pkk,apo,pjak,hpg,sine,kirmasan,amed,ocelan,serok by Roji Wilat 34

‫روژی واڵت‬

‫گۆڤارێکی مانگانەیە پارتی چارەسەری دیموکراتی کوردستان دەریدەکات‬ ‫[ساڵی ‪[ ]3‬ژمارەی ‪[ ]2013/5/15[ ]29‬جۆزەردان ‪ 2713‬کوردی] [نرخ‪ 1500 :‬دينار]‬

‫ئۆج ئاالن؛‬

‫خاڵی هاوبەشی هەموو بەرخودانەكان لە مەكسیكەوە‬ ‫تا مەیدان تەحریر‪ ،‬بەرخودانی"هیوا"یە‬ ‫عەدنان عوسمان؛‬

‫ئۆج ئاالن رۆحێكی نوێ بۆ سەردەمێكی نوێیە‬ ‫‪:PCDK‬‬

‫بەشداری هەڵبژاردنەكانی ‪ 9/21‬دەبین و كۆنگرەی بونیادنانی سیستەمێكی‬ ‫دیموكراتی دەبەستین‬ ‫لە نوسینەوەی مێژوودا شوێنگەی ژن بە گوێرەی ماف و راستی خۆی دیار نەكراوە‬

‫~‬ ‫‪Organî Rageyandinî Partî Çareserî Dîmukratî Kurdistan‬‬ ‫]‪[Jimarey: 29] [Salî: 2013‬‬

‫ساڵی ‪ | 3‬ژماره ‪29‬‬ ‫‪2013/5/15‬‬

‫روژی واڵت‬

‫‪Rojî Wilat‬‬

‫ئۆج ئاالن؛‬

‫ئۆج ئاالن رۆحێكی نوێ بۆ سەردەمێكی نوێیە‬ ‫‪:PCDK‬‬

‫بەشداری هەڵبژاردنەكانی ‪ 9/21‬دەبین و كۆنگرەی بونیادنانی سیستەمێكی‬ ‫دیموكراتی دەبەستین‬

‫گەریالی شەهید"بەكر محمد‬ ‫ئەمین"‪ ،‬ناسراو بە"هاوكار"‬

‫لە نوسینەوەی مێژوودا شوێنگەی ژن بە گوێرەی ماف و راستی خۆی دیار نەكراوە‬

‫خاوەنی ئیمتیاز‬

‫کۆمیتەی ڕاگەیاندنی ‪PÇDK‬‬ ‫سەرنووسەر‬

‫پروین حەسەن مستەفا‬

‫بەڕێوەبەری نووسین‬ ‫ئارام کەریم بابان‬

‫سەروتار‬ ‫پەیامی رێبەر‬ ‫راپۆرت‬

‫وتار‬

‫دەستەی نووسەران‬ ‫فەهمی محەمەد‬ ‫سۆران حسین‬ ‫ئامینه محەمەد‬ ‫چنوور غەریب‬

‫چاوپێكەوتن‬

‫دیزاین‬

‫كاردۆ عەلیالی‬

‫ژمارەی متامنه‬

‫ژنان‬

‫‪446‬‬

‫بۆ پەیوەندی گرتن‬ ‫‪www.PCDK.org‬‬ ‫‪Rojiwelat.mag@gmail.com‬‬ ‫ناو نیشان‬ ‫کەرکوک‪ ،‬بەرامبەر یانەی وەرزشی کەرکوک‬

‫بەالغ‬

‫‪ ......2‬پرۆسەی ئاشتی لە باكوری كوردستان و چەند سەرنجێك لە باشوور‬

‫‪ ......3‬ئۆج ئاالن؛ هیوا خاڵی هاوبەشی ئەو كەسانەیە كە راپەڕیون و لەپێناو بەهایاندا تێدەكۆشن‬

‫‪ ......6‬ئۆج ئاالن ماندێالی كوردانە‬

‫‪ ......10‬ریفراندۆمی دەستور و هەڵبژاردنەكان تێكەڵ مەكەن‬ ‫‪ ......18‬هەرێم و ناوەند‪ ...‬چارەسەر یان سڕكردن‬ ‫‪ ......19‬قەبارەی دموكراسی لە بنچینەی سیاسەتی كوردا غیابە‬ ‫‪ ......20‬ئازادی‪ ...‬لە ئامەدەوە بۆ كەركوك‬ ‫‪ ......30‬رۆژئاوای كوردستان و ئەركەكانی سەرشانمان‬ ‫‪ ......37‬پاشەكشێ نا‪ ،‬رێبواریێەتی لەپێناو چارەسەریدا!‬

‫‪ ......11‬قەرەیالن؛ ئامانجمان گواستنەوەی شەڕ نییە لە توركیاوە بۆ ئێران و سوریا‬ ‫‪ ......26‬رێزان جاوید‪ ،‬چاوەڕوانی هەڵوێستی پاڵێوراوانی سەرۆككۆمارین‬ ‫‪ ......31‬د‪ .‬عرفان؛ نەتەوە دەوڵەت ئامانجی دروستكردنی كۆمەڵگایەكی یەكسان و یەكڕەنگە‬ ‫‪ ......35‬د‪ .‬ساالر باسیرە؛ سروشتی سیاسی هەرێمی كوردستان و حزبە سیاسیەكانی دەسەاڵت رێگە‬ ‫بەوە نادات چاكسازی بكرێت‬

‫‪ ......40‬لەیال قاسم؛ تەنیا داوای لێبوردن لە گەلەكەم دەكەم‬ ‫‪ ......42‬لەنوسینەوەی مێژوودا شوێنگەی ژن بە گوێرەی ماف و راستی خۆی دیارنەكراوە‬

‫‪ ......44‬پارتی چارەسەری بەشداری هەڵبژاردنی ‪ 9/21‬دەكەین‬

‫سەروتار‬

‫‪2‬‬

‫[~]‬ ‫[ ساڵی سێیەم ] [ ‪ [ ] 2013/5/15‬ژماره ‪]29‬‬

‫‪Rojiwelat.mag@gmail.com‬‬

‫پرۆسەی ئاشتی لە باكور كوردستان و چەند سەرنجێك لە باشوور‬

‫شرۆڤه‌ی سیاسی‬

‫دوای ئ��ەوەی ل��ە كۆتایی‬ ‫ساڵی راب��ردوودا شاندێكی‬ ‫پارتی ئاشتی و دیموكراتی‬ ‫سەردانی (رێبەر عەبدوڵاڵ‬ ‫ئۆج ئاالن)یان كرد و دەنگۆی‬ ‫قۆناخێكی نوێی دانوستاندن‬ ‫لە نێوان كەجەكە و دەوڵەتی‬ ‫توركیادا پەیدا بوو‪ ،‬هیوا و‬ ‫چاوەڕوانیەكی زۆری لەناو‬ ‫ج��ەم��اوەری ك��وردس��ت��ان��دا‬ ‫دروس��ت��ك��رد‪ .‬ئ��ەم بابەتە‬ ‫هەندێك گ��وم��ان‪ ،‬پ��رس و‬ ‫ترسیشی ل��ە گ��ەڵ خۆیدا‬ ‫خ��ول��ق��ان��د‪ .‬دوای ن��ەورۆزو‬ ‫بەتایبەتی دوای راگەیاندنی‬ ‫پەیامەكەی رێبەر ئۆج ئاالن‬ ‫بۆ ئاشتی و كاردانەوەكانی‬ ‫ل��ەس��ەر ئ��اس��ت��ی ج��ی��ه��ان‪،‬‬ ‫ن��اوچ��ەك��ە و ك��وردس��ت��ان و‬ ‫هەنگاوەكانی كەجەكە و‬ ‫دەوڵەتی توركیا‪ ،‬هیواكانی‬ ‫لەناو كورددا زیاتر كرد و ترس‪،‬‬ ‫پرس و گومانی كەمتر كردۆتەوە‪ ،‬بە پێچەوانەوە‬ ‫ترس و دوودڵی الی نەیارانی ئاشتی زیاد كردووە‪،‬‬ ‫ئ��ەم��ەش ل��ە ل��ێ��دوان و هەڵوێستەكانی دەوڵ��ەت‬ ‫باخچەلی سەرۆكی پارتی نەژادپەرستی توركیادا‬ ‫بە ئاشكرا دەردەك��ەوێ��ت‪ .‬بێگومان ئەم ڕەوش��ەش‬ ‫ئێمەی ك��ورد دەخاتە ب��ەردەم بەرپرسیارێتیەكی‬ ‫مێژووییەوە‪ .‬بەرپرسیارێتیەك كە زیاتر لە یەكتر‬ ‫نزیك ببینەوە و هەنگاو بەرەو ڕووی یەكتر بنێین‪،‬‬ ‫هەتا لە گۆڕانكاریەكانی رۆژهەاڵتی ناوین و جیهاندا‬ ‫رۆڵێكی كارا و ئەرێنی ببینین‪ .‬ئەمەش لە هەڵوێستی‬ ‫فەرمی سەرجەم الیەنە كوردستانیەكاندا‪ ،‬بەتایبەتی لە‬ ‫هەڵوێستی سەرۆكایەتی هەرێم و حكومەتی هەرێمی‬ ‫كوردستاندا بۆ پشتیوانی ئەم پێڤاژۆیە بینراو جێگەی‬ ‫دەستخۆشی و دڵخۆشی بوو‪ .‬هەروەها پێشنیاری‬ ‫رێبەر ئۆج ئاالن بۆ بەستنی چوار كۆنفرانس لە هەولێر‪،‬‬ ‫ئامەد‪ ،‬ئەنکاراو ئەوروپا لە كات و جێگەی خۆیدا‬ ‫بوو‪ .‬هەر لەم بوارەدا سەردانە فەرمیەكانی كەجەكە‬ ‫بۆ باشووری كوردستان وهەوڵەكانی بۆ جێبەجێكردنی‬ ‫ئ��ەو پێشنیارانە و پێشوازی گ��ەرم وهەڵوێستی‬ ‫الیەنەكان ب��اوەڕی جەماوەر بەم پێڤاژۆیە پتەوتر‬ ‫دەكات‪ .‬هەروەها ئەو پەیامەمان دەداتێ كە بەشی‬ ‫زۆری الیەنەكان لە ئاستی تێگەیشتنی ئەم قۆناخەدان‪.‬‬ ‫ئەمە ئەو هیوایەی الی جەماوەر دروست كردووە كە‬ ‫ئیتر كورد دەتوانێت زیاتر متمانە بەخۆی بكات و‬ ‫متمانە بدات بەدەرەوەی خۆی‪ ،‬هەروەها كۆنفرانسی‬ ‫نەتەوەیی ئەنجام بدات‪ ،‬بەاڵم ئەوەی جێگەی سەرنج‬ ‫و تێڕامانە ئەوەیە كە لەم بوارەدا هەنگاوەكان وەكو‬ ‫پێویست نین‪ ،‬لەوەش زیاتر هەندێك ڕووداو و هەڵوێست‬ ‫دەبینین كە ناكۆكە لە گەڵ ئەم پەیام و هیوایانەدا‪.‬‬ ‫بۆ نمونە‪ ،‬لەم رۆژانەدا سەرەڕای بوونی دەستەی بڵند‬

‫وەكو ئیرادەی گشتی سەرجەم الیەنەكانی رۆژئاوای‬ ‫كوردستان و یەكینەكانی پاراستنی گەل و هێزی‬ ‫ئاسایش كە لەژێرچاودێری دەستەی بڵندا كار دەكەن‪،‬‬ ‫كە چی دەبینین لە باشووری كوردستاندا و دوای‬ ‫كۆبوونەوەیان لە گەڵ سەرۆكی هەرێم‪ ،‬چەند پارتێكی‬ ‫رۆژئاوای كوردستان كە بەوە دەناسرێن نزیكی پارتی‬ ‫دیموكراتی كودستانن‪ ،‬لێدوانیاندا كە ئەوان ئامادەكاری‬ ‫بۆ دروستكردنی سوپایەكی یەكگرتوو دەكەن‪ .‬ئەمەش‬ ‫وەكو دیفاكتۆیەك باس دەكەن و پەیەدە پەسندی بكات‬ ‫یان نا ئەوا ئەوان هەر دروستی دەكەن‪ .‬لەبەرامبەر‬ ‫ئەم بارودۆخە سەرۆكایەتی هەرێم بێدەنگە‪ .‬ئەمەش‬ ‫پرسیار الی جەماوەر دروس��ت دەك��ات‪ ،‬ئایا بۆچی‬ ‫سەرۆكایەتی هەرێم بێدەنگە؟ خەڵك ئەو پرسە دەكەن‬ ‫ئایا سەرۆكایەتی هەرێم هەڵوێستی ئەم الیەنانە پەسند‬ ‫دەكات؟ ئەگەر پەسەندی ناكات بۆچی هەڵوێستێك‬ ‫دیاری ناكات؟ ئایا سەرۆكایەتی هەرێم ئەو راستیە‬ ‫نابینێت كە ئەم هەڵوێستانە رۆژئاوای كوردستان پارچە‬ ‫دەكات؟ ئایا ئێمە لە باشووری كوردستاندا لە دوای‬ ‫راپەڕینەوە هەوڵنادەین كە هێزی پێشمەرگە‪ ،‬ئاسایش‬ ‫و پۆلیس بكەینە یەك؟ ئەگەر ئەمڕۆ لە رۆژئ��اوای‬ ‫كوردستان هێزێكی ئاسایش و پاراستنی یەكگرتوو‬ ‫هەیە‪ ،‬بۆچی ئەو هێزە پەسەند ناكرێت؟ ئەمە لە‬ ‫كاتێكدایە كە هەر كەس دەزانێت قەبارەی ئەو هێز و‬ ‫الیەنانەی بانگەشەی دروستكردنی سوپای یەكگرتووی‬ ‫كوردستان دەكەن چەندە؟ هەركەس دەزانێت ئەو‬ ‫هێزانە ناتوانن كارێكی وەها بكەن‪ ،‬چونكە ئەو كارە‬ ‫بەجەماوەر دەكرێت و جەماوەریش زۆربەی لە گەڵ‬ ‫پارتی یەكێتی دیموكراتی و ئەنجومەنی گەل و پارتە‬ ‫هاوپەیمانەكانیدان‪ .‬هەركەس دەزانێت (‪)70%‬ی‬ ‫زیاتری جەماوەر دەنگی بۆ ئەنجومەنەكانی گەل داوە و‬ ‫یەكینەكانی پاراستنی گەل رۆڵەی ئەو گەلەن و لەژێر‬ ‫ئیرادەی دەستەی بڵندی كوردا دەجوڵێنەوە و چەندین‬ ‫جار لێدوانیان داوە كە ئەوان تەنیا گەل دەپارێزن‬ ‫و دەست وەرنادەنە ناو ملمالنێی سیاسی ناوخۆوە‪.‬‬ ‫ئایا ئەم رێژەیە ناتوانێت نوێنەرایەتی شەرعی جەماوەر‬ ‫بكات؟ ئایا لە ئەمڕودا بزوتنەوەی گۆڕان و یەكگرتوی‬ ‫ئیسالمی و كۆمەڵی ئیسالمی و پارتی چارەسەری‬ ‫هەوڵبدەن هێزی جیاوازی پێشمەرگە دروست بكەن و‬ ‫ئاسایشی جیاواز دروست بكەن‪ ،‬سەرۆكایەتی هەرێم و‬ ‫حكومەتی هەرێم پەسەندی دەكەن؟ بێگومان نەخێر!‬ ‫هەركەسیش دەزانێت پارتی دیموكراتی كوردستان و‬ ‫یەكێتی نیشتمانی لە دوا هەڵبژاردندا (‪ )54%‬دەنگیان‬ ‫بەدەستهێنا‪ ،‬بەاڵم شەرعیەتی بەرێوەبردنیان لەالیە‪.‬‬ ‫ل��ەوەش سەرنجڕاكێشتر هەڵوێستی یەكیتی الوانی‬ ‫دیوكراتی كوردستانی سەر بە پارتی دیموكراتی‬ ‫كوردستان بوو كە هەموو هەوڵێكیاندا كۆنفرانسی‬ ‫سێیەمی نەتەوەیی گەنجانی کورد لە رۆژئاوای کوردستان‬ ‫دروست نەبێت‪ ،‬ئەمە لە كاتێكدایە كە بڕیاری كۆنگرەی‬ ‫دووەمی گەنجان بوو‪ .‬بیانوشیان بۆ ئەمە ئەوە بو‬ ‫كە بارودوخی رۆژئاوا لەڕووی ئاسایشەوە باش نییە‪،‬‬ ‫هەروەها رۆژئاوا لەژێر دەستی یەك الیەندایە و ئەوان‬ ‫ئەمە پەسەند ناكەن‪ .‬دواتریش لە گەڵ كۆمەڵێك كەس‬

‫و رێكخراودا لە (دومیز) كونفرانسێكیان سازكرد‪ ،‬ناویان‬ ‫نا كۆنفرانسی سێیەمی گەنجانی نەتەوەیی‪ .‬ئەوەی‬ ‫وابەستەی رەوشی ئاسایشە‪ ،‬بەگوێرەی راگەیاندنەكان‬ ‫و هاتوچۆی جەماوەر و دەزگای پەیوەندیدارەكان‪ ،‬لە‬ ‫رۆژئاوای كوردستاندا جگە لە سەریكانی كە شەڕی تێدا‬ ‫بوو‪ ،‬ئەویش زۆر لە (رمێالن) كە جێگەی كونفرانس‬ ‫بوو دوورە‪ ،‬لە هیچ جێگەیەكی تردا كێشەی ئاسایشی‬ ‫سەروماڵی جەماوەر نییە و خەڵك لە ئاسایشی خۆی‬ ‫رازیە‪ ،‬كۆچبەربوونی جەماوەر بۆ باشور لەبەر كێشەی‬ ‫ئاسایشی نییە‪ ،‬بەڵكو لەبەر كێشەی ئابوریە‪ .‬لەبەر‬ ‫ئەمە بیانویەكی بەو ڕەنگە هەر كەسێك دەزانێت‬ ‫بیانویەكی راست نییە‪ .‬لەوەش زیاتر پێویست بوو‬ ‫هەمووالیەك ئەم كۆنفرانسەیان بكردایەتە دەرفەتێك بۆ‬ ‫ئەوەی ژمارەیەكی زۆر گەنج بنێرنە رۆژئاوا و پشتیوانی‬ ‫خۆیان بۆ جەماوەری رۆژئاوا دەرببڕن كە لە ڕابردوودا‬ ‫نمونەمان زۆرە و دیارترینیشیان چونی مستەفابارزانی‬ ‫و هەزاران كەس لە باشوری كوردستان بوو بۆ مەهاباد‬ ‫بۆ پشتیوانی لە كۆماری كوردستان‪ ،‬نەك بیانو‬ ‫بیننەوە بۆ ئەوەی خەڵك نەچێتە رۆژئاوا‪ .‬لە الیەكی‬ ‫ترەوە پێویست بوو وەكو رێزیك بو ئەو گەنجانەی‬ ‫كە ساڵی پار لە رۆژئ��اواوە هاتنە باشوور بەشداری‬ ‫كۆنفرانسی دووەم بوون لە هەولێر‪ ،‬یەكێتی قوتابیان‬ ‫بەو رەنگە هەڵسوكەوتی نەكردایە‪ ،‬ئایا كۆنفرانسی‬ ‫دووەم لەژێر سێبەری سەرۆكی هەرێم و حكومەتی‬ ‫هەرێمدا نەبوو؟ ئایا ئەو الیەنانەی رۆژئاوا و باكور‬ ‫نەیاندەتوانی بڵێن ئێمەش بەشداری ناكەین؟ بێگومان‬ ‫دەیانتوانی‪ ،‬بەاڵم كە بەشداریان كرد بەواتای ئەوەبوو‬ ‫كە ئیرادەی گەنجی باشور و گەلی باشور پەسەند‬ ‫دەكەن‪ ،‬بەاڵم بۆچی یەكێتی الوان ئیرادەی گەنجی‬ ‫رۆژئاوا و گەلی رۆژئاوا پەسەند ناكات؟ ئەمە جێگەی‬ ‫سەرنج و پرسیارە‪ .‬ئەمانە لە ژێر چاودێری پارتی‬ ‫دیموكراتی كوردستان و سەرۆكی هەرێمدا ڕوو دەدەن‬ ‫و ناگونجێن لە گەڵ گیانی ئەم سەردەمەدا‪ ،‬گرنگە كە‬ ‫سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان و حكومەتی هەرێمی‬ ‫كوردستان ڕێگری لەم ج��ۆرە هەڵوێستانە بكەن‪.‬‬ ‫هاوكاتی ئەمە لەسەر ئاستی ئیرادە زۆر باس لە تەوافق‬ ‫و گیانی ئاشتەوایی دەكەین‪ ،‬كە ئەمە كارێكی باشە‪،‬‬ ‫بەاڵم لە هەرێمی كوردستاندا تادوا ڕادە متمانە بە‬ ‫یەكتر كەم بووەتەوە‪ ،‬ئەوەتا لە نێوان دەسەاڵت و‬ ‫جەماوەر متمانە كەمە‪ ،‬لە نێوان پارتی و یەكێتیدا‬ ‫متمانە كەمە (هەڵوێستیان بەرامبەر یەكتر لە‬ ‫هەڵبژاردنی پارێزگاكاندا و تۆمەتباركردنی یەكتر‬ ‫نمونەی هەرە نزیكە)‪ ،‬لەنێوان دەسەاڵت و الیەنەكانی‬ ‫دەرەوەی دەسەاڵت متمانە زۆر كەمە‪ .‬ئەمانەش لە‬ ‫گەڵ گیانی ئەم س��ەردەم��ەدا ناگونجێت‪ .‬بێگومان‬ ‫تێكوشان و دەستكەوتەكانی گەلەكەمان لە باشوردا‬ ‫هەمیشە بووە سەرچاوەی هێز و وورە بۆ گەلەكەمان‬ ‫لە بەشەكانی تری كوردستان‪ ،‬ئەگەر لەم كاتەشدا‬ ‫دەخوازین ببینە وەاڵم پێویستە بە پێی گیانی ئەم‬ ‫س��ەردەم��ە هەنگاو بنێن و سەرەتا لە خۆمانەوە‬ ‫دەست پ ‌ێ بكەین و متمانە بدەینە یەكتر و زەمینەی‬ ‫هەنگاونان بۆ چارەسەری كێشەكان دروست بكەین‪.‬‬

‫‪Rojiwelat.mag@gmail.com‬‬

‫[~]‬ ‫[ ژماره ‪ [ ] 2013/5/15 [ ]29‬ساڵی سێیەم ]‬

‫‪3‬‬

‫پەیامی رێبەر‬

‫ئۆج ئاالن؛‬

‫هیوا‪ ،‬خاڵی هاوبەشی ئەو كەسانەیە كە راپەڕیون و لە پێناو بەهایاندا تێدەكۆشن‬

‫ئا‪ /‬رۆژی واڵت‬

‫رێبەری گەلی كورد عەبدوڵاڵ ئۆج ئاالن بەرێی‬ ‫نامەیەكەوە لە زیندانی ئیمرالی پەیامێكی بۆ یەكی‬ ‫گواڵنی رۆژی كرێكارانی جیهاندا‪ .‬لە نامەكەی ئۆج‬ ‫ئاالندا دەڵێ بە گیانی بەرخودانی یەكی گواڵنەوە‬ ‫ساڵو لەو كەسانە دەكەم كە ناخەوە دەیانەوێ‬ ‫مێژووی قڕكردن‪ ،‬كاپیتالیزم و نەتەوە دەوڵەتی‬ ‫كۆن و دواكەوتوو بگۆڕن‪.‬‬ ‫لە شاری زوریخی سویسرا رۆژی یەكی گواڵن یەك‬ ‫لە گەورەترین پیرۆزباییە بەشكۆوەكان بوو كە‬ ‫لە ئەوروپا بەرێوە چوو‪ .‬كۆمیتەی ئامادەكاری‬ ‫رەنجدەرانی زورێ��خ بۆ ئ��ەوەی ئەمساڵ وتەی‬ ‫كردنەوەی مەراسیمی (‪)1‬ی گوالن لە الیەن رێبەری‬ ‫گەلی كورد عەبدوڵاڵ ئۆج ئاالنەوە پێشكەش بكرێ‬ ‫بانگهێشتنامەیەكیان ئاراستە كرد و داوایان لێكرد‬ ‫لە مەراسیمەكەیان ئامادە بێ‪ ،‬بەاڵم لەبەرئەوەی‬ ‫ئۆج ئاالن ناتوانێ لەو مەراسیمەدا ئامادە بێ بە‬ ‫پەیامێكی نوسراو كە لە ئیمرالیەوە رەوانە كرا‪،‬‬

‫بانگ لە كرێكاران و ڕەنجدەران دەكات كە لە‬ ‫مەیدانی نەورۆز كۆببنەوە‪.‬‬ ‫پەیامە نوسراوەكەی ئۆج ئ��االن بۆ كۆمیتەی‬ ‫ئامادەكاری مەراسیمی (‪)1‬ی گۆاڵنی زوریخ‬ ‫وەهایە‪:‬‬ ‫هیوا‪ ،‬خاڵی هاوبەشی ئەو كەسانەیە كە راپەڕیون‬ ‫و لە پێناوی بەهایاندا تێدەكۆشن و مەیدانەكانیان‬ ‫پڕكردووە‪ .‬تا ئێستا بە گوشاری مۆدێرنیتەی‬ ‫كاپیتالیزم ویستیان زەبر لەو الیەنەمان بدەن كە‬ ‫هیوا بوو‪ .‬بۆ گەالن هیوا هەرگیز شتێك نەبووە‬ ‫كە لە دووردا بە دوای��دا بگەڕێ‪ .‬بەرخودانی‬ ‫گەالن لە مێژە سنورەكانی تێپەراندووە‪ ،‬خاڵی‬ ‫هاوبەشی هەموو بەرخودانەكان لە مەكسیكەوە‬ ‫تا مەیدانی تەحریر و هەموو دەڤەرەكانی جیهان‬ ‫بەرخودانی"هیوا"یە‪ .‬ئەمڕۆ لە (‪)1‬ی گواڵندا‬ ‫گرنگترین پەیامی مرۆڤ دەكرێ بیدات لە پێناوی‬ ‫ئاشتی و پێكەوە ژیانی گەالن لە جیهاندا باوەڕیە‪.‬‬ ‫لەبەر ئەوەی ئەزمونەكانی پێشوو و ئەمڕۆش‬ ‫نیشانمان دەدات كە كۆمەڵگەیەكی دەستبژێری‬ ‫دەوڵەتپەرست و سەردەست لەم جیهانەماندا‬

‫كەمینەن‪ ،‬بەاڵم ئێمەیەكی كە زۆرینەین هەمیشە‬ ‫لە گوتار و چاالكیەكانماندا هەڵگری یاخیبونین‪.‬‬ ‫لە بەردوامی پەیامەكەیدا ئۆج ئاالن بانگ لە‬ ‫رێكخراوەكانی رەن��ج لە سویسرا دەك��ات كە‬ ‫ساڵویان لە تێكۆشانی گەلی كورد كرد بوو دەكات‬ ‫و دەڵێ‪ "":‬وەالمی ئێمە بۆ ئەو ساڵوەی ئێوەیە‪،‬‬ ‫لەم جوگرافیایەدا ئێمە یەكسانی و مۆدێرنیتەی‬ ‫دیموكراتی ل��ە دەس��ت��ی ئ��ەو دەستەبژێرانە‬ ‫دەردەهێنین و سەرلەنوێ بونیادی دەنێینەوە‪.‬‬ ‫لە هەموو سەردەمێكی مێژووییدا لە هەموو‬ ‫كیشوەرەكانی جیهاندا و لە هەر والتێكدا زەبرێكی‬ ‫لە رەنجدەرانیان داوە بە سەختی هەموومانی‬ ‫بریندار كردووە‪ .‬تێكۆشانی سیاسی درێژخایەنمان‬ ‫زۆر ڕاشكاوانە نیشانی داوە كورد گەلێكە كە چۆن‬ ‫دەتوانن بە رەنج و عەقلی هاوبەش چارەنوسی‬ ‫خۆیان بگۆڕن"‪.‬‬ ‫ئۆج ئاالن باسی لە گرنگی تێكۆشانی هاوبەش كرد‬ ‫و وەها كۆتایی بە پەیامەكەی دێنێت‪":‬لەبەر ئەو‬ ‫هەڵومەرجە هەنۆكەییەیە كە لە نێو ئێوەدا نیم‪.‬‬ ‫بەاڵم ئەوە بەو واتای ‌ە نایەت كە راپەرینی گەلی‬

‫پەیامی رێبەر‬

‫‪4‬‬

‫[~]‬ ‫[ ساڵی سێیەم ] [ ‪ [ ] 2013/5/15‬ژماره ‪]29‬‬

‫خاڵی هاوبەشی‬ ‫هەموو بەرخودانەكان لە‬ ‫مەكسیكەوە تا مەیدانی‬ ‫تەحریر و هەموو‬ ‫دەڤەرەكانی جیهان‬ ‫بەرخودانی"هیوا"یە‬ ‫………‪.‬‬ ‫بە گیانی بەرخۆدانی‬ ‫یەكی گواڵنەوە ساڵو‬ ‫لەو كەسانە دەكەم كە‬ ‫لە ناخەوە دەیانەوێ‬ ‫مێژووی قڕكردن‪،‬‬ ‫كاپیتالیزم و نەتەوە‬ ‫دەوڵەتی كۆن و‬ ‫دواكەوتوو بگۆڕن‬ ‫………‪.‬‬ ‫لە (‪)1‬ی گواڵندا‬ ‫گرنگترین پەیامی مرۆڤ‬ ‫دەكرێ بیدات لە پێناوی‬ ‫ئاشتی و پێكەوە ژیانی‬ ‫گەالن لە جیهاندا باوەڕیە‬ ‫كورد لەوەی ئێوە جیاوازە‪ ،‬ڕێك بە پێچەوانەوە‪،‬‬ ‫ئاماژەیە بۆ سەپاندنی تێكۆشانی هاوبەشی هەموو‬ ‫رێكخراو و بزوتنەوە سیاسیەكانی الیەنگری ڕەنج‪.‬‬ ‫بەنرخترین رێباز بۆ كۆتاییهێنان بە كاپیتالیزم‪،‬‬ ‫نەتەوە دەوڵەت و مێژووی قڕكردن ئەوەیە كە ئەو‬ ‫تێكۆشانە فكریە هاوبەشە پێكەوە بە شێوەیەكی‬ ‫ئازاد لە مەیدانەكاندا باڵو بكەینەوە‪ ،‬بەاڵم جارێكی‬ ‫تر ڕەگەزگەرایی كۆمەاڵیەتی‪ ،‬هەڵومەرجی خراپی‬ ‫كار‪ ،‬مافی كۆچبەران‪ ،‬پرسی وەك بێكاری‪ ،‬لە‬ ‫نەتەوەپەرستی تا بەكرێگیراوێتی بە بیرمان‬ ‫دێننەوە كە هێشتا رێیەكی درێژ لە بەردەممان‬ ‫دایە‪ .‬بەو بیر و باوەڕییەوە بە گیانی بەرخۆدانی‬ ‫یەكی گواڵنەوە ساڵو لەو كەسانە دەكەم كە لە‬ ‫ناخەوە دەیانەوێ مێژووی قڕكردن‪ ،‬كاپیتالیزم و‬ ‫نەتەوە دەوڵەتی كۆن و دواكەوتوو بگۆڕن‪.‬‬

‫‪Rojiwelat.mag@gmail.com‬‬

‫[~]‬ ‫[ ژماره ‪ [ ] 2013/5/15 [ ]29‬ساڵی سێیەم ]‬

‫‪5‬‬

‫پەیامی رێبەر‬

‫ئۆج ئاالن؛‬ ‫عەلەوێتی لە هەمانكاتدا ئەو حوسێنانەیە كە لە ژێر ستەمی یەزیدەكاندایە‬ ‫ئا‪ /‬رۆژی واڵت‬

‫رێبەری گەلی كورد عەبدوڵاڵ ئۆج ئاالن پەیامێكی‬ ‫ئاراستەی كۆنگرەی فیدراسیۆنی دیموكراتی‬ ‫عەلەویەكان كرد و بانگی لەپیری عەلەویەكان كرد‬ ‫كە جەم و سەماگەی خۆیان باش بەڕێوەبەرن‬ ‫و خ��ۆی��ان بەریكخستن ت��ر ب��ك��ەن‪ .‬ڕێچكەی‬ ‫بزوتنەوەی پەكەكە لەرووی باوەڕییەوە زیاتر لە‬ ‫باوەڕی عەلەویەكان دەچێ‪ .‬نەریتی عەلەویەكان‬ ‫بەرخودانێكی مەزنە‪.‬‬ ‫كۆنگرەی پێنجەمینی ئاسایی فیدراسیۆنی‬ ‫دیموكراتی عەلەویەكان (فەدا) كە وەك كۆنگرەی‬ ‫سەرلەنوێ بونیادنانەوە بەناو دەكرێ لە رۆژانی"‪11‬‬ ‫هەتا ‪"13‬ی ئەم مانگە لە شاری گەلزەكیرشەنی‬ ‫ئەڵمانیا بە بەشداری "‪ "200‬ئەندام لە واڵتانی‬ ‫ئەڵمانیا‪ ،‬فەرەنسا‪ ،‬بەلجیكا‪ ،‬سویسرا‪ ،‬هۆلەندا‪،‬‬ ‫نەمسا‪ ،‬ئینگلتەرا‪ ،‬سوید و دانیمارك و نوێنەرانی‬ ‫دام و دەزگا جیاوازەكان لە كۆنگرەكەدا ئامادە‬ ‫بوون بەرێوە چوو‪.‬‬ ‫رێبەر ئۆج ئاالنیش لە زیندانەوە پەیامێكی‬ ‫ئاراستەی كۆنگرەی عەلەویەكان كردبوو كە‬ ‫ئەمەش دەقەكەیەتی‪:‬‬ ‫پێویستی عەلەویەكان بە ن��وێ ب��وون��ەوە و‬ ‫بەرخودانێكی مەزن هەیە‪ ،‬هەر بۆ ئەوەش دەبێ‬ ‫خاوەنداری لەبەها مێژووییە نەریتیەكانی جەم‬ ‫بكەن‪ .‬نەریتی زكر و جەم‪ ،‬بەرخودانێكی مەزنە‪،‬‬ ‫زكر شۆرشگێڕی پروپاگەندەیە‪ ،‬من سەماگەی‬ ‫عەلەویەكانیش وەك كاروانی گەریال دەبینم‪.‬‬ ‫ئێمە بە نێو سەماگەكاندا گەڕاین‪ ،‬پەرەیان بە‬ ‫ئێمەدا و سیاسەتمان تێدا كرد‪ ،‬هەمیشە دەڵێم‬ ‫كە بەهێندەی تێگەیشتن لەجەوهەر دەبێ‬ ‫شێوەیەكەشی باش مایەی تێگەیشتن بێ‪.‬‬ ‫بەڵێ ئێمە بزوتنەوەیەكی كەربەالیین‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لە هەمانكاتدا بەر‌پرسیارێتی میژووییمانە كە‬ ‫نەهێلین كەربەال دووپ��ات بێتەوە‪ .‬بە دڕندانە‬ ‫هاتن و عەلەوێتیان سەركوت كرد‪ .‬عەلەوێتی لە‬ ‫هەمانكاتدا ئەو حوسێنانەیە كە لە ژێر ستەمی‬ ‫یەزیدەكان دای��ە‪ .‬زەردەشتیەكانی بن هێرشی‬ ‫ئیسالمپەرستەكان دایە‪ .‬كورد و كۆمۆنیستەكانی‬ ‫بن زوڵمی كەمالیستەكاندایە‪ .‬ئەگەر عەلەوی‬ ‫ئەوانە هەمووی بە وشیاری و هەستیاریەكی‬ ‫مەزنەوە هەڵسەنگێنن ئەو كاتە كەربەال دووپات‬ ‫نابێتەوە و دەتوانن خۆیان لە بن زوڵمی مێژوویی‬ ‫ڕزگار بكەن‪.‬‬ ‫لە مێژوودا زۆر نەریتی دەروێشی‪ ،‬نەریتی عەلەوی‬ ‫یان نەریتی زەردەشتی هەن‪ ،‬دەبێ لە رۆژی‬

‫ئەمڕۆدا ئێمەش قووڵ بیر بكەینەوە‪ .‬ئەگەر ئەوە‬ ‫نەكرێ وەك نمونە مێژوییەكان‪ ،‬پێدەچێ دۆخەكە‬ ‫ب��ەرەو خراپی بچێ‪ ،‬ئەمڕۆ دەبینرێ جەم‪،‬‬ ‫زیارەتگە و سەماگەكانیان باشن‪ ،‬جەوهەرین و‬ ‫سەركەوتنی تێكۆشانە‪.‬‬ ‫ئەگەر مرۆڤ راستی كورد و عەلەوی بەراورد‬ ‫بكات‪ ،‬دەبینرێ ئەو الیەنەی بۆ كوردێتی لەسەر‬ ‫پێ ماون و زۆر لە دواوە ماونەتەوە عەلەوین‪.‬‬ ‫عەلەوێتی پێچەوانەی دواكەوتووییە‪ ،‬دەوروبەریش‬ ‫نوێنەرایەتی ناسنامەی گەل دەكات‪ ،‬پێشنەخستنی‬ ‫كەموكوڕیە لە رۆژی ئەمڕۆدا‪ .‬سیستەمیش ئەوە‬ ‫خراپ بەكار دینێ‪ .‬بە رێی نۆكەران دەیانەوێ‬ ‫بیانكەنە پاشكۆ‪ .‬كەمالیزم‪ ،‬هێرشی لە دژ‬ ‫كۆمنیزم‪ ،‬سۆسیالیزم و كوردی كرد‪ ،‬بەهەمان‬ ‫دژواری��ەوە هێرشی ك��ردە س��ەر عەلەویەكان‪.‬‬ ‫دەسەاڵتداران هەموویانیان لەیەك جودا كردەوە‪،‬‬ ‫ئەوە (‪ )1400‬ساڵە لە بەرامبەر عەلەوی‪ ،‬شافعی‪،‬‬ ‫سوریانی و ئیزدیەكان شەڕ دەكەن‪ .‬بە پێكدادانی‬ ‫ساختەی مەزهەبی‪ ،‬ئەوانیان كوشت و تااڵنیان‬ ‫كرد‪ .‬ئێمەش لە بەرامبەریاندا‪ ،‬عەلەوی‪ ،‬ئیزیدی‪،‬‬ ‫سۆسیالیستمان لەناو پەكەكەدا گەیاندە یەك‪.‬‬ ‫ئ��ەوەش یەكێتی مرۆڤەكانە‪ .‬زۆر پێویستە‪،‬‬ ‫پێویستی بنەڕەتی بزوتنەوەی ئازادیە‪ .‬دەكرێ‬ ‫بڵێم ئێمە هەندێكیمان سەرخست‪ .‬ئەوەش تاكە‬ ‫رێی راستە‪ ،‬بۆ تێگەیشتن لە گەل و مێژوو‪.‬‬ ‫بەدەزگابوونی یەكێتی عەلەویەكانی كوردستان‬ ‫زۆر گرنگە‪ ،‬پیرەكانیان دەكرێ جەم‪ ،‬سەماگە‬ ‫باش بەڕێوبەرن‪ ،‬خۆیان بەڕێكخستە بكەن‪.‬‬ ‫من بەتایبەتی بایەخێكی زۆر دەدەمە سەماگە‬ ‫و جەم‪ ،‬دەكرێ بڵێم تەڤگەرەكەمان زۆر نزیك‬ ‫لە جەم و سەماگەیە‪ .‬دیاردەیەكی جەمە‪ ،‬جەم‬ ‫خۆی لە خۆیدا بە واتای كۆبونەوەیە‪ .‬سەماگەش‬ ‫بزوتنەوە تەلیسماویەكەتی‪ .‬جەوهەری سەماگەش‬ ‫ئەوەیە‪ .‬منیش چاوەڕوانی ئەوەم هەیە هەموو‬ ‫كەسێ ڕێز لە جەم‪ ،‬سەماگە و زیارەتگەكانیان‬ ‫بگرێ و پێویستیەكانی بەجێ بێنی‪ .‬بزوتنەوەی‬ ‫پەكەكە بزوتنەوەیەكی هاوچەرخی جەم‪ ،‬سەماگە‬ ‫و زكرە‪.‬‬ ‫رێچكە و مەزهەب بوونی بزوتنەوەی پەكەكە بە‬ ‫بۆچونی من لە نێو باوەڕیەكاندا نزیكترینیانە لە‬ ‫عەلەوێتی‪ .‬ئەگەر بە قوڵی لێكۆڵینەوەی لەسەر‬ ‫بكرێ لە ژیاندا نزیك بە رێبازی عەلەوێتیە‪ .‬زۆر‬ ‫نزیك لە زەردەشتیشە‪ .‬دەم��ەوێ بڵێم‪ ،‬ئەگەر‬ ‫هەندێكی تر پەرە بە هەوڵەكان بدرێ عەلەوێتی‪،‬‬ ‫زەردەشتی و كەلتوریەكانی تری هاوشێوەی‬ ‫دەكرێ بە ئاسانی لەناو پەكەكەدا بژین‪ .‬پێویستی‬ ‫عەلەوێتی و زەردەشتی‪ ،‬پێویستی بە سەرلەنوێ‬

‫بەرێكخستنكردنەوە هەیە‪ .‬لە عەلەوێتیدا پەیڤی‬ ‫خۆشەویستی زۆر بە قوڵی گوزارەی لێدەكرێ‪ ،‬ئێمە‬ ‫ڕێزی لێدەگرین و بەهەمان شێوە وەاڵمدەرەوەین‪.‬‬ ‫خاكەكەمان كە شایەتحاڵی بۆ پێشكەوتنی زۆر‬ ‫كەلتور كردووە‪ ،‬ئیستا كاتی دەم كردنەوەی ئەو‬ ‫خونچانەیە‪ ،‬ئێمە بە خاوەنداریكردن لە میراسی‬ ‫مێژوویی عەلەوێتی سەردەكەوین‪.‬‬ ‫ساڵو و رێز‬

‫بەدەزگابوونی یەكێتی‬ ‫عەلەویەكانی كوردستان‬ ‫زۆر گرنگە‪ ،‬پیرەكانیان‬ ‫دەكرێ جەم‪ ،‬سەماگە‬ ‫باش بەڕێوبەرن‪ ،‬خۆیان‬ ‫بەڕێكخستە بكەن‪ .‬من‬ ‫بەتایبەتیبایەخێكی‬ ‫زۆر دەدەمە سەماگە‬ ‫و جەم‪ ،‬دەكرێ بڵێم‬ ‫تەڤگەرەكەمان زۆر نزیك‬ ‫لە جەم و سەماگەیە‪.‬‬ ‫دیاردەیەكی جەمە‪،‬‬ ‫جەم خۆی لە خۆیدا‬ ‫بە واتای كۆبونەوەیە‪.‬‬ ‫سەماگەش بزوتنەوە‬ ‫تەلیسماویەكەتی‪.‬‬ ‫جەوهەری سەماگەش‬ ‫ئەوەیە‪ .‬منیش چاوەڕوانی‬ ‫ئەوەم هەیە هەموو‬ ‫كەسێ ڕێز لە جەم‪،‬‬ ‫سەماگە و زیارەتگەكانیان‬ ‫بگرێ و پێویستیەكانی‬ ‫بەجێ بێنی‪ .‬بزوتنەوەی‬ ‫پەكەكە بزوتنەوەیەكی‬ ‫هاوچەرخی جەم‪،‬‬ ‫سەماگە و زكرە‬

‫راپۆرت‬

‫‪6‬‬

‫[~]‬ ‫[ ساڵی سێیەم ] [ ‪ [ ] 2013/5/15‬ژماره ‪]29‬‬

‫‪Rojiwelat.mag@gmail.com‬‬

‫ئۆج ئاالن ماندێالی كوردانە‬

‫سلێمانی؛ لە كۆنفرانسێكدا هزری ئۆج ئاالن و رۆڵ و پێگەی لە چارەسەری كێشەی كورددا‬ ‫ئا‪ /‬رۆژی واڵت‬

‫دوای ئەوەی كەرێبەری گەلی كورد عەبدواڵ ئۆج‬ ‫ئاالن بۆ چارەسەری كێشەی كورد بەشێوەیەكی‬ ‫ئاشتیانە قۆناخێكی نوێی تێكۆشانی لەنەورۆزی‬ ‫ئامەد راگەیاند‪ ،‬هەوڵدانەكان بۆ زیاتر فراوانكردن‬ ‫و گەیاندنی ناوەرۆكی پەیامەكە بەگەلی كوردیش‬ ‫زیاتر ب��وون‪ ،‬لەو چوارچیوەیەدا رۆژی (‪-١٨‬‬ ‫‪ )٢٠١٣-٤‬بە ئامادە بوونی نزیكەی (‪)170‬‬ ‫كەسایەتی ئەكادیمی‪ ،‬رۆشنبیر‪ ،‬نوێنەرەكانی‬ ‫رێخراوە مەدەنییەكان‪ ،‬پارتە سیاسییەكان‪،‬‬ ‫دەزگای حكومی و ناحكومییەكان‪ ،‬كۆنفرانسێكی‬ ‫تایبەت بە رۆڵی فەلسەفەی بەڕێز عەبدواڵ ئۆج‬ ‫ئ��االن لە چ��ارەس��ەری كێشەكانی رۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاست و كێشەی كورد‪ ،‬لە هۆڵی هۆتێل مەم‬ ‫و زین‪ ،‬لە شاری سلێمانی باشوری كوردستان‪،‬‬ ‫بە خۆلەكێك راوەستان بۆ گیانی پاكی شەهیدان‬ ‫بەڕێوەچوو‪ .‬لە كۆنفرانسەكەدا بیروبۆچوونەكانی‬ ‫بەڕێز ئۆج ئاالن وەك بیرمەندێك لە سێ تەوەرەدا‬ ‫بەرجەستەكرا‪ ،‬ت��ەوەرەك��ان بریتی ب��وون لە‪:‬‬ ‫ـ هزری و فەلسەفی‬ ‫ـ سیاسی و رێبازەكانی چارەسەر‬ ‫ـ قۆناخی چارەسەری و دوواگۆڕانكارییەكان‬ ‫تەوەری یەكەمی كونفرانس تایبەت كرابوو كە‬ ‫بنەما هزریەكانی رێبەر ئۆج ئاالن كە لە الیەن‬ ‫وتەبێژی جواڵنەوەی هاواڵتی ئازاد و یەكسان‬ ‫"سەردار ستار" و پارێزەر "رێكەوت ئیسماعیل"ەوە‬ ‫ئامادە كرابوو پێشكەش كرا و تیشكیان خستە‬ ‫سەر بنەما هزری و فەلسەفییەكانی ئۆج ئاالن لە‬ ‫مەسەلەی ژن‪ ،‬سۆسیۆلۆژی‪ ،‬دەوڵەت ـ نەتەوە‪،‬‬ ‫مۆدێرنیتەی دیموكراتی و مێژوو و دەستنیشانیان‬ ‫كرد كە ئۆج ئاالن بەدەر لە پێگە سیاسیەكەی‬ ‫رۆڵی رێبەربوونی خۆیشی پێكهێنا و ئەمەشی‬ ‫بەخوێندنەوەی ت��ەواوی ه��زرە جیهانیەكان‬ ‫و وەالوەن��ان��ی ك��ەم و كورتیەكانی ئ��ەو تێزە‬ ‫فكریانەی كە بەدرێژایی مێژوو خاوەن رۆڵ بوونە‬ ‫ئەنجامداوە‪ ،‬كە نەیانتوانیوە ببنە وەاڵمێكی تەواو‬ ‫بۆچارەسەری پرسەكانی كۆمەڵگای مرۆڤایەتی‪،‬‬ ‫بەتایبەتی لەمەسەلەی‪ ،‬ژن‪ ،‬كۆمەڵناسی‪،‬‬ ‫مێژوو‪ ،‬دەوڵەت ـ نەتەوە‪ ،‬ژینگە و دیموكراتی‪،‬‬ ‫بەاڵم ئۆج ئاالن توانی لە ئەنجامی لێگەڕینێكی‬ ‫بەرفراوان و بەنوسینی دەیان هەزار الپەڕە لە‬ ‫دەرەوەی زیندان و لەزیندانیشدا بنەمای تیۆری‬ ‫ئەو مژارانە دارێژێتەوە و لەچوارچێوەیەكی‬ ‫دی��م��وك��رات��ی��ك��دا ب��ەس��ی��س��ت��ەم��ی��ان ب��ك��ات‪.‬‬

‫مۆدێرنیتەی دیموكراتی كلیلی چارەسەری‬ ‫قەیرانەكانی جیهانە‬ ‫سەبارەت بە رۆڵ و پێگەی ئۆج ئاالن لە قۆناخی‬ ‫ئاشتیدا ئەوەشیان خستە روو كە ئەمرۆ دوور‬ ‫لە بیركردنەوەی تەسكی حیزبی هەڵسەنكاندن‬ ‫لەسەر فكر و هزری رێبەر ئوج ئاالن دەكەین‪،‬‬ ‫ئیمە دەم��ان��ەوی��ت ئ��ەوە بگەنینە جیهان كە‬ ‫گەلی ك��وردی��ش بیرمەندێكی مەزنی هەیە‪.‬‬ ‫لە كۆنفرانسەكەدا بۆچوونەكانی رێبەری گەلی‬ ‫كورد سەبارەت بە دەوڵەت ـ نەتەوەش خرایە‬ ‫روو و هاوكات مۆدێرنیتەی دیموكراتی بە كلیلی‬ ‫چارەسەری قەیرانەكانی جیهان ناوزەد كرا‪ .‬لە‬ ‫كۆنفرانسەكەدا ئوج ئاالن بە ماندێالی كوردان ناوبرا ‪.‬‬ ‫لە بەردەوامی كۆنفرانسەكەدا دكتور "كامەران‬ ‫ب��ەرواری" ئ��ەن��دام��ی ك��ون��گ��رەی ن��ەت��ەوەی��ی‬ ‫كوردستان رەوشی سیاسی جیهان و ناوچەكە‬ ‫و رۆڵ و پێگەی كوردی لە ئایندەی ناوچەكەدا‬ ‫خستە روو‪ .‬بەرواری باسی لە گۆڕانكاریەكانی‬ ‫ناوچەكە كرد و بەكۆتایی هاتن یاخود ئیفالسی‬ ‫دەوڵەت ـ نەتەوەی سەرمایەداری بەناوی كرد‪.‬‬ ‫س��ەب��ارەت ب��ەرۆڵ��ی ك��وردی��ش ب��ەرواری‬ ‫ووت��ی‪":‬ت��ێ��ك��ۆش��ان��ی گ��ەل��ی ك��ورد ل��ە پێش‬ ‫سەرهەڵدانەكانی ناوچەكەوە بێناوبەر بەسااڵنە‬ ‫بەردەوامە و گەلی كورد لە پێناوی مافەكانیدا‬ ‫(‪ )40‬ساڵی راب��ردوو زۆرترین قوربانیداوە‪،‬‬ ‫بەتایبەتی لە باكوری كوردستاندا ئ��ەوەی كە‬ ‫ئەمڕۆ لە قۆناخی چارەسەرییدا رەنگدانەوەی‬ ‫ه��ەی��ە ب��ەره��ەم��ی ئ��ەو ت��ێ��ك��ۆش��ان��ەی��ە ن��ەك‬ ‫گۆڕانكاری لە ئەقڵیەتی حكومەتی ئاكەپەدا‪.‬‬ ‫لە كۆتایی وتەكانیشدا ووتی‪":‬قۆناخی چارەسەری‬ ‫وەكو بەڕێز ئۆج ئاالن ئاماژەی پێداوە دەستپێكردنی‬ ‫سەرەتای تێكۆشانێكی ئاشتیانیە ئەمەش دێتە‬ ‫واتای ئەوەی كە پێویستە هەموو گەلی كورد‬ ‫رۆڵ��ی خۆیان لەم قۆناخە مێژوویەدا بگێڕن‪.‬‬ ‫لە درێژەی كارەكانی كۆنفرانسدا نوێنەری بەدەپە‬ ‫لە هەرێمی كوردستان"جەماڵ جۆشكون" لەسەر‬ ‫پێگەی رێبەر ئۆج ئاالن و چارەسەری كێشەی‬ ‫كورد و كاریگەریەكانی لەسەر دیموكراتیزەكردنی‬ ‫ناوچەكە قسەی كرد‪ .‬بەرپرسی پەیوەندیەكانی‬ ‫دەرەوەی پارتی ژیانی ئ��ازادی كوردستان‬ ‫پەژاك"شەماڵ بەشیری"یش پشتگیری پەژاكی بۆ‬ ‫قۆناخی چارەسەری دووپات كردوە و رایگەیاند‬ ‫كە سەركەوتنی قۆناخەكە كاریگەری لەسەرهەموو‬ ‫بەشەكانی كوردستان و بەتایبەتی رۆژهەاڵتی‬ ‫كوردستان دەبێت‪ ،‬چونكە ئەوەی كە ئاستەنگە‬ ‫لە پێش داننان بەناسنامەی گەلی ك��وردا لە‬

‫هەموو بەشەكانی كوردستان توركیایە ئەوەی‬ ‫سەركێشی لەناوبردنی گەلی كورد دەك��ات لە‬ ‫ناوچەكەدا هەر توركیایە‪ ،‬بۆیە بەهاتنە سەرخەتی‬ ‫توركیا بۆ چارەسەری كاریگەری راستەوخۆی‬ ‫لەسەر بەشەكانی ت��ری كوردستان دەبێت‪.‬‬ ‫لە درێژەی كۆنفرانسەكەدا نوێنەری ئەنجومەنی‬ ‫گەلی رۆژئاوای كوردستان"دوكتۆر ویژدان" باس‬ ‫لە ڕەوش��ی روژئ��اوای كوردستان و كاریگەری‬ ‫قۆناخی چارەسەری لەسەر ئەو بەشەی واڵت كردو‬ ‫دەستنیشانی كرد كە رێبەر ئۆج ئاالن لە رۆژئاوای‬ ‫كوردستان خەباتێكی دەیان ساڵەی بەڕێوەبرد و‬ ‫كاریگەریەكانی لەوبەشەی كوردستان لە ئاستێكی‬ ‫بەرزدایە و گەل باوەڕیەكی زۆری بەرێبەر ئۆج‬ ‫ئاالن و پرۆژەی ئۆج ئاالن هەیە‪ .‬هاوكات باس‬ ‫لە ئاستەنگیەكانی شۆڕشی رۆژئاوای كوردستان‬ ‫ك��رد و ووتی‪":‬سیاسەتی ك��ورد بەئاواكردنی‬ ‫دەستەی بڵند و سیاسەت لە چوارچێوەی خەتی‬ ‫سەربەخۆدا و بەئاواكردنی خەتی سێهەمی‬ ‫تێكۆشان توانی دەستكەوتی گرنگی مێژووی‬ ‫بەدەستبخات كە ئەنجامەكەشی ئەمڕۆ دیارە‬ ‫و ناوچەكانی رۆژئ��اوای كوردستان ژیان تیایدا‬ ‫ئاساییە و ئەوەش بەرهەمی ئەو سیاسەتە ژیرانەیە‪.‬‬ ‫ت��ەوەری دووەم��ی كونفرانسەكە تایبەت كرا‬ ‫بەباسكردنی قۆناخی چ��ارەس��ەری لە زاری‬ ‫پەرلەمانتاری بەدەپە"ئاڵتان تان"ەوە كە بۆ خۆی‬ ‫یەكێك بوو لە شاندەكان كە سەردانی رێبەر ئۆج‬ ‫ئاالنیان كردبوو‪ .‬ئالتان تان لەسەر پەیامەكەی‬ ‫ئۆج ئاالن و دیدارەكان لە گە ‌ڵ ئۆج ئاالن دوا و‬ ‫دوا پێشهاتەكانی باكووری كوردستانی خستەڕوو‪.‬‬ ‫ئۆج ئاالن لە زینداندا نزیكەی"‪"25000‬‬ ‫الپەڕەی نوسیووە‬ ‫ئامادە بووانی كۆنفرانس لەو باوەڕەدا بوون كە‬ ‫تێزەكانی بەڕێز ئۆج ئاالن دەتوانێت ببێتە هاوكار‬ ‫بۆ كردنەوەی زۆرێك لە گرێكوێرەی ژیان كە ئەمڕۆ‬ ‫تاك و كۆمەڵگای مرۆڤایەتی گیرۆدەی بوون‪،‬‬ ‫هەروەها تێزەكانی بەڕێزیان لە بواری نەتەوە و‬ ‫ناسنامەی نەتەوەیی و دەوڵەت و كۆنفیدرالیزمی‬ ‫دیموكراتی و خۆسەری دیموكراتی و چەمكی نوێی‬ ‫هاواڵتی بوون‪ ،‬دەتوانن چارەسەری گشتگیر بن‬ ‫بۆ كێشە نەتەوەیی و ئەتنییەكان‪ .‬ئەو پەیامەی‬ ‫كە بەڕێزیان لە ن��ەورۆزی ئەمساڵدا لە ئامەد‬ ‫خوێندرایەوە وەك سەرەتای سەردەمێكی نوێ بۆ‬ ‫چارەسەری دۆزی نەتەوە ‪ -‬دەوڵەت نیشاندەدات‪.‬‬ ‫ئامادەبووانی كۆنفرانس ئاماژەیان بۆ ئەوە كرد كە‬ ‫بەڕێز ئۆج ئاالن لە ژیانی خۆیدا دەیان پەرتوكی‬

‫‪Rojiwelat.mag@gmail.com‬‬

‫گرنگی نوسیووە‪ ،‬تەنیا لە زینداندا نزیكەی (‪)٢٥٠٠٠‬‬ ‫هەزار الپەڕەی لە دووتوێی (‪ )9‬پەرتوكی پڕبایەخ‪،‬‬ ‫خستۆتە ڕوو‪ .‬بۆیە ئامادەبووان لەو باوەڕەدا بوون‬ ‫كە بەڕێز ئۆج ئاالن تەنها سەركردەیەكی سیاسی‪،‬‬ ‫یاخود سەرۆكی پارتێكی سیاسی نییە‪ ،‬بەڵكو بە‬ ‫پێچەوانەوە بیرمەندێكی هۆشیار و بەسەلیقەیە‬ ‫و تێز و فەلسەفە و تێگەكانی ئەو جێگایەكی‬ ‫گرنگیان لە بواری فكر و مەعریفەدا داگیركردووە‪،‬‬ ‫بۆیە زیندانكردن و دەستگیركردنی بەڕێزیان چەندە‬ ‫بۆ سەركوتكردنی گەلی كورد بووە هێندەش لە‬ ‫پێناوی سنورداركردنی هزر و بۆچوونەكانی بووە‪،‬‬ ‫(‪ )14‬ساڵی م��اوەی زیندانی ئەویش ئەوەی‬ ‫سەلماند كە دەوڵەتی توركیا و ئەو هێزانەی لە‬ ‫پشت دەستگیركردنی ئۆج ئاالنەوە ب��وون لەم‬ ‫هەوڵەیاندا شكست و تااڵوێكی قوڵیان خوارد و‬ ‫نەیانتوانی ئیرادەی بەهێزی گەلی كورد الواز بكەن‪.‬‬ ‫لە كۆتایدا بە هۆی بەرخودانی عەگیدانەی ئۆج ئاالن‬ ‫و خاوەنداریەتی مەردانەی گەل لە هەرچوارپارچەی‬ ‫كوردستان بە سیمبولی خۆیانەوە‪ ،‬دوژمنی گەیاندە‬ ‫ئەو باوەڕەی كە ئەو دەستەی نەیانتوانی بیشكێنن‬ ‫دەبێت ماچی بكەن‪ ،‬بۆیە ئێستا هەڵپەی خۆ‬ ‫نزیكردنەوەیانە لە ئۆج ئاالن‪ ،‬ئەمەش بۆ مرۆڤایەتی‬ ‫بە گشتی و گەلی كورد بە تایبەتی سەركەوتنێكی‬ ‫بێ وێنە بوو‪ ،‬هەر بۆیە ئامادەبووانی كۆنفرانسەكە‬ ‫بەرگریكردن و خاوەنداریەتی لە بەڕێز ئۆج ئاالن‬

‫[~]‬ ‫[ ژماره ‪ [ ] 2013/5/15 [ ]29‬ساڵی سێیەم ]‬

‫بەئەركێكی زانستی و نەتەوەیی و مرۆیی دەبینن‬ ‫و لەم پێناوەشدا ئەم دەرئەنجامانە رادەگەیەنن‪.‬‬ ‫ئەنجامنامەی كۆنفرانسی"رۆڵی بەڕێز‬ ‫عەبدواڵ ئۆج ئاالن لە چارەسەری كێشەی‬ ‫رۆژهەاڵتی ناوەڕاست و كێشەی كورددا"‬ ‫‪1‬ـ ئازادی بەڕێز ئۆج ئاالن و هەموو بەندكراوە‬ ‫سیاسیەكانی دیكە‪ ،‬وەكو مەرجێكی سەرەكی‬ ‫دەبینین بۆ چارەسەری دۆزی ك��ورد لە باكور‬ ‫كوردستان و كاریگەری راستەوخۆی دەبێت لەسەر‬ ‫چارەسەری دۆزی كورد لە ناوچەكە و جیهاندا‪.‬‬ ‫هەمانكات بەڕێزیان بەتێزە فكریەكانیان دەتوانن‬ ‫گوڕێك بدەنە چارەسەری پرسە كۆمەاڵتیەكان و‬ ‫كۆتایهێنان بەو قەیرانەی ئەمڕۆ رۆژهەاڵتی ناوین و‬ ‫جیهان بەدەستیەوە دەناڵێنن‪ .‬هەر بۆیە كۆنفرانس‬ ‫بەپێویستی دەبینێت لەپێناوی ئازادی بەڕێز عەبدوڵاڵ‬ ‫ئۆج ئاالندا تێكۆشان بكرێت و بۆ ئەم مەبەستە‬ ‫چاالكی دیموكراتیانەی جۆراوجۆر ئەنجام بدرێت‪.‬‬ ‫‪2‬ـ ك��ۆن��ف��ران��س داوادەك��ات ك��ە ئەمریكا و‬ ‫ئ��ەوروپ��ا پەكەكە ل��ە لیستی ت��ی��رۆر دەرخ��ات‬ ‫و دۆزی ك��ورد ب��ە دۆزێ��ك��ی رەوا بناسێت‪.‬‬ ‫‪3‬ـ كۆنفرانس نیگەرانی خۆی لە هەنگاوەكانی‬ ‫ئاشتی و ن��ا ج��ددی ب��وون��ی دەوڵ��ەت��ی ت��ورك‬ ‫ل��ەو ب��ارەوە راگەیاند و داوا لە هەموو الیەنە‬

‫‪7‬‬

‫راپۆرت‬

‫ب��ەش��دارەك��ان��ی گفتوگۆ دەك��ات ك��ە هەنگاوی‬ ‫سیاسیانە و هۆشیارانە لەم ب��ارەوە هەڵگرن و‬ ‫هەڵە مێژووییەكانی راب��ردوو دووب��ارە نەكەنەوە‪.‬‬ ‫‪4‬ـ پشتیوانی ئەو كەمپینەی ئیمزا كۆكردنەوە دەكەین‬ ‫كە لە ئەوروپا بۆ ئازادی بەڕێز ئۆج ئاالن و سەرجەم‬ ‫گیراوانی سیاسیدا راگەیەندراوە‪ ،‬بۆ ئەم مەبەستە‬ ‫كەمپینێكی (‪ 1‬میلیۆن) ئیمزا رادەگەیەنین‪.‬‬ ‫‪5‬ـ كۆنفرانس داوا لە پارێزەران و مافناسانی‬ ‫كوردستان دەكات كە پشتگیری لە دەستەی یاسایی‬ ‫بكەن بۆ داكۆكیكردن لە ئازادی بەڕێز ئۆج ئاالن‪.‬‬ ‫‪6‬ـ ك��ۆن��ف��ران��س ب��ەڕێ��ز ع��ەب��دوڵ�ڵا ئ��ۆج ئ��االن‬ ‫وەك��و ب��ی��رم��ەن��دێ��ك دەن��اس��ێ��ن��ێ��ت و ك��ار بۆ‬ ‫ب�ڵاوك��ردن��ەوەی بیروبۆچوونەكانی دەك��ات‪.‬‬ ‫‪7‬ـ كۆنفرانس داوا لە وەزارەتی خوێندنی بااڵ و‬ ‫لێكۆڵینەوەی زانستی و زانكۆكانی كوردستان و‬ ‫جیهان دەكات كە نووسین و تێزەكانی بەڕێز ئۆج ئاالن‬ ‫بخەنە ناو بەرنامە و سەرچاوەكانی خوێندنیانەوە‪.‬‬ ‫‪8‬ـ ك��ۆن��ف��ران��س داوا ل��ەو ب��ەڕێ��زان��ە دەك��ات‬ ‫ك��ە ل��ە زان��ك��ۆك��ان��ی ك��وردس��ت��ان ل��ە ب��واری‬ ‫ه��زردا دەخوێنن‪ ،‬هەوڵبدەن بڕوانامەكانیان‬ ‫ل��ەس��ەر تێز و ه��زری ب��ەڕێ��ز ئ��ۆج ئ��االن بێت‪.‬‬ ‫‪9‬ـ كۆنفرانس داوا لەهەردوو وەزارەتی پەروەردەو‬ ‫خوێندنی بااڵو سەرجەم زانكۆكانی كوردستان‬ ‫دەك��ات كە سەنتەری تایبەت بەلێكۆڵینەوەی‬ ‫فكری دروست بكەن و لەم سەنتەرانەدا گرنگی‬

‫راپۆرت‬

‫‪8‬‬

‫[~]‬ ‫[ ساڵی سێیەم ] [ ‪ [ ] 2013/5/15‬ژماره ‪]29‬‬

‫بە بەرهەمەكانی بەڕێز عەبدوڵاڵ ئۆج ئاالن بدرێت‪.‬‬ ‫‪10‬ـ كۆنفرانس داوا لە كەسانی ئەكادیمی و‬ ‫رۆشنبیران دەكات كە هەوڵبدەن بۆ كردنەوەی‬ ‫سەنتەری پەروەردەی دیموكراتی ناحكومی كە تێیدا‬ ‫گرنگی بە تێزەكانی بەڕێز عەبدوڵال ئۆج ئاالن بدرێت‪.‬‬ ‫كۆنفرانسەكە بە گفتوگۆی چڕوپری ئامەدەبووان و‬ ‫تێڕوانیەكانیان بۆ ماوەی شەش كاتژمێر درێژەی كێشا‪.‬‬ ‫عەدنان عوسمان؛ ئۆج ئاالن روحێكی نوێ‌‬ ‫بۆ سەردەمێكی نوێ‌‬ ‫خوێندنەوەیەك بۆ پەیامی نەورۆزی بەڕێز ئۆج ئاالن‬ ‫وت��ارەك��ەی ب��ەرێ��ز ع��ەدن��ان عوسمان ئ��ەن��دام‬ ‫پەرلەمانی فراكسیۆنی گ��ۆڕان لە پەرلەمانی‬ ‫ك��وردس��ت��ان ب��ۆ ك��ۆن��ف��ران��س��ەك��ەی ن��اردب��وو‪.‬‬ ‫بەڕێزان‬ ‫زۆر جار وێنەی ئەو حەكیمە گەورەیە دێنمە‬ ‫بەرچاوی خۆم كەوا دوای زیاد لە (‪ )80‬ساڵ لە‬ ‫سەركوت و بێمافی و نكۆڵی لە بوون و نەقشی‬ ‫میللەتەكەی‪ ،‬پاشی (‪ )80‬ساڵ لە جەنگێكی‬ ‫بێپەروا و دڕندانە بۆ لەناو بردنی روح و مێژوی‬ ‫میللەتەكەی و دوای زی��اد لە (‪ )14‬ساڵ لە‬ ‫ئەسارەتێكی نامەردانە‪ ،‬لە گەمارۆی جۆراوجۆر‪،‬‬ ‫دەسەاڵتی فەرمانڕەوا ناچار پەنا بۆ ئەو حەكیمە‬ ‫دەبات بۆ بەشداری كردن لە كۆتایی هێنان بەم‬

‫قۆناخە‪ .‬پێم وایە لەو ساتەوەختەدا ئەو حەكیمە‬ ‫بزەیەكی سەركەوتن كەوتۆتە سەر لێوی و شانازی و‬ ‫ئیفتخارێكی گەورە بە راوەستاوی خۆی و هاوڕێكانی‬ ‫و میللەتەكەی سەرتاپای سیمای داگیر كردووە‪.‬‬ ‫ل��ێ��رەوە دەم��ەوێ��ت ب��ە ك��ورت��ی قسە لەسەر‬ ‫م��ەغ��زای پ��ەی��ام��ەك��ان��ی ب��ەڕێ��ز ئ��ۆج ئ��االن‬ ‫ب��ك��ەم ب��ە ت��ای��ب��ەت پ��ەی��ام��ی ن��ەورۆزی‪.‬‬ ‫ئەو پەیامە الی خەڵكانێك كە دروشم سازی و‬ ‫وشەی شۆڕشگێڕانە سەرتاپای ژیانی داگیر كردون‬ ‫و پیێان وایە كورد هەمیشە بەستراوە بە وشە‬ ‫حەماساویەكان‪ ،‬جۆرێك لە ناڕۆشنی و تا ئاستێكیش‬ ‫ئاڵۆزی دروست كردبوو؛ چونكە لەو پەیامەدا وەك‬ ‫دەبینین كەمترین باسی كورد دەكرێت و جۆرێك لە‬ ‫گشتگیری لە قسەكانیدا هەیە كە لەوانەیە بۆ ئەو‬ ‫نەسڵەی راهاتوە لەسەر زمان و زاراوە و گوتاری ئەو‬ ‫قۆناخە هەندێك نامۆ بێت‪ .‬من لێرەدا ئیدیعای ئەوە‬ ‫ناكەم كە تەلیسمەكان و مانا شاراوەكانی پشت‬ ‫وشە و دەربڕینەكان كەشف دەكەم‪ ،‬بە پێچەوانەوە‬ ‫هەست ئەكەم وشەكان بە جۆرێك نوسراون كە‬ ‫بوار بە هیچ تەم و مژی و ئاڵۆزی و نارۆشنیەك‬ ‫نەدات‪ .‬وشەكان گوزارشت لە روحێكی نو ‌ێ بۆ‬ ‫سەردەمێكی نوی‪ ،‬بۆ قۆناخێكی نوی دەكات‪.‬‬ ‫بەڕێزان‪:‬‬ ‫زۆر كەم لە مێژوی میللەتاندا هەڵكەوتوە رابەرێك‬ ‫بتوانێت لە دوو قۆناخی جیاواز و تەنانەت دژ‬

‫‪Rojiwelat.mag@gmail.com‬‬

‫بەیەكدا رێبەرایەتی و سەركردایەتی میللەتەكەی‬ ‫بكات‪ ،‬دوو قۆناخ كە ناسنامە و زمان و كەرەستەی‬ ‫جیاوازی خۆیان هەیە‪ ...‬زۆر زەحمەتە بۆ رابەرێك‬ ‫لە گوتاری مانەوە و بەرەنگاری و چەك و خوێن و‬ ‫شەهیدبوون و رووبەروبونەوەی چەكدارانە‪ ،‬لە زمانی‬ ‫توندوتیژی و دژواری بەرنگاربونەوە‪ ،‬بگوازێتەوە بۆ‬ ‫زمان و گوتاری سەردەمێكی نەك هەر نوێ‌‪ ،‬بەڵكو‬ ‫جیاواز بە هەموو مانا و مەدلولەكانیەوە‪ .‬لە گوتاری‬ ‫مانەوە بگوازێتەوە بۆ گوتاری بەشداری‪ ،‬لە زمانی‬ ‫چەكەوە بڕوات بۆ زمانی ئاشتی‪ ،‬لە بەرەنگاریەوە‬ ‫بۆ پێكەوە ژیان‪ .‬ئەمە ئەو خەسڵەتەیە كە چ لە‬ ‫پەیامەكان و چ لە هەنگاوەكانی بەڕێز ئۆج ئاالندا‬ ‫بەدی دەكرێت و جێگای هەڵوەستە لەسەر كردنە‪.‬‬ ‫رابەرێك لە قۆناخی سەرهەڵدان و مقاوەمەتدا‬ ‫زمانی ئ��ەو س��ەردەم��ە و پێداویستیەكانی ئەو‬ ‫سەردەمە بەكار دەهێنێت و كاری سەرسەختانەی‬ ‫لەسەر دەك��ات‪ .‬لەساتەوەختی دەستپێكردنی‬ ‫قۆناخێكی نوێشدا دەست بۆ هەموو چەمكە نوێ‬ ‫و مۆدێرنەكان دەبات و دەیكاتە نەقشی سەرەتای‬ ‫قۆناخەكە‪ .‬ئ��ەو روح��ە یاخیبوەی (یاخیبونە‬ ‫شەخسیەكەی بەرامبەر كۆیالیەتی‪ ،‬نەزانی‪... ،‬‬ ‫هتد) توانی ئیرادەی بوون و مانەوە و مقاوەمەتی‬ ‫میللەتێك زیندوو بكاتەوە‪( ،‬بۆ ئافراندنی روحێك‬ ‫بەرامبەر هەر جۆرە داسەپاندنێك)‪ ،‬هەر ئێستا‬ ‫ئەو روحە بەهەمان ئیرادە و عەزیمەت و هیواوە‪،‬‬

‫‪Rojiwelat.mag@gmail.com‬‬

‫سەرقاڵی رابەرایەتی كردن و نەخشەدانانە بۆ‬ ‫قۆناخێكی نوێی میللەتەكەی و دەیەوێت خۆی‬ ‫و میللەتەكەی رۆڵی كاریگەر و یەكالكەرەوەیان‬ ‫هەبێت لە گۆڕانكاریەك كە پێویستە بكرێت و‬ ‫روبدات لە ناوچەكەدا كە سەرجەم هاوسەنگیە‬ ‫لە مێژینەكان بگۆڕێت و كۆمەڵێك چەمكی‬ ‫رزی��و رەوان��ەی م��ۆزەخ��ان��ەی م��ێ��ژوو بكات‪.‬‬ ‫میللەتی ئازا‪ ،‬میللەتی زیندوو‪ ،‬ئەو میللەتەیە كە‬ ‫سەرباری ئەوەی هەمیشە ئامادەی خۆپارێزی و‬ ‫نیشتمانپارێزی و خەبات و بەرگریكردنە لە بوون‬ ‫و مانەوەی خۆی‪ ،‬لە هەمانكاتدا و بگرە زیاتریش‪،‬‬ ‫گوتاری پێكەوە ژیان و دۆستایەتی و ئاشتی‬ ‫هەیە و بەیانی دەكات‪ .‬واتە ئەو دەستەی چڵە‬ ‫زەیتونی پێگرتوە و درێژی دەكات بۆ ئەوی تر‪،‬‬ ‫هەمیشە لەو دەستەی تر كە بە ناچاری تفەنگی‬ ‫پێهەڵگرتوە درێژترە‪ ،‬بەاڵم بۆ هەموو الیەك روونە‬ ‫كە هەر دوو دەست چەند بە حەماس و تۆكمەن‪.‬‬ ‫گ��ەورەی��ی جەنگی ك��ورد‪ ،‬ج��واڵن��ەوەی ك��ورد‪،‬‬ ‫لەوەدایە سەرباری هەموو ئەو ناعەدالەتی و‬ ‫توندوتیژی و دڕندەییەی ناحەزان و دوژمنان‬ ‫و داگیركەرانی خاكەكەی بەرامبەری كردون و‬ ‫ناچار بە هەڵگرتنی چەك و روو لە شاخكردنی‬ ‫كردون كە چی ئەو جەنگە هیچ سات و كاتێك‬ ‫دژ بە میللەتان و ئاینەكان و ئەتنیەكان و گروپە‬ ‫كۆمەاڵیەتیەكان نەبووە‪ .‬سەرباری بااڵ دەستی‬ ‫تفەنگەكان و تەپوتۆزی ماڵوێرانی و كاوڵكاری‪،‬‬ ‫بەاڵم جەنگی كورد جەنگی بەرەنگاری و ماف‬ ‫وەرگرتن بووە نەك ماف زەوتكردن‪ ،‬جەنگی‬ ‫مانەوەی گەلێك بووە نەك هەوڵی سڕینەوەی‬ ‫گەلێكی تر‪ ،‬هەر بۆیەش ئەو روحیەتی پێكەوە‬ ‫ژیانەی لە میزۆپۆتامیا هەبووە و هەیە نمونەیەكی‬ ‫گ��ەورەی روحی كوردانەیە‪ .‬شانازیەكی گەورە‬ ‫كە لەم هەموو شەڕ و مێژووە خوێناویە بۆمان‬ ‫مابێتەوە سەرباری كۆمەڵێك شانازی تر لەوەدایە‬ ‫ق��ەت جەنگی ك��ورد ب��ە ئ��اراس��ت��ەی جەنگی‬ ‫ناوخۆیی و ن��ەژادی و ئەتنیكی لە ناوچەكە‬ ‫نەڕۆشتوە و الیەنی كوردیش الیەنی یەكالكەرەوە‬ ‫ب��ووە ل��ەو ئاراستە ئینسانیەی خەباتەكەی‪.‬‬ ‫لە پەیامەكەی ئ��ۆج ئاالندا بە رون��ی هەست‬ ‫بەو روحیەتە دەكرێت و لە چەند وشەیەكی‬ ‫كورتدا چوارچێوەی ئەو قۆناخە دەخاتە روو‬ ‫كە پێویستە ئەو روحیەتە مەزنە چۆن ئاوێتەی‬ ‫سەردەمانێكی تر بێت كە لەسەر دەرگاكەی‬ ‫نوسراوە(چەك بێدەنگ بێت فیكر بدوێت)‪.‬‬ ‫ئ��ۆج ئ��االن لە ئێستادا ئ��ەو راب��ەرەی��ە كە بە‬ ‫تێگەیشتنی ورد لە ئەرك و پێداویستیەكانی‬ ‫قۆناخەكە ك��ار بۆ تێپەڕاندنی مرۆڤی كورد‬ ‫دەكات لە قۆناخی هەوڵ بۆ مانەوە بۆ قۆناخی‬ ‫كار بۆ بنیاتنان و بەشداریكردن‪ ،‬ئیتر كورد لەم‬ ‫خیتابەدا بونەوەرێكی الوازی كروزاوە نییە كە‬ ‫تەنها قسە لە مافەكانی بكات‪ ،‬تەنها بۆ خۆی و‬ ‫لە ناوخۆیدا بێت‪ ،‬كورد لەم گوتارەدا بەشدارە‪،‬‬ ‫تێكەڵی سەرجەم قەلەقە فیكری و كۆمەاڵیەتی و‬ ‫سیاسیەكانی ناوچەكەیە‪ ،‬بونەوەرێكی پڕ ئیرادە و‬ ‫توانایە‪ ،‬یاریكەرێكی ئەسڵی گۆڕەپانەكەیە‪ ،‬هەم‬

‫[~]‬ ‫[ ژماره ‪ [ ] 2013/5/15 [ ]29‬ساڵی سێیەم ]‬

‫بۆ خۆی و هەم لە دەرەوەی خۆی كار دەكات‪،‬‬ ‫چاوی لە توانا و دەستی خۆیەتی نەك مەكرومە‬ ‫و مەرحەمەتی ئەوی تر‪ ،‬كورد سنوری جیاوازی‬ ‫خۆی دەزانێت و داوای رێزگرتنی دەكات‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لە هەمانكاتدا كار بۆ پێكەوە ژیانێك دەكات‬ ‫كە سنورەكان تەنها تەعبیر بن بە رێزگرتنی‬ ‫ناسنامە جیاوازەكان نەك جیاكاری ناسنامەكان‪.‬‬ ‫ئ��ۆج ئ��االن زۆر ب��ە رۆش��ن��ی دەڵ��ێ��ت؛ ئەمە‬ ‫دەس��ت��ب��ەردارب��ون��ی تێكۆشان نییە؛ بەڵكو‬ ‫دەستپێكردنی تێكۆشانێكی جیاوازترە‪ .‬قسەی‬ ‫ئاپۆ لەسەر بەرپرسیارێتی گەلی ك��وردە لە‬ ‫س��ەرج��ەم ئ��ەو پرسە چ��ارەن��وس��س��ازان��ەی لە‬ ‫ناوچەكە دەگ��وزەرێ��ت‪ .‬بە كورتی تێگەشتنی‬ ‫من بۆ ناواخنی پەیامەكانی بەڕێز ئۆجاالن‬ ‫ئەوەیە كە ئەو باس لە قۆناخێكی جیاواز‪ ،‬بە‬ ‫ئەرك و كەرەستەی جیاواز دەكات‪ ،‬ئەو باس‬ ‫لە رۆڵ و كاریگەری ئینسانی كورد دەكات لە‬ ‫هەوڵدان بۆ خوڵقاندنی ئەو گۆڕانكاریانە‪ ،‬باس‬ ‫لە توانا و ئیرادەی میللەتێك دەكات كە لە بڕی‬ ‫ئەوەی وەرگر (متلقی )بێت دەتوانێت نەقشێكی‬ ‫گ��ەورەت��ر وەك هاوبەش و شەڕیك بگێڕێت‪.‬‬ ‫ب��ە وردب��ون��ەوە ل��ەو چەمكانەی ئ��ۆج ئ��االن‬ ‫بەكاریان دێنێت بۆ ناساندنی قۆناخە نو ‌ێ و‬ ‫جیاوازەكە لەو باوەڕەدام كە هەر ئەوە بتوانێت‬ ‫رێبەرێكی گ��ەورەی قۆناخی نوێی بێت و‬ ‫نەخشەكێشی گۆڕینێكی بابەتی و نەوعی بێت‬ ‫لە كارنامەی مرۆڤی كورد و بردنی تا ئاستی‬ ‫بەشدارێكی كاریگەر لە پرسەكانی ناوچەكە‪.‬‬ ‫بە كورتی تر دەم��ەوێ��ت لە كۆتاییدا بڵێم‪:‬‬ ‫ب��ەڕێ��ز ئ��ۆج ئ��االن ل��ەو پ��ەی��ام��ەدا‬ ‫س��ێ ج��ۆر زم��ان ب��ەك��ار دێ��ن��ێ��ت‪:‬‬ ‫زمانی كەسێكی سیاسی شۆڕشگێر و بەئەزمون و‬ ‫دەیەوێت رابەرایەتی میللەتەكەی بكات بۆ پێ نانە‬ ‫ئەم قۆناخە نوێیەوە كە وەك وتم سەرتاپا جیاوازە‪.‬‬ ‫زم��ان��ی فەیلەسوفێك ك��ە ش��ۆڕب��ۆت��ەوە بۆ‬ ‫نێو ه��ێ��زی ئ��ی��رادە و م��ێ��ژوی ن��اوچ��ەك��ە و‬ ‫تیشك ئ��ەخ��ات��ە س��ەر ق��واڵی��ی كێشەكان‪.‬‬ ‫زمانی حەكیمێك كە لە خەمی كۆتایی هێنانە‬ ‫ب��ە میحنەتەكانی میللەتەكەی و ناوچەكە‬ ‫و ب��اس ل��ە چ��ەس��پ��ان��دن��ی پرەنسیپەكانی‬ ‫پ��ێ��ك��ەوە ژی��ان و ن��ا ت��ون��دوت��ی��ژی دەك��ات‪.‬‬ ‫ئاپۆ ل��ە نامەكەیدا س��ێ پەیامیشی هەیە‪:‬‬ ‫پەیامێك ب��ۆ ه��اوڕێ و هاوسەنگەرانی كە‬ ‫ئەمە كۆتایی خەبات نییە؛ بەڵكو سەرەتای‬ ‫تێكۆشانێكی نو ‌ێ و جیاوازە و ئەمە دەستكەوتی‬ ‫ئازایەتی و خۆڕاگری و خەباتی سەختی ئێوەیە‪.‬‬ ‫پەیامێك ب��ۆ میللەتەكەی ك��ە چ قۆناخێك‬ ‫چاوەڕێی دەكات و ئەویش دەبێت بۆ چ ئەركێك‬ ‫خۆی ئامادە بكات بۆ ئەوەی ببێتە بەشێك لە‬ ‫مێژوو و دواجار پەیامێك بۆ گەالنی ناوچەكە‬ ‫ك��ە الن��ی ك��ەم هێندەی ك��وردان رون��اك��ی و‬ ‫یەكسانی ئاگری نەورۆز بە روناكی و یەكسانی‬ ‫خۆتانی دابنێن و داوای��ان لێدەكات پێكەوە‬ ‫چ��او لە ئایندە بكەن و بە دوای مۆدێلێكی‬ ‫ت��ری پێكەوە ژیانێكی سەربەرزانە بگەرێن‪.‬‬

‫‪9‬‬

‫راپۆرت‬

‫دواج��ار گرنگی و مێژویی ئەم پەیامە بەندە‬ ‫بە الیەكی تری هاوسەنگیەكەوە كە دەوڵەت‬ ‫و بەرپرسانی توركیایە كە گ��ەر نییەتێكی‬ ‫راستەقینەی چارەسەرێكی گشتگیر و ریشەیی‬ ‫كێشەكەیان الهەبێت‪ ،‬ئەوا دەكرێت سود لەم‬ ‫ساتەوەختە و روح��ی ئ��ەم پەیامە وەربگرن‬ ‫كە گەورەترین دەرفەتە ل��ەب��ەردەم ئاشتی و‬ ‫پێكەوە ژیانێكی سەربەرزانە بۆ هەموو الیەك‪.‬‬

‫وات��ە بەشێك لە گرنگی پەیامەكە بەستراوە بە‬ ‫كاردانەوە و ئیرادەی گۆڕانكاری كە پێویستە لە‬ ‫نێو سەرانی دەوڵەتی توركیا ئامادەیی هەبێت بۆ‬ ‫ئەوەی پێكەوە بە هاوبەشی‪ ،‬هەنگاوی راستەقینە‬ ‫بنرێت ب��ۆ ئ��ای��ن��دەی��ەك��ی باشتر و ج��ی��اوازت��ر‪.‬‬

‫ئۆج ئاالن زۆر بە‬ ‫رۆشنی دەڵێت؛ ئەمە‬ ‫دەستبەرداربونی تێكۆشان‬ ‫نییە؛ بەڵكو دەستپێكردنی‬ ‫تێكۆشانێكیجیاوازترە‪.‬‬ ‫قسەی ئاپۆ لەسەر‬ ‫بەرپرسیارێتی گەلی كوردە‬ ‫لە سەرجەم ئەو پرسە‬ ‫چارەنوسسازانەی لە‬ ‫ناوچەكە دەگوزەرێت‪ .‬بە‬ ‫كورتی تێگەشتنی من بۆ‬ ‫ناواخنی پەیامەكانی بەڕێز‬ ‫ئۆجاالن ئەوەیە كە ئەو‬ ‫باس لە قۆناخێكی جیاواز‪،‬‬ ‫بە ئەرك و كەرەستەی‬ ‫جیاواز دەكات‪ ،‬ئەو باس‬ ‫لە رۆڵ و كاریگەری‬ ‫ئینسانی كورد دەكات لە‬ ‫هەوڵدان بۆ خوڵقاندنی‬ ‫ئەو گۆڕانكاریانە‪ ،‬باس لە‬ ‫توانا و ئیرادەی میللەتێك‬ ‫دەكات كە لە بڕی‬ ‫ئەوەی وەرگر (متلقی )‬ ‫بێت دەتوانێت نەقشێكی‬ ‫گەورەتر وەك هاوبەش و‬ ‫شەڕیك بگێڕێت‬

‫وتار‬

‫‪10‬‬

‫[~]‬ ‫[ ساڵی سێیەم ] [ ‪ [ ] 2013/5/15‬ژماره ‪]29‬‬

‫‪Rojiwelat.mag@gmail.com‬‬

‫ریفراندۆمـــی ده‌ستـــور و هه‌ڵبژاردنه‌کـــان تێکه‌ڵ مه‌کـــه‌ن‬

‫سەردار ستار‬

‫ده‌مێک ‌ه گفتوگۆی گه‌ره‌م له‌سه‌ر ده‌ستور ده‌کرێن‪،‬‬ ‫به‌تایبه‌ت دوای ئ��ه‌وه‌ی ده‌س��ه‌اڵت پێویستی ب ‌ه‬ ‫ده‌ستوربوو بۆ هه‌ڵبژاردنه‌وه‌ی سه‌رۆکی هه‌رێم‪،‬‬ ‫ده‌ستوری خست ‌ه رۆژه‌ڤه‌وه‌‪ ،‬ئه‌وکات له‌پێناو مه‌رامی‬ ‫سیاسی ده‌سه‌اڵت دووجار‌ه ده‌ستور ده‌خات ‌ه رۆژه‌ڤی‬ ‫جه‌ماوه‌ر‪ ،‬جاری یه‌که‌م ل ‌ه سه‌رده‌می هه‌ڵبژاردنه‌کانی‬ ‫(‪ )2009‬ب��وو‪ ،‬ج��اری دووه‌م��ی��ش ئ��ه‌وه‌ی ئێستا‪،‬‬ ‫له‌سه‌رده‌می رابردوو خراوه‌ت ‌ه گفتوگۆی په‌رله‌مانه‌و‌ه‬ ‫ئه‌و دووج��ار‌ه بۆ ده‌نگدانی ناو ج�ه‌م��اوه‌ره‌‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫له‌هه‌ردووجاردا ئه‌زانین بۆ پێویستی و خۆ رزگارکردنی‬ ‫ده‌سه‌اڵت ‌ه ل ‌ه قه‌یران‪ .‬لێر‌ه نامه‌وێ بکه‌وم ‌ه ناو کێ یان‬ ‫چۆن‪ ،‬یان سه‌رۆکی هه‌رێم پێویست ‌ه یان نا؟ هه‌مانکات‬ ‫که‌س و الیه‌نی به‌نیاز‌ه خۆی کاندید بکات‪ ،‬یان‬ ‫ئه‌وه‌ی ده‌یه‌وێ قۆڕخی بکات‪ .‬ئه‌وه‌ی من مه‌به‌ستم ‌ه‬ ‫ئه‌ویش پرۆسه‌یه‌کی وا گرنگ بۆچی له‌کاتی قه‌یران‬ ‫و بۆ چاره‌سه‌ری قه‌یرانی خۆیان ئه‌یخه‌ن ‌ه گۆڕێ یان‬ ‫ده‌یانه‌وێ له‌ناو قه‌یران تێیپه‌ڕێنن؟ ئه‌وه‌ی من گومانی‬ ‫لێ ده‌که‌م الیه‌نی ده‌سه‌اڵت به‌تایبه‌ت پارتی دیموکرات‬ ‫به‌نیاز‌ه ده‌ستور وه‌کو هه‌یه‌‪ ،‬یان له‌ناو بێ کاتی و‬ ‫بێ هه‌بوونی ده‌رفه‌ت بێ گفتوگۆیه‌کی تێروته‌سه‌ڵ‬ ‫تێیپه‌ڕێنێ‪ ،‬یان ئه‌وه‌تا هه‌روه‌کو ئێستا ل ‌ه نێوان ئا و نا‬ ‫دابێ‪ ،‬ب ‌ه واتایه‌کیتر ده‌ستور هه‌ی ‌ه و نیشه‌‪ .‬به‌وشێوه‌ی‬ ‫ئێستا ل ‌ه به‌رژه‌وه‌ندی و قازانجی ده‌سه‌اڵتدایه‌‪ ،‬چونک ‌ه‬ ‫هه‌موو شتێک الستیکیه‌‪ ،‬واشه‌بێ واشه‌بێ‪ ،‬به‌شێوه‌ی‬ ‫ئێستا حکومڕانیه‌کی تۆکم ‌ه له‌هه‌رێم به‌ڕێوه‌ناچێ‪،‬‬ ‫به‌ڵکو یاساکانی حیزب‪ ،‬هه‌ندێک یاسای په‌رله‌مانی‪،‬‬ ‫هه‌ندێک یاسای سه‌رده‌می به‌عس‪ ،‬هه‌ندێک ده‌ستوری‬ ‫ئێراقی نوێ به‌ڕێوه ‌ده‌چێت‪ .‬له‌سه‌رووی هه‌موشیان‬ ‫هاوسه‌نگی سیاسی و ب��ه‌رژه‌وه‌ن��دی سیاسی و‬ ‫خۆسه‌پاندنی سیاسی به‌ڕێوه ‌ده‌چن‪ .‬نمون ‌ه بوجه‌ی‬ ‫ئه‌حزاب و چۆنیه‌تی پێدانی بوجه‌‪ ،‬مۆڵه‌ت پێدان‬ ‫بۆ پارتی سیاسی‪ ،‬بنه‌ما یاسایه‌کان به‌ڕێوه ‌ناچن‪،‬‬ ‫نمونه‌ی زه‌قیش رێگرتن و پێنه‌دانی مۆڵه‌ت ‌ه ب ‌ه چه‌ندین‬ ‫پارت و الیه‌نی سیاسی له‌وانه‌ش پارتی چاره‌سه‌ری‬ ‫دیموکراتی کوردستان‪ ،‬هه‌رکه‌س ئه‌ڵێ کێش ‌ه نییه‌‪،‬‬

‫ئه‌وا بۆ جاری سێیه‌میش ‌ه سه‌رلێدانی یاسایی ئه‌کات‪،‬‬ ‫به‌اڵم تا ئێستا ن ‌ه ب ‌ه به‌ڵێ و نه‌ب ‌ه نه‌خێر وه‌اڵمدانه‌و‌ه‬ ‫نییه‌‪ ،‬له ‌بنه‌مادا پارتی چاره‌سه‌ری هیچ شتێکی‬ ‫نایاسایی نییه‌‪ ،‬به‌اڵم سیاسه‌تی له‌گه‌ڵ ده‌سه‌اڵتدارانی‬ ‫هه‌رێم تۆزێک جیاوازه‌‪ ،‬له‌الیه‌کیتریش هیچ په‌یوه‌ندی‬ ‫و هاوسه‌نگیه‌کی له ‌گه‌ڵ ده‌وڵه‌تانی سه‌رده‌ستی‬ ‫پارچه‌کانی کوردستان نییه‌‪ .‬له‌به‌ر ئه‌وه‌ی تا ئێستا‬ ‫له ‌الیه‌ن کاربه‌ده‌ستان و وه‌زاره‌ت��ی ناوخۆی هه‌رێم‬ ‫به‌خێر و شه‌ڕ شتێکی له‌وباره‌و‌ه نه‌گووتووه‌‪ .‬لێر‌ه‬ ‫پرسک ‌ه ده‌ستوری ‌ه له‌به‌رئه‌وه‌ی ده‌ستوردیارنییه‌‪ ،‬ئایا‬ ‫ل ‌ه کاتی وادا‪ ،‬پارتی چاره‌سه‌ری یان هه‌ر پارتیه‌کیتر‬ ‫چی بکات؟ یان له‌کاتی قه‌ده‌خه‌کردنی لیستی هیوا‬ ‫ل ‌ه هه‌ڵبژاردنی رابردوو‪ ،‬هه‌موو رێکار‌ه یاسایه‌کانمان‬ ‫گرت ‌ه به‌ر‪ ،‬به‌اڵم له ‌کۆتایی به‌بێ یاسا و ل ‌ه ژوور‌ه‬ ‫تاریکه‌کان بڕیار له‌سه‌ر قه‌ده‌خه‌کردنی لیستی هیوا‬ ‫درا بۆ ده‌رخستنی ل ‌ه پرۆسه‌ی هه‌ڵبژاردن‪ ،‬دیارنیی ‌ه‬ ‫ل ‌ه هه‌ڵبژاردنی (‪)9/21‬ی ئه‌مساڵ ده‌سه‌اڵت هه‌مانشت‬ ‫دووب��ار‌ه ده‌کاته‌و‌ه یان نا؟ له‌به‌ر ئه‌وه‌ی تا ئێستا‬ ‫ل ‌ه ئه‌نجامی زیاتر ل ‌ه ساڵێکی راک ‌ه راک و ماراسۆنی‬ ‫پارتی چاره‌سه‌ی به‌دوای مۆڵه‌تی یاسایی‪ ،‬تائێستا‬ ‫وه‌اڵم نییه‌‪ ،‬پارتی ناوبراو به‌گوێره‌ی ماڵپه‌ڕه‌که‌یان‬ ‫ده‌یه‌وێت به‌شداری هه‌ڵبژاردن بێ‪ ،‬ئه‌وکات چۆن‬ ‫کار ئاسانی بۆ پارتی ناوبراو ئه‌کرێت‪ ،‬یان ده‌سه‌اڵت‬ ‫ده‌یه‌وێ هه‌مان سیناریۆی هه‌ڵبژاردنی رابردوو دوباره‌‬ ‫بکاته‌وه‌؟‬ ‫ئه‌گه‌ر ده‌س��ه‌اڵت ئ�ه‌و کێشان ‌ه چ��اره‌س�ه‌ر نه‌کات‪،‬‬ ‫ئه‌وکات دیارده‌بێ ک ‌ه به‌نیازنیی ‌ه خوێنێکی نوێ ل ‌ه‬ ‫هه‌رێم به‌شداری سیاسه‌تی فه‌رمی بێ‪ ،‬بیانوی تورکیا‬ ‫و په‌که‌ک ‌ه دوو بیانووی دروس��ت��ک��راون‪ ،‬بێگومان‬ ‫بیانوی هه‌ڵبه‌ستراون‪ ،‬ی��ان چ��او پێهه‌ڵنه‌هاتنه‌‪،‬‬ ‫ئه‌گه‌رنا پێویست ‌ه ل ‌ه ماوه‌یه‌کی که‌م ئه‌و کێشه‌ی ‌ه‬ ‫به‌تایبه‌ت پارتی دیمکرات چاره‌ی بکات‪ ،‬چونک ‌ه له‬ ‫‌کاتی خۆی پارتی چاره‌سه‌ری ل ‌ه ئه‌نجامی سکااڵی‬ ‫وه‌زاره‌تی ناوخۆی هه‌رێم به‌هاوبه‌شی له‌گه‌ڵ وه‌زاره‌تی‬ ‫ئاسایشی نه‌ته‌وه‌ی ئێراقی پێکه‌و‌ه ئه‌وبڕیاره‌یان داوه‌‪،‬‬ ‫یان له‌سه‌رده‌می هه‌بوونی کۆردیناسۆنی هاوبه‌شی‬ ‫نێوان ئه‌مریکا‪ ،‬تورکیا‪ ،‬ئێراق و هه‌رێم دراوه‌‪ ،‬ئه‌وکات‬ ‫وه‌زیری ناوخۆی هه‌رێم ئه‌ندامبوو له‌و کۆردیناسیۆنه‌‌‪،‬‬ ‫له‌هه‌ردووکیان وه‌زیری ناوخۆ و وه‌زاره‌ته‌که‌ی رۆڵی‬ ‫یه‌که‌میان هه‌یه‌‪ ،‬وه‌زیر و وه‌زاره‌تی ناوخۆش له‌ژێر‬ ‫کۆنتڕۆڵی پارتیدایه‌‪ ،‬چونک ‌ه جه‌نابی وه‌زیر ئه‌ندامی‬ ‫مه‌کته‌بی سیاسی پارتیه‌‪ ،‬بۆی ‌ه پارتی وه‌ک حیزب‪،‬‬ ‫وه‌زاره‌ت��ی ناوخۆش وه‌ک ده‌زگ��ا به‌رپرسیارن له‌و‬ ‫مافخواردن و خۆبێده‌نگ کردن و راستنه‌کردنه‌وه‌ی‬ ‫هه‌ڵه‌که‌یان‪ ،‬ئه‌گه‌ر ئه‌و الیه‌نان ‌ه دڵنیامان ده‌که‌‌نه‌و‌ه‬ ‫ک ‌ه له ‌کوردستان سه‌رده‌مێکی نوێیه ‌و ده‌یانه‌وه‌ێت‬ ‫پرۆسه‌ی دیموکراتی ب ‌ه شێوه‌یه‌کی سروشتی ب ‌ه‬ ‫که‌ناڵی خۆی بڕوات‪ ،‬وه‌ک سه‌رؤکی هه‌رێم گووتی"ئه‌وا‬ ‫پێویست ‌ه ریفراندۆم له‌سه‌ر ده‌ستور بکه‌ن‪ ،‬به‌اڵم له‬ ‫‌کاتێکی ئاسایی نه‌ک ته‌نگاوکردنی و رفراندۆمێکی بێ‬ ‫ئاماده‌کاری‪.‬‬ ‫ئاماده‌کاری بۆ هه‌ڵبژاردنه‌کان بکرێ و پرۆسه‌ک ‌ه‬

‫ده‌ستپێبکات‪ ،‬به‌اڵم هه‌رچی زوو‌ه قه‌ده‌خەی یاسایی‬ ‫له‌سه‌ر پارتی چاره‌سه‌ری و ئه‌و که‌س و الیه‌نان ‌ه‬ ‫هه‌ڵگرن ک ‌ه به‌ئاره‌زوو و به‌گوێره‌ی خواسته‌کانی‬ ‫ده‌سه‌اڵتداریه‌تی هه‌رێم سیاسه‌ت ناکه‌ن‪ ،‬به‌مانایه‌کی‬ ‫تر پارتی ده‌س �ه‌اڵت��دار خ��ۆی ل ‌ه شوێنی یاسا و‬ ‫ده‌س��ت��وری هه‌رێم ده‌رخ��ا‪ ،‬پێچه‌وان ‌ه رێگریه‌کانی‬ ‫به‌رده‌م ئازادی سیاسی ل ‌ه هه‌رێم هه‌ڵگرێت‪ .‬بێگومان‬ ‫دووخاڵی به‌هێزن بۆ گەره‌نتی بوونی دیموکراتی له‌‬ ‫هه‌رێمی کوردستان‪ .‬هه‌روه‌ها متمانه‌ش دروسته ‌بێ‬ ‫ک ‌ه له‌هه‌رێمی کوردستان ئه‌توانرێت سیاسه‌ت بکرێت‬ ‫ئه‌گه‌ر بنه‌مای ده‌ستوری و یاسایی به‌بنه‌ما بگریت‬ ‫نه‌ک هاوسه‌نگی سیاسی حیزی ده‌سه‌اڵت‪.‬‬

‫بوجه‌ی ئه‌حزاب‬ ‫و چۆنیه‌تی پێدانی‬ ‫بوجه‌‪ ،‬مۆڵه‌ت پێدان بۆ‬ ‫پارتی سیاسی‪ ،‬بنه‌ما‬ ‫یاسایه‌کان به‌ڕێوه‌ناچن‪،‬‬ ‫نمونه‌ی زه‌قیش رێگرتن‬ ‫و پێنه‌دانی مۆڵه‌ت ‌ه به‌‬ ‫چه‌ندین پارت و الیه‌نی‬ ‫سیاسی له‌وانه‌ش پارتی‬ ‫چاره‌سه‌ری دیموکراتی‬ ‫کوردستان‪ ،‬هه‌رکه‌س ئه‌ڵێ‬ ‫کێش ‌ه نییه‌‪ ،‬ئه‌وا بۆ جاری‬ ‫سێیه‌میش ‌هسه‌رلێدانی‬ ‫یاسایی ئه‌کات‪ ،‬به‌اڵم تا‬ ‫ئێستا ن ‌ه ب ‌ه به‌ڵێ و نه‌به‌‬ ‫نه‌خێر وه‌اڵمدانه‌و‌ه نییه‌‪ ،‬له‬ ‫‌بنه‌مادا پارتی چاره‌سه‌ری‬ ‫هیچ شتێکی نایاسایی‬ ‫نییه‌‪ ،‬به‌اڵم سیاسه‌تی‬ ‫له‌گه‌ڵ ده‌سه‌اڵتدارانی‬ ‫هه‌رێم تۆزێک جیاوازه‌‪،‬‬ ‫له‌الیه‌کیتریش‬ ‫هیچ په‌یوه‌ندی و‬ ‫هاوسه‌نگیه‌کی له‌گه‌ڵ‬ ‫ده‌وڵه‌تانی سه‌رده‌ستی‬ ‫پارچه‌کانی کوردستان نییه‌‬

‫[~]‬ ‫[ ژماره ‪ [ ] 2013/5/15 [ ]29‬ساڵی سێیەم ]‬

‫‪Rojiwelat.mag@gmail.com‬‬

‫‪11‬‬

‫چاوپێكەوتن‬

‫قەرەیالن؛‬

‫ئامانجمان گواستنەوەی شەڕ نییە لە توركیاوە بۆ ئێران و سوریا‬ ‫پێویستە یەكێتی ئەوروپا و ئەمریكا پەكەكە لە لیستی تیرۆر دەرخەن‬

‫لە (‪)21‬ی ئ��اداردا لە رێوڕەسمی ن��ەورۆزی‬ ‫ئامەددا رێبەری گەلی كورد عەبدوڵاڵ ئۆج ئاالن‬ ‫بۆ چارەسەربوونی كێشەی كورد بە رێگای‬ ‫ئاشتی و دیموكراسی و بەڕێبازی سیاسییانە‪،‬‬ ‫جاڕنامەیەكی پێشكەش ك��رد و ئەمەش‬ ‫لە الی��ەن سیاسەتمەدار و كەسایەتی و‬ ‫الیەنە كوردییەكانەوە بەتایبەتی بە گەرمی‬ ‫پێشوازی لێكرا‪ ،‬دواب��ەدوای ئەوەش شاندی‬ ‫بەدەپە چوونە ئیمراڵی و زنجیرەیەك دیدار و‬ ‫دانوستاندن هاتنە ئاراوە‪ ،‬پاشان كەجەكەش‬ ‫بڕیاری گرنگی راگەیاند و دواجار لە (‪)23‬ی‬ ‫ئ��اداردا بڕیاری ئاگربەست و لە رۆژی (‪)25‬‬ ‫ی نیسانی ئەمساڵدا لە الیەن سەرۆكایەتی‬ ‫كۆنسەی ب��ەڕێ��وەب��ەری كەجەكەوە بڕیاری‬ ‫كشانەوەی هێزەكانی گەریال لە گۆڕەپانەكانی‬ ‫باكوری كوردستان و توركیاوە بۆ باشوری‬ ‫كوردستان راگەیەندرا‪.‬‬ ‫ئا‪ /‬پەریسا ئەحمەد‬

‫پ��رس��ی��ار‪ /‬دەم��ان��ەوێ��ت ب��زان��ی��ن س��ەرەت��ا‬

‫دەستپێكردنی قۆناخەكە لەكوێوە دەستی‬ ‫پێكرد؟‬ ‫ـ ماوەی (‪ )20‬ساڵە سەرۆكایەتیمان و تەڤگەڕەكەمان‬ ‫لە هەوڵ و تێكۆشانی بە ئاشتی و دیموكراتییانە‬ ‫چارەسەركردنی پرسی كورددایە‪ .‬سەرۆك ئاپۆ لە‬ ‫ساڵی (‪)1993‬دا ئاگربەستی راگەیاند‪ .‬لەو كاتەوە‬ ‫هەوڵەكان ب��ەردەوام بوون و تا ئێستا (‪ )8‬جار‬ ‫ئاگربەستمان راگەیاندووە‪ ،‬ئەوەی كە ئێستا هەیە‬ ‫هێڵێكی نوێیە‪ .‬ئەمە كارێكی یان هەوڵێكی لەناكاو‬ ‫نییە‪ ،‬ئەگەر داگیركەر پەسەندی بكات‪ ،‬ئێمە‬ ‫دەمانەوێت پرسی كورد بەڕێ و رێبازی سیاسی‬ ‫و دیموكراسی چارەسەر بكەین‪ .‬لەو چوارچێوەدا‬ ‫چەندین جار دانوستاندن لەنێوان ئێمە و دەوڵەتدا‬ ‫دروست بوو‪ ،‬بەتایبەتیش قۆناخی (ئۆسڵۆ ) بۆ‬ ‫ماوەی (‪ )3‬ساڵ بەردەوام بوو‪ ،‬بەاڵم بەهۆی ئەوەی‬ ‫كە دەوڵەتی تورك بەشێوەیەكی ئەرێنییانە مامەڵەی‬ ‫لە گە ‌ڵ بانگەوازییەكانمان نەكرد‪ ،‬هەموویان بێ‬ ‫ئەنجام بوون‪ .‬بۆ ئێمە هەندێك ئەنجامی باشی هەبوو‬ ‫وەكو دروستكردنی رەواكردنی سیاسی و ئەنجامی‬ ‫تری سیاسی‪ ،‬ب��ەاڵم هەڵوێستی دەوڵەتی تورك‬ ‫چەقبەستنی لەگە ‌ڵ خۆیدا هێنا‪.‬‬ ‫ساڵی پار دەوڵەتی تورك بە هەموو هێزیەوە هێرشی‬

‫كردە سەرمان‪ .‬دەوڵەتی تورك بەفیكرێكی نوێوە و‬ ‫بە پشتیوانی هەمەالیەنەی هێزە نێودەوڵەتییەكان و‬ ‫بە بەكارهێنانی تەكنۆلۆژی نوێ وایدەزانی لە توانایدا‬ ‫بەهێزی سەربازی لەناومان ببات‪ ،‬بەوهۆیەشەوە‬ ‫هەندێك رووداویان لە ئامەد و شوێنی تر نایەوە و‬ ‫بە بەهانە ئەو پڕۆتۆكۆاڵنەیان بێ وەاڵم هێشتەوە كە‬ ‫لە ئۆسڵۆ ئێمە ئیمزامانكردبوون و شەڕێكی گشتی‬ ‫و سەرتاسەرییان لە دژی ئێمە خستە رۆژەڤەوە و‬ ‫شەڕی ئەم دوو ساڵەی دوایی لێكەوتەوە‪ ،‬ئەوان‬ ‫دەیانوویست وەكو چۆن لە گەریالكانی سریالنكا كرا‪،‬‬ ‫وەها هەوڵی لەناوبردنمان بدەن‪ .‬هێرشی زۆر توندیان‬ ‫كردە سەرمان‪ .‬بە تەكنۆلۆژییەكی گەورەوە هێرشیان‬ ‫كردە سەر گەریالكانمان‪ ،‬گوشارێكی فاشیزانەیان‬ ‫خستە سەر گەلەكەمان‪ ،‬لە دژی سیاسەتی كورد‪،‬‬ ‫سیاسەتی قڕكردنیان پەرە پێدا و گۆشەگیرییەكی‬ ‫توندیان بەسەر رێبەر ئاپۆدا سەپاند‪.‬‬ ‫دەوڵەتی تورك بە هەموو ئەوانە هەوڵی الوازكردن‬ ‫و پاكتاوكردنی تەڤگەڕی ئازادیخوازی كوردیدا‪،‬‬ ‫ب��ەاڵم ئێمەش لەبەرامبەر بەمەدا بەرخۆدانیمان‬ ‫كرد‪ ،‬سەرۆكایەتیمان بەرخۆدانییەكی گەورەی كرد‪،‬‬ ‫گەلەكەمان لە شەقامەكاندا بەرخۆدانییان كرد‪،‬‬ ‫سیاسەتمەدارانی كورد سەریان نەنواند و ملیان‬

‫چاوپێكەوتن ‪12‬‬

‫[~]‬ ‫[ ساڵی سێیەم ] [ ‪ [ ] 2013/5/15‬ژماره ‪]29‬‬

‫یەكەم جارە‪ ،‬كوردێك‪،‬‬ ‫سەرۆكێكی كورد (‪)15‬‬ ‫ساڵ لە زیندانێكی‬ ‫دژواری وەكو ئیمراڵی لە‬ ‫گۆشەگیریدا‪ ،‬لە زیندانێكی‬ ‫سەخت و توندی‬ ‫دەوڵەتێكی داگیركەردا‬ ‫بێت و سەرەڕای ئەوەش‬ ‫وەكو یەكێك لە سەرۆكە‬ ‫هەرە بەهێزەكانی جیهان‬ ‫هەڵبژێردرێت‪ .‬گۆڤاری‬ ‫تایم لە هەڵبژاردنی‬ ‫سااڵنەیدا سەرۆك ئاپۆی‬ ‫لەناو (‪ )100‬سەرۆكی‬ ‫خاوەن هێز و كاریگەری‬ ‫جیهاندا هەڵبژاردووە‪،‬‬ ‫رێبەر ئاپۆ كە (‪ )15‬ساڵە‬ ‫لە زینداندایە و سەرەڕای‬ ‫هەموو هەلومەرجێكی‬ ‫زیندان و سەرەڕای ئەوەی‬ ‫كە ئێمەی كورد گەلێكی‬ ‫بندەستین‪ ،‬وەكو یەكێك‬ ‫لە سەرۆكە بەهێزەكانی‬ ‫جیهان هەڵدەبژێردرێت‪.‬‬ ‫ئەمە شتێكی زۆر گرنگ و‬ ‫واتادارە‬ ‫ك��ەچ نەكرد‪ ،‬لە گ��ە ‌ڵ هەموو ئەمانەدا گەریالی‬ ‫كورد هەڵمەتێكی بەهێز و بەرفراوانی دەستپێكرد‪،‬‬ ‫ئەمەش لە ساڵی راب��ردو (‪)2012‬دا ئەنجامی زۆر‬ ‫بەهێزی بەدەستخست‪ .‬هەر لە شەمزینانەوە تا‬ ‫دێرسیم هەنگاوی زۆر بەهێز و پتەو نران‪ ،‬لە زۆربەی‬ ‫شوێنەكان‪ ،‬پاشەكشەی بە بااڵدەستی و كۆنترۆڵی‬ ‫دەوڵەت كرد و لەجیاتی ئەویش كۆنترۆڵ و بااڵدەستی‬ ‫گەریال دروست بوو‪ .‬نەك پاكتاوبوونی گەریال‪ ،‬بە‬ ‫پێچەوانەوە لە كوردستاندا داگیركەری دەوڵەتی تورك‬ ‫لە پەلوپۆ كەوت‪.‬‬ ‫پرسیار‪ /‬چ��ی وای��ك��رد ئ��ەم قۆناخە پێش‬ ‫بكەوێت‪ ،‬یان با بڵێین حقیقەتی پێشخستنی‬ ‫ئەم قۆناخە چییە؟‬ ‫ـ بەرخۆدانییەكی گەورە لەبناخەی ئەم قۆناخەدایە‪،‬‬ ‫بە تایبەتی لەبەشەكانی تری كوردستانیش ئەم‬ ‫بەرخۆدانە پەرەی پێدراوە‪ .‬لە رۆژئاوای كوردستان‬

‫قۆناخی شۆڕشی گەل هاتە ئاراوە‪ ،‬دەوڵەتی تورك‬ ‫ئامادە نەبوو بۆ ئەو قۆناخە‪ ،‬سەریان سوڕما‪ ،‬ئەو‬ ‫هەڵمەتانەی كوردان لە ساڵی (‪)2012‬دا لە باكور و‬ ‫رۆژئاوای كوردستان ئەنجامیاندا سیستەمی داگیركەری‬ ‫خستە ناو تەنگەتاوییەوە‪ .‬لە ئەنجامی ئەوەشدا ئەم‬ ‫قۆناخە كەوتە ڕۆژەڤەوە‪ .‬بۆیە پێویستە گەلەكەمان‬ ‫بزانێت كە ئەگەر ئەو بەرخۆدانە مەزنە نەبوایە‪،‬‬ ‫ئەگەر فیداكاری گەلەكەمان نەبوایە‪ ،‬قۆناخێكی وەها‬ ‫نەدەكەوتە رۆژەڤ��ەوە‪ .‬دەوڵەتی تورك پەسەندی‬ ‫نەدەكرد‪ ،‬نەك دانوستاندن لە گە ‌ڵ رێبەر ئاپۆ‪ ،‬بەڵكو‬ ‫دەی��وت ئێمە دەفتەری ئۆج ئاالنمان داخستووە‪،‬‬ ‫بەاڵم ئێمە گەلێك قارەمانمان شەهیدبوون‪ ،‬گەلێك‬ ‫هەڤاڵمان كە لەم شۆڕشەدا بە ئاستی بەڕێوەبەرایەتی‬ ‫و بەڕێوەبەرایەتی ناوەندی گەیشتووە‪ ،‬لەم رێگایەدا‬ ‫شەهید بوون‪ ،‬لە ئەنجامی هەموو ئەمانەدا ئاشكرابوو‬ ‫كە تەڤگەڕی ئازادیخوازی كورد لە باكوری كوردستان‬ ‫بە داری زۆری پاكتاو ناكرێت‪ .‬دوای ئەمانە و لە‬ ‫كاتێكدا كە لە زیندانەكاندا مانگرتن و بەرخۆدانییەكی‬ ‫گەورە هەبوو‪ ،‬دەوڵەتی تورك پەیوەندی لە گەڵ‌‬ ‫رێبەر ئاپۆ دەبەستێت و ئەم قۆناخە دێتە ئاراوە‪.‬‬ ‫واتا لە پشت ئەم قۆناخەوە‪ ،‬ئەو حەقیقەتانە هەیە‪.‬‬ ‫پرسیار‪ /‬هۆكارەكانی جاڕدانی ئەم پەیامە لە‬ ‫نەورۆزدا بۆ چی دەگەڕێننەوە؟‬ ‫ـ لەدوای ئەو قۆناخە شاندی بەدەپە چوون و هاتن‬ ‫و رۆڵییان هەبوو‪ ،‬نامەمان بۆ هات‪ ،‬ئێمەش فكر‬ ‫و بۆچوونی گەلێك پارت و الیەنی باشوور‪ ،‬باكور‪،‬‬ ‫رۆژه��ەاڵت و رۆژئ��اوای كوردستانمان وەرگرت و لە‬ ‫چوارچێوەی راپۆرت ــ نامەیەكدا بە رێبەر ئاپۆمان‬ ‫راگەیاند‪ .‬لە ئەنجامی ئەمەشدا رێبەر ئاپۆ جاڕنامە‬ ‫مێژووییەكەی نەورۆزی پێشكەش كرد‪ .‬دەتوانرێت‬ ‫بگوترێ ئەو هەڵوێستەی ئێستاكە بەدی دەكرێت وەكو‬ ‫هەڵوێستێكی نەتەوەییە‪ ،‬بە حەققەت ئێمە دەمانەوێ‬ ‫پرسی كورد بەڕێ و رێبازی سیاسی و دیموكراتییانە‬ ‫چارەسەر بكەین‪ .‬ئەگەر دەوڵەتی تورك تا كۆتا‬ ‫سوور بێت‪ ،‬ئێمە بە بڕیارین و هەنگاومان ناوە‪.‬‬ ‫لە جاڕنامەی ن��ەورۆزی رێبەر ئاپۆدا چوارچێوەی‬ ‫سیاسەتی ئێمە خراوەتەڕوو‪ ،‬ئەم قۆناخەی ئێستا‬ ‫لە باكوری كوردستان و توركیادا دەستمان پێكردووە‬ ‫و برەوی پێدەدەین‪ ،‬تەنیا بۆ باكوری كوردستان‬ ‫و توركیا نییە‪ ،‬بەڵكو دەم��ان��ەوێ سەرتاسەری‬ ‫كوردستان و هەرێمەكانی رۆژهەاڵتی ناوین و ئاسیای‬ ‫ناوین بگرێتەوە‪ .‬ئێمە دەڵێین‪ ،‬گەالنی هەرێمەكە بە‬ ‫هەزاران ساڵە لەسەر ئەم خاكە پیرۆزە پێكەوە لەناو‬ ‫ئاشتی و برایەتیدا ژیاون‪ ،‬بەاڵم كەی دەستی دەرەكی‬ ‫و مۆدێرنێتەی سەرمایەداری لە ناوچەكەوە وەردراوە‬ ‫و ئەم دەوڵەت ــ نەتەوەیەی خستۆتە ناو هەرێمەكەوە‬ ‫و جیاوازی هەرێمەكە بوون بە ناكۆكی و گەالنی‬ ‫هەرێمەكەیان بەشەڕدا‪ ،‬بەتایبەتیش لەم سەد ساڵەی‬ ‫دواییدا ئەمە زیاتر ب��رەوی پێدرا‪ ،‬جیاوازییەكانی‬ ‫هەرێمەكە چییە‪ ،‬نەتەوەیان زۆر بە كار هێنا و بەكاری‬ ‫دێنن‪ .‬جیاوازی ئایینیان كرد بە بابەتی سەرەكی‬ ‫پێكدادانەكان‪ ،‬بۆ نموونە موسوڵمان و یەهودی و‬ ‫مەسیحیەتیان كرد بە مژاری پێكدادانەكان‪ ،‬هەروەها‬ ‫جیاوازی مەزهەبی وەكو شیعە و سوننەیان كرد بە‬

‫‪Rojiwelat.mag@gmail.com‬‬

‫مژاری شەڕ و ناكۆكی‪ .‬ئەم مەزهەبانە‪ ،‬ئەو ئایین و‬ ‫نەتەوانە بەر لە هاتنی مۆدێرنێتەی سەرمایەداریش‬ ‫هەبوون‪ ،‬بەاڵم شەڕێكی وەها لە ئارادا نەبوو‪ ،‬تەنیا لە‬ ‫ئاستی ئیمپراتۆرەكاندا شەڕ هەبوو‪ ،‬گەالنی هەرێمەكە‬ ‫لەچوارچێوەی برایەتیدا دەژیان‪.‬‬ ‫بەپێی ئەو دیالۆگ و موزاكەرەیەی لە ئیمراڵی‬ ‫دروست بووە‪ ،‬قۆناخی چارەسەری لەچوارچێوەی‬ ‫سێ هەنگاودا بەرنامەڕێژ ك��راوە‪ .‬قۆناخی یەكەم؛‬ ‫ئاگربەست رابگەیەنین و بكشێینەوە‪ .‬بۆچی‪ ،‬چونكە‬ ‫دەوڵەتی تورك دەڵێت هەتا ئێوە نەكشێنەوە ئێمە‬ ‫ناتوانین هەنگاو بنێین و خۆمان لەژێر هەڕەشەیەكدا‬ ‫دەبینین‪ ،‬بۆیە پێویستە ئێوە هێزەكانتان بكێشنە‬ ‫دەرەوەی سنووری توركیا و ئەو كات ئێمە هەنگاوی‬ ‫چارەسەری دەنێین‪.‬‬ ‫لە گە ‌ڵ تەواوبوونی كشانەوەی هێزەكانمان‪ ،‬قۆناخی‬ ‫دووەم دێتە ئاراوە‪ ،‬لە قۆناخی دووەمینیشدا دەوڵەت‬ ‫و حكومەتی تورك هەڵدەستن بە جێبەجێكردنی‬ ‫ئەركەكانیان كە ئەویش ئەنجامدانی ریفۆرمە لە‬ ‫دەستوری گشتیدا‪ .‬لە گە ‌ڵ ئەوەشدا هەموو ئەو‬ ‫هێزانەی دەوڵەتی ت��ورك بكشێنەوە كە بۆ شەڕ‬ ‫دروستكراون واتا (تیمی تایبەت‪ ،‬هێزی سەربازی‬ ‫تایبەت‪ ،‬ج��اش‪ ... ،‬هتد)‪ ،‬گۆڕەپانەكە بكرێت‬ ‫بە گۆڕەپانی مەدەنی و ئارامی دروس��ت ببێت‪،‬‬ ‫پێویستە ئەو هێزانە یان هەڵبووەشێندرێنەوە یا خود‬ ‫بكشێنرێنەوە‪ ،‬بەاڵم لە هەمووی گرنگتر داڕشتنی‬ ‫دەستووری بنەڕەتییە لە چوارچێوەی توركیایەكی‬ ‫دیموكراتی‪ ،‬وات��ا توركیا دیموكراتزەبوونێكی‬ ‫راستەقینە ب��ەدی بكات‪ ،‬نكۆڵیكردن لە كورد‬ ‫نەمێنێت‪ ،‬دان بە هەبوونی گەلی كورد و ئازادی گەلی‬ ‫ك��ورددا بنرێت‪ .‬هەڵوێست و مامەڵەكردن لە گەڵ‌‬ ‫كەمەنەتەوە و ئایین و باوەڕییەكانی تری توركیادا‬ ‫یەكسانی و ئازادی بێت‪ .‬پێویستە دەستورێك بێت‬ ‫كە سەرجەم كۆمەڵگاكانی توركیا لە باوەش بگرێت‪،‬‬ ‫راستییەكانی كۆمەڵگا بەدی بكات‪ ،‬گوشار پەیڕەو‬ ‫نەكات و یەكسانی هەبێت‪.‬‬ ‫خ��ۆی لە خۆیدا بە فەراهەمبوونی ئ��ازادی‪ ،‬بێ‬ ‫چەك بوونی گەریال دێنێت‪ ،‬واتا بەجێبەجێكردنی‬ ‫ئەو خااڵنە قۆناخی دووەم كۆتایی دێت و قۆناخی‬ ‫سێیەم دەستپێدەكات كە ئێمە پێیدەڵێین (قۆناخی‬ ‫ئاسایی ب��وون)ەوە‪ .‬قۆناخی ئ��ازادی‪ ،‬پێویستە‬ ‫كۆمەڵگای تورك و كۆمەڵگای كورد لەیەك ببورن‬ ‫و لەو چوارچێوەیەدا پرۆژەیەكی ئاشتی هەمیشەیی‬ ‫دابڕێژرێت و ئازادی بەدی بهێنرێت‪ .‬بەتایبەتیش بە‬ ‫رێبەر ئاپۆشەوە هەموو كەسێك ئازاد ببێت و هیچ‬ ‫گیراوێك لە زیندانەكاندا نەمێنێت‪ .‬لەم چوارچێوەیەدا‬ ‫قۆناخی بێ چەكبوونی گەریالش بكەوێتە رۆژەڤەوە‪.‬‬ ‫كۆنسێپتی چارەسەری بەمشێوەیە داڕێژراوە‪ ،‬لە رۆژی‬ ‫(‪ )25‬مانگ و لە كۆنفراسێكی رۆژنامەنووسیدا ئەمەم‬ ‫راگەیاند‪ ،‬هەر پاش ئەو راگەیەندراوە‪ ،‬راوێژكاری‬ ‫سەرۆك وەزیری توركیا گوتی هەندێك شتی ئەرێنی‬ ‫هەیە‪ ،‬بەاڵم هەندێكیش لە قەرەیالن تێنەگەیشتووە‪،‬‬ ‫گوایە پێویستە بەر لە قۆناخی ئاساییبوون‪ ،‬چەك‬ ‫دابنرێت و ئەگەر چەك هەبێت چۆن ئاسایی بوونەوە‬ ‫دەبێت‪ .‬هەڵوێستێكی نادروستە و دیارە دەیانەوێت‬ ‫هەڵوێستێكی خۆییانە دابنێن‪ ،‬ئێمە ناڵێین دواجار‬

‫‪Rojiwelat.mag@gmail.com‬‬

‫چ��ەك دادەنێین‪ ،‬دەڵێین دەبێت ه��او ئاست لە‬ ‫گە ‌ڵ ئاسایی بوونەوە‪ ،‬هەندێك هەنگاو بنرێن و لە‬ ‫گەڵیشیدا قۆناخی بێچەكبوون بنرێت‪ ،‬پێویستە‬ ‫ئازادی بەدی بێت و ئەوجا بە ئەنجام بگەن‪ .‬ئەگەر‬ ‫نا بەو شێوەیە كە دەبێتە پێچەوانەی بەرنامەكە‪،‬‬ ‫جێگای خۆیشی ناگرێت‪.‬‬ ‫ئێمە بە ئاراستەی هێڵی سێهەمینی تێكۆشانمانەوە‬ ‫دەچین كە ئەویش بەبناخەگرتنی رێبازی چارەسەری‬ ‫سیاسی و دیالۆگ و ئاشتیانەیە لەبەرامبەر بە‬ ‫كێشەكان و ئێمە متمانەمان بە گەلەكەمان و هێزی‬ ‫خۆمان هانمان دەدات كە هەنگاوی زیاتر هەڵبگرین‪.‬‬ ‫پرسیار‪ /‬هەندێك الیەن و كەسایەتی باس‬ ‫لەوە دەكەن كە تەنیا ئێوە هەنگاو دەنێن و‬ ‫دەوڵەتی توركیاش هیچ هەنگاوێكی ئەرێنی‬ ‫نانێت‪ ،‬ئاخۆ ئەمە چەندە راستە؟‬ ‫ـ دوای راگەیاندنی وادەی كشانەوەی گەریال هەندێك‬ ‫باس و مژار كەوتوونەتە رۆژەڤەوە گفتوگۆ دەكرێن‪،‬‬ ‫پێشتر پێیان دەوتین بڕۆنە دەرەوەی سنووری توركیا‪،‬‬ ‫ئێمە پرسەكان چارەسەر دەكەین‪ .‬ئەمە ماوەی (‪)6‬‬ ‫ساڵە قسە لەسەر ئەمە دەكەین‪ .‬لە قۆناخی ئۆسڵۆدا‬ ‫یەكێكبوو لە خاڵە سەرەكییەكانی گفتوگۆكان‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئێمەش دەمانووت دەبێت هەنگاوەكان دووالیەنە بن و‬ ‫ئێوە هەندێك هەنگاو بنێن‪ ،‬ئێمەش هەندێك هەنگاو‬ ‫دەنێین‪ ،‬بەاڵم ئێستاكە رێبەر ئاپۆ دەستپێشخەری‬ ‫خۆی بەكارهێنا و وتی مادەم ئێوە وادەڵێن‪ ،‬فەرموون‬ ‫لە پێناو بەرقەراركردنی زەمینەی رێ و رێبازی ئاشتی‬ ‫و دیموكراتیانە چارەسەركردنی پرسی كورددا ئێمە‬ ‫دەكشێینەوە و ئێوەش ئەركەكانتان جێِبەجێ بكەن‪.‬‬ ‫ئێمە رامانگەیاند كە قۆناخی كشانەوەی گەریال‬ ‫لە (‪)8‬ی گواڵنەوە دەس��ت پێدەكات‪ .‬ئەوانیش‬ ‫دەیانەوێت بەپێی خواستی خۆیان پاش و پێش‬ ‫بە سێ قۆناخەكە بكەن و بەو شێوەیە شیرۆڤەی‬ ‫بكەن و دەشڵێن ئەو هێزە چەكدارە دەكشێتەوە و‬ ‫دەچێت بۆ قەندیل وەكو هەڕەشەیەكە لەسەر ئێمە‪،‬‬ ‫چۆن دەتوانین دەستوری بنەڕەتی دروست بكەین‬ ‫كە واتە ئێوە دەتانەوێت تەسلیمییەت بێتە ئاراوە‪.‬‬ ‫ئەمە چییە‪ ،‬هەندێك ویژدانتان هەبێت‪ ،‬ئەمە ئەقڵی‬ ‫خۆ بە هەژموونگەرایی و دەسەاڵتدار بینینە‪ .‬باشە‬ ‫تۆ (‪ )700‬هەزار هێزت هەیە هەڕەشە نییە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫كورد چەند هەزار گەریالی هەیە و ئەوە لە توركیا‬ ‫دەردەك��ەون بۆ تۆ هەڕەشەیە؟ ئەمە راست نییە‪،‬‬ ‫هەر لەسەرەتاوە دەیانەوێت ئەم شتانە بكەن بە‬ ‫بەهانە‪ ،‬بەپێچەوانەوە ئێمە لە سنوور دەردەكەوین‪،‬‬ ‫با گۆڕەپان و دۆخەكە ئارام بێت و ببێتە گۆڕەپانێكی‬ ‫مەدەنی‪ ،‬لەسەر ئەو بناخەیە پرسی كورد چارەسەر‬ ‫بكەن كە پرسێكی سەد ساڵە و بنەڕەتی و جددیە بۆ‬ ‫توركیا و هەرێمەكە و پێویستی بە هەڵوێستی جددی‬ ‫هەیە‪ ،‬هەر لە سەرەتاوە هەندێك كەس و الیەنی‬ ‫نابەرپرسیار هەڵوێستی ناجدیان هەیە و بەردەوامن‪.‬‬ ‫ئەمە لە كاتێكدایە كە ئێمە لە چوارچێوەیەكدا‬ ‫پرۆژەیەك دادەنێین و پێویستییەكانی جێبەجێ‬ ‫دەكەین و خوازیاریشین الیەنی بەرامبەریش بە هەمان‬ ‫شێوە ئەركەكانی سەرشانیان جێبەجێ بكەن‪.‬‬

‫[~]‬ ‫[ ژماره ‪ [ ] 2013/5/15 [ ]29‬ساڵی سێیەم ]‬

‫پرسیار‪ /‬لە ئێستا تا چەندە كۆمەڵگەی كورد‬ ‫و تورك بۆ ئاشتیەكی هەمیشەیی ئامادە‬ ‫ك��راون‪ ،‬ی��ان با بڵێین ئایا ئ��ەم زەمینەیە‬ ‫خۆلقاوە؟‬ ‫ـ (‪)82%‬ی كوردان بڕوایان بە رێبەر ئاپۆیە‪ .‬وەكو‬ ‫ئاشكرایە لەم ماوەیەی راب��ردوودا راپرسییەك لە‬ ‫توركیا ئەنجامدرا‪ ،‬پێشتر بەشێوەیەكی تر بوو‪،‬‬ ‫دژبەری زۆر بوو‪ ،‬بەاڵم ئێستاكە زیاتر لە (‪)%67‬‬ ‫خ��وازی��اری چ��ارەس��ەری پرسی ك��وردن‪ ،‬ك��ورد بە‬ ‫رێژەیەكی زۆر ئەم خواستەی هەیە‪ ،‬بەڕێژەی (‪)%82‬‬ ‫ی ك��وردان ب��اوەڕی خۆیان بە رێبەر ئاپۆ دێننە‬ ‫زمان‪ ،‬ئەنجامی ئەو راپرسیانە دەریدەخات كە گەلی‬ ‫توركیش خوازیاری چارەسەری سیاسییانەی پرسی‬ ‫كوردن و كوردیش لەپێناوی ئەو رێبازەی چارەسەریدا‬ ‫تێدەكۆشێت‪ .‬ئێمەش بڕوامان هەر وایە‪ .‬ئێمە زیاتر‬ ‫دەمانەوێ لەسەر هێزی كۆمەڵگای كورد و تورك و‬ ‫الیەنگرانی ئاشتی و دیموكراتی ئەم قۆناخە بەرەو‬ ‫پێشەوە بچێت‪.‬‬ ‫هەر لەم ماوەیەدا كۆنسەی پەرلەمانی ئەوروپا بڕیارێكی‬ ‫دەركرد كە پەكەكە رێكخستنێكی تیرۆر نییە‪ ،‬هاوكات‬ ‫گۆڤاری تایم لە چوارچێوەی هەڵبژاردنی سااڵنەیدا‪،‬‬ ‫بەڕێز ئۆج ئاالنی وەكو یەكێك لە (‪ )100‬كەسایەتی‬ ‫بەكاریگەری جیهان هەڵبژارد و بەڕێوەبەرایەتی‬ ‫ئەمریكاش پشتیوانی خۆی بۆ بڕیاری (‪)25‬ی نیسان‬ ‫(واتا بڕیاری كشانەوەی هێزەكانی گەریال) راگەیاند‪،‬‬ ‫ئەمانە پێویستە چۆن لێكبدرێنەوە؟‪.‬‬ ‫یەكەم جارە‪ ،‬كوردێك‪ ،‬سەرۆكێكی كورد (‪ )15‬ساڵ‬ ‫لە زیندانێكی دژواری وەكو ئیمراڵی لە گۆشەگیریدا‪،‬‬ ‫لە زیندانێكی سەخت و توندی دەوڵەتێكی داگیركەردا‬ ‫بێت و سەرەڕای ئەوەش وەكو یەكێك لە سەرۆكە‬ ‫هەرە بەهێزەكانی جیهان هەڵبژێردرێت‪ .‬گۆڤاری‬ ‫تایم لە هەڵبژاردنی سااڵنەیدا س��ەرۆك ئاپۆی‬ ‫لەناو (‪ )100‬سەرۆكی خ��اوەن هێز و كاریگەری‬ ‫جیهاندا هەڵبژاردووە‪ ،‬رێبەر ئاپۆ كە (‪ )15‬ساڵە‬ ‫لە زینداندایە و س��ەرەڕای هەموو هەلومەرجێكی‬ ‫زیندان و سەرەڕای ئەوەی كە ئێمەی كورد گەلێكی‬ ‫بندەستین‪ ،‬وەكو یەكێك لە سەرۆكە بەهێزەكانی‬ ‫جیهان هەڵدەبژێردرێت‪ .‬ئەمە شتێكی زۆر گرنگ و‬ ‫وات��ادارە‪ .‬بەر لە هەموو شتێك تایبەتمەندییەكانی‬ ‫سەرۆك و خەبات و رێ و هێڵی راستی تێكۆشانی‬ ‫رێبەرمان‪ ،‬فیداكاری و پەیوەستداری و قارەمانێتی‬ ‫گەلەكەمان‪ ،‬پەیوەستداری و بەرخۆدانی گەریال و‬ ‫ئەو داستانانەی بەخوێنی قارەمانەكان وەبەرهاتووە‬ ‫و ئەو تێكۆشانە بێ وێنەیەی تەڤگەڕی ئازادیخوازی‬ ‫ك��ورد‪ ،‬هەموو ئەمانە بناخەی ئ��ەو سەركەوتنە‬ ‫پێكدێنێت‪ .‬لە هەمانكاتدا ئەمە بۆ گەلەكەمان لە‬ ‫رووی پەیوەستداری بە رێبەرەكەیەوە سەركەوتنێكی‬ ‫گ��ەورەی��ە و ئەنجامێكی بەهێزە‪ .‬ه��ەر وەك��و لە‬ ‫كۆنفرانسە رۆژنامەنووسییەكەشدا ئاماژەم پێكردبوو‬ ‫و لە رێگەی ئێوەشەوە جارێكی تر لە ناخی دڵمەوە‬ ‫پیرۆزبایی لە سەرۆك ئاپۆ و لە سەرجەم هەڤااڵن و‬ ‫گەلەكەمان دەكەم‪.‬‬ ‫پ��رس��ی��ار‪ /‬ل��ەم ق��ۆن��اخ��ەدا رۆڵ��ی ه��ێ��زە‬

‫‪13‬‬

‫چاوپێكەوتن‬

‫نێودەوڵەتیەكان چ��ۆن دەبینن‪ ،‬ی��ان ئەو‬ ‫هێزانە پێویستە لەپێناو سەركەوتنی ئەم‬ ‫قۆناخە چی بكەن و ئەرك و بەرپرسیاریەتی‬ ‫ئەوان لەبەرامبەر بەم قۆناخە چییە؟‬ ‫ـ پرسی كورد هێندە ئەوەی پرسێكی هەرێمییە‪،‬‬ ‫پرسێكی نێو نەتەوەییە و رۆڵی هێزە نێو دەوڵەتییەكان‬ ‫و بەتایبەتیش رۆڵی ئەوروپا لەم پرسەدا هەیە‪ .‬ئەوان‬ ‫و سیاسەتی ئەوان بوونەتە هۆكار و زەمینەی پرسی‬ ‫چوارپارچەیی كوردستان‪ .‬لە چارەسەرنەبوونی پرسی‬ ‫كوردیشدا سیاسەتی ئەوانیش تێیدا بەرپرسیارێتی‬ ‫دەبێت‪ .‬گەلی ك��ورد ئێش و ئازارێكی زۆری لەو‬

‫پێشتریش چەندین‬ ‫جار مژاری كۆنفرانس‬ ‫ــ كۆنگرەی نەتەوەیی‬ ‫خراوەتە رۆژەڤەوە و قسە‬ ‫و باسێكی زۆرمان لەسەر‬ ‫كرد‪ ،‬بەاڵم لەو سەردەمەدا‬ ‫بەدی نەدەهات و‬ ‫هەندێك هەلومەرجی‬ ‫هەرێمی شیاو نەبوو‪،‬‬ ‫لە هەندێك بەشی‬ ‫كوردستان شەڕ هەبوو‪،‬‬ ‫بۆ ئەوەش دەرفەتێكی‬ ‫وەها لەبەردەستدا نەبوو‪،‬‬ ‫هەندێك هێز باری‬ ‫سیاسی و مەترسی‬ ‫نەتەوەییان لەبەرچاو‬ ‫نەدەگرت ئەمەش هۆكاری‬ ‫سەرەكی بوو‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئێستاكە دەرفەتێك‬ ‫لەبەردەستدایە‪ ،‬هەلێكی‬ ‫ئاشتی لەبەردەستدایە كە‬ ‫ئەگەرچی نەتوانرێت باس‬ ‫لە ماییندەییشی بكرێت‪،‬‬ ‫دەشێ لە رۆژئاوا شەڕی‬ ‫پاراستن بەردەوام بێت‪،‬‬ ‫بەاڵم بەگشتی ئاگربەست‬ ‫و ئاشتییەك لە ئارادایە‬ ‫و دەرفەتێكی گەورەی‬ ‫كۆبوونەوەی كوردانی هەر‬ ‫چوارپارچەی كوردستان لە‬ ‫ئارادایە‬

‫چاوپێكەوتن ‪14‬‬

‫[~]‬ ‫[ ساڵی سێیەم ] [ ‪ [ ] 2013/5/15‬ژماره ‪]29‬‬

‫سیاسەتە ناڕەوایانەی ئەو هێزانە چەشت و رووبەڕووی‬ ‫تراژێدیا‪ ،‬كۆمەڵكوژی و ئەنفال بووەوە و زیانێكی‬ ‫زۆری پێگەیشت‪ ،‬بەاڵم گەلی كورد بەرخۆدانییەكی‬ ‫مەزنی كرد و ملكەچ نەبوو‪ ،‬ئەمڕۆ گەلەكەمان لە‬ ‫باشوری كوردستان خاوەنی دەستكەوت و حكومەتە‪،‬‬ ‫لە رۆژئاوای كوردستان شۆڕش و قۆناخی ئازادبوون‬ ‫هەیە‪ ،‬لە باكوری كوردستان ئەنجام و ئاستێكی زۆری‬ ‫بەدەستهێناوە لەو شۆڕشەی تا ئێستا بەردەوامە‪.‬‬ ‫لە رۆژه��ەاڵت��ی كوردستانیش ئەمڕۆ گەلەكەمان‬ ‫لە ئامادەكاری و بەدواداچوونێكی گ��ەورەدای��ە‪،‬‬ ‫لە هەرچوارپارچەی كوردستاندا كاریگەربوون و‬ ‫ملكەچبوون نییە‪ ،‬بەرخۆدان هەیە‪ ،‬لە زیندان‪،‬‬ ‫شەقامەكان و چیاكان بەرخۆدان هەیە‪.‬‬ ‫گەلی كورد لە هەرێمی رۆژهەاڵتی ناویندا هێزێكە و‬ ‫لە هاوسەنگییەكانیشدا هێزێكە‪ .‬چیتر گەلەكەمان ئەو‬ ‫پێگەی بێ ناسنامەییە پەسەند ناكات‪ ،‬چونكە ئەویش‬ ‫یەكێكە لە گەالنی هەرێمەكە‪ .‬لە هەرێمەكەدا گەلی‬ ‫كورد‪ ،‬فارس‪ ،‬عەرەب‪ ،‬تورك‪ ،‬ئەرمەنی‪ ،‬ئاسوری و‬ ‫سوریانی و ئازەری هەن‪ ،‬تەنانەت خەڵكی خاوەن‬ ‫باوەڕی جیاجیا لەم هەرێمەدا دەژین‪ ،‬گەلی كوردیش‬ ‫دێرینترین گەلی ناوچەكەیە‪ ،‬بۆچی نكۆڵی لێبكرێت‪،‬‬ ‫پێویستە ئەو سیاسەتە كۆتایی پێ بێت‪ .‬بۆیە بە‬ ‫واڵتانی ئەوروپا دەڵێین بەسە بۆ ئەو سیاسەتەی‬

‫تا ئێستا پەیڕەوتان كرد لە دژی گەالنی هەرێمەكە‬ ‫و بەتایبەتیش لە دژی گەلی كورد‪ .‬پێویستە نەبن‬ ‫بە ڕێگر لەبەردەم پ��رۆژەی چارەسەری كە ئێمە‬ ‫دەستمان پێكردووە‪ .‬ئەمەش بانگەوازی ئێمەیە بۆ‬ ‫ئەوروپا‪ ،‬بۆ هێزە هەرێمییەكان و هەموو هێزە نێو‬ ‫دەوڵەتییەكانیش‪ ،‬بەپێچەوانەوە پێویستە بە هەموو‬ ‫هێزێكیانەوە پشتیوانی لەم قۆناخە بكەن بە ئەوروپا‪،‬‬ ‫ئەمریكا و روسیاشەوە‪.‬‬ ‫ئ��ەوروپ��ا و ئەمریكاش لێدوانیاندا و پشتیوانی‬ ‫خۆیانیان راگەیاند‪ ،‬لێدوانی زارەكییان بەس نییە‪،‬‬ ‫ئێمە تەماشای كرداریان دەكەین‪ ،‬پێویستمان بە‬ ‫چەپڵە لێدانیان نییە‪ ،‬پێویستمان بە كرداریكردنی‬ ‫لێدوانەكانیانە‪.‬‬ ‫هەر لەم دواییانەدا راپۆرتێكیان پەسەند كرد كە‬ ‫پەكەكە تیرۆریست نییە‪ ،‬چاالكگەرە (ئەكتیڤیستە)‪،‬‬ ‫بەالی ئێمەوە ئەمە بەس نییە‪ ،‬بەڵكو پێویستە لە‬ ‫لیستی تیرۆر دەریبخات‪ .‬ئەمە لە كاتێكدایە كە‬ ‫ئەو لیستی تیرۆرە ناڕەواتییەكی زۆر گەورەیە لە‬ ‫تێكۆشانی ئازادی گەلی كورد دەكرێت‪ ،‬لە چ الیەكی‬ ‫دنیا تەڤگەڕێك بە میلیۆنان الیەنگر و دڵسۆزی هەبێت‬ ‫و لەپێناو مافە سرووشتییەكانیدا تێبكۆشێت و بخرێتە‬ ‫لیستی تیرۆرەوە؟‪ .‬شتێكی وەها نییە‪ ،‬ئێمە لە دژی‬ ‫تیرۆری دەوڵەتان بەرخۆدانی دەكەین نەك تیرۆرین‪،‬‬

‫‪Rojiwelat.mag@gmail.com‬‬

‫ئێمە بۆ راوەستاندنی ئەو هەموو كۆمەڵكوژییانەی‬ ‫لە دژی گەلەكەمان دەكرێ و بۆ راگرتنی قڕكردنی‬ ‫هەمەالیەنەی گەلەكەمان هاتووینەتە مەیدان‪ ،‬پەكەكە‬ ‫بۆ ئەوە دەركەوتووە‪ ،‬بۆ مسۆگەركردنی هەبوونی‬ ‫گەلی كورد و كوردستان دەركەوتووە‪ .‬بۆ ئەوەش‬ ‫تەنیا باسكردنی لە راپۆرتێكدا بەس نییە و پێویستە‬ ‫پەكەكە لەو لیستە دەربخرێت‪.‬‬ ‫پرسیار‪ /‬هەروەكو دەزانرێت بەدەستپێكردنی‬ ‫ئەم قۆناخە لە پاریس سێ ژنە تێكۆشەر و‬ ‫سیاسەتمەداری كورد"سەكینەجانسز‪ ،‬لەیال‬ ‫شایلەمەز و فیدان دۆغان"‪ ،‬تیرۆركران‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هەتا ئێستا بكەرانی ئەو تیرۆرە لەالیەن‬ ‫ف��ەرەن��س��اوە ئاشكرا ن��ەك��راون‪ ،‬ئایا ئەمە‬ ‫گ��ۆم��ان ناخاتە س��ەر فەرەنسا و واڵتانی‬ ‫ئەوروپا لەپێشگریكردنی قۆناخەكە؟‬ ‫ـ هەندێك شك و گومانمان لە هەڵوێستەكانیان هەیە‪،‬‬ ‫بۆ نموونە كۆمەڵكوژی پاریس‪ ،‬كۆمەڵكوژییەكە‬ ‫لە ناوەندی پاریس روویدا و شتێكی بە شاراوەیی‬ ‫نامێنێتەوە‪ ،‬كۆنترۆڵی پۆلیس هەیە‪ ،‬بەاڵم هەر لەو‬ ‫ناوەندەدا سێ هەڤاڵی هێژا و میلیتانی تەڤگەڕی‬ ‫ئ��ازادی ژن كۆمەڵكوژكران‪ ،‬بەتایبەتیش (سارا‬ ‫ــ ساكینە جانسز) هەڤاڵێكە كە (‪ )37‬ساڵە لە‬

‫‪Rojiwelat.mag@gmail.com‬‬

‫گەنجێتی خۆیەوە دەستی بە خەباتی شۆڕشگێڕی‬ ‫ك��ردووە‪ ،‬لە زیندان‪ ،‬لە گۆڕەپانی سیاسی و لە‬ ‫چیاكان تێكۆشاوە و خەباتی ك��ردووە‪ ،‬لە دنیادا‬ ‫نموونەی وا دەگمەنن‪ ،‬ژنێكی وەها كرا بە ئامانج‪.‬‬ ‫هەروەها هەڤا ‌ڵ (رۆژبین ــ فیدان دۆغان) كە لە بواری‬ ‫دیبلۆماسیدا كەسایەتییەكی پێشەنگ و پێگەیشتوو‬ ‫بوو‪ ،‬هەڤا ‌ڵ (رۆناهی ــ لەیال شایلەمەز) میلیتانێكی‬ ‫بە بڕیار بوو‪ ،‬ئەمانە لەناوجەرگەی پاریسدا كرانە‬ ‫ئامانج و شەهید كران‪ .‬ئەی باشە ئەمانە بۆچی روو‬ ‫دەدەن‪ .‬لێرەوە بانگەوازی دەكەین‪ ،‬ئەی دەوڵەتی‬ ‫فەرەنسا‪ ،‬ئەی یەكێتی ئەوروپا ئێوە بۆچی ئەم‬ ‫رووداوە ئاشكرا ناكەن‪ ،‬ئەمە كێ ك��ردی‪ ،‬بۆچی‬ ‫كردی‪ ،‬بۆچی ئەم مرۆڤانە كران بە ئامانج‪ ،‬هۆكاری‬ ‫چی بوو‪ .‬تا ئەمانە ئاشكرا نەبن‪ ،‬شك و گومانمان‬ ‫لەسەر فەرەنسا و یەكێتی ئەوروپا الناچێت‪ .‬ئێمە‬ ‫بە دوو قسەی خۆش و چەپڵەكانیان ناخەڵەتێین‪.‬‬ ‫با كەس دڵی دانەمێنێت‪ ،‬رۆڵتان لە دروستبوونی‬ ‫ئەم پرسەدا هەیە‪ ،‬ئەگەر ئێوە ویژدانتان هەیە و‬ ‫بەڕاستی ئاشتیخوازن‪ ،‬فەرموون پشتگیری كرداری‬ ‫ئەم قۆناخی چارەسەرییە بكەن‪ .‬رێگە بە حەشاردان‬ ‫و شاردنەوەی ئەو رووداوان��ە مەدەن‪ .‬هەڵوێستیان‬ ‫لە راپۆرتەكەدا خراپ نییە‪ ،‬ئەرێنییە‪ ،‬بەاڵم بەس‬ ‫نییە و ئەو هەڵوێستەیان كەمە‪ ،‬دەمانەوێت ئەوانیش‬ ‫خاوەنداری لە بەرپرسیارێتییەكانیان بكەن و بە‬ ‫ئەركی خۆیان هەڵسن‪.‬‬ ‫پرسیار‪ /‬هەندێك الیەن وا بۆ ئەم قۆناخە‬ ‫دەچن كە بەپێخستنی گڵۆپی سەۆز لەالیەن‬ ‫هێزی دەرەكییەوە ئێوە هەنگاوتان ناوە و‬ ‫دەتانەوێت‪ ،‬شەڕەكەتان بگۆازنەوە بۆ ئێران‬ ‫و سوریا‪ ،‬ئێوە ئەمە چۆن هەڵدەسەنگێنن؟‬ ‫ـ ئامانجمان گواستنەوەی شەڕ نییە لە توركیاوە بۆ‬ ‫ئێران و سوریا‪ .‬ئەوڕۆكە لەسەر بناخەی كاریگەری‬ ‫و دەستی دەرەوە بەتایبەتی رۆژئاوا‪ ،‬ناكۆكییەكان‬ ‫زۆر قووڵبوونەتەوە‪ ،‬بەوهۆیەوە شەڕێكی گەورە لە‬ ‫هەرێمەكەدا هەیە و ئەو شەڕەش گەالنی هەرێمەكەی‬ ‫هیالك ك��ردووە‪ .‬بۆیە ئێمە دەستپێكی قۆناخێكی‬ ‫نوێمان راگەیاند كە ئەویش چارەسەركردنی پرسەكانە‬ ‫لەسەر بناخەی سیاسەت و دیالۆگ و ئاشتیانە نەك‬ ‫بە چەك و شەڕ‪ .‬دەمانەوێ دەست بە سەردەمێكی‬ ‫نوێ بكەین‪ ،‬توركیایەكی نوێ‪ ،‬رۆژهەاڵتی ناوێنێكی‬ ‫نوێ‪ .‬ئەمەش دروشمی ئێمەیە و ستراتیژیە بۆ ئێمە‪،‬‬ ‫ئامانجمان ئەوە نییە شەڕ لە توركیا رابگرین و روو‬ ‫لە ئێران یان سوریا یان هەر واڵتێكی تر بكەین‪.‬‬ ‫بەپێچەوانەوە دەمانەوێت لە سەرتاسەری كوردستان‬ ‫و لە هەموو هەرێمەكەدا قۆناخی ن��وێ‪ ،‬قۆناخی‬ ‫چارەسەری ئاشتیانەی پرسەكان بااڵ ببێت‪ .‬ئێمە‬ ‫رووی بانگەوازییمان ئاراستەی گەالنی هەرێمەكەیە و‬ ‫دەڵێین با چیتر خۆیان پرس و گرفتەكانی خۆیان‬ ‫چارەسەر بكەن و چارەسەركردنی پرسەكانیش‬ ‫لەسەر بناخەی رێ و رێبازی ئاشتی و دیالۆگ بێت‪.‬‬ ‫پێویستە كۆتایی بە گێرە و كێشەكان بهێنرێت‪،‬‬ ‫كۆتایی بە تەڵەكەبازییەكان بهێنرێت و كێشەكان بە‬ ‫دیالۆگ چارەسەر بكرێت‪.‬‬ ‫ئەمە راستینەی قۆناخی چارەسەرییە كە ئێمە‬

‫[~]‬ ‫[ ژماره ‪ [ ] 2013/5/15 [ ]29‬ساڵی سێیەم ]‬

‫دەستمان پێكردووە‪ ،‬لەبناخەی ئەم قۆناخەشدا‬ ‫پرەنسیپ‪ ،‬فەلسەفە و ئایدیۆلۆژی هەیە‪ .‬ئەم‬ ‫قۆناخی ئاشتییە شتێكی رێكەوت نییە‪ ،‬دەمانەوێ لە‬ ‫سەرتاسەری كوردستان هەبێت‪ ،‬لەو چوارچێوەیەدا‬ ‫سیاسەتمان بۆ رۆژهەاڵتی ناوین گۆڕانكارییەكی‬ ‫گەورەی بەسەردا نەهاتووە‪ ،‬دەشێ لە ڕووی برەودان‬ ‫بە ئاشتی‪ ،‬رێ و رێبازی دیموكراسی‪ ،‬شێوازی‬ ‫تێكۆشاندا هەندێك گۆڕانكاری هەبێت‪ ،‬بەاڵم لە‬ ‫بناخەدا گۆڕانێكی بنەڕەتی نییە‪ .‬سیاسەتمان‬ ‫سیاسەتێكی ئاشتیانە ب��ووە و لەسەر بناخەی‬ ‫پتەوكردنی ئەو رێبازە سیاسییە شەڕ و تێكۆشانمان‬ ‫كردووە‪ ،‬ئێمە بەمە دەڵێین هێڵی سێهەمین‪ ،‬هێڵی‬ ‫سێهەمینیش هێڵی برایەتی‪ ،‬ئاشتی‪ ،‬پێكەوەژیانی‬ ‫دیموكراتییانەی گەالنە‪ ،‬هێڵی ئازادییە‪.‬‬ ‫پرسیار‪ /‬ئاخۆ ئەم قۆناخەی ئاشتیە كە لە‬ ‫توركیا دەستی پێكردووە‪ ،‬كاریگەرییەكی‬ ‫لەسەر رۆژهەاڵتی كوردستانیش دەبێت؟‬ ‫ـ رۆژهەاڵتی كوردستان زیاترین پێویستی بە یەكێتی‬ ‫ناوخۆ هەیە‪ .‬لێرەوە ساڵوی خۆم ئاراستەی گەلەكەمان‬ ‫لە رۆژهەاڵتی كوردستان دەك��ەم‪ ،‬گەلەكەمان لەو‬ ‫بەشەی كوردستاندا ئەركێكی زۆری لەسەرە‪،‬‬ ‫پێویستە زۆر بەباشی چاودێری ئەم قۆناخە بكەن و‬ ‫بیناسن‪ ،‬لەناوخۆیاندا رێكخستنی خۆیان بەهێز بكەن‪،‬‬ ‫برەو بە خەبات و تێكۆشانی سیاسی و كۆمەاڵیەتی‬ ‫ب��دەن‪ .‬ئ��ەم قۆناخە چ��ۆن ب��ۆ بەشەكانی تری‬ ‫كوردستان قۆناخێكی ژیانی و گرنگە‪ ،‬بۆ رۆژهەاڵتی‬ ‫كوردستانیش یەكێتی پێویستە‪ ،‬ئەو هێزانەی كە‬ ‫لەو بەشەی كوردستاندا بەخۆیان دەڵێن واڵتپارێز و‬ ‫نیشتمانپەروەر و دیموكراتین‪ ،‬كۆببنەوە و لەنێوان‬ ‫خۆیاندا یەكێتی دروس��ت بكەن‪ .‬ئەمڕۆ پێویستە‬ ‫لەسەر هەموو بەشێكی كوردستان لەناوخۆیاندا‬ ‫یەكێتی دروست بكەن‪ ،‬سەرەتا یەكێتی هێز و دام و‬ ‫دەزگاكان و پاشانیش هەنگاو بۆ یەكێتی نەتەوەیی‬ ‫بنێن‪ .‬بەتایبەتیش لە رۆژهەاڵتی كوردستان خەباتی‬ ‫سیاسی‪ ،‬كۆمەاڵیەتی گونجاو و شیاو دەبینین‪ ،‬لە‬ ‫سەردەمێكی وەهادا پێویستە گەلی كورد سەربەخۆ‬ ‫بێت‪ ،‬گەلی كورد بە ئیرادەی خۆی هەڵبسوڕێت‪،‬‬ ‫نەك بە ئیشارەت و ئاراستەگیری دەرەوە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫بە هێزی خۆی لەسەر خۆی بێت‪ ،‬خۆی نەخاتە بەر‬ ‫خزمەتی هیچ كەسێك‪ ،‬خزمەتی خۆی بكات‪ ،‬ئەمەش‬ ‫بەتایبەتیش بۆ رۆژهەاڵتی كوردستان پێویستە‪.‬‬ ‫هیوادارین گەلەكەمان لە رۆژهەاڵتی كوردستان لەم‬ ‫قۆناخەدا زیاتر بتوانێت رۆڵی خۆی بگێڕێت و وەاڵمی‬ ‫قۆناخ بداتەوە‪.‬‬ ‫پرسیار‪ /‬بەدەستپێكردنی ئەم قۆناخە‪ ،‬ئاخۆ‬ ‫هێڵی تێكۆشانی كورد لە سوریا گۆڕانكاری بە‬ ‫خۆیەوە دەبینێت؟‬ ‫ـ گۆڕانكارییەكان هێڵی بناخەیی تێكۆشان ناگۆڕێت‪.‬‬ ‫ئێمە تەڤگەڕێكی هەرێمی و گەلێرین‪ .‬بۆیە بەالی‬ ‫ئێمەوە پێویستە لەناو گۆڕانكارییەكانی سوریادا‬ ‫هێڵی تێكۆشانی كورد نەگۆڕدرێت و برەو بە رێبازی‬ ‫تێكۆشانی خۆی ب��دات‪ .‬بۆ نموونە لە رۆژهەاڵتی‬ ‫كوردستان ئەو قۆناخەی لە ئ��ارادای��ە قۆناخەی‬

‫‪15‬‬

‫چاوپێكەوتن‬

‫ئەم قۆناخەی كە‬ ‫رامانگەیاندووە كۆتاییەك‬ ‫نییە‪ ،‬سەرەتای قۆناخێكی‬ ‫نوێی تێكۆشانە‪ ،‬سەرەتای‬ ‫بەرزكردنەوەی هەڵمەتی‬ ‫رزگاری دیموكراتی و‬ ‫ئاواكردنی ژیانی ئازادە‪،‬‬ ‫ئەگەر گەلەكەمان‬ ‫بەشێوەیەكی سیاسی لە‬ ‫ناوخۆ و دەرەوەی واڵت‬ ‫تێكۆشانێكی جددی‬ ‫بدات و رای گشتی‬ ‫دروست ببێت‪ ،‬ئەوا رای‬ ‫گشتی دەتوانێت گوشار‬ ‫بخاتە سەر سیستەمی‬ ‫داگیركەری كە پێشتر‬ ‫ئێمە بەشەڕ و تێكۆشان‬ ‫ئەو سیستەمەمان‬ ‫پووچەڵ كردووە‪ ،‬ئەگەر‬ ‫ئەمڕۆش بە سیاسەت‬ ‫ناوزڕاوی بكەین و ئیرادەی‬ ‫خۆمان دەرخەینەڕوو‪،‬‬ ‫ئەوا بە ئەنجام دەگەین‪،‬‬ ‫ئەمەش تەنیا بۆ گەلی‬ ‫كورد نییە‪ ،‬بەڵكو بۆ‬ ‫سەرجەم گەالنی توركیایە‪،‬‬ ‫لەو چوارچێوەیەدا‬ ‫ئێمە دەتوانین لە گەڵ‬ ‫الیەنگرانی چارەسەری‬ ‫دیموكراتی‪ ،‬ئاشتیخوازان‬ ‫هاوبەشییەك دروست‬ ‫بكەین‪ ،‬چونكە ئەوانیش‬ ‫هێزێكن‬ ‫ئاگربەستە‪ ،‬كە لە الیەن پەژاكەوە راگەیەندراوە و‬ ‫بەالی ئێمەوە پێویستە ئەو ئاگربەستە بەردەوام بێت‪،‬‬ ‫نەوەك لە هەندێ شوێن ئاشتی و لە هەندێ شوێن‬ ‫شەڕ‪ ،‬نەخێر‪ ،‬ئێمە دەمانەوێت لە هەموو شوێنێك‬ ‫پرسی كورد بە رێگای ئاشتی و دیالۆگ چارەسەر‬ ‫ببێت‪ .‬هەڵبەتە هێرش بكرێتە سەر هەر كەسێك‬ ‫ناچارە خۆی بپارێزێت و ئەمەش مافی خۆیانە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫پێویستە بە هەموو شێوەیەك پرسەكان بەڕێگەی‬

‫چاوپێكەوتن ‪16‬‬

‫[~]‬ ‫[ ساڵی سێیەم ] [ ‪ [ ] 2013/5/15‬ژماره ‪]29‬‬

‫گۆڕانكارییەكان هێڵی‬ ‫بناخەیی تێكۆشان‬ ‫ناگۆڕێت‪ .‬ئێمە تەڤگەڕێكی‬ ‫هەرێمی و گەلێرین‪ .‬بۆیە‬ ‫بەالی ئێمەوە پێویستە‬ ‫لەناو گۆڕانكارییەكانی‬ ‫سوریادا هێڵی تێكۆشانی‬ ‫كورد نەگۆڕدرێت و برەو‬ ‫بە رێبازی تێكۆشانی‬ ‫خۆی بدات‪ .‬بۆ نموونە‬ ‫لە رۆژهەاڵتی كوردستان‬ ‫ئەو قۆناخەی لە ئارادایە‬ ‫قۆناخەی ئاگربەستە‪،‬‬ ‫كە لە الیەن پەژاكەوە‬ ‫راگەیەندراوە و بەالی‬ ‫ئێمەوە پێویستە ئەو‬ ‫ئاگربەستە بەردەوام بێت‪،‬‬ ‫نەوەك لە هەندێ شوێن‬ ‫ئاشتی و لە هەندێ‬ ‫شوێن شەڕ‪ ،‬نەخێر‪ ،‬ئێمە‬ ‫دەمانەوێت لە هەموو‬ ‫شوێنێك پرسی كورد بە‬ ‫رێگای ئاشتی و دیالۆگ‬ ‫چارەسەر ببێت‬ ‫سیاسەت و دیالۆگ چارەسەر بكرێت‪ ،‬لەم روانگەیەوە‬ ‫لە قۆناخی نوێشدا سیاسەت و هێڵی سێیەمینمان‬ ‫بەردەوام دەبێت‪.‬‬ ‫پرسیار‪ /‬لە پەیامەكەی رێبەر ئۆج ئاالنیشدا‬ ‫ه��ات��ووە كە ئێمە بە ئ��ی��دارەی جەوهەری‬ ‫خۆمان و بیرو باوەڕمان بە ئاشتی هەنگاو‬ ‫دەنین‪ ،‬بەاڵم ئاخۆ ئاكەپە لەم هەنگاوەدا‬ ‫جددیە و لەدڵەوە لە گەڵ ئاشتیە یان نا؟‬ ‫ـ ئێمە ئەم قۆناخە لەسەر هێزی خۆمان و گەلەكەمان‬ ‫پێشدەخەین‪ ،‬زۆر كەس پرسیارمان لێدەكەن كە ئێمە‬ ‫بڕوا بە ئاكەپە دەكەین یاخود نا‪ ،‬ئێمەش پێیان‬ ‫دەڵێین كە مەسەلەكە مەسەلەی بڕوا كردن نییە‪،‬‬ ‫دەڵێین تێكۆشانمان گەیشتۆتە ئاستێكی گرنگ‪،‬‬ ‫حكومەتی ئاكەپەش پەیامی چارەسەری سیاسی‬ ‫دەدات‪ ،‬لە دانیشتن و موزاكەرەكانیاندا لە گەڵ رێبەر‬ ‫ئاپۆ هەندێك بەڵێن و پەیمانیان داوە و چوارچێوەیەك‬ ‫دەستنیشان كراوە‪ ،‬ئێمەش لەو چوارچێوەیەدا هەنگاو‬ ‫دەنێین‪ ،‬بڕیاری كشانەوەی هێزەكانمان راگەیاند‪ ،‬لە‬

‫ئێستاوە ناتوانین بڵێین سبەینێ دەوڵەتی تورك تا‬ ‫چەند بەشێوەیەی رێكوپێك و حەرفی ئەو بەڵێن‬ ‫و پەیمانانەی خۆی جێبەجێ دەكات‪ .‬سەرنج بدەن‬ ‫ماوەی چەند رۆژێكە باس لە هەندێ شت دەكەن‪،‬‬ ‫بۆیە ناتوانرێت بە مسۆگەری قسەی لەسەر بكرێت‪،‬‬ ‫بەاڵم ئێمە هیوامان بە گەلەكەمان و بە گەلی توركیا‬ ‫هەیە‪ ،‬چونكە زۆربەی گەالنی توركیاش هیوایان بە‬ ‫چارەسەری ئاشتی و سیاسییانەی پرسەكە هەیە‪.‬‬ ‫لەسەرووی هەمووشیانەوە ئێمە هێزمان هەیە‪ ،‬ئەگەر‬ ‫بێتو لە قۆناخی نوێدا تێكۆشانمان بەهێز و پتەو‬ ‫بكەین‪ ،‬بڕوامان هەیە كە سەركەوتن بەدەستبهێنین‪.‬‬ ‫تەنیا بە تێكۆشان دەتوانرێت بە ئەنجام بگات‪.‬‬ ‫ئەم قۆناخەی كە رامانگەیاندووە كۆتاییەك نییە‪،‬‬ ‫سەرەتای قۆناخێكی نوێی تێكۆشانە‪ ،‬سەرەتای‬ ‫بەرزكردنەوەی هەڵمەتی رزگاری دیموكراتی و ئاواكردنی‬ ‫ژیانی ئازادە‪ ،‬ئەگەر گەلەكەمان بەشێوەیەكی سیاسی‬ ‫لە ناوخۆ و دەرەوەی واڵت تێكۆشانێكی جددی بدات‬ ‫و رای گشتی دروست ببێت‪ ،‬ئەوا رای گشتی دەتوانێت‬ ‫گوشار بخاتە سەر سیستەمی داگیركەری كە پێشتر‬ ‫ئێمە بەشەڕ و تێكۆشان ئەو سیستەمەمان پووچەڵ‬ ‫كردووە‪ ،‬ئەگەر ئەمڕۆش بە سیاسەت ناوزڕاوی بكەین‬ ‫و ئیرادەی خۆمان دەرخەینەڕوو‪ ،‬ئەوا بە ئەنجام‬ ‫دەگەین‪ ،‬ئەمەش تەنیا بۆ گەلی كورد نییە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫بۆ سەرجەم گەالنی توركیایە‪ ،‬لەو چوارچێوەیەدا‬ ‫ئێمە دەتوانین لە گ��ەڵ الیەنگرانی چارەسەری‬ ‫دیموكراتی‪ ،‬ئاشتیخوازان هاوبەشییەك دروست‬ ‫بكەین‪ ،‬چونكە ئەوانیش هێزێكن‪ .‬هەروەها دەتوانین‬ ‫كوردانی دەرەوەی واڵتیش بخەینە گەڕ‪ ،‬چونكە‬ ‫ئەوانیش هێزێكی گرنگن‪ .‬واتا پێویستە ئێمە هەموو‬ ‫هێزی خۆمان بخەینە گەڕ‪ ،‬دەست بە هەڵمەتێكی‬ ‫سیاسی بكەین‪ ،‬ش��ەڕی چەكداری وەال دەنێین‪،‬‬ ‫هێزی چەكداری لە باكوری كوردستان دەكێشینەوە‬ ‫و دەس��ت ب��ە هەڵمەتێكی زۆر ج��ددی سیاسی‬ ‫دەكەین‪ .‬پێویستە سەرجەم چین و توێژەكانی‬ ‫كۆمەڵگا‪ ،‬رێكخراو و تەڤگەڕەكانی ژنان‪ ،‬گەنجان‪،‬‬ ‫رێكخراوەكانی كۆمەڵگای مەدەنی و رێكخراو و دام‬ ‫و دەزگا مەدەنییەكانی تر بەمشێوەیە هەڵسەنگاندنی‬ ‫بۆ بكەن‪ .‬ئێستا كات كاتی بەرزكردنەوەی تێكۆشانی‬ ‫سیاسی و دیموكراتیە‪ ،‬تێكۆشانی كۆمەڵگەییە‪ ،‬بۆ‬ ‫ئەوەش دەمانەوێت كۆنفرانسێك سازبكرێت‪ ،‬ئەم‬ ‫كۆنفرانسەش وەكو بناخەی بەرزكردنەوەی تێكۆشانی‬ ‫سەردەم بێت‪.‬‬ ‫پ��رس��ی��ار‪ /‬زۆر ج��ار ب��اس و گومانی ئ��ەوە‬ ‫هەیە كە ئاكەپە یان ئەم قۆناخە لەوانەیە‬ ‫راوەس��ت��ێ��ن��ێ ی��ا پاشەكشێ ب��ك��ات و ئەو‬ ‫شتانەی دەكەوێتە ئەستۆی پێكی نەهێنێ‪،‬‬ ‫ئاكەپە تا چ رادەی��ەك دەتوانێ ئەم شتانە‬ ‫بكات و ئەم قۆناخە راوەستێنێ؟‬ ‫ـ ئاكەپە تا ئێستا شتێكی ئەوتۆی نەكردووە‪ ،‬تەنیا‬ ‫ناوبژیوان هەن و سەردانی سەرۆك دەكەن و پەیوەندی‬ ‫هەیە‪ .‬ئێمە ئەمە بە بچوك نابینین و وەك هەنگاوی‬ ‫دەسپێكیش بە باشی دەزانین‪ .‬هەروەها گروپی‬ ‫زانایان و رۆشنبیران دروست بوون و لە سەر ژمارە‬ ‫و كەسیەكان كە بتوانن نوێنەری گشتی كۆمەڵگا‬

‫‪Rojiwelat.mag@gmail.com‬‬

‫بكەن رەخنەمان لێیان هەیە‪ ،‬ب��ەاڵم لە گشتیدا‬ ‫ئەمەش هەنگاوێكی باشە‪ .‬گروپێك پەرلەمانتار‬ ‫لە پەرلەمان دەستنیشان كران بۆ ئەوەی لە سەر‬ ‫كاروباری ئەم قۆناخە راوەستن و بەدوادواچوون بۆ‬ ‫بابەتەكان بكەن‪ .‬سەرەڕای ئەوە كە ئەمانە بە باش‬ ‫دەزانین‪ ،‬بەاڵم وەك وتم ئەمانە تەنها بەس نییە و‬ ‫پێویستی بە هەنگاوی گەورەتر هەیە‪ .‬پێویستە لە‬ ‫كاتی پاشەكشێی گەریالدا هیچ ئاستەنگیەك نەیەتە‬ ‫ئ��اراوە‪ .‬شەڕ‪ ،‬بۆسەدانان و‪ ...‬دروست نەبێ و لە‬ ‫الیەن پاراستنەوە كێشەیەك نەبێ‪ .‬ئەگەر كێشە‬ ‫دروس��ت بێ‪ ،‬ئێمە ئەم قۆناخە رادەوەستێنین و‬ ‫مافی پاراستنی رەوا بە كار دێنین‪ .‬ئەگەر ئاكەپە‬ ‫ئەم پاشەكشێ وەك دەرفەتێك ببینێ و بە هەڵە‬ ‫بەكار بێنێ‪ ،‬ئەو شوێنانەی گەریال بەری دەدەن بە‬ ‫چەتە و هێزی دیكە پڕی بكاتەوە‪ ،‬سەد و بەنداوەكان‬ ‫ب��ەردەوام بكات و جوگرافیای كوردستان بگۆڕێ‪،‬‬ ‫ئاسەوارە مێژووییەكانمان تااڵن بكات‪ ،‬لە سەر هەر‬ ‫شاخێكی كوردستان رێگا دروست بكات و هێزی‬ ‫سەربازی تێدا جێگیر بكات‪ ،‬ئێمە ئیزنی شتی وەها‬ ‫نادەین و پێویستە بیر لە شتێكی وەها نەكەنەوە‪.‬‬ ‫هەروەها ئەو هێزەی كە بۆ شەڕ و ئوپەراسیۆن‬ ‫لە كوردستانن‪ ،‬پێویستە هەنگاو بە هەنگاو لە‬ ‫كوردستان بیانكێشێتەوە و تەنیا هێزی ئاسایش و‬ ‫مەفرەزە ئاساییەكان بمێننەوە‪ .‬ئەگەر ئەمانەی كرد‬ ‫ئەم قۆناخە بەرەو پێش دەچێ‪ ،‬بەاڵم تەنیا الیەنێك‬ ‫پاشەكشە بكات و ئەوەی دیكە جێگای پڕ بكاتەو وەها‬ ‫نابێ و قۆناخەكە تێك دەچێ‪ .‬ئەگەر ئاكەپە دەیەوێ‬ ‫ئەم قۆناخە بەرەو پێش بچێ و راستگۆیە‪ ،‬پێویستە‬ ‫ئەم شتە پراتیكیانە جێبەجێ بكات‪ .‬هەروەها زەخت‬ ‫و گۆشار لە سەر كۆمەلگا بە گشتی الچێ‪ .‬نە تەنیا‬ ‫هی كورد‪ ،‬بەڵكو كۆمەڵگای توركیاش و هەر كەس‬ ‫بتوانێ بە ئازادی فكر و رامانی خۆی بڵێ و لە الیەن‬ ‫كەلتوری و ئەتنیكی و‪ ،...‬هیچ رێگرییەك دروس‬ ‫نەبێ‪ .‬ئەم قۆناخە‪ ،‬هەنگاوێكی مێژووییە و ئاكەپە‬ ‫بەرامبەر بە تاقیكردنەوەیەكی مێژووییە و وەك دەڵێن‬ ‫تۆپ لە گۆڕەپانی ئاكەپەدایە‪ .‬ئێمە بۆ قۆناخی یەكەم‬ ‫هەنگاوی خۆمان نا‪ ،‬ئەم جارە چاوەڕوانین‪.‬‬ ‫پرسیار‪ /‬هەندێ كەسایەتی لە توركیا هەن‬ ‫كە نایانەوێ ئەم قۆناخە سەر بكەوێ‪ ،‬بە‬ ‫تایبەت پارتی مەهەپە و جەهەپە لەگەڵ‬ ‫ئەم قۆناخەدا نین‪ ،‬ئەمانە چ كارێگەریەكیان‬ ‫لە سەر ئەم قۆناخە دەبێ؟‬ ‫ـ هەر وەك دەزانین مەهەپە پارتیەكی نژادپەرەستە‬ ‫و لە سەر ئەم بنەمایە خۆی رێكخستن كردووە و‬ ‫چەمكی سەرەكی و ئایدیۆلۆژی ئەو ئەوەیە‪ .‬ئەگەر‬ ‫یەكێتی گەالن و ئاشتی بەدی بێت و ناكۆكی نێوان‬ ‫گەالن نەمێنێ‪ ،‬پارتی مەهەپەش تەواو دەبێ و بناخە‬ ‫و ئەساسی هەڵدەوەشێت‪ .‬مەهەپە لە سەر بنەمای‬ ‫نكۆڵیكردنی گەالنی توركیا‪ ،‬قەدەخەكردنی رامان و‬ ‫فكر و بیرۆكەییەكی تەسك دامەزراوە كە ئەمرۆ ئەوە‬ ‫زۆر بایەخی نییە و پێویستە لە جیاتی نژادپەرستی‬ ‫و نەتەوەپەرستی‪ ،‬نەتەوەی دیموكراتێك بە بنەما‬ ‫بگردرێت‪ .‬ئەوە شتێكی سەردەمیانە و راستترە‪.‬‬ ‫ئەگەر بیەوێ لە قۆناخە مێژووییەدا ئاستەنگی‬ ‫بنێتەوە و ئاژاوەگێڕی بكات‪ ،‬مسۆگەر لە ئەنجامدا‬

‫‪Rojiwelat.mag@gmail.com‬‬

‫خۆی الواز دەبێ و تێكدەچی‪.‬‬ ‫رەوشی مەهەپە و چەمكەكەی تا ئەو رادەیە ئاشكرایە‬ ‫و ئەوە هەر كەس لێی تێدەگات‪ ،‬بەاڵم دوورویی‬ ‫جەهەپە شتێكی ناخۆشە و نالەبارە‪ .‬تا دوێنێ خۆی‬ ‫وەكو بەرئەندامی چارەسەری كێشەی كورد دەدیت‬ ‫و خۆی وەك پارتیەكی سوسیال دیموكرات بە ناو‬ ‫دەكرد‪ .‬راپۆرتێكی لە سەر بنەمای كێشەی كورد‬ ‫ئامادە كرد‪ ،‬وتیان با كۆمیسیۆنی زانایان دروست‬ ‫بێ و لە پەرلەمان هەڵبژێردرێن‪ .‬كاتێ كە ئەمانە‬ ‫بوون بە رۆژەڤ‪ ،‬نە پێشنیاری جیاوازی پێشخست‬ ‫نە پشتگیریشیان كرد‪ .‬ئەڵترناتیڤێكی جیاوازیان‬ ‫نەبوو و بونە هۆی ئ��ەوە كە ئاكەپە وەك خۆی‬ ‫بكات و دەستپێشخەری ئەو هەنگاوانە بكات‪ .‬ئێمە‬ ‫و پارتی ئاشتی و دیموكراسی بێگومان ئەڵترناتیڤین‬ ‫و جەهەپە خۆی تەنگ دەك��ات‪ .‬ئاكەپە پێویستە‬ ‫پارتەكانی دیكەش بەشداری ئەم قۆناخە بكات و‬ ‫ئاگاداریان بكاتەوە و تەنیا خۆی وەك هێزیك‬ ‫ببینێ كە هەر كەس موحتاجی ئەوەن هەڵەیە و‬ ‫زۆر پارتی سوسیالیست و دیموكرات لە دەرەوەی‬ ‫پەرلەمان هەن كە پێویستە فكر و ڕای ئەوانیش‬ ‫بگرن و گوێ لە داواكارییەكانیان بدەن‪ .‬لە ئەنجامدا‬ ‫پێویستە ئەم پرۆژەیە تەنیا ئاكەپە بەڕێوەی نەبات‬ ‫و ببێتە پرۆژەیەكی جڤاكی و هەر كەسێك ئازادیخواز‬ ‫و ئاشتیخواز بەشداری بن و ئەم قۆناخە وەها سەر‬ ‫دەكەوێ‪.‬‬ ‫ئاكەپە ئەم قۆناخە زۆر شاراوە و تەنگ دەهێڵێتەوە‬ ‫و كەس نازانێ ئاكەپە دەیەوێ چی بكات و هەنگاوێك‬ ‫چۆن هەڵدەگرێ‪ ،‬تەنیا ئێمە دەزانین كە لە گەڵ‬ ‫رێبەر ئاپۆ وتووێژ دەك��ەن و نامە بۆ ئێمە دێ‪،‬‬ ‫بەاڵم ئ��ەوان چەندەی جێبەجێ دەك��ەن نازانین و‬ ‫تا ئێستا بۆ خەڵك بەیاننامەیان دەرنەكردووە كە‬ ‫دەیانەوێ چی بكەن‪ .‬بۆیە گومان و نیگەرانی ئێمە‪،‬‬ ‫گەلەكەمان و پارتەكانی دیكەش هەیە‪ .‬ئەگەر پارتی‬ ‫داد و گەشەپیدان دەیەوێ ئەم قۆناخە سەر بكەوێ‪،‬‬ ‫دەب��ێ گەل و رێكخستنەكانی ئاگادار بكاتەوە و‬ ‫بەشداریان پێ بكات؛ چونكە ئەو پارتی دەسەاڵتدارە‬ ‫و زۆرینەی پەرلەمانی لە دەستدایە و كەسێكیش كە‬ ‫مەهەپە و جەهەپە و پارتەكانی دیكە بەشداری ئەم‬ ‫قۆناخە بكات ئاكەپەیە‪ ،‬بەاڵم ئەویش تا ئێستا وا‬ ‫هەڵسوكەوتی نەكردووە و بە شێوازێكی پۆزتیڤ‬ ‫پێشەنگی ئەم قۆناخەی نەكردووە‪.‬‬ ‫پرسیار‪ /‬جەماوەری گەلەكەمان و رۆشنبیران‬ ‫بە گۆمانەوە دەڕوانن قۆناخەكە و دوودڵن‬ ‫لەوەی كە ئەگەر گەریال چەك دابنێت‪ ،‬ئەوا‬ ‫تێكۆشانی ئازادیخوازی گەلەكەمان بۆ دواوە‬ ‫هەنگاو دەنێت؟‬ ‫ـ پێویستە گەلەكەمان بزانێت هەڵبەتە لە دوا قۆناخدا‬ ‫باسی مژاری چەك دەكەین‪ ،‬بەاڵم نایخەینە پێشەوە‪،‬‬ ‫پێویستە نە الیەنی تورك ئەم مژارە بەمال و ئەوالدا‬ ‫ببات و نە الیەنی كوردیش بە گومانەوە لەم مەسەلەیە‬ ‫بڕوانێت‪ ،‬چونكە تا هەنگاوی پێویست نەنرێت چەك‬ ‫بەردان نابێت‪ .‬كورد وەكو نەتەوەیەكی لەناو دەمی‬ ‫گورگ وایە و لەناو تەڵەدایە‪ ،‬لەناو قڕكردندایە‪ ،‬بۆ‬ ‫ئەوەش كورد پێویستە بە پاراستن و گەرەنتییە‪.‬‬

‫[~]‬ ‫[ ژماره ‪ [ ] 2013/5/15 [ ]29‬ساڵی سێیەم ]‬

‫ئێمە دەمانەوێت قۆناخێكی وەكو هەڵمەتێكی سیاسی‬ ‫بخەینە رۆژەڤەوە‪ ،‬بەمشێوەیە ئەنجام وەربگرین‪.‬‬ ‫بۆیە پێویستە گەلەكەمان زۆر بە گەرمی پێشوازی‬ ‫لەم قۆناخە بكەن‪ .‬پێویستە بە خۆبەهێزكردنەوە‬ ‫بەسەر دوو دڵی و گومانەكانماندا بچین‪ .‬پێویستە‬ ‫بە هەموو هێزمانەوە كار بۆ دروستكردنی رۆژەڤ‬ ‫بكەین و لەسەر هەموو كەسێكی فەرز بكەین‪ ،‬چونكە‬ ‫دۆزەكەمان دۆزێكی مافدارە‪ ،‬رێگامان رێگایەكی‬ ‫راستە و دەتوانین بگەین بە ئەنجام‪ ،‬ئێمە بەهێزین‪،‬‬ ‫دەستمان بەهێزە‪ .‬بۆیە بانگەوازی لە گەلی كورد و‬ ‫دۆستانی گەلی كورد دەكەم لەم سەردەمە نوێیەدا‬ ‫خاوەنداری لە ئەرك و بەرپرسیاری خۆیان بكەن و‬ ‫بەشدار ببن لەسەرخستنی قۆناخەكەدا‪ .‬پێویستە‬ ‫هەموو كەسێك ب��اش بزانێت كە گەورەترین و‬ ‫بەكاریگەرترین هێز هێزی گەلە‪.‬‬ ‫پرسیار‪ /‬رێبەر ئۆج ئاالن لەپەیامەكەیدا باسی‬ ‫لە بەستنی چوار كۆنفرانس كردووە‪ ،‬یەكێك‬ ‫لەو كۆنفرانسانەش‪ ،‬كۆنفرانسی كوردە كە‬ ‫پێشنیاری ك��ردووە لە هەولێر ببەسترێت‪،‬‬ ‫گرنگی ئەم كۆنفرانسە بۆ كوردان چییە؟‬ ‫ـ هەلومەرجی ئێستای رۆژهەاڵتی ناوین دەرفەتی‬ ‫ئازادبوونی گەلی ك��ورد دەستبەسەر دەك��ات‪ ،‬بۆ‬ ‫لە دەستنەدانی ئەم هەلەش‪ ،‬بەپێویستی دەزانین‬ ‫گەلەكەمان لە پالتفۆڕمێكی نەتەوەییدا كۆببێتەوە‪.‬‬ ‫بانگەوازییەكەی ئێمە لەو چوارچێوەیەدایە‪ ،‬ئەمەش‬ ‫بەالی ئێمەوە زۆر گرنگ و ژیانییە‪ .‬بۆ ئاواكردنی‬ ‫سیاسەتێكی ه��اوب��ەش‪ ،‬بۆ هەڵسەنگاندنی ئەو‬ ‫هەلودەرفەتانە و بۆ ئازادكردنی گەلی ك��ورد‪ ،‬بە‬ ‫پێویستی دەزانین پالتفۆرمێكی نەتەوەیی لە هەولێر‬ ‫ساز بكەین‪.‬‬ ‫پێشتریش چەندین جار مژاری كۆنفرانس ــ كۆنگرەی‬ ‫نەتەوەیی خراوەتە رۆژەڤەوە و قسە و باسێكی زۆرمان‬ ‫لەسەر كرد‪ ،‬بەاڵم لەو سەردەمەدا بەدی نەدەهات و‬ ‫هەندێك هەلومەرجی هەرێمی شیاو نەبوو‪ ،‬لە هەندێك‬ ‫بەشی كوردستان شەڕ هەبوو‪ ،‬بۆ ئەوەش دەرفەتێكی‬ ‫وەها لەبەردەستدا نەبوو‪ ،‬هەندێك هێز باری سیاسی‬ ‫و مەترسی نەتەوەییان لەبەرچاو نەدەگرت ئەمەش‬ ‫هۆكاری سەرەكی بوو‪ ،‬بەاڵم ئێستاكە دەرفەتێك‬ ‫لەبەردەستدایە‪ ،‬هەلێكی ئاشتی لەبەردەستدایە كە‬ ‫ئەگەرچی نەتوانرێت باس لە ماییندەییشی بكرێت‪،‬‬ ‫دەشێ لە رۆژئ��اوا شەڕی پاراستن ب��ەردەوام بێت‪،‬‬ ‫بەاڵم بەگشتی ئاگربەست و ئاشتییەك لە ئارادایە‬ ‫و دەرفەتێكی گەورەی كۆبوونەوەی كوردانی هەر‬ ‫چوارپارچەی كوردستان لە ئارادایە‪.‬‬ ‫پێشتر باسی زۆر شتی پیرۆز و هێژامان كردبوو‪.‬‬ ‫ب��اس��ی ئ��ەوەم��ان ك��ردب��وو ك��ە ك��ە بێیینە الی‬ ‫یەك و ئەنجوومەنێكی نەتەوەیی دابمەزرێنین‪،‬‬ ‫بەڕێوەبەرایەتییەك و تەنانەت سەرۆكێك هەڵبژێرین‪،‬‬ ‫هێزی سەربازی و فەرماندارییەكی هاوبەش ئاوا بكەین‬ ‫كە ئەمانە هەموو شتی زۆر پیرۆزن‪ ،‬بەاڵم هەندێك‬ ‫جار ئەمە جێی خۆی ناگرێت یاخود نابێت‪ ،‬ئێستا‬ ‫دەڵێن با وەها نەكەین‪ ،‬وەكو كۆنفرانسێكی هاوكاری‬ ‫میللی و ئاشتی ئەنجام بدەین‪ ،‬هێڵ و ستراتیژی‬ ‫كورد روون بكەینەوە‪ ،‬ئەمە وەكو هەنگاوی سەرەتا‬

‫‪17‬‬

‫چاوپێكەوتن‬

‫جێگای خۆی دەگرێت‪ .‬ئەمەش بۆ دەستنیشانكردن و‬ ‫یەككردنی هەڵوێستی كوردە لە تەڤگەڕكردنی لەهەر‬ ‫یەك لە پارچەكانی كوردستاندا‪ ،‬ئەمە وەكو هەنگاوی‬ ‫سەرەتا گرنگە‪ ،‬دواتر دەتوانرێت هەنگاوی بەرفراوانتر‬ ‫هەڵبگیردرێت‪ .‬لەسەر ئەو بناخەیە ئەنجامدانی‬ ‫كۆنفرانسی نەتەوەیی بە گرنگ دەبینین‪.‬‬ ‫كۆنفڕانسی نەتەوەیی گەلی كورد زۆر گرنگە و ئەمە‬ ‫ساڵێك نییە كە لە رۆژەڤی گەلی كورددایە‪ .‬هەر‬ ‫كەس هیوا و داخوازی خۆی دەهێنێتە سەر زمان‪.‬‬ ‫ئێمەش وەك بزوتنەوەی ئازادی لە ساڵی (‪)2005‬ەوە‬ ‫تا ئێستا ئەم كۆنفڕانسە لە رۆژەڤماندایە و لە تەواوی‬ ‫كۆنگرە و كۆنفرانسە ناوخۆییەكانماندا بڕیاری خۆمان‬ ‫دووپات كردۆتەوە و ئامادەیی خۆمان راگەیاندووە‪.‬‬ ‫نەبەستنی كۆنفڕانسی نەتەوەیی كورد بۆ تەواو‬ ‫پارتە سیاسیەكان و تەواوی الیەنەكان كەموكورتی‬ ‫و الوازییەكە‪ .‬ت��ەواوی الیەنەكان و ئێمەشی لە‬ ‫گەڵدا‪ ،‬كەموكورتیەكی بەرچاومان ك��ردووە كە تا‬ ‫ئێستا كۆنفڕانسی نەتەوەییمان نەبەستووە و بڕیاری‬ ‫هاوبەشمان بۆ مافی گەالكەمان نەگرتووە و پرۆژەی‬ ‫هاوبەشمان نییە‪ .‬الیەنەكانی باشوری كوردستان وەك‬ ‫پارتی دموكرات و یەكێتی نیشتمانی هەوڵدانێكی زۆر‬ ‫جددیان نەدا كە ئەم كۆنگرەیە ببەسترێ و ئەمە‬ ‫الوازیەكە و پارتیەكانی دیكەش لەبەر ئەوەی لە‬ ‫باشوری كوردستاندا كیانێكی سیاسی گەلەكەمان‬ ‫هەیە ئێدی پاڵیانداوەتەوە و بەخەیاڵی خۆیان بەسە‬ ‫و پێویست بە تێكۆشان و یەكگرتن نەماوە‪ ،‬بۆ هەتا‬ ‫ئێستا ئەم كۆنفرانسە پێكنەهاتووە و ئەمەش كەم‬ ‫وكوڕتیەكی هەموو الیەكمانە و مێژووش لێمان خۆش‬ ‫نابێت‪ .‬بە دەستپێكردنی قۆناغی دیالۆگ و ئاشتی‬ ‫لە باكوری كوردستان هەل و دەرفەتێكی گونجاو و‬ ‫لەبار هەیە بۆ سازدانی كۆنفرانسێكی نەتەوەیی‪ .‬وەك‬ ‫رابردوو نیە و و هەلومەرج گۆڕاوە‪ .‬ئێستا توركیا لە ناو‬ ‫ئەم قۆناخەدایە و وەك رابردوو دژبەر نییە‪ .‬ئەمریكا‬ ‫و یەكێتی ئەوروپاش بە وتنیش بێ پشتگیری ئەم‬ ‫قۆناخە دەكەن‪ .‬بۆ ئەوە ئێمەش دەبێ ئەم دەرفەتە‬ ‫باشە كە هاتۆتە پێش لە كیسی نەدەین و هەر چی‬ ‫زووت��ر كۆنفرانسێكی ك��وردی ساز بكەین‪ .‬الیەنە‬ ‫دەرەكیەكان چەندە پشتگیری ئەم قۆناخەش بدەن‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەگەر یەكێتیەكی ناوخۆیی ك��وردان نەبێ‪،‬‬ ‫ئاستەنگی جددی بۆ ئەم قۆناخە دروست نەبێ‪،‬‬ ‫هەندێ كەس هەوڵ دەدەن كە الیەنە كوردییەكان بۆ‬ ‫الی خۆیان راكێشن و گێرەشێوێنی بكەن‪.‬‬ ‫ب��ۆ س��ازدان��ی كۆنفڕانسی ن��ەت��ەوەی��ی پێویستە‬ ‫كۆمیسیۆنێك دامەزرێ كە نوێنەرایەتی هەر چوار‬ ‫بەشی واڵت بكات و نوێنەری ت��ەواوی الیەنەكانی‬ ‫تێدا هەبێت‪ .‬هەر كەسە بە ئیرادەی ئازد بەشدار‬ ‫بێت و بە رێكۆپێكی ئامادەكاری بكرێ و زۆر درەنگ‬ ‫نەكەوین و بتوانین لەم چەن مانگەی بەردەمماندا‬ ‫ئەم كۆنفڕانسە ساز بكەین‪ .‬بۆ ئەم كۆنفڕانسە ئیتر‬ ‫چاوەڕوانی زۆر درێژخایەن هەڵەیە و زۆرتریش زۆر‬ ‫دیالۆگ بۆ ئەم بابەتە دروست بووە‪ .‬لە كۆنفرانسی‬ ‫نەتەوەییدا دەبێ بەرژەوەندی گەلی كورد لە سەروی‬ ‫بەرژەوەندەی حزب و الیەنەكان بێ و مەسەلەی مافی‬ ‫كورد و ئازادی گەلەكەمان لەسەری قسە بكرێ و‬ ‫بڕیار وەرگیرێ‪.‬‬

‫وتار‬

‫‪18‬‬

‫[~]‬ ‫[ ساڵی سێیەم ] [ ‪ [ ] 2013/5/15‬ژماره ‪]29‬‬

‫‪Rojiwelat.mag@gmail.com‬‬

‫هەرێــــم و نــــاوەند ‪ ...‬چارەســــەر یان سڕكــــردن‬

‫كامەران گوڵپی‬ ‫ئاڵۆزبوونی هاوكێشە سیاسیەكانی ئێراق وای كردووە‬ ‫لە باشوری كوردستان كە هەنگاو ب��ەرەو سازش‬ ‫بنێت لە بەرامبەر چارەسەری پرسی نەتەوەیدا و‬ ‫گۆڕینەوەی ئەو پرسە بەدەستكەوتی ماددی كە لە‬ ‫ڕێككەوتنەكەی حكومەتی هەرێم و مالكیدا هاتووە‬ ‫تەنانەت دانیشتن لە گەڵ مالكیدا لەم ساتەوەختەدا‬ ‫خۆی لەخۆیدا جێگەی پرسیارە‪ ،‬چونكە هێشتا دەستی‬ ‫سوورە بەخوێنی خۆپیشاندەرانی (حەویجە) كە زۆر‬ ‫بەڕبەڕیانە هێرشی كردە سەریان و كوشتارگەیەكی‬ ‫كەم وێنەی تۆماركرد لە سایەی دیموكراسی تائیفیدا‬ ‫لە ئێراق‪ ،‬ئیتر وەفدی كوردی بە چ جورئەتێكی‬ ‫سیاسیەوە توانی بچێتە بەغدا و دانیشتن لە گەڵ‬ ‫پاڵەوانی سەدەی بیست و یەكدا بكات؟‬ ‫كاتێك وەزیر و ئەندام پەرلەمانەكانمان لە بەغدا‬ ‫كشانەوە ئێمەی هاواڵتی زۆر خۆشحاڵ بووین‬ ‫و بەهەنگاوێكی ئەرێنیمان زان��ی لە سیاسەتی‬ ‫سەركردایەتی كوردیدا‪ ،‬بەاڵم چونی وەفدی حكومەتی‬ ‫هەرێم بۆ بەغدا و بە بۆچونی من هیچ گونجاو نەبوو‪،‬‬ ‫چونكە ئەو بابەتانەی كە سەرۆكایەتی هەرێم پێداگری‬ ‫لەسەر دەكرد هیچ كامیان نەهاتبووە دی‪ ،‬ئەی بۆ‬ ‫دەبێت كورد دانیشتن بكات لە گەڵ مالكیدا‪ .‬دیارە‬ ‫ئەمە تەنها ویستی واڵتێكی ئیقلیمی بوو كە بەگڵۆپی‬ ‫سەوزی ئەمریكا لە دایك بوو‪!!.‬‬ ‫گرفتی ئێمە لە باشوری كوردستان هەژاری و نەبوونی‬ ‫سامانی سروشتی نییە تا چۆك دادەین بۆ مەرجەكانی‬ ‫ناوەند‪ ،‬بەڵكو گرفتی ئێمە لەوەدا خۆی دەبینێتەوە‬ ‫كە خاوەنی ڕوئیا و داواكاری ڕوون نین بەرامبەر بە‬ ‫دەستەاڵتی حوكمڕانی لە بەغداد‪ .‬ماوەیەك مالیكی‬ ‫دیكتاتۆر بوو‪ ،‬ماوەیەكی تر ئۆپراسیۆنەكانی دیجلە‬ ‫نا دەستوری ب��وو‪ ،‬ماوەیەكی تر م��ادەی (‪)140‬‬ ‫فەرامۆش كراوە و دەبێت كارا بكرێت‪ ،‬ماوەیەكی‬ ‫تر داوای شەراكەتی حەقیقیمان دەكرد‪ ،‬ئەم هەموو‬ ‫هەڵكشان و داكشانە لە داواكاریدا و بەستراتیژی‬ ‫نەكردنی داواكاریەكانی كورد لە پاكێجێكدا ڕۆژ لە‬ ‫دوای ڕۆژ پێگەی سیاسیمان لە ئێراقی دوای ئەمریكا‬ ‫الوازتردەكات‪!.‬؟‬ ‫بۆیە هەركات مالیكی كەوتە تەنگەژەیەكی سیاسی‬ ‫لە گەڵ نەیارەكانی دەست دەبات یەكێك لەو كارتی‬

‫فشارانە ڕادەكێشێت و ئەو كات كورد وەكو هەموو‬ ‫جار دەڵێت با ئەمجارەش ئێمە هەنگاو بنێین ئەم‬ ‫ڕەفتارەش لە سیاسەتدا زۆر كالسیكی و ب ‌ێ ئەنجامە؛‬ ‫چونكە پێشتر تاقی كراوەتەوە و هیچ ئەنجامێكی‬ ‫نەبووە‪.‬‬ ‫بۆیە دەبێت سەركردایەتی كورد وریاتر مامەڵە لە‬ ‫گەڵ ئەم پیاوەدا بكات لە كایە سیاسیەكانیدا‪،‬‬ ‫چونكە ئ��ەو وات��ا مالیكی هەرگرفتێكی بۆ هاتە‬ ‫پێش لە گەڵ كورددا ڕاستەوخۆ ئێرانی لێ ئاگادار‬ ‫دەكاتەوە و ئێرانیش وەكو تاكە واڵتی ناوچەیی كە‬ ‫كاریگەری ڕاستەوخۆی هەیە لە بڕیاری سیاسی‬ ‫ئێراقدا سەركردایەتی كورد ئاگادار دەكاتەوە كە‬ ‫دەبێت جوانتر یاری بكەن لە گۆڕەپانی سیاسی‬ ‫ئێراقدا؛ چونكە ئێمە چاكەی زۆرمان هەبووە بۆ ئێوە‬ ‫لە ڕۆژانی ناسۆری و میحنەتدا‪!.‬‬ ‫بۆیە كورد لە باشور دەبێت ئەوە بزانێت كە هاوسەنگ‬ ‫ڕاگرتنی هاوكێشەی سیاسی لە ئێراقدا لە دەستەاڵتی‬ ‫ئەو دایە‪ ،‬نەك پێكهاتەیەكی تر‪ .‬بۆیە دەبێت زۆر‬ ‫زیرەكانە وەكو (ئیسرائیل) مامەڵە بكات لە گەڵ‬ ‫رووداوەكاندا ئەوەتا هەمووان لە پێشبڕكێدان كە‬ ‫پەیوەندیەكانیان ئاسایی بكەنەوە لە گەڵیدا‪.‬‬ ‫ئێستا ئێراق لە هەموو كات زیاتر بارودۆخی سیاسی‬ ‫ئاڵۆزە‪ ،‬چونكە لە شەش پارێزگای سوننەنشین‬ ‫م��اوەی پێنج مانگە خۆپیشاندانیان دەستی‬ ‫پێكردووە و یەكڕیزی خۆیان پاراستووە لە چۆنیەتی‬ ‫داواكاریەكانیان‪ ،‬بۆیە هەر بەئامانجی خۆیان دەگەن‪،‬‬ ‫بەاڵم ئێمەی كورد تەنانەت لە سەندنەوەی متمانە‬ ‫لە مالیكی یەك هەڵوێست نەبووین كە ئەوكات‬ ‫ئەمە یەكەم تاقیكردنەوە بوو بۆ كورد لە بەرامبەر‬ ‫پاوانخوازی دەسەاڵتی تاكڕەویانەی مالیكیدا‪ ،‬بەاڵم‬ ‫مەخابن كورد سەركەوتوو نەبوو‪.‬؟‬ ‫لە دوای ڕووداوەك��ان��ی حەویجە مالیكی بەیەك‬ ‫پەیام توانی ك��ورد و هێزی پێشمەرگە بخاتە‬ ‫نێوئۆپەراسیۆنەكانی خۆی بەوەی كە پاراستنی هێڵی‬ ‫تەماسی نێوان كورد و سوننە بەهێزی پێشمەرگە‬ ‫بسپێرێت لە كاتێكدا كە كورد دەڵێت ئێمە بە پێی‬ ‫دەستور دەجوڵێینەوە و مالیكی دەستوری بەزاندووە‪،‬‬ ‫ئەی باشە ئەوەتا بێئاگا لە یاریە گاڵوەكانی مالیكی‬ ‫كوردیش بوو بە پارێزەری دەستكەوتەكانی مالیكی‪.‬‬ ‫ئەگەر بیانووی ئەوە دەهێننەوە كە گوایە ئەو ناوچانە‬ ‫سوپای ئێراقی داگیریان دەكات ئەوە بیانویەكی‬ ‫الوازە‪ ،‬چونكە ئێمە دەڵێین ئێراقی دیموكراسی واتە‬ ‫هەروەك چۆن سەدام كاتی خۆی بەزەبری هێز لە‬ ‫كوەیت دەركرا ئەوا سوپای مالیكیش بەهەمان شێوە‪،‬‬ ‫بەاڵم بەداخەوە ئێمە دەستمان سپی بووەتەوە و‬ ‫باوەڕمان بەخۆمان نەماوە ئەگینا ئەمن و هەواڵگری‬ ‫بەعس لە ڕاپەڕیندا لە الیەن جەماوەرەوە الشەكانیان‬ ‫لەسەر یەك هەڵچنرا نەك هێزی سەربازی‪ ،‬بۆیە‬ ‫دەبێت ئێمە لە بڕیاری سیاسیدا پشت بەگەلی خۆمان‬ ‫ببەستین؛ چونكە دواتر ئەوانەی سیاسەت دەكەن‬ ‫دەبێت لە بەرژەوەندی گەلدا هەنگاو هەڵگرن‪.‬‬ ‫بە درێژایی ئەمساڵ كە تەنگەژەی نێوان هەرێم و‬

‫بەغدا هاتە ئاراوە پێداگری لەسەر ئەوە دەكرا كە‬ ‫كیشەی شەخسی نییە لە نێوان بەڕێز سەرۆكی‬ ‫هەرێم و مالیكیدا‪ ،‬بەاڵم بەڕۆشتنی وەفدی حكومەتی‬ ‫هەرێم بۆ الی مالیكی دەركەوت كە پێچەوانەكەی‬ ‫ڕاستە و كێشەكان لە نێوان دوو كەسدایە و وەگەرنا‬ ‫خۆ مالیكی هیچ دەستپێشخەریێكی نەكرد بۆ كورد‬ ‫هەتا حكومەتی هەرێم لەسەر بەرزترین ئاستی بچێتە‬ ‫بەغدا‪ ،‬چونكە زۆربەی ئەو بڕگە دەستوریانەی كە‬ ‫لە الیەن ناوەندەوە پێشێل كراون بەرامبەر بەكورد‬ ‫هەروەكو خۆیان ماونەتەوە و لە سەروی ئەم هەموو‬ ‫تەنگەژەیەوە مالیكی ك��وردی كردووەتە قەڵغانی‬ ‫ناوچە جێناكۆكەكان كە هێشتا دان بە كوردبونیاندا‬ ‫نانێت‪ ،‬بۆیە من هیچ ئومێدێكم نییە بە بەڵێنەكانی‬ ‫ناوەند؛ چونكە چارەسەر‪ ،‬دەبێت زەمینەسازی بۆ‬ ‫بكرێت و دواتر لە الی ڕای گشتی ئاشكرا بكرێت‬ ‫هەروەك چارەسەری ئاشتی و دیموكراتی لە باكور‬ ‫ئاشكرا كرا واتە ئاشتی دەبێت بكرێتە ستراتیژ نەك‬ ‫تەكتیك و هەركات ناوەند ویستی سەرقاڵمان بكات‬ ‫بە پێوەی‪!.‬؟‬ ‫لە بڕی ئەو خۆ خەریككردنە بەدیداری مالیكیەوە‬ ‫ب��ا ئ��اوڕ ل��ە ڕۆژئ��اوای ك��وردس��ت��ان ب��درێ��ت��ەوە لە‬ ‫هاوكاریكردنی پارتە خ��اوەن جەماوەرەكانی ئەو‬ ‫بەشە؛ چونكە نزیكبوونەوە و هەماهەنگی كوردان لە‬ ‫هەرچوار پارچەی كوردستان بناغەی یەك نەتەوەیی‬ ‫پتەوتر دەكات بۆ بەرەنگاربوونەوەی تەوژمی خۆ‬ ‫سەپاندنی زۆرینە‪.‬‬ ‫خۆ پڕ چەككردنی مالیكی لە بواری سەربازیدا مایەی‬ ‫نیگەرانیە؛ چونكە ئێراق پێویستی بەو جبەخانەیە‬ ‫نییە ئەگەر مەبەست لێی خۆ پاراستنە لە هێرشی‬ ‫دراوسێكانی‪ .‬توركیا پابەندە بە یەكێتی ئەوروپاوە‪،‬‬ ‫ئێران دۆستی فەرمانڕەوایانی شیعەیە لە ئێراق‪،‬‬ ‫سوریا بەچەند دەیەیەكی تر ناتوانێت ژێرخانی ئابوری‬ ‫بنیات بنێتەوە‪ ،‬بۆیەخۆ پڕ چەككردنی مالیكی تەنها‬ ‫یەك خوێندنەوە هەڵدەگرێت‪ ،‬ئەویش شەڕی بەدیل‬ ‫لە دژی كورد و نەیارانی لە سوننە لە بڕی ئێران و‬ ‫سوریا دەكات‪!...‬‬ ‫دانیشتن لە گەڵ مالیكی لەم دۆخەدا هیچ سودێكی‬ ‫نییە؛ چونكە كورد داوای شەراكەت دەكات لە بڕیاردا‪،‬‬ ‫بەاڵم بڕیاری لێدانی خۆپیشاندەران و مۆڵەت پێدانی‬ ‫وەزیرە كوردەكان ئەمانە نیشانەی نەبونی ڕاستگۆییە‬ ‫لە مامەڵەی مالیكیدا لە گەڵ كورد‪ .‬بە بەدەستهێنانی‬ ‫بەڵێنی دارای��ی و خەرجكردنی پ��ارە و چۆنیەتی‬ ‫دابەشكردنی داهاتی گومرگی پرسی نەتەوەیی‬ ‫چارەسەر ناكرێت‪ ،‬بەڵكو بە دیاریكردنی داخوازیە‬ ‫ڕەواكانی نەتەوەكەمان و سازش نەكردن لە ئاستیاندا‬ ‫دەگەینە ئامانج‪ ،‬بۆیە لە كۆتایدا دەڵێم پرسی‬ ‫نەتەوەكەمان لە باكور بۆیە بەزیندویەتی ماوەتەوە‪،‬‬ ‫چونكە بەڕێز ئوج ئاالن دەڵێت‪":‬تەنها قومێك ئاو‬ ‫و پارویەك نان بۆ من بەسە هەرئەوەندەی بتوانم‬ ‫جوڵەی فیزیكیكم بەردەوام بێت"‪ .‬با سیاسیەكانمان‬ ‫شیكاری ئەم ووتەیە بكەن ئەو كات گەورەیی ئەو‬ ‫كەسایەتیەیان بۆ دەردەكەوێت‪.‬‬

‫[~]‬ ‫[ ژماره ‪ [ ] 2013/5/15 [ ]29‬ساڵی سێیەم ]‬

‫‪Rojiwelat.mag@gmail.com‬‬

‫‪19‬‬

‫وتار‬

‫قەبارەی دیموكراسی لە بنچینەی سیاسەتی كوردا غیابە‬

‫هاوڕ ‌ێ كاسترۆ‬ ‫دیموكراسی وەك ڕەه��ەن��دی سەرەكی لە ژیانی‬ ‫كۆمەاڵیەتی كوردیدا‪ ،‬لە دوای ئەو ئاڵوگۆرە كەلتور و‬ ‫سیاسی و ئابووریەی لە كوردستانی باشور بەخۆیەوە‬ ‫بینەوە بۆتە چەمێكیًكی باو لە مێژووی بونیاتنانی‬ ‫ك��وردا‪ ،‬ئەمەش لە قۆناغی بێشكەوە تا قۆناخی‬ ‫گۆر ئامادەی هەیە و لەناو بونیادە كۆمەاڵیەتی و‬ ‫چەمكە باوەكانی ژیانە‪ ،‬بۆتە ڕەهەندێكی پڕ مانا و‬ ‫لە پێورە سیاسی و ئابوریەكاندا‪ ،‬ڕەنگدانەوەی بەهێز‬ ‫و كارای هەبووە‪ ،‬لەبەر ئەوە وای كردوە دەسەاڵتی‬ ‫سیاسی كوردی وەك فۆرمێكی دیاریكراو دیموكراسی‬ ‫بكاتە كەرەستەیەكی سەرەكی و لە هەر گوتار و‬ ‫ئاخافتنێكدا ڕەنگدانەوەی هەبێ‌‪.‬‬ ‫لە ڕاستیدا پێوەرەكانی هاوكێشكردنی مێژووی‬ ‫دیموكراس بەكارهێنانی ئەم مۆدێلە‪ ،‬بۆتە دیاردەیەكی‬ ‫كۆمەاڵیەتی و پانتایەكی گەورەی لە ئەدەبیات و‬ ‫دۆخ��ی سیاسی كۆمەڵگای ك��وردی داگیركردووە‬ ‫و جۆرە سیاسەتێكی بەرهەم هێناوە كە بەردەوام‬ ‫پارتە سیاسەكان وێنە و قەبارەی خۆیان گەورە‬ ‫دەكەن و خۆی بە رژێمە دیكتاتۆرەكانی رۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاست بەراورد دەكان‪ ،‬هاوكات دەسەاڵت جۆرە‬ ‫ورێنەیەك دەكات كە لە گەڵ قەبارە و سیستەمی‬ ‫سیاسەتی دەسەاڵتی كوردیدا ناگونج ‌ێ و بەردەوام‬ ‫ئ��ەم ڕەستیە دووب��ارە دەك��ان��ەوە ئێمە زۆر لە‬ ‫دراوسێكان دیموكراسیترین و دیموكراسیمان وەك‬ ‫پایەكی سەرەكی لە خەباتی رۆژانەماندا گرنگیمان‬ ‫پێداوە‪ ،‬ئەگەر چی سیاسەتی بەراوردكردنی بە‬ ‫رژێمە دیكتاتۆرەكان و خۆ بە زل زانین لە ئاستی‬ ‫دیموكراسیدا‪ ،‬هەنگاوێكی مەترسییە بۆ رزگاربوون لە‬ ‫كەلتوری دیكتاتۆرەكان و جۆرێكە لە دووبارە بونەوەی‬ ‫هەمان كەلتوری دیكتاتۆرەكان‪ ،‬ڕاستە لە ساڵی‬ ‫(‪ )1991‬دەسەاڵتی دیكتاتۆریتمان لە كوردستان‬ ‫لە ن��او ب��ردووە‌‪ ،‬ب��ەاڵم كەلتوری دیكتاتۆریتمان‬ ‫لە ناخەماندا بەهێزتر ب��ووە‪ ،‬ئەمەش وای كردوە‬ ‫دیموكراسی لە دوای ئەو ئاڵوگۆڕە گەورەی لەسەر‬ ‫ئاستی دونیادا روویداوە وەك پێداویستی دۆخەكە‬ ‫ببێتە كۆڵەكەی سەرەكی لە سیستەمی سیاسی‬ ‫كوردستان‪ ،‬بەاڵم بە فۆنتی دەس��ەاڵت مامەڵەی‬

‫لە گەڵ بكرێت و تەنها لە چوارچێوەی گوتار و‬ ‫ئاخاوتندا بمێنێتەوە و لەبەر ئەوە لە نێوان پایە‬ ‫سەرەكییەكانی دیموكراسیدا‪ ،‬دەسەاڵت وەك جەالد و‬ ‫تاوانبار مامەڵەی لە گەڵ دیموكراسی دەكات‪ ،‬هاوكات‬ ‫دیموكراسی كردۆتە ڕەمووزێكی ناشرینی كۆمەڵگا‬ ‫وەك سیمایەكی دوور لە لۆژكی گەیاندۆتە خەلك‬ ‫و وەك بنەمایەكی درۆزنانە مامەڵەی لە گەڵ كراوە‪،‬‬ ‫بۆیە دیموكراسی بۆتە قسەیەكی زلی سیاسیەكانی‬ ‫واڵت و دوور لە پێوەرەكانی پیادەكردن مامەڵەی‬ ‫لە گەڵ دەكرێت‪ ،‬دەرئەنجام كاتێك لە بنەماكانی‬ ‫دیموكراسی دەسەاڵتی سیاسی كوردیدا ڕادەمێنی‪،‬‬ ‫ئەوسا ڕەه��ەن��دەك��ان پێچەوانە لە پیادەكردنی‬ ‫دیموكراسیدا ڕەنگد‌ەداتەوە و نمونەی دەسەاڵتێكت‬ ‫بۆ وێنا دەكات كە لە ماوەی (‪ )22‬ساڵ لە ئازادیدا‬ ‫نەیتوانیوە دیواری ئەستوری نێوان ئیدارەی هەولێر‬ ‫و سێلمانی بەڕمێن ‌ێ و دەسەاڵتێك بونیات بەنێ‌‬ ‫كە سیمای دیموكراسی هەب ‌ێ و لەسەر بنەماكانی‬ ‫دیموكراسی مافی مرۆڤ و ئ��ازادی ڕادەربرین كار‬ ‫بكات‪.‬‬ ‫لە كاتێكدا دەوڵەمەندبوون لە مێژووی ئەم جۆرە‬ ‫دیموكراسیە هیچ گرنگ نییە‪ ،‬جگە لە كارەساتی‬ ‫دیموكراسی هیچ هۆشیاریەكی دیموكراسی جێ‌‬ ‫نایەڵێ‌‪ ،‬ئەمەش رۆژب��ەرۆژ بااڵنسی دیموكراسی‬ ‫لە هەرێمی كوردستان دادەبەزێن ‌ێ و ئەم جۆرە‬ ‫دیموكراسیە بەرهەم دێن ‌ێ كە دەسەاڵتی سیاسی‬ ‫ك��وردی دەی��خ��وازێ��ت‪ .‬ئ��ەگ��ەر چ��ی ئ��ەم مۆدێلە‬ ‫دیموكراسیەی ك��ورد دەیخوازێت (‪ )22‬ساڵە لە‬ ‫هەناوی شاردا جێبەج ‌ێ دەكات‪ ،‬لە كاتێكدا سروشتی‬ ‫ئەم دیموكراسیە دەخ��وازێ��ت هیچ سەركردەیەك‬ ‫تا گۆر كورسی دەس��ەاڵت ج ‌ێ نەیەڵ ‌ێ و ئەب ‌ێ لە‬ ‫هەموو هەڵبژاردەنەكانی واڵتیشدا براوەی یەكەم بێت‬ ‫و هەركاتێك پێویستیش بوو ئەب ‌ێ بۆ سەرۆكەكان‬ ‫دەستوریان بۆ هەموار بكرێتەوە‪.‬‬ ‫بەپ َێ ئ��ەو پ��ێ��وەران��ەی كە ب��اس لە بنەماكانی‬ ‫دیموكراسی دەكەن‪ ،‬هەر سیستەمێكی دیموكراسی‬ ‫لە چوارچێوەی پرۆسەی لە قالبدانی بەرژەوەندی‬ ‫سیاسی م��ام��ەڵ��ەی ل��ە گ��ەڵ ك��را‪ ،‬هیچ م��ان��ا و‬ ‫گوزارشتێك نیە لە بوونی دیموكراسی لەم واڵتەدا‪،‬‬ ‫كاتێك پرۆسەی دیموكراسیەت كورت دەكرێتەوە لە‬ ‫چوارچێوەی هەلبژاردندا‪ ،‬رێك ئەو قسیەی ڕاستە‬ ‫كە دیموكراسیەتی كوردستان وەك ئەو جەلوبەرگە‬ ‫وای��ە كە بۆ دەس��ەاڵت��ی ك��وردی دوراوە بۆ هیچ‬ ‫كەسێك و نەتەوەیەكی تر نابێت‪ ،‬لەبەر ئەوە ناكرێت‬ ‫دیموكراسی لە چوارچێوەی ڕەهەندێكی دیاری‬ ‫كراوەدا بۆ بەرژەوەندی مانەوەی دەسەاڵت مامەڵەی‬ ‫لە گەڵ بەكرێت و كورت بەكرێتەوە لە ئیتارێكدا‬ ‫بۆ خزمەتكردنی الیەنێك یان ئایدیۆلۆژیایەك‪ ،‬وەك‬ ‫ئەوەی ئێستای هەرێمی كوردستان‪.‬‬ ‫ه��ەم��وو ئ��ەم��ان��ە گ��وزارش��ت��ن ل��ە هێمایەكە كە‬ ‫سیستەمی دیموكراسی كوردستانی باشور خاڵیە لە‬

‫دیموكراسیەكی هاوچەرخ و پاراستنی مافی تاك لە‬ ‫چوارچێوەی بنەماكانی دیموكراسیدا‪ ،‬ئەمەیە پێمان‬ ‫دەڵیت قەبارەی دیموكراسی لە بنچینەی سیاسی‬ ‫كوریدا غیابە‪...‬‬

‫بەپێَ ئەو پێوەرانەی‬ ‫كە باس لە بنەماكانی‬ ‫دیموكراسی دەكەن‪ ،‬هەر‬ ‫سیستەمێكیدیموكراسی‬ ‫لە چوارچێوەی پرۆسەی‬ ‫لە قالبدانی بەرژەوەندی‬ ‫سیاسی مامەڵەی لە‬ ‫گەڵ كرا‪ ،‬هیچ مانا و‬ ‫گوزارشتێك نیە لە‬ ‫بوونی دیموكراسی لەم‬ ‫واڵتەدا‪ ،‬كاتێك پرۆسەی‬ ‫دیموكراسیەت كورت‬ ‫دەكرێتەوە لە چوارچێوەی‬ ‫هەلبژاردندا‪ ،‬رێك ئەو‬ ‫قسیەی ڕاستە كە‬ ‫دیموكراسیەتی كوردستان‬ ‫وەك ئەو جەلوبەرگە‬ ‫وایە كە بۆ دەسەاڵتی‬ ‫كوردی دوراوە بۆ هیچ‬ ‫كەسێك و نەتەوەیەكی‬ ‫تر نابێت‪ ،‬لەبەر ئەوە‬ ‫ناكرێت دیموكراسی لە‬ ‫چوارچێوەی ڕەهەندێكی‬ ‫دیاری كراوەدا بۆ‬ ‫بەرژەوەندی مانەوەی‬ ‫دەسەاڵت مامەڵەی لە‬ ‫گەڵ بەكرێت و كورت‬ ‫بەكرێتەوە لە ئیتارێكدا بۆ‬ ‫خزمەتكردنی الیەنێك‬ ‫یان ئایدیۆلۆژیایەك‪ ،‬وەك‬ ‫ئەوەی ئێستای هەرێمی‬ ‫كوردستان‬

‫وتار‬

‫‪20‬‬

‫[~]‬ ‫[ ساڵی سێیەم ] [ ‪ [ ] 2013/5/15‬ژماره ‪]29‬‬

‫‪Rojiwelat.mag@gmail.com‬‬

‫ئازادی‪...‬‬

‫لە ئامــــــــەدەوە بـــــۆ كـــــــــەركـــــــوك‬ ‫پێویستە بەكورتی ڕەوش��ی ئێستای ئامەد و‬ ‫كەركوك باس بكەم‪.‬‬ ‫ئەو شارەی زیاتر لە باشوری كوردستان بەدیاربەكر‬ ‫ناسراوە لە مێژوودا بەم جۆرە ناوی هاتووە‪ ،‬ئامیدا‪،‬‬ ‫ئامید‪ ،‬ئومێد‪ ،‬ئامەد‪ ،‬دی��اری بەكر‪ ،‬دیاربەكر‪،‬‬ ‫دیارباكر‪ ،‬سەرەتا دەم��ەوێ بەو چەند پەیڤەی‬ ‫سەرۆكی شارەوانی مەزنی ئامەد كە بۆ ئەو كەسانە‬ ‫دەدوێ سەردانی شارەكە دەكەن‪ ،‬شاری ئامەد‬ ‫پێناسە بكەم و دواتر چەند الیەنێكی تری بخەینە‬ ‫ڕوو‪.‬‬ ‫كوردۆشوانی‬

‫هەردوو شاری ئامەد و كەركوك وەك دوو شاری‬ ‫كوردستانی مەزن گرنگی و تایبەتمەندی خۆیان‬ ‫هەیە بۆ گەلی كورد‪ .‬هەرچەندە كوردستان بەگوێرە‬ ‫سەرچاوە مێژوویەكان بەگشتی بەشێكە لە خاكی‬ ‫نێوان دوو ڕوباری میزۆپۆتامیای دێرین كە ئەوەش‬ ‫بەو واتایە دێت كە كورد خاوەنی ڕاستەقینەی ئەو‬ ‫دەڤەرانەبووە بەگشتی نەك بەشێكی لە خاكی‬ ‫میزۆپۆتامیا داگیركردبێت‪ ،‬بەاڵم ئەوەی ئێستا پێی‬ ‫دەوترێ كوردستان ئەو چواربەشەیە كە لە گەلی‬ ‫كورد داگیركراوە و دابەشكراوە بەسەر چوار واڵتدا‪.‬‬ ‫ئاشكرایە هیچ نەتەوەیەك بە ئەندازەی نەتەوەی‬ ‫كورد خەبات و تێكۆشانی نەكردووە بۆ سەندنەوەی‬ ‫ئەو خاكەی لێی داگیركراوە‪ ،‬هیچ گەلێك بە قەد‬ ‫گەلی كورد قوربانی نەداوە و خۆێنی نەبەخشیوە‬ ‫لە پێناوی ئ��ازادی��دا‪ ،‬بەرخۆدان و تێكۆشان و‬ ‫قوربانیدانی گەلی كورد الی هیچ كەسێك شاراوە‬ ‫نییە‪ ،‬بۆیە بە پێویستی نازانم ئاماژە بەسەرجەم‬ ‫ڕووداوەك��ان بكەم‪ .‬ئ��ەوەی مەبەستمە قسەی‬ ‫لەسەربكەم پێواژوی ئەمڕۆی تێكۆشانی گەلی‬ ‫كوردە بەرامبەر نەیارەكانی‪ ،‬هەروەها ڕەوشی ئەو‬ ‫دوو شارە دێرینەی كوردستان لەم ساتەوەختەدا‬ ‫بەگرنگ دەزانم بەراورێكی مێژوویی و هەنوكەیی‬ ‫بۆ بكەم‪ ،‬بڕوام وایە ئ��ازادی ئەو دوو شارە كە‬ ‫هەریەكەیان لە چوارچێوەی واڵتێكدایە و تا‬ ‫ئێستاش سنورە دەستكردەكان لە نێوانیاندا تۆخ‬ ‫تر دەكرێتەوە‪ ،‬بۆ گەلی كورد لە باكور و باشوری‬ ‫كوردستان بەواتای ئازادی تەواوی هەریەك لەو‬ ‫دوو بەشەداگیركراوەی واڵتمانە‪ .‬ئامەد و كەركوك‬ ‫لێكچونێكی زۆر لە نێوانیاندا هەیە بە پێویستی‬ ‫دەزان��م هەندێ الیەنی ئەو دوو شارە مێژووییە‬ ‫بخەمە بەر دیدەی خوێنەری بەرێز بە پشتبەستن‬ ‫بە هەندێ سەرچاوە كە سودم لێیان بینیوە بۆ‬ ‫ئەم بابەتە‪ .‬لە دوای خستنە ڕووی الیەنی مێژوویی‬

‫پەیڤی بایدەمیر‬ ‫"ئامەد شارێكە كە قورسایی "‪ "٣٣‬شارستانی‬ ‫كۆنی هەڵگرتووە و بە كۆنترین شار لە ناوچەی‬ ‫ئەنادۆڵ و میزۆپۆتامیا دادەنرێت‪ .‬ئەمە دەرفەتێكە‬ ‫بۆ ئەوەی گەشتێك بە كۆن و نوێ و ئێستادا بكەن‬ ‫و چەند شوێنەوارێكی‪ :‬ئاشووری‪ ،‬ئۆرارتۆ‪ ،‬مدیون‪،‬‬ ‫فرس‪ ،‬ڕووم‪ ،‬بیزەنتی‪ ،‬مەروانی‪ ،‬سالجقە‪ ،‬ئارتقلۆ‪،‬‬ ‫ئەیووبی‪ ،‬ئاق قۆینلۆ و عوسمانی ببینن و چاوتان‬ ‫بەچەند نەوەیەكی ئەم شارە بكەوێت كە ڕۆژانێك‬ ‫لەسەر ئەم خاكە ژیاون‪ ،‬وەك‪ :‬ئێزدی‪ ،‬كلدانی و‬ ‫نەستووری"‪.‬‬ ‫لە كاتی گەشتەكەتاندا ئەوە دەبینن كە دانیشتوانی‬ ‫شارەكە بە زمان و شێوەزاری جۆراوجۆر قسە‬ ‫دەكەن‪ ،‬وەك‪ :‬سریانی‪ ،‬ئەرمەنی‪ ،‬كوردی‪ ،‬توركی‬ ‫و عەرەبی و بەهەریەك لەو زمانانە‪ ،‬داوا لە یەك‬ ‫خوداوەند دەكەن‪ ،‬چونكە ئامەد شاری برایەتی و‬ ‫ئاشتی و لێبوردەییە‪ .‬ئەم شارە باوەشی بۆ ئێوەش‬ ‫كردۆتەوە‪.‬‬ ‫ئێوە زۆر شوێنەواری مێژوویی گەورە لەم شارەدا‬ ‫دەبینن وەك‪ :‬شوورای جوانێ ئامەد‪ ،‬پردی ئۆن‬ ‫قۆزلو‪ ،‬ڕووباری دیجلە‪ ،‬باخچەی بەهەشتی هووسل‪،‬‬ ‫هەروەها شوێنی پیرۆزی پێنجەم (مزگەوتی گەورە)‬ ‫و گەورەترین دێرە لە ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاست‪ ،‬دێرێ‬ ‫كیراكۆس و شوێنی زووئەلكەفل لە ئەغیل‪.‬‬ ‫س��ەرت سوڕدەمێنێ بەبینینی قووتی برجیم‪،‬‬ ‫ب��ەرزی شاخی قورتیك‪ ،‬ئەشكەوتەكانی بیرك‬ ‫لین‪ ،‬گ��ۆڕی شاهانە و ش��اری حاسوونی كە لە‬ ‫سەدەكانی ناوەڕاستدا گرنگی خۆی هەبووە‪ .‬دوای‬ ‫گەشتەكەت بە شارەكەدا‪ ،‬هەستێكی هاوبەشی‬ ‫مرۆڤایەتی دەكەیتەوە و ئەم گەشتە گیانێكی نوێ‬ ‫دەدات بە شارەكە و بەناسینی شارەكەش ڕێگەكان‬ ‫كورت دەبنەوە و برایەتی و هاوڕێیەتی لە ناوماندا‬ ‫زۆرتردەبێت‪.‬‬

‫شەقامەكانی ئامەد بەگەرمی بانگتان‬ ‫دەكات‪ ،‬خەڵكەكەش بە گەرمی پێشوازی‬ ‫لە میوانەكان دەكەن‬ ‫پارێزەر عوسمان بایدەمیر سەرۆكی‬ ‫شارەوانی گەورەی ئامەد‬ ‫مێژووی ئامەد‬ ‫لێكۆڵینەوەكانی شوێنەوارناسی لە دیاربەكر و‬ ‫دەوروب��ەری شوێنەكە بۆ س��ەردەم��ی بەردینی‬ ‫تامەسقوولی سەردەمی حەجەری دەگەرێننەوە‪،‬‬ ‫بەڵگەی بەهێز ك��ە ل��ە ب��ەردەس��ت��دا بێت بۆ‬ ‫ئ��ەم ئەنجامە ش��اری ئەشكەوتی حەسوونی و‬ ‫ئەشكەوتەكانی هالری دەوروب��ەری ئەرخەنییە‪،‬‬ ‫ه��ەروەه��ا شوێنەوارەكانی ن��اوڕووب��ار لە شاری‬ ‫سیناكی نزیك رووب��اری دیجلە‪ ،‬لێكۆڵینەوەی‬ ‫شوێنەوارناسی لەسەردەمی تامەسقوولێ بەردین‬ ‫جەخت لەسەرئەوە دەكەنەوە كە ئەم شارە خەڵكی‬ ‫تێدا نیشتەجێ ب��ووە‪ ،‬لە كۆنترین گوندەكانی‬ ‫شاری ئەرخەنی سەر بەئامەد‪ ،‬قوتبرجم "جای‬ ‫ئونوهویخو" كە شوێنەواری كشتوكاڵی تێدایە بۆ‬ ‫دە هەزار ساڵ پێش زایین دەگەڕێتەوە‪ ،‬ئەنجامی‬ ‫لێكۆلێنەوەی شوێنەوارناسی لە گوندی جای‬ ‫ئونوهویخو ئەوە دەردەخ��ەن كە "‪8500‬ــــ‪"5500‬‬ ‫پێش زایین ژیان لەم گوندەدا ب��ەردەوام بووە‪،‬‬ ‫لە سااڵنی دواییدا دابڕنی ژیان تێیدا ڕووی��داوە‪،‬‬ ‫دی��ارە بەهۆی وێرانكردنی گوندەكانی باكوری‬ ‫كوردستانەوە بووە كە لە ئەنجامی سیاسەتی‬ ‫نكوڵیكردن و پاكتاوكردنی گەلی كورد لە الیەن‬ ‫دەسەاڵتدارانی توركەوە ڕووی��داوە‪ ،‬لە سەرەتادا‬ ‫خەڵك بەگەشتیاری و ڕاوك��ردن بژێوی خۆیان‬ ‫دابینكردووە تا گەیشتوون بەم ڕۆژگارە‪ ،‬ئەو ژیانە‬ ‫بەسەردەمی بەردینی نوێ ناسراوە كە شۆڕشی‬ ‫كشتوكاڵی لێرەوە دەستی پێكردووە‪ ،‬تێبینی‬ ‫ئەوە دەكرێت كە ئامەد بەسروشت و ڕۆشنبیری‬ ‫و داهێنانە جیاوازەكانییەوە مێژووی تایبەتی خۆی‬ ‫هەیە و تیشك دەخاتە سەر شارستانیەتی جیهانی‪.‬‬ ‫شارقەاڵی "ئج قەاڵیرلشكسی" كە دەكەوێتە باكوری‬ ‫ڕۆژهەاڵتی شورای ئامەدەوە گرنگییەكی تایبەتی‬ ‫هەیە‪ .‬لێكۆڵینەوەی شوێنەوارناسی لە گوندی‬ ‫ئامیدا "وێران تەپە" جەخت لەسەر ئەوە دەكەنەوە‬ ‫كە هویوك یان هوریانس "‪ "3000‬پێش زایین و‬ ‫میتانیش "‪"200‬س��اڵ حكومڕانی ئەم شوێنەیان‬ ‫كردووە‪ ،‬لە دوای حوكمی هوریانس و میتانییەكان‬ ‫"‪ "1260‬پێش زایین هەریەك لە ئاشوری‪ ،‬ئارامی‪،‬‬ ‫ئ��ۆرارت��و‪ ،‬ئەشكانی‪ ،‬م��اد‪ ،‬ف��ارس‪ ،‬مەقدوونی‪،‬‬ ‫سلوقی‪ ،‬پارسی‪ ،‬ملوكی‪ ،‬تیكرانی ئەرمەنی‪ ،‬رۆمان‪،‬‬

‫‪Rojiwelat.mag@gmail.com‬‬

‫ساسانی‪ ،‬بیزەنتی‪ ،‬ئومەوی‪ ،‬عەباسی‪ ،‬شیخ‬ ‫ئۆغۆالری‪ ،‬حەمدانی‪ ،‬مەروانی‪ ،‬سلجوقی‪ ،‬ئینال‬ ‫ئوغۆالری‪ ،‬نیسان ئۆغالری‪ ،‬ئارتوق‪ ،‬مەنغول‪،‬‬ ‫ئاقكویون‪ ،‬سەفەوی‪ ،‬عوسمانییەكان حكومڕانی‬ ‫ئەو شارەیان كردووە‪ ،‬دەتوانین ئاماژە بەوە بكەین‬ ‫كە لە ئێستادا بەشێوەیەكی پراكتیكی ئاپۆچی‬ ‫حكومڕانی ئەو شارەیە‪ .‬هەرچەندە زۆركەس ئەو‬ ‫ڕاستییە نازانێت و پێی وایە شاری ئامەد هێشتا‬ ‫لە ژێر دەسەاڵتی توركی فاشیستدایە و كورد‬ ‫بێدەسەاڵت و بندەستە‪ ،‬بەاڵم بە سەردانكردنی‬ ‫شاری ئامەد و تەماشاكردنی حكومڕانی لەو شارەدا‬ ‫زۆر راستی شاراوەت بۆ روون دەبێتەوە‪.‬‬ ‫ئامەد لە ڕۆژهەاڵتی ڕۆمادا گەورەترین شار بووە‬ ‫لە سەردەمی ئاقكویون و مەروانییەكاندا پایتەخت‬ ‫ب��ووە‪ ،‬لە سەردەمی عوسمانییەكاندا ناوەندی‬ ‫بەڕێوەبردنی بیست و پێنج شار بووە‪ ،‬لە سەردەمی‬ ‫ئارتوق و ئومەوی و عەباسیەكاندا شارێكی‬ ‫بازرگانی و رۆشنبیری گرنگ بووە و لە هەموو‬ ‫سەردەمێكیشدا ناسنامەی پێشكەوتن و رۆشنبیری‬ ‫و هونەری خۆی پاراستووە‪ ،‬تا شەڕی یەكەمی‬ ‫جیهانی لە دیاربەكردا لە گەڵ موسوڵمانەكاندا كە‬ ‫بەزمانی عەرەبی و توركی و كوردی ب��ەزاراوەی‬

‫[~]‬ ‫[ ژماره ‪ [ ] 2013/5/15 [ ]29‬ساڵی سێیەم ]‬

‫كرمانجی و زازاك��ی و ئێزیدی قسەیان دەكرد‪،‬‬ ‫كۆمەڵی بچوك و مەزهەبی مەسیحی جیا جیا‪،‬‬ ‫كاسۆلیكی‪ ،‬سریانی‪ ،‬ئەرتۆدۆكسی كاسۆلیكی‪،‬‬ ‫پرۆتستان‪ ،‬نەستوری‪ ،‬كلدانی و رۆمیش ژیاوە‪،‬‬ ‫لەو الیەنەوە شاری ئامەد لە هەرشارێكی تری‬ ‫عوسمانی رۆژهەاڵت زیاتر شارێكی جیهانی بووە‪،‬‬ ‫النكەی ئاین و زمان و رۆشنبیری جیاواز بووە و‬ ‫میواندارێتی لە زۆربەی شارستانییەكان كردووە و‬ ‫توانیوێتی ببێتە شاری بیرمەندان و پیشەوەران‪.‬‬ ‫مێژووی كەركوك‬ ‫مێژووی بنیاتنانی كەركوك زۆر كۆنە‪ ،‬بەپرشوباڵوی‬ ‫لە زۆر كوچە و كەلەبەردا قسە لەسەر دێرینی ئەم‬ ‫شارە كراوە و لە گەڵ شاری هەولێردا دوو شاری‬ ‫هەرە كۆنی ناوچەكەن‪ .‬زانای جیوگرافی "سترابۆ"‬ ‫كەركوكی بە "دیمتریاس" ناوبردووە‪ ،‬جوگرافیاناسی‬ ‫یونانی"بەتلیمۆس گاودی" ناوی ناوە گورگورە یان‬ ‫پێی وتووە گورگورە‪ ،‬هەر ئەو گورگورەیە ئیتر لە‬ ‫رۆژە سەرەتایەكانی مێژوی ئەم شارەوە بووە بە‬ ‫گوڕگوڕ و كورد كردی بە باباگوڕگوڕ‪ ،‬ئەم شارە لە‬ ‫سەردەمی كاشییەكان و مادەكاندا هەبووە و شاری‬

‫‪21‬‬

‫وتار‬

‫كوردان بووە‪ ،‬گۆتییەكان كردوویانە بە پایتەختی‬ ‫واڵتەكەی خۆیان‪ ،‬ئەم شارە بەپێی نەخشەی‬ ‫جوگرافییەكەی سەردەمی"سەرجۆن ئەكەدی"‬ ‫‪2530‬ـــ ‪ "2447‬پێش زایین لە هەوڵیریش كۆنترە‬ ‫و ناوی هاتووە بە"ئارانی" سەرچاوەكان بەگشتی‬ ‫لەسەرئەوە كۆكن ئارانی هەمان شاری كەركوكی‬ ‫ئێستایە‪ ،‬بەدرێژایی س��ەدان ساڵ ئاشوری و‬ ‫ئەكەدی و هۆری و بابلی و میتانییەكان دەستیان‬ ‫بەسەردا ڕاگەیشتووە‪ ،‬هەندێ لە مێژوونوسەكان‬ ‫ب��ە "م��ن��س" ن��اوی��ان ب��ردووە‪ ،‬بەتایبەتی لە‬ ‫سەردەمی ئەسكەندەری مەكدۆنیدا‪ ،‬لە ماوەی‬ ‫نێوان "‪ 2230‬ـــ ‪ "2120‬پێش زایین ئەم ناوچەیە‬ ‫بەكەركوكیشەوە لە ژێر قەڵەمڕەوی گۆتییەكاندا‬ ‫بووە‪ .‬گۆتییەكان دەسەاڵتێكی بەهێزیان هەبووە و‬ ‫سۆمەریەكان باج و خەراج و دیاری بەنرخیان بۆ‬ ‫ناردوون و لە كاتی دەسەاڵتی ئەواندا ناوچەكە لە‬ ‫ئارامی و ئاسایشێكی بەرچاودا بووە‪ .‬فەرمانڕەوای‬ ‫گۆتییەكان جێی بایەخی لێكۆڵەرەوان بووە‪ ،‬ئەگەر‬ ‫شەڕوشۆڵی خۆبەخۆ گۆتییەكانی الواز نەكردایە‬ ‫دەكرا ئێستا لە ناوچەكەدا شارستانیەتیەكی زیاتر‬ ‫لە چوار هەزار ساڵە لەم ناوچەیەدا هەبوایە‪.‬‬

‫وتار‬

‫‪22‬‬

‫[~]‬ ‫[ ساڵی سێیەم ] [ ‪ [ ] 2013/5/15‬ژماره ‪]29‬‬

‫مێژووی قەاڵی ئامەد‬ ‫قەاڵ و شورای ئامەد بەشێوەیەك دەردەكەوێت‬ ‫كە ه��ەزان س��اڵ بێت ش��ارەك��ەی پاراستبێت‪،‬‬ ‫لەسەر ڕاستەڕوویەكی فراوانی سەرتەپۆلكەیەكی‬ ‫ب��ەرزی تەنیشت ڕووب��اری دیجلە كە شارەكە‬ ‫دەژێنێ دروستكراوە‪ .‬لە دووبەشی سەرەكی پێك‬ ‫دێت‪ .‬قەاڵی ناوەوە كە لە پێشتردا دروستكراوە‪،‬‬ ‫قەاڵدەرەوە كە دواتر دروستكراوە‪.‬‬ ‫قەاڵی ناوەوە‬ ‫قەاڵی ئامەد یان قەاڵی ن��اوەوە وەكو یەكەمین‬ ‫شوێن لە الیەن هوریانسە میتانییەكانەوە لە ساڵی‬ ‫"‪ 3700‬ـــ ‪ "3500‬پێش زاین دروستكراوە‪ .‬ئامەد لە‬ ‫گەڵ شارنشینە بچوكەكاندا بەدرێژایی مێژوو سی‬ ‫و سێ شارستانی نەتەوە و رۆشنبیری دەوڵەتی‬ ‫بینیوە‪ .‬هەر دەسەاڵتێك بۆ پاراستنی خۆی شورای‬ ‫قەاڵكەی نۆژەن و فراوانتر كردۆتەوە‪ ،‬وەك ئەوەی‬ ‫لە الیەن ئیمپراتۆری ڕۆما"قەستەندیوسی دووەم"‬ ‫لە ساڵی "‪ ،"349‬هەروەها بەپێی رێكەوتنی نێوان‬ ‫ڕۆما و ساسانیەكان لە ساڵی "‪ "362‬وەك گرنگترین‬ ‫قەاڵی ڕۆما" نسێبین" كەوتە دەستی ساسانیەكان‬ ‫و بەهۆكاری ئاینەوە كۆمەڵێ كەسیان بۆ قەاڵكە‬ ‫ڕاگواست و لە رۆژئاوای قەاڵكەدا جێگیركران‪ .‬لە‬ ‫دوای ئەم كۆچە و لە ساڵی "‪ 367‬ـــــ ‪"375‬‬ ‫شورای رۆژئاوای قەاڵكە رووخاوە كە نسێبینەكانی‬ ‫تێدا بووە و قەاڵكە شێوەیەكی تری وەرگرتووە و‬ ‫شارەكە بەشورا نوێیەكە فراوانتر بۆتەوە و قەاڵكەش‬ ‫بووە بە یەكەم سەنتەری بەڕێوەبردن لە شارەكەدا‪.‬‬

‫قەاڵی ناوەوەش لە "‪1524‬ـــ ‪ "1526‬لە سەردەمی‬ ‫سوڵتانی عوسمانی سوڵتان سلێمانی قانونیدا‬ ‫فراوانكراوە و تائێستا بەو شێوەیە ماوەتەوە‪.‬‬ ‫قەاڵی دەرەوە‬ ‫بەسەیركردنێكی گشتی قەاڵی ئامەد وەكو ماسیەك‬ ‫دێتە بەرچاو‪ ،‬دیواری قەاڵی ئامەد درێژیەكەی پێنج‬ ‫كیلۆمەتر و حەوسەد مەترە‪ ،‬بەرزی دیوارەكەی دە‬ ‫بۆ سیانزە مەترە و پانیەكەیشی سێ بۆ پێنج‬ ‫مەترە‪ ،‬رێگەیەكی بەرفراوان لەسەر دێوارەكە هەیە‬ ‫كە قولە و بورجەكان بەیەكەوە گرێدەدات‪ .‬ئەو‬ ‫رێگەیە بە دیوارێكی حەفتا سانتیمەتری بەرز‬ ‫دەپارێزرێت‪ .‬دیارە لە كاتی خۆیدا رێگای هاتوچۆی‬ ‫پاسەوانەكان بووە‪ ،‬لە پێشدا شورای ئامەد حەفتا‬ ‫و دوو بورجی هەبووە وەك دەڵێن لە بەرئەوە بووە‬ ‫كە حەزرەتی عیسا حەفتاودوو هاوەڵی هەبووە‪،‬‬ ‫بەدرێژایی كات دە بورجی دیكەش دروستكراوەن‬ ‫بەگشتی ژمارەی بۆرجەكانی شورای ئامەد ئێستا‬ ‫هەشتاو دوو بورجە‪ .‬شێوازی بورجەكان هەندێكی‬ ‫بازنەیی و هەندێكی چوارگۆشە و هەندێكی تریشی‬ ‫چەند گۆشەیە‪ .‬بورجی هەرە مەزن و دیرۆكی‬ ‫بورجی"كچكێ" كچێ یە‪ ،‬دوای ئەوەش بورجی‬ ‫حەوت برا و گەورە و نورە‪ ،‬زۆربەی بورجەكان‬ ‫پێكهاتووە لە سێ نهۆم‪ ،‬نهۆمی ژێرەوە بۆ تەویلە‬ ‫و ئاخورٍی ئەسپ بەكارهاتووە و نهومی دووەم و‬ ‫سێیەمیش بۆ خەوتن و پشووی شەڕوانەكان بەكار‬ ‫هێنراوە‪ .‬لە ناوسەرجەم بورجەكاندا تەنها هەردوو‬ ‫بورجی وەستا و بورجی شاگرد چوار نهۆمییە‪.‬‬

‫‪Rojiwelat.mag@gmail.com‬‬

‫قەاڵكە چواردەرگای هەیە‬ ‫دەگاكانی لە ڕووی بیناسازی مێژووییەوە گرنگن و‬ ‫بەهەر الیەكدا دەكرێنەوە‪ ،‬لە باكورەوە بەرەو الی‬ ‫داغ دەرگای "هاربون قاپی" لە رۆژئ��اواوە بەرەو‬ ‫ئۆرفا دەرگ��ای "رۆم قاپی" لە باشورەوە بەرەو‬ ‫ماردین دەرگ��ای "تل قاپی" لە رۆژهەاڵتیشەوە‬ ‫ب��ەرەو یەنی دەرگ��ای" دیجلە ئوسوقاپی" لە‬ ‫كۆتایی چارەكی س��ەدەی چوارەمدا شوراكە لە‬ ‫دەرەوەی شورای ئێستادا بووە‪ .‬ساڵی "‪"1232‬‬ ‫كاتێ شارەكە كەوتووە دەست دەسەاڵتدارێتی‬ ‫ئەیوبی "پاشا كامل"ەوە شوراكانی دەرەوەی‬ ‫رووخاون و دواتر بە بەرد دروستكراونەتەوە وەك‬ ‫لە ئێستادا دیارە‪ .‬لە ئەمڕۆدا شوێنەواری شوراكە‬ ‫لە شەقامی نەخۆشخانەی دەرگای چیا" داغ قاپی"‬ ‫دەرگای ماردین " ماردین قاپی " لە تەنیشت بن‬ ‫ئەوسنەوە دەبینرێت‪ .‬ئەو شورایە "‪"5600‬س��اڵ‬ ‫لە شەڕو هێرشەكان خۆی پاراستووە‪ .‬لە ساڵی‬ ‫"‪"1932‬شوراكە لە بورجی درەجیەوە بەفەرمانی‬ ‫وال��ی شارەكە و پاساوی ئ��ەوەی كە ڕێگرە لە‬ ‫بەردەم هەوای شاردا بڕیاری ڕووخاندنی دراوە‪،‬‬ ‫بەاڵم شوێنەوارناس و لێكۆلەری فەرەنسی "ئەلبرد‬ ‫لویس گابریێل" كاتێ ئەمەی بینیوە بروسكەیەكی‬ ‫بۆ ناوەند ناردووە تا دەست لەو كارە هەڵبگرێت‪ .‬لە‬ ‫ئێستادا بەشێك لە شوراكە وەك شێوە مێژوییەكەی‬ ‫ماوەتەوە‪.‬‬ ‫مێژووی قەاڵی كەركوك‬ ‫مێژووی قەاڵی كەركوك دەگەڕێتەوە بۆ نزیكەی‬

‫‪Rojiwelat.mag@gmail.com‬‬

‫"‪ 3000‬ـ ‪ "3500‬س��اڵ پێش ئێستا‪ ،‬ئەویش‬ ‫لەبەر رۆشنایی هەڵدانەوەی ئاسەوارەكانی لە‬ ‫ساڵی "‪ "1930‬كە لەوێ تیمێكی شوێنەوارناسی‬ ‫كاریان كردووە و هەندێك گۆزە و كەرەستەی ئەو‬ ‫سەردەمەیان دۆزیوەتەوە ‌و دوای پشكنینی ورد‬ ‫بۆیان دەركەوتووە كە ئەو گۆزە و كەرەستانە‬ ‫مێژووەكەی دەگەڕێتەوە بۆ "‪ 3000‬ـ ‪ "3500‬ساڵ‬ ‫لەمەوبەر‪ .‬بەرزایی ق��ەاڵی كەركوك "‪"18‬م لە‬ ‫زەوییەوە بڵندە و دەكەوێتە سەر رووباری خاسە‪،‬‬ ‫ئەمەش گرنگییەكی ستراتیژی پێ بەخشێوە كە لەو‬ ‫سەردەمەدا قەاڵ و قەاڵبەندی بایەخێكی گەورەی‬ ‫هەبووە لە دروستكردن‌و پاراستنی شارەكاندا‪.‬‬ ‫چوار دەرگاكەی قەاڵ‬ ‫هەتا نزیكی سەدەی حەڤدەیەم‪ ،‬لە دەورووبەری‬ ‫قەاڵدا‪ ،‬هیچ ئاوەدانییەكی ئەوتۆ نەبووە‪ ،‬تەنیا‬ ‫چەند ماڵێكی پەرت‌و بالو نەبێت‪ ،‬دواتریش وەكو‬ ‫دەردەكەوێت قەاڵ بووەتە شارێكی ش��ورەدار كە‬ ‫چوار دەرگای سەرەكی هەبووە‪ .‬یەكەم‪ ،‬قاپی تۆپ‬ ‫یان تۆپخانە رووە و رۆژئاوا‪ ،‬دووەم‪ ،‬دەرگای خوارو‬ ‫كە لە گەڕەكی گاورەكانەوە دێتە خوارەوە بۆ سەر‬ ‫خاسە‪ ،‬بایەخەكەشی لەوەدا بووە كە چووەتە سەر‬ ‫بازاڕی گەورە كاتێك كلكەی ئەو بازاڕە هاتۆتە‬ ‫قاڕی ب��ازاڕ واتە "ب��ازاڕی پیرەژنەكان" سێیەم‪،‬‬ ‫"قاپی ێیەدی قزلەر" واتا دەرگای حەوت كچە دوای‬ ‫داگیركردنی كەركوك لە الیەن عوسمانییەكانەوە‬ ‫دانراوە‪ .‬دەرگای چوارەم‪ ،‬قاپی حەڵواچییەكانە‬ ‫كە لەناو ب��ازاڕی حەڵواچییەكانەوە بۆ ناو قەاڵ‬ ‫سەركەوتووە‪ .‬دەوترێت كە پاشایەكی ئاشووری‬

‫[~]‬ ‫[ ژماره ‪ [ ] 2013/5/15 [ ]29‬ساڵی سێیەم ]‬

‫بەناوی (بەخت نەسر)‪ ،‬ئەو قەاڵیەی دروست‬ ‫كردووە لە سەردەمی حوكمڕانی ئاشوورییەكاندا‪،‬‬ ‫بەاڵم گەورەكردن‌و بنیاتنانی چینەكانی سەرەوە‬ ‫زیاتر ل��ەوە دەچێت كە لە الی��ەن میدیەكانەوە‬ ‫دروستكرا بێت‪ .‬كتێبە مێژووییەكانی عوسمانی‬ ‫وەكو (تەئریخی جەودەت‌و تەئریخی عمومی تورك‬ ‫‌و ساڵنامەكان ‌و نووسراوەكانی تر)‪ ،‬هەر باس‬ ‫لە میرەكانی بابان ‌و سۆران ‌و ئەردەالنییەكان ‌و‬ ‫سەركردە و سەربازەكانیان كراوە كە حوكمڕانی‬ ‫واڵتی كەركوكیان كردووە‪ ،‬بەشاری كەركوكیشەوە‬ ‫و تاكو ئێستاش ئاسەواریان ماوە‪ ،‬بۆ نموونە‪ ،‬خان‬ ‫‌و خانووبەرەكانی رەسوڵ پاشای برای محەمەد‬ ‫پاشای سۆران‌و هەروەها ئەو مزگەوت‌و مەدرەسە‬ ‫و وەقفییانەی كە میرە بابانییەكان لە كەركوك‬ ‫دروستیان كردووە شاهیدی ئەمەنن‪.‬‬ ‫گەڕەكەكانی قەاڵ‬ ‫قەاڵ لە چەند گەڕەكێك پێكهاتبوو لە وانە‪ ،‬گەڕەكی‬ ‫ئەغاڵق كە لە بنەڕەتدا نیشتەجێی ئاغاكانی‬ ‫یەنیچەری بووە و نزیك قاپی توپ بووە‪ .‬دیارە لەبەر‬ ‫نزیكی شوێنی كار و فرمانیان لەوێ نیشەجێبوون‪،‬‬ ‫گەڕەكەكانی تر بریتی بووە لەهەردوو گەڕەكی‬ ‫مەیدان‪ ،‬مەیدانی موسڵمان ‌و مەیدانی گاوران كە‬ ‫لە بنەڕەتدا لەو كاتەی كە بازاڕگە لەناو قەاڵ بووە‬ ‫و هێشتا نەچووەتە خوارەوە ئەوێ مەڵبەندی كڕین‬ ‫‌و فرۆشتنی دانیشتوانی قەاڵ بووە و لە نەخشە‬ ‫كۆنەكانی دەوڵەتی عوسمانییدا بەمەیدان غیالل‪،‬‬ ‫ناسراو ب��ووە‪ ،‬وات��ە مەیدانی كڕین ‌و فرۆشتنی‬ ‫دەغڵودان بووە‪ .‬گەڕەكی چوارەمیش ناوی گەڕەكی‬

‫‪23‬‬

‫وتار‬

‫لە دوای خەبات و‬ ‫بەرخۆدانی و تێكۆشانێكی‬ ‫بێوینە بۆ بەدەستهێنانی ماف‬ ‫و ئازادییەكان لە باكوری‬ ‫كوردستان‪ ،‬شاری ئامەد‬ ‫هەمیشە پێشەنگ بووە و‬ ‫خەباتكاران و هاواڵتیانی ئەو‬ ‫شارە لە ڕیزی پێشەوەی ئەو‬ ‫تێكۆشانەدابوونە‪ ،‬هەروەك‬ ‫چۆن شاری كەركوك لە‬ ‫باشوری كوردستان ئەو‬ ‫تایبەتمەندیەی هەبووە‬ ‫لە ڕابردوودا و ئێستاش‬ ‫بە هەمان شێوەی لە‬ ‫دوای ئازادكردنی باشوری‬ ‫كوردستان هێشتا كەركوك‬ ‫و كەركوكییەكان هەر لە‬ ‫سەنگەری پێشەوەی‬ ‫پاراستنی دەسكەوتەكانی‬ ‫باشوری كوردستاندان و لە‬ ‫خۆشیان ئازار و مەینەتی و‬ ‫نەهامەتی بەرۆكی بەرنەداون‬

‫وتار‬

‫‪24‬‬

‫[~]‬ ‫[ ساڵی سێیەم ] [ ‪ [ ] 2013/5/15‬ژماره ‪]29‬‬

‫تێدا بووە‪.‬‬

‫ئەو تایبەتمەندیانەی‬ ‫كەركوك و ئامەد لە رووی‬ ‫مێژووی و نەتەوەیی‬ ‫و ئاینی و ئەتنێكی لە‬ ‫ڕابردوو تا ئەمڕۆ ئەوەمان‬ ‫پێدەڵێت كە ئەو دوو‬ ‫شارە یەك شێوە خەبات‬ ‫و تێكۆشانیان پێویستە‪،‬‬ ‫ئەوەش دەكرێ بەراوردی‬ ‫ڕەوشی ئێستای هەردوو‬ ‫شارەكە بكەین و بزانین‬ ‫كامیان لە شێوازی‬ ‫بەرێوەبردن و هاوكاری‬ ‫و پێكەوەژیان و دڵسۆزی‬ ‫و ئاوێتەبوونی گەل و‬ ‫دەسەاڵتداراندا لە پێشترە‪.‬‬ ‫بۆ ئەوەی بزانین كام یەك‬ ‫لەو دوو شارە كوردستانییە‬ ‫زیاتر بەئازادی گەیشتووە‬ ‫و تەبایی و خۆشەویستی‬ ‫و یەكڕیزی و خاوەندارێتی‬ ‫دەسەاڵتدار بۆ گەل و‬ ‫گەل بۆ خاك لە خۆیدا‬ ‫بەرجەستە كردووە‪،‬‬ ‫بڕوام وایە بەڕێوەبەران‬ ‫و دەسەاڵتدارانی شاری‬ ‫كەركوك ئەگەر بەو گیانی‬ ‫لە خۆبردوویی و خاكی‬ ‫بوون و دڵسۆزییەی‬ ‫بەرپرسانی ئامەد خەبات‬ ‫بكەن‪ ،‬پشتیوانی گەل لە‬ ‫هەموو كات و ساتێكدا‬ ‫بەدەست دێنن هەروەك‬ ‫چۆن بەرپرسانی ئامەد‬ ‫بەدەستیان هێناوە‬ ‫دانیال پێغەمبەر بووە كە ئەویش تێكەڵەیەكی گاور‬ ‫و موسڵمانی تێدابوو‪ ،‬چوارەم گەڕەكیش‪ ،‬گەڕەكی‬ ‫زیندان بووە كە ناوی لەبەندیخانەكەی قشڵەوە‬ ‫وەرگرتووە‪ ،‬هەربۆیە بەم چەند گەڕەكە‪ ،‬نزیكەی‬ ‫ه��ەزار ماڵێكیان پێكهێناوە‪ ،‬ئەوانیش ك��ورد و‬ ‫توركمان‌و گاور و بەدەگمەن چەند ماڵێكی عەرەبی‬

‫كەركوك لە ئێستادا‬ ‫كەركوك شاری زێڕی ڕەش و خێروخۆشییە بۆ‬ ‫دەسەاڵتداران و شاری ترس و بێبەختی و خەم و‬ ‫چارەڕەشییە بۆ دانیشتوانەكەی‪ ،‬هەمیشە خەڵكی‬ ‫ئەو شارە لە ناو ترس و دڵەراِوكێدا ڕۆژەكان بەڕێ‬ ‫دەك��ەن‪ .‬لە كاتی ملمالنییە سیاسیەكانیشدا بۆ‬ ‫بەرژەوەندی و قازانجی حزبی كەركوك فرەخاوەنە‬ ‫و هەركەس خۆی بە خاوەن و مافداری ئەو شارە‬ ‫دەزانێت‪ ،‬بەاڵم لە كاتی خوێنڕشتن و قوربانیدان و‬ ‫هەڕەشە بەردەوامەكانی سەرژیان و ماڵی هاواڵتیان‬ ‫هیچ كەسێك خۆی بە بەرپرسیار نازانێت و ئامادە‬ ‫نییە خاوەنداری لێبكات‪ .‬ئاشكرایە دەیان ساڵ‬ ‫دەسەاڵتدارانی بەعس و پێش بەعسیش سەروەت‬ ‫و سامانی ئەو شارە بە تااڵن دەبرا و خەڵكەكەی‬ ‫سەركوت دەك��راو دەچەوسێنرایەوە‪ .‬ئەوكاتەی‬ ‫تارمایی ڕژێمی بەعس كۆتایی هات خەڵكی شاری‬ ‫كەركوك بەهیوای ئەوە بوون دەرگای بەختەوەریان‬ ‫لێبكریتەوە و بگەن بەژیان و گوزەرانێك ڕۆژگارە‬ ‫تاڵەكانیان بیرچێتەوە‪ ،‬بەاڵم بەداخەوە لە سایەی‬ ‫دەسەاڵتی حزبی كوردیدا ئەوخەونە بەدی نەهات‪،‬‬ ‫ئێستا لە دوای دە ساڵ بەناو ئازادبوون لە چەنگ‬ ‫دیكتاتۆریەت كەركوكییەكان خەمەكانیان زۆر‬ ‫زیاتربووە ترس و نیگەرانی و نەهامەتیەكانیان‬ ‫بەردەوام لە هەڵكشاندایە‪ ،‬ترسی تەقینەوە‪ ،‬ترسی‬ ‫ڕفاندن‪ ،‬ترسی تیرۆركردن‪ ،‬ترسی بێسەروشوێن‬ ‫كردن‪ ،‬ترسی بێكاری و هەژاری‪ ،‬سەرباری هەمووی‬ ‫ترسی گەورە لە بێخاوەنی و بێكەسی و بێخەمخۆری‬ ‫شارەكە س��ەراپ��ای ناخی خەڵكی داپۆشیوە‪،‬‬ ‫س��ەرەڕای هەموو ئەو ترسانەش هەرجارە و بە‬ ‫جۆرێ ترسێكیتر دەخەنە دڵی خەڵكی كەركوكەوە‪،‬‬ ‫ئەوەی ئێستاش كە ماوەیەكە وەك مۆتەكە قوتیان‬ ‫كردۆتەوە ترسی فەرماندەیی ئۆپەراسیونی دیجلەیە‬ ‫كە بە بڕیاری نوری مالیكی ڕەوانەی دەوروبەری‬ ‫كەركوك كراوە وەك هەڕەشەیەك بۆ كۆنترۆڵ كردن‬ ‫و داگیركردنی شارەكە‪.‬‬ ‫ئاماژەی بۆ دەكرێت و پێناسە دەكرێت‪ ،‬زۆر لە‬ ‫مێژە خەمخۆران و دڵسۆزانی كەركوك كەسانی‬ ‫نوسەر و ڕۆشنبیری كورد باسی مەترسیەكانی‬ ‫سەركەركوك دەك��ەن‪ ،‬بەاڵم هەمیشە سیاسییە‬ ‫دەس��ەاڵت��دارەك��ان ئ��ەو خەڵكە دڵ��س��ۆزەی��ان‬ ‫بەڕەشبین ودەم بەهاوار پێناسە دەكرد‪ ،‬دە ساڵە‬ ‫عەرەبی شۆڤیەنی و بەعسی و میتی توركی و‬ ‫داردەستەكانی واڵتانی دژە كورد خەڵكی كەركوك‬ ‫خەڵتانی خوێن دەكەن بەتەقینەوە و بەدەسڕێژی‬ ‫گولەی راستەوخۆ بەئاشكرا كوردی خۆپیشاندەری‬ ‫ئەو شارەیان شەهید و بریندار ك��رد‪ ،‬كە چی‬ ‫"خەمخۆرە سیاسیەكانی ئەمڕۆ" بەشێك لەو كورد‬ ‫كوژانەیان ڕەوانەی دەرەوەی ئێراق دەكرد لە ڕێی‬ ‫كوردستانەوە!! نمونەی ئەندامانی بەرەی توركمانی‬ ‫سەربە "میت" كە بەئاشكرا دژایەتی گەلی كورد‬ ‫دەكەن و خواستەكانی كەمالیستە نوێیەكان جێبەجێ‬

‫‪Rojiwelat.mag@gmail.com‬‬

‫دەكەن‪ ،‬هەموو كاتێ چەند واڵتێكی رەگەزپەرستی‬ ‫عەرەبی و توركیای دوژمنی سەرسەختی كوردستان‬ ‫دژایەتی خۆیان لە هەمبەر گەلی كورد بەگشتی‬ ‫و كوردستانیبونی كەركوك بەتایبەتی بە ئاشكرا‬ ‫راگەیاندووە‪ ،‬هاوكات حكومەتەكانی دوای پرۆسەی‬ ‫لەناوبردنی بەعسیش كە دەسەاڵتدارانی كورد‬ ‫بەردی بناغەكەیان دادەنا هێچ كامیان ئامادەنەبوون‬ ‫دەستبەرداری كەركوك بن بۆ ك��ورد س��ەرەڕای‬ ‫دانانی ڕێگە چارەی دەستوریش‪ ،‬بەاڵم سەیرەكە‬ ‫لەودایە سیاسیەكانی حكومڕانی كوردستان ئەم‬ ‫راستییەیان لە خەڵك دەش��اردەوە!! ئێستاش‬ ‫هەركاتێك بخوازن و لە بەرژەوەندی خۆیاندا بێت‬ ‫دەكەونە هات و هاوار و ئاماژە بەوە دەكەن كە‬ ‫مەترسی لەسەر كەركوك هەیە‪ ،‬تۆ بڵێی بێ ئاگابن‬ ‫لەوەی دڵسۆزانی كەركوك زۆر لە مێژە باسی ئەو‬ ‫مەترسیە دەكەن‪ ،‬ئایا لە یادیان چۆتەوە هەمیشە‬ ‫خۆیان ڕاستیەكانیان لە خەڵك دەشاردەوە‪ ،‬پێم‬ ‫وایە لە جیاتی ئەوەی خەڵكی كوردستان بەگشتی‬ ‫و كەركوك بەتایبەتی بخەنە دڵەڕاوكییەوە ئەگەر‬ ‫بەنیازن كەركوك بپارێزن‪ ،‬بەر لە هەموو شتێك‬ ‫لە ت��ەواوی دام و دەزگانی ئێراق بكشێنەوە و‬ ‫فشارێكی جددی بخەنە سەرئەو دەسەاڵتدارانەی‬ ‫كە ئێوە بەهەڕەشەیان دەزانن‪ ،‬هاوكات بەئاشكرا‬ ‫سنورەكانی كەركوك دیاری بكەن و بیپارێزن و‬ ‫بەفەرمی رایبگەیەنن كە سنوری كوردستان بانی‬ ‫مەقان نییە‪ ،‬بەڵكو چیاكانی حەمرینە و چاوەروانی‬ ‫سۆز و بەزەیی مالیكی مەكەن فەرماندەیی دیجلە‬ ‫بگەڕێنێتەوە و مادەی سەدوچل جێبەجێ بكات‪.‬‬ ‫خەڵكی كوردستان ئاگادارە لەوەی تا ئێستاش‬ ‫بەشێكی سەرەكی دەسەاڵت لە دەوڵەت و پەرلەمان‬ ‫و حكومەت و سوپای ئێراق دوو حزبە خاوەن‬ ‫دەسەاڵتەكەی كوردستان دەستیان پێوە گرتووە‬ ‫و دەسبەرداری نابن‪ ،‬ئێدی گلەیی لە كێ دەكەن و‬ ‫بەكێ ئەڵێن مەترسی لەسەر كەركوكە و چاوەڕوانی‬ ‫كێ دەكەن كەركوك لە هەڕەشە بپارێزێت؟!‬ ‫ئامەد لە ئێستادا‬

‫لە دوای خەبات و بەرخۆدانی و تێكۆشانێكی‬ ‫بێوینە بۆ بەدەستهێنانی ماف و ئازادییەكان‬ ‫لە باكوری كوردستان‪ ،‬شاری ئامەد هەمیشە‬ ‫پێشەنگ بووە و خەباتكاران و هاواڵتیانی ئەو‬ ‫شارە لە ڕیزی پێشەوەی ئەو تێكۆشانەدابوونە‪،‬‬ ‫ه��ەروەك چ��ۆن ش��اری ك��ەرك��وك لە باشوری‬ ‫كوردستان ئ��ەو تایبەتمەندیەی ه��ەب��ووە لە‬ ‫ڕابردوودا و ئێستاش بە هەمان شێوەی لە دوای‬ ‫ئازادكردنی باشوری كوردستان هێشتا كەركوك‬ ‫و كەركوكییەكان هەر لە سەنگەری پێشەوەی‬ ‫پاراستنی دەسكەوتەكانی باشوری كوردستاندان‬ ‫و لە خۆشیان ئ��ازار و مەینەتی و نەهامەتی‬ ‫بەرۆكی بەرنەداون‪ .‬ئەو جیاوازییەی من وەك‬ ‫رۆژنامەوانێك بەدیم كردووە لە نێوان ئەو دوو‬ ‫شارەدا لە ساتەوەختی ئەمڕۆدا س��ەرەڕای ئەو‬

‫‪Rojiwelat.mag@gmail.com‬‬

‫لێكچونە مێژوویانەی ئاماژەی پێكراوە شێوازی‬ ‫بەڕێوەردن و خەمخۆری و دڵسۆزی بەرپرسانی‬ ‫شارەكە و نوێنەرەكانیانە لە پەرلەمانی توركیادا‪،‬‬ ‫لە هەمانكاتدا ناكرێ خەباتكار و خۆنەویستی و‬ ‫چاونەترسی خەڵكەكەش لە بەرامەر حكومەتی‬ ‫توركیا لە بەرچاو نەگیردرێت‪ .‬ئەو ئاوێتەبوون‬ ‫و ه��اوك��اری و هاوخەباتییەی ه��اواڵت��ی��ان و‬ ‫بەرپرسان بووە بەهۆكاری ئەوەی شاری ئامەد‬ ‫وەك شارێكی ئ��ازاد خۆی دەربخات و لە هیچ‬ ‫لەمپەر و ئاستەنگییەك سڵنەكاتەوە‪ .‬ئامەد جگە‬ ‫لە شارەوانی م��ەزن كە عوسمان بایدەمیر لە‬ ‫ساڵی "‪"2004‬ەوە سەرۆكایەتی دەكات‪ ،‬هەریەك‬ ‫لە شارەوانییەكانی س��ور‪ ،‬باخلەر‪ ،‬كەیاپنار‪،‬‬ ‫یەنی شەهر‪ ،‬هەر لە چوارچێوەی شارەكەدایە‬ ‫و شارەوانییەكانی ئامەدیش هاوشێوەی سەد‬ ‫شارەوانی تری باكوری كوردستان لە دەستی‬ ‫پارتی ئاشتی و دیموكراتی "بەتەپە"دایە‪ .‬هاوكات‬ ‫شەش ئەندامی پەرلەمان توركیا لەسەر لیستی‬ ‫بەدەپە نوێنەرایەتی خەڵكی ئامەدیان دەكرد‪،‬‬ ‫بەاڵم یەك لەوان خەتیب دیجلەیە كە ئێستا لە‬ ‫زیندانی توركیادایە و یەكێكی تریش شەرەفەدین‬ ‫ئاڵچی بوو لە ماوەی ڕابردوودا كۆچی دوایی كرد‪.‬‬ ‫هەر وەك چۆن كەركوك خاوەنی شەش نوێنەرە‬ ‫لە ئەنجومەنی نوێنەرانی ئێراق ئامەدیش بەهەمان‬ ‫شێوە بوو‪ ،‬لە نەورۆزی ئەمساڵدا لە گەڵ خەڵكی‬ ‫پڕ لە حەماسەت و هەیەجانی ئامەددا نەورۆزمان‬ ‫پێرۆزكرد‪ .‬لە ڕاستیدا ئەوی بینیمان ئاسان نییە‬ ‫بەنوسین و قسەكردن گوزارشتی لێبكرێت‪ ،‬ئامەد‬ ‫كە شاری لەخۆگرتنی ئەشكەنجە و كوشتن و‬ ‫نكوڵی كردن و پاكتاوكردن و تیرۆری شاراوە و‬ ‫سەدان كردەوەی نامرۆڤانەی دەسەاڵتداری توركیا‬ ‫بوو لە سااڵنی ڕابردوودا‪ ،‬لە نەورۆزی ئەمساڵدا‬ ‫بەڕەنگی ئامەدێكی ئازاد و خۆڕاگر و بە ئیرادە و‬ ‫وەرەی بەرزەوە خۆی نمایش دەكرد‪ .‬ئەو ئامەدەی‬ ‫لە ساڵی "‪ "1982‬بۆ تێكشكاندنی ستەمی‬ ‫دەسەاڵتدارانی تورك و پیرۆزكردنی نەورۆز لە‬ ‫زیندانە خوێناوێكەیدا الوێكی تێكۆشەری كورد‬ ‫بە ناوی "مەزڵوم دۆغان" بەسێ دەنكە شخارتە‬ ‫ئاگری لە جەستەی خۆی بەردا و نەورۆزی لەناو‬ ‫زیندانەوە پیرۆزكرد بێ ئەوەی كەس لە جیهاندا‬ ‫باسی بكات‪ .‬ئەمساڵ لە گۆڕەپانێكدا كە دوو‬ ‫میلوێن كەسی لە خۆگرتبوو ئاگرێ كرایەوە كە‬ ‫چوارتەن داری بۆ ئامادە كرابوو‪ ،‬نەورۆزیك كە‬ ‫زیاتر لە چوارسەد میدیای ناوخۆیی و هەرێمی و‬ ‫جیهانی ڕووماڵی پەیام و پیرۆزبایەكانیان دەكرد‪،‬‬ ‫نەورۆزێك بوو كە خودی دەسەاڵتدارانی تورك‬ ‫لە هەركەس زیاتر چاوەڕوانی ئەو پەیامە بوون‬ ‫كە لە دورگەی ئیمرالییەوە لە الیەن ئەو رێبەرە‬ ‫كوردەوە هاتبوو كە خۆیان بەهاوكاری زلهێزەكانی‬ ‫جیهان چ��واردە ساڵە گۆشەگیریان ك��ردووە‪،‬‬ ‫نەورۆزی ئەمساڵی ئامەد ئەو نەورۆزە مێژووییە‬ ‫بوو كە بەخوێندنەوەی پەیامێكی ئاشتیخوازانە‬

‫[~]‬ ‫[ ژماره ‪ [ ] 2013/5/15 [ ]29‬ساڵی سێیەم ]‬

‫نەخشە و پیالنی تەواوی واڵتانی بەرژەوەندیخواز‬ ‫و شەرخوازانی دنیای سەروبن كرد‪ ،‬ئەگەر چی‬ ‫شاری ئامەد لە چوارچێوەی سنوری واڵتێكدایە‬ ‫بەناوی توركیا‪ ،‬بەاڵم سیستەم و بەرنامەی كار‬ ‫و بەرێوەبردنی لە هەموو ڕوویەكەوە جودایە لە‬ ‫سیاسەتی دەولەتی ناوەند و خاوەنی سەربەخۆیی‬ ‫و تایبەتمەندی خۆیەتی كە ئەوەش هەڵقواڵوی‬ ‫ئەو فكر و فەلسەفە و سیستەمەیە كە خودی‬ ‫شۆڕشگێڕان و ئازادیخوازانی كورد دایانڕشتووە‪.‬‬ ‫بڕوام وایە ئازادی تاك یاخود ئازادكردنی تاك لە‬ ‫ئازادكردنی خاك گرنگترە‪ ،‬چونكە خاكی ئازاد‬ ‫ئەگەر گەلێكی ئازادكراو لەخۆی نەگرێ جەگە‬ ‫لە گۆڕەپانێكی فراوانی پڕ لە كۆیلە هیچی تر‬ ‫نییە‪ ،‬بەاڵم گەڵێكی ئازاد ئەگەرخاكەكەشی لە ژێر‬ ‫هەیمەنەی سیستەمێكی نادیموكاتیدا بێت هەرگیز‬ ‫رێگە بە دەسەاڵتدار نادات هەرچون بخوازێت بەو‬ ‫شێوەیە ئاراستەی بكات هەروەك ئەوەی لە ئامەد‬ ‫بەدی دەكرێت‪ .‬ئێستا ئامەد خاوەنی گەلێكی‬ ‫ئازادكراوە و هەر ئەوەش گەرەنتی ئازادكردنی‬ ‫خاكەكەیەتی لە بندەستی داگیركەران‪.‬‬ ‫ئەنجام‬ ‫ئەو تایبەتمەندیانەی كەركوك و ئامەد لە رووی‬ ‫مێژووی و نەتەوەیی و ئاینی و ئەتنێكی لە ڕابردوو‬ ‫تا ئەمڕۆ ئەوەمان پێدەڵێت كە ئەو دوو شارە یەك‬ ‫شێوە خەبات و تێكۆشانیان پێویستە‪ ،‬ئەوەش‬ ‫دەكرێ بەراوردی ڕەوشی ئێستای هەردوو شارەكە‬ ‫بكەین و بزانین كامیان لە شێوازی بەرێوەبردن و‬ ‫هاوكاری و پێكەوەژیان و دڵسۆزی و ئاوێتەبوونی‬ ‫گەل و دەسەاڵتداراندا لە پێشترە‪ .‬بۆ ئەوەی بزانین‬ ‫كام یەك لەو دوو شارە كوردستانییە زیاتر بەئازادی‬ ‫گەیشتووە و تەبایی و خۆشەویستی و یەكڕیزی و‬ ‫خاوەندارێتی دەسەاڵتدار بۆ گەل و گەل بۆ خاك لە‬ ‫خۆیدا بەرجەستە كردووە‪ ،‬بڕوام وایە بەڕێوەبەران و‬ ‫دەسەاڵتدارانی شاری كەركوك ئەگەر بەو گیانی لە‬ ‫خۆبردوویی و خاكی بوون و دڵسۆزییەی بەرپرسانی‬ ‫ئامەد خەبات بكەن‪ ،‬پشتیوانی گەل لە هەموو كات‬ ‫و ساتێكدا بەدەست دێنن هەروەك چۆن بەرپرسانی‬ ‫ئامەد بەدەستیان هێناوە‪ ،‬تەنها بەم شێوازە خەونی‬ ‫لە مێژینەی كەركوك و كەركوكییەكان بەدی دێت و‬ ‫ئازادی گەل و خاك فەراهەم دەبێت‪.‬‬ ‫سەرچاوەكان‪:‬‬ ‫‪Ame -1‬‬ ‫‪Erdnigari‬‬ ‫‪Dirok‬‬ ‫‪Cand‬‬ ‫‪Nuser:amed tigris u yildiz cakar‬‬ ‫‪ -2‬كوردو كەركوك‪ :‬لەتیف فاتیح فەرەج‬ ‫‪ -3‬سایتی كوردستانی نوێ‪ :‬م ‪ .‬ئەمین شوانی‬ ‫چاوپێكەوتنی مەحمود نام ‌ۆ ‪2011/5/18‬‬ ‫‪ -4‬رێبەری گەشتیاری دیاربەكر‬

‫‪25‬‬

‫وتار‬

‫ئەو ئامەدەی لە ساڵی‬ ‫"‪ "1982‬بۆ تێكشكاندنی‬ ‫ستەمی دەسەاڵتدارانی‬ ‫تورك و پیرۆزكردنی نەورۆز‬ ‫لە زیندانە خوێناوێكەیدا‬ ‫الوێكی تێكۆشەری كورد‬ ‫بە ناوی "مەزڵوم دۆغان"‬ ‫بەسێ دەنكە شخارتە‬ ‫ئاگری لە جەستەی خۆی‬ ‫بەردا و نەورۆزی لەناو‬ ‫زیندانەوە پیرۆزكرد بێ‬ ‫ئەوەی كەس لە جیهاندا‬ ‫باسی بكات‪ .‬ئەمساڵ لە‬ ‫گۆڕەپانێكدا كە دوو میلوێن‬ ‫كەسی لە خۆگرتبوو ئاگرێ‬ ‫كرایەوە كە چوارتەن داری‬ ‫بۆ ئامادە كرابوو‪ ،‬نەورۆزیك‬ ‫كە زیاتر لە چوارسەد‬ ‫میدیای ناوخۆیی و‬ ‫هەرێمی و جیهانی ڕووماڵی‬ ‫پەیام و پیرۆزبایەكانیان‬ ‫دەكرد‪ ،‬نەورۆزێك بوو كە‬ ‫خودی دەسەاڵتدارانی‬ ‫تورك لە هەركەس زیاتر‬ ‫چاوەڕوانی ئەو پەیامە‬ ‫بوون كە لە دورگەی‬ ‫ئیمرالییەوە لە الیەن ئەو‬ ‫رێبەرە كوردەوە هاتبوو‬ ‫كە خۆیان بەهاوكاری‬ ‫زلهێزەكانی جیهان چواردە‬ ‫ساڵە گۆشەگیریان كردووە‪،‬‬ ‫نەورۆزی ئەمساڵی ئامەد‬ ‫ئەو نەورۆزە مێژووییە‬ ‫بوو كە بەخوێندنەوەی‬ ‫پەیامێكیئاشتیخوازانە‬ ‫نەخشە و پیالنی تەواوی‬ ‫واڵتانی بەرژەوەندیخواز‬ ‫و شەرخوازانی دنیای‬ ‫سەروبن كرد‬

‫چاوپێكەوتن ‪26‬‬

‫[~]‬ ‫[ ساڵی سێیەم ] [ ‪ [ ] 2013/5/15‬ژماره ‪]29‬‬

‫‪Rojiwelat.mag@gmail.com‬‬

‫رێزان جاوید؛‬

‫چاوەڕوانی هەڵوێستی چارەسەرئامێزانەی پرسی كورد و‬ ‫دیموكراتیزاسیۆنی ئێرانین لە پاڵێوراوانی سەرۆككۆماری‬ ‫لە دیدارێكی "رۆژی واڵت"دا ئەندامی‬ ‫ك��وردی��ن��اس��ی��ۆن��ی پ��ارت��ی ژی��ان��ی ئ��ازادی‬ ‫كوردستان"پەژاك"‪ ،‬رێزدار" رێزان جاوید"‪،‬‬ ‫تیشكدەخاتە س��ەر قۆناخی چ��ارەس��ەری‬ ‫دی��م��وك��رات��ی دۆزی گ��ەل��ەك��ەم��ان لە‬ ‫ب��اك��وری ك��وردس��ت��ان و ك��اری��گ��ەری ئەم‬ ‫قۆناخە لەسەر چارەسەری دۆزی كورد لە‬ ‫رۆژهەاڵتی كوردستان و پرسی هەڵبژاردنی‬ ‫سەرۆككۆماری داهاتووی ئێران و دەڵێت‪":‬‬ ‫لەئەگەرسەركەوتنی قۆناخی چارەسەری‬ ‫دیموكراتیانە لە باكوری كوردستان و‬ ‫توركیا‪ ،‬ئێرانیش ناچارە بە سیاسەكانی‬ ‫خۆی بەرامبەر بە گەلی كورددا بچێتەوە‬ ‫و ئ��ەم��ەش گ��ەورەت��ری��ن زەم��ی��ن��ەی‬ ‫چ��ارەس��ەری��ی��ە ب��ۆ چ��ارەس��ەرك��ردن��ی دۆزی‬ ‫گەلەكەمان لە رۆژه��ەاڵت��ی كوردستان"‪،‬‬ ‫جاوید هاوكات ئەوەش دەڵێت‪ ":‬ئەگەر‬ ‫پاڵێوراوانی داه��ات��ووی سەرۆككۆماری‬ ‫ئ��ێ��ران هەڵوێستی روون و ئاشكرایان‬ ‫لەبەرامبەر بە چارەسەری پرسی كورد و‬ ‫دیموكراتیزاسیۆنی ئێران دیار نەكەن‪ ،‬ئەوا‬ ‫ئێمە و گەلی كورد‪ ،‬ئامادە نابین دەنگ‬ ‫بە گوڕینی دەسەاڵتداریەتی و جەالدەكان‬ ‫بدەین"‪.‬‬

‫ئا‪ /‬محەمەد حەسەن‬ ‫پرسیار‪ /‬لە باكوری كوردستان قۆناخێك‬ ‫ل��ە تێكۆشان دەس��ت��ی پ��ێ��ك��ردووە‪ ،‬وات��ا‬ ‫چارەسەری دیموكراتیانەی دۆزی كورد‪،‬‬ ‫ئ��ێ��وە ئ��ەو ق��ۆن��اخ��ە چ��ۆن دەب��ی��ن��ن و‬ ‫خوێندنەوەتان بۆ ئەم قۆناخەی تێكۆشان‬ ‫لەباكوری كوردستان چییە؟‬ ‫ـ وەكو دەزانرێت لە باكوری كوردستان دوای زیاتر‬ ‫لە سی ساڵ تێكۆشانی بێوەچان بە پێشەنگایەتی‬ ‫بزوتنەوەی ئاپۆچی و رێبەر ئاپۆ تێكۆشانی گەلی‬ ‫كورد گەیشتووەتە ئاستی زۆر جیاواز و گەلێك‬ ‫قۆناخ لە تێكۆشانی بزوتنەوەی ئازادیخوازی گەلی‬ ‫كوردستان لە باكوری كوردستان تێپەڕ بووە‪.‬‬

‫قۆناخی هەر دوای��ی كە لە ساڵی "‪"1993‬ەوە‬ ‫دەستی پێكرد ب��ەن��اوی قۆناخی چ��ارەس��ەری‬ ‫دیموكراتیانە ساڵی "‪ "2010‬لەسەر بانگی رێبەر‬ ‫ئاپۆ كۆتایی پێكهات‪ ،‬چونكە چارەسەری پێش‬ ‫ن��ەدەك��ەوت و دەوڵ��ەت��ی ت��ورك مۆخاتەبێكی‬ ‫راستەوخۆ نەبوو و خۆی بە مۆخاتەب نەدەدی‬ ‫و دوایش بەتایبەتی پاش مردنی تۆرگۆت ئۆزاڵ‬ ‫و ئەو پەالمارەی لەبەرامبەر كرا‪ ،‬مۆخاتەبێكی‬ ‫ب��ەرچ��او بۆ چ��ارەس��ەری پرسی ك��ورد نەما و‬

‫دەوڵەتیش ئەم بارەی نەگرتە سەرشانی خۆی و‬ ‫هێدی هێدی بێچارەسەری بەسەر گەلی كورد و‬ ‫دۆزەكەیاندا دەسەپاند‪ .‬هەر بۆیە رێبەر ئاپۆ ساڵی‬ ‫"‪ "2010‬كۆتایی بەم قۆناخەی بێ چارەییەی هێنا‬ ‫و قۆناخی شەڕی گەلی شۆڕشگێڕی لە باكوری‬ ‫كوردستان خستە رۆژەڤەی بزوتنەوەی ئاپۆچیەوە‬ ‫و شەڕی گەلی شۆڕشگێڕی بەهەموو هێزیەوە‬ ‫دەستی پێكرد و رێبەر ئاپۆش بەڕاشكاوانە‬ ‫ووتی‪":‬من ئێدی خۆم لە نێوان دەوڵەتی تورك‬

‫‪Rojiwelat.mag@gmail.com‬‬

‫و پەكەكەدا دەكشێنمەوە‪ ،‬ئەگەر دەیانەوێت شەڕ‬ ‫بكەن‪ ،‬با شەڕ بكەن‪ ،‬كێ دەتوانێ با ئەوی تر‬ ‫كۆتایی پێ بێنێت‪ ،‬ئێدی پێویستە كۆتایی بەم‬ ‫قۆناخە بهێندرێت‪ .‬بۆیە رێبەر ئاپۆ خۆی لەنێوان‬ ‫پەكەكە و دەوڵەتی تورك كشایەوە‪ .‬هەتا نەورۆزی‬ ‫ئەمساڵ‪ .‬بێگومان قۆناخی شەڕی شۆڕشگێڕی‬ ‫بە پێشەنگایەتی پارتی كرێكارانی كوردستان‬ ‫زەبەرێكی قورسی لە دەوڵ��ەت و حكومەتی‬ ‫توركیا وەش��ان��د و بەشێوازێكی زۆر ج��ددی‬ ‫شەڕێك پێشكەوت‪ .‬گەلی كورد و گەریالكانی‬ ‫هێزەكانی پاراستنی گەل بە پێ ئەو شتانەی‬ ‫كە ئێمە شاهیدی بووین بە بەرخۆدانێكی جددی‬ ‫و گەریالیەتی‪ ،‬توانیان پاشەكشێ بە هێزەكانی‬ ‫توركیا بكەن‪ .‬لەبواری سیاسیشدا‪ ،‬دەوڵەتی‬ ‫توركیایان هەتا دوایی تەنگەتاو كرد و توانیان‬ ‫بەم تێكۆشانەی خۆیان دەوڵەت و رژێمی توركیا‬ ‫نەتەنیا لەناوخۆی توركیا‪ ،‬بەڵكو لەسەر ئاستی‬ ‫هەرێمی و ناونەتەوەیشدا سەرشۆڕی بكەن و ئەو‬ ‫رۆڵەی كە بەتوركیا دراب��وو لە دەستێوەردانی‬ ‫دەرەكی لە هەرێمەكەدا نەیانهێشت توركیا ئەو‬ ‫رۆڵەش ببینێت‪ ،‬هەر بۆیە دەوڵەتی توركیا لەو‬ ‫بوارەشدا رووبەرووی تەنگاویەكی مەزن بۆیەوە‪.‬‬ ‫هاوكات بەرخۆدانی زیندانیانی سیاسی و هەڤااڵن‬ ‫لە زیندانەكانی توركیا و ئەو مانگرتنە بەرفراوانە‬ ‫لە ئاستی ناونەتەوەییدا دەنگدانەوەی جددی‬ ‫هەبوو‪ ،‬ئەم بەرخۆدانەش لە پێشخستنی قۆناخی‬ ‫چ��ارەس��ەری دیموكراتیانە لە توركیا خ��اوەن‬ ‫كاریگەری خۆی بوو‪ .‬هاوكات شۆڕشی رۆژئاوای‬ ‫كوردستان و ئەو دەسكەوتانەی گەلەكەمان لە‬ ‫رۆژئ��اوای كوردستان بەدەستی هێناوە‪ ،‬و ئەو‬ ‫ستاتۆیەی كە لەئەنجامی ئەو بەرخۆدان و رەنج‬ ‫و ماندووبوونەی گەلەكەمان بەدەستهاتووە‪،‬‬ ‫دەسكەوتێكی م��ەزن��ی ق��ازان��ج ك��ردووە‪ .‬ئەو‬ ‫دەستكەوت و ستاتۆیەش لەسەر دۆزی كورد‬ ‫لە هەموو بەشەكانی تری كوردستان كاریگەری‬ ‫پۆزەتیڤی دانا‪ ،‬ئێدی هەر كەسی ناچاری ئەوە‬ ‫كرل كە دان بە چەمكی سێیەم لە هەرێمەكەدا‬ ‫بنێت‪.‬‬ ‫پرسیار‪ /‬ج��ی��اوازی ئ��ەم قۆناخە لەگەڵ‬ ‫قۆناخەكانی رابردوو چییە؟‬ ‫ـ ئ��ەم قۆناخە كە بەدەستپێشخەری خۆدی‬ ‫رێبەر ئاپۆ دەستی پێكرد‪ ،‬قۆناخێكی جیاوازە‬ ‫و لە لوتكەی هێزدا بزوتنەوەی ئاپۆچیەتی ئەم‬ ‫دانوستاندانەی دەس��ت پێكردووە‪ .‬قۆناخێكی‬ ‫جددیە بۆ هەموو بەشەكانی كوردستان‪ ،‬دەوڵەتی‬ ‫توركیاش ن��اوەن��دی پرسی ك��وردە‪ ،‬ناوەندی‬ ‫سیاسەتی ئینكاركردنی گەلی كورد و دۆزەكەیەتی‪،‬‬ ‫ناوەندی قڕكردن و لەناوبردنی كوردان بووە و‬ ‫ئەو رۆڵەش لە الیەن هێز و دەوڵەتانی دەرەوە‬

‫[~]‬ ‫[ ژماره ‪ [ ] 2013/5/15 [ ]29‬ساڵی سێیەم ]‬

‫پێ دراب��وو‪ .‬تەنانەت زۆر جارانیش كە پرسی‬ ‫كورد بەروو چارەسەری دەچوو‪ ،‬لە بەشێك لە‬ ‫پارچەكانی تری كوردستان دەوڵەتی توركیا‬ ‫یەكێك لەو دەوڵەتانە بوو كە بەر لەهەر كەس‬ ‫ئاستەنگی دروست دەكرد بۆ چارەسەری پرسی‬ ‫ك��ورد‪ .‬بەدرێژایی س��ەدەی بیستەم دەوڵەتی‬ ‫توركیا رۆڵێكی نیگەتیڤی"نەرێنی" لەبەرامبەر‬ ‫بە چ��ارەس��ەری پرسی ك��وردی ب��ەرێ��وە برد‪،‬‬ ‫بەاڵم تێكۆشانی بزوتنەوەی ئازادیخوازی گەلی‬ ‫كوردستان و رێبەر ئاپۆ گەیشتە ئەو ئاستەی‬ ‫كە ئیدی دەوڵەتی توركیا هێز و ئیرادەی كوردان‬ ‫قەبوڵ بكات و قۆناخێكی بەم شێوەیە كە خۆدی‬ ‫رێبەرئاپۆ بەناو ك��ردووە‪ ،‬قۆناخی رزگ��اری و‬ ‫چارەسەری دیموكراتیانەی دۆزی كورد دەست‬ ‫پێ بكات‪ .‬ئەم قۆناخە بە هۆی رۆڵی توركیا‬ ‫لە هەرێمەكە و ئەو ئەركەی پێ سپێردرابوو‪،‬‬ ‫لە الیەن دەرەوە سیاسەتی ئینكاری كوردان‬ ‫بەرێوەی دەبرد‪ ،‬بۆیە چارەسەری دۆزی كوردیش‬ ‫كاریگەری لەسەر هەموو بەشەكانی كوردستان‬ ‫هەبوو و دەبێت‪ ،‬سەقامگیر ستاتۆی باشووری‬ ‫كوردستان‪ ،‬سەقامگیری ستاتۆی رۆژئ��اوای‬ ‫كوردستان لە گەڵ خۆی دێنێت‪.‬‬ ‫پرسیار‪ /‬چ��ارەس��ەری پرسی لە توركیا و‬ ‫باكوری كوردستان چ كاریگەرییەكی لەسەر‬ ‫چارەسەركردنی پرسی كورد لە رۆژهەاڵتی‬ ‫كوردستان و ئێران دەبێت؟‬ ‫ـ چارەسەری دۆزی كورد لە باكوری كوردستان‬ ‫و توركیا كاریگەریەكی زۆر ج��ددی سیاسی‬ ‫و مەعنەویشی لەسەر رۆژه��ەاڵت��ی كوردستان‬ ‫و ت��ەن��ان��ەت ه��ان��دەرێ��ك��ی سیاسیش دەبێت‬ ‫ب��ۆ چ��ارەس��ەری پرسی ك��ورد ل��ە رۆژه��ەاڵت��ی‬ ‫كوردستانیش لە الیەن ئێرانەوە‪ .‬لەوانەیە هەتا‬ ‫ئێستا دەوڵەتی ئێران وەكو گەورە داگیركەرێكی‬ ‫سەر كوردستان دانی بە پرسی كورددا نەنابێت‪،‬‬ ‫بەاڵم لە ئەگەری سەركەوتنی ئەم قۆناخە لە‬ ‫باكوری كوردستان و رۆژئ��اوای كوردستان و‬ ‫سەقامگیری لە باشوری كوردستان دەوڵەتی‬ ‫ئێرانیش ناچارە هەنگاو بەرەو چارەسەری پرسی‬ ‫كورد هەڵگرێت‪ .‬ئەگەر هەنگاو هەڵنەگرێت‪ ،‬ئەو‬ ‫كاتە تاكە دەوڵەتێك كە پرسی كوردی تێدا بە‬ ‫هەڵواسراوەیی مابێتەوە و چارەسەر نەكرابێت‪،‬‬ ‫دەوڵەتی ئێران و رۆژهەاڵتی كوردستان دەبێت‬ ‫و ئەمەش هەم لە الیەن هێزی ناودەوڵەتی و‬ ‫هەمیش لە الیەن گەلی كوردەوە پەسەند ناكرێت‪.‬‬ ‫بۆیە كاریگەریەكی بەهێز و پۆزەتیڤی لەسەر‬ ‫ئێران و رۆژهەاڵتی كوردستانیش دەبێت‪.‬‬ ‫پرسیار‪ /‬لە ئێستادا بارودۆخی ئێران چۆن‬ ‫دەبینن‪ ،‬ی��ان با بڵێن‪ ،‬ئ��ەم ب��ارودۆخ��ەی‬

‫‪27‬‬

‫چاوپێكەوتن‬

‫ئێرانی تێدا تێپەڕ دەبێت‪ ،‬داهاتووی ئێران‬ ‫بەرو كوێ دەبات؟‬ ‫ـ بەراستی لە ئێستادا ئێران لە تەنگاویەكی‬ ‫گ��ەورەدا دەژی‪ .‬رووب��ەرووی دەستێوەردانی‬ ‫دەرەكی بۆوەتەوە‪ ،‬هێدی هێدی پێگەی سیاسی‬ ‫ئێران لە ئاستی هەرێمەكەشدا دەشكێت‪ .‬ئێدی‬ ‫باڵ و پەڕی ئێران لە هەرێمەكە ناتوانن وەكو‬ ‫پێشووتر پابەند بوونی خۆیان لە گەڵ دەوڵەتی‬ ‫ئێران بەردەوام بكەن‪ .‬ئەو هیاللی شیعەش كە‬ ‫باس دەكرا‪ ،‬ئەمڕۆ لە الیەن هێز و دەوڵەتانی‬ ‫دەرەوەش دەستێوەردانی دەكرێت و الواز دەبێت‬ ‫و تەنانەت ئەو دەستێوەردانانەی لە و ئەفغانستان‬ ‫و پاكستان و لوبنان و لە نێوان ئیسرائیل و‬ ‫فەلەستیندا لە ئارادایە‪ ،‬هەم ئەم كێشانە و‬ ‫هەمیش ئەم دەستێوەردانانە راستەوخۆ لەبەرامبەر‬ ‫بە ئێرانیشە‪ .‬بۆیە ئەو قۆناخەی ئێستاكە ئێرانی‬ ‫رووبەرووی تەنگاوێكی جددی كردۆتەوە‪ .‬دەوڵەتی‬ ‫ئێران رووبەرووی گەماڕۆی سیاسی‪ ،‬ئابووری لە‬ ‫ئاستی ناونەتەوەییدایە‪ .‬لە هەمووشی گرنگتر لە‬ ‫ئێراندا كێشەی ئابووری و باری خزمتگوزاری و‬ ‫ژیانی خەڵك پەیوەست بەم گەماڕۆانەوە رووی لە‬ ‫كۆمەڵگەی ئێران و گەالنی ناو ئێرانی كردووە‪،‬‬ ‫ئەم كێشانە لە ئاستێكدایە كە ئێرانی لەناوخۆشدا‬ ‫رووبەرووی قەیرانی ناوخۆیش كردۆتەوە‪.‬‬ ‫لەناوخۆی ئێران ناڕەزایەتی گەالنی ئێران لە‬ ‫حكومەتی ناوەندی تاران پەرە دەستێنێت و ئەو‬ ‫ناڕەزایەتیانە رۆژبەرۆژ بەرفراوانتر و گشتگیرتر‬ ‫دەبن‪ .‬لە ئەنجامی سیاسەتی ئینكاری نەتەوەی و‬ ‫ئینكاری ناسنامەی كەلتوری و سیاسی و تەنانەت‬ ‫مەزهەبی و دینی و باوەڕیەكان بارودۆخی ئێران‬ ‫گەیشتووەتە ئەم ئاستە‪ .‬رژێمی ئێسالمی ئێران‬ ‫ئامادە نییە ماف و ناسنامە و بیروراِی نەتەوەكانی‬ ‫ئێران بناسێت و وەكو خۆیان قەبۆڵیان بكات‪.‬‬ ‫ئەمڕۆكە گەلی كورد و نەتەوەكانی تر داوای مافی‬ ‫خۆیان دەكەن و بێ مافی پەسەند ناكەن‪.‬‬ ‫خاڵێكی تر كە لەم كاتەدا ئێران رووب��ەرووی‬ ‫بۆتەوە‪ ،‬پرسی دەسەاڵتە لەناو خۆی ئێراندا‪.‬‬ ‫باڵەكانی دەس��ەاڵت هێدی هێدی هەم ناكۆكی‬ ‫و هەمیش درزی گەورەیان لەنێوانیاندا دروست‬ ‫دەبێت‪ .‬مەسافەی نێوان باڵەكانی دەوڵەت روو‬ ‫لە زیادبوونە‪ .‬ئەمڕۆ گرژی و ئاڵۆزی نێوانیاندا‬ ‫زۆرت��ر ب��ۆت��ەوە‪ .‬ه��ۆك��اری ئەمانەش لە پلەی‬ ‫یەكەمدا‪ ،‬هەڵسوكەوت و سیاسەتی هەڵەی‬ ‫دەوڵەت و رژێمی ئێرانە لەبەرامبەر بە سیاسەتی‬ ‫نێودەوڵەتی لەالیەك و لەالیەكی تریش مەسەلەی‬ ‫ناوەكی ئێران و خاڵی سێیەمشی مەسەلەی‬ ‫دەستێوەردانی دەرەكییە لەبەرامبەر بە ئێران كە‬ ‫بۆتە هۆی باڵوبوونی نێوان باڵەكانی دەوڵەت‪.‬‬ ‫خاڵێكی تر مەسەلەی نزیكبوونی سیاسی ئەم‬ ‫بااڵنەیە لەبەرامبەر بە گ��ەالن و جەماوەر لە‬

‫چاوپێكەوتن ‪28‬‬

‫[~]‬ ‫[ ساڵی سێیەم ] [ ‪ [ ] 2013/5/15‬ژماره ‪]29‬‬

‫تێڕوانینێكی جیاواز بەدی ناكرێت‪.‬‬

‫لە ئەگەری سەركەوتنی‬ ‫ئەم قۆناخە لە باكوری‬ ‫كوردستان و رۆژئاوای‬ ‫كوردستان و سەقامگیری‬ ‫لە باشوری كوردستان‬ ‫دەوڵەتی ئێرانیش ناچارە‬ ‫هەنگاو بەرەو چارەسەری‬ ‫پرسی كورد هەڵگرێت‪.‬‬ ‫ئەگەر هەنگاو هەڵنەگرێت‪،‬‬ ‫ئەو كاتە تاكە دەوڵەتێك‬ ‫كە پرسی كوردی تێدا بە‬ ‫هەڵواسراوەیی مابێتەوە‬ ‫و چارەسەر نەكرابێت‪،‬‬ ‫دەوڵەتی ئێران و رۆژهەاڵتی‬ ‫كوردستان دەبێت و ئەمەش‬ ‫هەم لە الیەن هێزی‬ ‫ناودەوڵەتی و هەمیش‬ ‫لە الیەن گەلی كوردەوە‬ ‫پەسەند ناكرێت‬ ‫ناوخۆدا‪.‬‬ ‫پ��رس��ی��ار‪ /‬ئ��اخ��ۆ ل��ەن��ێ��وان ئ��ەم ب��ااڵن��ەی‬ ‫دەسەاڵت كە باسیان دەكەی دیدگایەكی‬ ‫ج��ۆدا ب��ەدی دەكرێت‪ ،‬یان با بڵێن ئەم‬ ‫بااڵنە تێڕوانینێكی جیاوازیان لەسەر پرسی‬ ‫كورد و چارەسەر دیموكراتیانەی پرسەكانی‬ ‫ئێران هەیە‪ ،‬یان نا؟‬ ‫ـ گروپێك ل��ەم بااڵنە خۆیان بە ریفۆرمخواز‬ ‫داناوە كە هەتا ئێستا هیچ هەنگاوێكی كرداریان‬ ‫لەبەرامبەر ب��ە كۆمەڵگە ن��ەن��اوە‪ .‬باڵەكانی‬ ‫ستاتۆپارێز و كۆنەپارێزیش تا ئەمڕۆ ئەوانەش‬ ‫هێرشی یەكتر دەكەن و گرژی و ئاڵۆزی نێوانیان‬ ‫زیات دەبێت‪ ،‬هەر یەكێكیان بە شێوە و رێبازی‬ ‫جیاوازجیاواز پەالماری ئ��ەوی تریان دەدات‪،‬‬ ‫سیاسەتی یەكتر رەخنە دەكەن و تەنانەت دەنگۆی‬ ‫ئەوەش هەیە كە بەشێك لەم هێزانەی ناوخۆی‬ ‫دەوڵەتی ئێران‪ ،‬راستەوخۆ و یان ناڕاستەوخۆ‬ ‫بەكردەوەكانیان و سیاسەتەكانیان خزمەتی الیەنە‬ ‫دەرەكیەكان دەكەن و ئەوەش لەجێگەی خۆیدا‬ ‫بۆوەتە قەیرانێكی ناوخۆیی سیستەمی سیاسی و‬ ‫دەسەاڵت لە ئێراندا‪ .‬لەگەڵ هەموو ئەو ناكۆكی‬ ‫و ئاڵۆزیانەی نێوان باڵەكانیش هیچ دیدگا و‬

‫پرسیار‪ /‬هەڵبژاردنەكانی سەرۆككۆكاری‬ ‫ئێران بەرێوەیە‪ ،‬ئێوە وەكو پارتی ژیانی‬ ‫ئازادی كوردستان"پەژاك"‪ ،‬چۆن دەڕوانن‬ ‫ئەم خۆلەی هەڵبژاردنەكانی سەرۆككۆماری‬ ‫لە ئێراندا؟‬ ‫ـ بێگومان ئێستا دەوڵ��ەت��ی ئ��ێ��ران ب��ەروو‬ ‫هەڵبژاردنێكی جددی دەچێت‪ .‬ئەم هەڵبژاردنە‬ ‫بۆ چارەنووسی دەوڵەتی ئێران هەتا ئاستێك‬ ‫گرنگە‪ .‬چ��اوی ن��ەت��ەوەك��ان��ی ئ��ێ��ران‪ ،‬چ��اوی‬ ‫دەوڵەتە جیهانیەكان و چاوی باڵەكانی ناوخۆی‬ ‫ئێرانیش لەم هەڵبژاردنەیە‪ ،‬بۆچی؟‪ ،‬چۆنكە‬ ‫سیاسەتی داه��ات��ووی دەوڵ��ەت��ی ئێران‪ ،‬زیاتر‬ ‫بەرێگەی سەرۆككۆماری داهاتوو دیاری دەكرێت‪.‬‬ ‫سەرۆككۆماری داهاتووی ئێران لەبەرامبەر بە‬ ‫كێشە ناوخۆییەكانی ئێران چۆن بیردەكاتەوە‪،‬‬ ‫سەرۆككۆماری داهاتووی ئێران لەبەرامبەر بە‬ ‫كێشە دیبلۆماسیەكانی ئێران لە گەڵ دەوڵەتە‬ ‫دەرەكییەكان چۆن بیردەكاتەوە؟‪ ،‬دەوڵەتی‬ ‫داهاتووی ئێران لەبەرامبەر بە پرسی رۆژهەاڵتی‬ ‫ناوین چ��ۆن ب��ی��ردەك��ات��ەوە؟‪ ،‬ئ��ەم پرسیارانە‬ ‫رووبەرووی هەڵبژاردنی داهاتووی ئێران دەكرێتەوە‪.‬‬ ‫هەڵبژاردنی سەرۆككۆماری ئەمساڵ دەتوانێت زۆر‬ ‫شت روون بكاتەوە‪ .‬هەرچەندە چاوەڕۆانیەكی‬ ‫بەمشێوەیە كە بەم هەڵبژاردنە هەموو پرسەكانی‬ ‫ئێران چارەسەر دەبێت لەجێ خۆیدا نابێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ه��ەرە كەم دەبێت‪ ،‬هەڵوێستەكان لەبەرامبەر‬ ‫بەم بابەتانە روون بكرێتەوە‪ .‬بۆیە وەكو گەلی‬ ‫ك��ورد و وەك��و بزوتنەوەی ئازادیخوازی گەلی‬ ‫كوردستان لە رۆژه��ەاڵت��ی كوردستان ئێمەش‬ ‫پرسیارێكمان ئاراستەی سەرۆككۆماری داهاتووی‬ ‫ئێران كردۆتەوە و پاڵێوەراوانی سەرۆككۆماری‬ ‫ئێرانمان دەعوتی ئەوە كردووە كە هەڵوێستی‬ ‫خۆیان لەبەرامبەر بە دیموكراتیزاسیۆنی ئێران‬ ‫و چ��ارەس��ەری پرسی ك��ورد لە ئێران دی��اری‬ ‫بكەن‪ .‬ئەگەر دەوڵەتی داهاتووی ئێران‪ ،‬یان‬ ‫پالێوراوێكی سەرۆككۆماری هەڵوێست و ویستی‬ ‫خۆی لەبەرامبەر بەم بابەتانە دیاری بكات‪ ،‬روون‬ ‫و ئاشكرا باسی چارەسەری ئەم پرسانە بكات‪،‬‬ ‫ئێمە وەكو پەژاك ئامادەیی و پشتگیری خۆمان‬ ‫بۆ هەڵبژاردن دەرب��ڕی��ووە‪ ،‬ب��ەاڵم لە ئەگەری‬ ‫ئینكاركردن یان لە ئەگەری پەراوێزخستنی‬ ‫پرسی كورد و دیموكراتیزاسیۆنی ئێران‪ ،‬مۆمكین‬ ‫نییە و ئێمەش ئامادە نابین كە دەنگی خۆمان‬ ‫بەكەس بدەین‪ ،‬چونكە لە الی گەلی كورد ئەم‬ ‫هەڵبژاردنەش تەنیا‪ ،‬رۆڵی گۆڕینی دەسەاڵتدار و‬ ‫جەالدەكان دەبینێت‪ ،‬بۆیە ئەبێت روون و ئاشكرا‬ ‫ئەم پاڵێوراوانە بۆ سەرۆككۆماری هەڵوێستی‬ ‫خۆیان بۆ چارەسەری پرسی كورد دیاری بكەن‪.‬‬

‫‪Rojiwelat.mag@gmail.com‬‬

‫پرسیار‪ /‬ئەگەر سەرۆككۆماری داهاتووی‬ ‫ئێران‪ ،‬یا با بڵین حكومەتی داهاتووی‬ ‫ئێران ئەم خااڵنەی ئێوە باستان لێوە كرد‪،‬‬ ‫رەچ��او نەكات و هەنگاویان بۆ نەنێت‪،‬‬ ‫داه��ات��ووی ه��ەڵ��ب��ژاردن��ەك��ان ب��ەرو كوێ‬ ‫دەچێت؟‬ ‫ـ ئەم هەڵبژاردنە دەتوانێت ببێتە هۆكارێك بۆ‬ ‫چارەسەری كێشە ناوخۆییەكانی ئێران تایبەت لە‬ ‫گەڵ نەتەوەكان و لە ئەگەری چارەسەری كێشە‬ ‫ناوخۆییەكانی ئێران‪ ،‬ئێران ب��ەروو رەوشێكی‬ ‫جۆداتر و هەڵوێستێكی جۆداتریش دەچێت‪.‬‬ ‫ئەو كاتە دەتوانین بڵێن كە ئێران دەتوانێت‬ ‫رووب��ەرووی پرسە دەرەكیەكانیش بێتەوە و‬ ‫بتوانێت ئەو قەیرانە دەرەكیەی كە بۆ ئێران‬ ‫س��ازك��راوە چ��ارەس��ەری بكات‪ .‬ئێمەش وەكو‬ ‫پەژاك ئەم هەڵبژاردنە بە گرنگ دەبینین‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەگەر دەوڵەتی ئێران هەڵوێستی خۆی روون و‬ ‫ئاشكرا بۆ ئەم بابەتە دیاری نەكات‪ ،‬ئەو كاتە‬ ‫هەڵبژاردن ئەو گەرم و گوڕیە بە خۆیەوە نابینێت‬ ‫و هەركەسیش ئەو هەڵبژاردنە بایكۆت دەكات‪.‬‬ ‫ئێمە لە ئێستادا چاوەڕۆانی پەیامی پاڵێوراوانی‬ ‫سەرۆككۆماری داهاتووین‪ ،‬بۆ چارەسەری پرسی‬ ‫كورد و دیموكراتیزاسیۆن لە ئێراندا‪ .‬كام پاڵێوراو‬ ‫بانگەشەی ئ��ەوە بكات و بەرنامەی خۆی بە‬ ‫شێوازێكی ورد بۆ چارەسەری ئەم كێشانە دیاری‬ ‫بكات‪ ،‬ئەو كاتە ئێمەش هەڵوێستی خۆمان بۆ‬ ‫هەڵبژاردن دیاری دەكەین‪.‬‬

‫وەكو پەژاك ئەم‬ ‫هەڵبژاردنە بە گرنگ‬ ‫دەبینین‪ ،‬بەاڵم ئەگەر‬ ‫دەوڵەتی ئێران هەڵوێستی‬ ‫خۆی روون و ئاشكرا بۆ‬ ‫ئەم بابەتە دیاری نەكات‪،‬‬ ‫ئەو كاتە هەڵبژاردن ئەو‬ ‫گەرم و گوڕیە بە خۆیەوە‬ ‫نابینێت و هەركەسیش ئەو‬ ‫هەڵبژاردنە بایكۆت دەكات‪.‬‬ ‫ئێمە لە ئێستادا چاوەڕۆانی‬ ‫پەیامی پاڵێوراوانی‬ ‫سەرۆككۆماری داهاتووین‪،‬‬ ‫بۆ چارەسەری پرسی كورد‬ ‫و دیموكراتیزاسیۆن لە‬ ‫ئێراندا‬

‫‪Rojiwelat.mag@gmail.com‬‬

‫پرسیار‪ /‬كێشە ناوخۆییەكانی ئێران چ‬ ‫كاریگەریەكی لەسەر ئەم هەڵبژاردنانە‬ ‫دەبێت؟‬ ‫ـ ب��اڵ��ەك��ان��ی ن��اوخ��ۆی ئ��ێ��ران ه��ەرك��ام��ەی��ان‬ ‫بەرنامەیەكیان ب��ۆ خ��ۆی��ان دان��اوە‪ ،‬ئ��ەوەی‬ ‫كە دی��ارە باڵی ریفۆرمخواز‪ ،‬بەتایبەت لەم‬ ‫دوایانەدا لە كەسایەتی محمدی خاتەمیدا باس‬ ‫ل��ەوە دەك��ەن كە كێشەكانی ناوخۆ ئێدی بە‬ ‫ریفۆرم چارەسەر ناكرێن‪ .‬باڵی كۆنەپارێز و‬ ‫ستاتۆپارێزیش لەناوخۆدا بۆنەتە دووب��ەش‪،‬‬ ‫ستاتۆپارێزەكان لە ئێستادا تەدبیر لەبەرامبەر‬ ‫بە ئەحمەدی نژاد و رەحیم مەشایی وەردەگرن‪.‬‬ ‫باڵی خامنەیی لە الیەن ئەحمەدی نژاد و رەحیم‬ ‫مەشاییەوە رووب��ەرووی هێرش دەبێتەوە‪ .‬واتا‬ ‫هەركەس دەیەوێت لەم هەڵبژاردنەدا سیاسەت‬ ‫و بەرنامەكانی خۆی پەیڕەو بكات‪ ،‬ب��ەاڵم لە‬ ‫راستیدا هەتا ئێستا ئەو سێ باڵەی لە پێشن و‬ ‫باڵی میانەڕوویش كە زیاتر رەفسنجانی جڵەوی‬ ‫گرتووەتە دەس��ت‪ ،‬ستراتیژیەتێكی ئ��ەوان بۆ‬ ‫چارەسەری كێشەكان دیار و روون نییە‪ .‬باڵی‬ ‫ریفۆرمخواز چینێكی دیاریكراو بە مۆخاتەب‬ ‫دەگرێت‪ ،‬باڵی ستاتۆپارێز سیاسەتی میلتاریزمی‬ ‫پەیڕەو ك��ردووە و ئینكاری كێشەكان دەكات‪،‬‬ ‫باڵی خامنەیش بە تەوەهۆمی(گۆمانی) ئەوەی‬

‫[~]‬ ‫[ ژماره ‪ [ ] 2013/5/15 [ ]29‬ساڵی سێیەم ]‬

‫كە هێرشی دەرەك��ی لە بەرامبەر ئێران هەیە‪،‬‬ ‫ئەویش ئینكاری كێشەكان دەكات و سیاسەتی‬ ‫قڕكردن پێشدەخات‪ ،‬بەشێوازێكی ماقۆڵ هیچ‬ ‫پرۆژەیەك بۆ چارەسەری كێشەكان دیاری ناكات‪،‬‬ ‫بەم نزیكبوون و هەڵوێستانە بۆ هەڵبژاردنەكان‪،‬‬ ‫بارودۆخێكی مەترسیدار لە پێش هەڵبژاردنەكان‬ ‫لە ئ��ارادای��ە‪ .‬و ئەمەش مەترسیدار دەبێت بۆ‬ ‫داهاتووی ئێران‪ ،‬چونكە خۆلەكانی راب��ردووی‬ ‫سەرۆككۆماریدا بینمان كە ئێران لەبەرامبەر‬ ‫بەو كێشانە خ��اوەن هەڵوێستی گونجاو نەبوو‬ ‫و هاوكاتیش نەبوونی ئ��ی��رادەی چ��ارەس��ەری‬ ‫كێشەكان لە هەڵبژاردنەكاندا بووە هۆی ئەوەی‬ ‫بەشێكی زۆری ج��ەم��اوەر و گ��ەل ناڕەزایەتی‬ ‫دەرببڕن و دەستیان بەسەرهەڵدان و ناڕەزایەتی‬ ‫دەربڕین كرد و ئەم ناڕەزایەتیانەش مەشروعیەتی‬ ‫ئێرانی چ لەناوخۆ و دەرەوە رووبەرووی پرسیاری‬ ‫ك��ردەوە‪ .‬هەتا ئاستێكی زۆر ئەم مەشروعیەتە‬ ‫نەما‪ ،‬بۆیە ئەم هەڵبژاردنە گرژی و ئاڵۆزی پێوە‬ ‫دیارە هەتا چ ئاستێك ئەم گرژی و ئاستەنگیانە‬ ‫قوڵتر دەبنەوە و سیاسەتێكی چۆن لەبەرامبەر‬ ‫بەم گرژی و ئاڵۆزیانە بگیردرێتە بەر ئەمە لە‬ ‫داهاتوودا مرۆڤ دەتوانێت زیاتر دیار دەبن و‬ ‫ئەمەش گرێدراوی كاتە‪ ،‬بەاڵم ئەوەی لە ئێستادا‬ ‫دیارە بەنزیكبوونەوە بە كاتی هەڵبژاردنەكان‬

‫‪29‬‬

‫چاوپێكەوتن‬

‫گرژی و ئاڵۆزیەكانیش زیاتر دەبنەوە‪.‬‬

‫لە ئێستادا ئێران لە‬ ‫تەنگاویەكی گەورەدا دەژی‪.‬‬ ‫رووبەرووی دەستێوەردانی‬ ‫دەرەكی بۆوەتەوە‪،‬‬ ‫هێدی هێدی پێگەی‬ ‫سیاسی ئێران لە ئاستی‬ ‫هەرێمەكەشدا دەشكێت‪.‬‬ ‫ئێدی باڵ و پەڕی ئێران‬ ‫لە هەرێمەكە ناتوانن وەكو‬ ‫پێشووتر پابەند بوونی‬ ‫خۆیان لە گەڵ دەوڵەتی‬ ‫ئێران بەردەوام بكەن‪ .‬ئەو‬ ‫هیاللی شیعەش كە باس‬ ‫دەكرا‪ ،‬ئەمڕۆ لە الیەن هێز‬ ‫و دەوڵەتانی دەرەوەش‬ ‫دەستێوەردانی دەكرێت و‬ ‫الواز دەبێت‬

‫وتار‬

‫‪30‬‬

‫[~]‬ ‫[ ساڵی سێیەم ] [ ‪ [ ] 2013/5/15‬ژماره ‪]29‬‬

‫‪Rojiwelat.mag@gmail.com‬‬

‫رۆژئـــاوای كــــوردستان و ئەركەكــــانی سەرشانــمان‬

‫سەالح گەرمیانی‬

‫دوای بەرپابوونی شۆرشی سوریا‪ ،‬كوردی رۆژئاوای‬ ‫كوردستانیش راپەڕین و توانیان زۆربەی ناوچەكانی‬ ‫رۆژئ��اوای كوردستان لە چەنگی داگیركاری‬ ‫رزگاربكەن و ئیدارەیەكی كوردی بنیات بنێن‪،‬‬ ‫س��ەڕەڕای سەختی ب��ارودۆخ��ەك��ە و گەورەیی‬ ‫كۆسپەكان‪ ،‬بەاڵم كورد بەرگەی هەموو ئەوانەی‬ ‫گرت و تا ئێستا لەسەر پێی خۆی وەستاوە‪،‬‬ ‫شەڕی گروپ و چەتەكان‪ ،‬گەمارۆی هەمەالیەنە و‬ ‫باری ئابووری و سەختی ژیان لەو گرفتە گەورانەی‬ ‫رۆژئاوای كوردستان بوون‪ ،‬بۆیە دەكرێ بڵێین كە‬ ‫هێشتا قۆناغەكە لەسەرەتادایە و زۆری ماوە بگاتە‬ ‫ئەنجام‪ ،‬گۆرانگارییەكان بەرێوەن‪ ،‬مەترسییەكان‪،‬‬ ‫كۆسپەكان نابێت نادیدە بگرین‪ ،‬بۆ ئایندە زۆر‬ ‫شت ماوە كە بكرێت و ئەنجامبدرێت‪.‬‬ ‫رۆژئاوای كوردستان تاكە بێ پشتیوان‬ ‫ئەگەرچی سوریا لە چەندین نەتەوە و ئاین و‬ ‫مەزهەب پێكهاتووە‪ ،‬بەاڵم هەر یەكێك لەو نەتەوە‬ ‫و ئاین و مەزهەبانە لە الیەن واڵتانی ناوچەكە و‬ ‫جیهانەوە پشتگیری و پشتیوانی دەكرێن جگە‬ ‫لە كورد‪ .‬سوونەكانی سوریا لە الیەن واڵتانی‬ ‫عەرەبی و ئیسالمی سوننە مەزهەبەوە هەموو‬ ‫پشتیوانیەكیان لێدەكرێت‪ ،‬كریستانەكان لە الیەن‬ ‫واڵتانی ئەوروپییەكانەوە چاودێری دەكرێن و‬ ‫پشتیوانی دەكرێن‪ ،‬هەوروەها عەلەوییەكان لە‬ ‫الیەن ئێران و ئێراق و روسیا و واڵتانی دیكەوە‬ ‫هەموو كۆمەك و هاوكارییەك دەكرێن‪ ،‬ئەوەی‬ ‫ماوەتەوە تەنها كوردی رۆژئ��اوای كوردستانە‪.‬‬ ‫كوردی رۆژئاوای كوردستان‪ ،‬نەك هەر لە الیەن‬ ‫واڵتانی جیهان و ناوچەكەوە كۆمەك و پشتگیری‬ ‫ناكرێن‪ ،‬بەڵكو بەرێگای ج��ۆراوج��ۆر دژایەتی‬ ‫دەكرێن و جۆرەها گەمارۆیان دەخرێتەسەر‪،‬‬ ‫هەوڵی لەباربردنی ئەو دەسكەوتانەی رۆژئاوای‬ ‫كوردستانیش ئەدرێ‪.‬‬ ‫رۆژئاوای كوردستان لە نێوان دوو ئاگردا‬

‫ك��وردی رۆژئ��اوا لە نێوان دوو ئاگری رژێ��م و‬ ‫ئۆپۆزسیۆندا خۆیان دەبیننەوە‪ ،‬ئەگەرچی‬ ‫ئۆپۆزسیۆن تەنها لەیەك ب��ەرەی جەنگدا كە‬ ‫ئەویش بەرەی دژی رژێمە دەجەنگێت‪ ،‬هەروەها‬ ‫سوپای رژێمیش تەنها شەڕی ئۆپۆزسیۆن دەكات‬ ‫و بەس‪ ،‬بەاڵم كورد بەپێچەوانەی ئەوانەوە‪ ،‬شەڕی‬ ‫دوو بەرە دەكات‪ ،‬لەالیەك شەڕی رژێم دەكات‪،‬‬ ‫لە الیەكی دیكەوە شەڕی گروپ و تاقمە چەكدار‬ ‫و بەناو ئۆپۆزسیۆنەكانیش دەكات‪ .‬بۆ گەلێكی‬ ‫وەكو گەلی كورد كە هیچ پشتیوانییەكی سەربازی‬ ‫و ماددی نییە‪ ،‬ئاسان نییە لە یەك كاتدا شەڕی‬ ‫دوو الیەن بكەی‪ ،‬بەاڵم ورەبەرزی رۆڵەكانی كورد‪،‬‬ ‫رەوایەتی كێشەی كورد و بڕوابوون بە مافەكانی‬ ‫گەلی كورد پاڵنەری بەهێزن بۆ ئ��ەوەی كورد‬ ‫لەسەر خاكی خۆی بەرگری لەخۆی و خاكەكەی‬ ‫بكات‪.‬‬

‫بێگومان بۆ ئایندە گۆرانگاری دیار و بەرچاو‬ ‫ل��ە س��وری��ا و ن��اوچ��ەك��ە رووئ��ەدات‪ ،‬هەموو‬ ‫پێكهاتەكانی سوریا لە دەرەوە خاوەن پشتگیری‬ ‫و دۆستن‪ ،‬كوردیش وەكو پێكهاتەیەكی گرنگی‬ ‫واڵت��ی سوریا بەدەرنابێت ل��ەو گۆرانگاریانە‪،‬‬ ‫لەمبارەیەوە پشتگیری و پشتیوانی پارچەكانی‬ ‫دیكەی كوردستان بەتایبەت باشوری كوردستان‬ ‫زۆرگرنگە‪ .‬ناحەزان و دوژمنانی مافەكانی كورد‬ ‫چ لەناوخۆی سوریا و چ لە دەرەوەی سوریا‬ ‫كەمنین‪ ،‬بۆیە هەماهەنگی و پشتگیری كوردان‬ ‫بۆ یەكتری زامنی بەدەستهێنانی مافەكانی كورد‬ ‫و پوچەڵكردنەوەی پیالن و نەخشە گاڵوەكانی‬ ‫دوژمنانی كورد و كوردستانە‪.‬‬

‫بارودۆخی ژیان و گەمارۆی ئابووری‬

‫بێگومان بۆ ئایندە‬ ‫گۆرانگاری دیار و بەرچاو لە‬ ‫سوریا و ناوچەكە رووئەدات‪،‬‬ ‫هەموو پێكهاتەكانی سوریا‬ ‫لە دەرەوە خاوەن پشتگیری‬ ‫و دۆستن‪ ،‬كوردیش وەكو‬ ‫پێكهاتەیەكی گرنگی واڵتی‬ ‫سوریا بەدەرنابێت لەو‬ ‫گۆرانگاریانە‪ ،‬لەمبارەیەوە‬ ‫پشتگیری و پشتیوانی‬ ‫پارچەكانی دیكەی‬ ‫كوردستان بەتایبەت‬ ‫باشوری كوردستان‬ ‫زۆرگرنگە‪ .‬ناحەزان و‬ ‫دوژمنانی مافەكانی‬ ‫كورد چ لەناوخۆی‬ ‫سوریا و چ لە دەرەوەی‬ ‫سوریا كەمنین‪ ،‬بۆیە‬ ‫هەماهەنگی و پشتگیری‬ ‫كوردان بۆ یەكتری زامنی‬ ‫بەدەستهێنانیمافەكانی‬ ‫كورد و پوچەڵكردنەوەی‬ ‫پیالن و نەخشە گاڵوەكانی‬ ‫دوژمنانی كورد و كوردستانە‬

‫هەر لەسەرەتای سەرهەڵدانی شۆرشی سوریاوە‪،‬‬ ‫كێشەی ئابوری و سەختی ژیان بەرۆكی رۆژئاوای‬ ‫كوردستانی گ��رت��ووە‪ ،‬وێ��ڕای ئ��ەوەی ناوچە‬ ‫كوردییەكان گەمارۆی هەمەچەشنی لەسەربووە‪،‬‬ ‫بەهەمانشێوەیش بەدەستی كێشەیەكی مرۆیی‬ ‫دیكەش یەخەی گرتووە كە ئەویش بریتییە لەو‬ ‫دەیان و بگرە سەدان هەزار ئاوارەیەی ناوچەكانی‬ ‫دیكەی سوریا كە روویان لە ناوچەكانی رۆژئاوای‬ ‫كوردستان كردووە و بوونەتە ئەرك و بار بەسەر‬ ‫هاواڵتیانی كوردەوە‪ ،‬ئەو ئاوارانە پێویستیان بە‬ ‫جێگە و رێگە‪ ،‬بە شوێنی نیشتەجێبوون و ئاو‬ ‫و خۆراك و خزمەتگوزاری دیكە هەیە‪ .‬ئەمەش‬ ‫بارودۆخەكەی ئەوەندەی دیكە قورستركردووە‪.‬‬ ‫نابێت ئەوەشمان لەبیربچێت كە رێكخراوە‬ ‫فریاگوزاری و خێرخوازییەكان زۆر بەدەگمەن‬ ‫و كەمی كۆمەك و هاوكارییەكانیان پێشكەش‬ ‫دەك��ەن‪ ،‬ئ��ەوەی ماوەتەوە تەنها و تەنها ئەو‬ ‫كۆمەك و هاوكارییانەیە كە لە ناوچەكانی باشوری‬ ‫و باكوری واڵتەوە رەوانە كراون‪.‬‬ ‫ئەركی باشووری كوردستان‬ ‫باشووری كوردستان كە ئەمرۆ خاوەن حكومەت و‬ ‫پەرلەمان و دەسەاڵتە‪ ،‬لەسەر ئاستی هەرێمایەتی‬ ‫و جیهانی تارادەیەكی باش دان��ی پێدانراوە‪،‬‬ ‫خاوەن قەوارە و بڕیارە‪ ،‬هەروەها خاوەن نەوت‬ ‫و ئابووریەكی باش و بودجەیەكی گەورەیە‪ ،‬لە‬ ‫رووی سیاسی و سەربازیشیەوە خاوەن پێگە و‬ ‫هێزە‪ ،‬بۆیە رۆژئاوای كوردستان چی بۆ ئێستا و‬ ‫چی بۆ ئایندە چاویان لەم بەشەی كوردستانە كە‬ ‫پشتگیری سیاسی و ئابووری و هەمە الیەنەیان‬ ‫بكرێت لە كاتی پێویست و گونجاودا‪.‬‬

‫[~]‬ ‫[ ژماره ‪ [ ] 2013/5/15 [ ]29‬ساڵی سێیەم ]‬

‫‪Rojiwelat.mag@gmail.com‬‬

‫‪31‬‬

‫چاوپێكەوتن‬

‫د‪ .‬عرفان؛‬

‫نەتەوە دەوڵەت ئامانجی دروستكردنی كۆمەڵگایەكی‬ ‫یەكسان و یەك رەنگە‬

‫دك��ت��ۆر ع��رف��ان مستەفا‪ ،‬مامۆستای‬ ‫زانكۆی سەالحەدین و پسپۆڕ لە بواری‬ ‫فەلسفەی زمان و كوردناسی لە دیدارێكدا‬ ‫تیشك دەخ��ات��ە س��ەر ب��ن��ەڕەت��ی فكری‬ ‫دروستبونی نەتەوە ـ دەوڵ��ەت‪ ،‬چۆنێتی‬ ‫دەربازبونی بۆ رۆژه��ەاڵت��ی ن��اوەڕاس��ت و‬ ‫كاریگەرییەكانی لە سەر كێشەی كورد‪.‬‬ ‫دكتۆر عرفان رایدەگەیەنێ كە نەتەوە‬ ‫دەوڵ��ەت یەكێكە ل��ە دەرئەنجامكانی‬ ‫پ��رۆس��ەی مۆدێرنیزەكردنی جیهان كە‬ ‫ئامانجی دروستكردنی كۆمەڵگایەكی‬ ‫یەكسان و یەك رەنگە‪ .‬هەروەها دەڵێت‪:‬‬ ‫ناسیۆنالیزم بە ناوی نەتەوەوە خەریكی‬ ‫دروستكردنی جۆرێكی ترە لە كۆمەڵگا‪.‬‬ ‫ئا‪ /‬چەترپرێس‬

‫پ��رس��ی��ار‪ /‬م��ێ��ژووی گ��ەالن��ی رۆژه��ەاڵت��ی‬ ‫ناوەڕاست مێژووی پێكەوەژیانە‪ ،‬بۆچی و‬ ‫چۆن ئەم رێڕەوە مێژووییە گۆڕدرا بە شەڕ‬ ‫و پێكدادان‪ ،‬بە تایبەت لە دوو سەدەی‬ ‫دواییدا؟‬ ‫ـ كاتێ باسی پێكەوەژیانی میللەتەكان دەكەین‪،‬‬ ‫باسی پێكەوەهەڵكردین ئەوانە دەكەین كە‬ ‫ج��ی��اوازن‪ ،‬ئ��ەوان��ەی چوونیەكن لەگە ‌ڵ یەكدا‬ ‫سازن و هەڵدەكەن‪ ،‬ئەوانەی پێكەوە هەڵناكەن‬ ‫جیاوازەكانن‪ ،‬بۆ ئەوەی پێكەوە هەڵبكەن یان‬ ‫دەبێت یەكسان و چوونیەك بكرێن یان دەبێت‬ ‫سیستەمێك هەبێت پێكەوە كۆیان بكاتەوە بەبێ‬ ‫ئەوەی وەك یەكیان لێبكات و یەكسانیان بكات‬ ‫بەهەمان شت‪.‬‬ ‫هەموو میللەتێك بەوە میللەتێكی دیاریكراوە‬ ‫كە ج��ی��اوازە لە میللەتێكی ت��ر‪ ،‬ك��ەوات��ە بۆ‬ ‫ئ��ەوەی میللەتێك هەبێت دەب��ێ��ت خاوەنی‬ ‫كۆمەڵە خاسیەت و دەركەوتەیەك بێت كە لە‬ ‫میللەتەكانی تردا بوونیان نەبێت‪ ،‬واتە دەبێ‬ ‫كۆمەڵێك دەركەوتەیەكی تایبەت بە خۆی هەبێ‬ ‫بۆ ئەوەی وەك بوونەوەرێكی سەربەخۆ ببینرێت‬ ‫و خۆیەتیەكی هەبێت بیپارێزێت‪.‬‬ ‫مەسەلەی ج��ی��اوازی لە نێوان میللەتەكاندا‬

‫بنچینەیەكی سروشتی ه��ەی��ە‪ ،‬زی��ن��دەوەرە‬ ‫سروشتییەكان لەسەرتای پەیدابوونیانەوە لە‬ ‫یەك شێوەدا یان لە چەند شێویەكی جیاوازی‬ ‫دیاریكراودا پەیدابوون و دواتر لەم تاكە شێوەیە‬ ‫یان لەم چەند شێوەیە بێشومار شێوی جیاوازی‬ ‫تر كەوتوونەتە و لەمەشدا جۆری بوونەوەرەكە‬ ‫رۆڵ��ی خۆی هەیە‪ .‬بۆ نموونە مرۆڤەكان گەر‬ ‫لەسەرتا لە مرۆڤێك یان چەند مرۆڤێكی جیاواز‬ ‫كەوتبنەوە‪ ،‬ئ��ەوە دوات��ر لەو مرۆڤە یان لەو‬ ‫چەند مرۆڤە بێشومارە مرۆڤ پەیدا بووە كە‬ ‫هەریەكەیان شێوە جیاوازی خۆی هەیە و هیچ‬ ‫شێوەیەكیش دووپاتبوونەوەی هیچ شێوەیەكی‬ ‫تریان نییە‪ ،‬كەلتوری مرۆییش هەر پەیڕەوی لە‬ ‫هەمان سیستەمی جیاوازبوون كردووە‪ .‬بۆ نموونە‬ ‫زمانەكەی لە سەرەتادا یەك شێوەی هەبووە یان‬ ‫چەند شێوەیەكی كەمی جیاواز‪ ،‬دواتر هەزارەها‬ ‫زمانی شێوە جیاواز لەم تاكە زمانە یان لەم چەند‬ ‫زمانە كەمە كەوتوونەتەوە كە هیچیان لە هیچیان‬ ‫ناچێت و هیچیان ئەوی تریان دووپات ناكاتەوە‪.‬‬ ‫هەر میللەتێكیش بەوە میللەتێكی سەربەخۆیە‬

‫كە لە میللەتەكانی پێش خۆی كەوتبێتەوە و‬ ‫كەلتورەكەی شێوەیەكی جیاوازی تایبەت بە خۆی‬ ‫وەرگرتبێت و دووپاتبوونەوەی شێوەی كەلتوری‬ ‫هیچ میللەتیێكی تر نەبێت‪.‬‬ ‫كاتێ ئێمە دەمانەوێ پرۆسەی پەرەسەندنی ئەو‬ ‫جیاوازبوونە راگرین و جیاوازیەكان كۆتایی پێ‬ ‫بێنین‪ ،‬شەڕ و ناكۆكی لێ دەكەوێتەوە‪ .‬میللەتەكان‬ ‫بۆ ئێستا ناكۆكن؟‪ ،‬چۆنكە هێزێك هەیە دەیەوێ‬ ‫ئەمانە بكاتەوە ی��ەك‪ ،‬هێزێك هەیە دەی��ەوێ‬ ‫جیاوازییەكان بسڕێتەوە‪ ،‬كەلتوری جیاوازی‬ ‫میللەتەكان لە یەك قاڵب بدات و بەناوی ئەوەوە‬ ‫ناكۆكییەكانیان ناهێڵی بیانكات بەیەك كەلتوری‬ ‫زاڵ‪ .‬ئەم لە قاڵبدانەی كەلتورە جیاوازەكانی چەند‬ ‫میللەتێك لە ناو سنوری سیاسی دەوڵەتێكی‬ ‫مۆدێرن ناو نراوە پرۆسەی نەتەوەسازی‪ .‬واتە ئەم‬ ‫كەلتورە جیاوازنە كە بوونی ئەو چەندە میللەتە‬ ‫جیاوازە دیاری دەكەن‪ ،‬دەكاتەوە بەیەك كەلتور و‬ ‫بەمەش یەك نەتەوە لە هەموویان دروست دەكات‪.‬‬ ‫واتە ئەم هێزە كارگەیەك دروس��ت دەك��ات بۆ‬ ‫دروستكردنی كەلتور؛ كە كەلتورێكی كارگەیی یان‬

‫چاوپێكەوتن‬

‫‪32‬‬

‫[~]‬ ‫[ ساڵی سێیەم ] [ ‪ [ ] 2013/5/15‬ژماره ‪]29‬‬

‫كاتێ مرۆڤ دەبێتە ئامێر‪،‬‬ ‫دەبێتە زیندەوەرێكی نەریتی‬ ‫و پرۆسەی داهێنان تیایدا‬ ‫رادەوەستێت‪ .‬لە حاڵێكدا‬ ‫پرۆسەی داهێنان پرۆسەی‬ ‫بەرهەمهێنانیجیاوازییە‬ ‫و بە بێ جیاوازی داهێنان‬ ‫نایەتە ئاراوە‪ .‬لە راستیدا‬ ‫مۆدێرینیزم كە نوێخوازییە‬ ‫داوای بە نەریتكردنی‬ ‫ئەو ژیانە دروستكراوەی‬ ‫كۆمەڵگای پیشاسازی‬ ‫دەكات كە بە ژیانێكی‬ ‫نوێ پێناسەی دەكات بەو‬ ‫ژیانەی دەزانێ كە بەر‬ ‫لەسەردەمی پیشەسازی‬ ‫بوونی لە مێژوودا بوونی‬ ‫نییە و تاقانە و بێ وێنەیە‪،‬‬ ‫ئەمەش مانای ئەوەیە‬ ‫نوێخوازی (مۆدێرنیزم)‬ ‫نەریتخوازە و داوای ئەوە‬ ‫ناكات لە پرۆسەیەكی‬ ‫نوێبوونەوەی بەردەوامدا‬ ‫بین‪ ،‬بەڵكو داوای ئەوە‬ ‫دەكات ئەو‪ ،‬ئەو ژیانەی‬ ‫كە كارگەكانی كۆمەڵگای‬ ‫پیشەسازی سەپاندوویەتی‬ ‫بەسەر مرۆڤدا‪ ،‬ببێتبە‬ ‫ئایدیاڵ و نەریتێكی‬ ‫هەتاهەتایی بۆ كۆمەڵگا‬ ‫مرۆییەكان‬

‫ئەو پرۆسە سروشتیە دەوەستێت كە جیاوازیە‬ ‫كەلتوریەكانی گەلە جیاوازەكان بەرهەم دەهێنێ‪،‬‬ ‫لە بەرامبەر ئەمەدا سروشت لە ناوەوە و فشار‬ ‫دەخاتە س��ەر میللەتەكان و وای��ان لێدەكات‬ ‫بەرگری لە جیاوازییەكانیان بكەن تا خۆیان‬ ‫وەك میللەتێكی سەربەخۆ بهێڵنەوە‪ .‬واتە هێزێك‬ ‫هەیە لە ناو میللەتەكاندا كە دێتە دەرەوە و شەڕ‬ ‫دەكات‪ ،‬خۆی دەپارێزێت لە بەرامبەر ئەوەی كە‬ ‫جیاوازییەكانی ناهێڵێت و لە گەڵ قاڵبەكەیدا‬ ‫دەیانكاتەوە بەیەك‪ .‬جەنگی ئەم میللەتانەش لە‬ ‫گەڵ ئەم هێزە چوونیەككەرە زمانی و كەلتورییەی‬ ‫مۆدێرنیتەدا لە پێناو پاراستنی بوونی خۆیانە‪،‬‬ ‫چونكە بوونی ئەوان بەو جیاوازیانەی كە هەیانە‬ ‫دیاریكراوە‪.‬‬ ‫كاتێ ئێمە دەم��ان��ەوێ ك��ەل��ت��وری ج��ی��اوازی‬ ‫میللەتەكانی ن��او س��ن��وری دەوڵ��ەت بەناوی‬ ‫بەمۆدێرنكردنی كۆمەڵگاوە بكەینەوە بەیەك‪،‬‬ ‫ئەوە بەم كارە بوونی نەتەوەیی ئەو گەالنە لە‬ ‫ناو دەبەین‪ .‬ریشەی ئەم پرۆسەی بەیەككردنە كە‬ ‫مۆدێرنیتە لەسەر كەلتوری میللەتە جیاوازەكان‬ ‫ئەنجامی دەدات‪ ،‬دەگەڕێتەوە بۆ پەیدابونی‬ ‫زانستە ئەوروپییەكان كە لە سەرەتادا ئەمە‬ ‫ئامانج نییە‪ ،‬واتە لە الی دیكارت كە بە باوكی ئەو‬ ‫زانستانە دەزانرێت ئەمە ئامانج نییە و دواتر ئەمە‬ ‫دەبێتە ئامانج‪ .‬كاتێ فەلسەفە لە ئەوروپادا وەك‬ ‫بیركردنەوەیەكی نەشیاو بۆ تێگەیشتن لە واقعی‬ ‫كۆمەڵگا پێناسە دەكرێت و میتافیزیك وەك وەهم‬ ‫و خورافە نیشان دەدرێت‪ ،‬زانست دێتە پێشەوە‬ ‫و دەیەوێ مامەڵە لە گەڵ مرۆڤ بكات و دەیەوێ‬ ‫سروشتی ناو مرۆڤیش وەكو مادە كۆنتڕۆڵ بكات‪،‬‬ ‫لەمەوە پرۆسەی چوونیەككردن و لە قاڵبدانی‬ ‫كەلتوری جیاوازی میللەتەكانی ناو هەمان دەوڵەت‬ ‫دەست پێدەكات‪ .‬لێرەوە بیرۆكەی چۆن یەككردن‬ ‫دێتە ئاراوە‪ .،‬ئەم بیرۆكەش جێبەجێ ناكرێت بێ‬ ‫ئەوەی مرۆڤ لە ریشە سروشتیەكەی بپچڕێنین‪.‬‬ ‫ئەم بیرۆكەی یەكسانكردنە لە بنچینەدا هەمان‬ ‫بیرۆكەیە كە ماتماتیك لەسەری دامەزراوە‪ ،‬چونكە‬ ‫ئەگەر تۆ لە ماتماتیكدا پرۆسەی یەكسانكردنی‬ ‫ژمارەكان ئەنجام نەدەی‪ ،‬ناتوانی شتەكان كۆ‬ ‫بكەیتەوە‪ .‬بۆ نمونە كاتێ تۆ دەڵێی یەك و یەك‬ ‫دەكاتە دوو‪ ،‬ئەگەر پێشتر یەك و یەك یەكسان‬ ‫نەبن‪ ،‬تۆ ناتوانی كۆیان بكەیتەوە‪.‬‬

‫بەزمانی ئیرنیست گیلنەر كەلتورێكی باخچەیییە‪،‬‬ ‫بەم كەلتورە كارگەییە چوونیەككراوەش تاكەكانی‬ ‫سەر بە كەلتورجیاوازەكان پ��ەرەوەردە دەكات‬ ‫و هەموویان دەكاتە خاوەنی یەك خەیاڵ و‬ ‫یەك شێوازی بیركردنەوە و هەریەكەیان دەبێت‬ ‫بەبەرهەمی هەمان كارگە‪ ،‬هەمووشیان وەك‬ ‫بەرهەمی كارگەكان بە هەمان قاڵبی كەلتوری‬ ‫لە قاڵب دەدرێ��ن و شێوەی یەكتری دووپ��ات‬ ‫دەكەنەوە‪.‬‬ ‫كاتێ مۆدێرنیتە بە خۆی و كارگەكانییەوە دژی‬

‫پرسیار‪ /‬سەرەتای ئەم فەلسەفەیە بۆ‬ ‫كەی دەگەڕێتەوە؟‬ ‫ـ من سەرەتای ئەم بیرە ماتماتیكییە دەگەڕێنمەوە‬ ‫بۆ فەلسەفی هەستەكی كە لە الی فەیلەسوفی‬ ‫سكوتلەندی (داڤید هیوم ‪ )1776 - 1711‬دەگاتە‬ ‫لوتكەی پەرەسەندنی خۆی‪ .‬واتە سەرەتای ئەو‬ ‫داب��ڕان��ەی فكرییەی كە لە نێوان فەلسەفەی‬ ‫سكۆالستیكی (كە جۆرێكە لە بە مەزهەبكردنی و‬ ‫دۆگماتیزەكردنی فەلسەفەی یۆنانی)‪ .‬دیكارت دێت‬

‫‪Rojiwelat.mag@gmail.com‬‬

‫سنورێك بۆ فەلسەفەی سوكالستیكی سەدەكانی‬ ‫ناوەراست دادەنێ و سەر لەنو ‌ێ لە شوێنێكی‬ ‫ترەوە جیاواز لەو شوێنەی كە فەلسەفەی یۆنانی‬ ‫لێیەوە دەستی پێكردووە سەرتایەكی نوێ بۆ‬ ‫بیركردنەوەی فەلسەفی دەدۆزێتەوە‪ .‬دیكارت دێت‬ ‫و دەڵێت بۆ ئەوەی بیر بكەینەوە دەبێ كتێبەكان‬ ‫فڕێ بدەین‪ ،‬واتە دەبێ سەرلەنوێ لە شوێنێكی‬ ‫ترەوە دەست بە بیركردنەوە بكەینەوە‪.‬‬ ‫كاتێ ئەم بیركردنەوەیە بە دیكارت دەست پێ‬ ‫دەكات‪ ،‬دواتر لە الیەن (جۆن لۆك) و هەندێ لە‬ ‫بیرمەندە ئەنگلۆسەكسۆنەكان رەخنە دەكرێت و‬ ‫لە بەرامبەر بیركردنەوە عەقاڵنییەكەی دیكارتدا‬ ‫بیركردنەوەیەكی هەستەكی دێتە ئ��اراوە كە‬ ‫سەرچاوەی ئەم بیرۆكەی بەیەككردنەیە‪ .‬لێرەوە‬ ‫فەلسەفە دابەش دەبێت بۆ دوو لق كە یەكێكیان‬ ‫عەقڵییە و فەیلەسوفانی ئەڵمان لە( الیبێنتز)‬ ‫ەوە پەرەی پێدەدەن و لە (كانت) و (هیگڵ)دا‬ ‫دەگاتە لوتكەی پەرەسەندنی خۆی و ئەوی تریان‬ ‫هەستەكییە كە بە(هۆبز) دەست پێدەكات و لە‬ ‫(داڤید هیۆم)دا دەگاتە لوتكەی پەرەسەندنی‬ ‫خۆی‪ .‬هەر لە گەڵ ئەم پەرەسەندنی فەلسەفە‬ ‫هەستەكییە ئەنگلۆسەكسۆنییەدا بیرۆكەی‬ ‫چوونیەككردنیش پ��ەرەدەس��ێ��ن��ێ و لەگەڵ‌‬ ‫دروستكردنی یەكەم دەوڵەتی فەرەنسیدا بەچەند‬ ‫ساڵێكی كەم دوای مردنی هیوم لە ناو ژیانی‬ ‫سیاسیدا شێوە دەگرێت و ئەو دەوڵەت نەتەوە‬ ‫مۆدێرنە دروست دەكات كە ئەو هەموو شەڕ و‬ ‫پێكدادانەی لە نێوان میللەتاندا دروست كردووە‪.‬‬ ‫داڤید هیۆم كە لوتكەی پەرەسەندنی فەلسەفەی‬ ‫هەستەكییە ل��ەی��ەك ك��ات��دا دژی فەلسەفە‬ ‫ئەمریكییەكەی ج��ۆن ل��ۆك و دژی فەلسەفە‬ ‫عەقاڵنییەكەی دیكارت دەبێتەوە و دەگات بەو‬ ‫ئەنجامەی كە هۆكار و بەرهۆكار واتای نییە و‬ ‫جگە لە وەهمێك كە خەیاڵی مرۆڤ دروستی‬ ‫كردووە هیچی تر نییە‪ ،‬ئەمەش ئەوە دەگەیێنێ‬ ‫كە بنەڕەت و ریشە بوونی نییە و هەموو شتەكان‬ ‫لە پەیوەندیدان بەبێ ئەوەی ریشەیەك هەبێت‪.‬‬ ‫ئەمە بیركردنەوەیەكی ماتماتیكیانەی رووتە‪ ،‬لە‬ ‫ماتماتیكدا هیچ ژمارەیەك ریشە نییە بۆ ژمارەیەكی‬ ‫تر‪ ،‬ژمارەكان هەموویان لە ناو پەیوەندیدان بەبێ‬ ‫ئەوەی ریشە بن بۆ یەكتر تەنانەت مۆدێرنیزم‬ ‫و پۆست مۆدێرنیزم لەم بیرۆكەیەدا هاوبەشن و‬ ‫هەردووكیان لە گوتاری خۆیاندا كاریان لەسەر‬ ‫ئەوە كردووە كە بوونی شتەكان لە ریشەكەیان‬ ‫بپچڕێنرێت و مامەڵە لە گەڵ بوونەوەرەكاندا بكەن‬ ‫وەك شتانێكی بێ ریشە و بێ بنەما‪.‬‬ ‫ئەم بیركردنەوە وردە وردە لە دوای هیومەوە دێتە‬ ‫ناوی ژیانی سیاسییەوە‪ ،‬لە گەڵ دروستكردنی‬ ‫ی��ەك��ەم دەوڵ��ەت ـ ن��ەت��ەوە ك��ە ف��ەڕەن��س��ای‬ ‫ئێستایە و دوای شۆڕشی فەڕەنسا دروس��ت‬ ‫دەكرێت شێوە دەگرێت و لە ژیانی سیاسی و‬ ‫حوكمڕانیدا بەرجەستە دەبێت‪ .‬ئەمەش بەرهەمی‬

‫‪Rojiwelat.mag@gmail.com‬‬

‫وەرچەرخانە لە كۆمەڵگای كشتوكاڵییەوە بۆ‬ ‫كۆمەڵگای پیشەسازی‪ .‬كۆمەڵگای پیشەسازیش‬ ‫بە بێ سەرهەڵدانی زانستە مۆدێرنەكان دروست‬ ‫نەدەبوو‪ ،‬زانستیش لە سەر ئەو فكرەی كە باسم‬ ‫كرد دادەمەزرێت كە ئەمەش شتێكی ناسروشتیە‬ ‫و ك��ار لە س��ەر دروستكردن دەك��ات ن��ەك لە‬ ‫سەر بوون‪ .‬كاتێ ئێمە باس لە بوون دەكەین‬ ‫ئەوە باس لە شتێك دەكەین كە بە شێوەیەكی‬ ‫سروشتی هاتووەتە ئاراوە بەبێ ئەوەی مرۆڤ بیر‬ ‫لە دروستكردن و دەستبەسەراگرتنی كردبێتەوە‪،‬‬ ‫زمانە سروشتییەكان لەم روانگەیەوە پێیان‬ ‫دەوترێت سروشتی‪ ،‬بەاڵم دروستكردن ئەوەیە كە‬ ‫ئێمەی شتێك دروست بكەین یان دەست بەسەر‬ ‫پەرەسەندنەكەیدا بگرین و كۆنتڕۆڵی بكەین‪.‬‬ ‫زمانی ستانداردیش بۆیە پێ دەوترێت زمانێكی‬ ‫دروستكراو‪ ،‬چونكە دەوڵ��ەت دەس��ت بەسەر‬ ‫پەرەسەندنكەیدا دەگرێت و كۆنترۆڵی دەكات‬ ‫و ناهێڵێ بە شێوەیەكی ئاسایی وەك زمانێكی‬ ‫سروشتی بەبێ دەستتێوەردانێكی ئاگایانەی‬ ‫دەسەاڵتی سیاسی پەرە بسێنێ‪ .‬لێرەوەیە كە‬ ‫دەوترێ نەتەوەش دروست دەكرێت‪ ،‬كاتێ ئەمەش‬ ‫كرا واتە ئێمە دەتوانین پرۆسەی یەكسانكردن‬ ‫ئەنجام بدەین‪ .‬یەكەم دەوڵەت كە دەركەوتەی ئەم‬ ‫فكرەیە‪ ،‬دەوڵەتی فەڕەنسایە‪ .‬واتە دوای شۆڕشی‬ ‫پیشەسازی لە بەریتانیا و شۆڕشی سیاسی لە‬ ‫فەڕەنسا یەكەمین مۆدێلی دەوڵەت ـ نەتەوە دوای‬ ‫هەڵوەشانەوەی ئیمپراتۆریەتەكان بە پڕاكتیكردنی‬ ‫ئەم فكرەی چوونەیەككردنە لە ژیانی سیاسیدا‬ ‫شێوە دەگرێت‪ .‬دوات��ر بەرە بەرە ئەم مۆدێلە‬ ‫لە تەواوی دنیادا لە الیەن هێزە كۆڵۆنیالیسەتە‬ ‫ئەورپییەكانەوە دەسەپێنرێت بەسەر جیهاندا‪.‬‬ ‫پرسیار‪ /‬دەرئەنجام و دەستكەوتەكانی‬ ‫بیری نەتەوە ـ دەوڵ��ەت بۆ ئەوروپا چی‬ ‫بوون؟‬ ‫ـ لە راستیدا هەر ئەو جیهانبینیە زانستییەیە كە‬ ‫لە سەر ئەوە دامەزراوە كە دەڵێ دەبێ كۆنتڕۆڵی‬ ‫سروشت بكەین‪ ،‬لە هەمانكاتدا دەگوازرێتەوە‬ ‫بۆ كۆنترۆڵكردنی سروشتی مرۆیی و ئەو زمان‬ ‫و كەلتورەش كە سروشتی مرۆیی بە رەنگە‬ ‫جیاوازەكانی خۆی لە پرۆسەی پەرەسەندندا‬ ‫هەمیشە خ��ەری��ك��ی هەمەڕەنگكردنیەتی‪.‬‬ ‫كۆنترۆڵكردن و دەستبەسەراگرتنی ئەم فرە‬ ‫رەنگییە زمانی و كەلتوری و ئاكارییە مەترسی‬ ‫گەورە لەسەر بوونی مرۆییانەی مرۆڤ دروست‬ ‫دەكات‪ ،‬ئەم مەترسییە ئەوەندە لەسەر بوونی‬ ‫مرۆیی گەورە دەبێت تا دەگاتە ئەو رادەیەی‬ ‫فەیلەسوفێكی بوونخوازی وەك (مارتن هایدگەر)‬ ‫دوای هەستكردنی بەو كارەسەتەی كە رووبەرووی‬ ‫بوونی مرۆیی مرۆڤ بووەتەوە هاوار بكات و بڵێت‪:‬‬ ‫مەگەر خواوەندێك بوونی مرۆیی لەو كارەساتە‬ ‫دەرباز بكات‪.‬‬

‫[~]‬ ‫[ ژماره ‪ [ ] 2013/5/15 [ ]29‬ساڵی سێیەم ]‬

‫دەوڵ��ەت نەتەوە یان وەك تۆ دەبێژی نەتەوە‬ ‫دەوڵ��ەت یەكێكە لە دەرئەنجامكانی پرۆسەی‬ ‫مۆدێرنیزەكردنی جیهان كە ئامانجی دروستكردنی‬ ‫كۆمەڵگایەكی یەكسان و یەك رەنگە و كار لەسەر‬ ‫ئەوە دەكات كۆتایی بەو پرۆسەی پەرەسەندنە‬ ‫سروشتیەی بەرهەمهێنانی جیاوازییە زمانی و‬ ‫كەلتوری و ئاكارییەكان بهێنێ و ئەوەی بەرهەمی‬ ‫بوونی مرۆیی مرۆڤە و وا لە مرۆڤەكان دەكەن‬ ‫لەخۆبوونیاندا مومارەسەی ئازادییەكی راستەقینە‬ ‫بكەن لە مرۆڤەكانی وەرگرێتەوە و لەبەرامبەریدا‬ ‫تەماحی بەهەشتێكی هەستەكی بخاتە بەردەمیان‬ ‫و سەراپای ژیانی مرۆیی لە ژیانێكی مرۆیی‬ ‫ئازادەوە بگۆڕێت بۆ ژیانێكی ئامێری و بە ئامێر‬ ‫كۆنترۆڵكراو‪ .‬هەوڵدان بۆ گەیشتن بەم ئامانجە‬ ‫وای كرد كە ئەوروپا لە شوێنێك هێز كۆ بكاتەوە‬ ‫و ببێتە ناوەندی هێز و كۆنترۆڵكردنی خۆی و‬ ‫دەرەوەی خۆی نەك ناوەندی ئازادی بۆخۆی و‬ ‫دەرەوەی خۆی‪ .‬لێرەدا هەوڵی قورخكردنی ژیانی‬ ‫ئەوانی تر دەستی پێكرد‪ ،‬كۆلۆنیالیزم سەری‬ ‫هەڵداو بە ن��اوی دروستكردنی ئەو بەهەشتە‬ ‫حسییەوە و بە ناوی مۆدێرنیزەكردنی جیهانەوە‬ ‫رەوایتی بۆ داگیركردن و كۆنترۆڵكردنی دەرەوەی‬ ‫خۆی وەرگرت‪.‬‬ ‫ئەمە لە روی مادییەوە قازانجێكی گەورەی بۆ‬ ‫ئەوروپیەكان هەبوو بۆ كۆكردنەوەی سەرمایە‬ ‫و خ��ۆش��گ��وزەران��ی‪ ،‬ب��ەاڵم لە روی مرۆییەوە‬ ‫زیانێكی زۆر گ��ەورەی بە مرڤایەتی و خودی‬ ‫ئەوروپاشی گەیاند‪ .‬فكری نیتشە هیچ نییە جگە‬ ‫لە گوزارشتكردن لەو عەدەمیەتییە ئەورپاییە‬ ‫كە بەرهەمی ئەم بیرۆكەی یەكسانكردنەیە‪ .‬ئەو‬ ‫پرۆسەی چوونیەككردنە مرۆڤ ناچار دەكات لە‬ ‫ریشە سروشتییەكەی خۆی هەڵبكەنرێ‪ ،‬زمان‬ ‫و كەلتورەكەی بە هەمان شێوەی خۆی ناچار‬ ‫دەكات لە بنچینە سروشتییەكەی خۆی بپچڕێنرێت‬ ‫و دەست بەسەر پەرەسەندنە سروشتییەكەیدا‬ ‫بگیرێت و كۆنترۆڵ بكرێت تا ببێت بە زمان و‬ ‫كەلتورێكی مۆدێرن و بەمەش مافی مانەوە و‬ ‫ژیانی بەدەست بهێنێ و هەڕەشە لەسەر بوون و‬ ‫مانەوەی نەهێڵێ‪.‬‬ ‫تۆ ناتوانی كەسێكی مۆدێرن بی ئەگەر لە ریشە‬ ‫سروشتیەكەت دەرنەچی‪ ،‬بەم شێوەیەش تۆ دەبی‬ ‫بە ئامێر‪ ،‬دەبیت بە زیندەوەرێكی سیستماتیك‪.‬‬ ‫دیكارت ئەوەی ساغ كردەوە كە جەستەی مرۆڤ‬ ‫جگە لە ئامێریك هیچی تر نییە و مرۆڤیەتی‬ ‫مرۆڤ لەو ئامێرەدا نییە‪ ،‬بەڵكو لە شوێنێكی‬ ‫تردایە كە ئەو ن��اوی نا (م��ن)‪ ،‬من بوونێكی‬ ‫سەربەخۆی هەیە و سەرچاوەی بیركرنەوە و‬ ‫بیرەكانە و جیایە لە جەستە‪ ،‬جەستە بە یاسا‬ ‫میكانیكییەكان كار دەكات و وەك هەر ئامێرێك‬ ‫دەتوانین بە یاساكانی میكانیك هەڵسوكەوتەكەی‬ ‫ش��ی بكەینەوە‪ ،‬بۆیە ب��ە ئاسانی كۆنترۆڵ‬ ‫دەكرێت‪ ،‬بەاڵم (من) لە بیركردنەوەی خۆیدا‬

‫‪33‬‬

‫چاوپێكەوتن‬

‫لە دەرەوەی جەستەدا جیهانێكی سەربەخۆیە‬ ‫و ب��ە یاسا میكانیكییەكان كاركردنەكەی‬ ‫شی ناكرێتەوە و شیاوی كۆنترۆڵكردن نییە‪.‬‬ ‫مۆدێرنیتە لە رێگە زانستە مۆدێرنەكانییەوە سود‬ ‫لەو فكرەیەی دیكارت وەردەگرێت كە پێی وایە‬ ‫جەستە ئامێرێكی میكانیكییە و دەستدەكات بە‬ ‫كۆنترۆڵكردن و دەستبەسەراگرتنی ئەو سیستەمە‬ ‫میكانییكییەی كە جەستە ك��اری پێدەكات‪،‬‬ ‫ئەمە هیچ كارەساتێك دروست ناكات‪ .‬ئەو كاتە‬ ‫كارەسات دروس��ت دەبێت كە ه��ەوڵ دەدرێ��ت‬ ‫ئەوەی لە مرۆڤدا روحییە وایلێبكرێت لە سیستەمە‬ ‫نامیكانیكییەكەی خۆی دور بخرێتەوە و بگۆڕێت‬ ‫بە بوونەوەرێكی میكانیكی لە پێناو كۆنترۆڵكردن‬ ‫و دەست بەسەراگرتنی سیستەمەكەیدا‪ .‬دەوڵەت‬ ‫ـ نەتەوە لە رێگەی ناسیونالیزمەوە ئەم تاوانە‬ ‫مرۆییە لە بەرامبەر بوونی مرۆیی مرۆڤدا ئەنجام‬ ‫دەدات‪ ،‬لێرەدا الیەنە رۆحیەكەی مرۆڤ وەكو‬ ‫زمان‪ ،‬كەلتور‪ ،‬هونەر و تەنانەت دین دەكەوێتە‬ ‫مەترسییەوە‪.‬‬ ‫كاتێ مرۆڤ دەبێتە ئامێر‪ ،‬دەبێتە زیندەوەرێكی‬ ‫نەریتی و پرۆسەی داهێنان تیایدا رادەوەستێت‪ .‬لە‬ ‫حاڵێكدا پرۆسەی داهێنان پرۆسەی بەرهەمهێنانی‬ ‫جیاوازییە و بە بێ جیاوازی داهێنان نایەتە ئاراوە‪.‬‬ ‫لە راستیدا مۆدێرینیزم كە نوێخوازییە داوای بە‬ ‫نەریتكردنی ئەو ژیانە دروستكراوەی كۆمەڵگای‬ ‫پیشاسازی دەكات كە بە ژیانێكی نوێ پێناسەی‬ ‫دەكات بەو ژیانەی دەزانێ كە بەر لەسەردەمی‬ ‫پیشەسازی بوونی لە مێژوودا بوونی نییە و تاقانە‬ ‫و بێ وێنەیە‪ ،‬ئەمەش مانای ئەوەیە نوێخوازی‬ ‫(مۆدێرنیزم) نەریتخوازە و داوای ئەوە ناكات لە‬

‫ئەوانەی كە‬ ‫ناسیۆنالیزمیانتیۆریزە‬ ‫كردووە‪ ،‬وەك؛ گێلنەر‪،‬‬ ‫هوبزباوم‪ ،‬ئانتۆنیۆ دیسمیس‬ ‫بە ئاشكرا باس لەوە‬ ‫دەكەن كە ناسیۆنالیزم بە‬ ‫ناوی نەتەوەوە خەریكی‬ ‫دروستكردنی جۆرێكی ترە‬ ‫لە كۆمەڵگا؛ كە ئەویش‬ ‫كۆمەڵگای پیشەسازییە و‬ ‫مرۆڤەكان لەم كۆمەڵگایەشدا‬ ‫دەبێت بەپرۆسەیەكی‬ ‫پەرەوەردەیی چوونیەككەردا‬ ‫ببرێن تا شیاوی ژیانی ناو‬ ‫ئەو كۆمەڵگایە نوێیە بن‬

‫چاوپێكەوتن‬

‫‪34‬‬

‫[~]‬ ‫[ ساڵی سێیەم ] [ ‪ [ ] 2013/5/15‬ژماره ‪]29‬‬

‫پرۆسەیەكی نوێبوونەوەی بەردەوامدا بین‪ ،‬بەڵكو‬ ‫داوای ئەوە دەكات ئەو‪ ،‬ئەو ژیانەی كە كارگەكانی‬ ‫كۆمەڵگای پیشەسازی سەپاندوویەتی بەسەر‬ ‫مرۆڤدا‪ ،‬ببێتبە ئایدیاڵ و نەریتێكی هەتاهەتایی بۆ‬ ‫كۆمەڵگا مرۆییەكان‪.‬‬ ‫مۆدێرنیزم داوای بەیەككردن و دووپاتبوونەوەی‬ ‫شێوەكانمان لێدكات هەر شتێكیش شێوەكەی لە‬ ‫دووپاتبوونەوەی هەمان قاڵبدا بێت كە شێوە دەدات‬ ‫بەشتەكان شتێكی نوێ نییە‪ ،‬بەڵكو شتێكی نەریتی‬ ‫و دووپاتبووەوەی هەمان شتی بەر لە خۆیەتی كە‬ ‫لە هەمان قاڵبەوە شێوەی پ��ێ��دراوە‪ .‬زانستەكان‬ ‫تیۆریزەكردنی ئەو دیاردە سروشتیانەن كە نەریتیانە‬ ‫لەسەر یەك ریتم و شێوە وەك هەڵهاتنی خۆر و‬ ‫ئاوابوونی دووپات دەبنەوە‪ .‬دەوڵەتیش كۆمەڵگایەكی‬ ‫نەریتی بە ناوی نەتەوەوە دروست دەكات كە دەبێ‬ ‫هەموو تاكەكانی یەك كەلتور و یەك زمانیان هەبێت‪،‬‬ ‫هەموو بوونەوەرەكانی یەكتر بنوێنن‪( .‬ئێرنست گێلنەر)‬ ‫دەڵێت باشترین كارگە كە مۆدێرنیتە بەرهەمی هێنابێ‪،‬‬ ‫دەوڵەتە كە كارگەی دروستكردنی مرۆڤە‪ ،‬لە حاڵێكدا‬ ‫مرۆڤ دروست ناكرێت‪ ،‬بەاڵم مرۆڤ كاتێك بە زمان‬ ‫و كەلتورێكی ستاندارد لە قوتابخانەكانی دەوڵەتدا‬ ‫بیركردنەوە و خەیاڵی لە قاڵب دەدرێت‪ ،‬ئەم مرۆڤە‬ ‫دەبێت بە مرۆڤێكی دووپاتبووەوەی قاڵبی هەمان‬ ‫كارگە كە ناونراوە قوتابخانەی مۆدێرن‪ .‬لێرەوەیە‬ ‫كە پەروەردە و فێركردن لە دەوڵەتی مۆدێرندا بە‬ ‫تەواوەتی پەیوەست دەكرێت بە دەوڵەتەوە‪.‬‬ ‫نەتەوە لە واتا مۆدێرنەكەیدا ئەو نەتەوەیە نییە كە‬ ‫لە خەیاڵی مرۆڤەكاندا هەیە‪ ،‬بۆیە نەتەوە لە الی‬

‫ئەم هێزە یەكسانكەر و چوونیەككەرە شتێك نییە‬ ‫كە بە شێوەیەكی ئاسایی وەدی هاتبێ و بەبێ‬ ‫ئاگایی م��رۆڤ لە پرۆسەی پەرەسەندنی خۆیدا‬ ‫لە وەدیهاتنێكی بەردەوامدا بێت‪ ،‬بەڵكو شتێكە‬ ‫كە ناسیونالیزم بەوپەڕی هوشیارییەوە پالن بۆ‬ ‫دروستكردنی دادەڕێژێت و دروستی دەكات‪ .‬الی‬ ‫ئەوان نەتەوە شتێكە كە تازە دروستدەكرێت و‬ ‫ئەوەش دروستی دەكات دەوڵەتە‪ ،‬كاتێ دەوڵەتیش‬ ‫دروستی دەك��ات پرۆسەی چ��ون یەككردن روو‬ ‫دەدات‪ ،‬لێرەدا ئەو هێزە سروشتیە لە بەرامبەر ئەم‬ ‫پرۆسەی چوونیەككردنەدا رادەوەستێت‪ ،‬چونكە‬ ‫ئەم هێزە سروشتیە لە ناو میللەتەكاندا بەرگری‬ ‫لە بوونیان دەكات و دەبێتە رێگر لە ب��ەردەم ئەم‬ ‫پرۆسەی بەیەككردنەدا‪ .‬ئەم هێزە سروشتییە میللەت‬ ‫وا لێدەكات بڵێت من نامەوێ وەك تۆ بم‪ ،‬دەمەوێ لە‬ ‫تۆ جیاواز بم؛ چونكە بوونم جیاوازە لە تۆ‪ ،‬بوون و‬ ‫سروشتم ئەم جیاواز بوونەم لێ دەخوازێ‪ ،‬من دەمەوێ‬ ‫لەگەڵ جیاوازییەكانی خۆمدا بژیم ‪ ،‬من قەد بوونم‬ ‫نیە ئەگەر ئەم جیاوازیانەم نەبن‪.‬‬ ‫ئەوانەی كە ناسیۆنالیزمیان تیۆریزە كردووە‪ ،‬وەك؛‬ ‫گێلنەر‪ ،‬هوبزباوم‪ ،‬ئانتۆنیۆ دیسمیس بە ئاشكرا‬ ‫باس لەوە دەكەن كە ناسیۆنالیزم بە ناوی نەتەوەوە‬ ‫خەریكی دروستكردنی جۆرێكی ترە لە كۆمەڵگا؛‬ ‫كە ئەویش كۆمەڵگای پیشەسازییە و مرۆڤەكان لەم‬ ‫كۆمەڵگایەشدا دەبێت بەپرۆسەیەكی پەرەوەردەیی‬ ‫چوونیەككەردا ببرێن تا شیاوی ژیانی ناو ئەو‬ ‫كۆمەڵگایە نوێیە بن‪ .‬لێرەدا هوبزبام و گێلنەر‬ ‫پێشبینی ئەوە دەكەن كە زمانە جیاوازەكان نامێنن‬

‫‪Rojiwelat.mag@gmail.com‬‬

‫و زمانێكی سەرتاسەری دروست دەبێت كە هەموو‬ ‫مرۆڤەكان قسەی پێ دەكەن‪ .‬بەمجۆرە مرۆڤێكی‬ ‫ئەم پەڕی دنیا وەكو مرۆڤێكی ئەو پەڕی دنیایە‪.‬‬ ‫ئەمە خۆی كاركردنە لە سەر كوشتنی جیاوازی‪ .‬لە‬ ‫كتێبی (بوونی نەتەوەیی كورد)دا باس لەوە دەكەم‬ ‫كە لەناو هەر میللەتێكدا دوو شێوە لە كۆمەڵگا‬ ‫هەیە‪ ،‬كۆمەڵگای ئاكاری و كۆمەڵگای پیشەیی‪.‬‬ ‫لە كۆمەڵگای پیشەییدا ئیشەكان دابەش كراون و‬ ‫ئەم كۆمەڵگایە كۆمەڵگای كارە و ئاكاری بەرهەمی‬ ‫كۆمەڵگای كارە نەك بە پێچەوانەوە‪ .‬هەندێ كەس‬ ‫پێیان وایە كە مۆدێرنیزم پەرەی بە جیاوازییەكان‬ ‫داوە‪ ،‬ئەم بۆچوونە بۆ كۆمەڵگا پیشەیەكە راستی‬ ‫تێدایە‪ ،‬بەاڵم بۆ كۆمەڵگا ئاكارییە راست نییە و‬ ‫لە كۆمەڵگا مۆدێرنەكان كار لەسەر بەیەككردنی‬ ‫كۆمەڵگای ئاكاری دەكرێت و هەموو جیاوازییەكی‬ ‫ئاكاری لە رێگەی پ��ەروەردەوە قەاڵچۆ دەكرێت‪.‬‬ ‫كۆمەڵگای پیشەسازی لەبەر ئەوەی رێگە بەوە نادات‬ ‫لە كۆمەڵگا ئاكاریەكەیدا جیاوازی ئاكاری دروست‬ ‫ببێ كە بەرهەمی جیاوازییە كەلتورییە بۆیە شەڕ‬ ‫و پێكدادان دروست دەبێت و ئەو دەرئەنجامانەی‬ ‫لێدەكەوێتەوە‪.‬‬

‫نەتەوە دەوڵەت یەكێكە لە‬ ‫دەرئەنجامكانی پرۆسەی‬ ‫مۆدێرنیزەكردنی جیهان‬ ‫كە ئامانجی دروستكردنی‬ ‫كۆمەڵگایەكی یەكسان و‬ ‫یەك رەنگە و كار لەسەر‬ ‫ئەوە دەكات كۆتایی بەو‬ ‫پرۆسەی پەرەسەندنە‬ ‫سروشتیەیبەرهەمهێنانی‬ ‫جیاوازییە زمانی و‬ ‫كەلتوری و ئاكارییەكان‬ ‫بهێنێ و ئەوەی بەرهەمی‬ ‫بوونی مرۆیی مرۆڤە و‬ ‫وا لە مرۆڤەكان دەكەن‬ ‫لەخۆبوونیاندا مومارەسەی‬ ‫ئازادییەكی راستەقینە بكەن‬ ‫لە مرۆڤەكانی وەرگرێتەوە‬ ‫و لەبەرامبەریدا تەماحی‬ ‫بەهەشتێكیهەستەكی‬ ‫بخاتە بەردەمیان و‬ ‫سەراپای ژیانی مرۆیی لە‬ ‫ژیانێكی مرۆیی ئازادەوە‬ ‫بگۆڕێت بۆ ژیانێكی ئامێری‬ ‫و بە ئامێر كۆنترۆڵكراو‬

‫‪Rojiwelat.mag@gmail.com‬‬

‫[~]‬ ‫[ ژماره ‪ [ ] 2013/5/15 [ ]29‬ساڵی سێیەم ]‬

‫‪35‬‬

‫چاوپێكەوتن‬

‫د‪.‬ساالر باسیرە؛‬

‫سروشتی سیستەمی سیاسی هەرێمی كوردستان و حزبە سیاسیەكانی‬ ‫دەسەاڵت رێگە بەوە نادات چاكسازی بكرێت‬ ‫د‪.‬س��االر باسیرە خ��اوەن��ی ب��ڕوان��ام��ەی‬ ‫دوكتۆرا لە بواری زانستی سیاسی‪ ،‬لەم‬ ‫چاوپێكەوتنەی (رۆژی واڵت)دا باسی‬ ‫رەوش��ی هەرێمی كوردستان دەك��ات و‬ ‫دەڵێ‌‪ ،‬ئەگەر ئەم ئۆپۆزیسیۆنەی ئێستا‬ ‫لە ئاست بارودۆخەكە نەبێت دوور نییە‬ ‫ل��ەو هەموو رێكخراوانەی كۆمەڵگەی‬ ‫مەدەنی و رێكخراوەكانی گروپی فشار‬ ‫و رۆشنبیران و‪...‬ه��ت��د‪ .‬ئۆپۆزیسیۆنی‬ ‫دیكەی رێكخراو دروست ببێت‪.‬‬ ‫سازدانی‪ /‬كاروان ئیبراهیم‬

‫پ��رس��ی��ار‪ /‬دۆخ��ی ئ��ێ��س��ت��ای هەرێمی‬ ‫كوردستان چۆن دەبینیت؟‬ ‫ـ بەبەراورد بەو هەموو سەروەت و سامانەی ئەم‬ ‫هەرێمە‪ ،‬ئەو هەموو قوربانی و خەباتەی ئەم‬ ‫گەلە بۆی داوە‪ ،‬ناكرێ باس لە دۆخێكی باش‬ ‫بكرێت لەسەر هیچ كام لە ئاستەكان‪ .‬سیاسی‪،‬‬ ‫ئابوری‪ ،‬كۆمەاڵیەتی‪ ،‬دەستور‪ ،‬باری تەندروستی‬ ‫و پەروەردە و ‪ ...‬هتد‪.‬‬ ‫بۆ نمونە دەستور راپرسی لەسەر نەكراوە و‬ ‫بە شێوەیەكی ناشەرعی تێپەڕێندرا‪ ،‬كەواتە‬ ‫دەستور شەرعی نییە و هیچ كام لە پەرلەمان و‬ ‫حكومەتەكەش شەرعی نین‪ .‬ئێستا دوای ئەوەی‬ ‫سەرۆكی هەرێم بەرژەوەندی لەوەدایە دەستوور‬ ‫بخرێتە راپرسیەوە‪ ،‬بەاڵم بێ هەمواركردنی‪.‬‬ ‫ئ��ەو دەس��ت��ورە دون��ی��ای��ەك دەس��ەاڵت��ی بە‬ ‫سەرۆكی هەرێم بەخشیوە و پێویستی بە‬ ‫هەمواركردنەوە هەیە بەگشتی‪ ،‬بەاڵم لەوانەشە‬ ‫بە دیكتاتۆریەتی زۆرینە دووبارە تێپەڕێندرێت‪،‬‬ ‫ئەوە ئەو بارودۆخە تراژیدیایەیە ئەم هەرێمەی‬ ‫پێدا تێپەڕ دەبێت‪ .‬دەستوور لە بەرژەوەندی‬ ‫كەس و الیەنەكە نە لە بەرژەوەندی گشتی‪ .‬بە‬ ‫هەمان شێوە مامەڵە لەگەڵ بودجە و سەروەت‬ ‫و سامانی واڵت و نەوت كراوە‪ .‬چەند هێزێك‬ ‫بە ناوی دەسەاڵتەوە دەیانەوێ بەرێگای هێز‬ ‫و پ��ارەوە ه��ەروەه��ا بەكارهێنانی دەس��ەاڵت‬ ‫بۆ خۆیان‪ ،‬دەستبگرن بەسەر گەل و واڵتدا‪.‬‬ ‫لەبەردەم جەماوەرێكی زۆر توڕەدا وەستاوین‪،‬‬ ‫بەاڵم پێویستی بە ئۆپۆزیسیۆنی ئازا و لێهاتوو‬

‫هەیە بۆ سەركردایەتیكردنی‪.‬‬ ‫پرسیار‪ /‬ئەو هەڵبژاردنەی لە مانگی نۆدا‬ ‫لە هەرێمی كوردستان دەك��رێ��ت‪ ،‬چی‬ ‫گۆڕانكارییەك دێنێتە ئاراوە؟‬ ‫ـ پرسیارەكە ئەوەیە كێ لەو هەڵبژاردنە دەنگی‬ ‫زۆر ب��ەدەس��ت دەهێنێت؟ كێ لە گ��ەڵ كێ‬ ‫هاوپەیمانی دەبەستێت؟ كێن ئەوانەی دەچنە‬ ‫هەڵبژاردنەوە؟ ئەگەر هەمان ئەو هاوكێشەیە‬ ‫بێت وەك ئەوەی ئێستا هەیە‪ ،‬ئەوە زیانبەخش‬ ‫دەبێت‪ .‬سروشتی سیاسی و فكریی و بەرنامەی‬ ‫راستەقینە و دادپ��ەروەری و پراكتیزەكردنی‪،‬‬ ‫ئەوانە گۆڕانكاری دەكەن‪ .‬ئۆپۆزیسیۆنیش ئەبێت‬ ‫بەخۆیدا بچێتەوە و دروستبوونی هێزی نوێش بە‬ ‫پێویست دەبینم‪ ،‬بەاڵم نا بۆ ئۆپۆزیسیۆنی فكر‬ ‫تەقلید و ستەمكار‪.‬‬ ‫پرسیار‪ /‬لە ب��ارەی ئۆپۆزسیۆن بوونی‬ ‫حزبە بچوكەكانی هەرێمی كوردستان چی‬ ‫دەڵێیت؟‬ ‫ـ س��ەب��ارەت بە حزبە بچوكەكانی هەرێمی‬ ‫كوردستان جگە لەوانەی ئەمڕۆ ئۆپۆزیسیۆنن‬ ‫لە پەرلەمان‪ ،‬هەروەها ئەوانەی وەك پارتی‬ ‫چارەسەریی دیموكراتی كوردستان كە بەهیوای‬ ‫وەرگرتنی مۆڵەتن بۆ حزبەكەیان‪ ،‬چیتر‬ ‫ئەوانەی تر نەیانتوانیوە و نەشیانویستوە ببنە‬ ‫ئۆپۆزیسیۆن‪ ،‬بەڵكو لە الیەن دوو حزبەكەی‬ ‫دەس��ەاڵت��ەوە ژمارەیەكیان گوایە "بەشداری‬ ‫پ��ێ��ك��راون" ل��ە دەس��ەاڵت��دا‪ ،‬ب��ەاڵم بێئەوەی‬ ‫كاریگەرییان لە سەردەسەاڵت هەبوبێت وەك‬ ‫حزبی سۆسیالیست دیموكراتی كوردستان و‬ ‫حزبی زەحمەتكێشەكەی سەربەپارتی و حزبی‬ ‫شیوعی و بزوتنەوەی ئیسالمی و هتد‪ ...‬لە الیەن‬ ‫دوو حزبە گەورەكەی دەسەاڵت بەكارهێنراون بۆ‬ ‫پڕوپاگاندە پێوەكردن‪ .‬ئەو حزبە بچوكانە ئەم‬ ‫واقیعەیان زانیوە و مانگانە چەند دەفتەرێكیش‬ ‫دۆالری��ان ق��ەب��وڵ ب��ووە ل��ە گ��ەڵ پۆستێكی‬ ‫حكومی بێكاریگەر‪ ،‬ی��ان كورسیە شەلێكی‬ ‫ناو پەرلەمان‪ .‬بەم هەڵوێستەیان بەشدارن لە‬ ‫گەندەڵیەكانی دەسەاڵت‪ .‬ئەم شێوازی حزبی‬ ‫دەسەاڵتە لە هەرێمی كوردستان چەندین حزبی‬ ‫سێبەری دروستكردوە بۆ بەرژەوەندی خۆی و‬

‫بۆ سەرلێتێكدانی ڕای گشتی‪ ،‬بەوەی كە گوایە‬ ‫سیستەمی فرە حزبی پیادە دەك��رێ‪ .‬حزبی‬ ‫سێبەریش لە رووی زانستی سیاسیەوە بۆی‬ ‫بڕوانین كاریگەریی خراپی هەیە لەسەر پرۆسەی‬ ‫دیموكراسی‪ .‬هەروەك ئەحزابی سێبەر میدیای‬ ‫سێبەریش هەیە‪ .‬لەم هەرێمە حزب لە غیابی‬ ‫دەستوردا سیاسەت و دەسەاڵت پیادە دەكات‪،‬‬ ‫هەربۆیە شتێكی گرانە لێرەدا باس لە شەرعی‬ ‫بوونی ئەحزاب بكرێت‪ .‬س��ەب��ارەت بەحزبە‬ ‫بچوكەكانی ناو "لیستی هاوپەیمانی كوردستان"‬ ‫بەپێی رێژەیەكی دیاریكراوی سەدی هەڵبژاردن‬ ‫نەگەیشتوونەتە پەرلەمان‪ ،‬بەڵكو بۆ مەبەستێكی‬ ‫سیاسی هێنراون‪ ،‬یەكالیەنە لە الیەن دەسەاڵتەوە‬ ‫گەر نا هیچكام لەمانە بەپێی ئامارەكان هەرگیز‬ ‫ئەو رێژە سەدییە پێویستە بەدەست ناهێنن كە‬ ‫بتوانن بچنە نێو پەرلەمانەوە‪ .‬كە واتە بەرواڵەت‬ ‫كۆمەڵە ئەحزابێك لە هاوپەیمانیەكدا دەچنە‬ ‫هەڵبژاردنەوە‪ ،‬بەاڵم لە ژێر چەتری حزبی قائیددا‬ ‫كۆكراونەتەوە‪ .‬وەك ئامرازی پرۆپاگەندە خزمەت‬ ‫بەسەقامگیریی سیاسی دەسەاڵت و حزبی قائید‬ ‫و سەرۆك دەكەن‪ ،‬كە لێرەدا بریتین لە یەكێتی‬ ‫و پارتی‪ .‬ئەم میتۆدە لە الیەن سەرجەم حزبە‬ ‫دیكتاتۆرەكانەوە كاری پێكراوە‪.‬‬ ‫پ��رس��ی��ار‪ /‬ب��ە ب��ۆچ��وون��ی ت��ۆ ئ��ەو رێگا‬ ‫و م��ی��ت��ۆدان��ە چ��ی��ن ئ��ۆپ��ۆزی��س��ی��ۆن��ی‬ ‫پێدەگەیەنێتە دەسەاڵت؟‬ ‫ـ هەندێك جار ئۆپۆزیسیۆن بەرێگای ئاشتیانە‬ ‫دەیەوێ دەسەاڵت دەستاودەست بكات بۆ نمونە‬ ‫لە رۆژئ��اوای ئەوروپا‪ ،‬هەندێكی تر بەرێگای‬ ‫چەك و توندوتیژیەوە دەیەوێ بگاتە ئامانج‪،‬‬ ‫بۆ نمونە تاڵیبان لە ئەفغانستان‪ ،‬كورد دژ‬ ‫بەرژێمی بەعس‪ ،‬لیبیا و سوریا‪...‬تاد‪ .‬هەندێك‬ ‫جار توندوتیژی الیەنێك ئەویتر رادەكێشێتە‬ ‫نێو پرۆسەكەوە و ناچاری كاردانەوەی توندی‬ ‫دەكات‪ .‬هەندێ جاریش ئۆپۆزیسیۆن دەگاتە‬ ‫دەسەاڵت بەرێگای فشاری شەقام و راپەڕین‬ ‫و بزوتنەوەی جەماوەریی‪ ،‬وەك ئەوانەی لەم‬ ‫دواییە لە دەوڵەتەكانی رۆژهەاڵتی ناوەڕاست و‬ ‫دەوڵەتە عەرەبیەكانی سەروی ئەفەریقا رویاندا‪.‬‬ ‫شێوازی گەیشتنی ئۆپۆزیسیۆن بە دەسەاڵت‬ ‫بەندە بەو شوێن و زەمەنەی واڵت و سروشتی‬

‫چاوپێكەوتن ‪36‬‬

‫[~]‬ ‫[ ساڵی سێیەم ] [ ‪ [ ] 2013/5/15‬ژماره ‪]29‬‬

‫‪Rojiwelat.mag@gmail.com‬‬

‫ئەو سیستەمە سیاسیەی تێیدا دەژی‪ ،‬هەروەها‬ ‫پێكهاتە كۆمەاڵیەتیەكە‪.‬‬ ‫پرسیار‪ /‬بە بۆچوونی تۆ جارێكی دیكە‬ ‫بارزانی دەبێتەوە بە سەرۆكی هەرێم؟‬ ‫ئایا راستە لە هەرێمی كوردستان بەدیلی‬ ‫بارزانی نییە؟‬ ‫ـ من بۆخۆم لەگەڵ ئەوەدا نیم سەرۆكی هەرێم‬ ‫هەر هەبێت بەتایبەت بەم شێوەیەی ئێستا‪.‬‬ ‫بۆ نمونە ئەڵمانیا (‪ )16‬هەرێمە و شتیكیش‬ ‫نییە پێی بوترێ سەرۆكی هەرێم‪ .‬دەوڵ��ەت‬ ‫موئەسەسەیە و حكومەت و پەرلەمان بەهێزن‪.‬‬ ‫سەیرە دەسەاڵتی ئیتحادی لە ئێراق سەرۆكایەتی‬ ‫نییە كە چی لە هەرێمێكیدا سەرۆكایەتی بێت‪.‬‬ ‫پرسیار‪ /‬هۆكار چییە ئۆپۆزسیۆن تا‬ ‫ئێستا هیچ كەسێكیان دیاری نەكردووە‬ ‫بۆ سەرۆكی هەرێم وەك بەدیل؟‬ ‫ـ پێمباشە ئەو پرسیارە ئاراستەی ئۆپۆزیسیۆن‬ ‫خۆیان بكرێت‪ ،‬بەاڵم گرنگترینی ئۆپۆزیسیۆن كە‬ ‫بزوتنەوەی گۆڕانە باس لە سیستەمی پەرلەمانی‬ ‫دەكات لە شوێنی سیستەمی سەرۆكایەتی‪ ،‬ئیدی‬ ‫چۆن دەكرێ كاندیدی هەبێت؟ خۆ ئەگەر الیەنە‬ ‫ئیسالمیەكانیش بۆ سیستەمی سەرۆكایەتی‬ ‫بن و كاندیدیان هەبێت ئەگەر گۆڕان دەنگیان‬ ‫پێنەدا سەركەوتو نابن‪.‬‬ ‫پرسیار‪ /‬دوای دروستبوونی ئۆپۆزسیۆن‪،‬‬ ‫ج��ۆرێ��ك ل��ە ك��اردان��ەوەی ح��زب��ە‬ ‫فەرمانڕەواكان و هاتنە نێو جەماوەر‬ ‫بینرا‪ ،‬ب��ەاڵم ری��ف��ۆرم��ی راستەقینەی‬ ‫پێنەكرا‪ ،‬خوێندنەوەی بەڕێزتان چییە‬ ‫بۆی؟‬ ‫ـ ل��ە پ��رس��ی��ارەك��ەت��ان��ەوە گ��رن��گ��ی ب��وون��ی‬ ‫ئۆپۆزیسیۆن دەبینرێ‪ .‬ئ��ەم دەركەوتنەی‬ ‫ئۆپۆزیسیۆن وایكرد دەسەاڵت ترسی لێبنیشێت‬ ‫و باس لە چاكسازی و كرانەوە بكات‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەم دەسەاڵتە لە راستیدا نە توانای كرانەوەی‬ ‫هەیەو ن��ەش دەشتوانێت چاكسازی بكات‪،‬‬ ‫چونكە سروشتی سیستەمە سیاسیەكە و حزبە‬ ‫سیاسیەكەی دەسەاڵت رێگا بەوە نادات‪ .‬ئەم‬ ‫سیستەمی سیاسیە فەرمانڕەوایەی ئێستای‬ ‫هەرێم بریتیە لە سیستەمێكی ئۆتۆكراسی كە‬ ‫بنەما شەرعیەكەی وەالی تەقلیدیە بۆ حزب و‬ ‫سەرۆك‪ .‬سیستەمێكی تەقلیدی و دەسەاڵتی‬ ‫حزبیی كە لەسەر بنەمای ئەقڵ و مەنتیق‬ ‫دانەمەزراوە‪ .‬هەربۆیە نەیتوانیوە و نەشیویستوە‬ ‫ببێتە سیستەمێكی دامەزراوەیی‪ .‬جوداكردنەوە‬ ‫لەنێوان شتە تایبەتیەكان و گشتیەكان نییە‪.‬‬ ‫بەرژەوەندیە حزبی و بنەماڵەییەكان لەسەرو‬ ‫بەرژەوەندیە نەتەوەییەكانەوەیە و تەنیا لەم‬ ‫دیدەوە سیاسەت و كۆمەڵ دەبینن‪ .‬هەربۆیە‬

‫د‪ .‬ساالر باسیرە لە شاری سلێمانی لە دایكبووە‪ ،‬لە ساڵی (‪ )1976‬چۆتە‬ ‫ئەڵمانیا و هەر لەو واڵتە خوێندنی ناوەندی و دواناوەندی تەواوكردوە‬ ‫و بڕوانامەی بەكالۆریۆسی لە بواری زانستی سیاسی و راگەیاندن لە‬ ‫زانكۆی ماربورگ وەرگرتوە‪ .‬بڕوانامەی دوكتۆرای لە بواری زانستی‬ ‫سیاسی لە زانكۆی ڤوپەرتال لە ئەڵمانیا وەرگرتوە و ئێستا پلەی‬ ‫پرۆفیسۆری یاریدەدەری پێدراوە‪ .‬خاوەنی ژمارەیەك نوسین و وەرگێڕان‬ ‫و لێكۆڵینەوە و كتێبە بە هەردوو زمانی كوردی و ئەڵمانی‪.‬‬ ‫دوب��ارە دەنوسم ئ��ەم ج��ۆرە دەس��ەاڵت��ە بەم‬ ‫سروشتەیەوە توانای رێفۆرم و خۆگۆڕینی نییە‪،‬‬ ‫چونكە هەموو گۆڕینێكی لەم جۆرە دەبێتە‬ ‫لەناوبردنی دەسەاڵتەكەی‪.‬‬ ‫پ��رس��ی��ار‪ /‬ه��ۆك��اری دروس��ت��ب��وون��ی‬ ‫ئۆپۆزیسیۆن لە چیدایە لە هەرێم‪ ،‬لە‬ ‫كاتێكدا حزبەكان بانگەشەی دیموكراسی‬ ‫و داپەروەری دەكەن؟‬ ‫ـ بانگەشەی عەدالەت و دیموكراسی بە قسە‬ ‫نابێت‪ .‬ئۆپۆزیسیۆنبوونیش بەرامبەر بە دەسەاڵت‬ ‫ئیتر لە فۆرمی ئەحزاب بێت یان جەماوەری‬

‫شەقام‪ ،‬كە ب��ڕوای بەم دەسەاڵتە سیاسیەی‬ ‫ئێستای هەرێم ن��ەم��اوە‪ ،‬ئەمانە ب��ارودۆخ��ە‬ ‫خراپەكەی هێناویەتە پێش‪ ،‬بەاڵم ئۆپۆزیسیۆنی‬ ‫ناو پەرلەمان بێگومان كاریگەرترە وەك لە‬ ‫ئۆپۆزیسیۆنی دەرەوەی پەرلەمان‪ ،‬بەاڵم ئەگەر‬ ‫ئەم ئۆپۆزیسیۆنەی ئێستا لەئاست بارودۆخەكە‬ ‫نەبێت دوور نییە لەو هەموو ریكخراوانەی‬ ‫كۆمەڵگەی مەدەنی و رێكخراوەكانی گروپی‬ ‫فشار و رۆشنبیران و‪ ...‬تاد‪ .‬ئۆپۆزیسیۆنی‬ ‫دیكەی رێكخراو دروست ببێت‪ .‬كۆمەڵێكی زۆری‬ ‫تر لە حزب هەن‪ ،‬بەاڵم ئەمانە نزیكەی هەموویان‬ ‫حزبی سێبەرن‪.‬‬

‫[~]‬ ‫[ ژماره ‪ [ ] 2013/5/15 [ ]29‬ساڵی سێیەم ]‬

‫‪Rojiwelat.mag@gmail.com‬‬

‫‪37‬‬

‫وتار‬

‫پاشەكشێ نا‪ ،‬ڕێبواریێەتی لە پێناو چارەسەریدا!‬ ‫شوان مەریوان‬

‫ئەگەر مرۆڤ ئاشنای دیالكتیكی تەڤگەری ئازادی‬ ‫گەلی كورد بە ڕێبەرایەتی پارتی كرێكارانی‬ ‫كوردستان "پەكەكە" نەبێ‪ ،‬زۆر زەحمەتە مانا‬ ‫بە ڕێبوارییەتی گەریالكانی ئازادی كوردستان لە‬ ‫پێناو چارەسەریدا بدات‪ .‬هەتا ئێستا شیرۆڤە‬ ‫و لێكدانەوەی جۆراوجۆر بۆ بڕیاری كشانەوەی‬ ‫هێزەكانی گەریال بۆ هەرێمەكانی پاراستنی‬ ‫میدیا كراوە‪ .‬هەندێ وەكو كۆتایی هاتنی یەكێك‬ ‫لە درێژماوەترین شەڕەكانی گەریالیی لە ئاستی‬ ‫جیهان و هەندێكی دیكە وەكو چەكدانان و‬ ‫وازهێنان لە تێكۆشان شیرۆڤەیان كرد‪ .‬هەندێ‬ ‫لەو شیرۆڤانە لە الیەن میدیای شەڕی تایبەتی‬ ‫توركیاوە ئەنجامدران و هەندێكی دیكەش‬ ‫سەرچاوەیان لە ئاشنا نەبوون بە دیالەكتیكی‬ ‫پەكەكەوە سەرچاوە دەگرێ‪ .‬لە ڕاستیدا هەتا‬ ‫مرۆڤ لە دیالكتیكی تەڤگەری پارتی كرێكارانی‬ ‫كوردستان كە هەموو كاتێك لە نێو خۆیدا‬ ‫گۆرانكاری و وەرچەرخان پێكدێنی تێنەگات‪،‬‬ ‫زەحمەتە وات��ا بە ڕێبواریەتی گەریالكانی‬ ‫كوردستان لە پێناو چارەسەری پرسی كورددا‬ ‫بدات‪.‬‬ ‫ل��ە درێ��ژای��ی م��ێ��ژوودا س��ەرج��ەم تەڤگەرە‬ ‫مەزنەكانی مرۆڤایەتی لە میتۆلۆژی و تەوتەمەوە‬ ‫هەتا نەریتی پێغەمبەری‪ ،‬فیلسووفە مەزنەكانی‬ ‫جیهان‪ ،‬لە تەڤگەری موعتەزلەوە بگرە هەتا‬ ‫سۆفیەكان و عارفەكان س��ەرج��ەم لە نێو‬ ‫ڕێبواریەتیەك دا‪ ،‬سەرئەنجامی هەبوونی خۆیان‬ ‫دەبینەوە‪ .‬بە تایبەتی عارفەكان بۆ خۆیان بە‬ ‫تەنیا لە مانای سەیر و سلوك دەزانن‪ .‬ئەوانن‬ ‫كە بە دوای عەشقدا "فنافی الە" دەب��ن! لە‬ ‫سەرجەم ئەم تەڤگەرە مەزنانەی مرۆڤایەتیدا‬ ‫جۆش و خرۆشی ڕێبوارییەتی گەڕان بە دوای‬ ‫حەقیقەتدا بەشێكی دەست لێبەرنەدراوی ژیانە‪.‬‬ ‫بەو مانایە هیچ شتێك لە شوێنی خۆیدا و بە‬ ‫ڕاوەستان ناگات بە پلەی بەرزی دۆزینەوەی‬ ‫حەقیقەت‪ .‬ه��ەر بۆیە دەبینین پێغەمبەره‬ ‫مەزنەكان‪ ،‬هیجرەتیان كردووە‪ .‬زۆربەی هەرە‬ ‫زۆری فیلسووفەكانی یونان لە تالسەوە هەتا‪،‬‬ ‫ئیفالتوون بە میزۆپۆتامیا و میسردا گەشتیان‬ ‫كردووە و لە ئاكامی ئەو گەشتانەدا‪ ،‬بناغە‌ی‬ ‫بیری فەلسەفی خۆیان داناوە‪ .‬ئەوە خۆ هیچ‬ ‫چیرۆكێكی میتۆلۆژیكی میزۆپتامیایی نییە‪ ،‬كە‬ ‫رێبوارییەتی تێدا نەبێ‪ .‬بە تایبەتی عارفەكان‬ ‫رێگای گەیشتن بە حەقیقەتیان لە بڕینی حەوت‬ ‫قۆناغ دا‪ ،‬واتا پێداوە‪ .‬بە گشتی كاتێ مرۆڤ‬

‫لە سەرجەم تەڤگەرە مێژووییەكانی مرۆڤایەتی‬ ‫و تەنانەت سەرجەم رۆحی جیهان ورددەبێتەوە‪،‬‬ ‫دەبینێ‪ ،‬تێكرا لە نێو گەڕان و ڕێبوارییەتی دا‬ ‫بە دوای پێگەیشتن دا ئەگەرێن‪.‬‬ ‫تەڤگەری ئ��ازادی گەلی كورد بە ڕێبەرایەتی‬ ‫ڕێبەری گەلی كورد عەبدوڵاڵ ئۆج ئاالن‪ ،‬هەر‬ ‫لە كاتی دامەزراندنیەوە لە نیو ڕێبواریەتییەكەی‬ ‫ب��ەردەوام دای��ە‪ .‬ڕێبواریەتییەك كە ئامانجی‬ ‫سەرەكی چ��ارەس��ەری پرسی گەلی ك��وردە‪.‬‬ ‫پرسی گەلێك كە لە درێژایی مێژوودا رۆڵیكی‬ ‫گرینگی لە پێشكەوتنی كۆمەڵگای مرۆڤایەتی دا‬ ‫گێراوە‪ ،‬بەاڵم لە بەر پەرەسەندنی مۆدێرنیتەی‬ ‫كاپیتالیسم لە رۆژهەاڵتی ناوین‪ ،‬رووب��ەڕووی‬ ‫لەناوچوون بوویەوە و گەیشتە ئاستێك كە‬ ‫ن��ەك الی��ەق��ی مرۆڤایەتی نییە‪ ،‬بەڵكو بە‬ ‫هەڵپەسێردراوی هێشتنەوەی پرسی گەلی كورد‬ ‫وەكوو شەرمێكی مرۆڤایەتییە‪ .‬هەر بۆیە دەبینن‬ ‫تەڤگە‌ری پارتی كرێكارانی كوردستان یەكەمین‬ ‫هەنگاوەكانی بە ڕێبوارییەتی و گەڕانەوە بۆ واڵت‬ ‫لە ئانكاراوە دەست پێدەكات‪ .‬ئەو ڕێبواریەتییە‬ ‫لە كاتێك دا دەس��ت پێدەكات‪ ،‬كە زۆرب��ەی‬ ‫تەڤگەرەكانی گەلی كورد و تەنانەت تاكەكانی‬ ‫كۆمەڵگای كوردستان لە ژێر ئەو گوشارانەی كە‬ ‫سیستمەتی داگیركاری خستوویەتە سەریان لە‬ ‫ناسنامە و جەوهەری ڕاستی خۆیان هەڵدێن‪ .‬لەو‬ ‫كاتەش دا بێجگە لە گرووپێك جەوانانی ئاپۆچی‬ ‫كە بە بڕیارەوە لە پێبناو ڕوون كردنەوەی‬ ‫حەقیقەتی گەلەكەیان دا بڕیاری تێكۆشانیان‬ ‫داوە‪ ،‬ڕێبواریەتییان لە الیەن كەسانی دیكە‬ ‫وە مانای پێنادرێ‪ .‬تەنانەت ڕووبەڕووی هێرش‬ ‫دەبنەوە‪.‬‬ ‫ئەم ڕێبوارییەتیه كاتێك دەكەوێتە قۆناغێكی‬ ‫نوێوە كە بەڕێز ئۆج ئاالن‪ ،‬پێشبینی شەپۆلی‬ ‫كۆدەتای سەربازی لە توركیا دەك��ات و لە‬ ‫سەر ئەو ئەساسە بەرەو باشوور و بە تایبەتی‬ ‫سووریا و لوبنان رێبوارییەتی ئاپۆچیەكان‬ ‫دەست پێدەكات‪ .‬ڕێبواریەتییەك كە ئامانجی‬ ‫خۆ پاراستن لە شەپۆلی دژواری كۆدەتای‬ ‫سەربازیی ‪١٢‬ی ئەیلوول لە توركیایە و لە‬ ‫هەمانكاتدا خۆ كۆكردنەوە و گەڕانەوەیەكی‬ ‫بەهێز و دەسپێكردنی تێكۆشانێكی نوێ لە‬ ‫بەرامبەر سیستەمی داگیركاری دوای كودەتای‬ ‫‪١٢‬ی ئەیلولە‪ .‬ل��ەو ك��ات��ەش دا س��ەرەڕای‬ ‫بانگەوازی و وشیاری ك��ردن��ەوەی تەڤگەرە‬ ‫چەپ و دیموكراتەكانی توركیا و كوردستان لە‬ ‫الیەن ڕێبەری گەلی كوردەوە بۆ ئەنجام دانی‬ ‫ڕێبوارییەتی و خۆپاراستن لە شەپۆلی نگریسی‬

‫كودەتای سەربازی ‪١٢‬ی ئەیلوولی ساڵی ‪،١٩٨٠‬‬ ‫بەاڵم ئەو وشیاریانەی بە جیدی وەرناگیرێ و‬ ‫لە ئەنجامدا دەبینین ئەو تەڤگەرانەی زەربەی‬ ‫هێندە مەزنیان بەركەوت كە ئیدی لە دوای‬ ‫كودەتاكەوە قە‌ت نەیانتوانی خۆیان كۆبكەنەوە‪.‬‬ ‫خاڵی سەرنج ڕاكێش لێرەدایە‪ ،‬كاتێك كادیران و‬ ‫گەریالكانی تەڤگەری ئازادی لە دوای ماوەیەك‬ ‫خۆ پەروەردكردن و ئامادەكاری دەیانەوێ لە‬ ‫لوبنانەوە بۆ كوردستان بگەرێنەوە‪ ،‬پاشماوەی‬ ‫ئەو تەڤگەرانە جارێكی دیكە لە دژی ئەو‬ ‫ڕێبواریەتییە ڕادەوەستن و تەنانەت هەندێ‬ ‫كەسی بێ باوەڕی نێو تەڤگەریش بانگەشەی‬ ‫ئەوە دەكەن‪ ،‬كە ئەوە گەڕانەوە بۆ واڵت نییە‪،‬‬ ‫بەڵكو رۆیشتن بەرەو پێشوازی مردنە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بە پێچەوانەی ئەو بانگەشانە‪ ،‬دەبینین لە‬ ‫ئەنجامی ڕێبوارییەتی گەڕانەوەی گەریالكانی‬ ‫ئازادی كوردستان لە سەرەتای ‪٨٠‬كانی سەدەی‬ ‫ڕابردوودا‪ ،‬قەلەمبازێكی مێژوویی هێندە مەزن‬ ‫پێكدێ كە ڕەوتی مێژوو لە كوردستاندا دەگۆرێ‬ ‫و ئیدی لەگەڵ تەقاندنی یەكەم فیشەكی ‪١٥‬ی‬ ‫تەباخ كە ئاكامی ڕێبوارییەتی گەرانەوە بەرەو‬ ‫واڵت��ە‪ ،‬سیستەمی داگیركاری لەكوردستان‬ ‫هەڵدەوەشێندرێتەوە‪.‬‬ ‫لە بەردەوامی ڕێبوارییەتی گەریالكانی كوردستان‬ ‫دای��ە كە ن��ەك تەنیا سیستەمی داگیركاری‬ ‫لە كوردستان هەڵدەوەشێندرێتەوە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫دابڕانی مێژووی گەلی كورد و پارچەبوون و‬ ‫دابەشبوونیان بە سەر چوار دەوڵەت ـ نەتەوەی‬ ‫جیاوازدا كۆتایی پێدێ و ئیدی ئەگەر ئەمرٶ‬ ‫گەلی كورد لە رۆژئاوای كوردستان سەرچاوە و‬ ‫هێزی دیموكراتیزە كردنی سووریایە و هیوایەكە‬ ‫بۆ گەالنی ڕۆژهەاڵتی ناوین‪ ،‬بناغەكەی لەو‬ ‫كاتەدا دادەنرێ كە جەوانانی ڕۆژئاوایی لە ‪٨٠‬كان‬ ‫و بە تایبەتی ‪٩٠‬كانی سەدەی ڕابردوودا روویان‬ ‫لە "جودی مورادان" و بۆتانی واری عەگیدان‬ ‫بوو‪ .‬سیستەمی داگیركار لە باكووری كوردستان‬ ‫وەختێ هەڵدەوشێتەوە كە لە ئاكامی ڕێبوارییەتی‬ ‫محەمەد قەرەسونگوور لە چەولیكەوە بۆ حیلوان‬ ‫و سیڤەرەك‪ ،‬كۆتایی بە چینی دەرەبەگی و‬ ‫بەكرێگیراوی داگیركەران لە كوردستان دێنێ‪.‬‬ ‫جەستەی دابڕوای ئامەد‪ ،‬سەرحەد‪ ،‬مێردین‪،‬‬ ‫بۆتان و دێرسیم كاتێكی پێكەوە ئەلكێتەوە كە‬ ‫گابار دەبێتە مەنزڵی عەگیدی باتمانی‪ ،‬زیالن‬ ‫لە مەالتیەوە دەڕوات بۆ دێرسیم‪ ،‬بێریتان‬ ‫لە دێرسمەوە ڕێبواری خواكوركە‪ ،‬ئەرداڵی‬ ‫فەرماندە لە "سەیرانی تەپەی" مەڕەشەوە دێ‬ ‫و لە بەستا‪ ،‬گابار‪ ،‬جوودی و هەموو چیاكانی‬

‫وتار‬

‫‪38‬‬

‫[~]‬ ‫[ ساڵی سێیەم ] [ ‪ [ ] 2013/5/15‬ژماره ‪]29‬‬

‫هەرێمی بۆتان ڕێبواریەتی دەكات‪ .‬ڕێبواریەتی‬ ‫ئەوان و هەزاران وەكوو ئەو عەگیدانەی كە لە‬ ‫كوردستان سیستەمی داگیركاری لە بەر یەك‬ ‫هەڵوەشایەوە‪ .‬ئەگەر ئەمرۆ دەوڵەتی تورك‬ ‫ملی بۆ پێڤاژۆی چارەسەری داوە‪ ،‬بێگوومان‬ ‫ئەنجامی ڕاستەوخۆی ئەو ڕێبواریەتیانەیە‪.‬‬ ‫ئاشكرایە ئەگەر ئەو ڕیێبواریەتیانە نەبایە قە‌ت‬ ‫ئەمرۆ نە ئاسەوارێك لە گەلی كورد مابووە و نە‬ ‫دەوڵەتی تورك و حكوومەتی ئاكەپە ملیان بۆ‬ ‫چارەسەری پرسی كورد شل دەكرد‪.‬‬ ‫ڕێبوارییەتی گەریالكانی تەڤگەری ئازادی گەلی‬ ‫كورد لە ساڵی ‪١٩٩٩‬دا خاڵێكی وەرچەرخانی‬ ‫هێنایە ئ��اراوە‪ .‬لە كاتێكدا ئەو هێزانەی كە‬ ‫پێالنگیری نێودەوڵەتیان ئەنجامدا‪ ،‬چاوەڕێ‬ ‫بوون‪ ،‬شەرێكی هێندە قورس لە نێوان گەلی‬ ‫كورد و تورك دا بێتە ئ��اراوە كە بە سەدان‬ ‫ساڵ نەتوانرێ ئاسەوارەكانی پاك بكرێتەوە‪،‬‬ ‫ڕێ��ب��واری��ی��ەت��ی گ��ەری�لاك��ان��ی ك��وردس��ت��ان لە‬ ‫سەر بانگەوازی ڕێبەریان ڕێگای لەو شەڕە‬ ‫ماڵوایرانكەرە گرت‪ .‬ئەگەرچی ئەو هەنگاوە بە‬ ‫نرخ و فیداكارییەكی مەزنەوە پێكهات و سەدان‬ ‫گەریالی قارەمانی كوردستان لە سەر ڕێگای‬ ‫ئەو رێبوارەتییەدا گیانیان بەختكرد‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەگەر ئەمرٶ گەلی كورد گەیشتووتە ئەم ئاستە‬

‫بێگومان ئەو ڕێبوارەتییە لە پاراستن و بەهێز‬ ‫كردنی تەڤگەری ئازادی و گەلی كورد دا ڕۆلێكی‬ ‫یەكالكەرەوە دەبینێ‪ .‬ئەگەر ئەو ڕێبوارەتیە‬ ‫ن��ەب��ای��ە‪ ،‬ك��ێ دەی��ت��وان��ی ڕێگا ل��ە شەڕێكی‬ ‫ماڵوێرانكەر بگرێ؟ ئەگەر ئەو ڕێبوارەتییە‬ ‫نەبایە گەریالكانی كوردستان چۆن گۆرانكاری‬ ‫و وەرچەرخانی ستراتیژیك و تاكتیكیان لە‬ ‫خۆیان دا پێكدەهێنا و بە هێز و وزەیەكی نوێوە‬ ‫تێكۆشانیان بەهێزتر دەكرد؟ ئەو كاتەش زۆر‬ ‫كەس و الیەن بانگەشەیان دەكرد‪ ،‬ئەوە كارێكی‬ ‫هەڵەیە و نابێ ڕێبواریەتیەكی بەو شێوەیە‬ ‫دەستپێبكات‪ ،‬بەاڵم ئێستا ئەنجامەكانی بە‬ ‫باشی ڕوون و ئاشكرایە‪.‬‬ ‫ئەڵقەی ڕێبوارییەتی گەریالكانی كوردستان لە‬ ‫پێناو چارەسەر كردنی پرسی كورد دا‪ ،‬كاتێ‬ ‫گەیشتە لووتكە و سەرجەم هێزە پیالنگێرەكان‬ ‫و دەوڵەتی توركی حەپەساند‪ ،‬كە لە یەكی‬ ‫حوزەیرانی ساڵی ‪ ٢٠٠٤‬دا لە دوای ڕێبوارییەتی‬ ‫ساڵی ‪ ٩٩‬گەریالكانی كوردستان قەڵمبازی ‪١٥‬ی‬ ‫تەباخی ‪٨٤‬یان دووب��ارە كردەوە و ئەم جارە‬ ‫هەڵمەتی یەكی حوزەیرانیان وەكوو واڵمێكی‬ ‫ك��ارا بۆ هێرشەكانی دەوڵ��ەت��ی داگیركەری‬ ‫تورك و خەیانەتی نێوخۆیی دەست پێكرد‪.‬‬ ‫لە كاتێك دا كە گەریالكانی كوردستان لە‬

‫‪Rojiwelat.mag@gmail.com‬‬

‫پێناو هەڵگرتنی هەنگاوی چارەسەری لە الیەن‬ ‫دەوڵ��ەت��ی ت��ورك��ەوە م��اوەی ‪ ٥‬س��اڵ ب��وو لە‬ ‫پێگەی ئاگربەست دا بوون و لە هەمانكات دا‬ ‫خەیانەتی نێوخۆیی كە باوەڕیان بە ڕێبواریەتی‬ ‫نەمابوو‪ ،‬دەستی پێكردبوو‪ ،‬هەڵمەتی یەكی‬ ‫حوزەیرانی ساڵی ‪ ٢٠٠٤‬كەوتە واری كردارەوە‪،‬‬ ‫كە ئاكامێكی ڕاستەوخۆی ڕێبوارەتی گەریالكانی‬ ‫كوردستان بەرەو باكوور بوو‪ .‬ئەوڕێبواریەتییە‬ ‫و ئەو هەڵمەتەی لە ئەنجامی ئەو ڕێبواریەتیەدا‬ ‫پێكهات‪ ،‬واڵمێكی بەهێزی پیالنگێران‪ ،‬دەوڵەتی‬ ‫تورك و بە تایبەتی خەیانەتی نێوخۆیی دایەوە‪.‬‬ ‫لە دوای ساڵی ‪ ٢٠٠٤‬ڕێبوارییەتی لە پێناو‬ ‫چارەسەری و یەكگرتنەوە‌ی دووب��ارەی گەلی‬ ‫كورد لە كوردستان كەوتە قۆناغێكی دیكەوە‪.‬‬ ‫كاتێ كاروان مەهاباد لە ئەنجامی رێبواریەتیدا‬ ‫لە نێوان چەولیك و ئامەد شەهید دەبێ‪ ،‬كاتێ‬ ‫ئارامی مەریوان لە ئەنجامی ڕێبواریەتیدا لە‬ ‫گابار شەهید دەبێ‪ ،‬كاتێ دڵخوازی چەولیكی‬ ‫لە ئەنجامی ڕێبوارەتیدا لە هەورامان شەهید‬ ‫دەب��ێ‪ ،‬كاتێ كاروانی گەرمیان لە ئەنجامی‬ ‫ڕێبواریەتیدا لە جۆلەمیرگ شەهید دەبێ‪ ،‬ئەوە‬ ‫بەو مانایەیە ئیدی گەلی دابەشكراوی كورد‬ ‫نەك تەنیا لە جەستەدا؛ بەڵكو لە مێشكیشیان‬ ‫دا یەكیان گرتوو‌ەتەوە و ئاوێتە‌ی یەكدی‬

‫‪Rojiwelat.mag@gmail.com‬‬

‫بوون و داگیركاری و داب��ڕان‪ ،‬پاڕچەبوون و‬ ‫تەسلیمیەتیان تێكشكاندووە‪ .‬ئەگەر ئەمرۆ‬ ‫ڕۆحی یەكیەتی نەتەوەیی گەلی كورد لە ئاستی‬ ‫هەرە بەرزی خۆی دایە و سەرجەم كۆسپ و‬ ‫تەگەرەكانی پارچەبوون و دابڕانی كوردانی‬ ‫لەناوبردووە‪ ،‬بێگومان لە ئەنجامی ڕێبواریەتی‬ ‫ئەو پاكرەوانانەی كوردستان و هەزارانی وەكوو‬ ‫ئەواندا لە نێو ریزەكانی گەریال دا هاتووتە‬ ‫ئاراوە‪.‬‬ ‫ئێستاش جارێكی دیكە گەریالكانی كوردستان‬ ‫لە سەر ڕێگای ڕێبواریەتین‪ .‬لە چەند ڕۆژ بەر‬ ‫لە ئێستاوە‪ ،‬گەریالكانی كوردستان وەكوو‬ ‫واڵمدانەوەی بانگەوازی ڕێبەرایەتیان دەستیان‬ ‫بە ڕێبوارییەتی لە پێناو چارەسەری پرسی‬ ‫ك��ورددا ك��ردووە‪ .‬ڕێبواریەتییەك كە ئ��ەوان‬ ‫بۆ خۆیان دەستیان پێكردووە و بۆ خۆشیان‬ ‫ئەنجامی دەدەن‪ .‬ڕێبوارەتیەك لە لە ئەنجامی‬ ‫قۆناغێكدا هاتووەتە ئاراوە كە خۆیان ئەكتەری‬ ‫یەكەم و سەرەكی پێكهێنەری ئەو قۆناغەن‪.‬‬ ‫بێگومان ئەگەر تێكۆشان و ڕێبواریەتی ئەوان‬ ‫بە درێژایی ‪ ٤٠‬ساڵی ڕاب��ردوو و بە تایبەتی‬ ‫ساڵی ‪ ٢٠١٢‬نەبایە‪ ،‬قەد دەوڵەتی تورك ئامادە‬ ‫نەدەبوو لەگەڵ بەرێز ئۆج ئاالن چاوپێكەوتن‬ ‫ئەنجام بدات و قۆناغی چارەرسەری پرسی كورد‬ ‫دەسپێبكات‪ .‬دەوڵەتی ت��ورك و حكوومەتی‬ ‫ئاكەپە كە بناغەكەیان لە سەر ئەساسی نكوولی‬ ‫كردن لە گەلی كورد دامەزرێندراوە‪ ،‬چۆن هەر‬ ‫لە خۆوە دەست بە پێڤاژۆیەكی بەو شێوەیە‬ ‫دەكەن؟ لە كاتێك دا سەرجەم حكوومەتەكانی‬ ‫پێش لە ئاكەپە لەبەر بێچارەبوونیان لە‬ ‫بەرامبەر تەڤگەری ئازادی گەلی كورد لەبەریەك‬ ‫هەڵوەشانەوە و ئاكەپە بە گووتنی ؛ لەهەموو‬

‫[~]‬ ‫[ ژماره ‪ [ ] 2013/5/15 [ ]29‬ساڵی سێیەم ]‬

‫كەسێك باشتر‪ ،‬من دەیانچەوسێنمەوە و لەناویان‬ ‫دەب��ەم‪ ،‬دەستی بە سەر كورسی دەس��ەاڵت‬ ‫لە توركیا گرت‪ ،‬چۆن بوو لە خۆوە قۆناغی‬ ‫چ��ارەس��ەری پرسی ك��وردی دەس��ت پێكرد؟‬ ‫ئەرێ ئاكەپە لە كەنگێەوە عاشقی چاوی ڕەشی‬ ‫كوردان بووە؟ لە كاتێك دا ڕەجەب ئەردۆغانی‬ ‫سەرۆك وەزیر لە هەر سەرۆك وەزیرێكی دیكەی‬ ‫تورك زیاتر درووشمی نەژادپەرەستانی وەكوو"‬ ‫یەك دەوڵەت‪ ،‬یەك ئااڵ و یەك نەتەوە " و "‬ ‫یان خۆشت بوێ‪ ،‬یان بەجێی بهێلە"ی دووبارە‬ ‫دەكردەوە‪ ،‬چۆن بوو‪ ،‬ئێستا ملی بۆ چارەسەری‬ ‫پرسی كورد داوە؟ بێگومان گۆمڕاییە ئەگەر‬ ‫ئەم پێڤاژۆیە بە حەسابی لوتف و بەخششی‬ ‫دەوڵەت و حكوومەتی تورك بنووسرێ‪ .‬نەك‬ ‫تەنیا گومڕایی بەڵكو چەواشەكارییەكی مەزنە‪،‬‬ ‫لە بەر ئ��ەوەی ئ��ەوان هێچ ڕێبازێكی دیكەی‬ ‫نامرۆڤانە نەما كە لە دژی گەلی كورد بەكاری‬ ‫نەبەن‪ .‬هەرچی لە دەستیان هات كردیان‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لە بەرامبەر ڕێبوارییەتی گەریالكانی كوردستان‬ ‫دا تێكشكان‪ .‬هەر ڕێبوارییەتی و تێكۆشانی‬ ‫گەریالكانی كوردستانە وای لەوان كردووە مل‬ ‫بۆ قۆناغی چارەسەری پرسی كورد شل بكەن‪.‬‬ ‫بێگومان لە ئێستا بەداوشەوە ڕێبوارییەتی و‬ ‫تێكۆشانی گەریالكانی كوردستان و گەلی كوردە‬ ‫كە گارانتی چارەسەری پرسی كورد و ئاشتی لە‬ ‫كوردستان دەكات‪.‬‬ ‫رێبوارییەتی گەریالكانی كوردستان دەستی‬ ‫پێكردوە‪ ،‬هەر كەس بە پێی خۆی شیرۆڤەی‬ ‫بۆ دەكات‪ ،‬بەاڵم دەبێ بزانرێ هەتا بە باشێ‬ ‫دیالكتیكی ڕێبوارییەتی تەڤگەری ئازادی گەلی‬ ‫كورد مایەی تێگەیشتن نەبێ‪ ،‬بە باشی مانا‬ ‫نادرێ بەم قۆناغە‪ .‬چوونكە ئەگەر لە ئەنجامی‬

‫‪39‬‬

‫وتار‬

‫ئەم ڕێبوارەیەتیەش دا پرسی كورد چارەسەر‬ ‫نەبێ‪ ،‬بێگومان رێبوارییەتی گەریالكانی‬ ‫كوردستان لە پێناو چارەسەری ئەم پرسەدا هەر‬ ‫بەردەوام دەبێ و هەر بەردەوام دەبێ‪.‬‬

‫ئەم ڕێبوارییەتیه كاتێك‬ ‫دەكەوێتە قۆناغێكی‬ ‫نوێوە كە بەڕێز ئۆج‬ ‫ئاالن‪ ،‬پێشبینی شەپۆلی‬ ‫كۆدەتای سەربازی لە‬ ‫توركیا دەكات و لە سەر‬ ‫ئەو ئەساسە بەرەو باشوور‬ ‫و بە تایبەتی سووریا‬ ‫و لوبنان رێبوارییەتی‬ ‫ئاپۆچیەكان دەست پێدەكات‪.‬‬ ‫ڕێبواریەتییەك كە ئامانجی‬ ‫خۆ پاراستن لە شەپۆلی‬ ‫دژواری كۆدەتای سەربازیی‬ ‫‪١٢‬ی ئەیلول لە توركیایە و‬ ‫لە هەمانكاتدا خۆ كۆكردنەوە‬ ‫و گەڕانەوەیەكی بەهێز و‬ ‫دەسپێكردنیتێكۆشانێكی‬ ‫نوێ لە بەرامبەر سیستەمی‬ ‫داگیركاری دوای كودەتای‬ ‫‪١٢‬ی ئەیلولە‬

‫ژنان‬

‫‪40‬‬

‫[~]‬ ‫[ ساڵی سێیەم ] [ ‪ [ ] 2013/5/15‬ژماره ‪]29‬‬

‫‪Rojiwelat.mag@gmail.com‬‬

‫لەیال قاسم؛‬

‫تەنیا داوای لێبوردن لەگەلەكەم دەكەم‬ ‫ئا‪ /‬رۆژی واڵت‬

‫لەیال قاسم لە گوندی بانەمیلی سەربە خانەقین‬ ‫لە ‪ ١٩٥٢‬لە خێزانێكی نیشتمانپەروەر لە دایك‬ ‫دەبێت‪ .‬بە هۆی دەوڵەمەندی خاكەكەی و‬ ‫سەرچاوە نەوتییەكانییەوە ناوچەكە بەردەوام‬ ‫لە ژێ��ر ه��ەڕەش��ەی داگیركاری و سیاسەتی‬ ‫بیانیكردندا بووە‪.‬‬ ‫كوردانی دانیشتووی خانەقین وەك گەلێك لە‬ ‫شار و شارۆچكەكانی كوردستان بەشدارییان لە‬ ‫گەلێك شۆڕش و راپەڕین كردووە و ژمارەیەكی‬ ‫زۆر شەهیدیشی هەیە‪ .‬لەیال قاسم خوێندنی‬ ‫سەرەتایی و ناوەندی و دوو ساڵی دواناوەندی لە‬ ‫خانەقین دەخوێنێت‪ ,‬دوای كۆچی خێزانەكەی‬ ‫لە ‪ 1971‬دا بۆ بەغدا و دوای تەواوكردنی‬ ‫دواناواندی لەو شارە‪ ,‬هەر لە بەشی كۆمەڵناسی‬ ‫"سۆسیۆلۆژی" كۆلیژی وێژەیی زانكۆی بەغدا‬ ‫وەردەگیرێت‪ .‬شانبەشانی ئەندامانی دیكەی‬ ‫خێزانەكەی و خوێندنەكەی‪ ,‬لەگەلێك شوێن‬ ‫و كاری دیكەدا هەوڵ و تەقەالی دابینكردنی‬ ‫بژێوی ژیانی خۆی و خێزانەكەی دەدات‪ .‬هەر بە‬ ‫منداڵی ئاشنای ژیانی هەژاری و پ ‌ێ لە ئێش و‬ ‫چەوسانەوە و دووچاری سیاسەتی بەخۆچوواندنی‬ ‫عەرەب دەبێتەوە‪ .‬بۆ ئەوەش لەو سەردەمانەوە‬ ‫دەكەوێتە خۆ و خەیاڵی كوردستانێكی ئازادی‬ ‫ال گەشە دەسەنێ‪ .‬ئاقڵی و زیرەكی و بەڕێزیی‬ ‫لە تەمەنی منداڵیدا وا لە دەوروب��ەری دەكات‬ ‫كە شایانی رێز و خۆشەویستی و متمانەیەكی‬ ‫گەورەی ببینن‪.‬‬ ‫سەرەتایەك بۆ هەنگاونان بەرەو سیاسەت‬ ‫لە سەرەتای ساڵەكانی ‪ ١٩٧٠‬كە گەلی كورد لە‬ ‫باشووری كوردستان بە قۆناخێكی هەستیاردا‬ ‫تێپەڕ دەبوو‪ ،‬لەیال قاسم و هاوڕێیەكی نزیكی‬ ‫بەناوی جەواد هەمەوەندی كە كرێكاری دەكرد و‬ ‫هەروەها هاوڕێكانی تری‪ ،‬سەرباری نكۆڵیكردنی‬ ‫ڕژێ��م��ی ب��ەع��س ل��ە ه��ەب��وون��ی گ��ەل��ی ك��ورد‪،‬‬ ‫ئەوان سوور بوون لە خەبات و تێكۆشان بۆ‬ ‫بەدەستهێنانی مافەكانی گەلەكەیان‪.‬‬ ‫لەیال قاسم لە رێگای سەالم قاسمی برایەوە‬ ‫ئاشنای پارتی دیموكراتی كوردستان "پ‪.‬د‪.‬ك"‬ ‫دەبێت و لە ‪ 1970‬دا دەبێتە ئەندامێكی فەرمی و‬ ‫لەنێو ڕیزەكانی (یەكێتیی قوتابیانی كوردستان)‬ ‫خەبات و تێكۆشانی بەڕێوەبردووە‪ .‬لەیال قاسم‬ ‫لەنێو قوتابییە كوردەكانی زانكۆی بەغدا‬ ‫ڕۆڵێكی كاریگەری هەبووە لە وشیاركردنەوە‬ ‫و ڕێكخستنیان‪ .‬لە كاتێكدا كە دەگوترا ژن‬

‫ناتوانێت شانبەشانی پیاوان لە شار و لە شاخ و‬ ‫لە دێهاتەكاندا خەبات بكات‪ ،‬لەیال بە پێچەوانەوە‬ ‫شانبەشانی قوتابییە كوڕەكانی كورد خەباتێكی‬ ‫بەرفراوانتری بەڕێوە دەبرد و دژ بە نایەكسانی‬ ‫مافەكانی ژنان و پیاوان بوو‪ ،‬بەتایبەتیش كە بۆ‬ ‫خودی خۆی لە بواری كۆمەڵناسیدا دەیخوێند و‬ ‫لە ڕاستییەكانی كۆمەڵگەی كورد تێگەیشتبوو‪.‬‬ ‫هەروەها لەیال و جەواد لە سەرەتای ساڵی ‪١٩٧٤‬‬ ‫بەیەكەوە لێكۆڵینەوەیەكی زانستییان لەسەر‬ ‫كۆمەڵگەی كورد ئەنجامدابوو و لە دەرفەتێك‬ ‫دەگ��ەڕان كە ب�ڵاوی بكەنەوە‪ .‬ب��ەاڵم بەهۆی‬ ‫تێكچوونی گفتوگۆكانی نێوان سەركردایەتی‬ ‫ك��ورد و ڕژێمی ئێراق و دەستپێكردنەوەی‬ ‫شەڕ و پاشانیش بەهۆی گیرانی لەیال قاسم‬ ‫و ج��ەواد و هاوڕێكانی تریان دەستنووسی‬ ‫لێكۆڵینەوەكەشیان ل��ەالی��ەن سیخوڕەكانی‬ ‫حكومەتی ئێراقەوە لەناودەبرێت‪.‬‬ ‫ئاوارەیی‬ ‫لە بەهاری ‪ 1974‬دا رژێمی بەعس لەبەرامبەر‬ ‫بە گەلی كورد شەڕی راگەیاند‪ ,‬زۆربەی خێزانە‬ ‫كوردەكانی لە بەغدا دەرك��رد و ناوچەكانی‬ ‫هەڵەبجە و قەاڵدزێی بۆمبارانكرد و گەلێك‬ ‫كەسی مەدەنی بوونە قووربانی‪ ,‬لە قۆناخێكی‬ ‫وەهادا لەیال قاسم بە ئامانجی گەیاندنی دەنگی‬ ‫ك��ورد بە دنیا‪ ,‬ئەركی رفاندنی فڕۆكەیەكی‬ ‫پێدەدرێ‪ ,‬ب��ەاڵم نەیتوانی بەئامانج بگات‪,‬‬ ‫لەگە ‌ڵ چوار هاوڕێی لە ‪24‬ی نیسان ‪1974‬دا‬ ‫دەستگیر دەكرێت‪.‬‬ ‫لەگەڵ بەرفراوانبوونی ش��ەڕەك��ان لە ساڵی‬ ‫‪١٩٧٤‬دا‪ ،‬دەزگا هەواڵگرییەكانی ڕژێمی بەعس‬ ‫بەردەوام و زۆر بەتوندی چاودێری یەك‌بەیەكی‬ ‫تاكەكانی كوردییان دەكرد‪ .‬بۆیە ئەوەندەی نەبرد‬ ‫لە ڕۆژی ‪٢٨/٠٤/١٩٧٤‬دا لەیال قاسم و چوار لە‬ ‫هاوڕێكانی (جەواد هەمەوەندی‪ ،‬نەریمان فوئاد‬ ‫مەستی‪ ،‬حەسەن حەمەڕەشید و ئازاد سلێمان‬ ‫میران) لە ئەنجامی هەڵمەتێكی بەرفراوانی‬ ‫هێزەكانی ئاسایش و سەربازی ڕژێم لە بەغدا‬ ‫دەستگیركران‪ .‬ڕۆژنامەی الێورەی زمانحاڵی‬ ‫ڕژێمی بەعسی دەسەاڵتدار و ڕادیۆ و تەلەڤزیۆنی‬ ‫نێوخۆیی عێراق‪ ،‬لەیال قاسم و هاوڕێكانی وەك‬ ‫تێكدەر و گێڕەشێوێن و تیرۆریست بەناو كرد‪،‬‬ ‫بەاڵم لەگەڵ هەموو ئازار و ئەشكەنجەیەكیشیان‬ ‫بچووكترین كردەوەشیان لەسەر ئاشكرا نەبوو‪.‬‬

‫ناویان بە تیرۆریست دەركرا‬ ‫لەیال قاسم و چوار هاوڕێكەی "حەسەن حەمە‬ ‫رەشید‪ ,‬نەریمان فواد‪ ,‬ئازادی سلێمان میران‪,‬‬ ‫جەواد هەمەوەندی" لە ئۆرگانەكانی راگەیاندنی‬ ‫سەربە دەوڵەت‪ ,‬لە رۆژنامەی ئەلسەور‪ ,‬رادیۆ‬ ‫و تەلەفزیۆنی فەرمی دەوڵەتەوە بە كەسانی‬ ‫تیرۆریست و دوژم��ن��ی گەلی ئێراق بە رای‬ ‫گشتی و جیهانی ناسێنران‪ ,‬لە هەمانكاتدا‬ ‫لەنێو زیندانیشدا رووب��ەڕووی ئەشكەنجەیەكی‬ ‫زۆر ك��ران��ەوە و ب��ێ ب��وون��ی هیچ بەڵگە و‬ ‫دەلیلێك ل��ەدەس��ت رژێ��م��دا بە دادگاییەكی‬ ‫رەمەكی بەمەستی دامركاندنەوەی گڕی كورد و‬ ‫چاوترساندنیان لە ‪13‬ی مایسی ‪ 1974‬دا هەر‬ ‫پێنج الوە كوردەكە لەسێدارەدران‪ .‬ئامانجێكی‬ ‫ئەم لە سێدارەدانەش ترساندن و سەركوتكردنی‬ ‫رۆشنبیر و خوێندكارانی بەشداربووی دۆزی‬ ‫ئازادی گەل بوو‪ .‬دواب��ەدوای ئەمانیش سەالم‬ ‫قاسم وات��ا ب��راگ��ەورەك��ەی لەیالش لە بەغدا‬ ‫بەتاوانی گەیاندنی وێنەی لەیال بە هاوڕێیانی‬ ‫دەزگاكەیان لە ئەوروپا لەالیەن سەرانی رژێمەوە‬ ‫تیرۆر دەكرێ‪.‬‬ ‫ب��ەر لە س��ێ��دارەدان��ی‪ ,‬كاربەدەستانی رژێم‬ ‫داوای لێدەكەن كە بە نامەیەك پەشیمانی‬ ‫و داوای لێبووردن بە سەرۆك كۆماری ئێراق‬ ‫رابگەیەنێت‪ ,‬بەاڵم لەیال لە وەاڵمدا دەڵێت "‬ ‫زیاتر خزمەت نەكردنم بە گەلەكەم تاكە شتێكە‬ ‫لەم دنیادا لێی پەشیمان ببمەوە‪ .‬تەنیا گەلەكەمم‬ ‫هەیە داوای لێبووردنی لێبكەم‪ ,‬كە لە دۆزی‬ ‫تێكۆشانی رزگاری نەتەوەییدا زۆر كەم كارم بۆ‬ ‫گەلەكەم كرد"‪ .‬ژنە كوردێكی نەبەرد بێ هیچ‬ ‫ترس و خۆفێك راستییەكان بەدەنگێكی بەرز‬ ‫بەڕووی رژێمی فاشی بەغدا دەدات‪ .‬هەڵوێست‬ ‫و راوەستەیەكی قارەمانانەی كچە كوردێك‬ ‫لەبەرامبەر رژێمی پیاوساالری رەگەزپەرست و‬ ‫كۆمەڵكوژدا‪ ,‬رووداوێك یان دیاردەیەك نەبوو‬ ‫چاوپۆشی لێبكرێت و لێبووردەیی لەبەرامبەردا‬ ‫نیشان بدرێت‪ ,‬چونكە لەهەمانكاتدا ترسی‬ ‫تەشەنەسەندنی رێكخستن و خۆڕێكخستنی ژنانی‬ ‫كورد لەالی رژێم هەبوو و بۆ ئەوەش باشترین‬ ‫شێوەی رێگری لەم تەشەنەكردنە تەنیا سزادان‬ ‫نەبوو بەسەر لەیالدا بەڵكو دەشبوو بەشێوەیەك‬ ‫لە شێوەكان سیاسەتێكی چاوترساندن و‬ ‫تۆقاندنیش پەیڕەو بكرێت‪.‬‬

‫‪Rojiwelat.mag@gmail.com‬‬

‫لە سێدارەدانی لەیال قاسم‬ ‫مێژوو دانی بەم گوتانەی لەیال قاسم دا نا كە بە‬ ‫فەرماندارێكی سەربازی رژێمی بەعسی دەڵێت‪":‬‬ ‫بمكوژن‪ ,‬بە كوشتنی من ه��ەزاران ك��ورد لە‬ ‫خەوی نەزانی وشیار دەبنەوە‪ ،‬زۆر خۆشحاڵ‬ ‫و س��ەرب��ەرزم كە گیانم فیدای ڕێ��ی ڕزگ��اری‬ ‫كوردستاندا دەكەم"‪.‬‬ ‫ڕژێمی بەعس بە مەبەستی چاوترساندنی الوان و‬ ‫قوتابیان و چینی ڕۆشنبیری كورد یەكسەر دوای‬ ‫دەستگیركردنیان دادگایەكی ن��ادادوەران��ەی دژ‬ ‫بە لەیال قاسم و هاوڕێكانی بەڕێوەبرد و بڕیاری‬ ‫لەسێدارەدانیانی بۆ دەركرد‪ .‬هێشتا دوو هەفتە‬ ‫بەسەر دەستگیركردنیان تێنەپەڕیبوو‪ ،‬كە كاتژمێر‬ ‫‪٧‬ی سەرلەبەیانی ڕۆژی ‪ ١٢/٠٥/١٩٧٤‬لەیال قاسم و‬ ‫هەر چوار هاوڕێكەی لەسێدارەدران‪ .‬سەالم قاسمی‪،‬‬ ‫برای لەیال قاسم‪ ،‬بە ماوەیەك دوای لەسێدارەدانی‬ ‫لەیال هەر لە بەغدا لەالیەن بەعسییەكانەوە كوژرا‪.‬‬ ‫تاوانی سەالم قاسم تەنیا ئەوە بووە كە وێنەی‬ ‫لەیالی خوشكی ناردبوو بۆ دەستی قوتابیانی‬ ‫كورد و ئەندامانی یەكێتیی قوتابیانی كوردستان‬ ‫لە دەرەوەی واڵت‪ .‬دایك و باوكی لەیال قاسمیش‬ ‫بەهۆی لەدەستدانی دوو ڕۆڵەیان‪ ،‬هەر زوو بە‬

‫[~]‬ ‫[ ژماره ‪ [ ] 2013/5/15 [ ]29‬ساڵی سێیەم ]‬

‫كۆست و خەمێكی گەورەوە سەریان ناوەتەوە و‬ ‫كۆچی دواییان كردووە‪.‬‬ ‫هەواڵی لەسێدارەدانی لەیال قاسم بە كوردستاندا‬ ‫باڵو بۆوە‪ .‬هەروەها هەندێك لە چاپەمەنییەكانی‬ ‫ئەوساكەی جیهان هەواڵی لە سێدارەدانی لەیال‬ ‫قاسمیان وەك ل��ەس��ێ��دارەدان��ی یەكەم ژن لە‬ ‫مێژووی سیاسی ئێراقدا باڵوكردۆتەوە‪ .‬بێگومان‬ ‫لەسێدارەدانی كچە كوردێك بەدەستی ڕژێمی‬ ‫ئێراق كاریگەرییەكی گەورەی كردە سەر الوانی ئەو‬ ‫سەردەمەی كورد‪ ،‬كە ئەمەیش بووە هۆی ئەوەی‬ ‫بە ه��ەزاران الوی كورد پەیوەست بن بە دۆزی‬ ‫گەلەكەیان و ڕوو لە چیاكان بكەن‪.‬‬ ‫لەیال بە خیرەت و جەسارەتی خ��ۆی لە دڵی‬ ‫هەزاران كورد دا‪ ,‬لەناو و تێكۆشانی كچانی كورد‬ ‫دا بە لووتكەی نەمری گەیشت‪ .‬لەیال قاسم كە‬ ‫ئێستاكە لە تێكۆشانی ئازادی ژنانی كوردستاندا‬ ‫دەژی هەمیشە دروشمی وابوو " گۆڕانی كۆمەڵگای‬ ‫كوردی دەبێ لە بوارەكانی سیاسی و كۆمەاڵیەتی‬ ‫و ئابووریدا بێت‪ ,‬ئەگەر گەلی كورد مافە سیاسی‬ ‫و حقوقییەكانی خۆی بەدەستنەهێنێت‪ ,‬مافە‬ ‫رەواكانی ژنانی كوردیش هەمیشە بن پێ دەكرێت‬ ‫"‪ .‬بە تەمەنێكی كورتی ژییانی مێژووێكی‬ ‫گ��ەورەی بۆ ژنی كورد نووسی‪ ,‬بووە گەورە‬

‫‪41‬‬

‫ژنان‬

‫چیرۆكێك و بووە مەشخەڵێكی واتادار بۆ رەوتی‬ ‫ئازادی گەلەكەی‪ ,‬تاكە ژنێك بوو لەو رۆژگارەدا‬ ‫لەسەر تەختەی سێدارەكەی سروودی ئازادی‬ ‫گەلەكەی بەدەنگی بەرز بخوێنێت و نەهێڵێت‬ ‫چاوی ببەسترێت‪.‬‬ ‫دوای لەیال قاسم لە سەرتااڵی كوردستان هەزاران‬ ‫منداڵی كورد بە ناوی لەیالوە ناونران‪ .‬لەیال قاسم‬ ‫بوو بە چیرۆك و داستان و هەڵبەستی شاعیرانی‬ ‫گەورەی كوردی وەك جگەرخوێن و هێمن و زۆری‬ ‫تر‪ .‬هەروەك هێمن لەسەر قارەمانی لەیال دەڵێ‪:‬‬ ‫كە تۆ تۆرای لە چاوم وەك خەوی من‬ ‫لە بسكت رەشترە مانگەشەوی من‬ ‫برۆ مەجنوون بە لەیالی خۆت مەنازە‬ ‫كە ناوبانگی پتر دەركرد ئەوی من‬ ‫بزەی هاتێ‪ ،‬وتی جەالدی خوێری! بە‬ ‫كەیفی خۆت پەتت باوێژە ئەستۆم‬ ‫ئەوە پەت نیە میدالی ئیفتخارە كە‬ ‫بوومە قارەمانی میڵەتی خۆم‬ ‫سەرچاوە‪ :‬كۆمین‬

‫ژنان‬

‫‪42‬‬

‫[~]‬ ‫[ ساڵی سێیەم ] [ ‪ [ ] 2013/5/15‬ژماره ‪]29‬‬

‫‪Rojiwelat.mag@gmail.com‬‬

‫لە نوسینەوەی مێژوودا شوێنگەى ژن بە گوێرەى ماف و راستى‬ ‫خۆى دیارنەکراوە‬

‫ن‪ /‬عەبدوڵاڵ ئۆج ئاالن‬

‫رۆڵ بینینی ژن لهسهنتهری ئابووریدا خاسیهتێکه‬ ‫دهرکی پێدهکرێت؛ چونکه منداڵی دهبێت و بهخێوی‬ ‫دهکات‪ .‬ئهگهر ژن له ئابووری تێنهگات ئهی کێ‬ ‫تێدهگات! کاتێک بهگشتی له مێژووی شارستانی‬ ‫بهتایبهتیش له مۆدێرنیته‌ی سهرمایهداری ژن له‬ ‫ئابوری بهدەرنرا‪ ،‬لهبهر ئهم هۆکاره ئابوری ــ که‬ ‫پیاوه زهبهالحهکان زیاترین یاری پێدهکهن ــ بوو‬ ‫بهگڵۆڵهی کێشهکان‪ .‬ئهم یارییهی هیچ رایهڵهیهکی‬ ‫سروشتی له گهڵ ئابوریدا نییه و تهنیا لهڕێگهی‬ ‫چاوچنۆکی و داخوازی بهدهستهێنانی ئهوپهڕی‬ ‫هێز و قازانجهوه خوازیاره تهواوی هێزهکانی‬ ‫ئابووری له سهرووی ههمووشیانهوه ژن بخاته‬ ‫ژێر کۆنترۆڵی خۆیهوه‪ ،‬له ئهنجامدا رێگا لهپێش‬ ‫هەر جۆره هێزێکی پلهداری‪ ،‬دهسهاڵت و دهوڵهت‬ ‫دهکاتهوه که وه��ک تهنێکی نهخۆشی لهسهر‬ ‫کۆمهڵگا گهوره بێت‪ ،‬به مجۆرهش به قۆناخێک‬ ‫گهیشتووه که چیتر ناتوانێت بهردهوام بێت‪ .‬دوای‬ ‫ژن تهواوی ئهو توێژانهی به ئابوری راستهقینهوه‬ ‫سهرقاڵن له سەرووی ههمووشیانهوه جووتیاران‪،‬‬ ‫شوانکاران‪ ،‬پیشهگهران و بازرگانه بچووکهکان له‬ ‫الیهن ئامێر و دامهزراوهکانی پاوانی سەرمایه و‬ ‫دهسهاڵتهوه ههنگاوبهههنگاو له ئابووری بهدهرنران‬ ‫و بهمجۆره دۆخ و زهمینهی غهنیمهت و تااڵنکاری‬ ‫تهواو ئافرێنراوه‪ .‬لێرهدا رووبهڕووی بابهتێکین که‬ ‫پێویستی بهزۆرترین رۆشنکردنهوه ههیه‪.‬‬ ‫لە کاتێکدا کۆمەڵگای نوێ بە زۆری پشت بە‬ ‫ژیانی گوند دەبەستێت‪ ،‬پەیوەستبوونی کالن بۆ‬ ‫پەیوەندی ئەتنیکی دەگۆڕێت‪ .‬ئەگەر چوارچێوەی‬ ‫زهنییەتێکی وات��ادار نەبێت شێوە نوێکانی ئەم‬

‫پێکهاتە ماددیانە بەڕێوە ناچێت‪ ،‬تەنانەت دەست‬ ‫پێناکات‪ .‬لە گەڵ ئەوەی ناسنامەی کۆمەڵگای‬ ‫کۆن کالن"تەوتەم" بەردەوام دەبێت‪ ،‬ئەوا شێوە‬ ‫سیمبۆلی نوێی کۆمەڵگای نیولیتیک کە"دایکە‬ ‫ــ خ��وداوەن��د"ە بەرجەستە دەب��ێ��ت‪ ،‬ئەمەش‬ ‫وەرچەرخان و زمانی زهنییەتی نوێیە‪ .‬لە کاتێکدا‬ ‫شێوەی تەوتەم پێ بە پێ کەم دەبێتەوە‪ ،‬وێنە و‬ ‫شێوەی دایکە ــ خوداوەند دەوروبەر دەتەنێتەوە‪.‬‬ ‫ئەمەش هێمایە بۆ بەرزبوونەوەی رۆڵی دایکە‬ ‫ــ ژن‪ .‬ئەمە لە الیەنی ئایینیەوە قۆناخێکی لە‬ ‫پێشترە‪ ،‬زاراوەگەلێکی زۆر دەوڵەمەند لە گەڵ‬ ‫خۆیدا دێنێت‪ .‬لە زماندا پێشگر و پاشگری مێینە‬ ‫دەردەکەوێتە پێش‪ .‬بۆ ماوەیەکی درێژخایەن رۆڵی‬ ‫سەرکێشی و لە پێشینەیی مێینە لە پێشگر و‬ ‫پاشگری زمانی هێما دەنگییەکاندا ب��ەردەوام‬ ‫دەبێت‪ .‬تەنانەت لە رۆژگ��اری ئەمڕۆشماندا ئەم‬ ‫تایبەتمەندییە لە زۆر زماندا دەبینرێت‪ .‬لە گەڵ‬ ‫دایکە خوداوەند کۆمەڵگابوون بە پیرۆزییەکی‬ ‫قووڵ دەگات‪ .‬کۆمەڵگای نوێ‪ ،‬بە واتای زاراوە و‬ ‫ناولێنانی نوێ دێت‪ .‬ئەو پرۆسە (قۆناخ)یەی بە‬ ‫شۆڕشی زهنی ناومان برد لەبەر ئەوەی پێویستی‬ ‫بە خوڵقکارییە‪ ،‬پێویستە بیخەینە ناو کۆمەڵناسی‬ ‫ئازادییەوە‪ .‬بابەتێک کە مێژووناسە لە پێشینەکان‬ ‫لە بارەیەوە کۆکن زۆر دووب��ارە بوونەوەی ئەم‬ ‫پرۆسەیەیە‪ .‬ئەمەش بە واتای هەزاران دیاردە‪،‬‬ ‫ه��ەزاران شۆڕشی هزری و ناو دێت‪ .‬ئەمە زۆر‬ ‫لە شۆڕشە زهنییەکەی ئ��ەوروپ��ا فراوانترە‪،‬‬ ‫تەقینەوەیەکی تێدایە کە هەوڵێکی راستەقینە و‬ ‫خولقکارانە دەخوازێت‪ .‬لە الیەن مێژووەوە ئەو‬ ‫راستییە دەستنیشان کراوە کە تەواوی ئەو زاراوە‬ ‫و دۆزینەوانەی ئەمڕۆ بەکاریان دێنین زۆربەیان لەو‬ ‫قۆناخەدا خولقێنراون‪.‬‬ ‫ئهو کۆمهڵگایهی ل��ه تهوهرهى دای��ک ـ��ـ ژن‬ ‫پهرهیسهند بههۆى ئاواکردنى یهکهمین کۆمهڵگاى‬ ‫خزمایهتى جێگاى گرنگى و بایهخ پێدانه‪.‬‬ ‫خزمایهتى لهسهر بنهماى نزیکبوون له دایک ــ ژن‬ ‫دهستنیشان دهکرێت‪ .‬له رێگاى ئهو خزمایهتیهوه‬ ‫له کاڵنى سەرەتاییەوه به یهکهمین کۆمهڵگاى‬ ‫قهبیله دهگهن‪ .‬قهبیله بهو سیفهتهى شێوهی‬ ‫کۆمهڵگایهکى بههێز و خاوهن ناسنامهیهکى‬ ‫رەسەنە تا ئێستاش شوێنپهنجهکهى بهردهوامه‪.‬‬ ‫ئهو زمان‪ ،‬ئایین‪ ،‬میتۆلۆژیا‪ ،‬هونهر‪ ،‬دانایى و‬ ‫دهزگا زانستییه رهسهنانهى کاریگهریهکهیان‬ ‫تا رۆژى ئهمڕۆشمان هاتووه یهکهمین بریسکه‬

‫و رۆشنایى خۆیان له ههناوى ئهو کۆمهڵگایهدا‬ ‫باڵوکردهوه‪ .‬سەرهەڵدان و دهرکهوتنى راسته‌قینهى‬ ‫ئامرازهکانى له جۆرى رستن و چنین‪ ،‬دهفر و‬ ‫دییزه‪ ،‬کاڵن‪ ،‬دهستاڕ و ئاواکردنى خانوو قەرزداری‬ ‫کۆمهڵگاى ئهو قۆناخهیه‪ .‬وابهستهبوونێکى پیرۆز‬ ‫به سروشت و ئاواکردنى واڵتى بچکۆاڵنه بهرههمى‬ ‫ئهو کۆمهڵگایهیه‪ .‬دهشێت لهسهدا نهوهدى‬ ‫"یهکهمین"هکانى دهرههق بهژیانى کۆمهڵگا‬ ‫داهێنراون بۆ کۆمهڵگاى ئه‌و قۆناخه بگهڕێنرێتهوه‪.‬‬ ‫ب��ەپ��ێ��ى زەم��ەن و ش��وێ��ن ب�ڵاوب��وون��ەوەى‬ ‫شێوازە رێکخستنییە کۆمەاڵیەتییەکانى تیرە‬ ‫سەرەتاییەکان (ق�ڵان) ه��ەروەه��ا هەنگاو بە‬ ‫هەنگاو بوونى بەخاوەن قەبارە و هەمەڕەنگى‬ ‫پێویستییەکى سروشتەکەیەتى‪ .‬لەو پێدراوانەى‬ ‫لەبەر دەس��ت��دان دەستنیشان دەکرێت کە لە‬ ‫ئاستى پ��ی��اوان ناڕەحەتییەک بەرامبەر ئەو‬ ‫کۆمەڵەیە پێشکەوتووە کە لە دەوروب��ەرى ژن‬ ‫ــ دایک گەورە بووە و ناسنامەى خۆى تۆکمە‬ ‫کردووە‪ .‬ئەم ناکۆکییەى کە لە سەرەتا زۆر الواز‬ ‫بوو چەندەى دەهات پەرەیدەسەند‪ .‬پێشکەوتنى‬ ‫نێچیروانى شانبەشانى دەرخستنەپێشى هێزى‬

‫لە سااڵنى چوار هەزار پ‪.‬ز‬ ‫قۆناخى گاسن بۆ کێڵگەکان‬ ‫دەستیپێکرد و شوانکارى‬ ‫گرنگى پێدرا‪ ،‬جێگاى ژن‬ ‫لە قۆناخى بەرهەم هێناندا‬ ‫تەنگ کرایەوە‪ .‬بەپێى‬ ‫دەربازبوونى کات لە ماڵدا‬ ‫دەمێنێتەوە و ئەمەش قووڵ‬ ‫دەبێتەوە تا دەگاتە رۆژگارى‬ ‫ئەمرۆمان‪ .‬هەربۆیە شتێکى‬ ‫مسۆگەر و حاشاهەڵنەگرە‬ ‫کە لە کاتى نووسینى‬ ‫مێژوودا شوێنگەى ژن بە‬ ‫گوێرەى ماف و راستى‬ ‫خۆى دیارنەکراوە و زۆر‬ ‫دوورى ئەم راستییەیە‬

‫‪Rojiwelat.mag@gmail.com‬‬

‫جەنگاوەرى پیاو زانیارییەکانیشى زیاد دەکات‪.‬‬ ‫لەسەر ئەم بنەمایە پیاوە یەختیارە (تەمەندارە)‬ ‫بەرکەنارکراوەکان بەرەو ئایدیۆلۆژیایەکى بااڵدەستى‬ ‫هەنگاو دەهاوێژن و پەرەدەسەنن‪ .‬بەتایبەتیش‬ ‫ئایینى"شامانیزم" بەشێوەیەکى سەرنجڕاکێش‬ ‫ئەم دیاردەیەمان نیشان دەدات‪ .‬شامانەکان زیاتر‬ ‫نوێنەرایەتى نموونە سەرەتاییەکانى راهیبێتى‬ ‫دەکەن‪ .‬بەشێوەیەکى زۆر سیستەماتیک بەرامبەر‬ ‫ژنان دەکەونە جوڵە و دەخوازن سیستەمى ماڵ‬ ‫پێشبخەن‪ .‬بەرامبەر سیستەمى م��اڵ��دارى کە‬ ‫پێشتر ژن ــ دایک پێشیخستبوو لە میانەى ئەو‬ ‫مۆڵگە ساکارانەى بەشێوەى نیو دڕندە پەناى‬ ‫بۆ دەبەن پیاو دەتوانێ لە ڕێگاى شامانیزمەوە‬ ‫سیستەمێکى م��اڵ پێکبهێنێ‪ ،‬رێککەوتنى‬ ‫پیاوە یەختیارە خ��اوەن ئەزموونەکان لە گەڵ‬ ‫شامانەکان‪ ،‬گۆڕانکارییەکى زۆر گرنگە لەمیانەى‬ ‫ئەو فشارە ئایدیۆلۆژییەى دەیخەنە سەر ئەو‬ ‫کوڕە گەنجانەى لە گەڵیاندان و چەندە دەچێ‬ ‫رێگەیان لەناو کۆمرۆڤەکان بەهێزتر دەبێت‪ .‬ئیتر‬ ‫ناوەڕۆکى بەهێزبوونى پیاوان دەبێتە جێى گرنگى‬ ‫و بایەخپێدان‪ .‬پاراستنى تیرە(قاڵن) لەبەرامبەر‬ ‫دەرەوە و تەنانەت بۆ نێچیروانیش ناوەڕۆکێکى‬ ‫سەربازى هەیە و پشت بەکوشتن و بریندارکردن‬ ‫دەبەستێت‪ .‬ئەمەش سەرەتاى دەستپێکردنى‬ ‫کەلتوورى شەڕە‪ .‬کاتى مان ــ نەمان جێگاى باس‬ ‫بێت‪،‬پێویستى وابەستەبوون بەدەسەاڵت و پلەدارى‬ ‫لە گەڵ خۆى دێنێ‪ .‬بەتواناترین کەس‪ ،‬قسە و‬ ‫دەسەاڵتەکەى دەیگەیەنێتە پێگەى پایەدارترین‬ ‫کەس‪ .‬دەستپێکردنى کەلتورێکى جیاواز جێگاى‬ ‫باسە کە بەرامبەر کەلتورى ژن ــ دایک بااڵبوونى‬ ‫پێشخستووە‪ .‬ئ��ەم گۆڕانکارییەى پ��ل��ەدارى و‬ ‫دەسەاڵت کە پێش کۆمەڵگاى چینایەتى روویدا‬ ‫یەکێک لە خاڵە هەرە گرنگەکانى وەرچەرخانى‬

‫[~]‬ ‫[ ژماره ‪ [ ] 2013/5/15 [ ]29‬ساڵی سێیەم ]‬

‫مێژوویى پێکدێنێ‪ .‬ل��ە ب��وارى ن��اوەڕۆک لە‬ ‫کەلتوورى ژن ــ دایک جیاوازترە‪ ،‬لەم کەلتوورە‬ ‫سەرەتا شێوازى کۆکردنەوەى بەرهەم‪ ،‬دواتریش‬ ‫بەرهەمهێنانى دانەوێڵە پەیرەو دەکرێت‪ ،‬ئەمانەش‬ ‫چاالکى ئاشتیانەن و پێویستییان بەشەڕ نییە‪.‬‬ ‫هەرچى چاالکى نێچیروانى پیاوانە پێویستى‬ ‫بەکەلتوورى شەڕە و پشت بەدەسەاڵتێکى توند‬ ‫دەبەستێ‪ .‬ئەنجام ریشە داکوتانى دەستڕۆیى‬ ‫باوکساالرییە‪.‬‬ ‫لە سااڵنى چوار ه��ەزار پ‪.‬ز قۆناخى گاسن بۆ‬ ‫کێڵگەکان دەستیپێکرد و شوانکارى گرنگى‬ ‫پێدرا‪ ،‬جێگاى ژن لە قۆناخى بەرهەم هێناندا‬ ‫تەنگ کرایەوە‪ .‬بەپێى دەربازبوونى کات لە ماڵدا‬ ‫دەمێنێتەوە و ئەمەش قووڵ دەبێتەوە تا دەگاتە‬ ‫رۆژگارى ئەمرۆمان‪ .‬هەربۆیە شتێکى مسۆگەر و‬ ‫حاشاهەڵنەگرە کە لە کاتى نووسینى مێژوودا‬ ‫شوێنگەى ژن بە گوێرەى ماف و راستى خۆى‬ ‫دیارنەکراوە و زۆر دوورى ئەم راستییەیە‪ .‬لە‬ ‫گەڵ قۆناخى شارستانیبووندا بااڵدەستى پیاو‬ ‫پتەوبوو ئیتر لە گەڵ دەربازبوونى کات ژن لە‬ ‫نێو دام و دەزگ��اک��ان��ى س��ەرخ��ان و ژێرخانى‬ ‫کۆمەڵگاى چینایەتى بەدەرنرا و ئەمەش بووە‬ ‫بناخەى نووسینى پەرتووکەکانى "مێژووى بەدەر‬ ‫لە ژن"‪ .‬لە ئەنجامى ئەو نایەکسانییەى لە نێوان‬ ‫رەگەزەکاندا هەیە چەواشەکارییەکى مەزن بەناوى‬ ‫مێژوو پێشکەش دەکرێت‪ .‬کۆمەڵگای نیولیتیک‬ ‫کەی کەوتە گەرووی تەنگەبەرییەوە یاخود هەوڵی‬ ‫تێپەڕکردنی درا؟ دەشێت لەسەر بنەمای هۆکارە‬ ‫ناوخۆیی و دەرەکییەکان هەندێک شرۆڤە پێش‬ ‫بخرێت‪ .‬دەشێت پیاو لە میانەی بەالوەنانی‬ ‫الوازییەکەی و بوونی بەڕاوکەرێکی سەرکەوتوو‬ ‫و بەیەکەوە لە گەڵ دەست و پێوەندەکەی بە‬ ‫پێگەیەکی بەهێز گەیشتبێت‪ ،‬بەمەش هەڕەشەی لە‬

‫‪43‬‬

‫ژنان‬

‫سیستەمی دایکساالری کردبێت‪ .‬دەشێت بەهرەی‬ ‫بەخێوکردنی ئاژەڵ و رووەک رێگای لە پێش ئەم‬ ‫هێزە کردبێتەوە‪ .‬قورسایی تێبینییەکانمان پیشانی‬ ‫دەدات کە کۆمەڵگای نیولیتیک لەبەر هۆکارە‬ ‫دەرەکییەکان توێنراوەتەوە‪.‬‬

‫پاراستنى تیرە(قاڵن)‬ ‫لەبەرامبەر دەرەوە و تەنانەت‬ ‫بۆ نێچیروانیش ناوەڕۆکێکى‬ ‫سەربازى هەیە و پشت‬ ‫بەکوشتن و بریندارکردن‬ ‫دەبەستێت‪ .‬ئەمەش‬ ‫سەرەتاى دەستپێکردنى‬ ‫کەلتوورى شەڕە‪ .‬کاتى‬ ‫مان ــ نەمان جێگاى باس‬ ‫بێت‪،‬پێویستىوابەستەبوون‬ ‫بەدەسەاڵت و پلەدارى‬ ‫لە گەڵ خۆى دێنێ‪.‬‬ ‫بەتواناترین کەس‪ ،‬قسە و‬ ‫دەسەاڵتەکەى دەیگەیەنێتە‬ ‫پێگەى پایەدارترین کەس‪.‬‬ ‫دەستپێکردنىکەلتورێکى‬ ‫جیاواز جێگاى باسە‬ ‫کە بەرامبەر کەلتورى‬ ‫ژن ــ دایک بااڵبوونى‬ ‫پێشخستووە‬

‫بەالغ‬

‫‪44‬‬

‫[~]‬ ‫[ ساڵی سێیەم ] [ ‪ [ ] 2013/5/15‬ژماره ‪]29‬‬

‫‪Rojiwelat.mag@gmail.com‬‬

‫‪PCDK‬؛‬

‫كۆنفرانسی بەرەو بوونیادنانی سیستەمێكی دیموكراتی و كاراكردنی‬ ‫دامەزراوەكانی هەرێم و ئۆپۆزۆسیۆن دەبەستن و بەشداری هەڵبژاردنەكانی‬ ‫‪ 9/21‬دەبین‬

‫بەالغی كۆتایی كۆبونەوەی ئاسایی‬ ‫ئەنجومەنی پارتی چارەسەری دیموكراتی‬ ‫كوردستان‬ ‫ڕۆژی (‪ )2013/5/4‬ئەنجومەنی پارتی چارەسەری‬ ‫دیموكراتی كوردستان بەسەرپەرشتی هاوسەرۆكی‬ ‫پارتی بەرێز دی��ارغ��ەری��ب و بە ئامادەبوونی‬ ‫ئەندامانی ئەنجومەن كۆبوونەوەی ئاسایی خۆی‬ ‫لە شاری كەركوك ئەنجامدا‪ .‬لە كۆبوونەوەكەدا‬ ‫بارودۆخی ئێستای جیهان و هەرێمەكە و ئێراق‬ ‫و كوردستان هەڵسەنگێندرا و راوب��ۆچ��وون و‬ ‫هەڵوێست نیشاندارا و هاوكات سەبارەت بەڕوداو‬ ‫و ئەگەری گۆڕنكاریەكان هەروەها هەڵسەنگاندن بۆ‬ ‫كاروخەباتی دوومانگی ڕابردوو كرا و بەرنامە و‬ ‫پیالنیشی بۆ ئایندە دستنیشان كرد و جەختی‬ ‫لەسەر ئەم خااڵنە كردەوە‪:‬‬ ‫یەكەم‪ :‬ئەنجومەنی پارتی بڕیاریدا كە پارتی‬ ‫چ��ارەس��ەری دیموكراتی كوردستان بەشداری‬ ‫پرۆسەی هەڵبژاردنی (‪ )2013 /9/21‬پەرلەمانی‬ ‫ك��وردس��ت��ان ب��ك��ات‪ .‬ئ��ەم ب��ەش��داری��ی��ەش بە‬ ‫ئامانجی بەشدارییەكی چاالكانەترە لە پرۆسەی‬ ‫دیموكراتیزەكردنی دەسكەوتەكانی گەلەكەماندا‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬ئەنجومەنی پارتی ئەنجامەكانی هەڵبژاردنی‬ ‫پارێزگاكانی ئێراقی هەڵسەنگاندا كە لە دوازدە‬ ‫پارێزگای ئێراق ڕۆژی (‪ )2013/4/20‬بەڕێوەچوو‪،‬‬ ‫تێیدا نزیكەی (‪)%50‬ی خەڵك بەشداربوون‪.‬‬ ‫ئ��ام��اژەی بۆ ئ��ەوە ك��رد كە ئ��ەو رێ��ژە كەمەی‬ ‫بەشداریكردن لە پرۆسەی دەنگداندا واتای ئەوەیە‬ ‫كە جەماوەر متمانەی بەو سیستەم و حوكمداریەی‬ ‫كە ئێستا لە سەرانسەری ئێراقدا بەرێوە دەچێت‬ ‫زۆر كەم بۆتەوە چونكە سیاسەت لەسەر بنەمای‬ ‫جیاكردنەوەی پێكهاتەكان (تایفی و نەژادپەرستی)‬

‫بووە و دوور لە چەمكی تەبایی و پێكەوە ژیانی‬ ‫پێكهاتەكان كاركراوە‪ .‬خاڵێكی دڵخۆشكەر ئەوە‬ ‫بوو كە حیزبە كوردستانیەكان بەیەك لیست‬ ‫(برایەتی و پێكەوە ژیان)بەشداربوون‪ ،‬ئەگەرچی‬ ‫لە پەرتەوازەیی باشتربوو‪ ،‬بەاڵم بەشی ئەوەی‬ ‫نەكرد سەركەوتنی بەرچاو بەدەست بخات؛ چونكە‬ ‫ئەو سیاسەتەی كە لە ماوەی دە ساڵی رابردوودا‬ ‫بەڕێوە چوو بوو كاردانەوە و دەرهاوێشتەی خراپی‬ ‫دروس��ت ك��ردوە‪ ،‬لە الیەكی ت��رەوە سیاسەتیان‬ ‫تەنیا لەسەر كوردبوون كرد كە ئەمەش دەرفەتی‬ ‫سەركەتن لەو ناوچانە و بەپێی ئەم قۆناخە كەم‬ ‫دەكاتەوە‪.‬‬ ‫سێیەم‪ :‬سەبارەت بە ملمالنێی نێوان هەرێم و بەغدا‬ ‫و هەڵوێست نواندنی الیەنی كوردی و كشانەوەی‬ ‫وەزیر و پەرلەمانتارە كوردەكان و پێك هێنانی‬ ‫لیژنەی هاوبەش بۆ گفتوگۆ لە گەڵ ناوەنددا ئەرێنی‬ ‫بینرا‪ .‬لە گەڵ ئەمەشدا جەخت لەوە كرایەوە كە‬ ‫هەر هەڵوێستێك پێویستە ئامانجی ڕوونی هەبێت‬ ‫و لە كاتی گونجاوی خۆیدا بێت‪ .‬لە گەڵ ئەمەدا‬ ‫پێداگیری لەسەر ئەوە كرا كە چاكسازی ناوخۆ‬ ‫و چارەسەركردنی كێشە هەڵواسراوەكانی ناوخۆی‬ ‫هەرێمی كوردستان و پەیڕەوی كردن لە سیاسەتی‬ ‫سازان و تەبایی ناوخۆیی گەرەنتی سەركەوتنی‬ ‫لیژنە هاوبەشەكانە بۆ چارەسەركردنی كێشەكانمان‬ ‫لە گەڵ ناوەنددا‪.‬‬ ‫چوارەم‪ :‬سەبارەت بە ڕەوشی ئێراق و قووڵبوونەوەی‬ ‫ناكۆكی نێوان ه��ەردوو پێكهاتەی (سوننە و‬ ‫شیعە) كە كوژراو و برینداری زۆری لێكەوتۆتەوە‪،‬‬ ‫ئەنجومەنی پارتی چارەسەری هۆكاری ئەمەی‬ ‫گەڕاندەوە بۆ ئەوەی كە الیەنەكان نەیانتوانیووە‬ ‫چەمكی ئاشتی بەرقەرار بكەن و دووربكەونەوە لە‬

‫چەمكی خۆ زاڵكردن و تێپەڕكردنی كاریگەریەكانی‬ ‫دەرەوە‪.‬‬ ‫پێنجەم‪ :‬سەبارەت بە پرسە نەتەوەیەكان بەتایبەتی‬ ‫پەیامی ئاشتی ڕێبەر ئۆج ئاالن لە نەورۆزی ئەمساڵدا‬ ‫بۆ چارەسەركردنی دۆزی كورد و بەرقەراركردنی‬ ‫ئاشتی و برایەتی گەالن لە هەرێمەكەدا كە بووەتە‬ ‫ڕۆژەڤی سەرەكی لەسەر ئاستی ناوچەكە و جیهاندا‬ ‫ئێمە وەكو پارتی چارەسەری دیموكراتی كوردستان‬ ‫جارێكی تر پشگیری خۆمان دەردەبڕین بۆ ئەم‬ ‫پەیامە و داوا لە هەموو هێزە كوردستانیەكان و‬ ‫حكومەتی هەرێمی كوردستان دەكەین كە پشگیری‬ ‫ت��ەواوی خۆیان بكەن بۆ ئەم پێڤاژۆیە؛ چونكە‬ ‫سەركەوتنی ئەم پڕۆسەیە سەركەوتنی تەواوی‬ ‫گەلی كوردستانە‪.‬‬ ‫شەشەم‪ :‬لە كۆبوونەوەكەدا پ��ڕۆژەی (ب��ەرەو‬ ‫بوونیادنانی سیستەمێكی دیموكراتی و كاراكردنی‬ ‫دامەزراوەكانی هەرێم و ئۆپۆزۆسیۆن) كە لە الیەن‬ ‫كۆمینی گشتی پەیوەندیەكانی پارتیمان (پ چ‬ ‫د ك)گەاڵڵە كرابوو پەسەندكرا و بڕیاردرا ڕۆژی‬ ‫(‪ )2013/5/18‬بەبەستنی كۆنفرانسێك لە شاری‬ ‫هەولێر پێشكەشی ڕای گشتی و راگەیاندنەكانی‬ ‫بكەین‪ .‬ه��ەروەه��ا لە كۆتایی كۆبوونەوەكەدا‬ ‫بەگوێرەی پەیڕەوی ناوخۆیی دەستەی كارگێڕی‬ ‫سەرلەنوێ هەڵبژێردرایەوە كە پێكهاتبوو لەم‬ ‫هەڤااڵنە (زەیەنب گەرمیانی‪ ،‬پەروین حەسەن‪،‬‬ ‫حوسێن كەركوكی‪ ،‬عەبدولوەهاب ئەحمەد‪ ،‬مامۆستا‬ ‫ئازاد شێخانی)‪.‬‬ ‫ئەنجومەنی پارتی چارەسەری دیموكراتی‬ ‫كوردستان‬ ‫‪2013/5/4‬‬

‫گەریالی شەهید"بەكر محمد ئەمین"‪ ،‬ناسراو بە "هاوكار" كێیە؟‬ ‫گ��ەری�ل�ای ش��ەه��ی��د" ب��ەك��ر محمد‬ ‫ئەمین"‪ ،‬ن��اس��راو ب��ە" ه��اوك��ار" لە‬ ‫س��اڵ��ی ‪ 1972‬ل��ە ش��اری ق��ەاڵی و‬ ‫مەنارە "هەولێر"‪ ،‬لە گوندی تەلەخێم‬ ‫لە عەشیرەتی گەردی لە دایكبووە‪.‬‬

‫شەهید بەكر‪ ،‬لە ساڵی ‪ 1991‬بەشداری‬ ‫ریزەكانی گەریالكانی بزوتنەوەی‬ ‫ئازادیخوازی گەلی كوردستان دەبێت‬ ‫و ل��ەن��او ری��زی گ��ەری�ل�ادا گەلێك‬ ‫بەرپرسیاریەتی مەزن دەگرێتە ئەستۆ‪.‬‬

‫گ��ەری�ل�ای ش��ەه��ی��د‪ ،‬ب��ەك��ر محمد‬ ‫ئ��ەم��ی��ن ل��ە ‪1994/8/3‬دا لە‬ ‫شەمزینانی ب��اك��وری ك��وردس��ت��ان‬ ‫دەچێتە ری��زی ك��اروان��ی نەمرانەوە‬ ‫و دەگاتە پلەی ب��ەرزی شەهادەت‪.‬‬

‫گەریالی شەهید"بەكر محمد‬ "‫ ناسراو بە"هاوكار‬،"‫ئەمین‬

Organî Rageyandinî Partî Çareserî Dîmukratî Kurdistan [Jimarey: 29] [Salî: 2013]

Rojî Wilat