ﻣﯿﺪﯾﺎ ،ﺋﺎﯾﻨﺪە ،ﻣﺮۆﭬﺎﯾﺗﯽ و ﻛﻮرد
ﻓﯾﺴڵ داﻏﻠﯽ
ﻟ ﺑﯚرﻣﺎ :ھﺒﮋاردن ﻟﺳـر ﻧﻮوﻛﯽ ﺗﻔــﻧﮓ ﺋﺎﻧﺪرێ و ﻟﻮﯾﯽ ﺑﻮﻛﯚ
13
1
دﯾﺴﻣﺒری 2009
MONDE LE
diplomatique ﻛﻮردی
دوو ﻣﻠﯿﺎر ﻛس دەﺑﻨ ﻗﻮرﺑﺎﻧﯽ ﺑﺮﺳﺘﯽ ﺳﺘﻔﺎن ﭘﺎرﻣﺎﻧﺘﯿ
8
20
MONDE
diplomatique
LE
ﻛﻮردی
ﻛﺎﻧﻮوﻧﯽ ﯾﻛم)دﯾﺴﻣﺒر( - 2009ژﻣﺎرە 2
www.lemondediplo- kurdi.com - info@lemondediplo-kurdi.com
24ﻻﭘڕە -ﻧﺮﺧﯽ 1000دﯾﻨﺎر
ﻣﺮدن ﻟ ﭘﻨﺎوی ﺣﻣﯿﺪ ﻛﺎرزای
ﻛﺸی ﻧﻮان ﺗﻮرك و ﻛﻮرد
ﺋﺎﯾﺎ رﮕ ﻟ ﺑراﻣﺒر ﭼﺎرەﺳرﻜﯽ ﺋﺎﺷﺘﯿﺎﻧدا دەﺑﺘوە؟ ﭘﺮۆﻓﯿﺴﯚر د .ﺋﻧﺪرﯾﺎس ﺑﻮرۆ
LE
MONDE
diplomatique ﺳﺮژ ﺣﻟﯿﻤﯽ
*
* دەﻧﮕﺪاﻧﻜﯽ ﺑ ﮔﻮﻣﺎن )ﻓﯚﺗﯚ(AFP:
Efekt LMD kurdî
ﻟﻣﺎﻧﮕـــﯽ ﻛﺎﻧﻮوﻧـــﯽ دووەﻣﯽ ﺳـــﺎﯽ 2002 ﺑﺎﻧﮕﮫﺸـــﺖ ﻛﺮام ﻟﮔڵ ﺷـــﺎﻧﺪﻜﯽ ﻣﺎﻓﯽ ﻣﺮۆڤ ﺑﭽﯿﻨ ﺳرداﻧﯽ ﺳرۆﻛﯽ ﮔﺸﺘﯽ ﺋوﻛﺎﺗﯽ ﭘﺎرﺗﯽ داد و ﮔﺷﭘﺪان و ﺳـــرۆك وەزﯾﺮی ﺋﺴﺘﺎی ﺗﻮرﻛﯿـــﺎ رەﺟـــب ﺗﯾـــﺐ ﺋردۆﻏﺎن ﻟ ﺷـــﺎری ﺋﻧﻘـــرە .ژﻣﺎرەﯾﻛـــﯽ زۆر ﻟ وزﯾـــﺮ و ھﺎوﻛﺎرە ﻧﺰﯾﻜﻛﺎﻧﯽ ﻧﺎوﺑﺮاو ﻟو دﯾـــﺪارەدا ﺋﺎﻣﺎدە ﺑﻮون . ﺋﻤ ﺑڕاﺷﻜﺎواﻧ ﺑواﻧﻤﺎن ﮔﻮت ،ﻛﺸﻛﺎﻧﯽ ﻣﺎﻓﯽ ﻣﺮۆﭬﯽ ﺗﻮرﻛﯿﺎ ،ﺋﮔر ﻛﺸـــی ﻧﻮان ﺗﻮرك و ﻛﻮرد ﺑﺷﻮەﯾﻛﯽ ﺋﺎﺷﺘﯿﺎﻧ و ﺳﯿﺎﺳﯽ ﭼﺎرەﺳر ﺑﻜـــﺮێ ،ﭼﺎرەﺳـــر دەﺑﻦ .ﺑﯚ ﺋم ﻣﺑﺳـــﺘش ﭘﺸﻨﯿﺎزەﻛﺎﻧﯽ ﺧﯚﻣﺎن ﺧﺴﺘڕوو .وﻣﯽ ﺋردۆﻏﺎن ﺋوەﺑﻮو":ﻛﺸی ﻛﻮرد ﻧﯿﯿ ."ﺋردۆﻏﺎن ﻟﺳﺎﯽ 2004ﯾﺶ ﻟﻛﺎﺗﯽ ﺳـــرداﻧﯽ ﺑـــﯚ ﻻی راوﮋﻛﺎری ﺋﻤﺎﻧﯿـــﺎ ﮔﯿﺮھﺎرد ﺷـــﺮۆﯾﺪر ﻟ ﺷـــﺎری ﺑرﻟﯿﻦ دووﺑﺎرە ﻛﺮدەوە .ﻟم ﻣﺎوەﯾـــدا ﮔﯚراﻧﻜﺎرﯾﯿﻛﯽ ﮔـــورە رووﯾﺪا .ﭼﺎرەﺳـــری ﻛﺸـــی ﻛﻮرد ﺑ ﺷـــﻮەﯾك ﻛ ﮔڕاﻧوەی ﺑـــﯚ ﻧﺑ ﻟ رۆژەﭬﯽ ﺗﻮرﻛﯿﺎدا ﺟﯽ ﺧﯚی ﮔﺮت .ﺑﯚ ﺋم ﻣﺑﺳﺘش زۆر ھﺰ ﭘﻜوە ھوﯿﺎﻧﺪا:ھوﻛﺎﻧﯽ ﻻﯾﻧﯽ ﻛﻮرد ﺑ ﭘﺸـــﻨﯿﺎزە ﯾك ﻟ دوا ﯾﻛﻛﺎﻧﯽ ﺑﯚ ﭼﺎرەﺳری ﺋﺎﺷـــﺘﯿﺎﻧ و ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﺋﺎﮔﺮﺑﺳـــﺘﯽ ﯾﻛﻼﯾﻧ ﺷﺎﯾﺎﻧﯽ ﺑﺎﺳﻜﺮدﻧﻦ .ﺳرۆك ﻛﯚﻣﺎری ﻋﺮاق ﺟﻻل ﺗﺎﺑﺎﻧﯽ داوای ﻟ ﺗﻮرﻛﯿﺎ ﻛﺮد ﻟﺒﻮوردﻧﻜﯽ ﮔﺸﺘﯽ ﺑﯚ ﺷرﭬﺎﻧﺎﻧﯽ ﭘﺎرﺗﯽ ﻛﺮﻜﺎراﻧﯽ ﻛﻮردﺳﺘﺎن PKK ﻛ ھﺰﻜﯽ ﻗدەﺧﻛﺮاوە) (1دەر ﺑﻜﺎت .ﺗﺎﺑﺎﻧﯽ ﻟ ھﭬﭙﯾﭭﯿﻨﻜﺪا ﻟﮔڵ رۆژﻧﺎﻣی)ﺳـــﺑﺎح(ی ﺗﻮرﻛﯿﺎ ﻛ ﻟ17ی ﺋـــﺎداری 2009دا ﺑوﻛﺮاﯾوە ﮔﻮﺗـــﯽ ،ھﻧﮕﺎوﻜـــﯽ ﺑـــم ﺷـــﻮەﯾ دەﺗﻮاﻧ ﺑﺒﺘـــ ﺑﻨﻣـــﺎی ﭼﺎرەﺳـــرﻜﯽ ﺋﺎﺷـــﺘﯿﺎﻧ .ﻟ ﻛﯚﺑﻮوﻧوەﯾﻛﯽ ﻧﺗوەﯾﺪا ھﺰە ﮔورەﻛﺎﻧﯽ ﻛﻮرد،
ﺑﻧﯿﺎزﺑـــﻮون داوا ﻟ PKKﺑﻜن ،ﻟژﺮ ﻛﯚﻧﺘﺮۆﻟﯽ وﯾﻼﯾﺗ ﯾﻛﮕﺮﺗﻮوەﻛﺎﻧﯽ ﺋﻣﺮﯾﻜﺎدا ﭼك داﺑﻨ. رووی ﻧﯿﺸـــﺎﻧﻛﺎن ﺑرەو ﺋﺎﺷﺘﯽ ﺑﻮون .ھروەھﺎ ﮔﺮﻧﮓ ﺑﻮو ﻛ ﺗﺎﺑﺎﻧﯽ داوای ﻟﺒﻮوردﻧﯽ ﮔﺸـــﺘﯽ ﻟ ﺋﯿﺴﺘﻧﺒﻮل واﺗ ﻟﻧﻮ دﯽ ﺗﻮرﻛﯿﺎ ،ﻟ ﺗﻮرﻛﯿﺎ ﻛﺮد .ﺑم ﺷﻮەﯾ ﻧدەﺑﻮو دەﺳﺘﺑﮋﺮ و ﺋﯿﻠﯿﺘﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺗﻮرﻛﯿﺎ ﺧﯚی ﻟ ﺑراﻣﺒر ﺋم داواﻛﺎرﯾﯿ ﺑﺪەﻧﮓ ﺑﻜﺮدﺑﺎ .ﺋو داواﯾی ﻛ PKK ﭼﻛﻛﺎﻧﯽ ﻟ ژﺮ ﻛﯚﻧﺘﺮۆﻟﯽ ﺋﻣﺮﯾﻜﺎدا داﺑﻨﺖ ،ﻧﯿﺸﺎﻧﺪەدا ﻛ ﺋﻣﺮﯾﻜﺎش ﻟ ﭘﺸﺖ داواﻛﺮدﻧﯽ ،ﻟﺒﻮوردﻧﯽ ﮔﺸﺘﯽ و داﻧﺎﻧﯽ ﭼﻛوەﯾـــ .ﭘﯾﻮەﻧﺪﯾﯿﻛﺎﻧﯽ وﯾﻼﯾﺗ ﯾﻛﮕﺮﺗﻮوەﻛﺎﻧـــﯽ ﺋﻣﺮﯾـــﻜﺎ ﻟﮔـــل ﻛﻮردەﻛﺎﻧﯽ ﻋﺮاق) (2زۆر ﺗﺎﯾﺒت و ﺑﺎﺷﻦ. ﺋردۆﻏـــﺎن ﻟ ﺳـــﺎﯽ 2005ﺳـــﺑﺎرەت ﺑ "ﻛﺸـــی ﻛـــﻮرد" -ﺋو ﻟﺪواﻧی ﻛـــ ﺋو ﻟو ﻣﺎوەﯾدا ﻧﺎﺳﯿﺒﻮوی ـ ﮔﻧﮕﺷی ھﻨﺎﯾ ﺋﺎراوە. ﺗﻧﺎﻧت ﺋردۆﻏﺎن داﻧﯽ ﺑ ھﻛﺎﻧﯽ دەوﺗﯿﺶ داﻧﺎن .ﻟﺪواﻧﯽ ﻋﺑﺪو ﮔﯿﻮﻟﯽ ﺳرۆك ﻛﯚﻣﺎری ﺗﻮرﻛﯿﺎ ﻟ12 ی ﺋﺎﯾﺎر)ﻣﺎﯾﯚ(ی 2009ﺋﺴﺘﺎش ﺑﯚ ﺷﯿﻤﺎﻧی ﺳﯿﺎﺳـــﺗﻜﯽ ﻧﻮﯽ ﺋﻧﻘرە ﺳﺑﺎرەت ﺑم ﻛﺸﯾ زۆر ﮔﺮﻧﮕ .ﮔﯿﻮل ﮔﻮﺗﺒﻮوی":ﻛﺸی ﻛﻮرد ،ﮔورەﺗﺮﯾﻦ ﻛﺸـــی ﺗﻮرﻛﯿﺎﯾ .ﺋﯿﻨﺠﺎ ھر چ ﻧﺎوﻜﯽ ﻟﺪەﻧﺮێ ،چ ﻛﺸی ﺗﯿﺮۆر ،چ ﻛﺸی ﺑﺎﺷﻮوری رۆژھت و چ ﻛﺸی ﻛﻮردی ﺑ ،ﺋو ﮔورەﺗﺮﯾﻦ ﻛﺸـــی ﺗﻮرﻛﯿﺎﯾ و دەﺑ ﭼﺎرەﺳر ﺑﻜﺮﺖ". ﺑـــم ﭘﯿـــ ﻟـــ ﻛﯚﺗﺎﯾـــﯽ ﺳـــﺎﯽ 2009دا، ﺋردۆﻏﺎﻧﯿﺶ ﺋﺎﻣﺎدەﺑﻮو ﻟﮔڵ ﺳـــرۆﻛﯽ ﮔﺸﺘﯿﯽ ﺣﯿﺰﺑﯽ ﻛﻮردی )ﭘﺎرﺗـــﯽ ﻛﯚﻣﮕی دﻤﻮﻛﺮاﺗﯽ ) DTPﺋﺣﻤـــد ﺗﻮرك ،ﻛﯚﺑﺒﺘوە .ﺋو ھوﻧ دەﺑ ھﻣﻮو ﺑ رﺰەوە ﺳـــﯾﺮﯾﺎن ﺑﻜن ،ﭼﻮﻧﻜ
ﻟـــ ھردوو ﻻﯾﻧوە ﻟـــ رەوش و ھﻟﻮﻣرﺟﯽ زۆر ﺋﺎﺳﺘم و دژواردا ﭘﻜﮫﺎﺗﻮون .ﮔﻔﺘﻮﮔﯚﯾﻛﯽ ﻓﺮەﻻﯾﻧـــﯽ ﻧﻮﺧﯚﯾـــﯽ دەﺳـــﺘﯽ ﭘﻜـــﺮد و ﻟم ﮔﻔﺘﻮﮔﯚﯾـــدا وەك ﺑـــﯽ ھﻣـــﻮو ﻣﮋارﻚ راﭬ ﻛﺮا .زۆرﺑی ﺋـــو ﺑﺎﺑﺗﺎﻧ ﻟ ﻧﺧﺸـــ رﮕی دۆﺳـــﯿﯿی"ﭘﺮۆژەﻛﺎﻧﯽ ﭼﺎودـــﺮی :راوـــﮋﻛﺎری ﺳـــﺑﺎرەت ﺑ ﻛﺸـــ ﻣدەﻧﯿﯿﻛﺎن ،ﭘﺸﮕﯿﺮی ﻟﺷڕ و ﺗﻮوﻧﺪوﺗﯿﮋی"ی) (3رﻜﺨﺮاوﻜﯽ ﺋﻤﺎﻧﯽ ﺑﻧﺎوی)ﭘﺸﺘﯿﻮاﻧﯿﻜﺮدﻧﯽ ﺋﺎﺷﺘﯽ() (4ھﺑﻮون و ،ﻛ ﭘﺸﺘﺮ ﻟ ﺳﯿﺎﺳـــﺗﯽ ﺋﺎﺷﺘﯿﺨﻮازاﻧی ﺗﻮرﻛﯿﺎﺷﺪا ﻧﺎﺳﺮاوﺑﻮو. ﻟـــ ﻣﺎﻧﮕـــﯽ ﺗﺸـــﺮﯾﻨﯽ دووەم )ﻧﯚﭬﻤﺒر(ی 2009دا "ﻛﺸی ﻛﻮرد" ﻟ ﭘرﻟﻣﺎﻧﯽ ﺗﻮرﻛﯿﺎش ﻛوﺗ ﺑرﺑﺎس .وەزﯾﺮی ﻛﺎروﺑﺎری ﻧﻮﺧﯚ ﺑﺷﯿﺮ ﺋﺎﺗﺎی ﺑﺎﺳـــﯽ ﻟـــ ھﻨﺪﻚ ﺑﺎﺑﺗﯽ ﺳﯿﺎﺳـــﺗﯽ ﻛﺮاﻧوە ﺑـــڕووی ﻛﻮرددا ﻛﺮد ﻛـــ ھوﺪەدەن ﭘﺸـــﯿﺒﺨن .ﻟـــ ﻧﻮﯾﺎﻧـــﺪا ﺋواﻧـــ :دەﺗﻮاﻧﺮێ ﻧﺎوەﻛﺎﻧﯽ ﭘﺸﻮوی ﺷﺎر و ﮔﻮﻧﺪەﻛﺎن ﺳر ﻟﻧﻮێ ﺑﻛﺎر ﺑﮫﻨﺮﻦ ،زﻣﺎﻧﯽ ﻛـــﻮردی ﻟ ژﯾﺎﻧﯽ ﺋﺎﯾﯿﻨﯽ و ﻛﯚﻣﯾﺗـــﯽ ﺑﻛﺎرﺑﺒﺮﺖ ،زﻣﺎﻧﯽ ﻛﻮردی وەك واﻧی ﺋﺎرەزووﻣﻧﺪاﻧ) اﺧﺘﯿﺎری(ﻟ ﺧﻮﻨﺪﻧﮕﻛﺎﻧﺪا ﺑﺨﻮﻨـــﺪرێ ،ﺧﺎﻛﺎﻧﯽ ﭘﺸـــﻜﻨﯿﻦ ﻛﻣﺒﻜﺮﻨوە، داﻣزراوەﯾﻛـــﯽ ﺳـــرﺑﺧﯚ ﺑـــﯚ ﻛﯚﻧﺘﺮۆﻜﺮدﻧﯽ رەﺧﻨﻛﺎن داﺑﻤزرێ .ﺋو ﭼﺎﻛﺴﺎزﯾﺎﻧی وەزﯾﺮی ﻧﻮﺧﯚ ﺑﺎﺳﯿﺎﻧﺪەﻛﺎت ،ﺑﺷﯽ ﭼﺎرەﺳری ﻛﺸی ﻛﻮرد ﻧﺎﻛن و وەﻣﯽ ﭘﺮﺳـــﯿﺎرە ﺳرەﻛﯿﯿﻛﺎن ﻧﺎدەﻧوە ،رﻜﻜوﺗﻦ ﻟﮔڵ PKKﭼﯚن دروﺳﺖ دەﺑ؟ ﭼﯚن ﻛﯚﺗﺎﯾﯽ ﺑ ﺷڕ دﺖ؟ 12
* ﻧﻮوﺳری ﻟﯚﻣﯚﻧﺪ دﯾﭙﻠﯚﻣﺎﺗﯿﻜﯽ ﻛﻮردی، ﺷﺎرەزای ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﭼﺎﻻﻛﭭﺎﻧﯽ ﺋﺎﺷﺘﯽ
دوای ﺋوەی ﺳــــرۆك ﺑﺎراك ﺋﯚﺑﺎﻣﺎ ﺷــــڕەﻛﺎﻧﯽ ﺋﻓﻐﺎﻧﺴــــﺘﺎﻧﯽ وەك "ﺟﻧﮕﻜﯽ ﭘﻮﯾﺴﺖ" وەﺳﻔﻜﺮد، ﻟﻻﯾن ﺟﻧراڵ ﺳــــﺘﺎﻧﻠﯽ ﻣﻛﻜﺮﯾﺴــــﺘﺎل-ەوە ،ﻛ ھــــر ﺧﯚی وەك ﻓرﻣﺎﻧﺪەی ھﺰە ﺋﻣرﯾﻜﯿﯿﻛﺎن ﻟ ﺋﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن داﯾﻤزراﻧﺪووە ،ﺋﺎﮔﺎدار ﻛﺮاوەﺗوە ﻛ دەﺑ 40ھزار ﺳرﺑﺎزی دﯾﻜ رەواﻧی ﺋو وﺗ ﺑﻜﺎت. ﻟــــ راﺑــــﺮدوودا ،ﺋﻣﺮﯾﻜﺎ ﻟــــ ﻧﯿﻤﭽ دوورﮔــــی ھﯿﻨﺪۆﭼﯿﻦ )ﺑﺎﺷﻮوری رۆژھﺗﯽ ﺋﺎﺳﯿﺎ( ،ﭘﺸﺘﮕﯿﺮی ﻟــــ ﭼﻧﺪ ﺣﻜﻮﻣﺗﻜﯽ ﮔﻧﺪەڵ و ﻧﺎﺷــــرﻋﯽ دەﻛﺮد ﻛــــ ﺑ رای ﺧــــﻚ ﻧﯚﻛــــری ﺑﮕﺎﻧ ﺑﻮون .ﺋــــم ﭘﺸﺘﮕﯿﺮﯾﻜﺮدﻧ ھﯿﭻ ﺋﺎﻛﺎﻣﻜﯽ ﻧﺑﻮو .ﻟ ﺋﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن، ﻧ ﺑرﯾﺘﺎﻧﯿﯿﻛﺎن و ﻧ ﺳــــﯚﭬﺘﯿﯿﻛﺎﻧﯿﺶ ،ﺳرەڕای ﺑﻛﺎرھﻨﺎﻧﯽ ﺗﻮاﻧﺎﯾﻛﯽ زۆر ،ﻧﯾﺎﻧﺘﻮاﻧﯽ ﺳرﺑﻜون. ﺋﻣۆش ،ﺋﮔرﭼﯽ ﺋﻣرﯾﻜﯿﯿﻛﺎن ﻟ ﺋﻓﻐﺎﻧﺴــــﺘﺎن زﯾﺎﻧﻜﯽ ﺋوﺗﯚﯾﺎن ﻟﻨﻛوﺗﻮوە ) 880ﻛﻮژراو ﻟﺳﺎﯽ 2001ەوە ،ﺑراﻣﺒــــر ﺑ 1200 ﻛﻮژراوی ﻣﺎﻧﮕﺎﻧ ﻟ ﭬﯿﺗﻨﺎم ﻟﺳﺎﯽ ،(1968ھروەھﺎ ﺳرەڕای ﺳﺴﺘﯿﯽ ﺋو ﺑﺰووﺗﻨواﻧی ﻛ دژی ﺟﻧﮕﻦ ،چ "ﺳرﻛوﺗﻨﻚ" ﭼﺎوەڕﯽ ھﺰە ﺳرﺑﺎزﯾﯿﻛﺎﻧﯽ رۆژﺋﺎوا دەﻛﺎت ﻟﻛﺎﺗﻜﺪا ﺋوان ﮔﻮﻣﺎﻧﻠﻜﺮاون ﺑ دوژﻣﻨﺎﯾﺗﯿﻜﺮدﻧﯽ ﺋﯿﺴــــﻼم و ﻟﻧﻮ ﭼﯿﺎﻛﺎﻧﯽ ﺋﻓﻐﺎﻧﺴــــﺘﺎن و ﻟﻣﯿﺎﻧﯽ ﻗﺎﭼﺎﺧﭽﯿﺎﻧﯽ ﻣﺎددە ھﯚﺷﺒرەﻛﺎن ) (1ﺳرﮔردان ﺑﻮون؟ ﻟﮔڵ ﺋوەﺷــــﺪا ،وەزﯾــــﺮی ﻛﺎروﺑــــﺎری دەرەوەی ﻓرەﻧﺴــــﺎ ﺑڕــــﺰ ﺑﺮﻧﺎرد ﻛﻮﺷــــﻨﺮ ،ھﯿﻮای ﺋــــوە دەﺧﻮازﺖ ﻛــــ" ﺑ ھﻠﮔﻜﯽ ﮔﻮﻟﻠﻧﺑەوە ﺟﮕی ﺧﯚی ﻟ دــــﯽ ﺧﻜﯽ ﺋﻓﻐﺎﻧﺴــــﺘﺎﻧﺪا ﺑﻜﺎﺗــــوە". ﺟﻧراڵ ﻣﻛﻜﺮﯾﺴــــﺘﺎﻟﯿﺶ ﻟﻻی ﺧﯚﯾوە دەــــﺖ: "ﻛﺎری ﺋﻤ ﻛﻮﺷــــﺘﻨﯽ زۆرﺗﺮﯾﻦ ژﻣﺎرەی ﺗﺎﯿﺒﺎﻧﻛﺎن ﻧﯿﯿــــ ،ﺑﻜﻮ ﭘﺎراﺳــــﺘﻨﯽ ﺧﻜ .(2)"ﺋم ﺟــــﯚرە ﺑﺎﻧﮕﺷــــﺎﻧ ﻟ دەرەوەی ﺳﯿﻔﺎﺗﯽ ﺧﯚﭘرﺳﺘﯽ ،ﭘﺸﺖ ﺑ ﺑﯿﺮۆﻛﯾﻛﯽ ھﺎوﺑش دەﺑﺳــــﺘﻦ ،ﺋوﯾﺶ ﺋوەﯾ ﻛ :ﭘرەﺳﻧﺪﻧﯽ ﻛﯚﻣﯾﺗﯽ دەﺷ ھﺎوﻛﺎت ﻟﮔڵ ﻛﺮدە ﺳــــرﺑﺎزﯾﯿﻛﺎن ﻟ ﺑرەﻛﺎﻧﯽ ﺟﻧﮕﺪا ﺑﺘدی، واﺗ ﻟو ﻧﺎوﭼﺎﻧی ﻛ زۆر زەﺣﻤﺗ ﯾﺎﺧﯿﺒﻮوەﻛﺎن ﻟ ﺧﻜﯽ ﺳﯿﭭﯿﻞ ﺟﯿﺎﺑﻜﺮﻨوە .رۆژﻧﺎﻣﻧﻮوﺳﯽ ﺋﻣﺮﯾﻜﯽ ﺋﻧﺪرو ﻛﯚﭘﻜﺎﯾﻨﺪ ﻛﺎﺗﯽ ﺧﯚی )ﻟﺳﺎﯽ 1966-و( ﻟ ﭬﯿﺗﻨﺎم ،ﺋم ﺟﯚرە "دژاﯾﺗﯿﻜﺮدﻧی ﯾﺎﺧﯿﺒﻮوان"ی ﻟم وﺗ ﻛﻮﺷــــﻨﺪەﯾدا ﻛﻮرﺗﻜﺮدووەﺗوە" :ﺑﯾﺎﻧﯿﺎن ﻧﻮﻗ ﺑﺧﺸﯿﻨوە و ﭘﺎﺷﻨﯿﻮەڕۆﯾﺎﻧﯿﺶ ﻧﺎﭘﺎﻢ". واﺷــــﻨﺘﻦ ھﯿﻮای ﻧﻣﺎوە ﺑ ﺑزاﻧﺪﻧﯽ ﺟﻧــــﮕﺎوەرە ﻧﺎﺳﯿﯚﻧﺎﻟﯿﺴﺖ و ﺋﺎﯾﻨﯿﯿﻛﺎن ﻟ ﺋﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻛ رۆژﻚ ﻟ رۆژان ﻟ دژی ﯾﻛﺘﯽ ﺳــــﯚﭬﺖ ھﺎوﻛﺎری دەﻛﺮدن و ﺑرز ھﯿﺪەﺳــــﻧﮕﺎﻧﺪن ،ﺋﺴﺘﺎ ﺋﻣﺮﯾﻜﺎ ﭘﯿﺨﯚﺷ ﻛ ﭘﯾﻮەﻧﺪﯾﯽ ﻧﻮان ﺗﺎﯿﺒﺎن و ﭼﻛﺪارەﻛﺎﻧﯽ ﻗﺎﻋﯿﺪە، ﻛ ﺋﻣۆ ﻻواز ﺑﻮوە ،ﺑﭙﭽﻨــــﺖ ) . (3دﯾﺎرە دوای ھﺮﺷﻛﺎﻧﯽ 11ی ﺋﯾﻠﻮول )ﺳــــﭙﺘﻣﺒر(ی ،2001 واﺷــــﻨﺘﻦ ﺑﯚ ﻟﻧﻮﺑﺮدﻧﯽ ﭼﻛﺪاراﻧﯽ ﻗﺎﻋﯿﺪە ﺳرﺑﺎز و ﻓۆﻛی ﺑ ﻓۆﻛواﻧﯽ ﻧﺎردە ﺋﺎﺳﯿﺎی ﻧﻮەڕاﺳﺖ ﻧك ﻟﭘﻨﺎو داﺑﯿﻨﻜﺮدﻧﯽ ﺧﻮﻨﺪن ﺑﯚ ﻛﭽ ﺋﻓﻐﺎﻧﯿﯿﻛﺎن. ﺋﮔر ﺳرۆك ﺋﯚﺑﺎﻣﺎی ھﮕﺮی ﺧﺗﯽ ﻧﯚﺑﻞ ﺑﯚ ﺋﺎﺷﺘﯽ ﺑرھﺴﺘﯿﯽ داواﻛﺎرﯾﯽ ﻧﯿﯚ-ﻛﯚﻧﺴﺮﭬﺎﺗﯚرەﻛﺎن ﺑﻜﺎت ﻟ زﯾﺎدﻛﺮدﻧﯽ ﻛﺮدە ﺳرﺑﺎزﯾﯿﻛﺎن ﻟ ﺋﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن، ﺋوە دەﺑ ﺑم ﻧﺰﯾﻜﺎﻧ روو ﻟ رای ﮔﺸﺘﯽ ﺑﻜﺎت و ﺑﯚﯾﺎن روون ﺑﻜﺎﺗوە ﻛ :ﺑﺧﺘوەرﯾﯽ ﮔﻻن ﺑ دەﮔﻤن ﻟ رﮕی ﺗﯚﭘﺒﺎراﻧﻜــــﺮدن و داﮔﯿﺮﻛﺮدﻧوە دﺘ دی -ﻛ
ﺗﻧﮫﺎ ﺗﺎﻗﻤﻜﯽ ﻛم ﻟ ﯾﺎوەراﻧﯽ ﺑڕﺰ ﺋﻮﺳﺎﻣ ﺑﻦ ﻻدن ﻟ ﺋﻓﻐﺎﻧﺴــــﺘﺎن ﻣﺎون -ھروەھﺎ ﺑﯚﯾﺎن روون ﺑﻜﺎﺗوە ﻛ رﻜﻜوﺗﻨﻜﯽ ﮔﻮﻧﺠﺎو ﻟﮔڵ ﺗﺎﯿﺒﺎﻧ ﻣﯿﺎﻧەوەﻛﺎن )ﺑواﻧــــ وﺗﺎرەﻛی ﭘﺎﺗﺮﯾﻚ ﭘﯚرﺗر ﻟــــم ژﻣﺎرەﯾدا( ﻧﺎﺑﺘ ھڕەﺷ ﺑﯚ ﺳر ﺋﺎﺳﺎﯾﺸﯽ ﻧﺗوەﯾﯽ وﯾﻼﯾﺗ ﯾﻛﮕﺮﺗﻮوەﻛﺎﻧــــﯽ ﺋﻣﺮﯾﻜﺎ .ﺋﻣۆ رووﺳــــﯿﺎ و ﭼﯿﻦ و ھﯿﻨﺪﺳﺘﺎن و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺑرژەوەﻧﺪﯾﯿﺎن ﻟوەداﯾ ﻛ ﺋم ﮔﺮژﯾﯿ ﭼەی ﻧﺎوﭼﻛ ﭼﺎرەﺳر ﺑﻜﺮﺖ ،ﺑﯚﯾ ﺋوان ﻟواﻧﯾ ﺑﺘﻮاﻧﻦ ﻟﭘﻨﺎو رﻜﻜوﺗﻨﻜﯽ ﮔﻮﻧﺠﺎو ھﺎوﻛﺎری ﭘﺸــــﻜش ﺑﻜن .ﺧﯚﺑﺧﺘﻜﺮدن ﺑﯚ "دﯾﻤﻮﻛﺮاﺳــــﯽ" ﻟــــ وﺗﻜﯽ ﺑﮕﺎﻧــــدا ﮔﺮەوﻜﯽ ﺑﮫﺎوﺗﺎﯾ ،ﺑــــم ﮔﯿﺎﻧﺒﺧﺸﯿﻦ ﺑﯚ ﺑڕﺰ ﺣﻣﯿﺪ ﻛﺎرزای ﻟﭘﻨﺎوی ﭼﯽ؟ ﻟ ﻛﺎﺗﻜﺪا ﺟﻧراڵ ﻣﻛﻜﺮﯾﺴــــﺘﺎل دەﺖ "ﺳرۆﻛﯽ ﺷــــﺎرەواﻧﯽ ﻛﺎﺑﻮل ﻛ ﺑ ھﺒﮋاردﻧﻜﯽ ﺳــــﺎﺧﺘ ﻟ ﺷﻮﻨﯽ ﺧﯚی ﻣﺎوەﺗوە ،ﺗﻮاﻧﯿﻮﯾﺗﯽ ﺑﺷﻚ ﻟ ﮔﻟﯽ ﺋﻓﻐﺎﻧﯽ واﻟﺒﻜﺎت ﺧون ﺑ ﺋﺎﺳﺎﯾﺶ و دادﭘروەرﯾﯽ ﺳردەﻣﯽ ﺗﺎﯿﺒﺎﻧوە ﺑﺒﯿﻨﻦ". ﺋﮔرﭼﯽ ﻧﺰﯾﻜی 31ھزار ﺳــــرﺑﺎزی ﺑرﯾﺘﺎﻧﯽ، ﺋﻤﺎﻧﯽ ،ﻓرەﻧﺴﯽ و ﺋﯿﺘﺎﯽ و .ھﺘﺪ ،ﺷﺎن ﺑ ﺷﺎﻧﯽ ﺳــــرﺑﺎزاﻧﯽ ﺋﻣﺮﯾﻜﯽ ﻟ ﺋﻓﻐﺎﻧﺴــــﺘﺎن دەﺟﻧﮕــــﻦ، ﺑم واﭘﺪەﭼ ﻛ ﺳــــرﻛﺮدە ﺋوروﭘﺎﯾﯿــــﻛﺎن ﺋو ﭘﺮﺳــــﯿﺎراﻧﯾﺎن ﺑﻻوە ﮔﺮﻧﮓ ﻧﺑﺖ .ھروەھﺎ ،ﺋﻣۆ ﻟ ھﻣﻮو ﻛﺎﺗﻚ زﯾﺎﺗﺮ ،ﺑﯾﺎرەﻛﺎﻧﯽ ﻧﺎﺗﯚ ﻟ واﺷﻨﺘﻦ- ەوە دەدرﻦ .ﻟ ﭘﺎرﯾﺲ ،ﺳــــرۆﻛﯽ ﻓرەﻧﺴﯽ ﻧﯿﻜﯚﻻ ﺳــــﺎرﻛﯚزی ﻣﺎوەﯾك ﭘﺶ ﺋﺴﺘﺎ راﯾﮕﯾﺎﻧﺪ ﻛ" ﯾك ﺳرﺑﺎزی دﯾﻜ "ﻧﺎﻧﺮﺘ ﺋﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﯚ ﺷڕﻛﺮدن دژی ﺗﺎﯿﺒﺎن .ﺑم ﺷﺘﻜﯽ دﯾﻜﺷﯽ ﮔﻮت" :ﺋﺎﯾﺎ ﭘﻮﯾﺴﺘ ﺳــــرﺑﺎزەﻛﺎﻧﻤﺎن ﻟ ﺋﻓﻐﺎﻧﺴــــﺘﺎن ﺑﻤﻨﻨوە؟ دەﻢ ﺑ .ﻣﺎﻧوە ﺑﯚ ﺑﺮدﻧــــوە" ) .(4ﺋم راﮔﯾﺎﻧﺪﻧ ﻛ ﻟﭼﻮارﭼﻮەی ﭼﺎوﭘﻜوﺗﻨﻜﯽ دوو ﻻﭘڕەﯾﯽ ﻟﮔڵ رۆژﻧﺎﻣی)ﻟﯚ ﻓﯿﮕﺎرۆ(دا ھﺎﺗﻮوە ،ھﯿﭻ ﭘرﭼﻛﺮدارﻜﯽ ﻧوروژاﻧــــﺪ .دﯾــــﺎرە ﺋﻣ ﻣﺎﻗﻮﺘﺮﯾﻦ ﺷــــﻮاز ﺑﻮو ﺑﯚ ﺑﺎﺳﻜﺮدﻧﯽ ﺋم ﻣﺳﻟﯾ. وەرﮔاﻧﯽ :ن .ب
ﭘراوﺰەﻛﺎن: -1ﺋﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن 93%ی ھﯿﺮۆﯾﻨﯽ ﺟﯿﮫﺎن ﺑرھم دەھﻨﺖ .ﺑواﻧ ﺋﺣﻤد رەﺷﯿﺪ) ،ﺗﻧﮕﮋەی ﺋﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن( The New York Review of Books، 8 ی ﺗﺸﺮﯾﻨﯽ ﯾﻛم )ﺋﯚﻛﺘﯚﺑر( یOctober، 8 2009. -2ﻛﻧﺎڵ ﭘﻠﻮس )ﻛﻧﺎل 18 ،(+ی ﺗﺸﺮﯾﻨﯽ ﯾﻛم )ﺋﯚﻛﺘﯚﺑر(ی 2009و رۆژﻧﺎﻣی ﻟﯚ ﻓﯿﮕﺎرۆ ،ﭘﺎرﯾﺲ، 29ی ﺋﯾﻠﻮل )ﺳﭙﺘﻤﺒر( ی 2009 -3ﺑواﻧ ﺳﯾﺪ ﺳﻟﯿﻢ ﺷﺎھﺰاد) ،ﻗﺎﻋﯿﺪە ﻟ دژی ﺗﺎﯿﺒﺎن( ،ﻟﯚﻣﯚﻧﺪ دﯾﭙﻠﯚﻣﺎﺗﯿــــﻚ ،ﺗﻣﻤﻮزی )ﺟﻮﻻی( .2007 4ـ ﻟــــﯚ ﻓﯿﮕﺎرۆ ،ﭘﺎرﯾﺲ16 ،ی ﺋﯚﻛﺘﯚﺑری .2009 ﺧﺎﻧﻢ ﺳﮕﯚﻟﻦ رۆﯾﺎل -ﯾﺶ دەﻧﮕﯽ ﺧﯚی ﺧﺴﺘ ﭘﺎڵ دەﻧﮕﯿﺎن و راﯾﮕﯾﺎﻧﺪ":دەﺑﺖ ﺟﻧﮕﯽ ﺋﻓﻐﺎﻧﺴــــﺘﺎن ﺑﺒﯾﻨوە و ھر دەﺷﯿﺒﯾﻨوە". * ﻧﻮوﺳر ،ﺑڕﻮەﺑری ﮔﺸﺘﯽ ) ﻟﯚﻣﯚﻧﺪ دﯾﭙﻠﯚﻣﺎﺗﯿﻚ(ە.
دﯾﭙﻠﯚﻣﺎﺗﯿﻚ دﯾﭙﻠﯚﻣﺎﺗﯿﻚ ﻟﯚﻣﯚﻧﺪﻟﯚﻣﯚﻧﺪ - 2009 - 2009 دﯾﺴﻣﺒری دﯾﺴﻣﺒری
2 2
ﻛﻮﻟﺘﻮوری ﺟﻧﮓ ..ﻛﻮﻟﺘﻮوری ﺋﺎﺷﺘﯽ رﺒﻮار ﺳﯿﻮەﯾﻠﯽ
*
وﻨی ﺋﻣرﯾﻜﯿﯿﻛﺎن ﻟ دوای داڕﻣﺎﻧﯽ ﺣﻜﻮﻣﺗﯽ ﺑﻋﺴـــﯿﯿﻛﺎﻧوە، ﺳﺎﯽ ،2003ﯾﻛم وﻨ ﻛ ﻟ زەﯾﻨﻤﺪا ﻣﺎﺑﺘوە، ﻗﺎﻓی ﺋﯚﺗﯚﻣﺒﻠ ﺳرﺑﺎزﯾﯿﻛﺎﻧﯽ ﺋﻣرﯾﻜﯿﯿﻛﺎن ﺑـــﻮو ،ﻛ ﺑﻧﺎو ﺷـــﻗﺎﻣﻛﺎﻧﺪا ﻣﺎﻧﯚڕﯾـــﺎن ﻟﺪەدا و ﺳـــرﺑﺎزەﻛﺎن ﻟﻮوﻟـــی ﺗﻔﻧﮕﻛﺎﻧﯿـــﺎن ﻟـــ ﺷـــﯚﻓﺮەﻛﺎن دەﻛﺮد ،ﻟ ﻛﺎﺗﻜﺪا ﻟ ﭘﺸـــﺘوە و ﺗﻧﯿﺸـــﺘﯽ ﺋﯚﺗﯚﻣﺒﻠﻛﺎﻧﯿﺎن ﺷـــﺘﻚ ﻧﻮوﺳﺮاﺑﻮو ﻟﻣﺒﺎﺑﺗ) :ﻧﺰﯾﻚ ﻣﺑـــوە ،ﺗﻗت ﻟﺪەﻛﺮێ!(. ﺋﻣرﯾﻜﯿﯿـــﻛﺎن ﺑـــم ﻛﺎرەﯾﺎن ﻟـــ ﺧﯾﺎﺪاﻧﯽ ھﺎووﺗﯿﺪا ،ﺟﮕ ﻟوەی ﺗﺮﺳﯿﺎن دروﺳﺘﺪەﻛﺮدەوە و ﺑﯿـــﺮەوەری ﺗﺎﻛﻛﺳﯿﺸـــﯿﺎن ﻟﺳـــر ﺟﻧﮓ زﯾﻨـــﺪوو دەﻛﺮدەوە ،ﺋﺎواش وﻨـــی ﺧﯚﯾﺎن وەك رزﮔﺎرﻛـــر و ﺋﺎزادﻛر ،ﻟـــ ﺑﯿﺮﻛﺮدﻧوەی ﺋﻤدا دەﺷﻮاﻧﺪ .ﺷـــواﻧش ﻛ ﺗﻣﺎﺷﺎی ﻛﻧﺎﻛﺎﻧﯽ ﺗﻟﭬﺰﯾﯚﻧﻛﺎﻧﻤـــﺎن دەﻛـــﺮد ،ﺋـــو ھﺎووﺗﯿﯿـــ ﻋﺮاﻗﯿﺎﻧﻣﺎن دەﺑﯿﻨﯿﻦ ،ﻛ ﭼﯚن ﺋﻣرﯾﻜﺎﯾﯿﻛﺎن ھﯿﺎﻧﻜﻮوﺗﺎﺑﻮوﻧ ﺳرﯾﺎن و ﭘﺎش ﮔﺮﺗﻨﯿﺎن رﯾﺰﯾﺎن
ﻛﻟﺘﻮوری ﻓرەﻧﺴﯽ ﻟھر ﺷﻮﻨﻚ ﺋﺎﻣﺎدەﯾﯽ ھﺑﺖ و ﺋو ﺋﺎﻣﺎدەﯾﯿش ﻟھر ﻓﯚرﻣﻜﺪا ﺑﺖ ،ﻛﻟﺘﻮورﻜ ﻣﺮۆڤ ﺑ ﻗﻮﯾﯿﻛﺎﻧﯽ ﺷﻮﻧﺎﺳﯽ ﻣﺮۆﭬﺎﻧی ﺧﯚﯾوە دەﺑﺳﺘﺘوە ﻛﺮدﺑﻮون و ﻛﯿﺴﯾﻛﯿﺎن ﻛﺮدﺑﻮو ﺑﺳرﯾﺎﻧﺪا .ﺋﻣ ﺋـــو ھﺎووﺗﯿﺎﻧ ﺑﻮون ،ﻛ ﻟـــ ﺧﯾﺎﯽ ﺧﯚﯾﺎﻧﺪا ﺋﻣرﯾﻜﯿﯿﻛﺎﻧﯿـــﺎن وەك ﺋﺎزادﻛری ﺧﯚﯾﺎن وﻨﺎ و ﺑرﺟﺳـــﺘ ﻛﺮدﺑـــﻮو .ﺑﯿﻨﯿﻨﯽ ﺋـــم دﯾﻤﻧﺎﻧ ﺳﻮﻛﺎﯾﺗﯿﯿﻛﯽ ﺑﺑﯿﺮ دەھﻨﺎﯾﺘوە ،ﻛ ﭘﯾﻮەﺳﺖ ﺑﻮو ﺑـــ ﯾﺎدوەرﯾﯿﻛﯽ ﻛﯚﻧﯿﻨی ﺋـــم ﻧﺗواﻧوە ﻟﮔڵ ﺳـــﺘﻣﻜﺎرﯾﺪا .دوو دﯾﻤﻧﯽ ﺗواو ﻧﺎﻛﯚك و ﭘﭽواﻧ .ﻣﻦ ھرﮔﯿﺰ ﺗﻨدەﮔﯾﺸﺘﻢ ﭼﯚن ھﺰﻚ ﺑﯿـــوێ رزﮔﺎرﻛـــر ﺑﺖ ،ﺋوەﻧـــﺪە دژی ﺋﺎزادی دەوەﺳـــﺘﺘوە؟ ھﯿﭻ ﻛﯚﻣﮕﯾك ﻟ ﺳرەﺗﺎی ﺳـــدەی ﺑﯿﺴـــﺘﻮﯾﻛﻣﺪا ،ھﻨﺪەی ﻋﺮاﻗﯿﯿﻛﺎن و ﻛﻮردﺳـــﺘﺎﻧﯿﯿﻛﺎن )ھﺎووﺗﯿﺎﻧﯽ ﻛﻮردﺳـــﺘﺎن(، ﺑﺗﺎﯾﺒﺗﯽ ،ﭘﻮﯾﺴـــﺘﯿﺎن ﺑ ﭘﺮاﻛﺘﯿﻜﺮدﻧﯽ ﺋﺎزادی ﻧﺑﻮوە .ﺋـــوان ﻟﻧﻮ ﺳـــﺘﻣﻜﺪا ﻛ ﺑدرﮋاﯾﯽ ﺳدەی ﺑﯿﺴﺘﻣﯽ ﮔﺮﺗﺒﻮوەوە ،ﺑﺒﻮوﻧ ﻗﻮرﺑﺎﻧﯽ و ﺳـــﻮوﺗﻣﻧﯽ دﯾﻜﺘﺎﺗﯚر و ﺳﺘﻣﻜﺎران و ﺋﺴﺘﺎش ﻛ ﺋﻣرﯾﻜﺎ ﻟوﭘڕی ﺟﯿﮫﺎﻧوە ھﺎﺗﺒﻮو ،ﻻﻧﯿﻜم ﻛـــﻮرد ﻧﯾﺎﻧﺪەﺗﻮاﻧﯽ وەك ﺋﺎزادﻛر و ﻓرﯾﺎدڕەس ﺗﻣﺎﺷﺎﯾﺎن ﻧﻛن) .(1ﯾﻛﻣﯿﻦ ﻧﺎﻛﯚﻛﻚ ﻟ ﻧﻮان وﻨﺎی ﻋﺮاﻗﯿﯿﻛﺎن ﺑﯚ ﺋﻣرﯾﻜﯿﯿﻛﺎن و رەﻓﺘﺎری ﺧـــﻮدی ﺳـــرﺑﺎزە ﺋﻣرﯾﻜﯿﯿﻛﺎﻧﺪا ھﺳـــﺘﻤﺎن ﭘﻜـــﺮد ،ﺑﺮﯾﺘﯿﺒﻮو ﻟـــو ﻧﺎﻛﯚﻛﯿﯿـــی ﻧﻮان ﺋو ﺋﻣرﯾﻜﯿﯿﺎﻧی ﻋﺮاﻗﯿﯿﻛﺎن وەك ﺧﺎوەن ﻛﻟﺘﻮور و ﺋﺗﻛﯿﯿـــت و ﭘروەردەﯾﻛﯽ ﺑـــرز ،وﻨﺎﯾﺎن ﻛﺮدﺑﻮون و ﺋو ﺋﻣرﯾﻜﯿﺎﻧی ﻟ واﻗﯿﻌﺪا ھﺎﺗﺒﻮوﻧ ﻋﺮاﻗوە و ﻟ رەﻓﺘﺎر و ﺷـــﻮاز و ﺋﺎﺧﺎوﺗﻨﯿﺎﻧﺪا، ﻛﻣﺘﺮ ﻛﻟﺘﻮور و رەﻓﺘـــﺎری ﺟﻮان و ﭘروەردەی ﺑﺎت دەﺑﯿﻨﯿﯿوە .ﺋو رۆژەم ھرﮔﯿﺰ ﺑﯿﺮ ﻧﺎﭼﺖ، ﻛ دەﺳـــﺘﯾك ﺳـــرﺑﺎزی ﺋﻣرﯾﻜـــﯽ ﺧﯚﯾﺎن ﻛﺮدﺑﻮو ﺑ ﻛﯚﻟﮋی ﺋﺎداﺑﯽ زاﻧﻜﯚی ﺳـــﻻﺣدﯾﻨﺪا و ﺋوﻛﺎﺗ ﻣـــﻦ ﯾﺎرﯾﺪەدەری راﮔﺮﺑـــﻮوم ،ﻛﺎﺗﻜﻢ زاﻧﯽ ﭘﺸﻤرﮔﻛﺎﻧﯽ ﭘﺮﺳﮕ ﭘﯿﺎﻧاﮔﯾﺎﻧﺪم ،ﺋو ﺳرﺑﺎزاﻧ ،ﻛ داﻧﯾﻛﯿﺸﯿﺎن ﺧﯚی ﺑ ﻣﺎﻣﯚﺳﺘﺎی زاﻧﻜﯚ ﭘﻨﺎﺳـــ ﻛﺮدﺑﻮو ،وﯾﺴـــﺘﻮﯾﺎﻧ ﺑ ﭼﻛوە ﺑﻨ ژوورەوە .ﭘﺸـــﻤرﮔﻛﺎﻧﯿﺶ ﻧﯾﺎﻧﮫﺸﺘﺒﻮو، ﭘﯿﺎﻧﮕﻮﺗﺒﻮون ،ﭼﻛﻛﺎﻧﺘﺎن داﺑﻨﻦ ،ﺋﻣﺠﺎ ﺑﯚﺗﺎن ھﯾ ﺑﻨ ﻧﺎو ﻛﯚﻟﮋەﻛوە .ﺑم ﺋوان ﺋﺎﻣﺎدەﯾﯿﺎن ﻧﺑﻮوە ﭼﻛﻛﺎﻧﯿﺎن داﺑﻨﻦ و رۆﯾﺸﺘﺒﻮون.
"ﺋﻤ ھﺎوڕﯽ ﺋﻮەﯾﻦ" ﻟﺳر ﻧﺧﯚﺷﺨﺎﻧی ﻛﯚرﯾﯿﻛﺎن ﻟ ھوﻟﺮ ،ﯾﺎن وەك ﻟﺳر ھﻣﻮو ﺋﯚﺗﯚﻣﺒﻠﻛﺎﻧﯿﺎن ﺑ ﻛﻮردی دەﻧﻮوﺳﺮا "ﺋﻤ دۆﺳﺘﯽ ﺋﻮەﯾﻦ" دروﺷﻤﯿﺎن ﺑﻮو )ﻓﯚﺗﯚ:ﺣﻮﺳﻦ ھﯿﻤﻤﺗﯽ(
دەﺳـــﺘﻜوﺗﯽ ﭘۆژەﻛﺎﻧﯽ ﺧﯚﯾﺎن ﺑﺳـــر ﻧﺎوﭼ ﻣﻮﺳـــﺘﺣﻗﻛﺎﻧﯽ ﭘﺎﺷﻤﺎوەی ﺳـــﺘﻣﻜﺎرﯾﺪا ،ﻟ ﻛﻮردﺳـــﺘﺎن ،داﺑش ﺑﻜن و ﻟھﻧﺪێ ﺷﻮﻦ زۆر ﻛﺎرﯾﺎن ﻛﺮد و ھﻧﺪێ ﺷﻮﻨﯽ دﯾﻜﯾﺎن ﻟﺑﯿﺮﻛﺮد، ﺑـــم ﻟـــڕووی ﺳـــﺎﯾﻜﯚﻟﯚژﯾﺎی ﻗﻮرﺑﺎﻧﯿﯿـــوە، ﺑﺑراوورد ﺑ ﺋﻣرﯾﻜﯿﯿﻛﺎن ،ﻧﺰﯾﻜﺘﺮ ﻟ ﭼﺎوەڕواﻧﯽ ھﺎووﺗﯿـــﺎن و ﺋـــو وﻨﺎﯾﺎﻧی ﺑـــﯚ ﻓرﯾﺎدڕەس ھﯾﺎﻧﺒﻮو ،رەﻓﺘﺎرﯾﺎن ﻧﻮاﻧﺪ .ﺑﯚﯾ ،ﭼﻧﺪە رﺳﺘی ﺳر ﺋﯚﺗﯚﻣﺒﻠﯽ ﺋﻣرﯾﻜﯿﯿﻛﺎن ﺑﯾﺎدھﻨرەوەی ﺟﻧﮓ و ﺑﺷـــﻚ ﺑﻮو ﻟـــ ﺑردەواﻣﯿﯽ ﺟﻧﮓ، ﺋوەﻧﺪەش رﺳـــﺘی ﻛﯚرﯾﯿﻛﺎن ،ﻟـــ ﻧﺎو ﻓزای ﺟﻧﮕﯿﺎﻧدا ،ﺋﺎﺷـــﺘﯿﺨﻮازاﻧ ﺑـــﻮو .ﻛواﺗ دەﻛﺮا ﭘـــﺶ ﻛﯚﺗﺎﯾﮫﺎﺗﻨـــﯽ ﻣﯿﺮاﺗـــﯽ ﺑﻋﺴـــﯿﯿﻛﺎن و ﻟﺑﻋﺴﯿﺨﺴـــﺘﻨﯽ ﻛﯚﻣﮕی ﻋﺮاﻗﯽ ،ھﻧﮕﺎو ﺑﯚ ﻛﻟﺘﻮورﻜﯽ ﺋﺎﺷﺘﯿﺨﻮازاﻧ ﺑﮫﺎوﮋرێ ،ﻛ ﺋﻣ ﺋو ﺷـــﺘ ﺑﻮو ﻛ ھﺎووﺗﯿﺎن ﻟڕووی ﺳﺎﯾﻜﯚﻟﯚژﯾﯿوە ﭘﻮﯾﺴـــﺘﯿﺎن ﭘﯽ ھﺑﻮو .ﺑﻮوﻧ) ھﺎوڕێ( ﻟﮔڵ ﺧﻜﻜﺪا ﻛـــ ﺋزﻣﻮوﻧﻜﯽ زۆری ﺳـــﺘﻣﻜﺎری ﻟ ﯾـــﺎدەوەری ﺧﯚﯾﺪا ﻛﻛ ﻛـــﺮدووە و ھﻣﻮو ﻣﺘﻤﺎﻧﯾﻛﯽ ﺑﺧﯚی و دەوروﺑر ﻟﺴـــﻧﺪووەﺗوە و ﺟﺳـــﺘ و دەرووﻧﯽ ﺗﻮوﺷـــﯽ ﮔﺮژی ﻛﺮدووە، ﻛﺎرﻜﯽ ﺋﺎﺳـــﺎن ﻧﯿﯿ .ﺑم ھﻧﮕﺎوی ﯾﻛﻣ ﺑﯚ ﺷﻜﺴـــﺘﮫﻨﺎن ﺑ ﻟﯚژﯾﻜﯽ ﺟﻧﮓ و ﺗﻮوﻧﺪوﺗﯿﮋی و ﺑﯿﺮﻧﻛﺮدﻧوە ﻟﯿﺎن. دەﺑ ﺋـــوەش ﺑـــﻢ ﺑـــﯚ ھﺎووﺗﯿﺎﻧﻚ ،ﻛ ﺑدرﮋاﯾـــﯽ ﭼﻧﺪﯾﻦ ﻧوە ﻟ ژﺮ ﺳـــﺎﯾی رژﻤﯽ ﺗﻮوﻧﺪوﺗﯿـــﮋدا ژﯾـــﺎ ﺑﻦ ،ﺋﺎﺳـــﺎن ﻧﯿﯿ ﻟـــ دوای
ﺧﻮو و رەﻓﺘﺎر و ﺑﯾﺎرەﻛﺎﻧﯽ ﺋواﻧﯽ داڕﺷـــﺘﻮوە، ﺑﺟﯚرﻚ ﻛـــ ﮔﯚڕﯾﻨﯿﺎن ﺋﺎﺳـــﺎن ﻧﯿﯿـــ ،ﺑم ﻧﻮﻜﺮدﻧـــوە و ﺑرھﻣﮫﻨﺎﻧوەﯾﺎن زۆر ﺋﺎﺳـــﺎﻧ. ھﺎووﺗﯿﺎن ﻟﻧﺎو ﺋم ﭘﺎﻧﺘﺎﯾﯿ ﻓﺮاواﻧدا و ﻟ ﻣﯿﺎﻧی ﻣﮋووﯾﻛـــﯽ دوور و درـــﮋی ﺗﻮوﻧﺪوﺗﯿﮋﯾﺪا ،وەك ﺑﻜری ﻛﯚﻣﯾﺗﯽ ) (Social actorﺗﻮەﮔﻼون و ﻣﻠﻤﻼﻧﯿﺎن ﻟﺳـــر ﺋـــو ﺑھﺎﯾﺎﻧ ﻛﺮدووە ،ﻛ ﺋم ﺷـــﻮازە ژﯾﺎﻧ ﺑﺳرﯾﺪا ﺳـــﭘﺎﻧﺪوون .ﺑﯚﯾ ﻟﻛﺎﺗﻜﺪا ﺗﻮوﻧﺪوﺗﯿﮋی ﺑ ﺗﭙڕﯾﻨﯽ ﻛﺎت ﺑﻮوﺑﺘ ﻛﻟﺘﻮورﻜﯽ ﺋﺎﺳـــﺎﯾﯽ رۆژاﻧ ،دەﺷﺒﺘ ﺷﻮازﻚ ﺑـــﯚ ژﯾﺎن ﻛ ﭼﻧﺪﯾﻦ ﻧـــوەی ﺑﺧﯚﯾوە ﺋﺎﻟﻮودە ﻛﺮدووە. ﻟﻧـــﺎو ﺋـــم ﺋﺗﻤﯚﺳـــﻔﺮەدا ،ﻛﯚﺗﺎﯾﯿﮫﻨﺎن ﺑ ﺳـــﺘم و ﺗﻮوﻧﺪوﺗﯿﮋی ،رووﺧﺎﻧﺪﻧـــﯽ واﻗﯿﻌﯿﺎﻧ و ﺳـــﻤﺒﻮﻟﯿﻜﯿﺎﻧی دﯾﻜﺘﺎﺗـــﯚری و ﻟﻛﺎرﺧﺴـــﺘﻨﯽ ﺳﯿﺴـــﺘﻣﻜﯽ ﺳﯿﺎﺳـــﯽ ،ﺑﺑـــ ﺑﻨﺑﻛﺮدﻧـــﯽ ﺑﯿﺮﻛﺮدﻧوە ﻟـــ ﺗﻮوﻧﺪوﺗﯿﮋی و ﺋـــو ھﯚﻛﺎراﻧی رەﻓﺘﺎری ﺗﻮوﻧﺪوﺗﯿﮋاﻧـــ و دەرﺑﯾﻨﯽ ﺗﻮوﻧﺪوﺗﯿﮋاﻧ ﭘﯿﺮۆز دەﻛن ،ﺑﺑ ﺑﺗﺎﻜﺮدﻧوەی ﺟﺳـــﺘ ﻟ ﺗﻮوﻧﺪوﺗﯿﮋﯾﯿﻛـــﯽ ﺧﻮو ﭘﻮەﮔﺮﺗـــﻮو ،ﺋﻧﺠﺎﻣﻜﯽ ﺋوﺗﯚی ﻧﺎﺑﺖ .ﻟﻛﺎﺗﻜﺪا ﻛﯚرﯾﯿﻛﺎن ،ﭼﻛﻛﺎﻧﯿﺎن دەﺷـــﺎردﻧوە و ﭘـــۆژەی ﺋﺎواداﻧﻜﺮدﻧوەﯾـــﺎن دەﺧﺴـــﺘﻨﻛﺎر ،ﺋﻣرﯾﻜﯿﯿﻛﺎن ﻧﯾﺎﻧﺘﻮاﻧﯽ ﯾك ﺳـــﺎﺗوەﺧﺖ دەﺳﺖ ﻟ ﺗﻔﻧﮕﻛﺎﻧﯿﺎن ﺑر ﺑﺪەن و ﺑﻣش ھرﮔﯿﺰ ﻧﯾﺎﻧﺘﻮاﻧﯽ ﻣﺘﻤﺎﻧی ﺗواوی ﺧﻚ ﺑﯚﺧﯚﯾﺎن راﺑﻜﺸـــﻦ .ﺋﮔر زﯾﺎدەڕۆﯾﯿﺶ ﻧﺑﺖ، دەﺑ ﺑﻢ ﺋـــو رەﻓﺘﺎرەی ﺋوان دەﯾﺎﻧﻨﻮواﻧﺪ ،ﻟ دروﺳﺘﻜﺮدن و زﯾﻨﺪووﻛﺮدﻧوە و ﺑرھﻣﮫﻨﺎﻧوەی
وﻨی ﻓرەﻧﺴﯿﯿﻛﺎن ﺳﯿم ﺟﯚری ھﺎﺗﻦ و وﻨﺎﻛﺮدن ،ﺋو وﻨﺎﯾﯾ ﻛ ﻓرەﻧﺴـــﯿﯿﻛﺎن ،ﻟ ﺧﯾﺎﺪاﻧـــﯽ ھﺎووﺗﯿﺎﻧﺪا ﻟﺑﺎرەی ﺧﯚﯾﺎﻧوە دروﺳـــﺘﯿﺎﻧﻜﺮد .راﺳﺘ ﺋوان درەﻧﮓ ھﺎﺗﻦ ،رەﻧﮕ ﺋﻣش ﭘﯾﻮەﻧﺪی ﺑ ﻗﻮوﯽ ﺑﯿﺮﻛﺮدﻧـــوەی ﺋواﻧوە ھﺑﺖ ﻛ ھﻣﯿﺸـــ ﻟ ﺑﯾﺎرداﻧـــﯽ ﺧﺮا دواﯾﺎن دەﺧـــﺎت .ﺋﻣش رەﻧﮕ ﻟﺑر ﺋوە ﺑﺖ ﻛ ﻓرەﻧﺴـــﯿﯿﻛﺎن ﻧﺗوەﯾﻛﯽ دﯾﻜﺎرﺗﯿﻦ .ﻣﻦ ﻣﻦ ﺋم ﻗﺴـــﯾ وەك ﻣﯿﺘﺎﻓﯚرﻚ ﺑﻛﺎر دەھﻨﻢ و دەﻣـــوێ ﺑھﯚﯾوە ﺋوە ﺑﻢ، ﻟھـــر وﺗﻜـــﯽ ﺟﻧﮕـــﺰەدەی وەك ﺋﻤـــدا، ﭘﻮﯾﺴـــﺘ ﻓرەﻧﺴـــﺎ وەك دەﺳـــت و وەك ﺷﺎرﺳـــﺘﺎﻧﯽ و ﻛﻟﺘﻮور ،زووﺗـــﺮ ﻟھر ﻻﯾﻧﻜﯽ دﯾﻜـــ ﺋﺎﻣﺎدە ﺑﺖ .دﯾﻜﺎرت ﺑﮕی ﺑﻮوﻧﯽ ﺧﯚی دەﮔڕاﻧـــﺪەوە ﺑﯚ ﺑﯿﺮﻛﺮدﻧوەﻛﺎﻧﯽ و دەﯾﮕﻮت :ﻣﻦ ﺑﯿﺮ دەﻛﻣوە ،ﻛواﺗ ھم )Cogito(3),ergo, (sumو ﺑﻣﺠـــﯚرەش ﺑﯿﺮﻛﺮدﻧـــوە دەﺑـــﻮوە ﭘﺸﻤرﺟﯽ ﺑﻮون و ،ﺑﻮون ھﻣﯿﺸ ﻛﻣﻚ دواﺗﺮ ﻟـــ ﺑﯿﺮﻛﺮدﻧوەوە ﺋﺎﻣﺎدەﯾﯽ دەﺑـــﺖ .ﻟﺑرﺋوە ھﺎﺗﻨﯽ ﻓرەﻧﺴـــﯿﯿﻛﺎن ﺑﯚ ﺧﻜﯽ ﺋم ﻧﺎوﭼﯾ درەﻧﮓ ﺑـــﻮو ،دەﺑﻮو ﺋوان زۆر ﭘﺸـــﺘﺮ ﻟﺮەﺑﺎن ﺑﯚ ﺋوەی زووﺗﺮﯾﺶ ﺋو ﭘۆژەﯾ دەﺳـــﺘﭙﺒﻜن، ﻛ ھـــﺰ و ﻻﯾﻧﻛﺎﻧﯿﺘﺮ ﻧﺎﺗﻮاﻧـــﻦ ﺋﻧﺠﺎﻣﯽ ﺑﺪەن و ھﻮﻧری ﺋﻧﺠﺎﻣﺪاﻧﯽ ﭘﻮﯾﺴـــﺘﯽ ﺑ ﻧﺗوەﯾﻛﯽ ﺧﺎوەن ﺷﺎرﺳﺘﺎﻧﯽ و ھﺰر ھﯾ. ﺑﻮوﻧـــﯽ ﻓرەﻧﺴـــﺎ و ﻛﻟﺘﻮورەﻛـــی ،ﻣﯿﺮاﺗ
ﺧﯚﯾوە و ﺑھـــﯚی ﻓﻧﺘﺎزﯾﺎﻛﺎﻧﯿـــوە )داھﺎﺗﻮو( ﺑﯿﻨـــﺎت ﺑﻨـــﺖ .رۆﺷـــﻨﺒﯿﺮﯾﯽ ﻓرەﻧﺴـــﯽ ،ﻛـــ ﺑﺷـــﻜ ﻟ رۆﺷﻨﺒﯿﺮﯾﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ و دﯾﭙﻠﯚﻣﺎﺳﯽ و ﻓرﯾﺎدڕەﺳﺎﻧی ﻓرەﻧﺴـــﯿﯿﻛﺎن ،ڕۆﺷﻨﺒﯿﺮﯾﯿﻛ ﺋﻮﻣﺪ ﺑـــ ﮔـــﯚڕان و ﺑدەﺳـــﺘﮫﻨﺎﻧﯽ داھﺎﺗﻮو، دەﺧﺎﺗ ﺧﻮوﻟﯿﺎی ﻣﺮۆﭬوە .ﻣﯿﺮاﺗﯽ ﺳﯿﺎﺳـــﯽ ﺋو وﺗ ،ھر ﻟ ﺷﯚڕﺷـــﯽ ﻣزﻧﯽ ﻓرەﻧﺴﯿﯿوە ﺗﺎ دواﯾﯿﻦ ﻓﯾﻠﺳـــﻮوﻓ ﻣزﻧﻛﺎﻧﯽ وەك ﭘﯚڵ رﯾﻜﯚر و ﺋﯿﻤﺎﻧﯚﯾـــﻞ ﻟﯿﭭﯿﻨﺎس ،ﻛ ھردووﻛﯿﺎن ﺑﺟﯚرﻚ ﻗﻮرﺑﺎﻧﯿﺎﻧﯽ ﺑﺎرودۆﺧﯽ ﺳﯿﺎﺳـــﯿﯽ ﺳدەی ﺑﯿﺴﺘم ﺑﻮون ،ﻟـــ دەوروﺧﻮﻟﯽ ﻣﺘﻤﺎﻧ ﺑ ﺋﯿﺮادەی ﻣﺮۆڤ ﺑﯚ ھﻨﺎﻧدی ژﯾﺎﻧﻜﯽ ﭘ ﺑھﺎ ،ﺳﻮوڕاوەﺗوە .ﺋم ﺧﺳﺗی ﻛﻟﺘﻮوری ﻓرەﻧﺴﯿﻢ ﻟ ﺑﯿﺮﻛﺮدﻧوەی ﺋو ھﺎوڕﯿﺎﻧﺷـــﻤﺪا ﺑﯿﻨﯿﻮەﺗوە ،ﻛ ﻣﺎوەﯾك ﻟ ﻓرەﻧﺴﺎ ژﯾﺎون و ﭘﺎﺷﺎن ﮔڕاوﻧﺗوە وﺗﯽ ﺧﯚﯾﺎن. ﺋـــوان ،ﺑ ﭘﭽواﻧی رەوەﻧـــﺪ و ﭘﻧﺎﺑرەﻛﺎﻧﯽ دﯾﻜوە ﻛ ﻟـــ وﺗﺎﻧﯽ دﯾﻜـــی ﺧﯚرﺋﺎوا ژﯾﺎون و ﮔڕاوﻧﺗـــوە ،ﺧﻜﺎﻧـــﯽ رەﺧﻨﮔـــﺮن ،ﺑم رەﺷـــﺒﯿﻦ ﻧﯿﻦ ،راﺑﺮدووﯾﺎن ﺑﯚ ﮔﺮﻧﮕ ،ﺑم ﺗﯿﺪا ﻧﺎﻣﻨﻨوە .ﺗﻧﺎﻧت ﻛﺎﺗـــﻚ ﻟ داﻧﻤﺎرك ﺑﻮوم و ﺑرھﻣﯽ ﻧﻮوﺳرە ﻋرەﺑ/ﻓرەﻧﺴﯿﯿﻛﺎﻧﯽ وەك ﺗﺎھﯿﺮ ﺑﻦ ﺟﻟﻠﻮوﻧـــﻢ دەﺧﻮﻨﺪەوە ،ﺋم رەھﻧﺪە ﻓرەﻧﺴـــﯿﺎﻧﯾﯿم ﺗﺪا ﺑدﯾﺪەﻛـــﺮد ،ﻛ ﭼﯚن ﻟ ھﻣﺎﻧﻜﺎﺗﺪا ﻧﺎوەڕۆﻛ ﺗﺮاژﯾﺪﯾﺎﻛﺎن ﺋوﯾﺎن دەﻛﺮدەوە ﺑﻧﺎو ﺟﯿﮫﺎﻧﯽ ﻛﺸﻛﺎﻧﯽ ﻣﺮۆﭬﯽ ﻋرەﺑﯿﺪا ،ﺋﺎواش ﺳـــﺘﺎﯾﻠﯽ ﻧﻮوﺳـــﯿﻦ و ﺗﻛﻨﯿﻜـــﯽ رۆﻣﺎﻧﻛﺎﻧﯽ و ھﺳﺘﻜﯽ ﺋﯿﺴﺘﺎﺗﯿﻜﯿﺎﻧی ﺑرز ،دەﯾﺎﻧﻜﺮدەوە ﺑ ﻣﺮۆﭬﻜﯽ ﭘﯚﻧﯿﭭﺮﺳﺎڵ و دﻧﯿﺎوﯾﺴﺖ ،دەﯾﺎﻧﻜﺮدەوە ﺑ ﻓرەﻧﺴﯽ. ﺑﯚﯾ ﻛﻟﺘﻮوری ﻓرەﻧﺴـــﯽ ﻟھر ﺷـــﻮﻨﻚ ﺋﺎﻣﺎدەﯾـــﯽ ھﺑﺖ و ﺋـــو ﺋﺎﻣﺎدەﯾﯿـــش ﻟھر ﻓﯚرﻣﻜﺪا ﺑـــﺖ )داﮔﯿﺮﻛﺎرﯾﺎﻧـــ وەك ﺋوەی ﻟ ﺋﻓرﯾﻘﯿﺎی ﺳـــدەی ﺑﯿﺴﺘﻣﺪا ،ﯾﺎن ﻣﯿﻮاﻧﺪارﯾﺎﻧ ﺑﺖ وەك ﺋوەی ﻟ ﺋﺴﺘﺎی ﻛﻮردﺳﺘﺎن و ھﺘﺪ(، ﻛﻟﺘﻮورﻜـــ ﻣـــﺮۆڤ ﺑ ﻗﻮﯾﯿﻛﺎﻧﯽ ﺷﻮﻧﺎﺳـــﯽ ﻣﺮۆﭬﺎﻧی ﺧﯚﯾوە دەﺑﺳـــﺘﺘوە .ﺋﻣ ھﻣﺎن ھﺳﺘﯿﺸ ﻛ ﺋﯿﺪوارد ﺳﻋﯿﺪ ،ﺑﺑ ﺋوەی ﺑﯿﺮم ﺑـــﺖ ﻟ ﻛﻮﺪا ،ﺋﺎﻣﺎژەی ﭘﻜـــﺮدووە و ﺋﻣ ﺋو ھﺳـــﺘش ﺑﻮو ﻛ ﻟﺳرەﺗﺎی ﭘﺎﯾﯿﺰی ﺋﻣﺴﺎﺪا
وﻨی ﻛﯚرﯾﯿﻛﺎن ﺑم ﺋوەی ﺟﮕی ﺳرﺳﻮوڕﻣﺎﻧ ﺋم وﻨﯾ ﺑ ھﺎﺗﻨﯽ ﺳـــرﺑﺎزە ﻛﯚرﯾﯿﻛﺎن ﮔﯚڕاﻧﯽ ﺑﺳردا ھﺎت .ﻛﯚرﯾﯿﻛﺎن ﻟ ﻋﺮاق و ﻛﻮردﺳﺘﺎﻧﺪا ،ﮔﺮﺗﯾﻛﯽ ﺑﭽﻮوﻛﻦ ﻟ ﺧوﻧﻜﯽ دوورودرﮋی ﻧﺎﺧﯚش ﻛ ﭘە ﻟ ﻛﺎﺑﻮوس .ﺋوان ﺑﯚ ﯾك ﭼﺮﻛﺳﺎت دەﺳﺗﯽ ﻛﺎﺑﻮوﺳـــﯿﺎن ﻟﺳر ﻣﺸـــﻜﯽ ھﺎووﺗﯿﺎن ﻻﺑﺮد و دﯾﻤﻧﻜﯽ ﺟﯿﺎوازﯾﺎن ﭘﺸـــﻜش ﻛﺮد .ﺋوان ﺑ ﭘﭽواﻧی ھﺎوﻛﺎرە ﺋﻣرﯾﻜﯿﯿﻛﺎﻧﯿﺎﻧوە ،ﻟﻮﻟی ﺗﻔﻧﮕﻛﺎﻧﯿﺎن رووی ﻟ ﺧﻚ ﻧﺑﻮو ،ﺗﻧﯿﺎ ﻟﺳر ﺑﯚﻧﯿﺖ و ﻻﺷـــی ﺋﯚﺗﯚﻣﺒﻠﻛﺎﻧﯿﺎن ﻧﻮوﺳﯿﺒﻮوﯾﺎن: )ﺋﻤ ھﺎوڕﯽ ﺋﻮەﯾﻦ(. ﻛﯚرﯾﯿﻛﺎن ﻟ ﻋﺮاق و ﻛﻮردﺳﺘﺎﻧﺪا ،ﺋﮔرﭼﯽ ﻧﯾﺎﻧﺘﻮاﻧـــﯽ ﺑـــ ﺷـــﻮەﯾﻛﯽ دادوەراﻧـــ وزە و
ﻣﻨﺪاﻜﯽ ﻋﺮاﻗﯽ ﻟﻛﺎﺗﯽ ﺳرداﻧﯿﺪا ﺑﯚ ﻻی ﺑﺎوﻛ دەﺳﺘﺒﺳرەﻛی ﻟﻻﯾن ھﺰەﻛﺎﻧﯽ ﺋﻣﺮﯾﻜﺎ ﻛﯚﺗﺎﯾﯿﮫﻨﺎن ﺑو ﺳﯿﺴـــﺘﻣ ﺣﻜﻮﻣاﻧﯿﯿ ،ﺑﯿﺮ ﻟ ﺗﻮوﻧﺪوﺗﯿـــﮋی و ﺟﻧﮓ ﻧﻛﻧوە .ﺋﮔر ﺑﻤﺎﻧوێ ﺑـــ زاراوەﻛﺎﻧﯽ ﺳﯚﺳـــﯿﯚﻟﯚژی ﻓرەﻧﺴـــﯽ )ﭘﯿﺮ ﺑﯚردﯾـــﯚ( ﺑﯿﺮ ﺑﻜﯾﻨوە) ،(2دەﺑ ﺑﯿﻦ :ﺟﻧﮓ و ﺗﻮوﻧﺪوﺗﯿﮋی ﺑﯚ ﻋﺮاﻗﯿﯿﻛﺎن و ﺧﻜﯽ ﻛﻮردﺳﺘﺎن، ﻟـــ ﺗﭙڕﯾﻨﯽ ﻛﺎﺗﺪا ،ﺑﻮوەﺗـــ ﻛﺎﯾ و ﭘﺎﻧﺘﺎﯾﯿﻛﯽ ﻛﯚﻣﯾﺗﯽ) ،(Social fieldﻛ ﺗﯿﺪا )ھﺎﺑﯿﺘﯚس (Habituésﺋـــوان ،ﭘﮕﯾﺸـــﺘﻮوە و ﺑﻨﻣﺎﻛﺎﻧﯽ
زەﯾﻨﯿﯿﺗﻜـــﯽ ﺗﻮوﻧﺪوﺗﯿﮋاﻧـــدا ،ﻛﺎرﯾﮕرﯾﯿﻛﯽ ﻛﻮﺷﻨﺪەی ﻟﺳر ﻣﯿﻨﺘﺎﯿﺘی ﺧﻜﯽ ﺋم وﺗ، ھﺑﻮوە .ﺋوان ھﺎووﺗﯿﺎن ﺗﻮوﺷـــﯽ ﭘرﭼﻛﺮدار و ﻣﯿﻜﺎﻧﯿﺰﻣﯽ ﺑرﮔﺮﯾﻜﺮدن ﻟ ﺷـــﺘﯽ ھ ،ﻛﺮد و ﻟﺟﯿﺎﺗﯽ راﻛﺸﺎﻧﯽ ﺳـــرﻧﺠﯽ ھﺎووﺗﯿﺎن ﺑﯚ ﻻی ﺧﯚﯾﺎن ،ﺧﻜﻜﯽ زۆرﯾﺎن ﺧﺴـــﺘ ﻧـــﺎو ﺋﺎﻣﺰی ﮔﺮووﭘ ﺗﻮوﻧﺪڕەوەﻛﺎﻧوە.
)ﻓﯚﺗﯚ(AFP : ﺳﯿﺎﺳـــﯿﯿﻛی ،ﺋو رﺰە زۆرەی ﺑﯚ ﺷﺎرﺳـــﺘﺎﻧﯽ و داھﻨـــﺎن ھﯾﺗﯽ ،ﻟ وﺗﺎﻧـــﯽ ﭘﺎش ﺟﻧﮕﺪا، ﻟ ﻛﯚﻣﮕ ﺷـــﻮﻨﺮاوەﻛﺎﻧﺪا ،ﭘﻮﯾﺴـــﺘﯿﯿﻛ. ﻓرەﻧﺴـــﺎ دەﺗﻮاﻧ وا ﺑﻜﺎت) ،ﻗﻮرﺑﺎﻧﯿﯽ( ﻛﻣﺘﺮ ﻟﻧﺎو )ﺑﯿﺮەوەری( ﺧﯚﯾﺪا ﺑﻤﻨﺘوە و ﻟ ﺋﺎﺳـــﺘﯽ دەرووﻧﯿﺪا ﮔﯿـــﺮۆدەی ﺋزﻣﻮوﻧﻛﺎﻧـــﯽ ﺑﺒﺖ ،ﻛ ھﻣﻮوﯾـــﺎن ﻟـــ) راﺑﺮدوو(دان ،ھﻨـــﺪەی ﺋوەی ھﺎﻧـــﯽ ﻗﻮرﺑﺎﻧﯿـــﯽ دەدات ﺑﭽﺘ ﻧـــﺎو ﺧﯾﺎﺪاﻧﯽ
ﻟ ﭘﺎرﻛﯽ )ﻣﻨﺎرە(ی ﺷﺎری ھوﻟﺮ ،ﻛﺎﺗﻚ ﻟﮔڵ ھﺎوﺳرەﻛﻣﺪا ﺗﻣﺎﺷـــﺎی ﺋو ﻓﯿﻠﻤﺎﻧﻣﺎن دەﻛﺮد ﻛ ﻛﻮﻧﺴـــﻮﻟﺨﺎﻧی ﻓرەﻧﺴـــﯽ ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ دەﻛﺮدن، ﺑ ﺗﻮوﻧﺪی داﯾﮕﺮﺗﻢ) .(4ﺋﻤ ﺳـــ ﺋﻮارە ﭼﻮوﯾﻦ ﺑﯚ ﺋوێ و ﺷـــواﻧ دوای ﻛﯚﺗﺎﯾﮫﺎﺗﻨﯽ ﻓﯿﻠﻤﻛﺎن، ﺋﺎﺳـــﻮودە و ﺧﯚﺷـــﺤﺎڵ دەﮔڕاﯾﻨوە ﺑﯚ ﻣﺎوە. ﺗﻧﺎﻧت ﻟ ﺋﻮارەی ﺳـــﯿﻣﺪا )زەرﯾﺎب( ،ﻛﻮڕە ﭘﻨﺞ ﺳﺎﻧﻛﺷـــﻤﺎن ﻟﮔﺪا ﺑﻮو ،ﺑﺑ ﺋوەی ﮔﻮﺒﺪەﯾﻨ ﺋـــوەی ﺋو ﻓﯿﻠﻤی ﻟـــوێ ﻧﻤﺎﯾﯿﺶ
MONDE MONDE LE
LE
2009 2009 دﯾﺴﻣﺒری دﯾﺴﻣﺒری diplomatique diplomatique
33
ﻛﻮردی
ﻛﻮردی
دﯾﻤﻧﻚ ﻟ ﻓﯿﻠﻤﯽ )ﺑﺧﺮھﺎﺗﻦ(ی ﻓرەﻧﺴﯽ ﻛ ﺑﺎﺳﯽ ﻛﭻ و ﻛﻮڕﻜﯽ ﭘﻧﺎﺧﻮازی ﻛﻮرد دەﻛﺎت ﻟ ﻓرەﻧﺴﺎ. ﺋو ﻓﯿﻠﻤ ﻟ )ﻓﯿﺴﺘﯿﭭﺎﯽ ﺳﯿﻨﻣﺎ( ﻛ ﺳﻧﺘری رۆﺷﻨﺒﯿﺮی ﻓرەﻧﺴﯽ ﻟ ھوﻟﺮ ﺳﺎزﯾﻜﺮد، ﻧﻤﺎﯾﺸﻜﺮا
دەﻛـــﺮا ،ﺑﯚ ﺗﻣﻧﯽ ﺋو دەﺷـــﯿﺎ ﯾﺎن ﻧﺎ؟ ﺑم ﺋـــﻮارەﻛﺎن زۆر ﺧـــﯚش ﺗﭙڕﯾـــﻦ .زەرﯾﺎب ﻟ ﻛﺎﺗﻜﺪا ﮔﻧﻤﺷـــﺎﻣﯽ دەﺧـــﻮارد و )راﺗﺎﺗﯚی( ﻛ ﻗﺎرەﻣﺎﻧﯽ ﻓﯿﻠﻤﯽ ﻛﺎرﺗﯚﻧﯽ )،(Ratatouille ﻟـــﻻی ﺧﯚﯾـــوە داﻧﺎﺑﻮو ،ﺗﻣﺎﺷـــﺎی دەﻛﺮد و ﻟﮔڵ ﺋوەﺷﺪا ﻛﺎﺗﯽ ﺧوﺗﻨﯽ ﻧﺰﯾﻚ دەﺑﻮوەوە، ﺑم ﺧـــوی ﻟﻨﻛوت و ﺟﺎروﺑـــﺎر ﺧرﯾﻜﯽ ﻓﯚﺗﯚﮔﺮﺗﻦ ﺑﻮو .ﻛﺎﺗﻜﯿﺶ ﭘﻮﯾﺴـــﺘﯽ ﺑ ﭼﻮوﻧ ﺗواﻟـــﺖ ﺑﻮو ،ﮔﻮﺗﯽ) :ﺑﺎ ﺑﻮەﺳـــﺘ ﺗﺎ دەﭼﻢ ﻣﯿﺰەﻛـــم دەﻛم( .ﮔﻮﺗـــﻢ) :ﻧﺎﺗﻮاﻧﯿﻦ ،ﭼﻮﻧﻜ ﻛﯚﻧﺘﺮۆﻛی ﺑدەﺳـــﺖ ﺋﻤ ﻧﯿﯿ .(ﺋﻣﺠﺎ ﺑ ﻧﺎﺑدﯿﯿوە دەﺳـــﺘﯽ ﮔﺮﺗـــﻢ و زوو زوو ﺑﻻی ﺋﺴـــﺘﺎ ﻛس ﺑﯿﺮی ﺑﯚ ﺋوە ﻧﭼﻮوﺑﻮو ﺳﯿﻨﻣﺎ ﺳـــﻜﺮﯾﻨﻛدا ﺋﺎوڕی دەداﯾوە ،ﻧﺑﺎ ﮔﺮﺗﯾﻛﯽ دەﺗﻮاﻧ ﻟ ﺑﯿﻨﺎﻛﺮدﻧـــوەی )ﻣﻦ(ی ﻗﻮرﺑﺎﻧﯿﺪا، دەﺳﺘﻜﯽ ﻓرﯾﺎدڕەس ﺑ ﺑﯚ دروﺳﺘﻜﺮدﻧوەی ﻟﻛﯿﺲ ﺑﭽ. ﺑﺑـــ زﯾﺎدەڕۆﯾـــﯽ ﺑـــﯚ ﯾﻛﻣﺠﺎرﺑﻮو ﭘﺎش ﻣﺘﻤﺎﻧـــ ﻟﻧﻮان ﻣـــﺮۆڤ و دەوروﺑر و ﻣﺮۆڤ رووﺧﺎﻧﯽ رژﻤﯽ ﺑﻋﺲ ،ھﺳـــﺘﻢ ﺑ ﺋﺎﺳﻮدەﯾﯽ و ژﯾﺎﻧـــﺪا .ﺑﯿﺮ ﻟوە ﻧﻛﺮاوەﺗـــوە ﻛ ھﻮﻧر و ﻛﺮد و ﺑوام ﺑوە ھﻨﺎ ﻛ ﻟ ﻧﺎﺧوە ﺋﺎزاد ﺑﻮوم .ژاﻧﺮەﻛﺎﻧﯽ دەﺗﻮاﻧﻦ ﭼﻛﻜﯽ ﺑرەﻧﮕﺎرﺑﻮوﻧوەی ھﺳﺘﻤﻜﺮد ﺋوەی ﺋﺎزادی ﻛﺮدم ﻓرەﻧﺴﯿﯿﻛﺎن ﺋـــو زﻧﺠﯿﺮە وﻨﺎﯾ ﺑﻦ ،ﻛـــ ﭘﺎش ﺗواوﺑﻮوﻧﯽ ﺑﻮون )ھﯿﻮادارم ﺋم ﻗﺴـــﯾم وەك وەﺳﻔﻜﯽ ﺟﻧﮓ و داڕﻣﺎﻧﯽ ﺳﺘﻣﻜﺎرﯾﺶ ،ھﺮش دەﻛﻧ ﺳـــﺎدە و ﭘﺪاھﮕﻮﺗﻦ ﻟﻮەرﻧﮔﯿﺮێ( ،ﭼﻮﻧﻜ ﺳـــر ﯾﺎدوەری ﻗﻮرﺑﺎﻧﯿـــﺎن و وزەی داھﻨﺎﻧﯿﺎن ﺋوان ﺗﻮاﻧﯿﺒﻮوﯾﺎن ﻛﯚی ﺋو ﻛﯚﻧﺴـــﯿﭙﺘﺎﻧم ﻟﻻ دەﮔﻮﺷـــﻦ و ﻧﺎﺋﻮﻣﺪﯾـــﺎن دەﻛن ﻟـــوەی ﺑﯿﺮ ﺑﮕﯚڕن ،ﻛ ﻣﻦ ﻟﻮەی ﺗﻣﺎﺷـــﺎی ژﯾﺎﻧﯽ ﺧﯚﻣﻢ ﻟـــ داھﺎﺗﻮو ﺑﻜﻧوە .وﺗﺎﻧـــﯽ ﭘﺎش ﺟﻧﮓ و دەﻛﺮد وەك ﻛﻮردﻚ ،ﻛ ﺷواﻧ ﻟﮔڵ ﺧﺎﻧﻢ و ھﺎووﺗﯿﺎﻧـــﯽ ﻗﻮرﺑﺎﻧـــﯽ و ﺟﻧﮕـــﺰەدە ،ﭼﻧﺪە ﻣﻨﺪاﻛی ﺑ ﺋﺎزادی ﻟ ﭘﺎرك دادەﻧﯿﺸ ﺗﻧﯿﺎ ﻟـــ ﺋﺎﺳـــﺘ ﻣﺎﺗرﯾﺎﯿﯿﻛﯾﺪا ﭘﻮﯾﺴـــﺘﯿﺎن ﺑ ﺑﯚ ﺗﻣﺎﺷـــﺎﻛﺮدﻧﯽ ﻓﯿﻠﻢ .ﺋﻣ ﺳـــﺎﺗوەﺧﺘﻜﯽ ﻓﺮﯾﺎﮔـــﻮزاری ﺧﯚراك و دەرﻣﺎن و ﺑﯿﻨﺎﻛﺮدﻧوەی ﺑﺧﺘوەراﻧﯾـــ ﺑـــﯚ ﺋـــو ھﺎووﺗﯿﺎﻧـــی ﻛ ﻛﯚﻣﮕﻛﯾـــﺎن ھﯾـــ ،ﺋوەﻧـــﺪەش زﯾﺎﺗـــﺮ ﺳـــﺎھﺎﯾ ﻛس ﻧﯾﺘﻮاﻧﯿـــﻮە ﮔﻔﺘﻮﮔﯚ ﻟﮔڵ ﭘﻮﯾﺴـــﺘﯿﺎن ﺑـــ ﺑﯿﻨﺎﻛﺮدﻧـــوەی ﻛﻟﺘﻮوری و ﻧﺎﺧﯿﺎﻧﺪا ﺑﻜﺎت .ﻣﻦ ﺑﯿـــﺮ ﻟو ﺧﺎﻧﻤ دەﻛﻣوە رۆﺣﯿـــﯽ ھﯾ .ﺑﯚ ﺑﯿـــﺮ ﻧﻛﺮدﻧوە ﻟ ﺟﻧﮓ و ﻛ زۆر ﻟﻣﮋە ھﺎوﺳـــرەﻛی ﻟدەﺳـــﺘﺪاوە و ﮔﻮوﺷﺎرە دەرووﻧﯿﯿﻛﺎﻧﯽ ﺳـــﺎﯾﻜﯚﻟﯚژﯾﺎی ﭘﺎش ھﯿﭽـــﻜﺎم ﻟ دوو ﻣﻨﺪاﻛی ﺗﺎ ﺋﺴـــﺘﺎ ﺑھﯚی ﺟﻧﮓ ،ﭘﻮﯾﺴـــﺘﯿﻤﺎن ﺑـــ ﺑﯿﺮﻛﺮدﻧوە ﻟ ﻛﯚی ﺑـــ ﺑﺎوﻛﯿﯿوە ﺳـــﯿﻨﻣﺎﯾﺎن ﻧﺑﯿﻨﯿﻮە و ﻓزای ﺋو ﭼﺎﻻﻛﯽ و ﺷـــﺘﺎﻧ ھﯾ ﻛ ﻟ ﺳـــردەﻣﯽ دوور ﻟ ﻛﯚﻧﺘﺮۆﯽ ﻛﯚﻣﯾﺗﯽ ﺋﺎﯾﯿﻨﯽ و ﻋﻮرﻓ ﺟﻧﮕـــﺪا ﻗدەﻏ دەﻛـــﺮان و ﭘراوﺰ دەﺧﺮان ﻛﯚﻣﯾﺗﯿﯿ داﺧﺮاوەﻛﺎﻧﯿﺶ رﮕﯾﺎن ﭘﻨداوە و دەﺷـــﻮﻨﺮان و ﺑ ﺑھﺎ دەﻛـــﺮان .ﻟﺮەوە، ﻣﻨﺪاﻛﺎﻧﯽ ﺑرﺘ ﺳـــﯿﻨﻣﺎ ،ﺑم ﺳـــﯿﻨﻣﺎی ﺋوەﻧـــﺪەی ﺧﻜﯽ ﻋﺮاق و ﻛﻮردﺳـــﺘﺎن ﻟم ﺑـــﯚ ھﺎﺗ ﻧـــﺎو ﭘﺎرﻛـــﯽ ﺷـــﺎرەﻛﯾوە .ﺑﯿﺮ ﻟ ﻗﯚﻧﺎﻏدا ﭘﻮﯾﺴـــﺘﯿﺎن ﺑ ﺋﺎﺳﺎﯾﯿﺶ ،ﺧﯚراك و ﺳـــدان ﻛﭻ و ﻛﻮڕی ھرزەﻛﺎر و ﻛﻣﺪەراﻣت ،ﺳﻮوﺗﻣن ھﯾ ،زﯾﺎﺗﺮ ﻟوەش ﭘﻮﯾﺴﺘﯿﯿﺎن ﺑ دەﻛﻣوە ،ﻛ ﻟـــ ﻛﯚﻣﮕﯾﻛﯽ وەك ﺋوەی ﻛرﻧﭬﺎڵ و ﺳﺮك و ﯾﺎری و ﻛﻣﭙﯽ ﮔﺷﺘﯿﺎری ﺋﻤ داﺧﺮاودا ،ﻟـــ ھﯿﭻ ﻗﯚﻧﺎﻏﻜﯽ ھرزەﻛﺎری و ﺳﯿﻨﻣﺎﯾ. ﻟـــ ﺋﻮارەی دووەﻣـــﺪا ،ﭘﯾﻮەﻧﺪﯾﻢ ﺑ ﭼﻧﺪ و ﻻوﯾﯿﺎﻧﺪا دەرﻓﺗﯽ ﭼﻮون ﺑﯚ ﺳـــﯿﻨﻣﺎﯾﺎن ﺑﯚ ﻧڕەﺧﺴﺎوە ،ﺑﺑھﺎﻧی ﺋوەی ﺑدﺧﻮو دەﺑﻦ .ﻗﻮﺗﺎﺑﯿﯿﻛـــﯽ زاﻧﻜﯚوە ﻛﺮد) ،ﺑـــ ﺗﺎﯾﺒﺗﯽ ﻟ ﺑﯚﯾـــ دووﺑﺎرەی دەﻛﻣوە ،ﻛـــ ﺑﯚ ﯾﻛﻣﺠﺎر ﻛﭽـــﻛﺎن ،ﭼﻮﻧﻜـــ دەﻣﺰاﻧـــﯽ ﭘـــﺎش ﻛﺎﺗﮋﻣﺮ ﺑﻮو ﻣﺎﻧﺎی ﺟﯿﺎوازی ھـــر ﯾك ﻟ ﭼﻣﻜﻛﺎﻧﯽ ﺷـــش رﮕی ھﺎﺗﻨـــ دەرەوەﯾﺎن ﻟ ﺑﺷـــ )رزﮔﺎری( و )ﺋﺎزادی( ،ﻟﻻم رووﻧﺘﺮ دەﺑﻮوﻧوە :ﻧﺎوﺧﯚﯾﯿﻛﺎﻧﯿـــﺎن ﻧﺑﻮو( ،داوام ﻟﻜﺮدن ﻛ ﺑﻦ ﺋﺎزادﺑـــﻮون ﻟ ﺗﻮوﻧﺪوﺗﯿﮋی ﭘﺎش ﺳـــﺘﻣﻜﺎری ،و ﺑﭽﯿﻦ ﺑﯚ ﺗﻣﺎﺷﺎی ﻓﯿﻠﻢ ،ﺑم ﺑﯚم دەرﻛوت رزﮔﺎری دەﻛـــﺮدم و ﻟﺳـــر ﺋـــو ﻛﻮرﺳـــﯿﯿ ﺋـــوان زۆر ﭘﺶ ﺋﻤ ﮔﯾﺸـــﺘﻮوﻧﺗ ﺋوێ و ﭘﻼﺳـــﺘﯿﻜﯿ رەق و ﺗﻗﺎﻧـــی ﭘﺎرك ،ھﺳـــﺘﻢ ﻣﯿـــﻮەی ﮔﻮﻧﺎھﯿﺎن ﺧﻮاردووە .ﺋـــﺎزادی ﺋوەی ﺑ ﺑﻮوﻧـــﯽ ﻣﺮۆﯾﯿﺎﻧی ﺧﯚم دەﻛـــﺮد ،ﺋﻣش دەھﻨﺎ ﻣﺮۆڤ ﻟ ﭘﻨﺎوﯾﺪا ﮔﻮﻧﺎه ﺑﻜﺎت ،ﻓﯿﻠﻤﯿﺶ ﻟﻛﺎﺗﻜﺪا رۆﺣﻢ ﺗﻜڵ ﺑ ﺟﻮاﻧﯽ و داھﻨﺎﻧﻚ ﺋوە دەھﻨ ﺑﯚی ﺑﮋﯾﺖ .ﻛﻟﺘﻮوری ﻓرەﻧﺴـــﺎ دەﺑﻮو ،ﻛ ﺳرﭼﺎوەﻛی ﻟ ﻓﯿﻠﻤﻛﺎن و ﻛﺷﯽ ژﯾﺎن و ﺋﺎزادﯾﺖ ﭘﺪەﺑﺧﺸﺖ. ﺳﯿﻨﻣﺎﯾﯽ ﭘﺎرﻛوە دەھﺎت. ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ﻓرەﻧﺴـــﯿﯿﻛﺎن ﺗﻮاﻧﯿﺒﻮوﯾـــﺎن ﻟـــ رﮕی * رﺒﻮار ﺳﯿﻮەﯾﻠﯽ :ﻧﻮوﺳر و ﺳرۆﻛﯽ ﺷـــﻜﺎﻧﺪﻧﯽ ﻛﯚﻧﺴـــﭙﺘﯽ ﺳـــﯿﻨﻣﺎی داﺧـــﺮاو، ﺳـــﯿﻨﻣﺎﯾﻛﯽ ﻛﺮاوە و ﻟﮔﯿﺸـــﯿﺪا ﻣﺮۆﭬﻜﯽ ﺑﺷـــﯽ ﻓﻟﺴـــﻓ ،ﻟ ﻛﯚﻟﮋی ﺋدەﺑﯿﺎت، ﺋـــﺎزاد ﺑرھم ﺑﮫﻨـــﻦ ،ﺋﮔرﭼـــﯽ ﻧﺎوەرۆﻛﯽ زاﻧﻜـــﯚی ﺳـــﻻﺣدﯾﻦ ،ﻛﻮردﺳـــﺘﺎن. زۆرﯾﻨـــی ﻓﯿﻠﻤﻛﺎﻧﯿـــﺶ ﺗﺮاژﯾﺪﯾﺎﻧـــ ﺑﻮون .ﺗﺎ rebwarsiwayli@yahoo.com ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ﭘراوﺰەﻛﺎن:
.1ﺑﻮوﻧـــﯽ ﭼﻣﻜﯽ ﻓرﯾـــﺎدڕەس ﻟ ﺟﯿﮫﺎﻧﺒﯿﻨﯽ ﻣﺮۆﭬﯽ ﻛـــﻮردا ،ﭘﯾﻮەﻧﺪﯾﯿﻛﯽ ﻗﻮوﯽ ﺑ ﺋﺎﻣﺎدەﯾﯽ ﺋﺎﯾﯿﻨ ﻣﮋدەﺑﺧﺸﻛﺎﻧوە ھﯾ ﻟم ﻧﺎوﭼﯾدا. 2. Bourdieu، Pierre (1994): Centrale tekster inden for sociologi og kulturteori، p: 60 .3دﯾﻜﺎرت :ﻟﻜﯚﯿﻨوەﯾك دەرﺑﺎرەی ﺑﻛﺎرھﻨﺎﻧﯽ راﺳـــﺘﯽ ژﯾﺮ و ﺗﻮﮋﯾﻨوەی زاﻧﺴﺘﯽ. ﻟـــ" ﭼﻧﺪ وردﺑﻮوﻧوەﯾك ﻟﺑﺎرەی ﻣﯿﺘﺎﻓﯿﺰﯾﻜـــوە" و .ﻟ ﺋﻤﺎﻧﯿﯿوە :د .ﺣﻣﯿﺪ ﻋزﯾﺰ، وەزارەﺗﯽ رۆﺷﻨﺒﯿﺮی ،ﺑڕﻮەﺑراﯾﺗﯽ ﺧﺎﻧی وەرﮔان ،ﺳﻠﻤﺎﻧﯽ ،2005ل143 : .4ﻟـــ ﻧﻮان 10/22ﺗﺎﻛﻮ 10/26ی ،2009ﻛﻮﻧﺴـــﻮﻟﺨﺎﻧی ﻓرەﻧﺴـــﺎ و ﺋﻧﺴـــﺘﯿﺘﻮﺗﯽ رۆﺷﻨﺒﯿﺮﯾﯽ ﻓرەﻧﺴﯽ ،ھﺎوڕێ ﻟﮔڵ ﭼﻧﺪ ﺳﯿﻨﻣﺎﻛﺎرﻜﯽ ﻛﻮردی دەرەوە و ﻧﺎوەوەی وت ﺑ ھﺎوﻛﺎرﯾﯽ ﻟﮔڵ ﺋﯿﺪارەی ﭘﺎرﺰﮔﺎی ھوﻟﺮ ،ﻟ ﭘﺎرﻛﯽ )ﻣﻨﺎرە( ،ﺑرﻧﺎﻣی ﭘﺧﺸﻜﺮدﻧﯽ ﭼﻧﺪ ﻓﯿﻠﻤﯽ درﮋ و ﻛﻮرﺗ ﻓﯿﻠﻤﯿﺎن ﺑڕﻮە ﺑﺮد .ﻟﺑﺷﯽ ﺧﯚرﺋﺎوای ﭘﺎرﻛﻛدا ،ﻛ ﺷﺎﻧﯚی ﭘﺎرﻛﻛی ﻟﯿ و ﻟ ﺳ ﻻوە ﺑ ﭘﻠﯿﻜﺎﻧ ﺑﯚی دەﭼﯿﺘ ﺧﻮارەوە ،ﻛﻮرﺳﺴﯿﻛﯽ زۆرﯾﺎن رﯾﺰ ﻛﺮدﺑﻮو ،ﭘﺎﺷﺎن ﺳﻜﺮﯾﻨﯽ ﺳﯿﻨﻣﺎﯾﻛ ﻟﺳر ﺷﺎﻧﯚی ﭘﺎرك داﻧﺪراﺑﻮو ،ﺑراﻣﺒر ﺋﺎﻣﺮەﻛﺎﻧﯽ ﭘﺧﺶ ،ﻛ ﻟ ﭘﺸـــﺘوەی ﺑﯿﻨراﻧوە ﻟﺳر ﻛﭘﺮﻜﯽ ﺋﺎﺳﻨﯽ ﺑڕﻮە دەﺑﺮا .دواﻛوﺗﻦ ﻟ ﺑرﻧﺎﻣﻛﺎﻧـــﺪا ﻧﺑﻮو ،ھﻤﻨﯽ ﺑﯿﻨران ﺟﮕی رﺰ ﺑﻮو .ﯾﻛم ﺋﻮارە ﻛ ﺋﻤ ﭼﻮوﯾﻦ ،ﺑﯚ ﻛﺮدﻧوەی ﺑرﻧﺎﻣﻛ ﺑرﺰ ﻛﯚﻧﺴﻮﻟﯽ ﻓرەﻧﺴﯽ و ﭼﻧﺪ ﺋﻛﺘرﻜﯽ ﺳﯿﻨﻣﺎﯾﯽ ﭼﻮوﻧ ﺳر ﺷـــﺎﻧﯚ و ﺑﺧﺮھﺎﺗﻨﯽ ﻣﯿﻮاﻧﻛﺎﻧﯿﺎن ﻛﺮد و وﺋﻛﺘرەﻛﺎﻧﯿﺎن ﻧﺎﺳﺎﻧﺪن .ﺑﺷﺪارﯾﯽ ﺑﯿﻨران ﻟ ﺷواﻧﯽ دواﯾﯿﺪا زۆر زﯾﺎﺗﺮ ﺑﻮو ،ﺳﯿﺴﺘﻣﯽ ﺋﺎﺳﺎﯾﺶ زۆر ﺑﺎش ﺑڕﻮە دەﺑﺮا و ،ﺑ ﻛﻮرﺗﯽ ﻟ ﻧﺎو ﻓزای ﭘﺎرﻛﻛ و ژﺮ ﺋﺎﺳﻤﺎﻧﯽ ﺳﺎﻣﺎﺪا ،ﺳﯿﻨﻣﺎ ﭘﺎرادﯾﺴﯚﯾﻛﯿﺎن دروﺳﺘﻜﺮدﺑﻮو.
ﻟ ﮔﻮﺗﺎری ﺋﯿﺮادەﺧﻮازﯾﯿوە ﺑﯚ ﮔﻔﺘﻮﮔﯚی ﭼواﺷﻛﺎر
ﻛﯚﭼﺒری" ،ﻛﺸﯾﻛﯽ" زۆر ﺷﯿﺎو ﺋﺮﯾﻚ ﻓﺎﺳﺎن ﭘرﺗﻮﺑوﻛﺮدﻧـــوەی ﭘــــــــﻧﺎﺑرەﻛﺎﻧـــﯽ "ﺟﻧﮕڵ"ەﻛـــی ﻧﺎوﭼـــی ﻛﺎﻟ) ﻟ ﺑﺎﻛـــﻮوری ﻓرەﻧﺴـــﺎ( ،ھﺎوﺗـــﺎ ﻟﮔڵ ھـــرا ﻣﯿﺪﯾﺎﯾﯿﻛـــی ﺗﺎﯾﺒـــت ﺑ ﺑـــ ﻧﺎﺳـــﻨﺎﻣﻛﺎن ) ، (1دەرﯾﺨﺴـــﺖ ﻛـــ ﻛﯚﻧﺘﺮۆﻜﺮدﻧـــﯽ ﻛﯚﭼﺒری ﯾﻛﻜ ﻟـــ ﻛﺎرە ﻟﭘﺸـــﯿﻨﻛﺎﻧﯽ ﺣﻜﻮﻣﺗﯽ ﻓرەﻧﺴـــﯽ .ﻟ ﺋﺴﺘﺎ ﺑـــدواوە ،ﻧﺎﻛﺮﺖ "ﻧﺎﭼﺎری" ﻛﺸـــی ﻛﯚﭼﺒران ﺑﯿﻦ ،ﺑﻜﻮ ،ھروەك ﻧﯿﻜﯚﻻ ﺳﺎرﻛﯚزی ﺋﺎﻣﺎژەی ﺑﯚ ﻛﺮد ،دەﺑﺖ "ھﯿﺎﻧﺒﮋﺮﯾـــﻦ" .ﺑم ﺋم ﮔﻮﺗﺎرە ﻧﺮﺧﻮازاﻧی دەوت ،زﯾﺎﺗﺮ ﺑﺮەو ﺑ" ﻛﺸـــﻛ" دەدات ﻟ ﺑرژەوەﻧﺪﯾـــﯽ ﺋواﻧی ﻛ ﺑﺑ ﺋوەی ﭘـــﻮەری ﮔﻮﻧﺠﺎو ﺑﯚ ﺑﻨﻛﺮدﻧﯽ داﺑﻨﻦ ،ﺑ ﻗﺎزاﻧﺠﯽ ﺳﯿﺎﺳﯿﯽ ﺧﯚﯾﺎن ﺳﻮودی ﻟﻮەردەﮔﺮن. ﻟـــ ﻛﯚﺑﻮوﻧوەﯾﻛﯽ ﭘﺎرﺗﯽ "ﯾﻛﺘﯽ ﻟـــ ﭘﻨﺎو ﺑﺰووﺗﻨوەی ﻣﯿﻠﻠﯽ" دا ﻛ ﺗﺎﯾﺒت ﺑﻮو ﺑ ﻛﯚﭼﺒری، ﺑڕﺰ ﻧﯿﻜﯚﻻ ﺳﺎرﻛﯚزی ،وەزﯾﺮی ﻧﺎوﺧﯚی ﺋوﻛﺎت، ﻟ9 ی ﺣﻮزەﯾﺮان)ﺟﻮن( ی 2005دا ،زاراوەﯾﻛﯽ ﺳﯿﺎﺳـــﯽ ﺑﻛﺎردەھﻨﺖ ﻛـــ دوارۆژﻜـــﯽ روون ﭼﺎوەڕواﻧـــﯽ دەﻛﺎت" :دەﻣوﺖ ﻟـــ) ﻧﺎﭼﺎرﺑﻮون( ﺑ ﻛﺸـــی ﻛﯚﭼﺒرﯾﯿوە ﺑـــرەو )ھﺒﮋاردﻧﯽ( ﻛﯚﭼﺒـــران ﺑۆم" .ﺑﮕﻮﻣﺎن ،ﻛﯚﭼﺒـــری ﻟﭘﻨﺎو دۆزﯾﻨـــوەی ﻛﺎر ﻟو ﮔﻮﺗـــﺎرە ﻛﯚﻧﺘﺮە ،ﺑـــم ﺋﺎ ﺑﻣﺠﯚرە ﺗﺑﻧـــﯽ ﻛﺮاﯾوە :ھﺒﮋاردﻧﯽ ﻛﯚﭼﺒران ﻛﺎری دەوﺗـــ ،ﻧك ﻛﺎری ﻛﯚﭼﺒـــران ،ﺋﮔرﻧﺎ ﮔڕاﻧﺪﻧـــوەی "ﺋﺎرەزووﻣﻧﺪاﻧـــ"ی ﻛﯚﭼﺒـــران ﺑـــ واﺗﺎﯾﻛﯽ دﯾﻜـــ ﻧﺎردﻧوەﯾﺎن دەﮔﯾﻨـــ ﻟ ﺑراﻣﺒر ﯾﺎرﻣﺗﯽ داراﯾﯽ .ﺋوەی ﻛ ﻧﻮﯿ ﻟﺮەدا زاراوەی "ﻧﺎﭼﺎرﺑﻮون"ە ﻛ ﺧﯚی وەك ﺗﺮﻣﻜﯽ دژ دەﻧﺎﺳﻨ .ﺑڕﺰ ﺳـــﺎرﻛﯚزی ﭘﺎش ﻣﺎوەﯾﻛﯽ ﻛم ﺋـــوە رادەﮔﯾﻨﺖ ﻛ" :ﺋﻣ ﻛﻣﺘﺮﯾﻦ ﺷـــﺘ ﺑﯚ ﻓرەﻧﺴـــﺎ ﻛ ﺑﯾﺎر ﺑﺪات ﻛ ﻣﺎﻓﯽ ھﯾ ﻟﺳـــر ﺧﺎﻛﻛـــی ﺑﮋﯾﺖ و ﻛﺶ ﻣﺎﻓﯽ ﺋـــوەی ﻧﯿﯿ."(2) ﺋﺎ ﺑﻣﺠـــﯚرە ،ﺋﻟﺘرﻧﺎﺗﯿﭫ وەك وەﻣﻜﯽ ﮔﻮﻧﺠﺎو ﺑﯚ ﻛﺸـــﯾك ﭘﺸـــﻨﯿﺎز دەﻛﺮێ ﻛ ﻟ ﯾك ﻛﺎﺗﺪا ﺋﺎﺑﻮوری و ﺳﯿﺎﺳﯿﯿ. ﺋﻣ ﺋوە ﻧﺎﮔﯾﻨ ﻛ ﭘﺮەﻧﺴـــﯿﭙﯽ ﻛﯚﭼﺒری رەﺗﺒﻜﺮﺘـــوە )ﺑـــ ﭘﭽواﻧـــوە ،ﺑـــ دەﻧﮕﯽ ﺑـــرز ھﺎواردەﻛﺮﺖ ﻛ ﻓرەﻧﺴـــﺎ دەﺑـــﺖ وەك ﻧﯿﺸـــﺘﻤﺎﻧﯽ ﻓﺮەڕەﮔـــزی ﺑﻤﻨﺘوە( .ﺋﻣـــ ﺑ ﺟﯚرە ﻟﻜﺪاﻧﻚ دەﺷـــﻮﺑﮫﻨﺮﺖ ﻛـــ ﺑﺑ ﮔﺮژﯾﯽ رووﻛـــش ،وەﻣﯽ ﭘﺪاوﯾﺴـــﺘﯿﯿ ﭘﺮاﮔﻤﺎﺗﯿﯿﻛﺎﻧﯽ ﺋﺎﺑﻮوری و ﺷـــﻠﮕﯿﺮﯾﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﺪاﺗوە .ھروەھﺎ ﺑ ﺟﯚرﻚ ﻟ ﺟﯚرەﻛﺎن دووﺑـــرەش ﺑرەو رووی ﯾﻛﺘـــﺮ دەﻛﺎﺗوە :ﺑرەی "ﭼﭘـــﯽ ﭼﭘەوەﻛﺎن" و ﺑرەی "راﺳـــﺘﯽ راﺳـــﺘەوەﻛﺎن" ،ﻛ ﯾﻛﻜﯿﺎن داوای ﻛﺮدﻧوەی ﺳﻨﻮورەﻛﺎن و ﺋوﯾﺪﯾﻜش داوای ﻛﯚﭼﺒرﯾﯽ"ﺳـــﻔﺮ" دەﻛﺎت .ﺋﻣش ھﺎوﻛﺎت دەﺑﺘ ھﯚی ﮔﯚﺷـــﮔﯿﺮﻛﺮدﻧﯽ ﺳﯚﺳﯿﺎﻟﯿﺴﺘ ﭼﭘەوەﻛﺎن ﻟ ﻣﯾﺪاﻧﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻛ ﺑراﻣﺒر ﺑ ﺗﻮوﻧﺪڕەوەﻛﺎﻧﯽ ھردوو ﺑرە "ﭘﻨﺘـــﯽ ﻧﺎوەﻧﺪ" ﺑ ﻣﻮﻜﯽ ﺗﺎﯾﺒﺗﯿﯽ
*
ﺧﯚﯾﺎن دەزاﻧﻦ. ﺑﯚ وەزﯾـــﺮی ﻛﯚﭼﺒری ،ﺑﺮﯾﺲ ﺋﯚرﺗﻔـــﻮ ﻧﺮدراوە، رووﻧﯿﺪەﻛﺎﺗوە" :ﺋﻣ ﻟـــﻻی ﺧﯚﺗﺎن ﺗﯚﻣﺎر ﺑﻜن ﺋﺎﯾﺎ ﺋﻣ ھﺒﮋاردەی ﻛ ﻛﯚﭼﺒرﯾﯽ ﺋﺎﺑﻮوری ﻟ%50 ی ھﻣﻮو ﺋواﻧﯾ ﻛ دﻨ ﻧﺎو وت" .ﺋﻣش ،ھروەﻛﻮ ﻟ راﭘﯚرﺗﯽ "ﭘﺳﻧﺪﻛﺮاوی ﻧﺗوەﯾﯿ "؟ ﺳـــﺎﻧی ﻛﯚﻣﯿﺘی ﻧﻮ وەزارەﺗﻛﺎن ﺳﺑﺎرەت ﺑ دﯾـــﺎرە ﻟـــ ﻧﺎواﺧﻨـــﯽ ﺟﻮداﻛﺮدﻧوە ﻟﻧـــﻮان ﻛﯚﻧﺘﺮۆﻟـــﯽ ﻛﯚﭼﺒری ھﺎﺗﻮوە ،ﺑـــ ﻛﻣﻜﺮدﻧوەی ﻛﯚﭼﺒرﯾﯽ "دووﭼﺎری" و ﻛﯚﭼﺒرﯾﯽ "ھﺒﮋﺮدراو" ﻛﯚﭼﺒری ﻟ رﮕـــی ﺧﺰاﻧوە ﺑﻮوە زﯾﺎﺗﺮ ﻟوەی دژاﯾﺗﯿﯿﻛـــﯽ ﺟوھـــری ﺧﯚی ﻣـــﺎت داوە :ﺋم ﻛ ﻟ ﭘﻨـــﺎو ﻛﺎرﻛﺮدﻧﺪا ﺑﻮوﺑﺖ ) .(4ﺋﮔر رﮋەی ﺗﮕﯾﺸـــﺘﻨ ﺳﯿﺎﺳـــﯿﯿ ﻧ ﻟ رووی ﻟﯚژﯾﻜﯿﯿوە ﻛﯚﭼﺒرﯾـــﯽ درﮋﺧﺎﯾن ﻟ ﭘﻨـــﺎو ﻛﺎرﻛﺮدن ﻛ ﻟ ﯾﻛﺎﻧﮕﯿﺮە ،ﻧ ﻟﺳر ﺑﻨﻣﺎﯾﻛﯽ ﺋزﻣﻮوﻧﺌﺎﻣﺰﯾﺶ وﺗﺎﻧﯽ ﺳـــﯿﻣوە ھﺎﺗﻮون ،ﺑﺷﻮەﯾﻛﯽ ﺑرﭼﺎو ﺑﻨﯿﺎﺗﻨـــﺮاوە ) .(3ﻟـــ راﺳـــﺘﯿﺪا ،ﺋـــوەی ﯾﻛـــم ﻟﺳـــﺎﯽ 2007و ﺑ ﺑراورد ﻟﮔڵ ﺳﺎﯽ 2006 ﻛﯚﭼﺒرﯾﯿﻛ ﻟﭘﻨﺎو ﻛﺎرﻛﺮدن و ﺋوەی دووەﻣﯿﺶ زﯾـــﺎدی ﻛﺮدﺑﺖ ،ﺋوە ھﯚﻛﺎرەﻛی دەﮔڕﺘوە ﺑﯚ ﺗﺎﯾﺒﺗ ﺑـــ ﻛﯚﭼﺒراﻧﯽ ﺧﺰاﻧـــﺪار .ﺑم ﻛﺎﺗﻚ ﺋوەی ﻛ ﻟو ﻣﺎوەﯾدا داﻧﯽ ﻛﺎرﺗﯽ ﻧﯿﺸﺘﺟﺒﻮوﻧﯽ ﺳـــرﻧﺠﯽ واﻗﯿﻊ دەدەﯾﻦ ،ﺋوە ﺟﯿـــﺎوازی ﻟﻧﻮان ﺧﺰان زۆر ﻛم ﺑﻮوەﺗوە .ﺳـــرەڕای راﮔﯾﺎﻧﺪﻧﯽ ﺋـــم دوو ﺟﯚرە ﻛﯚﭼﺒرﯾﯿدا ﻧﺎﻣﻨـــ .ﻟﻻﯾك" 180 ،ﭘﯿﺸـــی ﺳـــﺧﺖ" ﺑﯚ ﻛﺮﻜﺎراﻧﯽ ﺑﯿﺎﻧﯽ ﻛ ﻛﯚﭼﺒراﻧﯽ ﻛﺮﻜﺎر ﻣﯾﻠـــﯽ ﭘﻜوەﻧﺎﻧﯽ ﺧﺰاﻧﯿﺎن ﻛس ﭘﯿﺎن رازی ﻧﯿﯿـــ ،واﻗﯿﻌﯽ ژﻣﺎرەﻛﺎن ﺗواو ھﯾـــ و رەﻓﺘﺎر و ھﺴـــﻮﻛوﺗﯿﺎن ﺗﻧﯿـــﺎ ﺑﻻی ﭘﭽواﻧـــی ﮔﻮﺗﺎری ﺳﯿﺎﺳـــﯿﯿ :ﻟ ﺳـــ وەرزی ﺑرژەوەﻧﺪﯾـــﯽ داراﯾﯿـــﺪا ﻧﺎﺷـــﻜﺘوە .ﻟﻻﯾﻛﯽ ﯾﻛﻣـــﯽ ﺳـــﺎﯽ 2008دا ،ﺗﻧﯿـــﺎ 160ﻛﺎرﺗﯽ دﯾﻜش ،ﺋﻧﺪاﻣﺎﻧﯽ ﺧﺰاﻧﯿﺶ ﻣﯾﻠﯽ ﺋوەﯾﺎن ھﯾ ﻧﯿﺸﺘﺟﺒﻮون دراوەﺗ" ﺑھﺮەﻣﻧﺪ و ﺑﺗﻮاﻧﺎﻛﺎن"! ﻛ ﺑ دوای ﻛﺎردا ﺑﮕڕﻦ :ﭘﯾﻮەﻧﺪﯾﯿ ﻣﺮۆﯾﯿﻛﺎن ﻛواﺗـــ ،ﭘﺸﺘﮕﻮﺨﺴـــﺘﻨﯽ ﻛﯚﭼﺒرﯾـــﯽ" رﮕﺮ ﻧﯿﻦ ﻟﺑـــردەم ﻟﯚژﯾﻜﯽ ﺋﺎﺑﻮوری .ﺋﻣ ﺗﻧﮫﺎ ھﺒﮋﺮدراو" ﺳرەﻧﺠﺎﻣﯽ ﺋم ﺗﻧﮕﮋەﯾ ﻧﯿﯿ .ﺋم ﭘﯾﻮەﻧﺪی ﺑ ﻣﺮۆﭬﺎﯾﺗﯿﯿوە ﻧﯿﯿ ،ﺑﻜﻮ ﺑﺷﻜ ﺗﻜﮫﭽﻮوﻧ دواﺗﺮ دەﺑﺘـــ ﭘﺎﻛﺎﻧ ﺑﯚ ﺑﺎرودۆﺧﯽ ﻟ ﺑﯚﭼﻮوﻧﯽ ﻋﻗﻧﯽ :ﻧﺎﻋﻗﻼﻧﯿﯿ وا ﺗﺒﮕﯾﻦ ﻛ ﺋﺴـــﺘﺎ ﻛ ﺋﺎﻣﺎرەﻛﺎن ﻧﺎﺗﻮاﻧﻦ ﮔـــﻮزارەی ﻟﺒﻜن. ﺧـــﺰان و ﻛﺎرﻛﺮدن ﻟ دوو ﺟﯿﮫﺎﻧـــﯽ ھﺎوﺗرﯾﺐ و ﻛﺎﺗﻚ ﺋو ﻧﺎﻣﯾی ﺳـــﭙﺎردﻧﯽ ﻛﺎر دەﺧﻮﻨﯿﻨوە ﺑﺑ ھﯿﭻ ﭘﯾﻮەﻧﺪﯾﯿـــك ھﺪەﻛن .ﺑ ﻛﻮرﺗﯽ ،ﻛ ﻟـــ 31 ی ﺋﺎزار )ﻣﺎرس( ی 2009ﺑﯚ وەزﯾﺮی ﺋـــوەی ﻛ ﺑڕﺰ ﺳـــﺎرﻛﯚزی ﭘﺸـــﻨﯿﺎزی دەﻛﺎت ﻛﺎروﺑـــﺎری ﻛﯚﭼﺒـــری ﺋﺮﯾﻚ ﺑﺴـــﯚن ،ﻛ دوای ﭼﺎرەﺳر ﻧﯿﯿ :ﻧﺎﻛﺮﺖ ﻟ ﯾك ﻛﺎﺗﺪا دەﺳﺨﯚﺷﯿﯽ ﺋﺮﯾـــﻚ ﺋﯚرﺗﻔـــﻮ ﺑـــﻮوە وەزﯾﺮ ،ﻧـــﺮدراوە ،دەﺑ ﻟ ﻛﯚﭼﺒرﯾﯽ "ھﺒﮋـــﺮدراو" ﺑﻜﯾﻦ و رﮕش ﻟ ﺋوەﻣﺎن ﻟﯾﺎد ﻧﭼﺖ ﻛ " :ﮔڕاﻧﺪﻧوەی ﺋواﻧی ﻛﯚﭼﺒرﯾﯽ"دووﭼﺎری" ﺑﮕﺮﯾﻦ. ﻟ ﻓرەﻧﺴﺎ ﻛﺎرﯾﺎن ﻟ دەﺳﺘﺪاوە ﻛﺎری ﻟﭘﺸﯿﻨی ﺑﮕﻮﻣﺎن ،ﺣﻜﻮﻣﺗﯽ ﻓرەﻧﺴـــﯽ ھوـــﯽ ﺋوە رەھﺎی ﺣﻜﻮﻣـــت دەﺑـــﺖ" .دوای ﺑوﺑﻮوﻧوەی دەدات ﻛـــ" ھﺎوﺳـــﻧﮕﯿﯿك" ﻟـــم ﻧﻮەﻧـــﺪەدا ﺋـــم ﻧﺎﻣﯾ ﻟـــ راﮔﯾﺎﻧﺪﻧوە ،ﻛﯚﺗﺎﯾﯽ رﺳـــﺘﻛ ﺑﺪۆزﺘوە :ﺋﺎﯾﺎ ﻛﯚﭼﺒراﻧﯽ ﺧﺰاﻧﺪار ﺑ) ﻧﺰﯾﻜی( ﻟـــ ﺑﮕﻧﺎﻣـــ رەﺳـــﻤﯿﯿﻛ ﻗﺮﺗﻨـــﺪراوە )" (5 ﻧﯚ ﺟﺎر ﻟ ﻛﯚﭼﺒران ﻟﭘﻨﺎو ﻛﺎرﻛﺮدن ﮔﺮﻧﮕﺘﺮ ﻧﯿﻦ؟ ﻛواﺗ ،ﺋوەی ﭘﯾﻮەﻧﺪی ﺑ دەﺳـــﺗﯽ ﺋﻮەوە ﺋو ﻧﺎﻣﯾی ﻛ ﻟ9 ی ﺗﻣﻤﻮوز )ﺟﻮﻻی( 2007ھﯾ ،ﻛﺎر رەﺧﺴـــﺎﻧﺪﻧ ﺑﯚ ﺋـــو ﺑﯿﺎﻧﯿﺎﻧی ﻛﺎرﺗﯽ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ﭘراوﺰەﻛﺎن:
.1ﺑﻨﺎﺳـــﻨﺎﻣﻛﺎن )ﺳـــﺎن ﭘﭘﯿ (زاراوەﯾﻛ ﺑﯚ ﻧﺎﺳـــﺎﻧﺪﻧﯽ ﺋو ﺑﮕﺎﻧـــ و ﻛﯚﭼﺒراﻧی ﻛ ﻟ ﻓڕەﻧﺴـــﺎ ﻣﺎﻓﯽ ﭘﻧﺎﺑری و داﺪەداﻧﯿﺎن ﺑ ﻓرﻣﯽ ﭘﻨدراوە و ﻟوێ ﻧﯿﺸـــﺘﺟﻦ و ﭼﺎوەڕﯽ ﺑ ﯾﺎﺳﺎﯾﯿﻜﺮدﻧﯽ ﺳﺘﺎﺗﻮی ﭘﻧﺎﺑرﯾﯽ ﺧﯚﯾﺎن ﻟ ﻓڕەﻧﺴﺎ دەﻛن )ﺋﺪﯾﺘﯚر( .2رۆژﻧﺎﻣی ﻟﯚﻣﯚﻧﺪ 13 ،ﺗﻣﻮوزی .2005 .3ﺳـــرﭼﺎوەی ﭘﺸـــﻮو" .ﺋﺎ ﺋم ﻓرەﻧﺴـــﺎﯾ ،2008-06-30/2007-05-06 "دەزﮔﺎی دﻮﭬﺮت، ﭘﺎرﯾﺲ ،ﺑ ﺗﺎﯾﺒت ﻻﭘڕە.394-389: .4ﺳـــﻜﺮﺗﺎرﯾﺗﯽ ﮔﺸـــﺘﯽ ﻛﯚﻣﯿﺘی ﻧﻮوەزارەﻛﺎن ﺳـــﺑﺎرەت ﺑ ﻛﯚﻧﺘﺮۆﯽ ﻛﯚﭼﺒری ،رﻨﻤﺎﯾﯽ ﺳﯿﺎﺳـــﺗﯽ ﻛﯚﭼﺒری .راﭘﯚرﺗﯽ ﭘﻨﺠم -ﻛﺎﻧﻮوﻧﯽ ﯾﻛم )دﯾﺴـــﻣﺒر( ی ،2008ﺑﮕﻧﺎﻣی ﻓڕەﻧﺴﯽ ،ﭘﺎرﯾﺲ .2009 .5دەﻛﺮﺖ ﺋﻣ ﻟﺳر ﻣﺎﭙڕی "ﻧﻮوﺳﯿﻨﮕی ﻓرەﻧﺴﯽ ﺳﺑﺎرەت ﺑ ﻛﯚﭼﺒری و ﺧﯚﮔﻮﻧﺠﺎﻧﺪن" ﻛـــ ﺋـــم ﻗﺮﺗﺎﻧﺪﻧی ﺑ ھﻧﺪ وەرﻧﮔـــﺮت ﺗﻧﮫﺎ ﻟو ﻛﯚﭘﯿﯿ ﻧﺑﺖ ﻛـــ دادەﮔﯿﺮﺖ و ﻛﯚﭘﯿﯿ ﺋﯚرﮔﯿﻨﺎﻛی ﻧﺎﻣﻛ ﻟو ﻻﭘڕەﯾ ﻛ ﻧﺎﻣﻛی ﻟ ﻛﯚﭘﯽ ﻛﺮاوە.
دﯾﭙﻠﯚﻣﺎﺗﯿﻚ - 2009 دﯾﺴﻣﺒری دﯾﭙﻠﯚﻣﺎﺗﯿﻚ ﻟﯚﻣﯚﻧﺪﻟﯚﻣﯚﻧﺪ - 2009 دﯾﺴﻣﺒری
ﻟ ﺋﻣﺮﯾﻜﺎ ،دەﺗﻮاﻧﯿﻦ 500ﺗﺎ 1500دەزﮔﺎی ﺗﯿﻨﻚ -ﺗﺎﻧﻜﺲ )دەزﮔﺎی ﺋھﻠﯽ ﯾﺎن ﮔﺸﺘﯽ ﺑﯚ ﻟﻜﯚﯿﻨوە( ﺑﮋﻣﺮﯾﻦ،ﻛ ﺑﻧﻮﺑﺎﻧﮕﺘﺮﯾﻨﯿﺎن دەزﮔﺎی )راﻧﺪ(ە، ﻛ ﻧﺰﯾﻜی 1500 ﻛس ﻟم دەزﮔﺎﯾدا ﻛﺎردەﻛن ،ﭘﻨﺞ ﻧﻮوﺳﯿﻨﮕی ﻟ ﺋﻣﺮﯾﻜﺎ و ﭼﻮارﯾﺸﯽ ﻟدەرەوە ھﯾ و ھﺎوﻛﺎت ﺧﺎوەﻧﯽ ﺑﻮدﺟﯾﻛﯽ 130ﻣﻠﯿﯚن دۆﻻرﯾﺸ. ھﯿﭻ دەزﮔﺎﯾﻛﯽ ھﺎوﺷﻮەی ﺋوە ﻟ وﺗ دﯾﻤﻮﻛﺮاﺳﯿﯿﻛﺎﻧﯽ دﯾﻜدا ﺑﻮوﻧﯽ ﻧﯿﯿ.
4 4
ﻟژﺮ ﺳﺒری ﺑﯿﺮی ﺋﻣﺮﯾﻜﺎدا ﻛﺎم ﺑﯿﺮی ﺳﺘﺮاﺗﯿﮋﯾﯽ ﺋوروﭘﯽ؟ ﭘﯿﯿر ﭘﯾﻤﺎﻧﮕی ﻟﻜﯚﯿﻨوەی ﺳـــﺘﺮاﺗﯿﮋی وەك ﺑﺷﻚ ﻟﻗﻮﺗﺎﺑﺨﺎﻧی ﺳرﺑﺎزی ﻛ ﺑم دواﯾﯿ ﺑ ﺳرﭘرﺷـــﺘﯿﯽ وەزارەﺗﯽ ﺑرﮔـــﺮی ﻛﺮاﯾوە ،ﺗﻧﯿـــﺎ ھژارﯾﯽ ﺑﯿﺮ و ﺗاﻣﺎﻧـــﯽ ﻓرەﻧﺴـــﯽ ﻟـــم ﺑـــﻮارەدا دەﺳـــﻟﻤﻨ .ﻛﻣﯿﯽ ﺗﻮاﻧﺎی داراﯾﯽ ﺋم ﺋﯚرﮔﺎﻧـــو ﮔﯚڕﯾﻨﯽ ﺋﺎراﺳـــﺘﻛﺎﻧﯽ ﺑﻻی ﻟﻜﯚﯿﻨـــوە ﻧﻮدەوﺗﯿﯿﻛﺎﻧـــﺪا ﻧك ﺑﻻی ﮔڕان ﺑدوای رﺒﺎزﻜﯽ ﺳرﺑﺧﯚ، دەﻣﺎﻧﮕﯾﻨﺘ ﺋو راﯾی ﻛ دواﻛوﺗﻨﯽ ﺋوروﭘﺎ ﺳﺑﺎرەت ﺑم ﺑﻮارە ﻧڕەﺗﻨﺮاوەو دەزﮔﺎ ﺑﻧﻮﺑﺎﻧﮕﻛﺎﻧـــﯽ ﻟﻜﯚﯿﻨـــوەی ﺋﻣﺮﯾﻜﯽ ﻧﺎﺳـــﺮاو ﺑـــ(think-tanks) ﯾـــﺶ ﺑـــردەوام دەﺑﻦ ﻟـــ دﯾﺎرﯾﻜﺮدﻧﯽ )(1 ﭼﻮارﭼﻮەی ﺷﺮۆﭬ رۆژﺋﺎواﯾﯿﻛﺎن. "ﻟﺮە ﺑـــ دواوە ﺧﺮاﭘﺘﺮﯾﻦ ﺧﺰﻣﺗﺘﺎن ﭘﺸـــﻜش دەﻛﯾﻦ ،ﺋوﯾﺶ ﺑوەی ﻛ ﻟـــ ﺑﻮوﻧﯽ دوژﻣﻦ ﺑﺒرﯾﺘـــﺎن دەﻛﯾﻦ"، ﺋﻣـــ ﺑﺷـــﻜ ﻟـــو وﺗﯾی ﻛـــ ﻟ ﺳـــﺎﯽ 1989ﻟﺳـــروﺑﻧﺪی رووﺧﺎﻧﯽ دﯾﻮاری ﺑرﻟﯿﻨﺪا دﯾﭙﻠﯚﻣﺎﺗﻜﺎری ﺳﯚﭬﺘﯽ ﺋﻟﻜﺴـــﺎﻧﺪەر ﺋﺎرﺑﺎﺗـــﯚڤ ،راﯾﮕﯾﺎﻧـــﺪ. ﭘﺎﺷـــﺎن ،ﺟﻧراﯽ ﻓرەﻧﺴـــﯽ )ﺋﯿﺮﯾﻚ دوﻻ ﻣﯿﯿﺰۆﻧﯚڤ( دەﺖ"ﺳـــﯚﭬﺖ وەك دوژﻣﻦ ھﻣﻮو ﺧﺳﺗﻛﺎﻧﯽ دووژﻣﻨﻜﯽ ﺑﺎﺷﯽ ھﺑﻮو :ﺑﺗﯿﻦ ،ﺧﯚڕاﮔﺮ ،ﯾﻛﺎﻧﮕﯿﺮ. ﻟڕووی ﺳرﺑﺎزﯾﯿوە ھﺎوﺗﺎی ﺋﻤ ﺑﻮو، ﻟﺳـــر ﻣﯚدﻠﯽ دەﻗﺎودەﻗﯽ ﻛﻼوﺳﻮﯾﺘﺰ ﺑﯿﻨﺎﻛﺮاﺑـــﻮو ،ﺑدﻨﯿﺎﯾﯿـــوە ،ﺳـــﯚﭬﺖ
ﺟـــﯽ ﻧﯿﮕراﻧـــﯽ ﺑﻮو ،ﺑم ﻧﺎﺳـــﺮاو و )(2 ﭘﺸﺒﯿﻨﯿﻜﺮاو ﺑﻮو". ﻧﻣﺎﻧﯽ ﺳﯚﭬﺖ ،ﭘﺴـــﭙﯚڕاﻧﯽ ﺑﻮاری ﺳﺘﺮاﺗﯿﮋی )ﺳﺘﺮاﺗﯿﮋﻧﺎس(ی دﯾﻤﻮﻛﺮاﺳﯿﯽ رۆژﺋـــﺎوای دووﭼـــﺎری ﺷـــﭙﺮزەﯾﯿﻛﯽ ﻗﻮوڵ ﻛﺮد .ﺋﻣـــﺎن ﻣﺎوەﯾك ﺑرﮔﺮﯾﯿﺎن ﻟـــوە دەﻛـــﺮد ﻛـــ ﻧدەﺑﻮاﯾ دەﺳـــﺖ ﻟﭼﺎودﺮﯾﻜـــﺮدن ھﺒﮕﯿﺮـــﺖ و ﺑـــ ﺧﺮاﯾﯿﺶ ﺳـــﻮودەﻛﺎﻧﯽ ﺋﺎﺷﺘﯽ ﻛﻛ ﻧﻛﺮﻦ ،ﺑـــم ﻛﻣﺘرﺧﻣﯽ ﺑراﻣﺒر ﺋـــوە ﻧﻮﻨﺪرا .ﺑﯚﯾ ،ﺑﯿﺴـــﺖ ﺳـــﺎﯽ رەﺑﻗﯽ ﺧﺎﯾﺎﻧﺪ ﺗﺎ ﺟﺎرﻜﯽ دﯾﻜ ﺳﯚﭬﺖ وەك دووژﻣﻨﻜﯽ ﺳرﺳـــﺧﺖ ﭘﻨﺎﺳ ﺑﻜﺮﺘوە. ﻟﺮەﺷـــوە ،ﺑـــﻻی رۆژﺋـــﺎواوە ھﯿﭻ ﮔﺮﻧـــﮓ ﻧﯿﯿ ﻛـــ ﺗﺎواﻧـــﯽ رﻜﺨـــﺮاوی ﺋﯿﺘﺎﯿﯿـــﻛﺎن )ﻣﺎﻓﯿﺎ( زﯾﺎﺗـــﺮ ﻟ ھﺎوﺗﺎ رووﺳـــﻛی دەﺑﺘ ﻣﺎﯾی ﻛﻮﺷـــﺘﻨﯽ ﺧـــﻚ ،ﻛﭼـــﯽ ﺋـــوەی وەك ﺟـــﯽ دڕواﻛـــ ﻟﻻﯾـــﺎن دەﻣﻨﺘـــوە ھر رووﺳﯿﺎﯾ .ﻟھﻣﺎن ﺳﯚﻧﮕوە ،راﺑﺮدووی ﭬﻼدﯾﻤﺮ ﭘﻮﺗﯿﻦ ،ﻛ ﺗﻧﯿﺎ ﺋﻓﺴـــرﻜﯽ ﺳـــﺎدەی )ﻛﯚﻣﯿﺘی ﺋﺎﺳﺎﯾﺸﯽ دەوت Komitet Goussoudarstvennoi (Bezopasnostiی ﺳـــﯚﭬﺘﯽ ﭘﺸـــﻮو ﺑـــﻮو ،زۆر زﯾﺎﺗـــﺮ ﻟـــ ﺟـــﯚرج دەﺑﻠﯿﻮ ﺑﻮش ،ﻛ ﭘﺸـــﺘﺮ ﺑڕﻮەﺑری دەزﮔﺎی ھواﮕﺮﯾﯽ ﺋﻣﺮﯾـــﻜﺎ CIAﺑﻮوە ﻟﻧﻮان ﺳـــﺎﻧﯽ 1993-1989ﺟﮕی ﺳرﻧﺞ و
ﻛﯚﻧﯿﺴﺎ* ﺑﺎﯾخ ﺑﻮو. دﯾﺎرە ،ﻟ ﭘﺮۆﺳـــی دروﺳـــﺘﻜﺮدﻧﯽ وﻨی دوژﻣﻨـــﺪا ،دەزﮔﺎی ﻟﻜﯚﯿﻨوەی ﺳﺘﺮاﺗﯿﮋی رۆﻜﯽ زۆر ﺳرەﻛﯽ دەﺑﯿﻨ. ھﺗﺎ ﺋوە ﺑ ﯾﻛﻚ ﻟو ﺳـــ ھﯚﻛﺎرە دەژﻣﺮدرﺖ ﻛ ﺑﯿﺎﻧﻮوی ﺑﻮوﻧﯽ دەزﮔﺎی ﻧﺎوﺑﺮاو ﭘﻜﺪەھﻨﻦ .ھﺒﺗ ﺋو ﺳـــ ھﯚﻛﺎرەش ﺋﻣﺎﻧن :دەﺳﺘﻨﯿﺸـــﺎﻧﻜﺮدﻧﯽ ﻻﯾﻧﻜـــﯽ دەرەﻛﯿـــﯽ ھڕەﺷـــﻛﺎر، ﭘﺎﻛﺎﻧﻛﺮدن ﺑﯚ ﺳﯿﺴـــﺘﻣﯽ ﺑرﮔﺮﯾﻜﺮدن ﻟ رﮕـــی دﯾﺎرﯾﻜﺮدﻧﯽ ﻣﺗﺮﺳـــﯿﯿﻛﺎن ﺑﭘـــﯽ ﮔورەﯾﯿـــﺎن .ﺷـــرﻋﯿﺗﺪان ﺑ ﺑﻛﺎرھﻨﺎﻧﯽ ھﺰ. ﭘﯚل دﯾﻜﺴﻦ -ی ﻧﻮوﺳر ﻟﺳﺎﯽ 1971 ﺑﯚ وەﺳـــﻔﻜﺮدﻧﯽ ﺋم ﻣﺎﺷﻨ ﮔورەﯾی ﻣﯿﺮاﺗﯽ ﺷـــڕی ﺳﺎرد ،ﺑﺎﺳﯽ ﻟ" ﺋﺎﯚزی ﺳـــرﺑﺎزی و رۆﺷﻨﺒﯿﺮی" ) (3دەﻛﺮد .ﺑ ھرﺣﺎڵ ،ﻟ ﺋﻣﺮﯾﻜﺎ ،دەﺗﻮاﻧﯿﻦ 500ﺗﺎ 1500دەزﮔﺎی ﺗﯿﻨﻚ -ﺗﺎﻧﻜﺲ )دەزﮔﺎی ﺋھﻠـــﯽ ﯾﺎن ﮔﺸـــﺘﯽ ﺑـــﯚ ﻟﻜﯚﯿﻨوە( ﺑﮋﻣﺮﯾﻦ ،ﻛـــ ﺑﻧﻮﺑﺎﻧﮕﺘﺮﯾﻨﯿﺎن دەزﮔﺎی ھﻣﺎھﻧﮕﯿﯿ ﺑﯚ ﻟﻜﯚﯿﻨوەو ﭘرەﭘﺪان ) .(Rand Corporationﻧﺰﯾﻜـــی 1500ﻛـــس ﻟم دەزﮔﺎﯾدا ﻛﺎردەﻛن، ﭘﻨﺞ ﻧﻮوﺳـــﯿﻨﮕی ﻟ ﻧـــﺎوەوەی وت و ﭼﻮارﯾﺸـــﯽ ﻟـــدەرەوەی وت ھﯾ و ھﺎوﻛﺎت ﺧﺎوەﻧﯽ ﺑﻮدﺟﯾﻛﯽ 130ﻣﻠﯿﯚن )(4 دۆﻻرﯾﺸ. ھﯿﭻ دەزﮔﺎﯾﻛﯽ ھﺎوﺷﻮەی ﺋﻣ ﻟ
وﺗ دﯾﻤﻮﻛﺮاﺳـــﯿﯿﻛﺎﻧﯽ دﯾﻜدا ﺑﻮوﻧﯽ ﻧﯿﯿـــ :ﺋوەﺗﺎ ﻟـــ ﻓرەﻧﺴـــﺎ ﺋواﻧی ﻧﻮﻨراﯾﺗـــﯽ ﻛﺎروﺑﺎرەﻛﺎﻧﯽ ﺳـــﺘﺮاﺗﯿﮋی وەزارەﺗﯽ ﺑرﮔﺮی دەﻛن ﻟ ﺳت ﻛس زﯾﺎﺗـــﺮ ﻧﯿﻦ ،ھﺎوﻛﺎت ﺋو ﺑـــە داراﯾﯿی ﻛ ﺑـــﯚ ھﺎﻧﺪاﻧﯽ ﭘﺴـــﭙﯚڕاﻧﯽ ﺋﻛﺎدﯾﻤﯽ ﺗرﺧﺎﻧﻜـــﺮاوە ﺑﺮﯾﺘﯿﯿ ﻟ ﭼـــﻮار ﻣﻠﯿﯚن ﯾﯚرۆ .ﭘﺎﺷـــﺎن ﭘﯾﻤﺎﻧﮕی ﻧﻮدەوﺗﯽ ﺳـــﺘﻮﻛﮫﯚﻢ ﺑـــﯚ ﻟﻜﯚﯿﻨوەی ﺋﺎﺷـــﺘﯽ SIPRIﻟﺳﻮﺪ ﺗﻧﯿﺎ 50ﻟﻜﯚر ﻟﺧﯚ دەﮔﺮﺖ ،دواﺗﺮ ﭘﯾﻤﺎﻧﮕی ﻧﻮدەوﺗﯽ ﺑـــﯚ ﻟﻜﯚﯿﻨوەی ﺳـــﺘﺮاﺗﯿﮋی IISSﻟ ﺑرﯾﺘﺎﻧﯿـــﺎ 40ﻛﺳـــﻚ دەﮔﺮﺘ ﺧﯚی و ﺑﻮدﺟﯾﻛـــﯽ 2،9ﻣﻠﯿـــﯚن ﯾﯚرۆﯾـــﯽ ﻟﺑردەﺳـــﺘﺪاﯾ .دەرەﻧﺠﺎم ،ﻣﺸﺘﻮﻣە ﺳـــﺘﺮاﺗﯿﮋﯾﯿ رۆژﺋﺎواﯾﯿﻛﺎن ﻟ زۆر ﺷﺘﯽ ﺑﻨڕەﺗﯿﺪا ﻟﻻﯾن ﻧﺎوەﻧﺪە ﺳـــﺘﺮاﺗﯿﮋﯾﯿ ﺋﻣﺮﯾﻜﯿﯿﻛﺎﻧـــوە دادەڕﮋرێ و دواﯾﯿﺶ ﻟﻻﯾـــن ﺋواﻧـــﯽ دﯾﻜوە ﺳـــرﻟﻧﻮێ ﺗﺎوﺗﻮێ دەﻛﺮﻨوە. دوای ﺋﺎزادﻛﺮدﻧﯽ ﻛﻮﺖ ﺑواﻣﺎن واﺑﻮو ﻛ» ھڕەﺷی ﺑﺎﺷﻮور« ﺟﮕی ﺋوەی ﺋوروﭘـــﺎی رۆژھت ﺑﮕﺮﺘـــوە .ﺋﯿﺘﺮ دەﻛﺮا ﺑ ﮔﯚڕﯾﻨﻜﯽ ﺳـــﺎدەی ﺋﺎراﺳﺘی ﺟﻮﮔﺮاﻓﯽ ھﻣﺎن ﭼﻮارﭼﻮەی ﺳﺘﺮاﺗﯿﮋی و ﺋﺎﻣـــﺮازی ھﺎوﺷـــﻮە ﺑﭙﺎرﺰرﺖ .ﺑم وﺗﺎﻧﯽ ﺑﺎﺷـــﻮور ﻛ ﻟﻧـــﻮ ﯾﻛﺪا ﺗواو ﺟﯿﺎوازن ،رﮕﯾﺎن ﺑم ﮔﺸﺘﺎﻧﺪﻧ ﻧدەدا، ﺗـــﺎ ﺋوﻛﺎﺗـــی ﺑﯿﺮۆﻛـــی »ﭘﻜﺪاداﻧﯽ
ﺷﺎرﺳـــﺘﺎﻧﯿﯿﻛﺎن« ﻟـــ ﻧﻮوﺳـــﯿﻨﻛﺎﻧﯽ ﭘﺮۆﻓﯿﺴـــﯚری ﺋﻣﺮﯾﻜـــﯽ ﺗﺎﯾﺒﺗﻤﻧﺪ ﻟ زاﻧﺴﺘ ﺳﯿﺎﺳﯿﯿﻛﺎن ،ﺳﺎﻣﻮﻞ ھﻧﺘﯿﻨﮕﺘﻦ دا ﺳری ھﺪا(5). ﺋﻤــــــ ﺑراﻣﺒـــر »ﻧﺎوﭼـــ ﺧﯚﻣﺸﯿﯿﻛﺎن« و »دەوﺗ ﺷﯿﺮازە ﭘﭽـــاوەﻛﺎن« ﻧﯿﮕراﻧﯿﻦ ﻛـــ ﻣﻠﻜﭼﯽ ﯾﺎﺳـــﺎ ﻧﯿﻦ .ﻟ ﺋﺎﻛﺎﻣـــﺪا ،ﭘرﺗﻮوﻛﻛی ﮔـــورە ﺳـــﺘﺮاﺗﯿﮋﯾﻨﺎس و راوـــﮋﻛﺎری ﺳـــرۆﻛﯽ ﭘﺸـــﻮوی ﺋﻣﺮﯾـــﻜﺎ ﺟﻤﯽ ﻛﺎرﺗر ،زﺑﯿﻨﮕﻨﯿﭫ ﺑﺮزﺰﯾﻨﺴﻜﯽ ،ﺑﻧﻮی )(6 )(The Gran Chessboardی ﺑﻮوەﺗ ﮔورەﺗﺮﯾﻦ ﺳرﭼﺎوەی ﺗواﻧﯿﻨﯽ ﺗﺎﻛﻼﯾﻧی ﺳرﻛﺮدەﻛﺎﻧﯽ ﺋﻣﺮﯾﻜﺎ .ﺋم ﭘرﺗﻮوﻛ ﺟﺧﺖ ﻟﺳـــر ﺋوە دەﻛﺎت ﻛـــ ﺋﯿﺘﺮ ﺑﻮوﻧـــﯽ دوژﻣﻦ ﮔﺮﻧـــﮓ ﻧﯿﯿ،
ﻛﯚﭼﺒری" ،ﻛﺸﯾﻛﯽ" زۆر ﺷﯿﺎو ﻧﯿﺸﺘﺟﺒﻮوﻧﯿﺎن ھﯾ." ﺑـــ ھﺒﮋاردن ﺑﺖ ﯾﺎ ﻧﺎ ،ﻛﯚﭼﺒری ھﻣﯿﺸ وەﻛﻮ ﻛﺸﯾك ﺳﯾﺮ دەﻛﺮﺖ. ﺋﮔرﻧﺎ ،ﺑﯚﭼﯽ ﺑﻮﭼﺎن ﯾﺎﺳـــﺎی ﻧﻮێ و ھﻣﯿﺸـــش ﺗﻮوﻧـــﺪ دەردەﻛﺮﺖ ،وەك ﯾﺎﺳﺎی ﺋﯚرﺗﻔﻮ ﻟﺳـــﺎﯽ 2007و دوای ﯾﺎﺳـــﺎﻛﺎﻧﯽ ﺳﺎرﻛﯚزی ﺳـــﺎﯽ 2003و ،2006دﯾﺎرە ﭼﺎوەڕواﻧﯽ ﯾﺎﺳـــﺎﯾﻛﯿﺶ ﻟﻻﯾن ﺋﯿﺮﯾﻚ ﺑﺴـــﯚن-ەوە دەﻛﺮﺖ؟ ﺋﺎﺷـــﻜﺮاﯾ ﻛـــ رەواﻧﺒﮋﯾﯽ ﺳـــﺎرﻛﯚزی ﻛﺸﻛ ﭼﺎرەﺳـــر ﻧﺎﻛﺎت ،ﺑﻜﻮ ﺑو ﺟﯚرەی ﻛ ھﯾ دەﯾﺨﺎﺗڕوو. ﺑراوردﻛﺮدﻧﻚ ﻟﻧﻮان ﺑﯚﭼﻮوﻧﻛﺎﻧﯽ ﺳـــﺎرﻛﯚزی ﻛ ﻟ 9 ی ﻣﺎﻧﮕﯽ ﺣﻮزەﯾﺮان )ﺟـــﻮن(ی 2005دەرﯾﺒﯾـــﻦ ،ﻟﮔـــڵ
دواوە دەﺑـــﺖ دژی ﺋﻣﺠﯚرە ﻛﯚﭼﺒرﯾ ﺑﻮەﺳﺘﯿﻦ ،ﭼﻮﻧﻜ ﺗﻧﮫﺎ ھوﺪان دژ ﺑ ﻛﯚﭼﺒرﯾﯽ ﻧﺎﺷـــرﻋﯽ ﻟم رووەوە ﺑس ﻧﯿﯿ. ﻛواﺗـــ ،ﻧﺎردﻧـــوەی ﻛﯚﭼﺒراﻧـــﯽ ﻧﺎﯾﺎﺳﺎﯾﯽ ﭘﺎﻧﺘﺎﯾﯿﻛﯽ ﺑرﭼﺎو ﻟ ﺋﺎﯚﮔﯚڕە ﺣﻜﻮﻣﯿﯿﻛﺎن داﮔﯿﺮدەﻛﺎت .ﺑم ژﻣﺎرەی ﻛﯚﭼﺒراﻧﯽ ﺑ ﻧﺎﺳـــﻨﺎﻣ ﻟ ﻓرەﻧﺴـــﺎ ﺋوەﻧﺪە زۆر ﻧﯿﯿ ﺗﺎ ﺑﻜﺮﺘ ﻛﺸﯾﻛﯽ ھﻨﺪە ﻣزن .ﺑ ﭘﭽواﻧـــی وﯾﻼﯾﺗ ﯾﻛﮕﺮﺗﻮوﻛﺎﻧﯽ ﺋﻣﺮﯾﻜﺎ ﻛ دواﻧﺰە ﻣﻠﯿﯚن ﻛﯚﭼﺒری ﻧﺎﯾﺎﺳﺎﯾﯽ ﺗﺪا دەژﯾﺖ ،ﺗﻧﺎﻧت ﻟ ھﻤﺗﻛﺎﻧﯽ ھﺒﮋاردﻧﯽ ﺳـــرەك ﻛﯚﻣﺎرﯾﺶ وەﻛﻮ ﺑﺎﺑت ﻧھﺎﺗ ﭘﺸوە. ﻛﭼﯽ ﻟ ﻓرەﻧﺴـــﺎ ﻛ داﻧﯿﺸﺘﻮاﻧﻛی
دﯾﺎرە ﻟ ﻧﺎواﺧﻨﯽ ﺟﻮداﻛﺮدﻧوە ﻟﻧﻮان ﻛﯚﭼﺒرﯾﯽ "دووﭼﺎری" و ﻛﯚﭼﺒرﯾﯽ "ھﺒﮋﺮدراو" دژاﯾﺗﯿﯿﻛﯽ ﺟوھری ﺧﯚی ﻣﺎت داوە :ﺋم ﺗﮕﯾﺸﺘﻨ ﺳﯿﺎﺳﯿﯿ ﻧ ﻟ رووی ﻟﯚژﯾﻜﯿﯿوە ﯾﻛﺎﻧﮕﯿﺮە ،ﻧ ﻟﺳر ﺑﻨﻣﺎﯾﻛﯽ ﺋزﻣﻮوﻧﺌﺎﻣﺰﯾﺶ ﺑﻨﯿﺎﺗﻨﺮاوە .ﻟ راﺳﺘﯿﺪا ،ﺋوەی ﯾﻛم ﻛﯚﭼﺒرﯾﯿﻛ ﻟﭘﻨﺎو ﻛﺎرﻛﺮدن و ﺋوەی دووەﻣﯿﺶ ﺗﺎﯾﺒﺗ ﺑ ﻛﯚﭼﺒراﻧﯽ ﺧﺰاﻧﺪار وﺗﺎرەﻛی دۆﻣﯿﻨﯿﻚ دوﭬﯿﻠﭙﺎن ،ﺳرەك وەزﯾﺮاﻧﯽ ﺋـــوﻛﺎت ﻛ رۆژﻚ ﭘﺸـــﺘﺮ ﺳـــﺑﺎرەت ﺑ ﺳﯿﺎﺳـــﺗﯽ ﮔﺸـــﺘﯽ ﻟ ﭘرﻟﻣﺎﻧـــﯽ ﻓرەﻧﺴـــﯽ ﭘﺸﻜﺷـــﯽ ﻛـــﺮد ،زۆر ﺷـــﺖ روون دەﻛﺎﺗـــوە. ﺋﮔـــر دوﭬﯿﻠﭙـــﺎن ﺑ رووﻧﯽ ﺑـــﺎس ﻟ ﻛﯚﭼﺒرﯾـــﯽ "ھﺒﮋـــﺮدراو" دەﻛﺎت ) ﻧـــك " ﻛﯚﭼﺒرﯾـــﯽ ﻧﺎﭼـــﺎری"( ،ﺋوە ﺗﻧﮫﺎ ﻟﺑرﺋوەﯾ ﻛ ﻟﮔڵ ﻛﯚﭼﺒرﯾﯽ ﻧﺎﺷـــرﻋﯽ و ﺗﻛﺑـــﺎزی ﭘﭽواﻧی ﺑﻜﺎﺗوە ،ﮔﻮﺗﺎرەﻛـــی دوﭬﯿﻠﭙﺎن ﻛﻣﺘﺮ رۆﺣـــﯽ دەﺳﺘﭙﺸـــﺨری ﭘﻮەدﯾـــﺎرە ﻟﭼـــﺎو ﺋوەی ﺳـــﺎرﻛﯚزی ،ﭼﻮﻧﻜ ﺋو ھﺮش ﻧﺎﻛﺎﺗ ﺳر ﻛﯚﭼﺒرﯾﯽ ﺧﺰاﻧﯽ. ﺑم ﺑڕﺰ ﺳـــﺎرﻛﯚزی ﺑـــو زاراوەﯾی ﻛ ﺑـــﻛﺎری دەھﻨـــﺖ دوو ﺟﮕﯚڕﻛ دەﻛﺎت :ﻛﯚﭼﺒرﯾـــﯽ "دووﭼـــﺎری" ﺗـــﺎ ﺋﺴـــﺘﺎ وا ﻟﻜﺪەدراﯾوە ﻛ ﻛﯚﭼﺒرﯾﯽ "ﯾﺎﺳـــﺎﯾﯽ"ﯾ .ﻛواﺗـــ ﻟ ﺋﺴـــﺘﺎ ﺑ
زﯾﺎﺗﺮ ﻟ ﺷﺳـــﺖ ﻣﻠﯿﯚن ﻛـــس دەﺑ، ﺑﻮوﻧﯽ ﭼﻧﺪ ﺳد ھزار ﻛﯚﭼﺒرﻜﯽ ﺑ ﻧﺎﺳﻨﺎﻣ دەﺑﺘ ﻣﺳﻟﯾﻛﯽ ﺳﯿﺎﺳﯿﯽ ﺑﻮﻨ" .ﻛﺸـــی ﻛﯚﭼﺒری" ﺑ ﺗﻧﯿﺎ ﻧﺎھﻨﺮﺘ ﭘﺸوە ،ﺑﻮوﻧﯽ ﻛﺸﻛ ﺗﻧﮫﺎ ﻟ ﺑﺎﺳـــﻜﺮدﻧﻛﯾﺪاﯾ و ﺑردەواﻣﯿﺸـــﯽ ﭘﯾﻮەﺳﺘ ﺑوەی ﻛ ﮔﺮﻧﮕﯽ ﭘﺪەدرﺖ و ﻧﯚژەن دەﻛﺮﺘوە. ھروەﻛﻮ ﺑڕﺰ ﺳـــﺎرﻛﯚزی ﻟ ﺳﺎﯽ 2005دا دەﺖ ":ﻟﻻﯾـــك رﺰﻟﻨﺎﻧﯽ ژﯾﺎﻧﯽ ﺧﺰان ﺑ ﯾﻛﻚ ﻟ ﺑھﺎﻛﺎﻧﻤﺎن و ﺑ ﯾﻛﻚ ﻟ ﺑﻨﻣﺎﻛﺎﻧﯽ ﺧﯚﮔﻮﻧﺠﺎﻧﺪﻧﯿﺶ دەﻧﺎﺳـــﺮﺘوە. )ﺋﯿﻨﺘﯿﮕﺮاﺳـــﯿﯚن( ﻟﻻﯾﻛـــﯽ دﯾﻜـــوە ،ﻛﯚﻛﺮدﻧـــوەی ﺧﺰان) (6ﺋﻣۆ ﻟ ھﺎوﺳـــﻧﮕﯿﯽ ﺗوژﻣﯽ ﻛﯚﭼﺒرﯾﺪا ﺷـــﻮﻨﻜﯽ دﯾﺎرﯾﻜﺮاوی ھﯾ و ھروەھﺎ دەﺑﺘ ھﯚﻛﺎری ﭼﻧﺪﯾﻦ ﻓ و ﺗﻛﺑـــﺎزی )وەﻛﻮ ھﺎوﺳـــرﮔﯿﺮﯾﯽ ﺑـــدرۆ) (7ﯾﺎ ﺑـــ زۆرەﻣﻠـــ ،ﻓﻜﺮدن
ﺳﺑﺎرەت ﺑ ﺑﺎری ﻛﺳﺎﯾﺗﯽ ".(...ﺋﺎﯾﺎ ﮔﺮﯾﻤﺎﻧﯽ ﻓ ﻛﺸـــی ﺋﯿﺮادەی ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻟﻣڕ "ھﺎوﺳـــﻧﮕﯽ" ﭼﺎرەﺳر دەﻛﺎت؟ ﺑـــﯚ ﻓﺮﺑﻮون ﻟﻣوە" :دەﺑـــﺖ ﺋﺎزاﯾﺎﻧ ﺑﺷـــﻮەﯾﻛﯽ ﺟﯿﺎواز ﺑﺎس ﻟم ﻛﺸﯾ ﺑﻜﺮﺖ .راﺳـــﺘ ﻛﯚﻛﺮدﻧـــوەی ﺧﺰان ﻣﺎﻓ ،ﺑم ﻧﺎﺑﺖ ﺋم ﻣﺎﻓ ﺑﺷﻮەﯾك ﺑﻛﺎرﺑﮫﻨﺮـــﺖ ﻛ ﺳـــروەرﯾﯽ ﯾﺎﺳـــﺎ ﭘﺸـــﻞ ﺑﻜﺎت ".ﺑ ﺷـــﻮەﯾﻛﯽ دﯾﻜ: دەزاﻧﻢ ،ﺑم واش ﻧﺎ...
ﮔﻮﻣﺎﻧﯽ ﻓ ﻟ دەﺳﺘﭙﻚ ﻟ ﺧﺑﺎت دژی ﻓـــ و ﺗﻛﺑﺎزی ﺧﺮا ﺑرەو ﭘﻨﺎﺳﻛﺮدﻧوەی ﻣﺎف ﺋﺎودﯾﻮ دەﺑﯿـــﻦ ":ﻛواﺗ دەﺑـــﺖ زۆر ﺑ وردی ھﻟﻮﻣرﺟﻛﺎﻧﯽ دەراﻣت و ﺧﺎﻧﻮوﺑرە و ﺧﯚﮔﻮﻧﺠﺎﻧﺪﻧﯽ ﭘﺸﻮەﺧﺘﯽ ﻛﯚﻛﺮدﻧوەی ﺋﻧﺪاﻣﺎﻧﯽ ﺧـــﺰان ﺑﻨﺮﺧﻨﺪرﺖ" .ژﯾﺎﻧﯽ ﺧﺰان وەك "ھﻟﻮﻣرﺟﯽ ﺧﯚﮔﻮﻧﺠﺎﻧﺪن" ﺧﯚی ﺋﺎﺷـــﻜﺮا ﻧﺎﻛﺎت ،ﺑـــ ﭘﭽواﻧوە ﺧﯚﮔﻮﻧﺠﺎﻧـــﺪن ﺋﺴـــﺘﺎ ﺑ ﺑﺷـــﻚ ﻟ ھﻟﻮﻣرﺟﯽ"ﭘﺸﻮەﺧﺘﯽ ﻛﯚﻛﺮدﻧوە"ی ﺋﻧﺪاﻣﺎﻧﯽ ﺧﺰان دەزاﻧﺮﺖ. ﺋﺎﯾـــﺎ ﭘﻮﯾﺴـــﺖ ﺑـــوە دەﻛﺎت ﺋوە ﺑﮫﻨﯿﻨوە ﯾـــﺎد ﻛ ﻟ ﻓرەﻧﺴـــﺎ ﻣﺎﻓﯽ ژﯾﺎﻧﯽ ﺧﺰان ﺑھﺎﯾﻛﯽ دەﺳـــﺘﻮورﯾﯿ و رﻜﻜوﺗﻨﻨﺎﻣی ﺋوروﭘﯽ ﺳـــﺑﺎرەت ﺑ ﻣﺎﻓﯽ ﻣـــﺮۆڤ ﻟ ﻣـــﺎدەی 8دا ﺟﺧﺖ ﻟﺳـــر "رﺰﮔﺮﺗﻨـــﯽ ژﯾﺎﻧـــﯽ ﺗﺎﯾﺒت و ﺧـــﺰان" دەﻛﺎت؟ راﭘﯚرﺗـــﯽ ﻟﯿﮋﻧـــی ﻣـــﺎزۆ ﻟﻣڕ ﭼﻮارﭼﻮەی دەﺳـــﺘﻮورﯾﯽ ﺳﯿﺎﺳـــﺗﯽ ﻧﻮﯽ ﻛﯚﭼﺒری ﻛ ﻟ8 ی ﺗﻣﻤﻮوز )ﺟﻮﻻی(ی 2008دا ﺑوﺑﻮوەوە دەﺖ":ﺋﮔر رﺰﮔﺮﺗﻦ ﻟ ژﯾﺎﻧﯽ ﺗﺎﯾﺒت و ژﯾﺎﻧـــﯽ ﺧﺰاﻧﯽ ﺑ ﻣـــﺎف ﺑﮋﻣﺮدرﺖ، ﻛﯚﻛﺮدﻧـــوەی ﺋو ھﻟﻮﻣرﺟﺎﻧـــی ﻛ دەﺑﻨ ﭘﺎﺷـــﻜﯚی داﺑﯿﻨﻜﺮدﻧﯽ ﺋم ﻣﺎﻓ دەﻛﺮﺖ ﺑﺨﺮﺘ ژﺮ ﻛﯚﻧﺘﺮۆﻜﯽ ﺗﻮوﻧﺪﺗﺮ و ﻟﻻﯾن ﻟﯿﮋﻧی دەﺳﺘﻮورﯾﺸـــوە ﯾﺎن ﻟﻻﯾـــن داداﮔﺎی ﻋدﻟﯿـــﯽ ﯾﻛﺘـــﯽ ﺋوروﭘﯿﯿوە ﺑﯾﺎری ﻟﺳر ﺑﺪرﺖ". ھروەھـــﺎ ﺧﺑـــﺎت دژی ﻛﯚﭼﻜﺮدﻧﯽ "دووﭼـــﺎری" ﺧـــﯚی ﻟـــ ﭘﺮۆﮔﺮاﻣﻜﯽ ورد دا ﺋﺎﺷـــﻜﺮا دەﻛﺎت ﻛـــ ﺋم ﺧﺎﻧ دەﮔﺮﺘوە":ﺑـــﯚ ﻛﯚﻛﺮدﻧـــوەی ژن و ﻣﺮد ،ﭘﺸﻜﻨﯿﻨﻜﯽ وردﺗﺮ ﻟﻣڕ واﻗﯿﻌﯽ ﺋـــم ھﺎوﺳـــرﮔﯿﺮﯾﯿ و ﺑردەواﻣﯿـــﯽ ﺋـــم ﭘﻜوەژﯾﺎﻧ دەﻛﺮـــﺖ .ھروەھﺎ ﻧﺮﺧﺎﻧﺪﻧﻜﯽ ﺑـــ دﯾﻘﻘت ﺋﻧﺠﺎﻣﺪەدرﺖ
ﺳـــﺑﺎرەت ﺑ ھﻟﻮﻣرﺟﯽ ﭘﯾﺪاﻛﺮدﻧﯽ دەراﻣـــت و ﺧﺎﻧﻮوﺑـــرە ﻟﻛﺎﺗـــﯽ ﭘﺸـــﻮازﯾﻜﺮدﻧﯽ ﻣﻨﺪاڵ و ھﺎوﻛﺎت ﻟﮔڵ ﭘﺸﻜﻨﯿﻨﯽ وردﺗﺮ ﺳﺑﺎرەت ﺑ ﺣﻗﯿﻘﺗﯽ ﭘﯾﻮەﻧﺪﯾﯽ ﺑﺎوﻛﺎﯾﺗـــﯽ و ﭘروەردەﯾﯽ، ﭘﺶ ﺋوەی ﺋم ﻣﺎﻓ ﺑﺪرﺘ ﻛﺳﻜﯽ ﺑﯿﺎﻧﯽ ﺳﺑﺎرەت ﺑ ﻣﻨﺪاﯽ ﻧﯿﺸﺘﺟﺒﻮو ﻟﺳـــر ﺧﺎﻛﯽ ﻓرەﻧﺴـــﺎ ﯾـــﺎن ﻣﻨﺪاﯽ ﺑ رەﺳـــن ﻓرەﻧﺴـــﯽ .ﺋم ﭘﺮۆﮔﺮاﻣ ﭘﺸـــﻜﻨﯿﻨﯽ وردﺗﺮ ﻟﻣـــڕ ﺑﮕﻧﺎﻣی ﺑﺎری ﻛﺳﺘﯽ دەﮔﺮﺘ ﺧﯚی و ﯾﻛﺴر و ﺑ ﺳـــ و دوو ﻛﯚﻛﺮدﻧوەی ﺧﺰاﻧﯽ ﻓﺮەژن رەﺗﺪەﻛﺎﺗوە ،ھروەھﺎ ﭘﺸﻜﻨﯿﻦ و وردﺑﻮوﻧوە ﻟ ﺧﺳﺗﯽ "زﺪەڕۆﯾﯽ" ﻟﻣڕ رﺰﮔﺮﺗﻨﯽ ژﯾﺎﻧﯽ ﺗﺎﯾﺒت و ﺧﺰاﻧﯽ ﻛ ﺳﺴـــﺪا )ﻛﯚدی ھﺎﺗﻨـــژوورەوە و ﻧﯿﺸﺘﺟﺒﻮوﻧﯽ ﺑﯿﺎﻧﯽ و ﻣﺎﻓﯽ داﺪەدان( ﻟـــ ﻛﯚﻛﺮدﻧـــوەی ﺋﻧﺪاﻣﺎﻧـــﯽ ﺧﺰان ﻟﻛﺎﺗﯽ ﮔﯾﺸـــﺘﻦ ".ﺋﺎ ﻟﺮەدا ﻟﯿﮋﻧﯾك، ﺳـــرەڕای ﺋوەی ﻛ دژ ﺑ ﻣﺳﻟی ﻛﯚﺗﺎ ﺑراﻣﺒر ﺑ ﻓرﻣﺎﻧﯽ ﺳرۆﻛﺎﯾﺗﯽ وەﺳﺘﺎ ،ﺑﻣﺠﯚرە ﺑﯾﺎری ﭼﺎرەﺳرﻛﺮدﻧﯽ ﻛﺸـــی ﻛﯚﭼﺒرﯾﯽ ﺧﺰان دەدات ﻛ وەك ﮔﺮﻓﺘـــﻚ دەﯾﺒﯿﻨـــ و داوا دەﻛﺎت رﮋەﻛی ﻛم ﺑﻜﺮﺘوە. ﺋـــو ﯾﺎﺳـــﺎﯾﺎﻧی ﻟﻣڕ ﻛﯚﭼﺒـــری ﻟﺳﺎﯽ 2006و 2007دا دەرﭼﻮون ھﺎوﺗﺎ ﻟﮔڵ ﯾﺎﺳﺎی ﺗﺎﯾﺒت ﺑ ﻛﯚﻧﺘﺮۆﻜﺮدﻧﯽ راﺳﺘﯿﯽ ھﺎوﺳـــرﮔﯿﺮﯾﯽ ﻟﺳﺎﯽ ،2006 ﺟﻮوﺗ ﻟﯚژﯾﻜﯽ ﺗﺳـــﻜﻜﺮدﻧوەی ﻣﺎﻓﯽ ژﯾﺎﻧﯽ ﺧﺰاﻧﯿﯿﺎن ﻛ ﻟﺳﺎﯽ 2003ەوە ﭘﯾەو دەﻛﺮﺖ ﺳـــﺧﺘﺘﺮ ﻛﺮد -ﺋﻣش ﺑﮔﻮﻣﺎﻧﻜﺮدن ﻟ ﻓ ھر ﻟ دەﺳﺘﭙﻜﺪا و داﻧﺎﻧـــﯽ ھﻟﻮﻣرﺟـــﯽ ﭘﺸـــﻮەﺧﺘﯽ دژوارﺗـــﺮ .دەرەﻧﺠـــﺎم ،ﻧﺰﻣﺒﻮوﻧـــوەی ژﻣﺎرەی ﻛﯚﻛﺮدﻧوەی ﺧﺰاﻧﯽ ﺳـــر ﺑ دوو رەﮔزﻧﺎﻣ ،زۆر دﯾﺎر و ﺋﺎﺷـــﻜﺮاﯾ: ﻟـــ ﻧـــﻮان 2006و 2007دا ژﻣﺎرەی ﻧﺎﺳﻨﺎﻣی ﺗﺎﯾﺒت ﺑ ﻧﯿﺸﺘﺟﺒﻮون ﻟم ﺑﻮارەدا ﺑﯚ %10،6داﺑزی .ﺋم داﺑزﯾﻨ ھروەك ﻟ راﭘﯚرﺗﯽ ﻧـــﻮ وەزارەﺗﻛﺎن ﻛ ﭘﺸﺘﺮ ﻧﺎوﻣﺎن ھﻨﺎ ﺑ رەزاﻣﻧﺪﯾﯿوە راﯾﺪەﮔﯾﻨـــﺖ "ﺑﺷـــﻮەﯾﻛﯽ ھﻨـــﺪ زەق دەردەﻛوـــﺖ ﻛـــ دەﻛﺮﺖ وەك ﻟﻜﺪاﺑاﻧﻜﯽ راﺳﺘﻗﯿﻨ ﺑﺨﻮﻨﺪرﺘوە". ﺑﯚﭼﯽ "ﻛﺸی ﻛﯚﭼﺒری" ﻟﺳﺎﯾی "ﻛﯚﭼﺒرﯾـــﯽ دووﭼﺎری" ﯾـــوە دووﺑﺎرە ﻗﺴـــی ﻟﺳـــردەﻛﺮﺖ و ﺑﯚﭼـــﯽ ﻟ ﻣﺎﻧﮕـــﯽ ﺣﻮزەﯾـــﺮان )ﺟـــﻮن(ی 2005 ﯾﺸـــوە ﺋﻣ رووﯾـــﺪا؟ ﺣﻜﻮﻣﺗﯽ ﻧﻮێ
دوای رەﺗﻜﺮدﻧـــوەی رﻜﻜوﺗﻨﻨﺎﻣـــی دەﺳـــﺘﻮورﯾﯽ ﺋوروﭘـــﺎ و ﻟرﮕـــی رﻔﺮاﻧﺪۆﻣـــوە دروﺳـــﺘﺒﻮو .ﺳـــرۆﻛﯽ ﯾﻛﺘـــﯽ ﻟ ﭘﻨﺎو ﺑﺰووﺗﻨـــوەی ﻣﯿﻠﻠﯽ، ﻧﯿﻜﯚﻻ ﺳﺎرﻛﯚزی ،ﻛ ﺑﻻﯾوە ﮔﺮﻧﮓ ﺑﻮو
رەواﻧﺒﮋﯾﯽ ﺳﺎرﻛﯚزی ﻛﺸﻛ ﭼﺎرەﺳر ﻧﺎﻛﺎت ،ﺑﻜﻮ ﺑو ﺟﯚرەی ﻛ ھﯾ دەﯾﺨﺎﺗڕوو "واﺗﺎی ﺋم دەﻧﮕﺪاﻧ ﻛ ﻓرەﻧﺴﯿﯿﻛﺎن ﻟـــ 29 ی ﻣﺎﻧﮕـــﯽ ﻣﺎﯾـــﺲ )ﻣـــﺎی( ﮔﻮزارەﯾـــﺎن ﻟﻜـــﺮد" ،ﻟـــ ﺑرژەوەﻧﺪی ﺧﯚﯾﺪا ﻟﻜﺒﺪاﺗوە ،وا ھﺳـــﺘﺪەﻛﺎت ﻛ ﺑم ﺷﻮەﯾ دووﺟﺎر وەﻣﯽ ﺋو ﻛﺳﺎﻧ دەداﺗـــوە ﻛ ﺑـــ" ﻧﺧـــﺮ" دەﻧﮕﯿﺎن ﺑﯚ دەﺳـــﺘﻮورەﻛ دا .ﺋﻣش ﻟـــ دوو رووەوە واﺗـــﺎدارە :ﻟﻻﯾﻛوە ،ﺋوﯾﺘﺮی ھڕەﺷـــﻛر ،چ ﻟ رووی ﻛﻮﻟﺘـــﻮوری و چ ﻟـــڕووی ﺋﺎﺑﻮورﯾﺸـــوە ،ﻛﻣﺘﺮ ﻟ ﺳـــﯿﻤﺎی "ﺑﯚڕﯾﭽﯿ ﭘﯚﻟﯚﻧﯿﯿﻛ "دەﭼﺖ ﺗﺎ ﻟ رووﺧﺴﺎری ﺋو ﻛﯚﭼﺒرە ﻛ زﯾﺎﺗﺮ ﺋﻓﺮﯾﻘﺎﯾﯿ .ﻟ ﻻﯾﻛﯽ دﯾﻜﺷـــوە ،ﺋو ھوـــﺪەدات ﺳﯿﺎﺳـــﺗﻜﯽ ﺋﯿﺮادەﺧﻮاز ﺑﺴﭘﻨﺖ ،ﺋﻣ ﻟ ﻛﺎﺗﻜﺪا دەﻧﮕﺪەرﻜﯽ زۆر ﻧﺎڕازﯾـــﻦ ﻟوەی ﻛـــ ﺑﺒش ﺑﻜﺮﻦ ﻟـــ ﺑڕﻮەﺑﺮدﻧﯽ ﺷـــﺘﻛﺎﻧﺪا -ﺋﻣ ﺋو ﻛﯚﻧﺘﺮاﺳﺘ) دژﯾﻛﯽ(ﯾ رووﻧﺪەﻛﺎﺗوە ﻛ دژاﯾﺗﯿﯽ ﻧﻮان زاراوەی "ھﺒﮋﺮدراو" و "دووﭼﺎری" دەرﯾﺪەﺧﺎت. ﻛواﺗـــ ﺑڕـــﺰ ﺳـــﺎرﻛﯚزی وەﻣﯽ "ﺳـــروەرﺧﻮازﯾﯽ دژەﺋوروﭘـــﯽ" ﺑـــ "ﺳـــروەرﺧﻮازﯾﯽ ﺋوروﭘﯽ" دەداﺗوە. ﺑ ﭘﭽواﻧی ﺳﯿﺎﺳـــﺗﻜﯽ ﻛﯚﭼﺒرﯾﯽ
ﻛـــ وا دەﻛﺎت ﭘﺎرﯾـــﺲ ﻟـــ ﺋوروﭘـــﺎ دوورﺑﺨﺎﺗوە ،ﺋم رەوﺗ ﺑـــﻮار دەداﺗ ﺳـــﺎرﻛﯚزی ﺗﺎ رۆﻜﯽ ﻛﺎرﯾﮕر ﺑﺒﯿﻨﺖ و دەـــﺖ" :دەﻣوـــﺖ ﻟـــ ﺋﺴـــﺘﺎ ﺑـــ دواوە ﻓرەﻧﺴـــﺎ ﺑﺷـــﻮەﯾﻛﯽ ﺳﯿﺴـــﺘﻣﺎﺗﯿﻚ ﯾﻛﻣﯿـــﻦ وت ﺑﺖ ﻟ ﺋوروﭘﺎ ﺑﯚ ﭘﺸـــﻨﯿﺎزﻛﺮدن و داڕﺷـــﺘﻨﯽ ﺳـــﺘﺮاﺗﯿﮋﯾﺗﻜﯽ ﺗﺎﯾﺒت ﺑ ﻛﯚﭼﺒری ﻛ ﻟﮔڵ ﮔﯚڕاﻧﻜﺎرﯾﯿ ھﻧﻮوﻛﯾﯿﻛﺎﻧﯽ ﺟﯿﮫﺎﻧﺪا ﺑﮕﻮﻧﺠـــﺖ" .ﭘﯾﻤﺎﻧﯽ ﺋوروﭘﯽ ﻟـــ ﻣڕ ﻛﯚﭼﺒـــری و ﭘﻧﺎھﻧﺪەﯾﯽ ﻛ ﻟﻻﯾن ﺋﻧﺠﻮوﻣﻧﯽ ﺋوروﭘﯿوە ﻟ16 ی )ﺗﺸـــﺮﯾﻨﯽ ﯾﻛم( ﺋﯚﻛﺘﯚﺑـــری 2008 ﺗﺑﻧﯽ ﻛﺮاوە ،ﻟﺳـــﺎﯾی ﺳرۆﻛﺎﯾﺗﯽ ﻓرەﻧﺴـــﺎدا ،دﯾﻨﺎﻣﯿﻜﯿك ﻛ ﻣﺎوەﯾﻛﯽ زۆرە ﺳـــرﯾﮫﺪاوە ،دەﺧﻣﻨـــﺖ: "ﻛﺸـــی ﻛﯚﭼﺒـــری" ﻧـــك ﺗﻧﮫﺎ ﻟ ﺋﺎﺳـــﺘﯽ ﺋوروﭘﯿﺪا ﺑﺎﺳـــﯽ ﻟﻮەدەﻛﺮێ، ﺑﻜﻮ ﻟ ﺋﺴـــﺘﺎ ﺑدواوە دەﺑﺘ رۆﺣﯽ ﺷﻮﻧﺎﺳﻨﺎﻣی ﺋوروﭘﺎﯾﯽ. دﯾﺎرە ﺋم ﺳـــرﻛوﺗﻨ دﯾﭙﻠﯚﻣﺎﺳﯿﯿ ﭘﯾﻮەﻧـــﺪی ﺑـــ ﻛﺎراﯾـــﯽ و ﭼﺎﻻﻛﯿـــﯽ ھﻤﺗـــﯽ ھﺒﮋاردﻧـــوە ھﯾـــ ﻛـــ ﻛﯚﭼﺒرﯾـــﯽ وەﻛﻮ ﻛﺸـــﯾك دەﺑﯿﻨﺖ ﺑﯚ ﺋوەی" ﻛﺸﻛﺎﻧﯽ" دﯾﻜ ﻓراﻣﯚش ﺑﻜﺎت .ﯾﺎن ﺑﺷـــﻮەﯾﻛﯽ وردﺗﺮ ،ﺋﻣ ﺟﯚرﻜـــﯽ دﯾﻜﯾ ﻟ واﺗﺎ ﺑﺧﺸـــﯿﻦ ﺑ ﮔﺸـــﺖ ﺋو ﻧﺎڕەزاﯾﯿﺎﻧی ﻛ ﻟ رﮕی ﺳﻨﺪوﻗﯽ دەﻧﮕﺪاﻧوە ﮔﻮزارەﯾﺎن ﻟﻜﺮا و دوورەﭘرﺰ ھوﻜﯿﺸـــ ﺑﯚ ﺧﯚدزﯾﻨوە ﻟ داﻧﺎﻧﯽ ﭼﺎرەﺳری دﯾﻜ.
ـــــــــــــــــــــــــــ وەرﮔاﻧﯽ :ئ .م ــــــــــــــــــــــــــــ * ﻛﯚﻣﻨـــﺎس ﻟـــ ﻗﻮﺗﺎﺑﺨﺎﻧـــی ﺑﺎ و ﺋﻧﺪاﻣـــﯽ رﻜﺨﺮاوی )ﺋﺎ ﺋم ﻓرەﻧﺴﺎﯾ(
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ﭘراوﺰەﻛﺎن:
.6ﻣﺑﺳـــﺖ ﻟـــو ﻛﯚﭼﺒراﻧﯾ ﻛـــ ﺧﺰاﻧﻛﺎﻧﯿﺎن ﺑھـــﯚی ﻛﯚﭼﺒرﯾﯿوە ﭘرﺗﻮﺑون) .وەرﮔ( .7ﺑ ﻓرەﻧﺴـــﯽ ﭘﯽ دەﮔﻮﺗﺮﺖ " ھﺎوﺳرﮔﯿﺮﯾﯽ ﺳـــﭙﯽ" واﺗ ﺗﻧﯿﺎ ﻟﺳر ﻛﺎﻏز و ﻟﭘﻨﺎو وەدەﺳﺘﮫﻨﺎﻧﯽ ﻛﺎرﺗﯽ ﻧﯿﺸﺘﺟﺒﻮون) .وەرﮔ(
MONDE MONDE LE
55
)ﺗﻮاﻧوە( ﻛﺎری ھﻮﻧرﻣﻧﺪی ﺑرازﯾﻠﯽ Nele Azevedo ﺑﻜﻮ ھﺸـــﺘﻨوەی ھژﻣـــﻮون ﮔﺮﻧﮕ: »ﻟﺑرﺋوەی ﺗﻮاﻧﺎی ﺑ راددەی ﺋﻣﺮﯾﻜﺎ رووی ﻟ ﻟﮋﺑﻮوﻧ ،ﺋوﻟوﯾت ﻟﻣودوا ﺑﺮﯾﺘﯽ دەﺑﺖ ﻟ ﺋﯿﺪارەﻛﺮدﻧﯽ ﺳرھﺪاﻧﯽ زﻟﮫﺰی ﻧﻮێ ،ﺑ ﺷﻮەﯾك ﻛ ھژﻣﻮوﻧﯽ ﺋﻣﺮﯾﻜﺎ ﻧﺧﻧ ﻣﺗﺮﺳﯿﯿوە« )(7 ﺑﺟﯿﮫﺎﻧﯿﻜﺮدﻧﯽ ﺗﺮس داﮔــﯿــﺮﻛـــﺮدﻧـــوەی دەزﮔــــــﺎی ﻟﻜﯚﯿﻨـــوە ﺳـــﺘﺮاﺗﯿﮋﯾﯿﻛﺎن ﻟﻻﯾـــن ﻧﯿﯚﻛﯚﻧﺴـــﺮﭬﺎﺗﯚرەﻛﺎﻧوە دەﺑﺘـــ ھﯚی
وەك )ﭘرﺗﻮوﻛـــﯽ ﺳـــﭙﯽ(ی ﺗﺎﯾﺒت ﺑ ﺑرﮔﺮی ﻟ ﻓرەﻧﺴـــﺎ ،ﻟﺳـــﺎﯽ 1994 و 2008ﻟـــ ﺑرﯾﺘﺎﻧﯿـــﺎش »ﮔﯚﭬـــﺎری ﺑرﮔـــﺮی ﺳـــﺘﺮاﺗﯿﮋی SDRﻟﺳـــﺎﯽ 1998و ﭘﺎﺷـــﺎن ﺑﺷـــﯽ ﻧﻮﯽ ھﻣﺎن ﮔﯚﭬﺎر ﻟﺳـــﺎﯽ ،2002ﻟـــ ﺋﻣﺮﯾﻜﺎش ﭘـــﺮۆژەی »ﺑـــرەو ﺳـــﺘﺮاﺗﯿﮋﯾﺗﻜﯽ ﮔـــورەی ﺗﺎﯾﺒـــت ﺑ ﻧﺎﺳـــﻗﺎﻣﮕﯿﺮﯾﯽ ﺟﯿﮫﺎن و ﻧﻮﻜﺮدﻧوەی ھﺎوﻛﺎرﯾﯽ وﺗﺎﻧﯽ ﺗﺮاﻧـــﺰ -ﺋﺗﻧﺘﯿﻚ ﻟﺳـــﺎﯽ 2007و. ھﺘﺪ .ﺗﻜای ﺋـــم ﺑﮕﻧﺎﻣﺎﻧ ﺋوەﯾﺎن دەﺧﺴـــﺘڕوو ﻛ دوژﻣﻨﯽ ﻣزن ﻧﻣﺎوە،
ﭘرﺗﻮوﻛﯽ ﮔورە ﺳﺘﺮاﺗﯿﮋﯾﻨﺎس و راوﮋﻛﺎری ﺳرۆﻛﯽ ﭘﺸﻮوی ﺋﻣﺮﯾﻜﺎ ﺟﻤﯽ ﻛﺎرﺗر ،زﺑﯿﻨﮕﻨﯿﭫ ﺑﺮزﺰﯾﻨﺴﻜﯽ، ﺑﻧﻮی ) (The Gran Chessboardﺑﻮوەﺗ ﮔورەﺗﺮﯾﻦ ﺳرﭼﺎوەی ﺗواﻧﯿﻨﯽ ﺗﺎﻛﻼﯾﻧی ﺳرﻛﺮدەﻛﺎﻧﯽ ﺋﻣﺮﯾﻜﺎ. ﺋم ﭘرﺗﻮوﻛ ﺟﺧﺖ ﻟﺳر ﺋوە دەﻛﺎت ﻛ ﺋﯿﺘﺮ ﺑﻮوﻧﯽ دوژﻣﻦ ﮔﺮﻧﮓ ﻧﯿﯿ ،ﺑﻜﻮ ھﺸﺘﻨوەی ھژﻣﻮون ﮔﺮﻧﮕ دروﺳـــﺘﺒﻮوﻧﯽ ﻗﻮﻧﺎﺧﻜـــﯽ ﺟوھری . ﻟﺳﺎﯽ ،1997ﻧﯿﯚﻛﯚﻧﺴـــﺮﭬﺎﺗﯚرەﻛﺎن رﻜﺨـــﺮاوی »ﭘﺮۆژەﯾـــك ﺑﯚ ﺳـــدەی ﺋﻣﺮﯾﻜـــﯽ ﻧـــﻮێ PNACﯾـــﺎن راﮔﯾﺎﻧﺪ و وەك رﻜﺨﺮاوﻜـــﯽ ﭘروەردەﯾﯿـــﺶ ﭘﻨﺎﺳـــﯾﺎن ﻛﺮد .ﺋـــم رﻜﺨـــﺮاوە ﺑﯚ ﺳـــﺗی ﺑﯿﺴـــﺘﻮﯾك ﺟﺎڕی ﭘﺮەﻧﺴﯿﭙﯽ ﺑﻨڕەﺗـــﯽ ﻟـــﺪەدا ﻛ ﺑﺮﯾﺘﯽ ﺑـــﻮو ﻟ: »راﺑراﯾﺗﯿﯽ ﺋﻣﺮﯾﻜﯽ ھم ﺑﯚ ﺋﻣﺮﯾﻜﺎ ﺑﺎﺷـــ و ھم ﺑﯚ ﺟﯿﮫﺎن« .ﺟﺎ راﭘﯚرﺗﯽ "ﺑﯿﻨﺎﻛﺮدﻧـــوەی ﺑرﮔﺮﯾـــﯽ ﺋﻣﺮﯾﻜﺎ" ﻛ ﭘـــﺶ 11ی ﺋﯾﻠﻮول)ﺳـــﭙﺘﻤﺒر(ی 2001ﻟﻻﯾن ﺋﻧﺪاﻣﺎﻧﯽ دەزﮔﺎی ﻧﻮﺑﺮاو PNACەوە ﻧﻮوﺳـــﺮاﺑﻮو ،ﭘﺮەﻧﺴـــﯿﭙﯽ ﺷـــرﻋﯿﺗﺪان ﺑ ﺷـــڕی ﺧﯚﭘﺎرﺰی و ﻗﺒﻮوﻜﺮدﻧﯽ ﺑﻛﺎرھﻨﺎﻧﯽ ﭼﻛﯽ ﺋﺗﯚﻣﯽ و وردە ﺑﯚﻣﺒﯽ ﺋﺗﯚﻣﯽ ،دادەڕﮋێ. ﻟ وﺗ دﯾﻤﻮﻛﺮاﺳﯿﯿﻛﺎﻧﺪا ،ﭘﺴﭙﯚڕاﻧﯽ ﺑـــﻮاری ﺳـــﺘﺮاﺗﯿﮋی دەﺑـــﺖ ﺷـــﻓﺎف ﺑـــﻦ و ھـــﺎوﻛﺎت ﮔﻮﺗﺎرﻜﯽ ﺋﺎﺷـــﻜﺮا و ﻓرﻣﯽ ﯾـــﺎن ﻧﯿﻤﭽ ﻓرﻣﯿﯿـــﺎن ھﺑﺖ:
ﺑـــم ھوﻛﺎﻧﯽ ﺑرﮔﺮﯾﻜـــﺮدن دەﺑﺖ ﻟﺑﺮەوداﺑﻦ .ﭘﺎﺷـــﺎن ﺑﯚ ﺋم ﻣﺑﺳﺘش ﭘﺸﺘﯿﺎن ﺑ ﭼﻧﺪ دەﻻﻟﺗﻜﯽ ﺳﺘﺮاﺗﯿﮋی و ﺷـــرﻋﯿﺗﺪاﻧﯽ ﺟﯚراوﺟﯚر دەﺑﺳـــﺖ: ﻟﺮەدا دەﺳﺘواژەی وەك »ﺗﺣددا«، »ﻧﺎدﻨﯿﺎﯾﯽ«» ،ﻗﯾﺮان«»،ﮔﯚڕان« ﯾﺎن »ﺑرژەوەﻧﺪی« ﺟﮕی دەﺳﺘواژەﻛﺎﻧﯽ دوژﻣﻦ ،ھڕەﺷـــ ،داڕﻣﺎﻧﯽ ﮔﯚی زەوی- ﯾﺎن ﮔﺮﺗوە. ﺑھرﺣﺎڵ ،ﺑھﯚی ﻧﺑﻮوﻧﯽ دوژﻣﻨوە، دەزﮔﺎی ﻟﻜﯚﯿﻨـــوەی ﺳـــﺘﺮاﺗﯿﮋﯾﯽ ﺋﻣﺮﯾﻜﯽ ﺑﺷﻮەﯾﻛﯽ ﺑﻨڕەﺗﯽ ﺧﯚی ﺑﯚ »ﺳﯿﺤﺮی ﺗﻛﻨﻮﻟﯚژﯾﺎ« ﺗرﺧﺎﻧﻜﺮدووەو ﻟم ﺳﯚﻧﮕﯾﺷوە ﺑڕﺰ ﺋﻧﺪرو ﻣﺎرﺷﺎڵ ﺑڕﻮەﺑـــری دەزﮔﺎی Office of net Assessmentﺑﺎﻧﮕﺷی ھﮕﯿﺮﺳﺎﻧﺪﻧﯽ ﺷـــﯚڕش ﻟ ﻛﺎروﺑﺎری ﺳرﺑﺎزﯾﯽ RMAدا دەﻛﺎت .ﺑـــﯚ ﺋـــم ﻣﺑﺳـــﺘش ،ﺋـــو ﺷـــﺎﯾﺎن ﻟو ﭼك و ﺗﻗﻣﻧﯿﺎﻧ دەﻧﺖ ﻛـــ ﺑ» ﭼـــك و ﺗﻗﻣﻧـــﯽ ﺗﺎﯾﺒت ﺑ وردەﻛﺎری« ﻧﺎﺳـــﺮاون ،ﺑـــﯚ ﺋوەی
)ﻓﯚﺗﯚ(AFP: ﺟﻧﮕﯿﺶ ﻗﺒﻮوڵ ﺑﻜﺮێ ،ﺟﺧﺖ ﻟﺳـــر ﺳـــﻨﻮوردارﻛﺮدﻧﯽ زﯾﺎﻧـــ ﻻﺑﻻﯾﯿﻛﺎﻧﯽ ﺟﻧﮓ و ﻛﻣﻜﺮدﻧوەی ژﻣﺎرەی ﻛﻮژراوان دەﻛﺎﺗوە .ﭘﺎﺷـــﺎن ،ﺑﺎﺳـــﯽ ﺑﺎﺑﺗﻛﺎﻧﯽ ﺷڕی ﺋﻟﯿﻜﺘﺮۆﻧﯽ ،ﺑرﮔﺮی دژەﻣﻮوﺷك و رﺒﺎزەﻛﺎﻧـــﯽC2i، C4i،C3i، C5i دەﻛﺎت ) ،(8ھﺎوﺗـــﺎ ﻟﮔڵ ﺷـــﻓﺎﻓﯿﺗﯽ ﻣﯾﺪاﻧﯽ ﺟﻧﮓ ،ﺋﻧﺪازﯾﺎرﯾﯽ ﺳﯿﺴﺘﻣﯽ ﺳﯿﺴﺘﻣﻛﺎن و .ھﺘﺪ. دەرەﻧﺠﺎم،ﺋوﻣﯾﻠیﭘﻟﺳرﮔﺮﻧﮕﯽ زاﻧﯿﺎرﯾﯿ ھواﮕﺮﯾﯿـــ ﺗﻛﻨﯚﻟﯚژﯾﯿﻛﺎن ﻟﺳر ﺣﺴـــﺎﺑﯽ ھواﮕﺮﯾﯿ ﻣﺮۆﯾﯿﻛﺎن دادەﮔﺮـــﺖ ،ﻟﮔـــڵ ﺋو ﺋﺎراﺳـــﺘﯾدا دەﮔﻮﻧﺠﺖ .ﺋﻣ ﺳـــرەڕای ﺋوەی ﻛ ﻛﻣﻮﻛﻮڕﯾﯽ ﺋو ﻻﯾﻧ ﻟ ھﺮﺷـــﻛﺎﻧﯽ 11ی ﺋﯾﻠﻮول)ﺳـــﭙﺘﻤﺒر(ی 2001دا و ﭘﺎﺷـــﺎن ﻟـــ ﺟﻧﮕﯽ ﺋﻓﻐﺎﻧﺴـــﺘﺎن و دواﺗﺮﯾﺶ ﻟ ﻋﺮاق ﺑ ﺋﺎﺷﻜﺮاﯾﯽ ھﺳﺘﯽ ﭘﻜﺮا .دﯾﺎرە ،ھﻣﻮو ﺋم ﭘﺸـــﻜوﺗﻨ ﺗﻛﻨﻮﻟﯚژﯾﺎﻧ ﺋﺎراﺳﺘی دووژﻣﻨﻚ دەﻛﺮا ﻛ ﻟواﻧـــ ﺑـــﻮو ﺑرەﻧﮕﺎرﺑﻮوﻧوەﯾﻛﯽ ﺗﻗﻠﯿﺪی ﻗﺒـــﻮوڵ ﺑﻜﺎت .ﻟـــم رووەوە، ﺗﻧﯿﺎ ﺳـــدام ﺣﻮﺳـــﻦ ھﺑـــﻮو ﻛ ﻟ ﻣﺎوەی ﯾﻛﻣﯽ ﺷـــڕی ﻋـــﺮاق ﻟﻧﻮان 20ی ﻣﺎرت)ﻣﺎرس(و 1ی ﻣﺎﯾﺲ )ﻣﺎی(ی 2003دا دەﻛوﺗـــ ﺧﺎﻧی ﺋم ﺷـــڕە ﺗﻗﻠﯿﺪﯾﯿـــوە .دواﺗﺮ ،ﺷـــڕﻛرە ﺑﻧﻮ ﺗﺮۆرﯾﺴﺘﻛﺎن وازﯾﺎن ﻟ ﺷڕی ﺑرەﯾﯽ )ﺗﻗﻠﯿﺪی( ھﻨﺎ. ھﺒﺗـــ ،ﺗﻗﯿﻨوەﻛﺎﻧـــﯽ دژ ﺑـــ ﺳﻨﺘری ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯿﯽ ﺟﯿﮫﺎﻧﯽ و ﭘﻧﺘﺎﮔﯚن ﺑﻮوﻧ ﻣﺎﯾـــی ﺑﺟﯿﮫﺎﻧﯿﻜﺮدﻧـــﯽ ﺗﺮس. ﺋوەﺗﺎ ،ﺳـــرۆك ﺟـــﯚرج دەﺑﻠﯿﻮ ﺑﻮش ﺑـــ ﺑﻛﺎرھﻨﺎﻧـــﯽ ﭼﻣﻜﻛﺎﻧﯽ ﺷـــڕی ﺳرﺗﺎﺳـــری ﻟـــدژی »ﺗﯿﺮۆرﯾﺰم« و »ﺑرھﻣﮫﻨراﻧـــﯽ ﭼﻛـــﯽ ﺋﺗﯚﻣﯽ« ﺟﺎڕی ﺷڕی دا .ھﺎوﻛﺎت ،ﺑﺷﻮەﯾﻛﯽ ﺗﺎﻛەواﻧ ﺋﺮان ،ﻋﺮاق و ﻛﯚرﯾﺎی ﺑﺎﻛﻮور )ﻟﻛﺎﺗﻜﺪا ھﯿﭻ ﻛﺎم ﻟﻣﺎﻧ ﭘﯾﻮەﻧﺪﯾﯿﺎن ﺑﺗﻗﯿﻨوەﻛﺎﻧﯽ 11ی ﺋﯾﻠﻮوﻟوە ﻧﺑﻮو( وەك دوژﻣﻦ ﭘﻨﺎﺳﻛﺮد .ﻛﭼﯽ ﺑﻮش ﺑﺎزی دا ﺑﺳر ھﺎوﭘﯾﻤﺎﻧ ﺑرھﻣﮫﻨرەﻛﺎﻧﯽ ﭼﻛـــﯽ ﺋﺗﯚﻣﯿـــﺪا ،وەك ﺋﯿﺴـــﺮاﺋﯿﻞ و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن و ھﯿﻨﺪ ،ﯾﺎن ﺋو ﺣﻜﻮﻣﺗﺎﻧی ﭘﯾﻮەﻧﺪﯾﯿﺎن ﺑ ﺗﯿﺮۆرﯾﺰﻣوە ھﯾ ،وەك ﻣﯿﺮﻧﺸﯿﻨﯽ ﻋرەﺑﯽ ﺳﻌﻮدی و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن. ﺑم دﯾﺎرە ،دەﺳﺘﻨﯿﺸﺎﻧﻜﺮدﻧﯽ ﻣﺗﺮﺳﯽ ﺑﺗﻧﯿﺎ ﺑس ﻧﯿﯿ ﺑﯚ ﺑﺷـــرﻋﯿﻜﺮدﻧﯽ
ﺷـــڕ ،ﺑﻜﻮ ﭘﻮﯾﺴـــﺘ ﻣﺗﺮﺳﯿﯿﻛ وەك ھڕەﺷـــﻛﺎر ﺑﺨﺮﺘ ﺑرﭼﺎو .ھر ﺑﯚﯾ ﺋﯿﺘﺮ ﭘﺴـــﭙﯚڕاﻧﯽ ﺑﻮاری ﺳﺘﺮاﺗﯿﮋی ﭘﻧﺎﯾﺎن ﺑﯚ ﺳـــ ﻣﺘﻮدی ﻛﻼﺳﯿﻜﯽ ﺑﺮد ﻛ ﺑﺮﯾﺘﯽ ﺑﻮون ﻟ :ﻧﯿﺸﺎﻧﺪاﻧﯽ ھﻜﺸﺎﻧﯽ ﻟـــ رادەﺑدەری ھڕەﺷـــﻛ ،ﭘﺎﺷـــﺎن ﻧﯿﺸـــﺎﻧﺪاﻧﯽ ﻧﺎﻋﻗﻧﯽ و دڕﻧﺪەﯾﯽ ﻻﯾﻧﯽ ﻧﯾﺎر. ﺟﮕ ﻟﻣﺎﻧ ،ﺗﯿﻤﯽ ﻧﮫﻨﯽ و ﭘﯿﻼﻧﯿﺶ ھﻨﺮاﻧ ﭘﺸوە :وەك »ﺷڕی ﻧﮫﻨﯽ« و »ﺋرﺷـــﯿﻔﯽ ﻧﮫﻨﯽ« ،ھﺎوﻛﺎت ﻟﮔڵ ﺑﺎﺑﺗﯽ ﺑـــ ﺷـــﯾﺘﺎﻧﻜﺮدﻧﯽ ﺋوﯾﺘﺮ )ﺑﯚ ﻧﻤﻮوﻧ ﺑﻛﺎرھﻨﺎﻧﯽ دەﺳـــﺘواژەی وەك »ﺗﺎرﻣﺎﯾﯽ«»،ﺗﻣﻮﻣﮋیﺋﯿﺴﻼﻣﯿﯿﻛﺎن«، »ﺧـــﻮ«» ،دەﻣﺎرﮔﯿـــﺮ«» ،دوژﻣﻨـــﯽ ﻧﺎدﯾﺎر«( ،ھروەھـــﺎ ژﯾﺎﻧﺪﻧوەی ھﻧﺪێ زاراوەی ﺳـــردەﻣﯽ ﺷڕی ﺳﺎرد ،وەك )»ﺋﯿﺴـــﻼﻣﯿﯿ ﻧﻮدەوﺗﯿﯿـــﻛﺎن«، »ﺗﯚﺗﺎﻟﯿﺘﺎرﯾﺰﻣـــﯽ ﺳـــﯿم«» ،ﺑرەی ﺧﺮاﭘ .(«ﺋﻣ ﻟﻛﺎﺗﻜﺪا ،ﺳﺎﻚ ﭘﺶ رووداوی 11ی ﺋﯾﻠﻮول )ﺳـــﭙﺘﻤﺒر(ی ،2001ﻗﺴ ﻟﺳر ﺗﯿﺮۆرﯾﺰم و ﺋﯿﺴﻼﻣﯿﺰم ﻧدەﻛﺮا .ﺑﺷﻮەﯾك ﭘﺴﭙﯚڕی ﺋﻣﺮﯾﻜﯽ دەزﮔﺎی RANDو ﺗﺎﯾﺒﺗﻤﻧـــﺪ ﻟ ﺑﻮاری ﺗﯿﺮۆرﯾﺰم ،ﺑـــﺮوس ھﯚﻓﻤﺎن ،ﺑﺎﺳـــﯽ ﻟ ﻛﻣﺒﻮوﻧوەی ژﻣﺎرەی ﻛﺎرﻣﻧﺪاﻧﯽ ﺑﻮاری ﻟﻜﯚﯿﻨوەی ﺗﺎﯾﺒت ﺑو ﺑﺎﺑﺗ دەﻛﺮد. ﺳﺘﺮاﺗﯿﮋﯾﺗﯽ ﻟ ﺑھﺰەوە ﺑﯚ »ﺷﺖ« ﻛ ﺑﯚ ﯾﻛم ﺟﺎر ﻟﻻﯾن ﻓﺮاﻧﺴـــﻮا رۆز- ەوە ﺑﻛﺎرھـــﺎت ،ﺑﻮوە ﻣﺎﯾـــی ﻧﺎﻧوەی ﺗﯚﻗﺎﻧﺪن ﻟﻣڕ وﺗﺎﻧـــﯽ ﺑرھﻣﮫﻨری ﭼﻛﯽ ﺋﺗﯚﻣﯽ .ھﻧﺪـــﻚ ﻟو وﺗﺎﻧی دەﯾﺎﻧﻮﯾﺴﺖ ﺑﺒﻨ ﺧﺎوەن ﭼﻛﯽ ﺋﺗﯚﻣﯽ، ﺑـــ» ﺷـــﺖ« وەﺳـــﻔﺪەﻛﺮان )وەﻛﻮ ﺋﺮان و ﻛﻮرﯾﺎی ﺑﺎﻛـــﻮور( ﺑﭘﭽواﻧی وﺗ» ﯾﺎوەرەﻛﺎن«ی وەك )ﺋﯿﺴـــﺮاﺋﯿﻞ و ﭘﺎﻛﺴـــﺘﺎن( .ﺋـــو وﺗﺎﻧـــی ﻛـــ وەﻛﻮ»ﺷـــﺖ« ﻧﺎوزەد دەﻛـــﺮان ﺑﺒﻮوﻧ ﺑھﺎﻧـــی ﺗﺮﺳـــﻨﺎك ﺑﯚ ﺷـــﯿﻜﺮدﻧوەی ھڕەﺷـــﻛﺎن .ﺟﺎ ﻋﺮاق وەك ﻧﻤﻮوﻧی ﺋـــم وﺗﺎﻧ و ﻗﯚﭼـــﯽ ﻗﻮرﺑﺎﻧﯽ راﭘﯚرﺗ ھواﮕﺮﯾﯿـــ ﺳـــﺎﺧﺘﻛﺎﻧﯽ ﺋﻣﺮﯾـــﻜﺎ و ﺑرﯾﺘﺎﻧﯿﺎ ﺑﻛﺎرھﺎت ﻛ ﺑﺎﻧﮕﺷی ﺑﻮوﻧﯽ ﭼﻛﯽ ﻛﯚﻣﻜﻮژﯾﺎن دەﻛﺮد ﺑﯚ ﭘﺎﺳﺎوداﻧﯽ ھﺮﺷﻜﺮدﻧ ﺳری. ﻟم دەﯾی دواﯾﯿﺪا ،ﺋو ﺳﻗﺎﻣﮕﯿﺮﯾﯿ ﺟﯿﮫﺎﻧﯿﯿـــی ﻛـــ ھـــر دوو زﻟﮫﺰەﻛ ﺑ ﻛـــﺮدەی ﺧﯚﯾـــﺎن دەزاﻧـــﯽ دەرﮔﺎی ﺑـــڕووی ﻛﯚﻣـــﻚ ﻗﯾﺮاﻧـــﺪا ﻛﺮدەوە ﻛـــ رەھﻧﺪﻜـــﯽ ھرﻤﺎﯾﺗﯿﯿﺎن ھﺑﻮو )ﯾﯚﮔﻮﺳﻼﻓﯿﺎ ،ﺳﯚﻣﺎل ،ﺗﯾﻤﻮر ،ھﺎﯾﺘﯽ(. ﺑم ،ﭘﺮﺳـــﯿﺎرەﻛ ﻟوەداﯾـــ ﻛ ﺋم ﻗﯾﺮان و ﻣﺗﺮﺳﯿﺎﻧ رﯾﺰﺑﻧﺪ دەﻛﺎت؟ ﻛ ﺑﯾﺎرﯾﺪا رووداوەﻛﺎﻧﯽ ﺳـــﯚﻣﺎڵ ﻟ ﺳﺎﯽ 1993ﺑﺨﺮﻨ ﺧﺎﻧی ﻗﯾﺮاﻧﻛﺎﻧوە؟ ﻛ ﺋوە ﺋﺎﺷـــﻜﺮا دەﻛﺎت ﻛ ﻋﺮاﻗﯽ ﺳدام ﺣﻮﺳـــﻦ ﻟﭘـــ ﺑﻮوەﺗ ھڕەﺷـــﯾﻛﯽ راﺳـــﺘوﺧﯚ؟ ﺑﻛﻮرﺗﯽ ﺋواﻧی ﺋﺟﻨﺪا دادەﻧﻦ ،ﻣرﺟﻛﺎﻧﯽ ﮔﻔﺘﻮﮔﯚ و دﺒﺎﺗﯿﺶ دادەڕﮋن. ﺋوروﭘﺎش ﺑﺋﻧﺪازەی ﺋوەی ﺑدوای ﺋﻣﺮﯾـــﻜﺎ ﻛوﺗـــﻮوە ،ﺋوەﻧـــﺪە ھوﯽ دروﺳﺘﻜﺮدﻧﯽ ﻧﺎﺳـــﻨﺎﻣ ﺳﺘﺮاﺗﯿﮋﯾﯿﻛی ﺧـــﯚی ﻧـــداوە .دﯾـــﺎرە ﻛﯚﻣﯿﺴـــﯿﯚﻧﯽ ﻛﺎروﺑـــﺎری دەرەوەی ﯾﻛﺘﯽ ﺋوروﭘﺎ ﻛ ﺑﻮوەﺗـــ ﺋﻛﺘرﻜﯽ ﮔﺮﻧﮕﯽ ﻗﯾﺮاﻧﻛﺎن، دەوت ﻧﯿﯿ و ﺧﺎوەﻧﯽ ھﯿﭻ ﺑﺷـــﻜﯽ ﻛﯚﻛﺮدﻧـــوەی زاﻧﯿـــﺎری ﭘﯚﻟﯿﺴـــﯽ ﯾﺎن ھواﮕﺮﯾـــﺶ ﻧﯿﯿـــ .ﻟﻣـــش زﯾﺎﺗـــﺮ، وەزارەﺗﻜﯽ ﻛﺎروﺑﺎری دەرەﻛﯿﺸـــﯽ ﻧﯿﯿ
LE
2009 2009 دﯾﺴﻣﺒری دﯾﺴﻣﺒری diplomatique diplomatique ﻛﻮردی
ﻛﻮردی
دەﭬرﻜﯽ دوور دەﺑﯿﻨ.
ﺳﺘﺮاﺗﯿﮋﯾﯽ ﻟ ﺑھﺰەوە ﺑﯚ »ﺷﺖ« ﻛ ﺑﯚ ﯾﻛم ﺟﺎر ﻟﻻﯾن )ﻓﺮاﻧﺴﻮا رۆز(ەوە ﺑﻛﺎرھﺎت، ﺑﻮوە ﻣﺎﯾی ﻧﺎﻧوەی ﺗﯚﻗﺎﻧﺪن ﻟﻣڕ وﺗﺎﻧﯽ ﺑرھﻣﮫﻨری ﭼﻛﯽ ﺋﺗﯚﻣﯽ .ھﻧﺪﻚ ﻟو وﺗﺎﻧی دەﯾﺎﻧﻮﯾﺴﺖ ﺑﺒﻨ ﺧﺎوەن ﭼﻛﯽ ﺋﺗﯚﻣﯽ ،ﺑ »ﺷﺖ« وەﺳﻔﺪەﻛﺮان )وەﻛﻮ ﺋﺮان و ﻛﻮرﯾﺎی ﺑﺎﻛﻮور( ﺑﭘﭽواﻧی وﺗ» ﯾﺎوەرەﻛﺎن«ی وەك )ﺋﯿﺴﺮاﺋﯿﻞ و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن( .ﺋو وﺗﺎﻧی ﻛ وەﻛﻮ»ﺷﺖ« ﻧﺎوزەد دەﻛﺮان ﺑﺒﻮوﻧ ﺑھﺎﻧی ﺗﺮﺳﻨﺎك ﺑﯚ ﺷﯿﻜﺮدﻧوەی ھڕەﺷﻛﺎن. ﺗﺎ ھواڵ و زاﻧﯿـــﺎری ﭘ ﺑﮕﯾﻨﺖ .ﺑﯚ ﺷﺮۆﭬﻛﺮدﻧﯽ ﺑﺎرودۆﺧﯽ ﻧﻮدەوﺗﯿﺶ، ﺋوروﭘﺎ ﺗواو ﭘﺸﺖ ﺑ دەزﮔﺎ ﭘﺴﭙﯚڕﯾﯿ دەرەﻛﯿﯿﻛﺎن دەﺑﺳﺘﺖ .ﻛواﺗ ﺋوروﭘﺎ ﺧﺎوەﻧﯽ ﭼﯿﯿ؟ ﭘﯾﻤﺎﻧﮕی ﻟﻜﯚﯿﻨوەی ﺋﺎﺳﺎﯾﺸـــﯽ ﯾﻛﺘـــﯽ ﺋوروﭘـــﺎ IESﻛ ﻟ ﺳـــﺎﯽ 2002ەوە داﻣـــزراوە ،ﭼﻧﺪ ﻟﻜﯚرﻜـــﯽ ﺗﺪاﯾ ﻛ ﺑﺷـــﻮەﯾﻛﯽ ﺑـــردەوام ﻛﺎر دەﻛن .راﺳـــﺘ رﺒﺎزی ﻛﺎرﻛﺮدﻧـــﯽ ﺋـــو ﭘﯾﻤﺎﻧﮕﯾـــ ﻟﺳـــر رواﻧﮕﯾﻛﯽ ﺋوروﭘﯽ ﺑﻨﯿﺎت ﻧﺮاوە ،ﺑم ﻟﻧﻮ ﺋو ﺋرﻛﺎﻧی ﻛ ﭘﯽ ﺳﭙﺮدراوە ﺋﺎراﺳـــﺘ ﺋﻣﺮﯾﻜﯿﯿـــﻛﺎن ﺑزەﻗـــﯽ دﯾـــﺎرن .ﺋﻣـــش ﺑ ﺑﯿﺎﻧـــﻮوی ﺋوەی ﻛ ﺋم رﺒـــﺎزە ﺑ ﭘـــﯽ ﭘﯾﻤﺎﻧﻨﺎﻣی داﻣزراﻧﺪﻧـــﯽ) (10دەﯾوێ »ﻛﺳـــﺎﻧﯽ ﺋﻛﺎدﯾﻤـــﯽ و ﻓرﻣﺎﻧﺒـــر و ﭘﺴـــﭙﯚڕ و ﺑﯾﺎردەرەﻛﺎﻧـــﯽ دەوﺗﺎﻧـــﯽ ﺋﻧﺪام ﻟم ﯾﻛﺘﯿﯿ و وﺗﻛﺎﻧﯽ دﯾﻜی ﺋوروﭘﺎﯾﯽ و وﯾﻼﯾﺗـــ ﯾﻛﮕﺮﺗﻮوەﻛﺎﻧـــﯽ ﺋﻣﺮﯾﻜﺎ و ﻛﻧـــدا ﻟ ﺧﯚی ﻛﯚﺑﻜﺎﺗوە .ﺋﻣش ﺑ ﺋﺎﻣﺎﻧﺠﯽ داﺑﯿﻨﻜﺮدﻧﯽ ﺷﺮۆﭬ و راﭬﻛﺎرﯾﯽ ﺋﺎﯾﻨﺪەﯾﯽ واﺑﺳـــﺘ ﺑ ﻛﺎروﺑﺎری ﺑرﮔﺮی و دەوﻣﻧﺪﻛﺮدﻧـــﯽ دﯾﺎﻟﯚﮔـــﯽ وﺗﺎﻧﯽ ﺋﺗﺳﯽ ﻟﺳـــر ﺗﻜای ﺋو ﭘﺮﺳﺎﻧی ﻛ ﺗﺎﯾﺒﺗﻦ ﺑ ﺑﻮاری ﺋﺎﺳﺎﯾﺸوە". ﺟﯿﮫﺎﻧـــﯽ ﺳـــرﺑﺎزی و رۆﺷـــﻨﺒﯿﺮﯾﯽ ﺋوروﭘـــﯽ ﻟﻧﻮ ﺑﯚﺗی ﺑﯿﺮۆﻛی وﺗﺎﻧﯽ ﺋﺗﺳـــﯿﺪا دووﭼﺎری داﺧـــﺮان ﺑﻮوە و ﺗﻮاﻧﺎی ﺑﯿﺮﻛﺮدﻧوەی ﻧﯿﯿ ﻟ ﺟﯿﮫﺎﻧﮕﯿﺮی، ﯾـــﺎ ﺟﯿﮫﺎﻧﮕﯿﺮی وەك ﻋﻛﺴـــﻜﺮدﻧوەی وﻨی ﺧﯚی و ﺳـــﻧﺘرﻜﯽ ﺋﻣﺮﯾﻜﯽ ﯾﺎ
ﺑﺗﺎﻜﺮدﻧوە ﯾﺎن داڕووﺧﺎﻧﺪن ﻟڕاﺳـــﺘﯿﺪا ،ﭘﻮﯾﺴـــﺘ داھﺎﺗـــﻮوی ﺳـــﺘﺮاﺗﯿﮋﯾﺗﯽ ﺋوروﭘﺎ ﺧﯚی ﻟ دەوری ﭼﻮار ﭘﺮﺳـــﯿﺎری ﮔﺮﻧﮓ ﭼﺑﻜﺎﺗوە :ﺋﺎﯾﺎ وﯾﻼﯾﺗـــ ﯾﻛﮕﺮﺗﻮوەﻛﺎﻧـــﯽ ﺋﻣﺮﯾﻜﺎ ﻛ ﻟﭙﺮﺳـــﺮاوە ﺑراﻣﺒر ﻗﯾﺮاﻧـــ داراﯾﯽ و ﺳﺘﺮاﺗﯿﮋی و ﺷﺎرﺳﺘﺎﻧﯿﯿﻛﺎن ،ﻟ داھﺎﺗﻮودا ﺷـــرﻋﯿﺗﯽ دەﻣﻨـــ ﺑﺒﺘـــ راﺑری ﺟﯿﮫﺎن؟ ﺋﻣﺮﯾﻜﯿﯿﻛﺎن ﻛ ﭘﺸﺘﺮ ﻛﻮﺮاﻧ ﭘﺸﺘﮕﯿﺮﯾﯽ زﯾﺎدەڕۆﯾﯿﻛﺎﻧﯽ ﺳﺎﺗوەﺧﺘﯽ ﻓرﻣﺎﻧەواﯾﯽ )ﺑﻮش( ﯾﺎن دەﻛﺮد ،ﺋﻣۆ ﭘﺸﺘﯿﻮاﻧﯿﯽ ﺑﺎراك ﺋﯚﺑﺎﻣﺎ دەﻛن ،ھروەك ﭼﯚن ﻛﯚﻣﯚﻧﯿﺴﺘ ﺳرﺳﺧﺘﻛﺎن ﻟدوای )ﺳـــﺘﺎﻟﯿﻦ( ﭼﻮوﻧـــ ﭘﺎڵ ﺧﺮۆﺗﺸـــﯚڤ )ﻛـــ رەﺧﻨﮔﺮﻜـــﯽ ﺳرﺳـــﺧﺘﺎﻧی ﺳـــﺘﺎﻟﯿﻦ ﺑﻮو( ﺗﻧﯿﺎ ﺑﻣﺑﺳﺘﯽ ﺋوەی ﺑﯿﺴﻟﻤﻨﻦ ﻛ ﻣﯚﺳـــﻜﯚ ھردەم ﻟﺳر ﺣق ﺑﻮوە .ﺑھر ﺣﺎڵ ،ﺑﯚ داﺑﯿﻨﻜﺮدﻧﯽ ﺋﺎﺳﺎﯾﺸـــﯽ ﻧﻮدەوﺗﯽ ،ﺑردەوام ﺑﻮون ﻟﺳـــر ﺋو ﮔﻮزارﺷـــﺘﺎﻧی ﻛ دەﻦ دﯾﻤﻮﻛﺮاﺳـــﯽ ﺋﺎﺷـــﺘﯽ دروﺳﺖ دەﻛﺎت و دﯾﻜﺘﺎﺗﯚرەﻛﺎﻧﯿﺶ ﺷڕﻓﺮۆﺷﻦ ،ﺑس ﻧﯿﯿ، ﺋوەﺗﺎ ﻗﯾﺮاﻧﻛﺎﻧﯽ ﺋﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﻋﺮاق و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺋم راﺳﺘﯿﯿ دەﺳﻟﻤﻨﻦ. ﺋﺎﯾـــﺎ ﺋوروﭘـــﺎ ﻛ ﻟـــ ﻧـــﻮ ﮔﺮﻓﺘ دەزﮔﺎﯾﯿﻛﺎﻧﯿﺪا ﭘﻧﮕـــﯽ ﺧﻮاردووەﺗوە، دەﺗﻮاﻧـــﺖ ﯾﺎن ﭘﻮﯾﺴـــﺘ ﺑﺒﺘ زﻟﮫﺰ؟ ﺋﮔـــر وەﻣﯽ ﺋم ﭘﺮﺳـــﯿﺎرە ﺑ ﺑ ﺑﺪەﯾﻨوە ،ﺋوە دەﺑ ﺑﭙﺮﺳـــﯿﻦ :ﻟﺳر چ ﺑﻨﻣﺎﯾـــك؟ داﻣزراوە ﺋوروﭘﺎﯾﯿﻛﺎن ﻛ ﻟﺳـــر ﭘﺮەﻧﺴـــﯿﭙﻛﺎﻧﯽ ﻛﯚدەﻧﮕﯽ و داﻧﻮﺳـــﺘﺎﻧﺪن دروﺳـــﺘﺒﻮون ،ﻛﭼﯽ ﻟ ﺗواﻧﯿـــﻦ و ﺑﯿﺮﻛﺮدﻧوە ﺳـــﺑﺎرەت ﺑ ﭘﯾﻮەﻧﺪﯾﯿـــ ﻧﻮدەوﺗﯿﯿﻛﺎن ﻻﺳـــﺎﯾﯽ ﺋﻣﺮﯾﻜﯿﯿـــﻛﺎن دەﻛﻧـــوە و ﺗﻮوﺷـــﯽ ﺷﻟﻟﯽ رۆﺷﻨﺒﯿﺮی ھﺎﺗﻮون. ﭘﻮﯾﺴﺘ ﺋوروﭘﺎ ﺑﺒﺘ ﺧﺎوەن ﺗﻮاﻧﺎی ﺧﯚی ﺑـــﯚ ھﺴـــﻧﮕﺎﻧﺪﻧﯽ ﻗﯾﺮاﻧﻛﺎن. ﻛﺎﻣﺎﻧن ﺋو ﻗﯾﺮاﻧﺎﻧی ﻛ ھڕەﺷـــی ﻟﺪەﻛن و ﺋو ﺋﺎﻣﺮازە ﺳـــرﺑﺎزﯾﯿ ﯾﺎن ﻧﺎﺳرﺑﺎزﯾﺎﻧش ﭼﯿﻦ ﻛ دەﺑﺖ ﻟ ﭘﻨﺎو ﭼﺎرەﺳـــرﻛﺮدﻧﯿﺎﻧﺪا ﺑﮔڕﺑﺨﺮـــﻦ؟ ﺋﺎﯾﺎ ﭘﻮﯾﺴﺖ دەﻛﺎت ﺑﺒﺘ ﺧﺎوەن ﺗواﻧﯿﻨﯽ ﺳﺘﺮاﺗﯿﮋﯾﯽ ﺗﺎﯾﺒت ﺑﺧﯚی ﺗﺎ ﻟ ﺟﯿﺎﺗﯽ ﺳـــﺘﺮاﺗﯿﮋﯾﺗﯽ داڕووﺧﺎﻧﺪن ﺳﺘﺮاﺗﯿﮋﯾﺗﯽ ﺑﺗﺎﻜﺮدﻧوەی ھڕەﺷﻛﺎن ھﺒﮋﺮﺖ؟ ﺳﺘﺮاﺗﯿﮋﻧﺎﺳـــ ﺋوروﭘﯿﯿـــﻛﺎن ﭘـــﺶ ﺋوەی ﺑـــ دوای راوﺑﯚﭼﻮوﻧﯽ ﺋوروﭘﺎدا دەرﺑﺎرەی ﻗﯾﺮاﻧﻜﯽ دﯾﺎرﯾﻜﺮاو ﺑﮕڕﻦ، دەﯾﺎﻧوێ ﺑﺰاﻧﻦ ﺋﻣﺮﯾﻜﯿﯿﻛﺎن چ دەﻦ ﻟـــ ﺑﺎرەﯾوە؟ ﺑـــﯚ ﻧﻤﻮوﻧ ،ﺋـــوان ﻟ رواﻧﯿﻨﯽ ﺋﻣﺮﯾﻜﺎوە ﺷﺮۆﭬی ھﻜﺸﺎﻧﯽ ھﺰی ﭼﯿﻦ و ﭘﯾﻮەﻧﺪی ﻟﮔڵ رووﺳﯿﺎدا دەﻛـــن .دواھﻣﯿـــﻦ ﻛﯚﺑﻮوﻧوەی ﺑﺎی رﻜﺨﺮاوی ﭘﯾﻤﺎﻧﯽ ﺑﺎﻛﻮوری ﺋﺗﺳـــﯽ )ﻧﺎﺗﯚ( ،ﻟـــ ﻣﺎﻧﮕﯽ ﺣﻮزەﯾﺮان )ﺟﻮن(ی 2009دا ،رواﻧﮕﯾﻛﯽ ﺳـــﺘﺮاﺗﯿﮋی رووﻧﯽ ﺋوروﭘﺎﯾـــﯽ ﻟﻨﻛوﺗـــوە ،ﺑﻜﻮ ﺗﻧﯿﺎ ﺟﺧﺘﯽ ﻛﺮدە ﺳـــر ﭘﺎراﺳﺘﻨﯽ دەزﮔﺎﻛ وەك ﺗﺎﻛ دەزﮔﺎی ﺳـــرﺑﺎزی واﺑﺳﺘ ﺑـــ ﺟﯿﮫﺎﻧوە -دەزﮔﺎﯾـــك ﻛ ﺋوروﭘﺎ ﺧﺎوەن ﺗﻮاﻧﺎﯾﻛﯽ ﺳـــرﺑﺎزﯾﯽ وا ﻧﯿﯿ ﺗﺎ ﻗﻮرﺳﺎﯾﯽ ﭘ ﺑﺒﺧﺸﺖ. وەرﮔاﻧﯽ :ھردی ﻣﺤﻣﻤد
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ژﺪەر و ﭘراوﺰەﻛﺎن: , Paris, octobre 2002.ـ 1- Général Eric de La Maisonneuve, Agir, n°1112 2- Paul Dickson, Thnik Tanks, Atheneum, new York, 1971, p. 133. .3ﺋو زاﻧﯿﺎرﯾﺎﻧی ﻟﺮەدا ﺧﺮاوﻧﺗڕوو ﻛﻮرﺗﯾﻛﻦ ﻟﺗﺰی دﻛﺘﯚرای: Jean-Loup Samaan, Contribution à une sociologie de lexpértise militaire. La Rand Corporation dans le champ américain des études stratégiques depuis 1989, document dactylograpié, universitaire Paris-I, 2008. ھﺒﺗـــ ﺑﻮدﺟـــی دەزﮔﺎی راﻧﺪ ) (RANDﺑﺑـــراورد ﻟﮔڵ ﺑﻮدﺟی دەزﮔﺎی ) (Aerospaceﻛـــ 6 ﻣﻠﯿﺎر دۆﻻرە ,ﯾﺎن ﺋوەی دەزﮔﺎی ) (''Institu for Defense Analyses ''IDAﻛـــ 8 ﻣﻠﯿـــﺎر و ﭘﺎﺷـــﺎن دەزﮔﺎی ) (Mitreﻛـــ 204 ﻣﻠﯿﺎر دۆﻻر ە ,ﻟﮔڵ ﺋو دەزﮔﺎﯾﺎﻧی ﻛ ﭘﯾﻮەﻧﺪﯾﺪارن ﺑ ﯾﻛﯽ ﻟ دەزﮔﺎ ﺳرﺑﺎزﯾﯿﻛﺎن ﯾﺎن ﺑدەزﮔﺎﻛﺎﻧﯽ ﺑرﮔﺮی ,ھرھﯿﭻ ﻧﯿﯿ. 4- Samuel Huntington, Le Choc des civilisations, Odile Jacob, Paris, 1997. 5- Zbigniew Brzezinski, Le Grand Echiquier. LAmérique et le reste du monde, Hachette, Paris, 1997. 6- Cité dans Olivier Zajec, Les secrets de la géopolitique, Des clés pour comprendre, Tempora, Paris, 2009. .7ﺳـــرﺟﻣﯽ ﭘﯿﺘﯽ ) (Cﻟﮔڵ ﭘﯿﺘﯽ ) (iﻛﺑﻛﺎرھﺎﺗﻮون ﮔﻮزارﺷـــﺘﻦ ﻟم وﺷـــﺎﻧی ﻛﺗﻜاﯾﺎن ﺑﭘﯿﺘﯽ ) (Cو ﻟﮔڵ وﺷی )(Intelligenceدا ﻟﻧﺎو ﺗﻜﺴـــﺘﻛدا ھﺎﺗﻮون ﺑﯚ ﻧﻤﻮوﻧ :ﻓرﻣﺎﻧﻜﺮدن/ﺳﯿﺨﻮڕی ) ,(Command/intelligenceﻛﯚﻧﺘﺮۆڵ/ﺳﯿﺨﻮڕی ) ,(Control/intelligenceﭘﯾﻮەﻧﺪی/ﺳـــﯿﺨﻮڕی ) ,(Communications/intelligenceﻛﻮﻣﭙﯿﻮﺗر/ﺳـــﯿﺨﻮڕی )Computers/ ,(intelligenceھﺎوﻛﺎری/ﺳﯿﺨﻮڕی ).(Collaboration/intelligence 8- François de Rose, « Pour une dissuasion du fort au faible », Relations internationales et stratégiques, n°12, IRIS, Paris, 1993, p.101. Action commune du Conseil du 20 juillet 2001 relative à la création dun Institut détude de-9 sécurité de lUnion europénne, Journal officiel des Communautés européennes du 25 juillet 2001.
دﯾﺴﻣﺒری 2009
-ﻟﯚﻣﯚﻧﺪ دﯾﭙﻠﯚﻣﺎﺗﯿﻚ
6
واﻧ ﻟﺑﯿﺮﻛﺮاوەﻛﺎﻧﯽ ﺷڕی ﭬﺘﻨﺎم وﯾﻠﯿﺎم ر .ﭘﯚﻟﻚ دەرھﻨری ﺋﻣﺮﯾﻜﯽ ،ﺑﯿﻨﮓ وﺴـــﺖ، ﻟ ﻓﯿﻠﻤﻜـــﯽ دۆﻛﯿﯚﻣﻨﺘﺎرﯾﺪا) (2ﻛ ﺑﺎس ﻟـــ ﻣﺎﻧوەی ﺧـــﯚی ﻟ ﺋﻓﻐﺎﻧﺴـــﺘﺎن و ﻟﺗك ھـــﺰە ﺋﻣﺮﯾﻜﯿﯿﻛﺎﻧـــﺪا دەﻛﺎت، ﺑﯚﭼﻮوﻧﻜـــﯽ ﺑرﺑـــو ﻟـــ ﺋﻣﺮﯾـــﻜﺎدا دەژﻨﺘوە» :ﭘﻮﯾﺴـــﺘ ﻟ ﺷڕەﻛﺎﻧﺪا ﻧﯾﺎراﻧﻤـــﺎن ﺗﻮوﺷـــﯽ ﻗﻮرﺳـــﺘﺮﯾﻦ زﯾﺎن ﺑﻜﯾـــﻦ ﺑـــﯚ ﺋـــوەی ورەی ﺗﺎﯿﺒﺎﻧﻛﺎن و ﺗﯚڕەﻛﺎﻧﯿـــﺎن ﺗﻜﺒﺸـــﻜ .ھروەھﺎ ﺑﯚ زﯾﺎدﻛﺮدﻧﯽ زﯾﺎﻧﻛﺎﻧﯽ دوژﻣﻦ ﻟ ﮔﯚڕەﭘﺎﻧﯽ ﺷڕدا ،ﭘﻮﯾﺴـــﺘ ﺳﺘﺮاﺗﯿﮋی ﺗﺎزە ﺑﻛﺎر ﺑﮫﻨﯿﻦ«. ﭘﺮۆژەﯾﻛـــﯽ ﻟﻣﺠﯚرە ﻟﯾـــك ﻛﺎﺗﺪا ﻧﺎﺋﺎﺷـــﻨﺎﯾﺗﯽ ﻟﮔـــڵ ﺋﻓﻐﺎﻧﺴـــﺘﺎن و ﺑﺒﺎﻛﯿـــﺶ ﺑراﻣﺒر ﺑ داﻧﯿﺸـــﺘﻮاﻧﻛی ﻧﯿﺸـــﺎﻧﺪەدات .ﻟ راﺳـــﺘﯿﺪا ،ﺑﻤﺎﻧوێ و ﻧﻣﺎﻧـــوێ ،ﺑﭘﯽ ﺗواﻧﯿﻨـــﯽ ﺧﻜﯽ ﺋﻓﻐﺎﻧﺴـــﺘﺎن ﻛ زۆرﺑﯾﺎن ﭘﺷـــﺘﻮون، ﺗﺎﻟﯿﺒﺎﻧـــﻛﺎن ﺗﺎﻛ رﻜﺨﺮاوی ﺳﯿﺎﺳـــﯽ- ﺳـــﻮﭘﺎﯾﯽ ﻛﺎرﯾﮕـــری وت ﭘﻜﺪەھﻨﻦ. وﺗﻚ ﻛ ﺧﻜﻛی ھم ﺑ ﺋﺎﯾﯿﻨوە )ﺑ ﺋﯿﺴـــﻼﻣﻜﯽ ﺗﺎﯾﺒﺗوە( ،ھـــم ﺑ ﻛﯚدی ﺷرەﻓوە ﭘﺎﺑﻧﺪن. ﻧﻮوﺳﯿﻨﯽ راﭘﯚرﺗﻚ ﻟﺳر ﺳﯿﺎﺳﺗﯽ ﺋﻣﺮﯾﻜﺎ ﻟ ﺳـــﺎﯽ 1962دا ﻣﻨﯽ ﺧﺴﺘ ﺳر رﮕی ﺋﺎﺷﻨﺎﺑﻮون ﺑ ﺋﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن. ﻟوێ ﭼﯿﺎﯾﻛﯽ ﺳﺧﺘﻢ ﺑﯿﻨﯽ ﻛ ﺑﭼﻧﺪ ﻛﻧﺎﻚ داﺑﺷﻜﺮاﺑﻮو و ﺑ ﻧﺰﯾﻜی ﺑﯿﺴﺖ ھزار » ﺗﯚﭘﯽ ﭘﯿﻨﮓ ﭘﯚﻧﮓ « داﭘﯚﺷـــﺮا ﺑﻮو :ﭼﻧﺪ ﮔﻮﻧﺪﻜـــﯽ ﺋﯚﺗﯚﻧﯚم ﻛ ﯾك ﺋﺎﯾﯿﻦ و داووﻧرﯾﺘﯿﺎن ھﯾ ،ﺑم ﺧﯚﺑﮋﻮ و ﮔﯚﺷﮔﯿﺮن. ﺳﯚﭬﺘﯿﯿﻛﺎن ﻛ ﻟﺳـــﺎﯽ 1979دا ﺋـــم وﺗﯾﺎن داﮔﯿﺮ ﻛﺮدﺑـــﻮو ،دوای 10 ﺳـــﺎڵ ﺷڕ و ﻟدەﺳـــﺘﺪاﻧﯽ ﻧﺰﯾﻜی 15 ھزار ﺳرﺑﺎز ،ﺗﮕﯾﺸـــﺘﻦ ﻛ ﺗﻧﺎﻧت ﺋﮔـــر ژﻣﺎرەﯾﻛﯽ زۆری ﺋم »ﺗﯚﭘﺎﻧ« ﯾـــﺎن ﻟﻧﻮﺑﺮدﺑﺎﯾ و ھزاران ﻛﺳـــﯿﺎن دەرﻛﺮدﺑﺎﯾ ،ھﺸـــﺘﺎش ھر ﺷڕەﻛﯾﺎن ﻧدەﺑﺮدەوە .ﺋوان ﻛ ﺳرەڕای ﮔﺮﻧﮕﯿﯽ ﻣﺎﺷـــﻨ ﺟﻧﮕﯿﯿﻛﯾﺎن و ﺳـــرﻛوﺗﻨ ﺳﻮﭘﺎﯾﯿﻛﺎﻧﯿﺎن ھرﮔﯿﺰ ﻧﯾﺎﻧﺘﻮاﻧﯽ زﯾﺎﺗﺮ ﻟ ﭘﻨﺠﯿﻛﯽ ﺧﺎﻛﯽ ﺋﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن داﮔﯿﺮﺑﻜن، ﻧﺎﭼﺎر ﺑﻮون ﻟ ﺳﺎﯽ 1989دا ﭘﺎﺷﻛﺸ ﺑﻜن و ﺋم ﺷڕەی دژی ﻣﻮﺟﺎھﯿﺪەﻛﺎن ﺑ ﻛﺮدەوە ﺑﻮوە ھـــﯚی داڕﻣﺎﻧﯽ ﯾﻛﺘﯽ ﺳﯚﭬﯿت. ﺋزﻣﻮوﻧﻜـــﯽ دﯾﻜی ھﺎوﺷـــﻮە ھر ھﻣﺎن ﺋﻧﺠﺎﻣﯽ ھﺑﻮوە :ﻟﺳﺎﯽ ،1842 ھروەھـــﺎ ﻟﺳـــﺎﯽ 1878ﺗـــﺎ 1880 و دواﺟـــﺎر ﻟﺳـــﺎﯽ 1919دا ﺑرﯾﺘﺎﻧﯿﺎ ﺷـــڕی ﺋﻓﻐﺎﻧﻛﺎﻧﯽ ﻛـــﺮد و ﺋوەﻧﺪەی ﺳـــﯚﭬﺘﯿﯿﻛﺎن زﯾﺎﻧـــﯽ ﺑرﻛـــوت و ﻟ ﺷـــڕەﻛ ﭘﺎﺷـــﮕز ﺑﻮوەوە .زاﻣﯿﺮ ف. ﻛﺎﺑﯚﻟﯚف ،ﺑﺎﯿﯚزی ﭘﺸﻮوی ﺳﯚﭬﯿت و دواﺗﺮ ھﯽ رووﺳﯿﺎ ،ﭘﯿﻮاﯾ ﺋﻣﺮﯾﻜﯿﯿﻛﺎن ﺑ دووﺑﺎرەﻛﺮدﻧوەی ھﻛﺎﻧﯽ ﻣﯚﺳـــﻜﯚ ﻛوﺗﻮوﻧﺗ ﺳـــر ھﻣﺎن رﮕـــ .ﺋوان دەﯾﺎﻧوـــﺖ ﻟـــ ﯾـــك ﻛﺎﺗﺪا ﺑھـــﯚی ﺑﻛﺎرھﻨﺎﻧﯽ ھﺰ ﺗﺎﻟﯿﺒﺎﻧﻛﺎن ﺳـــرﻛﻮت ﺑﻜن ،ﺳـــرﻛﺮدەﻛﺎﻧﯿﺎن ﻟﻚ ﺑﺘﺮازﻨﻦ و ﭘﯾﻮەﻧﺪﯾﯿﻛﺎﻧﯿﺎن ﻟﮔل ﺧﻜﺪا ﺑﭙﭽﻨﻦ، ﻟﮔڵ ﺣﻜﻮﻣﺗﻜﯽ ھﺒﮋﺮدراوی ﺧﯚﯾﺎن ھﺴﻮﻛوت ﺑﻜن و زﯾﺎﻧ ﺳرﺑﺎزﯾﯿﻛﺎﻧﯽ ﺧﯚﺷﯿﺎن ﻛم ﺑﻜﻧوە. ﺋم ﺳـــﺘﺮاﺗﯿﮋە ﺑﺷـــﻮەﯾﻛﯽ ﺳﯾﺮ ﺋزﻣﻮوﻧـــﯽ ﭬﺘﻨﺎﻣﻤﺎن ﺑﯿـــﺮ دەﺧﺎﺗوە، ﻟوێ ﺋﻣﺮﯾﻜﯿﯿﻛﺎن ﺑﮫـــﻮدە ھوﯿﺎﻧﺪا ﺳـــرﻛﺮداﯾﺗﯿﯽ دوژﻣﻦ ﭘﺎرﭼـــ ﭘﺎرﭼ ﺑﻜـــن و »ﻣﯿﺎﻧـــەوەﻛﺎن« ﺑﺪۆزﻧوە،
ﺑـــو ﺋﻮﻣـــﺪەی ﺋﻣـــﺎن ﻟﺑراﻣﺒـــر »ﺗﻮوﻧﺪڕەوەﻛﺎن«دا ﺑﻮەﺳﺘﻦ .ھروەھﺎ، ﺋﻣﺮﯾﻜﯿﯿﻛﺎن ھوﯿﺎﻧﺪا ﻛﯚﻣﯚﻧﯿﺴﺘﻛﺎن ﻟـــ ﺧﻚ داﺑﻨﻦ )ﺑـــ ﻛﯚﻛﺮدﻧوەﯾﺎن ﻟـــ» ﮔﻮﻧـــﺪە ﺳـــﺘﺮاﺗﯿﮋﯾﯿﻛﺎﻧﺪا) («(3و ھﺴـــﻮﻛوﺗﯿﺎن ﻟﮔـــڵ ﺣﻜﻮﻣﺗﻜﺪا دەﻛﺮد ﻛ ﺧﯚﯾﺎن داﯾﺎﻧﻤزراﻧﺪﺑﻮو. ﺑﮔﻮـــﺮەی ﺑﮕﻧﺎﻣﻛﺎﻧﯽ ﺋوﺳـــﺎی ﭘﻨﺘﺎﮔـــﯚن »)«Pentagon Paper (4 ﻛـــ ﺗواوﺗﺮﯾـــﻦ و وردﺗﺮﯾـــﻦ راﭘﯚرﺗـــﯽ ﻓرﻣﯿﻦ ﻟﺳر ﺷڕی ﭬﺘﻨﺎم» ،ھوﯽ ﻛﺎرﭘﻜﺮدﻧـــﯽ ﺗﯿـــﯚری دژەﺷـــﯚڕش ﻟ واﻗﯿﻌﻜﯽ ﺋﯚﭘﺮاﺳـــﯿﯚﻧﻞ )ﻛﺮدەﯾﯽ( دا ﺑھﯚی ﻛﯚﻣﻚ ھﻧﮕﺎوی ﺳـــرﺑﺎزی، ﻛﯚﻣﯾﺗـــﯽ ،دەرووﻧـــﯽ ،ﺋﺎﺑـــﻮوری و ﺳﯿﺎﺳـــﯽ ،ﺋﻧﺠﺎم و ﺗﻛﻨﯿﻜـــﯽ ﺗﺎﯾﺒﺗﯽ ﻟﻜوﺗوە :ھر ھﻣﻮوﯾﺎن ﺑﺷﻮەﯾﻛﯽ ﻧﺎﺧﯚش ﺷﻜﺴﺘﯿﺎن ھﻨﺎوە« .ﺑم ﺋﻣ ھﻣﺎن ﺋو ﺳﯿﺎﺳـــﺗﯾ ﻛـــ ﺟﻧراڵ داﭬﯿﺪ ﭘﺗﺮاﯾﯚس ،ﺳرﻛﺮدەی ﻓرﻣﺎﻧﺪەﯾﯽ ﻧﺎوەﻧﺪﯾﯽ ﺳﻮﭘﺎی ﺋﻣﺮﯾﻜﺎ ﻟ ﺋﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﮔﺮﺗﻮوﯾﺗﯿﯿـــ ﺑر و ﺟﻧراڵ ﺳـــﺘﺎﻧﻠﯽ ﻣﻛﻜﺮﯾﺴـــﺘﺎﻟﯽ ﻓرﻣﺎﻧـــﺪەی ھﺰەﻛﺎﻧﯽ ﺋﻣﺮﯾﻜﺎ و ﻧﺎﺗﯚ ﻟ ﺋﻓﻐﺎﻧﺴـــﺘﺎن ھوﯽ ﺟﺒﺟﻜﺮدﻧﯽ دەدەن. ﻟﺳـــﺎﯽ 1963وەﻛـــﻮ ﺋﻧﺪاﻣـــﯽ )ﺋﻧﺠﻮوﻣﻧـــﯽ ﭘﻼﻧﺪاﻧﺎﻧـــﯽ ﺳﯿﺎﺳـــﯽ (Policy Planning Councilھوﻤـــﺪا ﻟ ﺑراﻣﺒر)ﻛﯚﻟﮋی ﺷڕی ﻧﺗواﯾﺗﯿﯽ ﺋﻣﺮﯾﻜﺎ (US National War College ﺷﻜﺴـــﺘﯽ ﺧﯚﻣﺎن ﻟ ﭬﺘﻨﺎم راﺑﮕﯾﻨﻢ. ﻟوـــﺪا ﭘﻮﯾﺴـــﺘﯿﯽ ﻛﺎرﻛﺮدﻧﻢ ﻟ ﺳـــ ﺑرەی ﺳﯿﺎﺳـــﯽ و ﺋﯿﺪاری و ﺳـــرﺑﺎزﯾﺪا ورووژاﻧـــﺪ -ﺑﻣرﺟﻚ رﮋەی ﺑﺎﯾﺧﺪان ﺑ ھر ﺑرەﯾك ﺑ ﮔﻮﺮەی ﮔﺮﻧﮕﯿﯿﻛی ﺑﺖ .ﭘﻤﻮاﺑﻮو ﻧﺰﯾﻜی %80ی ﺧﺑﺎﺗﻛ دەﺑﻮاﯾ ﻟ ﺑرەی ﺳﯿﺎﺳﯿﺪا ﺑﻜﺮﺖ ،ﺑم
ھﺎوﭘﯾﻤﺎﻧﯿﯿ رۆژﺋﺎواﯾﯿﻛﺎن ﻛﺎرﯾﮕرﯾﻛﯽ – ﺋﮔـــر ﻧﯿـــﻦ ھﯿـــﭻ – ﻻوازﯾـــﺎن ﺑﺳـــر ﻻﯾﻧ ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﻛﻮﻟﺘﻮرﯾﯿﻛوە ھﯾـــ :ﺋﻓﻐﺎﻧﻛﺎن ھر ﻟ ﺳـــرەﺗﺎوەو ﺑﺑـــ ﺟﯿﺎوازی ﻧﻓﺮەﺗﯿﺎن ﻟ ھڕەﺷـــ ﺑﯿﺎﻧﯿﯿﻛﺎن ﻛـــﺮدووە .ﻟﺑـــﺎرەی ﻻﯾﻧﯽ ﺋﯿﺪارﯾﯿـــوە ،ﺋﻣﺮﯾﻜﯿﯿﻛﺎن ﻟﯿﺴـــﺘﻜﯽ ﺳرﻛوﺗﻨ ﺗﯚﻣﺎرﻛﺮاوەﻛﺎﻧﯽ ﺋم ﺑﺷﯾﺎن )ﻛ ﻟﻻﯾن ﻛﯚﻧﮕﺮﺴـــوە داوا ﻛﺮاﺑﻮو( ﺋﺎﻣـــﺎدە ﻛﺮد :ﺳـــرﻛوﺗﻨﻛﺎن زۆر ﻛم و ﻛﺎﺗﯿﻦ – ﯾﻛﺴـــر ﻟﮔڵ ﻛﺸﺎﻧوەی ھـــﺰە ﺋﻣﺮﯾﻜﯿﯿـــﻛﺎن ،ﺗﺎﻟﯿﺒﺎﻧـــﻛﺎن، وەﻛـــﻮ ﭬﺘﻨﺎﻣﯿﯿﻛﺎﻧﯽ ﺑﺎﻛﻮور – ھرﭼﯽ ﺋﻧﺠﺎﻣﺪراوە ،ھر ھﻣﻮوی ﻟﻧﻮدەﺑن. ﻟـــ رۆژﻧﺎﻣـــی )ﻧﯿﻮﯾـــﯚرك ﺗﺎﯾﻤﺰ(ی 23ی ﺋـــﺎب )ﺋﯚﮔﻮﺳـــﺖ( ی 2009دا، رۆژﻧﺎﻣﻧﻮوس رﯾﭽﺎرد ﺋﯚﭘﻞ ژوﻧﯿﯚر وﻨی دۆﺧﻜـــﯽ ﻟﻣﺠﯚرەﻣﺎن ﻟ ﺧﺎﻧﻨﺸـــﯿﻨﯽ ﻧﺎوﭼـــی ھﻠﻤﻧـــﺪ ﭘﯿﺸـــﺎﻧﺪەدات: ﺣﺎﻛﻤـــﯽ وﯾﻼﯾﺗﻛ ﭘﯿﮕﻮﺗـــﻮوە ﻛ ﻧ راوﮋﻛﺎرﻜـــﯽ ﻟﺑردەﺳـــﺘﺪاﯾ ﺑﺘﻮاﻧﺖ ﻟ ﺑﺟﮕﯾﺎﻧﺪﻧـــﯽ ﺋرﻛﻛﺎﻧﯿﺪا ﯾﺎرﻣﺗﯽ ﺑﺪات ،ﻧ ﭘﺰﯾﺸـــﻚ ،ﻧ ﻣﺎﻣﯚﺳـــﺘﺎ و ﻧ ھﯿﭻ ﺧﺎوەن ﭘﯿﺸـــﯾﻛﯽ دﯾﻜـــ .ﺗﻧﮫﺎ ﭼﻧﺪ ﭘﯚﻟﯿﺴـــﻜﯽ دز و ﭼﻧﺪ ﺳرﺑﺎزﻚ ﻧﺑﻦ ﻛـــ ﺋواﻧﯿﺶ وا ھﺳـــﺘﺪەﻛن ﺑﯚ ﭘﺸـــﻮودان ھﺎﺗﻮون .ﺑﮕﻮﻣـــﺎن دۆﺧﻛ ﻟ ھﻧﺪێ ﻧﺎوﭼدا ﻟوە ﺑﺎﺷـــﺘﺮە ،ﺑم ﻟ ھﻧﺪﻜﯽ دﯾﻜدا ﻟوە ﺧﺮاﭘﺘﺮﯾﺸـــ. ﺋﮔر رـــﮋەی ﺧﺰﻣﺗﮕﻮزارﯾﯿـــﻛﺎن ﻟ ﺑرەﻛﺎﻧـــﺪا ﻣزەﻧﺪە ﺑﻜﯾـــﻦ ،ﻛﺎرەﻛﺎﻧﯽ »ﺑﻨﯿﺎﺗﻨﺎﻧوەی ﻧﯿﺸﺘﻤﺎﻧﯽ« ﻟ ﺑﺎﺷﺘﺮﯾﻦ ﺋﺎﺳـــﺘﺪا دەﮔﻧ %8 ﻛ ﺗﻧﺎﻧت ﻧﺎﮔﺎﺗ ﻧﯿﻮەی ﻣزەﻧﺪەﻛم ﻟﺑﺎرەی ﭬﺘﻨﺎﻣوە. ﺋوەی دەﻣﻨﺘوە ﺗﺎﯾﺒﺗ ﺑ ﺑﺷﺪارﯾﯽ ﺳـــﻮﭘﺎی ﺋﻣﺮﯾﻜﺎ :ﮔﻮﻣﺎﻧﯽ ﺗﺪا ﻧﯿﯿ ﻛ ﺑھﺰﻜﯽ ﺑﺎوە ،ﺋﻣﺮﯾﻜﯿﯿﻛﺎن ﻟ ﺷڕە
ﺋو دەﺳﺗی ﻟﻻﯾن ﺋﻣﺮﯾﻜﯿﯿﻛﺎﻧوە ﻟ ﺋﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن داﻧﺮاوە ،ﺑ ﺷﻮەﯾﻛﯽ ﺑرﻓﺮاوان دەﺳﺘﯽ ﻟﻧﻮ ﻗﺎﭼﺎﺧﭽﺘﯿﯽ ﻣﺎدە ھﯚﺷﺒرەﻛﺎﻧﺪا ھﯾ ھر ﻟ ﺳرەﺗﺎی ﺳﺎﻧﯽ 1940ەوە ﭬﺘﻨﺎم ﻟو ﺑرەﯾدا ﺳـــرﻛوﺗﺒﻮو ،ھـــروەك ﺳـــرۆك دواﯾﺖ ﺋﺎﯾﺰﻧﮫـــﺎور ﺑﯚی ﭼﻮوﺑﻮو ﻟـــ ھﺒﮋاردﻧﻜﯽ ﺋﺎزاددا ھﯚ ﺷـــﯽ ﻣﯿﻦ دەﯾﺘﻮاﻧﯽ ﺗﻧﺎﻧت ﻟ ﭬﺘﻨﺎﻣﯽ ﺑﺎﺷﻮورﯾﺶ ﺳرﻛوﺗﻦ ﺑدەﺳﺘﺒﻨ.(5) ﭘﻜﮫﺎﺗـــی ﺋﯿﺪاری ﻧﺰﯾﻜـــی %15ی ﭘﻮﯾﺴـــﺘﯿﯿﻛﺎﻧﯽ ﭘﻜﺪەھﻨﺎ :ﻟ ﻛﯚﺗﺎﯾﯽ ﺳـــﺎﻧﯽ 1950دا ﭬﯿﺗﻤﯿـــﻦ ھﻣـــﻮو ﺋﯿﺪارەی ﺑﺎﺷـــﻮوری رووﺧﺎﻧﺪﺑﻮو .ﺋوﯾﺶ ﺑ ﻟﻧﻮﺑﺮدﻧﯽ ژﻣﺎرەﯾﻛﯽ زۆری ﻛﺎرﻣﻧﺪ و ﭘﯚﻟﯿﺲ و ﻣﺎﻣﯚﺳـــﺘﺎ و ﭘﺰﯾﺸـــﻜﺎن ..و راﮔﺮﺗﻨﯽ ﻛﯚﻛﺮدﻧوەی ﺑﺎﺟﻛﺎن و ﻧﺎردﻧﯽ ﭘﯾﺎﻣﻛﺎن و ﺧﺰﻣﺗﮕﻮزارﯾﯿ ﮔﺸﺘﯿﯿﻛﺎن – ھروەھـــﺎ ﻗدەﺧﻛﺮدﻧﯽ ھﺎﺗﻮوﭼﯚی ﺳـــرﺑﺎزە ﭬﺘﻨﺎﻣﯿﻛﺎﻧﯽ ﺑﺎﺷﻮور ﻟﮔڵ ﺋﺎواﺑﻮوﻧﯽ ﺧﯚردا .ﺳرەﻧﺠﺎم %5ﻣﺎوەﻛش ﺑﯚ ﻻﯾﻧﯽ ﺳـــرﺑﺎزی ﺑـــﻮو -ھرﭼﻧﺪە ﺋﻣﺮﯾﻜﺎ ﻟ ﻣﺎوەی 10ﺳﺎﺪا ھوﻛﺎﻧﯽ ﺧﯚی ﻟم ﺑـــﻮارەدا ﭼﻛﺮدﺑـــﻮوەوە ،ﻧ ﺋﯚﭘﺮاﺳﯿﯚﻧ دژەﺷﯚڕﺷﻛﺎن ،ﻧ ﭘﻜﺪاداﻧ ﮔورەﻛﺎﻧﯿـــﺶ ھﯿﭻ ﺋﻧﺠﺎﻣﻜﯽ ﺋوﺗﯚﯾﺎن ﻟ ﮔﯚڕەﭘﺎﻧﺪا ﻟ ﻧﻛوﺗﺒﻮوەوە. ﺑھﻣﺎن ﺷـــﻮە ،ﻟ ﺋﻓﻐﺎﻧﺴـــﺘﺎﻧﯿﺶ
ﮔﺮﻧﮕﻛﺎﻧﺪا ھﻣﯿﺸ ﺳردەﻛون ،ﺑم ﭼﻛﺪارە ﺑرھﺴﺘﻜﺎرەﻛﺎن ﺑﺰر دەﺑﻦ ﺑﯚ ﺋوەی ﺑﺎﺷﺘﺮ دەرﺑﻜوﻧوە .ﺑم ﺷﻮەﯾ دەﺗﻮاﻧﯿﻦ ﺑ ھﻣـــﻮو دﻔﺮاواﻧﯿﯿﻛـــوە ﮔﺮﻧﮕـــﯽ ﺗﻜﯚﺷـــﺎﻧﯽ ﺳـــرﺑﺎزی رۆژﺋﺎوا ﺑـــ %3 ﻣزەﻧـــﺪە ﺑﻜﯾـــﻦ و ﺋﮔـــری ﺳـــرﻛوﺗﻨﻜﯽ »ﯾﻛﺠﺎرەﻛﯽ« ﯾﺶ ﻟ %10ﺗﻨﺎﭘڕﺖ. ﺣﻜﻮﻣﺗﯽ ﭘﺸـــﻮوی ﭬﺘﻨﺎﻣﯽ ﺑﺎﺷﻮور و ﺋﯿﺪارەی ﺋﺴـــﺘﺎی ﺋﻓﻐﺎن ﻟ ﺧﺎﻜﯽ ﺑﻨڕەﺗﯿﺪا ﯾك دەﮔﺮﻧوە ،ﺋوﯾﺶ ﺋوەﯾ ﻛـــ :ﺧﻚ ﻧﻓﺮەﺗﯿﺎن ﻟﺪەﻛﺎت و ﻟﯿﺎن دەﺗﺮﺳـــﺖ .ﮔﻧﺪەﯿﯽ دەﺳﺗﺪارەﻛﺎﻧﯽ ﺳﺎﯾﮕﯚن ﻗﺴی ﺳـــر زاری ﺧﻚ ﺑﻮو. ﻛﺎرﻣﻧﺪەﻛﺎن ﻧ ﺗﻧﮫﺎ ﺋو ﻛﯚﻣﻛ داراﯾﯽ و ﺧﯚراﻛﯿﯿﺎﻧﯾـــﺎن دەدزی ﻛ ﺑﯚ ﺧﻚ دەﻧﺮدران ،ﺑﻜﻮ ھرﭼﯽ ﻛرەﺳـــﺘ و ﭼﻛﻜﯿﺎن ﻟ ﺋﻣﺮﯾﻜﯿﯿﻛﺎن وەردەﮔﺮت، دەﯾﺎﻧﻔﺮۆﺷـــﺘ ﻧﯾـــﺎرە ﺑﺎﻛﻮورﯾﯿﻛﺎﻧـــﯽ ﺧﯚﯾﺎن .ﺟﮕ ﻟـــوەش ،ھﻣﻮو ﺋرﻛﻜﯽ ﻣﺗﺮﺳـــﯿﺪارﯾﺶ ﻟـــ ﺋﺳـــﺘﯚی ھـــﺰە ﺋﻣﺮﯾﻜﯿﯿـــﻛﺎن ﺑـــﻮو .ﻛﯚﻟﯚﻧﻠﻜـــﯽ Interagency Task Forceﻛـــ ﻣـــﻦ ﺑڕﻮەم دەﺑﺮد ،ﭘﺸﺘﮕﯿﺮﯾﯽ ﻟو ﺑﯚﭼﻮوﻧ
)(1
ﺑم ﺋﺎﻣﺎﻧﺠﻛﺎﻧﯿﺎن ﺟﯿﺎوازن. ﺑﻛﺎرھﻨﺎﻧـــﯽ ھـــﺰ دەﻛـــﺮێ ﺑـــﯚ ﻛﯚﻣﮕی ﺋﻣﺮﯾﻜﺎ و ﺳﯿﺴﺘﻣ ﺳﯿﺎﺳﯽ و دادوەرﯾﯿﻛی ﻣﺗﺮﺳـــﯿﺪار ﺑﺖ .ﺑﯚﯾ ﻛﺎﺗﻚ ﺑﺳر داوﻜﯽ ﺑﺎرﯾﻜﺪا رﺪەﻛﯾﻦ ﻛ ﺣزی ﺋﺎﺳـــﺎﯾﺶ ﻟ ﺗﯚﺗﺎﻟﯿﺘﺎرﯾﺰم ﺟﯿﺎ دەﻛﺎﺗوە ،ﭘﻮﯾﺴـــﺘ زۆر ورﯾﺎ ﺑﯿﻦ .ﭼﻞ ﺳﺎڵ ﺷڕ ﻟ ﺋﻓﻐﺎﻧﺴـــﺘﺎن وەك ﺋوەی ﻧﯿﯚﻛﯚﻧﺴـــﺮﭬﺎﺗﯚرەﻛﺎن و ﺟﻧڕاـــﻛﺎن دەﯾﺎﻧوﺖ ،ﻟواﻧﯾ رﮕ ﺑﯚ ﺳرﻛوﺗﻦ ﺑﺳـــر ﺗﯿﺮۆرﺳـــﺘﺎﻧﺪا ﺧﯚش ﻧﻛﺎت ،ﺑ ﭘﭽواﻧوە ،ﺋم ﺷـــڕە ﻟواﻧﯾ ﺑﺒﺘ ھـــﯚی ﻟﻧﻮﭼﻮوﻧﯽ ھﻧﺪێ ﻟ ﺑھﺎ ھرە ﮔﺮﻧﮕﻛﺎﻧﯽ ﺋﻣﺮﯾﻜﺎ. ﺋﮔر واﺷﻨﺘﻦ ﻟ ﺳﯿﺎﺳﺗﯽ ﺑرﮔﺮﯾﯽ ﺧﯚﯾﺪا ﭘﺸﺖ ﺑ ھﻧﺪێ ﭘﺮەﻧﺴﯿﭙﯽ ﺳﺎدە ﺑﺒﺳـــﺘﺖ ،ﺋوە ﺳـــردەﻛوﺖ .ﺋو ﭘﺮەﻧﺴـــﯿﭙﺎﻧش ﺑﺮﯾﺘﯿﻦ ﻟ :ﺋﺎﻣﺎدەﻛﺮدﻧﯽ ﺳﯿﺎﺳـــﺗﻜﯽ درﮋﺧﺎﯾـــن ﻛـــ رێ ﻟ ﺧﯚﺑھﺰﻛﺮدﻧﯽ ﮔﺮووﭘ ﺗﯿﺮۆرﺳـــﺘﻛﺎن ﺑﮕﺮـــﺖ ،ﮔڕان ﺑ دوای ﺳﺎزﺷـــﻚ ﻛ رﮕ ﺑﯚ ﺋﺎﺷـــﺘﺒﻮوﻧوەی ﻧﯿﺸـــﺘﻤﺎﻧﯽ ﻟ ﺋﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺧﯚش ﺑﻜﺎت – ﺋﻣ ﻟﺳر ﺑﻨﻣﺎی وﺗﺎرەﻛی ﺳـــرۆك ﺋﯚﺑﺎﻣﺎ ﻛ ﻟ ﺣﻮزەﯾـــﺮان )ﺟـــﻮن(ی 2009ﻟ ﻗﺎھﯿﺮە ﭘﺸﻜﺷـــﯽ ﻛﺮد .ھروەھﺎ ورﯾﺎﺑﻮون ﻟ ﺑراﻣﺒر ﭘﺴـــﭙﯚڕەﻛﺎن :ﺋو ﻧﺧﺸﺎﻧی ﻟﺷـــﻮەی ﺳـــرﻛوﺗﻦ دەﯾﺨﻧـــ ﺑردەﺳـــﺘﯽ ﺋﯚﺑﺎﻣﺎ ،ﺋواﻧن ﻛ ھردەم ﺷﻜﺴﺘﯿﺎن ھﻨﺎوە .ﻟوﻛﺎﺗی ﭘرﯾﯿﻛﺎن ﮔﯚراﻧﯿﯿـــﺎن دەﭼی ،ﯾﯚﻟﯿﺴـــﯿﺲ ھﻗﯽ ﺑﻮو ﭘﺎش داﺧﺴـــﺘﻨﯽ ﮔﻮﯽ ھﺎوڕﻜﺎﻧﯽ، ﺧﯚی ﺑ ﭼﺎرۆﮔـــی ﻛﺷـــﺘﯿﯿﻛﯾوە ﺑﺒﺳﺘﺘوە...
دەﻛﺮد ﻛ ھر ﻛﺎﺗﻚ ﺳـــﻮﭘﺎی ﻛﯚرﯾﺎی ﺑﺎﺷـــﻮور ﺋﺎﮔﺎداری ﭘﻼﻧ ﺋﻣﺮﯾﻜﯿﯿﻛﺎن دەﺑﻮو ،ﻣﺎرﯾﻨﺰەﻛﺎن دﻨﯿﺎ دەﺑﻮون ﻟوەی ﺗﻮوﺷﯽ ﺑﯚﺳﯾك دەﺑﻦ. ﺋـــو دەﺳـــﺗی ﻟﻻﯾـــن ﺋﻣﺮﯾﻜﯿﯿﻛﺎﻧوە ﻟ ﺋﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن داﻧﺮاوە، ﺑ ﺷـــﻮەﯾﻛﯽ ﺑرﻓﺮاوان دەﺳﺘﯽ ﻟﻧﻮ ﻗﺎﭼﺎﺧﭽﺘﯿﯽ ﻣﺎدە ھﯚﺷﺒرەﻛﺎﻧﺪا ھﯾ. دەرﻓﺗﻛﺎﻧـــﯽ ﻛﺎر ﻟ ﺑـــﻮاری ﭘﯚﻟﯿﺲ و ﺳـــﻮﭘﺎ و ﺧﺰﻣﺗﮕﻮزارﯾﯿ ﮔﺸـــﺘﯿﯿﻛﺎﻧﺪا دەﻓﺮۆﺷﺖ ،ﺑ ﮔﻮﺮەی ﺑی ﺑرﺗﯿﻠﻛﺎن ﻛﺎروﺑـــﺎرە دادوەرﯾﯿﻛﺎن ﺑڕﻮە دەﺑﺎت و ﺗﻧﺎﻧت ﭼك و ﺗﻗﻣﻧﯿﺸﯽ ﺑ ﺗﺎﻟﯿﺒﺎن ﻓﺮۆﺷﺘﻮوە .ﻟﻻی ﺋم ﺣﻜﻮﻣﺗ ،ھﻣﻮو ﺷـــﺘﻚ ﺑﯚ ﻓﺮۆﺷـــﺘﻨ .ھﺒﮋاردﻧوەی ﺣﻣﯿﺪ ﻛﺎرزای ﻟ ﯾﺎرﯾﻛﯽ راﺳـــﺘﻗﯿﻨ دەﭼﺖ – ﺋﻧﺠﺎﻣـــﻛﺎن ﭘﺶ ژﻣﺎردﻧﯽ دەﻧﮕﻛﺎن راﮔﯾﻨﺪرا ﺑـــﻮون – ﺋوە ﻟ ﻛﺎﺗﻜﺪا دەﺳـــﺗﯽ ﺳـــرۆك ﻛﯚﻣﺎر ﻟ ﺳﻨﻮوری ﻛﺎﺑﻮل ﺗﻨﺎﭘڕﺖ. ﺑـــم ﺋﻓﻐﺎﻧﺴـــﺘﺎن ﻟﮔـــڵ ﭬﺘﻨﺎم ﺟﯿﺎوازە ،ﺑﺗﺎﯾﺒﺗﯽ ﻟڕووی ﺳـــرﻛﺮدە ﻧﻮدارەﻛﺎﻧﯽ ﺷـــڕەوە ﻛـــ ﺣﻜﻮﻣﺗﻛ ﻛﯚﻧﺘۆڵ دەﻛـــن و ھﻣﻮوان ﻧﻓﺮەﺗﯿﺎن ﻟﺪەﻛن و ﻟﯿﺎن دەﺗﺮﺳﻦ .ﺑﯚ »ﺑﺮدﻧوەی « ھﺒﮋاردﻧـــﻛﺎن ،ﻛﺎرزای ﺟﻧڕاـــﯽ ﻧـــﻮداری ﺧﻣﻨـــﺎك ،ﺋﯚزﺑك رەﺷـــﯿﺪ دۆﺳـــﺘﻮﻣﯽ) (6ﻟ ﺗﻮرﻛﯿـــﺎوە ﮔڕاﻧﺪەوە وت .ﺋم ﺳرﻛﺮداﻧ ﻛ ﻟﭼﺎوی ﺧﻜﯽ ﺋﻓﻐﺎﻧﺪا ﺑ ﺋﻣﺮﯾﻜﯿﯿﻛﺎﻧوە ﭘﯾﻮەﺳﺘﻦ، ﺗﺎﺋﺴﺘﺎش وەﻛﻮ دڕﻛﯽ ﻧﺎو ﭘﯽ ﺳرﺑﺎزە ﺋﻣﺮﯾﻜﯿﯿﻛﺎﻧﻦ. ﺟﺎ ﻟﻧﻮ ﺋو ﺑﺎرودۆﺧدا ﺋﺎﯾﻨﺪە ﻟﭼﯽ دروﺳﺖ دەﺑﺖ؟ ﺳـــرۆك ﺑﺎراك ﺋﯚﺑﺎﻣﺎ دەﺖ ﭘﻮﯾﺴـــﺘ ﺋﻣﺮﯾﻜﺎ ﺳرﺑﻜوﺖ. وەزﯾﺮی ﺑرﮔﺮی رۆﺑﺮت ﮔﯿﺘﺲ داﻛﯚﻛﯽ وەرﮔ :ﺋﺎﻣﺮ ﺗﺎھﺮ ﻟـــوە دەﻛﺎت ﻛـــ ﭘﻮﯾﺴـــﺘ» ﭼﻧﺪ ﺳﺎﻚ« ﻟ ﺋﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻤﻨﯿﻨوە )ﺑ ﮔﻮﺮەی ﺟﻧڕاﯽ ﺑرﯾﺘﺎﻧﯽ داﭬﯿﺪ رﯾﭽﺎردز ﭘﻮﯾﺴـــﺘ ﻟ ﭼﻞ ﺳـــﺎڵ ﻛﻣﺘﺮ ﻧﺑﺖ( ﺋـــوە ﻟﻛﺎﺗﻜﺪا ﻛ ﻛﻧدا وادەﯾﻛﯽ ﺑﯚ ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ﻛﺸﺎﻧوەی ھﺰەﻛﺎﻧﯽ دەﺳﺘﻨﯿﺸﺎن ﻛﺮدووە ژﺪەر و ﭘراوﺰەﻛﺎن: و ﺋﻤـــﺎن و ﻧروﯾﺠﯿﯿﻛﺎﻧﯿﺶ ﺑ ﺑﻮوﻧﯽ .1ﺋﻧﺪاﻣﯽ ﭘﺸﻮوی ،Policy Planning Councilﻣﺎﻣﯚﺳﺘﺎی ﯾﺎﺳﺎ ﻟ زاﻧﻜﯚی ﺷﯿﻜﺎﮔﯚ ﺧﯚﯾﺎن ﻟ ﺋﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻧﺪا دەﭼﻨوە. ﺑ ﭘﺸﺘﺒﺳـــﺘﻦ ﺑ ﺋزﻣﻮوﻧﯽ ﻋﺮاق ،و ﺳـــرۆﻛﯽ Adlai Stevenson Institute of International Affairsو ﺑﺗﺎﯾﺒﺗـــﯽ دەﺗﻮاﻧﯿـــﻦ ﺧرﺟﯿﯽ ﮔﺸـــﺘﯿﯽ ﺷـــڕی ﻧﻮوﺳری ﺋم دوو ﺑرھﻣﯾ: - Violent Politics. A History of Insurgency،Terrorism & Guerrilla War، ﺋﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺑی 3000ﺗﺎ 6000ﻣﻠﯿﺎر ; From the American Revolution to Iraq، Harper، New York، 2008 دۆﻻر ﻣزەﻧﺪە ﺑﻜﯾﻦ ﻛـــ دەﻛﺎﺗ زﯾﺎﺗﺮ - Understanding Iran، Palgrave Macmillan، New York، 2009. ﻟ ﭼﺎرەﮔﻜـــﯽ ﺑرھﻣﯽ ﺧﺎوی ﻧﻮﺧﯚی 2- « Close-in firefight Afghanistan July 09 »، www.youtube.com ﺋﻣﺮﯾﻜﯽ :ﺑ ﺑردەواﻣﺒﻮوﻧﯽ ﺋم ﺷـــڕە ﭘﺮۆﮔﺮاﻣﯽ ﺳﯿﺎﺳـــﺗﯽ ﻧﻮﺧـــﯚی ﺋﯚﺑﺎﻣﺎ .3ﻣﺑﺳـــﺖ ﻟ ﭘﺮۆﮔﺮاﻣﯽ »ﻛﯚﻣﮕی ﺳـــﺘﺮاﺗﯿﮋی« ﯾـــ ﻛ ﻟﻻﯾن ﭬﺘﻨﺎﻣـــﯽ ﺑﺎﺷـــﻮور و ﺋﻣﺮﯾﻜﺎوە ﺟﺒﺟ ﻛﺮا ﺑﻮو ،ﺷڕی دژەﺷﯚڕش ﺑﻮو ﻟ ڕﮕﺎی راﮔﻮاﺳﺘﻨﯽ ﺑرەوڕووی ﻣﺣﺎڵ دەﺑﺘوە. ﺑم ﺷـــﻮەﯾ ،ﺋـــم ﺳﯿﺎﺳـــﺗ ﺑﯚ ﺧﻜوە. ﺳـــرۆﻛﯽ ﺋﺴـــﺘﺎی ﺋﻣﺮﯾـــﻜﺎ ﻟواﻧﯾ .4 زاراوەﯾﻛ ﻛ ﺑ زۆری ﺑﯚ ﺋﺎﻣﺎژەﻛﺮدن ﺑم راﭘﯚرﺗ ﺑﻛﺎر دﺖ: « United States -Vietnam relations، 19451967- : A study prepared by ﺑ ﻗـــد ﺋـــو زﯾﺎﻧﺎﻧی ﻛ ﭬﺘﻨـــﺎم ﺑ » the department of defense ﻟﯿﻨﺪن ﺟﯚﻧﺴـــﻦ -ی ﮔﯾﺎﻧﺪ ،زﯾﺎﻧﺒﺧﺶ ﺑـــﺖ .ﺳـــرەڕای ﺋـــوەش ﺋﯚﺑﺎﻣـــﺎ ﺑ ») ﭘﻮەﻧﺪﯾﯿﻛﺎﻧﯽ ﻧﻮان وﺗ ﯾﻛﮕﺮﺗﻮوەﻛﺎن و ﭬﺘﻨﺎم :1967-1945 ،ﻟﻜﯚﯿﻨوەﯾك ﻧﺎوزەدﻛﺮدﻧـــﯽ ﺋﻓﻐﺎﻧﺴـــﺘﺎن ﺑ ھﻼﻧی ﻛ ﻟﻻﯾن ﺑﺷﯽ ﺑرﮔﺮﯾﯿوە ﺋﺎﻣﺎدە ﻛﺮاوە «(. ﺗﺮۆرﯾـــﺰم – ﻛ ھﯾـــ - ﺑﯾﺎرﯾﺪاوە .5ﺑـــ ﮔﻮـــﺮەی ﭘﯾﻤﺎﻧﻨﺎﻣی ﺗﻣﻮوز )ﺟـــﻮﻻی( ی 1954ی ﺟﻨﭫ ﻛ ﻛﯚﺗﺎﯾـــﯽ ﺑ ﻟﺳـــر ھﻣﺎن رﭽﻜ ﺑـــردەوام ﺑﺖ .ﺷـــڕی ﻓرەﻧﺴـــﺎ ﻟ ھﯿﻨﺪۆﭼﯿﻦ ھﻨﺎ ،دەﺑﻮاﯾ ﺑـــﯚ ﯾﻛﮕﺮﺗﻨﯽ ﺑﺎﻛﻮور و ﺑﺎﺷـــﻮوری ﺋوە ﻛﺮدەوە ﺳـــرﺑﺎزﯾﯿﻛی ﺋﻣﺮﯾﻜﺎﯾ وت ھﺒﮋاردﻧﻜﯽ ﮔﺸـــﺘﯽ ﻟ ﺗﻣﻮوز )ﺟﻮﻻی(ی 1956دا ﺑڕﻮە ﺑﭽﺖ .ﺋﻣﺮﯾﻜﺎ ﻛ رﮕ ﺑﯚ ﺗﯿﺮۆرﯾﺰم ﺧﯚش دەﻛﺎت )ﺑ ﻟﺑرﺋوەی دەﯾﺰاﻧﯽ ﭬﯿﺗﻤﯿﻦ %80ی دەﻧﮕﻛﺎن دەﺑﺎﺗوە ،ھﻣﻮو ھوﻜﯽ ﺧﺴﺘﮔڕ ﺗﺎﯾﺒﺗﯽ ﻟوەﺗﺎی ﺋﯚﭘﺮاﺳﯿﯚﻧﻛﺎن ﺑرەو ﺑﯚ ﺋوەی ھﺒﮋاردﻧﻛ ﺑڕﻮە ﻧﭼﺖ .ﺑواﻧ: ﭘﺎﻛﺴـــﺘﺎن و ﺳـــﯚﻣﺎڵ و ﻋﺮاق ﭘرەﯾﺎن Alain Ruscio، La Guerre française d’Indochine، Complexe، Bruxelles، ﺳﻧﺪووە( و ﺑﺎﺷﺘﺮﯾﻦ ﺑﺎرﮔ ﺑﯚ زﯾﺎدﻛﺮدﻧﯽ .1992، p. 227 ﻣﺗﺮﺳـــﯽ ،ﻣﺎﻧوەی دەﻧﮕﯽ ﭼﻛﻤﻛﺎﻧ ﻟﻧـــﻮ ﮔﯚڕەﭘﺎﻧﻛدا .ﺗﯿﺮۆرﯾﺴـــﺘﻛﺎن .6دۆﺳﺘﻮم ﺑﺗﺎﯾﺒﺗﯽ ﺑوە ﺗﺎواﻧﺒﺎرە ﻛ ﻟﺳﺎﯽ 2001و ﻟﻣﺎوەی ﻟﻧﺎوﭼﻮوﻧﯽ رژﻤﯽ ﭘﻮﯾﺴـــﺘﯿﺎن ﺑـــ وﺗﻜﯽ ﮔﯚﺷـــﮔﯿﺮی ﺗﺎﻟﯿﺒﺎﻧـــﺪا رﮕی ﺑ ﻛﻮﺷـــﺘﻨﯽ ﭼﻧﺪﯾﻦ ھزار دﯾﻠﯽ ﺗﺎﻟﯿﺒﺎن ﻟـــ زﯾﻨﺪاﻧﻜﯽ ﺑﺎﻛﻮوری وەك ﺋﻓﻐﺎﻧﺴـــﺘﺎن ﻧﯿﯿـــ ﻛ ﻟـــڕووی وﺗﺪا داﺑﻮو. ﮔﻮاﺳـــﺘﻨوە و ﭘﯾﻮەﻧﺪﯾﯿﻛﺎن ﻟﺑﺎرﻜﯽ ﺧﺮاﭘﺪاﯾ :ھڕەﺷـــﻛﺎﻧﯽ 11ی ﺋﯾﻠﻮول )ﺳـــﭙﺘﻤﺒر( ﻟ ﺋوروﭘﺎوە دەﺳـــﺘﯿﺎن ﭘﻜـــﺮد و ﺗﯿﺮۆرﯾﺴـــﺘﻛﺎن ﻟـــ ھﻣﻮو ﺷﻮﻨﻜوە دەﺗﻮاﻧﻦ ﭼﺎﻻﻛﯽ ﺑﻨﻮﻨﻦ. ﺳـــرەڕای ﺋزﻣﻮوﻧ دوورودرﮋەﻛی ﺋﻣﺮﯾﻜﺎ ﻟ ﺑـــﻮاری ﺗﯿﺮۆرﯾﺰﻣﺪا – ﻛ ﺑﯚ ﺷﯚڕﺷﯽ ﺋﻣﺮﯾﻜﺎ دەﮔڕﺘوە -ﺳﺮوﺷﺖ و ھﯚﻛﺎرەﻛﺎﻧﯽ دﯾﺎردەﻛ ﺗﺎ ﺋﺴـــﺘﺎش ﺑﯚ ﺋﻣﺮﯾﻜﺎ ﺋﺎﺷـــﻜﺮا ﻧﯿﻦ .ﭼﻛﯽ ﻻوازەﻛﺎن ﻟ ﺧﺰﻣت ﺋو ﻛﺳﺎﻧدا دەﻣﻨﺘوە ﻛ ﺑﯚ ﻧھﺸﺘﻨﯽ ﻧﺎدادوەری ھﯿﭻ ﺋﺎﻣﺮازﻜﯽ دﯾﻜﯾﺎن ﻟﺑردەﺳﺘﺪا ﻧﯿﯿ .ﻟ دووﺳد ﺳﺎڵ ﭘﺶ ﺋﺴـــﺘﺎوە ھﻣﺎن ﺳﯿﻨﺎرﯾﯚ ﻟ ﮔﯚﺷـــ و ﻛﻧﺎرەﻛﺎﻧﯽ دوﻧﯿـــﺎدا دووﺑﺎرە دەﺑﺘـــوە :ﺋﻣﺮﯾﻜﺎی ﻻﺗﯿـــﻦ ،ﺋﺮﻟﻧﺪا، ﺋﯿﺴﭙﺎﻧﯿﺎ ،ﯾﯚﮔﯚﺳـــﻼﭬﯿﺎ ،ﯾﯚﻧﺎن ،ﺋﯿﺘﺎﻟﯿﺎ، ﻓرەﻧﺴﺎ ،ﻓﺳﺘﯿﻦ ،ﺗﻮرﻛﯿﺎ ،ﺋﻓﺮﯾﻘﯿﺎی ﺑﺎﺷـــﻮور ،ﻛﯿﻨﯿﺎ ،ھﯿﻨﺪﺳـــﺘﺎن ،ﻛﺷﻤﯿﺮ، ﺋﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ،ﺑﯿﺮﻣﺎﻧﯽ ،ﺳﺮﯾﻼﻧﻜﺎ ،ﺗﺎﯾﻠﻧﺪ، ﻣﺎﻟﯿﺰﯾﺎ ،ﭼﯿﻦ ،رووﺳـــﯿﺎ ..ﺑﭘﯽ رەواﯾﯽ ﯾﺎن ﻧﺎڕەواﯾﯽ ﻛﺸـــﻛﯾﺎن ﺑـــ ﮔﻮﺮەی ﺋﻤ ،ﺗﯿﺮۆرﯾﺴﺘﺎن ﻧﺎزﻧﺎوی » ﺷڕﻛراﻧﯽ ﺋﺎزادﯾﺨﻮاز «ﯾﺎن ﭘﺪەدرﺖ .ﺋم ﻧﺎزﻧﺎوە زﯾﺎﺗﺮ ﻟوەی ﭘﯾﻮەﺳﺖ ﺑﺖ ﺑ ﺋﺎﻣﺮازەﻛﺎﻧﯽ ﺧﺑﺎﺗﯿﺎﻧوە ،ﭘﯾﻮەﺳـــﺘ ﺑـــوەی ﺋﻤ ﭼﯚن ﺋﺎﻣﺎﻧﺠﻛﺎﻧﯿﺎن ھﺪەﺳﻧﮕﻨﯿﻦ. ﻗﺎﻋﯿـــﺪە و ﺗﺎﻟﯿﺒﺎن ﭘﯾـــەوی ﻟ دوو ﻟﯚژﯾﻜﯽ زۆر ﺟﯿﺎواز دەﻛـــن .ﺑم ﺋم ﺟﯿﺎوازﯾﯿ ﻟ زۆرﺑی ﺑﯚﭼﻮوﻧﻛﺎﻧﺪا روون ﻧﯿﯿ .ﺗﺎﻟﯿﺒﺎﻧﻛﺎن رﻜﺨﺮاوﻜﯽ ﺳﯿﺎﺳﯿﯽ ﻧﯿﺸـــﺘﻤﺎﻧﯿﻦ ﻟـــ ﺷـــﻮەی ﺣﻜﻮﻣﺗﻜﯽ ﻧﻮﺧﯚﯾﯽ راﺳـــﺘﻗﯿﻨی دوورە وت ﻛ ﭘﺸﺖ ﺑ ﺳـــرﻛﺮداﯾﺗﯿﯿﻛﯽ ﺗﻗﻠﯿﺪی و رەﮔزﻜﯽ زاڵ دەﺑﺳﺘﺖ ،ﻗﺎﻋﯿﺪە دەﺑﺘ ﺧﺎـــﯽ ﭘﯾﻮەﻧﺪﯾﯽ ﻧﻮان ژﻧﺎن و ﭘﯿﺎواﻧﯽ داﻧﯿﺸﺘﻮوی ﺷـــﻮﻨ ﺟﯿﺎوازەﻛﺎﻧﯽ ﺟﯿﮫﺎن و ﺑﺗﻧﯿـــﺎ و ﺑﺑ ﺳـــرﻛﺮداﯾﺗﯿﯿﻛﯽ ﻧﺎوەﻧﺪی ﻛﺎر دەﻛﺎت .ﺑﻦ ﻻدن ﺟﻧڕاﯿﺎن ﻧﺑﻮو ﺑﻜﻮ ﺳـــرﻛﺮدەی رۆﺣﯿﯿﺎن ﺑﻮو.
7
دﯾﺴﻣﺒری 2009
MONDE LE
diplomatique ﻛﻮردی
ﺋﻣﺮﯾﻜﺎ ﭘﺮﺳﯿﺎر دەرﺑﺎرەی ﺗﻮاﻧﺎی ﺳرﺑﺎزﯾﯽ ﺧﯚی دەﻛﺎت
ﺗﺎﻛﺘﯿﻜ ﻧرﻣ ﺳرﺳﻮڕھﻨرەﻛی ﺗﺎﻟﯿﺒﺎن ﻟ ﺋﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﭘﺎﺗﺮﯾﻚ
ﻛﺎﺗﻚ ﺳﻮﭘﺎی ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ھﺮﺷﻜﯽ ﮔورەی ﻛﺮدە ﺳر وەزﯾﺮﺳﺘﺎﻧﯽ ﺑﺎﺷﻮور ،وﺗﻮوﮋەﻛﺎن ﻟﻣڕ داھﺎﺗﻮوی ھﺰەﻛﺎﻧﯽ ﺋﻣﺮﯾﻜﺎ ﻟ ﺋﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﭼﺗﺮ ﺑﻮوﻧوە .ھﻧﺪێ ﻟ ﺷﺮۆﭬﻛﺎران ﺑﺎرەﻛ ﺑ ﺷﻜﺴﺘﯽ ﺋﻣﺮﯾﻜﯿﯿﻛﺎن ﻟ ﭬﺘﻨﺎم دەﭼﻮﻨﻦ )ﺑواﻧ ﺑﺎﺑﺗﻛی وﯾﻠﯿم ر .ﭘﯚﻟﻚ ﻟم ژﻣﺎرەﯾدا( .ﻟﻧﻮ ﮔﯚڕەﭘﺎﻧﯿﺸﺪا، ھﺰە ﺑﯿﺎﻧﯿﯿﻛﺎن رووﺑڕووی دووژﻣﻨﻚ دەﺑﻨوە ﻛ ﻟو دﯾﻮی رەواﻧﺒﮋﯾﯿ ﺋﺎﯾﯿﻨﯿﻛﯾوە ،ﻟڕووی ﺗﺎﻛﺘﯿﻜﯽ و ﺳﯿﺎﺳﯿﯿوە ﭘﺮاﮔﻤﺎﺗﯿﻜﺎﻧ دەﺟﻮوﺘوە. ﺋﻣﺮﯾﻜﺎ ﺷـــڕی ﻛ دەﻛﺎت؟ ﺷڕی ﺑﻮوﻧوەری ھﺳـــﺎرەﻛﺎﻧﯽ دﯾﻜ؟ راﻒ ﭘﯿﺘـــرز ﻟـــو ﺑواﯾداﯾ ﻛـــ ﺋﻣﺮﯾﻜﺎ ﺷڕی ﺑﻮوﻧوەری ھﺳـــﺎرەﻛﺎﻧﯽ دﯾﻜ دەﻛﺎت .ﺋـــم ﭘﯿﺎوە ﻛ ﺋﻓﺴـــرﻜﯽ ﺋﻣﺮﯾﻜﯿﯽ ﺧﺎﻧﻧﺸـــﯿﻨﻜﺮاوە و ﮔﻧﮕﺷ دروﺳـــﺘﺪەﻛﺎت ،ﻟـــوە دەﺗﺮﺳـــﺖ ﻛ ﭼﻛﺪاراﻧﯽ ﺗﺎﻟﯿﺒﺎن ﮔﺮووﭘﻜﯽ دڕﻧﺪە ﺑﻦ و ﻟ ﺋﺳـــﺘﺮەﯾﻛﯽ دﯾﻜوە داﺑزﯾﺒﻦ و »ﺷـــﻮازی ژﯾﺎﻧﯽ ﺳـــرەﺗﺎﯾﯽ و ﺋﺎﯾﯿﻨ ﺑﺒزەﯾﯿﻛـــی ﺧﯚﯾﺎﻧﯿﺎن ﭘ ﺧﯚﺷـــﺘﺮ ﺑـــ .«ﺋـــو ﭘﯿﻮاﯾـــ ﻛ ﺷـــڕ دژی ﺋوان ﺑﻛﻮرﺗﯽ ﺑﺮﯾﺘﯿﯿ ﻟ» ﭘﻜﺪاداﻧﯽ راﺳﺘوﺧﯚی دوو ﺷﺎرﺳﺘﺎﻧﺘﯿﯽ ﺳر ﺑ دوو ﺋﺳﺘﺮەی ﺟﯿﺎ «. راﻟﻒ ﭘﯿﺘـــرز زووڕﻧﺎی ﺳـــرﻛوﺗﻦ ﻟﻨـــﺎدات ،ﺋـــو ﭘﯿﻮاﯾ ﻟـــ وﯾﻼﯾﺗ
ﯾﻛﮕﺮﺗﻮوەﻛﺎﻧﺪا ،ﺳرﺑﺎزە ﺋﻣﺮﯾﻜﯿﯿﻛﺎن ﻛوﺗﻮوﻧﺗ ﺑـــر ﺑزەﯾـــﯽ ﻣﯿﺪﯾﺎﻛﺎن، دەﺳـــﺗﺪارە ﺑﺌﺎﮔﺎﻛﺎن و ﺧﻜﺎﻧﻜﯽ ﺧﺎوەن ﺳروەت و ﺳﺎﻣﺎن و ﻟﯿﺒﺮاﻟﯿﺴﺖ. ﻟم رووەوە ،ﭘﯿﺘرز وﺗﻛﺎﻧﯽ ﻧﻮوﺳری ﺑرﯾﺘﺎﻧﯽ رودﯾﺎر ﻛﯿﭙﻠﯿﻨﮓ وەﺑﯿﺮ دﻨﺘوە ﻛﺎﺗﻚ ھﻮﺷـــﺪارﯾﯽ داﺑـــﻮوە ﺑرﯾﺘﺎﻧﯿﺎی ﺳردەﻣﯽ ﭬﯿﻜﺘﯚرﯾﺎ ﺑوەی ﻛ ھﺰەﻛﺎﻧﯽ ﻟﻧﻮ ﺧﻛﺎﻧﯽ ﺋﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻧﺪا دەﺧﻨﻜﻦ، ﭼﻮﻧﻜ ﺋﻓﻐﺎﻧﺴـــﺘﺎن ﺋـــو ﺧﺎﻛﯾ ﻛ ﺋﯿﻤﭙﺮاﺗﯚرﯾﯿﻛﺎن ﺗﯿﺪا ﺑرەوڕووی ﻣﺮدن ﺑﻮوﻧﺗوە. ﭘﻧﺎﺑـــﺮدن ﺑﯚ ﺋو وﺗـــ ﺋﮕﺰۆﺗﯿﻜﺎﻧ )ﺗﺎﯾﺒـــت ﺑ راﺑﺮدوو و ﻧﺎﻣﯚ( ﻟ وەﻣﯽ ﺋﺎﯚزﯾﯿﻛﺎﻧﯽ ﺷـــڕ ﻟ ﺋﻓﻐﺎﻧﺴـــﺘﺎﻧﺪا، ﺳـــﻨﻮوری ﻧﺎﻛﯚﻛﯿﯿـــ ﺳﯿﺎﺳـــﯿﯿﻛﺎن
ﭘﯚرﺗر*
ﺗﺪەﭘڕﻨـــﺖ » ،ﺑرﯾﻛﻜوﺗﻨـــﯽ ﺷﺎرﺳـــﺘﺎﻧﺘﯿﻛﺎن« ﻛـــ ﻟﻻﯾـــن ﻛﯚﭼﻜـــﺮدوو ﺳـــﺎﻣﻮﻞ ھﻧﺘﯿﻨﮕﺘﯚﻧوە ﭘﺸﺒﯿﻨﯽ ﻛﺮاﺑﻮو ،ﻟواﻧﯾ ﻟ زاﻧﻜﯚﻛﺎﻧﺪا ﺑﺎوی ﻧﻣﺎﺑﺖ ،ﺑـــم ﺑﯿﺮۆﻛی ﺋوەی ﻛـــ ﺑﯿﺎﻧﯿﯿﻛﺎن ﺑ ﺋﻤـــ ﺑﭽﻦ ،ﺑھﯚی ﺋﺎﻛﺎﻣﻛﺎﻧﯽ ﺷڕی ﻋﺮاق و ﭘﺮۆژەی ﺟﯚرج دەﺑﻠﯿﻮ ﺑﻮش ﺑﯚ داڕﺷﺘﻨوەی ﺟﯿﮫﺎن ﺑ ﮔﻮﺮەی ﻣﯚدﻠﯽ ﺋﻣﺮﯾﻜﯽ ،ﻟﻧﻮﭼﻮوە. ﻟﻣودوا رای ﮔﺸﺘﯽ ﭘﺎﭙﺸﺘﯿﯽ ﺟﯿﺎوازی دەﻛﺎت و ھﻧﺘﯿﻨﮕﺘﯚﻧﯿﺶ دەﺗﻮاﻧ ﻟﻧﻮ ﮔﯚڕەﻛﯾﺪا ﺋﺎﺳﻮودە ﺑﺖ. ھروەﻛـــﻮ ﺟﻧراﻜـــﯽ ﺋﻣﺮﯾﻜـــﯽ راﯾﺪەﮔﯾﻨـــ ،ﺋﻣـــۆ وﯾﻼﯾﺗـــ ﯾﻛﮕﺮﺗﻮوەﻛﺎﻧﯽ ﺋﻣﺮﯾﻜﺎ ﺧﯚی ﺧﺴﺘﻮوەﺗ ﻧـــﺎو ﻣﻠﻤﻼﻧﯿﻛـــﯽ »ﻛﻮﻟﺘﻮورﯾـــوە« ﻟـــ ﭘراوـــﺰی ﺋﯿﻤﭙﺮاﺗﯚرﯾﻛـــدا .ﺑﯚ ﭼﻮوﻧـــ ﻧﻮ ﺋم ﺧﺎﻛـــ ﺑﯿﺎﻧﯿﯿ ،ﺟﺎ چ ﺑ ﺋﺎﻣﺎﻧﺠـــﯽ ﺟﺒﺟﻜﺮدﻧﯽ ﺋرﻛﻛﺎﻧﯽ
ﺑـــﺖ ﻟـــڕووی ﺳـــﻗﺎﻣﮕﯿﺮی ﯾـــﺎن ﺑﯚ ﺋﯚﭘﺮاﺳـــﯿﯚﻧ ﺳـــرﺑﺎزﯾﯿﻛﺎن ﺑﺖ ﺑ ﻧﯿـــﺎزی »ﺑﻨﯿﺎﺗﻨﺎﻧوەی وت« ،ﺳـــﻮﭘﺎ ھوﺪەدات ﻛﻮﻟﺘﻮور وەك ﭼﻛﻚ ﺑﻛﺎر ﺑﻨﺖ .ﭘﺮۆﮔﺮاﻣـــﯽ Human Terrain Teamsی ﭘﻧﺘﺎﮔـــﯚن و ﭘﯾەوﻧﺎﻣی دژەﺷﯚڕﺷـــﯽ 24-FM3دووﺑﺎرە ﺳرﻧﺞ دەدەﻧ ﺋﻧﺘﺮۆﭘﯚﻟﯚﺟﯿﯽ ﻛﯚﻟﯚﻧﯿﺎﻟﯽ ،ﺋو ﻛﺎرە ﻛﻼﺳﯿﻜﺎﻧی ﻟﺳر »ﻋﻗﯿﯿﺗﯽ ﻋرەب« ﺋﻧﺠﺎﻣﺪراون ﺳرﻟﻧﻮێ ﺟﯽ ﺑﺎﯾﺧﻦ .ﻟـــڕووی ﻣﮋووﯾﯿوە ،ﻗﯾﺮاﻧ ﺋﯿﻤﭙﺮﯾﺎﻟﯿﯿﻛﺎﻧـــﯽ وەﻛﻮ ﺳـــرھﺪاﻧﯽ ھﯿﻨﺪﯾﯿ ﺳـــﯿﭙﺎﯾﯿﻛﺎن ﻟﺳﺎﯽ 1857دا ﻧﻮﻜﺮدﻧوەی ﺋﺘﻨﯚﮔﺮاﻓﯿﺎ و داووﻧرﯾﺘ ﺧﻛﯿﯿﻛﺎﻧﯿﺎﻧﯽ ورووژاﻧﺪ .ﻟ ﺳـــﺎﯽ 1940دا ﭘﺎش ﺷڕەﻛﺎﻧﯽ دژ ﺑ» ﻣﯿﻠﻠﺗ ﺑﮕﺎﻧﻛﺎن« ﻟ ﻧﯿﻜﺎراﮔﻮا و دوورﮔﻛﺎﻧﯽ ﻛﺎرﯾﺒـــﯽ ،ﻣﺎرﯾﻨﺰەﻛﺎن ﺑـــﯚ ﻟﻜﯚﯿﻨوە ﻟـــ» ﺗﺎﯾﺒﺗﻤﻧﺪﯾﯿـــ ﻧژادﯾﯿﻛﺎن«ی
ﺑ ھﻮﺴﺘﯽ ﺧﯚﯾﺎن ﺑراﻣﺒر ﺑ ﭼﺎﻧﺪﻧﯽ ﺧﺸﺨﺎﺷﺪا ﭼﻮوﻧﺗوەو دوای داڕﻣﺎﻧﯽ ﺣﻜﻮﻣﺗﻛﯾﺎن ﺑﻮوﻧ ﭘﺎﭙﺸﺘﯿﯽ دەوﺗﯽ ﻣﺎدە ھﯚﺷﺒرەﻛﺎن و ﭘﺎرﺰەری ژﯾﺎﻧﯽ ﻻدێ
داﻧﯿﺸﺘﻮاﻧﯽ رەﺳـــﻧﯽ ﺋو ﻧﺎوﭼﺎﻧ ﻧﺎﻣﯿﻠﻜـــی ﺗﺎﯾﺒـــت ﺑ ﺷـــڕﯾﺎن ﭼﺎﭘﻜـــﺮد .ﺋﻣش ﺑﯿﺮۆﻛﯾﻛﯽ زۆر ﻛﯚﻧ. ﻟـــ ھﻣﺒـــر ﻟـــ ﺧﯚﺑﺎﯾﯿﺒﻮوﻧﯽ ﺋﻣﺮﯾﻜـــﯽ ﻟـــڕووی ﺗﻛﻨﻟﯚﺟﯿﯽ ﺳـــﺎﻧﯽ 1990دا ،ﻛﻮﻟﺘـــﻮور رۆﯽ دەرﻣﺎن دەﺑﯿﻨﺖ .ﻟو ﺳردەﻣدا، ھﻧـــﺪێ ﻟـــ ﭘﺸـــﺒﯿﻨﯿﻜران ﻟو ﺑواﯾداﺑـــﻮون ﻛـــ ﭼﻛـــ زۆر وردﺑﯿﻨـــﻛﺎن ،ﺗﻛﻨﯚﻟﯚژﯾﺎﻛﺎﻧـــﯽ زاﻧﯿـــﺎری و ﻣﺎﻧﮕ دەﺳـــﺘﻜﺮدەﻛﺎن ﭘرە ﺑ ﺗﻮاﻧﺎﯾﻛﯽ ﺑﻮﻨی ﻛﻮﺷﺘﻦ دەدەن ،ﺗﺎرﻣﺎﯾﯿﻛﺎﻧﯽ ﺷـــڕ ﻟﻧﻮ دەﺑن و ﺋم ھﺰە دەﻛﻧ ھﺰﻜﯽ ﺷﻜﺴـــﺘﻨﻧﺎس .ﺑـــم ﻋـــﺮاق و ﺳرھﺪاﻧوەی ﺗﺎﻟﯿﺒﺎن ﺑﺗﻮوﻧﺪی ﺑﻮوﻧ ھﯚی ﺑﺒﺮەوﯾﯽ ﺋم ﺑﯿﺮۆﻛﺎﻧ. ھروەھﺎ »ﺷﯚڕﺷـــﯽ ﻛﻮﻟﺘﻮوری«، ﮔڕاﻧـــوە ﺑﯚ ﻧﺎﺳـــﻨﺎﻣ و ﺧﻮﻦ، ﺑﯚ ﺧﺎك و ﺑﺎوەڕ وەك ﺳـــرﭼﺎوەی ﻛﺸﻛﺎن ،ﭼﺷﻨﯽ ﺋﺎﮔﺎدارﯾﯿك ﻟ دژی ﺋو ﻓﻧﺘﺎزﯾﺎﯾ دەﺑﯿﻨﺮێ. ﺑـــم ﻟواﻧﯾـــ ﮔﯿﺮﺳـــﺎﻧوە ﻟﺳـــر ﻛﻮﻟﺘﻮور )ﺑ ﻓڕەﻧﺴﯽ ﺑ ﻛﻮﻟﺘﻮراﻟﯿـــﺰم ﻧﺎودەﺑﺮﺖ( و ﺑوای ﻛﻮﺮاﻧـــ ﺑـــ ﺗﻛﻨﯚﻟﯚژﯾـــﺎ ﺑرەو ھﻣﺎن ﺑﺒن .ﺑ ھﻣﺎن ﺷـــﻮە، ﮔﺮﯾﻤﺎﻧـــی ﭘﻜﭽـــﻮون ھـــروەك ﭘﺪاﮔﺮﺗﻦ ﻟﺳر ﺳﯾﺮوﺳﻣرەﯾﯽ » ﻓﯿﺰ «ی ﻋرەب ﯾﺎن »ﺷرەف« ی ﻣﻮﺳـــﻤﺎﻧﺎن ،دەﻛﺮێ ﻣﺗﺮﺳﯿﺪار ﺑﻦ .ھروەھـــﺎ ﺑواھﻨـــﺎن ﺑوەی ﻛـــ ﺋﻤـــ دوژﻣﻨـــﻚ ﺑ ﺑﺎﺷـــﯽ »دەﻧﺎﺳﯿﻦ« ﯾﺎن ﺋﺎﺷﻨﺎﯾﺗﯽ ﺗواو و ﺳﯿﺴـــﺘﻣﺎﺗﯿﻜﯽ ﻛﻮﻟﺘﻮورەﻛﯾﻤﺎن ھﯾ ،دەﺷ ﺑﺒﻨ ﻣﺎﯾی ﺑﺎوەڕﻜﯽ ﻧﺎﺋﻮﻣﺪﻛـــر ﯾـــﺎن ﻟﻜﺪاﻧوەﯾﻛﯽ رووﺧﻨـــر .ﻛـــ دەﺗﻮاﻧـــ ﺋـــو ﭘﺴﭙﯚڕە ﺋزﻣﻮوﻧﺪارەی ﺑﻮاری ﺋﺮان و ﻛﺎرﻣﻧﺪی CIAﻟـــ ﺑﯿﺮﺑﻜﺎت ﻛ ﻟﺳﺎﯽ 1978دا ،ﺷش ﻣﺎﻧﮓ ﭘﺶ ﺳـــرﻛوﺗﻨﯽ ﺷﯚڕﺷـــﯽ ﺋﯿﺴﻼﻣﯽ، ﭘﺳـــﻨﯽ ﺣﻜﻮﻣت و ﺳﻗﺎﻣﮕﯿﺮﯾﯽ ﺷﺎی ﺋﺮاﻧﯽ دەﻛﺮد؟ ﺋﮔـــر ﺷـــﻮﻨﻚ ھﺑـــ و ﺑ ﮔﻮـــﺮەی ﺋـــم ﺷـــﯿﻜﺎرﯾﺎﻧ وەﻛﻮ ﺳرﺑﺎزاﻧﯽ ﺋﻣﺮﯾﻜﺎ ،ﻧﻮوﺳﺘﻦ و ﻛﯚﻣﭙﯿﻮﺗر ﭘﺶ ﺟژﻧﯽ ﻛﺮﯾﺴﻤﺲ ﻟ ﺋﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن
)ﻓﯚﺗﯚ(AFP:
ﺋﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﯿﺮﻛﺮدﻧوەﯾﻛﯽ ﻗﻮﯽ ﻟ ﺋﯚﺑﺎﻣﺎ دەوﺖ ھﻼﻧـــی دوژﻣﻨﻜﯽ ﺑﮕﺎﻧ و ﺳـــر ﺑ ﻛﻮﻟﺘﻮورﻜـــﯽ ﻣﯾﯿﻮ ﻧﺎﺳـــﻨﺮاﺑ ،ﺋوە ﻛﻮورەﻛی ﺋﻓﻐﺎﻧﺴـــﺘﺎن -ﭘﺎﻛﺴـــﺘﺎﻧ. ﻟﺳﺎﯽ 2001ەوە ﺋدەﺑﯿﺎﺗﯽ ﻛﺸﺋﺎﻣﺰ ﻟ وەﺳـــﻔﻜﺮدﻧﯽ ﺋم ﺷﻮﻨدا ﺑردەوام ﺋﺎﻣﺎژە ﺑ» ﮔﯚڕﺳﺘﺎﻧﯽ ﺋﯿﻤﭙﺮاﺗﯚرەﻛﺎن« دەﻛﺎت .ﻟ ﺋﺳﻜﻧﺪەری ﮔورەوە ﺑﮕﺮە ﺗﺎ ﯾﻛﺘﯽ ﺳﯚﭬﺖ ،ﺋم »ﺋﺴﻘﺎﻧﺴﺘﺎن«ە ﻟ راﺑﺮدوودا ﭘﺎﺷﻛﺸـــﯽ ﺑـــ ﭼﻧﺪﯾﻦ داﮔﯿﺮﻛر ﻛﺮدووە. ﺑـــﯚ ھﻧﺪێ ﺷـــﺮۆﭬﻛﺎر ﺗﮕﯾﺸـــﺘﻦ ﻟ ﺗﺎﻟﯿﺒـــﺎن ﺗﻧﯿﺎ ﻟرﮕـــی ﻛﯚﻣﻚ دەﺳـــﺘواژەی وەك »ﺑﮕﺎﻧـــ ﺑﭘـــﯽ ﺑﯿﺮی رۆژﺋﺎواﯾﯿـــﻛﺎن« ەوە دﺘدی و ﺷڕﯾﺶ ﻟ ﭘﻜﺪاداﻧﯽ ﻛﻮﻟﺘﻮورﯾﯽ ﻧﻮان ﺳﯿﺴـــﺘﻣﻜﯽ ﺋﺎﯾﻨﯿﯽ ﻛﯚن و زﻟﮫﺰﻜﯽ دەوﻣﻧـــﺪ و ھـــرە ﻣﯚدﺮﻧـــﺪا ﻛﻮرت دەﺑﺘوە .ﺗﺎﻟﯿﺒﺎن ﻛ ﻟ ﭘﺎﯾﯿﺰی 2001 دا ﺗﻜﺸﻜﻨﺮا ،ﺳـــرﻗﺎﯽ ﺑرﭘﺎﻛﺮدﻧﯽ ﺷﯚڕﺷـــﻜ ﻛ ﺑ رای زۆر ﻛس ﭘﺶ ھﻣﻮو ﺷﺘﻚ ﺷﯚڕﺷﻜﯽ ﻛﻮﻟﺘﻮورﯾﯿ. ھـــ ﻧﯿﯿـــ ﺋﮔـــر ﺋﻓﻐﺎﻧﯿﯿﻛﺎن وەﻛـــﻮ زﯾﻨﺪاﻧﯿـــﯽ داووﻧرﯾﺘـــﯽ ﺧﯚﯾﺎن وەﺳـــﻒ ﺑﻜﺮﻦ .ھﻧﺪێ ﻛس ﭘﯿﺎﻧﻮاﯾ ﺧ ﭘﺷﺘﻮوﻧﻛﺎن ﻛ زۆرﯾﻨی ھﺰی ﺗﺎﻟﯿﺒـــﺎن ﭘﻜﺪەھﻨﻦ ،ﭘﺎﺑﻧﺪن ﺑ ﻛﯚدی ﺷـــرەﻓﯽ ﺗﯚﺳـــﻧﺪﻧوە ﻛ ﻟﺳر ﺑﻨﻣﺎی ﭘﯾﻮەﻧﺪﯾﯿﻛﺎﻧـــﯽ ﺧﻮﻦ ﺑﻨﯿﺎت ﻧـــﺮاوە .رۆژﻧﺎﻣـــی The Economist ﺑـــردەوام دووﭘﺎﺗـــﯽ ﻛﺮدووەﺗـــوە ﻛ »ﻛﺎﺗﻚ ﺷـــرەﻓﯽ ﭘﺷﺘﻮﻧﻚ ﻟﻛدار دەﺑ ،ﺋـــوە ﻧﺎﭼـــﺎرە ﺗﯚـــی ﺧﯚی ﺑﻜﺎﺗوە .ﺋﻣش ﻛﺸـــی ﺳـــرەﻛﯽ ﺋﻣﺮﯾﻜﯿﯿﻛﺎﻧـــ .«ھﻧﺪﻜﯽ دﯾﻜش ﭘﯿﺎﻧﻮاﯾـــ ﺗﺎﻟﯿﺒﺎﻧﻛﺎن ﺳـــﻮوﻓﯿﮕﻟﻜﻦ ﻟ ﺟﯿﮫﺎﻧﻜﯽ دﯾﻜـــوە ھﺎﺗﻮون .ﻛﺎﺗﻚ ﺟـــﺎرێ ﭼﻛـــﺪارە ﺗﺎﻟﯿﺒﺎﻧـــﻛﺎن ﻟـــ ﻧﻮەڕاﺳـــﺘﯽ دﯾﺪارﻜـــﯽ رۆژﻧﺎﻣﭬﺎﻧﯿﺪا ﭼﺎوﭘﻜوﺗﻨﻛﯾـــﺎن ﺑـــ ﻣﺑﺳـــﺘﯽ ﻧﻮﮋﻛﺮدن راﮔﺮت ،رۆژﻧﺎﻣﻧﻮوﺳﻚ ﺋﯿﺮەﯾﯽ دەﺑﺮد ﺑ » ھـــﺰ و ﭘﺎﻛﯽ« ﯾﻛﯾﺎن و » ھﺳـــﺘﯽ ﻓﺮاژووﯾﺎن ﺑﯚ ﺋﺎﺷﺘﯽ« و ﺑ »زەﺑﺮوزەﻧﮓ« و » ﻧﺰﯾﻜﯿﯿﺎن ﻟ ﻣرگ و ﺧﻮدا« ﻛ » ﺗﺎﯾﺒﺗﻤﻧﺪﯾﯽ ﻧﺎﯾﺎﺑﻦ ﻟ رۆژﺋﺎوای ﻣﯚدﺮﻧﺪا «. دروﺷﻤ ﻧﮔﯚڕەﻛ دﯾﺎرە :ﺋﻤ ﺧﺎوەن ﺳﺘﺮاﺗﯿﮋﯾﻦ ،ﻣﯚدﺮن و ﺳﯿﺎﺳﺗﻤدارﯾﻦ، ﺋواﻧﯿـــﺶ دواﻛوﺗـــﻮو و ﻟـــ ﺟﯿﮫـــﺎن داﺑاون .ھر ﺑ ﺗﻧﯿﺎ رۆژﺋﺎواﯾﯿﻛﺎن ﻧﯿﻦ ﻛ ھﺳـــﺘﯿﺎن ﺑ ﺟﯿﺎوازﯾﯿﻛﯽ رﯾﺸﯾﯽ ﺗﺎﻟﯿﺒﺎﻧـــﻛﺎن ﻛـــﺮدووە .ﺷـــڕﻛرﻜﯽ ﺋﻓﻐﺎﻧﯽ ﺑ ﺧﯚھﻜﺸﺎﻧوە ﮔﻮﺗﻮوﯾﺗﯽ: »ﺋﻣﺮﯾﻜﯿﯿـــﻛﺎن ﺣـــز ﻟـــ ﭘﭙﺴـــﯽ ﻛـــﯚﻻ دەﻛـــن ،ﺋﻤش ﺣـــز ﻟﻣرگ دەﻛﯾﻦ«. دوای ﺋـــوەی ﻟـــ ﺋﻧﺠﺎﻣﯽ ﺷـــڕی ﻧﻮﺧﯚدا ﺗﺎﻟﯿﺒﺎن ﻟﺳـــﺎﯽ 1998ﺑﺷﯽ ھـــرە زۆری ﺧﺎﻛﯽ وﺗﯿـــﺎن ﻛوﺗ ژﺮ دەﺳﺖ ،ﺷرﯾﻌﺗﯽ ﺋﯿﺴﻼﻣﯿﺎن ﻟ ﺷﻮازە ھرە ﺗﻮوﻧﺪ و ﺳرﺳﺧﺘﻛﯾﺪا ﺳﭘﺎﻧﺪ. ﻟ وﺗﻜﺪا ﻛ ﺋﯿﺴـــﻼﻣﯽ ﺗﻮوﻧﺪوﺗﯚڵ ﺑ دەﮔﻤن ﺗﻮاﻧﯿﻮﯾﺗﯽ ﺧﯚی ﺑﺴـــﭘﻨﺖ، ﯾﺎﺳﺎی ﻧﻮﯽ ﺗﺎﻟﯿﺒﺎن ﺋﻟﻜﮫﯚل و ﻣﯚﺳﯿﻘﺎی ﻗدەﺧ ﻛﺮد ،ﺳﺰای ﺟﺳﺘﯾﯽ ﺳﭘﺎﻧﺪ،
)ﻓﯚﺗﯚ(AFP:
ھـــر ھﻤﺎ و وﻨﯾك ﻛ ﺑ رای ﺋوان ھﻤﺎی ﺷرﯾﻚ ﭘﯾﺪاﻛﺮدن ﺑﻮو ﺑﯚ ﺧﻮدا ﻟـــ ﻧﻮﯾﺎن ﺑـــﺮد ،ھـــزاران ﻛﻟﻮﭘﻟﯽ ﺳردەﻣﯽ ﭘﺶ ﺋﯿﺴـــﻼﻣﯽ ﻣﯚزەﺧﺎﻧی ﻛﺎﺑﻮﻟﯿـــﺎن ﺗﻜﺸـــﻜﺎﻧﺪ ،ﭘﯾﻜرەﻛﺎﻧـــﯽ ﺑﻮداﯾﺎن )ﺑـــ ﺗﺎﯾﺒﺗﯽ ﻟ دۆﯽ ﺑﺎﻣﯿﺎن( ﺷﻜﺎﻧﺪ ،ﭘﺮۆﺳﯾﻛﯽ ﭘﺎﻛﺘﺎوی رەﮔزﯾﯿﺎن دەﺳـــﺘﭙﻜﺮد و ھـــزاران ﻛﺳـــﯿﺎن ﻟ ھزاراﺳـــﯽ ﻣزار ﺷرﯾﻒ )ﻛ ﺷﯿﻌن( ﻛﻮﺷـــﺖ ،ﻧﺮﺧـــﻮاز و ﺑرھﺴـــﺘﻜﺎرە ﺳﯿﺎﺳـــﯿﯿﻛﺎﻧﯿﺎن ﻟ ﺳﺪارەدا .ﻛﭽﺎﻧﯿﺎن ﻟـــ ﺧﻮﻨﺪﻧﯽ ﺣﻜﻮﻣﯽ ﺑﺒـــری ﻛﺮد و ھﺰﻜﯽ ﭘﯚﻟﯿﺴـــﯽ ﺋﺎﯾﻨﯿﯿﺎن ﭘﻜﮫﻨﺎ ﺑﯚ ﻟﺪاﻧﯽ ﺋو ژﻧﺎﻧی ﯾﺎﺳﺎﻛﺎﻧﯽ ﺧﯚداﭘﯚﺷﯿﻦ ﭘﯾەو ﻧﺎﻛن. ﺷڕﻛرەﻛﺎﻧﯽ ﺳردەﻣﯽ ﺋﯿﻨﺘرﻧﺖ ﻟﮔڵ ﺋوەﺷـــﺪا ﺗﺎﻟﯿﺒﺎﻧﻛﺎن زاﻧﯿﯿﺎن ﻟﮔـــڵ ﭘرەﺳـــﻧﺪﻧﯽ ﻣﻠﻤﻼﻧﻜـــدا ﭘﺮەﻧﺴﯿﭙﻛﺎﻧﯽ ﺧﯚﯾﺎن ﭘﻨﺎﺳ ﺑﻜﻧوە. ﺑﻣﺠﯚرە ،ﺋوان ﺑ ھﻮﺴـــﺘﯽ ﺧﯚﯾﺎن ﺑراﻣﺒر ﺑ ﭼﺎﻧﺪﻧﯽ ﺧﺸﺨﺎﺷﺪا ﭼﻮوﻧﺗوە و دوای داڕﻣﺎﻧﯽ ﺣﻜﻮﻣﺗﻛﯾﺎن ﺑﻮون ﺑ ﭘﺎﭙﺸﺘﯿﯽ دەوﺗﯽ ﻣﺎدە ھﯚﺷﺒرەﻛﺎن و ﭘﺎرـــﺰەری ژﯾﺎﻧـــﯽ ﻻدێ .ﻟ ﻧﺎوﭼی ﻣﻮﺳﺎ -ﻗ ،ﺑﯚ راﻛﺸﺎﻧﯽ ﺧﯚﺷوﯾﺴﺘﯿﯽ داﻧﯿﺸـــﺘﻮوان ،ھﻧـــﺪێ ﻛﯚﺳـــﭙﯿﺎن ﻟ ﺑردەم ژﯾﺎﻧﯽ ﻛﯚﻣﯾﺗﯽ ﻻﺑﺮد ،ﻟواﻧ
ھر ﺗﻧﯿﺎ رۆژﺋﺎواﯾﯿﻛﺎن ﻧﯿﻦ ﻛ ھﺳﺘﯿﺎن ﺑ ﺟﯿﺎوازﯾﯿﻛﯽ رﯾﺸﯾﯽ ﺗﺎﻟﯿﺒﺎﻧﻛﺎن ﻛﺮدووە. ﺷڕﻛرﻜﯽ ﺋﻓﻐﺎﻧﯽ ﺑ ﺧﯚھﻜﺸﺎﻧوە ﮔﻮﺗﻮوﯾﺗﯽ»:ﺋﻣﺮﯾﻜﯿﯿﻛﺎن ﺣز ﻟ ﭘﭙﺴﯽ ﻛﯚﻻ دەﻛن ،ﺋﻤش ﺣز ﻟﻣرگ دەﻛﯾﻦ« ھﮕﺮﺗﻨﯽ ﻓرﻣﺎﻧﯽ ردﻦ ھﺸﺘﻨوە ﺑﯚ ﭘﯿﺎوان و ﻧھﺸـــﺘﻨﯽ ﻗدەﺧ ﻟﺳـــر ﺳﯿﻨﻣﺎ و ﺋﺎﻣﺮە ﻣﯚﺳﯿﻘﺎﯾﯿﻛﺎن. ﺗﺎﻟﯿﺒﺎﻧﻛﺎن ھروەھﺎ ﺑﯚﭼﻮوﻧﯽ ﺧﯚﯾﺎن ﻟﻣڕ ھﺮﺷـــ ﺧﯚﻛﯚژﯾﯿـــﻛﺎن ﮔﯚڕی. ﭘﺸﺘﺮ ﭘﯿﺎﻧﻮاﺑﻮو ﻛ ﭘﯚﺷﯿﻨﯽ ﭘﺸﺘﻨﯽ ﺑﯚﻣﺒﮋﻛـــﺮاو ﻛﺮدەﯾﻛـــﯽ ﻧﺎﻣرداﻧﯾ و ﺳـــﻮوﻛﺎﯾﺗﯿﯿ ﺑـــ ﺋﯿﺴـــﻼم .ﺑم ﻟﺮە ﺑدواوە ،ﺧﯚﯾـــﺎن ﺑﻛﺎری دﻨﻦ و ﺑرﭘﺮﺳـــ ﺋﺎﯾﯿﻨﯿﻛﺎﻧﯿـــﺎن ﺑـــ دووﺑﺎرە ﺗﻓﺴـــﯿﺮﻛﺮدﻧوەی ﻗﻮرﺋﺎن و ﭘﻧﺎﺑﺮدﻧ
دﯾﭙﻠﯚﻣﺎﺗﯿﻚ - 2009 دﯾﺴﻣﺒری دﯾﭙﻠﯚﻣﺎﺗﯿﻚ ﻟﯚﻣﯚﻧﺪﻟﯚﻣﯚﻧﺪ - 2009 دﯾﺴﻣﺒری
8 8
..ﺗﺎﻛﺘﯿﻜ ﻧرﻣ ﺳرﺳﻮڕھﻨرەﻛی ﺗﺎﻟﯿﺒﺎن ﻟ ﺋﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑر داﺳـــﺘﺎﻧﯽ ﺷھﯿﺪە ﺧﯚﺑﺧﺸﻛﺎﻧﯽ ﺳﻮﭘﺎی ﺋﯿﺴـــﻼم ﻟ ﺳدەی ﺣﭬﺪەی زاﯾﯿﻨﯿﺪا ،ﭘﺎﺳﺎوی ﺑﯚ دﻨﻨوە. ﻟ ﺷـــڕی زاﻧﯿﺎرﯾﺪا ،ﺗﺎﻟﯿﺒﺎﻧﻛﺎن ﺧﯚﯾﺎن ﻟﮔڵ ھﺰی ﻣﯿﺪﯾﺎ ﻣﯚدﺮﻧﻛﺎﻧﺪا ﺑ ﺋﺎﺳـــﺎﻧﯿﯿﻛﯽ وا ﮔﻮﻧﺠﺎﻧﺪ ﻛ ھﯽ ﻧﯾﺎرەﻛﺎﻧﯿﺎن ﺗﺪەﭘڕﻨﺖ .ﻟﺳـــر ﺷﺎﺷی ﺗﻟﭬﺰﯾﯚﻧـــﺪا ﭼﺎوﭘﻜوﺗﻦ دەﻛن ،ﻧﻮﻨرەﻛﺎﻧﯿﺎن ﺑـــﯚ ﻓﺮﺑﻮوﻧﯽ ﺗﻛﻨﯚﻟﯚژﯾﺎی ﭬﯿﺪﯾﯚﯾـــﯽ رﻜﺨﺮاوی ﻗﺎﻋﯿﺪە دەﻧﺮﻧ ﻋﺮاق و ﺑ» ﻧﺎردﻧﯽ« رۆژﻧﺎﻣﻧﻮوﺳـــﺎن ﻟﮔڵ ﺷڕﻛرەﻛﺎﻧﯿﺎﻧﺪا ،ﻻﺳﺎﯾﯽ رۆژﺋﺎواﯾﯿﻛﺎن دەﻛﻧوە .ﻛﺎﺗﻚ ﺣﻜﻮﻣﺗﯿﺎن ﺑدەﺳـــﺘوە ﺑﻮو ،ھﻣﻮو وﻨﯾﻛـــﯽ ﻣﺮۆﭬﯿﺎن ﺑ ﺑﺘﭙرﺳـــﺘﯽ دەزاﻧﯽ ،ﺑم ﺋﺴـــﺘﺎ ﺳﻨﻮوری ھﻣﻮو ﺗﺎﺑﻮوﯾك ﻟﺳر »دروﺳـــﺘﻜﺮدﻧﯽ وﻨ «دەﺑزﻨﻦ و دەﺑﻨ ﺷـــڕﻛری ﺳـــردەﻣﯽ ﺋﯿﻨﺘرﻧﺖ .ﺋوﭘڕی ﮔﺎﺘﺟﺎڕی ﻟوەداﯾ ﻛ ﺑﺰووﺗﻨوەی ﺗﺎﻟﯿﺒﺎن ﺟﺎران ﺋﺎﻣﺮە ﻣﯚﺳـــﯿﻘﺎﯾﯿﻛﺎﻧﯿﺎن ﻗدەﺧ دەﻛﺮد ،ﻛﭼﯽ ﺋﺴﺘﺎ ﮔﯚراﻧﯿﺒﮋەﻛﺎن ﺑﯚ ﭘﺮوﭘﺎﮔﻧﺪە ﺑﻛﺎر دﻨﺖ و ﺑﯚ ﭘﺪاھﺪاﻧﯽ ﺷھﯿﺪاﻧﯽ ﺗﺎﻟﯿﺒﺎن و رﯾﺴﻮاﻛﺮدﻧﯽ ﺧﺎﺋﯿﻨﺎن ،ﻛﺎﺳﺘﯽ ﮔﯚراﻧﯽ ﺑودەﻛﺎﺗوە و ﻻﺳﺎﯾﯽ راﭘﯽ ﺋﻣﺮﯾﻜﯽ دەﻛﺎﺗوە. ﻟ ﺷڕی ﺧﯚﯾﺎﻧﺪا ﺑﯚ راﻛﺸـــﺎﻧﯽ ﭘﺸﺘﮕﯿﺮﯾﯽ ﺋﻓﻐﺎﻧﻛﺎن ،ﺗﺎﻟﯿﺒﺎن ﺋﯿﻤﺎرەﺗﯽ ﺋﯿﺴﻼﻣﯿﯽ ﺋﻓﻐﺎﻧﺴـــﺘﺎن دادەﻣزرﻨ ﻛ دەوﺗﻜﯽ ﺋﻟﺘرﻧﺗﯿﭫ ﯾﺎن »دژە دەوت«ە .ﺳﯿﺴـــﺘﻣﻜﯽ ﭘروەردەﯾﯽ ،ﺗﻧﺪروﺳﺘﯽ و دادوەرﯾﯽ ھﺎوﺗرﯾﺒﯿﺎن دروﺳـــﺘﻜﺮدووە و ﺗﻧﺎﻧت ﻧﻮﻨرﻜﯿﺸـــﯿﺎن ﻟ ﻧﺰﯾـــﻚ ﻗﻧﺪەھﺎر ﺑﯚ وەرﮔﺮﺗﻨﯽ ﺳـــﻜﺎﻛﺎﻧﯽ ﺧﻚ داﻣزراﻧﺪووە .ھروەھﺎ ﺑ دەرﻛﺮدﻧﯽ ﻛﯚﻣﻚ ﯾﺎﺳـــﺎ ﺑﯚ ﻧھﺸـــﺘﻨﯽ ھڕەﺷی دژی ھﺎووﺗﯿﺎن و دزی و ﺗﺎن ،ھوﺪەدەن ﺳﻨﻮورﻚ ﺑـــﯚ رەﻓﺘﺎری ﻣﯿﻠﯿﺸـــﯿﺎ ﺳـــرﺑﺧﯚﻛﺎن داﺑﻨﻦ .ﺑﯚ ﺷـــڕﻛﺮدن ﻟـــ دژی ﺋو ھﺎوﭘﯾﻤﺎﻧﺘﯿﯿی ﺋﻣﺮﯾﻜﯿﯿﻛﺎن ﺳرﻛﺮداﯾﺗﯽ دەﻛن ،ﺗﺎﻟﯿﺒﺎﻧﻛﺎن ﻟﻜﯚﯿﻨوە ﻟﺳـــر ﭼﻣﻜﯽ دژەﺷﯚڕﺷـــﯽ رۆژﺋﺎواﯾﯽ و ﺋﺎﻛﺎﻣﻛﺎﻧﯽ ﻟﺳر ھﺳﺖ و ﺳﯚزی ﺧﻚ دەﻛن .ﺑﯚ ﺋوان ﭘﯾﻮەﻧﺪﯾﯽ ﺳـــﺘﺮاﺗﯿﮋی ﻟﮔـــڵ دوژﻣﻦ ﺑ ﺋﻧﺪازەی داووﻧرﯾﺘ ﭘﯿﺮۆزەﻛﺎن ﮔﺮﻧﮕ. راﺳـــﺘ ﺑﺰووﺗﻨوە ﭼﻛﺪارﯾﯿﻛـــی ﺋﻓﻐﺎن ﺑﻨﭽﯿﻨﯾﻛـــﯽ ﺋﺘﻨﯿﻜﯽ ﻟﻧﻮ ﻛﯚﻣﮕی ﭘﺷﺘﻮوﻧﺪا ھﯾ ،ﺑم ھر ﻟم ﭼﻮارﭼﻮەﯾدا ﺳﻨﻮوردار ﻧﺎﻛﺮﺖ. ﭘﯾﻮەﻧﺪﯾﯿ ﺧﻛﯿﯿ ﺑـــﺎوەﻛﺎن ﺗﻜﭽﻮون و ﺑ ﭘﯾﺪاﺑﻮوﻧﯽ رﻜﺨﺮاو )ﺟﯚرﻚ ﻟ ﻛﯚﺑﻧﺪﯾﯽ ﺳﯿﺎﺳـــﯿﯽ( و ﻗوم )ﮔﺮووﭘﻜﯽ ھﺎوﻛﺎری ﯾﺎن ﭘﻮەﻧﺪﯾﯿﻛ ﺳر ﺑـــ ﻛﯚﻣﻚ ﻧﺎوﭼی ﺟﯿﺎﯾ و ﻟ ﻣزھﺑﯽ ﺋﺎﯾﯿﻨﯽ و ھﺎوﭘﯾﻤﺎﻧﯿﯽ ﭘﺮاﮔﻤﺎﺗﯿﻚ ﭘﻜﮫﺎﺗﻮوە( ﮔﯚڕاﻧﻜﺎرﯾﯿﺎن ﺑﺳـــردا ھﺎﺗﻮوە .ﺗﺎﻟﯿﺒﺎﻧﻛﺎن ﺧﯚﯾﺎن ﺑ ﺷﻮەﯾﻛﯽ ﺧﻛﯽ ﻛﺎر ﻧﺎﻛن .ﺋﻧﺪاﻣﺎﻧﯽ ﺳرﻛﺮداﯾﺗﯿﯿﺎن ﺳر ﺑ ھردوو ﺧﯽ دوڕاﻧﯽ و ﻏﯿﻠﺰاﯾﯿﻦ و ﺑﺰووﺗﻨوەﻛﯾﺎن ﮔﺮووﭘ رﻛﺎﺑرەﻛﺎن ﻟ دەوری ﺧﯚی ﻛﯚدەﻛﺎﺗوە ﺑ ھزاراﺳ) ﺷﯿﻌ(ﻛﺎﻧﯿﺸـــوە ﻛ ﻟ ﻧﺎوﭼ دووردەﺳﺘﻛﺎﻧﯽ ھرﻤﯽ ﻏزﻧ ﻧﯿﺸﺘﺟﻦ .ژﻣﺎرەﯾﻛﯽ ﺑرﭼﺎوی ﭘﯿﺎوە ﺋﺎﯾﻨﯿﯿﻛﺎﻧﯽ ﺋﯚزﺑك و ﺗﺎﺟﯿﻚ ﭼﻮوﻧﺗ ﭘﺎڵ ﺑﺰووﺗﻨوەﻛوە .ھروەھﺎ ﺳرﭼﺎوەی ژﯾﺎری و ﭘﯾﻮەﻧﺪﯾﯿﺎن ﻟو ﻧﺎوﭼﺎﻧﺷﺪا ھﯾ ﻛ زۆرﺑی داﻧﯿﺸﺘﻮاﻧﯿﺎن ﺳر ﺑ ﻛﻣﯿﻨ ﻏﯾﺮە ﭘﺷﺘﻮوﻧﻛﺎﻧﻦ و ﺗﻧﺎﻧت ﻟ ﻧﺎوﭼﻛﺎﻧﯽ دەرەوەی ژﺮ دەﺳﺗﯽ ﺧﯚﺷﯿﺎﻧﺪا ﺷڕﻛر وەردەﮔﺮن. ﺗﺎﻟﯿﺒﺎﻧـــﻛﺎن ﻧﻓﺮەت ﻟ ﻛرەﺳـــﺘ ﺧﺮاﭘﻛﺎﻧﯽ ﻣﯚدﺮﻧﯿﺘـــ دەﻛن ،ﺑم دەﯾﺎﻧوﺖ ﺳـــﻮود ﻟو ﺋﺎﺳـــﺎﻧﻜﺎرﯾﺎﻧ وەرﺑﮕﺮن ﻛ ﺗﻛﻨﯚﻟﯚژﯾﺎی ﻣﯚدﺮن ﺑﯚﯾﺎن دەڕەﺧﺴـــﻨﺖ .ﺋـــوان داﻛﯚﻛﯽ ﻟ داووﻧرﯾﺘﻛﺎن دەﻛـــن ،ﺑم ﺑ ﻛﺮدەوە ﺳﻮود ﻟ ﮔﯚڕان وەردەﮔﺮن. ﻟم رووەوە ،رﻜﺨﺮاوی ﻗﺎﻋﯿﺪەش ﭘﺎرادۆﻛﺴـــﻜﯽ ھﺎوﺷﻮە دەﮔﺮﺘ ﺧﯚی. ﻟﺑر ﭘرۆﺷﯿﯽ ﺑﯚ ﺧﻻﻓﺗﻜﯽ ﺋﯿﺴﻼﻣﯽ ﯾﺎن ﻧﯚﺳﺘﺎﻟﮋﯾﺎی ﺑﯚ ﺋو ﺋﯿﺴﭙﺎﻧﯿﺎﯾی ﻟﺳـــﺎﯽ 1492دا ﻟدەﺳـــﺘﯿﺎن ﭼﻮو ،ﺑـــ دﻨﯿﺎﯾﯿوە ﻗﺎﻋﯿﺪە ﺑـــ ﺑرﻣﺎوەی ﺳـــدەﻛﺎﻧﯽ ﻧﻮەڕاﺳـــﺖ ﭘﻨﺎﺳـــ دەﻛﺮﺖ .ﯾﺎﻧﯿﺶ ﺑ ﺋﻛﺘرﻜﯽ ﺳﺘﺮاﺗﯿﮋی ﻛـــ ھﺰ وەﻛﻮ ﺋﺎﻣﺎﻧﺠﻚ ﺑﻛﺎردﻨ :ﻗﺎﻋﯿﺪە ﺷـــڕ وەﻛﻮ ﺋﺎﻣﺮازﻜﯽ ﺳﯿﺎﺳـــﯽ ھﻨﺎﮔﯿﺮﺳﻨﺖ ،ﺑﻜﻮ ﻧﻤﺎﯾﺸﻜﯽ ﺗﺮس دەﺧﺎﺗ ﺳر ﺷﺎﻧﯚ. ﻟﮔڵ ﺋوەﺷﺪا ،ﻗﺎﻋﯿﺪە ھﻜوﺗﻮوی ﺑﺎزاڕی ﺟﯿﮫﺎﻧﯿﯽ ﺋﺎﯾﺪﯾﺎ و ﺗﻛﻨﯚﻟﯚژﯾﺎﻛﺎﻧ و ﻟﺷـــﻮەی ﺗﯚڕﻜﺪا ﺑﯚ ﻛﯚﻧﺘﺮۆﻜﺮدﻧﯽ ﺋو ﺋﻧﺪاﻣ ﺳرﺳﺧﺖ و ﺗﻮوﻧﺪاﻧی ﺧﺑﺎت دەﻛﺎت ﻛ ﻟ ﻋﺮاﻗوە ﺗﺎ ﺟزاﯾﺮ ،ﭘﺎﭙﺸـــﺘﯿﯽ ﺧﻜﺎﻧﯽ ﻣﻮﺳﻤﺎﻧﯽ ﺑﯚ دەﺳﺘﺑر دەﻛن .ﺑم ﻧﺎﻛﺮﺖ ھر ﺗﻧﯿﺎ وەك ﺑﺰووﺗﻨوەﯾﻛﯽ ﭘﺶ ﻣﯚدﺮن ﯾﺎن ﭘﻮوﭼﮕرا ﻟ ﻗم ﺑﺪرﺖ .راﮔﯾﺎﻧﺪﻧﻛﺎﻧﯽ ھﮕﺮی ﭘﺮەﻧﺴﯿﭙ ﺳﺘﺮاﺗﯿﮋﯾﯿ ﻛﻼﺳﯿﻜﻛﺎﻧﻦ .ﻛﺎﺗﻚ ﺋﻮﺳـــﺎﻣ ﺑﻦ ﻻدن ﺷڕی دژ ﺑ وﯾﻼﯾﺗ ﯾﻛﮕﺮﺗﻮوەﻛﺎن رادەﮔﯾﻨﺖ ،ﺑﯚ ﭘﺎﺳـــﺎوھﻨﺎﻧوە ﺑﯚ ﺳﺘﺮاﺗﯿﮋﯾﯿﺗ ﭘﺎرﺗﯿﺰاﻧﯿﻛی ،ﻧك ﺗﻧﯿﺎ وەﻛﻮ ﺳـــﯿﻤﺎی ﺗﻮوﻧﺪوﺗﯿﮋﯾﯽ ﭘﯿﺮۆز ﭘﯿﺸـــﺎﻧﯿﺪەدات ،ﺑﻜﻮ وەﻛﻮ رﻜﺎرﻜﯽ زۆر ﭘﻮﯾﺴﺖ ﻟھﻣﺒر ﻧﺎھﺎوﺳـــﻧﮕﯿﯽ ھﺰەﻛﺎن دەﯾﻨﺎﺳﻨﺖ .ﺋﯾﻤن زەواھﯿﺮی، ﺗﯿﯚرﻧﺎﺳـــﯽ ﺳـــرەﻛﯿﯽ ﻗﺎﻋﯿﺪە ،ﭘﯿﻮاﯾ ﺗﻮوﻧﺪوﺗﯿﮋی دەﺑ ﺋﻧﺠﺎﻣﯽ راﻣﯿﺎرﯾﯽ ﺑدوادا ﺑﺖ و دەﺖ ﻛ ﺋﯚﭘﺮاﺳﯿﯚﻧ ﺳرﻛوﺗﻮوەﻛﺎﻧﯽ دژی دوژﻣﻨﺎﻧﯽ ﺋﯿﺴﻼم ﺳـــﻮودﯾﺎن ﻧﺎﺑﺖ ﺋﮔر رﮕ ﺑﯚ داﻣزراﻧﺪﻧﯽ »ﻧﺗوەﯾﻛﯽ ﻣﻮﺳـــﻤﺎن ﻟﻧﻮ ﺟرﮔی ﺟﯿﮫﺎﻧﯽ ﺋﯿﺴﻼﻣﯿﺪا« ﺧﯚش ﻧﻛن. ﺋﻧﺪاﻣﺎﻧـــﯽ ﻗﺎﻋﯿﺪە ﻛ ﭘﺎﭙﺸـــﺘﯿﯽ ﺗﯿﺮۆر وەﻛﻮ ﺋﺎﻣﺎﻧﺠـــﻚ ﻟﺧﯚﯾﺪا ﻧﺎﻛن، ﻟ ﺣﺷـــﺎرﮔﻛﺎﻧﯽ ﺧﯚﯾﺎﻧﺪا ﻟ ﺗﯚراﺑﯚرا ﭼﻧﺪ ﻛﯚﭘﯿﯿـــك ﻟ ﻛﺘﺒﯽ ﺑﯿﺮﻣﻧﺪی ﭘﺮووﺳـــﯽ ﻛﺎرل ﭬﯚن ﻛﻼوﺳﭭﺎﯾﺘﺰ -ﯾﺎن ﺑﻧﺎوی )ﻟ ﺷـــڕەوە( ﺑ ﺗﺒﯿﻨﯿﯿوە ﺟﮫﺸﺘﺒﻮو. ﻗﺎﻋﯿﺪە ﺧﯚی ﻟﮔڵ ﺋﺎﯾﺪﯾﺎﻛﺎﻧﯽ » ﻛﺎﻓﺮان«دا دەﮔﻮﻧﺠﻨ و ﺳـــرﺑﺎزﮔﻛﺎﻧﯽ ﭘن ﻟـــ ﻛﺘﺒﯽ رۆژﺋﺎواﯾـــﯽ .رﻜﺨﺮاوەﻛـــ ﻧﺎﻣﯿﻠﻜـــ رۆژﺋﺎواﯾﯿﻛﺎﻧﯽ ﺗﺎﯾﺒت ﺑـــ ﻣﺷـــﻘﻜﺮدن و ھﯽ ﭼﭘ ﺷﯚڕﺷـــﮕﺮەﻛﺎن دەدزﺖ و ﺋﺎﻣـــﺎژە ﺑ ﭼﻣﻜ ھﺎوﭼرﺧﻛﺎﻧﯽ »ﺷـــڕی ﻧوەی ﭼﻮارەم« و ﺗﯿﯚری »ﺳ ﻗﯚﻧﺎﻏﻛی ﺷڕی ﮔرﻼ«ی ﻣﺎوﺗﺴ ﺗﯚﻧﮓ دەﻛﺎت .ﻗﺎﻋﯿﺪە ﺑﺎوەڕە ﺋﺎﯾﻨﯿﯿﻛﺎن و ھﺰرە ﺳﺘﺮاﺗﯿﮋﯾﯿ ﻛﯚن و ھﺎوﭼرﺧﻛﺎن ﺗﻜڵ دەﻛﺎت. ﻟﻻﯾﻛـــﯽ دﯾﻜوە ،ﺳـــﻮﭘﺎی ﺋﻣﺮﯾﻜﺎ ،ﺑـــو ﺑﺎﯾﺧ ﻧﻮﯿی ﺑـــ ﺟﯿﮫﺎﻧﯽ ﻛﯚﻣﯾﺗﯿـــﯽ ﻛﯚﻣﮕـــ ﺑﯿﺎﻧﯿﯿﻛﺎﻧـــﯽ دەدات ،ﺗﻮاﻧﯿﻮﯾﺗﯽ ﺧـــﯚی ﺑﮕﯚڕﺖ و ﻣﺮۆﭬﺎﻧﺗـــﺮ و ﻛﺎرﯾﮕرﺗﺮ ﺑﺖ .ﺧﯚﺋﺎﻣﺎدەﻛﺮدن ﺑﯚ ﺑرەﻧﮕﺎرﺑﻮوﻧوەی ﺑﺎرودۆﺧﯽ ﺷـــڕی ﺷﯚڕﺷـــﮕاﻧ ،ﻣﻠﻤﻼﻧﯽ ﻧﻮان ﻛﯚﻣﮕﻛﺎن ﯾﺎن داڕﻣﺎﻧﯽ دەوﺗﻚ، ﻛﺎرﻜﯽ ﭘﻮﯾﺴـــﺘ .ﺑم ﻛﺎﺗﻚ ﻟ ﭼﻧﺪ ﺋﺎﺳﺘﻜﯽ ﺋﺎﯚزەوە ﺑﺎس ﻟ ﻛﻮﻟﺘﻮور دەﻛﯾﻦ ،ﺋوە وﺷی ﻛﻮﻟﺘﻮور ﭘﻮﯾﺴﺘ ھردەم ﺟﮕی ﺗاﻣﺎن ﺑﺖ. ﻟواﻧﯾـــ ھرﮔﯿـــﺰ ﻧﺗﻮاﻧﯿﻦ رۆژھﺗﯽ ﺋﻓﺴـــﺎﻧﯾﯽ ﻟـــ وﯾﮋداﻧﯽ ﺧﯚﻣﺎن دوورﺧﯾﻨـــوە .وەﻛﻮ ﺗﺮس ﻟ ﺗﺎرﯾﻜﯽ ﯾـــﺎن ﻣرگ ،رۆژھت ﺋوەﻧﺪە ﺑھﺰە ﻛ ﻧﺎﻛﺮێ ﺑ ﺗواوەﺗﯽ ﻟ ﺧﯚﻣﺎﻧﯽ دەرﻛﯾﻦ .ﺑم ﺳﺮوﺷﺘﯽ ﻧرم و ﺗﻜوی ﻗﺎﻋﯿﺪە و ﺗﺎﻟﯿﺒﺎن دەﯾﺴـــﻟﻤﻨﺖ ﻛ ﺷـــڕﯾﺶ ﺑ ﺋﻧﺪازەی ﻓﺮەﺟﻣﺴـــری، ﻛﯚﻣـــﺎن دەﻛﺎﺗوە .ھﯿﭻ ﻛﻮﻟﺘﻮورﻚ ،ھرﭼﻧﺪە ﺳـــﯾﺮﯾﺶ ﺑﺖ ،دوورﮔﯾﻛﯽ ﺗﻧﯿﺎ ﻧﯿﯿ. وەرﮔ :ﺋﺎﻣﺮ ﺗﺎھﺮ * ﭘﺎﺗﺮﯾﻚ ﭘﯚرﺗر ﭘﺴـــﭙﯚڕی ﻛﺎروﺑﺎری ﺑرﮔﺮﯾﯿ ﻟ King’s College ی ﻟﻧﺪەن و ﻧﻮوﺳری ﻛﺘﺒﯽ : Military Orientalism : Eastern War Through Western Eyes، Columbia University Press، Irvington، NY، .2009
ﻟ ﺑﯚرﻣﺎ:
ھﺒﮋاردن ﻟﺳـر ﻧﻮوﻛﯽ ﺗـــــ ھواﻨﺮاﻧﯽ ﺗﺎﯾﺒﺗﯽ ﻟﯚﻣﯚﻧﺪ دﯾﭙﻠﯚﻣﺎﺗﯿﻚ :ﺋﺎﻧﺪرێ و ﻟﻮﯾﯽ ﺑﻮﻛﯚ
دەﺳــــﺗﯽ ﺑﯚرﻣــــﺎ ﺑــــ ﻧﯿﺸــــﺎﻧﺪاﻧﯽ رواﺗﻜﯽ دﯾﻤﻮﻛﺮاﺳــــﯿﺎﻧ ،ﺑــــ دوای دەرﭼﻮون ﻟــــو ﺋﺎﺑﻮﻗ ﻧﻮدەوﺗﯿﯿــــدا دەﮔڕــــﺖ ﻛــــ دووﭼــــﺎری ﺑﻮوە. ھﺒﮋاردﻧــــﻛﺎن دەﺑــــﺖ ﻟــــ 2010 ﺑڕﻮەﺑﭽــــﻦ. دەﺳﺗﯽ ﺳــــرﺑﺎزی ﺑ ﮔﺮﺗﻨﺑری ھﻣﻮو رﮕﯾك ﻟ2 ی ﺗﺸﺮﯾﻨﯽ ﯾﻛم )ﺋﯚﻛﺘﯚﺑر(ەوە ،ﺑﯾﺎری ھژدە ﻣﺎﻧﮕﯽ دﯾﻜﯾﺎن ﺑﯚ دەﺳﺘﺒﺳــــرﻛﺮدﻧﯽ ﺑرھﺴﺘﻜﺎر ﺧﺎﺗــــﻮو ﺋﯚﻧﮓ ﺳــــﺎن ﺳــــﻮو ﻛــــﯽ دەرﻛﺮد.دواﺗﺮﯾﺶ، رﮕﯾﺎن ﭘﺪا ﻗﺴ ﻟﮔڵ دﯾﭙﻠﯚﻣﺎﺗ ﺑﯿﺎﻧﯿﯿﻛﺎن ﺑﻜﺎت ﺑــــ ﺋﺎﻣﺎﻧﺠــــﯽ ھﮕﺮﺗﻨﯽ ﺋﺎﺑﯚﻗﻛ .ﺋــــوان ﺑدوای ﺋوەﺷــــﺪا دەﮔڕﻦ ﻛ"ﻧﺎوﭼ ﺗﺎﯾﺒﺗﻛﺎن"ی ﻛﻣﯿﻨ ﺋﺘﻨﯿﻜﯿﯿﻛﺎن ﺑﺨﻧوە ژﺮ دەﺳﺘﯽ ﺧﯚﯾﺎن. ﻟ ﺑراﻣﺒر ﮔﻮﺷﺎری "ﻛﯚﻣﮕی ﻧﻮدەوﺗﯽ"دا، ﺋﻧﺠﻮوﻣﻧﯽ ﺳــــرﺑﺎزﯾﯽ ﺑﯚرﻣﺎ ﺑﻨﯽ ﭼﺳــــﭙﺎﻧﺪﻧﯽ دﯾﻤﻮﻛﺮاﺳــــﯽ داوە .ﻟــــ ﺋﯾﻠــــﻮول )ﺳــــﭙﺘﻤﺒر(ی 1988ﻛﻮدەﺗﺎﯾﻛﯽ ﺳــــرﺑﺎزی ﺋو دەﺳــــﺘﻮورەی ﺑ ھﭙﺳــــﺮدراوی راﮔﺮت ﻛ ﻟﺳــــﺎﯽ 1974وە ﻛﺎری ﭘﺪەﻛﺮا .دوو ﺳﺎڵ دواﺗﺮ ،ﺋﻧﺠﻮوﻣﻧﯽ ﻧﺎوﺑﺮاو ﺋﻧﺠﺎﻣﯽ ﺋو ھﺒﮋاردﻧﺎﻧی ﻛ ﺗﯿﺪا دۆڕا ﺑﻮو رەﺗﻜﺮدەوە .ﻟو ﻛﺎﺗوە ﺋﻧﺠﻮوﻣــــن ﺑﻨﯽ دﯾﻤﻮﻛﺮاﺗﯿﺰەﻛﺮدﻧﯽ وت دەدات و ﺑﯚ ﺋم ﻣﺑﺳــــﺘش "ﻧﺧﺸــــ رﮕﺎﯾك"ی ﺋﺎﻣﺎدەﻛﺮدووە.ﺋم ﻧﺧﺸــــ رﮕﺎﯾ ﻟﻻﯾن ﺳرۆﻛﯽ دەزﮔﺎی ھواﮕﺮﯾــــﯽ ﭘــــ دەﺳــــت ،ﺟﻧڕال ﺧﯿﻦ ﻧﯿﻧــــﺖ –ەوە داڕــــﮋراوە ﻛ ﻟــــ 2003 وە ﺑﻮوەﺗ ﺳرۆك وەزﯾﺮاﻧﯽ وت. ﺑ دﻨﯿﺎﯾﯿوە ﺋم ﭘﻼﻧ ﭘﺸــــﺒﯿﻨﯽ ﮔﯾﺸــــﺘﻦ ﺑ رﻜﻜوﺗﻨﻜــــﯽ ﻧﺗوەﯾــــﯽ دەﻛﺮد ﺑﯚ ﻧﻮوﺳــــﯿﻨوەی دەﺳــــﺘﻮورﻜﯽ ﻧﻮێ ،ﺑم ﭘﻜﮫﺎﺗی ﺋم دەزﮔﺎﯾ ﻛ زۆرﺑی ﻧﻮﻨراﻧﯽ ﻟﻻﯾن دەﺳــــﺗوە دەﺳﺘﻨﯿﺸﺎن ﻛﺮاﺑﻮون ،ﺋﯚﭘﯚزﯾﺴــــﯿﯚﻧ دﯾﻤﻮﻛﺮاﺗﻛﺎﻧﯽ وا ﻟﻜﺮد ﻛ ﭬﯿﺘﯚی ﺑﺨﻧ ﺳــــر .ﻟ ھﻣﺎﻧﻜﺎﺗــــﺪا ،ﺟﻧراڵ ﺧﯿﻦ ﻧﯿﻧﺖ ﻟﻻﯾــــن دوو رﻛﺑری ﺳــــرەﻛﯿﯽ ﺧﯚﯾوە، ﺟﻧراڵ ﺗﺎن ﺷــــﻮو و ﻣﺎوﻧــــﮓ ﺋﯾ ،ﺑھﯚی ﻧﺎﻛﯚﻛﯽ و ﺑرژەوەﻧﺪﯾﯽ ﺗﺎﻛﻛﺳــــﯿﯿوە ،ﻟ ﺗﺸــــﺮﯾﻨﯽ ﯾﻛم )ﺋﯚﻛﺘﯚﺑــــر(ی 2004دا ﻟ ﺣﻜﻮﻣــــت دوورﺧﺮاﯾوە. ﺑــــم ﺷــــﻮەﯾ ،ﺋﻧﺠﻮوﻣﻧــــﯽ دەوت ﺑﯚ ﺋﺎﺷــــﺘﯽ و ﭘﺸــــﻜوﺗﻦ ) (SPDCﻛــــ ﺋﯚرﮔﺎﻧــــﯽ ﺑﯾﺎردەری ﺳﯿﺴــــﺘﻣ دﯾﻜﺘﺎﺗﯚرەﻛﯾ ،ﺋو ﭘﯿﺎوە ﻟ ﻛﯚڵ ﺧﯚی دەﻛﺎﺗوە ﻛ ﺑھﯚی ﻓﺮاواﻧﯽ ﺋو ﺗﯚڕی ﭘﯾﻮەﻧﺪﯾﯿﺎﻧی ھﯾﺒﻮو ﻧﻮﻨراﯾﺗﯿﯽ دەوﺗﯽ ﻟﻧﻮ دەوﺗﺪا دەﻛﺮد. وەك ھﻣﻮو ﺋواﻧی ﭘﺶ ﺧﯚی ﻛ ﺑھﻣﺎن ﺣﺎﺗﺪا ﺗﭙڕﯾﻮن ،ﺧﯿﻦ ﻧﯿﻧﺖ ﺑ ﮔﻧﺪەﯽ و ﻣﺸــــﺧﯚری و ﺑرژەوەﻧﺪﯾﺨﻮازی ﺗﯚﻣﺗﺒﺎر ﻛﺮا. ﺑھرﺣﺎڵ ،ﻧــــ ﻧﻮﻨراﻧﯽ دواﺗــــﺮی ﺋﻧﺠﻮوﻣﻧﯽ دەوت ﺑﯚ ﺋﺎﺷــــﺘﯽ و ﭘﺸــــﻜوﺗﻦ -ﻟــــ ﺋﻧﺠﺎﻣﯽ ﺋو ﭘﺎﻛﺴــــﺎزﯾﯿی ﻛ ﻟﻻﯾن دەﺳﺘ رﻛﺑرەﻛﺎﻧوە ﺋﻧﺠــــﺎمدرا -ﻧــــ دوورﺧﺴــــﺘﻨوەی ﺧﯿــــﻦ ﻧﯿﻧﺖ و ھﻮەﺷــــﺎﻧﺪﻧوەی ﺷــــﺎﻧ ﻧﮫﻨﯿﻛﺎﻧﯽ ،ﻧﺑﻮوﻧ ھﯚی ﻟــــ ﮔﯚڕﻧﺎﻧﯽ ﻧﺧﺸــــ رﮕﺎﻛ .ﺑھﻣﺎن ﺷــــﻮەش، ﮔﻮاﺳﺘﻨوەی ﭘﺎﯾﺘﺧﺘﯽ ﺋﯿﺪاری ﻟ) راﻧﮕﻮون(ەوە ،ﻟ ﺗﺸــــﺮﯾﻨﯽ دووەم )ﻧﯚﭬﻤﺒر(ی ،2005ﺑﯚ ﻧﺎﯾﭙﯿﺪاو ﻟ ﻧﻮەڕاﺳــــﺘﯽ وت ،ﻛﺎرﯾﮕرﯾﯿﺎن ﻧﺑﻮو .ﻟ ﻛﯚﺗﺎﯾﯿﺪا، دەﺳــــﺘﻮوری ﻧﻮێ ﻟ ﻣﺎﯾﺲ )ﻣــــﺎی(ی 2008ﺑﭘﯽ راﭘﺮﺳﯿﯿك ﻟژﺮ ﭼﺎودﺮﯾﯽ ﺗﺎﻛەواﻧی ﺋﻧﺠﻮوﻣﻧﯽ دەوت ﺑﯚ ﺋﺎﺷﺘﯽ و ﭘﺸﻜوﺗﻦ ﭘﺳﻧﺪ ﻛﺮا. ﭼﻧﺪ رۆژﻚ ﭘﺸﺘﺮ ،ﮔردەﻟﻮﻟﯽ ﻧﺎرﮔﯿﺲ ﺑﺎﺷﻮوری ﺑﯚرﻣﺎ )ﻣﯿﺎﻧﻤﺎر(ی وﺮان ﻛﺮدﺑﻮو ،ﺑ زۆرﯾﺶ ﻧﺎﭬﺮووی ﺋﯿﺮاوادی ﮔﺮﺗﺒــــﻮوەوە ﻛ ﻋﻣﺒﺎری ﺑﺮﻧﺠﯽ ﺧﯚﻣﺎﯿﯿ، ﺳرەڕای ھﻣﻮو ﺋو زﯾﺎﻧ ﻣﺎددی و ﻣﺮۆﯾﯿﺎﻧ -زﯾﺎﺗﺮ ﻟ ھﺷﺘﺎ ھزار ﻛس ﻣﺮدن و ﭘﻧﺠﺎ ھزارﯾﺶ وﻧﺒﻮون- ﺑڕﺰ ﺗﺎن ﺷﻮو ﻟ ھﻤﺗﯽ ھﺒﮋاردﻧﻛﺎن ﺑردەوام ﺑﻮو ،دﯾﺎرە ﻟ دەرەوەی ﻧﺎوﭼــــ وﺮاﻧﺒﻮوەﻛﺎﻧﺪا .ﺑم ﺷﻮەﯾ ﺋو ﺟﮕ ﻟ ﺑﻛﻣﺰاﻧﯿﻨﯽ ﺟﻣﺎوەر دەﯾﻮﯾﺴﺖ ﺑﺒﺎﻛﯿﯽ ﺧﯚی ﺑراﻣﺒــــر ﺑ ﺋﺎﺑﻮﻗ ﻧﻮدەوﺗﯿﯿﻛ ﭘﯿﺸﺎﻧﺒﺪات .ﻟ ﺳــــرووی ﺋﻣﺷوە ،ﺋو دەﯾﻮﯾﺴﺖ ﺋﯿﺮادەی ﺧﯚی ﭘﯿﺸــــﺎﻧﺒﺪات ﺑوەی ﻛ ھﯿﭻ ﺷــــﺘﻚ ﻧﺎﺗﻮاﻧــــ ﭘﺮۆﺳــــی دﯾﻤﻮﻛﺮاﺳــــﯽ "ﺳــــﻨﻮوردار" ﺑﯚ ﺷرﻋﯿﺗﺪان ﺑ دەﺳت راﺑﮕﺮﺖ.
ﺧﺎﺗﻮو ﺋﯚﻧﮓ ﺳﺎن ﺳﻮو ﻛﯽ ﻟ ﺗﺎراوﮔ ﺋــــو ھﺒﮋاردﻧﺎﻧی ﻛــــ دەﺑ ﻟﺳــــﺎﯽ 2010 ﺑڕﻮەﺑﭽــــﻦ ،ﺑ ﻛﯚﺗﺎﯾــــﯽ ﻗﯚﻧﺎﺧﻜﯽ "ﮔﻮاﺳــــﺘﻨوە" دادەﻧــــﺮێ ﻛ ﻟــــ دوای ھﺒﮋاردﻧﯽ 1990دەﺳــــﺘﯽ ﭘﻜﺮد و ﺗﯿﺪا ﺑرەی ﻧﺗوەﯾﯽ ﺑﯚ دﯾﻤﻮﻛﺮاﺳﯽ LND و ھﺎوﭘﯾﻤﺎﻧﻛﺎﻧﯽ ﺑ زۆرﯾﻨی دەﻧﮓ ﺳــــرﻛوﺗﻨﯿﺎن ﺑدەﺳــــﺘﮫﻨﺎ .ﻟ ﻣــــﺎوەی ﺋم دوو دەﯾــــدا ،ﺧﺎﺗﻮو ﺋﯚﻧﮓ ﺳﺎن ﺳﻮو ﻛﯽ ﺳﻜﺮﺗﺮی ﮔﺸﺘﯽ LNDﻛ ﺑﻮوە ھﻤﺎﯾﻛــــﯽ دﯾﺎر ﺑﯚ ﺑرەﯾﻛﯽ ﮔورە ﻟﻧﻮ ﺟﻣﺎوەر، ﭼﻮاردە ﺳــــﺎﯽ ژﯾﺎﻧﯽ ﻟ ﻣﺎﻜﯽ ﭼﺎودﺮﯾﻜﺮاودا ﺑﺮدە ﺳر .ﻟ ﻧﯿﺴــــﺎن )ﺋﭘﺮﯾﻞ(ی 2009ﺋﻣﺮﯾﻜﯿﯿك ﺑ ﺷــــﻮەﯾﻛﯽ ﺳرﺳــــﻮڕھﻨر ﭼﻮوە ﻧﻮ ﻣﺎﻛی و ﺋﻣش ﺑﻮوە ﺑﯿﺎﻧﻮوﯾك ﺑﯚ ھﺰی ﺳرﺑﺎزی ﺗﺎ ﻣﺎوەی دەﺳﺘﺒﺳــــرﻛﺮدﻧﻛی ﺑﯚ ھژدە ﻣﺎﻧﮕﯽ دﯾﻜ درﮋ ﺑﻜﺎﺗوە. ﺧﺎﺗــــﻮو ﺳــــﻮو ﻛﯽ ھﺎﻧــــﯽ ﺑﺰووﺗﻨوەﻛــــی ﺧﯚﯾﺪا ﺗــــﺎ ﭘﺮۆﺳــــی ھﺒﮋاردﻧﯽ ﻧﺎﯾﺎﺳــــﺎﯾﯽ رەت ﺑﻜﻧوە و داوای رﯾﻔﯚرﻣــــﯽ دەﺳــــﺘﻮورﯾﯽ ﺑﻜن،ﺳــــرﺟم
ھﺰەﻛﺎﻧﯽ ﺋﯚﭘﯚزﺳــــﯿﯚن ھر ﻟ ﺳرەﺗﺎوە ﭘﺸﺘﮕﯿﺮﯾﯽ ﺋم ھﻮﺴــــﺘﯾﺎن ﻛﺮد .ﺗﻧﮫﺎ ﭼﻧﺪ دەﻧﮕﻚ ﻟﻧﻮ ﻛﯚﻣﯿﺘــــی ﻧﻮﻨراﯾﺗﯽ ﭘرﻟﻣﺎﻧــــﯽ ﮔل)،CRPP (1 ﺑﺗﺎﯾﺒﺗﯽ ﺳﻜﺮﺗﺮی ﮔﺸﺘﯽ ﺋﺎی ﺗﺎرﺋﯚﻧﮓ و ھروەھﺎ LNDﺑ ﺑ ﻧﺎوھﻨﺎﻧﯽ رﻜﺨﺮاوەﻛﯾﺎن ،ھﺎﻧﯽ ﺧﻜﯿﺎن دەدا ﺑﯚ دەﻧﮕــــﺪان .ﺋﻣﺎﻧ دەﯾﺎﻧــــوێ ﻟ ﮔﯚڕەﭘﺎﻧﯽ ﺧﯚﯾﺎن ﺗﺣددای ھﺰە ﺳرﺑﺎزﯾﯿﻛﺎن ﺑﻜن. ھرﭼﻧﺪ ھﯿــــﭻ ﻛس ﮔﻮﻣﺎﻧﯽ ﻟــــ ھﺒﮋاردﻧﻜﯽ ﻟﻣﺠﯚرە ﻧﯿﯿ ﻛ ﺋﻧﺠﺎﻣﻛﺎﻧﯽ ﺑﭘﯽ دواﯾﯿﻦ راﭘﺮﺳﯽ ھر ﺋوە دەﺑﺖ ﻛ ﻟ رژﻤﻜﯽ دﯾﻜﺘﺎﺗﯚری ﭼﺎوەڕوان دەﻛﺮﺖ .ﺑم ﺣزی ﺑﺷﺪارﯾﻜﺮدن ﻟم ھﺒﮋاردﻧﺎﻧ ﮔﯚڕەﭘﺎﻧﯽ ﺋﯚﭘﯚزﺳــــﯿﯚﻧﯽ ﮔﺮﺗــــوە ،ﺑﺗﺎﯾﺒﺗﯽ ﻟﻧﻮ LNDو ﺋﻧﺠﻮوﻣﻧﯽ ﻛﻣﯿﻨ ﺋﺘﻨﯿﻜﯿﯿﻛﺎن ENCﻛ ﻛﯚﻣــــﻚ ﻛﻣﯿﻨی ﺟﯿﺎواز ﻟــــ ﺧﯚﯾﺪا ﻛﯚدەﻛﺎﺗوە. ﺗﺎﻛ ﺑرﺑﺳﺘﻚ ﻛ ھﯾ ﺑﺮﯾﺘﯿﯿ ﻟ ﻧﺑﻮوﻧﯽ زاﻧﯿﺎری دەرﺑﺎرەی ﺷــــﻮازی ﺑڕﻮەﭼﻮوﻧــــﯽ ھﺒﮋاردﻧﻛﺎن. ﺋوەﺗﺎ ﭼﻧﺪ ﻣﺎﻧﮕﻚ ﭘــــﺶ وادەی دﯾﺎرﯾﻜﺮاو ،ھﺰە ﺳــــرﺑﺎزﯾﯿﻛﺎن ھﯿﭻ ﺟــــﯚرە رﻨﻤﺎﯾﯿﻛﯿﺎن دەرﺑﺎرەی ﻧﺎوﻧﻮوﺳــــﯿﻨﯽ ﭘــــﺎرت و ﭘﺎــــﻮراوەﻛﺎن و ﺷــــﻮەی ﺑڕﻮەﭼــــﻮون و ﭼﺎودﺮﯾﯽ دەﻧﮕﻛﺎن ﻧﺧﺴــــﺘﻮوەﺗ روو. ﻟﻻﯾﻛﯽ دﯾﻜوە ،دەﻗﯽ دەﺳــــﺘﻮوری ﺗﺎزە زۆر ﺑ ﻛﻣﯽ ﺑوﻛﺮاوەﺗوە :ﺗﻧﮫﺎ ﭼﻧﺪ ژﻣﺎرەﯾك ﻟ ﻣﺎﻧﮕﯽ ﺷــــﻮﺑﺎت )ﻓﺒﺮﯾﻮەری(ی 2009ﻟ ﺑﺎزاڕی راﻧﮕﯚن ﺑﯚ ﻓﺮۆﺷــــﺘﻦ داﻧﺮاون .ﺟﮕ ﻟﻣ ،ﻟﻧﻮ ﻟﯿﺴــــﺘﯽ ﻣرج و ﭘﻮەرەﻛﺎﻧــــﺪا ،ﭼﻧﺪ ﺧﺎﻚ ﺑــــدی دەﻛﺮﻦ وەك ﻗدەﺧﻛﺮدﻧﯽ ﺧﯚﭘﺎوﺗﻦ ﺑﯚ ﺋواﻧی ﻛ ﭘﯾﻮەﻧﺪﯾﯿﺎن ﻟﮔڵ دەرەوەی وت ھﯾ .ھروەھﺎ ھﺸــــﺘﻨوەی دەﺳــــﺗﯽ زاﯽ ﺳــــﻮﭘﺎﯾﯽ و ﻓرﻣﺎﻧﺪەﻛی ﻛ ﻣﺎﻓﯽ ﺋــــوەی ھﯾ ﻟ ﺑراﻣﺒر ھر ﺟــــﯚرە رووداوﻚ ﻛ ﺋﺎﺳــــﺎﯾﺶ و ﯾﻛﺘﯽ وت ﺑﺨﺎﺗ ﻣﺗﺮﺳﯿﯿوە ،ﺑﯾﺎری ھﻮەﺷــــﺎﻧﺪﻧوەی ﭘرﻟﻣــــﺎن ﺑﺪات .ﺋــــم ﺑﮔﯾی دواﯾﯽ دەﺑﺘ ﻣﺎﯾی ﺟﯿﺎﻛﺮدﻧوەی رۆﯽ ﺳــــرۆﻛﯽ وت و ﻓرﻣﺎﻧﺪەی ﺳــــﻮﭘﺎﯾﯽ ،دﯾﺎرە ﺋﻣش ﺑ دﯽ ﺟﻧراڵ ﺗﺎن ﺷﻮو ﻧﯿﯿ ﻛ ﺋﺴﺘﺎ ھردوو دەﺳﺗﯽ ﻟ دەﺳــــﺘﺪاﯾ و ﺑدﻨﯿﺎﯾﯿوە ﺣزی دەﻛﺮد ھر وەك ﺧﯚی ﺑﻤﺎﺑﺎﯾوە. ﺑم زۆر ﻟ ﺟﻧراﻛﺎن ﻛ ﺧﺎوەن راﺑﺮدووﯾﻛﯽ درﮋن ﻟ ﺳﻮﭘﺎدا ،ﻟ SPDC ﻧﺎڕازﯾﻦ ،ﭼﻮﻧﻜ ﻧﺎﭼﺎری ﻛﺮدوون ﻛ ﺑرﮔﯽ ﺳﻮﭘﺎﯾﯽ ﺑﮕﯚڕن و ﺧﯚﯾﺎن ﺑﯚ ﻛﺎری ﺳﯿﺎﺳــــﯽ ﺗرﺧﺎن ﺑﻜن .دﯾﺎرە ﺋــــم ﺟﻧراﻧ ،ﺑ داﻧﯿﺸﺘﻦ ﻟ ﭘرﻟﻣﺎن ﯾﺎن ﺑ ﻟ ﺋﺳﺘﯚﮔﺮﺗﻨﯽ ﺋرﻛﻚ ﻟ دەزﮔﺎﯾﻛــــﯽ ﺣﻜﻮﻣﯽ ﻧﺎوﭼﯾﯿﺪا ،ﺋو دەﺳــــت و ﺑرژەوەﻧﺪﯾﺎﻧــــ ﻟ دەﺳــــﺘﺪەدەن ﻛ ﺳــــﻮﭘﺎ ﭘﯿﺎن دەﺑﺧﺸــــﺖ .ﺟﮕــــ ﻟﻣ ،ﺋوان زۆر ﺑــــﺎش دەزاﻧﻦ ﻛــــ ھﻣﻮوﯾﺎن ﻛﻮرﺳــــﯽ ﻟ ﺋﻧﺠﻮوﻣﻧــــﯽ ﻧﺗوەﯾﯽ ﺑﯚ ﺋﺎﺳــــﺎﯾﺶ و ﺑرﮔﺮی ﺑدەﺳــــﺖ ﻧﺎھﻨﻦ ﻛ دەﺑ ﺟﮕــــی SPDCﺑﮕﺮﺘــــوە :ﺋوان ﻧــــك ﺗﻧﮫﺎ ﺑ ﺧﺮاﯾﯽ دەدۆڕﻨــــﻦ ،ﺑﻜﻮ ﺋو ﺋﺎﻮﮔﯚڕە ﭘﺎﯾ ﺑواﻧ دەﺑﺧﺸ ﻛ ﻟژﺮ ﻓرﻣﺎﻧﺪەﯾﯽ ﺋوان ﻟﻧﻮ ﺳﻮﭘﺎدا ﻛﺎردەﻛن. ﺑﯚ ﺑرەﻧﮕﺎرﺑﻮوﻧوەی ﺋﻣﺠــــﯚرە ﻧﺎڕەزاﯾﯿ ،ﺑڕﺰ ﺗﺎن ﺷــــﻮو داوای ﻟ ﭼﻧﺪﯾﻦ ﻻﯾﻧﮕﺮی ﺧﯚی ﻛﺮد ﻛ واز ﻟ ﭘﯚﺳــــﺘﻛﺎﻧﯿﺎن ﺑﻨﻦ ،ﺗﺎوەﻛــــﻮ ﺑﺒﻨ ﻧﻤﻮوﻧ ﺑﯚ ﻣﮋوو .ﻟم ﺳــــروﺑﻧﺪەدا ،دەﺑﻮاﯾ ھﺷــــﺖ وەزﯾﺮ، وەك ﺟﻧــــراڵ ﺗــــﻦ ﺋﯚﻧﮕﯽ وەزﯾﺮی دارﺳــــﺘﺎﻧﻛﺎن و وەزﯾﺮی ﭘﯿﺸﺳــــﺎزﯾﺶ ﺟﻧــــراڵ ﺋﯚﻧﮓ ﺗﺎوﻧﮓ ﻛ ﺑﺷــــﺪارﯾﯿﻛﯽ زۆری ﻟ ﺳرﻛﻮﺗﻜﺮدﻧﯽ ﺧﯚﭘﯿﺸﺎﻧﺪاﻧﯽ ﻗﺷــــ ﺑﻮداﯾﯿﻛﺎﻧﯽ ﻟــــ ﺋﯾﻠﻮول )ﺳــــﭙﺘﻤﺒر(ی 2007ﻛﺮدﺑﻮو ،دەﺳــــﺖ ﻟ ﻛﺎر ﺑﻜﺸﻨوە .ﺑ ھﻣﺎن ﺷــــﻮە ،ﻗﺎﯾﻤﻘﺎﻣﯽ راﻧﮕﯚﻧﯿﺶ ،ﺟﻧــــراڵ ﺋﯚﻧﮓ ﺗﯿﻦ ﻟﯿﻦ ،ﻛ ﻗﺷ ھرە ﺑﺳﯚزەﻛﺎﻧﯽ ﺑ ﭼﯚﻛﺪا ﺧﺴﺖ و ﺧﯚﭘﯿﺸﺎﻧﺪاﻧﻛﺎﻧﯿﺎﻧﯽ ﺷﻜﺎﻧﺪ ،دەﺑﻮاﯾ واز ﺑﮫﻨ. ﭘرﻟﻣﺎﻧــــﯽ داھﺎﺗــــﻮو ﻛ ﻟــــ دوو ژوور ﭘﻜﺪﺖ، 664ﻧﻮﻨر ﻟﺧﯚ دەﮔﺮﺖ ﻛ ﯾك ﻟﺳــــر ﭼﻮارﯾﺎن ﺋﻓﺴــــرە ﻧﺎوﺑﺮاوەﻛﺎﻧــــﻦ .ﺑم ﺷــــﻮەﯾ CNSD ﻛ ﻟﺳــــر ﭼﺎرەﻧﻮوﺳﯽ وت ﺑﺎدەﺳﺖ دەﺑﺖ ،زﯾﺎﺗﺮ ﻟ ﯾﺎﻧــــﺰە ﺋﻧﺪاﻣﯽ ﻧﺎﺑﺖ ،ﺳــــرۆك و دوو ﺟﮕﺮەﻛی، ﻓرﻣﺎﻧﺪەی ﮔﺸــــﺘﯽ ھﺰی ﺳــــﻮﭘﺎﯾﯽ و ﻛﺳﯽ دووەم و ھروەھﺎ ﭼﻧﺪ وەزﯾﺮﻚ )ﺑــــزۆری ﺟﻧراﻛﺎﻧﯽ ﭘﺸﻮو( ،وەﻛﻮ وەزﯾﺮی ﻧﺎوﺧﯚ ،وەزﯾﺮی ﭘﯾﻮەﻧﺪﯾﯿﻛﺎﻧﯽ دەرەوە ،وەزﯾﺮی ﺑرﮔﺮی ،وەزﯾﺮی داراﯾﯽ و ھﯽ ﻧﺎوﭼ ﺳــــﻨﻮورﯾﯿﻛﺎن و دارﺳﺘﺎﻧﻛﺎن .ﺋﮔر ھردوو ژووری )ﭘرﻟﻣﺎن( ﻛﺳــــﻚ ﺑﯚ ﺳرۆﻛﺎﯾﺗﯽ ﻛﺎﻧﺪﯾﺪ ﺑﻜن، ﻛ دﯾﺎرە دەﺑ ﺳــــرۆﻛﯽ ﺳــــﻮﭘﺎ ﺑﺖ ،ﺋوە ﻛﺳﯽ دﯾﺎرﯾﻜــــﺮاو دەﺑﺖ واز ﻟ ﭘﯚﺳــــﺘﯽ ﺳــــﻮﭘﺎﯾﯽ ﺑﻨﺖ. ھروەھــــﺎ ﺋــــو دوو ﺟﮕــــﺮەی ﻟﻻﯾــــن ژوورەﻛﺎﻧﯽ ﭘرﻟﻣﺎﻧــــوە ﻛﺎﻧﺪﯾــــﺪ دەﻛﺮﻦ ،ﯾﻛﻜﯿــــﺎن دەﺑﺖ ﻧﻮﻨری ﻛﻣﯿﻨ ﺋﺘﻨﯿﻜﯿﯿﻛﺎن ﺑﺖ. ﺑﭘﯽ ﺋم ﯾﺎﺳــــﺎﯾی دواﯾﯽ ،رژﻤــــﯽ دﯾﻜﺘﺎﺗﯚری ﺑﯚرﻣﺎ دان ﺑــــ ﮔﺮﻧﮕﯽ ﺋم ﻛﻣﯿﻨﺎﻧــــدا دەﻧﺖ )ﺑﯚ زاﻧﯿﺎری زﯾﺎﺗﺮ ﺑواﻧ ﺳﺘﻮوﻧﯽ ﺗﺎﯾﺒت ﺑ ﻛﻣﯿﻨﻛﺎن(، ﺑم ﺑﯚ ﭼﺳــــﭙﺎﻧﺪﻧﯽ ﻛﺎرﯾﮕرﯾﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺧﯚی ،ﺑ ھﯿﭻ ﺷــــﻮەﯾك دەﺳﺖ ﻟ ﺗﮔرەﻧﺎﻧوە ھﻨﺎﮔﺮﺖ، ﺋﻣﻣــــﺎن ﺑــــ ﺗواوی ﻟــــ ﻛﯚﺑﻮوﻧوە ﯾــــك ﻟ دوا ﯾﻛﻛﺎﻧﯽ ﭘﯾﻤﺎﻧــــﯽ ﻧﺗوەﯾﯿﺪا ﺑﯚ دەرﻛوت ،ﻛﺎﺗﻚ ھﻣــــﻮو داﺧﻮازﯾﯿــــ داڕﮋراوەﻛﺎﻧــــﯽ ﻧﻮﻨراﻧﯽ ﺋم ﻛﻣﯿﻨﺎﻧ ﺑﺷﻮەﯾﻛﯽ ﺳﯿﺴﺘﻣﺎﺗﯿﻚ رەﺗﺪەﻛﺮاﯾوە.
رووداوەﻛﺎﻧﯽ ﺳر ﺳﻨﻮور ﺑھرﺣﺎڵ ھﺰی ﺳـــرﺑﺎزی ﭘﻮﯾﺴﺘﯽ ﺑ ﭘﻜﮫﺎﺗی ﺳﯿﺎﺳﯽ ھﯾ ﺑﯚ ﺋوەی ﻟ ھﺒﮋاردﻧﻛﺎﻧﺪا ﻧﻮﻨراﯾﺗﯽ ﺑﻜﺎت و ﻟو رﮕﯾﺷـــوە ﺑﺒﺘ ﺧﺎوەن ﻗﻮرﺳـــﺎﯾﯽ ﻟ ﺑراﻣﺒر رای ﮔﺸﺘﯿﯽ ﻧﻮدەﺗﯽ .ﺑﯚ ﺋم ﻣﺑﺳﺘش ﻟ ﺳرەﺗﺎی ﺳـــﺎﻧﯽ 1990دا ،ﺗﺎن ﺷﻮو رﻜﺨﺮاوﻜﯽ ﺟﻣـــﺎوەری داﻣزراﻧﺪ ﺑﻧﻮی رﻜﺨـــﺮاوی ﯾﻛﺘﯽ ﺑﯚ ﭘﺸـــﺘﮕﯿﺮی و ﭘﺸﻜوﺗﻦ .USDAﺋﻣۆ ،ﺗﺎن ﺷﻮو ﻛ ﻓرﻣﺎﻧﺪەی ﭘﺸﻮوی ﺳـــﻮﭘﺎ و ﻛﺮدە ﺳﺎﯾﻜﯚﻟﯚژﯾﯿﻛﺎن ﺑﻮو ،ﺑ ﺗواوی ﻟوە ﮔﯾﺸـــﺘﻮوە ﻛ ،ﺑﯚ ﺷرﻋﯿﺗﺪان ﺑ دﯾﻤﻮﻛﺮاﺳﯽ ،ھﯿﭻ ﺷـــﺘﻚ ﻟو ﺣﯿﺰﺑﺎﻧ ﺑﺎﺷﺘﺮ ﻧﯿﯿ ﻛـــ ﻧﻮﻨراﯾﺗﯽ ﻛﻣﯿﻨ ﺋﺘﻨﯿﻜﯿﯿـــﻛﺎن دەﻛن )ﻛ ﻣﺎوەﯾﻛـــﯽ زۆر ﻟ دژی دەﺳـــﺗﯽ ﻧﺎوەﻧﺪی ﻟﺷـــڕ داﺑﻮون(. دەﺳـــﺘﻮوری ﺗﺎزە ﺳﺘﺎﺗﻮی داﺑﺷـــﻜﺮدﻧﯽ ﻧﺎوﭼﯾﯽ ﺑرەو ﺋﯿـــﺪارەی ﺋﯚﺗﯚﻧﯚم ﺑ" ﻧﺎوﭼ ﺗﺎﯾﺒﺗﻛﺎن"ی ،1 2و 4دەﺑﺧﺸـــ . ﻧﺎوﭼی ﻛﻣﯿﻨـــ ﺋﺘﻨﯿﻜﯿﯿﻛﺎن ھﺎوﺳـــﻨﻮورن ﻟﮔڵ ﭼﯿﻦ .ﺟﺎ ﺋـــم ﺑﺎرودۆﺧ ﺑﻮوەﺗ ﻣﺎﯾی دروﺳـــﺘﺒﻮوﻧﯽ ﺑﺎرﮔﺮژی ﻟ ﺳرﺗﺎﺳـــری ھ "ﺳـــﻨﻮورﯾﻛﺎﻧﯽ ﻧﺎوەوە" ﻛ ﻧﺎوﭼی 2و 4ﻟ ﺑﺎﻗﯿﯽ ﺧﺎﻛﯽ ﺑﯚرﻣﺎ ﺟﯿﺎ دەﻛﺎﺗوە. ﻟـــ 1989 دا ،ﻟـــ ﺋﻧﺠﺎﻣﯽ داﺑﺷـــﺒﻮوﻧﯽ ﭘﺎرﺗﯽ ﻛﯚﻣﯚﻧﯿﺴـــﺘﯽ ﺑﯚرﻣﺎ PCBﻛ ﻟﻻﯾن ﭼﯿﻨوە ﯾﺎرﻣﺗﯽ دەدرا و ﭼﻛﺪارەﻛﺎﻧﯿﺸﯽ ﺳر ﺑ ﻧﺎوﭼ ﺷﺎﺧﺎوﯾﯿﻛﺎﻧﯽ ﮔﺮووﭘـــ ﺋﺘﻨﯿﻜﯿﯿـــﻛﺎن ﺑﻮون ،ﭼﻧﺪ ﺋﺎﮔﺮﺑﺳـــﺘﻚ ﻟﺳـــر ﭘﺸـــﻨﯿﺎزی ﺟﻧراڵ ﺧﯿﻦ ﻧﯿﻧـــﺖ و ﻟﻻﯾن ھـــﺰی ﺳـــرﺑﺎزﯾﯿوە ﺋﻧﺠﺎﻣﺪران .ﻟژﺮ دروﺷـــﻤﯽ ﮔڕاﻧـــوە ﺑﯚ ﻧﻮ ﻛﯚﻣﮕی ﻧﻮدەوﺗﯽ ،ﭘﺸـــﻨﯿﺎز ﻛـــﺮا ﻛ ﺋم ﮔﺮووﭘﺎﻧ ھر ﺑ ﭼﻛـــﺪاری ﺑﻤﻨﻨوە و ﺋﯿﺪارەی ﺋﺎزاداﻧی ﻧﺎوﭼ ﺟﻮﮔﺮاﻓﯿﯿﻛﺎﻧﯽ ﺧﯚﯾﺎن ﭘﺪرا )ﺋواﻧی ﺑـــ" ﻧﺎوﭼ ﺗﺎﯾﺒﺗﻛﺎن" ﻧﺎﺳـــﺮاون( .ﺋﻣ ﮔﯾﺸـــﺘ ﺋﺎﺳـــﺘﯽ ﮔﻔﺘﻮﮔﯚ و ﺑﯾﺎر ﻟﺳـــر ﺋوەی ﻛ ﻟﭘﻨﺎو داﺑﯿﻨﻜﺮدﻧﯽ ﺋﺎﺷـــﺘﯿﺪا ،ﺋو ﮔﺮووﭘ ﭼﻛﺪاراﻧ دواﺗﺮ ﭼﻛﻛﺎﻧﯿﺎن داﺑﻨﻦ و دەزﮔﺎی ﺳﯿﺎﺳـــﯿﯽ ﺗﺎﯾﺒت ﺑ ﺧﯚﯾﺎن داﺑﻤزرﻨﻦ. ﺑم ﻟم ﺳﺎﻧی دواﯾﯿﺪا ،ﻟﺳر ﺧﻮاﺳﺘﯽ ﺟﻧرال ﻣﺎوﻧﮓ ﺋﯾ ﻛ زۆر دژی ﺳﯿﺎﺳـــﺗﯽ ﺋﺎﮔﺮﺑﺳﺖ ﺑﻮو، ﺳـــﻮﭘﺎی ﺑﯚرﻣﺎ ﮔﻮﺷﺎری ﺑردەواﻣﯽ دەﺧﺴﺘ ﺳر ﺋم ﮔﺮووﭘﺎﻧ ﺑﯚ ﺋوەی ﭼﻛﻛﺎﻧﯿﺎن داﺑﻨﻦ ،ﺑﺑ ﺋوەی ﻟﺑراﻣﺒر ﺋﻣدا ﺷﺘﻜﯿﺎن ﭘﺒﺪرﺖ. ﻟـــ ﻛﺎﻧﻮوﻧﯽ ﯾﻛـــم )دﯾﺴـــﻤﺒر(ی 2008ەوە رووداوەﻛﺎن ﭼﻧﺪ ﻗﺎت زﯾﺎدﯾﺎن ﻛﺮدووە ،ﺳﻮﭘﺎی ﺑﯚرﻣﺎ ھوﺪەدا ﻛﻟﻦ ﻟﻧﻮان ﺋو ﻧﺎوﭼ ﺟﻮﮔﺮاﻓﯿﺎﻧدا دروﺳﺖ ﺑﻜﺎت و ﮔﯚﺷـــﮔﯿﺮﯾﺎن ﺑﻜﺎت .وەﻣﯽ ﺧﻜﯽ ﻧﺎوﭼی ژﻣﺎرە ) 2ﻛ ﺑ ووا ﻧﺎﺳـــﺮاون( ﺧـــﺮا ﺑﻮو :ﻟﻻﯾك، ﺳﻮﭘﺎی دەوﺗﯽ ﯾﻛﮕﺮﺗﻮوی ووا UWSAھﺰی ﺧﯚی ﻧـــﺎرد ﺑﯚ ﻧﺎوﭼی ژﻣﺎرە 4و ﮔﺮووﭘﻛﺎﻧﯽ ﺋﺎﺧﺎس ،ﻻھﻮ و ﺷﺎن-ی ﺳر ﺑ ﺳﺎی ﻟﯿﻨﯽ ھﺎوﭘﯾﻤﺎﻧﯽ ﺳرەﻛﯿﯿﺎن. ﺋﻣش ﺑ ﻣﺑﺳـــﺘﯽ ﭘﺎراﺳﺘﻨﯽ ﺷﺎری ﻣﯚﻧﮓ ﻻ ﺑﻮو، ﻛـــ ﭼﻮارڕﯾﯿﺎﻧﯽ ﺳـــﺘﺮاﺗﯿﮋﯾﯽ ﻧﺎوﭼﻛﯾـــ .ﻟﻻﯾﻛﯽ دﯾﻜﺷـــوە ،دەﺳـــت ﻗدەﺧﻛﺮدﻧـــﯽ ھﺎﺗﻮوﭼﯚی ﺳﭘﺎﻧﺪە ﺳر ﺋو ﭼﻧﺪ ﭘﺮدەی ﻛ رووﺑﺎرەﻛﺎن ﭘﻜوە دەﺑﺳـــﺘﻨوە .ﻟﻻی ﺧﯚﯾوە ﺳـــﻮﭘﺎی ﺑﯚرﻣﺎ ﭼﻮار ﺗﺎ ﭘﻨﺞ ھزار ﺳـــرﺑﺎزی ﻟ ﻛﻧﺎرەﻛﺎﻧﯽ رووﺑﺎری ﺳﺎﻟﻮﯾﻦ ﺟﮕﯿﺮ ﻛﺮد و ﻛﯚﻣﻚ ﺳﻧﮕری ﻟو ﺑرزاﯾﯿﺎﻧی ﻛ دەڕواﻧﻨ ﺳـــر ﭘﺮدی ﺗﺎی ﭘﯿﻨﮓ ﻟﺳر رﮕی ﻣﯚﻧﮓ ﻻ ،دروﺳـــﺘﻜﺮد .ﻟ ﻛﯚﺗﺎﯾﯿﺪا ،ﺳـــرﺑﺎزەﻛﺎﻧﯽ ﺳر ﺑ ﺳﺎی ﻟﯿﻦ ھﻧﺪﻚ ﭼﺎﯿﺎن ھﻜﻧﺪ ﺑﯚ ﭘﺸﺘﯿﻮاﻧﯿﻜﺮدﻧﯽ ﺧﺎﻛﺎﻧﯽ ﭘﺸﻜﻨﯿﻦ. ﻟ ﺳـــرەﺗﺎی ﺳـــﺎﯽ 2009ﺑﺎرﮔﺮژﯾﻛـــ زﯾﺎدی ﻛﺮد .ﺳـــﻮﭘﺎی دەوﺗﯽ ﯾﻛﮕﺮﺗـــﻮوی ووا )(USWA دروﺳـــﺘﻜﺮدﻧﯽ ﭘﺮدﻜـــﯽ ﻟ ﺗﺎوﯾﻮﻧﮕﯿﻨـــﮓ ﻟ ﻧﺎوﭼی ﻣﯚﻧﮓ ھﺴـــﻮ و ﻟﺳـــر ﺳـــﺎﻟﻮﯾﻦ راﮔﺮت ،ﺋـــو ﭘﺮدە دەﺑﻮاﯾ ﭘﯾﻮەﻧﺪﯾﯽ ھﺎﺗﻮوﭼﯚ ﺑﯚ ﺳر ﺧﺎﻛﯽ ووا ﺋﺎﺳﺎن ﺑـــﻜﺎت .ھروەھﺎ ﺳـــﻮﭘﺎی دەوﺗـــﯽ ﯾﻛﮕﺮﺗﻮوی ووا ﺑـــ رﺰﯾﯿﻛﯽ ﮔورەی ﻧﻮاﻧﺪ ﺑراﻣﺒر ﺑ دەﺳـــﺗﯽ ﻧﺎوەﻧﺪی ،ﺋوﯾﺶ ﺑ ﭼﻛﻜﺮدﻧﯽ ﭘﺎﺳـــواﻧﺎﻧﯽ ﺳرۆﻛﯽ دەزﮔﺎی زاﻧﯿﺎری ﺳﻮﭘﺎی ﺑﯚرﻣﺎ ،ﺑڕﺰ ﯾﯽ ﻣﯿﻨﺖ ،ﺋﻣ ﻟﻛﺎﺗﯽ ﺳـــرداﻧﻜﯽ ﺑڕﺰ ﯾﯽ ﻣﯿﻨﺖ ﺑﯚ ﭘﺎﻧﮕﺴـــﺎﻧﮕﯽ ﻧﺎوەﻧﺪی ﻓرﻣﺎﻧﺪەﯾﯽ وواﯾﯿﻛﺎن رووﯾﺪا. دواﺗﺮ ،ﺳـــﻮﭘﺎی ﺑﯚرﻣﺎ درﮋەی ﺑ ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ ﺳرﺑﺎزی ﺧﯚﯾﺪا ،ﺑﺗﺎﯾﺒﺗﯽ ﻟ رۆژھﺗﯽ دەوﺗﯽ ﺷـــﺎن ،ﻟو ﺷﻮﻨی ﻛ ﺑرﭘﺮﺳﯽ ﻓرﻣﺎﻧﺪەﯾﯽ ﻧﺎوﭼی ﻛﯿﻨﮕﺘﻮﻧﮓ، ﺑڕـــﺰ ﺟﻧرال ﻛﯿﺎو ﻓﯿـــﯚ ،ﺑ ﺑردەواﻣـــﯽ ﺗﺎﻧﻚ و ﺗﯚﭘﺨﺎﻧﻛی ﻛ دروﺳﺘﻜﺮاوی ﭼﯿﻨﻦ ،دەﻧﺎردە دەرەوە. ﻟ ﻧﯿﺴﺎن )ﺋﭘﺮﯾﻞ(دا ،ﺋﻧﺠﻮوﻣﻧﯽ دەوت ﺑﯚ ﺋﺎﺷﺘﯽ و ﭘﺸـــﻜوﺗﻦ SPDCراﯾﮕﯾﺎﻧﺪ ﻛ ﺑﭘﯽ دەﺳﺘﻮوری ﺗـــﺎزە ﻟﻣودوا ھﻣﻮو ھﺰە ﺳـــرﺑﺎزﯾﯿﻛﺎن دەﻛوﻧ ژﺮ ﻓرﻣﺎﻧﯽ ﺳـــﻮﭘﺎی ﺑﯚرﻣﺎ .ﺑم ﺷـــﻮەﯾ ،ﺟﻧرال ﯾﯽ ﻣﯿﻨﺖ ﻟ ﺣﻮزەﯾﺮان )ﺟﻮن( دا ﭘﺸـــﻨﯿﺎزی ﻛﺮد ﻛ ﮔﺮووﭘ ﻛﯚﻣﯚﻧﯿﺴﺘﻛﺎﻧﯽ ﭘﺸﻮو ﻟ ﺷﻮەی ﺑﺗﺎﻟﯿﯚﻧﯽ ﺳـــﻨﻮورﭘﺎرﺰداو ﺑ ﻓرﻣﺎﻧﺪەﯾﯽ ﺋﻓﺴرە ﺑﯚرﻣﺎﯾﯿﻛﺎن ﺑﭽﻨ ﻧﺎو ﺳـــﻮﭘﺎوە .ھﺰی ﺳـــﻮﭘﺎﯾﯽ ﻧﯾﺪەﺗﻮاﻧﯽ ﻟوە زﯾﺎﺗﺮ ﺑراﻣﺒر وەﻣﯽ ﻧﮕﺗﯿﭭﯽ ھﺰە ﻛﯚﻣﯚﻧﯿﺴﺘﻛﺎن ﺷـــڕ ﺑﺪۆڕﻨﺖ ،ﺑﯚﯾ ﺑﺑ ھﯿـــﭻ ﮔﺮﻓﺘﻚ ﺗﻮاﻧﯽ ﺑ زاﺒـــﻮون ﺑ ﺳـــر ﮔﺮووﭘ ﭼﯿﻨﯿﯿﻛﺎﻧـــﯽ ﻛﯚﻛﺎﻧﮓ ﻟ ﻧﺎوﭼی 1دا ،ﺧﺎﻚ ﺑﯚ ھﺮش ﭘﯾﺪا ﺑﻜﺎﺗوە.
MONDE MONDE LE
99
ــــــﻔــﻧﮓ دﯾﺎرە ﺳﻮﭘﺎی ﺑﯚرﻣﺎ ﭘﺸﺘﺮﯾﺶ ﭘﺎﯾﮔﺎی ﻟم ﻧﺎوﭼﯾدا ھﺑـــﻮوە ،ﺋﻣش ﺑھﯚی ﻛﯚﻣﻚ ﻧﺎﻛﯚﻛﯿﯽ ﻧﺎوﺧﯚﯾﯿوە ﻛ ھژدە ﺳـــﺎڵ ﭘﺸـــﺘﺮ ﻟﻻﯾن ﺳرۆك ﻋﺷﯿﺮەﺗﻛﺎﻧوە ھﮕﯿﺮﺳﺎوە. دواﺗﺮ ﭼﻛﺪارەﻛﺎﻧﯽ ﺋو ﺳـــرۆك ﻋﺷﯿﺮەﺗﺎﻧ ﻟﭼﻮارﭼﻮەی ﺳﻮﭘﺎی ھﺎوﭘﯾﻤﺎﻧﯽ دﯾﻤﻮﻛﺮاﺗﯿﯽ ﻧﺗوەﯾـــﯽ ﻣﯿﺎﻧﻤـــﺎر ) (MNDAAﻛﯚﺑﻮوﻧوە. ھﺎوﭘﯾﻤﺎﻧﯿﯽ ﻣﯿﻠﯿﺸﯿﺎﻛﺎﻧﯽ ﻛﯚﻛﺎﻧﮓ ﺑﻣﺠﯚرە ﻟ ﻛﯚﺗﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﮕﯽ ﺋﺎب )ﺋﯚﮔﻮﺳﺖ(دا ھﻮەﺷﺎﯾوەو ﺑ ھﻣﺎن ﺋﺎﻗﺎری رووداوەﻛی ﺳـــﺎﯽ 1993دا رۆﯾﺸـــﺘوە و ﺑ ھﻣﺎن ﭼﺎرەﺳـــرﯾﺶ ﻛﯚﺗﺎﯾﯽ ھـــﺎت :دوای ﺳـــرﻛوﺗﻨﯽ ﺳـــﻮﭘﺎی ﺑﯚرﻣـــﺎ، دەرﻛﺮدﻧـــﯽ ﺳـــرۆﻛﻛﺎﻧﯽ ﭘﻮﻧﮓ ﻛﯿﺎ ﺷـــﯿﻦ. دەﺳـــﺗﯽ ﭼﯿﻦ ،ﻟﻣڕ ﺋم رووداوە ﺑﭽﻮوﻛ، ﺑﺪەﻧﮓ ﺑﻮو. ﻟﻣـــوﻻ ھﻣـــﻮو ﺷـــﺘﻚ ﭘﯾﻮەﺳـــﺘ ﺑ ھﻮﺴﺘﯽ ﺟﻧرا ﺑﯚرﻣﺎﯾﯿﻛﺎﻧوە ﻟﺑراﻣﺒر ﮔﺮووﭘـــ ﭼﻛﺪارەﻛﺎﻧﯽ دﯾﻜـــ ،ﺑﺗﺎﯾﺒﺗﯽ ﺑو ﺑﺎرودۆﺧﺎﻧـــی ﻛ دەﺑﻨ ﻣﺎﯾی ﺳـــرھﺪاﻧﯽ ﻣﻠﻤﻼﻧ و ﻧﺎﻛﯚﻛﯽ .ﺳﻮﭘﺎی ﺑﺎﺷﻮوری دەوﺗﯽ ﺷﺎن) (SSA-Sﻛ ﻟژﺮ ﻓرﻣﺎﻧﺪەﯾﯽ ﻛﯚﻟﯚﻧﻞ ﯾـــﯚرد ﺳـــﺮك داﯾـــ و ﻧﺎوﭼـــ و ﺑﺎرەﮔﺎﻛﺎﻧﯽ ﻛوﺗﻮوەﺗ ﻻی ﺳﻨﻮوری ﺗﺎﯾﻠﻧﺪەوە ﻟ ﺑﺎﺷﻮوری دەوﺗﯽ ﺷﺎن ،ﺑ ﭘﻟ ﻛوﺗﻮوەﺗ داﻣزراﻧﺪﻧﯽ ﺳرﺑﺎز و ﻣﺷﻖ ﭘﻜﺮدﻧﯽ ﻛﺎدﯾﺮەﻛﺎﻧﯽ .ﺳﻮﭘﺎی ﺷـــﺎن ھﺎوﺗﺎ ﻟﮔـــڵ ﺋﯚﭘﯚزﺳـــﯿﯚﻧﯽ دﯾﻤﻮﻛﺮات ھﺒﮋاردﻧﻛﺎﻧـــﯽ 2010رەﺗﺪەﻛﻧوە.ھروەھﺎ ھﺰی ﺑرھﺴـــﺘﻜﺎری ﺷـــﺎن ﺳـــرەﻛﯿﺘﺮﯾﻦ ﮔﺮووﭘﯽ ﭼﻛﺪارە ﻟ ﺑراﻣﺒر ﺳﻮﭘﺎی ﻧﺎوەﻧﺪی و دەﺳـــﺗﯽ ﺑﺳر دوو ﻟﺳـــر ﺳﯽ ﺧﺎﻛﯽ ﺷـــﺎن-دا دەﺷـــﻜﺖ .ﻟو ﻧﺎوﭼﺎﻧدا ،ﺳـــﻮﭘﺎی ﻧﺎوﺑﺮاو دەﺳﺘﯽ ﻛﺮدووە ﺑ ﭘوﭘﺎﮔﻧﺪەﯾﻛﯽ ﭼ و ﻓﺮاوان. ﺳرەڕای ھﻣﻮو ﺋﻣﺎﻧ و ﺑدەر ﻟو ﺑﺎرﮔﺮژﯾﯿ ﺗﻮوﻧﺪەی ﻛ ھﯾ ،ﺋﯿﺤﺘﯿﻤﺎﻟﯽ ﭘﻜﺪاداﻧﯽ ﮔﺸﺘﯽ دوورە :ﻧـــك ﺗﻧﮫﺎ ﻟ ﺑرژەوەﻧﺪی ھﯿﭻ ﻻﯾﻛﺪا ﻧﯿﯿ ﻛ ھﻣﻮو ﻛﺎرﺗﻛﺎﻧﯿﺎن ﺑﺨﻧ روو ،ﺑﻜﻮ ﭼﯿﻨـــﯽ "ﺑﺮا ﮔـــورە"ش ﻟﻨﺎﮔڕـــﺖ ﻟ ﻧﺰﯾﻚ ﺳـــﻨﻮورەﻛﺎﻧﯽ ﻧﺎﻛﯚﻛﯽ و ﭘﻜﺪادان روو ﺑﺪات و ﺑرژەوەﻧﺪﯾﯿ ﺋﺎﺑﻮوری و ﺳﺘﺮاﺗﯿﮋﯾﯿﻛﺎﻧﯽ ﺑﺨﺎﺗ ﻣﺗﺮﺳـــﯿﯿوە ،ﺋﻣ ﺟﮕ ﻟـــ ﻛﺎرﯾﮕرﯾﯽ ﭼﯿﻦ ﻟﺳـــر ﺋم ﺑﺷـــی ﺟﯿﮫﺎن .ﭼﯿﻦ ﺑ دەﻧﮕﯽ ﺑرز ھﺎوار دەﻛﺎت ﻛ ﻧﺎﯾوێ ﺑ ھﯿﭻ ﺷﻮەﯾك دەﺳـــﺖ ﺑﺨﺎﺗ ﻧﻮ ﻛﺎروﺑﺎری ﻧﺎوﺧﯚی ﺑﯚرﻣﺎوە. ھرﭼﻧﺪە ،ﭼﯿﻦ ﺑﺷـــﻮەﯾﻛﯽ ﻧﺎڕاﺳـــﺘوﺧﯚ ﭘﺸـــﺘﮕﯿﺮﯾﯽ ﻛﻣﯿﻨ ﺋﺘﻨﯿﻜﯿﯿﻛﺎﻧﯽ دراوﺳـــﯽ دەﻛﺎت ،ﺑم ھر ﺋوﯾﺸـــ ﻛ ﻟﺳر ﺷﺎﻧﯚی ﻧﻮدەوﺗﯿـــﺪا وەك ﺳـــرەﻛﯿﺘﺮﯾﻦ ھﺎوﭘﯾﻤﺎﻧﯽ ﺳـــرﺑﺎزی و دﯾﭙﻠﯚﻣﺎﺳـــﯽ و داراﯾـــﯽ رژﻤـــﯽ دﯾﻜﺘﺎﺗﯚری ﺑﯚرﻣﺎ ﻣﺎوەﺗوە. ﺑﻣﺠـــﯚرە ،ﭼﯿﻦ ﺑردەوام دوو ﯾﺎری ﻟﻧﻮان ﻧﺎﯾﭙﯿﺪاو و ﻛﻣﯿﻨ ﺋﺘﻨﯿﻜﯿﻛﺎﻧﯽ دەﻛﺎت ،ﺑﭘﯽ ﭘﺪاوﯾﺴـــﺘﯿﯿﻛﺎﻧﯽ ﻛﺎت ،ﭼﯿﻦ رﻗﯽ ﺋم ﯾﺎ ﺋو ھﺪەﺳﻨﺖ ﯾﺎ ھﻮرﯾﺎن دەﻛﺎﺗوە.
دەروازەی ﭼﯿﻦ ﺑﯚ ﮔﯾﺸﺘﻦ ﺑ دەرﯾﺎ ﮔرﻣﻛﺎن ﻟﺑرﺋوەی ﺑﯚرﻣﺎ ﺧﺎوەن ﺳرﭼﺎوەی زۆرە- ﺑﯿﺮەﻛﺎﻧـــﯽ ﮔﺎز ﻟ ﻛﻧﺎر دەرﯾﺎ -ﺋـــوە ﺑﻮوەﺗ ﺑﺎزاڕﻜـــﯽ ﺳـــرەﻛﯿﯽ ھﻧﺎردەﻛﺎﻧـــﯽ ﻧﺎوﭼی ﯾﻮوﻧﻧﯽ ﭼﯿﻨﯽ .ھروەھﺎ ﺑﯚرﻣﺎ دەروازەﯾﻛﯿﺸ ﺑﯚ ﭼﯿﻦ ﺑﯚ ﮔﯾﺸـــﺘﻦ ﺑ دەرﯾـــﺎ ﮔرﻣﻛﺎن -ﺑ ﺋوەی ﺑرەوڕووی ﺗﻧﮕﻻﻧﯽ ﻣﺎﻻﻛﺎ ﺑﺘوە -ﺑ دﻨﯿﺎﯾﯿوە ﺑﯚرﻣﺎ دەروازەﯾ ﻟڕووی رۆژھﺗﯽ ﻧﺰﯾﻚ و ﻧوﺗﻛی ،ھروەھﺎ ﻟڕووی ﺋﻓﺮﯾﻘﺎش. ھﺒﺗـــ ،ھﯿﻨﺪﺳـــﺘﺎﻧﯿﺶ ﭼـــﺎوی ﺗﻣﺎﻋـــﯽ ﺑﯾﻮەﺗـــ ﺳـــرﭼﺎوە ﺳﺮوﺷـــﺘﯿﯿﻛﺎﻧﯽ ﺑﯚرﻣﺎ و ﺑﺎزاڕە ﮔﺮﻧﮕﻛی ﺑﯚ ﺷـــﺘﻮﻣﻛ ھﯿﻨﺪﯾﯿﻛﺎن . ﻟوﻻﯾﺸوە ،ﺟﻧرا دەﺳﺗﺪارەﻛﺎن ﺑ ﺑﺎﺷﯽ دەزاﻧﻦ ﭼﯚن ﯾﺎری ﺑو ﻛﺒرﻛﯿی ﻧﻮان زﻟﮫﺰە ﭼﯿﻨﯽ و ھﯿﻨﺪی و رووﺳﯿﯿﻛﺎن ﺑﻜن. ﭘﻛﯿـــﻦ ﺗﺎﺋﺴـــﺘﺎ زۆر ﺑﺷـــﺪاری ﺑـــﻮاری وەﺑرھﻣﮫﻨﺎن و ﺑﻨﯿﺎﺗﻨﺎﻧﯽ ژﺮﺧﺎن و ﭘﺮۆﮔﺮاﻣﯽ ﭘﺸـــﻜوﺗﻨﯽ ﻛﺸـــﺘﻮﻛﺎﯿﯽ ﺑﯚرﻣﺎی ﻛـــﺮدووە. ھروەھـــﺎ ﻟ ﺑﻮاری ﺧﺑﺎت دژی ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯿﯽ ﻣﺎدە ﺑﮫﯚﺷﻜرەﻛﺎن ،ﻛ ﺑﻻی ﭼﯿﻨوە ﮔﺮﻧﮕ ،ﻣﺎوەی ﺳـــ ﺳـــﺎ ﺧرﯾﻜﯽ ﺑﺮەوداﻧ ﺑ ﻛﻮﻟﺘﻮورﻜﯽ ﺟﮕﺮەوە .ﺑﯚ رازﯾﻜﺮدﻧـــﯽ ﺟﻮوﺗﯿﺎراﻧﯽ ﻧﺎوﭼﻛ ﺑﯚ دەﺳـــﺘﮫﮕﺮﺗﻦ ﻟ ﭼﺎﻧﺪﻧﯽ ﺗﻠﯿﺎك ،دەﺳﺘﯿﺎن ﻛـــﺮدووە ﺑ ﺑﯾﻨـــوەی ﺋو دارﺳـــﺘﺎﻧﺎﻧی ﻛ ﻧﺎوﭼﻛﺎﻧـــﯽ 2و 4ﺑدەﺳـــﺘﯿوە دەﯾﺎﻧﻨﺎﻧﺪ. ﻟ ﺟﮕی ﺋﻣ ،ﻧﻣﺎﻣـــﯽ ﻛﺎﺋﯚﭼﯚ دەﻧﮋن ﻛ ﻟﻻﯾـــن ﻛﯚﻣﭙﺎﻧﯿﺎﻛﺎﻧﯽ دەوﺗﯽ ﯾﻮوﻧن – ەوە ﺑڕﻮە دەﭼﺖ .ﯾﻮوﻧن ﻣﯚﻧﯚﭘﯚﻟﯽ ﺋم ﭘﻼﻧی ﻛﺮدووە و ﻛﺗﯿﺮەی ﺋو درەﺧﺘﺎﻧش ﺑ ﺗواوی ﺑﯚﺧـــﯚی ھﺪەﮔﺮﺘوە .ﮔﻮﻧﺪﯾﯿـــﻛﺎن ﺑﯚ ﺋم ﻣﺑﺳـــﺘ ﻟﺳـــر ھزاران ھﻜﺘـــﺎر ﻟ ﻧﺎوﭼ ﺷـــﺎﺧﺎوﯾﻛﺎﻧﺪا و ﻟو ﺷـــﻮﻨﺎﻧی ﻛ ﻛﮕی
LE
2009 2009 دﯾﺴﻣﺒری دﯾﺴﻣﺒری diplomatique diplomatique ﻛﻮردی
ﻛﻮردی
)ﺋﺎﻟﻨﺎ( ﭘﻮﯾﺴﺘ ﺳرﻟﻧﻮێ ﮔﻔﺘﻮﮔﯚی ﻟﺳر ﺑﻜﺮﺖ ﺋﺎن ﭬﯿﻨﯿﺎ
ﻧﻣﺎﻣﻛﺎن ﺑ ﭘﺎﻧﺘﺎﯾﯿﻛﯽ زۆر دەﻛوﻧ ﺑر ﭼﺎو، ﭼﺎﻻﻛﺎﻧ ﻛﺎر دەﻛن. ﻟﭘـــﺎڵ ھﺰی ﻛﺎری ﻓﺮاواﻧـــﯽ ﺑﯚرﻣﺎﯾﯿﻛﺎﻧﺪا، ﺳـــدان و ﺑﮕﺮە ھزاران ﻛﺮﻜﺎری ﭼﯿﻨﯿﺶ ﻛﺎر دەﻛـــن ﻛـــ ﻛﯚﻣﭙﺎﻧﯿﺎﻛﺎﻧﯽ ھﯚﻧـــﮓ ﯾﻮ و ﻧﯚﻧﮓ ﭼﺎﻧﮕﻮە دەﯾﺎﻧﮫﻨﺖ .ﺋم ﺷـــﻮازەی ﻛﺸﺘﻮﻛﺎڵ زۆر ﺟﯿﺎوازە ﻟ ﺷـــﻮازی ﻛﯚن ،ﺳﯿﺴـــﺘﻣﻜﯽ ﺋﺎوداﻧـــﯽ ﺋﯚﺗﯚﻣﺎﺗﯿﻜـــﯽ رﻜﻮﭘﻚ داﻣـــزراوە ﺑـــﯚ ﻣﺴـــﯚﮔرﻛﺮدﻧﯽ ﻧﺷـــﻮﻧﻤﺎی درەﺧﺘﻛﺎن و ﺑرھﻣﻛﺎﻧﯿـــﺎن :ﺳـــﯚﻧﺪەﻛﺎن ﻟـــ رﮕـــی ﺋﺎوھﻤﮋە ﺋﻟﯿﻜﺘﺮۆﻧﯿﯿﻛﺎﻧوە ﺋﺎوڕﺷﻨﯽ ﺳدان ﻛﯿﻠﯚﻣﺗـــﺮ زەوی دەﻛن ﻛ ﻟـــ رووﺑﺎرەﻛﺎن و ﻗﻮﯾـــﯽ دۆﻛﺎﻧوە وەرﯾﺪەﮔـــﺮن .ﺑم زۆر ﻟ ﺷﺎﺧﻨﺸـــﯿﻨﻛﺎن ﻧﺎڕازﯾﻦ ﺑراﻣﺒر ﺑ ﻓﺮۆﺷﺘﻨﯽ ﺋو زەوﯾﺎﻧ ﺑ ﻛﯚﻣﭙﺎﻧﯿﺎ ﭼﯿﻨﯿﯿﻛﺎن )ﺑﯚ ﻧﻤﻮوﻧ ﻟ ﻧﺎوﭼی ژﻣﺎرە 4ﺋﮔر ﺳـــرۆك ﺳـــﺎی ﻟﯿﻦ ﻧﯿـــﻮەی زەوﯾﻛﺎﻧـــﯽ ﺑﺮدﺑﺖ ،ﺋـــوە ﻧﯿﻮەﻛی دﯾﻜی دراوە ﺑ ﻛﯚﻣﭙﺎﻧﯿﺎی ھﯚﻧﮓ ﯾﻮ( ،ھروەھﺎ ﺋو ﺷﺎﺧﻨﺸـــﯿﻨﺎﻧ ﻧﺎڕازﯾﻦ ﺑراﻣﺒر ﺑوەی ﻛ ﺑﻮوﻧﺗ ﻛﺮﻜﺎرﻜﯽ ﺳـــﺎدەی ﺑﻮاری ﻛﺸﺘﻮﻛﺎﯽ. ﺋم ﭘۆژەی دارﻧﺎﺷـــﺘﻨ ﺑﻮوەﺗ ﭘﺎﺳـــﺎوﻚ ﺑﯚ ھﺎﺗﻨﯽ ﺑ وەﺳـــﺘﺎﻧﯽ ﻛﯚﭼﺒـــرە ﭼﯿﻨﯿﯿﻛﺎن ﺑﯚ دەوﺗﯽ ﺷـــﺎن و ھروەھـــﺎ ﻧﺎوﭼﻛﺎﻧﯽ دﯾﻜی ﺑﯚرﻣﺎ و ﺗﻧﺎﻧت دەوﺗﯽ ﻛﺎرﯾﻦ -ﯾﺶ. ﭼﯿـــﻦ ھـــر ﺑوەﻧـــﺪە ﻧوەﺳـــﺘﺎوە ،ﺑﻜﻮ ﺑﺎزاڕەﻛﺎﻧﯽ ﺑﯚرﻣﺎی ﭘ ﻛﺮدووە ﻟ ﻛﻟﻮﭘﻟﻛﺎﻧﯽ ﺧﯚی و ﺑ ﺷـــرﻣﺎﻧش ﺧرﯾﻜـــﯽ ﺗﺎﻧﻜﺮدﻧﯽ ﻛرەﺳـــﺘ ﺧﺎوەﻛﺎﻧﯿﺗـــﯽ .ھﻧﺎردﻧﯽ ﺗﻚ ﻛ ﭘﺸﺘﺮ ﻗدەﺧ ﻛﺮاﺑﻮو ،ﻟ2008 ەوە ﻟ دەوﺗﯽ ﻛﺎﭼﯿﻦ دەﺳﺘﯽ ﭘﻜﺮدووەﺗوە ،ﺗﻧﺎﻧت ﺧﻮزی ﻛﺎﻧﺰاﻛﺎﻧﯽ دەوﺗﯽ ﺷـــﺎن ﻛ ﻟم ﺳﺎﻧدا ﻧﻮێ ﻛﺮاوﻧﺗـــوە ،ﺑـــ زۆری دەﻧﺮدرـــﻦ ﺑﯚ ﭼﯿﻦ. ھروەھﺎ ﭼﯿﻦ دەﺳـــﺘﯽ ﻛﺮدووە ﺑ وەﺑرھﻨﺎن ﻟ ﺑﻧﺪاوە ھﺎﯾﺪرۆﺋﻠﻜﺘﺮﯾﻜﯿﯿﻛﺎن ،ﺑ ﺗﺎﯾﺒﺗﯽ ﺋواﻧی دەوﺗﻛﺎﻧﯽ ﻛﺎﭼﯿﻦ ،ﺷـــﺎن و ﻛﺎرﻦ و ﻟ ھوﯽ ﺋوەﺷﺪاﯾ ﺟﮕی ﺗﺎﯾﻠﻧﺪ ﺑﮕﺮﺘوە، ﭼﻮﻧﻜـــ ﺗﺎﯾﻠﻧـــﺪ )ﺑـــ ھـــﯚی ﻛﻣﺒﻮوﻧوەی ﺑﻮدﺟﻛـــی ﻟ دوای ﻗﯾﺮاﻧﯽ ﺋﺎﺑﻮوری ﺟﯿﮫﺎﻧﯽ( ﺧرﯾﻜ ﺧﯚی ﻟ ھﻧﺪێ ﭘۆژە دەﻛﺸـــﺘوە، وەك ﺋوەی ﺑﻧﺪاوی ﺗﺎ ﺳﺎﻧﮓ ﻟ ﺳر رووﺑﺎری )(2 ﺳﺎﻟﻮﯾﻦ. ﭘﻛﯿـــﻦ ﻟـــ 2005 ﺑـــﯚ ﻣﺴـــﯚﮔرﻛﺮدﻧﯽ ﻋﻧﺒـــﺎرە وزەﯾﯿﻛﺎﻧﯽ ،ھﻣﻮو ﺷـــﺘﻜﯽ ﻛﺮد ﺑﯚ ﺋـــوەی ھﯿﻨﺪﯾﯿﻛﺎن دەﺳـــﺘﯿﺎن ﺑ ﮔﺎزی ﺑﯚرﻣﺎ ﻧﮔﺎت .ﺋﺴـــﺘﺎش ﺧرﯾﻜﯽ ﻛﺮدﻧـــوەی ﭼﻧﺪ وﺴﺘﮕﯾﻛﯽ ھﻧﺎردەی ﻧوت و ﮔﺎزە ﻟ رﮕی ﺋو وﺴﺘﮕﺎﻧی ﺳر ﺑﻧﺪەرەﻛﺎن ﻛ ﺑﯚ ﻧﺎردﻧﯽ ﻧوت و ﮔﺎز ﻟ 2012 ﻟ ﻗﻮوﯾﯽ ﺋﺎوی ﻛﯿﺎﭘﻜﯿﻮ ﻟﺳـــر دوورﮔی راﻣﺮێ ﺑـــ درﮋاﯾﯽ دەوﺗﯽ راﺧﯿـــﻦ )ﺋﺎراﻛﺎن( ھﺗﺎﻛـــﻮ ﻛﻮﻧﻤﯿﻦ ﻟ ﯾﻮوﻧن دروﺳﺖ دەﻛﺮﻦ. ﭘﺮاﮔﻤﺎﺗﯿﺰﻣـــﯽ ﭼﯿـــﻦ ھـــروەك رواﻧﮕـــ درﮋﺧﺎﯾﻧﻛـــی ،ﺣﻜﻮﻣﺗﻛی واﻟﻜﺮدووە ﻛ ھﯿﭻ ﺑﺰاوﺗﻜﯽ ﺳﯿﺎﺳﯿﯽ ﺑﯚرﻣﺎ ﻓراﻣﯚش ﻧﻛﺎت، ﺑﯚ ﺋـــوەی ﺑﺘﻮاﻧﺖ ﺧﯚی ﻟﮔـــڵ ﺑﭽﻮوﻛﺘﺮﯾﻦ ﮔﯚڕاﻧﻜﺎرﯾـــﺪا ﺑﮕﻮﻧﺠﻨﺖ .ﺋو ﺋﯿﺘﺮ ﻟوە دوودڵ ﻧﯿﯿـــ ﻛ ﻟﺟﯿﺎﺗﯽ ﭘﺸـــﻮازﯾﻜﺮدن ﻟ ﻧﺮدراوی ﺋـــوان ،ﻧﻮﻨراﻧـــﯽ ﺧﯚی ﺑﻨﺮﺖ ﺑـــﯚ ﺑﯿﻨﯿﻨﯽ ﻻﯾﻧ ﺟﯚراو ﺟﯚرەﻛﺎﻧﯽ ﺋﯚﭘﯚزﺳﯿﯚﻧﯽ دﯾﻤﻮﻛﺮات و ﻛﻣﯿﻨـــ ﺋﺘﻨﯿﻜﯿﯿﻛﺎن .ﻟ ھﻣﺎﻧﻜﺎﺗﯿﺸـــﺪا، ﭘﯾﻮەﻧﺪﯾﯿﻛـــﯽ ﺑﺎﺷـــﯽ ﻟﮔڵ ﺋـــو ﻻﯾﻧﺎﻧدا راﮔﺮﺗﻮوە ﻛ رﻜﻜوﺗﻨﻨﺎﻣی ﺋﺎﮔﺮﺑﺳﺘﯿﺎن واژۆ ﻛﺮدووە.ﻟم دواﯾﯿﺎﻧﺷـــﺪا ،ﭘﺸﺘﮕﯿﺮﯾﯽ ﺧﯚی ﺑﯚ ﺑرﺧﯚداﻧﯽ ﭼﻛﺪاراﻧی ﺷﺎن ﻧﯿﺸﺎﻧﺪا . ﻟﻣـــوﻻ ﭼﯿﻦ ﮔﺮﻧﮕﯽ ﺑو ﻛﻣﯿﻨ ﺋﺘﻨﯿﻜﯿﺎﻧ دەدات ،ﺑم ھﯚﻛﺎر و ﺋﺎﻣﺎﻧﺠﻛﺎﻧﯽ زۆر ﺟﯿﺎوازن ﻟ رژﻤﯽ دﯾﻜﺘﺎﺗـــﯚری ﺑﯚرﻣﺎ .ﺑﯚ رژﻤﯽ ﺑﯚرﻣﺎ، ﺋم ﭘﺎرادۆﻛﺴـــ رووﻧ :ﺋو ﻗد ﻧﺎﯾوﺖ ﮔﻮﯽ ﻟ ﺳـــرﺑﺧﯚﯾﯽ ﯾـــﺎ ﺗﻧﺎﻧـــت ﺋﯚﺗﯚﻧﯚﻣﯿﯿﻛﯽ
ﺑرﻓـــﺮاوان ﺑﺖ ،ﺑـــم ﺑـــﯚ ﺑردەواﻣﯿﺪان ﺑ ﺷـــرﻋﯿﺗﯽ دەﺳـــﺗﻛی ،ھرﮔﯿﺰ ﺋوەﻧﺪە ﭘﻮﯾﺴﺘﯽ ﺑ ﻛﻣﯿﻨﻛﺎن ﻧﺑﻮوە. ﺑﭘـــﯽ وﺗی ﺑرﭘﺮﺳـــﻜﯽ ﺋﯚﭘﯚزﺳـــﯿﯚﻧﯽ دﯾﻤﻮﻛﺮات ﻛ دەﺳـــﺘﯽ ﺑ ﺳرﭼﺎوەی زاﻧﯿﺎرﯾﯽ ﻧﺰﯾﻚ ﻟ دەﺳـــت رادەﮔﺎت ،ﺋو دەﺳـــﺘﯾی ﻛ ﮔﻮاﯾ ﻟ ھﺒﮋاردﻧﻛﺎﻧﯽ 2010ﺳرﻛوﺗﻮو دەﺑـــﺖ ،ﻟ ﺋﺴـــﺘﺎوە دﯾﺎرﯾﻜـــﺮاوە :ﺟﻧرال ﺗﺎن ﺷـــﻮو دەﺑﺖ ﺑ ﺳـــرۆﻛﯽ ﺋﺎﯾﻨﺪەی وت، ﺟﮕﺮەﻛﺎﻧﯿﺸﯽ دوو ھﺎوﻛﺎرﯾﯽ ﺳرەﻛﯽ ﺧﯚﯾﺗﯽ، وەزﯾﺮی ﭘﺸـــﻮوی ﭘﯿﺸﺳـــﺎزی ﺋﯚﻧﮓ ﺗﺎوﻧﮓ و ﺳـــرۆﻛﯽ ﺑﻧﻮﺑﺎﻧﮕﯽ ﻛﻣﯿﻨی ﺋﺘﻨﯿﻜﯽ ﭘﺎو، ﺋﯚﻧﮓ ﺧﺎم ھﺘﯽ.ﻛﺳﺎﯾﺗﯽ ژﻣﺎرەی دووی ﺋﺴﺘﺎ، ﺟﻧرال ﻣﯚﻧﮓ ﺋﺎی دەﺑﺖ ﺑ ﺳـــرۆﻛﯽ ﺳﻮﭘﺎ و ﺟﻧرال ﺗﻮرا ﺷـــﻮو ﻣﺎن ﻛ دﺴﯚزﻜﯽ )ﺗﺎن ﺷـــﻮو(ە دەﺑﺘ ﺟﮕﺮی .ﺋﮔر ﺋم ﺳﯿﻨﺎرﯾﯚﯾ ﺳـــر ﺑﮕﺮﺖ ،ھﺰی ﺳـــﻮﭘﺎی ﻧﺎوەﻧﺪی ﻟ ﯾك ﻛﺎﺗﺪا ﺳﻗﺎﻣﮕﯿﺮی ﻟﻧﻮ ﺳﻮﭘﺎ ﺑدەﺳﺖ دﻨﺘوە و ﭘﺎﯾی ﺗﺎﯾﺒﺗﯽ ﺧﯚﺷﯽ ﻟ ﺳرﻛﺮداﯾﺗﯽ وﺗﺪا ﭘﺘو دەﻛﺎت.
زﯾﺎﺗﺮ ﻟ 130 ﻛﻣﯿﻨی ﺋﺘﻨﯿﻜﯽ ﻟﭘـــﺎڵ ﮔﺮووﭘ ﺋﺘﻨﯿﯿ ھرە زۆرەﻛی ﺑﯚرﻣﺎ ﻛ ﺑﯚرﻣﺎﯾﯿﻛﺎﻧـــﻦ و %68ﭘﻜﺪﻨﻦ ،ﺋم وﺗ زﯾﺎﺗﺮ ﻟ 130 ﻛﻣﯿﻨی ﺋﺘﻨﯿﻜﯽ ﻟﺧﯚ دەﮔﺮﺖ ﻛ ﺑـــ زۆری ﻟ ﺣوت وﯾﻼﯾﺗـــﯽ دەوروﺑردا دەژﯾـــﻦ ،وەﻛﻮ ﭼﯿﻦ ،ﻛﺎﭼﯿـــﻦ ،ﻛﺎرﻦ ،ﻛﺎرﻨﯽ، ﻣﻮن ،راﺧﯿﻦ )ﯾﺎ ﺋﺎراﻛﺎن( و ﺷـــﺎن .ﺷـــﺎﻧﻛﺎن ﺑ رـــﮋەی %9ﻛﻣﯿﻨی ھرە ﮔورەن و دواﺗﺮ
ﺑﯚرﻣﺎ رووﺑر 578 676 :ﻛﯿﻠﯚﻣﺗﺮ ﭘﺎﯾﺘﺧﺖ :ﻧﺎﯾﭙﯿﺪاو ژﻣﺎرەی داﻧﯿﺸﺘﻮان 48137741 :ﻛس داﻧﯿﺸـــﺘﻮاﻧﯽ ﭼﺎﻻك 27916632 :؛ %58ی ﻛﯚی ﺟﻣﺎوەر ) ﺋﻧﺴﺘﯿﺘﯿﻮﺗﯽ ﺋﺎﻣﺎری ﻛﺒﻚ، .(2008 رﮋەی داﻧﯿﺸـــﺘﻮان ﻟ ژﺮ ھـــﯽ ھژاری: %30،7 ) %32،7ﻟـــ ﻻﺋﯚس %25 ،ﻟ ھﯿﻨﺪ، 10،1ﻟ ﺗﺎﯾﻠﻧﺪ(. ﺑرھﻣﮫﻨﺎﻧـــﯽ ﺧﺎوی ﻧﺎوﺧـــﯚ 55،1 :ﻣﻠﯿﺎر دۆﻻر ﻟ2008 رادەی ﺳرﻛوﺗﻦ %1،1 :ﻟ2008 ﭘﺸـــﻜﯽ ﺑﺷ ﭼﺎﻻﻛﯿﯿﻛﺎن ﻟ ﺑرھﻣﮫﻨﺎﻧﯽ ﺧﺎوی ﻧﺎوﺧﯚ :ﻛﺸﺘﻮﻛﺎڵ )(%40،9؛ ﺧﺰﻣﺗﮕﻮزاری )(%39،2؛ ﭘﯿﺸﺳﺎزی ).(%19،8 ﻛﯾﺎرە ﺳـــرەﻛﯿﯿﻛﺎن :ﺗﺎﯾﻠﻧﺪ )،(%52،6 ھﯿﻨﺪﺳـــﺘﺎن ) ،(%12ﭼﯿـــﻦ ) ،(%9،2ژاﭘـــﯚن ).(%4،4 ﻓﺮۆﺷـــﯿﺎرە ﺳـــرەﻛﯿﯿﻛﺎن :ﭼﯿﻦ )،(%32 ﺗﺎﯾﻠﻧﺪ ) ،(%21ﺳﻧﮕﺎﭘﻮور ) ،(%20،5ﻛﯚرﯾﺎی ﺑﺎﺷﻮور ).(%5،3 ﺳرﭼﺎوە ﺟﮕ ﻟوەی ﺋﺎﻣﺎژەی ﭘﻜﺮاوەthe : .(world factbook، (CIA
ﻛﺎرﻨﻛﺎن ،%7ﺋـــﺎراﻛﺎن ،%4ﻛﺎﭼﯿﻨﻛﺎن ،%4 ﻣﯚﻧﻛﺎن ..%3ﻟﮔڵ ﺋﻣﺎﻧ دەﺑ ﯾك ﻣﻠﯿﯚن و ﻧﯿﻮ ﭼﯿﻨﯽ زﯾـــﺎد ﺑﻜﺮﻦ ﻛ 150 ھزارﯾﺎن ﻟ ﻛﯚﻛﺎﻧـــﮓ دەژﯾﻦ ،ھﺎوﺗﺎ ﻟﮔڵ ھﺷـــﺖ ﺳـــت ھزار ھﯿﻨﺪﯾﺶ .ﺳﯿﺎﺳـــﺗﯽ ﺑـــ ﺑﯚرﻣﺎﯾﯿﻜﺮدﻧﯽ زۆرەﻣﻠ ﻛ ﻟﻻﯾن ﻛﻣﯿﻨـــ ﺋﺘﻨﯿﻜﯿﯿﻛﺎﻧوە رەﺗﻜﺮاﯾوە ﺟﺧﺘﯽ دەﻛﺮدە ﺳر زﻣﺎﻧﯽ داﯾﻚ، داووﻧرﯾﺘـــﯽ ﻛﻮﻟﺘﻮوری و ﺗﻧﺎﻧـــت وﺮاﻧﻜﺮدﻧﯽ ھﻧﺪێ ﺷـــﻮﻨواری وەك ﻛﯚﺷـــﻜﯽ ﺷﺎزادەی ﺟﺎراﻧـــﯽ ﻛﯿﻨﮕﺘﯚﻧﯿﺸـــﯽ ﻛ ھﻤﺎی دەﺳـــﺗﯽ ﺳﯿﺎﺳـــﯽ ﺷـــﺎﻧﻛﺎﻧ .ﻟ 1948 وە ﻛ ﺷـــڕی ﻧﺎوﺧﯚ ﺗراﺗﻦ دەﻛﺎت ،ﻟ ﻧﺎوﭼ ﭘراوﺰﯾﻛﺎﻧﺪا، ﺋم ﺟـــﯚرە ﻧﺎﻛﯚﻛﯿﺎﻧ زۆر روودەدەن .ﺷـــڕی ﻧﺎوﺧﯚ دوای داﺑﺷـــﺒﻮوﻧﯽ ﭘﺎرﺗﯽ ﻛﯚﻣﯚﻧﯿﺴـــﺘﯽ ﺑﯚرﻣﺎ ﻟ 1989 و ﻟﻜوﺗﻨوەی ﭼﻧﺪ ﮔﺮووﭘﻚ ﺑﭘـــﯽ ﻗـــوارە ﺋﺘﻨﯿﻜﯿﯿـــﻛﺎن ،ﺷـــﻮازﻜﯽ دﯾﻜـــی ﺑﺧﯚوە ﮔﺮت .زۆرﯾﺎن ﻟژﺮ ﮔﻮﺷـــﺎر و ﯾﺎن ﻟﻧﻮ ﮔﻧﺪەﯿﺪا ھﻮەﺷـــﺎﻧوە ﯾﺎن ﺧﯚﯾﺎن ﺑدەﺳـــﺘوەدا .رﻜﺨﺮاوی ﺑدەﺳﺗﯽ ﻛﺎﭼﯿﻦ ،KIOﺑم ﺷـــﻮەﯾ ﺑ ﺗواوی ھﻮەﺷﺎﯾوە و ھﻧﺪﻜﯿﺸﺎن ﻛ ﻻوازﺗﺮ ﺑﻮون ،وەك ﭘﺎﻟﯚﻧﮕﻛﺎن و ھﻧـــﺪێ ﻟ ﭘﺎوەﻛﺎن ،ﺧﯚﯾﺎﻧﺪا ﺑ دەﺳـــﺘوە. ﺋﻣۆ ﻛﺎﭼﯿﻨﻛﺎن راﯾﺎﻧﮕﯾﺎﻧﺪووە ﻛ ﺑﺷـــﺪاری ﻟـــ ھﺒﮋاردﻧﻛﺎﻧـــﯽ2010دا دەﻛـــن .ﺋـــو ﺳـــ ﮔﺮووﭘی دواﯾـــﯽ ﻛ ھر ﻟـــ ﺧﺑﺎﺗﺪان – ﻛﺎرﻨﻛﺎن ،ﺷﺎﻧﻛﺎن و ﻛﺎرﻨﻛﺎﻧﯽ وﯾﻼﯾﺗﯽ ﭼﻛﺪاری ﺷﺎن ﻟ ﺑﺎﺷـــﻮور ،SSA-Sﺟﻧرال ﻣﺎوﻧﮓ ﺋﺎی ،ﺟﮕ ﻟ داوای ﺧﯚﺑدەﺳـــﺘوەداﻧﯽ ﺑﻤرج ،ھﯿﭽﯽ ﺑﯚ ﭘﺸـــﻨﯿﺎز ﻧﻛـــﺮدوون .ﺋو ﮔﺮووﭘﺎﻧـــی ﻛ ﻟـــ ﻛﯚﻧ ﭘﺎرﺗﯽ ﻛﯚﻣﯚﻧﯿﺴـــﺘﯽ ﺑﯚرﻣﺎﯾﯿوە ﺳـــرﯾﺎن ھﺪاوە و ﻧﺎوﭼﻛﺎﻧﯿﺎن ﻟ ﭘﺎڵ ﺳـــﻨﻮوری ﭼﯿﻨﺪاﯾ ،ﻛﺸی ﺟﯚراوﺟﯚرﯾﺎن ﺑﯚ دەﺳـــﺗﯽ ﺑﯚرﻣﺎ ﻧﺎوەﺗوە .ﺋـــم ﻧﺎوﭼﺎﻧ زۆرﺗﺮﯾﻦ ﭘﻧﺎﺑرﯾﺎن ﻟ ﺋﺎواﯾﯿﻛﺎن ﻟﺧﯚ ﮔﺮﺗﻮوە ﺑ ﺗﺎﯾﺒﺗـــﯽ ﻛﯚﻣﯿﻮﻧﯿﺘﯿﻛﯽ ﮔورەی ﭼﯿﻨﯽ.ﮔﺮووﭘـــ ﭼﯿﻨﯿﯿﻛﺎﻧﯽ ﻛﯚﻛﺎﻧﮓ ﻛـــ ﻟ ﻧﺎوﭼی ژﻣﺎرە 1دەژﯾﻦ .ھروەھﺎ ﺋواﻧی ﺋﺎﺧﺎس ،ﻻھﻮ و ﺷﺎﻧﻛﺎﻧﯿﺶ ،ﻟ ﻧﺎوﭼی ژﻣﺎرە ،4ﻛ ﻟﻻﯾن ﺋﻓﺴرﻜﯽ ﭘﺸﻮوی ﺳـــﻮﭘﺎی ﭼﯿﻨوە ﺑﻧﺎوی ﻟﯿﻦ ﻣﯿﻨﮓ ﺷـــﯿﻦ ))(3ﻛ ﺑ ﺳﺎی ﻟﯿﻦ ﻧﺎﺳﺮاوە( ﺳرﭘرﺷـــﺘﯽ دەﻛﺮﻦ ،ژﻣﺎرەﯾﺎن دەﮔﺎﺗ ﻧﻮان ﺳـــ ﺗﺎ ﭼﻮار ھزار ﭼﻛﺪار .ﺑم ﻟ ﻧﺎوﭼی ژﻣـــﺎرە 2ی دەوﺗﯽ ﯾﻛﺘـــﯽ ﭼﻛﺪاراﻧﯽ ووا )(UWSAی ﭘـــﺎو ﯾﻮ ﭼﺎﻧﮓ ﺑدەﺳـــﺗﺘﺮن و ﻧﺰﯾﻜی ﺑﯿﺴـــﺖ ھزار ﺳرﺑﺎزﯾﺎن ھﯾ و ﭼﻧﺪ ھزار ﺟﻮﺗﯿﺎری ﭼﻛﺪار ﻟ ﮔﺮووﭘ ﻣﯿﻠﯿﺸﯿﺎﻛﺎﻧﯽ ﻧﺎو ﮔﻮﻧﺪەﻛﺎﻧﯿـــﺎن ﻟ ﺧﺰﻣﺗﺪاﯾ - ھروەھﺎ ﺋم ﻛﯚﻣﮕﯾ ﻟ ﺑﺎﺷﻮوری دەوﺗﯽ ﺷﺎن ،ﻟ ﻧﺰﯾﻚ ﺗﺎﯾﻠﻧﺪ ،دەﺳﺘﯽ ﺑﺳـــر ھﻧﺪێ زەوی و زاردا ﮔﺮﺗﻮوە. ھﯿﭻ ﮔﺮووﭘﻚ ﻟ ﻧﺎوﭼﻛﺎﻧﯽ ﻧﺰﯾﻚ ﺳـــﻨﻮوری ﭼﯿﻦ ﺋﺎﻣﺎدە ﻧﯿﯿ ﭼك داﺑﻨﺖ .ﺑ دەم ﮔﺎﺘﻛﺮدن ﺑـــ ھﺒﮋاردﻧﻛﺎﻧﯽ ﺑﯚرﻣﺎ ،ھﻣﻮوی ﺋو ﺷـــﺘ داوا دەﻛﺎت ﻛ دەﺳـــﺗﯽ ﻧﺎوەﻧﺪی ﺋﺎﻣﺎدە ﻧﯿﯿ ﺑﯿﺎﻧﺪاﺗ :ﺋﯚﺗﯚﻧﯚﻣﯿﯿﻛﯽ راﺳﺘﻗﯿﻨ. وەرﮔاﻧﯽ :ﻛﺎوە دەﺳﺘﻮرە
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ﭘراوﺰەﻛﺎن: ) (1ﺋم ﻛﯚڕە ھﻣﻮو ﭘرﻟﻣﻧﺘﺎراﻧﯽ ﺗﺎراوﮔ دەﮔﺮﺘ ﺧﯚی ،دوای ﺋوەی ھﺰە ﺳـــرﺑﺎزﯾﯿﻛﺎن رەﺗﯿﺎن ﻛﺮدەوە ﻛ ھﺒﮋاردﻧﯽ 1990ﺑ رەﺳﻤﯽ ﺑﻨﺎﺳﻦ. ) (2ﻟـــ ﻛﯚﺗﺎﯾﯽ 2005ﭼﯿﻦ ﻟ رﮕﺎی دەﺳـــﺗﺪاراﻧﯽ ﻛﯚﻧﻤﯿﻨﮕوە ﺧـــﯚی ﺗﻜڵ ﺑ رووداوەﻛﺎﻧﯽ ﺑﺎﺷﻮوری دەوﺗﯽ ﺷﺎن ﻛﺮد ﻛ ﮔﻮﺷﺎرﯾﺎن دەﺧﺴﺘ ﺳر ﭘﺎﻧﮕﺴﺎﻧﮓ ،ﻧﺎوەﻧﺪی ﻓرﻣﺎﻧﺪەﯾﯽ وواﻛﺎن ،و ﻣﺑﺳﺘﯿﺸﯽ ﺋوە ﺑﻮو ﺷڕی ﺑﺮاﻛﻮژی ﻧﻮاﻧﯿﺎن ﻛ ﻟﻻﯾن ﺋرﺗﺷﯽ ﺑﯚرﻣﺎ و ﺷﺎﻧﻛﺎن ھﮕﺮﺳﺎﺑﻮو ﻛﯚﺗﺎﯾﯽ ﭘ ﺑﺖ. ) (3ﺳﯚﻓﯿﻛﯽ ﺑﻮداﯾﯽ دەرﻛﺮاو و ﻛﯚﻧ ﺳرۆﻛﯽ ﺷﯚڕﺷﮕی رﻜﺨﺮاوەی ﻧﺗوەﯾﯽ ﭘﺎو ) (PAOﻛ ﻟ ﺳﺎﻛﺎﻧﯽ 1990دا ﭘﺸﺘﯽ دﯾﻜﺘﺎﺗﯚرﯾﺗﯽ ﮔﺮت.
رﻜﻜوﺗﻨﻨﺎﻣی ﺋﺎﻮﮔﯚڕی ﺋﺎزادی ﺋﻣﺮﯾﻜﺎی ﺑﺎﻛﻮور )ﺋﺎﻟﻨﺎ( ،ﻟـــ ﭘﺎﻧﺰەھﻣﯿـــﻦ ﺳـــﺎﯿﺎدی واژۆﻛﺮدﻧﯿﺪا، ﺳـــرﻟﻧﻮێ ﺑﺎﯾﺧﻜﯽ ﺋﺎﺑﻮوری ﺑ ﺧﯚﯾوە دەﺑﯿﻨﺖ. ﺳـــرۆﻛﯽ وﯾﻼﯾﺗ ﯾﻛﮕﺮﺗﻮوەﻛﺎن ﺑـــﺎراك ﺋﯚﺑﺎﻣﺎ ھر ﻟﻛﺎﺗـــﯽ ھﻤﺗﯽ ھﺒﮋادﻧﻛﺎﻧـــﺪا ،ﯾﻛم ﻛس ﺑﻮو ﺋـــوەی وەﺑﯿﺮھﻨﺎﯾﻨوە .ﺳـــرۆك ﺋﯚﺑﺎﻣﺎ ھﻣﯿﺸـــ ﺋـــﺎرەزووی ﺧﯚی ﺑﯚ دووﺑـــﺎرە ﮔﻔﺘﻮﮔﯚﻛﺮدن ﻟﺳـــر رﻜﻜوﺗﻨﻨﺎﻣﻛـــ دەرﺑﯾـــﻮە ،ﻛ ﺑڕای ﺋـــو ﺑﻮوەﺗ ھـــﯚی ﻟﻧﻮﺑﺮدﻧـــﯽ دەرﻓﺗﯽ ﻛﺎری زۆر ﻟـــ وﯾﻼﯾﺗ ﯾﻛﮕﺮﺗﻮوەﻛﺎﻧﺪا. ﻟﻣﻛﺴﯿﻜﯿﺶ زۆر ﻛس ﭘﯿﺎﻧﻮاﯾ ﻛ رﻜﻜوﺗﻨﻨﺎﻣﻛ ﻛﺎرەﺳـــﺎﺗﻜ ﺑﯚ وت و داوای ھﻣﺎن ﺷـــﺖ دەﻛن. ھﯚﻛﺎرەﻛﺎﻧـــﯽ ﺋﻣـــش ﺟﯚراوﺟـــﯚرن .ﺑـــ ﮔﻮﺮەی ﻟﺘﯿﺴﯿﺎ ھﺮﻧﺎﻧﺪﺰی ﻟﻜﯚر »ﺋﻣﺮﯾﻜﯿﯿﻛﺎن ھرﮔﯿﺰ ﺑﻧﺪەﻛﺎﻧـــﯽ رﻜﻜوﺗﻨﻨﺎﻣﻛﯾﺎن ﺟﺒﺟﻨﻛﺮدووە ،ﺑﯚ ﻧﻤﻮوﻧ ﺑردەواﻣﯽ ﺑ ﺑﺮەودان ﺑ ﻛرﺗﯽ ﻛﺸـــﺘﻮﻛﺎﯽ ﺧﯚﯾﺎن دەدەن و ھﻧﺪێ ﺋﺎﺑﯚﻗﺷﯿﺎن ﺑﺳر ﺑرھﻣ ﻣﻛﺴـــﯿﻜﯿﯿﻛﺎﻧﺪا ﺳـــﭘﺎﻧﺪووە .ھروەھﺎ ،ﺋوان ﺋو ﻛرﺗ ﺋﺎﺑﻮورﯾﯿﺎﻧی ﺧﯚﯾﺎن ﭘﺎراﺳـــﺘﻮوە ﻛ ﻣﻛﺴﯿﻚ ﺗﯿﺎﻧﺪا ﺑﺗﻮاﻧﺎﺗﺮ ﺑـــﻮو .دواﺗﺮ ،ﺑرھﻣﮫﻨﺎﻧﯽ ﺑﯿﺎﻧﯽ ﻟ ﻣﺎﻛﯿﻼدۆراﻛﺎﻧﺪا ﭼ ﺑﻮوەﺗـــوە ،ﻛﭼﯽ ﻛﺎرﯾﮕرﯾﯿﻛﯽ ﺋوﺗﯚی ﻟﺳر ﺋﺎﺑﻮورﯾﯽ ﺷﻮﻨﻛﺎﻧﯽ دﯾﻜی ﻣﻛﺴﯿﻚ دروﺳﺖ ﻧﻛﺮدووە ﻛ ﺋﻣۆ روو دەﻛﻧ ﭼﯿﻦ". ﺑـــﯚ ﭘﺸـــﺘﮕﯿﺮﯾﻜﺮدﻧﯽ ﻗﺴـــﻛﺎﻧﯿﺎن ،ﭘﺴـــﭙﯚڕە ﻣﻛﺴـــﯿﻜﯿﯿﻛﺎن ﺋﺎﻣـــﺎژە ﺑ ﺋﻧﺠﺎﻣـــ ﺋﺎﺑﻮورﯾﯿﻛﺎﻧﯽ ﻣﻛﺴﯿﻚ ﺑ ﺑراورد ﻟﮔڵ ﺋﻧﺠﺎﻣﻛﺎﻧﯽ ﻟ ﺋﻣﺮﯾﻜﺎی ﻻﺗﯿﻦ دەﻛن .ﻟڕاﺳـــﺘﯿﺪا ﻣﻛﺴـــﯿﻚ ﻧﺰﻣﺘﺮﯾﻦ رﮋەی ﮔﺷﺳـــﻧﺪﻧﯽ ﻟـــ ﻛﯿﺸـــﻮەرەﻛدا ھﯾ.ﺑﮔﻮﺮەی ﺋﺎﺑﻮورﯾﻨﺎس ﻛﯚﺋﯚﺗﻤﯚك ﻛﺎﻟﺪﺮۆن »ﺋﻣ ﻟﻛﺎﺗﻜﺪاﯾ ﻛ ﻣﻛﺴﯿﻚ ﺑ ﺑﺎﺷﺘﺮﯾﻦ ﻗﻮﺗﺎﺑﯽ ﺳﯿﺎﺳﺗﯽ ﺗواﻓﻮﻗﯿﯽ واﺷـــﯿﻨﺘﻦ دادەﻧﺮﺖ « .ﻟ ﺳﺎﯽ 2000ەوە ﮔﺷی ﺋﺎﺑـــﻮوری ﻟ ﻣﻛﺴـــﯿﻚ ﻧﺎﻟﺑﺎر ﺑﻮوە .ﺋـــو ﭘﺎرەﯾی ﻛﯚﭼﺒران ﺑﯚ ﺧﺰاﻧﻛﺎﻧﯿﺎن دەﻧﺎرد )(Les remesas ﻛ ﺳـــرﭼﺎوەی ﺑﮋﻮﯾـــﯽ ﺣﭬﺪە ﻣﻠﯿـــﯚن ﻧﻓر ﺑﻮو ھﺎوﺗﺎ ﻟﮔڵ ﺑرزﺑﻮوﻧـــوەی ﺑھﺎی ﻧوت ،ﻟ ﻣﺎوەی ﺳرۆﻛﺎﯾﺗﯿﯽ ﭬﯿﺴﻨﺘ ﭬﯚﻛﺴﺪا ) ،(2006-2000رﯿﺎن ﻟـــ داﺑزﯾﻨﻜﯽ ﻟﻧﺎﻛﺎوی ﺑرھﻣﯽ ﺧﺎوی ﻧﺎوﺧﯚ ﮔﺮت. ﺑم ﺑﻜﺎری ﺑ ﺷﻮەﯾﻛﯽ ﺑرﭼﺎو زﯾﺎدی ﻛﺮد. ﻟﺳـــﺎﯽ 2006دا ،ﻓﯿﻠﯿﭙﭙ ﻛﺎﻟﺪـــﺮۆن ھﻤﺗﯽ ھﺒﮋاردﻧﻛﺎﻧﯽ ﺧﯚی ﻟﺳر ﺑﻨﻣﺎی ﭘﺮﺳ ﺋﺎﺑﻮورﯾﻛﺎن دەﺳـــﺖ ﭘﻜﺮد و ﺑﻨﯿﺪا ﺑﺒﺘ ﺳرۆﻛﯽ »دەرﻓﺗﯽ ﻛﺎر« .ﺑم ھر ﻟﺳـــرەﺗﺎی دەﺳـــﺘﺒﻛﺎرﺑﻮوﻧﯿوە ﻟ ﻛﺎﻧﻮوﻧﯽ ﯾﻛﻣﯽ )دﯾﺴـــﻤﺒر(ی ھﻣﺎن ﺳـــﺎﺪا، ﻓﯿﻠﯿﭙﭙ ﻛﺎﻟﺪﺮۆن ﮔﺮﻧﮕﯿﯽ زﯾﺎﺗﺮی ﺑ ﺷـــڕ دادوە ﻟ دژی ﻗﺎﭼﺎﺧﭽﺘﯿﯽ ﻣﺎددە ھﯚﺷﺒرەﻛﺎن ،ﻧك ﺋﺎﺑﻮوری. ھروەﻛﻮ ﺳروﺗﺎرﻧﻮوﺳﯽ ﺑﻧﻮﺑﺎﻧﮓ دوﻧﯿﺰ ﻣﺎرﻛﺮ ﭘﺶ ھﺒﮋاردﻧ ﭘرﻟﻣﺎﻧﯿﯿﻛﺎﻧﯽ ﺣﻮزەﯾﺮان)ﺟﻮن(ی 2009 ﻧﻮوﺳﯿﺒﻮوی" :ﺳرۆﻛ ﺟﻧراﻛﻣﺎن ﺗﻧﮫﺎ ﺑﺎﯾخ ﺑ ﺋﯚﭘﺮاﺳﯿﯚﻧ ﺳﻮﭘﺎﯾﯿﻛﺎن دەدات و ھﻣﻮو ﻻﯾﻧﻛﺎﻧﯽ دﯾﻜی ژﯾﺎﻧﯽ ﻧﯿﺸـــﺘﻤﺎﻧﯿﯽ ﭘﺸـــﺘﮕﻮێ ﺧﺴﺘﻮوە .ﺑم ﺷـــﻮەﯾ ﻛﺎﺑﯿﻨی ﺋﺎﺳـــﺎﯾﺶ ھﻣـــﻮو ھﻓﺘ ﺟﺎرﻚ ﻛﯚدەﺑﺘـــوە ،ﻛﭼﯽ ﻛﺎﺑﯿﻨی ﺋﺎﺑﻮوری و ﺳﯿﺎﺳـــﺗﯽ ﻛﯚﻣﯾﺗﯽ و ژﺮﺧﺎﻧﻛﺎن ﺗﻧﯿﺎ ﯾك ﺟﺎر ﻟ ﻣﺎﻧﮕﻜﺪا ﻛﯚدەﺑﻨوە". دﯾﺎرە ،وت ﺑ دەﺳـــﺖ ھﻧﺪێ ﻛﺸی دﯾﻜﺷوە دەﻧﺎﻨﺖ .ﺑھﺎی ﻧوت ﻛ ﯾﻛم ﺳرﭼﺎوەی داھﺎﺗ، ﺑ ﺑراورد ﻟﮔڵ ﺳـــﺎﯽ 2008ﺑـــ راددەﯾﻛﯽ زۆر داﺑزﯾﻮەو ﺑﻮوەﺗ ھﯚی داﻛﺸﺎﻧﯽ ﺧرﺟﯿﯽ ﮔﺸﺘﯽ ،ﻟم ﺳﻮﻧﮕﯾوە ،ھر ﻟ ﺋﺴﺘﺎوە ﺑﺎس ﻟ داﻧﺎﻧﯽ ﺑﺎج ﻟﺳر ﺧﻮاردەﻣﻧﯽ و داوودەرﻣﺎن دەﻛﺮﺖ ﺑﯚ ﺋوەی ﺧزﻨی دەوﺗـــﯽ ﭘ ﭘﺑﻜﺮﺘوە .رﻤﺴﺎﺳـــﻛﺎن ﻛ دووەم ﺳـــرﭼﺎوەی داھﺎﺗﻦ ،ﺑ ﺑراورد ﻟﮔڵ ﺋﺎﺳﺘﯽ ژﯾﺎﻧﯿﺎن ﺑر ﻟ ﻗﯾﺮاﻧﯽ ﺋﺎﺑـــﻮوری وﯾﻼﯾﺗ ﯾﻛﮕﺮﺗﻮوەﻛﺎن ،ﺑ رﮋەی %20داﺑزﯾﻮن .ھﺎوﻛﺎت ،ﺑھﯚی ﭘﯾەوﻛﺮدﻧﯽ ﺳﯿﺎﺳـــﺗﻜﯽ ﻛﯚﭼﺒرﯾﯽ ﺋﻣﺮﯾﻜﯿﯽ ﺗﻮوﻧﺪوﺗﯚﺘﺮەوە، ژﯾﺎﻧﯽ ﻛﯚﭼﺒران ﺑﺷﻮەﯾﻛﯽ ﺗﯚﻗﻨر ﺳﺧﺖ ﺑﻮوە. دواﺟـــﺎر ،ﻛﺎﺗﻜﯽ زۆری ﭘﺪەﭼﺖ ﺗﺎ ﮔﺷـــﺘﯿﺎری، ﻛ ﺳـــﯿم ﺳرﭼﺎوەی داھﺎﺗﯽ وﺗ ،ﺑﺘﻮاﻧﺖ ﺑﺳر ﻛﺎرﯾﮕرﯾﯿﻛﺎﻧﯽ ﺋﻧﻔﻠوەﻧﺰای ﺑرازدا زاڵ ﺑﺖ .ﭼﺎوەڕێ دەﻛﺮﺖ ﺑرھﻣﯽ ﺧﺎوی ﻧﺎوﺧﯚ ﺑ رﮋەی زﯾﺎﺗﺮ ﻟ%6 داﺑزﺖ .ﻟ ﺗﺸـــﺮﯾﻨﯽ ﯾﻛم )ﺋﯚﻛﺘﯚﺑر(ی 2008ەوە 12ھزار ﻛﯚﻣﭙﺎﻧﯿﺎ ﺋﯿﻔﻼﺳـــﯿﺎن ﻛﺮد ،ﺋﻣش ﺑ ﻣﺎﻧﺎی ﻧﻣﺎﻧﯽ 600ھزار دەرﻓﺗﯽ ﻛﺎر دﺖ .ﻟم ﺑﺎرودۆﺧدا، ﺋواﻧـــی ﻻﯾﻧﮕﯿﺮی ﻟ دووﺑﺎرە ﮔﻔﺘﻮﮔﯚﻛﺮدن ﻟﺳـــر رﻜﻜوﺗﻨﻨﺎﻣی )ﺋﺎﻟﻨﺎ( دەﻛن ،داوای ﺳﯿﺎﺳـــﺗﻜﯽ ﭘﯿﺸﺳـــﺎزﯾﯽ ﺗﺎزە دەﻛن .ﺳﯿﺎﺳـــﺗﻚ ﻛـــ وەﻛﻮ ﻛﯚﺋﯚﺗﻤـــﯚك ﻛﺎﻟﺪﺮۆن ﺑـــﯚی دەﭼﺖ "ھﺎوﺷـــﻮەی ﺳﯿﺎﺳـــﺗﯽ ﺷﯿﻠﯽ و ھﯿﻨﺪﺳﺘﺎن ﺑﺖ ،واﺗ ﭘﻜﮫﺎﺗﯾك ﻟ ﺳﯿﺴـــﺘﻣﻜﯽ ﺋﺎﻮﮔﯚڕﯾﯽ ﻛﺎرﯾﮕر ،ﭘﺎراﺳـــﺘﻨﻜﯽ ﺋﺎراﺳﺘﻛﺮاوی ﻧﺮخ و ﻛﺮاﻧوەﯾﻛﯽ ﻛﯚﻧﺘﺮۆﻜﺮاوی ﻛرﺗ ھرە ھﺳﺘﯿﺎرەﻛﺎﻧﯽ ﺋﺎﺑﻮوری". وەرﮔاﻧﯽ :ﺋﺎﻣﺮ ﺗﺎھﺮ
دﯾﭙﻠﯚﻣﺎﺗﯿﻚ ﻟﯚﻣﯚﻧﺪﻟﯚﻣﯚﻧﺪ - 2009 دﯾﺴﻣﺒری دﯾﭙﻠﯚﻣﺎﺗﯿﻚ - 2009 دﯾﺴﻣﺒری
10
راﺳﺘەوەﻛﺎن ﭘﺎرﺗﯽ ﻛـــــ
ﻛﺷﻜﻧﯽ ﺗﺮۆﺗﺴﻜﯿﯿﻛﺎن
ﭘﺎرﺗﯽ ﺷﯚڕﺷﮕ ،دژە ﺳرﻣﺎﯾدار ﯾﺎن ﭘﺎرﺗﯽ دژە ﻟﯿﺒﺮال؟ ﭘﺎرﺗﻛﺎﻧﯽ ﻓرەﻧﺴﺎ ﭼﯚن ھوﯽ دەﻧﮓ ﺑدەﺳﺘﮫﻨﺎن دەدەن ﻣﯚرﯾﺲ ﻟﻤﻮان
)ھﺒﮋاردن( ﺗﺎﺑﻠﯚی ھﻮﻧرﻣﻧﺪی ﻓرەﻧﺴﯽ Marcel Duchamp ﻟﻛﺎﺗﯽ ھﻤﺗﯽ ھﺒﮋاردﻧﻛﺎﻧﯽ ﻓرەﻧﺴـــﺎ ﻟ ﺳﺎﯽ 2007دا ،دروﺷﻤﯽ ﺋﻧﺎرﺷﯿﺴـــﺘﻛﺎن ﺳر دﯾﻮارەﻛﺎﻧﯿﺎن ﺑو ﺟﯚرە دادەﭘﯚﺷـــﯽ »:دەﻧﮕﺪان ﺧﯚﺑدەﺳﺘوەداﻧ، ﺑﺷﺪارﯾﻨﻛﺮدﻧﯿﺶ ﺧﺑﺎﺗ .«ھر ﻟم ﻛﺎﺗﺷﺪا ،ﺋم ﭘﺎرﺗ ﺳرەﻛﯿﺎﻧ - وەﻛﻮ ﺧﺑﺎﺗﯽ ﻛﺎرﻛﺮﻜﺎران ،LOﻛﯚﻣی ﻛﯚﻣﯚﻧﯿﺴـــﺘﯽ ﺷﯚڕﺷﮕ ،LCRﭘﺎرﺗﯽ ﻛﺮﻜﺎران - PTﻛ ﺳـــر ﺑ ﺑﯿﺮوﺑﺎوەڕی ﺗﺮۆﺗﺴـــﻜﯿﻦ ،ﻟ ﻛﯚﺑﻮوﻧوەﻛﺎﻧﯿﺎﻧﺪا ھﺎﻧﯽ ﺧﻜﯿﺎن دەدا ﺑﺷﺪاری ﻟ دەﻧﮕﺪان ﺑﻜن. ﺑـــڕای ﻧﻮوﺳـــر ﺋﯚﻟﯿﭭﯿ ﭘﯿـــﯚت) ،(1ﺋﮔـــر ھﻣﻮو ﺋـــو رەوﺗ رەﺧﻨﮔﺮاﻧـــی رﯾﻔﯚرﻣﯿﺴـــﺘﻛﺎﻧﯿﺎن ﺑ دڵ ﺑـــﺖ ،ﻛ ﻟﺳـــﺎﯽ 1880ەوە ﻟﻧﻮ ﺣﯿﺰﺑـــ ﭼﭘﻛﺎن ﺳـــرﯾﮫﺪا ،ﺋوە ﻟ ﭘﺎش ﻣﺎﯾﺲ)ﻣﺎی(ی ،1968ﭘﺎرﺗ ﺗﺮۆﺗﺴﻜﯿﯿﻛﺎن ﺑﯾﺎرﯾﺎﻧﺪا ھﺒﮋاردﻧﻛﺎن وەﻛﻮ ﻣﯿﻨﺒرﻚ ﺑﯚ ﺑرﮔﺮﯾﻜﺮدن ﻟ ﺑﯿﺮو ﺑﯚﭼﻮوﻧﻛﺎﻧﯽ ﺧﯚﯾﺎن ﺑﻛﺎرﺑﻨﻦ. ﭘﯿـــﯚت ﻟ ﺑرھﻣﻜﯿﺪا ﺑﻧﻮی » ﺑﯚ وەﻣﺪاﻧوەی ﺑﯿﺮو ﺑﯚﭼﻮوﻧ ﺑﺎوەﻛﺎن ﻟﺳر ﭼﭘ رادﯾﻜﺎﻟﻛﺎﻧﯽ ﻓرەﻧﺴﺎ«، دەﮔڕﺘـــوە ﺑﯚ ﻣـــﮋوو و رﺒﺎزەﻛﺎﻧﯽ )ﻣﺎرﻛﺴـــﯿﺰم و ﺋﻧﺎرﺷﯿﺰم( ﻛ ﺑ ﺑﺎوەڕی وی ﺳرﭼﺎوەی ﺋو ﺋﯿﺨﺘﯿﺎرە ﺳﯿﺎﺳﯿﯿن ﻛ ﺋﻣۆ ﺋم رﺒﺎزە ﺑرﮔﺮی ﻟﺪەﻛﺎت .ﭘﯿﯚت ﺑﺎس ﻟ ﺗﻮاﻧﺎی ﺳرﻧﺠاﻛﺸـــﯽ ﺗﺮۆﺗﺴﻜﯿﺰم ﺑﯚ درﮋەدان ﺑ ﻣﺎﻧوە دەﻛﺎت »،ﺋﮔرﭼﯽ ﻟـــ ﭘﮕی ﻛﯚﻣﯾﺗﯽ ﺧـــﯚی )واﺗ ﭼﯿﻨﯽ ﻛﺮـــﻜﺎر( داﺑاﺑﻮو ﺑﭘﯽ ﺋوەی ﻛ ﭘﺎرﺗﯽ ﻛﯚﻣﯚﻧﯿﺴـــﺖ ﺑﯚ ﻣﺎوەﯾﻛﯽ دوور و درﮋ ﻣﯚﻧﯚﭘﯚﻟﯽ ﻛﺮدﺑﻮو ،ﺑم ھر ﺗﻮاﻧﯽ ﺑردەوام ﺑﺖ«. ﻟ راﭬﻛﺮدﻧﯽ ﻛﻣﻮﻛﻮڕﯾﯿﻛﺎﻧﯽ ﺳـــرﻣﺎﯾداری ،ﺑ ﺑ ﻟﺑﯿﺮﻛﺮدﻧـــﯽ ھﯿﭻ ﺧﺎﻚ ،ﺋﯚﻟﯿﭭﯿ ﺑﯿﺰەﻧﺴـــﻨﯚ و داﻧﯿﺎل ﺑن-ﺳـــﻋﯿﺪ ﻛ دوو ﻛﺳـــﺎﯾﺗﯽ ﺑﻧﻮﺑﺎﻧﮕﯽ ﻛﯚﻣی ﻛﯚﻣﯚﻧﯿﺴﺘﯽ ﺷﯚڕﺷﮕن LCRﺑﺎس ﻟ دواﯾﯿﻦ ﮔﯚراﻧﻜﺎرﯾﯽ ﻧﻮ ﺣﯿﺰﺑﻛﯾﺎن دەﻛن) (2و دەﻦ »:ﻛﺎﺗﯽ ﺋوە ھﺎﺗﻮوە ﭼﭘﯽ رادﯾﻜﺎل ﺑرﭘﺮﺳـــﯿﺎرﺘﯽ ﺑﮕﺮﺘ ﺋﺳـــﺘﯚ ،ﺗﻛﺎن ﺑﺪات ،ﮔورە ﺑﺖ و ﻣﯚدﻠﻜﯽ ﺳﯿﺎﺳـــﯽ ﻧﻮێ ﭘﺸﻜش ﺑـــﻜﺎت« .ﺋـــو رەﺧﻨﯾی ﻛـــ» ﭼﭘـــﯽ ﺣﻜﻮﻣﺗﯽ« ﺑرەوڕووی »ﭼﭘﻛﺎﻧﯽ ﭼپ – واﺗ ﭼﭘﯽ رادﯾﻜﺎل«ی
دەﻛﺎﺗوە ﺋوەﯾ ﻛ دە ﺋـــوان ﺟﮕ ﻟ رەﺧﻨﮔﺮﺗﻦ ھﯿﭽﯽ دﯾﻜ ﻧﺎزاﻧﻦ .ﭘﯿﯚت ﺑ ﺷـــﻮازﻜﯽ ﭘﺧﺸﺎﻧﺌﺎﻣﺰ ﭘﺸـــﺘﺮ وەﻣﯽ ﺋﻣی داﺑﻮوەوە »:ﺑداﺧوە ،ﺋواﻧی ﺑـــ ﺧﯚﯾﺎن ھﺪەﻦ و "دەﺳـــﺘﯽ ﺧﯚﯾﺎن ﺑ رۆن ﭼور دەﻛـــن" ،ﺑم ﻛﺮدەوەﯾﺎن ﺳـــﻟﻤﺎﻧﺪووﯾﺎﻧ ﻛ ﺳـــری زۆرﺑی ﺧﻟﻜﯿﺶ ﻟ ﻗﻮڕێ دەﻧﻦ« . ﺑ ﺑﺎوەڕی ﺑﯿﺰەﻧﺴـــﻨﯚ و ﺑن-ﺳﻋﯿﺪ » ،ﺷﯚڕﺷﻛﺎن، ھﺎوﺗﺎی ﻣﺎﻧﮕﺮﺗﻨ ﮔﺸـــﺘﯽ ﯾﺎن ﺟﻮزﺋﯿﯿﻛﺎﻧﯿﺶ ،ﺑ ﺑﯾﺎر رووﻧـــﺎدەن ،ﺑﻜـــﻮ ﺑﺎرودۆﺧﻚ ھﯾ ھـــﺎوﻛﺎت ﻟﮔڵ ﻛﯚﺑﻮوﻧوەی ﻛﯚﻣﻚ ھﺎﻧـــﺪەر و ﺗﻮوڕەﯾﯽ دەﺗﻗﻨوە، ﺑﺑ ﺋوەی دەﺳـــﺗﺪاراﻧﯽ ﺳﯿﺎﺳـــﯽ ،ﺳـــرﺑﺎزی ﯾﺎن ﺳـــﻧﺪﯾﻜﺎﻛﺎن ﺑﯾﺎرﯾﺎن ﻟﺳـــر داﺑ (...) .ﻗﯾﺮاﻧﻛﺎن ﻟﻧﻮ ﭼﺎﻻﻛﯿﯽ رۆژاﻧدا دروﺳـــﺖ دەﺑـــﻦ .ﻟﺮەدا ﺣﯿﺰب ﮔﺮﻧﮕـــﯽ دەﺑ .«ھروەھـــﺎ ﺑﭘﯽ ﺑﯚﭼﻮوﻧـــﯽ ﺋو دوو ﻛﺳـــﺎﯾﺗﯿﯿ» ،ﻛﯚﻣی ﻛﯚﻣﯚﻧﯿﺴﺘﯽ ﺷﯚڕﺷﮕLCR ھرﭼﻧﺪ ﺷـــﯿﺎوﯾﺶ ﺑ ،ﻟﻣوﻻ ﭼﯿﺘﺮ ﻧﺎﺗﻮاﻧ ﺑﺎﺷﺘﺮﯾﻦ ﺋﺎﻣﺮاز ﺑﺖ«. داواﻛﺎری ﺑـــﯚ دروﺳـــﺘﺒﻮوﻧﯽ رﻜﺨﺮاوﻜـــﯽ ﻧـــﻮێ ﻟ ﻛﯚﺑﻮوﻧوەی ھﺎوﯾﻨﯽ LCRدا ﻟ ﻣﺎﻧﮕﯽ ﺋﺎب )ﺋﯚﮔﻮﺳﺖ(ی ﺳـــﺎﯽ 2007دا راﮔﯾﻨـــﺮا .وەﻛﻮ ﺣﯿﺰﺑﻚ وەﺳـــﻔﻜﺮا »ﻛ" ﺑﺎﺷـــﺘﺮﯾﻦ ﻧرﯾﺘﯽ ﺑﺰووﺗﻨوەی ﻛﺮﻜﺎر"ی ،وەﻛﻮ: ﺳﯚﺳﯿﺎﻟﯿﺴـــﺖ ،ﻛﯚﻣﯚﻧﯿﺴﺖ ،ﺗﺮۆﺗﺴﻜﯿﺴـــﺖ ،ھروەھﺎ ﻓﻤﯿﻨﯿﺴـــﺖ ،ژﯾﻨﮕﭘﺎرﺰی ،ﺋﻟﺘﺮﻣﯚﻧﺪﯾﺎﻟﯿﺴـــﺖ )دژ ﺑ ﺟﯿﮫﺎﻧﮕﯿﺮی( ﺗﻧﺎﻧت ..ﮔﭭﺎرﯾﺴـــﺘﻮ رەھﺎﺧﻮازەﻛﺎﻧﯿﺶ!، ﻟﻧﻮ ﺧﯚﯾﺪا زﯾﻨﺪوو دەﻛﺎﺗوە« ،ﻛﺎرواﻧﺴراﯾﻛﯽ ﺋﯿﺴﭙﺎﻧﯽ واﺗ ﺗﻜوﯾك ﻟ ھﻣﻮو رەوت و ﻣراﻣﻚ؟ ﻓﺮاﻧﺴﻮاﻛﻮﺳـــﺘﺎل ﻟ وﺗﺎرﻜﯿـــﺪا ﺑﺎس ﻟ ﭼﯚﻧﺘـــﯽ ﻟداﯾﻜﺒﻮوﻧﯽ ﭘﺎرﺗﻜـــﯽ ﻧﻮﯽ دژە ﺳـــرﻣﺎﯾداری دەﻛﺎ .NPAن)(a)(3 ﺋﺎﻣﺎﻧﺠـــﯽ ﺋـــم ﺣﯿﺰﺑـــ ﺑزاﻧﺪﻧﯽ ﭘﺮۆﻓﺎﯾﻠﯽ ﺳـــرەﻛﯿﯽ ﭼﺎﻻﻛﭭﺎﻧﻛﺎﻧﯿﺗﯽ ﻛ زۆرﺗﺮ ﭘﯿﺎون و ،ﻟﺳـــرووی ﭘﻧﺠﺎ ﺳـــﺎﯿﻦ و ﻣﺎﻣﯚﺳـــﺘﺎ و ﭘﺴﺖ ﺳـــﭙﯿﻦ )ﺧﺎﯽ دواﯾﯿﺎن ﺗﮔرەﯾ ﺑﯚ ﭼﻮوﻧ ﻧﻮ ﮔڕەﻛﻛﺎﻧﯽ ﻗراﺧﯽ ﺷـــﺎر( ﻛ
زﯾﺎﺗﺮ ﺧﺰاﻧ ﻛﯚﭼﺒر و ﺑﯿﺎﻧﯿﻛﺎﻧﯽ ﺗﺪا دەژی .ھروەھﺎ ﻛﯚﻣی ﻛﯚﻣﯚﻧﯿﺴـــﺘﯽ ﺷﯚڕﺷﮕ LCR دەﯾﻮﯾﺴﺖ ﻻوان ﺑﯚ ﻻی ﺧﯚی راﺑﻜﺸـــ و ﻧﻣﺎﻧﯽ ﭘﯾﻮەﻧﺪی ﺧﯚی ﻟﮔڵ ﺷـــﻮازە ﺧﺑﺎﺗ ﺗﺎزەﻛﺎﻧﯽ ﻛﯚﻣﯾﺗﯽ و ﺳـــﻧﺪﯾﻜﺎﯾﯽ ﺳـــﺎزﺑﻜﺎت .ﻟ راﺳـــﺘﯿﺪا ﺋﻣﺎﻧ ﻛﯚﻣﻚ ﮔﺮووﭘﻦ ﻛ زۆرﺑﯾـــﺎن ﻣﯿﺮاﺗﻜﯽ ﺳﯿﺎﺳـــﯿﯽ ﺋوﺗﯚﯾﺎن ﺑدەﺳـــﺘوە ﻧﯿﯿ .ﮔﯾﺸـــﺘﻦ ﺑو ﺋﺎﻣﺎﻧﺠ ﺑ ﻗﺴـــ ﺋﺎﺳﺎﻧﺘﺮە ﺗﺎﻛﻮ ﺑ ﻛﺮدەوە! ﻟﻧﻮﺧﯚی ﺣﯿﺰﺑﺪا ﺋو ﭘﺸﻨﯿﺎزە ﺑ» رۆﺣﻜﯽ رەﺧﻨﮔﺮاﻧـــ و ﺑﻤﺘﻤﺎﻧﯾﯿﻛﯽ ﺧﯚڕﺳـــﻜﺎﻧ ﻟﺑراﻣﺒر "داھﻨﺎﻧﯽ ﺷـــﻮازی ﺑڕﻮەﺑﺮدﻧﯽ ﻧﻮێ" ﻛ ﺗﺎﯾﺒﺗﻤﻧﺪﯾﯽ ﺳرﻧﺠاﻛﺸﯽ ﻧﻮ ﻛﯚﻣن« راﭬ دەﻛﺮا. ھـــر ﻟﺑر ﺋو ھﯚﯾش ،ﺋو ﮔﺮووﭘﺎﻧی ﻛ ﭘﺸـــﺘﺮ ﻟ ﺋﺎﺳﺘﯽ رﻜﺨﺴـــﺘﻨﺪا زۆر ﺳـــرﻛوﺗﻮ ﻧﺑﻮون وەﻛﻮ: ﻛﺮﻜﺎراﻧﯽ ﻛﺎرﺧﺎﻧی ﭘﯚژۆ ﻟ ﻣﻮﻟﮫﺎوز) ،(bﭘرﺳـــﺘﺎراﻧﯽ ﻧﺧﯚﺷﺨﺎﻧی ﻛﺎرھﺎﯾﻜﺲ) ،(cﻣﺎﻣﯚﺳﺘﺎﯾﺎﻧﯽ ﻣﺎرﺳﯿﻠﯿﺎ)،(d ﺧﻟﻜـــﯽ ھژاری ﻧﺎوﭼـــی ﭘﺎرﯾـــﺲ ،ﭼﺎﻻﻛﭭﺎﻧﺎﻧﯽ ﺑﻮارە ﻛﯚﻣﯾﺗﯿﯿـــﻛﺎن ،ﺋﻣﺠﺎرە ﺑرە ﺑرە دﻨ ﻧﻮ ﮔﺮووﭘ ﺋﺎﺳﺎﯾﯿﻛﺎﻧﯽ ﻛﯚﻣﮕ و ﻛﯚﻣﯿﺘﻛﺎﻧﯽ ﻧﻮ ﮔڕەك ﯾﺎﻧﯿﺶ ﻧﻮ ﻛﺎرﺧﺎﻧﻛﺎن .ﭘﺎﺷـــﺎن ﺋﺎﺳﺘﯽ ﺧﺑﺎﺗﯽ ﺧﯚﯾﺎن دەﺑﻧ ﺳـــرﺗﺮ و دەﭼﻨ ﻧﻮ ﻛﯚﻣی ﺟﻮﻧﺪﻧوەی ﻧﺗوەﯾﯽ CANن) (eﯾـــوە .ﺑﯚ ﺋواﻧی ھر ﻟـــ ﻛﯚﻧوە ﺧرﯾﻜﯽ ﺧﺑﺎﺗﻜﺮدﻧـــﻦ )ﻛﯚﻧﻛﺎن( ﺋـــم ﻗﯚﻧﺎﺧ زۆر ﺷـــﻮاو و ﺋﺎﻟﯚزە» .ﺋوان ﺋزﻣﻮوﻧﯽ ﺧﺑﺎﺗﮕﯾﯿﺎن ھﯾ ،ﭼﯚﻧﯿﺗﯽ ﺧﺑﺎﺗﻜـــﺮدن دەزاﻧﻦ .ھـــر ﺑﯚﯾش ﺋﺎﺳـــﺎﯾﯿ ﺋﮔر ﺑ ﻧـــﻮی ﮔﺮووﭘﯽ ﭘﺎرﺗـــﯽ ﻧﻮﯽ دژە ﺳـــرﻣﺎﯾداری NPA ﺑﻨﺎﺳـــﺮﻦ .ﺑﯚﯾـــ ﭘﯿﺎﻧﺪەﻦ :ﻧو .ﻟ ھﻣﺎﻧﻜﺎﺗﯿﺸـــﺪا، ﮔﻮﻣـــﺎن ﻟ ﺗﻮاﻧـــﺎی ﺋﻣﺎﻧ دەﻛﺮێ ﺑـــوەی ﻛ ﻧﺗﻮاﻧﻦ ﭘﺮۆﺳـــﻛ ﺑڕﻮەﺑـــرن! رەﻧﮕ ﺑﻣﺠـــﯚرە ﺋﺎﯚزﯾﯿﻛﯽ ﻛﻣﺘﺮ ﺑﺘ ﺋـــﺎراوە« .ﻟﺮەدا ﻛﻮﻟﺘـــﻮرەﻛﺎن ﺑرەوڕووی ﯾﻛﺘﺮ دەﺑﻨوەو ،ھﻣﻮو ﺑﺎﺑﺗﻛﺎن ﻣﺸـــﺘﻮﻣﯾﺎن ﻟﺳر دەﻛﺮێ :ﻓﻤﯿﻨﯿﺰم ،ﯾﻛﺴﺎﻧﯽ ،ﺑﺎرﮔﺮژﯾﯽ ﻧﻮان ژﯾﻨﮕﭘﺎرﺰ و ﺑﻨﻜ ﺟﻣﺎوەرﯾﯿﻛﺎن ،ﻣﺗﺮﺳﯽ »ﺳﻧﮕرﮔﺮﯾﯽ )ﺑﭽﻤ ﺑرﻧﺎﻣی ﺗﻟﭬﺰﯾﯚﻧﯽ ﻣﯿﺸﻞ دروﻛﺮ ﯾﺎن ﻧ ،((f) ﺋﺎﯾﺎ ﻟ ﻛﯚﺗﺎﯾﯽ ﭼﺎوﭘﻜوﺗﻨﻜﺪا ،دەﺑ ﺳﺮوودی ﺋﻧﺘرﻧﺎﺳﯿﯚﻧﺎل ﺑﻮﺗﺮﺘوە ﯾﺎن ﻧﺎ؟ ﻟ راﺳـــﺘﯿﺪا دەﻛﺮێ رەﺧﻨ ﻟ ﻟﯿﺴﺘﯽ داواﻛﺎرﯾﯿﻛﺎﻧﯽ ﭘﺎرﺗﯽ ﻧﻮﯽ دژە ﺳرﻣﺎﯾداری ﺑﮕﯿﺮێ ﻛ وەﻛﻮ ﺟﺎﻧﺘﺎﯾﻛﯽ ﻟﮫﺎﺗﻮوە ھﻣﻮو ﺟﯚرە ﺷﺘﻜﯽ ﺗﺪاﯾ و رەﻧﮕﺪاﻧوەﯾﻛ ﻟ ﭘﺪاوﯾﺴـــﺘﯿﯿ ﺟﯚراوﺟﯚرﻛﺎﻧﯽ ﺋـــو ﺧﺑﺎﺗﻜﺎراﻧی ﻛ ﺑم دواﯾﯿﺎﻧ دروﺳـــﺖ ﺑﻮون .ﺑﯿﺰەﻧﺴـــﻨﯚ و ﺑن -ﺳﻋﯿﺪ دان ﺑوە دادەﻧﻦ ﻛ» :ﺋﻤ ﺑ ﺗﻧﯿﺎﯾﯽ ﻧﺎﺗﻮاﻧﯿﻦ ﺋﺎﯾﺪﯾﺎ و ﭘﺮۆﮔﺮاﻣﯽ ﺗـــﺎزە داﺑﮫﻨﯿﻦ« و ﻟـــو ﺑواﯾدان ﻛ» : ﻛس ﺑﯚ دۆڕاﻧﺪن ﻟﯚﻣﻣﺎن ﻧﺎﻛﺎت .ﺑم ﺑ ﭘﭽواﻧوە، زۆر ﻛس ﻟ داھﺎﺗﻮودا دەﺗﻮاﻧ ﻟﯚﻣﻣﺎن ﺑﻜﺎت ﻛ ﺑﯚﭼﯽ ﺗﻧﺎﻧت ھوﯿﺸﻤﺎن ﻧداوە«. وەرﮔاﻧﯽ :ﻣﺳﻌﻮد ﺷرﯾﻔﯽ ژﺪەر و ﭘراوﺰەﻛﺎن:
a- Nouveau Parti anticapitaliste b- Mulhous c- Carhaix d- Marseille e- Collectif d’animation nationale - fﻣﯿﺸﻞ دروﮐﺮ ﮐﻪﺳﺎﯾﻪﺗﯿﻪﮐﯽ ﻧﺎﺳﺮاوی ﺗﻪﻟﻪﭬﺰﯾﯚﻧﯿﯽ ﻓﻪرهﻧﺴﯿﻪ ،ﻟﻪ ﻣﺎوهی ﺷﻪش ﺳﺎﯽ راﺑﺮدوو ھﻪﻣﻮو رۆژاﻧﯽ ﯾﻪﮐﺸﻪﻣﻤﻪ ﺑﻪرﻧﺎﻣﻪﯾﻪک ﻟﻪ ﺳﻪر ﮐﻪﻧﺎﻟﯽ France 2ﺸﮑﻪش دهﮐﺎت .ﻟﻪو ﻣﺎوهﯾﻪدا ﻧﯿﺰﯾﮑﻪی 200ﮐﻪﺳﺎﯾﻪﺗﯽ ﺑﻪﻧﺎوﺑﺎﻧﮕﯽ ﻓﻪرهﻧﺴﻪی ﺑﺎﻧﮕﮫﺸﺖ ﮐﺮدووه .ﺑﯚ زاﻧﯿﺎری زﯾﺎﺗﺮ ﺑواﻧﻪhttp://vivementdimanche.france2. : . (fr/micheldrucker/989887-fr.phpوهرﮔ. 1-Olivier Piot, L’Extrême Gauche, Le Cavalier bleu, Paris, 2009, 191 pages, 20 euros. 2-Olivier Besancenot et Daniel Bensaïd, Prenons parti. Pour un socialisme du XXIe siècle, Mille et une nuits, Paris, 2009, 371 pages, 16 euros. 3-Olivier Besancenot et Daniel Bensaïd, Prenons parti. Pour un socialisme du XXIe siècle, Mille et une nuits, Paris, 2009, 371 pages, 16 euros.
ﭼﭘﻛﺎﻧﯽ ﺋﯿــــــ زﯾﭫ ﺳﺘﺮﻧﮫﻞ
*
ﺳرەڕای ھﺎﺗﻮوﭼﯚی ﺑردەواﻣﯽ ﻧﺮدراوی دﯾﭙﻠﯚﻣﺎﺳﯽ و ﻓرﻣﯽ ﺋﻣﺮﯾﻜﯽ ﺟﯚرج ﻣﯿﺘﭽﻞ ،ھوﻛﺎﻧﯽ ﺳرۆك )ﺋﯚﺑﺎﻣﺎ( ﻟ زﯾﻨﺪووﻛﺮدﻧوەی ﭘﺮۆﺳی ﺋﺎﺷـــﺘﯽ ﻟ رۆژھﺗﯽ ﻧﺰﯾـــﻚ دووﭼﺎری دژواری دەﺑـــﺖ .رەﺗﻜﺮدﻧوەی راﮔﺮﺗﻨﯽ ﻛﯚﻟﯚﻧﯿﺎﻟﯿﺰەﻛـــﺮدن ﻟﻻﯾن )ﺑﻨﯿﺎﻣﯿﻦ ﻧﺘﻨﯿﺎھـــﻮ(ەوە رﮕﺮی ﻟ ﺗﮫﭽﻮوﻧوەی داﻧﻮﺳﺘﺎﻧﺪﻧﯽ ﺟﯿﺪی ﻟﮔڵ دەﺳﺗﯽ ﻓﻟﺳﺘﯿﻨﯽ دەﻛﺎت، ﺋو دەﺳـــﺗی ﻛ ﺑھﯚی ﭘﺎرﭼ ﭘﺎرﭼﺑﻮوﻧﯿﯿوە ﻻوازﺑﻮوە .ﻛﺰﺑﻮوﻧﯽ ﭘﺎرﺗـــﯽ ﻛﺮﻜﺎراﻧﯿﺶ ﻛ ﻟﮔڵ ﻧﯿﯚﻟﯿﺒﺮاﻟﯿﺰم و ﺳﯿﺎﺳـــﺗﯽ »داﮔﯿﺮﻛﺮدﻧﯽ ﺧﺎك« ﻛﯚﻛ ،ﻟﻻی ﺧﯚﯾوە ﺑﺷﺪاری ﻟم رﮕﺮﯾﯿدا دەﻛﺎت. ﺗﺮاژﯾﺪﯾﺎی راﺳـــﺘﻗﯿﻨی ﭘﺎرﺗﯽ ﭼﭘﯽ ﻛﺮﻜﺎران ،ﺑدەر ﻟ ﻛﯚﻣﮕی ﺋﯿﺴﺮاﺋﯿﻞ ،ﻟ ﺑﺘﻮاﻧﺎﯾﯽ ﺣﯿﺰﺑﻛوە ھﻘﻮوە .ھﯚﻛﺎرەﻛﺎﻧﯽ ﺋم ﺑﺘﻮاﻧﺎﯾﯿ ﻛ ﺑﺷـــﻚ ﺑﻮون ﻟ ﺗﻜﺸـــﻜﺎﻧﯽ ﺋو ﺣﯿﺰﺑ ﻟ ھﺒﮋاردﻧﻛﺎﻧﯽ ﺷﻮﺑﺎت )ﻓﺒﺮﯾﻮەری(ی ،2009ﻟ ﺑﻨڕەﺗﺪا ﺟﯿﺎواز ﻧﯿﻦ ﻟﮔڵ ھﯚﻛﺎرەﻛﺎﻧﯽ ﻧﺴﻜﯚ ﻣﮋووﯾﯿﻛی ﺳـــﺎﯽ ،1977ﺋو ﺳﺎی راﺳـــﺘەوەﻛﺎن ﺑﯚ ﯾﻛم ﺟﺎر دەﺳـــﺗﯿﺎن ﮔﺮﺗ دەﺳـــﺖ .ﺋم ھﯚﻛﺎراﻧ ﭘﺶ ھرﺷﺘﻚ رەﻧﮕﺪاﻧوەی ﺑﻮﻧﯿﺎدە ﺋﺎﯾﺪۆﻟﯚژﯾﯿﻛی ﺋم ﺑﺰووﺗﻨوەﯾن ﻛ ﻧﯾﺘﻮاﻧﯿﻮە ﺋﺎﺳـــﯚﯾك ﺑﯚ دواڕۆژ ﭘﺸـــﻜش ﺑﻜﺎت ﺗﺎ ﻟ ﺟﻮوت -رۆﭼﻮوﻧﯽ ﺑﯚ ﻧﻮ ﻧﯿﯚﻛﯚﻟﯚﻧﯿﺎﻟﯿﺰم و ﻧﯿﯚﻟﯿﺒﺮاﻟﯿﺰم رزﮔﺎری ﺑﺖ .دﯾﺎرە ،ژﻣﺎرەﯾﻛﯽ زۆر ﻟ ﺋﯿﺴـــﺮاﺋﯿﻠﯿﯿﻛﺎﻧﯿﺶ ﻟوە ھﻮﺷـــﯿﺎر ﺑﻮوﻧﺗوە ﻛ ﺋوان ﻟ ژوور ﺳری ﻧﺧﯚﺷﻜﯽ ﺷﻛﺗﺪا، ﺋﮔر ﻧﯿﻦ ﻣﺮدووﯾك ،ﺧﯚﯾﺎن دەﺑﯿﻨﻨوە. ﺋم ﻟﮋﺑﻮوﻧوە ﻟﺳـــرﺧﯚﯾی ﭼﭘـــﻛﺎن ﺑرەو دۆزەخ ﺋوەﻧـــﺪەی واﺑﺳﺘی ﺑﺘﻮاﻧﺎﯾﯿ ﻟ ﺋﯿﺪارەﻛﺮدﻧﯽ ﺳرﻛوﺗﻨﻛﺎﻧﯽ ﺋﯿﺴﺮاﺋﯿﻞ ﻟﺳﺎﯽ 1967ﻟ ﺑراﻣﺒر ﻣﯿﺴﺮ و ﺳﻮرﯾﺎ و ﺋﻮردن ،ھروەھﺎ ﺋﯿﺪارەﻛﺮدﻧﯽ ﻛﺮاﻧوەی ﻣﮋووﯾﯽ رﻜﻜوﺗﻨﻛﺎﻧﯽ ﺋﯚﺳﻠﯚ ﻟﺳﺎﯽ ،1993ﺋوەﻧﺪە ﭘﯾﻮەﺳﺖ ﻧﯿﯿ ﺑ ﻛﯚﻧﺒﻮوﻧﯿﺎن ﻟ دەﺳـــت ﯾﺎن ﺑ ﭘﺸﻜوﺗﻨﯽ ﮔﺸـــﺘﯿﯽ ﻛﯚﻣﮕوە. ﭼﭘﻛﺎن ،ﻟﺑراﻣﺒر ﺋو ﻛﺎرە زەﺑﻻﺣـــی رووﺑڕووی ﺑﺒﻮوﻧوە ،ﻧك ھر ﻛﯚﻧﭘﺎرﺰﯾﯽ ﺧﯚﯾﺎن ﭘﯿﺸﺎﻧﺪا ،ﺑﻜﻮ ﻻوازﯾﯽ رۆﺷﻨﺒﯿﺮی و ﺋﺧﻼﻗﯿﯽ ﺧﯚﺷﯿﺎن ﺧﺴﺘڕوو. ﺋﺎﻣﺎﻧﺠـــﯽ ﺳـــرەﻛﯽ ﺑﺰووﺗﻨوەی ﻧﺗوەﯾـــﯽ ﺟﻮﻟﻛﻛﺎن ﺑﺮﯾﺘﯿﯿـــ ﻟـــ ﻛﺮدﻧوەی ﻓﻟﺳـــﺘﯿﻦ ﺑـــ رووی ﻛﯚﭼﻜﯽ ﺑ ﺳـــﻨﻮوردا ،ﻟﮔـــڵ ﻛﯚﻟﯚﻧﯿﺎﻟﯿﺰەﻛﺮدﻧـــﯽ و دواﺗﺮﯾﺶ ﻟﺑﺎرﺑﺮدﻧﯽ ﺧوﻧﯽ ﺳـــرﺑﺧﯚﯾﯽ ﺗﯿﺪا. ﺋﺎﯾﺪﯾﯚﻟﯚژﯾﻨﺎﺳﯽ ﺑﺰووﺗﻨوەی ﻛﺮﻜﺎران ﺑﺮل ﻛﺎﺗﺰﻧﻠﺴﻦ ،ﻟ ﺳﺎﯽ 1929 ﺋﺎﻣﺎژە ﺑﻣ دەﻛﺎت و دەﺖ »زاﯾﯚﻧﯿﺰم ﺑﺮﯾﺘﯿﯿ ﻟﻛﺎرﺧﺎﻧی داﮔﯿﺮﻛﺮدن. دەﻣوﺖ ﺑ ﺑﺎﺷﯽ ﺗﺒﮕن ﻛ ﺑﯚ ﻣﻦ ﭘﻨﺎﺳﻛﺮدﻧﯽ ﺋم ﻛﺎرﺧﺎﻧﯾ وەك ﻣﯿﻠﯿﺘﺎرﯾﺰم ﺗﻧﮫﺎ ﮔﻮزارﺷﺘﻜﯽ رەواﻧﺒﮋی ﻧﯿﯿ.« ﻟﭘﻨـــﺎو ﺑ ﺷـــرﻋﯿﻜﺮدﻧﯽ ﺋـــم داﮔﯿﺮﻛﺎرﯾﯿش ،ﺋـــم ﺑﺰووﺗﻨوەﯾ ﺑﺎﻧﮕﺷـــی ﻣﺎﻓ ﻣﮋووﯾﯿﻛﺎﻧﯽ ﺟﻮﻟﻛی ﻟﺳـــر زـــﺪی ﺑﺎوﺑﺎﭘﯿﺮاﻧﯿﺎن دەﻛﺮد .ﺟﺎ ھر ﻟ ﻛﯚﺗﺎﯾﯽ ﺳـــدەی ﻧﯚزدەھﻣوە ،ﺳرﺟم رەوﺗﻛﺎﻧﯽ زاﯾﯚﻧﯿﺰم ﭘﯿﺎﻧﻮاﺑـــﻮو ﻛ ﺟﻮﻟﻛﻛﺎﻧﯽ ﺋوروﭘﺎ ﻟ ﻟﻮاری ﻛﺎرەﺳـــﺎﺗﺪان. ھﺒﺗـــ ،ﺷـــڕی دووەﻣـــﯽ ﺟﯿﮫﺎﻧﯿﺶ ﺑﮕی ﺳـــﻟﻤﺎﻧﺪﻧﯽ ﺋﻣـــی ﺑدەﺳﺘوەدا .ﺑھرﺣﺎڵ ،ﺳرﻛوﺗﻨﯽ ﺳﺎﻧﯽ 1949-1948ﺑﻮوە ﻣﺎﯾی ﺗرﺧﺎﻧﻜﺮدﻧﯽ ﻧﯿﻮ ﺳدە ﺑﯚ ﺧﯚﺋﺎﻣﺎدەﻛﺮدﻧﻜﯽ ﺷﻠﮕﯿﺮاﻧ ﻟم ﻣﯾﺪاﻧدا، ﻛ ﻟ ﺳﺎﯽ 1930ەوە ﻟژﺮ دەﺳﺗﯽ ﭘﺎرﺗﯽ ﻛﺮﻜﺎران ﺑڕﻮەدەﭼﺖ. ﺗﻗﯿﻨـــوەی ﻟﻧـــﺎﻛﺎوی رووداوەﻛﺎﻧـــﯽ ﺣﻮزەﯾﺮان)ﺟـــﻮن(ی ،1967 ﭼـــﯽ ﻟﮔڵ ﺑﻜﺮﺖ و ﭼـــﯚن راﭬی ﺑﻜﯾﻦ؟ ﺋﺎﯾﺎ ﺋﻣـــ ﺑرھﻣﯽ ﺧﺮاپ ﻟﻜﺪاﻧوەی ﻣﯿﺴﺮﯾﯿﻛﺎن ﺑﻮو ،ﻛ واﯾﺎن ﺑﯚ دەﻟﻮا ﻧﺎوﭼ داﮔﯿﺮﻛﺮاوەﻛﺎن ﺑ ﻣﺑﺳـــﺘﯽ ﺋﻧﺠﺎﻣﺪاﻧﯽ ﺋﺎﺷﺘﯽ وەك دراوی ﺋﺎﻮﮔﯚڕﻛﺮدن ﺑﻛﺎرﺑﮫﻨﻦ ،ﯾﺎن ﺑﺮﯾﺘﯽ ﺑﻮو ﻟ ﺋﺎﻛﺎﻣﯽ ﻟﯚژﯾﻜﯽ ﺷـــڕی ﺳرﺑﺧﯚﯾﯽ؟ ﺋﺎﯾﺎ ﺋﯿﺴﺮاﺋﯿﻠﯿﯿﻛﺎن ﭘﻮﯾﺴـــﺘﯿﺎن ﺑوەﺑﻮو ﻛ ﺋم ﺷڕە وەك ھﻟﻚ ﻟ ﭘﻨﺎو ﺑ دواداﭼﻮوﻧﯽ ﻛﺎرە ﻧﺎﺗواوەﻛی ﺳـــﺎﯽ 1949ﺑﻘﯚزﻧوە؟ ﯾﺎن ﺑ ﭘﭽواﻧوە ،ﻟ دوای ﺋوەی زاﯾﯚﻧﯿﺰم ،ﻟ ﺳـــروﺑﻧﺪی ﺋﺎﮔﺮﺑﺳﺘﯽ ﺳﺎﯽ 1949و داﮔﯿﺮﻛﺮدن و ﻛﯚﻟﯚﻧﯿﺎﻟﯿﺰەﻛﺮدﻧﯽ ﺧﺎك ﻛ ﭘﺪاوﯾﺴﺘﯿﯽ وﺟﻮدی ﺑﻮون ﺑﯚ دروﺳﺘﻜﺮدﻧﯽ دەوﺗﯽ ﺋﯿﺴـــﺮاﺋﯿﻞ ،ﺋﺎﻣﺎﻧﺠﻛﺎﻧﯽ ﺧﯚی ﭘـــﻜﺎ ،ﺑ دوﻧﯿﺎی ﻋرەب ﺑﺖ ﻛـــ ﺋﯿﺘﺮ ﻛﯚﺗﺎﯾﯽ ﭘﮫﺎﺗﻮوە؟ ﺑھرﺣﺎڵ ،ﺟﻮﻟﻛﻛﺎن ﺑﻮوﻧ ﺧﺎوەن ﻣﺎڵ و ﺗﻮاﻧﯿﯿﺎن وەك ﮔﻻﻧﯽ دﯾﻜ ﺑﺒﻨ ﮔل. ﺑﯚ ﺑﯾﺎﻧﻜﺮدﻧﯽ ﺋم ﭘﺮەﻧﺴﯿﭙ ﻛ ﺑڕاﺳﺘﯽ ﺷﯚڕﺷﮕاﻧ ﺑﻮو ،ھروەھﺎ ﺑﯚ ﻧﺎﺳﺎﻧﺪﻧﯽ »ھﯽ ﺳـــوز«ی ﺳﺎﯽ 1967وەك ﺳﻨﻮوری دﯾﺎرﯾﻜﺮاوی ﻧﺎوﭼ ﻧﯿﺸﺘﻤﺎﻧﯿﯿﻛﺎن ،ﭘﻮﯾﺴﺘﯽ ﺑوە دەﻛﺮد ﻛ ﭼﭘﻛﺎن ﺑﺒﻨ ھﮕﺮی ﺑھـــﺎ ﮔردووﻧﯿﯿﻛﺎن ﻧـــك ﺗﻧﮫﺎ ھﮕﺮی ﺗﺎﯾﺒﺗﻤﻧﺪﯾﯿـــ ﻛﻮﻟﺘﻮوری و ﺳﯿﺎﺳﯿﯿﻛﺎﻧﯽ ﻧﺎﺳـــﯿﯚﻧﺎﻟﯿﺰم .دەﺳﺘﺑﮋﺮی ﺳﯿﺎﺳـــﯿﯽ ﭘﺎرﺗﯽ ﻛﺮﻜﺎران، ﺟﮕ ﻟﭼﻧﺪ ﻛﺳـــﻜﯽ دەﮔﻤن ،ﺑ ھﯿﭻ ﺷﻮەﯾك ﺋﺎﻣﺎدە ﻧﻛﺮاﺑﻮون ﺑﯚ ﺧﺴﺘﻨڕووی ﺋم ﭘﺮەﻧﺴﯿﭙ ﮔردووﻧﯿﯿ. ﺋـــو ﭼﻧﺪ رۆﺷـــﻨﺒﯿﺮەی ﻟدوای ﺳـــﺎﯽ 1977و ﻟ ﭘﻨﺎو دووﺑـــﺎرە ﺑﯿﻨﺎﻛﺮدﻧـــوەی ﭘﺎرﺗﯽ ﻛﺮﻜﺎران ﻟﺳـــر ﺑﻨﻣﺎﮔﻟﻜﯽ ﻧـــﻮێ ھوﯿﺎﻧﺪا ﺑﺷﺪاری ﻟ ﺳﯿﺎﺳـــﺗﺪا ﺑﻜن ،دوای ﺷـــڕی ﯾﻛﻣﯽ ﻟﻮﺑﻨﺎن )(1982 ﻧﺎﭼﺎرﻛﺮان دەﺳـــﺖ ﻟﻛﺎرﺑﻜﺸـــﻨوە ﯾـــﺎن وازﺑﻨـــﻦ .ﻧﻮﻨراﻧﯽ ﺋـــم ﺑﺰووﺗﻨوەﯾش ھﯿﭻ داھﻨﺎﻧﻜﯿﺎن ﻧﺑـــﻮو ،ﺑﻜﻮ ﺗﻧﮫﺎ رﭽﻜی ھردوو ﺋﺎﯾﺪﯾﯚﻟﯚژﯾﻨﺎﺳـــﯽ ﭼﭘﻛﺎﻧﯽ ﻧﯿﻮەی ﯾﻛﻣﯽ ﺳـــدەی ﺑﯿﺴﺘم ،ﺋﺎھﺎرۆن داﭬﯿﺪ ﮔﯚردن و ﻛﺎﺗﺰﻧﻠﺴﻦ -ﯾﺎن دەﮔﺮﺗﺑر. ﺋو ﻣﺸـــﺘﻮﻣەی ﻟﻧﻮان ﺳـــﺎﻧﯽ 1977 1967-و دواﺗﺮش ﻟﺳﺎﻧﯽ ،1990ﻟﻧﻮ ﺣﻜﻮﻣﺗﻛﺎﻧﯽ ﭘﺎرﺗﯽ ﻛﺮﻜﺎراﻧﺪا دەﻛﺮا ،ھرﮔﯿﺰ ﺑ ﺋﺎﻣﺎﻧﺠﯽ ﭼﺎوﺧﺸـــﺎﻧﺪﻧوە ﻧﺑﻮو ﺑ رﺒﺎزی ﻛﯚﻧـــﯽ داﮔﯿﺮﻛﺮدﻧﯽ ﺧﺎك و زەروورەﺗﯽ ﺑﻨﯿﺎﺗﻨﺎﻧـــﯽ داھﺎﺗﻮوی وت و ﻣﺎﻓ ﻣﮋووﯾﯿﻛﺎﻧﯽ ﺟﻮﻟﻛ ﻟﺳـــر ﺧﺎﻛﯽ ﺋﯿﺴـــﺮاﺋﯿﻞ ،ﺑﻜﻮ ﺗﻧﮫﺎ ﺟﺧﺘﯽ ﻟﺳـــر ﻣﺎﻓﯽ ﺳﺮوﺷـــﺘﯿﯽ ﺳـــرﺟم ﻧﺗوەﻛﺎن ﻟﺳـــر دﯾﺎرﯾﻜﺮدﻧﯽ ﭼﺎرەﻧﻮوﺳـــﯽ ﺧﯚﯾﺎن دەﻛـــﺮدەوە .ﺗﺎﻛ ﮔﻔﺘﻮﮔـــﯚی ﺋوان ،ﺗﺎ ﺋﺴﺘﺎﺷـــﯽ ﻟﮔﺪا ﺑﺖ ،واﺑﺳـــﺘی ﺋوەﺑﻮو ﻛ ﭼﯚن ﺑﺎﺷـــﺘﺮﯾﻦ ﺷﻮاز ﺑﺪۆزﻧوە ﺑﯚ ﻗﯚﺳـــﺘﻨوەی ﺋو دۆﺧی ﻟ ﻻوازﯾﯽ ﻋرەﺑوە دروﺳﺖ دەﺑﺖ. ﺋو ﭘﺮەﻧﺴﯿﭙی ﻛ دەﺖ ﺋﻤ ﻧﺎوﭼﻛﺎن ﺑﺟﻨﺎھﻦ ﻣﮔر ﻟﻻﯾن ھﺰﻜﯽ ﺑﺎوە زۆرﻣﺎن ﻟﺒﻜﺮﺖ ،ھﺸﺘﺎ ﻟ ﭘﯾەوﻛﺮدﻧﺪاﯾ .ﺟﺎ ھر ﻟژﺮ ﺳﺎﯾی ﺣﻜﻮﻣﺗ ﯾك ﻟدوای ﯾﻛﻛﺎﻧﯽ ﭘﺎرﺗﯽ ﻛﺮﻜﺎراﻧﯿﺶ ﺑﻮو ﻟﻧﻮان ﺳـــﺎﻧﯽ ،1977-1967ﻛ ﻛﯚﻟﯚﻧﯿﺎﻟﯿﺰەﻛـــﺮدن ﺑ ﭘﯾەوﻛﺮدﻧـــﯽ ﭼﻧﺪ ﻣﯿﺘﯚدﻚ ﻛ ھﺸـــﺘﺎ ﻟ ﺑﺮەودان دەﺳﺘﯿﭙﻜﺮد .ﺋو ﻣﯿﺘﯚداﻧ ﺑﺮﯾﺘﯿﻦ ﻟ: ﺋﻤ ﻟژﺮ ھر ﺑﯿﺎﻧﻮوﯾﻛﺪا ﺑﺖ دەﺳﺖ ﺑﺳر ﺧﺎﻛﺪا دەﮔﺮﯾﻦ ،رووی ﯾﺎﺳﺎ
MONDE MONDE LE
11
LE
دﯾﺴﻣﺒری 2009 2009 دﯾﺴﻣﺒری diplomatique diplomatique ﻛﻮردی
ﻛﻮردی
ــﺮﻜﺎران ﺑدوای ﺧﯚﯾﺎﻧﺪا ﭘﻟﻜﺶ دەﻛن
ـــﺴﺮاﺋﯿﻞ ﻟ ﭘﺎﺷﺎﮔرداﻧﯿﺪان وەردەﮔﯾﻦ و ﺳـــرﭘﭽﯽ دەﻛﯾﻦ ،ﻧﺎﯾﻛﺴﺎﻧﯿﯽ ﻧﻮان ﺟﻮﻟﻛ و ﻋرەب دەﻛﯾﻦ ﺑ ﻧﯚرم .ﺳـــرەڕای رﻜﻜوﺗﻨﯽ ﺋﯚﺳـــﻠﯚ و ھﺎﺗﻨوەی ﭘﺎرﺗﯽ ﻛﺮﻜﺎران ﺑﯚ دەﺳت ﻟﻧﻮان ﺳﺎﻧﯽ -1992 1996و ﭘﺎﺷﺎن ﺳﺎﻧﯽ ،2001-1999ھﯿﭻ ﺷﺘﻜﯽ ﺟوھری ﻟ ﻣﯾﺪاﻧﻛ ﻧﮔﯚڕا .ﺑﭘﭽواﻧوە ،ﭼﭘﻛﺎن ھﻣﻮو ﺷـــﺘﻚ دەﻛن ﻟﭘﻨـــﺎو ﺋوەی رووﺑڕووی ﺗﻮوڕەﺑﻮوﻧﯽ داﻧﯿﺸـــﺘﻮاﻧﯽ ﻧﺎوﭼ ﻛﯚﻟﯚﻧﯿﻜﺮاوەﻛﺎن و ﺳـــرﺟم راﺳﺘەوەﻛﺎن ﻧﺑﻨوە ﻛ داﻧﭙﺪاﻧﺎﻧﯽ ﭼﻧﺪ ﻣﺎﻓﻜﯽ ﻋرەﺑﻛﺎﻧﯽ ﭘﺎرﭼﯾﻛﯽ ﻓﻟﺳـــﺘﯿﻦ ﻟ رۆژﺋﺎوای ﺋﻮردن ﻟﻻﯾن ﭘﺎرﺗﯽ ﻛﺮﻜﺎراﻧوە ﺑ» ﺧﯿﺎﻧت« ﻟ ﻗـــم دەدەن .ﺟـــﺎ ﺋﯿﺪی ﺗﺎﻛ ﺷـــﻮازی ﺟوﻛﺮدﻧـــﯽ ھﮕڕاﻧوەی ﺋﻣﺎﻧ ﺑﺮﯾﺘﯿﯿ ﻟ ﺋﺎﺳﺎﻧﻜﺮدﻧﯽ ﺑردەواﻣﯿﺪان ﺑ ﭘﺮۆﺳی داﮔﯿﺮﻛﺮدﻧﯽ ﺧﺎك. »ﺋﯚﺑﺎﻣﺎ ،ﺑرەو ﺗورات وەرﺳﻮڕێ« ﭘﺎرﺗﯽ ﻛﺮﻜﺎران ﻟڕووی ﺋﺧﻼﻗﯽ و رۆﺷﻨﺒﯿﺮﯾﯿوە ﺑﺘﻮاﻧﺎﯾ ﻟ وەﺳـــﺘﺎﻧﺪﻧﯽ ﻛﯚﻟﯚﻧﯿﺎﻟﯿﺰەﻛﺮدن ،ﺋﻣ ﺳـــرەڕای ﺋوەی ﻟ رﻜﻜوﺗﻨﻛﺎﻧﯽ ﺋﯚﺳﻠﯚﺷوە رﭽﻜﯾﻛﯽ دﯾﻜی ﮔﺮﺗﻮوەﺗﺑر. ﺋﯿﺴﺤﺎق راﺑﯿﻦ ﺳرۆك وەزﯾﺮاﻧﯽ ﺋوﻛﺎت و ﺳرﻛﺮدەی ﺑﺮاوەی ﺷڕی ﺗﻣﻤﻮز )ﺟﻮن(ی 1967ﻛ رﻜﻜوﺗﻨﻛﺎﻧﯽ واژۆ ﻛﺮد و ﻟﺳـــﺎﯽ 1995ﻟﻻﯾن ﻧﺗوەﭘرﺳﺘﻜﯽ ﺋﺎﯾﻨﯿﯿوە ﻛﻮژرا ،ﺑ درﮋاﯾﯽ ﻧﯿﻮ ﺳدە وەﻛﻮ ﺗﺎﻛ ﺳرﻛﺮدەﯾﻛﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ دەرﻛوت ﻛ ﺗﻮاﻧﯿﺒﺘﯽ ﺑﯿﺮوڕا ﺑﺎوەﻛﺎﻧﯽ ﺳـــردەﻣﯽ ﺧـــﯚی ﺑەﺗﻨﺖ. ﺑم ،راﺑﯿﻦ ﭘﻮﯾﺴﺘﯽ ﺑ ﺑﯿﺴﺖ ﺳﺎڵ ﺑﻮو ھﺎوﺗﺎ ﻟﮔڵ رووداوی ﻟﻮﺑﻨﺎﻧﯽ ﺳﺎﯽ 1982ﺗﺎوەﻛﻮ ﻟوە ﺗﺒﮕﺎت ﻛ ﺷڕی ﺋﯿﺴﺮاﺋﯿﻞ و ﻓﻟﺳـــﺘﯿﻦ ﺗﻧﯿﺎ ﻛﺎﺗﻚ ﻛﯚﺗﺎﯾﯽ دﺖ ﻛ ھردوو ﮔل رازی ﺑﻦ دان ﺑ ﻣﺎﻓ ﻧﺗوەﯾﯿﻛﺎﻧﯽ ﯾﻛﺪﯾﺪا ﺑﻨﻦ. راﺑﯿﻦ ﻟ ﭘﻨﺎو ﺋم ھﯚﺷﯿﺎرﺑﻮوﻧوەﯾ ﮔﯿﺎﻧﯽ ﺧﯚی ﺑﺧﺸﯽ. رﻜﻜوﺗﻨﻛﺎﻧﯽ ﺋﯚﺳـــﻠﯚ ﻛ ﺧﺮاپ ﺑﯿﺮﯾﺎن ﻟﻜﺮاوەﺗوە و ﺑﺎش ﻛﺎرﯾـــﺎن ﭘﻨﻛـــﺮاوە ،دەﯾﺎﻧﺘﻮاﻧﯽ ﺑ ﺋﺎﻣﺎدەﺑﻮوﻧﯽ ﺋـــم ﭘﯿﺎوە ﺳرﻛوﺗﻮو ﺑﻦ :ﺋم زۆر ﻟوە زﯾﺮەﻛﺘﺮ ﺑﻮو و زۆرﯾﺶ ﭘﺮاﮔﻤﺎﺗﯿﺘﺮ ﺑـــﻮو ﻟوەی ﻛ رازی ﺑـــﺖ ﻣﻠﯽ ﺧﯚی ﺑﺷـــﻮەﯾﻛﯽ ﺋزەﻟﯽ ﺑﯚ ﺋـــو ﺑﯿﺎﻧـــﻮوە ﺗﯚﺑﺰﯾﯿ)ﺣﺗﻤﯿ (ﻛچ ﺑﻜﺎت ﻛـــ دەﺖ: ﺟﻮوﻟﻛـــﻛﺎن ﺑﭘﯽ دەﻗﯽ ﯾﻛﻚ ﻟـــ ﮔورەﺗﺮﯾﻦ ﻛﺘﺒﻛﺎﻧﯽ ﺳرەﺗﺎی ﻣﮋووی ﻣﺮۆﭬﺎﯾﺗﯽ ،ﺳ ھزار ﺳﺎ ﻣﺎﻓﯽ ﻣﻮﻜﺪاری ﺋم دەﭬرەﯾﺎن ھﯾ. »ﺋﯚﺑﺎﻣـــﺎ ،ﺑرەو ﺗورات وەرﺳـــﻮڕێ« ،ﺋﻣ وﺗـــی ﯾﯚﻞ ﻣﺎرﻛﻮس-ە ﻛ رۆژﻧﺎﻣﻧﻮوﺳﻜﯽ دﺮﯾﻨﯽ ﺋﯿﺴﺮاﺋﯿﻠﯿﯿ و ﻣﺎوەی ﻧﯿﻮ ﺳدەﯾ ﻟ راﺳﺘەوەﻛﺎﻧﯽ ﭘﺎرﺗﯽ ﻛﺮﻜﺎران ﻧﺰﯾﻜ.(1) ھﺒﺗـــ ،وەزﯾﺮی ﺋﺴـــﺘﺎی ﺑرﮔﺮﯾﯽ ﺋﯿﺴـــﺮاﺋﯿﻠﯽ ﺋﮫﻮد ﺑﺎراك و ﻛﺳﻛﺎﻧﯽ دەوروﺑری ﻛ رووﺑڕووی ﺳﯿﺎﺳﺗﯽ ﻧﻮﯽ ﺋﻣﺮﯾﻜﺎ ﺑﻮوﻧﺗـــوە ﭼﻮﻧﻜ ﺑراﻣﺒر ﻛﺎرەﺳـــﺎﺗﯽ داﮔﯿﺮﻛﺎری ﻛﻣﺘﺮ ﺑﺧﺸـــﻨﺪەﯾ ،ھﺸـــﺘﺎ ﺑﯿﺎﻧﻮوﯾﻛﯿﺎن ﻧدۆزﯾﻮەﺗوە ﺑﯚ ﺑرەﻧﮕﺎرﺑﻮوﻧوەی ﺋو ﺟﻮوﻟﻛﺎﻧی ﻛ ﻟ ﻧﺎوﭼ داﮔﯿﺮﻛﺮاوەﻛﺎن ﻧﯿﺸـــﺘﺟﺪەﺑﻦ .ﺋﻣ ﺳـــرەڕای ﺋوەی ﻛ ﺋو ﻟﭙﺮﺳﺮاواﻧ ھوﺪەدەن ﯾﺎن ھﻧﺪێ ﺟﺎر ﺳرﻛوﺗﻮون ﻟ رووﺧﺎﻧﺪﻧﯽ ﭼﻧﺪ ﺷﻮﻨﻜﯽ ﻧﯿﺸـــﺘﺟﺒﻮون ﻛ وەك ﮔﺮدﺑﻮوﻧوەی »دڕﻧﺪاﻧ« ﻧﺎودەﺑﺮﻦ .ﺑم ،ﺋﻣﺎن ھر زوو ﭘﺎﺷﻛﺸ دەﻛن ﻟ ﺑردەم ھڕەﺷی ﺷـــڕی ﻧﺎوﺧﯚ ،ﺋو ھڕەﺷـــﯾی ﻛ ھر ﺟﺎرﻚ ﻗﺴ ﻟﺳر ﻛﺸـــﺎﻧوە ﻟ دەﭬرە داﮔﯿﺮﻛﺮاوەﻛﺎن ﺑﻜﺮﺖ ﻗﻮت دەﺑﺘـــوە .ﺋﯿﺘﺮ ﭼﭘـــﻛﺎن ھﯿﭽﯿﺎن ﺑﯚ ﻧﻣﺎوەﺗوە ﺟﮕـــ ﻟ ﻛﯚﺷﺸﻜﺮدن ﻟﺳر زەرورەﺗﯽ ﺳﯿﺎﺳـــﺗﯽ ﻧﻮدەوﺗﯽ ،واﺗ: ﮔﻮﺷﺎرەﻛﺎﻧﯽ ﺋﻣﺮﯾﻜﺎ. ﭘﺎرﺗﯽ ﻛﺮﻜﺎراﻧﯽ ﺋﯿﺴـــﺮاﺋﯿﻞ ﺑﻗد ﺋوەی ﺳـــرۆك ﺟﯚرج دەﺑﻠﯿﻮ ﺑﻮش و ﺋﺎﯾﺪﯾﯚﻟﯚژﯾﻨﺎﺳـــ ﻧﯿﯚﻛﯚﻧﺴﺮﭬﺎﺗﯚرەﻛﺎﻧﯽ ﺑﻻوە ﮔﺮﻧﮓ ﺑﻮو ،ﺋوەﻧﺪەش ﺗﺑﺸـــﯿﺮﯾﯿﻛﺎﻧﯽ وﯾﻼﯾﺗـــﯽ ﺋﻻﺑﺎﻣﺎ و ﺟﻮوﻟﻛـــ ﻧﯿﺸـــﺘﺟﺒﻮوەﻛﺎﻧﯽ ﻧﺎوﭼی ﻛﻧﺎری رۆژﺋﺎواﺷـــﯽ ﺑـــﯚ ﮔﺮﻧﮓ ﺑﻮو .ھر ﺑﯚﯾ ﺋﯿﺘﺮ ﺗﻜﺸـــﻜﺎﻧﯽ ﭘﺎرﺗـــﯽ ﻛﺮﻜﺎران ﻟ ھﺒﮋاردﻧﻛﺎﻧﯽ 2009ﺳﯿﺎﺳـــﯽ ﻧﯿﯿـــ ،ﺑﻜﻮ ﺋﺧﻼﻗﯽ و رۆﺷـــﻨﺒﯿﺮﯾﯿ .دەﻧﮕﺪەرە ﭼﭘﻛﺎن ﺑ ﺑﺎﺷﯽ ھﺳـــﺘﯿﺎن ﺑوە ﻛﺮدووە ﻛ ﺋم ﺣﯿﺰﺑ ﺑھـــﯚی ﻧﺑﻮوﻧﯽ ﺑﯿﺮی ﻧﻮﻮە ﺑھﺎﻧی ﻣﺎﻧوەی ﻟ دەﺳـــﺘﺪاوە .ﭼﻮﻧﻜ ﺋﮔر ھﻣﻮو ﺋو ﺷـــﺘی ﻛ ﻛﺮﻜﺎرﮔری دەﺗﻮاﻧﺖ ﭘﺸﻜﺷـــﯽ ﺑﻜﺎت ،ﺋﺴﺘﺎ ﺑﻛﺎرھﻨﺎﻧﯽ ھـــﺰ و ﭘﺸﺘﺒﺳـــﺘﻦ ﺑﺖ ﺑ ﻣﮋوو ،ﺋوا ھﯿﭻ ﭘﻮﯾﺴـــﺖ ﺑوە ﻧـــﺎﻛﺎت ﺑﭽﯿﺘ ﭘﺎڵ ﭘﺎرﺗﻜﯽ ﻛﯚﭘﯿﻜﺮاوی ﻛﺎﺒﻮوەوەی ﻟﻣﺠﯚرە، ﻟـــ ﻛﺎﺗﻜﺪا ﺑﺘﻮاﻧـــﯽ ﺑﮕﯾﺘ ﻛﯚﭘﯿﯿ رەﺳـــﻧﻛ ﻛ ﻟﻧـــﻮ ﻛﺳـــﺎﯾﺗﯽ ﺑﻨﯿﺎﻣﯿﻦ ﻧﺘﺎﻧﯿﺎھﻮدا ﺑرﺟﺳـــﺘ دەﺑـــ .ﺋﯿﮫﻮد ﺑﺎراك-ﯾـــﺶ ﻛ ﭘﯿﻮاﺑـــﻮو ﺑرھﻣﯽ »ﺳـــرﻛوﺗﻦ«ەﻛی ﻟ دوای ﻟﺷﻜﺮﻛﺸﯿﯿﻛﺎﻧﯽ زﺳـــﺘﺎﻧﯽ راﺑﺮدوو ﻟ ﻧﺎوﭼی ﻏززە دەﭼﻨﺘوە ،ﻧﺮﺧﯽ ﺋم ﺋﯿﺨﺘﯿﺎرەی دا. ﺋﮔر ﭼـــﺎو ﺑ دﯾـــﻮە ﺋﺎﯾﺪﯾﯚﻟﯚژﯾﯿـــ ﺑﯚﺷـــﻛی دﯾﻜی ﺋـــم ﭘﺎرﺗدا ﺑﺨﺸـــﻨﯿﻦ ،واﺗ دﯾﻮی ﺳﯿﺎﺳـــﺗ ﺋﺎﺑـــﻮوری و ﻛﯚﻣﯾﺗﯿﯿﻛـــی ،ﺋوە ھـــر دەﮔﯾﻨ ھﻣـــﺎن ﺋﻧﺠـــﺎم. ﻟ راﺳـــﺘﯿﺪا ،ﭘﺎرﺗﯽ ﻛﺮﻜﺎران ،ھروەك ﭘﺎرﺗـــﯽ ﻣﺎﭘﺎﯾﯽ ﻛﯚن ﻛـــ ﻟ ﺳـــﺎﯽ 1930داﻣـــزرا ) ،(2ﺑ ﺑراورد ﺑـــ" ھﺎوە" ﺋوروﭘﯿﯿﻛﺎﻧﯽ ،ھرﮔﯿﺰ ﭘﺎرﺗﻜﯽ ﺳﯚﺳﯿﺎﻟﯿﺴﺖ ﻧﺑﻮوە .ھر ﻟ ﺳرەﺗﺎی داﻣزراﻧﺪﻧﯿوە ،ﺋوﻟوﯾﺗﯽ ﭘﺒﻧﺪﯾﯿ ﻧﺗوەﯾﯿﻛﺎن ﺗﺎﯾﺒﺗﻤﻧﺪﯾﯿﻛﯽ ﺑو ﭘﺎرﺗ ﺑﺧﺸﯿﻮە ﻛ دووری ﺧﺴﺘﻮوەﺗوە ﻧك ﺗﻧﯿﺎ ﻟ ﭘﺎرﺗﻛﺎﻧﯽ ﻟﯿﯚن ﺑﻠـــﻮم ،رودۆﻒ ھﯿﻠﻔﺮدﯾﻨﮓ)(3 و ﻣﺎرﻛﺴـــﯿﯿ ﻧﻣﺴـــﺎوﯾﯿﻛﺎﻧﯽ وەك ﺋﯚﺗﯚ ﺑﺎوﺮ ) ،(4ﺑﻜﻮ ﻟ ﭘﺎرﺗـــﯽ ﻛﺮﻜﺎراﻧﯽ ﺑرﯾﺘﺎﻧﯿﺶ ﻛ ﻟﺳـــﺎﯽ 1931وە رووی ﻟ ﺳﯚﺳﯿﺎﻟﯿﺰم وەرﮔاوە. ﭘﺎرﺗﯽ ﻣﺎﭘﺎی ،ﺗﻧﺎﻧت ﻣﯿﺎﻧەوﺗﺮﯾﻦ رەوﺗﯿﺸـــﯽ ،ھﻣﯿﺸـــ ﺳـــرﻛﯚﻧی ﻣﺎرﻛﺴـــﯿﺰﻣﯽ ﻛـــﺮدووە ،ﺋو وای ﺑﯚ دەﭼـــ ﻛ ﺳـــرﻣﺎﯾداری و ﻣﻮﻜﺪارێﺗـــﯽ ﺗﺎﯾﺒـــت ﺗﺎﻛـــ زەرورەﺗـــﯽ داﻣزراﻧﺪﻧﯽ ﻧﺗوەن .ﺑﯚﯾ ،ﻧﯿﯚﻛﯚﻧﺴـــﺮﭬﺎﺗﯚرەﻛﺎﻧﯽ ﺋﻣﺮﯾﻜﺎ ﻣﯚدﻠﯽ ﮔـــورەی ﺋﮫﻮد ﺑـــﺎراك و ﺋوەی ﭘـــﺶ ﺋوﯾﺶ ﻛ
ﺷـــﯿﻤﯚن ﭘﺮﺰ ﺑﻮو ،ھﺎوﺗﺎ ﻟﮔڵ ﺗﯚﻧﯽ ﺑﻠﺮ ،وەك ﺑﺷﻚ ﻟ ﺧﯚﯾﺎن دادەﻧﻦ) .(5ھﺒﺗ ،ﺳـــرﻛﺮدەﻛﺎﻧﯽ ﭘﺎرﺗﯽ ﻛﺮﻜﺎران ﺑ ﺋﺎﺳـــﺎﻧﯿﯿﻛﯽ زۆر ﺳﯾﺮ ﺧﻠﯿﺴﻜﺎوﻧﺗ ﻧﻮ ﻧﯿﯚﻟﯿﺒﺮاﻟﯿﺰﻣوە، واﺗ ﻧﻮ ﺋو ﺳﯿﺴـــﺘﻣی ﻛ ﻟﺳـــر ﺋﺎﯾﺪﯾﺎی ﺋﺎزادﯾﯽ ﺑﺎزاڕ داﻣـــزراوە و ﭘﯿﻮاﯾ ﺋﺎزادﯾﯽ ﺑﺎزاڕ ﺋﺎزادﯾﯽ ﺗﺎك داﺑﯿﻦ دەﻛﺎت. دﯾﺎرە ﺋﺎﻣﺎﻧﺠﯽ ﺳـــرەﻛﯽ ﺋو ﺳﯿﺴﺘﻣ ﺑﺮﯾﺘﯿﯿ ﻟ ﺋﺎزادﻛﺮدﻧﯽ "ﺳرﻣﺎﯾ "ﻟ ﻛﯚﺗﻮﺑﻧﺪی دەوت. راﺳـــﺘ ،ھﻣـــﻮو ﺋﻧﺪاﻣﺎﻧﯽ ﭘﺎرﺗـــﯽ ﻛﺮﻜﺎران ﭘﺮەﻧﺴـــﯿﭙ ﺗﯿﯚرﯾﯿﻛﺎﻧـــﯽ ﻧﯿﯚﻟﯿﺒﺮاﻟﯿﺰﻣﯿﺎن ﭘ ﺑﺎش ﻧﯿﯿـــ ،ﺑم زۆرﺑی زۆرﯾﺎن ﻟ ﺑﻮاری ﭘﺮاﻛﺘﯿﻜﺪا ﭘﺳـــﻧﺪی دەﻛن .ھروەھﺎ ،ﺟﮕ ﻟ ﮔﺮووﭘﻜﯽ ﻛم ﻧﺑ ،زۆرﺑﯾﺎن دادﭘروەرﯾﯽ ﻛﯚﻣﯾﺗﯽ ﺑ ﺑﺷﻚ ﻟ ﭘﻜﮫﺎﺗ ﺑﻨڕەﺗﯿﯿﻛﺎﻧﯽ ﺋﺎزادی داﻧﺎﻧﻦ .ﺑھرﺣﺎڵ، ﻟ واﻗﯿﻌﺪا ﺳرﺟم ﭼﭘﻛﺎن ﺑﺷﺪاری ﻟ ﭼﻨﯿﻨوەی ﺑرھﻣ ﺑﯚﮔﻧﻛﺎﻧﯽ ﺋوﻟوﯾﯿﺗﯽ رەھﺎی ﺑھـــﺎ ﻧﺗوەﯾﯿﻛﺎن دەﻛن ﻛ زۆر ﻟ ﻣﮋە ﻟ ﻛﻮﻟﺘﻮوری ﺳﯿﺎﺳـــﯿﺎﻧﺪا ﭼﺳـــﭙﺎوە :ھﻣﻮو ﺋﯿﺴﺮاﺋﯿﻠﯿﯿﻛﺎن ﻟ ﺳـــ ﻧوەوە ﺋوە ﻓﺮﺑﻮون ﻛ ﻧﺎﺳﻨﺎﻣی ﻧﺗوەﯾـــﯽ و ﻛﻮﻟﺘﻮورﯾﯿـــﺎن ھﻣﯿﺸـــ ﭘـــﺶ ﺑرژەوەﻧﺪﯾﯿ ﻣﺎددﯾﯿﻛﺎن دەﻛوﺖ. ﻛﯚﻣﮕی ﺋﯿﺴـــﺮاﺋﯿﻠﯽ ﯾﻛم ﻛﯚﻣﮕ ﻧﯿﯿ ﺋم دﯾﺎردەﯾ ﻟﺳر زەﻣﯿﻨﯽ ﺧﯚﯾﺪا ﺗﺎﻗﯽ ﺑﻜﺎﺗوە ،ﻛ ﺑ زﺪەڕەوی ﮔﺮﻧﮕﺘﺮﯾﻦ دﯾـــﺎردەی ﻣـــﮋووی ھﺎوﭼرﺧـــ ،ﺋوەﺗﺎ ﭼﻧﺪەھـــﺎ ﮔﺮووﭘﯽ ﻛﯚﻣﯾﺗـــﯽ ھن ﻟ ﺋﯿﺴـــﺮاﺋﯿﻞ ﻛ ﻟﭘﻨﺎو ﺑھـــﺎ ﻧﺗوەﯾﯽ و ﻛﻮﻟﺘـــﻮوری و ﺋﺎﯾﻨﯿﯿﻛﺎﻧﯿﺎﻧﺪا دەﻧﮓ ﻟـــ دژی ﺑرژەوەﻧﺪﯾﯿ ﺋﺎﺑﻮورﯾﯿﻛﺎﻧﯽ ﭼﯿﻨﻛﺎﻧﯽ ﺧﯚﯾﺎن دەدەن) .(6ﻟ ﻛوڕۆژﻧی ﺋم ﺑﺎﺑﺗوە ،ﺋم دﯾﺎردەﯾ دواﺟـــﺎر ﺑﻮوەﺗ ﻧرﯾﺘﻚ ﻛ ﻟﻻﯾن داﻣزرﻨراﻧﯽ ﺋﯿﺴﺮاﺋﯿﻠوە ﻟﺳر ﺑﻨﻣﺎی ﭼﻧﺪ ﺧﺳﺗﻜﯽ ھﺎوﺑﺷـــﯽ ﺳـــرﺟم ھﺎوردەﻛﺎن ﺑﯚ ﺳـــر ﺧﺎﻛﯽ ﺋﯿﺴﺮاﺋﯿﻞ، ﺑدەر ﻟ ﭘﮕ ﻛﯚﻣﯾﺗﯽ و ﻣﮋووﯾﯽ و ﺋﺎﯾﻨﯿﯿﻛﺎن و ﺋﺎﻣﺎﻧﺠ ﺳﯿﺎﺳﯿﯿ ﺑﺎﻛﺎﻧﯿﺎن ﺑﯾﺎری ﻟﺪراوە ،ﺋو ﺋﺎﻣﺎﺟش ﺑﺮﯾﺘﯿﯿ ﻟ: دەوﺗﯽ ﻧﺗوەﯾﯽ ﺟﻮﻟﻛ. ﺟـــﺎ ﻛﺎﺗﻚ ﺑرژەوەﻧﺪﯾـــﯽ ﭼﯿﻨﺎﯾﺗﯽ ﺑـــ ﻗﺎزاﻧﺠﯽ ﯾﻛﺘﯽ ﻧﺗوەﯾﯽ ﺑﻻوەدەﻧﺮێ ،ﭼﯽ ﻟوە ﺋﺎﺳـــﺎﻧﺘﺮ دەﺑﺖ ﻛ ﺋواﻧی ﻟـــ ﭘراوﺰی ﻛﯚﻣﮕـــدا دەژﯾﻦ رازﯾﯿﺎن ﺑﻜﯾـــﺖ ﺑوەی ﻛ ﺑﺎﺷـــﺒﻮوﻧﯽ ﺋﺎﺳﺘﯽ ژﯾﺎن ﺗﻧﮫﺎ ﺑ ﺋﺎزادﯾﯽ ﺑﺎزاڕ و ﺗﺎﯾﺒﺗﻜﺮدن و ھﻮەﺷﺎﻧوەی ﺋﺎﺑﻮورﯾﯽ ﮔﺸﺘﯽ و داﺷﻜﺎﻧﯽ ﺑﺎج ﻟﺳر داھﺎت دﺘـــ دی؟ ﺑﻣﺠﯚرە دەﺗﻮاﻧﯿﻦ زۆرﺑی ﺋﯿﺴـــﺮاﺋﯿﻠﯿﯿﻛﺎن ﻗﺎﯾﻞ ﺑﻜﯾﻦ ﺑوەی ﻛـــ" ﻛﺎر" ﻛﺎﯾﻛ وەك ھر ﻛﺎﯾﻛﯽ دﯾﻜ و "ﻧرﻣﺘﯽ" ش ﺗﯿﺪا ﻧﮫﻨﯽ ﺳرﻛوﺗﻨ. ﻟﺑراﻣﺒر ﺋو ﺑﯿﺮوڕا ﻛﻼﺳﯿﻜﯿﺎﻧی ﻧﯿﯚﻟﯿﺒﺮاﻟﯿﺰم ،ﺑﺰووﺗﻨوەی ﻛﺮﻜﺎری ﺑﺘﻮاﻧﺎﯾﯽ ﺧﯚی ﻧﯿﺸﺎﻧﺪەدات .ﺋو ﺑﺰووﺗﻨوەﯾ ﻧﺎﺗﻮاﻧ رەﺧﻨﯾﻛﯽ ﮔﺸﺘﮕﯿﺮاﻧ ﻟ ﺳـــرﻣﺎﯾدارﯾﯽ ﺑﺎزاڕ ﺑﮕﺮێ .ﺑﯚﯾ، ﺑﺰووﺗﻨوەی ﻛﺮﻜﺎری روو ﻟ دەﻧﮕﺪەراﻧﯽ ﻛﯚن و ﺑ ورە دەﻧﺖ ﻛ ﻟﻛﺎﺗﯽ ھﺒﮋاردﻧﻛﺎن زﯾﺎﺗﺮ وەك ﺧﻮوﮔﺮﺗﻦ ﻧك ﻗﻧﺎﻋت دەﻧﮓ ﺑم ﭘﺎرﺗـــ دەدەن .ھﺒﺗ ،ﻟﮔڵ ﺗﭙڕﺑﻮوﻧﯽ ﻛﺎت، ﺋـــم ﭘﯾﻮەﻧﺪﯾﯿـــ ﻛﻠﯿﯿﻧﺘﺎﻟﯿ) ﻛﯾﻨﯽ دەﻧـــﮓ و رەزاﻣﻧﺪﯾﯽ ھﺎووﺗﯿﺎن ﻟﻻﯾن دەﺳـــﺗﺪارەوە( ﺑرەو ﺑرﺗﺳـــﻜﺒﻮوﻧوە دەﭼﺖ :ﺋوەﺗﺎ ﭘﺎرﺗﯽ ﻛﺮﻜﺎران ﻟ ﺳﺎﯽ 2009ﺗﻧﮫﺎ %10ی دەﻧﮕﻛﺎﻧﯽ ﺑدەﺳـــﺘﮫﻨﺎ ﻛ ﺗﻧﮫﺎ 13ﻛﻮرﺳـــﯽ ﭘرﻟﻣﺎﻧﯽ ﺑﯚ داﺑﯿﻨﻜﺮد .ﮔﻧﺠﻛﺎن ﺋم ﺑﺰووﺗﻨوەﯾﯾﺎن ﺑﺟﮫﺸﺘﻮوە .ﺋﯿﺪی
ژﻣﺎرەﯾﻛﯽ زۆر ﻟ ﺋﯿﺴﺮاﺋﯿﻠﯿﯿﻛﺎن ﻟوە ھﻮﺷﯿﺎر ﺑﻮوﻧﺗوە ﻛ ﺋوان ﻟ ژوور ﺳری ﻧﺧﯚﺷﻜﯽ ﺷﻛﺗﺪا ،ﺧﯚﯾﺎن دەﺑﯿﻨﻨوە ﻓﻟﺳـــﺘﯿﻨﯽ و دواﺗﺮ ﭼﯿﻨﯽ و ﺗﺎﯾﻠﻧﺪﯾﯿـــﻛﺎن ﺟﮕی ﺋﻣﺎن ﻟ ﻛﺎرە دەﺳـــﺘﯿﯿﻛﺎﻧﺪا دەﮔﺮﻧوە ﻛ ﻟ دﺮزەﻣﺎﻧوە ﻟﻻﯾن ﺳـــﻧﺪﯾﻜﺎی »ھﯿﺴـــﺘﺎدرووت« و ﭘﺎرﺗﯽ ﻣﺎﭘﺎﯾـــوە ﻣﯚﻧﯚﭘﯚل ﻛﺮاﺑﻮون .ﺋﻣـــۆ ﻟﻧﻮ زاﻧﻜﯚﻛﺎﻧﯿﺸـــﺪا ﺧﺑﺎﺗﮕﯾﯽ ﻛﺮﻜﺎران ﺑﻮوەﺗ ﺷﺘﻜﯽ ﺑ ﻣﺎﻧﺎ. ﺷـــﯿﻤﯚن ﭘﺮﺰی ﺳـــرﻛﺮدەی راﺑـــﺮدوو ﻛ ﻟـــ ھﺒﮋارﻧ ﻧﺎوﺧﯚﯾﯿﻛﺎﻧﯽ ﺣﯿﺰب ﻟ ،2005 ﻟ ﺑراﻣﺒر ﭼﺎﻻﻛﭭﺎﻧﯽ ﺳﻧﺪﯾﻜﺎ ﺋﺎﻣـــﺮ ﭘﺮﺘﺰ دۆڕاﻧﺪی ،ﺋم ﺣﯿﺰﺑی ﺑﺟﮫﺸـــﺖ و ﭼﻮوە ﻧﻮ ﭘﺎرﺗﯽ ﻛﺎدﯾﻤﺎ ﻛ ﻟﻻﯾن ﺋﺎرﻞ ﺷﺎرۆﻧوە داﻣزراوە .ﺑﯚﯾ ﺋﯿﺘﺮ ژﻣﺎرەﯾﻛﯽ زۆری دەﻧﮕﺪەراﻧﯽ ﭘﺎرﺗﯽ ﻛﺮﻜﺎران ﮔﯾﺸـــﺘﻮوﻧﺗ ﺋو دەرەﻧﺠﺎﻣی ﻛ ﻣﺎدام دوای ﻧﯿﻮ ﺳدە ﺳرۆك وەزﯾﺮاﻧﻜﯽ ﺋم ﭘﺎرﺗ ﻟ ﺷـــووڕۆژﻜﺪا ﭘﺎرﺗﻛی ﺑﺟﺪەھ و دەﭼﺘ ﺑرەی دژەوە ،ﺋوا ﺋـــم ﭘﺎرﺗ ﺧﺎوەﻧﯽ ﺑﯿﺮی ﻧﻮێ و ﺋﺎﻣﺎﻧﺠﯽ ﺳـــﺘﺮاﺗﯿﮋی وا ﻧﺑﻮوە ﻛ ﺷـــﯿﺎوی ﺋوە ﺑﺖ دەﻧﮕﯽ ﺑﯚ ﺑﺪەﯾﺖ ﯾﺎن ﻟـــ ﭘﻨﺎوﯾﺪا ﺑﺠﻧﮕﯿﺖ .ﻟﮔڵ ﺋوەﺷـــﺪا ،ﻟﻣﺎﻧﮕﯽ ﻣﺎرت )ﻣﺎرس(ی ،2006ﺑﮔﺸﺘﯽ %15ی دەﻧﮕﻛﺎﻧﯽ ﻣﺴﯚﮔرﻛﺮد و ﭘﺎﺷـــﺎن ﺑو 19ﻛﻮرﺳﯿﯿی ﺑ دەﺳﺘﯿﮫﻨﺎ ﺗﻮاﻧﯽ رﮕ ﺑﯚ ﺋﺎﻣﺮ ﭘﺮﺘﺰ ﺧﯚش ﺑﻜﺎت ﻟ وەرﮔﺮﺗﻨﯽ ﭘﯚﺳـــﺘﯽ وەزﯾﺮی ﺑرﮔﺮی ﻟ ﺣﻜﻮﻣﺗﻛی ﺋﮫﻮد ﺋﯚﻟﻤﺮﺗﺪا ،ﻛ ﻛﺳﻜﯽ ﻣﯿﺎﻧۆﯾ ﻟ ﭘﺎرﺗﯽ ﻟﯿﻜﻮد و ﺟﮕی ﺑڕﺰ ﺷـــﺎرۆﻧﯽ ﮔﺮﺗﻮوەﺗوە و دواﺗﺮ ﺗﻮوﺷﯽ ﺧﻮﻨﺒرﺑﻮوﻧﯽ دەﻣﺎغ ﺑﻮو. ﺑڕـــﺰ ﭘﺮﺘـــﺰ ،وﺗﺑـــﮋی ﻣﻮوﭼﺧـــﯚرە ﺑﭽـــﻮوك و ﻣﺎﻣﻨﺎوەﻧﺪﯾﯿﻛﺎﻧ و ﭘﺸـــﺘﺮ ﻟ ﺑﺰووﺗﻨوەﯾك ﺑﻧﻮی )ﺋﺎﺷﺘﯽ ھر ﺋﺴـــﺘﺎ( ﻧﺰﯾﻚ ﺑﻮو .ﺋو داﻧﯿﺸـــﺘﻮوی ﺷﺎرﻜﯽ ﺑﭽﻮوﻛ ﺑ ﻧﻮی ﺳـــﺪﺮۆت ،ﺑراﻣﺒر ﻏززە و ﻟو ﻧﺎوﭼ ﺳـــﻨﻮورﯾﯿوە ھﺎﺗـــﻮوە ﻛ ﭘﺎرﺗﯽ ﻛﺮـــﻜﺎران ھﯿﭻ ﻛﺎت ﻧﯾﺘﻮاﻧﯿـــﻮە ﺑﯿﮕﺎﺗ.
ﺗﺎﺑﻠﯚی ھﻮﻧرﻣﻧﺪی ﺋﯿﺴﺮاﺋﯿﻠﯽ Azriel Awret
ﭘﺮﺘﺰ ھﯿﻮای ﻧﻮﻜﺮدﻧوەی ﺳﯚﺳـــﯿﺎل دﯾﻤﻮﻛﺮاﺗﯽ ﺑرﺟﺳﺘ دەﻛﺮد و ﻛﯚﭼﺒرە ﺋﻓﺮﯾﻘﯿﯿﻛﺎﻧﯽ ﺑﺎﻛﻮور ﻛ ﻟ ﺳﺎﻧﯽ 1950 ﮔﺷـــﺘﺒﻮوﻧ ﺋﯿﺴـــﺮاﺋﯿﻞ و ﻧوەﻛﺎﻧﯿﺸـــﯿﺎن ،ﻛ ﺑﯚ ﻣﺎوەﯾﻛﯽ زۆر ﺑـــ ﺑﯿﺮوڕای ﻛﺳـــﺎﯾﺗﯿﯿ ﮔورەﻛﺎﻧﯽ ﭘﺎرﺗﯽ راﺳـــﺘەوی ﻧﺗوەﯾﯽ ھر ﻟ) ﻣﻨﺎھﻢ ﺑﮕﯿﻦ(ەوە ﺑﮕﺮە ﺗﺎ ﺋﺎرﻞ ﺷـــﺎرۆن ﺳرﺳﺎم ﺑﻮون ،دەﯾﺎﻧﺘﻮاﻧﯽ ﺧﯚﯾﺎن ﻟم ﭘﯿﺎوەدا ﺑﺪۆزﻧوە. ﺑھرﺣﺎڵ ،دوای ﺋوەی ﺳرۆك وەزﯾﺮ ﺋﯚﻟﻤﺮت رازی ﻧﺑﻮو ﭘﯚﺳﺘﯽ وەزارەﺗﯽ داراﯾﯽ ﺑﺪاﺗ ﭘﺮﺘﺰ ،ﻛ ﭘﯚﺳﺘﻜﯽ ﺳرەﻛﯿﯿ ﺑﯚ ﺳﯿﺎﺳـــﺗﻜﯽ ﺋﺎﺑﻮوری ﻛﻣﻚ ھﺎوﺳﻧﮕﺘﺮ ﻟﻻی ﭼﭘﻛﺎن، ﺑڕﺰ ﭘﺮﺘﺰ ﺑـــ وەزارەﺗﯽ ﺑرﮔﺮی رازﯾﺒﻮو .ﭼﻧﺪ ھﻓﺘﯾك دواﺗﺮ ،ﺷـــڕی دووەﻣﯽ ﻟﻮﺑﻨﺎن ﻟم ﭘﯚﺳﺘﺷـــﺪا راﯾﻤﺎﯽ .ﻟم ﺳﺎﺗوەﺧﺘﺎﻧدا ،ﺋﮫﻮد ﺑﺎراك ﻛ ﺑﺒﻮوە ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻜﯽ ﭘﺸﻜوﺗﻮو و ﻟ ﺳﺎﯚﻧﻛﺎﻧﯽ ﺑﺎﻛﻮوری ﺗل ﺋﺑﯿﺐ ﺋﺎﺳﻮودەﺗﺮ ﺑﻮو وەك ﻟ ﮔڕەﻛ ھژارەﻛﺎﻧﯽ ﺑﺎﺷﻮوری ﺋم ﺷﺎرەو ﺑﺎﺳﯽ ﺷﺎرۆﭼﻜﻛﺎﻧﯽ دەرەوەی ﭘﺎﯾﺘﺧﺘﯿـــﺶ ﻧﺎﻛﯾﻦ ،ﺟﮕی ﺑڕـــﺰ ﭘﺮﺘﺰی ﻟم ﭘﯚﺳﺘدا ﮔﺮﺗوە. ﺑـــم ﻟﮔـــڵ ﺋوەﺷـــﺪا ،دۆڕاﻧﯽ ﭘﺎرﺗـــﯽ ﻛﺮـــﻜﺎران ﻟ ھﺒﮋاردﻧﻛﺎﻧﯽ 2009ﺗﻮﺧﻤﻜﯽ ﭘﯚزەﺗﯿﭭﯽ ﺑﯚ داھﺎﺗﻮو ﺗﺪاﯾ. ﺋم ﺗﻮﺧﻤش ﺑﺮﯾﺘﯿﯿ ﻟ ﺑزﯾﻨﯽ ﺣﯿﺰﺑﻚ ﻛ ﻟﻻﯾن ﻛﺳﻜﯽ ﻣﯿﻠﯿﺘﺎرەوە ﺑڕﻮەدەﭼﻮو -ﻟ دوای "ﺳـــرﻛوﺗﻨﯽ" ﻟ ﻏززە دەوﻣﻧﺪ ﺑﺒﻮو -دەوﻣﻧﺪﯾﯿك ﻛ زۆر ﻟ ﺋﯿﺴـــﺮاﺋﯿﻠﯿﯿﻛﺎن وەك ﺷـــرﻣزاری دەﯾﺎﻧﺒﯿﻨﯽ .ﯾﺎﻧﯿﺶ ﺑﺮﯾﺘﯿﯿ ﻟ ﺳرﻛوﺗﻨﯽ ﭘﺎرﺗﯽ ﻛﺎدﯾﻤﺎ ،ﺋو ﺣﯿﺰﺑی ﻛ ﻟﻻﯾن ژﻧﻜوە ،ﺧﺎﺗﻮو )ﺗﺰﯾﭙﯽ ﻟﯿﭭﻨـــﯽ( ﯾوە ،ﺑڕﻮە دەﺑﺮﺖ )ﻧك ﻟﻻﯾن ﺑرھﺴـــﺘﻜﺎرە
ﺳرﺳﺧﺘﻛی ،ﻛﯚﻧ ﺟﻧراڵ ﺷـــﺎول ﻣﯚﻓﺎز( .ﺑھر ﺣﺎڵ، ھﻣﻮو ﻧﯿﺸﺎﻧ ﻛﻛﺑﻮوەﻛﺎن ﺋﺎﻣﺎژە ﺑ ﭘﮕﺷﺘﻨﯽ ﺟﺳﺘی ھﺒﮋاردﻧﻛﺎن دەﻛن :ﺑ ﺷﻮەﯾك ﻛ ﭼﯿﺪی ﭘﺎرﺗ زﻟﮫﺰەﻛﺎن ﻟ رووﺑڕووﺑﻮﻧوە ﺳﯿﺎﺳﯿﯿﻛﺎﻧﺪا ﺑﺷـــﻮەﯾﻛﯽ ﺋﯚﺗﯚﻣﺎﺗﯿﻜﯽ ﻧﺎﯾﺒﻧوە. ﮔﺮﻓﺘﻜـــﯽ دﯾﻜش ﻣﺎوە ﻛـــ ﭘﺎرﺗ ﺳﯚﺳـــﯿﺎل دﯾﻤﻮﻛﺮاﺗ ﺋوروﭘﯿﯿﻛﺎﻧﯿﺸـــﯽ ﻧﯿﮕـــران ﻛـــﺮدووە :ﺋوﯾـــﺶ ﻧﺑﻮوﻧـــﯽ ﺳـــرﻛﺮداﯾﺗﯿﯿﻛﯽ ) (leadershipﻟﮫﺎﺗﻮوە .ﻧﺑﻮوﻧﯽ ﺋﺎﯾﺪﯾﺎ و ﭘﯿﺎوی دەوﺗﯿﺶ داھﺎﺗﻮوﯾﻛﯽ ﮔش داﺑﯿﻦ ﻧﺎﻛﺎت .ﺟﺎ ﺗﻧﯿﺎ ﺋﯿﺴـــﺮاﺋﯿﻠﯿﯿﻛﺎن واﺑﺳـــﺘ ﻧﯿﻦ ﺑم ﭘﺮﺳوە ،ﺑم ﺑﯚ ﺋوان، ﺟﯿﺎ ﻟ ھر ﺷﻮﻨﻜﯽ دﯾﻜ ،ﻛﺎت ﮔﻮﺷﺎری زۆر دﻨﺖ.
وەرﮔاﻧﯽ :ھردی ﻣﺤﻣﻤد *ﻣﮋووﻧﻮوس و ﻧﻮوﺳری ﭘرﺗﻮوﻛﯽ »ﻟ رەﮔﻮڕﯾﺸی ﺋﯿﺴﺮاﺋﯿﻠﯿﯿﻛﺎﻧوە :ﻟ ﻧﻮان ﻧﺎﺳﯿﯚﻧﺎﻟﯿﺰم و ﺳﯚﺳﯿﺎﻟﯿﺰﻣﺪا« ،ﭼﺎﭘﺨﺎﻧی ﮔﺎﻟﯿﻤﺎر ،زﻧﺠﯿﺮە ﭘرﺗﻮوﻛﯽ ،''Folio Histoireﭘﺎرﯾﺲ.2004 ،
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ژﺪەر و ﭘراوﺰەﻛﺎن: 1. Haaretz، Tel-Aviv، 17 juillet 2009 .2ﻟﻻﯾن داﭬﯿﺪ ﺑﻦ ﮔﻮورﯾﯚن و ﮔﯚﻟﺪا ﻣﯾﺮ-ەوە داﻣزراوە .ﭘﺎرﺗﯽ ﻣﺎﭘﺎی ﻛ ﻛﻮرﺗﻜﺮاوەی ''ﭘﺎرﺗﯽ ﻛﺮﻜﺎراﻧﯽ ﺋﺮﺘﺰ ﺋﯿﺴﺮاﺋﯿﻞ''ە، ﺗﺎوەﻛﻮ ﺳﺎﻧﯽ 1977ﻟژﺮ ﭼﻧﺪﯾﻦ ﻧﺎوی ﺟﻮدادا ﻟ دەﺳﺗﺪا ﺑﻮو. .3ﺳﯚﺳﯿﺎﻟﯿﺴﺘﻜﯽ ﺋﻤﺎﻧﯽ ﺑ رەﮔز ﻧﻣﺴﺎﯾﯽ ﺑﻮو. .4ﺋﯚﺳﺘﺮۆ-ﻣﺎرﻛﺴـــﯿﺰم ﻟ ﭘﺶ ﺷـــڕی ﯾﻛﻣﯽ ﺟﯿﮫﺎﻧﯿﯿوە ﺑﺮﯾﺘﺒﻮو ﻟ رەوﺗﻜﯽ ﻛﺎرﯾﮕری ﺳﯚﺳﯿﺎل دﯾﻤﻮﻛﺮات .ﻛ ﺑﺎﻧﮕﺷی ﺋﯚﺗﯚﻧﯚﻣﯽ ﻧﺗوەﯾﯽ و ﻛﻮﻟﺘﻮوری ﺑﯚ ﻛﻣ ﻧﺗوەﻛﺎن دەﻛﺮد و ﻛﺎرﯾﮕری ﻟ ﺳر ''ﺑﻮﻧﺪ'' و ﺑﺷﻜﯽ ﭼﭘ ﺗﻮوﻧﺪڕەوەﻛﺎﻧﯽ زاﯾﯚﻧﯽ ھﺑﻮو. .5ﺑواﻧـــ ﺋـــو ﺑﺎﺑﺗی ﻛ ﻟ ﭘرﺗﻮوﻛـــﯽ )The Necon Frank، sous la direction d’Irwin Stelzer، (Grove، Agone، New .York، 2004ﺑوﯾﻜﺮدووەﺗوە. .6ﺳـــﺑﺎرەت ﺑ ﺣﺎﺗﯽ ﺋﻣﺮﯾﻜﺎ ﺑواﻧThomas Frank، Pourquoi les pauvres votent à droite، Agon، coll. « Contre- ، feux »، Marseille، 2008
دﯾﭙﻠﯚﻣﺎﺗﯿﻚ ﻟﯚﻣﯚﻧﺪﻟﯚﻣﯚﻧﺪ - 2009 دﯾﺴﻣﺒری دﯾﭙﻠﯚﻣﺎﺗﯿﻚ - 2009 دﯾﺴﻣﺒری
12
ﻛﺸی ﻧﻮان ﺗﻮرك و ﻛﻮرد
ﺋﺎﯾﺎ رﮕ ﻟ ﺑراﻣﺒر ﭼﺎرەﺳرﻜﯽ ﺋﺎﺷﺘﯿﺎﻧدا دەﺑﺘوە؟ ﭘﺮۆﻓﯿﺴﯚر د .ﺋﻧﺪرﯾﺎس ﺑﻮرۆ ھﯚﻛﺎرەﻛﺎﻧﯽ ﺧﯚدزﯾﻨوە ﺑﯚ ﺋو ﺧﯚدزﯾﻨوەﯾی ﻛ ﺋﻧﻘرە ﻟ ﺳﯿﺎﺳﺗﯽ ﺑراﻣﺒـــر ﻛﻮرددا ﭘﯾەوی دەﻛﺎت ،واﺗ ﮔﯚڕﯾﻨﯽ ﺳﯿﺎﺳـــﺗﯽ ﺧـــﯚی ،زۆر ھﯚﻛﺎر ھـــن ﻛ دەﺑ ﺑﺎﺳـــﯿﺎن ﺑﻜﯾﻦ .ﺣﻜﻮﻣﺗﯽ AKPﻟﺳﺎﯽ 2002 واﺗ ﻟ دەﺳﺘﭙﻜﯽ ھﺎﺗﻨ ﺳر دەﺳت ،ھﻣﻮو ﺑﯿﺮ و ﺳـــرﻧﺠﯽ ﺧﯚی ﺑﯚ ﺋﻧﺪاﻣﺘﯽ ﻟ ﯾﻛﺘﯽ ﺋوروﭘﺎدا ﺗرﺧﺎﻧﻜﺮدﺑﻮو ،ﻟﺑر ﺋوەش دەﺑﻮواﯾ ﺧﯚی ﺑ ﭼﺎﻛﺴﺎزﯾﻜﺮدﻧوە ﺧرﯾﻚ ﻛﺮدﺑﺎ .ﯾﻛﺘﯽ ﺋوروﭘﺎ ﯾﻛﺘﯿﯿﻛـــﯽ ﻓﺮە ﻧﺗوە ،ﻓﺮە ﻛﻮﻟﺘﻮور و ﻓﺮە ﺋﺎﯾﯿﻨ .ﺳﯿﺎﺳـــﺗﯽ ﺑـــ زۆر ﺗﻮاﻧﺪﻧوەی ﻛـــﻮرد و ﭘﺸـــﻠﻜﺮدﻧﯽ ﻣﺎﻓـــ ﺑﻨڕەﺗﯿﯿﻛﺎﻧﯽ ﻣﺮۆڤ ،ﭘﻜوە ﺋﻧﺠﺎﻣﺪراون .ﺷـــڕی ﺳرﺑﺎزﯾﯽ دژی ﮔرﯾﻼﻛﺎﻧـــﯽ PKKﺳـــرﻛوﺗﻨﯽ ﻛﻣـــﯽ وەدەﺳـــﺘﮫﻨﺎ .ﻟو ﺑﺎرەﺷوە ﺳـــرۆك ﺋرﻛﺎﻧﯽ
ﺋو داواﯾی ﻛPKK ﭼﻛﻛﺎﻧﯽ ﻟ ژﺮ ﻛﯚﻧﺘﺮۆﻟﯽ ﺋﻣﺮﯾﻜﺎدا داﺑﻨﺖ ،ﻧﯿﺸﺎﻧﺪەدا ﻛ ﺋﻣﺮﯾﻜﺎش ﻟ ﭘﺸﺖ داواﻛﺮدﻧﯽ ،ﻟﺒﻮوردﻧﯽ ﮔﺸﺘﯽ و داﻧﺎﻧﯽ ﭼﻛوەﯾ ﮔﺸﺘﯽ ﭘﺸﻮوی ﺳﻮﭘﺎی ﺗﻮرﻛﯿﺎ ﯾﺎﺷﺎر ﺑﻮﯾﻮﻛﺌﺎﻧﺖ دە":ﺋﮔر ﺋﻤ ھﻣﻮو ﺳﻮﭘﺎی ﺗﻮرﻛﯿﺎ ﺑﻨﺮﯾﻨ ﭼﯿﺎﻛﺎﻧﯽ ﻗﻧﺪﯾﻞ ) ،(5ﻧﺎﺗﻮاﻧﯿﻦ PKKﻟو ﺷﺎﺧدا ﺑﺴـــﯾﻨوە" .ھوﯽ ﭼﺎرەﺳـــرﻛﺮدﻧﯽ ﻛﺸﻛ ﺑ ﺷـــﻮەی ﺳـــرﺑﺎزﯾﯽ ﺑﯚ ﺑﻮدﺟی ﺗﻮرﻛﯿﺎ زۆر ﮔﺮاﻧ و ﺑرەی ﺳـــﻮﭘﺎ و ژەﻧڕاﻛﺎن ﺑراﻣﺒر ﺣﻜﻮوﻣـــت ﺑھﺰﺗﺮ دەﻛﺎت .ﺷـــڕ زﯾﺎﻧﻜﯽ زۆر ﻟ ﭘﺸـــﻜوﺗﻨﯽ ﺋﺎﺑﻮوری رۆژھت و ﺑﺎﺷﻮوری رۆژھﺗﯽ ﺗﻮرﻛﯿﺎ دەدا. ﺗﻮرﻛﯿـــﺎ وەك وﺗـــﻚ ﻛ ﻏﺎزی ﺳﺮووﺷـــﺘﯽ و ﻧـــوت ﭘﯿـــﺪا ﺗﺪەﭘـــڕێ ،ﺑﺎﯾﺧﻜﯽ زۆر ﺑ
ھﻜوﺗی ﺧﯚی دەدا .ﺑم دەﺑ ﺑﯚڕﯾﯿﻛﺎن ﺑو ﻧﺎوﭼﺎﻧدا ﺗﭙڕن ﻛ زۆرﯾﻨی داﻧﯿﺸـــﺘﻮواﻧﻛﺎﻧﯽ ﻛـــﻮردن ،ﺑﯚﯾـــش ﺋﮔـــر ﺋو ﺷـــڕە درﮋەی ھﺑ ،ﺋو ﺑﯚڕﯾﺎﻧ ھﻣﯿﺸـــ ﻟ ﻣﺗﺮﺳﯿﺪا دەﺑﻦ. ﺋﻧﻘـــرە ﻣﺎوەﯾﻛ ھوـــﺪەدا ﭘﯾﻮەﻧﺪﯾﯿﻛﺎﻧﯽ ﻟﮔڵ وﺗﺎﻧﯽ ﺑﺎﺷـــﻮور و رۆژھت ﺑﺎش ﺑﻜﺎت، ﺑم ﻛﺸـــی ﭼﺎرەﺳـــرﻧﻛﺮاوی ﻛـــﻮرد ،رێ ﻟوەش دەﮔﺮێ .ھﻣﺎن ﺷـــﺖ ﺑﯚ ﺑﺎﺷـــﺘﺮﻛﺮدﻧﯽ ﭘﯾﻮەﻧﺪﯾﯿﻛﺎﻧﯿـــﺎن ﻟﮔڵ ھرﻤﯽ ﻛﻮردﺳـــﺘﺎن )ﻟ ﺑﺎﻛـــﻮوری ﻋﺮاق(ﯾﺶ راﺳـــﺘ .ﺋو ھرﻤ ﻓﯿﺪرا ﺑﺷﻮەﯾﻛﯽ ﺗﺎﯾﺒت ﻟﻻﯾن ﺋﻣﺮﯾﻜﺎوە دەﭘﺎرـــﺰرێ و ﻟﻻﯾن ﺗﻮرﻛﯿـــﺎوە ﺑ ﭘﺎرەﯾﻛﯽ زۆر ﺳـــرﻣﺎﯾﮔﻮزاری ﺗـــﺪا دەﻛﺮـــﺖ .وﯾﻼﯾﺗ ﯾﻛﮕﺮﺗﻮوەﻛﺎﻧﯽ ﺋﻣﺮﯾﻜﺎش ﻟﺑر ﭘﻼﻧﯽ ﻛﺸﺎﻧوی ھﺰەﻛﺎﻧﯽ ﻟ ﻋﺮاق دەﯾوێ ﻛﺸی ﻛﻮرد ﭘﺶ ﺋوە ﭼﺎرەﺳـــر ﺑﻜﺮێ ،ﻟﺑر ﺋوە ﺋو ﻛﺸﯾ ﺋﺎﯚزی ھﯾﯽ ھرﻤﯽ ﻛﻮردﺳﺘﺎن ﻟ ﻋﺮاق زﯾﺎﺗﺮ دەﻛﺎت. ﺑﻨﻛﺎن ﺷﭘﯚﯽ ﮔﻮﺷﺎرن ﭘﺎش ھﺒﮋاردﻧﻛﺎﻧﯽ ﺷﺎرەواﻧﯽ و ھرﻤﯿﯿﻛﺎن ﻟـــ ﺗﻮرﻛﯿﺎ ﻟ ﻣﺎﻧﮕﯽ ﺋﺎداری 2009دا ،ﻛ ﺗﯿﺎﻧﺪا DTPزۆر ﻟـــ دەﻧﮕﻛﺎﻧـــﯽ زﯾﺎدﻛـــﺮد و ﺣﯿﺰﺑﯽ دەﺳـــﺗﺪاریAKPش زۆر ﻟـــ دەﻧﮕﻛﺎﻧـــﯽ ﻟدەﺳـــﺘﺪا.دوای ﺋـــوە ﻧـــك ﺗﻧﯿﺎ ھﺮﺷـــ ﺳـــرﺑﺎزﯾﯿﻛﺎﻧﯽ ﻓرﻣﺎﻧﺪەﯾﯽ ﮔﺸـــﺘﯽ ﺳـــﻮﭘﺎی ﺗﻮرﻛﯿـــﺎ دژی ﮔرﯾﻼﻛﺎﻧﯽ ﻛﻮرد دەﺳـــﺘﯽ ﭘﻜﺮد، ﺑﻜﻮ ﻟ ھﻣﺎﻧﻜﺎﺗﺪا ﮔﻮﺷـــﺎرەﻛﺎن دژی DTPش دەﺳﺘﭙﻜﺮان ،زﯾﺎﺗﺮ ﻟ 400 ﺋﻧﺪام و ﺑرﭘﺮﺳﯽ ﺋو ﭘﺎرﺗ دەﺳﺘﺒﺳرﻛﺮان. ھﺮﺷـــﻛﺎﻧﯽ دژی DTPﮔﯾﺸـــﺘ ﭘرﻟﻣﺎﻧﺘﺎراﻧـــﯽ DTPﻟ ﭘرﻟﻣﺎﻧﯽ ﺗﻮرﻛﯿﺎ .ﺋوە رەوﺷـــﯽ ﮔﯿﺮاﻧﯽ ﻟﯾـــﻼ زاﻧـــﺎ و 6ھﺎوڕﯿﻛی ﻟﺳـــﺎﯽ 1994دا وەﺑﯿـــﺮ ﻣـــﺮۆڤ دﻨﺘوە .ﺑﯚ ﻧﻤﻮوﻧـــ ،ﺳـــﻻﺣدﯾﻦ دەﻣﯿﺮﺗـــﺎش ،ﺟﮕـــﺮی ﺳرۆﻛﯽ ﻓﺮاﻛﺴﯿﯚﻧﯽ DTPﻟ ﭘرﻟﻣﺎﻧﯽ ﺗﻮرﻛﯿﺎ، ﺑھﯚی ﻗﺴـــﻛﺎﻧﯽ دراوەﺗـــ دادﮔﺎ .ﻛ ﻟﻛﺎﺗﯽ ﻗﺴﻛﺮدﻧﯿﺪا ﺑم ﺷﻮەﯾ ﻗﺴی ﻛﺮدﺑﻮو ":دەﺑ ﺋﯿﺘﺮ ﻟ ﺗﻮرﻛﯿﺎ داﯾﻜﺎﻧـــﯽ ﻛﻮرد و داﯾﻜﺎﻧﯽ ﺗﻮرك ﺋـــﺎزار ﻧدرﻦ ،دەﺑ رژاﻧﯽ ﺧﻮﻦ راﺑﻮەﺳـــﺘﺖ، دەﺑ ﻟﮔڵ ﮔﻔﺘﻮﮔﯚ ﻟﮔـــڵ ﺋﯚﺟﻻن ﺑﻜﺮﺖ".
*
ﺋﻣﺎﻧ ھﻣﻮوﯾﺎن ﻧﯿﺸـــﺎﻧی ﺋﺎﻣﺎدەﻧﺑﻮوﻧﯿﺎﻧ ﺑﯚ ﭼﺎرەﺳری ﻛﺸﻛﺎن ﻟ ﻧﻮان ﺗﻮرك و ﻛﻮرد و، ﺷﯿﺎوی ﻣﺘﻤﺎﻧ ﺑﯾﻛﺘﺮﻛﺮدن ﻧﯿﻦ. ﺑﺠﮕ ﻟﻣﺎﻧـــ رووداوی ﺗﺮﺳـــﻨﺎﻛﯽ دﯾﻜش رووﯾﺎﻧﺪا .وەك ﺋو ﻛﯚﻣﻜﻮژﯾی ﻟ ﻛﯚﺑﻮوﻧوەی ﻛﻮردان ﻟ زەﻣﺎوەﻧﺪﻜـــﺪا ﻛﺮا ،ﻛ ﭼﻛﺪارەﻛﺎﻧﯽ ﺳـــر ﺑدەوﺗﯿﺶ ﺗﯿﺪا ﺑﺷﺪارﺑﻮون .ﯾﺎن وەك ﺋـــوەی ﺗﯿﻤ ﺗﺎﯾﺒﺗﻛﺎﻧﯽ ﺗـــﻮرك ﻛ ﻟ ﺟژﻧﯽ ﻣﻨﺪاﻧـــﯽ ﺗﻮرﻛﯿﺎدا ﻟ23 ی ﻧﯿﺴـــﺎن)ﺋﭘﺮﯾﻞ(ی ،2009ﺑﺷﻮەﯾﻛﯽ دڕﻧﺪاﻧ ھﺮﺷﯿﺎﻧﻜﺮدە ﺳر ﻣﻨﺪاﻧﯽ ﻛـــﻮرد ،ﺋﻛﺎﺗی ﻟـــ زەوﯾﻛﯽ ﭼﯚﺪا ﯾﺎرﯾﯿـــﺎن دەﻛﺮد .ﺋﻣۆ ﻧﺰﯾﻜـــی 300Jﻣﻨﺪاﯽ ﻛﻮرد ﺑ ﺑﯿﺎﻧﻮوی ﺑردﮔﺮﺗﻨ ﭘﯚﻟﯿﺴـــﺎن ﮔﯿﺮاون. ﺋو ﻣﻨﺪاﻧ ﺋﺴﺘﺎ رووﺑڕووی ھڕەﺷی ﺳﺰای زﯾﻨﺪاﻧﯿﻜﺮدن ﺑﻮوﻧﺗوە .ﻛﺸی ﻛﻮرد ﻟ ھﻣﺎن اﺗﺪا ﺑﺷﻜ ﻟ ﺷڕی ﻧﻮان ﺣﻜﻮوﻣﺗﯽ AKPو ﺳﻮﭘﺎی ﺗﻮرﻛﯿﺎش .ﻛﺸﻛﺎﻧﯽ ﻧﻮان ھردووﻛﯿﺎن ﺟﺎروﺑـــﺎر ﮔﯾﺸـــﺘﻮوﻧﺗ ﻗﯚﻧﺎﺧﯽ ﻣﺗﺮﺳـــﯿﺪار. رۆژﻧﺎﻣـــی )ﺗـــرەف(ی ﺗﻮرﻛﯿـــﺎ ﻟـــ12 ی ﺣﻮزەﯾﺮان)ﯾﯚﻧﯿﯚ(ی2009دا ،ﭘﻼﻧﻜﯽ ﺷـــﺎراوەی ﻓرﻣﺎﻧﺪەی ﮔﺸﺘﯽ ﺑوﻛﺮدەوە.ﺋﺎﻣﺎﻧﺠﯽ ﺋو ﭘﻼﻧ ﻧﺎ ﺳـــﻗﺎﻣﮕﯿﺮی AKPﺑﻮو و ﺳردﺮەﻛﺷـــﯽ "ﭘﻼﻧﯽ ﭼﺎﻻﻛﯿﯿﻛﺎﻧـــﯽ دژی دواﻛوﺗﻮوﯾﯽ )واﺗ ﺋﯿﺴـــﻼﻣﯽ(" ﺑﻮو .ﻟ ﻧﻮ ﭘﻼﻧﻛدا ﺋم ﺷـــﺘﺎﻧ ھﺑـــﻮون :داﻧﺎﻧﯽ ﺳـــﯿﺨﻮڕ ﺑﻧﮫﻨـــﯽ ،ﺗﻜﺪاﻧﯽ ھوﻛﺎﻧﯽ ﺋﺎﺷـــﺘﯽ ﻟﮔـــڵ دوژﻣﻨ ﻛﯚﻧﻛﺎن ﻟ ﺋرﻣﻧﺴﺘﺎن و ﯾﯚﻧﺎن ﺑﯚ ﺋوەی ﻛ راﺳﺘەوەﻛﺎن ﻟ ﺗﻮرﻛﯿـــﺎ ﺑھﺰ ﺑﺒﻦ ،دۆزﯾﻨـــوەی ﺋو ﭼك و ﺗﻗﻣﻧﯿﺎﻧـــی ﻟراﺑﺮدوودا ﺷـــﺎردراﺑﻮوﻧوە، ھﻤﺗﯽ دزﯾﻨﯽ زاﻧﯿﺎرﯾﯿﻛﺎن و ..ھﺘﺪ .ﺋﺎﯾﺎ ﺋم ﭘﻼﻧ ﺷـــﺎراوەﯾ ،ھﺮﺷﻜ واﺗ وەﻣﯽ ﻛﺳﺎﻧﯽ ﻧﺰﯾﻜﯽ ﺳـــﻮﭘﺎ ھﺗﺎ ﻛﺳـــﺎﻧﯽ ﻧﺰﯾﻚ ﺳﻮﭘﺎﯾ ﻟ دۆزی دژی ﻛﻮدەﺗﺎﻛراﻧـــﯽ ﺋرﮔﻧﻛـــﯚن)(6 رۆﯿﯿﺎن ھﺑﻮوە؟ ﺷـــڕ ﻟ ﻧـــﻮان ﺣﻜﻮوﻣت و ﺳﻮﭘﺎدا ،دواڕۆژی ﻛﺸـــی ﻧﻮان ﺗﻮرك و ﻛﻮرد ﻟﻞ و ﻧﺎروون دەﻛﺎ. ﺗﺮس و ﺑﻤﺘﻤﺎﻧﯾﯽ ﺑﯾﻛﺘﺮ ھﯾ ﺋو ﻛﺳی ﻟﻧﻮ PKKدا ﻟ ھﻣﻮوﯾﺎن زﯾﺎﺗﺮ ﻟﭘﺸـــوەﯾ ،ﻣﻮراد ﻛﺎراﯾﻼﻧ ،زۆر ﻣﺘﻤﺎﻧی ﺑ ﺗﻮرﻛﯿﺎ ﻧﯿﯿ و ﻧﻮاﻧﯽ ﻟﮔڵ ﺗﻮرﻛﯿﺎ ﺧﯚش ﻧﯿﯿ و
ﺗﺮﺳﯽ ﻟ ھﯾ.ﻟ ھﭬﭙﯾﭭﯿﻨﻜﺪا ﻟﮔڵ ﺣﺳن ﺟﻣﺎل رۆژﻧﺎﻣﭬﺎﻧﯽ رۆژﻧﺎﻣی "ﻣﯿﻠﻠﯿﯿت" ،ﻛ ﻟ ژﻣﺎرەی 6ی ﺋﺎﯾﺎر)ﻣﺎﯾﯚ(ی 2009دا ﺑوﻛﺮاﯾوە، ﻛﺎراﯾﻼن رەوﺗﯽ ﺳﺎﻛﺎﻧﯽ 90وەﺑﯿﺮ ﺧﯚی دﻨﺘوە و دە" :ﺳﺎﯽ ،1993ﺋﯚزاڵ )ﺳرۆك ﻛﯚﻣﺎری ﺋوﻛﺎﺗﯽ ﺗﻮرﻛﯿﺎ( ﻣﺮدو ،دەرﻓﺗﯽ ﺋﺎﺷﺘﯽ ﺋوﻛﺎت ﺑر ﺑﺎ ﻛوت .ﺋﯚزاڵ ﻛﺳﻜﺒﻮو ﻟ ﻣﺎﻧﺎی ﻛﺸی ﻛﻮرد ﺗﮕﯾﺸـــﺘﺒﻮو و ﺑﯿﺮی ﻟ ﭼﺎرەﺳرﻛﺮدﻧﯽ ﻛﺸـــﻛ دەﻛﺮدەوە .ﺋﯚزال ﻟ ﺳﺎﯽ )1993ﺑ ﺷـــﻮﯾﻛﯽ زۆر ﮔﻮﻣﺎﻧﺎوی( ﻣﺮد و ﺳـــﺎﯽ 1994 ﺑڕاﺳـــﺘﯽ ﺳـــﺎﻜﯽ ﻛﻮژەر و ﭘ ﻧھﺎﻣﺗﯽ ﺑﻮو. ﺋﺎﯾﺎ دﯾﺴﺎن ھﺮﺷﻜﯽ وەك ﺋوەی ﺳﺎﯽ 1994 ﻟﺑردەم ﺋﻤداﯾ؟ ﺋﻤ ھﺳﺖ ﺑ ھﻧﺪێ ﺷﺖ دەﻛﯾﻦ ،ﺑـــم ﺑواﻣﺎن ﺑ ﺧﯚﻣـــﺎن ﻧﯿﯿ .ﺋﺎﯾﺎ ﺣﻜﻮوﻣﺗﯽ AKPش ﺋﻣﺠﺎرە داری دەﺳﺗﺪاری دەداﺗوە دەﺳـــﺖ ﺳـــﻮﭘﺎ و وەك ﺋو ﺳردەﻣ دووﺑﺎرە ﺧﻮﻦ ﻧﺎﺑﺘوە ﮔﯚم؟". ﻟ ﻟﺪواﻧﻜﯽ ﻛﯚﻧﺴی ﺑڕﻮەﺑﯾﯽ ﻛﯚﻣﺎ ﺟﭭﺎﻛﻦ ﻛﻮردﺳـــﺘﺎن ،ﻟـــ1 ی ﺋﯾﻠﻮول)ﺳـــﭙﺘﻣﺒر(ی 2009دا ،ﺋو ﺗﺮس و ﻧﯿﮕراﻧﯿﯿ ﺑﺷـــﻮەﯾﻛﯽ ﺋﺎﺷـــﻜﺮا و ﻛﺮاوە دەﺧﺮﺘڕوو":ﺋﻤ رووﺑڕووی ھﻮﺴـــﺘﻚ ﺑﻮوﯾﻨﺗوە ﻛ ﺑ ھﯿﭻ ﺷﻮەﯾك ﺑﻛـــﻚ ﻧﺎﯾﺖ ،ﺟﮕی ﺳﯿﺎﺳـــﺗﯽ ﻧﻜﯚﻟﯽ و ﺗﻮاﻧﺪﻧوە ﻛ ﻟ ﺳرەﺗﺎی داﻣزراﻧﯽ ﻛﯚﻣﺎر ﺑداووە دژی ﺋﻤ ﺑڕﻮەدەﭼﻮو ،دەﯾﺎﻧوێ ﺑ ھﻧﮕﺎوی ﻣﺘﻤﺎﻧﻛـــﺮدن ﺑ ﺋوان ،ﺗـــﺮس و ﻧﯿﮕراﻧﯿﯿﻛﺎن ﺑﺨﻧـــ ﻧﻮ دﯽ ﮔـــل و ﺑﺰووﺗﻨوەﻛﻣﺎن ﺑﻤﺎﻧﺎ ﺑﻜن و ﻟ ﺋﺎﺳـــﺘﯽ ﺧـــﯚی داﺑزێ .ﺑر ﻟ ھر ﺷﺘﻚ دەﺑ دەوﺗﯽ ﺗﻮرك و ﺣﻜﻮوﻣت واز ﻟ ﺑﯿﺮۆﻛی ﺗﺳﻔﯿﻛﺮدن و ﺳﯿﺎﺳﺗﯽ ﺗﻮوﻧﺪوﺗﯿﮋی ﺑﻨ." ﻟ درﮋەی ﺋو راﮔﯾﻨﺪراوەدا ﺳﺑﺎرەت ﺑ ﺑﺎس و ﮔﻧﮕﺷﻛﺎﻧﯽ ﭘرﻟﻣﺎن دەﮔﻮﺗﺮﺖ":ﺳﯿﺎﺳﺗﻚ ﻛ ﻟ ﺳـــرەﺗﺎدا ﺑـــ ﻧﻮی "ﻛﺮاﻧـــوە ﺑڕووی ﻛـــﻮرددا" ﺑ رای ﮔﺸـــﺘﯽ ﻧﺎﺳـــﻨﺪرا ،ﭘﺎﺷـــﺎن ﻛﺮاﯾ"ﻛﺮاﻧوە ﺑڕووی دﯾﻤﻮﻛﺮاﺳـــﯿﺪا" ،ﺋﻣۆش ﻧﺎوی"ﭘﺮۆژەی ﯾﻛﺘﯽ ﻧﺗوەﯾﯽ"ﯾ و ﺑرﭘﺮﺳﺎن ﺋوە ﺑ" ﺗﺳـــﻔﯿﻛﺮدﻧﯽ ﮔرﯾـــﻼ و "PKKﻧﺎو دەﺑـــن .چ ﭼﺎوﭘﻜوﺗﻨﻛﺎﻧﯽ وەزﯾﺮی ﻛﺎروﺑﺎری ﻧﻮﺧﯚ ﻟﮔڵ ﻛﺳـــﺎﻧﯽ ﺟﯿـــﺎواز ،چ ﭘﯾﻮەﻧﺪﯾﯿ دﯾﭙﻠﯚﻣﺎﺗﯿﯿﻛﺎﻧـــﯽ وەزارەﺗﯽ ﻛﺎروﺑـــﺎری دەرەوە ﻟـــ ﻧﺎوﭼﻛـــدا و چ ﭘﯾﻮەﻧﺪﯾﯿﻛﺎﻧﯽ ﺳـــرۆك
وەزﯾﺮی ﺗﻮرﻛﯿـــﺎ ﻟﮔڵ وﯾﻼﯾﺗ ﯾﻛﮕﺮﺗﻮوەﻛﺎﻧﯽ ﺋﻣﺮﯾﻜﺎش ،ﺋواﻧـــ ھﻣﻮو ھوﺪان و ﻛﺮدەوەی وان ﻛ ﺋﺎﻣﺎﻧﺠﯿﺎن ﭼﺎرەﺳرﻛﺮدﻧﯽ ﻛﺸی ﻛﻮرد ﻧﯿﯿ ،ﺑﻜﻮ ﺑﯚ ﻟﻧﻮﺑﺮدﻧﯽ PKKﯾ." ﺋوەی راﺳـــﺖ ﺑـــ ،ﺋﻧﻘرە دەﯾـــوێ ھﺗﺎ ﭘﯿﺪەﻛـــﺮێ PKKﻟـــ رەوﺗﯽ ﭼﺎرەﺳـــرﻛﺮدﻧﯽ ﻛﺸـــی ﻛﻮرد دەر ﺑـــﻜﺎت .ﭘﺮۆژە ﭘﺸـــﻨﯿﺎزی ﺑرﺑـــوی ﺳـــرۆﻛﯽ PKKﻛـــ ﻟـــ زﯾﻨﺪاﻧﯽ ﺋﯿﻤﺮاﻟﯿﯿوە ھﺗﺎ ﺋﺴـــﺘﺎ ﻟﻻﯾـــن ﺋﻧﻘرەوە ﺑﯚ رای ﮔﺸﺘﯽ ﺋﺎﺷﻜﺮا ﻧﻛﺮاوە .ﺋوە ﻟﻻﯾن ھﻧﺪێ ﻛﻮردەوە وەك ﺋﯚﭘراﺳﯿﯚﻧﻜﯽ ﺳرﺑﺎزی ﺋﻧﻘرە
ﺗﻮرﻛﯿﺎ وەك وﺗﻚ ﻛ ﻏﺎزی ﺳﺮووﺷﺘﯽ و ﻧوت ﭘﯿﺪا ﺗﺪەﭘڕێ ،ﺑﯚڕﯾﯿﻛﺎن ﺑو ﻧﺎوﭼﺎﻧدا ﺗﺪەﭘڕن ﻛ زۆرﯾﻨی داﻧﯿﺸﺘﻮواﻧﻛﺎﻧﯽ ﻛﻮردن ،ﺋﮔر ﺋو ﺷڕە درﮋەی ھﺑ ،ﺋو ﺑﯚڕﯾﺎﻧ ھﻣﯿﺸ ﻟ ﻣﺗﺮﺳﯿﺪا دەﺑﻦ. و وەك ھﺮﺷـــﻜﯽ دژوار ﻣﺣﻜﻮوم دەﻛﺮﺖ .ﺑﯚ ﺋـــوەی رێ ﻟ ﺑﻨﺒﺳـــﺖ ﮔﯾﺸـــﺘﻨﯽ ﺋو رەوﺗ ﺑﮕﺮێ ،ﺋﯚﺟﻻن داوای ﻛﺮد ﺳـــ ﮔﺮووﭘﯽ ﺋﺎﺷﺘﯽ ﻟـــ ﻗﻧﺪﯾﻞ ،ﻛﻣﭙـــﯽ ﭘﻧﺎﺑراﻧـــﯽ ﻣﺧﻤﻮور ﻟ ﺑﺎﺷـــﻮوری ﻛﻮردﺳـــﺘﺎن و ﻟ ﺋوروﭘﺎوە ﺑﭽﻨوە ﺗﻮرﻛﯿﺎ .ﺋو ﮔﺮووﭘﺎﻧ ﺑﺷـــﻮەﯾﻛﯽ ﺟﻣﺎوەری ﺑ ﺟﯚش و ﺧﺮۆﺷوە ﭘﺸﻮازﯾﯿﺎن ﻟﻜﺮا،ﺋﻣش واﯾﻜﺮد ﺋﻧﻘرە ﺑﯾﺎرﺑﺪات ﭼﻮوﻧﯽ ﮔﺮووﭘﯽ ﺋﺎﺷﺘﯽ ﻟ ﺋوروﭘﺎوە ﺑﯚ ﺗﻮرﻛﯿﺎ دواﺑﺨﺎت. ﻟ ﮔﻧﮕﺷـــی ﻧﯿﻮەی ﻣﺎﻧﮕﯽ راﺑـــﺮدوودا ﻟ ﭘرﻟﻣﺎﻧﯽ ﺗﻮرﻛﯿﺎ ،ﭘﺎرﺗﻛﺎﻧﯽ ﺋﯚﭘﯚزﯾﺴﯿﯚن واﺗ
MONDE MONDE LE
1313 ﭘﺎرﺗﯽ ﮔﻟﯽ ﻛﯚﻣﺎری CHPو ﭘﺎرﺗﯽ ﺑﺰووﺗﻨوەی ﻣﯿﻠﻠﯽ MHPﺑﺷـــﻮەﯾﻛﯽ زۆر ﺗﻮوﻧﺪ ھﺮﺷﯿﺎن ﻛﺮدە ﺳر ﭘﺎرﺗﯽ دەﺳﺗﺪار .AKPﺋوان ﺧﯚﯾﺎن ﭘﺸـــﺖ ﺋﺳـــﺘﻮور ﺑ ﺷـــﭘﯚﻟﻜﯽ رەﺗﻜﺮدﻧ وە ﻧﺎڕەزاﯾﺗﯽ ﻟ ﻛﯚﻣﮕی ﺗﻮرﻛﯿﺪا ،ﻛﯚﻣﮕﯾك ﻛ ﺑ دەﯾﺎن ﺳﺎ ﻧﺗوەﭘرەﺳﺖ و ﻛﻣﺎﻟﯿﺴﺖ ﺗﯿﺪا ﺑﺎدەﺳﺘﺒﻮون ،ﮔﻧﮕﺷی ﭼﺎرەﺳرﻛﺮدﻧﯽ ﻛﺸـــی ﻛﻮرد دوژﻣﻨﺎﯾﺗﯿﯿ ﻛﯚﻧﻛﺎن ،ﺋواﻧی ﻣﺎوەﯾﻛﯽ دوور و درﮋ ﻟ ﺷـــڕ و ﻛﺸدان و ﺧﺎوەن رۆﻜﯽ ﮔﺮﻧﮕﻦ ،ﺗﻮوﻧﺪﺗﺮ دەﻛﺎت .ھﻣﻮوﯾﺎن ﺳر ﻟ ﻧﻮێ ﺗﺮس و ﻧﯿﮕراﻧﯽ ﺧﯚﯾﺎن ﺳﺑﺎرەت ﺑوەی ﻛ ﻛﻮرد ﺧﻮازﯾﺎری دەوﺗﻜﯽ ﺳرﺑﺧﯚن و ﺋـــوان دەﯾﺎﻧوێ ﺟﯿﺎ ﺑﺒﻨـــوە ،دەﺧﻧڕوو. ﺑم ﺋـــوە ﻟﻻﯾن ﻛـــﻮردەوە رەﺗﺪەﻛﺮﺘوەو، ﻻﯾﻧﯽ ﻛﻮردی دە ﺋوان دەﯾﺎﻧوێ ﻛﺸـــﻛ ﻟ ﻧﻮﺧﯚی ﺗﻮرﻛﯿﺎدا ﺑﺷـــﻮەﯾﻛﯽ ﺋﺎﺷﺘﯿﺎﻧ و دﯾﻤﻮﻛﺮاﺗﯽ ﭼﺎرەﺳـــر ﺑﻜﺮﺖ .ﺋو ﮔﻧﮕﺷﯾی ﺋﺴـــﺘﺎ ﻟ ﻧﻮ ﭘﺎرﺗ ﺳﯿﺎﺳـــﯿﯿﻛﺎﻧﺪا ﻟﺋﺎراداﯾ، زﯾﺎﺗـــﺮ ﻧﯿﺸـــﺎﻧﻛﺎﻧﯽ ھﺒﮋاردﻧﻜـــﯽ ﺑروەﺧﺖ
و ﺑﻛﻚ دەﺑﻮو .ھروەھﺎ ﺑوﺷﻮەﯾش ﺋﮔر ﻻﯾﻧﯽ ﻛﻮردی ﺋو ھﻧﮕﺎواﻧ ﺑﮫﺎوﮋێ ﻧدەﺗﻮاﻧﺮا ﺗﯚﻣﺗﯽ "ﺗﯿﺮۆر" ﺑﺪرﺘ ﭘﺎڵ ﻻﯾﻧﯽ ﻛﻮردی . ھروەھـــﺎ دەﺑ ھﯿﭻ ﻛس ﺑ ﺋﺎﺳـــﺘﻣﺒﻮون و درﮋﺧﺎﯾﻧﺒﻮوﻧـــﯽ ﺋو رەوﺗ و ﺳﯿﺎﺳـــﺗﻜﯽ رﻜﻜوﺗﻨﻜﺎراﻧـــی ﺑم ﭼﺷـــﻨی ﻛﯚﻣﮕی ﻣدەﻧـــﯽ و دﯾﻤﻮﻛﺮاﺗـــﯽ ﻓﺮﯾﻮ ﻧﺧـــﻮات .وەك راﺑﺮدوو ھﺰی ﺑﺗﻮاﻧﺎ ھن ﻛ دەﯾﺎﻧوێ ﻛﯚﺳـــﭗ و ﺗﮔـــرە ﺑﺨﻧ ﺑردەم رەوﺗﯽ ﺋﺎﺷـــﺘﺒﻮوﻧوە و رﻜﻜوﺗﻦ .ﺋواﻧ ﺗﻧﯿـــﺎ ژەﻧڕا ﺗﻮرﻛﻛﺎن ﻧﯿﻦ ،ﺗﻧﯿﺎ ھﺰە ﻛﯚﻧ ﻧﺎﺳﯿﯚﻧﺎﻟﯿﺴﺘﻛﺎن ﻧﯿﻦ ﻛ ﻟﻧﻮ زۆر رﻜﺨﺮاو و دەزﮔﺎی دەوﺗﺪا ھﺸـــﺘﺎ ﺧﺎوەن رۆﻜﯽ ﮔﺮﻧﮕﻦ ،ھروەھﺎ ﺋو ﮔﺮووﭘﺎﻧی ﻛ ھﻣﯿﺸـــ و ﻟـــ ھﻣﻮو ﻻﯾﻛـــوە ﺋﺎﻣﺎدەی ﺋﻧﺠﺎﻣﺪاﻧـــﯽ ﺗﻮوﻧﺪ وﺗﯿﮋﯾﻦ ،ﻛـــ ﺑﻨﻣﺎی رەواﯾﯽ ﺗﺎﯾﺒﺗﯿﺎن ھﺗﺎ ﺋﺴﺘﺎ ﻟ ﻣﺗﺮﺳﯿﺪاﯾ. ﺑﯚ ﺋوەی ﻣﺮۆڤ ﺑرەﻧﮕﺎری ﻛﺎرە ﺋﯿﺴﺘﯿﻔﺰازﯾﯿ زۆر ﻧﺎﻟﺑﺎرەﻛﺎﻧﯿﺶ ﺑﺒﺘوە ،ﺑﺎرودۆﺧﻜﯽ ﺑرﭼﺎو و ﺳـــرﻧﺠاﻛﺶ ﺑم ﺋوەﻧﺪەی دﯾﻜ ﺳـــﯾﺮ
ﻻﯾﻧﯽ ﻛﻮردی دەﺑ زﯾﺮەﻛﺎﻧ ﺑﺠﻮﺘوە ،ﺋﻣش ﺗﻧﯿﺎ ﺑوە ﻧﻮدەوﺗﯿﺪا داﺑﻨ . ﺋوﻛﺎﺗﯿﺶ ﺋو ﺑھﺎﻧﯾ ﻟﻻﯾﻧﯽ دﯾﻜ وەردەﮔﺮﺘوە ﻛ ھڕەﺷ ﺑﻜﺎت و ﺑﺖ " :ﺗﯚ ﺋﺎﻣﺎدە ﻧﯿﺖ ،ﻛواﺗ ﻣﻦ ﭘﻮﯾﺴﺘﻢ ﺑ ﺗﻮوﻧﺪوﺗﯿﮋﯾﯿ" ﻧﯿﺸﺎﻧﺪەدات .ﺳرەڕای ﺋوەی ﻛ ھﺒﮋاردﻧﻛﺎن ﻟ ﺳﺎﯽ 2011دا ﺑڕﻮە دەﭼﻦ ،ﺑداﺧوە ﺋوە دەﺑﺘ ﺑﺎر ﺑﺳـــر ﭼﺎرەﺳرﻛﺮدﻧﻜﯽ ﺑﻮﺮاﻧی ﻛﺸی ﻛﻮرد ،ﺑﺷـــﯿﭽﻮەﯾﻛﯽ ﺑﭘﻟ و ﺑﭘﯽ ھﻟﻮﻣرﺟﻛﺎن. دەﺑ ﺷـــڕ ﻟ دەﺳـــﺖ ﻧﺗوەﭘرﺳﺖ و ﺳﻮﭘﺎﭘرەﺳﺘﻛﺎن دەرﺑﮫﻨﺪرێ ﺋﺴـــﺘﺎ وا دەردەﻛوێ ﻛ ﮔﻧﮕﺷ و دﺒﺎت ﺑﯚ ﻣﺎوەﯾﻛﯽ دوورﺗﺮ ﺳـــﺑﺎرەت ﺑ" ﺷـــﻮازی" ﭼﺎرەﺳری ﻛﺸـــی ﻛﻮرد دەﻛﺮێ .ﺑھﯚی ﺋو ﺷـــڕە درﮋە ﻟـــ ﻣﮋﯾﻨـــ و ﻛﺎرﯾﮕرﯾﯿ ﻗﻮو ﺳﯿﺎﺳـــﯽ ،ﻛﯚﻣﯾﺗﯽ و دەرووﻧﯽ و ﺋﺎﯾﺪۆﻟﯚژی ـ ﻧﺗوەﭘرەﺳﺘﯽ ﻟﺳر ﻛﯚﻣﮕ و ﮔﺮووﭘﻛﺎﻧﯽ دادەﻧ ،ﺑﺷﻮەﯾﻛﯽ دﯾﻜ ﻧﺎﺑﺖ .دﯾﺴﺎن ﺋﮔر ﻛﺎژﺮەﻛ ﭘﺎش ﻧﺧﻧوە ﻧدەن ،ﻣﺗﺮﺳﯽ ﺋوە ﻟﺋﺎرادﯾـــ ﻛ " ﻛ ﭼﯿﺎ ﻛﯚﻟﻨﺞ ﺑﮕﺮێ ،ﺑم ﭼﯿﺎ ﺗﻧﯿﺎ ﻣﺸﻜﻜﯽ ﺑﺒ .(7)"ﺋﮔر ﺋوە روو ﺑﺪات، ﺋوﻛﺎت "ﺳـــردەﻣﻜﯽ ﻧﺎﻟﺑﺎر" دەﺳﺖ ﭘﺪەﻛﺎت ﻛـــ ھژاری و ﻧھﺎﻣﺗﯿﺶ ﻟﮔڵ ﺧﯚﯾﺪا دﻨﺖ. ﺋوﻛﺎﺗﯿﺶ ﻛس ﻧﺎﺗﻮاﻧ ﭘﺸـــﺒﯿﻨﯽ ﺑﻜﺎت ،ﻛﺎم ھﻟﻮﻣرﺟـــﯽ ﻧﻮدەوﺗﯽ دەﺗﻮاﻧـــ ﻛﺎرﯾﮕری ﻟﺳـــر رەوﺗـــﯽ ﭼﺎرەﺳـــرﻛﺮدﻧﻚ داﺑﻨ ﻛ ﺋوەﻧﺪە ﭘﻮﯾﺴﺘﯽ ﭘ ھﯾ . ﺑﯚﯾ ،ﺑ ﺑوای ﻣﻦ ﻻﯾﻧﯽ ﻛﻮردی ﭘﻮﯾﺴـــﺘﯽ ﺑ ھوﻮ ﺗﻗﻻﯾﻛﯽ زۆر ﮔـــورە و زﯾﺮەﻛﺎﻧﯾ ،ﺑﯚ ﺋوەی ﺑﺎرودۆﺧﯽ ﻛﺸـــﻛ ﻟ ﺑﻨڕەﺗوە ﺑﮕﯚڕێ .ﺋﻧﻘرە ﻧﺎﺗﻮاﻧ ﺋم ﻛﺎرە ﺑﻜﺎت ،ﺗﻧﯿﺎ ﻻﯾﻧﯽ ﻛﻮرد دەﺗﻮاﻧ ﺋوە ﺳرﺑﺨﺎت. دەﺑ ﺷـــڕ ﻟ دەﺳـــﺖ ﻧﺗوەﭘرﺳـــﺖ و ﺳﻮﭘﺎﭘرەﺳﺘﻛﺎﻧﯽ ﺗﻮرك و ھروەھﺎ دەوﺗﻛﺎﻧﯽ ﺋﻧﺪاﻣﯽ ﻧﺎﺗﯚ ،ﺋواﻧی ﺗﺎوەﻛﻮ ﺋﺴـــﺘﺎ ﺧﯚﯾﺎن ﺑ ﭼﺎرەﺳـــرﯾﯿوە ﻣﺎﻧﺪوو ﻧﻛـــﺮدووە و ﺧﯚﯾﺎن ﻟ ﭘﺸـــﺖ ﺋﯿﺪﯾﻌﺎی ﺑ ﺑﻨﻣﺎی ﺗﯿﺮۆرﯾـــﺰم ﻟ دژی ﻻﯾﻧـــﯽ ﻛﻮردی ﺷـــﺎردووەﺗوە ،ﺑﺴـــﻧﺮﺘوە. ﺋﻣـــش ﺗﻧﯿﺎ ﺑوە دەﻛﺮێ ﻛـــ ﻻﯾﻧﯽ ﻛﻮردی ﻟﺑﻮاری ﭘﺸﺒﯿﻨﯽ دوورﻣودا و ﺑﯿﺮﻛﺮدﻧوەﯾﻛﯽ ﺳﺘﺮاﺗﯿﮋی راﯾﺒﮕﯾﻨﺖ ﻛ ﺋو ﺋﺎﻣﺎدەﯾ ﺑ ﺗواوی واز ﻟ ﺷڕی ﭼﻛﺪاری ﺑﻨﺖ و ﭼﻛﻛﺎﻧﯽ ﺧﯚی ﻟژﺮ ﭼﺎودﺮی ﻧﻮدەوﺗﯿـــﺪا داﺑﻨ . واﺗ واز ﻟ ھﻣﻮو ھڕﺷـــ ﺳرﺑﺎزﯾﯿﻛﺎﻧﯽ ﺧﯚی دﻨﺖ، ﺑﯚﯾ ھر ﻛس ھڕەﺷـــ ﺑـــﻜﺎت و ﺑﺖ " :ﺗﯚ ﺋﺎﻣـــﺎدە ﻧﯿﺖ ،ﻛواﺗـــ ﻣﻦ ﭘﻮﯾﺴـــﺘﻢ ﺑ ﺗﻮوﻧﺪ وﺗﯿﮋﯾﯿ (8)"ﺋو ﺧﯚی ﻟ ﻟﯚژﯾﻜﯽ ﺳرﺑﺎزی ﺷڕ دەﮔﺮﺘوەو،دەﮔڕﺘوە. ﺑـــ ھﻧﮕﺎوﻜـــﯽ ﺋوەﻧﺪە ﻋﻗﻞ ﺳـــﻟﯿﻤﺎﻧ، ﻻﯾﻧﯽ ﻛﻮردی ﭘﻮﯾﺴﺘ ﺑﺷﻮەﯾﻛﯽ ﯾﻛﮕﺮﺗﻮو ﺑﯿﺮوﺑﯚﭼﻮوﻧﻛﺎﻧـــﯽ ﺧـــﯚی ﻛ ﺗﺎﺋﺴـــﺘﺎ زۆرﺟﺎر دﯾﺎری ﻛﺮدوون دووﺑﺎرە ﺑﻜﺎﺗوەو ،رﺒری ﭘﺎرﺗﯽ ﻛﺮﻜﺎراﻧﯽ ﻛﻮردﺳـــﺘﺎن ﻋﺑﺪوـــ ﺋﯚﺟﻻن ،ﺋو ﺑﯿﺮۆﻛﯾـــی ﻛ دەﺖ ﻛﺸـــی ﻛﻮرد ﺗﻧﯿﺎ ﺑ رﮕی ﺳﯿﺎﺳﯽ ،دﯾﻤﻮﻛﺮاﺗﯽ و ﺋﺎﺷﺘﯿﺎﻧ ﭼﺎرەﺳر دەﺑ ،درﮋە ﭘﺒﺪات .ﺑم ﺷﻮەﯾ وﯾﺴﺖ و داوا ﺳـــرەﻛﯿﯿﻛﺎﻧﯽ ﺧـــﯚی دەﺧﺎﺗـــ ﺑرﺑﺎس و ﻟ ھﻣﺎﻧﻜﺎﺗﯿﺸـــﺪا ﺋو ﺑﺎرودۆﺧی ﺋﺴـــﺘﺎی ﺳرە وژﺮ ﺑﻜﺎت .ﺑوﺷﻮەﯾش ﺋﺎﻣﺎﻧﺞ و ﻛرەﺳﺘ و ﺋﺎﻣﺮازەﻛﺎن دووﺑﺎرە ﭘﻜوە دەﮔﻮﻧﺠﺎن. ﺑم ﺷـــﻮەﯾ رﮕ ﻟﺑردەم ﺳﯿﺎﺳـــﺗﻜﯽ ﻧﻮﯽ رﻜﻜوﺗﻦ و ﺷـــڕ ﺑﯚ ﭘﻜﮫﻨﺎﻧﯽ ﻋداﻟت ﺑﯚ ﮔﻟﯽ ﻛـــﻮرد ﻟ ﺗﻮرﻛﯿـــﺎ دەﻛﺮﺘوە .ھﻣﻮو ﻛﯚﻣﮕی ﻛﻮردی ـ ﺑ ﭘﺸﺘﯿﻮاﻧﯽ زۆر ھﺎووﺗﯽ ﺑـــ رەﭼـــك ﺗﻮرﻛﯿﺶ ـ دەﯾﺘﻮاﻧـــﯽ ﻟ ھزار ﻻﯾﻧﯽ ﻛﯚﻣﻟﯾﺗﯿﯿوە ﻟو ھوڵ و ﺗﻗﻻﯾﺎﻧدا ﺑﺷـــﺪارﺑﻦ .ﺋـــوﻛﺎت ﺑـــﯚ دﯾﻤﻮﻛﺮاﺳـــﯿﻜﺮدﻧﯽ ﻛﯚﻣﮕـــی ﺗﻮرﻛﯿـــﺎش زۆر ھـــﯚﻛﺎری ﻓـــﺮاوان دەردەﻛوﺗﻦ ،ﺋﻣش ﺑﯚ ﺳرﺟم ﻛﯚﻣﮕ ﺑﺎش
ھﯾ .وﯾﻼﯾﺗ ﯾﻛﮕﺮﺗـــﻮوەﻛﺎن ﺋﻣﺮﯾﻜﺎ ،ھﺰی ﭘﺸﻧﮕﯽ ﻧﺎﺗﯚ ،ﻟﺑر ﺋو ھﯚﻛﺎراﻧی ﭘﯾﻮەﺳﺘﻦ ﺑ ﻛﺸـــﺎﻧوە ﻟ ﻋﺮاق ،دەﯾوێ ﻛﺸـــی ﻛﻮرد ﭼﺎرەﺳر ﺑﻜﺮێ .ﺋو ﺳـــﻨﻮور ﻟﺑردەم ﺳﻮﭘﺎی ﺗﻮرﻛﯿﺎ و وﺗﺎﻧﯽ دﯾﻜی ﺋﻧﺪاﻣﯽ ﻧﺎﺗﯚدا دادەﻧ ﻛ ھﺗﺎ ﺋﻣۆ ﻟ ﺑﻮاری ﺳﯿﺎﺳـــﺗﯽ ﺋﺎﺷـــﺘﯿﺪا رۆﻜـــﯽ ﻧﮕﺗﯿﭭﯿـــﺎن ﮔـــاوە .ﺋـــوەی ھﺗﺎ ﺋﺴـــﺘﺎ ﺑ ﻛﻣﯽ ﺑﯿﻨﺮاوە ،ﺑداﺧـــوە ﻧﺑﻮوﻧﯽ ﭘﺸﺘﯿﻮاﻧﯿﯿﻛﯽ ﺋﺎﺷـــﻜﺮای دەوﺗﻛﺎﻧﯽ ﺋﻧﺪاﻣﯽ ﯾﻛﺘﯿﯽ ﺋوروﭘﺎﯾ ﺑﯚ ﭼﺎرەﺳـــری ﺋﺎﺷـــﺘﯿﺎﻧ. ﺑھﯚی ﺋو ﻛﺸ ﮔورەﯾی ﻛ ﻟﻧﻮ ﻛﯚﻣﮕدا ھﯾو ،ﺑھﯚی ھﻮﺴـــﺘﯽ ﻧﺎرووﻧﯽ ﺳـــﺑﺎرەت ﺑـــ ﺋﻧﺪاﻣﺘـــﯽ ﺗﻮرﻛﯿﺎ ﻟ ﯾﻛﺘـــﯽ ﺋوروﭘﺎدا، ﺋم دەوﺗﺎﻧ ﻧﺎﺗﻮاﻧﻦ رۆـــﯽ ﻧﺎوﺑﮋﯾﻮاﻧﯽ ﺑﮕﺮﻧ ﺋﺳـــﺘﯚی ﺧﯚﯾـــﺎن .ﺋـــوان دووﺑـــﺎرە دەﺗﻮاﻧﻦ ﺟﺳـــﺎرەت ﺑﺪەن و ھﺎوﻛﺎرﯾﯿﻛﯽ وەك ﭘﺮۆژەی ﻣﺎرﺷـــﺎڵ ﺑﯚ ﻛﯚﺗﺎﯾﯽ ھﻨﺎن ﺑ ﺷڕ و دەرﻛﺮدﻧﯽ ﻟﺒﻮوردﻧﻜـــﯽ ﮔﺸـــﺘﯽ ﻓﺮاوان ﭘﺸـــﻨﯿﺎز ﺑﻜن. ھروەھﺎ ،دەﺗﻮاﻧﻦ ﺑﺒﻨ ﺧﺎوەن ھﻮﺴـــﺘﻚ ﻛ داوای رﻜﻜوﺗﻦ ﻟ ﭘﻧﺎﺑراﻧﯽ ﺗﻮرك و ﻛﻮرداﻧﯽ داﻧﯿﺸﺘﻮوی وﺗﻛﺎﻧﯿﺎن ﺑﻜن. ﺳﯿﺎﺳﺗﯽ رﻜﻜوﺗﻦ رووی ﻟ ﺋﺎﯾﻨﺪەﯾ ﻧﺎﺑ ﺋو وﯾﺴﺘﺎﻧ ﻟﺳر ﺣﯿﺴﺎﺑﯽ ﺗﺎواﻧﻛﺎﻧﯽ ﭘﺸﺘﺮ ﻛ ھردوو ﻻ ﺋﻧﺠﺎﻣﯿﺎن داوە ،ﺑﺘﻗﻨوە. ﺋوﻛﺎت ھـــردوو ﻻﯾن ھﻧﺪێ ﺗﺎوان و ﻧﺎﻛﯚﻛﯽ ﺑـــردەم ﯾﻛﺘﺮ ﮔـــورە دەﻛـــن .ﺋﮔر ﻣﺮۆڤ ﺳـــﯾﺮی ﮔﻧﮕﺷـــﻛﺎن ﺑـــﻜﺎت ﺳـــﺑﺎرەت ﺑ ﻗﻛﺮدﻧـــﯽ ﺋرﻣﻧﯿﯿﻛﺎن ،زﯾﺎدﺑﻮوﻧﯽ دوژﻣﻨﺎﯾﺗﯽ ھﺗﺎ ﺑﮕﺎﺗ ﻛﻮﺷـــﺘﻦ و ﻧﺎﻛﯚﻛـــﯽ دەﺑﻨ ﺋﺎﻛﺎﻣﯽ ﺋو ﻛﺎرە .ﺋوە رـــﯽ ﻟﻣﺘﻤﺎﻧ ﺑﯾﻛﺘﺮﻛﺮدن و ھﺎوﻛﺎرﯾﻜﺮدﻧﯽ ﯾﻛﺘﺮ ﮔﺮت .ﻟ رەوﺷـــﻜﯽ وادا دادﮔﺎﻛﺎﻧﯽ وﺗﺎﻧﯽ دﯾﻜ و رووداوە ﻣﮋووﯾﯿﻛﺎﻧﯽ ﻧﺎوﭼﻛﺎﻧﯽ دﯾﻜش ﻧﺎﺑﻨ ﻧﻤﻮوﻧ. ﺋﮔـــر ھﻧﮕﺎوی ﺑﭽﻮوك و ھـــﺪی ﺑﻨﺮﻦ ﺑﯚ ﭼﺎرەﺳرﻛﺮدن و ،ﻟﺟﯿﺎﺗﯽ ﺳﯿﺎﺳﯿﺗﯽ ﭘﻜﮫﺎﺗﻦ و رﻜﻜوﺗﻦ ،رﻜﻜوﺗﻨﯽ ﺳـــﺎﺧﺘ ﺋﻧﺠﺎﻣﺒﺪرﻦ، ﺋوەش دەﺑﺘـــ ﻣﺎﯾی ﻛﺎرەﺳـــﺎت .ﻟ ﻻﯾﻛﯽ دﯾﻜـــوە ﻛﻮرد داواﻛﺎرﯾﯿﻛﺎﻧـــﯽ ﺧﯚﯾﺎن ﺋوەﻧﺪە زﯾﺎد ﺑﻜن ﻛ ﻟ ﻛﯚﻣﮕی زۆرﯾﻨدا ﻛ ﻧﺰﯾﻜی ﺳت ﺳﺎ ﻧﺎﺳﯿﯚﻧﺎﻟﯿﺰﻣﯽ ﺗﻮرك ﺗﯿﺪا ﺑﺎدەﺳﺘ، دووﺑﺎرە ﭘﺮﺳـــﯽ ﺟﯿﺎﺑﻮوﻧوە دﺘ ﺋﺎراو ،ﺋوەش ﺑﯚﺧﯚی ﻣﺗﺮﺳـــﯿﯿ .ﺑﯚﯾ ﺋوﻛﺎت ﺋوان ﺋﺎﻣﺎدە
ﻧﺎﺑ ﺋـــو دەرﮔﺎﯾی ﺑﯚ ﺋﮔری ﺋﺎﺷـــﺘﯽ ﻛﺮاوەﺗوە دووﺑﺎرە داﺑﺨﺮﺘوە دەﺑـــ دەرﮔﺎی ﺳـــرﺑﺧﯚ ﺗﺎﻗﯿﺒﻜﺮﻨـــوە و ﺑدواداﭼـــﻮون ﺑﯚ ﺋو رﮕﺎﯾﺎﻧ ﺑﻜﺮێ .ﻧﯿﺸـــﺎﻧ ﺳرەﻛﯿﯿﻛﺎﻧﯽ ﺋﺎﻣﺎﻧﺠﻛﺎﻧﯿﺎن دەﺑ ﺳر ﻟ ﻧﻮێ ﻣﺘﻤﺎﻧ ﺑﯾﻛﺘﺮ ﻛﺮدن و ﺑر ﻟ ھﻣﻮو ﺷـــﺘﻚ ﭘﻜوە دروﺳﺘﻜﺮدﻧﯽ ﻋداﻟت ﺑﺖ .دەﺑ ﺋﻣ ﻟ ھﻣﻮو ﺋﺎﺳﺘﻛﺎﻧﯽ ﻛﯚﻣﮕدا ،ﻟ ﮔﻮﻧﺪ ،ﺷﺎر، ﻧﺎوﭼ و ﺳرﺗﺎﺳـــری دەوﺗﺪا ﺑ ﺷﻮەﯾﻛﯽ ﺑرﺑو راﭬـــ ﺑﻜﺮﺖ .ﻋداﻟـــت ﭼﯿﯿ؟ ﺋﮔر ﻣﺮۆڤ زﯾﺎدﺑﻮوﻧﯽ دەﺳـــت و ﻛﻣﻮﻛﻮڕﯾﯿﻛﺎﻧﯽ دﯾﻤﻮﻛﺮاﺳﯽ ﺗﻮرﻛﯿﺎ ﻟﺑرﭼﺎو ﺑﮕﺮﺖ ،زۆر ﺑﺎﺑت و ﭘﺮس ﻛ راﺳـــﺘﺧﯚ ﭘﯾﻮەﻧﺪﯾﯿﺎن ﺑ ﻛﺸـــی ﻛﻮردەوە ھﯾ ،دەﺑ ﺑﺨﺮﻨ ﺑرﺑﺎس و ﺋﻣش ﻛﺎرﻜﯽ ﮔﻮﻧﺠـــﺎو دەﺑﺖ .ﺑم ﺷـــﻮەﯾ ھﻣﻮو ﻛﯚﻣﮕ دەﻛوﺘ ﻧﻮ دﯾﺎﻟﯚﮔﻚ ﻟﺳر دواڕۆژی ﺧﯚی .ﺋم "دﯾﺎﻟﯚﮔ ﮔورە ﻛﯚﻣﯾﺗﯿﯿ "ﻧﺎﭼﺎر ﻧﯿﯿ ﭼﺎوەڕواﻧﯽ ﺋو ﺑﯾﺎراﻧ ﺑ ﻛ ﺑ زەﺣﻤت ﻟﻻﯾن داﻣزراوەو دەزﮔﺎﻛﺎﻧﯽ ﺣﻜﻮﻣﺗﯽ ﺗﻮرﻛﯿﺎوە دەدرﻦ .ﺋم دﯾﺎﻟﯚﮔ دەﺗﻮاﻧ ھر ﺋﺴﺘﺎ دەﺳﺖ ﭘ ﺑﻜﺎت .ﻟﺑر ﻓﺮاواﻧﺒﻮوﻧﯽ ﺧﯚﭘﺸـــﺎﻧﺪاﻧﻛﺎﻧﯽ ﺋم دواﯾﯿﺎﻧ ،ﻣﻦ ﺧﺎﯽ ﺳرەﺗﺎﯾﯽ ﮔﺮﻧﮓ دەﺑﯿﻨﻢ ﻛ دەﺗﻮاﻧﻦ ﺑرەو ﺋم ﻻﯾﻧ ﻛ ﻣﻦ ﻟ ﺳرەوە ﺑﺎﺳﻢ ﻛﺮد راﺑﻜﺸﺮﻦ. ﻟ ﻛﯚﺗﺎﯾﯿـــﺪا "دەرﮔﺎ ﻟ ﺋﮔرەﻛﺎن" ﻛﺮاﯾوە، ﺑـــم ﺋو ﺋﮔراﻧ ﻛ ﺑﺷـــﻮەی ﺋﺎﺷـــﺘﯿﺎﻧ ﻛﯚﺗﺎﯾـــﯽ ھﻨـــﺎن ﺑـــم ﺷـــڕە ﻣﺎﻟﻮﺮاﻧﻜر و ﺑﻤﺎﻧﺎﯾ ﻛـــ دەوﺗﯽ ﻧﺗوەﯾـــﯽ ﺗﻮرك دژ ﺑ ھﺎووﺗﯿﺎﻧﯽ ﻛـــﻮردی ﺧﯚی ﺑڕـــﻮەی دەﺑﺎت و ﺧﯚی ﻟ ﻧﻮ ﭼﻨﮕﯽ ﺳﯿﺎﺳﺗﯽ ﺑزۆر ﺗﻮاﻧﺪﻧوەی رەﮔزﭘرەﺳـــﺘﺎﻧ رزﮔﺎر ﺑـــﻜﺎت .ﺋﮔـــر ﺋﻣ ﺳـــرﻛوێ ،ﺋم ﻛﺎرە ﺑﯚ ﺳـــرﺟم ﻣﺮۆﭬﻛﺎﻧﯽ ﺗﻮرﻛﯿـــﺎ ،چ ﺗـــﻮرك ،چ ﻛـــﻮرد ،چ ﺋرﻣﻧﯽ و چ ﻛﻣﯿﻨ ﺋﺎﯾﯿﻨﯿﯿـــﻛﺎن ،دەﺑﺘ دەوﻣﻧﺪﯾﯿك. ﺋﮔر ﺋوە ﺑﺘ ﻛﺎﯾوە ،دۆﺧﻚ دﻨﺘ ﻛﺎﯾوە ﻛـــ ھﻣﻮو ﻻﯾﻧﻛﺎن ﻟ ﺗﻮرﻛﯿﺎ ﺳـــرﺑﻜون و، رێ دەﻛﺎﺗـــوە ﻛ ﺗﻮرﻛﯿﺎ ھﻣـــﻮو ﺗﻮاﻧﺎی ﺧﯚی ﺑرەو ﭘﺶ ﺑﺒﺎت و ﻧﺎﭼﺎر ﻧدەﺑﻮو ﻛ ﺧﯚی ﺑ ﺷـــڕی ﺑﺮاﻛﻮژی ﺳرﭼﺎوە ﮔﺮﺗﻮو ﻟ ﺋﺎﯾﺪۆﻟﯚژﯾﯿ ﻛﯚﻧﺒﻮوەﻛﺎن ھﯿﻼك ﺑﻜﺎت. ﻧﺎﺑـــ ﺋـــو "دەرﮔﺎﯾی ﻟ ﺋﮔری" ﺋﺎﺷـــﺘﯽ ﻛﺮاوەﺗوە ،دووﺑـــﺎرە داﺑﺨﺮﺘوەو رﮕی ﺑرەو ﭼﺎرەﺳری ﻛﺸی ﻛﻮرد دﯾﺴﺎن ﭼﻧﺪﯾﻦ ﺳﺎﯽ دﯾﻜ دواﺑﺨﺮﺘـــوە .ﺑﯚﯾ ﻟم ﺑﺎرودۆﺧدا دەﺑ ھﻣﻮو ﺋـــو ھﺰاﻧی ﻛ داوای ﭼﺎرەﺳـــرﻜﯽ ﺋﺎﺷـــﺘﯿﺎﻧ ،ﻣدەﻧـــﯽ و دﻤﻮﻛﺮاﺗـــﯽ دەﻛن، ﻛﺸـــﻛﺎﻧﯽ دﯾﻜﯾـــﺎن وەﻻوە ﺑﻨـــﻦ و ﻟ ﭘﻨﺎو ﭼﺎرەﺳری ﻟﮔڵ ﯾك داﺑﻨﯿﺸﻦ. وەرﮔﺮاﻧﯽ ﻟ ﺋﻤﺎﻧﯿﯿوە :ﻟﻮﻗﻤﺎن ﺗﻮرﮔﻮت
ﺳﺑﺎرەت ﺑ ﻧﻮوﺳر:
ﭘﺮۆﻓﯿﺴـــﯚر د .ھﺎﺑـــﻞ ﺋﻧﺪرﯾـــﺎس ﺑـــﻮرۆ، ﺳـــﺎﯽ 1928ﻟ ﺷـــﺎری ﺑرﻟﯿﻦ ﻟ داﯾﻜﺒﻮوە. ﭘﺮۆﻓﯿﺴـــﯚری ﺧﺎﻧﻧﺸـــﯿﻦ ﻟ ﺑﺷـــﯽ زاﻧﺴﺘﯽ ﺳﯿﺎﺳـــﯽ و ﭘﯾﻮەﻧﺪﯾﯿـــ ﻧﻮدەوﺗﯿﯿﻛﺎﻧـــﯽ زاﻧﻜـــﯚی ""Johann Wolfgang Goetheی ﻓﺮاﻧﻜﻔﯚرﺗ .ﯾﻛﻜ ﻟ رﻜﺨر و داﻣزرﻨراﻧﯽ ﺑﺰووﺗﻨوە و ﻛﻣﭙﯾﻨﯽ )رﯾﭙﻮاﻧﯽ ﻛﺎﺗﯽ ھﻠﻜی ﺳـــﻮور(ی ﺋﻤﺎﻧﯿﺎ ﺑﯚ دﯾﻤﻮﻛﺮاﺳﯽ و ﭼﻛﺪاﻧﺎن ﻛـــ ﻣﺎوەەﯾﻛﯽ درﮋ وﺗﺑـــﮋی ﻛﯚﻣﯿﺘی ﺋو ﻛﻣﭙﯾﻨ ﺑـــﻮو ﻟ"ﻣﻛﺘﺑﯽ ﺳﯚﺳﯿﺎﻟﯿﺴـــﺖ" و "ﻣﺎﻓ ﺑﻨﭽﯿﻨﯾﯿﻛﺎن و دﯾﻤﻮﻛﺮاﺳﯽ" ﺑﻮو .ﺋﺴﺘﺎ وﺗﺑﮋ و ﻛﻮردﯾﻨﺎﺗﯚری ﺋو ﻛﯚﻣﯿﺘﺎﻧﯾ ﻟ ﺑﻮاری ﺋﺎﺷﺘﯽ و دﯾﺎﻟﯚﮔﺪا) :ﻛﺎﺗﯽ ﭼﺎرەﺳری ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻛﺸی ﻧﻮان ﺗﻮرك و ﻛﻮرد ھﺎﺗﻮوە() ،ﭘﺮۆژەی ﭼﺎودـــﺮی :ﭼﺎرەﺳـــری ﻣدەﻧﯽ ﻛﺸـــﻛﺎن، ﭘﺸﮕﯿﺮﯾﻜﺮدن ﻟ ﺷڕ و ﺗﻮوﻧﺪوﺗﯿﮋی".
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ژﺪەر و ﭘراوﺰەﻛﺎن: PKK .1ﻟ رﻜﺨﺮاوﻜﯽ ﻗدەﺧﻛﺮاوە ﻟ ﺋﻤﺎﻧﯿﺎ).ﺗﺒﯿﻨﯽ وەرﮔ( .2ﻧﻮوﺳر ﺑﯚ ﺑﺎﺷﻮوری ﻛﻮردﺳﺘﺎن ﺋم وﺷﯾ ﺑﻛﺎردﻨﺖ )ﺗﺒﯿﻨﯽ وەرﮔ.( .3ﺑﺋﻤﺎﻧـــﯽMonetoring- projects: Zivili Konfliktbearbeitung، Gewalt- und : ) Kriegspraventionﺗﺒﯿﻨﯽ وەرﮔ.( .4ﺑﺋﻤﺎﻧﯽ) Kooperation fur den frieden :ﺗﺒﯿﻨﯽ وەرﮔ.( .5ﺷﻮﻨﯽ ﺑﻨﻜی ﺳرەﻛﯽ ﮔرﯾﻼﻛﺎﻧﯽ PKKﻟ ﺑﺎﺷﻮوری ﻛﻮردﺳﺘﺎن. .6ﺋﺴـــﺘﺎ زۆر ﻟ ﺳـــرﺑﺎزە ﭘﻠﺑرزەﻛﺎﻧﯽ ﺳـــﻮﭘﺎی ﺗﻮرك ،ﻟﺑر ﺋـــوەی ﮔﻮﻣﺎﻧﯽ ﺋﻧﺪاﻣﺘﯽ رﻜﺨﺮاوی دژی ﯾﺎﺳﺎﯾﺎن ﻟﺪەﻛﺮﺖ ،دادﮔﺎﯾﯽ دەﻛﺮﻦ .ﻟﻧﻮﯾﺎﻧﺪا ژەﻧڕاڵ ﭘﻠﺑرزە ﺧﺎﻧﻧﺸﯿﻨﻛﺎﻧﯽ وەك ﺧﻮرﺷـــﯿﺪ ﺗﯚﻟﯚﻧﻦ ﺷـــﻧر ﺋرﺋﻮﯾﮕﻮر .داواﻛﺎری ﮔﺸﺘﯿﯽ ﺋﻣﺎﻧ ﺑ ﺑڕﻮەﺑﺮدﻧﯽ رﻜﺨﺮاوﻜﯽ ﺗﯿﺮۆرﺳﺘﯽ ﺗﺎواﻧﺒﺎر دەﻛﺎت .ﺑﮔﻮﺮەی ﻟﯿﺴﺘﯽ ﺗﯚﻣﺗﺒﺎرﯾﯽ داواﻛﺎری ﮔﺸﺘﯿﯽ ،ﺋﺎﻣﺎﻧﺠﯽ ﺋم رﻜﺨﺮاوە ھﻮەﺷﺎﻧﺪﻧوەی ﺳﯿﺴﺘﻣﯽ دەﺳﺘﻮوری ھﻣﯿﺸﯾﯽ و ﺣﻜﻮوﻣﺗ .ﯾﻛم داﻧﯿﺸﺘﻨﯽ دادﮔﺎ ﻟ ﻣﺎﻧﮕﯽ ﺗﺸـــﺮﯾﻨﯽ ﯾﻛﻣﯽ 2008ﺑڕﻮەﭼﻮوە،ﺗﺎوەﻛﻮ ﺋﺴـــﺘﺎ ﭘﺮۆﺳـــی دادﮔﺎﯾﯿﻜﺮدن دژی 80ﺗﯚﻣﺗﺒﺎری ﺋﻧﺪاﻣﯽ ﺋرﮔﻧﻛﯚن ﺑردەواﻣ .داﻧﯿﺸـــﺘﻨﯽ ﺳﯿﻣﯿﺶ ﻟﺳرەﺗﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﮕﯽ ﺋﺎﺑﯽ ﺋﻣﺴﺎڵ دەﺳﺘﯽ ﭘﻜﺮد .ﺋو ﭼﻛﺎﻧی ﻟ ﺳﺎﯽ 2007دا دۆزراوﻧﺗوە رﮕی دەﺳﺖ ﭘﻜﺮدﻧﯽ ھﻤﺗﯽ ﻟﭙﭽﯿﻨوە و ﺑ ﻛﯚﻣﮕﺮﺗﻨﯽ ﺗﯚﻣﺗﺒﺎراﻧﯽ ﺧﯚﺷﻜﺮد. .7وەرﮔاﻧـــﯽ ﺋـــم ﭘﻧﺪە ﺑ ﻛﻮردﯾﯿ ﺑﺮﯾﺘﯿﯿ " ﻧﺎوﻜﯽ ﮔـــﺮان ،ﮔﻮﻧﺪﻜﯽ وﺮان" دﺖ ،ﺑم ﺑﺑوای ﻣﻦ واﺗ ﺋﻤﺎﻧﯿﯿﻛﺎﻧﯿﺸﯽ ھﻣﺎن ﻣﺎﻧﺎ دەدات) .ﺗﺒﯿﻨﯽ وەرﮔ.( .8ﻟـــ ﺋﺳـــﺪا ﭘﻧﺪەﻛ ﺑـــم ﺷـــﻮەﯾund bist Du nicht willing، so brauch ich : ) (Gewalt” (Go-ethe، Erlkonigﺗﺒﯿﻨﯽ وەرﮔ.(
ﻛﻮردی
ﻛﻮردی
ﻣﯿﺪﯾﺎ ،ﺋﺎﯾﻨﺪە ﻣﺮۆﭬﺎﯾﺗﯽ و ﻛﻮرد ﻓﯾﺴڵ داﻏﻠﯽ
*
ﮔﺮاﻓﯿﻚLMD kurdî :
دەﻛﺮێ ﻛ راﺑﮕﯾﻨ ﺋﺎﻣﺎدەﯾ ﭼﻛﻛﺎﻧﯽ ﺧﯚی ﻟژﺮ ﭼﺎودﺮﯾﯿﻛﯽ
ﻧﺎﺑﻦ دﯾﺎﻟﯚگ ﺑﻜن .ﭘﺎش ﺋو راﺑﺮدوو ﺗﻮوﻧﺪوﺗﯿﮋە، ﮔﯚڕاﻧﯽ ﺷﻮازی ﺑﯿﺮﻛﺮدﻧوەﯾﺎن ھر ﺑﺧﯚی زۆر زەﺣﻤﺗ.
LE
دﯾﺴﻣﺒری 2009 2009 دﯾﺴﻣﺒری diplomatique diplomatique
ﺧﻮﻨراﻧﯽ ھﮋا! ﺑـــ ﻧـــﺎوی ﺋﺪﯾﺘﯚرﯾـــﯽ و ھﺎوﻛﺎراﻧـــﯽ ﻟﯚﻣﯚﻧﺪ دﯾﭙﻠﯚﻣﺎﺗﯿﻜﯽ ﻛﻮردﯾﯿوە ،ﺳوﺗﺎن ﻟﺪەﻛم .ﺋﻤ زۆر ﺳـــرﺑرزﯾﻦ ﻛ ﺋو رۆژﻧﺎﻣ ﻧﻮﻧﺗوەﯾﯿ ﺑ زﻣﺎﻧﯽ ﻛﻮردی دەﮔﯾﻨﯿﻨ ﺑر دەﺳـــﺘﯽ ﺋﻮە .ﺑﯚ ژﯾﺎﻧﺪن و ﺑرەوﭘﺸﺒﺮدﻧﯿﺸـــﯽ ﭼﺎوەڕﯽ ﭘﺸﺘﯿﻮاﻧﯽ ﺋﻮەﯾﻦ و داوای ﺋﺎﺑﻮوﻧﻛﺮدﻧﺘﺎن ﻟﺪەﻛﯾﻦ. ﻣﺮۆﭬﺎﯾﺗـــﯽ ﻟ ھﺳـــﺎرەﻛﻣﺎﻧﺪا ،ﺑـــرەو ﻧﻮ دﯽ ﺳـــدەی ﻧﻮێ ھﻧﮕﺎو دەﻧـــ .ھﺎوﻛﺎرﯾﯿﻛﺎن ﺗﺎزە دەﻛﺮﻨـــوە ،ﺑرژەوەﻧﺪی ﺑر ﯾك دەﻛون، رﯾﺰەﻛﺎن دﯾﺎر دەﺑﻨوە .دەﺳﺗﺪاراﻧﯽ ﺟﯿﮫﺎن ﺳر ﻟﻧﻮێ ﺷﻮەی دﻧﯿﺎ دادەڕﮋﻧوە. ﻟ ﺳـــدەی راﺑﺮدوودا ﺋﻤ ﺑﻮوﯾﻨ ﺷـــﺎھﯿﺪی ﺗﻜﭽﻮوﻧﯽ ﺳﯿﺴﺘﻣ راﻣﯿﺎری و دﯾﻜﺘﺎﺗﯚرﯾﯿﻛﺎن .ﻟ ﺋﻧﺠﺎﻣﯽ ﺋو ﺑﯚﺷﺎﯾﯿی ھﺎﺗ ﺋﺎراوە ،ﺑرژەوەﻧﺪﯾﯽ ﺋﺎﺑـــﻮوری ﻟ ژﯾﺎﻧﯽ ﻛﯚﻣﯾﺗﯽ و دەوﺗﯿﺪا ،وەك ﺳﯿﺴـــﺘﻣﯽ ﻧﻮﯽ راﻣﯿﺎری ھﺎﺗﻨ ﮔﯚڕێ .ﺋﯿﺪی ﻟ ﺑﻮاری دﯾﭙﻠﯚﻣﺎﺳـــﯽ و ﺳﯿﺎﺳـــﯿﺪا ،ﺑھﺎ ﺑرزەﻛﺎﻧﯽ ﻣﺮۆﭬﺎﯾﺗـــﯽ ﺑﻮوﻧﺗـــ ﺧﺎﻛﺎﻧـــﯽ ﺑﯚرﺳـــﻛﺎن، ﺟﯿﮫﺎﻧﮕﯿـــﺮی وەك ﺋﺳـــﭙﯽ ﺳـــرﺧﯚش ھﻣﻮو ﺳﻨﻮورﻚ دەﺑﺖ .ﺳﻨﻮوری ﻧﻮێ ،ﺑ ﺳﻨﻮورﯾﯿ. ژﻣﺎرەی داﻧﯿﺸـــﺘﻮواﻧﯽ ﺟﯿﮫﺎن ﻟ زﯾﺎدﺑﻮوﻧﻜﯽ زۆر ﺧﺮاداﯾـــ ،ﺑـــم ﺳـــرﭼﺎوەﻛﺎﻧﯽ ژﯾﺎﻧـــﯽ ھﺳﺎرەﻛﻣﺎن ﺑ ھﻣﺎن ﺧﺮاﯾﯿوە ﻛﻣﺘﺮ دەﺑﻨوە. دەوﻣﻧﺪەﻛﺎﻧﯽ ﺟﯿﮫﺎن دەوﻣﻧﺪﺗﺮ ،ھژاراﻧﯿﺶ ھژارﺗﺮ دەﺑﻦ .ﻣﺮۆﭬﻛﺎن ﺑﯚ ﺋوەی زﯾﺎﺗﺮ ﺑﺷـــﯽ ﺧﯚﯾﺎن ﻟ ﺧﺮ و ﺑـــﺮی ﺟﯿﮫﺎن وەرﺑﮕﺮن ،ﯾﺎن ﺑﯚ ﺋوەی ﺑﮋﯾﻦ ،دەﻛوﻧ ﻧـــﻮ ھوڵ و ﻛﺎرﻛﺮدﻧﻜﯽ ﻏدارﺗﺮەوە .وا دﯾـــﺎرە ﺋو ھوﺪاﻧ ،ھوﺪاﻧﻜﯽ دادﭘروەراﻧ و دادﻣﻧﺪﯾﺎﻧ ﻧﺎﺑﺖ. ﺗﯿﯚری ﻣﺎﻟﺘﻮوﺳـــﯽ ﺗﺎﯾﺒت ﺑـــ ﻛﻣﻜﺮدﻧوەی ژﻣﺎرەی داﻧﯿﺸﺘﻮواﻧﯽ ﺟﯿﮫﺎن ،رەﻧﮕ ﺟﺎرﻜﯽ دﯾﻜ ﺑ ﺑﯿﺮ ھﻧﺪﻚ ﻛﺳـــﺪا ﺑﺘوە .ﻛ دەﺗﻮاﻧ ﺑ، ﭘﺎش ﺋو ﮔﻔﺘﻮﮔﯚﯾی ﻟ ﺳر ﺳرﭼﺎوەﻛﺎﻧﯽ ﻧوت و ﺳﺎﻣﺎﻧ ﺳﺘﺮاﺗﯿﮋﯾﯿﻛﺎن ﻛﺮا ،دواڕۆژی ﻣﺮۆﭬﺎﯾﺗﯽ و ھﺳـــﺎرەﻛﻣﺎن ﻟ ﺳـــدەی داھﺎﺗـــﻮودا وەك ﭘﯿﺸﺒﯿﻨﯿﯿﻛﺎﻧﯽ ھﻧﺪﻚ ﻓﯿﻠﻤﯽ ﻓﻧﺘﺎزی ﻧﺎﺑﺖ. ﻟـــ ﻻﯾﻛـــوە دەوﺗﺎﻧـــﯽ ﺧـــﺎوەن ﺗﻮاﻧـــﺎی ﺋﺗﯚﻣﯽ وەك ﭘﺎﻛﺴـــﺘﺎن و ھﯿﻨﺪﺳﺘﺎن ،ﻛ زۆرﺑی داﻧﯿﺸـــﺘﻮواﻧﯿﺎن ﺋﻟﻒ و ﺑ ﻧﺎزاﻧـــﻦ ،ھروەھﺎ ﺑﯚ ﺋو ﺋﺎﻣﺮ و ﻛرﺳـــﺘ و ﻛﺎرﮔﺎﻧی ،ژﯾﻨﮕ و ژﯾﺎﻧﯽ ﺳﺮوﺷﺘﯽ دەﺧﻧ ﺑر ھڕەﺷ ،دەوﺗﺎﻧﯽ ﺟﯿﮫﺎن ﻟـــم رۆژاﻧدا ﻟـــ ﻟﻮوﺗﻜی داﻧﯿﻤﺎرﻛـــﺪا ﺑ دوای ﭼﺎرەﺳرﻜﺪا دەﮔڕﻦ. ھﺒـــت ﻟ ﭘﺸـــﺖ ھﻣﻮو ﺋـــو وﻨﺎﻧوە ،ﻟ ﭘﺸﺖ ﭘردەی ھﻣﻮو ﺋو رووداواﻧوە"،دوژﻣﻨﺎﯾﺗﯽ و دۆﺳـــﺘﺎﯾﺗﯽ" ﺗﻮاﻧـــﺎی ﺑدەﺳـــﺘﮫﻨﺎن ﯾـــﺎن ﻛﯚﻧﺘﺮۆﻜﺮدﻧـــﯽ ﺳـــرﭼﺎوەﻛﺎﻧﯽ دەوﻣﻧـــﺪی و دەرەﻓﺗ ﺟﯿﯚﺳﺘﺮاﺗﯿﮋﯾﯿﻛﺎن ھن. ھﻧﺪێ ﻧﺗوە و دەوت ﺧﺎوەن ﺟﯿﯚﺳﺘﺮاﺗﯿﮋی ﺑرزن-ﻛ ﺋو ﺑھﺎﯾ ﻟﻻﯾن ﺳﺮوﺷـــﺘوە ﺑوان ﺑﺧﺸـــﺮاوە ،-ﺋـــوان ﺋـــو ﺋﺎواﻧﺘـــﺎژ و دەرﻓﺗ زﯾﻨﺎﻧی ﺧﯚﯾﺎن ﻧﺎﻗﯚزﻧوە .ﯾﺎﺧﻮد ﻟژﺮ ﺑﺎری ﺋو ﺋﺎواﻧﺘﺎژاﻧدا ﻟﻧﻮدەﭼﻦ ،وەك ﻛﻮرد...رووداوەﻛﺎﻧﯽ ﻛﻮردﺳﺘﺎن ﺟﺎرﻜﯽ دﯾﻜ ﭘﺮﺳﯿﺎرە ﺑ وەﻣﻛﺎن ﺑ ﺑﯿﺮ ﻣﺮۆﭬﺪا دﻨﻨوە: ﻟ ﻧﻮ ﺋو ﺗﺷـــﻘﻟ و ﻣﻠﻤﻼﻧﯿﯿی ﺟﯿﮫﺎن و ﻣﺮۆﭬﺎﯾﺗﯿﺪا ،ﻛﻮرد ﺗﺎ چ رادەﯾك ﺣﺴﺎﺑﯽ دواڕۆژی دووری ﺧﯚﯾﺎن دەﻛن؟
ﻛﺸی ﻛﻮردﺳـــﺘﺎن ،وەك ﺗﺎرﯾﻜﯿﯿﻛﯽ ﺑردەم زاﯾﯿﻦ ،ﻟ رەوﺗﯽ ﭼﺎرەﺳرﻛﺮدﻧﺪا ﻛوﺗﻮوەﺗ ﺳر راﺳـــﺘڕﯽ ﺧﯚی .رەوﺷـــﯽ ﺑﺎﺑﺗﯿﺎﻧی ﻛﻮرد ھر ﭼﯚﻧﻚ ﺑﺖ ،ھرﭼﻧﺪە ﻟ دۆﺧﻜﯽ ﻛﺎﻣﺒﺎﺧﯿﺸﺪا ﺗﺪەﭘڕن و ﻗﻮرﺑﺎﻧﯽ زۆرﯾﺶ دەدەن ،ﺋو ﺷـــوە ﺗﺎرﯾﻜی ﺑﺳـــر ﺋﺎﺳـــﻤﺎﻧﯽ وﺗﯽ ﺋﻤدا ﺑﺎرﯾﻮە، ﺋﺴﺘﺎ ﻟ ﺑردەم زاﯾﻨﺪاﯾ .ﭼﻣﯽ رەﺷﯽ ﭼﺎرەﻧﻮوﺳﯽ ﻛﻮردﺳﺘﺎﻧﯿﺶ وەك ﻧﻤﻮوﻧﻛﺎﻧﯽ ﭘﺶ ﺧﯚی ،ﺑرەو ﻛﯚﺗﺎﯾﯽ ﺑﺳرھﺎﺗﯽ رەش ﺷﭘﯚڵ دەدات. ﺑﻨﻣﺎ ﻧﻮﯿﻛﺎﻧـــﯽ ﺟﯿﮫﺎن ،ھﺰە ﻧﺗوەﯾﯿﻛﺎﻧﯽ ﻛﻮرد ،رەوﺷـــﯽ وﺗﯽ ﺋﻤ و ھرﻢ و ﺋﮔرەﻛﺎﻧﯽ ﭘﺸـــﻜوﺗﻨ ﻧﻮﯿﻛﺎﻧﯽ ﺳدەی ﺋﻤ ،دواڕۆژﻜﯽ ﻧـــﻮێ ﺑﯚ ﻛﻮرد ﺋﺎﻣﺎدە دەﻛن .ﺋﮔر ﻛﻮرد ھی ﺧﯚﻛﻮژاﻧـــ ﻧﻛـــن ،ﻧﯿﺸـــﺎﻧﻛﺎﻧﯽ ﺋـــو دواڕۆژە ﻟ ﺋﺴـــﺘﺎوە دەرﻛوﺗﻮون .ﻟ ﻣـــﺎوەی داھﺎﺗﻮودا ﺳـــﺑﺎرەت ﺑ رێ و رەﮔزەﻛﺎﻧﯽ ﭼﺎرەﺳری زۆر ﺷﺖ دەﺧﺮﻨ ﺑر ﮔﻔﺘﻮﮔﯚ .ھﺒت ﺋﻟﺘرﻧﺎﺗﯿﭭﯽ ھﻣﻮو ﭘﺸﻨﯿﺎزەﻛﺎﻧﯿﺶ دەﺑﻦ. ﺋﯿـــﺪی دەوﺗﺎﻧﯽ ﺳردەﺳـــﺖ ﺑـــ ﮔﻮﺮەی ﺟﯿﮫﺎﻧﯽ ﻧﻮێ ،ﺑ ﮔﻮﺮەی ﺳﯿﺴﺘﻣﯽ ﻧﻮێ ﻧﺎﺗﻮاﻧﻦ ﺣﻮﻛﻤﮕﯾﯿﻛﯽ وەك ﭘﺸﻮو ﺑﺳر ﻛﻮرددا ﺑﻜن. ﻧ ﺑﻨﻣﺎ و ﭘﻮەرەﻛﺎﻧﯽ ﺟﯿﮫﺎن و ،ﻧ ھﺰی ﻛﻮردﯾﺶ رێ ﺑوە ﻧﺎدات .ﺑم ﺑﯚ ﺋوەی ﻛﻮرد و وﺗﻛﯾﺎن ﻟ ﻓﯚرﻣﯽ ﻛﯚﻟﯚﻧﯿﻜﺮدﻧﯽ ﻛﻼﺳﯿﻚ دەرﺑﭽ و ﻧﺑﺘ ﻛﯚﻟﯚﻧﯿﯿﻛـــﯽ ﻧـــﻮێ ،دەﺑـــ ﺑ ﮔﻮـــﺮەی ﻣﯿﺘﯚد ﺑﺠﻮﺘـــوە .دەﺑ ﺋـــوە ﻟ ﺑﯿﺮ ﻧﻛـــﺮێ ،ﻛﻮرد ﭼﻧﺪی ﺧﺎوەن داووﻧرﯾﺖ ﺑﻦ و ﻛﺎر ﺑﯚ دﯾﻤﻮﻛﺮاﺳﯽ ﺑﻜن ،ﺑو رادە ﺧﺮاﯾﯿش ﭼﺎرەﺳرﯾﯿﻛﯽ ﺑ دﯽ ﺧﯚﯾﺎن ﺑدەﺳﺘﺪﻨﻦ. ﯾﻛﻚ ﻟ ﺑﻨﻣﺎﻛﺎﻧﯽ ﺗﻜﺒﻮون ﻟﮔڵ رەوﺗﯽ ﺟﯿﮫﺎﻧﮕﯿﺮﯾﺪا ،ﻣﯿﺪﯾﺎﯾﻛﯽ ﻛﺎرﯾﮕرە .ﻟم رۆژﮔﺎرەی ﺋﻤدا ﻣﯿﺪﯾﺎ ﺋﯿﺪی رۆﯽ دﯾﭙﻠﯚﻣﺎﺳـــﯽ ،ﻧﺎﺳﺎﻧﺪن، ﭘﯾﻮەﻧﺪﯾـــﯽ ﻛﯚﻣﯾﺗـــﯽ دەﮔـــێ ،واﺗ رۆﯽ ﺋﻧﺪازﯾﺎری ﻛﯚﻣڵ و ﺟﯿﮫﺎن دەﮔێ .ﻣﯿﺪﯾﺎ ﺋﯿﺪی ﺑ ﮔﻮﺮەی ﻧﻮﻧﺎﻧﯽ ﺳـــدەی راﺑﺮدوو"دەﺳـــﺗﯽ ﭼﻮارم"ﻧﯿﯿـــ ،ﺑﻜﻮ ﻟـــ زۆر ﺑﻮاردا دەﺳـــﺗﯽ ﯾﻛﻣﯽ ﺑ رﻛﺎﺑرە. ﻣﯿﺪﯾﺎی ﻛﻮردی ﺗﺎوەﻛﻮ ﺋﺴﺘﺎ ھر ﻟژﺮ ﺳﺎﯾی ﺳﯿﺎﺳﺗﺪا ﺑﻮو .ﺋم رەوﺷـــ وەك ﻧﺧﯚﺷﯿﯿﻛﯽ ﻣﻨﺪاﯽ ﺑﻮو ،دەﺑ ﺋﯿﺘﺮ ﻟ ﻟﺷـــﯽ ﻣﯿﺪﯾﺎی ﻛﻮردی دوور ﺑﻜوﺘوە .ﺋﺎﺳﺘﯽ رۆژﻧﺎﻣﻧﻮوس و ﺑﻮورژوازﯾﯽ ﻛﻮرد ﮔﯾﺸﺘﻮوەﺗ ﺋو ﺋﺎﺳﺘی ﻛ ﺋﯿﺪی ﺋواﻧﯿﺶ دەﺗﻮاﻧﻦ ﻣﯿﺪﯾﺎﯾﻛﯽ ﻧﺗوەﯾﯽ داﺑﻤزرﻨﻦ و ھﻧﮕﺎو ﺑرەو ﻣﯿﺪﯾـــﺎی ﻧﻮﻧﺗوەﯾﯽ ﺑﮫﺎوـــﮋن .ھروەھﺎ دەﺳﺗﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻛﻮردﯾﺶ دەﺑ دەﺳﺖ ﻟ ﻗﻮڕﮔﯽ ﻣﯿﺪﯾـــﺎی ﻛﻮرد ﺑردات ،ﺑﯚ ﺋـــوەی رۆژﻧﺎﻣﮔرﯾﯽ ﻛﻮردی ﺑﺘﻮاﻧ ﻟ ﮔﺷـــﻛﺮدﻧﯽ ﻛﯚﻣﯾﺗﯽ و ﻟ ﺋﺎﺳﺘﯽ ﻧﻮدەوﺗﯿﺪا رۆﯽ ﺧﯚی ﺑﮕﺖ. ﻟﯚﻣﯚﻧـــﺪ دﯾﭙﻠﯚﻣﺎﺗﯿﻚ ﯾﻛﻜ ﻟـــو دەرﻓﺗﺎﻧی ﺑردەم ﻛـــﻮرد ،ﻛـــ ﻣﯿﺪﯾﺎی ﻛـــﻮردی ﺑھﯚﯾوە ﺑﺘﻮاﻧ ﺑﺒﺘ ﺋﻟﻘﯾـــك ﻟ زﻧﺠﯿﺮەی ﺟﯿﮫﺎﻧﮕﯿﺮی و ﻟ ﭘﺮۆژەی ﻣزﻧﺘﺮ و ﺳـــرﻛوﺗﻮوﺗﺮدا رﯽ ﺋو ﭘﺮۆژاﻧـــ ﺗﺧﺖ ﺑﻜﺎت .ﺑ ھﯿﻮای ﺟﯿﮫﺎﻧﻜﯽ ﭘ ﻟ ﺋﺎﺷﺘﯽ ،ﯾﻛﺴﺎﻧﯽ و دﯾﻤﻮﻛﺮاﺳﯽ ،ﺑ ھﯿﻮای ﺳﺎﻜﯽ ﺑﺧﺘوەر و ﺗﻧﺪروﺳﺖ. *ﺳرﻧﻮوﺳری ﮔﺸﺘﯿﯽ ﭼﺎﭘﯽ ﻛﻮردﯾﯽ )ﻟﯚﻣﯚﻧﺪ دﯾﭙﻠﯚﻣﺎﺗﯿﻚ(.
دﯾﭙﻠﯚﻣﺎﺗﯿﻚ - 2009 دﯾﺴﻣﺒری دﯾﭙﻠﯚﻣﺎﺗﯿﻚ ﻟﯚﻣﯚﻧﺪﻟﯚﻣﯚﻧﺪ - 2009 دﯾﺴﻣﺒری
14
ﻟﺳر ﭘﺎﺷﻤﺎوە ﺷﻮاوەﻛﺎﻧﯽ ﻛــــــ ﺑﺮﻧﺎر ﺋﻮﻣﺒﺮﺨﺖ
ﺳـــﺎﻚ دوای رووﺧﺎﻧـــﯽ دﯾﻮاری ﺑرﻟﯿﻦ ،ﻛﯚﻣﺎری ﺋﻤﺎﻧﯿﺎی دﯾﻤﻮﻛﺮات ﻟﻧﻮﭼـــﻮو .رووﺧﺎﻧﻛ ﺳـــرەﺗﺎ ﻟ ﻣﺎﯾـــﺲ )ﻣﺎی( و ﺋﺎب )ﺋﯚﮔﯚﺳـــﺖ(ی 1989ﺑﭼﻧـــﺪ ﻛﻟﻨﻜـــﯽ ﯾك ﻟ دوای ﯾك ﻟﺳـــر ﺳﻨﻮوری ﻧﻣﺴﺎ و ھﻧﮕﺎرﯾﺎ و دواﺗﺮﯾﺶ ﻟ ﺗﺸﺮﯾﻨﯽ دووەم )ﻧﯚﭬﻤﺒر( ﻟ ﺑرﻟﯿﻦ دەﺳﺘﯽ ﭘﻜﺮد. ﺋم وﺗ ﺷﺎﻧﺰە ﻣﻠﯿﯚﻧﯿﯿ ﻛ ﻟﺳﺎﯽ 1949داﻣزراﺑﻮو ،ﻟﻻﯾن ﺋﻤﺎﻧﯿﺎی رۆژﺋـــﺎواوە ھﺪەﻣﮋرﺘوە .ﻟوﻛﺎﺗوە »ﺷـــڕﻜﯽ ﺳـــﺎردی ﯾـــﺎدەوەری«
ﭬﮋﺮت دە» :ﺋﻤﺎﻧﻛﺎﻧﯽ رۆژﺋﺎوا ﭘﯿﺎﻧﻮاﺑﻮو ﺋﻤ ﻧ دەزاﻧﯿﻦ ﺑﮋﻣﺮﯾﻦ ،ﻧ دەزاﻧﯿﻦ ﺑ ﻛوﭼﻚ و ﭼﻧﮕﺎڵ ﻧﺎن ﺑﺨﯚﯾﻦ« ،ﺋم ﻓﯿﺰ و ﻟﻮوﺗﺒرزﯾ ﺟﮕی ﺳرﺳﻮڕﻣﺎﻧﯽ ﭬﮋﺮت ﺑﻮو ﺟﯽ ﺷڕی ﺳـــﺎردی ھردوو ﺑرەی رۆژھت و رۆژﺋـــﺎوا دەﮔﺮﺘوە .ﻗﻮڕ ﺑﺳری دۆڕاوەﻛﺎن! ﻧﺎﺑ ھﯿﭻ ﺷﺘﻚ )(1 ﻟ راﺑﺮدووﯾﺎن ﺑﻤﻨﺘوە. ﻟ ﻣﺎﯾـــﺲ )ﻣـــﺎی(ی راﺑـــﺮدوودا ﻛﺒﺮﻛﯿﻛﯽ ﻧﯿﺸﺘﻤﺎﻧﯽ ﻛ ﺑ ﺑﯾﺎرﻜﯽ ﭘرﻟﻣﺎﻧﯽ ﺋﻤﺎﻧﯿﺎ ﻟ ﻧﻮان ھﻮﻧرﻣﻧﺪ و ﺋﻧﺪازﯾﺎراﻧـــﯽ ﺑﯿﻨﺎﺳـــﺎز رﻜﺨﺮاﺑﻮو، ﻛﯚﺗﺎﯾـــﯽ ھﺎت .ﺑـــﯚ ﺋـــم ﻛﺒﺮﻛﯿ، داوای ﻛﯚﻣﻚ ﭘﺸـــﻨﯿﺎز ﻛﺮاﺑﻮو ﺑﯚ ﺟﺒﺟﻜﺮدﻧﯽ ﭘـــﺮۆژەی ﻣﯚﻧﯚﻣﻨﺘﻚ
ﻛ ھﻤﺎی »ﯾﻛﺘﯽ و ﺋﺎزادی« ﺑﺖ. ﺷﻜﺴﺘﻜﯽ ﺗواو :ﻟ ﻛﯚی ﭘﻨﺞ ﺳد دۆﺳﯿی ﭘﺸﻜﺷﻜﺮاو ،ھﯿﭻ ﻛﺎم ﺟﯽ رەزاﻣﻧﺪی ﻧﺑﻮون .ﺋﻨﺰۆ ﺗﺮاﭬﺮﺳـــﯚ ﻛ ﻟ ﺑرﻟﯿﻦ ﭼﺎوﻣﺎن ﭘﻜوت و ﻟوێ ﺑﯚ وەرزﻜﯽ ﺧﻮﻨﺪن ﻟ زاﻧﻜﯚی ﺋﺎزاددا واﻧ دەﺘوە ،ﭘﯿﻮاﯾ ﻛ»ﺳﺧﺘﯿﯽ ﭘﯾﺪاﻛﺮدﻧﯽ ھﻤﺎﯾﻛﯽ ﯾﻛﺨر ﻛﺸی ﻣﮋووﯾﯽ ﺋﻤﺎﻧﯿﺎﯾ .«ﻣﮋووﻧﺎﺳـــﻛ » وﺗﻜـــﯽ ﮔورە ﺑـــ ﻛﻮﻟﺘﻮورﻜﯽ ﻣزﻧوە« ﺑﺑﯿﺮ دﻨﺘوە ﻛ» رۆﻜﯽ ﮔورەی ﻟـــ ﻣﮋوودا ﮔـــاوە ،ﺑم ﺋﻓﺴﺎﻧﯾﻛﯽ ﭘﯚزەﺗﯿﭭﯽ ﻧﺑﻮوەو ﻧﺎﭼﺎر ﺑﻮوە ھﻣﯿﺸـــ ﺑ ﻧﮕﺗﯿﭫ ﭘﻨﺎﺳی ﺧـــﯚی ﺑﻜﺎﺗـــوە .ﻛﺎﺗـــﻚ ﺋﻤﺎﻧﯿﺎ ﺑﺷـــﻮەﯾﻛﯽ ﭘﯚزەﺗﯿﭫ ﭘﻨﺎﺳـــی ﺧﯚی ﻛﺮد،ﻟ ﺋﺎﻗﺎرﻜﯽ ﻓﺮەﻧﺗوەﯾﯿﺪا ﻛﺮدی .ﺋم ﮔڕاﻧ ﺑدوای ﭘﻨﺎﺳﯾﻛﯽ ﻧﺎﺳـــﻨﺎﻣﯾﯽ ﻛـــ ﺋﺘﻨﯚ-ﻛﻮﻟﺘـــﻮوری ﻧﺑﺖ،ﻟ ﭼﻣﻜﯽ ﻧﯿﺸـــﺘﻤﺎﻧﭙروەرﯾﯽ دەﺳﺘﻮورﯾﺪا دەﯾﺪۆزﯾﻨوە«).(2 ﺗﺮاﭬﺮﺳـــﯚ ﺑـــﺎس ﻟ ﺳرﺳـــﺎﻣﯿﯽ ﺧـــﯚی دەﻛﺎت ﺑـــو »ﻧﺎﺗﺑﺎﯾﯿـــی ﻟﻧـــﻮان ﺧﻮﻟﯿـــﺎی ﮔڕاﻧﺪﻧـــوەی راﺑـــﺮدووی ﺟﻮوﻟﻛـــی ﺋﻤﺎﻧﯿـــﺎ و ھﺎوﻛﺎت ،ﺋﯿﺮادەی ﺑھﺰی ﻧھﺸﺘﻨﯽ راﺑﺮدووی ﺋﻤﺎﻧﯿـــﺎی رۆژھت ،واﺗ ﻛﯚﻣـــﺎری ﺋﻤﺎﻧﯿﺎی دﯾﻤﻮﻛﺮاﺗﺪا ھﯾ. ﻧﺎﺗﺑﺎﯾﯿـــك ﻛ ﺑ زەﻗـــﯽ ﻟ ﺑرﻟﯿﻦ دﯾـــﺎرە« .ھروەھﺎ دەـــﺖ ﻛ ﺋم داﺑاﻧی ﻧـــﻮ ﯾﺎدەوەرﯾﯽ ﻛﯚﻣﮕی ﺋﻤﺎﻧـــﯽ »ﺑﺷـــﻮەﯾﻛﯽ ﺑرﭼﺎو ﻟ دوو ﺷـــﻮﻨﯽ ﻧﺎو ﺟرﮔـــی ﺑرﻟﯿﻨﺪا ﮔـــﻮزارە ﻟﺧـــﯚی دەﻛﺎت :ﻟﻻﯾﻛوە ﻣﯚﻧﯿﻮﻣﻨﺘﯽ ﮔورە و ﺑرﯾﻨﯽ ﯾﺎدەوەرﯾﯽ ھﯚﻟﯚﻛﯚﺳﺖ ،ﻛ ﭘﯿﺸﺎﻧﯿﺪەدات ﺋﻤﺎﻧﯿﺎ ﻧﺎﯾوﺖ ﺟﯿﻨﯚﺳـــﺎﯾﺪەﻛ ﻟﺑﯿﺮ ﺑﻜﺎت، ﻟﻻﯾﻛﯽ دﯾﻜﺷـــوە ،ﺷﻮﻨ ﺑرﯾﻨ
ﭼﯚﻛـــی ﻛﯚﻧ ﻛﯚﺷـــﻜﯽ ﻛﯚﻣﺎرﯾﯽ ﺋﻤﺎﻧﯿﺎی دﯾﻤﻮﻛﺮات« .ﺋﻣﺎﻧ ﻟﻻﯾك ﻛﻟﻨﻜـــﯽ ﯾـــﺎدەوەری ﭘدەﻛﻧوە- رەﺗﻜﺮدﻧوەی ھﯚﻟﯚﻛﯚﺳـــﺖ -ﻟﻻﯾﻛﯽ دﯾﻜوە ﻛﻟﻨﻜﯽ ﺗﺎزەی ﯾﺎدەوەری ﺑﯚ ﺧﯚﯾﺎن دروﺳﺘﺪەﻛن ،ﺟﺎ چ ﺑ ﻻﺑﺮدن و رووﺧﺎﻧﺪﻧﻜﯽ ﺗواو ﺑﺖ ﯾﺎن ﺑوەی ﻛ ﺧﺎﺗﻮو رﮋﯾﻦ رۆﺑﯿﻦ ﺑ" ﻣﯚزەﻛﺮدن" ﻧﻮی دەﺑﺎت(3). ﺋﺎﯾﺎ ﻟم ﺑﯿﺴﺘﻮﭘﻨﺞ ﺳﺎی دواﯾﯿﺪا »ﺷـــڕﻜﯽ ﺳـــﺎردی ﯾـــﺎدەوەری« ھﺑـــﻮوە؟ ﯾﺎﻧﯿﺶ ﺋﻣـــ زﯾﺎﺗﺮ ﺑﺮﯾﺘﯽ ﻧﯿﯿـــ ﻟ ﺑﺰووﺗﻨوەﯾﻛﯽ ﺑرﻓﺮاواﻧﺘﺮ و ﻧرﯾﺘﻜﯽ زۆر ﻛﯚﻧﺘﺮ ﻟـــ ﺋﻤﺎﻧﯿﺎ ﺑﯚ ﺳﯾﻨوەی ﺳـــردەﻣﻛﺎﻧﯽ راﺑﺮدوو؟ ﺑـــڕای ﺧﺎﺗـــﻮو رۆﺑﯿﻦ ،ﻟـــم وﺗدا ﻧرﯾﺘﻜﯽ داﻣﻨﺎﺳـــﯿﯚ ﻣﻤﯚری ھﯾ، ﺑم راددەی ﻛﺎرﯾﮕرﯾﻛی ﺑﮔﻮﺮەی ﺑﻮارەﻛﺎن دەﮔﯚڕﺖ» ،ﺋﻤﺎﻧﯿﺎ ھﺮش دەﻛﺎﺗ ﺳـــر ﻛﯚﺷـــﻜﯽ ﻛﯚﻣﺎری ،ﻟ ھﻣﺎﻧﻜﺎﺗـــﺪا ﯾﺎرﯾﮕی ﻧﺎزﯾـــﯽ ﯾﺎرﯾﯿ ﺋﯚﻣﭙﯿﻛﺎن ﺑـــﯚ ﯾﺎرﯾﻛﺎﻧﯽ ﻣﯚﻧﺪﯾﺎﻟﯽ ﺗﯚﭘـــﯽ ﭘ ﻧﯚژەن دەﻛﺎﺗـــوە و ﺋﻣ ھﯿـــﭻ ﺋﺎزارﯾﺸـــﯽ ﻧﺎدات .ﺋﺳـــﺘﻮوﻧ ﻛﺎرەﺑﺎﯾﯿﻛﺎﻧـــﯽ ﺋﻟﺒﺮت ﺳـــﭙﯿﺮ)(4ی ﺑﯿﻨﺎﺳﺎزی ﺋدۆﻟﻒ ھﺘﻠر،ﻟﻧﻮ ﺷﺎردا و ﺑھﻣﺎن ﺷـــﻮەش زۆرﺑی ﺋو ﺑﯿﻨﺎ ﻧﺎزﯾﺎﻧی ﺗﻮوﺷـــﯽ ﺑﯚﻣﺒﺎران ﻧھﺎﺗﻮون وەك ﺧـــﯚی دەﭘﺎرﺰـــﺖ .ﻛﭼﯽ ﺑ ﺑردەواﻣـــﯽ ﺋو ﺑﯿﻨﺎﯾﺎﻧ دەڕووﺧﻨﺖ ﻛـــ ﻟﻻﯾـــن ﻛﯚﻣـــﺎری ﺋﻤﺎﻧﯿـــﺎی دﯾﻤﻮﻛﺮاﺗـــوە دروﺳـــﺘﻜﺮاون.ﺗﻧﺎﻧت ﻟAlexanderplatz ﯾﺶ،ﻧﺎﺷرﻋﯿت داﻧﻜﯽ ﺗواو ﺑ ﻛﯚﻣـــﺎری ﺋﻤﺎﻧﯿﺎی دﯾﻤﻮﻛﺮات ھﺳﺘﯽ ﭘﺪەﻛﺮێ.دەﯾﺎﻧوﺖ ﺋﻣـــ ،ﭼﺷـــﻨﯽ ﺷـــرﻣزارﯾﯿﻛی راﯾﺸـــﯽ ﺳـــﯿم ،ﻛواﻧﯾك ﺑﺖ ﻟ ﻣﮋووی ﺋﻤﺎﻧﯿﺎدا .ﻛواﺗ ﻧﺎﺑ ھﯿﭽﯽ ﻟـــ ﺑﺟـــ ﺑﻤﻨﺖ :ﺳـــﺮوود ،ﺋﺎ، ھﻤﺎ ،ﻗﺎرەﻣﺎﻧﺎن ،ﻧﺎوی ﺷـــﻗﺎﻣﻛﺎن، ﺑﯿﻨـــﺎﻛﺎن ،ﻛﺘﺒـــ ﭘروەردەﯾﯿﻛﺎن، ﭘﺮۆﮔﺮاﻣـــ ﺋﻛﺎدﯾﻤﯿﯿـــﻛﺎن ،ھﻣﻮوی دەﺑ ﻟﻧﻮﺑﭽﻦ«. زەﺣﻤﺗـــ .ﺋﮔر ﭘﺎﺷـــﻤﺎوەﻛﺎﻧﯽ
ﻣﺎﭼﯽ ﺑﺮﺟﻨﭫ و ھﯚﻧﯿﻜر ،ﻛﺎری ھﻮﻧرﻣﻧﺪی رووس دﯾﻤﺘﺮی ﻓﺮۆﺑ ،ﺑﻧﻮﺑﺎﻧﮕﺘﺮﯾﻦ ﺗﺎﺑﻠﯚی ﺳر دﯾﻮاری ﺑرﻟﯿﻦ
)ﻓﯚﺗﯚ(AFP:
دﯾﻮارەﻛـــ وەك ﯾﺎدەوەرﯾﯽ رووﺧﺎﻧﯽ ﻧﺧﺸﻨﺮاﺑﻦ ،ﺟﺎ ﭼﯚن دەﻛﺮێ ﺋوەی ﻟ ﭘﺸـــﺘﯿوە ﺑـــﻮو ﻟﻧـــﺎو ﺑﺒﺮدرﺖ؟ دواﺟـــﺎر ﻟ ﺧﯚﻣﺎن دەﭘﺮﺳـــﯿﻦ ﺑﯚﭼﯽ دﯾﻮارەﻛ دروﺳـــﺖ ﻛﺮاﺑـــﻮو؟ ﺋوەش ﻟﺑﯿﺮ دەﻛﯾﻦ ﻛ ﺑﯿﺴـــﺖ ﺳﺎڵ ﭘﺶ ﺋﺴـــﺘﺎ ﺧﻚ راﭘڕی ﭼﻮﻧﻜ ﺧوﻧﯽ ﺑ ﺷـــﺘﻜﯽ دﯾﻜوە دەﺑﯿﻨﯽ ،ﻧك ﺑ ﻛﯚﻛﺎ ﻛﯚﻻ و ﺳﻮﭘﺮﻣﺎرﻛﺘﻛﺎن. ﻟ ﭘﺸـــﺖ دﯾﻮارەﻛوە...ﺑﯚ ﺣﭬﺪە ﻣﻠﯿـــﯚن ھﺎووﺗـــﯽ ،ژﯾﺎﻧـــﻚ ﻟوﺪا ﺑﺳرﭼﻮوە .ﺋﻣش ﻟ ﭼﺎوﺗﺮووﻛﺎﻧﻜﺪا ﻧﺎﮔﯚڕـــﺖ ،ﺑﺗﺎﯾﺒﺗـــﯽ ﻛﺎﺗﻚ ﺋوەی وەك ﭼﺎرەﺳـــرﻚ ﭘﺸﻜﺷـــﯿﺎن ﻛﺮاوە ،ﻟﺑرﭼﺎوﯾﺎﻧﺪا ﺷﻜﺴﺖ دﻨﺖ. ﻛس ﺑ ھﯿـــﻮای ﮔڕاﻧوەی ﻛﯚﻣﺎری ﺋﻤﺎﻧﯿﺎی دﯾﻤﻮﻛﺮات ﻧﯿﯿ ،ﺑم وەك ﻟﻜﯚﯿﻨـــوەﻛﺎن ﻟﺑـــﺎرەی ﭘﺎﯾدارﯾﯽ »ﻧﯚﺳﺘﺎﻟﮋﯾﺎ«دەرﯾﺪەﺧن ،دوای ﺑﯿﺴﺖ ﺳـــﺎڵ زۆرﺑـــی ﺧـــﻚ ﺑﯚﭼﻮوﻧﻜﯽ ﭘﯚزەﺗﯿﭭﯿـــﺎن ﻟﺑـــﺎرەی ﻛﯚﻣﺎرەﻛوە ھﯾـــ .ﺟﮕـــ ﻟـــوەش%63 ،ی ﺋﻤﺎﻧﻛﺎﻧـــﯽ رۆژھـــت ﭘﯿﺎﻧﻮاﯾـــ ﺧﺎـــ ﺟﯿﺎوازەﻛﺎﻧﯽ ﻧـــﻮان رۆژھت و رۆژﺋـــﺎوا ﻟ ﺧﺎ ھﺎوﺑﺷـــﻛﺎﻧﯿﺎن زﯾﺎﺗـــﺮن (5).ﺋﻧﺠﺎﻣـــﯽ ھﺒﮋاردﻧـــ ﻓﯿﺪراﯿﯿﻛﺎﻧﯽ ﺋﯾﻠﻮول)ﺳﭙﺘﻤﺒر(ی راﺑـــﺮدوو ﺷـــﺎﯾدی ﺋـــم ﺑﯚﭼﻮوﻧن. ھﺎوﭘﯾﻤﺎﻧﯿﯽ ﻧﻮان ﯾﻛﺘﯿﯽ ﻣﺳﯿﺤﯿﯿ دﯾﻤﻮﻛﺮاﺗـــﻛﺎن )ی .م .د( و ﭘﺎرﺗـــﯽ دﯾﻤﻮﻛﺮاﺗـــﯽ ﻟﯿﺒﺮال )پ .د .ل( ﻛ ﻟ ﺋﺎﺳـــﺘﯽ ھﻣﻮو ﺋﻤﺎﻧﯿﺎدا ﺳرﻛوﺗﻮو ﺑـــﻮو ،ﻟﺳـــر ﺧﺎﻛﯽ ﻛﯚﻧـــ ﻛﯚﻣﺎری ﺋﻤﺎﻧﯿـــﺎی دﯾﻤﻮﻛﺮاﺗـــﺪا و ﺑھـــﯚی ﺑﺷـــﺪارﯾﻨﻛﺮدﻧﯽ ﺑرﭼﺎوی ﺧﻚ ﻟ دەﻧﮕﺪاﻧﺪا ،ﺑ ﻛﻣﯿﻨ ﻣﺎوەﺗوە. ﺋﻧﺪازﯾﺎراﻧﯽ ﺑﯿﻨﺎﺳﺎزﯾﺶ وردە وردە ﺧرﯾﻜﯽ ﻧﺎڕەزاﯾـــﯽ دەرﺑﯾﻨﻦ ﻟ دژی ﻟدەﺳﺘﺪاﻧﯽ ﺟوھرە دﯾﺎرەﻛی ﺳر ﺧﺎﻛﯽ ﻛﯚﻧـــ ﻛﯚﻣـــﺎرە دﯾﻤﻮﻛﺮاﺗﻛ. ﯾﻛﻚ ﻟو ﺋﻧﺪازﯾﺎراﻧ ﺑﻧﺎوی ﻓﯿﻠﯿﭗ ﺋﯚﺳـــﻮاﻟﺪ ﻛ ﺑڕﻮەﺑـــری رﻜﺨﺮاوی ﺑﯚھـــﺎوس-ە ﻟـــ دﺴـــﺎو ،دژاﯾﺗﯿﯽ ﭘﺮۆژەﻛﺎﻧﯽ ﺋﺎوەداﻧﻜﺮدﻧوە -ﺑ ﺳﺘﺎﯾﻠﯽ ﺳدەﻛﺎﻧﯽ ﻧﻮەڕاﺳـــﺖ – ی ﻛﺮدووە ﻛ ﺑﯾﺎرﺑﻮو ﻟ ﺳـــﻨﺘری ﺑرﻟﯿﻦ ﻟ ﻧـــﻮان Spreeو Alexanderplatz دا ﺟﺒﺟ ﺑﻜﺮﺖ .ﺷـــﺎﯾﺎﻧﯽ ﺑﺎﺳـــ ﻛ ﺷـــﻮﻨﻛ ﺗﺎﺋﺴـــﺘﺎش ﭘﯾﻜرە ﺑﻧﻮﺑﺎﻧﮕﻛﺎﻧـــﯽ ﻛﺎرل ﻣﺎرﻛـــﺲ و ﻓﺮﺪرﯾﻚ ﺋﻧﺠﻠﺴـــﯽ ﻟﯿ و ﺳﺎﻣﺎﻧﻜﻦ ﻛـــ ﺧﻜـــﯽ ﺑﯿﺮﺗﺳـــﻚ ﺑرﮔﯾﺎن ﻧﺎﮔﺮﺖ. ﺋـــو ﭘﺸـــﺎﻧﮕﺎﯾی ﺑـــ ﻧـــﺎوی »ﺷﺳـــﺖ ﺳﺎڵ ،ﺷﺳﺖ ﺑرھم« ﻟ ﻣﺎﯾـــﺲ )ﻣﺎی( و ﺣﻮزەﯾـــﺮان )ﺟﻮن( ی راﺑـــﺮدوودا ﺑـــ ﺑﯚﻧی ﺳـــﺎﯿﺎدی ﭘﺳـــﻧﺪﻛﺮدﻧﯽ دەﺳﺘﻮوری ﺋﻤﺎﻧﯿﺎی ﻓﯿـــﺪراڵ ﻟﺳـــﺎﯽ 1949ﻟـــ ﻣﺎرﺗﻦ- ﮔﺮۆﭘﯿـــﻮس -ﺑﺎو ﻛـــ ﻣﯚزەﺧﺎﻧﯾﻛﯽ ﻛﯚﻧﯽ ھﻮﻧـــری رازاﻧﺪﻧوەﯾ ،ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻛﺮا ،ﺑ» ھﻮﻧری ﺳرﻛوﺗﻮوەﻛﺎن)«(6 ﻧﺎوزەدﻛﺮا .ﺳـــرﺟم ﺋـــو ﺑرھﻣ ﻧﯿﮕﺎری و ﭘﯾﻜرﯾﺎﻧی ﻟ ﻛﯚﻧ ﻛﯚﻣﺎری ﺋﻤﺎﻧﯿﺎی دﯾﻤﻮﻛﺮاﺗوە ھﺎﺗﺒﻮون،ھر ھﻣﻮوﯾﺎن ﻻدراﺑﻮون.ﺋم دەﺳﺘﻜﺎرﯾﯿ ﺑ ھﺒﮋاردﻧﯽ ﺑرھﻣ ﻧﯿﮕﺎرﯾﯿﻛﺎﻧﯽ ﭬﯚﻟﻔﮕﺎﻧﮓ ﻣﺎﺗﯚﺋﺮ ﮔﯾﺸﺘ ﻟﻮوﺗﻜ .ﺑ ھﺸـــﺘﻨوەی ﺗﻧﯿﺎ ﺋو ﺑرھﻣﺎﻧی ھﯽ ﺳﺎﻧﯽ دوای 1989ن ،ﺑﯾﺎردەراﻧﯽ ﭘﯿﺸـــﺎﻧﮕﻛ واﯾـــﺎن ﭘﯿﺸـــﺎﻧﺪەدا ﻛ ﻣﺎﺗﯚﺋﺮ ﺗﻧﯿﺎ دوای رووﺧﺎﻧﯽ دﯾﻮارەﻛ ﺑﻮوەﺗ ھﻮﻧرﻣﻧﺪﻜﯽ »راﺳﺘﻗﯿﻨ،« ﻛﭼﯽ ﻟڕاﺳﺘﯿﺪا ﺋﻣ ﺑﯚ ﺳردەﻣﻜﯽ زۆر ﻟوە ﭘﺸﺘﺮ دەﮔڕﺘوە .ﻣﺑﺳﺖ ﻟو ﺷﺳـــﺖ ﺑرھﻣ ،ﺧﺴﺘﻨڕووی ﺑﻧﺪی 5.3ی دەﺳﺘﻮور ﺑﻮو ﻛ دە »ھﻮﻧر ﺋﺎزادە« .واﻧ ﺋﺧﻼﻗﯿﯿﻛش دﯾﺎرﺑـــﻮو :ﻟـــ ژـــﺮ دەﺳـــﺗﻜﯽ دﯾﻜﺘﺎﺗﯚرﯾﺪا ﺋﺎﻓﺮاﻧﺪﻧﯽ ھﻮﻧری ﺑﻮوﻧﯽ ﻧﯿﯿ. ﺑ ﮔﻮﺮەی ﻛﺮﯾﺴﺘﯚف ھﺎﯾﻨﯽ ﻧﻮوﺳر ﻛ ﺑ ﺋﺎﺷـــﻜﺮا داوەﺗﻨﺎﻣی ﻣراﺳﯿﻤﯽ ﻛﺮدﻧـــوەی رەﺗﻜﺮدەوە ،ﭘﯿﺸـــﺎﻧﮕﺎﻛ ھﻤﺎﯾـــ ﺑـــﯚ دۆﺧـــﯽ راﺳـــﺘﻗﯿﻨی »ﯾﻛﺘﯿﯿ درۆﯾﻨﻛی ﻧﻮان ھردوو ﺋﻤﺎﻧﯿﺎ« .ﺋـــو ﭘﯿﻮاﯾ ﻛ ﻟﺑﺎرەی
ﭘﺮﺳﯽ ﯾﻛﺨﺴﺘﻨوەی ھردوو ﺋﻤﺎﻧﯿﺎدا ﺑھدا ﭼﻮون» .ﺗﻧﯿﺎ داﻧﯿﺸـــﺘﻮاﻧﯽ ﺑﺷـــﯽ رۆژھت ﯾﻛﺨﺴﺘﻨوەﻛﯾﺎن دەوﯾﺴـــﺖ .ﺑﯚ داﻧﯿﺸـــﺘﻮاﻧﯽ ﺑﺷـــﯽ رۆژﺋـــﺎوا ،ﺳـــﻨﻮوری ﺋﻤﺎﻧﯿﺎ ﻟ ﺋﻠﺐ ﻛﯚﺗﺎﯾﯽ دەھﺎت ،ﻛ ﭘﯿﺎﻧﻮاﺑﻮو ﻟﺳر ﺳﻨﻮوری ﯾﻛﺘﯽ ﺳﯚﭬﺖ ﻧك ﻟﺳر ﺳﻨﻮوری ﺑﺷـــﻜﯽ دﯾﻜی ﺋﻤﺎﻧﯿﺎ. ﺋﻤﺎﻧﻛﺎﻧﯽ رۆژﺋـــﺎوا زﯾﺎﺗﺮ ﺧوﻧﯿﺎن
ﺑﯿﺴﺖ ﺳﺎڵ ﭘﺶ ﺋﺴﺘﺎ ﺧﻚ راﭘڕی ﭼﻮﻧﻜ ﺧوﻧﯽ ﺑ ﺷﺘﻜﯽ دﯾﻜوە دەﺑﯿﻨﯽ ،ﻧك ﺑ ﻛﯚﻛﺎ ﻛﯚﻻ و ﺳﻮﭘﺮﻣﺎرﻛﺘﻛﺎﻧوە ﺑ ﯾﻛﺒﻮون ﻟﮔڵ ھرﻤﯽ ﺗﯚﺳﻜﺎﻧﯽ ﺋﯿﺘﺎﯽ ﯾـــﺎن دوورﮔﻛﺎﻧـــﯽ ﺑﺎﻟﺌﺎری ﺋﯿﺴـــﭙﺎﻧﯽ دەدی ،ﻧك ﻟﮔڵ ﻛﯚﻣﺎری ﺋﻤﺎﻧﯿﺎی دﯾﻤﻮﻛﺮات ﻛ وەك وﺗﻚ ھﯿﭽﯿـــﺎن ﻟﺑﺎرەﯾـــوە ﻧدەزاﻧـــﯽ«. ﻛﺎﺗﻚ ﭘﺮﺳﯿﺎری ﺋوەی ﻟﺪەﻛﺮﺖ ﻛ ﺑﯚﭼﯽ ﺋﻤﺎﻧﻛﺎن ﺗﻮاﻧﺎی دۆزﯾﻨوەی ھﻤﺎﯾﻛﯽ ﯾﻛﺘﯿﯿـــﺎن ﻧﯿﯿ ،ھﺎﯾﻦ ﺑ ﺗﻮوڕەﯾﯿـــوە وەم دەداﺗوە»:ھﻤﺎی ﯾﻛﺘﯽ ﯾﻛﺠﺎر زۆرە .ﺋم ﭘﺸﺎﻧﮕﺎﯾ ﯾﻛﻜﯿﺎﻧـــ .ﺋـــو راﭘﯚرﺗـــ ﻧﺎﯾﺎﺑی
ﻟﺳـــر ﺑﺮﺳـــﺘﯽ ﻟ ﺋﻤﺎﻧﯿﺎ ﺋﺎﻣﺎدە ﻛﺮاوە ،ﯾﻛﻜﯽ دﯾﻜﯾﺎﻧ .داﺑﺷﻜﺮدﻧﯽ ﻧﺎدادوەراﻧی ﻣﻮوﭼﻛﺎن ،دەرﻓﺗﻛﺎﻧﯽ ﻛﺎر ،ﻣﻮوﭼﻛﺎﻧﯽ ﺧﺎﻧﻧﺸﯿﻨﯽ ،ﺋﻣﺎﻧ ﺑﺎﺷﺘﺮﯾﻦ ھﻤﺎن«. دەﻛـــﺮێ ﺑﺑـــ ھﯿـــﭻ ﮔﺮﻓﺘـــﻚ ﻟﯿﺴﺘﻛ ﻟوەش ﮔورەﺗﺮ ﺑﻜﺮﺘوە و ﺑﺷﻮەﯾﻛﯽ ﺑرﺟﺳﺘ ﭘﯿﺸﺎﻧﺒﺪرﺖ، ﻧﺎﺑـــ ﺑﻮوﻧﯽ ﻣﺎﻓﯿﺎش ﻟﺑﯿﺮ ﺑﻜﺮﺖ ﻛ ﻟﻘ ﻛﺎﻻﺑﺮﯾﻛی ﺗﺎ ﺋﺮﻓﻮرت ،ﻻﯾﭙﺰﯾﮓ و ﺋﺎﯾﺰﻧـــﺎخ ﭘرەی ﺑـــ ﭼﺎﻻﻛﯿﯿﻛﺎﻧﯽ داوە).(7 ﻓﯿﻠﻤ ﺗﺎزەﻛی ﺗﯚﻣﺎس ھﺎﯾﺰ ﺑﻧﺎوی ﻣﺎﺗﺮﯾـــﺎل) (8ﻛﯚﻣﻚ وﻨ ﻟ ﺧﯚﯾﺪا ﻛﯚ دەﻛﺎﺗوە ﻛ ﻟ ﻛﯚﺗﺎﯾﯽ ﺳـــﺎﻧﯽ 1980وە ﻟـــ ﻛﯚﻣـــﺎری ﺋﻤﺎﻧﯿـــﺎی دﯾﻤﻮﻛﺮات و ﺗﺎ ﻧﻮەڕاﺳـــﺘﯽ ﺳـــﺎﯽ 2008ﻟ ﺋﻤﺎﻧﯿﺎ ﮔﯿﺮاون .ﺋو ﻓﯿﻠﻤ دەﻛﺮا ﻧﺎوی )ﺋـــوەی ﻛ ﻣﺎوە( ﺑﺖ. »ﺋـــوەی ﻛ ﻣﺎوە ھـــﺰری ﻣﻦ داﮔﯿﺮ دەﻛﺎت .ﺋـــم وﻨﺎﻧ ﺑـــ ﺑردەواﻣﯽ ﻟـــ ﭘﯾﻮەﻧﺪﯾﯽ ﻧﻮﺪان .ﻟـــ ﺟﻮودا دەﻣﻨﻨوە .ﻛرەﺳﺘﻛ ﻧﺎﺗواوە .ﻟو ﺷـــﺘ ﭘﻜﺪﺖ ﻛ ﻣﻦ ھﻢ ﮔﺮﺗﻮوە. ﻟ وﻨﻛم« .ﺋﻣ ھوﺪاﻧﻜﯿﺸ ﺑﯚ ھﺴـــﻧﮕﺎﻧﺪﻧﻜﯽ ﺋم ﺑﯿﺴﺖ ﺳﺎی دواﯾﯽ. ﻟـــ ﭘراوﺰدا ھﺎﯾﺰ ﺋم رﺳـــﺘﯾی ﻧﻮوﺳﯿﻮەﺗوە» :دەﻛﺮێ ﻟ ﻓﯚرﻣﻜﯽ ھﻜﺸـــﺎودا ﺑﯿﺮ ﻟ ﻣﮋوو ﺑﻜﺮﺘوە، ﺑم ﻣﮋوو ﮔﺸـــﺖ دروﺳﺖ دەﻛﺎت«. ﺋﻣـــ ﺷـــﻮازﻜ ﺑـــﯚ ﮔﯾﺎﻧﺪﻧﯽ ﺋو ﻣﺎﻧﺎﯾ ﻛ ﻣﮋوو ﺗﻧﯿﺎ راﺑﺮدوو و دواﺗﺮ
MONDE MONDE LE
15
LE
2009 2009 دﯾﺴﻣﺒری دﯾﺴﻣﺒری diplomatique diplomatique ﻛﻮردی
ﻛﻮردی
ـــــﯚﻣﺎری ﺋﻤﺎﻧﯿﺎی دﯾﻤﻮﻛﺮات
ﯾك دﯾﻮار ،ﯾك ﻣﯿﻠﻠت ،دوو دەوت...
ﻧﯿﯿ ،ﺑﻜﻮ ﭘﺶ و ﭘﺸـــﺖ ،ﺑرزی و ﻧﺰﻣﯽ ،دﯾـــﺎر و ﻧﺎدﯾﺎرﯾﺶ دەﮔﺮﺘوە. ﺋم ﺑرھﻣ ﻛ ﺑﺑﮕی رەﺳـــن دەوﻣﻧﺪە،ﻟـــ ﺷـــﻮەی ﻓﯿﻠﻤﻜـــﯽ دۆﻛﯿﯚﻣﻨﺘـــﺎری دروﺳـــﺖ ﻧﻛﺮاوە ﻛ ھﻧـــﺪێ ﻛﯚﻣﻨﺘـــﺎری رووﻧﻜـــرەوەی ﻟﮔﺪا ﺑـــﺖ .ﺑرھﻣﮫﻨرەﻛ رﮕ ﺑـــ وﻨـــﻛﺎن دەدات ﻟـــ ﻣﯚﻧﺘﺎژﻜﯽ ﭘﭽﭘﭽـــدا ﺑرﯾـــك ﺑﻜـــون .ﺋوە ﺗﻣﺎﺷﺎﻛﺎرە ﻛ دەﺑ ﻧﻮاﻧﯽ ھﻛﺎن ﺑﺨﻮﻨﺘـــوە ،ﮔﻮێ ﻟ ﻣـــﺎوەی ﻧﻮان وﺷﻛﺎن ﺑﮕﺮﺖ ،ﻟﻧﻮان وﻨﻛﺎن ﺷﺖ ﺑﺒﯿﻨﺖ ،ﭼﺷـــﻨﯽ ﻣﯿﻠﻠﺗﻚ ﻛ ﻓﺮ ﺑﻮو ﺋﻣ ﺑﻜﺎت .ﺑﻛﺮدەوە ھﻣﻮو ﺋم ﭘﺎرﭼ وﻨﺎﻧ ﺑﺎس ﻟ ﭼﻧﺪ ﺳـــﺎﺗﻜﯽ ﻗﺴـــﻛﺮدﻧﯽ راﺳﺘوﺧﯚ دەﻛن ،ﭼﻧﺪ ﻛﺎﺗﻜﯽ ﻟﺑﯿﺮﻛـــﺮاو دەﺧﻧڕوو ،وەك ﮔﻔﺘﻮﮔﯚی ﻧﻮان زﯾﻨﺪاﻧﯽ و ﭘﺎﺳواﻧﺎن ﻟﺑﺎرەی ﻟﺒﻮوردﻧﻜﯽ ﮔﺸـــﺘﯽ ﯾﺎن ھﯽ ﻛﺎدﯾﺮاﻧﯽ ﭘﺎرﺗﯽ ﻛﯚﻣﯚﻧﯿﺴﺘﯽ ﺋﻤﺎﻧﯿﺎی رۆژھت ﻟﮔڵ ﺑرﭘﺮﺳﻛﺎﻧﯿﺎن. ھﺎﯾـــﺰ دەﯾوـــﺖ ﻧﺎڕەزاﯾـــﯽ ﺧﯚی ﺑراﻣﺒر ﺑ» ﺷـــﺘ ﺑﯚﮔﻧﻛﺎﻧﯽ ﻧﺎو ﮔاﻧـــوەی رووداوەﻛﺎن« دەرﺑﺒﺖ. ﺑـــﯚ ﻧﻤﻮوﻧ ،ﺋـــوە ﺑﺑﯿـــﺮ دﻨﺘوە ﻛـــ ﻛﺎﺗـــﻚ ﺧﯚﭘﯿﺸـــﺎﻧﺪەران ﻟژﺮ ﺳﺒری ﺗﯿﻧﻧﻤﻨﺪا ھﺎوارﯾﺎن دەﻛﺮد: »ﺋﻤ ﯾك ﻣﯿﻠﻠﺗﯿﻦ« ،ﺋﺎراﺳـــﺘی ھﺎوارەﻛﺎﻧﯿـــﺎن ،وەك دواﺗﺮ دەرﻛوت، ﺑـــﯚ ﺋﻤﺎﻧﻛﺎﻧﯽ رۆژﺋﺎوا ﻧﺑﻮو ،ﺑﻜﻮ ﺑﯚ ﺋو ﭘﯚﻟﯿﺴـــﺎﻧ ﺑﻮو ﻛـــ ﮔﻣﺎرۆی ﺧﯚﭘﯿﺸـــﺎﻧﺪاﻧﻛﯾﺎن داﺑـــﻮو .ھﺎﯾـــﺰ دەـــﺖ» :ﺋـــوە ﺋـــو واﻗﯿﻌﯾ ﻛ
دەﯾﺎﻧوێ ﺑﯿﺴﻧوە ،ﺋو ﺳﺎﺗﺎﻧی ﻛ ھﺎووﺗﯿﺎن ھﺎﺗﻨ رﯾﺰەﻛﺎﻧﯽ ﭘﺸـــوە ﺑﯚ ﺋوەی ﺑﺎﺳـــﯽ ﺧﯚﯾﺎن ﺑﻜن .ﺋوان ﺋـــم ﺑﯿﺮەوەرﯾﯿﯾـــﺎن ﻧﺎوـــﺖ .ﺋﻤ ﯾـــﺎدی رووﺧﺎﻧﯽ دﯾﻮارەﻛ دەﻛﯾﻨوە، ﻧك ﯾـــﺎدی ﺋوەی ﻟ ﺑراﻣﺒر ﻏﯿﺎﺑﯽ دەﺳـــﺗﺪا زۆر ﺳـــروەرﯾﯽ ﺧـــﯚی راﮔﯾﺎﻧـــﺪ .ﯾـــﺎن ﭼـــﯚن دوای ﺋوە، ﯾﻛﮕﺮﺗﻨوەﯾـــك ﻟـــ ﺋـــﺎرادا ﻧﺑﻮو،
ﭘﯿﺸﺳـــﺎزی ،ﺗﻛﻨﯿﻜﯽ و زاﻧﺴـــﺘﯿﯽ ﺋم ﺑﺷـــی ﺋﻤﺎﻧﯿـــﺎ رووﺧﻨﺮاوە. ﺋﺪﮔﺎر ﻣﯚﺳـــﺘﯽ ﺋﺎﺑﻮورﯾﻨﺎس ھﺸـــﺘﺎ ﻟـــو ھﻧـــﮕﺎوە ﺗﻮوڕەﯾ و ﺑـــردەوام ﺳرزەﻧﺸـــﺘﯽ ھﻠﻤﯚت ﻛـــﯚل دەﻛﺎت ﺑوەی ﻛ ﺑ ﻣﺑﺳـــﺘﯽ ﺳـــرﻛوﺗﻦ ﻟـــ ھﺒﮋاردﻧﻛﺎﻧﺪا ،ﺑ ﺋﻧﻘﺳـــﺖ ﺋو ﺑﯾﺎرەی داﺑﻮو» .ﺑﯾﺎری ﮔﯚڕﯾﻨﯽ ﯾـــك ﻣﺎرﻛـــﯽ ﺋﻤﺎﻧﯿـــﺎی رۆژﺋـــﺎوا
ﺑ ﮔﻮﺮەی ﻛﺮﯾﺴﺘﯚف ھﺎﯾﻨﯽ ﻧﻮوﺳر ﻛ ﺑ ﺋﺎﺷﻜﺮا داوەﺗﻨﺎﻣی ﻣراﺳﯿﻤﯽ ﻛﺮدﻧوەی رەﺗﻜﺮدەوە، ﭘﯿﺸﺎﻧﮕﺎﻛ ھﻤﺎﯾ ﺑﯚ دۆﺧﯽ راﺳﺘﻗﯿﻨی »ﯾﻛﺘﯿﯿ درۆﯾﻨﻛی ﻧﻮان ھردوو ﺋﻤﺎﻧﯿﺎ«. ﺑﻜـــﻮ ﭘﻜـــوە ﻟﻜﺎﻧﺪﻧـــﻚ ﺑﻮو ﻛ ﺑﺮﯾﺘـــﯽ ﺑﻮو ﻟ داﺑﯿﻨﻜﺮدﻧوەی ﯾﺎﺳـــﺎ ﻟ رﮕی رووﺧﺎﻧﺪﻧﯽ ﯾﯚﺗﯚﭘﯿﺎﻛﺎﻧوە. ﻛﯚﻣﺎری ﻓﯿـــﺪراڵ ﻧﯾﺪەﺗﻮاﻧﯽ رﮕ ﺑ ﺑﻮوﻧﯽ ﻣﯿﻠﻠﺗﻜﯽ ﺧﺎوەن ﺳـــروەرﯾﯽ ﻟ ﺑﺷﻜﯽ ﺋﻤﺎﻧﯿﺎدا ﺑﺪات ،دەﯾﺰاﻧﯽ ﺋﮔـــر وا ﺑـــﻜﺎت ،ﺋوە ﻟدەﺳـــﺘﯽ دەردەﭼـــ .دﯾﻮارەﻛ ﺷـــق ﻛﺮا ﺑﯚ ﺋـــوەی رﮕ ﻟـــ رووداﻧﯽ ﺷـــﯚڕش ﺑﮕﯿﺮﺖ«. ﺑـــم ھـــر ﺑﺗﻧﯿﺎ ﺳﯿﺎﺳـــت و ﻛﻮﻟﺘﻮور و ﺳـــﯿﻤﺒﻮوﻟﻛﺎن ﺗﻮوﺷﯽ ﺋم ﺳﯾﻨوەﯾ ﻧھﺎﺗﻮون :ھﻣﻮو ژﺮﺧﺎﻧﯽ
ﺑراﻣﺒـــر ﺑ دوو ﻣﺎرﻛـــﯽ ﺋﻤﺎﻧﯿﺎی رۆژھت ﺑﯚ ھﻣﻮو ﺑﻜﯽ ﺳـــرووی ﭼـــﻮار ھـــزار ﻣـــﺎرك ،ﺑﯾﺎرﻜﯽ ﺑ ﻣﺎﻧﺎ ﺑﻮو ﻛ ﺑﻨﭽﯿﻨـــی ﺋﺎﺑﻮورﯾﯽ ﺋم ﺑﺷی ﺋﻤﺎﻧﯿﺎی ﺗﻜﺸﻜﺎﻧﺪ .ﻛﺎﺗﻚ ھواﻛم ﺑﯿﺴـــﺖ ،ھﺳﺘﻢ ﻛﺮد ﻻی ﮔﯚﻧﺘـــر ﻣﯿﺘﺎﮔﻢ«) .(9ھـــروەك ﭼﯚن ﮔﯚﻧﺘر ﻣﯿﺘﺎگ ھوﯽ ﺑﯚ داﺑﻮو -ﺑم ﭘﯽ راﻧﮔﯾﺸـــﺖ -ھﻠﻤـــﯚت ﻛﯚﯿﺶ ھوﯽ ھرەﺳﭙﮫﻨﺎﻧﯽ ﺋﺪﮔﺎر ﻣﯚﺳﺘﯽ داﺑـــﻮو ،ﺑم ھوﻛﺎﻧﯽ ﺑ ﺳـــﻮود ﺑﻮون. ﺋﺪﮔﺎر ﻣﯚﺳﺖ ﺷﺎﻧﺎزی ﺑ رەﭼك
و ﺧﺎﺳـــﯿﺗﯽ ﺗﻮوﻧﺪی ﺷﻮازی زﻣﺎﻧﯽ ﺧـــﯚی دەﻛﺎت ﻛ ھﯽ ﻧﺎوﭼی ﺗﻮرﯾﻨﺞ ە .ﺋو ھﻣﯿﺸـــ راﺷﻜﺎواﻧ ﻗﺴیﺧﯚی ﻛـــﺮدووە ،ﺑﯚ ﺋو و ﺑﯚ ھﻧﺪﻜﯽ دﯾﻜش ﻛﯚﻣﺎری ﺋﻤﺎﻧﯿﺎی دﯾﻤﻮﻛﺮات ﺷﻮﻨﯽ ورووژاﻧﺪﻧﯽ ﺷﺘ ﻧﺎﺋﺎﺳﺎﯾﯿﻛﺎن ﺑﻮو ،ھرﻛﺎﺗـــﻚ زاﻧﯿﺖ ﭼﯚن ﯾﺎری ﺑ ﺑزاﻧﺪﻧﯽ ﺳﻨﻮورەﻛﺎن دەﻛﯾﺖ .ﻣﯚﺳﺖ ﺗﺎزە ﻟ ﻟﭼﺎﭘﺪاﻧﯽ ﺋﯚﺗﯚ-ﺑﺎﯾﯚﮔﺮاﻓﯿﺎﯾك ﺑﻮوەﺗوە ﺑ ﻧﺎوﻧﯿﺸﺎﻧﯽ ﭘﻧﺠﺎ ﺳﺎڵ ﻟ ﺧﺰﻣت ﺳـــرﻣﺎﯾدا ،ﺑم وەك ﺧﯚی ﺑﯚﻣﺎﻧﯽ رووﻧﺪەﻛﺎﺗوە» ﻟ دوو ﺟﯿﮫﺎﻧﯽ ﺟﯿـــﺎوازدا« .ﺋﺪﮔﺎر ﻣﯚﺳـــﺖ ﺟﮕﺮی ﺳـــرۆﻛﯽ ﺑﺎﻧﻜﯽ دەوﺗـــﯽ ﻛﯚﻣﺎری ﺋﻤﺎﻧﯿـــﺎی دﯾﻤﻮﻛـــﺮات ﺑـــﻮو .دواﺗﺮ ﯾﻛﻣﯿﻦ ﺑﺎﻧﻜﯽ ﻧﺎﺣﻜﻮﻣﯽ ﻟ ﺋﻤﺎﻧﯿﺎی رۆژھـــت ﺟﮕﯿﺮ ﻛﺮد و ﭘﺎﺷـــﺎﻧﯿﺶ ﮔﯾﺸﺘ ﺑرزﺗﺮﯾﻦ ﭘﻠﻛﺎﻧﯽ Deutsche Bankی ﺑرﻟﯿﻦ» .ﻟﺳردەﻣﯽ ﺑﺎﻧﻜﯽ دەوﺗﺪا ،ﺳﯿﺎﺳﺗﻜﯽ دراوی و ﻗرزﯾﻢ ﺑ ﭘـــﺎرەی دەوت ﺑﺟﺪەﮔﯾﺎﻧﺪ .ﻟ ﻧﻮ ﺋو ﺑﯾﺎراﻧـــی دەﺑﻮاﯾ ﺑﻤﺪاﺑﺎﯾ، ھر ﯾـــك ﻟم ﭘﺮﺳـــﯿﺎراﻧم ﯾك ﻟ دوای ﯾك دەورووژاﻧﺪەوە :ﺳـــﻮودی دەوت و ﻛﯚﻣﮕ ﭼﯿﯿ؟ ﺋﺎﯾﺎ ﺋواﻧ ﺑﯚ ﻛﯚﻣﭙﺎﻧﯿﺎﻛﺎن و ﺑﯚ ﻛﺎر ﺳﻮودﻣﻧﺪن؟ و ﺗﻧﯿﺎ ﻟ رﯾﺰی ﺳـــﯿﻣﺪا :ﺳـــﻮودی ﺑﺎﻧﻚ ﭼﯿﯿ؟ ﺑ ﺳرﻣﺎﯾی ﺗﺎﯾﺒﺗوە ﺑھﺎﻛﺎن ﺑ ﺗواوی ﺳـــرەوژﺮ دەﺑﻦ: ﯾﻛم ﭘﺮﺳﯿﺎر ﺋوەﯾ ﺑﺰاﻧﯿﺖ ﺋوە چ ﺳﻮودﻜﯽ ﺑﯚ ﺑﺎﻧﻚ ھﯾ.« ﻟ ﺳـــﺎﯽ ،1990ﻣﯚﺳـــﺖ ﺋﺎواﺗﯽ ﺋوەی دەﺧﻮاﺳـــﺖ ﻛـــ ﻣﺎوەﯾك ﺑﯚ
ﺑﯿـــﺮ ﻛﺮدﻧوە داﺑﻨـــﺮێ» :ھرﭼﯽ ﻟ ﻛﯚﻣﺎری ﺋﻤﺎﻧﯿﺎی دﯾﻤﻮﻛﺮات ﻛﺮاﺑﻮو، وەﻻوە ﻧـــﺮا .ﺋﯿﺪارەﻛ ﻛوﺗ دەﺳـــﺖ ﺑﺷـــﯽ رۆژﺋﺎوا .ﺋو ﻛﺎرﮔاﻧی ﺑﯚی )(10 ﻧﺮدران ،ﻟ ﺋﺎﺳﺘﯽ ﺑرزدا ﻧﺑﻮون. ﻟ زاﻧﻜﯚﻛﺎﻧﺪا ﻣﺎﻣﯚﺳـــﺘﺎ رۆژﺋﺎواﯾﯿﻛﺎن ھﻣﻮو ﺷـــﻮﻨﻛﺎﻧﯿﺎن داﮔﯿـــﺮ ﻛﺮد و ﺋﻛﺎدﯾﻤﯿـــﺎی زاﻧﺴـــﺘﻛﺎﻧﯿﺶ داﺧﺮا. ھﻣـــﻮو ﺗﻮاﻧـــﺎ زاﻧﺴـــﺘﯿﯿﻛﺎﻧﯽ ﻛﯚﻧ ﻛﯚﻣـــﺎری ﺋﻤﺎﻧﯿـــﺎی دﯾﻤﻮﻛـــﺮات ﻛ ﺋﺎﻣﺎدەﯾـــﯽ ﺗـــواوی ﻛﺒﺮﻛـــﯽ ﺗﻮاﻧﺎ رۆژﺋﺎواﯾﻛﺎﻧﯿﺎن ھﺑﻮو ،ﻟﻧﻮﺑﺮان .ھﯿﭻ ھوﻜﯿﺶ ﻧدراوە ﻛ ھﺴﻧﮕﺎﻧﺪﻧﯽ ھﻣـــﻮو ﺋـــم ھﻧﮕﺎواﻧـــ ﺑﻜﺮـــﺖ و ﺳـــرەﻧﺠﺎﻣﻛی دﯾﺎرﯾﺒﻜﺮـــﺖ«. رۆژﺋﺎواﯾﯿـــﻛﺎن ﮔﯚڕەﭘﺎﻧﯿﺎن ﺑ ﺗواوی داﮔﯿﺮﻛﺮد .ﺑﯚﯾ ﺋﺎﺳﺎﻧ ﻟوە ﺗﺒﮕﯾﻦ ﺑﯚﭼﯽ داﻧﯿﺸـــﺘﻮاﻧﯽ ﻛﯚﻣﺎری ﺋﻤﺎﻧﯿﺎ ھﺳـــﺘﯿﺎن دەﻛﺮد وەك ھﺎووﺗﯽ ﭘﻠ دوو رەﻓﺘﺎرﯾﺎن ﻟﮔڵ دەﻛﺮﺖ. ھرﭼﻧـــﺪە ﺋو ﭘﺴـــﭙﯚڕەی ﺑﻮاری ﺑﺎﻧﻚ ﭘﯿﻮاﯾ ﻛ دواﺟﺎر ﺧرﺟﯿﯿﻛﺎﻧﯽ ﻛﯚﻣـــﺎری ﺋﻤﺎﻧﯿـــﺎ ﺳـــﻨﻮوری ﺗﻮاﻧﺎ ﺋﺎﺑﻮورﯾﯿﻛﺎﻧـــﯽ ﺗﭙڕاﻧﺪﺑـــﻮو ،ﺑم ﻟﮔـــڵ ﺋو راﯾدا ﻧﯿﯿـــ ﻛ دە ﻟ ﻛﯚﺗﺎﯾـــﯽ ﺳـــﺎﻧﯽ 1980دا ﻛﯚﻣـــﺎری ﺋﻤﺎﻧﯿﺎ ﺗﻮوﺷـــﯽ ھرەﺳـــﯽ ﺋﺎﺑﻮوری ھﺎﺗﺒﻮو .ﻣﯚﺳـــﺖ ﭘﯿﻮاﯾ ﻛ ﻓرەﻧﺴﺎ ﺋﺎﻣـــﺎدە ﺑﻮو ﻗـــرزی ﭘﺒـــﺪات .ﺋو ﻛ ﺣﺳـــﺮەﺗﯽ ﭘﺎرە ﻧﺎﺧـــﻮات ،وەك زۆرﺑی ﻧﻮوﺳـــراﻧﯽ ﺑـــﻮاری ﺋﺎﺑﻮوری ھﺳﺘﺪەﻛﺎت ﺧرﯾﻜ ﻟ ﻧﺎڕاﺳﺘﯿﯿﻛﺪا دەژﯾﺖ ﻛ ﭘﺸـــﺘﺮ ﭘﯽ ﺋﺎﺷﻨﺎ ﺑﻮوە. ﭘﺴـــﭙﯚڕان ﭘﯿﺎﻧﻮاﺑـــﻮو ھﺎﺗﻨ ﺳـــر دەﺳـــﺗﯽ ﺋﺮﯾﻚ ھﯚﻧﯿﻜر ﻟﺳـــﺎﯽ 1972دا ﺳـــرەﺗﺎی ﻛﯚﺗﺎﯾـــﯽ ﻛﯚﻣﺎری ﺋﻤﺎﻧﯿﺎ دەﺑﺖ .ﻧﻮﺑﺮاو دەﺳﺘﯿﻜﺮد ﺑ دەوﺗﯿﻜﺮدﻧﯽ ھﻣﻮو ﻛﯚﻣﭙﺎﻧﯿﺎ ﮔﭽﻜ و ﻧﺎوەﻧﺠﯿﻛﺎن و ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯿﯿ ﺑﭽﻮﻛﻛﺎن و ھوﯿﺪا ﯾﻛﺘﯿﯿﻛﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ ،ﺋﺎﺑﻮوری و ﻛﯚﻣﯾﺗﯽ داﺑاو ﻟ راﺳـــﺘﯿﯿﻛﺎن ﺑﻨﺘـــ دی .ﻛﺎرﮔﻮزارەﻛی ،ﻣﯿﺘﺎگ، ﺑﻧـــﺎوی ﺣﯿﺰﺑـــوە ﻟـــ ﺑراﻣﺒـــر ﻛﯚﻣﭙﺎﻧﯿﺎﻛﺎﻧﯽ ﺋﻤﺎﻧﯿـــﺎی رۆژھت، ﭼﺷـــﻨﯽ ﭘﺸـــﻜﺪارەﻛﺎن ﻟﺑراﻣﺒـــر ﻛﯚﻣﭙﺎﻧﯿﺎ ﺳرﻣﺎﯾدارەﻛﺎن ،ﺑ داﺧﻮازﯾﯽ ﻧﺎﺑرﭘﺮﺳﺎﻧوە رەﻓﺘﺎری دەﻛﺮد. ﺑڕـــﺰ ﻛﺮﯾﺴـــﺘﯿﺎن ﭬﮋـــﺮت ﺳرﮔﻮزەﺷﺘی ﺧﯚی ﻧﻧﻮوﺳﯿﻮەﺗوە. ﺑـــم ھر ﻛـــ ﮔﻮـــﯽ ﻟﺮادەﮔﺮﯾﺖ، ھﺳـــﺘﺪەﻛی ﻛـــ ﺋوﯾـــﺶ دەﺑـــ ﭼﯿﺮۆﻛﯽ ﺧﯚی ﺑﻨﻮوﺳـــﺘوە .ﻧﺎوﺑﺮاو ﻛ ﺋﻧﺪازﯾﺎرﻜـــﯽ ﺗﺎﯾﺒﺗ ﻟ ﻓﯿﺰﯾﺎی ﻣﺎﺗﺮﯾﺎل ،ﺑﺎس ﻟ وەرﭼرﺧﺎﻧﯽ ﺧﯚی دەﻛﺎت ﻟـــ ﺑڕﻮەﺑری ﻛﯚﻣﭙﺎﻧﯿﺎﯾﻛﯽ ﺳﯚﺳﯿﺎﻟﯿﺴـــﺘوە ﺑـــﯚ »ﺧـــﺎوەن ﻛﺎرﮔﯾﻛﯽ« ﺳرﻣﺎﯾدار ،ﻛ ﺑﯚ ﺋو وەك زەﻣﯿﻨﻜﯽ ﻧﻧﺎﺳﺮاو وا ﺑﻮو .ﺋﻤ ﻟ درﺴﺖ ،ﻟ ﻧﻮوﺳﯿﻨﮕی ﻛﯚﻣﭙﺎﻧﯿﺎی ﺋﯿﻤﺎدرﺴـــﺖ ﻛ ﺗﺎﯾﺒﺗ ﺑ ﺷﯿﻜﺎرﯾﯽ
ﻣﺎﺗﺮﯾﺎﻟـــﻛﺎن ،ﭼﺎوﻣﺎن ﭘﻜوت .ھر ﺳﺗﻮﺷﺳـــﺖ ﻛﺎرﻣﻧﺪی ﻛ زۆرﺑﯾﺎن ﺋﻧﺪازﯾـــﺎرن ،ﺑـــﯚ ﻛﯾﺎرەﻛﺎﻧﯽ ﺑﻮاری ﻓۆﻛواﻧﯽ)ﺋﺮﺑﺎس( و ﭘﯿﺸﺳـــﺎزﯾﯽ ﺋﯚﺗﯚﻣﺒﻞ ،ﺷﻣﻧﺪەﻓر ،ﺗﻛﻨﯚﻟﯚژﯾﺎی ﺑـــﺎ و دەرﻣﺎﻧﺴـــﺎزی ﻛﺎر دەﻛـــن، ﺋﮔرﭼـــﯽ ژﯾﻨﮕـــ ﺋﺎﺑﻮورﯾﯿﻛـــی ﻧﺎوﭼی ﺳـــﺎﻛﺲ زۆر ﺑﺎش ﻧﯿﯿ .ﺋم ﻧﺎوﭼﯾ ﻛ ﯾﻛﻜـــ ﻟ ﻧﺎوﭼ ھرە ﭘﯿﺸﺳـــﺎزی و ھﻧﺎردەﻛﺎرەﻛﺎﻧـــﯽ ﺋﻤﺎﻧﯿﺎ،زﯾﺎﺗﺮ ﻟھﻣـــﻮو ﻧﺎوﭼﯾﻛﯽ دﯾﻜـــ ﺑھـــﯚی دەرەﻧﺠﺎﻣﻛﺎﻧـــﯽ ﻗﯾﺮاﻧـــﯽ ﺋﺎﺑـــﻮوری زەرەرﻣﻧﺪ ﺑﻮوە. دوای ﺗواوﻛﺮدﻧـــﯽ ﺧﻮﻨﺪن ﻟ ﺑﻮاری ﻛﺎﻧﺰاﻧﺎﺳـــﯿﺪا ،ﻛﺮﯾﺴـــﺘﯿﺎن ﭬﮋـــﺮت ھـــر زوو ﺑﻮوە ﺑڕﻮەﺑری زاﻧﺴـــﺘﯽ و ﺗﻛﻨﯿﻜـــﯽ ،دواﺗﺮﯾـــﺶ ﺑڕﻮەﺑری ﻟﻜﯚﯿﻨوەﻛﺎﻧـــﯽ ﻛﯚﻣﺒﯿﻨﺎﯾـــك )ﻛ ﻛﯚﻣﭙﺎﻧﯿﺎﯾﻛﯽ ﮔـــورەی دەوﺗﯽ(ی ﭘﯿﺸﺳـــﺎزﯾﯽ ﻛﺎﻧﺰاﯾـــﯽ و ﻛرەﺳـــﺘ ﺋﺎﺳـــﻨﯿﯿﻛﺎﻧ و ﻟژـــﺮ ﭼﺎودﺮﯾـــﯽ وەزارەﺗﯽ ﺋﺎﺑﻮورﯾﺪاﯾ. ﻟ ﻛﯚﻣﺎری ﺋﻤﺎﻧﯿـــﺎی دﯾﻤﻮﻛﺮاﺗﺪا دەﻛﺮا ﭘﯚﺳﺘﯽ ﺟﮕﺮی وەزﯾﺮ ﭘﺳﻧﺪ ﻧﻛی ،ﺑم ﺗﻧﯿﺎ ﺑﯚ ﯾك ﺟﺎر ،ﻧك دووﺟﺎر .ﻛﺎﺗﻚ ﻛﺮﯾﺴﺘﯿﺎن ﭬﮋﺮت ﺋم ھوای ﺑﯿﺴﺖ ،ﺋو ﻧﺮﺧﻛی داﺑﻮو. ﺋو ﻟﻛﯚﺗﺎﯾﯽ ﺳﺎﻧﯽ 1980وە ﻟ ﻛﺎری ﺧﯚی ﮔﻮﺰراﯾوە ﺑـــﯚ ﭘﯾﻤﺎﻧﮕﯾﻛﯽ زاﻧﺴﺘﯽ و ﺗﻛﻨﯿﻜﯿﯽ ﺑﻮاری ﻛﯚرۆزﯾﯚن )ﻟﻧﻮﺑﺮدﻧﯽ ھﻧﮕﺎو ﺑھﻧﮕﺎو ﺑھﯚی ﻛﺮدەوەﯾﻛﯽ ﻛﯿﻤﯿﺎﯾﯿوە( ﻛ ﻧﯚﺳت ﭘﺴﭙﯚڕی ﻟ ﺑﻮو و ﺗﺎﺋﺴﺘﺎش ﺑڕﻮەی دەﺑﺎت .ﺋو ﭘﯿﻮاﯾ ﮔﻮاﺳـــﺘﻨوەی ﺑﯚ ﺋو ﻛﯚﻣﭙﺎﻧﯿﺎﯾ وەك ﺳﺰاداﻧﻚ وا ﺑﻮو. دواﺗﺮ دﯾﻮارەﻛ رووﺧﺎ .ﺟﺎ ﭘﻮﯾﺴـــﺘ ﭼﯽ ﺑﻜﯾـــﻦ؟ "ﺑ ھﻣـــﻮو ﺋﻤﺎﻧﯿﺎدا ﮔڕام ،ﻛس ﺋﻤی ﻧدەوﯾﺴـــﺖ .ﻟ ﻧﻮان 1991-1990ﭼﻮارﺳـــت ﻛس ﻟ ﻛﺎر دەرﻛـــﺮان .ﺗﺮۆھﺎﻧﺪ) (11ﺑﯾﺎری ﺧﯚی دەرﻛﺮدﺑﻮو :ﯾـــﺎن ﺧﯚﻣﺎﯿﻜﺮدن ﯾﺎن داﺧﺴـــﺘﻦ ﻟﺋﺴـــﺘﺎوە ﺑﯚ .1992 ﺑ ﭼﻮارﻛـــس ﻛﯚﻣﭙﺎﻧﯿﺎﻛﻣﺎن ﻛی و ﻟﻣدا ﺳرﻛوﺗﯿﻦ". ﭬﮋـــﺮت ﺑـــردەوام دەﺑـــ: »ﺋﻤﺎﻧﻛﺎﻧﯽ رۆژﺋﺎوا ﭘﯿﺎﻧﻮاﺑﻮو ﺋﻤ ﻧ دەزاﻧﯿﻦ ﺑﮋﻣﺮﯾـــﻦ ،ﻧ دەزاﻧﯿﻦ ﺑ ﻛوﭼـــﻚ و ﭼﻧﮕﺎڵ ﻧـــﺎن ﺑﺨﯚﯾﻦ«، ﺋـــم ﻓﯿـــﺰ و ﻟﻮوﺗﺒرزﯾﯿـــ ﺟﮕی ﺳرﺳـــﻮڕﻣﺎﻧﯽ ﭬﮋـــﺮت ﺑـــﻮو .ﺋو ﭘﯿﻮاﯾ ﺋو ﻣﺎوە ﻛﻮرﺗی ﻛ ﭘﺮﺳـــﯽ ﻣﺎﻓـــ ﻣدەﻧﯿﯿـــﻛﺎن ﺗﯿـــﺪا ﻛۆﻛﯽ ﻗﺴـــوﺑﺎس ﺑﻮو» ،ﺑ ﻛﯚﻣﻚ ﺑﺮﯾﺎر ﭘ ﻛﺮاﺑـــﻮوەوە ﻛ ﻟ دەرەوە دراﺑﻮون و ﺑـــ ﺋﺎﯾﺪۆﻟﯚژﯾـــﺎی ﻛﺒﺮﻛ و ھرای ﻧﯿﺸـــﺘﺟﺒﻮون ﺑڕـــﻮە دەﭼﻮون ﻛ ﺑﺷﻜﯽ ﺳر ﺑ ﻋﻗﻠﯿﺗﯽ داﮔﯿﺮﻛراﻧ و ھﻧﺪﻜﯿﺸـــﯽ ﻧﯿﺗﭙﺎك ﺑﻮو ،ﺑم ﻟ ھـــردوو ﺣﺎﺗـــﺪا ﻟﺧﯚﺑﺎﯾﯿﺒﻮوﻧﻜﯽ ﮔوﺟﺎﻧـــ زاڵ ﺑـــﻮو« .ﺑڕﻮەﺑﺮدﻧﯽ
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ژﺪەر و ﭘراوﺰەﻛﺎن: ) (1ﭼﻣﻜﻜ ﻟﻻﯾن ﯾﯚرﮔﻦ ھﺎﺑﺮﻣﺎﺳـــوە ﺧﺮاوەﺗ روو .وﺗ وەرﮔﯿﺮاوەﻛﺎن ،ﻟو ﭼﺎوﭘﻜوﺗﻨﺎﻧ وەرﮔﯿﺮاون ﻛ ﻧﻮوﺳر ﺋﻧﺠﺎﻣﯽ داون. ) (2ﻧﻮوﺳـــری ﺋم ﻛﺘﺒﯾ .(Berlin chantiers (Stock، Paris، 2001 :رﮋﯾﻦ رۆﺑﯿﻦ ھروەھﺎ ﯾﻛﻜ ﻟ ﺑرﭘﺮﺳـــﺎﻧﯽ ﭘﺸﺎﻧﮕﺎی »ﺑرﻟﯿﻦ :ﻟﻧﺎوﺑﺮدﻧﯽ ﭘﺎﺷﻤﺎوەﻛﺎن « ﻛ ﻟ21 ی ﺗﺸﺮﯾﻨﯽ ﯾﻛم )ﺋﯚﻛﺘﯚﺑر( ەوە ﺗﺎ 31ی ﻛﺎﻧﻮوﻧﯽ ﯾﻛم )ﻧﯚﭬﻤﺒر(ی 2009ﻟ ﻣﯚزەﺧﺎﻧی ﻣﮋووی ھﺎوﭼرخ ﻟhotêl des Invalides ی ﭘﺎرﯾﺲ ﻧﻤﺎﯾﺶ دەﻛﺮﺖ. ) (3ﺣﻮﻛﻤﻜﯽ ﭘﺎش ﻣرگ ﻛ ﺑﯚ ﻧھﺸﺘﻨﯽ ھﻣﻮو ﭘﺎﺷﻤﺎوە ﺋﺎﺷﻜﺮاﻛﺎﻧﯽ ﭘﯿﺎوﻜﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻟﻻﯾن ﺳﻨﺎی رۆﻣﺎﻧﯿﯿوە دەﻧﮕﯽ ﺑﯚ دەدرا. ) (4ﻟ ﻻﯾن دادﮔﺎی ﻧﯚرﻣﺒﺮﮔوە ﺳﺰای ﺑﯿﺴﺖ ﺳﺎﯽ ﺑﺳردا ﺳﭘﻨﺮا. ) (5ﺑﮔﻮـــﺮەی رﻨﺎت ﻛﯚﭼـــﺮ ،ﺑڕﻮەﺑـــری Institut Allensbach، Deutche Presse-Agentur، 28ی ﺋﯾﻠﻮوﻟﯽ .2009 ) (6وەك ﻧﻤﻮوﻧـــ ھﻓﺘﻧﺎﻣی (Die Zeit (Hambourgی 30ﻧﯿﺴـــﺎن )ﺋﭘﺮﯾﻞ( 2009ﺋو ﻣﺎﻧﺸﺘی ﻧﻮوﺳﯿﺒﻮو )ﺋواﻧی ﺳرﻛوﺗﻦ رەﻧﮕﯽ ﺋوەدەدەن(. ).La Mafia est là »، Die Zeit، Hambourg، 13 août 2009 » (7 ) (8ﻓﯿﻠﻤﻛ ﺧﺗﯽ ﺑﺎی ﻛﺒﻛﯽ ﻧﻮدەوﺗﯿﯽ ﻟ ﻓﺴـــﺘﯿﭭﺎﯽ ﻧﻮدەوﺗﯿﯽ ﻓﯿﻠﻤﯽ دۆﻛﯿﯚﻣﻨﺘﺎرﯾﯽ ﻣﺎرﺳﯿﻠﯿﺎ ﭘ ﺑﺧﺸﺮاوە. ) (9ﺑرﭘﺮﺳـــﯽ ﺋﺎﺑـــﻮوری ﻟـــ ﻣﻛﺘﺑﯽ ﺳﯿﺎﺳـــﯿﯽ ﭘﺎرﺗـــﯽ ﻛﯚﻣﯚﻧﯿﺴـــﺘﯽ ﺋﻤﺎﻧﯿﺎی رۆژھت. ) (10ھﺎﯾـــﻦ ﺋﺎﻣﺎژە ﺑوە دەﻛﺎت ﻛ ﻟ ھﻧﺪێ داﻣزراوەدا ﻟ ﻛﯚﻧ ﻛﯚﻣﺎرەﻛ ﺗﻧﯿﺎ ﭘﺮﺳﯚﻧﻠﯽ ﺳﺧﺒﺮی ﻣﺎوەﺗوە. ) (11ﺗﺮۆھﺎﻧﺪ ﺋﺎﻧﺴـــﺘﺎﻟﺪ داﻣزراوەﯾﻛﯽ ﺋﯿﻌﺘﯿﺒﺎرﯾﯽ ﺣﻜﻮﻣﯽ ﺑﻮو ﻛ ﻟ ﻛﺎﺗﯽ ﻧﻣﺎﻧﯽ ﻛﯚﻣﺎری ﺋﻤﺎﻧﯿﺎی دﯾﻤﻮﻛﺮاﺗﺪا ﺋرﻛﯽ ﭼﺎودﺮﯾﻜﺮدﻧﯽ ﮔﻮاﺳﺘﻨوەی ﺳﺎﻣﺎﻧﻛﺎن ﺑﻮو. ) (12ﭘﯚﻟﯿﺴﯽ ﺳﯿﺎﺳﯿﯽ ﻛﯚﻣﺎری ﺋﻤﺎﻧﯿﺎی دﯾﻤﻮﻛﺮات ﺑﻮو.
دﯾﭙﻠﯚﻣﺎﺗﯿﻚ ﻟﯚﻣﯚﻧﺪﻟﯚﻣﯚﻧﺪ - 2009 دﯾﺴﻣﺒری دﯾﭙﻠﯚﻣﺎﺗﯿﻚ - 2009 دﯾﺴﻣﺒری
16
..ﻟﺳر ﭘﺎﺷﻤﺎوە ﺷﻮاوەﻛﺎﻧﯽ ﻛـﯚﻣﺎری ﺋﻤﺎﻧﯿﺎی دﯾﻤﻮﻛﺮات ﺗواوی ﺋﺎﺑﻮورﯾﯽ ﺋﻤﺎﻧﯿـــﺎی رۆژھت ﻟﻻﯾن ﺗﺮۆھﺎﻧﺪەوە »ﺑردەواﻣﯿﯽ ھﻣﺎن ﺋو ﺳﯿﺎﺳـــﺗ ﻣرﻛزﯾ ﺑﻮو ﻛ ﺗﻧﯿﺎ ﺑرەﻛی ﮔﯚڕا ﺑﻮو«. ﻟـــ ﻛﯚﻧﻔﺮاﻧﺴـــﻜﺪا ﻟﺳـــﺎﯽ 2001ﻛـــ دەﺳﺘﻨﻮوﺳﻛی ﭘﯿﺸﺎﻧﺪاﯾﻦ ،ﺳرۆك ﻛﯚﻣﭙﺎﻧﯿﺎﻛ وﺗﺒـــﻮوی » زۆر ﻧﺎﺋﺧﻼﻗﯿﯿـــ ﻛـــ داھﺎﺗﻛﺎﻧﯽ ﺳـــرﻣﺎﯾ وردە وردە ﻟ داھﺎﺗﻛﺎﻧﯽ ﻛﺎر ﮔﺮﻧﮕﺘﺮ دەﺑﻦ .(...) .ﺋوﻛﺎﺗی ﺳﯚﺳﯿﺎﻟﯿﺰم ھﺸﺘﺎ ﻟﮔڵ ﺋم ﺟﯿﮫﺎﻧدا ﻟ ﻛﺒﺮﻛﺪا ﺑﻮو ،ﻟﯽ دەﺗﺮﺳﺎﯾﻦ و ﺋم ﺗﺮﺳـــ وەك وەﺳﺘﻨرﻚ ﺑﻮو .ﺑم ﺋﺴﺘﺎ ﻛ ﺋم ﺗﺮﺳـــ ﻧﻣﺎوە ،وەﺳـــﺘﻨرەﻛﺎن ھﺗﺮە دەﻛن« .ﺑﮕﻮﻣﺎن ھﻣـــﻮو ھوﻛﺎﻧﯽ ﺋوﻛﺎت ﺳرﻛوﺗﻮو ﻧﺑﻮون.ﺑم ﺗواﻧﯿﻨﯽ ﺋواﻧی ﻛ ﺳرﻛوﺗﻮو ﺑﻮون ،ﺳرﻧﺠاﻛﺸﺘﺮە ،ﻟﺑر ﺋوەی ﺋﺎزاری ﺷﻜﺴﺘﮫﻨﺎﻧﯿﺎن ﺗﺪا رەﻧﮓ ﻧﺎداﺗوە. ﺋﻠﻤﺎر ﻓﯾﺒر ﻛ ﺟﮕﺮی ﺷﺎرەواﻧﯽ ﻻﯾﭙﺰﯾﮕ، ﺑـــ ﯾﺎرﻣﺗﯽ ﻛﻮڕەﻛـــی وەﺷـــﺎﻧﺨﺎﻧی ﻓﯾﺒر ﺋﺎﻧﺪ ﻓﯾﺒری ﻟـــ ﻻﯾﭙﺰﯾﮓ داﻣزراﻧﺪ .ﺋو ﭘﯿﺎوە ﺧﻮﻨﺪﻧﯽ ﺳـــرەﺗﺎﯾﯽ ﻟ ﺳـــردەﻣﻜﯽ رۆﺷﻨﺪا ﻟو ﺷـــﺎرە ﺗواوﻛﺮد ،ﺳردەﻣﻚ ﻛ ﻛﺳﺎﻧﻜﯽ ھﯚﺷﻤﻧﺪی وەك ﺋﺮﻧﺴـــﺖ ﺑﻠﯚك و ھﺎﻧﺲ ﻣﺎﯾﺮ واﻧﯾﺎن ﻟ زاﻧﻜﯚی ﻻﯾﭙﺰﯾﮓ دەﮔﻮﺗوە .ﺑﯚﯾ ﺋو ﻗﺒﻮوڵ ﻧـــﺎﻛﺎت ﻣﯿﺮاﺗﻜﯽ ﺋﺎوای ﻟﺒﺴـــﻨﺮﺘوە. ﭘﺸـــﺘﺮ ﺋﻠﻤﺎر ﻓﯾﺒر ﻟ وەﺷﺎﻧﺨﺎﻧی ﺋﺎوﻓﺒﺎو- ﭬـــﺮﻻگ ﻛ ھﯽ ﺑﺮﺗﻮﻟـــﺖ ﺑﺮﺨﺖ و ﺗﯚﻣﺎس ﻣﺎن ﺑـــﻮوە و ﺑﻧﻮﺑﺎﻧﮕﺘﺮﯾـــﻦ وەﺷـــﺎﻧﺨﺎﻧی ﻛﯚﻣﺎری ﺋﻤﺎﻧﯿﺎی دﯾﻤﻮﻛﺮات ﺑﻮو ،ﻛﺎری ﭼﺎپ و ﭘﺧﺸﯽ دەﻛﺮد .ھر ﻟوﺸـــوە ھﻧـــﮕﺎوی ﺑرەو ﺑﻮاری ﻛﺎری ﺧﯚﻣﺎﯽ ﻧﺎ. ﺧﯚﻣﺎﯿﻜـــﺮدن ﯾـــﺎن ﻟﻧﻮﭼـــﻮون ﺗﺎﻛـــ ﺋﻟﺘرﻧﺎﺗﯿﭭﻚ ﺑﻮون ﻛ ﻟﻛﺎﺗﯽ ﯾﻛﺨﺴـــﺘﻨوەی ھـــردوو ﺋﻤﺎﻧﯿﺎ ﺧﺮاﺑﻮوﻧ ﺑردەم ﻛﺎرﺧﺎﻧﻛﺎﻧﯽ دەوـــت .ﭘﺮۆﺳـــﻛ ﺧﺮاﺑﻮوە ژـــﺮ ﻛﯚﻧﺘﺮۆﯽ ﺗﺮۆھﺎﻧـــﺪ ﻛ ﺗﻧﺎﻧت ﭘﺎش ﮔﻮاﺳـــﺘﻨوەﻛش ﻟ ﭼﺎودﺮﯾﻜـــﺮدن ﺑردەوام ﺑﻮو .ﺋو ﺑﯾﺎرە ﯾﺧی ﺋﻠﻤﺎر ﻓﯾﺒرﯾﺸـــﯽ ﮔﺮﺗوە» .ﻣـــﻦ ﺑﯚ ﺗﺮۆھﺎﻧﺪ ﺑﺎﻧﮕﮫﺸﺖ ﻛﺮام .ﻛﺎرﺗﻚ ﻟ دۆﺳﯿﻛم ﻛم ﺑﻮو. ﻟ ﺑڕﻮەﺑراﯾﺗﯿﯽ ﭘﺮﺳـــﯚﻧﻞ دۆﻛﯿﻮﻣﻨﺘﻜﯽ ﭘﺪام ﺑﻧﺎوی "راﮔﯾﺎﻧـــﺪن" (12).دەﺑﻮاﯾ ﻣﻦ ﺋم ﺑﮕﻧﺎﻣﯾم ﺋﯿﻤﺰا ﺑﻜﺮداﯾ" :ﻣﻦ راﯾﺪەﮔﯾﻨﻢ ﻛ ھﯿﭻ ﻛﺎﺗﻚ ﻛﺎرم ﺑﯚ دەزﮔﺎی ﺳﺘﺎﺳﯽ ﻧﻛﺮدووە. ﭘﻤﮕﻮﺗﻦ ﻛ ﺋﯿﻤﺰای ﻧﺎﻛم .ﺑم دەﺗﻮاﻧﻢ ﺧﯚم ﺑ ﻧﻮوﺳﺮاوﻚ راﮔﯾﺎﻧﺪﻧﻜﯿﺎن ﭘﺒﺪەم" :راﯾﺪەﮔﯾﻨﻢ ﻛ ﺑﯚ ﻣﺎﻧوە ﻟ ﭘﯚﺳﺘﻛﻣﺪا ھرﮔﯿﺰ ھﯿﭽﻢ ﺋﯿﻤﺰا ﻧﻛـــﺮدووە .ﻧ ﻟ ﺳﯿﺴـــﺘﻣ ﻛﯚﻧﻛـــ و ﻧ ﻟ ﺗﺎزەﻛ .«ﺋﯿﻨﺠﺎ ﻧﻮوﺳـــﺮاوەﻛم ﺋﯿﻤﺰا ﻛﺮد ،ﺋﻣ ﻟـــ ﻛﺎژﺮ دەی ﺑﯾﺎﻧﯽ رووﯾـــﺪا .ﻟ ﻛﺎژﺮ ﯾك و ﻧﯿﻮی دوای ﻧﯿﻮەڕۆ ،ﻣﻦ ﻟ ﻛﺎر دەرﻛﺮام. ﺋﻠﻤـــﺎر ﻓﯾﺒـــر ﻟو ﻣﺎوە ﺷـــﭙﺮزەﯾی ﻛ ﻟ دوای رووﺧﺎﻧﯽ دﯾﻮارەﻛوە ھﺎت ،ھﻧﺪێ ﺳـــﺎﺗﯽ ﺗﻮوڕەﺑﻮوﻧﯽ ﺧﯚی ﺑﺑﯿﺮ دﺘوە»:ﺳـــردەﻣﻜﯽ ﺷﺎﻋﯿﺮاﻧ ﻧﺑﻮو .ﻛﺘﺒﻛﺎﻧﯽ ﺑﺎﺷﺘﺮﯾﻦ ﻧﻮوﺳراﻧﯽ ﻛﯚﻣﺎری ﺋﻤﺎﻧﯿﺎی دﯾﻤﻮﻛﺮات و ﭼﺎﭘﻣﻧﯿﯿﻛﺎﻧﯽ ھﺎﯾﻨﺮﯾﺶ ﻣﺎن ،ﻟﯿﯚن ﻓﯚﺷﺘﭭﺎﻧﮋﺮ ،ﺋﺎرﻧﯚﺪ زﭬﺎﯾﮓ، ﺋﺎﻧﺎ ﺳﮕﺮس ،ﺑھزاران ﻛﺘﺐ رەواﻧی زﺑﺨﺎﻧ ﻛـــﺮان .ﺋو ﻛﺘﺒﺎﻧ دەﺑﻮاﯾـــ ﺟ ﺑﯚ ﻛﺘﺒﻛﺎﻧﯽ ﭼﺸﺖ ﻟﻨﺎن ،ﻛﺘﺒﻛﺎﻧﯽ ﺗﺎﯾﺒت ﺑ رﻨﻤﺎﯾﯽ ﺑ ھﻣﻮو ﺟﯚرەﻛﺎﻧﯿوە و ﻧﺎﻣﯿﻠﻜ ﮔﺷﺘﻮﮔﻮزارﯾﯿﻛﺎن ﭼﯚڵ ﺑﻜن« .ﻛﻮژراﻧﯽ دﺘﻠﭫ رۆوﺪەر ،ﯾﻛم ﺑڕﻮەﺑـــری ﺗﺮۆھﺎﻧﺪ ،ﻟ ﺳـــﺎﯽ 1991دا ﺑﻮو ﺑـــ ﺧﺎﻜﯽ وەرﭼرﺧﺎن .ﻧﻮﺑـــﺮاو ﭘﯿﻮاﺑﻮو ﻛ دەﻛﺮﺖ ﺑﺷـــﻜﯽ ﺗﻮاﻧﺎ ﭘﯿﺸﺳﺎزﯾﯿﻛی ﻛﯚﻧ ﻛﯚﻣﺎری ﺋﻤﺎﻧﯿﺎ ﺑﺗﺎﯾﺒﺗﯽ ﺗﻮاﻧﺎی وەﺷﺎﻧﺨﺎﻧی ﺋﺎوﻓﺒﺎو-ﭬﺮﻻگ ﺑﭙﺎرﺰرﺖ .ﯾﻛﻣﺠﺎر ﺋﺎژاﻧﺴﻜﯽ ﺧﺎﻧﻮوﺑـــرە ﺑﺎﺧﺎﻧی وەﺷـــﺎﻧﺨﺎﻧﻛی ﻛی و دواﺗﺮ ﺑھﯚی ھرەﺳـــﮫﻨﺎﻧﯿﯿوە ،ﺑ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻜﯽ ﺑرﻟﯿﻨﯽ ﻓﺮۆﺷـــﺮا .ﺋﻠﻤﺎر ﻓﯾﺒـــر ﻟ ﺑردەواﻣﯽ ﻗﺴﻛﺎﻧﯿﺪا دەﺖ» :دوای ﻣرﮔ ﺟرﮔﺒەﻛی دﺘﻠﭫ رۆوﺪەر ﺳـــرﻛوﺗﻨﯽ ﻧزاﻧﯿﻤﺎن ﺑ ﭼﺎو ﺑﯿﻨﯽ .ﺑﯚ ﻧﻤﻮوﻧ ،رۆژﻚ ،ﺑڕﻮەﺑری ﺳـــﺘﺎﻓﯽ ﺋﯿﺪارﯾـــﯽ ﺗﺮۆھﺎﻧـــﺪ ﻟـــ ﺋﻧﺠﺎﻣـــﯽ ﺑﯿﺮﻛﺮدﻧوە ژﯾﺮەﻛﺎﻧﯿﺪا راﯾﮕﯾﺎﻧﺪ ﻛ وەﺷـــﺎﻧﺨﺎﻧﻛﻣﺎن ﺟﮕ ﻟ ﻣﺎرﻛﺲ و ﺋﯿﻨﺠﻠﺲ ھرﮔﯿﺰ ھﯿﭻ ﺷﺘﻜﯽ دﯾﻜی ﭼﺎپ ﻧﻛﺮدووە (13).ﺋﻣﯾ ﺋو ﺟﯚرە ﻧزاﻧﯿﻨی ﻟـــ ﻟﺧﯚﺑﺎﯾﯽ ﺑﻮوﻧﻜـــﯽ ﺳرﺳـــﻮوڕھﻨرەوە ﺳـــرﭼﺎوەی دەﮔـــﺮت و ﺑـــرەوڕووی ﺋﻤـــش دەﺑﻮوەوە«. ﺑﮔﻮﺮەی ﺋﺪﯾﺘﯚری ﭼﺎﭘﺨﺎﻧـــ ﻻﭘﺰﯾﮕﯿﯿﻛ، ﭘﺮۆﺳـــﯾﻛﯽ »ﻧﺎﻣﮋووﯾﯿﻜـــﺮدن« ﺧﺮاﺑـــﻮوە ﮔڕ» :وﯾﺴـــﺘﯿﺎن ﺋو ھـــﯚﻛﺎرە ﻟﺑﯿﺮ ﺑﻜﺮێ ﻛ واﯾﻜـــﺮد ﺋﻤ ﺋﻤﺎﻧﯿﺎﯾﯿﻛـــﯽ دﯾﻜﻣﺎن ﺑﻮﺖ«. ھر ﺑﯚﯾـــش ،ﻟـــو ﮔﻔﺘﻮﮔﯚﯾﺎﻧـــی دەﯾﺎﻧوﺖ ﻧﻮوﺳـــﯿﻨوەی ﻣﮋوو ﻟ ﺧﺎﯽ ﻛﯚﺗﺎﯾﯿوە دەﺳﺖ
ﭘ ﺑﻜن ،ھﯿﭻ ﭘﺮۆﺳﯾك ﺑدی ﻧﺎﻛﺮێ .ﺋﻠﻤﺎر ﻓﯾﺒـــر ﻟﮔڵ ﺋﻧﺘﯚﻧﯿﯚ ﮔﺎﻣﺴـــﻜﯿﺪا ھﺎوڕاﯾ ﻛ دەﺖ» :ﺋﮔر ﺑڕﻮەﺑران ﻟـــ ﺑڕﻮەﺑﺮاوان ﻧزاﻧﺘﺮ ﺑﻮون ،ﺋوە ﺋﻤ ﺑرەو ﻛﺎرەﺳﺎت دەﭼﯿﻦ. ﻟ ﻛﯚﻣـــﺎری ﺋﻤﺎﻧﯿـــﺎی دﯾﻤﻮﻛﺮاﺗﯿﺶ ھر ﺋﻣ رووﯾﺪا .ﺋﻣۆ ﺷـــﺘﻛﺎن دووﺑﺎرە دەﺑﻨوە ،ﺑم ﻟﮔڵ ﺟﯿﺎوازﯾﯿك :ﺋم ﺟﺎرەﯾﺎن ﻧزاﻧﯿﯽ ﭼﯿﻨﯽ ﺳﯿﺎﺳﺗﻤدار ﯾﻛﺴﺎﻧ ﺑ ﻧزاﻧﯿﻨﯽ ﺧﻚ«. راﺳﺘ ﻛ ﻣﯚزەﺧﺎﻧی Deutsches Hygiene- Museumی درﺴـــﺪ ﻣﯚزەﺧﺎﻧی ﻣﮋووی ﻣﺮۆﭬ و ﺷﻮﻨﻚ ﻧﯿﯿ ﺑﯚ ﻛﺮدﻧوەی ﭘﯿﺸﺎﻧﮕﺎﯾك ﻟﻣڕ ﻛﺎر .ﺗﮕﯾﺸـــﺘﻦ ﻟ ﭼﻣﻜﯽ ﻛﺎر وا ﺋﺎﺳﺎن ﻧﯿﯿ، ﺑﺗﺎﯾﺒﺗﯽ ﻟﺑرﺋوەی ﭼﻣﻜﯽ ﭘﯿﺸـــ دەﮔﺮﺘ ﺧﯚی ،ﺑم ﻧك ﺑﺗواوی .ﭘﯿﺸـــﺎﻧﮕﺎﻛ ﻛ ﻛﺎر ﺑﺷـــﻮەﯾﻛﯽ ﮔﺮﯾﻤﺎﻧﯾﯽ وەك ﮔﯚڕﯾﻨﻜﯽ ﺟﯿﮫﺎن ﺑ وﯾﺴـــﺘﻜﯽ ﻣﺮۆﭬﺎﻧ ﭘﻨﺎﺳـــ دەﻛﺎت ،ﭼﻧﺪ رﭽﻜﯾﻛﯽ ﻧﻮێ دەﻛﺎﺗوە ﻛ ﺋﺎزادﯾﯿﻛﯽ ﺗواو دەﺑﺧﺸـــﻨ ﺑﯿﻨر ﺗﺎ رەﺧﻨ ﻟو ﭘﺸﻨﯿﺎزاﻧش
ﻛﺮﯾﺴﺘﯚف ھﺎﯾﻨﯽ »ﺋﻤﺎﻧﻛﺎﻧﯽ رۆژﺋﺎوا زﯾﺎﺗﺮ ﺧوﻧﯿﺎن ﺑ ﯾﻛﺒﻮون ﻟﮔڵ ھرﻤﯽ ﺗﯚﺳﻜﺎﻧﯽ ﺋﯿﺘﺎﯽ ﯾﺎن دوورﮔﻛﺎﻧﯽ ﺑﺎﻟﺌﺎری ﺋﯿﺴﭙﺎﻧﯽ دەدی ،ﻧك ﻟﮔڵ ﻛﯚﻣﺎری ﺋﻤﺎﻧﯿﺎی دﯾﻤﻮﻛﺮات ﻛ وەك وﺗﻚ ھﯿﭽﯿﺎن ﻟﺑﺎرەﯾوە ﻧدەزاﻧﯽ«.
وﺗﻜﯽ ﻗﻮوﺗﺪراو ﺑﮕﺮﺖ ﻛـــ ﺋﺎراﺳـــﺘی ﻛﺮاون .ﺑ ﻧﺎوﻧﯿﺸـــﺎﻧﯽ » ،«Arbeit Sinn und Sorgeﭘﺸـــﺎﻧﮕﺎﻛ ﭘﯾﻮەﻧﺪی دروﺳـــﺘﺪەﻛﺎت ﻟ ﻧﻮان ﻛﺎر و ﭼﻣﻜﯽ ھﺳـــﺖ ) (Sinnو ﻧﯿﮕراﻧـــﯽ ) (Sorgeﻛ ﺑ ﻣﺎﻧﺎی ﭼﺎودﺮﯾﺶ دﺖ ،ھـــروەك ﭼﯚن ﺑﺮﻧﺎرد ﺋﺴﺘﯿﮕﻠﺮ وﺷـــﻛ ﻟﻧﻮ ﻛﺗﻟﯚﮔﯽ ﭘﯿﺸﺎﻧﮕﺎﻛدا ﺑﻛﺎر دﻨﺖ. ﻟـــ وﺷـــی Sorgeی ﺋﻤﺎﻧﯿـــﺪا رەھﻧﺪی ﻧﯿﮕراﻧـــﯽ ،ﺗﺮس و دڕاوﻛ» ﺑﯚ ﺗﯚ ﻧﯿﮕراﻧﻢ« زﯾﺎﺗـــﺮ راﻣﺎﻧﻜﯽ ﻧﮕﺗﯿـــﭫ دﻨﺘ ﺋﺎراوە .ﺑم رەھﻧﺪﻜﯽ دﯾﻜـــی ﭼﺎودﺮﯾﺸـــﯽ ھﯾ ﻛ ﺑ ھﺰری ﮔﺮﻧﮕﯿﺪان ﺑ ﺧﻮد ﯾﺎن ﺑ ﻛﺳﺎﻧﯽ دﯾﻜوە ﺑﺳﺘﺮاوەﺗوە .داﻧﯿﺎل ﺗﯿﺮاﺗﻠﯿﺲ ﻛ ﻓﯾﻠﺳﻮﻓ و ﯾﻛﻜـــ ﻟ رﻜﺨراﻧﯽ ﭘﺸـــﺎﻧﮕﺎﻛ ،دەﺖ: » ﺑﯚﻣـــﺎن ﮔﺮﻧﮓ ﺑﻮو ﻛـــ رەھﻧﺪﻜﯽ ﭘﯚزەﺗﯿﭫ ﺑﺪەﯾﻨ ﻧﺎوﻧﯿﺸـــﺎﻧﯽ ﭘﯿﺸﺎﻧﮕﺎﻛ .ﭘﺮﺳﻛ ﺗﺎﯾﺒﺗ ﺑـــ ﺑﺎﺑﺗﯽ ﮔﺮﻧﮕﯿـــﺪان .چ ﭘﺎﻧﺘﺎﯾﯿـــك دەدەﯾﻨ ﺋم ﺑﺎﺑﺗ؟ رەھﻧﺪﻜﯽ ﺗواو ﺗﺎﻛﻛﺳـــﯽ؟ ﯾﺎن دەﻛﺮێ ﻟوە دوورﺗﺮﯾﺶ ﺑۆﯾﻦ؟ ﭼﯚن ﺑﯚ ﺷـــﺘﻚ ﻛ ﺳﻨﻮوری رەھﻧﺪی ﺗﺎﻛﻛﺳﯽ ﺗﺪەﭘڕﻨﺖ، ﭘرە ﺑ ھﺳﺘﻛﺎن ﺑﺪەﯾﻦ؟«. ﭘﺎش رووﺧﺎﻧـــﯽ دﯾﻮارەﻛ ﭼﯽ ﻟ ﺑﻮاری ﻛﺎردا رووﯾﺪا؟ ﺑﮔﻮﺮەی ﺋﺎﻣﺎرەﻛﺎن رﮋەی ﺑﻜﺎری ﺑرز ﺑﻮوەوە و ﺟﯚرەﻛﺎﻧـــﯽ ﻛﺎری ﻧﯿﻮ-وەﺧﺖ ﭘرەﯾﺎن ﺳـــﻧﺪ .ھﺎوﻛﺎت ھﺳﺘﯽ رەزاﻣﻧﺪﯾﯽ ﺑراﻣﺒر ﺑ ﻛﺎر ﻟﺋﻤﺎﻧﯿﺎی رۆژھﺗﺪا ﻟ ﺑرزﺑﻮوﻧوەدا ﺑﻮو. ﻛﭼﯽ ﺋﺎزارە ﺟﺳﺘﯾﯿﻛﺎن ﺑ ﭘﭽواﻧوە ﺗﻮوﻧﺪﺗﺮ دەﺑـــﻮون (14).ﺑ ﮔﻮـــﺮەی ﻛﯚﻣﻨﺎس ﭬﯚﻟﻔﮕﺎﻧﮓ ﺋﻨﮕﻠﺮ ﻛـــ راﮔﺮی ﻗﻮﺗﺎﺑﺨﺎﻧی ﺑﺎی ﺷـــﺎﻧﯚی ﺋﺮﻧﺴﺖ-ﺑﯚﺷـــﯽ ﺑرﻟﯿﻨ»،ﺋﻣ ﭘﺎرادۆﻛﺴـــﻜﯽ ﺋﺎﺷـــﻜﺮاﯾ ﻛﺎﺗﻚ دەﯿﻦ ﻟـــ رۆژھﺗﺪا ﻛﺎر ﻟ ﭘـــﺶ ﭘﺎرە دەھﺎت و ﻟ رۆژﺋﺎواش ﭘﺎرە ﻟ ﭘﺶ ﻛﺎر« .ﺋو ﭘﯿﻮاﯾ ﻛـــ» ﻟ ﻛﯚﻣﺎری ﺋﻤﺎﻧﯿﺎی دﯾﻤﻮﻛﺮاﺗﯿـــﺶ ﺧﻚ ﺑ ﺳﯿﺴـــﺘﻣﻜﺪا ﺗﭙڕﯾﻦ ﻛ ﭘﯿﺎﻧﻮاﺑﻮو ﻟژﺮ ﭘـــردەی ﻛﺎری ﺑردەواﻣﺪا ﺳـــﻮوﻛﺎﯾﺗﯽ ﺑ ﺧﻮاﺳﺖ و وﯾﺴﺖ ﺑﯚ ﺑدﯾﮫﻨﺎﻧﯽ ﺷﺘﻚ دەﻛﺮد«. ﭼﻧﺪ ﺳـــد ﻣﺗﺮﻚ دوورﺗﺮ ﻟ ﻣﯚزەﺧﺎﻧﻛ، ﺑﺎﺧﺎﻧﯾﻛـــﯽ ﻧـــﻮێ و ﺗـــواو زەل ،ﻛـــ ﺑ »ﻛﺎرﺧﺎﻧـــی ﺷﻮوﺷـــﯾﯽ« ﻧﺎودەﺑﺮـــﺖ ،دوا ھـــﺎواری ﻛﯚﻣﭙﺎﻧﯿـــﺎی ﭬﯚﻟﻜﺴـــﭭﺎﮔﻦ دەردەﺑێ، ﻛ ﭼﺷـــﻨﯽ ﻛﺎﺗﺪراﻟﻜ ﺑﯚ ﺳرﺑرزﯾﯽ ﺧﻮای ﺋﯚﺗﯚﻣﺒـــﻞ .ﻛﯾـــﺎری ھر ﻓﺎﺋﺘﯚﻧـــﻚ دەﺗﻮاﻧ راﺳﺘوﺧﯚ ﺋﺎﻣﺎدەی ﻛﺮدەی ﻣﯚﻧﺘﺎژ و ﺗواوﻛﺮدﻧﯽ ﺋﯚﺗﯚﻣﺒﻠﻛـــی ﺑﺖ.ﻟ ﻓﯿﻠﻤﯽ ﭘﺸﻜﺷـــﻜﺎرﯾﯽ ﺑرھﻣﻛـــ ،ﭬﯚﻟﻜﺴـــﭭﺎﮔﻦ ﺋـــﺎرەزووی ﺧﯚی ﻟ
ﻛﯚﻣﺎری ﺋﻤﺎﻧﯿﺎی دﯾﻤﻮﻛﺮات ﻟ ﺗﺸﺮﯾﻨﯽ ﯾﻛم )ﺋﯚﻛﺘﯚﺑر(ی 1949ﻟﺳر ﻛﻻوەﻛﺎﻧﯽ ﺋﻤﺎﻧﯿﺎی ﺷﻜﺴـــﺘﺨﻮاردوو و ﻟﻧﺎوﭼـــی داﮔﯿﺮﻛـــﺮاوی ژﺮ دەﺳﺗﯽ ﺳـــﯚﭬﯿت داﻣزرا .داﻣزراﻧﺪﻧﻛﺷﯽ ﻛﻣـــﻚ دوای ﻛﯚﻣﺎری ﺋﻤﺎﻧﯿـــﺎی ﻓﯿﺪراڵ ھﺎت ﻛـــ ﻟ ﯾﻛﺨﺴـــﺘﻨﯽ ﻧﺎوﭼـــ ﺋﻤﺎﻧﯿﯿﻛﺎﻧﯽ ژﺮ دەﺳـــﺗﯽ رۆژﺋﺎواﯾﯿﻛﺎن دروﺳـــﺘﺒﻮو .ﻟ9 ی ﺷﻮﺑﺎت )ﻓﺒﺮﯾﻮەری(ی 1973ﻓرەﻧﺴﺎ داﻧﯽ ﺑ ﻛﯚﻣﺎری ﺋﻤﺎﻧﯿﺎی دﯾﻤﻮﻛﺮاﺗﺪا ﻧﺎو ﻟھﻣﺎن ﺳﺎﺪا ﺑﻮو ﻛ ھـــردوو ﺋﻤﺎﻧﯿﺎ ﺑﻮوﻧ ﺋﻧﺪاﻣﯽ ﻧﺗوە ﯾﻛﮕﺮﺗﻮوەﻛﺎن .دوای 41ﺳﺎڵ ژﯾﺎن ﻟژﺮ ﺋﯿﺪارەی ﺳﯿﺎﺳـــﯿﯽ ﭘﺎرﺗـــﯽ ﺳﯚﺳﯿﺎﻟﯿﺴـــﺘﯽ ﯾﻛﮕﺮﺗﻮوی ﺋﻤﺎﻧﯿـــﺎدا ،ﻟﺳـــﺎﯽ 1990ﻛﯚﻣﺎری ﺋﻤﺎﻧﯿﺎی دﯾﻤﻮﻛﺮات ﻟﻻﯾن ﺑﺷ رۆژﺋﺎواﯾﯿﻛوە ﻗﻮوﺗﺪرا. ﻟو ﻛﺎﺗدا ژﻣﺎرەی داﻧﯿﺸﻮاﻧﯽ ﻛﯚﻣﺎرەﻛ ﻧﺰﯾﻜی ﺷﺎﻧﺰە ﻣﻠﯿﯚن ﺑﻮو. ﺋم داﻧﯿﺸـــﺘﻮاﻧ ﺋﺎزارﻜﯽ زۆرﯾﺎن ﻟ دەﺳـــﺖ رژﻤ ﭼوﺳﻨر و ﭘﯚﻟﯿﺴﯿﯿﻛ ﭼﺷﺖ ،ﻟ17 ی ﺣﻮزەﯾـــﺮان )ﺟﻮن(ی ،1953ﺋـــو راﭘرﯾﻨﺎﻧی دژی زﯾﺎدﺑﻮوﻧﯽ ﭘﻮەرەﻛﺎﻧﯽ ﺑرھﻣﮫﻨﺎن ﻛﺮان، ﻟﻻﯾن ﺗﺎﻧﻜ ﺳﯚﭬﺘﯿﯿﻛﺎﻧوە ﺳرﻛﻮﺗﻜﺮان ،ﻟ ھﻣﺎﻧﻜﺎﺗﯿﺸﺪا ﺳـــﻮودﻜﯽ زۆرﯾﺎن ﻟ ﺳرﻛوﺗﻨ ﻛﯚﻣﯾﺗﯿﯿـــﻛﺎن ،ﺑـــ ﺗﺎﯾﺒﺗﯽ ﻟـــ ﺑﻮارەﻛﺎﻧﯽ ﻧﯿﺸﺘﺟﺒﻮون ،ﭼﺎودﺮﯾﯽ ﻣﻨﺪان و ﺗﻧﺪروﺳﺘﯽ ﺑﯿﻨﯽ .ﺋﺎﺳـــﺘﯽ ژﯾﺎن ﻟ ﻛﯚﻣﺎرەﻛ ﮔﯾﺸـــﺘﺒﻮوە ﺋﺎﺳـــﺘﯽ ﯾﻛـــﻚ ﻟ ھـــرە ﺋﺎﺳـــﺘ ﺑرزەﻛﺎﻧﯽ وﺗﺎﻧـــﯽ رۆژھـــت .ﻟ ﺳـــﺎﯽ 1976دا وۆﻟﻒ ﺑﯿﺮﻣﻧﯽ ﺷـــﺎﻋﯿﺮ ﺑھﯚی ھﺎﺗﻨﯽ ﻟ رۆژھﺗوە ﺑﯚ رۆژﺋﺎوا رەﮔزﻧﺎﻣ ﺋﻤﺎﻧﯿﯿ رۆژھﺗﯿﯿﻛی ﻟ دەﺳـــﺘﻨﺮﺘوە .ﺋم ﻛﺸـــﯾ دەﺑﺘ ھﯚی ﻧﺎﻛﯚﻛﯿﯿﻛـــﯽ ﻗـــﻮوڵ ﻟـــ ﻧﻮان رۆﺷـــﻨﺒﯿﺮان و دەﺳﺗﺪا. دﯾﻮارەﻛ ﻛ ﺳـــﺎﯽ 1989رووﺧﺎ ،ﻟﺳـــﺎﯽ 1961دا ﺑﯚ رﮕﮔﺮﺗﻦ ﻟـــ ھﺗﻨﯽ ﭼﺎﻻﻛﭭﺎﻧﺎﻧﯽ وت دروﺳﺘﻜﺮا .ﺑم ﺗﻧﯿﺎ ﻟ ﺑرﻟﯿﻨﺪا ﺑ ﻛﺮدەوە دﯾﻮارﺑﻮو ،ﺗﻟـــﯽ دڕﻛﺎوی و زەوی ﻣﯿﻨﮋﻛﺮاو ﺑ درﮋاﯾـــﯽ ھزار و ﭼﻮارﺳـــد ﻛﯿﻠﯚﻣﺗﺮ ﺳـــﻨﻮور ھـــردوو ﺋﻤﺎﻧﯿﺎﯾـــﺎن ﻟﯾك ﺟﯿـــﺎ دەﻛﺮدەوە. راﺳﺘ ﻛ دﯾﻮارەﻛ ﻟﻻی رای ﮔﺸﺘﯿﯽ و ﻧﺎوەﻧﺪە ﺳﯿﺎﺳﯿﯿﻛﺎﻧﯽ رۆژﺋﺎوادا ﻣﺎﯾی ﻧﻧﮕﯽ ﺑﻮو ،ﺑم ﻛﺳـــﺎﻧﻜﯽ دﯾﻜ دﯾﻮارەﻛﯾﺎن وەك ﻓﺎﻛﺘرﻜﯽ ﺟﮕﯿﺮﺑﻮوﻧﯽ ﺳﯿﺎﺳﯿﯽ ﺋورووﭘﺎ ﺗﻣﺎﺷﺎ دەﻛﺮد. وەرﮔﺮاﻧﯽ :ﺋﺎﻣﺮ ﺗﺎھﺮ
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ژﺪەر و ﭘراوﺰەﻛﺎن:
ﺋــــ
ﮔﯾﺸـــﺘﻦ ﺑ ﺑرھﻣ ﺟﻮاﻧﻜﺎرﯾﯿﻛﺎﻧﯽ درﺴـــﺪ ﭘﯿﺸـــﺎﻧﺪەدات و ﭼﺷـــﻨﯽ ﺑرھﻣﻜـــﯽ رﯾﭽﺎرد ﭬﺎﮔﻨﺮ ﺳﺘﺎﯾﺸـــﯽ ﺋﯚﺗﯚﻣﺒﻠﻛ دەﻛﺎت! ﺷﻮﻨﻛ وەك ﺟﮕﯾﻛـــﯽ ﻛﻮﻟﺘـــﻮوری ،وەك ﺷـــﻮﻨﯽ ﭘﺸـــﺎﻧﮕﺎﻛﺎﻧﯽ ﺷـــﻮەﻛﺎری ﯾﺎن ﻣﯚدی ﺟﻠﻮﺑرگ دﺘـــ ﭘﺶ ﭼـــﺎو ،ﺋﯚﭘﺮاﺷـــﯽ ﻟ ﭘﺸـــﻜش دەﻛﺮـــﺖ .ﻛﭼﯽ ﻛﯚﻣﻚ ﻛﺮـــﻜﺎر ﻛﺎری ﺗﺪا دەﻛن .راﺳﺘ ﻛ ﺟﻮوی ﻛﺮﻜﺎران ﻟﻧﻮ رﯾﺰی ﻣﯚﻧﺘﺎژی ﺋﯚﺗﯚﻣﺎﺗﯿﻚ وا دﺘ ﺑرﭼﺎو ﻛ ﺧرﯾﻜﯽ ﭼﺎ ﺗﻜﺮدﻧﻦ ،ﺑم ﺑﻛﺎرھﻨﺎﻧﯽ وﺷی ﻛﺎرﮔ ﺑﯚ ﺷـــﻮﻨﻛ ﻧﺎﺑﺟﯿ .ﭬﯚﻟﻜﺴﭭﺎﮔﻦ ﻛ ﺣﭬﺪە ﻟ ﺳـــدی ﻟﻻﯾن ﺋﯿﻤﺎرەﺗﻜﯽ ﻗﺗرەوە ﻛدراوە، ھر وەك ﭘﯚرش ،ﺋﯚﭘ ،ﻣﺮﺳـــﺪﺲ ،ﺑﺷﻜ ﻟـــ» ﯾﯚﺗﯚﭘﯿـــﺎ« رۆژﺋﺎواﯾﯿـــﻛﺎن و ﺑﺗﺎﯾﺒﺗﯽ ﺋﻤﺎﻧﻛﺎن ،ﻛ ﺧرﯾﻜ ﺑـــرەو داڕﻣﺎن دەﭼﻦ. ﺋﻨﮕﻠﺮ ﭘﯿﻮاﯾ » ﺋﻤﺎﻧﯿﺎی ﻓﯿﺪراﯽ ﭘﺸـــﻮو ھﻣﯿﺸـــ دﯾﻤﻮﻛﺮاﺳﯽ و ﭘﺸـــﻜوﺗﻨﯽ ﺋﺎﺑﻮورﯾﯽ ﻟـــ دەوری ﻛﯚﻣﭙﺎﻧﯿﺎ زﻟﻛﺎﻧﺪا ﺑﯾﻛوە ﮔﺮﺪاوە. ﭘﯿﺎﻧﻮاﺑـــﻮو ﻛ ﺋﻣﺎن ھﺗﺎ ھﺗﺎﯾـــ ﺑ ﯾﻛوە دەﻣﻨﻨوە .ﺋو ﺗﺣددا ﺋﺎﺑﻮورﯾی رووﺑڕووی ﺑﻮوﯾﻨﺗـــوە و ﻧﻣﺎﻧﯽ ﺋم ﭼﻧﺪ ﭼﺮاﯾی ﺋﺎﮔﺎﯾﯽ ھﺎوﺑﺷﻤﺎن ،دﯾﻤﻮﻛﺮاﺳﯿﯿﻛﻣﺎن دەﺧﻧ ﺑردەم ﺗﺎﻗﯿﻜﺮدﻧوە«. ﺋﺎﯾﺎ دﯾﻤﻮﻛﺮاﺳﯿﯿﻛ دەﺗﻮاﻧﺖ ﺑرﮔﺮی ﺑﻜﺎت؟ ﺋﺎﯾﻨﺪەی دﯾﻤﻮﻛﺮاﺳـــﯽ زۆرﺑی ﻛﺳـــﯽ ﻧﯿﮕران ﻛﺮدووە .ﻛ ﻟ ﻧﻮوﺳری درﺴﺪی ﺋﯿﻨﮕﯚ ﺷﻮوﻟﺰ- ﻣﺎن ﭘﺮﺳـــﯽ ،ﻛﺎﺗﻚ ﺑﯿﺮ ﻟ ﻛﯚﻣـــﺎری ﺋﻤﺎﻧﯿﺎی دﯾﻤﻮﻛﺮاﺗﯽ ﻟﻧﻮﭼﻮو دەﻛﺎﺗوە ،ﻟ ھﻣﻮو ﺷﺘﻚ زﯾﺎﺗﺮ ﺑﯿﺮی ﭼﯽ دەﻛﺎت ،ﮔﻮﺗﯽ» :ﺋو ﻣﺘﻤﺎﻧﯾی ﻛ ھﻣﺎﻧﺒﻮو و ﺑ ھﯚﯾوە ﻧﮔﯚڕاﻧﻤﺎن دەﺧﺴـــﺘ ژﺮ ﭘﺮﺳﯿﺎرەوە .ﻟ رﮕی رواﻧﯿﻨﻤﺎن ﺑﯚ ﺋﺎﯾﯿﻨﺪە، ﺧﯚﻣـــﺎن ﭘﻨﺎﺳـــ دەﻛـــﺮد ) .(...ﻛﺎﺗﻚ ﺋﻣۆ ﺑﺎﺳﯽ ﺋﺎﯾﻨﺪە دەﻛﯾﻦ ،زﯾﺎﺗﺮ ﺑ ﺗﺮﺳﯽ ﺗﻜﭽﻮوﻧﯽ رەوﺷﯽ ﺋﺴﺘﺎﻣﺎﻧوە دەﯾﻜﯾﻦ .دەﺑ ﺳرﻟﻧﻮێ ﻓﺮی ﺋوە ﺑﯿﻦ ﻛ دەﺗﻮاﻧﯿﻦ ﺷﺘﻛﺎن ﺑﮕﯚڕﯾﻦ«.
) (13ﺋﻣش ﻟ ﺧﯚﯾﺪا ھﯿﭻ راﺳﺘﯿﻛﯽ ﺑﯚ ﻧﯿﯿ .ﺑرھﻣﻛﺎﻧﯽ ﻣﺎرﻛﺲ و ﺋﻨﺠﻠﺲ ﻟ ﻻﯾن دﯾﺘﺲ ﭬﺮﻻﮔوە ﻛ وەﺷﺎﻧﺨﺎﻧی ﭘﺎرﺗﯽ ﻛﯚﻣﯚﻧﯿﺴﺘﯽ ﺋﻤﺎﻧﯿﺎی رۆژھت ﺑﻮو ،ﭼﺎپ ﻛﺮاﺑﻮون. ) (14ﺋﮔر ﺑﻤﺎﻧوێ ﺑراوردێ ﺑﻜﯾﻦ ،دەﻛﺮێ ﺑﯿﺮ ﻟ ﻛﯚﭼﻜﯽ دۆزراوەﻛﺎن ﻟ ﭘﺎرﯾﺲ ﺑﻜﯾﻦ.
ﻛﻣﺨﯚراﻛﯽ ،ﻛﺎری ﻗﻮرس ،ﻧﺑﻮوﻧﯽ ﭘروەردە ،وەﻻوەﺧﺴﺘﻦ و ھﻣﻮو ﺟﯚرە ﺗﻮوﻧﺪوﺗﯿﮋﯾﯿك :ﻟ ﺳر ﮔﯚی زەوی ،ﻟ ھﻣﻮو ﻻﯾك ،ﻣﻠﯿﯚﻧھﺎ ﻣﻨﺪاڵ ﻟ ﻟ ھﻟﻮﻣرﺟﯽ ﺗﺎﺪا دەژﯾﻦ ﻛ ﺋﺎﯾﻨﺪەﯾﺎن ﺗﺦ دەﻛﺎت. ﺑراﻣﺒر ﺑم ﺗﺨﯿﯽ ﺗﺎﺑﻠﯚﯾ ،ﭼﻛﯽ ﻣﺎف ﻧﺎﺑﻮوت دەﺑ .رﻜﻜوﺗﻨﻨﺎﻣی ﻧﻮدەوﺗﯽ ﻣﺎﻓﯽ ﻣﻨﺪاڵ ،ﺗﻧﯿﺎ ھر ﺑﯿﺴﺖ ﺳﺎﻚ دەﺑﺖ ﻟ ﻻﯾن ﻧﺗوەﯾﻛﮕﺮﺗﻮوەﻛﺎﻧوە ﺗﺑﻧﯽ ﻛﺮاوە و ﻟﻻﯾن ھﻣﻮو وﺗﺎﻧﯿﺸوە ،ﺟﮕ ﻟ وﯾﻼﯾﺗ ﯾﻛﮕﺮﺗﻮوەﻛﺎﻧﯽ ﺋﻣﺮﯾﻜﺎ و ﺳﯚﻣﺎڵ ،ھﻣﻮارﻛﺮاوە ،ﺑم ﺑﻮوە ھﯚی ھﻨﺎﻧﯽ ﭼﻧﺪ ھﻧﮕﺎوﻜﯽ ﮔﺮﻧﮓ. ﻛﺎﺗـــﻚ ،ﻟـــ20 ی ﺗﺸـــﺮﯾﻨﯽ دووەم )ﻧﯚﭬﻤﺒـــری(ی ،1989ﺋﻧﺠﻮوﻣﻧـــﯽ ﮔﺸﺘﯿﯽ ﻧﺗوەﯾﻛﮕﺮﺗﻮوەﻛﺎن ﻟ ﻧﯿﻮﯾﯚرك ﻛﯚدەﺑﺘوە و ﺑﻛﯚی دەﻧﮓ ،رﻜﻜوﺗﻨﻨﺎﻣی ﻧﻮدەوﺗﯽ ﻣﺎﻓﯽ ﻣﻨـــﺪاڵ ﺗﺑﻧﯽ دەﻛﺎت ﻛ داڕﺷـــﺘﻨﻛی ﭘﻮﯾﺴـــﺘﯽ ﺑ 10 ﺳﺎڵ داﻧﻮﺳﺘﺎﻧﺪﻧﯽ ﺗﻮوﻧﺪ ﺑﻮو ،ﺑﺎرودۆﺧﯽ ﻣﻨﺪان ﻟ ﺟﯿﮫﺎﻧﺪا ﻟوﭘڕی ﺧﺮاﭘﯿﺪا ﺑﻮو .ﺳرەڕای ﺋـــوەی ﭼﻧﺪ ھﻧﮕﺎوﻜﯽ ﮔﺮﻧـــﮓ ﻟ دوو دەﯾی ﭘﺸـــﻮو ،ﻟﻧﻮان 1960و 1980 دا ﻧﺮان ،ﺑم ﭼﻧﺪﯾﻦ ھﻤﺎی ﺳﺧﺗﻜر ﻟم ﺑـــﻮارەدا ﺳـــرھﺪەدەن .ھروەﻛﻮ ﺟﻤـــﺲ ﮔﺮاﻧـــﺖ ،ﺑڕﻮەﺑری ﮔﺸـــﺘﯿﯽ ﺳـــﻨﺪوﻗﯽ ﻧﺗوەﯾﻛﮕﺮﺗﻮوەﻛﺎن ﺳﺑﺎرەت ﺑ ﻣﻨﺪاڵ )ﯾﻮﻧﯿﺴﻒ( ﺋﺎﻣﺎژەی ﺑﯚ دەﻛﺎت: "ﭘﺸﻜوﺗﻦ دووﭼﺎری ﺷﻜﺴﺖ ﺑﻮوە". ﻟژﺮ ﻛﺎرﯾﮕرﯾﯽ ﺋو ﮔﯚڕاﻧﻜﺎرﯾﯿﺎﻧی ﻛـــ ﭘﯾﻮەﻧﺪﯾﯿـــﺎن ﺑ رﻜﺨﺴـــﺘﻨوەی ﺑﻮﻧﯿﺎدﮔرﯾﯽ ﺋﺎﺑﻮورﯾﯿوە ھﯾ ،ﺳﻨﺪوﻗﯽ دراوی ﻧﻮدەوﺗـــﯽ و ﺑﺎﻧﻜـــﯽ ﺟﯿﮫﺎﻧﯽ دەﺳـــﺖ ﺑـــ" ﭼﺎﻛﻜﺮدﻧـــﯽ" ﺑﺎرودۆﺧﯽ ﺋﺎﺑﻮوری دەﻛن ،ﺑﻮدﺟی ﺗﻧﺪروﺳﺘﯽ و ﭘروەردە ﺗﻮوﺷﯽ ﻛﻮرﺗﮫﻨﺎﻧﯽ ﺗواو دﻦ. ﻗرزی وﺗﺎﻧﯽ ﺟﯿﮫﺎﻧﯽ ﺳـــﯿم دەﮔﺎﺗ ﺋﺎﺳـــﺘﻜﯽ ﺳﯿﻤﺒﻮوﻟﯽ ﻛ ﺧﯚی ﻟ1000 ﻣﻠﯿـــﺎر دۆﻻر دەدات .ﻛﯚﻣﻛـــﯽ ﮔﺸـــﺘﯽ ﺑﯚ ﺑﻮارەﻛﺎﻧﯽ ﮔﺷـــﭘﺪان ﻟـــ رﮋەی %0،35ی داھﺎﺗـــﯽ ﻧﯿﺸـــﺘﻤﺎﻧﯿﯽ وﺗـــ دەوﻣﻧﺪەﻛﺎﻧﯽ ﺗﻨدەﭘڕاﻧﺪ .دەراﻣﺗﯽ ﻣﺎﻣﻨﺎوەﻧﺪﯾﯽ وﺗ ھرە ھژارەﻛﺎﻧﯿﺶ ﺑ ﺗواوی ھرەس دﻨ ،ﻟ ﭼﻧﺪ ﭘﻨﺘﻜﯽ ﮔﯚی زەوﯾـــﺶ ﻟ ﭼﻧﺪ ﺳـــﺎﻜﺪا ،ﺋم ھرەﺳﮫﻨﺎﻧ دەﮔﺎﺗ راددەی .%25 ﻣﯚرﻛﺮدﻧﯽ ﺋو رﻜﻜوﺗﻨﻨﺎﻣﯾ ﻟ ﭘﻨﺎو ﺋوەﺑﻮو ﻛ ﺋم ﮔﯚڕاﻧﻜﺎرﯾﯿ دەﺳﺘﻨﯿﺸﺎن ﺑـــﻜﺎت .ﺋوﻛﺎت ،ﭼـــﻮاردە ﻣﻠﯿﯚن ﻣﻨﺪاڵ ﻟ ﺟﯿﮫﺎﻧﺪا ،ﻟ ژـــﺮەوەی ﺗﻣﻧﯽ ﭘﻨﺞ ﺳـــﺎﯽ ،ﺑھﯚی ﻛﻣﺨﯚراﻛـــﯽ ﯾﺎ ﺑھﯚی ﺋو ﻧﺧﯚﺷﯿﺎﻧوە ﮔﯿﺎﻧﯿﺎن ﻟ دەﺳﺘﺪەدا ﻛ ﭼﺎرەﺳـــرﻛﺮدﻧﯿﺎن زۆر ﺋﺎﺳـــﺎن ﺑﻮو، ﯾـــﺎن دەﻛﺮا ﻟ رﮕی ﻛﻮﺗﺎﻧـــوە ﺑرﯾﺎن ﻟﺒﮕﯿﺮﺖ .ﻟﺮەدا ،ﯾك ﻣﻠﯿﯚن ﻛﺎرﻣﻧﺪی ﺗﺎﯾﺒت ﻟ ﺑﻮاری ﺗﻧﺪروﺳـــﺘﯽ ﭘﻮﯾﺴﺖ ﺑﻮو ﺑﯚ ﭼﺎرەﺳرﻛﺮدﻧﯽ ﯾك ﻣﻠﯿﺎر ﻣﺮۆڤ ﻛ دەﺳـــﺘﯿﺎن ﺑ ھﯿﭻ ﺧﺰﻣﺗﮕﻮزارﯾﯿﻛﯽ
ﺗﻧﺪروﺳﺘﯽ راﻧدەﮔﯾﺸﺖ و ﻧﯿﻮەﺷﯿﺎن ﻟ ژﺮەوەی ﺗﻣﻧﯽ ﭘﮕﯾﺸﺘﻨﺪا ﺑﻮون. ﭘﯿـــﺮۆز راﮔﺮﺗﻨـــﯽ ﺑﯿﺴـــﺖ ﺳـــﺎی رﻜﻜوﺗﻨﻨﺎﻣﯾك ،ﺧﯚی ﻟ ﺧﯚﯾﺪا دەﺑﺘ ھﯚی ورووژاﻧﺪﻧﯽ ﭘﺮﺳـــﯿﺎر ﺳـــﺑﺎرەت ﺑ رەﮔﻮڕﯾﺸـــ و ﭘﺪاوﯾﺴـــﺘﯿﯿﻛﺎﻧﯽ ﺋـــم رﻜﻜوﺗﻨﻨﺎﻣﯾ و ھروەھﺎ ﺷـــﯿﻜﺮدﻧوەی رۆﯽ ﻟﺳـــر ﺋرزی واﻗﯿﻌﺪا .ﺋم ﻛﺮدەﯾ ﺋﮕﺠﺎر ﻗﻮرﺳـــ :ﻛم ﺑﺎﺑت ھﯾ ﻛ ﻟ ﯾك ﻛﺎﺗﺪا ﺑم ﺷـــﻮەﯾ ﺳـــﻮﺑﮋﻜﺘﯿﻒ و ﺟﯚﺷـــﺪار و ﺳﯿﺎﺳـــﯽ ﺑﺖ .ﻟ ﻓرەﻧﺴﺎ، ﺋم ﯾﺎدﻛﺮدﻧوەﯾـــ ﻛﺎڵ ھﺎﺗ ﺑرﭼﺎو :ﻟ ﻣﺎﻧﮕﯽ ﺋﯾﻠﻮول )ﺳـــﭙﺘﻤﺒر( ،ﺣﻜﻮﻣت ﺑﯾﺎرﯾﺪا داﻣزراوەی ﺑرﮔﺮﯾﻜﺮدن ﻟ ﻣﻨﺪاڵ ھﻮەﺷﻨﺘوە ،ﺋﻣ داﻣزراوەﯾك ﺑﻮو
ﻣﻨﺪاﯽ ﻛﻮردﺳﺘﺎن ،ﯾﺎری دوای ﺟﻧﮓ
MONDE MONDE LE
17
LE
دﯾﺴﻣﺒری 2009 2009 دﯾﺴﻣﺒری diplomatique diplomatique ﻛﻮردی
ﻛﻮردی
ﭘﺎراﺳﺘﻨﯽ ﺋواﻧی ﻟ ھﻣﻮوان ﻧﺎﺳﻜﺘﺮن
ـــم ھﻣﻮو ﻣﻨﺪا ﺑﯚ ﻛﻮێ دەﭼﻦ؟ ﻛﻠﺮ ﺑﺮﯾﺴ
ﻛـــ ﻟﺳـــﺎﯽ 2000دا ﺑـــﯚ ﭼﺎودﺮﯾﻜﺮدﻧﯽ ﺋم رﻜﻜوﺗﻨﻨﺎﻣﯾ دروﺳـــﺘﺒﻮو .ﺑـــم ،ﻛﺎرداﻧوە ﺑراﻣﺒـــر ﺑم ھﻮەﺷـــﺎﻧﺪﻧوەﯾ ﺋوەﻧﺪە ﺗﻮوﻧﺪ ﺑـــﻮو ،ﻛ ھﯿﻮای ﺋوە ھﯾ ﻟـــ ﻓﯚرﻣﻜﯽ دﯾﻜدا ﺑﮫﺪرﺘوە .ﺋم ھراو زەﻧﺎﯾی ﻛ دروﺳﺘﯿﺸـــﯽ ﻛﺮد ،ﻟ ھﻣﻮو ﺑﺎرﻜﺪا ،ﭘﯾﻮەﺳﺘﺒﻮوﻧﯽ ﻛﯚﻣﮕی ﻓرەﻧﺴﯽ ﺑﯚ ﺋم ﻛﺸﯾ روون دەﻛﺎﺗوە. ﺗﻧﺎﻧت ،ﻟ ﻛﯚﺗﺎﯾﯽ ﺳـــﺎﯽ 1980دا ،ﭼﻣﻜﯽ ﻣﺎﻓﻜﯽ ﺗﺎﯾﺒت ﺑﯚ زارۆﻛﺎن ،ﻟ ھﻣﻮو ﺑﺷـــﻜﯽ ﺟﯿﮫﺎﻧﺪا ،ﻟ ﻗﯚﻧﺎﻏﯽ ﺳﺎواﯾﯿﺪا ﺑﻮو .دﯾﺎرە ﻟ وﺗﺎﻧﯽ ﺧﯚرﺋﺎوادا ﭼﻧﺪ ﺑﮕﻧﺎﻣﯾﻛﯽ ﺋﺎﯚز ھﺑﻮون ﻛ دەﯾﺎﻧﻮﯾﺴـــﺖ ﻣﻨﺪان ﻟ ﭘﺸـــﻠﻜﺎرﯾﯿ زەﻗﻛﺎن، ﺑ ﺗﺎﯾﺒﺗﯽ ﻣﺎﻣﻛﺮدﻧﯽ ﻧﺎدروﺳـــﺖ و ﻛﻮﺷـــﺘﻦ ﺑﭙﺎرـــﺰن .ھﻧﺪێ ﯾﺎﺳـــﺎی دﯾﻜش ھﺑـــﻮون ﻛ ﺑـــﻮاری ﺋوەی دەدا ﻟﻛﺎﺗﯽ ﺗﺎواﻧﻜﯽ دﯾﺎرﯾﻜﺮاودا، ﻣﻨﺪان ﺳـــﺰای ﻛﻣﺘﺮ ﻟـــ ﮔورەﯾﺎن ﺑﺳـــردا ﺑﺴﭘﻨﺮێ .ﻟﺮەدا ،رەھﻧﺪی ﭘروەردەﻛﺮدن ﭘﺶ ﺳـــﺰادان دەﻛوﺖ :ﻟ وﺗﻜﯽ وەﻛﻮ ﻓرەﻧﺴﺎدا، ﻓﻟﺴـــﻓ ﺑﻧﻮﺑﺎﻧﮕﻛی ﺑﯾﺎری ﺳـــﺎﯽ 1945 ﺋﻣۆ ﻛوﺗﻮوەﺗ ژﺮ ﭘﺮﺳـــﯿﺎرەوە .ﻟ ﻛﯚﺗﺎﯾﯿﺪا، ﻣﺎﻓﯽ ﺧﺰاﻧﯿﺶ ﻟ ھﻣﻮو ﺷـــﻮﻨﻜﺪا ،ﭼﺎﻛﺴﺎزﯾﯽ ﮔﺮﻧﮕﯽ ﺑﺧﯚﯾـــوە ﺑﯿﻨﯽ ،ﺑ ﺗﺎﯾﺒﺗﯽ ﻟـــ ﺑﻮاری ﭼﺎرەﺳـــرﻛﺮدﻧﯽ ﺋو ﻛﺸـــﺎﻧی ﻛ دەﺑﻨ ھﯚی ﺟﻮداﺑﻮوﻧـــوەی داﯾﻚ و ﺑﺎوك و ﭘﺎراﺳـــﺘﻨﯽ ﺋو ھﺎوﺳرﮔﯿﺮﯾﺎﻧی ﻛ ﻟ ھرزەﻛﺎرﯾﺪا دەﺑﺳﺘﺮﻦ. رﻜﻜوﺗﻨﻨﺎﻣـــی ﺳـــﺎﯽ 1989ﻛـــ ﺑـــ
*
)رﻜﻜوﺗﻨﻨﺎﻣی ﻧﯿﻮﯾﯚرك( ﻧﺎﺳﺮاوە ،ﺋﺎراﺳﺘﯾﻛﯽ ﺗـــواو ﺟﯿﺎوازی ﺧﺴـــﺘ ﺳـــر ﺳـــرﺟم ﺋو دەﻗـــ ﻗزاﯾﯿ ﭘرﺗﻮﺑواﻧی ﻛـــ دﯾﺪەﻧﯿﮕﺎﯾﻛﯽ ھﻣﻻﯾﻧ و ﮔﺸـــﺘﯿﯿﺎن ﻧﺑﻮو .رﻜﻜوﺗﻨﻨﺎﻣﻛ ﻟﺳـــر ﭼﻧﺪ ﭼﻣﻜﻜﯽ ﺗواو ﻧـــﻮێ داڕﮋرا ﻛ ﺟـــﺎڕی ﺑﯚ ﭘﺮەﻧﺴـــﯿﭙﻜﯽ ﺑﻨڕەﺗﯽ ﻟـــﺪەدا :ھر ﺑﯾﺎڕﻚ ﻛ ﻟﻣڕ ﻣﻨﺪاﻧوە دەدرﻦ ،ﺑﯾﺎری ﺗﺎك ﺑﻦ ﯾﺎ ﻛﯚ ،دەﺑﺖ ﻟ ﺋﺴﺘﺎ ﺑدواوە و ﭘﺶ ھﻣﻮو ﺷـــﺘﻚ "ﺑرژەوەﻧﺪﯾﯽ ﺑﺎی" ﻣﻨـــﺪان ﻟﺑرﭼﺎو ﺑﮕﺮﺖ ،ﺋﮔر ﺋم ﺑرژەوەﻧﺪﯾﯿ ﻟ ﺳر ﺣﺴﺒﯽ ﮔورەﻛﺎﻧﯿﺶ ﺑﺖ .ﺋﺎ ﺋﻣ ﯾﻛﻜ ﻟو ﺋﺎراﺳﺘﺎﻧی ﻛ ﺗﺎﺋﺴـــﺘﺎش ،ﺑﯚ ﻧﻤﻮوﻧ ،ﻟ دﯾﺪی راﺳـــﺘەوە ﺋﻣﺮﯾﻜﯿﯿﻛﺎﻧوە ﺷﺎﯾﺎﻧﯽ ﻗﺒﻮوﻜﺮدن ﻧﯿﯿ.
ﮔﻮﺷﺎری ﺧﺑﺎﺗﻜﺎران ،ھﻧﮕﺎوﻚ ﺑرەو ﭘﺸﭭﭼﻮون ﻟ دەوری ﺋم ﭘﺮەﻧﺴﯿﭙ ﺑﻨڕەﺗﯿﯿدا ،ﺳ ﺟﯚرە ﺗﻜﺴﺘﯽ ﺑﯾﺎڕﺋﺎﻣﺰ دەﺧﻣﺖ :ﺋرﻛﯽ ﺳرﺷﺎﻧﯽ ھﻣﻮو وﺗﻜ ﺋو ﺧﺰﻣﺗﮕﻮزارﯾﺎﻧ داﺑﯿﻦ ﺑﻜﺎت ﻛ ﺑ ﺑﻮوﻧﯿﺎن ژﯾﺎن و ﻧﺷـــﻮﻧﻤﺎﻛﺮدﻧﯽ ﻣﻨﺪاڵ ﻣﺣﺎڵ دەﺑﺖ )ﺑ ﺷﻮەﯾﻛﯽ ﺳـــرەﻛﯽ :ﺗﻧﺪروﺳﺘﯽ، ﺧـــﯚراك ،ﭘروەردە( ھروەھﺎ ﺋرﻛﯽ ﭘﺎراﺳـــﺘﻨﯽ ﻣﻨﺪان ﻟ ﺗﻮوﻧﺪوﺗﯿﮋی دەﻛوﺘ ﺋﺳﺘﯚی ھﻣﻮو دەزﮔﺎ و ﺗﺎﻛ ﻛﺳـــﻚ )ﺣﻜﻮﻣـــت ،داوودەزﮔﺎ، ﺧـــﺰان( ھﺎوﺗﺎ ﻟﮔڵ ﺋﻣﺎﻧ ،ﺋرﻛﯽ ﺳرﺷـــﺎﻧﯽ ھﻣﻮو دەزﮔﺎ و ﭘﻜﮫﺎﺗﯾﻛﯽ ﻗزاﯾﯿ ﻛ ﻟ ھﻣﻮو ﺑﯾﺎرﻜﯿﺎﻧﺪا دﯾﺪەﻧﯿﮕﺎی ﻣﻨﺪان ﻟﺑرﭼﺎوﺑﮕﺮن. ﺗﻜﺴﺘﻜﯽ ﺋﺎﯚز ﻛ ﺑﻣﺠﯚرەش ﻛﻮرت ﺑﻜﺮﺘوە ﺳﺎدە ﺧﯚی ﻧﯿﺸـــﺎﻧﺪەدات .ﺑم ﺟﺒﺟﻜﺮدﻧﯽ ﺋم ﺑﯾﺎراﻧ ﺑ ﻛﺎرﻜﯽ زەﺑﻻح دادەﻧﺮﺖ .وردە وردە ،وﺗﺎﻧـــﯽ ﺑﺎﻛﻮور و ﺑﺎﺷـــﻮوری ﮔﯚی زەوی، ﭘﺮۆﺳـــی ﺋﯿﻤﺰاو ھﻣﻮارﻛﺮدﻧﯽ ﺋم ﺗﻜﺴﺘﯾﺎن ﮔﺮﺗﺑـــر ،واﺗ ﺋم رﻜﻜوﺗﻨﻨﺎﻣﯾﯾﺎن ﺧﺴـــﺘ ﭘﺶ ﭘرﻟﻣﺎن ﺗﺎ دەﻧﮕﯽ ﻟﺳر ﺑﺪەن ،ﺋوەﺷﯿﺎن دەزاﻧﯽ ﻛ ﺑ ﭘﻮﯾﺴﺖ دەزاﻧﺮﺖ ﯾﺎﺳﺎﻛﺎﻧﯿﺎن ﻟم رووەوە ھﻣﻮارﺑﻜن .ﺗﺎ ﺋﻣۆ ،ﻧﺰﯾﻜی ﺳرﺟم وﺗﺎﻧﯽ دوﻧﯿﺎ ﺋم رﻜﻜوﺗﻨﻨﺎﻣﯾﯾﺎن ﭘﺳـــﻧﺪ ﻛـــﺮدووە ،ﺑم ﺷـــﻮەﯾ ﺋـــم رﻜﻜوﺗﻨﻨﺎﻣﯾ ﺑﻮوەﺗ ھرە ﺑﺎوەڕﭘﻜﺮاوﺗﺮﯾـــﻦ رﻜﻜوﺗﻨﻨﺎﻣی ﻣﺎﻓﯽ ﻧﻮﻧﺗوەﯾﯽ ﺳـــﺑﺎرەت ﺑـــ ﻣﻨﺪاڵ .ﺗﻧﯿﺎ دوو وت ﺗﺎ ﺋﺴﺘﺎ ﺋم رﻜﻜوﺗﻨﻨﺎﻣﯾﯾﺎن ﺋﯿﻤﺰا ﻧﻛـــﺮدووە :ﯾﻛﻜﯿﺎن دەوﻣﻧﺪە و ﻟم رووەوە ﺧـــﯚی دوورەﭘرﺰ راﮔﺮﺗﻮوە ،ﺋوﯾـــﺶ وﯾﻼﯾﺗ ﯾﻛﮕﺮﺗﻮوەﻛﺎﻧـــﯽ ﺋﻣرﯾﻜﺎﯾ ﻛـــ ﺣﻜﻮﻣﺗﻛی ھﺳـــﺖ ﺑ ﺳـــﻏﺗﯽ دەﻛﺎت ﻛﺎﺗﻚ دەﺑﯿﻨﺖ ھﻣﯿﺸـــ ﻟـــم رووەوە رەﺧﻨـــی ﻟﺪەﮔﯿﺮﺖ، ﺗﻧﺎﻧت ﺋوەﺷـــﯽ راﮔﯾﺎﻧﺪووە ﻛـــ ﺑﻧﯿﺎزە ﺋم رﻜﻜوﺗﻨﻨﺎﻣﯾـــ ﺑﺨﺎﺗـــ ﭘـــﺶ ﻛﯚﻧﮕﺮﺲ ﺑﯚ ﮔﻔﺘﻮﮔﯚﻛـــﺮدن .دووەم وﺗﯿﺶ ﺳـــﯚﻣﺎڵ-ە ﻛ ﻟ ﻧﻮ ﭘﺎﺷـــﺎﮔرداﻧﯿﯽ ﺳﯿﺎﺳـــﯽ و ﺳرﺑﺎزﯾﺪا دەژی و ھﺸـــﺘﺎ ﺧﺎوەن داﻣزراوەﯾﻛﯽ ﺷﯿﺎو ﻧﯿﯿ ﻛ ﺋرﻛﯽ ﭘﺳـــﻧﺪﻛﺮدﻧﯽ رﻜﻜوﺗﻨﻨﺎﻣ ﻟﺋﺳـــﺘﯚ ﺑﮕﺮـــﺖ ،ﺑﻛﻮرﺗـــﯽ ھﺸـــﺘﺎ ﻧﺑﻮوەﺗـــ ﺧﺎوەن ﭘرﻟﻣﺎﻧﯽ ﺧﯚی. ﻛﺎﺗﻚ ﺋم ﺗﻜﺴﺘ ﻟﻻﯾن ﺋو ھﻣﻮو وﺗوە ﭘﺳـــﻧﺪ دەﻛﺮﺖ ،ﺋﺎﯾﺎ ﺗﻮاﻧﺎی ﺋـــوەی دەﺑﺖ ﮔﯚڕاﻧﻜﺎرﯾﯿﻛﯽ ﻓﺮاوان دروﺳـــﺖ ﺑﻜﺎت؟ ھﺒﺗ،
ﭼﻧﺪ ﭘﺸﻜوﺗﻨﻜﯽ ﺑرﭼﺎوﯾﺶ ﺗﺒﯿﻨﯽ دەﻛﺮﺖ. دواھﻣﯿﻦ ﺋﺎﻣﺎژە ﺗﺎﯾﺒﺗ ﺑ ﺋﺧﻼﻗﯿﯿﺎﺗوە و ﺧﯚی ﺑﯚ ﺧﯚی دەدوﺖ :ژﻣـــﺎرەی ﺋو ﻣﻨﺪاﻧی ﻛ ﻟ ﺧﻮار ﺗﻣﻧﯽ ﭘﻨﺞ ﺳﺎﯿﺪان و ﺑھﯚی ﻛﻣﺨﯚراﻛﯽ و ﺋﺎﻓﺎﺗوە ﻣﺮدوون ،ﺋﺴـــﺘﺎ ﻧﺰﯾﻜی 10ﻣﻠﯿﯚﻧﻦ. ﺋﻣش ،ھروەﻛﻮ ﺑﯿﻨﯿﻤﺎن ،ﺑراﻣﺒر ﺑ 14 ﻣﻠﯿﯚﻧ ﻟﺳـــﺎﯽ 1989دا .ﻟ رووی ﭘروەردەﺷوە ،ﺑ ﺗﺎﯾﺒت ھﯽ ﻛﭽﺎن ،ﺋوﯾﺶ دﯾﺴﺎﻧوە ﺑرەو ﺑﺎﺷﯽ دەﭼـــﺖ ،ﺑ ﺗﺎﯾﺒﺗﯿﺶ ﻟ ﺋﻓﺮﯾﻘﯿﺎی ﺑﺎﺷـــﻮوری ﺑﯿﺎﺑﺎﻧﺪا. ﻟ ﺳرووی ھﻣﻮوﺷﯿوە ،ﻣﺎﻓﯽ ﻣﻨﺪان ﺑﻮوەﺗ ﺑﺎﺑﺗﻜﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ .ﭘﺸﻠﻜﺮدﻧﯽ ﺋم ﻣﺎﻓ ﻟﻻﯾن "رای ﮔﺸﺘﯽ"ﯾوە ﺑﻮاری ﻗﺒﻮﻜﺮدﻧﯽ ﻧﯿﯿ و ﻧﺎﻛﺮﺖ وەﻛﻮ ﻛﺎرەﺳﺎﺗﻜﯽ ﺳﺮوﺷﺘﯽ ﺳﯾﺮ ﺑﻜﺮﺖ .ھﻧﺪﻚ ﻟو ﭘﺸﻠﻜﺎرﯾﺎﻧ ،وەﻛﻮ ﭼوﺳﺎﻧﺪﻧوەی ﺳﻜﺴﯿﯽ ﻣﻨﺪان ،وەك ﺑﺎﺑﺗﯽ رﯾﺴـــﻮاﯾﯽ و ﺷـــرﻣزاری ﻣﺎﻣﯾﺎن ﻟﮔڵ دەﻛﺮﺖ :دەﯾـــﺎن وت ،ﻟواﻧ ﻓرەﻧﺴـــﺎ و ﺋﻤﺎﻧﯿﺎ ،ﭼﻧﺪﯾﻦ ﯾﺎﺳﺎﯾﺎن ﺳﺑﺎرەت ﺑ" ﺋﻜﺴﺘﺮا -ﺗﯿﺮﯾﺘﯚرﯾﺎﻟﯿﺘ) "ﻣﺑﺳﺖ رووداﻧﯽ ﭘﺸـــﻠﻜﺎرﯾﻛﺎن ﻟ دەرەوەی ﺧﺎﻛﯽ ﻧﯿﺸـــﺘﻤﺎن- وەﮔ (دەرﻛﺮد ﺑﯚ ﺳـــﺰاداﻧﯽ ﺋواﻧی ﻟ دەرەوەی وت ﻟﮔڵ ﻣﻨﺪاﻧﯽ ﻟﺷـــﻔﺮۆش ﺳﻜﺲ دەﻛن. ﺋم ﺳـــﺰاﯾﺎﻧش ﻟوەو ﭘﺶ ھرﮔﯿﺰ ﺑو راددەﯾ ﺳﺧﺖ ﻧﺑﻮون. ﻛﺎ و ﺑرھﻣـــﯽ دەﺳـــﺘﭽﻨﯽ ﻣﻨـــﺪان ﻛ ﻟ ھﻟﻮﻣرﺟﻜﯽ ﻧﯿﻤﭽ ﻛﯚﯾﻼﯾﺗﯽ ﺑرھﻣﮫﻨﺮاون، ﺗﻧﺎﻧـــت ﻟـــ ﻗﯚﻧﺎﻏـــﯽ ﻗﯾﺮاﻧـــﯽ ﺋﺎﺑـــﻮوری و ﺑﺗﺎﯾﺒﺗﯿـــﺶ ﻟ وﺗﺎﻧﯽ ﺑﺎﻛـــﻮوری ﺋوروﭘﺎدا ،ﺗﺎ دﺖ ﻛﻣﺘﺮ ﺑﻮاری ﻓﺮۆﺷـــﺘﻨﯿﺎن ﭘﺪەدرﺖ ،ﭼﻧﺪ ﻛﺎرﮔﯾﻛـــﯽ ﻧﻮدەوﺗﯿﺶ ﭘﺎﺑﻧﺪﯾﯿﺎن ﭘﺸـــﺎﻧﺪا ﺑوەی ﺑھﯿﭻ ﺷـــﻮەﯾك ﺋو ﻛﺎﯾﺎﻧ ﻧﻓﺮۆﺷـــﻦ ﻛ ﺑرھﻣﯽ دەﺳـــﺘﯽ ﻣﻨﺪاﻧﻦ .ﭼﻧﺪﯾﻦ ﻛﯚﻣ و دەزﮔﺎی دەوﺗـــﯽ ﻟ ﻧـــﻮ رﭼرﯿﻛﺎﻧﯽ ﺋم رﻜﻜوﺗﻨﻨﺎﻣﯾدا ﻟ داﯾﻜﺒﻮون و ﺑﻮﭼﺎن داﻧﯿﺸﺘﻮان ﺳﺑﺎرەت ﺑم ﻛﺸﯾ ھﯚﺷﯿﺎر دەﻛﻧوە .ﮔﻮﺷﺎری ﺧﺑﺎﺗﻜﺎراﻧﯿﺶ ﺑﯚ ﺳر ﺳﯿﺎﺳﺗﻤداران ﻟم ﺑﻮارەدا ﺑﺧﺎﻜﯽ ﮔورەی وەرﭼرﺧﺎن دەژﻣﺮدرﺖ. ﯾﻛﻚ ﻟ ﻛﯚﺳﭙﻛﺎن ﺋوەﯾ ﻛ راوﺑﯚﭼﻮوﻧﻛﺎن ﺑڕاﺳـــﺘﯽ و ﺑﺷـــﻮەﯾﻛﯽ روون ﺑﺨﺮﻨـــڕوو، ھﯚﺷـــﯿﺎرﻛﺮدﻧوەی ﺑـــ ﭘﭽـــان ﺳـــﺑﺎرەت ﺑ ﭘﺸﻠﻜﺮدﻧﯽ ﻣﺎﻓﯽ ﻣﻨﺪان ﭘﻮﯾﺴﺘﯽ ﺑ ﺑردەواﻣﯿﯽ ﺗواو ھﯾ .ﻧﺧﺎﺳﻤ ﺋم ﭘﺸﻠﻜﺮدﻧ ﺑ ﻟﺸﺎوە. ﻟﺮەدا ﭘﻮﯾﺴـــﺘ ﺑﯾﺎری ﺳﯿﺎﺳـــﯿﯽ ﺣﻜﻮﻣت و ﺳﯿﺴﺘﻣﯽ ﭘﯾﻮەﻧﺪی و ﺋﺎﯚﮔﯚڕە ﻧﻮدەوﺗﯿﯿﻛﺎن ﺑھﻧﺪ وەرﺑﮕﯿﺮﻦ. دﯾﺎرە ﻛﻣﺨﯚراﻛﯽ وەﻛﻮ ﻧﻤﻮوﻧﯾﻛﯽ زۆر ﺑرﭼﺎو ﺧﯚی رەﭘـــﺶ دەﻛﺎت ،ﺑـــم ﻧﻤﻮوﻧی دﯾﻜش ھن .ﻟﺳر ﺋﺎﺳـــﺘﯽ ﺟﯿﮫﺎن 270ﻣﻠﯿﯚن ﻣﻨﺪاڵ، ﺑھﯿﭻ ﺷـــﻮەﯾك دەﺳـــﺘﯿﺎن ﺑ ﺧﺰﻣﺗﮕﻮزارﯾﯿ ھرە ﺳرەﺗﺎﯾﯿﻛﺎﻧﯽ ﺗﻧﺪروﺳﺘﯽ راﻧﺎﮔﺎت .ﻧﺰﯾﻜی 200ﻣﻠﯿﯚن ﻟ ﺑﻮاری ﻛﺎرﻛﺮدﻧﺪا دەﭼوﺳﻨﺮﻨوە، ﻧﯿﻮەﺷـــﯿﺎن ﻟـــ ھﻟﻮﻣرﺟـــﯽ وادا دەژﯾـــﻦ ﻛ ﺗﻧﺪروﺳﺘﯽ و ﺑﮕﺮە ژﯾﺎﻧﯿﺸﯿﺎن ﻟ ﻣﺗﺮﺳﯿﺪاﯾ. ﻛﺎری ﺋم ﻣﻨﺪاﻧ ﭼﯿﯿ؟ ﻟ ﺳـــدا ﺣﻓﺘﺎﯾﺎن ﻟ ﺑـــﻮاری ﻛﺸـــﺘﻮﻛﺎﯿﺪا دەﭼوﺳـــﻨﺮﻨوە ،ﺑ ﭘﭽواﻧـــی رای ﺑﺎوﯾﺶ ،ﺋﻣ ﺑ ﯾﻛﻚ ﻟ ﺑﻮارە ھرە ﺗﺮﺳـــﻨﺎﻛﻛﺎن دەژﻣﺮدرﺖ :ﺋﻣﺎن ﺑﺒش
ﻟ ھﻣﻮو ﺋﺎﻣﺮازﻜﯽ ﻓﺮﯾﺎﻛوﺗﻦ ﻟ ﻛﺎﺗﯽ رووداوی ﻣﯿﻜﺎﻧﯿﻜﯿﺪا ﻛ ﭘﯾﻮەﻧﺪی ﺑ ﺋﺎﻣﺮی ﻛﺸﺘﻮﻛﺎﯿﯿوە ھﺑﺖ ،ھﻤﮋﯾﻨﯽ ژەھﺮی ﻛﯿﻤﯿﺎﯾﯽ– ﺗﺮﺳـــﻨﺎﻛﯿﯽ ﺋم ژەھﺮە ﺑﯚ ﻣﻨﺪان ﮔﻟﻚ ﻟ ﮔورەﻛﺎن زﯾﺎﺗﺮە ﭼﻮﻧﻜ ﺟﺳـــﺘی ﻣﻨﺪاڵ ﻟ ﮔـــورەﻛﺎن ﻻوازﺗﺮە- ﯾـــﺎ ﺑﺎرھﮕﺮﺗﻨـــﯽ ﻗﻮرس ﻛـــ ﻛﺎردەﻛﺎﺗ ﺳـــر ﺋﺴﻜﻛﺎﻧﯿﺎن ،ﭼﻮﻧﻜ ھﺸﺘﺎ ﻧرﻣﻦ و ﻟ ﻗﯚﻧﺎﻏﯽ ﻧﺷﻮﻧﻤﺎدان و ھﺘﺪ .ھروەھﺎ ،ﻣﻨﺪان ﺑ ﻟﺸﺎوﯾﺶ ﻟ ﻛﺎﻧ ﻛﺎﻧـــﺰاﻛﺎن ﺑﻛﺎردەھﻨﺮﻦ )ﻛﺎﻧﺰای ز و زﯾﻮ ،ﺋﻤﺎس و ﺋﺎﺳﻦ( ،ﻟ ﺑﻮاری ﭼﻨﯿﻨﯽ ﺟﻠﻮﺑرگ و ﻣﺎﻓﻮردا ،ھﺎوﺗﺎ ﻟﮔڵ ﺑﻮاری ﺗﺎﯾﺒت ﺑ ﺋﺎﻣﺮی ﺋﻟﯿﻜﺘﺮۆﻧﯽ و ﺗﻗﻣﻧﯽ و ھﺘﺪ. ﺳـــرەڕای ﺋم ﺑﺎرودۆﺧﺎﻧش ،ﺋو ﻣﻨﺪاﻧ ﻟ ﻗﻮﺗﺎﺑﺨﺎﻧـــ داﺑاون ﯾﺎن ﻛﺎﺗﻜـــﯽ زۆرﻛم دەﭼﻨ ﻗﻮﺗﺎﺑﺨﺎﻧ ﻛ ﻟ ﺳـــﺎﻜﺪا ﺷـــﺘﻜﯽ زۆر ﭘﻮوﭼﯽ ﻟـــ دﺘ ﺑرھم .ﺑـــم ھروەﻛﻮ دەﺷـــﺰاﻧﺮێ، ﭘروەردەﻧﺎﺳـــﺎن ﺋـــوە دووﭘﺎت دەﻛﻧـــوە ﻛ ﻛﺎﺗـــﻚ ﻣﻨﺪاﻚ ﭼﻮار ﺳـــﺎڵ ،ﺑ ﺷـــﻮەﯾﻛﯽ ﻧﭘﭽﺮاو ھﺎﺗﻮوﭼﯚی ﻗﻮﺗﺎﺑﺨﺎﻧ ﻧﻛﺎت ﺋوە دەﺑﺘ "ﻧﺧﻮﻨﺪەوارﻜـــﯽ وەزﯾﻔـــﯽ" ،ﺑـــو واﺗﺎﯾی ﻛ ھﻣﻮو ﺋو زاﻧﯿﺎرﯾﯿﺎﻧی وەدەﺳﺘﯽ ھﻨﺎوە ﻟ ﺑﯿﺮی دەﭼﻨوە. زۆرﺑی ﺋـــو ﻣﻨﺪاﻧـــش ،ھر ھﻣﺎن ﺋـــو ﻣﻨﺪاﻧـــن ﻛ ﻟ ﻛﻮﭼ و ﺷـــﻗﺎﻣﻛﺎﻧﺪا دەژﯾﻦ و دووﭼﺎری ھﻣﻮو ﺗﻮوﻧﺪوﺗﯿﮋﯾﯿك دەﺑﻨوە :ﺑﯚ ﻧﻤﻮﻧ ﭘﺎرە ﺑزۆر وەرﮔﺮﺗﻦ ،ﻣﺎددەی ھﯚﺷـــﺒر ،ﻛوﺗﻨ ﺑر ھﺮﺷـــﯽ ﭘﯚﻟﯿﺲ و ھﻧﺪێ ﺟﺎرﯾﺶ ﺳﻮﻏﺮەﯾﯽ ﭘﻜﺮدن ھـــروەك ﻟ ﭼﻧﺪ وﺗﻜـــﯽ ﺋﻣﺮﯾﻜﺎی ﺑﺎﺷﻮوردا ﺑرﭼﺎو دەﻛوﺖ و ﻟ ﺑرﭼﺎوی ﭘﯚﻟﯿﺲ ﺷـــﻗﺎﻣ ﭘﺎﻧﻮﭘﯚڕەﻛﺎﻧﯿﺎن "ﭘ ﭘـــﺎك دەﻛﻧوە". ژﻣﺎرەی ﻣﻨﺪاﻧﯽ ﺳرﺟﺎدە ،ﻟ ﺟﯿﮫﺎﻧﺪا ،ﺧﯚی ﻟ ﭼﻧﺪ ﺳت ﻣﻠﯿﯚﻧﻚ دەدات. ﻟ ﻛﯚﺗﺎﯾﯿـــﺪا ،ﺗﻮوﻧﺪﺗﺮﯾﻦ ﺟـــﯚری ﺗﻮوﻧﺪوﺗﯿﮋی ﻛـــ دووﭼﺎری ﻣﻨـــﺪان دەﺑـــﺖ و ھﻧﺪﻚ ﺟﺎر ھـــر ﻟـــ دوای ﻟداﯾﻜﺒﻮوﻧـــوە روودەدات ،ﺋو ﺗﻮوﻧﺪوﺗﯿﮋﯾﺎﻧـــن ﻛ ﮔورەﻛﺎن ﺑ ﺳـــر ﻧوەی دوای ﺧﯚﯾﺎﻧﺪا دەﯾﺴﭘﻨﻦ .ﺋم ﺗﻮوﻧﺪوﺗﯿﮋﯾﯿ ھﯿﭻ ﺳـــﻨﻮوری ﻧﯿﯿ ،واﺗ ﺳـــﻨﻮوری ﺧﺰان و ﭼﯿﻦ و ﺗﻮﮋە ﻛﯚﻣﯾﺗﯿﯿـــﻛﺎن دەﺑﺖ ،ھروەﻛﻮ ﭼﯚن ﺑﻧﻮ ﻣﮋووﺷـــﺪا ﺷـــﯚڕ دەﺑﺘوە .ﭬﯿﻜﺘﯚر ھﯿﮕﯚ ﻟـــ ﯾﻛﻚ ﻟ ﺷـــﯿﻌﺮەﻛﺎﻧﯽ دﯾﻮاﻧـــﯽ راﻣﺎﻧﻛﺎﻧﺪا دەﭘﺮﺳـــ " :ﺋو ھﻣﻮو ﻣﻨﺪاﻧ ﺑﯚ ﻛﻮێ دەڕۆن، ﺷﺘﺎﻗﯿﺎن ﭘﻨﺎﻛﻧﻦ؟". ﺑﮕﻮﻣﺎن ،ﭘﻨﺎﻛﻧﻦ ﺋواﻧی ﻛ ﺑﺎواﻧﯿﺎن ﻟﯿﺎن دەدەن و ﺳـــﻮوﻛﺎﯾﺗﯿﯿﺎن ﭘﺪەﻛن ،ﺋواﻧی ﻛ دووﭼﺎری ﻣﻮﻣﺎرەﺳـــی ﺳﻜﺴـــﯽ دەﺑﻨوە و ﺗﺎ ﺋﺎﻗـــﺎری ﻛﻮژاﻧوەﯾﺎن دەﺑﺎت .ﺋﻣـــﺎن ﺑرەوڕووی ﺗﻮوﻧﺪوﺗﯿﮋﯾﯽ ﺗﺎﻛﻛس و ﺗﻮوﻧﺪوﺗﯿﮋﯾﯽ دەوﺗﯿﺶ دەﺑﻨوە :ﺳـــﯽ وت ﻟ ﺟﯿﮫﺎﻧﺪا ھن ﻛ ﺳـــﺰای ﻣـــﺮدن ،ﯾﺎ ﺋوەﺗﺎ ﺳـــﺰای رەﺟـــﻢ و ﺟﻟﺪﻛﺮدن و ﮔﻮﺒﯾﻦ و ھﺘﺪ ﺑﺳر ﻣﻨﺪاﻧﺪا دەﺳﭘﻨﻦ. دﯾـــﺎرە ،ﻣﻨـــﺪان ﺑـــرەوڕووی ﺗﻮوﻧﺪوﺗﯿﮋﯾـــﯽ ﻟﺷﻜﺮﻛﺸـــﯽ و ﺷڕوﺷـــﯚڕﯾﺶ دەﺑﻨوە و دەﺑﻨ ﺑﺎرﻣﺘی ﺗواوی ﺋو ﻛﺎرەﺳﺎﺗﺎﻧ ﻛﺎﺗﻚ ﯾﻛﻜﯿﺎن ﺑﺮﯾﻨﺪار ﯾﺎ ﺳﻗت دەﺑﺖ ،ﺑﺎ ﺑﺎﺳﯽ ﺋواﻧ ﻧﻛﯾﻦ ﻛ ﻟژﺮ ﺑﯚردووﻣﺎﻧﺪا ﮔﯿﺎن ﻟ دەﺳـــﺘﺪەدەن .ﺧﯚ ﺟﻧﮕﯿﺶ ،ﻗﻮرﺑﺎﻧﯽ ﻧﺎڕاﺳﺘوﺧﯚی زۆری ﻟﻮە ﭘﯾﺪا
دەﺑﺖ ،وەك ﺋواﻧی ﺋﺎو و داوودەرﻣﺎن و ﺧﯚراﻛﯿﺎن ﻟ دەﺑدرﺖ .ﺟﻧﮓ ھﻣﻮو ﺷـــﺘﻜﯽ ﭘﺶ ﺧﯚی ﻟﻮوش دەدات ،ﻣﻨﺪان ﺑﺒری دەﻛﺎت ﻟ ﺳرﺟم ﺋو ﺷﺘﺎﻧی ﻛ ﭘﻮﯾﺴﺘﯿﺎن ﭘﯽ ھﯾ ﺑﯚ ھراش ﺑـــﻮون ،ھروەھﺎ ﻟ ﻗﻮﺗﺎﺑﺨﺎﻧ و ﺧﺳـــﺘﺧﺎﻧ ﺑﯚ ﺋواﻧی ﻛ ﺟﻧﮓ داﯾﻚ و ﺑﺎوك و ﺧﺰم و ﻛس و ﻣﺎﻣﯚﺳﺘﺎﯾﺎﻧﯽ ﺳرﻧﮕﻮم ﻧﻛﺮدﺑﺖ. ﺟﻧـــﮓ ﻣﻨﺪاﻧﯿﺶ دەﻛﺎﺗـــ ﭘﻧﺎھﻧﺪە :ﺗﻧﮫﺎ ﺋوان %60ی ھﻣـــﻮو ﭘﻧﺎھﻧﺪاﻧﯽ ﺋو ﺋﻮردووﮔﺎ زەﺑﻻﺣﺎﻧـــی ﺟﯿﮫـــﺎن ﭘﻜﺪەھﻨـــﻦ .ھروەھﺎ، ﻟﺑر ﻛﻣﯿﯽ ﭘﺪاوﯾﺴـــﺘﯿﯽ داراﯾﯽ ،ﺋﺎژاﻧﺴﻛﺎﻧﯽ ﻧﺗوەﯾﻛﮕﺮﺗـــﻮوەﻛﺎن )ﻛﯚﻣﯿﺴـــﺎرﯾﺎی ﺑـــﺎی ﭘﻧﺎھﻧـــﺪە ،ﭘﺮۆﮔﺮاﻣـــﯽ ﺧـــﯚراك و داوودەرﻣﺎن( ﻧﺎﭼﺎرن ﺑﺷﻮەﯾﻛﯽ ﺳﯿﺴﺘﻣﺎﺗﯿﻚ ﺑﺷ ﺧﯚرك و داوودەرﻣﺎﻧﻛﺎﻧﯿﺎن ﻛم ﺑﻜﻧوە. ﻟ دوا ﻗﯚﻧﺎﻏﯿﺸﺪا ،ﺟﻧﮓ ﻣﻨﺪان دەﻛﺎﺗ ﺳرﺑﺎز، ﻛﺎﺗﻚ ﮔرﻼ ﯾﺎ ﻟﺷـــﻜﺮی ﻧﯿﺰاﻣـــﯽ ﻛﯚﻧﺘﺮۆﯿﺎن
ﺟﻤﺲ ﮔﺮاﻧﺖ ،ﺑڕﻮەﺑری ﮔﺸﺘﯿﯽ ﺳﻨﺪوﻗﯽ ﻧﺗوەﯾﻛﮕﺮﺗﻮوەﻛﺎن ﺳﺑﺎرەت ﺑ ﻣﻨﺪاڵ" :ﭘﺸﻜوﺗﻦ دووﭼﺎری ﺷﻜﺴﺖ ﺑﻮوە". دەﻛﺎت و ﻧﺎﭼﺎرﯾﺎن دەﻛﺎت ﻟﭘﻨﺎو ﺑدەﺳﺘﮫﻨﺎﻧﯽ ﮔورەﺗﺮﯾﻦ ﺧﺰﻣت ،ﺑ ﻧﺎھﻣﻮارﺗﺮﯾﻦ ﺗﻮوﻧﺪوﺗﯿﮋی ھﺴﻦ ﻛ ﺧﯾﺎﯽ ﻣﺮۆڤ ﺑﯚی ﻧﺎﭼﺖ. ﭘﺎش ﭘﺸﺎﻧﺪاﻧﯽ ﺋم ﻧﺧﺸ و دﯾﻤﻧ ،دەﺑﺖ ﺗﻜﺴـــﺘﻜﯽ وەك رﻜﻜوﺗﻨﻨﺎﻣـــی ﻧﻮدەوﺗﯽ ﺳـــﺑﺎرەت ﺑ ﻣﺎﻓﯽ ﻣﻨﺪاڵ ،ﭼﯽ ﭘﺒﻜﺮﺖ؟ ﺋﻣ ﭘﺮﺳﯿﺎرﻜﯽ رەواو ﺳـــﺧﺘ و ﻛﺸی ﺗﺎﯾﺒت ﺑ ﻛﺎرﯾﮕرﯾﯽ رﺴـــﺎﻛﺎن ﻟﺳـــر واﻗﯿﻊ ،ﻛﺎرﯾﮕرﯾﯽ ﻣﺎف ﻟﺳـــر ھﺰ دﻨﺘـــ ﺋﺎراوە .ﺑﯚ ﻛﺳـــﺎﻧﯽ ﮔﻮﻣﺎﻧﻜﺎر ،ﺋﻣۆ ﺟﯿﮫﺎن ﻟـــ ھﻣﻮو ﻛﺎﺗﻚ زﯾﺎﺗﺮ وەك ﮔﯚڕەﭘﺎﻧﯽ ﭘﺸـــﻠﻜﺎرﯾﯿ ھرە ﻧﺎﺟﯚرەﻛﺎﻧﯽ ﻣﺎﻓﯽ ﻣﻨﺪان دەﻣﻨﺘوە .ﺋواﻧی ﻛ ﺧﯚﺷـــﯿﺎن ﻟ ﻧﻮ ﻛﺮۆﻛﯽ ﺋو ﺑﺎﺑﺗدا دەﺑﯿﻨﻨوە و ھﺳـــﺖ ﺑ ﭘﻮﯾﺴـــﺘﯿﯽ ﺑﻮوﻧﯽ دەﻗﯽ ﻗزاﯾـــﯽ دەﻛن ﺑﯚ ﭼﺎﻛﻜﺮدﻧﯽ ﺋو ﺑﺎرودۆﺧ ﯾـــﺎن ﺑﯚ ﻛﻣﻜﺮدﻧوەی ﺋﻧﺠﺎﻣﯽ ﭘ ﻟ ﻛﺎرەﺳـــﺎﺗﯽ ﺋو ﺗﻮوﻧﺪوﺗﯿﮋﯾﯿﺎﻧی ﻛ ھـــن ،ﻟو رﻜﻜوﺗﻨﻨﺎﻣﯾدا ﺋﺎﻣﺮازﻜﯽ ﮔﺮﻧﮓ ﺑرەو ﭘﺸﻜوﺗﻦ ﺑدی دەﻛن.
وەرﮔاﻧﯽ :ﺋﺣﻤدی ﻣﻻ * .ﺋﻧﺪاﻣﯽ ﻟﯿﮋﻧی ﺑﺎی داﻧﯿﺸﺘﻮان و ﺧﺰان، ﺑرﮔﺮﯾﻜﺎرﻜﯽ ﭘﺸﻮوی ﻣﻨﺪان 2000).ـ .(2006
دﯾﭙﻠﯚﻣﺎﺗﯿﻚ ﻟﯚﻣﯚﻧﺪﻟﯚﻣﯚﻧﺪ - 2009 دﯾﺴﻣﺒری دﯾﭙﻠﯚﻣﺎﺗﯿﻚ - 2009 دﯾﺴﻣﺒری
18
ﭘﺮۆﺳ ھﻮاﺷﻛﺎﻧﯽ ﺋﻧﺪاﻣﺒﻮون ﻟ ﯾﻛﺘـــــــــ
دەﺳﺘﮕﯿﺮاﻧﯿﯿﻛﯽ درﮋﺧﺎﯾن ﻟﻧـــــ ﺟﺎن -ﺋﺎرﻧﯚ
دوای ﺋوەی ﻟ ﺳﺎﯽ ،2004ﺳﻠﯚﭬﯿﻨﯿﺎ ﺑﻮوە ﺋﻧﺪاﻣﯽ ﯾﻛﺘﯽ ﺋوروﭘﺎ ،ﭼﻧﺪﯾﻦ وﺗﯽ دﯾﻜی ﯾﻮﮔﯚﺳﻼﭬﯿﺎی ﭘﺸﻮو ،ھروەھﺎ ﺋﻟﺒﺎﻧﯿﺎ ﭼﺎوەڕﯽ ﭼﻮوﻧ ﻧﻮ ﯾﻛﺘﯿﯿﻛ دەﻛن .ﻟ14 ی ﺗﺸﺮﯾﻨﯽ ﯾﻛم )ﺋﯚﻛﺘﯚﺑر( ،ﻛﯚﻣﯿﺴـــﯿﯚﻧﯽ ﺑﺮوﻛﺴﻞ داوای ﻛﺮد ﻛ دەرﮔﺎ ﺑﻜﺮﺘوە ﺑﯚ داﻧﻮﺳـــﺘﺎﻧﺪن ﻟﮔڵ ﻣﻛدۆﻧﯿﺎ و راﺷـــﯿﮕﯾﺎﻧﺪ ﻛ داﻧﻮﺳـــﺘﺎﻧﺪﻧﻛﺎﻧﯽ ﻟﮔڵ ﻛﺮواﺗﯿﺎ رەﻧﮕ ﻟ ھﺎوﯾﻨﯽ 2010ﻛﯚﺗﺎﯾﯿﺎن ﭘـــ ﺑﺖ .ﺋﺎﯾـــﺎ ﺋﻣﺎﻧـــ ﺗﻧﮫﺎ رووﻛﺷـــﻦ ﯾﺎن ﭘﺸﻜوﺗﻨﻜﯽ راﺳـــﺘﻗﯿﻨن ﻟ ﻧﻮ ﭘﺮۆﺳﯾﻛﯽ ﺋﺎﯚز و ﭘ ﻟ ﻧﺎﻛﯚﻛﯽ؟ ﻟﻛﺎﺗـــﯽ ﻛﯚﻧﮕﺮەی ﺑـــﺎی ﺋوروﭘﯽ ﻛ ﻟ19 ﺗﺎ 21ی ﺣﻮزەﯾﺮان )ﺟﻮن(ی 2003ﻟ ﺳﺎﻟﯚﻧﯿﻜﺎ ﺑﺳﺘﺮا ،دەﺳﺘواژەﯾﻛﯽ ﺟﻮﮔﺮاﻓﯽ ﺗﺎزە داھﻨﺮا، ﺋوﯾﺶ دەﺳـــﺘواژەی "ﺑﻟﻜﺎﻧـــ رۆژﺋﺎواﯾﯿﻛﺎن" ﺑﻮو .ﺋم دەﺳـــﺘواژەﯾ ﻟﮔڵ ھﺎوﻛﺸـــﯾﻛﯽ ﺋﺎـــﯚزی ﻣﺎﺗﻤﺎﺗﯿﻜﯽ دەﮔﻮﻧﺠـــﺖ "،"1 + 1 - 6 واﺗ ﺷش دەوﺗﻛی ﯾﻮﮔﯚﺳﻼﭬﯿﺎی ﭘﺸﻮو ﺑ ﺑ ﺳـــﻠﯚﭬﯿﻨﯿﺎ – ﻛ ﻟ ﺳﺎﯽ 2004ەوە ﺑﻮوەﺗ ﺋﻧﺪاﻣـــﯽ ﯾﻛﺘـــﯽ ﺋوروﭘﺎ -ﻛـــﯚ ﺋﻟﺒﺎﻧﯿﺎ.. ﺑم ﺷـــﻮەﯾ" ﺑﻟﻜﺎﻧ رۆژﺋﺎواﯾﯿﻛﺎن" ﺟﯿﺎوازن ﻟـــ رۆﻣﺎﻧﯿﺎ و ﺑﻮﻟﮕﺎرﯾﺎ ﻛـــ ﺑﻨﯽ ﯾﻛﮕﺮﺗﻨﻜﯽ ﺧﺮاﺗﺮﯾـــﺎن ﻟﮔڵ ﯾﻛﺘﯿـــﯽ ﺋوروﭘﺎ ﭘﺪرا و ﻟ 1ی ﻛﺎﻧﻮوﻧﯽ دووەم )ﺟﺎﻧﯿﻮەری( ی ﺳﺎﯽ 2007 دا ھﺎﺗدی. ﻟـــو رۆژە ﺑـــدواوە ،ﻛﺮواﺗﯿـــﺎ ،ﺑﯚﺳـــﻨﯿﺎ - ھﺮزﮕﯚﭬﯿﻨﯿﺎ ،ﺳـــﺮﺑﯿﺎ ،ﻣﯚﻧﺘﻨﮕﺮۆ ،ﻣﻛدۆﻧﯿﺎ و ﺋﻟﺒﺎﻧﯿـــﺎ ﺷـــﻮﻨﻜﯽ ﺗﺎﯾﺒﺗﯿﺎن ھﯾـــ ﻟﻧﻮ ھﯚﯽ ﭼﺎوەڕواﻧﯿﯽ ﯾﻛﺘـــﯽ ﺋوروﭘﺎدا .ھر ﻟو ﻣﺎوەﯾﺷـــﺪا ،دەوﺗﻜﯽ ﻧﻮێ ﭘﯾﺪا ﺑﻮو ،ﺋوﯾﺶ ﻛﯚﺳﯚﭬﯚﯾ ،ﺑم ﭘﻨﺞ دەوﺗﯽ ﺋﻧﺪاﻣﯽ ﯾﻛﺘﯽ ﺋوروﭘﺎ ﺑﻓرﻣﯽ داﻧﯿﺎن ﺑ ﻛﯚﺳﯚﭬﯚدا ﻧﻧﺎوە ﻛ ﺑﺮﯾﺘﯿﻦ ﻟ ﺋﯿﺴﭙﺎﻧﯿﺎ ،ﺳـــﻠﯚﭬﺎﻛﯿﺎ ،رۆﻣﺎﻧﯿﺎ ،ﯾﯚﻧﺎن و ﻗﻮﺑﺮس. ﺋو رﺴـــﺎﯾﺎﻧی ﻟ ﻛﯚﻧﮕﺮەی ﺑﺎی ﺳﺎﻟﯚﻧﯿﻜﺎ دەﺳﺘﻨﯿﺸـــﺎﻧﻜﺮان روون ﺑـــﻮون :ﺑﯚ ﺋـــوەی ﻟ ﺋﺎﯾﻨﺪەدا ﺑﺒﻨـــ ﺋﻧﺪام ،دەوﺗﺎﻧـــﯽ ﻛﺎﻧﺪﯾﺪﻛﺮاو
دوای ﻓﺮاواﻧﺒﻮوﻧ ﮔورەﻛی ﺋوروﭘﺎی ﺳﺎﯽ 2004ﻛ 10دەوﺗﯽ ﮔﺮﺗوە ،دواﯾﯿﻦ ﺋﻧﺪاﻣﺒﻮوﻧﯽ ﺑ ﻛﯚﻣڵ ﺋوەی رۆﻣﺎﻧﯿﺎ و ﺑﻮﻟﮕﺎرﯾﺎ ﺑﻮو. دەﺑﺖ زﻧﺠﯿﺮەﯾـــك ﭼﺎﻛﺴـــﺎزﯾﯽ ﮔﺮﻧﮓ ﺋﻧﺠﺎم ﺑـــﺪەن ﺑـــﯚ ﺧﯚﮔﻮﻧﺠﺎﻧـــﺪن ﻟﮔـــڵ ﭘﻮەرەﻛﺎﻧﯽ ﺗﻜﺒﻮون ﺑ ﺋوروﭘﺎ ﻟ ﺋﺎﺳـــﺘﯽ داﻣزراوەﯾﯽ. ﺋم ﭘﻮەراﻧش ﺑﺮﯾﺘﯽ ﺑﻮون ﻟ :دەوﺗﯽ ﯾﺎﺳﺎ، ﺗﻜﯚﺷـــﺎن ﻟ دژی ﮔﻧﺪەﯽ و ﺗﺎواﻧﯽ رﻜﺨﺮاو، رﺰﮔﺮﺗـــﻦ ﻟ دﯾﻤﯚﻛﺮاﺳـــﯽ و ﻣﺎﻓﯽ ﻣﺮۆڤ و ھﺘﺪ. ھروەھﺎ دەﺑﺖ ﺋﺎﺑﻮورﯾـــﯽ ﺧﯚﯾﺎن ﺋﺎزاد ﺑﻜن و دەرﮔﺎی رﻛﺎﺑراﯾﺗﯽ ﺑﺨﻧ ﺳر ﭘﺸﺖ. ﭘﺮەﻧﺴـــﯿﭙﻜﯽ دﯾﻜش ھﯾ ﻛـــ ﺑﺮﯾﺘﯿﯿ ﻟ: ﺑﺎرودۆﺧـــﯽ وﺗـــﻛﺎن ﺑ ﺟﯿﺎ ﺗﻣﺎﺷـــﺎ دەﻛﺮێ و ﻛﯚﻣﯿﺴـــﯿﯚﻧﯽ ﺋوروﭘـــﺎش ﻣﺎﻓـــﯽ ﺣﻮﻛﻤﺪان و ﺑﯾﺎردان ﻟﺳـــر ﭘﺸـــﻜوﺗﻨﯽ ﺋـــو وﺗﺎﻧی ﺋﺎواﺗﺧـــﻮازن ﺑﻨ ﻧـــﻮ ﺋوروﭘـــﺎوە ،ﺑﯚ ﺧﯚی دەھﺘوە .ھر وﺗﻚ ﻧﺧﺸ رﮕی ﺗﺎﯾﺒﺗﯽ ﺧـــﯚی ھﯾ و ﺳـــﺎﻧ ﻛﯚﻣﯿﺴـــﯿﯚن راﭘﯚرﺗﻜﯽ ھﺴـــﻧﮕﺎﻧﺪﻧﯿﺎن ﻟﺳـــر ﺋﺎﻣﺎدە دەﻛﺎت .دوای ﻓﺮاواﻧﺒﻮوﻧ ﮔورەﻛی ﺋوروﭘﺎی ﺳﺎﯽ 2004ﻛ 10دەوﺗﯽ ﮔﺮﺗوە) ،(1دواﯾﯿﻦ ﺑﺋﻧﺪاﻣﺒﻮوﻧﯽ ﺑ ﻛﯚﻣڵ ﺋوەی رۆﻣﺎﻧﯿﺎ و ﺑﻮﻟﮕﺎرﯾﺎ ﺑﻮو. ﭬﯿﺘﯚی ﺳﻠﯚﭬﯿﻨﯿﺎ ﻟﺳر ﺋﻧﺪاﻣﺒﻮوﻧﯽ ﻛﺮواﺗﯿﺎ ﻟـــ ﺳـــرەﺗﺎی ﺋـــم ھزارەﯾـــدا ،ﺟـــﯚرە ﮔﺷﺒﯿﻨﯿﯿك ﺳرﯾﮫﺪا .وا ﭘﺪەﭼﻮو ﻛ ﻻﭘڕەی ﺟﻧﮓ ﺑ ﯾﻛﺠﺎری داﺧﺮاﺑﺖ :ﻟ ﻣﺎﻧﮕﯽ ﻛﺎﻧﻮوﻧﯽ دووەم )ﺟﺎﻧﯿﻮەری(ی 2000دا ،ﻛﺮواﺗﯿﺎ ﮔﯚڕاﻧﻜﯽ
دﺮاﻧﺲ*
دﯾﻤﻮﻛﺮاﺳﯽ ﺑ ﺧﯚﯾوە ﺑﯿﻨﯽ و ﻟ ﺗﺸﺮﯾﻨﯽ ﯾﻛم )ﺋﯚﻛﺘﯚﺑر(ی ھﻣﺎن ﺳﺎﯿﺸﺪا ،ﺳﺮﺑﯿﺎ ﻟ رژﻤﯽ ﺳـــﻠﯚﺑﯚدان ﻣﯿﻠﯚﺳـــﯚﭬﯿﭻ رزﮔﺎری ﺑﻮو .ﺑﮕﻮﻣﺎن ﭼﻧﺪﯾـــﻦ ﮔﯿﺮوﮔﺮﻓـــﺖ ﻣﺎﺑﻮوﻧوە وەك ﻛﺸـــی ﻛﯚﺳﯚﭬﯚ ﻛ ﻟﻣﺎﻧﮕﯽ ﺣﻮزەﯾﺮان)ﺟﻮن(ی 1999وە ﺧﺮاﺑﻮوە ژﺮ ﭘﺎرﺰﮔﺎرﯾﯽ ﻧﺗوە ﯾﻛﮕﺮﺗﻮوەﻛﺎن، ﯾﺎﻧﯿـــﺶ ﻛﺸـــی ﺑﯚﺳـــﻨﯿﺎ -ھﺮزﮕﯚﭬﯿﻨﯿﺎ ﻛ ﻧﺎﺗﻮاﻧـــ وەك دەوـــت ﻛﺎر ﺑﻜﺎت و ﺧﯚی ﭼﺎك ﺑﻜﺎت .ﺑم ﻟﮔڵ ﺋوەﺷﺪا ﺳردەم ﺳردەﻣﯽ دﯾﻤﯚﻛﺮاﺗﯿﺰەﻛﺮدن و ﺋﺎوەداﻧﻜﺮدﻧوەی وت ﺑﻮو. ھﻧﺪﻚ ﻟ ﺳـــرﻛﺮدە ﺋوروﭘﯿﯿـــﻛﺎن ھﺗﺎ ﺋو راددەﯾ ﭼﻮون ﻛ ﺑﺎﺳـــﯿﺎن ﻟ داﻣﺎﯿﻨﯽ ﺳﯿﻔﺗﯽ ﺑﻟﻜﺎﻧﯽ ﻟ وﺗﺎﻧﯽ ﻧﺎوﭼی ﺑﻟﻜﺎن دەﻛﺮد. ﻟﻛﺎﺗﻜﺪا ﺋﻧﺪاﻣﺒﻮون ﺋﺎﯾﻨﺪەﯾﻛﯽ "ﺳﺮوﺷﺘﯽ" ھﯾـــ ﺑﯚ ﺋو وﺗﺎﻧ ،ﯾﻛﺘـــﯽ ﺋوروﭘﺎ ﭼﻧﺪﯾﻦ ﺑرﭘﺮﺳـــﯿﺎرﺘﯽ ﺳﯿﺎﺳـــﯽ ،ﺋﺎﺑـــﻮوری و ﺗﻧﺎﻧت ﺳـــرﺑﺎزﯾﯽ ﻓـــﺮاوان دەﮔﺮﺘـــ ﺋﺳـــﺘﯚ ،وەك ﻟـــ ﺑﯚﺳـــﻨﯿﺎ -ھﺮزﮕﯚﭬﯿﻨﯿﺎ ﻛ ﺗﯿـــﺪا ھﺰی ﭼﺳﭙﺎﻧﺪﻧﯽ ﺋﺎﺷﺘﯽ )ﺳـــﻔﯚر(ی ﺳر ﺑ ﻧﺎﺗﯚ ﻟ ﻛﺎﻧﻮوﻧـــﯽ ﯾﻛم )دﺴـــﻤﺒر(ی 2004دا ﮔﯚڕا ﺑ ھـــﺰی ﯾﻛﺘـــﯽ ﺋوروﭘﺎ )ﯾﻮﻓـــﯚر( .ﻟﻻی ﺧﯚﯾوە ،ﺋﺎژاﻧﺴـــﯽ ﺋوروﭘﯽ ﺑﯚ ﺋﺎوەداﻧﻜﺮدﻧوە A.E.Rرۆﻜﯽ ﺳـــرەﻛﯽ دەﮔا ﻟ ﺑﯚﺳـــﻨﯿﺎ ھﺮزﮕﯚﭬﯿﻨﯿـــﺎ و ﻛﯚﺳـــﯚﭬﯚ ،ﻛﭼﯽ ﯾﺎرﻣﺗﯿﯿدووﻻﯾﻧـــﯽ و ﻓﺮەﻻﯾﻧﯿﯿـــﻛﺎن زﯾـــﺎدی دەﻛﺮد. ھﻣﻮو ﻛﺮدە ﺋوروﭘﯿﯿﻛﺎن دەﭼﻮوﻧ ﭼﻮارﭼﻮەی ﭘﯾﻤﺎﻧﯽ ﺳـــﻗﺎﻣﮕﯿﺮی ﺑﯚ ﺑﺎﺷـــﻮوری رۆژھﺗﯽ ﺋوروﭘـــﺎ ﻛ ﻟ30 ی ﺣﻮزەﯾﺮان )ﺟﻮن(ی 1999 دا ،واﺗ ﭼﻧﺪ ھﻓﺘﯾك ﻟ دوای ﻛﯚﺗﺎﯾﯽ ﺟﻧﮕﯽ ﻛﯚﺳﯚﭬﯚ) ،(2ﻣﯚرﻛﺮا و ﺧﺮاﯾﻛﺎر. ﺋم ﻛﺮدەوە ﮔﺮاﻧﻤﺳـــﺮەﻓﺎﻧ ﺑﺳﺘﺮاﺑﻮوﻧوە ﺑ ﺋﺎﯾﻨﺪەی ﺗﻜﺒﻮون ﺑـــ ﯾﻛﺘﯽ ﺋوروﭘﺎوەو رﻜﻜوﺗﻨﻛﺎﻧﯽ ﺳﻗﺎﻣﮕﯿﺮی و ھﺎوﻛﺎری ASAﻛ ﻟﮔڵ ھﻣﻮو دەوﺗﺎﻧـــﯽ ھرﻤﻛ ﺋﻧﺠﺎﻣﺪرا، ﯾﻛـــم ﻗﯚﻧﺎﺧﯽ ﺋـــم ﺗﻜﺒﻮوﻧ ﺑـــﻮون .ﺋم ﭘﺮۆﺳﯾ ﻛﯚﺳـــﭙﯽ ھﺎﺗﻮوەﺗ ﭘﺶ .ﻛﺮواﺗﯿﺎ ﺋم ﮔﺮﻓﺘـــی ﺑ داخ و ﺧﻣوە ﺗﺒﯿﻨﯽ ﻛﺮدووە :ﺋم وﺗ ﺑﺎﺷـــﺘﺮﯾﻦ ﻛﺎﻧﺪﯾﺪ ﺑﻮو و ،ھـــر ﻟ ﻣﮋەوە ﭘﯿﻮاﺑﻮو ﻛـــ دەﺗﻮاﻧ زوو ﺑﭽﺘـــ ﻧﻮ ﯾﻛﺘﯽ ﺋوروﭘﺎوە. ﻛﺮواﺗﯿﺎ ﻟﺳـــﺎﯽ 2004ەوە ﭘﺎﯾـــی ﻛﺎﻧﺪﯾﺪی ﻓرﻣﯿﯽ ھﯾ .ﻟ ﺗﺸـــﺮﯾﻨﯽ ﯾﻛم )ﺋﯚﻛﺘﯚﺑر(ی ،2005داﻧﻮﺳﺘﺎﻧﺪﻧﻛﺎن دەﺳـــﺘﭙﺪەﻛن ،ﺑم ﻟ17 ی ﻛﺎﻧﻮوﻧﯽ ﯾﻛم )دﯾﺴـــﻤﺒر(ی 2008 دەوەﺳـــﺘﺖ :ﺳـــﻠﯚﭬﯿﻨﯿﺎ ﭬﯿﺘﯚ ﺑـــﻛﺎر دﻨﺖ و ﻟﻨﺎﮔڕـــﺖ زەﮔﺮﺑﯽ ﭘﺎﯾﺘﺧﺘـــﯽ ﻛﺮواﺗﯿﺎ ﮔﻔﺘﻮﮔﯚ ﺗﻛﻨﯿﻜﯿﯿﻛﺎﻧﯽ ﻟﮔڵ ﺑﺮوﻛﺴﻞ ﺗواو ﺑﻜﺎت .ھﯚی ﺋﻣش دەﮔڕﺘوە ﺑﯚ ﻛﺸـــی ﺧﺎك ﻟ ﻧﻮان ﺋو دوو وﺗ ﻛ ﻟﺳـــﺎﯽ 1991ﺳرﺑﺧﯚﯾﯿﺎن وەرﮔﺮﺗﻮوە ).(3 ﺋم ﻛﺸﯾ ﭘﯾﻮەﺳﺘ ﺑ دﯾﺎرﯾﻜﺮدﻧﯽ ﺳﻨﻮوری دەرﯾﺎﯾﯽ ﻟ ﻛﻧﺪاوی ﭘﯿﺮاﻧﺪا .ﺳﻠﯚﭬﯿﻨﯿﺎ ،ﻟ ﻗﻮﯾﯽ دەرﯾـــﺎی ﺋدرﯾﺎﺗﯿﻜـــﺪا ،ﺧﺎوەﻧﯽ ﭘﺸـــﺘﻨﯾﻛﯽ ﺗﺳﻜﯽ ﻛﻧﺎرﯾﯽ 37ﻛﯿﻠﯚﻣﺗﺮﯾﯿ ﻛ ﻛوﺗﻮوەﺗ ﻧﻮان ﺋﺎوە ھرﻤﯿﯿﻛﺎﻧﯽ ﺋﯿﺘﺎﻟﯿﺎ و ﻛﺮواﺗﯿﺎ .ﺋﮔر ﺳﻨﻮوری وﺷﻜﺎﯾﯽ ﻛﻣﻚ ﺑﮕﻮازرﺘوە ،ھروەك ﺳـــﻠﯚﭬﯿﻨﯿﺎ داوای دەﻛﺎت ،ﺋـــوە ﻟﻜﺪاﻧـــوەی ﮔﯚﺷـــﻛﺎن ﻛ ﻟ رﻜﻜوﺗﻨﯽ دەرﯾﺎﯾﯽ ﻛﻧﺪاوی ﻣﯚﻧﺘﮕـــﯚدا ھﺎﺗﻮوە ،رﮕ ﺑو وﺗـــ دەدات ﺗﺎ راﺳـــﺘوﺧﯚ ﺑﮕﺎﺗ ﺋـــﺎوە ﻧﻮدەوﺗﯿﯿﻛﺎن ).(4 ﭘرﻟﻣﺎﻧﯽ ﺳﻠﯚﭬﯿﻨﯿﺎ ﻟﺳﺎﯽ ،1996رﻜﻜوﺗﻨﻜﯽ ﺋﺎﻣﺎدەﻛـــﺮد و ﻟ ﺳـــﺎﯽ 2001ﺋﯿﻤﺰا ﻛﺮا ،ﺑم ﻛﺮواﺗﯿﺎ رەﺗﯿﻜﺮدەوە .ﻟو ﻛﺎﺗ ﺑدواوە ،ﻛﺸـــ و رووداوەﻛﺎن ﻟو ﻧﺎوﭼﯾی ﻧﺎﻛﯚﻛﯽ ﻟ ﺳـــرە زﯾﺎدی ﻛﺮدووە .ﺑﯚ ھردوو وت ،ﭘﺮﺳﻛ ﺑﻮوەﺗ ﮔﺮەوﻜﯽ ﺳﻧﺘﺮاﯽ ﺳﯿﺎﺳﺗﯽ ﻧﺎوﺧﯚﯾﯽ ،ﺋﻣش دەرﻓﺗﻜ ﺑﯚ ﺟﺧﺘﻜﺮدﻧوە ﻟﺳـــر ﺷﺎﻧﺎزی و ﻧﺎﺳﻨﺎﻣی ﻧﺗوەﯾﯽ. دوای ﭬﯿﺘﯚﻛی ﺳﻠﯚﭬﯿﻨﯿﺎ ،ﻛﯚﻣﯿﺴﯿﯚﻧﯽ ﺋوروﭘﯽ ھوﯿـــﺪا ﭼﺎﻛی ﺧﯚی ﺑـــﻜﺎ ،ﺋوﯾﺶ ﺑوەی ﻛ ﻟـــ ﻛﺎﻧﻮوﻧـــﯽ دووەم )ﺟﺎﻧﯿـــﻮەری(ی 2009دا ﭘﺸﻨﯿﺎزی دروﺳﺘﻜﺮدﻧﯽ ﻛﯚﻣﯿﺴﯿﯚﻧﯽ ﻧﺎوﺑﮋﯾﻜﺮدﻧﯽ ﻛﺮد ،ﻛﯚﻣﯿﺴـــﯿﯚﻧﻚ ﻛ دەﺑﻮاﯾـــ ﻟﻻﯾن ﻣﺎرﺗﯽ ﺋھﺘﯿﺴﺎری ﺳرۆﻛﯽ ﭘﺸﻮوی دەوﺗﯽ ﻓﯿﻨﻠﻧﺪا و ھﮕﺮی ﺧﺗﯽ ﻧﯚﺑﯽ ﺋﺎﺷـــﺘﯿﯽ ﺳﺎﯽ 2008 ﺳـــرۆﻛﺎﯾﺗﯽ ﺑﻜـــﺮێ ،ﺑم ﺋھﺘﯿﺴـــﺎری ھر زوو وازی ھﻨـــﺎ و ﯾﻛﺘـــﯽ ﺋوروﭘﺎش ﻟ26 ی ﺣﻮزەﯾﺮان )ﺟﻮن( ،ﺑ ﭘﺸﺘاﺳﺘﻜﺮدﻧوەی ﺋوەی
ﻛ ﻛﺸﻛ ﭘﯾﻮەﺳـــﺘ ﺑ"ﯾﻛﻼﯾﯿﻜﺮدﻧوەﯾﻛﯽ دووﻻﯾﻧ ،"ﺑﯾـــﺎری دا ﮔﻔﺘﻮﮔﯚﻛﺎﻧﯽ ﺋﻧﺪاﻣﺒﻮون ﻟﮔڵ ﻛﺮواﺗﯿﺎ ﺑﯚ ﻛﺎﺗﻜﯽ ﻧﺎدﯾﺎر دواﺑﺨﺎت. دواﺟﺎر ﮔﻔﺘﻮﮔﯚی راﺳـــﺘوﺧﯚی ﻧﻮان ﺳرۆك وەزﯾﺮاﻧﯽ ﻛﺮواﺗﯽ ،ﺑڕﺰ ﺧﺎﺗﻮو ﯾﺎدراﻧﻜﺎ ﻛﯚﺳـــﯚر و ھﺎوﺗﺎ ﺳـــﻠﯚﭬﯿﻨﯿﻛی ﺑڕﺰ ﺑﯚروت ﭘﺎھﯚر ،ﻟ ﻟﯿﻮﺑﻠﯿﺎﻧﺎ ﻟ11 ی ﺋﯾﻠﻮول )ﺳﭙﺘﻤﺒر( ،دەﺳﺘﯽ ﭘﻜﺮد .ﺋـــو ﮔﻔﺘﻮﮔﯚﯾ رﮕ ﺧـــﯚش دەﻛﺎت ﺑﯚ ﺧﺎوﻛﺮدﻧوەی ﻗﯾﺮاﻧﻛ .ﺋﯿﻨﺠﺎ ﯾﻛﺘﯿﯽ ﺋوروﭘﺎ ﻟ2 ی ﺗﺸـــﺮﯾﻨﯽ ﯾﻛم)ﺋﯚﻛﺘﯚﺑـــر( ،رازی ﺑﻮو ﺑوەی ﻛ داﻧﻮﺳﺘﺎﻧﺪﻧﻛﺎن ﻟﮔڵ ﻛﺮواﺗﯿﺎ دەﺳﺖ ﭘ ﺑﻜﺎﺗوە.ﺑم درﮋەﭘﺪاﻧﯽ داﻧﻮﺳـــﺘﺎﻧﺪﻧﻛﺎن ﺑﺳﺘﺮاوە ﺑ ﺑردەواﻣﺘﯿﯽ ﮔﻔﺘﻮﮔﯚی دووﻻﯾﻧ. ﻣﻛدۆﻧﯿﺎش ﻟ ﻛﺎﻧﻮوﻧﯽ ﯾﻛم )دﺴﻤﺒر(ی 2005ەوە ﻛﺎﻧﺪﯾـــﺪی ﻓرﻣﯿـــﯽ ﺋﻧﺪاﻣﺘﯿﯿـــ ﻟ ﯾﻛﺘﯿﯽ ﺋوروﭘﺎ ،ﺑم ﺗﺎﺋﺴـــﺘﺎ ﺑـــ ﺑﯿﺎﻧﻮوی ﻧﺎﺳـــﻜﯿﯽ ﺑﺎرودۆﺧﯽ ﺳﯿﺎﺳﯿﯽ وت و دواﻛوﺗﻨﯽ ﭼﺎﻛﺴـــﺎزﯾﯿﻛﺎﻧﯽ ،ھﯿﭻ وادەﯾـــك ﺑﯚ ﻛﺮدﻧوەی دەرﮔﺎی ﮔﻔﺘﻮﮔـــﯚ دﯾـــﺎری ﻧﻛـــﺮاوە .ﺋﮔرﭼﯽ ﺑﺮوﻛﺴـــﻞ ﻟواﻧﯾ ﮔﻠﯚﭘﯽ ﺳـــوز ﺑﯚ ﮔﻔﺘﻮﮔﯚﻛﺎن ﻟﮔـــڵ ﺳـــﻜﯚﭘﯿﺎ ھﻜﺎت ،ﺑم ﯾﯚﻧـــﺎن رەﻧﮕ ﯾﻛﺴـــر ﻣﺎﻓـــﯽ ﭬﯿﺘـــﯚی ﺧـــﯚی ﺑﻛﺎرﺑﻨﺖ. ﭘﺸـــﺘﺮﯾﺶ ﺋﺳـــﯿﻨﺎ ﭬﯿﺘـــﯚی ﺑﻛﺎرھﻨﺎﺑﻮو ﻟ دژی ھﺎﺗﻨﻧـــﺎوەوەی ﻣﻛدۆﻧﯿﺎ ﺑﯚ ﻧﻮ ﻧﺎﺗﯚ ،ﻛ دەﺑﻮاﯾ ﻟ ﻧﯿﺴـــﺎن )ﺋﺎﭘﺮﯾـــﻞ(ی 2009ﺑﺒﻮواﯾ ﺋﻧﺪام .ﺗﻧﺎﻧت ﯾﯚﻧﺎن دژی ﻧﺎوی وﺗﻛﺷـــ، ﭼﻮﻧﻜ ﭘﯿﻮاﯾ وﺷی )ﻣﻛدۆﻧﯿﺎ( ﺗﻧﯿﺎ و ﺗﻧﯿﺎ ﺑﺷـــﻜ ﻟ ﻣﯿﺮاﺗﯽ ﻣﮋووﯾﯽ ﮔﺮﯾﻜﯽ ﻛﯚن) .(5ﻟ ﺋﺎﻛﺎﻣﺪا ،ﻣﻛدۆﻧﯿﺎ ﺋم ﻛﺸـــﯾی ﺑﺮدە دادﮔﺎی دادی ﻧﻮدەوﺗﯽ .ﺳـــﯾﺮەﻛ ﻟوەداﯾ ﻛ ﺋم ﮔﻔﺘﻮﮔﯚ ﺳـــﺧﺘﺎﻧی ﭘﯾﻮەﺳـــﺘﻦ ﺑـــ ﻧﺎﻛﯚﻛﯿﯽ ﯾﯚﻧﺎﻧﯽ -ﻣﻛدۆﻧﯽ ،واﺗ ﻛﺸـــی دەوﺗﻜﯽ ﺋﻧـــﺪام ﻟ ﯾﻛﺘﯽ ﺋوروﭘﺎ ﻟﮔـــڵ دەوﺗﻜﯽ ﻛﺎﻧﺪﯾﺪ ،ﻟﻻﯾن ﯾﻛﺘﯿﯽ ﺋوروﭘﺎوە ﺳرﭘرﺷﺘﯽ ﻧﺎﻛﺮﺖ ،ﺑﻜﻮ ﻛﯚﻣﯿﺴـــﯿﯚﻧﻜﯽ ﺳر ﺑ ﻧﺗوە ﯾﻛﮕﺮﺗـــﻮوەﻛﺎن ﺑ ﺳـــرۆﻛﺎﯾﺗﯽ دﯾﭙﻠﯚﻣﺎﺗﻜﯽ ﺋﻣرﯾﻜﯽ ،ﺑڕﺰ ﭘﯚل ﻧﯿﻤﺘﺰ ،ﺳرﭘرﺷـــﺘﯿﯿﺎن دەﻛﺎت. دﯾـــﺎرە زۆری ﭘﻨﭼﻮو ھﺳـــﺖ ﺑـــ ﺋﺎﻛﺎﻣ ﺳﯿﺎﺳﯿﯿﻛﺎﻧﯽ ﺋم ﻛﺸ ﺋوروﭘﯿﯿ ﻛﺮا .ﺳرۆك وەزﯾﺮاﻧـــﯽ ﻛﺮواﺗﯿﺎ ﺋﯿﭭﯚ ﺳـــﺎﻧﺎدﯾﺮ ﻛ ﺑﺎﺳـــﯽ ﻟ ﭘﻮﯾﺴﺘﯿﯽ ﻧﺎﻧوەی ﺳدﻣ ﻟ ﻛﺮواﺗﯿﺎ و ﺋوروﭘﺎ دەﻛـــﺮد ،ﻟـــ1 ی ﺗﻣﻤﻮز )ﺟـــﻮﻻی( ی 2009 دەﺳﺘﯽ ﻟﻛﺎر ﻛﺸـــﺎﯾوە .ﺋم ﭘﯿﺎوە ﺳﯿﺎﺳﯿﯿ ﺑـــ ﺋزﻣﻮوﻧ ،ﻟ ﺳـــﺎﯽ 2003ﮔﯾﺸـــﺘﺒﻮوە ﺳـــرۆﻛﺎﯾﺗﯽ ﺣﻜﻮﻣت و ﺳـــرﻛوﺗﻮو ﺑﻮو ﻟ ﻧﻮﻜﺮدﻧوەی ﻛﯚﻣﮕی دﯾﻤﻮﻛﺮاﺗﯽ ﻛﺮواﺗﯽ،HDZ ﻛ ﭘﺎرﺗﻜﯽ ﻧﺎﺳﯿﯚﻧﺎﻟﯿﺴـــﺖ و ﻛﯚﻧﺴـــﺮﭬﺎﺗﯚرە و ﺟﮕـــ ﻟ ﻣﺎوەﯾﻛﯽ ﻛﻮرﺗﯽ ﻧﻮان 2000و 2003 ﻛ ﺳﯚﺳـــﯿﺎل -دﯾﻤﯚﻛﺮاﺗﻛﺎن دەﺳـــﺗﯿﺎن ﺑ دەﺳـــﺖ ﺑﻮو ،ﻟﺳـــﺎﯽ 1990ەوە ﻟ دەﺳﺗﺪا ﺑﻮوە.
ﺟﻮﮔﺮاﻓﯿﺎی وﺗﺎﻧﯽ ﺷﯿﻨﮕﻦ وﺗﺎﻧﯽ ﯾﻛﺘﯽ ﺋوروﭘﺎ ﻟﻧﻮ رووﺑری ﺷﯿﻨﮕﻦ ﻟ دەرەوەی ﺷﯿﻨﮕﻦ ﭘﯾﻮەﻧﺪﯾﯿ ﭘﺳﻧﺪﻛﺮاوەﻛﺎن وﺗﺎﻧﯽ دەرەوەی ﯾﻛﺘﯽ ﺋوروﭘﺎ ﻛ ﻟ ﺷﯿﻨﮕﻦ ﺋﻧﺪاﻣﻦ ﺳﺘﺎﺗﻮ)ﻗوارە(ی ﻧﺎدﯾﺎر ﺳﺘﺎﺗﻮی "ﮔﺷﺳﻧﺪوو" )ھﺎوﻛﺎرﯾﯽ ﺋﺎﺑﻮوری و ﺳﯿﺎﺳﯽ( ﻓﺮاواﻧﺒﻮون
ﺗﺒﯿﻨﯽ :ﻟ ﻛﺎﻧﻮوﻧﯽ دووەم )ﺟﺎﻧﯿﻮەری(ی 2010ەوە ،ﺧﻜﯽ وﺗﺎﻧﯽ ﻛﺮواﺗﯿﺎ و ﺳﺮﺑﯿﺎ و ﻣﯚﻧﺘﻨﮕﺮۆ ﺑﯚ ﭼﻮوﻧ ﻧﻮ وﺗﺎﻧﯽ ﺳر ﺑ ﺷﯿﻨﮕﻦ ،ﭼﯿﺘﺮ ﭘﻮﯾﺴﺘﯿﺎن ﺑ ﭬﯿﺰە ﻧﺎﺑﺖ
ھرﮔﯿﺰ ﻧﯾﺸﺎردووەﺗوە ﻛ ﭘﺸﺘﮕﯿﺮﯾﯽ ﺟﻧرا ﻛﺮواﺗﯿﯿـــﻛﺎن دەﻛﺎت ﻛـــ دراوﻧﺗـــ دادﮔﺎی ﺳـــﺰای ﻧﻮدەوﺗﯿﯽ ﻻھﺎی ﻟﻣڕ ﯾﻮﮔﯚﺳﻼﭬﯿﺎی ﭘﺸـــﻮو .ﺋوەﺷﯽ ﻧﺷـــﺎردووەﺗوە ﻛ دژاﯾﺗﯽ ﺋﺎﺷﺘﺒﻮوﻧوەﯾﻛﯽ ﺳرﺗﺎﺳـــری دەﻛﺎت ﻟﮔڵ ﺳـــﺮﺑﯿﺎ و ﮔﻮﻣﺎﻧﯿﺸـــﯽ ھﯾـــ ﻟﺳـــر ﺋﺎﯾﻨﺪەی ﭼﻮوﻧ ﻧـــﻮ ﯾﻛﺘﯿﯽ ﺋوروﭘﺎ .ﻛواﺗ دەﺳـــﺖ ﻟـــ ﻛﺎرﻛﺸـــﺎﻧوەﻛی ﺑڕﺰ ﺳـــﺎﻧﺎدﯾﺮ دەﻛﺮێ ﺑـــ دوو ﺟـــﯚر ﻟﻜﺒﺪرﺘوە :ﺳـــرۆك وەزﯾﺮی ﭘﺸـــﻮو ﻣﻠﻤﻼﻧﯿ ﻧﻮﺧﯚﯾﯿﻛـــی ﻧﻮ KDKی دۆڕاﻧﺪ ،ﺑم دەﯾﻮﯾﺴـــﺖ وا ﺑـــﻜﺎت ﻛ ﺋوروﭘﺎ ﺑرﭘﺮﺳـــﯿﺎرﺘﯿﯿﻛﺎﻧﯽ ﺑﮕﺮﺘ ﺋﺳـــﺘﯚی ﺧﯚی. ﺳرﻛوﺗﻨﻛی ﺑڕﺰ ﻛﯚﺳﯚر ﻟ داﻧﻮﺳﺘﺎﻧﺪﻧﻛﺎﻧﯽ ﻟﯿﻮﺑﻠﯿﺎﻧﺎ ﻛﻮرﺗﺨﺎﯾن ﺑﻮو ،ﭬﯿﺘﯚﻛی ﺳﻠﯚﭬﯿﻨﯿﺎﯾﺶ
ﻛﺎﻧﺪﯾﺪە ﺑھﺰەﻛﺎن وﺗﺎﻧﯽ ﺳﻮودﻣﻧﺪ ﻟ ھﺎوﻛﺎری ﺑﯚ ﺑ ﺋﻧﺪاﻣﺒﻮون وﺗﺎﻧﯽ ﺳـــﻮودﻣﻧﺪ ﻟ رﻜﻜوﺗﻨﻨﺎﻣی ﺳـــﻗﺎﻣﮕﯿﺮی و ھﺎوﻛﺎرﯾﯽ ﺟﺒﺟﻜﺮاو ﯾﺎن ﺋوەی ﻛ ﺧرﯾﻜ ھﻣﻮار دەﻛﺮﺖ ﺋو وﺗﺎﻧی ﻛ دەﺑ داوای ﭬﯿﺰە ﺑﻜن ﺑﯚ ﺋوەی ﺑﭽﻨ ﻧﻮ ﺧﺎﻛﯽ ﺷﯿﻨﮕﻦ -ەوە
ھروەھﺎ رﮕ ﺗﺎزەﻛی ﺋﯚﺗﯚﻣﺒﻞ ﻛ ﺳـــﻜﯚﭘﯿﺎ ﺑ ﺳـــﻨﻮوری ﯾﯚﻧﺎن دەﺑﺳـــﺘﺘوە ﻧﺎوی ﻓﯿﻠﯿﭙﯽ ﻣﻛدۆﻧـــﯽ ﻟﻨـــﺮا .ﭼﻧﺪﯾﻦ ﭘﯾﻜـــری ﮔورە ﺑﯚ ﺷـــﻜﯚدارﻛﺮدﻧﯽ ﺋـــو دوو ﭘﺎواﻧ ﻟ ھﻣﻮو ﺷﺎرەﻛﺎﻧﯽ وت دروﺳﺘﻜﺮاون. ﺋـــم "ﺧﯾﺎـــ ﻣﮋووﯾﯿـــ "(8)ﻟﮔـــڵ رای ﮔﺸـــﺘﯿﯽ ﻣﻛدۆﻧﯿﺎ ﻟـــ دژی رەﻓﺘـــﺎری ﯾﯚﻧﺎن ﯾﻛﺪەﮔﺮﺘـــوە :زۆر ﻟـــ ﺧﻜـــﯽ ﻣﻛدۆﻧﯿـــﺎ ﭘﯿﺎﻧﻮاﯾـــ ﻛ ﺑ ﺗﺣدداﻛﺮدﻧـــﯽ ﻧﺎوی وت و زﻣﺎن و ﮔﻟﯽ ﻣﻛدۆﻧﯿﺎ ،ﺋﺳـــﯿﻨﺎ دەﺳـــﺘﺪرﮋی دەﻛﺎﺗ ﺳـــر ﻧﺎﺳـــﻨﺎﻣی ﻧﺗوەﯾﯽ و ﮔﺸﺘﯽ و ﺗﺎﻛﯿﯽ ﻣﻛدۆﻧﯿﯿﻛﺎن .ﺑڕﺰ ﮔﺮوﭭﺴﻜﯽ دەﺗﻮاﻧ "ﺳـــﻮود ﻟ ﺋﺳـــﻜﻧﺪەر وەرﺑﮕﺮﺖ" ﺑﯚ ﺋوەی ﺋﮔر ﺑﯚ ﻣﺎوەﯾﻛﯽ ﻛﻮرﺗﯿﺶ ﺑ ،ﻟ دەﺳـــﺗﺪا ﺑﻤﻨﺘوە .ﻟ ﺑراﻣﺒر ﺋوەدا ،ﺋم ﺑﺎﺑﺗ زۆر ﺑ
ﻣﻛدۆﻧﯿﺎش ﻟ ﻛﺎﻧﻮوﻧﯽ ﯾﻛم )دﺴﻤﺒر(ی 2005ەوە ﻛﺎﻧﺪﯾﺪی ﻓرﻣﯿﯽ ﺋﻧﺪاﻣﺘﯿﯿ ﻟ ﯾﻛﺘﯿﯽ ﺋوروﭘﺎ ،ﺑم رووﺑڕووی ﭬﯿﺘﯚی ﯾﯚﻧﺎن دەﺑﺘوە ﻛ ﺗﻧﺎﻧت دژی ﻧﺎوی وﺗﻛﺷ ،ﭼﻮﻧﻜ ﭘﯿﻮاﯾ وﺷی )ﻣﻛدۆﻧﯿﺎ( ﺑﺷﻜ ﻟ ﻣﯿﺮاﺗﯽ ﻣﮋووﯾﯽ ﮔﺮﯾﻜﯽ ﻛﯚن ھرﭼﻧـــﺪە ﺑڕـــﺰ ﺳـــﺎﻧﺎدﯾﺮ ﭘﺮۆﺳـــی ﻧﻮﻜﺮدﻧوەﯾﻛـــﯽ راﺳـــﺘﻗﯿﻨی ﻛﯚﻣﮕـــی ﻛﺮواﺗﯽ دەﺳﺘﭙﻜﺮد ،ﺑم ﻧﯾﺘﻮاﻧﯽ ﺑ ﺗواوەﺗﯽ دەﺳـــﺗﯽ ﺧﯚی ﺑﺳـــر ﺣﯿﺰﺑﻛـــی ﺧﯚﯾﺪا ﺑﺴـــﭘﻨﺖ .ﺑڕﺰ ﺧﺎﺗﻮو ﻛﯚﺳﯚر ﺟﮕی ﺋوی ﮔﺮﺗوە ﻟ ﺳرۆﻛﺎﯾﺗﯿﻜﺮدﻧﯽ ﺣﻜﻮﻣت و ﺣﯿﺰب، ﺑم ﺑﺎ ﺗﻮوﻧﺪڕەوەﻛی ﻛﯚﻣﮕی دﯾﻤﻮﻛﺮاﺗﯽ ﻛﺮواﺗﯽ ،ﺑ رﺒراﯾﺗﯿﯽ ﺑڕﺰان ﭬﻼدﯾﻤﯿﺮ ﺳﻜﺲ و ﺋﺎﻧﺪرﯾﺎ ھﺒﺮاﻧﮓ دﯾﺴﺎن ﺟوی وﺗﯿﺎن ﮔﺮﺗوە دەﺳﺖ. دوو ﻛﺸ ھڕەﺷ ﻟ ھﺎوﺳﻧﮕﯿﯿ ﻧﺎﺳﻜﻛﺎن دەﻛن ﺑڕﺰ ھﺒﺮاﻧﮓ ،ﻛ ﺷﺎﻧﺴـــﻜﯽ ﺑﺎﺷﯽ ھﯾ ﻟ ھﺒﮋاردﻧﻛﺎﻧـــﯽ ﻛﺎﻧﻮوﻧﯽ دووەم )ﺟﺎﻧﯿﻮەری(ی 2010دا ﺳـــرﺑﻜوێ و ﺑﺒﺘ ﺳـــرۆك ﻛﯚﻣﺎر،
ﺑردەوام ﻣﺗﺮﺳﯽ ﻟﺳـــر ﻛﺎﻧﺪﯾﺪﺑﻮوﻧﯽ ﻛﺮواﺗﯿﺎ دروﺳـــﺘﺪەﻛﺮد (6).ﻟﮔـــڵ ﺋوەﺷـــﺪا ،ﺑ وﺗی ﻛﯚﻣﯿﺴﺎری ﺋوروﭘﯽ ﺑﯚ ﻓﺮاواﻧﻜﺮدﻧﯽ ﯾﻛﯿﺘﯿﯿﻛ ﺑڕـــﺰ ﺋﯚﻟﯽ رﮫﻦ ﻛ ﻟ 14 ی ﺗﺸـــﺮﯾﻨﯽ ﯾﻛم )ﺋﯚﻛﺘﯚﺑـــر( راﯾﮕﯾﺎﻧﺪ ،ﻛﺮواﺗﯿﺎ ﺑﭘﯽ"درﮋەدان و ﭼﻛﺮدﻧـــوە"ی ھوﻛﺎﻧﯽ ﺑﯚ ﭼﺎﻛﺴـــﺎزی ﻟ ﺑﻮاری دادوەری و ﺗﻜﯚﺷـــﺎن ﻟـــ دژی ﮔﻧﺪەﯽ و ﺗﺎواﻧﯽ رﻜﺨﺮاو ،ﺧﯚی ﻟ ھﯽ ﮔﯾﺸﺘﻦ ﻧﺰﯾﻚ دەﻛﺎﺗوە" .ﺑ ﮔﻮﺮەی رای ﺋﯚﻟﯽ رﮫﻦ ،ﻟواﻧﯾ ﮔﻔﺘﻮﮔﯚﻛﺎن ﻟ ھﺎوﯾﻨﯽ 2010ﺗواو ﺑﻦ. ﻟ ﻣﻛدۆﻧﯿﺎ ،ﺷﻜﺴـــﺘﯽ ﭼﻮوﻧـــ ﻧﻮ ﻧﺎﺗﯚ و رﮕﺮﯾﯿ ﺋوروﭘﯿﯿﻛ دەﺑﻨ ھﯚی ﺳرھﺪاﻧوەی ﻧﺎﺳﯿﯚﻧﺎﻟﯿﺰﻣﻜﯽ ﺗﺮﺳﻨﺎك .ﺣﻜﻮﻣﺗﯽ راﺳﺘەوەﻛﺎن ﻛ ﭘﻜﮫﺎﺗﺒﻮو ﻟ ،(VMRO - DPMNE)(7) ﺑ ﺳـــرﻛﺮداﯾﺗﯽ ﻧﯿﻜﯚﻻ ﮔﺮوﭭﺴـــﻜﯽ ،وەﻣﯽ ﺋو رﮕﺮﯾﯿـــ ﯾﯚﻧﺎﻧﯿﯿـــی ﺑ ﯾﺎرﯾﻜﺮدن ﺑ ھﺳـــﺘﯽ ﯾﯚﻧﺎﻧﯿﯿﻛﺎن داﯾوەو ﮔﻮﺗﯽ :ﻓۆﻛﺧﺎﻧی ﺳﻜﯚﭘﯿﺎ ﻟﺳﺎﯽ 2007ﻧﺎوی ﺋﺳﻜﻧﺪەری ﮔورەی ﻟﻨﺮا،
دﯽ ﺋﻟﺒﺎﻧﯿﯿﻛﺎﻧﯽ ﻣﻛدۆﻧﯿﺎ ﻧﯿﯿ ﻛ ﭼﺎرەﻛﻜﯽ ﺧﻜـــﯽ وت ،واﺗ ﻧﺰﯾﻜی ﭘﻨﺞ ﺳـــت ھزار ﻛس ،ﭘﻜﺪﻨﻦ. دەوﺗﯽ ﻣﻛدۆﻧﯿﺎ ﻛ ﻟ 1992 ﺳرﺑﺧﯚﯾﯽ وەرﮔﺮﺗﻮوە ،ﺗﺎوەﻛﻮ ﺋﺴﺘﺎ ﻟﻻﯾن ﺋﻟﺒﺎﻧﯿﯿﻛﺎﻧوە دان ﺑ ﺷـــرﻋﯿﺗﯿﺪا ﻧﻧﺮاوە ،ﻟﺳـــﺎﯽ ،2001 زۆری ﻧﻣﺎﺑـــﻮو ﺋـــو وﺗـــ ﺗﻮوﺷـــﯽ ﺟﻧﮕﯽ ﻧﺎوﺧﯚﯾﯽ ﺑﺒﺖ) .(9ﺋﮔر رﻜﻜوﺗﻨﻛﺎﻧﯽ ﺋﺎﺷﺘﯿﯽ ﺋﯚھﺮﯾﺪ )ﺷـــﺎرﻜ ﻟـــ ﻣﻛدۆﻧﯿﺎ -و( ﻛ داوای ﺑﻧﺎﻣرﻛزﯾﻜﺮدﻧـــﯽ وت دەﻛﺎت ،ﺗﻧﮫﺎ وەﻣﯽ ﺑﺷـــﻚ ﻟ داواﻛﺎرﯾﯿﻛﺎﻧﯽ ﻛﻣﯿﻨ ﺋﻟﺒﺎﻧﯿﯿﻛﺎن ﺑﺪاﺗوە ،ﺋوە ﺋو ﻛﻣﯿﻨ ﺋﻟﺒﺎﻧﯿﯿ ﭼﻮارﭼﻮەی ﺳﯿﺎﺳـــﯿﯽ دەوﺗﯽ ﻣﻛدۆﻧـــﯽ ﻗﺒﻮڵ دەﻛﺎت ﺑ ﻣرﺟﻚ ﻣﻛدۆﻧﯿﺎ ﻟـــ ﯾﻛﺘﯿﯽ ﺋوروﭘﺎ ﻧﺰﯾﻚ ﺑﺘوە ،ﺑ ﺗﺎﯾﺒﺗﯽ دوای ﺑدەﺳـــﺘﮫﻨﺎﻧﯽ ﭘﺎﯾی ﻛﺎﻧﺪﯾﺪﺑﻮون .دوای ﺋم ﺑﯾﺎرە و ﺑم ﭘﺸﻨﻛوﺗﻨﯽ ﭘﺮۆﺳﻛ ،ﺋﻟﺒﺎﻧﯿﯿﻛﺎن زۆر دﯿﺎن ﺑ دەوﺗﻜﯽ
MONDE MONDE LE
19
LE
دﯾﺴﻣﺒری 2009 2009 دﯾﺴﻣﺒری diplomatique diplomatique ﻛﻮردی
ﻛﻮردی
ـــــــــﯽ ﺋوروﭘﺎ و ﺳرھﺪاﻧوەی ﻧﺎﺳﯿﯚﻧﺎﻟﯿﺰم
ــــﻮان ﺑﺮوﻛﺴﻞ و وﺗﺎﻧﯽ ﺑﻟﻜﺎن ﭼﺎودﺮان ﺟﺧﺖ ﻟﺳـــر ﺋوە دەﻛﻧوە ﻛ ﺋو وﺗﺎﻧی رﮕﯾﺎن ﭘﻨدراوە ،ﺧﺎﻜﯽ ھﺎوﺑﺷﯿﺎن ھﯾ ،ﺋوﯾﺶ ﺋوەﯾ ﻛ زۆرﺑی داﻧﯿﺸـــﺘﻮاﻧﯿﺎن ﻣﻮﺳـــﻤﺎﻧﻦ ..وا ﭘﻨﺎﭼـــ ﺋم ﭘـــﻮەرە رۆﻜﯽ راﺳـــﺘﻗﯿﻨی ھﺑﺖ ،ﺑم رۆژﻧﺎﻣ ﻧﺎوﺧﯚﯾﯿﻛﺎن ﻛﯚﻣﻚ ﭘﺮﺳـــﯿﺎر دەوروژﻨﻦ ﻛـــ ھﻧﺪﻚ ﺟﺎر دﯾﻤﺎﮔﯚﮔﯿﯿﺎن ﺗﺪاﯾ" :ﺋﺎﯾـــﺎ ﻟڕووی ﺋﺧﻼﻗﯿﯿوە رەواﯾ ﺋﺎزادی ﺳـــﻮوڕاﻧوە ﻟـــ ﺋوروﭘﺎدا ﺑﺪرﺘ ﺳﺮﺑﻛﺎن ﻛﭼﯽ ﻛﺳﻮﻛﺎری ﻗﻮرﺑﺎﻧﯿﺎﻧﯽ ﺳﺮﯾﺒﺮﯾﻨﯿﭽﺎ ﺑ ﺑش ﺑﻜﺮﻦ؟ ")(13 ﻟ ﻛﯚﺳـــﯚﭬﯚ ﺋﻟﺒﺎﻧﯿﯿـــﻛﺎن دەزاﻧـــﻦ ﻛ ﺋو ﺳـــرﺑﺧﯚﯾﯿی ﻟ ﺷﻮﺑﺎت )ﻓﺒﺮﯾﻮەری(ی 2008 راﯾﺎﻧﮕﯾﺎﻧﺪووە ،واﺗﺎی ﺳـــروەرﯾﯿﻛﯽ راﺳﺘﻗﯿﻨ ﻧﺎدات و دەرﮔﺎﻛﺎﻧﯽ ﺋوروﭘﺎ ﺑم زوواﻧ ﺑ رووﯾﺎﻧﺪا ﻧﺎﻛﺮﻨوە -ﺋﻣـــش وەك ﺧﯿﺎﻧﺗﻜﯽ "ﯾﺎوەرە" رۆژﺋﺎواﯾﯿﻛﺎﻧﯽ ﺳـــرﺑﺧﯚﯾﯽ دەﺑﯿﻨﺮێ ،ﻟ ﭘﺶ ھﻣﻮوﯾﺎﻧوە ﻓرەﻧﺴﺎ و ﺑرﯾﺘﺎﻧﯿﺎ. ﺷـــﺎﻧﺪی ﯾﻛﺘﯿـــﯽ ﺋوروﭘﺎ ﻟ ﻛﯚﺳـــﯚﭬﯚ ﺑ ﻧﻮی ﺣﻮﻛﻤﯽ ﯾﺎﺳـــﺎﯾﯽ )ﯾﻮﻟﻜـــﺲ( ﻟ ﻛﺎﻧﻮوﻧﯽ ﯾﻛـــم )دﺴـــﻤﺒر(ی 2008دەﺳـــﺘﯽ ﺑ ﻛﺎر ﻛﺮد .ﻛﯚﻣﻛ" ﺗﻛﻨﯿﻜﯿﻛ"ی ﺋو ﻣﯿﺴـــﯿﯚﻧ ﻟ ﻣﯾﺪاﻧـــ ﺳـــرەﻛﯿﯿﻛﺎﻧﯽ ﭘﯚﻟﯿـــﺲ ،دادوەری و ﮔﻮﻣﺮگ دەﺑ ھﺎوﻛﺎرﯾﯽ داﻣزراوەﻛﺎﻧﯽ ﻛﯚﺳـــﯚﭬﯚ ﺑﻜﺎت ﻟ ﭘﺮۆﺳی ﮔﺷـــﻛﺮدﻧﯿﺎﻧﺪا و ﺑﻼﯾن ﺑﻦ ﻟ ﺋﺎﺳﺘﯽ ﻣﺳﻟی ﺧﺎﻛﺪا .ﺑم ﻟﮔڵ ﺋوەﺷﺪا ﺟﺒﺟﻜﺮدﻧـــﯽ ﻣرﺟﺪار دەﺑﺖ ﺑـــ ﺋﯿﻤﺰاﻛﺮدﻧﯽ رﻜﻜوﺗﻨﻨﺎﻣ ﺗﺎﯾﺒﺗﯿﯿﻛی ﻟﮔڵ ﺳـــﺮﺑﯿﺎ ،ﻛ ﭘﻼﻧﻜﯽ ﺷـــش ﺧﺎﯿﯿ و ﻧﺗوە ﯾﻛﮕﺮﺗﻮوەﻛﺎن داﻧﻮﺳﺘﺎﻧﺪﻧﯽ ﻟﺳـــر ﻛﺮدووە .ﻣﯿﺴﯿﯚﻧﻛ ﻧﯿﺎزی واﯾ ﻛ ھﺎوﻛﺎرﯾﻛی ﻟﮔڵ ﺑﻟﮕﺮاد ،ﺑ ﺗﺎﯾﺒﺗﯽ ﻟ ﺗﻜﯚﺷﺎن دژی ﺗﺎواﻧﯽ رﻜﺨﺮاو ،درﮋە ﭘﺒﺪات. ﻟم ھﻟﻮﻣرﺟﺎﻧـــدا) ،ﯾﻮﻟﻜﺲ( دەﺑﺘ ﺟﮕی ﺗﻮوڕەﯾﯽ و دﺸـــﻜﺎوﯾﯽ ﺧﻜﯽ ﺋﻟﺒﺎﻧﯽ ﻛ ھﺗﺎ دﺖ رادﯾﻜﺎﻟﺘﺮ دەﺑﻦ :ﺑم ﺷـــﻮەﯾ ،ﻟ25 ی ﺋﺎب )ﺋﯚﮔﻮﺳﺖ(ی راﺑﺮدوو ،ﺑﺰووﺗﻨوەی ﭬﺘﭭﯿﻨﺪۆﺳﯿ )ﺑﯾﺎرداﻧﯽ ﭼﺎرەﻧـــﻮوس( ﭘﺎرﻛﯽ ﺋﯚﺗﯚﻣﯚﺑﯿﻠﻛﺎﻧﯽ )ﯾﻮﻟﻜﺲ( ی ﺗﺎﻧﻜﺮد. ﭼﯿﻨﯽ ﻧﻮەڕاﺳﺘﯽ ﺋوروﭘﺎ -دۆﺳﺖ دەﻛوﺘوە ﺑر ﻣﺗﺮﺳﯽ Sources : Union EuropÊenne ; Visa- Schengen.info Didier Ortolland et jean Pierre Pirat , Atlas gÊopolitique des espaces maritimes , Technip , Paris , 2008.
ﺑﭽﻮوﻛﯽ داﺑاو ﺧﯚش ﻧﯿﯿ ﻛ ھﭙی ژﯾﺎﻧﺪﻧوەی ﺷﻜﯚﻣﻧﺪﯾﯽ ﺑﺎب و ﺑﺎﭘﯿﺮاﻧﯽ وەھﻤﯽ ﺧﯚی دەﻛﺎت. وەك ھﻮﺴـــﺘﻜﯽ ﺷـــرﻋﯽ ،ﺋواﻧﯿﺶ دەﻛﺮێ ﺑﻜوﻧ ژﺮ ﻛﺎرﯾﮕرﯾﯽ زەﻧﮕﻛﺎﻧﯽ ﻧﺎﺳﯿﯚﻧﺎﻟﯿﺰم،ﺑ ﺗﺎﯾﺒﺗﯽ دوای راﮔﯾﺎﻧﺪﻧﯽ ﺳـــرﺑﺧﯚﯾﯽ ﻛﯚﺳﯚﭬﯚ ﻛ ﻗﺴـــ و ﺑﺎﺳﯽ دروﺳﺘﻜﺮد ﻟﺳـــر ﺷﯿﺎوﺘﯽ ﯾﻛﺨﺴﺘﻨوەی ﻧﺗوەﯾﯽ ﺋﻟﺒﺎﻧﯽ ).(10 ﻟ ﺑراﻣﺒر ﺋم دوو ﻛﺸـــﯾدا ﻛ ھڕەﺷـــ ﻟ ھﺎوﺳﻧﮕﯿﯿ ﻧﺎﺳـــﻜﻛﺎﻧﯽ ﺋو ھرﻤ دەﻛن ﻛ ﺋوروﭘﺎ ﺑﺷﻮەﯾﻛﯽ ﺗﯿﯚری رۆﻜﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﮔورەی ﺗﺪا دەﮔێ ،ﯾﻛﺘﯿﯽ ﺋوروﭘﺎ ﭘﯽ ﺑﺎش ﺑﻮو ﺑﺪەﻧﮓ ﺑﺖ .رﺴـــﺎﻛﺎﻧﯽ ﯾﻛﺪەﻧﮕﯿﯽ ﻧﻮﺧﯚ رﮕ ﻧﺎدەن ﺋو ﯾﻛﺘﯿﯿ ﻧﺎﺳـــﯿﯚﻧﺎﻟﯿﺰﻣﯽ ﯾﯚﻧﺎﻧﯽ ﻧـــرم ﺑﻜﺎﺗـــوە ،ﭘﻧﺎﺑﺮدﻧﯿﺶ ﺑـــﯚ دادﮔﺎی دادی ﻧﻮدەوﺗـــﯽ دەرﯾﺪەﺧﺎت ﻛ ﯾﻛﺘـــﯽ ﺋوروﭘﺎ دەﺳﺗﯽ ﻧﺎوﺑﮋﯾﻮاﻧﯽ ﻧﯿﯿ. ﺋو ﭘﺮﺳﯿﺎراﻧی ھﻧﺪﻚ ﺟﺎر دﯾﻤﺎﮔﯚﮔﯿﯿﺎن ﺗﺪاﯾ ﺑ ﮔﻮﺮەی راﭘﺮﺳـــﯿﯿﻛﺎن ،ﮔﻮﻣﺎﻧﯽ ﻛﺮواﺗﯿﺎ ﻟ ﭼﻮوﻧ ﻧﻮ ﯾﻛﺘﯿﯽ ﺋوروﭘﺎ ﻟﮔڵ دواﻛوﺗﻨﯽ ﭼﻧﺪ ﺟﺎرەی ﭘﺮۆﺳـــی ﺗﻜﺒﻮون )ﺋﯿﻨﺘﯿﮕﺮاﺳﯿﯚن(، زﯾﺎﺗﺮ ﺑﻮوە .ﻟ ﺳـــﺮﺑﯿﺎ ،ﻣﯚﻧﺘﻨﮕﺮۆ ﯾﺎن ﺋﻟﺒﺎﻧﯿﺎ زۆرﺑی داﻧﯿﺸـــﺘﻮان ﻟﮔڵ ﺋم رواﻧﯿﻨن .ﻧﻣﺎﻧﯽ ﺟﯚش و ﺧﺮۆﺷﯿﺶ ھﺎﻧﯽ ﺳرھﺪاﻧوەی ﺗوژﻣ ﻧﺎﺳﯿﯚﻧﺎﻟﯿﺴﺘﯿﯿ دژە ﺋوروﭘﯿﯿﻛﺎن دەدات. ﻟ ﻣﺎﯾﺲ)ﻣﺎی(ی ،2008ﺳﺮﺑﯿﺎ ﻣﻮﻓﺎﺟﺋﯾﻛﯽ دروﺳـــﺘﻜﺮد :ﻟﯿﺴـــﺘﯽ"ھﺎوﭘﯾﻤﺎﻧﯽ ﺑﯚ ﺳـــﺮﺑﯿﺎی ﺋوروﭘﯽ" ﺑ رﺒراﯾﺗﯽ ﺳـــرۆك ﺑﯚرﯾﺲ ﺗﺎدﯾﭻ ﺑﻮوە ﯾﻛﻣﯽ ھﺒﮋاردﻧ ﭘرﻟﻣﺎﻧﯿﯿﻛﺎن ،ﻛﭼﯽ ﻧﺎﺳﯿﯚﻧﺎﻟﯿﺴـــﺘﻛﺎﻧﯽ ﭘﺎرﺗﯽ رادﯾﻜﺎﻟﯽ ﺳﺮﺑﯽ SRS ﻛ دوای ﭼﻧﺪ ﻣﺎﻧﮕﻚ ﻟ راﮔﯾﺎﻧﺪﻧﯽ ﺳرﺑﺧﯚﯾﯽ ﻛﯚﺳﯚﭬﯚ ﻣﺗﺮﺳـــﯽ ﮔﺷﺳﻧﺪﻧﯽ ﻟﺪەﻛﺮا ،ﭘﻠی دووەﻣﯽ ﺑدەﺳـــﺘﮫﻨﺎ .ﺋم دەﻧﮕﺪاﻧ ﻧﯿﺸﺎﻧﯿﺪا ﻛ ﺑﺷﻜﯽ ﮔورەی رای ﮔﺸﺘﯿﯽ ﺳﺮﺑﯿﺎ ﻟﮔڵ ﭼﻮوﻧ ﻧـــﻮ ﯾﻛﺘﯽ ﺋوروﭘﯿﺪان .ﺑم ﺑردەواﻣﺘﯽ ﺋم ھﻮﺴـــﺘ ﭘﺸـــﺖ ﺑ ھﻨﺎﻧدﯾﯽ ﺋـــم ﺑﻨ دەﺑﺳﺘﺖ. دﯾﺎرە ﺗﺎﺋﺴـــﺘﺎ ،ﺟﮕ ﻟ دۆﺳـــﯿ ﻛﺮاوەﻛی ھﺎوﻛﺎرﯾﻜﺮدن ﻟﮔڵ دادﮔﺎی ﺳـــﺰای ﻧﻮدەوﺗﯽ
ﻟﻣڕ ﯾﻮﮔﯚﺳﻼﭬﯿﺎی ﭘﺸﻮو ،ھﯿﭻ ﺷﺘﻚ ﻧﺑﻮوەﺗ ﻛﯚﺳـــﭗ ﻟﺑردەم ﻛﺎﻧﺪﯾﺪﻛﺮدﻧـــﯽ ﺑﻟﮕﺮاد ﺑﯚ ﻧﻮ ﯾﻛﺘـــﯽ ﺋوروﭘـــﺎ .ﻟ" ﺷﯚڕﺷـــﯽ دﯾﻤﻮﻛﺮاﺗﯽ"ی ﺗﺸـــﺮﯾﻨﯽ ﯾﻛم )ﺋﯚﻛﺘﯚﺑر(ی 2000ەوە ،ﺳﺮﺑﯿﺎ ﻧﺰﯾﻜی ھﻣﻮو ﺋـــو ﺗﯚﻣﺗﺒﺎر و ﮔﻮﻣﺎﻧﻠﻜﺮاواﻧی ﺗﺎواﻧﯽ ﺟﻧﮕﯽ دەﺳـــﺘﮕﯿﺮﻛﺮد ﻛ ﻟﺳـــر ﺧﺎﻛﯽ ﺋودا ﺑﻮون – دوا دەﺳـــﺘﮕﯿﺮﻛﺮدن و دﯾﺎرﺗﺮﯾﻨﯿﺎن ﺋوەی رادۆﭬﺎن ﻛﺎرادزﯾﭻ ﺑﻮو ﻛ رﺒری ﭘﺸﻮوی ﺳﺮﺑﻛﺎﻧﯽ ﺑﯚﺳﻨﯿﺎ ﺑﻮو و ﻟ21 ی ﺗﻣﻤﻮز )ﺟﻮﻻی( 2008ﻟـــ ﺑﻟﮕـــﺮاد ﮔﯿﺮا .ﺑم ھﺸـــﺘﺎ دوو ﻟ ﺗﯚﻣﺗﺒﺎرە ﺳﺮﺑﯿﯿﻛﺎن ﻛ ﺑﺮﯾﺘﯿﻦ ﻟ ﮔﯚران ھﺎدزﯾﭻ و راﺗﻜﯚ ﻣﻼدﯾﭻ دەﺳﺘﮕﯿﺮﻧﻛﺮاون .ﺋﮔر ﺋو دوو راﻛﺮدووە دەﺳـــﺘﮕﯿﺮﺑﻜﺮﻦ ،ﺋوە ھﯿﭻ ﺗﮔرەﯾك ﻟ ﺑـــردەم ﻛﺎﻧﺪﯾﺪﻛﺮدﻧـــﯽ ﺳـــﺮﺑﯿﺎ ﻧﺎﻣﻨﺘوە. ﻛﭼﯽ ﻟﮔڵ ﺋﻣﺷﺪا ،ﭘﺮﺳﯿﺎرﻜﯽ ﮔﺮﻧﮓ وەم ﻧدراوەﺗوە :ﺋﺎﯾﺎ ﺳﻨﻮورەﻛﺎﻧﯽ ﺳﺮﺑﯿﺎ ﻛﯚﺳﯚﭬﯚش دەﮔﺮﺘوە ﻛ ﻟ17 ی ﺷـــﻮﺑﺎت )ﻓﺒﺮﯾﻮەری(ی 2008ﺳـــرﺑﺧﯚﯾﯽ ﺧـــﯚی راﮔﯾﺎﻧﺪ؟ ﻟﺳـــر ﺋم ﭘﺮﺳـــ ﮔﺮﻧﮕ ،ﻛﯚﻣﯿﺴـــﯿﯚﻧﯽ ﺋوروﭘﯽ ﺧﯚی "ﺑﻼﯾن" راﮔﺮﺗﻮوە .ﻛﯚﻣﯿﺴﯿﯚن دە ﻛ داﻧﻨﺎن ﺑـــ دەوﺗﻜﯽ ﺗﺎزە ﻛﺎری ﺋو ﻧﯿﯿ ،ﺑﻜﻮ ﺋﻣ ﭘﯾﻮەﺳـــﺘ ﺑ دەوﺗ ﺋﻧﺪاﻣـــﻛﺎن ﻛ ﻟ ﻧﻮ ﺧﯚﯾﺎﻧﺪا ﯾﻛﺪەﻧﮓ ﻧﯿﻦ. ﻟـــ راﺳـــﺘﯿﺪا ،ھﻣﻮو ﻻﯾك دان ﺑـــ ﺑﺎﯾﺧﯽ ﺳـــﺘﺮاﺗﯿﺠﯿﯽ ﺳـــﺮﺑﯿﺎ دادەﻧﻦ ﻛـــ دەوﺗﻜﯽ ﺳـــرەﻛﯿﯽ ﻧﺎوﭼﻛﯾ ،ﺑم دەﺷﺘﺮﺳـــﻦ ﻛ ﺑ ﺋﻧﺪاﻣﺒﻮوﻧﯽ ﺧﺮای ﻛﺮواﺗﯿﺎ و دواﺗﺮ ﭼﺎوەڕﻜﺮدﻧﻜﯽ درﮋی ﺳـــﺮﺑﯿﺎ رەﻧﮕ ﺑﺒﺘ ھﯚی دروﺳـــﺘﻜﺮدﻧﯽ ﻧﺎھﺎوﺳﻧﮕﯽ و ﻛﺸ .ﻛواﺗ ،ﺑﯚ ﺑﺮدﻧوەی ﻛﺎت، رﮕﺮﺗﻦ ﻟ ﻛﺎﻧﺪﯾﺪﻛﺮدﻧﯽ ﻛﺮواﺗﯿﺎ ﺳﻮودﻜﯽ ﺑﺎﺷﯽ ھﯾـــ و ﻟواﻧﯾ ﭘﺮۆﺳـــﻛ دواﻛوﺗﻨﯽ دﯾﻜش ﺑﺧﯚﯾوە ﺑﺒﯿﻨ.ﻟ ﻧﻮەﻧﺪە دﯾﭙﻠﯚﻣﺎﺳـــﯿﯿﻛﺎﻧﺪا، ﻧﺎڕاﺳـــﺘوﺧﯚ ﺋﺎﻣﺎژە ﺑوە دەﻛﺮﺖ ﻛ ﻛﻟﻠرەﻗﯽ ﺳﻠﯚﭬﯿﻨﯿﺎ ﻟﻣڕ دۆﺳﯿی ﻛﻧﺪاوی ﭘﯿﺮان ﺑ دﯽ زۆرﺑی ﺑرﭘﺮﺳـــ ﺋوروﭘﯿﯿﻛﺎﻧ .ﻟﺮەوە ﺑﯿﺮﻣﺎن ﺑﯚ ﺋوە دەﭼ ﻛ ﻟﯿﻮﺑﻠﯿﺎﻧﺎ دەﯾﺘﻮاﻧﯽ ﺧﺰﻣﺗﻜﯽ داواﻛﺮاو ﭘﺸـــﻜش ﺑﻜﺎت ،دﯾﺎرە ﺗﻧﮫﺎ ھﻧﮕﺎوﻚ ﭘﻮﯾﺴﺘ... ﺑم ﻟـــ دۆﺧﯽ ﺑﯚﺳـــﻨﯿﺎ -ھﺮزﮕﯚﭬﯿﻨﯿﺎ ﻛ ﻟ ﭘـــﺎش ﻛﯚﺗﺎﯾﯽ ﺟﻧﮓ و ﻟ ﺳـــﺎﯽ 1995ەوە ﻟ ﺣﺎﻟﺗﯽ ﺳـــﺘﺎﺗﻮﻛﯚ )اﻟﻮﭼـــﻊ اﻟﺮاھﻦ(دا دەژی،
ﺳﯿﺎﺳـــت ﻣﺎﯾﭘﻮوﭼﯿﯽ ﺧﯚی دەرﺧﺴـــﺘﻮوە ،ﺑ ﺗﺎﯾﺒﺗﯽ ﻛﺎﺗﻚ ﺑﺎس ﻟ" ﺑﺧﺸﯿﻨﯽ ﻛﺎت ﺑ ﻛﺎت" دەﻛﺎت. ﻟ ﺗﻣﻤﻮز )ﺟﻮﻻی(ی 2009و ﺑﯚ رەواﻧﺪﻧوەی ﮔﻮﻣـــﺎن ،ﺋﻧﺠﻮوﻣﻧـــﯽ ﺋوروﭘـــﺎ ) (11ﺑﯾـــﺎری ھﻮەﺷﺎﻧﺪﻧوەی ﺳﯿﺴﺘﻣﯽ ﭬﯿﺰایدا ﺑﯚھﺎووﺗﯿﺎﻧﯽ ﺳـــﺮﺑﯿﺎ و ﻣﯚﻧﺘﻨﮕﺮۆ و ﻣﻛدۆﻧﯿﺎ .ﺋم ﺑﯾﺎرە ﻟ دوای 1ی ﻛﺎﻧﻮوﻧﯽ دووەم)ﺟﺎﻧﯿﻮەری(ی2010ەوە دەﻛوﺘـــ ﺑـــﻮاری ﻛﺎرﭘﻜﺮدﻧـــوە .ﻛواﺗ ﺋو ھﺎووﺗﯿﺎﻧ دەﺗﻮاﻧﻦ ﻟ وﺗﺎﻧﯽ ﺳـــر ﺑ ﺷـــﯿﻨﮕﻦ ﺑ ﺋﺎزادی ﺑﺴـــﻮوڕﻨوە -ﺑﯚ ﻣﺎوەی ﺳ ﻣﺎﻧﮓ و ﺑ ﺋـــوەی ﻣﺎﻓﯽ ﻛﺎرﻛﺮدﻧﯿـــﺎن ھﺑﺖ .دﯾﺎرە ﭘﺸـــﺘﺮ ھﺎووﺗﯿﺎﻧﯽ ﻛﺮواﺗﯽ ﺋو ﻣﺎﻓﯾﺎن ھﺑﻮو. ھﺎووﺗﯿﺎﻧﯽ ﺋو وﺗﺎﻧ ﺑ ﮔرﻣﯿﯿوە ﭼﺎوەڕواﻧﯽ ﺋو ﻧرﻣﯿﻨﻮاﻧﺪﻧﯾﺎن دەﻛﺮد .ﺋم ﺑﯾﺎرە ،ﺑراﻣﺒر ﺑـــو ﻣﺎوە درﮋەی ﻛـــ ﺳـــﺮﺑﯿﺎ و ﻣﯚﻧﺘﻨﮕﺮۆ و ﻣﻛدۆﻧﯿﺎ ﭼﺎوەڕواﻧﯿﺎن ﻛﺮدﺑﻮو ،ﻣﺎﯾی دﻨواﯾﯽ ﺑﻮو .ﺳـــرەڕای ﺋوەش ،ﺋم ھﻧﮕﺎوە ﺑﯚﺳﻨﯿﺎ - ھﺮزﮕﯚﭬﯿﻨﯿﺎ و ﺋﻟﺒﺎﻧﯿﺎ و ﻛﯚﺳﯚﭬﯚ ﻧﺎﮔﺮﺘوە. دﯾﺎرە ﺑﯚﺳـــﻨﯿﺎ -ھﺮزﮕﯚﭬﯿﻨﯿـــﺎ و ﺋﻟﺒﺎﻧﯿﺎ و ﻛﯚﺳـــﯚﭬﯚ ﻣرﺟـــ ﺗﻮوﻧـــﺪە دﯾﺎرﯾﻜﺮاوەﻛﺎﻧﯽ ﻧﻮ ﻧﺧﺸـــڕﯽ ﭘﯾﻮەﺳـــﺖ ﺑ ﺳﯿﺎﺳـــﺗﯽ ﻛﯚچ و ﻛﯚﻧﺘﺮۆﻜﺮدﻧﯽ ﺳﻨﻮورەﻛﺎﻧﯿﺎن ﺟﺒﺟ ﻧﻛﺮدووە: وەك دروﺳـــﺘﻜﺮدﻧﯽ ﭘﺎﺳـــﭙﯚرﺗﯽ ﺑﯿﯚﻣﺘـــﺮی، ﺋﯿﻤﺰاﻛﺮدﻧـــﯽ رﻜﻜوﺗﻨﺎﻣﻛﺎﻧـــﯽ وەرﮔﺮﺗﻨـــوەی ﭘﻧﺎﺑران ،دروﺳﺘﻜﺮدﻧﯽ ﺳﻧﺘری دەﺳﺘﺒﺳری ﺑﯚ ﻛﯚﭼﺒراﻧﯽ ﻧﺎﯾﺎﺳـــﺎﯾﯽ ﻛ ﻟـــ وﺗﺎﻧﯽ ﺟﯿﮫﺎﻧﯽ ﺳﯿﻣوە ھﺎﺗﻮون و ھﺘﺪ .ﻟ ھﻣﻮوی ﮔﺮﻧﮕﺘﺮ ،ﺋو وﺗﺎﻧ ﻣﺗﺮﺳـــﯿﯿﻛﯽ ﺋﺎﺷﻜﺮای ﻛﯚﭼﯽ داﻧﯿﺸﺘﻮان ﭘﻜﺪﻨﻦ :ﻟ ﻛﯚﺳﯚﭬﯚ ،زﯾﺎﺗﺮ ﻟ%60 ی داﻧﯿﺸﺘﻮان ﺗﻣﻧﯿﺎن ﻟ 25 ﺳﺎڵ ﻛﻣﺘﺮە و رﮋەی ﺑﻜﺎری ﺑ %60ﺧﻣﻨﺪراوە .ﻟـــم ﺑﺎرودۆﺧدا ،ﻛﯚﭼﻜﺮدن ﺑـــرەو "رۆژﺋﺎوا" ﺗﺎﻛ ﺋﺎواﺗﯽ زۆرﺑـــی ﮔﻧﺠﺎﻧ. ھﻣﺎن ﺣﺎت ﻟ ﺋﻟﺒﺎﻧﯿﺎ ھﯾ ،ﻛﭼﯽ ﺑﯚﺳـــﻨﯿﺎ ھﺮزﮕﯚﭬﯿﻨﯿﺎ ﻛ ﮔﯿﺮۆدەی ﻗﯾﺮاﻧﻜﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽﺑردەوام و ﺧﺎوەﻧﯽ ﻛﯚﻣﻚ داﻣزراوەی ﻛﺎرﺗﯚﻧﯽ و ﺑﺎوەڕﭘﻨﻛـــﺮاوە ،ﻛ رﻜﻜوﺗﻨﻛﺎﻧﯽ ﺋﺎﺷـــﺘﯿﯽ داﯾﺘﯚن داﯾﻨﺎون ،زﯾﺎﺗﺮ ﻧﻘﻮﻣﯽ ﻗﯾﺮاﻧﻛ ﺑﻮوە).(12 رای ﮔﺸـــﺘﯽ ﻟ دژی ﺋم ﺑﯾـــﺎرە ﺋوروﭘﯿﯿﺎﻧ زﯾﺎﺗﺮ وروژا ،ﭼﻮﻧﻜ وەھﺎ دەﺑﯿﻨﺮان ﻛ ﺳﯿﺎﺳـــﺗﯽ ﺟﯿﺎﻛﺎری و ھـــواردن ﭘﯾەو ﺑﻜن .ھﻧﺪﻚ ﻟ
ﺷـــﺎﯾﺎﻧﯽ ﺑﺎﺳـــ ﻛ ھردوو وﺗﯽ ﺑﯚﺳـــﻨﯿﺎ و ﻛﯚﺳـــﯚﭬﯚ ﻟژﺮ ﭘﺎرﺰﮔﺎرﯾـــﯽ ﻧﻮدەوﺗﯿﺪان ﻛ ﺋوروﭘﺎ ﺳرﭘرﺷﺘﯽ دەﻛﺎت ،ﭼﺎرەﻧﻮوﺳﯽ ﺋم دوو وﺗـــ ﺑﯚ ﭼﻮوﻧ ﻧﻮ ﯾﻛﺘﯽ ﺋوروﭘﺎ ﻟ ھﻣﻮوان ﻧﺎدﯾﺎرﺗﺮە .ﺋوروﭘﺎ ﻛـــ ﺗﻮاﻧﺎی ﻧﯿﯿ رۆﻜﯽ ﻛﺎرا ﺑﮕێ ﻟ ﺋﺎﺳﺘﯽ ﻛﺸـــ ﺗﺎزەﻛﺎن و ﺳﯿﺎﺳﺗﻜﯽ ﭘﺘـــو و روون ﻟ ﻛﯚﺳـــﯚﭬﯚدا دﯾﺎری ﺑـــﻜﺎت ،ﺑ ﺗواوەﺗـــﯽ وازی ﻟو رۆ ﺑﺰوﻨرە ھﻨﺎ ﻛ ﮔﻮاﯾ ﮔﺮﺗﺒﻮوﯾ ﺋﺳـــﺘﯚی ﺧﯚی ﻟ" ﺳﺎ ﺧﯚﺷﻛﺎن"ی ﺳرەﺗﺎی ﺋم ھزارەﯾدا. ﺋﺴـــﺘﺎش ﻗﯾﺮاﻧﯽ ﺋﺎﺑﻮورﯾﺶ ھﺎﺗ ﺳر ﮔﺮﻓﺘ ﺳﯿﺎﺳـــﯿﯿﻛﺎن .ﺋـــو دەوﺗﺎﻧ ﻛ ﻟـــ رۆﭼﻮون ﻧﺰﯾﻜﻦ ،ﯾك ﻟ دوای ﯾك روو ﻟ ﺳﻨﺪوﻗﯽ دراوی ﻧﻮدەوﺗﯽ دەﻛن :ﺑﯚﺳـــﻨﯿﺎ ﮔﻔﺘﻮﮔﯚی ﻟﺳـــر ﻗرزﻚ ﺑ ﺑی 1.2ﻣﻠﯿﺎر ﯾﯚرۆ ﻛﺮدووەو ﺳﺮﺑﯿﺎش
ﻟﺳـــر 3.1ﻣﻠﯿﺎر .ﻣﯚﻧﺘﻨﮕـــﺮۆ و ﻣﻛدۆﻧﯿﺎش رەﻧﮕـــ داوای ﻛﯚﻣك ﺑﻜن .ﺑـــم ﭘﻮەرەﻛﺎﻧﯽ ﺋم رﻜﺨﺮاوە ﺟﯿﮫﺎﻧﯿﯿ) ﻣﺑﺳﺖ ﺳﻨﺪوﻗﯽ دراوی ﻧﻮدەوﺗﯿﯿ (وەك ﺋواﻧی ﯾﻛﺘﯿﯽ ﺋوروﭘﺎ ﻧﯿﻦ. ﻟ ﻛﺎﺗﻜﺪا ،ﯾﻛﺘﯽ ﺋوروﭘﺎ ﺗرﻛﯿﺰ دەﻛﺎﺗ ﺳـــر ﭘﻮەرەﻛﺎﻧﯽ ﺣﻮﻛﻤاﻧﺘﯿﯿﻛﯽ ﺑﺎش و ﺗﻜﯚﺷﺎن ﻟ دژی ﮔﻧﺪەﯽ ،ﺳـــﻨﺪوﻗﯽ دراوی ﻧﻮدەوﺗﯽ ﭘ ﻟﺳـــر ﻛﻣﻜﺮدﻧوەی ﺧرﺟﯿﯽ ﮔﺸﺘﯽ دادەﮔﺮێ. ﻟ ﺳـــﺮﺑﯿﺎ ،ژﻣﺎرەی ﻓرﻣﺎﻧﺒـــران ھﺎوﻛﺎت ﻟﮔڵ ﻛﻣﺒﻮوﻧوەی ﻣﻮوﭼﻛﺎﻧﯿﺎن دادەﺑزێ )ﺑ راددەی .(!%40ﭘﯚﻟﯿﺲ ﯾﺎن ﭘﺰﯾﺸﻚ ﻛ ﻣﻮوﭼﯾﺎن ﻛﻣ دﯾﺴـــﺎن ﻧﺎﭼﺎر دەﺑﻦ داوای ﺑﺧﺸـــﯿﺶ و ﺑرﺗﯿﻞ ﺑﻜن ،ﺋـــو دﯾﺎردەﯾـــی ﻛ ﺧرﯾﻜﺒـــﻮو ﺑرەو ﻛﻣﺒﻮوﻧوە دەﭼﻮو. ﺋـــم ﻗﯾﺮاﻧـــ دوور ﻧﯿﯿـــ ﭘﺮۆﺳـــی ﺋـــو ﺋﺎﺳـــﺎﯾﯿﻜﺮدﻧوە ھﻮاﺷی ﻛ ﻟ ﺋﺎراداﯾ ﺗﻜﺒﺪا. ﻟ ﺳـــﺮﺑﯿﺎ ﯾﺎن ﻣﯚﻧﺘﻨﮕﺮۆ ،ﺑـــﯚ ﯾﻛم ﺟﺎر دوای 20ﺳـــﺎڵ ،دۆﺧﻛ وای ﻟﮫﺎﺗﺒـــﻮو ﻛ ھﺎووﺗﯽ ﺑﺘﻮاﻧـــ ﺑ ﻛﺎرەﻛی ﺧﯚی ﺑـــﮋی .ژن و ﻣﺮدﻚ ﻛـــ دوو ﻣﻮوﭼﯾﺎن ھﺑـــﻮو دەﯾﺎﻧﺘﻮاﻧـــﯽ داوای ﻗـــرز ﻟ ﺑﺎﻧﻚ ﺑﻜن ،ﺑم ﺋﻣـــۆ ﻧﺎﺗﻮاﻧﻦ ﺋوە ﺑﻜن :ﻛﻣﺒﻮوﻧوەی داھﺎت ،ﺑرزﺑﻮوﻧوەی ﻧﺮﺧﯽ رەﺳﯿﺪی ھﺎﺗ ﺳـــر ﻛ ﺑھﯚی داﺑزﯾﻨﯽ ﺑھﺎی دراو ﺧﺮاﭘﺘﺮ ﺑﺒﻮو .ﭼﯿﻨﯽ ﻧﻮەڕاﺳﺖ ،ﻛ ﻟ دوای ﻗﯾﺮاﻧﯽ ﻛﯚﻣﯾﺗﯿﯽ ﺳـــرەﺗﺎی ﺳـــﺎﻧﯽ 1990 )ﺟﻧﮓ ،ﺳـــﺰای ﻧﻮدەوﺗﯽ ،ھوﺳـــﺎﻧﯽ زۆر( ﺧرﯾﻜﺒﻮو ﺧﯚﯾﺪەﮔﺮﺗوە ،دﯾﺴـــﺎن ﻟ ﺗﻜﭽﻮوﻧﯽ ﺑﺎری ﮔﻮزەراﻧﯽ ﺧﯚی دەﺗﺮﺳ .ﺳرەڕای ﺋﻣش، ھر ﺋو ﺗﻮـــﮋە ﻛﯚﻣﯾﺗﯿﺎﻧن ﻛ ﭘﺸـــﺘﮕﯿﺮی ﺋﺎﯾﻨـــﺪەی ﺋوروﭘـــﯽ دەﻛـــن و ﺋـــو رﻜﺨﺮاوە دﯾﻤﻮﻛﺮاﺗﯿﺎﻧی ﻛ ﻻﯾﻧﮕـــﺮی ﯾﻛﺘﯿﯽ ﺋوروﭘﺎن دەﮔﯾﻨﻨ دەﺳت. ﺑرەﻧﮕﺎرﺑﻮوﻧوەی ﻗﯾﺮاﻧﯽ ﺗﺎزە ﺑﯚ ﺋوروﭘﺎﯾﻛﯽ ﺑـــ ﺳـــﺘﺮاﺗﯿﮋ و ﺑ ﭘﺮۆژە ﻛ ﮔﯿـــﺮۆدەی ﮔﺮﻓﺘﯽ ﻧﺎوﺧﯚﯾـــﯽ و ﯾﻛﺪەﻧﮕﻨﺑﻮوﻧـــﯽ ﻟﺳـــر زۆرﺑی ﭘﺮﺳـــ ﮔﺮﻧﮕﻛﺎن ﺑﻮوە ،زۆر ﺳﺧﺖ دەﻛوﺘوە. زۆرﺟﺎران ﮔﻮﺗﻮوﻣﺎﻧ ﻛ ﺋوروﭘﺎ ﻧﯾﺘﻮاﻧﯽ ﭘﺸﺒﯿﻨﯽ ﺗﻗﯿﻨوەی ﻛﺸﻛﺎﻧﯽ ﯾﻮﮔﯚﺳﻼﭬﯿﺎ ﺑﻜﺎت ﻟﺳﺎﯽ 1991ﭼﻮﻧﻜ ﻟ رووی ﺳﯿﺎﺳـــﯿﯿوە ﺑ ﺗواوەﺗﯽ ﺑﻨﯿﺎت ﻧﻧﺮاﺑﻮو .ﺋﺎﯾﺎ ﻗﯾﺮاﻧﯽ داﻣزراوەﯾﯽ و ﻗﯾﺮاﻧﯽ ﺋﺎﺑﻮوری ،دﯾﺴـــﺎن رێ ﻟ ﯾﻛﺘﯽ ﺋوروﭘﺎ دەﮔﺮن ﺗﺎ ﺑ ﺑرﺳـــﯿﺎرﺘﯿﯽ ﺧﯚی ھﺴﺖ؟ ﺗﺎ ﺋوروﭘﺎ ﻛﻣﺘرﺧم ﺑ ﻟ دﯾﺎرﯾﻜﺮدﻧﯽ ﺳﯿﺎﺳﺗﻜﯽ روون و ﺋﺎﺷـــﻜﺮا ﻟ ﻧﺎوﭼﻛ ،ﺋـــوە دﻨﯿﺎ ﻧﯿﻦ ﻟوەی ﻛ ﻣﯚرﻛﺮدﻧﯽ ﭘﯾﻤﺎﻧﻨﺎﻣ ﺳﺎدەﻛﺮاوەﻛی ﻟﯿﺸﺒﯚﻧ ﺑﺎرودۆﺧﻛ ﺑ ﺷﻮەﯾﻛﯽ رادﯾﻜﺎل ﺑﮕﯚڕێ. *ﺟﺎن -ﺋﺎرﻧﯚ دﺮەﻧﺲ :ﺳرﻧﻮوﺳـــری ﺳـــﺎﯾﺘﯽ )ﻟـــﯚ ﻛﻮرﯾـــ دو ﺑﻟـــﻜﺎن(ە .ﻣﺎوەﯾﻛـــﯽ ﻛﻣـــ )ﻟﮔـــڵ ﻟـــﯚران ﮔﺴـــﻠن و ﻣﺎرﯾﻠﯿـــﺰ ﺋﯚرﺗﯿﺰ( ﭘرﺗﻮوﻛﻜﯽ ﺑوﻛﺮدووەﺗوە ﺑ ﻧﺎوﻧﯿﺸﺎﻧﯽ )ﺑﺎزاڕە ﻋﻮﺳـــﻤﺎﻧﯿﯿﻛﺎﻧﯽ ﺑﻟـــﻜﺎن( ،ﻧﯚن ﻟﯿـــﻮ ،ﭘﺎرﯾﺲ، .2009
وەرﮔاﻧﯽ :ﻛﺎﻧﺑﯽ ﻣﺤﻣﻤد ﻋو
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ژﺪەر و ﭘراوﺰەﻛﺎن: ) (1ﻗﻮﺑﺮس ،ﺋﯿﺴـــﺘﯚﻧﯿﺎ ،ھﻧﮕﺎرﯾـــﺎ ،ﻟﺘﯚﻧﯿﺎ ،ﻟﯿﺘﻮاﻧﯿﺎ ،ﻣﺎﻟﺘﺎ ،ﭘﯚﻟﯚﻧﯿﺎ ،ﻛﯚﻣﺎری ﭼﯿﻚ ،ﺳـــﻠﯚﭬﺎﻛﯿﺎ و ﺳﻠﯚﭬﯿﻨﯿﺎ. ) (2ﺋم ﭘﯾﻤﺎﻧ ﻟ ﺳـــرەﺗﺎی ﺳـــﺎﯽ 2008ﮔﯚڕدرا ﺑ ﺋﻧﺠﻮوﻣﻧﯽ ھﺎوﻛﺎرﯾﯽ ﻧﺎوﭼﯾﯽ ،ﻛ ﺋﺎﻣﺎﻧﺞ و ﺗﻮاﻧﺎی ﻛﻣﺘﺮی ھﯾ. ) (3ﺑواﻧ دۆﺳـــﯿی ﻟﯚ ﻛﻮرﯾ دو ﺑﻟﻜﺎن" ،ﻛﺸـــی ﻛﻧﺪاوی ﭘﯿﺮان :ﺳـــﻠﯚﭬﯿﻨﯿﺎ رﺪەﮔﺮﺖ ﻟ ﺑﺋﻧﺪاﻣﺒﻮوﻧﯽ ﻛﺮواﺗﯿﺎ ﻟ ﯾﻛﺘﯿﯽ ﺋوروﭘﺎ". ) (4ﺑواﻧـــ ﺟﯚزـــﻒ ﻛﺮوﻟﯿﭻ" ،ﮔﯿﺮوﮔﺮﻓﺘﯽ دﯾﺎرﯾﻜﺮدﻧﯽ ﺳـــﻨﻮوری ﻧﻮان ﺳـــﻠﯚﭬﯿﻨﯿﺎ و ﻛﺮواﺗﯿﺎ ﻟ ﻛﻧﺪاوی ﭘﯿﺮاﻧﺪا" ،ﺑﻟﻜﺎﻧﯚﻟﯚﺟﯽ ،ﺑرﮔﯽ ﺷش ،ژﻣﺎرە 1و ،2ﭘﺎرﯾﺲ.2002 ، ) (5ﺑواﻧـــ ﻧﯿﻜﯚس ﻛﺎﻻﻣﭙﺎﻟﯿﻜﯿﺲ ،ﯾﯚﻧﺎﻧﯿﯿﻛﺎن و ﺋﻓﺴـــﺎﻧی ﺋﺳـــﻜﻧﺪەر ،ھﺎرﻣﺎﺗﺎن ،ﭘﺎرﯾﺲ، .2007 ) (6ھﻣـــﻮوی 10ﺗﯚﻣﺗﺒﺎر و ﺣﻮﻛﻤﺪراون ،ﻟو ﺟﻧڕاﻻﻧ ﻣﯿﺮﻛﯚ ﻧﯚراچ ،ﺋﺎﻧﺘﯽ ﮔﯚﺗﯚﭬﯿﻨﺎ و رەﺣﯿﻢ ﺋﺎدەﻣﯽ و ھروەھﺎ ﯾﺎﻧﻜﯚ ﺑﯚﺑﯿﺘﻜﯚ ﻛ ﭘﺶ ﺋوەی دادﮔﺎﯾﯽ ﺑﻜﺮﺖ ﻣﺮد. ) (7رﻜﺨـــﺮاوی ﺷﯚڕﺷـــﮕی ﻧﺎوﺧـــﯚی ﻣﻛدۆﻧﯿـــﺎ -ﭘﺎرﺗـــﯽ دﯾﻤﻮﻛﺮاﺗﯽ ﺑﯚ ﯾﻛﺘﯿـــﯽ ﻧﺗوەﯾﯽ ﻣﻛدۆﻧﯿﺎ. ) (8ﺑواﻧ رﯾﺴﺘﯚ ﻛﺎراﯾﻜﯚڤ) ،ﻣﻛدۆﻧﯿﯿﻛﺎن ،ﺋﻤ ﻛﯿﻦ؟( ،ﻟﯚ ﻛﻮرﯾ دو ﺑﺎﻟﻜﺎن16 ،ی ﺷﻮﺑﺎت )ﻓﺒﺮﯾﻮەری( ی .2009 ) (9ﺑواﻧـــ) ھڕەﺷـــی ﭘﺎرﭼﭘﺎرﭼﺑﻮوﻧﻜﯽ دﯾﻜ ﻟ ﺑﻟﻜﺎن( ،ﻟﯚ ﻣﯚﻧﺪ دﯾﭙﻠﯚﻣﺎﺗﯿﻚ ،ﺗﺸـــﺮﯾﻨﯽ ﯾﻛم )ﺋﯚﻛﺘﯚﺑر(ی .2001 ) (10ﺑواﻧ ) ﺳـــﻨﻮورەﻛﺎﻧﯽ ﺑﻟﻜﺎن :ﺳرﭼﺎوەی ﮔﺮﻓﺖ و ﻧﮔﺒﺗﯿﯿﻛﺎن( ،ﻟﯚ ﻣﯚﻧﺪ دﯾﭙﻠﯚﻣﺎﺗﯿﻚ، ﻛﺎﻧﻮوﻧﯽ دووەم )ﺟﺎﻧﯿﻮەری(ی .2008 ) (11ﺋﻧﺠﻮوﻣﻧﯽ ﺋوروﭘﺎ ﭘﻜﺪﺖ ﻟ ﺳرۆك دەوت ﯾﺎن ﺳرۆك ﺣﻜﻮﻣﺗﯽ وﺗ ﺋﻧﺪاﻣﻛﺎﻧﯽ ﯾﻛﺘﯿﯽ ﺋوروﭘﺎ و ﺳـــرۆﻛﯽ ﻛﯚﻣﯿﺴﯿﯚﻧﯽ ﺋوروﭘﺎ ،ﻛ ﻟ ﻻﯾن وەزﯾﺮەﻛﺎﻧﯿﺎن ﺑﯚ ﻛﺎروﺑﺎری دەرەوە و ﻛﯚﻣﯿﺴﺎرﻜﯽ ﺋوروﭘﺎ ھﺎوﻛﺎری دەﻛﺮﻦ. ) (12ﺑواﻧ) ﺑﯚﺳـــﻨﯿﺎ-ھﺮزﮕﯚﭬﯿﻨﯿﺎ ،ﮔﯿـــﺮۆدەی ﻛﯚت و ﺑﻧﺪی داﯾﺘﯚن( ،ﻟـــﯚ ﻣﯚﻧﺪ دﯾﭙﻠﯚﻣﺎﺗﯿﻚ، ﺋﯾﻠﻮل )ﺳﭙﺘﻤﺒر( ی .2008 ) (13ﺑواﻧ ﮔﺮاﻟﺪ ﻛﻨﺎوس و ﺋﺎﻟﻜﺲ ﺳـــﺘﯿﮕﻠﻤﺎﯾر) ،ﻧھﺸﺘﻨﯽ ﭬﯿﺰەی ﺷﯿﻨﮕﻦ :ﺳﻮودﻣﻧﺪەﻛﺎن و زﯾﺎﻧﻤﻧﺪەﻛﺎن( ،ﻟﯚ ﻛﻮرﯾ دو ﺑﻟﻜﺎن18 ،ی ﺗﻣﻤﻮز )ﺟﻮﻻی( .2009
دﯾﺴﻣﺒری 2009
-ﻟﯚﻣﯚﻧﺪ دﯾﭙﻠﯚﻣﺎﺗﯿﻚ
دوو ﻣﻠﯿﺎر ﻛس دەﺑﻨ ﻗﻮرﺑﺎﻧﯽ ﺑﺮﺳﺘﯽ
ﺋﯿﻨﺠﺎ ﻟ ﻧﺎﻛﺎو ﺑﺮﺳﺘﯽ ﺳرﯾﮫﺪا ﺳﺘﻔﺎن ﭘﺎرﻣﺎﻧﺘﯿ
*
دوو ﮔﻧﺞ ﻟ ﺑﺎﺷﻮوری ﺳﻮودان ﺑﺗﻧﯿﺸﺖ ﻻﺷی ﺑﺎوﻛﯿﺎﻧوە ﻛﻟﺑر ﺑﺮﺳﺘﯽ ﮔﯿﺎﻧﯽ ﻟدەﺳﺘﺪاوە ﺑڕﺰ داﻧﯿـــﺎل ﮔﻮﺳﺘﺎﻓﺴـــﯚن ،ﺑڕﻮەﺑـــری رﻜﺨﺮاوی ﻓـــﺎو ،دەﺖ" :ﮔﯿﺮوﮔﺮﻓﺘﯽ ﺑﺮﺳـــﺘﯽ ﭘﺸـــﺘﺮﯾﺶ ﺗﺮﺳـــﻨﺎك ﺑـــﻮو ،ﻛﺎﺗـــﻚ ﻧﺮﺧـــﯽ ﺧـــﯚراك ﮔﻮﻧﺠﺎو ﺑﻮو و ﺟﯿﮫﺎﻧﯿﺶ ﻟ ﺳـــردەﻣﯽ ﺧﯚﺷـــﮕﻮزەراﻧﯿﺪا دەژﯾﺎ .ﺑـــم ﻗﯾﺮاﻧﯽ ﺧﯚراﻛﯽ ﺟﯿﮫﺎﻧـــﯽ ) ،(2008 - 2006ﻛ ﺋﺎﻛﺎﻣﯽ ﻗﯾﺮاﻧﯽ ﺋﺎﺑﻮورﯾﯿ ،ﻛﺎرەﺳﺎﺗﯽ دروﺳـــﺘﻜﺮدووە" .ﻟﻧﻮان ﺳـــﺎﻧﯽ 2007و 2008دا ،ﺑﻮدﺟـــی ﭘﺮۆﮔﺮاﻣﯽ ﺧﯚراﻛـــﯽ ﺟﯿﮫﺎﻧﯽ ﻟ 6 ﻣﻠﯿﺎرەوە ﺑﯚ 3ﻣﻠﯿﺎر دۆﻻر داﺑزﯾﻮە .ﺑ ﮔﻮﺮەی رﻜﺨـــﺮاوی ﻓﺎو 30 ،ﻣﻠﯿﺎر دۆﻻری ﺳـــﺎﻧ ﺑﺷـــﯽ ﺋوە دەﻛﺎت ﻛ ﻟﻣۆوە ﺗﺎوەﻛـــﻮ ﺳـــﺎﯽ ،2050ﻧﯿـــﻮەی ژﻣـــﺎرەی ﺋو
ﺑﻗﺴی رﻜﺨﺮاوی ﻧﺗوەﯾﻛﮕﺮﺗﻮوەﻛﺎن ﺑﯚ ﺧﯚراك و ﻛﺸﺘﻮﻛﺎڵ )ﻓﺎو( ،ﯾك ﻣﻠﯿﺎر ﻛس ﻟ ﻣﺎوەی ﺳﺎﯽ 2009دا ﻟ دۆﺧﯽ ﻣﻣﺮە و ﻣژﯾﺪا ژﯾﺎون ،دوو ﻣﻠﯿﺎر ﻣﺮۆڤ ﺗﻮوﺷﯽ ﺑدﺧﯚراﻛﯽ ﺑﻮون ،ﻟ ﺋﺎﻛﺎﻣﺪا ﺳﺎﻧ 9 ﻣﻠﯿﯚن ﻛس دەﻣﺮن ﻛﺳﺎﻧی ﺑ دەﺳﺖ ﺑﺮﺳـــﺘﯿﯿوە دەﻧﺎﻨﻦ ﻛم ﺑﻜﺎﺗوە .ﺋم ﺑﻮدﺟﯾ ﻛﻣﺘﺮە ﻟ ﯾك ﻟﺳـــر دەی ﮔﻮژﻣی ﻛﯚﻣك ﺑﯚ ﻛرﺗﯽ ﻛﺸﺘﻮﻛﺎﯿﯽ وﺗ دەوﻣﻧﺪەﻛﺎن .ﻟﻛﺎﺗﻜﺪا ﻛﯚﻧﻔﺮاﻧﺴﯽ ﺟﯿﮫﺎﻧﯽ ﺑﯚ داﺑﯿﻨﻜﺮدﻧﯽ ﺧﯚراك ﻟ 16 و 18ی ﺗﺸﺮﯾﻨﯽ دووەم )ﻧﯚﭬﻤﺒـــر( ﻟ رۆﻣﺎ ﺑڕﻮەدەﭼـــﺖ ،ﮔﺮﻓﺘﻜﯽ ﮔورە دﺘ ﭘﺸـــوە :ﻛﺎم ﻣﯚدﻠﯽ ﻛﺸـــﺘﻮﻛﺎﯽ ﯾﺎرﻣﺗﯿﺪەر دەﺑﺖ ﺑـــﯚ ﭘﯾﺪاﻛﺮدﻧﯽ ﺧﯚراك ﺑﯚ 9 ﻣﻠﯿﺎر ﻛس ﻟﺳﺎﯽ 2050دا؟. ﺑڕﺰ ﺋﯚﻟﯿﭭﯿ دو ﺷﻮﺗر ،راﭘﯚرﺗﺪەری ﺗﺎﯾﺒﺗﯿﯽ ﻧﺗوەﯾﻛﮕﺮﺗﻮوەﻛﺎن ﺑـــﯚ ﻣﺎﻓﯽ ﺧﯚراك ،دەﺖ: "ﺑﺮﺳـــﺘﯽ ﻛﺎرەﺳﺎﺗﻜﯽ ﺳﺮوﺷﺘﯽ ﻧﯿﯿ (1)"ﺑﻜﻮ ﻟ ﺟوھردا ﺋﻧﺠﺎﻣﯽ ﺳﯿﺎﺳـــﺗﻜﯽ ﺧﺮاﭘ .ﺋم ﮔﻮﺗﯾ ،ﭘﺪەﭼﺖ ھم ﺗﺮﺳـــﻨﺎك ﺑﺖ و ھﻣﯿﺶ ﺳﻮودﺑﺧﺶ .ﺋﻣ ﺗﺮﺳـــﻨﺎﻛ ﭼﻮﻧﻜ ،ﺑﻗﺴی رﻜﺨـــﺮاوی ﻧﺗوەﯾﻛﮕﺮﺗﻮوەﻛﺎن ﺑﯚ ﺧـــﯚراك و ﻛﺸﺘﻮﻛﺎڵ )ﻓﺎو( ،ﯾك ﻣﻠﯿﺎر ﻛس ﻟ ﻣﺎوەی ﺳﺎﯽ 2009دا ﻟ دۆﺧﯽ ﻣﻣﺮە و ﻣژﯾﺪا ژﯾﺎون) ،(2دوو ﻣﻠﯿﺎر ﻣﺮۆڤ ﺗﻮوﺷﯽ ﺑدﺧﯚراﻛﯽ ﺑﻮون ،ﻟ ﺋﺎﻛﺎﻣﺪا ﺳﺎﻧ ﻧﯚ ﻣﻠﯿﯚن ﻛس دەﻣﺮن).(3 ﺋم ﮔﻮﺗﯾ ﻟﻻﯾﻛوە ﺳﻮودﺑﺧﺸـــ ،ﭼﻮﻧﻜ ﺑ ﮔﯚڕﯾﻨﯽ ﺷـــﻮازی ژﯾﺎﻧـــﯽ ﻛﯚﻣﮕ ،دەﺗﻮاﻧﯿﻦ ﺧﯚﻣﺎن ﻟـــ ﻗﯾﺮاﻧﯽ ﺧﯚراك ﺑﭙﺎرﺰﯾـــﻦ .ھروەھﺎ ﮔﯚڕﯾﻨﯽ ﺷـــﺘﻚ ﺑ ﺷﺘﻚ دەﻛﺮﺖ ﺳﻮودی ﺧﯚی ھﺑﺖ ،ﭼﻮﻧﻜ ﻟڕووی ﺗﻛﻨﯿﻜﯿﯿوە رﯾﺎﻟﯿﺴﺖ و ﻛﺎرﯾﮕرە و ﺷـــﻮازﻜﯽ دﯾﻜی ﮔﺷﭘﺪاﻧﯿﺸ. ﺑم ﺋم ﭼﺎرەﺳـــرە ﭘﻮﯾﺴـــﺘﯽ ﺑدﯾﺎرﯾﻜﺮدﻧﯽ ھﯚﻛﺎرەﻛﺎﻧﯽ ﺋم ﻗﯾﺮاﻧ ھﯾ. ﺑـــم دواﯾﯿ ،ﻗﯾﺮاﻧﻛ ﺧﺮاﭘﺘﺮ ﺑـــﻮوە ﭼﻮﻧﻜ
ﻟ ﯾك ﺳـــﺎﺪا ﺳـــد ﻣﻠﯿﯚن ﻗﻮرﺑﺎﻧـــﯽ دﯾﻜی ﺑﺮﺳـــﺘﯽ ﺗﯚﻣﺎر ﻛﺮاون .ﺋم ﻛﺎرەﺳﺎﺗ ﻟ ﺋﺎﻛﺎﻣﯽ ﺑرزﺑﻮوﻧوەی ﻟ رادەﺑـــدەری ﻧﺮﺧﯽ ﺑروﺑﻮوﻣﯽ ﻛﺸـــﺘﻮﻛﺎﯽ ﻧﻮدەوﺗﯿﯿوە ﻟﺳـــﺎﻧﯽ 2007و 2008ھﺎﺗﻮوەﺗﻛﺎﯾوە و ﻛﺎرﯾﮕری ﺧﺮاﭘﯽ ﻟ ﺳر ﺑﺎزاڕی ﻧﻮﺧﯚﯾﯽ وﺗﺎﻧﯽ ﭘﯾﻮەﻧـــﺪار ھﺑﻮوە).(4 ﻛﻣﯿﯽ ﺑروﺑﻮوﻣﯽ ﻋﻣﺒﺎرﻛﺮاو رۆﻜﯽ ﺳـــرەﻛﯽ ﻟم ﺑرزﺑﻮوﻧوەﯾی ﻧﺮﺧﺪا ﮔـــاوە .ﺋﻧﺪازﯾﺎری ﻛﺸـــﺘﻮﻛﺎﯽ ،ﻣﺎرﺳـــﻞ ﻣﺎزواﯾ دەـــﺖ" :ھﯚی ﻛﻣﺒﻮوﻧوەی ﺑروﺑﻮوﻣـــﯽ ﻋﻣﺒﺎرﻛﺮاو داﺑزﯾﻨﯽ ﻧﺮخ ﺑﻮوە ﻟﻣﺎوەی 25ﺳـــﺎﯽ راﺑﺮدوودا .ﺋوە ﺑﯚ دوو ﺳـــدە دەﭼﺖ ھر 25ﺳـــﺎڵ ﺟﺎرﻚ ﯾﺎن 30ﺳـــﺎڵ ﺟﺎرﻚ ﺋم ﺣﺎﺗ دووﺑﺎرە ﺑﻮوەﺗوە. ﻟﺳـــﺎﯽ 1975ﺗﺎوەﻛﻮ ﺳـــﺎﯽ 2005ـ ،2006 ﻧﺮﺧﯽ ﻛرەﺳﺘ ﺳرەﺗﺎﯾﯿ ﻛﺸـــﺘﻮﻛﺎﯿﯿﻛﺎن ﻟ ﺑﺎزاڕی ﺟﯿﮫﺎﻧﯿﺪا داﺑﺷـــﯽ ﻧﺰﯾﻜی ﺷش ﻛﺮاﺑﻮو. ﺧﯚراﻛﯽ ﻋﻣﺒﺎرﻛـــﺮاو وردە وردە ﻛم دەﺑﻮوەوە. ھرﭼﯽ ﺳـــﺑﺎرەت ﺑـــ داﻧوﺷـــ ،راددەی ﻋﻣﺒﺎرﻛﺮاو ﺗﺎ ﻛﻣﺘﺮ ﻟـــ%16 ی ﺑرھﻣﮫﻨﺎن و ﺑﻛﺎرﺑﺮدﻧﯽ ﺟﯿﮫﺎﻧﯽ ﻛم ﺑﺒﻮوەوە .ﺑﯚﯾ ﻧﺮﺧﻛﺎن ﺑ ﺧﺮاﯾﯽ ﺑرز دەﺑﻨوە". ﺑﻜﺎرﯾﯿﻛﯽ زۆر ﻟ ﮔﻮﻧﺪەﻛﺎن ﺋﻤـــ دەﺗﻮاﻧﯿـــﻦ ﺑ ﺋﺎﺳـــﺎﻧﯽ ﺳـــرﭼﺎوەی ﮔﯿﺮوﮔﺮﻓﺘﻛـــ دﯾﺎری ﺑﻜﯾـــﻦ :ﺑرزﺑﻮوﻧـــوەی ﺧﺮای ﺧﻮاﺳـــﺖ ﻟ ﺳر ﺳﻮوﺗﻣﻧﯽ ﻛﺸﺘﻮﻛﺎﯽ )ﺋﮔﺮۆﻛﺎرﺑﯿـــﻮران( ﻟ ﺋﻣﺮﯾﻜﺎ ) 2004ـ (2005 و ﺋوروﭘـــﺎ .ﺋـــم ﮔﻮﺷـــﺎرەی ﻟﺳـــر ﺧﯚراﻛﯽ ﻋﻣﺒﺎرﻛﺮاو ھﯾ ﻛ ھـــر ﺑﯚ ﺧﯚﯾﺎن ﻛم ﺑﻮون، دەﺑﺘ ھﯚی ﺑرزﺑﻮوﻧوەﯾﻛـــﯽ ﺑرﭼﺎوی ﻧﺮﺧﯽ ﺟﯿﮫﺎﻧﯿـــﯽ ﭼﻧﺪﯾﻦ ﺑروﺑﻮوﻣﯽ ﺑﻨڕەﺗـــﯽ ،ﻟواﻧ ﮔﻧﻤﺷـــﺎﻣﯽ و رۆﻧﯽ رووەك )ﮔی دارﺧﻮرﻣﺎ، ﺳـــﯚﯾﺎ ،ﺷﻠﻢ( ﯾك ﺑ دوای ﯾك ﺑﻛﺎردەھﻨﺮﻦ ﺑﯚ ﺑرھﻣﮫﻨﺎﻧﯽ ﺳـــﻮوﺗﻣﻧﯿﯽ ﺋﺘﺎﻧﯚل و دﯾﺰﻟﯽ ﺑﯿﯚﻟﯚﺟﯽ .ﻟـــ ﺑﺎزاڕەﻛﺎﻧﯽ ﺷـــﯿﻜﺎﮔﯚ ،ﻧﯿﻮﯾﯚرك، ﻛﺎﻧﺴـــﺎس ﺳﯿﺘﯽ و ﻣﯿﻨﯿﺎﭘﯚﻟﯿﺲ ،ﺳـــرﻣﺎﯾﻛﺎﻧﯽ ﺟﺎﻣﺒـــﺎزی ) (5ﺑرزﺑﻮوﻧوەی ﻧﺮخ ﺧﺮاﺗﺮ دەﻛن. ﺋـــو ﻓﺎﻛﺘرەی ﻛ ﺑﺎرودۆﺧﻛـــ ﺧﺮاﭘﺘﺮ دەﻛﺎت ﺑﺮﯾﺘﯿﯿ ﻟ ﮔﺮاﻧﺒﻮوﻧﯽ ﭘﺗـــﺮۆل و ﺋوﯾﺶ دەﺑﺘ ھﯚی ﮔﺮاﻧﺒﻮوﻧﯽ ﻛرەﺳـــﺘی ﻛﯿﻤﯿﺎﯾـــﯽ و وزە و ﮔﻮاﺳﺘﻨوە. ﺑـــم زﯾﺎدﺑﻮوﻧﯽ ژﻣﺎرەی ﻗﻮرﺑﺎﻧﯿﯿ ﻧﻮﯿﻛﺎﻧﯽ ﺑﺮﺳـــﺘﯽ ﺗﻧﯿﺎ ﻧﺎﮔڕﺘوە ﺑﯚ ﺋـــم ﻓﺎﻛﺘراﻧ، ﺑﻜﻮ ﭘـــﺶ ھﻣﻮو ﺷـــﺘﻚ دەﮔڕﺘـــوە ﺑﯚ ﺋوﭘـــڕی ھژاری ﻛـــ ﻛﺎر ﻟ ژﯾﺎﻧـــﯽ رۆژاﻧﯾﺎن دەﻛﺎت ،ﺑـــ ﺗﺎﯾﺒﺗﯽ ﻛﺎﺗﻚ ﻧﺮﺧـــﯽ ﺧﯚراك ﺑ ﺧﺮاﯾـــﯽ ﺑرزدەﺑﺘوە%80 .ی ﺋو ﻛﺳـــﺎﻧی ﺗﻮوﺷـــﯽ ﺋم ﮔﺮﻓﺘ ھﺎﺗﻮون ﺧﻜﯽ ﮔﻮﻧﺪەﻛﺎﻧﻦ: %50ی ﺟﻮﺗﯿﺎران%10 ،ی ﺋﺎژەـــﺪاران و %20ی ﺋـــو ﮔﻮﻧﺪﯾﺎﻧـــن ﻛ ﺑـــ زەوﯾـــﻦ ) .(6ھرﭼﯽ ﺋو%20ەی ﺧﻜﯽ ﺷﺎرﯾﺸ ﻛ ﺑﻮوﻧﺗ ﻗﻮرﺑﺎﻧﯿﯽ ﺑﺮﺳﺘﯽ ،ﺑﺷﻜﯿﺎن ﺋو ﮔﻮﻧﺪﯾﯿﺎﻧن ﻛ ﺑھﯿﻮای داﺑﯿﻨﻜﺮدﻧﯽ ژﯾﺎﻧﻜﯽ ﺧﯚﺷـــﺘﺮ ﻛﯚﭼﯿﺎن ﻛﺮدووە ﺑﯚ ﺷﺎرەﻛﺎن .ﭘﺮﺳﯿﺎرەﻛ ﻟﺮەدا ﺋﻣﯾ :ﺑﯚﭼﯽ ﺋم ھﻣﻮو ﮔﻮﻧﺪﯾﯿ ﻟ ھژارﯾﺪا دەژﯾﻦ؟ وەﻣﯽ ﺋم ﭘﺮﺳﯿﺎرە زۆر ﺳﺎدەﯾ :ﻟ داوودەزﮔﺎ ﻧﻮدەوﺗﯽ و ﻧﯿﺸﺘﻤﺎﻧﯽ و ﻧﺎوﭼﯾﯿ ﺷﺎرەزاﻛﺎﻧﯽ ﺑﻮاری ﺳﯿﺎﺳـــﺗﯽ ﻛﺸـــﺘﻮﻛﺎﯽ و ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯽ و ھﯽ دﯾﻜ ،ﺑﺷـــﻮەﯾﻛﯽ ﮔﺸـــﺘﯽ ،ﺑﯾﺎرەﻛﺎن ﺑﺑ رەﭼﺎوﻛﺮدﻧﯽ ﺧﻜﯽ ﻻدﻜﺎن دەدرﻦ .ﭘﻮەرەﻛﺎﻧﯽ رﻜﺨـــﺮاوی ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯿـــﯽ ﺟﯿﮫﺎﻧـــﯽ ،ﺳﯿﺎﺳـــﺗ
)ﻓﯚﺗﯚ(AFP: ھﯾﻜﻟﯿﯿﻛﺎﻧﯽ ﺑﺎﻧﻜﯽ ﺟﯿﮫﺎﻧﯽ و ﺳـــﻨﺪوﻗﯽ دراوی ﻧﻮدەوﺗـــﯽ ،رﻜﻜوﺗﻨﻨﺎﻣﻛﺎﻧﯽ ﺋﺎﻮﮔﯚڕی ﺋﺎزاد و ﺳﯿﺎﺳـــﺗﻛﺎﻧﯽ ھﻧﺎردﻧ دەرەوەی ﺑروﺑﻮوﻣﯽ ﻛﺸﺘﻮﻛﺎﯿﯽ ھﻧﺪﻚ دەوت ﯾﺎن ﻧﺎوﭼی ﺟﯿﮫﺎن وەك وﯾﻼﯾﺗ ﯾﻛﮕﺮﺗـــﻮوەﻛﺎن ،ﯾﻛﺘﯽ ﺋوروﭘﺎ، ﺑرازﯾﻞ ..ﺷﺎھﯿﺪی ﺋم ﺣﺎن. ﺋو ﭘﻮەراﻧ ﺑﺮﯾﺘﯿﻦ ﻟ ﻛﺮدﻧوەی ﺳﻨﻮورەﻛﺎن، وازھﻨﺎن ﻟ ﺑڕﻮەﺑﺮدﻧﯽ ﻧﺮخ )ﮔﻮﻧﺠﺎﻧﺪﻧﯽ ﻟﮔڵ ﺧﻮاﺳـــﺖ( ،ھﻮەﺷـــﺎﻧﺪﻧوەی ﻣﯿﻜﺎﻧﯿﺰﻣﻛﺎﻧـــﯽ ﻋﻣﺒﺎرﻛﺮدﻧـــﯽ ﺷـــﻤك و ﺧﯚراﻛـــﯽ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯽ. ﺑﻛﺎرﺑﺮدﻧﯽ ﺋم ﭘﻮەراﻧ ﭘﭽواﻧی ﺑرژەوەﻧﺪی و ﻣﺎﻓـــ ﺑﻨڕەﺗﯿﯿﻛﺎﻧـــﯽ ﺧﻜﯽ ﮔﻮﻧﺪەﻛﺎﻧـــ. ﮔﻮﻧﺠﺎﻧﺪﻧـــﯽ ﻧﺮﺧـــ ﻧﻮﺧﯚﯾﯿﻛﺎن ﻟﮔـــڵ ﻧﺮﺧ ﻧﻮدەوﺗﯿﯿﻛﺎن وادەﻛﺎت ﻛ داھﺎﺗﻛﺎن ﺟﮕﯿﺮ و داﺑﯿﻦ ﻧﺑﻦ .ﺑ ﺧﺴﺘﻨ ﭘﺸﺒﻛﯽ ﺋو ﺑروﺑﻮوﻣ ﻛﺸﺘﻮﻛﺎﯿﯿﺎﻧی ﻛ ﺟﯿﺎوازﯾﯽ ﭘﺸﺒﻛﯿﯽ ﮔورەﯾﺎن ھﯾ ،ﺑﻛﺎرﺑﺮدﻧﯽ ﺋو ﭘﻮەراﻧ ھﺎﻧﯽ ﺋوە دەدات ﻛ ﺋﺎﻮﮔﯚڕی ﻛﻮرﺗﺨﺎﯾﻧﯽ ﺑروﺑﻮوﻣﯽ ﻛﺸﺘﻮﻛﺎﯽ ﮔﺸـــﺘﮕﯿﺮ ﺑﺖ .ﻟﺮەدا ،ﺑرزﺑﻮوﻧوەی ﻟ ﻧﺎﻛﺎوی ﺑروﺑﻮوﻣ ھﺎوردەﻛﺎن ﻧﻤﻮوﻧﯾﻛﯽ ﺑﺎﺷ. ﻟﺳـــر ﺋﺎﺳـــﺘﯽ وﺗﻜﺪا ،ﺋو ﺑرزﺑﻮوﻧوەﯾ ﻧﯿﺸـــﺎﻧی زﯾﺎدﺑﻮوﻧﻜـــﯽ ﻧﺎﺋﺎﺳـــﺎﯾﯽ رـــﮋەی ﺑروﺑﻮوﻣﻛﯾ ﻛـــ ھﺎوﻛﺎﺗ ﻟﮔڵ ﻧﺰﻣﺒﻮوﻧوەی ﺧﺮای ﻧﺮخ .ﭘﺸـــﺒﻛﯿﻛﯽ ﻧﺧﻮازراو ﻟﺳـــر ﺑروﺑﻮوﻣـــﯽ ﺧﯚﻣﺎـــﯽ ،دەﺑﺘ ھـــﯚی داﺑزﯾﻨﯽ ﻧﺮﺧﯽ ﻧﻮﺧﯚﯾﯽ و داھﺎﺗﯽ ﻛﺸـــﺘﻮﻛﺎڵ .ﺑم ﺟﯚرە ﺧﻜـــﯽ ﻻدێ ھژار دەﺑـــﻦ و ﺷـــﻮازی ژﯾﺎﻧﯽ ﻧرﯾﺘﯿﯽ وەﺑرھﻨـــرە ﺑﭽﻮوﻛﻛﺎن ﺗﻜﺪەﭼﺖ و ﺑﻜﺎرﯾﯿﻛﯽ زۆر ﻟ ﻻدﻜﺎن ﺳـــرھﺪەدات .ﺋم دﯾﺎردەﯾ ﺷﺘﻜﯽ ﺗﺎزە ﻧﯿﯿ و ﭘﺸﯿﻨی ﻣﮋووﯾﯽ ھﯾ .ﻟﻧﻮان ﺳﺎﻧﯽ 1984و 2000و ﻟ ﺣﭬﺪە وﺗﯽ ﭘرەﺳـــﻨﺪا 767 ،ﺣﺎﺗﯽ ﺑرزﺑﻮوﻧوەی ﻟﻧـــﺎﻛﺎوی ﺑروﺑﻮوﻣﯽ ھﺎوردە ﺗﯚﻣﺎرﻛـــﺮاوە .ﺋم ﺑروﺑﻮوﻣـــ ھﺎورداﻧ ،ﻛ دەﺑﻨ ھـــﯚی داﺑزﯾﻨﯽ ﺑرھﻣﮫﻨﺎن ﻟ وﺗﺎﻧﯽ ﭘﯾﻮەﻧﺪدار ،دەﺑﻨ ھﯚی زﯾﺎدﺑﻮوﻧﯽ رـــﮋەی ﻛﻮرﺗﮫﻨﺎﻧﯽ ﺧﯚراﻛﯽ .ﺋﻣش دەﺑﺘ ھﯚی زﯾﺎدﺑﻮوﻧﯽ ﭘﺸﺘﺒﺳـــﺘﻦ ﺑ ﺧﯚراﻛﯽ ھﺎوردە و ﺑرزﺑﻮوﻧـــوەی ﻧﺮﺧ ﻧﻮدەوﺗﯿﯿﻛﺎن ﺑﯚ ﻣﺴـــﯚﮔرﻛﺮدﻧﯽ ﺋﺎﺳﺎﯾﺸـــﯽ ﮔـــﻻن) .(7ﺑﯚﯾ ﻟﺮەوە دەزاﻧﯿﻦ ﻛ ﺑرزﺑﻮوﻧـــوەی ﺋم دواﯾﯿی ﻧﺮخ ﺑﯚ وﺗﺎﻧﯽ ھـــﺎوردەی ﺧﯚراك ﭼﻧﺪە ﺑﻮوەﺗ ﻛﺎرەﺳﺎت. ﻧﺎھﺎوﺳـــﻧﮕﯿﯽ ھـــﺰە ھﺎوﺑﻧﺪەﻛﺎﻧﯿـــﺶ ﻟـــ زﻧﺠﯿﺮەی ﺧﯚراﻛ ﻛﺸﺘﻮﻛﺎﯿﯿﻛﺎن رۆﯽ ھﯾ ﻟ دروﺳـــﺘﺒﻮوﻧﯽ ھژارﯾﯽ ﻻدﻜﺎن .ﺗﻮاﻧﺎی ﺋو ھﺰە ﺑﻜراﻧ ﻟـــ ﻛﺎرﺗﻜﺮدن ﻟ داﻧﻮﺳـــﺘﺎﻧﺪﻧﻛﺎن ﺑ ﺋﺎﻣﺎﻧﺠﯽ داﻧﺎﻧﯽ ﻣرﺟﯽ ﭘﯾﺪاﻛﺮدﻧﯽ ﺋﺎزووﺧ ،ﺑ ﮔﻮﺮەی راددەی ﭼﺑﻮوﻧوەی ﻛرﺗﻛ دەﮔﯚڕﺖ. دﯾﺎرە ﭼﺑﻮوﻧوەی ﺑرھﻣﮫﻨﺎﻧﯽ ﻛﺸـــﺘﻮﻛﺎﯽ ﺑ راددەی ﺑ ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ ﻟواﻧﯿﺪﯾﻜـــ ﻛﻣﺘﺮە .ژﻣﺎرەی ﺋو ﺧﻜی ﭘﯾﻮەﻧﺪﯾـــﺪارن ﺑم ﺑﺎرودۆﺧوە ﺑ 2ﻣﻠﯿـــﺎر و 600ﻣﻠﯿـــﯚن ﻛـــس دەﺧﻣﻨﺮێ و ژﻣﺎرەی ﻛﺮﻜﺎراﻧﯽ ﺑﻮاری ﻛﺸـــﺘﻮﻛﺎﯿﺶ ﺑ450 ﻣﻠﯿﯚن ﻛـــس دەﺧﻣﻨـــﺮێ .ﻟھﻣﺎﻧﻜﺎﺗﺪا10 ، ﻛﯚﻣﭙﺎﻧﯿـــﺎ ﻛﯚﻧﺘﺮۆﯽ ﻧﯿﻮەی ﺧﺴـــﺘﻨڕووی ﺗﯚو و 3ﯾﺎن 4ﻛﯚﻣﭙﺎﻧﯿـــﺎ ﻛﯚﻧﺘﺮۆﯽ زۆرﯾﻨی ﺋﺎﻮﮔﯚڕە ﺟﯿﮫﺎﻧﯿﯿﻛﺎﻧـــﯽ ھر ﺑروﺑﻮوﻣﻚ دەﻛن .ﻟڕووی داﺑﺷﻜﺮدﻧﯿﺸـــوە ،ﺋوە ﺋو ﺑروﺑﻮوﻣ دەﭼﺖ ﺑﯚ 4ﯾﺎن 5زﻧﺠﯿﺮە ﺳﻮﭘرﻣﺎرﻛﺖ ﻛ ﺑﺎزاڕی ھر وﺗﻜﯽ ﭘرەﺳﻧﺪوو ﻟﻧﻮ ﺧﯚﯾﺎﻧﺪا داﺑﺷﺪەﻛن و ﺑردەوام ﻟ وﺗﺎﻧﯽ ﺑﺎﺷﻮوردا ﺑھﺰ دەﺑﻦ. ﺧﻜـــﯽ ﮔﻮﻧـــﺪ ،ﻛ دووﭼـــﺎری ﺋو ھﻣـــﻮو
ﮔﯿﺮوﮔﺮﻓﺘ ﺑﻮون ،ﺗﻧﯿﺎ ﯾك رﮕﯾﺎن ﻟ ﭘﺸـــ، ﺋوﯾﺶ ﻣﻠﻜﭼﻜﺮدﻧـــ ﺑﯚ داﺧﻮازﯾـــﯽ ﺑﺎزﻧﻛﺎﻧﯽ دﯾﻜی زﻧﺠﯿﺮەﻛ .ﻟﺮەﺷﺪا ،ﻧﺎھﺎوﺳﻧﮕﯿﯽ ھﺰەﻛﺎن ﺋﺎﻛﺎﻣﯽ زۆری ھﯾ :رﮕ ﺑ داﺑﺷـــﻜران دەدات ﺗﺎوەﻛﻮ ﺑ ﺗﭽﻮوﻧﻜﯽ ﻛم ﺋﺎزووﺧ ﭘﯾﺪا ﺑﻜن، ﻧﺮﺧـــﯽ ﻛﻣﺘﺮ ﻟ ﺗﭽﻮوﻧﯽ ﺑرھﻣﮫﻨﺎن ﺑﺳـــر ﮔﻮﻧﺪﯾﯿﻛﺎﻧﺪا دەﺳـــﭘﻨ و ﻣﻮوﭼـــ ﻛﻣﻛی ﻛﺮﻜﺎراﻧﯽ ﻛﺎرﮔ ﭘﯿﺸﺳﺎزﯾﯿ ﮔورەﻛﺎﻧﯿﺶ ﻛﻣﺘﺮ دەﻛﺎﺗوە. ﻓﺎﻛﺘرەﻛﺎﻧـــﯽ ھژارﯾـــﯽ ﺧﻜـــﯽ ﮔﻮﻧـــﺪ زۆرن ،ﻟواﻧ :دەﺳـــﺖ راﻧﮔﯾﺸـــﺘﻦ ﺑ زەوی، داﺑﺷـــﻜﺮدﻧﻜﯽ ﻧﺎﯾﻛﺴـــﺎﻧﯽ ﻗﺎزاﻧﺠﯽ ﺑروﺑﻮوم ﻛ ﻟ" ﺷﯚڕﺷـــﯽ ﺳوز"ەوە ﺳرﭼﺎوە دەﮔﺮێ)،(8 ﯾﺎﻧﯿـــﺶ ﻛﻣﺒﻮوﻧـــوەی ﻛﯚﻣﻛﯽ ﮔﺸـــﺘﯽ ﺑـــﯚ ﭘرەﭘﺪان .ﻟﮔڵ ﺋوەﺷـــﺪا ،ﺋﻣﺎﻧـــ ﺧﺎﻜﯽ ھﺎوﺑش ﭘﻜﺪەھﻨﻦ :وازھﻨﺎن ﻟ" ﺳﯿﺎﺳـــت"ی ﻣﺴﯚﮔرﻛﺮدﻧﯽ ﭘرەﺳﻧﺪﻧﯽ ﺑردەواﻣﯽ ﻛﺸﺘﻮﻛﺎﯽ ﻟ ﮔﻮﻧﺪەﻛﺎن. ﺑرەو ﻣﯚدﻠﻜﯽ دﯾﻜ داﻧﺎﻧـــﯽ ﺳـــﻨﻮور ﺑﯚ ﺑﺮﺳـــﺘﯽ ﭘﻮﯾﺴـــﺘﯽ ﺑ ﺋﺎراﺳـــﺘ ﮔﯚڕﯾﻨﻜﯽ رﯾﺸـــﯾﯽ ھﯾ ﻛ ﺋﺎﻣﺎﻧﺠﯽ ﻣﺴﯚﮔرﻛﺮدﻧﯽ ﺋو ﭘرەﺳﻧﺪﻧﯾ ﻟ ﭼﻮارﭼﻮەی ﺳروەرﯾﯽ ﺧﯚراﻛﺪا .ﺋم رﺒﺎزە ﭘﺸﻨﯿﺎزی ﻧﺮﺧﯽ ﺟﮕﯿـــﺮ و ﮔﻮﻧﺠـــﺎو ﺑﯚ ھﻣـــﻮو ﺟﻮﺗﯿﺎراﻧﯽ دوﻧﯿﺎ دەﻛﺎت .ﺑﯚ ﺋﻣش ،ﭘﻮﯾﺴـــﺘﯿﻤﺎن ﺑ ﺳﯿﺴﺘﻣﯽ ﻛﺎرﯾﮕـــر ھﯾ ﺑـــﯚ ﺑڕﻮەﺑﺮدﻧﯽ ﻧﺮخ ﻟ ﺳـــر ﺋﺎﺳـــﺘﯽ ﻧﻮدەوﺗﯽ و ﻧﯿﺸـــﺘﻤﺎﻧﯽ و ﻧﺎوﭼﯾﯿﺪا، ﻛ ﭘﺸﺖ دەﺑﺳـــﺘﻦ ﺑ ﮔﻮﻧﺠﺎﻧﺪﻧﻜﯽ ﺑردەواﻣﯽ ﺑروﺑﻮوﻣﻛﺎن و ﭘﺎراﺳـــﺘﻨﯽ ﻧﺎوە ﺑ ﻧﺎوەی ﺳر ﺳـــﻨﻮورەﻛﺎن .ﺷـــﺎن ﺑ ﺷـــﺎﻧﯽ ﺋﻣش ،دەﺷ ھﺎوﺳـــﻧﮕﻜﺮدﻧوەی ﭘﯾﻮەﻧﺪﯾـــﯽ ﻧـــﻮان ھﺰە
ﻛﺎراﻛﺎن ﮔﺮﻧﮓ ﺑﺖ ھم ﺑﯚ زﯾﺎدﻛﺮدﻧﯽ دەﺳﺗﯽ رﻜﺨﺮاوە ﺟﻮﺗﯿﺎرﯾﯿﻛﺎن و ھم ﺑﯚ ﻛﻣﻜﺮدﻧوەی دەﺳـــﺗﯽ ﭘﯿﺸﺳـــﺎزﯾﯽ ﺧﯚراك و داﺑﺷﻜﺮدﻧﯽ ﻓـــﺮاوان .وەﺑرھﻨﺎﻧﯽ زﯾﺎﺗـــﺮ ﻛﺎرﯾﮕری دەﺑﺖ، ﺑم ﻧك ﻟ ھﻣﻮو ﺑﺎرودۆﺧﻜﺪا .دەﯾﺎن ﺳـــﺎڵ ﭘﺸﺘﯿﻮاﻧﯽ ﻟ ﻣﯚدﻠﯽ ﻛﺸﺘﻮﻛﺎﯽ ﭘﯿﺸﺳﺎزﯾﯽ ﭼ، زۆر ﺳرﻛوﺗﻮو ﻧﺑﻮوە .ژﯾﻨﮕﭘﺎرﺰﯾﯽ ﻛﺸﺘﻮﻛﺎﯽ ھﻧﺪﻚ ﭼﺎرەﺳر ﭘﺸﻨﯿﺎز دەﻛﺎت ﻛ دەﺑﻨ ھﯚی ﺑرزﺑﻮوﻧوەی رﮋەی ﺑرھﻣﮫﻨﺎن و ﺑﺷـــﺪارﯾﺶ دەﺑﻦ ﻟـــ ﭘﺎراﺳـــﺘﻨﯽ ﮔـــﯚی زەوی ،ﺋﻣش ﺑ ﺳﻨﻮوردارﻛﺮدﻧﯽ ﻛﺎرﯾﮕرﯾﯽ ﺳر ﮔﯚڕاﻧﯽ ﻛﺷﻮھوا دﺘ دی. ﻟـــ ﻧﯿﺴـــﺎن )ﺋﭘﺮﯾـــﻞ(ی 2008دا ،ﻧﺰﯾﻜی 60وت راﭘﯚرﺗﯽ "ھﺴـــﻧﮕﺎﻧﺪﻧﯽ ﻧﻮدەوﺗﯿﯽ زاﻧﯿﺎری و زاﻧﺴـــﺖ و ﺗﻛﻨﯚﻟﯚﺟﯿﺎی ﻛﺸﺘﻮﻛﺎﯽ ﺑﯚ ﭘرەﭘﺪان"ﯾـــﺎن ﺋﯿﻤﺰا ﻛـــﺮد) .(9ﺋم راﭘﯚرﺗ ﻓﺮە ﺑـــﻮارە ﻛ ﭼﻮار ﺳـــد ﻟﻜﯚﻟر ﻟ ﺳراﻧﺴـــری ﺟﯿﮫﺎن ﺋﺎﻣﺎدەﯾﺎن ﻛﺮدﺑﻮو ،داوای ﮔﯚڕﯾﻨﯽ ﺋﺎراﺳﺘ و زﯾﺎدﻛﺮدﻧـــﯽ ﺑﻮدﺟ ﺑﯚ ﺷﯚڕﺷـــﯽ ﻛﺸـــﺘﻮﻛﺎﯽ ژﯾﻨﮕﭘﺎرـــﺰ دەﻛﺎت .ھروەھـــﺎ داوای داﻧﺎﻧـــﯽ ﺳﯿﺎﺳـــﺗﻚ دەﻛﺎت ﺑﯚ داﺑﯿﻨﻜﺮدﻧﯽ زەوی و ﺗﯚو و ﺋﺎوی ﺧﻮاردﻧوە .ﺋـــم زﯾﺎدﺑﻮوﻧ ﺑ وﻨﯾی ژﻣﺎرەی ﻗﻮرﺑﺎﻧﯿﺎﻧﯽ ﺑﺮﺳـــﺘﯽ ﻟﺳﺎﯽ 2009ﺋو ﭘﺮﺳـــﯿﺎرە دەوروژﻨﺖ ﻛ :ﺋﺎﯾﺎ ﺋﻤ ﻛﺎم ﻣﯚدﻠﯽ ﻛﺸﺘﻮﻛﺎڵ و ﺧﯚراﻛﻤﺎن ﭘﻮﯾﺴﺘ؟ * راوـــﮋﻛﺎر و ﻟﻜﯚری ﺳـــرﺑﺧﯚ ﻟـــ ﺑﻮاری ﺳﯿﺎﺳﺗﯽ ﻛﺸﺘﻮﻛﺎﯽ ﺑﯚ ﻓﯿﺪراﺳﯿﯚﻧﯽ ﯾﻛﮕﺮﺗﻮوی ﻛﯚﻣـــی ﺋﺎژەـــﺪاران و ﺟﻮﺗﯿـــﺎران )ﻓﻮﮔﯿﺎ(، ﺳﻧﺪﯾﻜﺎی واﻟﯚن ﺋﻧﺪام ﻟ ﭬﯿﺎ ﻛﺎﻣﭙﺴﯿﻨﺎ. www.agriculture- viable.net وەرﮔاﻧﯽ :ﻛﺎﻧﺑﯽ ﻣﺤﻣﻤد ﻋو
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ﭘراوﺰەﻛﺎن: ) (1ت .ﻧﺎﮔﺎﻧﺖ) ،ﺑﺮﺳﺘﯽ ﭼﺎرەﻧﻮوس ﻧﯿﯿ ،ﺑﻗﺴی ﺋﯚﻟﯿﭭﯿ دو ﺷﻮﺗر( ،ﭘﺮۆﮔﺮاﻣﯽ ﺧﯚراﻛﯽ ﺟﯿﮫﺎﻧﯽ http://one.wfp.org )) (2دۆﺧﯽ ﻧﺎﺋﺎﺳﺎﯾﺸﯽ ﺧﯚراك ﻟ ﺟﯿﮫﺎﻧﺪا ﻟ ﺳﺎﯽ ،(2008ﻓﺎو ،رۆﻣﺎ.2009 ، )) (3ﺳرﭼﺎوەی ﻗﯾﺮاﻧﯽ ﺧﯚراﻛﯽ ﺟﯿﮫﺎﻧﯽ( ،ﺳﯿﺎﻧﺲ ﺋﺎﻛﺘﻮاﻟﯿﺘ ،ﺑھﺎری .2008 ) (4ﺑواﻧ دۆﻣﯿﻨﯿﻚ ﺑﺎﯾﺎر) ،ﭼﯚن ﺑﺎزاڕی ﺟﯿﮫﺎﻧﯽ داﻧو ﮔرﻣﻮﮔﻮڕﯾﯽ ﺗﻜوت( ،ﻟﻮﻣﯚﻧﺪ دﯾﭙﻠﯚﻣﺎﺗﯿﻚ، ﺋﺎﯾﺎر )ﻣﺎﯾﺲ(ی .2008 ) (5داﻧﯿل ﺟﯽ دوﻻﺗﯚر ﺋﯚﮔﺎرت و ﺳـــﯚﻓﯿﺎ ﻣﻮرﻓﯽ ) ،ﻗﯾﺮاﻧﯽ ﺧﯚراﻛﯽ ﺟﯿﮫﺎﻧﯽ :دروﺳﺘﻜﺮدﻧﯽ دەرﻓت ﺑﯚ ﺳﯿﺴـــﺘﻣﯽ ﺟﯿﮫﺎﻧﯿﯽ ﺧﯚراك و ﻛﺸـــﺘﻮﻛﺎﯽ ﮔﻮﻧﺠﺎو و درﮋﺧﺎﯾﻧﺘﺮ( ،ھﺎﯾﻨﺮﯾﺶ ﺑﻮﯾﻞ ﻓﺎوﻧﺪەﯾﺸـــﻦ، ﺑرﻟﯿﻦ.2008 ، ) (6ﭘﺎوﻻ ﻛﯿﻮﺳﯽ ﺋﺸﺎﻧﯿﺰ) ،ﻣﺗﺮﺳﯿ ﺧﯚراﻛﯿﯽ و ﺋﺎﺑﻮورﯾﻛﺎﻧﯿﯽ ھرﻤﯽ دەرﯾﺎی ﻧﻮەڕاﺳﺖ(، Centre international de hautes études agronomiques méditerranéennes (Ciheam)، Paris، .2009 ) (7رﻜﺨﺮاوی ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯿﯽ ﺟﯿﮫﺎﻧﯽ ﺑﺷـــﻮەﯾﻛﯽ ﻛﺎﺗﯽ رﮕﺎ ﺑ دەوﺗﺎﻧـــﯽ ﻗﻮرﺑﺎﻧﯿﯽ زﯾﺎدﺑﻮوﻧﯽ ﻧﺎﻛﺎوی ﺑروﺑﻮوﻣـــﯽ ھﺎوردە دەدات ﺗﺎ ﺑﺎج زﯾﺎد ﺑﻜن ﯾﺎن ﻛﯚﺗﺎ ﺑﺴـــﭘﻨﻦ .ﺑـــم ھﻟﻮﻣرﺟﻛﺎن وا دەﻛن ﭘﻮەرەﻛﺎﻧﯽ ﭘﺎرﺰﮔﺎرﯾﻜﺮدن ﺟﺒﺟ ﻧﻛﺮﻦ ﯾﺎن ﻛﺎرﯾﮕرﯾﯿﺎن ﻧﺑﺖ. ) (8ﻟ ﺷﺳﺘﻛﺎن و ﺣﻓﺘﺎﻛﺎﻧﯽ ﺳدەی راﺑﺮدوو" ،ﺷﯚڕﺷﯽ ﺳوز" ،ﻛرﺗﯽ ﻛﺸﺘﻮﻛﺎﯽ وﺗﺎﻧﯽ ﺑﺎﺷﻮوری ﮔﯚڕی ﺑﺗﺎﯾﺒﺗﯽ ﻟ ﻛﯿﺸـــﻮەری ﺋﻣﺮﯾﻜﺎی ﺑﺎﺷـــﻮور و ﺋﺎﺳـــﯿﺎدا ،ﺋوﯾﺶ ﺑـــ ﺑھﺰﻛﺮدﻧﯽ ﺗﻛﻨﯿﻚ و ﺑﻛﺎرھﻨﺎﻧﯽ ﺋو داﻧوﻧی ﻛ ﺗﻮاﻧﺎی ﺑرھﻣﮫﻨﺎﻧﯿﺎن ﺑرزە. ) (9ﺋم ھﺴﻧﮕﺎﻧﺪﻧ ﻛ ﻟ15 ی ﻧﯿﺴﺎن )ﺋﭘﺮﯾﻞ( ی 2008ﺑﻛﺮاوەﺗوە ،ﻟژﺮ ﺳرﭘرﺷﺘﯿﯽ 30 ﺣﻜﻮﻣت و 30رﻜﺨﺮاوی "ﻛﯚﻣﮕی ﻣدەﻧﯽ" ﺋﻧﺠﺎﻣﺪراوە .ﭘﻨﺞ ﺋﺎژاﻧﺴﯽ ﻧﺗوەﯾﻛﮕﺮﺗﻮوەﻛﺎﻧﯿﺶ ﺗﯿـــﺪا ﺑﺷـــﺪارﺑﻮون :رﻜﺨـــﺮاوی ﻧﺗـــوە ﯾﻛﮕﺮﺗـــﻮوەﻛﺎن ﺑﯚ ﺧـــﯚراك و ﻛﺸـــﺘﻮﻛﺎڵ ،ﭘﺮۆﮔﺮاﻣﯽ ﻧﺗوەﯾﻛﮕﺮﺗـــﻮوەﻛﺎن ﺑـــﯚ ﭘرەﭘـــﺪان ،ﭘﺮۆﮔﺮاﻣـــﯽ ﻧﺗوەﯾﻛﮕﺮﺗـــﻮوەﻛﺎن ﺑﯚ ژﯾﻨﮕـــ ،رﻜﺨﺮاوی ﻧﺗوەﯾﻛﮕﺮﺗـــﻮوەﻛﺎن ﺑﯚ ﭘروەردە ،زاﻧﺴـــﺖ و ﻛﻮﻟﺘﻮر ،رﻜﺨﺮاوی ﺗﻧﺪروﺳـــﺘﯿﯽ ﺟﯿﮫﺎﻧﯽ ،ﺑﯚ ﺑﯿﻨﯿﻨﯽ راﭘﯚرﺗﻛ ﺳﯾﺮی ﺋم ﻣﺎﭙڕە ﺑﻜ: www.agassessment.org
دﯾﺴﻣﺒری 2009
MONDE LE
diplomatique ﻛﻮردی
ﺑرەو ﻣﯚدﻠﻜﯽ ﻛﺸﺘﻮﻛﺎﯽ ﻟ وﺗﺎﻧﯽ ﺑﺎﺷﻮوردا
داﺑﯿﻨﻜﺮدﻧﯽ ﺧﯚراك ﺑﯚ 9ﻣﻠﯿﯚن ﻣﺮۆڤ ﻟﺟﯿﮫﺎﻧﺪا ﻟﻣﺗﺮﺳﯿﺪاﯾ ﺟﺎك ﺑﺮﺗﻠﯚ
داﺑﯿﻨﻜﺮدﻧـــﯽ ﺧـــﯚراك ﺑـــﯚ 9ﻣﻠﯿـــﺎر و 300 ﻣﻠﯿﯚن ﻣﺮۆڤ ﻟ ﺳـــﺎﯽ 2050ﻛﺎرﻜﯽ ﺳـــﺧﺖ دەﺑـــﺖ ،ﺑم ﺑﯚ ﺋو وﺗﺎﻧـــی ﻛ زۆر ھژارن و ﭼﺎوەڕـــﯽ زﯾﺎدﺑﻮوﻧﻜـــﯽ ﺧﺮای داﻧﯿﺸـــﺘﻮان دەﻛن ،ﺗﺣدداﻛﺎن ﮔورەﺗﺮ و ﺗﺮﺳﻨﺎﻛﺘﺮ دەﺑﻦ. ﭼﻮﻧﻜـــ زۆرﺑی ﺋو ﺧﻜ ھژارەی ﺗﻮوﺷـــﯽ ﺑﺮﺳﺘﯿﯿﻛﯽ ﺑردەوام ﺑﻮون ،ﻟو وﺗﺎﻧدا دەژﯾﻦ و ھـــر ﺋواﻧﯿﺶ ﺑﻮون ﻛ ﻟ ﺳـــﺎﻧﯽ 2007و 2008دا "راﭘڕﯾﻦ دژی ﺑﺮﺳﺘﯽ" ﯾﺎن ﺑرﭘﺎ ﻛﺮد ﻛ ﭘﯾﻮەﻧﺪی ﺑ ﺑرزﺑﻮوﻧوەی ﻧﺮﺧﯽ ﺑروﺑﻮوﻣ ﻛﺸـــﺘﻮﻛﺎﯿﯿﻛﺎﻧوە ھﺑﻮو .ھر ﻟو وﺗﺎﻧﺷﺪا ﻛ ﺑﺎﺷـــﺘﺮﯾﻦ ﺟﯚری زەوی ھن و ﻟﺑر ﻧﺑﻮوﻧﯽ ﺑﻮدﺟی ﭘﻮﯾﺴﺖ ﺗﺎﺋﺴﺘﺎ ﺑﺎش ﺑﻛﺎرﻧھﻨﺮاون، ﺋـــو زەوﯾﻮزاراﻧـــ ھﺗـــﺎ دﺖ ﻟﻻﯾـــن زﻟﮫﺰە رۆژﺋﺎواﯾﯿﻛﺎﻧـــوە ﻗﯚرخ دەﻛﺮﻦ ﻛـــ ﻟ ﺧﻣﯽ ھﺎوردەﻛﺮدﻧـــﯽ ﺳـــﻮوﺗﻣﻧﯿﯽ ﻛﺸـــﺘﻮﻛﺎﯿﺪان- ﯾﺎﻧﯿـــﺶ ﻟﻻﯾن وﺗﺎﻧﯽ ﺋﺎﺳـــﯿﺎﯾﯽ و ﻛﻧﺪاوەوە ﻛ ﻟﺑرﺋوەی ﭘﺸـــﺒﯿﻨﯿﯽ ﺑرزﺑﻮوﻧوەی ﻧﺮﺧ ﺟﯿﮫﺎﻧﯿﯿﻛﺎﻧـــﯽ ﺑروﺑﻮوﻣﯽ ﻛﺸـــﺘﻮﻛﺎﯽ دەﻛن، دەﯾﺎﻧوێ ﺧﯚراﻛـــﯽ درﮋﺧﺎﯾن ﺑﯚ ﺧﯚﯾﺎن داﺑﯿﻦ ﺑﻜن .ﻟ ﻛﯚﺗﺎﯾﯿﺪا و ﺑﮔﻮﺮەی راﭘﯚرﺗﯽ رﻜﺨﺮاوی ﻧﺗوەﯾﻛﮕﺮﺗـــﻮوەﻛﺎن ﺑﯚ ﺧﯚراك و ﻛﺸـــﺘﻮﻛﺎڵ )ﻓﺎو( ،ھر ﻟو وﺗﺎﻧﺷﺪا ﻛ ﮔرﻣﺒﻮوﻧﯽ ﻛش و ھوا ﺗﻮاﻧﺎی زﯾﺎﺗﺮ ﺑرھﻣﮫﻨﺎﻧﯽ ﻛﺸﺘﻮﻛﺎﯽ ﻛم دەﻛﺎﺗوە -ﻟ ﺑﯿﺎﺑﺎﻧـــ ﺋﻓﺮﯾﻘﯿﯿﻛﺎن ﺑ راددەی %15ﺗﺎ ،%30ﺑرزﺑﻮوﻧـــوەی ﻧﺮﺧﯽ ﺑروﺑﻮﻣﯽ ﻛﺸـــﺘﻮﻛﺎﯽ ﻟﺳـــﺎﻧﯽ 2007و 2008راددەی ﻧﺎﺟﮕﯿﺮﯾﯽ ﻧﺮﺧﻛﺎﻧﯽ دەرﺧﺴﺖ و ھروەھﺎ دۆﮔﻤﯽ )رﺒﺎزی( "ﺧﯚڕﻜﺨﺴـــﺘﻨﯽ ﺑﺎزاڕەﻛﺎن"ی ﺷﻜﺴﺖ ﭘﮫﻨـــﺎ .ﻟ ﺑراﻣﺒر ﺧﻮاﺳـــﺘﯽ ﺧـــﯚراك ﻛ ﺑﯚ ﻣﺎوەﯾﻛﯽ ﻛﻮرﺗﺨﺎﯾن ﺟﮕﯿﺮﺑﻮوە ،ﺑرھﻣﮫﻨﺎن ﺑ ﮔﻮﺮەی رووداوەﻛﺎﻧﯽ ﻛﺷﻮھوا ﻟ داﺑزﯾﻦ و ﺑرزﺑﻮوﻧوەداﯾ .ﺋﻣش دەﺑﺘ ھﯚی ﮔﯚڕاﻧﻜﯽ ﮔﺮﻧﮕﯽ ﻧـــﺮخ و داھﺎت -ھر ﻟﺑر ﺋﻣﺷـــ ﻛ دەوﺗـــﺎن ،ھر ﻟـــ ﺳـــردەﻣﯽ ﻓﯿﺮﻋوﻧﻛﺎﻧﯽ ﻣﯿﺴـــﺮەوە ﺗﺎوەﻛﻮ ﺋﻣۆ ،ھردەم ھﺎوردەﻛﺮدن ﻛﯚﻧﺘﺮۆﺪەﻛن و ﺳﯿﺎﺳﺗﯽ ﻋﻣﺒﺎرﻛﺮدن ﭘﯾەو دەﻛن. ﻟﮔڵ ﺋوەﺷـــﺪا ،ﻟـــ ﻛرﺗﯽ ﻛﺸـــﺘﻮﻛﺎﺪا، ﺋﺎزادﻛﺮدﻧـــﯽ ﺋﺎﻮﮔـــﯚڕ ﻟـــ ﺳـــﺎﯽ 1980ەوە ﻟﻻﯾـــن ﺳـــﻨﺪوﻗﯽ دراوی ﻧﻮدەوﺗﯽ و ﺑﺎﻧﻜﯽ ﺟﯿﮫﺎﻧﯿﯿوە ﺑﺳر وﺗﺎﻧﯽ ﻗرزداردا ﺳﭘﻨﺮاوە، ﺋﯿﻨﺠـــﺎ ﻟ ﺳـــﺎﯽ ،1994ﮔﻮﺷـــﺎرەﻛﺎﻧﯽ ﺳـــر ﻛﮕ ﺑرھﻣﮫﻨرەﻛﺎﻧﯽ ﺧﯚراك ﺑ ﻣﺑﺳـــﺘﯽ داﺑزاﻧﺪﻧﯽ ﻧﺮﺧﯽ ﺑروﺑﻮوﻣﯽ ﻛﺸﺘﻮﻛﺎﯽ ﺑﻮوە ھﯚی رﻜﻜوﺗﻨﻚ ﻟﺳر ﻛﺸﺘﻮﻛﺎڵ ﻛ ﻟﻧﻮ ﺟرﮔی رﻜﺨﺮاوی ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯿﯽ ﺟﯿﮫﺎﻧﯿﺪا ﺋﻧﺠﺎﻣﺪراوە .ﺋم ﻟﻜﺘﮕﯾﺸـــﺘﻨ ،ﻛ" ﺋﺎﻣﺎﻧﺠـــ ﻛﻮرﺗﻤوداﻛی ) (....ﺑﺮﯾﺘﯽ ﺑﻮو ﻟـــ ﻛﻣﻜﺮدﻧوەی ﺑرەﺑرەو ﺟوھرﯾـــﯽ ﭘﺸـــﺘﯿﻮاﻧﯽ و ﭘﺎراﺳـــﺘﻨﯽ ﻛرﺗـــﯽ ﻛﺸـــﺘﻮﻛﺎڵ" ،داﺑاﻧﻜـــ ﻟ رﻜﻜوﺗﻨﯽ ﮔﺸـــﺘﯽ ﻟﺳـــر ﮔﻮﻣـــﺮگ و ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯽ )ﮔﺎﺗﺖ(ی ﺳـــﺎﯽ ،1947ﻛ رﮕی ﻟ ﺧﯚﭘﺎراﺳﺘﻦ ﻟ ھﺎوردەﻛﺮدن ﻧدەﮔـــﺮت ،ﺗﻧﺎﻧـــت ﺋﮔر ﻛﯚﻣﻛـــﯽ ﻧﺎردﻧ دەرەوەﺷﯽ ﺑﻜﺮدﺑﺎ. رﺴـــﺎﻛﺎﻧﯽ رﻜﻜوﺗﻦ ﻟﺳر ﻛﺸـــﺘﻮﻛﺎڵ ﻛ ﭘﺶ ﺋوەی ﻓـــﺮاوان ﺑﻜﺮﻦ ﺑﯚ ھﻣﻮو ﺋﻧﺪاﻣﺎﻧﯽ رﻜﺨـــﺮاوی ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯿﯽ ﺟﯿﮫﺎﻧـــﯽ ﻟﻧﻮان ﯾﻛﺘﯽ ﺋوروﭘﺎ و وﯾﻼﯾﺗـــ ﯾﻛﮕﺮﺗﻮوەﻛﺎﻧﯽ ﺋﻣﺮﯾﻜﺎدا،
داﻧﻮﺳﺘﺎﻧﺪﻧﯿﺎن ﻟﺳـــرﻛﺮاوە ،ﻟ ھﻣﺒر وﺗﺎﻧﯽ ﺗـــﺎزە ﭘﮕﯾﺸـــﺘﻮو ﭘن ﻟـــ ﻧﺎﯾﻛﺴـــﺎﻧﯽ .ﺋم ﻧﺎﯾﻛﺴـــﺎﻧﯿﯿ ﺑـــ ﭘﻠـــی ﯾﻛم ﻟ ﭘﻨﺎﺳـــی ﺑﺎزاڕﭘﻛﺮدن)دەﻣﭙﯿﻨـــﮓ(دا رەﻧﮕﺪەداﺗـــوە .ﺑ ﮔﻮﺮەی رﻜﺨﺮاوی ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯿﯽ ﺟﯿﮫﺎﻧﯽ ،ﺋو وﺗی ﻛ ﻛﯚﻣك ﭘﺸﻜش دەﻛﺎت ﺑﯚ ﻧﺎردﻧ دەرەوەی ﺑروﺑﻮوم ﺗﯚﻣﺗﺒﺎر دەﻛﺮﺖ ﻧك ﺋو وﺗی ﻛ ﺑـــ ﻧﺮﺧﯽ ﺑﺎزاڕی ﻧﻮﺧﯚﯾـــﯽ ﺑروﺑﻮوم دەﻧﺮﺘ دەرەوە -ﺗﻧﺎﻧت ﺋﮔر ﺋو ﻧﺮﺧ ﻛﻣﺘﺮﯾﺶ ﺑﺖ ﻟ ﺧرﺟﯿﯽ راﺳﺘﻗﯿﻨی ﺑرھﻣﮫﻨﺎن و ﺋﻣش دەﮔڕﺘوە ﺑـــﯚ رۆﯽ ﭘﯚزەﺗﯿﭭﯽ ﭘﺸـــﺘﯿﻮاﻧﯿﯿ ﻧﻮﺧﯚﯾﯿﻛﺎن .ﻟ دوای ﺳـــﺎﯽ ،1992ﺑﺮوﻛﺴﻞ و واﺷﻨﺘﻦ ﻧﺮﺧﯽ ﻧﻮﺧﯚﯾﺎن داﺑزاﻧﺪ ﺑ ﻣﺑﺳﺘﯽ ﺑردەواﻣﯿﺪان ﺑـــ ﻧﺎردﻧ دەرەوەی ﺑروﺑﻮوم ﺑ ﺋوەی ﺑ ﺷـــﻮەﯾﻛﯽ رەﺳـــﻤﯽ ﺑ ﺳﯿﺎﺳـــﺗﯽ ﺑﺎزاڕﭘﻛﺮدن ﺗﯚﻣﺗﺒﺎر ﺑﻜﺮﻦ. زﯾﺎدﻛﺮدﻧﯽ ﺑرھﻣﮫﻨﺎﻧﯽ ﺧﯚراك رﻜﺨﺮاوی ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯿﯽ ﺟﯿﮫﺎﻧﯽ ﺟﯿﺎوازی ﻟ ﻧﻮان ﻛﯚﻣﻛ رﮕﭘﺪراوەﻛﺎن )"ﺳـــﻨﺪوﻗﯽ ﺳوز"( و ﻛﯚﻣﻛ ﺳﻨﻮوردارﻛﺮاوەﻛﺎن دەﻛﺎت ،ﻟﺑرﺋوەی "ﺋﺎﻮﮔﯚڕەﻛﺎن دەﺷـــﻮﻨﻦ" )ﺳﻨﺪوﻗﯽ "ﺷﯿﻦ" و ﺳﻨﺪوﻗﯽ "ﻧﺎرﻧﺠﯽ"() ،(1ﺋم ﻛﺎرە ﻓﻜﯽ ﺗﺪاﯾ: رﯾﻔﯚرﻣـــ ﯾك ﻟـــ دوای ﯾﻛﻛﺎﻧﯽ ﺳﯿﺎﺳـــﺗﯽ ﻛﺸﺘﻮﻛﺎﯿﯽ ھﺎوﺑش )ﭘﺎك( و ﯾﺎﺳﺎی ﻛﺸﺘﻮﻛﺎﯽ )ﻓـــﺎرم ﺑﯿ (ﻟـــ وﯾﻼﯾﺗ ﯾﻛﮕﺮﺗـــﻮوەﻛﺎن ،ﻟ ﺳـــﺎﯽ1990ەوە و ﻟ ﺑﻨڕەﺗﺪا ﭘﺸـــﺖ ﺑو ﻓ دەﺑﺳـــﺘﻦ .ﻟ ﭼﻮارﭼﻮەی داﻧﻮﺳـــﺘﺎﻧﺪﻧﻛﺎﻧﯽ دەوﺣ ،وﯾﻼﯾﺗـــ ﯾﻛﮕﺮﺗﻮوەﻛﺎﻧـــﯽ ﺋﻣﺮﯾﻜﺎ و ﯾﻛﺘﯽ ﺋوروﭘﺎ ﯾك ﻟ دوای ﯾك و ﺑ ﮔﻮﺮەی ﺋﺎﺳـــﺘﯽ رﮕﭘﺪراوی ﺧﯚﯾﺎن ﻟ ﻣﺎوەی ﺳﺎﻧﯽ 2000-1995دا ،رازﯾﺒـــﻮون ﺑـــ ﻛﻣﻜﺮدﻧوەی ﻛﯚﻣﻛ" ﺷﻮﻨرەﻛﺎن" ﺑرﮋەی %80و ،%70 ﺋﻣش ﺑ ﻣرﺟﻚ ﻛ وﺗﺎﻧﯽ ﭘرەﺳﻦ )ﺗﺎزە ﭘﮕﯾﺸـــﺘﻮو( ﺑـــﺎزاڕە ﻧﺎﻛﺸـــﺘﻮﻛﺎﯿﯿﻛﺎﻧﯿﺎن و ﺧﺰﻣﺗﮕﻮزارﯾﯿﻛﺎﻧﯿـــﺎن ﺗﺎ راددەﯾﻛﯽ ﮔﻮﻧﺠﺎو ﺑﯚ ﺑروﺑﻮوﻣ ﻧﺮدراوەﻛﺎﻧﯽ ﺋـــوان ﺑﻜﻧوە ،ﺑم ﺋـــوان ھردەم ﺑردەوام ﺑﻮون ﻟـــ ﻓوﻓﻜﺮدن ﻟو ﻛﯚﻣﻛ" ﺷﻮﻨراﻧ ."ﺑم ﺷﻮەﯾ واﺷﻨﺘﻦ ﺑﯚ ﺳﺎﯽ 2007ﻛﯚﻣﻛﻛﺎﻧﯽ ﺑ 8.5 ﻣﻠﯿﺎر دۆﻻر ﺧﻣﻧـــﺪووە ،ﻛﭼﯽ ﺋو ﻛﯚﻣﻛﺎﻧ ﮔﯾﺸـــﺘﻨ 28.2ﻣﻠﯿﺎر دۆﻻر .ھروەھﺎ ﺑﺮوﻛﺴـــﻞ ﺑﯚ ﺳﺎﻧﯽ 2006 - 2005ﺑی 43.1ﻣﻠﯿﺎر ﯾﯚرۆی راﮔﯾﺎﻧﺪ )ﺳـــﺎﯽ دواﯾﯽ راﮔﯾﻨﺪراوە( ،ﺑراﻣﺒر ﺑ ﺑی راﺳـــﺘﻗﯿﻨی 72.9ﻣﻠﯿـــﺎر ﯾـــﯚرۆ ) !(2ﺑم ﻟ راﺳﺘﯿﺪا ﭘﺸـــﻨﯿﺎزی ﻛﻣﻜﺮدﻧوەی ﻛﯚﻣﻛﻛﺎن زۆر ﺑﺎﯾﺧﺪار ﻧﯿﯿ. ﺋـــم دوو ھـــﺰە ﮔـــورە ھﻧـــﺎردەﻛﺎرە )ھﻧـــﺎردەﻛﺎری ﺑروﺑﻮوم( ھﺎوﺑش ﺑﻮون ﻟﮔڵ ﺳﻜﺮﺗﺮی رﻜﺨﺮاوی ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯿﯽ ﺟﯿﮫﺎﻧﯽ و ﺳرۆﻛﯽ ﻛﯚﻣﯿﺘی داﻧﻮﺳﺘﺎﻧﺪن ﻟﺳر ﻛﺸﺘﻮﻛﺎﯽ ﺳر ﺑ ھﻣﺎن رﻜﺨﺮاو .ﺟﮕـــ ﻟﻣش ،ﺋﮔر ﺋﯚرﮔﺎﻧﯽ ﺑﺎﻧﮕواز)(3ی ﺳـــر ﺑ ھﻣـــﺎن رﻜﺨﺮاو ﻟ3 ی ﻛﺎﻧﻮﻧﯽ ﯾﻛم )دﯾﺴـــﻤﺒر(ی ﺳﺎﯽ 2001-ﻟ ﺳروﺑﻧﺪی ﻛﺸـــی ﺑروﺑﻮوﻣﯽ ﺷﯿﺮی ﻛﻧدا- ﺑﯾـــﺎری داﺑﺖ ﻛ ﺑﺎزاڕ ﭘﻛﺮدن دەﺑﺖ ﻛﯚﻣﻛﯽ ﻧﻮﺧﯚﯾﯽ ﺑـــﯚ ﺑروﺑﻮوﻣـــ ھﻧﺎردەﻛﺮاوەﻛﺎﻧﯿﺶ دﯾـــﺎری ﺑﻜﺎت و ،ﻟ3 ی ﺋﺎدار)ﻣﺎرس(ی ﺳـــﺎﯽ
*
2005ﻟ ﺳروﺑﻧﺪی ﻛﺸی ﻟﯚﻛ ﻟ وﯾﻼﯾﺗﯾﻛﮕﺮﺗـــﻮوەﻛﺎن -ﺑﯾـــﺎری داﺑﺖ ﻛـــ ﻛﯚﻣﻛ راﺳـــﺘوﺧﯚو ﺑردەواﻣﻛﺎﻧﯽ ﺋﻣﺮﯾﻜﺎ ﭘﯾﻮەﺳﺖ ﻧﯿﻦ ﺑ" ﺳﻨﺪوﻗ ﺳـــوزەﻛ ،"ﺋوە ﺋم ﺑﯾﺎراﻧ ﺑ ﮔﻮﻧﺠﺎو و رﻜﻮﭘﻚ ﻟ ﻗﻣﺪراون و ﻧﺎﺷـــﺒﻨ ھﯚی ﮔﯚڕاﻧﻜﯽ راﺳﺘﻗﯿﻨی رﺴﺎﻛﺎن. رﻜﺨـــﺮاوی ﻓﺎو ﻛ ﺋﺎﮔﺎدارە ﻟوەی ﯾك ﻣﻠﯿﺎر ﻣﺮۆڤ ﮔﯿﺮۆدەی ﻛﻣﺨﯚراﻛﯽ ﺑردەوام ﺑﻮون و دوو ﻣﻠﯿﺎری دﯾﻜش ﺑﻮوﻧﺗ ﻗﻮرﺑﺎﻧﯽ ﻛﻣﯿﯽ ﭘۆﺗﯿﻦ ﯾﺎن ﺗﻮﺧﻤ ﭘﻮﯾﺴـــﺘﻛﺎن ،ﭘﯿﻮاﯾ ﻛ ﻟﻣۆوە ﺗﺎوەﻛﻮ ﺳﺎﯽ 2050دەﺑﺖ ﺑروﺑﻮوﻣﯽ ﺧﯚراﻛﯽ ﺟﯿﮫﺎﻧـــﯽ ﺑ رﮋەی %70زﯾـــﺎد ﺑﻜﺮﺖ .ﻟ ﻛﺎﺗﯽ ﻛﯚﻧﻔﺮاﻧﺴـــﯽ ﺟﯿﮫﺎﻧﯿﯽ ﺧﯚراك ﻟ ﺳﺎﯽ 1996دا، دوو ﭘﻮەری ﺳرەﻛﯽ ﺑﯚ ﺋم ﻣﺑﺳﺘ ﭘﺸﻨﯿﺎز ﻛﺮان :ﻟﻻﯾﻛوە ،ﻧﺎردﻧﯽ ﺳﺎﻧی ﭘﺎرەی ﮔﺸﺘﯽ ﻟ وﺗﺎﻧﯽ ﺑﺎﻛﻮور ﺑﯚ وﺗﺎﻧﯽ ﺑﺎﺷﻮور و ﺑﯚ ﻛرﺗﯽ ﻛﺸـــﺘﻮﻛﺎڵ -ﯾﻛم ﺟﺎر ﺑ 25 ﻣﻠﯿﺎر دۆﻻر ،دواﺗﺮ ﺑـــ 44 ﻣﻠﯿﺎر دۆﻻر ،ﺋﻣۆش ﺑ 7.9 ﻣﻠﯿﺎر دۆﻻر ﺧﻣﻨـــﺮاوە .ﻟﻻﯾﻛـــﯽ دﯾﻜـــوە ،ﺋﺎزادﻛﺮدﻧﯽ ﺋﺎﻮﮔﯚڕ .ﺑم ،ﺋﮔر ﺋو رﮋە زۆرەی ﭘﺎرەﻧﺎردن ﺷﺘﻜﯽ ﺑﺎش ﺑﺖ ،ﺋوە وا ﭘﺪەﭼﺖ زۆر ﺟﮕی ﺑﺎوەڕ ﻧﺑﺖ .ھرﭼﯽ ﺋﺎزادﻛﺮدﻧﯽ ﺋﺎﻮﮔﯚڕەﻛﺎﻧ، ﻟ ﯾك ﻛﺎﺗـــﺪا دەﺑﺘ ھـــﯚی ﻛﻣﻜﺮدﻧوەﯾﻛﯽ ﺑرﭼﺎوی دەراﻣﺗﯽ ﺑﻮدﺟـــ و ﺗﻜﭽﻮوﻧﯽ ژﯾﺎﻧﯽ ﺟﻮﺗﯿﺎران ﻟ وﺗﺎﻧﯽ ﭘرەﺳﻦ. ﻟ راﺳـــﺘﯿﺪا ،ﺑﺑ ﭘﯾەوﻛﺮدﻧﯽ ﺳﯿﺎﺳـــﺗﯽ ﺧﯚﭘﺎراﺳﺘﻦ ﻟ ﺑﻮاری ﻛﺸﺘﻮﻛﺎﺪا ،ﻛ ﻟ ﯾﻛﺘﯽ ﺋوروﭘﺎ و وﯾﻼﯾﺗ ﯾﻛﮕﺮﺗﻮوەﻛﺎن ﺳـــرﻛوﺗﻮو ﺑـــﻮوە ،ﭘرەﺳـــﻧﺪﻧﯽ راﺳـــﺘﻗﯿﻨی وﺗ زۆر ھژارەﻛﺎﻧﯽ وەك وﺗﺎﻧﯽ ﺋﻓﺮﯾﻘﯿﺎی ﺑﺎﺷـــﻮوری ﺑﯿﺎﺑﺎﻧﯽ ﮔورە ،ﺳـــرﻧﺎﮔﺮﺖ .ﭘﻮﯾﺴﺘ ﺋوەش ﺑﺰاﻧﯿﻦ ﻛ وﺗﺎن ھﺗﺎ زﯾﺎﺗﺮ ﮔﺷـــﯾﺎن ﺳﻧﺪﺑ، زﯾﺎﺗﺮ دەﺗﻮاﻧﻦ ﺧﯚﯾﺎن ﻟ ھﺎوردەﻛﺮدﻧﯽ ﺑروﺑﻮوﻣﯽ ﺧﯚراﻛـــﯽ ﺳـــرەﻛﯽ ﺑﭙﺎرﺰن ،ﺋﻣـــش ﺑ ﺑ ﮔﻮﺪاﻧـــ ﻣﺎﻓﯽ ﮔﻮﻣﺮﮔﯽ ﻛﺸـــﺘﻮﻛﺎﯽ ﻧﺎوەﻧﺠﯿﯿ ﻛ ﻟ ﭼﺎو وﺗﺎﻧﯽ ﭘرەﺳـــﺘﻦ ﻛﻣﺘﺮە .راﺳـــﺘ ﺋم ﻣﺎﻓـــ ﻧﺎوەﻧﺠﯿﯿ ﻛﻜﻜﯽ ﺋوﺗﯚی ﻧﯿﯿ .ﺑﺎ ھﯿﺴﻧﮕﻨﯿﻦ :ھرﭼﻧﺪە ﺋو ﻣﺎﻓ ﻟﺳر ھر 202ھ ﮔﻮﻣﺮﮔﯿﯿ ﻛﺸـــﺘﻮﻛﺎﯿﯿﻛﺎﻧﯽ ﺑﺮوﻛﺴﻞ دەﮔﺎﺗ) %22.9 و %10.5ﺋﮔر ﺣﯿﺴـــﺎﺑﻚ ﺑﯚ ھﺎوردەﻛﺎن ﺑ ﻧﺮﺧﯽ ﮔﻮﻣﺮﮔـــﯽ ﮔﻮﻧﺠﺎو ﺑﻜﯾﻦ(، ﺋـــوە ﻣﺎﻓﯽ رﮋەﯾﯽ ﻟﺳـــر داﻧوـــ و ﻟﻻی 27وﺗ ﺋﻧﺪاﻣﻛی ﯾﻛﺘﯽ ﺋوروﭘﺎ ﻟ ﺋﺎﺳﺘﯽ %50دەﺑﺖ ،ﺑراﻣﺒر ﺑ %5 ﻟ ﯾﻛﺘﯽ ﺋﺎﺑﻮوری و دراوی رۆژﺋﺎوای ﺋﻓﺮﯾﻘﯿﺎدا .ﺳﺑﺎرەت ﺑ ﺷﯿﺮی ﺗﯚز %87 :ﺑراﻣﺒر ،%5ﺑﯚ ﺑروﺑﻮوﻣﯽ ﺷـــﻛﺮ: %59ﺑراﻣﺒر ﺑ ،%20 ﺑﯚ ﮔﯚﺷـــﺘﯽ ﺑﺳـــﺘﻮو )ﮔﯚﺷﺘﯽ ﮔﺎ ،ﮔﯚﺷﺘﯽ ﺑراز و ﮔﯚﺷﺘﯽ ﭘﻟوەر(: %66ﺑراﻣﺒر ﺑ.%20 ﻟﻻﯾﻛـــﯽ دﯾﻜـــوە ھﺗـــﺎ وﺗـــﺎن زﯾﺎﺗـــﺮ ﭘرەﺑﺴﺘﻨﻦ ،ﺑﺷﯽ ﺑروﺑﻮوﻣﯽ ﺧﯚراﻛﯽ ﺑﻨڕەﺗﯽ ﻛ ھﺎوردەی دەﻛـــن ﻛﻣﺘﺮ دەﺑﺖ .ﺑﯚ ﻧﻤﻮوﻧ، ﻟ ﻣﺎوەی ﺳﺎﻧﯽ 2004-2001دا و ﺑﯚ داﻧو، ﺋم ﺑﺷـــ ﻟ %1.4 ﻟ وﺗـــ ﯾﻛﮕﺮﺗﻮوەﻛﺎن دەڕوات ﺑـــﯚ %5.9ﻟ ﯾﻛﺘﯽ ﺋوروﭘﺎ ،ﻛﭼﯽ ﻟ وﺗﺎﻧﯽ ﭘرەﺳﺘﻦ ﺑرزدەﺑﺘوە ﺑﯚ %12.6و ﻟ ﺋﻓﺮﯾﻘﯿﺎی ﺑﺎﺷﻮوری ﺑﯿﺎﺑﺎﻧﯽ ﮔورە ﺑﯚ %19.3و ﻟ ﺋﻓﺮﯾﻘﯿﺎی رۆژﺋﺎواش ﺑﯚ .%18.9 ﺑﯚ ﺑروﺑﻮوﻣﯽ ﺷـــﯿﺮەﻣﻧﯽ ،ﺋم ﺑﺷـــ ﻟ
وﯾﻼﯾﺗ ﯾﻛﮕﺮﺗﻮوەﻛﺎن دەﮔﺎﺗ %2 و ﻟ ﯾﻛﺘﯽ ﺋوروﭘﺎش ،%2.7ﺑراﻣﺒر ﺑ %10.3 ﻟ وﺗﺎﻧﯽ ﭘرەﺳﺘﻦ و %39ﻟ ﺋﻓﺮﯾﻘﯿﺎی رۆژﺋﺎوا. ﻛﺎرﯾﮕـــری ﺳرﺳـــﻮڕھﻨری ﺳﯿﺎﺳـــﺗﯽ ﺧﯚﭘﺎراﺳـــﺘﻦ ﻟﻣڕ ﺑروﺑﻮوﻣﯽ ﻛﺸـــﺘﻮﻛﺎﯽ ﺑ ﺟﻮاﻧـــﯽ دەردەﻛوﺖ ﺋﮔـــر ﺑراوردﻚ ﺑﻜﯾﻦ ﻟـــ ﻧﻮان ﻛﯿﻨﯿـــﺎ و ﯾﻛﺘﯽ ﺋﺎﺑـــﻮوری و دراوی رۆژﺋﺎوای ﺋﻓﺮﯾﻘﯿﺎ :ﻣﺎﻓﯽ ﮔﻮﻣﺮگ ﻟ ﺳر ﺷﯿﺮی ﺗﯚز ﻟﺳـــﺎﯽ 1999ﻟ وﺗﯽ ﻛﯿﻨﯿﺎ ﻟ %25 ەوە ﺑرزدەﺑﺘـــوە ﺑﯚ %35ﻟ ﺳـــﺎﯽ 2002وە ﺑﯚ %60ﻟ دوای ﺳـــﺎﯽ ،2004ﻛﭼﯽ ﺋو ﻣﺎﻓ ﻟ ﯾﻛﺘﯽ ﺋﺎﺑـــﻮوری و دراوی رۆژﺋﺎوای ﺋﻓﺮﯾﻘﯿﺎ ﺑ رﮋەی %5ﻣﺎوەﺗوە .ﻛﯿﻨﯿﺎ ھﻧﺎردەﻛﺎرﻜﯽ دﯾﺎری ﺑروﺑﻮوﻣﯽ ﺷـــﯿﺮەﻣﻧﯿﯿ و ﻟﻧﻮﺧﯚی وﺗﯿﺸﺪا ھر ﻛﺳـــﻚ 112ﻟﯿﺘﺮ ﺷـــﯿﺮ ﺑﻛﺎردەﺑﺎت ،ﺑ ﭘﭽواﻧوە ،ھﺎوردەﻛﺎﻧﯽ ھﻣﺎن رﮋە ﻟ%64 ی ﺑرھﻣﮫﻨﺎﻧﯽ ﺷﯿﺮ ﻟ ﺋﻓﺮﯾﻘﯿﺎی رۆژﺋﺎوا ﭘﻜﺪﺖ و ،ھر ﻛﺳﻜﯿﺶ ﺗﻧﮫﺎ 35ﻟﯿﺘﺮ ﺑﻛﺎردەﺑﺎت. ﺋم راﺳـــﺘﯿﯿﺎﻧ ﻟ ﺋﺎﺳﺘﯽ ﻧﯿﺸﺘﻤﺎﻧﯽ ھروەك ﻟ رﻜﻜوﺗﻦ ﻟﺳـــر ﻛﺸـــﺘﻮﻛﺎﺪا دﯾـــﺎرە و ﺑ ﮔﻮـــﺮەی ﭘﺮەﻧﺴـــﯿﭙﯽ ﺳـــروەرﯾﯽ ﺧﯚراﻛﯽ ،ﻟ ﺧﺰﻣﺗـــﯽ رﻜﺨﺴـــﺘﻨوەی ﺗواوی ﺳﯿﺎﺳـــﺗ ﻛﺸـــﺘﻮﻛﺎﯿﯿﻛﺎﻧﺪاﯾ (4)،ﺋوە ﻛﺎری ھر وﺗﻚ )ﯾﺎن ﻛﯚﻣ وﺗﻜ (ﺳﯿﺎﺳـــﺗﯽ ﻛﺸـــﺘﻮﻛﺎﯽ و ﺧﯚراﻛـــﯽ ﺑـــو ﺷـــﻮەﯾ دﯾـــﺎری ﺑـــﻜﺎت ﻛ ﺧـــﯚی دەﯾوـــﺖ ،ﺋﻣش ﻟـــ ﻛﺎﺗﻜـــﺪا ﺑم ﺳﯿﺎﺳـــت دﯾﺎرﯾﻜﺮدﻧ زﯾﺎن ﺑـــ وﺗﺎﻧﯽ دﯾﻜی دوﻧﯿـــﺎ ﻧﮔﯾﻧـــﺖ ﻟـــ رﮕـــی ﭘﯾەوﻛﺮدﻧﯽ ﺑﺎزاڕﭘﻛﺮدﻧوە -دەﺗﻮاﻧﯿﻦ ﺑﯿﻦ ﻛ ﺋم ﻛﺮدەﯾ ﻛﯚﻣﻛ ﻧﺎوﺧﯚﯾﯿ ﻧﺎڕاﺳﺘوﺧﯚﻛﺎﻧﯿﺶ دەﮔﺮﺘوە، وەك ﻛﯚﻣﻛﻛﺎﻧﯽ ﺑروﺑﻮوﻣﯽ ﺋﺎژەڵ. دﯾﺎرە ﻛﺎرﻜﯽ زۆر ﺗﺮﺳـــﻨﺎك دەﺑﺖ ﺋﮔر وا ﺑﺰاﻧﯿﻦ ﯾﻛﺘﯽ ﺋوروﭘﺎ ھﯿﭽﯽ دی ﭘﻮﯾﺴـــﺘﯽ ﺑ ﭘﺎراﺳـــﺘﻨﯽ ﺑﺎزاڕی ﻛﺸـــﺘﻮﻛﺎﯽ ﺧﯚی ﻧﯿﯿ ﺗﻧﮫﺎ ﻣﮔـــر ﺋو ﭘﺎراﺳـــﺘﻨ ﻟ دژی ھـــﺎوردەی ﺋو وﺗﺎﻧی ﻛ رﺰ ﻟ ژﯾﻨﮕ و ﺳـــﺎدەﺗﺮﯾﻦ ﻧرﯾﺘﯽ ﻛﯚﻣﯾﺗﯽ ﻧﺎﮔﺮن -ﺋﻣ ﺑ ﺑﺎوەڕی ﺳوزەﻛﺎن و ﺳﯚﺳﯿﺎﻟﺴـــﺘﻛﺎﻧﯽ ﭘرﻟﻣﺎﻧﯽ ﺋوروﭘﺎ و ھروەھﺎ ﭼﻧﺪﯾﻦ رﻜﺨﺮاوی ﻧﺎﺣﻜﻮﻣﯽ .ﻟ راﺳﺘﯿﺪا ،ﺋﮔر رﻜﻜوﺗﻨﻚ ﺋﯿﻤﺰا ﻛﺮاﺑﺎﯾـــ ﻟﭼﻮارﭼﻮی ﺧﻮﻟﯽ دەوﺣ و دواﺗﺮ ،ﺋﮔر رﻜﻜوﺗﻨﯽ ﺋﺎزادﯾﯽ ﺋﺎﻮﮔﯚڕ ﻟﮔڵ ﺑﺎزاڕی ھﺎوﺑﺷﯽ ﺑﺎﺷﻮور)ﻣﺮﻛﯚﺳﯿﻮر( )(5 ﺋﻧﺠﺎﻣﺪراﺑﺎ ،وەك ﭼﯚن ﺋﯿﺴﭙﺎﻧﯿﺎ دەﯾﻮﯾﺴﺖ -ﻛ ﺳـــرۆﻛﺎﯾﺗﯽ ﯾﻛﺘﯽ ﺋوروﭘﺎ دەﻛﺎت ﻟ ﻧﯿﻮەی ﯾﻛﻣﯽ ﺳـــﺎﯽ ،2010ﺋوە ﺋو ﮔﻮﻣﺮﮔ زۆرەی ﻛ ﺑﺮوﻛﺴـــﻞ دەﯾﺴـــﭘﻨﺖ ﺑ ﺳـــر ﺧﯚراﻛ ﺑﻨڕەﺗﯿﯿﻛﺎﻧـــﺪا ﻟواﻧﯾـــ ﻛـــم ﺑﻮوﻧﺎﯾﺗوە. ﺑم رزﮔﺎرﺑﻮوﻧﯽ ﻛرﺗﯽ ﻛﺸـــﺘﻮﻛﺎڵ ﻟ ﺋوروﭘﺎ ﭘﯾﻮەﺳـــﺘ ﺑ ﻛﯚﻧﺘﺮۆﻜﺮدﻧﯽ ﺑﺎزاڕی ﻧﻮﺧﯚ ﻛ ﻟ ﻣـــﺎوەی ﺳـــﺎﻧﯽ 2005و %77.5 ،2007ی ﺑروﺑﻮوﻣﻛﺎﻧﯿﺎﻧﯽ ﺑ ﺧﯚوە ﺑﯿﻨﯿﻮە.
ﺧـــﯚراك ﺑﯚ ﺋﺎژەڵ ﺑرھم ﺑﻨﺖ .ﺋﻣش ﻧﺎﺑﺘ رﮕـــﺮ ﻟﺑـــردەم ﻧﺎردﻧـــ دەرەوە ﻛﺎﺗﻚ ﻧﺮﺧ ﺟﯿﮫﺎﻧﯿﯿﻛﺎﻧﯽ ﺑروﺑﻮوﻣﯽ ﻛﺸﺘﻮﻛﺎﯽ ﻟ ﭼﺎو ﻧﺮﺧ ﻧﻮﺧﯚﯾﯿﻛﺎن ﻟ دەرەوەی ﻛﯚﻣك ،ﺑرزﺗﺮ دەﺑﻦ. ﻟ راﺳﺘﯿﺪا ،دەﺗﻮاﻧﯿﻦ ﻧﺮﺧﯽ ﺳﻮودﺑﺧﺶ ﺟﮕﯿﺮ ﺑﻜﯾـــﻦ و ﻟ رﮕی ﻛـــﻚ وەرﮔﺮﺗﻦ ﻟ ھﺎوردن ﻣﺴـــﯚﮔرﯾﺎن ﺑﻜﯾﻦ .ﺋﻣش ﺑﻣﺑﺳﺘﯽ ﺋوەی ﻛـــ ﺋو ﺟﻮوﺗﯿﺎراﻧی ﻟ ﺋﺎﺳـــﺘﯽ ﺑرھﻣﮫﻨﺎﻧﯽ ﻧﺎوەﻧﺠﯿﯽ ﯾﻛﺘﯽ ﺋوروﭘﯿـــﺪان ،ﺑﯚ داﺑﯿﻨﻜﺮدﻧﯽ ﮔﻮزەران ﭘﻮﯾﺴـــﺘﯿﺎن ﺑ ﻛﯚﻣـــك ﻧﺑﺖ .ﺋم ﻛﯚﻣﻛ ،ﻛ دەﺑﺖ ﻟ ﺋﺎﺳـــﺘﻜﯽ ﺑرزدا ﺑﺖ و ﺑـــ ﮔﻮﺮەی دەوﺗ ﺋﻧﺪاﻣﻛﺎﻧﯿﺶ ﺑﮕﯚڕﺖ ،ﺑﯚ ﺋو ﺟﻮﺗﯿﺎراﻧ ﺗرﺧـــﺎن دەﻛﺮﺖ ﻛ ﺧرەﺟﯿﺎن زۆرە ﯾـــﺎن ﺋﮔر ﻛـــم ﺑرھﻣﯿﺶ ﺑـــﻦ ،ﻟﺑر ھﯚﻛﺎری ﻛﯚﻣﯾﺗﯽ ﯾﺎن ژﯾﻨﮕﯾﯽ )ﻓﺮەﻛﺎر()،(6 ﭘﻮﯾﺴﺘﯿﺎن ﺑ ﭘﺸﺘﮕﯿﺮی ھﯾ. ﻟڕووی ﭼﻧﺪاﯾﺗﯿﯿوە ،ﺑﯚﭼﯽ راددەی ﺑرزی ﺑروﺑـــﻮوم دﯾـــﺎری ﻧﻛﺮـــﺖ و ﺑﺳـــر ھر27 وﺗﻛـــی ﯾﻛﺘـــﯽ ﺋوروﭘﺎ داﺑـــش ﻧﻛﺮﺖ ﺑ ﻣﺑﺳـــﺘﯽ ﮔﯾﺸـــﺘﻦ ﺑـــ ھﺎوﺳـــﻧﮕﯿﯿﻛﯽ دادﭘروەراﻧـــ ﻟﻧﻮان ﻗﺎزاﻧﺠﯽ ھـــر وﺗﻚ و زەرورەﺗـــﯽ ﺑـــﺮەودان ﺑ ﻛرﺗﻜﯽ ﻛﺸـــﺘﻮﻛﺎﯽ ﻓـــﺮاوان ،ﺋﻣـــش ﺑـــ ﻛﻣﻜﺮدﻧـــوەی ﻧﺮﺧﯽ ﮔﻮاﺳـــﺘﻨوە؟ ﺋم ﺟﯚرە ﭼﺎﻛﺴﺎزﯾﯿ ﭘﭽواﻧی ﺋو ﺑﺴـــروﺑرﯾﯿ ﺑﻤﺎﻧﺎﯾﯾ ﻛ ﻛﯚﻣﺴـــﯿﯚﻧﯽ ﺋوروﭘﺎ درﮋەی ﭘﺪەدات. ھﺒﺗ ،زەرورەﺗﯽ داڕﺷـــﺘﻨوەی ﺳﯿﺎﺳﺗ ﻛﺸﺘﻮﻛﺎﯿﯿﻛﺎﻧﯿﺎن زﯾﺎﺗﺮ ﻟﻧﻮ وﺗﺎﻧﯽ ﭘرەﺳﺘﻦ ﺧﯚی دەﺳـــﭘﻨﺖ ،ﭼﻮﻧﻜ ﻛﻮرﺗﮫﻨﺎﻧﯽ ﺧﯚراك ﻟ زﯾﺎدﺑﻮوﻧﺪاﯾ و ﻟ ﺳﺎﯽ ،2007ﺋﮔر ﻣﺎﺳﯽ ﻟﺪەرﻛﯾﻦ ،ﮔﯾﺸـــﺘ 13.3 ﻣﻠﯿـــﺎر دۆﻻر .ﻣﺎدام ﻛﻣﻜﺮدﻧوەی ﺧﯚﭘﺎراﺳﺘﻦ ﻟ ھﺎوردن و ﻛﯚﻣﻛ ﻛﺸﺘﻮﻛﺎﯿﯿ" ﺷﻮﻨرەﻛﺎن" ،ﻟ داﻧﻮﺳﺘﺎﻧﺪﻧﻛﺎﻧﯽ ﺧﻮﻟـــﯽ دەوﺣ دەﺑﻨـــ دراوی ﺋﺎﻮﮔﯚڕی ﯾﻛﺘﯽ ﺋوروﭘـــﺎ و وﯾﻼﯾﺗ ﯾﻛﮕﺮﺗـــﻮوەﻛﺎن ،ھروەھﺎ ﻟﺟﯿﺎﺗـــﯽ ﻛﺮدﻧـــوەی ﺑـــﺎزاڕی ﺑروﺑﻮوﻣـــﯽ ﻧﺎﻛﺸـــﺘﻮﻛﺎﯽ و ﺧﺰﻣﺗﮕﻮزارﯾﯿﻛﺎﻧـــﯽ وﺗﺎﻧـــﯽ ﭘرەﺳـــﺘﻦ ،ﺋم وﺗﺎﻧـــ ﻛﺎرﺗﻜـــﯽ ﮔﺮﻧﮕﯿﺎن ﻟ دەﺳـــﺘ :دەﺗﻮاﻧـــﻦ ﺋﯿﺪاﻧی ﭘردەﭘﯚﺷـــﯿﯿ زۆرەﻛﺎن و ﺗﻓﺴﯿﺮە ھﻛی ﯾﻛﺘﯽ ﺋوروﭘﺎ و وﯾﻼﯾﺗ ﯾﻛﮕﺮﺗﻮوەﻛﺎن ﺑﯚ رﺴـــﺎﻛﺎﻧﯽ رﻜﻜوﺗﻦ ﻟﺳر ﻛﺸـــﺘﻮﻛﺎڵ ﺑﻜن و ﻟ ﺑردەم رﻜﺨﺮاوی ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯿـــﯽ ﺟﯿﮫﺎﻧﯽ ﻟﭙﭽﻨوەﯾﺎن ﻟﮔڵ ﺑﻜﺮێ. ﺋﮔـــر ﺑ رووﻧـــﯽ دەرﺑﻜوﺗﺎﯾ ﻛ ﭘﺸـــﻨﯿﺎزی ﺋـــوان ﺑﯚ ﻛﻣﻜﺮدﻧـــوەی ﻧﺮخ ﺗﻧﮫـــﺎ ﺧﯾﺎ، ﺋوا وﺗﺎﻧﯽ ﭘرەﺳـــﺘﻦ ﭼﯿﺪی ﭘﺎﺑﻧﺪ ﻧدەﺑﻮون ﺑـــ ﻛﺮدﻧوەی ﺑـــﺎزاڕە ﻧﺎﻛﺸـــﺘﻮﻛﺎﯿﯿﻛﺎﻧﯿﺎن و ﺧﺰﻣﺗﮕﻮزارﯾﯿﻛﺎﻧﯿـــﺎن .ﺋﻣـــش دەﺑﻮوە ھﯚی رەﺧﺴـــﺎﻧﯽ دەرﻓﺗﻚ ﺑﯚ داڕﺷﺘﻨوەی ﺳﯿﺎﺳﺗ ﻛﺸـــﺘﻮﻛﺎﯿﯿﻛﺎن و رﻜﻜوﺗﻦ ﻟﺳر ﻛﺸﺘﻮﻛﺎڵ دەرﺑﺎرەی ﭘﺮﺳﯽ ﺳروەرﯾﯽ ﺧﯚراك.
وازھﻨﺎن ﻟ ﺑﺎزاڕ ﭘﻛﺮدﻧﻜﯽ ﮔﺸﺘﮕﯿﺮ
* ﺟـــﺎك ﺑﺮﺗﻠـــﯚ ،ﺋﺎﺑﻮورﯾﻨـــﺎس و ﺋﻧﺪاﻣـــﯽ ﺋﻧﺠﻮوﻣﻧـــﯽ زاﻧﺴـــﺘﯽ )ﻛﯚﻣی ﺑﺎج ﻟﺳـــر ﻣﺎﻣ داراﯾﯿـــﻛﺎن ﺑﯚ ﯾﺎرﻣﺗﯿـــﯽ ھﺎووﺗﯿﺎن - ﺋﺎﺗﺘﺎك(.
ﻟـــ ﺑرژەوەﻧﺪﯾـــﯽ ﯾﻛﺘـــﯽ ﺋوروﭘﺎداﯾ ﻛ ﺳﯿﺎﺳـــﺗﯽ ﻛﺸـــﺘﻮﻛﺎﯿﯽ ھﺎوﺑش و رﻜﻜوﺗﻦ ﻟﺳر ﻛﺸـــﺘﻮﻛﺎڵ ﻟﺳـــر ﺑﻨﭽﯿﻨی ﺳروەرﯾﯽ ﺧﯚراك داﺑﮋﺘـــوە .ھروەھـــﺎ ﻗﺎزاﻧﺞ دەﻛﺎت ﺋﮔر ﺑ وازھﻨﺎن ﻟ ﺑﺎزاڕ ﭘﻛﺮدﻧﻜﯽ ﮔﺸﺘﮕﯿﺮ،
وەرﮔاﻧﯽ :ﻛﺎﻧﺑﯽ ﻣﺤﻣﻤد ﻋو
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
ﺳـــﺎﯽ 1993ﻗﺎﺗﻮﻗی ﺑﻮو ﻟ ﺑﺎﺷﻮوری ﺳﻮدان .ﻛﻮﯾﻦ ﻛﺎرﺗﺮ ،وﻨﮔﺮی ﺑﻧﻮﺑﺎﻧﮕﯽ ﺋﻣﺮﯾﻜﯽ ﺳـــرداﻧﯽ ﺋو وﺗـــی ﻛﺮدو ،ﻟ ﮔﻮﻧﺪﻜﯽ ﺳـــﻮدان ﻛﭽﻜـــﯽ ﻻوازی ﺗﻣن 10ﺳـــﺎﯽ ﺑﯿﻨـــﯽ ﻛـــ ﺑﺑﺮﺳـــﺘﯽ ﺑرەو ﺧﻮەﺗﮕﯾﻛﯽ UNدەﺧﺸ ،ھر ﻟو ﻛﺎﺗدا ﻛﺎرﺗﺮ ﻛ دەﻧﮕﯽ ﺋو ﻣﻨﺪا دەﺑﯿﺴﺘ ،ﻟﯽ ﻧﺰﯾﻚ دەﺑﺘوەو ،ﺋو دﯾﻤﻧ دەﺑﯿﻨ وﻨی دەﮔﺮێ ،وﻨﻛ ﻟ ھﻣﺎن ﺳﺎڵ ﻟ رۆژﻧﺎﻣی )ﻧﯿﯚﯾـــﯚرك ﺗﺎﯾﻤﺰ( ﺑودەﺑﺘـــوەو ﺑھﯚی ﺋو وﻨﯾ ،ﻛﺎرﺗـــﺮ ﺧﺗﯽ )ﭘﯚﻟﯿﺘرز(ی وەرﮔـــﺮت ،ﺑم دوای ﺳـــﺎﻚ ﺑھﯚی ﺋو دﯾﻤﻧوە ﺗﻮوﺷﯽ ﻧﺧﯚﺷﯽ دەرووﻧﯽ ﺑﻮو و ﺧﯚی ﻛﻮﺷﺖ. ﻟـــم وﻨﯾدا ،داﻚ ﻟ ﻧﺰﯾﻚ ﻣﻨﺪاﻛ وەﺳـــﺘﺎوەو ﭼﺎوەڕـــﯽ ﮔﯿـــﺎن دەرﭼﻮوﻧﯽ ﻣﻨﺪاﻛﯾ ﺗﺎ ﺑﯿﺨﻮات.
ﭘراوﺰەﻛﺎن: ) (1رﻜﺨـــﺮاوی ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯿـــﯽ ﺟﯿﮫﺎﻧﯽ ﻛﯚﻣﻛﻛﺎن ﭘﯚﻟﻦ دەﻛﺎت ﺑ ﮔﻮﺮەی ﭼﻧﺪﯾﻦ ﺳـــﻨﺪوﻗﯽ رەﻧﮓ ﺟﯿﺎواز" -ﺳـــوز" ﺑﯚ ﻛﯚﻣﻛ رﮕﭘﺪراوە ﺑﺴﻨﻮورەﻛﺎن" .ﺷﯿﻦ" ﺑﯚ ﻛﯚﻣﻛ ﻟﺒﻮردراوەﻛﺎن" .ﻧﺎرﻧﺠﯽ" ﺑﯚ ﺋو ﻛﯚﻣﻛﺎﻧی ﻛ دەﺑﺖ ﺧﯚﻣﺎﻧﯽ ﻟ ﺑ دوور ﺑﮕﺮﯾﻦ ﯾﺎن ﻛﻣﺒﻜﺮﻨوە. ) " (2وﺗ ﯾﻛﮕﺮﺗﻮوەﻛﺎن ﻧﺎﺗﻮاﻧﺖ ﻛﯚﻣﻛ ﻛﺸﺘﻮﻛﺎﯿﻛﺎن ﻛم ﺑﻜﺎﺗوە ﻟ ﺧﻮﻟﯽ دۆﺣ " ،"ﯾﻛﺘﯽ ﺋوروﭘﺎ ﻧﺎﺗﻮاﻧﺖ ﻛﯚﻣﻛ ﻛﺸﺘﻮﻛﺎﯿ ﻧﺎوﺧﯚﯾﯿﻛﺎن ﻛم ﺑﻜﺎﺗوە ﻟ ﺧﻮﻟﯽ دۆﺣ ،"ﯾك ﻟ دوای ﯾك رۆژی 2ی ﺋﺎب )ﺋﯚﮔﻮﺳﺖ( و 2ی ﺋﯾﻠﻮل )ﺳﭙﺘﻣﺒر(ی ،2009 www.solidarite.asso.fr ) (3ﻧﺎوﻜ دراوەﺗ ﺋﯚرﮔﺎﻧﯽ ﻧھﺸﺘﻨﯽ ﻧﺎﻛﯚﻛﯿﯽ ﺳر ﺑ رﻜﺨﺮاوی ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯿﯽ ﺟﯿﮫﺎﻧﯽ .ﺑواﻧ ﻣﯚﻧﯿﻚ ﺷﻮﻣﯿﻠﯿ-ژاﻧﺪرۆ " ،ﺋﺎﻣﺮازﻚ ﺑﯚ ﺑﺟﯿﮫﺎﻧﯿﻜﺮدﻧﻜﯽ ﻛﯚﻧﺘﺮۆﻜﺮاو؟" ،ﻟﻮﻣﯚﻧﺪ دﯾﭙﻠﯚﻣﺎﺗﯿﻚ ،ﺗﺸﺮﯾﻨﯽ دووەم )ﻧﯚﭬﻣﺒر(ی .2007 ) (4ژﺮار ﺷﯚﭘﻠن ،ﺋﺎﻟﻜﺴﺎﻧﺪرا ﺳﺘﺮﯾﻜﻨر و ﺋﯚرﻠﯽ ﺗﺮوﭬ ،ﺳروەرﯾﯽ ﺧﯚراك .ﺋوروﭘﺎ ﭼﯽ دەﻛﺎت؟، ﺳﯿﻠﭘﺲ ،ﭘﺎرﯾﺲ.2009 ، ) (5ﭘﻜﺪـــﺖ ﻟ ﺋرﺟﻧﺘﯿـــﻦ ،ﺑرازﯾﻞ ،ﭘﺎراﮔﻮای و ﺋﻮروﮔﻮای -ﭬﻧﺰوـــﻼ ﺧرﯾﻜﯽ ﺑ ﺋﻧﺪاﻣﺒﻮوﻧ ﻛﭼﯽ ﺑﯚﻟﯿﭭﯿﺎ ،ﻛﯚﻟﯚﻣﺒﯿﺎ ،ﺷﯿﻠﯽ ،ﺋﻜﻮاﺗﯚر و ﭘﺮۆ ﭘﺎﯾی وﺗﯽ ﺑﺷﺪارﯾﺎن ھﯾ. ) (6ﭼﻣﻜﻜـــ ﻟ ﻛﯚﺗﺎﯾﯽ ﺳـــﺎﻧﯽ 1990ﭘﯾﺪاﺑـــﻮوە .ﺟﮕ ﻟ ﻛﺎرە ﻛﻼﺳـــﯿﻜﯿﻛی ﺑرھﻣﮫﻨﺎن، ﻛﺸﺘﻮﻛﺎﯽ "ﻓﺮەﻛﺎر" دەﺑﺖ رەھﻧﺪﻜﯽ ژﯾﻨﮕﭘﺎرﺰی و ﻛﯚﻣﯾﺗﯽ ھﺑﺖ.
دﯾﺴﻣﺒری 2009
-ﻟﯚﻣﯚﻧﺪ دﯾﭙﻠﯚﻣﺎﺗﯿﻚ
ﻛﺎﺗﺐ ﯾﺎﺳﯿﻦ ،ﺋﺎژاوەﮔﻜﯽ ﻧﻣﺮ ﻣﺎرﯾﻨﺎ دا ﺳﯿﻠﭭﺎ
ﻛﺎﺗﺐ ﯾﺎﺳـــﯿﻦ ﺑﯿﺴﺖ ﺳـــﺎ ﻣﺮدووە ،ﺑم ﻧﻮﺑﺎﻧﮕﯽ ﻟ ﺟزاﯾﺮ ﺑـــردەوام درﮋەی ھﯾ، ﻟـــم ﻣﺎوەﯾدا ﺳـــﯿﻤﯿﻨﺎرﻜﯽ ﭼﻧﺪ رۆژەی ﺑﯚ ﺗرﺧﺎﻧﻜﺮا .ﺑم ﻟ ﻓرەﻧﺴﺎ ھﺸﺘﺎ ﺑﺎﯾﺧﻜﯽ ﺋوﺗـــﯚی ﭘ ﻧدراوە .ﺑـــ ﮔﻮﺮەی ﻓﯿﻠﻤﻛی ﺳـــﺘﯿﭭﺎن ﮔﺎﺗ ﻛ ﺑﯚ ﺑﯿﺮھﻨﺎﻧوەی ﻧﻮوﺳرە، ﻛﺎﺗﺐ ﯾﺎﺳـــﯿﻦ "ﺷـــﺎﻋﯿﺮﻜ ﺑ ﺳـــ زﻣﺎن"، ھردەم وەك ﺳـــﯿﻤﺒﯚﻟﻜ زﯾﻨﺪوو دەﻣﻨﺘوە دژی ھﻣﻮو ﺟﯚرە ﻧﺎﻋداﻟﺗﯿﯿك ،ﺳـــﯿﻤﺒﻮﻟﯽ ھﻮﺷـــﯿﺎرﯾﯿﻛﯽ راﭘڕﯾـــﻮە ،ﺑـــردەوام ﺧون دەﺑﯿﻨ ،ﺑﯿﺮدەﻛﺎﺗوە و ﺧﯚڕاﮔﺮە .ﺑرھﻣﻛﺎﻧﯽ ﺑ وﻨن ،ﻛﺎرەﻛﺎﻧـــﯽ ﺑردەواﻣﻦ ﻟ ﮔﯾﺎﻧﺪﻧﯽ ﻛﺎرﯾﮕری و وﻨﺎﻛﺮدﻧﯽ ﺋﺎﺳﯚﯾك(1). ﺷـــﺎﻋﯿﺮی راﺳـــﺘﻗﯿﻨ ،ھﺗـــﺎ ﻟﻧـــﻮ ﺑﺰووﺗﻨوەﯾﻛﯽ ﭘﺸﻜوﺗﻮوﺧﻮازﯾﺶ ﺑ ،دەﺑ ھﻮﺴﺘﯽ ﺟﯿﺎوازی ﺧﯚی ﭘﯿﺸﺎﻧﺒﺪا .ﺋﮔر ﺋم ھﻮﺴـــﺘ ﭘﯿﺸـــﺎن ﻧدا ،ﺑﮕﻮﻣﺎن دەﺧﻨﻜ، ﺋﻣﯾ ھﻜوﺗﯽ ﺷـــﺎﻋﯿﺮ .ﺋو ﺷﯚڕﺷﯽ ﺧﯚی ﻟﻧﻮ ﺷﯚڕﺷﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ دەﻛﺎ ،ﻟﻧﻮ ﯾﺎﺧﯿﺒﻮوﻧﺪا ﯾﺎﺧﯿﯿﻛـــﯽ ﻧﻣﺮە .ﻛﺮدەی ﺳـــرەﻛﯽ ﺑﺮﯾﺘﯿﯿ ﻟوەی ﻟ ﺧﺰﻣﺗﯽ ﺧﺑﺎﺗﯽ ﺷﯚڕﺷـــﮕﯾﺪا ﺑ، ﺑ دوای رواﺗﻛﺎﻧﯽ ﻧﻛوێ و ﺷـــﯿﻌﺮ ﺑﯚ ﺋم رواﺗﺎﻧ ﻧھﯚﻧﺘوە) .(2ﺷـــﺎﻋﯿﺮ واﺗ ﺷﯚڕش ﺑ ھﻣﻮو ﻣﺎﻧﺎ رووﺗﻛی ،ژﯾﺎن ﺑ ھﻣﻮو ﻣﺎﻧﺎ ﺋﺎﯚزەﻛی. ﻛﺎﺗﺐ ﯾﺎﺳﯿﻦ رۆﻣﺎﻧﻨﻮوس و ﺷﺎﻧﯚﻧﻮوﺳﻜﯽ ﺧﯾـــﺎڵ ﻓـــﺮاوان و ﺋﺎﯾﻨﺪە ﺑﯿﻦ ﺑـــﻮو ،ﺑھﯚی رۆﻣﺎﻧﻛـــی )ﺋﺳـــﺘﺮە( ﺑـــ داﻣزرﻨری ﺋدەﺑﯽ ﻧﻮﯽ ﺟزاﯾـــﺮی دادەﻧﺮێ ،ﺑم ﭘﺶ ھﻣﻮو ﺷـــﺘﻚ ﺋـــو ﺷـــﺎﻋﯿﺮﻜﯽ ﯾﺎﺧﯽ ﺑﻮو. ﺑﯿﺴﺖ ﺳﺎڵ دوای ﻣﺮدﻧﯽ ،ھﺸﺘﺎ ھﻣﺎن ﺷﻮﻨﯽ "ﺋﻓﺴـــﺎﻧﯾﯽ" ﺧﯚی ﭘﺎراﺳـــﺘﻮوە ،وەك ﭼﯚن ﻟﻧﻮ ھﻣﻮو ﻛﯚﻣﮕﯾـــك ﺑﺎوە ،ﻣرج ﻧﯿﯿ ﻛﺎرەﻛﺎﻧﯽ ﺑﻨﺎﺳﯿﻦ ،ﺑم ﻟﻧﻮ ژﯾﺎﻧﯽ دەرووﻧﯽ و ﺋﺎﺧﺎوﺗﻨﯽ ﻛﯚﻣﯾﺗﯽ زۆر دﯾﺎرە .ﻟ ھﻣﺎﻧﻜﺎﺗﺪا ﺑ ﯾﻛﻚ ﻟ ﻛﺳﺎﯾﺗﯿﯿ ﮔﺮﻧﮕﻛﺎﻧﯽ ﻣﮋووی ﻓرەﻧﺴﯽ ﺟزاﯾﺮی دادەﻧﺮێ. ﻛﺎﺗﺐ ﻛ ﺑ ﻣﺎﻧﺎی "ﻧﻮوﺳر" دێ ﻟ زﻣﺎﻧﯽ ﻋرەﺑﯽ ،ﻟ ﺧﺰاﻧﻜﯽ رۆﺷﻨﺒﯿﺮی ﺧﯽ ﻛﺑﻠﻮت ﻟ ﻧﺎزور ﻟ رۆژھﺗﯽ ﺟزاﯾﺮ ﻟ داﯾﻜﺒﻮوە .ﻟ 1945/5/8ھﺸـــﺘﺎ 16ﺳﺎﯽ ﺗواو ﻧﻛﺮدﺑﻮو ﺑﺷﺪاری ﻟ راﭘڕﯾﻨﯽ ﻣﯿﻠﻠﯽ ﺷﺎری ﻛﯚﻧﺴﺘﺎﻧﺘﯿﻦ دەﻛﺎ ﺑﯚ ﺳرﺑﺧﯚﯾﯽ .ﻟ ﺳﺘﯿﻒ دەﮔﯿﺮێ ،ﺳ ﻣﺎﻧﮓ ﻟژﺮ ﺋﺎزار و ﺋﺷـــﻜﻧﺠدا دەﻣﻨﺘوە، ﺑﺗﺎﯾﺒﺗـــﯽ دوای داﻣﺮﻛﺎﻧﺪﻧوەی ﯾﺎﺧﯿﺒﻮوﻧﻚ ﻛ ﺑھﺰ ﻟﻧﻮﯾﺎن ﺑﺮد و ﺳرەﻧﺠﺎم 45ھزار ﻗﻮرﺑﺎﻧـــﯽ ﻟﻜوﺗوە .داﯾﻜﯽ ﻧﻮوﺳـــر ﻛ ﻟو راﭘڕﯾﻨدا ﺑﺮﯾﻨﺪار ﺑﺒﻮو ،ھر ﺧﯚی ھﺎﻧﯽ ﻛﺎﺗﺐ ﯾﺎﺳﯿﻨﯽ داوە ﺑرەو ﻧرﯾﺘ ﺋدەﺑﯿﯿ ﻣﯿﻠﻠﯿﯿﻛﺎن و ﺑرەو ﺷـــﯿﻌﺮ ﺑﭽ ،ﺑم داﯾﻜﯽ دواﺗﺮ ژﯾﺎﻧﯽ ﺗﻜﺪەﭼـــ .رۆژی 1945/5/8رۆژﻜـــﯽ زۆر دﯾﺎرە ﻟ ژﯾﺎﻧﯽ ﻧﻮوﺳر ،ﺑﯚ ھﻣﯿﺸ ﺋم رۆژە وەك ﻧﯿﺸـــﺎﻧﯾك دەﻣﻨﺘوە ﻟـــ ﺧﺑﺎت و ﻧﻮوﺳﯿﻨﻛﺎﻧﯽ ﻛﺎﺗﺐ ﯾﺎﺳﯿﻦ دا. ﻟ ﺋﯾﻠﻮول )ﺳـــﭙﺘﻤﺒری(ی ھﻣﺎن ﺳﺎڵ ﻟ ﻋﻧﺎﺑ ،ﺷـــﺘﺎﻧ و ﺑ ﺗﻮوﻧـــﺪی دەﻛوﺘ داوی ﺧﯚﺷوﯾﺴـــﺘﯽ ﻛﭽـــ ﺋﺎﻣﯚزاﯾﻛﯽ ﺧﯚی ﺑ ﻧﻮی زوﻟﯾﺨﺎ ،ﺋم ﺧﯚﺷوﯾﺴـــﺘﯿﯿ دەﺑﺘ ﺳـــﺮوش و ﺋﯿﻠﮫﺎﻣﯽ رۆﻣﺎﻧﯽ )ﺋﺳﺘﺮە( ﻛ ﺑ ﻓﺮەﻧﺴـــﯽ ﻧﻮوﺳـــﯿﻮﯾﺗﯽ ،ﺑ ﯾﻛﻚ ﻟ ﻛﺎرە ﺋدەﺑﯿﯿـــ ﮔـــورەﻛﺎن دادەﻧﺮێ ﻛـــ ھﻣﻮو ﺋدەﺑﯿﺎﺗﯽ ﻣﻏﺮﯾﺐ ﺳـــراوﮔ دەﻛﺎ .رۆﻣﺎﻧﯽ )ﺋﺳـــﺘﺮە( ﻛﺎرﻜـــﯽ رەﻣـــﺰی و ﻣﺟﺎزﯾﯿ، ﻣـــﮋووی ﺟزاﯾﺮ دەﮔﺘوە ،ﻟ رۆﻣﺎﻧﻛﺎﻧوە ﺑﮕـــﺮە ﺗﺎ ﻓرەﻧﺴـــﯿﯿﻛﺎن ،ﻧﻮوﺳـــر ﺑﺎس ﻟ ﺧﯚﺷوﯾﺴـــﺘﯿﯿﻛﯽ ﻣﺣـــﺎڵ و ﺋﺎﺷـــﺘﺒﻮوﻧوە ﻟﮔڵ ﺧﺎﻛﯽ ﺑﺎوﺑﺎﭘﯿﺮان دەﻛﺎ ،ھﻣﻮو ﺋﻣش ﻟ رﮕی ﭼﯿﺮۆﻛﻚ ﻛ ﺑﺎس ﻟ ژﯾﺎﻧﯽ ﭼﻮار ﻻو دەﻛﺎت :ﻟﺧﺪەر ،ﻣﻮراد ،رەﺷﯿﺪ ،ﻣﺴﺘﻓﺎ ،ﻛ ﻟ ﭼﻮار دەورەی )ﻧﺠﻤ- ﺋﺳﺘﺮە( دەﺧﻮﻟﻨوە ﺑﯚ ﮔﯾﺸـــﺘﻦ ﺑ ﺧﯚﺷوﯾﺴﺘﯽ ﻣﺣﺎڵ ،ﻧﺟﻤ وەك ﻛﭽﻜﯽ ﻻو و ﭘﺎرﺰراو رەﻣﺰی ﺟزاﯾﺮﯾﺸ ﻛـــ ﻟ ژﯾﺎﻧﻜﯽ ﺑرﮔﺮﯾﻜﺎراﻧـــدا دەژی و دژی ھﻣـــﻮو داﮔﯿﺮﻛـــرەﻛﺎن ﻟـــ ﺧﺑﺎﺗﺪاﯾـــ .ﻟ ﺑﻨﭽﯿﻨدا ﻧﻮوﺳـــر ﺑﺎس ﻟ ﻛﺸـــی ﻧﺎﺳﻨﺎﻣ دەﻛﺎ ،ﻧﺎﺳﻨﺎﻣی ﻛﺳﺎﯾﺗﯿﯿﻛﺎن و ﻧﺗوەﯾك، رۆﻣﺎﻧﯽ )ﺋﺳﺘﺮە( رۆﻣﺎﻧﻜﯽ زۆر ﻣودا و ﻓﺮە دەﻧﮕ. رۆﻣﺎﻧﯽ )ﺋﺳﺘﺮە( دەﺑﺘ ﺳرﭼﺎوەﯾﻛﯽ ھﻣﯿﺸﯾﯽ ﻟﻧﻮ ﺑرھﻣﻛﺎﻧﯽ ﻛﺎﺗﺐ ﯾﺎﺳﯿﻦ ،ﻟ رۆﻣﺎﻧﯽ) (Polygone Etoileﺑ ﺗﺎﯾﺒﺗﯽ زﯾﺎﺗﺮ
ﮔﺮﻧﮕﯽ ﭘﺪراوە ،ﻟ ھﻣﺎﻧﻜﺎﺗﺪا ﻛﺎرﯾﮕرﯾﯿﻛﺎﻧﯽ ﻟ ﺷﺎﻧﯚﮔرﯾﯿﻛﺎﻧﯿﺸﯿﺪا دەردەﻛوێ ،ﺑﺗﺎﯾﺒﺗﯽ ﻟ)ﺑﺎزﻧـــی دژاﯾﺗﯿﻜـــﺮدن(دا ،ھروەھـــﺎ ﻟ ﺷﯿﻌﺮەﻛﺎﻧﯿﺸﯿﺪا) .ﻣﯚوا ﺋﺑﯾﺪ( ﻛ ﺋﻛﺘرﻜ و ﺑرھﻣﻛﺎﻧﯽ ﻛﺎﺗﺐ ﯾﺎﺳﯿﻨﯽ زۆر ﻻ ﭘﺳﻨﺪە، ﭘﯿﻮاﯾ :ﻛﺎﺗﺐ ﯾﺎﺳﯿﻦ دەرھﻨرﻜﯽ ﺑﻠﯿﻤﺗ و زۆر ﻟ واﻗﯿﻊ ﻧﺰﯾﻜ و ﻟﺳـــر ﻛﺳﺎﯾﺗﯿﯿﻛﺎن زۆر ﺑـــ ﺷـــﻠﮕﯿﺮی ﻛﺎری ﻛـــﺮدووە ﺑﯚ ﺋوەی ﻟﮔڵ ﺑﯿﻨـــران ﺑﺪوﻦ ،ھﺒت ﺑ ﺋﺎراﯾﺶ و ﺑ ﻧﻤﺎﯾﺸـــﯽ رووﻛش .ﺑﻛﺎرھﻨﺎﻧﯽ ﻣﺟﺎز و رەﻣﺰ ﻟﻻی ﻛﺎﺗﺐ ﯾﺎﺳـــﯿﻦ ﺷـــﺘﻚ ﻧﯿﯿ ﭘﻧﺎی ﺑـــﯚ ﺑﺮدﺑ ،ﺑﻜﻮ ﺋو ھردەم ﺑ دەﻧﮕﯽ ﺑرز و ﺑ ھﺰ ﺑﯿﺮی ﺧﯚی ﺑﯾﺎن ﻛﺮدووە ،ﻟﻣﺷـــﺪا ﺳـــرﭼﺎوەﻛی دەﮔڕﺘـــوە ﺑـــﯚ زەﺧﯿﺮەی ﻛﻮﻟﺘﻮوری ﻋرەﺑﯽ و ﺋﯿﺴﻼﻣﯽ. ژﯾﺎﻧـــﯽ ﻛﺎﺗﺐ ﯾﺎﺳـــﯿﻦ وەك ﺑرھﻣﻛﺎﻧﯽ ﺑـــﻮو ،ﺋـــﺎزاد و ھرەﭘﺎس ،ﺳـــرﻧﺠاﻛﺶ و ﭘ ﻟ رەﻣﺰ و ﮔﺷـــﺎﻧوە .ﺑـــ ھﻣﻮو ﮔﯿﺎﻧﯽ ﻟﮔڵ ﺳـــرﺑﺧﯚﯾﯽ ﺟزاﯾﺮدا ﺑﻮو ،ﺳـــرەﺗﺎ ﻟﮔـــڵ )ﭘﺎرﺗﯽ ﻣﯿﻠﻠﯽ ﺟزاﯾﺮی( ﺑﻮو ﭘﺎﺷـــﺎن ﻟﮔـــڵ )ﭘﺎرﺗﯽ ﻛﯚﻣﯚﻧﯿﺴـــﺘﯽ ﺟزاﯾﺮ( .ﭘﺶ ھﻣﻮو ﺷـــﺘﻚ دەﭼﺘ رﯾﺰی "ﺋﺎزاردراوەﻛﺎﻧﯽ ﺧﺎك" ﺋﺎرەزووی ﺋوە دەﻛﺎ ﺧﺑﺎت ﺑﻨﺎﺳـــ و ﺑﯿﻨﺎﺳـــﻨ ﺑ ﺟﯿﮫﺎن ،ﺑﯚ ﮔﯾﺸﺘﻦ ﺑ ﺋﺎﺳﯚی ﺟﯿﮫﺎن ،دەﺑ ﻟ ﺑﺎرەی ﻓﻟﺳﺘﯿﻦ ﻗﺴ ﺑﻜﯾﻦ، ﺑﺎس ﻟ ﭬﺘﻨﺎم ﺑﻜﯾﻦ ،ھﺒت ﺑ ﺗﭙڕﯾﻦ ﺑ ﻣﻏﺮﯾﺒﺪا.
)داھﻨﺎﻧﯽ ھﻮﻧرﻚ ﻛ ﺧﯚی داﺑش ﺑﻜﺎ و ﺑ ﺷﯚڕﺷﻜﺮدﻧﯽ ﺷﯚڕش( ﻟﺳـــﺎﯽ ،1951ﻛﺎﺗﺐ ﯾﺎﺳﯿﻦ ﻟ ﺟزاﯾﺮ دوور دەﺧﺮﺘوە ﺑﯚ ﻓڕەﻧﺴﺎ ،ﺗﺎ ﻛﯚﺗﺎﯾﯽ ﺟﻧﮕﯽ
ﺳـــرﺑﺧﯚﯾﯽ ) (1962-1954ﻟ ھژارﯾﯿﻛﯽ زۆر ﺳـــﺧﺘﺪا دەژﯾـــﺖ ،ﺑردەواﻣﯿﺶ ﻟﻻﯾن ﭘﯚﻟﯿﺴﯽ DSTی ﻓرەﻧﺴـــﯽ ھراﺳﺎﻧﺪەﻛﺮێ و دەﺧﺮﺘـــ ژﺮ ﭼﺎودﺮﯾﯿوە .ﻟو ﻣﺎوەﯾﺷـــﺪا ﺳﻓری زۆر دەﻛﺎ .ﻟﺳﺎﯽ ،1962واﺗ ﺳﺎﯽ ﺳـــرﺑﺧﯚﯾﯽ ،دەﮔڕﺘـــوە ﺟزاﯾﺮ ،ھر زوو دووﭼـــﺎری ﺟﯚرﻚ ﻟ ﺑـــ ھﯿﻮاﯾﯽ دەﺑ .ﻟم ﻣﺎوەﯾدا ﻟ ﺟزاﯾﺮ ھﺳـــﺘﯽ ﺋوەی ﻻ دروﺳﺖ دەﺑـــ وەك ﺋوەی ﯾﻛﻚ ﺑـــ ﻟ ﻣرﯾﺨوە ھﺎﺗﺒ .ﻟﺮەﺷـــوە ﻛﯚﻣﻚ ﺳـــﻓری دﯾﻜ دەﻛﺎ .ﻣﯚﺳـــﻜﯚ ،ھﺎﻧﯚی ،دﯾﻤﺷﻖ ،ﻧﯿﻮﯾﯚرك، ﻗﺎھﯿﺮە .دە :ﻟراﺳـــﺘﯿﺪا ھرﮔﯿﺰ ﻟوﺑواﯾدا ﻧﺑﻮوﻣ ﻛ ﺳرﺑﺧﯚﯾﯽ ﻛﯚﺗﺎﯾﯽ ﺑ ﻛﺸﻛﺎن دﻨـــ ،زۆرﺑﺎش دەﻣﺰاﻧﯽ ﻛ ﺋﻣ ﻛﺎرﻜﯽ زۆر ﺳﺧﺘ. ﻛﺎﺗﻚ دەﯾوێ ﻟﺳـــﺎﯽ 1970ﺑردەوام ﻟ ﺟزاﯾﺮ ﺑﮕﯿﺮﺳـــﺘوە ،واز ﻟ ﻧﻮوﺳـــﯿﻦ ﺑ ﻓڕەﻧﺴﯽ دەھﻨ و روودەﻛﺎﺗ ﭘﺸﻜﺷﻜﺮدﻧﯽ ﺷـــﺎﻧﯚﮔری ﺑ زﻣﺎﻧﯽ ﺧﯚﻣﺎﯽ .ﻧﺎﺳـــﺮاوﺗﺮﯾﻦ ﺷـــﺎﻧﯚﮔری ﺋـــم ﺋزﻣﻮوﻧی":ﻣﺤﻣﻤـــد ﺟﺎﻧﺘﺎﻛـــت ھﮕـــﺮە" ﯾـــ ﻛـــ زۆرﺟـــﻮان ﺷـــﻮازی ﺋـــو ﭘﯿﺸـــﺎﻧﺪەدا .ﻛﯚﻣی ACT ی ﺷـــﺎﻧﯚﯾﯽ دادەﻣزرﻨ)ﻛـــﺮدەی ﻛﻮﻟﺘﻮوری ﻛﺎرﮔران( ،ﺷـــﺎﻧﯚﮔری ﻟ ﺷـــﻮﻨ ھرە ﻟ ﺑﯿﺮﻛـــﺮاوەﻛﺎن ﭘﯿﺸـــﺎﻧﺪەدا وەك :ﻛﺎرﮔـــﻛﺎن، ﭘﺎدﮔﺎﻛﺎن،ﻋﻣﺒﺎرەﻛﺎن ،ﺳﺘﺎدەﻛﺎن ،ﭼﻮارڕﯾﯿﺎﻧ ﮔﺸـــﺘﯿﯿﻛﺎﻧﯽ ﻧﻮ ﺷـــﺎر ،ھﻣﻮو ﺋﻣﺎﻧش ﺑ ﺑﻛﺎرھﻨﺎﻧﯽ ﻛرەﺳﺘی زۆر ﺳﺎدە و زۆر ﻛم، ﺋﻛﺘرەﻛﺎن ﻟﺳـــر ﺷـــﺎﻧﯚ ﺧﯚﯾﺎن دەﮔﯚڕن و رۆﯽ ﻛﯚﻣﻚ ﻛﺳﺎﯾﺗﯽ دەﮔن ،ﺳﺮوود و ﻣﻮزﯾﻚ وەك ﭘﺎﭙﺸﺘﻜﯽ رﯾﺘﻢ و ﺋﯿﻠﮫﺎم وەرﮔﺮﺗﻦ ﺑﻛﺎردەھﻨ.
"ﻛﺎﺗـــﻚ رۆﻣﺎن و ﺷـــﯿﻌﺮم دەﻧﻮوﺳـــﯽ، ھﺳـــﺘﻢ ﺑ ﺑ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﺧـــﯚم دەﻛﺮد ﭼﻮﻧﻜ ﻧﻣﺪەﺗﻮاﻧـــﯽ دەﻧﮕﻢ ﺑﮕﯾﻨﻤـــ زﯾﺎﺗﺮ ﻟ ﭼﻧﺪ ھزار ﻓرەﻧﺴﯿﺰاﻧﻚ ،ﺑم ﻟ رﮕی ﺷﺎﻧﯚ ،ﻟ ﻣﺎوەی ﭘﻨﺞ ﺳﺎﺪا ﭘﻨﺞ ﻣﻠﯿﯚن ﺑﯿﻨر ﺗﻮاﻧﯿﯿﺎن ﺷـــﺎﻧﯚ ﺑﺒﯿﻨﻦ ) (...ﻣﻦ دژی ﺋوەم ﻟ ﺟزاﯾﺮ زﻣﺎﻧﯽ ﻋرەﺑﯽ ﻛﻼﺳﯿﻜﯽ ﺑﻛﺎرﺑﮫﻨﺮێ ،ﭼﻮﻧﻜ ﺋﻣـــ زﻣﺎﻧﯽ ﻣﯿﻠﻠﺗﯽ ﺋﻤـــ ﻧﯿﯿ ،ﺣزدەﻛم ﺧﯚم ﺑﮕﯾﻨﻤ ھﻣﻮو ﮔﻟﯽ ﺟزاﯾﺮ ﺑ ﺗواوی، ھﺗﺎ ﻧﺧﻮﻨﺪەوارەﻛﺎﻧﯿـــﺶ ،ﺣزدەﻛم ﺧﯚم ﺑﮕﯾﻨﻤ ﺑﯿﻨراﻧﯽ زۆر ،ھر ﺗﻧﯿﺎ ﻻوەﻛﺎن ﻧﺎ، ﺑﯿﻨراﻧﯽ ﻧﺧﻮﻨﺪەوارﯾﺶ .دەﺑ ﺷﯚڕﺷـــﻜﯽ راﺳﺘﻗﯿﻨی ﻛﻮﻟﺘﻮوری ﺑرﭘﺎ ﺑﻜﯾﻦ"(3) . ﺧﺑﺎﺗﯽ ﺳﯿﺎﺳﯿﯽ ﻛﺎﺗﺐ ﯾﺎﺳﯿﻦ راﺳﺘوﺧﯚ رواﻧﯿﻨﯽ ﺟﻮاﻧﯿﻨﺎﺳﯽ ﺋوی دﯾﺎرﯾﻜﺮدووە":ﺷﺎﻧﯚی ﺋﻤ ،ﺷﺎﻧﯚی ﺧﺑﺎﺗ ،ﻟﻧﻮ ﺧﺑﺎﺗﯽ ﭼﯿﻨﺎﯾﺗﯽ
ﺗﻮاﻧﺎی ھﺒﮋاردﻧﯽ ﭼﻛﯽ ﺧﯚﻣﺎن ﻧﯿﯿ .ﺷـــﺎﻧﯚ ھﯽ ﺋﻤﯾ ،ﻧﺎﺷـــ ﺑراﻣﺒر ﺑ ﮔل ﮔﻔﺘﻮﮔﯚ ﺑﻜﯾﻦ ،ﺋوەی ﭘﺸﺎﻧﺪەدەﯾﻨوە ﻛ ﺑﯿﻨﻮﯾﺗﯽ. ﺋﻤـــ ھزاران ﻛﺸـــ ﻟ ﯾـــك ﺋزﻣﻮون ﻛﯚ دەﻛﯾﻨـــوە .دوور دەڕۆﯾـــﻦ ،ﺋﻣش ھﻣﻮو ﺷﺘﻜ .ﺋﻤ ھﺸـــﺘﺎ ژﯾﺎن ﻓﺮدەﺑﯿﻦ") .(4ﺑﯚ ﺋو ،ﺗﻧﯿﺎ ﺷـــﯿﻌﺮ دەﺗﻮاﻧ ھﺳﺖ ﺑﻣ ﺑﻜﺎ. ﺷﯿﻌﺮ ﻣﺒﻧﺪی ھﻣﻮو ﺷﺘﻜ" ﺑڕاﺳﺘﯽ ﺷﯿﻌﺮ دﯾﺎردەﯾﻛـــﯽ ﺟوھرﯾﯿ ﻟـــ زﻣﺎﻧﯽ ﻣﺮۆﭬﺪا"، ﺑھﯚی وﻨ و ﺳـــﯿﻤﺒﯚﻟﻛﺎن ،ﻣـــودای دﯾﻜ دروﺳﺖ دەﺑﻦ" .ﭼﯿﺘﺮ ﺗﺟﺮﯾﺪﻜﯽ ﺑ ﺋﻮﻣﺪی ﺷـــﯿﻌﺮﻜﯽ داﺧﺮاو ﻟﺳـــرﺧﯚی ﺳـــرﭼﺎوەی ﺑﮫـــﺰی ﻧﯿﯿـــ ،ﺑﻜﻮ ﺗواو ﺑـــ ﭘﭽواﻧوە ) (...ﻟ ھﻣـــﻮو ﺣﺎﺗﻜﺪا ﺑﺎوەڕم ﺑ ﺗﻮاﻧﺎی داھﻨراﻧـــی ﺋو ﺷـــﯿﻌﺮە ھﯾـــ ،ﺑ ھﻣﺎن ﺋﺎﺳﺘﯽ ﺷﺎﻧﯚﯾﻛﯽ ھﻮﺷﯿﺎر و زﻣﺎن ﻛﯚﻧﺘﺮۆﻜﺮاو و ﺑﺎش ﺑﻛﺎرھﻨﺮاو" ).(5 "ﺗﻮاﻧﺎی داھﻨراﻧ "ﺋﺎﯾﺪﯾﺎﯾﻛ ﻧﻮوﺳر ﻟ ﺷﺎﻧﯚﮔری )ﺗرﻣ ﮔﻣﺎرۆدراوەﻛﺎن(دا ﺑﻛﺎری ھﻨﺎوە ،ﻛ زﯾﺎﺗﺮ ﺋﺎﻣﺎژەﯾ ﺑ رۆژی 1945/5/8 ﻛ ﺳ ﺷـــﺎر ﺑ دەﺳﺘﯽ ﺳـــﻮﭘﺎی ﻛﯚﻟﯚﻧﯿﺎﻟﯽ ﻓرەﻧﺴﯽ وﺮاﻧﻜﺮان :ﮔﻠﻤﺎ ،ﺧراﺗ ،ﺳﺘﯿﻒ. ﻧﻮوﺳـــر دەﯾوێ ﻟـــم ﺑرھﻣـــدا ﻣﮋووی ﻛﺳﺎﯾﺗﯽ و ﺗﺎﻛﻛﺳﯽ ﺑ ﻣﮋووی ﻛﯚﻣﮕوە ﮔﺮﺒﺪاﺗوە. ﻛﺎﺗﺐ ﯾﺎﺳـــﯿﻦ ﻛﯚﻟﯚﻧﯿﺎﻟﯿﺰاﺳـــﯿﯚﻧﯽ ﻛﯚن و ﻧﻮێ و ﺑ ھﻣﺎن ﺋﺎﺳـــﺘﯿﺶ رژﻤﯽ دﯾﻜﺘﺎﺗﯚری دوای ﺳرﺑﺧﯚﯾﯽ ﻣﺣﻜﻮم دەﻛﺎ ﻛ ﺋواﻧﯿﺶ ﺑﺷـــﻮەﯾﻛﯽ دﯾﻜـــ ﺑـــردەوام ﺑـــﻮون ﻟـــ ﭼوﺳﺎﻧﺪﻧوەی ﮔل .ﺋو زۆر ﺑﺗﻮوﻧﺪی دژی ﻓﻧﺎﺗﯿﺰﻣﯽ ﻋرەﺑﯽ ﺋﯿﺴـــﻼﻣﯽ دەوەﺳﺘﺘوە، ﻟھﻣـــﻮو ﺑرەﯾﻛـــﺪا و ﺑھﻣﻮو ﺷـــﻮەﯾك ﺧﺑـــﺎت دەﻛﺎ و ﺑـــردەوام دە :ﭘﻮﯾﺴـــﺘ ﺷﯚڕش ﺑﺳر ﺷﯚڕﺷﺪا ﺑﻜﺮﺘوە. ﻛﺎﺗﺐ ﯾﺎﺳﯿﻦ ﻛ زﻣﺎﻧﯽ ﻓرەﻧﺴﯽ ﺑ) ﺗﺎﻧﯽ ﺷـــڕ( ﺑﯚ ﺟزاﯾﺮ ﻟﻗﻣﺪەدا ،ﻟ ھﻣﺎﻧﻜﺎﺗﺪا دژی ﺳﯿﺎﺳـــﺗﯽ ﺑ ﻋرەﺑﻜﺮدن وەﺳﺘﺎوەﺗوە و ﺑ زﻣﺎﻧﯽ ﻧﺗوەﯾﯽ ﺧـــﯚی داﻧﻧﺎوە ،ﺑﻜﻮ ﻟﮔـــڵ ﺋوەداﺑﻮو ﻛ دﯾﺎﻟﻜﺘﯽ ﻋرەﺑﯽ ﻟﯚﻛﺎڵ و زﻣﺎﻧـــﯽ ﺋﻣﺎزﯾﻎ )ﺑﺮﺑـــﺮ( زﻣﺎﻧﯽ ﻧﺗوەﯾﯽ ﺟزاﯾﺮە .ﻧﺎوی ﻟ" ﺋﯿﺴـــﻼﻣ ﻛﯚﻧﭘﺎرﺰەﻛﺎن" ﻧﺎﺑﻮو "ﺑﺮاﯾﺎﻧﯽ ﻣزارﮔ ،"ﺑﺎﻧﮕﯽ ﺑﯚ ﺋﺎزادی ژﻧﺎن دەدا ،ﺑ ﻻی ﺋوەوە ژﻧﺎن ﻣﮋوو ھﮕﺮن و ھر ﺧﯚﺷـــﯿﺎن دەﺗﻮاﻧﻦ ﺋم رۆ ﺑﮕن" :ﻛﺸی ژﻧﯽ ﺟزاﯾﺮی ﺑردەوام ﺳرﻧﺠﯽ ﻣﻨﯽ راﻛﺸﺎوە. ﻟـــ ﻣﻨﺪاﯿﯿوە ھﺳـــﺘﻢ ﺑ ﺑﺎﯾـــخ و ﮔﺮﻧﮕﯿﯽ ﻛﺮدووە .ھﻣﻮو ژﯾﺎﻧﻢ ،ﺋوەی ﺗﺎﺋﺴﺘﺎ ﻛﺮدووﻣ ﺳـــرﭼﺎوەﻛی دەﮔڕﺘوە ﺑﯚ داﯾﻜﻢ ) (...ﻟ ﺑﺎرەی زﻣﺎﻧوە ،ﻟ ﺑﺎرەی ھﻮﺷـــﯿﺎرﺑﻮوﻧوەی، داﯾﻜﯽ ﯾﻛم وﺷی ﻓﺮﻛﺮدووە ،ﺗﻧﯿﺎ داﯾﻜﺘﯽ ﻛ ﺟﯿﮫﺎﻧﯽ ﺋوی دروﺳﺘﻜﺮدووە" ).(6 ﺑھﺰی رەﺧﻨی ﺋـــو واﯾﻜﺮدﺑﻮو ﺑ ﻗد ﺳـــﯚز و ﺧﯚﺷوﯾﺴـــﺘﯽ ،رﻗﯿﺎن ﻟـــ ﺑﺒﺘوە. ﺋﻣۆﻛ ﻛﺎﺗﺐ ﯾﺎﺳـــﯿﻦ ﺳرﻧﺠﯽ ھﻣﻮو ﻻﯾك رادەﻛﺸـــ ،ﭼﺎك و ﺧﺮاپ ،ﺋو ھﻣﯿﺸ وەك "ﺋﺎژاوەﮔﻜﯽ ﻧﻣـــﺮ" دەﻣﻨﺘوە ،ھر وەك "ﻧﺟﻤ "ﺋﺳـــﺘﺮەﯾﻛ ﭘﺎرﺰراوە ،ﻟ ھﻣﻮو ﺣﺎﺗﻜﺪا ﻧﺎﻛﺮێ ﻟ ﻧﺮﺧﯽ ﻛم ﺑﺘوە.
وەرﮔاﻧﯽ ﻟ ﻓرەﻧﺴﯿﯿوە: د .ﻣﻮﺣﺴﯿﻦ ﺋﺣﻤد ﻋﻮﻣر
ﭘراوﺰەﻛﺎن:
(1) Dialogue avec Jean-Serreau، dans Le Poete comme un boxeur، Seuil، Paris، 1994 (2) Bernard Mediene، Professeur des universities، auteur de Kateb Yacine، le Coeur entre les dents، preface de Gille Perrault. Robert Lafont، Paris، 2006. (3) Entretien avec Abdelkader Djeghloul، Actualite de l'mmigration n 72، Paris، janvier 1987 (4) Colette Godard، Le theatre algerien de Kateb Yacine، Le Monde، 11 sept. 1975. (5) Kateb Yacine، Pourquoi j'ai ecrit Le cadaver encircle. France Observateur، Paris، 1958. (6) Entretien avec El Hassar Benali (1972) dans Parceque c'est une femme، Edition des Femmes-Antoinette Fouque، Paris، 2004.
دﯾﺴﻣﺒری 2009
23
MONDE LE
diplomatique ﻛﻮردی
ﻛﻮردﺳﺘﺎن MONDE LE
diplomatique ﻛﻮردی
ﻟﻻﯾن ﻛﯚﻣﭙﺎﻧﯿﺎی رووداو ﺑودەﻛﺮﺘوە
ﺋﻧﺠﻮوﻣﻧﻜﯽ ﺑ ﺳﻮود
ﺳرﻧﻮوﺳری ﺑﺷﯽ ﺳﯚراﻧﯽ ﻧزەﻧﺪ ﺑﮔﯿﺨﺎﻧﯽ ﺑڕﻮەﺑری ھﻮﻧری ﺣﻮﺳﻦ ھﯿﻤﻤﺗﯽ دﯾﺰاﯾﻨر ﺑﺧﺘﯿﺎر ﻣﺴﺘﻓﺎ ﺳﺘﺎﻓﯽ وەرﮔەﻛﺎن ﺋﺣﻤدی ﻣﻻ ،ﻣﻮﺣﺴﯿﻦ ﺋﺣﻤد ﻋﻮﻣر، ھردی ﻣﺤﻣﻤد ،ﺋﺎﻣﺮ ﺗﺎھﺮ ،ﻛﺎوە دەﺳﺘﻮورە، ﻣﻧﺴﻮور ﺳﺪﯾﻘﯽ ،ﻣﺳﻌﻮد دەرﯾﺎس ﺋﺳﯿﺴﺘﺎﻧﺖ ﺳﻻم ﺳﻋﺪی Tel: 00964 (0) 750 488 5696 info@lemondediplo-kurdi.com www.lemondediplo-kurdi.com ﺋدرﺲ ﻛﯚﻣﭙﺎﻧﯿﺎی رووداو ،ﺷﻗﺎﻣﯽ ﺟوھر ﺑﺎﭘﯿﺮ، ھوﻟﺮ – ھرﻤﯽ ﻛﻮردﺳﺘﺎن – ﻋﺮاق
ﺋوروﭘﺎ MONDE LE
diplomatique kurdî
ﻟﻻﯾن ﻛﯚﻣﭙﺎﻧﯿﺎی رووداو ﻣﯿﺪﯾﺎ GMBH ﺑودەﻛﺮﺘوە ﺳرﻧﻮوﺳری ﮔﺸﺘﯽ ﻓﯾﺴڵ داﻏﻠﯽ دﯾﺰاﯾﻨر ﻣﺤﻣﻤد ﻧزﻣﯽ دەﻣﺮ ﺋﺳﯿﺴﺘﺎﻧﺖ ﺑﺮﯾﭭﺎن ﺋﺎﯾﻤﺎز دەﺳﺘی وەرﮔەﻛﺎن ﺋﯿﺒﺮاھﯿﻢ ﺳﯾﺪۆ ﺋﺎﯾﺪۆﻏﺎن ،ﺋﺎﯾﻨﯚر ﺑﯚزﻛﻮرد، ﺟﻣﯿﻞ دەﻧﻠﯽ ،ﺳﺎﺢ ﻛﭬﺮﺑﺮی ،ﺋﻣﺮاح ﻛﯚﺟﺎھﺎل ،ﺋﺎﻟﯿﺨﺎن ﺳرﺣدی ،ﻟﻮﻗﻤﺎن ﺗﻮرﮔﻮت ،ﺋرﮔﯿﻦ ﺋﻮﭘﻧﮕﯿﻦ. Tel: 0049 (0) 221 26004002 Fax: 0049 (0) 221 26004981 info@lemondediplo-kurdi.com www.lemondediplo-kurdi.com ﺋدرﺲ Rudaw Media GMBH Gutenbergstr.63a 50823 köln / Germany ﻓرەﻧﺴﺎ MONDE ﻓرەﻧﺴﺎ LE
diplomatique داﻣزرﻨر Hubert beuve-Méry ﺑڕﻮەﺑر Serge Halimi ﺳرﻧﻮوﺳر Maurice Lemoine ﺟﮕﺮەﻛﺎﻧﯽ ﺳرﻧﻮوﺳر Martine Bulardi Philippe Rivière, Anne- Cècile Robert
ﺋﭭﻠﯿﻦ ﭘﯾﻠر "ﻗﯾﺮان ﭘﺪاوﯾﺴﺘﯿﯽ ﻛﻮﻟﺘﻮوری ﺑھﺰﺗﺮ دەﻛﺎ" ،ﺋﻣ رواﻧﯿﻨﯽ ﻧﯿﻜﯚﻻ ﺳﺎرﻛﯚزی ﺑﻮو ﻟ ﻣﺎﻧﮕﯽ ﯾﻛﻣﯽ ﺳﺎﯽ راﺑﺮدوو .ﺳﺎرﻛﯚزی ﻟ ھﻣﺎﻧﻜﺎت ﮔﻮﺗﯿﺸﯽ" :دەوت دەﺑ ﺋم ﭘﯾﺎﻣ ﺑﮕﯾﻨ.(1)" ھروەﻛﻮ دەزاﻧﯿﻦ ﺳرۆك ﻛﯚﻣﺎر ﻧرﯾﺘﻜﯽ ھﯾ ﻛ رواﻧﯿﻨﻛﺎﻧﯽ ﺑﺨﺎﺗ ﺑـــﻮاری ﻛﺎرﭘﻜﺮدﻧـــوە ،ﻟﺑرﺋوە ﺑﯾﺎرﯾـــﺪا ،وای ﺋم ﻟﻜﺪاﻧوە ﺑھﺰەی ﻛـــ ﻟ ﺋﻧﺠﺎﻣﯽ ﺋم ﻗﯾﺮاﻧدا ﭘﯾﺪاﺑﻮوە ،ﻟ ﻣﺎﻧﮕـــﯽ دواﺗﺮ ھﻣﺎن ﺋﺎﻣﯚژﮔﺎری ﻟ ﺑـــﺎرەی داھﻨﺎﻧﯽ ھﻮﻧرﯾﯿوە ﻟﺑرﭼﺎو ﺑﮕﯿﺮێ. ﺑم ﺟﯚرە ،ﻓڕەﻧﺴﺎ وای درﮋەدان ﺑ ﮔﺷﺎﻧﺪﻧوەی ﺋﺎﮔﺮی ﺗﺎﯾﺒﺗﻤﻧﺪﯾﯽ ﺧﯚی ،ﻟرﮕی دەﻧﮕﯽ ھرە ﻓرﻣﯿﯽ ﺧﯚﯾوە ،ﭘ ﻟﺳـــر ﺋوە دادەﮔﺮێ ﻛ ﻟواﻧﯾ ﻛﻮﻟﺘـــﻮور وەﻣﯽ ﺋم ﻗﯾﺮاﻧ ﺑﺪاﺗـــوە .ﺋﻣش ،ھروەﻛﻮ ھﻣﻮو ﺟﺎرﻚ ﻛ وﺷـــی ﻛﻮﻟﺘﻮور ﺑ ﻛﺎردەھﻨﺮێ ،ﺷـــﺘﻜﯽ ﭼﺎوەڕواﻧﻜﺮاو ﻧﺑـــﻮو .زەﺣﻤﺗ ﺑﺰاﻧﯿﻦ ﻣﺑﺳـــﺖ ﻟﻣ ﺑ ﺗواوی ﭼﯿﯿ .ﺑم ﺑڕﺰ ﺳـــﺎرﻛﯚزی وردﺗﺮ دەﺑﺘوە و دە ﻣﺑﺳـــﺖ ﻟﻣ": ﻛﻮﻟﺘﻮوری ﺋﻤ ﺳﺎﻣﺎﻧﯽ ھرە ﺑھـــﺎداری ﺋﻤﯾ ،ﻣﺎﻧﺎ ﺑـــ ژﯾﺎﻧﯽ ﻛﺳـــﺎﯾﺗﯿﻤﺎﻧﺪەداو ﻛﻮﻟﺘﻮور ﻛﯚﻣـــﯽ ﺋﻤی راﮔﺮﺗﻮوەو ﺑـــ ﯾﻛﮕﺮﺗﻮوﯾﯿﺶ دەﯾﮫﺘوە ،ھر ﺋوەﺷ ﻛ ﻟ ﺷﺎرﺳﺘﺎﻧﯿﯽ ﺋﻤدا دەﻣﻨﺘوە"(2). واﭘﺪەﭼـــ ﻟـــﻻی ﺳـــﺎرﻛﯚزی ﻛﻮﻟﺘـــﻮور ھﺎوﺗـــﺎی "ﻧﺮخ و ﺑھﺎﻛﺎن" ﺑﻮەﺳـــﺘ" :ﺑﺎﺷـــﺘﺮ ﻟ ﻗﯾﺮاﻧ داراﯾﯿﻛﺎن ،ﺋﺎﺑﻮوری و ﻛﯚﻣﯾﺗﯿﯿـــﻛﺎن ،ﻗﯾﺮاﻧﻜﯽ ﺋﺧﻼﻗـــﯽ و ﻛﻮﻟﺘﻮورﯾﯿ ﻛ ﺋﻤ ﭘﯿﺪا رەﺗﺪەﺑﯿﻦ") .(3ﺑ ﻛﻮرﺗﯽ "ﺗﻜوﺑﻮوﻧﯽ ﻧﺮخ و ﺑھﺎﻛﺎﻧ ﻛ راددەی ﺑﻜﺎرﯾﯿﺎن زۆر ﻛﺮدووە". رۆژی 2009/2/3رۆژﻜـــﯽ ﺳـــﯿﻤﺒﯚﻟﯽ ﺑﻮو ﺑـــﯚ ﺋواﻧی ﻛ ﭘﯾﻮەﻧﺪﯾﯿﺎن ﺑ ﻣﮋوو و ﻛﺮدە و ﺋﺎﯾﻨﺪەی وەزارەﺗﯽ رۆﺷﻨﺒﯿﺮﯾﯿوە ھﺑﻮو ،ﭼﻮﻧﻜ ﯾﺎدی ﭘﻧﺠﺎ ﺳـــﺎی داﻣزراﻧﺪﻧﯽ ﺋم وەزارەﺗﯾﺎن دەﻛﺮدەوە .ﻟ ھﻣﻮو ﺣﺎﻟﺗﻜﺪا ﺳـــﯿﻤﺒﯚﻟﯿﺶ ﺑﻮو ﺑﯚ رۆژی دواﯾﯽ ﯾـــﺎدی داﻣزراﻧﺪﻧـــﯽ ﺋم وەزارەﺗـــ ﻛ ﻟـــو رۆژەدا ﺋﻧﺠﻮوﻣن داﻣزرﻨـــﺪرا .ﺋو وﺗﯾـــی ﺑﯚ ﻛﺮدﻧوەی ﭼﺎﻻﻛﯿﯿـــﻛﺎن ﻟﻻﯾن ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺮﯾﺴـــﺘﯿﻦ ﺋﻟﺒﺎﻧﻞ ﭘﺸﻜﺷﻜﺮا ﻛ وەزﯾﺮی رۆﺷﻨﺒﯿﺮی ﺑﻮو، ﻟ راﺳـــﺘﯿﺪا ﺷـــﺘﻜﯽ ﺋوﺗﯚی ﻧوروژاﻧﺪ ،ﺑم ﺳرۆك ﻛﯚﻣﺎر ﻛ وﺗی ﺧﯚی ﭘﺸﻜﺷـــﻜﺮد ﺑ ﺋﺎﺷـــﻜﺮا ﺋم رۆی ﺋوی دزی .ﻟ راﺳـــﺘﯿﺪا ﻣﺎﻧﯚﭬرەﻛ ﻛﻣﻚ ﺗوﺳﺌﺎﻣﺰ ﺑﻮو ،ﺑم ﭘﻮﯾﺴﺘﯿﺸﯽ ﺑـــم رووﻧﺒﮋﯾﯿ ھﺑـــﻮو :ﺋﻧﺠﻮوﻣن وەك دژە ﭘـــۆژە دەھﺎﺗ ﺑرﭼﺎو ﺑ ﺋوەی راﺳـــﺘوﺧﯚ رەﺧﻨی ﻟ ﺑﮕﯿﺮێ ،ﺳـــرەﻧﺠﺎم وەزﯾـــﺮ ﺧﯚی ﻟﻧﻮ ﺋو ﺳـــﺒرەدا دەدۆزﯾﯿوە ﻛ ﻟـــ ﻗﯚﻧﺎﺧﯽ ﭘﺶ ﺧﺎﻧﻧﺸـــﯿﻨﯿﺪا ھﺳﺘﯽ ﭘﺪەﻛﺮێ .ھرﭼﯽ ﺳﺎرﻛﯚزی ﺑﻮو ،ﺑﯚ ﺋو ﺷـــﺘﻛﺎن ﺗﻣﻮﻣﮋاوی ﻧﺑﻮون و دەﯾﻮﯾﺴـــﺖ ﺋو ﻛﯚﻧﻔﯚرﻣﯿﺰﻣ ﺑﺸـــﻜﻨ) ﻛﯚﻧﻔﯚرﻣﯿﺰم واﺗ دەﺳـــﺘﮕﺮﺗﻦ ﺑـــ داووﻧرﯾﺘﯽ ﺑﺎو و ﻧﺟـــﻮون – و( ،ﺋو ﻧﺟﻮوﻧـــوەی ﻟﺮە و ﻟوێ ھﯾ ﻟﻧﻮی ﺑرێ و دژاﯾﺗﯽ ﺋو ﭘﻛﺸـــﯽ و ﺋﺎزاﯾﺗﯿﯿی ﭘﯽ ﻧﺎﺳﺮاوە ﻧﻛﺎ ﻛ ﮔﻮﺗﻮوﯾﺗﯽ" :ﻗﺴـــی ﻣﻦ ﺋﺎزادﺗﺮە ﻟ ھﯽ ﺋو ﻛﺳی ﺑرھم دﻨ و دەﺑ ﺋﺎﮔﺎی ﻟ ﺧﯚی ﺑ ﻛ دەدوێ ،ﻛواﺗ ﻟﺳـــر ﻣﻨ ﻛ دەﺑ ﺷـــﺘﻛﺎن ﺑﺠﻮوﻨﻢ") ،(4ﺋﻣش وﻨﯾﻛ دەﺑ ﺋواﻧ ﺑﺟ ﺑﮫ ﻛ ﺧون دەﺑﯿﻨﻦ. ﻟوەﺗی ھﺒﮋﺮدراوە ،ﺳرۆك ﻛﯚﻣﺎر ﺑڕاﺳﺘﯽ ھﯿﭻ ھوﻜﯽ ﺑـــﯚ ﺑﺮادەراﯾﺗـــﯽ ﻟﻧﻮ ﻧﺎوەﻧـــﺪی ﻛﻮﻟﺘﻮوری ﻛم ﺗـــﺎ زۆر ﭼپ ﻧداوە .راﺳـــﺘ ھﻣﻮو ﺟﺎرﻚ وﺷـــی ﭘ ﺑ ﭘﺴﺖ ﻧﺎدۆزﺘوە ﺑﯚ ﺋوەی ﻗﺴـــﯾﺎن ﻟﮔڵ ﺑﻜﺎ )ﺑواﻧ ﺳرەوە( ﺋﻣش ﺷﺘﻜ ھراﺳـــﺎﻧﻜرە .ﻛﺎﺗﻚ دەﯾوێ ﭘﻜﮫﻨﺎﻧﯽ ﺋﻧﺠﻮوﻣﻧﯽ ﺧﯚی ﺑ راﺳﺘﻗﯿﻨﯾﯽ ﭘﯿﺸﺎﻧﺒﺪا ﺑ ﺧﯚ ﭘﺸﺘﺌﺳﺘﻮور ﻛﺮدن ﺑ ﮔڕاﻧوە ﺑﯚ ﺷﺎرﻟﯽ ﭘﻨﺠم و ﻓﺮاﻧﺴﻮای ﯾﻛم ﻟ ﻣﮋووی ﻛوﻧﺎری ﻓرەﻧﺴﺎ، دەﺑﯿﻨﯿﻦ ﻛﻣﺘﺮ ھﺳـــﺘﯿﺎرە ﺑراﻣﺒر ﺑ ﻓزﯾﻠﺗﻛﺎﻧﯽ ﺳﯿﺴﺘﻣﯽ ﻛﯚﻣﺎری – ﮔﻮاﯾ زۆر ﮔﺮﻧﮕﯿﯽ ﺑ دروﺳﺘﻜﺮدﻧﯽ ﻛﯚﺷﻚ ﻧﺎدا ﻟﺳر ﻟـــﻮاری رووﺑﺎری ﻟﻮاغ ،ﺑﻜﻮ ﺑﻻﯾوە ﺑﺎﺷـــﺘﺮە ﻛﯚﺷـــﻜﯽ ﻟﻮﭬر ﺧﯚﻣﺎـــﯽ ﺑﻜﺎ ،ﺋﻣش ھﺎووﺗﯿﺎن دووﭼﺎری ﭘﺮﺳـــﯿﺎر دەﻛﺎت ،ﺑ ﺗﺎﯾﺒﺗﯽ ﺋواﻧی ﭘﯾﻮەﻧﺪی راﺳـــﺘوﺧﯚﯾﺎن ﺑ ﻛﻮﻟﺘﻮورەوە ھﯾ. ھﺸـــﺘﺎ ﻟوەش راﺳﺘﺘﺮ ﺋوەﯾ ﻛ ﺋم ﺋﻧﺠﻮوﻣﻧی ﺗﯿﺪا دواﻧﺰە ﺋﻧﺪام ﺑ ﺳـــرۆﻛﺎﯾﺗﯽ ﻣﺎرا ﻛﺎرﻣﯿﭻ ﻟﯽ دادەﻧﯿﺸـــﻦ ،ﯾﻛﻚ ﻟ ﺧﺳﺗﻛﺎﻧﯽ ﺋوەﯾ ﻟﻻﯾن ﺳـــرۆك ﻛﯚﻣﺎرەوە ﺳرﻛﺮداﯾﺗﯽ ﺑﻜـــﺮێ" ..ﺋﮔر ﺑﺎوەڕ ﺑ ﻣـــﺎرا ﻛﺎرﻣﯿﭻ ﺑﻜﯾﻦ دەﺑ ﭘﺶ ھﻣﻮو ﻛﺳـــﻚ ﺳرۆك ﻛﯚﻣﺎر دەﺳﺘﻨﯿﺸﺎﻧﯽ ﺋوە ﺑﻜﺎ چ ﭘﯾﻮەﻧﺪﯾﯿﻛﺎن ﺗﻜﺪەدا؟")(5 ﺑم دواﺟﺎر ،ﺑﺎﺷﺘﺮە ﺋﮔر ﺑﻤﺎﻧوێ ﺧﯚﻣﺎن ﻟو ﺑﺎرە ﻗﻮرﺳی ﻛﯚﻧﭘﺎرﺰی رزﮔﺎر ﺑﻜﯾﻦ ،ﺋوە ﭘﺸﺒﻛﯽ ﺟﯿﮫﺎﻧﯽ ﺧﯚﻣﺎن ﺑﺎﺷﺘﺮ
ﺑﻜﯾﻦ ،ﻧﺎﺑ ﻟﺳر ﭘﺮەﻧﺴﯿﭙ ﻛﯚﻧﻛﺎن ﺑﻤﻨﯿﻨوە وەك ﭘﻧﺎﮔﺎﯾك ﺑﯚ دﯾﻤﻮﻛﺮاﺳﯽ ،ﺑﯚ ﺑرﺟﺳﺘﻛﺮدﻧﯽ دەﺳﺗﯽ ﺳرۆك ﻛﯚﻣﺎر ﺑﯚ دەﺳﺗﻜﯽ زۆر ﺑھﺰ ،دەﺳﺘﭙﺸﺨری ﻧﻛﯾﻦ ﺗﻧﯿﺎ ﺑھﯚی ﺋم ﺋﺎﻣﺎﻧﺞ و ﺋﻧﺠﺎﻣﺎﻧ ﻧﺑ ،ﭼﻮﻧﻜ ﺋوەی ﻛ ﺑ ﭘﻠی ﯾﻛم دێ، ﻣﺳﻟ ﻛﯚﻧﻜﺮﺘﻛﯾ. ﺋﺎﻣﺎﻧﺠﻛﺎﻧـــﯽ ﺋﻧﺠﻮوﻣن ﺗواﻓﻮﻗﯿﯿـــ" ،دەﺑ ھﺎﻧﯽ ﮔورە ھﻮﻧرﻣﻧﺪە ﻓرەﻧﺴـــﯿﻛﺎن ﺑﺪا ،ﮔورەﺗﺮﯾـــﻦ داھﻨری ﺟﯿﮫﺎﻧﯽ ﺑﮫﻨﺘ ﻓرەﻧﺴـــﺎ ،ﺑھﺮەﻛﺎن ﺑﺒﻮوژﻨﺘـــوە ،ﻛﺎرە ھﻮﻧرﯾﯿﻛﺎن ﻟ ﺷﻗﺎﻣﻛﺎن و ﻟﺳـــر ﺗﯚڕی ﺋﯿﻨﺘرﻧﺖ ﺑﭽﻨﺮﻦ" ) .(6راﺳﺘ، ﻛﻣﻚ ﻟ ﭘﻨﺎﺳـــﻛی ﺋﻧﺪرێ ﻣﺎﻟـــﺮۆ دوورﯾﻦ ﻛ ﺑﺎس ﻟ رۆﯽ وەزارەﺗﯽ رۆﺷـــﻨﺒﯿﺮی دەﻛﺎ" :ﺷﺎﻛﺎرە ھﻮﻧرﯾﯿﻛﺎﻧﯽ ﻣﺮۆﭬﺎﯾﺗﯽ و ﭘﺶ ھﻣﻮو ﺷـــﺘﻚ ﺋواﻧی ﻓرەﻧﺴﺎ ﺧﯚی ،ﺑﺨﺮﻨ ﺑردەﺳﺘﯽ زۆرﺗﺮﯾﻦ ﺧﻜﯽ ﻓرەﻧﺴـــﺎ ،داﺑﯿﻨﻜﺮدﻧـــﯽ ﻣزﻧﺘﺮﯾﻦ ﮔﺮدﺑﻮوﻧوەی ھﻮﻧـــری ﻟ دەوری ﻛﻟﭘـــﻮوری ﻛﻮﻟﺘﻮورﯾﯽ ﻓرەﻧﺴـــﺎ ،ھﺎﻧﺪاﻧﯽ داھﻨﺎﻧـــﯽ ھﻮﻧـــری و ھﺎﻧﺪاﻧﯽ ﺋـــو ﮔﯿﺎﻧﺎﻧی ﻛـــ دەوﻣﻧﺪی دەﻛن" .ﺑم دﯾﺎرە دەوت دەﯾوێ ﻟﻣودوا ھﺎﻧﯽ "ﮔﯚڕاﻧﻜﺎرﯾﯽ ﻛﻮﻟﺘﻮوری "ﺑﺪا و "ﺳﺎﻧﯽ ﻧرﯾﺘ ﺧﺮاﭘﻛﺎن" رەش ﺑﻜﺎﺗوە. ﻛواﺗ ﺋﻧﺠﻮوﻣن دەﺑ دەﺳـــﺖ ﺑﻜﺎ ﺑ ﭼﺎﻛﻜﺮدﻧوەی ھ ﺳﯿﺎﺳﯿﯿ ﻛﻮﻟﺘﻮورﯾﯿﻛﺎﻧﯽ ﭘﻼﻧﯽ ﭘﻨﺞ ﺳﺎی ﺣﻜﻮﻣت ،ﯾﺎﻧﯿﺶ ﺑ ﻻوازی ﮔﺮﻧﮕﯽ ﺑ داھﻨرەﻛﺎن دەدا ،داھﻨرە ﻧﺎﺳـــﺮاو و ﺗﺎزەﻛﺎن و ﺑ ﻣﯿﻠﻠﯽ ﻛﺮدﻧﯽ داھﻨﺎن. ﺗﺎ رادەﯾك ھﻣﻮو ﺷـــﺘﻚ وەك ﭘۆژە داﺑﺷﻜﺮاوە :وەزارەت ﺧرﯾﻜـــﯽ ﻛﻟﭘـــﻮور دەﺑ ،ﺑـــم ﺋﻧﺠﻮوﻣن داﺑﺷـــﯽ دەﻛﺎ. ﺳـــرەﻧﺠﺎم ،ﺑ ﻧﺮﺧﻜﺮدن ﻗﻮوﺘﺮ دەﻛﺮﺘـــوە ﻟ وەزارەﺗﻚ ﻛ ﺗﻧﯿﺎ ﭼﺎرەﻛﻚ ﻟ ﺧرﺟﯽ ﮔﺸـــﺘﯽ ﻛﻮﻟﺘﻮوری ﺑﺎرﺑﻮو دەﻛﺎ .ﺑم ﺑﮕﻮﻣﺎن ﻟ ﺧﯚڕاﯾﯿﺶ ﺋم ﺋﻧﺠﻮوﻣﻧ داﻧﻧﺮاوە ﺋﮔر ﻣﺑﺳـــﺖ ﻟﯽ )ﻛﺮدەﯾﻛﯽ ﮔﻮﻣاﻛﺮدن( ﻧﺑ ﺑﯚ ﮔﯾﺎﻧﺪﻧﯽ ﺑ ھﻮﻧرﻣﻧﺪەﻛﺎن، دواﺗﺮﯾﺶ ﺑﯚ ھﻣـــﻮو ﺋواﻧی ﮔﺮﻧﮕﯽ ﺑ ژﯾﺎﻧﯽ ﻛﻮﻟﺘﻮوری دەدەن. ﻟﮔـــڵ ﯾﻛم ﺑﯿﻨﯿﻦ ،دەﺑ رواﻧﯿﻨﻜـــﯽ زۆر ﺧﺮاﭘﻤﺎن ﻟﺑﺎرەﯾوە ھﺑ ﺑﯚ ﺋوەی ﺑﺎوەڕ ﺑﻜﯾﻦ .ﻟﮔڵ دووەم رواﻧﯿﻦ ،راﺳﺘ ﺳﺧﺘ ﺧﯚﻣﺎن ﻧدەﯾﻨ دەﺳﺖ ﺟﻮاﻧﯿﯽ ﺗﻮوﻧﺪوﺗﯚﯽ رواﻧﯿﻨﯽ ﺧﺮاپ. ﺋﻧﺠﻮوﻣـــن وەك )ﺧﺰﻣﺗﮕﻮزارﯾﯿﻛـــﯽ ﻟﻜﯚﯿﻨـــوە و ﮔﺷـــﭘﺪان( دروﺳـــﺘﻜﺮاوە ،ھﺒت ﺑڕای ﻣﺎرا ﻛﺎرﻣﯿﭻ ،ﻛ ﻟ ﻣﺎﻧﮕﯽ ﺋﯾﻠﻮول )ﺳـــﭙﺘﻤﺒر( ھﻧﺪێ ﺋﺎﯾﺪﯾﺎی ﺧﯚی ﻟ دە ﺧﺎﺪا ﭘﺸـــﻜش ﻛﺮد ﺑ ﺋﺎﻣﺎﻧﺠﯽ ﻛﺎرﭘﻜﺮدﻧﯽ ﺳﯿﺎﺳﺗﻜﯽ ﻛﻮﻟﺘﻮورﯾﯽ ﻓﺮاوان ﺑﯚ ﺋﺴـــﺘﺎ و ﺑﯚ ﺋﺎﯾﻨﺪە .ھﺒﺗ ﺋﻣش ﺑﺎﺷ ،ھروەﻛﻮ ﭘﯿﯿر داك ﺑﯚی دەﭼ ،ﭘﺸـــﺒﯿﻨﯿﻜﺮدن ﺳـــﺧﺘ ،ﺑﺗﺎﯾﺒﺗﯽ ﻛ ﭘﯾﻮەﻧﺪی ﺑ ﺋﺎﯾﻨﺪەوە ھﺑﻮو ،ﺑم ﺑﯚ ﺋﺴـــﺘﺎ دەﺷـــ رواﻧﯿﻨﯽ ﺧﯚﻣـــﺎن ھﺑ و رﯿﻛﯽ ﺗﺒﭽ .ﺑﮕﻮﻣﺎن ﺋم رﯿش رﮕﯾﻛﯽ ﺧﻣﺒﺎرە .ﭼﻮﻧﻜ ﻟـــم 10ﺧﺎ ،ﺗﻧﯿﺎ دوواﻧﯿﺎن ﭘﯾﻮەﻧﺪﯾﯿﺎن ﺑ )داھﻨﺎن(ەوە ھﯾ ،ﺋﻣﺎﻧش ﺑﯚ ﺋوەی ﻣﺮۆڤ دەﺳﺘﯿﺎن ﭘ ﺑﮕﺎ، ﻣرﺟﯽ ﺧﯚی دەوێ ،دەﺑ ﻻو و ﺧﻮرت ﺑﯿﻦ ،ﺗﺎزە ﭘﮕﯾﺸـــﺘﺒﯿﻦ. ﯾﻛﻜﯿﺎن ﭘﯾﻮەﻧﺪی ﺑ ﺗﺎﯾﺒﺗﻤﻧﺪﻛﺮدﻧﯽ )ﺷﻮﻨ ﻣﮋووﯾﯿﻛﺎﻧوە( ھﯾ ﻛ دەﺑ ﺑ ﻣﺑﺳـــﺘﯽ )داھﻨﺎن( ﺳـــﻮودی ﻟ وەرﺑﮕﯿﺮێ، ﺋوەی دﯾﻜ ﭘﯾﻮەﻧﺪی ﺑ ﻛﺮدﻧوەی ﻗﻮﺗﺎﺑﺨﺎﻧﯾﻛﯽ ﺳﯿﻨﻣﺎﯾﯿوە ھﯾ ﻟﺳـــر ﮔﻣﯿﯿك ،ﻟ ﭘﺎﯾﯿﻨﯽ ﺷـــﺎری ھﻮﻧری) ،ﺳﯿﻨﻣﺎی ﺷـــﻗﺎم( ﭘﺸـــﻜش ﺑﻜﺎ .ﻟﺮەوە ﻧﺎﺗواوی ﺳرﻧﺠاﻛﺸـــﯽ ﺋم )ﺋﺎﻣﺎﻧﺠـــﯽ داھﻨﺎﻧ (دەردەﻛوێ و ﺧون ﺑـــ) ﻣﯿﻠﻠﯿﯽ ﺑﻮوﻧﯽ( ﺷـــﺎری ھﻮﻧرﯾﯿوە دەﺑﯿﻨﯿﻦ ﻛ ﻟ رﮕی ﺳـــﯿﻨﻣﺎی ﻣﯿﻠﻠﯿﯿوە دەردەﻛوێ :دەﺑ ﺑﺰاﻧﯿﻦ ھر ﭼﯿﻨﻜﯽ ﻛﯚﻣﯾﺗﯽ ﺋﺴﺘﺘﯿﻜﺎی ﺗﺎﯾﺒت ﺑ ﺧﯚی ھﯾ.
وەرﮔاﻧﯽ ﻟ ﻓرەﻧﺴﯿﯿوە :د .ﻣﻮﺣﺴﯿﻦ ﺋﺣﻤد ﻋﻮﻣر
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ژﺪەر و ﭘراوﺰەﻛﺎن:
(1) Voeux aux acteurs de la culture، Nimes، 13 ganvier 2009. (2) Discours a l'occasion de l'instalation du Conseil pour la creation artistique، Paris، fevrier 2009. (3) Voeux aux acteurs، op.cit. (4)Ibid. (5) Le premier minister et minister charge de la culture en sont member de droit. (6) Discours a l'occasion، po.cit. (7) Decret portent sur la creation du Conseil، 30 janvier 2009. (8) Entretient avec Jean Pierre Elkabbach، Europe 1، 14 janvier 2009. (9) Le syndicat national des enterprise artistiques et culturelles (Syndeac) reclame la dissolution du Conseil.
ھ ﻓ ﺘ ﻧ ﺎ ﻣ ی ﺧ ﺰ ا ﻧ
ﺑڕﻮەﺑری ھﻮﻧری Alice Brazilay دﯾﻜﯚﻣﺎﻧﺘﺴﯿﯚن Olivier Pironet ﺳﻜﺮﺗﺮەﻛﺎن Sophie Durand,Monique Salomé Tel: 00 33 (0) 153 94 96 01 Fax: 00 33 (0) 153 94 96 26
ھﻣﻮو ﭘﻨﺞ ﺷﻣﻤﯾك ﺑﯿﺒرەوە ﻣﺎڵ
)ﺑﺮاﯾﻞ( ﭘﺎﺷﻜﯚی ﻧﺎﺑﯿﻨﺎﯾﺎن ﻟﮔڵ )ﻧﻢ ﻧﻢ(دا وەرﺑﮕﺮە
دەﺳﺘی ﻧﻮوﺳران Alain Gresh, Mona Chollet Pierre Rimbert,Dominique Vidal
ﺋدرﺲ 1 -3, rue Stephen- Pichon, F- 75013,Paris
ﺋﻣ ھﻣﻮو ﺷـــﺘﻜ ،ﺋﻣ ھﯿﭻ ﻧﯿﯿ .ﺑم ﺟوھری ﺋم ﭘۆﮔﺮاﻣ ﭘﯾﻮەﻧﺪی ﺑ ﺋﯿﺮادەی "ﺑ دﯾﻤﺮﻛﺮاﺗﯿﺰەﻛﺮدﻧﯽ ﻛﻮﻟﺘﻮورەوە" ھﯾ ﻛ دواﺟﺎر دەرﻛوت ﺋم ﻛﺸـــﯾ زﯾﺎﺗﺮ ھﯽ دەﺳـــﺘﺑﮋﺮە: ﻣﯚزەﺧﺎﻧﯾﻛـــﯽ ﮔڕۆك ﺑﯚ ﭘﺸﻜﺷـــﻜﺮدﻧﯽ ﻛﺎرە ھﻮﻧرﯾﯿﻛﺎﻧﯽ ﺳدەی ﺑﯿﺴـــﺘم .ﺧﺰﻣﺗﮕﻮزارﯾﯿﻛﯽ ﺗﺎﯾﺒت ﺑ ﺑﻮاری ﭬﯿﺪﯾﯚ ﺑﯚ ﻗﻮﺗﺎﺑﯿﺎن ،ﺑﺷـــﺪاری ﭘﻜﺮدﻧﯽ ﺋو ﻻواﻧی ﻟ ﮔڕەﻛ ﻧﺎﻟﺑﺎرەﻛﺎن ﻟ ژﯾﺎﻧﻜﯽ ﺳـــﺧﺘﺪان و ﻗت ﻟ ﻣﻮزﯾـــﻚ ﻧﺰﯾﻚ ﻧﺑﻮوﻧﺗوە ،ﻟ ﺋﯚرﻛﺴـــﺘﺮای ﻛﻼﺳـــﯿﻜﯽ ..ﺋم ﺷﺘﺎﻧ ﭼﻧﺪ ﻗﺸـــﺘﯿﻠن .ﺷﺘﯽ ﺳـــﯾﺮن .ﻟﮔڵ ﺋم زﻧﺠﯿﺮە ﭘﺸـــﻨﯿﺎزاﻧ ﻛـــ ﮔﻮاﯾ ﺑﺎش ﺑﯿﺮی ﻟﻜﺮاوەﺗوە ،ﺳﯿﺎﺳـــﺗﻜﯽ ﻛﻮﻟﺘﻮوری ﺑم ﭼﺷـــﻨ داﻧﺎڕﮋرێ، ﺋﻣـــ ﺟﯚرﻜ ﻟ دﻤﺎﮔﯚژی ،ﺗﻧﯿﺎ ﺋوەﻧـــﺪە ﻣﺎوەﺗوە ﺑرﮔﻜﯽ دﯾﻤﻮﻛﺮاﺳﯽ ﻟﺑرﻛﯾﻦ ﺑﯚ ﺋوەی دﯾﻤﻧﻜﯽ ﺟﻮاﻧﯽ ھﺑ. ھﻣﻮو ﺷـــﺘﻚ ﺑ ﻣﻮﻓﺎﺟﺋ و ﺑ ھﺮﺷﻜﺮدن دەردەﻛوێ.. ﺗﻧﯿـــﺎ ﺋو ﭘﺮۆژاﻧی دﯾﻜـــ ﻛ ﺧﺮاوﻧﺗ ﭘﺎڵ ﺋـــم ﺋﻧﺠﻮوﻣﻧ ﻛﻣﺘﺮ ﺧﺮاوﻧﺗ ﺑر رۆﺷﻨﺎﯾﯽ :ﯾﻛﻜﯿﺎن ﻟ ﺑﺎرەی )ﮔﺷﭘﺪاﻧﯽ ﺳرﭼﺎوەی داراﯾﯽ ﻧﻮﯿ ﺑﯚ داھﻨﺎﻧﯽ ھﻮﻧری() .(7ﺋﺎە ! ھروەﻛﻮ ﻣﺎرا ﻛﺎرﻣﯿﭻ ﭘﺪاﮔﯿﺮی ﻟﺳـــر دەﻛﺎﺗوە ،ﭘﻮﯾﺴـــﺘ" ﺑﯿﻨران ﺑﯚ ﺧﯚﻣﺎن راﻛﺸـــﯿﻦ و ﺑﯿﺎﻧﺨﯾﻨ ﻧﺎو ﺋو ﺑﺎرﺑﻮوە ﺗﺎﯾﺒﺗﯿﯿ "ﭘﺎﺷﺎن ھﻮﻧرﻣﻧﺪەﻛﺎن ﻧﺎﺑ وا ﺑﯿﺮﺑﻜﻧوە "ﻛ ﺗﻧﯿﺎ ﺧﺰﻣت دەﻛﺮﻦ").(8 ﻟم ﺣﺎﺗدا ﻛﯚﻣﻛﯽ ﮔﺸـــﺘﯽ دەﺑﺘـــ) ﺧﺮﻛﺮدن( ؟ ..ﻛواﺗ ﻛﻮﻟﺘﻮور دەﺷـــ ﻗﺎزاﻧﺠﻜﯽ ﺑﺎﺷﯽ ھﺑ؟ ..ﻟ ﺑﺎرەی ﺷﺎﻧﯚﺷوە ﺑﺪەﻧﮕﯿﯽ ﺋﻧﺠﻮوﻣن ﺑﺎﺷـــﺘﺮ ﺗﺪەﮔﯾﻦ ،ﻛ ﺑداﺧوە ﭘﺎرەﯾﻛﯽ زۆری ﺗﺪەﭼـــ .ھروەھـــﺎ ﺑﯚ ﺋﯿﻨﺘرﻧﺘﯿﺶ ﻛ ﻟـــ ﭼﻮار ﺧﺎﺪا ﺑﺎﺳﯽ ﻛﺮاوە ،ﺋﻤ ﺑﺎﺷﺘﺮ ﺗﺪەﮔﯾﻦ ﻛ) داھﻨﺎن( ﺷﻮﻨﻜﯽ ﺋوھﺎ ﻻوازی ھﺑ ،دەﺑﯿﻨﯿﻦ ﺋﻣ ﻛﺸـــی ﺳـــرەﻛﯿﯽ )ﺑﯿﻨرە( ﻧك )ھﺎووﺗﯽ(. ﺑ ﮔﻮﺮەی ﺑﯚﭼﻮوﻧﯽ ﻣﺎرا ﻛﺎرﻣﯿﭻ ،ﻛ داﻣزرﻨری MK2ەو، ﺣﻓﺘـــﺎ ﻣﻠﯿﯚن ﯾﯚرۆ ﻗﺎزاﻧﺠﯽ ھﺑﻮوە :ﻛﻮﻟﺘﻮور ﺗﻧﯿﺎ ﺑ ﯾﺎﺧﯿﺒﻮون ﺳـــردەﮔﺮێ ﺋﻣش دژی ﻛﯚﺗﺎﯾﯽ ھﻣـــﻮو ﻣﺎﻧﮕﻜ ﻛ ﺑﯚ ﺧﻚ ﺳﺧﺘ ﯾﺎﻧﯿﺶ دژی ﺋو رﻔﯚرﻣ ﻟﯿﺒﺮاﻟﯾ ﻛ وەزارەﺗﯽ رۆﺷﻨﺒﯿﺮی ﮔﺮﺗﻮوﯾﺗﯿﯿ ﺋﺳﺘﯚی ﺧﯚی ؟)(9
دﯾﺴﻣﺒری 2009
MONDE LE
-ﻟﯚﻣﯚﻧﺪ دﯾﭙﻠﯚﻣﺎﺗﯿﻚ
diplomatique ﻛﻮردی
ﺷﻓﺎﻓﯿت و راﮔﯾﺎﻧﺪن ﺋﺣﻤدی ﻣﻻ
ﭼﻧﺪ دﯾﻤﻧﻚ ﻟ ژﯾﺎﻧﯽ ژن و ﻣﺮدەﻛﺎن ﻟ ﺋﺮان ﮔﺰاﭬﯿ ﻻﭘﺮوو
ﻟ ﺑﺎرەی ﻛﺘﺒﯽ) :ﺗﺎﻣﯽ ﺗﻔﺘﯽ ﺧﻮرﻣﺎﻮ( ﻧﻮوﺳﯿﻨﯽ :زۆﯾﺎ ﭘﯿﺮزاد وەرﮔاﻧﯽ ﻟ ﻓﺎرﺳﯿﯿوە ﺑﯚ ﻓرەﻧﺴﯽ :ﻛﺮﯾﺴﺘﯚف ﺑﺎﻻﯾﯽ ﭼﺎﭘﺨﺎﻧی زوﻟﻤﺎ ،ﭘﺎرﯾﺲ 218 ،2009ﻻﭘڕە ،ﻧﺮﺧﯽ 18ﺋﯚرۆﯾ.
ﻧﻮوﺳـــر ﺑﺎس ﻟ ژﯾﺎﻧـــﯽ ژن و ﻣﺮدﻜﯽ ﺋـــﺎزاردراو دەﻛﺎ ،ژن و ﻣﺮدﻚ ﻛ دووﭼﺎری ﺗ ﺑﻮوﺑﻦ .ﺑﺎس ﻟ ژﯾﺎﻧﯽ ھﺎوﺳـــرﮔﯿﺮﯾﯿك دەﻛﺎت ﻛ وەك ژوورﻜﯽ ﺑﭽﻮوك واﺑ ،ﻣﺮۆڤ ﺗﯿﺪا ﺑﺨﻨﻜ .ژوورﻚ ،ﻧﯿﺸـــﺘﺟﯿﻛﺎﻧﯽ ﻟ ﺑرﺑرەﻛﺎﻧﯽ و ﺧﯚﭘﻜﺪادان داﺑﻦ .ﺳـــرەڕای ﻟـــﻚ ﻧﺰﯾﻜـــﯽ زۆر ،ﻟﻚ دوورﺑـــﻦ و ﻗﻮرﺑﺎﻧﯽ ﭘﯾﻮەﻧﺪی ﻧرﯾﺘـــ ﻛﯚﻣﯾﺗﯿﯿﻛﺎن ﺑﻦ .ﻟ ﭘﻨـــﺞ ﭼﯿﺮۆﻛﺪا زۆﯾﺎ ﭘﯿـــﺮزاد ﻛ رۆﻣﺎﻧﻨﻮوس و ﭼﯿﺮۆﻛﻨـــﻮوس و وەرﮔﻜﯽ ﺋﺮاﻧﯿﯿ ،ﺑﺎس ﻟـــو ھﺰاﻧ دەﻛﺎ ﻛ ژن و ﭘﯿﺎو ﺑرەو ﻧﻣﺎن و ﻟ ﻧﻮﭼﻮون دەﺑن ،ﺑـــ ﯾﻛوە ژﯾﺎﻧﻜﯽ دڕﻧﺪاﻧ ﺑﺳرﺑﺮدن ،ﻧﻣﺎﻧﯽ ﺋﯿﺮادە ،ﻧﺑﻮوﻧﯽ ﺑﻮارﻚ ﺑـــﯚ ﻣﺎﻧﯚﭬر ﻛﺮدن ﻟـــ ﭘﯾﻮەﻧﺪﯾﺪا، زاﻜﺮدﻧﯽ ﺟﯚرﻚ ﻟ ژﯾﺎﻧﯽ ﺗﺎﯾﺒﺗﯽ ﺑﺳـــر ﻛﺳﻛﺎن ،ژﯾﺎﻧﻚ ﻟﻧﻮ ﭼﻮار دﯾﻮار ،ژﯾﺎﻧﻜﯽ وﺮاﻧﻜـــر ﻧك وەك ﺋـــوەی ﻣﺮۆﭬﻛﺎن ﻟﻚ ﻧﺰﯾﻚ ﺑﻜﺎﺗـــوە .ﺑﺎس ﻟ ژﯾﺎﻧﯽ ھﻧﺪێ ﻛس دەﻛﺎ ﻛـــ ﺑﻮوﻧﯿﺎن ﻟ دەﺳـــﺖ ﺧﯚﯾﺎﻧﺪا ﻧﯿﯿ، ھﻧﺪﻜـــﯽ دﯾﻜ ﺑـــ ﭘﭽواﻧـــوە ﺑ دوای ﺧﯚﯾﺎﻧﺪا دەﮔڕﻦ. ﻟ ﭼﯿﺮۆﻛﯽ )ﭘـــﻛﺎن(دا ﻟﯾﻼ و ﻋﻟﯽ ﻟﻧﻮ ﯾﻛﺘﯿﯿﻛﯽ ﻛڕ ژﯾﺎن ﺑﺳـــر دەﺑن. ﻛ ﻟﯾﻼ ﺑ ﻋﻟﯽ دە ﺣز دەﻛﺎ ﻣﺎرەی ﺑﻜﺎ، ﻋﻟﯽ ﻛﯿﭽپ ﺑ ﺧﯚﯾـــﺪا دەڕﮋێ .ﻛ ﮔﻮﯽ ﻟـــ ﻣﺎرەﯾﯽ دەﺑ دەﯾوێ ﺧـــﯚی ﺑﺨﻨﻜﻨ. ﺳرداﻧﯽ ﺋﺎﭘﺎرﺗﻤﺎﻧﻚ دەﻛن دەﺑﯿﻨﻦ ﺑﺎﻧﯿﯚﻛ ﺑ ﻟﻛـــ و ﭘ داﭘﯚﺷـــﺮاوە .ﻣﮋووی ﺋم دوواﻧ ﭘە ﻟ ﭘی ﺳﯿﻤﺒﯚﻟﯿﻚ ﻛ ﻟ ھﻣﻮو ﻻﯾﻛوە ﺑﯚﯾﺎن دەردەﭼ .ﺳـــردەﻣﻜ ﻛ ھﻣﻮو ﺷﺘﻚ ﻟ ﺷﻮﻨﯽ ﺧﯚی ﻟﻗﯿﻮە ،ﻟﯾﻼ ﺗﺪەﮔﺎ ﻛ ﭘﻮﯾﺴﺘ ﻟﺳری ھﻣﻮو ﺋو ﺷﺘﺎﻧ ﭘﺎك ﺑﻜﺎﺗوە ﻛ ﺑرەو ﻧﻣﺎﻧﯽ دەﺑن. ﻟﭼﯿﺮۆﻛﯽ )ﺋﺎﭘﺎرﺗﻤﺎن(دا ﻧﻮوﺳـــر ﺑﺎس ﻟـــ ژن و ﻣﺮدـــﻚ دەﻛﺎ ﺑﻧـــﺎوی ﻣھﻨﺎز و ﻓراﻣـــرز ،ﻛ ﻟﻧﻮ ژﯾﺎﻧﻜـــﯽ ﻧرﯾﺘﭙﺎرﺰدا دەژﯾﻦ .ﻣھﻨﺎز ﻛﺎر دەﻛﺎ ،ﺑم ﻓراﻣرز ﺳﭙ و ﺷﯾﺘﺎﻧ و ﺣز دەﻛﺎ ﻟ ﻣﺎوە ﺑﻤﻨﺘوە ﺑ ﻣﺑﺳـــﺘﯽ ﮔﺮﻧﮕﯿﺪان ﺑـــ ﻣﺎوە .ﻣھﻨﺎز ﺣـــز دەﻛﺎ ﺑوا و ﻟ ﻓراﻣـــرز ﺟﯿﺎﺑﺘوە، ﺑم ﻧ ﺟﯿﺎدەﺑﻨـــوە ﻧ دەڕۆن .ﻛﺎﺗﻚ ﻛ ﻓراﻣرز ﺑﺎس ﻟوە دەﻛﺎ ﻣﻨﺪاﻚ دروﺳـــﺖ ﺑﻜن ،ﻣھﻨﺎز ﺧﻮرﭘـــ دەﻛوﺘ ھﻧﺎوی و ﭘﯿﻮاﯾ ﺋﮔر ﻣﻨﺪاﻜﯿﺎن ﺑﺒ ﺑﺧﺘﯽ ھﺗﻦ
و ﺟﯿﺎﺑﻮوﻧوەی ﻧﺎﻣﻨ .ﻓراﻣرز ﺑﺷﻮەﯾك دەژﯾ" وەك ﭘﻮﯾﺴـــﺘ ،"ﺑم ﻣھﻨﺎز ﺣز ﻟو ژﯾﺎﻧ ﭘۆﮔﺮاﻣﻜﺮاوە ﻧﺎﻛﺎ .ژن و ﻣﺮدەﻛﺎﻧﯽ زۆﯾﺎ ﭘﯿﺮزاد ،وەك ﺷﻠﻣﻧﯿﯿك وان ﻛ ﻗت ﻧﺗﻮﻨـــوە ،وەك ﭼﯿﻤﻧﺘﯚﯾك وان ﻛ ﻗت ﯾﻛﺘﺮی ﻧﺎﮔﺮن. ﺋﺎﭘﺎرﺗﻤﺎن ﺷﻮﻨﻜ ﻛ ژن و ﻣﺮد وای دووﺑرەﻛﯽ و ﻟﻜﺘـــﺮ رەﺗﺒﻮون ﺗﯿﺪا دەژﯾﻦ، ھﻣﺎﻧﻜﺎت ﺗﯿـــﺪا ﻟ ھﺗﻨـــﯽ ﺑردەواﻣﺪان ﻟـــ ﯾﻛﺪی .زۆﯾـــﺎ ﭘﯿﺮزاد زۆر ﺑـــ زاﻧﺎﯾﯽ ﻟ ﭼﯿﺮۆﻛﻜـــوە دەﭼﺘ ﺳـــر ﯾﻛﻜﯽ دﯾﻜ، ھﺰ و ﻗﻮرﺳﺎﯾﯽ ﺧﺰان ﭘﯿﺸﺎﻧﺪەدا. ﻧﻮوﺳـــر ﺑﺎس ﻟ ژﯾﺎﻧﯽ ژن و ﻣﺮد دەﻛﺎ ﻟ ﺋﺮاﻧﯽ ﺋﻣۆدا ،ژن و ﻣﺮدﻚ ﻛ ﻟﻧﻮان ﻣﯚدﺮﻧﯿﺘ و ﻧرﯾﺘﺪا ھﺎﺗﻮوﭼﯚﯾﺎﻧ. ﻟ ﭼﯿﺮۆﻛﯽ )ھﺎرﻣﯚﻧﯿﻜﺎ(دا ﻛ ﭼﻮارەﻣﯿﻦ ﭼﯿﺮۆﻛ ،ﺑﺎس ﻟ ژﯾﺎﻧﯽ دوو ﻛس دەﻛﺎ ﻛ ﻟ ﺗﺎران دەژﯾﻦ ،ﻛﻣﺎﻟﯽ و ﺣﺳن ،ھردووﻛﯿﺎن ﻓرﻣﺎﻧﺒرن ،ﻧﺎوە ﻧﺎوە دەﭼﻨ ﺳـــر ﻟﻮاری دەرﯾﺎ ھﺒت وـــای ژەﻧﯿﻨﯽ ھﺎرﻣﯚﻧﯿﻜﺎ ﻟ رﮕی ﺧﯚﯾﺎن .ﺑم ﺋم ژﯾﺎﻧ زۆر ﺑردەوام ﻧﺎﺑ .ژﯾﺎﻧﯽ ﺑـــ ﯾﻛوەﯾﯽ زﯾﻨﺪاﻧﯽ و ﺋرﻛﯽ زۆری ﺳرﺷﺎﻧﯿﺎن ﺋﺎزارﯾﺎن دەدا و ﻟ ﺗﺎﻣﻜﯽ ﺗﻔﺖ زﯾﺎﺗﺮ ھﯿﭻ ﺷﺘﻜﯿﺎن ﺑﯚ ﻧﺎھﺘوە ،ﺋم ﺗﺎﻣـــش ﺑﺮﯾﺘﯿﯿ ﻟ ﺗﺎﻣـــﯽ ﺧﻮرﻣﺎﻮ ،ﮔﻮاﯾ ﺳـــﻮودی ھﯾ ﺑـــﯚ ﻣﻨﺪاڵ ﺑـــﻮون ،ﺑﺎس ﻟو ژﻧـــ دەﻛن ﻛ ﻣﺮدەﻛی ﺑﺳـــﺎﺪا ﭼﻮوەو ﻟ رووی ﺳﻜﺴﯿﯿوە ھﯿﭽﯽ ﭘﻨﺎﻛﺮێ ،ﮔﻮاﯾ ﺋم ژﻧـــ ﺧﻮرﻣﺎﻮی ﺋﺎودار و ﺷـــﯿﺮﯾﻦ ﺑﺨﻮا ﻣﻨﺪاﯿﺎن دەﺑ ،ﺑم ﺋﻧﺠﺎﻣﻛﺷﯽ ﺑﮕﻮﻣﺎن ﻧﮕﺗﯿﭭ. زۆﯾﺎ ﭘﯿﺮزاد ھوﺪەدا ﺑﺎس ﻟ ﻛﺸﻛﺎﻧﯽ ژﯾﺎﻧﯽ رۆژاﻧ ﺑﻜﺎ ﺑﯚ ﺋوەی ﺑﺎﺷـــﺘﺮ ﺧﯚﻣﺎﻧﯽ ﻟ رزﮔﺎر ﺑﻜﯾﻦ .ﻻﻛﺎن ﺑ دەﻧﮓ دەھﻨ، ﭘردە ﻟﺳر ﺷـــﺎردراوەﻛﺎن ھﺪەداﺗوە ﺑﯚ ﺋوەی ﺑﭽﺘ ﻧﻮ دڵ و ھر ﺗﻧﯿﺎ ﺑﻣﻧﺪەش ﻧوەﺳﺘ .ﻟ ﺑﻨﭽﯿﻨدا )ﺷﺘﻜﯽ ﺋوﺗﯚ( ﺑﺎس ﻧﺎﻛﺮێ ،ﺑم ﺟﯚرە رووداوەﻛﺎن ﮔﺷ دەﻛن ﺗـــﺎ دەﮔﯾﻨ ﺋو ﭘﺮﺳـــﯿﺎرە ﮔورەﯾی :ﺋﺎﯾﺎ ﺷـــﻮﻨﯽ ﺗﺎﻛﻛس ﻟﻧﻮ ﺧـــﺰان و ﻛﯚﻣﺪا ﭼﯿﯿ و ﭼﯚﻧ؟ وەرﮔاﻧﯽ :د .ﻣﻮﺣﺴﯿﻦ ﺋﺣﻤد ﻋﻮﻣر
ﻧﺑﻮوﻧﯽ داﺗﺎو زاﻧﯿﺎری ،راﮔﯾﺎﻧﺪن ﻣﺎﯾ ﭘﻮوچ دەﻛﺎت
ھﻣـــﻮو ﭘﺸـــﻜوﺗﻨﻚ دژەﻛﺎﻧـــﯽ ﺧـــﯚی دەﺋﺎﻓﺮﻨـــﺖ و ھﻣﻮو ﻛﯚﻧﻜﯿﺶ ﻧﻮﺳـــﺘﺎﻟﮋﯾﺎ و ھﻧﺪﺠﺎرﯾـــﺶ ﻟﭘﻨـــﺎو دووﭘﺎﺗﺒﻮوﻧـــوە و ﭼﻗﺒﺳـــﺘﻦ ،ﭘﯿﺎواﻧﯽ ﺧﯚی دروﺳﺖ دەﻛﺎت. ﺋﻤ) ،ﻣﺑﺳـــﺖ ﻟ ھرﻤﯽ ﻛﻮردﺳﺘﺎﻧ ،(ﻟ دووڕﯾﺎﻧﻜﯿﻦ ،وەك ﭼﻧﺪﯾﻦ دووڕﯾﺎﻧﯽ دﯾﻜ ﻛ ﻣﮋووی ﻣﺮۆﭬﺎﯾﺗـــﯽ ﺑرھﻣﯽ ھﻨﺎوە ،رەﮔز و ﺗﻮﺧﻤﻛﺎن ،ﻛﯚك و ﻧﺎﻛﯚك ،ﺋﺎراﺳـــﺘﻛﺎﻧﯿﺎن ھﻧﺪﺠﺎر ﺋﯿﻨﺴﺎن ﺗﻮوﺷﯽ ﮔﮋﺑﻮون دەﻛﺎت ،ﺑ راﺳـــﺖ و ﭼپ ،ﻟ واﺗﺎﻛﺎﻧﯽ ﺧﯚﯾﺎن دەﮔڕﻦ. ﻟم ﻧﻮەﻧﺪەدا راﮔﯾﺎﻧﺪن ﺑ دەﻧﮓ و ﺳداﯾﻛﯽ دﯾﻜوە ،ھﻧﮕﺎو دەﻧﺖ ﻛ ھﻧﺪﺠﺎر ﭘﯽ ﺋﺎﺷﻨﺎ ﻧﯿﻦ و ﻟ زۆرﺑﺎرﯾﺸﺪا ،ﻟﺑر ﻧﺑﻮوﻧﯽ زاﻧﯿﺎری، ھر ﺑ دﯾﻮە ﻧﺎﺟﯚرەﻛی ﺧﯚی دەﺷﻜﺘوە. ﺷـــﻓﺎﻓﯿت ﻛـــ ﻣﺎوەﯾﻛ ﻟﺳـــر زاری ﺳﯿﺎﺳﺗﻤدار و ﻟﺳـــر زاری رۆژﻧﺎﻣﻧﻮوﺳﺎن و ﭘﯿﺎواﻧﯽ راﮔﯾﺎﻧـــﺪن دا ،دووﭘﺎت دەﺑﺘوە. ھﻣﻮواﻧﯿﺶ دووﭘﺎﺗـــﯽ دەﻛﻧوە وەﻛﻮ ﺋوەی ھر ﻛﺳ و ﻣﺑﺳـــﺘﻜﯽ ﺟﯿﺎوازی ھﺑﺖ. ﺑم ﺑ ﺗﯚﭘﺰﯾﯽ ﺧﯚی ﺋﺎودﯾﻮی ﮔﻮﺗﺎرەﻛﺎﻧﻤﺎن دەﻛﺎت ،ھﻧﺪﺠﺎرﯾﺶ ﻟﺟﯿﺎﺗﯽ ﺋﺎﺳـــﯚی ﮔﻮﺗﺎر ﻓﺮاوان ﺑﻜﺎت و ﺋﺎﺳـــﯚی زﯾﮫﻨﯿـــﺶ رەوﻧﻗﺪار، وەﻛﻮ ﻟﻛـــ رووﺧﺴـــﺎرﻣﺎن دادەﭘﯚﺷـــﺖ و ھﻨﺪەی ﺋﺎﻣﺎژە ﺑﯚ ﻛﻣﻮﻛﻮڕﯾﯿﻛﺎﻧﻤﺎن دەﻛﺎت، ھﻨـــﺪە رﻨﻤﺎﯾﯿﻤﺎن ﻧـــﺎﻛﺎت .ﺷـــﻓﺎﻓﯿت و ﮔﻧﺪەﯿﯽ و ﻗﯚرﺧﻜﺮدﻧﯽ دەﺳـــت و رﭙﯿﻮان و ﭼﻧﺪﯾﻦ دەﺳـــﺘواژەی دﯾﻜـــش ﺑرھﻣﯽ ﺋـــم ﮔﯚڕاﻧﻜﺎرﯾﯿ ﮔورەﯾن ﻛـــ دەﻣﻚ ﺑﻮو
ﭼﺎوەڕواﻧﻤﺎن دەﻛﺮد .ﺋم دەﺳـــﺘواژاﻧ دﻦ و ﻓرھﻧﮕﯽ زﻣﺎﻧﻤﺎن داﮔﯿﺮ دەﻛن ﺑﺑ ﺋوەی ﺑﺷـــﺪارﯾﯿﻛﯽ ﺑﻛـــﺮدەوە ﻟـــم ﮔﯚڕاﻧﻜﺎرﯾﯿ ﺳرﺗﺎﭘﺎﮔرﯾﯿدا ﺑﻜن. ﻟـــم ﻧﻮەﻧﺪە ،رۆـــﯽ رۆژﻧﺎﻣﮔرﯾﯽ وەﻛﻮ ﭘﺪاوﯾﺴـــﺘﯿﯿﻛﯽ ژﯾﺎﻧﯿـــﯽ دەﯾوـــﺖ ﺧـــﯚی ﺑﺴـــﭘﻨﺖ ،ﭼﻮﻧﻜ ﺋـــﺎزادی رادەرﺑﯾﻦ وەﻛﻮ ﻓﺎﻛﺘـــر و ﻣﻛﯿﻨﯾﻛـــﯽ ﺗﺮﺳـــﻨﺎك دەﯾوﺖ ﺑﯿﮫﻨﺘـــ ﺋـــم ﻣﯾﺪاﻧـــوە .ﭼﻮﻧﻜـــ ﺋـــم دەﺳـــﺘواژاﻧ ﺗﺎك و ﺗرا و ھﺗﯿﻮاﻧ ﻧﺎﺗﻮاﻧﻦ ھﻜن .دەﺳـــﺘواژەی دۆزراوە ﻧﯿﻦ ﻟ ﺳر ﮔﯚﻓﻛﯽ ﻣﮋوو ،ﺑﻜﻮ ﺑﻠﯿﻤﺗﺎﻧ داھﻨﺮاون و دەﯾﺎﻧوﺖ ﺟﯽ ﺧﯚﯾﺎن ﻟﻧﻮ ﺋم ﺋﺎﭘﻮورەﯾدا ﺑﻜﻧوە. ﺋم دەﺳـــﺘواژاﻧ دەﯾﺎﻧوﺖ ﺗﯿﺪا ھراش ﺑﻦ و ﺑﺰﻮاﻧ ﺑ دووی ﺷﺘﻛﺎﻧﺪا ﺑۆن. ﺷـــﻓﺎﻓﯿت ﻟـــ ﻓرھﻧﮕﯽ ﺳﯿﺎﺳـــﯽ دا، وﺷﯾﻛﯽ ﻋﺎﺳﯿﯿ ،ﺑم ﻧﺎﺗﻮاﻧﺖ ﺑﺑ داﺗﺎ، ﺑﺑـــ دراو ،ﺑﺑ ژﻣـــﺎرە و ﺋﺎﻣﺎر ﺟﯽ ﺧﯚی ﻟ ﻧـــﻮ ﺋم ﻓرھﻧﮕدا ﺑﻜﺎﺗـــوە .ﺋم دراو و داﺗﺎﯾﺎﻧش ھروا ﻟﺳر زاری ﻟﭙﺮﺳﺮاوﻜﯽ ﻧﯿﺎزﭘﺎﻛﯿﺸوە ،ﺑﺑ وﯾﺴﺖ ﻧﺎﻛوﺘ ﺑﺎوەﺷﯽ رۆژﻧﺎﻣﻧﻮوﺳﺎن و رۆژی ﺋﺎﯾﻨﺪەش ﺑﭽﺘ ﭘﺶ ﺧﻮﻨران ،ﺑﻜﻮ ﺑرھﻣﯽ ﭼﻧﺪﯾﻦ داﻣزراوەو رﻜﺨﺮاون ﻛ ﻟو ﺑﻮارەدا ﻛﺎر دەﻛن. ﯾﻛﻚ ﻟ ﻧﻮﻗﺴﺎﻧﯿﯿ ھرە ﻟﺑرﭼﺎوەﻛﺎﻧﯽ دوﻧﯿﺎی رۆژﻧﺎﻣﻧﻮوﺳﯽ ﻛﻮردی ،ﻧﺑﻮوﻧﯽ داﺗﺎﯾ، ﭼﻮﻧﻜ ﻛﺎﺗﻚ ﺳـــرﭼﺎوەﻛﺎﻧﯽ داﺗﺎ ﺗﻜڵ ﺑ
)ﻓﯚﺗﯚ(AFP:
ﺑﯚﭼﻮوﻧﯽ ﺳﯿﺎﺳت و ﻟﮔڵ ﺑﮕﺮەوﺑردە ﻟﺑﻦ ﻧھﺎﺗﻮوەﻛﺎﻧﯽ دوﻧﯿﺎی ﺳﯿﺎﺳﺗﺪا ﺗﻜڵ دەﺑﻦ، ﺗﻧﮫﺎ ﻟ ﻣﯾﺪاﻧﯽ ﭼواﺷﺳﺎزﯾﺪا ﺑﻛﺎردەھﻨﺮﻦ و ﺑﺷـــﯽ دﻤﺎﮔﯚژﯾﯿﺗﯿﺶ ،ﺑﺷﯽ ﺷﺮە ﻟم ﻻﯾﻧدا. ﺑﯚﯾـــ ﺋﺎزادی رادەرﺑﯾـــﻦ ،ﺗﻧﮫﺎ ھر ﻻﺗﺎی ﺗرازووەﻛﯾـــ ،ﺑﺑ داﺗﺎی دروﺳـــﺖ ،ﻟ ﻧﻮ ﺳﻓﺴـــﺗ و ﺗﺋﻮﯾﻞ و ﻟﻜﺪاﻧوەی ﺑﺴﻨﻮور دوﻧﯿﺎی رۆژﻧﺎﻣﮔرﯾـــﯽ ﻛﻮردی دەﮔڕێ ﺑﺑ ﻛﺎرﯾﮕرﯾﯿﻛـــﯽ وا ﻛ ﻟ ﺧﺰﻣﺗﯽ ﺋﯿﻨﺴـــﺎﻧﯽ ﻛﻮردی و ﺋﺎﯾﻨﺪەی دا ﺑﺨﺮﺘﻛﺎر. ﻧﺑﻮوﻧﯽ داﺗﺎ ،واﺗ ﻧﺑﻮوﻧﯽ ھواﯽ دروﺳﺖ، ﻧﺑﻮوﻧﯽ ﻣﺎددەﯾﻛﯽ وا ﻛ ﺷـــﺘﻛﺎن ﻟﺳری راﭬﺑﻜﺮﻦ و ﻟﻜﺪاﻧوەی دروﺳﺖ ﺋﻧﺠﺎﻣﺒﺪرﻦ. ﻧﺑﻮوﻧﯽ داﺗـــﺎ واﺗ ﭼواﺷـــﻛﺎرﯾﯿك ﺗﻧﮫﺎ ﻟﭘﻨﺎو ﻣﺎﻧوە و ،ﻣﺎﻧـــوە دەﻛﺮﺖ واﺗﺎﻛﺎﻧﯽ ﺑﺨﻣﻦ. ﻏﯿﺎﺑﯽ داﺗـــﺎ واﺗ ﻏﯿﺎﺑﯽ داﻣـــزراوە ،واﺗ ﻏﯿﺎﺑﯽ ﻗوارەﯾك ﻛ ﻟﺳر ﺑﻨﭽﯿﻨی ﯾﺎﺳﺎ و رﺴﺎ ﺋﺎﯾﻨﺪەی ﺧﯚی داﻣزرﻨﺖ. ھر ﻧﺑﻮوﻧﯽ داﺗﺎﯾـــ وا دەﻛﺎت ﻛ ھواﯽ ﺋﻣۆ ﺳـــﺒی ﭘﻮوچ ﺑﻜﺮﺘوە و زاﻧﯿﺎرﯾﯿﻛﺎﻧﯽ دوﻨـــﺶ ﺋﻣـــۆ ﺑـــ درۆ ﺑﺨﺮﻨـــوە و ﻟم ﻧﻮەﻧﺪەﺷﺪا ھﺎووﺗﯽ ﺑﺎﺟﻛی دەدات .ﭼﻮﻧﻜ ﺧﻮﻨﺪﻧـــوە ھﯿﭻ ﯾﺎرﻣﺗﯿﯿﻛﯽ ﻧـــﺎدات ﻛ ﺑ ﺑرﭼﺎوڕووﻧﯿﯿوە ﺳﯾﺮی دوﻧﯿﺎی ﺧﯚی ﺑﻜﺎت و ﺑروارد ﺑﻜﺎت و ﺑﺰاﻧﺖ چ ﻟ ﺑرژەوەﻧﺪی ﺋودا ﺗواو دەﺑﺖ.