌زموونی خۆمه‌و‌ه زیندانی کوردووه‌و ووتی ،ئه‌م به‌شه‌ی پارێزنامه‌که‌م له 792الپه‌ڕ‌ه پێکدێت و ل ه ده‌زانم .له دۆخێکی وه‌هادا (ئۆزال) کوژرا ،لهوانهیه به‌یانی ئه‌ردۆغانیش بکوژرێت، 22دێسه‌مبردا(کانوونی یه‌که‌م) ڕاده‌ستی کاربه‌ده‌ستانی زیندانی ئیمڕاڵیم کردووه. لهوانهیه به‌یانی له‌واڵتدا کوده‌تایه‌ک رووب��دات ».من له‌میانه‌ی به‌بیرهێنانه‌وه‌ی هاوکاتیش ده‌ستنیشانی ده‌کات که دوابه‌دوای ڕاده‌ستکردنی ئهو پارێزنامه‌یه‌ی، کوشتنی ئۆزال و فه‌رمانداری ژاندارما ،ته‌سفیه‌کردنی ئه‌ربه‌کان و ئه‌جه‌وید ئهوه کۆبونه‌وه‌ی ده‌سته‌ی ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی تورکیا پێکهاتووه‌و و گوتی؛ بۆی هه‌ی ه ده‌ستنیشان ده‌که‌م که ئه‌گه‌ری روودانی ههر رووداوێک له‌هه‌ر ئانوساتێکدا ههیه. هه‌ڕه‌شه‌کانی ئه‌م دوایه‌ی مه‌گه‌که( )Mgkله‌به‌رامبه‌ر پارێزنامه‌که‌ی من بێت. ههر بۆیه سه‌رنج راکێشم‌ه سه‌ر مانگی مارس « .ئه‌م مهسهلهیه ههر ته‌نیا به‌منه‌و‌ه من وا فیکرده‌که‌مه‌و‌ه که هۆی هه‌ڕه‌شه‌کانی ده‌سته‌ی ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی په‌یوه‌ندیدار نییه .ته‌نانه‌ت ،ئه‌گه‌ری ئهوه ههیه که پێواژۆیه‌ک‌ه به‌پێچه‌وانه‌ش تورکیا (مه‌گه‌که) ،پارێزنامه‌که‌ی ئه‌م دوایه‌ی من بێت .ڕهنگه له ناوه‌ڕۆکی ئهو بکه‌وێته‌وه .ههربۆیه به پێویست ده‌بینم که له‌پێناو چاره‌سه‌ریدا په‌ل‌ه بکرێت ،پێویست پارێزنامه‌ی‌ه بێزار بوبن .من وای بۆده‌چم که له ناوه‌ڕۆکی پارێزنامه‌ک‌ه توڕ‌ه بون ده‌کات هه‌لومه‌رجی چاره‌سه‌ری باشتر ئاماده بکرێ». و ئهوهنده هه‌ڕه‌شه‌یان کرد .من ناوی پارێزنام‌ه نوێیه‌که‌م ناو‌ه « پرسگرێکی کورد «پێواژۆ و دیالۆگ باش بهڕێوه ده‌چێت و تا دێت قووڵتر ده‌بێته‌وه .ئه‌گه‌ر و چاره‌سه‌ری نه‌ته‌وه‌ی دیموکراتیک»و پێشنیاری چاره‌سه‌ریم له نۆ خاڵدا دیاری به‌یانی ره‌وشێکی ئاوارته(له‌ناکاو) پێشنه‌که‌وێت ،ئاسته‌نگییه‌ک نه‌یه‌ت‌ه پێشه‌وه، کردووه‌و به‌شێوه‌یه‌کی زۆر به‌رباڵو تیشکم خستۆت‌ه سه‌ر زۆر مژای تر .هه‌روه‌ها ئه‌وا ده‌کرێ پێشکه‌وتنی گرنگ رووبدات .له مانگی ژانیوه‌ریدا(کانوونی دووه‌م) له‌و پارێزنامه‌یه‌دا ،به‌شێوه‌یه‌کی ڕه‌خنه‌گران‌ه باسم له قۆناغی یه‌که‌مینی کۆماری ئاسته‌نگی ده‌رنه‌که‌وێت پێشکه‌وتنی گرنگ به ئاراسته‌ی چاره‌سه‌ری رووده‌دات. تورکیا کردووه‌و به‌ته‌واوه‌تی باسم له مێژوو پێالنگێڕییه‌کان کردووه. له‌دوای ههڵبژاردنهکانهوه ،ئاکهپه یان ئه‌وانه‌ی دێنه ده‌سه‌اڵت پرۆژه‌ی پێویست له 15ی فێفرییه‌دا(شوبات) ،ئهو که‌سانه‌ی که بۆ الی شێخ سه‌عید نێردران ،دوو بۆ چاره‌سه‌ری ئاشکرا ده‌ک �ه‌ن .ل �ه‌دوای ههڵبژاردنهکانهوه ده‌ک��رێ چاره‌سه‌ری سه‌ربازیان لێکوژراو به‌وه‌ش پیالنگێڕییه‌ک له‌به‌رامبه‌ر کوردان ده‌ستی پێکرد .له‌و قووڵتر بکرێته‌وه ،ئهمه؛ په‌یوه‌ستی ئهوهیه؛ کوردان چهنده خۆیان پێشده‌خه‌ن ،ئه‌گه‌ر سه‌رده‌مه‌دا گروپێک ئهو پیالنگێڕییه‌یان داڕشت و ده‌ستیان پێکرد .ئهو گروپ‌ه له‌الیه‌ن ده‌نگه‌کان زیاتر بکه‌ن و مه‌زنتر ببن ،ئه‌وا ئه‌وه‌نده‌ش ده‌بن ه ( )5ژه‌نه‌ڕاڵه‌و‌ه سه‌رپه‌رشتی ده‌کرا .له‌به‌رامبه‌ر شێخ سه‌عیدا خاوه‌ن چاره‌سه‌ری دیموکراتیانه ،به‌م شێوهیه ده‌کرێ خۆیان پیالنگێڕیان بهڕێوه برد .هه‌مان گروپ له شاری مه‌نه‌مه‌نی به په‌سندکردن ب��دهن ».هه‌وروه‌ها؛ له دۆخێکی پێچه‌وانه‌ی تورکیاش ،پیالنگێڕییه‌کان وه‌گه‌ر خست له‌به‌رامبه‌ر کۆماردا، پێویست ه ئه‌مه‌دا ک��وردان ده‌که‌ون‌ه پێگه‌ی مه‌ترسیداره‌وه .له کاتی هه‌وڵدانیکی گێره‌شێوێنییان ده‌ستپێکرد .هه‌روه‌ها بۆ ئه‌وه‌ی دیالۆگدا ده‌بێ هێرشێ سه‌ر یه‌کتر نه‌کرێ .ته‌نیا ده‌کرێ سه‌ید ڕه‌زا له‌سێدار‌ه نه‌درێت بڕیار بوو دیداری تایبه‌ت له‌گه‌ڵ بزانرێت ک ه مافی وه‌اڵمدانه‌وه‌ی هێرشی سه‌ریان به‌کاربهرێنرێ. مسته‌فا که‌مالدا ئه‌نجام بدرێت ،به‌اڵم هه‌مان گرووپ ،هه‌مان ده‌ست به‌شێوه‌یه‌کی کتوپڕ سه‌ید ڕه‌زایان له‌سێداره‌دا پێشیان ئازادکردنی ئه‌ندامانی س �ه‌ب��اره‌ت ب�ه پ���رۆژه‌ی خۆبه‌رێوه‌بردنی دیموکراتیکیش ئهمانه ده‌ڵێم؛ بۆئه‌وه‌ی ئه‌وه‌ی ئهو پرۆژه‌ی‌ه بکهوێته بواری له‌و دیدار‌ه گرت که بڕیاربوو له‌گه‌ڵ مسته‌فا که‌مالدا ئه نجام حزبوڵال ڕێککه‌وت جێبه‌جێکردنه‌وه ،تیشک ده‌خه‌م‌ه سه‌ر گرینگی ئاواکردنی درابا .به‌وه‌یش له‌دژی سه‌ید ڕه‌زا ،درێژه به پیالنگێڕییه‌کان مه‌جلیس ل�ه ئاستی ش��اره‌ک��ان��دا و پێویسته بزانرێت که، درا. نییه .ئهو که‌سانه‌ی خۆبه‌رێوه‌به‌ری دێموکراتیک ،له کۆکی خۆیدا یه‌کبوون ئاوا ئ�هو گروپه‌ی که ده‌ستیان هه‌بوو ل�هو پیالنگیڕیانه‌دا، م��س��ت�ه‌ف��اک�ه‌م��ال��ی��ان ب��ێ��ک��ای��گ�ه‌ر ک����ردو گ��وت��ی؛ م��ن له ئازاد کراوان که‌سانی ده‌کات. له پێناو چاره‌سه‌ری دا ،خاڵی ئه‌ساسی ،دێموکراسییه. پارێزنامه‌که‌مدا هه‌موو ئهو پیالنگیڕیانه‌ی هه‌بوون و هه‌ن ب ه نین، ئاسایی ه��اوک��ات ،ئۆجه‌الن تیشکی خست‌ه س�ه‌ر ئ�هو باسانه‌ی ک ه تێر و ته‌سه‌لی هه‌ڵسه‌نگاندووه‌و ڕوونم کردوونه‌ته‌وه .من ،ئهو پیالنگێڕیانه‌ی ههتا ڕۆژگاری ئه‌مڕۆ له مێژووی تورکیادا به‌ردانیشیان ڕێککه‌وت له‌چوارچێوه‌ی «جوداخوازی»دا ده‌کرێن و گوتی ئهو شێوه باس کردنه بێواتایه .پرۆژه‌ی خۆبه‌رێوه‌به‌ری دێموکراتیکی به‌رده‌وامن ،به چوار قۆناغی کۆمپلۆ -گالدیۆ دابه‌ش ده‌که‌م. ئۆزال ،نییه کوردان بۆ هه‌موانه‌و ته‌واوی تورکیا له‌خۆ ده‌گه‌رێت ،له‌به‌ر له‌و پیالنگێڕیانه‌دا که له سه‌رده‌می ده‌سه‌اڵتداری ئ�ه‌وه‌ی بنچینه‌ی ئهو پرۆژه‌ی‌ه دێموکراسییه .له‌و ب��اوه‌ڕه‌دام چیله‌ر ،ئه‌جه‌ویدو ئه‌ربه‌کانیش بهردهوام بوون و ئه‌ردۆغانیش که ده‌سته‌واژه‌ی «خۆبه‌رێوه‌به‌ری دیموکراتیک» ،هه‌ندێ له‌گه‌ڵ گالدیۆدا هاوکاری ک��ردووه .هه‌روه‌ها سه‌باره‌ت به الیه‌نی بێزار ک��ردووه .ئ�ه‌وه‌ی که خۆبه‌ڕێوه‌به‌ری دێموکراتیک له‌خۆ ده‌گرێت، هه‌ڵوێستی ئه‌ردۆغانیش هه‌ڵسه‌نگاندنیکی به‌م شێوهیه ده‌که‌م .له کتیبه‌که‌مدا، ده‌ستنیشانکردنی قه‌واره‌یه‌کی سیاسییه بۆ کوردان .لێره‌دا ئێمه خۆمان به سنوور، هه‌ڵوێستی ئه‌ردۆغانم وه‌ک هه‌ڵوێستێک له‌پێناو پێکهاتن به‌ناو ک��ردووه .ههتا ئااڵو شتی تری له‌و شێوهیه سه‌رقاڵ ناکه‌ین ،به‌ڵکو باس لهوه ده‌که‌ین که کوردان ئێستاش دۆخی ئه‌ردۆغان بۆ من به‌ته‌واوه‌تی ڕوون نییه .ئایا ئاکهپه گالدیۆی چۆن بتوانن له‌گه‌ڵ تورکیایه‌کی دێموکراتیکدا هه‌ڵ که‌ن .یه‌کێیه‌تیکی به‌و شێوه‌ی ه بێکاریگه‌ر کرد یان ته‌سلیمی گالدیۆ بوو؟ له‌و کتێبه‌مدا ده‌ڵێم ،ئاکهپه و گالدیۆ بۆ هه‌موو که‌سێک گرینگی خۆی ههیه .ههربۆیه ده‌بێ به باشی ئهوه ببێت ه ڕێککه‌وتوون ،به‌اڵم له‌جیاتی هاوپه‌یمانی«سێوی سوور» دۆخی هاوپه‌یمانیه‌تییه‌کی مایه‌ی تێگه‌یشتن که هیچ په‌یوه‌ندییه‌کی پرۆژه‌که‌ی کوردان به پارچه‌بوونه‌و‌ه نییه. ئاوا کردووه .بۆی ههیه پارێزنامه‌که‌میان ڕاده‌ستی حکومه‌ت کردبێت و سه‌رچاوه‌ی ئه‌وه‌ی که ئێمه پێوه‌ی سه‌رقالێن ،ستاتو و پێگه‌ی کوردانه .ده‌توانین ناو له‌و پرۆژه‌ی ه ئهو توڕه‌ییه‌ش به‌و هۆیه‌و‌ه بێت .من ده‌ڵێم ،ئاکهپه و گالدیۆ له دژی کوردان بنێین «ستاتۆی سیاسی دێموکراتیک»یان ده‌توانین بڵێین « کۆمه‌ڵگابوونی ڕێککه‌وتوون. دیموکراتیک» ،ئایا ئهوه که‌ی دهبێته واتای پارچه‌کردنی واڵت؟ له پرۆژه‌ی له پێواژۆی بێچاالکیدا ئه‌گه‌ری ئ�هوه ههیه له ههر دوو الیهنهوه هه‌ندێ کورداندا له‌پێناو چاره‌سه‌ریدا ،خاڵی ههره گرینگ ئهوهیه که له‌ڕێگای سیاسه‌تێکی ڕووداوی نوێ رووبده‌‌ن « .ده‌کرێ هه‌وڵه‌کانی چاره‌سه‌ری به‌رفراوانتر بکرێنه‌وه. دیموکراتیک ،په‌سه‌ند کردنی کوردانه .له‌هه‌موو قونچکێکی جیهاندا پرسه‌کان به‌و په‌یوه‌ست به‌مه‌شه‌و‌ه ده‌کرێ گفتوگۆکان زیاتر قووڵبکرێته‌وه‌و به‌رده‌وامی پێبدرێت؛ شێوهیه چاره‌سه‌ر ده‌بن .هیچ کێشه‌یه‌کمان له‌گه‌ڵ سنور ،ئااڵو زمانی فه‌رمیدا نییه، چونکه به‌گوێره‌ی ئه‌زموونی خۆم ،به ئه‌زموونی رابردووه‌و‌ه ده‌زانم که له پێواژۆی ئێمه له ئاستی کۆمه‌اڵیه‌تیدا گرینگی ده‌ده‌ین‌ه چاره‌سه‌ری .به پرۆژه‌ی که‌لتوری، گفتوگۆدا گێره‌شێوێنی یان پرۆاکاسیۆن په‌ره‌ی پێده‌درێت .ههر بۆیه؛ له‌مانگی کۆمه‌اڵیه‌تی و سیاسی هه‌وڵی چاره‌سه‌رکردنی پرسه‌ک‌ه ده‌ده‌ین .نامانه‌وێت ده‌وڵه‌ت مارسدا هه‌ڵسه‌نگاندنێکی نوێ ئه‌نجامبدرێ ،منیش هه‌ڵسه‌نگاندنێک ئه‌نجامده‌ده‌م. پارچه بکه‌ین ،به‌ڵکو هه‌وڵی ئهوه ده‌ده‌ین که له‌گه‌ڵ تورکییایه‌کی دیموکراتیکدا «ده‌کرێ ئهو گێره‌شێوێنان‌ه له‌هه‌ر الیهکهوه رووبدات .مردنی من لێر‌ه دهبێته هۆی بگه‌ین‌ه ی�ه‌ک .ئااڵ سیمبۆلێکه ،بۆ ئێمه زۆر گرینگ نییه .ئااڵ سیمبوڵی هه‌ڵگیرسانی شه‌ڕێکی بێکۆتایی ،شه‌ڕێکی بێکۆتایی ده‌ستپێده‌کات .سبه‌ی و چینه‌کانی سه‌رده‌سته ،ئێمه وه‌ک چینه‌کانی سه‌رده‌ست هه‌ڵسوکه‌وت له‌گه‌ڵ ئااڵدا دووسبه‌ی بومه‌له‌رزه‌یه‌ک رووبدات و من لێر‌ه بمرم ،دیسان وه‌ک هۆکاری شه‌ڕ ناکه‌ین. ده‌بینرێت .یان لێره‌دا یه‌کێک په‌الماری من ب��دات ،ئه‌مه‌ش به هۆکاری شه‌ڕ هاوکاتیش ،ڕێبه‌ری گه‌لی کورد عه‌بدواڵ ئۆجه‌الن له‌به‌رامبه‌ر قسه‌کانی ئه‌م ده‌ژمێردرێت .یاخود من لێره‌دا به نه‌خۆشیه‌کی ئاسایی بمرم ئهمه به پیالنگێڕییه‌ک
››
ساڵی یه‌که‌م ،ژماره‌ی 2
›5
» دیداری رێبه‌ر دوایانه‌ی کاربه‌ده‌ستانی ده‌وڵه‌ت که سه‌باره‌ت به ته‌ک زمانی کردبویان ناڕه‌زایه‌تی ده‌ربری و گوتی :ڕاست نابێت کاتێک ئێمه له ته‌نیشت ده‌وڵه‌تێکدا ،ده‌وڵه‌تێکی نوێ ،و له‌ته‌نیشت ئااڵیه‌ک ،ئااڵیه‌کی نوێ دانێین .ئهوه ته‌ڵه‌یه‌که‌و پێویست ه خۆمانی لێ وه‌دووور بگرین .ده‌سته‌واژه‌کانی وه‌ک « یه‌ک زمان؛ یه‌ک ئااڵ، ئایدیۆلۆژی ده‌وڵه‌ت نه‌ته‌وه‌کانه‌و نه‌ژادپه‌رستی ورد‌ه بۆرژوازییه‌کانه .هه‌ربۆی ه نه‌ته‌وه‌په‌ره‌سته‌کان ئهو هاتوهاواره‌یان لێ هه‌ستا .پێشتریش زۆر جار ته‌نانه‌ت ل ه نه‌خشه‌ی ڕێگاشدا ئاماژه‌م بهوه کردووه که ئێمه ده‌مانه‌وێت نه‌ته‌وه‌ی دیموکراتیک ساز بکه‌ین .جه‌هه‌پ‌ه و مه‌هه‌پ‌ه که تا بیناقاقایان سودخۆرن(به‌رژه‌وه‌ندی په‌ره‌ستن) و هه‌شتا ساڵه له‌سه‌ر سود ده‌ژین ،ئه‌وانه‌ن که دهبنه هۆی پارچه‌کردنی ده‌وڵه‌ت. پێویسته ئهوهش بزانین که ئاواکردنی مه‌جلیسی شاره‌کانی وه‌ک یه‌کێک ل ه کۆڵه‌ک‌ه ههره گرینگییه‌کانی خۆبه‌ڕیوه‌به‌ری دیموکراتیکه‌و ئه‌گه‌ر کوردان له‌سه‌ر داواکارییه‌کانیان کۆک بن ،که‌س ناتوانێت ڕێیان پێبگرێت. ئاکه‌په‌و حزبووڵاڵو ئهو الیه‌نانه‌ی ک ه چاره‌سه‌ریان ناوێت رێککه‌وتوون ه �ه‌روه‌ه��ا؛ ئ��ۆج �ه‌الن ،ل �ه‌دی��داری رۆژی( )2011/1/6له‌گه‌ڵ پارێزه‌رانیدا رای��گ �هی��ان��دووه ،ک�ه ب��اری ته‌ندروستی گ��رێ��دراوی ڕاستینه‌ی کۆمه‌ڵگه‌ی ه .ب�ه‌ش��ێ��وه‌ی�ه‌ک ک�ه تیگه‌یشتنی ه�ه‌ڵ�هی کۆمهلگه ،ک��اری��گ�ه‌ری ل�ه سه‌ر ته‌ندروستیم ده‌کات و ده‌ڵێت که« :ئازادکردنی ئه‌ندامانی حزبووڵاڵ ڕێکه‌وت نییه» و پێویسته بزانرێت که ئاکهپه له‌گه‌ڵ ئهو الیه‌نانه‌ی که چاره‌سه‌ریان ناوێت ،ڕێککه‌وتووه .من له به‌رئه‌وه‌ی تێگه‌ێشتن بۆ راستی کۆمهلگه نییه ،ناڕه‌حه‌تم .ههر بۆیه ته‌ندروستیم گریدراوی که کۆمه‌لگای تورکیا واقعی کۆمهڵگایه .ئێوه ده‌بینن خراوهته چ دۆخێکه‌وه ،بارودۆخی خوێندکارانی زانکۆ له ئارادایه ،ئه‌وان له سیاسه‌ت دور دهخهنهوه .هێزه‌کانی چه‌پ پارچه ده‌کرێن .بۆ ئه‌وه‌ی هێزی چه‌پ له ناو به‌رن، مه‌هه‌په‌یان به‌کار هێنا .خۆبه‌خۆ شتێک له ده‌ست جه‌هه‌پ ه نایه‌ت .تا ئێستاش له مسته‌فا که‌مال تینه‌گه‌شتوون، تاکه هێزی ئۆپۆزسیۆن له تورکیا کورده ،به‌اڵم ئه‌وانیش به‌هێنده‌ی داخوازییه‌کان ئه‌رکی خۆیان به‌جێ نه‌هێناوه. ئه‌وه‌ی که زۆرترین کاریگهری له ته‌ندورستی من ده‌کات، ئهو بابه‌تانه‌ن. پێویسته بزانرێت که ئازادکردنی ئه‌ندامانی حزبوڵال ڕێککه‌وت نییه .ئهو که‌سانه‌ی ئ��ازاد ک��راوان که‌سانی ئاسایی نین ،به‌ردانیشیان ڕێککه‌وت نییه .له وانه‌ی ه ئاماده‌کاری بۆ هه‌ندێک شت بکرێت ،مومکین نییه ئهو بکوژان‌ه به‌و شێوهیه ئازاد بکرێن ،ئه‌گه‌ر که‌سانێکی به‌و شێوهیه له‌ناو ئێمه‌شدا هه‌بن نابێت ئازاد بکرێن ،ها ئهوه و ئێوه و روداوی کۆجاکوریش .وه‌ک ده‌زانرێت که ئهو ژنه کوژرا ،له‌بنه‌ڕه‌تدا ده‌یانویست له که‌سایه‌تی ئهو ژنه‌دا ته‌واوی ژنان بکوژن .چۆن ده‌بێ ،چۆن ده‌توانن وه‌ها شتێک له شاری ئامه‌د بکه‌ن ،ئامه‌دیه‌کان چۆن رێگایان به وه‌ها شێک دا؟چ��ۆن ده‌توانن به‌شایی و مه‌راسیم ،پێشوازی له‌و کهسانه بکه‌ن ،ئهمه جێگای داخه‌وپه‌ژاره‌یه‌کی مه‌زنه. له تورکیا ،چه‌په‌کان به‌ره‌ی نه‌ژادپه‌رستانی مه‌هه‌په‌یی سه‌رکۆت کران .ئه‌مڕۆش ده‌یانه‌وێت به‌ڕێی ئیسالمی سیاسی ته‌ڤگه‌ری ئازادی کورد تێکبشکێنن .پێویست ه ئهوه ببینرێ و له‌به‌رانبه‌ر ئهوه مرۆڤ وشیار بێت .ئهوهش بابه‌تێکی ڕوون و ئاشکرایه ،ئازادکردنی ئه‌ندامانی حزبوڵال ،به‌جێکردنی کاردۆی مه‌ال ،تاقمه‌کان و ئه‌رته‌شه‌کانی تاییبه‌ت له هه‌رێمه‌که‌دا ،رێبازه‌کانی له ناوبردنی ته‌ڤگه‌ری دیموکراتی گه‌لی کوردن ،ئهوهش به ڕێی ئیسالمی سیاسی ده‌که‌ن ،پێویست ه ئه‌م پرسیاره بکرێ ،ئایا ئهو پارانه‌ی بۆ حزبوڵال ته‌رخان ده‌کرێن له‌کوێو‌ه دێن؟ ده‌زانین که رێککه‌وتنی ئاکه‌په‌و گالدیۆش به‌شێکی ئهو پیالنه‌یه .ئهو ئه‌ندامانه‌ی ئه‌رگه‌نه‌کۆن که چاره‌سه‌ریان ده‌ویست له الیهن ئاکهپهوه ده‌ستگیر کران .له بنه‌ڕه‌تدا ،ئهو ئه‌ندامانه‌ی ئه‌رگه‌نه‌کۆن که ده‌ستگیر کران ،هه‌ندێکیان چاره‌سه‌ریان ده‌ویست ،ئه‌ندامانی گالدیۆش که چاره‌سه‌ریان ناویت له ده‌ره‌وه‌ن و سه‌ربه‌سه‌ت ده‌گه‌ڕێن ،ئاکه‌په‌ش له‌گه‌ڵیاندا ڕێککه‌وت ،که‌سانی وه‌ک ،وه‌لی کوچوک که ئاشکرا بوون و به‌شداری ڕووداوی تاریکه‌کان بوون ،ده‌ستگیر کران؛ به‌اڵم له‌گه‌ل ئه‌وانیشدا که‌سانێک که چاره‌سه‌ریان ده‌ویست و له‌گه‌ڵ مندا دانیشتن ،گیران .هه‌وڵیاندا ئهو که‌سانه‌ش وه‌ک ،ئه‌ندامانی ئه‌رگه‌نه‌کۆن نیشان بده‌ن ،به‌و شێوه‌یه‌ش الیه‌نگرانی چاره‌سه‌ریان پاکتاوکرد .من ئهو که‌س
و الیه‌نانه‌ی که نایانه‌وێت له پێگه‌ی خۆبه‌ڕێوه‌به‌ری دیموکراتی تێبگه‌ن و پرۆژه‌ک‌ه به‌راوه‌ژوو ده‌که‌نه‌وه ،به‌توندی رهخنه ده‌که‌م .ئێمه مۆدێلێکی ده‌وڵه‌تی بۆ چاره‌سه‌ری ناخوازین .ئێمه په‌یوه‌ندیمان به‌رێکخستنبوونی کۆمه‌لگایه‌کی دیموکراتی و به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تیه‌که‌یه‌و‌ه ههیه .هه‌ڵویستی ده‌وڵه‌ت و ده‌سه‌اڵتداران، چاره‌سه‌ری پێش ناخات ،به‌ڵکو کێشه ده‌نێته‌وه. من به پێداگرییه‌و‌ه ده‌ڵێم و ده‌ستنیشانی ده‌ک��ه‌م ،ئ�ه‌م مۆدێله‌ی ئێمه بۆ چاره‌سه‌ری ،چاره‌سه‌ری ده‌وڵه‌تی نییه و ده‌وڵه‌تیش ناکات‌ه ئامانج .هه‌ندێک نوسه‌ر یان تێناگه‌ن یان به ئاگاییه‌و‌ه بابه‌ته‌ک‌ه به‌ره‌وواژۆ ده‌که‌نه‌وه ،من بۆچونێکی جیاوازم ههیه .من مێژووی کۆمهڵگه و ده‌وڵه‌ت جودا – جودا(به‌جیاواز)هه‌ڵده‌سه‌نگێنم. سیسته‌مێک که ئێمه داکۆکی لێده‌که‌ین ،مۆدێلی کۆمه‌لگایه‌کی دیموکراتییه، مۆدێلێکی ده‌وڵه‌تی نییه ،پشت قایم‌ه به‌ڕێکخراوه‌یی کۆمهڵگه .له سه‌ره‌تای کۆمه‌ڵگه‌بوونه‌و‌ه تا ئێستا ،چه‌مکی هیرارشی و ده‌وڵه‌ت ،له دژی ڕێکخستبوون و رێکخستنی مه‌ده‌نی وه‌ستاوه‌ته‌وه .هه‌ردوو هێز‌تا ئه‌مرۆش ههمیشه له‌به‌رامبه‌ر یه‌کدا له‌خه‌بات دان .من هه‌ندێکجار به‌الیه‌نه‌کانی دژ به‌ده‌وڵه‌ت -ده‌سه‌اڵتداری ده‌ڵێم ،کۆمه‌ڵگای سیاسی و ئه‌خالقی و هه‌ندێ جاریش وه‌ک کۆمه‌ڵگای دیموکراتی به‌ناویان ده‌که‌م .ئهو سیسته‌مه‌ی ئێمه پێشنیارمان کردووه ،وه‌ک خۆسه‌ری دیموکراتی و هه‌ندێک جاریش وه‌ک کۆنفدرالیزمی دیموکراتی به‌ناوی ده‌که‌م .وه‌ک ئه‌وه‌ی ده‌گوترێت ئامانج تێدا دامه‌زراندنی فدراڵییه‌ت نییه. ئێمه به‌رێکخستنبوونی کۆمه‌ڵگایه‌کی دیموکراتی و به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تیه‌که‌ی به‌بنه‌ما و ئامانج ده‌گرین .من له به‌رگرینامه‌که‌مدا به شێوه‌یه‌کی به‌رفراوان ئه‌وه‌م هه‌لسه‌نگاندووه .له بناغه‌ی نهتهوه -ده‌وڵه‌ت بکۆڵنه‌وه ،ئهو کات ده‌بینن ،له ناخی دا ده‌وڵه‌تی تیئۆکراتی سه‌رده‌می ناوین دهردهکهوێت ،له‌هه‌مان کاتیشدا له بنی ده‌وڵه‌تی کۆیله‌داریدا ،سهردهمه به‌راییه‌کان ده‌رکه‌وێت .ل ه بنه‌ڕه‌تدا ،له نێوان نهتهوه -ده‌وڵه‌تی ئه‌مرۆ و دامه‌زراندنی ده‌وڵه‌تانی سه‌رده‌می ڕاب��ردوودا جیاوازییه‌کی ئه‌وتۆ نییه. کۆیله‌ی سه‌رده‌می رابردوو ،له رۆژی ئه‌مرۆماندا کۆیله‌ی به پاره‌یه .له رۆژی ئه‌مرۆدا زۆرێک‌ل‌ه مرۆڤه‌کان وه‌ک کۆیله‌ی به هه‌قده‌ست(مووچه‌خۆر) ،وات �ه به‌موچه‌کار ده‌ک �ه‌ن .هه‌ندێکیان له کۆیل‌ه خراپترن ،ناتوانن کارێک بۆخۆیان بدۆزنه‌وه ،بێ کارن .بێ کاری خراپترین دۆخه ،له به‌ر ئهوه که هه‌لوێستی ده‌وڵه‌ت و ده‌سه‌التداری‌ه‌و‌پێشنیاری ئێم‌ه‌نییه ،له‌به‌رئه‌وه‌ی که‌چاره‌سه‌ری پرسه‌ک‌ه نائافرێنێت. له سیسته‌می ئێمه‌دا ئهو به‌شانه‌ی کۆمهڵگه بنه‌ڕه‌تین ک ه کارا و به‌رخودانڤانن ئێمه ده‌مانه‌وێت جڤاکی دیموکراتی به‌هێز بکه‌ین ،ئامانجیش ئهوهیه. ئێستاش ئه‌رته‌شێکی ()50هه‌زار که‌سی تایبه‌ت پێکدێنن، به‌ردانی ئه‌ندامانی حزبوڵاڵ و ()10هه‌زار کادێری مه‌الش ل�ه‌ئ��ارادای�ه ،ده‌ب��ێ به‌پێی ئ �هوه رێوشوێن بگیردرێت‌ه به‌ر. هه‌روه‌ها ،خۆپاراستن مافێکی سروشتی و یاسایییه( .ئه‌رته‌شی تایبه‌تی ()50 هه‌زار که‌سی سازده‌کرێ ،داخۆ ئهو ئه‌رته‌ش‌ه له‌به‌رامب‌ه کێ سازده‌کرێ؟ ده‌ڵێن ل ه دژی تیرۆر‌ه و بۆ ئۆپه‌راسیۆنه ،ئهوهش له‌ژێر ناوی شه‌ڕی دژ به تیرۆر ده‌که‌ن، به‌پێی ئه‌وان تیرۆر گه‌لی کورده ،له دژی گه‌لی کورد شه‌ڕ ده‌که‌ن ،ئهو هێزان ه ڕه‌وانه‌ی هه‌رێمه‌ک‌ه ده‌که‌ن ،بۆچی ئه‌رته‌شێکی وا ئێستا سازده‌کرێ؟ له الیه‌کی تر ئاماده‌کاری شه‌ڕ ده‌که‌ن و ئه‌ندامانی حزبوڵاڵ به‌رده‌ده‌ن ،ده‌بێ هه‌موو که‌سێک له به‌رامبه‌ر ئهو پیالنان‌ه وشیار بێ .ههر بۆیه ،ده‌بێ له دۆخێکی وا دا کورد پهره به هێزی خۆپاراستن بده‌ن. له دۆخێکی وا دا بێگومان گه‌لی کورد پهره به پاراستنی ره‌وای خۆی ده‌دا، کاتێ ئێمه له به‌رامبه‌ر ئهو مه‌ترسیان‌ه باس له پاراستنی ڕه‌وا ده‌که‌ین ،بابه‌ته‌ک ه هه‌ڵ‌ه لێکده‌درێته‌وه ،به‌پێی یاساکانی نێونه‌ته‌وه‌یی خۆپاراستن مافێکی ڕه‌وای‌ه ل ه ده‌ستوری بنه‌ڕه‌تیشدا ئهوه ههیه ،ده‌بێ کۆنگره‌و کۆنس‌ه کۆببنه‌و‌ه و ئهو بابه‌ت ه له‌گه‌ڵ هه‌موو الیه‌نه‌کاندا تاوتوێ بکه‌ن و بڵێین مافی یاسایی خۆمانمان ده‌وێ، ئایا گه‌لی کورد له به‌رامبه‌ر هێرش خۆیان نه‌پارێزن؟ ئه‌ڵبه‌ت‌ه خۆیان ده‌پارێزن، ئهوه شتێکی(مافێکی) سروستی و یاساییشه .وایه ئه‌ندامانی حزبوڵاڵ به‌رده‌ده‌ن، ئه‌رته‌شی تایبه‌ت سازده‌که‌ن ،ئهو کۆمه‌ڵکووژیانه‌ی له سه‌ره‌تای کۆمارهوه کراون له به‌رچاون ،قڕکردنی که‌لتوری بهردهوامه ،هه‌روه‌ها رێکخراو‌ه کردنی رێکخستن ه ئاینیه‌کان به خێرایی درێژه‌ی ههیه ،ده‌بێ ئهوه هه‌موو پێکهوه هه‌ڵسه‌نگێنرێ، ده‌بێ کۆنگره و کۆنسه‌ی گه‌ل له ئامه‌د ئهو بابهتانه پێکهوه تاوتوێ بکات،
›› زمانی ئێم ه شکۆمه‌ندیمانه، هۆی هه‌بوونمانه، ده‌بێ سه‌ره‌تا هه‌بوونمان مسۆگه‌ر بکه‌ین و، پاشان بێینه سه‌ر تێکۆشانی ئازادی
6
ساڵی یه‌که‌م ،ژماره‌ی 2
دیداری رێبه‌ر « ئه‌ردۆغان وئه‌حمه‌دی نژاد وه‌ک دووانه‌یان لێهاتووه‌و هه‌وڵده‌ده‌ن که خۆپاراستنیش وه‌ها ده‌بێ .من ،ناتوانم هیچ واتایه‌ک به بێ ده‌نگی خه‌ڵکی حه‌ماسی کوردان ئاوا بکه‌ن ئامه‌د بده‌م .ده‌بێ هه‌موو به‌شه‌کانی کۆمهڵگه له نێو کۆنسه‌ی شاری ئامه‌ددا هه‌روه‌ها؛ ڕێبه‌ری گه‌لی کورد عه‌بدوڵاڵ ئۆجه‌الن له‌دیداری رۆژی()2011/1/12 به‌شدار ببن ،ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر ئه‌ندامانی حزبوڵاڵش ڕه‌خنه‌ی خۆیان بکه‌ن و ئه‌زمون چاوی به پارێزه‌رانی ده‌که‌وت و تیشک دهخاته سه‌ر چه‌ندین بابه‌تی گرینگ له هه‌ڵه‌کانی خۆیان وه‌رگرن ،ده‌کرێ له نێو کۆنسه‌ی شاردا به‌شداری بکه‌ن. و هه‌ستیار و ده‌ستنیشان ده‌کات که حکومه‌تی ئاکهپه ئه‌ندامانی حزبوڵاڵ ئازاد ئه‌گه‌ر ئه‌ندامانی حزبوڵاڵ سوربن له‌سه‌ر رێبازه‌کانی پێشویان ئهو کاته ده‌کرێ ده‌کات و سیاسه‌تمه‌دارانی کورد ڕاپێچی زیندانه‌کان ده‌کات ،به‌وه‌ش ده‌ستی به پاراستنی ڕه‌وا بخرێته گه‌ڕ .پێویسته ،ژووری بازرگانی و الیه‌نه‌کانی تریش پیالنێکی مه‌ترسیدار کردووه‌و ههر به‌م بۆنه‌شه‌و‌ه داوا له گه‌لی کورد ده‌کات که، له شوێنی ئه‌وه‌ی که ده‌رفه‌تی وه‌به‌رهێنان له ده‌وڵه‌ت وه‌رگرن با به پرسه‌کانی له‌دژی ئهو پیالنگێڕیانه ،وشیار بن .هاوکاتیش تیشک دهخاته سه‌ر په‌یوه‌ندی خه‌ڵکه‌و‌ه سه‌رقاڵ بن و له نێو کۆنسه‌ی شاردا به‌شداری بکه‌ن .تورکیا له‌سه‌رووی ئازادکردنی ئه‌ندامانی حزبوڵاڵو ئاواکردنی هه‌ژه‌مونی ئاکهپه وهه‌ر بۆ ئهوهش واڵتانی سته‌مکاری‌ه و به به‌نداو و پرۆژه‌کانی سه‌نتراڵی هایدرۆ ئه‌لکترۆلیکی، له‌به‌رامبه‌ر به‌ئازاد نه‌کردنی سیاسه‌تمه‌دارانی کورد ،ناڕه‌زاییه‌کی توند ده‌رده‌بڕێت. سروشت ده‌کوژێ. ئه‌وه‌تا ()2ه �ه‌زار که‌ستان له‌ژێر ناوی کهجهکه ده‌ستبه‌سه‌ر کرد ،ئایا ئهو له‌کۆمه‌ڵگادا ،پرسی ژن سه‌رچاوه‌ی هه‌موو پرسه‌کانه ،چاره‌سه‌رکردنی پرسی کهسانه چه‌کیان له‌ده‌ستدابوو؟ که‌سیان کوشتبوو؟ ئهو کهسانه بێ ئه‌وه‌ی ژنی کورد به‌گشتی ،به‌واتای چارسه‌ر کردنی پرسه‌کانی ئازادی کۆمه‌ڵگا ڕێوشوێنی توندووتیژی به‌سه‌ربکه‌نه‌وه ،په‌نایان بۆ رێبازه‌کانی سیاسه‌تی دێت .ژنی ئازاد نه‌ک به ته‌نیا ،به‌ڵکو به به‌شداری کردنی پیاویش ده‌کرێ دیموکراتیانه بردبوو ،به‌اڵم ئێستا له زیندانه‌کاندا توند کراون .یه‌ک دانه‌شیان پێکهوه تێکۆشان له به‌رامبه‌ر زهنیه‌تی باوکساالری و ده‌سته‌اڵتداری بکرێ، ئه‌ندامی کهجهکه نین .ئهو کهسانه ،هیچ په‌یوه‌ندیان به کهجهکهوه نییه .من ده‌بێ کۆتایی به‌و که‌لتوری ده‌ستدرێژی‌ه بێ که ه�ه‌زاران ساڵه بهردهوامه ،ب ه قۆڵبه‌ستکردنی ئهو سیاسه‌تمه‌دارانه ،وه‌ک گرتنێکی ناڕه‌وا به‌ناو ده‌که‌م وپێویست ه تێپه‌ڕاندنی که‌لتوری ده‌ستدرێژی ده‌کرێ ژنی ئازاد بخولقێنرێ .سه‌رپۆشینی گه‌لی کورد له‌دژی ئهو ده‌ستبه‌سه‌رکردنانه ،مافی تێکۆشانی دێموکراتیانه‌ی ژنان هیچ په‌یوه‌ندیه‌کی به ئیسالمیه‌تی ڕاسته‌قینه‌و‌ه نییهو ژن ه�ه‌زاران ساڵ ه خۆی به‌کاربێنێت .من ده‌پرسم؛ ئایا به‌کارهێنانی مافی سیاسه‌تی دێموکراتیک، که سته‌میان لێ ده‌ک��رێ .باڵوکردنه‌وه‌و ته‌شه‌ن‌ه سه‌ندنی دی��ارده‌ی هه‌وێی ل ه تاوانه؟ ئاکهپه له‌و ڕووه‌و‌ه له دڵه‌و‌ه نییه .له الیه‌ک کوردستاندا وه‌ها لێکده‌ده‌مه‌وه .پیاوانی گوندێکی ئێوه سیاسه‌تمه‌دارانی ک��ورد ده‌گ��رن و مه‌یدانی ماردین له مه‌غریبه‌و‌ه ژنان وه‌ک هه‌وێ دێنن سیاسی چۆڵ ده‌که‌ن ،له‌الیه‌کیتریشه‌و‌ه ئێوه ده‌چن ب �ه‌س �ه‌ر ه��اوس �ه‌ره‌ک��ان��ی��ان ،ه �ه‌ن��دێ ل���هو ژن��ان� ه ئه‌ندامانی حزبوڵاڵ ب �ه‌رده‌ده‌ن و له‌هه‌مانکاتیشدا له تورکیادا ههتا رۆژی ژماره‌یه‌ک زمانی جیاواز ده‌زانن و هه‌ندێ لهوانه ه �ه‌وڵ ده‌ده‌ن ئ��ازادک��ردن��ی حزبوڵاڵیه‌کان وه‌ک مامۆستان ،ئ�ه‌وان�ه وه‌ک��و ه �ه‌وێ دێنن به‌سه‌ر ژنانی خاوه‌ن ( )10و ( )11منداڵ ،دۆخێکی ئه‌مرۆ دوو چه‌مکی ههژهمۆنی ناکۆکی ن��ێ��وان حکومه‌ت و سیسته‌می داد نیشان بده‌ن .ئهوه ڕاست نییه ،ئهو مژار‌ه ئهوهنده سه‌یره ،من ئهو بابه‌ته‌م له هه‌واڵێکدا خوێنده‌وه، ئاسایی نییه .ئاکهپه پیالنی درێژخایه‌نی ههیه. به‌پێی ئهوه ده‌گوترێ که ()70هاوسه‌رگیری به‌و میان ه ک ه ی وتوون. ه رک ه د پێویسته مرۆڤ ئه‌م مژار‌ه وه‌ک ناکۆکی له‌نێوان شێوهیه پێک هاتوون ،له مه‌غریب کاریگهری حکومه‌ت و سیسته‌می دادوه‌ری هه‌ڵنه‌سه‌نگێنێت. پالن جوله‌که‌کان هه‌ن ،ئه‌وه‌ی ده‌کرێ له وانهه‌ی‌وان‌ههب‌ی‌ه‌ه که ههژهمۆنی(کۆمارپارێزی م��ن ئ���هو ب���ه‌ردان���هی ح��زب��وڵ�ڵای��ی�ه‌ک��ان وه‌ک بێ ،لهوانهیه ژنان به‌کاربێنن ،یان ل ئازادکردنی ( )3/2که‌س نابینم و ئێمه ،هیچ زایۆنیزم به‌و شێوه ده‌ستی هاویشتبێت‌ه مێردین. ه پ ه ه ه ج ه ک ) ه سکۆالر کێشه‌یه‌کمان له‌گه‌ڵ موسوڵمانییه‌تی ڕاسته‌قینه‌دا پێشتریش نمونه‌یه‌کی هاوشێو‌ه له هه‌ران رویدابوو. نییه .ئهو ئه‌قڵیه‌تییه‌ی که ئه‌ندامانی حزبوڵاڵ وه‌ک گه‌النی رۆژه �ه‌اڵت��ی ناوین جوله‌که‌ش مافی ژیانێکی ئاشتیان ههیه ،به‌اڵم ده‌بێ ئهوه نوێنه‌رایه‌تی ده‌کات. ئ���ازاد ده‌ک����ات ،ه �ه‌م��ان ئه‌قڵیه‌ت‌ه ک �ه پێش ل ه چ��اره‌س�ه‌ری��ش ده‌گ��رێ��ت .ل�ه الی��ه‌ک بکوژه‌کان به خستنه‌گه‌ڕی ئه‌جێندای نهێنی نه‌کرێ. ئیسالمی مۆنی ژ ه میان»ه ه دوو ب����ه‌رده‌ده‌ن ،له‌الیه‌کیتریش ئه‌ندامانی په‌که‌ک ه من ده‌رباره‌ی پرۆژه‌ی به‌نداو و سه‌نتراڵه‌کانی به‌زۆره‌مله‌یی ڕاکێشی ب �ه‌رده‌م دادگ��ا ده‌کرێن و هیدرۆئه‌لکترۆلیکی له الی�ه‌ن ئاکهپهوه ،وه‌ها سزایان ده‌ده‌ن .ته‌نها بۆ ئه‌وه‌ی سوود له یاسای ده‌ڵێم که« :تورکیا یه‌کێک‌ه له داگیرکراوترین تورکپارێز ه ک ه ئاکه‌پ ه ()102وه‌رن���ه‌گ���رن ،ڕاکێشی ب���ه‌رده‌م دادگ�اک��ان واڵت و بانگه‌شه‌ی ئه‌وه‌ی که تورکیا زیاترین ده‌کرێن .ئهو سزایه‌ی بۆ منش بڕایه‌و‌ه له‌ماوه‌ی به‌رهه‌م هێنانی لێ ده‌کرێ وه‌ک دوور له ڕاستی نوێنه‌رایه‌تی ده‌کات .ئێم ه چه‌ند هه‌فته‌یه‌کدا له‌الیه‌ن دادوه‌ری��ی �هوه په‌سه‌ند له‌قه‌ڵه‌م ده‌ده‌م ».مه‌گه‌ر سه‌رمایه‌ی جیهانی ل ه ک��را ،ب �ه‌اڵم دۆسیه‌ی ئه‌ندامانی حزبوڵاڵ()10 خۆڕایی‌ه که سه‌رمایه‌گوزاری له تورکیا ده کات هه‌ردوو ههژهمۆنیهکه ڕه‌ت ساڵ ڕاوه‌ستێندران .ئایا ئامانج لهوه چییه؟ هه‌ڵه‌ی ه ؟ له‌و کارانه‌شی ده‌ک��رێ سه‌رمایه‌ی جیهانی مرۆڤ ئهو کهسانه وه‌ک حه‌ماسی کورد به‌ناو زیاترین قازانجی تیدای ن.ه ،تورکیاییه‌کانیش کار ده‌که‌ینه‌وه بکات .من به‌و کهسانه ده‌ڵێم تاقم .ئهو که‌سان ه بۆ ئهو قازانج‌ه ده‌که خۆیان وه‌ک موسوڵمان نیشان ده‌ده‌ن ،به‌اڵم هیچ ناوه‌نده‌کانی سه‌نترالی هایدرۆ ئه‌لکترۆلکی په‌یوه‌ندییه‌کیان به ئیسالمه‌و‌ه نییه .هه‌ڵوێستیان له‌به‌رامبه‌ر گه‌لی کورد ب ه که له الیهن سه‌رمایه‌ی جیهانیهوه پشتوانی لێ ده‌کری به‌م شێوهیه .ئهوانه ،هه‌م زه‌وی هاواڵتیان به پاره‌یه‌کی که‌م له ده‌ست خاوه‌نه‌کانیان ده‌گرن ،هه‌م له الیه‌نی ته‌واوه‌تی فاشیزمانه‌یه .بیروڕامانیان له‌دژی کۆماره .به واتایه‌کی تر ،ئه‌وه‌ی ئه‌مڕۆ ئێمه ئه‌نجامی ده‌ده‌ین ،پاراستنی کۆماره .ئێستا له‌کوردستاندا ،ده هه‌زار ئابورییه‌و‌ه به خۆیانه‌و‌ه ده‌یانبه‌ستنه‌وه ،لهوه به‌رژه‌وه‌ندی ئابوری گه‌ور‌ه به‌ده‌ست مه‌الی ئاکه‌په‌یی باڵو ده‌کرێنه‌وه ،نابێ ڕێگا به‌شتێکی وه‌ها بدرێت .ده‌بێ ده‌خه‌ن ،زه‌ویی‌ه به پیته‌کانیش ده‌کرێت‌ه به ژێر ئاوی به‌نداوه‌وه‌کانه‌وه ،به‌کارنابرێ گه‌له‌که‌مان وشیار بێت .ئهو کهسانه هیچ په‌یوه‌ندییه‌کیان به ئائینی ئیسالمه‌و‌ه و رێ له‌سه‌ر له‌ناوچونی کشتوکاڵ و بێکاری دهکاتهوه ،ئهو به‌نداوانه‌ی ک ه نییه .ده‌بێ ئاین ،بۆ مه‌به‌ستی ههژمونی فاشیستی به‌کارنه‌بردرێت .بۆی هه‌ی ه به پاره‌یه‌کی زۆر دروست ده‌کرێن ،له‌ماوه‌ی ( )15بۆ ()20ساڵدا پڕ ده‌بێ له ئهو کهسانه به‌رنامه‌ڕێژیان بۆ کۆمه‌ڵکوژی نوێ کردبێت .ههربۆیه ئازادکردنی خاک و دهگاته ئاستێک که ئێدی به‌کارناهێنرێن ،به‌و به‌نداوان‌ه سروشت وێران ئهوه کهسانه به ڕێککه‌وت نییه؛ به‌ڵکو پیالنێکی درێژخایه‌نی له‌پشته .ئاکه‌پ ه ده‌ک �ه‌ن ،به‌نداوی ئیلسوو به‌نداوگه‌لێکی له ده‌رسیم دروس��ت ک��راون ،سروشت به ئازادکردنی ئه‌ندامانی حزبوڵاڵ ،هه‌وڵده‌دات ههژمونی خۆی ساز بکات و و مێژوو وێران ده‌کات .له ژێر ناوی گه‌شتوگوزاریدا شوێنه‌وار‌ه مێژووییه‌کان هه‌وڵگه‌لێکی ئاوه‌هاش مه‌ترسیداره. پێشکه‌ش به سه‌رمایه‌ی نیونه‌ته‌وه‌ی ده‌کرێ ،مۆدێرنیته‌ی سه‌رمایه‌داری بۆت ه دیاره که له نێوان ههژمونی کۆمارپارێزی سکۆالریزم و ئیسالمی تورکپارێزیدا هۆی وێرانکاری ورێگا له‌به‌رده‌م ،وێرانکردنی هه‌ری مه‌زن دهکاتهوه .مۆدێرنته‌ی شه‌ڕ ههیه و ته‌ڤگه‌ری ئ��ازادی گه‌لی کوردیش ه �ه‌ردوو هه‌ژه‌‌مونیه‌ک‌ه ڕه‌ت سه‌رمایه‌داری و نه‌ژادپه‌رستی ئاکهپه له ژێر ناوی ئاین و زانستدا ،گه‌لیان دیل دهکاتهوه .ئێمه‌ش ،رێگایه‌کی سێیه‌ممان هه‌ڵبژاردوو‌ه که ئه‌ویش؛ مۆدێرنیته‌ی کردووه.
››
ساڵی یه‌که‌م ،ژماره‌ی 2
›7
» دیداری رێبه‌ر دیموکراتیکه .من ئێستا باشتر له سه‌لماندنی ئهوه نزیک بوومه‌ته‌و‌ه که ئاکه‌پ ه هه‌وڵده‌دات هێزی ه‌هژ‌مۆنی خۆی دامه‌زرێنێت .ئاماژه‌ی مه‌ترسییه‌کی به‌و شێوهیه له ئارادایه .له‌و چوارچێوه‌یه‌شدا هه‌وڵده‌دات که ده‌زگاکانی ڕاگه‌یاندن بخاته ژێر کۆنترۆڵی خۆیهوه .من ده‌زان��م که مێژووی شه‌ڕی دامه‌زراندنی ههژهمۆنی له تورکیادا ماوه‌ی سه‌د ساڵه بهردهوامه و له ساڵی ()1920وه ده‌ستی پێکردووه .له تورکیادا ههتا رۆژی ئه‌مرۆ دوو چه‌مکی ههژهمۆنی ده‌رکه‌وتوون. یه‌که‌میان ههژهمۆنی«کۆمارپارێزی سکۆالره» که جه‌هه‌پ‌ه نوێنه‌رایه‌تی ده‌کات. دووه‌میان«ه‌هژ‌مۆنی ئیسالمی تورکپارێز‌ه که ئاکهپه نوێنه‌رایه‌تی ده‌کات .ئێم ه هه‌ردوو ههژهمۆنیهکه ڕه‌ت ده‌که‌ینه‌وه .ئه‌وه‌ی که ئێمه هه‌وڵ ده‌ده‌ین پێشی بخه‌ین، ڕێگایه‌کی سێیه‌مینه ،ئه‌ویش چه‌مکی مۆدێرنیته‌ی دیمۆکراتیکه .چه‌مکی مۆدێرنیته‌ی دیموکراتی ئێمه ،رێز له مافی مرۆڤ ده‌گرێت و سیسته‌مێکی دیموکراتی ،یاسایی ،ده‌ستووری و ئازادیخوازه‌و ئامانجیشی هاواڵتی ئازاده. ئێمه نه فیدرالیزم و نه کۆنفیدرالیزمان ده‌وێ ،ههر چۆن ده‌وڵه‌تێکی جوداش ناخوازین ».ههژهمۆنی سکۆالریزمی کۆمارپارێز»له سااڵنی ()1920دا له ئه‌نجامی رێککه‌وتنی بۆرژوازی چینی ناوینی تورک و جوله‌که‌کان ده‌رکه‌وت و ئیگلیزیش پاڵپشتی کردن. ل �هو س���ه‌رده‌م���ه‌دا ه��ێ��زی ک����وردان ب �ه گێره‌شێوینی ل �ه‌ن��اوب��را و ههرچهنده ه‌هژ‌مۆنی«سکۆالریزمی کۆمار پارێز» له نێوان ساالنی ( )1950ههتا ( )1980هه‌ندێک گۆڕابێت ،ب �ه‌اڵم تا ئێستاش کاریگهری ه �ه‌ر م��اوه و بهردهوامه و له ههر پێڤاژۆیه‌کدا ههر که‌سێک که له دژی ئه‌م ههژهمۆنی ه ده‌رک�ه‌وت��ب��ێ��ت ل �ه‌ن��اوب��راوه ی��ان ئ��هوه بێکاریگه‌ر ک��راون .له سه‌رده‌می سه‌رۆک وه‌زیر ده‌میراڵ، ئه‌ربه‌کان و ئه‌جه‌ویدیشدا ده‌ستێوه‌ردان هه‌بوون. ههتا سااڵنی ( )1980گالدیۆی تورکیا و ناتۆ وه‌ک��و یه‌ک ب��وون ،ب�ه‌اڵم له سااڵنی ()1990 ک��ان��دا ب �ه ده‌ستپێکردنی س��ه‌رده‌م��ی چیله‌ر، گالدیۆی تورکیا سه‌ربه‌خۆ بوو .گالدیۆی ناتۆ و تورکیا له ساڵی ()1985دا به پێی خاڵی ()5مین ،بۆ یه‌که‌مین جار ناتۆ ده‌ستی وه‌ردای ه بابه‌تی پهکهکه و دژایه‌تی کردنی پهکهکه، به‌اڵم تورکیا تا ئێستاش ه��اواری لێهه‌ڵده‌ستێ و ده‌ڵێ پێویستیه‌کانی خاڵی پێنجه‌می ناتۆ ب ه ته‌واوی و به پێی پێویست جێبه‌جێ نهکراوه .ئه‌م هاوکاری‌ه به شێوه‌یه‌کی نهێنی بهڕێوه ده‌برێت و شه‌ڕی تورکیاش له دژی پهکهکه ،کاراکته‌ری په‌یوه‌ندی و هاوکاری گالدیۆی تورکیا و ناتۆی گۆڕی .له پاش کۆده‌تاکه‌ی چیله‌ر ،گالدیۆی تورکیا سه‌ربه‌خۆیی وه‌رگ���رت .ئ�هو قۆناغه‌ش تاریکترین و ،ڕه‌شترین سه‌رده‌م بوو .له‌و کاته‌شدا، تورگوت ئۆزال بۆ چاره‌سه‌ری کهوته خۆ ،ههر بۆیه له‌ناو برا. ده‌بێ ئاکهپه تا هه‌ڵبژاردن هه‌ندێ هه‌نگاوی کرداری هه‌ڵێنێته‌وه .ئه‌گه‌ر هه‌نگاو نه‌نرێ لهوانهیه له مانگی مارسدا ،خۆم له‌نێوان بکێشێمه‌وه .ئهو کات ه ده‌بینین که ئاکهپه چهنده لهدڵهوه هه‌نگاو بۆ چاره‌سه‌ری هه‌ڵدێنێته‌وه. سه‌باره‌ت به‌و دیالۆگانه‌شی له‌گه‌ڵدا ده‌کرێت ،ئاماژه‌یه‌کی به‌م شێوهیه ده‌کات: ئهو شانده‌ی که لێر‌ه دی��دارم له‌گه‌ڵ ئه‌نجام ده‌ده‌ن ،نیازیان باشه؛ به‌اڵم نازانم ئهو شاند‌ه چهنده به‌کاریگه‌رن ،چیان له ده‌ست دێ ،چهنده له‌سه‌ر حکومه‌ت به‌کاریگه‌رن؟ ئه‌وانه‌ی له سه‌رده‌می ئه‌جه‌ویدیشدا ده‌هاتن ،له‌وانم ده‌پرسی ئایا هێند‌ه هێزتان ههیه که گوێیان لێ بگیرێ؟ ده‌یانگوت خه‌مت نه‌بێ ،هه‌موو به‌رپرسیارێتیه‌ک له ئه‌ستۆی ئێمه‌یه ،ئهو هێزه‌مان ههیه ،به‌اڵم چوون و جارێکیتر نه‌هاتن و په‌رش و باڵوبوونه‌وه. من بۆ قۆناخی ئاینده‌ش ده‌ڵێم که؛ نازانم ئه‌م پرۆسه‌یه‌ی ئێستا له ئارادای ه چۆن بهردهوام ده‌بێ؟ له‌م دۆخه‌ی ئێستادا ئه‌وه‌ی گرینگه هه‌ڵوێستی حکومه‌ته. ێ تا مانگی مارس هه‌نگاوی به‌رچاو بنێردرێت ،چاوه‌ڕوانی هه‌ندێ هه‌نگاوی ده‌ب ک��رداری ده‌که‌ین ،ئه‌گه‌ر ئهو هه‌نگاوانه‌ی که هه‌ڵده‌گیرێن جێی باوه‌ڕ نه‌بن، لهوانهیه له مانگی مارسدا خۆم له نێوان بکشێنمه‌وه .ئه‌گه‌ر باوه‌ڕی نه‌بێ و دۆخه‌ک‌ه ئاڵۆز ببێ ،پرۆسه‌ی هه‌ڵبژاردنیش له‌نێو کێشمه‌کێشدا پێکدێت .با گه‌له‌که‌مان و هه‌موو که‌سێ بزانێ ئه‌گه‌ر ئهو هه‌نگاوانه‌ی باسی ده‌که‌ین نه‌نرێن ،بۆی ههیه من خۆم له‌نێوان بکشێنمه‌وه .هه‌روه‌ها له‌مانگی مارسدا
هه‌ڵسه‌نگاندێکیتری گشتی ده‌که‌ینه‌وه ،به‌اڵم ئه‌گه‌ر پێواژۆک‌ه هه‌مان ئاڕاسته‌ی ئێستای هه‌بێت ،وه‌ئه‌ستۆگرتنی به‌رپرسیارییه‌تی له‌الیه‌ن منه‌وه ،هیچ واتایه‌کی نابێت. من له نه‌خشه‌رێیه‌که‌ی ساڵی()2009مدا ،ده( )10پره‌نسیپم ده‌ستنیشانکردبوو که زۆر گرنگن .ئهو خااڵن‌ه له به‌شی ()5ی به‌رگرینامه‌که‌مدا به به‌رفراوانی باسم لێوه کردووه و ،داوا ده‌که‌م که ئهو 10پره‌نسیپ‌ه به باشی گفتوگۆیان له‌سه‌ر بکرێ .گفتوگۆه‌کان سه‌باره‌ت به«خۆبه‌ڕێوه‌به‌ری دیموکراتیک» سه‌ره‌تایه‌که. ئ�هوه مه‌رجێکه .هه‌ندێ بابه‌ت که لێر‌ه باسیان ده‌ک �ه‌م ،له ڕای گشتیدا ب ه هه‌ڵ‌ه لێکده‌درێته‌وه ،که‌م هه‌ڵسه‌نگاندنی له‌سه‌ر ده‌کرێت .به‌وشێوه‌ی‌ه ناچێت‌ه سه‌ر، ههر به‌و شێوهیه ڕووکه‌شان‌ه باسیان له‌سه‌ر خۆبه‌ڕێوه‌به‌ری دێموکراتیک کرد. یه له‌نێو کۆمه‌ڵگه‌دا به وردی گفتوگۆی له‌سه‌ر بکرێ؛ من ویستم ئهو پرۆژه به‌اڵم بێ ئه‌وه‌ی ئهوه بکه‌ن ،یه‌کسه‌ر بۆ ڕای گشتیشیان ڕاگه‌یاند ،ده‌یانتوانی بناغه‌که‌ی باشتر ئاماده بکه‌ن ،له‌به‌رئه‌وه‌ی که بێ ئاماده‌کاری و بێ ئه‌وه‌ی گفتوگۆی باشی له‌سه‌ر بکرێت ،خستیان‌ه ڕوو .له ئاکامدا ئهو پرۆژه‌یه‌ش ب ه هه‌ڵ‌ه لێکده‌درێته‌وه. من ،ژیانی فر‌ه زمانی و مژاری پاراستنی جه‌وهه‌ریش زۆر گرنگ ده‌زانم، ههر بۆیه زمانی کوری شکۆمه‌ندی و هۆی هه‌بوونی ئێمه‌یه .ده‌بێت سه‌ره‌تا بێینه سه‌ر تێکۆشانی ئازادی و هه‌روه‌هاش هه‌بوونمان مسۆگه‌ر بکه‌ین و پاشان په‌یوه‌ندییه‌کانی نێوان تورکیا و ئێران ل�ه‌دژی گه‌لی کورد و سیاسه‌ته‌کانی ئه‌ردۆغان و ئه‌حمه‌دینه‌ژادیش وه‌ک یه‌ک سیاسه‌ت به‌ناو ده‌که‌م ،که ئه‌ویش سیاسه‌تی دژه کورده .ئه‌گه‌ر ئێمه زمانی خۆمان فێری منداڵه‌کانمان نه‌که‌ین ،به کولتوری خۆیان نه‌ژین ،ئایا ئهو کات ژیان هیچ واتایه‌کی بۆ ک��وردان ده‌بێت؟ ئهو پرسه ،په‌یوه‌ندی به بوونی ئێمهوه ههیه .زمانی ئێمه شکۆمه‌ندیمانه ،هۆی هه‌بوونمانه ،ده‌ب��ێ سه‌ره‌تا هه‌بوونمان مسۆگه‌ر بێینه سه‌ر تێکۆشانی ئازادی. بکه‌ین و ،پاشان بێ ئ �ه‌وه‌ی پرسی «هه‌بوون»چاره‌سه‌ر بکرێت، نه‌ک ته‌نیا پرسی ئازادی ،به‌ڵکو مرۆڤ ناتوانێ هیچ پرسێکیتر چاره‌سه‌ر بکات .له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ه من ده‌ڵێم مه‌ترسییه‌کان گ �ه‌وره‌ن .کاتێک باس له پاراستنی جه‌وهه‌ری ده‌که‌م ،مه‌به‌ستم ئهوهیه. مه‌ترسی رووداوی کۆمه‌ڵکۆژی له‌دژی کوردان له‌ئارادایه ،ده‌کرێت له داهاتوودا کۆمه‌ڵکۆژی روو بده‌ن و به‌تایبه‌ت به‌هۆی هه‌ڵوێستی جوامێرانه‌ی جۆله‌مێرگ و گه‌ڤه‌ر ،ئه‌گه‌ری ڕوودانی هێرش له‌و هه‌رێمان‌ه له ئارادایه. ه �ه‌روه‌ه��ا س �ه‌ب��اره‌ت ب�ه پ��ێ��واژۆی بێچاالکی کهجهکه و کۆمه‌ڵکوژکردنی ( )10گه‌ریال و ته‌قینه‌وه‌که‌ی گوندی په‌یانیس ده‌ڵێت»:بۆ ئه‌وه‌ی کوژه‌رانی ئهو بیست که‌س ه بدۆزرێنه‌وه ،پێویسته کۆمیسیۆنێک دابمه‌زرێت و لێکۆڵینهوه له‌سه‌ر ئهو ڕووداوان ه بکات .پێویسته گه‌له‌که‌شمان یه‌خه‌ی کاربه‌ده‌ستانی ده‌وڵه‌ت و ئاکهپه به‌رنه‌دات». ئه‌گه‌ر په‌رد‌ه له‌سه‌ر ئهو ڕووداوانه هه‌ڵدرێته‌وه ،ئهو کات زۆر ڕووداویتر ئاشکرا ده‌بن .ئێران و تورکیا له چاره‌سه‌رنه‌کردنی پرسی کورددا ،هاوڕان .ئه‌گه‌ر پرسی کورد له ئێران چاره‌سه‌ر ببێت ،ئهو کات له تورکیاش چاره‌سه‌ر ده‌بێت .ئه‌گه‌ر ل ه تورکیاش پرسی کورد چاره‌سه‌ر ببێت ،ئهو کاته له ئێرانیش چاره‌سه‌ری پێکدێت. ه�ه‌ردوو واڵت به‌باشی ئاگاداری ئهو بابه‌ته‌ن ،به‌اڵم ئ�ه‌وه‌ی که کردوویانه‌ت ه ئامانج ،چاره‌سه‌رنه‌کردنی پرسی کورده .ئێران و تورکیا به‌هۆی هاوکاریکردنی یه‌کتر له‌دژی کوردان ،خاوه‌ن هه‌ڵوێستیکی هاوبه‌شن له‌به‌رامبه‌ر گه‌لی کورد. به‌هۆی ئه‌وه‌ی گه‌لی گه‌ڤه‌ر له هه‌ردوو ده‌وڵه‌ت نزیکن ،بۆی ههیه ببنه ئامانجی هه‌ردوو هێز .سه‌رنجڕاکێش‌ه که له‌سه‌رده‌می ئاکه‌په‌دا ،په‌یوه‌ندییه‌کانی تورکیا و ئێران چڕتر بوونه‌وه .ئه‌ردۆغان و ئه‌حمه‌دی نژاد وه‌ک دووقولویان(دووانه) پێهاتووه .هێشتاش مه‌ترسی کۆمه‌ڵکوژی له‌به‌رامبه‌ر کوردان له ئارادایه .ده‌توانن له جۆله‌مێرگه‌وه ،له‌و شوێنانه‌ی که ئێمه خاوه‌ن ڕێکخستنی زۆر به‌هێزین ده‌ست به هێرش بکه‌ن .دواتر له شاره‌کانی تریش ده‌ست به هێرش بکه‌ن .ده‌بێت له‌و ڕووه‌و‌ه هه‌ستیار بین .له‌کۆتایدا ،ساڵوم ئاراسته‌ی گه‌له‌که‌مان له ڕۆژهه‌اڵت ،باشوور و ڕۆژئاوای کوردستان ده‌که‌م و داوایان لێ ده‌که‌م که له‌سه‌ر بناغه‌ی یه‌کێتی دیموکراتیک ،گوڕ به تێکۆشانی خۆیان بده‌ن.
›› له‌ئیمرالیدا مردن نییه ،کوشتن ههیه. مردن نییه ،کوشتن ههیه .لێره‌دا ههر جۆره مردنێک ب ه کوشتن لێکده‌درێته‌وه
8
ساڵی یه‌که‌م ،ژماره‌ی 2
چاوپێکەوتن « هه‌ڤاڵ دیار غه‌ریب:
ئۆپۆزیسیۆن ئه‌وه‌نده‌ی خۆی به‌شت ه رۆژانه‌ییه‌کانه‌وه خه‌ریک ده‌کات چاره‌کێکی ئهو ه خۆی به‌شتی ستراتیژییه‌وه خه‌ریک ناکات سه‌باره‌ت ب ه رووداوه‌کانی ساڵی ()2010و پێشهاته‌کانی ئاینده‌و هه‌ڵوێستی پارتی چاره‌سه‌ری دیموکراتی کوردستان ،ئه‌م دیداره‌مان له‌گه‌ڵ هه‌ڤاڵ «دیار غه‌ریب» سه‌رۆکی پارتی چاره‌سه‌ری دیموکراتی کوردستان سازکرد. ~ :به‌تێڕوانینی ئێوه ساڵی ( )2010چۆن تێپه‌ڕێ؟ دیارغه‌ریب :به‌گشتی ساڵی( )2010ساڵێک بوو زۆر ڕووداوی هه‌مه‌ڕه‌نگی له‌خۆی گرت ،ههر له‌کاره‌ساتی سروشتیه‌وه بگره ههتا دۆزینه‌وه‌ی زانستی. له‌گۆڕانکاری سیاسی دڵخۆشکه‌رو ئه‌رێنی بگره ههتا گۆڕانکاری ورووداوی سیاسی ناخۆش ودڵته‌زێن .بۆ ئێمه‌ی کورد ده‌توانم بڵێم ساڵی رابردوو ساڵێک بوو له‌سه‌ره‌تاوه په‌یامی باشی پێ نه‌بوو بۆ کورد .ئه‌مه‌ش ترس وگومانێکی الی تاکی کورد دروست کردبوو ،به‌اڵم له‌نیوه‌ی دووه‌م��ی ساڵدا ئاسۆ بۆ کورد روونتر بوویه‌وه وئاراسته‌ی روداوو گۆڕانکارییه‌کان به‌ئاراسته‌ی داخوازییه‌کانی گه‌لی کورددا رۆیشتن، ههر بۆیه ده‌توانم بڵێم ئه‌گه‌ر سه‌ره‌تاکه‌ی بۆ کورد گه‌ش نه‌بوو بێت ،به‌اڵم کۆتاییه‌که‌ی گه‌شایه‌وه‌و ئه‌مه‌ش بووه هۆی ئه‌وه‌ی که کورد به وره‌یه‌کی به‌رزه‌وه پێ بنێته ساڵی ()2011وه. ~ :بۆچی سه‌ره‌تای ئه‌مساڵ بۆ کورد گه‌ش نه‌بوو؟ دی�����ار غ����ه‌ری����ب :ئ�����هوه ب����وو ل �ه‌ک��ۆت��ای��ی س��اڵ��ی ()2009و س���ه‌ره‌ت���ای س��اڵ��ی پ���اردا یاسای هه‌ڵبژاردنه‌کانی ئێراق گه‌اڵڵه کرا، له‌گه‌اڵڵه‌کردنی یاساکه‌دا ،به‌ئاشکرا دیار بوو که حکومه‌تی ئێراق«الیه‌نه‌کانی ده‌ره‌وه‌ی کورد»کار ده‌که‌ن بۆ که‌مکردنه‌وه‌ی قورسایی کورد له‌ئاینده‌ی ئێراقدا .ئه‌مه‌ش له‌و سه‌رژمێرییه‌ی که وه‌زاره‌ت��ی ب��ازرگ��ان��ی ل �هرێ��گ��ای ک��ۆب��وون��ی خ��ۆراک��هوه ک��ردب��ووی وداب���ووی���ه ح��ک��وم�ه‌ت وپ�ه‌رل�ه‌م��ان وکۆمیسیۆنی هه‌ڵبژاردن وتێیدا رێژه‌ی زی���ادب���وون���ی دان��ی��ش��ت��وان��ی ئ �هو پ���ارێ���زگ���ای���ان���هی ک���ه‌ک���ورد
زۆربه‌ی زۆری پێکدێنێت نزیک بوو له‌سفره‌وه ،به‌اڵم به پێچه‌وانه‌وه له‌هه‌ندێک پارێزگای ناوه‌ڕاست وخ��وارووی ئێراقدا رێ��ژه‌ی زیادبوون نزیکه‌ی ()%50 ی تێپه‌ڕکردبوو .به‌م بۆنهیهشهوه ژماره‌ی ئهو کورسیانه‌ی که به‌رپارێزگا کوردنیشینه‌کان ده‌که‌وت زۆر که‌می ده‌کرد به‌به‌راورد به‌پارێزگاکانی تر. ره‌وشه‌که ههر به‌مه کۆتایی نه‌ده‌هات ،به‌ڵکۆ یاسای هه‌ڵبژاردنیش به‌شێوه‌یه‌ک رێکخرا که به‌رنامه‌که‌ی وه‌زاره‌ت���ی بازرگانی ت �ه‌واو سه‌ربخات و ئه‌ویش خۆی ل�ه‌وه‌دا ده‌بینییه‌وه که وێنه‌ی هه‌ڵبژاردنی( )2005ژم��اره‌ی کورسی قه‌ره‌بوویان نه‌هێاڵیه‌وه ،به‌ڵکۆ که‌میان کردهوه له ()45کورسییه‌وه هێنایانه سه‌ر ()7کوردسی .زیاده‌که‌یان به‌سه‌ر پارێزگاکاندا ،دابه‌ش کرد به‌گوێره‌ی زیادبوونی دانیشتوان که لێره‌دا کورد زیانی به‌رکه‌وت ،چونکه ژماره‌یه‌کی ئه‌وتۆی به‌رنه‌که‌وت .له‌الیه‌کی تریشه‌وه یاساکه‌یان به‌شێوه‌یه‌ک رێکخست که بکهوێته خزمه‌تی پارت وپێکهاته‌ی مه‌زنه‌وه نه‌ک بکهوێته خزمه‌تی پێکهاته‌ی بچووکه‌وه ،که لێره‌شدا الیهنه دیموکراته‌کان ،پێکهاته بچوکه‌کان وکوردیش زیانی به‌رکه‌وت .ئه‌وه‌ی جێگه‌ی سه‌ره‌نج بوو ،ئهوه بوو که ههتا یاسای هه‌ڵبژاردن دانه‌رێژرا له‌په‌رله‌مان ،نوێنه‌رانی کورد له‌وه‌زاره‌تی بازرگانی وحکومه‌تی ئێراق وپه‌رله‌مانی ئێراقدا هه‌ستیان به‌م بارودۆخه نه‌کردوئه‌م رهوشه به‌سه‌ریاندا تێپه‌ڕ ببوو ،ئهوه بوو ئێمه وه‌کو پارتی چاره‌سه‌ری دیموکراتی کوردستان وچه‌ند الیه‌نێکی ترو رۆشنبیرانی کوردو هه‌ندێک الیه‌نی سووننه‌ش هه‌ستیان به‌م کاره ناڕه‌وایه کردو داوامان کرد که یاسای هه‌ڵبژاردن له‌الیه‌نی سه‌رۆکایه‌تی کۆمارهوه ڤیتۆ بکرێت وبگه‌ڕێندرێته‌وه ،بۆ په‌رله‌مان ،ئه‌وه‌ی جێگه‌ی دڵخۆشی بوو ،یاساکه ڤیتۆ کراو و گه‌ڕێندرایه‌وه بۆ په‌رله‌مان ،به‌اڵم گۆڕانکارییه‌کی جددی تێدا نه‌کرا ،ئه‌مه‌ش گورزێک بوو له ده‌ستکه‌وته‌کانی گه‌لی کوردو بنه‌ماکانی دیموکراتی له‌ئێراقدا. ~ :بۆچی التان وایه که ئهوه گورزێک بوو له‌ده‌ستکه‌وته‌کانی گه‌لی کوردو بنه‌ماکانی دیموکراتی؟ دی��ار غ �ه‌ری��ب :ل�ه‌ب�ه‌ر ئ���ه‌وه‌ی ک�ه پ��رۆس �هی ئاماده‌کردنی ی��اس��اک �هو ده‌ره��اوی��ش��ت�ه‌ک��ان��ی ئ��اش��ک��رای ک��رد ک �ه زۆرب���هی الیه‌نه‌کانی ئێراق راستی ک��وردو ده‌ستکه‌وته‌کانی وه‌کو خۆی په‌سند ناکه‌ن و ته‌نیا وه‌ک��و دیفاکتۆیه‌ک مامه‌ڵه‌ی له‌گه‌ڵدا ده‌که‌ن ،ئه‌مه‌ش ئهوه ده‌گه‌ێنێت که ههر کاتێک بتوانن کۆتایی به‌و دیفاکتۆیه بهێنن ،ئه‌وا کۆتایی پێ دێنن .له‌الیه‌کی تره‌وه سه‌یری ناوه‌ڕۆکی یاساکه بکه‌ین به‌ئاراسته‌ی خ��زم�ه‌ت��ی زۆری��ن �هو نکۆڵیکردن له‌که‌مینه‌دا گ��ۆڕدرا ،ئه‌مه‌ش ئهوه ده‌گه‌یه‌نێ ده‌سه‌اڵتدارانی ئێراق به‌ئاراسته‌ی خۆ حاکم
›9 ساڵی یه‌که‌م ،ژماره‌ی 2
» چاوپێکەوتن کردندا ،هه‌نگاو ده‌نێن نه‌ک به‌ئاراسته‌ی جێگیرکردنی بنه‌ماکانی دیموکراتی وپاراستنی مافی که‌مینه‌دا ،ئهوهش بۆ خۆی ئاماژه‌یه‌کی ترسناکی تر بوو له‌و سه‌رده‌مه‌دا. ~ :ئێوه التان وایه که الیهنه ئێراقییه‌کان سه‌ربه‌خۆ ده‌توانن هه‌نگاوی بهمڕهنگه بهاوێژن ،یاخود ئه‌مریکاو نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتووه‌کانیش وه‌کو هێزی په‌یوه‌ندیداروچاودێر ئاگاداری ئه‌م هه‌نگاوانه‌ن. دی��ار غه‌ریب :س�ه‌ب��اره‌ت به‌بابه‌تی سه‌رژمێریی وئ��ام��اده‌ک��اری وه‌زاره‌ت��ی بازرگانی ناتوانم بڵێم به‌ته‌واوی ئاگادارن یاخود ئاگاداری ورده‌کارییه‌کانن، به‌اڵم بێگۆمان ب�ه‌ورده‌ک��اری ئاگاداری گه‌اڵڵه‌کردنی یاسای هه‌ڵبژاردنن وتاڕاده‌یه‌ک ئه‌م گۆڕانکارییه‌ی یاسای هه‌ڵبژاردن هه‌نگاونانه به‌ره‌و مۆدیلی هه‌ڵبژاردنی ئه‌مریکا که‌تێیدا زۆرینه به‌بنه‌ما ده‌گیرێت .له‌الیه‌کی تره‌وه هه‌وڵدانی ئه‌مریکا بۆ بێده‌نگکردنی کورد له‌وکاته‌دا ئاماژه بوو بۆ ئه‌وه‌ی که ئه‌ویش له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دایه که ڕه‌وتی رووداوه‌ک��ان به‌و ئاراسته‌یه‌دا بچێت. کارکردنی ئه‌مریکا دوای ئه‌نجامدانی هه‌ڵبژاردنه‌کانیش بۆ ئه‌وه‌ی کورد پێداگیری له‌سه‌ر پۆستی سه‌رۆکی کۆمار نه‌کات ،ئه‌م تێڕوانینه‌مان پشتراست دهکاتهوه. ~ :واته ئێوه پێتان وایه که ئه‌مریکا الیه‌نگری ئهو هێزانه‌یه که راستی کورد په‌سند ناکه‌ن؟ دی��ار غ�ه‌ری��ب :بێگۆمان ههتا ئێستا ئه‌مریکا بۆخۆی له‌چوارچێوه‌ی سیاسه‌تێکدا مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ کورددا ده‌کات که راستی نهتهوهو ناسنامه‌ی کورد په‌سند ناکات و له‌ئه‌جیندای ئه‌مریکادا به‌شێوه‌یه‌کی سیاسی مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ کورددا ناکرێت ،ئه‌وه‌ی ههتا ئه‌مڕۆ ههیه ئه‌ویش مامهڵهکردنه له‌گه‌ڵ واقیعدا نه‌ک په‌سند کردنی راستینه‌ی کورد. ~ :رۆڵ��ی هێزه هه‌رێمییه‌کان ل�ه‌م��ام�ه‌ڵ�ه‌ک��ردن له‌گه‌ڵ ڕووداوه‌کاندا به‌گشتی و دۆزی کورد به‌تایبه‌تی چۆن هه‌ڵده‌سه‌نگێنن؟ دیارغه‌ریب :ئه‌وه‌ی دیاره هێزه هه‌رێمییه‌کانیش به‌تایبه‌تی ئهو ده‌وڵه‌تانه‌ی کوردستانیان به‌سه‌ردا دابه‌ش کراوه ههتا ئێستا به لۆجیکی نکۆڵیکردن مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ دۆزی ک��وردون��اس��ن��ام�هی ک���وردو ده‌سکه‌وته‌کانیدا ده‌ک �ه‌ن .بۆ نموونه ئه‌وه‌تا له‌تورکیادا گه‌لی ک����ورد ل����ه‌زۆرب����هی ش��اروش��ارۆچ��ک �ه‌ک��ان��ی کوردستان وبه‌شێک له‌شاره‌کانی تورکیاشدا خۆی خۆی بهرێوه ده‌بات وداوای ئهوه ده‌کات دان به‌ناسنامه‌و مافه‌کانیدا بنرێت ،به‌اڵم ههتا ئێستا ده‌وڵ�ه‌ت وحکومه‌تی تورکیا هه‌نگاوی به‌رچاوی نه‌ناوه بۆ چاره‌سه‌رکردنی دۆزی کوردو ده‌خوازن پێ داگیری له‌سه‌ر چه‌مکی«یه‌ک ده‌وڵ����ه‌ت ،ی �ه‌ک زم���ان ،ی �ه‌ک واڵت ،یه‌ک ئااڵ»بکه‌ن ،خوێندن به‌زمانی کوردی په‌سند ناکه‌ن ول �ه‌وه‌ش زیاتر به‌ئاشکرا هه‌وڵیاندا بۆ ئه‌وه‌ی له‌ئێراقدا سه‌رۆکایه‌تی کۆمار نه‌درێت به‌کوردو سه‌رژمێری دوا بکه‌وێت ،ههتا دۆزی ک��ه‌رک��وک ون��اوچ��ه داب���ڕاوه‌ک���ان چ��اره‌س �ه‌ر نه‌کرێت ،به‌اڵم ئه‌وه‌ی جێگه‌ی خۆشحاڵییه له‌م سیاسه‌ته‌دا وه‌کو خواستیان ئه‌نجامیان نه‌گرت، ئ�ه‌وه‌ت��ا ههتا ده‌چێت دۆزی ک��ورد به‌گشتی ول �ه‌ب��اک��ووری ک��وردس��ت��ان��دا به‌تایبه‌تی زیاتر ده‌رده‌که‌وێـه پێش وئه‌مه‌ش تورکیای ناچارکرد که رێبه‌رعه‌بدوڵاڵئۆجه‌الن وه‌کو الیهن په‌سه‌ند ب��ک��ات وداوای ل��ێ ب��ک��ات ک �ه رۆڵ ببینێ بۆ چاره‌سه‌رکردنی دۆزه‌ک �ه .له‌الیه‌کی تره‌وه جارێکی تر پۆستی سه‌رۆک کۆماری درایه‌وه ب �ه‌ک��ورد .ه�ه‌رچ��ی ئ��ێ��ران وس��ووری��او واڵتانی تری عهرهبه هه‌ڵوێستیان زۆر جیاوازتر نهبووه، ئه‌وه‌تا ئێران له‌ساڵی رابردوودا چه‌ندین گه‌نجی ک��وردی له‌سێداره‌دا ،ئاسته‌نگی بۆ چاالکی سیاسی ومه‌ده‌نی کورد دروست ده‌کات ورێگه لهوه ده‌گرێت که کورد به‌زمانی خۆی منداڵی
خۆی پ���هروهرده بکات .حکومه‌تی سوریاش له‌ئه‌مساڵدا زیاتر له ()500 تێکۆشه‌ری کوردی له‌کۆنجی زیندان توند کردووه‌وبه‌رده‌وامی به‌سیاسه‌تی به‌عه‌ره‌ب کردنی کورد ده‌دات ،ئه‌مانه‌ش بۆ خۆی هه‌وڵدانن بۆ پاکتاوکردنی که‌لتووری کورد. ~ :باشه له‌به‌رامبه‌ر ئه‌م ب��ارودۆخ �ه‌دا هه‌ڵوێستی ئێوه چی بوو؟ له‌هه‌مان کاتدا هه‌ڵوێستی الیهنه کوردستانیه‌کان به‌تایبه‌تی حکومه‌تی هه‌رێم ونوێنه‌رانی کورد له‌به‌غداد چۆن بوو ،ئێوه چۆنی ده‌بینن؟ دیار غه‌ریب :ئێمه وه‌کو پارتی چاره‌سه‌ری دیموکراتی کوردستان به‌رامبه‌ر ئه‌م بارودۆخه هه‌وڵمانداوه به‌هه‌ستیاری وبه به‌رپرسیاری هه‌ڵسوکه‌وت بکه‌ین. ئهوه بوو له‌سه‌ر ئاستی ئێراق به‌ڕاشکاوانه یاسای هه‌ڵبژاردنه‌کانمان ڕه‌تکرده‌وه وئێستاش ک��ارده‌ک�هی��ن بۆ گۆڕینی ئ �هو یاسایه‌و ده‌خ��وازی��ن به‌شێوه‌یه‌ک رێکبخرێته‌وه که بتوانێت مافی هه‌موو هاوواڵتیانی ئێراق به‌پێکهاته‌و قه‌واره‌ی سیاسی جیاوازه‌وه بپارێزێت .هه‌روه‌ها له‌کاتی خۆیدا پێش هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مانی ئێراق بانگه‌وازیمان له‌و الیه‌نانه کرد که به‌شداری هه‌ڵبژاردنیان ده‌کرد که به‌یه‌ک لیست وبه‌هه‌ڵوێستێکی هاوبه‌ش به‌شداری هه‌ڵبژاردن بکه‌ن .بۆ مێژوو باسی ده‌ک �ه‌م؛ ئ�هوه بۆ له‌کاتی خۆیدا ئێمه جه‌ختمان له‌سه‌ر ئ�هوه ک��رده‌وه که ئه‌گه‌ر الیهنه کوردستانیه‌کان ودیموکراتخوازه‌کان به‌لیستێکی هاوبه‌ش به‌شداری هه‌ڵبژاردن بکه‌ن ئه‌وا ئێمه‌ش به‌بێ هیچ مه‌رجێک پشتیوانی ئهو الیه‌نانه‌و لیسته‌که‌یان ده‌که‌ین ،به پێچه‌وانه‌وه ئه‌گه‌ر پارچه پارچه بن ئه‌وا ئێمه نابینه پشتیوانی هیچ الیه‌نێک .ئهوه بوو ههر واشمان کرد ،کاتێک الیه‌نه‌کان به‌لیستی جیا به‌شدار بوون ،ئێمه نه‌بووینه پشتیوانی هیچ الیه‌نێک. ~ :به‌اڵم ئێوه پشتیوانی هه‌ندێک کاندیدتان کرد ،له‌ناو لیسته‌کاندا؟ دیار غه‌ریب :راسته ئێمه پشتیوانی چه‌ند کاندیدێکمان کرد ،ئهو پشتیوانییه‌ی ئێمه له‌چوارچێوه‌ی رێککه‌وتن وهه‌ڵوێستی هاوبه‌شی کاندیده‌کاندا بوو ،نه‌ک لیسته‌کاندا ،پشتیوانیشمان بۆ کاندیدی حزبی زه‌حمه‌تکێشانی کوردستان وحزبی زه‌حمه‌تکێشانی سه‌ربه‌خۆ له‌چوارچێوه‌ی رێککه‌وتنی ئێمه‌و ئهو پارتانه‌دا ب��وو .رێککه‌وتنه‌کانیشمان له‌کاتی خ��ۆی��دا ئ��اش��ک��را ک��رد ک �ه ل �ه‌ن��اوه‌ڕۆک �ه‌ک �هی��دا په‌یڕه‌وکردنی سیاسه‌تێکی تێدا بوو که خزمه‌ت به‌بنه‌ماکانی دیموکراتی وگه‌ل بکات وئێراده‌ی سه‌ربه‌خۆ ونه‌ته‌وه‌یی به‌بنه‌ما بگرێت .ئهمه له هه‌مانکاتدا هه‌نگاوێک بوو بۆ په‌یڕه‌وکردنی سیسته‌می هه‌ڵبژاردنی لیستی ک��راوه‌ی ته‌واو له‌الیه‌نی ئێمهوه ک�ه‌ده‌ن��گ��ده‌ر ن��اچ��ار ناکرێت ده‌نگ به‌لیستێک بدات ،به‌ڵکو له‌ناو کاندیدی ل��ی��س��ت�ه‌ک��ان س �ه‌رپ��ش��ک ده‌ک���رێ���ت ک �ه خ��ۆی لیستێک دروست بکات و بیخاته ناو سندوقی ده‌نگدانه‌وه ،ئێمه خۆمان له‌ناو لیسته‌کاندا چه‌ند که‌سایه‌تیه‌کمان دی���اری ک��رد وپشتیوانیمان کردن. ~ :ئ��ێ��وه پ��ێ��ت��ان وای����ه ئ �هو سیاسه‌ته‌ی ئێوه په‌یڕه‌وتان کرد وهه‌ڵویستی الیه‌نه‌کانی تریش سه‌رکه‌وتوو بوو ،یان نا له‌پرۆسه‌ی هه‌ڵبژاردنه‌کاندا؟ دی��ار غ �ه‌ری��ب :وه‌ک���و هه‌ڵوێستی گشتی ئێمه له‌دوا کۆبوونه‌وه‌ی ئه‌نجوومه‌نی پارتیشدا جه‌ختمان ل �هوه ک���رده‌وه ک�ه هه‌ڵویسته‌کانمان س���ه‌ب���اره‌ت ب �ه ی��اس��ای ه �ه‌ڵ��ب��ژاردن وچۆنێتی به‌شداریکردن له‌هه‌ڵبژاردنه‌کاندا ،له‌جێگه‌ی خ��ۆی��دا ب���ووه ،ڕه‌ن��گ�ه وه‌ک��و پێویست خزمه‌تی به‌پارتیمان نه‌کردبێت ،به‌اڵم خزمه‌تی به‌گه‌ل و نه‌ته‌وه‌که‌مان کردووه ،ئهوهش بۆ ئێمه سه‌ربه‌رزییه، ب���ه‌اڵم ب���ه‌داخ���هوه هه‌ڵویستی الی�ه‌ن�ه‌ک��ان��ی تر هه‌ڵوێستگه‌لێک ب���وون ک �ه ب��ارگ��اوی ب��وون به‌ئامانجی حزبی و ته‌سک و ب �ه‌رژه‌وه‌ن��دی
›› له‌نیوه‌ی دووه‌می ساڵدا ئاسۆ بۆ کورد روونتر بوویه‌و ه وئاراسته‌ی روداوو گۆڕانکارییه‌کان به‌ئاراسته‌ی داخوازییه‌کانی گه‌لی کورددا رۆیشتن ،ههر بۆیه ده‌توانم بڵێم ئه‌گه‌ر سه‌ره‌تاکه‌ی بۆ کورد گه‌ش نه‌بوو بێت، به‌اڵم کۆتاییه‌که‌ی گه‌شایه‌وه
10
ساڵی یه‌که‌م ،ژماره‌ی 2
چاوپێکەوتن « پارته‌کانی خرایه پێش ب�ه‌رژه‌وه‌ن��دی نه‌ته‌وه‌یی ودیموکراتیه‌وه ،ئه‌مه‌ش وایکرد که‌سیاسه‌تی ئهو الیه‌نانه بکهوێته خزمه‌تی هێزوالیه‌نه‌کانی به‌رامبه‌ر ک��وردو به‌هۆی ئ�ه‌م سیاسه‌ته‌شه‌وه چه‌ند کورسییه‌کی په‌رله‌مان له‌ده‌ستی کورد ده‌ربکه‌وێت وله‌که‌رکوکیشدا کورد نه‌توانێت زۆری��ن �ه ب��ێ��ت .ئ���هوه ب��وو دوای راگ�هی��ان��دن��ی ئ �ه‌ن��ج��ام��ی ه��ه‌ڵ��ب��ژاردن��ه‌ک��ان ه �ه‌رالی �ه‌ن��ێ��ک ده‌یخواست په‌نجه‌ی تاوان بۆ الیه‌نی به‌رامبه‌ر درێژ بکات .جه‌ماوه‌ری کوردستانیش به‌زۆری رووی ره‌خنه‌کانی له‌هه‌موو الیه‌نه‌کان بوو. ~ :ده‌توانین بڵێین قورسایی کورد له په‌رله‌مانی ئێراقدا که‌مبوویه‌وه؟ دیار غه‌ریب :بێگۆمان قورسایی کورد که‌م بوویه‌وه؛ چونکه له‌خولی پێشووی په‌رله‌ماندا ک��ورد ل �ه()275ئ �ه‌ن��دام ()58ئ�ه‌ن��دام��ی هه‌بوو ک �ه ده‌ی��ک��رده ن���زی���ک���هی( )%20.5ب���ه‌اڵم له‌م خوله‌دا که ژم��اره‌ی ئه‌ندامانی په‌رله‌مان بوو به()325ئه‌ندام ،به‌شی کورد()57کورسییه که دهکاته( ،)%17/5به‌هه‌مان شێوه له‌حکومه‌تیشدا به‌شی کورد که‌م بۆتهوه. ~ :ئه‌گه‌ر ب�هو شێوهیه بێت ک��ورد ده‌ت��وان��ێ��ت پرسه هه‌ڵواسراوه‌کانی چاره‌سه‌ر بکات؟ دیار غه‌ریب :دیاره ژماره‌ی کورسی ،واته زۆری وکه‌می کاریگه‌ریی له‌سه‌ر سیاسه‌ت ههیه ،به‌اڵم ده‌بێت له‌بیرمان نه‌چێت که ئهمه فاکته‌ری سه‌ره‌کی نییه ،فاکته‌ری سه‌ره‌کی ب��ۆ ب �هرێ��وه‌ب��ردن��ی س��ی��اس �ه‌ت ،پ �هی��ڕه‌وک��ردن��ی سیاسه‌تێکی سه‌ربه‌خۆوڕاسته ،ئه‌گه‌ر ئێمه‌ی کورد سیاسه‌تێکی به‌ئێراده‌و راست په‌یڕه‌و بکه‌ین ئه‌وا نه‌ک قورسایی گشتی که‌م نابێته‌وه ،به‌ڵکۆ زیاتریش ده‌بێت وده‌توانین ئهو پرسانه‌ش چاره‌سه‌ر بکه‌ین .بهپێچهوانهوه ئه‌گه‌ر سیاسه‌تێکی بێ ئێراده ،پارچه‌پارچه بهرێوه ببه‌ین ئهوه ناتوانین پرسه هه‌ڵواسراوه‌کان چاره‌سه‌ر بکه‌ین ،به‌ڵکۆ ئه‌م«دیفاکتۆ»ی ههرێمی کوردستانیش ده‌خه‌ینه ،به‌رده‌م هه‌ڕه‌شه‌ومه‌ترسییه‌وه. ~ :باشه ئه‌گه‌ر به‌مڕه‌نگه‌یه ،چی بووه هۆی ئه‌وه‌ی جارێکی تر پۆستی سه‌رۆککۆمار بدنه‌وه کورد؟ ده‌توانین وه‌رگرتنه‌وه‌ی پۆستی سه‌رۆک کۆماری له‌الیه‌نی ک��وردهوه به‌پاراستنی پێگه‌ی کورد پێناسه بکه‌ین؟ دیارغه‌ریب :ئێمه له‌کاتی خۆشیدا گوتبوومان که پۆست بۆ ئێمه گرنگ نییه ،ئه‌وه‌ی بۆ ئێمه گرنگه چه‌سپاندنی بنه‌ماکانی ماف ودیموکراتیه ،به‌اڵم چۆن له‌پێش هه‌ڵبژاردندا له‌ناوخۆو دهرهوه هه‌ندێک الیهن کاریان ده‌کرد بۆ الوازکردنی رۆڵی کورد له ئێراقدا ،دوای هه‌ڵبژاردنیش به‌رده‌وامیان دا به‌م ههڵوێسته ،گوایه له‌به‌ر ئ�ه‌وه‌ی ئێراق زۆرینه‌ی عهرهبه پێویسته سه‌رۆکی کۆمار کورد نه‌بێت ،ئێمه دژی ئه‌م جۆره بۆچوونه بووین ،ئه‌گه‌ر ئێراق ،ئێراقی کورد ،عه‌ره‌ب ،تورکمان ،ئاشووری ،سریانی و ئێزیدی وپێکهاته‌کانی تره، ئهو کاته پێویسته ههر هاوواڵتیه‌کی ئێراق سه‌ر به‌کام پێکهاته‌یه بێت بتوانێت ببێته سه‌رۆکی کۆماری ئێراق .ئه‌گه‌ر به‌و ڕهنگه نه‌بێت ،ئه‌وا چه‌مکی ئێراقی عه‌ره‌بی پێش ده‌که‌وێت ،که ئه‌مه‌ش له‌الیه‌نکی کوردو پێکهاته‌کانی تره‌وه په‌سند ناکرێت ،له‌م ڕوانگهیهوه وه‌رگرتنه‌وه‌ی پۆستی سه‌رۆک کۆمار بۆ ک��ورد ده‌توانێت وه‌ک��و ده‌ستکه‌وتێک به‌ناوی بکه‌ین وله‌هه‌مان کاتدا سنووردانانێک بوو بۆ سیاسه‌تی الوازکردنی پێگه‌ی کورد له‌ئێراقدا. ده‌بێـت ئهو راستیه‌ش بزانین که وه‌رگرتنه‌وه‌ی پۆستی سه‌رۆک کۆماری ل�ه‌خ��ۆی�هوه ن �ه‌ب��وو .ئ�ه‌گ�ه‌ر ه��اوش��ێ��وه‌ی پێش ه �ه‌ڵ��ب��ژاردن ی��اخ��ود س�ه‌رده‌م��ی هه‌ڵبژاردن الیه‌نه‌کان سیاسه‌تیان بهرێوه ببردایه ئه‌وا نه‌ک پۆستی سه‌رۆک کۆماری ن�ه‌ده‌درا به‌کورد ،ڕه‌نگ بوو که‌کورد به‌شداری حکومه‌تیش پێ نه‌که‌ن یاخود ئه‌گه‌ر به‌شداریشیان پێ بکردایه جێگه‌یه‌کی ئه‌وتۆیان پێ
ن��ه‌دای��ه .ل����ه‌دوای پ��رۆس �هی ه �ه‌ڵ��ب��ژاردن ئێمه بانگه‌وازی یه‌ک هه‌ڵوێستیمان کرد ،جێگه‌ی دڵخۆشی بوو که‌الیه‌نه‌کان وه‌اڵمی بانگه‌وازی ئێمه‌وداخوازی جه‌ماوه‌ریان دای �ه‌وه‌و هاوبه‌ندی لیسته‌کوردستانیه‌کانیان دروس��ت ک��رد ،ئهمه بۆ خۆی هه‌نگاوێکی ئه‌رێنی ب��وو .له‌هه‌مان کاتدا خۆنه‌خستنه ناو ملمالنێ لیستی ئێراقیه‌و ده‌وڵه‌تی یاساوه هه‌نگاوێکی تری ئه‌رێنی بوو که‌له‌م قۆناخه الیه‌نه‌کان په‌یڕه‌ویان کرد .ئهمه زه‌مینه‌ی بۆ ده‌ستێوه‌ردانی ده‌ره‌کی که‌م کردهوه. له‌الیه‌کی تره‌وه ئهو هه‌نگاوانه‌ی که جواڵنه‌وه‌ی کورد له‌پارچه‌کانی تری کوردستان هاویشتی بوونه ده‌ستکه‌وت بۆ گه‌لی کوردوفشار بۆسه‌ر ئ �هو ده‌وڵ �ه‌ت��ان �هو ئ���ه‌وه‌ش ک��اری��گ �ه‌ری ئ�ه‌وان��ی که‌مکرده‌وه له‌سه‌ر ئێراق ،به‌تایبه‌تی تورکیا .بۆ نموونه دوای ئه‌وه‌ی تورکیا له‌ڕووی کردارییه‌وه وه‌اڵم�����ی ئ��اگ��رب �ه‌س��ت��ی ک �ه‌ج �ه‌ک �ه ن���ه‌دای���هوه ههتا ( )2010/5/31وهه‌وڵیشی ده‌دا له‌بن ناوی پ��رۆژه‌ی کرانه‌وه‌دا کورد بێ کاریگه‌ر بکات و له‌ئێراقیشدا پشتیوانی الوازک��ردن��ی ک��وردی ده‌ک���رد ،هه‌نگاوی ()2010/6/1ی کهجهکه به‌کۆتایهێنان به‌قۆناخی ئاگربه‌ست وب���ه‌رزب���وون���ه‌وه‌ی ئاستی چ��االک��ی له‌مانگی حوزه‌یران وته‌موزدا ب��ووه هۆکاری ئ �ه‌وه‌ی که تورکیا ناچار بێت ،رێبه‌ر عه‌بدوڵاڵئۆجه‌الن وکه‌جه‌که وه‌کو الیه‌نێکی پرسی کورد په‌سند بکات وده‌ستێوه‌ردانه‌کانی بۆ ئێراقیش که‌متر ببێتهوه. ل����ه‌ڕووی ج �ه‌م��اوه‌ری��ش �هوه ئ���هو کۆنفرانس وچ��االک��ی��ان��هی ک���ه ب �ه‌ه �ه‌س��ت وه��ۆش��ی��اری نه‌ته‌وه‌یی ئه‌نجامدران ،ئێراده‌ی سیاسی کوردیان ب �ه‌ه��ێ��زک��رد .ب��ۆ ن��م��وون�ه ک��ۆن��ف��ران��س��ی ژن��ان��ی کورد ،کۆنفرانسی پزیشکان وته‌ندروستکاران، کۆنفرانسی هونه‌رمه‌ندان ورۆشنبیران که‌له‌ئامه‌د به‌ستران وله‌هه‌رچوارپارچه‌ی کوردستان وله‌ده‌ره‌وه‌ش کورد به‌شداری تێداکرد .هه‌روه‌ها ئهو هه‌ڵوێستانه‌ی بۆ پشتیوانیکردنی زیندانیه‌کانی کورد له‌سووریا ،بۆ پرۆته‌ستۆ کردنی گه‌نجانی کورد له‌الیه‌ن ئێرانه‌وه بۆ پشتیوانیکردن له‌پرۆسه‌ی ئاشتی کهجهکه له‌باکووری کوردستانداو ههره دوایش پشتیوانیکردنی که‌مپینی خوێندن به‌زمانی دایک له‌باکور ،رۆژهه‌اڵت ورۆژئ��اوای کوردستان په‌یامێکی گرنگ بوو بۆ هێزه ئێراقی و ههرێمی ونێوده‌وڵه‌تیه‌کان که‌ده‌بێت به‌سیاسه‌تی خۆیاندا بچنه‌وه. ئهمانه هه‌مووی بهیهکهوه بوونه هۆکاری ئه‌وه‌ی که پێگه‌ی سیاسی کورد به‌هێز ببێتهوه والیه‌نه‌کان نه‌ک ته‌نیا رازی بن به‌وه‌ی که پۆستی سه‌رۆک کۆماری بده‌نه کورد ،به‌ڵکۆ له‌سه‌رده‌ستی کوردیشداوله‌کوردستان رێککه‌وتن. بێگۆمان ئهمه بۆ کورد سه‌رکه‌وتن بوو ،به‌اڵم گرنگه ئه‌م سه‌رکه‌وتنه بپارێزین وپێشی بخه‌ین. ~ :ده‌ت��وان��ی��ن بڵێین به‌گشتی ئ �هو سیاسه‌ته‌ی ل��ه‌دوای هه‌ڵبژاردنه‌کانی ئێراقه‌وه کورد په‌یڕه‌وی کردووه سه‌رکه‌وتوو بووه؟ دیارغه‌ریب :مه‌به‌ستی منیش ئهوهیه ،به‌اڵم که ده‌ڵێین سه‌رکه‌وتوو بووه، پێویسته هه‌موو فاکته‌ره‌کان بهیهکهوه بگرینه ده‌س��ت ،ئه‌گه‌ر ده‌سه‌اڵتی کوردی ئه‌م بابهته ته‌نیا وه‌کو ده‌سکه‌وتی خۆی یاخود به‌رهه‌می هه‌ڵوێستی خۆی ببینێ راست نییهو به‌پێچه‌وانه‌ش ته‌نیا رۆڵی ئۆپۆزیسیۆن یاخود ئهو سیاسهته نه‌ته‌وه‌ییه‌ی که له‌الیه‌نی جواڵنه‌وه‌ی کوردی به‌گشتی وگه‌له‌که‌مان له‌باشووردا په‌یڕه‌و ک��راوه ،ببینین و رۆڵی ده‌س�ه‌اڵت نادیده بگرین ،ئه‌ویش راست نییهو به‌هه‌ڵه‌ماندا ده‌بات .ئه‌م قۆناخه ئه‌زموونێکی باش بوو ،وانه‌یه‌کی فێرکردین که ئه‌گه‌ر سیاسه‌تێکی هاوبه‌ش و راست وسه‌ربه‌خۆ په‌یڕه‌و بکه‌ین ئه‌وا هێزه ده‌ره‌کییه‌کان ناچار ده‌بن راستی کورد و رۆڵی کورد په‌سند بکه‌ن. واته ئه‌م قۆناخه ئه‌وه‌ی سه‌لماند که کورد ده‌توانێت سه‌ربه‌خۆ سیاسه‌ت بکات و پێویسته خۆی له‌و چهمکه رزگار بکات که‌هه‌میشه خۆی ناچاری دهرهوه
››› الم وای ه که‌ساڵی ( )2011ده‌رفه‌ت بۆ ئهو سیاسه‌ته‌ی که‌له‌الیه‌نی ده‌سه‌اڵت وئۆپۆزیسیۆنی په‌رله‌مانه‌وه په‌یڕه‌و کرا که‌م ده‌بێته‌وه، جه‌ماوه‌ر زیاتر به‌الی سیاسه‌تێکی چاره‌ئامێزدا ده‌چێت و ئهوهش ئه‌رکی ئێم ه قورستر ده‌کات
ساڵی یه‌که‌م ،ژماره‌ی 2
›11
» چاوپێکەوتن
12
بینیوه. ~ :خوێندنه‌وه‌تان بۆ ساڵی ئاینده چییه‌و چۆن خۆتان ئاماده کردووه؟ دیارغه‌ریب :پێش ئ �ه‌وه‌ی بێمه سه‌ر ساڵی ئاینده ،پێم باشه که باسی ناوخۆی ههرێمی کوردستانیش بکه‌م ،دوای هه‌ڵبژاردنی ()2009/7/25 هیوای به‌شێکی زۆری جه‌ماوه‌ر ئهوه بوو که گۆڕانکارییه‌کی گه‌وهه‌ری له‌سیسته‌می حوکمڕانی له‌هه‌رێمی کوردستاندا ڕوو بدات ،کاتێک که ساڵی ( )2010بێنینه به‌رچاوی خۆمان ده‌بینین هه‌ندێ گۆڕانکاریی ڕویاندا و تاراده‌یه‌ک کاریگه‌ریی له‌سه‌ر جه‌ماوه‌ر هه‌بوو ،به‌اڵم گۆڕانکاری گه‌وهه‌ری هه‌ست پێ ناکه‌ین .ده‌توانم بڵێم به‌شێکی زۆری ئهو جه‌ماوه‌ره‌ی چاوه‌ڕوانی گۆڕانێکی به‌م شێوه‌یه‌یان ده‌کرد ،تا ڕاده‌یه‌ک ساردبوونه‌وه .ئهمه ده‌گه‌ڕێنمه‌وه بۆچه‌ند هۆکارێک .یه‌که‌م ده‌سه‌اڵت له‌جێگه‌ی ئه‌وه‌ی به‌گیانێکی دیموکراتی گۆڕانکارییه ناوخۆییه‌کان پێشوازی بکات وهه‌وڵ بدات به‌سیاسه‌تی خۆیدا بچێته‌وه‌و ئهو دیاردانه‌ی که جه‌ماوه‌ر ره‌خنه‌ی ده‌که‌ن و زیان به‌گه‌له‌که‌مان وده‌سکه‌وته‌کانمان ده‌گه‌یه‌نێ له‌وێنه‌ی گه‌نده‌ڵی ،س �ه‌روه‌ری حزب وکه‌می خزمه‌تگوزاری وزۆربوونی جیاوازی چینایه‌تی نێوان به‌رپرسان وجه‌ماوه‌ر بنه‌بڕ بکات .هه‌ڵده‌ستێ به‌لێپرسینه‌وه ،دادگاییکردنی ئهو که‌سانه‌ی که ڕه‌خنه له‌ده‌سه‌اڵت ده‌گرن و له‌وه‌ش زیاتر ده‌خوازێت به‌یاسا سنوور بۆ ناڕه‌زاییه‌کان دابنێت .ئه‌وه‌تا له ئه‌مساڵدا چه‌ندین جار لێپرسینهوه له‌رۆشنبیران ورۆژنامه‌نووسان وده‌زگاکانی راگه‌یاندن کراوه‌و ژماره‌یه‌کیشیان به‌یاسای کۆنی ئێراقی سزای ئابووری دراون .که ههره دوایی به‌رێزان«دکتۆر فایه‌ق محمه‌د گوڵپی ،سۆران عومه‌ر ،مه‌ریوان وری��ا قانع وئ��اراس فه‌تاح وئه‌حمه‌د میره وکه‌مال ره‌ووف رووبه‌رووی ئه‌م مامه‌اڵنه بوونه‌وه .بێگومان ئه‌م جۆره مامه‌ڵه‌یه نه‌ک ده‌سه‌اڵت وده‌سکه‌وته‌کان ناپارێزێت ،به‌ڵکوده‌بێته هۆی الوازبوونی ده‌سکه‌وته‌کانمان وده‌سه‌اڵتیش ناشیرین ده‌بێت ،الی جه‌ماوه‌ر ،بگره دهبێته تاوانبار .ههر ئهمه بوو وایکرد که زۆر که‌س والیه‌ن په‌نجه‌ی تاوان بۆ ده‌سه‌اڵت درێژ بکه‌ن له‌کاتی تیرۆر کردنی سه‌رده‌شت عوسماندا .ههر بۆیه گرنگه که ده‌سه‌اڵتی ههرێمی کوردستان ئهو واقیعه په‌سند بکات که له کۆمه‌ڵگای دیموکراتیدا کۆمه‌ڵگا ئ��ی��راده‌ی هه‌یه‌و ئ��ی��راده‌ی کۆمه‌ڵگا وئ��ی��راده‌ی ده‌س���ه‌اڵت هه‌موو کاتێک یه‌ک ئیراده نییه ،ئهو ده‌سه‌اڵته‌شی ئه‌م راستیه په‌سند نه‌کات خۆی زیانی به‌ر ده‌که‌وێـت .دووه‌م هۆکار هه‌ڵوێستی ئۆپۆزیسیۆنی ناو په‌رله‌مانه .ئه‌م ئۆپۆزیسیۆنه‌ش له‌ساڵی رابردوودا ،زۆربه‌ی کات ،له‌جێگه‌ی ئه‌وه‌ی به‌نه‌فه‌سی ئۆپۆزیسیۆنێک که‌خاوه‌نی پرۆژه‌ی چاره‌سه‌ری وهه‌ڵوێستی چاره ئامێز بێت، به‌نه‌فه‌سی ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ی ده‌سه‌اڵت کاری کردووه ،به‌ئسلوبێک کاری کردووه که ڕه‌نگدانه‌وه‌ی شه‌ڕی پێوه‌یه .ره‌نگدانه‌وه‌ی هه‌وڵدان بۆ تێکشکاندنی ده‌سه‌اڵتی پێوه‌یه زیاتر له‌وه‌ی چاککردنی به‌ڕێوه‌بردن ،بێجگه له‌مه‌ش ئه‌وه‌نده‌ی خ��ۆی به‌شته رۆژانه‌ییه‌کانه‌وه خه‌ریک ده‌ک��ات«ک�ه‌ئ�ه‌م�ه‌ش پێویسته»، چاره‌کێکی ئ�هوه خۆی به‌شتی ستراتیژییه‌وه خه‌ریک ناکات .بۆ نموونه راسته ئه‌مڕۆ گه‌نده‌ڵی ،نه‌بوونی خزمه‌ت وحزبایه‌تی له‌ناوخۆدا کێشه‌یه‌کی جددیین ،به‌اڵم په‌یڕه‌ونه‌کردنی سیاسه‌تێکی سه‌ربه‌خۆ له‌الیه‌نی ده‌سه‌اڵتی کوردییه‌وه له‌رابردوودا و ههتا ئێستاش پرسگرییه‌کی جددییه ،هه‌روه‌ها نه‌بوونی ستراتیژییه‌کی نه‌ته‌وه‌یی وپه‌یڕه‌ونه‌کردنی سیاسه‌تێکی نه‌ته‌وه‌یی وسیاسه‌ت کردن له‌سه‌ر ئاستی پارچه‌یه‌کی کوردستان یاخود هه‌رێمێک پرسگرییه‌کی تری سیاسهته له‌باشووری کوردستاندا ،له‌گه‌ڵ ئه‌مانه‌شدا نه‌خۆشییه‌کی تری سیاسیمان ههیه ،ئه‌ویش ده‌س�ه‌اڵت وئۆپۆزیسیۆن خه‌بات ده‌که‌ن له پێناوی ده‌سکه‌وت بۆ خۆیان یاخود پاراستنی به‌رژه‌وه‌ندی خۆیان ونه‌ک بۆ جه‌ماوه‌ر والیه‌نی تر خه‌بات بکه‌ن .ئه‌وه‌تا ده‌س�ه‌اڵت داکۆکی له‌شتێک ده‌کات که له‌به‌رژه‌وه‌ندی خۆیدا بێت ،یا خۆد دژی کارێک راده‌وه‌ستێت که‌بزانێـ زیانی بۆ خۆی ههیه .ساڵی رابردوو ئۆپۆزیسیۆنی ناو په‌رله‌مانیش به‌هه‌مان عه‌قڵییه‌ت ک��اری ک��رد .ئ�ه‌م بابهتانه نه‌خۆشی ج��ددی سیاسه‌تی ئێمه‌ن له‌باشووری کوردستاندا ،به‌اڵم ئۆپۆزیسیۆنی ناو په‌رله‌مان کاری له‌سه‌ر نه‌کرد بۆ ئه‌وه‌ی بیگۆڕێت ،به‌ڵکۆ به‌هه‌مان چه‌مک کاری کرد ،ئه‌مه‌ش هۆکارێکی تره بۆ ئه‌وه‌ی که جه‌ماوه‌ر سارد بێته‌وه ونه‌توانرێت گۆڕانکاری جددی ئه‌نجام بدرێت .ئێمه بۆ خۆمان که له‌ده‌ره‌وه‌ی په‌رله‌مانین ،له‌گه‌ڵ به‌شێکی تر له پارت ورێکخراوه‌کان هه‌وڵمانداوه که رۆڵێکی کاریگه‌رمان هه‌بێت ،له‌چاره‌سه‌رکردنی ئهو پرسانه‌دا وله‌کات وجێگه‌ی خۆی ره‌خنه‌ی ههر هه‌نگاوێکمان کردووه که خزمه‌ت به‌گه‌ل وده‌سکه‌وته‌کانمان ناکات ،پشتیوانی هه‌نگاوی باشیشمان کردووه ههر که‌سێک که پێی هه‌ستا بێت ،به‌اڵم رۆڵی ئێمه له‌ئه‌م ساڵه‌دا ساڵی یه‌که‌م ،ژماره‌ی 2
ده‌توانم بڵێم له‌ڕووی کردارییه‌وه له‌پله‌ی سێیه‌مدا بووه ،ناکۆکییه‌کانی نێوان ده‌س �ه‌اڵت و ئۆپۆزیسیۆنی په‌رله‌مان زۆرج��ار هه‌ڵوێسته‌کانی ئێمه‌ی که‌م کاریگه‌ر کردووه .که‌موکورتی خۆشمان له‌باشتر گه‌یاندنی هه‌ڵوێسته‌کانمان به‌جه‌ماوه‌ر هۆکارێکی تر بووه ،بۆ ئه‌م بارودۆخه. له‌م ڕوانگهیهوه ئه‌گه‌ر سه‌یر بکه‌ین ،الم وای ه که‌ساڵی ( )2011ده‌رفه‌ت بۆ ئهو سیاسه‌ته‌ی که‌له‌الیه‌نی ده‌سه‌اڵت وئۆپۆزیسیۆنی په‌رله‌مانه‌وه په‌یڕه‌و کرا که‌م ده‌بێته‌وه ،جه‌ماوه‌ر زیاتر به‌الی سیاسه‌تێکی چاره‌ئامێزدا ده‌چێت و ئهوهش ئه‌رکی ئێم ه قورستر ده‌کات .بۆ ئه‌م مه‌به‌ست ه ئێمه به‌گرنگی ده‌بینین له‌سه‌ر ئاستی ههرێمی کوردستان له‌م ساڵه‌دا پرۆژه‌ی ده‌ستووری هه‌رێم بکه‌ین ه بابه‌تی گفتوگۆو به‌شێوه‌یه‌کی دیموکراتی ده‌ستووری هه‌رێم گه‌اڵڵ ه بکه‌ین و بیکه‌ینه بنه‌مای یاسایی له‌هه‌رێمی کوردستاندا .هه‌روه‌ها به‌یاسای رێکخستنی خۆپێشاندان وسه‌رجه‌م یاساکانی هه‌رێمدا بچینه‌وه‌و ئهو بڕگه‌وماددانه‌ی ک ه له‌گه‌ڵ بنه‌مای دیموکراتیدا ناگۆنجێن بیانگوڕین .له‌الیه‌کی تره‌وه هه‌وڵبده‌ین که‌ئابووری و بوودجه‌ی هه‌رێم بۆ بوژاندنه‌وه‌ی ژێرخانی ئابووری به‌تایبه‌تی ل���ه‌ڕووی کشتوکاڵ وژی��ان��دن �ه‌وه‌ی گ��ون��ده‌ک��ان��دا خ��ه‌رج بکه‌ین ،ن �ه‌ک بۆ گه‌وره‌کردنی شاره‌کان .له‌سه‌رئاستی ئێراقیش پێداگیری له‌سه‌ر سیاسه‌تێکی یه‌کگرتوو وهاوبه‌ش بکه‌ین و به‌پرۆژه‌ی دۆزی که‌رکوک وبابه‌ته‌کانی تر چاره‌سه‌ر بکه‌ین ،ئێم ه بۆ خۆمان له‌م بوارانه‌دا پرۆژه‌مان هه‌یه‌و ده‌توانین رۆڵ ببینین .له‌ڕووی نه‌ته‌وه‌یشه‌وه کار بکه‌ین بۆ په‌ره‌پێدانی ئهو چاالکیانه‌ی ک ه مۆرکی نه‌ته‌وه‌یی پێوه‌ی ه له‌پێناوی زه‌مینه‌سازی بۆ کۆنفرانسی نه‌ته‌وه‌یی ودروستبوونی ئێراده‌یه‌کی نه‌ته‌وه‌یی. ~ :وه‌کو پارتی چاره‌سه‌ری دیموکراتی کوردستان پێویست بوو له‌ساڵی 2010دا کۆنگره‌تان ببه‌ستایه ،به‌اڵم دوا که‌وت ،هۆکار چی بوو؟ ئایا له‌ساڵی ئاینده‌دا کۆنگره ده‌به‌ستن یان نا؟ دیار غه‌ریب :راست ه به‌پێی په‌یڕه‌وی ناوخۆی پارتیمان دووساڵ جارێک کۆنگره ده‌به‌ستین ،جێگه‌ی دڵخۆشیی ه له‌ماوه‌ی رابردوودا هه‌ردووساڵ جارێک کۆنگره‌ی خۆمان به‌ستووه .ههرچهنده له‌په‌یڕه‌وی ناوخۆی ئێمه‌دا بڕگه‌یه‌کی به‌و ڕه‌نگ ه هه‌ی ه ده‌ڵێ ،ئه‌گه‌ر پێویست بوو ئه‌وا به‌بڕیاری دوو له‌سه‌ر سێی ئه‌نجوومه‌نی پارتی یاخود له‌سه‌ر داوای یه‌ک له‌سه‌ر سێی ئه‌ندامانی کۆنگره بۆ ماوه‌ی ساڵێک ده‌توانرێ کۆنگره دوابخرێت .ئێمه‌ش به‌هۆی هه‌ڵبژاردنه‌کانی باشوورو ئێراق وهه‌ندێک پرۆژه‌ی تایبه‌ت به‌رێکخستنی خۆمان ،نه‌مانتوانی ئاماده‌کارییه‌کان بۆ کۆنگره ل�ه()2010دا ته‌واو بکه‌ین وبه‌پێی ئه‌م بڕگه‌ی ه کۆنگره‌مان دواخست بۆ ( .)2011وات ه ئه‌مساڵ کۆنگره‌ی پێنجه‌م ده‌به‌ستین. ~ :په‌یوه‌ندیتان له‌گه‌ڵ په‌رله‌مان وحکومه‌تی هه‌رێمدا چۆنه؟ ئایا به‌نیاز نیین باره‌گا له‌هه‌رێمدا بکه‌نه‌وه؟ دیارغه‌ریب :ئێم ه له رابردووو ئێستاشدا بۆ په‌یوه‌ندی کراوه بوین وهه‌میش ه بۆ هاوکاری وکاری پێویست دام وده‌زگاکانی هه‌رێممان به‌سه‌رکردۆته‌وه ،به‌اڵم بهداخهوه ههتا ئێستا وه‌کو سیاسه‌تی گشتی حکومه‌ت کراوه نیی ه به‌ڕووی ئێمه‌دا .به پێی یاساش مامه‌ڵه‌یان له‌گه‌ڵ نه‌کردوین .ئێم ه له‌هه‌وڵی ئه‌وه‌داین که ئه‌مساڵ ئه‌م قۆناخ ه کۆتایی پێ بهێنین وبنکه‌وباره‌گاکانیشمان له‌هه‌ولێرو دهۆک وسلیمانی بکه‌ینه‌وه. ~ :په‌یوه‌ندیتان له‌گه‌ڵ پارتی دیموکرات ویه‌کێتی نیشتمانی و بزوتنهوه وگۆران والیه‌نه ئیسالمیه‌کاندا چۆنه؟ دیارغه‌ریب :په‌یوه‌ندییه‌کانمان ئاساییه ،وات ه ن ه په‌یوه‌ندییه‌کی گه‌رمه ک ه کاری هاوبه‌ش ودۆستایه‌تی ستراتیژی بخولقێنێ ،ن ه دژایه‌تیه .بێگومان ئێم ه له‌ساڵی رابردوودا خواستمان ئه‌م قۆناخ ه تێپه‌ڕ که‌ین و هه‌ندێک هه‌نگاومان هاویشت ،به‌اڵم ئه‌نجامی پێویستی نه‌داوه ،به‌هیواین له ئه‌مساڵدا بۆ خزمه‌تی گه‌له‌که‌مان بتوانین پهره به‌په‌یوه‌ندییه‌کانمان بده‌ین. ~ :گه‌شبینن به‌ساڵی 2011؟ دیارغه‌ریب :دیاره مرۆڤی تێکۆشه‌ر هه‌میش ه پێویست ه گه‌شبین بێت ،چونک ه ئه‌گه‌ر بارودۆخی خراپیش هه‌بێت ،به‌تێکۆشانی خۆی ده‌یگۆڕێت و به‌ره‌و باشی ده‌بات وئه‌وه‌شی به‌گه‌شبینی ده‌بێت نه‌ک ره‌شبینی .منیش له‌به‌ر ئه‌وه‌ی باوه‌ڕم به تێکۆشان هه‌یه‌و به گه‌لێک ده‌سکه‌وتی گرنگه‌و‌ه پێ ده‌نێین ه ساڵی نوێ وه گه‌شبینم که‌ساڵی()2011بکه‌ینه ساڵی چاره‌سه‌ری دۆزی کوردو سه‌رخستنی شۆڕشی کوردستان .ههر به‌م بۆنهیهشهوه ساڵی نوێ له‌هه‌موو گه‌لی کوردستان، به‌تایبه‌تی خێزانی شه‌هیده سه‌ربه‌رزه‌کان ورێبه‌رعه‌بدوڵاڵئۆجه‌الن که له‌زینداندا له‌پێناوی کورددا به‌رخۆدان ده‌کات وهه‌موو ئه‌ندامان والیه‌نگرو دۆستانی پارتی چاره‌سه‌ری دیموکراتی کوردستان و تێکۆشه‌رانی ئازادی ده‌که‌م.
وتار «
پازده‌ی شوبات ( )1999وه‌چه‌رخانێکی مێژوویی کوردان ه هیزی به‌رچاوی چه‌کداری و کومه‌اڵیه‌تی له الیهن داڕیژه‌رانی له ده‌ی�هی ن �ه‌وه‌دی س�ه‌ده‌ی ڕاب��ردوودا گوڕانکاری جیهانی سیسته‌می نوێی جیهانیهوه وه‌ک مه‌ترسی و هه‌ڕه‌شه ده‌بیندرا و به‌خێرا دوای روخانی بلوکی به‌ره‌ی به‌ناو سوسیالیستی یه‌کیه‌تی هه‌موو هیز و توانای خۆیان بۆ ته‌سلیم گرتنی به‌ڕیز ئوجه‌الن و س��وڤ��ی�ه‌ت خ��وی ف���ه‌رز ک��ردب��وو .ل �هو گ��وڕان��ک��ارای��ان �ه‌دا ک��ورد ته‌ڤگه‌ری ئازادی کوردان خسته‌کار. جێگایه‌کی تایبه‌تی هه‌بوو ،سیاسه‌تی جیهانی پێویستی بهوه هه‌بوو که جارێکی دیکه به دوای ئامرازو قوربانیدا بگه‌ڕێ .هیوا گوڵمحه‌مه‌دی پالن و پیالن بۆ تێکدانی جواڵنه‌وه‌ی ئ��ازادی کوردستان له ویالیه‌ته‌یه‌کگرتووه‌کانی ئه‌مریکا دوای به‌ربه‌ره‌کانی چه‌ندین رۆژنامەوان ساڵی ( )1990به‌مالوه کهوته قوناغی جێبه‌جێ ک��ردن و له ساڵی ()1998دا گه‌یشته ئه‌وپه‌ڕی خۆی .ئه‌رته‌شی تورکیا به ساڵه ب�ه‌س�ه‌ر سیسته‌می سوسیالیستی م �ه‌وج��وددا س�ه‌رک�ه‌وت هاوپه‌یمانی هیزه‌کانی ناتۆ و به‌رنامه‌ڕیژی ئه‌مریکا و ئیسرائیل بڕیاری و ک��ات��ێ��ک ه��ی��چ ل�ه‌م��پ�هرێ��ک��ی ل���ه‌ب���ه‌رده‌م خ��وی��ان ن�ه‌ده‌ب��ی��ن��ی ه�ه‌وڵ��ی ش �ه‌ڕی له‌گه‌ڵ واڵت��ی س��وری�ه‌دا و ئ �ه‌وه‌ش ده‌ب��ووه ه��وی هه‌ڵگیرسانی کونتروڵکردنی سیسته‌می ئابوری ،سیاسی و بازرگانی جیهانی ئه‌دا و شه‌ڕێکی خۆێناوی و کورد ده‌بونه قوربانی سه‌ره‌کی ئهو شهڕه ،بویه به‌ڕیز بۆ ئهو مه‌به‌سته‌ش پێویستی به ئامراز هه‌بوو ،ئهو ئامرازه‌ش شه‌ڕ بوو. ئوجه‌الن بۆ پوچه‌ڵکردنه‌وه‌ی ئهو پیالنه بڕیاریدا ڕوژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست به له‌وکاتانه‌دا ج��واڵن �ه‌وه‌ی ئ��ازادی��خ��وازان�هی ب��اک��وری کوردستان به جێ بێڵێ و ڕوو له ئهوروپا بکات و بۆ ئهو پ��ێ��ش�ه‌ن��گ��ای�ه‌ت��ی و رێ��ب��ه‌رای��ه‌ت��ی ک��ردن��ی مه‌به‌سته پاکێتێکی چاره‌سه‌ری پێشکه‌ش به به‌ڕیزئوجه‌الن ب �ه‌رده‌وام له په‌ره‌گرتندابوو و ڕای گشتی و ئه‌وروپایه‌کان کرد. نه‌ده‌که‌وته ناو هیچ بازنه‌یه‌کی داتاشراو ب �ه‌رژه‌وه‌ن��دی سه‌رمایه‌ی جیهانی ل �ه‌وه‌دا و ب �ه ف��ک��ر و تێگه‌یشتن و پ������هروهرده و ب���وو ک �ه وه‌اڵم���ی داواک��اری �ه‌ک��ان��ی ب�ه‌ڕی��ز فه‌لسه‌فه‌ی بڕوا به‌خوبونه‌وه کاریگهری له ئوجه‌الن نه‌درێته‌وه و سه‌رجه‌م واڵتانی به‌ناو ناوچه‌که‌دا هه‌بوو. مرۆڤدوست و پێشکه‌وتوی ئهوروپا ده‌رگای داڕیژه‌رانی به ناو نه‌زمی نوێی جیهانی خ��وی��ان ب����ه‌ڕوی ئ��وج �ه‌الن��ی ئ��اش��ت��ی��خ��وازدا بۆ گه‌یشتن به ئامانجه‌کانیان ڕوی��ان له داخست و جارێکی دیکه ناڕاستی دروشم و سه‌رۆک و ڕیبه‌ری کوردان کرد و چوونه یاساوڕیسا ده‌سکرده‌کانی خۆیان ده‌رخست و الی به‌رێز ئوجه‌النیش که ببنه به‌شیک له نیشانیاندا که نه بو کورد و نه بۆ گه‌النی پالن و پروژه‌کانی ئه‌وان له ناوچه‌که‌دا .له بنده‌ست هیچ حیسابێک ناکه‌ن و ته‌نیا بۆ ناو کورداندا ته‌نیا به‌رێز ئوجه‌الن و پارتی به‌رژه‌وه‌ندی خۆیان چه‌کی مافی مروڤ و کرێکارانی کوردستان ئ�هو داواک��اری�هی��ان دیموکراسی و ئ��ازادی و ...به‌کار دێنن ڕه‌ت ک����رده‌وه و وت��ی��ان ئێمه ب��ۆ ئ���ازادی و کاتێک به ئامانجه‌کانیان گه‌یشتن ئه‌وا نه‌ته‌وه‌ی خۆمان تێده‌کوشێن و به شه‌رتێک ئیتر واز له که‌ره‌سته و ئامرازه‌کانیان دێنن و ئاماده‌ی هاوکارین که پالن و بهرنامه و خۆ له هه‌موو ڕاستیه‌کان ئه‌دزنه‌وه. ڕێکه‌وتنێک بۆ ئ���ازادی گه‌لی ئێمه له دوای بێره و به‌رده‌یه‌کی زوور و سه‌ره‌ڕای ئارادا بێت. ئه‌وه‌ی گه‌لی کورد به میلێونان پشتیوانیان دوای ئ���هو ه�ه‌ڵ��وی��س��ت�ه ه��ێ��دی هێدی له پالن و پرۆژه و هه‌ڵویستی به‌ڕێز ئوجه‌الن هه‌وڵی پاکتاوکردنی جواڵنه‌وی کوردی ک���ردو ب �ه ده‌ی���ان م��رۆڤ��ی خ���اوه‌ن هه‌ڵویست ل �ه ب��اک��وری ک��وردس��ت��ان زی��ات��ری ک��رد و پروژه‌ی چاره‌سه‌ری به‌ڕیز ئوجه‌النیان وه‌ک گه‌یشته ئهو ئاسته‌ی که ڕیگه له به‌رده‌م ڕی��گ �ه‌چ��اره‌ی کوتایهێنان ب�ه کێشه‌کانی کومه‌ڵکوژی ک��وردان ک��رای �ه‌وه‌و له نێوان تورکیا زان���ی ،ئ �ه‌وروپ��ا و ئه‌مریکایه‌کان س��اڵ�ه‌ک��ان��ی ( )1990ت��ا ( )1995زیاتر سوور بوون له‌سه‌ر ئه‌نجامدانی پالنی خویان له ( )4000گوند له باکوری کوردستان و ئ �ه‌وی��ش ب �ه چ��وک��داه��ێ��ن��ان��ی ج��واڵن��هوه و ل��ه الی���ه‌ن ده‌س���ه‌اڵت���داران���ی ت���ورک���هوه که تێکشکاندنی به‌رخودانی گه‌لی کورد بوو هاوپه‌یمانی ئه‌مریکا و ئ �ه‌وروپ��ان وی��ڕان که ئیتر نه‌ک ته‌نیا له باکوری کوردستان، و زی��ات��ر ل �ه ( )3میلێون ک���ورد ن��اچ��اری به‌ڵکو ل �ه ه �ه‌م��وو ک��وردس��ت��ان��ی گ���ه‌و‌ره و کوچبه‌ری و نێزیکه‌ی ( )15000چاالکی سه‌رتاسه‌ری جیهاندا ببوه خاوه‌ن هیز و تاقه‌ت سیاسی ،ڕوشنبیری ،ن��وس�ه‌ر و که‌سانی و بهرنامه و پێشوه‌چون. دی��ک�هی ک��ورد ل�ه الی��ه‌ن گروپه‌کانی بن پازده‌ی مانگی یه‌کی ساڵی هه‌زار و نوسه‌د و نه‌وه‌د و نۆ به پالنێکی کونتروڵی ده‌وڵه‌ته‌وه کوژران. هاوبه‌شی ،ئه‌مریکا ،ئیسرائیل و ئهوروپا به‌ڕیز ئوجه‌الن له نایروبی ک��ات��ێ��ک س����ه‌ددام ح��وس��ی��ن پ��ه‌الم��اری وه‌اڵت���ی ک��ووه‌ی��ت��ی دا هێزه پێته‌ختی کێنیاوه ڕاده‌ستی تورکیا کرایهوه و دواتر سه‌روک وه‌زیرانی ده‌سه‌اڵتخوازه ناونه‌ته‌وه‌یه‌کان به سه‌روکایه‌تی ئه‌مریکا خاوه‌ندرایه‌تیان ئهو کاته‌ی تورکیا (بوله‌ند ئه‌جه‌وید) به سه‌رسوڕمانه‌وه وتی :من نازانم له کووه‌‌یت کرد و هیزه سه‌ربازیه‌کانیان ڕژانه که‌نداو و ڕوژهه‌اڵتی بۆ ئوجه‌النیان ڕاده‌ستی ئێمه کردوه‌ته‌وه و ئهوهش نیشانه‌ی ئهوه بوو که ناوه‌ڕاست و ئه‌مریکا بێ به‌رهه‌ڵستکار گه‌یشته ئامانجی ستراتیژی ده‌وڵه‌تی تورکیا هیچ کات هێز و توانای ئهو کاره‌ی نه‌بوو و له ڕاستیدا خۆی که کونتروڵکردنی نه‌وت له جیهاندایه. ئیمکانی ئهو کاڕه‌شی نه‌بوو ،ب�ه‌اڵم به‌ڕیز ئوجه‌الن باش له‌و پالنانه بێگومان ئه‌مریکا له هه‌مبه‌ر کوردان هیچ پالنێکی نه‌بوو و ته‌نانه‌ت گه‌یشتبوو و ئه‌یزانی به‌و کاره ئه‌یانه‌وێ له که‌سایه‌تی ئه‌وه‌وه هه‌وڵی هیچ حیسابێکی بۆ کوردان نه‌کردبوو له ناو گوڕانکاریه ههرێمی و قوڵکردنه‌وه‌ی شه‌ڕی نیوان گه‌الن بده‌ن و کارێکی وا بکه‌ن که کورد و جیهانیه‌کاندا و جواڵنه‌وه‌ی گه‌لی کورد به ڕیبه‌رایه‌تی به‌رێز ئوجه‌الن تورک به‌ر به‌نه گیانی یه‌کتر و بوشایه‌کی قوڵتر له ناوچه‌که‌دا دروست باش له‌و ڕاستیه گه‌یشتبون و ته‌دبیری پێویستیان وه‌رگرتبوو .له‌وکاته‌دا ببێ و ئه‌وان بتوانن به‌وجوره‌ی که ئه‌یانه‌وێ پالنه‌کانی خویان له په‌نا بونی هیزێکی خاوه‌ن ئایدئولوژی سه‌ربه‌خۆ ،ڕیبه‌ری خاوه‌ن هه‌ڵویست و
›› ساڵێ ()2010بو ه ساڵی وه‌رچه‌رخانی هه‌موو ئهو هه‌و‌اڵنه‌ی ک ه له الیه‌ک بۆ تێکشکاندن و ته‌سلیم کردنی خه‌باتی ئازادیخوازی کوردان به‌ڕێبه‌رایه‌تی به‌ڕێز ئوجه‌الن ئه‌درا و له الیه‌کی دیکه‌و ه بۆ ته‌حه‌مول کردن، قه‌بوڵکردن و تێگه‌یشتنی ڕاست له به‌ڕێز ئۆجه‌الن و جواڵنه‌وه‌ی کوردان
ساڵی یه‌که‌م ،ژماره‌ی 2
›13
» وتار
14
ئاژا‌وه و شه‌ڕی گه‌الندا پێک بێنن. کاتێک هه‌موو سینارێوکان له الیهن به‌ڕێز ئوجه‌الن و ته‌ڤگه‌ری ئازادی کوردانه‌وه به‌تاڵ کرانه‌وه و گه‌لی کورد به‌رخوه‌دانی شارستانیانه و هاوچه‌رخی پ�هره پێدا و هاوکات خاوه‌نداریه‌تی له ڕێبه‌ری خۆی کردو جارێکی دیکه پێداگری له‌سه‌ر ئهوه کردهوه که به بێ ئوجه‌الن و پهکهکه چاره‌سه‌ری نایه‌ته ئاراوه و کورد و ئۆجه‌الن و پهکهکه یه‌کن، هه‌وڵی ته‌سفیه کردنی جواڵنه‌وه‌ی کوردان له ناو خۆی جواڵنه‌وه‌که درا و چه‌ندین که‌س که ژماره‌یان یه‌کجار زۆر بوو ئه‌رکدار کران بۆ ئهوه جواڵنه‌وه‌که تێکبشکێنن و بیخه‌نه بن ده‌ستی ئه‌مریکا و هاوپه‌یمانه‌کانی و بهوجۆره کورد جارێکی دیکه له هێزه‌وه ببێته چاو له‌ده‌ست و چۆنیان پێ خوش بێ هه‌ڵسوکه‌وتی له‌گه‌ڵدا بکه‌ن. ئهو جاره‌ش به تێگه‌یشتنی زانستیانه‌و ڕاستبینی به‌ڕێز ئۆجه‌الن و ڕینمایه‌کانی له ئیمرالی و به‌رخۆدانی خه‌باتکارانی شاخ و هاوده‌نگی ج��واڵن �ه‌وه‌ی ش��ار ئ �هو ه �ه‌واڵن �ه‌ش تێکشکان و ل�ه ساڵی ()2004دا حه‌ره‌که‌تی ئازادی کوردان خۆی یه‌کالیی کردهوه و ئه‌وجا به وازهێنان و ئاشکرا بوونی گروپی ته‌سفیه‌چی حه‌ره‌که‌ت هه‌ناسه‌یه‌کی ئاسوده‌ی هه‌ڵمژی و سه‌رله‌نۆی گوڕی به تێکوشاندا و جارێکی دیکه به‌ڕێز ئۆجه‌الن توانی له ئیمرالیه‌وه کۆنتروڵی جواڵنه‌وه‌که بگرێته‌وه ده‌ست و به‌ره‌و پێشه‌وه‌ی به‌رێ و له چه‌ندین قوناغی جیاجیادا ده‌سکه‌وتی مه‌زن بۆ کوردان بخوڵقێنێ. س�ه‌رئ�ه‌ن��ج��ام س��اڵ��ێ ()2010ب����وه س��اڵ��ی وه‌رچ �ه‌رخ��ان��ی ه�ه‌م��وو ئهو هه‌و‌اڵنه‌ی که له الی�ه‌ک بۆ تێکشکاندن و ته‌سلیم کردنی خه‌باتی ئازادیخوازی کوردان به‌ڕێبه‌رایه‌تی به‌ڕێز ئوجه‌الن ئه‌درا و له الیه‌کی دیکه‌وه بۆ ته‌حه‌مول کردن ،قه‌بوڵکردن و تێگه‌یشتنی ڕاست له به‌ڕێز ئۆجه‌الن و جواڵنه‌وه‌ی کوردان. به‌ر له پیالنگێڕی ساڵی ( )1999کورد خاوه‌ن هێزێکی چه‌کدار بوو؛ به‌اڵم خاوه‌ن هێزێکی به‌رفراوانی جه‌ماوری نه‌بوو )2010( ،ئهوه پێچه‌وانه‌که‌یه و کورد هه‌م خاوه‌ن هێزێکی توکمه و پێگه‌یشتوی چه‌کداری خاوه‌ن ئایدئولوژی و به‌رنامه‌یه و هه‌م خاوه‌ن هێزێکی جه‌ماوه‌ری برفراوانه که به ئیراده‌ی خۆی ڕاستی و ویسته‌کان ئه‌سه‌لمێنێ. ساڵی ( )1999به ته‌سلیم کردنه‌وه‌ی به‌ڕێز ئوجه‌الن وا بانگه‌شه ئه‌کرا که کورد تێکشکا ،به‌ڕێز ئوجه‌الن کۆتایی پێهات و ئیتر پهکهکه ناتوانی به بێ ئۆجه‌الن درێ��ژه به تێکوشان بدات و هه‌موویان ته‌سلیم ئه‌بنه‌وه یان واز دێنن ،به‌اڵم له ()2010ڕاس��ت��ی فه‌لسه‌فه‌کانی به‌رێز ئوجه‌الن ده‌رکه‌وته پێش و وه‌ک مه‌خاته‌ب قه‌بوڵ کرا و په‌که‌که‌ش له هێزێکی بچوکی حیزبیه‌وه بوو به ته‌وژمێکی به‌رفراوانی جه‌ماوه‌ری و ئه‌م سێ الیهنه ،به‌ڕیز ئوجه‌الن له ئیمرالی ،ته‌ڤگه‌ری کورد له سه‌ر چیاکان و خه‌باتی به‌رفراوانی میلیۆنی کومه‌اڵنی خه‌ڵکی کوردستان له ناو شاروشاروچکه و گوند و واڵتانی ده‌ره‌وه‌ی کوردستان ده‌ستیان دایه ده‌ستی یه‌کتر و قوناغی خۆبه‌ڕێوه‌به‌ری دیموکراتیک هاته ئاراوه و خهریکه ئه‌بێته ئه‌مری واقع. ئێستا ئیدی به‌ڕیز ئۆجه‌الن وه‌ک موخاته‌بی چ��اره‌س�ه‌ری چاوی لێده‌کرێ و کومه‌ڵگای ناونه‌ته‌وه‌یی له هێز و فه‌لسه‌فه‌کانی به ئاگایه و خۆی گێل ناکات و ده‌نگی لێک نێزیک بونه‌وه‌ی گه‌الن به‌رزتر ده‌بێته‌وه و کورد وه‌ک هێزی ب �ه‌رده‌وام و میکانیزمی چاره‌سه‌ری حیسابی بۆ ئه‌کرێ ،ئه‌مانه‌ش هه‌مووی به هه‌وڵ وبه‌رخوه‌دانی ( )12ساڵه‌ی به‌رێز ئۆجه‌الن له ئیمرالی هاتونه‌ته دی و ده‌بێ له‌م ڕوژه‌دا بڵێین که پازده‌ی مانگی یه‌کی ساڵی ()1999وه‌رچه‌رخانێکی میژوویی بوو بۆ کوردان که ئه‌یتوانی گه‌وره‌ترین کۆست و تراژیدی له‌گه‌ڵ خۆیدا بێنی؛ به‌اڵم به‌ڕێز ئوجه‌الن وه‌ری چه‌رخانه گه‌وره‌ترین سه‌رکه‌وتن .ئه‌گه‌ر چی به‌ڕێز ئۆجه‌الن ئه‌ڵی «:له ( )2009قوناغی پیالنگێڕی کوتایی پێهاتووه‌و قۆناغی چواره‌م ده‌ستی پێکردوه ،به‌اڵم دیسان پالن و بهرنامه و پرۆژه و هاوکاری به‌رفراوان ههیه بۆ لێدانی جواڵنه‌وه‌ی کوردان و به‌تایبه‌ت به‌رێز ئۆجه‌الن و ته‌ڤگه‌ری ئازادی کوردان و ده‌بێ بهردهوام له سه‌نگه‌ری وشیاری نه‌ته‌وه‌یی و به‌رپرسیاریه‌تیدا گوڕ به تێکوشان و هاوخه‌باتی و لێک نێزیکبونه‌وه‌ی زیاتر بده‌ین .ئازادی بێ شه‌رت و مه‌رج بۆ ئوجه‌الن و به‌رده‌وامی خه‌باتی چاره‌سه‌ری و قه‌بووڵکردنی زمانی دایکی ته‌وه‌ره‌ی خه‌بات و تێکۆشانی ساڵی ( )2011ده‌بن. ساڵی یه‌که‌م ،ژماره‌ی 2
ئایا هۆکاری ده‌ستدرێژییه‌کانی تورکیا بۆ سه‌ر باشوور ،هه‌بوونی په‌که‌که‌یه له قه‌ندیل؟ و /فه‌یسه‌ل غازی محه‌مه‌د تا کاتێکی نزیک ،به‌تایبه‌ت له ده‌یه‌ی کۆتایی ن/عه‌بدولغه‌نی عه‌لی یه‌حیا سه‌ده‌ی راب��وردوو ،بیروڕای باو وابوو ،ئێستاش به شێوه‌یه‌کی ته‌نگتر و که‌متر له جاران بهردهوامه، که‌وا هێرش و سنووربه‌زاندنه‌کانی سوپای تورکیا بۆسه‌ر خاکی باشووری کوردستان یان ههرێمی کوردستانی عێراق و ،ده‌ستدێژییه‌کانی دژی خه‌ڵکی سڤیل و سووتاندنی دارستان و کوشتنی مه‌ڕ و مااڵت ،یه‌کێک له ئه‌نجامه‌کانی بوونی گه‌ریال و شه‌ڕڤانانی پارتی کرێکارانی کوردستان ( )PKKله زنجیره چیاکانی قه‌ندیل یان ناوچ‌ه سنوورییه‌کانی نێو ههرێمی کوردستانی عێراق و به‌کارهێنانی ئهو ناوچانه له‌الیه‌ن ( )PKKوه‌کو بنک‌ه بۆ ئه‌نجامدانی هێرشه‌کانی دژی حکومه‌تی ده‌وڵه‌تی تورک. له ڕاب��وردوودا ته‌نها باسکردنی ئهو ده‌ستدرێژییان‌ه وه‌کو کاردانه‌وه‌یه‌ک و ،ئهو جێگرتنه‌ش وه‌کو هۆکار و کرده‌وه‌یه‌ک ،به‌س‌ه بۆ ڕوودانی ناکۆکی و دوورکه‌وتنه‌وه له‌نێوان هه‌ردوو بزووتنه‌وه‌ی ئازادیخوازی نه‌ته‌وه‌ییه‌که‌ی کورد له باشوور و باکووری کوردستان ،جارجاره‌ش ئهو ناکۆکیانه ده‌گه‌یشتن‌ه ئاستی شه‌ڕی براکوژی ،بێ گومان واڵتانی داگیرکه‌ری کوردستان گه‌وره‌ترین الیه‌نی سوودمه‌ندن لهوه ،به‌تایبه‌ت تورکیا له شه‌ڕی براکوژی کورد -کورد سوود و قازانجی زۆری کردووه ،هه‌روه‌ها به‌هۆی ئهو شه‌ڕانه‌ش توانی سه‌ربازگه‌و بنکه‌ی له‌شکری بۆ ئه‌رته‌شی خۆی له باشووری کوردستان ماوه‌ی زیاتر( )١٠ساڵ دابنێت ،دانانی ئهو سه‌ربازگ‌ه و بنکانه بۆ ده‌یان ساڵ یه‌کێک له خه‌ونه‌کانی تورکیا بوو .ههرچهنده ئه‌م هه‌نگاوه()PKK لێ به‌رپرسیار نییه ،چونکه شه‌ڕی دیکه‌ی براکوژی کورد – کورد له‌نێوان هه‌ردوو هاوبه‌شی ده‌سه‌اڵت ( PDKو )YNKله باشووری کوردستان لێ به‌رپرسیارن، به‌کۆتای هاتنی ئهو شه‌ڕه‌ش ئاشتبوونه‌و‌ه و ته‌بایی له‌نێوانیان گه‌ڕاوه‌ته‌وه ،هه‌روه‌ها ناکۆکی و دووبه‌ره‌کیان له‌گه‌ڵ پارتی کرێکارانی کوردستان به شێوه‌یه‌کی دیار وه‌کو جاران نه‌ماو‌ه و ده‌توانین بڵێین له‌بیرکراوه ،به‌هۆی به‌رژه‌وه‌ندی بااڵی نه‌ته‌وه‌یی. بۆ پرسیاری ناونیشانی وتاره‌ک‌ه ده‌گه‌ڕێمه‌وه ،بۆئه‌وه‌ی به نه‌رێنی وه‌اڵمی بده‌مه‌وه، سه‌ره‌تا به ئاشکراکردنی به‌ڕێز جه‌الل تاڵه‌بانی سه‌رۆکی کۆمار بۆ ده‌ستێوه‌ردانه‌کانی ده‌وڵه‌تی تورک له کاروباره‌کانی ناوخۆیی ئێراق له‌م ماوه‌یه‌ی دواییدا که ئامانجی ئهو ده‌ستێوه‌ردانان‌ه تێکدان و شێواندنی هاوسه‌نگی و ڕێکه‌وتنی نێوان پێکهاته سه‌ره‌کییه‌کانی کۆمه‌ڵگای ئێراقی :شیعه ،ک��ورد ،سونن‌ه بوو بۆ سه‌رخستن و سه‌رله‌نوێ دانانه‌وه‌ی چه‌ند که‌سایه‌تیه‌ک بۆ سه‌رکردایه‌تی ئێراق بۆ ئه‌وه‌ی کاربکه‌ن بۆ رازیکردنی تورکیا و جێگیرکردنی ئاماده‌بوونی ده‌وڵه‌تی تورک له مه‌یدانی سیاسی و ره‌گداکوتانی به‌رژه‌وه‌ندیه‌کانی که دژی به‌رژه‌وه‌ندی زۆرینه‌ی ههره زۆری ئێراقیه‌کانه ،هه‌روه‌ها بیانووی بوونی پارتی کرێکارانی کوردستان له چیای قه‌ندیل وه‌کو هۆیه‌ک بۆ دوژمنایه‌تی تورکیا ته‌نیا دژی باشووری کوردستان ،به‌ڵکو بۆ ئێراق به گشتی به درۆ ده‌خات. ناوی پارتی کرێکارانی کوردستان له هێرشی تاڵه‌بانیدا نه‌هاتبوو ،بۆ ئاشکراکردن و رووتکردنی هه‌وڵه‌کانی تورکیا بۆ ڕێگه‌گرتن له کورد بۆ ئه‌وه‌ی پۆستی سه‌رۆک کۆمار وه‌رنه‌گرن و بۆ زه‌وتکردنی چه‌ند ده‌سکه‌وتێکی دیکه‌ی گه‌لی کورد وه‌کو پۆستی وه‌زاره‌ت��ی دهرهوه ،ب�ه‌وه‌ش سه‌ردانی وه‌زی��ری ده‌ره‌وه‌ی تورک بۆ هه‌ولێر و به‌غداد ئه‌نجامی نه‌گرت و سه‌رنه‌که‌وت پێش ڕێکه‌وتنی الیهنه ئێراقیه‌کان سه‌ر ده‌ستپێشخه‌ری بارزانی بۆ ئه‌وه‌ی کورد و شیعه له حکومه‌ت الببرێن و ته‌نیا سوونه ببن به ده‌سه‌اڵت ،چونکه هاوپه‌یمانی مێژوویی ده‌وڵه‌تی تورکن .له‌و هێرشه به‌هێز و بێوێنه‌ی تاڵه‌بانی ،مه‌ترسی و گه‌وره‌یی و قه‌به‌یی ده‌ستێوه‌ردانی تورکی له کاروباری ناوخۆی ئێراق دیار ده‌بێت. سه‌ره‌ڕای ئهوهش دووباره ده‌که‌مه‌و‌ه که پارتی کرێکارانی کوردستان ()PKK هۆکارێکی سه‌ره‌کی نییه بۆ ده‌ستدرێژیه‌کانی ده‌وڵه‌تی تورکیا بۆسه‌ر گه‌لی کوردستانی ئێراق و ده‌ستێوه‌ردانی له‌نێو کاروباره‌کانی ئێراق ،ده‌ستێوه‌ردانی زه‌قی له‌نێو کاروباری ئێراق چه‌ندین واتا و زانیارییمان ده‌داتێ .له‌وانه‌ش که تورکیا خاوه‌ن زیاترین دهستێوهردانه له‌ره‌وشی ئێراق و له‌و واڵتانه‌ی تریش مه‌ترسیدارتره .ئه‌وه‌ی زان��راوه ،که ئێران یه‌که‌م ده‌ستێوه‌رده‌ر‌ه و له‌دوای ئێران یان ئه‌وه‌ی پێشبڕکێی ئێران ده‌کات ئه‌مریکای‌ه و واڵته‌کانی عه‌ره‌بی که به فایلی ئێراقی په‌یوه‌ندیدارن به ئاستی جیاواز ،که ناگات‌ه ئاستی ده‌ستێوه‌ردانی تورکی ،به‌م جۆره ڕۆڵی تورکیا دره‌نگ
بابەت « ئاشکرا بووه ،دووڕوویی و درۆی تورکیا که‌وا ده‌یووت له یه‌ک دووری له هه‌موو الیهنه سیاسیه‌کانی ئێراق ڕاده‌وه‌ستێت. هاوکاری یان رێکخستنی هاوبه‌شی ههر یه‌کێک له الیه‌نه‌کانی ئێراق یان کوردستان یان ئه‌مریکا له‌گه‌ڵ تورکیا بۆ شه‌ڕ و دژایه‌تیکردنی پارتی کرێکارانی کوردستان و ،کردنی به هۆکارێک بۆ فشارخستن‌ه س�ه‌ر ک��ورد به تایبه‌تی و ئێراقیه‌کان به شێوه‌یه‌کی گشتی هه‌ڵه‌یه‌کی گه‌وره‌یه ،پاش ڕوونبوونه‌وه‌ی که‌وا تورکیا به‌خۆی هۆکار و بکه‌ره ،بۆ نموونه ورووژان��دن و باسکردنی تورکیا بۆ مه‌سه‌له‌ی گۆڕینی سنووری خۆی له‌گه‌ڵ ئێراق یان سه‌رله‌نوێ دروستکردنی ئهو سنووره، که‌وا سنووری تورکیا تا ( )٤٠کیلۆمه‌تر بکهوێته نێو خاکی ههرێمی کوردستانی ئێراق .به واتایه‌کی دی ئهو سنوور گۆڕین‌ه به‌و واتایه دێت که ده‌بێت سێیه‌کی زه‌وی باشووری کوردستان بدرێت به تورکیا .جگ‌ه له‌وه‌ش چاوتێبڕینه‌کانی تورک له موسڵ و که‌رکوکیش راناوه‌ستێت .دیاره ،پاش وته‌ی تاڵه‌بانی ،تورکیا جارێکی دی بۆ ئیستفزاز‌ه له‌شکریه‌کانی گه‌ڕاوه‌ته‌وه ،بۆ نموونه له (18ـ11ـ )2010فڕۆکه شه‌ڕکه‌ره‌کانی خۆی سنووری ئاسمانی ههرێمی کوردستانیان به‌زاند و به‌سه‌ر زنجیره چیاکانی قه‌ندیل فڕیوه ،به هه‌وڵدانێک بۆ ئه‌وه‌ی سه‌رنج ڕابکێشێت بۆ «هۆیه خه‌یاڵییه‌که» درۆکردن ،بێ ئه‌وه‌ی ڕێز له سه‌روه‌ری ئێراق و پێوان و پره‌نسیبه‌کانی یاسای نێوده‌وڵه‌تی بگرێت .بێ گومان ،رۆژانی داهاتوو گه‌واهی روودانی زۆر له کردهوه ده‌ستدرێژیکاریه‌کانی تورکی ده‌ده‌ن دژی کورد و دژی حکومه‌تی ئێراقی له‌هه‌مان کاتدا. لێره‌شدا ناوی پارتی کرێکارانی کوردستان وه‌ک بیانوویه‌ک بۆ فشاره‌کانی تورکیا به‌کارنه‌هاتووه ،له‌به‌رئه‌وه‌ی نیاز‌ه چاوچنۆکیه‌کانی تورکیا له خاک و زه‌وی کوردستانی ئێراق پێش دامه‌زراندنی ( )PKKو شۆڕش‌ه چه‌کداریه‌که‌ی له ساڵی ( .)1984هیچ په‌یوه‌ندیه‌کی ( )PKKو شۆڕشه‌که‌ی به شه‌ڕی چاوه‌ڕوانکراو له‌نێوان تورکیا و ه �ه‌ردوو ئێراق و سووریا نییه ،رهنگه له کاتێکی نزیک دوای ته‌واوبوونی به‌نداو‌ه گه‌وره‌کانی تورکیا له‌سه‌ر رووباری دیجل‌ه و فورات ئهو شهڕه ڕوو بدات. له ڕاستین‌ه سه‌لمێنراوه‌کانی چاوتێبڕیه‌کانی تورکیا له دێرزه‌مانه‌و‌ه تا ئێستا ،له خاک و زه‌وی ئێراق ،بوونی بڕگه‌یه‌ک نیشانه‌که‌ی ( )0سفر له‌نێوان دوو که‌وانه، ئاماژه به بڕی پاره‌ی ته‌رخانکراو بۆ ویالیه‌تی موسڵی عوسمانی له بودجه‌ی سااڵنه‌ی تورکیا و ئهو سفره‌ش بێ واتا نییه ،به‌ڵکو پێداگریی تورکیا بۆ گه‌ڕاندنه‌وه‌ی ویالیه‌تی موسڵ له کاتی گونجاو ده‌خاته‌ڕوو .واته ئهو کاته‌ی که حکومه‌تی ئێراق زۆر الواز بێت ،دیاریش‌ه که‌وا ئێستا حکومه‌تی ئێراق له‌وپه‌ڕی حاڵه‌تی الوازی و له‌ت له‌تبووندایه ،کاتێکی زێڕین‌ه بۆ تورکیا بۆ داخوازی و شت سه‌پاندن به‌سه‌ر ئێراق. کهواته بوون یان نه‌بوونی ( )PKKله قه‌ندیل یان ههر شوێنێکی دیکه‌ی باشووری به‌ڵکو چاوتێبڕینه‌کانی تورکیا ک��وردس��ت��ان ه��ۆک��اری س�ه‌ره‌ک��ی نییه، له‌ئێراق ،رابوردوو و ئێستا و داهاتووی ههیه. بیانووی تورکیا بۆ ده‌ستێوه‌ردان و
ده‌ستدرێژیکردن‌ه سه‌ر کوردستان «بوونی پارتی کرێکارانی کوردستان له چیای قه‌ندیل» درۆیه‌کی بێ بنهمایه و به‌ره‌و نه‌مان ده‌چێت .وێڕای ئه‌وه‌ی بۆ ماوه‌ی بیست ساڵی رابوردوو تا ئاستێک په‌سه‌ندکراو بوو ،رهنگه ئه‌گه‌ر به شێوه‌یه‌کی باشتر یاد و مێشکمان به‌کاربهێنای‌ه یان به ئارامی بیرمان بکردایه‌و‌ه له چاوتێبڕینیه‌کانی تورکیا، ئه‌وا له‌کاتێکی زۆر نزیکتر و زووتر ده‌مانتوانی ئهو بیانووی‌ه به‌شێوه‌یه‌کی باشتر ببینین. ده‌وڵه‌تی تورکیا له کاتی دامه‌زراندنی ساڵی( )1923له‌سه‌ر ده‌ستی مسته‌فا که‌مال ئه‌تاتورک به لووتبه‌رزی مامه‌ڵه‌ده‌کات له‌گه‌ڵ هاوسێکانیدا و به‌تایبه‌ت ئێراق ،ئه‌وه‌ی تورکیا وه‌کو باخچه‌ی پشته‌و‌ه بۆ خۆی ده‌زانێت و واز له داواکاریه‌کانی به موسڵ و که‌رکوکیش وه ناهێنێت. تێگه‌یشتنمان بۆ کێشه‌ی نێوان تورکیا و پارتی کرێکارانی کوردستان تا ئاستێک به پێچه‌وانه‌ی راستیه‌کانه .زۆرجار شته‌کانمان به ساویلکه‌یی ده‌بینی هه‌ندێجار الیه‌نی تورکیامان ده‌گرت ،یان به‌الی که‌مه‌و‌ه به‌یه‌ک چاومان سه‌یری ده‌کردن له‌ژێر فشاری ناونانی ( )PKKبه تۆمه‌تی «تیرۆر» .ئێستا که ڕاستیه‌کان ئاشکرا بوونه وهیچ گومانێکی تێدا نییه ،پێویسته ئهو تێگه‌یشتن‌ه ئاوه‌ژوو بکه‌ین ،له‌گه‌ڵ دانانی شته‌کان له جێگه‌ی ڕاست و دروستی خۆیان ،پاش ئه‌وه‌ی دیار بووه که‌وا ( )PKKتاوانی نییه له‌وه‌ی که کورده‌کانی باشوور تووشی ده‌بن له کاتێکه‌و‌ه بۆ کاتێکی دی وه‌ک ده‌ستێوه‌ردان و ده‌ستدرێژی و دژایه‌تیکردنی تورکیا .له دادپه‌روه‌ریه‌و‌ه نییه ( )PKKبه جه‌سته‌یه‌کی نامۆ بزانرێت له‌نێو بزووتنه‌وه‌ی ڕزگاریخوازی گه‌لی کورد و جیهانیش، وته‌ی «هه‌تیوه‌کانی بزووتنه‌و‌ه ئازادیخوازه‌کان»ی به‌سه‌ر بزووتنه‌وه‌که‌ی دابنێت. وه‌ک وته‌ی دکتۆر فه‌همی شناوی «کورد هه‌تیوه‌کانی ئیسالمن» .له‌و کاته‌ی که تورکیا جه‌سته‌یه‌کی نامۆیه له ژیانی نێوده‌وڵه‌تی و به به‌رده‌وامی له حاڵه‌تی ڕێکنه‌که‌وتن له‌گه‌ڵ ده‌روربه‌ری هه‌رێمییه‌که‌ی .دوژمنایه‌تیی ههیه له‌گه‌ڵ یۆنان و نه‌ته‌وه‌کانی به‌ڵکان له ڕۆژئاوا و ئه‌رمه‌نستان له باکوور و کورد و عه‌ره‌ب له باشوور، ته‌نانه‌ت په‌یوه‌ندییه‌کانی له‌گه‌ڵ ئێران باش نییه ،ئه‌م ڕاستییه‌ش ئه‌مڕۆ یان سبه‌ینێ ئاشکرا ده‌بێت .تورکیا جه‌سته‌یه‌کی نامۆیه و له‌گه‌ڵ ده‌وروبه‌ری ڕێک ناکه‌وێت، تیرۆریزمی ده‌وڵ�ه‌ت به‌شێوه‌یه‌کی ف��راوان به‌کارده‌هێنێ ،گوێبیستی ده‌ستپێشخه‌ریه یه‌ک له‌دوایه‌که‌کانی پارتی کرێکارانی کوردستان نابێت .به خوداتان سوێند بخۆن کێ تیرۆریسته؟ وه‌ک ئه‌وه‌ی تاڵه‌بانی وتوو‌ه تورکیا ته‌نیا له سیاسه‌ته‌کانی له‌نێو ئێراق سه‌رکه‌وتوو نه‌بوو ،به‌ڵکو له زۆربه‌ی زۆری سیاسه‌ته‌کانی دی ،بۆ نموونه وکو ناوبژیوانێک بۆ نزیکردنه‌و‌ه له‌نێوان سووریا و ئیسرائیل و ،له‌نێوان ئێران و ڕۆژئاوا ،هه‌روه‌هاش له‌نێوان ئێراق و سووریا .له کاروباری ناوخۆی ئێراقیش به سه‌ردانی وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی تورکیا و هه‌وڵدانی بۆ په‌راوێزکردنی گه‌لی کورد و گێڕانی رۆڵی دوژمن و پیالنگێڕو ڕانه‌وه‌ستانی له‌سه‌ر یه‌ک دووری له هه‌موو الیه‌نه‌کانی تری سیاسی ئێراق ئه‌م ڕاستیه‌ی سه‌لماند ،که‌وا تورکیا ئاماده نییه بۆ بژیوانیکردن و بۆئه‌وه‌ی ببێت به کۆتری ئاشتی ،چونکه مه‌به‌ستی خراپی ههیه و ده‌وڵه‌تێکی دڵڕه‌ش و خێرنه‌ویسته.بۆیه ،ده‌بێ هه‌موو چاو بخشێننه‌و‌ه به‌و چه‌مک و بیروباوه‌ڕ‌ه هه‌اڵنه‌ی که تورکیا وه‌ک به‌رخێکی بێ تاوان و ()PKK وه‌ک گورگێکی دڕند‌ه ده‌بینێت ،له‌کاتێکدا ڕاستی به‌پێچه‌وانه‌یه .کاتی ئهوهش هاتووه بۆ مافدانه‌و‌ه بۆ پارتی کرێکارانی کوردستان ()PKK له‌و تۆمه‌ت و تاوانه زاڵم و سته‌مکاران‌ه وه‌ک تۆمه‌تبارکردنی به ده‌ستدرێژکاریه‌کانی تورکیا به‌سه‌ر کوردستانی ئێراق. hiwagol@hotmail.com
15 ساڵی یه‌که‌م ،ژماره‌ی 2
» چاوپێکەوتن
مامۆستا عادل:
کۆنفراس به‌ئامانجی له‌یه‌کترنزیک کردنه‌وه‌ی هێزوالیه‌نه‌سیاسیه‌کان و ته‌واوی نه‌ته‌و ه و ئایین و ئاینزاکانە
~ ،به‌ئامانجی ،ناساندنی ئهو که‌س و الیه‌نانه‌ی ک ه هه‌وڵده‌ده‌ن ،له‌نێوان پێکهاته‌کانی ئێراقدا ،له‌رووی نه‌ته‌وه‌یی، ئایینی ،مه‌زهه‌بی ،ئه‌تنیکی ،قه‌ومی ،عه‌شیره‌یی ،که‌لتووری و... کۆنفرانسێکی گشتگیر به‌مه‌به‌ستی سه‌قامگیری باری ئه‌منی، ئاسایشی وخزمه‌تگۆزاری و چاندنی تۆی دیموکراسی و پته‌وکردنی روحی پێکه‌وه‌ژیان له‌نێوان هه‌موو پێکهاته‌کان به‌هێزتر بکه‌ن ،چاوپێکه‌وتنێکی له‌گه‌ڵ ئه‌ندامی کۆمیته‌ی که‌رکوک بۆ ئاماده‌کاری کۆنفرانسی ئاشتی ودیموکراسی «م .عادل» سازکردووه ،ک ه ئه‌مه‌ش ده‌قی چاوپێکه‌وتنه‌که‌یه‌تی.
16
~ :ئامانجتان له‌سازدانی کۆنفرانسی ئاشتی ودیموکراتی چییه؟ م.ع��ادل :وه‌ک ده‌زانین له‌گه‌ڵ ده‌ستێوه‌ردانی هێزه‌کانی ئه‌مریکا بۆ سه‌ر ئێراق له‌ماوه‌ی ()8ساڵی ڕابردوودا چه‌ندین پڕۆژه‌یان ئاماده‌کرد بۆ جێگیرکردنی سیسته‌مه‌که‌ی خۆیان؛ ب�ه‌اڵم ئ �ه‌وان نه‌ک نه‌یانتوانی کێشه‌کانی ناو ئێراق چاره‌سه‌ربکه‌ن؛ به‌ڵکوو کێشه نه‌ته‌وه‌ی و مه‌زهه‌بیه‌کانیان زیاتر قوڵکرده‌وه. له‌گه‌ڵ کشانه‌وه‌ی هێزه‌کانیان له‌ئێراق شیمانه‌ی ئ �هوه ده‌ک��رێ��ت که شهڕو پێکدادان بکهوێته نێوان نه‌ته‌وه‌کانه‌و و باری ئاسایشی ته‌واو تێکبچێت .بۆئه‌وه‌ش به‌پێویست بینرا که پرۆژه‌یه‌کی به‌م شێوهیه پێش بخرێت بۆ پێشگرتن له‌و کێشانه. وه‌ک ئاگادارین ئه‌وه‌ی وه‌ک ئاوێنه‌یه‌ک ئه‌م ئاڵۆزیانه‌ی تێدا چربۆته‌و‌ه ئهو جێگایانه‌ی ناکۆکی له‌سه‌ر‌ه یه‌کێک لهوانه شاری که‌رکوکه .که ناکۆکی نێوان نه‌ته‌وه‌کان تێدا قوڵبۆته‌و‌ه و ئه‌گه‌ر به‌م ئاراسته‌ی‌ه بڕوات ئه‌گه‌ری ئهوه هه‌ی ه گه‌ل ڕوبه‌ڕوی کۆمه‌ڵکوژی ببێتهوه و به‌ده‌ستێوه‌ردانی هێزی ده‌ره‌کی و هێزی سیاسی کار ده‌کرێت که دوژمنایه‌تی نێوان نهتهوه و ئاینه‌کان ده‌ستپێده‌کرێت. بۆیه بۆ چاره‌سه‌ری پێشنیاری کۆنفرانسی ئاشتی و دیموکراتی کرا .کۆنفراس به‌ئامانجی له‌یه‌کترنزیک کردنه‌وه‌ی هێزوالیه‌نه‌سیاسیه‌کان و ته‌واوی نهتهوه و ئاین و ئاینزاکان؛ چونکه هه‌موومان له‌واری کرداریدا ئهو ڕاستیه‌مان بینی که ته‌واوی سیسته‌مه‌کانی جیهان خۆیان ڕوبه‌ڕوی ئاڵۆزی بونه‌ته‌و‌ه چۆن ده‌توانن ببنه هێزی چاره‌سه‌ری؟ ڕوداوه‌کانی ڕابرددوو ئه‌وه‌ی سه‌لماند که هێزی ده‌ره‌کی له‌هه‌رێمه‌که‌دا هه‌بن یان نه‌بن ناتوانن ببنه هێزی چاره‌سه‌ری؛ به‌ڵکو گه‌ل پێویست ه له‌ناو خۆدا دیالۆگ و دانوستاندن ئه‌نجامبده‌ن و ببنه هێزی قه‌ناعه‌ت .هێزی ڕاگه‌یاندنی سه‌ربه‌خۆی بۆ ههر نه‌ته‌وه‌یه‌ک گرێدراوی ئهوهیه که تاچه‌ند ده‌توانیت الیه‌نی به‌رامبه‌ر قه‌ناعه‌ت پێبکه‌یت .به‌تایبه‌تی ئێمه وه‌ک گه‌لی کورد له‌گه‌ڵ کۆمه‌ڵێک نه‌ته‌وه‌ی تردا به یه‌که‌و‌ه ده‌ژین .ئێمه مافی خۆمان‌ه خاوه‌ن کیان و فیدرالیه‌ت ههتا کۆنفیدرالیه‌تی خۆمان بین .به‌هه‌مان شێوه‌ش پێویسته ئهو مافه‌ی بۆخۆمان به‌بنه‌ما ده‌گرین بۆ نه‌ته‌وه‌کانی تریش هه‌مان ماف بناسین ،ئه‌م ه پێوانێکی دیموکراتیانه‌یه .ئاشکرایه له بنه‌مادا کێشه له‌نێوان گه‌الندا نییه ئه‌وه‌ی سه‌رچاوه‌ی کێشه‌کان‌ه پارتی و هێزه سیاسیه‌کانه .هه‌بوونی فره‌نه‌ته‌و‌ه و فره‌ئاینی خاڵێکی گرنگه بۆ پێکهێنانی دیموکراتیه‌ت به‌مه‌رجێک زهنیه‌تی به‌یه‌که‌وه‌ژیان کردن جێگیر بکرێـت ،به‌اڵم ده‌وڵه‌تانی سه‌رده‌ست له‌جیهاندا و ده‌وڵه‌تانی سه‌رده‌ست له‌کوردستاندا به‌به‌رده‌وامی وه‌ک بازرگانی شه‌ڕ کاریان کردوه بۆ ئه‌وه‌ی ئهو ساڵی یه‌که‌م ،ژماره‌ی 2
ناکۆکیانه قوڵبکه‌نه‌و‌ه و عه‌قڵیه‌تی نه‌ته‌وه‌په‌رستی کالسیکی و شۆفینیستی نه‌ته‌وه‌ی سه‌رده‌ست پێشبخن و به‌م شێوهیه ته‌مه‌نی ده‌سه‌اڵتداریان درێژکردۆته‌وه. بۆڕێگ‌ه گرتن له بازرگانانی شه‌ڕ و پێشخستنی ئاشتی و دیموکراتیانه تاک ه چاره‌سه‌ری بنگه‌ییه ،به‌ستنی کۆنفرانسێکی ئاشتی ودیموکراتیه له‌نێوان هه‌موو پێکهاته‌کاندا. . ~ :ئایا ئه‌م کۆنفرانسه ،ته‌نها گرێدراو به‌کوردان ه و رێگا چاره‌سه‌ری کێشه‌کانی ئهوانه ،یان خۆد ،گشتی کێشه‌کانی ناو ئێراقه؟ م.عادل :نا ،کۆنفرانسێک که ئێمه ئامانجمانه ،کۆنفرانسێک نییه ،که ته‌نها به ههرێمی کوردستان ،یان خۆد با بڵێن بۆ ده‌رباز بوون له کێشه‌ی هه‌رێمێکی تایبه‌ته ،به‌ڵکۆ وه‌کو له‌سه‌ره‌تاوه ،باسم ک��ردووه ،ئامانجمان ،گشتی ئێراقه و کێشه‌کانیش گشتین و سنووردار نیین ،به الیهن یان هه‌رێمێکی دیاریکراوه‌وه. گه‌النى عێراق له‌سایه‌ى ( )35ساڵى ده‌سه‌اڵتى رژێمى به‌عس رووبهڕووى زۆرترین قڕکردن و توند‌وتیژى و نائارامى بۆتهوه ،له‌گه‌ڵ ده‌ستتێوه‌ردانى ئه‌مریکاش بۆ ناوچهکه و له‌ما‌وه‌ى سااڵنی رابردوودا ئه‌گه‌ر بارودۆخی گشتی ئێراق له‌به‌رچاوان بگرین ،ده‌بینین که ئه‌گه‌رچى له‌بواری سیسته‌مدا گۆڕانکاری ئه‌نجامدرابێت، به‌اڵم کێشه‌کان قوڵتر و ئاڵۆزتربوونه‌ته‌و‌ه به‌تایبه‌تى ناکۆکى نه‌ته‌‌وه‌یى‌و ئه‌تنیکى و مه‌زهه‌بى گه‌یشتۆت‌ه ئاستێکى بڵند .نائارامی و ناسه‌قامگیری وخوێنرشتن رۆژ به‌ڕۆژ له‌زیادبووندای‌ه و دوژمنایه‌تی نێوان گه‌الن پهره ده‌سێنێت .بێگومان زۆرێک له‌هێز و الیه‌نه‌کان پێیان واب��وو ئه‌مریکا ده‌توانێت به‌هێزی ده‌س �ه‌اڵت ته‌واوی کێشه‌کان چاره‌سه‌ر بکات ،به‌اڵم ئاشکرایه که ئه‌مریکا و هێزه هاوپه‌یمانه‌کانی جگ‌ه له‌پاراستنی به‌رژه‌وه‌ندیه‌کانی خۆیان هیچ کارێکیان له‌به‌رژه‌وه‌ندی گه‌النی عێراقدا ئه‌نجام نه‌داوه‌و له‌ئاینده‌شدا ،ئه‌نجامی ناده‌ن .ئهوهش بۆ گه‌النى عێراق ئاشکرابو‌و له‌گه‌ڵ ئهوهى ئه‌مریکا گه‌لێک جار بانگه‌شه‌ى دیموکراتیه‌ت ده‌کات، به‌اڵم ئهوهى دهردهکهوێت ئه‌مریکا سیاسه‌تێکی به‌رژه‌وه‌ندیخوازان‌ه په‌یڕه‌وده‌کات. گه‌رچى هه‌ندێ جار هه‌‌وڵیان دابێت کۆنترۆڵى کاره تیرۆریستى‌و ته‌قینه‌‌وه‌کان بکه‌ن؛ به‌اڵم بۆ ئهوهى ره‌‌وایى به‌مانه‌‌وه‌ى خۆیان له هه‌رێمه‌که‌دا بده‌ن ،هه‌‌وڵیان داوه ئاڵۆزى‌و ناکۆکى له‌نێوان نهتهوهو ئه‌تنیک‌و مه‌زهه‌به‌کاندا زیاتریش بێت‌و شهڕو نائارامى بهردهوام بێت .ئه‌م هه‌ڵوێستانه‌ش زیاتر بێ باوهڕى ولێکترازان ل ه نێوان الیهن وپێکهاته‌و گه‌النى ناوچهکه دروست کردووه .ئێستاش که ئه‌مریکا به‌نیاز‌ه هێزه سه‌ربازیه‌کانى له‌هه‌رێمه‌که‌دا بکشێنێته‌‌و‌ه ئه‌گه‌رى مه‌ترسى شهڕو
چاوپێکەوتن « دیموکراتی له‌سه‌ر ئاستى باشوورى کوردستان و عێراق ،پێویستمان به‌ئه‌نجامدانى پێکدادانێکى زۆر له‌ئارادایه .ئه‌گه‌ر رهوش��ى هه‌ریه‌ک له‌نه‌ته‌‌وه‌‌و ئه‌تنیک‌و کۆنفرانسێک له‌سه‌ر بنه‌مای ئاشتى و دیموکراتی ههیه .کۆنفرانسێک مه‌زهه‌ب‌ه جیا‌وازه‌کانیش بگرینه‌ده‌ست ئهوه ده‌بینین که به‌به‌راورد به‌ڕابرد‌وو، که بتوانێت سه‌رجه‌م چین و توێژ و پێکهاته‌کان بهێنێت ه الى یه‌کترى و کێشه‌کانیان زیاتر په‌ره‌یسه‌ند‌ووه ،بۆ نمونه (کورده فه‌یلى و کاکه‌یى و شه‌به‌ک خۆیان ئاماده بکه‌ن بۆ ئه‌گه‌رى پاشه‌کشه‌ى هێزه‌کانى ئه‌مریکا له‌عێراق و و ئیزیدى ،ئاشورى ،کلدانى ،تورکمان ،سوریانى ،سابیئى...،هتد) له‌ما‌وه‌ى حه‌‌وت ههر پێشهاتێکیتر که رووبدات .ئێمه‌له‌وباوه‌ره‌داین ئه‌م کێشان ه ته‌نها به‌دروشمی ساڵى راب��ردوودا نه‌ک مافه‌کانیان دابیننه‌کراوه ،به‌ڵکو رووب��هڕووى هێرش و ره‌نگاوره‌نگ چاره‌سه‌رنابێت .به‌ڵکوپێویست ه لۆژیکانه‌و ب ه واقعبینانه کاربکه‌ین په‌المارى جیاواز و به‌رفراوان بوونه‌ته‌‌وه .گه‌لى کوردیش‌وه‌ک یه‌کێک له‌نه‌ته‌‌و‌ه سه‌ره‌کیه‌کان ب �ه‌رده‌وام رۆڵی کاریگهری ههبووه له‌هه‌موو گۆڕانکاریه‌کانی بۆ چاره‌سه‌رکردنی ئ�ه‌م کێشان ه وه‌ک��و گه‌لى کوردیش بۆ به‌ده‌ستهێنانی ناو ئێراقدا .گه‌رچى هه‌ندێک ده‌سکه‌وتی نه‌ته‌وه‌یی به‌ده‌ست هێنابێت ،به‌اڵم مافه‌نه‌ته‌وه‌یی و دیموکراتیه‌کانمان و دیاریکردنی ستراتیژیه‌تی نه‌ته‌وه‌ی هێشتا زۆرێک له‌ماف‌ه نه‌ته‌وه‌یی و دیموکراتیه‌کانی به‌هه‌ڵواسراوه‌یی ماونهتهوه. و رو‌وبه‌ڕ‌ووبونه‌‌وه‌ى هه‌موو ئهو پیالنگێڕیانه‌ی که له‌سه‌ر ئاستى نێوده‌‌وڵه‌تى ده‌ستکه‌‌وته‌کانیشى له‌رێگه‌ى ده‌ستووره‌‌و‌ه گه‌ره‌نتى نهکراوه .هێزه نه‌یاره‌کانیش رۆژ به‌ڕێوه‌ده‌چێت ،پێویستیمان به‌ئا‌واکردنى یه‌کێتیه‌کى نهتهوهیى و دیموکراتیانه به‌ڕۆژ له‌هه‌‌وڵى ئه‌‌وه‌دان که له‌مافه‌کانى که‌م بکه‌نه‌وه ،ئه‌مه‌ش دیفاکتۆییه‌که، ه�هی�ه ،ل�ه‌س�ه‌ر ئاستی ه �ه‌رچ��وار پ��ارچ�ه‌ک�هی ک��وردس��ت��ان و پێشخستنی که ئه‌مڕۆ له‌ئاستی ئێراقدا ،بهرێوه ده‌چێت ،له‌الیه‌ک ،حکومه‌ت ،حکومه‌تێکی ئیراده‌یه‌کی نه‌ته‌وه‌ی له‌سه‌ر ئاستى باشوورى کوردستان چونکه بۆئه‌وه‌ی فیدراڵییه ،له‌الیه‌کیش هه‌وڵ ده‌رێت ،حکومه‌تێکی ناوه‌ندی به‌هێز و هه‌رێمیش ئاشتی و دیموکراتی پێشبخه‌ین له‌گه‌ڵ نه‌ته‌وه‌کانی تر پێویستمان به ئاشتی په‌راوێز بخرێت ،بۆ ئه‌مه‌ش ،ئه‌م هه‌ڵسوکه‌وت ،دهبێته مایه‌ی ئه‌وه‌ی که هه‌رکه‌سه‌و ناوخۆی ههیه که‌وه‌ک نه‌ته‌وه‌که‌مان بنیاتی بنێین .له‌هه‌مانکاتدا پێشخستنى به‌گوێره‌ی خۆی خوێندنه‌وه‌ی بۆ کێشه‌و ماف وئازادییه‌کان هه‌بێت ،ئه‌م ه بهیهکهوه ژیانکردنى گه‌الن له‌سه‌ر ئاستى عێراق هه‌موو ئهمانه پێویستیه‌کى دهبێته ،ملمالنێکی ،قۆڵ وبێ له‌به‌رچاوگرتنی به‌په‌له‌ى ئه‌م قۆناخه‌ن .به‌مشێوه‌یه‌ش گه‌لى کورد ده‌توانێت پێشه‌نگایه‌تى بکات له‌پوچه‌ڵکردنه‌وه‌ى هه‌ست و ئیراده‌ی الیه‌نی به‌رامبه‌ر ،جار لێره‌دا ›› ،ئهوهى ئه‌مریکا کۆنفرانسێکی به‌م شێوه‌یه‌ش پێویست ه بتوانێت ههر هه‌ڕه‌شه و مه‌ترسیه‌ک و پێشه‌نگایه‌تى هه‌موو الیه‌نه‌کانی ناو ئێراق له‌ئامێز بگرێت و گه‌لێک جار بانگه‌شه‌ى ب��ک��ات ل���ه‌پ���رۆژه‌ى چ���اره‌س���ه‌رى و پێشخستنى رێگاچاره‌سه‌رییه‌که‌ی بۆ هه‌مووان بێت ،راسته، دیموکراتیدا .ل�ه‌س�ه‌ر ئ �ه‌م بنهمایه پێویسته کات، ه د ت ه دیموکراتی پرۆژه‌ک ه به‌ده‌ستپێشخه‌ری کوردان ،پێکهاتووه، کۆنفرانس تهواوى چین‌و توێژه‌کانى کۆمه‌ڵگا و هێز و الیه‌نى سیاسى و رێکخرا‌وی مه‌ده‌نى ب�ه‌اڵم ئهمه ب�هو واتایه نایه‌ت که ک��ورد ،بۆ به‌اڵم ئهوهى دهردهکهوێت خ���ۆی ب��ڕی��ار ده‌رده‌ب���ێ���ت وح��ی��س��اب ب��ۆ ک�ه‌س و رێکخرا‌وه‌کانى ژن��ان و الوان و سه‌ندیکا و ناکات ،نا وا نییه ،یه‌که‌مین دانیشتنێکی که ئه‌مریکا سیاسه‌تێکی رۆژنامه‌نوسان‌و کرێکاران و جوتیاران و هه‌موو ئه‌م پرۆژه‌ی کۆنفرانسی ئاشتی نهتهوه و ئاین و ئاینزاکان له‌خۆوه بگرێت و ودیموکراسیی له،ه به‌رژه‌وه‌ندیخوازان ه تێدا گه‌اڵڵه کرا ،له شاری هه‌ولێری بوو که تیایدا به‌شداربن. ~ :ئهو که‌س والیه‌نانه‌ی که به‌رواری( )2010-7-21پێک هاتووه‌و ئێستا له په‌یڕه‌وده‌کات .گه‌رچى خوارهوه ئهو ده‌سته‌ی گشتییه ،له‌ئاستی پارێزگاو هه‌وڵی س��ازدان��ی ئ�ه‌م کۆنفرانسه ده‌ده‌ن، دابێت وڵیان ه ه جار ندێ ه ه شاره‌کانی ئێراقیش دا ،کۆمیت ه پێکدێت ،ک ه کێن؟ له‌هه‌موو چین وتوێژو نهتهوهو...هتد پێکدێن، م.عادل :ئه‌وه‌ی راستی بێت ،ئهو که‌سانه‌ی کانی کۆنترۆڵى کاره تیرۆریستى ب��ۆ ئ���ه‌وه‌ی ب� ه گ��وێ��ره‌ی تایبه‌تمه‌ندییه ک �ه ه �ه‌ت��اک��ۆ ئێستا ،ل � ه پ��ێ��ن��او دام���ه‌زران���دن ر ه س ه ل پ��ارێ��زگ��اوش��ار گفتوگۆییه‌کی زی��ات��ر وب �هرێ��وه‌ب��ردن��ی کۆنفرانسێکی ب �ه‌م ش��ێ��وه‌ی�ه‌ن، و ته‌قینه‌‌وه‌کان بکه‌ن؛ به‌اڵم بکرێت ،و ئاماده‌کارییه‌کی باشتر بکرێت ،بۆ ه�ه‌م��ووی��ان ،که‌سایه‌تی رۆشنبیر ،مامۆستا، بۆ ئهوهى ره‌‌وایى به‌مانه‌‌وه‌ى سازدانی کۆنفرانسه گشتییه‌که. بێ الیهن ،نه‌ته‌وه‌یی وکه‌سانێک ک ه باوه‌ڕییان ~ :سازدانی کۆنفرانسی ئاشتی به گۆڕانکاری و پێوانه‌کانی دیموکراسییه‌ت ودی��م��وک��رات��ی ،چ کاریگه‌رییه‌کی ده‌بێت خۆیان له هه‌رێمه‌که‌دا بده‌ن، ههیه .ه��اوک��ات ،هیچ نه‌بێت ئ �هو که‌سانه‌ی ک ه هه‌ڵساون به‌م ئیشه ،باوه‌ڕییان ب�هوه ههیه، له‌سه‌ر چاره‌سه‌ری پرسی که‌رکوک وناوچ ه هه‌‌وڵیان دا‌و ه ئاڵۆزى‌و دابڕاوه‌کان؟ که ئیدی س���ه‌رده‌م ،س�ه‌رده‌م��ی چ�ه‌ک وچۆڵ م.عادل :کێشه‌ى که‌رکوک‌و ئهو ناوچانهى ناکۆکى له‌نێوان نه‌ته‌و هو نییهو کێشه‌کانیش ،ته‌نها به‌حیوارو دیالۆگ که به‌هه‌ڵواسرا‌وه‌یى ماونهتهوه بۆته هۆکاری و گفتوگۆ چاره‌سه‌ر ده‌بن.دیسان ئه‌م کارانه‌ش کاندا ه ب ه زه ه م و تنیک ه ئ دروستکردنی ئاڵۆزی له‌ناوخۆدا و ده‌ستێوه‌ردانی کاری ڕۆشنبیرانه ک ه به‌پێشخستنی پ��رۆژه و ده‌وڵ �ه‌ت��ان��ی دراوس��ێ��ش ل�����ه‌ده‌ره‌وه .شانبه کارکردن بۆ گۆرینی زیهنیه‌تی کۆن ئه‌مه‌ش شانی زیاتریش بێت ئه‌مانه‌ش کێشه‌کانی ت��ری کۆمه‌ڵگا وه‌کو ده‌بێت ه ه��اوک��اری بۆ هه‌موو هێز و الیه‌نێک جیاوازی چینایه‌تی و گه‌نده‌ڵی و ه �ه‌ژاری، ب�ه‌ت��ای��ب�ه‌ت ب��ۆ ده‌س �ه‌اڵت��ی ی��اس��او پ �ه‌رل �ه‌م��ان و ته‌واو خه‌ڵکی بێزارکردووه .له‌سه‌رووی هه‌مووشیانه‌وه پێشێلکردنی مافه‌کانی ده‌سه‌اڵتی جێبه‌جیکردن ل ه چاره‌سه‌رکردنی کێشه‌کاندا .بێگومان ه که ئه‌م ژن��ان و په‌راوێزکردنیان له‌هه‌موو بواره‌کانی ژیاندا و زیادبوونی دی��ارده‌ی پرۆژه‌ی ه له‌دژی هێزی ده‌سه‌اڵت نییه. توندوتیژی و ده‌ستدرێژی له‌سه‌ر ژنان له‌ئاستێکی ترسناکدایه .بهههمانشێوه ~ :پاش ماوه‌یه‌کی درێژ ،حکومه‌تی ئێراق پێکهات ،ئایا، نه‌بوونی پێوانه دیموکراتیه‌کان و کوشتن و تیرۆرکردنی رۆژن��ام�ه‌وان��ان بڕواتان وایه ،ک ه ئه‌م حکومه‌ت ه بتوانێت ،حکومه‌تێکی سه‌رکه‌وتوو بێت. و کۆچبه‌ری الوان بۆ ده‌ره‌وه‌ی واڵت ،کێشه‌یه‌کی زه‌ق��ی تری باشووری م .عادل:حکومه‌ت ،پێکهاتووه ،به‌اڵم ئه‌وه‌ی که پێکنه‌هاتووه‌و نه‌گۆڕاوه، کوردستان و عێراقه .له‌که‌رکوکدا ،له‌نێوان پێکهاته‌کاندا ،خاڵی هاوبه‌شی ئ �هو زیهنییه‌ته ،بااڵده‌ستییه‌ی ک� ه له‌عه‌قڵییه‌تدایه .ته‌نها که‌سه‌کان، زۆرمان ههیه ،ههر بۆیه ،ئهو کۆمیته‌یی که له‌لێره‌دا پێکمانهێناوه ،له‌هه‌موو گۆڕاون و هیچ .سیسته‌م هه‌مان سیسته‌مه‌و زیهنییه‌تیش هه‌مان .ئه‌مه‌ش، پێکهاته‌کانی ناوشاره‌که‌ی و هه‌وڵده‌ده‌ین ،زیاتریش به‌ره‌وپێشه‌وه‌ی ببه‌ین و له‌و خۆی له‌خۆیدا ،ئهو خاڵه‌ی ه ک ه ئێمان ،پێمان له‌سه‌رداگرتووه ،ک ه هه‌تاکۆ بڕوایه‌شدام که رۆڵ وکاریگه‌رییه‌کی زیاتری ده‌بێت له‌سه‌ر ئاستی که‌رکوک له‌عه‌قڵییه‌تدا ،گۆڕانکاری نه‌کرد ،شتێک ناگۆڕدرێت .ههر بۆیه ،هه‌تاکۆ و چاره‌سه‌رکردنی کێشه‌کانی ک ه ئه‌مڕۆک ه به‌هه‌ڵپه‌سێردراوی ماونهتهوه.. ئێستا هه‌نگاوێکی دڵخۆشکه‌ر له‌پاش پێکهێنانی حکومه‌ته‌وه ،ن ه بۆ گشتی ئێستا کۆمیته‌ی ک�ه‌رک��وک جگه‌له‌کورد ع��ه‌ره‌ب وتورکمان وئاشوریش گه‌النی ئێراق ونه‌ش بۆ ئێمه‌ی گه‌لی کورد به‌تایبه‌تی نه‌بووه‌و باوه‌ڕناکه‌م جێگه‌ده‌گرن له‌ناو کۆمیته‌که‌دا و تائێستا کۆمه‌ڵێک گفتوگۆی باش کراوه‌و له‌ئاینده‌شدا هه‌بێتیئه‌وه‌ی ک��اری بۆ ده‌که‌ین پێشخستنی وبه‌ئیراده‌کردنی له‌یه‌کترنزیکبونه‌وه هه‌ی ه بۆچاره‌سه‌رکردنی کێشه‌کانی که‌رکوک . تواناکارییه‌کانی گه‌ل ه بۆئه‌وه‌ی سنوربۆ ده‌سته‌ڕۆیه‌کانی ده‌سه‌اڵت دابنێ و بۆ چاره‌سه‌رکردنى تهواوى ئه‌م کێشانه‌‌و جێگیرکردنى سیسته‌مى فیدراڵی‌و ناوه‌ندگه‌رای ونادیموکراتیه‌ت تێبپه‌رێنرێت . ساڵی یه‌که‌م ،ژماره‌ی 2
17
» لێکۆڵین
پرۆسه‌کانى پاکتاوى ڕگه‌زى له ناوچه‌ى کفری به‌شى دووه‌م نوێ ،له‌م ویالیه‌ت‌ه خێڵه‌کانی(جاف-داویه-زه‌نگنه) ده‌نگیان داب‌ه ئینگلیز میژووی ناوچه‌ى کفری : به‌اڵم (تورکمانه‌کان -خێلی ده‌لۆ ) که‌ناکۆکی بوون له‌گه‌ڵ خێلی زه‌نگنه‌دا پێویسته ئهوه بوترێت که‌ئه‌م شاره له‌رابووردودا له‌جێگای ئیستا نهبووه، ده‌نگیاندا به‌تورکه‌کان سه‌ره‌ڕای ئه‌م ملمالنێ یه ویالیه‌تی موسڵ خرایه سه‌ر به‌ڵکو له‌چه‌ند شوێنێکی تر ب��ووه ،ئه‌ویش نزیکی شوێنی ئێستایه‌وه عێراق وه‌میله‌تی کوردیش هه‌وڵی دا له‌چوارچێوه‌یده‌وڵه‌تی عێراقدا مافه‌کانی که ههر له‌کۆتاییدا به (کفری کۆن) ناسراو‌ه که ده‌که‌وێت‌ه باشووری خۆی به‌ده‌ست بهێنێ ،دوو په‌رله‌مانتاری عێراقی که به‌ره‌گه‌ز کوردبوون رۆژئاواو‌ه به(8کم) گردێکی ده‌ستکردی لێیه که رووبه‌ره‌که‌ی نزیکه‌ی شمال خورشید خه‌ڵکی ده ڤ�ه‌ری (کفری) ب��وون لهوانه (محمد به‌گی جاف – محمد ()20دۆنمه‌وه‌و شێوه‌ی ئهو گرده‌ش وه‌کو قه‌اڵی (که‌رکووک ،هه‌ولیر)ه، سعیدونداوی) داوای کردنه‌وه‌ی به‌رێوه‌به‌رایه‌تی (المعارف) کوردی له‌گه‌ڵ لێکۆڵه‌ر به‌اڵم ئه‌م جێگای‌ه ئاوه‌دان نهبووه به‌هۆى گۆرینی رێره‌وی چه‌مى کفری وه کردنه‌وه‌ی قوتابخانه به زمانی کوردی (،محمد به‌گی جاف) یه‌کێ له‌و دووه‌م (قه‌ره‌ئۆغاڵنه)چه‌می کفری ده‌که‌وێت‌ه نێوان قه‌ره‌ئۆغاڵن وجێگای ئێستای، شه‌ش په‌رله‌مانتار‌ه کوردانه بوو داواکاری ئاراسته‌ی (مندوبی سامی) به‌ریتانی میژووی جێگای یه‌که‌م به‌پێی زانیاریه‌کان ده‌گه‌ڕێته‌و‌ه بۆسه‌رده‌می ساسانی و پێشتر له‌عێراقدا کرد که‌تیادا داوای چه‌سپاندنی مافی کوردیان کرد له‌عێراقدا. (سۆمه‌ری و ئیالمی وئاشووری...هتد) ،لێره‌دا به‌باشی ده‌زانم زیاتر له‌سه‌ر مێژووی هاتنى تورکمان بۆ ناوچهکه: شاره‌ک‌ه له‌کاتی سه‌رده‌می عوسمانی یه‌وه ،به‌تایبه‌ت له‌سه‌رده‌می (سوڵتان سلێمانی وه‌کو له‌سه‌رچاو‌ه مێژووه‌یه‌کاندا هاتووه هاتنى تورکمانه‌کان بۆ ئه‌م ناوچهیه قانونی) ساڵی 1534ازاینی که ئه‌م ناوچهیه که‌وته‌و‌ه ژێر رکێفی عوسمانیه‌و‌ه ههر ده‌گه‌رێته‌و‌ه بۆ سه‌رده‌مى ده‌سه‌اڵتى تورکه‌کان به‌تایبه‌ت له‌سه‌رده‌مى (قه‌ره‌قوینلو) له‌و ساڵه‌دا به‌غداد کهوته ژێر ده‌ستیان. و (سه‌فه‌ویه‌کان)دابوو‌ه ،ه��ۆزى ( به‌هارلوو) له سه‌رده‌مى ده‌وڵه‌تى قه‌ره‌قۆینلوو ئه‌م ناوچهیه ماوه‌ی سێ سه‌د‌ه (16شازده17 ، ناوچه‌ى شاره‌زووری داگیرکردوو نشته‌جێبوو و ناوى حه‌ڤده 18 ،ه�ه‌ژده) بووه گۆره‌پانی شه‌ری نیوان ئه‌م هۆز‌ه له شه‌ره‌فنامه‌دا هاتووه‌ته‌و‌ه ناوى هه‌ندێ شارى کفرى چه‌ند عوسمانیه‌کان و ده‌سه‌اڵتدارانى ئێران ،ههر وه‌کو شوێنى ئهو ناوچهیه که ئێستا به تورکمانی‌ه هین شوێنه‌کانی دیکه به‌تایبه‌ت له‌سه‌رده‌می حوکمرانی ئهو سه‌رده‌مه‌یه ،رۆڵ��ى ئه‌م ه��ۆز‌ه له‌گه‌ڵ نه‌مانى ی سه‌ده‌یه‌ک له‌ژێرده‌ستی (شا عه‌باس)ی سه‌فه‌وی و (نادر شا) وه ،له‌سه‌ده ئهو ده‌وڵه‌ت‌ه نه‌ما ،بوونى هه‌ندێ هۆزى تورکمان (18ه��ه‌ژده19 ،ن��ۆزده) دا ناکۆکی دروس��ت بووه له ناوچه‌ى موسڵ و که‌رکووک پاشماوه‌ى ئه‌وانن له‌سه‌ر حکومرانی له‌نیوان والی به‌غدادو میرنشینى ده‌سه‌اڵتی عوسمانیه‌کاندا وهه‌ندێکى تر بۆ سه‌رده‌مى هێرشه‌کانى سه‌فه‌ویه‌کان بابان ،شارى کفرى چه‌ند سه‌ده‌یه‌ک له‌ژێرده‌ستی و له سه‌رده‌مى ده‌وڵه‌تى عوسمانى هه‌ندێ بنه‌ماڵ‌ه له ه چه‌ندین شارى کوردستاندا نشته‌جێبوون ،ئه‌وکات ئه‌م ده‌سه‌اڵتی عوسمانیه‌کاندا بووه ،بۆیه خه‌ڵکی ئه‌م شار بووه ،بۆیه خه‌ڵکی ئه‌م وه‌کو شاره‌کانی تری کوردستان(خانه‌قین،جه‌له‌وال، ناوچهیه عاره‌بى لێنه‌بووه. دووز،که‌رکوک،هه‌ولیر) ره‌نگدانه‌وه‌ى سیاستی شاره وه‌کو شاره‌کانی تری ته‌تریک له‌هه‌مو بواره‌کانی روشنبیری ،زمانه‌وانی هاتنى عاره‌ب بۆ ناوچهکه: ،بیروباوه‌ر..،هتد پێوه دیاره. شوێنى ڕه‌سه‌نى نه‌ته‌وه‌ى عه‌ره‌ب نیمچ‌ه دورگه‌ى ئامانجی سه‌ره‌کی تورکه‌کان ئ�ه‌وه‌ب��ووه ئه‌م کوردستان(خانه‌قین،جه‌له‌وال، عه‌ره‌بی‌ه له‌دواى ده‌رکه‌وتنى ئاینى ئیسالم هه‌لى پاش شاران‌ه له‌سه‌ر هێڵی نێوان ئه‌سته‌نبوڵی پایته‌خت و ره‌خسا بۆ باڵوبوونه‌وه‌یان له رۆژهه‌اڵتى ناوه‌راستدا، خواروو و ناوه‌راستى عێراق،که به‌شێکى زێدى کورده شاری به‌غداد که ناوه‌ندی ده‌سه‌اڵت بوو له‌سه‌ر چوار دووز،که‌رکوک،هه‌ولیر) ویالیه‌ته‌کانی (به‌غداد،به‌سره،موسڵ،شاره‌زوور)که فه‌یلیه‌کانه ،و(کوردستان)یش بووه ئامانجى ئه‌م ناوه‌نده‌که‌ی خ��ودی ش��اری که‌رکوک ب��ووه ،ئه‌م باڵوبوونه‌وه‌یه ،بوونى خاکى به‌پیت و ئاو وکه‌ش جیهانی ره‌نگدانه‌وه‌ى سیاستی سیاست‌ه ب �ه‌رده‌وام بوو تاکۆتایی جه‌نگی وهه‌واى گونجاو خاڵێکى گرنگى ئه‌م پرۆسه‌یه،هاتنى یه‌که‌م ،ئه‌وه‌ی شایه‌نی باسه له‌کاتی هاتنه سه‌ر خێڵه عاره‌به‌کان بۆ ناوچه‌ى کفرى ده‌گه‌ڕێته‌و‌ه بۆ ده‌س �ه‌اڵت��ی رێ��ک��خ��راوی(ات��ح��اد ت��رق��ی) ل�ه سالی ته‌تریک له‌هه‌مو بواره‌کانی س �ه‌ده‌ى ن��ۆزده‌و س�ه‌ره‌ت��اى س �ه‌ده‌ى بیسته‌مدا ،خێڵه 1908ل�ه‌ش��اری (کفری)باره‌گایه‌کی ئه‌وحزبه عهرهبه کۆچه‌رییه‌کان په‌یتا په‌یتا رویان کردووه‌ته ئه‌م ناوچهیه به‌مه‌به‌ستى گه‌ڕان ب�ه‌دواى له‌وه‌ڕگاو کرایهوه که‌حزبێکی نهتهوه په‌رستبوو‌ه تاکو ئیستاش روشنبیری ،زمانه‌وانی کاریگهری ئهو حزب‌ه له‌سه‌ر دانیشتوانی ناوچهکه شوێنى گونجاو بۆ خۆیان و ئاژه‌ڵه‌کانیان ،ئه‌مه‌ش بۆته ه��ۆى ب�ه‌رپ��اب��وون��ى ش��ه‌ڕو ش��ۆڕ له‌نێوان ئهو ماوهل،ه‌سالی 1914کاتێ که‌جه‌نگی جیهانی یه‌که‌م ،بیروباوه‌ر..،هتد پێوه دیاره خێڵه کۆچه‌ریانه‌و دانیشیتوانى ناوچه‌که‌دا که ده‌ستیپێکرد ،ده‌سه‌اڵتی عوسمانیه‌کان له‌ناوچانه‌که کوردبوونه ،له‌به‌ر ئهوهى ئهو خێڵه کۆچه‌ریان‌ه به‌زۆر شکستی هێناو ده‌سه‌اڵتیان له‌ناوچه‌که‌دا نه‌ما تاکو رۆژی( )1918/4/28ئینگلیزه‌کان ویستویان‌ه خاکى کورد داگیربکه‌ن و کوردیش به‌رنگاریان بۆتهوه.ئهو گوندانه‌ى توانیان ئه‌م شاره داگیر بکه‌ن ،به‌اڵم له کاتی ئاگربه‌ستى نێوان هاوپه‌یمانان و تورکدا که ئێستا عه‌ره‌بى لێنیشته‌جێی‌ه پێشتر زێدى باوباپیرانى کوردبووه‌و نه‌ته‌وه‌ى کوردى به‌رپابوو رۆژی ()1918/11/1ناوه‌ندی ویالیه‌تی موسڵ که‌خودی شاری موسڵ لێنیشته‌جێبووه ،به‌اڵم له‌به‌ر گه‌لێک هۆکار عه‌ره‌ب له‌وناوچه‌یه‌دا بۆته زۆرینه له‌و توانیان له‌ده‌ستی تورکه‌کان بوو ،به‌اڵم ئینگلیزه‌کان له‌دوای چه‌ند رۆژێکی که‌م هۆکاران‌ه کۆچکردنى عه‌ره‌ب به‌لێشاو بۆ ناوچه‌که‌و سیاسه‌تى ره‌گه‌زپه‌رستانه‌ى عوسمانیه‌کان له‌شاری (موسڵ) و ده‌وروبه‌ری ده‌رپه‌رێنن وه خۆیان حکومرانی ئهو رژێم‌ه یه‌ک له‌دواى یه‌که‌کانى عێراق دوو هۆکارى سه‌ره‌کین بۆ ئهو دیارده‌یه.. ویالیه‌ت‌ه بکه‌ن ،ئه‌مه‌ش ب��ووه هۆی دروس��ت بوونی کێشه‌یه‌ک که به کێشه‌ی بۆ نمونه عه‌شیره‌تى (داوده) به سه‌رۆکایه‌تى (داود رۆبیتان) له گوندى (خالویه) (موسڵ) ناوده‌برا ،له دوای دروست بوونی کۆمه‌ڵه‌ی نه‌ته‌وه‌کان(عصب‌ه االمم) نیشته‌جێبوونه ،ه�ه‌روه‌ه��ا عه‌شیره‌تى (ده‌ل��ۆ) به‌سه‌رۆکایه‌تى (ئه‌حمه‌د بیرقدار) دۆسیه‌ی ئه‌م کێشهیه خرایه به‌رده‌ستیان ئه‌وانیش له رۆژی ()1924/10/21 له گوندى (باهێزه) (که پێشتر سه‌ربه‌ناحیه‌ى قه‌ره‌ته‌پ‌ه بووه‌و ئێستا سه‌ربه‌ناحیه‌ى لیژنه‌یه‌کیان پیکهێنا له‌م که‌سایه‌تی یانه‌ی خوارهوه -: جه‌له‌والیه) نیشته‌جێبوونه ،له‌هه‌مانکاتدا هه‌موو دانیشتوانى گونده‌کانى (باهێزه، 0کۆنت پۆڵت تلکی (مجرستان) جومه‌یله ،که‌شکۆڵى کۆن ،که‌شکه‌وڵى تازه ،خورماڵو ،سێده‌اڵن ،ئاسکى کۆپرى، 0فه‌رنسن (سویدی) س��ارى ته‌په ،عومه‌ر مه‌ندان ،به‌نى عز ،جوده‌یده ،تاتران ،عه‌لى س �ه‌راى خ��واروو، ) 0پۆڵس (بلجیکی شۆکه) کوردبوونه‌و عه‌شیره‌ته‌کانى ده‌لۆو داوده‌ى لێنیشته‌جێبونه ،له‌دواى ئهو شه‌ڕۆ ئه‌م لیژنه‌ی‌ه سه‌ردانی ویالیه‌تی موسلیان کرد ،دوای وه‌رگرتنی بیرورای خه‌ڵک شۆرانه‌دا که‌له‌نێوان خێڵه کۆچه‌ریی‌ه عه‌ره‌به‌کان به‌تایبه‌ت عه‌شیره‌تى (کروى) و ،زۆربه‌ی خه‌ڵک ده‌نگیاندا به‌وه‌ی که‌ئه‌م ویالیه‌ت‌ه بخرێته سه‌ر ده‌وڵه‌تی عێراقی کورده‌کاندا روویانداوه ،ئه‌مه‌ش بووه هۆى ئهوهى که کورده‌کان زێدى باوپاپیرانى
››
18
ساڵی یه‌که‌م ،ژماره‌ی 2
لێکۆڵین « خۆیان به‌جێبێڵن و روو له‌شاره‌کانى کفرى و خانه‌قین بکه‌ن .ئێستایشى له‌گه‌ڵدا بێت ژماره‌یه‌ک له بنه‌ماڵ‌ه کورده‌کان له گونده‌کانى(که‌شکه‌وڵى کۆن ،که‌شکه‌وڵى تازه ،خورماڵو) نیشته‌جێن .هه‌روه‌ها دانیشتوانى گوندى (عه‌لى سه‌راى خواروو) سه‌ربه عه‌شیره‌تى باجه‌اڵن بوونه به‌سه‌رۆکایه‌تى (ئیبراهیم یوسف بابان باجه‌اڵنى) ،به‌هۆى گوشارى ده‌سه‌اڵتى حکومه‌تى ئهو کاته‌و‌ه گونده‌که‌ى خۆیان چۆڵکردوه‌و روویان له‌گوندى(قه‌ره‌یاتاخ) کرد ،ئاسه‌وارى گونده‌که‌یان له(عه‌لى سه‌راى خواروو)دا تاکوو ئێستا بوونیان ماوه‌و به‌دیده‌کرێت .جێگه‌ى باسه که ناوبراو (ئیبراهیم یوسف بابان باجه‌اڵنى) له‌ساڵى 1927قایمقامى کفرى( )1کوشت وه به هاوکارى شێخ مه‌حمودى نه‌مر روویکرد‌ه واڵتى تورکیا .به‌مه‌ش عه‌شیره‌ت‌ه عاره‌به‌کانى (لهێب ،جبور ،به‌نى عز، حه‌دیدیه‌کان) ده‌ستیان به‌سه‌ر ناوچه‌کاندا گرت و هه‌موو ئهو رووداوانه‌ش له‌سااڵنى (1918تا)1920روویانداوه( ..حه‌یده‌رییه‌کان)که عه‌شیره‌تێکى کوردن ئێستا له‌ناو قه‌ره‌ته‌په‌دا نیشته‌جێن و خاوه‌ن موڵک و زه‌وى زارو باخن}له پاش دامه‌زاندنى ده‌وڵه‌تى عیراقیش هه‌لێکى گونجاوتر ره‌خسا بۆ نیشته‌جێبوونى ئهو خێڵه کۆچه‌ریی‌ه عه‌ره‌بانه‌و ده‌رپه‌ڕاندنى کورده‌کان له‌شوێنى خۆیان ،هه‌روه‌ها پاش ده‌رچوونى یاسا (اصالح زراعى) ژمار‌ه ( )30له ساڵى 1958و( )117له ساڵى 1970زۆربه‌ى موڵکى کورده‌کانى ئهو ناوچهیه زه‌وتکراو درا به خێڵه عه‌ره‌به‌کان ،ئه‌م دوو هۆکار‌ه بوونه هۆى ئهوهى که رێژه‌ى کورد به‌تایبه‌ت له ناوچه‌ى قه‌ره‌ته‌پ‌ه که‌م بێته‌وه‌و له‌به‌رامبه‌ردا رێژه‌ى عه‌ره‌ب زیاد بکا. پاکتاوى ره‌گه‌زى: (پرۆسه‌ێک‌ه ب��ۆ ل�ه‌ن��اوب��ردن��ى پێکهاته‌یه‌ک ک�ه ل�ه ناوچه‌ێکدا ده‌ژێ���ن یان راگواستنه‌وه‌یان به زۆره‌ملێ بۆ ناوچه‌ێکى تر له‌گه‌ڵ سرینه‌وه‌ى که‌لتورى( نهتهوهیى وئاینیى وئاینزایى) وتێکدانى ئاسه‌وارى وشوێنه‌وار و ئه‌م پرۆسه‌یه‌ش به بهرنامه ئه‌نجام ده‌درێت). گه‌ر به‌خێرایى سه‌یرى مێژووى کوردستان بکه‌ین ده‌بینین ئهو چه‌قى جیهانى کۆنه بووه په‌یتا په‌یتا توشى هێرشى نه‌ته‌وه‌کانى تر بووه هێرشى نه‌ته‌وه‌کانى سامى بۆ باشورى میزۆبوتامیا دواتر بۆ باکورى(کوردستان) وهێرشى ئه‌وروپیه‌کان بۆ رۆژهه‌اڵت و وهێرشى موسڵمانه‌کان بۆ عێراق وکوردستان وبوونى ئه‌م وه‌کو رێگایه‌ک بۆ رووکردن به‌ره‌و رۆژهه‌اڵت وهێرشى سه‌لجوقیه‌کان وته‌تار ومه‌غۆل وتورک وصه‌فه‌ویه‌کان ئه‌م هێرشان‌ه بووه هۆى له ناوبردنى رێژه‌ێکى زۆرى خه‌ڵکى کوردستان و ناچاربوونى رێژه‌ێکى تر بۆده‌ست به‌ردانى شوێنه‌کانیان له‌گه‌ڵ له‌ناوبردنى نووسراو‌ه ئاینیه‌کان
که به‌زمانى کوردى نوسرابوون وتێکچوونى ئاسه‌وارێکى زۆر له ئه‌نجامدا که‌مبوونى دانشتوان و رووبه‌رى کوردستان .هێرشى په‌یتا په‌یتاى ته‌تار ومه‌غول بۆ سه‌ر ئه‌م ناوچهیه له‌نیوه‌ى یه‌که‌مى سه‌ده‌ى ()13ى زاینى بۆ هۆى تاالنکردن وبه‌دیل گرتنى هه‌زاران که‌س وه‌کو ئهوهى که له شاره‌کانى اربل وداقوقا وگه‌یشتنیان بۆ شارى زه‌نگاباد که ئێستا ناوچه‌ێک‌ه سه‌ر به‌قه‌زاى کفری له ساڵى 1235ز( )2وکۆمه‌ڵ کوژى دانشتوانى قه‌اڵى خورماتوو که کوردبوون له‌الیه‌ن سوپاى ته‌یمور له‌نگ له ساڵى 1394ز( )3ئه‌م رووداوان�ه دڵۆپێک‌ه له ده‌ریاى پاکتاوى ره‌گه‌زى که له کوردستاندا به‌رێوه‌چوو ،رۆژهه‌اڵتى رووبارى دجل‌ه که زێدى کوردى فه‌یلی‌ه ته‌عریب کرا وشاره‌کانى باکورى زنجیره چیاکانى حه‌مرین توشى سیاسه‌تى ته‌تریک بوو، له‌دواى کۆتایى هاتنى جه‌نگى جیهانى یه‌که‌م له ساڵى 1918وپارچه‌بوونى بهشه گه‌وره‌که‌ى کوردستان بۆ سێ به‌ش به‌شى باشوریش له 1925به فه‌رمى لێکنرا به ده‌وله‌تى عیراقه‌و‌ه به پالنى ئینگلیز که هانى چینى ده‌ره‌به‌گى کوردى دا بۆ ده‌نگدان له به‌رژه‌وه‌ندى عێراق چونکه کورد %70دانشتوانى والیه‌تى (موصلى) پێکده‌ێنێت ،وبه‌م شێوهیه قۆناغێکى سیاسى نوێ ده‌ستى پێکرد سیاسه‌تى ته‌تریک که‌چه‌ندین سه‌ده‌ى له باشور به‌رێوه‌چوو کۆتایى پێهات ول‌ه جیاتى ئهو سیاسه‌تى ته‌عریب ده‌ستى پێکرد،ئه‌م سیاسهته ههرچهنده له سه‌رده‌مى پادشایه‌تى ده‌ستى پێکرد به‌اڵم به‌شێوه‌ێکى زه‌ق له کوده‌تاى 8شوبات 1963ده‌رک�ه‌وت به‌واتایه‌کی تر به هاتنى عاره‌ب‌ه نه‌ته‌وه‌په‌رسته‌کان وپارتى به‌عس ،گوندنیشه‌کانى گه‌رمیان هه‌رگیز باسى سه‌رده‌مى حه‌رس قه‌ومى ده‌که‌ن . ناوچه‌ى (کفری)ش یه‌کێک‌ه له‌و ناوچانهى که توشى شااڵوى پاکتاوى ڕه‌گه‌زى بوو وه بۆ چه‌ند هۆیه‌ک وه به‌چه‌ندین شێواز وه به چه‌ندین قۆناغ به‌رێوه‌چوو. سه‌رچاوه‌کان ((.)1ئه‌م زانیاریان ه له‌سه‌ر زارى (شێخ عبد هادی حمید) له‌دایکبووى ساڵى 1922 ک ه سه‌رۆکى عه‌شیره‌تى (سه‌عێدات) ه وه‌رگیراو ه ،که‌ئه‌ویش له‌سه‌رزارى باوکییه‌وه وه‌ریگرتووه ،جێگه‌ى باس ه ئه‌م وتان ه به‌کامێراى فێدۆیی تۆمارکراوون ل ه باره‌گاى پارتى ،شه‌ش که‌س له‌ئه‌ندامانى خێزانه‌که‌ى ناوبراو له‌الیه‌ن گروپ ه تیرۆریسته‌کانه‌وه شه‌هیدکراوون ته‌نها له‌به‌ر ئهوهى دۆستى کوردبووه‌و پیاوێکى راستگۆبوو ه ،ئه‌م زانیاریان ه له‌رێگاى کاک (مه‌ردان چاوشین)هو ه ) ()2محمد جمیل الرۆژبه‌یانى ..دقوقا‌و فى التاریخ ..ص408 ()3زرار توفیق صدیق ..کردستان فی القرن الثانن الهجری ص ( )4عبدالله غفور-جوگرافیاى کوردستان-چاپى چوارم-الپه‌ر ه 360
19 ساڵی یه‌که‌م ،ژماره‌ی 2
» وتار
هه‌ڵه‌بج ه برینێکی ساڕێژنه‌کراو کوده‌تای سه‌ربازی به‌سه‌ر ئهو شه‌پۆل ه دیموکرات و چه‌په‌ی که‌به‌گشتی ش���اری ه�ه‌ڵ�ه‌ب��ج� ه وه‌ک ه���ه‌ر ی���ه‌ک ل �ه‌ش��ارۆچ �ه‌ک �ه‌ک��ان��ی ت��ری تورکیای گرتبووه‌و‌ه هه‌روه‌ها رێگا دان تاکو عێراق هێرش بکات ه سه‌ر کوردستانه ،ب �ه‌اڵم به‌هۆی هه‌ڵکه‌وت ه جوگرافیایه‌که‌ی ب���ه‌رده‌وام ئێران و شه‌ڕێکی هه‌شت ساڵه بکرێت .راست ه کاتێک به‌عس هات ه سه‌ر توانیویه‌تی شوێنێکی تایبه‌ت بۆخۆی دروس��ت بکات له‌سه‌رده‌می ده‌سه‌اڵت زیاتر له‌ژێر کاریگه‌ریی سۆڤیه‌ت و په‌یمانی وارشۆ دابوو، کۆن وئێستاشدا .له‌رابردوو هه‌ڵه‌بج ه شوێنی مرۆڤ ه ناوداره‌کان بووه، به‌اڵم له‌به‌ر ئه‌وه‌ی زیاتر به‌گوێره‌ی به‌رژه‌وه‌ندیه‌کانی رۆژ هه‌ڵسوکه‌وتی به‌گشتیش ده‌ڤه‌ری شاره‌زوور رۆڵێکی تایبه‌تی ههبووه .له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی ده‌ک��رد ،ئه‌وه‌شی به‌ده‌رفه‌ت زانی که‌له‌و کاته‌ی ئێران الوازه بتوانێت بهردهوام پشتی به‌خۆی به‌ستووه هه‌مانکاتیش بۆت ه سه‌رچاوه‌ێک بۆ کوردستان ،ناوچه‌ی پڕ به‌رهه‌می خۆماڵی هه‌ورامانیش ئهو ده‌ڤه‌ره‌ی سه‌ردار ستار ئه‌وه‌ی ده‌یه‌وێت فه‌رزی بکات ،چونک ه به‌عس به‌و رێکه‌وتنه‌ی له‌ساڵی چاودێری سیاسی ( )1975کردبووی سوودمه‌ند ده‌رکه‌وتبوو چونکه توانیبووی رۆژه‌ڤی پڕ ماناتر کردووه. کورد له‌الی خۆی بگه‌ڕێنێته‌و‌ه دواوه ،ئه‌گه‌ر هاتبووا بیتوانیبوایه ئهو ئهو مه‌ڵبه‌نده شیعری و ئه‌ده‌بی و هونه‌ری ه له‌دێرزه‌مانه‌و‌ه بووه‌ت ه جێی سه‌رنجی داگیرکه‌ران و ڕووب �ه‌ڕووی گوشارو هێرشه کۆنه‌په‌رسته‌کان ته‌نازوله‌ی بۆ ئێرانیشی کردبوو له‌کاتی رێکه‌وتنه‌ک ه به‌ده‌ستی خسبوایه‌و‌ه ئه‌وا بووه ،بۆیه‌ش زۆرجار ویستراو‌ه هه‌ڵه‌بج ه له‌سه‌ر جوگرافیا بسڕنه‌وه .به‌گوێره‌ی ده‌بووه سوودی دووه‌م .به‌اڵم وه‌ک بینیمان ئهو چاوچنۆکیه نه‌ته‌وه‌په‌رستیه‌ی مێژووی نه‌نوسراو ده‌گوترێت ک ه ئیبراهیم پێغه‌مبه‌ر له‌و ناوچه‌ی ه رووبه‌ڕووی به‌عس بووه هۆکاری کاره‌ساتی گه‌ور‌ه که‌له‌مێژووی مرۆڤایه‌تی که‌م روویدابێت. شه‌ڕی عێراق ـ ئێران ه�ه‌ردوو ده‌وڵه‌تی زۆر هیالک کرد ،نه‌ده‌وڵه‌توو ن ه شه‌ڕێکی گه‌ور‌ه بۆتهوه ،چونک ه ئه‌فسانه‌ی ئهو ئاگره‌ی وه‌ک مه‌نجه‌نیق ه پێناسه ده‌کرێت ،که‌وا ده‌گوترێت بۆ ئیبراهیم هه‌ڵکرابێت له‌و ناوه‌ش باسی خه‌ڵکی هه‌ردوو واڵت لێی سوودمه‌ند نه‌بوون ،هه‌ردوو ال زیانێکی زۆری گیانی لێوه ده‌کرێت وه‌ک چۆن له‌زۆر شوێنی تر کوردستانیش باسی ده‌کرێت .دوای و ماڵیان به‌رکه‌وت ،دیاره له‌و رهوشه الوازه‌شیدا که‌تازه شۆڕشی گه‌النی ئێران ئهوه هه‌ڵه‌بجه‌و ده‌ڤه‌ری شاره‌زوور رووبه‌ڕووی ئه‌نفالی ئیسالم ده‌بن له‌سه‌رده‌می سه‌ری هه‌ڵدابوو ،ئێران له‌حاڵه‌تێکی شه‌پره‌زه‌یی دابوو ،به‌اڵم توانی به‌گشتی خه‌لیف ه عومه‌ردا ،ده‌زانرێت ئهو که‌سانه‌ی ههره دوایی ده‌ستبه‌رداری ئاینی ئهو خۆی بپارێزێت له‌و به‌اڵیه‌ی بۆی دروست ببوو ،ئه‌وه‌ی ئێران خۆی پێده‌پاراست کاتی خۆیان زه‌رده‌شتی بوون خه‌ڵکی ئهو ناوه‌یه ،لهوانهیه ئه‌گه‌ر ئهوه بڵێین یه‌که‌م الیهن ه ئاینزایه‌که‌ی شیعه‌گه‌ریه‌تی بوو ،به‌شی دووه‌میش ئهو کین ه که‌تا رۆژی ئه‌مڕۆش تا ئهو راده‌ی ه خه‌ڵکی هه‌ڵه‌بجه‌و ده‌وروبه‌ری په‌یوه‌ستن نه‌ته‌وه‌په‌رستیه‌ی فارسی بوو که‌به‌درێژای هه‌بوونی نه‌ته‌وه‌گه‌ریه‌تی فارس ب ه ژیانی سروشتی ک��ورده‌واری ئه‌وا قسه‌که‌مان زیاتر پشتڕاست دهکاتهوه .په‌یڕه‌وی ده‌ک��ات ،بۆیه ده‌توانیین بڵێین نه‌ته‌وه‌په‌رستیه‌تی فارس سه‌رکه‌وت خه‌ڵکی کوردستان به‌گشتی به‌زه‌بری شمشێر ئیسالم بووه ،بۆیه‌ش چه‌ندین به‌سه‌ر نه‌ته‌وه‌په‌رستیه‌تی عه‌ره‌ب له‌که‌سایه‌تی به‌عسدا .ئهوهش وای کردبوو گرووپ و ته‌ریقه‌تی جیاجیای تێدا ههیه ،چونک ه هه‌رکه‌س وه‌ک ویستویه‌تی هه‌موو جیهانی سوونه‌گه‌ریی و نهتهوه په‌رستی عه‌ره‌بی پاڵپشتی شه‌ڕێکی دۆڕاو بکه‌ن له‌که‌سایه‌تی سه‌دامدا. موسلمانیه‌تی په‌سند کردوه نه‌ک وه‌کو ئه‌وانه‌ی بۆیان هێناوه. ئه‌وماندووبوونه‌ی هه‌ردووال رووبه‌ڕووی ببوونه‌وه له‌شه‌ڕدا ئیتر ئهو کورت ه پێشه‌کی ه ئه‌وه‌مان بۆ ده‌رده‌خ��ات ک ه رووداوی هه‌ڵه‌بج ه ئه‌گه‌ر هه‌رکه‌س ده‌یویست شه‌ڕک ه به‌که‌مترین زیان بۆی ته‌واوبێت، یه‌کالیه‌ن ه بگرینه ده‌ست که‌م ده‌مێنێ و ناتوانین مافی خۆمانی پێبده‌ین. به‌تایبه‌ت عێراق هیچ حاڵێکی نه‌مابوو که‌شه‌ڕبکات، راسته ئهو هێرشه دڕندانه‌یه‌ی کراوه‌ت ه سه‌ر ههڵهبجه ئه‌نجامی شه‌ڕی م��ۆڕاڵ��ی س��وپ��او خ�ه‌ڵ��ک ل �ه‌ژێ��ر س��ف��رداب��وو ،هیچ نێوان عێراق و ئێران بووه ،به‌اڵم ئه‌گه‌ر هه‌مه‌الیه‌ن وه‌ریبگرین که‌سێک باوه‌ڕی به‌وه‌نه‌مابوو که عێراق سوودێک ده‌ت��وان��ی��ن ئه‌زموونێکی باشتری لێوه‌ربگرین و دوژم��ن��ان و وه‌رگ��رێ��ت به به‌عسی ه نزیکه‌کانی سه‌دامیشه‌و‌ه داگیرکه‌رانی کوردستانیش باشتر بناسین. که‌پێکه‌و‌ه ب��ڕی��اری��ان ل�ه‌س�ه‌ر ش �ه‌ڕ داب���وو .س �ه‌دام دی��اره زۆر له‌سه‌ر هه‌ڵه‌بج ه ن��ووس��راوه‌و گوتراوه ئه‌وه‌ی بۆ ئ��ه‌وه‌ی شکانه‌کانی خ��ۆی بشارێته‌و‌ه خۆی من نه یه‌که‌مه‌و ب��اوه‌ڕی��ش ناکه‌م کۆتایش بێت ،به‌ڵکو له‌هێرشه‌کان بپارێزێت بۆی ه سه‌ره‌تا له‌باشووری منیش ده‌م�ه‌وێ��ت له‌گۆشه‌نیگای خ��ۆم�هوه ئه‌وکاره‌سات ه عێراق چه‌کی کیمیاوی به‌کارهێنا ،چونک ه ئیتر هه‌ڵسه‌نگێنم ،باوه‌ڕیش ده‌که‌م شتێکی زۆربچوک ده‌که‌م رۆژان � ه شۆڕشی نوێی ئێران زیاتر خۆی ده‌چه‌سپاندو له‌ڕاست کاره‌ساتی ههڵهبجه ،به‌اڵم له‌الیه‌کی تریش ده‌مه‌وێت ئه‌وه‌شی به‌ئێرانیه‌کان دا قه‌بوڵ ک��ردن که ئ �ه‌وان شه‌ڕیان ئه‌گه‌ر که‌میش بێت ویژدانی خۆم ئاسووده‌بکه‌م .دیاره ئێم ه زیاتر پێفرۆشراوه ،له‌به‌شی باشووره‌و‌ه سوپای عێراق رۆژان ه گورزی مه‌به‌ستمان که‌ره‌ساتی کیمابارانی هه‌ڵه‌بجه‌ی ساڵی ()1988 گه‌وره‌ی به‌رده‌که‌وت ،ئهو شوێنانه‌ی که‌داگیری کردبوون بۆیه‌ش زیاتر رووداوو پێشهاته‌کانی ئه‌وکات ده‌گرین ه ده‌ست. ئیتر هه‌مووی لێ سه‌ندرایه‌وه ،له‌به‌شی باکووریش ته‌واوی رژێمی به‌عس دوای رووخانی رژێمی شا له‌ئێران ئیتر سنووره‌کان به‌ده‌ستی سوپای ئێران و هێزی پێشمه‌رگه‌بوو، به‌هاوسه‌نگیه‌کان دا چ���ووه‌وه‌و حیسابه‌کانی جارێکی بۆیه عێراق رۆژدوای رۆژ له‌به‌شی باکووریش زه‌بری تر به‌رچاو ده‌رب��ازک��رد ئ �ه‌وه‌ش وای کرد که په‌شیمان کوشنده‌ی به‌رده‌که‌وت ،تاگه‌یشت ه ئه‌وه‌ی پێشمه‌رگ ه ببێتهوه له‌و رێکه‌وتنه‌ی که‌ل ه ( )6ئاداری ()1975 به‌هاوکاری سوپای ئێران بتوانن زۆر ناوچه‌و کردبووی له‌جه‌زائیر ،هه‌روه‌ها به‌هاتنه سه‌رکاری ههتا هه‌ندێک شارۆچکه‌ش به‌ره‌و ئه‌وه‌ده‌چوو کۆماری ئیسالمی له‌ئێران ده‌سپێشخه‌ری له‌ده‌ستی حکومه‌ت ده‌رچێت ،ئیتر پیالنی ئه‌مریکا رۆژدوای رۆژ له‌رۆژهه‌اڵتی هێزه چ�ه‌ک��داره‌ک��ان��ی ک��ورد ئ �هوه بوو ناوین که‌متر ده‌بوو ،بۆیه له‌تورکیا چۆن بتوانن شارۆچکه‌کان بگرن ه رێخۆشکه‌ری کرد بۆ ده‌س��ت ،له‌به‌رامبه‌ر ره‌وشێکی وادا سه‌دام هیچ هێزێکی خۆپاراستنی نه‌بوو
20 ساڵی یه‌که‌م ،ژماره‌ی 2
وتار «
››
سیاسی و چه‌کداری کورد پسکۆڵۆژی بشکێ که‌به‌چه‌کی ئاسایی بتوانێت شاره‌کانی پێ و به‌شکاوی جارێکی تر دوای وه‌ستانی شه‌ڕی ئه‌نجامه‌کانی راپه‌ڕین بپارێزێت. عێراق ـ ئێران ل ه ( 8ـ 8ـ )1988روو له‌ئۆردوگا سیاسه‌تی هێزی سیاسی کوردی چه‌کدار نشینی بکات له‌ئێران و چ��اوه‌ڕێ��ی قه‌ده‌ربێت. ه��ێ��زه سیاسیه چ �ه‌ک��داره‌ک��ان��ی ب��اش��ووری هیچ ده‌ستکه‌وتێکی بۆ هه‌ڵبه‌ت ئه‌م ه کاریگه‌ریه‌کی خراپیشی کرده ک��وردس��ت��ان ب�ه‌گ��ش��ت��ی ب���ه‌درێ���ژای ت�ه‌م�ه‌ن��ی سه‌ر ته‌واوی کۆمه‌ڵگای کوردی و به‌تایبه‌تیش چه‌کداری خۆیان ئێرانیان وه‌کو سه‌نگه رێک هه‌ڵه‌بج ه پێ نه‌بوو ،پێچه‌وان ه خه‌ڵکی هه‌ڵه‌بجه‌و ئهو شوێنانه‌ی ک ه کیمیاباران به‌کارهێناوه بۆ جموجۆلی سیاسی و چه‌کداری کرابوون. خ��ۆی��ان ،ئێرانیش به‌شێکی سیاسه‌تی خۆی رزگاری سی ه ع ه ب ری ه داگیرک ه ل راپه‌ڕین و کرانه‌وه‌ێکی نوێ له‌به‌رده‌م کورد له‌رێگای ئه‌وانه‌و‌ه له‌سه‌ر عێراق به‌ڕێوه‌بردوه، ئه‌نجامی ئ �هو هه‌ڵ ه ستراتیژیانه‌ی به‌عس چ کاتێکیش که‌کاری پێنه‌مابن ئه‌وا پشتی تێکردون ،نمونه‌ی ساڵی ( )1975یش زۆر روون ببوو رووبه‌ڕووی داگیرکه‌ری ک��ردن��ی به‌تایبه‌ت به‌داگیرکردنی ک��وێ��ت ،و هاتنه س�ه‌رک��اری کۆماریه‌کان له‌ئه‌مریکا و و به‌رچاوه .هێزی سیاسی کورد خوێندنه‌وه‌یان بۆ رووخ��ان��ی یه‌کێتی س��ۆڤ��ی�ه‌ت ،ل �ه‌رۆژه �ه‌اڵت��ی ئێران ته‌نها وه‌ک رژێمی سیاسی هه‌بوو ئه‌ویش ئێران و هێز ه ئیسالمیه‌کان ناوین بۆشایه‌ک دروستبوو ،له‌به‌ر ئه‌وه‌ی هێشتا به‌و مانایه‌ی رژێمی شا ئێمه‌ی به‌دۆڕاندا ئێستا ئه‌مریکا کۆنتڕۆلی سیسته‌می نوێی جیهانی ئهو له‌ناوچووه ئه‌وا ده‌توانین له‌گه ڵ کۆماری ببوه‌وه وه‌ک ئێستا نه‌کردبوو بۆیه هێشتا دڵنیا نه‌بوو ئیسالمی هاوپه‌یمان بین ،له‌الیه‌کی تریش ئایا ده‌توانێت ببێت ه یه‌که‌م زڵهێزی جیهان یان نا، بهردهوام له‌پاشخانی هێزه سیاسیه‌کانی باشوور له‌به‌ر ئ�ه‌وه‌ش بوو له‌هه‌وڵی یه‌که‌مدا سه‌دامی ئهوه ههبووه «ئه‌گه‌ر هێزێکی دهرهوه پشتیوانیمان نه‌کات ئه‌وا ناتوانین شۆڕش بکه‌ین» ئه‌مڕۆشی له‌گه‌ڵ دابێت خاوه‌نی هه‌مان نه‌رووخاند ،به‌اڵم له‌په‌لو پۆی خست. خه‌ڵکی کوردستان به‌گشتی و به‌تایبه‌تیش خه‌ڵکی باشوور له‌و رهوش ه هزرن ،ئهوهش وای کردووه له‌بڕیار له‌سه‌ر پرسه سه‌ره‌کیه‌کان سه‌ربه‌خۆ نه‌بن. خه‌ڵکی باشوور له‌ناو مۆڕاڵیکی گه‌وره‌دابوو به‌وه‌ی دوژمنه سه‌ر سه‌خته‌که‌یان سوودمه‌ندبوون ،ههرچهنده الیهنه سیاسیه‌کانی کورد بێ به‌رنامه‌بوون و نه‌یان رۆژ دوای رۆژ به‌رو الوازی ده‌چوو ،ئهوهش وای کردبوو ئیتر که‌مترین که‌س ده‌زان��ی ئاراسته‌ی رووداوه‌ک���ان ب �ه‌ره‌و کوێ ده‌چێت .بۆیه‌ش وه‌ک پێویست سه‌ربازی بۆ ده‌وڵه‌ت بکات وه‌کوتر به‌گشتی رووی کردبووه ناوچه‌کانی ژێر سوود ل ه راپه‌ڕین و ده‌ستکه‌وته‌کانی له‌راپه‌ڕین دروستبوون نه‌کران ،به‌تایبه‌تیش ده‌سه‌اڵتی پێشمه‌رگ ه یان له‌ماڵه‌و‌ه خۆی بشارێته‌وه‌و چاوه‌ڕێ بکات رۆژێک ئه‌وانه‌ی زۆر بێبه‌ش بوون له‌خزمه‌ت و داهاتی واڵت خه‌ڵکی کیمیاباران و زووتر به‌عس بڕووخێت .ئهو هۆکارانه‌ی له‌سه‌ره‌وه باسمان کردن بوون ه هۆکار ئه‌نفال بوون ،به‌واتایه‌کیتر خه‌ڵی هه‌ڵه‌بجه‌و گه‌رمیان .له‌به‌ر ئهو نائومێدیه‌ش بۆ ئه‌وه‌ی ،الیه‌نی کوردی زیاتر پهره به‌پاکردنه‌وه‌ی ناوچه‌کان بدات و ههرێمی بوو ئهو ناوچه‌ی ه بووه مۆڵگه‌ی هێزه ئیسالمی ه توندڕه‌وه‌کان و جارێکی تر ژێرده‌سه‌اڵتی فروانتربکات .ده‌بێ خۆمان لهوه بپارێزین که‌ره‌وایه‌تی بده‌ین ه خه‌ڵکی ههڵهبجه زۆرترین زیانیان به‌رکه‌وێت .بۆیه ئه‌نجامه‌کانی راپه‌ڕین دڕندایه‌تی به‌عس له‌کیمیاباراندا ،چونک ه ئه‌وه‌ی به‌عس کردویه‌تی ده‌ره‌وه‌ی هیچ ده‌ستکه‌وتێکی بۆ هه‌ڵه‌بج ه پێ نه‌بوو ،پێچه‌وان ه له‌داگیرکه‌ری به‌عه‌سی هه‌موو پێوانه مرۆڤایه‌تیه‌کانه ،به‌اڵم ده‌بێ ئهوهش دیار بکه‌ین که‌سیاسه‌تی رزگ��اری ببوو رووب��ه‌ڕووی داگیرکه‌ری ئێران و هێزه ئیسالمیه‌کان ببوه‌وه، کوردی ئه‌وکات سیاسه‌تێکی دۆڕاو بوو ،چونکه بیانووی ده‌ستی داگیرکه‌ری له‌وێشدا پێویست ده‌کات ده‌سه‌اڵتی ئه‌مڕۆی هه‌رێم ره‌خنه‌بدات له‌جیاتی ئه‌وه‌ی به‌هێزترکردو ئه‌زموونیشی له‌رابردوو وه‌رنه‌گرتبوو .بۆیه ئهوه بزانرێت الیه‌نی خزمه‌ت به‌هه‌ڵه‌بجه‌و ئه‌نفال بکات پێچهوانه به‌ربوون ه گیانی یه‌کتری له‌ناوخۆ کوردی چۆن هاوسه‌نگی ه سیاسیه‌کانی ئه‌وکاتی خوێندۆته‌وه ،له‌الیه‌کی تریش له‌گه ڵ شه‌ڕ له‌دژی پارچه‌کانی تر ،ئه‌مه‌ش ته‌نها بۆ پته‌وکردنی کورسی و چۆن له‌گه ڵ رووداوه‌ک��ان مامه‌ڵه‌ی کردوه ،ئه‌گه‌ر به‌شێک له‌و رووداوان�هی به‌جێهێنانی سیاسه‌تی داگیرکه‌ران له‌و هه‌رێمه‌ی له‌بۆشای دابوو. دوای رووخانی به‌عس و به‌رده‌وامی به‌سیاسه‌تی رابردوو ساڵی ( )1988روویاندا هێزی سیاسی چه‌کداری ئه‌وکات نه‌یخات ه ئه‌ستۆی رووخانی به‌عس به‌یه‌کجاری خه‌ونێکی له‌مێژینه‌ی گه‌لی کورد بوو بۆ خ��ۆی ،ئ�ه‌وا ناتوانرێت راستینه‌ی رووداوه‌ک���ه تێبگه‌ین ،چونک ه به‌شێکیش له‌هاوسه‌نگیه سیاسیه‌ک ه ئه‌وان بوون و کاریگه‌ریشیان له‌گۆڕه‌پانه‌ک ه به‌هێزبووه .ئه‌مه‌ش وه‌کو جه‌ژنی ئازادبوونی لێهات ،هه‌موو چاوه‌کان له‌سه‌ر ئه‌وه‌بوون بۆیه دوور له‌نزیکایه‌تی یه‌کتر تاوانبار کردن ،به‌ڵکو به‌نزیکاتیه‌کی به‌رپرسیاران ه که‌دوای رووخانی به‌عس ئیتر ژیانێکی نوێ ده‌ستپێده‌کاته‌وه ،به‌قه‌د ئه‌وه‌ی ره‌خنه‌کردنیان پێویسته ،ئه‌گه‌رنا ئ�هو دوو نزیک بوونه‌ی که‌له‌سه‌رده‌می به‌غدا موشه‌کی به‌رکه‌وت له‌کاتی رووخانی به‌غدا ،هه‌ڵه‌بجه‌و هه‌ورامانیش هه‌ڵبژاردنه‌کانی ( 25ـ 7ـ )2009سه‌رۆکایه‌تی یه‌کێتی و گۆڕان بۆ یه‌کتریان ئهوهنده مووشه‌کیان به‌رکه‌وت بۆ رووخانی رژێمه‌که‌ی ئیسالم ه توندڕه‌و و ده‌کرد راست نیه ،باوه‌ڕناکه‌م سه‌رۆکایه‌تی ئه‌وکاتی هه‌ردوو هێزی سیاسی پاشڤه‌ڕۆکان .چاوه‌ڕێ ده‌کرا دوای ئهو قۆناخ ه برینه‌کانی خه‌ڵکی هه‌ڵه‌بجه‌و پارتی و یه‌کێتی به‌ئه‌نقه‌ست ئه‌مه‌یان کربێت به‌ڵکو خوێندنه‌وه‌ی هه‌ڵه‌کراو‌ه بۆ ئه‌نفال ساڕێژ بکرێن ،به‌اڵم دیسان نائومێدی به‌رۆکی ئهو خه‌ڵکه‌ی به‌رنه‌داو هاوسه‌نگیه سیاسیه‌کانی ئه‌وکات ،خوێندنه‌وه‌ی راستی سیاسیش ئه‌رکی ئهو دیسان کۆتای به‌و چه‌وسانه‌وه‌یه نه‌هات ،بۆی ه خه‌ڵکی ههڵهبجه له ( 16ـ 3 که‌سانه‌ی ه که‌خۆیان وه‌ک به‌رپرسیاری شۆڕش ده‌بینن و خه‌ڵکیش ئهو باوه‌ڕه‌ی ـ )2005خۆپیشاندانێکی توندیان کردو مۆنۆمێنتی هه‌ڵه‌بجه‌یان سووتاندو پێداون .بۆی ه له‌به‌رامبه‌ر کاره‌ساتی ههڵهبجه پێویست ه سه‌رکردایه‌تی ئهو کاتی ناویان نا ده‌خیله‌ی سوا ڵ کردنی ده‌سه‌اڵت له‌جیهان ،له‌م رووداوه‌ش هه‌ڵه‌بج ه یه‌کێتی به‌ره‌خنه‌دان نزیک ببێتهوه ،چونک ه نه‌یتوانیوه گه‌له‌که‌ی بپارێزێت الوێکی تری به‌ناوی کوردۆ کرده قوربانی .به‌اڵم دیسان ده‌سه‌اڵتداران الیان له‌ده‌ستی دوژم��ن .وه‌ک چۆن پێویست ه سه‌رکردایه‌تی پارتیش ره‌خنه‌بدات ل ه هه‌ڵه‌بجه‌یه‌کان نه‌کردوه ،به‌اڵم ئهو ناڕه‌زایانه بوون ه سه‌ره‌تایه‌کی نوێ بۆ له‌به‌رامبه‌ر ئه‌نفالی بارزانیه‌کان ،چونک ه ئه‌وانیش بهههمانشێوه بوون ه هۆکاری ئه‌وه‌ی ئهو ناعه‌داله‌تی و گه‌نده‌ڵیه‌ی هه‌ی ه ئاشکربکرێن ،چونک ه ئهوه ئاشکرای ه ئه‌گه‌ر ده‌سه‌اڵتێک بڕیاری خزمه‌تکردنی هه‌ڵه‌بجه‌ی نه‌بێت ئه‌وکات باکه‌س هه‌ڵمه‌تێکی تری دڕندانه‌ی داگیرکه‌ری. ئهو ههڵوێسته تۆڵسێنانه‌ی کۆماری ئیسالمی به‌رامبه‌ر به‌عس وای کردبوو به‌ته‌مای خزمه‌تکردن نه‌بێت له‌م هه‌رێمه‌دا ،چونک ه دوای ( )2003ئیتر پشتگیری راسته‌وخۆبداته هێزی پێشمه‌رگه‌و پێکهوه سه‌نگه‌ر له‌به‌عس بگرن ،بیانووی هه‌بوونی سه‌دام ،نه‌بوونی پاره ،نه‌بوونی پشتگیری نێوده‌وڵه‌تی نه‌ما. به‌تایبه‌تیش یه‌کێتی دوای مفاوه‌زاتی ( )1983زبرێکی کوشنده‌ی به‌رکه‌وت ،بۆیه هیچ بیانوێک نه‌ماو‌ه بۆ خزمه‌ت نه‌کردن ته‌نها ئهوه نه‌بێت دیاره ئهو بۆیه تاکۆتایه‌کانی ( )1986نه‌ی توانی بوو خۆی کۆبکاته‌وه ،ئهو الوازیه‌شی ده‌سه‌اڵت ه نیازی خزمه‌تکرنی نییه!!. له‌کۆتایدا پێویست ه ئهوه بڵێین به‌قه‌د ئه‌وه‌ی پێویسته ئه‌زموون له‌و رووداوه زۆرتر بووه هۆکار که‌خۆی بدات ه پاڵ ئێران و بگه‌نه رێکه‌وتنی ستراتیژی که‌ل ه رووداوه‌کانی دواتریشدا ده‌بینین چ کاتێک یه‌کێتی پێویستی به‌هاوکاری تااڵن ه وه‌ربگرین به‌هه‌مانشێوه‌ش پێویست ه هه‌موو الێ��ک سه‌فه‌ربه‌ربێت بۆ خزمه‌تی ههڵهبجه له‌هه‌موو ب��واره‌ک��ان �هوه ،ب �ه‌داخ �ه‌وه‌ش تائێستا به‌گشتی ههبووه له‌وێ ئێران یارمه‌تی پێویستی پێداوه. به‌کارهێنانی چه‌کی قه‌ده‌خه‌کراوی جیهانی له‌به‌رامبه‌ر کورد و رووداوی به‌رپرسیاریه‌تیه‌کی ئه‌وتۆ بۆ هه‌ڵه‌بج ه نیشان نه‌دراوه. پاکتاوی نه‌ژادی له‌کاره‌ساتی ئه‌نفالدا دوو دیاریده‌ی تازه‌بوون له‌بزووتنه‌وه‌ی serhengaw@yahoo.com چه‌کداری کوردی که‌تا ئه‌وکات روویان نه‌دابوو .ئه‌مه‌ش بووه هۆکار ک ه هێزی ساڵی یه‌که‌م ،ژماره‌ی 2
21
» وتار
هاتنی «عه‌بدوڵاڵ گول» بۆ کوردستان و چیرۆکه سواوه‌کان هه‌تاکو ئێستا ئهو به‌رپرسانه‌ی ده‌وڵه‌ت که‌سه‌ردانی شاره‌کانی کوردستانیان کردوه هه‌موویان هه‌ندێک درۆیان بۆ کردوین و چوون .ئه‌م جاره‌ش سه‌رۆک کۆمار هه‌ندێکی تری له‌سه‌ر ئهمانه زیاد کردوو نادر ئارزو گ�ه‌ڕاوه .من بۆ خۆم ئیتر به‌وان و به‌درۆیه‌کانیان باوه‌ڕناکه‌م ،ئیتر گه‌لی کوردیش باوه‌ڕناکات .ئێم ه هه‌نگاوی خێرامان ده‌وێت بۆ چاره‌سه‌ری کێشه‌ی کورد .نه‌وه‌کو هه‌رجار هه‌ندێک بێن و یاری به‌ئارامگرتنه‌که‌مان بکه‌ن و بڕۆن و روومان لێ وه‌رگێڕن .ئهو سیاسه‌ته‌ی که‌ئێستا ده‌وڵه‌ت و حکومه‌تی تورکیا به‌ڕێوه‌ی ده‌بن هێشتا سیاسه‌تی نکۆڵیکردن و له‌ناوبردنه .با ئه‌وان یه‌که‌مجار ئهو سیاسه‌ته‌ی خۆیان بگۆڕن تاکو ئێمه‌ش باوه‌ڕیان پێبکه‌ین .خۆ باوه‌ڕکردن ئهوهنده ئاسان نییه؟ باهه‌ندێک هه‌نگاوی کرداری بنێن ئه‌وکات گه‌لی کورد هاتنیان بۆ کوردستان به‌شێوه‌یه‌کی ئه‌رێنی هه‌ڵده‌سه‌نگێنێت .پێش ئه‌وه‌ی بێن راگه‌یاندنه‌کانیان به‌هه‌واڵه چه‌واشه‌کاریه‌کانیان بۆردومانی ئێر‌ه ده‌که‌ن ههتا ده‌ڕۆن .پاش ئه‌وه‌ی ده‌ڕۆن ئێمه سه‌یر ده‌که‌ین هه‌مووشتێک وه‌کو راب��ردووه ،هه‌ندێک جاریش له‌رابردوو خراپتر نزیکایه‌تی دروست ده‌بێت. له‌سه‌ره‌تای دامه‌زراندنی کۆماری تورکیاوه تارۆژی ئه‌مڕۆ هه‌موو سه‌رۆک کۆمار ،سه‌رۆک وه‌زیر ،سه‌رفه‌رماندارو به‌رپرسیاران هاتوونه‌ته کوردستان وگه‌ڕاونه‌ته‌وه ،به‌اڵم بهداخهوه هیچ یه‌کێک لهوانه ئه‌وه‌نده‌ی سه‌ری ده‌رزیش چاره‌سه‌ریه‌کیان بۆ کێشه‌ی کورد پێشنه‌خستووه. ئ�ه‌وه‌ی هاتووه زیاتر چه‌قبه‌ستی ک��ردوه .له‌جیاتی ئ�ه‌وه‌ی کێشه‌ک ه چ��اره‌س �ه‌ر بکه‌ن پێداگریان له‌بێ چاره‌سه‌ریه‌تیدا ک���ردوه .ل�ه‌ب�ه‌ر ئهو نزیکایه‌تیانه‌ی له‌کێشه‌که ده‌کرێت به‌قوربانیه‌کی زۆره‌وه گه‌یشتۆت ه ئ�ه‌م��ڕۆ .وته‌یه‌کی ئه‌لبرێت ئه‌نشتاین ههیه ده‌ڵێت «ئ �ه‌وان �هی کێش ه دروست ده‌که‌ن ناتوانن کێشه چاره‌سه‌رکه‌ن» ،ئینجا مه‌سه‌له‌ی ئێمه‌و ئه‌وانه‌ی دێنه کوردستانیش به‌و شێوه‌ییه .ئهوانه خودی مه‌نتقه‌که‌یان کێشهیه ،ئینجا چۆن بتوانن کێشه‌کان چاره‌سه‌ر بکه‌ن .راگه‌یاندنه‌که‌یان وانیشان ده‌ده‌ن وه‌کو ئه‌وه‌ی به‌هاوارمانه‌وه دێن و کۆتایی به‌کێشه‌کانمان دێنن .وه‌ک��و بالۆنێک ده‌رزی به‌رکه‌وێت که‌دێن راستی حه‌قیقه‌تی کێشه‌که‌ده‌بنه‌وه هه‌واکه‌یان هه‌موو دێته‌خوارێ و ره‌ق و رووت ده‌مێنه‌وه. له‌جیاتی ئ�ه‌وه‌ی وه‌کو ئه‌قڵیه‌تێکی داگیرکه‌ری بێن و ئه‌قڵ بده‌ن ه گه‌لی ک��ورد ب��ا س �ه‌ره‌ت��ا ب��ۆ خ��ۆی��ان هه‌ندێک ئه‌قڵ بگرن و دوای بێنه س �ه‌ردان��ی ک��وردس��ت��ان .ک��ورد ل�ه‌ب�ه‌ر ئ��ه‌وه‌ی ئێوه نانتان له‌ده‌ست ده‌رخستوون ئه‌م تێکۆشانه به‌ڕێوه‌نابه‌ن .راسته نانیشیان له‌ناو دایه ،به‌اڵم ته‌نها ئهو مهسهلهیه نییه .سه‌ره‌تا کێشهکه کێشه‌ی ئازادی و ماف ه سروشتیه‌کانمانن .ئێمه هیچ شتێکی ئه‌وانمان ناوێت ،ئێمه ته‌نها داوای مافه ره‌واکانمان ده‌که‌ین .هیچ داوایه‌کی ترمان له‌وانه‌وه نیییه .با ماف ه سروشتیه‌کانمان ب��دهن ئێمه به‌سمانه .ئ �ه‌وان چیان ده‌وێ��ت بۆ خۆیان و بۆ گه‌له‌که‌یان بائه‌وه بده‌نه ئێمه‌ش به‌سمانه .ئێمه‌ش میلله‌تێکین .ئێم ه له‌وان که‌مترنین پێچهوانه زیاترین .ئێمه ده‌ڵێین یه‌کسانی ،باته‌نها ئهو نایه‌کسانییه له‌نێوان ئێمه‌و خۆیاندا هه‌ڵگرن کێشهکه چاره‌سه‌ر ده‌بێت. ههتا له‌م واڵت��دا ئهو نایه‌کسانیه هه‌بێت هیچ کێشه‌ێک چاره‌سه‌ر نابێت .هه‌زارجار وه‌رن بۆ سه‌ردانی شاره‌کانمانیش کاریگهری ناکات. له‌کۆتایدا پێویسته ئێمه وه‌ک یه‌ک و یه‌کسان بین .پێویسته چاره‌سه‌ری له‌ئه‌قڵیه‌ته‌وه ده‌ستپێبکات .دوای ده‌توانن بێنه سه‌ردانمان .به‌وهیوایه‌ی س��اڵ��ی» »2011ببێته ساڵی چ��اره‌س �ه‌ری و ئ���ازادی هه‌موو گه‌النی ژێرده‌ست.
22
nadirarzu111@hotmail.com ساڵی یه‌که‌م ،ژماره‌ی 2
ده‌وله‌ت نه‌ته‌و ده‌ستهـــــ چ��اخ��ێ ن��ی��ری��ن�ه‌ک ل�ه‌زگ��ی��ن را س���ه‌ر دی��روک��ا زه‌رده‌شت دهۆک جیهانیا ئارته‌ش و له‌شکرفانی وبگشتی میلیتاریا هەڵبەستڤان ل ژێ��ر ده‌ستهالتا ده‌ول��ه‌ت نه‌ته‌و و ب کارگیریا وێ ژ چافه‌ک ووژدان��ی ده‌رب��اس ببه ،وێ بێ دیتن کو تاک ،د نیرینه‌ک ب گشتی و به‌لکه بیه‌کجار تێ کرین و بکار ئانین .ههر میناکو تێ دیتن ل ئرویا مه ژی ل ژیر بالێ په‌رگاال ده‌وله‌ت نه‌ته‌و ،دراستیێ ده‌ته‌ڤایا جه‌وهه‌ریه‌تا نرخێ تاک، خوه ل ژێر مه‌دالی و نووشانێن ل سینگ ومالن دده خوویێ .هه‌لبه‌ت کو ناف و نووشان پر ب ره‌واتیه‌ک پیروز و قالبه‌ک دوگماتیک رول دگ��ێ��رن .نووشانێن کو بته‌نێ ژ ب��وی وێ ده‌س��ت ب سینگ سه‌کنین و ئاستا وێ ئیرادا راده‌ستی سه‌رده‌ستان بویی ،به رژێرو ژور خوه دده نووشێ و ب قه‌هره‌مان و ڤه‌خرێن مه‌زن و حه‌تا شه‌هید و سه‌مبولین واتان ده‌رباسی زیهن و مێژی ێن کو مروڤ دکاره ب جه‌ساره‌ت بوزکترونی ل قه‌له‌م خه ،تێن کرن .د ئه‌ینی حالدا ل قادێن داکه‌تنی سه‌ر هێال خزمه‌تا ئه‌ده‌بیات و زانست و دیروک و ب گشتی روناکبیری ژی ،ب ته‌نێ ل ژێر ئورگانیکێن ڤێ هاوسه‌نگ بویینێ ،خوارنا زیهنیه‌تێ تێت دایین .خوارناکو ب ههر ره‌نگی ببه، بره خمی ههر ژێرناف دموکراتیک بون و ئیسالمیزه و یاسا دستورێن هه‌نی ،جه‌وهه‌را مه‌ش و حه‌رکینا وان ده‌سته‌ک دکه و بڤێ ریێ چار ستونا فکر ،ئارمانج ،ده‌ستهالت وئیقتدارا خوه ژێر رئاکسیونه‌ک
لــویــاتــان
وتار «
ــــــــالت ل ژیر بالێ نه‌ته‌و ،نه‌ته‌و ،ل دژبه‌ر نه‌ته‌و وحه‌تا جڤاکی ،خێنجی کومیدیه‌ک وا ،دپارێزه. ب واته یا کوتێ میناکا گالدیاتورێن هه‌لبه‌ت ک��و مه‌کانیزما وێ ب سه‌رده‌ما پێشین ،تو وێنه‌ێن ئه‌کتیڤ ره‌نگه‌ک وا هاتیه رێکخستن کو بێ ئه‌ڤ راستیه‌ک ه کو ژ ده‌سپێکا دمێژیێ مروفێ دنێرینا خوه ده مروڤا گومان تویێ بته‌نێ دیه‌ک فیلته‌رو هی خواز ،ل دار ناخینه .چماکو ئهو یه‌ک که‌سایه‌ت ده‌بکاربی پێنگاڤ دیروکا ن ه نفیسکیا عه‌داله‌ت و هه‌ست د ئاسته‌ک بچوکده به رب پل ه به‌ر ب ههر پێشکه‌فتنه‌کێ باڤێژی. به‌رزیا ه�ه‌ری بلندا خ��وداوه‌ن��دی و ب فیلته‌را کو ب ته‌نێ ب ئه‌رێ دیتنا ساتیا مروڤاهیێ ب پێنوسێ شاکاریا دیتنه‌ک نێزتر نه‌مرودی و فرعه‌ونی، وێ تو دک��اری هه‌بی ،و که ح�ه‌رک��ی��ن��ا خ���وه ه��ێ ژی ددوم��ی��ن �ه. ک��و د چ��ارچ��وڤ �ه‌ک وا ده ،ل ژێر پ�ه‌س��ن��داری و گ��وه��داری��ێ ،ب س�ه‌رو رێبه‌رئاپو د ههر مێژیه‌ک ه ووژدانی د ه هه‌ری داوی زهنیه‌تا(پاگانیستیک) ب��وت پ�هرێ��س��ی ی��ا س���ه‌رده‌م ب ناڤ سومایه‌ک بقه‌هره مانی ل هه‌مبه‌ر و نووشانه‌ک (مکمل) ،درێمه‌شا جڤاکا خوه به ژن دداچکلینه. خوه دد ه رونشتاندن و پرسگرێکێن خ��وه ده جڤاکه ک��ێ دده ئاڤا ک��رن، ل گ��وری پێناسه‌ک دڤ��ی ئالیده کو خێنجی ره‌وا کرنا هه‌ستێن نه ره‌وا م��روڤ دک��اره پر ب هێسانی رولێ بینگه‌هین دده ڤه‌کرن به‌رهه‌مه‌ک دن ناداوه شینه .چماکو ب���اور و ب ئ��ی��راده بوینێ د جڤاکا په‌رگالێن ده‌ستهالتدار ب دادگه و یاسا دستور و خه‌ت مه‌شێن سیا سی ده‌وله‌ت نه‌ته‌و ده‌ببینه و شێوازو ئاستێن وێ ژ ئالیێ به‌رزی و نزمی ده و پیالن ،بباندورا خوه ل سه‌ر تئولوژیه‌ت و روحانیه‌تئ ،هه‌مو ری ێن بنرخینه .تشتێ هه‌ری خه‌راب و بالکێش کو د قالبێ ئیراده وباورێ ده ره‌ڤا ل ژێر ئیقتدارا خوه ،د زهنیه‌تان ده‌دانه کلیت کرن .ب ره‌نگه‌ک بخارنا وان سوبژه ێن قاشو قه‌هره‌مان ددن ژی ،گڤشاندنا هه‌ستێ تاک، وا کو ههر حه‌ره‌که‌ت و مه‌شه‌ک ل گوری په‌سنا ده‌ستهالتا هه‌یی، به‌رب پله‌یا هه‌ری بلندا ده‌ستهالتێ یه .دنێرینه‌ک جه‌وهه‌رین ل به‌رهه‌م ب شوره‌شه‌ک خوداوه‌ندی و مروڤاهی و دموکراسی تێ پێناسێ ،کو و وئ دوبه‌ره‌که بوینێن هه‌نی د ههر قاده‌که سیاسی ،چاندی ،ئابوری مه‌رحه‌له ب مه‌رحه‌له خوه ب (تکامل) دده قه‌بوالندن و د ئیرویا چه‌رخێ بیست و یه‌کانده ،ب�ه‌ر ب له‌هیا کائوسێن بێ چ��اره‌س�ه‌ری دحه‌رکن. حالبکو ته‌نێ ژنه چاریا داکه‌تنا قالبێ ره‌واتیێ ،د گوهه‌رتنا ره‌نگاند‌ه بشێوازێن بالکێشێن قه‌هره‌مانی و مروڤاهی وروحانی ،دداکه‌ڤن نێڤا باورا زهنیه‌تان .بئ گومان دڤێ ریێ ده سه‌رکه‌فتی یێ هه‌ری مه‌زن دکاره ئهو به‌یێ کو بێتر ژیێ دن ل گوری رێ ورێبازا مه‌شا هه‌یی و په‌رگاال خوه خوداوه‌ندیێ ،ب نه‌فره‌ت و کین و ئقتدارخازی هه‌رکه‌سی ده‌رباس بکه .ژ بوی کو پێناسا ئارمانا سه‌ره‌که ،ده‌ستهالتێ دجه‌وهه‌ر و خه‌ت مه‌شا خوه ده دایه رونشتاندن و خێنجی ڤێ زهنیه‌تێ ل ژێر ناڤێ خرابکار وکافرو تروریست دده پێناسێ کو بێ گومان بگوتنه‌ک کلتوری گه‌زو مقه‌س ل ده‌ست وێ بخوه‌یه .و ئه‌ڤ راستیه‌که کو ژ ده‌سپێکا دیروکا نه نفیسکیا عه‌داله‌ت و مروڤاهیێ ب پێنوسێ شاکاریا رێبه‌رئاپو د ههر مێژیه‌که ووژدانی ده خوه دده رونشتاندن و پرسگرێکێن بینگه‌هین دده ڤه‌کرن .گرێکێن کو بو تا روژا ئیروهێ ژی ب ڤه‌شارمایینا خوه دمه‌شه‌ک ب ره‌واتی و قداسی ،ل ژێر ڤێ دیتن و بوچونێ ده‌رباسی نیڤانه چاره‌سه‌ریا ئینسانی و ووژدانی دبن ،و هه‌لبه‌ت ژ ڤێ یه‌کێ ژی توجاری روح��ێ ووژدان��ی س�ه‌ری نه‌داته‌واندیه و رێ ل شوره‌ش و سه‌رهلدانین مروڤاهی و چاندی و زهنیه‌تی و عه‌داله‌ت خوازیێ، تو ج��اری نه‌کاری وه‌ره قوتبون .ب ره‌خمی کو ب درێژاهیا دیروکا مروڤاهیێ ب هوڤانه‌ترین شێواز ،هه‌رتم عه‌داله‌تخواز هاتنه سیداره‌دان و سه‌رکوت کرن ،هێ ژی ئه‌ڤ رێباز ددومه و هێ ژی ژێ نه‌هاتیه فێم کرن .مروڤ دکاره پر ب هێسانی ل گوری ڤێ حه‌قیقه‌تێ جیهان و ته‌ڤا ده‌ستهالتا وێ دمیناکا گه‌میه‌کێ ل سه‌ر خونا کرامه‌ت و ووژدانا مروڤاهیێ بنرخینه .گه‌میا کو ل گوری ڤێ حه‌قیقه‌تێ دخه‌مال ته‌ڤایا جوانی و خوه‌شک بویینا واته و په‌یڤان ،د ههر ئالیده ب مه‌شا خوژێر ره‌واتیا وێ خوه‌شک بون و مروڤاهی وخوداوه‌ندیێ ،ل سه‌ر ده‌ریایه‌ک ژ خوونا عه‌داله‌تخوازن د مه‌شه‌ک گرانده‌یه ،گه‌میا کو داکه‌تیه قادا واته یا پاگانیستیک و ته‌ڤایا نه‌فره‌ت و ژه‌نگاریا هه‌زارا ساالن دزکد‌ه نخڤاندی و هه‌رکو دچه بارێ خوه گرانتر دکه و بێتر خوه دخه قادا ره‌واتیێ .هه‌لبه‌ت ژی کو بته‌نێ ئه‌ڤ ره‌واتی ده هوندرێ وێ زهنیه‌ت و فکرێ ده‌داتێ ئه‌رێ کرن یا کو بوتا ئیرو هێ ژی نه کاری بخوه باوری و جه‌ساره‌تا به‌رپرسیاریا دیروکی خوه د سینگێ ڤێ دوگماتیزمێ ده پێناسه و رێخسته بکه.
››
ساڵی یه‌که‌م ،ژماره‌ی 2
23
» وتار
چـــــــــــوار ( )Sکــــــــه‌ی پـــ پێویسته ئهوه بوترێت که‌ئه‌م شاره له‌رابووردودا له‌جێگای ئیستا نهبووه ،به‌ڵکو ههرچهنده ژیانی مرۆڤایه‌تی له‌رۆژگاری ئه‌مڕۆدا له‌ئاستێکی به‌رزدای‌ه له‌ڕووی زانست وته‌کنولۆژیادا، به‌اڵم جگ‌ه له‌وه‌ی ناهاوسه‌نگی ونایه‌کسانییه‌کانی زیده‌بونی کوردۆ شوانی ههیه له‌هه‌مانکاتدا ئهو به‌شه‌ی مرۆڤایه‌تی که له‌لۆتکه پێشکه‌وتنه‌کاندای‌ه ب��ێ ب���ه‌ش نییه ل�ه‌گ��رف��ت وئ��اری��ش�هو نه‌هامه‌تی ،ئه‌گه‌ر چی ته‌کنیک وته‌کنۆلۆژیا پێشکه‌وتۆکان جیهانیان له‌قه‌باره‌ی گوندێک بچوک تر کردۆته‌وه ،ئهمه به‌و واتایه نییه گرفت ودژواریه‌کانی ژیانیان به‌هه‌مان شێوه بچووک کردبێته‌وه ،بهپێچهوانهوه له‌رێگه‌ی بچووککردنه‌وه‌ی جیهانه‌وه ،مه‌ینه‌تیه‌کانی ژیان گه‌وره‌تر وبه‌رفراوانتر بوونه ،له‌رێگه‌ی ئامراز‌ه پێشکه‌وتووه‌کانی سه‌رده‌مه‌و‌ه له‌کورتترین ماوه‌دا ده‌توانرێـت ئه‌وه‌ی که ههر هێزو سیسته‌مێک بخوازێت ومه‌به‌ستی بێت ،بیگه‌یه‌نێـت به‌هه‌موو قوژبنێکی دنیا، ئه‌مه‌ش بووه به‌هۆی ئه‌وه‌ی به‌رهه‌می ته‌کنولۆژیان چهنده خزمه‌تی به‌مرۆڤایه‌تی کردووه ،ئه‌وه‌نده‌ش کارئاسانی بۆ ئهو سیستهمه کردووه که مرۆڤایه‌تی به‌ره‌و که‌ناری گێژاو ئاراسته بکات ،ههڵبهته مه‌به‌ست له سیسته‌می هه‌ژمونگه‌رای سه‌رمایه‌داریه. سیسته‌می سه‌رمایه‌داری وه‌ک ئه‌هریمه‌نێکی زه‌ب�ه‌اڵح ئامانجی ئهوهیه ته‌واوی جیهانی مرۆڤایه‌تی بخاته ژێر رکێف وده‌سه‌اڵت وسێبه‌ری خۆیهوه ،ئیدی گه‌یشتن به‌و ئامانجه به‌هه‌ر نرخێک بێت ،گرنگ نییه به الی �هوه ،ئه‌م خواست‌ه دوور له یاساورێسایه‌ش دۆخێکی به‌رهه‌م هێناوه مرۆڤی له‌سروشت وبه‌هاو ئاکار‌ه به‌نرخه‌کانی خۆی دابڕیوه ،بێگۆمان دوورخستنه‌وه‌ی مرۆڤ له راستینه‌ی خۆی وه په‌ڵکێشکردنی به‌ره‌و ژیانی تێرکردنی ڕه‌مه‌ک وحه‌زوئاره‌زو دهبێـته هۆی له‌به‌ریه‌ک هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی کۆمهڵگه ،ههر ئه‌مه‌ش ئامانجی سه‌ره‌کی سیسته‌می سه‌رمایه‌دارییه.
24
سیسته‌می سه‌رمایه‌داری وئامرازه‌کانی ده‌سته‌مۆکردن سیسته‌می سه‌رمایه‌داریی چوارسه‌د ساڵ له‌مه‌وبه‌ر له‌ئینگلته‌را وهۆلندا به‌ردی بناغه‌ی دانراو بونیادنرا ،له‌گه‌ڵ تێپه‌ڕبوونی کاتدا هه‌ژموونی خۆی به‌سه‌ر به‌شێکی ههره زێده‌ی جیهاندا سه‌پاند ،ئه‌گه‌ر چاوێک به‌مێژووی چوارسه‌دساڵی رابردوودا بگێڕین جگ‌ه له‌نه‌هامه‌تی بۆ مرۆڤایه‌تی شتێکی دیکه به‌دی ناکرێت که له سایه‌ی ئهو سیسته‌مه‌دا به‌دی هاتبێت ،به‌ڵکۆ هاوته‌ریب له‌گه‌ڵ ئامرازه‌کانی زانست وته‌کنۆلۆژیا خۆی ده‌خزێنێت‌ه ناو ژیانی هه‌موو مرۆڤێکه‌وه ،ههر که‌سێک گیرۆده‌ی داوو ته‌ڵه‌زگه‌ی ئهو سیستهمه بێت ،دواجار مرۆڤێکی خاڵی له‌به‌هاو ئاکارو پرنسیپه جوانه‌کانی سروشت وبنچینه‌ی مرۆڤایه‌تی دهردهکهوێت ،ئافراندنی تاکێکی به‌و ڕه‌نگه‌ش ئاڵۆزکردن وشێواندنی کۆمهڵگه به‌دوای خۆیدا ده‌هێنێت ،کارکردن له‌سه‌ر تاک به‌و شێوه‌از‌ه ترسناک‌ه که به‌رهه‌ر جۆرێک سیسته‌م بخوازێت ئاوه‌ها ئاراسته ده‌کرێت ،بێگۆمان له‌کۆتاییدا گێژاوێک ساز ده‌بێـت ده‌ربازبوون تێیدا زۆر ئاسته‌م ده‌بێت ،ئه‌مه‌ش به‌زیانی تاک وکۆمه‌ڵگه‌و مرۆڤایه‌تی وسرۆشت ت�ه‌واو ده‌بێت، ئه‌وانه‌ی فه‌رمانڕه‌وان له‌سیسته‌مه‌که‌دا خواست وئاره‌زووی زێد‌ه به‌رهه‌م وزید‌ه به‌هاو قۆرخ کردن به‌ئه‌ندازه‌یه‌ک کۆێری کردوون ده‌رک به‌و راستیه ناکه‌ن ،که‌دواجار ئهو جۆره مامهڵهکردنه له‌گه‌ڵ سروشت ومرۆڤایه‌تی کاره‌ساتێک به‌دوای خۆیدا ده‌هێنێت سه‌ری خۆشیان ده‌خوات و وه‌کو به‌رداشێک بێ به‌زه‌یان‌ه ده‌یانهاڕێت. ده‌توانین بڵێین سیسته‌می سه‌رمایه‌داری له‌سه‌رچوارستون یان چوارپای‌ه خۆی ڕاگرتوو‌ه یاخود ئه‌گه‌ر به‌گالیسکه‌یه‌کی بچوێنین ئه‌وا له‌سه‌رچوارپێچک‌ه بهڕێوه ده‌چێت ،ئه‌وانه‌ش بریتین له چوار ( ، )Sوه‌رزش ،سێکس ،سیاسه‌تی بێ ئه‌خالق وهۆنه‌ر. ههر یه‌ک له‌مان‌ه به‌شێوازێک ده‌ستی به‌سه‌ردا گیراو‌ه وله‌به‌رژه‌وه‌ندی سیسته‌مه‌که‌دا به‌کار ده‌برێت ،هه‌ڵبه‌ت ئه‌م چوارئێسه‌ی ناوبران به‌و واتایه نییه که به‌ڤایرۆسی جه‌سته‌ی تاک وکۆمه‌ڵگه‌ومرۆڤایه‌تی دایبنێین بێگۆمان ئه‌گه‌ر له‌ژێر رکێفی سیسته‌می سه‌رمایه‌داریدا نه‌بن ،هۆکارن بۆ گه‌ش‌ه سه‌ندن وئاسووده‌یی وخۆشگۆزه‌رانی ژیانی مرۆڤایه‌تی ،ئه‌وه‌ی مه‌به‌ستمان‌ه ئاخاوتنی له‌سه‌ر بکه‌ین خراپ به‌کارهێنانی ئهو چوار بایه‌ته‌ی‌ه که‌کراون به‌پێچکه‌ی گالیسکه‌که‌ی سیسته‌می گڵۆباڵ ،ئێستا ئه‌م کالیسک‌ه ده‌خوازێت به‌ته‌واوی جیهاندا گه‌شت بکات ،له‌م گه‌شته‌شدا سه‌رجه‌م کلتوره ساڵی یه‌که‌م ،ژماره‌ی 2
›› ئامرازو پێویستییانه‌ی ته‌کنۆلوژیا به‌رهه‌می زانیاری مرۆڤه‌وپه‌یوه‌ندی به‌سیسته‌می سهرمایهدارییهوه نییه ،به‌ڵکو ئهو سیستهمه ده‌ستی به‌سه‌ردا گرتووه و له‌به‌رژه‌وه‌ندی خۆی به‌کاری ده‌هێنێت جیاوازه‌کانی سه‌ر ئه‌م هه‌ساره‌ی‌ه له‌ژێر چوارپاچکه‌که‌ی خۆیدا بهارێت وسه‌رله‌نوێ ئهو که‌لتووره‌ی خۆی مه‌به‌ستێتی له‌شوێنه‌که‌ی دابیچێنێت ،گومان له‌وه‌دا نیی ه ئه‌وه‌ی سیسته‌م ده‌یه‌وێت له‌و پرۆسه‌یه‌دا به‌ده‌ستی بهێنێت ده‌سته‌مۆکردنی کۆمهڵگه جۆراوجۆره‌کانی دنیایه .باشترین ئامراز بۆ ده‌سته‌مۆکردن ،ده‌ستبه‌سه‌راگرتنی ئهو چ��وار()Sی�ه ،ه �ه‌روه‌ک ئاشکرایه ئێستا له جیهاندا سه‌نعه‌ت وپیشه‌سازی له‌ئاستێکی ب�ه‌رزدای�ه ،ههرچهنده ئهو پیشه‌سازیه‌ی حاڵی ح��ازر له‌جیهاندا دێته به‌رهه‌م به‌ئه‌ندازه‌ی پێویستیه‌کانی مرۆڤایه‌تی نییه ،به‌ڵکۆ زێد‌ه به‌رهه‌مێک له‌ڕاده به‌ده‌ر‌ه ونه‌ک سود بگره زیانه‌کانی زۆرتر‌ه بۆ مرۆڤایه‌تی وسروشت ئهو ئامرازانه‌ی پێشه‌سازی به‌رهه‌می دێنێت هه‌زاران قات له پێویستییه‌کانی مرۆڤ زێده‌تره ،واته ئهمه ته‌نها هه‌ڵپه‌ی که‌ڵه‌ک‌ه کردنی سه‌رمایه‌ی زۆرو زه‌وه‌ن��ده ،له‌ئه‌نجامی ئهو که‌ڵه‌ک‌ه کردنه‌شدا رێژه‌یه‌کی که‌م له‌کۆمه‌ڵگا به‌ره‌و لوتکه هه‌ڵده‌کێشێ وبه‌شه زێده‌که‌ش له‌ئاستێکی زۆرتری گوزه‌راندا هه‌وڵی درێژه‌دان به‌ژیان ده‌دات ،کاتێکیش بهشه ههره زۆره‌ک�هی کۆمهڵگه برسی ده‌کرێت ئیدی کاتی ئهوه دێت سهرمایه
وتار «
ــــــایــــــــه‌کانــــــــی سیــــسته‌م بخرێـت‌ه کار ،به گه‌ڕخستنی سهرمایه له وه‌ها دۆخێکدا که خه‌ڵک به‌دوای بژێوی شۆڕشی ڕزگاریدا به‌ده‌ستی داگیرکه‌ران به‌سه‌رمان هاتووه ،جێگه‌ی داخه هێزه ژیاندا سه‌ربه‌هه‌موو ده‌رگایه‌کدا ده‌کات باشترین ده‌رفه‌ت ده‌ڕه‌خسێنیت بۆ ده‌سته ده‌سه‌اڵتداره‌کان له‌باشووری کوردستان خهریکه خۆیان ده‌که‌ن به‌ماشه‌ی ده‌ستی مۆکردن وده‌ست به‌سه‌ردا گرتنی کۆمهڵگه ،له‌ئه‌نجامی کۆنترۆڵ کردن وده‌ست ئهو سیستهمه داسه‌پیو‌ه له‌سه‌ر کۆمه‌ڵگه‌ی کوردستان ،ئاماژه‌کانی ئه‌وه‌مان به‌سه‌رداگرتنی تاک وکۆمه‌ڵگ‌ه ئیدی شتێک نامێنێت به‌ربه‌ست وپه‌رژین بێت بۆ پێده‌ڵین ئه‌گه‌ر به‌ره‌نگار بوونه‌وه‌یه‌کی جددی نه‌بیت له‌ڕووی هزری و ئایدئۆلۆژیه‌وه پاراستنی فه‌رهه‌نگ وداب ونه‌ریت ،ههر گه‌لێکیش له‌ڕه‌گ وریشه‌ی خۆی دابڕێنرا چاره‌نووسی واڵته‌که‌مان ب �ه‌ره‌و ئاینده‌یه‌کی خه‌ته‌رناک وتاریک په‌ڵکێش ههر وه‌کو دارێک هێدی هێدی وشک هه‌ڵده‌گه‌ڕێت ودواج��ار ته‌نها بۆ سوتاندن ده‌کرێت ،بێ ئیراده کردنی به‌شێک له‌تاکی کوردونه‌مانی ئینتیما بۆخاک وواڵت وسیاسه‌ت خۆی له‌چوارچێوه‌ی ئهو پیالنه‌دا ده‌بینێته‌و‌ه که‌نه‌خشه‌ی بۆ ده‌شێت ،ههر گه‌ل ونه‌ته‌وه‌یه‌ک فه‌رهه‌نگ وناسنامه‌ی خۆی ون کرد ئیدی وه‌کو کێشراو‌ه له‌الیه‌ن سیسته‌می هه‌ژمونگه‌راوه ،ئه‌گه‌ر زیانه‌کانی ئهو سیستهمه بۆ ته‌سبیحێکی پچڕاوی به‌سه‌ر دێت وهه‌ر ده‌نک‌ه مورویه‌کی ده‌که‌وێت‌ه قوژبنێکه‌وه، دواجار دهبێته گه‌مه‌ی ده‌ستی منداڵێک ،له‌ڕه‌وشێکی وادا کۆمهڵگه له‌به‌ریه‌ک هه‌رگه‌لێک به‌رێژه‌و ئه‌ندازه‌یه‌ک بێت ئه‌وا بۆ ئیمه‌ی کورد زۆر له‌زیاتر‌ه که بیری هه‌ڵده‌وه‌شێته‌وه‌و تاکێکی بێ ئیراده‌و پرش وباڵو ده‌خولقێنرێت ،له پێواژۆیه‌کی دیکه‌دا لێبکرێته‌و چۆنک‌ه ئیمه لهچوارالوه گه‌مارۆ دراوین به‌دووژمن ،ئه‌گه‌ر کاریگهری سیسته‌میشی بچێت‌ه سه‌ر ئه‌وا له‌ناوچون وتووانه‌وه‌مان مسۆگه‌ر ده‌بێت. بۆ ئه‌وه‌ی تاکه بێ ئیراده‌کان بیر لهوه نه‌که‌نه‌و‌ه ئاوه‌ڕ له‌رابردووی خۆیان بده‌نه‌وه، ئامرازی خۆپاراستن وبه‌ره‌نگار بوونه‌وه ده‌زگای دیکه ئامادهیه بۆ زیاتر هاڕین و ورد و خاشکردنی تاکه‌کانی کۆمه‌ڵگه‌ی له‌به‌ریه‌ک هه‌ڵوه‌شاوه. رهنگه له‌گه‌ڵ ئهو وته‌یه‌دا کۆک نه‌بم ،که‌ده‌ڵێت :سیسته‌می جیهانگیری سێکس وه‌ک چه‌کێکی کارێگه‌ر بۆ سڕکردن وبێ هۆشکردنی تاک به‌ده‌ستی وه‌ک شه‌مه‌نده‌فه‌رێک وای�ه ،ئه‌گه‌ر رووب �ه‌رووی ببیته‌و‌ه به‌سه‌رتدا تێ ئه‌په‌رێت سیسته‌می هه‌ژمونگه‌راوه‌یه ،ئه‌م چه‌که‌ش له به‌رامبه‌ر دوو توێژی گرنگی وله‌ناوت ده‌بات ،ئه‌گه‌ر خۆتی لێ ال بده‌ی له‌کاروانه‌ک‌ه به‌جێت دێڵێت ،به‌بڕوای م��ن ،ئ �هو ئ��ام��رازو پێویستییانه‌ی ته‌کنۆلوژیا کۆمه‌ڵگه‌دا ک�ه‌دای��ن�ه‌م��وی ه�ه‌س��ت��ان�ه‌وه‌وب�ه‌ره‌و به‌رهه‌می زانیاری مرۆڤه‌وپه‌یوه‌ندی به‌سیسته‌می پ��ێ��ش��چ��وون��ن ب �ه‌ک��ار ده‌ه��ێ��ن��رێ��ت ئ���ه‌وان���ه‌ش ژن سێکس وه‌ک چه‌کێکی سهرمایهدارییهوه نییه ،به‌ڵکو ئهو سیستهمه ده‌ستی وگه‌نجن .رۆژهه‌اڵتی ناوین به‌گشتی وکوردستان ب �ه‌س �ه‌ردا گ��رت��ووه ل �ه‌ب �ه‌رژه‌وه‌ن��دی خ��ۆی به‌کاری به‌تایبه‌تی زۆرینه‌ی کۆمهڵگه له‌ژن وگه‌نج پێک وبێ سڕکردن بۆ ر ه کارێگ ده‌هێنێت ،ئه‌گه‌ر له‌ده‌ستی ئهو سیسته‌مه‌دا نه‌بوایه دێ��ت ،ئ�ه‌م دوو توێژه گرنگه به‌په‌تای سێکس خزمه‌تێکی زۆر باشتری به‌مرۆڤایه‌تی ده‌ک��رد، گیرۆد‌ه بکرێن ده‌رب��از کردن ودوور خستنه‌وه‌یان له‌کاتێکدا ئێستا زیانه‌کانی له‌سووده‌کانی که‌متر ل�هو ڕه‌وش �ه ناهه‌موار‌ه کارێکی زێ��ده زه‌حمه‌ت هۆشکردنی تاک به‌ده‌ستی نییه ،بۆیه وه‌ک ئاماژه‌م پێکرد له‌هه‌ر نه‌ته‌وه‌یه‌ک ده‌بێت ،سیسته‌می هه‌ژمونگه‌را له‌هه‌ر شوێنێک زیاتر ئێمه‌ی کورد پێویستیمان به‌ئامرازی خۆپاراستن ک�ه‌ده‌س�ه‌اڵت��ی ڕه‌ه���ای ب�ه س �ه‌ری��دا سه‌پاندبێت سیسته‌می هه‌ژمونگه‌راوه‌یه، وبه‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی ئهو سیسته‌مه‌یه ،ته‌نها چه‌کیش ئیدی ژنی وه‌ک کااڵیه‌ک له‌رێگه‌ی چه‌ندین بۆ خۆپاراستن له‌به‌رامبه‌ر ههژمونی چوار ()S کۆمپانیاو‌ه نمایش کردووه وگه‌نجیشی په‌ڵکێشی ناو ئهو ته‌ڵه‌زگه‌ی‌ه کردووه ،ئه‌گه‌ر چی»سپور» ئه‌م چه‌که‌ش له به‌رامبه‌ر که یه‌ک ()Sێک‌ه که ئهوهش سیاسهته .راسته له‌باشووری کوردستاندا سیاسه‌ت به‌جۆرێک ناشرین وه‌رزش گرنگی وتایبه‌تمه‌ندی خۆی ههیه بۆ م��رۆڤ ،ب�ه‌اڵم ئه‌مه‌ش له‌بنده‌ستی سیسته‌مدا دوو توێژی گرنگی کۆمه‌ڵگه‌دا و قیزه‌ون کراوه وهه‌موو که‌سێ :خۆی لێ ال ده‌دات، ب�ه‌اڵم ئ�هوه به‌و واتایه نییه که خ��ۆدی سیاسه‌ت گیرۆده‌ی‌ه وه له‌رێڕه‌وی راستی خۆی الدراوه‌و وه‌ک ئامرازێک بۆ دوورخستنه‌وه‌ی گه‌نجان که‌داینه‌موی هه‌ستانه‌وه‌وبه‌ره‌و له‌بنه‌ڕه‌ته‌و‌ه ئهو دێوه‌زمه‌ی‌ه بێت که هیچ که‌سێک نه‌توانێت نزیکی بکه‌وێته‌وه ،ڕهنگه ناهه‌موارکردنی له‌هزرو ڕامان وڕامیاری به‌کارده‌هێنرێت ،رهنگه سیاسه‌ت الی خه‌ڵک بۆ خۆی سیاسه‌تێک بێت له‌هه‌ر شتێک زیاتر به تۆپی پێوه خه‌ریکی پێشچوونن به‌کار ده‌هێنرێت که له‌خزمه‌تی سیسته‌مه‌ک‌ه دایه ،گومانی تێدا نییه ب��ک �ه‌ن ،ئ �ه‌گ �ه‌ر ب��ۆ خ��ۆش��ی��ان ی��اری��چ��ی ن�ه‌ب��ن، مرۆڤی سیاسی خاوه‌نی بیرکردنه‌وه‌یه ،له‌ئه‌نجامی ق به‌جۆرێک ئ�هو ب��وار‌ه گه‌شه‌ی پ��ێ��دراوه و زه نجن ه وگ ژن ش ه وان ه ئ بیرکردنه‌وه‌دا راستی په‌یدا ده‌کرێت ،دۆزینه‌وه‌ی کراوه‌ته‌و‌ه که له‌ئاستی پێویستی زیاتره .کامه راس��ت��ی گهیشتنه ب �هو س�����ه‌ره‌داوه‌ی ده‌م��ان��ب��ات�هوه سیاسه‌تمه‌دارو رۆشنبیر خۆی به‌خاوه‌نی پێگه‌ی جه‌ماوه‌ری ده‌زانێت ئه‌گه‌ر کۆڕێک سیمینارێک یان دیدارێکی ته‌له‌فزیۆنی دۆخی سروشتی خۆمان سیاسه‌تی ته‌ندروست مرۆڤی ته‌ندروست ده‌ئافرێنێت و هه‌بێت له‌هه‌مانکاتدا یاریه‌کی تۆپی پێ دوو یانه‌ی ناودار هه‌بێت ،بهدڵنیایهوه به‌پێچه‌وانه‌شه‌و‌ه سیاسه‌تی چهواشه مرۆڤ بێ ئیراده‌و بێ باوه‌ڕ ده‌کات و وای گه‌نجه‌کان ئاماده‌ی ته‌ماشاکردنی یاریه‌ک‌ه ده‌ب��ن ،ئه‌گه‌ر لێدوانی سیاسی لێده‌کات ده‌ستبه‌رداری تێکۆشانی به‌ده‌ست هێنانی ئازادی بێت ،وته‌ی سه‌رده‌می ئایدیا به‌سه‌ر چوو‌ه راسته‌خۆ له‌خزمه‌تی ئهو سیسته‌مه‌دای‌ه که له هه‌وڵی ده‌ست ورۆشنبیره‌ک‌ه چاره‌نووسسازیش بێت. به‌سه‌رداگرتن وکۆنترۆڵ کردنی ته‌واوی پێکهاته‌کانی کۆمهڵگه دایه ،مرۆڤی خاوه‌ن ئایدئۆلۆژیا وه‌ک مرۆڤێکی باوه‌ڕداری ئایینی وایه زۆر به‌زه‌حمه‌ت ده‌توانرێت کاریگه‌ریه‌کانی سیسته‌م له‌کوردستاندا ئه‌وه‌ی پهیوهندیداره به ئیمه‌ی ک��وردهوه کاریگه‌ریه‌کانی ئهو مژارانه‌ی‌ه که بێ باوه‌ڕ بکرێت وبێ ئیراده بکرێت ،له‌راستیدا له‌کات وزه‌مه‌نێکدا نین راست وههڵه باسی لێوه‌کرا ،ههڵبهته که‌م تا زۆر گاریگه‌ری هه‌رچوار ( )Sکه‌له‌کوردستاندا له‌یه‌ک جیا نه‌که‌ینه‌وه ،به‌ڕوونی وئاشکرایی سیاسه‌تی چه‌واشه‌و سیاسه‌تی راست به‌دی ده‌کرێـت ،به‌اڵم هێشتا به‌و ئه‌ندازه‌ی‌ه نییه که وه‌ک ده‌ڵێن«ده‌ستمان له‌بنی له یه‌کتر جودا ده‌کرێته‌وه ،بۆیه هه‌رچی زوو‌ه گه‌نجان وژنانی کوردستان پێویسته هه‌مانه‌که‌و‌ه ده‌رچوبێت» له‌هه‌مانکاتدا ناشکرێت ،که‌مته‌رخه‌می له‌هه‌مبه‌ری له‌چوارچێوه‌ی سیاسه‌تێکی راستگۆیانه‌دا خۆیان رێک بخه‌ن ،بۆ ئهوه له‌مپه‌رو بکرێت وبه‌هه‌ند وه‌رنه‌گیرێت ،وه‌ک پێشتر ئ��ام��اژه‌م پێکرد ژن و گه‌نج دوو رێگرییه‌ک دروست بکرێت له‌و ته‌وژمه‌ی خهریکه خۆی ده‌خزێنێت‌ه ناو خانه‌کانی توێژی گرنگی کوردستان ئه‌گه‌ر به‌ئاراسته‌یه‌کی ته‌ندروستدا نه‌برێن ونه‌کرێت جه‌سته‌ی کۆمه‌ڵگه‌که‌مانه‌وه ،ئه‌بێ بڕوامان وا بێت سیاسه‌تی ته‌ندروست تاکی به‌خاوه‌نی په‌روه‌رده‌یه‌کی تۆکم‌ه بۆ به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی مه‌ترسییه‌کانی سیسته‌می ته‌ندروست ده‌ئافرێنێت ،تاکی ته‌ندروست کۆمه‌ڵگه‌یه‌کی ته‌ندروست دێینێت‌ه ئاراوه، هه‌ژمونگه‌رای س�ه‌رم��ای�ه‌داری ،ئ �هوه بهدڵنیایهوه ئ�هو زیانه‌ی له‌واڵته‌که‌مان کۆمه‌ڵگه‌ی ته‌ندروستیش رێگه به‌هیچ سیسته‌مێکی ناشایست‌ه و بێ ئاکار ودژه وکۆمه‌لگه‌که‌مان ده‌که‌وێت زۆر له‌و زیانان‌ه گه‌وره‌تر و گاریگه‌رتر ده‌بێت کهله مرۆڤ وبه‌رژه‌وه‌ندی خواز نادات ده‌ست به‌سه‌ریدا بگرێت.
››
ساڵی یه‌که‌م ،ژماره‌ی 2
25
» وتار
ئاپۆلیتیک و گه‌نجى کورد
26
ئاپۆلیتیک ئ�هو چه‌مکه‌ی‌ه که به‌ماناى ره‌تکردنه‌وه‌ى سیاسه‌ت دێ��ت( ،ئ��ا) ل�ه التینى ب�ه م��ان��اى نه‌رێنى دێ��ت، پۆلیتیکیش واته سیاسه‌ت ،ئه‌م زاراوه‌ی‌ه وه‌ک ئایدۆلۆژیایه‌کى گڕوپێکى گه‌نجى فشه‌یزم پاش جه‌نگى جیهانى دووه‌م له په‌یوه‌ند کوردى ئه‌وڕوپا دروست کران ،ئه‌م گڕوپ‌ه دروشمێکیان هه‌بوو ده‌یان وت« :سیاسه‌ت مرۆڤ شێت ده‌ک��ات» .له راستیدا ته‌نها خۆیان ده‌خه‌ڵه‌تاند .ئه‌گه‌ر پێناسه‌یه‌ک بۆ ژی��ان بکه‌ین له پراکتیکدا ژیان سیاسهته ،ئێمه هه‌موومان سیاسه‌تمه‌دارین و ژیان به هه‌موو شێوازێک سیاسهته ،ژیان بێ سیاسه‌ت بهڕێوه ناچێت ،هه‌رچه‌ند گڕوپى ئاپۆلیتیک خۆیان ده‌خه‌ڵه‌تاند ،به‌اڵم نه‌یانده‌زانى که ئه‌وان خۆیان سیاسه‌تێکیان بهڕێوه ده‌برد. له‌گه‌ڵ ئهوهش که پێیان نه‌ده‌زانى ئه‌وان مێشکیان سڕ ببوو و هه‌رگیز نه‌یانده‌توانى وه‌ک گه‌نجانیتر تێ بگه‌ن و شرۆڤ‌ه بۆ تهواوى بابه‌ت و کێشه‌کان بکه‌ن ،لێره‌دا ده‌توانین شرۆڤه‌یه‌کى دروست بوونى ئه‌م گڕوپ‌ه بکه‌ین ،ئهو گڕوپ‌ه خۆڵقێنراوی ده‌ستی سیسته‌مى سه‌رمایه‌دارى دروست بوو ،مه‌به‌ستیشی له‌دروست کردنى ئه‌م ئایدۆلۆژیای‌ه ئهوه بوو که گه‌نج له داینه‌مۆى ناو کۆمه‌ڵگا و هێزه پڕه‌که‌ى(ماته‌وه‌زه) پوچه‌ڵ بکاتهوه ،ئیدى بۆ خۆى چه‌پ و راست پالن دابڕێژێ و په‌یڕه‌وى بکات .پاش ئهوهى سه‌رمایه‌داران زانیان که ئهو چهمکه ئیدى سه‌رکه‌وتوو بووه‌و جێگه‌ى خۆى ده‌گرێت و به‌ڕاستى گه‌نجان ده‌کات به توێژێکى نێگه‌تیڤ .ئیدى پاش ئهوه تائێستا ئه‌م ئایدۆلۆژیای‌ه به‌سه‌ر تهواوى گه‌نجان له جیهاندا په‌یڕه‌و ده‌کرێ .ئهوهى ئێستا ده‌مه‌وێ باسى بکه‌م ئاپۆلیتیک‌ه له باشوورى کوردستان ،که هه‌نووک‌ه پێشه‌نگایه‌تى ده‌کات له رۆژهه‌اڵتى ناوه‌ڕاست که سیسته‌مى کاپیتالیزم تیایدا به کاریگه‌رترینه. ئهوهش واى له کورد وگه‌نجی کوردی له هه‌رێمى کوردستان کردووه که ته‌واو بێ بڕیار بێت و بکهوێته حاڵه‌تى بێ هیوایى و ئاڵود‌ه به سیسته‌مى سهرمایهدارییهوه. ده‌مه‌وێ سه‌باره‌ت به هه‌رێمى کوردستان ئهو چه‌مکه‌ى بووه‌ت‌ه که‌لتوور شیکار بکه‌م، ئاپۆلیتیک چه‌کى ده‌ستى ده‌سه‌اڵته ،بۆیه ده‌سه‌اڵتیش له هه‌رێمى کوردستاندا بۆ ئهوهى پێگه‌ى خۆى پته‌وتر بکات بهردهوام هه‌وڵده‌دات چه‌واشه‌کارى بۆ گه‌ل دروست بکات ،تا به‌م هۆیه‌و‌ه هێزیان پوچه‌ڵ بکاتهوه .چونکه سیسته‌مى ده‌وڵه‌تگه‌رایى پێى وایه ئه‌گه‌ر چه‌واشه‌کارى پێشنه‌خات ئه‌وا ناتوانێت ده‌سه‌اڵتى خۆى به‌سه‌ر گه‌لدا بسه‌پێنێ ،ئ��ا ،وه‌ه��ا رۆژان���ه ،ده‌بینین ،ده‌ڵێن ،با گه‌نجان به کاروباری کۆمه‌اڵیه‌تی وکه‌لتوورییه‌وه ،خه‌ریک بن ،گه‌نجی وسیاسه‌تیان نه‌گووتووه ،ئه‌مه‌ش خۆی له‌خۆیدا ،دوورخستنه‌وه‌ی گه‌نجان‌ه له‌گۆڕه‌پانی بڕیاردان له‌ئاستی ژیانی کۆمه‌اڵیه‌تیدا ،له‌گه‌ڵ هه‌موو ئهو بانگه‌شانه‌شی که بۆ به‌شدارنه‌بوونی گه‌نجان له‌گۆڕه‌پانی سیاسه‌تدا ده‌یکه‌ن ،گه‌نجان ده‌خزێن‌ه باوشی سیسته‌می سه‌رمایه‌داری که له‌م رۆژه ،دزه‌ی کردۆه‌ت‌ه نێو ،خوێنی ده‌ماره‌کانی هه‌موو تاکێکی کۆمه‌ڵگاوه، له ئێستا ،تاکی ک��ورد ،ئه‌وه‌شمان له‌بیر نه‌چێت ،ئهو کای‌ه کۆمه‌اڵیه‌تیان‌ه که ئه‌وان باسیان ده‌که‌ن ،یانیش ،ئهو چه‌مکی که‌لتووریی‌ه که له‌هه‌وڵی داسه‌پاندنیدان به‌سه‌ر گه‌نجان وکۆمه‌ڵگاکه‌ماندا ،خۆله‌خۆدا ،چه‌مکی پۆپی تورکی ،یانیش، چه‌مکی ئایینی ـ سه‌رمایه‌دارییه ،له‌هه‌ردوو حاڵتیشدا ،نه‌گه‌نجی کورد ونه‌ش کۆمه‌ڵگای کورده‌واری ،خاوه‌ن ،زیهنییه‌تێکی به‌م چه‌شنه‌یه .به‌م بۆنه‌وه ،په‌رپێدانی چه‌مکێکی به‌م شێوهیه له‌ئاستی که‌لتووری و کۆمه‌اڵیه‌تیدا ،پێچهوانه کردنی راستی کۆمه‌ڵگاودوورخستنه‌و‌ه گه‌نجی کورده له‌راستینه‌ی خۆی. بۆیه چه‌ندێک هێز و پاره‌ى هه‌بێت ئهوهنده زیاتر چه‌واشه‌کارى پێشده‌خات به‌رامبه‌ر گه‌ل به‌گشتى و به‌تایبه‌تى ژن و گه‌نج که هه‌ڵسوڕێنه‌رى چااڵکییه‌کانن .ئه‌مه‌ش وه‌ک پڕاکتیک دهبێته فه‌لسه‌فه‌ى چه‌واشه‌کارى ،که له‌سه‌ره‌تادا راگه‌یاندن و هونه‌رمه‌ندان و رۆشنبیران و رۆژنامه‌نوسانى سه‌ر به‌ده‌سه‌اڵت ده‌ب��ن که‌ره‌سته‌ى به‌ڕێوه‌بردنى ئاپۆلیتیک ،که ئه‌مه‌ش خیانه‌تێک‌ه گه‌ل بۆخۆى له‌خۆى ده‌کات، ئایا ئهمه ،خۆی شێوازێکی نه‌رمی سیاسی ،وهه‌ڵسوکه‌وتێکی سیاسیان‌ه نییه که له‌به‌رامبه‌ر به گه‌نجان به‌ڕێوه‌ی ده‌بن؟ کێ ده‌توانێت بڵێت نا؟ کهواته ئه‌وانه‌ى بێ سیاسه‌ت ده‌ژین که خۆیان پێیان وایه ئهمه راستیه ئه‌وان بێ پالن و دیسپلین ژیان ده‌که‌ن. ئێستا له باشوورى کوردستان بۆ دوورکردنه‌وه‌ى گه‌نج له‌سیاسه‌ت چه‌ند که‌ناڵێکى پڕۆمۆدێرنى سه‌رمایه‌داریه‌ت دامه‌زراون ،چه‌مکى فشه‌یزم و ئاپۆلیتیک پێشده‌خه‌ن، له‌سه‌ر شاشه‌ى که‌ناڵه‌که‌یان بێ ئهوهى شه‌رم روویان بگرێت سیاسه‌تى درۆ و دهلهسه پێشده‌خه‌ن و ده‌ڵێن« :ده‌مانه‌وێ له خه‌م و په‌ژاره‌ى سیاسه‌ت دوورتان بخه‌ینه‌و‌ه و واتان لێ ساڵی یه‌که‌م ،ژماره‌ی 2
بکه‌ین ههمیشه له روویه‌ک سیاسه‌ت پ���ێ ب��ک �ه‌ن��ن». و ل���ه رووی����ه‌ک����ى تر ب��ه‌درۆ ده‌خ�ه‌ن�هوه ئهمه چ دووڕووی �ه‌ک �ه سیاسه‌ت ده‌ک �ه‌ن، م��ان��اى کۆمیدیشیان پێشى ده‌خ��ه‌ن ،هه‌روه‌ها م���رۆڤ���ێ���ک س����وک و ل �ه ج �هوه �ه‌ر دوورخ��س��ت��ۆت �هوه، گ �ه‌ن��ج��ان پ��ێ��ب��ک�ه‌ن��ن و ریسوا ده‌ک�ه‌ن به‌س بۆ ئهوهى گه‌نجانیش به‌هۆى ئهوهى سیاسه‌ته‌کانیان په‌یڕه‌و بکه‌ن. قوڵ‌ه و ت��ۆى ه���ه‌رزه‌الواز له‌مێژ‌ه پێیان وتراو‌ه سیاسه‌ت سیاسه‌تى لێ بووه‌ت‌ه ئاگر ناتوانى هه‌زمى بکه‌ى ،ئه‌ویش سیاسه‌ت قبوڵ ناکه‌م بۆیه و خ��ۆى ده‌خ�ه‌ڵ�ه‌ت��ێ��ن��ێ و ده‌ڵ��ێ��ت من ک��ات��ێ��ک ب��چ��ى ب���ۆالى لێى دوور ده‌که‌وێته‌وه .به‌ڵگه‌ش بۆئه‌وه ن������اودارى ب��ۆب��ک �ه‌ى ی��ان گه‌نجێک باسى سیاسه‌تمه‌دارێکى بکه‌ى واده‌زانێت گوێزى باسى کێشه‌یه‌کى سیاسى واڵته‌که‌ى بۆ گۆرانیبێژێکى کهله ب��ۆ ه��ه‌ژم��ارده‌ک��ه‌ى .ک�ه‌چ��ى ب��اس��ى ژنه ژن������ان ،س����ه‌رم����ای����ه‌دارى جه‌وهه‌رى ژنێتى خۆى ده‌رچوو‌ه وه‌ک زۆربه‌ى کردوویه‌وتى به‌کااڵ ،وه‌ک پسپۆڕێکى له‌ش و الرى پێناسه‌یت بۆ ده‌کات ،ئهمه و چه‌ندان نمونه‌ى تر که واده‌ک��ات بابه‌ته‌که‌مان سه‌ره‌ڕاست بێته‌وه ،ئهمه پالنه په‌یڕه‌وکراو‌ه دژى داینه‌مۆى کۆمهڵگه له گه‌نجه ،ئهوهى زیاتر پشتى ئه‌م پالنه ده‌گرێ و به‌هێزى ده‌کات سێکسه ،که‌سه‌رمایه‌دارى ئه‌ویشى له جه‌وهه‌رى خۆیدا دوورخستۆته‌وه ،به‌هۆى ئهوه گه‌نج بێ هێزده‌کات کاتێک گه‌نج بێ هێزو بێ کاریگه‌ر ده‌بێت ئه‌خالقى نزم ده‌بێته‌وه‌و هه‌ستى غه‌ریزه‌ى و شه‌هوه‌ت بازى به‌رز ده‌بێته‌وه .ئه‌م ناهاوسه‌نگی‌ه واده‌کات هێزى گه‌نج بخرێته نه‌رێنییه‌وه .هه‌رچه‌مکێک الى سیسته‌مى سه‌رمایه‌دارى ماناى خۆى دۆڕاندووه ،بۆ نمونه :فیمینیزم له‌سه‌ره‌تادا شۆڕشێکى ئه‌خالقى و مرۆڤایه‌تى بووه چینى کرێکاران و ره‌نجده‌ران به پێشه‌نگایه‌تى پیاو و ژن دژى سیسته‌مى سه‌رده‌ست راپه‌ڕین ،به‌اڵم سه‌یربکه‌ن که چۆن کاپیتالیزم چۆن ماناى ئه‌م زاراو‌ه جوانه و پڕمانایه‌ى گۆڕیو‌ه و بۆخۆى به‌کارى هێناوه ،که‌وا ده‌کات هه‌رگیز فیمینیزم نه‌خرێت‌ه بوارى پراکتیکه‌وه ،چونکه ماناى فیمینیزمه‌ى سه‌رمایه‌دارى دژى پیاوه و قبوڵى ناکات .سه‌رمایه‌دارى وه‌ها پێناسه‌ى فیمینیزم ده‌کات ،گوایه شۆڕشێکى ژنانه و دژى پیاوان و گوایه له دارستانی ئه‌مازۆن له به‌ڕازیل دروست بووه و ژنه‌کان پیاوانیان کوشتو‌ه و کردوویان‌ه به مه‌زارگه‌ى پیاوان، ئهمه ناڕاسته‌و ئه‌م ههڵوێسته له جه‌وهه‌رى ژندا هه‌رنییه .ئیدى به‌هه‌مان شێوه سیاسه‌تیش که ئافرێنه‌رى ژیانه و پالنداڕێژه‌ر‌ه ماناکه‌ى له‌ده‌ست چوو‌ه و بووه‌ت‌ه درۆ و دهلهسه .به‌مجۆر‌ه سه‌رمایه‌دارى نزیک‌ه له‌هه‌ر که‌سێک کهله ده‌مار‌ه سه‌ره‌کیه‌که‌ى مرۆڤ نزیکتر ده‌بێته‌وه .به‌اڵم وازهێنان له سیاسه‌ت ده‌بێت بڵێین وازهێنان‌ه له ژیان، ئهوهى واده‌ڵێت ناڕاست بیرده‌کاته‌و‌ه به‌ڵکو ئهو خۆى سیاسه‌تمه‌دارێکى سیسته‌مى کاپیتالیزم‌ه و درۆ و دهلهسه پێش ده‌خات.
وتار «
دراماى بیانى ،مه‌ترسییه‌کى نه‌بینراو کوردستان وه‌ک واڵت و کورد وه‌ک نهتهوه ،ههمیشه سازگار ئیبراهیم بوونه‌ت‌ه ئامانجى هێزه داگیرکار و قۆرخکاره‌کانى ده‌وروبه‌ر و دنیاش ،به درێژایى مێژوو کوردستان شوێنى داستان و مه‌رگه‌سات(تراژیدیا)ه مه‌زنه‌کان بووه ،هه‌زاران چیرۆکى به ئێش و کاریگه‌ر ،هه‌زارن جار چه‌وساندنه‌و‌ه و داگیرکارى ،پارچه‌کردن و له‌ناوبردن ،تواندنه‌و‌ه و ونکردن ،قه‌ده‌غه‌کردنى هێماکانى نه‌ته‌وه‌یی بوون. دابه‌شکردنى کورستان وه‌ک واڵت و چه‌وساندنه‌وه‌ى کورد وه‌ک نهتهوه ،مێژووییه‌کى دوورو و درێژه و به‌رده‌وامى ههیه ،دابه‌شکردنى کوردستان وه‌ک خاک و سڕینه‌وه‌ى له‌سه‌ر نه‌خشه‌ى سیاسى جیهان سه‌دان ساڵ له‌مه‌وبه‌ر ،تا شێوازه‌کانى چه‌وساندنه‌وه‌ى کورد وه‌ک نهتهوه ،له کۆمه‌ڵکوژى و له‌ناوبردنى جه‌سته‌یى تاکى کورد ،تا دهگاته له‌ناوبردنى واتایى (مه‌عنه‌وى) ،واتا سڕینه‌و‌ه و ونکردنى هێماکانى نهتهوه ،له که‌لتوره‌و‌ه و تا زمان ،له بیر و هۆشه‌و‌ه تا کارکردن و هه‌ڵسوکه‌ت ،له ناسینى واڵته‌و‌ه تا هه‌ستکردن به ناسنامه‌ى نهتهوهیى ،ئهوانه هه‌مووى له‌سه‌ر کورد په‌یڕه‌و کراوه ،تا دهگاته مێژووى نزیکمان ،وه‌ک ئه‌نفال و به زیندویى خستن‌ه چاڵ و کۆمه‌ڵکوژى و کیمیابارانى ههڵهبجه له باشورى کوردستان ،هه‌روه‌ها گۆڕ‌ه به کۆمه‌ڵه‌کانى باکور و کۆمه‌ڵکوژییه‌کانى رۆژهه‌اڵت و بێ ناسنامه‌کردن و سڕینه‌وه‌ى کورده‌کانى رۆژئاواى واڵت. ئهوانه بۆچى باس ده‌که‌ین؟ چونکه دوژمنانى ئێمه به‌و شێوهیه له‌گه‌ڵ ئێمه جواڵونه‌ته‌وه و ده‌جوڵێنه‌وه ،ئه‌وان دوژمنن ،سیاسه‌تیان وا بووه و وایه ،پڕن له حه‌زى داگیرکارى و قۆرخکارى و کوشتن و سڕینه‌وه‌ى ئێمه وه‌ک نهتهوه ،ئه‌وان دوژمن بوون ،ئهو مه‌رگه‌ساتانه‌ى به‌سه‌رماندا هاتووه ،دوژمنانمان به‌سه‌ریاندا هێناوین ،ههر بۆیه رهنگه هێنده‌ى ئهوه به ئێش و غه‌مگین نه‌بێت ،کاتێک نه‌ته‌وه‌که‌ت خۆى مه‌رگه‌سات به‌سه‌ر خۆیدا ده‌هێنێت و خۆى دهخاته نێو گێژاوه‌وه!!! لێرهوه دێین‌ه سه‌ر ئهو بابه‌ته‌ى ده‌مانه‌وێت باسى بکه‌ین ،ئه‌ویش دراما بیانییه‌کانه ،ئهو درامایانه‌ى ژماره‌یه‌کى زۆرى تهلهڤزیۆنه کوردییه‌کانی گرتۆته‌وه ،کاتێک له ناوه‌ڕۆک و شێوه‌ى دراماکان ورد ده‌بینه‌وه ،ده‌بینین به تهواوى له‌گه‌ڵ راستین‌ه و ئێش و ئازاره‌کانى نه‌ته‌وه‌که‌مان پێچه‌وانه‌ی‌ه و دوورخستنه‌وه‌ى تاکى کورده له راستین‌ه و بنچینه‌ى خۆى ،شێواندنى بنه‌ما نهتهوهیى و کلتوریه‌کانه ،به شێوه‌یه‌ک له شێوه‌کان درێژه به‌و مه‌رگه‌سات‌ه ده‌دات که پێشتر باسمان کرد ،چۆن له الیهن دوژمنانى نه‌ته‌وه‌که‌مانه‌وه له‌سه‌رمان په‌یڕه‌و کراوه. ئهوهى مایه‌ى بێزارى و غه‌مگینییه ،ئهو دراما بیانیان‌ه دۆباڵژ کراونه‌ت‌ه سه‌ر زمانى شیریینى کوردى و له که‌ناڵى به ناو کوردییه‌وه په‌خشت ده‌کرێن و وه‌ک پێشکه‌وتن و خۆ گونجان له‌گه‌ڵ سه‌رده‌مدا ده‌یبینن ،به‌اڵم هیچ گومان له‌وه‌دا نییه ئامانجێکى سیاسى چه‌په‌ڵ له پشتى په‌خشکردن ئهو درامایانهوه خۆى حه‌شار داوه ،که جارێکى تر و به شێوازى تر دووباره‌کردنه‌وه‌ى م��ه‌رگ��ه‌س��ات��ه‌ک��ان��ى ت��ێ��دا ده‌بینرێت. ئ��هو ه��ێ��زه سیاسییه ک��وردی��ان�ه‌ى ل�ه پشتى پ��ه‌خ��ش��ک��ردن��ى ئ��هو درام���ای���ان���ه‌وه‌ن زۆر دوور که‌وتونه‌ته‌وه ل �ه‌وه‌ى خزمه‌ت به م��ێ��ژوو و خاک و نه‌ته‌وه‌ى کورد ب��ک�ه‌ن ،چونکه ه����ه‌ر ل���ه رێ��ى ئهو درامایانهوه
ئهوه ده‌بینین ،که بونه‌ته‌و‌ه پارچه‌یه‌ک له‌و سیاسه‌ته‌ى کورد ناخوێنێـته‌و‌ه و نایه‌وێ وه‌ک نهتهوه ببێته خاوه‌ن واڵتێکى ئازاد و پێشکه‌وتوو. مه‌ترسى دراماکان له چیدایه؟ په‌خشکردنى ئهو درامایان‌ه له رێگه‌ى ته‌له‌ڤزیۆنه‌وه، که بێگومان له هه‌موو ماڵێکدا ئه‌مڕۆ ته‌له‌ڤزیۆن بوونى ههیه و منداڵ و پیر ،ژن و پیاو ،کوڕ و کچ ،هه‌موو تاکێکى کۆمهڵگه به خوێنده‌وار و نه‌خوێنده‌واره‌وه ،ته‌ماشاى ده‌که‌ن ،به تایبه‌تى گه‌نجان ،ئهو گه‌نجانه‌ى تازه پێده‌گه‌ن و ئاستى هۆشیاریان به‌هێز نییه و مه‌رگه‌ساته‌کانى نه‌ته‌وه‌یان نه‌بینیو‌ه و نه‌یان خوێندۆته‌وه ،کاریگه‌رییه‌کى زۆر گه‌ور‌ه له‌سه‌ر که‌سایه‌تییان دروست ده‌کات ،که‌لتور و راسینه‌یان ده‌شێوێنیت و هزر و هۆشیان داگیر ده‌کات ،چونکه ده‌که‌ون‌ه ژێر کاریگه‌رى دیمه‌نه‌کانى ناو دراماکه‌و‌ه و که‌سایه‌تییه‌کى هێند‌ه به‌هێزى نییه دیو‌ه شاراوه‌کانى پشتى په‌خشکردنى دراماک‌ه ببینێت ،بۆیه ئه‌ویش هه‌وڵ ده‌دات وه‌ک که‌سایه‌تییه‌کانى ناو دراماک‌ه بکات و خۆى دهخاته شوێنى ئه‌وان. هه‌روه‌ها به‌شێکى زۆرى ئهو درامایان‌ه له‌گه‌ڵ ئهوهى پڕن له وروژاندنى غه‌ریزه‌ى گه‌نجان، له هه‌مان کاتدا پڕن له سوکایه‌تى به ژنان و کوشتن و بێ ره‌وشتى ،لێره‌شه‌و‌ه تێکشکاندنى که‌سایه‌تى کورد و ئیفلیجى و الوازکردن دێته‌ئاراوه. ئه‌مه‌ش ئامانجێکى چه‌په‌ڵ و پیسى هه‌ندێک له هێزه سیاسییه‌کان نیشان ده‌دات، ئه‌گه‌ر نا؟! گه‌لى کورد ئهو هه‌موو چه‌وساندنه‌و‌ه و داگیرکارى و ههڵهبجه و ئه‌نفال و زینده به‌چاڵکردن و تاوانانه‌ى به‌سه‌ر هاتووه ،ئه‌وانه‌ى له سه‌ره‌تادا باسمان کرد ،بۆچى نایکه‌ن به دراما و به نه‌وه‌ى نوێى کوردى بناسێنن؟! ئه‌گه‌ر ده‌ڵێن کورد له شه‌ڕ و کوشتن و مێژوو بێزاره ،باشه ئهو هه‌موو داهاته‌ى هه‌رێمى کوردستان ههیه ،وه‌رن له‌سه‌ر ره‌وشى ئه‌مڕۆى کۆمه‌ڵگه‌ى کوردى ،کێشه کۆمه‌اڵیه‌تییه‌کان و چاره‌سه‌رێکى گونجاو ،ئهو کلتوره‌ى کوشتنى ژن به ره‌وا ده‌بینێ ،ده‌توانرێ له رێگه‌ى دراماو‌ه الواز بکرێ و نه‌هێڵرێت ،هه‌روه‌ها له‌سه‌ر ئهوهى چۆن مرۆڤى کورد باوهڕى به خۆى هه‌بێ و چۆن واڵتى خۆى ئاوه‌دان بکاتهوه و بایه‌خدان به گوند و کشتوکاڵ و ژینگه و س�ه‌دان بابه‌تى تر ،که په‌یوه‌ست بێ به کۆمه‌ڵگه‌که‌مانه‌وه. به بۆچوونى من ئه‌م بابهته شایانى ئهوهیه زۆرى له‌سه‌ر بنوسرێت و تاکى ک��وردى لێ ئاگادار بکرێته‌وه، که چۆن پیشتر له‌ناوبردنى جه‌سته‌ى ئامانجى دوژم��ن��ان��ى ک���ورد ب���وو ،ئ �ه‌م��ڕۆ ل�ه‌ن��اوب��ردن��ى که‌لتورى .که ده‌ڵێم دوژم��ن ،مه‌به‌ستم ته‌نها هێزى بێگان‌ه نییه ،به‌ڵکو زۆر ب�ه‌رپ��رس و هێزى سیاسى کوردیش ههیه وه‌ک دوژمنى نه‌ته‌وه‌که‌ى خۆى هه‌ڵسوکه‌وت ده‌کات. ههر بۆیه ده‌بێت خه‌مخۆرانى نه‌ته‌وه‌ى کورد له‌سه‌ر ئهو دراما پیسان‌ه بێ ده‌نگ و هه‌ڵویست نه‌بن ،ده‌مانه‌وێت ههر لێرهوه ره‌خنه‌یه‌ک له مه‌الکانى هه‌رێمى کوردستان بگرین ،که تا ئێستا هیچ هه‌ڵوێستێکیان له‌سه‌ر ئهو درامایان‌ه نهبووه، بۆچى ؟؟!! له چى ده‌ترسن ؟!!! ئایا ئهو درام��ای��ان�ه رهوش��ت��ى تاکى ک��ورد تێک ن��اده‌ن ؟!! ئه‌ى بۆچى ل �ه‌س �ه‌ر وش �هی �ه‌ک��ى وه‌ک��و (ج���ێ���ن���ده‌ر) ه��ه‌رای��ه‌ک��ى گ �ه‌وره‌ت��ان ن��ای �هوه ،ب�ه‌اڵم ل���ه‌س���ه‌ر ئ����هو س��ی��اس�ه‌ت�ه چ���ه‌پ���ه‌ڵ���ه‌ى ل���ه ش��اش �ه‌ى به‌شێک ل�ه تهلهڤزیۆنه ب�ه ن��او ک��وردی��ی�ه‌ک��ان�هوه، ک �ه ل �ه رێ��گ �ه‌ى درام���اى بیانییه‌و‌ه باڵوده‌کرێته‌وه، هیچ ناڵێن؟!
27 ساڵی یه‌که‌م ،ژماره‌ی 2
» وتار
هه‌ڵبژاردنی سه‌ندیکــــا لــــــــ
ئاستی فێڵکردن گه‌شتووه‌ته ئه‌وه‌ی سه‌ندیکا وه‌کــــ
28
ه��ه‌ڵ��ب��ژاردن ه��ۆک��ارێ��ک �ه ب��ۆ دی��م��وک��رات��ی��زه‌ک��ردن��ی کۆمه‌ڵگا و سیسته‌م ،ل�ه کاتێکدا تاکه‌کانی ئهو کۆمهڵگایه هۆشیارییه‌کی ته‌واویان هه‌بێت له ئاستی کێشه‌و مافه‌کانیان،له جیاکردنه‌وه‌ی ده‌نگ و ڕهنگه ئه‌بو به‌کر مه‌جید جیاوازه‌کاندا،له ناسینی دۆس��ت و نوێنه‌ره‌کاندا ،له ناسینی پیالن و هێزه س��اخ��ت�ه‌ک��اره‌ک��ان��دا،ئ�ه‌گ�ه‌ر ئهو پێکهاته‌یه پ��ێ��وان�هی�ه‌ک��ی ن�ه‌ب��ێ��ت ب��ۆ ج��ی��اک��ردن �ه‌وه‌ی هه‌موو ڕه‌نگ و گروپ و که‌سایه‌تیه جیاوازه‌کان،ئه‌گه‌ر ته‌نها بوونی هه‌ڵبژاردن بکه‌ینه پێوانه بۆ بوونی دیموکراتی و ئازادی ئهوه هه‌ڵه‌یه‌کی گه‌وره‌یه،ته‌نها الیهنه نادیموکراتییه‌کان سوودی لێ ده‌بینن ،به پێچه‌وانه‌وه جه‌ماوه‌ر زه‌ره‌ری لێ ده‌کات ،زۆر جار هێزه ئۆلیگارشی و دیکتاتۆره‌کان توانیوویانه هه‌ڵبژاردن بکهنه کارتێک بۆ ڕه‌وایه‌تی دان به ده‌سه‌اڵت و سیاسه‌ته‌کانیان ،له ڕووی یاسایشه‌وه ئه‌گه‌ر الیه‌نێک یان که‌سێک ده‌نگی زۆری��ن�هی خه‌ڵکی به ده‌ستهێنا ئ �هوه مافی خۆیه‌تی که ئهو پۆسته به ده‌سته‌وه بگرێت،له مێژوودا زۆرج��ار ئه‌م زۆرانبازی و یاریه کراوه و ته‌نها جه‌ماوه‌ر دۆڕاندوێتی ،ههر له سه‌رده‌می یۆنانی کۆنه‌وه پێش زاین و ههتا دهگاته ده‌سه‌اڵتی ناپلێۆن و هیتله‌ر و صدام و چه‌ندین که‌سایه‌تی و الیه‌نی تر...کهواته ته‌نها هه‌ڵبژاردن به‌س نییه بۆ ئه‌وه‌ی بڵێین ئازادی و دیموکراتی ب�����ه‌رق�����ه‌راره و ڕه‌وش����ه‌ک����ه ل���ه ق��ازان��ج��ی خه‌ڵکه‌که‌دایه ،ئه‌گه‌ر تاکه‌کانی کۆمه‌ڵگا به هه‌موو پێکهاته‌کانیه‌وه به زیهنیه‌تێکی ئازاد و سه‌رده‌مانه‌وه به‌شداری ئهو پڕۆسه‌یه نه‌که‌ن ناتوانن ئهو هه‌ڵبژاردنه بخه‌نه خزمه‌ت ب��ه‌رژه‌وه‌ن��دی��ه ڕه‌واک���ان���ی خ��ۆی��ان �هوه ،ئهمه ڕاستی هه‌ڵبژاردنه ،زۆرج��ار ده‌سه‌اڵتێکی دیکتاتۆر له ڕێگه‌ی هه‌ڵبژاردنه‌وه دهگاته ئهو پله‌وپایه خراپه و خودی ئهو جه‌ماوه‌ره‌ی پ��ێ ئ�ه‌چ�ه‌وس��ێ��ن��ێ��ت�هوه ک �ه دهن��گ��ی پ��ێ��داوه. ئ���ه‌م دهن��گ��ان �ه ده‌ب��ێ��ت �ه ب���ه‌اڵی���ه‌ک ب��ۆ س�ه‌ر میلله‌ته‌که‌ی خۆی. ئه‌م سه‌رده‌مه‌ش که زۆربه‌ی ده‌سه‌اڵته‌کان له ڕێگه‌ی هه‌ڵبژاردنه‌وه خۆیان ئه‌سه‌پێنن به‌سه‌ر کۆمه‌ڵگادا ،کۆمه‌ڵگاش دووچاری ڕه‌وشێکی ئاڵۆز ده‌بێت، ب��ه ب���ه‌رزک���ردن���ه‌وه‌ی ه��ه‌ن��دێ دروش��م��ی دیموکراتی ،ده‌یانه‌وێ ڕای گشتی چهواشه بکه‌ن و له ژێر په‌رده‌ی ئه‌م دروشمه‌دا هه‌رچی مامه‌ڵه و ڕه‌فتارێکی دیکتاتۆریانه‌یه به‌سه‌ر کۆمه‌ڵگادا بسه‌پێنن ،ه�ه‌م��وو ج��ۆره زوڵ��م و زۆرێ����ک ل �ه‌س �ه‌ر گ���ه‌ل پ��هی��ڕه‌و ده‌ک���ه‌ن، به‌ناوی ئ�هو دروشمانه‌وه ج�ه‌م��اوه‌ر چهواشه ده‌که‌ن ،ئه‌م جۆره دروشم و هه‌ڵبژاردنانه زۆر ل �هوه خراپتره که هێزێکی کۆنه‌په‌رست و دیکتاتۆر په‌یڕه‌وی ده‌کات ،ئه‌م جۆره حوکم و سیسته‌مانه به ئاشکراو به‌بێ دوو دڵی سیاسه‌تی خۆسه‌پاندن و چ�ه‌وس��ان��دن�هوه به سه‌ر گه‌لدا په‌یڕه‌و ده‌که‌ن ،به‌اڵم ڕژێمه به‌ناو
دیموکراته‌کان راستیه‌کان له جه‌ماوه‌ر ده‌شارنه‌وه و کۆمه‌ڵگا چهواشه ده‌که‌ن به‌م هه‌ڵوێسته‌ش کۆمه‌ڵگا دوچاری گه‌وره‌ترین ئاڵۆزی و قه‌یران ده‌بێت. بزوتنه‌وه‌ی سه‌ندیکایش که وه‌کو فریادڕه‌سێک له سه‌ده‌ی شانزه‌وه بۆ داکۆکی کردن له مافی کرێکاران و ڕه‌نجده‌ران سه‌ری هه‌ڵدا به کۆڵ نه‌دان و به‌رخۆدان توانیان مافه زه‌وتکراوه‌کانیان بسه‌ننه‌وه و مسۆگه‌ر بکه‌ن ،به‌اڵم ئهمه ته‌نها به هه‌ڵچون و په‌الماردان سه‌ری هه‌ڵنه‌دا ،به‌ڵکو له ئه‌نجامی هۆشیاری چیانه‌یه‌تی و خۆ ڕێکخستن له سه‌ر هێڵێکی ئایدۆلۆژی توانیویانه ده‌س��ت به‌و تێکۆشانه بکه‌ن و هه‌ندێ له مافه زه‌وتکراوه‌کانیان بسه‌ننه‌وه،الیه‌نی به‌رامبه‌ریش که چینی سه‌رده‌ستی سه‌رمایه‌دارییه هه‌روا به ئاسانی و سانایی ته‌سلیمی ئهو داواک��اری و خواستانه نهبووه ،به چه‌ندین شێوازی جۆراوجۆر به‌ربه‌ره‌کانی کردووه هه‌موو ئامرازه‌کانی چه‌وسانه‌وه‌ی به‌کار هێناوه ،کاتێک گه‌شته ئهو ئاسته‌ی که ده‌بێ ده‌ستبه‌رداری ئهو مافه ڕه‌وایانه بێت ،ئهوه قۆناغی هاوسه‌نگ بوونی هێزه ،له‌دوای ئه‌م قۆناغه چینی سه‌رده‌ست بۆ فڕوفێل و ساخته ده‌گه‌ڕا ده‌یزانی ئیتر ئهو ملهوڕی و سه‌رسه‌ختییه بۆی ده‌ست نادات ،ته‌نها ده‌مێنێته‌وه ئهو سیاسه‌ته‌ی که له سه‌ر چینی ژێر ده‌ست و کۆمه‌ڵگا ده‌یکات، لێره‌دا هۆشیاری سیاسی و به‌ڕێوه‌بردن ڕۆڵی سه‌ره‌کی ده‌بینێ بۆ هه‌ردووال ،ئه‌گه‌ر ئاستی هۆشیاری الیه‌ک الواز بوو الکه‌ی به‌رامبه‌ر ده‌توانێ بڕیارو مه‌هامه‌کانی خۆی بسه‌پێنێ، دی��اره چینی سه‌رده‌ست له‌به‌ر ئ �ه‌وه‌ی هێزی ده‌وڵه‌تی له پشته به هه‌موو دام وده‌زگاکانه‌وه و گه‌لیش ته‌نها عه‌قڵ و ئیراده‌ی خۆی له ده‌ستدایه ئه‌گه‌ر توانی خۆی به‌هێز بکات ئ �هوه ده‌ت��وان��ێ گ��ره‌وی خ��ۆی بباته‌وه ،له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ئیمکانیه‌تی زۆر له‌به‌ر ده‌ستی چینی س �ه‌ر ده‌ستدایه ههمیشه شانسی ب��ردن �هوه و سه‌رکه‌وتن له ده‌ستی ئه‌واندایه،نه‌وه‌کو خێرو سه‌ده‌قه. هێزه ده‌سه‌اڵتداره‌کانی ههرێمی کوردستان هه‌مو جۆره سیاسه‌تێکیان به‌کار هێناوه بۆ بنده‌ستکردنی کۆمه‌ڵگاو وابه‌سته‌کردنیان به‌و پڕوپاگه‌نده‌و دروشمه بریقه‌دارانه‌وه ،جه‌ماوه‌ری باشوری کوردستانیش له‌به‌ر ئ �ه‌وه‌ی یه‌که‌م جار بوو له ژێر ده‌ستی داگیرکه‌رێکی وه‌کو صدام ڕزگار بێت ،به‌شێوه‌یه‌کی زۆر عاتیفی و دڵێکی گ�ه‌رم�هوه ب�ه‌ش��داری ده‌نگدانیان ک��ردو هه‌رگیز چ��اوه‌ڕێ��ی ئ �ه‌وه‌ی��ان ن�ه‌ده‌ک��رد الیه‌نێکی ک��وردی درۆ له‌گه‌ڵ ج�ه‌م��اوه‌ردا بکات و ده‌ستی ببڕێت ،به‌اڵم سه‌د خۆزگه به کفن دز! ته‌نها به هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مان وازیان نه‌هێنا، بۆ ئ�ه‌وه‌ی بتوانن به ئاسانی و به‌شێوه‌یه‌کی فراوان کۆنترۆڵی هه‌موو چین و توێژه‌کانی کۆمه‌ڵگا بکه‌ن ،پیالنی ئه‌وه‌یان داڕش��ت له ڕێ��گ �هی سه‌ندیکا ک��ارت��ۆن��ی�ه‌ک��ان�هوه ده‌س��ت بخه‌نه بیناقاقای تاک به‌تاکی کۆمه‌ڵگاوه،
›› جه‌ماوه‌ری باشوری کوردستانیش له‌به‌ر ئه‌وه‌ی یه‌که‌م جار بوو ل ه ژێر ده‌ستی داگیرکه‌رێکی وه‌کو سەدام ڕزگار بێت، به‌شێوه‌یه‌کی زۆر عاتیفی و دڵێکی گه‌رمه‌و ه به‌شداری ده‌نگدانیان کردو هه‌رگیز چاوه‌ڕێی ئه‌وه‌یان نه‌ده‌کرد الیه‌نێکی کوردی درۆ له‌گه‌ڵ جه‌ماوه‌ردا بکات و ده‌ستی ببڕێت، به‌اڵم سه‌د خۆزگه ب ه کفن دز!!
ساڵی یه‌که‌م ،ژماره‌ی 2
وتار «
ــــــــــه هــــــــه‌رێمی کوردستاندا
ــــو حکومه‌ت حوکم بکات و ناویشی سه‌ندیکا بێت
›› به به‌رزکردنه‌وه‌ی هه‌ندێ دروشمی دیموکراتی ،ده‌یانه‌وێ ڕای گشتی چهواشه بکه‌ن و له ژێر په‌رده‌ی ئه‌م دروشمه‌دا هه‌رچی مامه‌ڵ ه و ڕه‌فتارێکی دیکتاتۆریانه‌یه به‌سه‌ر کۆمه‌ڵگادا بسه‌پێنن سه‌ندیکا جیهانیه‌کان ئه‌گه‌ر هه‌ڵه‌یه‌ک یان که‌م وکوڕییه‌کیان هه‌بوبێ نه‌بووه‌ته هۆی ئه‌وه‌ی کۆمه‌ڵگا ببێ به کۆیله‌ی حیزب ،ئاستی فێڵکردن گه‌شتووه‌ته ئه‌وه‌ی سه‌ندیکا وه‌کو حکومه‌ت حوکم بکات و ناویشی سه‌ندیکا بێت ،ئه‌بێ ئهو پیشه سوێند به‌سری بخوات ،ئه‌گه‌ر نوزه‌یه‌کیشی لێوه‌هات ئهوه به‌سه‌ندیکاو حکومه‌ت په‌الماری ده‌ده‌ن و هه‌زار گێچه‌ڵی پێ ئه‌که‌ن، ئه‌گه‌ر نوێنه‌رایه‌تی ئاوا بێت ئه‌بێ دوژمنایه‌تی چۆن بێت .له‌الیه‌کی تره‌وه ئه‌م هه‌ڵوێست و مامه‌ڵه‌یه سوکایه‌تی کردنه به‌پره‌نسیپه‌کانی سه‌ندیکا و دیموکراتی،چونکه سه‌ندیکا ته‌نها ئه‌رکی ئهوهیه چاودێری حکومه‌ت بکات ،له کاتێکدا ئه‌گه‌ر حکومه‌ت مافی هاوپیشه‌که‌ی پێشێل کرد ئه‌م هه‌وڵی سه‌ندنه‌وه‌ی ئهو مافه بدات ،نه‌وه‌کو ده‌ست له‌گه‌ڵ حکومه‌ت تێکه‌اڵو بکات بهیهکهوه فشار بخه‌نه سه‌ر ئهو توێژه یان ئهو چینه ،به‌اڵم ئه‌وه‌ی له ههرێمی کوردستاندا به‌دی ده‌کرێ پێچه‌وانه‌ی ئه‌م پڕۆسه‌یه، زۆرج��ار خودی سه‌ندیکا دهبێته ئاسته‌نگی و کێشه ،کاتێک سه‌ندیکا
دهبێته خێرو به‌ره‌که‌ت که خۆی له ژێر چنگی حیزب و ده‌سه‌اڵت ڕزگار بکات. دوای ئه‌م قۆناغه چینی سه‌رده‌ست بۆ فڕوتوفێل و ساخته ده‌گه‌ڕا ده‌یزانی ئیتر ئهو ملهوڕی و سه‌رسه‌ختییه بۆی ده‌س��ت ن��ادات ،ته‌نها ده‌مێنێته‌وه ئهو سیاسه‌ته‌ی که له سه‌ر چینی ژێر ده‌ست و کۆمه‌ڵگا به‌رێوه‌ی ده‌بات،لێره‌دا هۆشیاری سیاسی و به‌ڕێوه‌بردن ڕۆڵی سه‌ره‌کی ده‌بینێ بۆ هه‌ردووال،ئه‌گه‌ر ئاستی هۆشیاری الیه‌ک الواز بوو الکه‌ی به‌رامبه‌ر ده‌توانێ بڕیارو مه‌هامه‌کانی خۆی بسه‌پێنێ ،دی��اره چینی سه‌رده‌ست له‌به‌ر ئه‌وه‌ی هێزی ده‌وڵه‌تی له پشته به هه‌موو دام وده‌زگاکانه‌وه و گه‌لیش ته‌نها عه‌قڵ و ئیراده‌ی خۆی له ده‌ستدایه ئه‌گه‌ر توانی خۆی به‌هێز بکات ئهوه ده‌توانێ گره‌وی خۆی بباته‌وه،له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ئیمکانیه‌تی زۆر له‌به‌ر ده‌ستی چینی س�ه‌ر ده‌ستدایه ههمیشه شانسی ب��ردن�هوه و سه‌رکه‌وتن له ده‌ستی ئهو دایه. ساڵی یه‌که‌م ،ژماره‌ی 2
29
» وتار
داد و سیسته‌می دادی کــۆمــ داد ،م��اف ،یاسا ه�ه‌ر ک��ام وشه‌گه‌لێکی ج��ۆراوج��ۆرن وهه‌رکام لهوانه واتایه‌کی جۆدایان ههیه که بهداخهوه وه‌کوو یه‌ک له‌قه‌ڵه‌م دروان وسه‌یریان ده‌کرێ .ئه‌مه‌ش ده‌رخستنی داده له‌ناوه‌ڕۆک وگه‌وهه‌ری خۆی .ده‌سه‌اڵتداران بۆ ئه‌وه‌ی ده‌سه‌اڵتی خۆیان ڕه‌وا نیشان بده‌ن وزوڵم وده‌ستدرێژییان درێژه پێ بده‌ن ،یاساکانی خۆیان دادپه‌روه‌ران‌ه وعادیالن‌ه نیشان بده‌ن قازی ئاواره به‌ئه‌نقه‌ست وایان نیشان داوه ک ه گوایا یاساو دادوعه‌داله‌ت دادوه‌ری دیوانی یه‌کێکن ،دیاره ئهمه دوور له‌راستییه‌و چه‌واشه‌کارییه‌که .بۆ دادی بااڵی نموونه ئه‌ره‌ستوو ده‌ڵێت«:هه‌ندێ له‌گه‌ل خلق» به‌گوێره‌ی کهجهکه داخوازی سروشتی ئه‌وان کوێله‌ن وهه‌ندێکی تر سه‌رده‌ست وبااڵده‌ستن وپێویست‌ه هه‌روه‌ک خۆیان بمێننه‌وه‌وعه‌داله‌ت ودادیش ئهوهیه ک ه له‌خزمه‌تی مانه‌وه‌ی ئهو چین وتوێژان‌ه له‌شوێنی دیاری کراوی خۆی بێ. ئه‌فالتۆنیش ده‌ڵێت« :عه‌داله‌ت ئهوهیه که هه‌رکه‌سێک ئهو کاره ئه‌نجام ب��دات که شایسته‌ی ئهو بێ» و ده‌ڵیت« :مرۆڤه‌کان نابه‌رابه‌رن وهه‌رکام لهوانه له‌ره‌گه‌زێ دروست بون‌ه یه‌کێک له‌زێر ،یه‌کێک له‌زیۆو یه‌کێکی تر له‌ئاسن .عه‌داله‌ت ئهوهیه که ئهو جیاوازییان‌ه بپارێزێ» .هه‌روه‌ها هۆبزیش ده‌ڵێت« :پێوانه‌ی ناسینی عه‌داله‌ت وداد یاسایه!!! یاساکان ههمیشه عادیالن ه ودادپه‌روه‌رانه‌ن!!» له‌و نووسینان‌ه به‌ڕاشکاوی ده‌رده‌که‌وێ که سوود له عه‌داله‌ت وداد وه‌کو ئامێر وکه‌ره‌سته‌یه‌ک بۆ ڕه‌وا نیشاندانی ده‌سه‌اڵتی ده‌سه‌اڵتداران وه‌رگیراوه .واته عه‌داله‌ت له‌ناوه‌ڕۆک وگه‌وهه‌ری خۆی دوور خراوه‌ته‌وه .وه‌کو دی��وان��ی دادی ک�ه‌ج�ه‌ک�ه یه‌کێک له‌ئه‌رک ه سه‌ره‌کییه‌کانمان گ�ه‌ڕان�ه‌وه‌ی عه‌داله‌ت وداد‌ه ب �ه‌گ �هوه �ه‌رو ک��ۆک��ی خ��ۆی �ه‌ت��ی ،ک �ه ئ�ه‌وی��ش ب�ه‌گ�ه‌ڕان�ه‌وه‌ی م��رۆڤ به‌گه‌وهه‌ر وبنچینه‌ی خۆیهوه ئیمکانی ده‌بێ .به‌بڕوای ئێمه سه‌رچاوه‌و هۆکاری سه‌ره‌کی کێشه‌و گرفت‌ه کۆمه‌اڵیه‌تی وئابووری وسیاسیه‌کان دوورکه‌وتنه‌وه‌ی مرۆڤه ل �ه‌گ �هوه �ه‌ری خ���ۆی؛ وات���ه ل �ه‌خ��ودی خ��ۆی. کهواته ،بنه‌مای کێشه‌کان ئابووری وسیاسی و ...نییه .ئه‌گه‌ر مرۆڤ بگهڕێتهوه بنه‌ڕه‌تی خۆی و بگهڕێتهوه بۆ خودی خۆی ئهوه ئیدی کێشه‌و قه‌یران نامێنێ ،نائه‌منی وئ��اژاوه‌و شه‌ڕوشوڕوداگیرکه‌ری ونکۆلی و پاکتاوکردن نامێنێ .بۆچی مرۆڤ روو دهکاته سته‌م وداگیرکه‌ری و تااڵن وکوشتوبڕ؟؟!! وه‌اڵمه‌که‌ی روونه ،هه‌ستی زیاده‌خوازی ،به‌رژه‌وه‌ندی خوازی، تاکڕه‌وی وخۆویستی ...ئه‌وانه‌یش هه‌موو تایبه‌تمه‌ندی مرۆڤێکن که‌وا ل ه بنه‌مای خۆ دوور کهوتۆتهوه. مرۆڤی به‌راستی مرۆڤ ،بۆچی ئه‌بێ داگیرکه‌ر بێ ونکۆلی که‌ر؟ چ پێویسیتیه‌کی به‌وکار‌ه ههیه؟ دیاره هیچ پێویسیتیه‌کی وه‌های نییه و نابێ. مرۆڤی دوور نه‌که‌وتوو له‌خۆ ،ساکار ،سروشتی ،به‌گه‌وهه‌ر ،خ��اوه‌ن هه‌ست به‌کۆمه‌ڵ ،به‌رژه‌وه‌ند کۆمه‌ل وکۆمه‌ڵگا پارێزه!! حه‌ز له‌ئاشتی ده‌کاو ڕقی له‌ده‌ستدرێژی وکۆمه‌ڵ کۆژی وتااڵن وکوشتوبڕه!!! مرۆڤێکی وه‌ها حه‌ز له‌ژیان ده‌کاو ژیان ده‌پارێزی ـ حه‌ز له ژیانێکی به‌کۆمه‌ڵ ده‌کاو ژیانی به‌کۆمه‌ل ده‌پ��ارێ��زێ .ده‌ردی سه‌ره‌کی م��رۆڤ له‌دونیای ئیمڕۆدا ده‌ردی ته‌نیاییه!!! سیسته‌می ده‌س �ه‌اڵت و داگیرکه‌ر مرۆڤی ته‌نیا هێشتۆته‌وه .ئهو تهنیایه!! له‌کۆمه‌ڵ وکۆمه‌ڵگا دابڕاوه ،پارچه ،پارچه‌و دابه‌ش کراوه ،هۆکاری زۆربه‌ی قه‌یران ه ئابووری وکۆمه‌اڵیه‌تییه‌کان ،ته‌نیاییه!! ته‌نیایی و هه‌ستی ته‌نیابوون مرۆڤ به‌ره‌و ئه‌نجامدانی تاوان راده‌کێشێ!! مرۆڤی ته‌نیا ،بێ هیوایه!! بۆیه کار ناکات ،خه‌بات ناکات ،ره‌ن��ج ن��ادات ،له‌ره‌نج نامۆیه ،ژی��ان ناخوڵقێنێ، پێوانه‌کان بن پێ ده‌کا وله‌کۆتاییدا به‌ره‌و ئه‌نجام دانی تاوان ده‌چێ!!! مرۆڤی ته‌نیا ،ناتوانێ خاوه‌ن به‌زه‌یی بێ!! به‌زه‌یی به‌کێ؟ ئهو تهنیایه هه‌موو هه‌وڵه‌کانی سیسته‌می ده‌سه‌اڵت به‌تایبه‌تی کاپیتالیسم بۆ ته‌نیاکردنی مرۆڤه!!! له‌ماڵدا
تهنیایه ،رادیۆ ،ته‌له‌فزیۆن ،سینه‌ما ،گۆڤار ،رۆژنامه‌کانی کاپیتالیسم هه‌موو به‌جۆرێک له‌جۆره‌کان پرۆپاگه‌نده‌ی ته‌نیایی ده‌که‌ن وکاربۆ ته‌نیاکردن ودابڕانی مرۆڤ له‌خۆی وله‌کۆمه‌ڵگا ده‌که‌ن!!! سیسته‌می ده‌سه‌اڵت مرۆڤی تا ئهو راده‌ی‌ه ته‌نیا کردووه ،ئیدی په‌نای بردۆت ه به‌ر ئه‌وه‌ی که کاتی خۆی به‌یاری کردن له‌گه‌ڵ حه‌یوانات وبوونه‌وه‌رانی وه‌ک، مه‌یموون وپشیله‌و سه‌گ و ...تێپه‌ر بکات ،نالێم مرۆڤ نابێ گیاندارانی دیکه‌ی خۆش نه‌وێت ،خۆشه‌ویستی له‌وچه‌شن‌ه ده‌رخستنی ئهو گیانله‌به‌رانه‌ی‌ه ل ه گه‌وهه‌ر و له‌سروشتی تایبه‌ت به‌خۆیانه!! واتای نییه ،کاتێک که دایک وبابی بنێریت‌ه ماڵی پیران وبه‌سااڵچووان ،له‌گه‌ڵ دراوسێکه‌ی قس‌ه نه‌کات ،هامشۆی دراوسێکه‌ی نه‌کات وبچێ کاتی خۆی له‌گه‌ڵ گیاندارێک وه‌ک پشیل ه و ....تێپه‌ڕ بکا!! بۆیه کاروئه‌رکی سه‌ره‌کی دادی کۆمه‌اڵیه‌تی که‌جه‌ک ه گه‌رانه‌وه‌ی مرۆڤه به‌خۆدی خۆیی وده‌رهێنانیه‌تی له‌ته‌نیایی .ئه‌ویش به‌رێگه‌ی دادی راسته‌قین‌ه و عه‌داله‌تی راسته‌قینه‌و‌ه ده‌سته‌به‌ر ده‌کرێ. قه‌یران وکێشه‌یه‌کی دیکه که ده‌بێـت مرۆڤ له‌سه‌ری راوه‌سته‌ی له‌سه‌ر بکات و له‌سه‌ری بدوێ ،بیانی بوونی(نامۆبوونی) مرۆڤ له‌خۆی و له‌سروشته .نه‌ته‌نیا مرۆڤ له‌سروشت دوور کهوتۆتهوه وبیانی بووه ،به‌ڵکو سیسته‌می کاپیتالیسم مرۆڤی کردۆته دوژمنی سروشت وسروشتی به‌هۆڤ(شێت)له‌قه‌ڵه‌م داوه. سیسته‌می ده‌سه‌اڵت به‌رێگه‌ی بااڵده‌ستی وسه‌رده‌ستی به‌سه‌ر سروشت ،به‌سه‌ر مرۆڤ وکۆمه‌ڵگاکه‌ی ده‌سه‌اڵتی سه‌پاندووه!! دابڕان له‌سروشت دابڕانه له‌ئه‌خالق و ره‌وشت و هه‌موو به‌ها ونرخه‌کانی مرۆڤایه‌تییه .دوژمنی مرۆڤ له گه‌ڵ سروشت وکو دوژمنی مرۆڤ له‌گه‌ڵ خۆیدایه ودابڕانی مرۆڤ له‌سروشت وه‌کوو دابڕانی مرۆڤه له خ��ودی خ��ۆی!! ته‌نها چ��اره ،ئاشت بونه‌وه‌ی مرۆڤه له‌گه‌ڵ سروشت ،چونکه ئه‌گه‌ر مرۆڤ سروشت وه‌کو خۆی نه‌بینێ وخۆی به به‌شێک له‌سروشت نه‌زانێ ئهوه هه‌رتاوانێک ئه‌نجام ده‌دات و زه‌مین‌ه له‌ودا بۆ ئه‌نجامدانی هه‌رجۆر‌ه تاوانێک ههیه .ناعه‌داله‌تی لێرهوه سهرچاوه ده‌گرێ ،واته ل ه دابڕانی مرۆڤ له‌سروشت .به‌هۆی نامۆ بوونی له‌سروشته‌وه‌یه؛ چونکه مرۆڤێک که سروشت به‌هۆڤ بزانێ ،داگیرکاری ،زۆرداری ،زوڵم وسه‌پاندن و ...به‌ڕه‌وا ده‌بینێ وده‌یزانێ .ئه‌مانه‌یش کرده‌وه‌ی دژه عه‌داله‌تن و دژه دادپه‌روه‌رین .بۆیه یاساکان ورێساکانی کهجهکه هه‌موو هه‌وڵدانیان و ناوه‌رۆکیان بۆپاراستنی سروشت و یه‌کبوون له‌گه‌ڵ سروشتدایه .یه‌کێک له‌و هۆکارانه‌ی که‌عه‌داله‌ت ودادپ �ه‌روه‌ری که‌مڕه‌نگ کردووته‌و‌ه و رێگه‌ی بۆ ده‌سه‌اڵتداری وزۆرداری خۆش کردووه ،تێڕوانینی سیسته‌م له‌ژن وکێشه‌ی ژنه له‌کۆمه‌ڵگادا. سیسته‌م به‌رێگه‌ی زه‌عیف‌ه زانین وزه‌عیفه‌کردنی ژن ،کۆمه‌ڵگا و ت�ه‌واوی کۆمه‌ڵگای زه‌عیف‌ه ک��ردووه‌و به‌سه‌رته‌واوی کۆمه‌ڵگادا حوکم «ده‌سه‌اڵت» بهرێوه ده‌بات .ههر بۆیه رێبه‌رئاپۆ«:ئازادی ژن به‌ئازادی کۆمه‌ڵگا» ده‌زانێ وده‌ڵێت« :ههتا ژن ئازاد نه‌بێت ئهوه کۆمه‌ڵگا ئازاد نابێ» .مه‌خابن جیهانی ئیمڕۆ ژن و سروشت وه‌کو کااڵ ده‌زانێ وسوودیان لێ وه‌رده‌گرێ ،پێویسته ژن وسروشت له‌کااڵبوون ده‌رک �ه‌ون ،یاساو ریساکانی سیسته‌می ده‌س�ه‌اڵت کااڵ دیتنی ژن ره‌وا و مه‌شرۆع ده‌کات. بهداخهوه شیربایی گرتن و ....له‌مه‌سه‌له‌ی زه‌واجی کوڕوکچ له‌و زه‌یهنییه‌ته‌و‌ه سهرچاوه ده‌گریت .بۆ نموونه؛ یاساکانی مه‌ده‌نی کۆماری ئیسالمی ئێران هه‌موو نیشان ده‌ده‌ن که ژن وه‌کو کااڵیێکه ،ده‌کردڕێت وده‌فرۆشرێت. مادده‌ی ()1133قانوونی مه‌ده‌نی ئێران ده‌ڵێت »:مێرد هه‌رکات بییه‌وێت ده‌ت��وان��ێ ژن�ه‌ک�هی ت �ه‌اڵق ب��دات .وات��ای ئ�ه‌م یاسایه چییه؟؟!! ئایا ،ئه‌م ه به‌واتای ،کااڵ دیتنی ژن نییه!! یان ئه‌وه‌ی وا بزانم له مادده‌ی ()1118ی که ده‌ڵێت«:ئه‌گه‌ر ژن له‌ده‌ستووراتی شووه‌که‌ی په‌یڕه‌وی نه‌کات ئهوه مافی نه‌فه‌قه‌ی نییه»!! نه‌فه‌ق‌ه چییه؟؟!!! م��اڵ ،خ��واردن ،خواده‌مه‌نی و ...جل
›› حقوق و ماف و یاسا وه‌کو یه‌ک نیین و به ته‌واوی له‌یه‌کتر جیاوازن
30
ساڵی یه‌که‌م ،ژماره‌ی 2
وتار «
ـــــــه‌اڵیه‌تی کهجهکه ()KCK دادگاکانی سیسته‌م له کاتی دادگایی کردنی تاوانباردا ،ته‌نیا ئه‌وه‌ی تاوانی وبه‌رگ‌ه که له‌الیه‌ن شووه‌و‌ه بۆ ژن دابین ده‌کرێ .ئهو مادده‌ی‌ه ده‌ڵێت :ئه‌گه‌ر ک��ردووه ،ده‌خات ه ژێر پرسیارو لێکۆلێنه‌وه‌و حیسابی لێ ده‌خوازرێت .ئهمه ل ه ژن ئیتاعه‌ی (په‌ێره‌وی) شووه‌که‌ی نه‌کات ئهوه نه‌فه‌قه‌ی ناکه‌وێ!! واته وه‌کو کاتێکدای‌ه که هیچ تاکه که‌سێکی ته‌نیا هه‌بوونی نییهو ناشبێت وناتوانێ پهره کرێکارێک سه‌ێری ژن ده‌کرێ .هه‌روه‌ها کرێکارێک ئه‌گه‌ر کاری نه‌کرد ئهوه به‌هه‌بوونی خۆی بدات .هه‌موو رووداوو دیارده‌کان گرێدراوی یه‌کترن .یه‌کێک پاره وه‌رناگرێت به‌گوێره‌ی ئهو زه‌ێنییه‌ته‌ش ئه‌گه‌ر ژن له‌شووه‌که‌ی فه‌رمانبه‌ری بێ ئه‌وی تر نابێ .مرۆڤ بێ مرۆڤ ومرۆڤ بێ کۆمه‌ڵگا و مرۆڤ بێ نه‌کات ،ئهوه مافی نه‌فه‌قه‌ی نابێ .واته ـ وه‌کو کرێکارێک سه‌ێری ده‌که‌ن، سروشت نابێ .واته ئه‌گه‌ر که‌سێک تاوانی کردبێ ،زۆر فاکته‌ر و هۆکار گه‌ر کار بکات نه‌فه‌قه‌ی هه‌یه‌و کاریش نه‌کات بێ نه‌فه‌ق‌ه ده‌مێنێته‌وه!!! بوونه‌ت‌ه هۆی تاوان وئه‌نجامدانی تاوان به‌ده‌ستی تاوانبار؛ بۆیه دادوه‌ر له‌کاتی له‌دونیایه‌کی وه‌ها چۆن ده‌بێ عه‌داله‌ت ودادپه‌روه‌ری هه‌بێ؟؟!! بۆیه ،سیسته‌می دادگایی کردن ،پێویسته هه‌مووی ئهو فاکته‌ران‌ه له‌به‌ر چاو بگرێ!!! دادی کۆمه‌اڵیه‌تی کهجهکه عه‌داله‌ت له‌گه‌ڵ چۆنیه‌تی هه‌ڵسوکه‌وت کردن له‌دادوه‌ری سیسته‌مدا ،چاره‌سه‌ری ناره‌خسێندرێ و کێشهکه چاره‌سه‌ر نابێ، له‌گه‌ڵ ژندا هه‌ڵده‌سه‌نگێنێ .ههر ئه‌نداز‌ه هه‌ڵسوکه‌وت له‌گه‌ڵ ژندا عادیالن ه ته‌نیا س��زادان به بنه‌ما وه‌رده‌گ��ی��ردرێ و قازانج کردنی تاوانباره‌که .ئه‌ویش ودادپه‌روه‌ران‌ه بێت ئه‌وا ئهو کۆمهڵگایه عه‌داله‌ت ودادپه‌روه‌ری ههیه!! مرۆڤێکه و پێویسته بگهڕێتهوه ئامێزی کۆمه‌ڵگا ،ڕه‌چاو ناکرێت .بابه‌تێکی بۆ ئه‌وه‌ی بابه‌ته‌ک‌ه باشتر تاوتۆی بکه‌ین له‌ده‌ستووری کهجهکه و خاڵه‌کانی دیکه ئهوهیه که ده‌وڵه‌ت به‌رێگه‌ی ده‌وڵه‌تی کردنی کاروباری دادوه‌ری ئهو په‌یره‌وی ناوخۆیی و هه‌روه‌ها یاساکانی دیوانی دادی کهجهکه چه‌ند خاڵ چه‌ک‌ه گرینگه‌ی له‌ده‌ستی کۆمه‌ڵگا ده‌رهێناو‌ه و کۆمه‌ڵگای بێ چه‌ک وه‌کو نموونه ده‌هێنیته‌و‌ه و شرۆڤه‌یان ده‌که‌ین .هاوکات ،ئاماژه‌مان بهوه کرد، هێشتۆته‌وه ،دیاره ئه‌مه‌ش یه‌کێک‌ه له رێگاکانی زه‌عیفه‌کردنی کۆمه‌ڵگا(به‌ژن که ،پارادایمی(جیهانبینی) ئێمه ،ئیکۆلۆژی ـ دیموکراتی وئازادی ره‌گه‌زییه!! کردنی کۆمه‌ڵگا) .ئهمه له کاتێکدای‌ه که دادوه‌ری تایبه‌تی کۆمهڵگایه و هه‌موو یاساو ریساکانمان بۆ سه‌قامگیرکردن وچه‌سپاندنی ئهو سێ خاڵه‌یه؛ خۆدی کۆمه‌ڵگا پێویسته کاری دادوه‌ری ئه‌نجام بدات .یه‌کێک له ئه‌رک ه چونکه له‌کۆمه‌ڵگای پولیتکی وئه‌خالقی دایه که مرۆڤ ده‌گاته‌و‌ه بنه‌ڕه‌ت سه‌ره‌کییه‌کانی سیسته‌می عه‌داله‌تی کۆمه‌اڵیه‌تی کهجهکه ئهوهیه ک ه وکۆکی خۆی .له‌کۆمه‌ڵگایه‌کی وه‌هادای‌ه که عه‌داله‌ت ودادپه‌روه‌ری سه‌قامگیر جارێکیتر ئهو چه‌ک‌ه گرینگه راده‌ستی کۆمه‌ڵگا بکاتهوه ،هه‌تاکو کۆمه‌ڵگا ده‌کرێ وزۆرداری و نکۆلی و پاکتاوکردن نامێنێ .قانوونی هه‌یی ،واته ئهو بۆ خۆی چاره‌نووسی خۆی دیاری بکات .تاوانبار سزا بدات وتاوان دیاری قانوون و یاساو رێسایانه‌ی که وا هه‌نۆک‌ه له سیستهمه جیهانییه‌کان په‌یره‌ویان بکات .ئهمه به‌شداری کردنی کۆمهڵگایه له‌کاروباری خۆیدا. ده‌کرێ ،نه ته‌نیا جڤاکێکی پۆلیتیک و ئه‌خالقی ساز ناکه‌ن ،ئیکۆلۆژی خاڵێکی گرینگی دیکه ئ �ه‌وه‌ی �ه ،ده‌وڵ���ه‌ت ب�ه رێ��گ�هی دی���اری ک��ردن و و ئازادی ره‌گه‌زی ناپارێزێن ،به‌ڵکۆ مرۆڤ و سروشت له گه‌وهه‌ری خۆیان ده‌ستنیشانکردنی تاوان و سزا له یه‌ک ناوه‌نده‌و‌ه له به‌رده‌م دینامیک و پیشکه‌وتنی دوور دهخهنهوه و به‌و جۆره ،کۆمه‌ڵگا له نێو ده‌به‌ن .ده‌زانین کاتێک مرۆڤ کۆمه‌ڵگا ئاسته‌نگ ده‌بێ .یاساکان وه‌اڵمی داخوازییه‌کانی کۆمه‌ڵگا ناده‌نه‌وه‌و بوو به‌مرۆڤ که رووی کرده ژیانێکی به‌کۆمه‌ڵ .قانوون ویاساکان ژیانی به‌جێگه‌ی چاره‌سه‌رکردنی گیروگرفته‌کان ،کێشه‌کان فراوانتر وقووڵتر ده‌که‌نه‌وه. به‌کۆمه‌ل ده‌شوێنن وکۆمه‌ڵگا دابه‌ش ده‌که‌ن و له‌ئاکامدا کۆمه‌ڵگا ده‌ڕۆخێنن و ئێستاکه له گه‌ڵ کێشه و گرفته‌کان ،ل ه تاکه که‌سێکی ته‌نیا و نامۆ به‌بار دێنن. به‌رامبه‌ر دادو دادوه‌ری����دا ،ئاشنا بووین، حقوق و ماف و یاسا وه‌کو یه‌ک نیین و به ته‌واوی وه‌کو دیوانی دادی کهجهکه ئاڵترناتیۆ له‌یه‌کتر ج��ی��اوازن .ئ�ه‌گ�ه‌ر قانوونێک نوێنه‌رایه‌تی دادوه‌ری سیسته‌م ه وجێگیر پێشنیار ده‌که‌ین و هه‌وڵ ده‌ده‌ین حقوقی دیموکراتیک بکات ده‌توانرێ وه‌کو یاسایه‌کی کۆمه‌ڵ و کۆمه‌ڵگا ل �ه‌م ب���اره‌و‌ه وشیار عادیاڵن‌ه ودادپه‌روه‌ران‌ه ناوزه‌دی بکه‌ین .حقوق پێویست می‌ه سه‌رده‌سته‌کان ،به‌رێگه‌ی و ش��اره‌زا بکه‌ین .ه �ه‌روا ئ��ام��اژه‌م پێکرد دی��م��وک��رات��ی��زه ب��ب��ێ .ی��اس��اک��ان��ی دون��ی��ا ،سیسته سه‌رچاوه‌ی کێشه‌کان ته‌نیایی مرۆڤ و ده‌سه اڵتداری ده‌پارێزن .پێویسته حقوق بکهوێته خزمه‌تی سزادان ،تاوانبار له کۆمه‌ڵ دوورکه‌وتنه‌وه‌ی‌ه له سروشت وکۆمه‌ڵگا!! عه‌داله‌ته‌وه. وه‌ک��و چ��اره‌س �ه‌ری دی��وان��ی داد ،یاسای ده‌وڵه‌ت له‌رێگه‌ی یاساوه ده‌سه‌اڵتی خۆی ڕه‌وا نیشان داوه‌و ڕه‌وا نیشانی ده‌دات .پێوان ومیزان عه‌داله‌ت و داده .وکۆمه‌ڵگا دوور ده‌کاته‌وه‌و تایبه‌ت به پاراستنی ژینگه و سروشت، پاراستنی ژن و فه‌لسه‌فه‌ی ئازادی ژن و ههر یاسایه‌ک و ههر حقوقێک خزمه‌تی به‌هێزکردنی پاراستنی منداڵ وهه‌وڵدان بۆ پهروهرده و ه عه‌داله‌ت بکات ئهوه عادیالنه‌و دادپه‌روه‌رانه‌یه .دیار به‌وجۆر ه تاوانبار تووشی راهێنانی منداڵ به هه‌ستیارییه‌و‌ه جێبه‌جێ ئه‌ساس ئه‌خالقه .کۆمه‌ڵگا به بێ ئه‌خالق نابێ ،به‌اڵم ده‌کات. کۆمه‌ڵگا به‌بێ حقوق ده‌ب��ێ ،واته ئه‌خالق سه‌ره‌کی ه و حقوق له‌پله‌ی دووه‌م دای�ه .حقوق ده‌وڵه‌تی کردنی قه‌یرانی که‌سایه‌تی بۆ نموونه :دیوانی داد و ده‌ستووری کهجهکه ههر کردهوه و دژه کرده‌وه‌یه‌ک ئه‌خالقه .واته کاتێک ئه‌خالق کرا به ده‌وڵه‌تی ،ئه‌خالق له ن���اوه‌ڕۆک و ئه‌ساسی خ��ۆی دوور ده‌ک�ه‌وێ��ت�هوه .وفراوانتریش ده‌بێ .مرۆڤی که مرۆڤ له‌سروشت و کۆمه‌ڵگا وخودی م��رۆڤ دوور بکاتهوه ئ �هوه وه‌ک��و ت��اوان هه‌روه‌ها دیوانی دادی کهجهکه و سیسته‌می دادی له‌قه‌ڵه‌م ده‌دات .بۆ نموونه مادده‌ی ()28 کۆمه‌اڵیه‌تی کهجهکه ده‌یهه‌وێت ئاڵترناتیۆێک بۆ دوور که‌وتوو له کۆمه‌ڵگا ده‌س��ت��ووری کهجهکه ده‌ڵێت:ئاسته‌نگ دادوه‌ری هه‌یی «واته دادوه‌ری سیسته‌می ده‌سه‌اڵت» دروستکردن له‌به‌رامبه‌ر په‌روه‌رده‌ی مندااڵن س��از ب��ک��ات .دادوه‌ری سیستهمه س �ه‌رده‌س��ت �ه‌ک��ان، به‌رێگه‌ی سزادان ،تاوانبار له کۆمه‌ڵ وکۆمه‌ڵگا دوور بۆ ئه‌نجامدانی هه‌رچه‌شن ه و ئ �ه‌ن��ج��ام ن����ه‌دان وج��ێ��ب�ه‌ج��ێ ن�ه‌ک��ردن��ی ئ�ه‌رک سه‌باره‌ت به پ���ه‌روه‌رده‌ی مندااڵن ده‌کاته‌وه‌و بهوجۆره تاوانبار تووشی قه‌یرانی که‌سایه‌تی وفراوانتریش ده‌بێ .مرۆڤی دوور که‌وتوو له کۆمه‌ڵگا کرده‌وه‌یه‌کی دژ ه ئه‌خالقی و وه‌ک��و تاوانێک له‌قه‌ڵه‌م دراوه .هه‌روه‌ها م������ادده‌ی()36ی ده‌س���ت���ووری که‌جه‌ک ه بۆ ئه‌نجامدانی هه‌رچه‌شن‌ه کرده‌وه‌یه‌کی دژه ئه‌خالقی ده‌ڵێت :وه‌کو کااڵ ئاماژه‌ی منداڵ و ژن و ه �ه‌ر تاوانێک ئ��ام��اده‌ی�ه .وات �ه ن�ه ته‌نیا تاوانبار ههر تاوانێک ئامادهیه ک��ردن ،له منداڵ و ژن وه‌ک��و ریکالم و ئیسالح(اصالح) ن��اک��ات؛ به‌ڵکۆ خرابتری ده‌ک��ات.
››
ساڵی یه‌که‌م ،ژماره‌ی 2
›31
» وتار ئامێرێک بۆ کڕین وفرۆشتنی کااڵ به‌کار هێنان وه‌کو تاوانێک ده‌بینێ؛ چونکه له‌و باوه‌ڕه‌داین که مندااڵن بونیادی کۆمه‌ڵگاو پۆتانسیلی کۆمه‌ڵگان، ساڵمه‌تی و ته‌ندروستی ئه‌وان ،ساڵمه‌تی وته‌ندروستی کۆمهڵگایه .که‌جه‌ک ه دژبه‌ری به‌کااڵ کردن و وه‌کو کااڵ سه‌یرکردنی مرۆڤه له‌ژن بگره ههتا منداڵ. به‌کااڵکردنی مرۆڤ دابه‌زاندنی که‌سایه‌تی و پله‌وپایه‌ی مرۆڤه .واته په‌ست زانینی مرۆڤه ،ئهو مرۆڤه‌ی که‌وا میکروکۆسمۆس«گه‌وهه‌ری گه‌ردوونه»، یان ئه‌وه‌ی گه‌ردوونی بچکۆالنه‌یه ،چونکه مرۆڤی به‌کااڵ کراو ،زه‌مینه‌ی بۆ ئه‌نجامی هه‌رجۆر‌ه تاوانێکی کۆمه‌اڵیه‌تی ئامادهیه ،ئه‌ویش مه‌ترسییه‌کی مه‌زنه .یان ئه‌وه‌ی :کۆمه‌لگایه‌کی ئازادو پێشکه‌وتوو ،کۆمه‌ڵگایه‌ک‌ه له‌ودا ژن ئازادودیاری که‌ره ،واته فاکته‌ری ئه‌ساسی و سه‌ره‌کی بۆ ئه‌وه‌ی ئاستی پێشکه‌وتنی کۆمه‌ڵگایه‌ک بزاندرێ ،به‌ژن وبارۆدۆخی ئهو له‌و کۆمه‌ڵگای ه هه‌ڵده‌سه‌نگێندرێ. م�ه‌خ��اب��ن ه�ه‌ن��وک�ه ل �ه‌دون��ی��ادا پێشکه‌وتن وپ��اش��ک�ه‌وت��ن��ی ب �ه‌ئ��اب��ووری... هه‌ڵده‌سه‌نگێندرێ ،واته پێوانه وته‌رازوو ئابوورییه .واته کااڵیه ،پاره‌یه ،سه‌روه‌ت وداراییه. خالێکی دیکه خاڵی ،ئیکۆلۆژییه .یه‌کێک له کۆڵه‌که‌کانی پارادیگمای رێبه‌رئاپۆ ،جڤاکێکی ئیکۆلۆژییه. بۆ نموونه ،مادده‌ی()53ی ده‌ستووری کهجهکه له‌م باره‌و‌ه ده‌ڵێت :یه‌کێک له‌تاوانه‌کان ،ئاو ،ه�ه‌وا ،خاک پیس کردنه .ناپاککردنی ئاو ،هه‌واوخاک تاوانێکی گه‌وره‌یه .چونکه ئهوانه سه‌رچاوه‌ی ژیانن ،پیسکردن وقرێژکردنی سه‌رچاوه‌ی ژیان ،قرێژکردنی ژیان به‌گشتییه .گه‌ور‌ه فیله‌سۆف وپێغه‌مبه‌ری ک��ورد :زه‌رده‌ش��ت سه‌رچاوه‌کانی ژیان به‌پیرۆز ده‌زان��ێ ،رۆژ ،ئه‌ستێره ،مانگ ،خ��اک ،ئاو، ه���ه‌وا ...ه�ه‌م��وو س�ه‌رچ��اوه‌ک��ان��ی ژی��ان پیرۆز ده‌بینێ. به‌بڕوای ئێمه ههر شتێک ژیان بخولقێنێ وئافرێنه‌ر بێ ئهو پیرۆزه‌و موباره‌که .ههر شتی پیرۆزیش شایانی رێزو حورمه‌ت وبه‌رز راگرتنه. ژن پ��ی��رۆزه ،چونکه خولقێنه‌رو ئ��اف��رێ��ن�هره، دارێکیش ،خاکێکیش ،گول و گیایه‌کیش ده‌بێ پیرۆز بێ ،چونکه سه‌رچاوه‌ی ژیانن. مادده‌ی()54ی ده‌ستووری کهجهکه ده‌ڵێت: به‌رهه‌مهێنانی ئهو به‌رماییانه‌ی که وا له‌نێو ناچن ،ده‌رنگ له‌نێو ده‌چن و خاک قرێژ ده‌که‌ن، یان ئ �ه‌وه‌ی ئاوێتنی شتی زێ��ده راسته‌وخۆ ل ه ژینگه‌و قرێژ کردنی ژینگه. ئه‌ڵغام دانان ،یان به‌گوێره‌ی مادده‌ی()57 له‌ده‌ره‌وه‌ی وه‌رزی تایبه‌تی نێچیر ،نێچیرکردن، یان ل��ه‌ده‌ره‌وه‌ی پێویستی ومه‌جبورییه‌ت ڕاوک��ردن وه‌ک��و تاوانێک له‌دژی ئیکۆلۆژی وژینگه له‌قه‌ڵه‌م دراوه .به‌تایبه‌تی ڕاوکردنی ئاسک وکه‌و به‌هه‌ر شێوه‌یه‌ک قه‌ده‌خه‌یه‌و کرده‌وه‌یه‌کی تاوانبارانه ل �ه‌دژی سروشته. مادده‌ی(. )59 م��ادده‌ی( )61ده‌ڵێت :برینی داری ته‌ر ،له‌نێو بردنی گیاو شینکایی، ئه‌ویش تاوانێکه له‌دژی سروشت .یان ئه‌وه‌ی م��ادده‌ی()63ی ده‌ستووری کهجهکه ده‌ڵێت :بۆ به‌ده‌ست هێنانی سوودی زیاتر ،ل �ه‌ده‌ره‌وه‌ی پێویستی، له‌چاوکانیه‌کانی سروشت و ده‌وڵه‌مه‌ندییه‌کانی که‌ڵک وه‌رگرتن .ئه‌مه‌ش وه‌کو تاوانێک له‌دژی سروشت و ئیکۆلۆژی له‌قه‌ڵه‌م ده‌درێ ،واته له‌ڕوانگه‌ی ئێمهوه سروشتیش زیندووه‌و ده‌ژی ،چونکه حه‌ره‌که‌ت ده‌کا وبه‌رهه‌م دێنێ وده‌گۆڕێ وئه‌مانه‌یش هه‌موویان تایبه‌تمه‌ندی گیاندارێکن ونیشانه‌ی ژیانن. سروشتیش وه‌کو مرۆڤ گیانی هه‌یه‌و ژیان ده‌کا وهه‌ست وسۆزی ههیه، نابێ وه‌کو کااڵیه‌ک که‌ڵکی لێوه‌ربگیردرێ وسه‌یری بکرێ .سروشت کااڵ نییه ،ژیانه ،نرخه ،بۆیه پێویسته به‌ئه‌ندازه و راده‌ی پێویست که‌ڵکی لێ وه‌ربگیردرێ .هه‌روه‌ها سروشت خزمه‌ت به‌مرۆڤ ده‌کا ،پێویسته مرۆڤیش خزمه‌ت به‌سروشت بکات ،خزمه‌ت کردن دوو الیه‌نه‌یه .به‌اڵم ئێستاکه ئهوه ته‌نیا سروشته که خزمه‌تی مرۆڤ ده‌ک��ا ،ته‌نانه‌ت ده‌ڵێن سروشت هۆڤه‌و پێویسته ڕام وده‌سه‌لێن بکرێ .ده‌س�ه‌اڵت��داری ک��ردن وحوکم ک��ردن به‌سه‌ر سروشت ،ده‌سه‌اڵتداریییه به‌سه‌ر مرۆڤ .یه‌که‌مین جار سروشت خراوهته بن داگیرکه‌ری وکوێله‌کراوه.
بابه‌تێکی دیکه که‌گرینگه‌و شیاوی ئاماژه پێکردنه ،بایه‌خ دان بۆ مرۆڤ ه وسه‌ێر کردن له‌مرۆڤه .ههڵبهته به‌رواڵه‌ت ههر سیستمێک بانگه‌شه‌ی ئهوه ده‌کا که گوایا نرخ وبایه‌خ بۆ مرۆڤ داده‌نێ ومرۆڤ به‌نه‌ما ده‌گرێ ،بۆ نموونه«:له‌ئیسالمدا ،ئینسان وه‌کو خه‌لیفه«جێ نشینی خودا» ده‌زانێ به‌اڵم له‌الیه‌کی دیکه‌دا ،فه‌لسه‌فه‌ی ئافراندنی مرۆڤیش ده‌گه‌ڕێنێته‌وه بۆ «:وما خلقت الجن واالانس اال لیعبدون»...واته؛ ئیمه جن وئینس «مرۆڤ»مان ته‌نیا بۆ عیباده‌ت وپه‌ره‌ستش دروست کردووه!! عباده‌ت له‌ریشه‌و کۆکی عبد دێ به‌واتای کۆێله .له‌بۆچوون وفه‌لسه‌فه‌ی ئێمه‌دا ،مرۆڤ میکرۆکۆسموس واته؛ گه‌ردونێکی چکۆالنه‌یه‌و رێگه ناسینی گه‌ردوون له‌ناسینی مرۆڤه‌وه، تێ په‌ڕده‌بێ .واته ،بنه‌مای هه‌موو زانسته‌کان ،ناسینی مرۆڤه .ده‌ستووری کهجهکه له‌به‌شی تاوانه‌کانی دژه مرۆڤ دا ده‌ڵێت:مادده‌ی( )78چه‌کی کۆکوژی دروستکردن وکڕین وفرۆتنی به‌تاوان ده‌زانێ ،یان له خاڵی()82 دا ده‌ڵێت :کۆکۆژی فیزیکی و فه‌رهه‌نگی«چاندی» گه‌الن به‌تاوانێکی دژه ئینسانی له قه‌ڵه‌م ده‌دا .خاڵی( ،)84له‌نێوبردنی سه‌رچاوه‌کانی ژیان، داگیرکاری به‌تاوان ده‌زانێ وخاڵی( )85له‌سێداره‌دان وئه‌و سزایانه‌ی مرۆڤ بچووک ده‌خاته‌وه به‌تاوان له‌قه‌له‌م ده‌دا. هه‌روه‌ها له‌خاڵی()86دا ،به‌کار بردنی مندااڵن وکڕینی وفرۆتنی مندااڵن وکه‌ڵک وه‌رگرتن له‌مندااڵن وه‌کو ئامێرێک بۆ ریکالم به تاوان ده‌زانێ. ههڵبهته ئهو خااڵنه‌ی ئاماژه‌مان پێکرد ،ته‌نیا وه‌ک نموونه‌یه‌کن بۆ ئه‌وه‌ی ره‌فتاری و روانینی کهجهکه له‌مرۆڤ نیشان بدات .وه‌کو دیکه ،به‌بارهێنان و ب�ه‌ک��ار هێنان وک��ڕی��ن وفرۆتنی م��ادده س��ڕک�ه‌ره‌ک��ان «هۆشبه‌ره‌کان» وه‌کو تریاک وهێرۆئین و ...به‌تاوان ده‌زانێ خاڵی( )48ی ده‌ستووری کهجهکه ئاماژه‌ی به‌و مژارو بابهته ک��ردووه ،بابه‌تێکی دیکه‌ی شایان باس ووتوێژ کردن ئهوهیه که ده‌ستووری ک �ه‌ج �ه‌ک �ه پ���ارێ���زه‌ری ه �ه‌م��وو ن��رخ �ه م���اددی ومه‌عنه‌وه‌ییه‌کانی مرۆڤایه‌تیه ،هه‌موو ئهو نرخانه له‌خۆوه ،ده‌گرێت .بۆ نموونه خاڵی()22 ی ده‌س���ت���ووری ک �ه‌ج �ه‌ک �ه ل �ه‌ب �ه‌ش��ی ت��اوان � ه کۆمه‌اڵیه‌تیه‌کاندا ،ده‌ڵ��ێ��ت »:ئه‌نجام دان��ی کاروچاالکی له‌دژی نرخه کۆمه‌اڵیه‌تیه‌کان و هه‌وڵدان بۆ چه‌واشه‌کردنی ئهو نرخانه ،به‌تاوانی ک��ۆم �ه‌اڵی �ه‌ت��ی ده‌زان�����ێ .ی���ان ل �ه‌خ��اڵ��ی()24 ی به‌شی تاوانه کۆمه‌اڵیه‌تیه‌کاندا هاتووه، خراپکردنی شوێنه ه��اوب �ه‌ش وگشتییه‌کان، خ��راپ��ک��ردن��ی ش��وێ��ن �ه ،پ���ی���رۆزه‌ک���ان وخ���راپ کردنی شوێنه‌کانی خزمه‌تگۆزاری به‌تاوانی کۆمه‌اڵیه‌تی له‌قه‌ڵه‌م ده‌دا .که‌وایه :ههر کردهوه یان دژه کرده‌وه‌یه‌ک که ببێته هۆی الوازکردنی ژیانی کۆمه‌اڵیه‌تی یان خراپ کردن و شێواندنی کۆمه‌ڵگا به‌تاوان له قه‌ڵه‌م ده‌درێ ،بۆچی؟!! چونکه مرۆڤ به‌ژیانی کۆمه‌اڵیه‌تی وبه‌کۆمه‌ڵگا بووه بوو به مرۆڤ و بوو به‌میکروکوسموس .ئه‌رکی یاساکانی کهجهکه پاراستنی کۆمه‌ڵ وکۆمه‌ڵگایه. سزا له‌روانگه‌ی دیوانی دادی کهجهکه چییه ،و بۆچییه؟؟!! دی��اره س��زا له‌به‌رامبه‌ر ت��اوان�هوه دێته گ��ۆڕێ ،یه‌که‌مین مه‌به‌ست له‌سزا وشیارکردنی مرۆڤی تاوانباره ،گه‌ڕانه‌وه‌ی تاوانباره به‌ژیانی کۆمه‌اڵیه‌تی. ڕاونان ودوور خستنه‌وه‌ی تاوانبار له‌کۆمه‌ڵگا نییه .سزا ئهوهیه ،به‌تاوانبار ده‌ڵێ ئه‌وه‌ی تۆ ئه‌نجامت دا ،شیاو والیه‌قی تۆ نییه .تو بااڵتروبه‌رزتر له‌وه‌ی کرده‌وه‌ی تاوانبارانه ئه‌نجام بده‌ی .خاڵی گرینگ :مه‌به‌ستی هه‌موو سزاکان له کهجهکه دا ،پهروهرده کردنی مرۆڤی تاوانباره؛ چونکه له‌و باوه‌ره‌داین مرۆڤێکه خۆی پ �هروهرده نه‌کردبێ ،ت��اوان ده‌ک��ا ،چونکه الوازه ون �ه‌زان ،مرۆڤی الواز ونه‌زان خراپی ده‌کا .هه‌موو خراپی وتاوانه‌کان له‌نه‌زانیینه‌وه سهرچاوه ده‌گرێ .بۆیه له پهکهکه وله‌سیسته‌می کهجهکه دا گرینگییه‌کی ئێجگار زۆر به پهروهرده دراوه .له‌ڕوانگه‌ی کهجهکهوه هه‌رخراپی و تاوانێک لێبوردنی ههیه ،به‌اڵم تاوانی خۆ پهروهرده نه‌کردن لێبوردنی بۆ نییه .چونکه پهروهرده مرۆڤ دهکاته هێزی پاراستن وچاره‌سه‌ری ،مرۆڤی پ�هروهرده نه‌بوو ،مرۆڤێکی بێ چاره‌یه. ههر بۆیه پهروهرده گرینگه ،پهروهرده زه‌مینه‌کانی تاوان له‌نێو ده‌باو تاوان بن بڕ ده‌کات .که‌وایه ،مه‌به‌ست له‌سزادان له که‌جه‌که‌دا پهروهرده کردنی مرۆڤه.
›› فاکته‌ری ئه‌ساسی و سه‌ره‌کی بۆ ئه‌وه‌ی ئاستی پێشکه‌وتنی کۆمه‌ڵگایه‌ک بزاندرێ ،به‌ژن وبارۆدۆخی ئهو له‌و کۆمه‌ڵگای ه هه‌ڵده‌سه‌نگێندرێ
32
ساڵی یه‌که‌م ،ژماره‌ی 2
ده‌سه‌اڵتداریه‌تی و پیاو وه‌کو یه‌ک وان
ژنان «
به‌ژن بوون ،له‌ناوه‌ڕۆکدا تایبه‌تمه‌ندییه‌کی کومه‌اڵیه‌تییه به‌ژن کردن «ژنکۆکی» شتێکی ره‌گه‌زگه‌رای روون نییه ،تایبه‌تمه‌ندیه‌کی بایۆلۆژیش نییه .ب��ه‌ژن ب��وون، ل �ه‌ن��اوه‌ڕۆک��دا تایبه‌تمه‌ندییه‌کی کومه‌اڵیه‌تییه .هه‌موو ئهو هه‌ڵویست و هه‌ڵسوکه‌وتانه‌ی که پێویسته ئه‌خالقی ئ��ازادی ره‌تیبکاته‌وه ،هه‌ڵوێسته‌کانی وه‌ک��و ،کۆیالیه‌تی، عه‌بدواڵ ئۆجه‌الن س �ه‌ردان �ه‌وان��دن ،ق �ه‌ب��ووڵ ک��ردن��ی سووکایه‌تی ،گریان، رێبه‌ری KCKفێربوونی درۆ ،بێ بانگێش‌ه م��ان�هوه ،خۆ نمایش کردن وه‌کو پیشه‌کانی به‌ژن بوون«ژنکۆکی» ناوه‌زد ده‌کرێت. به‌مشێوه‌ی‌ه ئهمانه هه‌مووی زه‌مینه‌ی کۆمه‌اڵیه‌تین بۆ رووخاندنی ژن .ئهمه زه‌مینه‌ی سه‌ره‌کی کۆیالیه‌تییه .ئهوه زه‌مینه‌یه‌ک‌ه که به‌ده‌زگا بووه ،هه‌موو کۆیالیه‌تی کۆن وبێ ئه‌خالقی له‌و رێگایه‌و‌ه بهڕێوه ده‌بات .کۆمه‌ڵگای شارستانی له‌رێگای ئه‌م زه‌مینه‌و‌ه له‌گه‌ڵ هه‌موو به‌شه‌کانی کۆمه‌ڵگا پهیوهندیداره .به‌گشتی به‌ژن کردنی» ژنکۆکی» کۆمه‌ڵگا بۆ بهڕێوه چوونی سیسته‌م پێویسته .ده‌سه‌اڵتداریه‌تی و پیاو وه‌کو یه‌کن .ئهو کاته به‌ژن کردنی کۆمه‌ڵگا مسۆگه‌ره ،چونکه ده‌سه‌اڵت ،بنه‌مای ئازادی ویه‌کسانی ناناسێت ،ئه‌گه‌ر بناسێت ،ئهو کات ناتوانێت ببێته ده‌سه‌اڵت. به‌راورد له‌نێوان ده‌سه‌اڵت وکۆمه‌ڵگای ره‌گه‌زپه‌رستی به‌راوردێکی ریشه‌یه .له‌یۆناندا که‌وه‌کو یه‌کێک له‌قۆناخه‌کانی مه‌زنی شارستانی ده‌بینرێت .گه‌نج به‌شێوه‌یه‌کی فه‌رمی وه‌کو» کوڕ» پێشکه‌ش به‌پیاوێکی به‌ئه‌زموون ده‌کرێت .فه‌یله‌سوفێکی وه‌کو سوکرات ده‌ڵێت ،گرنگ ههر کات به‌کارهێنانی»کوڕه‌که« نییه ،به‌ڵکو گرنگ ئهوهیه له‌خاوه‌نه‌که‌ی خۆی فێری ره‌وشت بێت .لێره‌دا ئامانج هه‌رکاتێک وه‌کو به‌کارهێنانی گه‌نجان زیاتر»کوڕ» ئاماده‌کردنیان‌ه بۆ تایبه‌تمه‌ندییه‌کانی به‌ژن کردنیان»ژنکۆکی» .که‌واتا شارستانیی یۆنانیش کۆمه‌ڵگایه‌کی ژنکۆکی» به‌ژن بوونی» ده‌وێ��ت .تاکو که‌سایه‌تی به‌پره‌نسیپ هه‌بن کۆمه‌ڵگای خ��وازراو
پێکنایه‌ت .بۆ ئه‌وه‌ی ببێته کۆمه‌ڵگای خوازراو پێویسته هه‌ڵسوکه‌وتی ژن بوون «ژنکۆکی» قه‌بووڵ بکرێت .له‌هه‌موو کۆمه‌ڵگای شارستانیدا ،مه‌یلی به‌م ڕهنگه ههیه .کوڕبووین له‌م کۆمه‌ڵگایه‌دا به‌رباڵوه ،وای لێهاتوو‌ه که ههر سه‌رده‌ستێک خاوه‌ن کوڕێک بێت .ئه‌م رهوشه له‌نه‌خۆشییه‌کی زایندی زیاتر دیارده‌یه‌کی کۆمه‌اڵیه‌تییه که کۆمه‌ڵگای چینایه‌تی وده‌سه‌اڵتداری رێگای پێداوه .زایندیه‌تی«جنسیه‌ت» وده‌سه‌اڵتی له‌ناو کۆمه‌ڵگای شارستانیدا نه‌خۆشییه‌کی کۆمه‌اڵیه‌تی ووه‌کو شێرپه‌نجه‌یه .وه‌ک��و ئ �ه‌وه‌ی بێ یه‌ک ناتوانن بژین ،یه‌کتر ت �ه‌واو ده‌ک �ه‌ن ،وه‌کو خانه‌کانی نه‌خۆشی شێرپه‌نج‌ه یه‌کتری زیاد ده‌که‌ن. کۆیالیه‌تی پیاو دوای به‌ژن کردنی ژنان «ژنکۆکی» وله‌گه‌ڵ ئه‌ودا ههمیشه له‌ناویه‌کدا بهڕێوه ب��راوه ،کۆیالیه‌تی وب�ه‌ژن کردن که له‌سه‌ر ژنان بهڕێوه براوه ئه‌نجامگیر بووه ودواتر له‌سه‌ر پیاو وچینی ژێرده‌ستیش داسه‌پێندراوه .ئهو سهردهمه که به‌شارستانی پێشده‌که‌وێت له‌گه‌ڵ مۆدێرنییته‌ی سه‌رمایه‌داری دهگاته لوتکه. فاشیزم له‌سه‌رده‌می به‌ژنکردنی«ژنکۆک» کۆمه‌ڵگا خاوه‌ن واتایه‌کی تایبه‌ته. گوزارشت له کۆمه‌ڵگایه‌کی ته‌سلیم بووی ده‌کات .سه‌رمایه‌داری که به‌کۆکردنه‌وه به‌رده‌وامی به‌خۆی ده‌دات ،به‌شێوه‌یه‌ک که هیچ ده‌رفه‌تێک به‌کۆمه‌ڵگا نه‌دراوه، پێشخستنی هێرش وه‌حشیه‌تگه‌رایی پێویست ده‌ک��ات .ئ�هوه گۆڕه‌پانێک‌ه له‌ژێر ناوی نامووس دا کۆیالیه‌تی وده‌ستدرێژی ،هه‌م به‌ڕه‌وا ده‌بینرێت وهه‌م به‌قوواڵیی پێکده‌هێنرێـت. ئهو ته‌ڵه‌یه‌ی پیاو داینابوو خۆشی تێده‌که‌وێت .چییه ئه‌م ته‌ڵه‌یه؟ وایان زانیووه که ئه‌گه‌ر ژن بکهنه کااڵ ئهو کات ژن به باشترین شێوه دهبێته موڵکی ئه‌وان، به‌اڵم له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ژن بوونه‌وه‌رێکی زیندووه‌و ته‌نیا کااڵ نییه ،کاردانه‌و‌ه نیشانده‌دات. ئهو کاردانه‌وه‌ی‌ه گوزار‌ه له‌چی ده‌کات؟ ژن زایه‌ندی خۆی وه‌کو کااڵ ده‌بینێت وبه خۆسپاردن به‌مه‌وه ،به‌رنامه‌ی ژیانی پێشده‌خات. له‌بنه‌ڕه‌تدا پیاو له‌ژن ژنتره .ئایا ده‌بێ ئێمه له‌ژن زیاتر به‌ژن بوون چۆن هه‌ڵسه‌نگێنین؟ ژن بێکار‌ه و ئه‌ویش له‌ژن بێکارتره .ژن دیله‌و ئه‌ویش له ژن زیاتره وبێچاره‌یه. واتا ژن ،ژنی ئهوه .ئه‌ویش ژنی ههر که‌سێکه. ژن ،ژنی پیاوێکه ،به‌اڵم پیاو ،بۆه‌ت‌ه ژنی هه‌موو جیهان .پیاوبوون له‌الی ئێمه ،چه‌مکی زایه‌ندی نییه .پیاو بوون به‌واتای پیاویه‌تی«جوامێری» به‌ده‌ست ده‌گرین .ئایا شتێک له‌م به‌هایه‌دا ماوه‌ته‌وه ،یان نا؟ نه ،واتا ژنه .جه‌مسه‌رێکی ت��ری کۆیالیه‌تی ه �ه‌رچ �ه‌ن��ده‌ش ک �ه خۆی سه‌رده‌ستیش بزانێت ،پیاوه. له‌بیر نه‌که‌ین ،که ژن له()%100ئامرازی س �ه‌رده‌س��ت��ی ،س��ی��اس��ی ،م����اددی ،ئ��اب��ووری، ئه‌خالقی ،کۆمه‌اڵیه‌تی وکلتورییه .سه‌رده‌ستی ل�ه‌ه�ه‌م��ان��ک��ات��دا پ��هی��وه‌ن��دی��دار‌ه ل �ه‌گ �ه‌ڵ کڕین فرۆشتن .ژن له‌ڕه‌وشێکدای‌ه که له‌ئازادی بێبه‌ش ماوه‌ته‌وه .الوازه ،کاتێک که بیه‌وێت به‌که‌سێکه‌وه، وابه‌ست‌ه بێت ،ئهو کاته ده‌که‌وێت‌ه ژێر گوشاری، س�ه‌رده‌س��ت��ی��ی�هوه ،ئهمه ئه‌نجامێکی وا ده‌رده‌خ���ات که‌ژن بڵێت بۆ ئه‌وه‌ی که بژیم ،خۆم ده‌فرۆشم .ئهو رهوش�هی�هی که تێدایه ،بهدڵنیایهوه دهبێته هۆکاری ده‌رکه‌وتنی ئه‌م کێشهیه ،ئه‌گه‌ر به‌هاکانی کۆمه‌اڵیه‌تی وسیاسی له‌ده‌ست ژن وه‌رگیرابێت ،ئ�ه‌وه‌ی که ده‌مێنێت چییه؟ سه‌رده‌ستی س�ه‌دان ساڵه ،سه‌رده‌ستی چینایه‌تی، نایه‌کسانی کۆمه‌اڵیه‌تی و ره‌وشێک‌ه که له‌ڕۆژی ئه‌مڕۆدا ههیه .ده‌رده‌که‌وێت‌ه مه‌یدان ژن ته‌نیا خۆی له‌ده‌ستدا ماو‌ه که بفرۆشرێت .بۆچی ژن ،خۆیان ده‌فرۆشن؟ بۆچی ،بۆ ژن شیربایی، ئهو په‌یوه‌ندییان‌ه شاردراونه‌ته‌وه .ئهو ئاسته‌ی که به‌سه‌دان ،ساڵه ژن ساڵی یه‌که‌م ،ژماره‌ی 2
›33
» ژنان تێیدا ده‌ژی ،ته‌نیا بابه‌تی زایه‌ندیی ،وه‌کو چه‌کێک له‌ده‌ست ژندا ده‌هڵێرێته‌وه. ئهو رووداوانه‌ی که‌ده‌گوترێت ،دووڕوویی ،وخۆفرۆشتنی ژن ،لێره‌دا دهردهکهوێت به‌رامبه‌رمان ،واتا رووداوێک که ده‌ڵێن ،ژن زیاتر خۆی بچووک دهکاتهوه ،لێرهوه ده‌ست پێده‌کات .بهمڕهنگه ده‌یانه‌وێت چاوه‌ڕوانی پیاوو کۆمه‌ڵگا له‌ژن وه‌کو پێوانه‌یه‌ک دیاری بکه‌ن .کاتێک ده‌ڵێن ،ژیانی گه‌وره‌ی ژن ئه‌م جیهان‌ه بریتیه له‌وه‌ی که ژن ،چۆن چۆنی خۆی نمایش بکات و به‌چ شێوازێک گه‌ور‌ه ببێت، ئه‌خالقی پیاوییه‌تی کۆمه‌ڵگا ،بووه‌ت‌ه مه‌رجێکی ئه‌م راستییه .له‌جیهانی پیاویشدا بۆ پاراستنی مۆڵکییه‌ت له‌سه‌ر ژن ،وه‌کو ئه‌نجامێکی سرۆشتی چه‌وساندنه‌وه‌و موڵک کردنی ژن ،ژن وه‌کو کااڵ یان وه‌کو ئامراز به‌کار هێنان ههیه .ئامانجی سه‌ره‌کی به‌رپرسیارییه‌تی خێزان ئه‌مه‌یه .کاتێ لهنزیکهوه ،چاو له‌کۆیالیه‌تی ژن ده‌کرێت ،ئهو الیه‌نانه‌ی که له‌ژندا له‌مرۆڤایه‌تی دوورخراوه‌ته‌وه ،سه‌ره‌نجڕاکێشه .ژن به‌ماڵه‌و‌ه سنووردارکردن ،ته‌نیا دیل بوونی شوێن نییه .ته‌نیا زیندانیش نییه .به‌ڵکۆ ئهمه ره‌وشێک‌ه به‌قواڵیی گوزار‌ه له ده‌ستدرێژی ده‌کات .ههرچهنده بیانه‌وێت که به‌رێگای مه‌راسیمه‌کانی ،ده‌زگیرانی وهاوسه‌رگیری راستیه‌کان بشارنه‌وه ،به‌اڵم پێکهێنانی رۆژێکی به‌ته‌نیا بۆ ئهو که‌سه‌ی که خۆی بناسێت ،دابه‌زینی نرخی مرۆڤه .ژن له‌به‌هاکانی خۆی وه‌کو به‌رهه‌مهێنان ،په‌روه‌رده‌یی ،به‌ڕێوه‌به‌ری ،ئازادی هه‌زاران ساڵه به‌ئامرازی توندوتیژییه‌وه‌وئامرازه‌کانی ئایدیۆلۆژییه‌وه ،رووبه‌ڕووی چه‌وسانه‌وه‌یه‌کی به‌سیسته‌ماتێک ده‌کرێته‌وه‌و ئه‌نجامی ئه‌م کاره له‌ته‌سلیم بوون خراپتره ،له‌والتره‌وه‌یه .کاتێک که ژن ناسنامه‌ی خۆی له‌ده‌ستده‌دات .دهبێـته خاوه‌ن راستییه‌کی زۆر جیاواز وه‌کو به‌ژن کردن «ژنکۆکی» .له‌چاوی پیاوێکی ئاسایی دا و شوانێکیشدا ،ژن ده‌توانێت ته‌نها به‌ژن بوون بێت «ژنکۆکه» بێـت. ژنکۆکی ئهوهیه که ،کوشتنیش له‌ناویدا ،ههر جۆره به‌کار هێنانێک له‌سه‌ریدا وه‌کو ماف ببینرێت .ئه‌وه‌تا ته‌نیا فریشته‌ێک نییه ،به‌ڵکۆ فریشته‌ێکی زۆر تایبه‌ته .خاوه‌نه‌که‌ی ده‌توانێت ،ببێته پادشایه‌کی بچووک ،به‌اڵم ده‌بێت بزانێت ژن به‌کار بهێنێت .یه‌کێک له‌ستوون‌ه سه‌ره‌کیه‌کان که له‌الیه‌ن شارستانی ئاماده کراوه ئه‌م راستییه. هه‌موو مه‌رجه‌کانی نێو کۆمه‌ڵگا ،ئهمه وه‌کو هه‌ڵوێستێکی ئه‌خالقی باش قه‌بووڵ ده‌که‌ن ،بهمڕهنگه ،تۆڕێکی پڕبه‌هێز پێکدێت وژنیش ناتوانێت هه‌ناسه بدات له‌ناو ئه‌م تۆڕه‌دا ،وه‌اڵمی ژن ئهمه ده‌بێت .مادام وه‌هاتان لێکردم ،منیش زایه‌ندیه‌تی به‌شێوه‌یه‌کی ههره خراپ به‌کار ده‌هێنم ،ئهوهش به‌م شێوهیه ده‌کڕم. ئه‌وه‌ی که دهبێته کااڵ ،که‌سانی تر به‌م رهنگه دهکاته کااڵ .ئه‌م یه‌ک‌ه په‌یوه‌ندی دهخاته ره‌وشێکه‌و‌ه که هه‌رکه‌س نه‌توانێت تێکی بشکێنێت .ده‌ڵێن فێڵی ژن پیاوی دۆڕاند ،هه‌ڵسوکه‌وتی چه‌وسێنه‌ری پیاو ،ژن دهخاته ئه‌م ره‌وشه‌وه .یارییه‌کانی ژن، پیاوی هێناوه‌ت‌ه ره‌وشێکی خراپتره. له‌راستیدا په‌یوه‌ندی ه�هره دووڕوو ،لێره‌دا ده‌رده‌ک �ه‌وێ��ت .خاڵێک‌ه به‌گرنگی له‌سه‌ری راده‌وه‌ستین ،ئه‌مه‌یه ،به‌بۆچوونی ئێمه پێویسته که ئه‌م خاڵه ،باش پێناسه بکرێت .به‌شرۆڤه‌ی وروژێنه‌ری سرۆشت وهه‌ست و ...هتد .ناکرێت نزیکایه‌تی له‌گه‌ڵ ئه‌م کێشه‌یه‌دا بکرێت .لێره‌دا هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌یه‌کی جددی ئازادی ههیه،
34
›› له‌به‌ر ئه‌وه‌ی بۆچوونی پیاوی سه‌رده‌ست هه‌میشه‌ییه، بۆی ه شکاندنی ئهو تاریکیه‌ی سه‌باره‌ت ب ه ژن ،وه‌کو پارچه‌کردنی ئه‌تۆمه .شکاندنی ئه‌م تارکییه پێویستی به‌تێکۆشانێکی ئه‌کادیمیایی وشکاندنی سه‌رده‌ستی پیاو ههیه ساڵی یه‌که‌م ،ژماره‌ی 2
›› فاکته‌ری ئه‌ساسی و سه‌ره‌کی بۆ ئه‌وه‌ی ئاستی پێشکه‌وتنی کۆمه‌ڵگایه‌ک بزاندرێ ،به‌ژن وبارۆدۆخی ئهو له‌و کۆمه‌ڵگای ه هه‌ڵده‌سه‌نگێندرێ پێویسته ده‌رکی پێبکرێت و تێبپه‌ڕێندرێـت .لێر‌ه له‌ده‌ستماندا ،پارچه‌یه‌کی چنراو ههیه .به‌هه‌زاران ساڵ تووشی نه‌خۆشیی‌ه جۆربه‌جۆره‌کان بووه‌ته‌وه ،بۆ ئه‌وه‌ی ک ه بتوانین ساڕێژی بکه‌ین پێویسته نه‌خۆشیه‌که‌ی ده‌ستنیشان بکه‌ین .یه‌که‌م هه‌نگاو که بکرێت ئه‌مه‌یه .به‌اڵم ده‌ستنیشانکردنێکی چۆنمان بۆ پێویسته؟ سه‌ره‌تا ،ئایا خانه‌یه‌ک ده‌بێت ساڕێژ بکرێت یاخود به‌گشتی ساڕێژ بکرێت؟ لێره‌دا ده‌بێ ئهمه بزانین که ناتوانین به‌گشتی ساڕێژ بکه‌ین .ساڕێژکردنی خانه‌یه‌ک به‌ته‌نیا ببێته هۆکاری ئه‌وه‌ی که نه‌خۆشی له‌خانه‌کانی تریش باڵوبێته‌وه .بۆ ئه‌وه‌ی که خۆمان نزیکی ئه‌م نه‌خۆشیی‌ه بکه‌ین وبتوانین ئهوه ساڕێژ بکه‌ین ،پێویسته ده‌ستنیشانکردنێکی راستی بۆ دیاری بکه‌ین وئه‌م ده‌ستنیشانکردنه‌ش له‌ئاستی چه‌مکدا ده‌رکی پێبکرێت .به‌م ڕهنگه سارێژکردن زۆر ئاسان ده‌بێت ،پێویسته ئهمه له‌ناو هاوته‌ریبیه‌ک ته‌واو بکرێت. له‌ناو په‌یوه‌ندیی‌ه کۆمه‌اڵیه‌تیه‌کاندا لێکۆڵینهوه له‌سه‌ر ژن ته‌نیا واتادار نییه، به‌ڵکۆ بۆ ئانالیز ک��ردن وتێپه‌ڕاندنی گ��رێ کوێره‌کانی کۆمه‌ڵگاش خ��اوه‌ن گرنگییه‌کی مه‌زنه .له‌به‌ر ئه‌وه‌ی بۆچوونی پیاوی سه‌رده‌ست هه‌میشه‌ییه ،بۆیه شکاندنی ئهو تاریکیه‌ی سه‌باره‌ت به ژن ،وه‌کو پارچه‌کردنی ئه‌تۆمه .شکاندنی ئه‌م تارکییه پێویستی به‌تێکۆشانێکی ئه‌کادیمیایی وشکاندنی سه‌رده‌ستی پیاو ههیه .له«جبهه» به‌ره‌ی ژنیشدا ،پێویست به‌و ژنه‌ی‌ه که له‌بواری کۆمه‌اڵیه‌تیدا خراپ ئ��اواک��راوه ،ده‌بێت شرۆڤ‌ه بکرێت و تێکیببردرێت .له‌سه‌رکه‌وتن یا خود سه‌رنه‌که‌وتنی تێکۆشانی ئ��ازادی ،یه‌کسانی ،دیموکراتی ،ئه‌خالقی ،سیاسی و چینایه‌تیدا ،شکانی ئهو خه‌یااڵنه‌ی که ژیان ده‌که‌ن ،شوێن پێی شێوه‌ی ئهو په‌یوه‌ندی‌ه سه‌رده‌سته‌ی له‌خۆی ده‌گرێت که‌ناشکێت .ئهو په‌یوه‌ندییانه‌ی که خاوه‌نداری له‌نایه‌کسانی ،کۆیالیه‌تی ،زۆرب��ازی ،فاشیزم ومیلیتاریزم ده‌کات، سه‌رچاوه‌ی خۆی له‌شێوه‌ی ئه‌م په‌یوه‌ندییه‌و‌ه وه‌رده‌گرێت .ئه‌گه‌ر بمانه‌وێت وشه‌کانی وه‌کو ئازادی ،یه‌کسانی ،دیموکراسی وسۆسیالیزم وهتد...راڤ‌ه بکه‌ین به‌ڕاستی پێویسته ئهو په‌یوه‌ندییانه‌ی که به‌ئه‌ندازه‌ی کۆمه‌ڵگای سروشت کۆنه‌و له‌ده‌وروبه‌ری ژن پێچراوه ،بکرێنه‌وه‌و پارچه بکرێن .له‌ده‌ره‌وه‌ی ئه‌مه‌ش هیچ رێگایه‌کی تر نییه که به‌ره‌و ئازادی ویه‌کسانی ،دیموکراسی راسته‌قین‌ه و ئه‌خالقی بچێت. ئه‌گه‌ر هاوبه‌شی ژیان له‌گه‌ڵ ژندا له‌سه‌ر بنه‌مای فه‌لسه‌فه‌یه‌ک که ئازادی و یه‌کسانی ودیموکراسی تێدایه ،ساز بکرێت ،له‌و هێزه‌دای‌ه که بتوانێت له‌ئاستی هه‌ری به‌رزدا ،جوانی ،باشی وراستی پێکبهێنێت .له‌ناو ئهو پێگه‌ی ههیه ،ژیان له‌گه‌ڵ ژن هه‌نده‌ی ئ �ه‌وه‌ی که کێشه‌یه‌کی خ��راپ ونادروسته .ژیانێک که لێپرسینهوه و وروژێنه‌ره‌کانی وه‌کو وروژێنه‌ری زایندی بکات ،جێگای باسه. وروژێنه‌ری زایندی بۆ په‌ره‌پێدان وپێویستی به‌رده‌وامی ژیانه .سروشت که پێویسته پیرۆزییه‌که‌ی ببینرێت ،به‌اڵم سه‌رمایه‌داری وپیاو ئهوهنده ژنیان«،ناشیرین» وقڕێژ ک��ردووه ،ئهو زیره‌کییه ،سه‌یرو سه‌مه‌ره‌یه‌ی سروشت بووه‌ت‌ه ده‌زگایه‌ک وه‌کو«کارگه‌ی» منداڵ دروست کردن .له‌م کارگه‌یه‌دا کااڵکانی ههره بێ به‌ها، به‌به‌رهه‌م دێت .کاتێک که به‌رێگای ئه‌م کااڵنه‌و‌ه کۆمه‌ڵگا سه‌روژێر ده‌کرێت، ژینگه‌ش له ژێر قورسایی زیادبوونی دانیشتواندا سات به‌سات خراپ ده‌بێت. بێگۆمان له‌گه‌ڵ ژنێکدا بوونه خاوه‌ن منداڵ له‌ناوه‌ڕۆکدا رووداوێکی ههره پیرۆزه، نیشانه‌ی کۆتایی پێنه‌هاتنی ژیانه .ئایا ،هه‌ستێک له‌م‌ه هێژاتر«به‌نرختر» ههیه؟ ههر هه‌بوونێک له‌ژێر ئه‌م راستیه‌دا ره‌وشێکی وا ههیه ،وه‌کو شاعیرێکیش ده‌ڵێت»:منداڵه‌کانمان بوونه‌ت‌ه به‌اڵی سه‌رسه‌رمان .نکۆڵی ناکرێت که ئێمه جارێکیتر ،رووبه‌رووی بێ ئه‌خالقی وههڵه گه‌وره‌کانی سیسته‌می سه‌رمایه‌دارین که پێچه‌وانه‌ی سروشتی یه‌که‌م ودووه‌م.
ژنان «
ژینگه‌پارێزی و تێکۆشانی ئازادی ژنان له‌نێوان په‌یوه‌ندیه‌کی به‌هێزدا مه‌سه‌ل‌ه مادیه‌کانی ژیان بپارێزن بۆ ئه‌وه‌ی هه‌ستی دوربینینیان به‌هێز بێت هه‌موو ژینگه پارێزی زانستێک‌ه که له په‌یوه‌ندی نێوان ژینگ ه گۆرانکاریه‌کانی ناو گه‌ردوون ببینن ئهوانه خۆیان له گۆشتخواردن ده‌پارێزن. و کۆمه‌ڵگا ده‌کۆڵێته‌وه .ژینگه ههرچهنده وه‌ک ئهو چهنده گۆشتخواردن زێد‌ه بووه هێنده‌ش شه‌ڕوتوندوتیژی زیادی کردووه له گه‌ڵ ده‌وروبه‌ره‌ی که‌مرۆڤ تێدا ده‌ژی ده‌ناسرێت ،به‌اڵم ژینگه هه‌بوونی ئه‌م زیانانه‌ی گۆشتخواردن ده‌توانین به‌راوردێکی باش بکه‌ین .ئه‌گه‌ر به‌مه‌بستی سروشتی جه‌سته‌ی و بیۆلۆژی‌ه که پێکهاته‌ی سه‌یرێکی سه‌رده‌می ڕابردوو بکه‌ین ده‌بینین که گۆشتخواردن زۆر که‌م بووه؛ ههتا کۆمه‌ڵگا پشتی پێده‌به‌ستێت .کۆمه‌ڵگاش خۆی له‌خۆیدا له ئاستێکدا بووه که خه‌ڵک ته‌نها له‌کاتی جه‌ژندا خواردوویه‌تی .ئهو کاتانه‌ش نەجیبه عومەر ڕوداوێکی ژینگه‌ییه .گرێدراو به‌م ڕأستیه‌و‌ه هه‌موو ئهو شه‌ڕوتوندوتیژی که‌م بووه و ئارامی له‌بواری ڕۆحی و فکرییه‌و‌ه زیاتر هه‌بوونی هه‌بوونانه‌ی که له سروشتدان و یه‌کتر ت �ه‌واو ده‌ک �ه‌ن و ههبووه .هه‌رچی ڕۆژی ئه‌مرۆی‌ه زۆرنی‌ه ئه‌گه‌ر بڵێین له‌ڕۆژێکدا له‌دووژه‌می پێکهاته‌ی گه‌ردوونین و بهیهکهوه گرێدراون. خواردندا ده‌خورێت ،به‌هه‌ڵه‌دا نه‌چووینه .ئهمه له‌کاتێکدا ت�ه‌واوی ئهو سوود‌ه له کۆمۆنی سه‌ره‌تایدا په‌یوه‌ندی کۆمه‌ڵگا و سروشت وه‌ک منداڵ وناوک ه پرۆتینانه‌ی له‌گۆشتدا ههیه له ڕوه‌ک‌ه پاقله‌مه‌نیه‌کاندا ههیه ،دیسان خواردنی په‌تکه ،به‌اڵم له‌گه‌ڵ پێشکه‌وتنی زهنیه‌تی ده‌سه‌اڵتدارێتی وپیاوساالری ک ه گۆشت وه‌ک زیانه‌کانی قورسترین خواردن‌ه که پێویستی به‌زۆرترین ئه‌زمین ه جیاکاری خسته‌نێوان مرۆڤه‌کان له بواری ره‌گه‌زیه‌و‌ه و پاشان چینایه‌تی دروست بۆ هه‌رسکردن ئه‌مه‌ش زۆرج��ار هه‌موو کۆئه‌ندامه‌کانی هه‌رس ئازار ده‌دات. کرد .له‌گه‌ڵ دابڕانی مرۆڤه‌کان له یه‌کترو به‌کارهێنانیان دژی یه‌کتر ،ته‌نها له‌ئه‌نجامدا که‌سی گۆشتخۆر زوو پیر ده‌بن و زوتریش ده‌مرن .ئه‌گه‌ر ته‌ماشای مرۆڤه‌کان زه‌ره‌رمه‌ندنه‌بوون؛ به‌ڵکوو ته‌واوی هه‌بونه‌کانی ناو سروشت ڕوبه‌ڕوی جیهانی ئاژه‌ڵ بکه‌ین(ئهو ئاژه‌اڵنه‌ی گۆشت خۆرن یان ئاژه‌ڵیتر ده‌خۆن ئهو ئاژه‌اڵن ه کۆمه‌ڵکوژی ب��وون�هوه؛ چونکه زهنیه‌تیک ک�ه پیاوی کردۆته ناوه‌ندی زۆر دڕه‌نده‌ن و ماڵی نابن؛ به‌اڵم ئهو ئاژه‌اڵنه‌ی گیاخۆرن زیاتر نه‌رم ونیانن و ماڵی کۆمه‌ڵگا و ژنی کردۆته مرۆڤی پل‌ه دوو خزمه‌تکاری پیاو ،هه‌مان زهنیهته ک ه ده‌کرێن) .مرۆڤیش وه‌ک ئهو گیانله‌به‌ر‌ه هۆشمه‌نده‌ی‌ه که بیر دهکاتهوه پێویست ه مرۆڤ وه‌ک ناوه‌ندی سروشت پێناسه ده‌کات و هه‌مووشته‌کانی تر وه‌ک ئه‌وه‌ی ببێته دۆستێکی و دۆستایه‌تی له‌گه‌ڵ ئاژه‌ڵ بکات .شانبه‌شانی ئهمانه پیس له خزمه‌تی مرۆڤدا دروستکراون ئه‌م عه‌قڵیه‌ت‌ه بنگه‌ی هه‌موو ناوه‌ندگه‌راییه‌کان ه بوونی ژینگه ئاو و هه‌وا و خاک و ده‌وروبه‌ر و بڕین و سوتاندنی دار و دره‌خت و له‌گه‌ڵ تێپه‌ربوونی کاتدا ئ�ه‌م چهمکه زیاتر قوڵبۆته‌و‌ه و به‌تایبه‌تی ئهو زیادبوونی ژماره‌ی دانیشتوان ئهمانه هه‌موو وای کردووه که‌ژینگ‌ه شێواوه .پیس سیسته‌مه‌ی که ئێستا بااڵده‌ست‌ه له‌م ڕێگه‌یه‌و‌ه سروشت و کۆمه‌ڵگای له‌یه‌کتر بوونی ژینگه به‌هۆکاری بێ سنور به‌کارهێنانی ماده‌ی کیمیاوی دور له‌پێوانی ت��ۆران��دووه و نامۆی کهوته نێوان م��رۆڤ و سروشته‌وه .له‌سروشتدا جگ‌ه ل ه ئه‌خالقی و سیاسی زیادبوونی کۆمپانیا و له پێناوی ده‌وڵه‌مه‌ند بوونی زێد‌ه م��رۆڤ گیانله‌به‌ری تر وه‌ک ئ��اژه‌ڵ و بونه‌وه‌ره‌کانی تر وه‌ک ئاو و هه‌وا کۆمه‌ڵگا به‌ره‌و خنکاندن ده‌به‌ن و ئهو زهنیهته زهنیه‌تێکی ناوندگه‌رای ده‌وڵه‌تی و خ��اک و ب �ه‌رد و ڕووه‌ک و دره‌خ��ت و ت��ه‌واوی هه‌ساره‌کان ههیه ،ئهمانه و پیاوساالره .هه‌مان زهنیه‌ت جیاکاری ڕه‌گه‌زی په‌یره‌وده‌کات ،چونکه ژینگ ه بهردهوام له‌نێوان په‌یوه‌ندییه‌کی گه‌ردونیدان و بێ یه‌کتری نابن ئهو هه‌بونانه‌ی پرسێک‌ه که ته‌واو وابه‌سته‌ی زهنیهته؛ ههتا تێکۆشانێک له‌بواری زهنیه‌تدا وه‌ک نازیندوو(مردوو) به‌ناوکردن هه‌ڵه‌یه؛ چونکه هه‌موو بونه‌وه‌ره‌کان بهردهوام دروست نه‌بێت السه‌نگیه‌کان ڕاست نابێته‌وه .له ڕۆژگاری ئه‌مرۆدا سیسته‌می له گۆراندان و گۆراندنیان به‌سه‌ردادێت له یه‌کگرتن و توانه‌و و نه‌مان ودروست سه‌رمایه‌داری مۆدێرنیت‌ه له ژێر ن��اوی لیبرالیزمدا تا دواڕاد‌ه ناوه‌ندگه‌رای بوندان .ناتوانین بڵین ئهمانه زیندوو نینن .پێویسته ئهو راستیه بزانینن که هه‌موو خۆپه‌رستی پێشخستووه .تاکێکی به‌کاربه‌ر و دوور له ره‌ن��ج وبه‌رهه‌مهێنان بونه‌وه‌ره‌کانی ناو گ�ه‌ردوون یه‌کتر ته‌واو ده‌که‌ن و پێویستیان به‌یه‌ک ههیه و ئافراندووه .دیسان ئایدئۆلۆژییه‌کان ته‌واو کاریگهری له‌سه‌ر ره‌قبوونی ویژدانه‌کان نابێت یه‌کێکیان ببێته ناوه‌ند و ئه‌وانی تر په‌راوێز بکرێـت .مرۆڤ له ناوه‌ڕۆکی ک��ردووه ،ئهمانه هه‌مووی بهیهکهوه گه‌وره‌ترین ژه‌هری کوشه‌نده‌ن بۆ ژینگ ه خۆیدا پێشکه‌وتوترین پارچه‌ی سروشته .ئه‌وه‌ی ئێستا ده‌بینرێت مرۆڤ بۆت ه و السه‌نگیه‌کی زۆر له نێوان تاک و کۆمه‌ڵگا و ژینگه‌دا دروس��ت بووه. ناوه‌ند و ئه‌وانی تری کردۆته قوربانی خۆی ئه‌م بۆچوون و چهمکه بااڵده‌ست ه مۆری خۆی له ژماره‌یه‌کی زۆری ئایدئۆلۆژیاو بۆچوونه فکریه‌کان داوه‌و له بۆ تێپه‌ڕاندنی هه‌موو ئه‌م ئاڵۆزیان‌ه پێشخستنی تێکۆشانی ئازادی ژنان دهبێته واری کرداریدا کاری پێده‌کرێت ،عه‌قڵیه‌تی ناوه‌ندگه‌رایی‌ه که ته‌نها زیانی باشترین هۆکار بۆ هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی ئهو سیستهمه پیاوساالره و شانبه‌شانی ئه‌م به تاکه‌کانی کۆمه‌ڵگا ناگه‌یه‌نێتـ؛ به‌ڵکو ئه‌وه‌ی بۆته قوربانی ئه‌م عه‌قڵیه‌ت ه تێکۆشانه‌ش خه‌بات له‌پێناوی ژینگه‌پارێزیدا ده‌بێتـ‌ه ئه‌رکی گرنگی ئه‌م قۆناخه؛ هه‌موو بونه‌وه‌ره‌کانی ناو سروشته به‌تایبه‌تی ئاژه‌ڵ .مرۆڤ له ڕێگه‌ی گۆشت چونکه چهنده ژن به ره‌نگی(جه‌وهه‌ر)خۆی به‌شدار بێت له هه‌موو بواره‌کانی خواردنه‌و‌ه ده‌سه‌اڵتدارێتی خۆی به‌سه‌ر گیانله‌به‌ره‌کاندا داده‌سه‌پێنێت .به جۆرێک ژیاندا و له‌زهنیه‌تدا جیاکاری ڕه‌گه‌زی تێبپه‌ڕێت هێند‌ه زهنیه‌تی ناوندگه‌راش مرۆڤ ئاراسته کراوه وه‌ک ئه‌وه‌ی پێویسته غه‌ریزه‌ی برسی بوونی هه‌مووی ب ه پارچه ده‌بێت .ده‌سه‌اڵتدارێتیش له‌سه‌ر ته‌واوی ژینگه نامێنێت .به‌تایبه‌تی هه‌موو خواردنی ئاژه‌ڵ تێر بکات .کام په‌له‌وه‌ر ناسک وجوانن و ڕۆڵێکی گرنگیان ههیه سروشت پێویستی به ئاکتیفبوونی زه‌کای سۆزداری ههیه که له الی ژن زیاتره‌و له جوانکردنی سروشت و به‌رهه‌مهێناندا ڕۆژان ه هۆکاره‌که‌شی ئهوهیه که ژن له گه‌ردون دانه‌بڕاوه. ده‌که‌ون‌ه داوی مرۆڤه‌و دهبنه نێچیری مرۆڤی کاتێک تواناکاریه‌کانی ژن به هه‌ستی عه‌داڵه‌ت گۆشتخۆره‌وه .له‌گه‌ڵ ب���ه‌رده‌وام بوونی کاتدا و ئاشتیخوازانه‌ی ده‌رده‌که‌وێت‌ه پێش و به‌م ره‌نگانه ئۆجه‌الن :گۆشت خواردنی گۆشت ڕۆژب���ه‌ڕۆژ له زیادبووندایه. کۆمه‌ڵگا له بێ ره‌نگی ڕزگار ده‌کات ،ئیتر هێزه له‌الیه‌نی ته‌ندروستیه‌و‌ه له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی زۆرێک مه‌عنه‌وییه‌کانی ژیان و په‌یوه‌ندیی‌ه مرۆییه‌کان زیاتر به‌هێز ده‌بێت و له‌هه‌مانکاتدا دۆستایه‌تی له زانیارو دکتۆره‌کان تیشکیان خستۆت‌ه سه‌ر خواردن خۆی له‌خۆیدا ل ه ئهو ڕاستیه‌ی که‌به‌شێکی زۆری نه‌خۆشیه‌کان نێوان هه‌موو بونه‌وه‌ره‌کاندا به مرۆڤ و دره‌خت له ئه‌نجامی زۆرخواردنی گۆشته‌وه‌یه .هه‌روه‌ها و ئاژه‌ڵ و ڕووه‌ک و ئاو و هه‌وا پێشده‌که‌وێت و ل �ه‌ب��واری ڕۆح��ی و ه�ه‌س��ت�هوه کاریگه‌ریه‌کی ڕێده‌رکه‌وتن ه و ئه‌وانه‌ی بۆپاکردنه‌وه‌ی ته‌واوی ژینگه‌ش پێویسته زهنیه‌ت نێگه‌تیفی له‌سه‌ر که‌سایه‌تی م��رۆڤ ده‌ک��ات و وی��ژدان��ی خۆمان ب��اش پ���هروهرده بکه‌ین .ههر یه‌ک‌ه له ئێمه بۆ جێگیرکردنی پێوانی ئازادی ده‌ڵێـت«:مرۆڤ به‌خواردنی گۆشت الیه‌نی ئاژه‌ڵیان خۆش ناوێت و ڕۆحی الوازده‌بێت» و به‌ڕێزعه‌بدواڵ ئۆجه‌النیش و ژینگه‌پارێزی له خۆمانه‌و‌ه ده‌ست پێبکه‌ین .به‌م ده‌ڵ��ێ��ت«:گ��ۆش��ت خ����واردن خ��ۆی ل �ه‌خ��ۆی��دا ل ه شێوه‌یه‌ش ئاشتبونه‌وه‌ی نێوان تاک و کۆمه‌ڵگا ڕێده‌رکه‌وتن‌ه و ئه‌وانه‌ی ئاژه‌ڵیان خۆش ناوێت نایپارێزن مرۆڤیشیان خۆش و سروشت پێک دێت؛ چونکه ههتا تێکۆشانی و نایپارێزن مرۆڤیشیان خۆش ناوێت» .زۆرجار ئازادی ژن و ژینگه‌پارێزی سه‌رنه‌که‌وێت ،ناتوانین باس له جێگیرکردنی سیسته‌مێکی دیموکراتیک ئه‌وانه‌ی ده‌خوازن هه‌ست و ویژدانی خۆیان به‌هێز ناوێت بکه‌ن و که‌سێکی هێرشبه‌ر نه‌بن وخۆیان ل ه بکه‌ین.
››
ساڵی یه‌که‌م ،ژماره‌ی 2
35
» ژنان
مێژوویه‌ک ل ه ئیراد ه و به‌رخۆدانێـکی بــێ وێنــه‌ی ژنــــــان لـــه‌مـــێــــژوودا هزر و هه‌ست و رۆحی خۆی بۆ ئه‌نجامدانی چاالکییه‌کی مێژوویی مه‌زن ئاماده‌ده‌کرد .تا له‌شه‌وی ()2/1ى مانگی شوباتی ساڵی 2006دا له‌ناوچه‌ی هه‌فتانین له‌ژێر دروشمی«سه‌رله‌نوێ واتادایین به‌گوته‌کانمان» گڕی له‌جه‌سته‌ی پیرۆزی خۆی به‌رداو به‌م چاالکییه گیانبازییه‌ی خۆی ئه‌شق و ئه‌ڤینی خۆی بۆ ئازادی و ژیانێکی به‌که‌رامه‌ت و په‌یوه‌ستبوونی به‌سه‌رۆک ئاپۆ و ئامانجه پیرۆزه‌کانی ژنانی کورد و ته‌واوی گه‌لی کوردستان سه‌لماند. شه‌هید «ڤیان»ی سه‌رکرده به‌م چاالکییه گیانبازییه ،پیرۆزترین په‌یام و رێنمایی خۆی پێشکه‌ش به‌هه‌ڤااڵن و ژنان و گه‌له‌که‌ی خۆی و مرۆڤایه‌تى کرد و وه‌اڵمێکی سه‌رسه‌ختی سه‌رجه‌م پیالنگێڕییه ناوخۆیی و ده‌ره‌کییه‌کانى. ئیدی «ڤیان»ی سه‌رکرده‌و ملیتان به‌م چاالکییه خۆی گه‌یانده ئاستی سه‌رکرده‌یه‌کی ژنی ئازاد و گه‌له‌که‌ی؛ وه‌ک خۆی ده‌ڵێت« :ده‌مه‌وێ ببم ه کچێکی باش و به‌که‌رامه‌تی گه‌له‌که‌م» و بوو به به‌رجه‌سته‌کارى به‌ها ئازادیخوازه‌کانى باشووری واڵت ،ئیدى ژنانی باشوورى له‌بێ سه‌رکرده‌یی رزگارکردو په‌یامی مه‌زنی پێبه‌خشین و له‌به‌رامبه‌ر سه‌رجه‌م زوڵم و سته‌می کۆنه‌په‌رستان و دوژم��ن��ان��دا وره‌و ب���اوه‌ڕی و هیوایه‌کی مه‌زنی به‌ژنانی ئازادیخواز و گه‌لی سته‌مدیده‌ی کورد به‌خشی. ئه‌مه‌ش کورته‌یه‌ک له‌نامه‌کانی شه‌هیدی سه‌رکرده ،شه‌هید «ڤیان»ه
شه‌هید «له‌یال والی حوسێن» ناسراو به‌هه‌ڤاڵ «ڤیان ج��اف» و «ڤیان ک��ارۆخ» و «ڤیان س��ۆران» له‌ساڵی ( )1981له‌شاری سلێمانی چ��اوی به‌ژیان هه‌ڵهێناوه، ه���ه‌ر ل���ه‌م ش����اره‌دا ق��ۆن��اخ �ه‌ان��ی س �ه‌ره‌ت��ای��ی و ن��اوه‌ن��دی خوێندووه‌و یه‌کێک بووه له‌خوێندکاره دیار و هه‌ڵکه‌وتووه‌کانی قوتابخانه. له‌ئاکامدا ههرچهنده یه‌کێک له‌خوێندکاره ههره زیره‌ک و زرنگه‌کان بووه و هه‌موو ساڵ له یه‌که‌مینه‌کان بووه ،به‌اڵم خوێندن ناتوانێ په‌ى به خه‌یاڵ و خه‌ونه ئازادیبه‌خشه‌کانى ببات ،ئیدى له‌میانه‌ى لێگه‌ڕینه قووڵه‌کانى بۆ تروسکاییه‌کانى ئازادى تێکۆشه‌رانى ئازادى نێو بزاڤى ئازادیخوازى گه‌له‌که‌مان به رێبه‌رایه‌تى( )PKKله‌به‌هاری ساڵی ()1997دا ده‌ستبه‌ردارى خوێندن ده‌بێت و به‌شداری له‌شۆڕشی رزگاریخوازی نه‌ته‌وه‌یی به رێبه‌رایه‌تی ()PKK ک��ردو له‌ماوه‌یه‌کی زۆر کورتدا له‌میانه‌ی پ���ه‌روه‌رده‌و خۆ پ�ه‌روه‌رده‌ک��ردن��دا به‌شێوه‌یه‌کی زانستی ده‌رک به‌راستینه‌ی کۆمه‌ڵگاو که‌سێتی ژن ده‌کات و وزه‌و توانستی شاراوه‌ی زیاتر ده‌رده‌که‌وێته‌ڕوو و به‌جۆش و خرۆشێکی مه‌زنه‌وه ب�ه‌ش��داری پ���ه‌روه‌رده‌و ژی��ان و چاالکییه‌کانی ژیانی شۆڕشگێڕی ده‌بێت. ههر به‌هۆی زرنگی و لێهاتووییه‌وه له‌کۆتایی ساڵى ()1997دا له‌الیه‌ن هه‌ڤااڵنییه‌وه ده‌پاڵێورێ بۆ بینینی پهروهرده له‌گۆڕه‌پانی سه‌رۆکایه‌تی ،به‌اڵم به‌هۆى بارودۆخی دژواری ئه‌وکاته ئهو ده‌رفه‌ته‌ی بۆ ناڕه‌خسێ و ئیدى بۆ رۆشنایی شه‌وه‌زه‌نگه‌کان «سه‌رۆک ئاپۆ» بینین و په‌روه‌رده‌ى رێبه‌ر ئاپۆى لێده‌بێته یه‌کێک له‌حه‌سره‌ته ههره مه‌زنه‌کانى له‌و رۆژه‌وه‌ی که تۆم بیستووه‌و ناسیوه هه‌ست به‌ژیان ده‌که‌م ،ده‌زانم که کێم و و ل�ه‌دوا نامه‌که‌ى خۆیدا گوزارشت له‌و حه‌سره‌ته به‌ئازاره‌ى خۆى ده‌کات. ده‌بێ چۆن بژیم .یانی فکر و رامانی تۆ منی به‌من ناساند و فێری کردم ک ه له‌ساڵى ()1998دا به‌شدارى کۆنفرانسی باشوورى کوردستان ده‌بێت .دواتر به‌مانا بژیم ،فێری ئه‌لفوبای ئازادی و سه‌ربه‌ستیت کردم .له‌فێرگه‌که‌ی تۆدا وه‌ک کادێرێکی لێهاتوو به‌شداری له «کۆنفرانسی رۆژهه‌اڵتى ناوین ـــ چهنده زه‌حمه‌تیشم کێشا بێت ،هیچ رۆژێ له‌رۆژان دوودڵی و په‌شیمانیم ژیان ساڵى ( )2000له‌کوێستانه‌کانى «چیاى قه‌ندیل»دا ده‌کات و به‌ڕاوبۆچوون ه نه‌کرد ،چونکه تیایدا هێزی واتام که‌شفکرد ،هێزی فکر و هێزی مرۆڤ، وردو قووڵه‌کانییه‌وه کۆنفرانسه‌که به‌پێزو به‌رهه‌مدارتر ده‌کات .ههر له‌دواى که‌مێکیش بێت لهوه تێگه‌یشتم که‌هیچ شتێک موسته‌حیل نییهو مرۆڤ چی ئه‌م کۆنفرانسه‌دا به‌شدارى له‌خه‌باتی رێکخستنی له‌رۆژهه‌اڵتی کوردستاندا بکاته ئامانج ده‌توانێ پێی بگات به‌مه‌رجێ ک ه ده‌کات و ههر زوو ده‌چێته دڵی خه‌ڵکی ئه‌م له‌و ئامانجه‌دا جددی بێت و پێی باوه‌ڕ بێت ،وه‌کو پارچه‌یه‌ی کوردستانهوه .ههر له‌و قۆناخه‌دا ژنێک و وه‌کو کوردێک ئازادیم کرده ئامانج و له‌پێناو به‌گوڕکردن و ب��ره‌ودان به‌تێکۆشانی ڵ و هیوا هه‌موو هه‌و لهدڵهوه باوه‌ڕیم پێکرد ،بۆ ئه‌مه‌ش بهحهسرهتهوه ئ���ازادی ل �ه‌ب��اش��ووری ک��وردس��ت��ان��دا رۆڵێکی ب��ووم ک�ه ب��ۆ ساته‌وه‌ختێکیش بێت لهنزیکهوه مێژوویی و گرنگی بینی له‌و تێکۆشانه‌دا و وه‌ک ئه‌ندامێکی ده‌سته‌ی دامه‌زرێنه‌ری و ئاواتێکم ئازادی گه‌لی بتبینم و توند له‌باوه‌شت بگرم و هه‌ناسه‌یه‌کم بدایه و پاشان ئه‌وه‌ی له‌دڵمدایه ده‌رهه‌ق به‌ئازادی «بزاڤی چاره‌سه‌ری دیموکراتى» و پاشانیش خ��ۆم و ژن��ان و گه‌له‌که‌م له‌گه‌ڵ ت��ۆدا وتووێژ له‌یه‌که‌مین کۆنگره‌ی «پ .چ .د .ک» کوردی ههر چوارپارچه‌یه‌و بکه‌م ،ب �ه‌اڵم له‌ساڵی ()1998دا پیالنگێڕیی ه له‌ساڵى ()2002دا .هه‌ڤاڵ ڤیان ،کاتێک گاڵوه‌که‌ی نێوده‌وڵه‌تی له‌ده‌ره‌وه‌و ناوه‌وه‌دا که‌وت ه ده‌یبینی رۆژب���ه‌ڕۆژ پیالنگێڕی له‌به‌رامبه‌ر هید دیموکراتیزه‌بوون و ئازادی نێوان من و تۆ و ب�ه‌ه�ه‌زاران که‌سی وه‌ک من سه‌رۆک و گه‌لدا قووڵتر و زیاتر ده‌بێت ،شه که هاوئه‌شق و به‌هیوا بوون به‌دیتنت .دوای ئهوه «ڤیان»ی سه‌رکرده‌ش رۆژب�ه‌ڕۆژ باوه‌ڕی و ئیراده‌و ئومێدی به‌ئازادی و سه‌رفرازی زیاتر زیهنییه‌ته له‌باشووری ده‌ستگیرکردنی ئێوه له‌مندا زیاتر ته‌کانی به‌هێزو بڕیاری ئ��ازادی دا و هیواو حه‌سره‌تی دیتنی ده‌بوو و به‌هه‌مان به‌رپرسیارێتییه‌وه رووبه‌رووی ئێوه‌م ق�ه‌د وون ن�ه‌ک��رد ،ب �ه‌اڵم ب���ه‌رده‌وام هه‌وڵی پیالنگێڕییه ناوخۆیی و ده‌ره‌کییه‌کان ده‌بۆوه .کوردستاندا و دوایی هێنان ه ئه‌وه‌م ده‌دا که زۆر لهنزیکهوه هه‌ستت پێبکه‌م. ه�����ه‌روه‌ک خ���ۆی ل �ه‌ن��ام �ه‌ک �هی��دا ده‌ڵ��ێ��ت: بۆیه زۆر جار له‌ناخمدا دیالۆگم له‌گه‌ڵتاندا پێش «هه‌رگیز نه‌مده‌توانی هه‌شته‌مین ساڵوه‌گه ڕیڵ به‌ئینتیحار و بێچاره‌یی و ده‌خست و هه‌ستم ده‌ک��رد وه‌ک دهن��گ ،وه‌ک پیالنگێڕی ()15ی شوبات داقورتێنم و قبو وزه‌یه‌ک ده‌که‌وتیه ناخمه‌وه‌و ئیلهامم لێده‌گرتن. بکه‌م ،بۆیه پێویست ب��وو وه‌ک بورکانێک رووب����ه‌ڕووی سیاسه‌ت و پیالنگێڕییه‌کانی کۆیالیه‌تی ژن و راکردنی چه‌ند جاریش هاتی به‌میوانی خه‌ونه‌کانم و زۆر زۆر خۆشحاڵ بووم ،ئه‌وه‌ی راستی بێت ناتوانم دوژمنانی ئ��ازادی ژن و گه‌لی کوردستان ب �ه‌ت �ه‌واوی گ���وزاره بکه‌م له‌هه‌ست و بیره‌کانم ببمه‌وه» .له ڕوانگه‌ی «بێ سه‌رۆکایه‌تی گه‌نجان له‌واڵتی خۆیانه سه‌باره‌ت به‌ئێوه ،به‌اڵم له‌ساڵی ( )1999به‌دواوه و بێ ئازادی هه‌رگیز ژیان نابێت» تاده‌هات
››
36
ساڵی یه‌که‌م ،ژماره‌ی 2
ژنان «
شه‌هید ڤیان:
خوزگ ه له‌گیانم به‌به‌هاتر شتێکیتر هه‌بووای ه له‌پێناو ئازادی سه‌رۆک و گه‌له‌که‌م و ژن ه چه‌وساوه‌کاندا فیدام بکردایه ساڵی یه‌که‌م ،ژماره‌ی 2
›37
» ژنان ب���ه‌رده‌وام راستییه‌ک له‌مێشکی مندا ده‌زرینگێته‌وه ،ئه‌ویش ئه‌وه‌ی ه ک �ه‌زی��ن��دان��ی��ک��ردن��ی م��رۆڤ��ێ��ک��ی گ���ه‌وره‌ی وه‌ک ئ��ێ��وه‌م پ��ێ ه�ه‌زم نه‌کرا و ههر ده‌موت ئه‌م مرۆڤه ئهو جێیه‌ی حه‌ق نه‌کردووه ،بێگومان ب �ه‌رپ��رس��ی��اری ده‌س��ت��گ��ی��رک��ردن و گ��ۆش��ه‌گ��ی��رک��ردن��ی س���ه‌رۆک���ی گ �ه‌ل��ێ��ک و رێ��ن��ی��ش��ان��ده‌رێ��ک��ی گ�������ه‌وره‌ی م���رۆڤ���ای���ه‌ت���ی ت�ه‌ن��ی��ا ده‌وڵ���ه‌ت���ان���ی رووڕه‌ش�������ی ج��ی��ه��ان نابینم ،به‌ئه‌ندازه‌ی ساخته‌کاری و دووڕووی��ی و خیانه‌تی ده‌وڵه‌تانی سه‌رده‌ست الوازی و که‌م و کورتی هاوڕێیه‌تی خ��ۆم و هه‌ڤااڵنیشم به‌رپرسیار ده‌بینم .بۆیه ه �ه‌رده‌م شه‌رمه‌نده ب��ووم ل�ه‌ح��زووری ئێوه‌و گ �ه‌ل و ئ �هو ژن��ان �ه‌دا که هیوای ئازادییان به‌ئێوه‌وه گرێداوه. ئ������ه‌م������ڕۆش ل������ه ()15ی شوباتی ()2006دا پێ ده‌نێین ه هه‌شته‌مین ساڵی ده‌ستگیرکردنی س �ه‌رۆک��ای �ه‌ت��ی��ی �ه‌وه‌و پیالنگێڕی ن��ێ��وده‌وڵ�ه‌ت��ی قۆناخێکی ن��وێ و م �ه‌ت��رس��ی��داری ل �ه‌س �ه‌ر ئیمرالی و ک�����وردس�����ت�����ان ب���ه‌گ���ش���ت���ی ده‌ستپێکردووه .ده‌یانه‌وێ هه‌موو ره‌ن����ج و ت��ێ��ک��ۆش��ان��ی ئ��اش��ت��ی و دی��م��وک��راس��ی س �ه‌رۆک��ای �ه‌ت��ی و گ �ه‌ل��ی ک����ورد ب �ه‌ف��ی��ڕۆ ب����دهن و به‌ئاشکرا بانگه‌شه‌ی ته‌سلیمیه‌ت و ده‌س��ت��ب �ه‌ردان له‌سه‌رۆکایه‌تی بکه‌ن ،ده‌یانه‌وێ ده‌سته‌مۆمان بکه‌ن و فێری ئه‌وه‌مان بکه‌ن که بێ سه‌رۆک، وات�ه بێ ئایدیۆلۆژی ،بێ ئیراده ژی��ان بکه‌ین ،بۆیه ئه‌مڕۆ گه‌ل له‌هه‌ر چوارالی جیهان له‌دژی ئه‌م سیاسه‌تی قڕکردنه‌ی که له‌سه‌ر سه‌رۆکایه‌تی په‌یڕه‌و ده‌ک��رێ ناڕه‌زایی خۆی ده‌رده‌ب��ڕێ ،منیش وه‌کو قوتابییه‌کی ئێوه ل �ه‌دژی ئه‌م هێرشه ن��اڕه‌وای�ه ده‌م �ه‌وێ له‌م ()15ی شوباته‌دا له‌نێو گه‌لی خۆمدا به‌رخۆدانی گه‌له‌که‌م ،به‌ئاگری جه‌سته‌م ده‌مه‌وێ په‌یامێک بده‌م ه مێشک و دڵی سه‌هۆڵبه‌ندی شارستانێتی کۆمه‌ڵگای چینایه‌تی و وه‌ک زۆر مرۆڤی دیکه ده‌مه‌وێ له‌دادگای مێژوودا ببمه شاهیدێک بۆ قیڕاندن و ئیشاره‌پێکردنی زۆرداری و درۆزنی سیسته‌می داد و مافی مرۆڤی رۆژئاوا.
له‌پێناو ئ����ازادی س���ه‌رۆک و گه‌له‌که‌م و ژنه چه‌وساوه‌کاندا ف���ی���دام ب���ک���ردای���ه .ل�����ه‌دوای گرتنی ئێوه‌و له‌ساڵی 1999دا ب���ه‌رده‌وام بڕیاری ئه‌نجامدانی چ��االک��ی��ی�ه‌ک��م ه���ه‌ب���وو ،ب �ه‌اڵم ل���ه‌ب���ه‌ر ئ������ه‌وه‌ی ه���ه‌ل���وم���ه‌رج گ��ون��ج��او ن��ه‌ب��وو ب��ۆ شتێکی وه‌ها و به‌تایبه‌تیش بۆ ئه‌وه‌ی ئێوه زویر نه‌که‌م ههر هه‌وڵمدا له‌ژیاندا دروستبوون ،گرێدانی خۆم له‌گه‌ڵ ئێوه‌دا نیشان بده‌م، ئه‌مڕۆش ده‌زان��م که له‌وانه‌ی ه ئ�ه‌م چاالکییه رهخنه بکه‌ن و پ �ه‌س��ن��دی ن �ه‌ک �ه‌ن ب���ه‌اڵم چی بکه‌م سه‌رۆکی من هه‌ندێک هه‌ن ئاشق ده‌بن و ده‌ستی یه‌کتر ده‌گرن و راده‌ک�ه‌ن .ئاشقبوونی منیش وه‌هایه و دڵم بێ ئێوه‌و ب �ێ پێکه‌نین و زه‌رده‌خ��ه‌ن��هی سه‌ر لێوی منااڵنی واڵته‌که‌م س���وک���ن���ای���ی ن�����ای�����هو ئ���ۆق���ر‌ه ن��اگ��رێ .نه‌متوانی بڕیاره‌که‌م له‌قۆناخێکی وه‌ه��ا هه‌ستیاردا دره‌نگ بخه‌م بۆ ساڵی هه‌شته‌می ده‌ستگیرکراوی و دووری ئێوه. بۆیه داوای لێبوردن ده‌ک��ه‌م و ده‌مه‌وێ ئهوهش بڵێم که زۆر ب ه ێ هیواو به‌وره‌م ،به‌تایبه‌تی کات ب��ۆ دی��اری��ک��ردن��ی کۆمیته‌ی ئینشای پهکهکه (سه‌رله‌نوێ ئ��اواک��ردن �ه‌وه‌ى )PKKن��اوی منت گرته سه‌ر زمانی خۆت و پرسیاری منت کرد ،هه‌ستم به‌وه‌کرد ک ه گه‌وره‌ترین خه‌اڵتت دامێ و هه‌ست به‌روومه‌تێکی مه‌زن ده‌ک �ه‌م .ب �ه‌رده‌وام رێنماییه‌که‌ی تۆ بۆ شۆڕشی باشوور که وه‌ک شۆڕشێکی ژن به‌ناوی ده‌که‌ن ،له‌مندا وره‌و ئاراسته‌ی تێکۆشانی دیاری کردووه ،ئێستاش له‌نێو ئهو بێ ده‌نگی و مردنه‌ی که له‌باشووردا هه‌یه‌و ده‌مه‌وێ وه‌ک ژنێکی باشوور که‌مێکیش بێت قه‌ره‌بووی پاداشتی ره‌نج و چاکه‌کانی ئێوه بده‌مه‌وه ،زۆر شاد ده‌بم که‌ئه‌نجامێکی سه‌رکه‌وتوو به‌ده‌ست بێنم ،له‌دواییدا ساڵو و خۆشه‌ویستی ێ و حه‌سره‌تی دیتنی خۆم ئاراسته‌ی تۆی بێ هاوتا ده‌که‌م ،له‌بیرتان نه‌چ زۆرتان بیر ده‌که‌ین و زۆرتان بیرده‌که‌ین.
سه‌رۆکی من... ئه‌م چاالکییه‌ی که‌ئه‌نجامی ده‌ده‌م له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی ناڕه‌زایی و ئیسباتێک ه له‌دژی ئهو حه‌قسزییه (ناهه‌قییه)ی که له‌دژی ئێوه‌و گه‌لی کورد له‌الیه‌ن ده‌وڵه‌تانی سه‌رده‌سته‌وه په‌یڕه‌و ده‌کرێ ،هاوکات ره‌خنه‌دانێکی هاوڕێیه‌تی که‌م و الواز و رزگاربوونمه له‌هه‌ستی شه‌رمه‌نده‌یی و بێ روومه‌تی له‌به‌رامبه‌ر مێژوو و گه‌له‌که‌مدا ،ئاستی ئیدیعا و باوه‌ڕیمه به‌وه‌ی که ههتا تاکه که‌سێکیش بمێنێ ئه‌م فه‌لسه‌فه‌و هێڵی ژیانه‌ی ئێوه ههر ده‌ژی و سه‌رده‌که‌وێ .زۆر که‌س ده‌ڵێت و ده‌فکرن که تا ئایدیۆلۆژی توونه بکه‌ن (له‌ناوببه‌ن) و نه‌هێڵن، من گاڵته‌م به‌مه دێت و ئیدعایه‌کی زۆر پڕوپووچه ،چونکه ئێوه ئیدی له‌د ڵ و مێشک و حوجره‌ى به‌ملیۆنان که‌سدا و به‌تایبه‌تی له‌دڵی ژناندا جێگیربوون و بوون به‌ماڵی مێژوو و کۆمه‌ڵگا .هه‌مووجارێ به‌وه‌فایی و راستگۆیی ژنت به‌ئێمه ناساند جائه‌مڕۆ سه‌رباری هه‌موو که‌م و کورتی و الوازییه‌کانمان ده‌م �ه‌وێ ره‌خنه‌ی خۆم ب��ده‌م و بڕیاری بوونی خۆم له‌هێڵی سۆسیالیزمی زانستی و دیموکراتی و پارادیگمای نوێ نیشان بده‌م و که‌مێکیش بێت، په‌یامێک بده‌مه پاشڤه‌ڕۆیه‌تی نێوخۆ و هێرشه‌کانی دهرهوه ،منیش زۆرجار وه‌کو هه‌ڤااڵنی شه‌هید ده‌مگوت ،خوزگه له‌گیانم به‌به‌هاتر شتێکیتر هه‌بووای ه
بۆ گه‌له‌که‌م له‌باکووری کوردستان... زۆر بهحهسرهتهوه بووم که‌رۆژێک له‌چیاکانی باکووری کوردستانهوه دابه‌زم و به‌ره‌و گه‌رمایی سه‌رهه‌ڵدانه‌کانی ئێوه‌وه به‌ڕێ که‌وم ،هه‌موو هیواو ئاواتم ئهوهیه که به‌ئازادی و له‌نێو که‌شێکی ئاشتیانه‌دا به‌زمان و کولتوور و ناسنامه‌ی نه‌ته‌وه‌یی خۆتان بژین و ئیدی مرۆڤ ئاسا بژیانایه .له‌وانه‌ی ه من وه‌کو شه‌خس نه‌یبینم به‌اڵم له‌ئێستاوه ئه‌م راستییه هه‌ست ده‌که‌م و پێی ب��اوه‌ڕم ،زات�ه‌ن بینینی ئێمه زۆر گرنگ نییه به‌س به‌شه‌رتێ ئهو منااڵن ه بیبینن که به‌ده‌سته خنجیالنه‌که‌یان به‌رد ده‌هاوێژنه ئهو کابووسانه‌ی که خه‌و و خه‌یاڵه ره‌نگاوڕه‌نگه‌کانیان ده‌شێوێنن و دواڕۆژیان ره‌ش ده‌که‌ن .سه‌رۆک ئاپۆ نزیکی ئێوه‌یه زۆر به‌شانسن ،به‌اڵم باریشتان زۆر گرانه ده‌زانم ،چونک ه ئهو ته‌نیا سه‌رۆکی گه‌لێک نییه ،به‌ڵکو ئه‌مانه‌تی مرۆڤایه‌تی و مێژووه، بۆیه ئازادکردنی و پاراستنی زۆر زه‌حمه‌ته ،ماندوونه‌ناسی و تێکۆشانی ئێوه‌ش بێ راوه‌ستان لێرهوه سهرچاوه ده‌گ��رێ .بۆیه پیرۆزه‌و منیش له‌گه ڵ ره‌خنه‌دایینی خۆمدا له‌به‌رامبه‌ر ئێوه‌دا پیرۆزباییتان لێ ده‌ک �ه‌م هیوادارم له‌مه‌ودوا به‌هه‌ڵمه‌تی کۆکردنه‌وه‌ی ئیمزا بۆ ریفراندۆمی دیموکراتی گه‌لی ک��وردو هه‌موو چاالکییه دیموکراتییه‌کانی دیکه قۆناخی چاره‌سه‌ری
›› بانگ له‌ته‌واوی گه‌لی کوردی باشووری کوردستان ده‌که‌م ک ه بێ ده‌نگی و بێ به‌رپرسیارێتی له‌به‌رامبه‌ر شۆڕشی باکووری کوردستان په‌سند نه‌که‌ن
38
ساڵی یه‌که‌م ،ژماره‌ی 2
ژنان « دیموکراتی قازانج بکه‌ین ،له‌دواییدا بانگ له‌ته‌واوی گه‌لی خۆشه‌ویستم ک ه له‌هه‌ر چوارپارچه‌ی کوردستان و له‌باکووری کوردستاندا به‌تایبه‌تی ده‌که‌م که له‌ده‌وروبه‌ری سه‌رۆک ئاپۆ و داموده‌زگا و رێکخراوه‌کانیدا کۆ گفتوگۆ له‌سه‌ر ئ�هوه ده‌ک��رێ دیالۆگی چاره‌سه‌ری سیاسیانه‌ى کێشه‌ی ببینه‌وه‌و هیچ که‌س و گرووپ و ده‌سته و تاقمێکی بێ هیوا و الواز نه‌که‌ین ه کورد بکرێ ،گوتنی به‌ڕێز «مام جه‌الل» که به‌تورکیا و ئه‌مریکا ده‌ڵێ « با ئاپۆ بێ دهن��گ بکه‌ن» عه‌یبێکی زۆر گ�ه‌وره‌ی�هو پێویسته په‌سند ئاسته‌نگ ،ته‌نیا و ته‌نیا ،چاومان له‌سه‌رکه‌وتن بێت. نه‌کرێت ،ئیدی شه‌رمه بۆ کوردان که له‌دژی یه‌کتری پیالن و ته‌ڵه دابنێن، چونکه الوازی کوردی ههر پارچه‌یه‌ک دهبێته الوازی ته‌واوی کوردستان بۆ گه‌له‌که‌م له‌باشووری کوردستان... سه‌ره‌تا له‌ناو جه‌رگه‌ی چیا سه‌رکه‌شه‌کانی کوردستانهوه وه‌ک کچ ه و چاره‌نووسی ههر چوارپارچه‌ی کوردستان وه‌کو گۆشت و نینۆک پێکهوه گه‌ریالیه‌ک س�ڵاو و رێ��ز و دڵسۆزی خۆمتان پێشکه‌ش ده‌ک �ه‌م ،هاوکات گرێدراوه ،به‌تایبه‌تی ههتا کێشه‌ی کورد له‌پارچه‌ی مه‌زنی کوردستان وات ه خۆشحاڵم و لهدڵهوه پیرۆزبایی ئهو سه‌رکه‌وتن و دهسکهوته مێژووییانه‌ی باکووردا چاره‌سه‌ر نه‌کرێ نه‌مومکینه کوردی پارچه‌کانی دیکه به‌شه‌ره‌ف ئه‌مڕۆی باشووری کوردستانتان لێده‌که‌م که‌به‌رهه‌می خوێنی به‌هه‌زاران شه‌هید و ب�ه‌ئ��ازادی بژین .له‌سه‌ر ئ�ه‌م بنهمایه بانگ ل�ه‌ت�ه‌واوی گه‌لی ک��وردی و ره‌نجی تێکۆشانی سه‌دان ساڵه‌ی گه‌له‌که‌مانه ،ئهو پێشکه‌وتنانه‌ی ئه‌مڕۆ باشووری کوردستان ده‌که‌م که بێ ده‌نگی و بێ به‌رپرسیارێتی له‌به‌رامبه‌ر له‌کوردستاندا ژیان ده‌بێ ،ئێوه‌ی نیشتمانپه‌روه‌ری دڵخۆشکردوو‌ه به‌گه‌لێک شۆڕشی باکووری کوردستان په‌سند نه‌که‌ن ،چونکه بێ ده‌نگی ده‌بێت ه به‌ده‌ل و قوربانیدانی مه‌زن و پیرۆزی وه‌ک ههڵهبجه و ئه‌نفال و ده‌ربه‌ده‌ری هۆی مردن و به مردوویی له‌دایکبوونی ئیراده‌و ده‌سکه‌وتی نوێی کورد و کوشتن و بڕین به‌ده‌ستهاتووه ،بۆی ه پاراستن و به‌رگریکردن له‌به‌ئیراده‌بوونی له‌باشووردا و زۆر درێژه ناکێشێ .بۆ ئه‌مه‌ش باهه‌موو ژن و مناڵ و گه‌نج گه‌لی کورد له‌پرۆسه‌ی دیموکراتیزه‌کردنی ئێراق و ئاواکردنی سیسته‌می و پیرو رۆشنبیر ده‌نگی خۆیان بۆ ریفراندۆمی دیموکراتی و پاراستنی نوێی ده‌وڵه‌تدا ئه‌رکی ههر کوردێکی به‌شه‌ره‌ف و نامووسه‌و دژایه‌تیکردنیشی سه‌رۆک ئاپۆ و په‌سندکردنی وه‌ک ئیراده‌ی سیاسی کورد بده‌ن .به‌هه‌موو واتای نیازخراپییه .لێره‌دا خاڵی ههره گرنگ ئه‌وه‌ی ه که گه‌له‌که‌مان به‌وپه‌ڕی هێز و تواناکانیانه‌وه پشتگیری خۆیان له‌گه‌ڵ چاالکییه‌کانی گه‌ل له‌هه‌موو هه‌ستیاری و هۆشیارییه‌و‌ه ئه‌م ده‌سکه‌وتانه‌ی خۆی بپارێزێ و هه‌وڵی پێشخستنی پارچه‌کانی دیکه‌ی کوردستاندا بکه‌ن ،له‌م الیهنهوه بیروباوه‌ڕی من به‌ڕۆحی بدات ،چونکه ده‌بێ باش بزانین که‌هێشتا له‌کوردستان و هه‌رێمه‌که‌دا به‌گشتی به‌رخۆدانی گه‌له‌که‌م ههیه چونکه گه‌لی باشوور گه‌لی خۆبه‌ختکردن و گه‌لی ههڵهبجه و سه‌رهه‌ڵدانی ئازادییه. هه‌ڕه‌شه‌و زه‌نگی مه‌ترسی شه‌ڕ و شۆڕ و پیالن ه منیش وه‌ک کچێکی ئێوه نزیکی ()10 گ�ڵاوه‌ک��ان��ی دوژم��ن��ان ل �ه‌س �ه‌ر گ�ه‌ل��ی ک��ورد ده‌وڵه‌تانی رۆژئاوا ساڵه به‌کولتووری ب�ه‌رخ��ۆدان��ی ک�ه له‌ئێوه‌و‌ه به‌الو‌ه نه‌نراوه‌و پێویستی به‌هه‌ڵوه‌سته‌کردنێکی وه‌رم��گ��رت��ووه‌و ئ�هو زان��اب��وون و ئ��ی��راده‌ی�هی ک ه گشتگیرانه ههیه. ل �ه‌س �ه‌رۆک ئ��اپ��ۆ و ( )PKKو ته‌ڤگه‌ری ده‌وڵ����ه‌ت����ان����ی رۆژئ����������اوا ب���ه‌گ���ش���ت���ی و به‌گشتی و ئه‌مریکییه‌کانیش ئازادی ژنی کورده‌وه وه‌رمگرتووه له‌چیاکانی ئه‌مریکییه‌کانیش به‌تایبه‌تی سه‌رباری ئه‌وه‌ی کوردستاندا له‌هه‌وڵ و تێکۆشاندام بۆ ئازادی ک �ه‌خ��ۆی��ان س �ه‌ب �ه‌ب��ی دروس��ت��ب��وون��ی کێشه‌ی کوردستانن له‌مێژوودا ئه‌مڕۆ بێشه‌رمانه پیاوه‌تی به‌تایبه‌تی سه‌رباری گه‌لی ک��ورد و ژن��ی ک��ورد و ه�ه‌م��وو ه�هو ڵ و هیوا و ئاواتێکم ئ���ازادی گه‌لی ک��وردی به‌سه‌ر ره‌نجی گ�ه‌ل و خوێنی شههیدانمانهوه ده‌که‌ن ،خۆیان به‌خاوه‌ن و ئافرێنه‌ری دهسکهوته ئه‌وه‌ی که‌خۆیان سه‌به‌بی ههر چوارپارچه‌یه‌و دیموکراتیزه‌بوون و ئازادی زیهنییه‌ته له‌باشووری کوردستاندا و دوای��ی مێژووییه‌کانی ئه‌مڕۆی کوردستان ده‌زان��ن و هێنانه به‌ئینتیحار و بێچاره‌یی و کۆیالیه‌تی ده‌یانه‌و ێ باشووری کوردستان بکهنه قه‌اڵیه‌ک دروستبوونی کێشه‌ی ژن و راک��ردن��ی گه‌نجان ل �ه‌واڵت��ی خ��ۆی��ان و بۆ پاراستنی به‌رژه‌وه‌ندییه سیاسییه‌کانی خۆیان ه �ه‌م��وو کێشه کۆمه‌اڵیه‌تییه‌کانی دیکه، ل �ه‌رۆژه �ه‌اڵت��ی ن��اوی��ن��دا .وات���ه ه�ه‌ت��ا ئێستاش کوردستانن له‌مێژوودا له‌سه‌ر ئه‌م بنه‌مایه‌ش ئه‌مڕۆ به‌چاالکییه‌کی له‌الیه‌ک ب �ه‌دوای ئهو فڕوفێاڵنه‌وه‌ن که‌چۆن گیانبازی ده‌مه‌وێ هه‌ڵوێستی خۆم بۆ گرێدان ێ ک���وردی ب��اش��وور ل �ه‌دژی و ک �هی و ل�ه‌ک��و تی ه پیاو ه رمان ه بێش مڕۆ ه ئ به‌م ئامانجه‌وه نیشان بده‌م و په‌یامێک به‌ئێوه‌ی ده‌وڵ �ه‌ت��ان��ی وه‌ک ت��ورک��ی��ا و س��وری��ا و ئێران هێژاش بگه‌یه‌نم ئ�ه‌م چاالکییه‌ی من وه‌ک به‌کاربێنن ،له‌الیه‌کی تریشه‌وه بۆ ئه‌وه‌ی کوردان ئینتیحاری ئ��هو ژن��ان �ه نییه ک �ه ل�ه‌ب��ێ��زاری سنووری ئهو تێنه‌په‌ڕێنن و له‌ژێر کۆنترۆڵی به‌سه‌ر ره‌نجی گه‌ل و خوێنی و ب��ێ��چ��اره‌ی��ی�هوه س��ه‌رچ��اوه‌ی گ��رت��ب�ێ ،به‌ڵکو خۆیدا بێت ،هه‌وڵی ئهوهش ده‌دات که‌باشووری چاالکییه له‌پێناو ئه‌شقی ژیان و پێشخستنی کوردستان بکاته داوێک بۆ کوردی پارچه کانی شههیدانمانهوه ده‌که‌ن، زیهنییه‌تی چاالکی ئازادیدایه و درێژه‌پێده‌ری دیکه‌ى کوردستان و به‌مه‌ش ک��وردان له‌دژی نه‌ریتی به‌رخۆدانی ژنانی وه‌ک «له‌یال قاسم ێ له‌الیه‌ک ()PKK یه‌کتر به‌کاربهێنێ .کات ده‌خ��ه‌ن��ه لیستی ت���ی���رۆره‌وه‌و س����ه‌رۆک ئاپۆ خۆیان به‌خاوه‌ن و ئافرێنه‌ری و زیالن و سه‌ما یوجه»کانه .چه‌ند شاد ده‌بم ب�ه‌وه‌ی که ئه‌م په‌یامانه‌م و چاالکییه بگات ه ده‌خه‌نه زیندان و له‌الیه‌کی تریش بۆ سه‌رۆکی گوێی ته‌واوی گه‌له‌که‌م و ته‌واوی گه‌لی کورد پارتییه‌کانی باشوورو فیدراسیۆنی کوردانیش دهسکهوته مێژووییه‌کانی و که‌مێکیش بێت وزه‌ی �ه‌ک بده‌مه تێکۆشین ێ ده‌ڵێن «قبوڵ» ،شتێکی رێکه‌وت نییهو ده‌ب و جموجوڵێکی ن��وێ له‌نێو گه‌لی باشووری سندی باش ببینرێ و وه‌کو گه‌لی باشوور په و زانن ه د کوردستان مڕۆی ه ئ کوردستاندا.له‌دواییدا وه‌ک کادیرێکی ژنی نه‌که‌ین. باشووری کوردستان ره‌خنه‌ی خۆم ده‌ده‌م به‌وه‌ی ده‌وڵ�ه‌ت��ان��ی تورکیا و س��وری��ا و ئێرانیش ب�����ه‌رده‌وام ل �ه‌ه �ه‌وڵ��ی ل �ه‌ب��ارب��ردن��ی ئ�ه‌زم��وون��ی ده‌یانه‌و ێ باشووری کوردستان ک�ه‌وه‌ک��و پێویست پێشه‌نگایه‌تییه‌کی به‌هێزم ئه‌نجام نه‌دا و سه‌رۆک ئاپۆ و ئایدیۆلۆژیای باشووری کوردستانن و له‌سیاسه‌تی دژایه‌تیکرن رزگ����اری ژن ک �ه ئ��ای��دی��ۆل��ۆژی��ای ش��ۆڕش��ی و دوژم��ن��ای�ه‌ت��ی پ��اش��گ�ه‌ز ن��اب��ن �هوه ،هه‌رچی بکهنه قه‌اڵیه‌ک بۆ پاراستنی کۆمه‌اڵیه‌تی باشووره به‌باشی پێم نه‌ناساندن. هێزی ده‌س��ه‌اڵت��داری کوردانیشه به‌تایبه‌تی توێژی سه‌رده‌ست و به‌رژه‌وه‌ندیپه‌رست و حزب به‌رژه‌وه‌ندییه سیاسییه‌کانی و بنه‌ماڵه‌کانیش ه ل �ه‌ژێ��ر ن���اوی سیاسه‌ت و بژی رێبه‌ر ئاپۆ ک��وردای �ه‌ت��ی��دا ده‌م��ام��ک��ی��ان ل����ه روویدهخ�ک����ۆی�ه‌ن�،ان خۆیان له‌رۆژهه‌اڵتی ناویندا داوه‌و ب��ازرگ��ان��ی به‌خوێنی گ �ه‌ل �هوه له‌گه‌ڵ رێز و ساڵومدا له‌قۆناخێکی وه‌ه��ا چاره‌نووسساز و گرنگدا ()1ی شوباتی ()2006
››
ساڵی یه‌که‌م ،ژماره‌ی 2
39
» بیرەوەری گەریال
گه‌ریالیه‌کی 3ســـــ
40 ساڵی یه‌که‌م ،ژماره‌ی 2
بیرەوەری گەریال «
ــــــاڵــــــه(غوربه‌ت) شه‌ڕ و پێکدادان له چیای جودی به سه‌ختی بهردهوام بوو ،فرۆکه‌کانی ف ( )14و ف ( )16بهردهوام خه‌ریکی بۆردومانکردنی ئێمه بوون ،ده‌مه‌و ئێوار‌ه بۆ پاراستنی خۆمان گه‌یشتینه قه‌دپاڵی گرده‌کان ،هه‌ڤااڵن نه‌یانده‌زانی که ئه‌وده‌ورووبه‌ره هێزی دوژمنی لێیه ،ههربۆیه له‌کاتی تاریکی شه‌ودا هێزی دوژمن سه‌رگرده‌کانیان گرت ،دیار بوو ئهو شه‌و و ڕۆژه ڕووداوی دڵته‌زێنی لێده‌هاته ئ��اراوه ،هه‌ندێک له هه‌ڤااڵنمان ناویان( گوڵیستان ..ساڵڤ ..گواڵن ..ده‌ریا ..هێلین ..کۆچه‌ر و سۆزدار) بوو ،که‌میان مابوو بگه‌نه سه‌ر لووتکه‌ی گرده‌که ،دوای گه‌یشتنیان هه‌ڤاڵ گوڵیستان چاوی به‌چوارده‌وری خۆیدا گێڕا ،هیچی به‌رچاو نه‌که‌وت ،له‌ناکاو لهچوارالوه ده‌ست ڕێژی لێکرا ،هه‌ڤاڵ ساڵڤیش بۆ ئه‌وه‌ی هاوکاری بکات به‌ره‌والی هه‌ڤاڵ گوڵیستان هه‌ڵگڕا ،هه‌ڤاڵ ساڵڤ خۆی له‌ناو بارانی فیشه‌کدا بینیوه ،له‌سه‌ر ئه‌م هێرشه هه‌موومان به‌گشتی پاشه‌کشێمان کرد ،به‌اڵم ()2 هه‌ڤاڵمان دیار نه‌بوو ،هه‌ڤااڵن به‌گشتی ئهو ( )2هه‌ڤااڵنه‌یان بینی بوو که چۆن له‌ناو بارانی فیشه‌کدا ماونهتهوه ،هه‌ڤاڵ گواڵن له‌به‌ر ئه‌وه‌ی که‌م ئه‌زموون بوو نه‌یتوانی له‌ناو ئهو حه‌شاماته‌دا خۆی ڕزگار بکات ،بۆئه‌وه‌ی به‌زیندوویی ده‌ستی دوژمن نه‌که‌وێت نارنجۆکه‌که‌ی به‌خۆیدا ته‌قانده‌وه، ئێمه هه‌رگیز چاوه‌رێی ئهو قاره‌مانییه‌تیه‌مان له‌هه‌ڤاڵ گواڵن نه‌ده‌کرد؛ به‌اڵم ئهو ئه‌م قاره‌مانێتیه‌ی نیشاندا. ئه‌وکاته‌ی هه‌ڤاڵ گ��واڵن خۆی شه‌هید ک��رد ،هه‌ڤاڵ ساڵڤ به‌هاوار کردن و جوێندان و ته‌قه‌کردن به‌ره‌و ڕووی دوژمن چووبوو ،به‌اڵم هه‌ڤااڵن بینیبویان که دوژمن په‌الماری سه‌ر سه‌رهه‌ڤاڵ ساڵڤ ده‌ده‌ن و به‌زیندوویی ده‌س��ت گیری ده‌ک �ه‌ن ،به‌گوێره‌ی بۆچوونی هه‌ڤااڵن ئه‌م شێوه دیلبوونه هه‌ندێک جار ڕوو ده‌دات ،مه‌خابن هه‌ڤاڵ ساڵڤ روب�ه‌ڕووی ئهو ڕه‌وشه نائاساییه ببۆوه. دوای ئه‌وه‌ی ده‌وڵه‌ت لێکۆڵینهوه له‌گه‌ڵ هه‌ڤاڵ ساڵڤدادا ،ده‌کات ،هه‌ری که‌م سالێک به‌سه‌ر زیندانێکه‌یدا تێپه‌ڕ ده‌بێت ،له‌گه‌ڵ هه‌موو ئێواره‌یه‌کدا داده‌نیشت و پشت ده‌داته دیواره‌که‌وه ،وێنه‌ی هه‌ڤاڵ ڕوکه‌ن بهردهوام ده‌هاته ب�ه‌رچ��اوی ،هه‌ڤاڵ روک �ه‌ن پێشوتر شه‌هید ببوو ،ساڵڤ وێنه‌ی هه‌ڤاڵ گواڵنی له‌دڵدا هه‌ڵگرتبوو ،له‌به‌ر دیلکردنه‌که‌ی بنه‌ماڵه‌که‌ی سه‌ردانیان نه‌ده‌کرد ،به‌اڵم هه‌ڤاڵ ساڵڤ به‌مه دڵته‌نگ نه‌ببوو؛ چونکه ده‌یزانی ڕووح��ی ک��وردای�ه‌ت��ی بنه‌ماڵه‌که‌ی ،ڕازی ن�ه‌ده‌ب��وو که هه‌ڤاڵ ساڵڤ دیلبکرێت؛ به‌اڵم ئهو کات و ساته‌کانی زیندانی له‌گه‌ڵ بیره‌وه‌رییه‌کانی خۆیدا ده‌برده سه‌ر ،کاتێک هه‌ڤاڵ ساڵڤ له‌زیندانیش ده‌رچوو که‌س به پیرێوه‌ی نه‌هات ههر به‌ته‌نیا مایه‌وه ،گه‌ڕا به‌شوێن براده‌رێکدا ،به‌اڵم که‌سی چنگ نه‌ده‌که‌وت ،ده‌یویست ژیانێکی ئاسوده به‌سه‌ر به‌رێت به‌اڵم بواری بۆ نه‌ده‌ڕه‌خسا ،ده‌یویست بگهڕێتهوه شاخ ،به‌اڵم لهوه ده‌ترسا که هه‌ڤااڵن لێی به‌شک و گوومان بن ،ئهو دیلکرابوو ،له‌حاڵه‌تێکدا که هه‌ڤاڵه‌که‌ی به نارنجۆکێک خۆی شه‌هید کردبوو ،به‌اڵم ئه‌م به‌دیلی گیرابوو. ساڵ تێپه‌ڕی ،براده‌رێکی بۆخۆی په‌یدا کرد که ئه‌ویش ماوه‌یه‌ک گه‌ریالیی کردبوو دوایش هه‌اڵتبوو ،ساڵڤ شووی کرد به ڕووبار ،ساڵڤ ههر به‌خه‌یاڵی ژیانێکی پڕ قاره‌مانانه ده‌ژیا ،دوای ماوه‌یه‌ک بوون به خاوه‌ن کچێکی خنجیالنه ،ناوی کچه‌که‌یان نا(غوربه‌ت) که‌س نه‌یده‌زانی بۆچی ناویان لێنا بوو(غوربه‌ت) ،چونکه ساڵڤ له شاخدا هه‌ڤااڵن پێیان ده‌گووت غوربه‌ت ،کاتێک بانگی کچه‌که‌یان ده‌کرد به غوربه‌ت خه‌یاڵی دایکی ده‌گ�ه‌ڕای�هوه بۆ بیره‌وه‌ریه‌کانی سه‌ر ش��اخ ،ژیانی ڕۆژان�هی��ان ههر وه‌ک هه‌موو که‌سێک ده‌برده سه‌ر ،به‌اڵم بواری ژیانیان ساده نه‌بوو ،بڕیاریاندا بگه‌ڕێنه‌وه بۆ چیا ،چاویان که‌وت به گه‌ریال ،چه‌ندین ساڵ به‌سه‌ر ئهو به‌سه‌رهاته تێپه‌ڕی بوو ،ساڵی ( )1994ئهو به‌سه‌رهاته روویدابوو؛ به‌اڵم ساڵی ()1998رووبه‌رووی گه‌ریال ببوونه‌وه ،غوربه‌تی کچیان ته‌مه‌نی ()3
ساڵ بوو ،له‌ڕاستیدا ماوه‌یه‌کی زۆر به‌سه‌ر ڕووداوه‌کان تێنه‌په‌ڕیبوو؛ به‌اڵم ئه‌وان له ژیانی ساده‌ی خۆیاندا به‌خته‌وه‌ر نه‌بوون ،هه‌ردووکیان هه‌ستیان به ئازاری ده‌روونیان ده‌کرد و هه‌ستیان ده‌کرد که ناتوانن به‌و شیوه‌یه ژیان به‌رنه سه‌ر ،هه‌ڤاڵ ساڵڤ دیلکرابوو ڕوباریش هه‌اڵتبوو. غوربه‌تی کچیان ببوو به گه‌ریال ،هه‌ڤااڵنی کچانمان بوون به خاوه‌ن غوربه‌ت و ئه‌وان به‌خێویان ده‌کرد ،له ئه‌نجامی پارچه‌کردنی به‌رگه‌کانی خ��ۆی��ان به‌رگێکی خنجیالنه‌ی گ�ه‌ری�لای��ان ب��ۆ دروس���ت ک��ردب��وو ،به‌ڵێ غوربه‌تی ته‌مه‌ن ()3ساڵه له‌هه‌رێمی بۆتان ببوو به گه‌ریال ،ههرێمی بۆتان بهردهوام شه‌ڕ و پێکدادانی دژواری لێده‌هاته ئاراوه ،غوربه‌ت له‌ناو ئهو ئاگر بارانه‌ی ههرێمی بۆتاندا بوو ،هه‌ڤااڵن ده‌یانویست غوربه‌ت دوور بخه‌نه‌وه بۆ شوێنی ئارام؛ به‌اڵم له‌به‌ر ئاڵۆزی ڕه‌وشه‌که ده‌رفه‌ت نه‌ده‌ڕه‌خسا ،له‌ساڵی ()1999دا سه‌رۆکایه‌تی له ئه‌نجامی گه‌له‌کۆمه‌یه‌کی نێو ده‌وڵه‌تی دیلکرا ،ئه‌م کاره‌ساته بۆ گه‌ریال گه‌وره‌ترین بومه‌له‌رزه بوو ،گروپێک له هه‌ڤااڵن بۆ تۆڵه سه‌ندنه‌وه بۆ ئه‌نجامدانی چاالکی خۆیان س��ازدا، سوێندی تۆڵه سه‌ندنه‌وه‌یان خ��وارد ،له‌وکاته‌دا رووب��اری باوکی غوربه‌ت پێشنیاری چاالکی کردبوو ،ده‌یویست چاالکی ئه‌نجام بدات ،جارێکی تر ده‌رفه‌ت هاته ژیر ده‌ستی و چوو بۆ ئه‌نجامدانی چاالکی ،ته‌قه‌مه‌نیه‌کی باشی له‌گه‌ڵ خۆیدا برد ،به‌اڵم مه‌خابن ئهو ته‌قه‌مه‌نیانه کهوته ده‌ستی دوژمنه‌وه ،رووبار خۆی گه‌یانده‌وه ناو دوژمن ،هه‌ڤااڵن بیریان کردهوه(ئایا رووب��ار له‌سه‌ر خواستی دوژم��ن جارێکی تر هاتۆته‌وه ن��اوم��ان؟) که‌س نه‌یده‌توانی وه‌اڵمی ئهو پرسیاره بداته‌وه ،له‌ئه‌نجامی ئه‌م کاره‌ی ڕووبار هه‌ڤاڵێکی زۆر ڕوبه‌ڕوی مه‌ترسی بوونه‌وه. به‌ره‌و هاتنی به‌هار بوو ،سرۆشت سه‌رله‌نوێ ده‌ژیایه‌وه ،کاتێک مرۆڤه‌کان چاوه‌ڕێی نێرگز و گوڵ و چیمه‌نیان ده‌کرد ،گه‌ریالش چاوه‌ڕێی هاتنی هێزی دوژم��ن ب��وون ،ده‌نگی هاتنی کۆپته‌ری کۆبرا ده‌م به‌خێر نه‌بوو، ڕووبار شان به‌شانی هێزی دوژمن به‌ره‌و چیاکانی هه‌فتانین چوو بوو، که‌س نه‌یده‌زانی ئه‌م جاره‌یان کێ به شه‌هید بوون ده‌دات ،هه‌مووالیه‌ک دوکه‌ل و ئاگر بوو ،هێزێکی زۆرمان له ناچاریدا شوێنی خۆیان گۆڕی. غوربه‌ت و ساڵڤی دایکی له‌گه‌ڵ گروپێک گه‌ریالدا بوون ،خۆیان له چیاکانی هه‌فتانین شاردبۆوه ،خۆیان له‌ناو ئه‌شکه‌وتێکدا حه‌شاردا بوو، له‌به‌ر ئه‌وه‌ی هێزێکی زۆری دوژمن چوارده‌وریانی ته‌نی بوو ،بۆئه‌وه‌ی ئاشکرا نه‌بن ده‌بوایه ده‌نگیان ده‌رنه‌چووایه ،له‌ڕه‌وشێکی ئاوادا ته‌نها به‌شه‌و گه‌ریال ده‌توانێت جوڵه بکات ،کاتێک گوێیان له نزیک بونه‌وه‌ی ده‌نگی دوژم��ن بۆوه گه‌ریالکان نارنجۆکی خۆیانیان ده‌رک��رد ،تاکو ههر هیچ نه‌بێت له‌گه‌ڵ خۆیاندا چه‌ند سه‌ربازێکی دوژمن بکوژن. غوربه‌تی کچه گه‌ریالی()3ساڵه‌مان هه‌ستی به گرنگی و مه‌ترسی رووداوه‌ک��ان نه‌ده‌کرد ،ئهو ته‌نها به ڕامانه‌وه له ڕووداوه‌کانی ده‌ڕوانی و سه‌رسام مابوو ،غوربه‌ت له ئاستی ئه‌م هه‌موو رووداوانه ته‌نها توانی ده‌ست بکات به گریان. غوربه‌ت نه خ��اوه‌ن نارنجۆک بوو نه ده‌شیتوانی وه‌ک گه‌ریالکانی تر ڕێگا چاره‌یه‌ک بدۆزێته‌وه ،ئهو ته‌نها خ��اوه‌ن گریان ب��وو ،کاتێک ده‌نگی گریانی غوربه‌ت تێکه‌ڵ به ده‌نگی هێزی دوژم��ن بوو ،دایکی غوربه‌ت ساڵڤ بۆ ئه‌وه‌ی نه‌هێڵێت ده‌نگی غوربه‌ت ده‌ربچێت و به‌هۆی ئه‌م گریانه‌ی غوربه‌ته‌وه ئاشکرا نه‌بن و نه‌که‌ونه شه‌ڕه‌وه و هه‌موویان شه‌هید نه‌بن ده‌ستی نایه سه‌ر ده‌می غوربه‌ت ،دوای ماوه‌یه‌ک ده‌نگی غوربه‌ت نه‌ما ،جارێکی تر ک�ه‌س گوێی له ده‌نگی ئ�هو ن�ه‌ب��وو ،هه‌موو داخی گه‌ریال ئهوه بوو بۆچی نارنجۆکه‌کانیان به‌خۆیاندا نه‌ته‌قاندۆته‌وه؛ چونکه له‌الیانه‌وه ئیتر ده‌نگی غوربه‌ت نه‌ده‌هات ،چونکه غوربه‌تی( )3ساڵه به ده‌ستی دایکی خنکا. ساڵی یه‌که‌م ،ژماره‌ی 2
41
» ئەنجامی کۆبوونەوە
راگه‌یاندنی ئه‌نجــامی کـــۆبـوونه‌وه‌ی ئـــه‌نجـوومـــــــ
42
ئ �ه‌ن��ج��ووم �ه‌ن��ی«پ��ارت��ی چ����اره‌س����ه‌ری دی��م��وک��رات��ی ک��وردس��ت��ان» به‌سه‌رپه‌رشتی هه‌ڤاڵ دی��ار غه‌ریب سه‌رۆکی پارتی رۆژی هه‌ینی ب��������ه‌رواری 2011/1/7ک��ۆب��وون��ه‌وه‌ی ب��ه‌رف��راوان��ی خ��ۆی ئ�ه‌ن��ج��ام��دا. له‌کۆبوونه‌وه‌دا رووداوه سیاسییه‌کانی ساڵی 2010و هه‌ڵویستی پارتی چاره‌سه‌ری دیموکراتی کوردستان له‌ساڵی راب��ردوودا و پێشهاته‌کانی داهاتوو هه‌ڵسه‌نگێندرا .سه‌باره‌ت به روداوه‌کانی ساڵی رابردوو ئاماژه بۆ ئهوه کرا که کۆتایی ساڵی 2009وسه‌ره‌تای 2010له‌الیه‌ن هێزه ههرێمی و جیهانییه‌کانه‌وه هه‌وڵدانێکی جددی هه‌بوو له‌ڕووی یاسایی وسیاسییه‌وه ب��ۆ ک�ه‌م��ک��ردن�ه‌وه‌ی سه‌نگی ک��ورد له‌په‌رله‌مانی ئێراق وهاوسه‌نگه سیاسییه‌کاندا ،ئه‌مه‌ش له‌داڕشتنی یاسای هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مانی ئێراق ،هه‌روه‌ها له‌بزواندنی ناکۆکی نێوان الیهنه کوردییه‌کاندا بۆ ئه‌وه‌ی به‌لیستی هاوبه‌ش وهه‌ڵویستی هاوبه‌ش ویه‌کگرتوو به‌شداری هه‌ڵبژاردن نه‌که‌ن ،به‌ئاشکرا ده‌رکه‌وت .ئه‌مه‌ش بووه هۆکاری ئه‌وه‌ی که سه‌نگی کورد له‌په‌رله‌مانی ئێراقدا که‌م ببێتهوه .له‌کاتی خۆیدا ئێمه وه‌ک���و پ��ارت��ی چ��اره‌س��ه‌ری دی��م��وک��رات��ی ک��وردس��ت��ان هه‌ڵویستی ناهه‌ستیارانه‌و نابه‌رپرسیارانه‌ی نوێنه‌رانی کورد له‌په‌رله‌مانی ئێراق و وه‌زراره‌ت��ه په‌یوه‌ندییداره‌کانمان ره‌خنه‌کرد که‌یاسایه‌کی به‌و ڕه‌نگه‌یان به‌سه‌ردا تێپه‌ڕیوه ،له‌هه‌مانکاتدا پێش هه‌ڵبژاردنه‌کان جه‌ختمان له‌سه‌ر ئهوه کردهوه که به یه‌کڕیزی ویه‌کگرتوویی هه‌ڵوێست ده‌توانرێت ئهو سیاسهته پوچه‌ڵ بکرێته‌وه که له‌به‌رامبه‌ر به کورد په‌یڕه‌و ده‌کرێت. له‌هه‌مان کاتدا سه‌نگی کورد وده‌سته‌که‌وته‌کانی کورد بپارێزرێت .به‌اڵم له‌کاتی خۆیدا جێی داخه ئهو الیه‌نانه‌ی به‌شدارییان له‌هه‌ڵبژاردنداکرد، گوێیان ب �ه‌م داخ��وازی��ی �هی ئێمه ن���ه‌دا ،ک �ه‌داخ��وازی گه‌لی کوردیش بوو .له‌دوایشدا به‌لیستی جیاواز وهه‌ڵوێستی جیاواز به‌شدارییان کرد که‌ئه‌مه‌ش دیسانه‌وه بووه هۆی ئه‌وه‌ی سه‌نگی کورد و ژماره‌ی کورد له په‌رله‌مانی ئێراقدا که‌م بکاتهوه .ئێمه وه‌کو پارتی چاره‌سه‌ری دیموکراتی کوردستان ل�ه‌دوای هه‌ڵبژاردنه‌کان جارێکی تر به‌گرنگمان بینی ئهو الیهنه کوردستانیانه‌ی چوونه‌ته په‌رله‌مانه‌وه هاوبه‌ندییه‌ک پێک بهێنن بۆ ئه‌وه‌ی بتوانرێت سنوورێک دابنرێت بۆ ئهو سیاسه‌ته‌ی له‌به‌رامبه‌ر کورددا په‌یڕه‌و ده‌کرێت و کۆبوونه‌وه‌ی ئێمه ئهو هه‌ڵوێسته‌ی باش نرخاند که له‌الیه‌ن سه‌رۆکی هه‌رێم ولیسته کوردستانییه‌کانه‌وه نیشاندراو وه‌اڵم��ی بانگه‌وازییه‌که‌ی ئێمه‌و خه‌ڵکی کوردستانیان دای �ه‌وه‌و یه‌ک هاوبه‌ندی کوردستانیان پێکهێناو به‌و ڕهنگه به‌شداری گفتوگۆکانی چوونیه‌تی پێکهێنانی حکومه‌تی ئێراقیان کرد .ئه‌مه‌ش کاریگهری خۆی هه‌بوو له ئاراسته‌کردنی گفتوگۆکانی دروستکردنی حکومه‌تی ئێراقدا .له کۆبوونه‌وه‌که‌دا ئاماژه ب �ه‌وه‌ش کرا که ئهو هه‌نگاوانه‌ی کۆماجڤاکێن کوردستان له‌به‌هاری ساڵی 2010دا هاویشتی فشارێکی گه‌وره‌ی له‌سه‌ر تورکیاو ئه‌مریکا وهێزه هه‌رێمییه‌کان دروست کرد که‌هه‌م به‌سیاسه‌تی خۆیاندا بچنه‌وه له‌باکووری کوردستاندا ده‌ست به‌دیالۆگ له‌گه‌ڵ«کهجهکه» دا بکه‌ن وله‌هه‌مانکاتیشدا فشاره‌کانیان که‌م بکه‌نه‌وه له‌سه‌ر ههرێمی باشووری کوردستان ،ئه‌مه‌ش بووه پاڵپشتێکی مه‌زن بۆ ئێمه‌ی کورد له‌باشووری کوردستاندا وکارێکی وه‌های کرد هێزوالیه‌نه سیاسییه‌کان نه‌ک ته‌نها ڕازی بن پۆستی سه‌رۆک کۆماری ئێراق بده‌نه به‌کورد ،به‌ڵکۆ ڕازی بوون به‌وه‌ی بێن له‌کوردستاندا له‌سه‌رده‌ستی کورد رێککه‌ون که‌ئه‌مه‌ش بۆ خۆی سه‌رکه‌وتنێکی گرنگ بوو بۆ گه‌لی ک��ورد به‌گشتی و ب��اش��ووری کوردستان به‌تایبه‌تی .ئه‌مه‌ش ئ��ام��اژه‌ی �ه‌ک ب��وو ب��ۆ ئ���ه‌وه‌ی ئ �ه‌گ �ه‌ر ه �ه‌م��وو الی �ه‌ن �ه سیاسیه‌کانی کوردستان سیاسه‌تی هاوبه‌ش ونزیک به‌یه‌ک په‌یڕه‌و بکه‌ین ئهو کاته ئه‌توانین رۆڵێکی ئاراسته‌که‌رمان هه‌بێت له‌ڕووداوه‌کانی رۆژهه‌اڵتی ناوین نه‌ک وه‌ک ئه‌وه‌ی ده‌وترێ کورد پشتی نییه ،ناتوانێ به‌ته‌نها سیاسه‌ت بکات وناچارن پشت به هێزێکی ده‌ره‌ک��ی ببه‌ستن .هه‌روه‌ها س�ه‌ب��اره‌ت به ساڵی ئاینده‌ش تیشک خرایه س�ه‌ر ئ �ه‌وه‌ی وه‌ک کورد والیه‌نه دیموکراته‌کان پێویسته پێکهوه به‌هه‌ستیاره‌ییه‌وه هه‌ڵسوکه‌وت ساڵی یه‌که‌م ،ژماره‌ی 2
بکه‌ین بۆ جێگیرکردنی بنه‌ماکانی دیموکراتی له‌ئێراقدا؛ چونکه ئهو بارودۆخه‌ی ئێستا بارودۆخێکی کاتییه‌و وه‌ک ده‌زانرێت ئاماده‌کاری بۆ هه‌موارکردنی ده‌ستوورو دروستکردنی ئه‌نجوومه‌نی هه‌رێمه‌کان ههیه که هه‌تاوه‌کو ئێستا دیار نییه حکومه‌تی ئێراق وئه‌و الیه‌نانه‌ی که زۆرینه‌ن له‌په‌رله‌مانی ئێراقدا سه‌باره‌ت به‌م بابهتانه چهنده خاوه‌نی هه‌ڵویستی دیموکراتین وله‌هه‌مانکاتیشدا حکومه‌تی ئێراق هێشتا داخوازییه‌کانی الیه‌نی کوردی ئیمزا نه‌کردووه‌و له‌الیه‌کی تریشه‌وه په‌یوه‌ندی نێوان ئێراق وتورکیاو ئێران وئه‌مریکا به‌شێوه‌یه‌کی نادیار بهڕێوه ده‌چێت ،هه‌روه‌ها ئه‌گاته چ ئه‌نجامێک وچی رێککه‌وتنێکی تر به‌دوای خۆیدا ده‌ێنێت دیار نییهو به‌تایبه‌تیش بڕیاره سوپای ئه‌مریکا له‌کۆتایی ئه‌مساڵدا واته 2011ئێراق به‌جێ بهێڵێت. ههربۆیه کۆبوونه‌وه‌ی ئه‌نجوومه‌ن به‌پێویستی بینی سه‌رله‌نوێ ئهو پرۆژه‌یه‌ی پارتی چاره‌سه‌ری دیموکراتی کوردستان که‌له‌مانگی ئه‌یلولی 2005دا بۆ هه‌موارکردنی پرۆژه‌ی ده‌ستووری ئێراق پێشکه‌شی الیهنه په‌یوه‌ندیداره‌کان و رای گشتی کردبوو که تێییدا چاره‌سه‌ری گونجاوی بۆ کێشه‌کانی نێوان حکومه‌تی ناوه‌ندوهه‌رێمی کوردستان وه‌کو پرسی ئابووری ،پرسی نه‌وت ،پرسی سوپاو پێشمه‌رگه وپرسی سیاسه‌تی دهرهوه، پرسی ئه‌نجوومه‌نی نه‌ته‌وه‌کانی به‌شێوه‌یه‌کی دیموکراتیانه له‌خۆ گرتبوو، چاالک بکرێته‌وه‌و ببێتهوه به‌رۆژه‌ڤ و له‌حاڵه‌تی دووباره هه‌موارکردنی ده‌س���ت���ووردا پێشکه‌شی الی �ه‌ن �ه پ �هی��وه‌ن��دی��دار ب��ک��رێ��ت�هوه .ه �ه‌روه‌ه��ا بۆ چاره‌سه‌رکردنی پرسی که‌رکوک وناوچه دابڕاوه‌کانیش به‌پێویست زانرا کار له‌سه‌ر ئهو پرۆژه‌ی چاره‌سه‌رییه‌ی که‌رکوک بکرێت که له‌ساڵی 2008دا له‌کۆنفرانسی جه‌ماوه‌ری له‌که‌رکوکدا گه‌اڵله‌کرا. ه �ه‌روه‌ه��ا ک��ۆب��وون �هوه ب��ڕی��اری ئ�ه‌وه‌ش��ی��دا ب��ۆ رێگرتن ل�ه ئ�ه‌گ�ه‌ری هه‌رتوندوتیژییه‌ک که له‌ئاینده‌دا بێته‌وه ئاراوه به‌تایبه‌ت دوای کشانه‌وه‌ی هێزه‌کانی سوپای ئه‌مریکا له‌ئێراقدا له‌نێوان پێکهاته جیاوازه‌کانی ئێراقدا به‌تایبه‌تیش له‌ناوچه داب��ڕاوه‌ک��ان��دا ،ه �ه‌روه‌ک چۆن له چه‌ند مانگی راب���ردوودا مه‌ترسی ئه‌م ئه‌گه‌ره ده‌رک��ه‌وت ،پاڵپشتی ت�ه‌واوی ئهو پرۆژه‌یه‌ی کۆنفرانسی ئاشتی ـ دیموکراتی بکرێت که ماوه‌یه‌که کۆمه‌ڵێک که‌سایه‌تی و رۆشنبیر و الیهن کاری له‌سه‌ر ده‌که‌ن .هه‌روه‌ها خالێکی تریش که‌جه‌ختی له‌سه‌ر کرایهوه ،پرۆسه‌ی سه‌رژمێری ئێراق بوو ،پێویست بینرا که کار بکرێت بۆ ئه‌وه‌ی که له‌ساڵی 2011ئه‌نجام بدرێـت و لهوه زیاتر دوا نه‌خرێت. له‌کۆبوونه‌وه‌دا هه‌ڵویستی «تورکیا ،ئێران ،سووریا ،ئه‌مریکاو ئهوروپا» س�ه‌ب��اره‌ت ب��ه‌دۆزی ک��ورد وپ��رۆس�هی دیموکراتیزه‌کردنی رۆژهه‌اڵتی ناوین به‌م ڕهنگه نرخێندران .پێویست بینرا ده‌وڵه‌تی تورکیا کۆتایی به‌سیاسه‌تی نکۆڵیکردن به‌رامبه‌ر به‌ناسنامه‌ی گه‌لی کورد بهێنێت وئه‌و قۆناخه‌ی ئاگربه‌ست که له‌الیه‌نی کۆما جڤاکی کوردستانهوه ده‌ستی پێکردووه به‌باشی پێشوازی لێبکات وبه‌شێوازی دیالۆگ وئاشتیانه هه‌نگاو بۆ چاره‌سه‌ر کردنی دۆزی کورد له‌باکووری کوردستاندا بنێت. له‌هه‌مانکاتدا ئاماژه بهوه کرا تورکیا پێویسته ئێتر ده‌ست له‌سیاسه‌تی دهستێوهردانه له‌باشووری کوردستان وئێراق به‌ربدات ،چونکه چاره‌سه‌ری دۆزی کورد له‌تورکیا ،له‌ئامه‌د ده‌کرێت ،نه‌ک به‌موداخه‌له‌ی باشووری کوردستان. هه‌روه‌ها سه‌باره‌ت به‌ئێرانیش پێویست بینرا که ئێران کۆتایی به‌سیاسه‌تی چاوترساندنی گه‌ل وله‌سێداره‌دانی سیاسه‌تمه‌دارو چاالکڤانانی مه‌ده‌نی بهێنێت ،چونکه ئه‌م سیاسهته ناکه‌وێته خزمه‌تی ئێران وگه‌النی ئێرانه‌وه، به‌ڵکۆ بهپێچهوانهوه رێگا له پێش ده‌ستێوه‌ردانی ده‌ره‌ک��ی ده‌کاته‌وه‌و ده‌س�ه‌اڵت��ی ئێرانیش ده‌هه‌ژێنێ وکێشه‌کانیش قووڵتر ده‌ک��ات �هوه .ههر له‌م چوارچێوه‌یه‌دا ئهو هه‌ڵویسته‌ی هۆشیار زێباری وه‌زی��ری ده‌ره‌وه‌ی ئێراق سه‌باره‌ت به ناوزده‌کردنی پارتی ژیانی ئازادی کوردستان وه‌ک هێزێکی تیرۆریستی له‌چاو پێکه‌وتنه‌که‌یدا له‌گه‌ڵ وه‌زی��ری ده‌ره‌وه‌ی ئ��ێ��ران ب �ه وه‌ک��ال �ه‌ت «ع �ه‌ل��ی ئه‌کبه‌رساڵحی» ش �ه‌رم �ه‌زارک��راو داوا
ئەنجامی کۆبوونەوە «
ــــــه‌نی پارتی چـــاره‌سه‌ری دیموکراتی کوردستـــان
له‌هۆشیار زێباری کرا کۆتایی به‌م جۆره هه‌ڵوێستانه‌ی بهێنێت؛ چونکه ئهو وه‌ک نوێنه‌ری کورد پۆستی وه‌زاره‌تی ده‌ره‌وه‌ی ئێراقی وه‌رگرتووه ،ئه‌م هه‌ڵوێسته‌ش پێچه‌وانه‌ی راستی وداخوازییه‌کانی گه‌له‌که‌مانه. س��ه‌ب��اره‌ت ب �ه س��ی��اس�ه‌ت��ی س��ووری��ا ل �ه س��اڵ��ی 2010دا ک �ه زی��ات��ر له 500چاالکڤانی سیاسی کوردی له‌کونجی زیندانه‌کاندا تووند کردووه وه ههتا ئێستاش ناسنامه نادات به به‌شێک له‌هاواڵتیانی کورد له‌واڵته‌که‌یدا ئهوه دووپات کرایهوه که ئهمه سیاسه‌تێکی نادیموکراتیانه‌یه‌و پێویسته سوریاش کۆتایی به‌م سیاسهته بهێنێت و راستی گه‌لی کورد په‌سه‌ند بکات. هه‌روه‌ها سه‌باره‌ت به«ئه‌مریکاو ئهوروپا» ئاماژه بۆ ئهوه کرا که ههتا ئێستا سیاسه‌تێکی روون وئاشکرایان له‌به‌رامبه‌ر به‌گه‌لی کورد بهڕێوه نه‌بردووه‌وله‌ئه‌جندای ئه‌واندا مامه‌ڵه‌یه‌کی سیاسی به‌رامبه‌ر به دۆزی کورد ناکه‌ن و به‌ڵکۆ به‌گوێره‌ی به‌رژه‌وه‌ندییه‌کانی خۆیان هه‌ڵسوکه‌وتی له‌گه‌ڵدا ده‌که‌ن ،فشاره‌کانی ئه‌مریکا له‌م ئه‌م ساڵدا بۆ ئه‌وه‌ی کورد زۆر پێداگیری له‌سه‌ر داخوازییه‌کانی نه‌کات له‌ئێراقداو هێرشه‌کانی سه‌ر رۆژ تیڤی وه‌کو به‌شێک له‌م سیاسه‌تانه ده‌سنیشانکران .بۆ ئه‌مه‌ش پێویست بینرا فشار بخرێته سه‌ریان ههتا ئه‌م سیاسه‌ته‌ی خۆیان بگۆڕن به‌رامبه‌ر به‌گه‌له‌که‌مان و له‌پێناوی په‌ره‌پێدانی تێکۆشانی گه‌له‌که‌مان له‌پارچه‌کانی تری کوردستان پشتیوانی ئهو هه‌نگاوو پرۆژانه بکرێـ که بۆ سه‌رخستنی چاره‌سه‌ری پرسی کرود هه‌نگاوی بۆ ده‌نرێت هاوشێوه‌ی که‌مپینی ده‌سپێکردنی خوێندن به‌زمانی کوردی له‌باکوورو رۆژهه‌اڵت ورۆژئاوای کوردستانداو هه‌روه‌ها ئهو که‌مپینانه‌ی که بۆ رێگه‌گرتن له‌سێداره‌دانی گه‌نجانی ئازادیخواز له‌الیه‌ن رژێمی ئێرانه‌وه بهڕێوه ده‌بردرێت. هاوکات کۆبوونه‌وه له‌سه‌ر ئاستی ههرێمی کوردستاندا ،به‌پێویستی بینی که کار بکرێت بۆ گه‌اڵڵه‌کردنی ده‌ستوورێکی دیموکراتی له
ههرێمی ک��وردس��ت��ان��دا و ل �ه‌م پ��ێ��ن��اوه‌دا ک��اروچ��االک��ی تایبه‌ت ئه‌نجام بدرێت .له‌هه‌مانکاتدا هه‌وڵبدرێت سه‌رجه‌م ئهو یاسایانه‌ی که له‌هه‌رێمی کوردستان ده‌رکراوه یان کاریان پێده‌کرێت له‌رێگای چاالکی دیموکراتی وپرۆژه‌ی دیموکراتیانه‌وه سه‌رڕاست بکرێنه‌وه‌و له‌پێناو دیموکراتیزه‌کردنی ده‌ستکه‌وته‌کانی گه‌له‌که‌ماندا .له‌کۆبوونه‌وه‌که‌دا ،ئه‌نجامی کۆنفرانسی ژنانی ک��ورد له‌ئامه‌د ،کۆنفرانسی ه��ۆن�ه‌رووێ��ژه‌ی ک��وردو رۆشنبیران ل �ه‌ش��اری ئ��ام�ه‌د وه‌ک��و هه‌نگاوێکی ب��اش هه‌ڵسه‌نگێندراو ه �ه‌روه‌ه��اش به‌شدارکردنی نوێنه‌ری پارتی چ��اره‌س�ه‌ری دیموکراتی کوردستان و که‌سانی سه‌ربه‌خۆو الیه‌نه‌کانی ت��ری گۆڕه‌پانی ههرێمی کوردستان به‌گرنگ نرخێنراو و پێویست بینرا که له‌ساڵی داهاتوودا قورسایی زیاتر بخرێته سه‌ر هه‌نگاوی بهوجۆره له‌پێناوی زه‌مینه‌سازی بۆ پێشخستنی هه‌ست وهۆشیاری و ئێراده‌یی نه‌ته‌وه‌یی و له‌نه‌نجامیشدا پێکهێنانی کۆنفرانسێکی نه‌ته‌وه‌یی .ههر له پێناوی ئه‌م مه‌به‌سته‌دا گرنگ بینرا که‌له‌ساڵی 2011دا کاری جددی بۆ پته‌وکردنی په‌یوه‌ندی له‌گه‌ڵ دام وده‌زگاکانی حکومه‌تی ههرێمی کوردستان وپارت والیه‌نه‌کاندا به‌هێزتر بکرێت .وله‌کۆتاییشدا ئاماژه بۆ ئهوه کرا که له‌ساڵ ئاینده‌دا ده‌رفه‌تی هه‌نگاونان ب �ه‌ره‌و چ��اره‌س�ه‌ری دیموکراتیانه‌ی دۆزی ک��ورد له‌ئارادایه، شانبه‌شانی ئهمه شیمانه‌ی ئاڵۆزی گه‌وره‌و هێرش بۆسه‌ر گه‌له‌که‌مان و ده‌سکه‌وته‌کانی ههیه ،ههر بۆیه داوا له‌سه‌رجه‌م گه‌له‌که‌مان له‌کوردستاندا کرا که به‌هۆشیارییه‌کی سیاسی و هه‌ڵوێستێکی شۆڕشگێرانه‌وه ساڵی 2011پێشوازی بکه‌ن و بیکه‌نه ساڵی سه‌رکه‌وتنی کوردستان. ئه‌نجوومه‌نی پارتی چاره‌سه‌ری دیموکراتی کوردستان 2010/1/8 ساڵی یه‌که‌م ،ژماره‌ی 2
43
» وێنە هەواڵ
چاالکییەکانی دژی سێدارەدانی «حسێن خزری» لە باشووری کوردستان
هەولێر
زانکۆی سلێمانی
چەمچەماڵ
کەرکوک
ڕانیه
44
کەالر
بناری قەندیل
پێنجوێن ساڵی یه‌که‌م ،ژماره‌ی 2
نیشتمان
من عاشقى خاکى خۆمم ،خۆشه‌ویستم نیشتمان ه کام شۆخ له دونیادا ههیه ،به‌قه‌د قه‌ندیل بااڵى جوانه ته‌ماشاکه‌ن ئهو ئاسمانه وه‌ک چاوى من به گریانه یه‌عقوبێکى ده‌شت که‌نعانم یوسفێکم له زیندانا نیشتمانم ره‌نگى زه‌رده چون په‌شێوى دابڕانه بانگ ده‌که‌م ئه‌ى خه‌ڵکى دونیا کێ وه‌کو کورد قاره‌مانه با بزانن دوژمنانم پێشه‌وامان ئۆجه‌النه له‌بیر نه‌که‌ن رۆڵه‌کانم مرۆڤى مه‌رد که‌م ژیانه با هه‌وڵ بده‌ین بۆ ئازادى دوا نه‌که‌ون له‌م کاروانه ک .گه‌ریالی ه پارێزه‌رت پشتو په‌نات شاخه‌کانه ()2009/11/15 ئةم هۆنراوه‌ی ه له دوازده‌هه‌مین ساڵی به‌دیلی کردنی (ئۆجه‌الن)دا نوسراوه
3
لوقمان شوانى ساڵی یه‌که‌م ،ژماره‌ی 2
Organî Rageyandî Partî Çareserî Dîmukratî Kurdistan Jimarey: 2 • Salî: 2010
» شەهید شەونم خۆزگه «داستان هەولێر4 2 ژماره‌ی، ساڵی یه‌که‌م