9 minute read
Nieuwe vormen van beeldregistratie
Muziek beleven alsof je erbij bent
Ooit zitten we weer met 2100 liefhebbers bij elkaar en laten de klassieke klanken tot ons komen. Maar nu de zalen leeg blijven, zoekt het Rotterdams Philharmonisch Orkest naar nieuwe wegen om het publiek te bereiken en te raken.
In tijden van crisis zit je niet bij de pakken neer, dan doe je iets wat nu mogelijk is omdat het vorige is weggevallen en dan kom je ergens waar je anders niet was gekomen. Natuurlijk, Medici.tv maakt al jaren professionele concertregistraties, de resultaten staan op een internationaal podium keurig naast elkaar. Ze mogen gezien worden. Maar algemeen directeur George Wiegel dacht aan vernieuwing, een andere manier van ‘kijken’, gedurfder, extremer. Hoe dan – dat zag hij nog niet voor zich. Daartoe nodigde hij Christiaan van Schermbeek uit voor een biertje op een terras, dat kon nog in augustus. Christiaan maakt onder de paraplu van zijn Stichting Moois documentaires, videoseries en magazines met als thema muziek, beeldende kunst, literatuur, dans, kortom cultuur. Waarom hij? Wiegel: ‘We hebben al een lange relatie met Christiaan, denk maar aan de documentaire Yannick en de geweldige registratie van de Vierde symfonie van Dmitri Sjostakovitsj in 2016. We zochten iemand die dicht bij het orkest staat, die de musici kent en ook de mensen eromheen. Tot voor kort was een registratie altijd meer voor de herinnering, om nog even terug te kijken, maar tegenwoordig kan bijna niemand meer bij de concerten zijn. Zou het mogelijk zijn de ervaring van videobeelden in de buurt te laten komen van de beleving in een zaal? Er moet meer kunnen dan alles braaf in beeld brengen.’
Acht concerten Programmamaker en regisseur Van Schermbeek begreep wel dat dat terrasje meer zou zijn dan even bijpraten. In het diepst van de coronatijd was het orkest in de Doelen zelf al bezig geweest met registraties, maar het ‘swingde’ niet, kreeg de regisseur te horen. Of hij bereid zou zijn in het najaar acht concerten op een mooie manier vast te leggen? Het moest dan een bijzondere vorm worden van digitaal aanbod. Een nieuw gebouw, al ontbrak de architectuur nog. Was er dan niet al een aanpak bekend, Van Schermbeek had immers al vaker concerten van het Rotterdams Philharmonisch opgenomen, waaronder de Vierde van Sjostakovitsj? Niet helemaal, zegt hij. Dat was ‘een groot ding’, vastgelegd met zes cameramensen. ‘We gaan nu ácht concerten doen, met maar twee cameramensen en twee of drie robotcamera’s die we vanuit de regiekamer besturen met een stick. Daarmee maak je mooie beelden, maar een man of vrouw die er op het podium bij is, is één met de musici. Die voelt de fagot aankomen, en kan zachtjes anticiperen. Zulke beelden bieden schoonheid én vertellen een muzikaal verhaal. Zo wordt de structuur van het stuk duidelijker, zonder dat je braaf de partituur volgt. Je kent dat wel, de cello’s in beeld en precies op het moment dat de hobo erbij komt zien we de hobo – dat is niet de bedoeling. Zo beleef je het
ook niet als je erbij bent. Je voelt de hobo eraan komen, je ziet de interactie tussen musici en dirigent.’ Hoe dan ook, Van Schermbeeks credo ligt goed bij Wiegel en de zijnen: je brengt niet per se de grote trom in beeld als de grote trom aan de beurt is, nóg interessanter is wat er tussen de mensen gebeurt. ‘Bij ons zie je nooit alleen een instrument’, zegt Van Schermbeek. ‘De mens die het bespeelt, daar gaat het om.’ Om het muzikale verhaal te vertellen zoals hij dat voor zich ziet, waarbij de muziek, de mensen en wat tussen hen speelt aan de orde zijn, is de wisseling van camerastandpunt van groot belang. ‘Wij schakelen niet live, zo is onze stijl. We nemen zes sporen op en bouwen achteraf in de studio alles opnieuw op. Natuurlijk hebben de camera’s elk in grote lijnen hun rol, hun terrein van aandacht, en ik geef terwijl het orkest speelt seintjes aan cameramensen. Wij zijn de school van communicatie en emotie.’
Fijne dingen Emotie, maar denk dan niet aan biggelende tranen of de diepte van de muziek vertaald in de mimiek van musici. ‘Die zijn daar niet mee bezig, dat is een misverstand. Die zijn bezig met mooi spelen, dat is hun middel. Gaan ze zitten huilen, dan blazen of strijken ze niet meer goed. Het gaat mij om de kleine, fijne dingen, de verstandhouding, de gewisselde blik, het lachje. Dat ook weer niet te veel hoor, alles in balans.’ Dit is bijvoorbeeld waar hij in deze fase – op het moment van schrijven zijn er vier concerten opgenomen – achter de schermen mee bezig is. Naar op zoek is, want het is nog niet zover dat Christiaan van Schermbeek precies weet hoe hij het wil hebben. Hij is een zoeker, twijfel is de motor. Dieper van binnen is er de zekerheid: ik weet
–Christiaan van Schermbeek
Regisseur Christiaan van Schermbeek: 'Mooie beelden bieden schoonheid én vertellen een muzikaal verhaal'
Regisseur Dick Kuijs: 'Veel orkesten betreden nieuwe paden. Ik juich het toe, blijf zoeken' wat het moet zijn en ben bereid naar de grenzen te gaan. Het streven is de kijker op het puntje van de stoel te krijgen. ‘Of anders gezegd, de kijker moet in een ander bewustzijn terechtkomen’, zegt hij, zoekend naar woorden. ‘Niets moet, en ik bedoel dat niet zweverig want dat ben ik totaal niet. Maar bij het luisteren kan het gebeuren: je vergeet, je gaat mee, je bent je niet meer bewust van het gewone om je heen. Of dat lukt is een tweede, het moet ook technisch meezitten; er kan iets misgaan doordat je iets extreems probeert. We hebben oog voor de ogen van de musici, want daar wordt het verhaal dat wij zoeken heel goed verteld…’
Het is nerveus en ingewikkeld werk, legt hij uit. ‘Kort na het biertje was er al het eerste concert dat ik zou opnemen. Stel je voor, ik zit in de regiekamer en roep tegen een cameraman: vergeet de harp niet! Of: Armin, langzaam naar de trombones want die gaan zo inzetten. De musici zitten anders opgesteld dan vroeger, met anderhalve meter afstand; de blazers zitten met hun rug naar de zaal. Dat heeft invloed op hoe je de dingen opneemt, en dat beïnvloedt weer de beleving. Wat het lastiger maakt dan vroeger, denk aan Sjostakovitsj, is daarachter die lege zaal. Bereongezellig, je mist warmte.
Hoe ga je daarmee om? Dat is… ja, een uitdaging.’
Niet live Een kans zelfs, in de ogen van directeur George Wiegel. De nieuwe manier van registreren waarop hij hoopt en die hij aanduidt als ‘kunstzinnig’, betekende ten eerste al dat live streamen niet meer mogelijk is. ‘Je filmt op een andere manier, er is tijd nodig om achteraf van meerdere beelden iets moois samen te stellen. Dat kan ook omdat van de concerten waar we het nu over hebben twee uitvoeringen op een avond plaatsvinden waardoor meerdere camerastandpunten mogelijk zijn en cameramensen nog beter weten waar ze op moeten letten. Sinds midden oktober zit er helemaal geen publiek meer bij, want al dat personeel inzetten voor de dertig mensen die we nog zouden mogen toelaten, dat is te duur. Dat geeft wel toegang tot iets nog nieuwers: een uitvoering die uitsluitend voor de videoregistratie is bedoeld. Dan is er misschien een stap te maken naar een nog bijzonderder beeld. Dat is waar we al aan dachten toen we Christiaan vroegen.’ Het ontbreken van publiek zit Christiaan van Schermbeek niet lekker, Wiegel weet het. ‘Dat is de onzekerheid van deze nieuwe fase, hoe vind je de manier om ermee om te gaan dat de chemie tussen publiek en orkest ontbreekt? Het geeft niet, dat is de wijze waarop Christiaan zoekt… De schoonheid, de emotie, hij gaat ze wel vinden.’ Medici.tv blijft met het enorme verspreidingsgebied en constante kwaliteit zeer gewaardeerd. ‘Dat is wat ik noem de journalistieke aanpak: je laat zien wat er gebeurt, in feite live met een vast format en camera’s die niet in de weg staan of afleiden, iets waar je beperkte regie op kunt toepassen. Orkesten gaan op elkaar lijken en je ziet soms kleine foutjes, net de verkeerde mensen in beeld bijvoorbeeld. Prima voor wat het beoogt te zijn, belangrijk voor ons. Het is niet uitgesloten dat ook Medici. tv in de toekomst af en toe volgens de innovatieve aanpak te werk zal gaan, als die er straks is tenminste, naast de live registraties.’ Dick Kuijs is degene die in opdracht van Medici.tv en het RPhO als
zelfstandig regisseur opnames van uitvoeringen realiseert. Veel orkesten betreden nieuwe paden, weet hij. ‘Ik juich het toe, blijf zoeken. In de toekomst verwacht ik mooie kansen, bijvoorbeeld door Virtual Reality. En inderdaad, als je een concert opneemt dat speciaal voor de registratie wordt uitgevoerd, heb je minder beperkingen: camera’s die voor het orkest langs glijden zijn dan niet hinderlijk.’
Zelf heeft Kuijs, van oorsprong zelf musicus, ook experimenten gedaan met nieuwe manieren van registratie. ‘Maar het is weerbarstig. Lastig om dan een vorm te vinden voor wie je wilt bereiken en voor wat je allemaal zou willen. En zonder te ver weg te raken van de kern, de muziek zelf. Vaak kwamen wij toch weer terug op het vertrouwde, omdat het nieuwe niet alleen te ver afdwaalde maar ook andere middelen vereiste die kostbaarder waren. En op de
REGIE: De mensen van Medici.tv maken opnames tijdens het Gergiev Festival. traditionele manier kun je ook hoge kwaliteit bereiken; die vraagt Medici.tv van ons en zij vragen die weer omdat een grote groep liefhebbers dergelijke producties wil zien.’
Groot lawaai Wanneer de reikhalzende lezers naar het platform kunnen navigeren waar je de ‘kunstzinnige’ video’s uit de kast trekt, weet George Wiegel eerlijk gezegd nog niet. Op het moment van spreken is alles nog te pril. ‘Er is een weg te gaan, de huidige website is niet geschikt. We zijn ermee bezig en als het zover is zullen we natuurlijk groot lawaai maken.’ Intussen verheugt Christiaan van Schermbeek zich op de komende uitvoeringen, met name die van Beethovens Negende. ‘Begin dit jaar ging de clip die Stijn te Hennepe en Mike Schäperclaus met het orkest maakten de wereld over, iedereen herinnert zich dat. Wat is er mooier dan dit coronajaar afsluiten met de volledige symfonie?’ George Wiegel vult aan: ‘We willen verbinding maken met en tussen de kijkers en luisteraars, waar ook ter wereld.’ Het plan is om de video-opname van Beethoven 9 op Oudjaarsdag te streamen via de website (rpho.nl). ‘Zo kan Alle Menschen werden Brüder vanuit Rotterdam over de hele wereld gehoord en gevoeld worden.’ ◆
–Dick Kuijs
