Rojiwelat jimare 30

‫رۆژی واڵت‬

‫گۆڤارێکی مانگانەیە پارتی چارەسەری دیموکراتی کوردستان دەریدەکات‬ ‫[ساڵی ‪[ ]3‬ژمارەی ‪[ ]2013/6/15[ ]30‬پووشپەڕ ‪ 2713‬کوردی] [نرخ‪ 1500 :‬دينار]‬

‫دیار غەریب؛‬

‫لەم هەڵبژاردنەدا گرنگی بە داڕشتنی دەستورێكی دیموكراتی‬ ‫دەدەین و پێمان باشە كاك مەسعود خۆی كاندید نەكاتەوە‬ ‫جەالل چوارتایی؛‬

‫داخستنی سنورەكانی باشور ـ رۆژئاوای كوردستان بە داخوازی ئێران پێكهاتووە‬ ‫سەالم عەبدوڵاڵ؛‬

‫بە هۆی هەڵبژاردنەكانەوە دەستور كراوەتە‬ ‫مزایدەی سیاسی نێوان الیەنەكان‬ ‫ئۆج ئاالن؛‬

‫ساڵح موسلم؛‬

‫یەكەمین قوربانی بەرامبەر بە‬

‫پارتی دیموكراتی كوردستان بۆ‬

‫پیاوی بەهێز ژن بووە‬

‫دڵخۆشكردنی هاوپەیمانەكانی‬ ‫خۆی سنور دادەخات‬

‫واژۆی خوێن‬ ‫كۆڵەواربێ و‬ ‫وردوو خاش بێت پێنوسەكەم‬ ‫ئەگەرپەیڤی‬ ‫ئازادی نەنوسێت بۆ تۆ!!‬ ‫پەنجەكانم هەڵبوەرێ‬ ‫ئەگەر تەنها‬ ‫دڵۆپێ خوێن نەبەخشێ و‬ ‫نەیكات بە واژۆ‬ ‫تۆ كە هەموو ژیانی خۆت‬ ‫بۆ ئازادی گەل بەخشیوە‬ ‫ئێستا گەل قەرزاری تۆیە!!‬ ‫چۆن پاداشتت بدەینەوە‬ ‫شانازییە ئەمڕۆ ئێمە‬ ‫هاوخەمت بین بەم واژۆیە !!‬ ‫ئەگەر واژۆكانی ئێمە‬ ‫چەپكە گوڵی ئازادی بێ‬ ‫بەڵێن و سۆزت پێ ئەدەین !‬ ‫نەك بە پێنوس و پەنجە مۆر‬ ‫بەخوێنی گەش‬ ‫فۆرمی ئازادی سوردەكەین؟!‬ ‫كوردۆ شوانی‬

‫~‬ ‫‪Organî Rageyandinî Partî Çareserî Dîmukratî Kurdistan‬‬ ‫]‪[Jimarey: 30] [Salî: 2013‬‬

‫ساڵی ‪ | 3‬ژماره ‪30‬‬ ‫‪2013/6/15‬‬

‫رۆژی واڵت‬

‫‪Rojî Wilat‬‬

‫گۆڤارێکی مانگانەیە پارتی چارەسەری دیموکراتی کوردستان دەریدەکات‬ ‫[ساڵی ‪[ ]3‬ژمارەی ‪[ ]2013/6/15[ ]30‬پووشپەڕ ‪ 2713‬کوردی] [نرخ‪ 1500 :‬دينار]‬

‫دیار غەریب؛‬

‫لەم هەڵبژاردنەدا گرنگی بە داڕشتنی دەستورێكی دیموكراتی‬ ‫دەدەین و پێمان باشە كاك مەسعود خۆی كاندید نەكاتەوە‬ ‫جەالل چوارتایی؛‬

‫داخستنی سنورەكانی باشور ـ رۆژئاوای كوردستان بە داخوازی ئێران پێكهاتووە‬ ‫سەالم عەبدوڵاڵ؛‬

‫بە هۆی هەڵبژاردنەكانەوە دەستور كراوەتە‬ ‫مزایدەی سیاسی نێوان الیەنەكان‬ ‫ئۆج ئاالن؛‬

‫ساڵح موسلم؛‬

‫یەكەمین قوربانی بەرامبەر بە‬

‫پارتی دیموكراتی كوردستان بۆ‬

‫پیاوی بەهێز ژن بووە‬

‫دڵخۆشكردنی هاوپەیمانەكانی‬

‫گەریالی شەهید"سیف الدین حاجی‬ ‫عەلی"‪ ،‬ناسراو بە"توانا هیران"‬

‫خۆی سنور دادەخات‬

‫خاوەنی ئیمتیاز‬

‫کۆمیتەی ڕاگەیاندنی ‪PÇDK‬‬ ‫سەرنووسەر‬

‫پروین حەسەن مستەفا‬

‫بەڕێوەبەری نووسین‬ ‫ئارام کەریم بابان‬

‫سەروتار‬ ‫بیروڕا‬ ‫راپۆرت‬

‫وتار‬

‫دەستەی نووسەران‬ ‫فەهمی محەمەد‬ ‫سۆران حسین‬ ‫ئامینه محەمەد‬ ‫چنوور غەریب‬

‫بۆ پەیوەندی گرتن‬ ‫‪www.PCDK.org‬‬ ‫‪Rojiwelat.mag@gmail.com‬‬ ‫ناو نیشان‬ ‫کەرکوک‪ ،‬بەرامبەر یانەی وەرزشی کەرکوک‬

‫‪ ...... 3‬دام و دەزگاكانی هەرێمی كوردستان مۆركی حزبایەتیان پێوە دیارە‬ ‫‪ ...... 15‬پارتی دیموكراتی كوردستان؛ دەتوانن دوور لە چاوی كامێراكان لە تاریكەشەودا شوێنەكەیان‬ ‫هەڵدەنەوە‬

‫‪ ......17‬داخستنی دەروازەی سنوری نێوان باشور و رۆژئاوای كوردستان بەداخوازی ئێران پێكهاتووە‬ ‫‪ ...... 19‬نورەدین یوسف‪":‬كاتێك گیڤارا شەهیدبوو ئەوجا قەدر و قیمەتمان زانی"‬ ‫‪ ...... 22‬باشە پەكەكە چی بۆ كورد ‪ .....‬كردووە؟؟‬ ‫‪ ...... 23‬سەرۆك و دەستور و دەسەاڵت؟‬ ‫‪ ...... 30‬ئایا مندااڵن جەژنانەیان وەرگر لە جەژنەكەیان؟!‬ ‫‪ ......31‬دروستكردنی سەربازگە و جموجۆڵی سەربازی قۆناخەكە لەبار دەبەن‬ ‫‪ ......36‬گفتوگۆی نێوان پەكەكە و توركیا چۆن و بەرەو كوێ؟‬

‫چاوپێكەوتن‬

‫كاردۆ عەلیالی‬

‫‪446‬‬

‫‪ ...... 13‬سەالم عەبدوڵاڵ؛ بە هۆی هەڵبژاردنەوە دەستور كراوە بە مزایەدەی الیەنەكان‬

‫‪ ...... 10‬دیار غەریب؛ پێمان باشە بارزانی جارێكی تر خۆی كاندید نەكاتەوە‬ ‫‪ ......25‬د‪ .‬عرفان مستەفا؛ لە ڕوانگەی هەندێ رۆشنبیرەوە كورد لە دەرەوەی جیهاندایە‬ ‫‪ ......33‬ساڵح موسلم؛ با الیەنە كوردیەكان بە شتی بچوكەوە سەرقاڵمان نەكەن‬ ‫‪ ......38‬سەبری ئۆك؛ قۆناخ‪ ،‬قۆناخی رزگاری دیموكراتیك و ژیانێكی ئازادە‬

‫دیزاین‬

‫ژمارەی متامنه‬

‫‪ ......2‬هەڵبژاردنەكانی هەرێم و پارتی چارەسەری دیموكراتی كوردستان‬

‫ژنان‬ ‫‪ ......42‬ئۆج ئاالن؛ لەبەر ئەوەی ژن پەیوەندییەكی بەهێزی بە ژیانەوە هەیە ژیری سۆزداری لە‬ ‫پێشترە‬ ‫‪ ...... 44‬ئاماری توندوتیژیەكان دژ بە ژنان لەمانگی رابردوو‬

‫سەروتار‬

‫‪2‬‬

‫[~]‬ ‫[ ساڵی سێیەم ] [ ‪ [ ] 2013/6/15‬ژماره ‪]30‬‬

‫‪Rojiwelat.mag@gmail.com‬‬

‫هەڵبژاردنەكانی هەرێم و‬ ‫پارتی چارەسەری دیموكراتی كوردستان‬ ‫شرۆڤه‌ی سیاسی‬

‫وەك�����������������������������������و‬ ‫ب���ڕی���ارە"‪"21/9/2013‬‬ ‫ه�����ەر س����ێ پ����رۆس����ەی‬ ‫ه��ەڵ��ب��ژاردن��ی پەرلەمانی‬ ‫كوردستان و سەرۆكایەتی‬ ‫ه���ەرێ���م و ئ��ەن��ج��وم��ەن��ی‬ ‫پ���ارێ���زگ���اك���ان ب���ەڕێ���وە‬ ‫دەچێت‪ .‬دیارە ئەنجامدانی‬ ‫س��ێ پ��رۆس��ەی دەن��گ��دان‬ ‫لەیەك كاتدا لەالیەكەوە‬ ‫س���وودم���ەن���دە؛ چ��ون��ك��ە‬ ‫ئامادەكارییەكان و هەڵمەتی‬ ‫ری���ك�ل�ام و ب��ان��گ��ەش��ەی‬ ‫هەڵبژاردن پێكەوە بەڕێوە‬ ‫دەچ����ن و خ��ەرج��ی��ی��ەك��ی‬ ‫كەمتری تێدەچێت‪ .‬ئەگەر‬ ‫ئ��ەم خەرجیە بگەڕێتەوە‬ ‫بۆ خەزینەی گشتی ئەمە‬ ‫كارێكی باشە‪ ،‬بەاڵم هاوكاتی‬ ‫ئەمە ئەنجامدانی سێ پرۆسەی‬ ‫دەنگدان لە یەك كاتدا بۆ كۆمەڵگایەكی وەكو ئێمە‬ ‫كە ئەزموونی هەڵبژاردن و دیموكراتیمان كەمە‬ ‫پرۆسەكە ئاڵۆز دەكات و باری هاواڵتیان قورس‬ ‫دەكات‪ .‬بەهەرحاڵ دەكرێت ئەنجامدانی پرۆسەی‬ ‫هەڵبژاردن وەكو هەنگاوێكی ئەرێنی بەناو بكەین‪.‬‬ ‫پێویستە رێگە نەدەین جارێكی تر هەڵبژاردن‬ ‫دوا بخرێت و لەكاتی خۆیدا ئەنجام نەدرێت‪.‬‬ ‫خاڵێكی سەرنجڕاكیش لەم پرۆسەیەدا بەشداریكردنی‬ ‫پارتی چارەسەری دیموكراتی كوردستانە‪ .‬دیارە‬ ‫پێشتر لە ه��ەڵ��ب��ژاردن��ەك��ان��ی"‪"2005‬دا پارتی‬ ‫چارەسەری بەشداری كردبوو‪ ،‬بەاڵم ساڵی"‪"2009‬‬ ‫رێگری لەپارتی چارەسەری كرا كە بەشداری پرۆسەكە‬ ‫بكات‪ .‬ئەو كاتە بەم هەڵوێستە هەڵبژاردنەكان‬ ‫كەوتە ژێر پرسیارەوە؛ چونكە پێوەرێكی سەرەكی‬ ‫بۆ هەڵسەنگاندنی پرۆسەی هەڵبژاردن ئەوەیە كە‬ ‫دەرفەتی یەكسان و ئ��ازاد بۆ ملمالنێی سیاسی‬ ‫بڕەخسێندرێت‪ .‬نەك قەدەغەی سیاسی هەبێت و‬ ‫لە رێگەیەوە هەندێك كەس و گروپ لە ملمالنێ‬ ‫سیاسیەكان بێ بەش بكرێن‪ .‬نمونەی ئەمەمان لە‬ ‫ئێراندا هەیە‪ .‬لە هەرێمی كوردستانیشدا قەدەغەكردنی‬ ‫پارتی چارەسەری قەدەغەیەكی سیاسی بوو‪ ،‬نەك‬

‫قانونی‪ .‬لەم هەڵبژاردنەشدا سەرەتا هەوڵی‬ ‫جیاجیا هەبوو بۆ رێگرتن لە پارتی چارەسەری‪،‬‬ ‫بەاڵم دوایی هەوڵ و كۆششێكی باش رێگە بە‬ ‫پارتی چارەسەری دیموكراتی كوردستان درا كە‬ ‫بەشداری هەڵبژاردنەكان بكات‪ .‬ئەمەش بۆ پارتی‬ ‫چارەسەری سەركەوتنێكی سیاسی و یاسایی بوو‪،‬‬

‫خاڵێكی سەرنجڕاكیش لەم پرۆسەیەدا بەشداریكردنی‬ ‫پارتی چارەسەری دیموكراتی كوردستانە‪ .‬دیارە پێشتر‬ ‫لە هەڵبژاردنەكانی"‪"2005‬دا پارتی چارەسەری بەشداری‬ ‫كردبوو‪ ،‬بەاڵم ساڵی"‪ "2009‬رێگری لەپارتی چارەسەری كرا‬ ‫كە بەشداری پرۆسەكە بكات‪ .‬ئەو كاتە بەم هەڵوێستە‬ ‫هەڵبژاردنەكان كەوتە ژێر پرسیارەوە؛ چونكە پێوەرێكی‬ ‫سەرەكی بۆ هەڵسەنگاندنی پرۆسەی هەڵبژاردن ئەوەیە‬ ‫كە دەرفەتی یەكسان و ئازاد بۆ ملمالنێی سیاسی‬ ‫بڕەخسێندرێت‪ .‬نەك قەدەغەی سیاسی هەبێت و لە‬ ‫رێگەیەوە هەندێك كەس و گروپ لە ملمالنێ سیاسیەكان‬ ‫بێ بەش بكرێن‪ .‬نمونەی ئەمەمان لە ئێراندا هەیە‬ ‫بۆ پرۆسەكە و كۆمیسیۆنی هەڵبژاردن و دەسەاڵتی‬ ‫هەرێمیش تاقیكردنەوەیەكی سەركەوتوو بوو‪.‬‬ ‫واتە لەم پرۆسەیەدا هەڵەی راب��ردوو دووب��ارە‬ ‫نەكرایەوە و ئەمەش بەقازانجی هەموو الیەك‬ ‫و پرۆسەكەش بوو‪ .‬ئەم هەنگاوە ئەو هیوایە‬ ‫دروست دەكات كە جەماوەر چاوەڕوانی گۆڕانكاری‬ ‫ئەرێنی بكەن لە هەڵبژاردندا و لە قۆناخەكانی‬

‫تریشدا الیەنی خاوێنی پرۆسەكە بپارێزرێت‪.‬‬ ‫ئ��ەوەی دەمێنێتەوە ئ��ەوەی��ە هەموو الی��ەك‪،‬‬ ‫بەتایبەتی پارتی چارەسەری دیموكراتی كوردستان‬ ‫كە گەلێك كەس هیوای خۆیان پێوە بەستۆتەوە‬ ‫رۆڵێكی چاك ببینن لەسەرخستنی پرۆسەكەدا‬ ‫و ئ��ەم هەڵبژاردنە بكرێتە وەرچەرخانێك‬ ‫لە پ��رۆس��ەی سیاسی هەرێمی كوردستاندا‪.‬‬

‫‪Rojiwelat.mag@gmail.com‬‬

‫[~]‬ ‫[ ژماره ‪ [ ] 2013/6/15 [ ]30‬ساڵی سێیەم ]‬

‫‪3‬‬

‫راپۆرت‬

‫هەولێر؛ كۆنفرانسی بەرەو بونیادنانی سیستەمێكی دیموكراتی و كاراكردنی دەزگاكانی هەرێم و ئۆپۆزسیۆن بەڕێوە چوو‬

‫دام و دەزگاكانی هەرێمی كوردستان مۆركی حزبایەتیان پێوە دیارە‬

‫ئا‪ /‬رۆژی واڵت‬

‫رۆژی (‪ ،)2013/5/18‬ك��ات��ژم��ێ��ر(‪)9‬ی‬ ‫سەرلەبەیانی‪ ،‬هەتا یەكی نیوڕۆ"‪ ،‬بە بۆنەی‬ ‫بیست و یەكەمین ساڵیادی یەكەمین هەڵبژاردنی‬ ‫پەرلەمانی ك��وردس��ت��ان‪ ،‬كۆنفرانسی"بەرەو‬ ‫بونیادنانی سیستەمێكی دیموكرات و كاراكردنی‬ ‫دامەزراوەكانی هەرێم و ئۆپۆزسیۆن" لە شاری‬ ‫هەولێر بەڕێوە چوو‪.‬‬ ‫كۆنفرانسەكە ل��ە الی��ەن پ��ارت��ی چ��ارەس��ەری‬ ‫دیموكراتی كوردستانەوە لە پێناو چارەسەركردنی‬ ‫پرسە كۆمەاڵتی‪ ،‬سیاسی‪ ،‬ئابوری‪ ،‬كەلتوری‬ ‫و ئیداری و خزمەتگوزاری و نەتەوەییەكانی‬ ‫گەلەكەمان لە باشوری كوردستان رێكخرابوو‪.‬‬ ‫سەرەتای كۆنفرانسەكە بە خولەكێك رێزگرتن‬ ‫ب��ۆ ی��ادی شەهیدانی رێ��گ��ای ئ���ازادی گەلی‬ ‫كوردستان دەستی پێكرد و بە وتاری كردنەوەی‬ ‫كۆنفرانسەكە لە الیەن بەرێز هاوسەرۆكی پارتی‬ ‫چارەسەری"دیار غەریب"ەوە بەردەوام بوو‪.‬‬ ‫هاوسەرۆكی پارتی چ��ارەس��ەری دی��ار غەریب‬

‫ووت���ی‪":‬پ���ارت���ی چ���ارەس���ەری دی��م��وك��رات��ی‬ ‫كوردستان لە ساڵی (‪)2002‬ەوە دامەزراوین‬ ‫و ئەركی سەرەكیمان كاركردن بووە لە پێناو‬ ‫دیموكراتیزەكردنی كۆمەڵگاكەمان لە باشوری‬ ‫كوردستان‪ ،‬چونكە ئێمە پێمان وایە كە یەكێك لە‬ ‫ئامانجە سەرەكیەكانی كۆمەڵگاكەمان و راپەڕینی‬ ‫گەلی كوردستان بە دامەزراوەكردنی كۆمەڵگەی‬ ‫كوردستان ب��ووە‪ .‬گەیشتن بە كۆمەڵگەیەكی‬ ‫چاالك‪ ،‬كۆمەڵگەیەك كە بتوانێت خۆی خۆی‬ ‫بەڕێوە ببات‪ ،‬كۆمەڵگەیەك كە بتوانێت خاوەن‬ ‫ئیرادەی خۆی بێت و بتوانێت كێشەكانی خۆی‬ ‫چارەسەر بكات‪ .‬ئەم هەوڵەش هەنگاوێكە بۆ‬ ‫بەجێكردنی ئەو هەست و ئامانجەی كە لە ناخی‬ ‫هەركەسێك لە ئێمەدا هەیە‪ .‬لەبەر ئەمەش ئێمە‬ ‫پێمان وایە وەكو پارتی چارەسەری و هەموو‬ ‫پارتەكانی تریش و رێكخراوی مەدەنی و دام‬ ‫و دەزگ��ای مەدەنی و حكومیش كار بۆ ئەمە‬ ‫بكەین‪ .‬دیار غەریب ووتیشی‪":‬ئەگەر كۆمەڵگە‬ ‫دیموكراتیزە نەبێت و ب��ەدام��ەزراوە نەبێت‪،‬‬ ‫ئەو كاتە دەسكەوتەكانی راپەڕین‪ ،‬هیواكانی‬

‫گەلەكەمان بە نیوەچڵی دەمێنێتەوە‪ .‬تەنانەت لە‬ ‫ئەنجامی كەڵەكەبوونی كۆمەڵێك كێشە و گرفت‬ ‫كە پێشتر لەناو كۆمەڵگەدا هەبوون لە سەردەمی‬ ‫داگ��ی��رك��اری و پ��اش داگیركاریش چارەسەر‬ ‫نەبووبێتن ببنە هۆكاری ئەوەی كە گرێ كوێرە‬ ‫لەسەر گرێ كوێرە زیاد ببن و ئەنجامی ئەوەش‬ ‫ببێتە هۆكاری ناڕەحەتی و بێ هیوایی و لە گەڵ‬ ‫ئەوەشدا كۆمەڵگاكەمان بەرەو بێ ئۆمیدی ببات‪.‬‬ ‫بێگومان ئەمەش شایستەی ئێمەو كۆمەڵگاكەمان‬ ‫و نەبەردی و راپەڕین و تێكۆشانی رابردووی ئەم‬ ‫گەلە نییە‪ .‬هەر بۆیە ئێمە بەئەركی خۆمانمان‬ ‫زانیووە و لەوچوارچێوەیەشدا هەوڵمانداوە و‬ ‫هەوڵیش دەدەین‪.‬‬ ‫ل��ە كاتێكدا ل��ەس��ەرەت��ای دام��ەزران��دن��م��ان��دا‬ ‫پرۆژەیەكمان بۆ دامەزراندنی پرۆژەی دەستوری‬ ‫هەرێمی كوردستانیش ئ��ام��ادە ك��رد‪ .‬دوات��ر‬ ‫لەسەر كۆمەڵێك یاسا و بەتایبەت وەكو یاسای‬ ‫بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی لەسەر ژنان‪،‬‬ ‫پەیڕەوی ناوخۆی پەرلەمانی كوردستان‪ ،‬كە‬ ‫ماوەی دوو ساڵە قسە و باسی لەسەر دەكرێت و‬

‫راپۆرت‬

‫‪4‬‬

‫[~]‬ ‫[ ساڵی سێیەم ] [ ‪ [ ] 2013/6/15‬ژماره ‪]30‬‬

‫هاوكات لە ‪2009‬ەوە هەتا ئێستا چەند جارلەسەر‬ ‫پرۆژەی دەستوری هەرێمی كوردستان پێشنیار و‬ ‫قسەمان هەبووە و بەیەكێك لە پێداویستیەكانی‬ ‫دیموكراتیزەكردنی كۆمەڵگەی كوردستان و‬ ‫بەدامەزراوەبوونیمان بینیووە‪ .‬ئەم هەوڵەی‬ ‫ئێستاشمان بەردەوامی ئەو هەواڵنەیە و بەشێكە‬ ‫لەو هەواڵنەی لە كۆمەڵگاكەماندا لە الیەن خەڵكی‬ ‫دڵسۆز و نیشتمانپەروەرەوە دەدرێت‪.‬‬ ‫هاوسەرۆكی پارتی چ��ارەس��ەری دیموكراتی‬ ‫كوردستان لە درێژەی ئاخاوتنەكانیدا ئەوەشی‬ ‫ووت‪":‬ئێمە هەوڵمانداوە تیشك بخەینە سەر چەند‬ ‫خاڵێك‪ .‬ئەم پرۆژەیە‪ ،‬پێش هەرشتێك بەدیل‬ ‫نییە بۆ هیچ پرۆژەیەك یان هەندێك هێزی تر‪،‬‬ ‫ئەمە كۆمەڵێك پێشنیارە بۆ دەوڵەمەندكردنی‬ ‫ئەو هەواڵنەی كە دەدرێ��ن و ئێستا لە ئاران‬ ‫بۆ دیموكراتیزەكردنی كۆمەڵگەی باشووری‬ ‫كوردستان‪ .‬دووهەمیش نامانەوێت وەها سەیری‬ ‫ئەم پرۆژەیە بكرێت كە ئەمە بۆ دژایەتیكردنی‬ ‫هەندێك الی��ەن ی��ان پەراوێزخستنی هەندێك‬ ‫الیەنەی ترە‪ ،‬چونكە ئێمە پێمان وایە كە لە‬ ‫پرۆسەی دیموكراتیدا‪ ،‬دۆست و دوژمن نییە‪،‬‬ ‫بەڵكو جیاوازی هەیە‪ .‬پرۆسەی دیموكراتیك‬ ‫ئەو پرۆسەیە كە دەتوانێت لەناو هاوسەنگیەكدا‬ ‫هەموو جیاوازیەكان بەیەكەوە بژینێت‪ ،‬نەك‬ ‫لەسەر بنەمای دژایەتی كار بكرێت‪ .‬بۆ ئەم‬ ‫هەوڵدانەش هەموو ئەو دام و دەزگای مەدەنی‪،‬‬

‫حكومی‪ ،‬رێكخراو و كەسایەتی كە لەهەوڵی‬ ‫خزمەتی خەڵكدان‪ ،‬بە پێویستمان زانی هەموویان‬ ‫لەلێرەدا ئامادەبوونایە‪ .‬لەم ڕوانگەشەوە ئەوانەی‬ ‫لەم دانیشتنەدا ئامادەبوون سوپاسیان دەكەین‬ ‫و پێمان وایە كە ئەو كەس و الیەنانەی لێرەدا‬ ‫ئامادەن خەمخۆری خەڵك و چارەسەركردنی‬ ‫پرسەكانی كۆمەڵگەن‪.‬‬ ‫لە چوارچێوەی چارەسەركردنی پرسەكاندا‪،‬‬ ‫هەوڵمانداوە لە زەمینەسازی بۆ بەئاگابوونەوە و‬ ‫هۆشیاربوونی تاك و كۆمەڵگەدا‪ ،‬ئەمەشمان وەكو‬ ‫بابەتێك دیتووە كە هۆكارە بۆ الوازی پرۆسەی‬ ‫دیموكراتیبوون‪ .‬لە ساڵی (‪ )91‬و (‪ )92‬و پاش‬ ‫یەكەمین پرۆسەی هەڵبژاردنەكان لەسەر ئاستی‬ ‫حكومەتی هەرێم لەم بوارەدا كار نەكراوە‪ .‬كار‬ ‫لەسەر گەشەپێدانی دیموكراسی و هۆشیاری تاك‬ ‫نەكراوە‪.‬‬ ‫دەستورێكی دیموكراتی بریتیە لە‬ ‫رێككەوتنێكی دیموكراتیك لە نێوان‬ ‫پێكهاتە جیاوازەكان‪ ،‬تاك و كۆمەڵگە و‬ ‫كۆمەڵگە و دامەزراوەكانی‬ ‫لەبەشێكی تر ئاخاوتنەكانیدا دی��ار غەریب‬ ‫ووتی‪":‬ئێمە پێمان وای��ە كە كۆمەڵگایەكی‬ ‫دیموكرات‪ ،‬لە چوارچێوەی رێككەوتنی دیموكراتیدا‬

‫‪Rojiwelat.mag@gmail.com‬‬

‫دروس��ت دەب��ێ��ت‪ ،‬دوای ئ��ەوەی هۆشیاری و‬ ‫عەقڵیەتی دیموكراتی گەشەی كرد و رێككەوتنی‬ ‫دیموكراتیش هەبێت‪ ،‬كۆمەڵگەی دیموكراتیكیش‬ ‫پێكدێت‪ .‬رێككەوتنی دیموكراتی لە چوارچێوەی‬ ‫پەیمان و هاوپەیمانی و دەستوری دیموكراتیكدا‬ ‫دەب��ێ��ت‪ ،‬دەس��ت��وری دیموكراتیكیش وەك��و‬ ‫هەموو الیەك دەزانن‪ ،‬بریتیە لە رێككەوتنێكی‬ ‫دیموكراتیك لەنێوان پێكهاتە جیاوازەكان و تاك و‬ ‫كۆمەڵگە و كۆمەڵگە و دامەزراوەكانی‪ .‬لە ئێستادا‬ ‫ئێمە لە هەرێمی كوردستان نە پەیمانێكی بەم‬ ‫شێوە و نە رێككەوتنێكی بەم شێوەیەمان هەیە‪.‬‬ ‫ئەمەش هۆكارێكی ترە لەو هۆكارانەی كە ناهێڵیت‬ ‫بە شێوەیەكی دیموكراتیك لە هەرێمی كوردستان‬ ‫و بە پێی پێویست دیموكراتیەت پێشبكەوێت‪.‬‬ ‫ئەمەشمان بەئەركی خۆمان زان��ی��وەو كاری‬ ‫لەسەر دەكەین‪ .‬هەرچەندە لە ئێستاشدا گفتوگۆ‬ ‫لەسەر پ��رۆژەی دەستوری هەرێمی كوردستان‬ ‫هەیە‪ ،‬دیموكراتیزەكردنی ئەم پرۆژەیە بەئەركی‬ ‫هەموو الیەك دەزانین‪ .‬خاڵێكی تریش‪ ،‬بابەتی‬ ‫دامەزراوەكانی هەرێمی كوردستانە‪ .‬ئێمە لە‬ ‫هەرێمی كوردستان كۆمەڵێك دامەزراوەمان هەیە‪،‬‬ ‫ئەمانەش دەسكەوتی گرنگن و بەرهەمی شەهیدان‬ ‫و رەنجی ئەم گەلەن‪ .‬ئەم دامەزراوانە لە بواری‬ ‫ئیش و كاردا مۆركی پارتایەتی یاخود حزبییان‬ ‫پێوە دیارە‪ .‬پێویستە لەم بوارەشدا هەنگاو بنێین‬ ‫و ئەم دامەزراوانە بكەینە‪ ،‬دامەزراوەی نیشتمانی‬

‫‪Rojiwelat.mag@gmail.com‬‬

‫و جەماوەری‪.‬‬ ‫لە درێژەی كۆنفرانسەكەدا‪ ،‬دەقی رەشنووسی‬ ‫پرۆژەكەی پارتی چارەسەری لەالیەن ئەندامی‬ ‫ئەنجومەنی پارتی چ��ارەس��ەری بەرێز شاكر‬ ‫مستەفا خوێندرایەوە‪:‬‬ ‫پاش خوێندنەوەی پرۆژەكە‪ ،‬دەرگ��ای گفتوگۆ‬ ‫بەسەر بەشداربووانی كۆنفرانسەكە كرایەوە و‬ ‫بەشداربووانیش را و بیروچۆنی خۆیان لەسەر‬ ‫پرۆژەكە دەربڕی و جەختیان لەسەر كۆمەڵێك‬ ‫پرەنسیپ و پێوانە كردەوە كە لەچوارچێوەی‬ ‫پ��رۆژەك��ەدا دەتوانن ببنە زەمینەسازیەك بۆ‬ ‫چارەسەری پرسەكانی كۆمەڵگەمان لە باشوری‬ ‫كوردستاندا‪.‬‬ ‫ئەو خااڵنەی لە كۆنفرانسەدا زیاتر را و‬ ‫بۆچونیان لەسەر بوو و بەگرنگ بینران‬ ‫ـ ئەم هەوڵدانەی پارتی چارەسەری پێویستیەكی‬ ‫قۆناخەكەیە‪ ،‬ئەگەر دەرنگیش نەبێت‪ ،‬زوو نییە و‬ ‫دەستپێشخەریەكە كە پێویستە هەموو الیەك ئەم‬ ‫هەنگاوەیان بەئەركی سەرەكی خۆیان دابنایە‪.‬‬ ‫ـ پارتەكانی ئۆپۆزسیۆنی ن��اوپ��ەرل��ەم��ان و‬ ‫دەسەاڵتدار لەگەڵ ئەوەی هەردوو كیان لە دوو‬ ‫پێگەی ج��ی��اوازدان‪ ،‬بەاڵم لە نزیكبوونەوە بۆ‬ ‫پرسەكان و چارەسەركردنیان جیاوازیەكی زۆریان‬ ‫نیەو مەسافەیەكی ئەوتۆیان لەنێواندا نییە‪.‬‬

‫[~]‬ ‫[ ژماره ‪ [ ] 2013/6/15 [ ]30‬ساڵی سێیەم ]‬

‫ـ لەئەنجامی م��ام��ەڵ��ەی ن��ێ��وان پارتەكانی‬ ‫ئۆپۆزسیۆنی ناوپەرلەمان و دەسەاڵت‪ ،‬بۆشاییەكی‬ ‫سیاسی دروست بووە‪ ،‬ئەم بۆشاییە سیاسی‪،‬‬ ‫لەئەمڕۆدا ئەگەر بەپەلە چارەسەر نەكرێت‪ ،‬ئەوا‬ ‫دەبێتە قەیرانێك كە هەموو بوارەكانی سیاسی‪،‬‬ ‫كۆمەاڵیەتی‪ ،‬ك��ەل��ت��وری‪ ،‬ئ��اب��وری و هزریش‬ ‫دەگرێتەوە‪.‬‬ ‫ـ پێویستە ئۆپۆزسیۆنی ناوپەرلەمان‪ ،‬تەنیا خۆی‬ ‫بە پەرلەمانەوە سەرقاڵ نەكات و بەرچاوتەنگ‬ ‫نەبێت و ئ��ەو م��ەودای��ان��ەی لەنێوان خ��ۆی و‬ ‫الیەنەكانی دەرەوەی پەرلەمان و حكومەتدان‪،‬‬ ‫ببینێت و بە دیدگایەكی بەرفراوانترەوە مامەڵە‬ ‫لە گەڵ پرسەكان و چارەسەركردنی پرسەكاندا‬ ‫بكات‪.‬‬ ‫ـ هۆشیاری تاك و كۆمەڵگە بخرێتە بەرنامەی‬ ‫هەموو الیەنە سیاسی‪ ،‬رێكخراو‪ ،‬دام و دەزگا‬ ‫مەدەنی و حكومیەكانەوە‪ ،‬چونكە هۆشیاری تاك‪،‬‬ ‫كۆمەڵگەش دیموكراتیزە دەكات‪ ،‬كۆمەڵگایەكی‬ ‫دیموكراتیش‪ ،‬دەتوانێت دام و دەزگای دیموكراتیك‬ ‫پێكبێنێت‪.‬‬ ‫ـ پێویستە لە پێناو دیموكراتیزەكردنی دام و‬ ‫دەزگاكانی هەرێمی كوردستان‪ ،‬رێككەوتنی‬ ‫دیموكراتیك و هاوپەیمانی دیموكراتیك پێكبێت‪.‬‬ ‫ـ پێویستە لەسەر دەستوری هەرێمی كوردستان‬ ‫تەوافقێكی نیشتمانی و رێككەوتنێكی دیموكراتیك‬ ‫پێكبێت‪.‬‬

‫‪5‬‬

‫راپۆرت‬

‫ـ پێویستە بەپەلە دام و دەزگا حوكمیەكانی‬ ‫هەرێمی كوردستان مۆركی حزبییان لێدابماڵرێن‬ ‫و بكرێنە دام و دەزگای نیشتمانی و جەماوەری‪.‬‬ ‫ـ پێویستە ئێدی سزای سیاسی لەسەر حزب‬ ‫و الیەنەكانی تر لەوانەش پارتی چارەسەری‬ ‫دیموكراتی كوردستان هەڵبگیردرێت و بە‬ ‫شێوەیەكی دیموكراتی زەمینەسازی بۆ كار و‬ ‫چاالكی دیموكراتیك دەستەبەر بكرێت‪.‬‬ ‫ئەمەش دەقی رەشنووسی پرۆژەكەیە‪:‬‬ ‫بەرەو بوونیادنانی سیستەمێكی‬ ‫دیموكرات و كاراكردنی دەزگاكانی‬ ‫هەرێم و ئۆپۆزسیۆن لە كوردستاندا‬ ‫ڕۆژی (‪ )1992/5/19‬بۆ یەكەمجار خەڵكی‬ ‫كوردستان لە ڕێگای پرۆسەی هەلبژاردنەوە‬ ‫پەرلەمانی هەرێمی كوردستانیان دامەزراند كە‬ ‫دەكاتە (‪ )21‬ساڵ لەمەو بەر‪ .‬ئەمەش بۆخۆی‬ ‫بەشێك بوو لەخەونی مێژیینەی گەلەكەمان كە‬ ‫رۆژێك بتوانێت ببێتە خاوەنی دام و دەزگای‬ ‫خ��ۆی و خ��ۆی بەڕێوە ببات‪ .‬ئەمە وای كرد‬ ‫كە زۆرب��ەی هیواو ئاواتی خۆی لەپەرلەمان و‬ ‫حكومەتی هەرێمدا كۆ بكاتەوە‪ .‬لەو ڕوانگەیەوە‬ ‫بوو وەك��و كەرنەڤاڵێك بەشداری لەیەكەمین‬ ‫پرۆسەی دەنگداندا كرد‪ .‬هەروەها ئامادەبوو كە‬ ‫بەبێ مووچە ڕووبەڕووی دوو ئابلوقەی ئابووری‬

‫راپۆرت‬

‫‪6‬‬

‫[~]‬ ‫[ ساڵی سێیەم ] [ ‪ [ ] 2013/6/15‬ژماره ‪]30‬‬

‫ببێتەوەو بەدروشمی سەری بەرزمان بۆ مووچە‬ ‫نەوی ناكەین پیالنەكانی رژێمی بەعسی پوچەڵ‬ ‫كردەوەو خاوەنداری لەدەسكەوتەكانی خۆی كرد‪.‬‬ ‫لەگەڵ ئەمانەدا چ��اوەڕوان بوو كە پەرلەمان و‬ ‫حكومەتی هەرێم ببنە بنەما بۆ بەدامەزراوەبوونی‬ ‫هەرێمی كوردستان و نوێنەرایەتی ڕاستەقینەی‬ ‫ئاواتەكانی گەل بكەن‪ .‬گەل لەو كاتەوە هەتا‬ ‫ئەمڕۆ دەستەبەركردنی ماف و ئازادییەكان‪،‬‬ ‫گەاڵڵەكردنی یاسای دیموكراتی و هەناگونان‬ ‫بۆ ب��ەدام��ەزراوەك��ردن��ی دەزگ��اك��ان��ی هەرێم و‬ ‫بونیادنانی سیستەمێكی دیموكراتی و نەتەوەیی‬ ‫بەئەركی سەرەكی پەرلەمان و حكومەتی هەرێمی‬ ‫كوردستان دەزانێت‪ .‬هەتا لەڕێگەیەوە مافە‬ ‫ڕەواكانی دەستەبەر بكات‪ .‬هاوكاتی ئەمە ئەم‬ ‫هەناگاوانەی وەكو بەشێك لەو هەوالنە بینیوە‬ ‫كە پێویستن بۆ چارەسەركردنی كێشەی كەركوك‬ ‫و ناوچە كێشە لەسەرەكان‪ .‬لەگەڵ ئەمانەدا‬ ‫گەلەكەمان بەهیوای ئەوەبووە كە ئەم هەرێمە‬ ‫رزگ��ارك��راوە ببێتە پێگەو پشتیوانی بۆ دۆزی‬ ‫ڕەوای گەلەكەمان لەبەشەكانی تری كوردستان‪.‬‬ ‫ئەگەر بەوردی بابەتەكە هەڵسەنگێنین دەبینین‬ ‫هەوڵی جەماوەری كوردستان و الیەنە سیاسیەكان‬ ‫و دام��ەزراوە مەدەنی و حكومیەكان‪ ،‬بوونەتە‬ ‫هۆكاری ئەوەی كەچەندین قۆناخ ببڕین و زاڵ‬ ‫بین بەسەر بەشێكی زۆر لەكۆسپەكاندا‪ ،‬لەهەموو‬ ‫ناخۆشتر شەڕە ناوخۆییەكان بوو‪ .‬س��ەرەڕای‬ ‫كەموكورتیناوخۆیی و پالنی دەرەك��ی توانرا‬ ‫دەسكەوتەكان بگەیەندرێنە ئەمڕۆ‪ .‬دیارە ئەم‬ ‫قۆناخەو ئەو ئاستەی پێی گەیشتوین بەرهەمی‬ ‫گەلەكەمان و هەموو الیەكەو پێویستە بچوك‬ ‫نەكرێتەوەو رۆڵی هیچ كەس و الیەنێكیش نادیدە‬ ‫نەكرێت‪ .‬بەاڵم نابێت چاو لە كەموكورتیەكانیش‬ ‫بپۆشین و بەمڕەنگەی ئێستا بەردەوام بین‪ .‬چونكە‬ ‫ئەوە راستیە كەئەمڕۆ كۆمەڵێك كێشەی جددیمان‬ ‫هەیە لەهەرێمی كوردستانداو بەهەڵواسراوی‬ ‫م��اون��ەت��ەوە‪ .‬ئ��ەم��ەش دەم��ان��خ��ات��ە ب���ەردەم‬ ‫بەرپرسیارێتیەكی مێژووییەوە‪ .‬لەبەرامبەر ئەم‬ ‫بارودۆخە بەشێكی زۆری جەماوەر و ئۆپۆزسیۆنی‬ ‫ناو پەرلەمان و دەرەوەی پەرلەمان دەسەاڵت‬ ‫بەرپرسیار دەبینن‪ ،‬دەسەاڵتیش الیەنەكانی‬ ‫ئۆپۆزسیۆن و بارودۆخەكە بە هۆكاری چارەسەر‬ ‫نەبوونی كێشەكان دەبینن‪ .‬ئەمەش بۆشاییەكی‬ ‫سیاسی و دیموكراتی دروست كردووە‪.‬‬ ‫ئێمە وەك��و پ��ارت��ی چ��ارەس��ەری دیموكراتی‬ ‫كوردستان لەسەرەتای دامەزراندنمانەوە لە‬ ‫ساڵی (‪)2002‬ەوە هەستمان ب��ەم بۆشاییە‬ ‫سیاسیە دیموكراسیە كردوەو هەوڵمانداوە وەك‬ ‫قەوارەیەكی سیاسی و نیشتمانی و دیموكراتی كار‬ ‫بۆ پڕكردنەوەی ئەو بۆشایە بكەین و پێگەكانی‬ ‫سیستەمێكی دیموكراتی كە خۆی لە دەستوری‬ ‫دیموكراتی ودامەزراوە دیموكراتیەكاندا ئەبینێتەوە‬ ‫بەرجەستە بكەین‪ .‬لەسەر ئەو بنەما خەباتی فكری‬ ‫و جەماوەری و سیاسیمان ئەنجامداوە‪ .‬وەكو‬

‫دەزانرێت لەبەرئەوە كە لەو كاتەدا هەڵبژاردن‬ ‫لە كوردستاندا ئەنجام ن���ەدەدرا‪ ،‬ئێمە تەنیا‬ ‫دەمانتوانی لەدەرەوەی پەرلەمان خەبات بكەین‪،‬‬ ‫هەر ئەمەش وایكرد كە بەشێوەیەكی سروشتی‬ ‫وەكو ئۆپۆزسیۆنێكی دیموكراتی خەبات بكەین‪.‬‬ ‫خواستمان لەڕێگەی خەباتی دیموكراتی و چاالكی‬ ‫جەماوەری و پێشكەشكردنی پڕۆژەی گونجاو ئەم‬ ‫ئەركە جێبەج ‌ێ بكەین‪ .‬خەباتی ئێمەو ئەو گروپ‬ ‫و دامەزراوانەی كە خوازیاری دەستەبەركردنی‬ ‫سیستمێكی دیموكراتی بوون بووە هۆكاری ئەوەی‬ ‫كە لە هەلبژاردنەكانی دواتری هەرێمی كوردستانی‬ ‫ساڵی(‪ ،)2005‬قەوارەی جیاواز لەناو پەرلەماندا‬ ‫دروست ببێت‪ .‬ئەمەش وای كرد كەئیتر پەرلەمان‬ ‫لەنێوان دوو هێزدا دابەش نەكرێت‪ .‬ئەم بارودۆخە‬ ‫لە هەڵبژاردنی (‪)2009‬دا گەیشتە قۆناخێكی ترو‬ ‫ئەو فڕە ڕەنگیەی زیاتر كرد‪ .‬ئەوەی جێگای داخ‬ ‫بوو سەرەرای ئەوەی كە ئێمە هەموو تواناكانی‬ ‫خۆمان خستەگەڕ لەپێناوی بەرقەراركردنی‬ ‫فرەڕەنگی و فرەدەنگیدا‪ ،‬بەاڵم بەبڕیاری سیاسی‬ ‫ڕێگریمان لێكراو رێگەمان پێ نەدرا بەشداری‬ ‫هەڵبژاردنی پەرلەمان ببین‪ ،‬ئەمەش بووەهۆكار‬ ‫كە ئێمە ل���ەدەرەوەی پەرلەمان بمێنینەوەو‬ ‫نەتوانین لەڕێگەی پەرلەمانەوە ڕۆڵ بگێڕین بۆ‬ ‫گەیشتن بەو ئامانجانە‪ .‬بێگومان ئەوە نەبووە‬ ‫هۆی سارد كردنەوەمان بگرە زیاتر سووری كردین‬ ‫لەسەر تێكۆشانی دیموكراتی و جەماوەری وە لەو‬ ‫كاتەوەش هەتا ئەمڕۆ وەك الیەنێكی ئۆپۆزسیۆنی‬ ‫دیموكراتی دەرەوەی پەرلەمان هەموو تواناكانی‬ ‫خۆمان لەو پێناوەدا سەفەر بەركردووە‪.‬‬ ‫لە(‪)2009‬وە تا ئێستا لەناو پەرلەماندا فراكسیۆنی‬ ‫جیاواز درووست بوون‪ ،‬ئۆپۆزسیۆنی ناو پەرلەمان‬ ‫قەبارەیەكی گ��ەورەی هەیەو كاریگەریی زۆری‬ ‫لەسەر رۆرژەڤ و ڕووداوەك���ان هەبووەو هەتا‬ ‫ئێستاش ئەم كاریگەرییەی هەیە‪ .‬ئەمە وای‬ ‫كرد كەزۆربەی كات ملماڵنێكانی نێوان دەسەاڵت‬ ‫و ئۆپۆزسیۆنی ناو پەرلەمان ڕەنگدانەوەیان‬ ‫هەبێت لەسەر پێناسەكردنی دی��اردەو ڕوداوو‬ ‫گۆرانكارییەكان‪ ،‬هەندێك جاریش هەم دەسەاڵت‬ ‫و هەم ئۆپۆزسیۆنی ناو پەرلەمان خەبات و‬ ‫چاالكی ئۆپۆزسیۆنی دەرەوەی پەرلەمان نادیدە‬ ‫بگرن و حسابێكی ئەوتۆی بۆ نەكەن هاوكاتی‬ ‫ئەمە خەباتی ئێمەو ئ��ەو الی��ەن وگروپانەی‬ ‫كەلە دەرەوەی پەرلەمان تێكۆشانی دیموكراتی‬ ‫ئەكەین لەسەرەتادا لەو ئاستەدا نەبوو كەبتوانێت‬ ‫ئاڕاستەیڕووداوەكان و جەماوەر بگۆڕێت ئەمەش‬ ‫وایكرد كەتا ئاستێك لە جێگەی هەنگاونان‬ ‫ب��ەرەو سەقامگیر بوونی دەستكەوتەكان و‬ ‫بەدامەزراوەكردنی دەزگاكانی هەرێم بەشێكی‬ ‫قوڵتر بوونەوەو بەشێكی بەهەڵواسراوی مانەوە‬ ‫بەشێكیش لەچوارچێوەی ڕیفۆرم وچاكسازی‬ ‫الوەكی و نیوەچڵدا چارەسەر بكرێن‪ ،‬ئەمەش‬ ‫بووە هۆی ئەوەی كە نیگەرانی لە ناو جەماوەردا‬ ‫درووست بكات و ئیرادەی چارەسەری ڕیشەیی‬

‫‪Rojiwelat.mag@gmail.com‬‬

‫كێشەكان الواز بكات هەم لەسەر ئاستی هەرێم‬ ‫وە هەمیش لەسەر ئاستی ئێراق‪.‬‬ ‫ئێمە وەك��و پ��ارت��ی چ��ارەس��ەری دیموكراتی‬ ‫كوردستان لەو ب��اوەرەدای��ن كەپێویستە ئەم‬ ‫قۆناغە تێپەر بكەین تاوەكو بتوانین كێشەكانمان‬ ‫چارەسەركەین‪ ،‬بۆئەم مەبەستەش بونیادنانی‬ ‫سیستەمێكی دیموكراتی لە هەرێمی كوردستان‬ ‫كەبتوانێت م��اف و ئ��ەرك��ەك��ان��ی س��ەرج��ەم‬ ‫هاوواڵتیان و دامەزراوەكان و هەروەها دەسەاڵت‬ ‫و ئۆپۆزسیۆنیش دەستەبەر بكات بەپێویست‬ ‫دەبینین و پێمان وایە ئەم هەنگاوەش بەبەشداری‬ ‫چاالكانەی هەموو الیەك سەركەوتوو دەبێت‪.‬لەم‬ ‫ڕووانگەوە گەاڵڵەكردنی ئەم پڕۆژەو ئەنجامدانی‬ ‫ئەم كۆنفرانسەمان لەم ساڵیادەدا بەئەركی‬ ‫سەرشانی خۆمانزانی‪ ،‬هیوادارین پێكەوە بتوانین‬ ‫گفتوگۆیەكی تێروتەسەل لەسەر چۆنیەتی‬ ‫هەنگاونان بەرەو ئەم ئامانجانە بكەین و وەئەم‬ ‫كۆنفرانسەش بكەینە وێستگەیەك بۆ گواستنەوە‬ ‫ب��ەرەو قۆناغێكی نوێی دیموكراتی وە لەم‬ ‫پڕۆژەیەدا بابەتەكانمان بەم شێوەیە داڕشتوە‪.‬‬ ‫‪1‬ـ سیستەمی دیموكراتی‬ ‫‪2‬ـ پێگەكانی سیستەمی دیموكراتی‬ ‫‪3‬ـ رەوشی هەرێمی كوردستان‬ ‫‪4‬ـ رێگای چارەسەری و تێگەی پارتی چارەسەری‬ ‫دیموكراتی كوردستان بۆ چارەسەری‬ ‫یەكەم‪ :‬سیستەمی دیموكراتی‬ ‫دەس���ت���ەواژەی���ەك���ە ل����ەدوو وش���ە پێكدێت‬ ‫سیستەم‪+‬دیموكراتی‪ ،‬یەكەمیان (سیستەم)ە‬ ‫كەبەواتای كۆی دامەزراوە بە یاسا كراوەكانە كە‬ ‫ڕایەڵەی بەش و جۆر و لقەكانێتی‪ ،‬كەپێكەوە‬ ‫یەكەیەكی یەكگرتووی بەڕێوەبەرایەتی كۆمەڵگا‬ ‫پێك دەهێن ‌ێ لەناو چوار چێوەی سیستەمەكە‪.‬‬ ‫دووەمیان (دیموكراتی) كەئەمشیان وشەیەكی‬ ‫لێكدراوی یۆنانی كۆنەو لە (دیمۆس ‪ +‬كرات)‬ ‫پێكدێت‪( ،‬دیمۆس) بەواتای (گەل) یان (خەڵك)‬ ‫دێت‪( ،‬كرات)یش بەواتای بەڕێوەبەرایەتی دێت‪.‬‬ ‫وات��ە پێكەوە دەبێتە بەڕێوەبەرایەتی خەڵك‬ ‫ی��ان بەڕێوەبەرێتی گ��ەل‪ .‬كەواتە سیستەمی‬ ‫دیموكراتی گوزارشتە لە چڕبوونەوەی ئیرادەو‬ ‫هێزی هاوبەشی سەرجەم پێكهاتەكانی كۆمەڵگا‬ ‫لەبەڕێوەبەرایەتیەكی گشتیدا‪ ،‬واتە كۆمەڵگا‬ ‫بەڕێكخستن و چاودێریكردنی ڕاستەوخۆی خۆی‬ ‫هێزی سروشتی خۆی وەك كۆمەڵگایەكی ئازاد و‬ ‫دیموكرات بەرجەستە دەكات‪ .‬لەڕێگای سیاسەتی‬ ‫دیموكراتیەوە دەتوانرێت كۆڵەكە بنەڕەتیەكەی‬ ‫سیستەمی دیموكراتی دابنرێت چونكە ئاواكردنی‬ ‫ڕێكخستنە دیموكراتیەكان و پێگەیاندنی‬ ‫بەڕێوەبەرایەتیەكی دیموكراتیك دەبنە زەمینەی‬ ‫هەڵكشانی سیستەمێكی دیموكراتیك‪ ،‬هەربۆیە‬ ‫سیاسەتی دیموكراتیك ئامرازی دەستەبەركردنی‬ ‫ئ���ی���دارەی خ��ۆی��ی ك��ۆم��ەڵ��گ��ای��ە‪ ،‬چونكە‬

‫‪Rojiwelat.mag@gmail.com‬‬

‫سیاسەت(پۆلۆتیكا) دیاردەیەكی كۆمەاڵیەتیە بوارو‬ ‫گۆڕەپانی ئازادی كۆمەڵگاو تواناكانی داڕشتنەوەی‬ ‫خۆیی و گەشەكردنی كەسایەتیەكەیەتی‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەسیستەمە نادیموكرات و دەستەاڵتخوازەكان دا‬ ‫سیاسەت كراوە بە ئامرازی حوكم و پاوانكردنی‬ ‫سەرجەم تواناو بەهاكانی كۆمەڵگاو گ��ۆڕدراوە‬ ‫بۆ(ئیرادەی دەسەاڵت)‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬پێگە سەرەكیبەكانی سیستەمی‬ ‫دیموكراتی‬ ‫‪1‬ـ دەستوری دیمو كراتی‬ ‫دەستوور دەستەبەركردنی پەیمانێكی كۆمەاڵیەتی‬ ‫هاوبەشە بۆ ژی��ان و ئایندە‪ .‬بۆ هەر واڵتێكی‬ ‫دیموكراتیك دەستورێكی دیموكراتی هاوچەرخ‬ ‫پێویستە كە سیستەمی بەڕێوەبەرایەتی وواڵت‬ ‫ڕێ��ك��دەخ��ات‪ ،‬ه��ەروەه��ا شێوەو ش��ێ��وازی كارو‬ ‫چاالكیەكیەكانی ن��اوەو دەرەوەی وواڵت دیاری‬ ‫دەك���ات‪ .‬هەردەستورێكی دیموكراتی بەپێی‬ ‫پێویستیەكانی س��ەردەم وپەرەسەندنی ئاستی‬ ‫ئازادی و دیموكراتی كۆمەڵگا هەمیشە كراوە دەبێت‬ ‫ب��ەڕووی هەمواركردن وگۆڕانكاریەكاندا چونكە‬ ‫ئەوەی بۆ قۆناغ و سەردەمێك ڕەوا بێت ڕەنگبێ‌‬ ‫بۆ قۆناغ و سەردەمێكی نوێتر گونجاو نەبێت‪.‬‬ ‫‪2‬ـ هەڵبژاردنی ئازاد و دیموكراتی‬ ‫لەسیستەمی دیموكراتیدا پرۆسەی هەڵبژاردن‬ ‫ل��ەس��ەر بناغەی زەمینەو دەرف��ەت��ی یەكسان‬ ‫ئەنجام دەدرێت وەلە كەش و هەوایەكی ئازاد و‬ ‫تەندروستدا لەڕێگایی كێبڕكێەكی هۆشمەندانەو‬ ‫ڕەزامەندی كۆمەڵگاوە بۆ پڕۆژەكاری ئەو لیست‬ ‫و ق��ەواران��ەی دەك��ەون��ە پ��ڕۆس��ەك��ەوە‪ .‬بوونی‬ ‫كۆمسیۆنێكی سەربەخۆ ویاسایەكی دیموكراتی‬ ‫هەڵبژاردن مەرجی یەكەمی سەرخستنی پڕۆسەی‬ ‫هەڵبژاردنە‪ ،‬كەپێویستە لەژێر هەژمونی هیچ پارت‬ ‫و هێزێكی سیاسیدا یان نەتەوەیەكی بااڵدەست و‬ ‫یان پێكهاتەیەكی ئایینیدا نەبێت‪.‬‬ ‫‪3‬ـ جیاكردنەوەی دامەزراوە سەرەكیەكان(یاسادانان‪،‬‬ ‫جێەج ‌ێ كردن‪ ،‬دادوەری)‬ ‫یەكێكی تر لە پێوەرە سەرەكیەكانی سیستمێكی‬ ‫دیموكراتی جیاكردنەوەی دامەزراوەكانی یاسادانان‬ ‫(پەرلەمان )وجێبەجێكردن (حكومەت)و دادوەریە‬ ‫لە یەكتری‪ .‬ئەم دامەزراوانە پێویستە سەربەخۆ بن‬ ‫لەیەكتری و هاوكاتیش نەكەونە ژێر كۆنترۆڵی هیچ‬ ‫هێزو ئیرادەیەكی ترەوە‪.‬‬ ‫‪4‬ـ ڕاگەیاندنی سەربەخۆ وەكو دامەزراوەی چوارەم‬ ‫ڕاگەیاندنی سەربەخۆ پێچەوانەی ڕاگەیاندنی‬ ‫ئاڕاستەكراوی دەستەاڵتدارییە ی��ان حیزبی و‬ ‫حكومی بەڵكو زمان حالی ڕای ئ��ازادو خستنە‬ ‫ڕوویی ڕەوش و پێداویستیەكانی كۆی كۆمەڵگایە‪،‬‬ ‫ه��ەروەه��ا وەك پێگەی چ��وارەم��ی كۆمەڵگای‬ ‫دیموكراتیك سەربەستی خۆی وەدەست هێناوە و‬ ‫هەر بۆیە بەڕاڤەكردنی ڕاست هەواڵ و ڕووداوەكانی‬ ‫بەڕاستی دەگەیێنێت و ڕۆڵ��ی لەگەشەپێدان و‬ ‫چاالككردنی ڕووحی بەرپرسیارێتی لەڕووی سیاسی‬

‫[~]‬ ‫[ ژماره ‪ [ ] 2013/6/15 [ ]30‬ساڵی سێیەم ]‬

‫و كۆمەاڵیەتیەوە دەبینێت‪.‬‬ ‫‪5‬ـ ئۆپۆزسیۆنی دیموكراتی‬ ‫بوونی ئۆپۆزسیۆنی دیموكراتی كەلە پارتەكانی‬ ‫دەرەوەی دەس���ەاڵت و دەزگ��ا مەدەنیەكان و‬ ‫گروپەكانی فشار پێك دێت‪ ،‬مەرجێكی سەرەكی‬ ‫هەنگاونانە ب���ەرەو سیستەمێكی دیموكراتی‬ ‫ونەخزانە نێو ناوەندگەرایی دەسەاڵتداریەوە‪.‬‬ ‫ئەمەش پێویستە بە یاسای دیموكراتی گەرەنتی‬ ‫بكرێت‪ .‬پێویستە دەسەاڵت و ئۆپۆزسیۆن وەكو‬ ‫دوو پێگەی تەواوكەری یەكتری و پێكهێنەری‬ ‫بەڕێوەبەرێتیەكی دیموكراتی مامەڵە لەگەڵ یەكتردا‬ ‫بكەن‪ .‬دەبێت چۆن كارەكانی حكومەت بەیاسا‬ ‫رێكدەخرێت‪ ،‬بەهەمان شێوە كارەكانی ئۆپۆزسیۆن‬ ‫گەرنتی بكرێت و بەیاسا رێكبخرێت‪ .‬هاوكاتی ئەمە‬ ‫پێویستە ئۆپۆزسێونی ناو پەرلەمان ودەرەوەی‬ ‫پەرلەمان لە خەباتی پەرلەمانی وجەماوەریدا‬ ‫یەكتری بەهێز بكەن وپشتیوانی یەكتر بن‪.‬‬ ‫‪6‬ـ بەشداری چاالكانەی ژنان وگەنجان و سەرجەم‬ ‫پێكهاتەكانی كۆمەڵگا‬ ‫بەشداری ئازادانەوچاالكانەی سەرجەم چین و‬ ‫توێژەكانی كۆمەڵگا بەتایبەتی ژنان و گەنجان‬ ‫لە پرۆسەی خۆبەڕێوەبردندا مەرجێكی سەرەكی‬ ‫بونیادنانی سیستەمێكی دیموكراتیە‪ .‬چونكە‬ ‫دیموكراتی بۆ خۆی بەواتای بەڕێوەبەرێتی گەلەو‬ ‫ئەگەر گەل دەرفەتی تەواوی بۆ نەڕەخسێت ئەوا‬ ‫ناكرێت سیستەمی دیموكراتی بونیاد بنرێت‪.‬‬ ‫‪7‬ـ بەدامەزراوەبوونی هێزەكانی سەربازی‪ ،‬پۆلیس‪،‬‬ ‫ئاسایش و دەزگا هەواڵگریەكان‬ ‫بەدامەزراوەبوونی هێزەكانی سەربازی‪ ،‬پۆلیس‪،‬‬ ‫ئاسایش و دەزگا هەواڵگریەكان لەسەر بنەماو‬ ‫چەمكی پاراستنی ڕەواو دڵ��س��ۆزی بۆگەل و‬ ‫نیشتمان بێت نەك دڵسۆزی بۆ هێزو الیەنێك‪.‬‬ ‫چونكە ئ��اواك��ردن��ی سیستەمێكی ب��ەرگ��ری و‬ ‫پاراستنی ڕەوا مەرجێكی هەمیشەیی مانەوەی‬ ‫بەردەوامی كۆمەڵگایەكی زیندووە‪ .‬بەرگری ڕەوا‬ ‫خۆی كارو ئەركی هاوبەشی هەموو ڕەنگ و پێكهاتە‬ ‫جیاوازەكانی كۆمەڵگایە‪.‬‬ ‫‪8‬ـ چەسپاندنی پەروەدەی دیموكراتی‬ ‫بواری پەروەردەو فێركردن ڕۆڵێكی گرنگ دەبینێ‌‬ ‫لەئاواكردنی سیستەمی دیموكراتیدا‪ ،‬چونكە‬ ‫سیستەمی دیموكراتی پشت بە هۆشیاریەكی‬ ‫دیموكراتی دەبەستێت‪ .‬بەبێ هۆشیاریەكی‬ ‫دی��م��وك��رات��ی ن��اك��رێ��ت ب��اس ل��ە سیستەمێكی‬ ‫دیموكراتی بكەین‪ .‬ئەمەش ناچارمان دەكات كە‬ ‫سیستەمی پەروەردە لە باخچەی ساوایانەوە هەتا‬ ‫دواقۆناخەكانی خوێندن لەسەر بنەماو ناوەڕۆكێكی‬ ‫دیموكراتیانە دابڕێژرێت‪.‬‬ ‫‪9‬ـ ئابووری سەربەخۆ‬ ‫یەكێكی تر لە پێگەو پێوەرەكانی سیستەمێكی‬ ‫دیموكراتیك‪ ،‬بوونی ئابووری سەربەخۆی تاك و‬ ‫كۆمەڵگایە‪ ،‬واتە چەندە تاك و كۆمەڵگاكان خاوەنی‬ ‫ئابووری سەربەخۆ بن و پشت بە چەمكی ئابووری‬ ‫كۆمەڵگا ببەستن و خۆیان لە چەمكی ئابووری‬ ‫دەوڵەت و كۆمپانیا سەرمایەداریەكان بەدوور بگرن‬

‫‪7‬‬

‫راپۆرت‬

‫ئەوەندە دەتوانن ببنە خاوەنی ئیرادەی ئازادانەی‬ ‫خۆیان‪ .‬پێچەوانەی ئەو چەمكەی كە لەسیستەمی‬ ‫دەوڵەتانی ئەمڕۆدا پەیڕەو دەكرێت‪ ،‬كە لەڕێگەی‬ ‫بەفەرمانبەركردنی كۆمەڵگا لەدەزگا دەوڵەتیەكان‬ ‫یاخود كۆمپانیا سەرمایەداریەكاندا ئیرادەیان الواز‬ ‫دەكرێت‪.‬‬ ‫سێیەم‪ :‬ڕەوشی هەرێمی كوردستان‬ ‫دوای (‪)21‬س��اڵ لەئەزمونی هەڵبژاردن و بوونی‬ ‫پەرلەمان و حكومەتی هەرێمی كوردستان و زیاتر‬ ‫لە (‪)22‬ساڵ ئەزموونی خۆبەرێوەبردن لەبەشێكی‬ ‫باشووری كوردستاندا‪ ،‬دەبینین لەگەڵ ئەوەی‬ ‫دەسكەوتی بەنرخ و گرنگمان هەیە‪ ،‬بەاڵم زۆرمان‬ ‫ماوە بۆ سەقامگیركردنی سیستەمێكی دیموكراتی‬ ‫و گەشەپێدانی چەمكی(چارەسەری دیموكراتیانە)‬ ‫بۆچارەسەركردنی كێشەكانمان ‪.‬ئەمەش وای‬ ‫كردووە كەبەشێكی زۆری كێشەكانمان لەناوخۆو‬ ‫لەسەر ئاستی ئێراقیش بەهەڵواسراوی ماونەتەوە‬ ‫ئیرادەی هەنگاونان بۆبەرجەستەكردنی پێگەكانی‬ ‫سیستەمی دیموكراتی الوازە‪ .‬ئەوەتا بەشێك‬ ‫لەپێگەكانی سیستەمی دیموكراتیمان بەرجەستە‬ ‫ن��ەك��ردووە‪ .‬بۆنموونە(دەستوری دیموكراتی)‬ ‫ك��ە پێگەو پێویستی س��ەرەك��ی دام��ەزران��دن��ی‬ ‫سیستەمیكی دیموكراتیە‪ ،‬ئێمە هەتا ئێستا‬ ‫لێی بێبەشین و س��ەرەڕای ئ��ەوەی كەماوەیەكە‬ ‫مشتومڕی زۆری لەسەر دەكرێت‪ ،‬بەاڵم ئیرادەیەك‬ ‫بۆ هەنگاونان ل��ەم ب���وارەدا دروس��ت نەبووە‪.‬‬ ‫هەڵبژاردنی دیموكراتی و بوونی كۆمسیۆنێكی‬ ‫سەربەخۆی هەڵبژاردن و یاسای دیموكراتی بۆ‬ ‫هەڵبژاردنەكان پێگەیەكی سەرەكی ترە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەم بوارەشدا ئێمە هەنگاوی پێویستمان نەناوە‪.‬‬ ‫ئەوەتا كۆمسیۆنێكی سەربەخۆی هەڵبژادنمان‬ ‫نیەو هەتا ئێستا كۆمسیۆنی هەڵبژاردنی هەرێم‬ ‫بەشێكە لە كۆمسیۆنی هەڵبژاردنی ئێراق‪ ،‬دیارە‬ ‫ئەمە بەو واتایە نیە كە ئەگەر كۆمیسیۆنی هەرێم‬ ‫جیابوویەوە لەئێراق ئەوا سەربەخۆ دەبێت‪ ،‬بەڵكو‬ ‫هاوكاتی سەربەخۆیی لە كۆمسیۆنی ئێراق پێویستە‬ ‫سەربەخۆ بێت لەدەسەاڵتی جێبەجێكردنی هەرێم‬ ‫و نەكەوێتە ژێ��ر كاریگەری دەس���ەاڵت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەزموونەكانی ڕابردوو ئەمە ناسەلمێنن‪ ،‬دیارترین‬ ‫ن��م��وون��ەش دوورخ��س��ت��ن��ەوەی (لیستی هیوا)‬ ‫بوو لەهەڵبژاردنەكانی(‪)2009‬و ناڕەزاییەكانی‬ ‫الیەنەكانی ئۆپۆزسیۆنی ناو پەرلەمان لەئەنجامی‬ ‫هەڵبژاردنەكان و شێوازی كاری كۆمیسیۆنەكە‪.‬‬ ‫هاوكاتی ئەمە یاسای هەڵبژاردن لەهەرێمی‬ ‫كوردستاندا بەهۆی پەیڕەوی كردن لە لیستی‬ ‫داخراو ڕووبەڕوویی ڕەخنە دەبێتەوە چونكە ئەم‬ ‫شێوازە بەپێی پێوەرەكانی دیموكراتی لەئەمڕۆدا‬ ‫بەسەرچووە‪.‬‬ ‫هاوكاتی ئەمانە ئەگەر بەپێی ئەو پێوەرانەی باس‬ ‫كران دەزگاكانی هەرێم بپێوین‪ ،‬دەبینین دەزگاكانی‬ ‫هەرێم بە دام��ەزراوە نەبوون و لەم ب��وارەدا كەم‬ ‫و كورتی زۆریان تێدایە‪ ،‬لەالیەك دەزگاكان كارا‬

‫راپۆرت‬

‫‪8‬‬

‫[~]‬ ‫[ ساڵی سێیەم ] [ ‪ [ ] 2013/6/15‬ژماره ‪]30‬‬

‫نین لەالیەكی ترەوە لەژێر هەژموونی پارتەكانی‬ ‫دەس��ەاڵت��دان و ئ��ی��رادەی سیاسی ئ��ەو پارتانە‬ ‫بااڵدەستە بەسەر ئەو دەزگایانەدا‪ ،‬ئەمانەش‬ ‫بوونە هۆكاری ئەوەی ئەم دەزگایانە چاالك نەبن‬ ‫و وەكو پێویست نەكەونە خزمەتی جەماوەرەوە‪.‬‬ ‫هۆكاری سەرەكی ئەمەش ئەوەیە كەپارتەكانی‬ ‫دەسەاڵت(لەهەرێمی كوردستاندا )بەشەرعیەتی‬ ‫شۆڕشگێری كاردەكەن ئەوشەرعیەتەی كەپێی‬ ‫دایە لەڕابردوو دا ئەوان خەباتیان كردووە و ئەمڕۆ‬ ‫پێویستە هەموو كەس گوێرایەڵی ئەوان بێت و‬ ‫دەزگاكانیش تەنیا كۆمەڵە ئامرازێكن بۆ جێبەج ‌ێ‬ ‫كردنی ئ��ەم شەرعیەتە‪ ،‬ن��ەك بۆ وەرگێرانی‬ ‫شەرعیەتی شۆڕشگێری بۆ ئیرادەی دیموكراتیانەی‬ ‫جەماوەر‪ .‬ئەم تێگەیە وای لەهێزەكانی دەسەاڵت‬ ‫ك��ردووە كە زۆرب��ەی كات ڕەخنە وەكو دژایەتی‬ ‫تێبگەن و مامەلەی لەگەڵدا بكەن‪ .‬دەزگاكان وەكو‬ ‫موڵكی خۆیان ببینن و ئەوانی تر بەنەیار یاخود‬ ‫نامۆ ببینن‪ .‬لێرەوەیە نەیانتوانیوە مامەڵەیەكی‬ ‫ت��ەن��دروس��ت ل��ەگ��ەڵ كۆمەڵگاو دەزگ��اك��ان و‬ ‫ئۆپۆزسیۆندا بكەن‪.‬‬ ‫لەبەرامبەر ئەوەدا بەشێكی هێزەكانی دەرەوەی‬ ‫دەسەاڵت ئەم واقعەیان پەسەند كردووە و بەهەر‬ ‫هۆكارێك بێت خاوەن هەڵوێستێكی كاریگەرنین‪.‬‬ ‫ب��ەدەر ل��ەو هێزانە ژم��ارەی��ەك هێزوالیەن هەر‬ ‫لەسەرەتاوە خواستویانە ئەم واقیعە بگۆڕن‪،‬‬ ‫ئەم هەواڵنە ل��ەدوای س��اڵ��ی(‪)2009‬ەوە بەهۆی‬ ‫دروستبوونی ئۆپۆزسیۆنێكی بەقەبارە گەورە‬ ‫لەناو پەرلەماندا زی��ادی ك��رد و چڕتر بویەوە‬ ‫بۆ بونیادنانی سیستەمێكی دیموكراتی‪ .‬ئەم‬ ‫ئۆپۆزسیۆنە توانی بەشێوەیەكی روونتر پەنجە‬ ‫بخاتە سەر نەخۆشیەكان‪،‬بەاڵم وەكو پێویست‬ ‫چارەسەریەكانی دیاری نەكرد یان بەپێی پێویست‬ ‫و ب��ەش��ێ��وازی س��ەرك��ەوت��وو ك��اری ب��ۆ نەكرد‪،‬‬ ‫ئەمەش وای كرد لەگەل تێپەر بوونی كاتدا ئەم‬ ‫ئۆپۆزسیۆنەش كاریگەری كەم بویەوە‪ .‬هۆكاری‬ ‫ئەمەش ئەوەبوو كە لە الیەك خۆی لەچەمكی‬ ‫كاردانەوە بەرامبەر دەسەاڵت ڕزگارنەكرد‪ ،‬دووەم‬ ‫ئەوەبوو كەهەموو كێشەكانی لەخەباتی پەرلەمانیدا‬ ‫قەتیس كردو نەیتوانی پەیوەندیەكی توندو تۆڵ لە‬ ‫نێوان خەباتی پەرلەمانی و جەماوەریدا درووست‬ ‫بكات‪ .‬ئەوەش بۆخۆی ئەوەندەی تر بووەتە هۆی‬ ‫بە هەڵواسراوی مانەوەی كێشەكان‪ .‬دیارە هەموو‬ ‫الیەك بەرپرسیارین لەبەرامبەر ئەم بارو دۆخەو‬ ‫پێویستە كار بۆ تێپەڕكردنی بكەین‪.‬‬ ‫چوارەم‪ :‬ڕێگای چارەسەری و تێگەی پارتی‬ ‫چارەسەری دیموكراتی كوردستان بۆ بە‬ ‫دامەزراوەكانی دەزگاكانی هەرێم و چاالك‬ ‫كردنی ڕۆڵی ئۆپۆزسیۆن‬ ‫ئێمە وەكو پارتی چارەسەری دیمكراتی كوردستان‬ ‫دەسكەوتەكانی ئەمڕۆی گەلەكەمان بەبەرهەمی‬ ‫تێكۆشان و قوربانیەكانی گەلەكەمان و سەرجەم ئەو‬ ‫الیەن و جواڵنەوە سیاسی‪ ،‬ڕۆشەنبیری‪ ،‬مەدەنی و‬

‫چەكدارییانە دەزانین كەلەڕابردوودا ئەنجامدراون‪.‬‬ ‫لەهەمان كاتدا ئەم دەسكەوتانە بە دەسكەوتی‬ ‫هەموو گەل و هەموو الیەك دەزانین و پێمان وایە‬ ‫ئەركی هەموومانە دەسكەوتەكان بپارێزین‪ ،‬بەڵكو‬ ‫گەشەیان پ ‌ێ بدەین‪ .‬لەم ڕوانگەیەوە هەڵسوكەوتمان‬ ‫كردووە‪ .‬لەئەمڕۆشدا بەئەركی خۆمان دەزانین كە‬ ‫تێكۆشانێكی فكری سیاسی بەڕێوە ببەین هەتا‬ ‫بتوانین كێشەكانی كۆمەڵگاكەمان چارەسەر بكەن‬ ‫بۆ ئەم مەبەستەش‪ ،‬ئەم پرەنسیپ و هەنگاوانە بە‬ ‫پێویست و گرنگ دەبینین‪.‬‬ ‫‪1‬ـ گرنگە كار لەسەر گەشەپێدانی چەمكی نوێ‌‬ ‫لەسیاسەت و بەرێوەبردنی كۆمەڵگا بكەین‪ .‬لێرەدا‬ ‫دەبێت ئەو چەمكانە كەسیاسەت وەكو بابەتێك‬ ‫بۆ فریودانی كۆمەڵگا یاخود بەرامبەر پێناسە‬ ‫دەكەن‪ ،‬یان سیاسەت وەكو دیاردەیەكی دابڕاو‬ ‫لە ئەخالق پێناسە دەكەن تێپەربكەین هاوكات‬ ‫ئەو سیاسەتەی كەلەسەر بنەمای ڕەش و سپی‬ ‫و سرینەوەی بەرامبەر خ��ۆی بوونیاد دەنێت‬ ‫بەالوەی بنێین‪ .‬لەگەڵ ئەمانەدا ئەو سیاسەتەی كە‬ ‫دەسەاڵت دەكاتە ئامانج و وەكو تاكە ڕێگا دەیبینێ‌‬ ‫بۆ چارەسەكردنی كێشەكانی كۆمەلگا تێپەڕ بكەین‪.‬‬ ‫لەجێگەی ئەمانە دەبێت سیاسەت وەكو هونەری‬ ‫بەرێوەبەرێتی كۆمەڵگا ببینین‪ .‬نەك گەیشتنە‬ ‫دەسەاڵت‪ ،‬سیاسەت وەكو دیاردەیەك كە وابەستەی‬ ‫تاك و كۆمەڵگایە و ڕاستەوخۆ ئەخالق پەیوەندیدار‬ ‫دەكات پێناسە بكەین و هاوكات قەناعەتمان هەبێت‬ ‫كەلەسەر بنەمای فرەرەنگی و فڕەدەنگی سیاسەت‬ ‫بكەین‪ .‬لێرەوە ئێمە نكۆڵی لە ڕەنج و تێكۆشانی‬ ‫هیچ كەس و الیەنێك ناكەین و كار بۆ سڕینەوەی‬ ‫ك��ەس ناكەین و پێمان وای��ە كاتێك بنەمای‬ ‫بەڕێوەبەریەتێكی دیموكراتی دەستەبەر دەبێت‬ ‫كە دەرفەتی یەكسان بۆ بەشداری هەموو الیەك‬ ‫بڕەخسێت‪ ،‬لەگەڵ ئەمانەدا خەباتی پەرلەمانی و‬ ‫ئۆپۆزسیۆنی نێو پەرلەمان یاخود بەشداری كردن‬ ‫لەدەزگای بەڕێوەبردندا وەكو بەشێك لە تێكۆشانی‬ ‫دیموكراتی و پێگەكان دەبینین‪ ،‬نەك وەكو تاكە‬ ‫رێگا سەیری بكەین‪ ،‬المان وایە ئۆپۆزسیۆنی نێو‬ ‫پەرلەمان و ئەو الیەنانەش كە حكومەت پێك دێنن‬ ‫دەتوانن ببنە تەواو كەری یەكتر لە بەرێوەبردنی‬ ‫دیموكراتیدا و ئەگەر الیەنەكان بەباشی ڕۆڵ‬ ‫ببینن دەتوانین مۆدێلێكی سەركەوتو نیشان‬ ‫بدەین‪ .‬هاوكات خەباتی جەماوەریو چاالكیەكانی‬ ‫دەرەوەی پەرلەمان و حكومەت وەكو پێگەیەكی‬ ‫تری سەرەكی بونیادنانی سیستەمی دیموكراتی‬ ‫دەبینین واتە دەبێت الیەنەكانی نێو پەرلەمان‬ ‫خەباتی جەماوەری پشتگوێ نەخەن‪ .‬هەروەها‬ ‫ئەو الیەنانەی لە دەرەوەی پەرلەمانن خەباتی‬ ‫پەرلەمانی ب ‌ێ واتە نەبینن‪ .‬لەم ڕوانگەیەوە هەردوو‬ ‫ڕەهەندی خەبات بەپێویست دەبینین‪ .‬دەخوازین‬ ‫لەهەردوو بوارەكەدا چاالكانە تێكۆشان بەڕێوە‬ ‫ببەین‪.‬‬ ‫‪2‬ـ گەاڵڵە كردنی دەستوورێكی دیموكراتی بۆ‬ ‫هەرێمی كوردستان كە گەرەنتی ڕێككەوتنێكی‬ ‫دیموكراتیانە لەنێوان كۆمەڵگاو دامەزراوەكانیدا‪،‬‬

‫‪Rojiwelat.mag@gmail.com‬‬

‫هەروەها لە نێوان تاك و كۆمەڵگاو پێكهاتە‬ ‫جیاوازەكانی كۆمەلگادا بكات‪ .‬پێمان وایە هەتا‬ ‫دیموكراتیزەبوون بەدەستورێكی دیموكراتی‬ ‫گەرەنتی نەكرێت ئەو دەس��ت��وورەش لەمیانەی‬ ‫ڕێككەوتنێكی كۆمەڵگاوە س��از نەكرێت ئەوا‬ ‫نابێتە سیستەمێكی هەمیشەیی‪ .‬لەم تێگەیەوە‬ ‫كاركردن بۆ گەاڵڵەكردنی دەستوورێكی دیموكراتی‬ ‫لە كوردستاندا بە ئەركێكی دەست ل ‌ێ بەرنەدراو‬ ‫دەبینین و پێمان وایە دەبێت هەموو الیەنەكان ئەم‬ ‫دەستوورە بەگەرەنتی ماف و ئازادیەكانی خۆیان‬ ‫ببیینن‪ ،‬نەك بونیان لە دەستەاڵتدا وەكو گەرەنتی‬ ‫ببینن‪ ،‬هەر ئەمەش متمانە لەنێوان الیەنەكان و‬ ‫كۆمەلگادا دروست دەكات‪.‬‬ ‫‪3‬ـ هەڵبژاردنی دیموكراتی یەكێكە لە پێداویستەكانی‬ ‫ت��ری كۆمەلگاو سیستەمێكی دیموكرات‪ ،‬ئەم‬ ‫ب���وارەش یەكێكە ل��ەو ب��واران��ەی كەلەهەرێمی‬ ‫كوردستاندا هەڵوەستەی جدی لەسەر بكرێت‪ .‬لەم‬ ‫پێناوەشدا دروستكردنی كۆمسیۆنێكی سەربەخۆ‬ ‫بۆ چاودێری هەڵبژاردنەكان و هەموار كردنەوەی‬ ‫یاسای هەلبژاردنەكانی هەرێم بەشێوەیەك لیستی‬ ‫ك��راوە بەبنەما بگرێت‪ ،‬بەمەرجێكی سەرەكی‬ ‫دەبینین‪ .‬لەگەاڵ ئەمانەدا بەپێویستی دەبینین‬ ‫چەمكی سەركەوتن و ژێر كەوتن لە هەڵبژاردندا‬ ‫تێپەر بكرێت‪ ،‬چونكە لەسیستەمی دیموكراتیدا‬ ‫هەموان سەركەوتوو براوەین و كەس بن ناكەوێت و‬ ‫نایدۆڕێنێت ئەوانی پێیان وایە دۆڕاندن و بردنەوە‬ ‫هەیە لەسیستەمی دیموكراتیدا ئەوا لەناوەڕۆكی‬ ‫سیستەمەكە تێنەگەیشتون‪.‬‬ ‫‪4‬ـ جیاكردنەوەی دامەزراوەكانی بەڕێوەبردن‪،‬‬ ‫یاسادانان و دادوەری لە یەكتریو نەهێشتنی‬ ‫ه��ەژم��وون��ی پ��ارت��ی دەس���ەاڵت���دار ل��ەس��ەر ئەم‬ ‫دامەزراوانە بەئەركێكی سەرەكی بۆ دیموكراتیزە‬ ‫بوونی هەرێم دەبینین ‪.‬ئەم كارەش وەكو پێویستی‬ ‫دامەزراوەبوونی ئەم دەزگایانە دەبینین نەك بۆ‬ ‫دژایەتی كردنی هیچ الیەن و گروپێك ‪.‬‬ ‫‪5‬ـ ڕێكخستنی هێزی پێشمەرگە‪ ،‬ئاسایش‪ ،‬پۆلیس‬ ‫و دەزگا هەوالگریەكان لەسەر بنەمای نشتیمانی‬ ‫و خزمەتی جەماوەر بە چەمكی پاراستنی ڕەوا‬ ‫مەرجێكی س��ەرەك��ی ت��رە ب��ۆ دروس���ت بوونی‬ ‫كۆمەلگایەكی دیموكرات و سیستەمێكی دیموكراتی‬ ‫ئەمە هاوشێوەی گوڵە چۆن بەدڕكەكانی خۆی‬ ‫دەپارێزێت‪ ،‬چۆن هەر بونەوەرێك بەشێوەیەك‬ ‫خۆی دەپارێزێت‪ ،‬كۆمەلگاش پێویستی بە پاراستن‬ ‫هەیە‪ ،‬بەاڵم نابێت ئەو هێزی پاراستنە ئەوەندە‬ ‫گەورە بكرێت كەسرووشتی كۆمەلگا بشێوێنێت‪،‬‬ ‫یاخود نابێت ئەو هێزە بۆ پاراستنی بەشێك و‬ ‫ستەمكردن لە بەشەكانی تر بێت‪ .‬لە ئەمڕۆی‬ ‫كوردستاندا ئەم هێزانە پێویستە لەسەر ئەم‬ ‫بنەمایانە ڕێكبخرێنەوە‪ .‬ئەمەش وەكو ئەرك و‬ ‫بەرپرسیارێتیەكی ئەم قۆناغە دەبینین‪.‬‬ ‫‪6‬ـ دەس��ت��ەب��ەرك��ردن��ی ڕاگەیاندنێكی ئ���ازاد‪،‬‬ ‫پێویستیەكی تری هەنگاو نانە بۆ بەدامەزراوەكردنی‬ ‫هەرێمی كوردستان‪ ،‬ڕاگەیاندنێك كەلەڕوانگەی‬ ‫هێزی دەسەاڵت یان ئۆپۆزسیۆن یان لەڕوانگەی‬

‫‪Rojiwelat.mag@gmail.com‬‬

‫بەرژەوەندی كۆمپانیاكانی سەرمایەداریەوە كارناكات‪،‬‬ ‫بەڵكو لە ڕوانگەی پێداویستیەكانی جەماوەرو‬ ‫گەیاندنی ڕاستیەوە هەستێت بەگواستنەوەی هەواڵ و‬ ‫سازكردنی بەرنامەكانی ئەم شێوە كارەش بەدەستور‬ ‫ویاسای دیموكراتی گەرەنتی بكرێت‪ .‬لێرەوە ئێمە‬ ‫بەپێویستی دەبینین كە یاسای ڕاگەیاندن ڕێگە‬ ‫ن��ەدات كە پارتەكان و حكومەت ببنە خاوەنی‬ ‫دەزگاكانی ڕاگەیاندن لە جۆری(‪) tv‬ڕادیۆ‪ .‬هەروەها‬ ‫ڕێگە بگرێت لە ڕاگەیاندنەكان كە راستەوخۆ بانگەشە‬ ‫بۆ الیەنێكی سیاسی یان حكومەت بكەن هاوكاتی‬ ‫ئەمە دامەزراوەكان ناچار بكات كە كارئاسانی بۆ‬ ‫گەیشتن بە زانیاری یاخود بەدەستهێنانی زانیاری‬ ‫بكەن‪ ،‬بەمڕەنگە ڕاگەیاندەكانی كوردستان دەتوانن‬ ‫خزمەت بەكۆمەلگا بكەن و نەبنە ئامرازێك بەدەستی‬ ‫الیەنە سیاسیەكانەوە‪.‬‬ ‫‪7‬ـ بەشداری چاالكانەی سەرجەم چین و توێژەكانی‬ ‫كۆمەڵگا لەپرۆسەی سیاسی و بەڕێوەبردنی‬ ‫ك��ۆم��ەل��گ��ادا مەرجێكی ت��ری ه��ەن��گ��اون��ان��ە بۆ‬ ‫كۆمەلگایەكی دیموكرات‪ ،‬چونكە بەب ‌ێ بەشداری‬ ‫كۆمەلگا لە پرۆسەی سیاسیدا‪ ،‬دامەزراوەكان تەنیا‬ ‫دەبنە ئامراز بەدەستی هێزە سیاسیەكان و كۆمپانیا‬ ‫سەرمایەداریەكانەوە و ئەوەش ئەو گەمەیەیە كە‬ ‫لیبرالیزم بەڕێوەی دەب��ات‪ .‬هەر بۆیە پێویستە‬ ‫سەرجەم پێكهاتەكان‪ ،‬رێكخراوەكان‪ ،‬ژنان‪ ،‬گەنجان‪،‬‬ ‫ڕەنجدەران و ژینگە پارێزان‪ ،‬سەندیكاو كۆمەڵە‬ ‫و رێكخراوەكان چاالك بكرێن ولە ژێر هەژموونی‬ ‫پارتی و الیەنە سیاسیەكان ڕزگار بكرێن و دەرفەتی‬

‫[~]‬ ‫[ ژماره ‪ [ ] 2013/6/15 [ ]30‬ساڵی سێیەم ]‬

‫ئازادیان بۆ بڕەخسێت بۆ بەشداری لە پڕۆسەی‬ ‫سیاسی هەرێمی كوردستاندا‪ .‬دیارە دروستكردنی‬ ‫فەرمانگەی رێكخراوە ناحكومیەكان و بەگەڕخستنی‬ ‫یاسای نوێی رێكخراوەكان هەنگاوێكە لەم بوارەدا‪،‬‬ ‫بەاڵم پێویستە ئەو فەرمانگەیە وەكو فەرمانگەیەكی‬ ‫سەربەخۆو دابڕاو لەحكومەت دروست بكرێت و لەبن‬ ‫چاودێری پەرلەماندا كار بكات‪.‬‬ ‫‪8‬ـ دەستەبەركردنی سیستەمێكی پ���ەروەردەی‬ ‫دیموكراتی مەرجێكی ت��ری هەنگاو نانە بۆ‬ ‫سیستەمیكی دیموكراتی‪.‬ئاشكرایە پ���ەروەردە‬ ‫شێوازی سەرەكیە بۆ گۆرانكاری لە زهنیەتی‬ ‫تاك و كۆمەلگادا‪.‬ئەو سیستەمە پەروەردەیەی‬ ‫ئێستا لە ئارادایە ئەو سیستەمە نیە كە بتوانێت‬ ‫ت��اك و كۆمەلگایەكی چ��االك بەرهەم بهێنێت‪.‬‬ ‫بەڵكو لەڕێگەی خوێندن و بڕوانامەو دامەزراندنەوە‬ ‫تاكەكان وكۆمەڵگا وابەستەی دەس��ەاڵت دەكات‬ ‫یاخود دەیخاتە ناو چاوەڕوانی دامەزراندنەوە‪ ،‬ئەم‬ ‫تێگەیەش دوورە لەتێگەی دیموكراتی كە لەسەر‬ ‫بنەما پشت بەخۆبەستن و خزمەت بونیاد دەنرێت‬ ‫هەر بۆیە گرنگە ئەم بوارەی ژیانیش ڕەچاو بكەین و‬ ‫بەشێوەیەكی ڕیشەیی گۆرانكاری تێدا ئەنجام بدەین‪.‬‬ ‫‪9‬ـ زەمینە سازی بۆ ئابووریەكی سەربەخۆی تاك‬ ‫و كۆمەلگای كوردستان بابەتێكی سەرەكیە بۆ‬ ‫چارەسەركردنی پرسەكانی كۆمەلگا‪ ،‬چونكە لە‬ ‫ئێستادا ئێمە خاوەنی ئابووریەكی سەربەخۆنین‬ ‫ئەمەش وادەكات خاوەنی سیاسەتێكی سەربەخۆ‬ ‫و پشت بەخۆ بەستوش نەبین‪ .‬هەربۆیە دەبێت‬

‫‪9‬‬

‫راپۆرت‬

‫یاساكانی وەبەرهێنان و پ��رۆژەك��ان و چەمكی‬ ‫ئابووری لە هەرێمی كوردستاندا ڕەچاو بكەین و‬ ‫پیایدا بچینەوە‪ ،‬بەشێوەیەك كەلەماوەیەكی دیاری‬ ‫ك��راودا ژێرخانی ئابووری كۆمەڵگا ببوژێنینەوە‬ ‫چەمكی ئابووری كۆمەلگا گەشەپێبدەین‪.‬‬ ‫‪10‬ـ داڕش��ت��ن��ەوەی ی��اس��ای پ��ارت��ە سیاسیەكان‬ ‫بەشێوەیەكی دیموكراتی پێویستیەكی ئەم قۆناخەیە‪،‬‬ ‫بۆ ئ��ەوەی پارتەكانی دەس���ەاڵت و ئەوانەشی‬ ‫ل���ەدەرەوەی دەسەاڵتن دەرفەتی یەكسانیان بۆ‬ ‫بڕەخسێت و لەالیەك رێگە لە پارتەكانی دەسەاڵت‬ ‫بگیردرێت كە هەموو كایەكانی ژیان قۆرخ بكەن و‬ ‫لەالیەكی ترەوە ئاستەنگیەكانی بەردەم دامەزراندنی‬ ‫پارتی نوێ نەهێڵدرێت و سەرجەم پارتەكان وەكو‬ ‫دامەزراوەی سیاسی كار بكەن‪ .‬لەسەر ئەم بنەمایە‬ ‫گرنگە كە یاسای پارتە سیاسیەكانی هەرێم هەموار‬ ‫بكرێتەوە‪.‬‬ ‫دیارە ئەم ئەركانە پێویستی سەرەكی هەنگاونانە‬ ‫بۆ بەدامەزراوەكردنی دەزگاكانی هەرێمی كوردستان‬ ‫و ئەگەر لەسەر ئەم بنەمایانە خەباتێكی هاوبەش‬ ‫بكەین ئەوا دەتوانرێت هەنگاوی گرنگ بنێین بۆ‬ ‫بەدامەزراوەكردنی دەزگاكان و سەقامگیركردنی‬ ‫سیستەمێكی دیموكراتی‪.‬‬ ‫ئەنجومەنی‬ ‫پارتی چارەسەری دیموكراتی كوردستان‬ ‫‪2013-5-4‬‬

‫چاوپێكەوتن ‪10‬‬

‫[~]‬ ‫[ ساڵی سێیەم ] [ ‪ [ ] 2013/6/15‬ژماره ‪]30‬‬

‫‪Rojiwelat.mag@gmail.com‬‬

‫دیار غەریب؛‬ ‫ئامانجی سەرەكیمان لەم هەڵبژاردنە گرنگیدانە بە داڕشتنی دەستورێكی دیموكراتی‬

‫پێمان باشە مەسعود بارزانی جارێكی تر خۆی كاندید نەكاتەوە‬ ‫ئا‪ /‬فورات نیوز‬

‫پرسیار‪ /‬ساڵی ‪ 2009‬رێگەیان پێ نەدان‬ ‫ب��ەش��داری ل��ەه��ەڵ��ب��ژاردن��ی پەرلەمانی‬ ‫كوردستاندا بكەن‪ ،‬هۆكاری ئەمە چی‬ ‫بوو؟ كێ رێگری لێ كردن ؟‬ ‫دی��ار غ��ەری��ب‪ /‬ئێمە لە ه���ەردوو پرۆسەی‬ ‫هەڵبژاردنی (‪ )2005-1-31‬و (‪)2005-12-15‬‬ ‫ی پەرلەمانی كوردستان و ئێراقدا بەشداریمان‬ ‫ك��رد‪ .‬ئەو كاتە لە الیەنی كۆمیسیۆنی بااڵی‬ ‫هەڵبژاردنەكانەوە لە رێكەوتی (‪)2004-11-13‬دا‬ ‫مۆڵەتی یاساییمان بە ژمارەی (‪ )36‬وەرگرت‪،‬‬ ‫بەاڵم لە پرۆسەی هەڵبژاردنەكانی (‪)2009-7-25‬‬ ‫دا رێگریمان لێكرا‪ .‬ئەو كاتە ئێمە بەناوی پارتی‬ ‫چارەسەری دیموكراتی كوردستان بەشدار نەبوین‪،‬‬ ‫بەڵكو لە گەڵ كۆمەڵێك كەسێتی سەربەخۆ‬ ‫لیستێكمان دروس��ت كرد بەناوی (هیوا)‪ ،‬بە‬ ‫بڕیاری ژمارە (‪ )10‬لە رێكەوتی (‪)2009-5-28‬ی‬ ‫ئەنجومەنی كۆمیسیارانی هەڵبژاردنەوە رێگریمان‬ ‫لێكرا‪ .‬ئەو بڕیارەش لەسەر سكااڵی وەزارەتی‬ ‫ئاسایشی نیشتمانی ئێراقی بوو‪ .‬لە بڕیارەكەدا‬ ‫هاتووە كە ئەم لیستە لە الیەنی پارتی چارەسەری‬ ‫دیموكراتی كوردستانەوە پشتیوانی دەكرێت و ئەم‬ ‫پارتەش نزیكی پەكەكەیە‪ ،‬لەبەر ئەوە رێگەی پێ‬ ‫نادرێت بەشداری لە هەڵبژاردنەكاندا بكات‪.‬‬ ‫ه����اوس����ەرۆك����ی پ���ارت���ی چ����ارەس����ەری‬ ‫دیموكراتی ك��وردس��ت��ان"دی��ار غەریب"‬ ‫ل��ە دی��دارێ��ك��دا ف���ۆرات ن��ی��وزدا ب��اس لە‬ ‫ئاستەنگیەكانی بەردەم بەشداربوونیان‬ ‫ل��ە ه��ەڵ��ب��ژاردن��ەك��ان��ی خ��ۆل��ی پێشوو و‬ ‫بەشداریكردنیان لە پرۆسەی هەڵبژاردنە‬ ‫پەرلەمانیەكەی هەرێمی كوردستان كە‬ ‫بڕیارە ل��ە"‪"2013/9/21‬ب��ەرێ��وە بچێت‪،‬‬ ‫دەك���ات و دەڵ��ێ��ت‪":‬ئ��ێ��م��ە ل��ە ه���ەردوو‬ ‫پرۆسەی هەڵبژاردنی (‪ )2005-1-31‬و‬ ‫(‪)2005-12-15‬ی پەرلەمانی كوردستان‬ ‫و ئێراقدا بەشداریمان ك��رد‪ ،‬ب��ەاڵم لە‬ ‫پرۆسەی هەڵبژاردنەكانی (‪)2009-7-25‬‬ ‫دا رێگریمان لێكرا‪ ،‬تاكە هۆكاریش ئەوە‬ ‫ب��وو كە كۆمیسیۆن لەسەر داوای��ەك��ی‬

‫وەزارەتی ناوخۆ كە گوایا ئێمە نزیكین لە‬ ‫پەكەكەوە‪ ،‬سەربەخۆیی‪ ،‬خۆی لەدەستدا‬ ‫و دادگ�����اش ب���ۆوە ب��ەش��ێ��ك ل���ەو س��زا‬ ‫سیاسیەی بەسەرماندا سەپاندیان"‪ ،‬دیار‬ ‫غەریب ئەوەشی ووت لەم هەڵبژاردنانەدا‬ ‫گرنگی دەدەی��ن��ە داڕشتنی دەستورێكی‬ ‫دیموكراتی بۆ هەرێمی كوردستان و بەو‬ ‫پێیەش دەمانەوێت كار بۆ هەمواركردنی‬ ‫ئەو یاسایانە بكەین كە بەپێی پێوەرە‬ ‫دیموكراتیەكان دانەڕیژراون‪ .‬سەبارەت‬ ‫بە هەڵبژاردنەوەی مەسعود بارزانیش بۆ‬ ‫خولێكی تری سەرۆكایەتی دەڵێت‪ ":‬ئێمە‬ ‫ئەو بابەتە وەكو بابەتێكی تاكەكەسی‬ ‫ناگرینە دەست و پێمان باشە سەرۆكی‬ ‫هەرێم جارێكی تر خۆی هەڵنەبژێرێتەوە"‪.‬‬

‫پ��رس��ی��ار‪ /‬وات���ە وەزارەت�����ی ئاسایشی‬ ‫نیشتمانی ئێراق هۆكار بوو بۆ بەشداری‬ ‫نەكردنتان؟‬ ‫دیار غەریب‪ /‬بەشێوەی فەرمی ئەم وەزارەتە‬ ‫سكااڵی لەسەر ئێمە تۆمار ك��ردب��وو‪ ،‬بەاڵم‬ ‫كۆمیسیۆنی هەڵبژاردنەكان سەربەخۆیی خۆی‬ ‫هەیە و دەیتوانی ئەو سكااڵیە بەهەند وەرنەگرێت‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەمەی نەكرد‪ ،‬ئەمەش ئەوەی نیشاندا كە‬ ‫یان كۆمیسیۆن زۆر بێ ئیرادەیە یان ئەویش‬ ‫بەشێكە لەو كردەوە ناڕەوا و نایاساییە؛ چونكە‬ ‫ئێمە كێشەی یاساییمان نەبوو‪ ،‬لەبەر هۆكاری‬ ‫سیاسیش ناكرێت الیەنێك لە پرۆسەیەكی سیاسی‬ ‫بێ بەش بكرێت‪ .‬هاوكاتی ئەمە حكومەتی هەرێم‬ ‫لە زۆر بواردا باس لە تایبەتمەندی خۆی دەكات‬ ‫و باس لەوە دەكات كە نابێت وەزارەتەكانی ئێراق‬ ‫دەست بخەنە ناو هەموو شتێكی هەرێمەوە‪ ،‬بەاڵم‬

‫‪Rojiwelat.mag@gmail.com‬‬

‫سەبارەت بەم بابەتە هیچ هەڵوێستێكیان نەبوو‪.‬‬ ‫ئەمەش ئاماژە بوو بۆ ئەوەی كە وەزارەتی ناوخۆ و‬ ‫حكومەتی هەرێمی كوردستانیش بە بەرپرسیارێتی‬ ‫دیموكراتیانەی خۆیان هەڵسوكەوتیان نەكرد‪ .‬هەر‬ ‫بۆیە ئێمە لە كاتی خۆیدا ئەو الیەنانەمان رەخنە‬ ‫كرد و بەپرسیارمان بینین لە بێ بەشكردنمان‪.‬‬ ‫پرسیار‪ /‬ئێوە لە كاتی خۆیدا سكااڵی‬ ‫یاسایتان تۆمار نەكرد؟ هەڵوێستی دادگا‬ ‫چی بوو؟‬ ‫دیار غەریب‪ /‬بێگومان سكااڵمان تۆماركرد‪،‬‬ ‫ب��ەاڵم دادگ��اش رۆڵ��ی خۆ نەبینی و سیاسی‬ ‫هەڵسوكەوتی كرد‪ .‬بەم هەڵوێستەش دادگا بووە‬ ‫هاوبەشی ئەو بڕیارە سیاسی و ناڕەوایەی كە لە‬ ‫دژی ئێمە درا‪.‬‬ ‫پرسیار‪ /‬لەم پرۆسەی هەڵبژاردنەدا ئەوەی‬ ‫ئاگاداربوین لەسەرەتاوە ئاستەنگیتان بۆ‬ ‫دروستكرا و دواتر پەسندكران و رێگەتان‬ ‫پێ درا كە بەشداربن لە هەڵبژاردنەكاندا‪،‬‬ ‫هۆكاری ئەمە چی بوو؟‬ ‫دیار غەریب‪ /‬شتێكی نوێ نەبوو‪ ،‬كۆمیسیۆن ئەو‬ ‫بڕیارەی پێشووی دەكردە هۆكار بۆ وەرنەگرتنی‬ ‫داواكەمان و داوای دەكرد كە وەزارەتی ناوخۆی‬ ‫هەرێم رەزام��ەن��دی نیشان ب��دات و ئاستەنگی‬ ‫بۆ بەشداریكردنی ئێمە دروست نەكات‪ ،‬بەاڵم‬ ‫وەزارەتی ناوخۆی هەرێم ئەم هەڵوێستەی نیشان‬ ‫نەداو كۆمیسیۆنی هەڵبژاردنیش ئەمەی دەكردە‬ ‫بیانوو بۆ وەرنەگرتنی داواكەی ئێمە‪ .‬ئێمە زۆر‬ ‫هەوڵماندا كە بابەتە چارەسەر بكەن‪ ،‬بەاڵم وەكو‬ ‫خۆی مایەوە و كاتیش بەسەر دەچوو‪ ،‬ئەمە وای‬ ‫كرد كە ئێمە راگەیاندن و رای گشتی ئاگادار‬ ‫بكەینەوە و هەردوو المان بەرپرسیار بینی لەو‬ ‫هەڵوێستە و جەختمان لەوە كردەوە كە ئەگەر‬ ‫بێ بەش بكرێین ئەوا كۆمیسیۆنی هەڵبژاردنەكان‬ ‫و وەزارەتی ناوخۆی هەرێم بەرپرسیار دەبینین‪.‬‬ ‫دوای ئەمە كۆمیسیۆنی هەڵبژاردنەكان بە ئەركی‬ ‫خۆی هەستاو داواكەی لێ وەرگرتین و بەپێی‬ ‫یاسا و رێساكانی خۆیان پەسندیان كردین‪.‬‬ ‫ئەمەش هەڵوێستێكی راست و یاسایی بوو كە‬ ‫كۆمیسیۆن نیشانیدا‪.‬‬ ‫پرسیار‪ /‬واتە هۆكار هەر ئەو بڕیارە بوو‬ ‫كە دەڵێت ئێوە نزیكی پەكەكەن؟‬ ‫دی��ار غەریب‪ /‬بەڵێ هەر ئەو بڕیارە بوو‪.‬‬ ‫دیارە ئێمە پێشتریش ئەو هۆكارەمان بە كارێكی‬ ‫ناڕەوا دەبینی‪ ،‬لەم پرۆسەیەشدا ئاماژەمان بۆ‬ ‫ئەوە كرد كە ئەگەر لە ڕابردوودا نزیكی ئێمە لە‬ ‫پەكەكەوە وەكو تاوان بینرا بێت‪ ،‬ئەوا لە رۆژی‬ ‫ئەمڕۆدا سەرجەم پارت و الیەنە سیاسیەكانی‬

‫[~]‬ ‫[ ژماره ‪ [ ] 2013/6/15 [ ]30‬ساڵی سێیەم ]‬

‫هەرێمی كوردستان و ئێراق دەخوازن نزیك بن‬ ‫لە پەكەكە و خۆیان نزیك نیشان دەدەن‪ ،‬ئەگەر‬ ‫بەو پێیە بێت نابێت زۆربەی الیەنەكان بەشداری‬ ‫پرۆسەی هەڵبژاردن بكەن؛ چونكە لە سەرۆك‬ ‫كۆماری ئێراقەوە بگرە هەتا سەرۆكی هەرێم و‬ ‫سەرۆكی حكومەت ئاماژە بۆ ئەوە دەكەن كە‬ ‫ئەوان لە ڕابردوودا زۆرجار بەنهێنی پەیوەندیان‬ ‫لە گەڵ پەكەكە دروست كردووە و هەوڵیانداوە بۆ‬ ‫چارەسەركردنی دۆزی كورد لە توركیا‪.‬‬ ‫پرسیار‪ /‬ئایا گومانی ئ��ەوە نییە كە‬ ‫ئاستەنگی نوێتان بۆ دروست بكرێت؟‬ ‫دیار غەریب‪ /‬ئێمە قۆناخێكی گرنگمان بڕی‪،‬‬ ‫بەاڵم لە ئێراقدا هەموو شتێك چاوەڕی دەكرێت‪،‬‬ ‫بۆیە ناتوانم بڵێم كە هیچ ئاستەنگی تر دروست‬ ‫نابن‪ ،‬بەاڵم هەر ئاستەنگیەك دروست ببێت ئێمە‬ ‫تێكۆشانی یاسایی و سیاسی خۆمان دەكەین و‬ ‫هەوڵدەدەین كە ئاستەنگیەكان بەالوە بنێین‪.‬‬ ‫پ��رس��ی��ار‪ /‬ئ��ێ��وە ب��ەش��داری ل��ەه��ەر سێ‬ ‫پ��رۆس��ەی ه��ەڵ��ب��ژاردن��ەك��ەدا دەك���ەن؟ یا‬ ‫خ��ود دەك��رێ��ت بزانین چ��ۆن ب��ەش��داری‬ ‫هەڵبژاردنەكان دەكەن؟‬ ‫دی���ار غ��ەری��ب‪ /‬ئێمە ب��ەش��داری پرۆسەی‬ ‫ه��ەڵ��ب��ژاردن��ەك��ان��ی پ��ەرل��ەم��ان ك��وردس��ت��ان و‬ ‫ئەنجومەنی پارێزگاكان دەكەین و ئێستا خۆمان‬ ‫بۆ ئەوە ئامادە دەكەین‪.‬‬ ‫پرسیار‪ /‬ئەی بەشداری هەڵبژاردنەكانی‬ ‫سەرۆكی هەرێم ناكەن؟‬ ‫دیار غەریب‪ /‬ئێمە وەكو پارتی چارەسەری‬ ‫دیموكراتی كوردستان بۆ خۆمان كاندیدمان نییە‬ ‫بۆ سەرۆكی هەرێم و كاتێكیش كاندیدەكانی‬ ‫سەرۆكایەتی هەرێم ئاشكرا ب��وون ئەو كاتە‬ ‫ئێمەش هەڵوێستی خۆمان دیاری دەكەین‪.‬‬ ‫پرسیار‪ /‬ئایا ئێوە لە گەڵ ئ��ەوەدان كە‬ ‫مەسعود بارزانی خۆی كاندید بكاتەوە بۆ‬ ‫خولی سێیەمی سەرۆكایەتی هەرێم؟‬ ‫دیار غەریب‪ /‬ئێمە بابەتی سەرۆكایەتی هەرێم‬ ‫وەك��و بابەتێكی تاكەكەسی ناگرینە دەست‬ ‫و پێمان وایە دەبێت هیچ كەس و الیەنێكیش‬ ‫وەه��ا سەیری ن��ەك��ات‪ .‬دەك��رێ��ت ئ��ەم بابەتە‬ ‫وەكو وەرچەرخانێك لە تێكۆشانی دیموكراتی‬ ‫و بەدامەزراوەبوونی هەرێمی كوردستانا سەیر‬ ‫بكرێت‪ .‬ل��ەم ڕوانگەیەوە ئێمە وەه��ا راستتر‬ ‫دەبینین كە سەرۆكی هەرێم جارێكی تر خۆی‬ ‫هەڵنەبژێرێتەوە‪ .‬ئەگەر ئەم هەڵوێستە نیشان‬ ‫بدات ئەوا بۆ خۆی و بۆ هەرێمی كوردستان‬ ‫دەبێتە وەرچەرخانێكی دیموكراتی و هەنگاوێكیش‬

‫‪11‬‬

‫چاوپێكەوتن‬

‫ئەگەر لە ڕابردوودا نزیكی‬ ‫ئێمە لە پەكەكەوە وەكو تاوان‬ ‫بینرا بێت‪ ،‬ئەوا لە رۆژی‬ ‫ئەمڕۆدا سەرجەم پارت و‬ ‫الیەنە سیاسیەكانی هەرێمی‬ ‫كوردستان و ئێراق دەخوازن‬ ‫نزیك بن لە پەكەكە و خۆیان‬ ‫نزیك نیشان دەدەن‪ ،‬ئەگەر‬ ‫بەو پێیە بێت نابێت زۆربەی‬ ‫الیەنەكان بەشداری پرۆسەی‬ ‫هەڵبژاردن بكەن؛ چونكە لە‬ ‫سەرۆك كۆماری ئێراقەوە‬ ‫بگرە هەتا سەرۆكی هەرێم‬ ‫و سەرۆكی حكومەت ئاماژە‬ ‫بۆ ئەوە دەكەن كە ئەوان لە‬ ‫ڕابردوودا زۆرجار بەنهێنی‬ ‫پەیوەندیان لە گەڵ پەكەكە‬ ‫دروست كردووە و هەوڵیانداوە‬ ‫بۆ چارەسەركردنی دۆزی كورد‬ ‫لە توركیا‬ ‫‪...........................‬‬ ‫ئێمە بابەتی سەرۆكایەتی‬ ‫هەرێم وەكو بابەتێكی‬ ‫تاكەكەسی ناگرینە دەست‬ ‫و پێمان وایە دەبێت هیچ‬ ‫كەس و الیەنێكیش وەها‬ ‫سەیری نەكات‪ .‬دەكرێت ئەم‬ ‫بابەتە وەكو وەرچەرخانێك‬ ‫لە تێكۆشانی دیموكراتی و‬ ‫بەدامەزراوەبوونی هەرێمی‬ ‫كوردستانا سەیر بكرێت‪.‬‬ ‫لەم ڕوانگەیەوە ئێمە وەها‬ ‫راستتر دەبینین كە سەرۆكی‬ ‫هەرێم جارێكی تر خۆی‬ ‫هەڵنەبژێرێتەوە‪ .‬ئەگەر‬ ‫ئەم هەڵوێستە نیشان‬ ‫بدات ئەوا بۆ خۆی و بۆ‬ ‫هەرێمی كوردستان دەبێتە‬ ‫وەرچەرخانێكی دیموكراتی‬ ‫و هەنگاوێكیش دەبێت بۆ‬ ‫بەدامەزراوەبوونیسەرۆكایەتی‬ ‫هەرێم‬

‫چاوپێكەوتن ‪12‬‬

‫[~]‬ ‫[ ساڵی سێیەم ] [ ‪ [ ] 2013/6/15‬ژماره ‪]30‬‬

‫ئێمە گرنگی دەدەینە‬ ‫داڕشتنی ئێمە گرنگی‬ ‫دەدەینە داڕشتنی‬ ‫دەستورێكی دیموكراتی‬ ‫بۆ هەرێمی كوردستان و‬ ‫بەو پێیە دەمانەوێت كار بۆ‬ ‫هەمواركردنی ئەو یاسایانە‬ ‫بكەین كە بەپێی پێوەرە‬ ‫دیموكراتیەكان دانەڕیژراون‪.‬‬ ‫هەروەها دەمانەوێت لە‬ ‫ڕێگەی هەمواركردنەوەی‬ ‫پەیڕەوی ناوخۆی پەرلەمان‬ ‫و حكومەتی هەرێمەوە ئەم‬ ‫دەزگایان بكەینە دامەزراوەی‬ ‫تۆكمە و خاوەن رۆڵ لە‬ ‫چاودێریكردنی حكومەت‬ ‫و دامەزراوەكانی تردا‪ .‬لە‬ ‫گەڵ ئەمانەدا كار دەكەین‬ ‫بۆ ئەوەی كە پەرلەمان‬ ‫بكەینە جێگەی چارەسەری‬ ‫كێشەكانی هەرێم و سازانی‬ ‫نیشتمانی و دیموكراتی‪ ،‬نەك‬ ‫ببێتە جێگەی قوڵبوونەوەی‬ ‫كێشەكان‬

‫دەبێت بۆ بەدامەزراوەبوونی سەرۆكایەتی هەرێم‪.‬‬ ‫لە هەمانكاتدا بۆ سەرۆكی هەرێمیش دەبێتە‬ ‫مێژوویەكی پرشنگدار‪ .‬بەپێچەوانەوە ڕەنگە زۆر‬ ‫كێشە لە گەڵ خۆیدا بێنێت‪.‬‬ ‫پرسیار‪ /‬ئایا بەتەنیا بەشداری دەكەن‬ ‫لە هەڵبژاردنەكاندا یاخود هاوپەیمانی‬ ‫دروست دەكەن؟‬ ‫دیار غەریب‪ /‬ئێمە لە گفتوگۆداین لە گەڵ چەند‬ ‫الیەنێكدا و پێمان باشە كە بەهاوپەیمانی لە گەڵ‬ ‫چەند الیەنی تردا بەشداری بكەین‪ ،‬بەاڵم ئەگەر‬ ‫هاوپەیمانیش نەبێت ئەوا ئێمە بەلیستی سەربەخۆ‬ ‫بەشدار دەبین‪.‬‬ ‫پرسیار‪ /‬ئێوە ئەگەر وەكو خۆتان بەتەنیا‬ ‫بەشدار ببن دەتوانن چەند كورسی بێنن؟‬ ‫دی��ار غ��ەری��ب‪ /‬ئێمە دەتوانین سەركەوتن‬ ‫بەدەست بێنین‪ ،‬بەاڵم بۆ قسەكردن لەسەر ئەوەی‬ ‫چەند كورسی بەدەست دێنین هێشتا زووە‪.‬‬ ‫پرسیار‪ /‬ئایا بەرنامەی سەرەكیتان چییە‬ ‫بۆ هەڵبژاردنەكان و ئ��ەو ب��واران��ەی كە‬ ‫گرنگی پێ دەدەن چییە؟‬ ‫دیار غەریب‪ /‬ئێمە گرنگی دەدەینە داڕشتنی‬ ‫دەستورێكی دیموكراتی بۆ هەرێمی كوردستان و‬ ‫بەو پێیە دەمانەوێت كار بۆ هەمواركردنی ئەو‬ ‫یاسایانە بكەین كە بەپێی پێوەرە دیموكراتیەكان‬ ‫دان��ەڕی��ژراون‪ .‬هەروەها دەمانەوێت لە ڕێگەی‬

‫‪Rojiwelat.mag@gmail.com‬‬

‫هەمواركردنەوەی پەیڕەوی ناوخۆی پەرلەمان‬ ‫و حكومەتی هەرێمەوە ئەم دەزگایان بكەینە‬ ‫دامەزراوەی تۆكمە و خاوەن رۆڵ لە چاودێریكردنی‬ ‫حكومەت و دامەزراوەكانی تردا‪ .‬لە گەڵ ئەمانەدا‬ ‫كار دەكەین بۆ ئەوەی كە پەرلەمان بكەینە جێگەی‬ ‫چارەسەری كێشەكانی هەرێم و سازانی نیشتمانی‬ ‫و دیموكراتی‪ ،‬نەك ببێتە جێگەی قوڵبوونەوەی‬ ‫كێشەكان‪.‬‬ ‫پ����رس����ی����ار‪ /‬س������ەب������ارەت ب��ەك��ێ��ش��ە‬ ‫هەڵواسراوەكانی نێوان هەرێم و ئێراق‬ ‫هیچ پرۆژەیەكتان هەیە؟‬ ‫دی��ار غەریب‪ /‬ئێمە دەمانەوێت پرۆژەیەكی‬ ‫هاوبەش گەاڵڵە بكەین بۆ چارەسەری ئەو كێشانە‬ ‫و دەتوانین لە رێگەی پەرلەمانەوە كاری زیاتر بۆ‬ ‫ئەم بابەتە بكەین‪.‬‬ ‫پرسیار‪ /‬ئایا لەم قۆناخەدا‪ ،‬بانگەشەی‬ ‫هەڵبژاردن كاریگەری نەرێنی نابێت لەسەر‬ ‫یەكڕیزی نێوان الیەنە كوردستانیەكان؟‬ ‫دی��ار غەریب‪ /‬ئێمە پێمان وای��ە كە دەبێت‬ ‫كاریگەری نەرێنی دروست نەكات‪ ،‬بەپێچەوانەوە‬ ‫هەموو الیەك هەوڵ بدەین زەمینەسازی بكەین‬

‫بۆ دروستكردنی یەكڕیزی و رێكخستنی ناوماڵی‬ ‫ك��ورد‪ .‬ئەمەش ئەركی هەموو الیەكمانە و‬ ‫ئەگەر بەجددی كاری بۆ بكەین ئێستا باشترین‬ ‫دەرفەتە و دەكرێت سەكۆیەكی نەتەوەیی‬ ‫دروست بكەین‪.‬‬

‫‪Rojiwelat.mag@gmail.com‬‬

‫[~]‬ ‫[ ژماره ‪ [ ] 2013/6/15 [ ]30‬ساڵی سێیەم ]‬

‫‪13‬‬

‫بیروڕا‬

‫سەالم عەبدوڵاڵ؛‬

‫بەهۆی هەڵبژاردنەوە دەستور كراوە بە مزایەدەی الیەنەكان‬ ‫ئا‪ /‬سؤران حسين‬

‫دەستوور‪ ،‬سیستەمێكە بۆ بەڕێوە بردنی هەموو‬ ‫كایەكانی واڵت و زۆر گرنگە و هەرواڵتێكیش‬ ‫سیستەمێكی ن��ەب��وو ب��ۆ ب��ەڕێ��وەب��ردن ئ��ەوە‬ ‫گومانی تێدا نییە كە دەبێتە پاشاگەردانی و‬ ‫واڵت دەكەوێتە ژێردەستی الیەنێكی فەرمان‬ ‫ڕەواو بەئارەزوی خۆی واڵت بەڕێوە دەبات و‬ ‫لێرەشدا ناڕەزایی زۆری كەسانی نەیاری الیەنی‬ ‫دەسەاڵتدار بەرزدەبێتەوە و هەموو پێوەرەكانی‬ ‫دیموكراتیزەبونی واڵت لەناو دەچێت‪ .‬تا ئێستاشی‬ ‫لەگەڵدا بێت هەرێمی باشوری كوردستانی ئێمە‬ ‫خاوەنی دەستورێك نییە هەربۆیەشە بەردەوام‬ ‫الیەنەكان لە ئەدای كاری یەكتر ڕازینین‪ .‬لە ساڵی‬ ‫(‪)2009‬دا دەستورێك لە پەرلەمانی هەرێمدا‬ ‫پەسەندكرا و بڕیار بوو بخرێتە ڕاپرسیەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم بەهۆی ناكۆكی سیاسیەكانی هەرێمەوە‬ ‫دواخ���راو دوات��ر ئۆپۆزسیۆنی ناوپەڕلەمان و‬ ‫دەرەوەی پەڕلەمانیش بەهەموو شێوەیەك ئەو‬ ‫دەستورەیان ڕەتكردەوە و دۆسیەكە بەكراوەیی‬ ‫مایەوە تا ئێستا كە بڕیارە لە مانگی نۆی‬ ‫ئەمساڵدا هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی هەرێم و‬ ‫پەڕلەمان و ئەنجومەنی پارێزگاكان بەڕێوە بچێت‬ ‫كەچی لەم كاتەدا دۆسیەكە دیسانەوە كەوتە‬ ‫ڕۆژەڤەوە و زۆرینەی الیەنەكانیش جگە لە پارتی‬ ‫دیموكرات لە گەڵ گەڕانەوەی دەستورەكەدان‬ ‫ب��ۆ پ��ەڕل��ەم��ان و پێیان وای���ە كەموكورتی‬ ‫زۆری تێدایە و پێویستە هەموار بكرێتەوە‪.‬‬ ‫بۆ ئ��ەم مەبەستەش گۆڤاری "رۆژی واڵت"‪،‬‬ ‫راو بیروبۆچۆنی چەند كەسێكی وەرگرتووە‪.‬‬ ‫"سەالم عەبدوڵاڵ" چاالكی مەدەنی دەربارەی‬ ‫خستنە ڕاپرسی دەستورەوە دەڵێت‪":‬بەهۆی‬ ‫هەلبژاردنەوە‪ ،‬دەستور ك��راوە بە بابەتیك بۆ‬ ‫مزایەدە كردنی الیەنەكان‪ .‬دەمێكە من ڕەخنەی‬ ‫خۆمم بالوكردەوە و بە پێی توانا ئاماژەم بۆ‬ ‫الیەنە هەڵە و خراپەكانی ك��ردووە‪ .‬پارتی زور‬ ‫ڕاست دەكات كاتی دەڵێن‪":‬دەبێ گەل دەنگی‬ ‫لەسەر باشی و خراپی بدات"‪ ،‬بەاڵم الیەنەكانی‬ ‫تریش راست دەكەن كە دەڵێن‪":‬با بگەڕێتەوە‬ ‫پەرلەمان و بە پوختی بخرێتە بەردەست خەڵك"‪.‬‬ ‫ئەگەر مزایەدەكردن نەبیت ئەمە هەر كێشە نییە‬ ‫و ئەتوانرێت بە تەبایی چارەسەر بكریت بەبێ‬ ‫ئەوەی الیەنێك خۆی بكات بە پاڵەوان و ئەوی‬ ‫تر بە دۆڕاو!‪ ...‬كاتێ گوێ لە یەكتری نەگرین‬ ‫كارەكە ئاوا خواروخێج دەبێت و كێشەی لەسەر‬ ‫درووستدەكەین و خیتابی ئاگرینی لەسەر دەدریت‪.‬‬ ‫"بیالل سەنگەر"یش لەمبارەیەوە دەڵێت‪":‬پاش‬ ‫دیاریكردنی وادەی هەڵبژاردنە پەرلەمانیەكەی‬ ‫هەرێمی كوردستان و ئەنجومەنی پارێزگاكان و‬

‫سەرۆكایەتی هەرێم‪ ،‬باسی دەستوری هەرێمی‬ ‫كوردستانیش گەرم و گوڕیەكی زۆرتری بەخۆیەوە‬ ‫بینی‪ .‬پرسیارەكەش لەجێ خۆیدا كە ئاخۆ بۆ‬ ‫چی لەم كاتەدا؟ بەڕای من دەستور بووە بە‬ ‫ئامرازێك بۆ حزبە سیاسیەكانی كوردستان بۆ‬ ‫ئەوەی لەو رێگەیەوە مەرامەكانی خۆیان جێبەجێ‬ ‫بەكەن‪ .‬وەك دبینین مسعود بارزانی شەنسی‬ ‫خۆ كاندید كردنەوەی نییە بۆ خولێكی دیكەی‬ ‫سەرۆكایەتی بۆیە پارتی دیموكراتی كوردستان‬ ‫هەموو ڕێگەیك دەگرێتەبەر بۆ ئەوەی بارزانی‬ ‫جارێكی تر خۆی كاندید بكاتەوە هەر لەبەر‬ ‫ئەوەش زۆر پێداگری لەسەر ئەوە دەكەن كە‬ ‫بخرێتە ڕاپەرسی ئەوە لە كاتێكدایە دەیانتوانی‬ ‫ساڵی (‪ ،)2009‬ئەو ڕاپەرسیەیان بەكردایە‪.‬‬ ‫پێشم وایە هیچ كات دەسەاڵتدارانی ئەم هەرێمە‬ ‫لە خەمی ئەوەدا نەبوونە كە دستورێكمان هەبێت‪.‬‬ ‫لەسەر ئەوەی كە بۆچی هەندێك الیەن باسی‬ ‫گ��ەڕان��ەوەی دەستور بۆ پەرلەمان دەك��ەن و‬ ‫هەندێكی تریش دەیانەوێت بەزۆترین كات بخرێتە‬ ‫بەردەم خەڵك و راپرسی لەسەر بكرێت‪"،‬بیالل"‪،‬‬ ‫دەڵێت‪":‬بەراستی ئەم دوو الیەنە دەیانەوێت‬ ‫دەستور بە پێ مەزاجی خۆیان داڕێ��ژن وەك‬ ‫پێشتر ووت��م مەبەستی پارتی هەرگیز ئەوە‬ ‫نەبووە كە دستورمان هەبێت‪ .‬تەنها بۆ ئەوەی‬ ‫كە شانسێك بەبارزانی بدرێتەوە ئەمەش وەكو‬ ‫چەكێك بەرامبەر بەئۆپۆزسیۆن بەكاردێنن تا ڕازی‬ ‫بێت بە مانەوەی بارزانی و سەبارت بەسازدانی‬ ‫نیشتمانیش نابێت ئێمە ئەوەند ڕەشبین بین‪،‬‬ ‫بەوەی ئایا ئۆپۆزیسیۆن بەمەبەستی مەرامی خۆی‬ ‫بەكاری دێنێت یان نا؛ داهاتوو ئەوە ڕوندەكاتەوە‪.‬‬ ‫ب��ی�لال س��ەن��گ��ەر س���ەب���ارەت ب��ەج��ی��اوازی‬ ‫هەڵبژاردنەكانی ئەم خۆلە و خۆلەكانی رابردوو‬ ‫وەه��ا روون��دەك��ات��ەوە‪":‬ه��ەڵ��ب��ژاردن��ی داه��ات��وو‬ ‫هەڵبژاردنێكی پەڕلەمانییە‪ ،‬هەڵبژاردنێكی زۆر‬ ‫سەختە و لەوانەیە گۆڕانكاری سیاسی گەورە‬ ‫ڕووبەدات و پێم وایە ئەم جارە حكومەت بەس‬ ‫یەكێتی و پارتی نین لەوانیە ئەسڵەن ئەو‬ ‫دووپارتە توشی شكست بن بۆیە دەبێت چاوەڕی‬ ‫ئەو گۆڕانكاریە گەورەیە بین‪ .‬ئەمە یەكەمین‬ ‫هەڵبژاردنە كە ه��ەردوو حزبی دەس��ەاڵت��دارە‬ ‫بەجیا بەشداری دەكەن بۆیە چاوەروانی ئەوە‬ ‫دەكرێت جۆرێك لە هێرش ك��ردن ڕوو بدات‪،‬‬ ‫بەاڵم بەهیوای ئەوەم مێژوو دووبارە نەبێتەوە‪.‬‬ ‫پێم وایە ئەم هەڵبژاردنە گەلێك شت بگوڕێت‪.‬‬ ‫بیالل دەڵێت‪":‬زۆرشت دەتوانێت بگۆرێت لە‬ ‫(‪ )25/7‬بینیمان چی ڕوویدا و لە ئەنجامی ئەو‬ ‫هەڵبژاردنەدا هێزێكی سیاسی نوێ هاتە كایەوە‬ ‫و ئۆپۆزیسیۆنێكی كارا لە دایك بوو كە پێشتر‬ ‫كە نەبوو بەو شێوەیە‪ .‬دەكرێت ئەم هەڵبژاردنەی‬ ‫داهاتووش زۆر هێزی نوێ بێتە كایەوە و ئەگەری‬

‫ئەوە هەیە هەردوو حزبە دەسەاڵتدارەكە دەسەاڵت‬ ‫لە دەست بەدەن‪ .‬من بۆ خۆم لە گەڵ ئەم شێوازە‬ ‫هەڵبژاردنە نیم كە لە یەككاتدا سێ هەڵبژاردن‬ ‫ئەنجام بدرێت؛ چونكە بێسەروبەریەك دەبینم‬ ‫بەوەی لە یەك كاتدا سێ هەڵبژاردن ئەنجام بدرێت‪،‬‬ ‫بەاڵم كردنی باشتر لەوەیە كە وا دوابخرێت و‬ ‫دەبێت لە چوارساڵی ئایندەدا هەڵبژاردنەكان جیا‬ ‫بكرێتەوە بۆ ئەوەی قورسایەك دروست نەكات‪.‬‬ ‫"ئ���االن ساحێبقران"‪ ،‬چ��االك��ی م��ەدەن��ی و‬ ‫ڕۆژن��ام��ەن��وس س��ەب��ارت ب��ە گرنگی دەستور‬ ‫دەڵێت‪":‬هاوواڵتی كورد دەمێكە پێویستی بە‬ ‫دەستورێكی دیموكراتیكە؛ بەاڵم لە بەرئەوەی‬ ‫پێشتر كارەكان بە دوو دیوەخان دەكرا و دوای‬ ‫ئەوەی ئەو دوو دیوەخانە یەكیان گرتەوە ئیتر‬ ‫یاساكانیان لە قۆرغكردنی دەسەالت جیاواز بوو‬ ‫بۆیە پرسی دەستور هاتە ئاراوە و لە ئێستاشدا‬ ‫دەیانەوێت هەریەكە و دەستورەكە بەقەدەر‬

‫ئااڵن؛‬ ‫بە هیچ شێوەیەك‬ ‫هەڵبژاردنی ئەم جارە‬ ‫تەندروست نابێت و‬ ‫من پێشم وایە كەسە‬ ‫بیرتەسكەكانیناو‬ ‫هەردوو حزبی دەسەاڵت‬ ‫كێشەی گەورە دەنێنەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم لەبەرئەوەی‬ ‫نەوتمان هەیە ناگاتە‬ ‫ڕادەی براكوژی‪.‬‬ ‫ئەوەش كە گرنگە لەم‬ ‫هەڵبژاردنەدا ئەوەیە كە‬ ‫ئەو جارە ئوپۆزسیۆنیش‬ ‫دەنگیپێویستناهێنێت‬ ‫لەبەرئەوەینەیانتوانی‬ ‫لە ماوەی ڕابردوو هیچ‬ ‫هەنگاوێكیبەرچاو‬ ‫بهاوێن هەری كەم‬ ‫لەبواریكەمكردنەوەی‬ ‫رێژەی گەندەڵی‬

‫بیروڕا‬

‫‪14‬‬

‫[~]‬ ‫[ ساڵی سێیەم ] [ ‪ [ ] 2013/6/15‬ژماره ‪]30‬‬

‫ب��ااڵی م��اف و ئیمتیازاتی حزبەكەی بچێت‪.‬‬ ‫ئ��ەوەی جێگەی ئاماژەیە ئەوەیە كە بە پێی‬ ‫مەزاجی حزبێكیش بووبایە‪ ،‬ئەوەش تا ڕادەیەكی‬ ‫كەم كێشە نەبوو‪ ،‬بەاڵم ئ��ەوەی من ئاگادارم‬ ‫بریارە گرنگەكان تەنها بەمەزاجی شەخسی دوو‬ ‫تا سێ كەسێك لەهەردوو حزبی فەرمانڕەوایە‪.‬‬ ‫سەبارەت بە سازان لەسەر دەستور‪ ،‬ساحێبقران"ن‬ ‫دەڵێت‪":‬ڕەنگە تا ڕادەیەك ئەم سازانە خزمەتی‬ ‫جەماوەر بكات‪ ،‬بەاڵم زۆر زیاتر خزمەتی دەسەاڵت‬ ‫دەك��ات؛ چونكە ه��ەردوو حزبی دەسەاڵتدار لە‬ ‫كوردستان هەوڵدەدەن لە رێگەی دەستورەوە‬ ‫خۆیان بكەنە دیكتاتۆر بۆ هەتاهەتایە و حكومی‬ ‫ئ��ەم واڵت��ە لە ب��اوك��ەوە بۆ ك��وڕ ج ‌ێ بهێڵن‪.‬‬ ‫سەبارەت بەگرنگی ئەم خۆلەی هەڵبژاردنەكانی‬ ‫پ��ەرل��ەم��ان��ی ه��ەرێ��م��ی ك��وردس��ت��ان و ئ��ەو‬

‫ئاسار؛‬ ‫لە ڕاستیدا ئێستا دەستور‬ ‫كراوەتە مەزایدە بەسەر‬ ‫یەكترەوە و هەركەسە‬ ‫و بەپێی هەوڵی خۆی‬ ‫هەوڵ دەدات سودی‬ ‫زیاتری لێببینێت و وەك‬ ‫پڕوپاگەندەیەكی هەڵبژاردن‬ ‫بۆ بەدەستهێنانی‬ ‫كورسیەكی زیاتری‬ ‫دەنگدەران لە داهاتودا‬ ‫بەكاری دێنن‪ ،‬ئەمەش‬ ‫بەبڕوای من خۆڵكردنە‬ ‫چاوی خەڵكە‬

‫گ��ۆڕان��ك��اری��ان��ەی ك��ە گ��ۆم��ان دەك��رێ��ت بێنە‬ ‫ئاراوە"ئااڵن"‪ ،‬دەڵێت‪":‬هەرێم گۆرانكاری زۆری‬ ‫بە خۆیەوە بینیووە‪ .‬بەپێی ئەو زانیاریانەی لە‬ ‫الی منە لە ماوەی ساڵـێكدا ژمارەی دانیشتوانی‬ ‫ژێردەسەاڵتی پارتی (‪ )15%‬زیادی كردووە‬ ‫ئەمەش شێوەیەكی گۆڕانكاری نەرێنیە‪ .‬ئەوەش‬ ‫كە گرنگە لەم هەڵبژاردنەدا ئەوەیە كە ئەو‬ ‫جارە ئوپۆزسیۆنیش دەنگی پێویست ناهێنێت‬ ‫لەبەرئەوەی نەیانتوانی لە ماوەی ڕابردوو هیچ‬ ‫هەنگاوێكی بەرچاو بهاوێن هەری كەم لەبواری‬ ‫كەمكردنەوەی رێژەی گەندەڵی‪ .‬بۆیە بەڕای من‬ ‫ئەم هەڵبژاردنەش گۆرانكاری بەرچاو لە گەڵ‬ ‫خۆیدا ناهێنێت بەنیسبەت هەڵبژاردنەكانی پێشوو‪.‬‬ ‫ئەم هەڵبژاردنە چەندە دەتوانێت بەشێوەیەكی‬ ‫راست و تەندروست بەرێوە بچێت‪ ،‬ساحێبقران‬ ‫پێ وایە كە بە هیچ شێوەیەك هەڵبژاردنی ئەم‬ ‫جارە تەندروست نابێت و من پێشم وایە كەسە‬ ‫بیرتەسكەكانی ناو هەردوو حزبی دەسەاڵت كێشەی‬ ‫گەورە دەنێنەوە‪ ،‬بەاڵم لەبەرئەوەی نەوتمان هەیە‬ ‫ناگاتە ڕادەی براكوژی؛ چونكە ئەو دوو حیزبە تا‬ ‫پارە و بەرژەوەندی هەبێ بران ئەگەر نا دوژمنن‪.‬‬ ‫ئەڵێن لە یەك كاتدا سێ هەڵبژاردن دەكەین‪،‬‬ ‫بۆچی؟ منیش ئەڵێم بۆ ناكرێت مەزاجی شەخسی‬ ‫ئەو چەند كەسەی لەسەرەوە باسم كرد نە سێ‌‪،‬‬ ‫بەڵكو دە هەڵبژاردنیش بەیەكەوە دەكرێت‪.‬‬ ‫ئااڵن سەبارەت بە سیستەمی بەرێوەبەرایەتی‬ ‫هەرێمی باشوری كوردستانیش دەڵێت‪":‬ئەوەی بۆ‬ ‫كوردستان پێویستە‪ ،‬سیستەمێكی پەرلەمانییە‬ ‫بۆ ئەوەی هەركات بەرپرسە بااڵكانی واڵت كاری‬ ‫نەشیاو و دور لە بەرژەوەندی گشتیان كرد متمانەیان‬ ‫لێوەربگیرێتەوە‪ ،‬بەاڵم لە هەرێمی كوردستان‬ ‫ئەندام پەڕلەمان بەفەرمی پارێزەری حزبەكەیەتی‬ ‫لە پەڕلەمان نەوەك هی خەڵكەكەی‪ ،‬سەرۆكەكەی‬ ‫هەر چۆنێك بێت ئەو هەردیفاعی لێدەكات‪.‬‬ ‫"ئاسار كەریم"‪،‬چاالكڤانی ژن و مافەكانی ژنان‬ ‫سەبارەت بە گەڕانەوەی دەستور بۆ پەرلەمان‬ ‫دەڵێت‪":‬من پێم باشە دەستور بگەڕێتەوە پەرلەمان‪،‬‬ ‫بۆ ئەوەی ئەوانەی داوای گەڕانەوە و نەگەڕانەوەی‬ ‫دەك��ەن سەنگی خۆیان بزانن و قەبارەیان‬

‫‪Rojiwelat.mag@gmail.com‬‬

‫ڕونتربێتەوە و كەس لە بەڕەی خۆی زیاتر پێ‬ ‫ڕانەكێشێت و خۆی بەگەورە نەزانێت‪ .‬لە ڕاستیدا‬ ‫ئێستا دەستور كراوەتە مەزایدە بەسەر یەكترەوە‬ ‫و هەركەسە و بەپێی هەوڵی خۆی هەوڵ دەدات‬ ‫سودی زیاتری لێببینێت و وەك پڕوپاگەندەیەكی‬ ‫هەڵبژاردن بۆ بەدەستهێنانی كورسیەكی زیاتری‬ ‫دەنگدەران لە داهاتودا بەكاری دێنن‪ ،‬ئەمەش‬ ‫بەبڕوای من خۆڵكردنە چاوی خەڵكە‪ ،‬چونكە‬ ‫ڕونە و دوای هەڵبژاردن پارتەكان هاوپەیمانی‬ ‫دەبەستنەوە و س��ازش بۆ یەكتریش دەك��ەن‪.‬‬

‫بیالل؛‬ ‫دەكرێت ئەم هەڵبژاردنەی‬ ‫داهاتووش زۆر هێزی نوێ‬ ‫بێتە كایەوە و ئەگەری‬ ‫ئەوە هەیە هەردوو حزبە‬ ‫دەسەاڵتدارەكە دەسەاڵت‬ ‫لە دەست بەدەن‪ .‬من بۆ‬ ‫خۆم لە گەڵ ئەم شێوازە‬ ‫هەڵبژاردنە نیم كە لە‬ ‫یەككاتدا سێ هەڵبژاردن‬ ‫ئەنجام بدرێت؛ چونكە‬ ‫بێسەروبەریەك دەبینم‬ ‫بەوەی لە یەك كاتدا سێ‬ ‫هەڵبژاردن ئەنجام بدرێت‪،‬‬ ‫بەاڵم كردنی باشتر لەوەیە‬ ‫كە وا دوابخرێت‬

‫‪Rojiwelat.mag@gmail.com‬‬

‫[~]‬ ‫[ ژماره ‪ [ ] 2013/6/15 [ ]30‬ساڵی سێیەم ]‬

‫‪15‬‬

‫راپۆرت‬

‫كەس و كاری بێسەرۆشوێنكراوەكانی هەولێر داوای ئاشكراكردنی چارەنوسی رۆڵەكانیان دەكەن‬ ‫پارتی دیموكراتی كوردستان؛ دەتوانن دوور لە چاوی كامێراكان لە تاریكەشەودا شوێنەكەیان هەڵدەنەوە‬

‫وەزارەتی شەهیدان؛ ئێمە بەدواداچوون بۆ ئاشكراكردنی چارەنوسیان دەكەین‬ ‫ئا‪ /‬رۆژی واڵت‬

‫(‪ )15‬س����اڵ ب���ەس���ەر چ���ارەن���ووس���ی‬ ‫"‪"64‬رۆژن���ام���ەن���ووس‪ ،‬هونەرمەند و كەم‬ ‫ئەندام لە ش��اری هەولێر تێپەڕ دەبێت كە‬ ‫لە بەرواری "‪"1997-5-16‬ەوە لەسەردەستی‬ ‫پارتی دیموكراتی كوردستان بێ سەروشوێن‬ ‫كران و ئەو تاوانەش دەچێتە بواری تاوانە‬ ‫نێودەوڵەتیەكانەوە كە چی ئێستاشی لە گەڵدا‬ ‫بێت هەموو الیەك بێدەنگن لەبەرامبەر بەم‬ ‫تاوانە مەزنە‪.‬‬ ‫ساڵی "‪ "1997‬لە شاری هەولێر"‪ "64‬ئەندام‬ ‫و الیەنگری پارتی كرێكارانی كوردستان‬ ‫لە الی��ەن پارتی دیموكراتی كوردستانەوە‬ ‫بێسەروشوێنكراون و تەنانەت هەندێكیش باس‬ ‫لەوە دەك��ەن كە ئەو كەسانەش كۆمەڵكوژ‬ ‫كرابن‪.‬‬ ‫پارتی دیموكراتی كوردستان بەمەبەستی‬ ‫تۆڵەسەندنەوە لە پارتی كرێكارانی كوردستان‬ ‫هێرشێكی ب��ەرف��راوان��ی ك��ردە س��ەر دام و‬ ‫دەزگاكانی نزیك لە پەكەكە لە شاری هەولێر‬ ‫لەوانە‪":‬نوسینگەی رۆژنامەی واڵت‪ ،‬ناوەندی‬ ‫هۆنەری"مێزوپۆتامیا‪ ،‬نەخۆشخانەی مانگی‬ ‫سوری كوردستان‪ ،‬بارەگای یەكێتی نەتەوەیی‬ ‫دیموكراتی كوردستان بوونە ئامانجی هێرشەكە‬ ‫و لە ئەنجامدا بەگشی لەو شوێنانەدا "‪"64‬‬ ‫كەس لەئەندامان و دۆستانی پارتی كرێكارانی‬ ‫كوردستان دەستگیركران و هەتا ئێستاش‬ ‫لەچارەنوسیان هیچ زانیاریەكی راس��ت و‬ ‫دروست لەبەردەستدا نییە‪.‬‬ ‫لەو پەالمارانەی لەسەر ناوەندەكانی رۆشنبیری‪،‬‬ ‫كەلتوری‪ ،‬رۆژنامەوانی و نەخۆشخانە پێكهات‪،‬‬ ‫لەشكەری تایبەتی یەك و دوو و سێ و تیمە‬ ‫تایبەتەكانی ئاژانسی پاراستن و هێزێكی‬ ‫ئاسایش و سوپای رزگاری و سوپای دووی‬ ‫پارتی تێدا بەشداریان كردبوو"‪.‬‬ ‫پەیمان عیزەدین ئەندامی لیژنەی ماف مرۆڤ‬ ‫لە پەرلەمانی كوردستان ساڵی راب��ردوو بە‬ ‫رۆژنامەی چەتری راگەیاندبوو كە بەگوێرەی‬ ‫زانیاریەكانی ئ���ەوان‪ ،‬ئ��ەو كەسانەی لەو‬ ‫هێرشەدا دیار نەماون‪ ،‬پێدەچێت كوژرا بن‪.‬‬

‫شوێنەكانیشیان دیارە و ئەمەشمان لە كەس‬ ‫و كاری ئەو بێ سەروشوێنانە وەرگرتووە‪،‬‬ ‫نەك لە پارتی دیموكرات‪ .‬هاوكات ئەوەشی‬ ‫ووتووە كە ئەوە ئەركی پەرلەمانە ئەم بابەتە‬ ‫ساخ بكاتەوە و بەدڵنیاییەوە ئێمە سور دەبین‬ ‫لەسەر ئەم دۆسیە‪.‬‬ ‫ئەندامی رێكخەری چاك"عەلی مەحمود"یش‬ ‫رایگەیاندبوو ئەو بێسەروشوێنكراوانە بێشك‬ ‫هەموویان دیلی جەنگبوون‪ ،‬دیلی جەنگیش‬ ‫پێویستە تاوانەكانیان دیار بكرێت كە ئاخۆ‬ ‫ئەوانە تاوانبارن یان بێ تاوانن‪.‬‬ ‫رێكخەری چاك‪ ،‬ئاماژەی بۆ ئەوەش كردبوو‬ ‫كە پێدەچێت ئەوانە بە بێ ئەوەی دادگایی‬ ‫بكرێن‪ ،‬كۆمەڵكوژ كرابن‪ ،‬ئەمەش دەچێتە ناو‬ ‫تاوانە نێودەوڵەتیەكانەوە‪ ،‬بۆیە هیچ الیەنێك‬ ‫ئامادە نییە بەرپرسیاریەتیەكەی بگرێتە‬ ‫ئەستۆی خۆی‪.‬‬ ‫ك��اروان كەمال یاساناسیش بە رۆژنامەكەی‬ ‫گوتبوو كە ئەم كردەوەیە دەچێتە خانەی‬ ‫تاوانەكانی ج��ەن��گ‪ ،‬ئ��ەم��ەش یەكێكە لە‬ ‫تاوانەكانی دژ بە مرۆڤایەتی كە بە پێ‬ ‫رێكەوتننامەی جنێف ناكرێت و نابێت هیچ‬ ‫دەسەاڵتێك ئەم جۆرە مامەڵەیە لە گەڵ دیلدا‬ ‫بكات‪ .‬هاوكات ئەوەشی ووت��ووە كە بە پێ‬ ‫یاسای نێودەوڵەتی و ئێراقی هەموو تاوانەكانی‬ ‫دژی مرۆڤایەتی‪ ،‬كۆنبونیان بۆ نییە‪.‬‬ ‫لە پێناو ئاشكراكردنی گۆڕە بەكۆمەڵەكاندا لە‬ ‫ئێراق و هەرێمی كوردستان گەلێك دام و دەزگا‬ ‫و رێكخراوی مەدەنی و مافی مرۆڤ چاالكیان‬ ‫لەم چوارچێوەیەدا ئەنجام داوە بەمەبەستی‬ ‫هەڵدانەوە و ئاشكراكردنی گۆڕی ئەو كەس‬ ‫و الیەنانەی لەئەنجامی سیاسەتەكانی رژێمی‬ ‫بەعس و شەڕی ناوخۆ بێسەروشوێن كراون یان‬ ‫ئەوەتا كۆمەڵكوژ كرابن‪.‬‬ ‫لە (‪ ،)2013/5/16‬كۆمینی شەهیدانی پارتی‬ ‫چارەسەری بە پشتگیری چەند رێكخراوێكی‬ ‫مەدەنی و مافی مرۆڤ لەوانە‪ ،‬رێكخراوی چاك‪،‬‬ ‫رێكخراوی هێڤی بۆ پشتیوانی لە قۆربانیان‬ ‫جەنگ‪ ،‬گەنجانی واڵتپارێزی كوردستان‪ ،‬ژنانی‬ ‫ئازادیخوازی كوردستان و كۆمەڵێك لە بنەماڵە‬ ‫و كەس و ك��اری بێ سەرۆشوێنكراوەكانی‬

‫ساڵی (‪)1997‬ی هەولێر گردبوونەوەیەكی‬ ‫ناڕەزایەتیان لەبەردەم پەرلەمانی هەرێمی‬ ‫كوردستان ئەنجامدا و كۆمەڵێك داواكاریان‬ ‫خستە ب����ەردەم‪ ،‬ل��ێ��ژن��ەی م��اف��ی مرۆڤی‬ ‫پەرلەمان‪ ،‬سەرۆكایەتی پەرلەمان و سەرۆكی‬ ‫هەرێمی كوردستان و وەزارەتی شەهیدان و‬ ‫ئەنفاڵكراوەكان و بێ سەرۆشوێنكراوانیان كرد‪.‬‬ ‫كۆمەڵێك لەو داواكاریانەی رێكخراوەكان بریتی‬ ‫بوون لە‪:‬‬ ‫‪1‬ـ داوا دەك���رێ���ت ب��ا چ��ارەن��وس��ی بێ‬ ‫سەروشوێنكراوەكانی (‪ )1997/5/16‬تاوانی‬ ‫هەولێر ئاشكرا بكرێت‪.‬‬ ‫‪2‬ـ داوا دەكرێت پەرلەمان كۆمیسیۆنێك بۆ‬ ‫بەدواداچوونی چارەنوسی بێ سەروشوێنانی‬ ‫شەڕی ناوخۆ دروست بكات‪.‬‬ ‫‪3‬ـ داوا دەكرێت گۆڕە بەكۆمەڵەكەی معمل‬ ‫قیری هەولێر هەڵدرێتەوە‪.‬‬ ‫‪4‬ـ س��ەرۆك��ی ه��ەرێ��م داوای ل��ێ��ب��وردن لە‬ ‫بنەماڵەكانیان بكات‪.‬‬ ‫‪5‬ـ بەشەهیدی بزوتنەوی رزگاریخوازی گەلی‬ ‫كوردستان ناونوس بكرێن‪.‬‬ ‫‪6‬ـ قەرەبووی بنەماڵەكانیان بكرێتەوە‪.‬‬ ‫‪7‬ـ پەیمان بدرێت چیتر شەڕی كورد بەكورد‬ ‫دووبارە نەبێتەوە‪.‬‬ ‫‪8‬ـ با رۆژی (‪ )1997/5/16‬ببێتە رۆژی‬ ‫گۆڕەبەكۆمەڵەكانی كوردستان‪.‬‬ ‫‪9‬ـ دروستكردنی مۆنۆمێنتێك بۆ قوربانیانی‬ ‫(‪ )1997/5/16‬لە هەولێر‪.‬‬ ‫هەر لەم بارەیەوە؛ "عەبدولوەهاب ئەحمەد"‬ ‫ئەندامی كۆمینی شەهیدانی پارتی چارەسەری‬ ‫دیموكراتی كوردستان بۆ گۆڤاری رۆژی واڵت‬ ‫ووتی‪":‬ئێمە مانگی رابردوو واتا لە (‪)5/16‬‬ ‫دا لەبەردەم پەرلەمانی هەرێمی كوردستان لە‬ ‫شاری هەولێر گردبوونەوەیەكی ناڕەزایەتیمان‬ ‫لەگەڵ چەند رێكخراو و كۆمەڵێك لە بنەماڵەی‬ ‫بێ سەرۆشوێنكراوەكانی كۆمەڵكوژیەكەی‬ ‫هەولێر ئەنجامدا و كۆمەڵێك داواكاریمان‬ ‫ئاراستەی الیەنە پەیوەندیدارەكان كرد و داوامان‬ ‫كرد چارەنووسی بێ سەرۆشوێنكراوەكانی‬ ‫ساڵی (‪)1997‬م���ان بۆ ئاشكرا بكەن‪ ،‬لە‬ ‫هەمانكاتیشدا داوامان كرد لە معمل قیرەكەی‬

‫راپۆرت‬

‫‪16‬‬

‫[~]‬ ‫[ ساڵی سێیەم ] [ ‪ [ ] 2013/6/15‬ژماره ‪]30‬‬

‫‪Rojiwelat.mag@gmail.com‬‬

‫لە ئێستادا وەزارەتی شەهیدان‪ ،‬بەشی بێ سەرۆشوێنكراوەكان وەعدی ئەوەیان‬ ‫داوە كە بە هەموو شێوەیەك بەدواداچوون بۆ ئەم مەسەلەیە بكەن و لەئێستاشدا ئیدی‬ ‫ئەركی پەرلەمان و وەزارەتی شەهیدانە كە ئەم رووداوە بە روونی بۆ هەموو الیەك‬ ‫ئاشكرا بكەن و چارەنووسی ئەو كەسانەش بۆ بنەماڵە و كەس و كاریان روون كەنەوە‪.‬‬ ‫هیوادارین كە پەرلەمان بەئەركی خۆی هەستێت و بەرپرسیاریەتی خۆی لەم بوارەدا‬ ‫بەجێبهێنێت‬ ‫هەولێر چەند شوێنێك كە گۆماندەكرێت تەرمی‬ ‫بێ سەرۆشوێنكراوەكانی تێدا شاردرابێتنەوە‬ ‫هەڵبدرێنەوە و راستیەكان بۆ رای گشتی‬ ‫ئاشكرا بكرێن‪ ،‬ئەمەش بە پێ یاساكانی ئێراق‬ ‫و یاسا نێودەوڵەتیەكان مافی خۆمانە كە ئەم‬ ‫داواكاریەمان هەبێت‪ .‬هەربۆیە جارێكی تر‬ ‫داواكاریەكی نوێمان ئاراستەی لێژنەی مافی‬ ‫مرۆڤی پەرلەمان و وەزارەتی شەهیدان بەشی‬ ‫بێسەرۆشوێنكراوەكان ك��ردووە بۆ ئەوەی‬ ‫پەرلەمانیش ب��ەدواداچ��وون��ی بۆ بكات‪ ،‬لە‬ ‫ئێستاشدا لە معمل قیرەكە چەند شوێنێكیان‬ ‫هەڵداوەتەوە كە تەرمی چەند كەسێكی تێدا‬ ‫بوو كە لەكاتی خۆیدا بەدەستی رژێمی بەعسی‬ ‫هەڵوەشاوە كۆمەڵكوژ كرابوون‪ .‬پێویستە ئەو‬

‫شوێنانەشی كە بنەماڵەی بێسەرۆشوێنكراوەكان‬ ‫داوای دەكەن هەڵبدرێتەوە‪.‬‬ ‫عەبدولوەهاب ئەحمەد ئەوەشی گووت‪ ،‬كە‬ ‫لەالیەن پارتی دیموكراتەوە بە شێوەیەكی‬ ‫ن��اراس��ت��ەوخ��ۆ پێیان گ��وت��راوە ئ��ەگ��ەر لە‬ ‫تاریكەشەودا ئەو شوێنە هەڵبدرێـتەوە و‬ ‫دەزگاكانی راگەیاندنیشی لێ ئامادە نەبن‪،‬‬ ‫ئەوان الرێ نەبن لە هەڵدانەوەكەی‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئێمەش پێیانمان راگەیاندووە كە بە هیچ‬ ‫شێوەیەك ئەمە قەبوڵ ناكرێت و تاوانێكە كە‬ ‫كراوە و پێویستە لەپێش چاوی رای گشتی‬ ‫ئەم تاوانە بخرێتە روو‪.‬‬ ‫ئ���ەن���دام���ەك���ەی ك��ۆم��ی��ن��ی ش��ەه��ی��دان��ی‬

‫پ����ارت����ی چ�����ارەس�����ەری دی��م��وك��رات��ی‬ ‫كوردستان"عەبدوڵوەهاب"ئەوەشی ووت‪":‬لە‬ ‫ئێستادا وەزارەت���ی شەهیدان‪ ،‬بەشی بێ‬ ‫سەرۆشوێنكراوەكان وەع��دی ئەوەیان داوە‬ ‫كە بە هەموو شێوەیەك ب��ەدواداچ��وون بۆ‬ ‫ئەم مەسەلەیە بكەن و لەئێستاشدا ئیدی‬ ‫ئەركی پەرلەمان و وەزارەت��ی شەهیدانە كە‬ ‫ئ��ەم رووداوە بە روون��ی بۆ هەموو الیەك‬ ‫ئاشكرا بكەن و چارەنووسی ئەو كەسانەش‬ ‫بۆ بنەماڵە و كەس و كاریان روون كەنەوە‪.‬‬ ‫ه��ی��واداری��ن كە پەرلەمان بەئەركی خۆی‬ ‫هەستێت و بەرپرسیاریەتی خۆی لەم بوارەدا‬ ‫بەجێ بهێنێت‪.‬‬

‫[~]‬ ‫[ ژماره ‪ [ ] 2013/6/15 [ ]30‬ساڵی سێیەم ]‬

‫‪Rojiwelat.mag@gmail.com‬‬

‫‪17‬‬

‫وتار‬

‫دیسان داخستنی سنوورەكانی رۆژئاوای كوردستان‬

‫داخستنی دەروازەی سنوری نێوان باشور و رۆژئاوای كوردستان بە داخوازی ئێران پێكهاتووە‬

‫جەالل چوارتایی‬

‫لە ساڵی رابردوودا چەندین جار هێزەكانی پارتی‬ ‫دیموكراتی كوردستانی ئێراق هەوڵی لەباربردنی‬ ‫دەستكەوتەكانی رۆژئ���اوای كوردستانیاندا‪.‬‬ ‫جارێك لە رێگەی دانیشتنی نهێنی لە گەڵ "داود‬ ‫ئۆغڵو" وەزیری دەرەوەی توركیا و جارێك لە‬ ‫رێگەی بانگێشتكردنی چەندین الیەنی گوماناوی‬ ‫بۆ شاری هەولێر بە ناونیشانی "كۆنفرانس بۆ‬ ‫كوردانی رۆژئاوای كوردستان"‪ ،‬جارێك لە رێگەی‬ ‫كۆمەككردنی "ئیخوا ‌ن الموسلمین" بە بڕی دوو‬ ‫میلیۆن دۆالر و جارێك بە هوڵدان بۆ زڕاندن و‬ ‫ناشیرینكردنی ئازادیخوازانی رۆژئاوای كوردستان‪.‬‬ ‫هەتا كار گەیشتە ئەوەی لە ئۆكتۆبەری ساڵی‬ ‫(‪)2012‬دا دەروازەی سنووریان بە رووی رۆژئاوای‬ ‫كوردستاندا داخست و گەمارۆیەكی ئابووری‬ ‫دوور لە هەموو بەهایەكی مرۆڤایەتییان بەسەر‬ ‫ئ��ەو پارچەیەی كوردستاندا داسەپاند‪ .‬هەر‬ ‫پاش داسەپاندنی گەمارۆی ئابووری هێزەكانی‬ ‫ئەرتەشی بەناو"ئازاد"ی سوریاش هێرشێكی‬ ‫زاڵمانەیان كردە سەر شاری سەرێكانی و لە هیچ‬ ‫كردەوەیەكی قێزەون نەسڵەمینەوە‪.‬‬ ‫سەرسوڕمان ئەوەیە لە كاتێكدا كە الیەنگرانی‬ ‫بارزانی كە بە گوتەی خۆیان هەموو هەوڵێكیان بۆ‬ ‫پاراستنی كوردانی رۆژئاوا و دەستكەوتەكانیەتی‬ ‫كە چی هەر لە گەڵ دەستپێكردنی هێرشی‬ ‫چەتەكانی ئەرتەشی "ئ��ازاد"ی سوریا بۆ سەر‬ ‫رۆژئاوی كوردستان یان هەڵهاتنە توركیا یاخود‬ ‫كەوتنە هاوكاریكردنی ئەرتەشی بە ناو ئازاد لە‬ ‫ژێر ناوی چەندین كەتیبەی جۆراوجۆردا‪.‬‬ ‫رۆژی (‪)4/25‬ی��ش (‪ )75‬كەس بە شێوەیەكی‬ ‫نایاسایی سنووری رۆژئاوای كوردستانیان دەرباز‬ ‫كرد و لە الیەن هێزەكانی ئاسایشی رۆژئ��اوای‬ ‫كوردستانەوە دەستبەسەر كران و خرانە ژێر‬ ‫لێكۆڵینەوە‪ ،‬پاش لێكۆڵینەوە ئاشكرا بوو كە ئەو‬ ‫كەسانە لە الیەن پارتی دیموكراتی كوردستانی‬ ‫ئ��ێ��راق��ەوە و ب��ۆ مەبەستی دژایەتیكردنی‬

‫دەستكەوتەكانی رۆژئ����اوای ك��وردس��ت��ان و‬ ‫ئاژاوەنانەوە ئاودیو كراون‪.‬‬ ‫پاش دەستبەسەركردنی ئەو كەسانە یەكسەر‬ ‫بۆ جارێكی دیكە هێزەكانی پارتی دیموكراتی‬ ‫كوردستانی ئێراق سنوورەكانیان بە رووی رۆژئاوای‬ ‫كوردستاندا داخست و سەرۆكی هەرێمیش هاتە‬ ‫زمان و بە شێوەیەكی سەرسوڕهێنەرانە كەوتە‬ ‫هەڕەشەكردن و گوتی‪":‬ئێمە رێگە نادەین هێزێك‬ ‫دەست بەسەر خۆرئاوای كوردستاندا بگرێت"‪ ،‬لە‬ ‫ناوەڕۆكی ئەم گوتەیەوە دەردەكەوێت كە هەم‬ ‫ئەو كەسانە خولی پ��ەروەردەی��ان پێ بینراوە‬ ‫تاكو لە بەرامبەر هێزەكانی رۆژئاوای كوردستان‬ ‫و یەكینەكانی پاراستنی گەلدا بەكاریان بهێنن‬ ‫و هەم پارتی دیموكراتی كوردستانی ئێراقیش‬ ‫وەكالەتی پێدراوە لە الیەن داگیركەرانەوە بۆ‬ ‫لەباربردنی دەستكەوتەكانی رۆژئاوای كوردستان‪.‬‬ ‫لە گەڵ هەڕەشەكردنەكەی بارزانیدا‪ ،‬یەكسەر‬ ‫چەتەكانی ئەرتەشی "ئازاد"ی سوریا و جەبهە‬ ‫النصرەش هێرشی س��ەر ك��وردان��ی رۆژئ���اوای‬ ‫كوردستانیان كرد لە هەرێمەكانی عەفرین و‬ ‫كۆبانی و تەل تەمر و سەرێكانی‪ ،‬هاوكات لە گەڵ‬ ‫هێرشی چەتەكانی ئەرتەشی "ئازاد"دا هێزەكانی‬ ‫پارتی دیموكراتی كوردستانی ئێراقیش گەمارۆی‬ ‫سەر رۆژئاوایان توندتر كرد و هێزەكانیان لەسەر‬ ‫سنوور جێگیر كرد (وات��ە هێرشی ئەرتەشی‬ ‫ئازاد و فشارەكانی بارزانی لە یەك كاتدا بوون و‬ ‫پێكهاتن)‪ .‬هاوكات بوونی هێرشەكانی ئەرتەشی‬ ‫ئ��ازاد و فشارەكانی بارزانی بەڵگە نەویستە‬ ‫بۆ هاوئاهەنگی بنەماڵەی بارزانی و چەكدارە‬ ‫سەلەفیەكان دژ بە ك��وردان و ناردنەوەی ئەو‬ ‫(‪ )75‬كەسەش هەر بۆ هەمان مەبەست بووە‪.‬‬ ‫میلیشیاگەری‬ ‫زیاتر لە (‪ )22‬ساڵە بەشێك لە باشووری كوردستان‬ ‫بە رووخسار لەژێر دەسەاڵتی داگیركەردا نەماوە‪،‬‬ ‫بەاڵم لە نەمانی داگیركەریشدا بە دەیان هەزار‬ ‫كورد كوژران و سەدان هەزاریش كۆچبەری واڵتان‬ ‫بوون بەهۆی دیاردەی میلیشیاگەری و بوونی دوو‬ ‫هێزی چەكدارەوە‪ .‬لێ بەڵێ‪ ،‬بارزانی دەخوازێت‬ ‫هەمان دی���اردەی میلیشیاگەری لە رۆژئ��اوی‬ ‫كوردستانیش ساز بكات و تە‌ڕ و وشك بە یەكەوە‬ ‫لەناو بەرێت‪.‬‬ ‫بە باوەڕی من ئەم كردەوە قێزەونانەی پارتی‬ ‫دیموكراتی كوردستانی ئێراق لەسەر داخوازی‬ ‫كۆماری ئیسالمی ئێرانە‪ ،‬چونكە ئێران دەخوازێت‬ ‫بە تیرێك دوو نیشانە بپێكێت‪ ،‬گومان لەوەدا نییە‬ ‫كە تیرەكەی كۆماری ئیسالمی ئێران بنەماڵەی‬

‫بارزانییە و نیشانەكانیش رەوشی گەلی كوردە لە‬ ‫هەردوو پارچەی ژێر چەپۆكی توركیا و سوریادا‪،‬‬ ‫بەم شێوەیە‪:‬‬ ‫‪1‬ـ رەوشی گەلی كورد لە باكووردا؛ لە نەورۆزی‬ ‫ئەمساڵدا‪ ،‬پەیامی ئاشتی لە نێوان توركیا و‬ ‫كوردانی باكووردا درا بە گوێی هەموو جیهاندا‬ ‫و پەیامەكەش پێشوازییەكی گەرمی لێكرا لە‬ ‫الی��ەن كوردستانی و جیهانیەوە‪ ،‬ئ��ەوەی كە‬ ‫زۆر نیگەران بوو لەو پەیامە كۆماری ئیسالمی‬ ‫ئێران بوو؛ چونكە ئێران دەیویست ئاڵۆزی لە‬ ‫ناوچەكەدا بەردەوام بێت تاكو زیاتر دەست لە‬ ‫ناوچەكە وەرب��دات‪ .‬هەر بۆیەش ئێران هەموو‬ ‫هەوڵێك دەدات تاكو ئاشتی لە توركیا و باكوری‬ ‫كوردستاندا پێشنەكەوێت‪.‬‬ ‫‪2‬ـ رەوشی گەلی كورد لە خۆرئاوای كوردستاندا؛‬ ‫ك��وردان بە شێوەیەكی دوور لە توند و تیژی‬ ‫زۆرب��ەی رۆژئ���اوای كوردستانیان ئ��ازاد كرد‪،‬‬ ‫ئەم ئازادكردنەش هەم بۆیە فشارێك بۆ سەر‬ ‫رژێ��م��ەك��ەی ئ��ەس��ەد و ه��ەم كاریگەرییەكی‬ ‫زۆریشی كردۆتە سەر كوردانی جیهان بەگشتی‬ ‫و كوردانی رۆژهەاڵتی كوردستان بە تایبەتی‪،‬‬ ‫لەبەرئەوە كۆماری ئیسالمی ئێرانیش دەخوازێت‬ ‫لە رێی پارتی دیموكراتی كوردستانی ئێراقەوە‬ ‫هەم فشاری كوردان لەسەر رژێمەكەی ئەسەد‬ ‫نەهێڵێت و هەم كاریگەریەكانی شۆڕشی رۆژئاوای‬ ‫كوردستانیش لەسەر كوردانی رۆژه��ەاڵت كەم‬ ‫بكاتەوە‪.‬‬ ‫واتە كۆماری ئیسالمی ئێران دەیەوێ لە رێگەی‬ ‫ماڵی بارزانییەوە هەم پێڤاژۆی ئاشتی باكوری‬ ‫كوردستان تێك بدات و هەم دەستكەوتەكانی‬ ‫رۆژئاوای كوردستان لە بار بەرێت و هەم تەمەنی‬ ‫رژێمەكەی بەشار ئەسەدیش درێژتر بكات؛‬ ‫چونكە لە رابردووشدا كۆماری ئیسالمی ئێران‬ ‫هەمان تیری ئاراستەی جەرگی كوردان كرد بە‬ ‫ئامادەكردنی "قیادە مۆقەتە" و هاندانیان دژ‬ ‫بە كوردانی رۆژه��ەاڵت و تاروماركردنی هەموو‬ ‫دەستكەوتەكانی ئەو بەشەی كوردستان‪.‬‬ ‫هەڵبەت ئەو كات ماڵی بارزانی شانۆگەرییەكی‬ ‫سەركەوتوویان ساز كرد بۆ شەڕكردنی كوردانی‬ ‫رۆژهەاڵت‪ ،‬ئەو شانۆگەرییەش دەرهێنانی تەرمی‬ ‫مەال مستەفا بوو لە الیەن خودی پارتی دیموكراتی‬ ‫كوردستانی ئێراقەوە و ساخكردنەوەی بەسەر‬ ‫كوردانی رۆژهەاڵتدا تاكو بیكەنە بیانوویەك بۆ‬ ‫داسەپاندنی ئەو شەڕە ناڕەوایە‪ .‬ئێستاش هەمان‬ ‫بنەماڵە دەیانەوێت شانۆگەرییەكی هاوشێوە ساز‬ ‫بكەن بۆ شەڕكردنی كوردانی رۆژئاوای كوردستان‪،‬‬ ‫ئەو شانۆگەریەش جارێك لە رێی چەند پارتێكی‬ ‫كارتۆنی دژ بە پارتی یەكێتی دیموكراتی"پەیەدە"‬

‫وتار‬

‫‪18‬‬

‫[~]‬ ‫[ ساڵی سێیەم ] [ ‪ [ ] 2013/6/15‬ژماره ‪]30‬‬

‫‪Rojiwelat.mag@gmail.com‬‬

‫لە گەڵ هەڕەشەكردنەكەی بارزانیدا‪ ،‬یەكسەر چەتەكانی ئەرتەشی "ئازاد"ی سوریا و‬ ‫جەبهە النصرەش هێرشی سەر كوردانی رۆژئاوای كوردستانیان كرد لە هەرێمەكانی عەفرین و‬ ‫كۆبانی و تەل تەمر و سەرێكانی‪ ،‬هاوكات لە گەڵ هێرشی چەتەكانی ئەرتەشی "ئازاد"دا هێزەكانی‬ ‫پارتی دیموكراتی كوردستانی ئێراقیش گەمارۆی سەر رۆژئاوایان توندتر كرد و هێزەكانیان‬ ‫لەسەر سنوور جێگیر كرد (واتە هێرشی ئەرتەشی ئازاد و فشارەكانی بارزانی لە یەك كاتدا بوون‬ ‫و پێكهاتن)‪ .‬هاوكات بوونی هێرشەكانی ئەرتەشی ئازاد و فشارەكانی بارزانی بەڵگە نەویستە‬ ‫بۆ هاوئاهەنگی بنەماڵەی بارزانی و چەكدارە سەلەفیەكان دژ بە كوردان و ناردنەوەی ئەو (‪)75‬‬ ‫كەسەش هەر بۆ هەمان مەبەست بووە‬ ‫و جارێك لە رێگەی هاوكاریكردنی ئیخوان‬ ‫‌الموسلمین و جەبهە النصرە بۆ وێرانكردنی‬ ‫شارەكانی رۆژئ��اوی كوردستان و جارێك لە‬ ‫رێگەی هەوڵدان بۆ سازكردنی میلیشیاگەری لەو‬ ‫پارچەیەدا و ئێستاش لە رێگەی ئاودیوكردنی‬ ‫ژمارەیەك ك��وردی بەكرێگیراو بۆ ئاژاوەگێڕی‬ ‫و برسیكردنی كوردانی رۆژئ��اوا و داخستنی‬ ‫سنوورەكان بەسەریاندا‪.‬‬ ‫چەندین پرسیار لە سەرۆكی هەرێم‪...‬؟!‬

‫‪1‬ـ سەرۆكی هەرێم چ بەشێكی هەیە لە رۆژئاوای‬ ‫كوردستاندا تاكو بەو شێوەیە هەڵوێست وەربگرێت‬ ‫و هەوڵی ئاژاوەگێڕی بدات؟‬ ‫‪2‬ـ بۆچی سەرۆكی هەرێم دەست لە كاروباری‬ ‫خ��ۆرئ��اوی كوردستان وەردەدات لە كاتێكدا‬ ‫باشووری كوردستان بەدەست سەدان قەیرانەوە‬ ‫دەناڵێنێت؟‬ ‫‪3‬ـ بۆچی سەرۆكی هەرێم لە سەرەتادا هەوڵ‬ ‫نادات گرفتی زیاتر لە نیوەی باشووری كوردستان‬ ‫چارەسەر بكات كە بە داگیركراوی ماوەتەوە و‬ ‫ناوی ناوچە"جێ ناكۆكی لەسەرەكانیان" لێناوە؟‬

‫‪4‬ــ ئەی بۆچی سەرۆكی هەرێم خۆی و بنەماڵەكەی‬ ‫بەسەر پارێزگاكانی هەولێر و دهۆكدا داسەپاندووە‬ ‫و لە پێناوی ئەو خۆداسەپاندنەشدا شەڕی بێ‬ ‫ئەمانی دژ بە یەكێتی نیشتمانی كوردستان جاڕدا‬ ‫و پەلكێشی تەواوی داگیركەرانی كوردستانی كرد‬ ‫و تاكو ئێستاش دیلەكانی شەڕی ناوخۆی ئازاد‬ ‫نەكردووە؟‬ ‫‪ 5‬ـ بۆچی سەرۆكی هەرێم نیگەرانە لە ئازادكردنی‬ ‫رۆژئاوای كوردستان و لەو پێناوەدا بۆتە هاوكاری‬ ‫ئیخوان‌الموسلمین و چەتەكانی ئەرتەشی "ئازاد"ی‬ ‫سوریا دژ بە كوردان؟‬

‫[~]‬ ‫[ ژماره ‪ [ ] 2013/6/15 [ ]30‬ساڵی سێیەم ]‬

‫‪Rojiwelat.mag@gmail.com‬‬

‫‪19‬‬

‫وتار‬

‫ژیاننامەی گەریالی شەهید گیڤارا گیلبارت‪...‬‬

‫نورەدین یوسف‪":‬كاتێك گیڤارا شەهیدبوو ئەوجا قەدر و قیمەتمان زانی"‬

‫ئا‪ /‬رۆژی واڵت‬

‫شوان نورەدین یوسف‪ ،‬ناسراو بە گەریال"گیڤارا‬ ‫گیلبارت"‪ ،‬لە ساڵی"‪ ،"1987‬لە شارۆچكەی تەق‬ ‫تەق لە بنەماڵەیەكی كوردپەروەر و نیشتمانپەروەر‬ ‫لەدایك دەبێت‪ ،‬ناوی دایكی"ئاوات ئەحمەد محمد"ە‬ ‫و ناوی باوكی"نورەدین یوسف كامیل"ە‪ ،‬هەتا‬ ‫دووی ناوەندی دەخوێنێت و پاشان دەست لە‬ ‫خوێندن هەڵدەگرێت و ئیشی فیلتری سەیارات‬ ‫دەكات‪ .‬گیڤارا"شوان نورەدین"‪ ،‬هەروەها كە لە‬ ‫نازناوەكەیدا دیارە‪ ،‬خاوەن خۆلیایەكی مەزنە‪ ،‬ئەم‬ ‫نازناوەشی هەر لەماڵەوە لەگەڵ خۆیدا هەڵگرتبوو‪.‬‬ ‫دەیویست گیڤارا ئاسا‪ ،‬خۆی بگەینێتە‪ ،‬ئاستێكی‬ ‫بەرز لە كەسایەتی‪ ،‬كەسایەتیەك كە هەر كەس‬ ‫پێ شانازی بكات و ببێتە سیمبۆلێك بۆ نەتەوە‬ ‫و كۆمەڵگە و بنەماڵەكەی‪ ،‬ئەمەش خ��ەون و‬

‫خەیاڵی لەمێژینەی گەنجە شۆڕشگێڕ و گەریال‬ ‫گیڤارا گیلبارت بوو‪ .‬منداڵی رەنج و مەینەتی و‬ ‫دەرب��ەدەری و راپەڕین و ئێش و ئ��ازار و خۆلیا‬ ‫و خەیاڵ بوو‪ .‬شوان نورەدین یوسف ماوەیەك‬ ‫پەیوەست بە حزبی شیوعی كوردستانیشەوە‬ ‫دەبێت‪ ،‬واتا هەر لە تەمەنێكی الویەتیدا خاوەن‬ ‫فكرە و رایەكی چەپڕەویش بووە‪ ،‬ئەم بیركردنەوە‬ ‫و گەڕانەی شواندا بە شوێن كەسایەتی راستەقینە‬ ‫و بزربووی وای لێدەكات‪ ،‬پاش ماوەیەك پەیوەست‬ ‫دەبێت بە رێكخستنی پارتی چارەسەری دیموكراتی‬ ‫كوردستانەوە لە شاری كەركوك و هەر لەوێشەوە‪،‬‬ ‫ئاشنایی بە رام��ان و ه��زری بیرمەندی م��ەزن و‬ ‫رێبەری گەلی كورد"عەبدوڵاڵ ئۆج ئاالن" دەبێت و‬ ‫لە تەق تەقەوە بۆ كەركوك و لەوێشەوە بۆ قەندیل‪،‬‬ ‫كوڵەباری سەفەر دەبەستێت و بەشوێن كەسایەت‬ ‫و هیوا و ئاواتەكاندا مل دەنێت و لە قەندیل لە‬

‫ریزی گەریالكانی پارتی كرێكارانی كوردستاندا‪،‬‬ ‫شوێنی خ��ۆی دەدۆزێ���ت���ەوە و ب��ە باوەڕیەكی‬ ‫م��ەزن و پتەوە و ب��ەوپ��ەڕی قارەمانیەتیەوە و‬ ‫جەسارەت و لەخۆبردووییەوە هەوڵی بەدیهێنانی‬ ‫ئامانجەكانی گەلەكەی و مرۆڤایەتی دەدات‪.‬‬ ‫گ���ی���ڤ���ارا گ���ی���ل���ب���ارت وەه������ا ب�����اس ل��ە‬ ‫رۆژان�������ی گ���ەری�ل�ای���ەت���ی خ����ۆی دەك�����ات‪:‬‬ ‫"یەكەمین رۆژی‪ ،‬ژیانی گەریالیەتی‪،‬‬ ‫پیرۆزترین رۆژی ژیانی گەریالیەتیە"‪...‬‬ ‫من لە رۆژانی دەستپێكی ژیانی گەریالیەتیمدا‪،‬‬ ‫بەدۆی ئەوەدا بووم كە ئاخۆ گەریال چۆن دەژی‪،‬‬ ‫رۆژەكانم هەڵدەسەنگاند‪ ،‬گەریال مانایەكی زۆر‬ ‫پیرۆزی هەیە‪ .‬گەریال مێژووی نوێ كوردستانیان‬ ‫ن��ووس��ی��ی��ەوە‪ .‬ل��ەك��وردس��ت��ان��دا ب��ە ه���ۆی ئەو‬

‫وتار‬

‫‪20‬‬

‫[~]‬ ‫[ ساڵی سێیەم ] [ ‪ [ ] 2013/6/15‬ژماره ‪]30‬‬

‫هەڵكەفتە جۆگرافیاكەی‪ ،‬گەریالیەتی خاوەن‬ ‫تایبەتمەندیەكی ج��ی��اوازە و ئەمەش یەكەمین‬ ‫ج��ارە كە گەریالیەتی لە كوردستاندا پەیڕەو‬ ‫دەكرێت‪ .‬ئەمەش نمونەیەكە بۆ ئ��ەوەی گەالنی‬ ‫بندەستە ئەم شێوە بەرخۆدان و ژیانیە بۆ خۆیان‬ ‫بەبنەما وەربگرن‪ ،‬ناسنامەی ئەم شێوە ژیانەی‬ ‫گەریالیەتیش بە دەركەوتنی بزوتنەوەی ئاپۆچی‬ ‫هاتە دی و سەلماندیان گەریال كێیە و چییە؟"‪.‬‬ ‫گیڤارا وەها باس لە گەریالیەتی و ژیانەكەیان‬ ‫دەك��ات‪ ":‬مانا و چەمكی كەسایەتی شۆڕشگێڕ‬ ‫و گەریالیەتی‪ ،‬لەهەناوی ئەو هەموو زۆری و‬ ‫زەحمەتییەدا‪ ،‬بەهزر و فەلسەفەیەكی ئایدیۆلۆژیەوە‪،‬‬ ‫سەرۆكایەتی و گەل‪ ،‬چۆن لەناویەكدیدا دەتوێننەوە‬ ‫و هەوڵی بەرجەستەكردنی یەكتری دەدەن‪.‬‬ ‫ئەمەش بۆ یەكەمین جار بوو ئەم بیرۆكەی لە‬ ‫مێشكمدا هاتووچوو و هەوڵمدا لەسەری بنوسم‪.‬‬ ‫هەوڵمدا بزانم‪ ،‬ئایدیۆلۆژی‪ ،‬رێكخستن و ئیرادە‬ ‫چۆن دەخولقێن‪ ،‬چ��ۆن‪ ،‬چۆنی یەكتری بەهێز‬ ‫دەكەن و كەسایەتی دەئافرێنن‪ ،‬من هەوڵدەدەم‬ ‫لە دەفتەری بیرەوەریەكانمدا راستینەی ژیانی‬ ‫گەریال‪ ،‬وات��ا و چەمكی گەریالیەتی و ژیانیان‬ ‫باس بكەم‪ ،‬لەگەڵ هەموو زۆری و زەحمەتیەكانی‬ ‫ژی��ان��م��دا‪ ،‬ه��ەوڵ��دەدەم پێش ه��ەم��وو ك��ەس لە‬ ‫كەسایەتی خۆمدا بەرجەستەی بكەم و پێویستە‬ ‫ئ��ەوەش بسەلمێنم كە سەرۆكایەتی و میلیتانی‬ ‫و فیداكاری بۆ گەل و نیشتمان چۆن دەبێت"‪.‬‬ ‫بەڵی گەریالی شەهید"گیڤارا گیلبارت"‪ ،‬كاتێك‬

‫دەستی بە نوسینی بیرەوەیەكانی خۆی كرد‪،‬‬ ‫سۆزی ئەوەی دابوو بە ژیان و تێكۆشانی خۆی‬ ‫ئەمە بۆ خوێنەران و گەل و گەنجانی واڵتەكەی‬ ‫روون بكاتەوە و لەم پێناوەشدا شەهید دەبێت‪.‬‬ ‫رێكەوتن و پیالنە هاوبەشەكەی نێوان دەوڵەتی‬ ‫توركیا و ئێران لە ساڵی "‪ "2010‬لەهاوینی ئەو‬ ‫ساڵەدا بەمەبەستی داگیركردنی قەندیل و وەشاندنی‬ ‫گوورزێكی كوشندە لە بزووتنەوەی ئازادیخوازی‬ ‫گەلی كورد بە رێبەرایەتی پەكەكە و پەژاك بوو‪،‬‬ ‫بەاڵم بەو ئاستەی گەریالكانی هێزەكانی رۆژهەاڵتی‬ ‫كوردستان لە پارستندا نواندیان توانیان خەونی‬ ‫داگیركەران پووچەڵ بكەنەوە‪ .‬دوای نزیكەی دوو‬ ‫مانگ لە شەڕێكی نابەرابەر توانرا بەخوێنی چەندین‬ ‫الوی كورد‪ ،‬سوپای داگیركەری ئێران لە داستانێكی‬ ‫بێ وێنە لە شاخە سەربەرزەكانی قەندیل بشكێنرێ‬ ‫و بەتێكشكاوی گۆڕەپانی جەنگ بەجێبهێڵێت‪.‬‬ ‫ه����ەردوو ش��ۆڕش��گ��ێ��ڕ و گ��ەری�لای هێزەكانی‬ ‫رۆژه���ەاڵت���ی ك��وردس��ت��ان" گ��ی��ڤ��ارا گ��ل��ب��ارت و‬ ‫ك���اروان پ��ارت��ی��زان" بەگیانی خ��ۆی��ان توانیان‬ ‫ل��ەالپ��ەڕە زێڕینیەكانی م��ێ��ژوودا جێگا بگرن‪.‬‬ ‫شەهیدان گیڤارا و ك���اروان‪ ،‬ك��ە دوو رۆڵ��ەی‬ ‫شارۆچكەی ت��ەق تەقن‪ ،‬وەك هەركەسێكیتر‬ ‫ژیانێكی بێ نرخ و بێ بەهایان پەسند نەكرد و‬ ‫روویان كردە ناو شۆڕشی ئازادی‪ .‬لەگەڵ ئەوەی‬ ‫توانیویانە لە ئاستی هزریدا خۆیان پێبگێنن و‬ ‫كەسایەتیەكی تۆكمە دروست بكەن‪ ،‬هەمانكات‬ ‫بە رۆحێكی فیدایانە ئامادەبوونە لە گۆڕەپانە‬

‫‪Rojiwelat.mag@gmail.com‬‬

‫ه��ەرە گەرمەكانی خەبات رۆڵ��ی خۆیان ببینن‪.‬‬ ‫پەیوەست بوونی هەردوو هەڤاڵ بە ئایدیۆلۆژیا و‬ ‫هزری رێبەر ئاپۆ و پەیوەست بوونیان بەهەڤااڵنی‬ ‫شەهید‪ ،‬ئەو پرەنسیپە شۆڕشگێڕیەمان دەخاتەوە‬ ‫بیر كە كەسایەتی شۆڕشگێڕی لەسەر بونیاد دەنرێت‪.‬‬ ‫ناكرێت هەروا بەئاسانی ناوی "كاروان و گیڤارا"‬ ‫بێنین و تێپەڕین‪ ،‬چونكە بەقەد تەمەنی خۆیان‪،‬‬ ‫خۆیان لەناو فكر و سیاسەت و ئایدیۆلۆژیادا قووڵ‬ ‫كردۆتەوە و هەمانكات خۆیان بەخاوەنی دەزانن و‬ ‫هەموو هەوڵێكیشیان لەپێناو بەجێكردنیەتی لە‬ ‫كەسایەتی خۆیان‪ ،‬بۆیە شەهید گیڤارا زۆر بەئاشكرا‬ ‫كەسایەتی خۆی وەك گەریالیەكی شۆڕشگێڕ شیكار‬ ‫كردوە و هیچ نەترساوە لەو كەسایەتیە دەوڵەتگەرا‬ ‫و دەسەاڵتگەرا و كۆنەپەرستە‪ ،‬بەهەموو شێوەیەك‬ ‫بەكەسایەتی شۆڕشگێڕ شەڕی كردوە و توانویەتی‬ ‫بەو تێكۆشانە كەسایەتیەكی نوێ بونیاد بنێت‪.‬‬ ‫ئەگەر كەسایەتی شەهیدان"گیڤارا و ك��اروان"‬ ‫بناسیت‪ ،‬بێگومان داستانی دوو مانگەی قەندیل‬ ‫باش دەناسیت‪ ،‬هەمانكات لە كەسایەتی ئەوانیشدا‬ ‫ف��ەرم��ان��دەی شەهید سمكۆ و عگید و هەموو‬ ‫شەهیدانی تریش دەناسیت‪ ،‬لە گەڵ ئەوەشدا‬ ‫دەزانرێت چ هێزێك سوپای داگیركەری دەوڵەتی‬ ‫ئێرانی تێكشكاندوە و گەلی ك��ورد خاوەنی چ‬ ‫رۆڵەیەكە بۆ ب��ەرگ��ری ك��ردن لە خاكی واڵت‪.‬‬ ‫گەریالی شەهید "گیڤارا گیلبارت"‪ ،‬كاتە ناخۆشەكانی‬ ‫ژیانی خۆی لەرێزەكانی گەریالدا وەها باس دەكات‪:‬‬

‫‪Rojiwelat.mag@gmail.com‬‬

‫"لەوكاتانەی كە دەكەوتمە ناخۆشی"‬ ‫لەوكاتانەی كە دەكەوتمە ناخۆشی زۆر پێدەكەنیم‬ ‫بەخۆم لەبەرئەوەی نەدەبوو من بكەوتمایا ناخۆشی‬ ‫و بێمۆڕاڵی؛ چونكە بێ س��وودە‪ ،‬من كاتێك كە‬ ‫رووب���ەڕووی ناخۆشی دەب��ووم��ەوە زۆر نیگەران‬ ‫دەبووم‪ ،‬دەشمزانی من بەهەڵە داچوومە‪ ،‬لەوكاتەی‬ ‫تەنگ بیربكەمەوە ژیانی من تێكەاڵوی ئازاردەبێ‪،‬‬ ‫منیش بیردەكەمەوە چۆن هەوڵ بدەم تێیپەڕێنم‪،‬‬ ‫من گیڤارەم دەبێ لەو رێگایەدا بمەشم بێچارە‬ ‫نەمێنم‪ ،‬چونكە هەر مرۆڤێك بێچارە بمێنێ ئەوە‬ ‫زوو دەمرێ‪ ،‬لەناو ژیان بێ جەسارەتە و دەبێ ئەو‬ ‫مرۆڤە بۆ سەركەوتنی هەوڵدات بەرخودانی بكات‬ ‫هەتا دوایی و بەئیرادەیەكی پتەوەوە‪ ...‬من كاتێك‬ ‫ئەڵێم ئەم شێوازە بەكارنەهێنم كە چارەسەریەكی‬ ‫تەنگە‪ ،‬دەبێ نرخ بدەمە بەردەوامی بە رێبازی‬ ‫شۆڕشگێڕیم و سەرۆك ئاپۆش بەبنەما وەربگرم‪،‬‬ ‫ئەم فەلسەفەیە كە فەلسەفەی سەرۆك ئاپۆیە بخەمە‬ ‫بواری جێبەجێكردن‪ ،‬من دەبێ وەاڵمی ناخۆشیەكان‬ ‫بدەمەوە و دەبێ ئازادی و سەربەخۆیی بۆ ئاخفتنەكانم‬ ‫بەرپا بكەم و هەڤاڵی خۆم بە موخاتەب بگرم‪.‬‬ ‫نورەدین یوسف‪":‬لە ئێستادا پێنج برای تری‬ ‫هەیە كە پێشمەرگەن‪ ،‬بەخوا قەسەم ئەو‬ ‫رێچكەیە ئەو بەرنادەین هەتا رۆژی مردن"‬ ‫باوكی شەهید شڤان نورەدین یوسفیش سەبارەت بە‬ ‫ژیاننامەی كوڕە شەهیدەكەی وەها باس لە كوڕەكەی‬ ‫دەكات‪":‬كاتێك گیڤارا لەدایك بوو لە شاری كەركوك‬ ‫دەژیان و لە الیەنی بار و گوزەرانی ژیانیەوە كەم‬ ‫و كوڕتیەكی ئەوتۆومان نەبوو‪ .‬شوان هەتا دووی‬ ‫ناوەندی خوێند و وازی لە خوێندن هێنا‪ .‬هەر لەو‬ ‫كاتانەشدا وەكو بنەماڵە مۆشكیلەیەكی خێزانیمان‬

‫[~]‬ ‫[ ژماره ‪ [ ] 2013/6/15 [ ]30‬ساڵی سێیەم ]‬

‫هەبوو و تەبا نەبووین‪ ،‬شوان ئەم رەوشەی زۆر‬ ‫پێ ناخۆش بوو‪ ،‬زۆریش هەوڵیدا مۆشكیلەكەمان‬ ‫چارەسەر بكات و حەلێكی بۆ بدۆزێتەوە؛ بەاڵم‬ ‫نە من و نەش خێزانەكەم ئەو تەنازۆلەمان دەكرد‬ ‫لەبەرامبەر بەیەكدی‪ ،‬هەتاكو ئەوە وای لێهات‬ ‫لەیەكتر جیابووینەوە‪ .‬ئەو بەراستی ئەو بارودۆخەی‬ ‫زۆر پێ ناخۆش بوو و زۆریش هەوڵیدا حەلی بكات‪،‬‬ ‫بەاڵم بەداخەوە ئێمە نەمانتوانی لەیەك بین"‪.‬‬ ‫ش��وان دوای وازهێنانی لە خوێندن دەستی دا‬ ‫بە فیتری سەیارەوە لە شاری تەق تەق‪ ،‬دوای‬ ‫فیترەكەش م��اوەی وازی هێنا و چ��ووە حزبی‬ ‫شیوعی و لە وێ ئیشی دەك��رد‪ ،‬هەتا م��اوەی‬ ‫دوو سێ ساڵێك لەوێ مایەوە‪ ،‬هەتا ماوەیەك‪،‬‬ ‫ئ��ەو ك��ات��ەن��ان��ەش��ی ل��ەم��اڵ��دا م��ۆع��ەدەل شتی‬ ‫دەن��ووس��ی‪ ،‬وێنەی دەكێشا و دەخوێندنەوە‪.‬‬ ‫ه��ەر ل��ەو كاتانەشدا‪ ،‬شوان"شەهید گیڤارا"‬ ‫ئێدی بەفەرمی ل��ە م��اڵ��ەوە چ��ووە دەرەوە و‬ ‫ن��ەگ��ەڕای��ەوە و ل�����ەب�����ەرواری"‪"10-4-2008‬‬ ‫چ��ووە ریزەكانی گەریالكانی كوردستانەوە و‬ ‫پاش چوارساڵ بە شەهیدی گەڕایەوە ماڵەوە‪.‬‬ ‫كاتێك شەهید بوو ئەوجا زانیمان كە ق��ەدر و‬ ‫قیمەتی ئەو كوڕەمان چۆن چۆنی ب��وو‪ .‬چۆن‬ ‫كوڕێك بوو و وەك لە یادەوەریەكانیشی كە ئێستا‬ ‫چاپكراوە لەنامیلكەیەكدا باسی لەمنی كردووە و‬ ‫گلەیی لە منیش بووە‪ .‬گەلەییەكەی راستە و لە جێ‬ ‫خۆیدایە‪ .‬ئەو رەخنە و تێبینیانەی هەمووی راستە‪،‬‬ ‫بەاڵم كاتێك شەهید بوو‪ ،‬ئەو كاتە من دەركم پێكرد‬ ‫كە ئیدی ئەو كوڕە چەندە مەزن و گەورەیە‪ .‬چەندە‬ ‫كوڕێكی دڵسۆز بووە بۆ كوردستانەكەی لە ئێستاشدا‬ ‫من رەخنەدانی خۆم دەدەم و هەڵە و كەم و‬ ‫كوڕیەكانی خۆمیش دەبینم كە لەو كاتە تێدا دەژیم"‪.‬‬ ‫شەهید شوان بە شەهیدبوونی خۆی‪ ،‬یەك شتی‬ ‫كردە دڵی ئێمەوە‪ ،‬ئەوەش ئەوەیە كە ئەو كاتە‬

‫‪21‬‬

‫وتار‬

‫تەنیا ئەو خۆی گەریال بوو‪ ،‬بەاڵم لە ئێستادا پێنج‬ ‫برای تری هەیە كە پێشمەرگەن‪ ،‬بەخوا قەسەم‬ ‫ئەو رێچكەیە بەرنادەین هەتا رۆژی مردن‪ .‬هەر‬ ‫خەبات دەكەین لە پێناو ئەوەی ئەو شەهیدەمان‬ ‫لەناو ئەو حزب و رێكخستنیەدا بووە‪ .‬لەناو ئەو‬ ‫شۆڕشەیە ب��ووە‪ .‬ئێمە نەماتوانی بە گەنجیەتی‬ ‫هیچی بۆ بكەین‪ ،‬ب��ەاڵم لە دوای شەهیدبوونی‬ ‫دەمانەوێت شتێكی بۆ بكەین كە دڵی پێ خۆش‬ ‫بێت لەناو گۆڕەكەی‪ .‬خوێندن و تەمەنی منداڵی‬ ‫لە تەق تەق ب��ردەس��ەر‪ .‬ش��وان رەفیقی نەبوو‪،‬‬ ‫ئەوەندەی لە ماڵەوە بوو‪ ،‬خەریكی وێنەكێشان‪،‬‬ ‫مۆزیك و نووسین و خوێندن بوو‪ .‬ئەو كاتانەشی‬ ‫لە دەرەوە بوو‪ ،‬لە دۆكانی خۆیدا لە فیتری ئیشی‬ ‫دەكرد‪ .‬بەس خوێندن و نووسین یار و هەڤاڵی بوو‪.‬‬ ‫لە ئێستاشدا وەكو باوكە گەریالیەكی شەهید؛‬ ‫پەیامم بۆ ئەو بنەمااڵنەی كە رۆڵەكانیان لە رێگەی‬ ‫ئازادیخوازی گەلی كوردستاندا شەهید بوون‪ ،‬ئەوەیە‬ ‫كە شەهید بوونی رۆڵەكانیان جێ فەخر و شانازیە‬ ‫بۆیان‪ ،‬هەموو كاتێك دەتوانن شانازی پێوە بكەن‪،‬‬ ‫هەموو كاتێك سەربەرز بن پێیان‪ .‬من خۆم ئێستا‬ ‫دەركم بە هەڵەكانی خۆمدا كردووە‪ ،‬ئەوەش هەتا‬ ‫شوان شەهید نەبوو‪ ،‬دەركم پێ نەكردبوو‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هەموو خەڵك شاهیدن كە من چ گوڕانكاریەكم تێدا‬ ‫دروست بووە لە پاش شەهیدبوونی كوڕەكەم‪ ،‬بۆیە‬ ‫من قەرزداری كوڕە شەهیدەكەمم و بەشەهیدبوونیشی‬ ‫ل��ە پێناو ئ����ازادی گ��ەل و نیشتمانەكەی و‬ ‫ئاواتەكانی شاناز دەك��ەم و پێ سەربڵندم‪.‬‬ ‫گ��ەری�لای"گ��ی��ڤ��ارا گ��ی��ل��ب��ارت"‪ ،‬ل��ە ئەنجامی‬ ‫پ��ەالم��اری رژێمی ئێران بۆ س��ەر قەندیل لە‬ ‫ب��������ەرواری"‪ ،"28-6-2011‬دەگ��ات��ە لوتكەی‬ ‫شەهادەت و لەئێستاشدا تەرمەكەی لە گوڕستانی‬ ‫ش��ارۆچ��ك��ەی ت��ەق ت��ەق بەخاكسپێردراوە‪.‬‬

‫وتار‬

‫‪22‬‬

‫[~]‬ ‫[ ساڵی سێیەم ] [ ‪ [ ] 2013/6/15‬ژماره ‪]30‬‬

‫‪Rojiwelat.mag@gmail.com‬‬

‫باشە پەكـــــەكــــە چی بۆكـــــورد‪..........‬كـــــــردووە؟؟‬

‫كامەران گوڵپی‬ ‫لە سەردەمی عەوداڵبوونی بەرپرسان بۆ ژیانێكی‬ ‫بزنس مانی و حەزی بەرزكردنەوەی باڵەخانەكان‬ ‫و بەدەستهێنانی بڕوانامەی فەخریدا و ژێرخستنی‬ ‫بەرزترین مۆدیلی ئوتۆمبیل و شەڕ لەسەرمانەوە لە‬ ‫پۆستەكاندا و دانەبڕان لە شاشەی تیڤیەكان و پشتی‬ ‫مایكەكان و بەسەربردنی پشووی هاوینە لە خۆشترین‬ ‫شوێنە گەشتیاریەكانی جیهان پەكەكە خەریكی چی‬ ‫بوو!؟‬ ‫لێرەوە دەبێت هەموو تاكێكی كورد لەهەرچواربەشی‬ ‫كوردستان بەكار و هەنگاوەكانی پەكەكە ئاشنا‬ ‫بكرێن لە پێناو ڕەواندنەوەی هەندێك گومان و تاوانی‬ ‫ئایدیۆلۆژی كە دەرهەق بە پارتی كرێكاران كراوە‪،‬‬ ‫گوایە ئەمانە دژی ئاین كار دەكەن و ستراتیژیان‬ ‫دژایەتی كردنی پیرۆزیەكانی گەلە!‪.‬‬ ‫لیرەوە پرسیار دەكەین كە ئەوانەی خەویان لە‬ ‫چاوەكانی خۆیان تۆراند و دەستەویەخە لە گەڵ‬ ‫سروشتی سەختی قەندیلی سەربەرزدا ئاشنابوون و‬ ‫زبری ژیانیان هەڵبژارد جێی خۆیەتی ساڵو و ڕێزی‬ ‫هەموو كوردانیان پێ بگەێنین و بڵێین ساڵوی ئازادی‬ ‫و دیموكراسیتان لێبێت ئەی ئەوانەی لە فەرهەنگی‬ ‫كوردیدا بە(گەریال)ناسراون‪.‬‬ ‫ئەم دەرفەتی ئاشتیە كاتێكی لەبارە بۆ سەركردایەتی‬ ‫پەكەكە بۆ زیاتر تێكەڵبوون و ئاوێزانبوون بەخەڵكی‬ ‫شارنشین و كردنەوەی سیمینار و كۆڕ بۆ گۆڕینەوەی‬ ‫بیروڕا‪.‬‬ ‫ئ��ەو الی��ەن��ەی كە ڕۆح��ی ك���ردەوە بەبەرجەستەی‬ ‫هەستی نەتەوەیدا لە كاتێدا تا هەنوكەش هەستی‬ ‫حزبایەتی زاڵە لە كۆمەڵگەی ئێمەدا تەنها پەكەكە‬ ‫بوو‪ ،‬ڕێبوارانی نەناسراوی ئەم كاروانە بەڵێنی (یان‬ ‫كوردستان یان كوردستان)یان بەنەتەوەكەیان داوە‪،‬‬ ‫چونكە تاكە شتێك كە پیرۆز بێت الی ئەوان نیشتمانە‬ ‫نەك كەسەكان‪.‬‬ ‫كاتێك ڕێبەرەكەیان پێش پانزە ساڵ ڕفێنرا و دواتر‬ ‫زیندانی كرا بەسزای هەتاهەتایی چاودێرانی سیاسی‬ ‫تەمەنی مانەوەی پارتی كرێكارانیان بەشەش مانگ‬ ‫خەماڵند كە گوایە دوای ئەو ماوەیە ڕێكخراوێك نامێنێت‬ ‫بەناوی پارتی كرێكارانی كوردستانەوە‪ ،‬بێ ئاگا‬ ‫لەوەی كە هەرلەناوی پارتەكەوە دیارە كە كوردستانیە‬ ‫نەك توركی بۆیە ئەو خەماڵندنە ڕاست دەرنەچوو‪.‬‬

‫لێرەوە زلهێزان بەحساباتی خۆیاندا چونەوە‪ ،‬چونكە‬ ‫شۆڕشەكانی پێشوو بە لە سێدارەدانی سەركردەكانیان‬ ‫توانەوە و نەمان‪ ،‬بەاڵم پارتی كرێكاران چەندین ئوج‬ ‫ئاالنی فەراهەم هێنابوو لەسەر دەستی خودی ئوج‬ ‫ئاالن بۆیە مانەوەی مسۆگەر بوو بە جۆرێك ئێستا‬ ‫كەسایەتی ئوج ئاالن بەیەكێك لە كاریگەرترین سەد‬ ‫كەسایەتی دێت لە جیهاندا‪.‬‬ ‫چەمكی نەتەوە ئەو چەمكەیە كە پارتی كرێكاران‬ ‫بەبەرخودانی بەردەوامی توانی بەدەوڵەتی توركی‬ ‫بسەلمێنێت كە كورد نەتەوەیە نەك كەمینە لە كاتێكدا‬ ‫هەڵگرتنی چەمكی نەتەوە ئەوەندە ئاسان نییە‬ ‫بەرزكردنەوەی و هەروەك دەركردنی ئەو چەمكە لە‬ ‫دروشمەوە بۆ هەنگاوی كرداری شەونخونی و سازش‬ ‫نەكردنی دەویست!!‪.‬‬ ‫دەم��وچ��اوی س��ادەی گەریال و ڕەش هەڵگەڕاوی‬ ‫نیشانەی قورسی چەمكی نەتەوەییە كە مانەوە لە‬ ‫گەڵ سەختی سروشتدا خۆڕاگری دەوێت بەجۆرێك‬ ‫كچە گەریالكان خۆیان لە كۆتوبەندی میكیاژ‬ ‫ڕزگاركردبوو‪ ،‬بۆیە توانیان هاوشانی پیاوان بەرخودان‬ ‫بكەن‪ .‬من خۆڕزاندنەوەی ئەوانم بەشێوەیەكی جیاواز‬ ‫بینی ئەویش خۆڕازاندنەوەیان بوو بۆ دایكە نیشتمان‬ ‫بەڕنگی ئاڵی خوێنیان كە لەسەر تاشەبەردەكانی‬ ‫چیاكانی كوردستان دەیاننەخشاند كە ژنان دەبێت‬ ‫هاوسەنگەر و هاوخەباتی پیاوان بن‪.‬‬ ‫ئەو سەردەمەی باشور گیرۆدەی شەڕێكی نەگریس‬ ‫بوو بەناوی شەڕی براكوژیەوە لە قەندیل سەربەرزانە‬ ‫ب��ەرام��ب��ەر ب��ە ج��ب��ەخ��ان��ەی دەوڵ��ەت��ی ت���ورك لە‬ ‫ڕووبەڕوبونەوەدا كێ بوون؟!‪.‬‬ ‫هەروەك لە شاخ سەرقاڵی بەرەنگاربوونەوەی دوژمن‬ ‫بوون لە شار و دێهاتەكانیش خەریكی ڕێكخستنی‬ ‫خەڵكی بوون بەگۆشكردنی ڕۆڵەكانی كورد بەهەستی‬ ‫نەتەوەیی نەك حزبی بۆیە ئەوەی ئێستا لە باكور‬ ‫بەدی دەكرێت هەستی نەتەوەیی بااڵنسێكی بەرزی‬ ‫هەیە بە بەراورد بە بەشەكانی تری كوردستان ئەمەش‬ ‫خۆی لە خۆیدا نیشانەی دڵسۆزی و سەلیقەی پارتی‬ ‫كرێكاران پیشان دەدات لە (سەرمەشقی) كردنی بیری‬ ‫نەتەوەیدا‪.‬‬ ‫ئێستاش خۆشبەختانە لە باشوری ئازیزدا هەستی‬ ‫نەتەوەیی چرۆی كردووە و بەشانازیەوە باسدەكرێِت‬ ‫لە نێو كۆڕ و كۆمەڵدا بەجۆرێك نەتەوە خەریكە الی‬ ‫نوخبەی میللەت لە سەروی هەموو دەستەواژەكانی‬ ‫ترەوەیە بۆیە ئەمەش خۆی لە خۆیدا دەگەڕێتەوە بۆ‬ ‫سەربازە ونەكانی هەڵگری بیری نەتەوەیی‪.‬‬ ‫پارتی كرێكاران هەموو ئەندامێكی پەروەردە كردووە‬ ‫لەسەرخۆبەخشین بەخاك و نیشتمان بۆیە هەموو‬ ‫ئەندامێكی سیاسییانە بیردەكاتەوە واتە سیاسەت‬ ‫قەدەخە نەكراوە لە كەس و هەنگاوەكان بەرەو‬ ‫كۆمەڵگەی دیموكراتیك زۆر بەباشی بەرەوپێش‬ ‫دەچێت‪ .‬لە باكور و ڕۆژئاوا ئەمەش ئەو ڕاستیەمان‬ ‫پێدەڵێت كە هێڵی سور و ش��اراوە نییە لە نێوان‬ ‫سەركردیەتی و ئۆرگانەكانی خوارەوە بۆیە ئاستی‬ ‫ڕۆشنبیری بەرزترە لە نێوان ئەندامەكانی كۆمەڵگەی‬ ‫دیموكرتدا كە پارتی كرێكاران پێشەنگی دەكات‪.‬‬

‫بەو بازنە تەسكە جوگرافیەی كە پارتی كرێكاران‬ ‫تیایدا بزاوتی دەك��رد‪ ،‬بەاڵم ئێمەی ئاشنا كرد بە‬ ‫فەرهەنگی كۆمەڵگەی مەدەنی بە جۆرێك كە یەكتر‬ ‫خوێندنەوە و یەكترقبوڵكردن فێربین واتە وەالنانی‬ ‫لۆژیكی هێز و چەك بۆ خۆسەپاندن لە كاتێكدا كە‬ ‫ئەو خاوەنی هەردوو چەمكەكە بوو بۆیە لە پاڵ چەكدا‬ ‫ڕۆشنبیركراین بە فەرهەنگی جوانی یەك نەتەوەیی‪.‬‬ ‫خۆداڕنین لە كەلتوری توندڕەوی‪ ،‬هەروەك سادەیی‬ ‫و خاكی بوونی سەركردەكانی پەكەكە جارێكی تر‬ ‫خۆشەویستی گەڕاندەوە بۆ نێوان گەل و بەرپرس؛‬ ‫چونكە جیاوازی ئاستی ژیان و دروستكردنی چینایەتی‬ ‫وای كردووە كە بەرپرسان لە جیهانێكی تەواو جیاواز‬ ‫لە هاواڵتیان ژیان بگوزەرێنن‪ ،‬بەجۆرێك كێشەی‬ ‫هاواڵتی تەنها لەسەر ڕووپەڕی الپەڕەیەكی ئەیفۆڕ‬ ‫بەرچاوی بەرپرس دەكەوێت ئیتر سەردانی مەیدانی‬ ‫بۆ كێشەكان بوونی نییە‪ ،‬نمونەش سەرەی بەنزین‬ ‫كە هاوشێوەی شورای واڵتی چین هاواڵتیان ڕۆڵی‬ ‫تیادەبینن لە هەرێمدا‪...‬‬ ‫با بەیەكەوە ج��ی��اوازی��ەك بكەین لە نێوان دوو‬ ‫شێواز لەیەك سەردەمدا‪ .‬لە باشوری كوردستان‬ ‫هەموو ئامرازێكی بەمەدەنیكردنی كۆمەڵگامان‬ ‫لەبەردەستدابوو‪ ،‬بەاڵم مەخابن بەهەڵە بەكارمان‬ ‫هێنا و سودمەند نەبووین لێی بەجۆرێك ئێستاشی‬ ‫لە گەڵ بێت بۆ تعبیركردن لە خۆشی بۆنەیەك یاخود‬ ‫هەواڵێك چەك و تەقەمەنی بەكار دێنین بۆ دەربڕینی‬ ‫خۆشیەكانمان‪ ،‬بەاڵم لە باكور لە كۆبونەوەیەكی چەند‬ ‫میلیۆنیدا هەست بەدیاردەیەكی نامۆ ناكرێت ئەمەش‬ ‫ئ��ەوە دەگەێنێت كە كار لەسەر بە مەدەنیكردنی‬ ‫كۆمەڵگە كراوە‪.‬‬ ‫ئێستا هەلێكی زێڕین لە بەردەم كورددایە بۆ ئاشتی‪،‬‬ ‫بۆیە پێویستە سەركردایەتی كورد هاوكار بێت بۆ‬ ‫سەرخستنی ئەم پرۆسەیە‪ ،‬ئەم جارەش كەمپینی‬ ‫كۆكردنەوەی واژۆ بۆ ئازادی ئوج ئاالن و زیندایانی باكور‬ ‫هەنگاوی یەكەمی دوای كشانەوەی گەریالیە لە بواری‬ ‫كۆمەڵگەی مەدەنی و دیموكراتیدا‪ ،‬بۆیە بەواژۆكردنت‬ ‫ئەفسانەی جیاوازی سنورە دەستكردەكان كوردستان‬ ‫هەرەس پێدێنیت و بە ئومێدی ئازادی بۆ ئوج ئاالن‬ ‫و شادبوونی كوردانی چوارپارچە لە ئامەدی قەاڵی‬ ‫كوردان بە جەژنی ئازادی‪.‬‬

‫بەواژۆكردنت ئەفسانەی‬ ‫جیاوازی سنورە‬ ‫دەستكردەكانى كوردستان‬ ‫هەرەس پێدێنیت و بە‬ ‫ئومێدی ئازادی بۆ ئوج‬ ‫ئاالن و شادبوونی كوردانی‬ ‫چوارپارچە لە ئامەدی‬ ‫قەاڵی كوردان بە جەژنی‬ ‫ئازادی‬

‫[~]‬ ‫[ ژماره ‪ [ ] 2013/6/15 [ ]30‬ساڵی سێیەم ]‬

‫‪Rojiwelat.mag@gmail.com‬‬

‫‪23‬‬

‫وتار‬

‫ســــــــەرۆك و دەســـــــــتور و دەســــــــەاڵت؟‬

‫كوردۆشوانی‬

‫بونی سەرۆك و سەرۆكایەتیكردن لەهەر واڵتێكدا‬ ‫پێویستیەكی ژیانییە بۆ هاواڵتیان و رێكخستنی‬ ‫ك��ارەك��ان��ی واڵت و ب��ەرێ��وەب��ردن��ی كۆمەڵگە‪،‬‬ ‫بێگومان ئەوەش دەبێت بەپێی یاسا و دەستور‬ ‫ئەركەكانی سەرۆك دیاری بكرێت بە شێوازێك كە‬ ‫لە خزمەت و بەرژەوەندی گشتیدا بێت نەك بە‬ ‫پێچەوانەوە‪ ،‬سیستەمی سیاسی و بەرێوەبردن‬ ‫و حكومڕانی لە ت��ەواوی جیهاندا هاوشێوەی‬ ‫یەكتر نییە ئەگەر لەسەر بنەمای سیستەمێكی‬ ‫دیموكراسیش بێت‪ ،‬بەڵكو شێواز و تایبەتمەندی‬ ‫هەر واڵتێك وەك خۆی لە بەرچاو گیراوە لە ڕووی‬ ‫نەتەوەیی‪ ،‬ئەتنیكی‪ ،‬ئاینی و ئاینزایی ئەرك و‬ ‫مافی هاواڵتیان بەگشتی لە دەستورێكی دیاری‬ ‫ك��راودا ئاماژەی پێكراوە‪ .‬ه��ەروەك چۆن یاسا‬ ‫و رێساكانی واڵت و دەسەاڵتەكانی س��ەرۆك و‬ ‫بەرێوەبرانی واڵت دیاریكراوە‪ ،‬هەر سیستەمێك‬ ‫بۆ بەڕێوەبەردنی واڵت دابنرێت بەپێ یاسا خاڵ‬ ‫بەخاڵی دادەرێژرێت‪ ،‬هەڵبەتە لە پرۆسەیەكی‬ ‫دیموكراسیدا دەرفەت بە هاواڵتیان دەدرێت خۆیان‬ ‫یاخود نوێنەرەكانیان دەنگی لە سەربدەن و‬ ‫پەسەندی بكەن‪ ،‬چونكە دواجار دەسەاڵتدارن لە‬ ‫هەركات و ساتێكدا جڵەوی حكومیان گرتە دەست‬ ‫پێویستە لەسەر ئەو بەرنامە و سیستەمە بڕۆن كە‬ ‫بە ڕەزامەندی گەل دیاریكراوە‪ ،‬ئەوەش بەمەرجێك‬ ‫خودی سیستەمەكە سیتەمێكی دیموكراسی بێت‬ ‫و بەتەواوی لە بەرژەوەندی گشتیدا بێت نەك‬ ‫تەنها بەشێكی دیاریكراو یاخود پارت و گروپێك‬ ‫یان بنەماڵەیەك لە ساتەوختێكدا بەجۆرێ لە‬ ‫جۆرەكان تێیان پەڕاندبێت و ڕای گشتی هاواڵتیان‬ ‫لە بەرچاو نەگیرابیت‪.‬‬ ‫هەرچەندە زۆر جار لە رێگەی دەنگی خەڵك و‬ ‫پرۆسەی دیموكراسیدا دیكتاتۆر بەرهەم هاتووە‪،‬‬ ‫ب��ەاڵم دەستور و سیستەمێكی پێشكەوتوو و‬ ‫دیموكراسی ئەگەر ب��ەت��ەواوی رێ���ڕەوی خۆی‬ ‫بگرێت و بچەسپێت بەتێپەربونی كات نەوەیەكی‬ ‫وشیار و پێشكەوتوو و چاوكراوە بەرهەم دێنێت‬ ‫كە هەرگیز ڕێگە بە دەسەاڵتی تاكڕەوی نادات‬ ‫و كەلێنێك ناهێڵێ دێكتاتۆرگەرایی تێدا دابنات‪.‬‬ ‫ئەوە ڕاستیەكە و حاشای لێناكرێ گەلێكی وشیار‬

‫و دیموكراتخوز گەرەنتی پاراستنی سیستەمی‬ ‫دیموكراسییە نەك تەنها دەستورێكی دیموكراسی‪،‬‬ ‫چونگە ئەگەر گەل دەستورەكە نەپارێزێ هەموو‬ ‫كاتێ ئەگەری ئەوە هەیە مرۆڤێكی دەسەاڵتخواز‬ ‫و پەرژەوەندیپەرست خۆی بەكورسی حكومەوە‬ ‫بنوسێنێ و دەستبەرداری نەبێت‪ ،‬بەاڵم ئەو مرۆڤە‬ ‫دەسەاڵتخوازە هەمیشە لە ناو گەلێكی ناوشیاردا‬ ‫سەركەوتن بەدەست دێنێ و هەموو بەهاكانی‬ ‫واڵت دەخاتە خزمەتی خواستەكانی خۆیەوە‪،‬‬ ‫بۆیە تا ئەوكاتەی گەل دەگات بە ئاستێكی بەرز‬ ‫لە وشیاری دیموكراسی و پاراستنی پەرژەوەندی‬ ‫گشتی‪ ،‬واڵت پێویستی بە سەرۆكیك دەبێت كە‬ ‫ئامانجی تەنها گرتنەدەستی دەس��ەاڵت نەبێت‪،‬‬ ‫بەڵكو ئامانجی ئەوە بێت دەسەاڵت بۆ خزمەتی‬ ‫گەل و رێگرتن لە هەر كارێكی نادیموكراتی‬ ‫بەكاربێنێت‪.‬‬ ‫بێگومان ئەو جۆرە سەرۆكەش لە مێژوی مرۆڤایەتیدا‬ ‫نمونەی زۆرە هەروەك چۆن كەم نین سەرۆكە‬ ‫دیكتاتۆرەكانیش كە بەردی بناغەی واڵتیان بە‬ ‫كەللەی سەری مرۆڤ داناوە‪ ،‬ئەوەی ئێستا لە‬ ‫باشوری كوردستان بووە بە ڕۆژەڤی سەرەكی و‬ ‫رۆژانە قسە و باسی ڕاگەیاندنەكان و پارتەكان و‬ ‫خەڵكە‪ ،‬مژاری دەستور و سەروك و دەسەاڵتە لە‬ ‫هەرێمی كوردستاندا‪ .‬ئەو سەرۆكایەتیەی ئاماژەم‬ ‫پێكرد كە پارێزەری مافی خەڵك بێت الیەنی كەم‬ ‫تا ئەو كاتەی گەل بە وشیاریەكی تەواو دەگات‬ ‫لە رووی ماف و ئازادییەكانەوە ئەوەیە كە ئێستا‬ ‫هەرێمی كوردستان پێویستی پیەتی‪ ،‬سەرۆكێك‬ ‫كە دەستورێك فەراهەم بكات بۆ واڵت دەیان‬ ‫ساڵی تر گەل لە سایەیدا ئاسودە و بەختەوەربێت‪،‬‬ ‫شارەزایانی بواری دەستور ئاماژە بەوە دەكەن‬ ‫كە‪":‬دەستور بااڵترین یاسای واڵتە و‪ ،‬سەرچاوەی‬ ‫شەرعیەت ‌ی هەموو دەسەاڵتەكانیشە‌‪ .‬سەرجەم دام‬ ‫و دەزگاكانی دەسەاڵت شەرعیەتی بوون و مانەوە‬ ‫و كاركردنیان لە دەستورەوە وەردەگ��رن‪ ،‬بۆیە‬ ‫ناكرێ هیچ دەسەاڵتێك بێ دەستور بچێ بەڕێوە"‪.‬‬ ‫هەرچەندە دەسەاڵتدارانی هەرێمی كوردستان‬ ‫بیست و دوو ساڵە بە بێ دەستور حكومڕانی‬ ‫ئەم هەرێمە دەكەن سەرەڕای ئەوەی نەهامەتیەكی‬ ‫زۆریان بەسەرخەڵكدا ڕشت هێشتا دەستورێكی‬ ‫پێشكەوتوو بەڕەوا نابینن كە بەتەوای پارێزەری‬ ‫م��اف و ئ���ازادی ه��اواڵت��ی��ان بێت‪ ،‬هەرچەندە‬ ‫گومانم هەیە دەسەاڵتداری هەرێمی كوردستان‬ ‫ئەگەر بەم ئاوەزو و لۆژیكەی ئێستاوە بەردەوام‬ ‫بن لە دەسەاڵتداریدا‪ ،‬هیچ ج��ۆرە دەستورێك‬ ‫خۆشگوزەرانی بۆ خەڵك بەدی ناهێنێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هەرچۆنێك بێت پێویستە هیچ نەبێت لە دوای‬ ‫بیست و دوو ساڵ بێدەستوری خەڵك مافی ئەوەی‬ ‫هەبێت دەستورێ هەڵبژێرێت ئەگەر ئێستاش لە‬ ‫سایەیدا بەختەوەر نەبێت نەوەكانی دوای خۆی‬ ‫شانازی پێوە بكەن‪ .‬دەسەاڵتدارێتی لە هەرێمی‬ ‫كوردستان لە نێوانی دوو پارتی دیاریكراودا‬

‫هەمیشە داب��ەش��ك��راوە‪ ،‬ئ��ەوان��ەش هەریەك لە‬ ‫پارتی دیموكراتی كوردستان و یەكێتی نیشتمانی‬ ‫كوردستان بوونە‪ ،‬ب��ەاڵم زۆرت��ری��ن كاتەكانی‬ ‫دەسەاڵتداری هاوبەش لە سەرۆكایەتی حكومەتەوە‬ ‫تا سەرۆكایەتی هەرێم بەدەستی پارتییەوە بووە‪،‬‬ ‫ئێستاش زۆرینەی دەسەاڵتە گرنكەكانی ئەم‬ ‫هەرێمە لە دەستی پارتیدایە‪ ،‬پارتی كە خاوەنی‬ ‫سی كورسی پەرلەمانی كوردستانە لە كۆی سەد‬ ‫و یانزە كورسی لە ئێستادا دەسەاڵتداری ڕەهای‬ ‫هەرێمی كوردستانە‪ ،‬وەك ئاشكرایە زۆرینەی‬ ‫كوتلەكانی پەرلەمان داواكارن دەستوری هەرێمی‬ ‫كوردستان بگەرێتەوە پەرلەمان و چەند بڕگەیەكی‬ ‫هەموار بكرێتەوە و سازانی نیشتمانی لەسەر بكرێت‬ ‫ئەوسا بخرێتە ڕاپرسییەوە‪ ،‬تەنها پارتی پێداگری‬ ‫لەسەر ئەوە دەكات و دەڵیت نابێت بگەڕێتەوە‬ ‫پەرلەمان‪ ،‬خۆ ئەگەر ئ��ەوەی پارتی ئاماژەی‬ ‫پێدەكات لە ڕوی یاسایی بون و یاسایی نەبونی‬

‫ئەو فراكسیونانەی‬ ‫پەرلەمان نوێنەری‬ ‫شەرعی و یاسایی خەڵكە‬ ‫داوا دەكات پرۆژەی‬ ‫رەشنوسی دەستور هەموار‬ ‫بكرێتەوە‪ ،‬ئێستا هەریەك‬ ‫لە فراكسیونەكانی یەكێتی‬ ‫هاوپەیمانی حەوت ساڵەی‬ ‫پارتی و گۆڕان و یەكگرتو و‬ ‫كۆمەڵ و ئایندە داوا دەكەن‬ ‫دەستور هەموار بكرێتەوە‬ ‫ئەوە جگە لە چەند‬ ‫پارتێكی تر كە خاوەنی‬ ‫پێگەی جەماوەرین‪ ،‬بەاڵم‬ ‫نەگەیشتوون بە پەرلەمان‬ ‫هەمان داواكاریان هەیە‪،‬‬ ‫كە واتا زۆرینەی خەڵك‬ ‫یان نوێنەری خەڵكی‬ ‫هەرێمی كوردستان لە‬ ‫گەڵ ئەوەدان پرۆژەی‬ ‫رەشنوسی دەستور‬ ‫بگەڕێتەوە پەرلەمان و‬ ‫هەموار بكرێتەوە‬

‫وتار‬

‫‪24‬‬

‫[~]‬ ‫[ ساڵی سێیەم ] [ ‪ [ ] 2013/6/15‬ژماره ‪]30‬‬

‫ڕاپرسیەوە ڕاستیش بێت و مافی خەڵك بێت‪،‬‬ ‫بەاڵم خۆ ئەو فراكسیونانەی پەرلەمان نوێنەری‬ ‫شەرعی و یاسایی خەڵكە داوا دەكات پرۆژەی‬ ‫رەشنوسی دەستور هەموار بكرێتەوە‪ ،‬ئێستا‬ ‫هەریەك لە فراكسیونەكانی یەكێتی هاوپەیمانی‬ ‫ح��ەوت ساڵەی پارتی و گ��ۆڕان و یەكگرتو و‬ ‫كۆمەڵ و ئایندە داوا دەك��ەن دەستور هەموار‬ ‫بكرێتەوە ئەوە جگە لە چەند پارتێكی تر كە‬ ‫خاوەنی پێگەی جەماوەرین‪ ،‬بەاڵم نەگەیشتوون‬ ‫بە پەرلەمان هەمان داواكاریان هەیە‪ ،‬كە واتا‬ ‫زۆرینەی خەڵك یان نوێنەری خەڵكی هەرێمی‬ ‫كوردستان لە گەڵ ئەوەدان پرۆژەی رەشنوسی‬ ‫دەستور بگەڕێتەوە پەرلەمان و هەموار بكرێتەوە‪،‬‬ ‫بەتایبەتی چەند مادەیەك لەوانە مادەی (‪ )61‬كە‬ ‫دەڵێت‪":‬سەرۆكی هەرێمی كوردستان لە ڕێگەی‬ ‫دەنگدانی گشتی‪ ،‬نهێنی‪ ،‬ڕاستەوخۆوە لە الیەن‬ ‫هاواڵتیانی هەرێمی كوردستانەوە هەڵدەبژێردرێ‪،‬‬ ‫بەو شێوەیەی كە یاسا دیاری دەكات"‪ ،‬ئەمەش‬ ‫پێچەوانەی ئەوەیە كە سیستەمی دەسەاڵتداری‬ ‫هاوشێوەی بەغدا پەرلەمانی بێت‪ ،‬هەروەها‬ ‫لە م��ادەی (‪)65‬دا هاتووە‪":‬سەرۆكی هەرێمی‬ ‫كوردستان سەرەڕای هەردەسەاڵتێك كە بە پێ‬ ‫یاسا پێدەدرێ‪ ،‬ئەم دەسەاڵتانەی خ��وارەوەش‬ ‫پیادە دەكات"‪ .‬دیارە ئەو دەسەاڵتانەش ژمارەیان‬ ‫(‪ )24‬دەسەاڵتە و پێویست نییە لێرەدا ئاماژەی‬ ‫پێبكەم‪ .‬خوێنەری بەرێز دەتوانێت بەوردی لە‬ ‫پ��رۆژە دەستورەكەدا بیخوێنێتەوە‪ ،‬جگە لەو‬ ‫دوو مادەیەی ئاماژەی پێكرا لە مادەی (‪)64‬‬ ‫دا هاتووە‪":‬ماوەی ویالیەتی سەرۆكی هەرێمی‬ ‫كوردستان‪ ،‬چ��وار ساڵە كە لە رۆژی سوێند‬ ‫خواردنی دەستوریەوە دەست پێدەكات‪ ،‬دەكرێ‬ ‫بۆ ویالیەتی دووەمیش هەڵبژێردرێتەوە لە رۆژی‬ ‫كارپێكردنی ئەم دەستورەوە"‪ .‬سەرۆكی هەرێم تا‬ ‫ئێستا دوو خولی سەرۆكایەتی كردووە بێ ئەوەی‬ ‫هێشتا دەستورەكە ك��اری پێبكرێت‪ ،‬ئەوەش‬ ‫پێچەوەانەی م��ادەی (‪)64‬ی دەستورەكەیە‪،‬‬ ‫پرسیارەكە ئەوەیە ئایا بۆچی سەرۆكی هەریم‬ ‫ئەوندە پیداگری لەسەر ئەوە دەكات دەستورەكە‬ ‫بخرێتە ڕاپرسیەوە؟ بە بۆچونی من دوو هۆكاری‬ ‫سەرەكی هەیە لەو بارەیەوە‪ ،‬یەكەم؛ خواست و‬ ‫نییەتی سەرۆكی هەریم ئەوەیە پۆستی سەرۆكی‬ ‫هەریمی كوردستان بەكس نەدرێت جگە لە‬ ‫كەسەكانی ناو خانەوادەی خۆی‪ ،‬بۆ ئەمەش‬ ‫پێویستە ئەو پرۆژە دەستورەی كە دەسەاڵتێكی‬ ‫زۆری بۆ سەرۆكی هەریم دیاریكردووە بپارێزرێت‪،‬‬ ‫ئەمەش قسەیەكی سەرۆكی هەرێمم بیردەخاتەوە‬ ‫كە لە كۆنگرەی سیانزی پارتەكەیدا كردی‪ ،‬باسی‬ ‫لەوەكرد لە سەردانێكیدا بۆ بەغدا ماوەیەكی زۆری‬ ‫پێچووە‪ ،‬كاتێ كە گەڕاوەتەوە نەوەكەی واتا كوڕی‬ ‫كوڕەكەی وەك باسی دەكرد منداڵێكی بچوكە‬ ‫پێی وتووە باپیرە دەستبەرداری كەركوك نەبیت‪،‬‬ ‫ئەویش لە واڵمدا پێی دەڵێت‪ ،‬خەمت نەبێت باپیری‬ ‫باوكت لە پیناوی كەركوكدا تا مردن خەباتی كرد‪،‬‬ ‫باپیری خۆشت بەهەمان شیوە دەبێت‪ ،‬ئەگەر‬ ‫باوكی تۆش كەركوكی بەدەستنەهێنا ئەوا تۆ‬ ‫دەبیت كەركوك بگەڕێنیتەوە سەركوردستان‪،‬‬ ‫بەڕاستی ئەم قسەیە ئەگەر وەك قسەیەكی‬ ‫ئاسایی كرابێت و گوزارشت بێت لەوەی كورد‬

‫دەستبەرداری كەركوك نابێت‪ ،‬شتێكی جوانە‪،‬‬ ‫بەاڵم لە ناوەڕۆكی خۆیدا پەیامێكی گرنگی لە‬ ‫خۆگرتووە‪ ،‬ئەوەش پێمان دەڵیت كوردستان بەرو‬ ‫دەسەاڵتی پاشایەتی ئاراستە دەكرێت‪ ،‬هۆكاری‬ ‫دووەم؛ ئ��ەوەی لە م��ادەی (‪)64‬دا ئاماژەی‬ ‫پێكراوە كە دەڵێت‪":‬دەكرێ بۆ ویالیەتی دووەمیش‬ ‫هەڵبژێردرێتەوە لە رۆژی كارپێكردنی ئەم‬ ‫دەستورەوە"‪ .‬هەڵبەتە دەستورەكە تا ئێستا كاری‬ ‫پێنەكراوە بۆیە ئەگەر پەسەند بكرێت سەرۆكی‬ ‫هەرێم دەتوانێت دیسان بەپێی ئەو دەستورەی‬ ‫دەكەوێتە كار خۆی كاندید بكاتەوە‪ ،‬چونكە ئەم‬ ‫دووخولەی سەرۆكایەتیەكەی بە بێ دەستۆر بووە‪،‬‬ ‫لە كۆتایدا دەمەوێت دوو نمونە لە سەرۆكایەتی‬ ‫واڵتان بخەمە ڕوو كە بووە بە مانشێتی زۆرێك‬ ‫لە ڕاگەیاندنەكانی جیهان و قسە و باسی زۆرێك‬ ‫لە خەڵكی ئاسایی‪ ،‬هیوادارم سەرۆكی هەرێمی‬ ‫كوردستانیش ئەو مێژووە بۆ خۆی تۆمار بكات‪،‬‬ ‫یەكەم‪":‬لویس ئیناسیو لوالی" سەرۆكی پێشوی‬ ‫بەڕازیل كاتێ دەستبەرداری دەس��ەاڵت بوو لە‬ ‫(‪ )%83‬گەلی بەڕازیل داوایان لێی كرد بۆ ئەوەی‬ ‫جاری سێیەم خۆی هەڵبژێرێتەوە بۆ سەرۆكی‬ ‫واڵتەكەی‪ ،‬بەاڵم ئیناسیۆ دەستی بە گریان كرد و‬ ‫وتی‪":‬ئەگەر ئەم كارە بكەم روخساری دیموكراسی‬ ‫لە واڵتەكەم ناشرین و لەكەدار دەبێت و رێگا‬ ‫خۆش دەكەم بەرەو دەسەاڵتی دیتكاتوری لە‬ ‫واڵت��دا"‪ .‬دووەم؛"خ��ۆس��ی موخیكا" كە تەمەنی‬ ‫(‪ )76‬سالە رۆژنامەكان بە هەژارترین سەرۆكی‬ ‫جیهان ناوی دەبەن موچەی مانگانەی ‪12‬هەزار و‬ ‫(‪ )500‬دۆالرە‪ ،‬بەاڵم لە (‪)%90‬ی دەبەخشێت بۆ‬ ‫كاری خێرخوازی و تەنها (‪ )1250‬دۆالر وەردەگرێ‬ ‫و دەڵ��ێ��ت‪":‬ئ��ەوەن��دەم بەسە؛ چونكە زۆرب��ەی‬ ‫خەڵكی ئۆرۆگوای موچەكانیان لەمن كەمترە؟!‬ ‫سەرۆكی ئۆرۆگوای هەموو سەروەت و سامانی‬ ‫ئۆتۆمبیلەكەی كە لە ج��ۆری فۆكسفارگۆنە و‬ ‫مۆدیلی (‪ )1987‬و نرخەكەشی تەنیا (‪)1000‬‬ ‫دۆالرە؟! لە گەڵ خانویەك وەك هەرماڵێكی‬ ‫ئاسایی كە تێدا دەژێت‪ ،‬سەبارەت بەژیانی خۆی‬ ‫دەڵێت‪":‬ئەگەر من لە كۆشكێدا بژیم یان هەرلەم‬ ‫كەالوەیەی ئێستا تێدام‪ ،‬تەنها باران لێم نەدات‬ ‫و سەرمام نەبێت هێچ جیاوازیەكی نییە بۆ من‪،‬‬ ‫چونكە بڕیار نییە من لە دراوسێكانم مەزنتربم و‬ ‫خاوەنی هەموو ئەو شتانەبم كە ئەوان خاوەنی‬ ‫نین‪ ،‬منیش وەك ئەوان هاواڵتیەكی ئەم واڵتەم‬ ‫و نامەوێت فیرعەونانە هەڵسوكەوت بكەم"‪ .‬ئەو‬ ‫سەرۆكە خاكییە كەسێكی خەباتكار و شۆڕشگێڕە‬ ‫و كاتی خ��ۆی لە گ��ەڵ هێزە شۆرشگێرەكان‬ ‫بەشداری خەباتی چەكداری كردووە دژی رژێمی‬ ‫دیكتاتۆری ئەوكاتەی ئۆرۆگوای و چەندین ساڵیش‬ ‫لە زیندان بووە بەهۆی كاری سیاسی‪ .‬خوسی‬ ‫موخیكا دژبەرێكی سەرسەختی گەندەڵیە و زۆر‬ ‫بەتوندی دژایەتی دەكات‪ ،‬هاوخەمی و دڵسۆزی‬ ‫ئەو سەرۆكە بۆ خەڵكی هەژار و كەمدەرامەتی‬ ‫واڵتەكەی بە شێوەیەكە بڕیاری داوە بەشێك لە‬ ‫كۆشكی سەرۆكایەتی كە شوێنی فەرمی كاروباری‬ ‫حكومەتە تەرخان بكرێت بۆ ئەو هەژارانەی ماڵ و‬ ‫پەناگە و شوێنیان نییە تا لە وەرزی زستان تیایدا‬ ‫بحەوێنەوە!! ئێمەی كورد پێویستمان بەسەرۆكێكی‬ ‫هاوشێوەی موخیكایە ئیتر گرنگ نییە كێی بێت‪،‬‬

‫‪Rojiwelat.mag@gmail.com‬‬

‫گرنگ ئەوەیە ب��ەو گیانە س��ادە و ساكاری و‬ ‫دڵسۆزییەوە سەرۆكایەتی بكات‪ ،‬ئەگەر كورد ببێتە‬ ‫خاوەنی سەرۆكێكی بەو ڕەنگە بێگومان خەڵك‬ ‫نەك هەر ستایشی دەكات بەڵكو بەسەر و ماڵ‪،‬‬ ‫خۆی و دەسەاڵت و دەستورەكەشی دەپارێزێت‪.‬‬ ‫لە سیستەمی دیموكراسیدا دەسەاڵت بە میرات‬ ‫نامێنێتەوە‪ ،‬كەواتا هەرچەندە دەسەاڵتەكانی‬ ‫س��ەرۆك بەرتەسك بكرێتەوە لە ب��ەرژەوەن��دی‬ ‫هاواڵتیاندایە‪ ،‬ئەگەر بڕیارە كوردستان بەرەو‬ ‫دیموكراتیزە بون و بەدستهێنانی دەستورێكی‬ ‫شایستەی گەلی كورد هەنگاو بنێت‪ ،‬لێگەڕین تا‬ ‫پرۆژەی دەستور هەموار بكرێتەوە‪.‬‬

‫ئێمەی كورد پێویستمان‬ ‫بەسەرۆكێكی هاوشێوەی‬ ‫موخیكایە ئیتر گرنگ نییە‬ ‫كێی بێت‪ ،‬گرنگ ئەوەیە‬ ‫بەو گیانە سادە و ساكاری‬ ‫و دڵسۆزییەوە سەرۆكایەتی‬ ‫بكات‪ ،‬ئەگەر كورد ببێتە‬ ‫خاوەنی سەرۆكێكی بەو‬ ‫ڕەنگە بێگومان خەڵك‬ ‫نەك هەر ستایشی دەكات‬ ‫بەڵكو بەسەر و ماڵ‪،‬‬ ‫خۆی و دەسەاڵت و‬ ‫دەستورەكەشی دەپارێزێت‬ ‫………………………‬ ‫لە سیستەمی‬ ‫دیموكراسیدا دەسەاڵت‬ ‫بە میرات نامێنێتەوە‪،‬‬ ‫كەواتا هەرچەندە‬ ‫دەسەاڵتەكانی سەرۆك‬ ‫بەرتەسك بكرێتەوە لە‬ ‫بەرژەوەندی هاواڵتیاندایە‪،‬‬ ‫ئەگەر بڕیارە كوردستان‬ ‫بەرەو دیموكراتیزە بون و‬ ‫بەدستهێنانیدەستورێكی‬ ‫شایستەی گەلی كورد‬ ‫هەنگاو بنێت‪ ،‬لێگەڕین تا‬ ‫پرۆژەی دەستور هەموار‬ ‫بكرێتەوە‬

‫[~]‬ ‫[ ژماره ‪ [ ] 2013/6/15 [ ]30‬ساڵی سێیەم ]‬

‫‪Rojiwelat.mag@gmail.com‬‬

‫‪25‬‬

‫چاوپێكەوتن‬

‫د‪ .‬عرفان مستەفا؛‬

‫لە روانگــەی هەنــدێ رۆشنبیرەوە كــورد لە دەرەوەی جیهاندایــە‬

‫دك��ت��ۆر ع��رف��ان مستەفا‪ ،‬مامۆستای‬ ‫زانكۆی سەالحەدین كە خاوەن دوكتۆرای‬ ‫فەلسەفە و لێكۆڵەرە لە بواری فەلسەفەی‬ ‫زمانی و كوردناسی‪ ،‬لە بەشی دووەم��ی‬ ‫دیدارەكەیدا هەڵسەنگاندنی گرنگ دەكات‬ ‫سەبارەت بە سیستەمی نەتەوە دەوڵەت‬ ‫و مۆدێرنیتە‪ .‬دكتۆر عرفان رەخنە لە‬ ‫رۆشنبیر مۆدێرنیستەكانی كورد دەگرێت‬ ‫بەهۆی ئەوەی كورد لە دەرەوەی جیهان‬ ‫دەبینن و داوای ل��ێ دەك���ەن بێتە ناو‬ ‫مۆدێرنیتەوە‪ .‬هەروەها هەڵوێستی زانكۆی‬ ‫سەالحەدین لە بەرامبەر (تیۆری نێوانگیر)‬ ‫وەك تیۆرێكی نوێی خۆی بۆ لێكدانەوەی‬ ‫بوونی نەتەوەیی كورد بە مەترسی لە سەر‬ ‫كورد لە قەڵەم دەدات‪.‬‬ ‫ئا‪ /‬چەترپرێس‬

‫(‪)2‬‬

‫پرسیار‪ /‬لە كتێبێكتاندا بە ناوی"بوونی‬ ‫نەتەوەیی ك��ورد لە نێوان فەلسەفە و‬ ‫سۆسیۆپلۆتیكدا" باس ل��ەوە دەك��ەن كە‬ ‫كورد بونەوەرێكە لەم جیهانەدا نە دەتوانێ‬ ‫بسڕدرێتەوە نەش دەچێتە ئەو پەیمانەوە‬ ‫كە تیایدا دەبێتە بونەوەرێكی سەر بەم‬ ‫جیهانە‪ .‬مەبەستتان لەمە چییە؟‬ ‫ـ بەر لەوەی ئەو ئایدیا روون بكەمەوە كە ئەو‬ ‫بۆچوونە سەرچاوەی لێوە دەگرێت‪ ،‬پێم باشە‬ ‫سەرتای پەیبردنم بەو ئایدیا و كاركردنم لە پێناو‬ ‫تیۆریزەكردنیدا باس بكەم و ئەوە روون بكەمەوە‬ ‫كە ئەو حوكمەی داومە هەر حوكمێكی رووت نییە و‬ ‫پشت ئەستورە بە بنەمایەكی تیۆری و بەڵگەكاری‬ ‫و سەلماندنێكی زانستی‪ .‬بۆ ئەمەش ناچارم باس‬ ‫لەو بۆچوونە بكەم كە لە دوای راپەڕینەوە لە بارەی‬ ‫كوردەوە پەیدا بوو و تا ئێستاش رۆشنبیریی دوای‬ ‫راپەڕین نەیتوانیوە لە سنوری ئەو بۆچوونە دەرچێت‬ ‫و بە شێوەی جیاجیا خەریكی جیوینەوەیەتی‪.‬‬ ‫لە دوای راپەڕینەوە لە باشور كۆمەڵە رۆشنبیرێك‬ ‫دەركەوتن كە بانگهێشتیان بۆ مۆدێرنیتە دەكرد‬ ‫و بە س��ودوەرگ��رت��ن لە گ��وت��اری مۆدێرنیتە و‬

‫ناسیونالیزم بوونی ك��وردی��ان لە ن��او دەوڵ��ەت‬ ‫نەتەوەكاندا لێكدەدایەوە و وا وێنای كوردیان دەكرد‬ ‫كە بوونەوەرێكە هێشتا لە ناو ئەشكەوتەكاندا‬ ‫دەژی‪ ،‬بوونەوەرێكە وەك ئەو خێڵە سروشتیە‬ ‫دوور لە شارستانیە وایە كە ئەنترۆپۆلۆجیستەكان‬ ‫لە شوێنە دوورە دەستەكاندا بۆیان دەگەڕێن تا‬ ‫لێكۆڵینەوەیان لەبارەوە بكەن و بزانن ژیان لەو‬ ‫كۆمەڵگا سەرەتاییانەدا كە هێشتا نەهاتوونەتە ناو‬ ‫شارستانیەتەوە و لە سروشت جیا نەبوونەتەوە‬ ‫چ��ۆن��ە‪ .‬الی ئ��ەم لێكۆڵەرانە ئ��ەم كۆمەڵگا‬ ‫سەرەتاییانە لە ژێر حوكمی سروشتدان‪ ،‬ژیانیان لە‬ ‫سەر ریتمی دووپاتبووەی سروشت بەڕێوە دەچێت‬ ‫و هیچ گۆڕانێك لە كەلتورەكەیاندا روو نادات‪،‬‬ ‫ئەمەش وای كردووە وەك زیندەوەرەكان كە ژیانیان‬ ‫دووپاتبوونەوەی هەمان شتە لە دەرەوەی مێژوو‬ ‫بمێننەوە و مێژوویان نەبێت‪ .‬ئەم رۆشنبیرانە پێیان‬ ‫وابوو تاكە رێگایەك لە بەردەمیان مابێتەوە بۆ‬ ‫ئەوەی كورد لە خەڵوەتگای سروشت بهێننە دەرەوە‬ ‫بۆ ناو ژیان و مێژوو‪ ،‬ئەوەیە نەوەی دوای راپەڕین‬ ‫بانگهێشت بكەن بۆ پەیامێكی پیرۆزی نوێ كە‬ ‫جیاوازە لەو پەیامانەی سروشت بۆ كوردی دەنێرێت‬

‫چاوپێكەوتن ‪26‬‬

‫[~]‬ ‫[ ساڵی سێیەم ] [ ‪ [ ] 2013/6/15‬ژماره ‪]30‬‬

‫و لەناو خەڵوەتگای سروشتدا دەیهێڵێتەوە‪ .‬ئەو‬ ‫پەیامە نوێیەش الی ئەوان پەیمامی مۆدێرنیتەیە‪.‬‬ ‫ئەوان نەوەی دوای راپەڕینیان بەوە گۆش كرد كە‬ ‫كێشەی كورد لەوەدایە كۆمەڵگاكەی‪ ،‬كۆمەڵگایەكی‬ ‫خێڵەكی سروشتییە و دەبێت كار بۆ بە مۆدێرنكردنی‬ ‫بكەن تا لە داوی سروشت دەربازی بكەن و بیبەنە‬ ‫ناو جیهان و مێژووەوە‪.‬‬ ‫لە روانگەی ئەوانەوە كورد لە دەرەوەی جیهاندایە؛‬ ‫چونكە جیهان ئیرادە حوكمی دەكات‪ ،‬بەاڵم كورد‬ ‫هێشتا قوناغی كێویبوونی تێنەپەڕاندووە و هێشتا‬ ‫لە ژێر حوكمی سروشتدا ماوەتەوە و نەهاتووەتە‬ ‫ناو مێژوو‪ .‬ئەوان پێیان وابوو گوتاری رۆشنبیری‬ ‫كوردی بەر لە راپەڕین گوتاری مانەوەیە و داو‬ ‫لە كورد دەكەن وەك خێلێكی سروشتی لە ژێر‬ ‫حوكمی سروشتدا بمێنێتەوە و سەرقاڵ بێت بە‬ ‫دووپاتكردنەوەی ئەونەریتەوە كە سروشت بە‬ ‫سەریدا سەپاندوویەتی‪ ،‬ب��ەاڵم گوتاری ئ��ەوان‬ ‫گوتاری مۆدێرنیتەیە كە داوا لە كورد دەكات ئەو‬ ‫خەڵوەتەی ناو سروشت بشكێنێ و وەك هەر‬ ‫میللەتێك لە میللەتەكانی دەوروبەری بێتە ناو دنیا‬ ‫و مێژووەوە‪.‬‬ ‫یەكێك ل��ەم رۆشنبیرانە ل��ە نوسینێكیدا بە‬ ‫ناوی"مێژوو لەسەر ریتمی سروشت و قەیرانی‬ ‫ئیرادەگەری" بەراوردێك لە نێوان كورد و ئەورپادا‬ ‫دەكات و پێی وایە‪ :‬ئەورپا لە بەر ئەوەی دڵنیایە لە‬ ‫بوونی خۆی و گومانی لە بوونی خۆی نییە‪ ،‬توانای‬ ‫ئەوەی هەیە زاڵ ببێت بە سەر بوونی ئەوانەدا كە‬ ‫لە دەرەوەی خۆی هەن‪ .‬ئەمەش بەڵگەیە لەسەر‬ ‫ئەوەی كە خاوەنی ئیرادە و مێژووە‪ ،‬بەاڵم كورد‬ ‫لەبەر ئەوەی سروشت حوكمی دەكات نەك ئیرادە‪،‬‬ ‫بۆیە هەمیشە گومانی لە بوونی خۆی هەیە و‬ ‫ئەمەش وای كردووە نەچێتە ناو تاقیكردنەوەی هێز‬ ‫و ئیرادەی خۆیەوە و زاڵ نەبێت بەسەر دەرەوەی‬ ‫خۆیدا‪ .‬دواتر باسی ئەوە دەكات كە هێزی خاوەن‬ ‫ئیرادە كە توانای زاڵبوونی هەیە بەسەر هێزێكی‬ ‫تری خاوەن ئیرادەدا ئەوە ئەو دوو هێزە لە دوای‬ ‫تاقیكردنەوەی هێزی زاڵیەتی خۆیان و سەركەوتنی‬ ‫ئەوەیان كە بەهێزترە بەسەر ئەوەیاندا كە بێ‬ ‫‌هێزترە‪ ،‬ئەوەیان بێ ‌هێزترە بۆ مانەوەی خۆی‬ ‫لە گەڵ هێزە زاڵەكەدا دەكەوێتە ناو پەیمانێكی‬ ‫مێژووییەوە كە پەیمانی سەردار و كۆیلەیە‪.‬‬ ‫كۆیلە كە بەزیوەكەیە لە گەڵ ئەوەشدا بەزیوە وەك‬ ‫كورد سروشت حوكمی ناكات و ئیرادە حوكمی‬ ‫دەك��ات و بە ئیرادەی خۆی دەبێت بە كۆیلەی‬ ‫بەهێزەكە‪ ،‬بۆیە بوونێكی مێژوویی هەیە و لە ناو‬ ‫مێژوودایە و لە ژێر حوكمی سروشت دەرچووە و‬ ‫هاتووەتە ناو مێژووەوە‪ ،‬بەاڵم كورد لەبەر ئەوەی‬ ‫خاوەنی ئیرادە نییە و سروشت حوكمی دەكات‬ ‫و كێوییە‪ ،‬لە گەڵ هێزە زاڵەكەی ئەورپادا وەك‬ ‫هێزە بەزیوەكانی رۆژهەاڵت نەكەوتووە ناو پەیمانە‬ ‫مێژوییەكەی نێوان سەردارە ئەورپییەكان و كۆیلە‬ ‫رۆژهەاڵتیەكان‪ .‬بۆیە دۆخی كورد دۆخێكی بەدتر و‬ ‫خراپترە لە دۆخی كۆیلەكان و تەنانەت خراپتریشە‬ ‫لە دۆخی كۆیلەی كۆیلەكان كە میللەتە بەزیوەكانی‬ ‫ناو دەوڵەت نەتەوەكانی رۆژهەاڵتن‪.‬‬ ‫رۆشنبیرە مۆدێرنیستەكان لە‬ ‫خۆپیشاندانەكانی بەردەركی سەرا‬

‫بانگهێشتی وەهمیان دەكرد‬ ‫بۆچوونەكانی ئەم نووسەرە لە بارەی كوردەوە‬ ‫مانیفیستۆی ئەو رۆشنبیرە كوردانەی دوای راپەڕینە‬ ‫كە بانگهێشتیان بۆ مۆدێرنیتە دەكرد و پێیان وا‬ ‫بوو كورد هێشتا قوناغی سروشتی تێنەپەڕاندووە‬ ‫و نەپەڕیوەتەوە ناو مێژوو‪ ،‬هێشتا وەك خێڵێك‬ ‫لەو خێلە سەرەتاییانە دەژی كە خەریكی راوكردنی‬ ‫ئاژەڵە كێوییەكانە‪ .‬هەر ئەم وێناكردنەی كوردە لە‬ ‫الیەن ئەم رۆشنبیرە مۆدێرنیستانەوە ئەوان بەرەو‬ ‫ئەو وەهمە دەبات كە یەكێك لە رۆشنبیرەكان بە‬ ‫بەرچاوی هەموو ك��وردەوە لە خۆپیشاندانەكانی‬ ‫بەردەركی س��ەرادا هاوار بكات و بڵێت كورد تا‬ ‫ئێستا لە دەرەوەی مێژوو بووە و بەم خۆپیشاندانە‬ ‫لە قوناغە سروشتییەكەوە دەپەڕیتەوە بۆ ناو‬ ‫مێژوو و بەمەش ئێمە دەگەین بەو ئامانجەی كە‬ ‫لەسەرەتای راپەڕینەوە بانگهێشتمان بۆ دەكرد‪.‬‬ ‫لە سەرەتای راپەڕین نەوەی ئێمە هێشتا قوناغی‬ ‫خوێندنی دواناوەندی تێنەپەڕاندبوو‪ ،‬ئەم رۆشنبیرانە‬ ‫بەناوی زانست و مۆدێرنیتەوە نكۆڵیان لە بوونی‬ ‫كورد دەكرد و پێیان وابوو كورد بوونی نییە و‬ ‫دەبێت بە ئیرادە دروست بكرێت‪ .‬من چەند ساڵیك‬ ‫دوای راپەڕین كە هاتمە كۆلێژ و ئاشنا بووم بە‬ ‫نوسینەكانی ئەوان‪ ،‬هەر لەو كاتەشەوە ئەوە بوو بە‬ ‫پرسیار لە الم كە ئایا كورد نییە و دەبێت هەوڵ بۆ‬ ‫دروستكردنی بدەین یان هەیە و مۆدێرنیتە ئێمەی‬ ‫لە بەرامبەریدا وەك ئەو رۆشنبیرانە كوێر كردووە؟‬ ‫ئەمە بۆ ماوەیەكی زۆر پرسیاری من بووە‪ ،‬دوای‬ ‫چەند ساڵێك لە تێڕامان لە بوونی كورد گەیشتمە‬ ‫ئەو ئەنجامەی كە كورد بوونەوەرێكی سەیرە‪ ،‬نە‬ ‫كۆیلەیە نە سەردارە‪ ،‬نە دەیەوێ زاڵ بێت بەسەر‬ ‫ئەوانی تردا نە قبوڵ دەكات ئەوانیتریش بەسەریدا‬ ‫زاڵ بن‪ .‬لەمەشەوە گەیشتمە دەرئەنجامێكی تەواو‬ ‫پێچەوانەی ئ��ەوەی كە لە نوسینەكانی ئەواندا‬ ‫خوێندبوومەوە‪ .‬ئەو دەرئەنجامەش ئەوە بوو گەر‬ ‫ئازادی بكەینە بنەما بۆ بوونی میللەتەكان و وەك‬ ‫ئەوان هێز و زاڵیەتیەكی زیاتر نەكەین بە بنەما‪،‬‬ ‫دەگەین بەوەی كە ئەو میللەتە خاوەنی مێژووەكی‬ ‫راستەقینەیە كە لە دەرەوەی پەیمانی سەردار و‬ ‫كۆیلەكانی ناو دەوڵەتی نەتەوە ماوەتەوە و نە بووە‬ ‫بە س��ەردار و نە بووە بە كۆیلە و توانییویەتی‬ ‫بەرامبەر هەموو ئەو هێزە جیهانییانە رابوەستێ‬ ‫كە دەیانەوێ سیستەمی سەردار و كۆیلە لە رێگەی‬ ‫دەوڵەت نەتەوەوە بكەن بە سیستەمێكی جیهانی‪.‬‬ ‫كورد لەبەر ئەوە نییە كە لە ژێر حوكمی سروشتدایە‬ ‫بۆیە وەك خێڵە سەرتاییەكانە ناچێتە ناو پەیمانی‬ ‫سیاسی نێوان هێزە زاڵ و بەزیوەكانی دەوڵەت‬ ‫نەتەوەوە‪ ،‬بەڵكو لەبەر ئەوەیە هۆشیارییەكی بەهێز‬ ‫بە ئازادی لە ناو رۆحیدا هەیە و هەمیشە بەرەو‬ ‫ئازادیەكی زیاتر ئاراستەی دەكات و رێگرە لە بەردەم‬ ‫ئەودا بچێتە ناو پەیمانێكەوە كە دەزانێ گەر ئەو‬ ‫پەیمانە بیكات بەسەرداریش ئەوە هەر ئازاد نییە‬ ‫و ئازادییەكەی بە بوونی كۆیلەكانی دیاری دەكرێ‬ ‫و ئەویش مەحكوم دەبێت بە بوونی كۆیلەكانی‪.‬‬ ‫ئەو رۆحە كوردییە هۆشیارە بەوەی كە سەرداریش‬ ‫كۆیلەیەكی زاڵە و وەك كۆیلە بەزیوەكە خاوەنی‬ ‫ئازادی نییە و كۆیلە بەزیوەكە بە بەزیویەتی خۆی‬ ‫ئازادییەكەی دیاری كردووە‪.‬‬

‫‪Rojiwelat.mag@gmail.com‬‬

‫گەیشتن بەم ئەنجامە زۆر سەرسامی كردم‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەم ئەنجامە پێویستی بە بەڵگەكاری و سەلماندن‬ ‫هەبوو‪ .‬بۆیە لە ساڵی (‪ )2003‬دەستم كرد بە‬ ‫نووسینەوەی ئەو تێرامانانەی كە سااڵنی پێشوو‬ ‫لە ب��ارەی بوونی ك��وردەوە هەمبوون‪ .‬هەر لەو‬ ‫ساڵەدا لێكۆڵینەوەیەكم نووسی بۆ گۆڤارێك كە‬ ‫بڕیار بوو دەربچێت‪ ،‬بەاڵم گۆڤارەكە دەرنەچوو‬ ‫و لەسەر داواك��اری هەندێك لەو هاوڕێیانەی كە‬ ‫ئاگاداری ئەوە بوون ئەو لێكۆڵینەوەیەم نووسیوە‪.‬‬ ‫لە دوو سیمیناردا لە كۆلێژی ئاداب پێشكەشم‬ ‫كرد‪ .‬لەو كارەمدا ئەوەم ساغ كردبوویەوە كە كورد‬ ‫بوونەوەرێكی نێوانگیرە و نە زاڵە و نە بەزیوە‪،‬‬ ‫نە س��ەردارە و نەكۆیلەیە و دەكەوێتە دەرەوەی‬ ‫دوالیزمەكان‪ ،‬بە مانا نیتشەوییەكەی لەو دیوی‬ ‫خراپە و چاكەوەیە‪.‬‬ ‫رۆشنبیرە مۆدێرنیستەكانی كورد توانای‬ ‫ئەوەیان نییە لە سیستەمی بیركردنەوەی‬ ‫ئەوروپا دەربچن‬ ‫بێگومان ئ��ەو رۆشنبیرانە بە هەمان لۆجیكی‬ ‫مۆدێرنیزم و ناسیونالیزم بیریان دەك���ردەوە‬ ‫كە لۆجیكی هێز و زاڵیەتەتیەكی زیاترە‪ .‬بۆیە‬ ‫گەیشتنیان بەو ئەنجامەی كە من پێی گەیشتم‬ ‫تا ئێستاش ئەستەمە و لە داه��ات��ووش��دا هەر‬ ‫ئەستەم دەبێت‪ .‬ئەوان توانای ئەوەیان نییە لەو‬ ‫سیستەمی بیركردنەوەیە دەرچن كە ئەوروپا لە‬ ‫رێگەی مۆدێرنیتە و ئایدیۆلۆجیا جیاوازەكانییەوە‬ ‫سەپاندوویەتی‪ .‬كاتێك مرۆڤ لە دەرەوەی لۆجیكی‬ ‫زاڵیەتی بیر دەكاتەوە و وەك هیگڵ و كانت و‬ ‫فەیلەسوفە عەقاڵنیەكانی تر لە بیركردنەوەیدا‬ ‫ئازادی دەكاتە بنەما لەو بنەما و لۆجیكەوە لە‬ ‫كورد دەكۆڵێتەوە‪ ،‬بێگومان دەگاتە هەمان ئەو‬ ‫دەرئەنجامەی كە كورد هۆشیاری بە ئازادی لەوانە‬ ‫زیاترە كە چوونەتە ناو پەیمانەكەوە‪ .‬هەر بەهۆی‬ ‫ئەمەشەوەیە كە نەچووەتە ناو پەیمانی دامەزراندنی‬ ‫دەوڵەت نەتەوەكانەوە و نە قبوڵی ئەوەی كردووە‬ ‫توخمی زاڵ بێت وەك تورك و عەرەب و فارس‬ ‫ببێتە هێزی زاڵی ناو درستەی دەوڵەت نەتەوە‪،‬‬ ‫نە وەك ئازەری و چەركەس و قبتییەكان قبوڵی‬ ‫ئەوە بكات ببێت بە هێزی بەزیوی ناو دەوڵەت‬ ‫نەتەوەكان‪.‬‬ ‫ك��ورد تا ئێستاش رادەستی ئەو ئەمری واقعە‬ ‫نەبووە كە جیهانی كۆیلە و س��ەردارەك��ان بە‬ ‫س��ەری��دا سەپاندویانە‪ .‬ل��ە راستیدا هۆكاری‬ ‫مەحرومبوونی كورد لە خاوەنداریكردنی دەوڵەت‬ ‫نەتەوەی سەربەخۆی خۆی‪ ،‬لەبەر ئەوە نەبووە‬ ‫كە بەزیویەتی قبوڵ كردووە؛ بەڵكو لەبەر ئەوە‬ ‫بووە كە زاڵیەتی قبوڵ نەكردووە‪ .‬واتە لەبەر ئەوە‬ ‫نەبووە كۆیالیەتی قبوڵ كردووە‪ ،‬لەبەر ئەوە بوو‬ ‫سەرداریەتی قبوڵ نەكردووە‪ .‬كورد كێشەی لە گەڵ‬ ‫خودی پەیمانی سیاسی كۆیلە و سەرداری دەوڵەت‬ ‫نەتەوە و مۆدێرنیتە هەیە؛ چونكە ئەو پەیمانە دژ‬ ‫دەبێتەوە لە گەڵ ئەو لۆجیكەی كە عەقڵی ئەو‬ ‫كاری پێدەكات‪ ،‬واتە لۆجیكی ئازادی‪ ،‬بە مانایەكی‬ ‫تر ئەو دەوڵەتێكی قبوڵە كە سەردار و كۆیلەی‬ ‫تیا نەبێت‪.‬‬

‫‪Rojiwelat.mag@gmail.com‬‬

‫پ���رس���ی���ار‪ /‬چ����ۆن ب����وو گ��ەی��ش��ت��ن بە‬ ‫بڕوایەكی وەه��ا كە گەلی ك��ورد خ��اوەن‬ ‫تایبەتمەندییەكی وەهایە؟‬ ‫ـ ئەم بیرۆكەیە لە بارەی كوردەوە لە دوای ئەو‬ ‫لێكۆڵینەوەیەشەوە هەر لە ناو بیركردنەوەمدا‬ ‫دەه��ات و دەچ��وو‪ ،‬زۆر جار خۆم رەخنەیەكی‬ ‫زۆرم ئاراستەی ئەم بۆچوونەی خۆم دەكردو وەك‬ ‫رۆشنبیرانی باشور واقعی كوردی باشورم دەهێنایە‬ ‫پێش چاوم و بیرم لەوە دەك��ردەوە كە ئایا ئەم‬ ‫خەڵكە چی دەوێت؟ ئامانجی لە شەڕی ناوخۆدا چی‬ ‫بووە؟ باشە میللەتێك ئاوا بكەوێتە گیانی خۆی و‬ ‫خەریكی خۆكوژی بێ چۆن دەتوانین بڵین ئامانجی‬ ‫رۆحی ئەم میللەتە ئازادییە و هەر ئەو ئامانجەش‬ ‫بەو ئاكامەی ئێستای گەیاندووە؟ نزیكەی سێ‬ ‫ساڵ دوای سیمینارەكان بەردەوام بووم لە تێرامان‬ ‫لە ئەدەبیات و مێژوو و ئاین و نەریت و زمانی‬ ‫كوردی تا بتوانم بەڵگەكاریەكی زانستی زیاتر بۆ‬ ‫ئەم بیرۆكەیەی خۆم بكەم و هەوڵی ئەوە بدەم‬ ‫وەك تیۆرێكی زانستی دایبڕێژم‪ .‬لە ساڵی (‪)2004‬‬ ‫داوام لێ كرا لە كۆنفرانسێكدا بۆ مەحوی شاعیر‬ ‫بە لێكۆڵینەوەیەك بەشداری بكەم‪ ،‬كە دەستم‬ ‫بە لێكۆڵینەوەكە كرد و شیعرەكانی مەحویم‬ ‫وەك لێكۆڵەرێك خوێندەوە‪ ،‬هەمان بیرۆكەی‬ ‫نێوانگیری كورد لە نێوان زاڵ و بەزیوەكاندا لە الم‬ ‫دەردەكەوتەوە و لە شیعرەكانی مەحویدا هەستم‬ ‫بەوە دەكرد گوزارشتی لێ كراوە‪ .‬ئەوە بوو هەر‬ ‫ئەوكاتە كتێبێكم لەسەر مەحوی نووسی بە ناوی‬ ‫"عیشق وەك رێگای كوردبوون"‪ .‬ئەم كتێبە لەبەر‬ ‫ئەوەی تەواو نەبوو و نەشمتوانی تەواوی بكەم‪ ،‬هەر‬ ‫وەك دەسنوس ماوەتەوە و چاپ نەكراوە‪.‬‬ ‫شیعرەكانی مەحوی و خانی بڕوایەكی زیاتریان‬ ‫بە بیرۆكەكە بۆ پەیدا كردم و بریارم دا كارێكی‬ ‫ئەكادیمی بۆ تیۆریزەكردنی ئەم ئایدیا بكەم‪ .‬ئەوە‬ ‫بوو لە ساڵی (‪2005‬ـ ‪ )2006‬لە زانكۆی سەالحەدین‬ ‫لە دكتورا وەرگیرام‪ ،‬وەرگیرانم لە دكتورا شانسێكی‬ ‫باشی پێدام تا بە تەواوی خۆم تەرخان بكەم بۆ‬ ‫ئەنجامدانی ئەو كارە‪ .‬دوای تەواوكردنی كۆرسی‬ ‫دكتورا و هاتنی كاتی پێشكەشكردنی ناونیشانی‬ ‫بابەتی لێكۆڵینەوەكە‪ ،‬چەند ناونیشانێكم پێشكەش‬ ‫كرد كە بوارم بدات ئەو ئایدیایە تیۆریزە بكەم‪،‬‬ ‫دیار بوو لیژنەی خوێندنی بااڵ و سەرپەرشتیارەكەم‬ ‫ناونیشانەكانیان پێ خۆش نەبووە‪ ،‬نزیكەی ساڵێك‬ ‫من هەر ناونیشان و بەرنامەی ك��ارم دادەن��ا و‬ ‫سەرپەرشتیار و لیژنەی خوێندنی بااڵ بە بیانویەكی‬ ‫نازانستی رەتیان دەكردەوە‪ .‬ئەو كاتە تێگەیشتم كە‬ ‫ئەو كارەی دەمەوێ بیكەم سیستەمی بیركردنەوە‬ ‫لە زانكۆكەم دەبێتە رێگرێكی گەورە و نایەوێ من‬ ‫ئەو كارە بكەم و دەیەوێ كارێك بكەم كە لە ژێر‬ ‫كۆنترۆڵی ئەو سیستەمی بیركردنەوەیەدا بێت‪.‬‬ ‫ئەم ملمالنێیە تا دەهات بەهێزتر دەبوو‪ ،‬منیش‬ ‫لە راستیدا ئەنجامدانی ئەم كارەم لە بروانامەكەی‬ ‫ئەوان پێ گرنگتر بوو‪ .‬بۆیە هەر پێداگریم لەسەر‬ ‫ئ��ەوەك��رد ناونیشانەكە ب��ەو شێوەیە بێت كە‬ ‫پەیوەندی بە كارەكەمەوە هەبێت‪.‬‬ ‫دوای نزیكەی ساڵیك لە هێنان و بردن و دواكەوتنم‬ ‫لە كارەكە راگری ئەو كاتەی كۆلێژی زمان خۆی‬ ‫ناونیشانێكی بۆ من دیاری كرد كە تەواو ساز بوو‬ ‫لە گەڵ كارەكەی من و منیش زوو قبوڵم كرد‪.‬‬

‫[~]‬ ‫[ ژماره ‪ [ ] 2013/6/15 [ ]30‬ساڵی سێیەم ]‬

‫ناونیشانەكەش ئەمە بوو"شوناسی نەتەوەیی كورد‬ ‫و كێشەی زمان و دیالێكتەكان"‪ .‬ئەم ناونیشانە‬ ‫هەرچەند بۆ ئەوان ئاوا دەبینرا كە لە كارەكەم‬ ‫دوورم دەخاتەوە‪ ،‬بەاڵم راستەوخۆ منی دەبردە ناو‬ ‫كارەكەمەوە‪ .‬دوای ئەوە خۆتەرخانكردنی تەواوم‬ ‫وەرگرت تا سود لە كاتەكە وەرگرم و ئەوەی چەند‬ ‫ساڵە بیری لێ دەكەمەوە لێی رادەمێنم بیكەم بە‬ ‫تیۆرێكی زانستی‪.‬‬ ‫كە دەستم كرد بە كاركردن لەسەر بابەتەكە‬ ‫دەبوایە بۆچوونێكی تیۆری روونم لە بارەی شوناس‬ ‫و نەتەوەوە هەبێت و بە پێ تیۆرێكی دیاریكراو‬ ‫لەبارەی شوناس و نەتەوە ئەو دوو چەمكە بە‬ ‫شێوەیەكی زانستی روون بكەمەوە جا بە شوێن‬ ‫دیاریكردنی شوناسی نەتەوەی كورددا بگەڕێم و‬ ‫پەیوەندی ئەم شوناسە و كێشەی زمانی كوردی‬ ‫و دیالێكتەكانی دیاری بكەم‪ .‬وەك هەر لێكۆڵەرێك‬ ‫دەستم ك��رد بە خوێندنەوەی ئ��ەو مەرجەعە‬ ‫مۆدێرنانەی كە لە ب��ارەی شوناس و شوناسی‬ ‫نەتەوەییەوە هەبوون‪ ،‬بەاڵم كاتێك بەو شێوەیە‬ ‫بیرم لە شوناسی نەتەوەیی ك��ورد دەك��ردەوە‬ ‫تووشی هەمان ئەو كێشەیە دەبوامەوە كە هاتبووە‬ ‫بەردەم هەر لێكۆڵەرێك لەو لێكۆڵەرە ناودارانەی‬ ‫جیهان كە لە بارەی شوناسی نەتەوەیی كوردەوە‬ ‫لێكۆڵینەوەیان ك��ردووە و لە دیاریكردنی ئەم‬ ‫شوناسەدا تووشی لێكدژی گەورە بوونەتەوە لە گەڵ‬ ‫ئەو تیۆرە مۆدێرنەدا كە ئەوان بۆ لێكدانەوەی ئەم‬ ‫شوناسە پشتیان پێ بەستووە‪ .‬لەو لێكۆڵەرانەش‬ ‫كە لەكارەكانیاندا تووشی ئەو لێكدژییە بوونەتەوە‬ ‫(ئێرنست گێلنەر)ە كە گەورەترین مەرجەعی‬ ‫زانستی ناسیونالیزمە‪ .‬ئەو لە هەشتاكاندا بە پێی‬ ‫تیۆرەكەی خۆی پێشبینی ئەوەی كردبوو دوای چەند‬ ‫ساڵیكی تر كوردی ناو سنوری سیاسی دەوڵەت‬ ‫نەتەوەی توركی بە پرۆسەی بە مۆدێرنكردندا‬ ‫بڕوات و بۆ بەرژەوەندی خۆیان واز لە زمانی كوردی‬ ‫بهێنن و رادەست بە ناسیونالیزمی توركی ببن‪،‬‬ ‫بەاڵم واقعی ئەمڕۆی كوردی باكور ئەم پێشبینییە‬ ‫تیۆرییەی گێلەنەر رەت دەكاتەوە‪ .‬هەروەها گەورە‬ ‫كۆمەڵناسی هۆڵەندی مارتن ڤان برۆنسنە كە ژیانی‬ ‫خۆی بۆ لێكۆڵینەوە لە كورد تەرخان كردووە و‬ ‫ئەویش لە كارەكەیدا لە بارەی بونیادنانی نەتەوەوە‬ ‫الی ك��ورد دەگاتە ئەو دەرئەنجامەی كە كورد‬ ‫مۆزایكێكە و هەر واش دەمێنێتەوە و نەتەوەش‬ ‫پێكهاتەیەكی یەكرەنگكراوە و هەمیشە هەوڵی‬ ‫پاراستنی ئەو یەكرەنگكردنەی خۆی دەدات و‬ ‫ئەمەش دژ دەبێتەوە لە گەڵ حاڵەتی كورددا كە‬ ‫هەمیشە هەوڵی پاراستنی فرەرەنگی خۆیدەدات‬ ‫و بەرگری لە هەر پرۆسەیەكی یەككڕەنگكردن و‬ ‫چوونەیەككردن دەكات‪.‬‬ ‫ئ���ەو ل��ێ��ك��دژی��ی��ەی ك��ە ل��ە ل��ێ��ك��ۆڵ��ی��ن��ەوە بۆ‬ ‫ئەنترۆپۆلۆجیست و كۆمەڵناسەكان لە لێكۆڵینەوە‬ ‫لە شوناسی نەتەوەیی كورد دروست دەبێت‪ ،‬ئەوەیە‬ ‫كە كورد نە وەك میللەتە بەزیوەكانی ناو دەوڵەت‬ ‫نەتەوە كۆمەڵە ئتنیكێكە تا بیكەینە بابەتێك بۆ‬ ‫لێكۆڵینەوەیەكی ئەنترۆپۆلۆجی و لە رێگەی ئەم‬ ‫زانستەوە شوناسەكەی دیاری بكەین‪ ،‬نە لە میللەتە‬ ‫سەردەستەكانی دەوڵ��ەت نەتەنەوەش تا ببێتە‬ ‫بابەتێك بۆ كۆمەڵناسی سیاسی و لە رێگەی ئەم‬ ‫زانستەوە شوناسەكەی دیاری بكرێت‪.‬‬

‫‪27‬‬

‫چاوپێكەوتن‬

‫بۆ ئەوەی خۆم لەو لێكدژییەی كە لە نێوان تیۆر و‬ ‫پراكتیكدا روودەدات دوور بخەمەوە‪ ،‬ناچاربووم پەنا‬ ‫بۆ فەلسەفە بەرم و لە رێگەی فەلسەفەوە پێناسەی‬ ‫شوناسی نەتەوەیی بكەم و دواتر شوناسی نەتەوەیی‬ ‫كوردی پێ دیاری بكەم‪ .‬جیاوازی نێوان فەلسەفە‬ ‫و زانستە مرۆییە مۆدێرنەكان لە پێناسەكردنی‬ ‫شوناسدا ئەوەیە كە زانستە مرۆییەكان لەسەر‬ ‫بنەمای بوونی غەیر واتە بەرامبەرێك پێناسەی‬ ‫شوناس دەك��ەن و پێیان وای��ە شوناس ئەوەیە‬ ‫كە شتێك بتوانێ ئەو شتانە نەبێت كە دەكەونە‬ ‫بەرامبەری‪ ،‬شوناسی من لەوەدایە ئەگەر تۆ كەوتیتە‬ ‫بەرامبەرم و بوویت بە جەمسەرێكی دیالێكتیكی بۆ‬ ‫تاقیكردنەوەی هێزی زاڵیەتی‪ ،‬من بتوانم تۆ نەبم‬ ‫خۆم جیا بكەمەوە لە تۆ‪ .‬ئەم جۆرە لە شوناس‬ ‫كە لەسەر بنەمای خۆ جیاكردنەوە لە بەرامبەر لە‬ ‫كاتی تاقیكردنەوەی هێزدا دامەزراوە تەنها بۆ ئەو‬ ‫هێزانە دەست دەدات كە دەكەونە ناو ملمالنێی‬ ‫زاڵیەتییەوە و هەر یەكەیان لە یەك كاتدا دەیەوەی‬ ‫خۆی لە بەرامبەرەكەی جیا بكاتەوە تا رەنگی ئەو‬ ‫نەگرێ و زاڵ نەبێت بە سەریدا‪ .‬لە الیەكی تریشەوە‬ ‫هەوڵ دەدات ئەو رەنگەی خۆی هەیەتی زاڵی بكات‬ ‫بەسەر رەنگەكەی ئەودا تا ئەو بكات بە خۆی و لە‬ ‫دۆخی بەزیندا لە گە ‌ڵ خۆیدا بیهێڵێتەوە‪.‬‬ ‫بە پێ ئ��ەم بۆ چوونە بۆ شوناس كە لەسەر‬ ‫بنەمای زاڵیەتی دام����ەزراوە‪ ،‬ئ��ەوە دەت��وان��ێ‬ ‫خاوەنی شوناس بێت ئەوەیە كە تا ئەو پەڕی‬ ‫توانا توانای خۆ جیاكردنەوەی لە بەرامبەرەكەی‬ ‫هەبێت تا بەرامبەرەكە بەسەریدا زاڵ نەبێت و‬ ‫تا ئەوپەڕی تواناش بەرامبەركەی لە گە ‌ڵ خۆیدا‬ ‫چوونیەك بكاتەوە و بیكات بە خۆی تا نكۆڵی لە‬ ‫شوناسەكەی بكات‪ .‬شوناسی زاڵ وەك هێزی زاڵ‬ ‫دەبێتە شوناسێكی راستەقینە و ئەرێنی و شوناسی‬ ‫بەزیویش دەبێتە شوناسێكی نكۆڵی لێكراو‬ ‫و نەرێنی و تەنها لە رێگەی شوناسە زاڵەكەوە‬ ‫دەتوانێ گوزارشتی سیاسی لە خۆی بكات‪.‬‬ ‫ئەم پێناسەیەی شوناس كە سۆسیۆپۆلەتیك پشتی‬ ‫پێدەبەستێ‪ ،‬بۆ لێكدانەوەی شوناسی نەتەوەیی‬ ‫كورد بە هیچ شێوەیەك دەست ن��ادات؛ چونكە‬ ‫شوناسی نەتەوەیی كورد بەرئەنجامی ملمالنێی‬ ‫ئەم شوناسە نییە لە گەڵ شوناسە بەرامبەركانیدا‪،‬‬ ‫بەڵكو شوناسێكە لە دەرەوە شوناسە زاڵ و‬ ‫بەزیوەكان‪ .‬بۆیە بۆ لێكۆڵینەوە لەم شوناسە دەبێت‬ ‫بە شوێن پێناسەیەكدا بۆ شوناس بگەڕێین كە لە‬ ‫سەر بنەمای ملمالنێ لە گەڵ بەرامبەردا پێناسەی‬ ‫شوناسی نەكردبێت‪ ،‬بەڵكو لەسەر بنەمای یەكبوون‬ ‫لەگەڵ خۆدا پێناسەی شوناسی كردبێت‪ .‬پێناسەی‬ ‫زانستە كۆمەالیەتیەكانی بۆ شوناس ئەوەیە كە‪،‬‬ ‫من دەتوانم تۆ نەبم بۆیە خۆمم‪ .‬بۆ لێكۆڵینەوە لە‬ ‫شوناسی نەتەوەیی كورد دەبێت ئەم پێناسە تەواو‬ ‫پێچەوانە بكرێتەوە و ئاوا گوزارشتی لێ بكرێت‪،‬‬ ‫من دەتوانم خۆم بم بۆیە تۆ نیم‪ .‬گەر پێناسەی‬ ‫یەكەمیان كە پێناسە مۆدێرنەكەی شوناسە (تۆ‬ ‫نەبوون)ی كردبێ بە بنەمای شوناس‪ ،‬ئەوە ئەم‬ ‫پێناسەیە (خۆبوون) دەكات بە بنەمای شوناس‪.‬‬ ‫ئەو پێناسەیەش كە (خۆبوون) دەكات بە بنەما‬ ‫بۆ بوونی شوناس پێناسەی فەلسەفەیە بۆ بنەمای‬ ‫شوناس‪ .‬بنەمای شوناس لە فەلسەفەدا (خۆبوون)‬ ‫ی شتێك دەگەینێ‪ ،‬شتێك گەر خۆی بێت و لە‬

‫چاوپێكەوتن ‪28‬‬

‫[~]‬ ‫[ ساڵی سێیەم ] [ ‪ [ ] 2013/6/15‬ژماره ‪]30‬‬

‫هەرخۆیەتیدا بێت لە گەڵ خۆیدا ئەوە لە شوناسدایە‬ ‫لە گەلَ خۆیدا‪ ،‬واتە شوناس یانی هەر خۆیەتی‪.‬‬ ‫ئ��ەم پێناسەیە بۆ شوناس بۆ لێكۆڵینەوە لە‬ ‫شوناسی نەتەوەیی كورد دەسی دەدات‪ ،‬چونكە‬ ‫پێناسەی شوناس لە ناو ملمالنێی هێزە بەزیو‬ ‫زاڵەكاندا ناكات و پێناسەی شوناس لە پەیوەندی‬ ‫شتێك لەگەڵ خۆیدا دەكات نەك شتێك لەگەڵ‬ ‫بەرامبەرە دیالێكتیكییەكەیدا‪ .‬كورد لەبەر ئەوەی‬ ‫نە لە میللەتە بەزیوەكانە و نە لە میللەتە زاڵەكان‬ ‫و ناشیەوێ هیچیان بێت و دەیەوێ خۆی بێت‪.‬‬ ‫بۆیە بۆ لێكدانەوەی شوناسە نەتەوەییەكەی هەر‬ ‫دەبێت لەو تیۆرەی شوناسەوە هەنگاو بنێین كە‬ ‫خۆبوون دەكاتە بنەمای شوناس نەك تۆنەبوون‪.‬‬ ‫منیش بۆ لێكدانەوەی شوناسی نەتەوەیی كورد‬ ‫ناچار بووم ئەم پێناسەیە لە فەلسەفەوە وەرگرم و‬ ‫لە ئاستی شوناسی نەتەوەییدا تیۆریزەی بكەمەوە‬ ‫و جا شوناسی نەتەوەیی كوردی پێ لێك بدەمەوە‪.‬‬ ‫ئەمەش وای كرد كە كارەكەی من بۆ ئەو كەسانەی‬ ‫كە لە بواری شوناسی نەتەوەیی كورددا كاریان‬ ‫كردووە كارێكی زۆر نامۆ بێت بەو تێروانینانەی‬ ‫كە ئەوان بۆ شوناسی نەتەوەیی كورد هەیانە و‬ ‫لەمەشدا پشتیان بە پێناسەكانی سۆسیۆپۆلەتیك‬ ‫بەستووە‪.‬‬ ‫گەورە لێكۆڵەرانی بواری ناسیونالیزمی‬ ‫كوردی تووشی هەمان لێكدژی نیوان تیۆر‬ ‫و پراكتیك بوونەتەوە‬ ‫بۆ پێناسەكردنی نەتەوەش بە هەمان شێوەی‬ ‫پێناسەكردنی ش��ون��اس ل��ە الی لێكۆڵەرە‬ ‫مۆدێرنیستەكانی بواری ناسیونالیزم و دروستكردنی‬ ‫نەتەوەكان تووشی هەمان كێشە هاتن و ئەو‬ ‫لێكۆڵینەوانەی كە گ��ەورە لێكۆڵەرانی ب��واری‬ ‫ناسیونالیزمی كوردی لەسەر نەتەوەبوونی كورد و‬ ‫نەتەوەنەبونی كردوویانن‪ ،‬بەهەمان شێوە تووشی‬ ‫هەمان لێكدژی نیوان تیۆر و پراكتیك بوونەتەوە‪.‬‬ ‫بە پێی پێناسە مۆدێرنەكەی نەتەوە‪ ،‬نەتەوە‬ ‫شتێك نییە خۆی بە شێوەیەكی سروشتی هاتبێتە‬ ‫ئاراوە‪ ،‬نەتەوە خۆی نییە و دەبێت دروست بكرێت‪،‬‬ ‫بۆ دروستكردنی نەتەوەیەكیش دەبێت دەوڵەتێكی‬ ‫مۆدێرن هەبێت كە بەرهەمی ملمالنێی كۆمەڵە‬ ‫هیزێك بێت كە لە دەرئەنجامدا هێزێك لە هێزەكان‬ ‫لە ملمالنێكەدا بووبێت بە هێزی زاڵ و هێزەكانی‬ ‫تر لەبەرامبەریدا بەزی بن و لە گەڵیدا كەوتبنە‬ ‫ناو پەیمانی سەرادار و كۆیلەوە‪ .‬دوای ئەوەی ئەم‬ ‫هێزە زاڵە دەوڵەت دروستدەكات‪ ،‬ئەو بڕیار دەدات‬ ‫لە سنوری سیاسی ئەو دەوڵەتەدا چ نەتەوەیەك‬ ‫دروست بكات‪ .‬بۆ نموونە لە دروستبوونی دەوڵەتی‬ ‫مۆدێرنی توركیادا توركەكان دەتوانن زاڵ بن بەسەر‬ ‫هێزەكانی تردا و دەوڵەت دروست بكەن و دوای‬ ‫ئەوە بڕیار بدەن تورك بكەن بە نەتەوە‪ .‬بۆ ئەوەی‬ ‫توركیش بكەن بە نەتەوە دەبێت ئایدیۆلۆجیا و‬ ‫بەرنامەیەك هەبێت بۆ دروستكردنی ئەو نەتەوەیە‪،‬‬ ‫ئەو ئایدیۆلۆجیا و بەرنامەیەش بە ناسیونالیزمی‬ ‫توركی ناو دەبرێت كە كار لەسەر ئەوە دەكات‬ ‫نەتەوەیەك بە ن��اوی توركەوە لەو دەوڵەتەدا‬ ‫دروست بكات‪.‬‬ ‫ناسیونالیزمی توركی لە رێگەی ئەو رۆشنبیرانەوە‬

‫كە بڕوایان بە دروستكردنی نەتەوەی تورك هەبوو‪،‬‬ ‫لە توركیادا لە رێگەی سەپاندنی زمان و كەلتوری‬ ‫توركییەوە بەسەر ئەو هێزە بەزیوانەدا كە لە گەڵ‬ ‫هێزە زاڵەكەدا كەوتوونەتە ناو پەیمانی سەردار‬ ‫ـ كۆیلەی دەوڵەت نەتەوەی توركییەوە‪ ،‬دەست‬ ‫بە دروستكردنی نەتەوەیەكی دروستكراو دەكەن‬ ‫بە ناوی توركەوە‪ .‬ئەمە ئەوە دەگەینێ ئەوەی‬ ‫بڕیار دەدات لە ناو ئەو میللەتانەی كە لە سنوری‬ ‫سیاسی دەوڵەتە مۆدێرنەكەی توركیادا بوونیان‬ ‫هەیە كامیان بە پرۆسەی دروستكردنی نەتەوەدا‬ ‫ببرێت و دەوڵەتەكەی پێ بكرێت بە دەوڵەتی‬ ‫نەتەوە و كامیشان بەو پرۆسەیەدا نەبرێت‪ ،‬ئەوە‬ ‫هێزە زاڵەكەیە نەك هێزە بەزیوەكانی ناو دەوڵەت‪.‬‬ ‫ئەو هێزە بەزیوانەی ناو دەوڵ��ەت كە لە گەڵ‬ ‫هێزە زاڵەكەدا كەوتوونەتە ناو پەیمانەوە دەبێ‬ ‫ئەوانیش هێزی خۆیان بخەنە پاڵ هێزە زاڵەكە بۆ‬ ‫دروستكردنی نەتەوە مۆدێرنەكە تا دەوڵەتەكەی‬ ‫پ��ێ بكەن ب��ە دەوڵ���ەت نەتەوەیەكی توركی‪.‬‬ ‫كورد لەبەر ئەوەی لە گەڵ ئەو هێزە زاڵەی ئەو‬ ‫دەوڵەتەدا ناچێتە ناو پەیمانەكەوە‪ ،‬هێزی خۆی‬ ‫بەو ئاراستەیە ئاراستە دەكات كە خۆی بەرەو‬ ‫پرۆسەی بە نەتەوەبوون بەرێت‪ .‬هەر ئەمەشە وا‬ ‫دەكات كە دەوڵەت نەتەوەی توركی بە درێژایی‬ ‫سەدەیەك هەموو هێزی خۆی بۆ سەركوتكردنی‬ ‫كورد بەكار بهێنێ‪ .‬بەكارهێنانی هێز لە توركیادا‬ ‫دژی كورد بەڵگەیە لەسەر ئەوەی كە ئەم میللەتە‬ ‫وەك میللەتە بەزیوەكانی تری ناو سنوری سیاسی‬ ‫دەوڵەت نەتەوەی توركی نەچووەتە ناو پەیمانی‬ ‫سەردار ـ كۆیلەی دەوڵەت نەتەوەی توركییەوە و لە‬ ‫دەرەوەی ئەو پەیمانە ماوەتەوە‪ .‬ئەمەش وا دەكات‬ ‫بە پێی پێناسە مۆدێرنەكەی نەتەوە نەتوانین ئەوە‬ ‫یەكال بكەینەوە كورد نەتەوەیە یان نەتەوە نییە‪.‬‬ ‫بۆ لێكدانەوەی حاڵەتی نەتەوەیی كورد ناچارین‬ ‫دەست لەو پێناسەیە هەڵگرین كە دەوڵەتی مۆدێرن‬ ‫بە خواوەندی دروستكردنی نەتەوە دەزانێ لە رێگەی‬ ‫ناسیونالیزمەوە‪ .‬دەبێت بە شوێن تیۆرێكی تردا‬ ‫بگەڕێین كە بە پێچەوانەی ئەم تیۆرەوە دەوڵەت‬ ‫ناكات بە بنەمای نەتەوە‪ ،‬بەڵكو نەتەوە دەكات‬ ‫بە بنەمای دەوڵەت و دەوڵەت بە دەركەوتەیەك‬ ‫لە دەركەوتەكانی رۆحی نەتەوە دەزانێت و پَیی‬ ‫وایە دەوڵەت هیچ نییە جگە لە بەرجەستە بوون و‬ ‫شێوەگیربوونی رۆحی نەتەوە لە ناو بەڕێوەبردنی‬ ‫سیاسیی ژیانی نەتەوەییدا‪.‬‬ ‫بۆ ئ��ەوەی لەو لێكدژییەش دوور بكەومەوە كە‬ ‫لێكۆڵەرانی بەر لە من بە هۆی پشت بەستنیان بە‬ ‫پێناسە مۆدێرنەكەی نەتەوە تێی كەوتوون‪ ،‬گەڕام‬ ‫بە شوێن ئەو تیۆرەدا كە دەوڵەت بە دەركەوتەیەك‬ ‫لە دەركەوتەكانی رووحی نەتەوە بزانێ‪ ،‬تیۆرەكەی‬ ‫فەیلەسوفە ئەڵمانییەكانی وەك فیختە و هێردەر‬ ‫و هیگڵ ئەو تیۆرە بوو كە من پێویستم پێ بوو‬ ‫بۆ تیۆریزەكردنی بوونی نەتەوەیی كورد؛ چونكە‬ ‫ئەم تیۆرە دەوڵەت ناكاتە بنەما بۆ بوونی نەتەوە‪،‬‬ ‫نەتەوە دەكاتە بنەما بۆ بوونی دەوڵەت‪ .‬بە پێی ئەم‬ ‫تیۆرە‪ ،‬دەوڵەت نەتەوە دروست ناكات و پێشمەرجی‬ ‫بوونی نەتەوە نییە‪ ،‬بەڵكو بە پێچەوانەوە دەوڵەت‬ ‫لە هۆشیاری رۆحی نەتەوە بە خۆی پەیدا دەبێت و‬ ‫دەركەوتەیەكە لە دەركەوتەكانی ئەم هۆشیارییە و‬ ‫نەتەوە پێشمەرجی بوونی دەوڵەتە‪.‬‬

‫‪Rojiwelat.mag@gmail.com‬‬

‫دوای ئ��ەوەی كە گەیشتمە ئەو ئەنجامەی ئەو‬ ‫تیۆرە مۆدێرنانەی كە بۆ لێكدانەوەی نەتەوە‬ ‫دروستكراوەكانی ناو دەوڵەت نەتەوەكانی جیهان‬ ‫و شوناسەكەیان تەنها دەتوانێ لە چوارچێوەی‬ ‫پەیمانی میللەتە زاڵ و میللەتە بەزیوەكانی ناو‬ ‫دەوڵەت نەتەوە كار بكات‪ ،‬ناچار بووم تیۆرێكی‬ ‫تر بۆ لێكدانەوەی حاڵەتی كورد كە حاڵەتێكی‬ ‫ئۆنتۆلۆجی جیایە لە حاڵەتی میللەتە زاڵ و‬ ‫بەزیوەكانی دەوڵ��ەت نەتەوە دابڕێژم‪ .‬ئەمەش‬ ‫بۆ سەلماندنی گریمانەكەمە كە دەڵی‪":‬كورد لە‬ ‫ناو دەوڵەت نەتەوەكاندا حاڵەتێكی ئۆنتۆلۆجی‬ ‫جیاوازی هەیە لە حاڵەتی ئۆنتۆلۆجی میللەتەكانی‬ ‫تر؛ چونكە لە ناو دەوڵەت نەتەوەكاندا میللەتەكان‬ ‫یان دەبێت زاڵ بن یان دەبێت بەزیوبن‪ ،‬بەاڵم كورد‬ ‫نە لە زاڵەكانە نە لە بەزیوەكانە‪ .‬ئەو تیۆرەش‬ ‫كە بۆ سەلماندنی ئەم گریمانەیە دامڕشت ناوم نا‬ ‫تیۆری نێوانگیری‪ .‬ئەم تیۆرە دەتوانین لێكدانەوەی‬ ‫پێبكەین بۆ هەر بوونەوەرێكی نێوانگیر واتە هەر‬ ‫بوونەوەرێك كە دەكەوێتە دەرەوەی هاوكێشەی‬ ‫سەردار و كۆیلە‪ ،‬زاڵ و بەزیو‪ ،‬ئیجابی و سەلبی‪،‬‬ ‫كارا و كارا كراو‪.‬‬ ‫كورد لە ناو خۆیشیدا پەیڕەوی لە‬ ‫سیستەمی زاڵ و بەزیو نەكردووە‬ ‫بۆ سەلماندنی بوون نەتەوەیی كورد و شوناسەكەی‬ ‫هەر لە كارەكەمدا هەوڵمدا بگەڕێمەوە بۆ مێژووی‬ ‫كورد و بە پێی ئەم تیۆرە لێكدانەوە بۆ مێژووی‬ ‫كۆن و نوێی كورد بكەم و ئەوە بسەلمێنم كە كورد‬ ‫لە ناو مێژوودا نە لەو میللەتە زااڵنەی مێژووە كە‬ ‫ئیمپراتۆریەتی دروست كردووە نە لەو میللەتانەشە‬ ‫كە بوونەتە كۆیلەی ئەو ئیمپراتۆریەتانە‪ .‬كورد‬ ‫هەمیشە لە دەرەوەی ئیمپراتۆریەتەكانی ناو‬ ‫مێژوو ماوەتەوە و نە بووە بە س��ەردار بە سەر‬ ‫هیچ میللەتێكەوە نە قبوڵی كۆیالیەتی هیچ‬ ‫میللەتێكی تری كردووە و لە ناو خۆیشدا پەیڕەوی‬ ‫لە سیستەمی زاڵ و بەزیو نەكردووە و توخمە‬ ‫پێكهێنەرەكانی هیچیان نەیتوانی زاڵ بێت بەسەر‬ ‫ئەوانی تریاندا و هیچیشیان قبوڵی بەزیویەتی‬ ‫ن��ەك��ردووە لە هیچیان‪ .‬وات��ە ك��ورد تەنها وەك‬ ‫نەتەوەیەك لە بەرامبەر نەتەوەكانی دەرەوەی‬ ‫خۆیدا نێوانگیر نییە و لە دەرەوەی سیستەمی‬ ‫پەیوەندی زاڵ و بەزیو و كۆیلە نامینێتەوە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫لە ناو خۆیشدا لە كۆمەڵە توخمێك پێكهاتووە‬ ‫وەك‪ :‬هەورامی‪ ،‬لوڕی‪ ،‬سۆرانی‪ ،‬كرمانجی‪ ،‬زازاكی‬ ‫و‪ ...‬هتد ئەوانیش وەك كورد خۆی نێوانگیرن و‬ ‫هیچیان قبوڵی ئەو سیستەمە ناكەن كە یەكێكیان‬ ‫دەكات بەزاڵ و ئەوانی تریان دەكات بە بەزیو‪،‬‬ ‫یەكێكیان دەكات بە سەردار و ئەوانی تریشیان‬ ‫دەك��ات بە كۆیلە‪ .‬ئەوانە سیستەمێكی تر بۆ‬ ‫پەیوەندییەكانیان هەیە كە سیستەمی سەردار ـ‬ ‫كۆیلە نییە‪ ،‬ئەم سیستەمە سیستەمی پەیوەندی‬ ‫توخمە نێوانگیرەكانە‪ .‬واتە ئەو توخمانەی كە نە‬ ‫زاڵیەتی قبوڵ دەكەن نە بەزیویەتی‪ ،‬بەڵكو هەمیشە‬ ‫دەیانەوێ بە ئازادی لە گەڵ یەكدا بمێننەوە‪ .‬بە‬ ‫پێی تیۆرەكەی من كوردبوون هیچ نییە جگە لەو‬ ‫سیستەمە نێوانگیرە بۆ پەیوەندی ئازادانەی نێوان‬ ‫ئەو گروپە جیاوازانەی كە خۆیان بە كورد دەزانن‬

‫‪Rojiwelat.mag@gmail.com‬‬

‫و وا دەبینن كوردبوون بە ئ��ازادی وەك خۆیان‬ ‫دەیانهێڵێتەوە‪ .‬بۆ هەورامییەك كوردبوون ئەوەیە‬ ‫كە هەورامی بێت نەك سۆرانی یان كرمانجی یان‬ ‫ئەوانی تر‪ ،‬بۆ سۆارنیەك و كرمانجێك و لوڕێك و‬ ‫زازاكییەك بە هەمان شێوە كوردبوون ئەوەیە كە‬ ‫ئەو خۆی بێت و نەخۆی زاڵ كات بەسەر ئەوانی‬ ‫تردا و نە قبوڵی زاڵیەتی ئەوانی تریش بكات لەسەر‬ ‫خۆی‪ .‬كاتێك سۆرانی بیەوێ لە رێگەی شێوە‬ ‫زمانییەكەیەوە خۆی زاڵ بكات بەسەر هەورامیدا‬ ‫و هەورامیش ئەمە قبوڵ بكات ئەوە هەردووكیان‬ ‫بەمە نێوانگیربوونی خۆیان لە دەست دەدەن و‬ ‫لە كوردبوون دەكەون‪ ،‬چونكە كوردبوون پەیڕەوی‬ ‫كردن نییە لە سیستەمی پەیوەندی نێوان زاڵ و‬ ‫بەزیوەكان‪ ،‬بەڵكو سیستەمی پەیوەندی ئەو توخمە‬ ‫ئازادانەیە كە نە زاڵیەتیان قبوڵە نە بەزیویەتی‪.‬‬ ‫ئەو رۆشنبیرانەی باشور كە بانگهێشت بۆ‬ ‫زاڵكردنی شێوەزمانی سۆرانی دەكەن لە‬ ‫دژی كوردبوون دەجوڵێنەوە‬ ‫ئەو رۆشنبیرانەی باشور كە بانگهێشت بۆ زاڵكردنی‬ ‫شێوەزمانی سۆرانی دەكەن بەسەر شێوەزمانی‬ ‫بادینی و كرمانجی و ه��ەورم��ی��دا‪ ،‬ئ��ەوە دژی‬ ‫كوردبوون دەجووڵێنەوە و دەیانەو ‌ێ سیستەمە‬ ‫نێوانگیرەكەی كوردبوون كە پەیوەندی ئازادانەی‬ ‫نێوان شێوەزمانە كوردییەكانی رێكخستووە بگۆڕن‬ ‫بۆ ئەو سیستەمە مۆدێرنەی پەیوەندی زمانە زاڵ و‬ ‫بەزیوەكان كە لە ناو دەوڵەت نەتەوەكاندا پەیڕەو‬ ‫دەكرێت و كورد لە ناو ئەو دەوڵەت نەتەوانەدا بەو‬ ‫پەڕی هێزی خۆیەوە دژی بووەتەوە‪.‬‬ ‫كورد زمانەكەی و ئەدەبیاتەكەی و مێژووەكەی‬ ‫و ه��ەم��وو دەرك���ەوت���ە رۆحییەكانی ت��ری لە‬ ‫پەیوەندییەكی نێوانگیرانەدان و نێوانگیرن‪ ،‬ئەمەش‬ ‫وای كردووە كە كورد بە هیچ شێوەیەك نەچێتە‬ ‫ناو ئەو مێژووەوە كە سەردار و كۆیلەكان پێكەوە‬ ‫دروستیان ك��ردووە و هەمیشەش ئەو مێژووە‪،‬‬ ‫مێژووی سەردارەكان بووە نەك كۆیلەكان‪ .‬مێژووی‬ ‫دەوڵەت نەتەوەی مۆدێرنیش هیچ نییە جگە لە‬ ‫مێژووی كۆیلە و سەردارە مۆدێرنەكان‪ .‬كورد بۆیە‬ ‫وەك ئەوانی تر خاوەنی دەوڵەت نەتەوەیی خۆی‬ ‫نییە؛ چونكە دەوڵ��ەت نەتەوە‪ ،‬دەوڵەتی كۆیلە‬ ‫و س��ەردارە مۆدێرنەكانە و كوردیش ناتوانێ بە‬ ‫پەیرەوكردن لە سیستەمی كۆیلە و سەردار دەوڵەت‬ ‫نەتەوەی خۆی دروس��ت بكات؛ چونكە بەمە لە‬ ‫نێوانگیریەتی و كوردبوون دەردەچێت و ناتوانێت‬ ‫بە ئازادی بمێنێتەوە‪.‬‬ ‫من لە كارەكەمدا (تیۆری نێوانگیر)یم وەك‬ ‫تیۆرێكی نو ‌ێ دانا بۆ لێكدانەوەی بوونی نەتەوەیی‬ ‫كورد لە جیهاندا و ئەم تیۆرەشم لە بواری مێژوو‬ ‫و ئاین و زمان و ئەدەبیاتی كوردیدا تاقی كردەوە‬ ‫و لە تاقیكردنەوە زانستییەكەدا سەركەوتوو بوو‪.‬‬ ‫ئ��ەوە بوو لە ساڵی (‪)2009‬دا دكتورانامەكەم‬ ‫ئامادە بوو بۆ گفتوگۆ‪ ،‬بەاڵم زانكۆی سەالحەدین‬ ‫لە بری ئەوەی خۆشحاڵ بن بە دانانی تیۆرێكی‬ ‫زانستی ئ��اوا بۆ لێكدانەوەی بوونی نەتەوەیی‬ ‫كورد و هەموو بوارەكانی تری كوردناسی‪ ،‬هەوڵی‬ ‫ئەوەیاندا كارەكە رەت بكەنەوەو سەرلە نوێ‬ ‫دوای چوار ساڵ ماندووبوون دكتۆرایەكی تریان‬

‫[~]‬ ‫[ ژماره ‪ [ ] 2013/6/15 [ ]30‬ساڵی سێیەم ]‬

‫بۆ بنووسمەوە‪ ،‬بەاڵم لەمەدا سەركەوتوو نەبوون؛‬ ‫چونكە تا ئێستا نەیانتوانیووە هیچ یەكێك لەو‬ ‫ماستەرنامە و دكتورانامانە رەت بكەنەوە كە لە‬ ‫خراپترین ئاستی زانستیدا نوسراوەنەتەوە و لە روی‬ ‫زانستییەوە لە ئاستی لێكۆڵینەوەیەكی دەرچوونی‬ ‫قوناغی بەكالۆریۆش نین‪ .‬ئەوان دواجار لە رێگەی‬ ‫سەرپەرشتیار و لیژنەی گفتوگۆوە هەوڵیاندا رێگە‬ ‫بگرن لەوەی ئەو كارەی من بچێتە ناو سەرچاوە‬ ‫زانستییەكانی زان��ك��ۆوە‪ ،‬لێژنەی گفتووگۆكە‬ ‫دانیان بەوەدانا كە ئەوەی من كردوومە كارێكی‬ ‫تەواو زانستیی و دروستە‪ ،‬بەاڵم ئەوان ئەمەیان‬ ‫بە مەترسی لە سەر ئاسایشی نەتەوەیی دەزانی‬ ‫و پێیان واب��وو نابێت بە هیچ شێوەیەك ئەو‬ ‫راستیانە لە بارەی كوردەوە ئاشكرا بكرێن؛ چونكە‬ ‫ئاشكرابوونیان دەبێت بە چەكێكی مەترسیدار‬ ‫بەدەست دوژمنانی كوردەوە و دژی كورد بە كاری‬ ‫دەهێننەوە‪ ،‬هەر ئەم باوڕەی ئەوان وای لە یەكێك لە‬ ‫پرۆفیسۆرەكان كرد بڵێت‪":‬گەر دوژمنەكانمان بەم‬ ‫كارەی تۆ بزانن بە زێڕ دەتگڕن‪ .‬لە راستیدا ئەوەی‬ ‫زانكۆی سەالحەدینی تووشی ئەم دڵەڕاوكێییە‬ ‫كردبوو ئەو سیستەمی بیركردنەوەیەیە كە ئەم‬ ‫زانكۆیە بیری پێدەكاتەوە‪ ،‬واتە سیستەمی كۆیلە و‬ ‫سەردار یان سیستەمی زاڵ و بەزیو‪ .‬ئەمەش بۆ من‬ ‫ئەوە دەگەینێ تا ئێستا ئێمە زانكۆیەكمان نییە كە‬ ‫لە سەر بنەمای سیستەمی نێوانگیری دامەزرابێت‬ ‫تا شیاوی ئەوە بێت بە زانكۆیەكی كوردی ناوی‬ ‫بەرین‪ ،‬هەر نەبوونی ئەم جۆرەشە لە بیركردنەوە‬ ‫كە وانەی (كوردناسی) لە گەڵ ئەوەشدا هەموو‬ ‫قوتابیانی زانكۆ دەبێت بیخوێنن‪ ،‬بەاڵم ئەم زانكۆیە‬ ‫لە بری ئەوەی وتنەوەی ئەم وانەیە كە لە هەموو‬ ‫وانەكانی تر پێویستترە گرنگی پێبدات و كەسانێك‬ ‫بیڵینەوە كە پلەی زانستیان بەرز بێت لە بەر‬ ‫سووكی ئەم وانەیە لە الی زانكۆی سەاڵحەدین ئەم‬ ‫وانەیە لە الیەن كارمەندەكانی بەشی كوردییەوە‬ ‫دەوترێتەوە‪ .‬ئەمەش وەاڵم��ی ئەو پرسیارەمان‬ ‫دەداتەوە كە زانكۆكەی من مەترسیدارە لە سەر‬ ‫كورد یان كارە زانستییەكەی من؟‬ ‫كوردبوون و ناسیونالیستبوون دوو‬ ‫شوناسی دژیەك و پێچەوانەن‬ ‫كتێبی (بوونی نەتەوەیی كورد) دووس��اڵ دوای‬ ‫دكتورانامەكە نوسراوە و لەم كتێبەشدا هەوڵم‬ ‫داوە تیۆری نێوانگیری بۆ لێكدانەوەی بوونی‬ ‫نەتەوەیی كورد لە سەردەمە مۆدێرنەكەدا تاقی‬ ‫بكەمەوە و بەمەش گەیشتمە ئەو ئەنجامەی كە‬ ‫بزووتنەوە كوردییە مۆدێرنەكان نەیانتوانیووە ببنە‬ ‫بزووتنەوەیەكی ناسیونالیستی؛ چونكە بە بوونیان‬ ‫بە بزووتنەوەیەكی ناسیونالستی كوردیبوونیان‬ ‫دەكەوێتە مەترسسیەوە و بە كوردیبوونەكەشیان‬ ‫ناسیونایستیبوونەكەیان دەكەوێتە مەترسییەوە‪.‬‬ ‫كوردبوون و ناسیونالیستبوون دوو شوناسی دژیەك‬ ‫و پێچەوانەن و كوردبوون داوای جیاوازی دەكات‬ ‫و ناسیونالیستبوون داوای چوونیەككردن دەكات‪،‬‬ ‫كوردبوون داوای ئازادی دەكات و ناسیونالیستبوون‬ ‫داوای پەیڕەویكردن دەك��ات لە سیستەمی كۆیلە‬ ‫و س��ەردار‪ ،‬بۆیە بزووتنەوەیەكی ك��وردی ناتوانێ‬ ‫ك��وردی بێت گەر بزووتنەوەیەكی ناسیۆنالیستی‬

‫‪29‬‬

‫چاوپێكەوتن‬

‫بێت و ب��زووت��ن��ەوەی��ەك��ی ناسیونالیستیش‬ ‫ناتوانێ بزووتنەوەیەكی ناسیونالیستی بێت‬ ‫گەر بزووتنەوەیەكی ك��وردی بێت‪ .‬ئەم كتێبە‬ ‫لە راستیدا تاقیكردنەوەی تیۆری كوردبوونە‬ ‫لە بوارێك لە بوارەكاندا كە بواری ناسیونالیزم‬ ‫و دەوڵ���ەت نەتەوەیە و ئ��ەو راستییە تیایدا‬ ‫سەلمێنراوە كە كورد لە ناو ئەو چوار دەوڵەت‬ ‫نەتەوەیەی كە بەسەریاندا دابەش كراوە نە لە‬ ‫میللەتە بەزیوەكانیانە و نە لە میللەتە زاڵەكانیان‬ ‫و بە ئازادی لە نێوان زاڵ و بەزیوەكاندا ماوەتەوە‪.‬‬

‫دوای چەند ساڵێك لە‬ ‫تێڕامان لە بوونی كورد‬ ‫گەیشتمە ئەو ئەنجامەی‬ ‫كە كورد بوونەوەرێكی‬ ‫سەیرە‪ ،‬نە كۆیلەیە نە‬ ‫سەردارە‪ ،‬نە دەیەوێ زاڵ‬ ‫بێت بەسەر ئەوانی تردا نە‬ ‫قبوڵ دەكات ئەوانیتریش‬ ‫بەسەریدا زاڵ بن‪ .‬لەمەشەوە‬ ‫گەیشتمەدەرئەنجامێكی‬ ‫تەواو پێچەوانەی ئەوەی‬ ‫كە لە نوسینەكانی ئەواندا‬ ‫خوێندبوومەوە‪ .‬ئەو‬ ‫دەرئەنجامەش ئەوە بوو‬ ‫گەر ئازادی بكەینە بنەما‬ ‫بۆ بوونی میللەتەكان‬ ‫و وەك ئەوان هێز و‬ ‫زاڵیەتیەكی زیاتر نەكەین‬ ‫بە بنەما‪ ،‬دەگەین بەوەی‬ ‫كە ئەو میللەتە خاوەنی‬ ‫مێژووەكی راستەقینەیە‬ ‫كە لە دەرەوەی پەیمانی‬ ‫سەردار و كۆیلەكانی ناو‬ ‫دەوڵەتی نەتەوە ماوەتەوە‬ ‫و نە بووە بە سەردار و نە‬ ‫بووە بە كۆیلە و توانییویەتی‬ ‫بەرامبەر هەموو ئەو هێزە‬ ‫جیهانییانە رابوەستێ كە‬ ‫دەیانەوێ سیستەمی‬ ‫سەردار و كۆیلە لە رێگەی‬ ‫دەوڵەت نەتەوەوە بكەن بە‬ ‫سیستەمێكیجیهانی‬

‫وتار‬

‫‪30‬‬

‫[~]‬ ‫[ ساڵی سێیەم ] [ ‪ [ ] 2013/6/15‬ژماره ‪]30‬‬

‫‪Rojiwelat.mag@gmail.com‬‬

‫ئایا مندااڵن جەژنانەیان وەرگر لە جەژنەكەیان؟!‬

‫عەبدولرەحمان رەسول‬ ‫هەموو ساڵێك لە زۆرینەی گۆشە و كەنارەكانی‬ ‫جیهانی مرۆڤایەتیدا بە بۆنەی هاتنی (‪)6/1‬‬ ‫ی هەموو ساڵێك ناو دەندرێت بە ڕۆژی جەژنی‬ ‫جیهانی مندااڵن‪ .‬هەموو الیەك دەزان��ن جەژن‬ ‫بەمانای هەبوونی خۆشی و ش��ادی ل��ە الی‬ ‫ئەوانەی كە پیرۆزباییان ئاراستە دەكرێت!‪ ،‬بەاڵم‬ ‫با بەیەكەوە ئەم پرسیارانە ئاراستەی سەرجەم‬ ‫مرۆڤایەتی بكەین‪ ،‬ئایا مندااڵن لە قۆناغی‬ ‫ئێستای ژێر دەسەاڵتی یاساكانی سیستەمەكانی‬ ‫سەرمایەداری و سیستەمە ئایینیەكاندا مندااڵن لە‬ ‫كام گۆشەی بەختەوەریدان؟ ئایا مندااڵن دوورن‬ ‫لە بازرگانی و چەوسانەوە؟ ئایا مندااڵنی واڵتە‬ ‫دواكەوتوەكان و واڵتان ‌ێ لە ناو كێشمەكێشی‬ ‫سیاسی و شەڕ و ئاشوبەكان ئەب ‌ێ گوزەرانیان‬ ‫چۆن بێت؟ بەتایبەت لە جەژنی مندااڵنی سووریا‬ ‫ئەب ‌ێ ژۆن بگوزەرێن؟! تاكەی مرۆڤایەتی ب ‌ێ دەنگی‬ ‫هەڵدەژێرێت لە ئاست ئەم شەڕ و كوشتارگەیەدا؟!‬ ‫هەموو الیەك دەزانن لە هەر واڵت و ناوچەیەكی‬ ‫جیهاندا بە شێواز و جۆرێك ئەم ڕۆژە یاد كرایەوە‪.‬‬ ‫لە واڵتانی پێشكەوتوو مەراسیم و میتینگ و كۆڕ‬ ‫و كۆنفرانس بۆ چەسپاندنی مافەكانی مندااڵن ساز‬ ‫كرا‪ .‬گو ‌ێ لە داواكاری مندااڵن دەگیرا‪ ،‬بەرپرسانی‬ ‫دەوڵ��ەت و حكومەت بە پیر داواكارییەكانەوە‬ ‫دێن و بەشێك لە ماف و داواكاری یەكانیان بۆ‬ ‫مندااڵن جێبەج ‌ێ دەكەن‪ .‬هەروەها لە بەشێكی‬ ‫تری واڵتاندا لە سایەی یاسا دواكەوتووەكان و‬ ‫سیستەمە دیكتاتۆری و بیرۆكراتیەكاندا مندااڵن‬ ‫نەك دەتوانن یادی ئەم ڕۆژە بكەنەوە و جەژنە‬ ‫پیرۆزە لە یەكتری بكەن!!‪ ،‬بەڵكو دەكەونە بەر‬ ‫هەڕەشەی كوشتن و برسیكردن و ئاوارەكردن‬ ‫و بازرگانی پ ‌ێ كردنیان یاخود بەهۆی نەداری‬ ‫و ه��ەژاری خ��ان��ەوادە و خێزانەكەیان بەشێك‬ ‫لە ئەندامانی جەستەی ناسكیان دەفرۆشرێت‬

‫یاخود لە تەقینەوە و شەڕەكاندا دەكوژرێن و‬ ‫جەستەی ناسكیان دەسوتێت‪ ...‬ئەمەش بەهۆی‬ ‫هەبوونی دەسەاڵتێكی سەركوتكەر و ئیستبداد‬ ‫كە چەوسانەوە و زوڵم دەخوڵقێنێت‪ .‬ناتواندرێت‬ ‫ئاسایشی واڵت بپارێزێت‪ .‬لە ئێراقدا مندااڵن‬ ‫لەو پەری نابەرابەری و ژیانێكی كوللە مەرگی‬ ‫دەگوزەرێن‪ ،‬ئەمەش بەهۆی گەشەی رەوتی بێكاری‬ ‫و دابین نەبوونی كار و ناسەقامگیری سیستەم و‬ ‫ئاراستە نەكردنی كۆمەڵگە بەرەو كۆمەڵگەیەكی‬ ‫ئازاد و یەكسان و نەچەسپاندنی مافەكانی ئینسان‬ ‫بەگشتی و مافەكانی مندااڵن بەتایبەتی هاتووەتە‬ ‫ئ��اراوە‪ .‬لە كوردستانیش بارودۆخی مندااڵن لە‬ ‫سایەی دەسەاڵتی كوردیدا لە بارێكی زۆر نا‬ ‫تەندروستدایە و ئەبینین بەشێكی زۆر لە مندااڵن‬ ‫لە شەقام و شوینە گشتیەكان و لە دووكان و‬ ‫بازاڕەكاندا كاری قورس دەكەن و بە گەرما و بە‬ ‫سەرما كاری تاقەت پروكێن دەكەن‪ .‬لە ئێراق و‬ ‫كوردستانیش یادی ئەم ڕۆژە كرایەوە‪ ،‬بەاڵم تەنها‬ ‫بە شیوە تەشریفاتی و دیكۆراتی شكڵی بوو‪،‬‬ ‫رێكخراو و سەنتەر و بنكەكانی تایبەت بەمندااڵن‬ ‫كە لە الیەن حكومەت و حیزبەكانەوە دروست‬ ‫كراوە لە ناو بنكە و فەرمانگە و سەنتەرەكانی‬ ‫خۆیان چەند منداڵێكیان بۆ ئەم ڕۆژە ڕازانبۆوە‬ ‫و گۆرانی و هەڵپەڕكێیان بۆ ساز كردن و نوقڵ‬ ‫و شیرینیان ب��ەس��ەردا داب��ەش ك��ردن ت��ەواوی‬ ‫بۆنەكە هەر وەك شانۆیەگەرێك خرایە ڕوو لە‬ ‫ڕاگەیاندنەكانەوە پەخشكرا هەر ئەوەندە و بەس!!‬ ‫بەب ‌ێ ئەوەی باس لە ب ‌ێ مافی مندااڵن بكرێت بە‬ ‫ب ‌ێ ئەوەی خواست و داواكارییە مندااڵنییەكانیان‬ ‫بخرێتە ڕوو بۆ حكومەت بۆ ئەوەی لە داهاتوی‬ ‫نزیكدا حكومەت داواكاری و خواستەكانی مندااڵن‬ ‫جێبەج ‌ێ بكات‪ ،‬بەاڵم لە واقیعدا زۆر دوور بوو لە‬ ‫گەوهەری پەرۆشی چەسپاندنی مافەكانی مندااڵن‪.‬‬ ‫حكومەت و دەس��ەاڵت لە ئێراق و كوردستان‬ ‫كام پرۆژە و یاسایان پێشكەشی مندااڵن كرد؟!‬ ‫كە باشتر مافەكانیان بپاریزرێت و نرخ و بەها‬ ‫ئینسانییەكانیان ڕەچاو بكرێت؟!‪.‬‬ ‫مندااڵنی ئیشكەری سەر جادە و شەقام و بازاڕەكان‬ ‫كەم بكرێنەوە و بگێردرێنەوە بەر خوێندن و‬ ‫زانست و فێربوون‪.‬؟! مندااڵنی ئاوارەی كوردانی‬ ‫ڕۆژئاوا لە ناو هەرێمی كوردستان لە كەمپەكاندا‬ ‫لە گوزەرانێكی نالەبەردا لە ناو خێوەتدا دەژین‬ ‫و ناشایەستە بە ئینسانیبوونیان دەگوزەرێن‪،‬‬ ‫دوورن لە هەموو پیداویستێكی سەردەم‪ ،‬زۆرینەی‬ ‫جەستەی مندااڵنی ئ��ەم كەمپانە لە الوازی‬ ‫دایە‪ .‬بەشێك لەم خەڵكە بە هۆی خەراپبوونی‬ ‫گوزەرانیان بە شار و شارۆچكە و گوندەكاندا‬

‫ێ باشتركردنی‬ ‫بە ب ‌‬ ‫گوزەرانی مندااڵن ناتواندرێت‬ ‫بگوترێت جەژنتان پیرۆز‬ ‫بێت؛ چونكە جەژن بە‬ ‫مانای گوزەرانێكی بەختەوەر‬ ‫و دوور لە هەر جۆرە‬ ‫چەوسانەوەیەكە‪ ،‬جەژن‬ ‫بەمانای پێكەنین و خەندە‬ ‫خستنە سەر لێوەكانە‬ ‫ئەمەش بە خوڵقاندنی‬ ‫ژینگەیەك و كۆمەڵگەیەكی‬ ‫جوانتر و باشتر دەبێت‬ ‫كە تێیدا بەها و نرخی‬ ‫ئینسانیبوونیانبپارێزرێت‬ ‫ێ بەش نەبن لە‬ ‫وب ‌‬ ‫پێداویستیەكانی سەردەم‬ ‫دەگەرێن بۆ سواڵكردن‪ .‬تاكەی بەم شێوەیە بە‬ ‫گەرمای هاوین و بەسەرمای زستان لە خێوەتدا‬ ‫بگوزەرێن؟‪ .‬پێویستە حكومەتی هەرێم بەرنامە‬ ‫و پرۆژەی شارستانی و مرۆیی پێشكەوتویان بۆ‬ ‫دابنێت بە هەر جۆرێك بێت و باشتر هاوكارییان‬ ‫بكات بۆ ئ��ەوەی مندااڵنی ئ��اوارەی خۆرئاوای‬ ‫كوردستان بەهیچ شێوەیەك هەست بە غەریبی‬ ‫و الوازی و ناخۆشی نەكەن‪ ،‬ژیانێكی باشتریان‬ ‫لە ژێر دەسەاڵتی كوردی و حكومەتی كوردی‬ ‫بۆ مەیسەر بكەن كە شایەستە بێت بە ئینسانی‬ ‫س���ەردەم‪ .‬لەبەر ئ��ەوەی بە ب ‌ێ باشتركردنی‬ ‫گوزەرانی مندااڵن ناتواندرێت بگوترێت جەژنتان‬ ‫پیرۆز بێت؛ چونكە جەژن بە مانای گوزەرانێكی‬ ‫بەختەوەر و دوور لە هەر جۆرە چەوسانەوەیەكە‪،‬‬ ‫جەژن بەمانای پێكەنین و خەندە خستنە سەر‬ ‫لێوەكانە ئەمەش بە خوڵقاندنی ژینگەیەك و‬ ‫كۆمەڵگەیەكی جوانتر و باشتر دەبێت كە تێیدا‬ ‫بەها و نرخی ئینسانیبوونیان بپارێزرێت و ب ‌ێ بەش‬ ‫نەبن لە پێداویستیەكانی سەردەم‪ ،‬ئەمەش ئەركی‬ ‫بەرپرسانی حكومەتە كە بە كردار ژینگەیەك و‬ ‫كۆمەڵگەیەكی بەختەوەر دابمەزرینن بۆ مندااڵنی‬ ‫كورد‪.‬‬ ‫‪Abdulrehman.rasul@gmail.com‬‬

‫[~]‬ ‫[ ژماره ‪ [ ] 2013/6/15 [ ]30‬ساڵی سێیەم ]‬

‫‪Rojiwelat.mag@gmail.com‬‬

‫‪31‬‬

‫وتار‬

‫دروستكردنی سەربازگە و جموجۆڵی سەربازی قۆناخەكە لەبار دەبەن‬

‫جەمیل بایك‬

‫كۆنفرانسی یەكێتی‪ ،‬هاوكاری و چارەسەری‬ ‫دیموكراتییانە كە لە (‪ 15‬ــ ‪)16‬ی مانگی‬ ‫حوزەیراندا لە ئامەد ئەنجامدەدرێت واتایەكی‬ ‫مێژوویی هەیە‪ .‬هەنگاوی رزگاری دیموكراتی‬ ‫و ئاواكردنی ژیانێكی ئ��ازاد چ لە باكوری‬ ‫كوردستان و چ لە توركیا‪ ،‬دیموكراتیزەبوونی‬ ‫هێنایە رۆژەڤ��ەوە و دەرفەتی خستنەڕووی‬ ‫داواكارییە دیموكراتییەكانی گەلی كوردی هێنایە‬ ‫كایەوە‪ .‬هێندە باسكردن لە دیموكراتیبوون و‬ ‫دەستوورێكی بنەڕەتی دیموكراتییانە‪ ،‬یەكێكە‬ ‫لە ئەنجامەكانی هەنگاوی دیموكراتیزەبوونە‬ ‫كە لەالیەن رێبەری گەلی كوردەوە داڕێژراوە‪.‬‬ ‫بەرخۆدانی پاركی گەزی راستەوخۆ گرێدراوە بە‬ ‫كشانەوەی گەریالكان و لە گە ‌ڵ ئەنجامگرتنی‬ ‫هەوڵەكانی تەڤگەڕی ئ��ازادی ك��ورد بۆ بە‬ ‫رۆژەڤكردنی دیموكراتیزەبوون لە توركیا‪.‬‬ ‫رێبەری گەلی كورد بەتایبەتی دەستنیشانی‬ ‫دەك��ات كە كشانەوەی گەریال بۆ دەرەوەی‬ ‫سنوورەكان لە هەمانكاتدا هەنگاوێك بوو‬ ‫بۆ رێگەخۆشكردن بۆ سیاسەتی دیموكراتی‬ ‫و تێكۆشانی ئایدیۆلۆژی‪ .‬چاالكی پاركی‬ ‫گەزی یەكەمین هەڵقواڵن و خۆخستنەڕووی‬ ‫قۆناخەكەیە‪ .‬ئەگەر قۆناخێكی بەم شێوەیە‬ ‫بەڕێوە نەبرایە‪ ،‬زەحمەت بوو بەرخۆدانی‬ ‫پاركی گەزی بهاتایەتە كایەوە‪.‬‬ ‫ئەنجامدانی كۆبوونەوەكانی پابەند بە واتا و‬ ‫جەوهەری دیموكراتیزەبوون و تاجینەكردنی‬ ‫ئەو كۆبوونەوانە بە كۆنفرانسێك‪ ،‬هەنگاوی‬ ‫رەزگاری دیموكراتی و ئاواكردنی ژیانی ئازاد‬ ‫دەگەیەنێت بە قۆناخێكی نوێ‪.‬‬ ‫ك��ورد بە ب��ڕی��ارەوە لە كۆنفرانسی ئامەد‬

‫دەردەكەون و بە بڕیارەوە دەكەونە ناو قۆناخی‬ ‫رزگاری دیموكراتی‪ .‬بڕیارەكانی ئەو كۆنفرانسە‬ ‫ل��ە الی���ەن س��ەرج��ەم چین و توێژەكانی‬ ‫كۆمەڵگای ك��وردەوە پەسەند دەكرێت و بۆ‬ ‫جێبەجێكردنیشیان خاوەنداریان لێ دەكەن‪.‬‬ ‫گەلی كورد بە حكومەت دەڵێت‪":‬ئەوا گەریال‬ ‫كشانەوە‪ ،‬چیتر بێ ئ��ەوەی پشت بە هیچ‬ ‫بیانوو و بەهانەیەك ببەستی‪ ،‬بۆ چارەسەری‬ ‫پرسی كورد هەنگاو بنێ‪ .‬لە ئێستاوە ئەمە‬ ‫رۆژەڤی كوردان دەبێت‪ .‬لە كاتێكدا كە گەلی‬ ‫كورد داواكارییەكانی خۆی بخاتە رۆژەڤەوە و‬ ‫داوای هەنگاونان لە دەوڵەتی تورك بكات‪ ،‬لە‬ ‫الیەكی تریشەوە لە دژی بەنداو و سەربازگە‬ ‫و ئەو رێگایانەی بە مەبەستی جموجۆڵی‬ ‫سەربازی دروس��ت دەكرێن‪ ،‬سەرهەڵدان و‬ ‫چاالكی مەدەنییانەی دژایەتیكردن ئەنجام‬ ‫بدات و ئەو كارانە رابگرێت؛ چونكە چارەسەری‬ ‫دیموكراتییانە تەنیا بە راگرتن و كۆتاییهێنان‬ ‫بە دروستكردنی بەنداو و سەربازگە و رێگا‬ ‫و سەرجەم جموجۆڵە سەربازییەكان بەرقەرار‬ ‫دەبێت‪ .‬ئەگەر دەوڵەتی تورك سوور بێت‬ ‫لەسەر دروستكردنی سەربازگە و بەنداو‪ ،‬ئەوا‬ ‫سەرجەم ئەوانە بە ئاشكرا بەواتای تێكدانی‬ ‫قۆناخەكە دەگەیەنن‪ .‬بۆ ئەوەش گەلی كورد‬ ‫بە سەرهەڵدانەكانی خۆی دەكات بە قەڵغان‬ ‫و دەرفەت نادات بە دروستكردنی سەربازگە‬ ‫و بەنداو‪.‬‬ ‫تایبەتمەندییەكی ت��ری ئ��ەم قۆناخەش‬ ‫بەدەزگابوونی دیموكراتی و ئاواكردنی ژیانی‬ ‫ئ��ازادە‪ .‬گەلی ك��ورد بە تێگەی سیاسەتی‬ ‫دیموكراتییانە لە گوند‪ ،‬دێ و تەنانەت كۆاڵن‬ ‫و گەڕەك و ناوچەكان و لە هەموو گۆڕەپان‬ ‫و مەیدانێكدا خۆی بەرێكخستن دەكات‪ .‬لە‬ ‫گۆڕەپانی سیاسی‪ ،‬كۆمەاڵیەتی‪ ،‬ئابووری‪،‬‬ ‫كەلتووری و پاراستنی رەوادا خۆی بەڕێكخستن‬ ‫دەكات و لێرەشەوە دەتوانێت بە دەزگابوونی‬ ‫ك��ۆن��ف��ی��دراڵ��ی دی��م��وك��رات��ی و سیستەمی‬ ‫خۆبەڕێوەبەری دیموكراتیانە دابمەزرێنێت‪.‬‬ ‫كەسێكی ن��اڕێ��ك��خ��س��ت��وو ناهێڵێتەوە‪.‬‬ ‫بەڕێوەبەری خۆبەڕێوەبەری دیموكراتییانەی‬ ‫خۆی بە كۆمەڵگای رێكخستنكراوە بەرقەرار‬ ‫دەك��ات‪ .‬راستییەكەشی لە ژیانی خۆیشیدا‬ ‫دەبێتە خ��ۆب��ەڕێ��وەب��ەری دیموكراتی‪ .‬لە‬ ‫راستیدا خۆبەڕێوەبەری دیموكراتی بەواتای‬ ‫خۆبەڕێوەبەری كۆمەڵگای رێكخستوو دێت‪.‬‬

‫لەسەر هەمان بناخەش دەست بە سەفەربەری‬ ‫سەرتاسەری رێكخستنبوون و ئاواكردنی ژیانی‬ ‫ئازاد بكات‪ .‬ئەم سەفەربەرییە سەرتاسەرییەش‬ ‫لە هەمانكاتدا لە دژی قڕكردنی كەلتووری‬ ‫دەبێتە هەنگاوی خۆ خوڵقاندن بە زمان و‬ ‫كەلتووری رەسەنەوە‪ .‬لەم قۆناخەدا نەك تەنیا‬ ‫سەفەربەری فێربوون و پەروەردەی كوردی‪،‬‬ ‫تەنانەت خێرایش بە ك��ار و خەباتەكانی‬ ‫ئاواكردنی سیستەمی پ��ەروەردە و خوێندنی‬ ‫خۆیشی و بناخەی پەروەردەی زمانی زگماكی‬ ‫دەڕەخسێنێت‪.‬‬ ‫هەندێك قسە و گوتەی هەندێك الیەن وەكو‬ ‫(مەرجی پەروەردەی كوردی لە ئارادا نییە)‪،‬‬ ‫قسەی بێ بنەما و پڕ و پووچن‪ .‬ئەگەر‬ ‫راستەوخۆ دەست بە پ���ەروەردەی زگماكی‬ ‫بكرێت ئەوا خوێندنگای بنەڕەتی دەكرێنەوە‪.‬‬ ‫دوای (‪ )5‬ساڵیش دەك��رێ��ت خوێندنگای‬ ‫ناوەندیش بكرێتەوە‪ .‬دوای (‪ 5‬ــ ‪ )6‬ساڵی‬ ‫تریش بە ئاسانی دەتوانرێت لە زانكۆكان بە‬ ‫زمانی زگماكی پەروەردە بدرێت‪ ،‬ئەوانەشی كە‬ ‫دەڵێن پەروەردە بە كوردی نابێت‪ ،‬یان ئەوەتا‬ ‫بە تێگەی قڕكردنی سیاسییەوە دەجوڵێنەوە‪،‬‬ ‫یاخود هێشتا ئەو تێگەیەیان تێپەڕ نەكردووە‪.‬‬ ‫گەلی كورد بێ ئەوەی چاوەڕوانی دەوڵەتی‬ ‫تورك بن تا شتێكیان بۆ بكەن‪ ،‬دەبێت لە رووی‬ ‫زمان و كەلتوورەوە هەنگاوی بەدەزگابوونی‬ ‫خۆی بنێت و فەراهەمیان بكات‪.‬‬ ‫مرۆڤایەتی بەدرێژایی مێژوو لەڕووی زمان و‬ ‫كەلتوورەوە وەكو كۆمەڵگایەكی ب��ەدوور لە‬ ‫دەوڵ��ەت توانیویەتی بەدەزگابوونی خۆی‬ ‫دروست بكات‪ .‬چاوەڕێكردنی دەستی دەوڵەت‬ ‫ب��ۆ فەتحكردنی مێشك‪ ،‬الیەنگریكردنی‬ ‫دەوڵەتە‪ .‬هێزە دەسەاڵتدارەكان تێگەی (‬ ‫بێ دەوڵەت هیچ شتێك ناكرێت ) یان بەسەر‬ ‫مرۆڤدا سەپاندووە و پێیان پەسەند كردوون‪،‬‬ ‫بەاڵم بەپێچەوانە ئەو تێگەیەوە ئەگەر كۆمەڵگا‬ ‫خۆی بە رێكخستن بكات و دەرفەتەكانی‬ ‫خۆی بخاتە گەڕ‪ ،‬وەكو لە هەر گۆڕەپانێكی‬ ‫ت��ردا دەتوانێت لە گۆڕەپانی پ���ەروەردە و‬ ‫كەلتووریشدا بەدەزگابوونی خۆی ئاوابكات و‬ ‫ژیانی ئازاد و دیموكراتی خۆی دابمەزرێنێت‪.‬‬ ‫لەم قۆناخەدا ئەو ئەركەی پێویستە جێبەجێ‬ ‫بكرێت‪ ،‬گەڕانەوەیە بۆ واڵت‪ ،‬گەڕانەوەیە‬ ‫بۆ گوند و وەك��و ه��ەزاران ساڵی راب��ردوو‪،‬‬ ‫زیندووكردنەوەی ژیانە لەو دەڤەرانە‪ .‬گوند ئەو‬

‫وتار‬

‫‪32‬‬

‫[~]‬ ‫[ ساڵی سێیەم ] [ ‪ [ ] 2013/6/15‬ژماره ‪]30‬‬

‫‪Rojiwelat.mag@gmail.com‬‬

‫گەلی كورد بە حكومەت دەڵێت‪":‬ئەوا گەریال كشانەوە‪ ،‬چیتر بێ ئەوەی پشت بە هیچ‬ ‫بیانوو و بەهانەیەك ببەستی‪ ،‬بۆ چارەسەری پرسی كورد هەنگاو بنێ‪ .‬لە ئێستاوە ئەمە‬ ‫رۆژەڤی كوردان دەبێت‪ .‬لە كاتێكدا كە گەلی كورد داواكارییەكانی خۆی بخاتە رۆژەڤەوە و‬ ‫داوای هەنگاونان لە دەوڵەتی تورك بكات‪ ،‬لە الیەكی تریشەوە لە دژی بەنداو و سەربازگە‬ ‫و ئەو رێگایانەی بە مەبەستی جموجۆڵی سەربازی دروست دەكرێن‪ ،‬سەرهەڵدان و چاالكی‬ ‫مەدەنییانەی دژایەتیكردن ئەنجام بدات و ئەو كارانە رابگرێت؛ چونكە چارەسەری دیموكراتییانە‬ ‫تەنیا بە راگرتن و كۆتاییهێنان بە دروستكردنی بەنداو و سەربازگە و رێگا و سەرجەم جموجۆڵە‬ ‫سەربازییەكان بەرقەرار دەبێت‪ .‬ئەگەر دەوڵەتی تورك سوور بێت لەسەر دروستكردنی سەربازگە‬ ‫و بەنداو‪ ،‬ئەوا سەرجەم ئەوانە بە ئاشكرا بەواتای تێكدانی قۆناخەكە دەگەیەنن‪ .‬بۆ ئەوەش گەلی‬ ‫كورد بە سەرهەڵدانەكانی خۆی دەكات بە قەڵغان و دەرفەت نادات بە دروستكردنی سەربازگە و‬ ‫بەنداو‬ ‫گۆڕەپانی ژیانەیە كە بەر لە ئێمە بە هەزاران ساڵ‬ ‫ئافرێندراوە‪ .‬لەم رووەیەوە ئەو گۆڕەپانانەن كە‬ ‫هەموو شتێكی ئێمەیان لێ خولقێندراون‪ .‬بۆ‬ ‫ئەوەش گەڕانەوە بۆ گوند بە واتای گەڕانەوەیە‬ ‫بۆ ناسنامە و كەلتووری رەسەن و رەسەنایەتی‬ ‫جەوهەری‪ .‬گوڵێك لەسەر خاكی رەسەنی‬ ‫خۆی جوانە و رەنگی راستەقینەی خۆی‬ ‫دەردەخاتەڕوو‪ .‬بۆیە ئەو كوردانەی لە غەریبی‬ ‫و شارە گەورەكانی دەرەوەی كوردستانن‪،‬‬ ‫وەكو گوڵی سیسن‪ ،‬بە گەڕانەوەیان بۆ واڵت‬ ‫و زێدی خۆیان سەر لەنوێ زیندووبوونەوە و‬ ‫جوانی خۆیان بەدەستدەخەنەوە‪ .‬گەڕانەوە بۆ‬ ‫گوند‪ ،‬ئاشتبوونەوە‪ ،‬جوانی و لەرووی وزەی‬ ‫رۆحیشەوە بەهێزبوونێكی تایبەت لە گە ‌ڵ خۆی‬

‫دێنێت‪ .‬گوندەكانمان‪ ،‬زێدی باو و باپیرانمان‪،‬‬ ‫ئەو جیهان و واڵتە مەعنەوییەی ئێمەن كە‬ ‫مۆڕاڵمان تێیدا ب��اش و ب��ەرز دەبێتەوە‪.‬‬ ‫گەڕانەوە بۆ گوند جارێكی تر راپەڕینەوەیە‬ ‫بەتایبەتیش راپەڕینەوەی كوردایەتییە‪ .‬لە گەڵ‌‬ ‫زیندووبوونەوەی گوندەكانمان‪ ،‬كورد زۆر لە‬ ‫رۆژی ئەمڕۆ زیاتر زیندووتر دەبنەوە‪ ،‬چونكە‬ ‫ژیانێكی دابڕاو لە خاك و گوندەكانمان بەواتای‬ ‫ژیان نایەت‪.‬‬ ‫دەكرێت لە پێناو جێبەجێكردنی ئامانجی‬ ‫گەڕانەوە بۆ گوند و زێدی رەسەن‪ ،‬دەزگا و‬ ‫رێكخراوی كۆمەڵگای مەدەنی دروست بكرێن‪.‬‬ ‫داڕشتنی بەرنامەی پێویست بە ئاوەدانكردنی‬ ‫بناخەی گەڕانەوە و بەشێوەیەكی تەندروستانە‬

‫و ماییندەییانە گ��ەڕان��ەوە بۆ رەسەنایەتی‬ ‫دەس��ت��ب��ەس��ەر دەك�����ات‪ .‬ب��ەپ��ێ��چ��ەوان��ەوە‬ ‫گەڕانەوەیەكی بێ بەرنامە و بناخە هیچ‬ ‫ئەنجامێكی باشی نابێت‪ .‬لەم رووەدا بەر لە‬ ‫هەموو شتێك پارتەكانی سەر رێبازی سیاسەتی‬ ‫دیموكراتییانە‪ ،‬بەڕێوەبەرایەتییە هەرێمییەكان‪،‬‬ ‫رێكخراوەكانی كۆمەڵگای مەدەنی و رێكخراوە‬ ‫ئابووری و بازرگانییەكانی كورد پێویستە رۆڵی‬ ‫سەرەكی و ئەرێنی ئەو ئامانجە بگرنە ئەستۆی‬ ‫خۆیان‪ .‬بە رێكخستنبوونێكی بەو شێوەیە‪،‬‬ ‫دەكرێت هەل و دەرفەت بۆ گەڕانەوەی ئەو‬ ‫میلیۆنان كەسە بڕەخسێندرێت كە دووچاری‬ ‫غەریبی شارە گەورەكان و واڵتان بوون‪.‬‬

‫‪Rojiwelat.mag@gmail.com‬‬

‫[~]‬ ‫[ ژماره ‪ [ ] 2013/6/15 [ ]30‬ساڵی سێیەم ]‬

‫‪33‬‬

‫چاوپێكەوتن‬

‫ساڵح موسلم؛‬

‫پارتی دیموكراتی كوردستان بۆ دڵخۆشكردنی هاوپەیمانەكانی خۆی سنور دادەخات‬

‫كەس ناتوانێ بە زۆر زهنیەتی پەیەدە بگۆڕێت و‬ ‫با الیەنە كوردیەكان بە شتی بچوكەوە سەرقاڵمان نەكەن‬

‫ساڵح موسلم‪ ،‬ه��اوس��ەرۆك��ی پارتی‬ ‫یەكێتی دیموكراتیك (‪ )PYD‬لە‬ ‫دیدارێكدا رەخنە لە داخستنی سنوری‬ ‫ب��اش��ور ـ رۆژئ������اوای ك��وردس��ت��ان لە‬ ‫الی��ەن (پارتی)یەوە دەگ��رێ و بەهۆی‬ ‫هەستیاری قۆناخەكە دەڵێت‪":‬تكایە با‬ ‫الیەنە كوردییەكان بە شتی بچوكەوە‬ ‫سەرقاڵمان نەكەن"‪ .‬ساڵح موسلم‬ ‫هەروەها دەڵێت‪":‬ئەگەر خەتا لە ئێمەیە‬ ‫بۆ خەڵك سزا دەدرێ‪ ،‬لە حاڵێكدایە‬

‫خەڵك برسیانە و پێویستیان بە دەرمان‬ ‫و شتی تر هەیە"‪ .‬هاوسەرۆكی پەیەدە‬ ‫ئاماژە بەوەش دەكات كە هێشتا نە‬ ‫رژێم و نە ئۆپۆزسیۆن دانیان بە كورددا‬ ‫نەناوە و قبوڵی ناكەن‪.‬‬ ‫ئا‪ /‬شۆڕش مستەفا‬

‫پرسیار‪ /‬پارتی دەڵێت تا پەیەدە بە‬

‫خۆیدا نەچێتەوە‪ ،‬ئێمە سنوری باشور ـ‬ ‫رۆژئاوا ناكەینەوە؟ وەاڵمی ئێوە چییە؟‬ ‫ـ مافێكی وەهای نییە‪ .‬كەس ناتوانێ بە زۆر‬ ‫زهنیەتی پەیەدە بگۆڕێت‪ .‬رێكەوتن هەیە‪ ،‬با‬ ‫بچێت سەیری بكات‪ ،‬بزانە كێ حەقە و كێ‬ ‫ناحەقە‪ .‬هەندێكان زانیاری هەڵەیان داوە و‬ ‫ئەوە خەتای ئێمە نییە‪ .‬ئەو گروپە هاتوون‬ ‫و بە شێوەیەكی ناڕەوا سنوریان بەزاندووە‪.‬‬ ‫ئەگەر ئاسایش نەیانگرێت كە وات��ە كاری‬ ‫ئاسایش چییە؟ من وەك سەرۆكی پەیەدە‬

‫چاوپێكەوتن‬

‫‪34‬‬

‫[~]‬ ‫[ ساڵی سێیەم ] [ ‪ [ ] 2013/6/15‬ژماره ‪]30‬‬

‫دەڕۆم بۆ هەر كوێیەك‪ ،‬لە سەیارەكە دەگەڕن‪.‬‬ ‫مرۆڤی ئێمە لە هەر شوێنێكەوە تێدەپەڕێ‪،‬‬ ‫پرسیاری لێ دەكەن‪ .‬ئەو لێدوانانەی پارتی‬ ‫بەجێگە نین‪.‬‬ ‫پ��رس��ی��ار‪ /‬س��ەب��ارەت ب��ە مەسەلەی‬ ‫داخستنی سنور چی دەڵێن؟‬ ‫ـ بڕیاری داخستنی سنور بەجێگە نییە‪ .‬ئەگەر‬ ‫حكومەتی هەرێم بڕیارێكی وەه��ا گرتووە‪،‬‬ ‫هەڵەیە‪ ،‬دەبێ هەڵوەشێتەوە‪ .‬ئەگەر بڕیارە‬ ‫سزاش بدەی‪ ،‬پەیەدە سزا بدە‪ ،‬بۆ دەڕۆی‬ ‫خەڵك س��زا دەدەی���ت؟! خەڵك نەخۆشە‪،‬‬ ‫دەرمانیان نییە‪ ،‬خەتای ئەوان چییە؟ ئاسایش‬ ‫ئەو گروپەی گرتووە كە ژێر فەرمانی دەستەی‬ ‫بااڵدایە‪ .‬دام‌و دەزگای تایبەتی خۆیان هەیە‪.‬‬ ‫با پرسیار لەوان بكات نەك سزای خەڵك بدات‪.‬‬ ‫پرسیار‪ /‬وتەبێژی یەكێتی نیشتمانی‬ ‫ك��وردس��ت��ان دەڵ��ێ��ت ئ����ەوە ب��ڕی��اری‬ ‫ح��ك��وم��ەت ن��ی��ی��ە‪ ،‬الی��ەن��ەك��ان��ی ت��ری‬ ‫باشوری كوردستانیش پشتگیری بڕیاری‬ ‫داخستنی سنور ن��اك��ەن‪ .‬بۆچونتان‬ ‫سەبارەت بەو الیەنانەی تر چییە؟‬ ‫ـ با پرسیار لە یەكتر بكەن كە بۆ دەبێ‬ ‫كارێكی وەه��ا بكەن‪ .‬بە بڕیاری حكومەت‬ ‫سنور دانەخراوە‪ .‬پارتی دیموكراتی كوردستان‬ ‫بۆ دڵخۆشكردنی هاوپەیمانەكانی خۆی‬ ‫سنور دادەخ��ات‪ .‬بۆ پارتی بێ پرسیاركردن‬ ‫لە هاوپەیمانی ستراتیژیكی خ��ۆی سنور‬ ‫دادەخ����ات؟ ب��ۆ بۆچونی الی��ەن��ەك��ان��ی تر‬ ‫وەرناگرێت‪ .‬ئەو پێشمەرگانە هی حكومەتی‬ ‫هەرێمی كوردستانن‪ ،‬بۆ دەیاننێری بۆ سەر‬ ‫سنور؟‬ ‫پرسیار‪ /‬دۆخ��ی هاواڵتیانی رۆژئ��اوای‬ ‫كوردستان چۆنە؟ سیستمی ئابوری و‬ ‫بەڕێوەبەراتی ئێوە بە چ شێوەیەكە؟‬ ‫ـ هەروەها كە دەزان��رێ لە روی ئابورییەوە‬ ‫لە ئاستێكی نالەبارداین‪ ،‬چونكە خەریكین‬ ‫لە قۆناخێكی نائاساییدا تێدەپەڕین‪ .‬گەرما‪،‬‬ ‫سەرما‪ ،‬برسێتی‪ ،‬تینویەتی‪ ،‬شەڕ و پێكدادان‬ ‫هەیە و گەلی ئێمە هەمووی ئەمانەی داوەتە‬ ‫بەرچاوی خۆی لە پێناو ئازادی و دیموكراسیدا‪.‬‬ ‫ه��ەوڵ دەدەی��ن كە هەندێ شت سەرڕاست‬ ‫بكەین‪ .‬پرۆژە و پێشنیاری ئێمە هەیە‪ ،‬بۆ‬ ‫ئەوەی خەڵكی ئێمە برسی نەمێنن و بێكار‬ ‫نەبن‪ ،‬لە سەر زەوی خۆی بێت و ئازاد بێت‪ .‬بە‬ ‫ئاشكرا ئەوە دەڵێم كە ئەوەی ئێمە كردوومانە‬

‫بۆ ئەوە بووە كە خەڵك خۆی خاوەن بڕیار‬ ‫بێت‪ .‬ئێمە دەسەاڵتداریمان ناوێ‪ ،‬با دەسەاڵت‬ ‫هی گەل بێت‪ .‬گەل خۆی لە هەموو بوارەكاندا‬ ‫زۆر داهێنەرە و دەتوانێ پەرە بە زۆر شتان‬ ‫بدات‪.‬‬ ‫پرسیار‪ /‬ئایا یەكینەكانی پاراستنی‬ ‫گ��ەل هێزێكی گشتییە ی��ان س��ەر بە‬ ‫پەیەدەیە؟‬ ‫ـ لە سەرەتاوە ئێمە هاوكاریان بووین‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دوای ئەوەی شۆڕش دەستی پێكرد‪ ،‬یەپەگە‬ ‫بووە شتێكی تر و لە هەموو روویەكەوە خۆی‬ ‫ساز كرد‪ .‬كاتێ دەستەی بااڵی كورد دامەزرا‪،‬‬ ‫بەو دەستەیە رایگەیاند بۆ پاراستنی گەلی‬ ‫رۆژئاوای كوردستان لە ژێر فەرمانی ئێوەدام‪.‬‬ ‫دەستەی بااڵش قبوڵی كرد و ووتی كە تۆ‬ ‫هێزێكی رەوای‪ .‬دواتر لیژنەی سەربازی سەر‬ ‫بە دەستەی بااڵ دروست بوو كە ئەو سەبارەت‬ ‫بە مەسەلەی سەربازی بڕیار دەدات‪ .‬دواتریش‬ ‫یەپەگە ئاكادیمیای خۆی لە عەفرین‪ ،‬كوبانێ‪،‬‬ ‫سەرێكانی‪ ،‬دێرك و شوێنی تر دروست كرد‪.‬‬ ‫ئەوانەی تێدا بەشداری دەكەن منداڵی ئەو‬ ‫خەڵكی رۆژئ���اوای كوردستانن كە خ��اوەن‬ ‫بۆچونی سیاسیشن‪ .‬تێدا هەیە كە الیەنگری‬ ‫پارتی دیموكراتی كوردستانن‪ ،‬بەاڵم دەچن‬ ‫بەشداری لە یەپەگەدا دەكەن‪ .‬ئەگەر هێزی تر‬ ‫دروست بكرێ و لە دژی یەپەگە شەڕ بكەن‪ ،‬ئەو‬ ‫شتێكی نابەجێیە‪ .‬لە حاڵێكدا یەپەگە هێزی‬ ‫پاراستنی هەموو رۆژئ��اوای كوردستانە و لە‬ ‫الیەن دەستەی بااڵی كورد وەك هێزێكی رەوا‬ ‫پەسەند كراوە‪ .‬بۆ دەبێ تەنیا بە پارتیەكەوە‬ ‫سنوردار بكرێ؟ بۆ بچوكی دەكرێتەوە؟ منداڵی‬ ‫ئەو گەلەیە و دەیەوێ بەرگری لە خۆی و گەلی‬ ‫خۆی بكات‪.‬‬ ‫پرسیار‪ /‬پەیوەندی نێوان دەستەی‬ ‫بااڵی كورد لە گەڵ ئۆپۆزسیۆنی سوریا‬ ‫لە چ ئاستێكدایە؟ لە حاڵێكدا چەند جار‬ ‫كۆبونەوەی و كۆنفڕانسیان هەبووە؟‬ ‫ـ ه��ەر وەك دەزان���رێ ئێمە ه��ەم لە گەڵ‬ ‫ئۆپۆزسیۆنی ناوەوە و هەم لە گەڵ هی دەرەوە‬ ‫پەیوەندیمان هەیە‪ .‬ئێمە وەك پەیەدە ئەندامی‬ ‫ئۆپۆزسیۆنی ناوخۆین‪ ،‬بەاڵم تا ئێستاش نكۆڵی‬ ‫لە كوردان دەكرێت‪ .‬واتە بە شێوەیەكی ئاشكرا‬ ‫باس لەوە نەكراوە كە ئێمە مافی دەستوری‬ ‫كوردان دەناسین‪ .‬لێدوانی كەسێتیەكان هەیە‪،‬‬ ‫بەاڵم بە شێوەیەكی فەرمی شتێكیان نەوتووە‪.‬‬

‫‪Rojiwelat.mag@gmail.com‬‬

‫پرسیار‪ /‬لە دۆخی ئێستادا چ هێزێك‬ ‫زیاتر لە بەرامبەر كورداندا شەڕ دەكات؟‬ ‫ـ هەم رژێم و هەم بەشێكی گەورەی سوپای‬ ‫ئازاد كوردان قبوڵ ناكەن‪ .‬بۆیە كوردان هەم‬ ‫لە بەرامبەر رژێم هەم لە بەرامبەر ئۆپۆزسیۆن‬ ‫شەڕ دەكەن؛ چونكە لە هەر دوو الوە هێرش‬ ‫دەك��رێ و ك���وردان ن��اچ��ارن بۆ مانەوەیان‬ ‫خۆیان بپارێزن‪ .‬لە عەفرین سێ فەرماندەی‬ ‫ئ��ەوان بە ئاشكرا رایانگەیاند كە "ئێمە لە‬ ‫گەڵ ك��وردان شەڕ ناكەین‪ ،‬ك��وردان بەشێك‬ ‫لە خاكی سوریان‪ .‬ئەوانیش مافی ئازادی‬ ‫و دیموكراسیان هەیە و مافی ئەوەمان نییە‬ ‫هێرش بكەینە سەر كوردان‪ .‬ئەوانەی هێرش‬ ‫بكەن‪ ،‬با بچن لە شوێنی تر شەڕ بكەن"‪.‬‬ ‫دەردەكەوێ لە نێوان ئەواندا دووبەرەیی هەیە‪.‬‬ ‫بەشێكیان كوردان قبوڵ دەكەن و بەشێكیان‬ ‫قبوڵ ناكەن‪ .‬ئەوانەی كە كورد قبوڵ ناكەن‪،‬‬ ‫پەیوەندی لە گەڵ دەرەوە هەیە‪.‬‬ ‫پرسیار‪ /‬داهاتوی رۆژئاوای كوردستان‬ ‫و سوریا چۆن پێشبینی دەكەن؟ ئەم‬ ‫قەیرانە تا كەی دەخایەنێت؟‬ ‫ـ كاتێ شۆڕش بەرپا بوو‪ ،‬گەلی سوریا داوای‬ ‫ئازادی و دیموكراسیان كرد‪ ،‬بەاڵم رژێم ئەو‬ ‫داواكاریانەی قبوڵ نەدەكرد‪ .‬دەتوانرا شۆڕش‬ ‫بە شێوەیەكی ئاشتی و دیموكراتیك بەڕێوە‬ ‫بچێت‪ ،‬هەم رژێم و هەم ئۆپۆزسیۆن ویستیان‬ ‫كە ئەم شۆڕشە بە شێوەیەكی چەكداری‬ ‫ئەنجام بدرێت‪ .‬ئەمەش بووە هۆی ئەوەی كە‬ ‫لە ناوەوەی سوریا دەربچێت و تەشەنە بكاتە‬ ‫دەرەوە‪ .‬ئەم تێكۆشانەی لە سوریا بەڕێوە‬ ‫دەچێت‪ ،‬تێكۆشانێكی نێونەتەوەییە‪ .‬كێ‬ ‫حیسابی لە گەڵ كی هەیە‪ ،‬هاتوون لە سوریا‬ ‫یەكالیی دەكەنەوە‪ .‬بۆیە نازانم سوریا بەرەو‬ ‫كوێ دەڕوات‪ .‬تا ئێستاش ئاشتیەكی نزیك‬ ‫نابینین‪ .‬باس لە (ژنێفی دوو) دەكرێ كە‬ ‫ئێمە زۆر بە زەحمەتی دەبینین شتێكی وەها‬ ‫كرداری بێتەوە‪ .‬ئەگەر پێكیش بێت‪ ،‬ئایا شەڕ‬ ‫لە ماوەی ساڵێكدا دەوەستێت؟ ئێمە نازانین‬ ‫كە شەڕ تا كەی بەردەوام دەبێت‪ ،‬بەاڵم كوردان‬ ‫لە دۆخی بەرگریكردندان و تا ئێستاش خۆیان‬ ‫دەپارێزن‪ .‬هیوادارین كە الیەنە كوردییەكان‬ ‫ئێمە بە شتی ترەوە سەرقاڵ نەكەن‪ .‬ئەگەر‬ ‫بە شتی ناوخۆیی و بچوكەوە خەریك بین‪،‬‬ ‫چارەنوسی ك��وردان بەرەو هەڵدێر دەڕوات‪.‬‬ ‫لە جیاتی ئەوە با خۆمان بۆ داهاتوو ئامادە‬ ‫بكەین‪ .‬دەبێ وەك كورد لە ناو مرۆڤایەتیدا‬ ‫جێگای خۆمان بكەینەوە‪ ،‬ئەگەر نا مێژوو‬ ‫نەفرەتمان دەكات‪ .‬بۆیە با هەر كەسێك چاوی‬ ‫بكاتەوە و بە پێ ئەوە بەرپرسیارێتی خۆی‬ ‫جێبەجێ بكات‪.‬‬

‫‪Rojiwelat.mag@gmail.com‬‬

‫ئێمە نازانین كە شەڕ‬ ‫تا كەی بەردەوام دەبێت‪،‬‬ ‫بەاڵم كوردان لە دۆخی‬ ‫بەرگریكردندان و تا ئێستاش‬ ‫خۆیان دەپارێزن‪ .‬هیوادارین كە‬ ‫الیەنە كوردییەكان ئێمە بە‬ ‫شتی ترەوە سەرقاڵ نەكەن‪.‬‬ ‫ئەگەر بە شتی ناوخۆیی‬ ‫و بچوكەوە خەریك بین‪،‬‬ ‫چارەنوسی كوردان بەرەو‬ ‫هەڵدێر دەڕوات‪ .‬لە جیاتی‬ ‫ئەوە با خۆمان بۆ داهاتوو‬ ‫ئامادە بكەین‬ ‫‪....................‬‬ ‫ئەوانەی كە كورد قبوڵ‬ ‫ناكەن‪ ،‬پەیوەندی لە گەڵ‬ ‫دەرەوە هەیە‪ .‬ئەگەر هێزی‬ ‫تر دروست بكرێ و لە دژی‬ ‫یەپەگە شەڕ بكەن‪ ،‬ئەو‬ ‫شتێكی نابەجێیە‪ .‬لە حاڵێكدا‬ ‫یەپەگە هێزی پاراستنی‬ ‫هەموو رۆژئاوای كوردستانە‬ ‫و لە الیەن دەستەی بااڵی‬ ‫كورد وەك هێزێكی رەوا‬ ‫پەسەند كراوە‬ ‫‪....................‬‬ ‫بڕیاری داخستنی سنور‬ ‫بەجێگە نییە‪ .‬ئەگەر‬ ‫حكومەتی هەرێم بڕیارێكی‬ ‫وەها گرتووە‪ ،‬هەڵەیە‪ ،‬دەبێ‬ ‫هەڵوەشێتەوە‪ .‬ئەگەر بڕیارە‬ ‫سزاش بدەی‪ ،‬پەیەدە سزا‬ ‫بدە‪ ،‬بۆ دەڕۆی خەڵك سزا‬ ‫دەدەیت؟! خەڵك نەخۆشە‪،‬‬ ‫دەرمانیان نییە‪ ،‬خەتای ئەوان‬ ‫چییە؟ ئاسایش ئەو گروپەی‬ ‫گرتووە كە ژێر فەرمانی‬ ‫دەستەی بااڵدایە‪ .‬دام‌و‬ ‫دەزگای تایبەتی خۆیان هەیە‪.‬‬ ‫با پرسیار لەوان بكات نەك‬ ‫سزای خەڵك بدات‬

‫[~]‬ ‫[ ژماره ‪ [ ] 2013/6/15 [ ]30‬ساڵی سێیەم ]‬

‫‪35‬‬

‫چاوپێكەوتن‬

‫وتار‬

‫‪36‬‬

‫[~]‬ ‫[ ساڵی سێیەم ] [ ‪ [ ] 2013/6/15‬ژماره ‪]30‬‬

‫‪Rojiwelat.mag@gmail.com‬‬

‫گفتوگۆی نێوان پەكەكە و توركیا چۆن و بەرەو كوێ؟‬ ‫د‪ .‬رەفیق شوانی‬

‫كێشەی كورد لە هەموو پارچەكانی كوردستان‪،‬‬ ‫ك��ێ��ش��ەی��ەك��ی ن��ەت��ەوەی��ی��ە‪ ،‬ك��ێ��ش��ەی ن��ێ��وان‬ ‫دەسەاڵتدارانی توركیا‪ ،‬ئێران‪ ،‬سوریا و ئێراق و‬ ‫كوردی ئەم پارچانەی كوردستانە كە دراونەتە‬ ‫دەم ئەو واڵتانەوە‪.‬‬ ‫نەتەوەی كورد كێشەی لە گەڵ هیچ نەتەوەیەك‬ ‫و دەسەاڵتی ئەو واڵت��ان��ەدا نییە كە كوردیان‬ ‫تێدا دابەشكراوە‪ .‬ئەوەی هەیە كورد تێكۆشانی‬ ‫بۆ بەدەستخستنی مافی نەتەوایەتی خۆیەتی‪،‬‬ ‫ئەمەش مافی راستەقینەی هەر میللەتێكە‪ ،‬مافی‬ ‫نەتەوایەتی لەسەر خاك و واڵتی خۆیدا هەبێت و‬ ‫خۆی‪ ،‬خۆی بەرێوە ببات و سامان و زەوی خۆی‬ ‫بەناو بهێنێ و لەم داواكارییەیدا‪ ،‬كەسی نەكوشتووە‬ ‫و كەسی بریندار نەكردووە و سێرەی تفەنگی بۆ‬ ‫كوشتنی ئەمانە هەڵنەگرتووە‪ .‬ئەمە ئەوانەن مافە‬ ‫نەتەوەییەكانی كورد بۆ كورد ب��ەڕەوا نازانن و‬ ‫كێشە دەنێنەوە و هێرش دەكەنە سەر كورد و‬ ‫دەیكوژن و دەیانەوێت دەنگی داواكارییەكانیان‬ ‫كپبكەنەوە و خۆیان دەسەاڵتدار بن بەسەركورد‬ ‫دا و سامانی واڵتی كورد زەوتبكەن‪.‬‬ ‫ئا لێرەدا كێشە و ئاڵۆزی و كوشتن و بڕین‬ ‫لە نێوان كورد و دەسەاڵتدارانی داگیركەرانی‬ ‫بەشەكانی كوردستان پەیدا دەبێت‪ .‬ملهوری و‬ ‫گوێنەگرتنی ئەمانە لە كورد وا دەكات كورد رێگای‬ ‫تێكۆشان و خەبات بگرێت و بەرەو بەدیهێنانی‬ ‫مافەكانی خەباتێكی رەوا بەرپا بكات و لەم‬ ‫پێناوەشدا دەسەاڵتداران سڵیان لە كوشتن و بڕین‬ ‫و تااڵنكردنی خیر و بیر و سامانی واڵتەكەیان‬ ‫ن��ەك��ردۆت��ەوە‪ .‬ك��وردی��ان ئ����ازارداوە‪ ،‬دێهاتیان‬ ‫سوتاندووە‪ ،‬كوردستانیان كردۆتە ئوردوگایەكی‬ ‫گەورەی سەربازی و ژیانی ئاساییان لە كورد و‬ ‫واڵتەكەی نەهێشتووە‪ .‬بۆیە ئەگەر مافی كورد‬ ‫بدەن كورد كێشەی نییە و كێشەش لە گەڵیاندا‬ ‫نامێنێ و دەبێتە برا و دۆستیان‪.‬‬ ‫لێرەوە دێمە سەر خودی بابەت و مەسەلەكە كە‬ ‫كێشەی نێوان كوردی باكور و دەوڵەتی توركیایە‪،‬‬ ‫ماوەی حەفتا ساڵ بە هەموو شێوەیەكی نامرۆڤانە‬ ‫كوردیان لەو واڵتەدا وەكو مرۆڤی ئاسایی نەناسی‪،‬‬ ‫زمان و كەلتوریان بەرەسمی و بەدەستوور لێ‬ ‫قەدەغە كرد و سەدان تاوانی گەورە و ستەمی بێ‬ ‫وێنەیان لە گەڵ میللەتەكەدا ئەنجامدا‪ .‬كوردانیان‬ ‫بێناسنامە و بێ ماف كرد‪ ،‬هەموو كارێكی ناڕەواییان‬ ‫دژ بە كوردی باكور ئەنجامدا و تەنانەت ناوهێنانی‬ ‫وشەی كورد و كوردستانیش قەدەغەكران‪ ،‬ناوی‬ ‫توركی شاخاوییان لە میللەتێكی بیست میلیۆنی‬ ‫نا و لە فەرهەنگی توركیا و الی تورك كورد بوونی‬ ‫هەر نەبوو‪.‬‬ ‫لێرەوە لە ئەنجامی ئەم ستەمكارییە گەورەیەدا‬ ‫تەقینەوەیەكی بەهێز لە گوڕەپانی باكوری‬

‫كوردستاندا بەدامەزراندنی چەندین رێكخراو و پارتی‬ ‫كوردی لە سەرووی هەموویانەوە و لە هەموویان‬ ‫چاالكتر و كاریگەرتر كە بارودۆخی توركیا و‬ ‫باكوری كوردستانی گ��ۆڕی و وەرچەرخانێكی‬ ‫مێژوویی بەسەر كوردی باكوردا چ لە توركیا و‬ ‫چ لە دونیادا هێنا‪ ،‬پارتی كرێكارانی كوردستان‬ ‫بەسەرۆكایەتی عەبدوڵاڵ ئۆج ئاالن بوو‪.‬‬ ‫پەكەكە‪ ،‬چ ب��ە خەباتی چ��ەك��داری و چ بە‬ ‫راگەیاندنی ك��ردن��ەوەی كەناڵێكی ئاسمانی‬ ‫تەلەفزیۆنی بەكورد لە ساڵی (‪)1994‬ەوە لە‬ ‫ئەوروپادا كوردی بەدنیادا ناساند و رۆژب��ەرۆژ‬ ‫ئەم بزوتنەوەیە لەبەرەوپێشچووندا بوو‪ ،‬دەكرێت‬ ‫بڵێین بەشێوەیەك بزوتنەوەكەی تەشەنەی سەند‬ ‫پارچەكانی تری كوردستانیشی گرتەوە و دەیان‬ ‫الوی كوڕ و كچی كورد لەم بەشانەدا بەهەوەس‬ ‫و ئارەزووی خۆیان چوونە ناو رێزەكانی گەریالی‬ ‫پەكەكەوە‪ ،‬خەباتێكی سەخت و لەخۆبوردەییان‬ ‫ب��ردە رێ��وە و ت��ا ئێستاش ب��ەردەوام��ە و لە‬ ‫هەڵكشاندایە بەرەو لوتكە و گەیشتۆتە ترۆپكی‬ ‫تێكۆشانی سەركەوتن و دڕی بەهەموو ملهوڕییەكی‬ ‫كەلتوری داسەپاندنی توركیادا بەسەر كوردا هێنا‪.‬‬ ‫وەك‪:‬‬ ‫بەكارهێنانی زمانی كوردی‪ ،‬بوونی رۆژنامەگەری‬ ‫و ئەدەبیاتی كوردی‪ ،‬خۆپیشاندانی میلیۆنی و‬ ‫هەڵگرتنی دروشمەكانی پەكەكە لە ئااڵی زەرد و‬ ‫سوور و هەڵگرتنی وێنەی شەهیدان و تا پێشوازی‬ ‫ك��ردن لە تەرمی شەهیدان لەناو شارەكاندا‬ ‫بەهەزاران كەس‪ ،‬یادكردنەوەی بۆنە كوردییەكان‬ ‫بە شێوەیەكی ئازاد و نەترس و بیۆرانە‪ .‬بە كورتی‬ ‫دڕیان بە شەوەزەنگی بەستەزمان و بەستەڵەك‬ ‫ئاسایان هێنا سەرپێ خۆی و بتوانێت بەرامبەر‬ ‫دەسەاڵتداران و بەرانبەر هەموو جیهان بڵێت‪:‬‬ ‫ئێمە كوردین و كوردستانین‪ ،‬مافی نەتەوییمان‬ ‫دەوێ���ت‪ ،‬دوژم��ن��ی ك��ەس نین‪ ،‬دەمانەوێت لە‬ ‫واڵتەكەی خۆماندا بەرێوەبەر بین‪ ،‬سامان و خێر و‬ ‫بیری واڵتمان بۆ خۆمان بێـت و بەئاشتی لە گەڵ‬ ‫ئێوەی توركدا بژین‪.‬‬ ‫هەرچەندە لەناو ئەم بزوتنەوەیەدا هەڵكشان‬ ‫و داك��ش��ان ب����ووە‪ ،‬گ��ەورەت��ری��ن��ی��ان پیالنە‬ ‫نێودەوڵەتیەكەی دەستگیركردنی ئۆج ئاالن بوو‪،‬‬ ‫كە هیچ واڵتێ ئامادە نەبوو مافی پەنابەرێتی بداتێ‬ ‫و لە پیالنێكی سێ قۆڵی و نێودەوڵەتیدا درایەوە‬ ‫دەستی توركیا و لە (‪)15‬ی شوباتی (‪)1999‬‬ ‫ەوە تا ئێستا لە دورگەی ئیمرالیدا لە زیندانی‬ ‫تاكەكەسی وە تەنیاییە‪ .‬ئەوەی جێگای تێڕامانە‬ ‫ئەوەیە‪ ،‬نموونە زۆرە لە مێژوودا‪ ،‬بەم شێوە‬ ‫بەندكراون‪ ،‬بەاڵم وەكو ئۆج ئاالن خۆڕاگر نەبوونە‬ ‫و پوكاونەتەوە و خۆیان لە دەسداون‪ .‬كە چی ئۆج‬ ‫ئاالن لە جیاتی ئەمە رۆژبەرۆژ پەرەی بە خۆی‬ ‫داوە لە سەركردەیەكی حزبییەوە بۆتە بیرمەندێكی‬ ‫كورد و چەندین دانراوی گرنگ و بەهێزی لە بواری‬

‫سیاسی‪ ،‬كۆمەاڵیەتی و رۆشنبیری و فەلسەفی لە‬ ‫زیندانی ئیمرالی بۆ كورد و مرۆڤایەتی نووسیووە‪،‬‬ ‫گەیشتۆتە رادەیەك لەم سەردەمەدا بۆتە یەكێك‬ ‫لە كەسە ناودار و كەسی سەردەم‪ ،‬بەهێزی خۆی‪،‬‬ ‫بەبیری خۆی‪ ،‬خۆی بەرەو كەسێكی جیهانی برد‪.‬‬ ‫ئیتر بەم شێوەیە خەباتی كورد چ لە شاخ و چ‬ ‫لە شار بەشێوەی پارت و رێكخراوی دیموكراسی‬ ‫و مەدەنی ب��رەوی سەند‪ .‬میللەتەكە پابەندی‬ ‫مافە ڕەواكانی خۆی بوو‪ ،‬بەشێوەیەك رۆژبەرۆژ‬ ‫لە پەرەسەندن و هەڵكشاندایە تا گەیشتە ئەو‬ ‫ڕادەیەی دەسەاڵتی توركیا داوای دانوستان بكات‬ ‫لە پەكەكە كە نوێنەری راستەقینەی گەلی كوردە‬ ‫لە باكور‪.‬‬ ‫بۆ چی توركیا داوای گفتوگۆ لە پەكەكە‬ ‫دەكات؟‬ ‫هەر بابەت و رووداو و مەسەلە و كێشەیەك بەندە‬ ‫بە بارودۆخی خۆیی و بابەتییەوە‪ .‬توركیا لێرەدا‬ ‫گرفت و كێشە و قەیرانێكی گەورەی رووبەروو‬ ‫ب��ۆت��ەوە‪ ،‬بۆیە لەبەر ئ��ەم هۆیانەی خ��وارەوە‬ ‫بەبۆچوونی من داوای گفتوگۆ دەكات‪:‬‬ ‫‪1‬ـ هۆی سیاسی؛ گومان نییە نێوان توركیا لە گەڵ‬ ‫سوریا و ئێران و ئێراق و تەنانەت ئیسرائیلیش لە‬ ‫رووی سیاسی یان ئایینی و مەزهەبییەوە باش‬ ‫نییە‪ ،‬ئەمە بۆتە باروكێشەیەك بۆی‪.‬‬ ‫‪2‬ـ هۆی ئابووری؛ توركیا بە زۆری ئابورییەكەی‪،‬‬ ‫بەندە بە گەشت و گوزارەوە‪ ،‬شەڕی لە گەڵ كورد‬ ‫دا تێچویەكی زۆری لەسەركەوتووە‪ ،‬كە لە رووی‬ ‫سەربازی و بودجەی شەڕەوە زیانێكی گەورەی‬ ‫لێدەكەوێت‪ ،‬ئەمە بێجگە لە رووی نائارامی خەڵكی‬ ‫توركەوە بەهۆی كوژرانی رۆڵەكانیانەوە فیشارێك‬ ‫دەخاتە سەر دەسەاڵت‪.‬‬ ‫‪3‬ـ ئەندامنەبوونی توركیا لە رێكخراوی یەكێتی‬ ‫ئەوروپادا‪ ،‬كە هەمیشە و ب��ەردەوام هەوڵی بۆ‬ ‫دەدات و كێشەی كورد لەم رووەوە بەربەستێكی‬ ‫گەورەی بۆ دروستكردووە‪ .‬دەیەوێت هەنگاو بنێت‬ ‫و واڵتانی ئەوروپا رازی بكات‪.‬‬ ‫‪4‬ـ بەرگری و پەرەسەندنی خەباتی چەكداری‬ ‫پەكەكە بەشێوەیەكی خورت و كاریگەر كە لەم‬ ‫سااڵنەی دواییەدا لە هەڵكشان و زیادبووندایە و‬ ‫پەڵی قورس و زیانی گەورەیان لە توركیا لە رووی‬ ‫سەربازییەوە داوە‪.‬‬ ‫‪5‬ـ كاریگەری هەوڵی هەندێ الیەن كە بەهۆی‬ ‫جیاوازەوە كاریگەرییان بەسەر توركیاوە هەیە‬ ‫كە بەردەوام داوایان لە توركیا كردووە لە گەڵ‬ ‫پەكەكەدا دانوستاندن بكەن و كێشەی كورد بە‬ ‫شێوەی ئاشتی چارەسەر بكرێت و رادەیەك بۆ‬ ‫خوێنڕشتن دابنرێت كە كۆتایی بۆ نییە بۆیە‬ ‫دەبێت چارەسەری ئاشتیانە هەبێت‪.‬‬ ‫لێرەدا دەبێت كورد زۆر هۆشیارانە و بەئاگایانەوە‬

‫‪Rojiwelat.mag@gmail.com‬‬

‫رەفتاری دانوستاندنی خۆی لە گەڵ توركیادا‬ ‫ئەنجام بدات‪ ،‬چونكە كورد لە مێژووی خەبات و‬ ‫دانوستاندنی ئاشتیانەدا بەزۆر زیانبەخش بووە و‬ ‫پەڵی گەورەی لێكەوتووە و بۆ بەسەربردنی كات‬ ‫گفتوگۆی لە گەڵدا كراوە‪ .‬واتە بەنیازپاكییەوە لە‬ ‫بەرانبەردا هەنگاو نەنراوە بۆ چارەسەری كێشەكە‪.‬‬ ‫‪6‬ـ لە گەڵ هەموو ئەمانەشدا تاكو توركیا دەستور‬ ‫نەگوڕێت و یان باشتر بڵێن دەستكاری دەستوری‬ ‫نەكات ناتوانێت كێشەی ك��ورد و بەتایبەتی‬ ‫چەسپاندنی دیموكراتیەت بەگشتی لە توركیا‬ ‫بكات؛ چونكە دەستور بۆ جێبەجێكردنی هەر‬ ‫كێشە و مەسەلەیەك لەهەر واڵتێكدا شتێكی‬ ‫بنچینەیی و بنەڕەتیە بۆ چارەسەریكە‪ ،‬ئەوەش‬ ‫بەمەرجێك رەزامەندی الیەنە جیاوازەكانی واڵتی‬ ‫تێدا بێت‪.‬‬ ‫بۆیە پێویستە بەمەترسییەوە هەنگاو لە گفتوگۆ‬ ‫و جێبەجێكردنی خاڵەكاندا بنرێت كە زیانی كورد‬ ‫و بزوتنەوەكەی لێ نەكەوێتەوە‪ .‬دەبێت بەرانبەر‬ ‫هەر هەنگاوێك بۆ جێبەجێكردن لەهەر دووالوە‬ ‫وەكو یەك بنرێت‪ ،‬نەك كورد هەر بچێتە پێشەوە‬ ‫و توركیاش لە ئاشتی خۆیدا چەقی بەستابێت‪،‬‬ ‫ئەمە نابێتە دانوستاندن و چارەسەركردنی كێشە‬ ‫و گرفتی نێوانیان‪.‬‬ ‫ئەمە لە الیەك بوەستێ كە باسمانكرد‪ .‬لە هەموو‬ ‫گرنگتر و كاریگەرتر ئەوەیە‪ ،‬نابێت و ناكرێت‬ ‫پەكەكە دەستبەرداری دوو شت بێت وەك‪:‬‬ ‫‪1‬ـ چەكدانانی گەریالكان‪.‬‬ ‫‪2‬ـ پاشەكشەكردن لەناو واڵتی خۆتدا‪ ،‬كارێكی‬ ‫نەگونجاوە‪ ،‬شوێنەكانی كە بەخوێن تیایدا خۆیان‬ ‫جێكردۆتەوە و تیایدا كەوتۆتە بەر كۆنترۆڵی‬ ‫گەریالوە‪ ،‬ئەمڕۆ هەروا بەسوك و ئاسانی جێبهێڵن‬ ‫و پاشەكشەی تیادا بكرێت‪.‬‬ ‫‪3‬ـ پاشەكشە بەرەوكوێ بۆ دەرەوەی واڵتی خۆت‬ ‫كارێكی تا بڵێی ناڕەوایە‪ ،‬چونكە بچنە واڵتی تری‬ ‫بۆ نموونە سوریا یا ئێراق با كوردستانەكەشی‬ ‫بێـت دەس��ەاڵت��ی ن��اوەن��دی ئ��ەو واڵت��ان��ە لە‬ ‫رووی یاساییەوە ئەمە بە ڕەوا نازانن و بە پێ‬ ‫بارودۆخیش هەڵوێستیان دەگۆڕێت‪ .‬بۆیە دەبێت و‬ ‫وا راستتر و گونجاوترە گەریالكانی پەكەكە چاالكی‬ ‫سەربازی بوەستێنێ و لە شوێنەكانی خۆیان بە‬ ‫بێ شەڕ بمێننەوە و لە حاڵەتی بەرگریدا بن و‬ ‫لە هەمانكاتیشدا‪ ،‬خۆیان لەشەڕ بەهەر شێوەیەك‬ ‫بێت بپارێزن‪ ،‬تەنیا لە حاڵەتێكدا نەبێ كە زیانیان‬ ‫پێ نەگات و لەو حاڵەتەدا دەبێت بەرگری لە‬ ‫خۆیان بكەن‪.‬‬ ‫مێژووی دوور و درێ��ژی گفتوگۆی بزوتنەوەی‬ ‫كورد‪ ،‬لە گەڵ دەسەاڵتەكانی ناوەندیدا ئەوەی‬ ‫سەلماندووە كە كورد باجی گەورەی لەو رووەوە‬ ‫داوە و دواتر زیانی كاریگەری لێكەوتووە‪ ،‬چونكە‬ ‫لە كاتی وەهادا دەشێت‪:‬‬ ‫‪1‬ـ دەسەاڵت پیالنی شەڕی خۆی بگوڕێت و لە‬ ‫ئایندەی دوای گفتوگۆدا بەخراپ و بەگران لەسەر‬ ‫كورد بوەستێت‪.‬‬ ‫‪2‬ـ دەسەاڵت لەو ماوەیەدا‪ ،‬ئەو شوێنانەی گەریال‬ ‫تیایدا بااڵدەست بووە سەربازگەی گەورەی لێ‬

‫[~]‬ ‫[ ژماره ‪ [ ] 2013/6/15 [ ]30‬ساڵی سێیەم ]‬

‫دابنێت و گۆڕانكاری تیا بكات و مینڕێژی تەواوی‬ ‫بكات‪.‬‬ ‫‪3‬ـ كات بەسەربردن و ساردكردنەوەی گەریال لە‬ ‫خەبات و یا تیاندا دەسەاڵت هەوڵی ئەوە بدات‬ ‫كە پارچەپارچە بن و هێڵی جیاوازیان تێبكەوێت‬ ‫وەك الیەنی دژی شەڕ و الیەنی نەوەستانی شەڕ‪.‬‬ ‫بەتایبەتی لە كاتی شەڕ وەستاندندا ئەمە روو‬ ‫دەدات‪ ،‬مێژووی بزوتنەوەكان شایەدی ئەمەن‪.‬‬ ‫واتە پەیدابوونی باڵباڵێن‪.‬‬ ‫ئەمجا لێرەوە روو دەكەینە تەورەی تری باسەكە كە‬ ‫گفتوگۆیە لە گەڵ توركیادا‪ ،‬ئەویش ئەوەیە توركیا‬ ‫تاكو ئێستا نیازپاكی بەكردەوە پیشاننەداوە‪،‬‬ ‫ئەویش دەركەوتووە كە لە ئەنجامی دانوستاندنی‬ ‫پەرلەمانتارەكانی كورد لە گەڵ الیەنی دەوڵەتدا‬ ‫رەزامەندییان لەسەر ئەم شتانە پیشاننەداوە‪،‬‬ ‫وەك‪:‬‬ ‫‪1‬ـ البردنی دەستەواژەی(توركبوون)واتا‪ ،‬توركیا‬ ‫هەر توركە و بەس‪ ،‬كە ئەمە هێما ناكات كە‬ ‫نەتەوەی تر لە توركیادا هەبن‪ ،‬بێجگە لە تورك‪.‬‬ ‫كەواتە ئەگەر گۆڕان لە دەستوردا نەكرێت ئیتر‬ ‫چۆن چارەسەری دەبێت‪.‬‬ ‫‪2‬ـ بوونی پەروەردە بەزمانی كوردی كە جێگای‬ ‫ناڕازی توركیا بووە لە گفتوگۆدا‪.‬‬ ‫‪3‬ـ نەك بە بەرێوەبردن و حوكمی هەرێمی وەكو‬ ‫شێوەی باشوری كوردستان لە توركیا رازی‬ ‫نەبوونە‪ ،‬بەڵكو بە شێوەی ویالیەتیش رازی‬ ‫نەبوونە‪ ،‬واتە لەهەر ویالیەتێكدا هەڵبژاردن بكرێت‬ ‫و كێ سەركەوتوو بوو والی ویالیەت لەو بێت‪.‬‬ ‫ئەمانە سادەترین مافی نەتەوەن كە لە واڵتی‬ ‫پێشكەوتوی دیموكراسیدا بە بێ شەڕ چارەسەر‬ ‫دەكرێن‪ .‬لە الیەكی ترەوە تاكو ئێستا توركیا‬ ‫زیندانە سیاسیەكانی كوردی كە بەهەزاران كەس‬ ‫بەندكراون بەرەڵاڵ نەكراون‪ ،‬ئەمە بێجگە لە سەدان‬ ‫رۆژنامەنووس و بەڕێوەبەری شارەوانیەكان و‬ ‫پەرلەمانتارە بەندكراوەكانی بەدەپەش‪.‬‬ ‫دەكرا پێش كشانەوەی گەریال‪ ،‬توركیا ئەم هەنگاوە‬ ‫بۆ نیازپاكی لەچارەسەركردنی كێشەی كوردی‬ ‫باكور بنێت‪ ،‬كە چی لە شوێنی خۆیدا وەستاوە‬ ‫و چاوەڕوانی ئەوەیە گەریال بكشێتەوە‪ ،‬بەئاسانی‬ ‫واڵتی بۆ وااڵ ببێت‪ .‬دڵنیام لەمەدا كوردی باكور و‬ ‫بزوتنەوەكەی زیانبەخش دەبێت‪ ،‬چونكە خەباتی‬ ‫كوردی باكور لە ئێستادا گەیشتۆتە چلەپۆپە و‬ ‫گەریال گورزی گوجكبڕ و كاریگەری لە توركیا‬ ‫دەوەشاند‪ .‬بۆیە حەز دەكات دانوستاندن بكات‪.‬‬ ‫لێرەدا من مەبەستم ئەوە نییە دژی ئاشتی و‬ ‫دانوستاندنی بەرانبەرێ بم و حەز لە شەڕ بكەم‪،‬‬ ‫نەخێر بەاڵم نیازپاكی لە گفتوگۆدا لە دوورەوە‬ ‫هەست پێدەكرێـت و كورد وتەنی تاریكە شەو‬ ‫لە ئ��ێ��وارەوە دی���ارە‪ ،‬چونكە نەیارانی كورد‬ ‫لەهەرچوارالوە كوردیان قەبوڵ نییە و لە دڵەوە‬ ‫مێژووی سەدان ساڵە سەلماندۆیەتی كە تورك و‬ ‫عەرەب و فارس كوردیان ناوێت و كورد ناگرنە‬ ‫خۆیان‪ ،‬ئەگینا چی بێت لە ئاشتی خۆشتر‪.‬‬ ‫دەمەوێت ئەوە بڵێم كێشەی كورد زەحمەتییەكەی‬ ‫لەوەدایە كە ئەم دەسەاڵتانە لە ك��ورد ناگەن‬

‫‪37‬‬

‫وتار‬

‫واتێیگەیشتوونە كە ك��ورد دەب��ێ بندەست و‬ ‫كویلەی ئەوان بێت‪ .‬بۆ كوردیش ئەمە مەحاڵە‪،‬‬ ‫سەرێكە و هێناوێتی‪ ،‬یا بەمردن یا بە ئازادی‬ ‫گەردن ئەگینا تازەبەتازە بەرەو دواوە ناگەڕێتەوە‪،‬‬ ‫بارودۆخی نیودەوڵەتیش یار و یاوەری كورد و‬ ‫گەالنی ژێردەستە‪ .‬لێرەدا ئەوەی گرنگە پێویستە‬ ‫كورد لەناو رۆشنبیران و بیرمەندان و هونەرمەندانی‬ ‫پێشكەوتووی ئەوستی نەتەوەیەدا دۆست و هاوڕێ‬ ‫پەیدا بكات و بۆ كوردستان بانگ بكرێت و‬ ‫لەنزیكەوە لەگەڵیاندا دوستانە مەسەلەی كوردیان‬ ‫بۆ شیبكرێتەوە كە كورد دژی ئەوان نین و لەسەر‬ ‫خاكی خۆیدا داوای مافی نەتەوەیی خۆی دەكات‬ ‫و بەپێچەوانەش دەبێت پاڵپشتی ئەوان ن‪ .‬واتە‬ ‫ئاڵۆزی و سەختی كێشەی كورد لە تێنەگەیشتنی‬ ‫بەرانبەردایە‪ ،‬كورد پێویستە هەوڵی نەمانی ئەم‬ ‫تێنەگەیشتنە بدات و كەسانی وەكو ئیسمائیل‬ ‫بێشكچی بۆ خۆی زۆر بكات و لێیانەوە نزیك بن‪.‬‬ ‫لە هەموو سەرنجڕاكێشتر كورد بەدرێژایی مێژووی‬ ‫بزوتنەوەكانی زیانی گەورە و قورسی لە ئەنجامی‬ ‫گفتوگۆ و شەڕ راوەستاندن لێكەوتووە‪ .‬بەشێوەیەك‬ ‫بووە دواتر خراپتر و توندوتیژتر كەوتوونەتە وێزەی‬ ‫میللەت و بزووتنەوەكەی كە بەئاگر و ئاسن تەڕ و‬ ‫وشكیان پێكەوە سووتاندووە‪ ،‬هەوڵی لەناوبردنی‬ ‫سەركردە و كادیرە پێشكەوتووەكانی كوردیان‬ ‫داوە‪ ،‬لەم رووەوە نموونە زۆرە‪ ،‬وەك لەناوبردنی‬ ‫سمكۆی شكاك بەفێل‪ ،‬هەوڵی سەرنەكەوتوو‬ ‫بۆ تیرۆركردنی مەالمستەفا‪ ،‬تیرۆركردنی دكتۆر‬ ‫قاسملو و ‪...‬هتد‪.‬‬ ‫بۆیە پێویستە پەكەكە هەر هەنگاوێك بەهۆشیاری‬ ‫و بەئاگایی و مەترسییەوە بنێـت‪ .‬وات��ە هەر‬ ‫هەنگاوێك بەرانبەر هەنگاوی جێبەجێكردنی توركیا‬ ‫بۆ كورد بنێت‪ .‬دەبێت پەكەكە بنگە و شوێنە قایم‬ ‫و ستراتیژییەكانی بۆ نموونە لە قەندیل لە دەست‬ ‫نەدات و پێگەیەكیان لەو شوێنانە بمێنێتەوە‪ .‬لە‬ ‫كۆتاییدا دەڵێم گویم لێدەگرن زەریفە‪ ،‬نایگرن‬ ‫بەپێچەوانەی شیعرەكەی حاجی قادری كۆییەوە‬ ‫كورد و ئێوە دوور بن لە بەاڵ‪ .‬هەروەها پێویستە‬ ‫كورد هەمووان بزانین ئەم سەدەیە‪ ،‬سەدەی كوردە‬ ‫و بارودۆخی ناوچەكە و دنیاش لەبار و گونجاوە بۆ‬ ‫رزگاری و سەركەوتنی كورد و یەكالیی كردنەوەی‬ ‫كێشەی كورد و توركیاش زۆر لەم بارودۆخەی‬ ‫كە ناونراوە بەهاری عەرەبی ترساوە هەرچەندە‬ ‫دەبێت بەهاری كورد بێت‪ ،‬نەك عەرەبی؛ چونكە‬ ‫سەدەی رابردوو بەتایبەتی دوای جەنگی یەكەمی‬ ‫جیهانی بەهاری ع��ەرەب ب��وو‪ .‬ئێستا بەهاری‬ ‫كوردە‪ ،‬ئەگەر رەفتاری گونجاو و دروست بنێت‪،‬‬ ‫دەرفەت رەخساوە گەر بزانێت بیقوزێتەوە‪ ،‬چونكە‬ ‫دەوڵ��ەت��ە دەس��ەاڵت��دارەك��ان��ی س��ەرك��ورد ئێستا‬ ‫بەدەردی كوشندەی خۆیانەوە تالونەتەوە و ئااڵون‬ ‫و هێزی هەڕەشە و گوڕەشەیان نەماوە‪ ،‬ساتمە‬ ‫بكەن دگانیان دەشكێت‪ .‬باشترین نموونە‪:‬‬ ‫سەیری سوپاكەی مالیكی بكەن‪ ،‬چۆن بەدەست‬ ‫چەكداران و هێزە خیلەكییەكانی عەرەب و ئەمالو‬ ‫ئەوالوە گیریان خواردووە‪.‬‬

‫چاوپێكەوتن‬

‫‪38‬‬

‫[~]‬ ‫[ ساڵی سێیەم ] [ ‪ [ ] 2013/6/15‬ژماره ‪]30‬‬

‫‪Rojiwelat.mag@gmail.com‬‬

‫سەبری ئۆك؛‬

‫قۆناخ‪ ،‬قۆناخی رزگاری دیموكراتیك و ژیانێكی ئازادە‬ ‫ئ��ەن��دام��ی ك��ۆن��س��ەی ب��ەرێ��وب��ەرای��ەت��ی‬ ‫كۆماجڤاكێن كوردستان "سەبری ئۆك" لەم‬ ‫دیدارەی"رۆژی واڵت"دا‪ ،‬تیشكدەخاتە سەر‬ ‫كشانەوەی گەریالكانی هێزەكانی پاراستنی‬ ‫گ��ەل بۆ هەرێمەكانی پاراستنی میدیا‬ ‫و دەڵێت‪":‬هیچ حیساباتێكی جۆدامان‬ ‫لەم كشانەوەدا نییە و ئەو گەریالیانەش‬ ‫دەكشێنەوە‪ ،‬تەنیا لە پێگەی پاراستنی‬ ‫رەوادا دەبن و هەڕشە نین بۆ سەر هیچ‬ ‫الی��ەن��ێ��ك��ی��ش‪ ،‬ب��ا ك���ەس ب��ە گ��ۆم��ان��ەوە‬ ‫ن��زی��ك ن��ەب��ێ��ت"‪ ،‬ه��اوك��ات ئ��ۆك ئ��ام��اژە‬ ‫بەهەوڵەكانیان بۆ بەستنی كۆنفرانسی‬ ‫ن��ەت��ەوەی و داخستنی سنوری رۆژئ���اوای‬ ‫كوردستانیش دەك���ات و دەڵ��ێ��ت‪":‬ل��ەم‬ ‫كاتەدا كە باسی كۆنفرانسی نەتەوەییە‪،‬‬ ‫داخستنی دەروازەی سنوری نێوان رۆژئاوا و‬ ‫باشور خزمەت بە گەلەكەمان و یەكێتی‬ ‫نەتەوەیی ناكات و خۆبەخۆ داگیركەران‬ ‫هەموو دەرگاكانیان لە كورد داخستووە‪،‬‬ ‫ناكرێت كوردیش بە رووی ك��ورددا دەرگا‬ ‫دابخات"‪.‬‬ ‫مەدیا دێرسیم‬

‫پرسیار‪ /‬نامەكەی رێ��ب��ەری گەلی كورد‬ ‫كە لە ن���ەورۆزدا خوێندرایەوە‪ ،‬لە ئاستی‬ ‫دون��ی��ادا دەن��گ��دان��ەوەی هەبوو و گەلێك‬ ‫گوڕانكاریشی لە گەڵ خۆیدا هێنایە ئاراوە‪.‬‬ ‫ئێوە ئەم قۆناخەتان ناو لێناوە‪ ،‬قۆناخی‬ ‫بەدیموكراتی بوون‪ ،‬ئەم قۆناخە بەگشتی‬ ‫چۆن شرۆڤە دەكەن؟‬ ‫وەاڵم‪ /‬ئەو نامەیەی رێبەرایەتیمان كە لە نەورۆزی‬ ‫ئەمساڵدا لە ئامەد خوێندرایەوە‪ ،‬ناومان لێكردووە‪،‬‬ ‫دكلراسیۆن و مانیفستۆیەكی نوێ‪ .‬بێگومان بۆ‬ ‫ئێمە ئەم قۆناخە‪ ،‬واتایەكی ستراتیژی هەیە‪.‬‬ ‫رێبەرایەتی رەوشی جیهان‪ ،‬رۆژهەاڵتی ناوین‪ ،‬ئەو‬ ‫هێزەی كە تێدایە و رەوشی مرۆڤایەتی كە ئەمڕۆكە‬ ‫تێدا تێپەڕدەبێت و رەوشی هێزە داگیركەرەكانیشی‬ ‫بەگشتی لەبەرچاو گرتووە و جارێكی تر هەموو‬ ‫ئەمانەی ئانالیز و شرۆڤە كردەوە‪ .‬رێبەرایەتیمان‬ ‫هەوڵیدا هەنگاوێكی ستراتیژی هەڵبگرێت‪ .‬لەبەر‬ ‫ئەمەش ئێمە ئەم قۆناخە‪ ،‬وەكو قۆناخێكی نوێ‬ ‫دەبینین‪ .‬ئەم قۆناخەش‪ ،‬قۆناخێكی سیاسی‪،‬‬

‫كۆمەاڵیەتی و دیموكراسیە‪ .‬هەتا ئێستا گەلەكەمان‬ ‫بە تێكۆشانی خۆی‪ ،‬گەلێك سەركەوتنیان قازانج‬ ‫كردووە‪ ،‬رێبەرایەتیش دەڵێت‪":‬مرۆڤی كورد كە لە‬ ‫كۆنەوە لە كەسایەتی خۆی دابڕابوو‪ ،‬جارێكی تر‬ ‫بووەوە خاوەن كەسایەتی خۆی"‪ .‬بەم شێوەیەش‬ ‫پێش لە گەلێك مەترسی گ��رت‪ ،‬چونكە ئێدی‬

‫نە مۆمكینە گەلی كورد بە رێگەی تواندنەوە لە‬ ‫رێگەكەی دوور بخرێتەوە و رێگە لەمەش گیراوە؛‬ ‫چونكە بەدەركەوتنی بزوتنەوەی ئازادیخوازی گەلی‬ ‫كوردستان كەلتورێك ئاوا كراوە‪ .‬كەسایەتیەكی‬ ‫نوێ بونیادنراوە‪ ،‬لەبەر ئەوەی كە شۆڕشە یەك‬ ‫لەدوای یەكەكانی كوردی گرتە دەست و لەنوێیەوە‬

‫‪Rojiwelat.mag@gmail.com‬‬

‫شۆڕشی بەرپا كرد‪ .‬هەروەها رێ لە كۆمەڵكوژیی‬ ‫گرت‪ .‬داگیركەران لە مێژووی گەلەكەماندا گەلێك‬ ‫ئێش و ئ��ازاری��ان بەسەرماندا هێناوە‪ ،‬وەكو‬ ‫كۆمەڵكوژی و قڕكردن‪ .‬ئێدی داگیركەرانی سەر‬ ‫كوردستان‪ ،‬ناتوانێن ئەم یەكە بكەن و ناشتوانن‬ ‫هیچ ئەنجامێك بەدەست بخەن‪.‬‬ ‫هەتا ئێستا گەلێك دەرفەت لە دەستماندا بوو‪،‬‬ ‫ئێمە ئەنجامماندا‪ ،‬ب��ەاڵم هەندێك شتی تریش‬ ‫هەیە كە ئێمە ئەنجاممان نەداون‪ .‬لەبەر ئەمەش‬ ‫رێبەرایەتیمان ووتی‪":‬ئەگەر دەرف��ەت هەبێت‪،‬‬ ‫زەمینەی ئەمە دروست ببێت و دەوڵەتی توركیاش‬ ‫ئامادە بێت و هەنگاوی بەرچاو هەڵگرێت لە الیەنی‬ ‫هزریەوە گۆڕانكاری مەزن بێتە ئ��اراوە‪ ،‬ئێمەش‬ ‫دەتوانین ئەو ئامانجانەی كە بەنیوەچڵی ماونەتەوە‬ ‫بە تێكۆشانێكی سیاسی بەئەنجام بگەینین‪.‬‬ ‫نامەكەی رێبەر ئاپۆ تەنیا بۆ گەلی كورد نەبوو‪،‬‬ ‫بەتایبەتی بۆ گەلی توركیاش بوو‪ ،‬بۆ كەم نەتەوە‬ ‫و گروپی ئاینی و بۆ هەموو كەسێِكی ئازادیخواز‪،‬‬ ‫گرنگ و هەڵوێستێكی مێژوویی بوو‪ .‬هەروەكو‬ ‫دەزانرێت‪ ،‬هەموو پرسەكانی رۆژهەاڵتی ناوین‬ ‫كاریگەریان لەسەریەكتر هەیە‪ ،‬بەتایبەتی كاتێك‬ ‫باس‪ ،‬باسی پرسی كورد بێت‪ ،‬زیاتر لە هەموویان‬ ‫كاریگەری خۆی هەیە و بەكاریگەرە‪ .‬بۆ ئەوەش‬ ‫ئەم هەڵوێستە بۆ گەلی كورد و بۆ هەموو گەالنی‬ ‫رۆژهەاڵتی ناوین‪ ،‬هەڵوێستێكی نوێ بوو‪ .‬بۆ ئەوەی‬ ‫ژیانێكی برایانە و پێكەوەژیان بەیەكەوە پێك بێت‬ ‫ئەم هەڵوێستە لەگەڵ خۆیدا گەلێك دەسكەوت‬ ‫و سەركەوتن بەدەست بێنێت‪ .‬رێبەرایەتی ئێمە‬ ‫لەم بابەتەشدا ب��اوەڕی ت��ەواوی بەخۆی هەیە و‬ ‫بزوتنەوەكەشمان ئەم قۆناخە بەباشی تێدەگات و‬ ‫دەیەوێت لەسەر بنەمای گرنگی ئەم قۆناخە هەنگاو‬ ‫هەڵگرێت و ببێتە وەاڵمدەرەوەی قۆناخەكە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هەر شتێك بە ئێمەوە دەست پێناكات و سنوردار‬ ‫نابێت و بە ئێمەش كۆتایی نایەت‪ .‬لە دەرەوەی‬ ‫ئێمەش كەسی تر هەیە بەتایبەتی دەوڵەتی توركیا‬ ‫و هەڵسوكەوتی ئەوانیش گرنگە‪.‬‬ ‫پ��رس��ی��ار‪ /‬قۆناخێك ك��ە ئ��ێ��وە دەس��ت��ان‬ ‫پ���ێ���ك���ردووە ن��ەت��ەن��ی��ا س��ی��اس��ی��ە‪ ،‬لە‬ ‫هەمانكاتیشدا كۆمەاڵیەتیە‪ ،‬ئێوە ئەم‬ ‫قۆناخە لە چ ئاستێكدا بەرێوە دەب��ن و‬ ‫ئاستی ئامادەكاریەكانی ئێوە چییە؟ یان‬ ‫با بڵێن ئێوە هەتا ئێستا چیتان كردووە؟‬ ‫وەاڵم‪ /‬كاتێك كە ئێمە دەست بەم قۆناخە دەكەین‬ ‫ئەوە بەو واتایە نایەت كە ئێمە تێكۆشانەكەمان‬ ‫رادەوەستاندبێت یان تێكۆشان كۆتایی هاتووە‪.‬‬ ‫بەپێچەوانەوە نوێ دەست پێدەكات‪ ،‬بەاڵم ئەم‬ ‫تێكۆشانە بە شێوەیەكی نوێ بەرێوە بچێت‪.‬‬ ‫ئ��ەم ج��ارە تێكۆشان بە باوەڕیەكی مەزنتر و‬ ‫بەهێزتر كە پشت بە زانستێكی نوێ دەبەستێت‪،‬‬ ‫تێكۆشانەكەمان درێژە دەكێشێت‪ .‬لەم بابەتەدا‬ ‫ئامادەكاری ئێمە هەیە‪ ،‬هەم لە الیەن بزوتنەوەی‬ ‫ئازادیخوازی گەلی كوردستان و هەمیش لە الیەن‬

‫[~]‬ ‫[ ژماره ‪ [ ] 2013/6/15 [ ]30‬ساڵی سێیەم ]‬

‫گەلەكەمانەوە ئامادەكاری پێویست پێكهاتووە‪.‬‬ ‫لەبەر ئەوەش لەمەوبەدواش ئەركی كۆمەڵگا قورستر‬ ‫دەبێت‪ ،‬چونكە رۆڵی كۆمەڵگە و دام و دەزگای‬ ‫مەدەنی گرنگتر دەبن‪ .‬ئەركی ئێمەی دیموكراتی‪،‬‬ ‫سیاسی و كۆمەاڵیەتی زیاتر زەق دەب��ن��ەوە‪.‬‬ ‫بەتایبەتی سیستەمی بزوتنەوەكەمان و پارادایمی‬ ‫رێبەرایەتی بەژیانی كردن و لەسەر ئەم بنەمایەش‬ ‫گەل بەرێكخستن و لەناو كۆمەڵگادا ئیرادەی گەلی‬ ‫كورد بە شێوەیەكی دیموكراتیك نیشاندان گەلێكی‬ ‫گرنگە و ئەركی ه��ەرە لەپێشینەیە‪ .‬هەروەها‬ ‫ئێمە دەمانەوێت لەم قۆناخەدا سیاسەتێك كە‬ ‫پشتبەستوو بە هەنگاوی سیاسی و دیموكراتی بێت‬ ‫هەڵبگرین‪ .‬لەبەر ئەمەش دەمانەوێت لەم قۆناخەدا‬ ‫هەڵوێستی بزوتنەوەكەمان زیاتر و روونتر بۆ‬ ‫هەركەسێك ئاشكرا بكەین و دەمانەوێت لە رابردوو‬ ‫زیاتر‪ ،‬تێكۆشانی ئەم یەكە بكەین‪.‬‬ ‫پ��رس��ی��ار‪ /‬ه��ەت��ا ئێستا چ��ەن��د گروپێكی‬ ‫گەریال گەڕاونەتەوە دواوە‪ ،‬لەم بابەتەدا‬ ‫بەرنامەی ئێوە چییە؟ پ��اش ئ��ەوە ئەم‬ ‫هێزانەتان هەموو كێشانەوە‪ ،‬ئەم هێزانە‬ ‫لە چ پێگەیەكدا دەبن یان با بڵێین ئەم‬ ‫هێزانەتان چی دەكەن؟‬ ‫وەاڵم‪ /‬ه��ەت��ا ئێستا چ��ەن��د گ��روپ��ێ��ك لە‬ ‫گەریالكانمان كشاونەتەوە هەرێمەكانی پاراستنی‬ ‫میدیا و هێدی هێدی هەموو گروپەكانی تریش‬ ‫وەرن��ەوە‪ ،‬لە ئێستادا هەندێك لە گەریالكانیش‬ ‫لەناو رێگەدان‪ .‬كێشانەوەی گەریال هەم لەسەر‬ ‫بڕیاری رێبەرایەتیمانە‪ ،‬هەمیش پێویستیەكی ئەم‬ ‫قۆناخەیە‪ .‬گەلێك گفتوگۆ لەم بابەتەدا دێنە ئاراوە‬ ‫و گەلێك گۆمان و دوودڵیش هەیە لەبەر ئەوەش‬ ‫ئەم بابەتە جێ شرۆڤە و گفتوگۆیە‪ .‬ئەو گروپانەی‬ ‫دێنەوە باشوری كوردستان‪ ،‬بەشێوەیەكی ئاشكرا‬ ‫ووتوومانە و جارێكی تریش دووپاتی دەكەینەوە‬ ‫كە‪ ،‬كشانەوەی گەریال لەبەر حیساباتێكی جۆداتر‬ ‫نییە‪ .‬هەندێك كەس بە گۆمانەوە نزیكدەبنەوە‬ ‫و دەڵێن‪":‬پەكەكە هێزی خۆی دەكشێنێتەوە‪،‬‬ ‫ئاخۆ حیساباتی شاراوەی ئەوان هەیە؟ یان ئەو‬ ‫هێزانەیان لە دژی ئێران بەكار بێنن و شەڕ بكەن؟‬ ‫هەروەها ئێراقیش ناڕەزایی بوونی خۆی هێناوەتە‬ ‫زمان و دەڵێت‪":‬ئاخۆ پەكەكە هێزی خۆی بۆ‬ ‫كەركوك دەكشێنێتەوە؟ ئێمە ئەمە بە ئاشكرا و‬ ‫ڕاشكاوانە دەڵێن كە گۆمانی بەم شێوەیە لەجێ‬ ‫خۆیدا نییە و راستیش نییە‪ .‬كێشانەوەی هێزەكانی‬ ‫پاراستنی گەل لەبەر پێویستی ئەم قۆناخەیە‪ .‬ئێمە‬ ‫دەمانەوێت لە باكوری كوردستان قۆناخێكی نوێ‬ ‫دەست پێبكەین‪ ،‬ئەم قۆناخەش خۆی لەخۆیدا پڕە‬ ‫لە سیاسەت و لە رێگەی مۆزاكرەوە دەمانەوێت‬ ‫لەم هەڵمەتەدا ئەنجام بەدەست بێنین‪ .‬لەسەر‬ ‫ئەم بنەمایەش هێزەكانمان دەكشێنینەوە‪ ،‬نە‬ ‫ئێمە هێزەكانمان بۆ ئێران‪ ،‬ئێراق و دەوڵەتی تر‬ ‫و بەئامانجی شەڕكردن دەكشێنینەوە و بۆ ئەم‬ ‫مەبەستەش ئەم قۆناخەمان دەست پێنەكردووە‪.‬‬

‫‪ 39‬چاوپێكەوتن‬

‫ئێمە ئەمەمان لە لێدوانە راگەیاندنیەكەماندا باس‬ ‫كردبوو‪ ،‬بەڵكو كەم بێت‪ ،‬بەاڵم هیچ حیساباتێكی‬ ‫ئێمەی سەربازی لەبەرامبەر بە دەوڵەتی ئێراق‬ ‫نییە‪ .‬بۆ ئێرانیش بەهەمانشێوەیە‪ .‬كاتێك‬ ‫ئێمە هێزەكانمان دەكشێنینەوە سنورەكانی‬ ‫باشوری كوردستان‪ ،‬ئەمە لەسەر حیساباتێكی‬ ‫تری سەربازی ناكەین‪ .‬ئێمە رێباز و پارادایمی‬ ‫رێبەرایەتیمان بەبنەما دەگرین‪ ،‬ئەوەش رێبازی و‬ ‫خەتی سێیەمینە‪ .‬ئەم قۆناخە بگاتە سەركەوتن و‬ ‫نەشگاتە سەركەوتن‪ ،‬هەڵوێستی ئێمە لەبەرامبەر‬ ‫بەو دەوڵەتانەی بابەتی گفتوگۆن ناگوڕدرێت‪.‬‬ ‫لە وەاڵمی پرسیاری ئەوەی كە ئاخۆ هێزەكانمان لە چ‬ ‫پۆزسیۆنێكدا بن؟ دەڵێم؛ هێزی گەریال هیچ جارێك‬ ‫بێ پەروەردە نابێت‪ ،‬چونكە ژیانی ئێمە خۆی لە‬ ‫خۆیدا پەروەردەیە‪ .‬بەگوێرەی راستی ئەم قۆناخە‬ ‫و بەگوێرەی هەلومەرجێكو تێدا دەژین‪ ،‬بێگومان‬ ‫هێزی گەریال خۆیان پەروەردە و بەرێكخستن بكەن‬ ‫و بەرنامەی ئێمە هزری‪ ،‬سیاسی و رێكخستنی‬ ‫و سەربازیش هەبێت‪ .‬بێگومان هێزێكی سەربازی‬ ‫دەبێت پەروەردەی خۆی سەربازی ببینێت و خۆی‬ ‫بۆ هەر ئەگەرێك ئامادە بكات‪ .‬هۆكاری سەرەكی‬ ‫كشانەوەی هێزەكانیشمان‪ ،‬ئاواكردنی دەرفەتی‬ ‫گفتوگۆ‪ ،‬مۆزاكرە و قۆناخێكی سیاسیە‪ .‬بێگومان‬ ‫لە راب��ردوو زیاتر و بەباوەڕتر‪ ،‬دیسپلینی خۆی‬ ‫ژیانی بەرێكخستن تر بكات‪.‬‬ ‫پ��رس��ی��ار‪ /‬ل���ەم ق��ۆن��اخ��ەدا پیالننامەی‬ ‫چواركۆنفرانس دیاری كراوە‪ ،‬كۆنفرانسی‬ ‫ئەنكەرە پێكهات‪ ،‬ئەوانی تریش لە دەستی‬ ‫ئامادەكاریدان‪ ،‬ئێوە كۆنفرانسی ئەنكەر‬ ‫چۆن دەبینن و ئامادەكاریتان بۆ بەستنی‬ ‫كۆنفرانسەكانی تر لە چ ئاستێكدایە؟‬ ‫ه��اوك��ات ئێوە ل��ەو كۆنفرانسانەدا چە‬ ‫هیوایەكتان هەیە؟ یان با بڵین‪ ،‬دەتانەوێت‬ ‫بەم كۆنفرانسانە چی بەدەست بخەن؟‪.‬‬ ‫وەاڵم‪ /‬ئ��ەم قۆناخەی كە ب��ەرێ��وە دەچێت‪،‬‬ ‫راستەوخۆ لە الیەن رێبەرایەتیمان و بە پێشنیاری‬ ‫ئ��ەو پێشخراوە‪ .‬ئ��ەو چ��وار كۆنفرانسەش كە‬ ‫پێكبێن‪ ،‬كۆنفرانسی ئەنكەرە دروست بوو‪ ،‬ئێمە‬ ‫ئەو هەڵوێستەی لە كۆنفرانسەكەدا دەركەوت گرنگ‬ ‫دەبینین‪ .‬لەبەر ئەوەش ئێمە بەم كۆنفرانسانە‪،‬‬ ‫كۆمەڵگایەكی دیموكراتیك دەكەینە ئامانجی‬ ‫خۆمان‪ .‬لە گەڵ رۆشنبیر‪ ،‬شۆڕشگێڕ‪ ،‬ئەكادیمسین‪،‬‬ ‫كەسانێك كە نەبزی كۆمەڵگا دەگرن‪ ،‬سوسیالیست‬ ‫و ژنان‪ ،‬ئێمە ئیرادە و هەڵوێستەكانی ئەوان بە‬ ‫گرنگ دەزانین‪ .‬هەروەها هەڵوێستی ئەوانەش لەم‬ ‫قۆناخەدا كە چییە بەیەكەوە باس و گفتوگۆی‬ ‫لەسەر دەكەین‪ .‬ئێمە خۆمان ئەم كۆنفرانسەمان‬ ‫تەعقیب كرد و هەڵسەنگاندنمان بۆ كرد‪ ،‬وەكو سێ‬ ‫كۆنفرانس بەرێوە چوون‪ .‬خۆی لەخۆیدا دانیشتنی‬ ‫كۆتایی بەیەكەوە بوو‪ .‬بەگوێرەی قەناعەتی ئێمە‬ ‫گفتوگۆیەكی بەرفراوان پێكهات و ئەو كۆنفرانسە‬ ‫گەیشتە ئامانجی خۆی‪ .‬لە الیەكی تریشەوە ئەو‬

‫چاوپێكەوتن‬

‫‪40‬‬

‫[~]‬ ‫[ ساڵی سێیەم ] [ ‪ [ ] 2013/6/15‬ژماره ‪]30‬‬

‫كەسانەی بەشداریان لە كۆنفرانسەكەدا كرد‪ ،‬ئەو‬ ‫كەسانەن كە كۆمەڵگە پێیان باوەڕ دەكات و ئەم‬ ‫كۆنفرانسە رۆڵێكی مەزنی لە ئەستۆ گرت و هەموو‬ ‫ئەو كەسانەی لە كۆنفرانسەكەدا رەنجیان داوە و‬ ‫بەشداریان كردووە‪ ،‬ساڵو و پیرۆزباییان لێدەكەین‪.‬‬ ‫بێگومان لە رۆژەڤماندا ئەو كۆنفرانسەی لە باكوری‬ ‫كوردستان و لە شاری ئامەد پێكبێت‪ ،‬گرنگیەكی‬ ‫تایبەتی دەبێت‪ .‬ئەم كۆنفرانسەش پێویستە هەتا‬ ‫پانزدەی مانگ پێكبێت‪ ،‬ئامانج لەم كۆنفرانسە‬ ‫ئاڵوگۆڕی را و بیروبۆچوونی گەلی كوردە لەم‬ ‫قۆناخەدا‪ .‬ئاخۆ كورد چۆن لەم قۆناخە دەڕوانێت‪،‬‬ ‫پێشنیاری خۆدی گەل چییە و دەرخستنە راستی‬ ‫ئیرادەی خۆی گەلە لەم قۆناخەدا گرنگە‪ .‬هەروەها‬ ‫ب��ۆ چ��ارەس��ەری چ��ە رێنمایی‪ ،‬م��ۆدی��ل و چی‬ ‫پێشنیارێكی گەلی كورد هەیە‪ ،‬دەمانەوێت بزانین‪.‬‬ ‫وەك��و دەزانرێت لە ئێستادا رۆژەڤ��ی سەرەكی‬ ‫توركیا گوڕانكاری دەستوری بنەڕەتی توركیایە‪،‬‬ ‫لەبەر ئەمەش پێویستە مافی گەلی كورد بە چە‬ ‫شێوەیەك لە دەستوری بنەڕەتی توركیادا بەجێ‬ ‫بێت‪ .‬هەروەها بۆ چارەسەری دەستورێكی چۆن‬ ‫پێویستە‪ ،‬لەم كۆنفرانسە كورد ئیرادەی خۆی‬ ‫نیشان دەدات‪ .‬بێگۆمان ئەمە یەكەمین جارە‬ ‫كۆنفرانسێكی بەم شێوەیە ساز بكرێت‪ .‬لەم‬ ‫كۆنفرانسەدا هەموو حزب‪ ،‬هێز و الیەن‪ ،‬كەسایەتی‬ ‫ئاینی و نوێنەرایەتی عەشیرە كوردانیش ئامادە‬ ‫دەبن‪ .‬لەم بابەتەدا هیوادارین كە ئەم كۆنفرانسە‬ ‫رۆڵی خۆی بەباشی پێكبێنێت‪ .‬ئێمەش وەكو‬ ‫بزوتنەوەی ئازادیخوازی گەلی كوردستان هیوای و‬ ‫خواستەكانی خۆمان و پێشنیارەكانمان لە گەڵ‬ ‫ئەواندا ئاڵوگۆڕ دەكەین و جۆش و هەیەجانی‬ ‫خۆمان دەدەین ئەوان و لەوانیش جۆش و هەیەجان‬ ‫وەردەگرین‪.‬‬ ‫هاوكات كۆنفرانسی ئەوروپاش لە رۆژەڤدایە‪،‬‬ ‫لەو كۆنفرانسەشدا گەلێك كەس بەشداری بكەن‬ ‫و لەماوەی دوو مانگدا پێویستە ئەنجام بدرێت‪.‬‬ ‫نەتەنیا گەلی ك��ورد بەشداری ئەم كۆنفرانسە‬ ‫دەبن‪ ،‬بەڵكو دۆستانی گەلەكەشمان بەشداری‬ ‫دەكەن‪ .‬ئێمە ئەم كۆنفرانسە بەگرنگ دەزانین‪،‬‬ ‫چونكە نەتەنیا كۆمەڵگەی كورد لە هەندەران‪،‬‬ ‫بەڵكۆ دۆستانی گەلەكەمان‪ ،‬دام و دەزگا مەدەنی‬ ‫و نێودەوڵەتیەكانیش و كەسایەتی سیاسی و‬ ‫دیپلۆماتیك كە خاوەن هۆشیاریەكی زانستین‪،‬‬ ‫تێكدا بەشدار بن‪ .‬لە گەڵ ئەمەش هەرچەندە‬ ‫گەلەكەمان لەژێر هەلومەرجی سەخت و دژواردا‬ ‫چوونەتە دەرەوەی واڵتیش‪ ،‬بەاڵم جارێكی تر‬ ‫رێكخستنی خۆیان ئاوا دەكەن و بەشداری قۆناخی‬ ‫چارەسەری دیموكراتیك دەبن‪.‬‬ ‫كۆنفرانسی چوارهەمین‪ ،‬كۆنفرانسی نەتەوەییە‪.‬‬ ‫وەكو هەركەسیش دەزانێت و گەلێك جارانیش‬ ‫باسی لێوەكراوە و ل��ەدەرەوەی ئێمەش گەلێك‬ ‫رێكخستنی تریش كردۆیانەتە رۆژەڤ��ی خۆیان‪،‬‬ ‫بەاڵم هەتا ئێستاشی لەگەڵدا بێت‪ ،‬پێكنەهاتووە‬ ‫و هەنگاوی بەرچاویش بۆ ئەم مەبەستە نەنراوە‪.‬‬

‫ئەمەش كەم و كوڕتیەكی گشتیە‪ .‬رێبەرایەتیمان‬ ‫جارێكی تر پێویستی ئەم كۆنفرانسە دەبینێت و‬ ‫كردۆتەوە رۆژەڤی ئێمەی كورد‪ .‬وەكو بزوتنەوەی‬ ‫ئێمەش ئەمە بە پێویستی دەزانین‪ ،‬لەسەر ئەم‬ ‫بنەمایەش دەستمان بە كار ك��ردووە و لە گەڵ‬ ‫گەلێك رێكخستن و ئەحزاب چاوپێكەوتنمان‬ ‫ئەنجامداوە‪ ،‬ل��ەوان��ە "پ د ك"‪" ،‬ی ن ك"‪،‬‬ ‫گۆران‪ ،‬یەكگرتووی ئیسالمی و كۆمەڵی ئیسالمی‬ ‫و گەلێك ح��زب و هێزی تر چاوپێكەوتنمان‬ ‫ئەنجامدا‪ .‬هەروەها لە دەرەوەی هێزەكانی باشوری‬ ‫كوردستانیش چاوپێكەوتنمان ئەنجام داوە‪ .‬لەو‬ ‫چاوپێكەوتنانەدا‪ ،‬گفتوگۆی پێویست سەبارەت بە‬ ‫گرنگی كۆنفرانسی نەتەوەیی پێكهاتوون و را و‬ ‫بۆچوونیش ئاڵۆگۆڕ كراون‪ .‬ئەگەر ئەم دیدار و‬ ‫ئاڵۆگۆڕی بیرورا درێژەی هەبێت‪ ،‬باوەڕ دەكەین‬ ‫كە كۆنفرانسی نەتەوەیی لەماوەیەكی كەمدا روونتر‬ ‫و ئاشكراتر بێت‪ ،‬چونكە بەسااڵنە ئەم بابەتە لە‬ ‫بزوتنەوەكەماندا رۆژەڤی سەرەكیی ئێمەیە‪ ،‬پاش‬ ‫ئەو دیدارانە ئێمە هیوادارین و باوەڕ دەكەین كە‬ ‫لەماوەیەكی كەمدا بەئەنجام بگات‪.‬‬ ‫پرسیار‪ /‬ئێوە كۆنفرانسی كەنەكە كە لەم‬ ‫ماوەیەدا پێكهات‪ ،‬چۆن دەبینن؟‬ ‫وەاڵم‪ /‬ل��ەم ماوەیەشدا كۆنفرانسی كەنەكە‬ ‫پێكهات‪ ،‬ئەوانیش بەسااڵنە لە دەرەوەی واڵت كارو‬ ‫باری رێكخستنی و سیاسی بەرێوە دەبەن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫پاش ماوەیەكی دوور و درێژ ئەمە جارێ یەكەمینە‬ ‫كە كۆنفرانسی ئاسایی خۆی و بەبەشداربوونێكی‬ ‫بەو شێوازە گەرم و گۆڕ و بەهێز پێك دێنن‪.‬‬ ‫بەشداربوون لەهەر چوار بەشەكەی كوردستان‬ ‫پێكهات‪ ،‬زۆرینەی حزب و رێكخستنی كوردان‬ ‫بەگشتی بەشداریان تێدا كرد و لەبواری ئاڵۆگۆڕدا‬ ‫كۆنفرانس گەلێك جۆش و هەیەجانی لەگەڵ خۆیدا‬ ‫ئافراند‪ ،‬ئەمەش مایەی دڵخۆشیە بۆ گەلەكەمان‪.‬‬ ‫پ��رس��ی��ار‪ /‬ئ��ێ��وە خ��ۆت��ان ش��ەخ��س��ەن لە‬ ‫گ���ەڵ یەكێتی نیشتمانی ك��وردس��ت��ان‬ ‫چاوپێكەوتنتان ئ��ەن��ج��ام��دا‪ ،‬ه��اوك��ات‬ ‫چاوپێكەوتنی تریش ه��ەب��وون‪ ،‬بە رای‬ ‫ب��ەرێ��زت��ان ئاستی ئ��ام��ادەب��وون��ی هێز و‬ ‫الیەنەكانی تری كورد بۆ یەكێتی نەتەوەیی‬ ‫چۆن هەڵدەسەنگێنن؟‬ ‫وەاڵم‪ /‬لە دیدارەكانماندا هیچ كەس و الیەنێك‬ ‫ناڕەزایەتی خۆی لەم بوارەدا نیشان نەداوە‪ ،‬واتا‬ ‫هەری كەم كەس نەیگووتووە ئێمە لە دژی یەكێتی‬ ‫نەتەوەیین‪ .‬لەم بابەتدا هەرە گرنگ‪ ،‬ئەوەیە كە ئەم‬ ‫هێزانە‪ ،‬چەندە لەدڵەوەن و لەدڵەوە نزیك دەبن و‬ ‫چەندە ئامادەن‪ ،‬ئەمەش لەهەموو شتێك گرنگترە‪.‬‬ ‫راستە ئێمە لە گەڵ یەكێتیش چاوپێكەوتنمان‬ ‫ئەنجامدا‪ ،‬بەاڵم ئەم چاوپێكەوتنە تەنیا لەسەر‬ ‫بنەمای كۆنفرانس نەبوو‪ .‬دیدارەكەمان لەسەر‬ ‫قۆناخەكە بەگشتی بوو‪ .‬بەتایبەتی ئەو قۆناخەی‬ ‫كە لەباكوری كوردستان دەستی پێكردووە‪ .‬ئێمە‬

‫‪Rojiwelat.mag@gmail.com‬‬

‫زیاتر رامان وەرگرت و زیاتر ئاگاداریماندا‪ .‬بێگومان‬ ‫خاڵێكیش كە گفتوگۆی لەسەر كرا‪ ،‬كۆنفرانسی‬ ‫نەتەوەیی بوو‪ .‬لە هەموو دیدارەكانماندا گەرمبوون‪،‬‬ ‫جۆش و هەیەجان هەبوو و هەركەسیش پێویستی‬ ‫كۆنفرانسی نەتەوەیی قەبوڵ دەكات‪ .‬لە هەموو‬ ‫چاوپێكەوتنەكانماندا ئەم راستیەمان بەچاو دیت‬ ‫و ئەمجارەش كارو بارەكانمان بۆ ئەنجامدانی‬ ‫كۆنفرانسی نەتەوەیی بەئەنجام بگات و ئێمە‬ ‫هیوادارین ئەمەش لە نێوان چەند مانگێكدا‬ ‫پێكبێت‪.‬‬ ‫پرسیار‪ /‬ئێوە بابەتی هاواڵتی و پێكەوەژیان‬ ‫لە توركیادا چۆن هەڵدەسەنگێنن و لەم‬ ‫ب��وارەدا ئێوە دەستورێكی بنەڕەتی چۆن‬ ‫پێشنیار دەكەن؟‬ ‫وەاڵم‪ /‬كاتێك ك��ە ئێمە قۆناخێكی نوێ‬ ‫دەستپێدەكەین‪ ،‬ه��ەروەه��ا ك��ە ل��ەس��ەرەت��ای‬ ‫قسەكانمدا باسم كرد‪ ،‬ئێمە دەست لە تێكۆشان‬ ‫بەرنادەین و تێكۆشانەكەمان راناوەستێنین‪ .‬ئەم‬ ‫پرسە خۆی بابەت و هۆكارێكە بۆ تێكۆشان‪.‬‬ ‫لەم بابەتەدا هەم دی��دار و هەمیش مۆزاكرە و‬ ‫تێكۆشان هەیە و پێكدێن‪ ،‬ئەگەر گەلی كورد بڵێت‬ ‫خۆ قۆناخێك دەستی پێكردووە و خۆی بەرێوە‬ ‫دەچێت‪ ،‬ئەمە مایەی پەسەند نییە و كاتیش ئەمە‬ ‫پەسەند ناكات‪ .‬پێویستە ئێمە لە رابردوو زیاتر‬ ‫كار و خەبات بكەین‪ ،‬هەروەها دەبێت‪ ،‬ئێمە مافی‬ ‫گەلەكەمان راست و دروست بەزمان بێنین و بەم‬ ‫شێوەیەش بكەینە رۆژەڤی هەركەسێكیش‪ .‬لەبەر‬ ‫یەكە پێویستە لە دەستوری بنەڕەتیدا مافی گەلی‬ ‫كورد قەبوڵ بكرێت و تەنیا رەنگی نەتەوەیی پێش‬ ‫نەخرێت‪ .‬یان ئەوەتا دەوڵەمەندی هەموو گەالن لە‬ ‫دەستوری بنەڕەتیدا باس بكرێت‪ ،‬یان ئەوەتا تەنیا‬ ‫لەسەر ناوی نەتەوەیەكی دەستور ئامادە بكرێت‪.‬‬ ‫ئەگەر وەها بێت ئێمە دەستورێكی بەم شێوەیە‬ ‫راست نابینین‪ .‬راستیەكی لەمێژینەی ناوچەكە‬ ‫هەیە و دەوڵەمەندیەكی نەتەوەیی‪ ،‬ئایینی‪،‬‬ ‫ئەتنیكی و مەزهەبی و كەلتوری هەم لەكوردستان‬ ‫و هەمیش لەتوركیا بوونی هەیە و ئەمەش ئینكار‬ ‫ناكرێت‪ .‬ناكرێت ئێمە چاوپۆشی لەوانە بكەین‪،‬‬ ‫پێویستە ئێمە ئەم راستیە ببینین و هاوكات‬ ‫لەبەرامبەر بەمەش رێزدار بین‪ .‬بە پێچەوانەوە‬ ‫بە جێگەی ئەوەی ئێمە سەرپۆشیان بۆ دابنین و‬ ‫چاوپۆشیان لێبكەین‪ ،‬دەبێت ئەوانە بكەینە خاوەن‬ ‫ئیرادە و لە دەستوری بنەڕەتیدا بە گوێرەی ماف و‬ ‫ئازادیەكانی خۆیان شوێنیان دیاری بكرێت‪ .‬ئەوەی‬ ‫هەرە گرنگە لەبواری ناسنامەدا پشت بەیەكڕەنگی‬ ‫نەبەسترێت‪ ،‬ناسنامەیەك سەردەست و ئەویتر‬ ‫بندەست لەالیەن هیچ كەسێكەوە قەبوڵ ناكرێت‪،‬‬ ‫بۆ ئێمە هەمیشە بەرابەری و پێكەوەژیان گرنگە‪،‬‬ ‫هاوكات دەبێت جەوهەری دەستوری بنەڕەتی‬ ‫ئازادی و دیموكراتیك بێت‪.‬‬ ‫پ��رس��ی��ار‪ /‬وەك��و ئ��ێ��وەش ئ��اگ��ادارن لەم‬

‫‪Rojiwelat.mag@gmail.com‬‬

‫ماوەیەدا جارێكی تر حكومەتی هەرێمی‬ ‫كوردستان دەروازەی سنوری رۆژئ���اوا و‬ ‫باشوری كوردستانی داخستووە‪ .‬لە كاتێكدا‬ ‫ئ��ام��ادەك��اری ب��ۆ كۆنفرانسی نەتەوەیی‬ ‫دەك��رێ��ت‪ ،‬داخستنی دەروازەی سنوری‬ ‫چ واتایەكی هەیە؟ ه��ەروەه��ا ب��اس لە‬ ‫دەربازبوونی هێزی پێشمەرگە بۆ رۆژئاوای‬ ‫كوردستان دەك��رێ��ت‪ ،‬ئاخۆ ئەمە چەندە‬ ‫راستە؟‬ ‫وەاڵم‪ /‬لەهەرچواربەشی كوردستان‪ ،‬گەلەكەمان‬ ‫دەیەوێت شتێك ببیستێت و ببینێـت‪ ،‬ئەویش‬ ‫ئ��ازادی و یەكێتی گەلی ك��وردە‪ .‬شتێك كە لەم‬ ‫قۆناخەشدا گفتوگۆی لەسەر دەك��رێ��ت‪ ،‬تەنیا‬ ‫ئەمەیە‪ .‬لە دەرەوەی ئەم بابەتە داخستنی سنور‪،‬‬ ‫هێز لەبەرامبەر بەیەك ئامادەكردن‪ ،‬بێگومان‬ ‫خزمەتی یەكێتی و رزگ��اری گەلی كورد ناكات‪.‬‬ ‫دەبێت لەنێوان هەندێك رێكخستنی رۆژئ��اوای‬ ‫كوردستانیش هەندێك پرسگری هەبن‪ ،‬بەاڵم ئەوە‬ ‫نابێـتە هۆكارێك بۆ ئەوەی هەندێك كەس خۆی‬ ‫لە رۆژه��ەاڵت‪ ،‬باشور‪ ،‬یان باكور بەشێوەیەكی‬ ‫سەربازی ئامادە بكات و بچن و دەستێوەردانی‬ ‫رۆژئاوا بكەن‪ .‬پێویستە هەموو كورد لەبەرامبەر بە‬ ‫مافی یەكتر پڕ رێزدار بن‪ ،‬خۆ لەخۆدا لەمێژوودا‬ ‫هەرجارە لەبەرامبەر بەگەلی كورد زەخت و گۆشار‬ ‫بەڕێوە چووە‪ ،‬كوردستانیش لەدەرەوەی ئیرادەی‬ ‫ك��وردان پارچەپارچە كراوە و بەهەزاران دەرگا‬ ‫لەسەر كوردان داخراوە‪ ،‬بەاڵم ئەمجارە كورد لەسەر‬ ‫خۆیان دەگا دابخەن‪ ،‬مایە قەبوڵكردن نییە و‬ ‫ئەمەش خزمەتی چارەسەری ناكات‪ .‬دەبێت هەموو‬ ‫پرسگرێك بەرێگای دیالۆگ و مۆزاكرە چارەسەر‬ ‫بكرێن‪ ،‬بۆ ئێمەش ئەمە گرنگە‪ .‬لە دەرەوەی‬ ‫ئەمە هێز رەوانەكردن و دەستێوەردانی یەكتر‬ ‫كردن‪ ،‬لەالیەن گەلەكەمان مایەی پەسەندكردن‬ ‫نییە و نایەوێت گوێ لە شتێكی بەم شێوەیەش‬ ‫بێت و بێتە ئاراوە‪ .‬ئێمە لەو باوەڕەداین كە ئەم‬ ‫كێشەیەش چارەسەر دەبێت و دەبێت ئێمە بە‬ ‫هۆشیاری و زمانی چارەسەری نزیك بینەوە‪ .‬لەبەر‬ ‫ئەوەش ئەمە نە كێشەیەكە كە چارەسەر نەكرێت‪.‬‬ ‫پرسیار‪ /‬لە راگەیاندنەكاندا گوێبیستی‬ ‫هێرش و پەالمارەكانی فرۆكە و توپخانەكانی‬ ‫توركیاین‪ ،‬ئاخۆ ئەمە كاریگەری لەسەر‬ ‫بەروپێشچوونی قۆناخە نابێت‪ ،‬ی��ان با‬ ‫بڵێین‪ ،‬هەڵوێستی ئێوە لەبەرامبەر بەم‬ ‫نزیكبوونە چییە؟‬ ‫وەاڵم‪ /‬ئەگەر ئۆپەراسیۆن لەسەر گەل یان‬ ‫هێزەكانی پاراستنی گەل‪ ،‬یان لەسەر خەڵكی‬ ‫مەدەنی پێكبێت‪ ،‬ئ��ەوە هیچ كاتێك پەسەند‬ ‫ناكرێت؛ چونكە ناكەوێتە خزمەتی ئەم قۆناخەوە‪.‬‬ ‫هەتا ئێستا بە گوێرەی زانیاریەكانی ئێمە‪ ،‬راستە‬ ‫هەندێك جار سەربازەكان دەكەونە جموجۆڵەوە‬ ‫و نزیكی گوندەكان دەبنەوە‪ ،‬بەاڵم هەتا ئێستا‬ ‫ئۆپەراسیۆنێك لەئاستی لەناوبردن لەم ماوەیەدا‬

‫[~]‬ ‫[ ژماره ‪ [ ] 2013/6/15 [ ]30‬ساڵی سێیەم ]‬

‫پێكنەهاتووە‪ .‬ئەگەر وەكو ئەو ئۆپەراسیۆنانەی‬ ‫كە لە راب��ردوو بەزانستی و بەئاگایەوە بەرێوە‬ ‫دەب���ران‪ ،‬ئۆپەراسیۆنێك پێكبێت‪ ،‬ئ��ەو كاتە‬ ‫رووبەرووی دوو ئەگەر دەبینەوە‪ .‬یەكەم؛ لەسەر‬ ‫كشانەوەی گەریال كاریگەری راستەوخۆی هەبێت و‬ ‫دووهەم؛ هێزەكانمان‪ ،‬وەكو هێزی پاراستنی رەوا‬ ‫دەخەینەوە حەرەكەتەوە‪ .‬ئێمە لە كوێ بین‪ ،‬با‬ ‫ببین‪ ،‬ئەگەر هێرش بكرێتە سەرمان‪ ،‬وەكو مافێكی‬ ‫رەوا و مرۆڤایەتی خۆمان دەپارێزین‪ ،‬بەاڵم ئێمە‬ ‫ب��اوەڕ ناكەین لەم ئاستەدا بێت‪ .‬هەرچەندەش‬ ‫ناوی ئۆپەراسیۆنیش بێـت‪ ،‬بەاڵم وەكو رابردوو لە‬ ‫ئاستی ئۆپەراسیۆنێكی لەناوبردن‪ ،‬پێكنەهاتووە‪.‬‬ ‫ئەگەر شتێكی وەها پێكبێت‪ ،‬ئێمە هێزەكانمان‬ ‫ناكشێنینەوە و ئەگەریش هێرشمان بكەن‪ ،‬لەهەمان‬ ‫شوێن و لەهەمانكاتیشدا و یان هەر شوێنی تر‬ ‫وەاڵم دەدەی��ن��ەوە‪ .‬لە ئەگەری هەر هێرشێكدا‬ ‫مەترسی لەسەر قۆناخەكەش هەبێـت و ئەمەش لە‬ ‫بەرژەوەندی دەوڵەتیشدا نییە‪.‬‬ ‫دەوڵەت ئەم قۆناخە وەكو قۆناخی چارەسەری‬ ‫بەناو دەكات‪ ،‬ئێمەش دەڵێن‪":‬كات‪ ،‬كاتی رزگاری‬ ‫دیموكراتیك و ئاواكردنی ژیانێكی ئ��ازاد"ە‪ .‬لە‬ ‫كاتێكی وەه��ادا ئەگەر هێرش پێكبێـت‪ ،‬ئەو‬ ‫هێرشەش بێ وەاڵم نامێنێتەوە‪ ،‬ب��ەاڵم ئێمە‬ ‫دەمانەوێت ئەم قۆناخە بێ كێشە بەرێوە بچێت و با‬ ‫شتێكی تر نەبێتە هۆی ئەوەی كە قۆناخەكە بگاتە‬ ‫بنبەست‪ .‬بەاڵم ئەگەر هەندێك كەسیش بیانەوێت‬ ‫قۆناخەكە بیخەنە بنبەستەوە‪ ،‬یان لە دەرەوەی‬ ‫رێ و هزری ئەم قۆناخە هێرشمان بكەنە سەر‪،‬‬ ‫بێگومان ئێمەش تەدبیری خۆمان دەگرین‪.‬‬ ‫گەلەكەمان لەهەرچوار بەشی كوردستان با باش‬ ‫بزانن تێكۆشانی ئێمە لە باكوری كوردستان لە‬ ‫ن��ەورۆزی (‪)2013‬ەوە ب��ەدواوە كەوتووتە ساڵی‬ ‫(‪)41‬هەمینی خۆیەوە و لەم ماوەیەشدا گەلێك‬ ‫جاران لەسەر بزوتنەوەكەمان هەڕەشە و گۆڕەشە‬ ‫پێادەكراوە‪ .‬زۆر كەسان و زۆر جارانیش گۆڕیان‬ ‫بۆمان هەڵكەندووە و ووتیوویانە ئەم بزوتنەوەی‬ ‫ئیدی ناتوانێت بژیت و ب��ەردەوام بكات‪ ،‬یانیش‬ ‫جارێكی تر ناتوانێت هەستێتە سەر پێی خۆی‪،‬‬ ‫بەاڵم ئێمە نیشانی هەركەسێكماندا و بەردەوامان‬ ‫كرد‪ .‬پێشكەوتنی دیالیكتیكی ئێمە هەمیشە بەرو‬ ‫پێشەوە چووە و ئەنجاممان وەرگرتووە‪ .‬راستیەكی‬ ‫مێژوویی ئێمەش هەیە كە ئێمە لە تێكۆشاندا‬ ‫هەموو كاتێك وەكو هەڵمەتێك بەدەست گرتووە‬ ‫و وەها تێكۆشانمان بەرێوە بردووە‪ .‬لەبەر ئەمەش‬ ‫دەمانەوێت ئەم قۆناخە‪ ،‬وەكو هەڵمەتێك بەدەست‬ ‫بگیردرێت‪ ،‬هەڵمەتێكی سیاسی‪ ،‬دیموكراتیك‬ ‫و كۆمەاڵیەتی و با هیچ كەسێكیش لە راحەتیدا‬ ‫نەژی و نەڵێین كە هەر شتێك چارەسەر بووە‪.‬‬ ‫ئەگەر مرۆڤ بڵێت لەم قۆناخەشدا هیچ ئەنجامێك‬ ‫بەدەست نایەت هەڵەیە‪ .‬ئەگەر رێبەرایەتی ئەم‬ ‫قۆناخەی پێشخستووە بەئامانجی سەركەوتن‬ ‫دەستی پێكردووە‪ ،‬لەبەر ئەمەش پێویستە ئێمە‬ ‫باوەڕ بكەین‪ .‬باوەڕكردن بە قۆناخەكە‪ ،‬باوەڕكردن‬

‫‪ 41‬چاوپێكەوتن‬

‫بە سیاسەت و رێبەرایەتیمانە‪ .‬ئەمەش بەو واتایە‬ ‫نییە كە ئێمە باوەر بە دەوڵەت و حكومەتی ئاكەپە‬ ‫دەكەین‪ ،‬خۆ لەخۆدا هیچ هۆكارێك نییە كە ئێمە‬ ‫باوەڕیەكی وەها بكەین‪ .‬گرنگ ئەوەیە كە ئێمە‬ ‫چەندە تێكۆشانێكی سیاسی و راس��ت بەرێوە‬ ‫دەبەین‪ .‬ئەگەر ئێمە بەمە باوەڕ بین‪ ،‬ئەنجامی‬ ‫پێویست بەدەست دێنین‪ .‬گەلی كورد لە الیەن‬ ‫زۆر كەسەوە هەڵخەڵەتێنراوە‪ ،‬بەاڵم پەكەكە هەتا‬ ‫ئێستا هەڵنەخەڵەتێنراوە و تێكۆشانی چل ساڵەی‬ ‫سەلمێنەری ئەم راستیەیە‪ .‬لەمەوبەدواش هیچ‬ ‫هێزێك ناتوانێت رێبەرایەتیمان و بزوتنەوەكەی‬ ‫هەڵخەڵەتێنێ‪ .‬ئێمە لەو باوەڕیەداین لەم رێبازەدا‬ ‫هەمیشە بەسەركەوتوو ژیاوین‪ ،‬لەم قۆناخەش‬ ‫بەسەركەوتوویی دەرباز دەبین‪ .‬دەبێت گەلەكەمان‬ ‫ئەمە وا بزانێت و خاوەن هەیەجان و جۆش بێت و‬ ‫هەمیشە لە رێبازەكەی خاوەنداریەتی بكات‪.‬‬ ‫ل��ەم كاتەدا بۆ ئ��ازادی رێبەر ئ��ۆج ئ��االن واژۆ‬ ‫كۆدەكرێتەوە‪ ،‬پێویستە ئێمە خاوەنداری لە ئازادی‬ ‫رێبەرایەتیمان بكەین ئەمەش بابەتێكی ئەخالقی‪،‬‬ ‫نەتەوەیی و مرۆییە‪ .‬هەر تاكێكی كورد‪ ،‬نەتەنیا‬ ‫كوردیش‪ ،‬مرۆڤی ئازادیخواز‪ ،‬دیموكرات و ئەو كەس‬ ‫و الیەنانەی لەدژی داگیركەری و بندەستین‪ ،‬دەبێت‬ ‫هێز بدەنە ئەم قۆناخە و بۆ ئازادی رێبەر ئاپۆ واژۆ‬ ‫بكەن‪ .‬لەبەر ئەمەیە كە هەمیشە دەڵێن‪ ،‬ئازادی‬ ‫گەلەكەمان‪ ،‬كوردستان و رێبەرایەتیمان گرێدراوی‬ ‫یەكن و ئەمەش وەكو خزمەتێك بۆ سەرخستنی‬ ‫ئەم قۆناخە چاوی لێدەكەین‪ ،‬لەبەر ئەمەش دەبێت‬ ‫گۆمان دوو دڵیش هەبێـت‪ ،‬بەاڵم ئەمە نایتە واتای‬ ‫ئەوەی كە ئێمە باوەڕ بەم قۆناخە نەكەین‪ ،‬دەبێت‬ ‫ئێمە لەپێش هەموو شتێك بە رێبەرایەتیمان و‬ ‫خۆمان باوەڕ بین‪.‬‬

‫داخستنی سنور‪ ،‬هێز‬ ‫لەبەرامبەر بەیەك ئامادەكردن‪،‬‬ ‫بێگومان خزمەتی یەكێتی و‬ ‫رزگاری گەلی كورد ناكات‪.‬‬ ‫دەبێت لەنێوان هەندێك‬ ‫رێكخستنی رۆژئاوای‬ ‫كوردستانیش هەندێك‬ ‫پرسگری هەبن‪ ،‬بەاڵم ئەوە‬ ‫نابێـتە هۆكارێك بۆ ئەوەی‬ ‫هەندێك كەس خۆی لە‬ ‫رۆژهەاڵت‪ ،‬باشور‪ ،‬یان باكور‬ ‫بەشێوەیەكی سەربازی ئامادە‬ ‫بكات و بچن و دەستێوەردانی‬ ‫رۆژئاوا بكەن‪ .‬پێویستە هەموو‬ ‫كورد لەبەرامبەر بە مافی‬ ‫یەكتر پڕ رێزدار بن‬

‫ژن‬

‫‪42‬‬

‫[~]‬ ‫[ ساڵی سێیەم ] [ ‪ [ ] 2013/6/15‬ژماره ‪]30‬‬

‫‪Rojiwelat.mag@gmail.com‬‬

‫ئۆج ئاالن؛‬

‫لەبەرئەوەی ژن پەیوەندییەكی بەهێزی بەژیانەوە هەیە ژیری سۆزداری لە پێشترە‬

‫ن‪ /‬عەبدوڵاڵ ئۆج ئاالن‬ ‫ملمالنێی نێوان خوداوەندە ژنی ئوروك ئینانا (رەگی‬ ‫خۆی لە دایكە ــ خوداوەند ستار ــ عەشتاری‬ ‫میزۆپۆتامیای سەروو وەردەگرێت) و خوداوەندە‬ ‫پیاوی ئەریدۆ ئەنكی (یەكەم خوداوەندی پیاوی‬ ‫ش��ار) ل��ەم�لای��ەن��ەوە زۆر ب��ەك��اری��گ��ەرە‪ .‬ئینانا‬ ‫هەوڵدەدات بیسەلمێنێت چۆن و لەبەرچی تەواوی‬ ‫مافە ئیالهییەكان هی دایكە ــ خوداوەندە (‪104‬‬ ‫مە بەناوبانگەكە‪ 99 ،‬فەزیلەتەكە‪ ،‬بەهرە‪ ،‬داهێنان)‬ ‫بەرامبەر بەمەش ئەنكی وەعزی ئەوە دەدات كە‬ ‫ئەمە گرنگی خۆی لە دەست داوە‪ ،‬وەك بەڵگەی‬ ‫گوێڕایەڵیش داوا دەكات گوێ لە باوكی (لە كاتێكدا‬ ‫خۆی وەك خوداوەندی ــ باوك ــ پیاو رادەگەیەنێت‪،‬‬ ‫ئیتر ئینانای كۆنە خوداوەندە ژنی كردۆتە كچ ــ ژنی‬ ‫خۆی) بگرێت‪.‬‬ ‫كاتێك ئەنكی خودای فێڵباز و زانای كۆمەڵگای‬ ‫چێنایەتی سۆمەر‪ ،‬ت��ەواوی بەها گەوهەریەكانی‬ ‫خواوەندی ژنی سۆمەریەكان "ئینانا" و تەواوی‬ ‫ئەو بەهایانە دەبات كە لە كۆمەڵگای نیۆلیتیكدا‬ ‫خوڵقاندوویەتی‪ ،‬لە راستیدا هەموو شتێكی رەگەزی‬ ‫ژن لەناو كۆمەڵگا دەب��ات و دەستی بەسەردا‬ ‫دەگرێ‪ .‬هەربۆیە شتێكی رێكەوت و لە خۆرایی نییە‬ ‫كە یەكێك لە داستانە گرنگەكانی میتۆلۆژیا كە لە‬ ‫بیر ناكرێت‪ ،‬ئەو داستانەیە كە گوزارشت لە كاروانی‬ ‫ئینانا دەكات كە لە ئورۆگەوە بەرەو ئەریدۆ ئەنجامی‬ ‫دەدات و بە شێوەیەكی سەركەوتووانە دەگەڕێتەوە‬ ‫و تەواوی سەد و چوار یاسایەكانی "مە" لە گەڵ‬ ‫خۆیدا دێنێتەوە‪ .‬ئەمەش گێڕانەوەی ئەفسانەیی و‬ ‫ئایینی و ئەدەبی ئەو پەیوەندی و ناكۆكیانەی نێوان‬ ‫خواوەندە ژن و پیاوەكانە كە رەنگدانەوەی رەوشی‬ ‫ناو كۆمەڵگایە و رێگا لە پێش چ جۆرە دانوستاندن‬ ‫و پێكدادانێك دەكاتەوە‪ .‬بەدەستی مرۆڤ نییە‬ ‫بەرامبەر ئەم كارە جوان و رێك و پێكەی وێژەزان‬ ‫و نووسەرانی سۆمەر مرۆڤ سەری سوڕدەمێنێ‪ .‬لە‬ ‫راستیدا ئەمە گەوهەری ئەدەبیاتە‪.‬‬ ‫خوداوەندە فێڵبازەكان بەردەوام دزیان و فرۆشتیان‪.‬‬

‫لە سایەی ئەوانەوە ژن هەموو شتێكی لە دەستدا‪.‬‬ ‫كاتێك هەموو شتێكیان لە دەست ژن دەرهێنا‪ ،‬ئیتر‬ ‫مەزنترین هەژاری كۆمەڵگا وەكو قەدەرێك بەڕێوە‬ ‫دەچێت‪ .‬دواتر مرۆڤیان كرد بە كۆیلە‪ .‬هەموو جۆرە‬ ‫شێوازێكی زۆرداری و چەوساندنەوەیان لە میانەی‬ ‫ساختەكاری‪ ،‬بەسەریاندا كرد بە مافێكی پیرۆز‪.‬‬ ‫ئەوانەی دواتر بەردەوام ئەم دوو كارە نالەبارەیان‬ ‫رتوش كرد و بریقەداریان كرد‪ ،‬وەكو باشترین‬ ‫هونەری ژیان دەستنیشانیان كرد‪ .‬بە شێوەیەكی‬ ‫زۆر تۆقێنەرانە كوشتاریان ئەنجامدا‪ ،‬بە شێوەیەكی‬ ‫سەیر ئامرازەكانی كوشتنیان پێشخست‪ .‬ئەو‬ ‫خوداوەندە ژن و پیاوانەی كە لە گەڵ مرۆڤدا دەژیان‬ ‫و بەردەوام هێزی پێدەبەخشین‪ ،‬هەموویان كردن بە‬ ‫بكوژ و تۆڵەسێن‪ .‬ژیانی بەهەشتی جیهانیان كرد بە‬ ‫دۆزەخ‪ .‬بەمجۆرە رۆژهەاڵتی ناوین نەفرەتی لێكرا‪.‬‬ ‫بەمجۆرە واڵتەكان بوون بە خاكی نەزۆك و مردوو‪.‬‬ ‫لە گەڵ ئەوەی لە سیستەمی باوكساالری دەوڵەتی‬ ‫سۆمەردا خوداوەندی ژنی ناوچە شاخاوییەكانی‬ ‫باكوور و باشوور‪ ،‬كە سەرەتا بە "نینهورساك"‬ ‫دەناسرا و لەنێو كوردانیشدا بە ئەستێرە دەناسرێ‪،‬‬ ‫كەوتە پیالنی دووەم و شانبەشانی پێشكەوتنی‬ ‫كۆیالیەتی و لە ئەنجامی لە دەستدانی هێز لە الیەنی‬ ‫ژن و شكاندنەوەی بە الیەنی رەگ��ەزی دیكەدا‪،‬‬ ‫ب��ووە مەیدانی پێكدادانی م��ەزن‪ .‬لە سەردەمی‬ ‫سۆمەریەكاندا ژن رێزی لێدەگیرێت و هێشتا هەموو‬ ‫شتێكی لە دەست نەداوە؛ لە سیستەمی خوداوەندی‬ ‫پیاواندا (لە سۆمەر) ژنان دەستیان بەسەر نیوەی‬ ‫بوارەكاندا گرتووە‪" .‬نینهورساك" بە شێوەیەكی دژوار‬ ‫و رووبەڕوو لە گەڵ خوداوەندە فێڵباز و وشیارەكەی‬ ‫پیاوان ئەنكی لە نێو ملمالنێدایە و بەشێوەیەكی‬ ‫گشتی ئەم ملمالنێیە بە رێككەوتن ئەنجامگیر‬ ‫دەبێت‪ .‬كاتێك دوای ئەوە وەكو ئینانا رووبەڕوومان‬ ‫دەبێتەوە‪ ،‬كاتێك وەكو ژنە خوداوەندی خوڵقێنەری‬ ‫نیۆلیتیك "مەكانی" خۆی واتە داهێنانەكانی خۆی لە‬ ‫شارۆچكەی جێنشینی ئەنكی ئەریدۆ بۆ شارۆچكەی‬ ‫خۆی ئورۆك دەگەڕێنێتەوە‪ ،‬بەمەش دەبێتە خاوەنی‬ ‫سەركەوتنێكی شكۆمەندانە‪.‬‬ ‫یەكێك لەو پێشكەوتنە گرنگانەی لە سایەی‬ ‫پرەنسیپەكانی كۆمەڵگای س��ۆم��ەردا هاتۆتە‬ ‫ئ��اراوە‪ ،‬ئەو ئاستەیە كە جیاوازی رەگ��ەزی پێی‬ ‫گەیشتووە‪ .‬ئەو هێزەی كە سۆمەر ئافراندنی و‬ ‫ئەو هێزەی بەسەر بەرهەمی سەردەمی نیۆلیتیك‬ ‫زاڵ و بااڵدەستە‪ ،‬ژن��ە‪ .‬چاندن و ماڵیكردن تا‬ ‫رادەیەكی زۆر داهێنانی ژنە‪ .‬هەروەها لەبەر ئەوەی‬ ‫سروشتی ژن وەاڵمی پێداویستییەكانی داوەتەوە‬ ‫بۆیە سیستەمی ژیانی جێگیر‪ ،‬واتا شۆڕشی گوند‪،‬‬ ‫مۆركی ژنی پێوەیە‪ .‬دۆزینەوە و داهێنانی گڵكاری‪،‬‬ ‫تەون كردن‪ ،‬هاڕینی دانەوێڵە ئەو كارانەن كە ژن‬ ‫پێشەنگایەتی كردووە‪ .‬خێزان لە دەوروب��ەری ژن‬ ‫كۆبۆتەوە و رەچەڵەك بە گوێرەی ژن دەستنیشان‬ ‫كراوە‪ .‬سیستەمی دایكساالری بااڵدەستە‪ .‬ئەمەش‬

‫واتای ئایدیۆلۆژی خۆی لەو بیر و باوەڕیە ئایینیانە‬ ‫دەبینێت كە خوداوەندەكانیان ژنە و نمونەی لە‬ ‫خێزان و ئەستێرەكاندا دەبیندرێ‪ .‬واتا و گوزارشتی‬ ‫ئایدیۆلۆژی ئەو جیاوازیە رەگەزیەی لە كۆمەڵگای‬ ‫سۆمەریەكاندا شانبەشانی جیاوازی چینایەتی‬ ‫پێشدەكەوێت‪ ،‬بە شێوەیەكی چڕوپڕ لە میتۆلۆژیادا‬ ‫دەبینرێت‪ .‬رەنگدانەوەی جیاوازی ستاتۆ لێرەدا زۆر‬ ‫زەق و بەرچاوە‪ .‬لە كاتێكدا شوێنگەی خوداوەندە‬ ‫ژنەكان سەرەتا لە پێشەوە دەهات‪ ،‬بەاڵم لە گەڵ‬ ‫بەسەرچوونی كاتدا الواز دەبێت؛ لە سەردەمی‬ ‫بابلیەكاندا سەرەتا لە كەسایەتی "تیامات" لێدانێكی‬ ‫كوشندەی بەردەكەوێت‪ .‬كوڕی بچووك "مەردۆك"‬ ‫نوێنەرایەتی كەلتووری پیاوساالری دەك��ات كە‬ ‫بەخێرایی بەرەو تاكخوداوەندی هەنگاو دەهاوێژێت‪.‬‬ ‫حەزرەتی ئیبراهیم كە دواتر دێت و ئەم كەلتوورە‬ ‫بەبناخە دەگرێت‪ ،‬رۆڵی باپیری ئەو پێغەمبەرانە‬ ‫دەبینێت كە تاكخوداوەندی بەبنەما دەگ��رن‪ .‬لە‬ ‫كاتێكدا ژنان لە رابردوودا بە ئەندازەی راهیبی پیاو‬ ‫لەپەرستگاكان بەكاریگەر بوون‪ ،‬ئەمجارە لەماڵدا‬ ‫دەكەوێتە پیالنی دووەم‪ .‬یەكەم جێگای سۆزانیەكان‬ ‫داهێنانی سۆمەریەكانە كە بە "موساكادم" ناوزەد‬ ‫دەكرا‪ .‬لێرەدا شوێنگە و رۆڵی ژن بـە ئەندازەی‬ ‫دووەمین شەپۆلی شارستانیەت نەكەوتووە‪ .‬لە‬ ‫ت��ەواوی میتۆلۆژیای سۆمەریەكاندا ستاتۆیەك‬ ‫(پێگەیەك) رەنگدەداتەوە كە نزیكە لە تەبایی و‬ ‫رێككەوتن‪.‬‬ ‫الوازبوونی ستاتۆی ژن و لە دەستدانی ئەو شوێنگە‬ ‫و رۆڵەی لە ئەنجوومەنی خوداوەندەكان ــ پانتائۆن‬

‫دەنگی كپكراوی ئینانا‪،‬‬ ‫دەنگی ژنی بێكاریگەركراوە‪.‬‬ ‫ئیتر پیاوی فێلباز و بەهێز‬ ‫دەنگیشی بڵندە‪ .‬پێشگر و‬ ‫پاشگری وشەكانی زمانی‬ ‫سۆمەری كارەكتەری‬ ‫رەگەزی مێینەیان هەیە‪.‬‬ ‫ئەم بابەتەش رۆڵی ژن‬ ‫لە ئاواكردنی زماندا‬ ‫پیشاندەدات‪ .‬لێرەدا‬ ‫پێویست بەباسكردنی‬ ‫بەسەرهاتی جوگرافی ئەو‬ ‫شارستانیانە ناكات كە پشت‬ ‫بەتوندوتیژی دەبەستن‬

‫‪Rojiwelat.mag@gmail.com‬‬

‫ــ هەیانبوو‪ ،‬لە میانەی گێڕانەوەیەكی میتۆلۆژی‬ ‫شیعرئامێزانە پێشكەش دەكرێت‪ .‬هەروەها لە ئایینی‬ ‫تاكخودایی كە هەنگاوێك لە پێشترە هەم لە الیەنی‬ ‫دەربڕینی ئایدیۆلۆژی و چەواشەكردن و هەم لە نێو‬ ‫كۆمەڵگادا ژن لەڕەوشی رەگەزێكدایە كە خراوەتە نێو‬ ‫رەوشی كۆیالیەتییەوە‪ .‬لە هەموو بوارێكدا لە ناوخۆ‬ ‫داخراوبوون و داخستنی دەم و زمانی جێگای باسە‪.‬‬ ‫هیچ شوێنەوارێكی سەردەمی خوداوەندە ژنەكان‬ ‫نەماوە‪ .‬لەبەر ئەوەی لە رابردووشدا ئادەمی ناچاری‬ ‫ئەنجامدانی یەكەمین گوناە كردووە‪ ،‬بۆیە ئەو رەگەزە‬ ‫سەرەكیەی تاوانبار و گوناهبار كراوە بەرامبەر بەم‬ ‫رەوشە بەرپرسیارە‪ .‬لێرەدا لە میانەی میتۆلۆژی و‬ ‫لە ڕێگای ئەو ئایینەی سەرچاوەكەی لە میتۆلۆژیاوە‬ ‫دێت‪ ،‬بااڵدەستیەكی زەق بەالیەنی رەگەزی پیاودا‬ ‫دەشكێتەوە و بەمجۆرە رەوایەتی پێدەدرێت و‬ ‫زاڵ دەكرێت‪ .‬لە هەموو ئاستێكیشدا سەردەمی‬ ‫بااڵدەستی پیاو شكۆدار دەكرێت و دەبێتە نوێنەرە‬ ‫پیرۆزەكەی ئایین‪ .‬لێرەدا بە شێوەیەكی تەڵەكەبازی‬ ‫پێشخستنی مێژووی كۆیلەكردن جێگای باسە‪.‬‬ ‫كاتێك تەماشای میتۆلۆژیای سۆمەریەكان بكەین‬ ‫دەبینین لە كاتێكدا بابە "ئەنكی" وەكو بلیمەتی‬ ‫مەزن و فێڵباز لە میانەی لۆژیكی ریككەوتن و تەبایی‬ ‫پێشكەوتووە‪ ،‬لە گەڵ دەركەوتنە پێشی"بال"ی‬ ‫خوداوەندی بابل مەردۆك لە كەسایەتی "تیامات"‬ ‫هەموو جۆرە لێدانێكی كوشندەی لە خوداوەندی‬ ‫دایك داوە‪ .‬داستانی خوڵقاندنی بابل "ئەنومائەلیش"‬ ‫خاوەنی گرنگییەكی دوو الیەنیە‪ .‬كارەكتەری‬ ‫رەهای پادشایەتی سەریهەڵدا و لەمیانەی یاساكانی‬ ‫حامورابی گرنگییەكی مێژوویی پەیدا كرد و ئەمەش‬ ‫تۆمار كراوە‪ .‬لە الیەكی دیكەشەوە لە میتۆلۆژیای‬ ‫سۆمەریەكاندا ئەو یاسا ئایینیە مسۆگەرانەی‬ ‫كەس بۆی نییە دژی دەركەوێت رێساكانی خۆی‬ ‫هێناوەتە ئ��اراوە‪ .‬ئەمە نوێنەرایەتی قۆناخێكی‬ ‫مەزنی كۆیالیەتی رەگەزی و چینایەتی دەكات و‬ ‫رێگا لە پێش بەدەزگابوونێكی مەزن دەكاتەوە‪.‬‬ ‫لەمیانەی خوداوەندەوە بە ئەندازەیەكی هاوشێوە‪،‬‬ ‫بێ سنوور رێگای لە پێش دەسەاڵتێكی رەها‬ ‫كردۆتەوە‪ .‬هەروەها ژن بۆ نێو كۆیالیەتی ماڵی‬ ‫تایبەت و گشتی قووڵبۆتەوە و ئەمەش گەیشتۆتە‬ ‫ئاستی بە دەزگابوون و یاسابوون‪ .‬كاتێك قۆناخی‬ ‫ئایینە فرە خوداوەندە ژن و پیاوەكان دواكەوتنێكی‬ ‫مەزنی بەخۆیەوە بینی‪ ،‬ئەوا تاوەكو دوایی دەرگا‬ ‫لە پێش مێژووی ئایینە مەزنەكانی تاكخودایی‬ ‫ئاوەاڵ بوو كە لە جوگرافیا و كەلتووری رۆژهەاڵتی‬ ‫ناویندا بە باپیرێتی حەزەرتی ئیبراهیم خەلیل كراوە‬ ‫بەسەمبۆل‪.‬‬ ‫لە چاخەكانی كۆمەڵگای ب��ەر لە شارستانیدا‬ ‫یەكەمین رێكخستنی توندوتیژی "پیاوی بەهێز"‬ ‫تەنیا ئاژەڵەكانی نەخستە تەڵەزگەوە‪ .‬هەمان‬ ‫رێكخستن بوو كە چ��اوی خۆی بڕیە تواناكانی‬ ‫خێزان ــ كاڵن كە بەرهەمی رەنجی ژیری سۆزداری‬ ‫(رووناكی چاوی) ژن بوون‪ .‬یەكەمین رێكخستنی‬ ‫ج��ددی توندوتیژییە‪ .‬ئ��ەوەی دەستی بەسەردا‬ ‫گیرا خودی ژن‪ ،‬منداڵەكانی و خزمەكانی دیكەی‬ ‫خوێنی ب��وون‪ .‬كۆی توانای كەلتوورە م��اددی و‬ ‫مەعنەوی ه��ەم��ووان ب��وو‪ .‬تااڵنكردنی یەكەمین‬ ‫ئابووری ماڵ بوو‪ .‬لە تەواوی كۆمەڵگاكانی هەمان‬

‫[~]‬ ‫[ ژماره ‪ [ ] 2013/6/15 [ ]30‬ساڵی سێیەم ]‬

‫قۆناخدا دەبینین كە لەسەر ئەم بنەمایە شامانی‬ ‫شێوەی سەرەتایی راهیب‪ ،‬ریش سپی (شێخ)‬ ‫خاوەن ئەزموون و رێكخستنی توندوتیژی پیاوی‬ ‫بەهێز دەست دەخەنە ناو دەستی یەك‪ .‬یەكەمین‬ ‫و درێژخایەنترین هێزی پلەداری (بەرێوەبەرایەتی‬ ‫پیرۆز) باوكساالری پێكدێنن‪ .‬ئاشكرایە تا قۆناخی‬ ‫جیابوونەوەی چینایەتی‪ ،‬ئاواكردنی شار و دەوڵەت‬ ‫ئەم پلەدارییە رۆڵێكی دیاری لە ژیانی ئابووری و‬ ‫كۆمەاڵیەتیدا بینیوە‪ .‬ئوروك (وەركا) كەلتوورێكی‬ ‫ئاسایی مرۆڤایەتی نییە‪ .‬سەرەتای پەرجویەكی‬ ‫نوێیە‪ .‬دەنگی خوداوەندە ژنی ئوروك ئینانا تاكو‬ ‫ئێستاش سەرچاوەی بنەڕەتی سەرجەم داستان‪،‬‬ ‫هەڵبەست و گۆرانییەكانە‪ .‬ئەو دەنگە‪ ،‬دەنگی ئەم‬ ‫كولتوورە سەرسووڕهێنەرەیە‪ .‬لە هەمانكاتدا دەنگی‬ ‫ئەو ژنەیە كە هێشتا پیاوی چەپەڵ پیسی نەكردووە‪.‬‬ ‫كەلتووری ئوروك لە جوگرافیای خۆیدا گوڵی كرد‪.‬‬ ‫یەك بەدوای یەكدا قاچكئاسا لە شارەكان زیادی‬ ‫كرد‪ .‬پشتێنەیەكی شارەكان دروست بوو‪ .‬پیاوی‬ ‫فێڵباز و بەهێز ئەمجارە سەرچاوەی سەرەكی توانا‬ ‫و كۆكردنەوەی لە توانستە بازرگانییەكانی شاردا‬ ‫بینی كە لە زیادبووندا بوو‪ .‬لێشاوێكی كەلتووری‬ ‫بە ئاراستەی پێچەوانە دەستی پێكرد كە تا بناری‬ ‫چیاكان رۆیشت‪ .‬ئەمەش قۆناخی سەرەتای قووتدانی‬ ‫جوگرافیای نیولیتیك بوو لە الیەن شارەوە‪ .‬دەنگی‬ ‫كپكراوی ئینانا‪ ،‬دەنگی ژنی بێكاریگەركراوە‪ .‬ئیتر‬ ‫پیاوی فێلباز و بەهێز دەنگیشی بڵندە‪ .‬پێشگر‬ ‫و پاشگری وشەكانی زمانی سۆمەری كارەكتەری‬ ‫رەگەزی مێینەیان هەیە‪ .‬ئەم بابەتەش رۆڵی ژن‬ ‫لە ئاواكردنی زماندا پیشاندەدات‪ .‬لێرەدا پێویست‬ ‫بەباسكردنی بەسەرهاتی جوگرافی ئەو شارستانیانە‬ ‫ناكات كە پشت بەتوندوتیژی دەبەستن‪ .‬بەاڵم ئەگەر‬ ‫بنووسرێت باش دەبێت‪.‬‬ ‫ئەو داستانەی باسی تێكۆشانی خوداوەندە ژن‬ ‫ئینانا بەرامبەر بە یەكەمین خوداوەندە پیاوی فێڵباز‬ ‫و زۆردار (پیاوی دەسەاڵتدار كە بووە بەخوداوەند)‬ ‫ی دامەزرێنەری شاری ئەریدۆ "ئەنكی" دەكات‪،‬‬ ‫كە ه��ەوڵ��دەدات (‪ )99‬ج��ۆرە هونەر‪ ،‬شاكار و‬ ‫دۆزینەوەكانی ژنی لە دەست دەربێنێت‪ ،‬ئەو شەڕەی‬ ‫باسی دەكات‪ ،‬لە راستیدا یەكەمین و بەكاریگەرترین‬ ‫داستانە‪ .‬هەرچی شاژنەكانی ئینگلتەرا و هۆڵەندایە‬ ‫كە گوایە بەمیراتگری دادەنرێن‪ ،‬بوونیان بەسیمبۆڵی‬ ‫ژنێك كە تەواوی چەپەڵییەكانی پیاوی فێڵباز و‬ ‫زۆردار تێیاندا رەنگیداوەتەوە و شێوەی گرتووە‪،‬‬ ‫وەك ك��ورت��ك��ردن��ەوەی س��ەرج��ەم ئ��ەزم��وون و‬ ‫بەسەرهاتەكانی شارستانی بۆ پوختەیەك وایە‪.‬‬ ‫بەرامبەر بە پیاوی بەهێز یەكەمین قوربانی ژن بووە‪.‬‬ ‫بەشێوەیەكی سروشتی لەبەرئەوەی ژن پەیوەندییەكی‬ ‫بەهێزی بەژیانەوە هەیە ژیری سۆزداریانەی لە پێشترە‪.‬‬ ‫وەك دایكی مندااڵن لە میانەی رەنجێكی پڕ لە ئێش‬ ‫و ئازارەوە بەرپرسیاری سەرەكی ژیانی كۆمەاڵیەتییە‪.‬‬ ‫بە ئەندازەی دەرككردن بە ژیان‪ ،‬باشتر دەزانێت كە‬ ‫چۆنیش بەسەر ببرێت‪ .‬كۆكەرەوەی خواردەمەنییە‪،‬‬ ‫ئەمەش ه��ەم ئەنجامێكی ژی��ری سۆزدارییە‪ ،‬هەم‬ ‫وەك پێویستییەكی ئەو وانەیە كە لە سروشت فێری‬ ‫بووە‪ .‬یەكێك لە پێدراوە ئەنترۆپۆلۆژییەكان ئەوەیە‬ ‫كە بۆ ماوەیەكی درێژخایەن ئەزموون و كەڵەكەبوونی‬ ‫كۆمەڵگابوون لە تەوەرەی دایك ــ ژن كۆبۆتەوە‪ ،‬رۆڵی‬ ‫جۆرێك لە دەوڵەمەندێتی و ناوەندی بەهاكانی بینیوە‪.‬‬

‫‪43‬‬

‫ژن‬

‫بەشێوەیەكی سروشتی‬ ‫لەبەرئەوەی ژن‬ ‫پەیوەندییەكی بەهێزی‬ ‫بەژیانەوە هەیە ژیری‬ ‫سۆزداریانەی لە پێشترە‪.‬‬ ‫وەك دایكی مندااڵن‬ ‫لە میانەی رەنجێكی‬ ‫پڕ لە ئێش و ئازارەوە‬ ‫بەرپرسیاری سەرەكی‬ ‫ژیانی كۆمەاڵیەتییە‪ .‬بە‬ ‫ئەندازەی دەرككردن بە‬ ‫ژیان‪ ،‬باشتر دەزانێت كە‬ ‫چۆنیش بەسەر ببرێت‪.‬‬ ‫كۆكەرەوەی خواردەمەنییە‪،‬‬ ‫ئەمەش هەم ئەنجامێكی‬ ‫ژیری سۆزدارییە‪ ،‬هەم وەك‬ ‫پێویستییەكی ئەو وانەیە‬ ‫كە لە سروشت فێری‬ ‫بووە‪ .‬یەكێك لە پێدراوە‬ ‫ئەنترۆپۆلۆژییەكانئەوەیە‬ ‫كە بۆ ماوەیەكی درێژخایەن‬ ‫ئەزموون و كەڵەكەبوونی‬ ‫كۆمەڵگابوون لە تەوەرەی‬ ‫دایك ــ ژن كۆبۆتەوە‪ ،‬رۆڵی‬ ‫جۆرێك لە دەوڵەمەندێتی‬ ‫و ناوەندی بەهاكانی بینیوە‪.‬‬ ‫ئیتر دەتوانرێت مەزەندەی‬ ‫ئەوە بكرێت كە دایكی زێدە‬ ‫ــ بەهاكانیشە‬ ‫ئیتر دەتوانرێت مەزەندەی ئەوە بكرێت كە دایكی زێدە‬ ‫ــ بەهاكانیشە‪ .‬چاوتێبڕینی ئەم بەهایانە لە الیەن‬ ‫پیاوە بەهێزەكەوە كە نێچیروانی بە رۆڵی سەرەكی‬ ‫خۆی زانییوە‪ ،‬شتێك نییە مایەی تێگەیشتن نەبێت‪.‬‬ ‫لە حاڵەتێكدا دەسەاڵتی خۆی ئاوا بكات دەتوانێت‬ ‫ئەوەنتاژی مەزن بەدەست بێنێت‪ .‬لە كردنی ژن بە‬ ‫بابەتێكی زایەندی تا دەگاتە باوكایەتیكردنی مندااڵن‪،‬‬ ‫گەیشتن بە جۆرێك لە پێگەی خاوەندارێتی لەسەر‬ ‫كەلتووری مەعنەوی و ماددییەكانی دیكە چەندەی‬ ‫بڵێی ئارەزووەكان دەوروژێنێت‪ .‬رەوشی رێكخستەیی‬ ‫ئەو هێزەی لە نێچیروانی بەدەستی هێناوە‪ ،‬شانسی‬ ‫دەسەاڵت و ئاواكردنی یەكەمین پلەداری كۆمەڵگای‬ ‫پێدەبەخشێت‪ .‬لەم جۆرە دیاردە و گۆڕانكارییانەدا بۆ‬ ‫یەكەمین جار دەبینین كە ژیری ئەنالیتیكی بە ئامانجی‬ ‫خراپە لە بونیادی كۆمەڵگادا بەكاردەهێنرێت و بە‬

‫دۆخێكی سیستەماتیك دەگات‪.‬‬

‫ژن‬

‫‪44‬‬

‫[~]‬ ‫[ ساڵی سێیەم ] [ ‪ [ ] 2013/6/15‬ژماره ‪]30‬‬

‫‪Rojiwelat.mag@gmail.com‬‬

‫ئاماری توندوتیژیەكان دژ بەژنان لەمانگی رابردوو‬

‫ل ‌ه سلێمانی و هه‌ولێر زۆرترین کوشتن و توندوتیژی ئه‌نجامدراون‬ ‫ل ‌ه مانگی ئ��ازاری راب���ردوودا‪ ،‬ل ‌ه سلێمانی‬ ‫زۆرترین حاڵه‌تی توندوتیژی و ل ‌ه هه‌ولێر‬ ‫زۆرترین حاڵه‌تی ژن کوشتن تۆمار کراون و به‌‬ ‫گشتی ل ‌ه هه‌رێمدا (‪ )439‬حاڵه‌ت تۆمار کراون‪.‬‬ ‫ب ‌ه به‌راورد ب ‌ه مانگی ئازاری (‪)131( ،)2012‬‬ ‫حاڵه‌تی توندوتیژی زیادیان کردوه‌‪.‬‬ ‫ب ‌ه گوێره‌ی ئاماری ره‌سمی به‌ڕێوبه‌رایه‌تی‬ ‫گشتی به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی توندوتیژی دژ به‌‬ ‫ژن��ان‪ ،‬ل ‌ه به‌ڕێوبه‌رایه‌تیه‌که‌ی وه‌رگ��رت��ووه‌‪،‬‬ ‫حاڵه‌ته‌کانی توندوتیژی به‌م شێوه‌یه‌یه‌‪:‬‬ ‫هه‌ولێر‪ :‬ل ‌ه سنووری پارێزگای هه‌ولێر زۆرترین‬ ‫حاڵه‌تی ژن کوشتن تۆمارکراوون و کۆی گشتی‬ ‫حاڵه‌ته‌کانیش (‪ )115‬حاڵه‌ت بوو‌ه ئه‌وانیش‬ ‫به‌م شێوه‌یه‌ن‪:‬‬ ‫کوشتن (‪ )3‬ح��اڵ �ه‌ت‪ ،‬خۆکوشتن (‪،)2‬‬ ‫سووتان (‪ ،)9‬خۆسووتان (‪ ،)3‬سکااڵ (‪،)98‬‬ ‫ده‌ستدرێژی سێکسی (‪ )0‬هیچ حاڵه‌تێک‬ ‫تۆمار نه‌کراوه‌‪.‬‬ ‫سلێمانی‪ :‬ل ‌ه رووی ژم���اره‌ی حاڵه‌ته‌کانی‬ ‫توندوتیژییه‌‪ ،‬ئه‌و پارێزگای ‌ه ل ‌ه ریزی پێشه‌وه‌ی‬ ‫پارێزگاکانی هه‌رێم ‌ه و کۆی گشتی حاڵه‌ته‌کانی‬ ‫توندوتیژی (‪ )122‬حاڵه‌ت بووه‌‪ ،‬به‌م شێوه‌یه‌‪:‬‬ ‫کوشتن (‪ )0‬حاڵه‌ت‪ ،‬خۆکوشتن (‪ ،)1‬سووتان‬ ‫(‪ ،)3‬خ��ۆس��ووت��ان (‪ ،)1‬سکااڵ (‪،)112‬‬ ‫ده‌ستدرێژی سێکسی (‪ ،)5‬ب ‌ه به‌راورد له‌گه‌ڵ‬ ‫ناوچه‌کانی دیکه‌دا ل ‌ه سلێمانی تۆمارکردنی‬ ‫سکااڵ پله‌ی یه‌که‌می به‌رکه‌وتووه‌‪.‬‬ ‫دهۆک‪ :‬کۆی گشتی حاڵه‌ته‌کانی توندوتیژی له‌‬

‫سنووری ئه‌و پارێزگایه‌دا (‪ )91‬حاڵه‌ت بووه‌‪،‬‬ ‫به‌م شێوه‌یه‌‪:‬‬ ‫کوشتن (‪ )0‬ح��اڵ �ه‌ت‪ ،‬خۆکوشتن (‪،)0‬‬ ‫سووتان (‪ ،)0‬خۆسووتان (‪ ،)4‬سکااڵ (‪،)85‬‬ ‫ده‌ستدرێژی سێکسی (‪.)2‬‬ ‫وارڤین‪ ،‬ل ‌ه کۆتایی راپۆرته‌که‌دا ئه‌وه‌شی‬ ‫راگه‌یاندووه‌‪ ،‬ک ‌ه ئیداره‌ی گه‌رمیان‪ :‬کۆی گشتی‬ ‫حاڵه‌ته‌کانی توندوتیژی ل ‌ه سنووری ئیداره‌ی‬ ‫گه‌رمیاندا‪ )31( ،‬حاڵه‌ت ‌ه و دابه‌شبوون‬ ‫به‌سه‌ر ئه‌م شێوازانه‌ی توندوتیژیدا‪ :‬کوشتن‬ ‫(‪ )0‬حاڵه‌ت‪ ،‬خۆکوشتن (‪ ،)0‬سووتان (‪،)1‬‬ ‫خۆسووتان (‪ ،)4‬سکااڵ (‪ ،)26‬ده‌ستدرێژی‬ ‫سێکسی (‪.)0‬‬ ‫ئیداره‌ی راپه‌ڕین‪ :‬کۆی گشتی حاڵه‌ته‌کانی‬ ‫توندوتیژی ل ‌ه سنووری راپه‌ڕیندا‪)80( ،‬‬ ‫حاڵه‌ت ‌ه و دابه‌شبوون به‌سه‌ر ئه‌م شێوازانه‌ی‬ ‫توندوتیژیدا‪:‬‬ ‫کوشتن (‪ )1‬حاڵه‌ت‪ ،‬خۆکوشتن (‪ ،)0‬سووتان‬ ‫(‪ ،)3‬خ��ۆس��ووت��ان (‪ ،)2‬س��ک��ااڵ (‪،)68‬‬ ‫ده‌ستدرێژی سێکسی (‪.)6‬‬ ‫کۆی گشتی حاڵه‌ته‌کانیش ل ‌ه ناوچ ‌ه جیاجیاکاندا‬ ‫(‪ )439‬حاڵه‌ت ‌ه به‌م شێوه‌یه‌‪ :‬کوشتن (‪،)4‬‬ ‫خۆکوشتن (‪ ،)3‬سووتان (‪ ،)16‬خۆسووتاندن‬ ‫(‪ ،)14‬سکااڵ (‪ ،)389‬ده‌ستدرێژی سێکسی‬ ‫(‪.)13‬‬ ‫ل ‌ه ساڵی رابردوودا‪ ،‬ل ‌ه ئاماری به‌ڕێوبه‌رایه‌تیه‌که‌دا‪،‬‬ ‫حاڵه‌ته‌کانی (ئه‌شکه‌نجه‌دان) باڵوکرابوونه‌وه‌‪،‬‬ ‫به‌اڵم ل ‌ه ئاماری ئه‌مساڵدا بڕگه‌ی حاڵه‌ته‌کانی‬

‫ئه‌شکه‌نجه‌دان تۆمار نه‌کراون‪.‬‬ ‫ل ‌ه مانگی ئازاری ساڵی رابردوو (‪ )2012‬کۆی‬ ‫گشتی حاڵه‌ته‌کانی توندوتیژی به‌م شێوه‌یه‌‬ ‫بووه‌‪:‬‬ ‫کوشتن (‪ ،)5‬خۆکوشتن (‪ ،)4‬سووتان (‪،)25‬‬ ‫خۆسووتاندن (‪ ،)7‬ئه‌شکه‌نج ‌ه (‪ ،)72‬سکااڵ‬ ‫(‪ ،)187‬ده‌ستدرێژی سێکسی (‪ ،)8‬کۆی‬ ‫گشتی (‪.)308‬‬

‫ژیاننامەی گەریالی شەهید"سیف الدین حاجی عەلی"‪ ،‬ناسراو بە"توانا هیران"‬ ‫گەریالی شەهید"توانا"‪ ،‬ناوی ماڵەوەی" سیف‬ ‫الدین حاجی عەلی"یە و ناوی دایكی"مەریم"ە‬ ‫و ساڵی ‪ 1970‬لە شارۆچكەی هیران لە‬ ‫عەشیرەتی خۆشناوەتی لەدایكبووە‪ .‬شەهید‬ ‫توانا ساڵی ‪ 1991‬ب��ەش��داری ریزەكانی‬ ‫بزوتنەوەی ئازادیخوازی گەلی كوردستان‬ ‫دەبێت و ماوەیەك لە ناوچەی بادینان و‬ ‫زاگرۆس دەمێنێتەوە‪ .‬شەهید توانا بە هۆی‬

‫لێهاتوویی و فیداكاری و لەخۆبردۆیی خۆیەوە‬ ‫ئەركی فەرمانداریەتی ئیالەتی سۆرانی‬ ‫پێدەسپێردرێت‪ .‬شەهید سۆران لەبەرواری‬ ‫"‪ "1998-6-17‬لە بەردەنازێ لەئەنجامی‬ ‫سەرداگرتنی بارەگاكەیان لەالیەن هێزەكانی‬ ‫پارتی دیموكراتەوە دەگاتە لوتكەی شەهادەت‬ ‫و لەئێستاشدا تەرمەكەی لە مەزارگەی‬ ‫شەهیدانی رانییە بەخاك سپێردراوە‪.‬‬

‫داوای لێبوردن‪:‬‬ ‫بەرێزان‪ ....‬بنەماڵە و كەس و كاری شەهید‬ ‫بەكر محمد ئەمین"ناوسراو ب��ە"ه��اوك��ار"‪،‬‬ ‫خوێنەرانی گۆڤارەكەمان بەداوای لێبوردنەوە‬ ‫لەژمارەی پێشووتری گۆڤارەكەتاندا‪ ،‬بەرواری‬ ‫شەهیدبوونی‪،‬شەهیدهاوكارمانبەهەڵەنووسیبوو‬ ‫ك��ە ئ��ەم��ەراس��ت��ك��راوەی��ەت��ی"‪،"1994-5-3‬‬

‫جارێكی تر داوای لێبوردنتان لێدەكەین‪.‬‬

‫گەریالی شەهید"سیف الدین حاجی‬ "‫ ناسراو بە"توانا هیران‬،"‫عەلی‬

Organî Rageyandinî Partî Çareserî Dîmukratî Kurdistan [Jimarey: 30] [Salî: 2013]

Rojî Wilat