ﻧ رۆژھت و ﻧ رۆژﺋﺎوا :ھــﻧﮕﺎوە ﺟﺳﻮورەﻛﺎﻧﯽ ﺋﻧﻘرە
وﯾﻨﺪی ﻛﺮﯾﺴﺘﯿﺎﻧﺎﺳﻦ
LE
diplomatique ﻛﻮردی
ﺑﯿﺮەوەرﯾﯽ ﻛﻮﺷـﻨﺪەی ﻣھﺎﺑﺎد
ﺋﻧﻔﺎل ..ﺋو ﻛﯚﻣﻜﻮژﯾﯿی ھﺸﺘﺎ ﺑدوای ﺋﻧﺠﺎﻣﺪەراﻧﯿﺪا دەﮔڕﺖ ﻓﯾﺴڵ داﻏﻠﯽ
14
1
ﻓﺒﺮﯾﻮەری 2010
MONDE
ژان ﭘﯿﺮوز
11
16
MONDE LE
LE
MONDE
diplomatique
diplomatique ﻛﻮردی
ﺷﻮﺑﺎت)ﻓﺒﺮﯾﻮەری( - 2010ژﻣﺎرە 4
24ﻻﭘڕە -ﻧﺮﺧﯽ 1000دﯾﻨﺎر
www.lemondediplo- kurdi.com - infosorani@lemondediplo- kurdi.com
ھﻮەﺳﺘﯾك ﻟﺳر رەوﺷﯽ راﮔﯾﺎﻧﺪن و ﭘﺮۆﺳی ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻟ ﻛﻮردﺳﺘﺎﻧﯽ ﻋﺮاﻗﺪا ﻛﻮرد ،ﺗﺎﺑﻠﯚی ھﻮﻧرﻣﻧﺪ رۆﺳﺘم ﺋﺎﻏﺎﻟ
ﺋﺎﯾﺎ ﺋﯚﺑﺎﻣﺎ دەﺗﻮاﻧ رﯾﻔﯚرم ﻟ ﺋﻣﺮﯾﻜﺎ ﺑﻜﺎت؟ ھﺎﻧﻮﻣﺎن و ﺋﯚﺑﺎﻣﺎ ،ﻛﺎری ھﻮﻧرﻣﻧﺪ ﺟﯚن ﺋﻟﯿت
ﺳﺮژ ﺣﻟﯿﻤﯽ
"ﻟ ﻛﻮردﺳﺘﺎن ﺣﻜﻮﻣت ﻧ ﺳﺘﺮاﺗﯿﮋﯾﺗﻜﯽ ﺳﻧﺘﺮاﻟﯽ ﺳﺑﺎرەت ﺑ ﻣﯿﺪﯾﺎ ھﯾ و ﻧ ﻧﻮوﺳﯿﻨﮕی ﺗﺎﯾﺒت ﺑ ﻛﯚﻣﯿﻮﻧﯿﻜﺎﺳﯿﯚﻧﯿﺸﯽ ھﯾ" دﻛﺘﯚر ﺟﯚن ھﯚﮔﻦ و ﭘﺮۆﻓﯿﺴﯚر ﺟﯚن ﺗﺮەﻣﭙﺒﻮر
*
ﺗﺎﯾﺒت ﺑ ﻟﯚﻣﯚﻧﺪ دﯾﭙﻠﯚﻣﺎﺗﯿﻜﯽ ﻛﻮردی
ﺋﯿﺪﻣﻮﻧـــﺪ ﺑـــﺮك )(Edmund Burke دەﺖ ﻟ ﭘرﻟﻣﺎن ﺳـــ دەﺳت ھن، ﺑم ﻟـــ ﮔﺎﻟرﯾﯽ ﭘﯾﺎﻣﻨﺮان دەﺳـــﺗﯽ ﭼﻮارەم دادەﻧﯿﺸ ﻛ ﻟ ھﻣﻮو ﺋواﻧﯽ دﯾﻜ ﮔﺮﻧﮕﺘﺮە .دەﺳـــﺗﯽ ﭼﻮارەم ﺑﺮﯾﺘﯽ ﻧﯿﯿ ﻟ رەواﻧﺒﮋی ،ﯾﺎﺧﻮد ﻗﺴـــی ﻧﺳﺘق ،ﺑﻜﻮ ﻓﺎﻛﺘﻜﯽ ﺋدەﺑﯿﯿ و ﻟـــم ﻛﺎﺗﺎﻧدا ﺑﯚ ﺋﻤ زۆر ﮔﺮﻧﮕ .ﺋدەﺑﯿﺎت ﺑﺮﯾﺘﯿﯿ ﻟ ﭘرﻟﻣﺎﻧﯽ ﺋﻤ .ﭼﺎﭘﻣﻧﯽ ،ﻛ ﻟ ﺋﻧﺠﺎﻣﯽ ﻧﻮوﺳﯿﻨوە دﺘ ﻛﺎﯾوە ،زۆرﺟﺎر ھﺎوﺗﺎی دﯾﻤﻮﻛﺮاﺳﯿﯿ. ﺋﮔـــر ﻧﻮوﺳـــﯿﻦ داﺑﮫﻨﯿـــﻦ ،ﺑدﻨﯿﺎﯾﯿوە دﯾﻤﻮﻛﺮاﺳﯿﺶ دروﺳﺖ دەﺑﺖ. ﺗﯚﻣﺎس ﻛﺎرﻻﯾﻞ
ﻛﺎﺗﻚ ﻟﺳـــﺎﯽ ،1898ﺷـــﺎزادە ﻣﯿﻘﺪاد ﺑدرﺧﺎﻧـــﯽ دوورﺧـــﺮاوە ﯾﻛﻣﯿﻦ رۆژﻧﺎﻣی ﻛﻮردی ﺑﻧﺎوی )ﻛﻮردﺳـــﺘﺎن( ﻟـــ ﻗﺎھﯿﺮە دەرﻛـــﺮد ،ﻟ ﺗﺎراوﮔـــوە ﭘﯾﺎﻣـــﯽ ﺋوەی
ژﯾﺎﻧـــﯽ ﮔﺸـــﺘﯽ و ﻛﺎروﺑﺎرەﻛﺎﻧـــﯽ دەوﺗﺪا ﺑﻜن. ﻣﯚدﻠﯽ دﯾﻤﻮﻛﺮاﺳﯽ ﻛ ﻟ ﺷﺎرە دﺮﯾﻨﻛﺎﻧﯽ رۆﻣﺎ و ﺋﺳﯿﻨﺎوە ﮔﺷی ﻛﺮد ،ﺑﺮﯾﺘﯽ ﺑﻮو ﻟ ﻛﯚﺑﻮوﻧوەی ﺟﻣﺎوەر ﻟﮔڵ ژﻣﺎرەﯾﻛﯽ ﻛم ﻟ ﻧﻮﻨراﻧﯿﺎن ﻛ ﺗﯿﺪا ﻛﯚﻣﻚ ﭘﺮۆﺳی ﺋﺎﺷﻜﺮای دروﺳﺘﺒﻮوﻧﯽ ﺑﯾﺎر و ﺋﺎﻛﺎﻣﻛﺎﻧﯿﺎن ﮔﻮﺗﺎری ﺳﯿﺎﺳﯿﺎن دادەڕﺷﺖ .ﻟﺮەدا ،ﻧﺰﯾﻜﯿﯽ ھﺎووﺗﯿﺎن ﻣرﺟﯽ ﺳرەﻛﯿﯽ ﺑﺷﺪارﯾﯿﻛﯽ ﻛﺎرا و ﭼﺎﻻﻛ ﻟ ﮔﻮﺗﺎری ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﭘﺮۆﺳی ﺑﯾﺎرداﻧﺪا ،ﺑم ﻛﺎﺗـــﻚ ﻣﯿﻠﻠت ﭘرﺗﻮﺑو
راﮔﯾﺎﻧـــﺪ ﻛوا ﻛـــﻮرد ﺑـــﯚ ﺑرھﻣﮫﻨﺎن و ﺑﻨﯿﺎﺗﻨﺎﻧﯽ ﻛﯚﻣﮕی ﺳﯿﺎﺳـــﯽ ﺧﯚﯾﺎن درك ﺑ ﮔﺮﻧﮕﯿﯽ ﺗﻛﻨﯚﻟﯚژﯾﺎی ﻛﯚﻣﯿﻮﻧﯿﻜﺎﺳـــﯿﯚن دەﻛن .ﻟم ﻛﺎرەﺷـــﺪا ،ﺷـــﺎزادە ﺑدرﺧﺎن و رۆژﻧﺎﻣﻛی ﺑردەواﻣﯿﯿـــﺎن ﺑ ﻧرﯾﺘﻜﯽ ﻛﯚﻧﺪا .ﻣﺳـــﻟی ﻛﯚﻣﯿﻮﻧﯿﻜﺎﺳﯿﯚن -ﮔﻮﺗﺎر و رەواﻧﺒﮋی -ﺑ ﻻﯾﻧﯽ ﻛﻣوە ﻟﺳردەﻣﯽ رۆم و ﯾﯚﻧﺎﻧﻛﺎﻧوە ،ﺷـــﻮﻨﻜﯽ ﺗﺎﯾﺒت ﻟ ﺗﻮﮋﯾﻨوەی ﻓﻟﺴـــﻓﯽ و ﺳﯿﺎﺳـــﯽ ﮔﺮﺗﻮوە .ﺋـــوەی ﻟـــ ﻧﺰﯾﻜـــوە ﭘﯾﻮەﻧـــﺪی ﺑو ﺑﺎﺳـــوە ھﯾ ﺑﺮﯾﺘﯿﯿ ﻟ ﺋﺎﯾﺪﯾﺎی "ﻛﯚﻣﺎری ﻓزﯾﻠت/ﭼﺎﻛﺨـــﻮازی" ،واﺗـــ ﺋوەی ﻛ ﻟ رەوﺗـــﯽ ﻣﺮۆﭬﺎﯾﺗﯿﯽ ﻣدەﻧﯽ رﻨﯿﺴﺎﻧﺴـــﯽ * دﻛﺘـــﯚر ھﯚﮔـــﻦ ﻟﻜﯚﻟـــری ﭬﺮﺗﮫﺎﯾـــﻢ ﻟ ﺋﯿﺘﺎﯽ ژﯾﺎﯾوە و دواﺗﺮﯾﺶ ﻟ ﺷﯚڕﺷـــﻛﺎﻧﯽ ﺑﺷﯽ ﯾﺎﺳـــﺎ -زاﻧﻜﯚی ھﺎرﭬرد/ﺋﻣﺮﯾﻜﺎ ،ھروەھﺎ ﺋﻣﺮﯾﻜﺎ و ﻓڕەﻧﺴـــﺎ ﺟﺎرﻜﯽ دﯾﻜ ﺳـــری ﻟﻜﯚـــری ﺑﺎﯾـــ ﻟـــ زاﻧﻜﯚی ﻣﯿﺪڵ ﺳـــﻜﺲ- ھﺪاﯾوە .ﻟﺮەدا ،دەﺑﯿﻨﯿﻦ ﮔﻮﺷﺎر ﺧﺮاوەﺗ ﺑرﯾﺘﺎﻧﯿﺎ. دﻛﺘﯚر ﺗﺮوﻣﭙﺒﯚر ﭘﺮۆﻓﯿﺴـــﯚرە ﻟ ﺑﺷﯽ ﯾﺎﺳﺎ ﻟ ﺳر ﺑرﭘﺮﺳﯿﺎرﺘﯽ ﺧﻚ ﺑﯚ ﺋوەی ﮔﻔﺘﻮﮔﯚ ﺑﻜن ،ﺳـــرﻧﺠﯽ ورد ﺑﺪەن و ﺑﺷـــﺪاری ﻟ زاﻧﻜﯚی ھﺎرﭬرد -ﺋﻣﺮﯾﻜﺎ 2
ھﻧﺪـــﻚ ﺟـــﺎر ﺷـــڕی ﺳﯿﺎﺳـــﯽ زۆر ﺟﺧﺘﺪەﻛﺎﺗـــ ﺳـــر رﻛﺎﺑراﯾﺗﯿﯿـــ دژاﯾﺗﯿﻜﺮدﻧـــ ﺷﺧﺴـــﯿﯿﻛﺎن، ﺳرﺷـــﺘﺎﻧﯾﯿﻛﺎن .ﭘﻮﯾﺴـــﺘﯽ ﺧﺑﺎﺗـــﯽ ﺑرەﯾـــﯽ دژی ﻧﯾﺎرﻚ ﭼﻧﺪﯾﻦ ھﺎوﭘﯾﻤﺎﻧﯽ و ﮔﺮدﺑﻮوﻧوەی ﺟﯚراوﺟﯚر دروﺳـــﺘﺪەﻛﺎت ﻛ ﮔﺸﺘﯿﺎن ﯾك ﺋﺎرەزووﯾﺎن ھﯾ ،ﺋوﯾﺶ ﻟﻧﻮﺑﺮدﻧـــﯽ دوژﻣﻨـــﯽ ھﺎوﺑﺷـــ .ھر ﻛ دوژﻣـــﻦ ﻟ زەوی درا ،ﯾﻛﺴـــر ﻛﺸـــ و ﻧﺎﺧﯚﺷﯽ ﺳرھﺪەدەن .ﻟﺮەدا ﭘﺮﺳﯿﺎرﻚ دﺘ ﭘﺸـــوە :ﺋﺴـــﺘﺎ ﭼـــﯽ ﺑﻜﺮﺖ؟ ﺑﯚ ﺑﯾﺎرداﻧـــﯽ ﺳﯿﺎﺳـــﯽ ،ﺋـــو ﮔﻮﻣﺎﻧﺎﻧی ﻛ ھﺎﻧـــﯽ ھﺎوﭘﯾﻤﺎﻧﺘﯿـــﯽ ﭘﺸـــﻮوی ﻻﯾﻧ ﺋﯚﭘﯚزﯾﺴـــﯿﯚﻧﻛﺎﻧﯿﺎن دەدا ﭘﻮﯾﺴـــﺘ ﻧھﺮﻦ ،ﺋﻣش دەﺑﺘ ﻣﺎﯾی ﻧﺎﺋﻮﻣﺪی. دوای ﻣﺎوەﯾﻛﯽ ﻛـــم ،ﺋو ﻧﯾﺎرەی رﻗﻤﺎن ﻟﯿﺗـــﯽ ،دەﺳـــت دەﮔﺮﺘوە دەﺳـــﺖ، ھﻮﺴﺘﯿﺸـــﯽ ﻟ ﻛﺎﺗﯽ ﺋﯚﭘﯚزﯾﺴﯿﯚﻧﺒﻮوﻧﺪا ﺧﯚﺷوﯾﺴﺘﺘﺮی ﻧﻛﺮد. ﺋم ھﺎوﻛﺸـــﯾ ﭘﺸﺘﺮ ﻟﺳر ﺋﯿﺘﺎﯿﺎی ﺳـــردەﻣﯽ ﺑڕﺰ ﺳـــﯿﻠﭭﯿﯚ ﺑﺮﻟﺴـــﻜﯚﻧﯽ ﭘﯾەوﻛﺮاوە .ﺑﺮﻟﺴـــﻜﯚﻧﯽ ﻟ ﺳﺎﯽ 1995 ﻟﺳـــر دەﺳـــﺘﯽ ﭼﭘﻜﯽ ﻧﺎوەﻧﺪی ﻻواز و ﺑ ﭘۆژە ،ﺑزی .ﻛﭼﯽ دوای ﺷش ﺳﺎڵ دﯾﺴﺎن ﺑﺮدﯾوە .ﺋﻣۆﻛش ،ﻟ ﻓڕەﻧﺴﺎی ﺳـــردەﻣﯽ ﺑڕـــﺰ ﻧﯿﻜـــﯚﻻ ﺳـــﺎرﻛﯚزﯾﺪا، ھﺎوﭘﯾﻤﺎﻧﺘﯿﯿ ﮔﻮﻧﺠﺎوەﻛﺎن ھﺗﺎ دﻦ زﯾﺎﺗﺮ دەﺑﻦ ،ﺟﺎرﻚ ﻟـــ ﻧﻮان ﭘﺎرﺗﻛﺎن )ﭘﺎرﺗﯽ ﺋﯿﻜﯚﻟﯚژی ،ﺳﻧﺘرﯾﺴـــﺖ ،ﺳﯚﺳﯿﺎﻟﯿﺴﺖ( و ﺟﺎرﻜﯽ دﯾﻜﯾﺶ ﻟ ﻧﻮان ﻛﺳﺎﯾﺗﯿﯿﻛﺎن )ﺑڕـــﺰ دۆﻣﯿﻨﯿﻚ دو ﭬﯿﻠﭙـــن ﺧﯚی ﻧﺰﯾﻚ دەﺑﯿﻨﺘوە ﻟ ﺑﺎﻧﮕوازە دژەﺣﻜﻮﻣﯿﯿﻛی ﺑڕﺰ ﺋﯚﻟﯿﭭﯿ ﺑﺰاﻧﺴـــﻨﯚ ﻛ ﻧﺰﯾﻜی ھﻣﻮو
*
ﺷـــﺘﻜﯿﺎن ﻟﻚ ﺟﯿﺎوازە( .ﺗﺎﻛـــ ﺋﺎﻣﺎﻧﺠﯽ ھردووﻛﯿﺎن ﺳـــرۆﻛﯽ وﺗ .ﺑﺎﺷ ،ﺑم دوای ﺋوە ﭼﯽ؟ ھﺎوﭘﯾﻤﺎﻧﺘﯿـــﯽ ﺋﺎﺳـــﺎﯾﯽ ﺳـــ ﻻﯾﻧ، ﻧﺑﻮوﻧﯽ ﺳﯿﺎﺳـــﺗﻜﯽ رژد و ھﺎوﺗﺎ ﻟﮔڵ ﻧﺎﺋﻮﻣﺪی ،ﺑﺎرودۆﺧﯽ ﺳﯿﺎﺳـــﯿﯽ ﺋﺴـــﺘﺎی ﺋﻣﺮﯾﻜﺎﻣـــﺎن دەﺧﺎﺗـــوە ﯾـــﺎد .ﺳـــﺎﻚ ﻟﻣوﺑر ،ﺷﻜﺴﺘﯿﯽ ﻛﯚﻣﺎرﯾﯿﻛﺎن و ﻛﯚﺗﺎﯾﯽ ﺳرۆﻛﺎﯾﺗﯿﯽ ﺑڕﺰ ﺟﯚرج دەﺑﻠﯿﻮ ﺑﻮش ﺑﻮوە ﻣﺎﯾی دﺨﯚﺷﯽ .ھرﭼﻧﺪە ھﺸﺘﺎ ﺑﺷﻚ ﻟ دەﻧﮕﺪەران ،ﻛ ﭼﺎرەﻧﻮوﺳـــﯿﺎن ﺑﺎﺷـــﺘﺮ ﻧﺑـــﻮوە ،ﺑﺎوەڕﯾﺎن ﺑ ﺑڕـــﺰ ﺋﯚﺑﺎﻣﺎ ھﯾ )ﻟم ﺑﺎرەﯾـــوە ،ﻟﻜﯚﯿﻨوەﯾك دەرﺑﺎرەی دﯾﺘﺮۆﯾﺖ ﻟم ژﻣﺎرەﯾـــدا ﺑﺨﻮﻨوە( ،ﺑم واﭘﺪەﭼـــ ﺟـــﯚش و ﺧﺮۆﺷـــﻛ ﻛﯚﺗﺎﯾﯽ ھﺎﺗﺒﺖ .ﮔرﻣﺒﻮوﻧﯽ ﺷـــڕی ﺋﻓﻐﺎﻧﺴـــﺘﺎن ﺋﺎﺷـــﺘﯿﺨﻮازەﻛﺎن ﺧﻣﮕﯿـــﻦ دەﻛﺎت، رﯾﻔﯚرﻣﻜﺮدﻧﯽ ﺳﯿﺴﺘﻣﯽ ﺗﻧﺪروﺳﺘﯽ ﻧﺎﮔﺎﺗ ﺋﺎﺳﺘﯽ ﺋﺎواﺗ ﺑﺟﻜﺎن ،رﻚ وەك ﺳﯿﺎﺳﺗﯽ ژﯾﻨﮕﯾﯽ .ﻟﯚژﯾﻜﯽ "ﺑﺎش ﻧﯿﯿ ،ﺑم ﻟ ھﯿﭻ ﺑﺎﺷﺘﺮە" زاڵ دەﺑﺖ و ﺑﺎرودۆﺧﻜﯽ ﻧﺎﺧﯚش دروﺳـــﺘﺪەﻛﺎت .ﺧﺮۆﺷـــﺎن )ﭘﺎﺳـــﯿﯚن(ی ﺳﯿﺎﺳﯽ دﯾﺴﺎن ﺳﻧﮕر دەﮔﯚڕﺖ. ﺋـــم ﭼﻗﯿـــﻦ و ﮔﯿﺮﺧﻮاردﻧـــ ھـــﺰ ﺑ ﻟﯚﺑﯿـــﻛﺎن دەﺑﺧﺸـــﺖ و ﻟـــ ھﻣﺎﻧﻜﺎﺗﺪا ﻧﺎﭼﺎرﻣﺎن دەﻛﺎت ﭘﺮﺳـــﯿﺎر ﻟ دەﺳـــﺗﯽ راﺳـــﺘﻗﯿﻨی ﺳـــرۆﻛﯽ ﺋﻣﺮﯾﻜﺎ ﺑﻜﯾﻦ. ﺳرۆﻛﯽ ﺋﺴﺘﺎ ،ﺑﮕﻮﻣﺎن ﺑڕﺰ ﺑﻮش ﻧﯿﯿ و ﺑڕﺰ رۆﻣﺎﻧﯚ ﭘﺮۆدﯾﺶ ﺑڕﺰ ﺑﺮﻟﺴـــﻜﯚﻧﯽ ﻧﺑـــﻮو .ﺑم ﺋﻣـــ ﭘﻤﺎن ﻧﺎـــﺖ ﺑڕﺰ * ﻧﻮوﺳر ،ﺑڕﻮەﺑری ﮔﺸﺘﯽ ) ﻟﯚﻣﯚﻧﺪ دﯾﭙﻠﯚﻣﺎﺗﯿﻚ(ە.
6
دﯾﭙﻠﯚﻣﺎﺗﯿﻚ دﯾﭙﻠﯚﻣﺎﺗﯿﻚ ﻟﯚﻣﯚﻧﺪ ﻟﯚﻣﯚﻧﺪ 2010 - 2010 ﻓﺒﺮﯾﻮەری ﻓﺒﺮﯾﻮەری
2 2
ھﻮەﺳﺘﯾك ﻟﺳر رەوﺷﯽ راﮔﯾﺎﻧﺪن و ﭘﺮۆﺳی ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻟ ﻛﻮردﺳﺘﺎﻧﯽ ﻋﺮاﻗﺪا دەﺑﺘـــوە ،ﺋوە ﺋﻮﻣﺪی ﻟﺪواﻧﯽ ﮔﺸـــﺘﯽ و ﺳﯿﺎﺳﯿی ﻛ ﻟ ﭘﺸﺖ ﺋوەوە ﭘﻨﺎﺳ ﻛﺮاوە دروﺳـــﺘﺒﻮوﻧﯽ ﺑﯾﺎر و ﺟﻤﻮﺟﯚڵ و ﭘﯾﻮەﻧﺪﯾﯽ و ﭘﭽواﻧی ﺑرژەوەﻧﺪﯾﯿﻛﺎﻧﯿﺸﺘﯽ. رووﺑـــڕوو و ﻛﺎرا ﻟﻧﻮدەﭼـــﺖ .دﯾـــﺎرە رۆﯽ رۆﺷﻨﺒﯿﺮان ﻟﮔڵ ﺳـــرھﺪاﻧﯽ ﭘﺮﺲ/رۆژﻧﺎﻣﮔری و ﺑوﺑﻮوﻧوە و ﮔﺷﺳـــﻧﺪﻧﯽ ﺧﻮﻨﺪەواری، ﺗﮕﯾﺸـــﺘﻦ ﻟـــ رۆژﻧﺎﻣﮔـــری و رەوﺷـــﻜﯽ ﭘﯚزەﺗﯿـــﭫ دروﺳـــﺘﺒﻮوە ﺑﯚ ﻟﻚ ﻧﺰﯾﻜﻜﺮدﻧـــوەی ﺟﻣـــﺎوەری ﺋـــو ﻧﺗوە و ﺋﺎراﺳـــﺘﻛﺮدﻧﯽ ﺑـــ ﺷـــﻮەﯾﻛﯽ ﮔﻮﻧﺠـــﺎو ﻣﯿﻠﻠﺗﺎﻧـــی ﻛـــ ﻟـــڕووی ﺟﻮﮔﺮاﻓﯿﯿـــوە ﺋرﻛـــﯽ ھﻣـــﻮو ھﺎووﺗﯿﯿﻛ .ﺑـــم ﺋوە ﭘرﺗﻮﺑو ﺑﻮون ،ﺋم رەوﺷ ﺋو ﺟﻣﺎوەرەی ﺑرﭘﺮﺳـــﯿﺎرﺘﯿﯿﻛ ﻛـــ ﺑﺎرﻜﯽ ﻗﻮرﺳـــﺘﺮ ﻟ ﭘﯾﻮەﻧﺪﯾﯿﻛﯽ راﺳﺘﻗﯿﻨدا ﻛﯚﻛﺮدووەﺗوە .دەﺧﺎﺗ ﺳر ﺷﺎﻧﯽ رۆژﻧﺎﻣﻧﻮوﺳ ﺟﺪﯾﯿﻛﺎن ﺑﻨﺪﯾﻜﺖ ﺋﻧﺪرﺳﻦ) (Benedict Andersonو ھﻣـــﻮو ﺋواﻧی ﺑﺎﻧﮕﺷـــی ﺋوە دەﻛن ﻟـــ ﻟﻜﯚﯿﻨوەﻛﯾﺪا ﻟﺑﺎرەی ﻧﺎﺳـــﯿﻮﻧﺎﻟﯿﺰم ،ﻛ" رۆﺷـــﻨﺒﯿﺮی ﻣﯿﻠﻠﺗﻦ ،رۆﺷﻨﺒﯿﺮی ﺧﻚ ﭘﯿﻮاﯾ ﻛـــ ﭘﺮﺲ رۆﻜـــﯽ ﮔﺮﻧﮕﯽ ﺑﯿﻨﯿﻮە و رەﺷـــﻮڕووﺗﻦ" .ﺋو ﮔﺮﻧﮕﯿی ﺑﺧﺸﺮاوە ﺑ ﻟـــ ﻧھﺸـــﺘﻨﯽ ﻧﺎوﭼﮔرﺘﯿـــﺪا ،ﺋوﯾـــﺶ رۆژﻧﺎﻣﮔری ،رۆﺷﻨﺒﯿﺮان دەﺧﺎﺗ ﭘﮕﯾﻛﯽ ﻟرﮕی ھﯚﺷﯿﺎرﻛﺮدﻧوەی ﺧﻮﻨر ﻟ ﺷﻮﻨ ﭘـــ ﺑرﭘﺮﺳـــﯿﺎرﺘﯿوە ،ﺑﺗﺎﯾﺒﺗﯿـــﺶ ﻟـــ ﺟﻮﮔﺮاﻓﯿﯿﻛﺎﻧﯽ ﺧﯚﯾﺎن ،ﻛ ﺑ ﯾﻛﻚ ﻟ ﻣﺎددە ﭼﻮارﭼﻮەی ﭘﺮۆﺳـــی ﺑﻨﯿﺎدﻧﺎﻧﯽ ﻧﺗوەدا. و ﺑﻨﻣﺎﻛﺎﻧﯽ ﺑﻨﯿﺎﺗﻨﺎﻧﯽ ﻧﺗوە دادەﻧﺮﺖ .ﺟﮕ ھروەﻛـــﻮ ﺋﻧﺘﯚﻧـــﯽ ﺳـــﻤﯿﺲ )Anthony ﻟﻣـــ ،رۆژﻧﺎﻣﮔری رۆـــﯽ ھﯾ ﻟ دووﺑﺎرە (Smithدەﺖ "ﺋوە رۆﺷﻨﺒﯿﺮاﻧﻦ ﻛ ﭼﻣﻚ ﭘﻜـــوە ﺑﺳـــﺘﻨوە و ﻟﻜﻨﺰﯾﻜﺒﻮوﻧـــوەی و زﻣﺎﻧﯽ ﻧﺗوە و ﻧﺎﺳﯿﯚﻧﺎﻟﯿﺰﻣﯿﺎن داھﻨﺎوە. ﺋﻧﺪاﻣﺎﻧﯽ ﻛﯚﻣﮕ .دﯾﺎرە ھر ﺋوەﺷـــ ﻛ ھروەھﺎ دەﻧﮕﯿﺎن ﺑﺧﺸـــﯿﻮە ﺑـــو ﺋﯿﻠﮫﺎم و ﻛﺎری ﻛﺮدووەﺗ ﺳـــر ﺑﯚﭼﻮوﻧـــﯽ راﭬﻛﺎری ﺋﻮﻣﺪاﻧـــی ﻛ ﺋوان ﻟ ﺋﯿﻤﺎژ و ﺋﻓﺴـــﺎﻧ ﻣزﻧﯽ ﻛﯚﻣﯾﺗﯽ ﺗﯚﻣﺎس ﻛﺎرﻻﯾﻞ ) Thomasو ﺳـــﯿﻤﺒﯚﻟﺪا دەرﯾﺎﻧﺒﯾـــﻮە" .ﻟـــم رووەوە (Carlyleﻛ ﺳرﻧﺠﻤﺎن ﺑﯚ ﻣوداﯾﻛﯽ درﮋی ﻧﻮوﺳﯿﻨﻛﺎﻧﯽ ﭘﺎوﻟﯚ ﻓﺮﯿﺮ )(Paulo Freire ﭘﯾﻮەﻧﺪﯾﯽ ﻧﻮان رۆژﻧﺎﻣﮔری و ﺣﻜﻮﻣت و دەرﺑﺎرەی ﺳـــﺘﺮاﺗﯿﮋﯾﺗﯽ ﭘﮕﯾﺎﻧﺪن و زاﻧﯿﻨﯽ ﻛﯚﻣﮕ ﺳﯿﺎﺳﯿﯿﻛﺎن و "ﻛﯚﻣﺎری ﭼﺎﻛﺨﻮازی" ﭼوﺳﺎوەﻛﺎن ﮔﺮﻧﮕ ھﺎوﺗﺎ ﻟﮔڵ ﮔﻔﺘﻮﮔﯚﻛﺎﻧﯽ ﻣﯿﺸـــﻞ ﻓﻮﻛﯚ ) (Michel Foucaultﻟﮔڵ رادەﻛﺸﺖ. ﮔﯿـــ دوﻟـــﻮز ) (Gilles Deleuzeﻛﺎﺗـــﻚ رۆژﻧﺎﻣﮔری وەﻛﻮ دەﺳﺗﯽ ﭼﻮارەم ﻓﻮﻛﯚ راﯾﺪەﮔﯾﻨﺖ "ﺳﯿﺴﺘﻣﻜﯽ دەﺳت ﻟـــدوای رووﺧﺎﻧـــﯽ ﺳـــدام ﺣﺴـــﻦ ،ﻟ ھﯾ ﻛـــ ﺋو ﮔﻮﺗﺎرو زاﻧﯿﻨـــ رەت و ﺑﺗﺎڵ ﻛﻮردﺳﺘﺎﻧﯽ ﻋﺮاﻗﺪا راﮔﯾﺎﻧﺪن ﺑ ﺷﻮەﯾﻛﯽ دەﻛﺎﺗوە ،ھﺰﻚ ﻛ ﻧك ﺗﻧﮫﺎ ﻟ دەﺳﺗﯽ ﺑرﭼﺎو ﺑﻮوژاوەﺗوە .ﺑﭘـــﯽ زاﻧﯿﺎرﯾﯿﻛﺎﻧﯽ ﺳﺎﻧﺴﯚرﻛﺮدﻧﺪا دەردەﻛوێ ،ﺑﻜﻮ ﺋوەی ﻛ ھﻓﺘﻧﺎﻣی )رووداو( ،ﺋﺴـــﺘﺎ 801رۆژﻧﺎﻣ زۆر ﺑﻗﻮوﯽ و دژواری روودەﭼﺘ ﻧﻮ ﺗواوی و ﮔﯚﭬـــﺎر و ﺑوﻛﺮاوە ﻟ ﻛﻮردﺳـــﺘﺎﻧﯽ ﻋﺮاق ﺗﯚڕە ﻛﯚﻣﯾﺗﯿﯿﻛﺎﻧوە .رۆﺷﻨﺒﯿﺮان ﺧﯚﯾﺎن دەردەﭼﻦ .ﺋوەش دەﺳـــﻜوﺗﻜﯽ ﮔورەﯾ .داردەﺳـــﺘﯽ ﺋو ﺳﯿﺴـــﺘﻣی دەﺳﺗﻦ .. ﺑم ﺋﺎﯾﺎ ﻛﺎرداﻧوەی ﺋﻣ ﻟﺳر ﺳﯿﺎﺳت ﺋﺎﯾﺪﯾﺎی ﻟﭙﺮاﺳﺮاوﺘﯿﺎن ﺑراﻣﺒر ﺑ" ﺋﺎﮔﺎﯾﯽ" و ﮔﻮﺗﺎر ﺑﺷﻜ ﻟو ﺳﯿﺴﺘﻣ." ﭼﯿﯿ؟ ھﺒﺗـــ ھﯾـــ ﺋﮔـــر ھﺎوﻛﺎرﯾﯽ ﺋو ﻟﻛﺎﺗﻜﺪا رۆژﻧﺎﻣﮔری وا ﭘﻨﺎﺳـــ ﻛﺮاوە رۆژﻧﺎﻣﮔری ﻛ ھﯚﻛﺎرﻜﯽ ﮔﺮﻧﮕﯽ ﮔﻮاﺳﺘﻨوەی زاﻧﯿﺎرﯾﯿ رۆﺷـــﻨﺒﯿﺮ و رۆژﻧﺎﻣﻧﻮوﺳـــﺎﻧ وەﻻوە ﺑﻨﺮﺖ ﻟﻧـــﻮ ﻛﯚﻣﮕـــدا ،ﺋوا ﺷـــﺘﻜﯽ ﺑﻤﺎﻧﺎﯾ ﻛ ﺑـــ ھـــﯚی ﺧﯚﭘروەردەﻛـــﺮدن و ﺧﻮﻟﯽ ﮔـــر وای داﺑﻨﯿﻦ ﻛ دەﺳـــت ﭘﯾﻮەﻧﺪی راھﻨﺎﻧـــوە ﺷـــﺎرەزاﯾﯽ و ﺗﮕﯾﺸـــﺘﻨﻜﯽ ﺋوەﯾـــﺎن ﻟ ﺋﺳـــﺘﯚداﯾ ﻛ ھﺴـــﻮﻛوت ﺑم ﭘﺮﺳـــﺎﻧوە ﻧﯿﯿ .ﻓﯾﻠﺳﻮﻓﯽ ﺳﯿﺎﺳت ﻗﻮوﯿﺎن وەدەﺳﺘﮫﻨﺎوە ﺑﯚ دەرﺑﯾﻨﯽ ﺧﻮاﺳﺘﯽ و رەوﺷـــﺘ ﺧﺮاﭘـــﻛﺎن ﺑـــ رواﻧﯿﻨﻜﯽ ﺑ ﺋﯿﺪﻣﻮﻧﺪ ﺑﺮك ) (Edmund Burkeﻣﺎوەﯾﻛﯽ ھﺎوﻧﯿﺸـــﺘﻤﺎﻧﯿﯿﻛﺎﻧﯿﺎن .ﺑم ﺳـــﻮودﺑﺧﺶ ﻻﯾﻧﺎﻧ و راﺳـــﺖ و دروﺳـــﺖ ﺑﺨﻧڕوو ﻧك زۆر ﻟﻣوﺑر ﺋـــوەی دووﭘﺎﺗﻜﺮدووەﺗوە ﻛ دەﺑﺖ ﺋﮔر وﺷـــی زاﻧـــﺎﻛﺎن ﺑ ورﯾﺎﯾﯿوە وای ﭘﯿﺸـــﺎﻧﺒﺪەن ﻛـــ ﺗـــواوی ﻣﯿﻠﻠت ﻟ ﭘﻮﯾﺴـــﺘ رۆژﻧﺎﻣﮔری ﺧﯚی ﻟ ﺧﯚﯾﺪا وەك وەرﮔﺮﯾﻦ و زاﻧﯿﻨﯿﺶ ﺑ رۆﺣﻜﯽ ﺳـــﺎدە و ﺑ ﺑدڕەوﺷﺘﯽ و رﯾﺴـــﻮاﯾﯿﺪا ﻧﻘﻮم ﺑﻮوە .ﺋﮔر دەﺳـــﺗﻚ داﺑﻨﺮﺖ :دەﺳﺗﯽ ﭼﻮارەم ﻟ ﻓﯿﺰاﻧ و ﺑـــ ﻟﺑرﭼﺎوﮔﺮﺗﻨﯽ ﻛﺎرﯾﮕرﯾﯿﺎن ﺑﯚ ﮔﻧﺪەـــﯽ دﯾﺎردەﯾﻛﯽ زاڵ ﺑـــﺖ ،ﺋوە زۆر ﺷـــﺘﯽ دﯾﻜش ھﯾ ﻛ ﭘﻮﯾﺴﺘ ﮔﺮﻧﮕﯿﯿﺎن ﺳر ﺟﻣﺎوەر دەرﺑﯾﻦ. ﺟﯿﮫﺎﻧﯽ ﺳﯿﺎﺳﺗﺪا. ﺧﺎﻜﯽ ﮔﺮﻧﮓ ﻟ ﺳـــردارﺘﯿﯽ رۆﺷﻨﺒﯿﺮی ﭘﺒﺪرﺖ ،ﺋﮔر ﺑﺷـــﻮەﯾﻛﯽ ﺳرﭘﯿﯿﺎﻧ ﺑﺷـــﻮەﯾﻛﯽ روون ،رۆژﻧﺎﻣﮔـــری ﺳﯾﺮی ھﻧﮕﺎوەﻛﺎﻧﯽ ﭘﺸﻜوﺗﻦ و ﺑدﯾﮫﺎﺗﻨﯽ ﺋﺎﺷﺘﯽ و ﮔﺷﺳـــﻧﺪﻧﯽ ﻛﻮردﺳﺘﺎن ﺑﻜﯾﻦ، دەﺑﯿﻨﯿﻦ ھﻧﮕﺎوی ﺑﺎش ﺑﯚ ﭘﺸـــوە ﻧﺮاوە و ﻣﮋووﻧﻮوس )ﻛﺮﯾﺴﺘﯚﻓر ﻻك(ی رەﺧﻨﮔﺮ دەﺖ ﮔﺮﻧﮕﺘﺮﯾﻦ ﺷـــﺎﯾﺎﻧﯽ ﺋﺎﻣﺎژە ﭘﻜﺮدﻧﻦ و ھﺳﺘﺪەﻛﯾﻦ ﻛ ﻛﺸی ﮔﻧﺪەﯽ ﺗﺎﻛ ﻛﺸی راﺳﺘﻗﯿﻨی ﺋرﻛﯽ راﮔﯾﺎﻧﺪﻧﯽ ﺋﺎزاد ﺑﺧﺸﯿﻨﯽ زاﻧﯿﺎری ﻧﯿﯿ ،ﺑﻜﻮ ﻛﯚﻣﮕی ﻛﻮردی ﻧﯿﯿ .ﺋو ﺑﺎﺑﺗﺎﻧی دﯾﻜ ﺋﺎراﺳﺘﻛﺮدﻧﯽ ﭘﺮﺳﯿﺎری ﮔﻮﻧﺠﺎوە ﻛ دەﺷ ﺷﻮﻨﻜﯽ ﻓﺮاوان ﻟ رۆژﻧﺎﻣﮔرﯾﯽ ﻛﻮردﯾﺪا ﺑﮕﺮن زۆرن ،ﺑ ﻻﯾﻧﯽ ﻛﻣوە ﭘﺮﺳﯽ ژن و ﭘﮕـــی ژن ﻟ ﻛﯚﻣﮕدا ھﺎوﺗﺎ ﻟﮔڵ دەﺗﻮاﻧـــﺖ وەﻛـــﻮ ﭘﺮدـــﻚ رۆڵ ﺑﺒﯿﻨـــﺖ ﻟ ﮔﻮﺗﺎری ﮔﺸﺘﯿﺪا ﺑﺮﯾﺘﯿﯿ ﻟ ﮔڕان ﺑدوای ﻛﺸـــی ﺑردەواﻣﯽ ﻛﻮﺷﺘﻦ و ﺗﺎوان ﺑﻧﺎوی ﻟﻧـــﻮان ﺣﻜﻮﻣت و ﺧﻜﺪا ،ﺑﺷـــﻮەﯾك ﮔﻔﺘﻮﮔﯚدا .ﭼﻮﻧﻜ داﺧﺴﺘﻨﯽ ﮔﻔﺘﻮﮔﯚ ﻟواﻧﯾ ﺷرەﻓوە. ﻛﺎﺗـــﻚ واﻗﯿﻌـــﯽ ﻛﻮردﺳـــﺘﺎﻧﯽ ﻋﺮاق و ﺧﺰﻣـــت ﺑﻜﺎت ﻛ ﯾﺎرﻣﺗـــﯽ ﻣﯿﻜﺎﻧﯿﺰﻣﻛﺎﻧﯽ ھﻧﮕﺎوﻜـــﯽ ﻣﺗﺮﺳـــﯿﺪار ﺑـــﺖ .ھروەﻛﻮ ﺷـــﻓﺎﻓﯿت و ﺑرﭘﺮﺳـــﯿﺎرﺘﯿﯽ ﺣﻜﻮﻣـــت ﻣﮋووﻧﻮوس ﻛﺮﯾﺴﺘﯚﻓر ﻻك ) Christopherﺳﯿﺎﺳـــﺗﯿﯽ ﻛﻮردی ﺑ ﺗواوی وەﻛﻮ ﮔﻧﺪەڵ ﺑﺪات .دﯾﺎرە دەﺳـــت ﺗﻧﮫﺎ ﻟ ﺑﯾﺎردان و Laschی رەﺧﻨﮔﺮ دەﺖ ﮔﺮﻧﮕﺘﺮﯾﻦ ﺋرﻛﯽ و زاﺒـــﻮو ﺑـــ ﮔﻧﺪەﯽ ﭘﯿﺸـــﺎﻧﺒﺪرێ ،ﺋوا ﻛﺮدەوەی ﺳـــرﻛﺮداﯾﺗﯿﯽ ﺳﯿﺎﺳـــﯿﯿﺪا ﻧﯿﯿ ،راﮔﯾﺎﻧﺪﻧـــﯽ ﺋﺎزاد ﺑﺧﺸـــﯿﻨﯽ زاﻧﯿﺎری ﻧﯿﯿ ،ﻟواﻧﯾ رای ﮔﺸـــﺘﯿﯽ ﺟﯿﮫﺎﻧﯿﯽ ﺑﻻی ﭘﺎرﭼ ﺑﻜﻮ ﺗﺎﻛﻛﺎن ﯾـــﺎن ﮔﺮووﭘﻛﺎﻧﯿﺶ دەﺗﻮاﻧﻦ ﺑﻜﻮ ﺋﺎراﺳﺘﻛﺮدﻧﯽ ﭘﺮﺳﯿﺎری ﮔﻮﻧﺠﺎوە .ﻻك ﭘﺎرﭼﺑﻮوﻧﯽ ھرﻤﻛ و دووﺑﺎرە ﺳﭘﺎﻧﺪﻧﯽ ﺳﻨﻮور ﺑﯚ ﺑﯾﺎردان ﻟﻣڕ ﻣﺳﻟ ﮔﺮﻧﮕﻛﺎن دەﺖ" :ﺋوەی دﯾﻤﻮﻛﺮاﺳـــﯽ ﭘﻮﯾﺴﺘﯽ ﭘﯽ ﺣﻮﻛﻢ و ﻓرﻣﺎﻧەواﯾﯽ ﺑﮕﺎﻧ/دەرەﻛﯿﺪا ﺑوات، داﺑﻨﻦ ،ﺋوﯾﺶ ﺑ دروﺳـــﺘﻜﺮدﻧﯽ ﻛﺎرﯾﮕری ھﯾـــ ﺑﺮﯾﺘﯿﯿ ﻟ ﮔﻔﺘﻮﮔﯚ و دﺒﺎﺗﯽ ﮔﺸـــﺘﯿﯽ ﺑـــ ﺑﯿﺎﻧﻮوی ﺋوەی ﻛ ﻛـــﻮردەﻛﺎن ﮔﻧﺪەڵ ﻟﺳـــر ﺑھـــﺎ ﻛﯚﻣﯾﺗﯿﯿﻛﺎن و ﭘﺮۆﺳـــ ﭼـــﺎﻻك ،ﻧك ﺗﻧﮫـــﺎ ﺑﺧﺸـــﯿﻨﯽ زاﻧﯿﺎری .و ﺑرﺗﯿﻠﺨـــﯚرن و ﺗﻮاﻧـــﺎی ﺧﯚﺑڕﻮەﺑﺮدﻧﯿﺎن ﺳﯿﺎﺳـــﯿﯿﻛﺎن و داووﻧرﯾﺘـــﻛﺎن .ھروەھﺎ ﺑﮕﻮﻣـــﺎن زاﻧﯿﺎرﯾﺶ ﭘﻮﯾﺴـــﺘ ،ﺑم ﺗﻧﮫﺎ ﻧﯿﯿ. دەﻛﺮﺖ دەﺳـــت ﻟ ﺋﺎﺳﺘﯽ ﺋو ﺗﻮاﻧﺎﯾﺷﺪا ﻟرﮕـــی ﮔﻔﺘﻮﮔﯚ و دﺒﺎﺗوە دەﺗﻮاﻧﺮﺖ ﺋو ﺳﯾﺮﻛﺮدﻧﯽ ﻛﻮرداﻧﯽ ﺗﺎراوﮔ وەﻛﻮ ﺑﮕﺎﻧ ﺑﺘدی ﺑﯚ ﻧﻮاﻧﺪﻧﯽ ﺋوەی ﻛ ﺷﺎﺗﺴﺸﻨﺎﯾﺪەر ﺟﯚرە زاﻧﯿﺎرﯾﯿی ﻛ ﭘﻮﯾﺴـــﺘ ﺑﺘﻛﺎﯾوە. ) (Schattschneiderﺑـــ ﺟﻤﻮﺟﯚـــﯽ ﺋﻤـــ ﻧﺎزاﻧﯿﻦ ﭘﻮﯾﺴـــﺘ ﭼـــﯽ ﺑﺰاﻧﯿﻦ ﺗﺎﻛﻮ ﺋﻤـــ وەﻛـــﻮ ﭼﺎودﺮی ﺑﯿﺎﻧﯽ ،ﺳـــرﻧﺠﯽ ﻻﯾﻧﮕﯿﺮی ) ،(mobilization of biasواﺗ ﭘﺮﺳﯿﺎری ﺑﺟ و ﮔﻮﻧﺠﺎو ﻧﻛﯾﻦ ،ﻛﺎﺗﻜﯿﺶ دروﺳـــﺘﻜﺮدن و ﺑھﺰﻛﺮدﻧﯽ ﺋو ﻛﯚﺳﭙﺎﻧی ﭘﺮﺳﯿﺎری راﺳﺖ دەردەﻛوێ ﻛ ﺋﺎﯾﺪﯾﺎﻛﺎﻧﻤﺎن ﺋوەﻣـــﺎن داوە ﻛـــ ﺑﺷـــﺪارﯾﻜﺮدﻧﯽ ﺋـــو ﻛـــ رﮕ ﻟ ﻛﺸـــ ﺳﯿﺎﺳـــﯿﯿﻛﺎن دەﮔﺮن ﻟﻣـــڕ ﺟﯿﮫﺎن ﺑﺨﯾﻨ ﺑـــردەم دەﻣﺗﻗ و ﻛﻮرداﻧی ﻟ دﯾﺎﺳﭙﯚرا )ﺗﺎراوﮔ (دەﮔڕﻨوە ﻟ ﭘﺮۆﺳـــی ﺳﯿﺎﺳـــﯿﯽ ﻛﻮردﯾﺪا ﭘﺮﺳﯿﺎرﻜﯽ ﻧﺎوی دەﺑﺎت .ﺋو دەﺳـــﺗ ﻟﻻﯾن ﺑﺎﭼﺎرد رای ﮔﺸﺘﯿوە". ﮔﺸـــﺘﯿﯽ ﺑ وەﻣﯽ ورووژاﻧـــﺪووە .واﺗ ﺋو و ﺑﺎراﺗـــﺰ )(Bachard and Baratzەوە ﻣﺳﻟی ﮔﻧﺪەﯽ ﻛﻮرداﻧی دﯾﺎﺳﭙﯚرا ﻛ دەﮔڕﻨوە ﻟﺟﯿﺎﺗﯽ ﺑ دەﺳـــﺗﯽ ﻧﺎﺑﯾﺎردان -دەﺳـــﺗﻚ ﻛ دﯾﺎرە ﯾﻛﻚ ﻟو ﻣﺸـــﺘﻮﻣاﻧی ﺑﺳـــر ھﺎﻧـــﺪان و ھﺎوﻛﺎرﯾﻜﺮدن ﺑـــرەوڕووی راﯾﻛﯽ ﻧﺎﺗﻮاﻧـــﺖ ﺑﯾـــﺎر دەرﺑـــﻜﺎت -وەﺳـــﻔﻜﺮاوە. ھروەھﺎ ﺳـــﺘﯿﭭﻦ ﻟﻮﻛﺲ ) (Steven Lukesرۆژﻧﺎﻣﮔرﯾـــﯽ ﻛﻮردﯾـــﺪا زا ،ﻣﺳـــﻟی ﻧﮕﺗﯿـــﻒ دەﺑﻨوە ﻟ ﻣﯿﺪﯾﺎی ﻛﻮردی .دﯾﺎرە ﻛ ﺑ ﯾﻛﻚ ﻟ ﺷﺎرەزاﯾﺎﻧﯽ ﻣﯚدﺮﻧﯽ ﺗﯿﯚری ﮔﻧﺪەﯿﯿ .ﺑڕای ﻧﻮوﺳـــر ﻣﺎرﻛﻮس داﻧﯿﺎل ﻛﻮردﺳﺘﺎن ﺗﻧﮫﺎ ﺷﻮﻦ ﻧﯿﯿ ﻛ ﺗﺮﺳﯽ ھﯾ دەﺳـــت دادەﻧﺮﺖ ،ﺑﺎﺳﯽ ﺋوە دەﻛﺎت ﻛ (Marcus Daniel) رﯾﺴـــﻮاﯾﯿﻜﺮدن و ﻛـــم ﻟ ﮔڕاﻧوەی ﻛﺳـــﺎﻧﯽ دﯾﺎﺳﭙﯚرا :ﺑﯚ ﻧﻤﻮوﻧ دەﺳت رەھﻧﺪی ﺳﯿﻣﯽ ھﯾ و ﭘﻮﯾﺴﺘ رەوﺷـــﺘﯽ"ﭘﯾﻮەﻧﺪﯾﯿﺎن ﺑـــ دروﺳـــﺘﻜﺮدﻧﯽ ﭘﺎﻛﺴـــﺘﺎن زۆر ھوﯿﺪا ﻛـــ ﻛﯚﭼﻜﺮدووەﻛﺎن ﺗﯿﺒﮕﯾـــﻦ ،ﺋـــو رەھﻧـــﺪەش ﺑﺮﯾﺘﯿﯿـــ ﻟ ﻛﻮﻟﺘﻮورﻜﯽ ﺑﺷﺪارﻛﺎر ( (participatoryو ﻧﮔڕﻨوە ،ھروەھﺎ ﺑﯿﺮۆﻛﺮاﺳـــﯿﺗﯽ ﭼﯿﻦ ﺗﻮاﻧﺎی داڕﺷـــﺘﻨوەی ﭼﻣﻚ و ﺑﯚﭼﻮوﻧﻛﺎن ،دﯾﻤﻮﻛﺮاﺗﯿﺎﻧوە ھﯾـــ ."ﺑﯚﯾ ﺗﺎ ﺋﻧﺪازەﯾك ﻣﺸـــﺘﻮﻣ دەﻛﺎت دەرﺑﺎرەی ﺋوەی ﻛ ﺋﺎﺧﯚ ﺗﮕﯾﺸـــﺘﻦ و ﺋﺎرەزوو ﻟوەی ﻛ"ﻗﻮرﺑﺎﻧﯽ"ی ﻟـــ ﺑﺎرودۆﺧﻜـــﯽ دﯾﻤﻮﻛﺮاﺳـــﯿﺎﻧدا ،ﺑﻮون ﺋو ﮔﺮووﭘی ﺑ) ﻛﯿﺴﻛﺎﻧﯽ دەرﯾﺎ( ﻧﺎوﯾﺎن دەﺳت ﻣﻠﻜﭼﯿﯽ ﺧﯚی ﻟﻧﺎوﺧﯚی ﺑرھم و ﺧﺴـــﺘﻨڕووی ﻛﻣەوﺷـــﺘﯽ و رﯾﺴـــﻮاﯾﯽ دەﺑﺎت ﺷـــﺎﯾﺎﻧﯽ ﺋوەن ﺑﮕڕﻨوە و ﭘﯚﺳﺘ دﻨﺘوە ﻟﭘﻨﺎوی ﺋوەی ﻛﺎرﯾﮕری ھﺑـﺖ ﻟـــ رۆژﻧﺎﻣﮔرﯾـــﺪا ﭼـــﺎوەڕوان دەﻛﺮـــﺖ ،ﺑـــﺎﻛﺎن ﻟ داوودەزﮔﺎﻛﺎﻧﯽ ﭼﯿﻦ داﮔﯿﺮ ﺑﻜن. ﻟ ﮔﻮﻧﺠﺎن ﻟﮔڵ ﺋـــو رﯾﺰﺑﻧﺪی و ﺋﺟﻨﺪا ﺑـــم دەزﮔﺎﻛﺎﻧـــﯽ ﻣﯿﺪﯾـــﺎ ﺑرﭘﺮﺳـــﯿﺎرﺘﯽ ﺑھرﺣـــﺎڵ ،ﮔﻮﻣﺎﻧﻜـــﺮدن ﻟـــ) ﺑﮕﺎﻧﻛﺎن/
ﻧﺗوەﯾك ﻛ ﺑﯚ ﺳـــﺎﻧﻜﯽ زۆر ﻟ ﻣﮋوودا ﻟ ھﻟﻮﻣرﺟﯽ ﭘﺸـــﻜوﺗﻦ ﺑﺒش ﻛﺮاوە و ﻛﺳﺎﯾﺗﯿﯿ ﺧﺎوەن ﺑھﺮە و زاﻧﺎﻛﺎﻧﯽ ﺗﻮوﺷﯽ ﻗﻛﺮدن و ﺋﺎوارەﯾﯽ ﺑﻮوﻧﺗوە ،ﻧﺗوەﯾك ﻛ ﺑ ﻛﯚﻣﻚ دەوﺗﯽ دوژﻣﻨﻜﺎر دەورە دراوە؟ ﺋﮔر ﺷﺎزادە ﻣﯿﻘﺪاد ﺑدرﺧﺎن ﺑدوای ﻟﯚژﯾﻜﯽ ﮔﻮﻣﺎﻧﻜﺮدن ﻟ دوورﺧﺮاوەﻛﺎن ﺑﻜوﺗﺎﯾ ،ﺋوا ﻟواﻧﺑﻮو ﻛـــﻮردەﻛﺎن ﻧﺎﭼﺎرﺑﻮوﻧﺎﯾ ﻣﺎوەﯾﻛﯽ درﮋﺗﺮ ﭼﺎوەڕواﻧﯿـــﺎن ﺑﻜﺮداﯾ ﺑﯚ دەرﭼﻮوﻧﯽ ﯾﻛم رۆژﻧﺎﻣی ﻛﻮردی و ﭼﻮوﻧ ﻧﻮ ﺟﯿﮫﺎﻧﯽ ﻣﯚدﺮﻧﯿﺘ وە.
دوورﺧـــﺮاوەﻛﺎن( ﺷـــﺘﻜﯽ ﭼﺎوەڕواﻧﻜﺮاوە و ﺑھﻧﺪ وەرﮔﯿـــﺮاوە ،ﺑدﻨﯿﺎﯾﯿوە ،ﺋواﻧی ﻛﺎرﯾﮕرﯾﯿﺎن ﻟﺳر رای ﮔﺸﺘﯽ ھﯾ ،ﺋﺎﮔﺎداری ﺋزﻣﻮوﻧـــﯽ دوورﺧـــﺮاوەﻛﺎن و رۆژﻧﺎﻣﮔری ﻛﻮردﯾﻦ -ﺑﯿﺮﻣﺎن ﻧﭼﺖ ﻛ ﯾﻛم رۆژﻧﺎﻣی ﻛﻮردی ﻟﻻﯾن رۆﺷﻨﺒﯿﺮﻜﯽ ﻛﻮردی دوورﺧﺮاوە و ﻟ ﻣﻧﻔﺎ داﻣـــزراوە .ﻣﮋوو و ﺑﺰووﺗﻨوەی ﺋﺎزادﯾﺨﻮازﯾﯽ ﻧﺗوەﯾﯽ و ﻛﯚﻣﯾﺗﯽ ﭘە ﻟ ﻧﻤﻮوﻧی ھﺎوﺷﻮە دەرﺑﺎرەی ﺑﺷﺪارﯾﻜﺮدﻧﯽ دوورﺧـــﺮاوەﻛﺎن .ھروەھـــﺎ ﻣـــﮋوو ﭘە ﻟو رژـــﻢ و ﺳﯿﺴـــﺘﻣ ﭼوﺳـــﻨراﻧی ﻛـــ ﺳﯿﺎن ﻧﻛﺮدووەﺗوە ﻟوەی ﺑھﺮەﻣﻧﺪﺗﺮﯾﻦ ﭘﻮﯾﺴﺘﺒﻮوﻧﯽ ﻧﻮوﺳﯿﻨﮕی ﺗﺎﯾﺒت ﺑ ﻛﺳﺎﯾﺗﯽ و ﺳرﻛﺮدەی ﻣﯿﻠﻠت ﺑﻜﻧ ﺋﺎﻣﺎﻧﺞ ﻛﯚﻣﯿﻮﻧﯿﻜﺎﺳﯿﯚﻧﯽ ﺣﻜﻮﻣت و ﻗﯾـــﺎن ﺑﻜن ﯾﺎن ﺑـــرەو ﻣﻧﻔﺎﯾﺎن ﺑﺒن. ﺑم ﺗﺎﺋﺴـــﺘﺎش ﮔﻮﻣﺎﻧﻜﺮدن ﻟو ﻛﺳﺎﻧی ﺣﻜﻮﻣﺗﯽ ھرﻤﯽ ﻛﻮردﺳـــﺘﺎن دەﺗﻮاﻧﺖ ﻟ دﯾﺎﺳـــﭙﯚرا/ﺗﺎراوﮔ دەژﯾﻦ ﺷﺘﻜﯽ ﺑﺎوە و ﯾﺎرﻣﺗﯽ راﮔﯾﺎﻧﺪن ﺑـــﺪات ﻟو ﻛﻣﺘرﺧﻣﯽ ﺋﻣ ﻟ راﮔﯾﺎﻧﺪﻧﯽ ﻛﻮردﯾﺪا رەﻧﮕﯿﺪاوەﺗوە .و ﻛﻣﻮﻛﻮڕﯾﯿﺎﻧـــی ﻛ دەﺳﺘﻨﯿﺸـــﺎﻧﻜﺮاون. ﻛﺳﻜﯽ وەﻛﻮ ﭘﺮۆﻓﯿﺴﯚر دﻻوەر ﻋﻻﺋددﯾﻦ ﺑﺗﺎﯾﺒﺗـــﯽ ،ھروەﻛﻮ ﺷـــﺎرەزا ﻟـــ ﺑﻮاری ﻛـــ ﻟ ﻛﺎﺑﯿﻨـــی ﻧﻮﯽ ﺣﻜﻮﻣﺗـــﯽ ھرﻤﯽ راﮔﯾﺎﻧﺪﻧـــﯽ ﻛـــﻮردی ﺑڕﺰ ھﯿﻮا ﻋﻮﺳـــﻤﺎن ﻛﻮردﺳﺘﺎن ﭘﯚﺳـــﺘﯽ وەزﯾﺮی ﺧﻮﻨﺪﻧﯽ ﺑﺎی ﺋﺎﻣﺎژەی ﺑﯚ ﻛـــﺮدووە "ﭘﻮﯾﺴـــﺘ ﺣﻜﻮﻣت وەرﮔﺮﺗـــﻮوە ،ﺑـــ ﺋزﻣﻮون و ﺷـــﺎرەزاﯾﯽ و ﻧﻮوﺳـــﯿﻨﮕﻛﺎﻧﯽ راﮔﯾﺎﻧـــﺪن و ﺑھـــﺮەی ﻟﮫﺎﺗﻮوﯾـــﯽ ﺧـــﯚی دەﺗﻮاﻧ ﺑﺷـــﺪارﯾﯿﻛﯽ وﺗﺑﮋەﻛﺎﻧﯽ ﺧﯚی ﺑھﺰﺑﻜﺎت ﺑﯚ دﻨﯿﺎﺑﻮون ﺑﻨﯿﺎﺗﻨراﻧی ﻛﻮردﺳﺘﺎن و ﻛﯚﻣﮕی ﻛﻮردی ﻟوەی ﻛ زاﻧﯿﺎرﯾﯿﻛﺎن ﺑ ﺧﻚ دەﮔن".
ﻛﺎﺗﻚ واﻗﯿﻌﯽ ﻛﻮردﺳﺘﺎﻧﯽ ﻋﺮاق و ﺳﯿﺎﺳﺗﯿﯽ ﻛﻮردی ﺑ ﺗواوی وەﻛﻮ ﮔﻧﺪەڵ و ﺧﯚﺳﭘﻦ ﭘﯿﺸﺎﻧﺒﺪرێ ،ﺋوا ﻟواﻧﯾ رای ﮔﺸﺘﯿﯽ ﺟﯿﮫﺎﻧﯿﯽ ﺑﻻی ﭘﺎرﭼ ﭘﺎرﭼﺑﻮوﻧﯽ ھرﻤﻛ و دووﺑﺎرە ﺳﭘﺎﻧﺪﻧﯽ ﺣﻮﻛﻢ و ﻓرﻣﺎﻧەواﯾﯽ ﺑﮕﺎﻧ/ دەرەﻛﯿﺪا ﺑوات ،ﺑ ﺑﯿﺎﻧﻮوی ﺋوەی ﻛ ﻛﻮردەﻛﺎن ﮔﻧﺪەڵ و ﺑرﺗﯿﻠﺨﯚرن و ﺗﻮاﻧﺎی ﺧﯚﺑڕﻮەﺑﺮدﻧﯿﺎن ﻧﯿﯿ. ﺑـــﻜﺎت .ﺋو ﺟﯚرە ﻛﺳـــﺎﯾﺗﯿﺎﻧ ﭘﻮﯾﺴـــﺘ ھﺎﻧﺒﺪرﻦ و ھﺎوﻛﺎری ﺑﻜﺮﻦ ﺑﯚ ﺳرﺧﺴـــﺘﻨﯽ ﺋﺟﻨﺪاﻛﯾﺎن ،ﻧك ﺳـــﺘﯿﮕﻤﺎﺗﯿﺰ ﺑﻜﺮﻦ .ﺋم ﺑﺎرودۆﺧ دەرﺑی دﯾـــﺎردەی ﻧﺎوﭼﮔرﺘﯿﯿ ﻛ ھروەﻛﻮ ﻣﺎرﺗﻦ ﭬﺎن ﺑﺮوﻨﺴﻦ ﺋﺎﻣﺎژەی ﺑﯚ ﻛﺮدووە ،ﮔﻮزارە ﻟ ﺳﺘﺮوﻛﺘﻮری ﻛﯚﻣﯾﺗﯿﯽ ﻛـــﻮردی دەﻛﺎت ﻛـــ رەوی ﺳﯿﺎﺳـــت و ﻛﯚﻣﮕـــی ﻛـــﻮردی ﺑڕﻮە دەﺑـــﺎت .ﺋﺎﯾﺎ ﺋﻣ ﺑﺎﺷﺘﺮﯾﻦ ﺷـــﻮازی ﺑرەوﭘﺸﭽﻮوﻧ ﺑﯚ
ﻟﻛﺎﺗﻜﺪا وا دەﺑﯿﻨﺮﺖ ﻛ ﭘﺎرﺗ ﺳﯿﺎﺳﯿﯿﻛﺎن و زۆرﺑی ﺳﯿﺎﺳـــﺗﻤداران ﻟ ﻛﻮردﺳـــﺘﺎن دەﺳﺗﯿﺎن ﻟﺳر ﺋو ﻛﻧﺎﻧی راﮔﯾﺎﻧﺪن ھﯾ ﻛ راﺳﺘوﺧﯚ ﻟژﺮ رﻛﻔﯽ ﺧﯚﯾﺎﻧﺪان ﯾﺎن ﺧﺎوەﻧﺪارﺘﯿﺎن دەﻛن ،ﺑم ﻟ ھﻣﺎن ﻛﺎﺗﺪا روون و ﺋﺎﺷﻜﺮاﯾ ﻛ ﻟ ﻛﻮردﺳﺘﺎن ﺣﻜﻮﻣت ﻧ ﺳـــﺘﺮاﺗﯿﮋﯾﺗﻜﯽ ﺳـــﻧﺘﺮاﻟﯽ )ﻣرﻛزی( ﺳـــﺑﺎرەت ﺑ ﻣﯿﺪﯾﺎ ھﯾ و ﻧ ﻧﻮوﺳﯿﻨﮕی ﺗﺎﯾﺒت ﺑ ﻛﯚﻣﯿﻮﻧﯿﻜﺎﺳﯿﯚﻧﯿﺸﯽ ھﯾ .ﺑﻮوﻧﯽ ﻧﻮوﺳـــﯿﻨﮕی ﻛﯚﻣﯿﻮﻧﯿﻜﺎﺳـــﯿﯚﻧﯽ ﺣﻜﻮﻣت
33
ﻓﯚﺗﯚ :ﺳﯚران ﻧﻗﺸﺒﻧﺪی
ﮔﺮﻧﮕﯿﯿﻛﯽ زۆری ھﯾـــ ﺑﯚ ﺋﯿﺪارەﯾﻛﯽ دﯾﻤﻮﻛﺮاﺗﯿﯽ ﻣﯚدﺮن ،زۆر ﻟ ﺣﻜﻮﻣﺗﻛﺎﻧﯽ ﺟﯿﮫﺎن ﺋو ﺟﯚرە ﻧﻮوﺳﯿﻨﮕﯾﯾﺎن ھﯾ. داﻣزراﻧﺪﻧﯽ ﺑﺷـــﯽ ﻛﯚﻣﯿﻮﻧﯿﻜﺎﺳـــﯿﯚﻧﯽ ﺣﻜﻮﻣت ﻟ ﻛﻮردﺳـــﺘﺎن زۆر ﺳـــﻮودی ھﯾ .ھروەھﺎ ﻧﻮوﺳﯿﻨﮕﯾﻛﯽ ﻟﻣﺠﯚرە ﺑﯚ رۆژﻧﺎﻣﻧﻮوﺳﺎﻧﯿﺶ ﺳﻮودﻣﻧﺪ دەﺑ و دەﺗﻮاﻧـــﻦ وەﻛﻮ ﻧﺎوەﻧﺪﻜﯽ ﭘﯾﻮەﻧﺪﯾﻜﺮدن و ﺑدواداﭼـــﻮون و ﺗﻮﮋﯾﻨـــوە و ﮔڕان ﺑدوای ﺑﺎﺑت و ﺑﯚ ﭘﺮﺳﯿﺎر و دەﺳﻜوﺗﻨﯽ وەﻣـــﯽ راﺳـــﺖ و رەوان ﺑﻛﺎرﯾﺒﻨﻦ .ﺑﯚ ﺣﻜﻮﻣﺗﯿﺶ ﺳﻮودی دەزﮔﺎﯾﻛﯽ ﻧﺎوەﻧﺪﯾﯽ
ﺗﺎﯾﺒت ﺑ ﻛﯚﻣﯿﻮﻧﯿﻜﺎﺳـــﯿﯚن ﻟوەداﯾ ﻛ ھـــواڵ و ﭼﯿﺮۆﻛﻛﺎن راﺳـــﺘوﺧﯚ و ﺑ ﺧﺮاﯾﯿﻛﯽ زﯾﺎﺗﺮ ﺑﮕﺎﺗ رۆژﻧﺎﻣﻧﻮوﺳـــﺎن. دﯾـــﺎرە ﺋﻣـــش ﺑﺮەو ﺑ ﺷـــﻓﺎﻓﯿت و ﮔﯿﺎﻧـــﯽ ﻟﭙﺮﺳـــﺮاوﺘﯽ دەدات .دەﻛـــﺮێ رەﻓﺘﺎرﻜﯽ ﭘﺮۆﻓﯿﺸـــﻨﺎل و زاﻧﺎﯾﺎﻧ ﻟﻣڕ ھواڵ و رووداوەﻛﺎن دروﺳـــﺘﺒ و ﺑﺮەوی ﭘـــ ﺑﺪرﺖ .ھروەھﺎ ﺑھـــﯚی ﭘﻼﻧﺪاﻧﺎن و ﭘﯾﻮەﺳـــﺘﺒﻮون ﺑـــ ﺳﯿﺴـــﺘﻣﻜﯽ ﺗﯚﻣﺎرﯾﯽ ﺑﺎﺷـــوە ،ﺣﻜﻮﻣـــت دەﺗﻮاﻧﺖ ﺳﻮودﻣﻧﺪﺑﺖ ﻟ دەﺳـــﻜوﺗﻨﯽ زاﻧﯿﺎری ﻟ رۆژﻧﺎﻣﻧﻮوﺳﺎﻧوە ،ﺋو زاﻧﯿﺎرﯾﺎﻧی ﻛ دەﺷـــ ﺑﻛﺎرﺑﮫﻨﺮﻦ ﺑﯚ ﺑرەوﭘﺸﺒﺮدﻧﯽ ﭼﯚﻧﯿﺗـــﯽ ﻛﺎر و ﺑڕﻮەﺑﺮدﻧﯽ ﺣﻜﻮﻣت و ھروەھـــﺎ وەﻛﻮ ﭘﺮدﻜـــﯽ ﭘﯾﻮەﻧﺪﯾﺶ ﺑﻛﺎرﺑﮫﻨﺮﺖ ﺑﯚ ﻧﺰﯾﻜﻜﺮدﻧوەی ﺣﻜﻮﻣت و ﺟﻣﺎوەر. ﺑﺎرودۆﺧﻜـــﯽ رۆژﻧﺎﻣﮔرﯾـــﯽ دژوار و ﻧﺎﻟﺑﺎر دەﺑﺘ ھﯚی ﺋوەی ﻛ" ﻓزاﯾﻛﯽ ﮔﺸـــﺘﯿﯽ" ﻛﺎﻣ و ﻛﺎرا -ﺑ زﻣﺎﻧﯽ ﯾﯚرﺧﻦ ھﺎﺑﺮﻣﺎس – دروﺳـــﺖ ﻧﺑـــﺖ .واﺗ ﻟ ﺑﺎرودۆﺧﻜـــﯽ ﺋﺎوادا دەرﻓـــت /ﻣﯾﺪاﻧﯽ "ﮔﻮﺗـــﺎر" ﻛ دەﺑﺘ ﻣﺎﯾـــی ﮔﯚڕﯾﻨوەی ﺑﯿـــﺮوڕا و ﺋﺎﯾﺪﯾﺎﻛﺎن و دەرﺑﯾﻨﯽ روواﻧﯿﻨﯽ ﺧﻚ ،دروﺳﺖ ﻧﺎﺑﺖ .ﻟﺮەدا ،ھروەﻛﻮ ﻣﺎﯾﻜﻞ رۆﺑﺮﺗـــﯚ ﻛ ﻗﻮﺗﺎﺑﯽ ﻣﺎﻛﺲ ﭬﺒر ﺑـــﻮوە ،دەﺖ ،ھژارﯾﯽ ﺧﻚ ﻟ ﺑﻮاری ﻛﯚﻣﯿﻮﻧﯿﻜﺎﺳﯿﯚن و دەﺳﺘاﻧﮔﯾﺸﺘﻨﯽ ﺑ زاﻧﯿـــﺎری و زاﻧﯿﻦ ،دەﺑﺘ ھﯚی ﻣﻠﻜﭼﯿﯽ ﺟﻣـــﺎوەر ﺑـــﯚ دەﺳـــﺗﯽ ﺋﯚﻟﯿﮕﺎرﻛﯽ - واﺗ ﺣﻮﻛﻤـــﯽ ﻛﻣﺎﯾﺗﯿﯿﻛﯽ دەوﻣﻧﺪ و دەﺳﺘۆﯾﺸـــﺘﻮو ﺑﺳر زۆرﺑدا .-دﯾﺎرە ﺋـــم ﺑﺎرودۆﺧـــ ﻧﺎﺑ وەﻛﻮ ﯾﺎﺳـــﺎﯾﻛﯽ رەھﺎی ﻣﮋوو ﺳـــﯾﺮ ﺑﻜﺮێ ،ﻟواﻧﯾ زۆر ﺑرﺑﺳﺖ ھﺑﻦ ﻟﺑردەم ﺑﺷﺪارﯾﻜﺮدﻧﯽ ﺟﻣـــﺎوەر ﻟـــ ﻛﯚﻣﯿﻮﻧﯿﺘﯿﯽ ﺳﯿﺎﺳـــﯽ و ﭘﺮۆﺳـــی دﯾﻤﻮﻛﺮاﺳـــﯿﺪا ،ﻟواﻧ داﺑان و داﺑﺷـــﺒﻮوﻧﯽ زۆر و ﺋﺎـــﯚزی ﻛﯚﻣﮕ ﻣﯚدﺮﻧﻛﺎن ،ﺑم ھروەﻛﻮ ﻟ ﻛﺎرەﻛﺎﻧﯽ ﺗﯿﯚرﻧﺎﺳﯽ ھﺎوﭼرﺧﯽ ﺑﻮاری ﻣﯿﺪﯾﺎ ﺟﯚن ﺑﯽ ﺗﯚﻣﭙﺴـــﻦ )(John B. Thompson دا ﭘﺸـــﻨﯿﺎزﻛﺮاوە ،رۆژﻧﺎﻣﮔـــری رۆﯽ ﺳرەﻛﯽ ھﯾ ﻟ دروﺳﺘﻜﺮدﻧﯽ ﻓﯚرﻣﻜﯽ دﯾﻤﻮﻛﺮاﺳﯿﯽ ھﺎووﺗﯿﺒﻮوﻧﺪا .ﻟراﺳﺘﯿﺪا، رۆژﻧﺎﻣﮔری ھﯚﻛﺎرﻜ ﺑﯚ دروﺳـــﺘﻜﺮدن و ﺑردەواﻣﯿـــﺪان ﺑ ﮔﻔﺘﻮﮔـــﯚی ﺟﺪی و راﭘﯚرﺗﻜﺮدﻧﯽ ورد و ﭘﻮﺧﺖ و ﺑدﯾﮫﻨﺎﻧﯽ ﺧﻮاﺳﺘ ﻧﯿﺸـــﺘﻤﺎﻧﯽ و دﯾﻤﻮﻛﺮاﺗﯿﯿﻛﺎن، ھـــر ﺋﻣﺷـــ دەﺑﺘ ھـــﯚی ﺑﻨﯿﺎﺗﻨﺎﻧﯽ "ﻛﯚﻣﺎری ﻓزﯾﻠت/ﭼﺎﻛﺨﻮازی". �ـــ
ژﺪەر و ﭘراوﺰەﻛﺎن: .1ﻟ ﺑﺎرەی ﭘﺎوان و ﭘﺎوان -ﭘرﺳﺘﯽ و ﭘﺎواﻧﭽﺘﯽ ﻟ ﻣﮋووداThomas 1840 ، .Carlyle 2. Anderson، B. (1991) Imagined Communities: Reflections on the Origin and Spread of Nationalism، London: Verso. 1991. .3ھﻓﺘﻧﺎﻣی رووداو ،ژﻣﺎرە ) ،(1ﭼﺎﭘﯽ ﺋوروﭘﺎ.2009/7/7 ، 4. In Burkes time the three other states of the political realm were church، nobility and commoners، or in the language of today: clergy، military/political/economic elite، and masses. 5. Schattschneider، E. E. (1960)، The Semisovereign People. New York: Holt، Rinehart & Winston 6. Bachrach P. and Baratz M. S.(1970)، Power and Poverty Theory and Practice، New York، Oxford University Press، 1970. 7. Lukes S.، (2005) Power: A Radical View، Basingstoke، Palgrave Macmillan، 2005. 8. Smith، A.D. (1991)، National Identity، Penguin 9. Foucault، M. (1977). Language، Counter-Memory، Practice. Ithaca، New York: Cornell University Press 10 Lasch،C. (1995)، The Revolt of the Elite and the Betrayal of Democracy، New York: W.W. Norton. 11. Daniel، M. (2009)، Scandal and Civility: Journalism in the Birth of American Democracy، Oxford University Press. 12. Van Bruinessen، M. (1992)، Agha، Shaikh and State: The social and political structures of Kurdistan، Zed Books . See: 13. http://www.ekurd.net/mismas/articles/misc20098// independentstate3065.htm 14. Michels، R. (1915، reprinted 1962)، Political Parties، Free Press، New York. 15. Thompson، J.B. (1995)، The Media and Modernity، Polity Press، Cambridge. 16. Hogan، J. and Trumpbour، J. (2009)، The Press and Political Processes in Contemporary Iraqi Kurdistan: Preliminary Report، available online.
MONDE MONDE LE
LE
ﻓﺒﺮﯾﻮەری ﻓﺒﺮﯾﻮەری diplomatique2010 2010 diplomatique ﻛﻮردی
ﻛﻮردی
دﯾﺘﺮۆﯾﺖ.. ﺷﺎرﻜﯽ ﺋﻓﺮﯾﻘﯽ -ﺋﻣﺮﯾﻜﯽ ﻛ ﻟ ﺑﭽﻮﻛﺒﻮوﻧوەداﯾ ﺗﻧﯿﺎ ﻟﻣﺎوەی ﺳ ﺳﺎﺪا 67ھزار ﺧﺎﻧﻮو ﻟﺑر ﻗرزداری دەﺳﺘﯿﺎن ﺑﺳردا ﮔﯿﺮاوە دﯾﺘﺮۆﯾﺖ ،ﭘﺎﯾﺘﺧﺘﯽ ﺟﯿﮫﺎﻧﯿﯽ ﭘﺸﻮوی ﺋﯚﺗﯚﻣﺒﻞ ﺑردەوام ھﺰ و داﻧﯿﺸﺘﻮاﻧﯽ ﻟدەﺳﺘﺪەدات .ﻗﯾﺮاﻧ داراﯾﯿﻛی ﺋﺴﺘﺎش ھﯿﭻ ﺷﺘﻚ ﭼﺎرەﺳر ﻧﺎﻛﺎت .ﻛﺎر ﻟ ﺑﻮاری ﭘﯿﺸﺳﺎزﯾﺪا ھﺗﺎ دﺖ ﻛﻣﺘﺮ دەﺑﺖ و ﻟ ھﻧﺪﻚ ﮔڕەﻛﯿﺸﺪا ،ژﻣﺎرەی ﺋو ﺧﺎﻧﻮواﻧی ﻛ ﺑﯚ ﻗرزدەرەﻛﺎن ﺟﺪەھﺪرﻦ ﻟ زﯾﺎدﺑﻮوﻧﺪاﯾ .ﺳرەڕای ھﻣﻮو ﺋﻣﺎﻧ، ﺋو ﺷﺎرەی ﻛ زۆرﯾﻨی داﻧﯿﺸﺘﻮاﻧﻛی رەﺷﭙﺴﺘﻦ ،ھﺸﺘﺎ ﻣﺘﻤﺎﻧی ﺑو ﺳرۆﻛ ھﯾ ﻛ دەﻧﮕﯽ ﭘﺪاوە.
ﺋﺎﻻن ﭘﯚﭘﻼر و ﭘﯚل ﭬﺎﻧﯿ "ﺑﯚﻧﯽ دەﻛی؟ ھﺳﺖ ﺑو ﺑﯚﻧ دەﻛی؟ " ﺋﻣ ﻗﺴی دەﯾﭫ-ی ﺗﻣن ﺳﯽ ﺳﺎﯾ ﻛ ﻟﺳـــر رﮕی ﺳﭭﻦ ﻣﺎﯾﻠﺰ رۆد دەژی. ﺋو رﮕﯾ دەﻛوﺘ ﻧﻮ ﺟرﮔی ﮔڕەﻛ ھژارەﻛﺎﻧﯽ ﺷﺎری دﯾﺘﺮۆﯾﺖ ،ﺋو ﮔڕەﻛی ﭘﺸﺘﻨﯾﻛﯽ 10ﻛﯿﻠﯚﻣﺗﺮ ﻓﺮاواﻧﯽ ھﯾ و دەﻛوﺘ ﻧﻮان داون ﺗﺎون ،ﻛ ﺑ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧ ھورﺑەﻛﺎﻧـــﯽ ﻧﺎﺳـــﺮاوە و ﻧﺎوﭼﻛﺎﻧـــﯽ دەروروﺑری ﺷﺎر) ﺳﺑﺮﺑﺰ( ،ﻛ ﮔڕەﻛﯽ دەوﻣﻧـــﺪن و دەﻛوﻧـــ ﻛﻧﺎری ﺷـــﺎر. ﻟﺑراﻣﺒر ﻣﺎﻛی ﺋودا ،ﻟوﺑر رﮕﺎﻛ، ﭘﻨﺞ ﻛﻻوەی ﺳﻮوﺗﺎو دەﺑﯿﻨﺮﻦ .دوو ﻣﺎﻧﮓ ﭘﺶ ﺋﺴـــﺘﺎ ،ﺋو ﺧﺎﻧﻮواﻧ ﺧﻜﯿﺎن ﺗﺪا دەژﯾﺎ" .ﺋﻣﺸـــو ﺧﺎﻧﻮوﯾﻛـــﯽ دﯾﻜﯾﺶ ﺳـــﻮوﺗﺎ .ھﻣﻮو ھﻓﺘﯾك ﻟم ﮔڕەﻛدا ﺧﺎﻧﻮوﯾك دەﺳﻮوﺗ .ﺧﻚ ﺑﯚﯾ وادەﻛن ﺗﺎوەﻛـــﻮ ﯾﺎرﻣﺗﯽ ﺑﯿﻤ وەرﺑﮕﺮن و ﺑۆن ﻟ دەرەوەی ﺷﺎر ﻧﯿﺸﺘﺟ ﺑﻦ .ﻛس ﻧﺎﯾوێ ﻟﺮە ﺑﮋی". ﻟ ﮔﯿﺘﯚﻛـــی دﯾﺘﺮۆﯾـــﺖ )ﮔڕەﻛﻜﯽ ﮔورەی داﺑاو ﻛ ﺧﻜﯽ ﺑﯿﺎﻧﯿﯽ ﺳر ﺑ ﯾك ﺋﺘﻨﯿﻚ ﯾﺎ ﺋﺎﯾﯿﻨﯽ ﻟ دەژی ـ وەرﮔ( ﺷـــﺎر وردە وردە دادەھﺰرێ و ون دەﺑﺖ. ﺗﻧﮫﺎ ﭼﻧﺪ ﺑﺷﻜﯽ ﺑﭽﻮوﻛﯽ ﻟ ﻣﺎوەﺗوە. ھﻧﺪێ ﮔڕەك ﺗﻧﮫﺎ دوو ﯾﺎن ﺳـــ ﻣﺎﯽ ﻟ ﻣﺎوە) .(1ﺷـــﺎر ﺑﻮوەﺗ ﻛﻻوە :ﻛﻻﻛﯽ ﺳـــﻮوﺗﺎو ،ﭘﺎرﻛﯿﻨﮕﯽ ﭼﯚﻜـــﺮاو ،ﻛﺎرﮔی ﻟﻛﺎرﻛوﺗـــﻮو ،ﺋﻣﺎﻧ ھﻣﻮوﯾﺎن ﺷـــﺎرﯾﺎن ﻛﺮدووەﺗ ﭼﻮواﻧﯿﯿﻛﯽ ﮔورە .ﻟ ﺋﺎﺳﯚدا، ﺧﺎﻧـــﻮوە وﺮاﻧﻛﺎن ﻟﮔڵ ﺑﯿﺎﺑﺎن و ﮔﮋوﮔﯿﺎ و درەﺧﺖ ﯾﻛﺴـــﺎن ﺑﻮون .ﺷـــﺎر ﻣﯚرﻛﯽ ﺷـــﺎرﺘﯽ ﻟدەﺳﺘﺪەدات و ﺷـــﻮەی ﮔﻮﻧﺪ وەردەﮔﺮﺖ .دﯾﻤﻧﯽ ﺷـــﺎر دەﺑﺘ ﭼﯚﯾﯽ و دەﺷـــﺘﺎﯾﯽ ﺑﺗﺎﯾﺒﺗﯽ ﻛﺎﺗﻚ ﮔﻮﻤﺎن ﻟ ﻗﻮوﻗی ﻛﺷـــﺮ دەﺑـــﺖ ،ﯾﺎﻧﯿﺶ زﯾﻜ زﯾﻜﯽ ﺑردەواﻣﯽ زﯾﻨﺪەوەراﻧﯽ وەك ﻛﻮﻟﻠ. ﻟـــ دﯾﺘﺮۆﯾﺖ ،دەﻧﮕﯽ ﺳﺮوﺷـــﺖ ﻟﻧﻮ ﺷـــﺎردا دەﻧﮕﺪەداﺗوە. ﺋﮔر %35ی زەوﯾﯿﻛﺎﻧﯽ ﺷﺎرەواﻧﯽ ﭼﯚﻜﺮاﺑﻦ ) ،(2ﺋوە ﻟﺑرﺋوەﯾ ﻛ ﻟﻣﺎوەی ﻧﯿﻮ ﺳـــدەدا ﻧﯿﻮەی داﻧﯿﺸﺘﻮاﻧﻛی ،واﺗ ﻧﺰﯾﻜی ﯾك ﻣﻠﯿﯚن ﻛﺳـــﯽ ﻟدەﺳـــﺘﺪاوە ،(3) ،ﺋم دﯾﺎردەﯾش ﻟ ﻣﮋووی ﺷﺎر ﻟ ﺟﯿﮫﺎﻧﺪا ﺷﺘﻜﯽ دەﮔﻤﻧ .ﺑﺠﮕ ﻟ ﻧﺎوﭼی زاﻧﻜﯚ و ﻟﻛﺎﺗﯽ ﺑرﺑﻮوﻧﯽ ﻗﻮﺗﺎﺑﺨﺎﻧﻛﺎن ﻧﺑﺖ ،ﺗﻧﯿﺎ ﭼﻧﺪ ﭘﯿﺎدەﯾك دەﺑﯿﻨﯽ ﻟﺳـــر ﺷﯚﺳﺘﻛﺎﻧﯽ وودوارد ) ،(Woodwardﻣﯿﺸﯿﮕﺎن و ﮔﺮاﺗﯿﯚت ﺗﺪەﭘڕن ،ﻛ ﺳ ﺷﻗﺎﻣﯽ ﺳرەﻛﯿﯽ ﺷـــﺎرن .ﻟﮔڵ ﻗﯾﺮاﻧﯽ ﻗـــرزی ﺧﺎﻧﻮوﺑرەش، ﻛﯚﭼﻜﺮدﻧﯽ ﺧﻚ رووی ﻟزﯾﺎدﺑﻮون ﻛﺮدووە. ﻟـــ راﺳـــﺘﯿﺪا ،ﮔورەﺗﺮﯾﻦ ﺷـــﺎری وﯾﻼﯾﺗﯽ ﻣﯿﺸﯿﮕﺎن ﯾك ﻟ زەرەرﻣﻧﺪﺗﺮﯾﻦ ﺷﺎرەﻛﺎﻧ ﺑھﯚی ﻓﺮۆﺷﺘﻨﯽ ﺋو ﻗرزاﻧی ﺳﻮودی رﮋەی ﮔﯚڕاوﯾﺎن دەﭼﺘﺳر ﻛ ﻟﯿﺒﺮاﻛﺎن وەك ﻣﯚدﻠﯽ ﮔﻮﻧﺠﺎن و ﺗﻜﺒـــﻮون ﻟﮔـــڵ ﻛﯚﻣﮕـــی ﺑﻛﺎرﺑری ﺳرﻣﺎﯾداری ﮔﺮﺗﺒﻮوﯾﺎﻧﺑر .ﺋواﻧش ﻛ زۆرﺗﺮ ﻛﺎرﯾﮕر دەﺑﻮون ،ﺋو ھژاراﻧن ﻛ ﻧﯾﺎﻧﺪەﺗﻮاﻧﯽ ﺑﺒﻨ ﺧﺎوەن ﻣﻮﻚ .ﻧﺎﺑﻮوﺗﺒﻮوﻧﯽ ھزاران ﻗرزدار، ﻛـــ ﻧﺎﺗﻮاﻧﻦ رووﺑڕووی ﺑرزﺑﻮوﻧوەی ﺳـــﻮودی ﺳر ﻗﯿﺴـــﺘﯽ ﻣﺎﻧﮕﺎﻧ ﺑﺒﻨوە ،ﭘﺮۆﺳی ﻣﻮﻚ ﺳـــﻧﺪﻧوەی ﻟ ﺧﻚ زﯾﺎﺗﺮ و ﺧﺮاﺗﺮ ﻛﺮد .ﺑ
*
ﺷﺎری دﯾﺘﺮۆﯾﺖ ﮔﻮﺮەی زاﻧﯿﺎرﯾﯿﻛﺎﻧﯽ ﺷﺎرەواﻧﯽ ،ﻟ ﻣﺎوەی ﺳ ﺳـــﺎﺪا ،ﺷﺳـــﺘﻮﺣوت ھزار ﺧﺎﻧﻮو دەﺳﺘﯿﺎن ﺑﺳرداﮔﯿﺮاوە. ﻟ ﺷـــﺎری دﯾﺘﺮۆﯾﺖ ،زﯾﺎﻧﻛﺎﻧـــﯽ دوا ﻗﯾﺮاﻧﯽ ﺳﯿﺴﺘﻣﯽ ﺳـــرﻣﺎﯾداری ھروا ﻛﻛ دەﺑﻦ، ﭼﻮﻧﻜ داﻧﯿﺸﺘﻮواﻧﯽ ﺋو ﺷـــﺎرە ھﻣﻮو دﯾﺎردەو دەرﻛوﺗﻛﺎﻧـــﯽ ﺋو ﻣﯿﻜﺎﻧﯿﺰﻣﯾـــﺎن ﺗﺎﻗﯿﻜﺮدەوە ﻛ ﺑـــﻮوە ھـــﯚﻛﺎری داڕﻣﺎﻧﯽ ﺑﺷـــﻚ ﻟﺑﻮاری ﺑرھﻣﮫﻨﺎن ،ھﺎوﺷـــﺎﻧﯽ داڕﻣﺎﻧﯽ ﻛرﺗﯽ داراﯾﯽ. ﻧﻐﺮۆﺑﻮوﻧﯽ ﺳﯿﺴﺘﻣﯽ ﺑﺎﻧﻜﯽ ﻟڕﯽ ﺋﺳﺘﻣﺒﻮوﻧﯽ دەﺳﺘﮕﯾﺸﺘﻦ ﺑ ﻗرز ﻛ ﺑﺰوﻨری ﺑﻛﺎرﺑﺮدﻧ، ﮔﻮرزﻜﯽ زۆر ﺗﻮوﻧﺪی ﻟ ﺳ ﻛﯚﻣﭙﺎﻧﯿﺎ ﮔورەﻛدا- ﺟﻨﺮال ﻣﯚﺗﯚرز ) ،(GMﻓﯚرد و ﻛﺮاﯾﺴـــﻠر ﻛ ﺑﺎرەﮔﺎﯾﺎن ﻟ دﯾﺘﺮۆﯾﺖ ﯾﺎن ﻟ دەوروﺑری ﺷﺎرەﻛ ھﯾـــ .ﺋﻣ ﺑـــﻮوە ھﯚی داﺑزﯾﻨﯽ ﻓﺮۆﺷـــﺘﻨﯽ
ﻓﯚﺗﯚAFP : ﺋﯚﺗﯚﻣﺒﻞ ﻟـــ وﯾﻼﯾﺗـــ ﯾﻛﮕﺮﺗﻮوەﻛﺎﻧﺪا .ﺋم ﻛﯚﻣﭙﺎﻧﯿﺎ زەﺑﻻﺣﺎﻧ ﻛ ﻗرزﻜﯽ زۆرﯾﺎن ﻟﺳرە و ﺳـــرﻣﺎﯾﯾﺎن داﺑزﯾـــﻮە و ﻟﻻﯾـــن ﻛﯚﻣﭙﺎﻧﯿﺎ ژاﭘﯚﻧﯿﯿﻛﺎن رﻛﺎﺑراﯾﺗﯿﯿـــﺎن دەﻛﺮﺖ ،ﺗﻧﮫﺎ ﻟ رﮕـــی ﭘﻼﻧﯽ ﺣﻜﻮﻣﺗﯽ ﻓﺪراﯽ ﺑﯚ رزﮔﺎرﻛﺮدن دەﺗﻮاﻧـــﻦ دەرﺑﺎز ﺑﻦ .ﺋـــو ﭘﻼﻧی ﻛ ﻧ رﯽ ﻟ ﺑﻜﺎرﯾﯽ ﺑﺷﻛﯽ )ﺟﺰﺋﯽ( ﮔﺮت و ﻧ ﻟ دەرﻛﺮدن ﻟ ﻛﺎر. ﻟـــ ﻛﺎﻧﻮوﻧﯽ دووەم )ﺟﺎﻧﯿـــﻮەری( 2008ەوە ﺗﺎوەﻛـــﻮ ﺗﻣﻤـــﻮز )ﺟـــﻮﻻی( ،2009رـــﮋەی ﺑﻜﺎری ﻟـــ دﯾﺘﺮۆﯾﺖ ﻧﺰﯾﻜی دووﻗﺎت ﺑﻮوەﺗوە، واﺗـــ ﻟـــ %14.8 ەوە ﺑﻮوەﺗـــ .%28.9 ﺑڕای ﺑڕﻮەﺑری ﻧﻮوﺳﯿﻨﮕﯾﻛﯽ ﻟﯚﻛﺎڵ ﺑﯚ ﻟﻜﯚﯿﻨوە دﯾﻤﯚﮔﺮاﻓﯿﯿﻛﺎن ،ﺑڕـــﺰ ﻛﻮرت ﻣﺘﺰﮔر ،رﮋەی راﺳـــﺘﻗﯿﻨی ﺑﻜﺎری ﻟواﻧﯾ ﻟ %40 ﺗﭙڕێ �ـــــــــــــــ
ژﺪەر و ﭘراوﺰەﻛﺎن: )(1ﻛﯚﻣ ﺧﺎﻧﻮوﯾﻛﻦ ﻛ 30 ﻛﺳﻜﯿﺎن ﺗﺪا دەژی و زﯾﺎﺗﺮ ﭘﯾﻮەﺳﺘ ﺑ ﺷﺎرەﻛﺎﻧﯽ ﺋﻣﺮﯾﻜﺎی ﺑﺎﻛﻮورەوە. ) (2دﯾﺘﺮۆﯾﺖ ﻓﺮﯾﯽ ﭘﺮﺲ 7 ،ﺋﯾﻠﻮل )ﺳﭙﺘﻣﺒر( .2009 ) (3ﻟﺳـــﺎﯽ ،1950ژﻣﺎرەی داﻧﯿﺸﺘﻮاﻧﯽ 1.8ﻣﻠﯿﯚن ﻛس دەﺑﻮون ،ﻛﭼﯽ ﺋﻣۆ ،ﺑ ﮔﻮﺮەی ﺋﺎﻣﺎرەﻛﺎن ،ژﻣﺎرەﯾﺎن ﻟ ﻧﻮان 912062و 777493ﻛﺳ .ﺟﯿﺎوازﯾﯽ ﻧﻮان ھردوو ﻣزەﻧﺪەﻛﺎن، ﻛ ﺣﺎﺗﻜﯽ ﺗﺎﻛ ﻟ وﯾﻼﯾﺗ ﯾﻛﮕﺮﺗﻮوەﻛﺎن ،ﺑﻮوەﺗ ﺳرﭼﺎوەی ﻣﺸﺘﻮﻣی ﮔرم .ﻟ ڕاﺳﺘﯿﺪا، ﺳﻧﮕﯽ ﺳﯿﺎﺳﯿﯽ ﺷﺎرەﻛ و ﺑی ﺋو ﻛﯚﻣﻛﺎﻧی ﻛ ﭼﺎوی ﻟﯿﺗﯽ ،ﭘﺸﺖ ﺑ ﺋﺎﻣﺎر دەﺑﺳﺘﻦ.
دﯾﭙﻠﯚﻣﺎﺗﯿﻚ - 2010 ﻓﺒﺮﯾﻮەری دﯾﭙﻠﯚﻣﺎﺗﯿﻚ ﻟﯚﻣﯚﻧﺪ ﻟﯚﻣﯚﻧﺪ 2010 ﻓﺒﺮﯾﻮەری
4 4
دﯾﺘﺮۆﯾﺖ ..ﺷﺎرﻜﯽ ﺋﻓﺮﯾﻘﯽ -ﺋﻣﺮﯾﻜﯽ ﻛ ﻟ ﺑﭽﻮﻛﺒﻮوﻧوەداﯾ ) .(4دەﯾـــﭫ ﺑﯚﻣﺎن ﺑﺎس دەﻛﺎ و دە": ﻟ ﺟﺎران ﺧﺮاﭘﺘﺮە .ﭘﻮﯾﺴﺘ ﺧﯚﻣﺎن ﺑﮋﯾﻨﯿﻦ .ﻣﻦ ﮔﺮﻓﺘﻜﯽ ﺋوﺗﯚم ﻧﯿﯿ :ﻟﻣﻼ و ﻟوﻻ وردە ﺋﯿﺸـــﺎن دەﻛم. ﺷﺘﻚ ﺑﻜﯾﻦ ھر ﺑﺎﺷ .ﺑم ژﻧﻛم ﻛﺎری ﭘ ﭘﯾﺪا ﻧﺎﺑﺖ .ﺟﻨﺮال ﻣﯚﺗﯚرز و ﻛﺮاﯾﺴﻠر ﺧرﯾﻜ ﺋﯿﻔﻼس دەﻛن ،ﻓﯚرد ﺑ زەﺣﻤت ﺑﯚی دەﭼﺘ ﺳر .ﺋﺮە ھﯿﭻ ﻛﺎرﮔی ﻟ ﻧﻣﺎوە" .ﺋﭘﺎرﺗﻤﺎﻧ ﮔورەو ھورﺑە ﭼﯚﻜﺮاوەﻛﺎﻧﯽ ﺳﻧﺘری ﺷﺎر ،ﻛ ھﯿﭻ ﺋﺎﯾﻛﯿﺎن ﻟﺳر ﻧﯿﯿ ،ﻟ ﺋﺴﺘﺎوە ﺑﻮوﻧﺗ ھﻤﺎی داڕﻣﺎن. ﺑھـــﯚی ﺗﺎﯾﺒﺗﻤﻧﺪﺑﻮوﻧـــﯽ دﯾﺘﺮۆﯾـــﺖ ﺑـــ دروﺳـــﺘﻜﺮدﻧﯽ ﺋﯚﺗﯚﻣﺒـــﻞ ،وا دەردەﻛـــوێ ﻛ ﺋو ﺷـــﺎرە ﺗﺎوەﻛﻮ ﺋﺎﺳﺘﻜﯽ زۆر ﻛوﺗﻮوەﺗ ﺑر ﻛﺎرﯾﮕرﯾﯽ ﮔﯚڕاﻧﻜﺎرﯾﯿﻛﺎﻧـــﯽ ﺑﺎزﻧی ﺋﺎﺑﻮوری و ﺳﯿﺴﺘﻣﯽ ﺳرﻣﺎﯾداری ) .(5ﺗﯿﯚرﯾﯽ ﭘﯿﺸﺳﺎزﯾﯽ ﻓﯚردﯾـــﺰم -ﻛ ﺳـــﺎﯽ 1908ﻛﺎرﮔی ﻧﻤﻮوﻧﯾﯽ ﻛﺮﯾﺴـــﺘﺎڵ ﭘﺎﺳﯽ ﻟﺳر دەﺳﺘﯽ ﺋﻟﺒﺮت ﻛﺎھﻦ داﻣزراﻧﺪ-ﺷﺎری"ﺳﻛﯚﻣﭙﺎﻧﯿﺎﮔورەﻛ"یﻛﺮدﺑﻮوە ﺳﻧﺘری ﺟﯿﮫﺎﻧﯿﯽ ﺳرﻣﺎﯾدارﯾﯽ ﭘﯿﺸﺳﺎزی .ﻟ ﻧﯿﻮەی ﯾﻛﻣﯽ ﺳدەی ﺑﯿﺴﺘﻣﺪا ،ﭘﺪاوﯾﺴﺘﯿﯿ ﮔﺮﻧﮕﻛی دەﺳﺘﯽ ﻛﺎری ﻛﺎرﮔ ﺋﺎراﺳﺘﻛﺮاوەﻛﺎﻧﯽ ﺑـــرەو ﺑرھﻣﮫﻨﺎﻧﯽ ﺑرﻓﺮاوان و ﺋو ﻣﻮوﭼ ﺗﺎ راددەﯾـــك ﺑرزاﻧی دەدراﻧـــ ﻛﺮﻜﺎراﻧﯽ ﺑﻮاری
ﻗﻮوﻗی ﻛﺷﺮ ﻟ دﯾﺘﺮۆﯾﺖ دﯾﻤﻧﯽ ﭼﯚﻟﺒﻮوﻧﯽ ﺷﺎر ﻧﯿﺸﺎﻧﺪەدات ﺋﯚﺗﯚﻣﺒﻞ ،ﻛﺮﻜﺎرﻜﯽ زۆری راﻛﺸـــﺎ :وەك ﺋو رەﺷﭙﺴـــﺘﺎﻧی ﻟ وﯾﻼﯾﺗ رەﮔزﭘرﺳﺘﻛﺎﻧﯽ ﺑﺎﺷـــﻮورەوە راﯾﺎﻧﺪەﻛﺮد ،ھروەھﺎ ﺋو ﺑﯿﺎﻧﯿﺎﻧی ﺑﺗﺎﯾﺒﺗـــﯽ ﻟ ﯾﯚﻧﺎن و ﭘﯚﻟﯚﻧﯿـــﺎوە ھﺎﺗﺒﻮون .ﻟ ﻣﺎوەی ﺟﻧﮕﯽ دووەﻣﯽ ﺟﯿﮫﺎﻧﯿﺪا ،دﯾﺘﺮۆﯾﺖ وەك "ﺟﺒﺧﺎﻧی دﯾﻤﯚﻛﺮاﺳﯽ" و ﻧﺎوﺟرﮔی ﻛﯚﺷﺸﯽ ﺟﻧﮕﯽ ﺋﻣﺮﯾﻜـــﯽ دەردەﻛوت .ﻟـــو ﻣﺎوەﯾدا ﺋو ﺷﺎرە ﮔﯾﺸـــﺘ ﺑرزﺗﺮﯾﻦ ﺋﺎﺳﺘﯽ ﺑﻮوژاﻧوە. ﺑم ﻟـــ دوای 1945ەوە ،ﺋو ﺷـــﺎرە ﺑردەوام ھم داﻧﯿﺸﺘﻮان و ھم ﭼﺎﻻﻛﯽ ﻟدەﺳﺘﺪەدا .ﺋو ﭘﭽاﻧ ﻟ ﻣﮋووی دﯾﺘﺮۆﯾﺪا ﺑﻮوە ﺧﺎﯽ ﮔﻮاﺳﺘﻨوە ﺑرەو ﻗﯚﻧﺎﻏﯽ ﭘﯚﺳﺖ ـ ﻓﯚردﯾﺴﺘﯽ ﺳرﻣﺎﯾدارﯾﯽ ﺋﻣﺮﯾﻜﯽ .دەزﮔﺎی ﺑرھﻣﮫﻨﺎﻧﯽ ﭘﯿﺸﺳـــﺎزﯾﯽ وﯾﻼﯾﺗ ﯾﻛﮕﺮﺗﻮوەﻛﺎن ،ﻟ ﺑﺎﻛﻮوری رۆژھت و رۆژﺋﺎوای ﻧﻮەڕاﺳﺖ ﻛ ﻧﺎوﭼﯾﻛﯽ ﭘﯿﺸﺳﺎزﯾﯿ، ﺑ ﻣﯚدﻠﻜﯽ ﺗﺎزە و ﺑ ﻛﺎﯾی ﺗﺎزەی ﻛﻛﻛﺮدﻧﯽ ﺳﺎﻣﺎن ،ﺑﺰووﺗﻨوەﯾك ﺑرەو ﺑﺎﺷﻮور دروﺳﺘﺪەﻛﺎت ﻛ ﻟﺑر ﻻوازﯾﯽ ﺳﻧﺪﯾﻜﺎﻛﺎن ﺗﭽﻮوﻧﯽ ﻛﺎری ﺗﺪا ﻛﻣﺘﺮە .ﻟﺳر ﺋﺎﺳﺘﯽ ﻧﺎوﺷﺎر و دەوروﺑرەﻛی، ﺑدﯾﻤﻮﻛﺮاﺗﯿﻜﺮدﻧﯽ ﺋﯚﺗﯚﻣﺒﯿﻞ و ﮔﯚڕاﻧﻜﺎرﯾﯿﻛﺎﻧﯽ ﺳﯿﺴـــﺘﻣﯽ ﺑرھﻣﮫﻨﺎن ﭼﺎﻻﻛﯿﯿـــﻛﺎن ﻛﻣﺘﺮ دەﻛﻧوە .ﻟﺮەدا ﻟدەوری ﻓﺮە ﺟﻣﺴـــرﯾﯽ ﻛﺎر و ﭼﺎﻻﻛـــﯽ ﻛ دەﻛوﻧ ﻛﻧﺎری ﺷـــﺎرەوە ،وردە وردە ﻣﯚدﻠﯽ ﺷﺎرﻜﯽ ﻓﺮە ﺳﻧﺘر ﺳرھﺪەدا. ﻟﻣوە ،ﭼﯿﻨﯽ ﻧﺎوەﻧﺪی و ﺑﺎی ﭘﺴﺘﺴـــﭙﯽ ،ﻛ ﻛوﺗﻮوﻧﺗ ژﺮ ﻛﺎرﯾﮕرﯾﯽ رواﻧﮕ ﺗﺎزەﻛﺎﻧﯽ ﻛﺎر و ﺧوﻧـــﯽ ﺋﻣﺮﯾﻜﯽ ﺑﯚ ﮔﯾﺸـــﺘﻦ ﺑ ﻣﻮﻜﺎﯾﺗﯽ ﺧﺎﻧﻮوی ﺑﭽﻮوك ،ﺑﺎردەﻛن و دەڕۆن ﻟ دەوروﺑری ﺷﺎر ﻧﯿﺸﺘﺟ دەﺑﻦ. ﺑم ﺟﮕ ﻟو ھﯚﻛﺎراﻧی ﺳـــرەوە ،ﺗﺮس و رەﮔزﭘرﺳﺘﯽ )راﺳﯿﺰم( دوو ھﯚﻛﺎری دﯾﻜی ﺋو ﻣﺎﮕﻮاﺳﺘﻨواﻧن .ﺋﮔرﭼﯽ ﯾﻛﻣﺠﺎر ﺧﻚ ھر ﻟ ﭘﻧﺠﺎﻛﺎﻧوە دەﺳﺘﯿﺎن ﻛﺮدﺑﻮو ﺑﺑﺎرﻛﺮدن ،ﺑم ﻟﮔڵ دەﺳﺘﭙﻜﺮدﻧﯽ ﻛﻣﻜﺮدﻧوەی ﻛﺎر ﻟ ﻛﺎرﮔ ﭘﯿﺸﺳـــﺎزﯾﯿﻛﺎن ،زۆرﯾﻨی ﺧﻜﯽ ﭘﺴﺘﺴﭙﯽ راﭘڕﯾﻨﯽ رەﺷﭙﺴﺘﻛﺎﻧﯿﺎن ﻟ ﺳﺎﯽ – 1967ﻛ ﺳـــﻮﭘﺎ ﺗﺎﻧﻜﯽ ﺑﯚ ﻧﺎردن و ﭼﻠﻮﺳ ﻛس ﻛﻮژران- ﻛﺮدە ﺑھﺎﻧ ﺑﯚ ﻣﺎڵ ﮔﻮاﺳـــﺘﻨوە .وەﺳـــﻔﻜﺮدﻧ ﺗﺮﺳﻨﺎﻛﻛﺎﻧﯿﺶ ﻛ ﻧﺎزﻧﺎوی ﺷﺎری ﺗﺎوان ﯾﺎن ﺷﺎری ﺷﯾﺘﺎﻧﯿﺎن داوەﺗ دﯾﺘﺮۆﯾﺖ ،رۆﯽ ﺋو ﭘﺸﺒﯿﻨﯿﯿ ھﻧ دەﮔن ﻛ دواﺗﺮ راﺳﺘﺪەﻛوﻧوە ).(6 ﺑﻣﺠـــﯚرە ﺗﺮس و راﺳـــﯿﺰم ﺑﻮوﻧـــ ھﯚﻛﺎری ﺳﯿﺎﺳﺗﯽ ﺟﯿﺎﻛﺎرﯾﯽ ﺋﺎﺑﻮوری ﻟﻧﻮان ﻧﺎوﭼﻛﺎن. ھﺰی ﺧﯾﺎڵ -ﺳـــرﻧﺠﯽ ﻓﯿﻠﻤـــﯽ رۆﺑﯚﻛﺎپ ﺑﺪە ﻛـــ رووداوەﻛﺎﻧﯽ ﻟ دﯾﺘﺮۆﯾﺘﻦ -و ھﺰی وﺷـــ ﺑﺷﻜﯽ ﺋوە رووﻧﺪەﻛﻧوە ﻛ ﺑﯚﭼﯽ دﯾﺘﺮۆﯾﺖ ﺗﺎﻛ ﮔورە ﺷـــﺎری وﯾﻼﯾﺗـــ ﯾﻛﮕﺮﺗﻮوەﻛﺎﻧﯽ ﺋﻣﺮﯾﻜﺎﯾ ﻛ ﻧ ﺑﯚرژوازﯾﺒﻮوﻧﯽ ﺳـــﻧﺘری ﺷﺎر و ﻧـــ" ﻓﺮەﻛﻮﻟﺘﻮورﯾﺒﻮون"ی ﺑﺧـــﯚوە ﺑﯿﻨﯿﻮە. دﯾﺘﺮۆﯾـــﺖ ﯾك ﻟـــ ھژارﺗﺮﯾـــﻦ ﻣﺘﺮۆﭘﯚﻟﻛﺎﻧﯽ ﺋﻣﺮﯾﻜﺎﯾ - ﺳﯿﻛﯽ داﻧﯿﺸـــﺘﻮواﻧﻛی ﻟﺧﻮار ﺋﺎﺳـــﺘﯽ ھژارﯾﺪا دەژﯾـــﻦ -و ﻟ ھﻣﻮوﯾﺎن زﯾﺎﺗﺮ ﻓـــرق و ﺟﻮداﯾـــﯽ دەرھق ﻛـــﺮاوە -ﻧﺰﯾﻜی ﻧﯚ ﻟﺳـــر دەی داﻧﯿﺸـــﺘﻮاﻧﻛی رەﺷﭙﺴﺘﻦ .ﺋم "ﺋﭘﺎرﺗﺎﯾـــﺪە ﺋﻣﺮﯾﻜﯿﯿ "ﻟ ﻧـــﻮان ﮔڕەﻛﻚ و ﯾﻛﻜﯽ دﯾﻜ ﻧﯿﯿ ،وەك ﻟزۆرﺑی ﺷـــﺎرەﻛﺎﻧﯽ ﺋﻣﺮﯾﻜﺎدا ھﯾ ،ﺑﻜﻮ ﻟ ﻧﻮان ﺳﻧﺘری ﺷﺎر و
دەوروﺑرەﻛﯾﺗﯽ. ھﯽ ﻧﻮەڕاﺳـــﺘﯽ ﺷﻗﺎﻣﯽ Miles Rod 8ﻛ ﺷﻗﺎﻣﻜﯽ ﻓﺮاواﻧ و ﺳـــﻨﻮوری ﺑﺎﻛﻮوری ﺷﺎری دﯾﺘﺮۆﯾﺖ ﭘﻜﺪﻨ ،دوو ﺟﯿﮫﺎن ﻟﻚ ﺟﯿﺎدەﻛﺎﺗوە. ﻟ ﻻﯾﻛوە ،ﻛﯚﻣﮕ ﺧﯚﺷﮕﻮزەراﻧﻛی دەوروﺑر ﻛ ﭘﻜﮫﺎﺗﻮون ﻟ ﺧﺎﻧﻮوی زەﻧﮕﯿﻦ و ﻓﺮﯾﺰی ﺟﻮان، ﻟﻻﯾﻛﯽ دﯾﻜوە ،رﯾﺰە ﺧﺎﻧﻮوی ﺷ و ﻛﯚﻟﯿﺘﻛﺎن و ﺧﻜﻜـــﯽ ﺑﻜﺎر ﻛ ﺗﻮاﻧﺎﯾﺎن ﻧﯿﯿ ﺳـــﻮود ﻟ ﺳﯿﺴﺘﻣﯽ ﺗﻧﺪروﺳﺘﯿﯽ ﺋھﻠﯽ وەرﺑﮕﺮن. ﻟﻧﻮ ﺳـــﻧﺘری ﺷﺎر ﭼﺎوت ﺑ ﻛﺳﺎﻧﯽ ﺷل و ﺳـــﻗت ﯾﺎن ﻛﺳﺎﻧﯽ ﺑ ﻣﺎڵ و ﺣﺎل دەﻛوێ ﻛـــ ﺑ ﭘﻟ ﭘل ﻟ ﺷـــﻗﺎم دەﭘڕﻧـــوە ،ﺋم دﯾﻤﻧﺎﻧ ﻛﺳﺎﯾﺗﯿﯽ ﻣﯚﻟﯚی رۆﻣﺎﻧﻛی ﺳﺎﻣﻮﻞ ﺑﯿﻜﺖ-ﻣﺎن ﺑﯿﺮدەﺧﺎﺗـــوە ﻛ ﺑ ﮔﯚﭼﺎﻧﻛی و ﭘﺎﯾﺴﻜﻠﻛی ھر دەڕوا و دەڕوا .ﺷﺎری ﺋﯚﺗﯚﻣﺒﻞ ﺷـــﺎری ﮔﺎﻟﯿﺴﻜ و ﻛﻮرﺳـــﯽ ﻛﺎرەﺑﺎﯾﯿﺸ ﻛ ﺑ ﺧﺮاﯾﯽ ﺑ ڕﯽ ﭘﯿﺎدەی ﺗﻧﯿﺸـــﺖ ﺟﺎددەﻛﺎﻧوە ﺗﺪەﭘڕن .رەوﺷﯽ ﺗﻧﺪروﺳﺘﯿﯽ داﻧﯿﺸﺘﻮوان وەك ﺋو وﺗﺎﻧﯾ ﻛ ﺗﺎزە ﻟ ﮔﺷـــﻛﺮدﻧﺪان .رﮋەی ﻣﺮدﻧﯽ ﻣﻨـــﺪان ﺑﯚ ھر ھزارﻚ دەﮔﺎﺗ ھژدە، ﺋﻣش ﺳـــ ﺋوەﻧـــﺪەی وﯾﻼﯾﺗﻛﺎﻧﯽ دﯾﻜی ﺋﻣﺮﯾﻜﺎﯾ و ﺑ ﺋﻧﺪازەی وﺗﯽ ﺳﺮﯾﻼﻧﻜﺎﯾ. دەﯾﭫ ﺑ ﺑﯿﺮﻣـــﺎن دﻨﺘوە و دە ":ﻛﺎﺗﻚ ﻛﺎرەﻛت ﻟدەﺳـــﺘﺪەدەی ،ﺑﯿﻤی ﻧﺧﯚﺷﯿﺸﺖ دەﻓوﺗ .ﺋﯿﻨﺠﺎ ﻛﺎﺗﻚ ﺧﻚ ﺗﻮوﺷـــﯽ ﺑﻜﺎری دەﺑﻦ ،زۆرﺑﯾﺎن ﻧﺎﭼﻨ ﻻی ﭘﺰﯾﺸـــﻚ .ﻟ ﮔﯚﺷی ﺷـــﻗﺎﻣﻛﺎن دەﺗﻮاﻧـــﯽ ﺑۆی ﺧﯚت ﭼﺎرەﺳـــر ﺑﻜی .ﺑ ﺑﯿﺴـــﺖ دۆﻻرﻜ ،ﺑم دەﺑ ﯾﻛﻚ ﻟـــ ﺧﺰاﻧﻛت ﻛﺎر ﺑﻜﺎت و ﺑﺒﺘ دەﺳـــﺘﺑرت )ﻛﻓﯿﻞ( .ﺋﻣش ھﯿﭻ ﻧﯿﯿ ،ﺗﻧﮫﺎ ﺳرداﻧﻜﯽ ﺳـــﺎدەی رۆﺗﯿﻨﯿﯿـــ و دەﺑﯿ دوا ﻛﺳـــﯽ ھﯚﯽ ﭼﺎوەڕواﻧﯽ ﺗﺎوەﻛﻮ ﭘﺸـــﻜﻨﯿﻨﺖ ﺑﯚ ﺑﻜﺮێ" .دﯾﺎرە ﺑھﯚی ﺑرزﺑﻮوﻧوەی رﮋەی ﺑﻜﺎری ﭘﺸـــﺒﯿﻨﯽ داﺑزﯾﻨﯽ ﺋﺎﺳﺘﯽ ﺗﻧﺪروﺳﺘﯿﯽ ﮔﺸﺘﯽ دەﻛﺮﺖ. ﺑم ﭼﯚن دەﻛﺮێ رەوﺗﻛ ھﺒﮕﯾﻨوە ،ﻟ دەرەوەی ھﻟﻮﻣرﺟﻛﺎﻧـــﯽ ﻗﯾﺮاﻧﯽ ﺋﺎﺑﻮوری ،ﻟ ﻛﺎﺗﻜﺪا ﻛ ﮔﺮﻓﺘﯽ ﺳرەﻛﯽ ﺧﻮدی ﺳﺘﺮوﻛﺘﻮری ﺷـــﺎر ﺑﺖ ﻛ ﺧرﯾﻜ ﻟ ﺳـــﻧﺘرەوە داﺗﭘ؟ ﺋﮔرﭼـــﯽ %86ی ﻛﺎر دەﻛوﺘ ﻛﻧﺎری ﺷـــﺎر،
ﺑم ﭼﻮارﯾﻛﯽ داﻧﯿﺸـــﺘﻮوان ﺋﯚﺗﯚﻣﺒﯿﻠﯿﺎن ﻧﯿﯿ ) رەﻧﮕ ژﻣـــﺎرە ﻓرﻣﯿﯿﻛـــ %33 ﺑﺖ ،ﺑم ﺑڕﺰ ﻣﺘﺰﮔر دەرﯾﺪەﺧﺎت ﻛ ﺷـــﯚﻓﺮﻜﯽ زۆر ﺑﺑ ﺑﯿﻤ ﻟﺪەﺧﻮڕن ،ﺋﻣش وادەﻛﺎت ﻧﻛوﻧ ﻧﻮ ﺋﺎﻣﺎرەﻛﺎﻧوە( .ﻟ ﺷـــﺎرﻜﺪا ﻛ ھم ﻟﻻﯾن ﺋﯚﺗﯚﻣﺒﻞ و ھم ﺑﯚ ﺋﯚﺗﯚﻣﺒﯿﻞ رﻜﺨﺮاوە و ﭼﻧﺪﯾﻦ ﺷـــﻗﺎﻣﯽ ﮔورەی ﭘﺪا رەﺗﺪەﺑـــﺖ و ھروەھﺎ ﭼﻧﺪﯾﻦ ﺷﻗﺎﻣﯽ ﻓﺮاواﻧﯽ ﺗﺪاﯾ ،ھﺎﺗﻮوﭼﯚﻛﺮدن ﺑﺑ ﺋﯚﺗﯚﻣﺒﻞ ﻛﺎرﻜﯽ ﺳـــﺧﺘ .ﻛﺸـــﯾﻛﯽ
دەوروﺑری ﺷـــﺎر .ﻟﮔڵ ﺋوەﺷﺪا ،ﺑﮕﻮﻣﺎن ﺋو ﺷﺎرە ﻟ ﺑﻮاری ﺗﻮﮋﯾﻨوەدا ﻟ ﭘﺸوەﯾ و ﭼﻧﺪ ﺳﻧﺘرﻜﯽﺗﻧﺪروﺳﺘﯽﺗﺪاﯾﻛﻟﺑﻧﻮﺑﺎﻧﮕﺘﺮﯾﻦ ﺳﻧﺘرەﻛﺎﻧﯽ ﺋﻣﺮﯾﻜﺎن .ﺑم ﺑﺠﮕ ﻟ ﺧﻜ دەوﻣﻧﺪەﻛی ﻛﻧﺎری ﺷﺎر ،ﻛ دەﺗﻮاﻧ ﺳﻮود ﻟو ﻧﺧﯚﺷﺨﺎﻧ ﻧﺎﯾﺎﺑﺎﻧ وەرﮔﺮﺖ؟ وەﻛـــﻮ رووﻧﺪەﺑﺘـــوە ،رﯾﻔﯚرﻣـــﯽ ﺑﯿﻤـــی ﺗﻧﺪروﺳـــﺘﯽ ،ﻛ ﺑﻨﯽ ﺳـــرۆك ﺋﯚﺑﺎﻣﺎ ﺑﻮو ﻟﻛﺎﺗﯽ ھﻤﺗﻛﺎﻧﯽ ھﺒﮋاردﻧﺪا ،ﯾك ﻟ ﭘﺮﺳ
دﯾﺘﺮۆﯾﺖ ﺑﻮوەﺗ ﻛﻻوە :ﻛﻻﻛﯽ ﺳﻮوﺗﺎو ،ﭘﺎرﻛﯿﻨﮕﯽ ﭼﯚﻜﺮاو، ﻛﺎرﮔی ﻟﻛﺎرﻛوﺗﻮو ،ﺋﻣﺎﻧ ھﻣﻮوﯾﺎن ﺷﺎرﯾﺎن ﻛﺮدووەﺗ ﭼﻮواﻧﯿﯿﻛﯽ ﮔورە .ﺷﺎر ﻣﯚرﻛﯽ ﺷﺎرﺘﯽ ﻟدەﺳﺘﺪەدات و ﺷﻮەی ﮔﻮﻧﺪ وەردەﮔﺮﺖ دﯾﻜی ﻛﯚﻣﯾﺗﯽ ﻛﺸـــی ھﺎﺗﻮوﭼﯚﻛﺮدﻧ .ﺑﯚ ﺋو ﻛﺳﺎﻧی ﻛ ﻧﺎﺗﻮاﻧﻦ ھﺎوﻛﺎری ﯾﻛﺘﺮ ﺑﻜن ﻟ ﻟﺨﻮڕﯾﻦ و داﺑﺷﻜﺮدﻧﯽ ﻛﺮﯽ ﺋﯚﺗﯚﻣﺒﻞ ،ﻛ ﺟﯚرە ھﺎوﻛﺎرﯾﯿﻛﯽ ﻟﻣﮋﯾﻨﯾ ،ﺗﺎﻛ ھﯚی ﮔﻮاﺳﺘﻨوەی ھـــژاران دەﻣﻨﺘوە :ﺋﯚﺗﯚﺑﻮﺳـــﯽ ﻧﻓرھﮕﺮ و ﭘﺎﯾﺴﻜﻞ .ﺳـــرۆﻛﯽ ﺷﺎرەواﻧﯽ دﯾﺘﺮۆﯾﺖ ،ﺑڕﺰ دەﯾﭭﯿﺪ ﺑﺮﯾﻨﮓ ،ﺑو ﭘﯿی ﻛ ﺑرﭘﺮﺳﯽ ﺷﺎرﻜ ﺧرﯾﻜ دادەڕﻣ ،(7) ﺑﻮدﺟی ﮔﻮاﺳﺘﻨوەی زۆر ﻛﻣﻜﺮدەوە 113 :ﺷـــﯚﻓﺮی ﭘﺎﺳـــﯽ ﻟﺳر ﻛﺎر ﻻﺑﺮد ،ھﻧﺪﻚ ھﯿﺸـــﯽ ﻧھﺸـــﺖ و ھﺎﺗﻮوﭼﯚ ﺑﯚ ﺳـــر ھﻛﺎﻧﯽ دﯾﻜش ﻛﻣﺒﻮوەوە ) .(8ﺑم ﺟﯚرە رﻜﺨﺴﺘﻨوەی ﺷﻮﻦ ﺑﺷﺪاری دەﻛﺎت ﻟ زﯾﺎدﻛﺮدﻧﯽ ﻧﺎﯾﻛﺴﺎﻧﯿﯿ ﻛﯚﻣﯾﺗﯿﯿﻛﺎن ،ﺋوﯾﺶ ﺑ ﺧﻛﺮدﻧوەی ﺑﺷـــﻜﯽ ﭘۆﻟﯿﺘﺎرﯾﺎی ﺷﺎر ﻟ ﻧﺎوﭼﯾﻛﯽ داﺧﺮاودا .ھروەھﺎ ﺋم رﻜﺨﺴﺘﻨوەی ﺷﻮﻦ ،ھﯚﻛﺎری داﺑﯾﻨﯽ ھژاراﻧﯽ دﯾﺘﺮۆﯾﺘ ﻟڕووی ﺧﺰﻣﺗﮕﻮزارﯾﯽﺗﻧﺪروﺳﺘﯿﯿوە. زۆرﺑی ﭘﺰﯾﺸﻜ ﮔﺸﺘﯿﯿﻛﺎن ﺑﯚﺋوەی ﭘﺎرەی زﯾﺎﺗﺮ وەدەﺳﺘﺒﻨﻦ و دوورﺑﻜوﻧوە ﻟ ھژاران ﻛ ﻧﺎﺗﻮاﻧﻦﭘﺎرەﺑﺪەن،ﭼﻮوﻧﺗﻧﺎوﭼدەوﻣﻧﺪەﻛﺎﻧﯽ
ھرە ﮔﺮﻧﮕﻛﺎﻧ ﺑﯚ ﺑﺷـــﻜﯽ زۆری داﻧﯿﺸﺘﻮاﻧﯽ ﺋو ﺷـــﺎرە .ﻟ ﮔڕەﻛﯽ ﺋﯿﺴﺖ ﺳﺎﯾﺪ ﻛ ﯾﻛﻜ ﻟ ﮔڕەﻛـــ ﺋﻓﺮﯾﻘﯽ ـ ﺋﻣﺮﯾﻜﯿﯿـــ وﺮاﻧﻛﺎن، ﭼﺎوﻣﺎن ﺑ ﻟﻮﯾﺰ ﻛوت ،ﻛ ﻛﺎرﻣﻧﺪی ﭘﺸـــﻮوی ﺷﺎرەواﻧﯽ ﺑﻮوە .ﻟﻮﯾﺰ دەﺖ ":ﺗﻣﻧﻢ 74ﺳﺎ، ﭼﺎك دەزاﻧﻦ ﻛ ﺋو ﮔﻔﺘﻮﮔﯚﯾﺎﻧی ﺳـــﺑﺎرەت ﺑ ﺑﯿﻤی ﺗﻧﺪروﺳﺘﯽ ﻟ ﺋﺎرادان ﺑﻻﻣوە ﮔﺮﻧﮕﻦ .ﻣﻦ دەﻧﮕﻢ ﺑ ﺋﯚﺑﺎﻣﺎدا ﭼﻮﻧﻜ ﭘﻤﻮاﺑﻮو ﺋو دەﺗﻮاﻧ رﯾﻔﯚرﻣﯽ ﺑﯿﻤی ﺗﻧﺪروﺳﺘﯽ ﺑﻜﺎت .ﺧﯚﺗﺎن دەزاﻧﻦ ﻛ ﻣﻦ ﭘﻮﯾﺴﺘﻢ ﭘﯿﺗﯽ .ﭘﺰﯾﺸﻜﻛم ﺳﻜﺎﻧری ﺑﯚ ﻧﻮوﺳـــﯿﻮم .ﻣﺪﯾﻜﺮ )واﺗ ﺳﯿﺴﺘﻣﯽ ﮔﺸﺘﯽ ﺑﯚ ﯾﺎرﻣﺗﯿﺪاﻧﯽ ﻛﺳـــﺎﻧﯽ ﻟﺳرووی 65ﺳﺎﯽ( ﺗﻧﮫـــﺎ %80ی ﭘﺎرەﻛم ﺑـــﯚ دەدات%20 ،ی ﻛ دەﻣﻨﺘوە ھﺸﺘﺎ زۆر زۆرە ﺑﯚ ﻣﻦ .ﺑ زەﺣﻤت دەﺗﻮاﻧـــﻢ دەرﻣﺎن ﺑﯚ ﺧﯚم ﺑﻜـــم .ﺋﺎﯾﺎ دەﺑﺖ ﻟ ﻧﻮان ﺳﻜﺎﻧر و دەرﻣﺎﻧﻛﺎﻧﻢ ﯾﻛﻜﯿﺎن ھﺒﮋﺮم؟ ﺋﻣﯾ ﻣﺎﻧﺎﻛی؟ ﻣﺎوەی ﺑﯿﺴـــﺖ و ﻧﯚ ﺳﺎڵ ﻛﺎرم ﻛﺮد .ﺑﺎﺟﻢ داوە .ﺋﻣ دادﭘروەری ﻧﯿﯿ." ﻟـــو ﻗﯾـــی دﯾﻤﻮﻛﺮاﺗﻛﺎن ﻛـــ%97 ی دەﻧﮕـــﺪەران دەﻧﮕﯿـــﺎن ﺑـــ ﺑڕـــﺰ ﺋﯚﺑﺎﻣـــﺎدا،
ﺳرﻛوﺗﻨﻛی ﺷﻨﺑﺎﯾﻛﯽ ﺋﻮﻣﺪی ھﻨﺎ .ﺳﺎﻚ دواﺗـــﺮ ،ﺑڕﺰ ﻟﻮﭘر ﻛﯿﭗ ،ﺳـــرۆﻛﯽ ﺋراﯾﺰ ﻛ ﻛﯚﻣﻛﯾ ﭼﺎرەﺳـــری ﺑﺧﯚڕاﯾﯽ و ﭘﺸﺘﯿﻮاﻧﯽ ﺗﺎﯾﺒت ﺑ ﻗﻮﺗﺎﺑﺨﺎﻧ ﭘﺸـــﻜش ﺑداﻧﯿﺸﺘﻮاﻧﯽ ﮔڕەﻛ ھژارەﻛﺎن دەﻛﺎت ،ﺑﺣﺳـــﺮەﺗوە ﺋو رۆژە ﮔﺮﻧﮕی ﺑﯚ رەﺷﭙﺴﺘﻛﺎن ﺑﯿﺮدەﻛوﺘوەو دە": ﻟ ھﻣﻮو ﻻﯾك ﺧﻚ ﺋﺎھﻧﮕﯿﺎن دەﮔا. زۆر ﺧﯚش ﺑﻮو .واﻣﺎﻧﺪەزاﻧﯽ ﻛ ﯾﻛﻚ ﻟ ﺋﻧﺪاﻣﺎﻧﯽ ﺧﺰان ﺳـــرﻛوﺗﻨﻜﯽ ﮔورەی ﺑدەﺳﺘﮫﻨﺎوە". ﺑڕﺰ ﻟﻮﭘر ﻛﯿﭗ رووﻧﺘﺮی ﻛﺮدەوە و ﮔﻮﺗﯽ" :وەك ﺋو رۆژەﺑﻮو ﻛ ﺟﯚو ﻟﻮﯾﺲ ﻟ ﺳﺎﯽ 1938ﺑﺳر ﻣﺎﻛﺲ ﺷﻤﻠﯿﻨﮕﺪا ﺳرﻛوت" ،ﺋﻣش ﺋﺎﻣﺎژەﺑﻮو ﺑـــﯚ ﭘﺎواﻧﯽ ﺑﯚﻛﺲ ﺟﯚو ﻟﻮﯾﺲ ﻛ دوای ﺋوەی ﭘﺎواﻧﯽ ﺋﻤﺎﻧﯿﺎی ﻧﺎزی ﻣﺎﻛﺲ ﺷﻤﻠﯿﻨﮕﯽ ﺑزاﻧﺪ، ﻟـــ ﻣﺎوەی ﻧﻮان ھردوو ﺟﻧﮕﺪا ﺑﻮوە ﯾﻛﻚ ﻟ ﻛﺳـــﺎﯾﺗﯿﯿﻛﺎﻧﯽ ﺑﺰاﭬﯽ رەﺷﭙﺴﺘﯽ ﺋﻣﺮﯾﻜﯽ و ﭘﯾﻜرﻜﯽ ﻟو ﺷﺎرەدا ﺑﯚ دروﺳﺘﻜﺮاوە. ﺑم ﻟو ﻣﯾﺪاﻧ ﮔﺮﻧﮕی ﺋﻓﺮۆﺳﻧﺘرﯾﺰﻣﺪا )رەوﺗﻜـــ ﮔﺮﻧﮕـــﯽ و ﺗﺎﯾﺒﺗﻤﻧﺪﯾـــﯽ ﺧﻜﯽ ﺋﻓﺮﯾﻘـــﯽ ﻟـــ رووی ﻛﻮﻟﺘﻮوری و ﻓﻟﺴـــﻓﯽ و ﻣﮋووﯾﯿـــوە ﺑرز ھﺪەﺳـــﻧﮕﻨ -وەرﮔ (و ﺗﻜﯚﺷﺎن ﺑﯚ ﻣﺎﻓ ﻣدەﻧﯿﯿﻛﺎن ،زﯾﺎﺗﺮ ﭘﺮۆﮔﺮاﻣﯽ ﺋﺎﺑﻮوری و ﻛﯚﻣﯾﺗﯽ ﻛﺎﻧﺪﯾـــﺪی دﯾﻤﻮﻛﺮاﺗﻛﺎن ﻟ ﭘﺸـــﺘوەی ﺋو دەﻧﮕﺪاﻧ ﺑﻮو ﻧك ﺋﯿﻨﺘﯿﻤﺎی ﺗﺎﯾﻔـــﯽ و ﻧژادی .زۆرﺑی ﺋواﻧی ﻗﺴـــﯾﺎن ﺑﯚ ﻛﺮدووﯾﻦ دەﯾﺎﻧﮕﻮت":دەﻧﮕﻤﺎن ﺑ ﺋﯚﺑﯚﻣﺎ داوە ﻧك ﻟﺑرﺋوەی رەﺷﭙﺴﺘ ،ﺑﻜﻮ ﻟﺑر ﭘۆژەﻛی، ﺑـــ ﺗﺎﯾﺒﺗﯽ ﻛ دەﯾـــوێ ﺳﯿﺴـــﺘﻣﯽ ﺑﯿﻤی ﺗﻧﺪروﺳﺘﯽ رﯾﻔﯚرم ﺑﻜﺎت" .دەﻧﮕﯽ دﯾﻤﻮﻛﺮاﺗﻛﺎﻧﯽ ﻧﺎوﭼـــی ھﺒﮋاردﻧـــﯽ ﻣﺎﻛﯚﻣـــﺐ ،ﻛـــ ﺑﻮوەﺗ ﺑﺎﺑﺗﻜﯽ ﻟﻜﯚﯿﻨوە ﻟ ﺑﻮاری زاﻧﺴﺘﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻟ ﺋﻣﺮﯾﻜﺎدا ،ﺗﯿﺸﻚ دەﺧﺎﺗ ﺳر ﻓﺎﻛﺘرە ﺋﺎﺑﻮوری و ﻛﯚﻣﯾﺗﯿﯿﻛﺎﻧـــﯽ ھﺒـــﮋاردن ﻟـــ ﻧﺎوﭼی ﻣﯿﺘﺮۆﭘﯚﻟﯿﺘﺎﻧـــﯽ دﯾﺘﺮۆﯾﺖ )ﺑواﻧ ﭼﻮارﭼﻮەﻛی ﺧﻮارەوە(. ﺗﺎﺋﺴـــﺘﺎ ھﺎووﺗﯿﺎﻧـــﯽ ﺷـــﺎرەﻛ ھﯿﻮاﯾﺎن ﺑ ﺳـــرۆﻛﯽ ﺗﺎزە ھﯾ ،ﺋﮔرﭼﯽ ﺋـــﺎﮔﺎداری ﺋو ھﻣﻮو ﻛﯚﺳـــﭙﺎﻧی ﺑردەﻣﯽ ﺳـــرۆﻛﻦ .ﺑڕﺰ ﻛﯿﭗ ﭘﻤﺎﻧﺪە": ﺷـــﺘﻛﺎن ﻛﺎﺗﯿﺎن ﭘﻮﯾﺴـــﺘ.
ﭘﯿﺸﺳﺎزی دﯾﺘﺮۆﯾﺖ ﯾﺎﺧﻮد ﭘﯿﺎو و ﻣﻛﯿﻨ ،دﯾﻮاری ﺑﺎﺷﻮور 33--1932ﻟ ﻻﯾن دﯾﺎﮔﯚ رﯾﭭﺮا ﻟ ﺳر دﯾﻮاری ﻣﯚزەﺧﺎﻧی ھﻮﻧرەﺟﻮاﻧﻛﺎﻧﯽ دﯾﺘﺮۆت ﻛﺸﺮاوە
55 ﺋﮔر ﺗﻣﺎﺷـــﺎی ﺋو ﺷـــﺘﺎﻧ ﺑﻜﯾﻦ ﻛ ﺋﯚﺑﺎﻣﺎ ﻟم ﭼﻧﺪ ﻣﺎﻧﮕی دواﯾﯿـــدا ﻛﺮدووﻧﯽ ،ﻟ ﻛﺎری ھر ﺳـــرۆﻛﻜﯽ ﭘﺶ ﺧﯚی زﯾﺎﺗﺮن" .ھروەھﺎ زﯾﺎﺗﺮ ﻗﺴـــی ﻛﺮد و ﮔﻮﺗﯽ ":ﺑم دﯾﺎرە ﻛﺎرەﻛ ﺗـــواو ﻧﺑﻮوە .ﺑﯚ ﺋو ﻛﺳـــﺎﻧی ﻛ ﻛﺎرﯾﺎن ﻟ دەﺳـــﺘﺪاوە زەﺣﻤﺗ ﺑﺘﻮاﻧﻦ ﺑﻦ ھﻣﻮو ﺷﺘﻚ ﺑﺎش ﺑڕﻮەدەﭼﺖ" .داﻧﯿﺸـــﺘﻮاﻧﯽ ﺷﺎر ﺗﺒﯿﻨﯽ دەﻛن ﻛ ﺋﯚﺑﺎﻣـــﺎ ﻟﯚﺑﯿﻛﺎﻧﯽ ﻟ ﻛﯚﻣﺎرﯾﯿﻛﺎن و ﺋﯚﭘﯚزﯾﺴﯿﯚﻧﯽ ﺑﺷﻚ ﻟ ﭘﺸﺘﯿﻮاﻧﺎﻧﯽ ﺳﻧﮕری ﺧﯚی ﭘﻜﺪﻨ .ﻻی ﺑﺷﻜﯽ زۆری دەﻧﮕﺪەران، ھﯿـــﻮا وردە وردە دەﮔـــﯚڕێ و دەﺑﺘـــ ﺧﯚﮔﺮی )ﺳـــﺑﺮ( .ﺑم ﺑڕﺰ ﻛﯿﭗ ﺋﺎﮔﺎدارﻣﺎن دەﻛﺎﺗوە
MONDE MONDE LE
LE
ﻓﺒﺮﯾﻮەری ﻓﺒﺮﯾﻮەری diplomatique2010 2010 diplomatique ﻛﻮردی
ﻛﻮردی
ﺟﻮی داﻧﯿﺸﺘﻮان ﻟﻧﻮان ﺳﺎﻧﯽ 1980و 2000
داﺑﺷﺒﻮوﻧﯽ ﻧژادی ﻟ ﺳﺎﯽ 2000
ﺋﯚﻛﻼﻧﺪ
ﻣﺎﻛﯚﻣﺐ
ﻣﺎﻛﯚﻣﺐ
ﺋﯚﻛﻼﻧﺪ
ﻟ ﻣﺎوەی ﺟﻧﮕﯽ دووەﻣﯽ ﺟﯿﮫﺎﻧﯿﺪا ،دﯾﺘﺮۆﯾﺖ وەك "ﺟﺒﺧﺎﻧی دﯾﻤﯚﻛﺮاﺳﯽ" و ﻧﺎوﺟرﮔی ﻛﯚﺷﺸﯽ ﺟﻧﮕﯽ ﺋﻣﺮﯾﻜﯽ دەردەﻛوت ،ﺑم ﻟ دوای 1945ەوە ﺑردەوام داﻧﯿﺸﺘﻮان و ﭼﺎﻻﻛﯽ ﻟدەﺳﺘﺪەدا و دەـــ" :ﺋﮔر ﺋﯚﺑﺎﻣﺎ ﺷﻜﺴـــﺖ ﺑﻨ ،ﺋوە ﺧﻜﻜﯽ زۆر دﺸﻜﺎو دەﺑﻦ". ﻟ ڕاﺳـــﺘﯿﺪا ،دەوﺗﯽ ﻓﺪراـــﯽ ﺑﻮوەﺗ دوا ﭘﻧﺎﮔ .ﺷـــﺎرەواﻧﯽ ھﯿﭻ ﺑﻮارﻜـــﯽ ﻛﺎرﻛﺮدﻧﯽ ﺑﯚ ﻧﻣﺎوەﺗـــوە .رووﺧﺎﻧـــﯽ ﺑﻨﻜـــ داراﯾﯿﻛی ﻛ ﻟ ﺋﻧﺠﺎﻣﯽ رۆﯾﺸـــﺘﻨﯽ ﭼﯿﻨﻛﺎﻧﯽ ﻧﻮەڕاﺳـــﺖ و ﺳـــرﻣﺎﯾوە دروﺳـــﺘﺒﻮوە ،ﺋو ﺷـــﺎرە ﻧﺰﯾﻚ دەﻛﺎﺗوە ﻟ ﻧﺎﺑﻮوﺗﺒﻮون .ﺋﻧﺠﻮوﻣﻧﯽ ﺷﺎرەواﻧﯽ ﺳر ﺑ دﯾﻤﻮﻛﺮاﺗﻛﺎن ﻧﺎﺗﻮاﻧ ﺧﻮﻟﯽ ھژارﺑﻮون ﺑﻮەﺳـــﺘﻨ .ھرﭼﯽ ﭘﯾﻮەﻧﺪی ﺑـــ ﺗواوﻛﺎرﯾﯽ
ﺑ ڕﮋەی ﺳدی ﺳﭙﯿﭙﺴﺖ ﻟ %50 ﺗﺎ %80 زﯾﺎﺗﺮ ﻟ%80 رەﺷﭙﺴﺖ
ﮔﺷﺳﻧﺪﻧﯽ داﻧﯿﺸﺘﻮان )ﺑڕﮋەی ﺳدی( وەﯾﻦ
ﻟ %80 ﺗﺎ %255 ﻟ %60 ﺗﺎ %80
ﻟ %50 ﺗﺎ %80 زﯾﺎﺗﺮ ﻟ%80 ھﯿﺴﭙﺎﻧﯽ ﻟ %50 ﺗﺎ %80 داﻧﯿﺸﺘﻮاﻧﯽ ﺗﻜڵ
وەﯾﻦ
ﻟ %40 ﺗﺎ %60 %40
ﺳرﭼﺎوە :ﻣﺎرك ﻓﯚﺳﺖ )ﺳـــﻧﺘری ﺧﻮﻨﺪﻧﯽ ﺷﺎرﻧﺎﺳﯽ ،زاﻧﻜﯚی وﯾﻼﯾﺗﯽ وەﯾﻦ( ﺑﭘﯽ دوا ﺋﺎﻣﺎری ﺳﺎﯽ .2000
)ﺗﻜﺎﻣﻞ( ﻧﺎوﭼی ﻣﯿﺘﺮۆﭘﯚﻟﯿﺘﺎﻧﯿﺸوە ھﯾ ،ﺋوا ﻣﺳﻟﯾﻛﯽ ﺑ ﺑﺎﯾﺧ .داﻧﯿﺸﺘﻮاﻧﯽ ﻧﺎوﭼﻛﺎﻧﯽ دەوروﺑری ﺷـــﺎر ﻧﺎﯾﺎﻧوێ ﺳﺎﻣﺎﻧﯽ زەوﯾﻛﺎﻧﯿﺎن داﺑش ﺑﻜن ،ﻛﭼﯽ رەﺷﭙﺴـــﺘﻛﺎﻧﯽ ﺷـــﺎر ﺑ ﺗﻜﯚﺷـــﺎﻧﻜﯽ ﮔـــورە ﺗﻮاﻧﯿﻮﯾﺎﻧ ﺳـــروەرﺘﯽ ﺳﯿﺎﺳـــﯿﯽ ﺧﯚﯾﺎن ﺑدەﺳـــﺘﺒﻨﻦ و ﺑﯿﺘﻮﻨﻨوە ﻟﻧﻮ دەﺳـــﺗﻜﯽ ﻣﯿﺘﺮۆﭘﯚﻟﯿﺘﺎﻧﯽ ﻛ ﺑﺎﯾخ ﺑ ﭼﺎرەﻧﻮوﺳﯿﺎن ﻧﺎدات. ﺳرەڕای ﺋوەی ﺋﻣ ﻛﺎرەﺳﺎﺗﻜﯽ ﮔورەﯾ، ﺑم ھﯿﭻ ﻣﺎﻧﮕﺮﺗﻨﻚ ﻟ ﻛﺎرﮔﻛﺎن و ﺧﯚﭘﯿﺸﺎﻧﺪاﻧﯽ ﺳر ﺟﺎددەﻛﺎن ﺑدی ﻧﺎﻛﯾﻦ .ﺋو ھژاراﻧی ﻛ "ﺋﺎﺑﻮورﯾﯽ ﻛﺎزﯾﻨﯚ" ﭘﺸﺘﯽ ﺷﻜﺎﻧﺪوون ،ھﯚﻛﺎﻧﯽ ﯾﺎرﯾﯿـــﺎن ﻗرەﺑﺎﻎ ﻛـــﺮدووە ،ﺋـــو ھﯚﻧی ﻛ دروﺳﺘﻜﺮدﻧﯿﺎن ﺑﺎﺟﯽ ﻟﺳر ﻧﺑﻮوە و ﻟ ﻛﯚﺗﺎﯾﯽ ﺳﺎﻧﯽ ﻧوەدەﻛﺎن ﺑﺷـــﻚ ﺑﻮوە ﻟ ﺳﯿﺎﺳﺗ ﺳـــرەﻛﯿﯿﻛی ﮔﺷﭘﺪاﻧﯽ ﺷـــﺎری دﯾﺘﺮۆﯾﺖ. ﺷﺎرەﻛدوورﻛوﺗﻮوەﺗوەﻟﻧرﯾﺘرادﯾﻜﺎﻛﺎﻧﯽ، ﺋو ﻧرﯾﺘی ﻛ ﻟ ﻣﺎﻧﮕﺮﺗﻨ ﻛﺮﻜﺎرﯾﯿ ﮔورەﻛﺎﻧﯽ ﺳﺎﯽ 1937و ﺳﺎﯽ ،1945ھروەھﺎ ھﺒﮋاردﻧﯽ ﯾﻛم ﺳـــرۆك ﺷـــﺎرەواﻧﯽ رەﺷﭙﺴﺖ ﻛﯚﻟﻤﺎن ﯾﻮﻧﮓ ﻟﺳـــﺎﯽ 1937دا ﺧـــﯚی دەﻧﻮﻨ. (9) ﺋوە ﺟﮕـــ ﻟ ﺗﯚڕەﻛﺎﻧـــﯽ رزﮔﺎرﻛﺮدﻧﯽ ﻛﯚﯾﻠ و ﺗﻜﯚﺷـــﺎن ﺑﯚ ﻣﺎﻓ ﻣدەﻧﯿﯿﻛﺎن و ﺳرھﺪاﻧﯽ دەﺳﺗﯽ رەﺷﭙﺴﺖ ،ﯾﺎﻧﯿﺶ راﭘڕﯾﻨ ﺋﻓﺮﯾﻘﯽ ـ ﺋﻣﺮﯾﻜﯿﯿﻛﺎﻧﯽ ﺳـــﺎﻧﯽ 1943 ،1918 ،1833 و .1967 ﺗﻧﺎﻧـــت ﯾﻛﺘﯿﯽ ﻛﺮﻜﺎراﻧـــﯽ ﺋﯚﺗﯚﻣﺒﻠﯿﺶ United Auto Workersﻛـــ ﺳـــﻧﺪﯾﻜﺎﯾﻛﯽ ﺑھﺰی ﺋﻣﺮﯾﻜﯿﯿ ﺑﯚ ﺋﯚﺗﯚﻣﺒﻞ ،وازی ﻟ ﺗﻜﯚﺷﺎن ھﻨﺎ ،ﺗﺎ ﺋو راددەﯾی ﻛ ﺑﻨﯽ ﺑ ﭘﺎﺗﺮۆﻧﻛﺎن
ﻛﻣـــﻚ ﭘﺶ ھﺒﮋاردﻧوەی ﺑڕﺰ ﺟﯚرج ﺑﻮش ﺑﯚ ﻛﯚﺷـــﻜﯽ ﺳـــﭙﯽ ﻟﺳـــﺎﯽ ،2004 ﻛﺎﺗ رۆژﻧﺎﻣﻧﻮوﺳﯽ ﺋﻣﺮﯾﻜﯽ ﺗﯚﻣﺎس ﻓﺮاﻧﻚ ﭘﺮﺳـــﯿﺎری ﻛﺮد ﺑﯚﭼـــﯽ ھـــژاران دەﻧﮓ ﺑ راﺳﺘەوەﻛﺎن دەدەن ) ،(1ﭘﺮﺳﯿﺎرﻜﯽ وروژاﻧﺪ ﻛ ﭘﺪەﭼ ھر ﻟﺳـــﺎﯽ 1980ەوە ﺑﺎﺑﺗﯽ رۆژ ﺑـــ .ﻟو ﺳـــﺎدا ،ﺳـــرﻛوﺗﻨﯽ رۆﻧﺎﻟﺪ رﮕﻦ )دوای ﭼـــﻮار ﺳـــﺎڵ ھﺒﮋﺮدراﯾوە( ﺑ ﺳﺎﯽ دﯾﺎردەی ﮔﻮاﺳـــﺘﻨوەی ﺑﺷﻚ ﻟ دەﻧﮕﯽ دەﻧﮕﺪەراﻧﯽ ﺳﭙﯿﭙﺴﺘﯽ ﺳر ﺑ ﭼﯿﻨﯽ ﻛﺮﻜﺎر ﯾﺎن دەﻧﮕﯽ )وردە( ﭼﯿﻨﯽ ﻧﺎوەڕاﺳﺘﯽ ﺳـــر ﺑ ﭘﺎرﺗﯽ دﯾﻤﻮﻛﺮات ﺑﯚ ﭘﺎرﺗﯽ ﻛﯚﻣﺎری ﻧﺎﺳـــﺮا .ﺋو ھﮕاﻧوەﯾ ﻟوە ﺳـــﯾﺮﺗﺮ و ﺳرﺳـــﻮڕھﻨرﺗﺮﺑﻮو ﻛ ﺋـــو دەﻧﮕﺪەراﻧی زۆرﺑﯾﺎن ﺋﻧﺪاﻣﯽ ﺳﻧﺪﯾﻜﺎ ﺑﻮون ،ﻟو ﻧﺎوﭼﺎﻧ ﻧﯿﺸﺘﺟ ﺑﻮون ﻛ ﺗﻮوﺷﯽ داڕﻣﺎﻧﯽ ﺋﺎﺑﻮوری ھﺎﺗﻮون. ﺳـــﺘﺎﻧﻠﯽ ﮔﺮﯾﻨﺒـــﺮگ ،راوـــﮋﻛﺎری ﺣﺰﺑﯽ دﯾﻤﻮﻛـــﺮات ،ھوـــﯽ رووﻧﻜﺮدﻧـــوەی ﺋـــو رووداوەی دا ﻟـــ رﮕـــی ﺷـــﯿﻜﺮدﻧوەﯾﻛﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﺳﯚﺳﯿﯚﻟﯚژی ﺑﯚ ﻧﺎوﭼی ﻣﺎﻛﯚﻣﺐ ﻛ دەﻛوﺘ ﺑﺎﻛﻮوری دﯾﺘﺮۆﯾﺘوە .ﺋو ﻧﺎوﭼﯾ
)ﺧﺎوەن ﻛﺎرەﻛﺎن( ی ﺟﻨﺮال ﻣﯚﺗﯚرز و ﻛﺮاﯾﺴﻠر دا ﻛـــ ﻟﻛﺎﺗـــﯽ ﻗﯾﺮاﻧﺪا ﻣﺎﻧﮕﺮﺗـــﻦ رﻜﻨﺧﺎت. ﻟـــﺮەدا ،ﭘﻨﺎﭼ ﻛس ﻟ دژی ﺋو ﺳﯿﺴـــﺘﻣ ﺑﻮەﺳﺘﺘوە ﻛ ﺑﺎﺷـــﺘﺮﯾﻦ ﻧﻤﻮوﻧی ﻟ دﯾﺘﺮۆﯾﺖ دروﺳﺘﺒﻮوە .ﺑڕﺰ ﻛﯿﭗ رووﻧﯿﺪەﻛﺎﺗوە و دە: "ﺳـــرﻣﺎﯾداری واﺗ ﺋﻣﺮﯾﻜﺎ .ﺳـــرﻣﺎﯾدارﯾﺶ ﺷﺎری ﺋﻤی دروﺳـــﺘﻜﺮدووە .ﻣﺎرﻛی ﻣﻮزﯾﻜﯽ ﻣﯚﺗﺎون ،ﺋو ﺋﯚﺗﯚﻣﺒﯿﻼﻧی ﻛ ﺧﻚ دەﯾﮫﺎژۆن، ﺋﻣﯾ ﺳـــرﻣﺎﯾداری .ﺳـــرﻣﺎﯾداری ھﻣﻮو ﺷﺘﻜ ..ھﻣﻮو ﺋو ﺷﺘﺎﻧی ھﺗ و ﺑ ﺟﯚرﻚ ﻟـــ ﺟﯚرەﻛﺎﻧﯿﺶ ھﻣﻮو ﺋو ﺷـــﺘﺎﻧی ﻛ ﻧﯿﺘ. ﺑم وەك ﺋو ھواﯾﯾ ﻛ ھﯿﺪەﻣﮋی .ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽ ﺑﯿﮕﯚڕی". ﻻی ﺧﺎوەﻧﻜﺎراﻧـــﯽ ﺗﻜﺘـــﺎون ،داﯾﻧﮕـــی ﻛﯚﻣﭙﺎﻧﯿﺎﻛﺎﻧﯽ ﺧﺎوەن ﺑﻮدﺟی زەﺑﻻح ،ھروەك ﻻیﻧﻮﻨراﻧﯽﺳﯿﺎﺳﯽ ،ﮔﺮەو ﻟﺳرﺋﺎﺑﻮورﯾﯽﺳوز دەﻛﺮﺖ .دەﺳـــﺘﺑﮋﺮەﻛﺎن ھردەم وﯾﺴﺘﻮوﯾﺎﻧ ﺑﺎوەڕ ﺑ ﺋﺎﯾﻨﺪەﯾﻛﯽ ﮔش ﺑﻜن :داھﻨﺎﻧﯽ ﺗﺎزە، ﺧﻮﻟﯽ ﺗـــﺎزە " ،ﮔردەﻟﻮوﻟﻜﯽ ھﻣﯿﺸـــﯾﯽ ﻛ ﺗﻜﺪاﻧﻜﯽ داھﻨر دەھﻨﺘ ﻛﺎﯾوە" .دﯾﺘﺮۆﯾﺖ ﮔﺷﺒﯿﻨﯿﻛﯽ ﻟﯿﺒﺮاﯽ ﺑ ﺳردا زا ﻛ ھﻣﻮو ﺟﺎر ﺧﺮاپ ﺑﻛﺎرھﻨﺮاوە ،ﺋو ﮔﺷﺒﯿﻨﯿﯿ ﺑﯚ ﺋو ﺑﺎوەڕە دەﮔڕﺘوە ﻛ ﮔﺷـــﻛﺮدن ﻟ ﻗﯾﺮاﻧوە دوور ﻧﯿﯿ .ﺑﻮﻧﯿﺎدﻧﺎﻧﯽ ﺳﻧﺘری رﻨﯿﺴﺎﻧﺲ ﻟﺳر ﺷـــﻮﻨﯽ داﻣزرﻨری ﺷﺎر ،ﻛ ﺗﻧﯿﺎ ﭼﻮار ﺳﺎڵ دوای راﭘڕﯾﻨﻛﺎﻧﯽ ﺳﺎﯽ 1967ﻟﺳر دەﺳﺘﯽ ھﻨﺮی ﻓﯚردی دووەم راﮔﯾﻨﺮا ،دﯾﺎرﺗﺮﯾﻦ ﺳﯿﻤﺎی ﺋو ﮔﺷﺒﯿﻨﯿﯿﯾ .ﺑﺰﻧﺴﻤﺎﻧﻛﺎن ﻟ ﺧﻮاردﻧﮕﯾك ﻟ ﺣﻓﺘﺎ و ﺳﯿﻣﯿﻦ ﻧﮫﯚﻣﯽ ﺋو ﺑﯿﻨﺎﯾ ھورﺑەی ﻛ ﻟﺳﺎﯽ 1995ەوە ﺑﺎرەﮔﺎی ﺟﻨﺮال ﻣﯚﺗﯚرزی
%20
ﻟ ـ 20ﺗﺎ ـ %40 ﺳرﭼﺎوە :ﺳﻧﺘری ﺧﻮﻨﺪﻧﯽ ﺷﺎرﻧﺎﺳﯽ ،زاﻧﻜﯚی وﯾﻼﯾﺗﯽ وەﯾﻦ
ﺑﭙﺮﺳﯿﻦ ﭼﯚن وﯾﺴﺘﯽ ﺧﯚﻣﺎن ﻟﮔڵ ﺗﺎﻗﯿﻜﺮدﻧوەی ﭘﻮﯾﺴﺘﯿﯽ ﺑردەواﻣﺒﻮون ﺑﮕﻮﻧﺠﻨﯿﻦ؟ ﻛﻮﺮﺑﻮوﻧﯽ ژﺮدەﺳﺘﻛﺎن ﯾﺎن ﺑﭽﺎوەڕووﯾﯽ ﺳردەﺳﺘﻛﺎن؟ ﺑڕﺰ ﻛﯿﭗ ﻟ ﻛﯚﺗﺎﯾﯿﺪا ﺑ زەردەﺧﻧوە دە" : ﮔﺷﺒﯿﻨﯽ ﺗﺎﻛ رﮕﺎﯾ ﺑﯚ ﺋﻤ."
ﻟﯿ ،ﺑ ﺋﺎﺳـــﻮودەﯾﯽ ﻧﺎﻧﯽ ﻧﯿـــﻮەڕۆ دەﺧﯚن و ﺗﻣﺎﺷﺎی ﺋو ﭘﺎﻧﯚراﻣﺎی وﺮاﻧﺒﻮوﻧی ﺷﺎر دەﻛن، ﻟ دۆﺧﻜﯽ وەھﺎدا ﭼﯚن ﮔﻮزارﺷـــﺖ ﻟ داڕﻣﺎن و ﻛﺎرەﺳﺎﺗﻜﯽ ھﻮاش دەﻛﺮێ؟ ﺑڕـــﺰ ﻛﯿﭗ ﺟﺧﺖ دەﻛﺎﺗـــوە و دە": ﺑﯚ ﺧﻜﻜﯽ زۆری ﺋﻣﺮﯾـــﻜﺎ ،دﯾﺘﺮۆﯾﺖ ﺑﺮﯾﺘﯿﯿ ﻟ ﮔﺮاوﻧﺪ زﯾـــﺮۆ ) ." (10ﻧك ﮔﺮاوﻧﺪ زﯾﺮۆﯾك ﻛ ﻟ ﻛﺎﺗﯽ ﺑﺮﯾﺴﻜﺎﻧوە ﭘﯾﺪادەﺑﺖ .ﻧك ﻟو ﺧﻜﺎﻧی ﻟ رووداوەﻛﺎن رادەﻛن .ﺑﻜﻮ ﺳـــﻔﺮﻚ ﻛ ﺑ ھﻮاﺷﯽ ﭘﯿﮕﯾﺸﺘﻮوی ،داﺷﻜﺎﻧﻚ ﻛ ﭘﺪەﭼ ھرﮔﯿﺰ ﻧﯾـــوێ ﻛﯚﺗﺎﯾﯽ ﺑـــﺖ .دﯾﺘﺮۆﯾﺖ وەك ﺑرھﻣﻜﯽ ﺗﻮوﻧﺪی ﺳﯿﺴﺘﻣﻚ ﻛ ﭘﺶ ھﻣﻮو ﺷـــﺘﻚ و ھردەم ﻧﺎﭼﺎرﻣـــﺎن دەﻛﺎت ﻟ ﺧﯚﻣﺎن
*ھردووﻛﯿﺎنﺟﻮﮔﺮاﻓﯿﺎﻧﺎﺳﻦﻟﺋﻧﺴﺘﺘﯿﻮﺗﯽ ﻓڕەﻧﺴـــﯿﯽ ﺟﯿﯚﭘﯚﻟﯿﺘﯿﻚ ،زاﻧﻜﯚی ﭘﺎرﯾﺴﯽ ھﺷﺘم. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
وەرﮔاﻧﯽ :ﻛﺎﻧﺑﯽ ﻣﺤﻣﻤد ﻋو
�ـــــــــــــ
ژﺪەر و ﭘراوﺰەﻛﺎن: ) (4ﺗﻧﮫﺎ ﺋو ﻛﺳﺎﻧی ﻛ ﺑ دوای ﻛﺎردا دەﮔڕﻦ و وەﻛﻮ ﭘﻮﯾﺴﺖ ﻧﺎوﯾﺎن ﻟ ﻟﯿﺴﺘﯽ ﺋﺎژاﻧﺴﯽ ﻛﺎردا ﻧﻮوﺳﺮاوە ،ﻟ ھژﻣﺎردﻧﯽ رﮋەی ﺑﻜﺎرﯾﺪا رەﭼﺎوﻛﺮاون. ) (5ﺋﺎﻧﺪرێ ﻛﺎﺳﭙﯽ ،ﻟ ﻛﺘﺒﻛﯾﺪا ﺑﻧﺎوﻧﯿﺸﺎﻧﯽ ﺋﻣﺮﯾﻜﯿﯿﻛﺎن )ﺳﯚی ،ﭘﺎرﯾﺲ ،(1999 ،دەﺖ ﻗﯾﺮاﻧﻛی ﺳﺎﯽ 1929ﺑﯚ ﻧﻤﻮوﻧ%71 ی ﻛﺎرﻣﻧﺪاﻧﯽ ﻓﯚردی داﺑزاﻧﺪ. ) (6ﺑواﻧ ژان ـ ﻓﺮاﻧﺴـــﻮا ﺳﺘﺎﺳﺰاك" ،وﺮاﻧﻜﺮدﻧﯽ دﺘﺮۆﯾﺖ .ﻗﯾﺮاﻧﯽ ﺷﺎر وەك ﺑرھﻣﻜﯽ ﻛﻮﻟﺘﻮوری" ،ﺋﺎﻧﺎﻟﯿﺰ دو ﺟﯿﯚﮔﺮاﻓﯽ ،ژﻣﺎرە ،607ﭘﺎرﯾﺲ ،ﻣﺎﯾﺲ ـ ﺟﻮن .1999 ) (7ﻗرزەﻛﺎﻧﯽ ﺷـــﺎر ﻟﺳﺎﯽ 2009دا ﮔﯾﺸﺘﻨ 300 ﻣﻠﯿﯚن دۆﻻر و ﻛﻮرﺗﮫﻨﺎﻧﯿﺶ ﮔﯾﺸﺘ80 ﻣﻠﯿﯚن دۆﻻر .دﯾﺘﺮۆﯾﺖ ﻓﺮﯾﯽ ﭘﺮﺲ 11 ،ﺳﭙﺘﻣﺒری .2009 ) (8ھﻣﺎن ﺳرﭼﺎوەی ﺳرەوە. ) (9ﯾﻛم ﺳرۆك ﺷﺎرەواﻧﯽ رەﺷﭙﺴﺖ ) 1973ـ ،(1993ﺋﻧﺪاﻣﯽ ﭘﺎرﺗﯽ دﯾﻤﻮﻛﺮات ،ﻧﺎﺳﻨﺎﻣی رەﺷﭙﺴﺘﺘﯽ ﺷﺎر ﭘﺸﺘاﺳﺘﺪەﻛﺎﺗوە ،ﺋوﯾﺶ ﺑ ﻧﺎوﻧﺎﻧﯽ ﺷﻗﺎﻣﻛﺎن و دروﺳﺘﻜﺮدﻧﯽ ﭘﯾﻜر ﺑﯚ ﺷﻜﯚدارﻛﺮدﻧﯽ ﻛﺳﺎﯾﺗﯿﯿ ﮔورەﻛﺎﻧﯽ ﺟﻮﻧوەی ﺋﻓﺮﯾﻘﯽ ـ ﺋﻣﺮﯾﻜﯽ ،وەك ھﺎرﯾﺖ ﺗﺑﻤﺎن. ) (10ﮔﻮزارەی ﺳـــﻔﺮی زەﻣﯿﻨﯽ ﯾﺎن " ﮔﺮاوﻧﺪ زﯾﺮۆ" ﻣﺑﺳـــﺘﯽ ﺋو ﺷـــﻮﻨ دﯾﺎرﯾﻜﺮاوەﯾ ﻛ ﺗﻗﯿﻨوەﯾﻛـــﯽ ﻟ رووﯾﺪاوە .دوای 11ی ﺳـــﭙﺘﻣﺒری ،2001ﺋو ﮔﻮزارە ﺑﻮوە ﺋﺎﻣﺎژەﯾك ﺑﯚ ﺷﻮﻨﯽ ﺳﻧﺘری ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯿﯽ ﺟﯿﮫﺎﻧﯽ ﻟ ﻧﯿﻮﯾﯚرك.
ﻧﺎوﭼی ﻣﺎﻛﯚﻣﺐ دﯾﺴﺎن ﺑﻮوەوە دﯾﻤﻮﻛﺮاﺗﯽ ﻛ زۆرﺑی داﻧﯿﺸﺘﻮاﻧﻛی ﺧﻜﺎﻧﯽ ﺳر ﺑ ﭼﯿﻨﯽ ﻧﺎوەڕاﺳـــﺖ و ﻛﺮﻜﺎری ﺳﭙﯿﭙﺴﺘﻦ ،ﻟ ﺳﺎﯽ 1960ﺑ ڕﮋەی %63دەﻧﮕﯽ ﺑ ﺟﯚن ﺋﻒ ﻛﻨﺪی دا ﻟ دژی رﯾﭽﺎرد ﻧﯿﻜﺴـــﻦ .ﻟ ﺳﺎﯽ 1984دوو ﻟﺳر ﺳﯽ دەﻧﮕﻛﺎﻧﯽ ﺑﯚ رﮕﻦ رۆﯾﺸـــﺘﻦ .ﺑـــ رای ﮔﺮﯾﯿﻨﺒﺮگ ،دواﺟﺎر داﻛﯚﻛﯿﻜﺮدن ﻟ" ﺑھﺎ ﻛﻼﺳـــﯿﻜﯿﻛﺎن" ﺑﺳر ﺑرژەوەﻧﺪﯾﯽ ﭼﯿﻨﺎﯾﺗﯿﺪا زاﺒﻮو. ﺑم ﻟﺳـــﺎﯽ ،2008ﻧﺎوﭼـــی ﻣﺎﻛﯚﻣﺐ ﺑـــ رـــﮋەی %53دەﻧﮕـــﯽ ﺑ ﺑڕـــﺰ ﺑﺎراك ﺋﯚﺑﺎﻣـــﺎ دا .ھﻓﺘﯾـــك دوای ھﺒﮋاردﻧـــﯽ ﺳـــرۆﻛﺎﯾﺗﯽ ،ﮔﺮﯾﻨﺒـــﺮگ ﻟـــ ﻻﭘڕەﯾﻛﯽ رۆژﻧﺎﻣـــی ﻧﯿﻮﯾﯚرك ﺗﺎﯾﻤﺰ دا ﺑ ﻧﺎوﻧﯿﺸـــﺎﻧﯽ "ﺧﻮداﺣﺎﻓﯿﺰ ،دﯾﻤﻮﻛﺮاﺗﻛﺎﻧﯽ رﮕﻦ" ،ﺋﻧﺠﺎﻣﯽ ﺗﻮﮋﯾﻨوەﯾﻛـــﯽ ﺑوﻛـــﺮدەوە ﻛ ﻟ ﺋﻮارەی دەﻧﮕﺪاﻧﻛﺎﻧﺪا ﺋﻧﺠﺎﻣـــﯽ داﺑﻮو %60 :ی ﺋو ﺣوت ﺳـــد و ﭘﻧﺠﺎ ﻛﺳـــی ﭘﺮﺳـــﯿﺎرﯾﺎن ﻟﻜﺮاﺑﻮو ﻟـــ ﻧﺎوﭼـــی ھﺒﮋاردﻧﯽ ﻣﺎﻛﯚﻣﺐ ھﺳـــﺘﯿﺎن ﺑ" ﺋﺎﺳـــﻮودەﯾﯽ" دەﻛﺮد ﻟﮔڵ ﺑڕـــﺰ ﺋﯚﺑﺎﻣـــﺎ و راﯾﺎﻧﮕﯾﺎﻧـــﺪ ﻛـــ" ﻟﮔڵ ﺑھﺎﻛﺎﻧﯽ ﺋودان" .ﺋﺎﯾﺎ ﻣﺳﻟﻛ وەﻛﻮ ﺧﯚی ﻟﮫﺎﺗوە؟
ھﺒﮋاردﻧی دواﯾﯽ ﺳـــرۆﻛﺎﯾﺗﯿﺪا ﻧﺎﺑ ﺋو ﺧﺎﺳـــﯿﺗﺎﻧ ﺑﺸـــﺎرﺘوە ﻛ ﻟـــ ھﺒﮋاردﻧ ﻟﯚﻛﺎﯿﻛﺎﻧﺪا ﺑردەوام ﺋﺎﻣﺎدەن .ﻟﺳر ﺋﺎﺳﺘﯽ ﮔورەﺷﺎردا )ﻣﺘﺮۆﭘﯚﻟﯿﺘﺎن( ،ﺗﺮس و راﺳﯿﺰم و رەﻓﺘـــﺎری وەﻛﻮ "ﻟﻧﺎو ﺑﺎﺧﭽی ﻣﻦ ﻧﺎ" زاڵ دەﺑﻦ ﺑﺳـــر دەﻧﮕﺪاﻧﺪا .ھرﭼﯽ ﺳـــﺑﺎرەت ﺑ ھﺒﮋـــﺮدراوە ﻛﯚﻣﺎرﯾﯿﻛﺎﻧـــﯽ )ھروەھﺎ دﯾﻤﻮﻛﺮاﺗﻛﺎﻧﯽ( ﻣﺎﻛﯚﻣﺐ و ﺋﯚﻛﻼﻧﺪە ،زۆر دژی ﺑﺷـــﻜﺮدﻧﯽ دەراﻣت و ﺳﺎﻣﺎﻧﯽ زەوﯾﻛﯾﺎﻧﻦ ﻟﮔڵ داﻧﯿﺸﺘﻮاﻧﯽ دﯾﺘﺮۆﯾﺘﺪا.
ﺑ ڕای ﺑڕﺰ ﮔﺮﯾﻨﺒﺮگ ،ﺳرﺳﺎﻣﯿﯿﻛ ﻟ ﻣﺎﻛﯚﻣﺒوە ﻧﺎﯾت ،ﺑﻜﻮ ﻟ ﻧﺎوﭼی ﺋﯚﻛﻼﻧﺪی دراوﺳـــﻮە دﺖ ،ﻛ ﯾك ﻟ دەوﻣﻧﺪﺗﺮﯾﻦ ﻧﺎوﭼﻛﺎﻧـــﯽ وﯾﻼﯾﺗـــ ﯾﻛﮕﺮﺗﻮوەﻛﺎﻧ .ﺋو ﻧﺎوﭼﯾـــ ﻟـــ وﯾﻼﯾﺗﯽ ﻣﯿﺸـــﯿﮕﺎن ﻛ ﺗﯿﺪا دﯾﻤﻮﻛﺮاﺗـــﻛﺎن و ﻛﯚﻣﺎرﯾﯿـــﻛﺎن وەك دوو ﻧﯾﺎری ﯾﻛﺘﺮ ﺷـــﺎﻧﯿﺎن ﻟ ﺷﺎﻧﯽ ﯾﻛﺘﺮ دەدا، ﻟـــ ھﺒﮋاردﻧﻛﺎن ﺑڕـــﮋەی %57دەﻧﮕﯿﺎن ﺑـــ ﺑڕﺰ ﺋﯚﺑﺎﻣﺎ دا .ھﺎﺗﻨـــﯽ رﮋەﯾﻛﯽ زۆری ﺧﻜـــﯽ ﭘروەردەﻛﺮاوی ﭼﯿﻨﯽ ﻧﺎوەڕاﺳـــﺖ ـ ﻟواﻧ ژﻣﺎرەﯾﻛﯽ زۆری دەﻧﮕﺪەراﻧﯽ ﺳـــر ﺑـــ ﻛﻣﺎﯾﺗﯽ ﺋﺘﻨﯿﻜﯽ ـ و ھروەھﺎ ﮔورەﯾﯽ ﺋﺎﻻن ﭘﯚﭘﻼر و ﭘﯚل ﭬﺎﻧﯿ ﻗﯾﺮاﻧـــﯽ ﺋﺎﺑـــﻮوری ،ﻓﺎﻛﺘری ﺳـــرﻛوﺗﻨﯽ ﻛﺎﻧﺪﯾﺪی دﯾﻤﻮﻛﺮاﺗﻛﺎن ﺑﻮون. ﮔﺮﯾﻨﺒـــﺮگ ﻟـــ ﻛﯚﺗﺎﯾﯿﺪا دە": ﺷـــﻮﻛﺮ ﺑﺎرۆﻣﺘﺮی ﻣﺎﻛﯚﻣﺐ ﻧﻣﺎ .ھﯿﭻ ﮔﻮﻣﺎﻧﻜﯽ ﺗﺪا ـــــــــــــــــــــــــــــ ﻧﯿﯿـــ ،دوای ﭼﻮار ﺳـــﺎﯽ دﯾﻜ ،دەﺑﯿﻨﯿﻦ ﻛ ﭘراوﺰ: ) (1ﺗﯚﻣﺎس ﻓﺮاﻧﻚ :ﺑﯚﭼﯽ ھژاران دەﻧﮓ ﻛﺎﻧﺪﯾﺪەﻛﺎن ﺑﯚ رﻜﺨﺴـــﺘﻨﯽ ﻛﯚﻧﮕﺮەﻛﺎﻧﯿﺎن ﻟ ﻧﺎوﭼـــی ﺋﯚﻛﻼﻧﺪ و ﺑﯚ ﺑﯿﻨﯿﻨﯽ ﺋﻣﺮﯾﻜﺎی ﻧﻮێ ﺑ راﺳـــﺘەو دەدەن .ﭼﯚن ﻛﯚﻧﺴﺮﭬﺎﺗﯚرەﻛﺎن دـــﯽ وﯾﻼﯾﺗـــ ﯾﻛﮕﺮﺗـــﻮوەﻛﺎن و )وﺗﺎﻧﯽ دەﻛوﻧ ﭘﻟﻗﺎژە. "ﺋﻣﺮﯾﻜﺎی ﻧﻮێ" ،دەﺷـــ ﺑﺘدی ..ﺑم دﯾﻜـــی دەوﻣﻧﺪ(ﯾﺎن ﺑﯚ ﺧﯚﯾﺎن راﻛﺸـــﺎ، ﺋﺎﮔﯚن ،ﻣﺎرﺳﯿﻠﯿﺎ.2008 ، ﺑرەوﭘﺸـــﭽﻮوﻧﯽ رەﻓﺘﺎری ھﺒـــﮋاردن ﻟو
دﯾﭙﻠﯚﻣﺎﺗﯿﻚ - 2010 ﻓﺒﺮﯾﻮەری دﯾﭙﻠﯚﻣﺎﺗﯿﻚ ﻟﯚﻣﯚﻧﺪ ﻟﯚﻣﯚﻧﺪ 2010 ﻓﺒﺮﯾﻮەری
6 6
ﺋﺎﯾﺎ ﺋﯚﺑﺎﻣﺎ دەﺗﻮاﻧ رﯾﻔﯚرم ﻟ ﺋﻣﺮﯾﻜﺎ ﺑﻜﺎت؟ ﻣـــﺮدن" و ﺑﯾـــﺎردەدات ﻛﺎم ﻧﺧـــﯚش ﺷـــﺎﯾﺎﻧﯽ ﭼﺎرەﺳـــرﻛﺮدﻧ .ﺋم ﺧﻜ ﻧﺎڕازﯾﯿـــ ﺟوھـــری ﭘﺎرﺗـــﯽ ﻛﯚﻣﺎری ﭘﻜﺪەھﻨﻦ .ھﺒﮋـــﺮدراوان ﮔﻮاﯾﯽ ﺋو ﺧﻜﺎﻧن ،ﺋﯚﺑﺎﻣﺎی ﺳﻧﺘﺮﯾﺴﺘﯿﺶ ﻧﯿـــﺎزی واﯾ ﺳـــﺑﺎرەت ﺑ ﺳﯿﺎﺳـــﺗﯽ ﺑﻮوژاﻧوە و رﯾﻔﯚرﻣﯽ ﺑﯿﻤی ﺗﻧﺪروﺳﺘﯽ و رﻜﺨﺴﺘﻨوەی ﺳﯿﺴﺘﻣﯽ داراﯾﯽ وت ﻟﮔڵ ﺋﻣﺎﻧ داﻧﻮﺳﺘﺎﻧﺪن ﺑﻜﺎت. ﻧﺎﺑﻮوﺗـــﯽ ﺋـــم ﺋﺎواﺗﺎﻧـــ ھـــر زوو وەدەرﻛـــوت .ﻣﺎﻧﮕـــﻚ ﺑـــ ﺳـــر ﺳـــرۆﻛﺎﯾﺗﯽ ﺋﯚﺑﺎﻣـــﺎدا ﺗﻨﭘـــڕی، ﭘﻼﻧﻛـــی ﺑـــﯚ زﯾﺎدﻛﺮدﻧـــﯽ ﺧرﺟﯿﯽ ﮔﺸﺘﯽ ﭘﺸﺘﯿﻮاﻧﯿﯽ ھﯿﭻ ﯾﻛﻚ ﻟو 177 ﭘرﻟﻣﺎﻧﺘـــﺎرە ﻛﯚﻣﺎرﯾـــی ﺋﻧﺠﻮوﻣﻧﯽ ﻧﻮﻨراﻧﯽ ﺑ دەﺳـــﺖ ﻧھﻨﺎ .ﻟ ﻣﺎﻧﮕﯽ ﺗﺸـــﺮﯾﻨﯽ دووەم )ﻧﯚﭬﻤﺒر( دا ،ﭘﺮﺳﯽ رﯾﻔﯚرﻣﯽ ﺳﯿﺴـــﺘﻣﯽ ﺗﻧﺪروﺳﺘﯽ ﺑﻮوە ﻣﺳـــﻟ :ﺋـــم ﺟﺎرەﯾـــﺎن ﺗﻧﮫﺎ ﯾك ﻧﻮﻨـــری ﻛﯚﻣﺎرﯾﯿـــﻛﺎن دەﭼﺘ ﭘﺎڵ زۆرﯾﻨـــی دﯾﻤﻮﻛﺮاﺗـــﻛﺎن .دواﺟﺎر ،ﻟ ﻣﺎﻧﮕﯽ ﻛﺎﻧﻮوﻧﯽ ﯾﻛم )دﯾﺴﻣﺒر( دا، ﭘۆژە ﯾﺎﺳـــﺎﻛی ﻛ ﺋﺎﻣﺎﻧﺠﯽ ﭘﺎراﺳﺘﻨﯽ ﺑﻛﺎرﺑراﻧﯽ ﺳﯿﺴﺘﻣﻛ ﺑﻮو ﻟ ﻛﺮدارە ﭘﺸـــﻠﻜﺎرەﻛﺎﻧﯽ ﻻﯾﻧ ﻗرزدەرەﻛﺎن، ﺋوﯾﺶ ﺑ ﺑ دەﻧﮕـــﯽ ﻛﯚﻣﺎرﯾﯿﻛﺎن ﻟ ﻻﯾن ﺋﻧﺠﻮوﻣﻧﯽ ﻧﻮﻨراﻧوە ﭘﺳﻧﺪ ﻛـــﺮا .ﺑـــم ﻟﮔڵ ﺋوەﺷـــﺪا ،ھﻣﻮو ﺟﺎرێ ،ﺋو ﭘۆژە ﯾﺎﺳـــﺎﯾﺎﻧی ﻛ ﭘﺸﻜش دەﻛﺮﻦ ﭘﺸﺘﺮ دەﺳﺘﻜﺎری ﻛﺮاون ،ﺋﻣش ﺑ ھﯿﻮای ﺋوەی ﻛ رﮕ ﺧﯚش ﺑﻜﺎت ﺳرۆك ﮔﯿﺎﻧﯽ ﻛﺮاوەﯾﯽ ﺧﯚی ﺑﻛﺎرﺑﻨﺖ. ﻟ ﺑـــﻮاری داراﯾﯿﺪا ،ھﺸـــﺘﺎ ﻛس ﻧﺎزاﻧ ﺋو ﯾﺎﺳـــﺎﯾی ﻛ ﺳـــرۆك ﺋﯿﻤﺰای دەﻛﺎت ﭼـــﯽ و ﭼﯚن دەﺑـــﺖ .ﻟڕاﺳـــﺘﯿﺪا ،ﭼﻞ ﻟ
ﺋﯚﺑﺎﻣﺎ ﺗﺎ ﻛﻮێ دەﭼ و ﺑﯚ ﺋوەی ﺣز ﺑﻜﯾﻦ ﺑـــ دواﯾﺪا ﺑﭽﯿﻦ .ﻟﮔڵ ﺋوەش وت ﺋـــﺎزاری زۆرە :ﺋﺎﺳـــﺘﯽ ﺑـــﻜﺎری ﺑـــرز ﺑﻮوەﺗوە و ﮔڕەﻛـــﯽ ﻟ ﯾ ﺑ ﺗـــواوی ﻟو ﺧﺎﻧﻮواﻧ ﭘﻜﮫﺎﺗﻮوە ﻛ ﻟ دەﺳﺘﯽ ﻗرزدەراﻧﺪان .ﺳرۆك ﺑردەوام ﻗﺴـــ دەﻛﺎت ،ﺑـــردەوام رووﻧﻜﺮدﻧوە دەدات و ﺑردەواﻣﯿـــﺶ ھوـــﺪەدات ﺧـــﻚ رازی ﺑﻜﺎت ،ﺑـــردەوام ﮔﻮﺗﺎر دەدات ،زۆرﺟـــﺎر ﮔﻮﺗﺎرەﻛﺎﻧـــﯽ ﺟﻮاﻧﻦ. ﺋی ﭼﯽ ﻣﺎﯾـــوە؟ ﻟ ﻗﺎھﯿﺮە ،ﺋﯿﺪاﻧی ﻛﯚﻟﯚﻧﯿﯿ ﺋﯿﺴـــﺮاﺋﯿﻠﯿﻛﺎﻧﯽ ﻛﺮد ،ﺑم ﻛﯚﻟﯚﻧﯽ)ﻣﺴﺘﻮﮔﻨ(ی دﯾﻜ دروﺳﺘﻜﺮان و ﺋوﯾـــﺶ ﻗﺒﻮﻟﯽ ﻛـــﺮد .ﭘﯾﻤﺎﻧﯿﺪا ﺑ ڕﯾﻔﯚرﻣﻜﺮدﻧﻜﯽ ﺋﺎواﺗﺒﺧﺸﯽ ﺳﯿﺴﺘﻣﯽ ﺗﻧﺪروﺳـــﺘﯽ ،ﺑم ﻛﺎﺗـــﻚ ﻛﯚﻧﮕﺮﺲ ﺗﻮاﻧﺪﯾوە ،ﺋو ﺑﺪەﻧﮓ ﺑﻮو. رۆژﻜﯿﺎن ﺑ ﻣﺷﻘﻜراﻧﯽ ﺋﻛﺎدﯾﻤﯿﺎی ﺳرﺑﺎزﯾﯽ وﺴﺖ ﭘﯚﯾﻨﺘﯽ ﮔﻮت ﻛ ﻧﯿﺎزی واﯾ ھﺰی زﯾﺎﺗﺮ ﺑﻨﺮﺘ ﺋﻓﻐﺎﻧﺴـــﺘﺎن، زۆری ﭘﻨﭼﻮو ﺧﺗﯽ ﻧﯚﺑﯽ ﺋﺎﺷـــﺘﯽ وەرﮔـــﺮت .ﺑﺎرودۆﺧﻛ ﭘە ﻟ ﻧﺎﻛﯚﻛﯽ، ﺑم ﺋم ﮔﺮﻓﺘ ﺑ ﻛﯚﻣ وﺷـــﯾك ﭼﺎرەﺳـــر دەﻛﺮﺖ ﻛ ھر رﺳﺘﯾك ﺑ ﭘﺸـــﻨﯿﺎزﻜﯽ ﭘﭽواﻧ ھﺎوﺳـــﻧﮓ ﻓﯚﺗﯚAFP : ﻛرﻧﭬﺎﯽ ﻧﻤﺎﯾﺸﻜﺮدﻧﯽ ﺑﻮوﻛﯽ ﻛﺳﺎﯾﺗﯿﯿ ﺑﻧﻮﺑﺎﻧﮕﻛﺎﻧﯽ ﺟﯿﮫﺎن ﻟ ﺋﻤﺎﻧﯿﺎ دەﻛﺮﺖ .ﻟ ﻛﯚﺗﺎﯾﯿﺪا ،ھردەم ﺋم ﺋﺎوازە زاڵ دەﺑﺖ" :ھﺎوڕێ ﭘﺸﻜوﺗﻨﺨﻮازەﻛﺎﻧﻢ ﺋﻣ دەـــﻦ ،ھﺎوڕێ ﻛﯚﻣﺎرﯾﯿﻛﺎﻧﻢ ﺋﺎوا ﻟـــ ﺳـــرەﺗﺎی ﺳـــدەی ﺑﯿﺴـــﺘﻣوە ﺷـــﺎﯾﺎﻧﯽ ﺋوەن ﺑﯚ ھﺗﺎ ھﺗﺎﯾ ﺑﻜوﻧ ﺑر وەم دەدەﻧوە ،ﺋواﻧی ﯾﻛم داواﻛﺎرﯾﯿﺎن ھﺒﮋاردﻧﯿﺪا ﻟﺳﺎﯽ %52.9) 1980ﺑراﻣﺒر ﺑ ،(%50.7 ﺑڕﺰ ﺋﯚﺑﺎﻣﺎ دەﺗﻮاﻧ ﻛﻚ ﻟ دﯾﻤﻮﻛﺮاﺗﻛﺎن ﺗﻮوﺷﯽ وەھﻤﻜﯽ ﺗﻛﻨﯚﻛﺮاﺗﯽ ﻧﻓﺮەﺗـــﯽ ﺧﻜﺎﻧﯽ ﺷـــرﯾﻒ" .ﻣﻛﺎرﺳـــﯽ زۆرە ،ﺋواﻧی دووەم وەك ﭘﻮﯾﺴـــﺖ رازی "وﻻﯾﺗﻜﯽ ﺣﻮﻛـــﻢ" وەرﮔﺮﺖ .ﻟﻣدا ﻛس ھﺎﺗـــﻮون .وەھﻤﯽ ﻟﮫﺎﺗﻮوﯾـــﯽ ،ﭘﺮاﮔﻤﺎﺗﯿﺰم ،ﻛ ﺳـــﻨﺎﺗﯚری وﯾﺴﻜﯚﻧﺴـــﻦ ﺑﻮو ،ﺑﯚ ﻣﺎوەی ﻧﯿﻦ .ﻣﻨﯿﺶ ،رﯽ ﻧﻮەڕاﺳﺖ ھﺪەﺑﮋﺮم". رﻛﺎﺑری ﻧﺎﻛﺎت ،ﭼﻮﻧﻜ ﺷﻜﺴﺘﯽ ﻛﯚﻣﺎرﯾﯿﻛﺎن ﺣﻜﻮﻣﺗـــﯽ ﺑﺎﺷـــﺘﺮﯾﻦ و ﺑﻠﯿﻤﺗﺘﺮﯾﻦ )" Theﭼﻮار ﺳـــﺎڵ ﭘﺸـــﻜوﺗﻨﺨﻮاز و ھﻮﻧرﻣﻧﺪ و وﺴـــﺖ ﺑڕـــﺰ ﺋﯚﺑﺎﻣـــﺎ ﻣﺷـــﻘﻜﺎراﻧﯽ ﻣﺴـــﯚﮔرە .ﻓﻟﺴـــﻓ ﻟﯿﺒﺮاﻟﯿﯿﻛـــی ،("best and the brightestﻧﺎﯾـــﺎب و ﺳـــﻧﺪﯾﻜﺎﯾﯿﻛﺎﻧﯽ ﺗﯚﻗﺎﻧﺪﺑﻮو ھﺎوﻛﺎت ﻟﮔڵ ﻟ ﺑﺪەن ﻧﯿﺸـــﺎن ﭘﯚﯾﻨﺘـــﯽ ھﺎﻧﺪا ﺗﺎ " ﻧرﻣﯽ ﻛﯚﻣﺎرﯾﯿـــﻛﺎن ،ﻛ ﺑ ﺷـــﻮەﯾﻛﯽ ﻛﻮرت و ﭘﺴـــﭙﯚڕاﯾﺗﯿﯿﻛ دەﺑ ﺋﯿـــﺮادەی ﺧﯚی ﺑ ﺑرﭘﺮﺳ ﮔورەﻛﺎﻧﯽ وﺗﯿﺶ ،ﺑ ﻛﺳﺎﻧﯽ ﻧﺎو دەﺳـــﺘی ﺑ ﭼﻛﺪارﯾﺪا" ﺑﻛﺎرھﻨﺎﻧﯽ ھﺰی ﭘﻮﺧﺖ ﻟﻻﯾن ﺳرۆﻛﯽ ﻧﻮێ رووﻧﻜﺮاوەﺗوە ﺳـــر ﺟﯿﮫﺎﻧﻜﯽ ﺳﯿﺎﺳﯿﺪا ﺑﺴـــﭘﻨﺖ ﻛ ﺳﻮﭘﺎﺷوە. ﺋﻤ ﻧﮔﯾﺸـــﺘﻮوﯾﻨ ﺋم راددەﯾ ،ﺑم ﺳـــﻮﻨﺪﺧﻮاردوواﻧﯽ ﻧﯚﺑﻠﯽ راﮔﯾﺎﻧﺪ ﻟ ﺋﯚﺳﻠﯚ ـــــ " زﯾﺎﺗﺮ ﺑﺪەﻧ ﺋواﻧـــی ﻛ زۆرﯾﺎن ھﯾ ﮔﻮﻣﺎﻧﯽ دﻤﺎﮔﯚﺟﯿﻛﯽ ﺑردەواﻣﯽ ﻟﺪەﻛﺮێ. ﻛـــ "ﺑﻛﺎرھﻨﺎﻧـــﯽ ھﺰ ﻟﻛﺎﺗﯽ ﭘﻮﯾﺴـــﺘﺪا و ﭼﺎوەرﺶ ﺑﻜن ﻛ ﺧﯚﺷـــﮕﻮزەراﻧﯽ ﺋوان ﺋم ﻓﻟﺴـــﻓﯾ ﺑـــ ﮔﻮﻣﺎﻧـــوە دەڕواﻧﺘ ﻻﻗﺮﺗﻜـــﺮدن ﻧﯿﯿـــ :ﺑﻜـــﻮ داﻧﭙﺪاﻧﺎﻧﻜﯽ ﺳـــﻮودی دەﺑ ﺑﯚ ھﻣﻮوان" ــ ،ﻛ ﺷﺘﻜﯽ ﺑﺰووﺗﻨـــوە ﺟﻣﺎوەرﯾـــﻛﺎن )ﭘﯚﭘﯿﻮﻟﯿﺰم(. ﺑﺷﻚ ﻟ ﺗﻜﯚﺷرە دﯾﻤﻮﻛﺮاﺗﻛﺎن ﺑو ھﯿﻮاﯾن ﻛ ﻣﮋووﯾﯿ ﻟـــ ﺋﻧﺠﺎﻣﯽ ﻧﺎﻛﺎﻣﺒﻮوﻧﯽ ﻣﺮۆڤ و ﺋوﺗﯚ ﻧﯿﯿـــ .دﯾﻤﻮﻛﺮاﺗﻛﺎﻧﯿـــﺶ ﻟ ھردوو ھر ھﻣﺎن ﺋو ﻓﻟﺴﻓﯾﺷـــ ﻛ ﺳرۆﻛﯽ ﺳـــﻨﻮوردارﺑﻮوﻧﯽ ﻋﻗ روودەدات" .ﺋﻣش ﺋﻣﺮﯾـــﻜﺎ ﭘﺎﺑﻧﺪﯾﺗﯽ ،ﺋﻣـــش ﭘﭽواﻧی زۆرﯾﻨن. ﻛﯚﻧﮕﺮﺴﺪا ﺋﻧﺠﻮوﻣﻧﻛی واﻣﺎن ﻟﺪەﻛﺎت ﺑ ﻗﻮوﯽ ﺑﯿﺮ ﻟ ﻧﻤﻮوﻧﻛی ﺳـــ ﻣﺎﻧﮓ ﭘﺶ ھﺒﮋاردﻧـــﻛﺎن ،ﺑڕﺰ ﺳرﮔﻮزەﺷـــﺘی ﺧﯚﯾﺗﯽ )ﺑﯚ ﺋـــوەی ﺑ ﺳرۆﻛﻛﯾﺎن ،ﻛ ﺗﺎوەﻛﻮ ﺋﺮە ﻧﺎﺋﻮﻣﺪی ﻛﺮدوون ،ھﺗﺎ زووە ﺳـــرۆك رﯾﭽـــﺎرد ﻧﯿﻜﺴـــﻦ ﺑﻜﯾﻨـــوە ﻛ ﺋﯚﺑﺎﻣﺎ ﮔﻮﺗﺒـــﻮوی " :ﮔورەﺗﺮﯾﻦ ﻣﺗﺮﺳـــﯽ ﺧﺑﺎﺗﮕﻜـــﯽ ﺋﻓﺮﯾﻘﯽ-ﺋﻣﺮﯾﻜﯽ ﻟ ﻗم ﻧدرـــﺖ؟( .ﺑﯚﯾ ھر زوو ﺑڕﺰ ﺋﯚﺑﺎﻣﺎ ھﯿﻮا دوودﯽ ﻧﻛﺎت ﻟ ﮔﺮﺗﻨﺑری ﺳﯿﺎﺳﺗﻜﯽ ﭘﺸﻜوﺗﻮوﺧﻮازﺗﺮ، ﺋوەﯾ ﻛ ﭘﻧﺎ ﺑﺒﯾـــﻦ ﺑﯚ ھﻣﺎن ﺗﻛﻨﯿﻜﯽ ﺳﯿﺎﺳـــﯽ و ﺑ ھﻣﺎن ﯾﺎرﯾﺰاﻧوە و ﭼﺎوەڕﯽ ﺋوەی ﺧﻮاﺳـــﺖ ﻛ ﻣﺎﻗﻮوﺘﺮﯾﻦ ﻓﺮاﻛﺴﯿﯚﻧﯽ ﻛ ﺋﻣش وﯾﺴﺘﯽ ﺧﯚﯾﺗﯽ. ﺋﻧﺠﺎﻣﻜـــﯽ ﺟﯿﺎوازﯾـــﺶ ﺑﻜﯾﻦ .ﻟ ﺳـــﺎﺗ ﻛﯚﻣﺎرﯾﻛﺎن ھـــﺎوﻛﺎری ﺑﻜن ﻟ رزﮔﺎرﻛﺮدﻧﯽ ﺑﯚ ﻛﯚﻣﺎرﯾﯿﻛﺎن ،ﺋو ھﺎوﺷﯿﻮەﻛﺎﻧﺪا ،ﻣﮋوو ﭘﻤﺎن دە ﻛ ﮔﯚڕان وت ﻟـــو ﻗﯾﺮاﻧی ﻛـــ ﺗﯿﻜوﺗﻮوە .ﺑﯚﯾ دەﺳـــﺘﯽ ﺑﯚ درﮋﻛﺮدن ،ﺑم ﺑ ﺳﻮود ﺑﻮو. ﭘﯿﺎوە ﺗﺮﺳﻨﺎﻛ ،ﺑﮕﺎﻧﯾ ﺑ ﻟ واﺷﻨﺘﻨوە ﻧﺎﯾﺖ ،ﺑﻜﻮ ﺑ ﺳر واﺷﻨﺘﻨﺪا ﺑم دواﯾﯿـــ دەرﺑﺎرەی ﺋـــم رەﺗﻜﺮدﻧوەﯾ ﺑﺎرودۆﺧﻛ ﺑھـــﯚی ﭘﺎراﻧﯚﯾﺎ )ﻧﺧﯚﺷـــﯽ ﺳد ﺳﻨﺎﺗﯚر ﺑﺳ ﺑﯚ ﺋوەی دەﻧﮓ ﻧدەن ھﺪەﺳـــﺘﺘ ﺋﻣﺮﯾﻜﯽ ﮔﻟﯽ ﭼﻮﻧﻜ دﺖ، دوا و ﮔﻮﺗـــﯽ" :دەﺑﻮواﯾـــ ﻛﯚﻣﻚ ﺑﯾﺎری ﺧﯚﺑزﻟﺰاﻧﯿـــﻦ(ی ﭼﺎﻻﻛﭭﺎﻧـــ راﺳـــﺘەوەﻛﺎن و ﮔﻔﺘﻮﮔـــﯚﻛﺎن ﺑـــردەوام درﮋە ﺑﻜﺸـــﻦ. ﻛﻮﻟﺘﻮوری ﺗﺎﻛﭙروەرﯾﯽ وت ،ﺳر ﭘ و داوای ﺋﺎﯾﺪﯾﺎی ﻧﻮێ و ﺳرﻛﺮداﯾﺗﯽ ﺳـــﺧﺖ وەرﮔﺮﯾﻦ ﺑ ﺑـــ ﯾﺎرﻣﺗﯿﯽ ﭘﺎرﺗﯽ ﺷـــﻮﻨﺪراوە .ﺑرﻧﺎﻣـــ رادﯾﯚﯾﯿـــﻛﺎن ،ﻛﯚﻣﺎرﯾـــﻛﺎن ،ﻛ ﭼﻞ دەﺑـــﻦ ،ھر ﯾﻛﯾﺎن ﻧﻮێ و ﺳﯿﺎﺳـــﺗﯽ ﻧﻮێ ﺑﯚ ﺳردەﻣﻜﯽ ﻧﻮێ ﺑرھﺴـــﺘﻜﺎر ،ﺋو ﻻﯾﻧی ﻛ ﺑداﺧوە" ،دەﻧﮕﻮﺑـــﺎس"ی ﺑردەواﻣﯽ ﻛﻧﺎﯽ )ﻓﯚﻛﺲ و ھـــر دﯾﻤﻮﻛﺮاﺗﻜﯽ ﺑ ﺋﻣﻛﯿﺶ دەﺗﻮاﻧ ﻧرﻣ ﺑراﻣﺒر "دوژﻣﻨﺎﻧﯽ دەﻛﺎت" .ﺧﺑﺎﺗـــﯽ ﻣﯾﺪاﻧـــﯽ دەﻛﺮێ ﻛﺎر ﻟ دوای ﺋـــوەی ﺳﯿﺎﺳـــﺗﻛﺎﻧﯽ ﺑﻮوﻧـــ ھﯚی ﻧﯿﻮز( ،ﺳروﺗﺎرەﻛﺎﻧﯽ رۆژﻧﺎﻣی )وۆڵ ﺳﺘﺮﯾﺖ دەﻧﮕﻛی ﺑ ﻧﺮﺧﻜﯽ ﮔﺮان ﺑﻔﺮۆﺷ .ﯾﻛﻚ ھﺰە ﻛﯚﻧﺴﺮﭬﺎﺗﯚرەﻛﺎﻧﯽ ﭘﺎﯾﺘﺧﺖ ﺑﻜﺎت ،ﻛ ﻗﯾﺮان ،ﺑﯾﺎرﯾﺪا ﺑﺎرەﻛ ﺑﺨﺎﺗ ﺳـــر ﭘﺸﺘﯽ ﺟﯚرﻧﺎڵ( ،ﻛﺴﺎ ﺗﻮوﻧﺪڕەوەﻛﺎن ،ھﺎﺷﻮھﻮش ﻟﻣﺎﻧ ،ﺑڕـــﺰ ﺟﯚزﻒ ﻟﯿﺒﺮﻣﺎن ﺑﻮو ،ﻛ ﻟ ﺋﺎزادی" و ﺋﺎﻣﺎدەﯾ ﺑﯚ ﺑﺎرەﮔﺎی رەﺳـــﻤﯿﯽ ھﻣﻮو ﻟﯚﺑﯿﻛﺎﻧﯽ وﺗ .ﺧﻜﯽ دﯾﻜ ."ﺋﻣ وﺗﯾﻛﯽ ﺳﯾﺮە ،ﺑم و ﻗﺴوﻗﺴﻟﯚﻛﻛﺎﻧﯽ ﺋﯿﻨﺘرﻧﺖ ،ﺋﺎﮔﺮەﻛی ﺳﺎﯽ 2008ﺑﺎﻧﮕوازی ﻛﺮد ﻛ دەﻧﮓ ﺑﺪرﺖ ﺳـــﺎﻚ دواﺗﺮ ،ﺋﮔرﭼﯽ ﺷـــﻮﻨواری ھﯿﭻ واﺗﺎدارە :ﺋم وﺗﯾ ھﺒﮋاردﻧﻛﺎﻧﯽ 2008ﻟ ﺧﯚﺷـــﺘﺮ ﻛـــﺮدووە .وەك ھﻣـــﻮو وﺗﻜﯽ ﺑ ﺑرﺰ ﺟﯚن ﻣﻛﻜﯾﻦ ،ﺑم ﺷـــﻮەﯾ رﮕﺮ "ﺑﺳﯚﺳﯿﺎﻟﻜﺮدﻧﯽ ﺳﯿﺴﺘﻣﯽ ﺑﺰاﭬﻜـــﯽ ﻣﯿﻠﻠﯽ ﻧﺎﺑﯿﻨﯿﻦ ،ﭼﯿﺘـــﺮ ﺋو ﭘۆژە ﺑرﭼﺎو ﻧﺎﮔﺮﺖ ﻛ ﻟ ﺋﺎﻛﺎﻣﯿﺎﻧﺪا ﻛﯚﻣﺎرﯾﯿﻛﺎن دﯾﻜ ،ﺋو دەﻧﮕ دەﻧﮕ ﻣﺸـــﻚ ﭘ دەﻛﺎت ﺑﻮو ﻟ دروﺳـــﺘﻜﺮدﻧﯽ ﺑﯿﻤدەرﻜﯽ ﮔﺸﺘﯽ ﺑﯚ ﯾﺎﺳـــﺎﯾﺎﻧی ﻛ ﺑﻠﯚك ﻛﺮاون ،ﺳﻮوﻛﻜﺮاون و "ﺑﯾﺎرﯾﺎن" ﻧـــدا ﺗﺎوەﻛﻮ ﺟوی وت ﺑﺪەﻧ و ﻟﻨﺎﮔڕـــﺖ ﺑﯿﺮ ﻟ ﺷـــﺘﯽ دﯾﻜ ﺑﻜﺮﺘوە .ﺋو ﺋﻣﺮﯾﻜﯿﺎﻧی ﻛ ﺑﯿﻤی ﺗﻧﺪروﺳـــﺘﯿﺎن ﺗﻧﺪروﺳﺘﯿﯽ ﺋﻣﺮﯾﻜﺎ". ﺳﻗﺗﻜﺮاون ﺑ " ھﻣﺎن ﺗﻛﻨﯿﻜﯽ ﺳﯿﺎﺳﯿﯽ دەﺳﺖ دﯾﻤﻮﻛﺮاﺗﻛﺎن ،ﺑﻜﻮ ﺋو ﻣﯿﻠﻠت ﺑﻮو ﺑم ﺟﯚرە ،ﺑ ﻣﻠﯿﯚﻧـــﺎن ﺋﻣﺮﯾﻜﯽ ﻛ ﺑﺎﯾخ ﻧﯿﯿـــ .ﻛﯚﻣﭙﺎﻧﯿﺎ ﺋھﻠﯿﯿﻛﺎﻧـــﯽ ﺑﯿﻤ ﻟڕﯾﺰی ھﻣﺎن ﯾﺎرﯾﺰان" ﻧﺎژﻣﺮﯾﻦ. ﺑ ﺳﯿﺎﺳـــت دەدەن ،ھﺎﺗﻮوﻧﺗ ﺳـــر ﺋو ﭘﺎرەﺑﺧﺸ ﺳرەﻛﯿﯿﻛﺎﻧﯽ ﺳﻨﺎﺗﯚر ﻟﯿﺒﺮﻣﺎن رەﭼﻟﻛﯽ ﺳـــرۆﻛﯽ ﺋﺴـــﺘﺎی ﺋﻣﺮﯾﻜﺎ ﻛ ﻟ دەﺳت دووری ﺧﺴﺘﻨوە. ﻛﯚﻣﺎرﯾﯿﻛﺎن ﭘﺸﺘﯽ ﺋﯚﺑﺎﻣﺎ ﻧﺎﮔﺮن ،ﻛﺸﻛ ﺑﺎوەڕەی ﻛ ﺳرۆﻛﻛﯾﺎن ﺳﺑﺎرەت ﺑ ﺑﺎری دەژﻣﺮدﻦ. ﻟﮔڵ رەﭼﻟﻛﯽ ﺋواﻧی ﭘﺶ ﺧﯚی ﺟﯿﺎوازە ﻟـــ 28 ی ﺋﯾﻠـــﻮل )ﺳـــﭙﺘﻤﺒر( ی ﺳرەڕای "ﺗﺮﺳﻛﺎﻧﯽ ﺷﯚڕﺷﯽ ﻛﻮﻟﺘﻮری" ،ﻟ ﻟﺑر ﺋـــو ھﯚﯾی ﻛ ھﻣﻮوﻣﺎن دەﯾﺰاﻧﯿﻦ و ﺋﻣﯾ .ﭘﺸﺘﺮ ،ﻟ ﺣﻮزەﯾﺮان )ﺟﻮن(ی 1951ﻛﺳـــﯿﺘﯿﯽ ﺧﯚی درۆی ﻟﮔـــڵ ﻛﺮدوون و دﯾﻤﻮﻛﺮاﺗﻚ ﻟ ﻛﯚﺷـــﻜﯽ ﺳﭙﯽ ﺑﻮو ﺑ ﻧﺎوی ﻣﺎﻓﯽ ﺧﯚﭘﺎوﺗﻨﯽ ﻧﺑﻮوە ،ﭼﻮﻧﻜ ﻟ ﺋﻣﺮﯾﻜﺎ 2008دا ،ﻟ ﻛﺎﺗﻜﺪا ﮔﻔﺘﻮﮔﯚ دەﻛﺮا ﻟﺳـــر ﺳﺎﯽ 1972رازﯾﺒﻮو ﺑ دﯾﺘﻨﯽ ﻣﺎو ﺗﺴﯿﺘﯚﻧﮓ ﻟ ﭘﻛﯿﻦ .ﻧﯿﻜﺴﻦ ﻛ ﻛﯚﻣﺎری ﺑﻮو ،ﺋﮔرﭼﯽ ھروەھﺎ ﻟﺑرﺋوەی ﺷـــﺘﻜﯽ ﺋﺎﺳﺎﯾﯽ ﻧﯿﯿ ھـــﺎری ﺗﺮوﻣﺎن .ﺋو ﺑ ﺳـــﻣﯿﻨوە ،ﺧﯚی ﻟ داﯾﻚ ﻧﺑﻮوە .ﺋو ﻛﺳﺎﻧ ﺳﻮﻨﺪ دەﺧﯚن ﭘﻼﻧـــﯽ رزﮔﺎرﻛﺮدﻧﯽ ﺑﺎﻧﻘـــﻛﺎن ﺑ ﺑی 700 ﺑﺎﯾﺧﯽ ﺑ ﭘﺮﺳـــﯽ ﻣﺎﻓﯽ ﻣﺮۆڤ دەدا ،ﻛﭼﯽ ﻛﺮﭽﯿﯽ ﻛﯚﺷﻜﯽ ﺳﭙﯽ ،ﻟ ھڕەﺗﯽ ﻻوﺘﯿﺪا ،ﺗرﺧﺎﻧﻜﺮد ﺑﯚ ﺷـــڕی ﻛﯚﻣﯿﻮﻧﯿﺰم و ﯾﻛﺘﯿﯽ ﻛ ﺳـــرﻛوﺗﻨﻛی ،ﺋﮔرﭼﯽ ﺑ ھﺷـــﺖ ﻣﻠﯿـــﺎر دۆﻻر ﻛـــ ﻛﺎﻧﺪﯾﺪی ﺋـــوﻛﺎت ﺑڕﺰ ﺋم دﯾﺪارە زۆر ﻟﺳـــری ﻛوﺗـــوە .ﺑم دەرﻓﺗﯽ ﺑـــ دەﺳﺘﺨﺴـــﺘﻨﯽ ﭘﺎرەﯾﻛﯽ زۆر ﺳـــﯚﭬﯿت ،ﺑـــﯚ ﺑرﮔﺮﯾﯽ ﻟـــ ﺋﯿﻤﭙﺮاﺗﯚرﯾت ﻣﻠﯿﯚن و ﭘﻨﺞ ﺳـــد ھـــزار دەﻧﮓ ﺑ ﭘﺶ ﺋﯚﺑﺎﻣـــﺎ رەزاﻣﻧﺪی ﻟ ﺳـــر ﻧﯿﺸـــﺎﻧﺪاﺑﻮو. ﻛﻣﻚ دواﺗﺮ دﯽ ﺧﯚی داﯾوە ﺑ ﻓرﻣﺎﻧﺪان ﻟ رﮕی ﭘﯿﺸـــی ﭘﺎرﺰەرﯾـــوە ﻟ ﻧﯿﯚرك و ﺑـــﯚ ﺑرژەوەﻧﺪﯾـــﯽ ﺟﻨـــﺮال ﺋﻠﻜﺘﺮﯾﻚ .رﻛﺎﺑرەﻛی ﻛوﺗوە و ﺳـــرﻛوت ،ﺋﺎﻛﺎﻣﯽ ﭘرﻟﻣﺎﻧﺘﺎرﻜﯽ ﭼپ ﺑ ﻧﺎوی ﺑڕﺰ دﻨﯿﺲ ﺑ ﺑﯚردووﻣﺎﻧﻜﺮدﻧﯽ ﺷﺎرە ﮔورەﻛﺎﻧﯽ ﭬﯿﺗﻨﺎم ﺑﻜﺎﺗـــ ﻗﻮرﺑﺎﻧﯿـــﯽ ﺋـــﺎرەزووی ﯾﺎرﻣﺗﯿﺪاﻧﯽ ﻟﮔڵ ﺋـــوەش ،ﻟ ﭘﺶ ﭼﺎوی ﺑﺷـــﻜﯽ ﺳـــﺎﺧﺘﻛﺎری ﺑﻮو ،ﺋﻧﺠﺎﻣﯽ "ﭘﯿﻼﻧﮕﯾﻛﯽ ﻛﻮﺳـــﯿﻨﯿﭻ ﭘﺮﺳـــﯽ ":ﺋﺎﯾﺎ ﺋﻣ ﻛﯚﻧﮕﺮﺴﯽ ﮔڕەﻛ ھژارەﻛﺎﻧﯽ ﺷـــﺎری ﺷﯿﻜﺎﮔﯚ .ﺑم ﺋﻣﺮﯾﻜﺎﯾ ﯾﺎﺧـــﻮد ﺋﻧﺠﻮوﻣﻧﯽ ﺑڕﻮەﺑﺮدﻧﯽ و ﺑ ﭘﺸـــﺘﯿﻮاﻧﯿﻜﺮدﻧﯽ ﻛﻮدﺘﺎﻛی ﺟﻧڕاڵ ﻛﺎﺗﻚ ﺳـــﯾﺮی ﻛﺎری ﺋﻧﺪاﻣﺎﻧﯽ ﻛﺎﺑﯿﻨﻛی زۆری دەﻧﮕﺪەرە ﻛﯚﻣﺎرﯾﯿﻛﺎن ،ﺗﺮوﻣﺎن ﺗﻧﮫﺎ ﺋوەﻧﺪە ﮔورە "...ﺑﻮو. ﺑﯿﺮۆﻛی ﺋوەی ﻛ ﭘﯿﺎوﻚ ﺑﻮوەﺗ ﺳرۆك ﻛﯚﻣﭙﺎﻧﯿﺎی ﮔﯚﺪﻣﺎن ﺳﺎك -ە؟" ،ﭘﺮﺳﯿﺎرەﻛ ﺋﯚﮔﻮﺳﺘﯚ ﭘﯿﻨﯚﭼ ﻟ ﺷﯿﻠﯽ .ﺑڕﺰ ﺋﯚﺑﺎﻣﺎ ﻟ ﺑڕﺰ ﺋﯚﺑﺎﻣﺎ دەﻛﯾﻦ ﺷـــﺘﻜﯽ ﻧﻮێ ﻧﺎﺑﯿﻨﯿﻦ :ﺧﺎﺋﯿﻨـــﻚ ﺑﻮو .ﺳـــﻨﺎﺗﯚر ﺟﯚزﻒ ﻣﻛﺎرﭘﯽ ﺗـــﺎ راددەﯾك ﻟـــ ﺟﯽ ﺧﯚﯾﺪا ﺑـــﻮو ،ﺑﯚﯾ ﺋﯚﺳﻠﯚ ﺋﺎﻣﺎژەی ﺑﻣ ﻧﻛﺮد و وەك ﻛﺳﻜﯽ "ﺳﻧﺘرﯾﺴـــﺖ" ﭘﯽ ﺑﺎﺷﺒﻮو ﻟ ﯾك ﻛﺎﺗﺪا ،وەزﯾﺮی ﻛﺎر و ﻧﺰﯾﻚ ﻟ ﺳـــﻧﺪﯾﻜﺎﻛﺎن ﺧﺎﺗﻮو ﺳـــرۆﻛﯽ ﺋﻣﺮﯾﻜﯽ ﺑم دواﯾﯿ ﺑ ﭘﻮﯾﺴﺘﯽ ھـــم ﻣﺎرﺗﻦ ﻟﻮﺗر ﻛﯿﻨﮓ و ھم رۆﻧﺎﺪ رﮕﻦ ھﯿﻠﺪا ﺳـــﯚﻟﯿﺲ ﺑﻨﯽ دووﺑﺎرەﻧﻛﺮدﻧوەی زاﻧﯽ ﺑ وردی ﺑﺖ " :ﻣﻦ ﺑﯚ ﺋوە ﻛﻣﭙﯾﻨﻢ ﻛﻮرت ﺷﻮەﯾﻛﯽ ﺑ ﻛ ﻛﯚﻣﺎرﯾﯿﻛﺎن، ﻟﯿﺒﺮاﻟﯿﯿﻛی ﻓﻟﺴﻓ ﺳﯿﺎﺳـــﺗﻛﺎﻧﯽ ﭘﺸـــﻮو دەدات ،ﺋﺎراﺳـــﺘ ﻧﻛﺮدووە و ﻧھﺎﺗﻮوﻣﺗ ﻛﯚﺷـــﻜﯽ ﺳﭙﯽ ﺗﺎ –ﯾﺶ ﺑﺳر ﺑﻜﺎﺗوە. ﻟﮔڵ ﺋوەﺷـــﺪا ھﻣﻮو ﺷﺘﻚ ﺑ ﺑﺎﺷﯽ دﯾﭙﻠﯚﻣﺎﺳـــﯿﻛﺎﻧﯽ وەزﯾﺮی ﻛﺎروﺑﺎری دەرەوە ﯾﺎرﻣﺗﯽ دەﺳـــﺘﯾك ﻟ ﮔﻮرﺑ ﻗوەﻛﺎﻧﯽ و ﭘﻮﺧﺖ ﻟﻻﯾن ﺳرۆﻛﯽ ﻧﻮێ رووﻧﻜﺮاوەﺗوە" زﯾﺎﺗﺮ ﺑﺪەﻧ دەﺳﺘﯽ ﭘﻜﺮدﺑﻮو .ﻟ ﻣﺎﻧﮕﯽ ﺗﺸﺮﯾﻨﯽ دووەم ﺧﺎﺗﻮو ھﯿﻼری ﻛﻠﯿﻨﺘﻦ زۆر ﺟﯿﺎواز ﻧﯿﻦ ﻟﮔڵ وۆڵ ﺳﺘﺮﯾﺖ ﺑﺪەم" .ﻛﭼﯽ ﻟﮔڵ ﺋوەش ،ﻟ )ﻧﯚﭬﻤﺒـــر(ی ،2008ﻧﺰﯾﻜی دوو ﻟﺳـــر ھﯽ راﺑﺮدوو ،ھروەھﺎ وەزﯾﺮی ﺑرﮔﺮی ﺑڕﺰ ﺋواﻧی ﻛ زۆرﯾﺎن ھﯾ و ﭼﺎوەرﺶ ﺑﻜن ﻛ ﺧﯚﺷﮕﻮزەراﻧﯽ ،2008ﮔﯚﺪﻣﺎن ﺳﺎك ،ﺳﯿﺘﯽ ﮔﺮووپ ،ﺟی ﺳـــﯽ دەﻧﮕﺪەراﻧﯽ ﺋﻣﺮﯾﻜـــﯽ ) %89.7ی رۆﺑﺮت ﮔﯾﺘﺲ رﻚ ﻣﯿﺮاﺗﮕﺮی ﺣﻜﻮﻣﺗﻛی ﭘﯽ ﻣﯚرﮔﺎن ،ﯾﻮ ﺑﯽ ﺋﺲ و ﻣﯚرﮔﺎن ﺳـــﺘﺎﻧﻠﯽ دەﻧﮕﺪەراﻧـــﯽ ﻧﺎوﻧﻮوﺳـــﻜﺮاو( ﺑﺷـــﺪارﯾﺎن ﺑﻮﺷـــ ،وەزﯾـــﺮی داراﯾـــﯽ ﺑڕﺰ ﺗﯿﻤﯚﺳـــﯽ ﻟ ﻟﯿﺴـــﺘﯽ ﺑﯿﺴـــﺖ ﻻﯾﻧ ﭘﺎرەﺑﺧﺸﻛﺎﻧﯽ ﻧﯿﯿ ﺋوﺗﯚ ﺷﺘﻜﯽ ھﻣﻮوان"، ﺑﯚ دەﺑ ﺳﻮودی ﺋوان ﻟـــ ھﺒﮋاردﻧﯽ ﺳـــرۆﻛﺎﯾﺗﯿﺪا ﻛـــﺮد .ﺋو ﮔﯾﺘﻨر زۆر ﻧﺰﯾﻜﺘﺮە ﻟ ﺑﯚرﺳی وۆڵ ﺳﺘﺮﯾﺖ ﻛﻣﭙﯾﻨﻛی ﺋﯚﺑﺎﻣﺎ ﺑﻮون ) .(2رۆژﻧﺎﻣﻧﻮوس دەﻧﮕﺪەراﻧ ﻛﺎﻧﺪﯾﺪﻜـــﯽ ﺑ وﻨ دەﮔﯾﻨﻨ وەك ﻟوەی ﺑﺘﻮاﻧـــ) ﯾﺎن ﺑﯿوێ( رﯾﻔﯚرﻣﯽ وﯾﻠﯿم ﮔﺮﯾـــﺪەر ﺋم ﺑﺎرودۆﺧﻣﺎن ﺑ ﻛﻮرﺗﯽ ﻛﯚﺷـــﻜﯽ ﺳـــﭙﯽ .ﺧﻮدی ژﯾﺎﻧﯽ ﺋو ﻛﺎﻧﺪﯾﺪە ﺑﻜﺎت ،ھروەھﺎ راوـــﮋﻛﺎری ﺋﺎﺑﻮوری ،ﺑڕﺰ ﭘﺮﺳـــﯿﺎری ﻛﺮد " :ھﯿﭻ ﺷﺘﻚ ﻟ ﺑﺎرودۆﺧﯽ ﻛ دوو ﺳـــﺎﯽ ﻟ ﻗﻮﺗﺎﺑﺨﺎﻧﯾﻛﯽ ﺋﯿﺴﻼﻣﯿﺪا ﺑﯚ وەﺳـــﻔﺪەﻛﺎت ":دﯾﻤﻮﻛﺮاﺗﻛﺎن ﺑرەوڕووی ﻣـــﮋدەی ﮔﯚڕاﻧﻜﯽ ﺋﺎﯾﻨﺪەﯾﯽ دەﺑﺧﺸـــﺖ :ﻟﯚرﻧﺲ ﺳـــﻣرز ،ﺋﻧﺪازﯾﺎری ﺳﯿﺎﺳﺗﻛﺎﻧﯽ ﺋﻣۆ ﺗﻨﺎﮔﯾﻦ ﺋﮔر ﻧزاﻧﯿﻦ ﺋو ﻛﺳﺎﻧی ﻟ ﺋﻧﺪەﻧﻮﺳـــﯿﺎ ﺑﺳـــرﺑﺮدووە ،ﭘﯿﺎوﻚ ﻛ ﺗﻧﮕﻮﭼﻣﯾـــك ﺑﻮوﻧﺗوە :ﺋﺎﯾﺎ دەﺗﻮاﻧﻦ "رەﭼﻟﻛﻜﯽ ﺋﺎﺳﺎﯾﯿﻢ ﻧﯿﯿ ،ﭘﯿﺸم ﻧﺑﻮوە ﺳـــﻮوﻛﻜﺮدﻧﯽ رﺴﺎ و ﯾﺎﺳـــﺎ داراﯾﯿﻛﺎﻧﯽ ﻛ ﻟ ﺑرزﺗﺮﯾﻦ ﭘﺎﯾـــی دەوﺗﻦ ﻟ ﻧﻮ ﺧﯚﯾﺎن ﻛﯚﻧ ﺗﻜﯚﺷـــرﻜﯽ ﭼپ ﺑﻮوە ،ﻛﺳـــﻜﯽ ﺧﺰﻣﺗﯽ ﺑرژەوەﻧﺪﯾﯽ ﮔﺸﺘﯽ ﺑﻜن ﺑ ﺋوەی ﻟ واﺷـــﻨﺘﻦ" .ھر ﻟ ﺑرﺋـــوە ﺗﻮاﻧﯽ ﻻو و زۆر ﻧﻣﺎ ﺑﻮو وت ﺗﻮوﺷـــﯽ ﻛﺎرەﺳﺎت ﺑﻜن .رﻜﺪەﻛون ﺗﺎوەﻛﻮ ﺗﻮوﺷـــﯽ ﻛﺎرەﺳـــﺎﺗﻤﺎن ﻛﯚﺳﻤﯚﭘﯚﻟﯿﺖ )ﻛﺳﻚ ﺟﯿﮫﺎن ﺑ وﺗﯽ ﺧﯚی دﯽ ﺧﺎوەن ﺑﺎﻧﻘﻛﺎن ،ﻛ ﭘﺸـــﺘﯿﻮاﻧﯽ داراﯾﯽ رەﺷﭙﺴـــﺖ و ھﯿﺴـــﭙﺎﻧﯿﯿﻛﺎن و ھروەھـــﺎ ھرﭼﯽ "ھﻣڕەﻧﮕﺘﯿﯽ" ﺗﯿﻤﻛﯾ ﭘﯾﻮەﻧﺪﯾﯽ ﺑﻜن .ﺋﻣ ﭘﯿﻼﻧﮕﯾﻛﯽ ﺋوەﻧﺪە ﮔورەﯾ ﺑﺰاﻧ (و رووﻧﺎﻛﺒﯿﺮﻚ ﺑﻮوە ،ﺋﻣﺎﻧ ھﻣﻮوی ﭘﯿﺸﻛﯾﺎﻧﻦ ،ﺑەﻧﺠﻨﻦ)(3؟ ". ﺑ ﺋﺎﺳﺘ ﺳﯚﺳـــﯿﯚﻟﯚژﯾﻛﺎﻧوە ﻧﯿﯿ 22 .ﻟ ﺋﺎﯾﺎ دەﻛـــﺮێ ﺋﻣﺮﯾـــﻜﺎ رﯾﻔـــﯚرم ﺑﻜﺮێ؟ ﺑﺷﻚ ﻟ دەﻧﮕﺪەراﻧﯽ ﺑﺌﻮﻣﺪﺑﻮوی ﭘﺴﺖ 35ی ﺋواﻧی ﺑڕـــﺰ ﺋﯚﺑﺎﻣﺎ داﯾﻤزراﻧﺪوون ﻛـــ ھرﭼﯽ ﻟﻣووەوە ﻟ ﻣـــﮋوودا ھﺑﻮوە رﻗﯽ ھﺴﺎﻧﺪوون) .(1ﺋواﻧ ﺑواﯾﻛﯽ ﭘﺘوﯾﺎن دەﯾﺴﺘوە .ﭘﯿﻼﻧﮕﯾﻛﯽ ﺋوەﻧﺪە ﭘﯿﺴ ،ھﯾ ﻛ رﯾﻔﯚرﻣﯽ ﺳﯿﺴـــﺘﻣﯽ ﺗﻧﺪروﺳـــﺘﯽ ﭘﻤﺎﻧﻮاﯾ ﻛ ﺳﯿﺴﺘﻣﯽ ﺋﻣﺮﯾﻜﺎ ﻧﺎﺳﺮاوە ﺑ ﺳـــﭙﯿﺶ ) (%43ﺑـــﯚ ﺧﯚی راﺑﻜﺸـــﺖ .ﺑ ﺑﻧﻮﺑﺎﻧﮕﻛﺎﻧﯽ زاﻧﻜـــﯚ دﯾﭙﻠﯚﻣـــﯽ ھﮕﺮی ھر ﻛﺎﺗـــﻚ ﺋﺎﺷـــﻜﺮاﺑﻮو ،ﺑرﭘﺮﺳـــﻛﺎﻧﯽ دەﺑﺘ ﺳرەﺗﺎﯾك ﺑﯚ دروﺳﺘﺒﻮوﻧﯽ "دادﮔﺎی "ھﺎوﺳﻧﮕﯿﯽ ھﺰەﻛﺎن" .ﻟ راﺳﺘﯿﺪا ،ﺋﻣﺮﯾﻜﺎ ھﻨﺎﻧﯽ دەﻧﮕﻜﯽ زۆرﺗﺮ ﻟوەی رﮕﻦ ﻟﻛﺎﺗﯽ ﺋﻣﺮﯾﻜﺎ و ﺑرﯾﺘﺎﻧﯿﺎن.
MONDE MONDE LE
LE
ﻓﺒﺮﯾﻮەری ﻓﺒﺮﯾﻮەری diplomatique2010 2010 diplomatique
77
ﻛﻮردی
ﻛﻮردی
ﻟ ﺳﯿﺎﺳﺗﯽ دەرەوەدا .واﺷﻨﺘﻦ دەﯾوێ ﺑ ﺑردﻚ دوو ﭼﯚﻟﻛ ﺑﻜﻮژﺖ داوودەزﮔﺎﻛﺎن و ﺑرژەوەﻧﺪﯾﯿﻛﺎﻧﺪا زاڵ ﺑﺖ. ﺋم ﺑﻛﺳﯿﻜﺮدﻧ ﭘﺸـــﻮەﺧﺘی دەﺳت ﻟ ﻓڕەﻧﺴـــﺎ و ﺋﯿﺘﺎﯿﺎﺷﺪا ھﯾ ،ﺑم ﻟﺮە ﺷـــﯾﺘﺎن ﻟﻻﯾﻛی دﯾﻜە ،ھر ﻛ ﻛوت، وت رزﮔﺎری دەﺑـــﺖ .ﻧﺰﯾﻜی ﻧﯿﻮ ﺳـــدە ﻟﻣو ﭘﺶ ،ﺑﯚ ﺗﮕﯾﺸـــﺘﻦ ﻟـــ ﻣﯿﺰاﺟﻜﯽ ﺳﯿﺎﺳﯿﯽ ﻟم ﭼﺷﻨ ﻣﮋووﻧﻮوﺳﯽ ﺋﻣﺮﯾﻜﯽ رﯾﭽﺎرد ھﯚﻓﺸـــﺘﺎدﺗر دەﺳﺘواژەی "ﺷﻮازی ﭘﺎراﻧﯚﯾﯽ" ﺑ ﺧﻚ ﻧﺎﺳﺎﻧﺪ .ﺋوﺳﺎ ،رﯾﭽﺎرد ھﯚﻓﺸـــﺘﺎدﺗر ﺑﯿـــﺮی ﻟ رەوﺗﯽ راﺳـــﺘەوی ﻣﻛﺎرﭘـــﯽ و ﺟﮕـــﺮەوە راﺳـــﺘوﺧﯚﻛﺎﻧﯽ دەﻛﺮدەوە ،ﺑم دەﺷﯿﮕﻮت ﻛ ﺋﺎﯾﺪﯾﺎﻟﯽ ﺋو ﻟﮔڵ زەﻣن ﭘﯾەوی دﯾﻜ دەدۆزﻧوە. ﺋوەﺗﺎ ﭘﯽ ﮔﯾﺸـــﺘﯿﻦ .ﮔﺷﺳـــﻧﺪﻧﯽ ﺗﺎﻛﭙـــروەری ،ﺗوەزەﻟﯿـــﯽ ﻓﯿﻜـــﺮی، ﺑـــ ﻻڕﺪاﭼﻮوﻧـــﯽ ﮔﻔﺘﻮﮔـــﯚﻛﺎن ،رۆـــ زﯾﺎﻧﺒﺧﺸـــﻛی ﻣﯿﺪﯾـــﺎ و ﭘﻮوﻛﺎﻧـــوەی
ﻟ ﭼﻧﺪﯾـــﻦ ﺋﺎﺳـــﺖ ﭘﻜﮫﺎﺗﻮوە ﻛـــ دۆﻻر ﺣﻮﻛﻤﯿﺎن دەﻛﺎت .ﻟ2008 دا ،ﺑ ﻣﻠﯿﯚﻧﺎن ﻻو ھﺎﺗﻨ ﻧﺎو ﻣﯾﺪاﻧﯽ ﺳﯿﺎﺳـــﯽ ﺑو ھﯿﻮاﯾی ﻛ ﻟﮔڵ ﺳرۆﻛﯽ ﺗﺎزە ھﻣﻮو ﺷﺘﻚ دەﮔﯚڕﺖ، ﺑم ﺋوەﺗﺎ دەﯾﺒﯿﻨﯿﻦ ﻛ ﺋوﯾﺶ وەك دەل رەﻓﺘـــﺎر دەﻛﺎت ،دەﻧﮕﻚ دەﻛﺖ ﻧوەك ﻟ دەﺳـــﺖ ﺑﭽﺖ و ﻣﺎﺳـــﺘﺎو ﺑﯚ ﭘرﻟﻣﺎﻧﺘﺎرﻚ دەﻛﺎت ﻛ رﻗﯽ ﻟـــﯽ دەﺑﺘوە .ﺋی ﺋﮔر ﺋﻣ ﻧﻛﺎت ﭼﯽ ﺑﻜﺎت؟ ﻛﺳـــﺎﯾﺗﯿﯽ ﻣﺮۆڤ ھرﮔﯿـــﺰ ﺑﺎﯾﺧﻜﯽ ﺋوﺗـــﯚی ﻧﯿﯿ ﺑراﻣﺒر ﻣﻠﮫﻮڕﯾـــﯽ داوودەزﮔﺎﻛﺎن ،ﺑ ﺗﺎﯾﺒﺗﯽ ﻛﺎﺗﻚ ﺋﯚﭘﯚزﯾﺴﯿﯚن ھﯿﺴـــﺘﯿﺮﯾﺎ دەﯾﮕﺮﺖ و ﻛﺎﺗﻚ "ﺑﺰاﭬﯽ ﮔل" ﺑﭽﻮوك دەﺑﺘوە ﺑﯚ ﺳﻧﺪﯾﻜﺎی ﭘرﺷـــﻮﺑو ،ﺑﯚ ﺗﻜﯚﺷراﻧﯽ رەﺷﭙﺴﺖ ﻛ ﻟﻻﯾـــن ﺣﻜﻮﻣﺗـــوە ھﺒﮋـــﺮدراون و ﺑﯚ ﺑﻠﯚﮔری ) (bloggerﻟﺧﯚڕازی ﻛ ﭘﯿﺎﻧﻮاﯾ ﻟ رﮕی ﺋﯿﻨﺘرﻧﺘوە دەﺗﻮاﻧﻦ ﺧﺑﺎت ﺑﻜن. ﺑم ﻟ وﺗ ﯾﻛﮕﺮﺗﻮوەﻛﺎﻧﯽ ﺋﻣﺮﯾﻜﺎدا ،ھر ﮔﯚڕاﻧﻜﯽ ﺑﺎرودۆخ ﭘﻮﯾﺴـــﺘﯽ ﺑ رﯾﺰﺑﻮوﻧﻜﯽ ﻧﯿﻤﭽ ﺗواوی ھﺳﺎرەﻛﺎن ھﯾ .ﺑ ﭘﭽواﻧﯽ ﺑﯿﺮۆﻛی ﺋوەی ﻛ ﺋﺴـــﺘﺎ ،ﻛﺎﺗﯽ ﺧﯚی ﺑﯚ ﻛﻣﻜﺮدﻧوەی ﺑﻜﯽ زۆری ﺑﺎج ﻟ ﺳـــر دەوﻣﻧﺪەﻛﺎن، ﺳرۆك ﭘﯿﺎوﻚ ﺑﻮوەﺗ ﺳرۆك ﻛ رﮕـــﻦ ﭘﻮﯾﺴـــﺘﯽ ﺗﻧﺎﻧـــت ﺑـــ زۆرﯾﻨی ﭘرﻟﻣﺎﻧﺘﺎرە ﻛﯚﻣﺎرﯾﻛﺎﻧﯿﺶ ﻧﺑﻮو. دوو ﺳﺎﯽ ﻟ ﻗﻮﺗﺎﺑﺨﺎﻧﯾﻛﯽ ژﯾﺎﻧﻨﺎﻣی ﺑڕﺰ ﺋﯚﺑﺎﻣﺎ ﻟﻚ ﺣﺎﯿﻨﺑﻮوﻧﻜﯽ دروﺳﺘﻜﺮدووە .ﭼﻮﻧﻜ ﻟ ﻻﯾﻛوە ﺗﯿﺸﻜﻜﯽ ﺋﯿﺴﻼﻣﯿﺪا ﻟ ﺋﻧﺪەﻧﻮﺳﯿﺎ زۆری ﺧﺴـــﺘﻮوەﺗ ﺳر ﻛﺳـــﺎﯾﺗﯿﯽ ﺋو و ﭼﺎوەڕﯽ زۆر ﺷـــﺘﯽ ﻟﺪەﻛﺮـــﺖ ،ﻟﻻﯾﻛﯽ ﺑﺳرﺑﺮدووە ،ﭘﯿﺎوﻚ ﻛ دﯾﻜوە ﺋم ﺳـــرۆﻛی ﺋﻣﺮﯾﻜﺎ دەﻣﻜ ﻟو ھـــرزەﻛﺎرە ﻧﺎﭼﺖ ﻛ ﻟـــ ﺑﯿﺮەوەرﯾﻛﺎﻧﯿﺪا ﻛﯚﻧ ﺗﻜﯚﺷرﻜﯽ ﭼپ ﺑﺎﺳـــﯿﻜﺮدووە .ﺋـــو ﮔﻧﺠی ﻛـــ ﺋﺎﻣﺎدەی ﻛﯚﻧﻔﺮاﻧﺴ ﺳﯚﺳﯿﺎﻟﯿﺴـــﺘﯿﯿﻛﺎن دەﺑﻮو و ﻟ ﺑﻮوە ،ﻛﺳﻜﯽ ﻛﯚﺳﻤﯚﭘﯚﻟﯿﺖ ﻛﯚﻣﯾﻛـــﯽ ﻧﺰﯾﻚ ﻟ ﺑڕـــﺰ راﻟﻒ ﻧﺎدر ﻟ ﮔڕەﻛﯽ ھﺎرﻟـــﻢ ﻛﺎری دەﻛﺮد .ھروەھﺎ ھﯿﭻ )ﻛﺳﻚ ﺟﯿﮫﺎن ﺑ وﺗﯽ ﭘﯾﻮەﻧﺪیﺑﺗﻜﯚﺷری ﺋﻓﺮﯾﻘﯽ-ﺋﻣﺮﯾﻜﯿﯿوە ﻧﻣـــﺎوە ﻛ " ﺑﯚ ﺋوەی ﺑ ﺧﺎﺋﯿﻦ داﻧﻧﺪرێ ،ﺧﯚی ﺑﺰاﻧ (و رووﻧﺎﻛﺒﯿﺮﻚ ﺑ ورﯾﺎﯾﯿـــوە ھﺎوڕﻜﺎﻧﯽ ﺑﯚ ﺧﯚی ھﺒﮋارد. ﭼﺎﻻﻛﺘﺮﯾـــﻦ ﺧﻮﻨـــﺪﻛﺎرە رەﺷﭙﺴـــﺘﻛﺎن .ﺑﻮوە ،ﺋﻣﺎﻧ ھﻣﻮوی رﻗﯽ ﺧﻮﻨـــﺪﻛﺎرە ﺑﯿﺎﻧﯿﯿـــﻛﺎن ،ﭼﯿﻨﯿﯿـــﻛﺎن، ﻧﺎرازﯾﺎﻧﯽ ھﺴﺎﻧﺪووە ﭘﺮۆﻓﺴـــﯚرە ﻣﺎرﻛﺴﯿﺴـــﺘﻛﺎن ،ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﺘ ﺑﻮﻧﯿﺎدﮔراﻛﺎن و ﺷـــﺎﻋﯿﺮە ﻧﻤﺎﯾﺸـــﻜرەﻛﺎﻧﯽ ﭘﻧـــﻚ رۆك .ﺋﻤـــ ﺟﮕرەﻣﺎن دەﻛﺸـــﺎ و ﻗﻣﺴی ﭘﺴﺘﻣﺎن ﻟﺑر دەﻛﺮد .ﺑ ﺷو ﻟ ﺳﺎﯚﻧﯽ ﻧﻮوﺳﺘﻨﺪا ﺑﺎﺳﯽ ﻧﯿﯚﻛﯚﻟﯚﻧﯿﺎﻟﯿﺰم و ﻣﺎرﻛﺴﯿﺰﻣﯿﺶ ﺋو وەھﻤﯾﺎن ﮔﺸﺘﺎﻧﺪ ،ﻛ ھر ﻓﺮاﻧﺰ ﻓﺎﻧﯚن و ﺋﺘﻨﯚﺳـــﻧﺘرﯾﺰﻣﯽ ﺋوروﭘﯽ و وەك ھﯚﻓﺸﺘﺎدﺗر ﻟ ﺳﺎﯽ 1963ﮔﻮﺗﯽ" :ﺑ ﭘﭽواﻧـــی ھﻣﻮوﻣﺎن ،دوژﻣﻦ ﻧﻛوﺗﻮوەﺗ ﺑﺎوﻛﺴﺎﻻرﯾﻤﺎن دەﻛﺮد" ).(4 ﺑﯚ ﻛﯚﻣﺎرﯾﯿﻛﺎن ،ﺋـــم راﺑﺮدووە ﺋوەﯾﺎن داوی ﻣﯿﻜﺎﻧﯿﺰﻣـــ ﮔورەﻛی ﻣﮋووەوە .ﺋو ﺑﺑﯿـــﺮ دﻨﺘـــوە ﻛ ﺋو ﭘﯿﺎوە ﺗﺮﺳـــﻨﺎﻛ ،ﺧﯚی ﻗﻮرﺑﺎﻧﯿﯽ دەﺳـــﺘﯽ راﺑـــﺮدوو و ﺋﺎرەزوو ﺑﮕﺎﻧﯾ ﺑ ﻛﻮﻟﺘـــﻮوری ﺗﺎﻛﭙروەرﯾﯽ وت ،و ﺳﻨﻮورەﻛﺎﻧﯽ ﺧﯚﯾﺗﯽ .ﺋو ھﺴﻮوڕاوﻜﯽ ﻧرﻣـــ ﺑراﻣﺒـــر "دوژﻣﻨﺎﻧـــﯽ ﺋـــﺎزادی" و ﺋـــﺎزاد و ﭼـــﺎﻻك و ﻓﺒـــﺎزە (...) .ﻗﯾﺮان ﺋﺎﻣﺎدەﯾ ﺑﯚ "ﺑﺳﯚﺳـــﯿﺎﻟﻜﺮدﻧﯽ ﺳﯿﺴـــﺘﻣﯽ دروﺳـــﺘﺪەﻛﺎت ،دەﺑﺘ ھـــﯚی ﻧﺎﺑﻮوﺗﺒﻮوﻧﯽ ﺗﻧﺪروﺳـــﺘﯿﯽ ﺋﻣﺮﯾـــﻜﺎ" .ﺑﺷـــﻚ ﻟـــ ﺑﺎﻧﻘﻛﺎن ،ﺧﻣﯚﻛﯽ و ﻧﯿﮕراﻧﯽ دروﺳﺘﺪەﻛﺎت، ﺗﻜﯚﺷرە دﯾﻤﻮﻛﺮاﺗﻛﺎﻧﯿﺶ ﺑو ھﯿﻮاﯾن ﻛ ﻛﺎرەﺳﺎت دەﺧﺎﺗوەو ،ﺋﯿﻨﺠﺎ دﯽ ﺧﯚﺷﺪەﺑﺖ ﺳـــرۆﻛﻛﯾﺎن ،ﻛ ﺗﺎوەﻛـــﻮ ﺋﺮە ﻧﺎﺋﻮﻣﺪی و ﺳـــﻮود ﻟـــو ﻧھﺎﻣﺗﯿﯿـــ وەردەﮔﺮﺖ ﻛ ﻛـــﺮدوون ،ھﺗـــﺎ زووە دوودﯽ ﻧـــﻛﺎت ﻟ ﺧﻮﻟﻘﺎﻧﺪووﯾﺗـــﯽ ) ."(5ﻛﺎرﻣﻧﺪﻜﯽ رادﯾﯚﯾﯽ ﮔﺮﺗﻨﺑری ﺳﯿﺎﺳﺗﻜﯽ ﭘﺸﻜوﺗﻮوﺧﻮازﺗﺮ ،ﺋوﭘڕ -ﻛﯚﻧﺴﺮﭬﺎﺗﯚر ،ﺑ ﻧﺎوی رەش ﻟﯿﻤﺒﯚو، ﻛـــ ﺋﻣـــش وﯾﺴـــﺘﯽ ﺧﯚﯾﺗﯽ .ﺗﺮﺳـــﯽ دەـــ ھﻧﺪﻚ ﻟ ﻻﯾﻧﮕﺮاﻧـــﯽ ﺑڕﺰ ﺋﯚﺑﺎﻣﺎ ھﻧﺪﻜﯿﺎن ﺋﻮﻣـــﺪی ھﻧﺪﻜﯽ دﯾﻜ زﯾﻨﺪوو رﺒرەﻛﯾﺎن وەك ﻣﺳـــﯿﺢ ﺳـــﯾﺮ دەﻛن. دەﻛﺎﺗـــوە .ﺑـــم ﻟﮔـــڵ ﺋوەﺷـــﺪا ،ﺑﺎ راﺳﺖ دەﻛﺎت .ﺑم ﭘﺮﺳﯿﺎر ﺋوەﯾ ﻛ ﺑﯚﭼﯽ وﺗﻛی رۆژﻧﺎﻣﻧﻮوس ﺋﻟﻜﺴﺎﻧﺪەر ﻛﯚﻛﺒﺮن ﺋو ھﻣﻮو رۆژﻚ ﺋﯚﺑﺎﻣﺎ وەﻛﻮ ﻛﺳـــﻜﯽ دژ داﺑﮋﯾﻨـــوە ،ﭼﭘﻛﺎن ﻛ ﺑـــ ﻧﺎو ھﻧﺎوی ﺑ ﻣﺳﯿﺢ وەﺳﻔﺪەﻛﺎت؟ ﻟ ﻧﺎواﺧﻨﺪا" ،ﻣﻮﻋﺠﯿﺰەی" ھﺒﮋاردﻧﻛﺎﻧﯽ ﭘۆژە ﯾﺎﺳﺎﻛﺎﻧﯽ ﻛ ﭘﺸﻜﺷﻜﺮاون دەﮔڕﻦ ﺑﯚ دۆزﯾﻨوەی ﺑﭽﻮوﻛﺘﺮﯾﻦ ﺑﮕ ﺑﻣﺑﺳﺘﯽ ﺗﺸﺮﯾﻨﯽ دووەم )ﻧﯚﭬﻤﺒر(ی 2008دەﻛﺮێ داﺑﯿﻨﻜﺮدﻧـــﯽ ﻧﯿﻤﭽ ﺳـــرﻛوﺗﻨﻚ ،دەزاﻧﻦ ﺑـــ ﺑﯿﺮﻣﺎن ﺑﻨﺘـــوە ﻛ ﺷـــﺘﻚ ﻧﯿﯿ ﺑ ﻛـــ ﻛﺎﺗﯿـــﺎن دﯾﺎرﯾﻜـــﺮاوە :ﺗـــﺮس ھﯾ ﻛ ﻧـــﺎوی ﻣﻮﻋﺠﯿـــﺰە و ﭼﺎرەﻧﻮوﺳـــﯽ وﻻﯾﺗـــ ھﺒﮋاردﻧ ﭘرﻟﻣﺎﻧﯿﯿﻛﺎﻧﯽ ﻣﺎﻧﮕﯽ ﺗﺸﺮﯾﻨﯽ ﯾﻛﮕﺮﺗﻮوەﻛﺎﻧﯿﺶ ،وەك ھﻣﻮو وﺗﺎﻧﯽ دﯾﻜ دووەم )ﻧﯚﭬﻤﺒـــر( ،ﻟـــ ﻛﺷـــﻮھواﯾﻛﯽ ﻧوەﺳﺘﺎوەﺗ ﺳر ﻛﺳـــﺎﯾﺗﯽ ﭘﯿﺎوﻚ ﯾﺎن ﺋﺎﺑﻮوری ﻧﺎﻟﺑـــﺎردا ﺋﻧﺠﺎﻣﺒﺪرﻦ .ﻛواﺗ ﺋو ﺋﯿﺮادەی ﺳرۆﻛﻚ. ھﺒﮋاردﻧﺎﻧـــ رەﻧﮕ ژﻣـــﺎرەی ﭘرﻟﻣﺎﻧﺘﺎرە دﯾﻤﻮﻛﺮاﺗﻛﺎن ﻛﻣﺒﻜﻧوە. دﯾﺎرە زۆر ﺑﺎﺳـــﯽ ﺑڕـــﺰ ﺋﯚﺑﺎﻣﺎ دەﻛﺮﺖ .ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ﺋو ﻛﺳـــﺎﯾﺗﯿﯿ ﻣﯚرﻛﯽ ﺧﺎﻟﻘﯽ وەرﮔﺮﺗﻮوە وەرﮔاﻧﯽ :ﻛﺎﻧﺑﯽ ﻣﺤﻣﻤد ﻋو ﻛ دەﺗﻮاﻧ ﺑ ﺳر ھﺰە ﻛﯚﻣﯾﺗﯿﯿﻛﺎن، ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ژﺪەر و ﭘراوﺰەﻛﺎن: ) (1ﺑواﻧ" ﻓﺮﺗﻮﻓﯽ راﺳﺘﯽ ﺋﻣﺮﯾﻜﯽ ،ﺑﺰواﻧﺪﻧﯽ ﮔل ﻟ دژی رووﻧﺎﻛﺒﯿﺮان" ،ﻟﻮ ﻣﯚﻧﺪ دﯾﭙﻠﯚﻣﺎﺗﯿﻚ ،ﺋﺎﯾﺎر )ﻣﺎﯾﺲ( ی .2006 ) (2ﺑﭘﯽ ﺋو ﻟﯿﺴﺘی ﻛ ﺳﻧﺘری ﺳﯿﺎﺳﺗﯽ وەﻣﺪەر داﯾﻨﺎوە ،ﺑواﻧ" ﭘﺎرەﺑﺧﺸرە ﮔورەﻛﺎﻧﯽ ﺑﺎراك ﺋﯚﺑﺎﻣﺎ". www.opensecrets.org ) (3وﯾﻠﯿـــﺎم ﮔﺮھﯿﺪەر" ،ﭘﺎرە ﺑﺎﺷـــﺘﺮﯾﻦ دۆﺳـــﺘﯽ ﻣﺮۆﭬـــ ،The Nation،" ﻧﯿﯚرك11 ، ﺗﺸﺮﯾﻨﯽ دووەم ﻧﯚﭬﻤﺒری .2009 ) (4ﺑـــﺎراك ﺋﯚﺑﺎﻣـــﺎ ،ﺧوﻧﻛﺎﻧﯽ ﺑﺎوﻛـــﻢ ،ﻛﺮاون ﺑﻮوﻛﺲ ،ﻧﯿﻮﯾـــﯚرك ،2004 ،ﻻﭘڕە .100 ) (5رﯾﭽﺎرد ھﯚﻓﺸـــﺘﺎدﺗر ،ﺷﻮازی ﭘﺎراﻧﯚﯾﯽ ﻟ ﺳﯿﺎﺳـــﺗﯽ ﺋﻣﺮﯾﻜﺎدا ،ﺋﻟﻔﺮﺪ ﻧﯚف، ﻧﯿﻮﯾﯚرك ،1966 ،ﻻﭘڕە.32 ،
ﺋﯚﺑﺎﻣﺎ ھﺰی ﺳرﺑﺎزی ﺋﻣﺮﯾﻜﺎ ﻟ ﻋﺮاق و ﺋﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑ ﺳﯿﺎﺳﺗﯽ ﻛﻣﻜﺮدﻧوەی ﻛﻮژراﻧﺪا دەﺑﺎت
ﻓﯚﺗﯚAFP :
ھﺴﻧﮕﺎﻧﺪﻧﯽ ﺋﻧﺠﺎﻣﻛﺎﻧﯽ ﺳﯿﺎﺳﺗﯽ ﯾك ﺳﺎﯽ ﺑڕﺰ ﺋﯚﺑﺎﻣﺎ ﻣﺎﯾﻜﻞ ﻛﻠﺮ ﭘﺎش ﮔڕاﻧوەی ﻟ ﻛﯚﭘﻨﮫﺎﮔﻦ ،ﺳـــرۆك ﺑﺎراك ﺋﯚﺑﺎﻣﺎ ﺋﻧﺠﺎﻣﻛﺎﻧﯽ ﻟﻮوﺗﻜی ژﯾﻨﮕی ﺑـــرز ھﺴـــﻧﮕﺎﻧﺪ ،ﺋـــوەش ﻟﻛﺎﺗﻜﺪا ﻛ ﮔﺸـــﺖ ﯾﺎﺧﻮد زۆرﺑـــی ﻻﯾﻧﻛﺎن ﺋم ﻟﻮوﺗﻜﯾـــ ﺑـــ ﺷﻜﺴـــﺘﺨﻮاردوو دادەﻧﻦ. ﻛﺎﺗﻚ ﺑﺎﺳﯽ ﺳﯿﺎﺳـــﺗﻜﯽ ﻧﻮﯽ دەرەوە دەﻛﺮﺖ ،دەﺷـــ ﻛﯚﺷﻜﯽ ﺳـــﭙﯽ ﻟﺑﺎرەی دۆﺳـــﯿ ﮔﺮﻧﮕﻛﺎﻧﯽ دﯾﻜـــی وەك ﺟﻧﮕﯽ ﺋﻓﻐﺎﻧﺴـــﺘﺎن ،ﻛﯚﻟﯚﻧﯿﯿ ﺋﯿﺴﺮاﺋﯿﻠﯿﯿﻛﺎن ﻟ ﺧﺎﻛﯽ ﻓﻟﺳـــﺘﯿﻦ و ﺑﺎرودۆﺧﯽ ھﯿﻨﺪۆراس ﻗﺴـــی زۆری ﭘﺒ ،ﺑـــم ﻛ ﺑﺎس دﺘ ﺳر ﻛﺮدار ﺷـــﺘﻜﯽ وای ﭘﻨﺑﺖ .ﭼﻧﺪ ﻣﺎﻧﮕـــﻚ ﭘﺶ ﺋﺴـــﺘﺎ ،وەزارەﺗﯽ دەرەوە ﮔﻮﺗﯽ ":ﭘﻮﯾﺴـــﺘ ﻓﺮی ﺑڕﻮەﺑﺮدن ﺑﯿﻦ ﻟ ﺟﯿﮫﺎﻧﻜﯽ ﺋﺎﺳـــﯚﯾﯿﺪا ﻧك ﻟ ﺟﯿﮫﺎﻧﻜﯽ ھڕەﻣﯿﺪا" .ﺋﮔر ﺳـــﯾﺮی ﺳﺎﯽ ﯾﻛﻣﯽ دەﺳﺗﯽ ﺑڕﺰ ﺋﯚﺑﺎﻣﺎ ﺑﻜﯾﻦ ،ﺋوا ھﺸﺘﺎ ھﻧﺪﻚ واﻧی دﯾﻜ ﭘﻮﯾﺴﺘﻦ. ﺑ دەﮔﻤن ﺳرۆﻛﻜﯽ ﺋﻣﺮﯾﻜﯽ دەﺑﯿﻨﯿﻦ ﮔﯾﺸﺘﺒﺘ دەﺳت و ﻟ ﺑﻮاری ﺳﯿﺎﺳﺗﯽ دەرەوەدا ﺋﺎﻣﺎﻧﺠـــﯽ ﮔـــورە ﮔورەی وەك ﺋواﻧـــی ﺑڕﺰ ﺑـــﺎراك ﺋﯚﺑﺎﻣﺎی ھﺑﻮوﺑ. ﻟﻣﺎﻧﮕـــﯽ ﻛﺎﻧﻮوﻧـــﯽ دووەم )ﺟﺎﻧﯿﻮەری(ی 2009دا ﻛـــ ﺑڕـــﺰ ﺋﯚﺑﺎﻣﺎ دەﺳـــﺘﯽ ﺑ ﻛﺎرﻛﺮد ،ﻧﻮﺑﺎﻧﮕـــﯽ وﻻﯾﺗ ﯾﻛﮕﺮﺗﻮوەﻛﺎن ﻟﺳـــر ﺋﺎﺳـــﺘﯽ ﻧﻮدەوﺗـــﯽ زۆر ﺧﺮاپ ﺑﻮو ،ﺋﯚﺑﺎﻣﺎ وﯾﺴـــﺘﯽ ﺳـــﻧﮓ و ﻗﻮرﺳﺎﯾﯽ ﺑﯚ وﺗﻛـــی ﺑﮕڕﻨﺘـــوە ،ﺑ ھوﺪان ﺑﯚ ﭼﺎرەﺳـــرﻛﺮدﻧﯽ ﭼﻧﺪﯾـــﻦ ﮔﯿﺮوﮔﺮﻓﺘﯽ وەﻛـــﻮ ﭼﻛﺪاﻣﺎﯿﻨـــﯽ ﺋﺗﯚﻣﯽ ،ﺋﺎﺷـــﺘﯿﯽ ﻧـــﻮان ﺋﯿﺴـــﺮاﺋﯿﻞ و ﻓﻟﺳـــﺘﯿﻨﯿﻛﺎن، ﭼﺎﻛﻜﺮدﻧﯽ ﭘﯾﻮەﻧﺪﯾﯿﻛﺎن ﻟﮔڵ رووﺳﯿﺎ، ﺋﺎﺷـــﺘﻜﺮدﻧوەی "رۆژﺋﺎوا" ﻟﮔڵ ﺟﯿﮫﺎﻧﯽ ﺋﯿﺴﻼﻣﯽ و ﺑوەﻧﺪەش ﻧﺎوەﺳﺘ ،دەﯾوﺖ ﺑﺎﯾـــخ ﺑ ﭼﻧﺪﯾﻦ ﮔﺮﻓﺘـــﯽ دﯾﻜ ﺑﺪات ﻛ ﭘﺸـــﺘﺮ ﻟﻻﯾـــن ﺋﯿﺪارەی ﺟـــﯚرج دەﺑﻠﯿﻮ ﺑﻮﺷـــوە ﭘﺸﺘﮕﻮێ ﺧﺮاﺑﻮون ،وەﻛﻮ ﮔﯚڕاﻧﯽ ﻛﺷﻮھوا و ھژاری ﻟ ﺟﯿﮫﺎﻧﺪا. زۆرﺑـــی ﺋواﻧی ﻛ ﭘﺸـــﺘﮕﯿﺮﯾﯽ ﺑڕﺰ ﺋﯚﺑﺎﻣﺎﯾﺎن ﻛـــﺮد ﭘﯿﺎﻧﻮاﺑﻮو ﻛ ﻟ ﺳـــﺎﯽ ﯾﻛﻣﯽ ﺣﻮﻛﻤاﻧﯿﺪا دەﺗﻮاﻧ ﻟو ﺑﻮاراﻧدا ﭘﺸـــﻜوﺗﻨﯽ ﮔﺮﻧﮓ وەدی ﺑﻨ ،ﺑم ﺗﺎ راددەﯾﻛـــﯽ زۆر ﺑﺌﻮﻣﺪ ﺑـــﻮون .ﺋﻣش دەﮔڕﺘوە ﺑﯚ ﺋوەی ﻛ ﺋو ﺧﻜ زﯾﺎد ﻟ ﭘﻮﯾﺴﺖ ھﯿﻮاﯾﺎن ﻟﺳـــر ھﭽﻨﯿﺒﻮو، ھروەھـــﺎ ﺑـــﯚ ھﺴـــﻧﮕﺎﻧﺪﻧﻜﯽ ﺧﺮاﭘﯽ ﻛﺳﺎﯾﺗﯽ ﺳﺮوﺷـــﺘﯿﯽ ﺑڕﺰ ﺋﯚﺑﺎﻣﺎ و ﺋو دەوروﺑرەی ﻛ ﺗﯿـــﺪا ﺋﺎزادﯾﯽ ﻛﺎرﻛﺮدﻧﯽ
*
ﻛﻣ) ﻟـــم ﺑﺎرەﯾوە وﺗﺎرەﻛی ﺳـــﺮج ﺣﻟﯿﻤﯽ ﻟـــم ژﻣﺎرەﯾدا ﺑﺨﻮﻨوە( .ﺋﯚﺑﺎﻣﺎ ﺳرﻛﺮدەﯾﻛﯽ ﻣﯿﺘﯚدی و ﭘﺮاﮔﻤﺎﺗﯿﻜ ،زۆر ﺣزی ﻟ ﻛﺮداری ﺳرﻧﺠاﻛﺶ ﻧﯿﯿ .ﺑﺎش ﺋﺎﮔﺎداری ﺳـــﻨﻮورەﻛﺎﻧﯽ ھـــﺰی ﺋﻣﺮﯾﻜﺎﯾ ﮔورەﺗﺮ ﻟو ﻛﯚﺳـــﭙﺎﻧی ﻛ رووﺑڕوویﮔﺸﺖ ﺳـــرۆﻛﻛﺎﻧﯽ ﺋﻣﺮﯾﻜﺎی ﺳردەﻣﯽ ﻧﻮێ ﺑﻮوﻧﺗوە ،-ﺑﯚﯾ دەﺳﺘﭙﺸﺨرﯾﯿك ﻧﺎﻛﺎت ﻛ رەﻧﮕـــ ﺗﻮاﻧﺎﻛﺎﻧﯽ وﺗﻛی ﻛ ﻟ ﺑﻨڕەﺗﺪا ﺗﻮوﺷﯽ ﻛﺸی ﻗﻮوڵ ھﺎﺗﻮوە، ﺑﺨﺎﺗ ﺑردەم ﺗﺎﻗﯿﻜﺮدﻧوەی زﯾﺎﺗﺮ.
ﺑ دەﮔﻤن ﺳرۆﻛﻜﯽ ﺋﻣﺮﯾﻜﯽ دەﺑﯿﻨﯿﻦ ﮔﯾﺸﺘﺒﺘ دەﺳت و ﻟ ﺑﻮاری ﺳﯿﺎﺳﺗﯽ دەرەوەدا ﺋﺎﻣﺎﻧﺠﯽ ﮔورە ﮔورەی وەك ﺋواﻧی ﺑڕﺰ ﺑﺎراك ﺋﯚﺑﺎﻣﺎی ھﺑﻮوﺑ. ﺋﮔر ھﺴﻧﮕﺎﻧﺪﻧﻚ ﺑﯚ ﺳﺎﯽ ﯾﻛﻣﯽ ﺣﻮﻛﻤاﻧﺘﯽ ﺋﯚﺑﺎﻣﺎ ﺑﻜﯾﻦ ،ﺋوە ﭘﻮﯾﺴـــﺖ دەﻛﺎت ﺑﯿﻦ ﻛ ھﯿﭻ ﺳرۆﻛﻜﯽ ﺋﻣﺮﯾﻜﯽ ﺋوھﺎ زوو ﺑرەوڕووی ﺷﻜﺴﺖ ﻧﺑﻮوەﺗوە. ھﺷﺖ ﺳﺎڵ ﻟﻣوﺑر ،ﻛﺎﺗﻚ ﺑڕﺰ ﺑﻮش ﺑﻮوە ﺳـــرۆك ،وﯾﻼﯾﺗـــ ﯾﻛﮕﺮﺗﻮوەﻛﺎن ﺋﺎﺑﻮورﯾﯿﻛﯽ ﭘﺘو و ﺳـــﻮﭘﺎﯾﻛﯽ ﺑ ھﺰی ھﺑﻮو ،ﻧﯾﺎری ﺗﺮﺳﻨﺎﻛﯿﺸﯽ ﻧﺑﻮو. ﺋـــو ھﻟﻮﻣرﺟـــ ﺑﺎﺷـــﺎﻧ ﻧﻣـــﺎن. ھﺮﺷﻜﺮدﻧ ﺳـــر ﺋﻓﻐﺎﻧﺴـــﺘﺎن و ﻋﺮاق ﻟﻻﯾن ﺑڕﺰ ﺑﻮش-ەوە ﺋو ھﺎوﺳـــﯚزﯾﯿ ﺟﯿﮫﺎﻧﯿﯿی ﻧھﺸـــﺖ ﻛ ﺋﻣﺮﯾﻜﺎ ﻟ دوای ھﺮﺷـــﻛﺎﻧﯽ 11ی ﺳﭙﺘﻣﺒری 2001ەوە ﭘﯾـــﺪای ﻛﺮدﺑـــﻮو .درﮋەﻛﺸـــﺎﻧﯽ ﺋـــو داﮔﯿﺮﻛﺎرﯾﺎﻧ زﯾﺎﺗﺮ وﺗﯽ ﺗﻮوﺷـــﯽ ﺷﻜﺴﺖ ﻛﺮد و ورەی ﺳـــﻮﭘﺎی ﺋﻣﺮﯾﻜﺎﺷـــﯽ ﺗﻜﺪا. ﻟو ﻛﺎﺗدا ،ﺋﯿـــﺪارەی ﺋﻣﺮﯾﻜﺎ ﺑ ﮔﻮﺪاﻧ ﻛـــﯚت و ﺑﻧﺪە داراﯾﯿﻛﺎن ،دەﺳـــﺘﯿﻜﺮد ﺑ داﻧـــﯽ ﻗرز ﺑ ﺋوەی ﺑﯿـــﺮ ﻟ ﺋﺎﻛﺎﻣﻛی
ﺑﻜﺎﺗـــوە ،ﺋﻣش دواﺟﺎر وﺗﯽ ﺗﻮوﺷـــﯽ داڕﻣﺎﻧﯽ ﺋﺎﺑﻮوری ﻛﺮد. راﮔﺮﺗﻨﯽ ﺋو ﺷﻜﺴـــﺘﺎﻧ ﻟ ﺋﺎﺳـــﺘﻜﺪا، ﺋﺎﻣﺎﻧﺠﯽ ﺳـــرەﻛﯿﯽ ﺳﯿﺎﺳـــﺗﯽ دەرەوەی ﺋﯿﺪارەﻛی ﺋﯚﺑﺎﻣﺎﯾ .ھروەك ﺳـــرۆك و ﺗﯿﻤﻛـــی ﺑردەوام دووﭘﺎﺗـــﯽ دەﻛﻧوە، ﻣﺳﻟﻛ ﺑﺮﯾﺘﯿﯿ ﻟ" ﺑ دەﺳﺘﮫﻨﺎﻧﯽ زۆر ﺑـــ ﺗﭽﻮوﻧﻜﯽ ﻛم" .ﺑـــﯚ ھﻨﺎﻧدی ﺋم ﺋﺎﻣﺎﻧﺠ ،ﺋوان زﯾﺎﺗﺮ ﺑﺎوەڕﯾﺎن ﺑ ﻗﺎﯾﻠﻜﺮدن ھﯾ ﻧك ﺑ ﻧﺎﭼﺎرﻛﺮدن ،ﺑ ﮔﻔﺘﻮﮔﯚ ﻧك ﺑـــ دژاﯾﺗﯽ ،ﺑ ﭼﺎرەﺳـــری ﻣﺎﻣﻨﺎوەﻧﺪی ﻧـــك ﺑـــ ﺗﻮوﻧﺪوﺗﯿـــﮋی ،ﺑـــ ھﻧﮕﺎوی ﺑﭽـــﻮوك ﻧك ﺑ ﺑﺎزداﻧـــﯽ ﮔورە .ﺋﻣش ﺑﯚ ﻧﻤﻮوﻧ ﻟو ھوﻧـــ رەﻧﮕﺪەداﺗوە ﻛ ﺑﯚ ﺑدەﺳـــﺘﮫﻨﺎﻧﯽ ﭘﺸـــﺘﯿﻮاﻧﯿﯽ ﻣﯚﺳـــﻜﯚ دراون ﺑﯚ ﻛﻣﻜﺮدﻧوەی ﺟﺒﺧﺎﻧی ﭼﻛ ﺋﺗﯚﻣﯿﯿﻛﺎﻧﯽ ﺋﻣﺮﯾﻜﺎ و رووﺳﯿﺎ و ھروەھﺎ ﻟ ﻧﻮاﻧﺪﻧﯽ ھﻮﺴﺘﻜﯽ رادﯾﻜﺎﺘﺮ ﺑراﻣﺒر ھوﻛﺎﻧـــﯽ ﺋﺮان ﺑـــﯚ ﭘﯿﺘﺎﻧﺪﻧﯽ ﺋﺗﯚﻣﯽ. ﺋﯚﺑﺎﻣـــﺎ دەﯾﺰاﻧﯽ ﻛ ﺑـــ ﺧﯚﺗﻮوڕەﻛﺮدن و ﺗﺮﺳـــﺎﻧﺪن ﻧﺎﺗﻮاﻧـــﺖ رەزاﻣﻧﺪﯾﯽ ﻛﺮﻤﻠﯿﻦ )رووﺳﯿﺎ( ﺑدەﺳﺘﺒﻨ - ﺋﻣ رﺒﺎزی ﺑڕﺰ ﺑﻮش ﺑﻮو -ﺑﯚﯾ ﺳـــرۆك ﺋﯚﺑﺎﻣﺎ رازی ﺑﻮو ﺑ ھﻮەﺷـــﺎﻧﺪﻧوەی ﭘﻼﻧﯽ ﺑوﻛﺮدﻧوەی ﻓۆﻛـــی دژە ﻣﻮوﺷـــك ﻟـــ ﭘﯚﻟﯚﻧﯿﺎ ﻛ داﺧﻮازﯾﯿﻛـــﯽ ﻟﻣﮋﯾﻨی ﻣﯚﺳـــﻜﯚ ﺑﻮو. ﺷﺘﻜﯽ دﯾﻜی ﺳرﻧﺠاﻛﺶ ﺑﺮﯾﺘﯽ ﺑﻮو ﻟ ھوﺪان ﺑـــﯚ زﯾﻨﺪووﻛﺮدﻧوەی ﭘﯾﻮەﻧﺪﯾﯿ دﯾﭙﻠﯚﻣﺎﺳـــﯿﯿﻛﺎﻧﯽ ﻟﮔڵ ﺳﻮرﯾﺎ ،ﺋﻣش ﺑـــ ﺋﻮﻣـــﺪی ﻻوازﻛﺮدﻧـــﯽ ھﺎوﭘﯾﻤﺎﻧﺘﯿﯽ ﻧﻮان دﯾﻤﺷـــﻖ و ﺗﺎران و دەﺳﺘﭙﻜﺮدﻧﯽ داﻧﻮﺳـــﺘﺎﻧﺪﻧﯽ ﺋﺎﺷـــﺘﯿﯽ وﺗﺎﻧﯽ ﻧﺎوﭼﻛ ﻟﮔڵ ﺋﯿﺴﺮاﺋﯿﻞ. ﺑم ﺑڕﺰ ﺋﯚﺑﺎﻣﺎ ﻟﻛﺎﺗﯽ ﮔﻮﺗﺎرەﻛی ﺑ ﺑﯚﻧی وەرﮔﺮﺗﻨﯽ ﺧﺗﯽ ﻧﯚﺑﯽ ﺋﺎﺷﺘﯽ ﻟ ﺋﯚﺳـــﻠﯚ -وەﻛﻮ ﺳرۆﻛﻛﺎﻧﯽ ﭘﺸﻮوی ﺋم دواﯾﯿی ﺋﻣﺮﯾﻜﺎ -ﺑ ﺗواوەﺗﯽ ﺋﺎﻣﺎدەﯾ ﺑﯚ ﺑﻛﺎرھﻨﺎﻧﯽ ھﺰی ﺳـــرﺑﺎزی ﺋﮔر ﺑﺰاﻧ ﺑرژەوەﻧﺪﯾﯿ ﺳـــرەﻛﯿﯿﻛﺎﻧﯽ ﺋﻣﺮﯾﻜﺎ ﻟ ﻣﺗﺮﺳـــﯿﺪان .ﺋﻣش ﺑڕووﻧﯽ ﻟ ﺑﯾﺎری * ﭘﺮۆﻓﯿﺴﯚرە ﻟ ﻛﯚﻟﮋی ھﺎﻣﺸﺎﯾر )ﺋﺎﻣﮫﺮﺳﺖ ،ﻣﺎﺳﺎﭼﻮﺳﺘﺲ( و داﻧری ﻛﺘﺒﻜ ﺑﻧﺎوی :ھﺰە ﮔﺷﻛﺮدووەﻛﺎن، ﺑﭽﻮوﻛﺒﻮوﻧوەی زەوی :ﺟﯿﯚﭘﯚﻟﯿﺘﯿﻜﯽ ﻧﻮﯽ وزە ،ﻣﺘﺮۆﭘﯚﻟﯿﺘﺎن ﺑﻮوﻛﺲ ،ﻧﯿﻮﯾﯚرك، .2008
دﯾﭙﻠﯚﻣﺎﺗﯿﻚ دﯾﭙﻠﯚﻣﺎﺗﯿﻚ ﻟﯚﻣﯚﻧﺪ ﻟﯚﻣﯚﻧﺪ 2010 - 2010 ﻓﺒﺮﯾﻮەری ﻓﺒﺮﯾﻮەری
8 8
ھﺴﻧﮕﺎﻧﺪﻧﯽ ﺋﻧﺠﺎﻣﻛﺎﻧﯽ ﺳﯿﺎﺳﺗﯽ ﯾك ﺳﺎﯽ ﺑڕﺰ ﺋﯚﺑﺎﻣﺎ
رووﺧﺴﺎری ﺳرﻛﺮدە ﻣﮋووﯾﯿﻛﺎﻧﯽ ﺋﻣﺮﯾﻜﺎ ﻟ ﭼﯿﺎﻛﺎﻧﯽ ھﺪەﻛﯚﻟﺪرێ
ﻧﺎردﻧﯽ – وەك ﺧﯚی دە ﺑﺷـــﻮەﯾﻛﯽ ﻛﺎﺗﯽ – ﺳـــرﺑﺎزی زﯾﺎﺗﺮ ﺑﯚ ﺋﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﻓﺮاواﻧﻜﺮدﻧﯽ ﺑﻛﺎرھﻨﺎﻧﯽ درۆن ) ﻓۆﻛی ﺑﻔۆﻛـــوان( ﺑ ﻣﺑﺳـــﺘﯽ دۆزﯾﻨوەو و ﻛﻮﺷﺘﻨﯽ ﺳرﻛﺮدەﻛﺎﻧﯽ ﺗﺎﯿﺒﺎن ﻟ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن
ﺋـــو ﻛـــﯚڕە ﺑﯿﺮۆﻛﯾﻛـــﯽ ﺑﻨڕەﺗـــﯽ ﻟﻜوﺗوە :ﺋﻣﺮﯾـــﻜﺎ دەﺑﺖ ﺧﯚی ﻟﮔڵ ﺟﯿﮫﺎﻧـــﻚ ﺑﮕﻮﻧﺠﻨـــ ﻛـــ ﭼﯿﺘـــﺮ ﺗﯿﺪا ﺧﺎوەﻧﯽ ﺑﺎدەﺳـــﺘﯿﯿﻛﯽ ﺑ رﻛﺎﺑر ﻧﯿﯿ. ﻓرﻣﺎﻧﺒرﻜﯽ ﺑﺋزﻣﻮون رووﻧﯿﻜﺮدەوە ﻛ
ﻛﺎﺗﻚ ﺑﺎﺳﯽ ﺳﯿﺎﺳﺗﻜﯽ ﻧﻮﯽ دەرەوە دەﻛﺮﺖ ،دەﺷ ﻛﯚﺷﻜﯽ ﺳﭙﯽ ﻟﺑﺎرەی دۆﺳﯿ ﮔﺮﻧﮕﻛﺎﻧﯽ دﯾﻜی وەك ﺟﻧﮕﯽ ﺋﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ،ﻛﯚﻟﯚﻧﯿﯿ ﺋﯿﺴﺮاﺋﯿﻠﯿﯿﻛﺎن ﻟ ﺧﺎﻛﯽ ﻓﻟﺳﺘﯿﻦ و ﺑﺎرودۆﺧﯽ ھﯿﻨﺪۆراس ﻗﺴی زۆری ﭘﺒ ،ﺑم ﻛ ﺑﺎس دﺘ ﺳر ﻛﺮدار ﺷﺘﻜﯽ وای ﭘﻨﺑﺖ ﺑدﯾﺎردەﻛوﺖ. ھﺎوﻛﺎت ،ﺑڕـــﺰ ﺋﯚﺑﺎﻣﺎ ﺑ وردی دەﺖ ":ﺋﻤـــ ﻧﺎﺗﻮاﻧﯿـــﻦ ﺗﻧﮫﺎ ﭘﺸـــﺖ ﺑ ھﺰی ﺳرﺑﺎزی ﺑﺒﺳﺘﯿﻦ .ﺋﻣﺮﯾﻜﺎ دەﺑﺖ ھﺰی ﺧﯚی ﻟڕﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺘﯽ ﺧﯚی ﺑﯚ ﻛﯚﺗﺎﯾﯿﮫﻨﺎن ﺑ ﻣﻠﻤﻼﻧ ﯾﺎن ﺑﯚ رﮕﻟﮕﺮﺗﻨﯽ ﻧﯿﺸﺎن ﺑﺪات – ﻧك ﺗﻧﯿﺎ ﻟڕﯽ راﮔﯾﺎﻧﺪﻧﯽ ﺟﻧﮓ" .ﺋم رواﻧﮕﯾ رەﻧﮕﺪاﻧوەی ﺗﻗﻟﻼﯾﻛﯽ ژﯾﺮاﻧی ﭘﻼﻧﺪاﻧﺎﻧﯽ ﺳـــﺘﺮاﺗﯿﮋﯾﯿ ﻛ ﭘﺶ ھﺎﺗﻨﯽ ﺑﯚ ﻛﯚﺷﻜﯽ ﺳﭙﯽ دەﺳـــﺘﯽ ﭘﻜﺮا و ﻟ ﻣﺎوەی ﻣﺎﻧﮕﻛﺎﻧﯽ ﺳـــرەﺗﺎی ﺋﯿﺪارەﻛﯾﺪا درﮋەی ﭘﺪرا .ﺑﯚ درﮋەدان ﺑو ﭘﺮۆﺳـــﯾ و ﻛﺎری راوﮋﻛﺎرﺘﯽ ﻟﺳر ﺋو ﭘﺮﺳﺎﻧی ﺳﯿﺎﺳﺗﯽ دەرەوە ،ﺑڕﺰ ﺋﯚﺑﺎﻣﺎ ھﻧﺪﻚ ﻛﺳـــﺎﯾﺗﯽ ھﺒـــﮋارد ﻛ زﯾﺎﺗﺮ ﺑـــ" ﭘﺮاﮔﻤﺎﺗﯿﻚ" و ﺑ ﻧرﻣﯽ ﻧﻮاﻧﺪن ﻧﺎﺳﺮاون ﻧك ﺑ ھﻮﺴﺘﯽ ﺋﺎﯾﺪﯾﯚﻟﯚژی ) .(1ﻟـــ ﺑراﻣﺒر ﺋﻣدا ،ﺋو راوﮋﻛﺎراﻧ ﭘﺸـــﺘﯿﻮاﻧﯿﯽ ﺳـــرۆﻛﯿﺎن ﻛﺮد ﺑ ﺋﺎﻣﺎدەﻛﺮدﻧـــﯽ ﺋو ﺳـــﺘﺮاﺗﯿﮋﯾﺎﻧی ﻛ رەﻧﮕﺪاﻧوەی ﺳﻨﻮوری ھﺰی ﺋﻣﺮﯾﻜﺎن و ﻟ ھﻣﺎن ﻛﺎﺗﯿﺸـــﺪا رەﭼﺎوی ﺳﻮود وەرﮔﺮﺗﻨﯽ زﯾﺎﺗﺮ ﻟ ﺧﺎﺳﯿﺗ ﺳﺮوﺷﺘﯿﯿﻛﺎﻧﯽ ﺋﻣﺮﯾﻜﺎ دەﻛن. ﭼﻮارﭼـــﻮە ﻓﺮاواﻧﻛﺎﻧﯽ ﺋـــم رﺒﺎزە ﺑ ﺗواوەﺗـــﯽ ﻟ ﻣﺎﻧﮕﯽ ﻧﯿﺴـــﺎن )ﺋﭘﺮﯾﻞ( ی راﺑﺮدوودا ﻟ واﺷـــﻨﺘﻦ و ﻟ ﻣﺎوەی ﻛﯚڕﻜﯽ ﻧﺎﺋﺎﺳـــﺎﯾﯽ دوو رۆژە دەرﺑﺎرەی رواﻧﮕ ﺗﺎزە ﺳـــﺘﺮاﺗﯿﮋﯾﯿﻛﺎﻧﯽ وﯾﻼﯾﺗ ﯾﻛﮕﺮﺗﻮوەﻛﺎن ﭘرەﯾـــﺎن ﭘﺪرا .ﻟو ﻛـــﯚڕەدا ،ﻛ ﻟﻻﯾن ﭘﯾﻤﺎﻧﮕـــی ﻟﻜﯚﯿﻨـــوە ﺳـــﺘﺮاﺗﯿﮋﯾﯿ ﻧﺗوەﯾﯿﻛﺎﻧﯽ ﺳـــر ﺑ زاﻧﻜﯚی ﺑرﮔﺮﯾﯽ ﻧﺗوەﯾـــﯽ رﻜﺨﺮاﺑﻮو ،ﺋو ﻛﺳـــﺎﯾﺗﯿﺎﻧ وﺗﺎرﯾﺎن ﭘﺸﻜش ﻛﺮد :ﯾﺎرﯾﺪەدەری وەزﯾﺮی ﺑرﮔﺮی ﺑﯚ ﺳﯿﺎﺳت ﺧﺎﺗﻮو ﻣﯿﺸﻞ ﻓﻠﻮرﻧﯽ، ﺑڕﻮەﺑری ﭘﻼﻧﺪاﻧﺎﻧﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻟ وەزارەﺗﯽ دەرەوە ﺧﺎﺗﻮو ﺋﺎن ﻣﺎری ﺳﻠﯚﺗر ).(2
"ﺑ رەﭼﺎوﻛﺮدﻧﯽ ﮔﯚڕاﻧﻜﺎرﯾ رﯾﺸﯾﯿﻛﺎﻧﯽ ﺋﻣـــۆ ،دەﺑـــ ﺋﻤـــ ﺋو ﺷـــﺘﺎﻧی ﻛ دەﺗﻮاﻧﯿﻦ ﻛﺎرﯾﮕرﯾﻤﺎن ﺑﺳرﯾﺎﻧوە ھﺑﺖ ﺟﯿﺎﺑﻜﯾﻨوە ﻟو ﺷﺘﺎﻧی ﻛ دەﺑ ﺧﯚﻣﺎﻧﯽ ﻟﮔﺪا ﺑﮕﻮﻧﺠﻨﯿﻦ" .ﺑﯚ ﻧﻤﻮوﻧ ﺳﺑﺎرەت ﺑ ھﻜﺸﺎﻧﯽ ھﺰی ﭼﯿﻦ و ھﯿﻨﺪﺳﺘﺎن ،ﮔﻮﺗﯽ ﻛ" : ﺋﻤ ﻧﺎﺗﻮاﻧﯿﻦ رەوی ﺷﺘﻛﺎن ﺑﮕﯚڕﯾﻦ – ھﯿﭻ ﺷﻮازﻜﯽ دﯾﻜی ﭘﺳﻧﺪﻛﺮاو ﻧﯿﯿ ﺗﺎ ﮔﺷـــﻛﺮدﻧﯽ ﺋو دوو وﺗ دواﺑﺨﺎت". ﻟ ﺟﯿﺎﺗﯽ ﺋﻣ ،دەﺑﺖ واﺷﻨﺘﻦ ھوﺒﺪات ھـــﺎوﻛﺎری ﺋو وﺗﺎﻧ ﺑـــﻜﺎت و ﺑﯿﺎﻧﮫﻨﺘ رﯾـــﺰی ﺧﺑﺎﺗﯽ ﺧﯚی ﻟـــ دژی ﮔﯿﺮوﮔﺮﻓﺘ ﺟﯿﮫﺎﻧﯿﯿﻛﺎﻧـــﯽ وەك دواﻛوﺗﻮوﯾﯽ ،ﮔﯚڕاﻧﯽ ﻛﺷﻮھوا و ﺑﺴروﺑرﯾﯽ ﺋﺎﺑﻮوری. دﯾﺎرە ﺋﻣ ﭘﻮﯾﺴـــﺘﯽ ﺑـــ وازھﻨﺎن ﻟ ھﻣﻮو ﺋو ﺷـــﺘﺎﻧ ھﯾ ﻛ ﻟﻮوﺗﺒرزی و ﺑﺎوﻛﺴـــﺎﻻرﯾﯿﺎن ﭘﻮە دﯾﺎرە .ﻓرﻣﺎﻧﺒرﻜﯽ وەزارەﺗﯽ دەرەوەی ﺋﻣﺮﯾﻜﺎ دە":ﭘﻮﯾﺴﺘ ﻓﺮی ﺑڕﻮەﺑﺮدن ﺑﯿﻦ ﻟ ﺟﯿﮫﺎﻧﻜﯽ ﺋﺎﺳﯚﯾﯿﺪا ﻧك ﻟ ﺟﯿﮫﺎﻧﻜـــﯽ ھڕەﻣﯿﺪا .ﻧﺎﺗﻮاﻧﯿﻦ ﺑ وﺗـــﺎن ﺑﯿﻦ ﭼﯚن رەﻓﺘـــﺎر ﺑﻜن ،دەﺑ ﺷـــﻮازی ﻗﻧﺎﻋت ﭘﮫﻨﺎن ﺑﻛﺎرﺑﻨﯿﻦ". ﻟ ھﻧـــﺪێ ﺣﺎﺗﺪا ،ﺋﻣـــ رەﻧﮕ واﺗﺎی ﻛﺎرﻛﺮدن ﻟ دەرەوەی ﺷﻮازە ﺋﺎﺳﺎﯾﯿﻛﺎﻧﯽ دﯾﭙﻠﯚﻣﺎﺳـــﯿت ﺑﮕﯾﻨـــ ،ﺑ ﻣﺑﺳـــﺘﯽ ﺧﯚﮔﯾﺎﻧﺪن ﺑ داﻧﯿﺸـــﺘﻮاﻧﯽ ﺋو وﺗﺎﻧی ﻛ ﮔﺮﻧﮕﻦ ،ﺋﻣش ﻟ رﮕ ﻧﺎﻓرﻣﯿﯿﻛﺎﻧﯽ ﻛﯚﻣﯿﻮﻧﯿﻜﺎﺳﯿﯚﻧوە. ﺋم رﺒﺎزە ،ﺑﯚ وەزﯾﺮی ﻛﺎروﺑﺎری دەرەوە ﺧﺎﺗﻮو ھﯿﻼری ﻛﻠﯿﻨﺘﻦ ،دەﻛﺮێ وەك "ھﺰی زﯾﺮەك" وەﺳﻔﺒﻜﺮێ ،واﺗ " ﺑﻛﺎرھﻨﺎﻧﻜﯽ ورﯾﺎﯾﺎﻧی ھﻣـــﻮو ﺋو ﺗﻮاﻧﺎﯾﯿی ﻛ ﻟﺑر دەﺳـــﺘﻤﺎﻧﺪاﯾ ،ﻟواﻧـــ ھـــﺰە ﺋﺎﺑﻮوری و ﺳـــﺑﺎزﯾﯿﻛﻣﺎن ،ﺗﻮاﻧﺎی ﭼﺎرەﺳرﻛﺮدن و داھﻨﺎﻧﻤﺎن ،ھروەھﺎ ﺑﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ و ﻣﺘﻤﺎﻧی ﺳرۆﻛ ﺗﺎزەﻛﻣﺎن و ﺗﯿﻤﻛی ).(3
ﻛﺎری ھﻮﻧرﻣﻧﺪ Gutzon Borglum
ﺑم ﺑڕﺰ ﺋﯚﺑﺎﻣﺎ ﺑﺷﯽ ﺋوە ﭘﺮاﮔﻤﺎﺗﯿﯿ ﻛ ﭘﯽ واﻧﺑﺖ ﺋو ﺑﯿﺮۆﻛ و ﭘﺸﻨﯿﺎزاﻧی ﻟـــو ﺑﻮارەﻛﺎﻧﯽ ﺟـــﯽ ﮔﺮﻧﮕﯿﭙﺪاﻧﯽ ﺋودا دەوروژﻨﺮـــﻦ -ﭼﻛﺪاﻣﺎﯿﻨـــﯽ ﺋﺗﯚﻣـــﯽ، ﺋﺎﺷﺘﯽ ﻟ رۆژھﺗﯽ ﻧﺰﯾﻚ ،رﯾﺸﻛﺸﻜﺮدﻧﯽ ھـــژاری و ..ھﺘﺪ -رەﻧﮕـــ ﺑدﯾﺒﻦ ﺋﮔر "ﺑرژەوەﻧﺪﯾﯿ ﻧﺗوەﯾﯿـــ "ﺑﻨڕەﺗﯿﻛﺎﻧﯽ ﺋﻣﺮﯾﻜﺎ ﭘﺸﺘﮕﻮێ ﺑﺨﺎت ،ﯾﺎن ﺋﮔر ﺗﻮﮋە ﮔﺮﻧﮕﻛﺎﻧﯽ دەﻧﮕﺪەران ﻟدژی وەﺳﺘﺎﻧوە. ﻟ ﻛﺎﺗﻜﯽ دﯾﺎرﯾﻜـــﺮاودا ،دەﻛﺮا ﺑﺎس ﻟ ﮔاﻧوەی دﯾﻤﻮﻛﺮاﺳـــﯽ ﺑﯚ ﺋﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﭼﺎﻛﻜﺮدﻧﯽ ﻣرﺟﻛﺎﻧﯽ ژﯾﺎﻧﯽ داﻧﯿﺸـــﺘﻮاﻧﯽ ﺋو وﺗ ﺑﻜﺮاﺑﺎﯾ .ﺑم وا ﭘﺪەﭼ ﺋﻣ ﭼﯿﺘﺮ ﻟ ﺗﻮاﻧﺎی واﺷﻨﺘﻨﺪا ﻧﺑﺖ ،ﻟ ھﻣﻮو ﺣﺎﺗﻜﺪا ﺑو ﻧﺮﺧ ﻧﺎ ﻛ ﺋﻣﺮﯾﻜﺎ دەﺗﻮاﻧ ﺑﯿﺪا .ﻛواﺗ ﺋﯿﺨﺘﯿﺎرەﻛ - ھروەﻛﻮ ﺑڕﺰ ﺋﯚﺑﺎﻣـــﺎ دەﺑـــ ﺑﯿﺰاﻧ -دەﻛوﺘـــ ﻧﻮان ﺳـــرﻛوﺗﻨﻜﯽ ﮔﺮﯾﻤﺎﻧﻛـــﺮاوی ﺗﺎﯿﺒﺎن و ﺋﯚﭘراﺳـــﯿﯚﻧﻚ ﺑ ﺋﺎﻣﺎﻧﺠﯽ رەﺧﺴـــﺎﻧﺪﻧﯽ دەرﻓت ﺑﯚ ﺳرۆك ﺣﻣﯿﺪ ﻛﺎرزای ﺗﺎوەﻛﻮ ﺧﯚی ﺑﻜﺘـــوە .ﺑﺎﺑﺗﻜﯽ دﯾﻜ ﻛ ﺟﯽ ﺗﺮس و ﻧﯿﮕراﻧﯿﯿ ﺋوەﯾ ﻛ ﺳرﻛوﺗﻨﯽ ﺗﺎﯿﺒﺎﻧـــﯽ ﺋﻓﻐﺎﻧﺴـــﺘﺎن ﺑﺒﺘـــ ھـــﯚی ﺑرزﺑﻮوﻧوەی ورەی ﺗﺎﯿﺒﺎﻧﯽ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎﻧﯿﺶ. ﺑﺎرودۆﺧـــﯽ ﺋﺮاﻧﯿـــﺶ ﮔﺮﻓﺘﻜﯽ ﺋﺎﯚزە. ﺑڕـــﺰ ﺋﯚﺑﺎﻣـــﺎ ﺑـــ ڕووﻧﯽ ﺋـــم ﻛﺎراﻧی ﭘﺒﺎﺷ :داﻧﻮﺳـــﺘﺎﻧﺪن ﺑﯚ ﭼﺎرەﺳرﻛﺮدﻧﯽ ﻛﺸـــی ﭘﯿﺘﺎﻧﺪﻧﯽ ﯾﯚراﻧﯿﯚم ،ﺋﻣش ﺋو ﺑﺎوەڕە ﭘﺸﺘاﺳﺖ دەﻛﺎﺗوە ﻛ ﻛﺎرﯾﮕرﺘﯽ داﻧﻮﺳـــﺘﺎﻧﺪن ﻟ رووﺑڕووﺑﻮوﻧوە زﯾﺎﺗﺮە. ﺑـــﯚ ﺋـــو ﻣﺑﺳـــﺘ ،ﺋﯚﺑﺎﻣـــﺎ ھوﯽ دا ﺋﺮاﻧﯿﯿـــﻛﺎن ﺑﮫﻨﺘـــوە ﺳـــر ﻣـــﺰی داﻧﻮﺳـــﺘﺎﻧﺪن ،ھﺎوﺗـــﺎ ﻟﮔـــڵ ھﻨﺎﻧڕای رووﺳـــﯿﺎ ﺑﯚ ﭘﻮﯾﺴﺘﯽ ﺳﺰا ﺳـــﭘﺎﻧﺪن ﻟ ﺣﺎﺗﻜﺪا ﺋﮔر داﻧﻮﺳﺘﺎﻧﺪﻧﻛﺎن ﺷﻜﺴﺖ ﺑﻨﻦ .ﺷـــﺘﻜﯽ ﮔﺮﻧﮕﯽ دﯾﻜش ﺋوەﺑﻮو ﻛ ﺋﯿﺴﺮاﺋﯿﻠﯿﯿﻛﺎﻧﯽ ھﻨﺎﯾ ﺳر ﺋو راﯾی ﻛ ﻣﺎدام ﮔﻔﺘﻮﮔـــﯚﻛﺎن ﺑرەوﭘﺶ دەﭼﻦ ﭘﻧﺎ ﻧﺑﻧ ﺑر ھﺮﺷـــﯽ ﺳﺑﺎزی .ﺑم ﻟﮔڵ ﺋوەﺷﺪا ،ﺑﻛﺎرھﻨﺎﻧﯽ ھﺰ ﺋﮔرﻜﯽ دوور ﻧﯿﯿ .(4) ﻟﺑرﺋوەی واﭘﻨﺎﭼ ﺳﺰای ﺗﺎزە ﺋﺮاﻧﯿﯿﻛﺎن ﺑﺘﺮﺳـــﻨ ،ﺑﯚﯾ ﺑڕﺰ ﺋﯚﺑﺎﻣﺎ دەﺑ ﺳرﻟﻧﻮێ ﺑﯿﺮ ﻟ ﭘﻧﺎﺑﺮدﻧ ﺑر ھﺰی ﺳرﺑﺎزی ﺑﻜﺎﺗوە. ھرﭼﯽ ﭘﯾﻮەﻧﺪی ﺑ رووﺳﯿﺎﺷوە ھﯾ، ﺳـــرۆك ھوﺪەدات ﺟﯚرە ﭘﯾﻮەﻧﺪﯾﯿك ﻟﮔڵ ﺋـــو وﺗ داﻣزرﻨـــ ﻛ ﻟﮔڵ ﭼﻛﺪاﻣﺎﯿﻨﯽ ﺋﺗﯚﻣﯽ و رووﺑڕووﺑﻮوﻧوەی ﺋﺮان ﺑﺖ .ﺑﯚ ﮔﯾﺸـــﺘﻦ ﺑ ﺋﺎﻣﺎﻧﺠﻛﺎﻧﯽ، ﺋﯚﺑﺎﻣﺎ ھوﯿﺪا ﻣﺘﻤﺎﻧی ﺳـــرۆك دﯾﻤﯿﺘﺮی ﻣدﭬدﭫ ﺑ دەﺳﺘﺒﻨ و ﭘﯿﺮۆزﺑﺎﯾﯽ ﻟﻜﺮد ﺑ ﺑﯚﻧـــی وازھﻨﺎن ﻟ ﺧﻮو و ﻧرﯾﺘﻛﺎﻧﯽ ﺳـــردەﻣﯽ ﺟﻧﮕﯽ ﺳـــﺎرد و ﺳرزەﻧﺸﺘﯽ ﭬﻼدﯾﻤﯿﺮ ﭘﻮﺗﯿﻨﯽ ﻛﺮد ﻛ ﻻﯾﻧﮕﯿﺮی "ﺷﻮازی
ﻛﯚن دەﻛﺎت ﺑﯚ ھﺴﻮڕاﻧﺪﻧﯽ ﻛﺎروﺑﺎر) ."(5ﻟ ﭼﻧﺪ دﯾﺪارﻜﯽ راﺳﺘوﺧﯚدا ،ﺑڕﺰ ﺋﯚﺑﺎﻣﺎ ﭘﺸـــﺘﮕﯿﺮﯾﯽ ﺑڕﺰ ﻣدﭬدﭭﯽ وەرﮔﺮت ﺑﯚ ﻛﻣﻜﺮدﻧوەﯾﻛﯽ ﮔﺮﻧﮕﯽ ﺟﺒﺧﺎﻧی ﭼﻛﯽ ﺋﺗﯚﻣـــﯽ ھردووﻻ و ھروەھﺎ ﺑﻨﯿﺸـــﯽ وەرﮔﺮت ﺑﯚ ﺳـــﭘﺎﻧﺪﻧﯽ ﺳﺰا ﺑﺳر ﺋﺮاﻧﺪا ﺋﮔر ﭘﻮﯾﺴـــﺖ ﺑﻜﺎت .ﺑـــم ﺗﻜﭽﻮوﻧﯽ ﭘﯾﻮەﻧﺪﯾﯿﻛﺎﻧﯽ ﻧﻮان ﻣﯚﺳﻜﯚ و ﺋﯚﻛﺮاﻧﯿﺎ) ﺑواﻧـــ وﺗﺎرەﻛی ﻣﺎﺗﯿﻠـــﺪ ﮔﯚواﻧﻚ ،ﻟم ژﻣﺎرەﯾدا( ،ﯾﺎن ﻟﮔڵ ﻛﯚﻣﺎرەﻛﺎﻧﯽ دﯾﻜی ﺳـــﯚﭬﯿﺗﯽ ﭘﺸـــﻮو ،رەﻧﮕـــ ﺑﺒﺘ ھﯚی ﻧﺎﻛﯚﻛﯽ ﻟﮔڵ واﺷﻨﺘﻦ. ﻟ ﻛﯚﺗﺎﯾﯿﺪا ،ﺳـــﺑﺎرەت ﺑـــ ﭘﻛﯿﻨﯿﺶ، ﺑڕـــﺰ ﺋﯚﺑﺎﻣﺎ ھوﯿـــﺪاوە ﭼﻮارﭼﻮەﯾﻛﯽ ﺗـــﺎزەی ﭘﯾﻮەﻧـــﺪی داﺑﻨﺖ ﻛـــ رەﭼﺎوی ﭘﺎﯾی زﻟﮫﺰە ھﻜﺸـــﺎوەﻛی ﭼﯿﻦ ﺑﻜﺎت و ﻟ ھﻣﺎن ﻛﺎﺗﯿﺸـــﺪا ﺋﺎزادﯾـــﯽ ﻛﺮدارﯾﺶ ﺑﯚ وﯾﻼﯾﺗ ﯾﻛﮕﺮﺗـــﻮوەﻛﺎن دەھﺘوە. ﺑﯚ ﺋو ،ﺋﻣﺠﯚرە ﭼﻮارﭼﻮەﯾ ﭘﻮﯾﺴـــﺘ، ﺋﮔر ﺑﻤﺎﻧوێ ﺗﻮوﺷﯽ ﻗﯾﺮان ﻧﺑﯿﻦ ﻟﺳر ﺗﺎﯾﻮان و ھروەھﺎ ھﺎوﻛﺎرﯾﯽ ﭘﻛﯿﻦ ﻟﺳر ﭘﺮﺳـــﻛﺎﻧﯽ وەﻛﻮ ﮔرﻣﺒﻮوﻧﯽ ﻛﺷﻮھوا و ﺑوﺑﻮوﻧـــوەی ﺋﺗﯚﻣﯽ ﻟ ﺋﺮان و ﻛﯚرﯾﺎی ﺑﺎﻛـــﻮور ﻣﺴـــﯚﮔر ﺑﻜﯾـــﻦ .ﺑـــم ﺋﻣ ﭘۆژەﯾﻛـــﯽ ﺋﺎواﺗﺨﻮازە ،ﺑ ﺣﯿﺴـــﺎﺑﻜﺮدن ﺑﯚ ﺋـــو ﻧﯿﮕراﻧﯿﯿی -ﺗـــﺎ ڕاددەﯾك ﻟ ﺋﻣﺮﯾﻜﺎ ﻟ ﺋﺎراداﯾ - ﻛ ﺳـــﻧﮕ ﺋﺎﺑﻮورﯾ ﮔﺷﻛﺮدووەﻛی ﭼﯿﻦ دروﺳﺘﯽ دەﻛﺎت. ﺋم رﺒـــﺎزەی ﺑڕـــﺰ ﺋﯚﺑﺎﻣـــﺎ ﻟﻛﺎﺗﯽ ﺳـــرداﻧﻛﯾﺪا ﺑـــﯚ ﭘﻛﯿـــﻦ ﻟ ﺗﺸـــﺮﯾﻨﯽ دووەم )ﻧﯚﭬﻤﺒـــر(ی 2009ﺑڕووﻧـــﯽ ﺑ دﯾﺎرﻛـــوت .زۆر ﻟـــ ھﺎووﺗﯿﺎﻧﯽ ﺋﻣﺮﯾﻜﯽ ﭘﯿﺎن ﻧﺎﺧﯚش ﺑﻮو ﻛ ﺳرۆﻛﻛﯾﺎن ﺑﺎﺳﯽ ﭘﺸﻠﻜﺮدﻧﻛﺎﻧﯽ ﻣﺎﻓﯽ ﻣﺮۆﭬﯽ ﻟ ﺗﯿﺒﺖ و ﻧﺮﺧﺪاﺑزاﻧﺪﻧ دەﺳﺘﻜﺮدەﻛی دراوی ﭼﯿﻨﯽ
ﻧﻛﺮد .ﺑم ﻟﮔڵ ﺋوەﺷـــﺪا ،ﺳـــرۆك ﺋﯚﺑﺎﻣـــﺎ و ﺳـــرۆك ھﻮ ژﯾﻨﮕﺘـــﺎو ﻟ17 ی ﺗﺸﺮﯾﻨﯽ دووەم )ﻧﯚﭬﻤﺒر(دا ،رﻜﻜوﺗﻨﻜﯽ ﻣﺑﺪەﺋﯿﯿﺎن ﺋﯿﻤﺰا ﻛﺮد ﻟﺳـــر ﭘﯾﻮەﻧﺪﯾﯿ ﺋﺎﯾﻨﺪەﯾﯿﻛﺎﻧـــﯽ ﻧﻮان ھـــردوو وت ،ﻛ رەﻧﮕـــ ﺑﺒﺘ ﭼﻮارﭼـــﻮەی ھﺎوﻛﺎرﯾﯿﻛﯽ درﮋﺧﺎﯾن وەك ﺋوەی ﺑڕﺰ ﺋﯚﺑﺎﻣﺎ ﺋﺎواﺗﯽ ﺑﯚ دەﺧﻮاﺳـــﺖ" :وﯾﻼﯾﺗ ﯾﻛﮕﺮﺗﻮوەﻛﺎن و ﭼﯿﻦ ﺑﻨﺎﺧﯾﻛﯽ ھﺎوﻛﺎرﯾﯿﺎن ھﯾ ﻛ ھﺗﺎ دێ ﻓﺮاواﻧﺘـــﺮ دەﺑ ،ھروەھـــﺎ دەرﺑﺎرەی ﭼﻧﺪﯾﻦ ﭘﺮﺳـــﯽ ﺳـــرەﻛﯿﯽ ﭘﯾﻮەﺳﺖ ﺑ ﺳـــﻗﺎﻣﮕﯿﺮی و ﺧﯚﺷـــﮕﻮزەراﻧﯿﯽ ﺟﯿﮫﺎن، ﭼﻧﺪﯾﻦ ﺑرﭘﺮﺳﯿﺎرﺘﯿﯽ ھﺎﺑﺷﯿﺎن ھﯾ ﻛ ھﺗﺎ دێ ﮔورەﺗﺮ دەﺑﻦ". ﻟھر ﺷﻮﻨﻚ ﺑﯚی ﻛﺮاﺑ ،ﺑڕﺰ ﺋﯚﺑﺎﻣﺎ ھوﯿـــﺪاوە دﯾـــﺪی ﺧﯚی ﺑـــﯚ ﭘﯾﻮەﻧﺪﯾﯿ ﻧﻮدەوﺗﯿﯿـــﻛﺎن ﻟﮔـــڵ ﺧﻜﯽ دﯾﻜ ﺑش ﺑـــﻜﺎت ،ﺑم دوودﯿـــﺶ ﻧﺑﻮوە ﻟ رەﺗﻜﺮدﻧـــوەی ھر ﭘۆژەﯾـــك ﺋﮔر ﻟ دەرەوە ﯾـــﺎن ﻟﻧﺎوﺧـــﯚی وت ﺑ ﺗﻮوﻧﺪی ﺑرھﺴﺘﯽ ﻛﺮاﺑﺖ .ﻟ ﺋﻣﺮﯾﻜﺎی ﻻﺗﯿﻨﺪا، ﺳﯿﺎﺳـــﺗﻛی ھﻨﺪە ﻟ ﺳﯿﺎﺳﺗﯽ ﺑڕﺰ ﺑﻮش ﺟﯿﺎواز ﻧﯿﯿ .ھر ﻛ ﺧﻮاﺳـــﺘﻛی ﺑﯚ ﻧﺎﭼﺎرﻛﺮدﻧﯽ ﺋﯿﺴـــﺮاﺋﯿﻞ ﺑ وەﺳـــﺘﺎﻧﺪﻧﯽ دروﺳﺘﻜﺮدﻧﯽ ﻛﯚﻟﯚﻧﯽ ﺗﺎزە ﻟ ﻛﻧﺎری رۆژﺋﺎوا ﺑرەوڕووی ﺑرھﺴﺘﯿﯿﻛﯽ ﺗﻮوﻧﺪ ھﺎت ،ﺑ ﺳ و دوو وازی ﻟو رﺒﺎزە ھﻨﺎ.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ وەرﮔاﻧﯽ :ﻛﺎﻧﺑﯽ ﻣﺤﻣﻤد ﻋو
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ژﺪەر و ﭘراوﺰەﻛﺎن:
) (1ﺑـــم ﺧﺎﺗﻮو ھﯿـــﻼری ﻛﻠﯿﻨﺘﻦ راوﮋﻛﺎرﻜﯽ ھﯾ ﺑﯚ "ﺋﻣﺮﯾـــﻜﺎی ﻻﺗﯿﻦ" ﺋوﯾﺶ ﺑڕﺰ ﺟﯚن ﻧﮕﺮۆﭘﯚﻧﺘﯿ ،ﻛ ﭘﺸﺘﺮ ﻟ ھﯿﻨﺪۆراس ﺑﺎﯿﯚز ﺑﻮو ،ﻟ ﻛﺎﺗﯽ ﺟﻧﮕﯽ دەﺳﺘﺪرﮋی ﻟ دژی ﻧﯿﻜﺎراﮔﻮا ،ﻟ ﻋﺮاق ﻟ دوای ﻟﺳـــﺪارەداﻧﯽ ﺳددام ﺣﻮﺳﻦ ﺑﺎﯿﯚز ﺑﻮو ،ﺋﯿﻨﺠﺎ ﺑڕﻮەﺑری ھواﮕﺮﯾﯽ ﻧﺗوەﯾﯽ ﺑﻮو ﻟ دوای 11ی ﺳـــﭙﺘﻣﺒر ،2001رۆﯽ ﮔاوە ﻟ ﻛﻮدﺘﺎ ﺗﺎزەﻛی ھﯿﻨﺪۆراس و ﻟ ﺑﻓرﻣﯽ ﻧﺎﺳـــﯿﻨﯽ ﺣﻜﻮﻣﺗ ﻧﺎﺷـــرﻋﯿﯿﻛی ﻛ ﻟ ﺋﺎﻛﺎﻣﯽ ھﺒﮋاردﻧﻛﺎﻧﯽ دوای ﻛﻮدﺘﺎ ھﺎﺗ ﺳرﻛﺎر. ) (2ﺋـــو ﻛـــﯚڕە ﻛ ﻟـــ 7 و 8ی ﺋﭘﺮﯾﻞ ﺑﺳـــﺘﺮا ،ﺋﺎﻣﺎﻧﺠﻛی ﻧﺎﺳـــﺎﻧﺪﻧﯽ راﭘﯚرﺗﻛی ﭘﯾﻤﺎﻧﮕی ﻟﻜﯚﯿﻨوە ﺳﺘﺮاﺗﯿﮋﯾﯿ ﻧﺗوەﯾﯿﻛﺎن ﺑﻮو ﺑﻧﺎوﻧﯿﺸﺎﻧﯽ "ھﺴﻧﮕﺎﻧﺪﻧﯽ ﺳﺘﺮاﺗﯿﮋی ﺟﯿﮫﺎﻧﯽ ." 2009 ) (3ھﯿﻼری ﻛﻠﯿﻨﺘﻦ " ،ﮔﻮﺗﺎری ﺳﯿﺎﺳـــﺗﯽ دەرەوە ﻟ ﺋﻧﺠﻮوﻣﻧﯽ ﭘﯾﻮەﻧﺪﯾﯿ دەرەﻛﯿﯿﻛﺎن " واﺷﻨﺘﻦ دی ﺳﯽ15 ،ی ﺗﻣﻤﻮز )ﺟﻮﻻی( ی . 2009 www.state.gov ) (4ﺑواﻧ ﮔﺎرﭗ ﭘﯚرﺗر" ،ﻧﮫﻨﯿﻛﺎﻧﯽ داﻧﻮﺳﺘﺎﻧﺪﻧﻛﺎن ﻟﮔڵ ﺋﺮاﻧﺪا" ،ﻟﻮﻣﯚﻧﺪ دﯾﭙﻠﯚﻣﺎﺗﯿﻚ، ﻛﺎﻧﻮوﻧﯽ ﯾﻛم )دﯾﺴﻤﺒر( ی .2009 ) (5ﻧﯿﻮﯾﯚرك ﺗﺎﯾﻤﺰ3 ،ی ﺗﻣﻤﻮز )ﺟﻮﻻی( .2009
99
MONDE MONDE LE
LE
ﻓﺒﺮﯾﻮەری ﻓﺒﺮﯾﻮەری diplomatique2010 2010 diplomatique ﻛﻮردی
ﻛﻮردی
ھﺎﯾﺘﯽ ،ﺑﻮوﻣﻟرزەی ﻛﻮﺮەوەری ﺋـــو ﺑﻮوﻣﻟرزەﯾی ﻛ ھﺎﯾﺘـــﯽ ھژاﻧﺪ، ﻧﺰﯾﻜی 150ھزار ﻛـــس ﺑﻮوﻧ ﻗﻮرﺑﺎﻧﯽ و ﻣﻠﯿﯚﻧﻚ زﯾﺎﺗﺮﯾﺸـــﯽ ﺗﻮوﺷﯽ ﻟﻘوﻣﺎن ﻛﺮد و ﭘراﮔﻧﺪەی ﻛﻮﭼ و دەﺷـــﺘﻮدەرەﻛﺎن ﺑﻮون. ﻣﮋووی ھﺎﯾﺘـــﯽ ﻟﮔڵ ﺋﺎﻓﺎﺗـــﺪا ھﺎوﺟﻮوﺗ. ﭘﺪەﭼﺖ ھﻧﺪەش ﺳﺮوﺷﺘﯽ ﻧﺑﺖ ھروەﻛﻮ ﻟ رواﺗﺪا دەردەﻛوﺖ .ﺑﺎھﯚز و رەھﯾك ﺑﺳ ﺑﯚ ﺋوەی دەﯾﺎن ﻛس ﺑﻔوﺗﻨ و رﻮﺑﺎﻧﯽ ﮔڕەﻛﻜﯿﺶ ﺗﻜﻮﭘﻚ ﺑﺪات. ﻟ ﭘﺘﯿﯚﻧﭭﯿـــﻞ ﻗﻮﺗﺎﺑﺨﺎﻧﯾك ﺑ ﭘﻧﺠﺎ ﻗﻮﺗﺎﺑﯿـــوە ﻧﻐـــﺮۆ ﺑﻮو .ﻛﺷـــﺘﯿﯿﻛﯽ ﭼﻮارﺳـــد ﻛﺳـــﯿﯽ ﻧﻮﻗﻤﯽ ﺋـــﺎو ﺑﻮو، رەﺷـــﺑﺎﯾﻛﯽ ﻣﺎﻣﻨﺎوەﻧﺪی ﺑﻮوە ﻣﺎﯾی ﻓوﺗﺎﻧـــﯽ ﻧﺰﯾﻜـــی ھزار ﻛـــس).(2 ﮔردەﻟﻮوﻟﻚ ﺳـــداﻧﯽ ﻛﺮدە ﻗﻮرﺑﺎﻧﯽ، ھرھﻣﺎن ﮔردەﻟﻮول ﻟ ﻛﻮﺑﺎ و ﻓﻠﯚرﯾﺪا
ﺋو ﺑﻮوﻣﻟرزەﯾی ﻛ ھﺎﯾﺘﯽ ھژاﻧﺪ ،ﻧﺰﯾﻜی 150ھزار ﻛس ﺑﻮوﻧ ﻗﻮرﺑﺎﻧﯽ و ﻣﻠﯿﯚﻧﻚ زﯾﺎﺗﺮﯾﺸﯽ ﺗﻮوﺷﯽ ﻟﻘوﻣﺎن ﻛﺮد و ﭘراﮔﻧﺪەی ﻛﻮﭼ و دەﺷﺘﻮدەرەﻛﺎن ﺑﻮون .ﻣﮋووی ھﺎﯾﺘﯽ ﻟﮔڵ ﺋﺎﻓﺎﺗﺪا ھﺎوﺟﻮوﺗ. ﭘﺪەﭼﺖ ھﻧﺪەش ﺳﺮوﺷﺘﯽ ﻧﺑﺖ ھروەﻛﻮ ﻟ رواﺗﺪا دەردەﻛوﺖ .ﺑﺎھﯚز و رەھﯾك ﺑﺳ ﺑﯚ ﺋوەی دەﯾﺎن ﻛس ﺑﻔوﺗﻨ و رﻮﺑﺎﻧﯽ ﮔڕەﻛﻜﯿﺶ ﺗﻜﻮﭘﻚ ﺑﺪات .ﻟ ﭘﺘﯿﯚﻧﭭﯿﻞ ﻗﻮﺗﺎﺑﺨﺎﻧﯾك ﺑ ﭘﻧﺠﺎ ﻗﻮﺗﺎﺑﯿوە ﻧﻐﺮۆ ﺑﻮو .ﻛﺷﺘﯿﯿﻛﯽ ﭼﻮارﺳد ﻛﺳﯿﯽ ﻧﻮﻗﻤﯽ ﺋﺎو ﺑﻮو ،رەﺷﺑﺎﯾﻛﯽ ﻣﺎﻣﻨﺎوەﻧﺪی ﺑﻮوە ﻣﺎﯾی ﻓوﺗﺎﻧﯽ ﻧﺰﯾﻜی ھزار ﻛس .ﮔردەﻟﻮوﻟﻚ ﺳداﻧﯽ ﻛﺮدە ﻗﻮرﺑﺎﻧﯽ ،ھرھﻣﺎن ﮔردەﻟﻮول ﻟ ﻛﻮﺑﺎ و ﻓﻠﯚرﯾﺪا ﺗﻧﮫﺎ ھر ﻟ ﺗﻮاﻧﺎﯾﺪا دەﺑﺖ ﭼﻮار ﭘﻨﺞ ﻛس ﺑﻜﺎﺗ ﻗﻮرﺑﺎﻧﯽ.
ﻛﺮﯾﺴﺘﯚف وارﻧﯽ
)(1
ﻣﮋووی ھﺎﯾﺘﯽ ﻟﮔڵ
ھﺎﯾﺘﯽ ﺑ ﯾﻛﻚ
ﺋﺎﻓﺎﺗﺪا ھﺎوﺟﻮوﺗ.
ﻟ دەوﺗ ھرە
ﭘﺪەﭼﺖ ھﻧﺪەش
دەﺳﺘﻜﻮرﺗﻛﺎﻧﯽ دوﻧﯿﺎ
ﺳﺮوﺷﺘﯽ ﻧﺑﺖ ھروەﻛﻮ
دەژﻣﺮدرﺖ
ﻟ رواﺗﺪا دەردەﻛوﺖ ﺗﻧﮫﺎ ھر ﻟ ﺗﻮاﻧﺎﯾﺪا دەﺑﺖ ﭼﻮار ﭘﻨﺞ ﻛس ﺑﻜﺎﺗ ﻗﻮرﺑﺎﻧﯽ. ﻟﺳﺎﯽ 2008ەوە ھﺎﯾﺘﯽ ﭼﻮار ﺑﺎھﯚزی ﺑ ﺧـــﯚوە ﺑﯿﻨﯿﻮە ﻛ ﺷـــﺎری ﮔﯚﻧﺎﯾﭫ- ﯾﺎن ﺑ ﺗواوی ﻟﻮوﺷـــﺪا ،ﺋو ﺷـــﺎرەی ﻛ ﭼﻮار ﺳـــﺎڵ ﻟوەوﭘﺶ ﻛﺎرەﺳﺎﺗﯿﻜﯽ ھﺎوﭼﺷـــﻨﯽ ﺑﺧﯚوە ﺑﯿﻨﯿﺒـــﻮو .ھﻣﻮو ﺟﺎرﻜﯿـــﺶ دەوت ﺑﺪەﺳـــت و ﺑ ﻧﻮﻗﺴـــﺎﻧﯽ و ﮔﻧﺪەﯿﯿوە ﺑرەوڕووﯾﺎن ﺑﻮوەﺗوە .دەوﺗﻚ ﺑﯚ ﺑدەﺳﺘﮫﻨﺎﻧﯽ ﻧﺰﻣﺘﺮﯾـــﻦ ﺑﮋﻮﯾـــﯽ ﻛﯚﻣﯾﺗﯽ ﭘﺸـــﺖ ﺑـــ رﻜﺨـــﺮاوە ﻧﺎﺣﻜﻮﻣﯿﯿـــﻛﺎن و ﺑ ﻛﻠﺴـــﺎ ﭘﻨﺘﻜﯚﺗﯿﺴـــﺘﻛﺎن و ﺋواﻧی دﯾﻜ دەﺑﺳـــﺘ ﺑﯚ ﺋـــوەی زەﻣﺎﻧﺗﯽ ﺑﺪەﺳـــﺗﯿﯽ ﺧﯚی ﺑـــﻜﺎت .ھﺎﯾﺘﯽ ﺑ ﯾﻛﻚ ﻟ دەوﺗ ھرە دەﺳﺘﻜﻮرﺗﻛﺎﻧﯽ دوﻧﯿـــﺎ دەژﻣﺮدرﺖ .ﺋـــو وﺗ ﻟ ﻧﻮ ﺳـــد وﺗﯽ ھرە ﭼ ﺑ داﻧﯿﺸـــﺘﻮان دەژﻣﺮدرﺖ ،ﻟﺳـــﺎﯽ 2003دا ھﺎﯾﺘﯽ ﯾﻛﻣﯿﻦ وت ﺑﻮو ﻛ ﻛﻣﺘﺮﯾﻦ ﺧرﺟﯽ ﺑﯚ ﺧﺰﻣﺗﮕﻮزارﯾﯽ ﮔﺸﺘﯽ ﺳرف ﻛﺮدووە. ھﺎﯾﺘﯽ ﻟ ﭘﺸﯽ ﭘﺸوەی ﺋو وﺗﺎﻧﯾ ﻛ ﻛﻣﺘﺮﯾﻦ ﺧرﺟﯽ ﻛﯚﻣﯾﺗﯽ ھﯾ! وﺷـــ و وﻨـــ دەﺗﻮاﻧﻦ ﺑـــ وردی ﺋم ﺣﻗﯿﻘﺗ ﺗﺎ ﺑﮕﻮازﻧوە. دەﻣﻜـــ ھﺎﯾﺘـــﯽ ﻟﻧـــﻮ ﺗﻧﮕﮋە و ﻗﯾﺮاﻧـــﯽ ژﯾﻨﮕـــدا ﭼﻗﯽ ﺑﺳـــﺘﻮوە. ﭘﺎﺷـــﻤﺎوەی ﺋﺎﮔﺮﭘﮋﻨـــﻛﺎن دﯾﻤﻧﻜﯽ ﺳـــﺎﻣﻨﺎﻛﯿﺎن داوەﺗـــ دەﺷـــﺖ و دەر و ﻟﺸﺎوی ﺑﺎراﻧﯽ ﺋﯿﺴـــﺘﯿﻮاﺋﯿﺶ ﺳرﺟم ﺋو ﻟﯿﺘﺎوە ﺧﺳﺘ ﺑ ھﻮروژم ﭘرﺗﻮﺑو دەﻛﺎﺗوە .دەﺳﺗﺪاراﻧﯿﺶ ،دەﺳﺗﯿﺎن ﺑﺳـــر ھﯿﭻ ﺷـــﺘﻜوە ﻧﯿﯿـــ ،دەﺑﻨ ﺑﯿﻨـــری ﺑﺌﺎﮔﺎ و ﺑﻘـــﻮدرەت ﺑراﻣﺒر ھﺎﯾﺘﯽ ،ﻛﺎری ھﻮﻧرﻣﻧﺪی ﺋﻣﺮﯾﻜﯽ Jude Papaloko ﺑ ﺟﯿﮫﺎﻧﻜـــﯽ ﺑﻧﺠﻜـــﺮاو .ﺗﻜﭽﻮوﻧﯽ ﺑﻨﻣﺎی ﺟﯿﯚﻟﯚﺟﯽ ،دوو ﺳدەش دەﺑﺖ ھﻨﺪە ﺗﻜﭽﻮوﻧﯽ ﺑ ﺧﯚوە ﻧﺑﯿﻨﯿﻮە ،ﺑﻮوەﺗ ﺷﻮﻨﻚ .ﻛرەﺳﺘی ﺧﺮاﭘﯽ ﺧﺎﻧﻮو ھروەﻛﻮ دروﺳﺘﺪەﻛﺮﺖ .ﺷﺎری ﺗﻧﻛ ﻟ ﻟﮋاﯾﯿﻛﺎﻧﺪا ﺑـــﺎر و ﺑﺎرﺳـــﺘﺎﯾﯿﻛﯽ دی و ھﻧـــﺪەی دﯾﻜ رووﺧﺴـــﺗﯽ ﺧﺎﻧﻮو دروﺳﺘﻜﺮدن ،ﺑ ﺋﺎﺳﺎﻧﯽ ﻛ ﭘﻠی ﻟﮋاﯾﯽ %50ﯾ ﯾﺎن ﻟﺳـــر ﮔﻮﻓك ﺳـــﯿﻤﺎی ﺋﺎﺧﺮ زەﻣﺎن دەﺑﺧﺸـــﺘ دﯾﻤﻧﯽ دەﺳـــﺘﺪەﻛوﺖ .ﻟ دۆڵ و ﺷﯿﻮەﻛﺎﻧﺪا ﺧﺎﻧﻮو و ﻛﻧﺎری دەرﯾﺎ ﭘﯾﺪا دەﺑﻦ .رﮋەی ھژارﯾﯽ ﭘﺎﺷﺎﮔرداﻧﯽ ﺷـــﺎر .ﭘﯚرت ﺋﯚ ﭘﺮەﻧﺲ ﭘﺶ دواﻧـــﺰەی ﻣﺎﻧﮕﯽ ﯾﻛﯽ )ﺟﺎﻧﯿﻮەری(ﺳـــﺎﯽ رەﺷﺑﺎﯾﻛﯽ ﻣﺎﻣﻨﺎوەﻧﺪی ﺑﻮوە ﻣﺎﯾی ﻓوﺗﺎﻧﯽ ﻧﺰﯾﻜی ھزار ،2010ﻛ داﻧﯿﺸـــﺘﻮاﻧﻛی ﻟ ﻧﯿﻮ ﺳـــدە دووﺟـــﺎر زﯾﺎدی ﻛﺮدووە ،ﺑ ﺷـــﺎر ﻧدەﭼﻮو، ﻛس .ﮔردەﻟﻮوﻟﻚ ﺳداﻧﯽ ﻛﺮدە ﻗﻮرﺑﺎﻧﯽ ،ھرھﻣﺎن ﺑﻜﻮ ﻟ ﮔڕەﻛﯽ ﻛﻛی ﺳرﯾك ،ﺑ ﺑ ﺧﺰﻣﺗﮕﻮزاری ،رۆژاﻧش دوو ﺳد ھزار ﻛس ﮔردەﻟﻮول ﻟ ﻛﻮﺑﺎ و ﻓﻠﯚرﯾﺪا ﺗﻧﮫﺎ ھر ﻟ ﺗﻮاﻧﺎﯾﺪا دەﺑﺖ ﻛﯚﭼﯿﺎن ﺑﯚی دەﻛﺮد و ﺧﯚﯾﺎن دەﭘﺳﺘﺎﯾ ﺋو ﮔڕەﻛﺎﻧ .ﺗﺎﻗ ﯾﺎﺳـــﺎ و رﺴﺎش ﻟﻣڕ ﭘﻼﻧﯽ ﭼﻮار ﭘﻨﺞ ﻛس ﺑﻜﺎﺗ ﻗﻮرﺑﺎﻧﯽ. ﺷﺎرەوە ،ﺑ ﯾﺎﺳﺎﯾﯽ ﺑﻮو .زﯾﺎدەڕۆﯾﯽ ﻟھﻣﻮو
ﭘﺸﻮازی ﻟﻨﻛﺮا .راﺳﺘ زﯾﻨﺪەﺑﭼﺎڵ ﻧﻛﺮا، ﺑم ﻟﻻﯾن وﺗﺎﻧﯽ رۆژﺋﺎواوە،ﻟﺳـــرووی ھﻣﻮوﯾﺎﻧـــوە ﻓرەﻧﺴـــﺎی ﻧﺎﭘﻠﯿﯚﻧﯽ ،ھوﯽ ﺋوەﯾﺎﻧﺪا ﺋم ﻣﻨﺪا ﻧﺎﺷـــرﻋﯿﯿی ﺷﯚڕﺷﯽ ﻓرەﻧﺴـــﯽ ﻟﻧﻮﺑرن .ﺋﺎ ﺑﻣـــ ﻟ ﻣﮋووی ھﺎﯾﺘـــﯽ ،ﮔرﻣﺘﺮﯾـــﻦ ﺧﻮﻦ ﻟـــ ﻗﺑﺮﻏﯾوە داﭼﯚڕا ،ﮔرﻣﺘﺮ ﻟ ﺧﻮﻨﯽ ﺷـــڕی رزﮔﺎرﯾﯽ ﻛ ﻟﺳـــﺎﯽ 2010ھﮕﯿﺮﺳﺎ .دەوت ﺗﻧﮫﺎ ﻟ داﻣﻨﯽ ﯾﺎﺧﯿﺒﻮوﻧﯽ ﻛﯚﯾﻠﻛﺎﻧوە دﺘـــ دەرێ ،ﺋم ﻟـــ داﯾﻜﺒﻮوﻧ ﺑری رەﺗﻜﺮدﻧـــوەی دەوﺗـــﯽ داﮔﯿﺮﻛری ﻓرەﻧﺴﺎ ﺑﻮو .ﺗﺎواﻧﯽ زﻟﮫﺰی ﺑﺎﻛﻮور. ﻓرەﻧﺴﺎ ﺋم ﺷﻜﺴـــﺘی ﭘ ﻗﺒﻮوڵ ﻧﻛﺮا ،ﺋﻣ ﭘﯾـــك ﺑﻮو ﺑ ﺗوﯽ داﺳـــﺘﺎﻧﻛﺎﻧﯽ ﻧﺎﭘﻠﯿﯚﻧوە و زﯾﺎﻧﻜﯿﺶ ﻟـــ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯿـــﯽ دەرەﻛﯽ ﻧﯿﺸـــﺘﯿﻤﺎﻧﯽ ﻛوت :ﺳـــﺎﻧﺖ دۆﻣﯿﻨﯿﻚ ﻟﺳﺎﯽ 1789
ﺳﯿﻛﯽ داﻧﯿﺸـــﺘﻮواﻧﯽ ھﺎﯾﺘﯽ واﯾﻜﺮدووە ﻛ ﻛس ﺑوە راﻧﮔﺎت ﻣﺳـــﺮەﻓﻜﯽ ﮔﻮﻧﺠﺎو ﻟ ﺧﺎﻧﻮووﺑرە ﺑﻜﺎت. ﺋﺎﯾﺎ ﺑﻮوﻣﻟرزە ،ﻛﺎرەﺳﺎﺗﻜﯽ ﺳﺮوﺷﺘﯿﯿ؟ ﺑ و ﻧﺧﺮ .ﺧﺗﺎی ھﺎﯾﺘﯿﯿﻛﺎﻧ؟ ﺑﮕﻮﻣﺎن ﻧﺧﺮ .ﻗزا و ﻗدەرە؟ ﺋﺎﺳﺎﻧ ﺋﻣ ﺑﮕﻮﺗﺮﺖ. ﻏزەﺑ؟ رەﻧﮕ .ﺑم چ ﻏزەﺑﻚ؟ ﻟ ﻛﻮﻮە دﺖ؟ ﻟ دوورەوە ،ﻟ ﭘﻨﺘ ھرە دوورەﻛﺎﻧوە. ﻧﺮﺧﻜﯽ زۆر ﻛوﺗﻮوەﺗ ﺳر ھﺎﯾﺘﯽ ،ﺋﻣش ھر ﻟ دروﺳﺘﺒﻮوﻧﯿوە ﺑردەواﻣ .ﺑ ﻻﯾﻧﯽ ﻛـــم دەﺗﻮاﻧﯿﻦ ﺋوە ﺑﯿﻦ ﻛـــ ﭘﯾﺪاﺑﻮوﻧﯽ ھﺎﯾﺘﯽ ﻟ ﻧـــﻮان 1804-1802زۆر ﺑﮔرﻣﯽ
ﺑـــ زەﻧﮕﯿﻨﺘﺮﯾـــﻦ ﻛﯚﻟﯚﻧـــﯽ دەژﻣﺮدرا، ﺑرھﻣﯽ ﻧﯿﻮەی ﺷﻛﺮی ﺟﯿﮫﺎﻧﯽ داﺑﯿﻦ دەﻛﺮد .ﺋوروﭘﺎی ﺳـــدەی ﻧﯚزدە ،ﻛ ﺑـــ ﺗﻣﺎ ﺑﻮو ﺟﯿﮫـــﺎن ﺑﻜﺎﺗ ژﺮ رﻛﻔﯽ ﺧﯚﯾـــوە ،ﻧﯾﺪەزاﻧﯽ ﭼﯚن ﺗﯚی ﺧﯚی ﻟ ھﺎﯾﺘـــﯽ ﺑﻜﺎﺗوە .ﺋـــوەی ﻟ ﺑﺎرەی وﻻﯾﺗـــ ﯾﻛﮕﺮﺗﻮوەﻛﺎﻧـــﯽ ﺋﻣﺮﯾـــﻜﺎی ﺗﺎزە ﻟداﯾﻜﺒﻮوﺷـــوە ﺑﮕﻮﺗﺮﺖ ،وﺗﯽ ﺑرﮔﺮﯾﻜـــﺮدن ﻟـــ ﻛﯚﯾﻠ ،ﭼـــﯚن ﭼﺎوی ﺑراﯾـــﯽ دﻨ ﻛ ﻟـــ ﺗﻧﯿﺸـــﺘﯿﯿوە وﺗﻜـــﯽ وا ﭘﯾﺪا ﺑـــﺖ؟ ﺑﯚ ھردووﻻ، ﺗﻧﮫﺎ رﮕﺎﭼﺎرەﯾك ﺑدی دەﻛﺮا :ﺋوﯾﺶ ﺷـــﺎردﻧوە ﺑﻮو .واﺗ ﺳﯾﻨوەی ھﺎﯾﺘﯽ ﻟﺳـــر ﻧﺧﺸـــی ﯾﺎدەوەرﯾﯿﻛﺎن .ﺑﯚ ﺋوەی ﺑﻮاری ﺑﻮوﻧﯽ ﭘﻨدرﺖ. ﺑ ﭘﺎﭙﺸﺘﯽ دەﺳﺘﺑﮋﺮی ھﺎﯾﺘﯽ ﺋم ﻧﺧﺸـــﯾ ھﺎﺗدی ﻛ ﻟ ﺳﺎﯽ 1825 ﺑوە رازﯾﺒﻮون ﭘﺎرە ﺑﺪەﻧ ﻓرەﻧﺴـــﺎ ﺑﯚ ﺋوەی رزﮔﺎرﯾﯿﺎن "ﭘ ﺑﺒﺧﺸـــﺖ").(3 ﺋم ﺑﺧﺸﯿﺸ ﺗﺎ ﻣﺎوەﯾﻛﯽ زۆر ھﻣﻮو ﺳرﻣﺎﯾﮔﻮزارﯾﯿﻛﯽ ﭘﻛﺨﺴﺖ .ﺋواﻧی ﺋـــم ﮔﺮﺒﺳﺘﺷـــﯿﺎن ﻣﯚر ﻛـــﺮد ھﯿﭻ ﻗﺎزاﻧﺠﻜﯿﺎن ﻧﻛﺮد .ھﺎﯾﺘﯽ ھﯿﭻ ﺷﺘﻜﯽ ﺋوﺗﯚی ﭼﻨﮓ ﻧﻛوت ،ﭼﻮﻧﻜ ﻧوﺳﻨﯽ داﮔﯿﺮﻛرە ﻛﯚﻧ ﺋوروﭘﯿﻛﺎن و داﮔﯿﺮﻛرە ﺋﯿﻤﭙﺮﯾﺎﻟﯿﯿـــ ﻧﻮﯿﻛـــی ﯾﺎﻧﻜﯿﯿـــﻛﺎن )ﺑـــ ﻛﯚﻟﯚﻧﻛﺎﻧـــﯽ ﺋﻣﺮﯾـــﻜﺎی ﺑﺎﻛﻮور دەﮔﻮﺗﺮا ،ﻛ دواﺗﺮ دەﺑﺘ ﺑﺷـــﻚ ﻟ ﺧﺎﻛﯽ وﻻﯾﺗ ﯾﻛﮕﺮﺗﻮوەﻛﺎﻧﯽ ﺋﻣﺮﯾﻜﺎ: وەرﮔـــ (وەك ﺧﯚﯾﺗـــﯽ .ﺋﭘﯚﺗﺌﯚزی )ﻟ ﻣﯿﺘﯿﯚﻟﯚژﯾـــﺎی ﯾﯚﻧﺎﻧﯽ ﻛﯚن ﻛﺎﺗﻚ ﭘﺎواﻧـــﻚ دوای ﻣﺮدﻧـــﯽ دەﺧﺮﺘـــ رﯾﺰی ﺧﻮداوەﻧﺪاﻧـــﯽ ﺋﯚﻣﭗ :وەرﮔ( ﻧـــﻮان ﺳـــﺎﻧﯽ :1934 1915-ھﺎﯾﺘﯽ ﺑﯿﺴﺖ ﺳـــﺎڵ ﻟﻻﯾن ﺋﻣﺮﯾﻜﯿﯿﻛﺎﻧوە داﮔﯿﺮدەﻛﺮـــﺖ ،ھﻨﺎﻧـــدی ﻣﻮدﻠﻜﯽ ﺋﺎﺑﻮوری ﻧﮔﻮﻧﺠﺎو ھزاران ﻛس دەﻛﺎﺗ ﻗﻮرﺑﺎﻧﯽ .وﯾﺴﺎﯾﺗﯽ ﯾﻛم. ﭘﺎﺷـــﺎن دﯾﻜﺘﺎﺗﯚرﯾﯿﺗـــﯽ ﻓﺮاﻧﺴـــﻮا ﻛـــ ﻣﺎوەﯾﻛـــﯽ زۆر دەﺧﺎﯾﻨـــﺖ ،دواﺗﺮﯾﺶ ژان- ﻛﻠـــﯚد دووﭬﺎﻟﯿـــ ﻟـــ ﻧـــﻮان 1986-1957 ﺣﻮﻛﻤاﻧﯽ دەﻛﺎت ،ﺑﯚ ﻣﺎوەی ﺳﯽ ﺳﺎڵ ،ﺳﯽ ھـــزار ﻗﻮرﺑﺎﻧﯽ دەﻧﺘـــوە ،ﺋﻣ وا ﻟ وت دەﻛﺎت ﻛ ﺑ ﻛﺷﻮھوای ﺗﻮوﻧﺪوﺗﯿﮋی راﺑﺖ و ﺑﺒﺘ ﺑﺷﻚ ﻟ ﭘﻜﮫﺎﺗی ﺳﯿﺎﺳﯽ .ﺟﺎ چ ﺳﺑﺎرەت ﺑ واﺷﻨﺘﻦ ،ﯾﺎ ﺳﺑﺎرەت ﺑ ﭘﺎرﯾﺲ، ﻟﺑرﺋوەی ﺧﺑﺎﺗﮕە دژ ﺑ ﻛﯚﻣﯚﻧﯿﺴﺘﻛﺎن ﺗﻧﮫﺎ ﭼﻧـــﺪ ھﻧﮕﺎوﻚ ﻟ ﻛﻮﺑـــﺎوە دوورن، دەﺑﺖ ﭼﺎو ﻟ ﭘﺸﻠﻜﺮدﻧﯽ ﻣﺎﻓﻛﺎﻧﯽ ﻣﺮۆڤ
دﯾﭙﻠﯚﻣﺎﺗﯿﻚ - 2010 ﻓﺒﺮﯾﻮەری دﯾﭙﻠﯚﻣﺎﺗﯿﻚ ﻟﯚﻣﯚﻧﺪ ﻟﯚﻣﯚﻧﺪ 2010 ﻓﺒﺮﯾﻮەری
10
ھﺎﯾﺘﯽ ،ﺑﻮوﻣﻟرزەی ﻛﻮﺮەوەری
ﺑﭙﯚﺷـــﺮﺖ و ﺋوەش ﺑ ھﻧـــﺪ وەرﻧﮔﯿﺮﺖ ﻛﺎﺗﻚ ﺋـــو ﯾﺎرﻣﺗﯿﺎﻧی ﻛ رەواﻧی ﺋوێ دەﻛﺮـــﻦ ﻟﻻﯾن ﺗﺎﻗﻤﻜـــوە ﻗﻮوت ﺑﺪرﻦ. ھﺎﯾﺘـــﯽ ﺑ ﯾﻛﻚ ﻟو ﺧﺎﻛﺎﻧش دەژﻣﺮدرێ ﻛ ﻛﺎرەﺳـــﺎﺗﯽ ﺳﺮوﺷـــﺘﯽ ﺗﯿﺪا ﺑ ﺋﺎﺳﺎﻧﯽ دەڕﺳـــﻜﺖ .ھﺗﻨﯽ ﻋﻗ ﻟژﺮ دەﺳﺗﯽ دووﭬﺎﻟﯿـــوە دەﺳـــﺘﯿﭙﻜﺮد و ﺗﺎ ﺋﺴـــﺘﺎش ﺑردەواﻣ .ﺋم ﻛﯚﭼﻜﺮدﻧ ﭘﺪەﭼﺖ ﻓﺮاواﻧﺘﺮ ﺑﺖ و وﭼﺎﻧﯿﺶ ﻧزاﻧﺖ. ﺋﺎﯾـــﺎ ﺋﻣ ﻏزەﺑ؟ ﺋﻣـــ ﻏزەﺑﻜ ﻛ ﻟﻻﯾن رۆژﺋﺎواﯾﻛﯽ ﺳـــرﻛﺗﻮوەوە ھﺎت و ﻟﺳر ﺋﺎﮔﺮﻜﯽ ﻛﺰﯾﺶ ﻟﻨﺮا .ﻗزا و ﻗدەرە؟ ﺗﻜﭽﻮوﻧـــﯽ ﭘﻜﮫﺎﺗـــی ﺟﯿﯚﻟﯚﺟـــﯽ ،ﭘﺶ ھﻣﻮو ﺷـــﺘﻚ ﻛﻮﺮەوەرﯾﯿﻛ دﺘ ﺳـــر ﻧﺎﻋداﻟﺗﯿﯿﻛﯽ ﻗﺰەون ﯾﺎن ﻟﻮوﺗﺒرزﯾﯿﻛﯽ ﺑﺌﺎﺑووی ﺗﺎﻗﻤﯽ دەﺳﺗﺪاری ﺧﯚﻣﺎﯽ .ﺋم و ﺋوﯾﺎن ،ﭘﺎش ﺋوەی ﻛ ﭘﺶ ﺳ ﺳدە ژەھﺮﺧﻮاردﯾـــﺎن ﻛﺮد ،دەﯾﺎن ﺳـــﺎ ﺑ دﯾﺎر ﺋم ﻧﺧﯚﺷـــوەن .داوودەرﻣﺎﻧـــﯽ ﮔﻮﻧﺠﺎو: ﺑ ﻛﺮدﻧوەی ﺑﺎزاڕەﻛﺎن ﻛﺸﺘﻮﻛﺎﯽ ﺧﯚﻣﺎﯽ دووﭼﺎری ﻓوﺗﺎن ﺑﻮو ،ﭘﻼﻧﻛﺎﻧﯽ ﮔﻮﻧﺠﺎﻧﺪﻧﯽ ﺑﻨﻣﺎﮔرﯾﯽ ﺳـــرﻣﺎﯾﮔﻮزاراﻧﯽ ﻛﯚﻣﯾﺗﯽ دەڕەوﻨﺘـــوە و ﻛﺮدﻧـــوەی ﻛﻧﺎﻛﺎﻧـــﯽ دﯾﺎﻟﯚﮔﯿﺶ ﺗﻧﮫﺎ ﻟﮔڵ ﺗﺎﻗﻤﯽ دەﺳـــﺗﺪار، ﺋو ﺗﺎﻗﻤی ﻛ ﻟ واﺷﻨﺘﻦ ﭘﯿﺎن دەﮔﻮﺗﺮﺖ "ﺋو دەﺳـــﺘﺑﮋﺮەی ﻟـــڕووی ﺋﺧﻼﻗﯿﯿوە ﻗﺰەوﻧﻦ").(4 ھﺎﯾﺘﯽ ﻟ ﺳﺎﯽ 2009دا ﺑﺰووﺗﻨوەﯾﻛﯽ ﻛﯚﻣﯾﺗـــﯽ ﭼی ﺑﺧـــﯚوە ﺑﯿﻨﯽ ،ﻟ ﻣﮋە دﯾﺎردەی وا ﺑرﭼﺎو ﻧﻛوﺗﻮوە .داواﻛﺎری ﺑﯚ ﺑرزﻛﺮدﻧـــوەی ﻛﻣﺘﺮﯾﻦ ﻣﻮوﭼی رۆژاﻧ ﺑﯚ 200ﮔـــﻮرد ،واﺗ 3،50 ﯾـــﯚرۆ) . (5ﺋﻣ ﻟ وﺗﻚ ﻛ ﺳﯿﻛﯽ داﻧﯿﺸـــﺘﻮاﻧﻛی ﺗﻧﮫﺎ 1،50ﻣﻮوﭼـــی رۆژاﻧﯾﺎﻧـــ .رۆﻧ ﭘﯾﭭﺎل، ﺳـــرۆﻛﯽ وت ،ﻟ ﺧﻣﯽ ﭘﺎراﺳﺘﻨﯽ ﺳﻮود و ﻗﺎزاﻧﺠـــﯽ ﺳـــرﻣﺎﯾﮔﻮزاراﻧﺪاﯾ و دەﺖ ﺋو ﺑـــە ﭘﺎرەﯾش ھﺸـــﺘﺎ زۆرە .ﺳـــﺎﯽ راﺑـــﺮدوو ،ﺣﻜﻮﻣﺗﻛـــی ﻧﺮﺧـــﯽ ﺑﺮﻧـــﺞ و رۆﻧﯿـــﺎن ﺑرزﻛﺮدەوە ،ﺋﻣـــش ﺑﻮوە ﻣﺎﯾی ﺳرھﺪاﻧﯽ ﭘﻜﺪادان و ﻗﯾﺮاﻧﻜﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻛ رەﭼﻛﯽ ﺋم ﻗﯾﺮاﻧش دەﮔڕﺘوە ﺑﯚ درەﻧﮓ ﮔﯾﺸﺘﻨﯽ ﻛﯚﻣك و ﯾﺎرﻣﺗﯽ دەرەﻛﯽ. ﻟﺳـــﺎﯽ 2008ﺑ ھﺎﺗﻨ ﺳـــرﻛﺎری ﺧﺎﺗﻮو ﻣﯿﺸـــﻞ ﭘﯿﺮ ﻟﻮﯾﺲ ،وەك ﺳرەك وەزﯾﺮان ﻛ ﺑ دەﺳـــﺘﭙﺎك و ﺧﺎوەن ﺗﻮاﻧﺎ ﻧﺎﺳـــﺮاوە، ﺑـــم ﭘﮕﯾﻛﯽ ﭘﺎرﺗﯿﺰاﻧﯽ ﻧﯿﯿـــ ،زۆر ﻟ رۆﺷـــﻨﺒﯿﺮان ﭼﻮوﻧ ﭘﺎﯽ و وای ﺑﺷـــﻚ ﻟ ﺑﺰووﺗﻨـــوە ﻛﯚﻣﯾﺗﯿﯿـــﻛﺎن .ھﻣﻮو ﺋﺎﻣﺎدەﺑﺎﺷـــﯿﯿك ﻟ ﮔﯚڕﺪاﯾ ﺑﯚ ھﺒﮋاردﻧﯽ ﺳرۆﻛﯽ ﺳـــﺎﯽ 2010ﻛ ﺳرۆك ﭘﭭﺎل ھوﯽ ﺋوە دەدات ﻟ ﻛﯚڵ ﺧﯚی ﺑﻜﺎﺗوە. ﻧﺰﯾﻜـــی دوو ﻣﻠﯿـــﯚن ﺧﻜـــﯽ ھﺎﯾﺘـــﯽ ﻟﺳـــﺎﯾی ﭘﺮۆﮔﺮاﻣـــﯽ ﺧﯚراﻛـــﯽ ﺟﯿﮫﺎﻧـــﯽ FAWدەژﯾـــﻦ ،ﭼﻮﻧﻜ ﻧﺷـــﻮﻧﻤﺎی ﺋﺎﺑﻮوری ﻟﭼـــﺎو ﮔﺷﺳـــﻧﺪﻧﯽ دﯾﻤﯚﮔﺮاﻓـــﯽ ﻟـــ ﺧﻮارەوەﯾ ،رـــﮋەی ﻧﻮان ﺑرھﻣﯽ داھﺎﺗﯽ ﺳـــﺎﻓﯿﯽ ﻟﮔڵ رـــﮋەی داﻧﯿﺸـــﺘﻮواﻧﻛی ﻣﺎوەی ﺑﯿﺴﺖ ﺳـــﺎڵ دەﺑﺖ ﻟ ﻛﻣﯽ دەدا. ﯾﺎرﻣﺗﯿﯿـــ ﻧﻮدەوﺗﯿﯿﻛﺎن ﻧﯿﻮەی داھﺎﺗﯽ دەوت ﭘﻜﺪەھﻨـــﻦ .ﻟﮔڵ داھﺎﺗﯽ ﻣﺎددە ﺑﮫﯚﺷﻜرەﻛﺎن و ﺋو ﭘﺎراﻧی ﻟ دﯾﺎﺳﭙﯚراوە دەﮔﻧوە وت ) ﺳ ﺟﺎر ﻟ ﺑﻮدﺟی وت ﺑرزﺗﺮە!( .ﻟﺑـــر ﻗﯾﺮاﻧﯽ ﺟﯿﮫﺎﻧﯽ ﺋم دوو داھﺎﺗ ﻟﺳـــﺎﯽ 2009ﻟـــ ﻛﻣﯿﯿﺎن داوە. ﺋﻣ ﺳ ﻛﯚﮔی ﺟوھری ﺋﺎﺑﻮورﯾﯿﻛﯽ ﺑﻮدەﯾ .ﻗرزەﻛﺎن ﻟﻻﯾن ﺑڕﺰ ژان ﻛﻠﯚد دووﭬﺎﻟﯿ ﻛﻣﻜﺮاﻧوە و ﺑﺷﻜﯿﺸـــﯽ ﻛوﺗ ﺳر ﺣﯿﺴـــﺎﺑﯽ ﺑﺎﻧﻜﯽ ﺋورووﭘﯽ .دوو ﺳﺎڵ دەﺑﺖ ﺑﻮﭼﺎن ﺑﺎس ﻟوە دەﻛﺮﺖ ﻛ ھﺎﯾﺘﯽ "ﺷرﻋﯿﺗﯽ" ﺳﯾﻨوەی ﺋو ﻗرزاﻧی ھﯾ. ﻧﺰﯾﻜی ﻣﻠﯿﺎرـــﻚ ﻣﺎوە ﺑﺪرـــﺖ) .(6ﺑﺎﻧﻜﯽ ﻧﻮدەوﺗﯽ داﻧـــوەی ﻗرزەﻛﺎﻧﯽ راﮔﺮت و "ھوڵ ﺑﯚ ﺳـــﯾﻨوەی ﻗـــرزەﻛﺎن دەدات". ﺑﮕﻮﻣﺎن ﻛﺎرﻜﯽ ﻗﻮرﺳ. ﺑ ﺷـــﻮەﯾﻛﯽ ﭼـــ و ﺧـــﺮا ھﻤﺗﯽ ﯾﺎرﻣﺗﯿﯿﻛﺎﻧـــﯽ ﺑﻮوﻣﻟرزەﻛی 12ﻣﺎﻧﮕﯽ راﺑـــﺮدوو ﭘﯿﺎدە ﻛﺮا و وـــای داﮔﯿﺮﻛﺮدﻧﻜﯽ ﺳـــرﺑﺎزﯾﯽ ﺧﺮا و ﺑ ﺗﻮاﻧﺎ .ﺑ ﻟﻧﻮﭼﻮوﻧﯽ ﭼﻧﺪ ﻟﭙﺮﺳـــﺮاوﻜﯽ ﺑﺎی رﻜﺨﺮاوی ﻧﺗوە ﯾﻛﮕﺮﺗـــﻮوەﻛﺎن ﻛـــ ﻟ ﺳـــﺎﯽ 2004ەوە ﻟﭘﻨﺎو ﺳـــﻗﺎﻣﮕﯿﺮﯾﯽ ھﺎﯾﺘﯽ دەﺳﺘﺒﻛﺎرن، ﺳرﺟم ھوﻛﺎن ﻛوﺗﻨ ﺑر ﻣﺗﺮﺳﯿﯿﻛﯽ ﺗواوەوە .ﻛﯚﻣﻛﻜﺎری ﺑﻨڕەﺗﯽ ﺑرازﯾﻠ .ﺋﺎﯾﺎ ﺋﺎﻣﺎﻧﺠﻛﺎﻧﯿﺎن ﭼﯿﻦ؟ داﻣزراﻧﺪﻧوە ﺳروەری دەوﺗـــ .ﺋﻧﺠﺎﻣـــﻛﺎن ﺟﯽ ﻣﺸـــﺘﻮﻣن:
دوو ﻣﻨﺪاﯽ ھﺎﯾﺘﯽ ﻟ ﻧﻮ ﻛﻮﺮەوەری دەرﺑدەرﺑﻮوﻧﺪا ﺳـــرﻛوﺗﻨﯽ ھﺒﮋاردﻧـــﻛﺎن ،ﻻوازﻛﺮدﻧﯽ ﺟردە و ﭼﺗ ،دەزﮔﺎی ﭘﯚﻟﯿﺲ ﻟ ﻗﯚﻧﺎﺧﯽ داﻣزراﻧﺪﻧوەﯾـــ ،راھﻨﺎن و ﭘروەردەﯾﻛﯽ ﺳﺴـــﺖ ﻟﻣـــڕ ﻣﺎﻓﻛﺎﻧﯽ ﻣـــﺮۆڤ ،زﯾﻨﺪاﻧﯽ ﻧﮔﻮﻧﺠﺎو و دادوەرﯾﯿﻛﯽ رەﻣﻛﯽ .ﻛﺎﺗﻜﯿﺶ ﺳـــﯿﻤﺒﯚﻟﻛﺎﻧﯽ دەوت ھرەس دﻨﻦ ،وەﻛﻮ رووﺧﺎﻧﯽ ﻛﯚﺷﻜﯽ ﺳرۆﻛﺎﯾﺗﯽ و ﺑﺎﺧﺎﻧی وەزارەﺗـــﻛﺎن و ﺗـــﻻری دادوەرﯾﯽ .ھﺘﺪ. ﺋوەﻣﺎن ﻟﺑﯿﺮ دەﭼﺖ ﻛ ﻛﺎرﯾﮕرﯾﺸﯿﺎن ﻟ ﭘﻠی ﺳﻔﺮەوە ﻧﺰﯾﻜﺒﻮو. زۆر ﻟﺳـــر زﯾﻨﺪاﻧﯿﯿﻛﺎﻧﯽ وت ﻗﺴﻛﺮا و ﺑـــﺎس ﻟـــو ھﺗﻮاﻧ ﻛﺮا ﻛـــ ﺧﯚﯾﺎن ﻟ ﭼﻮار ھزار دەدا و ﺗﯿﺎﻧﺪا ﺗﺎﻗﻤﯽ ﺗﺮﺳـــﻨﺎك ھﺑﻮو ،ﺑﻣ ﺋﺎﺳﺎﯾﺶ دەﺧﻧ ﻣﺗﺮﺳﯿﯿﻛﯽ زۆرﺗﺮەوە .ﻟ راﺳﺘﯿﺪا %80ی ﺋو زﯾﻨﺪاﻧﯿﺎﻧ ﻧ ﭘﺎرﺰەرﯾﺎن ھﺑﻮو ﻧ ھرﮔﯿﺰ دادوەرﻜﯿﺸﯿﺎن
ﺋﻣﺮﯾﻜﯽ ﻟ ﻛﺷـــﺘﯿﯿﻛﺎﻧﯿﺎن ھﺎﺗﻨ ﺧﻮارێ ﺑﯚ ﺋـــوەی ﻛﯚﺗﺎﯾـــﯽ ﺑ ﺣﻮﻛﻤـــﯽ ژەﻧراڵ راوول ﺳـــﯿﺪرا ﺑﮫﻨﻦ ،ﻛ ﻟ راﺳﺘﯿﺪا ھر ﺑ ﮔﺮژﻛﺮدﻧـــﯽ ﻧﻮﭼـــوان دەﯾﺎﻧﺘﻮاﻧﯽ ﺟﻠﻗﯽ ﺑﻜن و راوی ﺑﻨﻦ. ﺳـــرۆك ﺑﯿﻞ ﻛﻠﯿﻨﺘﻦ ،ﺑڕﺰ ﺋﺎرﯾﺴـــﺘﯿﺪ دەھﻨﺘـــوە ﺳـــر ﺣﻮﻛﻢ ﻛـــ ﺣﻜﻮﻣﺗﯽ ﺑﻮﺷـــﯽ ﺑﺎوك و دەزﮔﺎی ھواﮕﺮی ﺋﻣرﯾﻜﺎ )ﺳﯽ .ﺋﺎی .ﺋی( ﺑﺷﺪارﯾﯿﺎن ﻟ ﻻﭼﻮوﻧﯿﺪا ﻛﺮدﺑﻮو .ﺗﻧﮫﺎ دوو ھﯚﻛﺎر رﻨﻤﺎﯾﯽ ﻟﺷـــﻜﺮی ﺋﻣﺮﯾﻜﯽ دەﻛـــن :ﭘﺎرﺰﮔﺎرﯾﻜﺮدﻧﯽ ﮔڕەﻛ دەوﻣﻧﺪەﻛﺎﻧﯽ ﭘﺴﯿﯚﻧﭭﯿﻞ و ﮔﻮاﺳﺘﻨوەی ﺑﺷـــﻜﯽ ﺋرﺷـــﯿﻔﯽ ھﺎﯾﺘﯽ ﺑﯚ ﺷـــﻮﻨﻜﯽ ﺋﻣﯿﻦ ،ﺑو ﺷﻮەﯾ دوور ﻟ ھﻣﻮو دەﺳﺘﻚ ﻛ ﺑﯿوـــﺖ ﻟﻜﯚﯿﻨوەﯾﺎن ﻟﺳـــر ﺑﻜﺎت. ﺋﯿﺘـــﺮ ﻟﺳـــﺎﯽ ،1995ﻟﺷـــﻜﺮی ﻧﺗوە
ﺋو وﺗ ﻟ ﻧﻮ ﺳد وﺗﯽ ھرە ﭼ ﺑ داﻧﯿﺸﺘﻮان دەژﻣﺮدرﺖ ،ﻟﺳﺎﯽ 2003دا ھﺎﯾﺘﯽ ﯾﻛﻣﯿﻦ وت ﺑﻮو ﻛ ﻛﻣﺘﺮﯾﻦ ﺧرﺟﯽ ﺑﯚ ﺧﺰﻣﺗﮕﻮزارﯾﯽ ﮔﺸﺘﯽ ﺳرف ﻛﺮدووە ﺑﯿﻨﯿﺒﻮو! ﺑ ﻧﺎردﻧﯽ ﺳـــﯿﺎﻧﺰە ھزار ﺳرﺑﺎز ،وﻻﯾﺗ ﯾﻛﮕﺮﺗﻮوﻛﺎﻧـــﯽ ﺋﻣﺮﯾـــﻜﺎ ھﺰﻜـــﯽ ﭘﺘو و ﺧـــﺎوەن ﺗﻔﺎﻗﯽ ﺗواو و ﺑـــ ژﻣﺎرەش ﺧﯚﯾﺎن ﻟ ﻗـــرەی ﻟﺷـــﻜﺮی رﻜﺨـــﺮاوەی ﻧﺗوە ﯾﻛﮕﺮﺗـــﻮوەﻛﺎن دەدەن ،ﻟـــ ھﺎﯾﺘﯽ ﺧﯚﯾﺎن ﺑ ﺳﻗﺎﻣﮕﯿﺮﯾﯽ ھﺎﯾﺘﯿﯿوە ﺧرﯾﻚ ﻛﺮدﺑﻮو. ﺋم ﻓﺮﯾﺎدڕەﺳﯿﯿی ﺋﻣﺮﯾﻜﺎ ﺑﯚ ھﻣﻮو ﻻﯾك ﺑـــﻮوە ﻣﺎﯾـــی رەزاﻣﻧﺪی .ﺳـــرۆك ﺑﺎراك ﺋﯚﺑﺎﻣـــﺎ زۆر ﺑ ﺧﻣﺨـــﯚر و ﭼﺎﻻك ﺑراﻣﺒر ﺑ ﻛﺎرەﺳـــﺎﺗﻛ و ﺑراﻣﺒر ﺑ ﺑﺪەﺳﺗﯿﯽ ھﺎﯾﺘـــﯽ ھﺎﺗـــ ﭘﺸـــوە ،دەزﮔﺎو ﺋﺎﻣﺮﻜﯽ ﻟﯚژﯾﺴـــﺘﯿﻜﯽ زەﺑﻻﺣﯿـــﺎن داﻣزراﻧـــﺪ ﻛـــ ﺗﻧﮫﺎ ھر ﻟ ﺗﻮاﻧﺎی ﺋـــو وﺗداﯾ .ﺋﮔر ھﻧﺪﺠﺎرﯾـــﺶ ﻟ ﻣﯾﺪاﻧـــﯽ ﻋﻣﻟﯿﯿﺎﺗﻛﺎن، ﺑﻟﻮوﺗﺒرزی وەﻣﯽ ﻛﺮدەوەی ھﺷـــﯾﯽ دەدرﺘوە ،ﯾـــﺎن دەرﺧﺴـــﺘﻨﯽ ﺋﯿﺮادەﯾﻛ ﻛ ﺋﻣﺮﯾﻜﯿﯿﻛﺎن دەﯾﺎﻧوﺖ ﺳـــرﻛﺮداﯾﺗﯽ ﻋﻣﻟﯿﺎﺗﻛﺎن ﺑﻜن .ﺋم دەﺳـــﺘﺘﻮەرداﻧ ﺳرﺑﺎزﯾﯿ ﺳـــﯿﻣﯿﻦ دەﺳـــﺘﺘﻮەرداﻧ ﻟ ﻣﺎوەی ﺷﺎﻧﺰە ﺳﺎﺪا .دەﺳـــﺘﺘﻮەرداﻧﻛﺎﻧﯽ ﭘﺸـــﺘﺮ ﻟ ﻣﺎوەی ﺳـــدەﯾﻛﺪا ،ھﯿﭽﯿﺎن ﺑ ھﯿﭻ ﻧﻛﺮد. ﻟـــ ﺳـــﺎﯽ ،1994دوای ﺳـــ ﺳـــﺎﯽ ﺋﺎﺑﻮﻗی ﺋﺎﺑﻮوری ﺑﺴـــﻮود -ﺑم زﯾﺎﻧﻜﯽ زۆری ﻟـــ ﺋﺎﺑﻮوری ھﺎﯾﺘﯽ دا -دژ ﺑو ﺗﺎﻗﻤی ﻛـــ ﻛﯚدﺘﺎﯾﺎن دژ ﺑ ﺣﻜﻮﻣﺗﯽ ژان ﺑﺮﺗﺮاﻧﺪ ﺋﺎرﯾﺴﺘﯿﺪ ) (7ﻛﺮد ،ﺑﯿﺴـــﺖ ھزار ﺳرﺑﺎزی
ﯾﻛﮕﺮﺗﻮوەﻛﺎن ﺷﻮﻨﯽ ﻟﺷﻜﺮی ﺋﻣﺮﯾﻜﺎﯾﺎن ﮔﺮﺗوە .دوای دە ﺳـــﺎﯿﺶ ،ھﺎوﺷﺎن ﻟﮔڵ ﭘﺎرﯾﺲ ،ﺟﺎرﻜﯽ دﯾﻜ وﻻﯾﺗ ﯾﻛﮕﺮﺗﻮوەﻛﺎﻧﯽ ﺋﻣﺮﯾﻜﺎ ﺑ ﻟﺷـــﻜﺮەوە دەﭼﻨـــوە ھﺎﯾﺘﯽ. ﺋﻣﺠﺎرەﯾﺎن ﺑﯚ ﺋـــوەی ﻛﯚﺗﺎﯾﯽ ﺑ ﺣﻮﻛﻤﯽ ﺑڕﺰ ﺋﺎرﯾﺴﺘﯿﺪ ﺑﮫﻨﻦ ،ﺧﺎوەن ﺋﺎرەزووﯾﻛﯽ ﺳـــﺘﻣﻜﺎراﻧ و رەﻧﮕﯿﺸ ﺗﺎﻗﻤ ﭼﻛﺪارەﻛﺎن ﻟﻧـــﻮان ﺧﯚﯾـــﺎن ﺑﻜوﻧ ﻣﻠﻤﻼﻧـــ .دواﺗﺮ ﻟﺷـــﻜﺮی ﻧﺗوە ﯾﻛﮕﺮﺗﻮوەﻛﺎن ﻛ ﺑدەرە ﻟ رەﮔـــزی ﺋﻣﺮﯾﻜـــﯽ و زۆرﺑﯾﺎن ﺧﻜﯽ ﺋﻣﺮﯾـــﻜﺎی ﻻﺗﯿﻨﻦ ،ﺟﯽ ھـــﺰی داﮔﯿﺮﻛر دەﮔﺮﻧوە. ﭘﺶ ھﺒﮋاردﻧﯽ ﺑڕﺰ ﭘﺮﭭﺎل ﻟﺳـــﺎﯽ ،2006ﺣﻜﻮﻣﺗﯽ ﻛﺎﺗﯽ ﺑڕﺰ ﮔﺮار ﻻﺗﯚرﺗﻮ ﻟﻻﯾـــن رۆژﺋﺎواﯾﯿﻛﺎﻧوە ﺳـــﭘﻨﺪرا ﺑﻮو. ﺋوﯾـــﺶ وەك ﺋواﻧـــی دﯾﻜـــ ﺑرﺗﯿﻠﺨﯚر و ﻣﺎﻣﭼـــﯽ و زەﺑـــﻮون ﺑﻮو .وـــای ﺋم ﺧﺳﺗﺎﻧش ،ﺗﯚﭼﯿﺶ ﺑﻮو. دەﺑﺖ رەھﻧﺪی ﺋﯿﻨﺴـــﺎﻧﯽ ﻻی ﺋﯚﺑﺎﻣﺎ ﺑ ھﻧـــﺪ وەرﺑﮕﯿﺮﺖ ،ﺋﻣ رێ ﻟوەش ﻧﺎﮔﺮﺖ ﻛ ﺳﯿﺎﺳـــﺗﯽ ﻧﮔﯚڕی ﺋﻣﺮﯾﻜﺎ ﻟ ﻛواﻧﯽ ﻛﺎراﯾﺐ ﺑﮫﻨﯿﻨوە ﯾﺎد .ﺑ ﮔﻮﺮەی ﻣزھﺑﯽ ﻣﯚﻧـــﺮۆ -ﺋﻣﺮﯾﻜﺎ ﺑـــﯚ ﺋﻣﺮﯾﻜﯿﯿﻛﺎﻧ -ﺋم وﺗﯾـــ زۆر ﺑ ﺟﺧﺘوە ،ﻟ" ﻧﯿﻮە ﻛواﻧی رۆژﺋـــﺎوا" زﯾﺎﺗـــﺮ ﭘﯾەو دەﻛﺮـــﺖ .ھﻣﻮو ﺷﻠژان و ﻧﺎ ﺋﺎراﻣﯿﯿك ﺗﻧﮫﺎ ھزار ﻛﯿﻠﯚﻣﺗﺮ ﻟ ﻣﯿﺎﻣﯿﯿـــوە دوور ﺑﺖ ﯾﺎن ﻟ دەوروﺑری ﻛﻮﺑﺎ رووﺑﺪات ،وەك ﻣﺗﺮﺳـــﯿﯿك ﻟ ﻗم
ﻓﯚﺗﯚAFP : دەدرﺖ .ھﯚﻛﺎرەﻛﺎﻧﯽ ھرەﺳـــﮫﻨﺎﻧﯽ ھﺎﯾﺘﯽ ھـــر ﭼﯿﯿك ﺑﻦ ،دەﺑﺘ ھـــﯚی ﺋوەی ﻛ ﺑـــ ﻟﺸـــﺎو ﭘﻧﺎھﻧﺪە روو ﺑﻜﻧـــ وﻻﯾﺗ ﯾﻛﮕﺮﺗﻮوﻛﺎﻧـــﯽ ﺋﻣﺮﯾﻜﺎ ،ﺋﻣـــ ﯾﻛﻜﺒﻮو ﻟـــو ھﯚﻛﺎراﻧی ﻛ ﻛﻠﯿﻨﺘﻦ ﻟﺳـــﺎﯽ 2004 دەﺳـــﺘﯽ ﻟﻛﺎروﺑﺎری ھﺎﯾﺘﯽ وەردا .ﺳرۆﻛﯽ ﭘﺸـــﻮوی ھﺎﯾﺘﯿـــﺶ ﺋﻣی ﻗﯚﺳـــﺘوە ﺑﯚ ﺋـــوەی رﭼﯾﻛﯽ ﺋﺎﺳـــﺎن ﺑﯚ ﺳﯿﺎﺳـــﺗﯽ دەرەوەوەی ﺧﯚی ﺑﻜﺎﺗوە .ﺋﺎﯾﺎ ھﻣﺎن ﺷﺖ دووﺑﺎرە دەﺑﺘوە؟ ﯾﺎن ﺋﻣﺠﺎرەﯾﺎن وﻻﯾﺗ ﯾﻛﮕﺮﺗﻮوەﻛﺎﻧﯽ ﺋﻣﺮﯾﻜﺎ ﭘﺎﭙﺸـــﺘﯽ ﺗواوی ﺧﯚﯾﺎن ﻧﯿﺸـــﺎﻧﺪەدەن و ﺑﯚ ﯾﻛﻣﯿﻦ ﺟﺎرﯾﺶ ﻟ ﻣﮋوودا ،ﺑﻮوژاﻧـــوە و ﻟ داﯾﻜﺒﻮوﻧوەی ھﺎوﺳـــﯿك دەﺑﯿﻨﻦ ﻛ ﻣﺣﻜﻮوﻣﯽ دەﺳﺘﯽ ﻧﺎﻋداﻟﺗﯿﯿك ﺑﻮو ﻛ ﻟ دەرەوەی ﺧﯚﯾوە ﺑﯚی دەھﺎت. ﺋﺎﯾـــﺎ ﺋـــم ھرەوەزﯾﯿـــ ﻧﻮدەوﺗﯿﯿ ﺑـــ ﺑردەواﻣـــﯽ ﯾﺎرﻣﺗـــﯽ ﺋﺎزاﯾﺗـــﯽ و ھرەوەزﯾـــﯽ ھﺎﯾﺘﯿﯿـــﻛﺎن دەدات؟ ﺋﺎﻣﺮی راﮔﯾﺎﻧـــﺪن ﺑ ﺳﺮوﺷـــﺖ رووﮔﯚڕە ،ﮔﺸـــﺖ ﺋـــو ﭘﺎرەﯾـــی ﻛ ﺧﺮاوەﺗـــ ﮔڕﯾﺶ ﺟﯽ رەﭼﺎوﻛﺮدﻧـــ .ﻛ ﮔرەﻧﺘـــﯽ ﺑڕﻮەﺑﺮدﻧﯽ ﮔﺸـــﺖ ﺋو ﺋﯚﭘﺮاﺳـــﯿﯚﻧ دەدات؟ وﻻﯾﺗ ﯾﻛﮕﺮﺗﻮوەﻛﺎﻧـــﯽ ﺋﻣﺮﯾﻜﺎ؟رﻜﺨﺮاوی ﻧﺗوە ﯾﻛﮕﺮﺗﻮوەﻛﺎن؟ ﯾـــﺎن رﻜﺨﺮاوﻜﯽ ﺗﺎﯾﺒﺗﯽ ﻧﻮـــﯽ دﯾﻜ ﻛ ﺑﯚ ﺋم ﺟﯚرە ﻛﺎرەﺳـــﺎﺗﺎﻧ ﺗرﺧـــﺎن ﺑﻜﺮﺖ؟ ﻛ ھﺎﯾﺘـــﯽ دەﻛﺎﺗ" ﺑﯿﻞ ﺑﯿﻠـــی ﭼﺎو" ھـــر وەك ﺑڕﺰ رۆژێ دوﺑﺮێ ﺑـــ ﻧﺎوی ﺑﺮاﯾﺗﯿﯿوە ﮔﻮزارەی ﻟﻜﺮد؟) (8ﺑﯚ ﺋوەی "ﻟم ﺷﻮﻨ ﺣﺟﻤﺎوە") (9دەرﭼﯿﻦ . ﺋﺎﯾﺎ ﻟﯚژﯾﻜﯽ داھﺎﺗﻮو ،دۆزﯾﻨوەی ھﺎوﺳـــﻧﮓ دەﺑﺖ ﺑﯚ ﮔﺸـــﺖ ﺋو ﺗﻮوﻧﺪوﺗﯿﮋﯾﺎﻧی ﻛ ﻟ راﺑﺮدوودا ،چ ﻟﻻﯾن ﻓرەﻧﺴﺎوە ،چ ﻟﻻﯾن وﻻﯾﺗ ﯾﻛﮕﺮﺗﻮوەﻛﺎﻧﯽ ﺋﻣﺮﯾﻜﺎوە ﻟﺳـــر
ﺧﺎﻛﯽ ﺗﻮوﺳـــﺎن ﻟﻮﭬﺮﺗﻮر ﺋﻧﺠﺎﻣﺪران؟ ﭼﯚن ﺳـــﻨﻮورەﻛﺎﻧﯽ ھﺎﯾﺘﯽ ﺑ ﭘﺎﻧﻮﭘﯚڕی ﺑﺳـــر ﺟﯿﮫﺎﻧـــﺪا ﺑﻜﺮﻨوە؟ ﭼﯚن ﻛﯚﭼـــﯽ ﮔﻮﻧﺪان ﺑرەو ﭘﺎﯾﺘﺧﺘﯽ ﺳﯿﺨﻨﺎخ راﮔﯿﺮﺖ؟ ﭼﯚﻧﯿﺶ ﺟﮕی ﺷﯿﺎو ﺑﺪرﺘ ھﺎﯾﺘﯿﯿﻛﺎن، ﺑم ﻧك ﺗﻧﮫﺎ ﺑﯚ ھﻣﺎن ﺗﻮﮋ؟ ﻧﺰﯾﻜﺒﻮوﻧوە ﻟواﻧی ھﻣﯿﺸ ﻟ ﻟﮋاﯾﯿﻛﺎﻧﻦ و ھﻣﯿﺸش ﺑﻻوەﺧﺮاون ،ﻟﮔڵ ﺋواﻧی ﻛ ﻟ دﯾﺎﺳﭙﯚران و ﺧـــﺎوەن ﺑھﺮە و ﻟﮫﺎﺗﻮوﯾﯿـــﻦ .ﺗﻛﺎﻧﺪان ﺑـــ ﻋﻗﯿت .ﭼﯚن دەوت ﻟ ﭼﺗﯾﯿوە دەﻛﺮﺘ ﭘﺎرﺰەری ﺧﻚ و ﭘﻼﻧﺪاڕﮋ؟ وﻻﯾﺗ ﯾﻛﮕﺮﺗﻮوەﻛﺎﻧﯽ ﺋﻣﺮﯾﻜﺎ و ﻛﯚﻣﺎری دۆﻣﯿﻨﯿـــﻚ و ﻛﻧدا و ﻓرەﻧﺴـــﺎ ﺷـــﻮﻨﯽ ﻧﯿﺸﺘﺟﯽ ﮔﺸﺖ ﺋو ﻛﯚﭼﺒراﻧن ﻛ ﺧﻜﯽ ھﺎﯾﺘﯿﻦ .ﺑرازﯾـــﻞ و ﻛﺎراﯾﺐ ﻟ ﻣﮋە ھوﯽ ﮔﯚڕاﻧﻜﺎری دەدەن ،ﯾﻛﺘـــﯽ ﺋوروﭘﺎش ﺑ ﻗرزدەرﻜﯽ ﮔﺮﻧﮓ دادەﻧﺮﺖ .ﺟﺎ ﭘﺮۆژەﻛﺎﻧﯿﺎن ھرﭼﯿﯿـــك ﺑـــﻦ ،ھﯿﭻ ﻧﺧﺸـــ و ﭘﻼﻧﻚ ﺳـــرﻛوﺗﻮو ﻧﺎﺑﺖ ﺋﮔر ﺑ ﺷـــﻮەﯾﻛﯽ ﺗواو ﭘﺸـــﺖ ﺑ ﺧﻜﯽ ھﺎﯾﺘﯽ ﻧﺑﺳﺘﺮﺖ. ﺋﮔر ﺗﻧﮫـــﺎ ﺑﯿﺮ ﻟ ﭼﺎرەﺳـــرﻛﺮدﻧﯽ ﺋو ﻛﺎرەﺳﺎﺗ ﺑﻜﺮﺘوە ،ﺋم ﺑﯿﺮﻛﺮدﻧوەﯾ ﺗﻧﮫﺎ ﭘﯾﻮەﻧﺪی ﺑ ﺑﻮوﻣﻟرزەی ﺳﺎﯽ 2010ﻧﯿﯿ و ﭘﻼﻧﯽ ﺷـــﺎرﯾﺶ ﺗﻧﮫﺎ ھر رەھﻧﺪﻜﯽ ﺋم ﻛﺎرەﺳﺎﺗﯾ. ﻛواﺗ ﭘﻮﯾﺴﺘ ﺑﭙﺮﺳـــﯿﻦ :ﺑﻨﯿﺎﺗﻨﺎﻧوەی ﭘـــﯚرت ﺋﯚ ﭘﺮەﻧـــﺲ و دەورووﺑرەﻛی ،ﯾﺎن ﺑﻨﯿﺎﺗﻨﺎﻧوەی ھﺎﯾﺘﯽ ﺑ ﮔﺸﺘﯽ؟
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ وەرﮔاﻧﯽ :ﺋﺣﻤدی ﻣﻻ
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ژﺪەر و ﭘراوﺰەﻛﺎن:
) (1ﺧﺎوەﻧﯽ ﻛﺘﺒﯽ )ھﺎﯾﺘﯽ ﺑﻮوﻧﯽ ﻧﯿﯿ ،2004-1804 ،(دوو ﺳدەی ﺗﻧﯿﺎﯾﯽ ،دەزﮔﺎی ﺋﯚﺗﺮوﻣن، 2008و ﻛﯚﯾﻠﻛﺎن ،ﻟ ﺳدەی ﺣﭬﺪەوە ﺑﯚ ﺋﻣﺮۆ ،ﺋﯚﺗﺮوﻣن.2008 ، ) (2ﻟـــ ﻧﻮﻗﻤﺒﻮوﻧـــﯽ ﻧﭙﺘﻮﻣوە ﻟﺳـــﺎﯽ 1993ﺑﯚ دە دواﻧﺰە ﺑﯚت ﭘﯿﻮﭘﻞ ) ﻣﺑﺳـــﺖ ﻟ ﻛﺷﺘﯿﯿ ﻧﺎ ﺷرﻋﯿﯿﻛﺎﻧ ﻛ ﭘﻧﺎھﻧﺪە دەﮔﻮازﻧوە :وەرﮔ (ﻟﺳﺎﯽ .2009 ) (3ﺗﯿﯚرﯾﯿﺎﻧ ﺋم ﺑە ﭘﺎرەﯾ دەﺑﺖ ﻟ ﻣﺎوەی ﭘﻨﺞ ﺳﺎﺪا ﺑﺪرﺖ ،ﺳرەرای ﺋوەی ﻟ ﺳﺎﯽ 1838ﺋم ﺑە ﭘﺎرەﯾ ﺑﯚ 90ﻣﻠﯿﯚن داﺷﻜﺎ ،ﺋم ﻗرزە ﺗﺎوەﻛﻮ ﺳﺎﯽ 1894ﺑردەواﻣﺒﻮو ،ﺗﺎﻗ رﯾﺒﺎ ﻛ ﺳرەﺗﺎﻛﺎﻧﯽ ﺳدەی ﺑﯿﺴﺘم ﺑﺎو ﺑﺖ. ) (4ﺋم دەﺳﺘواژەﯾ ﻟ رۆژﻧﺎﻣی )ﻧﯿﻮﯾﯚرك ﺗﺎﯾﻤﺰ( ﻟ ﺳﺎﻧﯽ 1980ﺑﻛﺎر دەھﺎت. ) (5ﺋم ﭘﻮەرە ﻛﺎرەﻛراﻧﯽ ﻣﺎن ﻧﺎﮔﺮﺘوە ﻛ رۆژاﻧﯾﺎن ﺗﻧﮫﺎ 120ﮔﻮردە. ) (6ﻗرزدەرەﻛﺎن ﺑﭘﯽ ﮔﺮﻧﮕﯿﯿﺎن :ﺑﺎﻧﻜﯽ ﻧﻮﺋﻣﺮﯾﻜﯽ ﺑﯚ ﮔﺷﺳﻧﺪن )ﺑﯽ.ﺋﺎی.دی( ،ﺑﺎﻧﻘﯽ دراوی ﻧﻮدەوﺗﯽ)ﺋﻒ.ﺋﻢ.ﺋـــﺎی( ،ﭬﻧﺰھﻮﻼ ،ﺗﺎﯾﻮان ،ﺑﺎﻧﻘـــﯽ ﻧﻮدەوﺗﯽ .ﻟ زاری ﺑڕﺰ دۆﻣﯿﻨﯿﻚ ﺷـــﺘﺮۆس ﺧﺎن ،ﺑڕﻮەﺑری ﮔﺸـــﺘﯽ ﺑﺎﻧﻘﯽ دراوی ﻧﻮدەوﺗـــﯽ ﺋوەی درﻛﺎﻧﺪ ﻛ ﺑﺎﻧﻘﻛـــی داﻧوەی ھﻣﻮو ﻗرزەﻛﺎن ﺑﯚ ﭘﻨﺞ ﺳـــﺎﯽ دﯾﻜ راﮔﺮت و داوای ﺋوە دەﻛﺎت ﻛ ﻧﺧﺸی ﻣﺎرﺷﺎل ﭘﯿﺎدە ﺑﻜﺮﺖ. ) (7ﯾﻛم ﺳرۆﻛﯽ ھﺒﮋاردە ،ﻟ ﺳﺎﯽ %67،5 ،1999دەﻧﮓ ﺑ دەﺳﺖ دەھﻨﺖ. ) (8ﻟﯚﻣﯚﻧﺪ ،ﭘﺎرﯾﺲ 20 ،ﻣﺎﻧﮕﯽ ﯾﻛﯽ .2010 ) (9روﻧ دﭙﺴﺘﺮ ) ،ﻧﺎوﻧﯿﺸﺎن ﺑﯚ ھﺎﯾﺘﯿﯿﻛﺎﻧﯽ ﺋﻣۆ( ،ﻟﯚﻣﯚﻧﺪ دﯾﭙﻠﯚﻣﺎﺗﯿﻚ ،ﻧﯿﺴﺎﻧﯽ .2004
11 دﯾﻤﻧﯽ ﺋو ﻛﻮرداﻧی ﺑﺎﺷﻮوری ﻛﻮردﺳﺘﺎن ﻛ ﻟﺳﺎﯽ 1988ﻟﻛﻮﻧﻛﺎﻧﯽ ﺷﺎری دﯾﺎرﺑﻛﺮ )ﺋﺎﻣد( ﺑدەﺳﺖ و دەﻣﻮﭼﺎوی ﺳﻮوﺗﺎو ﻟﺑر دەرﮔﺎی ﭘﺰﯾﺸﻜﻛﺎﻧﯽ ﺋو ﺷﺎرەدا دەﮔڕان ،ﺑﻮوە ﯾﻛﻣﯿﻦ دﯾﻤﻧﯽ ﺋﻧﻔﺎل ﻟﭼﺎو و ﻣﺸﻜﯽ ﻣﻦ دا. ھروەھﺎ ﻻﺷ و ﭘﺴﺘﯽ ﺳﻮوﺗﺎو، ﭼﺎوی ﻛﻮﺮﺑﻮو و رەوﺷﯽ ھزاران ﻛس ﻛ ﻟ زﺪ و ﻣﺎﻛﺎﻧﯿﺎن ھﺗﺒﻮون ،ﯾﻛﻣﯿﻦ وﻨی ﺋو "رەﺷﺑﺎﯾ"ﺑﻮو ﻻی ﻣﻦ .ھرﭼﻧﺪە ﻟ ﻣﺎوەی ژﯾﺎﻧﯽ رۆژﻧﺎﻣﭬﺎﻧﯿﻤﺪا زۆر ﺟﺎر ﮔﻮﺒﯿﺴﺘﯽ وﺷی )ﺋﻧﻔﺎل( ﺑﺒﻮوم.
MONDE MONDE LE
LE
ﻓﺒﺮﯾﻮەری ﻓﺒﺮﯾﻮەری diplomatique2010 2010 diplomatique ﻛﻮردی
ﻛﻮردی
ﺋﻧﻔﺎل ..ﺋو ﻛﯚﻣﻜﻮژﯾﯿی ھﺸﺘﺎ ﺑدوای ﺋﻧﺠﺎﻣﺪەراﻧﯿﺪا دەﮔڕﺖ ﻓﯾﺴل داﻏﻠﯽ ﻛـــ ﺗﺎواﻧﺒﺎراﻧﯽ ﻛﯚﻣﻜﻮژی ﺗـــﺪا دادﮔﺎﯾﯽ دەﻛﺮﻦ ،ﻟداﻧﯿﺸـــﺘﻨﯽ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻜﯽ ﭼك ﻛ ﺑـــﯚ ﺋﻧﺠﺎﻣﺪاﻧـــﯽ ﻛﯚﻣﻜـــﻮژی دژی ﻛﻮرد، ﮔﺎزی ﻛﯿﻤﯿﺎوی ﻓﺮۆﺷـــﺘﺒﻮوە رژﻤﯽ ﺳـــدام و ھﺎوﻛﺎرﯾﯽ ﻛﺮدﺑـــﻮو ،ﺑﯾﺎرﻜﯽ دەﻛﺮد .ﺋو ﺑﯾـــﺎرە ﺑﻮوە ھﯚی ﺳـــرﻟﻧﻮێ ﺟﻮوﻻﻧوەی ﺑﯿﺮی ﺋﻧﻔﺎل ﻟوﯾﮋداﻧﻤﺪا. ﺑﭘﯽ ﺑﮕﻛﺎﻧﯽ وﻻﯾﺗ ﯾﻛﮕﺮﺗﻮوەﻛﺎﻧﯽ ﺋﻣﺮﯾـــﻜﺎ ،ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯽ ھﯚﻧـــﺪی ﻓﺮاﻧﺲ ﭬﺎن ﺋﻧـــﺮات ،ﻟﻧﻮان ﺳـــﺎﻛﺎﻧﯽ 1984ﺗﺎوەﻛﻮ 1989دا ھـــزار و 117ﺗـــن ﻛﻟﻮﭘﻟـــﯽ
*
ﻟـــ ھﻣﺎﻧﻜﺎﺗـــﺪا ﺷـــﺎﯾﺗ ﺑﺪەﻧﮕﻛﺎﻧﯽ ھﺑﺠـــو ﻛﯚﻣﻜﻮژﯾﯿﻛﺎﻧﯽ دﯾﻜی رژﻤﯽ ﺑﻋـــﺲ ،ﺑﯚﻣﺎن دەردەﺧن ﻛـــ ﺋﻧﻔﺎل ،ﻧ ﺗﻧﯿﺎ ھوﺪاﻧﻜـــﯽ دڕﻧﺪاﻧی ﺋو رژﻤ ﺑﻮو ﺑﯚ ﺳـــرﻛﻮﺗﻜﺮدﻧﯽ راﭘڕﯾﻨﯽ ﺧﻜﯽ ﻛﻮرد، ﺑﻜﻮ ﺑﯚﻣـــﺎن دەردەﺧﺎت ﻛ ﻟﺑﺎﺷـــﻮوری ﻛﻮردﺳـــﺘﺎن ﻛﯚﻣﻜﻮژﯾﯿﻛﯽ ﺳﯿﺴـــﺘﻤﺎﺗﯿﻚ ﺋﻧﺠﺎﻣﺪراوە. ﺋﻧﻔﺎل واﺗـــ ھﻣﻮو ﺋو ﻛﺮدەواﻧی ﭘﺶ و ﭘﺎش ﺋـــو ﭘﺮۆﺳـــﯾ (1988-1987) و ﺗﺎوەﻛﻮ رووﺧﺎﻧﯽ رژﻤﯽ ﺳـــدام ،ﺑﺷﻮەی ﺟﯿﺎﺟﯿـــﺎ ﺋﻧﺠﺎﻣـــﺪراون و درﮋەﯾـــﺎن ھﺑـــﻮو .رژﻤـــﯽ ﺳـــدام ﻛوﺗﺒﻮوە دوای ﺋو ﻛﻮرداﻧی ﻛ ﻟﺑر "رەﺷﺑﺎی" ﺳرﻛﻮوﺗﯽ ﻧﺗوەﯾﯽ رزﮔﺎرﯾﺎن ﺑﺒـــﻮو و ﺑـــرەو دەرەوەی دەﺳـــﺗﯽ ﻋﺮاق ھﺗﺒﻮون و ھوﯿـــﺪەدا ﻟﺷـــﻮﻨﯽ ﺣواﻧوەﯾـــﺎن ﻟـــدەرەوەی ﻋﺮاﻗﯿـــﺶ ،ﻟﻧﻮﯾـــﺎن ﺑﺒﺎت و ھوﯿـــﺪەدا ﺑﺟﻤﺎوەﻛﺎﻧﯽ ﻛﯚﻣﻜﻮژﯾﯿﻛ ،ﻟو ﻧﺎوﭼﺎﻧ ﻛـــ ﺧﻜﻛـــ ﭘﻧﺎﯾـــﺎن ﺑﯚدەﺑـــﺮد ،ﻟﻧﻮﺑرـــﺖ. ھﺎووﺗﯿﺎﻧﯽ ﻛـــﻮردی ﻋﺮاﻗﯽ ﻟﻛﻣﭙـــﯽ دﯾﺎرﺑﻛﺮ ،ﻣﺮدﯾﻦ و ﻣـــﻮوش ﻟژـــﺮ ﭼﺎودﺮی دەوﺗـــﯽ ﺗﻮرﻛﯿـــﺎدا ﺑﻮون، ﻟـــو ﻛﻣﭙﺎﻧﺷـــﺪا ﻛـــ ﻟﯽ دەﻣﺎﻧـــوە ،ﺗﻮوﺷـــﯽ ھوﯽ ﻛﻮﺷﺘﻨﯽ ﺑﻛﯚﻣڵ دەﺑﻮون ﺑ رﮕی ژەھﺮﺧﺴﺘﻨ ﻧﺎو ﻧﺎﻧﯽ ﺧﻮاردﻧﯿـــﺎن .ﺳـــﯿﺨﻮرەﻛﺎﻧﯽ رژﻤـــﯽ ﺳـــدام ﺣﻮﺳـــﻦ ﺑﺑرﺗﯿﻠـــﺪان ﺑﺑرﭘﺮﺳـــﺎﻧﯽ دەوﺗـــﯽ ﺗﻮرﻛﯿـــﺎ ،ﺧﯚﯾﺎن ﮔﯾﺎﻧﺪﺑـــﻮوە ﺋو ﻧﺎﻧواﺧﺎﻧی ﻛـــ ﻧﺎﻧﯿـــﺎن ﺑـــﯚ ﭘﻧﺎﺑران دروﺳﺘﺪەﻛﺮد و ،ﺋو ژەھﺮەی ﻛ ھﺸﺘﺎ رﮋەﯾﻛﯽ زۆری ﻻی رژﻤﻛ ﻣﺎﺑﻮو ،دەﯾﺎﻧﺨﺴـــﺘ ﻗﻮﻧﺎﺧﯽ ﯾﻛﻣﯽ ﻧـــﺎو ھوﯾﺮی ﺋـــو ﻧﺎﻧی ﺑﯚ ﻛﯚﻣﻜﻮژﯾﯿﻛ ھﺎووﺗﯿﺎﻧـــﯽ دەرﺑـــدەری )ﯾﺎن ﻛﻮرد ﯾﺎن ﻋرەب!( ﺳﯿﭭﯿﻠﯽ ﻛﻮرد دروﺳﺘﺪەﻛﺮا و ﺑﯚ ﺋـــوەی ﺋواﻧﯿﺶ ﺑﭘﺶ ﺳـــرژژﻣﺮی داﻧﯿﺸﺘﻮوان ﭼﺎوی ﺋواﻧوە ﺑﻤﺮن . ﻟـــ ،1987/10/17ﯾﻛﻣﯿﻦ ﻛﻮﺖ دوای داﮔﯿﺮﻛﺮدﻧـــﯽ ھﻧﮕﺎوی رژﻤﯽ ﻋﺮاق ﺑﻮو ﺑﯚ ﻟ ﻛﻮردﺳـــﺘﺎن و راﭘڕﯾﻨـــﯽ دەﺳﺘﻨﯿﺸﺎﻧﻜﺮدﻧﯽ ﺋو ﻛﯚﻣ رژﻤﯽ ﺳددام و داﻣزراﻧﺪﻧﯽ ﺧﻜﺎﻧـــی ﻛـــ ﻟﻧﻮﯾـــﺎن ھرﻤـــﯽ ﭘﺎرـــﺰراو ﻟﻻﯾن دەﺑﺎت .ﻟﻧﻮان ﺋو دەﭬراﻧی ﺋﻣﺮﯾـــﻜﺎ و ﺑرﯾﺘﺎﻧﯿـــﺎ )ﻧـــﯚ ﭘﺸـــﻤرﮔی ﻛﻮرد رزﮔﺎری ﻓﻼﯾﺰۆن-ﻧوای ﺋﺎرام( ﻟ ھﯽ ﻛﺮدﺑـــﻮون و ﺋـــو ھرﻤی 36ﻟ ﺑﺎﻛﻮوری ﻋﺮاق ﻟﺳﺎﯽ ﻟژﺮ دەﺳـــﺗﯽ ﺳـــﻮﭘﺎی ،1991دوای دەرﭼﻮوﻧـــﯽ ﻋﺮاق داﺑـــﻮون ،ﻧﺎوﭼﯾﻛﯽ ﻣﺎڵ و ﻧﺎن ،ﺗﺎﺑﻠﯚی ھﻮﻧرﻣﻧﺪ رۆﺳﺘم ﺋﺎﻏﺎﻟ ﺑﯾـــﺎری 688ی ﺋﻧﺠﻮوﻣﻧﯽ ﺗﺎﻣﭙـــﯚن دروﺳـــﺘﺒﺒﻮو .ﭘﺶ ﺋﺎﺳﺎﯾﺸـــﯽ ﻧﻮدەوﺗﯽ ﺳر ﺳـــرژژﻣﺮﯾﯿﻛ ،ﺣﯿﺰﺑـــﯽ ﺑ ﻧﺗـــوە ﯾﻛﮕﺮﺗـــﻮوەﻛﺎن ﺑﻋـــﺲ ﻓرﻣﺎﻧـــﯽ داﺑـــﻮوە ﺑ ﭘﺸـــﻨﯿﺎزی ﻓرەﻧﺴـــﺎ ،ﺋﺎﺳـــوارەﻛﺎﻧﯽ ژەھﺮی ﻛﯿﻤﯿﺎوی ﻓﺮۆﺷﺘﻮوەﺗ رژﻤﯽ ﺑﻋﺲ. ﺑرﭘﺮﺳﺎﯾﺗﯽ ﺳرەﻛﯿﯽ ﺗﺎواﻧﯽ ﺋﻧﻔﺎﻟﯿﺶ ،ﺑـــﺪەن ،درـــﮋە ﺑژﯾﺎﻧـــﯽ ﺋﺎﺳـــﺎﯾﯽ ﺧﯚﯾﺎن داﻧﯿﺸـــﺘﻮواﻧﯽ ﻧﺎوﭼﻛﺎﻧـــﯽ ژـــﺮ ﻛﯚﻧﺘﺮۆﯽ ژەھﺮی ﻛﯿﻤﯿﺎوی ﻟﺟﺳـــﺘی دەﯾﺎن ھزاران ﺑﮔﻮـــﺮەی ﺑﮕـــی ﭘﺎرـــﺰەران 8ﮔﻮﻧﺪی ﻓرﻣﺎﻧﺪەی ﺳـــﻮﭘﺎی ﺑﻋﺲ ،ﻋﻟﯽ ﺣﺳن دەدەن. ﭘﺸﻤرﮔ و ﮔﻮﺗﺒﻮوی"ﺑﮕڕﻨوە ﻧﺎو رﯾﺰی ﭘﯿﺮۆزی ﻗﻮرﺋﺎﻧﯽ ﺋﺎﯾﺗﻜﯽ ﻧﺎوی ﻛ ﺋﻧﻔﺎل ﻛـــﻮردی ﻋﺮاﻗﯽ ﻛ ﺧﯚﯾﺎن ﻟﺳـــﻨﻮورەﻛﺎن ﻛﻮردﺳـــﺘﺎن ﺑو ﭼﻛ ﻛﯿﻤﯿﺎوﯾﯿﺎﻧی ﻛ ﻟو ﻣﺟﯿـــﺪ ﻛ ﺑﺗﺎواﻧﯽ ﻛﯚﻣﻜﻮژی ھﻟﺑﺠ و ﻧﯿﺸﺘﯿﻤﺎﻧﯿﯿوە" .ﺋم ﻓرﻣﺎﻧی ﻋﺮاق وەك داﺑـــﻮو و ﯾﺎدی ﺋو ژﻣـــﺎرە زۆرە ﻣﺮۆﭬﺎﻧی ﻣﺎداﻧ دروﺳﺘﻜﺮاون ﻛﯚﻣﻜﻮژﻛﺮاون. ﺋﻧﻔﺎل ﻟﺳـــﺪارەدرا ،ﻟ ﺋﺳﺘﯚ دەﮔﺮێ ،ﻛ ﻣﻮﺳﻤﺎﻧﺎﻧ ،ﻟھﻣﺎﻧﻜﺎﺗﺪا ﻛﺮاﯾ ﻧﺎوی ﻛﯚدی ﺑﯾﺎﻧﻨﺎﻣ ﺑ رﯽ ﻓۆﻛ ﺑﺳـــر ﻛﻮردﺳﺘﺎﻧﺪا ﻟـــو ﻛﯚﻣﻜﻮژﯾﯿﺎﻧدا ﻛﻮژراﺑﻮون ،ﻛﺎرﯾﮕری ھﻣﺎن دادﮔﺎ ﻛ ﻛﯚﻣﻜﻮژﯾﯿﻛﺎﻧﯽ ﻋﺮاﻗﯽ ﺋﺎﻣﯚزای ﺳددام ﺣﻮﺳﻦ ﺑﻮو و ،ﺟﺒﺟﻜری ﻛﯚﻣﻚ ھﻤﺗﯽ ﺳرﺑﺎزﯾﯽ ﻛ ﻟ ﻧﯿﺴﺎﻧﯽ ﺑودەﻛﺮاﯾوە و ﻟرادﯾﯚ و ﺗﻟﭬﺰﯾﯚﻧﻛﺎﻧﯿﺪا ﻟﻻﯾن 1988 ﺳﺎﯽ ﺋﯾﻠﻮﻟﯽ 6 ﺗﺎوەﻛﻮ 1987 ﻧﺎﺳﺎﻧﺪ، "ﺟﯿﻨﯚﺳـــﺎﯾﺪ" وەك ﻛﻮردﺳـــﺘﺎن ﻟ ﻟ ژﯾﺎﻧﯽ ﭘﯿﺸـــﯾﯽ رۆژﻧﺎﻣواﻧﺎﻧﯿﺶ ﻛﺮدﺑﻮو. ﺋﻧﻔﺎل. ﺋﻧﺠﺎﻣﺪاﻧﯽ ﺑﯚ ﺋوﺑﻮو ﻓرﻣﺎﻧﻛﺎﻧﯽ ﺑودەﻛﺮاﯾوە .واﺗـــ ﮔڕاﻧوە ﺑﯚ ﻛﯚﻣﮕ ﺋﻧﺠﺎﻣﺪراون. ﻟﻛﻮردﺳﺘﺎن ﺑﻋﺴوە رژﻤﯽ ﺋو ﻗﻮرﺑﺎﻧﯿﺎﻧﯽ ﻛ ﯾﻮرۆ 360 ﻛ رەﺗﯿﻜﺮدەوە ﭘﺮۆﺳـــی ﺋﻧﻔﺎل ﻛ وەﻛﻮ ﺟﯿﻨﯚﺳـــﺎﯾﺪﻜﯽ ﻟﺳـــﺎﯽ ﻛ ﻓۆﻛوان رەﻣزاﻧـــﯽ ﺗﺎرق زۆرەﻣﻠﯿﯿﻛﺎﻧﯽ ﻋـــﺮاق ،ﻛ ﺧﻜﯽ ﮔﻮﻧﺪە ﻣﯚدﺮن ﻛوﺗﺒﻮوە ﻣـــﮋووی ﻣﺮۆﭬﺎﯾﺗﯿﯿوە ،ﻛﺎرەﺳﺎﺗ ﻟ ﺗﺎواﻧﺒﺎر دەﯾﺎﻧﻮﯾﺴﺖ ﺑﺪات .دوای 2005ﻟﺷﺎری ﻣﻮوﺳـــ دەﺳﺘﮕﯿﺮﻛﺮاﺑﻮو و ھﻤﺗﻛﺎﻧﯽ ﺋﻧﻔﺎل ﻛـــ ﻟزﻣﺎﻧﯽ ﻋرەﺑﯿﺪا وﺮاﻧﻜﺮاوەﻛﺎﻧﯽ ﺗﺪا دەﺧﺴﺘﻨ ژﺮ ﻛﯚﻧﺘﺮۆﯽ رۆژﻧﺎﻣﻧﻮوﺳ ﺷﺎﯾﺗﻛﺎﻧﯿﺸﯽ ﺧﺴﺘﺒﻮوە ﻧﻮ ﺳﭘﺎﻧﺪﻧﯽ ﺳـــﺰای ﺷﺎﻧﺰدە ﺳﺎڵ زﯾﻨﺪاﻧﯿﻜﺮدن دواﺗﺮ ﺑ ﺋﺎﮔﺎداری و ﺑﯾﺎری ﺟﻻل ﺗﺎﺑﺎﻧﯽ ﺑﻣﺎﻧﺎی "رەﺷﺑﺎ" دﻦ ،ﺳرەڕای ﺋوەی ﻛ ھﺰی ﺳرﺑﺎزﯾﯿوە ،ﯾﺎن ﻛوﺗﻨ ﺑر ﭘﻻﻣﺎری دۆﺷﺪاﻣﺎﻧﻜﯽ ﺑﺪەرﻣﺎن. ﺑﺳـــر ﭬﺎن ﺋﺎﻧﺮاﺗـــﺪا ﻛـــ ھﺎوﻛﺎرﺑﻮوە ﺑﯚ ﺳـــرۆك ﻛﯚﻣﺎری ﻋﺮاق ﻟـــ زﯾﻨﺪاﻧﻛی ﻟ ﮔﺮﺪراوی دوا ﻗﻮﻧﺎﺧﯽ ﺷـــڕی ﺋﺮان-ﻋﺮاق ﺳرﺑﺎزﯾﯽ. ﺋﺎﻛﺎﻣﻜﯽ ﻧﺑﻮوە ﺑم ﺑـــﻮوە، 1988-1980 راﯾﮕﯾﺎﻧﺪ ﺋﺎﻧـــﺮات ﻛس، ھزاران ﻛﻮﺷـــﺘﻨﯽ 2009دا ﺣﻮزەﯾﺮاﻧـــﯽ ﻟـــ رۆژی 30ی ﻛ ﺑوەداﻧﺎﺑﻮو داﻧﯽ دەرﭼﻮو، ﺳﻠﻤﺎﻧﯽ ﺷﺎری ﻟﻣﺎﻧﮕﯽ ﺋﺎب)ﺋﯚﮔﺴﺘﯚس(ی ﺳﺎﯽ ،1987 ﻟ دادﮔﺎی ﺑـــﺎی ھﯚﻧـــﺪا Hoge Raadﻛ دوای رووﺧﺎﻧﯽ رژﻤﯽ ﺳـــدام ﺣﻮﺳـــﻦ ﺋو وەك ﻓۆﻛوان ﯾﺎرﯾﺪەری ﺋو ﻓۆﻛواﻧﺎﻧ ﺋـــو ﺷـــڕە .ﻟڕاﺳـــﺘﯿﺪا ،ﺑـــرەو ﻛﯚﺗﺎﯾﯽ ﺋﻧﺠﻮوﻣﻧﯽ ﺳـــرﻛﺮداﯾﺗﯽ ﺷﯚڕﺷﯽ ﻋﺮاق ﻟﺳـــﺎﯽ ،2003ﻧﺎوﺑﺮاو ھـــﺎوﻛﺎری دەزﮔﺎی ھواﮕﺮی ھﯚﻧﺪﯾﺸﯽ ﻛﺮدووە. ﻟ وﺗﯽ ﺋﻤﺎﻧﯿﺎش ﻛ ﺋﺎﺷﻜﺮاﺑﻮو زۆر ﻟو ﻛﯚﻣﭙﺎﻧﯿﺎﻧی ﻛﻟﻮﭘـــل وﻣﺎدەی ﻛﯿﻤﯿﺎوﯾﯿﺎن دروﺳـــﺘﺪەﻛﺮد ،ﺋو ﻣﺎداﻧﯾﺎن ﻓﺮۆﺷـــﺘﻮوەﺗ رژﻤﯽ ﺳـــدام و ﺑﻮوﻧﺗ ھﯚی ﻛﻮﺷـــﺘﻨﯽ ھزاران ﻛﺳﯽ ﻛﻮرد ﻟ ﻋﺮاق .ﺑم ﺳرەڕای ﺗﺎواﻧ ﮔورەﻛﯾﺎن ،ﺋو ﺑرﭘﺮﺳﺎﻧی ژەھﺮ و ﮔﺎزﯾﯿﺎﻧﺪاﺑﻮوە ﺑﻜﻮژەﻛﺎن ،ﺳـــﺰا ﻧدراون .ﻟ ھﯚﻧﺪاش ھﺸـــﺘﺎ ﺳـــﺰاﯾﻛﯽ ﺳﻮوﻛﯿﺎن ﺑﯚ دەرﻛﺮاوە.
ﺑﻮوە ﻛ ﺷﺎری ھﺑﺠﯾﺎن ﻛﯿﻤﯿﺎﺑﺎران ﻛﺮد. ﻛﺎﺗﻚ ﺳرﻧﺞ دەدەﯾﻨ داوای ﭘﻧﺎﺑرﯾﯽ ﺋو ﻓۆﻛواﻧ ﻟﺋﯿﻨﮕﻠﺘرا ،ﺋو ﻛﺎﺗ ﺗﺪەﮔﯾﻦ ﻛ ﭘﺮۆﺳـــی ﺋﻧﻔﺎل ﻟراﺳﺘﯿﺪا ﻛﯚﻣﻜﻮژﯾﯿﻛﯽ "ﺑﺒﺧﺘﺎﻧﯾ "و ﻧﺎﯾﺎﻧوﺖ ھﻣﻮو ﺑﻜراﻧﯽ دادﮔﺎﯾﯽ ﺑﻜﺮﻦ! ﻟـــم ﺳـــردەﻣدا ﻛـــ ﺗﺎواﻧﺒﺎراﻧـــﯽ ﻛﯚﻣﻜﻮژﯾﯿﻛﺎﻧـــﯽ وﺗﺎﻧـــﯽ وەﻛـــﻮ رواﻧﺪا، ﯾﻮﮔﻮﺳـــﻼﭬﯿﺎ و ﻛﺎﻣﺒﯚدﯾﺎ ﺑردەوام دادﮔﺎﯾﯽ دەﻛﺮـــﻦ .ﺷـــرﯾﻜﯽ ﺗﺎواﻧﻛﺎﻧـــﯽ ﺋﻧﻔﺎل ﻟ ﻛﻮردﺳﺘﺎن ،ﺑ ﺋوەی ﺳـــﺰای ﺗﺎواﻧﻛﺎﻧﯿﺎن
رۆﯾﺸﺘﻨﯽ ﺷـــڕی دژی ﺋﺮان ﺑو ﻣرﺟﺎﻧی ﻛ ﻋﺮاق ﭘﺸﻜﺷـــﯽ ﻛﺮدﺑـــﻮون ،دەرﻓﺗﯽ ﭘﻮﯾﺴﺘﯽ داﯾ رژﻤﯽ ﺑﻋﺲ ﻛ ھﺮش ﺑﻜﺎﺗ ﺳر ﻛﻮرد. ﺋﻧﻔﺎل ﺑدەﺳـــﺗ ﺋﺎﺳـــﺎﯾﯿﻛﺎﻧﯽ ﻋﻟﯽ ﺣﺳـــن ﻣﺟﯿﺪی ﺋﺎﻣﯚزای ﺳدام ﺣﻮﺳﻨﯽ ﺳـــرۆك ﻛﯚﻣﺎری ﻋﺮاق و ﺳﻜﺮﺗﺮی ﮔﺸﺘﯽ ﻟﻘﯽ ﺑﺎﻛﻮوری ﺣﯿﺰﺑﯽ ﺑﻋﺴـــﯽ ﺳﯚﺳﯿﺎﻟﯿﺴﺘﯽ ﻋـــﺮاق ﺋﻧﺠﺎﻣﺪرا .ﻟ29 ی ﺋﺎداری ﺳـــﺎﯽ 1987ﺗﺎوەﻛﻮ 23ﻧﯿﺴﺎﻧﯽ ﺳﺎﯽ ،1989ﺋو دەﺳﺗﺎﻧی ﻛ ﻟ ھرﻤﯽ ﺑﺎﻛﻮور ﺑ ﻋﻟﯽ ﺣﺳـــن ﻣﺟﯿـــﺪ دراﺑﻮون، ﻟﺋﺎﺳﺘﯽ ھﻣﺎن دەﺳﺗﻛﺎﻧﯽ ﺳـــداﻣﺪا ﺑـــﻮون .ﻋﻟـــﯽ ﺣﺳـــن ﻣﺟﯿﺪ ﻛ ﻟﻻﯾن ﻛـــﻮردەوە ﺑ"ﻋﻟﯽ ﻛﯿﻤﯿﺎوی" ﻧﺎوزەدﻛﺮاوە ﺳﺮ ،ﺋﻧﺠﺎﻣﺪەری ﻛﯚﻣﻜﻮژﯾﯽ ﻛﻮرد ﺑﻮوە .دوو ﻓﯾﻠﻗﯽ ﺳـــرەﻛﯿﯽ ﺳﻮﭘﺎی ﻋﺮاق ،ﺑڕﻮەﺑراﯾﺗﯽ ﺋﻣﻦ و ﺋﯿﺴـــﺘﯿﺨﺒﺎراﺗﯽ ﺳـــﻮﭘﺎﯾﯽ )ﻣﺨﺎﺑـــﺮات( ﻟژـــﺮ ﻓرﻣﺎﻧﯽ ﻋﻟﯽ ﺣﺳن ﻣﺟﯿﺪدا ﺑﻮون. ﻟم ﻛﯚﻣﻜﻮژﯾﯿدا ،ﭼﻛﺪارە ﻛﻮردەﻛﺎﻧﯿـــﺶ ﻛـــ ﻟﻻﯾن ﺣﻜﻮﻣﺗـــوە ﺑ) ﻓﺮﺳـــﺎن ( و )ﻓوﺟﻛﺎﻧـــﯽ ﺑرﮔﺮﯾـــﯽ ﻧﯿﺸـــﺘﻤﺎﻧﯽ ( ﻧﺎودەﺑـــﺮان و ﻟﻻﯾـــن ﺧﻜﯽ ﻛﻮردەوە ﺑ ﺑ"ﺟﺎش" ﻧﺎودەﺑﺮان ،رۆﻜﯽ ﺑرﭼﺎوﯾﺎن ﻟـــو ھﻤﺗﺎﻧدا ھﺑـــﻮو .ھروەھـــﺎ ﺑـــﯚ "ﭼﺎرەﺳرﻛﺮدﻧﯽ ﻛﺸی ﻛﻮرد و ﻟﻧﻮﺑﺮدﻧﯽ ﭘﺸـــﻤرﮔ،" دەزﮔﺎ ﺳرﺑﺎزﯾﯿﻛﺎن ،ﺋﻣﻨﯽ و ﻣدەﻧﯿﯿﻛﺎﻧـــﯽ دەوﺗـــﯽ ﻋـــﺮاق و ،ﺗـــواوی دەرﻓت و ﺳـــرﭼﺎوەﻛﺎﻧﯽ دﯾﻜ ﻟژﺮ ﻓرﻣﺎﻧـــﯽ ﻋﻟـــﯽ ﺣﺳـــن ﻣﺟﯿﺪدا ﺑﻮون.
دﯾﭙﻠﯚﻣﺎﺗﯿﻚ ﻟﯚﻣﯚﻧﺪﻟﯚﻣﯚﻧﺪ 2010 ﻓﺒﺮﯾﻮەری دﯾﭙﻠﯚﻣﺎﺗﯿﻚ - 2010 ﻓﺒﺮﯾﻮەری
12
ﺋو ﻛﯚﻣﻜﻮژﯾﯿی ھﺸﺘﺎ ﺑدوای ﺋﻧﺠﺎﻣﺪەراﻧﯿﺪا دەﮔڕﺖ ﺑﺳـــرۆﻛﺎﯾﺗﯽ ﺳدام ﺣﻮﺳـــﻦ ﺑﯾﺎرﻜﯽ راﮔﯾﺎﻧﺪ ﻛ ﺋواﻧی ﺑﺷﺪاری ﺳرژژﻣﺮﯾﯿﻛ ﻧﻛن ،وەك راﻛﺮدووی ﺳرﺑﺎزی دەژﻣﺮدرﻦ و ﺳﺰای ﻟﺳﺪارەداﻧﯿﺎن ﺑﯚ دەردەﭼ .ﭘﺶ ﺳـــرژژﻣﺮﯾﯿﻛ ﺑـــﯚ ﻣﺎوەﯾﻛﯽ ﻛﻮرت ،ﺋو ﺧﻜی ﻛ ﺑﯾﺎرﺑﻮو ﻟﻧﻮﺑﭽﻦ ،ﺑﺷﻮەﯾﻛﯽ ﺋﺎﺷـــﻜﺮا ﻟﻻﯾن ﻋﻟﯽ ﺣﺳن ﻣﺟﯿﺪەوە دەﺳﻨﯿﺸﺎن ﻛﺮاﺑﻮون. ﻋﻟـــﯽ ﻛﯿﻤﯿـــﺎوی ﻓرﻣﺎﻧﯿـــﺪا دەزﮔﺎی ﻣﻮﺧﺎﺑـــرات ﻛـــ ﻟﺑـــﺎرەی ﺑﻨﻣﺎی ﺋو "ﻣﻮﺧرﯾﺐ"اﻧی ﻟﻧﺎوﭼﻛﺎﻧﯽ ژﺮ ﻛﯚﻧﺘﺮۆﯽ ﺣﻜﻮﻣﺗﺪا دەژﯾﻦ ،دۆﺳـــﯿ ﺋﺎﻣـــﺎدە ﺑﻜن. دوای ﺗواوﺑﻮوﻧﯽ ﺋو دۆﺳـــﯿﺎﻧ ژﻣﺎرەﯾﻛﯽ زۆر ژن ،ﻣﻨﺪاڵ و ﺑﺳـــﺎﭼﻮوان ﺑزۆرەﻣﻠ راﮔﻮﺰراﻧ ھﻧﺪﻚ ﺷـــﻮﻨﯽ ﭼﯚل .ﭘﺮۆﺳی ﻟﭙﺮﺳـــﯿﻨوە ﻟﮔـــڵ ﺋﻧﺪاﻣﺎﻧـــﯽ ﺑﻨﻣﺎ ڕاﮔﻮـــﺰراوەﻛﺎن و ﺋوەی ﻟﺑﺎرەی ﺋواﻧوە ﺋﺎﺷـــﻜﺮا ﻛﺮا ،ﺑﻮوە ﯾﻛﻚ ﻟﺗﺎﯾﺒﺗﻤﻧﺪﯾﯿ ﺳرەﻛﯿﯿﻛﺎﻧﯽ ﺳردەﻣﯽ ﺋﻧﻔﺎل ﻛ ﺑﺰاﻧﺮێ ﻛ ﻟم ﭘﺮۆﺳﯾدا زﯾﻨﺪوو دەﻣﻨﯿﺘوە و ﻛ دەﺑ ﻟﻧﻮﺑﺒﺮێ. ﻟﺳـــرژﻣﺮی ﮔﺸﺘﯿﯽ 1997ی ﻋﺮاق دا، ھرﻛﺳﻚ ﺳر ﺑ ھر ﻧﺗوەﯾك ﺑﻮواﯾ ﻟ ﻋﺮاق دا ،ﺑﯚ دﯾﺎرﯾﻜﺮدﻧﯽ ﻧﺗوەی ﺧﯚی، ﺗﻧﯿﺎ دوو رﯽ ﻟﺑردەﻣﺪا ﺑﻮو ،ﯾﺎن ﺧﯚی ﺑ "ﻋرەب " ﯾﺎﺧﻮد ﺧﯚی ﺑـــ" ﻋرەب"ﺗﯚﻣﺎر ﺑﻜﺎت .ﺋم ﺣﺎﺗﯽ ﺑ ﺋﺎﻟﺘرﻧﺎﺗﯿﭭ واﯾﻜﺮد ﻛﺮﯾﺴﺘﯿﺎﻧ ﺋﺎﺷـــﻮوری و ﻛﻠﺪاﻧﻛﺎن ﺑﻜوﻧ ﻧﻮ رەوﺷﻜﯽ ﻧﺎﻟﺑﺎرەوە. ھﺒت دۆﺳـــﺘﺎﯾﺗﯿﺶ ﻟﮔڵ ﺣﻜﻮﻣت، ھﯿـــﭻ ﺳـــﻮودﻜﯽ ﻧﺑـــﻮو ﺑـــﯚ رزﮔﺎرﺑﻮون ﻟﻛﯚﻣﻜﯚژﯾﯿﻛﺎﻧـــﯽ ﻋﻟـــﯽ ﻛﯿﻤﯿـــﺎوی. ﻻﯾﻧﮕﺮﯾﻜﺮدﻧـــﯽ ﺣﻜﻮﻣـــت ،واﺗـــ ﺧﻮدی ﺟﺎﺷـــﺎﯾﺗﯿﺶ ﻧدەﺑﻮوە ﭼﺎرەﺳـــر .ﻋﻟﯽ ﻛﯿﻤﯿﺎوی ھڕەﺷی ﻟﺳرۆك ﺟﺎﺷﻛﺎﻧﯿﺶ دەﻛـــﺮد و دەﯾﮕـــﻮت ﺋﮔـــر ﮔﻮﻧﺪەﻛﺎﻧﯿﺎن ﭼـــﯚڵ ﻧﻛن ،ﺑﮔﺎزی ﻛﯿﻤﯿـــﺎوی ﺑﯚردوﻣﺎن دەﻛﺮـــﻦ .ﻟم ﭘﻼﻧـــدا ،ﻧژاد و ﺷـــﻮﻨﯽ ﻧﯿﺸـــﺘﺟﺒﻮون ھﯚی ﻟﻧﻮﺑـــﺮدن ﺑﻮون و ﻟﻛﺎﺗﯽ ﻛﯚﻣﻜﻮژﯾﯿﻛﺎﻧﯽ ﺳـــﺎﯽ 1988دا، ﺋم ھردوو ﻓﺎﻛﺘرە ﻟﺑرﭼﺎو ﮔﯿﺮاﺑﻮون. ﻟﺳـــﺎﯽ 1987ﭘﺮۆﺳـــی ﭼﯚﻜﺮدﻧـــﯽ ﮔﻮﻧﺪەﻛﺎن و راﮔﻮاﺳﺘﻦ ﻟ ﻛﻮردﺳﺘﺎن ،ﺗﻧﯿﺎ ﻟ ھرﻤﯽ ژﺮ ﻛﯚﻧﺘﺮۆﯽ ﺣﻜﻮﻣﺗﺪا ﺋﻧﺠﺎﻣﺪرا. واﺗ ﺋم ﺋﯚﭘراﺳﯿﯚﻧﺎﻧ ھﯿﭻ ﭘﯾﻮەﻧﺪﯾﯿﻛﯽ ﺑﺳرﻛﻮﺗﻜﺮدﻧﯽ ﺷﯚڕﺷﯽ ﻛﻮردەوە ﻧﺑﻮوە. ﺋوﺟﺎ ﺋﮔر داﻧﯿﺸـــﺘﻮواﻧﯽ ﺋم ھرﻤﺎﻧ، ﻣﺎﻧوەی ﺧﯚﯾﺎن ﻟو ھرﻤﺎﻧی ﻛ ﺣﻜﻮﻣت دەﯾﻮﯾﺴـــﺖ ﻟﯽ ﺑﻤﻨﻨوە ،رەﺗﺒﻜﺮداﯾ وەو ﭘﻧﺎﯾﺎن ﺑﺮدﺑﺎﯾـــ ﻧﺎوﭼ رزﮔﺎرﻛﺮاوەﻛﺎﻧﯽ ژﺮ ﻛﯚﻧﺘﺮۆﯽ ﭘﺸﻤرﮔدا -ژﻣﺎرەﯾﻛﯽ زۆرﯾﺎن واﯾﺎﻧﻜﺮد -ﺋو ﻛﺎﺗ ﻟﺋﯚﭘراﺳـــﯿﯚﻧﯽ ﺋﻧﻔﺎﻟﺪا ﻟﻧﻮدەﺑـــﺮان .ھﺒـــت ھﻣـــﺎن ﻛﺮدەوە ﺳـــﺑﺎرەت ﻛﯚﻣﻟـــ ﺋﯿﺘﻨﯿﯿﻛﺎﻧـــﯽ دﯾﻜی ﻛﻮردﺳﺘﺎﻧﯿﺶ ﺋﻧﺠﺎﻣﺪرا. ﻟﺳـــرژﻣﺮﯾﯿﻛی ﺳـــﺎﯽ 1987دا، ژﻣﺎرەﯾﻛﯽ زۆر ﻛم ﻟ ﻛﺮﯾﺴﺘﯿﺎﻧ ﺋﺎﺷﻮوری و ﻛﻠﺪاﻧﯽ ،ﮔﻮﺷـــﺎری ﺣﻜﻮﻣﺗﯿـــﺎن ﻟﺑﺎرەی ﻣﺳﻟی "ﯾﺎن دەﺑ ﻛﻮرد ﺑﻦ ﯾﺎن ﻋرەب" رەﺗﻜﺮدەوە .ﺋـــوﻛﺎت ﺋواﻧی ﺧﯚﯾﺎن وەك )ﻋـــرەب( ﻧﺎوﻧﻮوس ﻧﻛﺮدﺑﻮو ،وەك ﺋوەی ﻛﻮردﺑﻦ ھﺴـــﻮوﻛوﺗﯿﺎن ﻟﮔﺪا ﻛﺮا .ﺑﯚﯾ ﻟﺋﻧﻔﺎﻟـــﯽ ﻛﯚﺗﺎﯾﯿﺪا ﻟﻧﺎوﭼـــی دھﯚك ﻛ زۆرﺑی ﻣﺳـــﯿﺤﯿﯿﻛﺎن ﻟ دەژﯾﻦ ،ﺋواﻧﯿﺶ وەك ﺧﻜﯽ ﻛﻮرد ﺑﺷﯽ ﺧﯚﯾﺎن ﻟ زوﻢ و ﻛﻮﺷـــﺘﺎری ﻋﻟﯽ ﺣﺳن ﻣﺟﯿﺪ ﺑرﻛوت. ھروەھـــﺎ ژﻣﺎرەﯾﻛـــﯽ زۆر زۆر ﻛـــم ﻟو ﺗﻮرﻛﻤﺎﻧﺎﻧی ﭘﻧﺎﯾﺎن ﺑﺮدﺑﻮوە ﺑر ﺳﻧﮕری ﭘﺸﻤرﮔ) وەك ﻛﻮرد( ژﻣﺮدران و ھﻣﺎن رەﻓﺘﺎرﯾﺎن ﺑرﻛوت .دوای ﭘرت و ﺑوﺑﻮوﻧﯽ ﺧﯚل و ﻏﻮﺑﺎری ﺋﻧﻔﺎل ،ﺑﺳدان ﺋﺎﺷﻮوری و ﻛﻠﺪاﻧﯽ ﻛـــ زۆرﺑﯾﺎن ژن و ﻣﻨﺪاڵ ﺑﻮون، ﺗﻮوﺷـــﯽ ھﻣـــﺎن ﭼﺎرەﻧﻮوﺳـــﯽ ﻗﻮرﺑﺎﻧﯿﺎﻧﯽ دﯾﻜی ﻛﯚﻣﻜﻮژﯾﯿﻛﺎﻧﯽ ﻛﻮردﺳـــﺘﺎن ﺑﻮون و دﯾﺎرﻧﻣـــﺎن .ﺗﺎواﻧﻛﺷـــﯿﺎن ﺋـــوە ﺑﻮوە ﻛـــ ﺋوان ﻋرەب ﻧﺑﻮون و ﻟﻛﻮردﺳـــﺘﺎن دەژﯾﺎن. ﻟﭼﻧـــﺪ ﻣﺎﻧﮕﯽ ھﺎوﯾﻨﯽ ﺳـــﺎﯽ 1988دا، ﺋﺎﺷـــﻨﺎﯾﺗﯿﻢ ﻟﮔڵ ﻛﯚﻣﻚ ﻛﺮﯾﺴﺘﯿﺎن و ﺗﻮرﻛﻤـــﺎن ﭘﯾﺪاﻛﺮد ﻛ ﻟﭘﺮۆﺳـــی ﺋﻧﻔﺎل رزﮔﺎرﯾﺎن ﺑﺒﻮو و ﺑرەو ﺑﺎﻛﻮور و رۆژھﺗﯽ ﻛﻮردﺳـــﺘﺎن ھﺗﺒـــﻮون و ،ﻟ"ﻛﻣﭙﻛﺎن" ﺟﮕﯿـــﺮ ﺑﺒﻮون .ﺋـــوان ﻧﻤﻮوﻧی ﻛﺳـــﯽ ﺑﺧﺘـــوەر ﺑﻮون ﻛ ﻟﺑر ﮔﻮﺷـــﺎری ﻋﻟﯽ ﺣﺳـــن ﻣﺟﯿـــﺪ "ﯾـــﺎن دەﺑ ﻛـــﻮرد ﺑﻦ ﯾـــﺎن ﻋـــرەب" رزﮔﺎرﯾﺎن ﺑﺒﻮو .ﻣـــﻦ ﺋواﻧﻢ
ﻗدەﺧﻛﺮاوەﻛﺎﻧـــﺪا دەژﯾـــﺎن ،دەﺑـــ وەك ﻟﻛﻣﭙﻛﺎﻧﺪا ﻧﺎﺳﯽ. ﭘﺸـــﻤرﮔ ﻣﺎﻣﯾـــﺎن ﻟﮔـــڵ ﺑﻜﺮﺖ . ﻗﻮﻧﺎﺧﯽ دووەەم :ﺑدﯾﻠﮕﺮﺗﻦ و ﻛﻮﺷﺘﻦ ﺑﯚﯾ ﺋواﻧﯿﺶ دوژﻣﻦ ﺑﻮون و ﭘﻮﯾﺴـــﺘﺒﻮو ﻟﻧﻮﺑﺒﺮﻦ .ﯾﻛﻣﯿﻦ ﻓرﻣﺎﻧﯽ ﻋﻟﯽ ﺣﺳن ﻟﺳـــﺎﯽ 1987دا ،دوای ﺋوەی ﺳـــدام ﻣﺟﯿـــﺪ ﻗدەﺧﻛﺮدﻧﯽ ژﯾﺎن ﺑـــﻮو ﻟﻧﺎوﭼ ﺣﻮﺳﻦ دەﺳـــﺗﯽ ﻧﺎﻧﺎﺋﺎﺳﺎﯾﯽ داﯾ دەﺳﺖ ﻗدەﺧﻛﺮاوەﻛﺎﻧﺪا ﺑﻮو .واﺗ ﻟﻧﻮﺑﺮدﻧﯽ ھر ﺟﻧراڵ ﻋﻟﯽ ﺣﺳن ﻣﺟﯿﺪ .ﻟم رﺮەوەدا ،ﺷﺘﻜﯽ ﺧﺎوەن ﺟﻮوﻟ ﻟو ھرﻤﺎﻧدا. ﻛﻮرد ﺑﺒﻮوە ﻗﻮرﺑﺎﻧﯽ ھﻮﺴـــﺘﯽ رۆژﺋﺎوا ﻛ ﻟـــ 20ﺣﻮزەﯾﺮاﻧـــﯽ ﺳـــﺎﯽ 1987دا ،ﺑ ﻻﯾﻧﮕﺮی ﻋﺮاﻗﯽ دەﻛﺮد ﻟﺷڕی دژی ﺋﺮان دووەﻣﯿﻦ ﺑﮕ ،ﻓرﻣﺎﻧﯽ ﻛﻮﺷﺘﻨﯽ ﺑﻛﯚﻣڵ و ،ﻟﺑـــر ﺷـــڕی ﻟـــدژی ﺗﻮوﻧﺪرەوەﻛﺎﻧﯽ دەرﻛـــﺮا .وردەﻛﺎرﯾﯿﻛﺎﻧـــﯽ ﺋـــم ھﻧﮕﺎوە ﺷﯚڕﺷﯽ ﺋﺮاﻧﯽ ،ﺗﺎواﻧﻛﺎﻧﯽ ﺳدام ﻟﻧﺎوەوەی دﯾﺎردەﻛـــﺮان .ﻟﺧﺎﯽ ﭼﻮارەﻣﯽ ﺑﯾﺎرەﻛدا، وت وەﺑرﭼﺎوی رۆژﺋﺎواﯾﯿﻛﺎن ﻧدەﻛوﺗﻦ ،ﻓرﻣﺎن ﺑﺑرﭘﺮﺳﯽ ﯾﻛﻛﺎﻧﯽ ﺳﻮﭘﺎی ﻋﺮاق ﯾﺎﺧﻮد ﭘﺸﺘﮕﻮﯿﺎن دەﺧﺴﺘﻦ. درا ﻛـــ" ﺑـــﯚ ﺑﻛﯚﻣڵ ﻛﻮﺷـــﺘﻨﯽ ﺋواﻧی و ﺗﯿﺸـــﻜﯽ ﺑﭼﻛﯽ ﺳـــﻮﭘﺎی ﺑﻋﺲ ﻛ ﻟﻧﺎوﭼـــ ﻗدەﺧﻛﺮاوەﻛﺎﻧـــﺪا دەژﯾﻦ ،دەﺑ ﻛﻮردﯾﯿﻛﺎﻧﯽ ﺷـــﺎرە ﻟـــ ﻛﯿﻤﯿﺎﯾـــﯽ ھﻧﺪێ ﺑﺷـــو و رۆژ و ﻟﺋﺎﺳﻤﺎن و وﺷﻜﺎﯾﯿوە ﺋﺮاﻧﯿﺸـــﯽ ﺑﯚﻣﺒﺎران ﻛـــﺮد و ،ھروەھﺎ ﺋو ﺋو ﻧﺎوﭼﺎﻧ ﺑﯚردوﻣـــﺎن ﺑﻜﺮﻦ" .ﻓرﻣﺎﻧﻜﯽ ﻧﺎوﭼﺎﻧی ﺑﯚﻣﺒـــﺎران دەﻛﺮدن ﻛـــ ﺧﺰاﻧﯽ دﯾﻜی ﻋﻟﯽ ﺣﺳـــن ﻣﺟﯿﺪ ﺑم ﺷﻮەﯾ ﭘﺸـــﻤرﮔﻛﺎﻧﯽ ﻛﻮردی ﻟ ﻧﯿﺸﺘﺟﯿﺒﻮون ﺑـــﻮو "ﺋواﻧی ﻟو ﮔﻮﻧﺪاﻧدا دەﺳﺘﺒﺳـــر ﻟ ﺋـــﺮان ،ﭼـــﯽ ﻧﻛﺮدﺑﻮو؟ ﺟﻧـــﮕﺎوەرە دەﻛﺮﻦ ،ﭘﻮﯾﺴـــﺘ ﻟﭙﺮﺳﯿﻨوەﯾﺎن ﻟﮔﺪا ﻛﻮردەﻛﺎﻧﯿـــﺶ دەرﻓﺗـــﯽ ﺑرﮔﺮﯾﻜﺮدﻧﯿـــﺎن ﺑﻜﺮـــﺖ و ،ﺋواﻧی ﺗﻣﻧﯿـــﺎن ﻟﻧﻮان 15 ﻛﻣﺒﻮو و وﯾﺴـــﺘﯽ وەﻣﺪاﻧوەی ﺑھﻣﺎن و 70ﺳـــﺎﯿﺪاﯾ ،دەﺑ ﺑﮕﯚازرﻨوە و دوای ﺷﻮەی رژﻤﯿﺸﯿﺎن ﻧﺑﻮو. ﺋوەی زاﻧﯿﺎری ﭘﻮﯾﺴﺘﯿﺎن ﻟ وەردەﮔﯿﺮێ، ﺟﯿﮫﺎﻧﯽ ﺑﺪەﻧﮕﯿـــﯽ رژﻤـــﯽ ﺑﻋﺲ ﻛـــ دەﺑ ﮔﻮﻟﻠﺑﺎران ﺑﻜﺮﻦ". ﻟﭘﺸـــﺖ ﺧﯚﯾوە دەﺑﯿﻨـــﯽ ،ھﺪی ھﺪی و ﺑﭘـــﯽ ﺳﯿﺴـــﺘﻣﯽ ﻛﯚﻣﻜﻮژﯾﯿﻛـــ، ﺑﺗﻛﻨﯿﻜﯽ ﭘﻼﻧﺪاڕﮋراوی ﻟﻧﻮﺑﺮدن ،دەﺳﺘﯽ دوای دەﺳـــﺘﮕﯿﺮﻛﺮدن و ﻛﯚﻛﺮدﻧـــوە، ﺑﺋﻧﺠﺎﻣﺪاﻧﯽ ﺋﻧﻔﺎل ﻛﺮدﺑﻮو .ﺑﭘﯽ ﻗﺴی ﻗﻮﻧﺎﺧﯽ ﻟﻧﻮﺑﺮدن دەﺳـــﺘﯽ ﭘﺪەﻛﺮد .ﺋو ھﻧﺪـــﻚ رۆژﻧﺎﻣﻧﻮوﺳـــﯽ ﭘﻮوﭘﻮﻟر ،وەك ﻛﯚﻣـــ ﺧﻜی ﻛ ﻟﺑراﻣﺒر ﺳـــﺮەی ﺋﺎﻣﺎژەﯾك ﺑﯚ وﯾﺴﺘﯽ ﻗدەر ،ﺳدام ﻛﻛﻮڕی ﺋﺎﻣﺎﻧﺠﻛدا ﺑﻮون ،ھﺒﮋﺮدراﺑﻮون و ،ﻛﺎﺗﯽ ھﺘﻠر ﺑﻮو ،ﻟ وﺗﯽ ﻟﻮﺑﻨﺎن ھﺎﺗﺒﻮوە ﺳـــر دەﺳﻨﯿﺸـــﺎﻧﻜﺮدﻧﯽ ﻛﺳـــﺎﻧﯽ ﻧﺎو ﻛﯚﻣﻛ دوﻧﯿﺎ!)ﻛ راﺳـــﺘﯿﯿﻛی ﺳدام ﻟ ﮔﻮﻧﺪی ھﺎﺗﺒـــﻮو ،واﺗـــ ﺋو ﻛﺳـــﺎﻧی ﻛـــ دەﺑ ﻋﯚﺟی ﺳـــر ﺑ ﺷـــﺎری ﺗﻜﺮﯾﺘﯽ ﺑﺎﻛﻮوری ﺑﻜﻮژرﻦ .ﺋﻣش ﺋﺎﺳﺎﻧﺘﺮﯾﻦ ﻗﻮﻧﺎﺧﯽ ﺋﻧﻔﺎل ﺑﻏﺪا ﻟداﯾﻜﺒﻮوە( .ﺳدام ﺑھﻣﺎن ﺷﻮەی ﺑﻮو! .ﺑﮔﻮﺮەی ﻓرﻣﺎﻧﻛﺎﻧﯽ ﻋﻟﯽ ﺣﺳن ﻛ"ﺑﺎوﻛـــﯽ" ﻟ ﺋورووﭘﺎ ﺑﺳـــر ﺟﻮﻟﻛی ﻣﺟﯿـــﺪ ﻛـــ ﻟﺣﻮزەﯾﺮاﻧﯽ ﺳـــﺎﯽ 1987دا ھﻨﺎ ،ﺋوﯾﺶ ﻟﻛﻮردﺳـــﺘﺎن ھﻣﺎن ﺷـــﺘﯽ راﮔﯾﻨﺪراﺑـــﻮون ،ھر ﭘﯿﺎوـــﻚ ﻟﻧﺎوﭼی ﺑﺳر ﻛﻮرد ھﻨﺎ. ﺋﻧﻔﺎل ﺑﺖ و ﺑﺘﻮاﻧ ﭼك ﺑﮕﺮﺘ دەﺳﺖ، ھـــروەك ﻟﻛﯚﻣﻜﻮژﯾﯿﻛﺎﻧﯽ ﭘﺸـــﺘﺮدا دەﻛـــﻮژرێ .ﺳـــﻮﭘﺎ و دەزﮔﺎی ﻣﻮﺧﺎﺑرات، ﺑﯿﻨـــﺮاوە ،ﺑـــﯚ ﻟﻧﻮﺑﺮدﻧـــﯽ ﺋﯿﺘﻨـــﻚ و ﻟﯿﺴـــﺘﻛﯾﺎن ﺋﺎﻣﺎدەﻛﺮدﺑـــﻮو :ﻧـــﺎوی ﺋو ﻛﯚﻣﯾك ،ﭘﻮﯾﺴﺘ ﻟﺳرەﺗﺎدا ﺑﻨﺎﺳﺮﺖ ،ﻛﻮرداﻧـــی ﮔﯿﺮاون ،رەﮔزﯾـــﺎن ،ﺗﻣﻧﯿﺎن، ﺋﺎﻣﺎدە ﺑﻜﺮﺖ و ﻟﻧﻮﺑﺒﺮﺖ .ﻟ ﻛﯚﻣﻜﻮژﯾﯽ ﻧﺎوﭼی ﻧﯿﺸـــﺘﺟﺒﻮوﻧﯿﺎن و ﺋو ﻧﺎوﭼی )ﺋﻧﻔﺎﻟﻜـــﺮدن(ی ﻛﻮرد ﻟﺳـــﺎﻧﯽ -1987ﻟـــﯽ ﮔﯿﺮاون .ﻟ 15 ﺋﺎداری ﺳـــﺎﯽ ،1988 1988دا ،رژﻤﯽ ﺑﻋﺴـــﯿﺶ ﺑﺳرۆﻛﺎﯾﺗﯽ ﻧﺎوەﻧﺪەﻛﺎﻧﯽ ﺳﻮﭘﺎﯾﯽ ﻛﺮاﺑﻮوﻧوە .ﻟﺳرەﺗﺎی ﺳدام ﺣﻮﺳـــﻦ ھﻣﺎن رﺒﺎزی ﭘﯾەوﻛﺮد .ﻣﺎﻧﮕﯽ ﻧﯿﺴـــﺎن )ﺋﭘﺮﯾﻞ( و ﺋﺎﯾﺎر )ﻣﺎی(دا، ﻋﻟﯽ ﺣﺳـــن ﻣﺟﯿﺪی ﺳﻜﺮﺗﺮی ﮔﺸﺘﯿﯽ ﺣﺎﺗﯽ ﺑﺴروﺷﻮﻨﻜﺮدﻧﯽ ﺑﻛﯚﻣڵ دەﺳﺘﯽ ﻣﻧﺰوﻣی ﺑﺎﻛـــﻮوری ﻋﺮاﻗﯽ ﺣﯿﺰﺑﯽ ﺑﻋﺲ ﭘﻜﺮد. ﻟﻧﻮان ﻣﺎﻧﮕﯽ ﺷﻮﺑﺎت و ﺳ ﻣﺎﻧﮕﯽ دواﺗﺮدا، زۆرﺑی ﺋو ﻛﺳﺎﻧی دەﺳﺘﺒﺳرﻛﺮاﺑﻮون، دەﺳﺘﯿﻜﺮد ﺑﭘﺮۆﺳـــی "ﭘﻨﺎﺳﻛﺮدﻧﯽ" ﺋو رەواﻧـــی ﺑﺎرەﮔﺎی ﻋﻟـــﯽ ﻛﯿﻤﯿﺎوی ﻛﺮان ﻟ ﻛﯚﻣﻧی ﻛـــ وەﻛﻮ ﺋﺎﻣﺎﻧﺞ ھﺪەﺑﮋﺮدرﻦ ﺗﯚﭘﺰاوا .ﺋم ﺷـــﻮﻨ ﻛﻣﭙﻜﯽ ﺳـــرﺑﺎزی ﺑﯚ ﻟﻧﻮﺑﺮدن .ھروەھﺎ ﭘرە ﺑﺳﯿﺎﺳـــﺗﯽ ﻋﺮاﻗـــﯽ ﺑﻮو ﻟﻧﺰﯾـــﻚ ﺷـــﺎری ﻛرﻛﻮوك. ﺳرﻛﻮﺗﺪا ﻟدژی ﺋو ﻛﻮرداﻧی ﻟﻧﺎوﭼﻛﺎﻧﯽ ھروەھـــﺎ ھﻧﺪـــﻚ ﻟواﻧـــی ﺑﻛﯚﻣـــڵ ژﺮ دەﺳﺗﯽ ﭘﺸـــﻤرﮔدا دەژﯾﺎن .ﻋﻟﯽ راﮔﯚﺰراﺑﻮون ،رەواﻧی ﺳـــرﺑﺎزﮔی ﺗﻜﺮﯾﺖ ﺣﺳن ﻣﺟﯿﺪ ﺑدەرﻛﺮدﻧﯽ ﺑﯾﺎرﻚ ،ﻣﺎﻓﯽ ﻛﺮاﺑﻮون .ژن و ﻣﻨﺪاﻛﺎن ﺑ زﯾﻠﯽ ﺳﻮﭘﺎﯾﯽ و ﻛﯾﻦ و ﻓﺮۆﺷﺘﻨﯽ ﻣﻮﻜﯽ ﻟدەﺳﺖ ﭘﺸﻤرﮔ ﻟﯚری ﺑﺮاﺑﻮوﻧ ﻛﻣﭙﻜﯽ ﺷﺎری دوﺑﺰ .ﮔﯿﺮاوە و ﺑﻨﻣﺎﻛﺎﻧﯿـــﺎن ﺳـــﻧﺪەوە ،ﺋو ﺧﻜی ﺑﺳـــﺎﭼﻮوەﻛﺎﻧﯿﺶ ﺑـــرەو زﯾﻨﺪاﻧﯽ ﻧﻮﮔﺮە ﻟﻧﺎوﭼی رزﮔﺎرﻛﺮاو و ﺗﺎﻣﭙﯚﻧﺪا دەژﯾﺎن ﻛ ﺳـــﻟﻤﺎن ﻧﺮدراﺑﻮون ﻛ دەﻛوﺘ ﺑﺎﺷﻮوری وەﻛﻮ ﻧﺎوﭼی ﻗدەﺧﻛﺮاو راﮔﯾﻨﺪراﺑﻮون ،ﻋﺮاق و ،ﻟﺳـــردەﻣﯽ ﺑرﯾﺘﺎﻧﯿﯿﻛﺎﻧوە ﻟ ﻟھﻣﻮو ﻣﺎﻓ دەﺳﺘﻮورﯾﯿﻛﺎﻧﯿﺎن ﺑﺒﺷﻜﺮان ،ﻋـــﺮاق ﻣﺎوەﺗوە .ﺑھﯚی دەردەﺳـــری و ﺋﺎﺑﻠﻮوﻗی ﺋﺎﺑﻮورﯾﺎن ﺧﺮاﯾ ﺳر ،ﻧدەﺑﻮواﯾ ﻧﺧﯚﺷﯿوە ،ﺳـــدان ﻟم ﺑﺳﺎﭼﻮواﻧش ﯾـــك ﻛﯿﻠﯚ ﺧـــﯚراك ﺑﭽﺘ ﺋـــو ﻧﺎوﭼﺎﻧ .ﮔﯿﺎﻧﯿـــﺎن ﻟدەﺳـــﺘﺪا .ژن و ﻣﻨﺪاﻛﺎﻧﯿـــﺶ دﯾﺴﺎن ﻓرﻣﺎﻧﯽ ﻛﻮﺷـــﺘﻨﯽ ﺑﺮﯾﻨﺪارە ﺳﯿﭭﯿﻞ ﺑزﯾﻨﺪووﯾـــﯽ ژـــﺮ ﺧـــﺎك ﻛـــﺮان .ﻟﻣﺎﻧﮕﯽ و"ﻣﻮﺧرﯾـــﺐ" و ﺑﻨﻣﺎﻛﺎﻧﯿﺎﻧـــﯽ دەرﻛﺮد ﺋﯾﻠﻮل)ﺳـــﭙﺘﻣﺒر( واﺗ ﻟﻛﺎﺗﯽ ﭘﺮۆﺳی ﻛﺳﺎﯾﺗﯿﯿك ،ﺗﺎﺑﻠﯚی ھﻮﻧرﻣﻧﺪ رۆﺳﺘم ﺋﺎﻏﺎﻟ ﻛ ﭘﺸـــﺘﺮ دەزﮔﺎی ﻣﻮﺧﺎﺑرات ﺋواﻧﯽ وەك ﺋﻧﻔﺎﻟﯽ ﻛﯚﺗﺎﯾﯿﺪا ،ﺧﻜﯽ ﺳﭭﯿﻠﯽ ﺑﺎدﯾﻨﺎﻧﯿﺶ دوژﻣﻨﯽ رژﻢ ﭘﻨﺎﺳﻛﺮدﺑﻮو. ﻛـــ دەﺳﺘﺒﺳـــرﻛﺮاﺑﻮون ﺗﻮوﺷـــﯽ ھﻣﺎن ﺳﻮﭘﺎی ھﺴـــﻮوﻛوﺗﯽ ﻟﺳـــر ﺷﻮەی ﭼﺎرەﻧﻮوس ﺑﺒﻮون .زۆرﺑﯾـــﺎن ﻟﻧﺎوەﻧﺪﻜﯽ ﻋﺮاق ،ﻟﻛﺎﺗﯽ ﭘﺮۆﺳـــی ﺋﻧﻔﺎل و ﻗﻮﻧﺎﺧﯽ ﮔـــورەی ﺳـــرﺑﺎزی ﻟ دھﯚك ﻧﯿﺸـــﺘﺟ ژن و ﻣﻨﺪاﻧ ﺋﺎزادﻛﺮان ،ﺑم ھﯿﭻ ﭘﯿﺎوﻚ ﺋﻧﻔﺎﻟﻜـــﺮاوەﻛﺎن"ی ﺣﻜﻮﻣﺗـــﯽ ھرﻤـــﯽ ﻛﻮردﺳﺘﺎن دەﻛن ﻛ زاﻧﯿﺎرﯾﯿﺎن ﺑﺪاﺗ. دواﺗﺮدا ،ﻟﻣﺎﻧﮕﯽ ﺣﻮزەﯾﺮاﻧﯽ 1987دا ،ﻋﻟﯽ ﻛﺮاﺑﻮون ،ژن و ﻣﻨﺪاﯿﺶ ﺑﯚ ﻛﻣﭙﯽ ﺳﻻﻣﯿﯿ ﻧﮔڕاﯾوە. دوای رووﺧﺎﻧﯽ رژﻤﯽ ﺳـــدام ﺣﻮﺳﻦ ﻟ ﺣﺳـــن ﻣﺟﯿـــﺪ دوو ﻓرﻣﺎﻧـــﯽ دەرﻛﺮد .ﻟﻧﺰﯾـــﻚ رووﺑﺎری دﯾﺠﻠ ﻧﺮدراﺑﻮون و ،دوای ﻗﻮﻧﺎﺧﯽ ﻛﯚﺗﺎﯾﯽ :ﻟﻧﻮﺑﺮدﻧﯽ ﺑﭘﯽ ﺑﯾﺎری ﺋـــو ،ﺋو ﻛﻮرداﻧی ﻟﻧﺎوﭼ ﺑﯾﺎری ﻟﺒﻮوردن ﻟـــ 6ﺋﯾﻠﻮل ،زۆرﺑی ﺋو ﺳﺎﯽ 2003دا ،ﻟﺋﻧﺠﺎﻣﯽ ﭘﺸﻜﻨﯿﻨﯽ ﻻﺷی ﺧﻜﯽ ﺳﭭﯿﻞ ﺋواﻧی ﻟ ﮔﯚڕە ﺑﻛﯚﻣﻛﺎن دەرھﻨﺮاون، دﯾﺎرﺑﻮو ﻛ ﺑﺴروﺷﻮﻨﺎﻧﯽ ﭘﺮۆﺳی ﺋﻧﻔﺎل ﺷـــوی 23ﺷـــﻮﺑﺎت)ﻓﺒﺮﯾﻮەری( ﺳﺎﯽ ﺑﺷـــﻮەﯾﻛﯽ ﺑﻛﯚﻣڵ ﮔﻮﻟﻠﺑﺎراﻧﻜﺮاون و ﻟ دەرەوەی ﻛﻮردﺳـــﺘﺎن ﻧـــﮋران .ﺗﺎوەﻛﻮ ،1988واﺗ ﭼﻮار ﻣﺎﻧـــﮓ دوای ﺋﻧﺠﺎﻣﺪاﻧﯽ ﺳـــﺎﻛﺎﻧﯽ دواﯾﯽ ﺳـــ ﮔﯚڕی ﺑﻛﯚﻣڵ ﻛ ﺳـــرژﻣﺮی ،ﯾﻛﻣﯿﻦ ﻛـــﺮدەوەی ﻗﻮﻧﺎﺧﯽ ﻗﻮرﺑﺎﻧﯿﺎﻧﯽ ﺋﻧﻔﺎل ﺑﺷـــﻮەﯾﻛﯽ ﺑﻛﯚﻣڵ ﯾﻛﻣـــﯽ ھﻤﺗﯽ ﺋﻧﻔﺎل دەﺳـــﺘﯽ ﭘﻜﺮد، ﺗﯿﺪا ﺷـــﺎردراون ،دەرﻛوﺗﻮون .ﻟواﻧش ،ﺑھﺷﻜﺮدﻧ ﺳـــر ﺑﺎرەﮔﺎی ﺳرﻛﺮداﯾﺗﯽ ﯾﻛﻜﯿـــﺎن ﻟﺷـــﺎری رووﻣـــﺎدی ﻟﻛﻧﺎری ﯾﻛﺘـــﯽ ﻟﮔﻮﻧـــﺪی "ﺳـــرﮔﻟﯚ-ﺑرﮔﻟﯚ". ﺑﺎﻛـــﻮوری ﭼﻣـــﯽ ﻓـــﻮرات ،ﺋـــوەی دﯾﻜ ﭘﺮۆﺳی ﺋﻧﻔﺎل 8ﻗﻮﻧﺎﺧﯽ ﺑﺧﯚﯾوە ﺑﯿﻨﯽ، ﻟﻧﺎوﭼی ﻏدرا ﻟﺑﺎﺷـــﻮوری ﺷﺎری ﻣﻮوﺳ ﺣوﺗﯿﺎن ﻟﻧﺎوﭼﻛﺎﻧﯽ ﭘﺎرﺰﮔﺎی ﺳﻠﻤﺎﻧﯽ و و ﺳﮫﻣﯿﺸﯿﺎن ﻟدەﺷﺘﯽ ﺷﺎری ﺳﺎﻣڕا .ﻟ 3ﻛرﻛـــﻮوك و ھوﻟﺮ ﺑـــﻮو .ﺋﻧﻔﺎﻟﯽ ﯾﻛم ﺳﺎﯽ دواﯾﯿﺸﺪا ،ﻟﺷﺎﺧﯽ ﺣﻣﺮﯾﻦ ،ﻟﻧﻮان ﻛ ﺑﺎرەﮔﺎی ﺳـــرﻛﺮداﯾﺗﯽ ﯾﻛﺘﯽ ﺋﺎﻣﺎﻧﺠﯽ ﻛرﻛـــﻮوك و ﺗﻜﺮﯾﺖ و ﻟرۆژﺋﺎوای ﺷـــﺎری ﺑﻮوە ،ﻣﺎﻧﮕﻜﯽ ﺧﺎﯾﺎﻧﺪ .زۆرﺑی ﺷﺎوەﻛﺎﻧﯽ ﺧﻮرﻣﺎﺗﻮوش ﮔﯚڕی ﺑﻛﯚﻣڵ دۆزراوﻧﺗوە .دﯾﻜی ﺋو ھﻤﺗ ﻛﺎﺗﻜﯽ ﻛﻣﯽ دﯾﻜﯾﺎن ﺋﺴـــﺘﺎش ﺑدەﯾﺎن ھزار ژﻧﯽ رەﺷﭙﯚش دەﺧﺎﯾﺎﻧـــﺪ .ﺋﻧﻔﺎﻟﯽ دووەﻣﯿﺶ ﻟ 22ﺋﺎدار ﺗﺎ ﻟﭘﺮﺳـــدان ،ﺑﺋﯚﻣﺪی ﺋـــوەی ﻛ رۆژﻚ 1ی ﻧﯿﺴﺎﻧﯽ ﺳﺎﯽ 1988ﻟﻧﺎوﭼی ﻗرەداخ ﺗرﻣـــﯽ ﺧﺰﻣـــ ﺑﺴروﺷـــﻮﻨﻛﺎﻧﯿﺎن ﺋﻧﺠﺎﻣﺪرا .ﺋﻧﻔﺎﻟﯽ ﺳﮫﻣﯿﺶ ﻛ ﻟھرﻤﯽ ﻟﮔـــﯚڕە ﺑﻛﯚﻣـــﻛﺎن دەرﺑﮫﻨﺮـــﻦ و ،ﮔرﻣﯿﺎن ﺑڕﻮەﭼﻮو ،ﻟ 20-7ﻧﯿﺴﺎن ﺧﺎﯾﺎﻧﺪ، ﭼﺎوەڕـــﯽ "وەزارەﺗﯽ ﻛﺎروﺑﺎری ﺷـــھﯿﺪ و ﺋﻧﻔﺎﻟﯽ ﭼﻮارەم ﻛ ﻛﻮرﺗﺘﺮﯾﻦ ﻣﺎوەی ﺧﺎﯾﺎﻧﺪ دوو ﻻﺷی ﺋﻧﻔﺎﻟﻜﺮاواﻧﯽ ﻛﻮرد ﻟ ﮔﯚڕﻜﯽ ﺑ ﻛﯚﻣﺪا
MONDE MONDE LE
13
ﺋـــﺮان ﻣرﺟﻛﺎﻧﯽ ﻋﺮاﻗﯽ ﺑﯚ ﻛﯚﺗﺎﯾﯽ ھﻨﺎن ﺑﺷڕ ﭘﺳﻧﺪﻛﺮدن ،ژﻣﺎرەﯾﻛﯽ زۆری ﯾﻛی ﺳـــرﺑﺎزی ﻋﺮاق ﻟﺑرەی ﺷڕ ﻛﺸﺎﻧوە و رووﯾﺎﻧﻜﺮدە ھرﻤﯽ ﺑﺎدﯾﻨﺎن .ﺋﻧﻔﺎﻟﯽ ﻛﯚﺗﺎﯾﯽ ﻟﺑﯾﺎﻧﯿﯽ رۆژی 25ﺋﺎب)ﺋﯚﮔﺴﺘﯚس( دەﺳﺘﯽ ﭘﻜـــﺮد و ﻟﻣﺎوەی ﭼﻧـــﺪ رۆژﻜﺪا ﻛﯚﺗﺎﯾﯽ ھﺎت. ﻟ6ی ﺋﯾﻠﻮل)ﺳﭙﺘﻣﺒر(ی ﺳﺎﯽ 1988 رژﻤـــﯽ ﻋﺮاق ﻟﺒﻮوردﻧﯽ ﺑـــﯚ ﺧﻜﯽ ﻛﻮرد دەرﻛﺮد و ﺑﺷﻮەﯾﻛﯽ ﺋﺎﺷﻜﺮا ﺳرﻛوﺗﻨﯽ ﺧﯚی راﮔﯾﺎﻧﺪ .ھروەھﺎ ﻛﯚﻣﻜﻮژﯾﯿﻛﺎﻧﯽ ﻛﻮردﺳـــﺘﺎن و ﺋو ﺳـــرﻛوﺗﻨﺎﻧی ﺑﻋﺲ ﻟ"ﺷـــری ﻗﺎدﺳـــﯿ"دا ﻟـــ دژی ﺋـــﺮان ﺑدەﺳـــﺘﯿﮫﻨﺎن ،ﯾـــﺎد دەﻛﺮاﻧـــوەو ﺗﺎوەﻛﻮ رووﺧﺎﻧﯽ رژﻤﯽ ﺳدام ﺣﻮﺳﻦ ،دەزﮔﺎﻛﺎﻧﯽ راﮔﯾﺎﻧﺪﻧـــﯽ دەوﺗـــﯽ ﻋـــﺮاق و ﻣﯿﺪﯾـــﺎ ﻓرﻣﯿﯿﻛی ﺋو ھﻤﺗﺎﻧی ﺋﻧﻔﺎﻟﯿﺸـــﯿﺎن وەك "ﺳـــرﻛوﺗﻦ و ﻗﺎرەﻣﺎﻧﺘـــﯽ " ﯾـــﺎد دەﻛﺮدﻧوە. رژﻤﯽ ﻋﺮاق ﺑدروﺳﺘﻜﺮدﻧﯽ ﭘﻜﮫﺎﺗﯾﻛﯽ دەﺳـــﺘﻮوری و ﺑﯿﺮوﻛﺮاﺗـــﯽ ،ﺑﺒـــﻮوە ﯾﻛم دەوت ﻟﻣﮋوودا ﻛ ﺑﭼﻛﯽ ﻛﯿﻤﯿﺎوی ھﺮش ﺑﻜﺎﺗ ﺳـــر ھﺎووﺗﯿﺎﻧﯽ .ﻟـــ1987/1/15 ﻓۆﻛـــ ﺟﻧﮕﯿﯿﻛﺎﻧـــﯽ ﻋـــﺮاق ﺑﭼﻛـــﯽ ﻛﯿﻤﯿﺎوی ھﺮﺷـــﯿﺎن ﻛﺮدە ﺳـــر ﺑﺎرەﮔﺎﻛﺎﻧﯽ ﭘﺸـــﻤرﮔ ﻟ ﻧﺎوﭼـــی زﻮەی ﺳـــر ﺑ ﭘﺎرﺰﮔﺎی دھﯚك ﻛ دەﻛوﺘ ﺳر ﺳﻨﻮوری ﺗﻮرﻛﯿﺎ و ﺑﺎرەﮔﺎﻛﺎﻧﯽ ﭘﺸـــﻤرﮔ ﻟ ﮔﻮﻧﺪی ﺳرﮔﻟﻮ-ﺑرﮔﻟﻮی ﺳر ﺑﺷﺎری ﺳﻠﻤﺎﻧﯽ . ﻟ1/16ﯾﺶ ﮔﻮﻧﺪی ﺑﺎﻟﯿﺴﺎن و ﺷﺦ وەﺳﺎﻧﺎن ﻛوﺗﻨ ﺑر ھﺮﺷﯽ ﻛﯿﻤﯿﺎوی ،ﻟم ھﺮﺷﺎﻧدا ﺧﻜﯽ ﻣدەﻧﯽ ﺋو ﮔﻮﻧﺪاﻧش زۆر ﻛﻮژران، زﯾﺎﺗﺮ ﻟﺳد ﻣدەﻧﯽ ﻛﻮژران ﻛ زۆرﺑﯾﺎن ژن و ﻣﻨﺪاڵ ﺑﻮون .ھروەھﺎ ﺑدەﯾﺎن ﻛﺳـــﯽ ﻛ ﻟو ھﺮﺷـــﺎﻧدا ﺑﺮﯾﻨﺪار ﺑﺒﻮون ،ﺑ ﺑﺮﯾﻨﺪاری ﻟﻧﺧﯚﺷﺨﺎﻧﻛﺎﻧﯽ ھوﻟﺮ ﮔﯿﺮان و ،ﻛﻮژران. ﺋم ھﺮﺷـــﺎﻧ ﺑﻮوﻧ ﺳـــرەﺗﺎﯾﯽ 40ھﺮش ﻛـــ ﻟ ﻣﺎوەی 18ﻣﺎﻧﮕـــﺪا ﺑردەواﻣﺒﻮون و ﺑھﯚﯾﺎﻧوە ﺧﻜﻜﯽ زۆر ﻛﻮژرا. رژﻤـــﯽ ﺑﻋـــﺲ ﺋﺎﻣﺎﻧﺞ و ﯾﺎﺳـــﺎی زۆری رادەﮔﯾﺎﻧـــﺪن ﺑﯚ ﺑﻛﯚﻣڵ ﻛﻮﺷـــﺘﻨﯽ ﻛﻮرد، ﺑـــ ﺟﯿﺎوازﯾﻜﺮدن ﻟﻧـــﻮان ژن و ﻣﻨﺪاڵ و ﭘﺸـــﻤرﮔدا .ﺑﯚﯾ ﻟﻧﻮان ﻣﺎﻧﮕﯽ ﻧﯿﺴـــﺎن و ﺣﻮزەﯾﺮاﻧﯽ ﺳـــﺎﯽ 1987دا ،زﯾﺎﺗﺮ ﻟ700 ﮔﻮﻧﺪی ﻟﺳـــر رﮕﺎی ﺷـــﺎرەﻛﺎن ﻛ ﻟژﺮ دەﺳـــﺗﯽ ﺳـــﻮﭘﺎدا ﺑﻮون ،ﺳـــﻮوﺗﺎﻧﺪن و زۆرﺑی داﻧﯿﺸﺘﻮواﻧﯿﺸﯿﺎن ﻛﻮژران. دوای ﯾﻛم ھﺮﺷﯽ ھﺰی ﭘﯿﺎدەی ﻋﺮاق و ﺟﺎﺷﻛﺎن ،ﺋو ﻧﺎوﭼﺎﻧی دەﺳﺘﻨﯿﺸﺎﻧﻜﺮاﺑﻮون، ﮔﻣـــﺎرۆدران و ﺗـــواوی ﻧﺎوەﻧﺪەﻛﺎﻧﯽ ژﯾﺎن رووﺧﻨﺪران ،ﺧﺎﻧﻮوﯾﺎن ﺗﺎﻻن دەﻛﺮدن و دوای ﺋوە ﯾﻛ ﺳـــرﺑﺎزﯾﯿﻛﺎن دەھﺎﺗﻦ ﺋﺎﮔﺮﯾﺎن ﺑردەداﯾ ﺧﺎﻧﻮوەﻛﺎن و ﻟﮔڵ دەﺳﭙﻜﺮدﻧﯽ رووﺧﺎﻧـــﺪن ،ﭘﺮۆﺳـــی "ﺋﺎﻣﺎدەﻛـــﺮدن و ﺑدﯾﻠﮕﺮﺗﻦ"ی ﺧﻜﯽ ﻛﻮرد ﻛ ﻟﺋﺟﻨﺪاﻛدا ﺑﻮو ،ﺋﻧﺠﺎﻣﺪەدرا .ﯾﻛﻛﺎﻧﯽ ﺳﻮﭘﺎی ﻋﺮاق، ﻧﺎوﭼ زﯾﻨﺪووەﻛﺎﻧﯽ ﻛﻮردﺳـــﺘﺎن ﻛ ژﯾﺎﻧﯿﺎن ﺗﺪا ﻗدەﺧﻛﺮاﺑﻮو ،وﺮان دەﻛﺮدن. ﻛﺎﺗﻚ ﻛﺎﻣﯿﯚﻧ ﺳـــرﺑﺎزﯾﯿﻛﺎﻧﯽ ﺳـــﻮﭘﺎ، ﮔﻮﻧﺪﻧﺸـــﯿﻨﻛﺎﻧﯿﺎن ﺑـــرەو ﻧﺎوەﻧﺪەﻛﺎﻧـــﯽ ﻛﯚﻛﺮدﻧوە دەﺑﺮدن ،ﺟﺎﺷﻛﺎﻧﯿﺶ ﺑﻣﺑﺳﺘﯽ دەﺳﺘﺒﺳـــرﻛﺮدﻧﯿﺎن ،ﺑدوای ﺋو ﻛﺳﺎﻧ ﻛوﺗﺒﻮون ﻛ ﻟو ﭼﯚواﻧﯿﺎﻧ ﺑوﺑﺒﻮوﻧوە. ھﻧﺪێ ﻟ ﻓوﺟﯽ ﺟﺎﺷﻛﺎن ﻛ ﻟﺋﻧﺪاﻣﺎﻧﯽ ھﯚزەﻛﺎﻧـــﯽ دەﭬرەﻛ ﭘﻜﮫﺎﺗﺒﻮون ،ھﺎوﻛﺎری ﺧﻜﯽ ﻣدەﻧﯿﺎن دەﻛـــﺮد ﺑﯚ ﺋوەی ﺑﺘﻮاﻧﻦ ﺧﯚﯾﺎن رزﮔﺎرﺑﻜن ،ﺑﻣﺸﻮەﯾ ژﯾﺎﻧﯽ ھزاران ﺧﻜﯽ ﺳﭭﯿﻞ رزﮔﺎر ﺑﻮو. ﻟـــم ﻣﺎوەﯾـــدا ،دەزﮔﺎی ﻣﻮﺧﺎﺑرات ﻛ ﺑﺗﻮوﻧﺪی ﭼﺎودﺮی ﺷﺎرەﻛﺎﻧﯽ دەﻛﺮد ،ﻟزۆر ﻧﺎوﭼـــ ھﻤﺗـــﯽ ﮔﺮﺗﻨﯽ ﻛﺳـــﺎﻧﯽ ﻗﺎﭼﺎخ ﺋﻧﺠﺎﻣﺪەدا .ﺋوان ﺑ راﮔﯾﺎﻧﺪﻧﯽ ﻟﺒﻮوردەﻧﯽ ﮔﺸﺘﯿﯽ ھﺨﻟﺗﻨر ،راوی ﺋو ﺧﻜﯾﺎن دەﻛﺮد ﻛ ﻟﭘﺮۆﺳی ﺋﻧﻔﺎل رزﮔﺎر ﺑﺒﻮون.
ﻟﻧـــﻮان 8-3ﺋﺎﯾﺎر )ﻣـــﺎی( ﻟدەﭬری زێ ﺋﻧﺠﺎﻣﺪرا. ﺑﺑﯚﭼﻮوﻧﯽ ﺑﻋـــﺲ ،ﻧﺎوﭼی دھﯚك ،ﻛ دەﻛﺎﺗ ﺑﺎﻛﻮوری -رۆژﺋﺎوای ﻛﻮردﺳﺘﺎن ﺧﺗری ﻛم ﺑـــﻮوە ،ﭼﻮﻧﻜـــ ﻟﺳـــﻨﻮوری ﺋﺮاﻧوە دوور ﺑﻮو .ﺋـــم ﻧﺎوﭼﯾ ﺑﻮوە دوا ھﻧﮕﺎوی ﺋﻧﻔﺎﻟﯽ ﻛﯚﺗﺎﯾﯽ ﻛ ﻟ ﺋﺎب)ﺋﯚﮔﯚﺳﺘﯚس( و ﺋﯾﻠﯚل)ﺳﭙﺘﻣر(ی 1988دا ﺑڕﻮەﭼﻮو. ﻟﻣﺎوەی ﺋـــم ھﻤﺗ ﻛﯚﻣﻜﻮژﯾﯿﺎﻧدا، ﯾﻛﻛﺎﻧـــﯽ ﺳـــﻮﭘﺎی ﻋﺮاق ،ﺗﻧﯿـــﺎ ﻟﻛﺎﺗﯽ ﺋﻧﺠﺎﻣﺪاﻧـــﯽ ﺋﻧﻔﺎﻟـــﯽ ﭘﻨﺠـــم ﻟـــ15ی ﺋﺎﯾﺎر)ﻣﺎی( ﻟﻧﺎوﭼ ﺷﺎﺧﺎوﯾﯿﻛﺎﻧﯽ ھوﻟﺮ، ﺗﻛﺘﯿﻜوﻜﭽﻮوەﻛﺎن :ﻧﺎزی و ﺑﻋﺴﯽ رووﺑڕووی ﺧﯚراﮔﺮﯾﯿﻛﯽ ﺗﻮوﻧﺪی ﭘﺸﻤرﮔ ﺑﻮوﻧوە .ﻟﺑر ﺋﻣش ﺳﻮﭘﺎﻛ ﭘﺸﻮوﯾﻛﯽ ﺳـــرەڕای ﺋـــوەی ﻛ ﭘﺮۆﺳـــی ﺋﻧﻔﺎل ﻛﻮرﺗﯿﺪاﯾ ﺋﯚﭘراﺳﯿﯚﻧﻛ .ﺋﻧﻔﺎﻟﯽ ﺷﺷم و ﺣوﺗﻣﯿـــﺶ ،ﺑﻓرﻣﺎﻧﻜﯽ ﻧﻮوﺳـــﯿﻨﮕی ﺑﺷـــﻮەﯾﻛﯽ ﻧﺎﺋﺎﺳـــﺎﯾﯽ و دڕﻧﺪاﻧـــ ﺳدام ﺣﻮﺳﻦ ﻟﻣﺎﻧﮕﯽ ﺗﻣﻤﻮز)ﺟﻮﻻی( و ﺑرﻮەدەﭼﻮو ،ﺑـــم ھﻧﺪﻚ ﺗﺎﯾﺒﺗﻤﻧﺪﯾﯽ ﺋﺎب )ﺋﯚﮔﯚﺳﺘﯚس(دوو ﺟﺎر ﺋﻧﺠﺎﻣﺪران .دواﺗﺮ ﺳـــرﻛﻮﺗﻜﺮدﻧﯽ ﺷﯚڕﺷـــﻛﺎن ﻟﻻﯾـــن ﻟ26ی ﺋﺎب)ﺋﯚﮔﯚﺳـــﺘﯚس( دوا ھرﻤﻛﺎﻧﯽ دەوﺗﺎﻧـــوە ﻧﯿﺸـــﺎﻧﺪەدات .ﺑﭘﯽ ﺑﮕ ژﺮ دەﺳـــﺗﯽ ﭘﺸـــﻤرﮔ ،وەك ﻧﺎوﭼی ﻓرﻣﯿﯿﻛﺎﻧﯽ ﻋﺮاق ﻛ دوای ھﺎﺗﻨﯽ ﺋﻣرﯾﻜﺎ ﻟﺳـــﺎﯽ 2003ﺋﺎﺷـــﻜﺮاﺑﻮون ،دەرﻛـــوت "ﺧﺎوﻦ" راﮔﯾﻨﺪران. ﻟھﻣﺎﻧﻜﺎﺗـــﺪا و دوای ﺋـــوەی دەوﺗﯽ ﻛـــ ﺋﺎﻣﺎﻧﺠﻜﯽ ﺳـــرەﻛﯽ ﺳـــﻮﭘﺎی ﻋﺮاق ﺳـــرﻛﻮﺗﻜﺮدﻧﯽ ﺷﯚڕﺷـــﯽ ﻛﻮرد ﺑﻮوە .ﺑم
ﺋﻣ ﺋو راﺳـــﺘﯿﯿ ﻟﻧـــﻮ ﻧﺎﺑﺎت ﻛ ﺋﻧﻔﺎل ﻛﯚﻣﻜﻮژﯾﯿـــو ،ﻟﻧـــﻮان ﺳـــرﻛﻮﺗﻜﺮدﻧﯽ ﺷﯚڕﺷـــﻚ و ﻛﯚﻣﻜﻮژﯾﻜﺪا ،ﺟﯿﺎوازﯾﯿﻛﯽ ﺗﺎﯾﺒـــت ﻧﯿﯿـــ .ﺑﻜـــﻮ ﻟﭘﯾﺮەوﻛﺮدﻧـــﺪا، ﯾﻛﻜﯿﺎن ﯾﺎرﻣﺗﯽ ﺋوەﯾﺘﺮ دەدات و ﺋوەی ﻟﺋﻧﻔﺎﻟﻜﺮدﻧـــﯽ ﻛﻮردﺳـــﺘﺎﻧﺪا ﻛـــﺮا ،ھﻣﺎن ﻧﻤﻮوﻧ ﺑﻮوە .دەﺗﻮاﻧﯿﻦ ﺑﯿﻦ ،ﺑﯚ ﻟﻧﻮﺑﺮدﻧﯽ ﺷﯚڕﺷﯽ ﻛﻮرد ﯾﺎﺧﻮد ﺑﻣﺎﻧﺎﯾﻛﯽ راﺳﺘﺘﺮ ﺑﯚ ﺳـــرﻛﻮوﺗﻜﺮدﻧﯽ ﺧﯚراﮔﺮﯾﯽ ﻛﻮرد ،ﺳـــﻮﭘﺎی ﻋـــﺮاق ﻟﻛﺎﺗﻜﯽ دﯾﺎرﯾﻜـــﺮاودا ﻛﯚﻣﻜﻮژﯾﯽ ﺋﻧﺠﺎم دا. ﭘﺎرﺗـــﯽ ﺳﯚﺳﯿﺎﻟﯿﺴـــﺘﯽ ﻧﺎﺳﯿﻮﻧﺎﻟﯿﺴـــﺘﯽ ﺋﻤﺎﻧﯿﺎ "ﻧﺎزی" ،ﻧﺎوی "ﺋﺣﻜﺎﻣﯽ ﻓﺮﯾﺎﻛوﺗﻦ، ﭼﺎﻻﻛﯿﯽ ﺗﺎﯾﺒت ،ﺳرﻟﻧﻮێ ﻧﯿﺸﺘﺟﻜﺮدﻧوە ﻟ رۆژھت" ﻟ ﻛﯚﻣﻜﻮژﯾﯽ و ﺳﯿﺴﺘﻣﯽ ھﯚﻟﯚﻛﻮﺳـــﺖ ﻧﺎ ،ﻛـــ ﻟـــ دژی ﺟﻮﻟﻛ و رﻛﺎﺑرەﻛﺎﻧـــﯽ ﻟﺋورووﭘـــﺎ ﭘﯾـــەوی ﻛﺮد. ﺑﻋﺴـــﯿﯿﻛﺎﻧﯿﺶ ﻛﯚﻣﻜﻮژﯾﯿﻛﺎﻧـــﯽ ﻛﻮرد وەﻛﻮ "ﺑرﮔﺮﯾﻜﺮدﻧﯽ ﺑﻛﯚﻣڵ و ﺳرﻟﻧﻮێ ﻧﯿﺸـــﺘﺟﻜﺮدن" ﻧﺎودەﺑﺮدن .ﺋـــم ﺗﺎواﻧی رژﻤـــﯽ ﺑﻋﺲ ﻟدژی ﻛﻮرد ﻛـــ ھوﯿﺪەدا ﻟژﺮ ﺋم ﻧﺎوﻧﯿﺸﺎﻧﺎﻧوە ﺑﯿﺸﺎرﺘوە ،دەﭼﺘ ﭼﻮارﭼﻮەی ﺷﺮۆﭬی ﻛﯚﻣﻜﻮژی ﻛ دە "ﻧﯿـــﺎزی ﻟﻧﻮﺑﺮدﻧـــﯽ ﺗـــواو ﯾﺎن ﺑﺷـــﻚ ﻟﮔﺮووﭘﻜـــﯽ ﻧﺗوەﯾك ﯾـــﺎن ﻛﯚﻣﻜﯽ ﺋﺎﯾﯿﻨﯽ". ﺳـــرەڕای ﺋوەی ﻛ ﺳﯿﺴﺘﻣﯽ ﻛﯚﻣﮕ زۆرەﻣﻠﯿﻛﺎن وﻛﻣﭙﻛﺎﻧﯽ ﺑﻋﺲ ،ﺷـــﻮەی ﻛﯚﻣﻜﻮژﯾﯿﻛﺎﻧﯽ ﻧﺎزﯾﯿﻛﺎﻧﻤﺎن وەﺑﯿﺮدﻨﻨوە. رﺒـــﺎزی ﻛﻮﺷـــﺘﻨﯿﺶ ﺑﭘـــﯽ ﻗﺴـــی ﺋو ﻛﻮرداﻧـــی ﻟﻛﯚﻣﻜﻮژﯾﯿﻛـــ رزﮔﺎرﯾـــﺎن ﺑﻮوە ،وەﻛـــﻮ ﭼﺎﻻﻛﯿﯽ "ﯾﻛـــ ﮔڕﯾﺪەﻛﺎﻧﯽ ﻛﻮﺷـــﺘﻦ"ی ﻧﺎزﯾﯿﻛﺎن ﺑﻮون ﻟـــ رۆژھﺗﯽ ﺋوروﭘﺎ .ﻧﺎوی ﺋو ﮔﺮووﭘﺎﻧ ﻟﺋﻤﺎﻧﯿﺎ "ﯾﻛ ﮔڕﯾﺪەﻛﺎﻧﯽ ﻗرەﺑﻮوﻛﺮدن" ﺑﻮوە .ﺋﻧﺪاﻣﺎﻧﯽ ﺋم دەزﮔﺎ ﺋﻤﺎﻧﯿﯿـــ ﻛ ﻟژﺮ ﻓرﻣﺎﻧﺪەﯾﯽ ھﺎﯾﻨﺮﯾـــﺶ ھﯿﻤﻠـــر و راﯾﻨﮫﺎرد ھﺪرﯾﺸـــﺪا ﺑـــﻮون ،ﻣﺎڵ ﺑﻣﺎڵ ﺑـــدوای ﺟﻮﻟﻛ ،رۆﻣﺎن و ﻛﯚﻣﯚﻧﯿﺴـــﺘﻛﺎﻧﯽ ﻧﺎوﭼـــ داﮔﯿﺮﻛﺮاوەﻛﺎﻧﺪا دەﮔڕان و دەﯾﺎﻧﻜﻮﺷﺘﻦ و ،ﻣزەﻧﺪە دەﻛﺮﺖ ﺋوان ﻟﻧﻮان ﺳـــﺎﻧﯽ 1945-1941دا زﯾﺎﺗﺮ ﻟ 1.3 ﻣﻠﯿﯚن ﺟﻮﻟﻛﯾﺎن ﮔﻮﻟﻠﺑﺎران ﻛﺮدﺑﻦ و ﻛﻮﺷـــﺘﺒﻦ .ﺋـــم ﯾﻛﯾ ﻟﭼـــﻮار ﮔﺮووپ ﭘﻜﺪەھﺎﺗﻦ "A.B.C.D"،و ھر ﮔﺮووﭘﻜﯿﺶ 1000-600ﺳﻮﭘﺎی ھﺑﻮو. ھـــر ﺗﻛﻨﯿﻜﻜﯽ ﻟﻧﻮﺑـــﺮدن ﻛ ﻟﻻﯾن ﮔﺮووﭘـــ ﮔڕﯾﺪەﻛﺎﻧـــﯽ ﻧﺎزﯾﯿﻛﺎﻧـــوە ﭘﯾـــﺮەو دەﻛـــﺮا ،ﻟﻛﻮردﺳـــﺘﺎﻧﯿﺶ ﻟﻻﯾن ﺑﻋﺴـــﯿﯿﻛﺎﻧوە ﻛﺎری ﭘﺪەﻛﺮا .ﺑﭘﯽ ﺋم ﭘﯾﺮەوە ھﻧﺪێ ﺧﻜﯽ ﮔﯿﺮاو رﯾﺰدەﻛﺮان و ﮔﻮﻟﻠﻠﺑﺎران دەﻛﺮان و ﻓﺮﺪەدراﻧ ﻧﻮ ﮔﯚڕی ﺑﻛﯚﻣڵ ﻛ ﭘﺸﺘﺮ ﺋﺎﻣﺎدە ﻛﺮاﺑﻮون ،ﺋواﻧی ﺑزﯾﻨﺪووﯾﯿـــﺶ دەﻛوﺗﻨ ﻧـــﺎو ﭼﺎﻛﺎﻧوە، ﺑﺗﻔﻧﮕـــﯽ رەﺷـــﺎش دەﻛـــﻮژران .ﺋواﻧی دﯾﻜش وەﻛﻮ ﻣﺎﺳﯽ ﻛﯚدەﻛﺮاﻧوە ﺳر ﯾك و ﻟﮔـــڵ ﺋواﻧی ﺗﺎزە ﻛﻮژراون رﯾﺰ دەﻛﺮان و ﮔﻮﻟﻠﺑـــﺎران دەﻛـــﺮان ،ھﻧﺪﻜﯽ دﯾﻜش ﺑﯾﻛـــوە ﮔﺮﺪەدران و ﻟ ﻟـــﻮاری ﮔﯚڕە ﺑﻛﯚﻣﻛﺎﻧﺪا دەﻛـــﻮژران .دواﺗﺮ ﺑﺑﻠﺪۆزەر ﺋو ھﻣﻮو ﻻﺷـــ ﺗﻜـــوی ﺧﯚڵ دەﻛﺮان. ﻟھﻧﺪـــﻚ ﺷـــﻮﻨﯽ ﮔـــﯚڕە ﺑﻛﯚﻣﻛﺎن، ﺑدەﯾـــﺎن ﭼـــﺎڵ دۆزراوﻧﺗوە ﻛـــ ﺗرﻣﯽ ﺑھزاران ﻗﻮرﺑﺎﻧﯿﺎن ﺗﺪاﯾ .ﺑﭘﯽ ﺳرﭼﺎوە ﻛﻮردﯾﯿﻛﺎن ﻟﭘﺮۆﺳی ﺋﻧﻔﺎﻟﺪا 182ھزار و، ﺑﭘﯽ ھﻧﺪﻚ دەزﮔﺎی ﺑﻼﯾﻧﯿﺶ ﺑﻻﻧﯿﻜم 50ھزار ﮔﻮﻧﺪﻧﺸﯿﻨﯽ ﻛﻮرد ﻛﻮژراون. ﻛﯚﻣﻜﻮژﯾﯽ ﺑﯿﺮۆﻛﺮاﺗﯽ
ﺑﭘـــﯽ ﺧﺎـــﯽ ﯾﻛﻣـــﯽ ﭘﯾﻤﺎﻧﻨﺎﻣـــی ﻛﯚﻣﻜـــﻮژی" ،ﻟژـــﺮ ﺳـــﺒری ﭘﯾﻤﺎﻧ ﻧﻮدەوﺗﯿﯿـــﻛﺎن ،ﺋﻧﺠﺎﻣﺪاﻧﯽ ﻛﯚﻣﻜﻮژی ﻟﻛﺎﺗﯽ ﺋﺎﺷـــﺘﯽ و ﺷڕدا ،ﺗﺎواﻧ ."ﺷﻮازی ﻧﺎﻛﯚﻛﯿﯿـــﻛﺎن ھر ﭼﯿﯿك ﺑﺖ ،ﺳـــﺰاداﻧﯽ
ﻓﺒﺮﯾﻮەری ﻓﺒﺮﯾﻮەری diplomatique2010 2010 diplomatique ﻛﻮردی
ﺋﻧﺪاﻣﯽ ﻧﺎﭼﻛـــﺪاری "ﻣدەﻧﯽ"ی ﮔﺮووﭘﻜﯽ ﺋﺗﻨﯿﻜﯽ-ﻧﺗوەﯾﯽ ﻟﻛﺎﺗﯽ ﺷڕ ﯾﺎن ﻟﻛﺎﺗﯽ ﺳرﻛﻮوﺗﻜﺮدﻧﯽ راﭘرﯾﻨﻜﺪا ،وەﻛﻮ ﺗدﺑﯿﺮﻜﯽ ﯾﺎﺳﺎﯾﯽ ﭘﺳـــﻧﺪ ﻧﺎﻛﺮﺖ .زۆر ﺗﺎﯾﺒﺗﻤﻧﺪﯾﯽ ﺋﯚﭘراﺳـــﯿﯚﻧﯽ ﺋﻧﻔﺎﻟـــﯽ ﺑﻋـــﺲ ،دەﻛوﻧ دەرەوەی ﻗﺎﺒﯽ ﺳـــﻛﻮﺗﻜﺮدﻧﯽ راﭘڕﯾﻨﻛﺎن و ،ﺋـــو رووداواﻧی ﻛ ﻟ دوای ﮔﯾﺸـــﺘﻨﯽ ﺳﻮﭘﺎ ﺑﺋﺎﻣﺎﻧﺠﻛﺎﻧﯽ ،روودەدەن ،ھﯚﯾﻛﺎﻧﯽ ﺋﺎﺷﻜﺮا دەﻛن. ﻟﻻﯾﻛوە ﺑدەﯾﺎن ھزار ﻛﺳﯽ ﺑﻛﯚﻣڵ دەﻛـــﻮژن ﯾﺎن ﺑـــ ﺳروﺷـــﻮﻨﯿﺎن دەﻛن، ﻟﻻﯾﻛـــﯽ دﯾﻜﺷـــوە ﻛﯿﻤﯿﺎﺑﺎراﻧﻜﺮدﻧـــﯽ ﺑدەﯾﺎن ﻧﺎوﭼی ﻣﺮۆﭬﻨﺸـــﯿﻦ و ﻛﻮﺷـــﺘﻨﯽ ﺑھزاراﻧﯿـــﺎن و ﻛﯚﭼﻜﺮدﻧـــﯽ رﮋەﯾﻛـــﯽ ﮔورە ﻟزﺪی ﺧﯚﯾﺎن ،ﺗﻜﻮﭘﻜﺪاﻧﯽ ﻣﻮﻜﯽ ﺑﻨﻣﺎـــ و ﻛﯚﻣﮕـــ ﻟﮔـــڵ ﺑرھﻣـــﯽ ﻛﺸﺘﻮﻛﺎﯿﯽ ﺋﺎﺑﻮورﯾﯽ ﺧﻜﯽ ﻛﻮرد ﻟ ﻧﺎوﭼ ﺷﺎﺧﺎوﯾﯿﻛﺎن ،ﺳﺰاداﻧﯽ ﺑھزاران ژن ،ﻣﻨﺪاڵ و ﺑﺳـــﺎﭼﻮوان ﺋوﯾـــﺶ ﺑزﯾﻨﺪاﻧﯿﻜﺮدﻧﯿﺎن ﻟ ھﻟﻮﻣرﺟﻜﯽ دڕﻧﺪاﻧـــدا ﻛ ﻟﺋﻧﺠﺎﻣﺪا ﺑﺳداﻧﯿﺎن ﮔﯿﺎﻧﯿﺎن ﻟدەﺳﺘﺪا. ﺋﻧﻔﺎل ﻛـــ وەك ھوﻜـــﯽ ﺑﯿﺮۆﻛﺮاﺗﯿﯽ دەوـــت رﻜﺪەﺧﺮا ،ﺋوﯾـــﺶ وەك ھوﯽ ﺳرﻛﻮوﺗﻜﺮدﻧﯽ ﺷـــﯚڕش ،ﻗﯚﻧﺎﺧﯽ ﺗﺎﯾﺒﺗﯽ ﺧـــﯚی ھﺑـــﻮوە و ﺋرﻛـــﯽ ﺟﺒﺟﻜﺮدﻧﯽ ﺋـــو ﻗﻮﻧﺎﺧﺎﻧ ﻟدەﺳـــﺖ ﺟـــﺎش و ﯾﻛ ﺳﻮﭘﺎﯾﯿﻛﺎﻧﯽ ﺳر ﺑﺳـــﻮﭘﺎی ﻧﯿﺰاﻣﯿﺪا ﺑﻮو. ﺋـــو ﻣدەﻧﯿﺎﻧی ﻟﺋﯚﭘراﺳـــﯿﯚﻧﯽ ﺋﻧﻔﺎﻟﺪا ﻛﯚﻛﺮاﺑﻮوﻧـــوە ،ﺑﯚ ﺋوەی ﭘﻨﺎﺳـــ ﺑﻜﺮﻦ، داﺑﺷﺒﻜﺮﻦ و ﻟﻛﯚﺗﺎﯾﯿﺸﺪا ﻟﻧﻮﺑﺒﺮﻦ ،دەورو ﺗﺳﻠﯿﻤﯿﺎن ﭘﺪەﻛﺮا .دەزﮔﺎ ﺟﯿﺎﺟﯿﺎﻛﺎﻧﯽ وەك ﻣﻮﺧﺎﺑرات ،ﺋﻣﻦ ،ﺟﺎش و ﺋﻧﺪاﻣﺎﻧﯽ ﺣﯿﺰﺑﯽ ﺑﻋﺲ رۆﯿـــﺎن ھﺑﻮوە ﻟﺋﻧﻔﺎﻟـــﺪا ،ﺋوان ﻛﻣﭙـــﯽ ﻛﯚﻛﺮدﻧوەی ﺧﻚ و ﺳـــﻧﮕری ﻟﻧﻮﺑﺮدﻧﯿـــﺎن ،ﻟﻧﺎوﭼـــ زۆر دوورەﻛﺎﻧـــﯽ ﻛﻮردﺳـــﺘﺎن ،ﻟـــ ﺑﺎﺷـــﻮور و ﻧﻮەڕاﺳـــﺘﯽ ﻋﺮاق دروﺳـــﺘﻜﺮدﺑﻮون .ﻛﻮﺷـــﺘﻨﯽ ﺧﻜﯽ دەﺳﺘﺒﺳـــرﻛﺮاو و زﯾﻨﺪاﻧﯿﻜـــﺮاو ،ھﺎوﻛﺎت ﻟﮔڵ ﻗﻮﻧﺎﺧﯽ ﺳـــرﺑﺎزی ﺳـــرﻛﻮوﺗﻜﺮدﻧﯽ ﺷﯚڕﺷﻛ ﺑڕﻮە ﻧﭼﻮو ،ﺑﻜﻮ دوای ﻛﯚﺗﺎﯾﯽ ھﺎﺗﻨﯽ ﺟﻮوﻻﻧوەی ﭼﻛـــﺪاری ﺑﻣﺎوەﯾﻛﯽ درﮋ ،ﺧﻜ زﯾﻨﺪاﻧﻜﺮاوەﻛ ﻟﻧﻮﺑﺮان. ﺑﭘـــﯽ ﺋـــو ﺑﮕـــ ﻓرﻣﯿﯿﺎﻧـــی دەﺳـــﺘﻜوﺗﻮون ،دەوﺗـــﯽ ﻋـــﺮاق ﺑﺷﻮەﯾﻛﯽ ورد ﭘﻼﻧﯽ ﻛﯚﺷﺘﻨﯽ ﺑﻛﯚﻣڵ، ﺑﺴروﺷـــﻮﻨﻜﺮدن ،راﮔﻮاﺳﺘﻦ و ھﻤﺗﯽ دﯾﻜـــ ﻟدژی ﻛﻮرد داڕﺷـــﺘﻮوە .ﺳـــرەڕای ﺋوەی ﻛ ﺋـــم ﭼﺎﻻﻛﯿﯿ ﻟﻻﯾن ﻧﺎوەﻧﺪەوە ﺑڕﻮە دەﺑـــﺮان ،ﺑھﺎوﺋﺎھﻧﮕﯽ زۆر دەزﮔﺎی دﯾﻜی ﻓرﻣﯽ ،ﻟﻗﺳـــﺮی ﺳـــدام ﺣﻮﺳﻦ ﺗﺎوەﻛﻮ ﯾﻛی ﺳﻮﭘﺎ و ﺟﺎﺷﻛﺎن ﻟ ﻧﺰﻣﺘﺮﯾﻦ ﭘﻠ ﺋﻧﺠﺎﻣﺪەدران .واﺗ ﺋﻧﻔﺎل ﺑھﺎوﺋﺎەﻧﮕﯽ ھﻣﻮو دەزﮔﺎﻛﺎﻧﯽ دەوت و ﻟﺳر ھﻣﻮو ﺋﺎﺳﺘﻛﺎن ﺋﻧﺠﺎﻣﺪراﺑﻮو. ھـــر ﭼﯚﻧﻚ ﺑـــﺖ ھﻣـــﻮو ﻗﻮﻧﺎﺧﻛﺎﻧﯽ ﺋﻧﻔﺎل"ﻛم ﯾﺎن زﯾﺎد" ھﻣﺎن ﺗﺎﯾﺒﺗﻤﻧﺪﯾﯿﺎن ھﺑـــﻮوە .ھﺮﺷـــﻜﺮدن ﻟﺋﺎﺳـــﻤﺎﻧوە و ﺑﯚردووﻣﺎﻧﻜﺮدﻧـــﯽ ﺋﺎﻣﺎﻧﺠـــﯽ ﺳـــﭭﯿﻞ و ﭘﺸـــﻤرﮔﻛﺎن و ،ھروەھﺎ ﺑﺋﯚﭘراﺳﯿﯚﻧﯽ ﺳـــرﺑﺎزی ﻟدژی ﺳـــﻧﮕر و ﺑﺎرەﮔﺎﻛﺎﻧﯽ ﭘﺸﻤرﮔﻛﺎﻧﯽ ﻛﻮرد دەﺳﺘﯽ ﭘﻜﺮد. ﺧـــردەل و ﻛﯚﻛﺘﻠـــﯽ دﯾﻜـــی ﮔﺎزی ژەھﺮﯾﻨﯽ ﻛﯿﻤﯿﺎوی ،ﻛﺎرﯾﮕرﯾﯿﻛﯽ ﻛﻮﺷـــﻨﺪە ﻟﺳـــر ﺧﻜﯽ ﻣدەﻧﯽ ﻛﺮد ،زﯾﺎﺗﺮ ﻟوەی ﻟﭘﺸـــﻤرﮔ ﺑﻜن ﻛ ھﻧﺪﻜﯿﺎن ﻣﺎﺳﻜﯽ دژە ژەھﺮﯾﺎن ﺑدەﺳـــﺘﮫﻨﺎﺑﻮو .ﻟھﺮﺷـــﯽ ﻛﯿﻤﯿﺎوﯾﺪا ،ﻟ ﺋﻧﻔﺎﻟـــﯽ دووەم دا ﻟ ﮔﻮﻧﺪی ﺷﺦ وەﺳﺎﻧﺎن زﯾﺎﺗﺮ ﻟ 80 ﻛس ،ﻟ ﺋﻧﻔﺎﻟﯽ ﭼﻮارەﻣـــﯽ ﮔﯚﭘﺘﭘش زﯾﺎﺗـــﺮ ﻟ 150ﻛس و ﻟﺋﻧﻔﺎﻟـــﯽ ﭘﻨﺠﻣـــﯽ واراش 37ﻛـــس ﻛﻮژران. ﻟ 16ﺋﺎداردا ﺷـــﺎری ھﺑﺠ ،ﻟﺋﺎﻛﺎﻣﯽ ﮔورەﺗﺮﯾـــﻦ ھﺮﺷـــﯽ ﻛﯿﻤﯿـــﺎوی دەوری 5 �ــــــــــ
LE
ﻛﻮردی
ھزار ﻣدەﻧﯽ ﻟ ﻛﻮژرا .ﻟراﺳﺘﯿﺪا ﻟواﻧﯾ ھﺑﺠ ﺧﺎوەن ﺷﻮﻨﻜﯽ ﺗﺎﯾﺒﺗﯽ ﻧﺑﻮوﺑ ﻟھﻤﺗـــﯽ ﺋﻧﻔﺎﻟـــﺪا و ﺋـــم ھﺮﺷـــش ﺑرﮔﺮﯾﻜﺮدﻧـــﻚ ﺑـــﻮو دژی ﻛﯚﻧﺘﺮۆﻜﺮدﻧـــﯽ ﺷـــﺎرەﻛ ﻟﻻﯾن ﭘﺸـــﻤرﮔوە .ﺑم ھر ﭼﯚﻧـــﻚ ﺑﺖ ھﺮﺷـــﻛ ﺑﺷـــﻜ ،ﺑﻜﻮ ﻟﻮوﺗﻜی ﭘﺮۆﺳی ﻛﯚﻣﻜﻮژﯾﯽ ﻛﻮرد ﺑﻮو. ھﻣﯿﺸ ﺋﻧﻔﺎل
ھﻤﺗﯽ ﺳرﺑﺎزﯾﯽ ﭘﺮۆﺳی ﺋﻧﻔﺎل ﻟ16 ﺋﯾﻠﻮل)ﺳﭙﺘﻣﺒر(ی ﺳﺎﯽ 1988دا ﻛﯚﺗﺎﯾﯽ ھـــﺎت .ﺑﭘﯽ ﻋﻟـــﯽ ﻛﯿﻤﯿـــﺎوی ﺟﻧراﻟﯽ ﭘﺮۆﺳی ﺋﻧﻔﺎل )ﻛ ﺋﺴﺘﺎ ﻟﺳﺪارەدراوە(، ﺑﯚ ﺋوەی ﻟﺳﺪارە ﻧدرﺖ ﻟداﻧﯿﺸﺘﻨﻛﺎﻧﺪا زۆر ﻟـــ دادوەران دەﭘﺎڕاﯾـــوە" ،ﻛﺸـــی ﻛﻮرد ﭼﺎرەﺳـــرﻛﺮاﺑﻮو و ﻣﻮﺧرﯾﺒﻛﺎﻧﯿﺶ ﻟﻧﻮﺑﺮاﺑـــﻮون" ،ﺋﻣ ﺳـــرەڕای دەرﻛﺮدﻧﯽ ﻟﺒﻮوردﻧﯽ ﮔﺸـــﺘﯿﯽ ﻟﻻﯾـــن رژﻤوە ﺑﻮو. ﺑـــم دڕﻧﺪاﯾﺗﯿـــﯽ ﻛﯚﻣﻜﻮژﯾﯿﻛی رژﻢ ھـــر ﻣﺎﺑﻮو .ﺋواﻧی ﻟ زﯾﻨﺪان ﺋﺎزادﻛﺮان و ﺋواﻧی ﻟ ﭼﻮارﭼﻮەی ﺑﯾﺎری ﻟﺒﻮوردن ﻟ دەرﺑدەری ﮔڕاﻧـــوە ،واﺗ ﺋواﻧی ھﻣﻮو دەرﻓﺗﻜـــﯽ ﻣﺎددﯾﯿﺎن ﻟﺑر دەﺳـــﺘﺪاﺑﻮو، ھﯿﭻ ﻗرەﺑﻮوﯾﻛﯿﺎن وەرﻧﮔﺮت و ،ﺋواﻧﯿﺎن ﻟﻛﻣﭙﻛﺎن ﻧﯿﺸـــﺘﺟﻜﺮان و ﺋو ﺧﻜی ﻛ دەﯾﻮﯾﺴـــﺖ ھﺎوﻛﺎرﯾﯿﺎن ﺑﻜـــن ،ﻟﻻﯾن دەزﮔﺎی ﻣﻮﺧﺎﺑراﺗـــوە ﭼﺎودـــﺮی دەﻛﺮان. ﺑﺟﻤﺎوەﻛﺎﻧـــﯽ ﺋﻧﻔﺎﻟﯿﺎن ﺑـــﺮدە ﻧﺎو ھﻧﺪێ ﻛﻣﭗ ﻛ ﺑﺠﮕ ﻟﺳﯿﻢ و ﺑﻮرﺟﯽ ﭼﺎودﺮی، ھﯿﭽﯽ دﯾﻜﯾﺎن ﺗﺪا ﻧﺑـــﻮو .ﻟم ﻛﻣﭙﺎﻧدا ﺑﺳـــدان ﻛس ﺑھﯚی ﻧﺧﯚﺷﯽ ،ﺑﺮﺳﺘﯽ، ﺳـــرﻣﺎ و ﻧﺑﻮوﻧﯽ ﺧﻮاردﻧوە و ﻛﺎرﯾﮕری ﮔﺎزی ﻛﯿﻤﯿﺎوی ،ﮔﯿﺎﻧﯿﺎن ﻟدەﺳﺘﺪا. دوای ﺑﻓرﻣـــﯽ راﮔﯾﺎﻧﺪﻧﯽ ﻛﯚﺗﺎﯾﯽ ھﺎﺗﻨﯽ ﺋﻧﻔﺎل ،ﻟﻛﯚﺗﺎﯾﯽ ﺳـــﺎﯽ 1988و ﻟﺳﺎﯽ 1989ﺷـــﺪا ،ﺑدەﯾﺎن ﮔﻮﻧﺪی ﺟﺎﺷـــﻛﺎﻧﯿﺶ ﺋﺎﮔﺮﯾـــﺎن ﺗﺒـــردرا و ﺧﺎﭘﻮورﻛـــﺮان .ﯾﻛ ﺳـــرﺑﺎزﯾﯿﻛﺎن و ھروەھـــﺎ ﺷـــﺎرۆﭼﻜی ﻗدزﺸﯿﺎن ﺗﻜﻮﭘﻜﺪا و وەﻛﻮ ﻧﺎوﭼﯾﻛﯽ ﻗدەﺧﻛﺮاو راﮔﯾﻨﺪرا .واﺗ ﻟﺳـــردەﻣﯽ ﺣﯿﺰﺑﯽ ﺑﻋﺴﯽ ﺳداﻣﺪا ﺳﯿﺎﺳﺗﯽ ﻛﻮﺷﺘﻦ، ﺋﺷﻜﻧﺠدان و ﺳﻮوﺗﺎﻧﺪﻧﯽ ﻻدﯿﻛﺎن ،وەك ﺑﺷﻜﯽ ژﯾﺎﻧﯽ رۆژاﻧ ﺑردەواﻣﯽ ھﺑﻮوە. دوای ﻗﻮﻧﺎﺧ ﺗﻮوﻧﺪەﻛﺎﻧﯽ ﺋﻧﻔﺎﻟﯿﺶ ،ﮔﺮﺗﻦ و ﻟﺳﺪارەدان ھر ﺑردەواﻣﺒﻮو و ھﻧﺪﻚ ﻟواﻧـــی ﻛ ﻟﻛﺎﺗـــﯽ دەرﭼﻮوﻧـــﯽ ﺑﯾﺎری ﻟﺒـــﻮوردن دەﺳﺘﺒﺳـــرﻛﺮاﺑﻮون ،ﺋواﻧﯿﺶ ﻟﺳﺪارەدران .ﺳـــ رووداوی ﻟﺳﺪارەداﻧﯽ ﺑﻛﯚﻣـــڵ ﻛـــ ﻟﻛﯚﺗﺎﯾﯽ ﺳـــﺎﯽ 1988دا ﺋﻧﺠﺎﻣﺪران ،دەﻧﮕﺪاﻧوەی ھﺑﻮوە ﻟﻧﻮ رای ﮔﺸـــﺘﯽ ﺟﯿﮫﺎﻧﯿﺪا .ﻟﯾﻛﻚ ﻟم رووداواﻧدا 180ﻛـــﻮرد ﻛﻮژران .دوای راﭘڕﯾﻨﯽ ﺳـــﺎﯽ 1991ﻛـــ ﺑھﯚﯾوە ﺑﺷـــﻜﯽ ﺑﺎﺷـــﻮوری ﻛﻮردﺳـــﺘﺎن ﺋﺎزاد ﺑﻮو ،ﺑﭘﯽ ﺑﮕﯾك ﻛ ﻟ ﺑﯿﻨﺎﯾی دەزﮔﺎی ﻣﻮﺧﺎﺑرات ﻟ ﻛرﻛﻮوك ﺑدەﺳﺘﻜوت ،ﻟﻣﺎوەی ھﺷﺖ ﻣﺎﻧﮕﯽ ﯾﻛﻣﯽ ﺳﺎﯽ 1989دا ﺑﮔﺸﺘﯽ 78ﻛس ﻟﺳﺪارە دراﺑﻮون .ﻣﺎﻣﯚﺳﺘﺎ دﺸﺎد ﻣرﯾﻮاﻧﯿﺶ ﻟﻧﻮان ﻗﻮرﺑﺎﻧﯿﺎﻧﯽ رژﻤﯽ ﺑﻋﺴﺪا ﺑﻮوە ﻛ ﺑﺑﯿﺎﻧﻮوی "ﻓﺮﻛﺮدﻧﯽ ﻧﻮوﺳﯿﻨﯽ ﻛﻮردی ﺑﭘﯿﺘﯽ ﻻﺗﯿﻨﯽ" ﺗﺎواﻧﺒﺎرﻛﺮاﺑﻮو. ﻣﻦ و ھﺎوﭘﯿﺸـــی ﺧـــﯚم رۆژﻧﺎﻣﻧﻮوس ﻣﺴﺘﻓﺎ ﭼﻮارﺗﺎﯾﯽ ﻛ ﯾﻛﻜﺒﻮوە ﻟﻗﻮﺗﺎﺑﯿﺎﻧﯽ ﻣﺎﻣﯚﺳـــﺘﺎ دﺸـــﺎد ،ﻟﯾـــك ﻧﻮوﺳـــﯿﻨﮕدا ﻛﺎردەﻛﯾﻦ و ھوﺪەدەﯾـــﻦ ﺑﯿﺮەوەرﯾﯿﻛﺎﻧﯽ ﺋﻧﻔﺎل زﯾﻨﺪوو ﺑﯿﻨوە ﺑ ھردوو رﻨﻮوﺳﯽ ﻻﺗﯿﻨـــﯽ و ﺋﺎراﻣـــﯽ ،ﺑﺴروﺷـــﻮﻨﻛﺎن و ﺋو ﺷـــﺘﺎﻧی ﻛ ﺋﻧﻔﺎل ﻟﺋﻤی ﺳـــﻧﺪ، وەﺑﯿﺮﺑﻨﯿﻨوە و ﺑﯿﺮەوەرﯾﯿﻛﺎﻧﯽ ھﻣﯿﺸـــ زﯾﻨﺪوو راﺑﮕﺮﯾﻦ. * ﺳرﻧﻮوﺳری ﮔﺸﺘﯿﯽ )ﻟﯚﻣﯚﻧﺪ دﯾﭙﻠﯚﻣﺎﺗﯿﻚ(ی ﻛﻮردی.
ژﺪەرەﻛﺎن: ) Genicide in Iraq: the Anfal campaign against the Kurdsﺟﯿﻨﯚﺳـــﺎﯾﺪ ﻟﻋﺮاﻗﺪا/ھﻤﺗﯽ ﺋﻧﻔﺎل دژی ﻛﻮردەﻛﺎن( ،ﻧﻮوﺳـــﯿﻨﯽ.George Balack، Human Rights Watch. ISBN 1564321088 ) A Modern History of the Kurdsﻣـــﮋووی ﻣﯚدﺮﻧـــﯽ ﻛـــﻮرد( ،ﻧﻮوﺳـــﯿﻨﯽ David McDowall، 2004. I.B. Tauris. ISBN.1850434166 /Robert Paul Bartrop، Samuel Totten، Jacobs Steven L.(Anfal، Dictionary of Genocideﺋﻧﻔـــﺎل ،ﻓرھﻧﮕـــﯽ ﺋﻧﻔـــﺎل(،.(Greenwood Publishing Group، (2008 (Maggy Zanger، (Refugees in Their Own Countryﭘﻧﺎﺑراﻧﯽ وﺗﯽ ﺧﯚﯾﺎن.(Middle East Report (2002 ، ﭼﻧـــﺪ راﭘﯚرﺗﻜﯽ دﯾﻜی :رﻜﺨﺮاوی ﻟﺒﻮوردﻧﯽ ﻧﻮﻧﺗوەﯾﯽ ،رﻜﺨﺮاوی ﭼﺎودﺮی ﻣﺎﻓﻛﺎﻧﯽ ﻣﺮۆڤ ،رﻜﺨﺮاوی ﭼﺎودﺮی رۆژھﺗﯽﻧﻮەراﺳﺖ ﻟﺑﺎرەی ﺋﻧﻔﺎل.
دﯾﭙﻠﯚﻣﺎﺗﯿﻚ 2010ﻟﯚﻣﯚﻧﺪ -ﻟﯚﻣﯚﻧﺪ ﻓﺒﺮﯾﻮەری دﯾﭙﻠﯚﻣﺎﺗﯿﻚ - 2010 ﻓﺒﺮﯾﻮەری
14
ﺟﯿﮫﺎن ﻟ رواﻧــ
ﻧ رۆژھت و ﻧ رۆژﺋﺎوا :ھــ ﺑڕﺰ ﺋﺣﻤد داودﺋﯚﻏﻠﯚ ،وەزﯾﺮی ﻛﺎروﺑﺎری دەرەوەی ﺗﻮرﻛﯿﺎ دﻨﯿﺎﻣﺎن دەﻛﺎﺗوە ﻛ" :ﺋﻣ وﯾﻨﺪی ﻛﺮﯾﺴﺘﯿﺎﻧﺎﺳﻦ * ﭘﺶ ھﻣﻮو ﺷﺘﻚ ﻣﺳﻟی ﭼﯚﻧﯿﺗﯽ ﺑﯿﻨﯿﻨﯽ ﺷـــﺘﻛﺎﻧ ،"ﺋو ﺑﯚ ﺧﯚی رواﻧﯿﻨﻜﯽ ﺗﺳﻜﯽ ﻟ ﻻﯾن ﻧﺮدراوی ﺗﺎﯾﺒﺗﯽ ﻟﯚﻣﯚﻧﺪ دﯾﭙﻠﯚﻣﺎﺗﯿﻚ ﻧﯿﯿ :ﻟﺑرﺋوەی ﺋو ﺋﺎﺷـــﺘﯽ و ﺋﺎﺳﺎﯾﺸﯽ ﺑﯚ ﻧﺎوﭼﻛـــ دەوﺖ ،واﯾﺪادەﻧـــ وﺗﻛی -ﻛ رۆژی 21ی ﻛﺎﻧﻮوﻧﯽ دووەم )ﺟﺎﻧﯿﻮەری( ،دادﮔﺎی دەﺳﺘﻮورﯾﯽ ﺗﻮرﻛﯿﺎ ﯾﺎﺳﺎﯾﻛﯽ ھﻮەﺷﺎﻧﺪەوە ﻛ ﺳﻨﻮوری ﺑﯚ ﻣﺎﻓﯽ ﻟـــ ﯾك ﻛﺎﺗـــﺪا ﺋﻧﺪاﻣﯽ ﮔﺮووﭘـــﯽ )( G20 دادﮔﺎ ﺳرﺑﺎزﯾﯿﻛﺎن دادەﻧﺎ .ﺋم ﺑﯾﺎرە ،ھروەك ﺑﯾﺎری ﻗدەﺧﻛﺮدﻧﯽ ﮔﺮﻧﮕﺘﺮﯾﻦ ﭘﺎرﺗﯽ ﻻﯾﻧﮕﺮی ﻛﻮردان ،ﺋوە و رﻜﺨﺮاوی ﻧﺎﺗﯚﺷ -ﺷـــﻮﻨﻜﯽ ﺑﺎﺷﯽ ھﯾ دەﺳﻟﻤﻨ ﻛ ھو ﻧﻮﺧﯚﯾﯿﻛﺎﻧﯽ ﺑدﯾﻤﻮﻛﺮاﺗﯿﻜﺮدن ﺗﻮوﺷﯽ ﮔﺮﻓﺖ ﺑﻮوە .ﺑم ﻟﺑراﻣﺒر ﺋﻣدا ،وا ﺧرﯾﻜ ﻟ ﺑﯚ ﺑﺷـــﺪارﯾﻜﺮدن ﻟ داﺑﯿﻨﻜﺮدﻧﯽ ﺋو ﺋﺎﺷﺘﯽ ﺋﻧﻘرە ﯾﻛﺪەﻧﮕﯿﯿك ﻟﺳر ﺳﯿﺎﺳﺗﯽ ﻧﻮﯽ دەرەوەی ﺗﻮرﻛﯿﺎ دروﺳﺖ دەﺑﺖ. و ﺋﺎﺳﺎﯾﺸـــ .ﺑڕﺰ داودﺋﯚﻏﻠـــﻮ ،ﺋﻧﺪازﯾﺎری ﺳﯿﺎﺳـــﺗﯽ ﻧﻮـــﯽ ﺋﻧﻘرەﯾـــ ،ﻛ ﻟﺳـــر ﭘﺮەﻧﺴـــﯿﭙﯽ "ﺳـــﻔﺮﻛﺮدﻧوەی ﮔﯿﺮوﮔﺮﻓﺘﻛﺎن وﯾﺴـــﺘی ھﺑﻮو ،ﺋوﻛﺎت ﺋﺎﻣﺎدە دەﺑﯿﻦ ﮔﻮﯽ ﺑﯚﻣـــﺎن دەرﻛوت ﻛ ﺧﻚ زﯾﺎﺗﺮ ﺳـــرﻗﺎﯽ ﭘﺮـــﺰ ﺑﯚ ﺟﻧﮕﯽ ﻏززە ﻛ ﻣﺎﻧﮕﻚ ﭘﺸـــﺘﺮ ﻏززەن .ﺳـــﺎﻚ ﭘﺶ ﺋﺴـــﺘﺎ ،ﭘﻨﺞ ھزار دەﺳﺘﯽ ﭘﻜﺮدﺑﻮو ،رەت ﺑﻜﺎﺗوە) .(2ﺗﻮرك زۆر ﻟﮔڵ دراوﺳﻜﺎن" و ﻟﺳر ھﺰی ﻧرم ) Softﻟ ﺑﮕﺮﯾﻦ". ،(Powerواﺗ ھﺰﻚ ﻛ ﭘﺸـــﺖ ﺑ ﻗﺎﯾﻠﻜﺮدن ھﻣـــﻮو ﺗﻮرﻛـــ ﺧـــﺎوەن ﻓﯿﻜـــﺮ و ﻣﯾﻠ ﻛس ﻛ ﺋﺎﯾﺎن ھﮕﺮﺗﺒﻮو ﭼﻮوﻧ ﭘﺸﻮازﯾﯽ ﺑﺎﯾخ ﺑ ﻓﻟﺳـــﺘﯿﻦ دەدەن .ھروەھﺎ ﺑھﺎش و داﻧﻮﺳـــﺘﺎﻧﺪن ﺑﺒﺳـــﺘﺖ ،داﻣزراوە .ﺑڕﺰ ﺟﯿـــﺎوازەﻛﺎن ﻟﺳـــر ﺋـــوە ﻛﯚﻛـــﻦ ﻛ ﺋو ﺳـــرۆك وەزﯾﺮان رەﺟب ﺗﯾﺐ ﺋردۆﻏﺎن ﻛ ﺑﯚ ھﺳﺘاﺳﺘﯿﯽ ﺑڕﺰ ﺋردۆﻏﺎن و ﻛﺎرﯾﺰﻣﺎﯾﯽ داودﺋﯚﻏﻠﯚ دوای ﺳرﻛوﺗﻨ ﮔورەﻛی ﭘﺎرﺗﯽ ﺳـــﺘﺮاﺗﯿﮋﯾﺗ ﯾﻛﺎﻧﮕﯿﺮە و ﭘﺸـــﺖ ﺑ ﺋﺎﻣﺎﻧﺠ ﻟ ﻣﻮﻧﺘـــدای ﺋﺎﺑﻮورﯾﯽ ﺟﯿﮫﺎﻧـــﯽ ﻟ داﭬﯚس و راﺑﺮدووە ھژارەﻛی دادەﻧﻦ. ھﻧﺪﻚ ﻟ ﭼﺎودﺮان ﺗﺒﯿﻨﯽ ﺋوەﯾﺎن ﻛﺮدووە داد و ﮔﺷـــﭘﺪان AKPﻟـــ ھﺒﮋاردﻧﻛﺎﻧﯽ ﺋﺎﺑـــﻮوری و ﺋﻣﻨﯿﯿﻛﺎن و ھروەھﺎ ﺑ ﺑﯿﺮۆﻛ دەھﺎﺗوە .ﺋوﻛﺎت ﺑڕﺰ ﺋردۆﻏﺎن ﺗﺎزە "دەرﮔﺎی ﻛ وﯾﻼﯾﺗ ﯾﻛﮕﺮﺗﻮوەﻛﺎن ﭘرﻟﻣﺎن3 ،ی ﺗﺸـــﺮﯾﻨﯽ دووەم )ﻧﯚﭬﻤﺒر(ی دﯾﺎرﯾﻜﺮاوەﻛـــی ﭘﺎﯾـــی زۆر دﮕـــﺮان ﻧﺑـــﻮو ﺑـــ ،2002ﺑﻮوە راوﮋﻛﺎری ﺳـــرەﻛﯿﯽ ﺳـــرۆك ﺗﻮرﻛﯿـــﺎ ﻟـــ ﺟﯿﮫﺎﻧـــﺪا رووداوەﻛی ﻧـــﻮان ﺑڕﺰ وەزﯾﺮان ﻟـــ ﺑﻮاری ﺳﯿﺎﺳـــﺗﯽ دەرەوەدا .ﻟ دەﺑﺳﺘ .ﺋم ﺳﯿﺎﺳﺗ ﻟ ﭘﺮﺰ و ﺳـــرۆك وەزﯾﺮی ﻣﺎﯾﺲ )ﻣﺎی(ی ﺳـــﺎﯽ 2009ﺑﻮوە ﺳرۆﻛﯽ ﻛﺎﺗﻜﺪا دﺖ ﻛ دەﺳت دﯾﭙﻠﯚﻣﺎﺳﯽ ﺗﻮرﻛﯽ ،واﺗ وەزﯾﺮی دەرەوە. ﺗـــﻮرك -ﺋـــو رووداوەی ﺳـــﻮﭘﺎی وت رەواﻧی ﻧﻮ ﻛـــ ﺑڕـــﺰ ﺋردۆﻏﺎﻧـــﯽ ﺳـــرﺑﺎزﮔﻛﺎن دەﻛﺎﺗـــوە ﻟﺑرﭼﺎوی ﺟﯿﮫﺎﻧﯽ ﻋرەﺑﯽ و ﻧﮫﻨﯿﯿـــ ﺗﺎرﯾﻜﻛﺎﻧـــﯽ ﺑڕﺰ ﺋﯿﺤﺴﺎن ﺑﺎل، و ﺋﯿﺴﻼﻣﯽ ﻛﺮدە ﭘﺎوان- "دەوﺗـــ ﻗﻮوﻛ"(1) ی ﺋﮔرﭼـــﯽ ﺋﻣﺮﯾﻜﺎ ھﯿﻮای ﺳـــرھﺪەدەﻧوە .ﺋـــم ﭘﺮۆﻓﯿﺴﯚر ﻟ ﺋﻛﺎدﯾﻤﯿﺎی دەﺧﻮاﺳـــﺖ ﻛ ھﺎوﺳﯚزﯾﯽ ﺳﯿﺎﺳـــﺗ رﮕـــ ﺧﯚش ﺗﻮرﻛﯿﺎ ﻟﮔڵ ﺑﺰووﺗﻨوەی دەﻛﺎت ﺑﯚ ﺑدﯾﻤﻮﻛﺮاﺗﯿﻜﺮدﻧﯽ ﭘﯚﻟﯿﺲ ﻟم رووەوە دەﺖ: ﻓﺗﺤﯿﺶ ﺑﺒﯿﻨ ،ﻧك ﺗﻧﮫﺎ و ﺳـــﺘﺮوﻛﺘﻮرەﻛﺎﻧﯽ ﻟﮔڵ ﺣﻣـــﺎس ،ﺋﻣش دەﺑﺘ ھﯚی ﺳـــرھﺪاﻧﯽ دﯾﻨﺎﻣﯿﻜﯿﯿﺗﻜﯽ ﺗﺎزە ﺑﯚ ﺋـــوەی ﯾﺎرﻣﺗﯽ ﻓﺗﺢ دەﺳـــﺘﺑﮋﺮی ﻧـــﻮێ و ﺑﺪات ﻟ دەﺳﺘﭙﻜﺮدﻧوەی زﯾﺎدﺑﻮوﻧﯽ ﭼﯿﻨﻜﯽ ﻧﺎوەﻧﺪی ھﯾ ﻟ ﺗﻮرﻛﯿﺎ ،ﮔل ﻟ "ﭘﺮۆﺳـــی ﺋﺎﺷـــﺘﯽ". زۆر ﭼﺎﻻك. ھﻧﺪﻜﯽ دﯾﻜ ﭘﯿﺎﻧﻮاﯾ ﻛ ﭘﺸﺘﯿوەﯾﺗﯽ ،ﺑم رۆژﺋﺎوا رووداوەﻛی ﻧﻮان ﭘﺸﺘﮕﯿﺮﯾﻜﺮدﻧﯽ ﺣﻜﻮﻣﺗﯽ ﺳرۆك وەزﯾﺮی ﺗﻮرﻛﯿﺎ و ﺣﻣـــﺎس )ﺋﻣـــش ﺑـــ ﻟﻣ ﺗﻨﺎﮔﺎت ،ﺋﻣش ﺑڕﺰ ﺷﯿﻤﯚن ﭘﺮﺰ ﺗﺎﯾﺒﺗﯽ ﻟ داوەﺗﻜﺮدﻧﻛی ﺳـــرۆﻛﯽ ﺣﻣـــﺎس ﺑڕﺰ ﺑڕـــﺰ ﺋﯿﺤﺴـــﺎن ﺑﺎل، دەﮔڕﺘوە ﺑﯚ ﺳﺎﯽ 2003 ﺧﺎﻟﺪ ﻣﯿﺸـــﻌل ﺑﯚ ﺋﻧﻘرە ﭘﺮۆﻓﯿﺴـــﯚر ﻟ ﺋﻛﺎدﯾﻤﯿﺎی دەردەﻛوـــﺖ( دەﻛـــﺮێ ﭘﯚﻟﯿـــﺲ ﻟـــم رووەوە ھﻧﺪـــﻚ ﻗﺎزاﻧﺠﯽ ھﺑﺖ: دەﺖ " :دﯾﻨﺎﻣﯿﻜﯿﯿﺗﻜﯽ ﺑـــﯚ ﻧﻤﻮوﻧـــ ﺋﺎزادﻛﺮدﻧـــﯽ ﺑڕﺰ داودﺋﯚﻏﻠﻮ ﺟﺧﺖ دەﻛﺎﺗوە و دەﺖ :ﺗـــﺎزە ھﯾـــ ،ﮔـــل ﻟـــ ﺳﺑﺎزە دﯾﻠ ﺋﯿﺴﺮاﺋﯿﻠﯿﻛ، "ﺋﻤ ﺋﺎﻣﺎدەﯾﻦ ﻟ ﻛﺸ ﺟﯚراوﺟﯚرەﻛﺎﻧﺪا رۆﯽ ﭘﺸﺘﯿوەﯾﺗﯽ ،ﺑم رۆژﺋﺎوا ﮔﯿﻠﻌﺎد ﺷـــﺎﻟﯿﺖ ،ﻛ ﻟ25 ﻧﺎوﺑﮋﯾﻮان ﺑﮕﯾﻦ ،ﭼﻮﻧﻜ ﭘﯾﻮەﻧﺪی ﭘﺘوﻣﺎن ﻟﻣـــ ﺗﻨﺎﮔﺎت .ﺋﻣش ﺑﯚ ی ﺣﻮزەﯾـــﺮان )ﺟـــﻮن( ی ﻟﮔڵ ﮔﺮووﭘ ﺋﺘﻨﯿﻜﯽ و ﺋﺎﯾﻨﯿﯿ ﺟﯿﺎوازەﻛﺎﻧﺪا ﺳﺎﯽ 2003دەﮔڕﺘوە ﻛ رەﺟب ﺗﯾﺐ ﺋردۆﻏﺎن ﺳرۆك وەزﯾﺮاﻧﯽ ﺗﻮرﻛﯿﺎ ﺑ ﺟﻠﻮﺑرﮔﯽ ﻧﺗوەﯾﯽ 2006ﺑـــ دﯾـــﻞ ﮔﯿـــﺮا و ھﯾ ،ﺑـــ ﺗﺎﯾﺒﺗـــﯽ ﻟﮔـــڵ ﺗﻮرﻛﺰﻣﺎﻧﻛﺎن ﺋﻣﺮﯾﻜﺎ وﯾﺴﺘﯽ ﺗﻮرﻛﯿﺎ وەك ﻛﺎزاﺧﺴـــﺘﺎﻧﯿﯿوە ﻟ ﭘرﻟﻣﺎﻧﯽ ﺗﻮرﻛﯿﺎ ﻛ ﻟ ﻻﯾن ﻛﺎزاﺧﺴﺘﺎﻧﯿﯿﻛﺎﻧوە ﻟوﻛﺎﺗوە ﻟ ﻛرﺗﯽ ﻏززە )ﻛ ﻟ ﺑﻘﺎن ،ﻗﻓﻘﺎﺳـــﯿﺎ ،رووﺳﯿﺎ ،ﻗﻮﺑﺮس دەروازەﯾك ﺑﯚ ھﺮﺷﻜﺮدﻧ ﻓﯚﺗﯚAFP : ﭘﯽ دراﺑﻮو دەﺳﺘﺒﺳرە. و رۆژھﺗـــﯽ ﻧﻮەڕاﺳـــﺘﺪا دەژﯾـــﻦ(" .ﺑم ﺳر ﻋﺮاق ﺑﻛﺎرﺑﻨ ،ﺋوە ھﺎﺗﻨـــﯽ ﭘﺎرﺗـــﯽ داد و ﺋﺎواﺗﻛﺎﻧﯽ ﻟﺮەدا ﻧﺎوەﺳـــﺘﻦ و دەﺖ" :ﺋﻤ ﮔل ﺑﻮو -ﺑ ﭘرﻟﻣﺎﻧﺘﺎر و داﺧﺴﺘﺒﻮو" ﺑڕووی ﺳرۆﻛﯽ ﺋﯿﺴﺮاﺋﯿﻠﯽ ﺷﯿﻤﯚن ﮔﺷﭘﺪان AKPﺑﯚ دەﺳت ﻟ ﺳﺎﯽ ،2002 ﺗﮕﯾﺸﺘﻨﯽ ﺧﯚﻣﺎن ھﯾ ﺑﯚ ﺋﺎﺳﺎﯾﺶ ﺑﯚ ھﻣﻮو دەﻧﮕﺪەراﻧوە -ﻛ ﮔﻮﺗﯿﺎن ﻧﺎ". ﻻﯾك ،ﺗﮕﯾﺸﺘﻨﯿﺸـــﻤﺎن ﺑﯚ ﺋﺎﺷـــﺘﯽ ﻟ ﯾك دەﻛﺮا ﭼﺎوەڕﯽ ﺋوەﻣﺎن ﺑﻜﺮداﯾ ﻛ ﺧﻚ ﭘﺮﺰ ،ﺋوەش ﻟ وﺗﻮوﮋﻜﯽ ﺗﻟﭬﺰﯾﯚﻧﯿﺪا ﻛ ﻧﺑﻮو ﺑ رﮕﺮ ﻟﺑردەم ﭘﯾﻮەﻧﺪﯾﯽ ﻧﺰﯾﻚ ﻟﮔڵ ﻛﺎﺗﺪا ﭘﻮﯾﺴﺘﯽ ﺑ دﯾﺎﻟﯚگ ھﯾ ﻟﺳر ﺋﺎﺳﺘﯽ ﺑ ﭘﻠی ﯾﻛم ﺑ ﺋﺎﻛﺎﻣﻛﺎﻧﯽ ﻗﯾﺮاﻧﯽ داراﯾﯽ رۆژی 29ی ﻛﺎﻧﻮوﻧﯽ دووەم )ﺟﺎﻧﯿﻮەری( 2009ﺋﯿﺴـــﺮاﺋﯿﻞ ،ھروەك ھوﻛﺎﻧـــﯽ ﻧﺎوﺑﮋﯾﻜﺮدن ﺑﺎ و ﻟ ﺑﻮاری ﺳﯿﺎﺳـــﯿﺪا ،ﻟﮔڵ ﭘﺸـــﺖ ﺑ ﺟﯿﮫﺎﻧـــﯽ و ﺑﻜﺎری ﻧﯿﮕـــران دەﺑﻮون -ﻛ ﺑ رﻜﺨﺮاﺑﻮو .ﺑڕﺰ ﺋردۆﻏﺎن ﭘﯽ ﮔﻮﺗﺒﻮو ":ﺋﻮە ﻟﮔڵ ﺳـــﻮرﯾﺎ ﺋﻣی ﻧﯿﺸـــﺎﻧﺪا .ﺑم ﻛﺎﺗﻚ ﯾﻛﺪی ﺑﺳﺘﻦ ﻟ ﺑﻮای ﺋﺎﺑﻮوری و ﮔﺮﻧﮕﯿﺪان ﺑ رﮋەی %15ﺑرز دەﺑﺘـــوە ،ﺑﮕﻮﻣﺎن ﻟﻻی وا ﺧرﯾﻜ ﺧﻚ دەﻛﻮژن" و ،ﭘﺸﻜﺷﻜﺎری ﺋﯿﺴﺮاﺋﯿﻞ ﻟ ﺳـــﺎﯽ 2008ﭘﻻﻣﺎری ﻏززەی ھﻣڕەﻧﮕﯿﯽ ﻛﻮﻟﺘﻮوری". ﮔﻧﺠﺎن ﺑ رﮋەی %30ﯾ .ﺑم ﻟ راﺳﺘﯿﺪا ،ﺑرﻧﺎﻣﻛ رﮕی ﭘﻨداﺑﻮو ﭘﺎﺳﺎوەﻛﺎﻧﯽ ﺑڕﺰ دا ﻛﺷﻮھواﻛ ﮔﯚڕا .ھﻮەﺷﺎﻧﺪﻧوەی ﻣﺎﻧﯚڕە ﺑڕﺰ داودﺋﯚﻏﻠﯚ ﺳﯿﺎﺳﺗﻤدار ﻧﯿﯿ ،ﺑﻜﻮ ﻣﺎﻣﯚﺳﺘﺎیزاﻧﻜﯚﯾ وھﯿﭻ ﺟﺎرﻚ ھﻨﺑﮋﺮدراوە، ﺋو ﻧ ھر ﺗﻧﯿﺎ ﺑﯿﺮ ﻟ ﺳﯿﺎﺳﺗﻜﯽ دەرەﻛﯽ ﺗﺎزە ﺑﯚ ﺗﻮرﻛﯿﺎ دەﻛﺎﺗوە ،ﺑﻜﻮ ھر ﺧﯚﯾﺸﯽ ﺟﺒﺟﯽ دەﻛﺎت .ﻟﯿﺴﺘﻚ ﺑﯚ دەﺳﺘﻜوﺗﻛﺎﻧﯽ دادەﻧﺖ" :ﺷﺳـــﺖ و ﯾك رﻜﻜوﺗﻦ ﻟﮔڵ ﺑڕﺰ ﻣرﻛﺎر ﺋﺳـــﯾﺎن ،ﺳﺘﻮوﻧﻨﻮوس ﻟ ﯾﻛـــم )ﺋﯚﻛﺘﯚﺑر(ی 2009ﺋﯿﻤﺰاﯾﺎن ﻛﺮد؟ ﺳـــﺰاﻛﺎن ،ﮔﻔﺘﻮﮔﯚﯾﻛﯽ ﮔرﻣﯽ ﺑرﭘﺎ ﻛﺮد. ﺳـــﻮرﯾﺎ ﺋﯿﻤﺰا ﻛـــﺮاوە ،ﭼﻞ و ھﺷـــﺖ ﻟﮔڵ رۆژﻧﺎﻣی ﺳرﺑﺧﯚی ﺋﯿﺴﺘﻧﺒﻮل " TARAFژﻣﺎرەﯾﻛـــﯽ زۆری ﺋرﻣﻧﯿـــﯽ دﯾﺎﺳـــﭙﯚرا ﺳد ھزار ﻛس ﺑﺷﺪارﯾﯿﺎن ﻟ رﻮڕەﺳﻤﯽ ﻋـــﺮاق ،ھﮕﺮﺗﻨﯽ ﻣرﺟﯽ ﭬﯿﺰا ﺑﯚ ھﺷـــﺖ و ھﻓﺘﻧﺎﻣـــی ﺋرﻣﻧـــﯽ )ﺋﺎﮔـــﯚس( ﺑ) رەوەﻧﺪی ﺋرﻣﻧﯽ( ﻟـــو ﺑﺎوەڕەدا ﻧﯿﻦ ﻛ ﻧﺎﺷﺘﻨﯿﺪا ﻛﺮد و داوای ﻻﺑﺮدﻧﯽ ﺋو ﻣﺎددەﯾﺎن وﺗﯽ دراوﺳ ،ﭼﺎرەﺳـــرﻛﺮدﻧﯽ ﮔﯿﺮوﮔﺮﻓﺘﯽ دﺨﯚﺷـــﯿﯿوە دەﺖ" :ﺗﺎﺑﻮوﯾك ﺷﻜﻨﺪرا .ﻛﺮاﻧوە ﻟﮔڵ ﺋرﻣﯿﻨﯿﺎ ﮔﯚڕاﻧﻜﯽ راﺳﺘﻗﯿﻨ ﻛﺮد .ﺋم ﻣﺎددەﯾ ﻟ 30 ﻧﯿﺴـــﺎن )ﺋﭘﺮﯾﻞ( ﺳرۆﻛﺎﯾﺗﯿﯽ ﻟﻮﺑﻨﺎن ﻟﮔڵ ﺳﻮرﯾﺎ ،ﺋﯿﻤﺰاﻛﺮدﻧﯽ ﺋﺴـــﺘﺎ ،دواﺟﺎر ،دەﺗﻮاﻧﯿـــﻦ دان ﺑ راﺑﺮدوو ﺑﻨﺘﻛﺎﯾوە ،ﺑڕای ﺋوان ﺗﻧﮫﺎ ھﻧﮕﺎوﻜﯽ ی 2008ھﻣـــﻮار ﻛـــﺮا .ﺑڕﺰ ﺋﺳـــﯾﺎن دوو ﭘﺮۆﺗﯚﻛﯚل ﻟﮔڵ ﺋرﻣﯿﻨﯿﺎ" .ﻟﯿﺴﺘﻛ ﺋو داﺑﻨﯿﻦ .ﻣﺳﻟی ﺟﯿﻨﯚﺳـــﺎﯾﺪی ﺋرﻣن ،ﭘﺮاﮔﻤﺎﺗﯿﯿـــ .ﺑم ﺋـــو ﺋرﻣﻧﯿﺎﻧ ھﻣﺎن دەﺖ" :ﺋﮔرﭼﯽ ﻧﺎﺗﻮاﻧﯿﻦ ﺑﺎﺳﯽ ﺟﯿﻨﯚﺳﺎﯾﺪ ھوﻧـــ ﻧﺎﮔﺮﺘوە ﻛ ﺑﯚ ﻧﻮﺑﮋﯾﻜﺮدن ﻟﻧﻮان ﻟﮔڵ ﻣﺳـــﻟﻛﺎﻧﯽ ﻛﻮرد و ﻗﻮﺑﺮس ،ﯾك ﺋزﻣﻮوﻧـــﯽ ﺋﻤﯾﺎن ﻧﯿﯿ .ھﯿـــﻮادارم ﺋﻣ ﺑﻜﯾـــﻦ ﯾﺎن ﺑﯿﻦ ﻛ ﻣﻠﯿﯚن و ﻧﯿﻮﻚ ﻛس ﺋﯿﺴﺮاﺋﯿﻞ و ﻓﻟﺳﺘﯿﻨﯿﻛﺎن دراون .ﺋم ﻟﯿﺴﺘ ﻟ ﺳـــ ھ ﺳـــﻮورەﻛ ﺑﻮو .ﭘﺎرﺗﯽ داد و ﺳـــرەﺗﺎﯾك ﺑﺖ ﻧك ﻛﯚﺗﺎﯾﯽ" .ﻣﺳﻟی ﻛﻮژراون ،ﺑم ﺋﺎزادﯾﯽ ﻗﺴﻛﺮدن ھروا دﺖ دەﺷ ھﺸﺘﺎ درﮋ ﺑﻜﺮﺘوە ،ﭼﻮﻧﻜ داودﺋﯚﻏﻠﻮ ﮔﺷـــﭘﺪان AKPﺋﺎزاﺑﻮو ﻟ ورووژاﻧﺪن و ﻗرەﺑﺎﺧﯽ ﺳروو دەﻣﻨﺘوە :ﺋﻧﻘرە داوا زﯾﺎﺗﺮ دەﺑﺖ و ﺣﺎﻤﺎن ﺑﺎﺷﺘﺮە". ﺳرﭘرﺷﺘﯽ ﺋو وﺗﻮوﮋە ﻧﺎراﺳﺘوﺧﯚﯾﺎﻧﺷﯽ ﺳـــﺑﺎرەت ﺑ ﻗﻮﺑﺮس ،ھﺳﺘﺪەﻛﯾﻦ ﻛ ﺗﻧﺎﻧـــت ﺑزاﻧﺪﻧﯽ ﺋو ﺳـــ ھ AKP .دەﻛﺎت ﺋﺮﯾﭭﺎن ھﺰەﻛﺎﻧﯽ ﺧﯚی ﻟو ﻧﺎوﭼﯾ ﻛﺮدووە ﻛ ﻟ ﺳـــﺎﻧﯽ 2008-2007ﻟ ﻧﻮان ﺑ ﯾك ﺟـــﺎر ﺗﻮاﻧﯽ ﺋو ﺷـــﻮازە ﺑﮕﯚڕﺖ و ﻟـــ ﻧﺎﭼﻛﺎﻧﯽ دﯾﻜش ﻛ ﻟ ﺋﺎزەرﺑﺎﯾﺠﺎﻧﯽ ﻟـــ ﺗﻮرﻛﯿﺎ ﺣﻜﻮﻣت ﺋـــوەی ﭘﯿﻜﺮا ﻛﺮدی ﺋﯿﺴﺮاﺋﯿﻞ و ﺳﻮرﯾﺎدا ﺋﻧﺠﺎﻣﺪراون .ﻟم رووەوە و ﻛﺸـــﻛی ﻟ دەﺳـــﺖ دەرﭼﻮوە .دوای ﻛـــ ﺗﻮرﻛﯿـــﺎ ﺧـــﯚی ﭘﺪەﺑﯿﻨـــﯽ و ﺑڕووی داﮔﯿﺮﻛﺮدوون ،ﺑﻜﺸﺘوە).(1 داودﺋﯚﻏﻠﯚ دەﺖ":ﺧرﯾﻜﺒﻮو ﺑﮕﯾﻨ ،ﺋﺎﺷﺘﯽ ﺋـــم دﯾﻨﺎﻣﯿﻜﯿﺗ دەرەﻛﯿﯿـــ ھﺎوﻛﺎﺗﺒﻮو ﭼﻧﺪﯾﻦ ﺳﺎڵ ﻟ ﻛﯚﺳﭗ و ﺗﮔرە و ﻧﺎﻛﯚﻛﯿﯽ دوﻧﯿﺎدا ﺑﯿﻜﺎﺗوە" .ﺑڕﺰ ﺋﺳـــﯾﺎن ﯾﻛﻜ ﻧﺎ ،ﺑم رﻜﻜوﺗﻨﻚ ﻛ رﮕی ﺧﯚش دەﻛﺮد ﻟو ﭘﻧﺠﺎ ھـــزار ﺋرﻣﻧﯿﯿـــی ﻟ ﺗﻮرﻛﯿﺎ ﻟﮔڵ ﭘرەﺳﻧﺪﻧ ﻧﻮﺧﯚﯾﯿﻛﺎن .ﻛﻮﺷﺘﻨﯽ ﻧﺎوﺧﯚﯾﯽ ،ﺣﻜﻮﻣﺗﯽ AKPﭘﺸﺘﮕﯿﺮی ﭘﻼﻧﯽ ﺑﯚ داﻧﻮﺳـــﺘﺎﻧﺪﻧﯽ راﺳـــﺘوﺧﯚ .ﺑم ھﺮﺷﯽ ﻣﺎوﻧﺗوە ،ﺧﺎﻧوادەﻛی ﺧﻜﯽ ﺳـــﯿﭭﺎس -رۆژﻧﺎﻣﻧﻮوﺳـــﯽ ﺋرﻣﻧـــﯽ ھﺮاﻧﺖ دﯾﻨﻚ ،ﻟ ﺋﺎﺷـــﺘﯿﯽ ﻧﺗـــوە ﯾﻛﮕﺮﺗﻮوەﻛﺎﻧﯽ ﻛﺮد .ﻟ ﺋﯿﺴﺮاﺋﯿﻞ ﺑﯚ ﺳـــر ﻏززە ﻟ ﻛﺎﻧﻮوﻧﯽ ﯾﻛم ە ﻟ ﺋﻧﺎﺗﯚﻟﯿﺎ .ﺋﺎﯾﺎ ﺋو ﭼﯚن ﺳـــﯾﺮی ﺋو 19ی ﻛﺎﻧﻮوﻧﯽ دووەم )ﺟﺎﻧﯿﻮەری( ﺳـــﺎﯽ رﯾﻔﺮاﻧﺪۆﻣﻛـــی 24ی ﻧﯿﺴـــﺎن )ﺋﭘﺮﯾﻞ( )دﯾﺴﻤﺒر(ی 2008ﻛﺎرەﻛی ﺗﻜﺪا .ﻏززە دوو ﭘﺮۆﺗﯚﻛﯚﻟ دەﻛﺎت ﻛ ﺗﻮرﻛﯿﺎ و ﺋرﻣﯿﻨﯿﺎ ،2007ﻛ ﭼﺷﻨﯽ ﻧﻮوﺳر ﺋﯚرھﺎن ﭘﺎﻣﯚك و ی ،2004ﻗﻮﺑﺮﺳـــﯿﯿ ﺗﻮرﻛﻛﺎن ﺑ" ﺑ" ﺑم ﺑﺷﻚ ﻧﺑﻮو ﻟ ﺑﺎﺳﯽ داﻧﻮﺳﺘﺎﻧﺪﻧﻛﺎن، ﺑﻣﺑﺳﺘﯽ ﺑﺳﺘﻨﯽ ﭘﯾﻮەﻧﺪﯾﯽ دﯾﭙﻠﯚﻣﺎﺳﯽ ھﯿﺘﺮ ،ﺗﺎواﻧﺒﺎر ﻛﺮاﺑﻮو ﺑوەی ﻛ" ﺳﻮوﻛﺎﯾﺗﯽ ) ﺑـــ ڕـــﮋەی (%64،9دەﻧﮕﯿـــﺎن دا ﻛـــ ﺑﯚ ھﺑﻮو. ﺋو ﺷڕە ﻛﺎرﯾﮕرﯾﯿﻛﯽ ﻧﮕﺗﯿﭭﯽ ﻟﻧـــﻮان ھـــردوو وت و ﻛﺮدﻧـــوەی ﺑ ﻧﺎﺳـــﻨﺎﻣی ﺗﻮرﻛﯽ" ﻛﺮدووە ،ﺑ ﮔﻮﺮەی ﺑﭘﯽ ﺋـــو رﯾﻔﺮاﻧﺪۆﻣ ھـــردوو دەوﺗ ﺋـــوەی ﻧﺎوﺑﮋﯾﻜﺮدن ﻛﺎرﯾﮕر ﺑﺖ ،ﭘﻮﯾﺴـــﺘ ﺳـــﻨﻮوری ھﺎوﺑﺷـــﯿﺎن ،ﻟ10 ی ﺗﺸـــﺮﯾﻨﯽ ﻣـــﺎددە ﺑﻧﻮﺑﺎﻧﮕﻛـــی 301ی ﯾﺎﺳـــﺎی ﭘﻜﮫﻨرەﻛـــ - ﻗﻮﺑﺮﺳـــﯿﯿ ﺗﻮرﻛـــﻛﺎن و وﯾﺴﺘﯽ ﺋﺎﺷـــﺘﯽ ھﺑﺖ .ﻛﺎﺗﻚ ﺋﯿﺴﺮاﺋﯿﻞ ﺋو
ﺳـــرﺑﺎزﯾﯿ ھﺎوﺑﺷـــﻛﺎﻧﯽ ﺗﺸـــﺮﯾﻨﯽ ﯾﻛم )ﺋﯚﻛﺘﯚﺑـــر(ی 2009ﺋﻣی ﺳـــﻟﻤﺎﻧﺪ .ﻟ ﻛﺎﻧﻮوﻧﯽ دووەم )ﺟﺎﻧﯿـــﻮەری( ،2010ﺗﻮرﻛﯿﺎ ھـــرا و ﺑزﻣﻜﯽ دروﺳـــﺘﻜﺮد ﻟ دژی ﻣﺎﻣ "رﯾﺴـــﻮاﻛرەﻛی" ﺟﮕﺮی وەزﯾﺮی ﻛﺎروﺑﺎری دەرەوەی ﺋﯿﺴـــﺮاﺋﯿﻠﯽ داﻧـــﯽ ﺋﺎﯾﺎﻟـــﯚن ﻟﮔڵ ﺑﺎﯿـــﯚزی ﺗﻮرﻛﯿﺎ ﻟـــ ﺋﯿﺴـــﺮاﺋﯿﻞ ) .(3ﺗﻮرﻛﯿﺎ ھڕەﺷی ﺋوەی ﻛﺮد ﻛ ﺑﺎﻧﮕﯽ دﯾﭙﻠﯚﻣﺎﺗﻛی دەﻛﺎﺗـــوە و داوای ﻟ ﺋﯿﺴـــﺮاﺋﯿﻞ ﻛﺮد داوای ﻟﺒﻮوردن ﺑﻜﺎت ،ﺋوﯾﺶ ﻛﺮدی. ﺋﺎﯾـــﺎ ﺋﻣ واﺗـــﺎی ﮔﯚڕاﻧﻜﯽ رﯾﺸـــﯾﯽ ﻟ ﭘﯾﻮەﻧﺪﯾﯿﻛﺎﻧـــﯽ ھـــردوو وت دەﮔﯾﻨ؟ ﺧﺎﺗـــﻮو ﻣﻟﯿﺤ ﺋﺎﻟﺘﻮﻧﯿﺸـــﻚ ،ﭘﺮۆﻓﺴـــﯚر ﻟ زاﻧﻜﯚی رۆژھﺗﯽ ﻧﻮەڕاﺳـــﺘﯿﯽ ﺗﻛﻨﯿﻜﯽ ﻟ ﺋﻧﻘرە ،رووﻧﯿﺪەﻛﺎﺗوە ﻛ دوای ﺷڕی ﻏززە "ھـــر ﺣﻜﻮﻣﺗﻚ ﺑﻮواﯾ ،رەﻧﮕ ﺳﯿﺎﺳـــﺗﯽ ﺑﮕﯚڕﯾﺒﺎﯾ و رەﺧﻨی ﻟ ﺋﯿﺴـــﺮاﺋﯿﻞ ﺑﮕﺮﺗﺎﯾ-
ﻣﻟﯿﺤ ﺋﺎﻟﺘﻮﻧﯿﺸﻚ، ﭘﺮۆﻓﺴﯚر ﻟ زاﻧﻜﯚی رۆژھﺗﯽ ﻧﻮەڕاﺳﺘﯿﯽ ﺗﻛﻨﯿﻜﯽ ﻟ ﺋﻧﻘرە دەﺖ: ﺋﺎﺑﻮوری ﻛﻠﯿﻠ ،ﺑم ﻛﺳﺎﯾﺗﯽ ﺑڕﺰ ﺋردۆﻏﺎﻧﯿﺶ رۆﯽ ھﯾ :ﻟ ﻧﻮەڕاﺳﺘﯽ دﯾﻤﺷﻖ ﭼﺎوم ﺑ ژﻧﺎن ﻛوت ﻛ ﻟ ﺑر ﺧﺎﺗﺮی ﺑڕﺰ ﺋردۆﻏﺎن ھوﺪەدەن زﻣﺎﻧﯽ ﺗﻮرﻛﯽ ﻓﺮ ﺑﺒﻦ! ﻛ ﺑھﯚی ﺳـــرﻛﺮدەﻛﺎﻧﯽ ﺋﺴﺘﺎی ھﺗﺎ دﺖ زﯾﺎﺗـــﺮ دادەﺑﺖ .ﺑ ھﺎﺗﻨﯽ ﺑڕﺰ ﺑﺎراك ﺋﯚﺑﺎﻣﺎ ﺑﯚ دەﺳت ،ﭘﺎﯾ ﺳﺘﺮاﺗﯿﮋﯾﻛی ﺋﯿﺴﺮاﺋﯿﻞ ﻟ داﺑزﯾﻨﺪاﯾ ."ھروەھﺎ ژﻣﺎرەﯾﻛﯽ زۆری ﺧﻜﯽ ﺗﻮرك ﺟﺧﺖ ﻟـــوە دەﻛﻧوە ﻛ وﺗﻛﯾﺎن ﺑﺎﯾﺧﻜﯽ زﯾﺎﺗﺮی ﺑﯚ ﺋﯿﺴﺮاﺋﯿﻞ ھﯾ ،ﺗﻧﺎﻧت ﻟﺳـــر ﺋﺎﺳـــﺘﯽ ﺋﺎﺑﻮورﯾﺶ ،ﻟوەی ﺋﯿﺴﺮاﺋﯿﻞ ﺑـــﯚ ﺗﻮرﻛﯿﺎی ھﺑﺖ .ﺋوان ﺗﻧﮫﺎ ﭘﺸـــﺒﯿﻨﯽ ﻛﻣﻜﺮدﻧـــوەی ﭘﯾﻮەﻧﺪﯾﯿـــﻛﺎن دەﻛـــن و ھﯿﭽﯿﺘﺮ ،ﭼﻮﻧﻜ ﺋواﻧﯿـــﺶ وەﻛﻮ ﻋرەب زۆر ﺣز ﻧﺎﻛن ﺋﻧﻘرە ھﻣﻮو ﭘﺮدﻜﯽ ﭘﯾﻮەﻧﺪی ﻟﮔڵ ﺋﯿﺴﺮاﺋﯿﻠﺪا ﺑﺒﺖ. ﺧﺎﺗﻮو ﺋﺎﻟﺘﻮﻧﯿﺸﻚ ﺗﺒﯿﻨﯽ دەﻛﺎت و دەﺖ: "رﺒراﻧـــﯽ ﻧﺎوﭼﻛ روو ﻟـــ ﺗﻮرﻛﯿﺎ دەﻛن و
ﺳ ھﯽ ﺳﻮور ﻗﻮﺑﺮﺳـــﯿﯿ ﯾﯚﻧﺎﻧﯿﻛﺎن -دەﻛـــﺮا ﯾﻛﺒﮕﺮن و ﭘﻜوە وەﻛﻮ ﻛﯚﻣـــﺎری ﯾﻛﮕﺮﺗﻮوی ﻗﻮﺑﺮس ﺑﭽﻨ ﻧﻮ ﯾﻛﺘﯽ ﺋوروﭘﺎ .ﺑم ﻗﻮﺑﺮﺳـــﯿﯿ ﯾﯚﻧﺎﻧﯿﯿﻛﺎن ﺑ" ﻧﺎ" دەﻧﮕﯿﺎن دا )ﺑ رﮋەی ،(%75،83ھﻓﺘﯾـــك دواﺗـــﺮ ،ﻗﻮﺑـــﺮس، ﺑﺑ ﺑﺷـــ ﺗﻮرﻛﻛی ،ﭼﻮوە ﻧﻮ ﯾﻛﺘﯽ ﺋوروﭘﺎوە. ﺗﻮرﻛﯿﺎ ،ﻛ ﻟﻻﯾن ﺑڕﺰ ﻧﯿﻜﯚﻻ ﺳﺎرﻛﯚزی و ﺑڕﺰ ﺧﺎﺗﻮو ﺋﻧﺠﻼ ﻣﺮﻛﻞ وەﻻوەﻧﺮاوە ،ﺑﯚ ﭼﺎرەﺳرﻛﺮدﻧﯽ ﻛﺸﻛ ھﯿﻮای ﺧﺴﺘﻮوەﺗ ﺳر ﺳرۆك وەزﯾﺮی ﯾﯚﻧﺎﻧﯽ ﻛ ﺑم دواﯾﯿ ھﺒﮋﺮدراوە ،ﺑڕﺰ ﺟـــﯚرج ﭘﺎﭘﺎﻧﺪرﻮ ،ﻛ ﺳـــرۆﻛﯽ ﭘﺎرﺗـــﯽ ) PASOKﺑﺰاﭬﯽ ﭘﺎن ـ ﯾﯚﻧﺎﻧﯽ ﺳﯚﺳﯿﺎﻟﯿﺴـــﺖ(ە .ﺑم ﻛﯚﺳـــﭙﻛﺎن وەك ﺧﯚﯾﺎن ﻣﺎوﻧﺗوە و ﺑھﯚی ﻛﻟﻠڕەﻗﯿﯽ ھﻧﺪﻚ ژەﻧراـــﯽ ﺗﻮرك ﺧﺮاﭘﺘﺮﯾﺶ ﺑﻮون. ﺑڕـــﺰ ﯾﺎﭬـــﻮز ﺑﺎﯾـــﺪار ،ﺳـــﺘﻮوﻧﻨﻮوس ﻟ رۆژﻧﺎﻣی ،Today’s Zamanﺳـــﺑﺎرەت ﺑـــ ﺳـــرﻛوﺗﻨﻛی ﺑڕـــﺰ ﭘﺎﭘﺎﻧﺪرﻮ ﻟ ھﺒﮋاردﻧﻛﺎﻧـــﯽ 4ی ﺗﺸـــﺮﯾﻨﯽ ﯾﻛـــم
MONDE MONDE LE
15
ـــﯿﻨﯽ ﺗﻮرﻛﯿﺎدا
ﻓﺒﺮﯾﻮەری ﻓﺒﺮﯾﻮەری diplomatique2010 2010 diplomatique ﻛﻮردی
LE
ﻛﻮردی
ـﻧﮕﺎوە ﺟﺳﻮورەﻛﺎﻧﯽ ﺋﻧﻘرە ھﺎﻧـــﯽ دەدەن ﺗﺎوەﻛـــﻮ رۆﻜـــﯽ ﺑﻮﻧﯿﺎدﻧـــر ﺑﮕﺖ .ﺋﺎﺑـــﻮوری ﻛﻠﯿﻠ ،ﺑم ﻛﺳـــﺎﯾﺗﯽ ﺑڕﺰ ﺋردۆﻏﺎﻧﯿﺶ رۆﯽ ھﯾ :ﻟ ﻧﻮەڕاﺳﺘﯽ دﯾﻤﺷﻖ ﭼﺎوم ﺑ ژﻧﺎن ﻛوت ﻛ ﻟ ﺑر ﺧﺎﺗﺮی ﺑڕﺰ ﺋردۆﻏﺎن ھوﺪەدەن زﻣﺎﻧﯽ ﺗﻮرﻛﯽ ﻓﺮ ﺑﺒﻦ! ھﻣﻮوی ﻟﺳﺎﯽ 2003وە دەﺳﺘﯽ ﭘﻜﺮد ﻛﺎﺗـــﻚ ﺋﻧﻘرە دژی ﺋﻣﺮﯾﻜﺎ وەﺳـــﺘﺎﯾوە و ﻧﯾﮫﺸﺖ وﺗﻛی وەك ﺑﻨﻜﯾك ﺑﻛﺎرﺑﮫﻨﺮێ ﺑﯚ ﺟﻧﮓ ﻟدژی ﻋﺮاق .ﺑ ﭘﭽواﻧی رﺒراﻧﯽ دﯾﻜ ،ﺋو ھﺳﺘی ﻻی ﺧﻚ دروﺳﺘﻜﺮدﺑﻮو ﻛ ﺋو ﺗﻮاﻧﯿﻮﯾﺗﯽ ﺷﺘﻚ ﺑﻜﺎت". ﺧﺎﺗـــﻮو ﺋﺎﻟﺘﻮوﻧﯿﺸـــﻚ درﮋە ﺑ ﻗﺴـــﻛﺎﻧﯽ دەدات و دەـــﺖ" :ﻟ ﺑراﻣﺒـــردا ،ﺑ ڕووﻧﯽ دەﺑﯿﻨﯿﻦ ﻛ ﭘﺸـــﺒﻛﯿك ﻟ ﻧﻮان ﺋﻧﻘرە و ﺗﺎران ﻟ ﺋﺎراداﯾ :ﺑ ﭘﺎﭙﺸـــﺘﯿﻜﺮدﻧﯽ ﺋﺎﺷﻜﺮای ﻏـــززە ،ﺑـــ ﻧﻮﺑﮋﯾﻜﺮدﻧﯽ داﻧﻮﺳـــﺘﺎﻧﺪﻧﻛﺎﻧﯽ
ﻛﺮاﻧوە ﺑڕووی ﻋﺮاق و ھرﻤ ﺑﺎﻛﻮورﯾﯿﻛی ،واﺗ ﻛﻮردﺳﺘﺎن ،دەﺳﺘﯽ ﭘﻜﺮدووە ﻧﻮان ﺳـــﻮرﯾﺎ و ﺋﯿﺴﺮاﺋﯿﻞ ،ﺑﺷـــﺪارﯾﻜﺮدن ﻟ ﭼﺎرەﺳرﻛﺮدﻧﯽ ﻗﯾﺮاﻧﯽ ﺳرۆﻛﺎﯾﺗﯿﯽ ﻟﻮﺑﻨﺎن، ﺗﻮرﻛﯿﺎ ھوﯿﺪاوە ﺑ ﭘـــﺶ ﺋﺮان ﺑﻜوﺘوە و رۆﻛـــی ﻟـــ ﺑﺴـــﺘﻨ .ﺑﻮوﻧـــﯽ ﺋﯿﺮادە ﺑﯚ ﭼﺎرەﺳـــرﻛﺮدﻧﯽ ﻛﺸـــﻛﺎن ﺑ ﺷـــﻮەی ھﺎوﻛﺎرﯾﻜﺮدن ﭼﻧﺪﯾﻦ ﺳﻮودی ﺑﯚ ﺋﻧﻘرە ھﯾ: ﭘرەﺳﻧﺪﻧﯽ ﭘﯾﻮەﻧﺪﯾﻛﺎﻧﯽ ﻟﮔڵ دەوﺗﺎﻧﯽ ﻋرەﺑﯽ و ﺋـــﺮان ،ﻗﺎزاﻧﺠﯽ ﺋﺎﺑﻮوری ،ھروەھﺎ ﺳﻗﺎﻣﮕﯿﺮی ﻟو ﺑﺷـــی دوﻧﯿﺎدا .ﺑﯚ ﺗﻮرﻛﯿﺎ، ﺋﻣ ﺑﯚ ﻣوداﯾﻛﯽ دوور ،ﺳﺘﺮاﺗﯿﮋﯾﺗﯽ )ﺑﺮاوە- ﺑﺮاوەﯾ (ﯾ." ﺋﺮان ﺗﺎﻛـــ ﺑﺎﺑﺗﯽ ﺳﯿﺎﺳـــﺗﯽ دەرەوەﯾ ﻛ ﺗﻮرﻛﻛﺎن داﺑـــش دەﻛﺎت .ﺑﯚ ﺑڕﺰ ﯾﺎﭬﻮز ﺑﺎﯾﺪار ،ﭘﯾﺎﻣﻨﺮی ﺳﯿﺎﺳـــﯿﯽ رۆژﻧﺎﻣی ﺗﻮدەی زەﻣﺎن ) (Today’s Zamanﻛ رۆژﻧﺎﻣﯾﻛﯽ ﺑزﻣﺎﻧﯽ ﺋﯿﻨﮕﻠﯿـــﺰی ﻧﺰﯾﻚ ﻟ ﺣﻜﻮﻣﺗ ،ﻧﺎﺑﺖ ﺑراﻣﺒر ﺑ رووداوەﻛﺎﻧﯽ ﻧﻮان ﺑڕﺰ ﺋردۆﻏﺎن و ﺳـــرۆك ﻣﺣﻤﻮود ﺋﺣﻤدی ﻧژاد ﻧﯿﮕران ﺑﯿﻦ" :ھردووﻛﯿﺎن ﺳـــر ﺑـــ ﭼﯿﻨﯽ ﺧﻜﯽ ھژارن و وەك ﺧﻜﯽ ﺋﺎﺳﺎﯾﯽ رەﻓﺘﺎر دەﻛن، ﺋﮔرﭼﯽ ﻣﺘﻤﺎﻧ ﺑـــ ﯾﻛﺘﺮ ﻧﺎﻛن" .ﻟﻻﯾﻛﯽ دﯾﻜوە ،ﺑـــﯚ ھﻧﺪﻜـــﯽ دﯾﻜـــ ،ھوﻛﺎﻧﯽ ﻧﺎوﺑﮋی ﻟﺳـــر ﻣﺳـــﻟی ﺋﺗﯚﻣﯽ ﺋﺮان ﻟ ﺑﺎﺷـــﺘﺮﯾﻦ ﺣﺎﺗﺪا ﺳـــﺎوﯾﻠﻜن و ﻟ ﺧﺮاﭘﺘﺮﯾﻦ ﺣﺎﺗﯿﺸﺪا ﺗﺮﺳﻨﺎﻛﻦ .ﺋم ﻧﺎﻛﯚﻛﯽ و ﺟﯿﺎوازﯾﺎﻧ رەﻧﮕﺪاﻧوەی زەﺣﻤﺗﯿﯽ ﺗﮕﯾﺸﺘﻨ ﻟ داﺧﻮازی و وﯾﺴـــﺘﻛﺎﻧﯽ ﺗﺎران ،ھروەھـــﺎ رەﻧﮕﺪاﻧوەی ﺗﺮﺳـــﻜ ﻟ ﺗﻗﯿﻨـــوەی ﺑﺎرودۆﺧﻛ ﻟﺑر دەرﮔﺎی ﺗﻮرﻛﯿﺎدا. ﻟﻧـــﻮ وﺗﺎﻧﯽ ﻋرەﺑﯽ ،ﺋوە ﺳـــﻮرﯾﺎﯾ ﻛ ﺗﻮرك ﺧوﻧـــﯽ ﭘﻮە دەﺑﯿﻨﻦ .ﻟـــ زاﻧﻜﯚﻛﺎﻧﺪا
ﻛﭽ دراوﺳ ،ﺗﺎﺑﻠﯚی ھﻮﻧرﻣﻧﺪ رۆﺳﺘم ﺋﺎﻏﺎﻟ
ﭘﺮۆﻓﯿﺴﯚرەﻛﺎن ﺑﺎﺳﯽ ﮔﺷﺖ ﺑﯚ دﯾﻤﺷﻖ دەﻛن. ﺋﮔـــر ﺑﯿﺮ ﻟ ﭘﯾﻮەﻧﺪﯾﯿـــ ﻛﯚن و ﺧﺮاﭘﻛﺎﻧﯽ ﻧﻮان ھردوو وت ﺑﻜﯾﻨوە -ﭘﺎﭙﺸﺘﯿﯽ ﺳﻮرﯾﺎ ﺑﯚ ﭘﺎرﺗﯽ ﻛﺮﻜﺎراﻧﯽ ﻛﻮردﺳﺘﺎن PKKﻟ ﺳﺎﻧﯽ ھﺷـــﺘﺎﻛﺎن ،داواﻛﺮدﻧوەی ھﺎﺗﺎی )ﻛ ﭘﺸﺘﺮ ﭘﯽ دەﮔﻮﺗﺮا ﺳﻨﺠﺎﻗﯽ ﺋﺳﻜﻧﺪەرووﻧ (ﻟﻻﯾن دﯾﻤﺷﻘوە ) ،(4ﯾﺎﻧﯿﺶ ﻣﺳﻟی داﺑﺷﻜﺮدﻧﯽ ﺋﺎو -ﺋوا ﭘﺸـــﻜوﺗﻨﻛی ﺋﻣۆ ﺗﺎ راددەﯾك وەك ﻣﻮﻋﺠﯿﺰەﯾ. ﮔﻮﻧﺠﺎﻧﺪﻧﻜﯽ ﺳﺮوﺷﺘﯽ ﻟﮔڵ واﻗﯿﻌﯽ دوای ﺟﻧﮕﯽ ﺳﺎرد
ﺳﺑﺎرەت ﺑ ﺑﻏﺪا ،ﺑرژەوەﻧﺪﯾﯽ ﭘﯾﻮەﻧﺪﯾﯿ ﺋﺎﺑـــﻮوری و ﻛﯚﻣﯾﺗﯿﯿـــﻛﺎن و ھروەھـــﺎ
ﻧﻮﺧﯚﯾﯿوە .ﺣﻜﻮﻣت ﺑﯚ ﺋوەی ﻛﯚﺗﺎﯾﯽ ﺑ ﺗﻮوﻧﺪوﺗﯿﮋی ﺑﻨﺖ ﻟ ﺑﺎﺷـــﻮوری رۆژھﺗﯽ ﺗﻮرﻛﯿﺎ ﻛ زۆرﯾﻨی داﻧﯿﺸـــﺘﻮاﻧﻛی ﻛﻮردن و ھروەھﺎ ﺑﯚ ﻛﻣﻜﺮدﻧوەی رۆﯽ ﺳﻮﭘﺎش، درﻛـــﯽ ﺑوە ﻛﺮد ﻛ دەﺑـــ ﮔﺮژﯾﯿﻛﺎن ﺧﺎو ﺑﻜﺎﺗوە.
)ﺋﯚﻛﺘﯚﺑـــر(ی ،2009دەـــﺖ" :ﮔﯚڕاﻧﻜﯽ ﭘﯚزەﺗﯿﭭ :ﺋﺴـــﺘﺎ دوو ﭘﺎرﺗﯽ ﭘﺮاﮔﻤﺎﺗﯿﻜﻤﺎن ھﯾ ،ھرﯾﻛﯾﺎن ﻟﻻﯾن ﭘﯿﺎوﻜﯽ ﺑھﺰەوە رﺒراﯾﺗﯽ دەﻛـــﺮێ و زۆرﯾﻨﯾﻛﯽ ﺟﮕﯿﺮ و ﻻﯾﻧﮕﺮی ﭼﺎرەﺳرﯾﺎن ھﯾ .ﺗﻮرﻛﯿﺎ و ﯾﯚﻧﺎن و ﺑرﯾﺘﺎﻧﯿﺎ -ھﺰە ﭘﺸـــﺘﯿﻮاﻧﻛﺎﻧﯽ ﻗﻮﺑﺮس- ﺋﻣۆ دەﺑﺖ ﺑم ﺋﺎراﺳﺘﯾدا ھﻧﮕﺎو ﺑﻨﻦ". وﯾﻨﺪی ﻛﺮﯾﺴﺘﯿﺎﻧﺎﺳﻦ ﺑم ﺑﯚ ﺋﻣ ،ﭘﻮﯾﺴﺘ ﯾﻛﺘﯽ ﺋوروﭘﺎ ﺑﺘ ﻧﺎو وﺗﻮوﮋەﻛﺎن ﻛ ﻟ ﻣﺎﻧﮕﯽ ﻛﺎﻧﻮوﻧﯽ دووەم ) (1ﻗرەﺑﺎﺧﯽ ﺳروو ،ھرﻤﻜ زۆرﯾﻨی )ﺟﺎﻧﯿﻮەری( دەﺳﺘﯿﺎن ﭘﻜﺮدووەﺗوە. داﻧﯿﺸﺘﻮاﻧﻛی ﺋرﻣﻧﯿﻦ ،ﭘﺸﺘﺮ وﯾﻼﯾﺗﻜﯽ ﻟ ﻛﯚﺗﺎﯾﯿـــﺪا ،ﻛﺮاﻧوە ﺑـــڕووی ﻋﺮاق و ﺋﯚﺗﯚﻧﯚﻣﯽ ﺳـــر ﺑ ﻛﯚﻣـــﺎری ﺋﺎزەرﺑﺎﯾﺠﺎﻧﯽ ھرﻤـــ ﺑﺎﻛﻮورﯾﯿﻛی ،واﺗ ﻛﻮردﺳـــﺘﺎن ،ﺳـــﯚﭬﯿﺗﯽ ﺑﻮو .ھﻮەﺷـــﺎﻧوەی ﯾﻛﺘﯿﯽ دەﺳـــﺘﯽ ﭘﻜـــﺮدووە .ﺋـــم ﻛﺮاﻧوەﯾـــ ﻟ ﺳـــﯚﭬﯿت ھﺎﻧﯽ رﺒراﻧﯽ ﺋو ھرﻤی دا ﺗﺎ ﻧﺎوﭼﯾك ﻛ ھﺗﺎ ﺋم دواﯾﯿ ﺳـــرﭼﺎوەی داوای ﭼﻮوﻧ ﺳـــر ﺋرﻣﯿﻨﯿﺎ ﺑﻜن ،ﺋﻣش ﻧﺎﺋﺎراﻣـــﯽ ﺑﻮو ﺑﯚ ﺗﻮرﻛﯿـــﺎ و ﺑﻨﻜی دواوەی ﺑﻮوە ھـــﯚی ﺑرﭘﺎﺑﻮوﻧﯽ ﭘﻜﺪاداﻧﯽ ﭼﻛﺪاری ﭘﺎرﺗﯽ ﻛﺮﻜﺎراﻧﯽ ﻛﻮردﺳﺘﺎﻧ ،ﺋﺎﺳﺎﯾﺶ ﺑھﺰﺗﺮ و ﻟـــ ﺋﻧﺠﺎﻣﺪا ﺋﺮﯾﭭﺎن ﺳـــرﻛوت .ﺑواﻧ، دەﻛﺎت و ﺋﺎﻛﺎﻣـــﯽ ﺋﺎﺑـــﻮوری و ﻛﯚﻣﯾﺗﯽ ژان ﮔﯾﺮاس ) ،ﺋﺎﻮﮔﯚڕﻜﯽ ﻣﺣﺎڵ ﻟ ﻧﻮان دەﺑﺖ .ﺑم ﮔﺮﻧﮕﯿﯿﻛی زﯾﺎﺗﺮ ﭘﯾﻮەﺳـــﺘ ﺋرﻣﯿﻨﯿﺎ و ﺋﺎزەرﺑﺎﯾﺠﺎن( ،ﻟﯚﻣﯚﻧﺪ دﯾﭙﻠﯚﻣﺎﺗﯿﻚ، ﺑـــ ﻛﺎرﯾﮕرﯾﯿﻛﺎﻧـــﯽ ﺑﺳـــر ﺑﺎرودۆﺧـــﯽ ﺋﺎدار ـ ﻣﺎرﺳﯽ .2001
ھوﻛﺎﻧـــﯽ ﺗﻮرﻛﯿﺎ ﺑـــﯚ رازﯾﻜﺮدﻧـــﯽ ﮔﺮووﭘ ﺳﻮﻧﻨﻛﺎن ﺗﺎوەﻛﻮ ﺑﻨ ﺳر ﻣﺰی داﻧﻮﺳﺘﺎﻧﺪن وا دەﻛﺎت ﻟﺳـــر ﺳـــﻨﻮوری ﺗﻮرﻛﯿﺎ و ﻋﺮاق ﺋﺎراﻣﯿﯿﻛـــﯽ رﮋەﯾﯽ ﺑﺘ ﺋﺎراوە و ھروەھﺎ ﺑ ﯾﻛﺠﺎری ھﺮﺷـــﻛی ﺗﻮرﻛﯿﺎی ﺳﺎﯽ 2007 ﻟ دژی ﯾﺎﺧﯿﺒﻮواﻧـــﯽ PKKﻟ ﺑﺎﻛﻮوری ﻋﺮاق ﭘﺸﺘﮕﻮێ ﺑﺨﺎت .ﻟ ﺋﻓﺮﯾﻘﺎﺷﺪا ﭘﯾﻮەﻧﺪﯾﯿﻛﺎن ﮔﺷ دەﻛن ﺑ ﺗﺎﯾﺒﺗﯽ ﻟﮔڵ ﻟﯿﺒﯿﺎ و ﺳﻮدان. ﺑم ﻟﮔڵ ﺋوەش ،ﺳرۆك وەزﯾﺮ ﺑم دواﯾﯿ "ھ "ﯾﻛﯽ دەرھق ﺑ ﺳﻮدان ﻛﺮد :رۆژی 9ی ﺗﺸﺮﯾﻨﯽ دووەم )ﻧﯚﭬﻤﺒر(ی 2009راﯾﮕﯾﺎﻧﺪ ﻛ ﺗﺎواﻧﻛﺎﻧﯽ ﺟﻧﮕﯽ ﺋﯿﺴﺮاﺋﯿﻞ ﺧﺮاﭘﺘﺮ ﺑﻮون ﻟو ﺗﺎواﻧﺎﻧی ﻛ دادﮔﺎی ﺳـــﺰای ﻧﻮﻧﺗوەﯾﯽ ﺳـــرۆك ﻋﻮﻣر ﺑﺷﯿﺮی ﭘ ﺗﺎواﻧﺒﺎر ﻛﺮد ).(5 ﻟ ﻛﯚﺗﺎﯾﯿﺪا ،ﺋﺎﻣﺎدەﺑﻮوﻧﻜﯽ "ﻧﺎﺟﻧﮕﺎوەری"ی 1750ﺳرﺑﺎزﯾﯽ ﺗﻮرك ﻟ ﺋﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن وﻨﯾﻛﯽ ﺟﻮان ﺑﯚ ﺋﻧﻘرە ﻟ ﻧﺎوﭼﻛ دروﺳﺘﺪەﻛﺎت. ﺑم ﺗﻮرﻛﯿﺎ ﺗﻧﮫﺎ ﺳﯾﺮی ﺟﯿﮫﺎﻧﯽ ﻋرەﺑﯽ ﻧﺎﻛﺎت ،ﺑﻜﻮ ھﻧﮕﺎو ﺑرەو رووﺳـــﯿﺎ و ﺳﺮﺑﯿﺎ و ﺟﯚرﺟﯿﺎ و ﺗﻧﺎﻧـــت ﺋرﻣﯿﻨﯿﺎش دەﻧﺖ .ﻟ 10ی ﺗﺸﺮﯾﻨﯽ ﯾﻛم )ﺋﯚﻛﺘﯚﺑر(ی 2009دوو ﭘﺮۆﺗﯚﻛﯚل ﺑﯚ ﺑﺳﺘﻨﯽ ﭘﯾﻮەﻧﺪی دﯾﭙﻠﯚﻣﺎﺗﯽ و ﻛﺮدﻧوەی ﺳﻨﻮور ﻟﮔڵ ﺋرﻣﯿﻨﯿﺎ ﺋﯿﻤﺰا ﻛﺮان. ﻟ ﻛﯚﺗﺎﯾﯿﺪا ،ﺳﺑﺎرەت ﺑ دۆﺳﯿ دڕﻛﺎوﯾﻛی ﻗﻮﺑﺮس ،وا ﺧرﯾﻜ ﺋﻮﻣﺪ ﭘﯾﺪا دەﺑﺖ و دەﻛﺮێ ھﻧﺪﻚ ﭘﺸﻜوﺗﻦ ﺑﻨدی ،ﺑ ﺗﺎﯾﺒﺗﯽ ﻟﮔڵ ﺳرۆك وەزﯾﺮی ﻧﻮﯽ ﯾﯚﻧﺎﻧﯽ ﺟﯚرج ﭘﺎﭘﺎﻧﺪرﻮ. ﺋﺎﯾـــﺎ ھ ﻧﻮﯿ دﯾﭙﻠﯚﻣﺎﺗﯿﯿﻛی ﺗﻮرﻛﯿﺎ و ﺋﺎﻣﺎﻧﺠﻛﺎﻧﯽ ﻟ رۆژھت و ﺑﺎﺷﻮوردا ،ھروەك ﭼﺎﭘﻣﻧﯽ رۆژﺋﺎواﯾﯽ ﻧﯿﺸﺎﻧﯿﺪەدات ،رەﻧﮕﺪاﻧوەی زﯾﻨﺪووﺑﻮوﻧوەی "ﺋرﻛﻜﯽ ﻋﻮﺳـــﻤﺎﻧﯿﯿ(6) "؟ ﺋـــم ﭼﻣﻜ ﻧـــ ﻟﻧﻮ ﻗﺎﻣـــﻮس و ﻧ ﻟ ﻧﻮ ﺑﯿﺮﻛﺮدﻧوەی رﺒـــران و ﮔﻟﯽ ﺗﻮرﻛﯿﺎ ﺑدﯾﺎر ﻧﺎﻛوﺖ .ﺑﯚ ﺑڕﺰ ﺗﻣل ﺋﯿﺴﻜﯿﺖ ،دﯾﭙﻠﯚﻣﺎﺗﯽ ﭘﺸﻮو ﻛ ﻟﺳﺎﻧﯽ ھﺷـــﺘﺎﻛﺎن ﺑڕﻮەﺑری ﮔﺸـــﺘﯿﯽ ﯾﻛﻣﯽ وەزارەﺗﯽ دەرەوە و ﺑرﭘﺮس ﺑـــﻮو ﻟ ﻛﺎروﺑﺎری ﺋوروﭘـــﯽ ﻟ ﻧﻮ ﺣﻜﻮﻣﺗﯽ ﺗﻮرﻛﯿﺪا ،ﺗﺎواﻧﺒﺎرﻛﺮدﻧﯽ ﺗﻮرﻛﯿﺎ ﺑ" ﻋﻮﺳﻤﺎﻧﯿﺰﻣﯽ ﻧﻮێ" ﺋﺎﻣﺎﻧﺠﯽ دروﺳـــﺘﻜﺮدﻧﯽ ﺋو ﺑﺎوەڕەﯾ ﻛ
"ﺗﻮرﻛﯿﺎ دەﺑﺘ ﺋﯿﺴـــﻼﻣﯽ و ﭼﯿﺘـــﺮ ﺑﻻﯾوە ﮔﺮﻧـــﮓ ﻧﺎﺑﺖ ﺑﺘ ﻧـــﻮ ﺋوروﭘﺎ" .ﺑڕای ﺋو، ﺋو ﻗﺴﺎﻧ ﭘﺎﺳﺎو ﻧﺎدرﻦ و "ﻟو ﭘﺎﯾﺘﺧﺘﺎﻧوە دـــﻦ ﻛ دژی ﺋﻧﺪاﻣﺒﻮوﻧﯽ ﺗﻮرﻛﯿﺎن ﻟ ﯾﻛﺘﯽ ﺋوروﭘـــﺎ و ھروەھﺎ ﻟـــ ﭼﺎﭘﻣﻧﯽ ﺋﻣﺮﯾﻜﯽ ﻻﯾﻧﮕﺮی ﺋﯿﺴﺮاﺋﯿﻠوە دﻦ". ﺟﺎران ﺑڕﺰ ﺋﯿﺴـــﻜﯿﺖ ﻻﯾﻧﮕـــﺮی ﭘﺎرﺗﯿﯽ ﮔﻟـــﯽ ﻛﯚﻣـــﺎری CHPﺑـــﻮو ﻛـــ ﺑﺰاﭬﻜـــﯽ ﺑرھﺴـــﺘﻜﺎری ﻋﻟﻤﺎﻧﯽ و ﭼﭘﯽ ﻧﺎوەﻧﺠﯿ و
ﻛ دەﺳـــﺘﯽ ﻛﺮدووە ﺑ ﺧﯚ دﯾﻤﻮﻛﺮاﺗﯿﺰەﻛﺮدن ﻟـــ ﺳـــﺎﯾی ﭘﻮەرەﻛﺎﻧﯽ ﻛﯚﭘﻨﮫﺎﮔﻨـــﺪا ) (8ﻛ ﭘﺶ ﮔﯾﺸـــﺘﻨﯽ ﭘﺎرﺗﯽ داد و ﮔﺷـــﭘﺪان ﺑﯚ دەﺳت ﭘﺳﻧﺪﻛﺮان ،ھروەھﺎ ﺑدەﺳﺘﮫﻨﺎﻧﯽ رەزاﻣﻧﺪﯾﯽ ﺳﻮﭘﺎ ﻛ ﭼﯿﺘﺮ دەﺳﺖ ﻟ ﺳﯿﺎﺳت وەرﻧـــدات .ﺋـــم دﯾﻤﻮﻛﺮاﺗﯿﺰەﻛﺮدﻧ رۆﺣﻜﯽ ﺗﺎزەی ھﺎوﻛﺎری و داﻧﻮﺳﺘﺎﻧﺪﻧﯽ دروﺳﺘﻜﺮد". ﺑڕـــﺰ ﻗدری ﮔﻮرﺳـــل ،ﺳرﻧﻮوﺳـــری رۆژﻧﺎﻣی ﻋﻟﻤﺎﻧﯿـــﯽ )ﻣﯿﻠﻠﯿت( و ﻛﯚﻣﻨﺘﺎری
ژﻣﺎرەﯾﻛﯽ زۆر ﻟ ﺗﻮرﻛﻛﺎن ﻟوە دەﺗﺮﺳﻦ ﻛ ﺣﻜﻮﻣﺗﯽ AKPﻟﺑرﺋوەی ﺑ زۆر ﺗﯚپ ﯾﺎری دەﻛﺎت ،ﻟ ھﻧﺪﻚ ﻟ ھﻧﮕﺎوەﻛﺎﻧﯿﺪا ﺷﻜﺴﺖ ﺑﻨ رﯾﺸﻛی دەﮔڕﺘوە ﺑﯚ ﺋو ﭘﺎرﺗ ﺗﺎﻗﺎﻧﯾی ﻛ ﺑﺎوﻛـــﯽ ﺳـــرﺑﺧﯚﯾﯽ ﺗﻮرﻛﯿﺎ ،ﻣﺴـــﺘﻓﺎ ﻛﻣﺎل )ﺋﺗﺎﺗﻮرك( دروﺳـــﺘﯿﻜﺮدﺑﻮو .وەك زۆر ﻛﺳـــﯽ دﯾﻜ ،ﺋو ﭼﯿﺘﺮ ﺑـــﺎوەڕی ﺑ رﺒﺎزی رﻜﺨﺮاوەﻛی و رﺒرەﻛی ﺑڕﺰ دەﻧﯿﺰ ﺑﺎﯾﻜﺎل ﻧﻣﺎﺑﻮو "دوای ﺋـــوەی ﻣﺎوەﯾﻛﯽ ژﯾﺎﻧﯽ ﺧﯚم ﻟ داﻛﯚﻛﯿﻜﺮدن ﻟـــ ھرﭼﯿﯿﻛﯽ ﻗدەﺧ ﺑﻮو ﺑﺳـــر ﺑﺮد -ﺋرﻣﯿﻨﯿﺎ ،ﻗﻮﺑـــﺮس و ﻛﻮرد -ﺑ ﺑﯿﺮوﺑﯚﭼﻮوﻧﻛﺎﻧـــﯽ ﺧﯚﻣﺪا ﭼﻮوﻣوە و ﺑﯾﺎرﻣﺪا راﺷﻜﺎواﻧ رای ﺧﯚم دەرﺑﺒم" .ﺋﺴﺘﺎ ﺳﺘﻮوﻧﻚ دەﻧﻮوﺳـــﺖ ﺑـــﯚ رۆژﻧﺎﻣـــی ) ،(TARAFﻛ رۆژﻧﺎﻣﯾﻛﯽ ﺳرﺑﺧﯚی ﺋﯿﺴﺘﻧﺒﻮﻟ.(7) ﺋﺎﯾﺎ ﺋـــم ھﻮﺴـــﺘ ﻧﻮﯿـــی ﺗﻮرﻛﯿﺎ ﻟ ﺋﺎﺳﺘﯽ ﻧﻮﻧﺗوەﯾﯿﺪا واﺗﺎی ﮔﯚڕاﻧﯽ ﺋﺎراﺳﺘی ﺳـــﺘﺮاﺗﯿﮋی دەﮔﯾﻨ؟ ﺑڕای ﺑڕﺰ ﺋﯿﺴﻜﯿﺖ "ﺗﻮرﻛﯿـــﺎ ھـــردەم ﺷـــﻮﻨﻜﯽ ﺟﯿﯚﭘﯚﻟﯿﺘﯿﻜﯽ ﮔﺮﻧﮕﯽ ھﺑﻮوە .ﺑم ﻟﺑرﺋوەی وﺗﻛﻣﺎن ﮔﻧﺞ ﺑﻮوە ﻟ دوای ﺟﻧﮕﯽ ﯾﻛﻣﯽ ﺟﯿﮫﺎﻧﯽ و دواﺗﺮ ﻟ ﻛﺎﺗﯽ ﺟﻧﮕﯽ ﺳﺎرددا ﺑﯚ ﺳرﺑﺧﯚﯾﯽ ﺗﻜﯚﺷـــﺎوە ،ﺑﯚﯾـــ ھـــردەم ﻟـــ ﺣﺎﺗـــﯽ ﺑرﮔﺮﯾﻜﺮدﻧﺪا ﺑﻮوە .ﺋوەی ﮔﯚڕاوە ،ﺋوە ﺑﻮوە
ﺑﻧﻮﺑﺎﻧﮕـــﯽ ﺗﻟﭬﺰﯾﯚن ،ﺟﺧـــﺖ دەﻛﺎﺗوە و دەﺖ ﻛ" ﺋﺎراﺳـــﺘی ﺋﺴـــﺘﺎی ﺳﯿﺎﺳﺗﯽ دەرەوەی ﺗﻮرﻛﯿـــﺎ دەﻛﺮا ھر ﺣﻜﻮﻣﺗﻚ ﺑﺖ ﺑﯿﮕﺮﺘﺑر" .ﺑڕﺰ ﮔﻮرﺳل درﮋە ﺑ ﻗﺴﻛﺎﻧﯽ دەدات و دەﺖ" :ﺑھﯚی ﮔﺷﺳﻧﺪﻧﯽ ﺋﺎﺑﻮوری ﻟ ﻣﺎوەی ﺳـــﺎﻧﯽ 2002ـ 2003دا ،ﺑھﯚی ﻛﺮدﻧوەی دەرﮔﺎی داﻧﻮﺳـــﺘﺎﻧﺪﻧﻛﺎن ﺑﯚ ﭼﻮوﻧ ﻧﻮ ﯾﻛﺘﯽ ﺋوروﭘﺎ ،ﺑھﯚی ﭼﺎرەﺳـــرﻛﺮدﻧﯽ ﮔﺮﻓﺘﻜﯽ ﮔورەی ﺋﺎﺳﺎﯾﺶ ﺑ ﮔﺮﺗﻨﯽ ﻋﺑﺪو ﺋﯚﺟـــﻻن ) ،(9ﺷﺎﻧﺴـــﯽ ﺳـــرﻛوﺗﻨﻤﺎن ﻟ ﺳﯿﺎﺳـــﺗﯽ دەرەوەدا زﯾﺎﺗـــﺮ ﺑـــﻮو .ﺑﭼﺎوی ﺧﯚﻣﺎن ﮔﻮﻧﺠﺎﻧ ﺳﺮوﺷﺘﯿﯿﻛی ﺗﻮرﻛﯿﺎ ﻟﮔڵ واﻗﯿﻌﻛﺎﻧـــﯽ دوای ﺟﻧﮕـــﯽ ﺳـــﺎرد و ﻟﮔڵ ﺑﺟﯿﮫﺎﻧﯿﻜـــﺮدن ،ﻛـــ دﯾﻨﺎﻣﯿﻜﯿﺗﻜﯽ ﺗﺎزەﯾﺎن دروﺳﺘﻜﺮدووە ،دەﺑﯿﻨﯿﻦ .ﺑم رەﻧﮕ ﭘﺎرﺗﻜﯽ ﻋﻟﻤﺎﻧـــﯽ ﻧﯾﺘﻮاﻧﯿﺒﺎ ﺋوەﻧﺪە ﺑ ﺟﻮاﻧﯽ ﻛﻜﯽ ﻟـــ ﺑﺎرودۆﺧﻛـــ وەرﺑﮕﺮﺗﺎﯾ AKP :ھﺳـــﺖ ﺑ ﺋﺎﺳـــﻮودەﯾﯽ دەﻛﺎت ﻟ رۆژھﺗﯽ ﻧﺰﯾﻜﺪا، ﺑـــ ﺗﺎﯾﺒﺗﯽ ﻟﮔڵ ﺳـــﻮﻧﻨﻛﺎﻧﺪا" .ﺋﮔرﭼﯽ، ﺑـــﯚ ﻧﻤﻮوﻧ ژﻣﺎرەﯾك وەزﯾـــﺮ و راوﮋﻛﺎر ھن ﻛـــ زﻣﺎﻧﯽ ﻋرەﺑﯽ دەزاﻧﻦ ،ﺑـــم ﺑڕای ﺋو
دﯾﭙﻠﯚﻣﺎﺗﯿﻚ ﻟﯚﻣﯚﻧﺪﻟﯚﻣﯚﻧﺪ 2010 ﻓﺒﺮﯾﻮەری دﯾﭙﻠﯚﻣﺎﺗﯿﻚ - 2010 ﻓﺒﺮﯾﻮەری
16
ﭘﻧﺠﺎ ﺳﺎڵ ﻟ دوای ھﻮەﺷـــ
ﺑﯿﺮەوەرﯾﯽ ﻛﻮﺷــ ﻣھﺎﺑﺎد ﺑ ﻛﻣﺘﺮ ﻟ 100 ﻛﯿﻠﯚﻣﺗﺮ دەﻛوﺘ رۆژھﺗﯽ ﺳـــﻨﻮوری ﻋﺮاﻗوە و دﯽ ﻛﯚﻣﺎرە ﺗﻣـــن ﻛﻮرﺗﻛی ﻛﻮردە ﻛ ﻟ22 ی ﻛﺎﻧﻮوﻧﯽ دووەم )ﺟﺎﻧﯿﻮەری(ی ﺳـــﺎﯽ 1946ﻟ ﺋﺮان راﮔﯾﻨﺪرا و ﻟ ﻛﺎﻧﻮوﻧﯽ ﯾﻛم )دﯾﺴﻤﺒر(ی ھﻣﺎن ﺳﺎڵ ﻟﻻﯾن ﺳﻮﭘﺎی ﻣﺤﻣﻤد رەزا ﺷﺎوە ھﻮەﺷﻨﺮاﯾوە .دوای ﻧﯿﻮ ﺳدە ،ﺋو ﺷﺎرە ﻛ ﻛﺎرﯾﮕرﯾﯿﻛﯽ ﮔورەی ﻟﺳر ﺧﯾﺎﯽ ﻛﻮردی داﻧﺎوە ،ﭼﯽ ﺑﺳرھﺎﺗﻮوە؟
ژان ﭘﯿﺮوز
*
ﻣھﺎﺑﺎد ﻟژﺮ ﻓرﻣﺎﻧەواﯾﯽ ﺋﯿﺴﻼﻣﯿﯿﻛﺎن ھروەك ﺳردەﻣﯽ ﺷﺎھﻧﺸﺎﯾﯽ ﺷﺎرﻜﯽ ﻧﻓﺮەﺗﻠﻜﺮاوی ﺋﺮاﻧ ،ﭼﻮﻧﻜ ﻟدوای ﺷڕی ﯾﻛﻣﯽ ﺟﯿﮫﺎﻧﯽ ﻟم ﺷﺎرەدا ﻛﯚﻣﺎری ﺳرﺑﺧﯚی ﻛﻮردی راﮔﯾﻨﺪراوە .ﺋم ﺷﺎرە ﮔﻮﻧﺪﯾﯿ ﻗﺑﯾ ﻛ داﻧﯿﺸﺘﻮاﻧﻛی 60ھزار ﻛس دەﺑﻦ ،ﺗﺎ ﺋﻣۆش ﻟژﺮ ﭼﺎودﺮﯾﯿﻛﯽ ﺗﻮوﻧﺪی ﺳرﺑﺎزﯾﺪا ﻣﺎوەﺗوە .ﻣھﺎﺑﺎد ﻟڕووی ﺋﯿﺪارﯾﯿوە ﻟ ﭘﺎرﺰﮔﺎی ﻛﻮردﺳﺘﺎن ﺟﯿﺎﻛﺮاوەﺗوە ،ﻟڕووی ﺋﺎﺑﻮورﯾﯿوە ﺧﻨﻜﻨﺮاوە ،ﻟڕووی ﻛﻮﻟﺘﻮورﯾﯿوە ﺋﯿﻨﻜﺎرﻛﺮاوەو ﻟ ﻧﺎﺳﻨﺎﻣی ﺧﯚی و ﻣﮋووەﻛﺷﯽ داﻣﺎاوە .ﺋم ﺷﺎرە دﺮﯾﻨ ﻛ ﺳﯿﻤﺒﯚﻟﯽ ﺳرﺑﺧﯚﯾﯽ ﻛﻮردە ﺗﻧﮫﺎ ﻧﻤﻮوﻧﯾﻛﯽ رەﺷﯽ ﭼوﺳﺎﻧﺪﻧوەﯾﻛﯽ ﺋﺎﺳﺎﯾﯿ ﻛ ﻛﻮردی ﺋﺮان و دەﭬرەﻛﺎﻧﯽ دﯾﻜ ﺑ ﺑردەواﻣﯽ دەﯾﭽﮋن.
ﻛﻮردﺳﺘﺎن ﺑ ﺋﺎھﯽ ﺑﺮﯾﻨﻛﺎﻧﯽ راﺑﺮدووﯾوە دەﻧﺎﻨﺖ ﺑ ﺳرﺑﺎزﯾﻜﺮدﻧﯽ ھرﻤﻛ دﯾﺎر و ﺋﺎﺷﻜﺮاﯾ و ﺑﯚﭼﻮوﻧﻤﺎن دەرﺑﺎرەی ﻣوداﻛﺎن ﻟ دەﻛﺎت. ﺟﻜوﺗﯽ )ﻣﻮﻗﻊ( ﺋﺎﯚزی دەﭬرەﻛ ھﺎوﻛﺎری ﺗـــﺎران ﻧﯿﯿ ﺑﯚ ﻛﯚﻧﺘﺮۆﻜﺮدﻧﯽ ﺋـــو ﻧﺎوﭼﺎﻧی ﻛـــ دەﯾوـــﺖ ﻟﭼﻮارﭼـــﻮەی »ﻧﺎوﭼﯾﻛﯽ ﺳـــﻗﺎﻣﮕﯿﺮ« ﺳـــﻨﻮوردارﯾﺎن ﺑـــﻜﺎت ،ﺋﻣش ﺑﻣﺑﺳﺘﯽ دروﺳﺘﻜﺮدﻧﯽ ھرﻤﻜﯽ ﺑ ﺧﺎوەن و ﺳرﭘرﺷﺘﯿﻜﺮاو ﻟﻻﯾن دەﺳﺗﯽ ﻧﺎوەﻧﺪﯾﯿوە. ژﻣﺎرەی داﻧﯿﺸﺘﻮواﻧﯽ ﻣھﺎﺑﺎد و دەوروﺑرەﻛی 60ھزار ﻛﺳـــ) ﻟـــ 1946 ﺗﻧﮫﺎ 16ھزار ﺑﻮو( .ﻟﮔڵ ﮔﻮﻧﺪەﻛﺎﻧﯽ ھﺎوﺳﻨﻮوری ،ﺳرﺟم داﻧﯿﺸـــﺘﻮواﻧﯽ ﻧﺎوﭼی ﻣھﺎﺑﺎد دەﮔﺎﺗ ﻧﺰﯾﻜی 110ھزار ﻛس .ﻧﺷـــﻮﻧﻤﺎ دﯾﻤﯚﮔﺮاﻓﯿﻛﺷﯽ ﺗواو ﻻوازە ،ﺋﮔر ﻟﺳـــر ﺋﺎﺳـــﺘﯽ ﮔﺸﺘﯿﯽ ﻟ ﺋﺮاﻧﺪا ﺑﯿﭙﻮﯾﻦ ﻛ ﻟﺳـــﺎﯽ 1993ﺗﻜای زﯾﺎدﺑﻮوﻧﯽ ﺳﺮوﺷـــﺘﯽ %5،3ﺑﻮو .ﺑ ھرﺣﺎڵ، ﻛﻮردﺳـــﺘﺎن ﺑ ﺋﺎھﯽ ﺑﺮﯾﻨﻛﺎﻧـــﯽ راﺑﺮدووﯾوە دەﻧﺎﻨﺖ. ﯾﻛﻣﯿﻦ ﺣﺎﺗـــﯽ ھـــﺎودژ )ﭘﺎرادۆﻛﺲ(ی ﻣھﺎﺑـــﺎد ،داﺑاﻧﺘـــﯽ ﻟـــڕووی ﻛﺎڕﮔﯾﯿوە، ﻛﯚﻧ ﭘﺎﯾﺘﺧﺘﯽ ﻛﻮرد ﺑﺷـــﻮەﯾﻛﯽ ﻧﺎﺑﺟ داﺑاوەو ﺑﺷـــﻚ ﻧﯿﯿ ﻟ ﭘﺎرﺰﮔﺎ)ﺋﻮﺳﺘﺎن(ی ﻛﻮردﺳﺘﺎن)ﺳﻨ ،(ﺑﻜﻮ ﺑﺷﻜ ﻟ ﭘﺎرﺰﮔﺎی ﺋﺎزرﺑﺎﯾﺠﺎﻧـــﯽ ﺧﯚرﺋـــﺎوا )ﺋﯚرﻣﯿ-ورﻣـــ.( دەﺳﺗﺪاراﻧﯽ ھرﻤﻛ ﻛﻮردﺳﺘﺎﻧﯽ ﺋﺮاﻧﯿﺎن )(1 ﻟ ﺷﺎری ﺳﻧﻧﺪەج )ﺳﻨ(دا ﻛﯚﻛﺮدووەﺗوە ،ﻛ 280ﻛﯿﻠﯚﻣﺗﺮ ﻟﺑﺎﺷﻮوری ﻣھﺎﺑﺎدەوەﯾ .ﺋﻣ ﺳـــرەڕای ﺋوەی ﻛ ﭼﻧﺪ ﺑﺰاوﺗﻜﯽ ﻧﺎوﺧﯚﯾﯽ ﺷرﻣﻨﺎﻧ داوای ﻟﻜﺎﻧﺪﻧﯽ ﻣھﺎﺑﺎدﯾﺎن ﺑ ﭘﺎرﺰﮔﺎی ﻛﻮردﺳﺘﺎﻧوە ﻛﺮد ﺑ ھﻣﺎن ﺷﻮەﯾی ﺳﺎﻧﯽ ﺳﯿﯿﻛﺎﻧﯽ ﺳـــدەی راﺑﺮدوو ،ﯾﺎن دروﺳﺘﻜﺮدﻧﯽ ﻛﻮردﺳـــﺘﺎﻧﻜﯽ دﯾﻜ ﻛـــ ﻧﺎوەﻧﺪەﻛی ﺑﺮﯾﺘﯽ
ﻟﺳدەی 17دا ﺋم ﺷﺎرە ﻟﻻﯾن ﺳﻮﺘﺎﻧﻜﯽ ﻗﺎﺟﺎرەوە دروﺳـــﺘﻜﺮاوە ﻛ ﮔﯚڕەﻛی ﻟ ﻧﺰﯾﻚ ﮔﯚڕﺳﺘﺎﻧﯽ ﻧﻮﯽ ﺷﺎرەﻛوە دﯾﺎرە .ﺑﯚ ﺑدﺑﺧﺘﯽ، ﺷﺎری ﻣھﺎﺑﺎد ﻟڕواﻧﯿﻨﯽ دەﺳﺗﺪاراﻧﯽ ﺋﺮاﻧوە ﻧﯾﺘﻮاﻧﯿﻮە ﺷـــرﻋﯿﺗﻜﯽ دﺮﯾﻨﯽ ﻓﺎرﺳـــﯿﺶ ﺑدەﺳﺘﺒﻨ. ﺷﺎرەﻛ دەﻛوﺘ ﻧﻮ دۆﻜﯽ ﺑرزﻧﺸﯿﻨوەو
ﻣھﺎﺑﺎد ﻛ ﺑ ﻓﺎرﺳﯽ واﺗﺎی »ﺷﺎری ﻣﺎﻧﮓ« دەﮔﯾﻨ، ﻧﺎوﻜ زﯾﺎد ﻟ 60 ﺳﺎڵ ﻟﻣوﺑر ﻟﭼﻮارﭼﻮەی ﺳﯿﺎﺳﺗﻜﯽ ﻓﺮاواﻧﯽ ﺑ ﻓﺎرﺳﻜﺮدﻧﺪا ﻟﻻﯾن رەزا ﺷﺎوە ﺳﭘﻨﺮاوە
ﻗﺎزی ﻣﺤﻣﻤد ،ﺳرۆك ﻛﯚﻣﺎری ﻛﻮردﺳﺘﺎن ﻟ ﻣھﺎﺑﺎد
ﺑـــﺖ ﻟ ﻣھﺎﺑﺎد .ﺋـــم داواﻛﺎرﯾﯿﺎﻧ ھﻣﻮوﯾﺎن ﺑ ﺋـــﺎﻛﺎم دەرﭼـــﻮون .دەﺳـــﺗﯽ ﻧﺎوەﻧﺪﯾﯽ ﺋﺮان ،ﻟﺳـــردەﻣﯽ ﻓرﻣﺎﻧەواﯾﯽ ﺷـــﺎھﺎﻧ و ﻣﻻﻛﺎﻧﯿﺸﺪا ،ﺋوە رەﺗﺪەﻛﺎﺗوە ﻛ ﻗوارەﯾﻛﯽ
ﺋﯿﺪارﯾﯽ ﺑ ﺋﻧﺪازەی ژﻣﺎرەی داﻧﯿﺸﺘﻮواﻧﯽ ﻛﻮرد ﺑ ﻛﻮردﺳﺘﺎن ﺑﺒﺧﺸﺖ. ﻟﻣش زﯾﺎﺗﺮ ،ﻣھﺎﺑﺎد ﻛ ﺑ ﻓﺎرﺳـــﯽ واﺗﺎی »ﺷﺎری ﻣﺎﻧﮓ« دەﮔﯾﻨ ،ﻧﺎوﻜ زﯾﺎد ﻟ60
ﻛﺎرﯾﻜﺎﺗﺮﯾﺴﺖ :ﺑﮫﺰاد ﺗﺎرا
ﺳـــﺎڵ ﻟﻣوﺑر ﻟ ﭼﻮارﭼﻮەی ﺳﯿﺎﺳـــﺗﻜﯽ ﻓﺮاواﻧـــﯽ ﺑ ﻓﺎرﺳـــﻜﺮدﻧﺪا ﻟﻻﯾن رەزا ﺷـــﺎوە ﺳﭘﻨﺮاوە .ﻧﺎوە ﻛﯚﻧﻛی ﺋم ﺷﺎرە ﻛ ﺳﺎﺑخ )ﺳـــﺎوژﺑﯚﻻغ(ە ،ﻟ ﺑﻨﭽﯿﻨدا ﻧﺎوﻜﯽ ﺗﻮرﻛﯿﯿ.
ﺑ ﻛﭘﻜﻛﺎﻧـــﯽ ﭼﯿﺎی زاﮔﺮۆس ﺗﻧـــﺮاوە ،ﻛ ﻟﻮوﺗﻜﻛﺎﻧـــﯽ زﯾﺎﺗﺮ ﻟـــ 2000 ﻣﺗـــﺮ ﺑرزن. دﯾﺎرە ﺋم ﺑﺎرودۆﺧش ھﺳـــﺘﯽ ﮔﯚﺷـــﮔﯿﺮی ﻟﻻی داﻧﯿﺸـــﺘﻮواﻧﯽ ﺷـــﺎرەﻛ ﺑھﺰﻛﺮدووە، ھﺎوﻛﺎت رووﺑڕووی ﺳرﻣﺎو ﺳﯚی زﺳﺘﺎﻧﯿﺸﯽ ﻛﺮدووﻧﺗوە .ﻟ ﺑﺎﻛﻮوری رۆژھت ،ﺳـــﯿﻤﺎی ﯾﻛـــﻚ ﻟو ﭼﯿﺎﯾﺎﻧی ﻛ ﺋﺎﺳـــﯚی ﺷـــﺎرەﻛ دەﺷـــﺎرﺘوە ﺟﮕی ﺳـــرﻧﺠ .ﺋـــو ﭼﯿﺎﯾ ﺑ) ﻗﻮﻟﻘـــﻮﻻق( ﻧﺎوزەد ﻛـــﺮاوە ،ﻛ ﺑ ﺗﻮرﻛﯽ ﻣﺎﻧﺎی »ﮔﻮﭽﻜی ﮔﻮرگ« دەﮔﯾﻨ .ﻛﺎﺗﻚ ﺳـــرﻧﺠﯽ ﻟﻮوﺗﻜﻛﺎﻧﯽ ﭼـــﻮار دەوری دەدەﯾﻦ، رەﺑﺎﯾی ﺳـــرﺑﺎزی دەﺑﯿﻨﯿﻦ ﻛ ﺑﺳر ﺗواوی ﺗﭘﯚﻜﻛﺎﻧوەداﻣزراونوﺷﺎرەﻛﯾﺎنﺧﺴﺘﻮوەﺗ ژﺮ ﭼﺎودﺮﯾﯿﻛﯽ ﺑردەواﻣوە .ﺳرەﻧﺠﺎم ،ﺑ ﻣﺘﻤﺎﻧﯾﯽ ﺑﺎﯽ ﺑﺳـــر دەﭬرەﻛدا ﻛﺸﺎوە. ﻟﻣش ﺧﺮاﭘﺘﺮ ،دەوروﺑری ﺋم رەﺑﺎﯾﺎﻧ ﻣﯿﻨﮋ ﻛﺮاون و رۆژاﻧ دەﺑﻨ ﻣﺎﯾی رووداﻧﯽ ﻛﺎرەﺳﺎت ﻟﻧﻮ داﻧﯿﺸﺘﻮواﻧ ﺗﯚﻗﻨﺮاوەﻛﯾﺪا. ﯾﺎدﻛﺮدﻧوە ﻗدەﺧﯾ ﺑـــﯚ ﻗﻧﺎﻋﺗﻜﺮدن ﺑـــم ﺑﺎرودۆﺧـــ ،ﺗﻧﮫﺎ
ﻧ رۆژھت و ﻧ رۆژﺋﺎوا :ھــﻧﮕﺎوە ﺟﺳﻮورەﻛﺎﻧﯽ ﺋﻧﻘرە ﻧـــ" ﺗـــوەری رۆژھﺗﯽ " و ﻧ ﮔـــﯚڕان ﻟ ھﺎوﭘﯾﻤﺎﻧﺘﯿﯿﻛﺎﻧﺪا ﺑﻮوﻧﯿﺎن ﻧﯿﯿ. ﻟ ﯾك ﻛﺎﺗﺪا رۆژﺋﺎواﯾﯽ و دﯾﻤﻮﻛﺮات و ﻣﯚدﺮن و ﻣﻮﺳﻤﺎن
ﺑﺑﯚﭼﻮوﻧﯽ ﻗدری ﮔﻮرﺳـــل ،رەوﺷـــﯽ ﺋﺎﺑﻮورﯾـــﯽ ﺗﻮرﻛﯿـــﺎ زۆر ﺷـــﺖ رووﻧﺪەﻛﺎﺗوە: "ﺗﻮرﻛﯿﺎ ﻧﺎﭼﺎرە ﺑﯚ ﮔﺷﺳـــﻧﺪن ﭘﺸـــﺖ ﺑ ﻧﺎردﻧـــ دەرەوە ﺑﺒﺳـــﺘ ،ﭼﻮﻧﻜـــ ﺑﻮﻧﯿﺎدی ﭘﺎﺷـــﻛوﺗﯽ ﻧﺎوﺧﯚﯾﯽ ﻧﯿﯿ .ﻛواﺗ ﺑ ﭘﻠی ﯾﻛـــم دەﺑﺖ ﺑـــﺎزاڕی ﺗـــﺎزە ﺑﺪۆزﺘوە ﻟ رۆژھﺗﯽ ﻧﺰﯾﻜﺪا .ﺑﮔﺸـــﺘﯽ ،ﺋﻣ ﺳـــری ﮔﺮﺗﻮوە :ﺋﻧﺪاﻣﺎﻧﯽ ﺣﻜﻮﻣت ﺑ ﺑﺎﺷﯽ ﺋﺎﺑﻮوری ھﺪەﺳـــﻮوڕﻨﻦ و ﮔﯿﺎﻧـــﯽ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯿﺎن ھﯾ، ﺋﮔرﭼﯽ ﻣﯾﻠﯽ ﻗﯚرﺧﻜﺮدﻧﯽ ﻗﺎزاﻧﺠﯿﺎن ھﯾ ﺑﯚ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯿﯿﻛﺎﻧﯽ ﺧﯚﯾﺎن .ﺑم ﺟﯚرە ﯾﺎرﻣﺗﯽ ﺑﻨﻣﺎی ﻛﯚﻣﯾﺗﯿﯽ AKPدەدەن ﻟ ﺋﻧﺎﺗﯚﻟﯿﺎ ﺗﺎوەﻛﻮ ﭼﯿﻨﻜﯽ ﻧﺎوەﻧﺪﯾﯽ ﺗﺎزە دروﺳﺖ ﺑﻜن، ﺋﻣـــش ﮔرەﻧﺘﯿﯿﻛ ﺑﯚ دﯾﻤﻮﻛﺮاﺳـــﯿﯿﻛﯽ ﺳﻗﺎﻣﮕﯿﺮ". ﺑڕـــﺰ ﺳـــﯚﻟﯽ ﺋـــﻮزەل ،ﭘﺮۆﻓﯿﺴـــﯚری ﭘﯾﻮەﻧﺪﯾﯿـــ ﻧﻮدەوﺗﯿﯿـــﻛﺎن ﻟـــ زاﻧﻜﯚی ﺑﯿﻠﮕﯽ ﻟ ﺋﯿﺴـــﺘﻧﺒﻮل ،ﭘﯿﻮاﯾ ﻛ ﺧﻜﻜﯽ زۆر ﻟـــ رۆژﺋﺎوا ھـــن ﺑ ﻻﯾﺎﻧوە ﺳـــﺧﺘ ﺗﻮرﻛﯿﺎﯾك ﻗﺒﻮڵ ﺑﻜن ﻛ ﺧﯚی ﺑﯾﺎر ﻟﺳر ﻛﺎرە ﻟﭘﺸـــﯿﻨﻛﺎﻧﯽ ﺧﯚی ﺑـــﺪات AKP .ﻛ ﭘﯾﻮەﻧﺪﯾﯽ زۆر ﺑﺎﺷـــﯽ ﻟﮔڵ ﺋﻣﺮﯾﻜﺎ ھﯾ، ﺑﭘﭽواﻧی ﺋﯿﺴـــﺮاﺋﯿﻞ و ﺋﺮان ،ﭘﯽ ﺧﯚﺷ ﺳـــﻗﺎﻣﮕﯿﺮی و ﻧﺎوﭼﯾﻛﯽ ﮔﺷـــﺎوە و ﺋﺎرام ھﺑﺖ ﻛ ﺋﺎﺷـــﺘﯽ ﺑﻨﺖ .ﺑڕﺰ ﺋﻮزەل ،ﻛ
ﺑﻻﯾـــوە ﮔﺮﻧﮕـــ ﺑردەواﻣﯿﯿـــك ھﺑﺖ ﻟ ﺳﯿﺎﺳـــﺗﯽ دەرەوەی ﺗﻮرﻛﯿﺎدا ،ﺗﺒﯿﻨﯽ ﺋوە دەﻛﺎت ﻛ AKP " :ﺑﺎﺷﺘﺮ ﻟواﻧﯽ دﯾﻜ ﺋﻣی ﻛﺮدووەﺗ ﭼﻣﻚ". ھروەھﺎ دەﺖ" :ﻣﺳـــﻟی ﺧﺎﺳـــﯿﺗ
ﯾﻛﺘﯽ ﺋوروﭘﺎ ﺑﺪات ﺗﺎوەﻛﻮ ھﻧﮕﺎو ﺑﮫﺎوﯾﮋﺖ ﺑﯚ ﺋﻧﺪاﻣﺒﻮون ﻟ ﺗﻮرﻛﯿﺎ ،ﺋﻣ دەﯾﺴـــﻟﻤﻨ ﻛ ﮔﯾﺸﺘﻮوﯾﻨﺗ ﺋو ﻗﯚﻧﺎﺧ." ﺋﻧﻘـــرە ھﯿﻮای واﯾـــ ﻛ ﺑڕـــﺰ ﺋﯚﺑﺎﻣﺎ ﻟﭼﺎو ﺑڕﺰ ﺟﯚرج دەﺑﻠﯿﻮ ﺑﻮش ﺳـــرﻛوﺗﻨﯽ
ﺋﺮان ﺗﺎﻛ ﺑﺎﺑﺗﯽ ﺳﯿﺎﺳﺗﯽ دەرەوەﯾ ﻛ ﺗﻮرﻛﻛﺎن داﺑش دەﻛﺎت ،رۆژﻧﺎﻣﯾﻛﯽ ﺗﻮرﻛﯽ ﻧﺰﯾﻜﯽ ﺣﻜﻮﻣت دەﻧﻮوﺳﺖ :ﻧﺎﺑﺖ ﺑراﻣﺒر ﺑ رووداوەﻛﺎﻧﯽ ﻧﻮان ﺑڕﺰ ﺋردۆﻏﺎن و ﺳرۆك ﻣﺣﻤﻮود ﺋﺣﻤدی ﻧژاد ﻧﯿﮕران ﺑﯿﻦ " ھردووﻛﯿﺎن ﺳر ﺑ ﭼﯿﻨﯽ ﺧﻜﯽ ھژارن و وەك ﺧﻜﯽ ﺋﺎﺳﺎﯾﯽ رەﻓﺘﺎر دەﻛن ،ﺋﮔرﭼﯽ ﻣﺘﻤﺎﻧ ﺑ ﯾﻛﺘﺮ ﻧﺎﻛن" رۆژﺋﺎواﯾﯿﻛـــی ﺗﻮرﻛﯿـــﺎ ﻛﻣﺘﺮ ﺋﺎراﺳـــﺘی ﺳـــﺘﺮاﺗﯿﮋی دﯾﺎرﯾﺪەﻛﺎت ،ﺋو ﺧﺎﺳﯿﺗ زﯾﺎﺗﺮ ﭘﯾﻮەﺳﺘ ﺑوەی ﺑﺰاﻧﯿﻦ ﺋﺎﺧﯚ ﺗﻮرﻛﯿﺎ دەﺑﺘ وﺗﻜﯽ رۆژﺋﺎواﯾﯽ راﺳﺘﻗﯿﻨ .ﺋﮔر ﯾﻛﺘﯽ ﺋوروﭘﺎ ﻟ ﻛﺮدەوەﻛﺎﻧﯽ ﺗﻮرﻛﯿﺎ ﺑﺎش ﺗﻨﮔﺎت - ھرﭼﻧﺪە ﻟ ﺑرژەوەﻧﺪﯾﯽ رۆژﺋﺎواﺷﺪان -ﺋوا زۆرﺑـــی ﭘﯾﻮەﻧﺪﯾﯿﻛﺎﻧﻤﺎن ﻟﮔڵ دەرەوە ﻟ رﮕی ﺋﻣﺮﯾﻜﺎوە دەﺑﺖ .ﺋﮔر وای ﻟﺒﺖ، ﺋﺎﯾﺎ واﺷﻨﺘﻦ ﺳـــﻮور دەﺑﺖ ﻟﺳر ﺋوەی ﻛ ﺗﻮرﻛﯿﺎ ﺑﺒﺘ وﺗﻜﯽ رۆژﺋﺎواﯾﯽ و دﯾﻤﻮﻛﺮاﺗﯿﯽ راﺳﺘﻗﯿﻨ؟ ﺋﮔر وﻻﯾﺗ ﯾﻛﮕﺮﺗﻮوەﻛﺎن ھﺎﻧﯽ
ﺑﺎﺷﺘﺮ ﺑدەﺳﺘﺒﻨ .ﺑڕﺰ ﯾﺎﺳﻣﯿﻦ ﭼﯚﻧﮕﺎر، ﺳرﻧﻮوﺳری رۆژﻧﺎﻣی ) (TARAFو ﭘﺴﭙﯚر ﻟ ﺑﻮاری ﻛﺎروﺑـــﺎری وﯾﻼﯾﺗ ﯾﻛﮕﺮﺗﻮوەﻛﺎن، دەﺖ" :ﺗﮕﯾﺸﺘﻨﯽ ﺑڕﺰ ﺋﯚﺑﺎﻣﺎ ﺑﯚ ﺷﺘﻛﺎن ﺟﯿﺎوازە .ﻟ راﺳـــﺘﯿﺪا ﭼﻧﺪ ﻛﺎرﺗﻜﯽ ﺷﺎﻧﺴﯽ ﺑﺎﺷﯽ ﻟ دەﺳﺘﺪاﯾ :رەﭼﻛﻛی ،ﭘروەردە ﻓﺮەﻛﻮﻟﺘﻮورﯾﻛـــی ،ﺋﺎﺷـــﻨﺎﯾﺗﯽ ﺑ ﺟﯿﮫﺎﻧﯽ ﺋﯿﺴـــﻼﻣﯽ .ﺗـــﻮرك ﺋوەﺷـــﯿﺎن ﻟ ﯾـــﺎدە ﻛ ﻧﺎوەﻛی ﺣﻮﺳﻨﯿﺸﯽ ﻟﮔﺪاﯾ ."ﮔﻮﺗﺎرەﻛی ﻛـــ ﻟ ﺣﻮزەﯾﺮان )ﺟﻮن(ی ،2009ﻟ ﻗﺎھﯿﺮە ﭘﺸﻜﺷﯽ ﻛﺮد و ﺗﯿﺪا داوای دﯾﺎﻟﯚﮔﯽ ﻟﮔڵ
ﺣﻜﻮﻣت وەك ﭘﻮﯾﺴـــﺖ ﺑ ﺧﺮاﯾﯽ ھﻧﮕﺎوی ﻧھﺎوﯾﺸﺘﻮوە ،ﺑ ﺗﺎﯾﺒﺗﯽ ﺳﺑﺎرەت ﺑ ﺑﺎزاڕی ﮔﺸـــﺘﯽ و ﻣﺳﻟی دﯾﻜی ﺋﺎﺑﻮوری ،ﺋﻣش ﮔﻮﻣﺎﻧﯽ دروﺳـــﺘﻜﺮدووە ﻟﺳر ﭘﺎﺑﻧﺪﺑﻮوﻧﯽ". ﺑڕﺰ ﯾﺎﭬﺎن ﻗﺴـــﻛی ﺑ ﺷـــﻮازﻜﯽ وردﺗﺮ دەردەﺑێ و دەﺖ ﻛ" ھﻮاﺷﺒﻮوﻧﯽ ﭘﺮۆﺳی ﻟﻚ ﻧﺰﯾﻜﺒﻮوﻧوە زﯾﺎﺗـــﺮ ﭘﯾﻮەﻧﺪی ﺑ ﺑڕﺰ ﺳـــﺎرﻛﯚزﯾﯿوە ھﯾ ﻧك ﺗﻮرﻛﯿﺎ .وت ﺑرەو ﭘﺸـــوە دەڕوات ﺟﺎ ﺋـــم ﺣﻜﻮﻣﺗ ھﺑﺖ ﯾﺎن ﻧﺑﺖ ،ﭼﻮﻧﻜ ﺋـــو دﯾﻤﻮﻛﺮاﺗﯿﺰەﻛﺮدﻧی ﻛ AKP دەﺳـــﺘﯽ ﭘﻜـــﺮدووە دەﻣﻨﺘوە: ﺋﻣ ﭘﺮۆﺳـــﯾﻛﯽ ﯾك ﺋﺎراﺳـــﺘﯾ .ﺧﺮاﯾﯽ رﯾﻔﯚرﻣﻛﺎﻧﯽ و ﺑردەواﻣﺒﻮوﻧﯿﺎن ﻟﮔڵ ﻛﺎری ﺣﻜﻮﻣﺗﻛﺎﻧﯽ ﭘﺸﻮو ﺑراورد ﻧﺎﻛﺮﻦ ".
ﺟﯿﮫﺎﻧﯽ ﺋﯿﺴﻼﻣﯽ و رﺰﮔﺮﺗﻦ ﻟ ﻣﺎﻓﻛﺎﻧﯽ ﺗﺎك ﻛـــﺮد ،دەرﺑی ﻧﯿﮕراﻧﯽ و ﺧﻣﻛﺎﻧﯽ ﺋﻧﻘرە ﺑـــﻮو ،ﺑـــم ﻧﺑﻮوﻧﯽ ﺗﻮاﻧﺎی ﻟـــ رازﯾﻜﺮدﻧﯽ ﺋﯿﺴﺮاﺋﯿﻞ ﺑﯚ وەﺳﺘﺎﻧﺪﻧﯽ دروﺳﺘﻜﺮدﻧﯽ ﻛﯚﻟﯚﻧﯽ ﻟ ﻓﻟﺳﺘﯿﻦ و ﺑﯾﺎری ﻧﺎردﻧﯽ ﺳرﺑﺎزی زﯾﺎﺗﺮ ﺑﯚ ﺋﻓﻐﺎﻧﺴـــﺘﺎن ،ﺟﯿﮫﺎﻧﯽ ﺋﯿﺴـــﻼﻣﯽ ﺗﻮوﺷﯽ ﻧﺎﺋﻮﻣﺪی ﻛﺮد ،ﺑﯚﯾ ﻛﯚﺷـــﻜﯽ ﺳﭙﯽ ﭘﻮﯾﺴﺘ ﺋﺎﻣﺎژەی ﺑھﺰ ﺑﺪات ﺳـــﺑﺎرەت ﺑ دۆﺳـــﯿی ﻓﻟﺳﺘﯿﻦ ﻟﭘﻨﺎو ﻧھﺸـــﺘﻨﯽ ﺑ ﻣﺘﻤﺎﻧﯾﯽ رای ﮔﺸﺘﯿﯽ ﺗﻮرﻛﯽ. دﺸﻜﺎن ﻟ ﺋوروﭘﺎ ﺷﺘﻜﯽ راﺳﺘ و ﻟ ﮔﺸﺖ ﮔﻮﺗﺎرەﻛﺎﻧﯽ ﺳﺑﺎرەت ﺑ ﺳﯿﺎﺳﺗﯽ دەرەوە ﺑ دﯾﺎردەﻛوﺖ .ﺋو ﮔﻠﯾﯿﺎﻧی ﻛ ﺋﺎراﺳـــﺘی ﺣﻜﻮﻣت ﻛﺮاﺑﻮون ﺳﺑﺎرەت ﺑ ھوﻨداﻧﻜﯽ ﺑﺟﯚش و ﭘﻮﯾﺴـــﺖ ﺑﯚ ﭼﻮوﻧـــ ﻧﻮ ﯾﻛﺘﯽ ﺑﺰارﺑﻮون ﻟ ﺋوروﭘﺎ و ﻛﺮاﻧوە ﺑڕووی ﺋوروﭘﺎ ،ﺳـــﻧﮕﻜﯽ واﯾﺎن ﻧﻣﺎوە ﺑ ﺗﺎﯾﺒﺗﯽ رۆژھت و ﺑﺎﺷﻮور دوای ﺋـــوەی ﻛ ﺑڕﺰ ﻧﯿﻜﯚﻻ ﺳـــﺎرﻛﯚزی و ﺑڕﺰ ﺧﺎﺗﻮو ﺋﻧﺠـــﻼ ﻣﺮﻛﻞ رای ﺧﯚﯾﺎن ﺑ ﺑڕﺰ ﺧﺎﺗﻮو ﻋﺎﯾﺸـــ ﭼﻟﯿﻜـــل ،وەزﯾﺮی "ﻧﺎ " دەرﺑی .وا ﭘﺪەﭼ ﺋو ﺑﯿﺮۆﻛﯾی ﻛ ﭘﺸـــﻮوی دادی ﺳر ﺑ ﭘﺎرﺗﯽ ﮔﻟﯽ ﻛﯚﻣﺎری دەـــ ﺗﻮرﻛﯿﺎ ﺑھﯚی ﭘﻠ و ﭘﺎﯾ ﺑھﺰەﻛی ،CHP ،ھﻗﯿﺗﯽ دژاﯾﺗﯽ ﺣﻜﻮﻣﺗﯽ ﭘﺎرﺗﯽ داد ﺑﺗﺎﯾﺒﺗﯽ ﻟ رۆژھﺗﯽ ﻧﺰﯾﻚ ،دەﺗﻮاﻧﺖ زﯾﺎﺗﺮ و ﮔﺷـــﭘﺪان ﺑﻜﺎت ،ﺑ ﺗﺎﯾﺒﺗﯽ ﻟﺑرﺋوەی ﻛـــﻚ ﺑ ﯾﻛﺘﯽ ﺋوروﭘﺎ ﺑﮕﯾﻨ ،ﺑﺎﺷـــﺘﺮ ﺧﺎﺗـــﻮو ﭼﻟﯿﻜل ﻛﯚﻣﯾـــك ﺑڕﻮەدەﺑﺎت ﭘﺸﻮازی ﻟﺒﻜﺮﺖ .ﺋﮔر ﺑﺎﻧﮕﮫﺸﺘﯿﺶ ﻧﻛﺮا )ﭼﺎﻏﺪاش ﯾﺎﺷـــﺎم دەرﻧﮔﯽ :ﻛﯚﻣی ژﯾﺎﻧﯽ ﺗﺎوەﻛﻮ ﺑﺒﺘ ﺋﻧﺪام ،ﺋـــوا ﺗﻮرﻛﯿﺎ رۆﻛی ھﺎوﭼرخ( ﻛـــ ﺧﻮﻨﺪﻧﻜﯽ ﻋﻟﻤﺎﻧﯽ ﺑﯚ ﻛﭽﺎن ﻟﺳـــر ﺷـــﺎﻧﯚی ﻧﻮدەوﺗﯽ ھر دەﻣﻨ و داﺑﯿـــﻦ دەﻛﺎت و ﺋﻣۆﻛـــش ﻛوﺗﻮوەﺗ ﺑر ﺑﻜﻮ زﯾﺎﺗﺮﯾﺶ دەﺑﺖ. "ﮔﻮﺷﺎرەﻛﺎﻧﯽ دەﺳـــت و ﭼﻮاردە ﻛﺎرﻣﻧﺪی ﺑڕـــﺰ زاﻓر ﯾﺎﭬﺎن ،ﺳـــﻜﺮﺗﺮی ﮔﺸـــﺘﯿﯽ ﻟﭙﺮﺳـــﯿﻨوەﯾﺎن ﻟﮔـــﺪا ﻛـــﺮاوە ﺑ ﺋوەی ﻛﯚﻣـــی ﭘﯿﺸﺳـــﺎزان و ﺑﺎزرﮔﺎﻧﺎﻧﯽ ﺗﻮرﻛﯿﺎ ﺗﯚﻣﺗﻛﺎﻧﯿﺎن ﭘ ﺑﮕﻮﺗﺮﺖ" .ﺧﺎﺗﻮو ﭼﻟﯿﻜل )ﺗﻮﺳﯿﺎد( ﻛ ھر ﻟ ﻛﯚﻧوە ﻟ دەﺳﺘﯽ ﺧﺰاﻧ ﺧﯚی ﺑ" ﻛﻣﺎﻟﯿﺴﺘﻜﯽ ﻋﻗ ﻛﺮاوە" دەزاﻧﺖ ﻛﯚﻧ ﻋﻟﻤﺎﻧﯿﯿﻛﺎﻧﯽ ﺋﯿﺴـــﺘﻧﺒﻮﻟﺪاﯾ ،ﮔﻠﯾﯽ و داﻧﯽ ﭘﺪا دەﻧﺖ ﻛـــ" ﭼﻮوﻧ ﻧﻮ ﯾﻛﺘﯽ دەﻛﺎت و دەﺖ" :دەرﺑﺎرەی ﯾﻛﺘﯽ ﺋوروﭘﺎ،
17
MONDE MONDE LE
LE
ﻓﺒﺮﯾﻮەری ﻓﺒﺮﯾﻮەری diplomatique2010 2010 diplomatique ﻛﻮردی
ﻛﻮردی
ـــﺎﻧﺪﻧوەی ﻛﯚﻣﺎری ﻣھﺎﺑﺎد
ـــﻨﺪەی ﻣھﺎﺑﺎد ﺋوەﻧﺪە ﺑﺳ ﺳرداﻧﯽ ﻧﺧﯚﺷﺨﺎﻧی ﻣھﺎﺑﺎد ﺑﻜﯾﻦ ،ﻛ ﻟﻻﯾن دواھﻣﯿﻦ ﺷﺎوە ﺑﻨﯿﺎﺗﻨﺮاوە و ﻟ دوای ﺷﯚڕﺷﯽ ﺋﯿﺴﻼﻣﯿﺸوە ﺑ ﻧﺧﯚﺷﺨﺎﻧی ﺋﺎﯾﺗﻮ ﺧﻮﻣﯾﻨﯽ ﻧﺎودﺮﻛﺮاوە .ﻟوﺪا دەﺑﯿﻨﯿﻦ ﻛ ﻗﻮرﺑﺎﻧﯿﺎﻧﯽ ﻣﯿﻦ -ﺷـــﻮان و رﺒﻮار و ﻣﻨﺪاڵ- ﺑوﭘڕی ﺑ ﺑﺎﯾﺧﯿﯿوە ﻟ ﻗﺎوﺷﻛﺎن ﺋﺎﺧﻨﺮاون. ﺋﻣش رووداوﻜﯽ دﯾﻜـــ دﻨﺘوە ﯾﺎد ﻛ ﻟ ﺑﯿﺮەوەرﯾﯽ ھﻣﻮواﻧﺪا ﭼﺳـــﭙﺎوە .ﻣھﺎﺑﺎد ،ﻟ ﻣﺎوەی ﺷڕی ﺋﺮان و ﻋﺮاق ،ﺑﯚ ﻣﺎوەی ﺑﯿﺴﺖ رۆژ زﯾﺎﺗﺮ ﻟﻻﯾن ﻟﺷـــﻜﺮی ﺋﺮاﻧوە ﺗﯚﭘﺒﺎران ﻛـــﺮا .ﺋﻣش ﺑ ﺑﯿﺎﻧﻮوی ﺋوەی ﻛ ﺷـــﺎرەﻛ ﮔﻮﻣﺎﻧﯽ داﺪەداﻧﯽ ﺋﻧﺪاﻣﺎﻧﯽ ﺣﯿﺰﺑﯽ دﯾﻤﻮﻛﺮاﺗﯽ ﻛﻮردﺳﺘﺎﻧﯽ ﺋﺮان و ﻣﻮﺟﺎھﯿﺪﯾﻨﯽ ﺧﻟﻘﯽ ﺑڕﺰ ﻣﺳﻌﻮد رەﺟوی ﻟﺪەﻛﺮا ﻛ ھﺎوﭘﯾﻤﺎﻧﯽ ﻋﺮاق ﺑﻮون .ﺟﺎ ﻟ ﻣﺎوەی ﺋم ﮔﻣﺎرۆداﻧ ﺳﺰادەرەدا، ﺋو ﺧﻜﺎﻧی ﻛ ﻧﯾﺎﻧﺪەﺗﻮاﻧﯽ ھﺒﻦ ،دەﺑﻮو ﺧﯚﯾـــﺎن ﻟـــ ژﺮزەﻣﯿﻨﯽ ﻣﺎﻛﺎﻧﯿـــﺎن ﺑﺌﺎﺧﻨﻦ. ﺋواﻧـــش ﻛ ﻟ ﻣﺎـــوە دەردەﭼـــﻮون و ﺑ دوای ﺧﻮاردﻧﺪا دەﮔڕان ،دەﺑﻮو ﻟﺳر ﺣﺴﺎﺑﯽ ژﯾﺎﻧﯿﺎن ﺋﻣﯾﺎن ﺑﻜﺮداﯾ .ﺋﻤ ﻣزەﻧﺪەی ﺋوە دەﻛﯾﻦ ﻛ ﻧﺰﯾﻜی 1500ﻛﺳـــﯽ ﺋو ﺷﺎرە، ﻛ زۆرﺑﯾﺎن ﺧﻜﯽ ﺳـــﯿﭭﯿﻞ ﺑﻮون ،ﻟ ﻣﺎوەی ﺋـــم ھﻤﺗ ﺳـــرﺑﺎزﯾدا ،ﻛ ھﺎوﺷـــﻮەی ﺷڕی ﻧﺎوﺧﯚ ﺑﻮو ،ﻟﻧﻮﭼﻮون .ﺟﮕی ﺋﺎﻣﺎژە ﭘﺪاﻧ ،ﺋﺎﻣﺎﻧﺠﯽ راﮔﯾﻨﺪراوی ﻟﭙﺮﺳﺮاواﻧﯽ ﺋﺮان ﺗﺎوەﻛﻮ ﺋﺴﺘﺎش ،ﻣﺨﺎﺑﻦ ،وەك ﺧﯚی ﻣﺎوەﺗوە: »ﺳری ﻣﺎرەﻛی ﻛﻮرد ﻟ ﻣھﺎﺑﺎدە و ﭘﻮﯾﺴﺘ ﭘﺎن ﺑﻜﺮﺘوە« .ﺋﺎﺷﻜﺮاﯾ ﻛ ﺋم ﺳرﺷﺘﯿﯿ ﻛﻮﺮاﻧﯾ ﺷـــﻮﻨواری زۆری ﺑـــ دوای ﺧﯚﯾﺪا ﺟﮫﺸﺘﻮوە. ﺳرەڕای ژﻣﺎرەی داﻧﯿﺸـــﺘﻮواﻧﻛی ﻛ60 ھزارە ،ﻗﻮرﺳ ﻣھﺎﺑﺎد وەك ﺷﺎرﻜﯽ راﺳﺘﻗﯿﻨ ھژﻣﺎر ﺑﻜﯾﻦ .ﺑﻜﻮ ﻟ راﺳﺘﯿﺪا زﯾﺎﺗﺮ ﺑﺮﯾﺘﯿﯿ ﻟ ﮔﻮﻧﺪﻜﯽ ﻗﺑی ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯽ ﻛ ﻟﺳـــر ژﯾﻨﮕ ﻛﺸـــﺘﻮﻛﺎﯽ و ﮔﻮﻧﺪﯾﯿﻛـــی ﮔﯿﺮﺳـــﺎوەﺗوە. ھﺒﺗ ،ﺑﻨﻣﺎـــی ﭘھﻠوﯾﯿﻛﺎن و ﻛﯚﻣﺎری ﺋﯿﺴﻼﻣﯿﺶھوﯽﭘﺸﺨﺴﺘﻨﯽﭘﯿﺸﺳﺎزﯾﯿﺎنﻟم ﺷﺎرە ﻧداوە ،ھروەﻛﻮ ﺋوەی ﺑﻣ وﯾﺴﺘﺒﺘﯿﺎن ﺷﺎرەﻛ ﺑ ﺧﻨﻜﺎﻧﻜﯽ ھﻮاش ﻣﺣﻜﻮم ﺑﻜن. ﺑﻨﻛﺎﻧﯽ ﺳرۆك ﻋﻟﯽ ﺋﻛﺒر رەﻓﺴﻨﺠﺎﻧﯿﺶ ﺑﯚ ﮔﺷـــﭘﺪاﻧﯽ ﭘﯿﺸﺳـــﺎزﯾﯽ ﺋو ﺷﺎرە ﻛ ﻟﻛﺎﺗﯽ ﮔﺷﺘﻛﯾﺪا ﻟ ﺋﺎب )ﺋﯚﮔﻮﺳﺖ(ی 1995 راﯾﮕﯾﺎﻧﺪ ،وەك ﻣرەﻛﺑﯽ ﺳر ﻛﺎﻏز ﻣﺎﯾوە. ﺑھـــﯚی ﻧﺑﻮوﻧـــﯽ ﺑـــﺎزاڕەوە ،ﭼﺎﻻﻛﯿﯿـــ ﻛﺸﺘﻮﻛﺎﯿﯿﻛﺎﻧﯽ دەﭬرەﻛ زﯾﺎﺗﺮ و زﯾﺎﺗﺮ ﺑرەو
ﺋوروﭘـــﯽ ﭼﻮوەﺗ ﭘﻠی دووەﻣوە ،ﺣﻜﻮﻣت ﺋﺴﺘﺎ دەﺳﺘﯿﻜﺮدووە ﺑ ﻛﺎری ھﺎوﺳﻧﮕﻜﺮدن ﻟـــ ﻛﺮاﻧوە ﺑڕووی رۆژھت و ﺑﺎﺷـــﻮور" . ﺑـــم وردﺗـــﺮ ﻗﺴـــ دەﻛﺎت و دەﺖ":ھﺗﺎ دوورﺗﺮ ﻧﻛوﺘوە ﻟ ﺋوروﭘﺎ ،ﯾﺎﻧﯿﺶ ﻧﺰﯾﻜﺘﺮ ﻧﺑﺘوە ﻟ ﺋﺮان ،ﻣﻦ رازﯾﻢ".
ﭘﺸﺒﻛﯿك ﻟ ﻧﻮان ﺋﻧﻘرە و ﺗﺎران ﻟ ﺋﺎراداﯾ: ﺑ ﭘﺎﭙﺸﺘﯿﻜﺮدﻧﯽ ﺋﺎﺷﻜﺮای ﻏززە ،ﺑ ﻧﻮﺑﮋﯾﻜﺮدﻧﯽ داﻧﻮﺳﺘﺎﻧﺪﻧﻛﺎﻧﯽ ﻧﻮان ﺳﻮرﯾﺎ و ﺋﯿﺴﺮاﺋﯿﻞ ،ﺑﺷﺪارﯾﻜﺮدن ﻟ ﭼﺎرەﺳرﻛﺮدﻧﯽ ﻗﯾﺮاﻧﯽ ﺳرۆﻛﺎﯾﺗﯿﯽ ﻟﻮﺑﻨﺎن ،ﺗﻮرﻛﯿﺎ ھوﯿﺪاوە ﺑ ﭘﺶ ﺋﺮان ﺑﻜوﺘوە و رۆﻛی ﻟ ﺑﺴﺘﻨ
ﻻوازی دەﭼﻦ .ﻟ راﺳﺘﯿﺪا ،ﺑﻧﺪەری ﻣھﺎﺑﺎد ،ﻛ ﺑﯿﺮھﻨﺎﻧوەﺷﯽ ﺑراﺷﻜﺎوی ﻗدەﺧﯾ .ﺑھﻣﺎن ﻟ ﺳﺎﻧﯽ ﺷﺳﺘﻛﺎن ﻟﻻﯾن ﯾﯚﻏﯚﺳﻼﭬﯿﻛﺎﻧوە ﺷـــﻮە ،ﻟﻜﯚﯿﻨوە ﻣﮋووﯾﯿﻛﺎﻧﯿﺶ ﺳﺑﺎرەت دروﺳـــﺘﻜﺮاوە ،زەﻣﯿﻨی ﺑﯚ ﺋﺎوداﻧﯽ ﻛﯚﻣﻚ ﺑـــم ﻗﯚﻧﺎﺧ ﺟﯽ ﺳرﺳـــﻮڕﻣﺎﻧﻦ .ھرﭼﻧﺪە ﭘرﺗﻮوﻛ ﻣرﺟع ﺋﺎﺳﺎﻛی وﯾﻠﯿم ﺋﯿﮕﻠﺘﻦ )(3 زەوﯾﻮزاری ﭼﺎﻧﺪﻧﯽ ﭼوەﻧﺪەری ﺷﻛﺮ ،ﺗﻣﺎﺗ و ﺗﻮﺗﻦ ﺧﯚﺷﻜﺮد ،ﺑم ﺋﻧﺠﺎﻣﻛﺎن ﺗواو ﻻوازن .ﺑﯚ ﻓﺎرﺳﯽ و ﻛﻮردی )ﻛﺮﻣﺎﻧﺠﯽ ژوورو( ﻟﻻﯾن دﯾﺎرە ،ﺳـــﻮود وەرﮔﺮﺗﻦ ﻟ ﺑروﺑﻮوﻣﻛﺷـــﯽ ﻣﮋووﻧﻮوﺳـــﻜﯽ ﻛﻮردەوە وەرﮔدراوە ،ﺑم ﻟرﮕی ﭘﯿﺸﺳـــﺎزﯾﯽ ﺧﯚراﻛوە ﻟﻻﯾﻛﯽ دی ﺑوﻛﺮدﻧـــوەی دەﻗ وەرﮔدراوەﻛ ﻟ ﻛﯚﺗﺎﯾﯽ ﺗﺎوﺗـــﻮێ دەﻛﺮﺖ .ﺑﯚﯾ ،ھﺳـــﺘﻜﯽ ﺑھﺰی ﺳﺎﯽ 1982ەوە ﻗدەﺧﻛﺮاوە .ﺷﺎﯾﺗﺤﺎﻛﺎﻧﯽ ﭘﺸﺘﮕﻮﺨﺴﺘﻦ ﻟﻻی داﻧﯿﺸﺘﻮان ﺳری ھﺪاوە .ﻛﯚﻣﺎرەﻛ ،ﺋﮔر ﻧﻛﻮژراﺑـــﻦ ،ﺋوا وردە وردە ﺋو ﺳـــﺎﯾﻠﯚﯾی دەڕواﻧﺘ ﺳر ﺷﺎرەﻛ ،ﻛ ﺑ ﻟﻧﻮدەﭼﻦ .ﺳرەڕای ﺋﻣ ،ﻟﭘﻨﺎو رزﮔﺎرﻛﺮدن ﻣﯿﺮات ﺑ ﺟﻤﺎوی ﺳﻮﭬﺘﯿﻛﺎﻧ و ھﻧﻮوﻛش و داھﻨﺎﻧوەی ﺋم ﯾﺎدەوەرﯾﯿ زەوﺗﻜﺮاوەدا ،ﺑ ﺑﻮوەﺗ ﺷـــﻮﻨﯽ ﺗﯚوی رزﯾﻮ ،ﺑﺷـــﻮەﯾك ﻟ ﺷﺎراوەﯾﯽ ﻛﺎرﻜﯽ ھﻤﻦ دەﻛﺮێ .ھرﺳ ﮔﯚڕی ﺷﻮەﻛﺎن ﻧھﺎﻣﺗﯿﯽ داﻧﯿﺸﺘﻮواﻧﯽ ﺋو دەﭬرە ﺳرﻛﺮدە ﻣﮋووﯾﯿﻛﺎﻧﯽ ﻛﯚﻣﺎری ﻛﻮردی ﻣھﺎﺑﺎد، ﺑ ﺗﺎﯾﺒﺗﯽ ﺋوەی »ﺳرۆك« ﻗﺎزی ﻣﺤﻣﻤد دەردەﺧﺎت. ﻟﻻﯾﻛﯽ دﯾﻜـــوە ،ھژارﯾﯽ ﺋﺎﺑﻮوری ﭘﺎڵ ﺑ ﻛ ھر ﻟ دوای ﮔﯾﺸـــﺘﻨﯽ ھﺰەﻛﺎﻧﯽ ﺋﺮان ﺑﯚ ﻻواﻧـــﯽ ﻛﻮردەوە دەﻧﺖ ﻟﭘﻨﺎو ﮔڕان ﺑ دوای ﻧﻮ ﻣھﺎﺑﺎد ﻟ ﺳﺪارەدرا ،ﻟ ﮔﯚڕﺳﺘﺎﻧ ﻛﯚﻧﻛی ﺷﺎر ﺑ ﺋﺎﺷﻜﺮاﯾﯽ دﯾﺎرن و ھرﺳ ﮔﯚڕەﻛ ،ﺑ ﺷﻮەﯾﻛﯽ ﻧﮫﻨﯽ ،ﭘﺎﻛﻮﺧﺎوﻦ راﮔﯿﺮاون. وا ﭘﺪەﭼ ﻛﻮرداﻧﯽ ﺋو ﺷﻮﻨی ﭘﯿﺪەﻦ » ﭼﻮارﭼﺮا« دوو ﻣﺎﻧﺎی ﻟﺧﯚﮔﺮﺗﻮوە :ﻟو ﻣﯾﺪاﻧدا ﺑﻮو ﻛ ﻗﺎزی ﻣﺤﻣﻤد ﻣھﺎﺑﺎد ،ﭘﺎش ﭘﻧﺠﺎ ﺳﺎڵ ﻟ ﻟ22 ی ﻛﺎﻧﻮوﻧﯽ دووەم )ﺟﺎﻧﯿﻮەری(ی 1946دا ﻛﯚﻣﺎرەﻛی راﮔﯾﺎﻧﺪ ،ھروەھﺎ ﻟو ﺷﻮﻨﺷﺪا ﺑﻮو ﻛﯚﻣﺎری ﻛﻮردی ،ﺋﺴﺘﺎش ﻛ ھرﺳ ﺳرﻛﺮدە ﺑ ﻧﻮﺑﺎﻧﮕﻛی ﻛﯚﻣﺎرەﻛ ﻟ31 ی ﻣﺎرت )ﻣﺎرس(ی 1947ﻟ ﺳﺪارەدران. ﻧﺮﺧﯽ ﺑﻮﺮﯾﯽ راﺑﺮدووﯾﺎن دﯾـــﺎرە ،ھﯿﭻ ﺑﯿﻨﺎﯾﻛﯽ ﻓرﻣﯽ ﺑ ﭘﻮە ﻧﻣﺎون، ﺑم ﺑرﭘﺮﺳﯽ ﻧﻮﯽ ﺷـــﺎرەﻛ ﺑ ﺷﻮەﯾﻛﯽ ﺑﺪەن ﻓﺒﺎزاﻧ ﭼﻮار ﻻﻣﭙﯽ ﺗﺪا ﭼﻗﺎﻧﺪووە ﺑ ﺋﺎﻣﺎﻧﺠﯽ زﯾﻨﺪووھﺸـــﺘﻨوەی ﯾﺎدی ﺋو رووداواﻧی ﻟم ﻛﺎردا ﺑـــرەو دەرەوەی ھرﻤﻛـــ ﻛﯚچ ﺑﻜن ،ﭼﻮارڕﯾﺎﻧدا رووﯾﺎﻧﺪاوە. ﺷـــﻮﻨﻜﯽ دﯾﻜی ﯾﺎدەوەری ،ﮔﯚڕﺳـــﺘﺎﻧ ﺋﻣش دەﺳـــﺘﻣﯚی ﻛﻮﻟﺘﻮوری زاﯽ ﻓﺎرﺳﯿﯿﺎن دەﻛﺎت .ﻣـــﺎوەی ﭼﻧـــﺪ ﺳـــﺎﻜ ﻟﻣھﺎﺑﺎد ﻧﻮﯿﻛی ﺷـــﺎرە ﻛ ﺑﺷـــﻜﯽ ﺗرﺧﺎﻧﻜﺮاوە ﺑواﻧﺎﻣـــی زاﻧﻜﯚﯾـــﯽ ﻟ»زاﻧﻜﯚﯾﻛـــﯽ ﺋھﻠﯽ -ﺑﮕﻮﻣـــﺎن ﺑﺑ ھﯿـــﭻ ﻣﯚﺗﻜﯽ ﻓرﻣﯽ -ﺑﯚ ﺋﯿﺴـــﻼﻣﯽ« ﺑدەﺳـــﺘﺪەھﻨﺮﺖ ﻛ ﻛﯚﻣﻚ ﻛﯚﻛﺮدﻧوەی ﮔﻜﯚی ﻧﻮوﺳرە ﻧﯿﺸﺘﻤﺎﻧﭙروەرە ﺧﻮﻨﺪﻛﺎری ﻧﺎوﭼﻛﺎﻧﯽ دﯾﻜﺷـــﯽ ﺑﻻی ﺧﯚﯾﺪا دﺮﯾﻨﻛﺎﻧﯽ ﻣھﺎﺑﺎد .دﯾـــﺎرە ،ژﻣﺎرەﯾﻛﺶ ﻟو راﻛﺸـــﺎوە ،ﺑﺗﺎﯾﺒﺗﯽ ﺧﻮﻨﺪﻛﺎراﻧﯽ ﺋﻮرﻣﯿﯿ ،ﮔﯚڕاﻧـــی ھﯚﻧﺮاوەﯾﺎن ﻟﺳـــر ھﻜﻧـــﺮاوە و ﭘﺎﯾﺘﺧﺘـــﯽ ﺋﺎزرﺑﺎﯾﺠﺎﻧﯽ ﺧﯚرﺋﺎوا .ﻟراﺳـــﺘﯿﺪا ،ﺳـــرﺟﻣﯿﺎن ﺑﺎﻧﮕـــﯽ ﮔﻟﯽ ﻛـــﻮرد دەﻛن ﺑﯚ دەزﮔﺎﯾﻛﯽ ﺋھﻠﯽ ﺗـــﺎ راددەﯾك ﮔﺮاﻧﺒھﺎﯾ و راﭘڕﯾﻦ ،ﺷـــﻮﻨواری ﮔﻮﻟﻠﯾﺎن ﭘـــﻮە دﯾﺎرە. ﺳرﺟم واﻧﻛﺎﻧﯿﺶ ﻟژﺮ ﻛﺎرﯾﮕرﯾﯽ ﻣزھﺑﯽ ﻟﺳر ﯾﻛﻚ ﻟو ﻛﻼﻧش وﺷﯾك ﻧﻮوﺳﺮاوە ﺷﯿﻌدان ،ﻛ ﻟ ﺋﺮاﻧﺪا زۆرﯾﻨن .ﺋﻣ ﻟﻛﺎﺗﻜﺪا ﻛ ﺑـــ ﺗﺎﯾﺒﺗﯽ ﺟﮕی ﻣﺑﺳـــﺘ و ھﺎوﻛﺎت ﺧﻜﯽ ﻛﻮردﺳﺘﺎن ﻟ ﺑﻨڕەﺗﺪا ﺳر ﺑ ﻣزھﺑﯽ ﺷﻮﻨﺮاوﯾﺸ :ﺋوﯾﺶ وﺷی »ﺋﺎزادی« ﯾ. ﺳﻮﻧﻨﯿﻦ ) .(2ﺋﻣش ﻟ ﺋﻧﺠﺎﻣﺪا ﺑﻮوەﺗ ﻣﺎﯾی ﻟ ﻣھﺎﺑﺎد ﻛﻮردﺑﻮون دەﺑ ﭼﯚن ﺑ؟ ﻛﯚﻣﻚ ﮔﺮژی و ﺑﮔﮋﯾﻛﺪاﭼﻮون. ﭘﻮﯾﺴﺖ ﻧﺎﻛﺎت ﺑﯿﻦ ﻛ ھﯿﭻ ﺧﯚﭘﯿﺸﺎﻧﺪاﻧﻜﯽ ﺟﺎ ﻟم ﺑﺎرودۆﺧداو ﻟـــ ﻣھﺎﺑﺎد ﻛﻮردﺑﻮون ﺟﻣﺎوەرﯾﯽ ﻓرﻣﯽ ﺑﯚ ﺑرز راﮔﺮﺗﻨﯽ ﯾﺎدی ﭘﻧﺠﺎ ﺳـــﺎی ﻛﯚﻣﺎری ﻛﻮرد رﻜﻨﺧﺮا.ﭼﻮﻧﻜ ﺗﻧﮫﺎ دەﺑ ﭼﯚن ﺑ؟ ﻛﺎرﻛﺮدﻧﻜﯽ ﺗواو و ﺋﺎﺷـــﻜﺮا
ﺋی رای ﺑڕـــﺰ ﺋرﻣﺎﻏﺎن ﻛﻮﻟﯚﻏﻠﻮ ﭼﯿﯿ، ژەﻧراـــﯽ ﺧﺎﻧﻧﺸـــﯿﻦ و ﯾك ﻟـــ ﺋﻧﺪاﻣ ﺳرەﻛﯿﯿﻛﺎﻧﯽ ﺳﻧﺘرە ﻧﻮﯿﻛی ﺧﻮﻨﺪﻧﯽ ﺳـــﺘﺮاﺗﯿﮋی ﻟﻣـــڕ رۆژھﺗﯽ ﻧﻮەڕاﺳـــﺖ؟ ﺑڕﺰ ﻛﻮﻟﯚﻏﻠﻮ ﺧﯚی ﺑ ﺋﺗﺎﺗﻮرﻛﭽﯽ )ﻗﻮﺗﺎﺑﯽ ﺋﺗﺎﺗﻮرك( دادەﻧﺖ ﻧك ﻛﻣﺎﻟﯿﺴﺖ -ﺋﻣی دواﯾﯿـــﺎن ﯾﺎﻧـــﯽ "داﻛﯚﻛﯿﻜﺮدن ﻟـــ ﻧﺗوەی ﺗﻮرك ﻟﺳـــر ﺑﻨﭽﯿﻨی ﻧـــژدای .-ﺗﯚ ﺑﯽ ﺋوﯾـــﺶ ھﻧﺪﻚ رەﺧﻨی ﻧﺑﺖ ﺋﺎراﺳـــﺘی ﺑﻜﺎت؟ ﺑﮕﻮﻣﺎن ،ﺑڕـــﺰ ﻛﻮﻟﯚﻏﻠﻮ داﻛﯚﻛﯽ ﻟ دۆﮔﻤﺎ )ﺑﺎوەڕە ﻛﯚﻧـــﻛﺎن( دەﻛﺎت":ﺑﺎﻛﻮوری ﻗﻮﺑﺮس دەﺑﺖ وەك دەوت داﻧﯽ ﭘﺪاﺑﻨﺮێ، ﻛـــﻮرد ﮔﯿﺮوﮔﺮﻓﺖ ﻧﯿﻦ ،ﺋرﻣﯿﻨﯿـــﺎ دەﺑﺖ واز ﻟ ﻣﺳـــﻟی ﺟﯿﻨﯚﺳـــﺎﯾﺪ ﺑﻨﺖ ،"...ﺑم ﺋوﯾﺶ ﭘﯿﻮاﯾ ﻛ" ھﯿﭻ ﮔﯚڕاﻧﻚ ﻟ ﺋﺎراﺳﺘ رووﯾﻨـــداوە و ھﺎوﭘﯾﻤﺎﻧﺘﯿـــﺶ ﺗﻜﻨﭼﻮوە. ﺣﻜﻮﻣـــت ﺗﻧﮫﺎ دەﯾوـــﺖ ﭘﯾﻮەﻧﺪﯾﯽ ﺑﺎش ﻟﮔڵ وﺗـــ دراوﺳـــﻜﺎن داﺑﻤزرﻨ و ﻟ ﺳﺎﯾی ﮔﯚڕاﻧﯽ ﺳـــﻮرﯾﺎ و ﻋﺮاق و ﺋﺮاﻧﯿﺶ، ﺑﯚ ﯾﻛـــم ﺟﺎرە ﺋﻣ دﺘـــ دی" .ﺋو ھﯿﭻ رەﺧﻨﯾك ﻟ ﺳﯿﺎﺳﺗﯽ ﺣﻜﻮﻣﯽ ﺑراﻣﺒر ﺑ ﯾﻛﺘﯽ ﺋوروﭘﺎ ﻧﺎﮔﺮﺖ "ﺗﻧﮫﺎ ﺋو ﻛﺎﺗ ﻧﺑﺖ ﻛ ﺗﻧﺎزول دەﻛﺎت" .ﺑڕﺰ ﻛﻮﻟﯚﻏﻠﻮ ﺧﯚﺷﺤﺎڵ دەﺑﺖ ﺑـــوەی ﺗﻮرﻛﯿﺎ ﻧﭼﺘـــ ﻧﺎو ﯾﻛﺘﯽ ﺋوروﭘﺎوە" ،ﭼﻮﻧﻜ ﺋﻣ واﺗ داﺑﺷـــﻜﺮدﻧﯽ ﺳروەرﺘﯿﻤﺎن" .ﻟﺑرﺋوەی ﻧ ھﯚﻧﺪاﯾﻦ و ﻧ ﺋﯿﺘﺎﯿﺎﯾﻦ ،ﺋم داﺑﺷﻜﺮدﻧ ﻛﺎر دەﻛﺎﺗ ﺳر ﺋﺎﺳﺎﯾﺸﻤﺎن" .ﺋﮔرﭼﯽ ﺑڕﺰ ﻛﻮﻟﯚﻏﻠﻮ داﻛﯚﻛﯽ ﻟ رۆﯽ ﺗﺮادﯾﺴﯿﯚﻧﺎﻟﯽ ﺳﻮﭘﺎ ﻟﻧﻮ ﺳﯿﺎﺳﺗﺪا دەﻛﺎت ،ﺑـــم داﻧﯿـــﺶ ﺑـــوە دادەﻧﺖ ﻛ
ﻛﺎرﯾﮕرﺘﯽ ﻟ دەﺳﺘﺪەدات و ﻟﻧﻮ رﯾﺰەﻛﺎﻧﯿﺪا "ھﻧﺪﻚ رەﻓﺘـــﺎری ﺗﻣﺎﺣﻜﺎراﻧ رووﯾﺎﻧﺪا ﻛ ﻛﺸﻛی ﺋرﮔﻧﻛﯚن ﺳﻟﻤﺎﻧﺪی". ژﻣﺎرەﯾﻛﯽ زۆر ﻟ ﺗﻮرﻛﻛﺎن ﻟوە دەﺗﺮﺳﻦ ﻛ ﺣﻜﻮﻣﺗﯽ ،AKPﻟﺑرﺋوەی ﺑ زۆر ﺗﯚپ ﯾـــﺎری دەﻛﺎت ،ﻟ ھﻧﺪﻚ ﻟـــ ھﻧﮕﺎوەﻛﺎﻧﯿﺪا ﺷﻜﺴـــﺖ ﺑﻨـــ .ھﻧﺪﻜﯿﺎن ﺋـــو ﺑﯿﺮۆﻛﯾ ﭘﺳـــﻧﺪ ﻧﺎﻛن ﻛ دەﺖ "ﺋﺎﺳـــﺘﯽ ﺳﻔﺮی ﮔﺮﻓﺖ ﻟﮔڵ دراوﺳﻜﺎن و ﺑﺑ ﮔﯚﭼﺎن"ﯾﺶ. ﺑﺷﻮەﯾﻛﯽ دﯾﻜ :ﭼﺎرەﺳرﻛﺮدﻧﯽ ﻛﺸﻛﺎن ﺑ رﮕی ﻗﺎﯾﻠﻜﺮدن و ﻗﺎزاﻧﺠﯽ ﺋﺎﺑﻮوری .ﺋی ﺋﮔر ﮔﺰەر ﺑﺑ ﮔﯚﭼﺎن ﻛﺎری ﻧﻛﺮد؟ ﺋی ﺋﮔر ﺗﻮرﻛﯿﺎ ﻛوﺗ ﻣﺗﺮﺳﯿوە ﻟﺑرﺋوەی ﺣﯿﺴـــﺎﺑﻜﯽ ﻟ راددەﺑدەری ﺑﯚ ﺗﻮاﻧﺎﻛﺎﻧﯽ ﻟ ھﺰی ﻧرم ﻛﺮدووە؟ ﺧﺎﺗـــﻮو ﺋﺎﻟﺘﻮﻧﯿﺸـــﻚ ،ﺑﺷـــﻮازی ﺧﯚی، وەﻣﯽ ﺋـــم ﻧﯿﮕراﻧﯿﺎﻧ دەداﺗـــوە" :ﺟﺎرێ ﻛﺎﺗﯽ ﺋم ﭘﺮﺳﯿﺎرە ﻧﯿﯿ .ﺋﯿﻨﺠﺎ ،ﺋم ﭘﺮﺳﯿﺎرە ﺧﺎ ﺳـــرەﻛﯿﯿﻛ رەﭼﺎو ﻧﺎﻛﺎت :ﺷـــﻮازی ﭘﯿﺎدەﻛﺮدﻧـــﯽ ﺳﯿﺎﺳـــﺗﯽ دەرەوە ﺑ ﻗدەر ﺋﻧﺠﺎﻣ ﻛﯚﺗﺎﯾﯿﻛﺎن ﮔﺮﻧﮕ .ﺗﻮرﻛﯿﺎ ﻟ ﭼﺎوی ھﻣـــﻮو دراوﺳـــﻜﺎﻧﯿﺪا وەك ھﺰﻜﯽ ﻻوەﻛﯽ واﺑﻮو ،ﺑم ﺋﺴـــﺘﺎ ﺑﺑ ﺑﺎﺳﻜﺮدﻧﯽ ﺗﻮرﻛﯿﺎ، ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽ ﺑﺎﺳﯽ ﺋﺎﯾﻨﺪەی ﭼﻧﺪﯾﻦ ھرﻤﯽ دوﻧﯿﺎ ﺑﻜی".
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ * رۆژﻧﺎﻣﻧﻮوس ،ﻟﻧﺪەن
ﮔﯚڕی ﻣﺤﻣﻤد ﺣﻮﺳﻦ ﺧﺎن ﺳﯾﻒ ﻗﺎزی ،ﺋﺑﻮﻟﻘﺎﺳﻢ ﺳدری ﻗﺎزی ،ﻗﺎزی ﻣﺤﻣﻤد ﻟ ﻣھﺎﺑﺎد ﻓﯚﺗﯚ :رووداو
ﺑﻧﺎﺳـــﻨﺎﻣی ﻛﻮردﯾﯿوە ﺟﮕی ﻣﺗﺮﺳﯿﯿ. ﻟﻧﻮ ﺋم ﺳﺘﻣﻜﺎرﯾﯿدا ،دەﺑ ﺑدوای رﮕی ﻧﺎﺋﺎﺳﺎﯾﯽ و ﺷﺎراوەدا ﺑﮕڕﯽ .ﯾﺎرﯾﯿﻛﯽ دووڕوو و ﻓﺒﺎزی ﺧﯚﯾﺎن ﺑﺳر ﺑﺎرەﻛدا ﺳﭘﺎﻧﺪووە. ﺗﺮﺳﯽ ﺳـــرﻛﻮﺗﻜﺮدﻧﯽ ﺳـــرﺑﺎزی و ﭘﯚﻟﯿﺴﯽ، دەرووﻧﯽ ﺧﻚ ﺋﺷﻜﻧﺠ دەدات .ﺑھرﺣﺎڵ، ﺋﮔر زﻣﺎﻧﯽ ﻛﻮردی ﻟ ﺷـــﻮﻨ ﮔﺸـــﺘﯿﯿﻛﺎن و ﻟ ﺋﺮان رﮕـــی ﭘﺪراوە ،ﺋـــوە دەرﺑﯾﻨ ﻛﻮﻟﺘﻮورﯾﯿﻛﺎن دژاﯾﺗـــﯽ دەﻛﺮﻦ ،ﺑ ﺗﺎﯾﺒﺗﯽ ﻟﻧﻮ ﻣﯿﺪﯾـــﺎ و ﺑوﻛﺮاوەﻛﺎﻧـــﺪا .ﺋواﻧﯾﺶ ﻛ ﭼﺎوﻗﺎﯾﻤـــﻦ و ﺑ ﻛﻮردی ﮔﯚﭬﺎر دەردەﻛن ،ﺋوە ھر زوو ﻧﺎﭼﺎر دەﺑﻦ رﮕی ﻣﻧﻔﺎ ﺑﮕﺮﻧﺑر. ﻟدوای ﺷﯚڕﺷـــﯽ ﺋﯿﺴـــﻼﻣﯿﯿوە ،ﺑﯚ ﻣﺎوەی دوو ﺳـــﺎڵ ،ﭘﺎرت و رﻜﺨﺮاو و رۆژﻧﺎﻣ و ﮔﯚﭬﺎرە ﻛﻮردﯾﯿﻛﺎن ﻛﺮاﻧوەﯾﺎن ﺑ ﺧﯚوە ﺑﯿﻨﯽ .ﺑم، ﺋـــم ﻗﯚﻧﺎﻏـــ زﯾﻨ ﺑﺳـــرﭼﻮو .دوو ﮔﯚﭬﺎر ﻛﻮردی ،ﻛ ﺗواو وﮋەﯾﯿﻦ ،ﺑردەوام دەردەﭼﻦ: )ﺳـــﺮوە( ﻟ ﺋﻮرﻣﯿ و )ﺋﺎوﻨـــ(ش ﻟ ﺗﺎران. ﺑم ھﯿﭻ ﺑوﻛﺮاوەﯾك ﻟ ﻣھﺎﺑﺎد دەرﻧﺎﭼﺖ. ﺟﮕ ﻟﻣ ،ﺑرﻧﺎﻣـــ رادﯾﯚﯾﯽ و ﺗﻟﭬﯿﺰﯾﯚﻧﯿﯿ ﮔﺸﺘﯿﻛﺎﻧﯿﺶ ﺗﻧﮫﺎ وەرﮔاﻧﻜﯽ دەﻗﺎ و دەﻗﯽ ﺑﮕﻧﺎﻣ ﻓرﻣﯿﯿﻛﺎﻧﻦ و ﺑﯿﻨرﻜﯽ زۆرﻛﻣﯿﺶ ﻟ دەوری ﺧﯚﯾﺎن ﻛﯚدەﻛﻧوە .ﺑﯚ ﭘﻛﺮدﻧوەی ﺑﯚﺷﺎﯾﯽ ﻣﯿﺪﯾﺎی ﺋھﻠﯽ ،زۆرﺑی زۆری ﺳرﺑﺎﻧﯽ ﻣﺎﻛﺎن ﺋﺎﻣـــﺮی وەرﮔﺮﺗﻨﯽ ﺳـــﺎﺗﻻﯾﺘﯿﺎن ﺑ ﺳـــرەوەﯾ .ﺋو ﺷﺘی ﻛ ﻟﻻی رژﻤﯽ ﺋﺮان ﺗواو ﺣراﻣ و ﻟﻻﯾن ﭘﺎﺳﺪاراﻧوە )ﭘﺎﺳواﻧﺎﻧﯽ ﺷﯚڕش( ﺗﻜﺪەﺷﻜﻨﺮﻦ ﯾﺎن دەﺳﺘﯿﺎن ﺑﺳردا دەﮔﯿﺮﺖ .ﺋﺴـــﺘﺎ ،ﺑﯚ ﺷـــﻜﺎﻧﺪﻧﯽ ﺗﯿﻨﻮﺘﯽ ﺑﯚ ھواﯽ ﺳرﺑﺧﯚ و و وﻨی دوﻧﯿﺎ ،داﻧﯿﺸﺘﻮوان زۆر ﺋﺎﮔﺎﯾﺎن ﻟ ﺧﯚﯾﺎﻧ و ﺗﻧﯿﺎ ﺋوﻛﺎﺗی ﺷـــو دادﺖ ﺋﺎﻣﺮەﻛﺎﻧﯽ ﺳﺎﺗﻻﯾﺖ دادەﻧﻦ. ھﻧﺪﻚ ﻟ ﺧﺰاﻧﻛﺎن ﺑ ﺑردەواﻣﯽ ﺗﻣﺎﺷﺎی ﺑرﻧﺎﻣﻛﺎﻧﯽ ﺗﻟﭬﯿﺰﯾﯚﻧﯽ ﻣﯿﺪﯾﺎ ﺗﯿﭭﯽ )رۆژ ﺗﯿﭭﯽ ﺋﺴﺘﺎ -وەرﮔ (دەﻛن ،ﻛ ﻛﻧﺎﻜﯽ ﻛﻮردﯾﯿ و ﻟ ﺑﺮۆﻛﺴـــﻠوە ﺑرﻧﺎﻣﻛﺎﻧﯽ ﭘﺧﺶ دەﻛﺎت. ﺑم ﺷـــﻮەﯾ ،ھﯚﺷﯿﺎرﯾﯽ ﻛﻮردﭘروەری ﻟﺳر
ﺷﻮﻨواری ﻛﯚﻣﺎری ﻣھﺎﺑﺎد ﺑھﺰ دەﺑﺖ .ﺑم ھوﻛﺎن ﺑﯚ داﻧﭙﺪاﻧﺎﻧﻜﯽ ﺳﯿﺎﺳـــﯽ ﺑوﭘڕی دڕﻧﺪەﯾﯿـــوە ﺑرﭘـــرچ دەدرﻨـــوە .ﺣﯿﺰﺑﯽ دﯾﻤﻮﻛﺮاﺗﯽ ﻛﻮردﺳـــﺘﺎﻧﯽ ﺋﺮان )ح.د.ك.ا( ،ﻛ ﻟ ﻣھﺎﺑـــﺎد داﻣزراوە ،ﻟﻻﯾن دەﺳـــﺗوە وەك ﮔﺮووﭘﻜﯽ ﺗﯿﺮۆرﯾﺴـــﺘﯽ دژ ﺑ ﺷـــﯚڕش ﭘﻨﺎﺳ دەﻛﺮﺖ و ھر ﺑم ﺷﻮەﯾش ﻣﺎﻣی ﻟﮔڵ دەﻛﺮﺖ .زﯾﻨﺪاﻧﯿﻜﺮدﻧﯽ ﺑ ﻟﭙﺮﺳﯿﻨوە، ﺋﺷـــﻜﻧﺠ و ﻟﺳـــﺪارەدان زﯾﺎدﯾﺎن ﻛﺮدووە. ھﻣﻮو دەﺳﺘﭙﺸﺨرﯾﯿﻛﯽ ھﺎووﺗﯿﺎن ،ھرﭼﻧﺪ ﺳـــﻨﻮوردار ﺑﺖ و ﺑڕﺰەوە رەﭼﺎوی ﯾﺎﺳﺎﻛﺎﻧﯽ ﻛﯚﻣـــﺎری ﺋﯿﺴـــﻼﻣﯿﺶ ﺑﻜﺎت ،ﺑ ﺷـــﻮەﯾﻛﯽ ﺳﯿﺴـــﺘﻣﺎﺗﯿﻜﯽ ﻟﻻﯾـــن ﺗﺎراﻧـــوە دژاﯾﺗﯽ دەﻛﺮﺖ .وا ﭘﺪەﭼـــ ﻛﻮرداﻧﯽ ﻣھﺎﺑﺎد ،ﭘﺎش ﭘﻧﺠﺎ ﺳﺎڵ ﻟ ﻛﯚﻣﺎری ﻛﻮردی ،ﺋﺴﺘﺎش ﻧﺮﺧﯽ ﺑﻮﺮﯾﯽ راﺑﺮدووﯾﺎن ﺑﺪەن. * ﺗﺒﯿﻨﯽ :ﺋم وﺗﺎرە ﻟ ﯾﺎدی 50ﺳـــﺎی ﻛﯚﻣـــﺎری ﻣھﺎﺑـــﺎد ﻟـــ ﻛﺎﻧﻮوﻧـــﯽ دووەم )ﺟﺎﻧﯿﻮەری( ی 1997ﺑوﻛﺮاوەﺗوە.ﭼﺎﭘﯽ ﻛﻮردی )ﻟﯚﻣﯚﻧﺪ دﯾﭙﻠﯚﻣﺎﺗﯿﻚ(. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
وەرﮔاﻧﯽ :ھردی ﻣﺤﻣﻤد
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ﺳرﭼﺎوە و ﭘراوﺰەﻛﺎن :
-1ﻛﻮردﺳـــﺘﺎن ،ھرﻤﻜﯽ ﻛﻮردﻧﺸﯿﻨ ،دەﻛوﺘ ﺗﻮرﻛﯿﺎ ،ﻋـــﺮاق و ﺋﺮان و ﺳـــﻮرﯾﺎوە .ﻟﻧﻮ ھر ﯾﻛـــﻚ ﻟـــم وﺗﺎﻧـــدا ،ﻛـــﻮرد ﻟﭘﻨـــﺎو ﻣﺎﻓ ﻛﻮﻟﺘﻮورﯾﯿﻛﺎﻧﯿﺎن ﺧﺑﺎت دەﻛن. -2ﻟﻧـــﻮ ﻛﻮرد ﺷـــﯿﻌش ھن ﻛ ﺑـــ» ﺋھﻠﯽ ﺣق« ﻧﺎودەﺑﺮﻦ ،ﻟ ﺑﺷﯽ ﺑﺎﺷﻮوری ﻛﻮردﺳﺘﺎﻧﯽ ﺋﺮان دەژﯾﻦ .دﯾﺎرە ،رﮋەی ﻣﺳـــﯿﺤﯿﯿﻛﺎن زۆر ﻛﻣ. -3ﺑواﻧـــ :وﻟﯿم ﺋﯿﮕﻠﺘﻦ ،ﻛﯚﻣﺎری ﻛﻮردی ،1946 ﭼﺎﭘﺨﺎﻧی ﻛﯚﻣﭙﻠﻜﺲ ،ﺑﺮۆﻛﺴﻞ.1987 ،
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ژﺪەر و ﭘراوﺰەﻛﺎن:
) (1ﻛﺸـــی ﺋرﮔﻧﻛﯚن ﭘﻼﻧﻜﯽ ﺋﺎﺷـــﻜﺮاﻛﺮد ﻛ ھﻧﺪﻚ ﭘﯿﺎوی ﻋﺳـــﻜری دەﺳـــﺘﯿﺎن ﺗـــﺪا ھﺑـــﻮو و ﺋﺎﻣﺎﻧﺠﯿﺎن ﻻوازﻛﺮدﻧﯽ ﺣﻜﻮﻣﺗﻛـــی AKPﺑﻮو .دوا ﭘﻼن ﻛ ﺋﺎﺷـــﻜﺮا ﺑﻮو، ﭘﯿﻼﻧﯽ ﻛﻮﺷـــﺘﻨﯽ ﺟﮕﺮی ﺳـــرۆك وەزﯾﺮ ﺑﻮﻟﻧﺖ ﺋﺎرﯾﻨﭻ ﺑﻮو .ﻟﻜﯚﯿﻨوەﻛﺎﻧﯽ ﺋﺴـــﺘﺎ ﺗﯿﺸﻚ دەﺧﻧ ﺳـــر ﺋﯚﭘراﺳﯿﯚﻧﻛﺎﻧﯽ ﻛﯚﻧﺘﺮا ﮔرﯾﻼ ﻟ ﻛﻮردﺳﺘﺎﻧﯽ ﺗﻮرﻛﯿﺎ و ھڕەﺷی ﻛﺷﻔﻜﺮدﻧﯽ ﭼﺎﻻﻛﯿﯿﻛﺎﻧـــﯽ ﺋوەی ﺗﻮرك ﭘﯿﺪەـــﻦ "دەوﺗﯽ ﻗﻮوڵ" :ھﺎوﭘﯾﻤﺎﻧﺘﯿﻛﯽ ﻧﻮان ﺳـــﻮﭘﺎ و ﻣﺎﻓﯿﺎﯾ و ﺗﺎواﻧﺒﺎرﻛﺮاوە ﺑ ﺑﻛﺎرھﻨﺎﻧﯽ ﺧﻚ ﺑ ﺷﻮازﻜﯽ ﻧﮫﻨﯽ .ﺑﯚ ﻧﻤﻮوﻧ ،ﺑواﻧ) ﮔڕان ﺑ ﻧﻮ ژوورە ﮔردووﻧﯿﻛدا .ﺟﻠ ﭘﯿﺴـــﻛﺎﻧﯽ دەوت ﻛﺷﻒ دەﻛﺎت( ،رۆژﻧﺎﻣی )Sunday ،(’S Zamanﺋﯿﺴـــﺘﻧﺒﻮل3 ،ی ﻛﺎﻧﻮوﻧـــﯽ دووەم )ﺟﺎﻧﯿـــﻮەری( ) . 2010 ،ژووری ﮔردووﻧﯽ، دەﺳﺘواژەﯾﻛ ﺗﻮرك ﺑﯚ ﺑﺎرەﮔﺎی ﻓرﻣﺎﻧﺪەﯾﯽ ھﺰە ﺗﺎﯾﺒﺗﯿﯿﻛﺎن ﺑ ﻛﺎری دەھﻨﻦ. ) (2دەﺗﻮاﻧﯿﻦ ﭼﻧﺪﯾﻦ ﻛﻠﯿﭙﯽ ﭬﯿﺪﯾﯚﯾﯽ ﻟﺳر ﺋم ﻣﺸﺘﻮﻣە ﻟ ﺳﺎﯾﺘﯽ ﯾﻮﺗﯿﻮب ﺑﺒﯿﻨﯿﻦ. ) (3ﺑﺎﯿـــﯚز ﻧﺎﭼﺎرﺑـــﻮو ﺑـــﯚ ﻣﺎوەﯾﻛﯽ درﮋ ﻟـــ داﻧﻜﺪا ﭼﺎوەڕﯽ ﺑـــﻜﺎت ،دوای ﺋﻣش و ﻟ ﺑردەم رۆژﻧﺎﻣﻧﻮوﺳـــﺎن ،ﺑڕﺰ ﺋﺎﯾﺎﻟﯚن ﺗﯚﻗی ﻟﮔڵ ﻧﻛﺮد و ﻟﺳـــر ﻛﻮرﺳﯿﯿﻛﯽ ﻧﺰﻣﺘﺮ ﻟ ھﯽ ﺧﯚی داﯾﻨﯿﺸـــﺎﻧﺪ .ﻟ ﻧﻮوﺳـــﯿﻨﮕﻛﯾﺪا ،ﺗﻧﮫﺎ ﺋﺎی ﺋﯿﺴـــﺮاﺋﯿﻞ ﺑرﭼﺎر دەﻛوت .ﺟﮕﺮی وەزﯾﺮ ﺳرزەﻧﺸـــﺘﯽ ﺗﻮرﻛﯿﺎی ﻛﺮد ﻟﺑرﺋوەی ﻟﺳـــر ﻛﻧﺎﻜﯽ ﺋھﻠﯽ ﻓﯿﻠﻤﻚ ﭘﯿﺸﺎﻧﺪراوە ﻛ دژاﯾﺗﯽ ﺳـــﺎﻣﯿﯽ )ﺋﻧﺘﯽ ـ ﺳﻤﯿﺘﯿﺰم واﺗ دژاﯾﺗﯽ ﻛﺮدﻧﯽ ﺟﻮوﻟﻛ ـ وەرﮔ(ی ﺗﺪا ﺑﻮوە. ھروەھﺎ ﺳرزەﻧﺸﺘﯽ ﻛﺮد ﻟﺑر ﺋو رەﺧﻨﺎﻧی ﺑم دواﯾﯿ ﺳرۆك وەزﯾﺮ ﺋردۆﻏﺎن ،ﻟ دوای ھﺮﺷﻜﯽ ﺋﺎﺳﻤﺎﻧﯽ ﺋﯿﺴﺮاﺋﯿﻠﯽ ﺑﯚ ﺳر ﻛرﺗﯽ ﻏززە ،ﻟ ﺋﯿﺴﺮاﺋﯿﻠﯽ ﮔﺮﺗﺒﻮو. ) (4ﺋم وﯾﻼﯾﺗ دوای ﺟﻧﮕﯽ ﯾﻛﻣﯽ ﺟﯿﮫﺎﻧﯽ ﻟﻻﯾن ﻓڕەﻧﺴـــﺎوە داﮔﯿﺮﻛﺮاﺑﻮو و ﻗوﻣﯿﯿ ﺳﻮرﯾﯿﻛﺎن داواﯾﺎن دەﻛﺮد ،ﺑم ﻟﺳﺎﯽ 1939ﺑﯚ ﺗﻮرﻛﯿﺎ ﺑﺟﮫﺪرا. ) (5رۆژﻧﺎﻣی ) ،(Today’s Zamanﺋﯿﺴـــﺘﻧﺒﻮل 10 ،ی ﺗﺸﺮﯾﻨﯽ دووەم )ﻧﯚﭬﻤﺒر(ی 2009 . ) (6ﺑواﻧ ،دﻠﻔﯿﻦ ﺳﺘﺮۆس) ،ﺋرﻛ ﻋﻮﺳﻤﺎﻧﯿﯿﻛی ﺗﻮرﻛﯿﺎ( ،رۆژﻧﺎﻣی )ﻓﺎﯾﻨﻧﺸﯿل ﺗﺎﯾﻤﺰ(، ﻟﻧﺪەن 23 ،ی ﺗﺸﺮﯾﻨﯽ دووەم )ﻧﯚﭬﻤﺒر(ی . 2009 ) (7ﻟﻛﺎﻧﻮوﻧﯽ دووەم )ﺟﺎﻧﯿﻮەری( 2010ەوە ،رۆژﻧﺎﻣی TARAFﭼﺎﭘ ﺗﻮرﻛﯿﯿﻛی )ﻟﯚ ﻣﯚﻧﺪ دﯾﭙﻠﯚﻣﺎﺗﯿﻚ( ﺑودەﻛﺎﺗوە. ) (8ﭘﻮەرەﻛﺎﻧﯽ ﭼﻮوﻧ ﻧﻮ ﯾﻛﺘﯽ ﺋوروﭘﺎ ھروەك ﻟ ﻛﯚﭘﻨﮫﺎﮔﻦ دﯾﺎرﯾﻜﺮاون ﻟ ﺳﺎﯽ ،1993 ﺳ ﺟﯚرن :ﺳﯿﺎﺳﯽ ،ﺋﺎﺑﻮوری ،و ﭘﺳﻧﺪﻛﺮدﻧﯽ ﻣﺎﻓﯽ ﻛﻣﯿﻨﻛﺎن. ) (9رﺒری ﭘﻛﻛﯾ و ﻟ ﺷﻮﺑﺎت )ﻓﺒﺮﯾﻮەری(ی 1999دەﺳﺘﮕﯿﺮﻛﺮا.
دﯾﭙﻠﯚﻣﺎﺗﯿﻚ ﻟﯚﻣﯚﻧﺪ ﻟﯚﻣﯚﻧﺪ 2010 ﻓﺒﺮﯾﻮەری دﯾﭙﻠﯚﻣﺎﺗﯿﻚ - 2010 ﻓﺒﺮﯾﻮەری
18 ﺑﺎزارﻜﯽ ﻣﻏﺮﯾﺐ ﻛﺎری ھﻮﻧرﻣﻧﺪ Terri
ﻟ ﺋﺎﺳﺘﯽ ﺟﯿﮫﺎﻧﺪا ﻣﻏﺮﯾﺒﯽ ﮔورە ﺑﺪەﻧﮕ ﻛﺸی ﺑﯿﺎﺑﺎﻧﯽ رۆژﺋﺎوا ﺗﺎﺋﺴﺘﺎش ﯾﻛﻜ ﻟ ﮔورەﺗﺮﯾﻦ ﻛﯚﺳﭙﻛﺎﻧﯽ ﺑردەم ھﺎوﻛﺎرﯾﯿﻛﯽ ﭘﻮﯾﺴﺖ ﻟ ﻧﻮان ﻣﻏﺮﯾﺐ و ﺟزاﺋﯿﺮدا .ﺋم ﻛﺸﯾ ﺑﻮوەﺗ ھﯚی وەﺳﺘﺎﻧﯽ ﺋو ﺋﺎﻮﮔﯚڕە ﻧﺎوﭼﯾﯿﺎﻧی ﻛ ﺑ ﭘﺸﺘﯿﻮاﻧﯿﯽ ﺗﻮﻧﺲ دەﺷ ﭘرەﯾﺎن ﭘﺒﺪرێ .ﺳرەڕای ﺋﻣش ،ﺟﯚرﻚ ﻟ ﺗواوﻛﺎری ﻟﻧﻮان ھرﺳ دەوﺗﺪا ھﯾ ،ﺋﮔر ﺋو ﺗواوﻛﺎرﯾﯿ ﻟﻻﯾن ﯾﻛﯿﺘﯽ ﺋوروﭘﺎوە ھﺎﻧﺒﺪرﺖ ﺑ داﺑﯿﻨﻜﺮدﻧﯽ ھﺎوﻛﺎرﯾﯿﻛﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﺋﺎﺑﻮوری ،ﺋوە ﯾﺎرﻣﺗﯽ ﭼﺎرەﺳرﻛﺮدﻧﯽ زۆر ﻟ ﻛﺸﻛﺎﻧﯽ ﻛﻧﺎری ﺑﺎﺷﻮوری دەرﯾﺎی ﺳﭙﯽ ﻧﻮەڕاﺳﺖ دەدات.
ﻓﺮاﻧﺴﯿﺲ ﮔﯿﻠﺲ ﺑﯚ ﮔﻻﻧـــﯽ رۆژﺋﺎوای ﻋرەﺑـــﯽ دەﮔڕﺘوە ﺋﮔر ﺑﺘﻮ ﺳـــﻨﻮورەﻛﺎﻧﯽ ﻧﻮاﻧﯿﺎن ﺑﻜﻧوە. ﻛﺎﺗـــﻚ ﺧـــﺎوەن ﻛﯚﻣﭙﺎﻧﯿﺎﻛﺎﻧـــﯽ وﺗﺎﻧـــﯽ ﻣﻏﺮﯾﺒـــﯽ ﮔورەش ﻛﯚدەﺑﻨـــوە ،ھﻣﻮوﯾﺎن ﺗﻧﯿـــﺎ ﯾـــك ﺋﺎرەزووﯾـــﺎن ھﯾـــ ،ﺋوﯾﺶ ﻛﺎرﻛﺮدﻧ ﻟ ﭘﺎﻧﺘﺎﯾﯿﻛﺪا ﻓﺮاواﻧﺘﺮ ﻟ ﺳﻨﻮورە ﻧﯿﺸﺘﻤﺎﻧﯿﯿﻛﺎن. ھژاران و دەوﻣﻧﺪاﻧﯿﺶ ﺑﺎﺟﯽ ﺑﺘﻮاﻧﺎﯾﯽ دەﺳـــﺘﺑﮋﺮی دەﺳـــﺗﺪار دەدەن ﻛـــ ﻧﯾﺎﻧﺘﻮاﻧﯿـــﻮە ﭘﺮۆژەﯾﻛـــﯽ ھﺎوﺑش داڕﮋن. ﻟﻛﺎﺗﻜـــﺪا دوﻧﯿﺎ ﻟـــ دوای ﺟﻧﮕﯽ ﺟﯿﮫﺎﻧﯽ دووەﻣوە ﮔﯚڕاﻧﻜﺎرﯾﯽ ﻗﻮوﯽ ﺑﺧﯚوە ﺑﯿﻨﯿﻮە، ﻛﭼﯽ ﺋﻓﺮﯾﻘﺎی ﺑﺎﻛﻮور ﻟ ﮔﯚڕەﭘﺎﻧﻛدا وﻧ و وﺗﺎﻧﯽ ﺋو ﻧﺎوﭼﯾ ﺳـــﺑﺎرەت ﺑ ﭘﮕو
*
ﺑرھﻣﻜـــﯽ ﻛﺸـــﺘﻮﻛﺎﯿﯽ ھﻣﭼﺷـــﻦ و زۆرﺟﺎرﯾـــﺶ ﻛﻮاﻟﯿﺘﯿﯿﻛﯽ ﺑﺎﺷـــﯽ ھﯾ - ﻟ ﺑﻮاری داﻧودا داوﯾﺗﯿﯿـــ ﻛﻣﯽ ،-ھﺎوﺗﺎ ﻟﮔڵ دﯾﻤﻧﯽ ﺳـــرﻧﺠاﻛﺶ ﻛ ﺳـــﺎﻧ ﻣﻠﯿﯚﻧﺎن ﮔﺷـــﺘﯿﺎری ﺑﯿﺎﻧﯽ ﺑﯚ ﮔﺷـــﺘﻮﮔﻮزار رووی ﺗﺪەﻛن .داﻧﯿﺸﺘﻮاﻧﻜﯽ ﮔﻧﺞ ،ﺋﺎﺳﺘﯽ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯿﺎن ﻟدوای رزﮔﺎرﯾﯿوە ﺑﺷـــﻮەﯾﻛﯽ ﺑرﭼـــﺎو ﺑرزﺑﻮوەﺗـــوە .ﺗﺮاﻧﺰﯾﺴـــﯿﯚﻧﯽ دﯾﻤﯚﮔﺮاﻓﯽ -ﮔﯚڕاﻧﯽ رـــﮋەی ﻟداﯾﻜﺒﻮون و ﻣﺮدن ﻟ رﮋەﯾﻛﯽ زۆر ﺑرزەوە ﺑﯚ رﮋەﯾﻛﯽ ﺟﮕﯿﺮ -ﺑدﯾﮫﺎﺗﻮوە ،ﻣﻠﯿﯚﻧﺎن ﮔﻧﺞ دﻨ ﺑﻮاری ﻛﺎرﻛﺮدﻧوە ،ﻛﭼﯽ ھﺸـــﺘﺎ %50ی ﮔﻧﺠﺎن ﺑﻜﺎرن .ﺑﯚ دۆزﯾﻨـــوەی رﮕ ﭼﺎرەﯾك ﺑﯚ ﺋم ﻟﺸﺎوە ،ﭘﻮﯾﺴـــﺖ ﺑوە دەﻛﺎت ﺑﯚ دوو
ﺑﺟﺪﻦ ﺧﺎوەن دﯾﭙﻠﯚﻣﻛﺎﻧﻦ ،ھﻧﺪێ ﺟﺎر ﻧﯿﻮەﯾﺎن دەرﭼﻮوی ﻛﻮﻟﮋی ﺋﻧﺪازﯾﺎرﯾﻦ ،ﺑم ﻟـــ وﺗﯽ ﺧﯚﯾﺎن ﻛﺎرﯾﺎن دەﺳـــﺖ ﻧﺎﻛوﺖ. ﭼﻮﻧﻜ ﺋﯚﻟﯿﮕﺎرﻛﯿﯿﻛﺎن )دەﺳﺘﺑﮋﺮی ﺧﺎوەن دەﺳـــت و دەوﻣﻧﺪ( ﻛﺎرە ﺑﺎﺷـــﻛﺎﻧﯿﺎن ﻣﯚﻧﯚﭘﯚل ﻛﺮدووە و دەﯾﺒﺧﺸﻨ ﻛﻮڕ و ﻛﭽﺎﻧﯽ ﺧﯚﯾﺎن .ھﻣﻮو ﺳﺎﻜﯿﺶ ھﺷﺖ ﻣﻠﯿﺎر دۆﻻر وەﻛﻮ ﺳـــرﻣﺎﯾ ﻟو ﻧﺎوﭼﺎﻧـــ دەردەﻛﺮﺖ و دﺘ ﺳـــر ﺋو دوو ﺳـــد ﻣﻠﯿـــﺎر دۆﻻرەی ﻛ ﺗﺎﺋﺴـــﺘﺎ ﻟ ﺑﺎﻧﻜﻛﺎﻧﯽ دەرەوەدا ھﯾ. ھروەﻛﻮ ﺑڕﺰ ﻋﺑﺪوﻟەﺣﻤﺎن ﺣﺎﺟﯽ ﻧﺎﺳـــﺮ ﺑڕﻮەﺑری ﭘﺸﻮوی ﺑﺎﻧﻜﯽ ﺟزاﺋﯿﺮ دە: دﯾﺎردەی "دروﺳﺘﺒﻮوﻧﯽ ﺑﻮورژوازﯾﯿﻛﯽ ﻧﻮێ" ﻟ دەرەوەی ﺳـــﻨﻮوری ﻣﻏﺮﯾﺒـــﯽ ﮔورەدا ھﺳﺘﯽ ﭘﺪەﻛﺮﺖ.
ﭼﻧﺪ ﻛﯿﻠﯚﻣﺗﺮﻚ ﭘـــﺶ ﺋوەی ﺑﮕﯾﺘ وﺟـــﺪەی ﭘﺎﯾﺘﺧﺘـــﯽ ھرﻤـــﯽ رۆژھﺗﯽ ﺷﺎﻧﺸـــﯿﻨﯽ ﻣﻏﺮﯾـــﺐ ،رﺒـــﻮاران ﺗﻮوﺷـــﯽ ﺑﺎرودۆﺧﻜـــﯽ زۆر ﻧﺎھﻣـــﻮار دەﺑـــﻦ :رﮕﺎ ﺑـــرەو ﺟزاﺋﯿﺮ ﺑھﯚی ﻣﻛﯿﻨـــ و ﺋﺎﻣﺮی ﺋﯿﺸـــﻜﺮدﻧوە ﮔﯿـــﺮاوە ،ﭼﻧـــﺪ ﭘﯚﻟﯿﺴـــﻚ ﻟو ﻧـــﺎوەدا دەﺳـــﻮوڕﻨوە و ﺑﺪەﻧﮕﯿﯿﻛﯽ ﺳﯾﺮﯾﺶ ﺑﺎﯽ ﺑﺳر ﺋو ﺷﻮﻨدا ﻛﺸﺎوە. ﺋﻣـــ ﻟﻛﺎﺗﻜﺪا ﺋو ﺷـــﻮﻨ ﻛ دوو وﺗﯽ ﺋﻓﺮﯾﻘﺎی ﺑﺎﻛـــﻮور ﭘﻜوە دەﺑﺳـــﺘﺘوە، دەﺑﻮواﯾـــ وەك دەروازەﯾك ﻟﺑر ھﺎﺗﻮوﭼﯚ ﺟﻤﻤی ﺑﮫﺎﺗﺒﺎﯾـــ .ﺋم ﺑﺪەﻧﮕﯿﯿـــ ﺋﺎﻣﺎژە ﺑـــﯚ ﻧﺎﺟﯚری ﺋو ﭘﯾﻮەﻧﺪﯾﯿـــ دەﻛﺎت ﻛ ﺑ درﮋاﯾﯽ ﻧوەﯾك ﻟﻧﻮان رﯾﺒﺎت و ﺟزاﺋﯿﺮی ﭘﺎﯾﺘﺧﺘﺪا ھﯾ. ﺑم ﺑـــ ﭘﭽواﻧـــوە ،ﻛﺎﺗـــﻚ ﺑرەو ﺋوروﭘﺎ ﻟرزۆﻛﺎﻧ دﺘ ﭘﺸوە :ﻧﺎﺗﻮاﻧﺖ ﭘﺮۆژەی ﻓﯚﺳﻔﺎﺗﯽ ﻣﻏﺮﯾﺒﯽ و ﻏﺎزی ﺟزاﺋﯿﺮی ﺑﺎﺷﻮور دەﭼﯿﺖ ،ﻟ ﻓﯿﻜﯿﻚ دەﺑﯿﻨﯽ ﺳرﺑﺎزی ﺟزاﺋﯿﺮی ﺑ ھﻤﻨﯽ ﺋﺎودﯾﻮی ﺳـــﻨﻮور دەﺑﻦ ﺑﯚ ﺋوەی ﻟ ﺷﺎﻧﺸـــﯿﻦ ﻗﺎوەﯾـــك ﺑﺨﯚﻧوە ھﺎوﻛﺎری ﺑﻨﺪار ﭘﺸﻜش ﺑ دراوﺳﻜﺎﻧﯽ ﺑﺎﺷﻮوری ﺑﻜﺎت، ﺣوت ﺳـــد ﺳـــﺎڵ ﭘﺶ زاﯾﻦ و ﻟﮔڵ دروﺳـــﺘﺒﻮوﻧﯽ ﻗرﺗـــﺎج ،ﺋﻓﺮﯾﻘـــﺎی ﺑﺎﻛﻮور و ﻣﻏﺮﯾﺒﯿﯿﻛﺎﻧﯿـــﺶ ﺳـــرداﻧﯽ ﺋﺎﻣـــﯚزا دەﺳﺘﺑﮋﺮە ﺋوروﭘﯿﯿﻛﺎن و ﻣﺎﺳﻤﺪﯾﺎش زۆرﺟﺎر ﺗﺮس وەﻛـــﻮ ﯾﺎرﯾﻜرﻜﯽ ﺳـــﺘﺮاﺗﯿﮋی ﻟ ﺋﺎﺳـــﺘﯽ ﻛﯚﻣﺎرﯾﯿﻛﺎﻧﯿﺎن دەﻛـــن ﺑﺑ ﺋوەی ﻛس ﺟﯿﮫﺎﻧـــﺪا ﮔﺮﻧﮕﯽ ﺧﯚی ھﺑﻮوە :ﻟ ﺳـــدەی ﻟﺑﺎرەی ﺋم ﺳرداﻧﺎﻧوە ورﺗﯾك ﺑﻜﺎت. ﻟﺑراﻣﺒر "ﺋوﯾﺪﯾﻜ"ی ﺑﮕﺎﻧ ،ﻛ ﺑ ﺋﯿﺴﻼﻣﯽ رادﯾﻜﺎﻟﯽ ﺣﭬﺪەدا ،ﻛﺷـــﺘﯿﯿﻛﺎﻧﯽ ﺟزاﺋﯿﺮ و ﺗﻮﻧﺲ ﺋـــم ﺑﺰرﺑﻮوﻧی ﻛﻮﺗﻠی وﺗﺎﻧﯽ ﻣﻏﺮﯾﺒﯽ ﻛ ﺑـــ ﺳـــﺎﻟ ﺑﻧﻮﺑﺎﻧﮕـــﻦ ،ﻧﺎوﻧﯿﺸـــﺎﻧﯽ ﻋرەﺑﯽ ،ﻟﺳر ھﻣﻮو ﺑﻮارە ﺟﯚراوﺟﯚرەﻛﺎن دەﭼﻮﻨﻦ ،ﻟ دﯽ ﺧﻜﺪا دەﭼﻨﻦ ﻧﺟﯿﺒﺰادەﯾـــﺎن ﭘﺒﺧﺸـــﺮا – ژﻣﺎرەی ﺋو رەﻧﮕﯿﺪاوەﺗـــوە :وزە ،ﺑﺎﻧﻚ ،ﮔﻮاﺳـــﺘﻨوە، ﺋﯿﻨﮕﻠﯿﺰاﻧـــی ﻟ ﺳـــﺎﯽ 1660ﻟـــ وﺗﯽ ﺧﯚراك ،ﭘروەردە ،ﻛﻮﻟﺘﻮور و ﮔﺷﺘﻮﮔﻮزار. ﺋﺎﻮﮔـــﯚڕی ﺑﺎزرﮔﺎﻧـــﯽ ﻟﻧـــﻮان وﺗﺎﻧـــﯽ ﺷﻮﻨﯽ ﺧﯚﯾﺎن ﻟﺳـــر رﭽﻜی ﺑرﺷﻟﯚﻧ دەﯾی دﯾﻜ رﯾﺘﻤﯽ ﮔﺷﺳـــﻧﺪﻧﯽ ﺋﺎﺑﻮوری ﻣﻏﺮﯾﺐ و ﺟزاﺋﯿﺮ دەژﯾﺎن زﯾﺎﺗﺮﺑﻮو ﻟواﻧی ﺋﻓﺮﯾﻘـــﺎی ﺑﺎﻛـــﻮور %1،3ی ﻛﯚی ﺋﺎﻮﮔﯚڕە ) ،(3ھﯿﭻ ﺟﯚرە ﭘﺸـــﻨﯿﺎزﻜﯿﺎن ﭘﺸﻜش ﺑ ﻟ رﮋەی ﮔﺷـــﻛﺮدﻧﯽ ﭼﯿﻦ ﺑرزﺗﺮ ﺑﺘوە .ﻟ ﻛﯚﻟﯚﻧﻛﺎﻧﯽ ﺟﯿﮫﺎﻧﯽ ﻧﻮێ ﻧﯿﺸﺘﺟﺒﻮون، دەرەﻛﯿﯿﻛﺎﻧﯿـــﺎن ﺗﭙڕ ﻧـــﺎﻛﺎت ﻛ ﺋوەش ﯾﻛﺘـــﯽ ﺋورووﭘﺎ ﻧﻛـــﺮدووە .ﺋﺎﯾﺎ دەﻛﺮﺖ ﻟـــم واﻗﯿﻌـــدا ،ﻟﻧﻮﭼﻮوﻧـــﯽ دوو ﺧﺎڵ ﻟ) ﻣﺑﺳﺖ ﻟ ﺋﻣﺮﯾﻜﺎﯾ .(ھروەھﺎ ﺳرﻛﺮدە ﻧﺰﻣﺘﺮﯾﻦ رﮋەﯾ ﻟﺳـــر ﺋﺎﺳﺘﯽ ﺟﯿﮫﺎن .ﺋو ﻣزەﻧـــﺪەی ﺋـــوە ﺑﻜﺮﺖ ﻛ ﺋـــم وﺗﺎﻧ ﺑﻮاری ﮔﺷﺳﻧﺪن دا ﻟ ﺋﻧﺠﺎﻣﯽ داﺧﺴﺘﻨﯽ ﺋورووﭘﯿﯿﻛﺎﻧﯿﺶ ﺑﺷـــﻮەﯾﻛﯽ ھﺎوﺋﺎﺳﺖ دوو ﻛﯚﻧﻔﺮاﻧﺴی ﻛ ﻟﺑﺎرەی ﺋو ﻛﺸﯾوە ﭼﺎﻻﻛﺘﺮ ﺑراﻣﺒر ﺑ" رﭽﻜی ﺑرﺷـــﻟﯚﻧ -ﺳـــﻨﻮورەﻛﺎﻧﯽ ﻧﻮان ﺋم وﺗﺎﻧـــ ،ﺑﻮوەﺗ ﻣﺎﻣﯾـــﺎن ﻟﮔڵ ﺳـــرﻛﺮدە ﻣﻏﺮﯾﺒﯿﻛﺎن دەﻛـــﺮد ) .(5ﺋﻣۆ ،ﻣﻏﺮﯾﺒـــﯽ ﮔورە دەﺑ ﻟژﺮ ﻧﺎوی )ﻟﺗﭽـــﻮوی ﺑﺰرﺑﻮوﻧﯽ ﻛﻮﺗﻠی ﯾﻛﺘﯽ ﻟﭘﻨﺎو دەرﯾﺎی ﺳـــﭙﯽ ﻧﻮەڕاﺳـــﺖ" ﺗﺣدداﯾك. ﻟﭘﻨـــﺎو دۆزﯾﻨـــوەی ﻛﺎرﯾـــﺶ ،ھﻣﻮو ﺑرەوڕووی ﻧك ﺗﻧﮫﺎ داﺑاﻧﯽ ﺧﯚی ﺑﺘوە، وﺗﺎﻧـــﯽ رۆژﺋﺎوای ﻋرەﺑﯿﯿـــوە ﺑﯚ ﭘﯿﻨﮕﯽ ﺧﯚﯾﺎن ﺑﻨﻮﻨﻦ؟ ﺋم ﺑﯚﭼﻮوﻧ ﺟﯽ ﮔﻮﻣﺎﻧﻜﯽ ﺳـــﺎﻚ ھزاران ﻛس ﻟﻛﺎﺗﯽ ﭘڕﯾﻨوەﯾﺎن ﺑﻜﻮ ﺑرەوڕووی ﺋورووﭘﺎ و ھﻣﻮو ﺟﯿﮫﺎن ﺑﺎﻛـــﻮوری ﺋﻓﺮﯾﻘﺎ( ) (1ﺑﺳـــﺘﺮان و ھروەھﺎ زۆرە ).(4 ﻣﻏﺮﯾﺒﯽ ﮔورە ﺧﺎوەﻧﯽ زۆر ﺳرﭼﺎوەﯾ :ﺑ دەرﯾﺎی ﺳـــﭙﯽ ﻧﻮەڕاﺳﺘﺪا ﺑرەو ﺋوروﭘﺎ ﺑﺒﺘوە. راﭘﯚرﺗﻜﯽ ﭘﯾﻤﺎﻧﮕی ﭘﺘﺮﺳﯚن ) ،(2ھﻣﻮو ﺑﺎ ﺳـــرەﺗﺎ ﺑﺰرﺑﻮوﻧـــﯽ ﻣﻏﺮﯾﺒﯽ ﻋرەﺑﯽ ﺋﺎﻣﺎژە ﺑﯚ ﺋو ﺳـــﻮود و ﻗﺎزاﻧﺠﺎﻧ دەﻛن ﻛ وەﻛﻮ ﻧوت ،ﻏﺎز ،ﻓﯚﺳﻔﺎﺗﻜﯽ زۆر و ھروەھﺎ ﺗﻮوﺷـــﯽ ﻧﻮﻗﻤﺒﻮون دـــﻦ ،ﺋواﻧی وﺗﯿﺶ
ﻟﺑـــﻮاری وزەدا ﻟﻜﺪەﯾﻨـــوە .ﺟزاﺋﯿﺮ ،ﻟ دوای روﺳـــﯿﺎ و ﻧروﯾﺞ وﺗﯽ ﺳـــﯿﻣ ﻟ ھﻧﺎردەﻛﺮدﻧﯽ ﻏﺎز ﺑﯚ ﻛﯿﺸـــﻮەری ﺋوروﭘﺎ. ﺑﺗﻧﮫﺎ ﺷﺎﻧﺸـــﯿﻨﯽ ﻣﻏﺮﯾﺐ ﻧﯿﻮەی ﯾدەﮔﯽ ﺟﯿﮫﺎﻧﯽ ﻟـــ ﻓﯚﺳـــﻔﺎﺗﺪا ھﯾ .ﺑـــﯚ ﺋوەی ﺑﺸﻜﺮﺘ ﭘﯾﯿﻦ ،ﭘﻮﯾﺴﺘﯿﯽ ﺑ وزە و ﮔﯚﮔﺮد و ﺋﻣﯚﻧﯿﺎك دەﺑﺖ .ﺋم ﺳ ﭘﻜﮫﺎﺗﯾش ﻟ ﺟزاﺋﯿﺮدا ﺑﺷﻮەﯾﻛﯽ زۆر و ﺑ ﻧﺮﺧﻜﯽ ﻛم دەﺳـــﺘﺪەﻛون .ﯾﻛﻚ ﻟ ﺑﺎزاڕە ﮔورەﻛﺎﻧﯽ ﻓﯚﺳﻔﺎﺗﯿﺶ ﺟﮕ ﻟ ھﯿﻨﺪ و ﺑرازﯾﻞ و ﭼﯿﻦ، )ﻛﯚﻣی ﺷـــرﯾﻒ ﺑﯚ ﻓﯚﺳﻔﺎت(OCP -ە. ھﺎوﻛﺎری ﻟﻧـــﻮان ﺳـــﯚﻧﺎﺗﺮاﻛﯽ ﺟزاﺋﯿﺮی، ﻣﺑﺳـــﺖ ﻟ ﻛﯚﻣﭙﺎﻧﯿﺎی ﻧﯿﺸﺘﯿﻤﺎﻧﯿﯽ ﻧوﺗ ﻛ رۆﻜﯽ ﺳـــرەﻛﯽ ﻟ ﭘﯿﺸﺳﺎزﯾﯽ ﻧوﺗﺪا ھﯾـــ ،ھروەھـــﺎ ﻛﯚﻣـــی ﺷـــرﯾﻒ ﺑﯚ ﻓﯚﺳـــﻔﺎت ،دەﺗﻮاﻧﻦ ﻣﻏﺮﯾﺒﯽ ﻋرەﺑﯽ ﺑﻜﻧ ﻧﺎوﭼﯾﻛﯽ ﺑﻨڕەﺗﯽ ﺑﯚ ﺑرھﻣﮫﻨﺎﻧﯽ ﭘﯾﯿﻦ ﻛ ﻛﺒﺮﻛﯽ ﺟﯿﮫﺎن ﺑﻜﺎت و ﭼﻧﺪﯾﻦ ﻛﯚﻣﭙﺎﻧﯿﺎ و ﻛﺎرﮔی دﯾﻜ راﻛﺸـــﻦ ،وای راﻛﺸﺎﻧﯽ ﺳـــرﻣﺎﯾﮔﻮزاراﻧﯽ ھر ﭘﻨﺞ ﻛﯿﺸـــﻮەرەﻛ. ﺋﻣـــ ﺟﮕـــ ﻟـــ داﺑﯿﻨﻜﺮدﻧـــﯽ ژﻣﺎرەﯾﻛﯽ ﺑﺌﻧﺪازەی ھﻟﯽ ﻛﺎرﯾﺶ ﺑﯚ ھﺎووﺗﯿﺎن. ﻟو ﭘﺎداﺷـــﺘش ﺑﺘﺮازﺖ ﻛ ﺷﺎﻧﺸـــﯿﻨﯽ ﻣﻏﺮﯾـــﺐ ﺑـــﯚ ﺗﭙڕﯾﻨﯽ ﻏـــﺎزی ﺟزﺋﯿﺮ ﻟ رﮕـــی ھﯽ ﭘـــﺪرۆ دوران ﻓﺎرﻞ-ەوە ﻛ ﺑرەو ﺋﯿﺴﭙﺎﻧﯿﺎ دەﭼﺖ و ﺑﺳر ﺧﺎﻛﻛﯾﺪا ﺗﺪەﭘڕﯾـــﺖ ،ﻟﻧﻮان ﺋـــو دوو وﺗ ھﯿﭻ ﺟﯚرە ﭘﯾﻮەﻧﺪﯾﯿﻛـــﯽ ﺋﺎﺑﻮورﯾﯽ دﯾﻜ ﻧﯿﯿ. ﺗﻧﺎﻧـــت ،ﺑﯚڕﯾﯿﻛﯽ ﻏـــﺎزی دﯾﻜ ،ﻣﺪﻏﺎز، ﻣﺎوەﯾﻛﯽ دﯾﻜ دەﺳـــﺖ ﺑـــﻛﺎر دەﺑﺖ ﺑﯚ ﺋوەی ﺋﯿﺴـــﭙﺎﻧﯿﺎ و ﺟزاﺋﯿﺮ ،ﻟ رﮕی ﺋم ﺑﯚرﯾﯿـــ ﻏﺎزەوە ﺑﺷـــﻮەﯾﻛﯽ راﺳـــﺘوﺧﯚ ﭘﻜـــوە ﺑﺒﺳـــﺘﺘوە .ﺋﻣـــ ﻟﻻﯾك و ﻟﻻﯾﻛﯽ دﯾﻜش ،ﺗﻮاﻧﺎی ﺑﯚرﯾﯿﻛی ﭘﺸﻮو ﺗﺎﺋﺴﺘﺎ ﺑ ﺗواوی ﺑﻛﺎرﻧھﻨﺮاوە. ﺋﺴـــﺘﺎ ﺑﺎ ﺳـــﯾﺮی زﯾﺎﻧﻛﺎﻧﯽ ﺑﺰرﺑﻮوﻧﯽ
MONDE MONDE LE
19 ﻣﻏﺮﯾﺐ ﻟـــڕووی ﺋﯚﺗﯚﻣﺒﯿﻠـــوە ﺑﻜﯾﻦ .ﺑ ﺧﯾﺎﯽ ھﯿﭻ ﺳرﻛﺮدەﯾﻛﯽ ﺟزاﺋﯿﺮدا ﻧﺎﯾﺖ ﻛ ﺳـــﻨﺪوﻗﻜﯽ ﺳـــﯿﺎدی ) (6داﺑﻤزرﻨ ﺑﯚ ﺋوەی ﺑﺗﺎﯾﺒت ﻟﻛﺎﺗﯽ ﺋم ﻗﯾﺮاﻧ داراﯾﯿی ﺋﺴﺘﺎدا ،ﺑﺷـــﻮەﯾﻛﯽ ﺳﺘﺮاﺗﯿﮋی ﺑﯚ ﻧﻤﻮوﻧ ﻟ ﻛﯚﻣﭙﺎﻧﯿـــﺎی رﯾﻨﯚدا ﯾﺎن ھر ﻛﯚﻣﭙﺎﻧﯿﺎﯾﻛﯽ ﻧﻮدەوﺗـــﯽ دﯾﻜـــ ﺑﯿﺨﺎﺗ ﺋﯿﺸـــﻜﺮدﻧوە، ﺑﯚ ﺋـــوەی ﺋو ﺗﻛﻨﻟﯚژﯾﺎﯾـــ ﺑﯚ ﻻی ﺧﯚی ﺑﮕﻮازﺘوە ،دﯾﺎرە ﺋﺴﺘﺎ ﮔﻮاﺳﺘﻨوەﯾﻛﯽ ﻟم ﺟﯚرە داواﻛﺎری زۆر ﻟﺳـــرە .ﺑدەﺳﺘﮫﻨﺎﻧﯽ ﺑﺷـــﻜﯽ ﺳـــرﻣﺎﯾی رﯾﻨـــﯚ و ھروەھـــﺎ داﻧﻮﺳـــﺘﺎﻧﺪن ﻟﮔڵ ﺷﺎﻧﺸـــﯿﻨﯽ ﻣﻏﺮﯾﺒﯽ ﺑﯚ ﺋـــوەی ﭘﺮۆژەی ﺗﻧﺠ - ﺋو ﻛﺎرﮔﯾ ﺑﯾﺎرە ﻟ ﺋﺴﺘﺎوە ﺑﯚ ﺳـــﺎﯽ 2012ﺑﮕﺎﺗ ﺋﺎﺳﺘﻚ ﻛ ﻟ ﺗﻮاﻧﺎﯾﺪا دەﺑﺖ ﺳﺎﻧ ﭼﻮار ﺳد ھزار ﺋﯚﺗﯚﻣﺒـــﻞ ﺑرھﻣﺒﻨ -ﺑﻜﺎﺗ ﻛﯚﻣﭙﺎﻧﯿﺎﯾﻛﯽ ھﺎوﺑش ﻟﮔڵ ﻓرەﻧﺴـــﺎ .ﻛـــ ﺑﯿﺮی ﻟﻣ ﻛﺮدووەﺗوە؟ ﺑرﭘرﭼﺪاﻧـــوەی ﺗـــواوی ﺟزاﺋﯿـــﺮ ﺑﯚ وەﮔڕﺧﺴﺘﻨﯽ ﺳرﻣﺎﯾﮔﻮزارﯾﯿﻛﯽ ﺳﺘﺮاﺗﯿﮋی ﻟم ﺷـــﻮەﯾ ﺑـــﯚ دوو ھـــﯚﻛﺎر دەﮔڕﺘوە: ﺋﯿﺮادەی ﻛﯚﻧﺘﺮۆﻜﺮدن و دەﺳﺖ ﺑﺳرداﮔﺮﺗﻨﯽ رەھﺎی ھﻣﻮو ﺳرﭼﺎوەﻛﺎﻧﯽ ﺋﺎﺑﻮورﯾﯽ وت. ﺋﻣـــش ھﻣـــﻮو ﺋﺎﻮﮔﯚڕﻜﯽ ﺋﺎﺑـــﻮوری ﻛ رﻜﺨﺴـــﺘﻨﯿﺎن ﭘﻮﯾﺴﺘﯽ ﺑ ﺷـــﻓﺎﻓﯿﯿت و ﭘﯾەوﻛﺮدﻧﯽ ﭼﻧﺪ ﯾﺎﺳـــﺎﯾﻛﯽ ﻧﻮدەوﺗﯽ
ﺳﯿﺴﺘﻣﻜﯽ ھﻧﺪ ﺳﯾﺮ ﺑﯚ وەرﮔﺮﺗﻨﯽ ﭬﯿﺰە داﻧﺮاوە ﻟ ﻣﻏﺮﯾﺒﯽ ﮔورە ﻛ ﻓﺮاﻧﺲ ﻛﺎﻓﻜﺎﻣﺎن ﺑﯿﺮدەﺧﺎﺗوە ﺑﺎوەڕﭘﻜـــﺮاو ھﯾـــ ،وەدەردەﻧـــﺖ .دووەم ھـــﯚﻛﺎر ﺗﺎﯾﺒﺗ ﺑ ﻧﺑﻮوﻧﯽ ﻛﺳـــﺎﻧﯽ ﺑﯿﺮﺗﯿﮋ ﻟ ﻧﻮ ﻛﺎﯾـــی ﺣﻮﻛﻤاﻧﯿﺪا ،ﻛﺳـــﺎﻧﻚ ﻛ ﭘﺸﺒﯿﻨﯽ ﺳـــﯿﻨﺎرﯾﯚﯾﻛﯽ ﻟم ﭼﺷﻨ ﺑﻜن. ﺳـــرﻛﺮدەﻛﺎﻧﯽ ﺷﺎﻧﺸـــﯿﻨﯽ ﻣﻏﺮﯾﺒﯿـــﺶ ﺑﯚ ھﻣﺎھﻧﮕﯿـــﯽ ﻟ ﭘﺮۆژەی وادا ،ﺧﯚﯾﺎن ﻣﺎﻧﺪوو ﻧﺎﻛن. ﺋـــم ﺑﺰرﺑﻮوﻧی ﻣﻏﺮﯾﺒﯽ ﮔورە ﻟﺳـــر ﭘﯿﺸﺳـــﺎزﯾﯽ ﺧﯚراﻛﯿـــﺶ رەﻧﮕﯿﺪاوەﺗـــوە. ﺑـــﯚ ﻣﺎوەﯾﻛﯽ زۆر ،ﭘﯿﺎدەﻛﺮدﻧﯽ ﺳﯿﺎﺳـــﺗﯽ ﺗﺳـــﻜﺌﺎﻣﺰ ﻟ ﺑﻮاری ﺳﯿﺎﺳﺗﯽ ﻛﺸﺘﻮﻛﺎﯽ ھﺎوﺑﺷـــﺪا ﺗﮔـــرە و ﮔﺮﻓﺘـــﯽ ﻟﺑـــردەم ﻧﺎردﻧـــدەرەوەی ﻣﯿﻮە )ﺑـــ ﺗﺎﯾﺒت ﻟﯿﻤﯚ و ﭘﺮﺗﻗﺎڵ و ﺳـــﻨﺪی -ﭘﻣﭙﻠﻤﻮس( و ﺗﻣﺎﺗی ﺋﻓﺮﯾﻘﺎی ﺑﺎﻛﻮور ﺑرەو ﺋوروﭘﺎ ،دروﺳﺘﻜﺮدووە. ﺑـــم ﻛﯚﻣـــﻚ ھـــﯚﻛﺎر ﯾﻛﺪەﮔﺮﻧوە ﺑﯚ ﺳـــراوژﺮﻛﺮدﻧﯽ ﺑﺎرودۆﺧﻛـــ ،ﻟواﻧـــ :ﺑ ﺑدﯾﮫﺎﺗﻨـــﯽ ﻛﺮاﻧوە و ﺋـــﺎزادی ،ﺑرﭘﺎﺑﻮوﻧﯽ ﮔﯚڕاﻧﻜﺎرﯾـــﯽ ﺑﻨڕەﺗـــﯽ ﻟ ﺑـــﻮاری رەﻓﺘﺎری ﺑﻛﺎرھﻨﺎﻧﯽ ﺧـــﯚراك ﻟﻻﯾن داﻧﯿﺸـــﺘﻮاﻧﯽ ﻣﻏﺮﯾﺒـــﯽ ﮔورەوە ،ﮔﯚڕاﻧﻜﺎرﯾﯽ ﺳـــﺘﺮاﺗﯿﮋی ﻛﯚﻣﭙﺎﻧﯿﺎ ﻓﺮە ﻧﺗوەﻛﺎﻧﯽ ﭘﯿﺸﺳﺎزی ﺧﯚراك، وەﺳـــﺘﺎﻧﯽ ﻛﯚﻣﻛـــﯽ رۆژﺋﺎوا ﺑـــﯚ ھﻧﺎردﻧﯽ داﻧو و ﺳـــرھﺪاﻧﯽ ﻧوەﯾﻛﯽ ﻧﻮێ ﻟ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﺎﻧﯽ ﺳرﺑﺧﯚ ﻟ ھرﺳ دەوﺗﺪا. ﺋﺎﻮﮔﯚڕﻛـــﺮدن ﻟﻧﻮ ﺧﻮدی ھﻣﺎن ﻛرﺗﯽ ﭘﯿﺸﺳـــﺎزﯾﺪا -و ﭘﯿﺸﺳﺎزی ﺧﯚراﻛﯿﺶ ﻟم ﯾﺎﺳـــﺎﯾ ﺑدەر ﻧﯿﯿ -ﺑﺷﻮەﯾﻛﯽ ﺟوھری ﺑﺷـــﺪاری ﻟ ﻧﺷـــﻮﻧﻤﺎی ﺋﺎﺑﻮورﯾﺪا دەﻛﺎت: ﻣﻏﺮﯾﺒﯽ ﮔـــورە دەﻛﺮﺖ ﺑﺒﺘ ﻻﺑﯚرﻜﯽ ﺑ ﺋﯿﻤﺘﯿﺎز و ﭘﯿﺸﺳﺎزﯾﯽ ﺧﯚراﻛﯿﺶ ﭘﯾﻮەﻧﺪی ﺑ ﻛرﺗﻜوە ھﯾ ﻛ ﭘﻮﯾﺴﺘﯽ ﺑ ﻛﺮﻜﺎرﻜﯽ زۆر دەﺑﺖ .ﻟﺮەدا ﺑﯚ ﺗﮕﯾﺸـــﺘﻦ ﻟ راددەی ﺋـــو ﺋﺎﻮﮔﯚڕی ﺗﻛﻨﻟﯚژی و ﺑﺎزاڕی ھﻧﺎردن و زەﻧﮕﯿﻨﯿی ﻛ ﭘﯾﻮەﻧﺪﯾﯿ ﻧﻮﯿﻛﺎﻧﯽ ﻧﻮان ﻛﯚﻣﭙﺎﻧﯿﺎﻛﺎﻧـــﯽ ﻛرﺗﯽ ﺗﺎﯾﺒﺗـــﯽ ﻧﺎوﭼﻛ و ﺋورووﭘﺎ دروﺳـــﺘﯿﺪەﻛن ،ﺋوەﻧﺪە ﺑﺳ ﻛ ﺗﻣﺎﺷﺎی ﮔﺷﺳﻧﺪن و ھﻧﺎردﻧﯽ ﺑرﭼﺎوی رۆﻧﯽ زەﯾﺘﻮوﻧﯽ ﺗﻮﻧﺴﯽ ﺑﻜﯾﻦ ﻟﮔڵ ھﺎوﻛﺎرﯾﯽ ﻧﻮان ﻛﯚﻣﭙﺎﻧﯿﺎ ﺗﻮﻧﺴـــﯽ و ﺋﯿﺴﭙﺎﻧﯿﯿﻛﺎن ﻟم ﻛرﺗدا ،ھروەھﺎ ﺳرھﺪان و ﻧﻮﺒﻮوﻧوەی ﺋو رەزاﻧـــی ﻛ ﺑﯚ ﻣﺎوەﯾﻛـــﯽ دوورودرﮋ ﻓراﻣﯚﺷـــﻜﺮاﺑﻮون ،ﺗﻧﺎﻧـــت رەزەﻛﺎﻧـــﯽ ﺟزاﺋﯿﺮﯾﺶ. ﺑﺑ ﻛﺮدﻧوەی ﺳﻨﻮورەﻛﺎن ﭼﯚن دەﻛﺮﺖ ﺑﺷـــﻮەﯾﻛﯽ ﭘﯚزەﺗﯿـــﭫ ﺳـــرﻣﺎﯾﻛﺎﻧﯽ ﺋـــو ﻧﺎوﭼﯾـــ ﺑﻛﺎرﺑﮫﻨﺮـــﻦ؟ ﭼـــﯚن ﺋو ھﻣـــﻮو زەﻧﮕﯿﻨﯿی ﻛ ﻟﺑﻮاری راوەﻣﺎﺳـــﯽ و ﺋﺎژەﺪارﯾـــﺪا دﺘـــدی ﺑﭙﺎرﺰرـــﺖ؟ ﭼﯚن دەﻛﺮﺖ ﺑﺷـــﻮەﯾﻛﯽ ﺑﺎش ﺳﺎﻣﺎﻧﻛﺎﻧﯽ ﺋﺎو ﺑﻛﺎرﺑﮫﻨﺮـــﻦ؟ ﭼﯽ ﺑﻜﺮﺖ ﺑـــﯚ ﺋوەی ﺋم
ﻧﺎوﭼﯾ ﻛ ﻧﻮﻗﺴـــﺎﻧﯽ ﻟـــ داﻧودا ھﯾ ﭘﺸـــﺖ ﺑﺧﯚی ﺑﺒﺳـــﺘ؟ دەرﺋﻧﺠﺎﻣﻛﺎﻧﯽ ﺟﯿﮫﺎﻧﮕﯿـــﺮی ﮔﻮﻣﺎن و دوودـــﯽ ﺑراﻣﺒر ﺑ ﻧﺷﻮﻧﻤﺎﻧﯽ ﺋﺎﺑﻮوری دروﺳـــﺘﺪەﻛﺎت :ﮔﺮﻓﺘﯽ )ﺋﯚ .ژێ .ﺋﻢ( ﻣﺑﺳـــﺖ ﻟـــو ﺋﯚرﮔﺎﻧﺎﻧﯾ ﻛـــ ﻟڕووی ﺟﯿﻨﺎﺗوە ﮔﯚڕاﻧﻜﺎرﯾﯿﺎن ﻟﺳـــر دەﻛﺮـــﺖ ،ﮔﯚڕاﻧﻜﺎرﯾﯽ ﺋﺎووھـــوا ،ﻧﺮﺧﯽ وزە و ﮔﺮﻓﺘـــﯽ ﻛﯚﻧﺘﺮۆﯽ ﺋﺎﻓﺎت .ﻟ ﺟﯿﮫﺎﻧﻜﺪا ﻛ ﻧﺮﺧﯽ زەﺧﯿـــﺮە ﻟﺑرزﺑﻮوﻧوەداﯾ ،ﻣﻏﺮﯾﺒﯽ ﮔورە وەﻛـــﻮ داواﻛﺎرﻜﯽ ﮔﺮﻧﮕـــﯽ داﻧو ﻟﺑر ﻣﺗﺮﺳـــﯿﺪاﯾ .ﮔﺸـــﺖ ﺋو ﺋﯿﻤﻜﺎﻧﯿﯿﺗ ﭘﯚزەﺗﯿﻔﺎﻧی ﻛ ﺟﯿﮫﺎﻧﮕﯿﺮی دەﯾەﺧﺴـــﻨ دەﺑﺖ ﺳﻮودی ﻟﻮەرﮔﯿﺮﺖ و ھروەھﺎ ﺧﯚ ﻟ ﮔﺸﺖ ﻛﺎرﯾﮕرﯾﯿ ﻧﮕﺗﯿﭭﻛﺎﻧﯿﺸﯽ ﺑﭙﺎرﺰرێ، ﺑﯚ ﺋوەی ﺑﺒﺘ ھﯚﻛﺎر ﺑﯚ ﯾﺎرﻣﺗﯿﺪاﻧﯽ ﭼﯿﻨ ھژارە دەﺷﺘﻨﺸﯿﻨﻛﺎن :ھﻣﻮو ﭘﺸﻜوﺗﻨﻜﯽ ﻛرﺗﯽ ﻛﺸﺘﻮﻛﺎﯿﺶ ﻣﺎوەی ﻧﻮان ﮔﻮﻧﺪﻧﺸﯿﻦ و ﺷﺎرﻧﺸﯿﻨﻛﺎن ﻛم دەﻛﺎﺗوە. ﺷﺎﻧﺸﯿﻨﯽ ﻣﻏﺮﯾﺐ و ﺗﻮﻧﺲ ﺑرھﻣﯽ ﺧﯚراك ﺑـــﯚ ﺋوروﭘﺎ و ﺋوﻻﺗﺮﯾـــﺶ دەﻧﺮن .ﺗﻧﺎﻧت ﻟ ﺟزاﺋﯿـــﺮ ،ﺳـــرﻣﺎﯾﮔﻮزاری ﺗﺎﯾﺒت ﻟم ﻛرﺗدا ﺑﺷـــﻮەﯾﻛﯽ ﺧﺮا ﻟ زﯾﺎدﺑﻮوﻧﺪاﯾ. ﮔﺸـــﺖ ﺋم دﯾﺎرداﻧ ﭘﭽواﻧـــی ﺋﺎﻮﮔﯚڕە ﻧﻮ -ﻧﺎوﭼﯾﯿﻛﺎﻧﻦ ﻛ ﻟ ﺋﺎﺳـــﺘﻜﯽ ﻧﺰﻣﺪاﯾ- ﺋﮔر ﻣﺎددە ھﯚﺷﺒرەﻛﺎن وەﻛﻮ ﭘﯿﺸﺳﺎزﯾﯽ ﺧﯚراك ﺣﺴﺒﯽ ﺑﯚ ﻧﻛﺮﺖ! ﺧﺎوەن ﺑﺎزرﮔﺎﻧ ﻣﻏﺮﯾﺒﯿﻛﺎﻧﯽ ﻛرﺗﯽ ﺗﺎﯾﺒت ﺧﯚﯾﺎن ﻟﻧﻮان دوو ﺣﺎﺗـــﺪا دەدۆزﻧـــوە :ﻟﻻﯾك ﺗﻤﻮﺣﯽ ﺑﺴـــﻨﻮورﯾﺎن ﻟﭘﻨـــﺎو دروﺳـــﺘﻜﺮدﻧﯽ ﻛﺎر و ﭘﺮۆژەی ھﺎوﺑش چ ﻟﺳـــر ﺋﺎﺳﺘﯽ ﻧﺎوﭼﯾﯽ و چ ﻟﺳـــر ﺋﺎﺳـــﺘﯽ ﻧﻮدەوﺗﯽ ،ﻟﻻﯾﻛﯽ دﯾﻜش ﺋو ﻛﯚﺳـــﭗ و ﺗﮔراﻧـــی ﻟﭘﻨﺎو ﮔﯾﺸﺘﻦ ﺑم ﺋﺎﻣﺎﻧﺠ ﺑرەوڕووی دەﺑﻨوە. ﻟم ﻛرﺗ و ﻟ ﻛرﺗﯽ دﯾﻜﺷﺪا ،ﺋﮔر ﺑﺘﻮ دەوت ھوﯽ رﻜﺨﺴـــﺘﻨﯽ ﭘﯾﻮەﻧﺪﯾﯿﻛﺎن ﻧـــدات ،ﺋوا ﺷﺎﻧﺸـــﯿﻨﯽ ﻣﻏﺮﯾـــﺐ و ﺗﻮﻧﺲ ھوـــﯽ ﮔﺷـــﭘﺪاﻧﯽ ھﺎوﻛﺎرﯾـــﯽ ﺧﯚﯾﺎن و ھﻧﺎردﻧ دەرەوە ﻟ ﺋﺎﺳـــﺘﯽ ﺟﯿﮫﺎﻧﯿﺪا دەدەن و ﭼﻧﺪﯾﻦ ﭘﺮﺳـــﯽ ﮔﺮﻧﮕﯽ ھﺎوﺑﺷـــﯿﺶ ﺑﺑ وەم دەﻣﻨﻨوە .ﺳـــﻣرەﯾﯽ ﺋم ﺑﺎرودۆﺧ ﻟوەداﯾـــ ﻛـــ داواﻛﺎری ﻟﺳـــر ﻛﻮﻟﺘﻮوری ﺧﻮاردەﻣﻧـــﯽ )ﻛﻮﻟﯿﻨﺮ(ی ﻣﻏﺮﯾﺒﯽ ﮔورە و وﺗﺎﻧﯽ ﻛﻧﺎری ﺣوزی ﻧﻮەڕاﺳﺖ ﺗﺎ دﺖ ﻟ ﺟﯿﮫﺎﻧﺪا زﯾﺎد دەﺑﺖ .ﺋم ﻛﻮﻟﺘﻮورە ھﺎوﺑﺷ رەﮔﮫﺎژووە ﻟ ﻣـــﮋوودا ﻧﺎﻛﺮﺖ وەﻛﻮ ﺑھﺎی ﺳـــرﺑﺎر ﺳـــﯾﺮ ﺑﻜﺮﺖ )ﻣﺑﺳﺖ ﻟ ﺑھﺎی ﺳرﺑﺎر :ﺳرﻣﺎﯾﮔﻮزاری ،ﺑرھﻣﮫﻨﺎن ،ﺑﻮاری ﻛﺎر( ﺋﮔر ﺑﺘﻮ ھﻧﺪێ ﻛﯚﻣﭙﺎﻧﯿﺎ ﻟ ﺋﺎﺳـــﺘﯽ ﻣﻏﺮﯾﺒﯽ ﮔورە دروﺳـــﺖ ﻧﻛﺮﻦ ﻛ ﻟﮔڵ ﻛﯚﻣﻚ ﻛﯚﻣﭙﺎﻧﯿﺎی ﻓﺮەﻧﺗوەدا ﻛ دەﻣﻜ ﻟو ﻧﺎوﭼﯾدا ﭼﺎﻻﻛﻦ ،ﻟ ھﺎوﺋﺎھﻧﮕﯽ داﺑﻦ. ﻟ ﻛﯚﺗﺎﯾﯿﺸـــﺪا ،ﺋوەی ﺳـــرﻧﺠﯽ ﭼﺎودﺮ رادەﻛﺸـــ ﺋوەﯾـــ ﻛ ﺳﯿﺎﺳـــﺗﻤداراﻧﯽ ﻣﻏﺮﯾﺒﯽ ﮔورە ﮔﺮﻧﮕﯿﯿﻛﯽ ﺋوﺗﯚ ﺑ دﯾﺎﺳﭙﯚرا )رەوەﻧﺪ(ی زۆرو زەوﻧﺪ و ﺑھﺮەﻣﻧﺪی ﺧﯚﯾﺎن ﻧـــﺎدەن ﻛ ﺑ وﺗﺎﻧﯽ ﺋوروﭘـــﺎ و ﺋﻣﺮﯾﻜﺎ و رۆژھﺗـــﯽ ﻧﻮەڕاﺳـــﺘﺪا ﺑوﺑﻮوﻧﺗوە .ﺋم رەﻓﺘـــﺎرە ﺗـــواو ﭘﭽواﻧی ھﯿﻨﺪﺳـــﺘﺎن و وﺗﯽ ﭼﯿﻨ .دەﺳـــت ﺋو دەروازە ﮔﺮﻧﮕ ﻓراﻣـــﯚش دەﻛﺎت ﻛـــ دەﻛﺮـــﺖ ﺑـــڕووی ﺟﯿﮫﺎﻧﺪا ﺑﯿﻜﺎﺗوە ،ﺋو ﮔﻧﺠﺎﻧی ﻛ دەﻛﺮﺖ ﺑﺒﻨـــ ﭘﺮد ﻟﻧﻮان دەرەوە و ﻧـــﺎوەوەدا .ﺋو ﻣﻏﺮﯾﺒﯿﺎﻧی ﻛ ﻟـــ دەرەوە دەژﯾﻦ ،ھﻣﻮو ﺳﺎﻚ دوو ﺑ ﻗد ﮔﺸﺖ ﺋو ﺳرﻣﺎﮔﻮزارﯾﯿ ﺑﯿﺎﻧﯿﯿﺎﻧی ﻛ راﺳـــﺘوﺧﯚ ﻟﮔڵ ﺋو وﺗدا ﻟ ﭘﯾﻮەﻧﺪﯾﺪان ﺳـــرﻣﺎﯾ ﺑﯚ وﺗﺎﻧﯽ ﺧﯚﯾﺎن دەﮔﻮازﻧوە ،رەوەﻧﺪی ﻣﻏﺮﯾﺒﯽ ﺷش ﻣﻠﯿﺎر ﯾﻮرۆ ﺳـــرﻣﺎﯾی ﻟـــ ﺑﺎﻧﻜﻛﺎﻧـــﯽ ﻣﻏﺮﯾﺒﺪا ھﯾ ،ﻛ رﮋەی %38ی ﺳرﺟم ﭘﻜﺪﻨ. ﺷﺎﻧﺸـــﯿﻨﯽ ﻣﻏﺮﯾﺐ و ﺟزاﺋﯿﺮ و ﺗﻮﻧﺲ ﻛی داوا ﻟـــ رەوەﻧﺪی ﺧﯚﯾـــﺎن دەﻛن ﺑﯚ ﺋوەی ﺑﺒﻨ ﺑﺎﯿـــﯚزی ﻧﯚژەﻧﻜﺮدﻧوەی وﺗﻛﺎﻧﯿﺎن؟ دەﺑ ﻛـــی ﻟ ﻣﻏﺮﯾﺒﯽ ﮔـــورەش ﺗﯚڕﻜﯽ ھﺎوﭼﺷـــﻨﯽ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﺎﻧﯽ ھﯿﻨﺪی The Indus Entrepreneurs دروﺳﺖ ﺑﻜﺮﺖ؟ ﺋم ﺗﯚڕە ھﯿﻨﺪﯾﯿ ﻟﺳﺎﯽ 1992ﻟ ﺳـــﯿﻠﻜﯚن ﭬﺎﻟ دروﺳﺘﻜﺮاو زﯾﺎﺗﺮ ﻟ دواﻧﺰە ھزار ﺋﻧﺪام ﻟﺧﯚ دەﮔﺮﺖ ﻛ ﺳر ﺑ ﭼﻮاردە وﺗﻦ ).(7 ھرﭼـــﯽ ﺋوروﭘﺎﺷـــ ﻟرزۆﻛﺎﻧـــ دﺘـــ ﭘﺸـــوە :ﻧﺎﺗﻮاﻧـــﺖ ﭘـــﺮۆژەی ھـــﺎوﻛﺎری ﺑﻨﺪار ﭘﺸﻜش ﺑ دراوﺳﻜﺎﻧﯽ ﺑﺎﺷﻮوری ﺧـــﯚی ﺑـــﻜﺎت ،دەﺳـــﺘﺑﮋﺮە ﺋوروﭘﯿﯿﻛﺎن و ﻣﺎﺳـــﻤﺪﯾﺎش زۆرﺟـــﺎر ﺗـــﺮس ﻟﺑراﻣﺒر "ﺋوﯾﺪﯾﻜـــ"ی ﺑﮕﺎﻧـــ ،ﻛـــ ﺑ ﺋﯿﺴـــﻼﻣﯽ رادﯾﻜﺎﻟﯽ دەﭼﻮﻨﻦ ،ﻟ دﯽ ﺧﻜﺪا دەﭼﻨﻦ. ﻟﻻﯾﻛﯽ دﯾﻜﺷـــوە ،ﺳﯿﺴـــﺘﻣﻜﯽ ھﻧﺪ
ھورەﺑﺮوﺳﻜی ﻣﻏﺮﯾﺐ
ﺳـــﯾﺮ ﻟﻣـــڕ وەرﮔﺮﺗﻨﯽ ﭬﯿﺰە داﻧـــﺮاوە ﻛ ﻓﺮاﻧﺲ ﻛﺎﻓﻜﺎﻣـــﺎن ﺑﯿﺮدەﺧﺎﺗوە .ﺋم ﺣﺎﺗ وا دەﻛﺎت ﻛـــ دەﺳـــﺘﺑﮋﺮﯾﺶ ﻧﺗﻮاﻧﺖ ﺑ ﺋﺎﺳﺎﻧﯽ ھﺎﺗﻮوﭼﯚ ﺑﻜﺎت .ﺋوروﭘﺎ ﭼﺎوی ﺑراﯾﯽ ﻧﺎدات ﻛ ﺋﻓﺮﯾﻘﺎی ﺑﺎﻛﻮور وەك ﭼﺎرەﺳرﻚ ﯾﺎن ﺑﺷﻚ ﻟ وەﻣﯽ ﻧﯿﮕراﻧﯿﯿﻛﺎﻧﯽ ﺧﯚی ﺑﺒﯿﻨ ﻟ ﺑراﻣﺒر ﭘﯿﺮﺑﻮوﻧﯽ داﻧﯿﺸﺘﻮاﻧﻛی و ھروەھـــﺎ ﻟﺑراﻣﺒـــر ھﻜﺸـــﺎﻧﯽ ھﺰی ﺋﺎﺑﻮورﯾﯽ وﺗﯽ ﭼﯿﻨﺪا.
* ﺗﻮﮋەر ﻟ ﺳــــﻧﺘری ﻟﻜﯚﯿﻨوەی ﺟﯿﮫﺎﻧﯽ، ﺑرﺷﻟﯚﻧ
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ
وەرﮔاﻧﯽ :ﺋﺣﻤدی ﻣﻻ
ﻓﺒﺮﯾﻮەری ﻓﺒﺮﯾﻮەری diplomatique2010 2010 diplomatique ﻛﻮردی
LE
ﻛﻮردی
ﻓﯚﺗﯚ :ﺣﺳن ﺣﺟﺎج �ـــــ
ژﺪەر و ﭘراوﺰەﻛﺎن: (1) “ Du coût du Non Maghreb au Tigre Nord Africain » IEMed et ToledoPax، Madrid، mai 2006 et Barcelone، novemmbre 2007. www.toledpax.org. (2) Maghreb Regional and Global Integretion : A dream to be fulfilled، Peterson Institut for Global Economics، Washington DC، octubre 2008، www. petersoninstitut.org. ) (3رﭽﻜی ﺑرﺷﻟﯚﻧ ﺑ دەﺳﭙﺸﺨری ﯾﻛﺘﯽ ﺋورووﭘﯽ و 10وﺗﯽ ﻛﻧﺎری ﺳر دەرﯾﺎی ﺳﭙﯽ ﻧﺎوەڕاﺳـــﺖ )ﺑ دەﺳﺗﯽ ﻓﻟﺳﺘﯿﻨﯿﺸوە( ﻟﺳـــﺎﯽ 1995داﻣزرا .ﭘﯾﻮەﻧﺪی ﺑوەوە ھﺑﻮو ﻛ ﻗﺴـــﻛرﻜﯽ ھﺎوﺑش ﻟ ﺑﻮاری ﺋﺎﺑﻮوری و ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﻛﻮﻟﺘﻮورﯾﺪا ﻟ ﻧﻮان وﺗﺎﻧﯽ ھردوو ﻻی ﻛﻧﺎری دەرﯾﺎ ﺑرﻗرار ﺑﺖ .ﺳـــرﻧﻛوﺗﻨﯽ داﻧﻮﺳـــﺘﺎﻧﺪﻧﯽ ﻧﻮان ﺋﯿﺴـــﺮاﺋﯿﻞ و ﻓﻟﺳﺘﯿﻨﯿﯿﻛﺎن رﮕﺮ ﺑﻮو ﻟ ﺑردەم ﺋم ﭘﺮۆﺳﯾ .ﻟ13 ی ﺗﻣﻮوزی 2008ﺑ دەﺳﭙﺸﺨری ﻧﯿﻜﯚﻻ ﺳـــﺎرﻛﯚزی "رﭽﻜی ﺑرﺷﻟﯚﻧ -ﯾﻛﺘﯽ ﻟﭘﻨﺎو ﺣوزی ﺳﭙﯽ ﻧﺎوەڕاﺳﺖ" راﮔﯾﻨﺪرا، ﺑم رووﺑرووی ھﻣﺎن ﺋو ﺗﮔرە ﺳﯿﺎﺳﯿﯿﺎﻧ ﺑﻮوەوە. ) (4ﺋوەش راﺳـــﺘ ،رەھﻧﺪە ﺋﺎﺳﺎﯾﺸـــﺨﻮازﯾﯿﻛﺎﻧﯽ ﯾﻛﺘﯽ ﺋورووﭘـــﯽ ﺑراﻣﺒر ﺑ وﺗﺎﻧﯽ دەوری دەرﯾﺎی ﻧﺎوەڕاﺳﺖ ،ﺑﻮوە ﺟﯽ دوودﯿﯽ ھﻧﺪێ ﻟ ﺳرﻛﺮدەﻛﺎﻧﯽ ﻣﻏﺮﯾﺒﯽ ﮔورە. (5). Nabil Matar، Turks، Moors and Englishmen in the Age of Discovery، Columbia University Press، New York، 2001 ; Europe through Arab Eyes 15781727، Colombia University Press، New York، 2009. (6). Francis Ghilès، Omar Aloui et Guillaume Alméras، A l’Horizon 2013. Un scénario incertain pour le Maghreb، Fonadation du Centre d’Etude internationales à Barcelone (CIDOB)، juillet 2009 ; www.cidob.org. (7). www.tie.org
دﯾﭙﻠﯚﻣﺎﺗﯿﻚ ﻟﯚﻣﯚﻧﺪ ﻟﯚﻣﯚﻧﺪ 2010 ﻓﺒﺮﯾﻮەری دﯾﭙﻠﯚﻣﺎﺗﯿﻚ - 2010 ﻓﺒﺮﯾﻮەری
20
ﻛﻠﻤن روﻓﯿﯿ
*
ﻣﯚدﻠﯽ ﭼﯿﻨﯽ و ﻣﯚدﻠﯽ ﻓرەﻧﺴﯽ ﻟ ﺑرھﻣﮫﻨﺎﻧـــ
زۆرﺟﺎر ﺑرھﻣﯽ ﭘﯿﺸﺳﺎزﯾﯽ ﻓڕەﻧﺴﯽ و ﭼﯿﻨﯽ ﺑ ﭘﭽواﻧی ﯾﻛﺘﺮ دادەﻧﺮﻦ :ﻟ ﻻﯾك، "ﻣﯚدﻠﻜﯽ ﭼﯿﻨﯽ" ﻣﺎن ھﯾ ﻛ ﺧﺳﺗﯽ ﻛﯚﭘﯿﻜﺮدن و ﺑﺒھﺮەﯾﯽ و وەﺳﺘﺎﯾﯿﻛﯽ ﻛم ﻛﺎراﻣﯾﯽ و ھروەھﺎ ﺧﺎوەن ﻛﻮاﻟﯿﺘﯿﯿﻛﯽ ﺗﻮڕەھﺎﺗﯽ ھﯾ ،ﻟﻻﯾﻛﯽ دﯾﻜ "ﻣﯚدﻠﻜﯽ ﻓڕەﻧﺴﯽ" ﻣﺎن ھﯾ ﻛ ﻧﻮﻜﺎرە و وەﺳﺘﺎﯾﯿﻛﯽ ﺑھﺮەداری ﭘﻮەدﯾﺎرە و ﻟ ھﻣﺎﻧﻜﺎﺗﯿﺸﺪا ﻛﻮاﻟﯿﺘﯿﯿﻛﯽ ﻧﺎﯾﺎﺑﯽ ھﯾ .ﺑم ﻟﻜﯚﯿﻨوەﯾﻛﯽ ﺑراوردﻛﺎری ﻛ رﻜﺨﺮاوی ﻛﺎر ﻟ ﻛﺎرﮔی روﻧﯚ ﺗﺮەﻛﺲ و ﻛﺎرﮔ ھﺎوﻛﺎرەﻛی، دۆﻧﮕﻔﻨﮓ ،ﺋﺎﻣﺎدەﯾﺎن ﻛﺮدووە ،ﺋم راﯾ ﭘﺸﻮەﺧﺖ و ﺑﻤرﺟ دەﺧﺎﺗ ژﺮ ﭘﺮﺳﯿﺎرەوە.
ﻟ ﻧﻮان ﺳﺎﻧﯽ 1990و ،2000ﻛﯚﻣﭙﺎﻧﯿﺎی روﻧﯚ دووﭼـــﺎری ﮔﺮﻓﺘﯽ ﺗﻛﻨﯿﻜﯽ ﮔورە ﺑﻮو، ﺋم ﮔﺮﻓﺘﺎﻧش ﺗﻮوﺷﯽ ﻣﻛﯿﻨی ﺋو ﻛﺎﻣﯿﯚﻧﺎﻧ ﺑـــﻮو ﻛ ﺧﺎوەن ﺗﺎﯾﺒﺗﻤﻧﺪﯾﯽ ﺑرزن .ﻟﭘﻨﺎو ﭘﺎراﺳـــﺘﻨﯽ ﻣﺎرﻛﻛش ،ﻛﯚﻣﭙﺎﻧﯿﺎی روﻧﯚ ﺋم ﻛﺸ ﺗﻛﻨﯿﻜﯿﯿ زۆر ﺑ ھﻧﺪ وەردەﮔﺮﺖ)(1 .ﺑـــﯚ دروﺳـــﺘﻜﺮدﻧﯽ ﺋـــم ﻣﻛﯿﻨﺎﻧش ،ﺋو رﮕﭼﺎراﻧـــی ﻛ ﻟﭘـــﺶ ﻛﯚﻣﭙﺎﻧﯿﺎﻛ ﺑﻮون ﺧﯚﯾﺎن ﻟـــوەوە دەﺑﯿﻨﯿﯿوە ﻛـــ ﺋﺎﻣﺮەﻛﺎﻧﯽ ﺑرھﻣﮫﻨﺎن ﺋﯚﺗﯚﻣﺎﺗﯿـــﻚ و ﻛﯚﻧﺘﺮۆﺒﻜﺮﻦ و ھروەھﺎ ﭘـــﻮەر و ھﻧﮕﺎوەﻛﺎﻧﯿﺶ ﻓﯚرﻣﺎﻟﯿﺰە ﺑﻜﺮﻦ .ھروەك ﻟ ﻛﺎرﮔی ﻓۆﻛﻛﺎﻧﯽ ﺳﺎﯽ (2) 1990رووﯾﺪا ،ﻟڕاﺳﺘﯿﺪا ﺑڕﻮەﺑرەﻛﺎﻧﯿﺶ ﻟ ﺋﺎﺳـــﺘﯽ ﺑرز و ﻛﺎراﻣﯾﯽ ﺋﺎﻣـــﺮەﻛﺎن ﻟ ﺑراﻣﺒر ﻛﺎری دەﺳـــﺘﯿﯽ ﻣﺮۆڤ دﻨﯿﺎﺑﻮون. ﻛﭼـــﯽ ﻟﻻﯾﻛﯽ دﯾﻜوە دوودﯿﯿﺎن ﺑراﻣﺒر ﺑ ھﺴـــﻮوڕﻨران دەﻧﻮاﻧـــﺪ .ﺋﻧﺪازﯾﺎرﻚ دان ﺑـــوە دادەﻧﺖ و دەـــﺖ" :ﭼﻮﻧﻜ ﻟو ﺳردەﻣدا )ﺳـــﺎﯽ ،(2000ﺑﺰاﭬﯽ ﮔورەی ﻣﺎﻧﮕﺮﺗﻦ و ﺗﻧﺎﻧت ﺗﻜﺸﻜﺎن و وﺮاﻧﻜﺮدﻧﯿﺶ ﻟ ﺋﺎراداﺑﻮون ،ﻟڕاﺳﺘﯿﺸﺪا ﻧﻣﺎﻧﺪەزاﻧﯽ ﺗﺎﭼﻧﺪ ﺑوا ﺑـــ ھﺴـــﻮوڕﻨراﻧﯽ ﻛﺎرﮔﻛﺎن ﺑﻜﯾﻦ ) .(...ﺋﻣ ﻟﻻﯾك ،ﻟﻻﯾﻛﯽ دﯾﻜﺷـــوە، ﺋﺎﺳﺘﯽ ﻛﺎراﻣﯾﯿﺎن وەﻛﻮ ﺋﻣۆ ﻧﺑﻮو ،ھی زۆرﯾﺶ دەﻛﺮا". ﺑـــم ﺑراﻣﺒـــر ﺑـــ ﻧﺮﺧﺒرزﯾـــﯽ ﺋم ﭘﺮۆﺳـــﯾ ،ﻣﺑﺳـــﺖ ﺑـــ ﺋﯚﺗﯚﻣﺎﺗﯿﻜﻜﺮدﻧﯽ ھﻣﻮو ﺟﻮﻣﮕﻛﺎﻧﯽ ﭘﺮۆﺳـــی ﺑرھﻣﮫﻨﺎن، ﻛﯚﻣﭙﺎﻧﯿﺎﻛـــ وﯾﺴـــﺘﯽ ﺗﻧﮫـــﺎ ھﻧـــﺪێ ﻟو ﺟﻮﻣﮕﺎﻧ ﺑﻜﺎﺗ ﺋﯚﺗﯚﻣﺎت ﻛ زۆر ھﺳـــﺘﯿﺎرن و ﻛﺎرﯾﮕرﯾﺸﯿﺎن ﻟﺳر ﻛﻮاﻟﯿﺘﯿﯽ ﺑرھﻣﻛ دەﺑﺖ .ھروەھﺎ ﺋواﻧی دﯾﻜش ﺑدەﺳـــﺖ ﺋﻧﺠﺎﻣﺒﺪرـــﻦ و ﺳﯿﺴـــﺘﻣﯽ "ھﻤﺎﻛـــﺮدن" )ﺳﯿﺴﺘﻣﻜ ژاﭘﯚﻧﯿﯿﻛﺎن ھﻨﺎﯾﺎﻧ ﻛﺎﯾوە و دەﯾﺒﺳﺘﻨ ﻗد ﺋﺎﻣﺮی ﺑرھﻣﮫﻨﺎن ﺑﯚ ﺋوەی ﺑراﻣﺒر ﻟھﻣﻮو ھﯾك ﺋﺎﮔﺎدار ﺑﻜﺮﻨوە وەرﮔ (ﯾﺎن ﺧﺴﺘ ﺳـــر ﺋﺎﻣﺮەﻛﺎن .ﺋمﺳﯿﺴﺘﻣﯽ ﻛﯚﻧﺘۆﻜﺮدﻧ ﺋﯚﺗﯚﻣﺎﺗﯿﻜ دەﺷ ﺟـــﯚرە ﺗﯚﻣﺎرﮔﯾك ﺑﺖ ﻛ ﻟ ﭘﺶ ﺋﺎﻣﺮی رﯾﺰﻛﺮدن دادەﻧﺮﺖ ﺑﯚ ﺋوەی ﺑ ﻧﺰﯾﻜﻜﺮدﻧوەی دەﺳـــﺖ ﺗـــواوی و ﻧﺎﺗواﯾـــﯽ ﻛﺎرەﻛ ﺗﯚﻣﺎر ﺑﻜﺎت .ھروەھﺎ دەﺷ ﺑﻮرﻏﯽ ﻗﺎﯾﻤﻜرﻚ ﺑﺖ ژﻣﺎرەی ﺧﻮﻟﻛﺎن ﺑﮋﻣﺮـــﺖ ﺑﯚ ﺋوەی ھ و راﺳﺘﯿﯽ ﺷـــﻮﻨﯽ ﺋو ﺑﻮرﻏﯿﯿ دﯾﺎری ﺑﻜﺎت ﻛ ﺑﻛﺎرھﺎﺗﻮوە .ﻟﺮەدا ھﺴـــﻮوڕﻨر رۆﯽ ﺑﺟﮫﻨر )ﻣﻮﻧﻓﯿﺰ( دەﺑﯿﻨ و ﻛﺎرەﻛﺷـــﯽ ﻟﻻﯾن ﺋﺎﻣﺮەﻛﺎﻧوە ﻛﯚﻧﺘﺮۆڵ دەﻛﺮﺖ. ﺋم ﺋﯿﺮادەﯾ ﺑﯚ ﭼﻮارﭼﻮە رﮋﻛﺮدﻧﯽ ﺗواوی ﭘﺮۆﺳی دروﺳـــﺘﻜﺮدن ﺑرەوڕووی ﻟﯚژﯾﻜﻜﯽ دﯾﻜـــ دەﺑﺘـــوە :ﻣﻠﻜﭼﯿﯽ ﭘﺮۆﺳـــﻛﺎﻧﯽ ﻣﯚﻧﺘـــﺎژ ﻟﮔڵ رﯾﺘﻤـــﯽ ﻣﺮۆﭬـــﺪا ھﺎوﺟﻮوت ﻧﻛـــﺮاوە :ھروەﻛﻮ ﭼﯚن ﺑڕﻮەﺑرﻚ ﮔﻠﯾﯽ دەﻛـــﺮد و دەﯾﮕﻮت" :ﺋﻣﺎﻧـــ ﭘﺶ ﻧﺎﻛون و ﻧﺎڕۆن ﺗﺎوەﻛﻮ ھﺴـــﻮوڕﻨر ﻛﺎرەﻛی ﺧﯚی ﺋﻧﺠﺎﻣﻨدات (...).ﺑﯚﯾ ﻟ ﺳرەﺗﺎدا ﻟڕووی ﺑرھﻣﮫﻨﺎﻧـــوە زۆر دواﻛوﺗﯿﻦ" .ﺑﯚ ﺋوەی ﺑﮕﻧ ﺋﺎﺳـــﺘﯽ ﻛﯚﺗﺎﯾﯽ )رـــﮋەی دﯾﺎرﯾﻜﺮاو( ﺑرھﻣﮫﻨﺎن ،ﻛﺮﻜﺎران ﻧﺎﭼﺎرﺑﻮون دەﺳﺘﻜﺎری ﺋﯿﺠﺮاﺋﺎﺗﻛﺎن ﺑﻜـــن ..ﺑﭘـــﯽ رەزاﻣﻧﺪﯾﯽ ھﺴـــﻮوڕﻨرەﻛﺎﻧﯿﺎن .ﺋوﯾﺶ ﺑ" ﯾﺎرﯾﻜﺮدن ﺑ ﺳﯿﺴﺘﻣﯽ ھﻤﺎﻛﺮدن" ھروەﻛﻮ ﯾﻛﻚ ﻟ ﺑڕﻮەﺑران ﺋﺎﻣﺎژەی ﺑﯚ ﻛﺮد. ﻣﺎوەﯾﻛﯽ ﻛم ﭘﺶ داﺧﺴـــﺘﻨﯽ ﭘﺮۆﺳی ﺑرھﻣﮫﻨﺎﻧـــﯽ زﻧﺠﯿﺮەﯾﯽ )ﺑو ﺑرھﻣﮫﻨﺎﻧ
رۆﺑﯚﺗﻚ ﻟ ﻓڕەﻧﺴﺎ و ﻛﺮﻜﺎرـــ
ﻛﺎرﮔﯾﻛﯽ ﺋﯚﺗﯚﻣﺒﻞ دروﺳﺘﻜﺮدﻧﯽ ) (Renoalteﻟ ﻓرەﻧﺴﺎ
دەﮔﻮﺗـــﺮێ ﻛـــ ﺑـــ زﻧﺠﯿﺮەﯾك ﭘﺮۆﺳـــدا ﺗﺪەﭘڕﺖ ھر ﻟ ﻣـــﺎددەی ﺧﺎوەوە ﺗﺎوەﻛﻮ دەﺑﺘ ﻣﺎددەﯾﻛـــﯽ ﺑرھﻣﮫﻨﺮاو -وەرﮔ( واﺗ ﻟﺳـــﺎﯽ 2006دا ﺋﻣـــ ﻟﻛﺎﺗﻜﺪا زۆر ﻟو ﺋﺎﻣﺮاﻧ ﺑ ﺑﺎﺷـــﯽ ﺧﺰﻣـــت ﻧدەﻛﺮان و وەدەﺳﺘﮫﻨﺎﻧﯽ ﭘﺎرﭼﯾﻛﯽ ﻧﻮﺶ ﻛﺎرﻜﯽ زۆر دژوارﺑﻮو ،دەﺑﻮواﯾ ھﺴﻮوڕﻨران ﺧﯾﺎﯿﻜﯽ ﺑﺴـــﻨﻮور ﺑﻛﺎرﺑﻨﻦ ﺑﯚ ﺋوەی ﺋو ﺋﺎﻣﺮاﻧ ﻣﯚﻧﺘﺎژی ﺧﯚﯾﺎن ﺑـــ رﻜﻮﭘﻜﯽ ﺋﻧﺠﺎﻣﺒﺪەن، ھﻧﺪﺠﺎر دەﺳـــﺘﯿﺎن دەﺧﺴﺘ ﭘﺶ دەزﮔﺎی ﺗﯚﻣﺎرﮔﻛ ﺑﯚ ﺋوەی ﻛﺎرەﻛ ﻧوەﺳﺘﺖ ﺑﺑ ﺋوەی ﻛﺎرەﻛش ﺑ ﺗـــواوی ﺋﻧﺠﺎﻣﺪراﺑﺖ، ﭼﻮﻧﻜ ﻓ ﻟـــ ﺗﯚﻣﺎرﮔﻛ دەﻛـــﺮا .ھﻧﺪێ ﺟﺎرﯾـــﺶ ﺑـــﯚ ﻣﺎوەﯾﻛﯽ ﻛﻮرت ﻗﻮرﺳـــﺎﯾﯿﺎن دەﺧﺴﺘ ﺳﻨﺪوﻗﻜوە ﺗﺎوەﻛﻮ ﺳﻧﮕﯽ ﺑﮕﺎﺗ ﺋو ﺋﺎﺳﺘی ﻛ دەزﮔﺎی ﺗﯚﻣﺎرﮔﻛ ﭘﻮﯾﺴﺘ ﻧﯿﺸـــﺎﻧﯿﺒﺪات .ھر ﺑ ﮔﻮﺮەی ھﻣﺎن ﻟﯚژﯾﻚ، ھﻧﺪﺠـــﺎر ﻛﺎر دەﮔﯾﺸـــﺘ ﺋـــوەی ﺧﯚﯾﺎن ﭘﺎرﭼﯾﻛﯽ ﺗﺎﯾﺒت دروﺳـــﺘﺒﻜن ،ﺑﯚ ﻧﻤﻮوﻧ ﭘﻼﻛـــﻚ ﻟ ﻛﺎﻧﺰا )ﻣﺘﺎل( دەﺧﺮاﯾ ﭘﺶ ﺋو ﻣﻮﻏﻨﺎﺗﯿﺴی ﻛ ﻛﺎری ﺋوەﺑﻮو ﭼﺮای ﭘﯚزەﺗﯿﻒ ھﻜﺎت .ﺋﺎ ﺑم ﺷﻮەﯾ ھﺴﻮوڕﻨران ﻟو ﺑﻮارەدا ﺑﻮوﻧ ﭘﺴـــﭙﯚڕ ﻟ ﺧﺴـــﺘﻨﻛﺎری ﺋم دەزﮔﺎ و ﺋﺎﻣﺮاﻧ زﯾﺎﺗﺮ ﻟﻣﺎﺗﯚڕی ﻣﯚﻧﺘﺎژ. ﺳـــﺎﯽ ،2005دوای ﺋوەی ﭬﯚﻟﭭﯚ ﻛرﺗﯽ ﻛﺎﻣﯿﯚﻧـــﻛﺎن دەﻛﺖ ،ﺋﯿﺘﺮ روﻧﯚ ﺑﯾﺎر دەدات ﺧﯚی ھﻨﺳـــﺖ ﺑـــ ﺑرھﻣﮫﻨﺎﻧـــﯽ ﺋو ﻣﻛﯿﻨﺎﻧ ﺑﯚ ﺑﺎزاڕەﻛﺎﻧﯽ ﺋورووﭘﺎ و روﺧﺴﺗﯽ ﺑرھﻣﮫﻨﺎﻧﻛﺷـــﯽ ﻓﺮۆﺷـــﺖ .دۆﻧﮕﻔﻨـــﮓ )ﻛﺎرﮔﯾﻛﯽ ﭼﯿﻨﯿﯿ ،(ﻟﯽ ﻛﯾوە ،دﻨﯿﺎش ﺑﻮو ﻟوەی ﻛ ﺑﻣ دەﺗﻮاﻧ ھم دواﻛوﺗﻮوﯾﯽ ﺗﻛﻨﯿﻜﯽ ﺧﯚی ﺑﺸـــﺎرﺘوە و ھﻣﯿﺶ رﮕ ﺧﯚش ﺑـــﻜﺎت ﺑﯚ ﭘﺸـــﻜوﺗﻨﯽ ﯾﺎﺳـــﺎﻛﺎﻧﯽ ﭼﯿﻦ ﻟﻣڕ ﭘﯿﺴـــﻜﺮدﻧﯽ ژﯾﻨﮕ .ﻟﺳـــرووی ھﻣﻮوﺷﯿوە ،دۆﻧﮕﻔﻨﮓ وﯾﺴﺘﯽ ﭘﯿﺸﺎﻧﯿﺒﺪات ﻛـــ ﺗﻮاﻧﺎی ﺑﺳـــر ﺋو ﺟـــﯚرە ﺗﻛﻨﯿﻜی ﺑرھﻣﮫﻨﺎن رادەﮔﺎت. ﺳـــﺎﯽ 1969دۆﻧﮕﻔﻨﮓ ﻟ ﺷـــﯿﯿﺎن ،ﻟ ﻧﺎوﭼی ھﻮﺑی ،ﻛ دووھﻣﯿﻦ دروﺳـــﺘﻜری ﺋﯚﺗﯚﻣﯚﺑﻠ ﻟ ﭼﯿﻦ ،ﻛﺎرﮔی ﺧﯚی داﻣزراﻧﺪ
و ﺋﺴﺘﺎ ﺳ ﺑﻨﻜی ﭘﯿﺸﺳﺎزی ﻟو ﻧﺎوﭼﯾ ھﯾـــ .ھروەھﺎ ﻟ رۆژھت و ﺑﺎﺷـــﻮورﯾﺶ ﺑﻨﻜـــی ھﯾ و ﻟﮔڵ ﻛﯚﻣﭙﺎﻧﯿﺎی ﻧﯿﺴـــﺎن و ﺳـــﯿﺘﺮۆﯾﻦ و ﭘﻮژۆ )ﻛ ﻧﺎوەﻛی ﻟ ﻋﺮاق ﺑ ﺑﯿﺠﯚ رۆﯾﺸﺘﻮوە-وەرﮔ (ﻛﯚﻣﭙﺎﻧﯿﺎی ھﺎوﻛﺎری ھﯾ .ﻛﯾﻨﯽ رووﺧﺴـــت ﺑـــ رﺒﺎزﻜﯽ ﺑﺎو دەژﻣﺮدرﺖ ھروەﻛﻮ ﻟﻜﯚﻟر ﻓﺮاﻧﺴﻮا ژﯾﭙﻮﻟﻮ ﺑ" ﺳـــﺎﻧﺪرۆﻣﯽ ﻓﯿﻠﯿﺎل ") (3ﻧﻮزەدی دەﻛﺎت: وەدەﺳـــﺘﮫﻨﺎﻧﯽ ﺗﻛﻨﯿﻜـــﻚ ﺗﻧﮫـــﺎ ﻟﭘﻨﺎو ﺧﺳﺗ ﺗﻛﻨﯿﻜﯿﯿﻛی ﻧﯿﯿ ،ﺑﻜﻮ ﻟﭘﻨﺎو ﭘرەﭘﺪان و ﮔﺷـــﭘﺪاﻧﺘﯽ .ﺋﻧﺪازﯾﺎرﻜﯽ ﺗﻮﮋەر ﻟ ﺑﻮاری ﮔﺷـــﭘﺪان ﻟ ﻛﯚﻣﭙﺎﻧﯿﺎی دۆﻧﮕﻔﻨﮓ ﺑم ﺟـــﯚرە ﺑﯿﺮۆﻛﻛ دەردەﺑﺖ: "ﺑرھﻣﻛﺎﻧﯽ ﻛﯚﻣﭙﺎﻧﯿﺎ ﺋورووﭘﯿﯿﻛﺎن )(... ﻟ ﺑﺎﺷـــﺘﺮﯾﻦ ﺟﯚرن و ﻟڕووی ﺗﻛﻨﯿﻜﯿﺸوە زۆر ﻟـــ ﭘﺸـــوەن .ﺋﮔر رۆژﻚ ﺑﺳـــر ﻛﻣﻮﻛﻮڕﯾﯿﻛﺎﻧﻤـــﺎن زاڵ ﺑﺒﯿـــﻦ ،ﺋـــوﻛﺎت دەﺗﻮاﻧﯿﻦ ﻛﺎﻣﯿﯚن ﺑﯚ ﺳرﺗﺎﭘﺎی ﺟﯿﮫﺎن ھﻧﺎردە ﺑﻜﯾﻦ". ﺋﺴـــﺘﺎ ﻧﺮﺧﯽ ﻣﻛﯿﻨی ﻛﺎﻣﯿﯚن ﺳ ﺟﺎر ﺑرزﺗـــﺮە ﻟوەی ﻛـــ ﻟـــ وت ﺑرھﻣﺪﺖ، ﻛواﺗ ﻧﺎﻛﺮﺖ رﮋەی ﻓﺮۆﺷـــﺘﻦ زﯾﺎد ﺑﻜﺮﺖ، ﺑم ھـــر ﭼﯚﻧﻚ ﺑﺖ ،ﻛﺎﺗﻚ ﻧﺧﺸـــ و ﻣﺘﯚدی دروﺳـــﺘﻜﺮدﻧﯽ ﻣﻛﯿﻨـــی روﻧﯚ دﺘ دەﺳﺖ ،ﺋوﻛﺎت دۆﻧﮕﻔﻨﮓ زﻧﺠﯿﺮەﯾﻛﯽ ﻧﻮێ داوادەﻛﺎت و ﮔﯚڕاﻧﻜﺎرﯾﺶ چ ﻟ ﺋﺎﺳﺘﯽ ﺑرھم و چ ﻟ ﺋﺎﺳﺘﯽ دروﺳﺘﻜﺮدﻧﺪا دﻨﺘ دی .ﻛواﺗ ﮔﻮاﺳـــﺘﻨوەی ﺗﻛﻨﯿﻚ ﺗﻧﮫﺎ ھر ﻛﯚﭘﯿﻜﺮدﻧﯽ ﺳـــﺎدە و رووت ﻧﯿﯿ ).ﺑواﻧ ﭼﻮارﮔﯚﺷﻛی ﺧﻮارەوە(. ﭘﺶ ھﻣﻮو ﺷﺘﻚ ،زﻧﺠﯿﺮەﻛ ﺑ ﺑراورد ﻟﮔڵ ﺋوەی ﻓرەﻧﺴﺎ ،دەزﮔﺎی ﺋﯚﺗﯚﻣﺎﺗﯿﻜﯽ ﻛﻣﺘﺮ ﻟﺳرﺑﻮو – ﻛﻣﺘﺮﯾﻦ ژﻣﺎرەی رۆﺑﯚﺗﯽ ﻟﺳـــرﺑﻮو ،ﺋﻣش دەﮔڕاﯾـــوە ﺑﯚ ﺋوەی ﻛ ﺧﺳﺗﯽ ﺑﺎرھﮕﺮﺗﻨﯿﺎن ھﺑﻮو ،ﺗﺒﯿﻨﯽ ﺋوەﺷﺪەﻛﺮا ﻛ ﺑﻛﺎرھﻨﺎﻧﯿﺎن زۆر ﺋﺎﺳﺎن ﻧﯿﯿ. ﺗﻧﮫﺎ دوای ﺷﻜﺴﺘﮫﻨﺎﻧﯽ ﻛﺎری دەﺳﺘﯽ ﻟﻻﯾن ھﺴـــﻮوڕﻨراﻧوە ،ﺑﯿﺮۆﻛی رۆﺑﯚﺗﯿﺰەﻛﺮدن ھﺎﺗ ﻛﺎﯾوە. ﭘﺎﺷـــﺎن ﺑﯾﺎری ﺋـــوە درا ﻛـــ" دەزﮔﺎی
ھﻤﺎﻛـــﺮدن" ﻟﺳـــر ﺋﺎﻣـــﺮەﻛﺎن داﻧﻧﺮﺖ، ﺳرەڕای ﺋوەی ﺋم ﺋﺎﻣﺮاﻧ ﺗﻮاﻧﺎی ﺋوەﯾﺎن ھﺑـــﻮو .ﺋـــم ھﺒـــﮋاردن و رﮕﭼﺎرەﯾـــ ھروەﻛﻮ ﯾﻛﻚ ﻟ ﺋﻧﺪازﯾﺎرەﻛﺎن ﭘﺎﻛﺎﻧی ﺑﯚ دەدۆزﺘوە ":ﺳﯿﺴﺘﻣﯽ ﻛﯚﻧﺘﺮۆﯽ ﺋﯚﺗﯚﻣﺎﺗﯿﻚ ﺳرەڕای ﺋوەی ﺧﺎوەن ﺧﺳﺗﯽ ﭘﯚزەﺗﯿﭭ، ﻛﭼﯽ ﺑدەرﯾﺶ ﻧﯿﯿ ﻟ ﺧﺳﺗﯽ ﻧﮕﺗﯿﻒ، رەﻧﮕ رﯾﺘﻤـــﯽ ﺑرھﻣﮫﻨـــﺎن ﺧﺎوﺑﻜﺎﺗوە و ﺗﮔـــرە ﺑﺨﺎﺗ ﺑردەم رـــەوی زﻧﺠﯿﺮەﻛ." ﻛواﺗـــ ﻟﻻﯾـــن ھﺴـــﻮوڕﻨراﻧوە دواﺗﺮ ﻛﯚﻧﺘﺮۆﯽ ھﺎوﭼﺷﻦ دەﻛﺮﺖ .ﺋم رﯾﮕﭼﺎرەﯾ ﻟ ﻓڕەﻧﺴـــﺎ ﺑﻻوەﻧﺮاﺑﻮو ،ﻟ ﺗﺮﺳـــﯽ ﺋوەی ﻧـــوەك ﺟـــﯚرە ﭼﺎوﭘﯚﺷـــﯿﻜﺮدﻧﻚ ﻟﻧﻮان ھﺴـــﻮوڕﻨراﻧﺪا ﺑﺘ ﺋﺎراوە و ﯾك ھی ﺋوﯾﺪی ﺑﺸﺎرﺘوە. ﻟ ﻛﯚﺗﺎﯾﯿﺸﺪا ،رﻮﺷﻮﻨ ورد و ﭘﻮﺧﺘﻛﺎﻧﯽ ﭼﺷﻨﯽ ﺋواﻧی روﻧﯚ ھرﮔﯿﺰ ﻣﻮﻣﻜﯿﻦ ﻧﯿﯿ، ھروەﻛﻮ ﺑڕﻮەﺑـــری ﻛﺎرﮔﻛ ﺋﺎﻣﺎژەی ﺑﯚ دەﻛﺎت" ،ﭼﯿـــﻦ وەﻛـــﻮ ﺋوروﭘـــﺎ ﻧﯿﯿ ،ﻟوێ ﻧﺎﺗﻮاﻧـــﯽ ﭘﺸـــﺒﯿﻨﯽ ھﻣﻮو ﺷـــﺘﻚ ﺑﻜی، رووداوی ﻛﺘﻮﭘـــ زۆرن" .ﺑڕﻮەﺑری ﻛرﺗﯽ ﻣﯚﻧﺘـــﺎژ ﺋوەش دەﺖ ":ﯾﺎﺳـــﺎ رﻨﻤﺎﯾﯿﻤﺎن دەﻛﺎت ،ھرﮔﯿـــﺰ ﻧﺎﺗﻮاﻧﺮێ ﺳـــت ﻟ ﺳـــت ﯾﺎﺳـــﺎﻛﺎن ﭘﯾەو ﺑﻜﺮﻦ" .ھﺴـــﻮوڕﻨران، ﻟزۆرﺑی رﻮﺷﻮﻨﻛﺎﻧﺪا ﺋﺎزادﯾﯽ ﺋوەﯾﺎن ھﯾ ﻛ ﻟ ﯾﺎﺳـــﺎ ﻻﺑﺪەن ،ﺋوﯾـــﺶ ﺑ رەزاﻣﻧﺪﯾﯽ ﺑڕﻮﺑرەﻛﺎﻧﯿـــﺎن دوای ﭼﺎودﺮﯾﯿﻛﯽ ﺗﻮوﻧﺪ، رﮕﺮﯾﯽ ﻟم ﺑﻮارەدا دروﺳـــﺘﻜﺮا .ھروەھﺎ ﺑﯚ ﺋوەی ﻛﺮﻜﺎران ﺋم ﻛﺎرەﯾﺎن دەﺳـــﺘﻜوﺖ، دەﺑﻮواﯾ وەﻣـــﯽ زۆر داواﻛﺎری ورد ﺑﺪەﻧوە، ﺋوﯾﺶ دوای ھﺒﮋاردﻧﻜـــﯽ ﺗﺎﯾﺒت ،وﺮای ﻛﯚﻧﺘﺮۆ ﺋﺎﺳـــﺎﯾﯿﻛﺎﻧﯽ وﺗﻜﯽ وەﻛﻮ ﭼﯿﻦ: ﺑﻮوﻧﯽ ﯾك ﺗﺎﻛ ﺳﻧﺪﯾﻜﺎ ﻛ ﻟﭙﺮﺳﺮاوەﻛﺷﯽ ﯾﻛﻜ ﻟ دەﺳﺘی ﺑڕﻮەﺑراﯾﺗﯽ ﻛﺎرﮔﻛ، ھروەھﺎ ﮔﺮﺒﺳـــﺘﯽ زارەﻛﯽ ﻛ دەﺑﺘ رﮕﺮ و ﺋﺎﺳـــﺘﻧﮓ ﻟﺑردەم ﻛﺮﯾـــﻜﺎران ﺑﯚ ﺋوەی داوای ﻣﺎﻓﻛﺎﻧﯿﺎن ﺑﻜن ،ﯾﺎ ﻛﺎرﮔ ﺑ ﺑﺷﻚ ﻟ ﻛﯚﻣﭙﺎﻧﯿﺎی دەوـــت دەژﻣﺮدرﺖ ،ﺋﻣ و ﺑﻛﺎرھﻨﺎﻧﯽ ﭼﻧﺪﯾﻦ ﺋﻧﺪاﻣﯽ ھﻣﺎن ﺧﺰان و ھروەھﺎ ﺋﻧﺠﺎﻣﺪاﻧﯽ ﭼﻧﺪﯾﻦ ﻛﺎری ﻛﯚﻣﯾﺗﯽ
دﯾﻜ .ھروەﻛﻮ ﯾﻛﻚ ﻟ ھﺴـــﻮورﻨران دەﯾﺪرﻛﻨ":دۆﻧﮕﻔﯿﻨﮓ ﺧﺰاﻧﻤﺎﻧ." ﻟ ﻛﺎﺗﻜﺪا روﻧﯚ ﺗﺮەﻛﺲ دەﺳﭙﺸـــﺨرﯾﯽ ﺋـــوەی دەﻛﺮد ﺗﺎوەﻛـــﻮ رێ ﻟ ﻟﻛﺎرﻛوﺗﻦ و ﭘﺸﻠﻜﺮدﻧﯽ ﺋﯿﺠﺮاﺋﺎﺗﻛﺎن ﺑﮕﺮﺖ ،دۆﻧﮕﻔﯿﻨﮓ ھوـــﯽ ﺋوەﯾﺪەدا ﻛ ﻧرم و ﻧﯿﺎﻧﯽ ﺑﻨﻮﻨ و ﺑﺷﻮەﯾﻛﯽ ﺧﺮاش ﺑدوای رﮕﭼﺎرەﯾﻛﺪا ﺑﮕڕـــﺖ ﻟﻛﺎﺗﯽ ﺳـــرھﺪاﻧﯽ ھر ﮔﺮﻓﺘﻚ ﻛ رووﺑـــڕووی ﺑرھﻣﮫﻨﺎن دەﺑﺘوە .ﺋﻣ ﻟﺳرﺟم ﻧﺎوﭼﻛﺎﻧﯽ ﭼﯿﻦ ﭘﯾەو دەﻛﺮﺖ. ﯾﺎﺳﺎ و ﺋﯿﺠﺮاﺋﺎﺗﯽ ﻟوەی ﻓڕەﻧﺴﺎ ﺗﻣﻮﻣﮋاوی و ﭘﻼﺳﺘﯿﻜﯿﺘﺮە .ﺋم ﯾﺎﺳﺎﯾﺎﻧ ﺑﯚ ﺋوە داﻧﺮاون ﺗﺎوەﻛﻮ ھﻣﯿﺸـــ ﺑﺎرودۆﺧـــﯽ ﺑرھﻣﮫﻨﺎن ھﺒﺴﻧﮕﻨﺪرﺖ و ﻛﻣﻮﻛﻮڕﯾﯽ و ﻧﺎﺗواوﯾﻛﺎن ﻛم ﺑﻜﺮﻨوە. ﺋـــم ھﺒﮋاردﻧ ﺑﮕﻮﻣـــﺎن ﭘﯾﻮەﻧﺪی ﺑ ﺟﯿﺎوازﯾﯽ ﻛﻮﻟﺘﻮورﯾﯿوە ھﯾ ،ھروەﻛﻮ ھﻧﺪێ ﻟ ﭼﯿﻨﻨﺎﺳﻛﺎن) (4ﺋﺎﻣﺎژەی ﺑﯚ دەﻛن .ھروەھﺎ ﺑ ھدا دەﭼﯿﻦ ﻛﺎﺗﻚ ﺧﺮا ﺋوە ﺑﺴﻟﻤﻨﯿﻦ ﻛ ﺳـــﻨﻮورﻚ ﻟـــ ﻧﻮان "دەﺳﭙﺸـــﺨرﯾﯽ ﻓرەﻧﺴـــﯽ" و "ﭼﺎﻻﻛﺨﻮازﯾﯽ ﭼﯿﻨﯽ" دا ھﯾ: دەﺑﺖ ﺋﺎﻣﺎژە ﺑﯚ ﺷﻮازی ﺑﯿﺮﻛﺮدﻧوە ﺑﻜﺮﺖ، ﺧـــﯚ ﻛﺮﻜﺎرە ﭼﯿﻨﯿﻛﺎﻧﯿﺶ ﻟ ﺗﻮاﻧﺎﯾﺎﻧﺪا ھﯾ ﻟﻛﺎﺗﯽ ﭘﻮﯾﺴـــﺘﺪا ﯾدەﮔﯽ ﺧﯚﯾﺎن وەرﮔﺮن و ﻛﺮﻜﺎرە ﻓرەﻧﺴـــﯿﯿﻛﺎﻧﯿﺶ ﺗﻮاﻧﺎی ﺋوەﯾﺎن ﻧﺎﺑﺖ ﻛ ﭘﺸﺒﯿﻨﯽ ھﻣﻮو ﭘﺸﮫﺎﺗﻚ ﺑﻜن. ﻟﻣـــش زﯾﺎﺗـــﺮ ،رﻜﺨﺴـــﺘﻨﯽ ﺑرھھﻨﺎن ﭘﯾﻮەﻧﺪی ﺑ ﻣﮋوو و ﺷﻮازی ھرﯾك ﻟم دوو ﻛﯚﻣﭙﺎﻧﯿﺎﯾوە ھﯾ ﻟ ﻧﻮﻜﺮدﻧوە و ﭼﺎﻛﻜﺮدﻧﯽ ﺑرھﻣﮫﻨﺎن ،ﯾﺎن ﺋوەﺗـــﺎ ﺑﯚ وﺗﻜﯽ وەﻛﻮ ﻓڕەﻧﺴـــﺎ و وﺗﻜﯽ وەﻛﻮ ﭼﯿﻦ ﭘﯾﻮەﻧﺪی ﺑ ﻧﺮﺧﯽ رﮋەﯾﯽ ﻧﻮان ﺳرﻣﺎﯾ و ﻛﺎرەوە ھﯾ. ﺑﯚ ﻧﻤﻮوﻧ ،ھرﻛﺎﺗﻚ ﯾﺎﺳﺎﯾﻛﯽ ﻧﻮێ ﻟﺑﺎرەی ﭘﯿﺴـــﺒﻮوﻧﯽ ژﯾﻨﮕ دادەڕﮋرێ ،روﻧﯚ ﺋﺎﻣﺎدەﯾ ﺑرھﻣﯽ ﻧوەﯾك ﺑـــ ﺑرھﻣﯽ ﺋوی دواﺗﺮ ﺟﺒﮕﺮﺘوە -ﺟﯚری ﺑرھﻣﻛﺷﯽ ﺑﺷﻜﯽ ﺑﯚ ﺋـــو دەﺳﭙﺸـــﺨرﯾﯿﺎﻧ دەﮔڕﺘوە ﺑﯚ ﺋوەی ﺑﺳر ﺋو ﻛﯚﺳﭙﺎﻧدا زاڵ ﺑﺖ ﻛ دﻨ رﮕـــی .ھرﭼﯽ دۆﻧﮕﻔﯿﻨﮕ ،ﺑ ﭘﭽواﻧوە، ﺑرھﻣـــﯽ ﻧوەﯾك ﻧﺎﺗﻮاﻧـــ ﺟﮕی ﺋوﯾﺘﺮ
MONDE MONDE LE
21
ــﻚ ﻟ ﭼﯿﻦ
ﺑﮕﺮﺘوە ،ﺑﻜﻮ ﺑ ﺑﯚﭼﻮوﻧﯽ ﺋم ﻛﯚﻣﭙﺎﻧﯿﺎﯾ، ﺑرھﻣـــﻛﺎن ﻟﺳـــر ﯾك ﻛﻛـــ دەﺑﻦ. ھروەھﺎ وەﻛـــﻮ ﻗﯚﻧﺎﻏﯽ ﯾﻛﻣـــﯽ ھﻧﺎردﻧ ﺑﺎزاڕ دەﻛﺮێ وەك ﺗﺎﻗﯿﻜﺮدﻧوە ﺑﯚ ﭼﺎﻛﻜﺮدﻧﯽ ﺑرھﻣﻚ ،ﺟﺎ ﻟﺑرﺋوەی ﻗﺑﺎرەی ﻓﺮۆﺷﺘﻦ زۆر ﺑـــرز ﻧﯿﯿـــ ،دۆﻧﻔﯿﻨـــﮓ ﻧﺎﺗﻮاﻧﺖ وەﻛﻮ ﻛﯚﻣﭙﺎﻧﯿﺎ رﻛﺎﺑـــرەﻛﺎن رژد و ﭘﻮﺧﺖ ﺑﺖ ،ﺑ ﺗﺎﯾﺒﺗﯽ ﻟ ﻗﯚﻧﺎﻏﻛﺎﻧﯽ ﺳرەﺗﺎدا. ﺋﮔر رەﭼﺎوی ﺋـــوە ﺑﻜﺮﺖ ﻛ ﺧرﺟﯿﯽ رﮋەﯾﯽ ﻟ ﻧﻮان ﺳـــرﻣﺎﯾ و ﻛﺎردا ﻟ وﺗﯽ ﭼﯿﻦ ﺑ ﺑراورد ﻟﮔڵ ﻓڕەﻧﺴﺎ ﻧﺰﻣﺘﺮە ،ﻛواﺗ ﺟﮕی ﺳرﺳـــﻮڕﻣﺎن ﻧﯿﯿ ﻛﺎﺗﻚ دەﺑﯿﻨﯿﻦ دۆﻧﮕﻔﯿﻨـــﮓ زﯾﺎﺗﺮ ﺋﯿﺨﺘﯿـــﺎری ﻛﺮﻜﺎر دەﻛﺎت ﻟوەی ﻛ ﺋﯿﺨﺘﯿﺎری ﺋﺎﻣﺮی ﺋﯚﺗﯚﻣﺎﺗﯿﻜﯽ ﺑﻜﺎت و ﻟﺳر دەزﮔﺎﻛﺎﻧﯽ ﭼﺳﭙﯿﺎن ﺑﻜﺎت .ھروەھﺎ دەﺑﺖ ﺋﺎﻣﺎژە ﺑﯚ ﺋوەش ﺑﻜﺮﺖ ﻛ ﺋم ﺋﺎﻣﺮە ﺋﯚﺗﯚﻣﺎﺗﯿﻜﺎﻧ ﻟﻻی روﻧﯚ ﻛﺎرﯾﮕرﯾﯽ ﺧﺮاﭘﯿﺎن ﻟﻜوﺗـــوە :رۆﺑﯚﺗـــﻛﺎن زۆر ورد و ﺟﮕی دﻨﯿﺎﯾـــﯽ ﺗواو ﻧﺑﻮون ،ﺑـــ ﭘﭽواﻧی ﺋو ﺋﺎﻣﺎﻧﺠی ﻛ ﻟﭘﻨﺎوی دروﺳﺘﻜﺮاﺑﻮون ،ﮔﻟﻚ ھﯾﺎن ﻟﻜوﺗـــوە .ھروەﻛﻮ ﭼﯚن ﯾﻛﻚ ﻟ ھﺴـــﻮوڕﻨران دەﯾﮕﺘـــوە و دەﺖ ":زۆرﺑـــی ﻛﺎﺗﻛﺎﻧﻢ ﺧرﯾﻜﯽ ﭼﺎﻛﻜﺮدﻧوەی ﺋﺎﻣﺮەﻛـــ ﺑﻮوم وەﻛﻮ ﻟوەی ﭘﻼك ﺑﺒﺳـــﺘﻢ )ﻣﺑﺳﺖ ﻟ ﻛﺎرەﻛﯾﺗﯽ(.
ﻛﻮردی
ﻛﻮردی
ﻛﯚﺗﺎﯾﯽ ﻗﯾﺮاﻧﯽ دﯾﭙﻠﯚﻣﺎﺳﯽ
ــــﯽ ﺋﯚﺗﯚﻣﺒﻞ دا
ﻓﯚﺗﯚeuaustra. :
ﻓﺒﺮﯾﻮەری ﻓﺒﺮﯾﻮەری diplomatique2010 2010 diplomatique LE
ھروەھـــﺎ ﭘﺪاﮔﺮﺗـــﻦ ﻟﺳـــر رﺰﮔﺮﺗﻨﯽ ﺋﯿﺠﺮاﺋﺎﺗﻛﺎن رووﯾﻛﯽ ﻧﺎﺷرﻋﯽ و ﻧﺎڕەﺳﻤﯽ دەداﯾ ﺋو ﮔﯚڕاﻧﻜﺎرﯾﯿﺎﻧی ﻛ وەﻛﻮ ﭘﻮﯾﺴﺘﯿك ﺧﯚﯾﺎن دەﺳﭘﺎﻧﺪ و دەﺑﻮاﯾ ﻛﺮﻜﺎرەﻛﺎن ﺑﯿﻜن ﻛﺎﺗ ھﺳﺘﯿﺎن ﺑﻜﺮدﺑﺎﯾ ﻛ رۆﺑﯚﺗﻛﺎن ﻧﺎﺗﻮاﻧﻦ ﺑ ﺑﺎﺷﯽ ﻛﺎرەﻛﺎن راﭘڕﻨﻦ .ﻛﺎﺗﻜﯿﺶ ﺳﻨﻮور ﺑﯚ ﻣﺎﻧﯚڕﻛﺮدﻧﻛﺎﻧﯿﺎن دادەﻧﺮﺖ ،ﺋم ﻛﺮﻜﺎراﻧ ھﺳـــﺖ ﺑـــ ﺳـــﻏﺗﯽ دەﻛن و ھﺳـــﺖ ﺑـــوەش دەﻛن ﻛ ﺗﻧﮫﺎ رۆـــﯽ راﭘڕاﻧﺪﻧﯽ ﭼﻧﺪ ﻛﺎرﻜﯿﺎن ﺑﯚ دەﻣﻨﺘوە ﻛ ﺋﺎﻣﺮەﻛﺎن دەﺳﺘﻨﯿﺸـــﺎﻧﯽ دەﻛـــن :ھروەﻛﻮ ﯾﻛﻚ ﻟ ﻛﺮﻜﺎرەﻛﺎن ﺋﺎﻣﺎژەی ﺑﯚ ﻛﺮد ،ھﺳـــﺖ دەﻛﺎت ﺑﻮوەﺗ" ﺧﺰﻣﺗﻜﺎری ﺋﺎﻣﺮەﻛﺎن" .ﻟﺮەوە دوو دەرەﻧﺠﺎﻣﻤﺎن دەﺳﺖ دەﻛوﺖ. ﻟ ﻻﯾﻛوە ،ھﺴـــﻮوڕﻨراﻧﯽ ﻓڕەﻧﺴﯽ ﺑـــﯚ ﭼﺎﻛﻜﺮدﻧﯽ ﺟﯚری ﺑرھﻣﻛ ﮔﯚڕاﻧﻜﺎرﯾﯽ ﻛﻣﺘﺮﯾﺎن ﻟﺳـــر ﺋﺎﻣـــﺮەﻛﺎن ﺋﻧﺠﺎم داوە ﻟﭼﺎو ھﺴﻮوڕﻨرە ﭼﯿﻨﯿﻛﺎن .ﻛﺎﺗﻜﯿﺶ ﺑ زەﺣﻤت ﻓ ﻟ ﺋﯿﺠﺮاﺋﺎﺗﻛﺎن ﺑﻜﺮاﺑﺎﯾ ،ﺋوە ھوﯽ ﺋوەﯾﺎن دەدا ﺧﯚﯾﺎن ﻟﮔڵ ﺑﮕﻮﻧﺠﻨﻦ، ﺋﮔر ﺑﺸـــﯿﺎﻧﺰاﻧﯿﺒﺎﯾ ﻛ ﺋـــم ﻛﺎرە ھی ﻟﺪەﻛوﺘوە .ﺑﯚﯾ ،ﻟ ﭘﯚﺳـــﺘﯽ دﻨﯿﺎ ﺑﻮون ﻟ ﺗواوی ﻛﺎﻣﺸـــﺎﻓﺘﻛﺎن ،ﺋـــو ﺋﺎﻣﺮەی ﻛ ﻛﯚﻧﺘﺮۆﯽ ﻻﯾﻛﯽ ﻛﺎﻣﺸﺎﻓﺘﻛﺎن دەﻛﺎت ﺋﺎﻣﺎژە ﺑﯚ ﺋوە دەﻛﺎت ﻛ ﺷـــﺘﻜﯽ ﻧﺎﺳﺮوﺷﺘﯽ ھﯾ و ھﺴﻮوڕﻨرەﻛﺎن ﯾك دوو ﭼﻛﻮﺷﯿﺎن ﻟ دەدا ﺑﯚ ﺋوەی ﺋﯿﺸﺎرەﺗﯽ ﺳوزی ﺗﭙڕﯾﻨﻛ ھﺒﺖ و ﺑـــ ﺗـــواوی ﺋﻧﺠﺎﻣﺪاﻧﯽ ﻛﺎرەﻛ ﻟﻻﯾن ﺋﺎﻣﺮەﻛوە دەﺳﻨﯿﺸﺎن ﺑﻜﺮﺖ .دﯾﺎرە ﻛﺎری ﻟﻣﺠﯚرە ،ھروەﻛﻮ ﻛﺘﺒﯽ رﻨﻤﺎﯾﯿﻛﺎن ﺋﺎﻣﺎژەی ﺑـــﯚ دەﻛﺎت ﺑ ﺷـــﻮەﯾﻛﯽ ﻓرﻣﯽ ﻗدەﻏﯾ... ﻟﻻﯾﻛﯽ دﯾﻜﺷوە ،ﻟﺑرﺋوەی ﻛﯚﻣﭙﺎﻧﯿﺎی روﻧﯚ ﺗﺮەﻛﺲ ﻟ واﻗﯿﻌﯽ ﻛﺎری رۆژاﻧ ﺑﺌﺎﮔﺎن، ﺑﯚﯾ ﺑ زەﺣﻤت ﻟو ﮔﺮﻓﺘﺎﻧ ﺗﺪەﮔﯾﺸـــﺘﻦ ﻛـــ ﭘﯾﻮەﻧﺪﯾﯿﺎن ﺑ ﻣﻮﻣﺎرەﺳـــی ﭼوﺗوە ھﯾ .ﺑ ﭘﭽواﻧﺷـــوە ،ﺋﮔـــر ﻣﻛﯿﻨ ھوەﯿﻨﻛﺎﻧﯽ ﻛﯚﻣﭙﺎﻧﯿﺎی دۆﻧﮕﻔﯿﻨﮓ ﻟ رووی ﻛﻮاﻟﯿﺘﯿﯿـــوە ﻛﻣﻮﻛﻮڕﯾﯿـــﺎن ھﺑﻮوﺑ ،ﺋوە ﺷﺎرەزاﯾﯿﺎن ﻟ واﻗﯿﻌﯽ ﻛﺎری رۆژاﻧ ﯾﺎرﻣﺗﯿﯿﺎن دەدا ﻛ ﭼﺎرەﺳـــر ﺑﯚ ﮔﺮﻓﺘ ﻛﺘﻮﭘەﻛﺎﻧﯿﺎن ﺑﺪۆزﻧوە -ﻟ ﺣﺎﺗﯽ ﭘﻮﯾﺴﺘﯿﺪا ﭘﻧﺎ دەﺑﻧ ﺑر ﻣﺘﯚدی ﻧﺎﺑﺎو. ﺑﺎ ﺷـــﻮازی ﺗﺨﺴﺘﻨﯽ زﻣﺎﻧی ﺳﻣﻤﺎﻣﻚ ﺑﯚ ﻧﻮ ﻛوەی ﺳـــﻠﯿﻨﺪەرﻚ ﻛ ﻟﻻﯾن ژﻧ ھﺴـــﻮوڕﻨﻛوە داھﻨﺮاوە ھﺴﻧﮕﻨﯿﻦ. ﺳـــری ﺋم ﭘﺎرﭼ ﺋﺎﺳـــﻨ دەﻛﺮﺖ ﺗﻮوﺷﯽ ﺷﯚك ﺑﺖ ﻟﻛﺎﺗﯽ ﺋم ﻛﺮدە ﻧﺎﺳﻜدا و زﯾﺎﻧﯽ ﭘﺒـــﮕﺎت ،ﺑم ﻟ ﻛﺎﺗﯽ ﺗﺨﺴـــﺘﻨﯽ ﺑﯚ ﻧﻮ ﻛوەﻛ ﺑ ﭘﺎرﭼ ﭘڕۆﯾك دەﺑﺳﺘﺮاﯾوە ﻛ ھم ﺷﻮﻨﻛ ﭘﺎﻛﺪەﻛﺎﺗوە ،ﭘﺶ ﺋوەی ﻟ ﻧﺎو ﻛوەﻛ ﺟﮕﯿﺮ ﺑﺖ ،ھم ﻛوﺗﻨﯽ ﺳﻣﺎﻣﻛ ھـــﻮر دەﻛﺎﺗوە و ﻟ ﺷـــﻮﻨﻛی ﺧﯚی ﺑ ﺷـــﻨﯾﯽ ﺟﮕﯿﺮ دەﺑﺖ و ﭘﺎرﭼﭘرۆﯾﻛ ﺑ ھﻮاﺷﯽ رادەﻛﺸـــﺮﺖ .ﻟ ﺟﯿﺎﺗﯽ رۆﺑﯚﺗﻚ، ﭘﺎرﭼ ﭘڕۆﯾك... * ﻛﯚﻣﻨﺎس .ﺋم دەﻗ ﻟ" ﺳﯚﺳـــﯿﯚﻟﯚژﯾﯽ ﮔﻮاﺳﺘﻨوەی ﻣﺎددە ﺗﻛﻨﯿﻜﯿﯿﻛﺎن -ﻧﻤﻮوﻧی ﻛﺎﻣﯿﯚن ﻟ ﮔﻮاﺳـــﺘﻨوەی ﺗﻛﻨﯿﻚ ﻟ ﻧﻮان ﻓڕەﻧﺴـــﺎ و ﭼﯿﻦ دا .ﺗـــﺰی دﻛﺘﯚراﯾ ﻟﻣڕ ﻛﯚﻣﻨﺎﺳﯽ و زاﻧﺴﺘﯽ ﻛﯚﻣﯾﺗﯽ ،ﻟﯿﯚن ،2 .2008
ـــــــــــــــــــــــــ
وەرﮔ :ﺋ.م.
ژﺪەر و ﭘراوﺰەﻛﺎن: .1ﻟ ﻧﻮان ﺳﺎﻧﯽ 2005و 2008دا ﻟﻜﯚﯿﻨوە ﻟﺳر دە ﻣﯾﺪان )ﯾﻛﻛﺎﻧﯽ "ﻟﻜﯚﯿﻨوە و ﮔﺷـــﭘﺪان" ،ﻛﺎرﮔ ،ﺷﻮﻨﯽ ﻓﺮۆﺷـــﺘﻦ و ﮔراﺟﯽ ﭼﺎﻛﻜﺮدﻧوە ،ﻛﯚﻣﭙﺎﻧﯿﺎﻛﺎﻧﯽ ﺋﯚﺗﯚﻣﺒﯿﻠﯽ ﺑﺎرھﮕﺮی ﺋم دوو وﺗ دوو ﺳـــد و ﺳﯽ ﭼﺎوﭘﻜوﺗﻦ و ﺳد و ﺣت رۆژﯾﺶ ﺑﯚ ﺗﺒﯿﻨﯽ و ﺳرﻧﺞ ﺗرﺧﺎن ﻛﺮا. .2ﺑواﻧ: Vicor Scardigli ; « Les producteurs de sens. Le cas de l’Airbus 320 »، Culture thecnique، n° 24، Editions de l’Ecole des hautes études en sciences sociales، Paris، 1992. François Gipouloux، « Un transfert de technologie dans les télécommunications .3 .en Chine »، Sociologie du travail، n° 34، Paris، avril-juin 1992 .4ﺑواﻧ: Joseph Needhan، La Science chinoise et l’Occident، Seuil، Paris، 1973، François Jullien، La pensée chinoise : Dans le miroir de la philosophie، Seuil 2007 ; André Cheng، Histoire de la pensée chinoise، Seuil، 1997.
ﺗﺎرﻣﺎﯾﯿﻛﺎﻧﯽ رووﺳﯿﺎ ﺑﺳر ﺋﯚﻛﺮاﻧﯿﺎوە ﺋﯚﻛﺮاﻧﯿﺎ ﻛ ﯾﻛﻜ ﻟو وﺗﺎﻧی ﺗواو دووﭼﺎری ﻗﯾﺮاﻧﯽ داراﯾﯽ ﺑﻮوەﺗوە -ﺑﺷﻮەﯾك ھﻧﺪێ ﻟ ﭼﺎودﺮان ﺗﺮﺳﯽ ﺳرھﺪاﻧﯽ »دووﺑﯾﻛﯽ ﻧﻮێ« ﯾﺎن ھﯾ -ﻟ ﻧﻮەڕاﺳﺘﯽ ﻣﺎﻧﮕﯽ ﺗﺸﺮﯾﻨﯽ ﯾﻛم )دﯾﺴﻤﺒر(ی 2009ﭘﻧﺎی ﺑﯚ ﺳﻨﺪوﻗﯽ دراوی ﻧﻮدەوﺗﯽ ﺑﺮد ﺑﯚ ﻗرزﻜﯽ ﭘﺸﻮەﺧﺘﯽ 2ﻣﻠﯿﺎر ﯾﯚرۆﯾﯽ .ﺑﺑ ﺋم ﻗرزە ،ﺋﯚﻛﺮاﻧﯿﺎ ﺗﺮﺳﯽ ﺋوەی ھﯾ ﻛ ﻧﺗﻮاﻧ ﻣﻮوﭼی ﺧﺎﻧﻧﺸﯿﻨﺎن و ﻣﻮوﭼی ﻛﺎرﻣﻧﺪاﻧﯽ ﺑﻮاری ﮔﺸﺘﯽ داﺑﯿﻦ ﺑﻜﺎت و ھروەھﺎ ﮔﻮﻣﺮﮔﯽ وزەش ﺑﺪاﺗ رووﺳﯿﺎ ،ﺋﻣش ﻣﺗﺮﺳﯽ ﺳرھﺪاﻧﯽ »ﺷڕی ﻏﺎز«ی ﻟﺪەﻛوﺘوە. ﻣﺎﺗﯿﻠﺪ ﮔﻮاﻧﻚ *
ﻟ ﺋﺎب )ﺋﯚﮔﯚﺳﺖ(ی 2009دا ،ﻟ ﻟﺪواﻧﻜﯽ ﭬﯿﺪﯾﯚﯾﯽ ﭘﺧﺸﻜﺮاو ﻟﺳر ﻣﺎﭙڕەﻛی ،ﺑڕﺰ دﯾﻤﺘﺮی ﻣﺪﭬﯿﺪﭫ ﭼﻧﺪ وﺗﯾﻛﯽ ﺋﺎراﺳـــﺘی ﮔﻟﻛی ﺧﯚی و دراوﺳ ﺋﯚﻛﺮاﻧﯿﯿﻛﺎﻧﯽ ﻛﺮد. ﺳـــرەڕای دﯾﻤﻧﯽ ﺟﻮاﻧﯽ ﺋو ﻧﺧﺸﯾی ﻟ ﭘﺸـــﺘوەی ﺳرۆﻛﯽ رووﺳـــﯿﺎوە دەردەﻛوت، ﭘﯾﺎﻣﻛ زﺑـــﺮ و ﺗﻮوﻧﺪﺑـــﻮو .ﺋوەﺗﺎ دەﺖ: »ﭘﯾﻮەﻧﺪﯾﯿ دوو ﻗﻮﯿﯿﻛﺎﻧﻤﺎن ﻟﮔڵ ﺋﯚﻛﺮاﻧﯿﺎ ھرﮔﯿـــﺰ ﺋوەﻧﺪە ﺧـــﺮاپ ﻧﺑـــﻮوە .ﻟوەﺗﺎی ھﺮﺷـــ ﺳرﺑﺎزﯾﯿﻛی ﺋﯚﺳـــﺘﯽ ﺑﺎﺷﻮور ﻛ ﻟﻻﯾن ﺳـــرۆﻛﯽ ﺟﯚرﺟﯿﺎ ﺑڕﺰ ﺳﺎﻛﺎﺷﭭﯿﻠﯽ- ﯾـــوە ﺟﺒﺟﻜﺮا ،ﺑرﭘﺮﺳـــ ﻓرﻣﯿﯿﻛﺎن ﻟ )ﻛﯿﭫ(ەوە راﺷـــﻜﺎواﻧ ﺳﯿﺎﺳﺗﯽ دژە رووس ﭘﯾـــەوە دەﻛـــن .ﻟـــم ھﺮﺷـــدا ﭼك و ﺗﻗﻣﻧﯽ ﺋﯚﻛﺮاﻧﯽ ﺑﯚ ﻛﻮﺷـــﺘﻨﯽ ھﺎووﺗﯿﺎﻧﯽ ﻣدەﻧﯽ و ﺳـــرﺑﺎزە رووﺳﻛﺎن ﺑﻛﺎرھﻨﺮاوە. دﯾﺎرە ،ﺑرﭘﺮﺳﯿﺎرﺘﯿﯿﻛش ﺑ رووﻧﯽ ﺋﺎراﺳﺘی ﺳـــرۆﻛﯽ ﺋﯚﻛﺮاﻧﯿﺎ ﺑڕﺰ ﭬﯿﻜﺘﯚر ﯾﻮﺷﭽﯿﻨﻜﯚ دەﻛﺮـــﺖ ،ﻛ ﺗﺎواﻧﺒﺎر ﻛﺮاوە ﺑـــوەی ﻟ ﻛﺎﺗﯽ ﻣﻠﻤﻼﻧﯿﻛﺎﻧﯽ ﻧﻮان رووﺳـــﯿﺎ و ﺟﯚرﺟﯿﺎدا ،ﻟ ﺋﺎب )ﺋﯚﮔﻮﺳﺖ(ی ﺳـــﺎﯽ ،2008ﭘﺸﺘﮕﯿﺮﯾﯽ ﺳـــرۆﻛﯽ ﺟﯚرﺟﯿﺎ ﺑڕﺰ ﻣﯿﺨﺎﯾﻞ ﺳﺎﻛﺎﺷﭭﯿﻠﯽ ﻛﺮدووە". دەﺳﺗﯽ رووﺳـــﯽ دەﺗﻮاﻧﺖ ﺑ ﺷرﻣﺎﻧ ﮔﻮرزﻜﯽ ﺗﻮوﻧﺪ ﻟ ﺑڕﺰ ﯾﻮﺷﭽﯿﻨﻜﯚ ﺑﺪات :ﺋو ﭘﯿﺎوەی ﻟ ﺳﺎﯽ 2004دا ھﯿﻮای ﺋوروﭘﯿﻛﺎن و ﺑﺷﻜﯽ ﺋﯚﻛﺮاﻧﯿﯿﻛﺎن ﺑﻮو -ﺋﻣ ﺑ ﺋوەی ﻛﻣﺘﺮﯾﻦ ھﭽﻮوﻧﯿﺶ ﻟـــ رۆژﺋﺎوا ﺑﻮروژﻨﺖ. ھﺒﺗ ،ﺑڕﺰ ﯾﻮﺷـــﭽﯿﻨﻜﯚ ﺑﻮوەﺗ ﻛﺳﻜﯽ ﻧﺎﺣز ﻟﻧﻮ ﺳﯿﺎﺳـــﺗﯽ ﺋﯚﻛﺮاﻧﯿﺎ و ﺗﯚﻣﺗﺒﺎرە ﺑـــوەی ﻛ ﺧﯿﺎﻧﺗﯽ ﻟ رۆژھـــت ﻛﺮدووە و ﺳـــرﻛوﺗﻮوش ﻧﺑﻮوە ﻟ ﺳرﻧﺠاﻛﺸـــﺎﻧﯽ رۆژﺋﺎوا .ﺑ ﺷﻮەﯾك ،ﻛ ﺋو ﻟ ھﺒﮋاردﻧﻛﺎﻧﯽ ﺳـــرۆﻛﺎﯾﺗﯽ وﺗﻛﯾـــﺪا ،ﺑـــﯚ ﺑڕﻮەﺑﺮدﻧﯽ ھﻤﺗﻛﺎﻧﯽ ھﺒﮋاردن ﺑ ﭘﺎرە و ﺑ ﭘﺸﺘﯿﻮان ﻣﺎﯾوە .ﻟم ﺳﯚﻧﮕﯾﺷوە ،وەزﯾﺮی ﭘﺸﻮوی ﻛﺎروﺑﺎری دەرەوەی ﺋﯚﻛﺮاﻧﯿﺎی ﺳردەﻣﯽ ﺳرۆك ﻟﯿﯚﻧﯿﺪ ﻛﻮوﭼﻤﺎ ،ﺑڕﺰ ﺋﺎﻧﺎﺗﯚﻟﯽ زﻟﯿﻤﻜﯚ دەﺖ: »ﭘﯾﻮﻧﺪﯾﯿﻛﺎﻧﯽ ﻧﻮان ﺋﯚﻛﺮاﻧﯿﺎ و رووﺳـــﯿﺎ ﻟ دوای ﺷﯚڕﺷـــﯽ ﭘﺮﺗﻗﺎﯿﯿوە ﺑـــرەو ﺧﺮاﭘﯽ ﭼﻮون .دارودەﺳﺘی ﯾﻮﺷـــﭽﯿﻨﻜﯚ ﭘﺸﻨﯿﺎزی ﻓﻟﺴﻓﯾﻛﯽ ﻧﻮﯿﺎن ﺑﯚ ﭘﯾﻮەﻧﺪﯾﯿﻛﺎن ﻟﮔڵ رووﺳﯿﺎدا ﻛﺮد ﻛ ﭘﺸﺘﯽ ﺑ ﭘﺮاﮔﻤﺎﺗﯿﺰم دەﺑﺳﺖ ﻧك ﺑ ﺑ ﻓزﺪارﯾﯽ دۆﺳﺘﺎﯾﺗﯽ«. رووﺳﯿﺎ و ﺋﯚﻛﺮاﻧﯿﺎ ﻟﺳﺎﯽ 1997ەوە ﻟﺳر ﺑﻨﻣﺎی »ﭘﯾﻤﺎﻧﻨﺎﻣی ﻣزن« ﻛﺎردەﻛن .ﺋو ﭘﯾﻤﺎﻧﻨﺎﻣﯾ ﺑﺮﯾﺘﯿﯿ ﻟ ﺑﯾﻛﺎﻛﺮدﻧﯽ ﭼﻧﺪەھﺎ رﻜﻜوﺗﻨﯽ دووﻗﻮﯽ ﻛ ﺳـــرﺟم ﺑﻮارەﻛﺎﻧﯽ )وزە ،ﺋﺎﺑـــﻮوری ،ﺳـــرﺑﺎزی ،ﻛﻮﻟﺘـــﻮوری، ﻣﺮۆﭬﺎﯾﺗـــﯽ (...دەﮔﺮﺘوە .ﺑـــم ،ھردوو دەوت ﺋﺎﻣﺎﻧﺠﯽ ﺳﯿﺎﺳﯿﯽ ﺗﺎﯾﺒت ﺑ ﺧﯚﺷﯿﺎن ھﯾ ،ﻛ ھﻧﺪێ ﺟﺎر ﻟﮔڵ روﺣﯽ ﭘﯾﻤﺎﻧﻨﺎﻣﻛ ﻧﺎﺗﺑﺎش دەﻛوﺘوە .ﺑﯚ ﻧﻤﻮوﻧ ﻣﯚﺳﻜﯚ ،ﻟو ﻛﺎﺗوەی ﺑڕﺰ ﭬﻼدﯾﻤﯿﺮ ﭘﻮﺗﯿﻦ ﮔﯾﺸـــﺘﻮوەﺗ دەﺳـــت ،ﺋﺎﻣﺎﻧﺠﯽ ﺳـــرەﻛﯽ ﺑﺮﯾﺘﯿﺒﻮوە ﻟ زﯾﺎدﻛﺮدﻧﯽ ﻛﺎرﯾﮕری ﺧﯚی ﻟﺳر وﺗﺎﻧﯽ دوای ﯾﻛﺘﯽ ﺳﯚﭬﯿت ،ﺑ ﺗﺎﯾﺒﺗﯿﺶ ﺋﯚﻛﺮاﻧﯿﺎ .ﻟم رووەوە ،ﭘﺮۆﻓﯿﺴـــﯚری ﻓﻟﺴﻓ ﻟ ﻛﯿﭫ ﺑڕﺰ ﻣﯿﺮۆﺳﻼڤ ﭘﯚﭘﯚﭬﯿﭻ ﻟ ﻛﯚﺗﺎﯾﯽ ﺳﺎﯽ 2008دا ﺋم راﺳﺘﯿﯿ دەدرﻛﻨﯽ و دەﺖ» :ﻧ ﭘﯚﯚﻧﯿﺎ، ﻧـــ وﺗﺎﻧﯽ ﺑﺘﯿـــﻚ ،ﺗﻧﺎﻧـــت ﻗوﻗﺎزﯾﺶ، ﺷﻮﻨﻜﯽ ﮔﺮﻧﮕﯽ واﯾﺎن ﻟ دﯽ رووﺳﯿﺎدا داﮔﯿﺮ ﻧﻛﺮدووە .ﻗﯾﺴـــری رووﺳﯿﺎ ﻧﯿﻜﯚﻻی ﯾﻛم ﻟ وەﺧﺘﯽ ﺧﯚﯾﺪا ﺟﺧﺘـــﯽ ﻟﻣ دەﻛﺮدەوە و دەﯾﮕﻮت ھرﮔﯿﺰ دەﺳﺖ ﻟ ﺋﯚﻛﺮاﻧﯿﺎ ھﻨﺎﮔﺮﺖ. ﺋـــم وﺗ ﺑﺷـــﻜ ﻟ ﻧﺎوﭼـــی ﻛﺎرﯾﮕری
و ﻗﻣەوﯾﯽ ﻛﯚﻧـــﯽ ﻛﺮﻤﻠﯿﻦ و ﺋﺎﻣﺎدە ﻧﯿﯿ دەﺳـــﺘﺒرداری ﺑﺖ« .ﺑڕﺰ ﯾﻮﺷـــﭽﯿﻨﻜﯚ ﺑ ﭘﺸﺘﺒﺳﺘﻦ ﺑ ﺳرﻛوﺗﻨﻛی ﺳﺎﯽ ،2004 ﺑ ﺳـــرﻛﯚﻧﻛﺮدﻧﯽ ﺋم ﺗواﻧﯿﻨی رووﺳﯿﺎ و ﭘﺎﺷـــﺎن ﭘﻻﻣﺎرداﻧﯽ ﺋو ﺑﺎﺑﺗﺎﻧی ﻛ دەﺑﻨ ﻣﺎﯾی ﻗﺴـــﺒﻮون ،ھﻣﯿﺸـــ ﻣﯚﺳﻜﯚ ﺗﻮوڕە دەﻛﺎت. ھـــرە ﺟﺪﯾﺘﺮﯾﻨﯽ ﺋـــم ﺑﺎﺑﺗﺎﻧش ﮔﺮﺪاﻧﯽ ﺋﯚﻛﺮاﻧﯿﺎ ﺑﻮو ﺑ رﻜﺨﺮاوی ﭘﯾﻤﺎﻧﯽ ﺋﺗﻠﻧﺘﯿﻜﯽ ﺑﺎﻛﻮور )ﻧﺎﺗﯚ(ەوە .دﯾﺎرە ﭼﻮوﻧ ﻧﻮ ھﺎوﺑﻧﺪی ﺳـــرﺑﺎزﯾﯽ ﺋﺗﻠﻧﺘﯿﻚ ﻟ ﻣﺎوەی ﭼﻧﺪ ﺳﺎﯽ راﺑﺮدوودا ﺑﺷﻚ ﺑﻮوە ﻟ ﭘۆﮔﺮاﻣﯽ ﺳﯿﺎﺳﺗﯽ دەرەوەی ﺋـــم وﺗـــ ،ﺑـــ ﺋـــوەی ﺋﻣـــ ھﭽﻮوﻧﻜﯽ زۆری ﻣﯚﺳﻜﯚﺷـــﯽ ﻟﺒﻜوﺘوە. ھر ﻟم ﺳـــروﺑﻧﺪەدا ،ﺑڕﺰ زﻟﯿﻤﻜﯚ دەﺖ:
ﺑﻮﻧﯿﺎدﮔری ﻧﺎﯾﺎب »ﻟـــ ،2002 روواﻧﯿﻨـــﯽ ﺧﯚﻣـــﺎن ﻟﻣڕ ﺋو ﭘﯾﻮەﻧﺪﯾﯿﺎﻧی ﻛـــ ﻟﮔڵ )ﻧﺎﺗﯚ(دا دەﻣﺎﻧﺒﺖ ﺧﺴـــﺘڕوو ،ﺗﯿـــﺪا دەﺳﺘﻨﯿﺸـــﺎﻧﯽ ﺋوەﻣﺎن ﻛﺮدووە ﻛ دواھﻣﯿﻦ ﺋﺎﻣﺎﻧﺠﯽ ﺋم ﭘﯾﻮەﻧﺪﯾﯿ ﺑﺮﯾﺘﯿﯿ ﻟ ﭼﻮوﻧ ﻧﻮ ﺋم رﻜﺨﺮاوەوە .ﺑﯚ ﺋم ﻣﺑﺳﺘش ﻟ ﭼﻧﺪ دەرﻓﺗﻜﺪا ﻟﮔڵ ﺧﻮدی ﺳـــرۆﻛﯽ رووﺳﯽ ﺧﯚﯾﺪا ﻗﺴـــم ﻛﺮدووە .ﺋو رازﯾﺒﻮو و ﺋﯿﺨﺘﯿﺎرەﻛی ﺋﻤی ﭘﺳﻧﺪ ﻛﺮدﺑﻮو. ﺑم ،ﺳـــرۆك ﻛﻮوﭼﻤﺎ )ﺳرۆﻛﯽ ﭘﺸﻮوی ﺋﯚﻛﺮاﻧﯿﺎ( ﺑﺎﺷﺘﺮﯾﻦ ﭘﯾﻮەﻧﺪی ﻟﮔڵ ﭘﻮﺗﯿﻦ دا ھﺑﻮو .ھﻣﻮو ﺳﺎﯽ 14ﺗﺎ 15ﺟﺎر ﯾﻛﺘﺮﯾﺎن دەﺑﯿﻨﯽ ..ﺑم ﺋﺴﺘﺎ دۆﺧﻛ ﺗواو ﺟﯿﺎوازە«. ﻛﻟڕەﻗﯿﯽ ﺑڕﺰ ﯾﻮﺷـــﭽﯿﻨﻜﯚ ﻟ رەﺧﻨﮔﺮﺗﻨﯽ ﻣﯚﺳـــﻜﯚ و ﭘﯾﻮەﻧﺪﯾﯿ ﮔرﻣﻮﮔﻮڕەﻛﺎﻧﯽ ﻟﮔڵ وﻻﯾﺗ ﯾﻛﮕﺮﺗﻮوەﻛﺎﻧﯽ ﺋﻣﺮﯾﻜﺎدا ،ﺑﻮوﻧ ھﯚی
دروﺳـــﺘﺒﻮوﻧﯽ ﮔﺮژی ﻟﮔڵ دەﺳـــﺗﺪاراﻧﯽ رووﺳـــﯽ ،ﭼﻮﻧﻜ رووﺳـــﯿﺎ ﮔﺮﺪاﻧﯽ ﺋﯚﻛﺮاﻧﯿﺎی ﺑـــ) ﻧﺎﺗﯚ(ەوە ﻛﺮدە ﺧﺎـــﯽ داﺑان :ﺋوەﺗﺎ ﻟ ﻧﻮ ﺑﯾﺎرﻜﯽ ﺑڕﺰ ﻣﺪﭬﯿﺪﭫ ﻛ دەﮔڕﺘوە ﺑﯚ ﻣﺎﻧﮕﯽ ﻣﺎﯾـــﺲ )ﻣﺎی(ی ،2009رووﺳـــﯿﺎ ﺟﺧﺖ ﻟـــوە دەﻛﺎت ﻛ» رﮕـــدان ﺑ ﻧﺎﺗﯚ ﺑـــﯚ ﺑﻛﺎرھﻨﺎﻧﯽ ﺑﻨﻜی ﺳـــرﺑﺎزی ﻟﺳـــر ﺳـــﻨﻮورەﻛﺎﻧﯽ ،ﺟﮕی رەزاﻣﻧـــﺪی ﻧﯿﯿ.« ﭘﺎﺷﺎن ،ﺑ ژﺮاوژﺮی ،ﭘﺮﺳﯿﺎری ﺟﮕﯿﺮﻛﺮدﻧﯽ ھﺰە ﺳـــرﺑﺎزﯾﯿ دەرﯾﺎﯾﯿﻛﺎﻧﯽ رووﺳﯿﺎ ﻟﺳر دەرﯾـــﺎی رەش ﻟ ﻛﺮﯾﻤﯽ ) (1دﺘ ﭘﺸـــوە. ھﺎوﺗﺎ ﻟﺳـــروﺑﻧﺪی ھﮕﯿﺮﺳـــﺎﻧﯽ ﺷڕﯾﺶ ﻟـــ ﺟﯚرﺟﯿﺎدا ،ﺑڕﺰ ﯾﯚﺷـــﭽﯿﻨﻜﯚ رەﺧﻨ ﻟو ﮔﺮﺒﺳـــﺘ دەﮔﺮﺖ ﻛ ﻣﯚت ﺑ ھﺰەﻛﺎﻧﯽ رووﺳﯿﺎ دەدات ﺗﺎوەﻛﻮ ﺳﺎﯽ 2017ﻟ دەﭬری
ﻛﺎری ھﻮﻧرﻣﻧﺪی ﺋﯚﻛﺮاﻧﯽ Malevich ﺳﺒﺎﺳﺘﯚﭘﯚل ﺑﻨﻜ داﺑﻨﻦ ،ﺑﻣش ﺑ ﺋﺎﺷﻜﺮا ﺟﯿﺎوازﯾﯿ ﺋﺎﯾﺪۆﻟﯚژی ،ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﺳﺘﺮاﺗﯿﮋﯾﯿﻛﺎﻧﯽ دژ ﺑ ﻣﯚﺳﻜﯚی دەردەﺧﺎت. ﻟﺮەداﮔﺮەو ﻛﺸی ﻏﺎزﯾﺶ ﻣﺎوە ،ﻛﺑﺎﺑﺗﻜ ﺗـــﺎ راددەﯾﻛﯽ زۆر ﺋوروﭘﺎﯾﯿﻛﺎﻧﯽ ﺳـــرﻗﺎڵ ﻛﺮدووە و ﺑﺑەی ﭘﺸـــﺘﯽ ﻣﻠﻤﻼﻧﯽ ﺑردەواﻣﯽ ﻧﻮان ﻛﯿـــﭫ و ﻣﯚﺳﻜﯚﺷـــ .رﻜﻜوﺗﻨﻛﺎﻧﯽ ﻧﻮان ھردوو دەوت ،ﻛ ﻟ ﺳـــﺎﻧﯽ 1990 ﺋﻧﺠﺎﻣـــﺪراون ،ﻟ ﻣﺎوەی 5ﺳـــﺎﯽ راﺑﺮدوودا ﺷـــﻮﻨﯿﺎن ﺑﯚ ﭼﻧﺪ رﻜﻜوﺗﻨﻜﯽ ﺗﻣﻮﻣﮋاوی دﯾﻜ ﻛﺮدووەﺗـــوە ﻛ راﺳـــﺘوﺧﯚ ﻟ ﻧﻮان ''ﻏﺎزﭘﺮۆم'' و ''ﻧﺎﻓﺘﯚﻏﺎز'' و ﻛﯚﻣﻚ ﻧﺎوﺑﮋﯾﻮاﻧوە واژۆﻛﺮاون .ﺋم دوو ﻛﯚﻣﭙﺎﻧﯿﺎﯾ ھردووﻛﯿﺎن ﺳر ﺑ دەوﺗﯽ رووﺳـــﯽ و ﺋﯚﻛﺮاﻧﯿﻦ .ﻗﯾﺮاﻧﻛﺎﻧﯽ 2006و ،2008ﻛـــ ﺑﻮوﻧ ﻣﺎﯾی وەﺳـــﺘﺎﻧﯽ
ﻓﺒﺮﯾﻮەری 2010
-ﻟﯚﻣﯚﻧﺪ دﯾﭙﻠﯚﻣﺎﺗﯿﻚ
22
ﺗﺎرﻣﺎﯾﯿﻛﺎﻧﯽ رووﺳﯿﺎ ﺑﺳر ﺋﯚﻛﺮاﻧﯿﺎوە ﻧﺎردﻧﯽ ﻏﺎز ﺑرەو ﺋوروﭘﺎ ،ﺳﯿﺴﺘﻣﯽ ﺋﺎﺑﻮورﯾﯽ ﺋﯚﻛﺮاﻧﯿﯿﺎن زﯾﺎد ﻟ ھـــر ﻛﺎﺗﻜﯽ دﯾﻜ ﻻت و ﻻواز ﻛﺮد .دﯾﺎرە ﭘﯿﻼﻧﻛ ﺋﺎﺷﻜﺮاﯾ :ﻻوازﻛﺮدﻧﯽ ﺋﯚﻛﺮاﻧﯿﺎ ﻟﭘﻨﺎودەﺳﺘﺒﺳرداﮔﺮﺗﻨﯽ ﺳﯿﺴﺘﻣﯽ ﺗﺮاﻧﺰﺘﯽ ،ﻛ ﺗﺎﻛ ﭼﻛﯽ ﺳـــﺘﺮاﺗﯿﮋﯾﺗﯿﯽ ﺋو وﺗﯾ .ﺑھرﺣﺎڵ ،ﻛﻣـــﯽ ھﺎوﻛﺎرﯾﯽ داراﯾﯽ ﺑﯚ ﻛﯚﻣﭙﺎﻧﯿﺎی ''ﻧﺎﻓﺘﯚﻏﺎز'' و ﻻوازﯾﯽ ﺳـــراﻧﯽ ﺋﯚﻛﺮاﻧﯿﺎ وادەﻛن ﻛ ﺑﺎرودۆﺧﻛ ﺑ ﺋﺎﺷﻜﺮا ﻟ ﺑرژەوەﻧﺪی ''ﻏﺎزﭘﺮۆم''ی رووﺳﯽ ﺑﻜوﺘوە. ﺟﮕ ﻟﻣﺎﻧ» ،ﺷڕی ﯾﺎدەوەرﯾﯿﻛﺎن«ﯾﺶ ﻛ ﻟﻻﯾن رۆژﺋﺎﯾﯿﻛﺎﻧوە زۆر ﺑ ﺑ ﻧﺮخ ﺳﯾﺮ دەﻛﺮێ ،ﺑﺷﺪارە ﻟ ﺧﺮاﭘﺒﻮوﻧﯽ ﭘﯾﻮەﻧﺪﯾﯿﻛﺎﻧﯽ ﻧﻮان رووﺳﯿﺎ و ﺋﯚﻛﺮاﻧﯿﺎ .ﺑڕﺰ ﯾﻮﺷﭽﯿﻨﻜﯚ وەﻛﻮ وەﻓﺎدارﻚ ﺑراﻣﺒر ﺑو ﺑﻨﺎﻧی ﻛ ﻟﻛﺎﺗﯽ ھﻤﺗﻛﺎﻧـــﯽ ھﺒﮋاردﻧﺪا داﺑـــﻮوی ،ﻟﭘﻨﺎو ﭘﻜﮫﯿﻨﺎﻧﯽ ﻧﺎﺳـــﻨﺎﻣی ﺋﯚﻛﺮاﻧﯿﺎ دەﺟﻧﮕﺖ، ﺋو ﻧﺎﺳـــﻨﺎﻣﯾی ﻛ ﭘﺸـــﺖ ﺑـــ زﯾﺎدﻛﺮدﻧﯽ ﺑھﺎی زﻣﺎﻧـــﯽ ﻧﺗوەﯾﯽ ﺋﯚﻛﺮاﻧـــﯽ ،ﻛﻮﻟﺘﻮور و ﺑﺗﺎﯾﺒﺗﯽ ﺑﯿﻨﺎﻛﺮدﻧـــﯽ ﻣﮋووﯾﯿﻛﯽ ﺗﺎﯾﺒت ﺑـــ» ﮔﻟﯽ ﺋﯚﻛﺮاﻧﯽ« و ﺟﯿـــﺎ ﻟ ﻧﺗوەﻛﺎﻧﯽ دﯾﻜی ﺟﯿﮫﺎﻧﯽ ﺳـــﻼڤ ،دەﺑﺳﺘﺖ .ھروەھﺎ ﺑ ﺷﺘﻜﯽ ﻧﻤﻮوﻧﯾﯽ ﻟﭘﻨﺎو ﻧﺎﺳﺎﻧﺪﻧﯽ ﻗﺎﺗﻮﻗی و ﺑﺮﺳـــﺘﯿﯿ ﮔورەﻛی ﺳﺎﻧﯽ 1933-1932 ﻛ ﺑ'' ھﯚﻟﯚدۆﻣﯚر'' ﻧﺎﺳـــﺮاوە ،ﻟﺳر ﺋﺎﺳﺘﯽ ﻧﯿﻮدەوﺗﯿﺪا ﺧﺑﺎت دەﻛﺎت .ﺑﯚ ﺳرۆﻛﺎﯾﺗﯿﯽ ﺋﯚﻛﺮاﻧﯿﺎ ،ﺋو ﻣﻠﯿﯚﻧ ﺟﻮﺗﯿﺎرەی ﻛ ﻟ ﺳرەﺗﺎی ﺳـــدەی ﺑﯿﺴـــﺘوە ﻣـــﺮدوون ﻗﻮرﺑﺎﻧﯿﯽ ﺋو ﻛﯚﻣﻜﻮژﯾـــن ﻛ ﻟﻻﯾن ﺟﯚزﻒ ﺳـــﺘﺎﻟﯿﻦ- ەوە رﻜﺨﺮاﺑـــﻮو ،ﺋو ﭘﯿﺎوەی دەﯾﻮﯾﺴـــﺖ ﻟو رﮕﯾوە ﻛﯚﺗﺎﯾﯽ ﺑ ﻧﺎﺳـــﯿﯚﻧﺎﻟﯿﺰﻣﯽ ﺋﯚﻛﺮاﻧﯽ ﺑﻨﺖ .ﺑﯚ رووﺳﻛﺎﻧﯿﺶ ،ﺋم ﻛﺮدەﯾ ﺑﺮﯾﺘﯿﯿ ﻟ ھوﯽ ﻧﻮوﺳﯿﻨوەی ﻣﮋووی ھﺎوﺑش .ﺟﺎ ﺋم ﺟﯿﺎوازﯾﯿی ﯾﺎدەوەری ﭘﺎﯽ ﺑ ﻣﯚﺳﻜﯚوە ﻧﺎ ﻟ ﻣﺎﻧﮕﯽ ﻣﺎﯾﺲ )ﻣﺎی( ﻟﯿﮋﻧﯾك دروﺳـــﺖ ﺑﻜﺎت ﺑﯚ ﺧﺑﺎﺗﻜﺮدن ﻟ" دژی ھر ھوﻚ ﺑﯚ دەﺳﺘﻜﺎرﯾﻜﺮدﻧﯽ ﺳﺎﺧﺘﻛﺎراﻧی ﻣﮋوو ﻟﺳر ﺣﺴﺎﺑﯽ ﺑرژەوەﻧﺪﯾﯿﻛﺎﻧﯽ رووﺳﯿﺎ". داﻧﺎﻧﯽ ﭘﯾﻮەﻧﺪﯾﯿﻛﯽ ﺳﻮودﻣﻧﺪ
ھﺸﺘﺎ ﻟﻣ ﺧﺮاﭘﺘﺮ ﺋو ﻛﻟﻨﯾ ﻛ ﺧرﯾﻜ ﻟﻧﻮان ھـــردوو ﮔﻟﯽ رووﺳـــﯽ و ﺋﯚﻛﺮاﻧﯿﺎدا دروﺳـــﺖ دەﺑﺖ .ﻟﻻﯾﻛﯽ دﯾﻜﺷـــوە ﺋو ﺳﻨﻮورەی ﻛ ھﺸﺘﺎ ﺗواو ﻧﻛﺸﺮاوە رۆﯽ ھﯾ ﻟ ﺗﻜﺪاﻧﯽ ﭘﯾﻮەﻧﺪﯾﯿﻛﺎن .راﭘﯚرﺗﯽ ﺳﻧﺘری ﺗﻮﮋﯾﻨوەی ''رازوﻣﻜﯚڤ ﻟ ﻛﯿﭫ'' ﻟ ﺳرەﺗﺎی 2009دا ﺋﺎﻣﺎژە ﺑ رای رووﺳـــﻛﺎن دەﻛﺎت ﻛ زﯾﺎﺗﺮ و زﯾﺎﺗﺮ ﻟ دژی دراوﺳ ﺋﯚﻛﺮاﻧﯿﯿﻛﺎﻧﯿﺎﻧﻦ، ﺋم ﺳرەﻧﺠﺎﻣش ﺑ ﭘﻠی ﯾﻛم دەﮔڕﺘوە ﺑﯚ ﺋو ﻛﺎرە رووﺧﻨرەی ﻛ زۆرﺑی ﻣﯿﺪﯾﺎﻛﺎﻧﯽ رووس ﺧﯚﯾﺎن ﺑﯚ ﺗرﺧﺎﻧﻜـــﺮدووە .راﭘﯚرﺗﻛ ھروەھـــﺎ ﺋـــوە دەردەﺧـــﺎت ﻛـــ» ﻛﻣﯿﯽ
ﻧﺎﻣی ﺧﻮﻨران وﺗﺎرەﻛی ﻣﯿﻜﺎﯾﻞ ﻛﺮﯾﺴﺘﻮﻓرﺳﻦ ﻛ ﻣﺎﻧﮕﯽ ﺗﺸﺮﯾﻨﯽ ﯾﻛم )ﺋﯚﻛﺘﯚﺑر(ی راﺑﺮدوو ﻟ) ﻟﯚﻣﯚﻧﺪ دﯾﭙﻠﯚﻣﺎﺗﯿﻚ(دا ﺑوﺑﻮوەوە ﺑﻧﺎوﻧﯿﺸﺎﻧﯽ )ﻛﺎﺗﻚ ﻓﻮﻛﯚ ﭘﺸﺘﮕﯿﺮی ﻓﯾﻠﺳﻮﻓ ﻧﻮﯿﻛﺎﻧﯽ دەﻛﺮد( ﭼﻧﺪ ﺑﯿﺮۆﻛﯾﻛﯽ ﻻی ﺑڕﺰ ﺣﻣﯿﺪ ﻣﻮﻗددەم ورووژاﻧﺪووە ﻛ ﺋﻣی ﺧﻮارەوە ﻛﻮرﺗﻛﯾﺗﯽ: -1ﻣﯿﺸﻞ ﻓﻮﻛﯚ ،ژان ﭘﯚل ﺳﺎرﺗر و ﻣﯚرﯾﺲ ﻛﻼﭬﻞ ﻟ ﺳـــﺎﻧﯽ 1970ﻟ ﻓرەﻧﺴـــﺎ وﯽ ﺣﻗﯿﻘت و دەﺳﺗﯽ زاﻧﯿﺎری ﺑﻮون ،ھروەھﺎ ﺋـــوان داﻣزرﻨری ﺋﯚرﮔﺎﻧﻜﯽ ھـــواڵ ﺑﻮون ﺑﻧﺎوی )ﻟﯿﺒﺮاﺳﯿﯚن( .ﺑواﻧﺎﻛم ﺋﻤ ﺑﺘﻮاﻧﯿﻦ ﻓﻮﻛﯚ ﺑو رووﻧﺎﻛﺒﯿﺮە ﻣﯿﻜﯿﺎﭬﻠﯿ ﺑﭽﻮﻨﯿﻦ ﻛ ﻟ ﭘﺎڵ ﺳرﻛوﺗﻨﯽ ﻣﯿﺪﯾﺎﯾﯽ ﺋﻧﺪرێ ﮔﻠﻮﻛﺴﻤﺎﻧﺪا، ﺳرﻣﺎﯾ ﺳﯿﻤﺒﯚﻟﯿﯿﻛﺎﻧﯽ ﺋوی ﻟ ﺑرژەوەﻧﺪﯾﯽ ﭘﯿﺸـــﻛی ﺧﯚﯾﺪا ﺑﻛﺎرھﻨﺎﺑﺖ .ﺑﭘﭽواﻧی ﺋو ﺷـــﺘی ﻣﯿﻜﺎﯾﻞ ﻛﺮﯾﺴﺘﻮﻓرﺳﻦ ﻧﻮوﺳﯿﻮﺘﯽ و ﺟﺧﺘﯽ ﻟﺳـــر دەﻛﺎت ،ﻓﻮﻛﯚ ﭘﻮﯾﺴﺘﯽ ﺑ ﻧﻮﺑﺎﻧﮕﯿـــﯽ ﻣﯿﺪﯾﺎﯾﯽ ﻧﺑﻮو ﺑﯚ ﺑدەﺳـــﺘﮫﻨﺎﻧﯽ ﭘﯚﺳـــﺘﻚ ﻟـــ ﻛﯚﻟـــﮋ دو ﻓﺮاﻧﺲ ،ﻟ ﺳـــﺎﯽ .1970ﺋﻧﺠﻮوﻣﻧﯽ ﭘﺮۆﻓﯿﺴـــﯚورەﻛﺎﻧﯽ ﻛﯚﻟﮋ دو ﻓﺮاﻧـــﺲ -ﯾـــﺶ ﯾـــﺎوەرە ﻣﯿﺪﯾﺎﯾﯿﻛﺎﻧﯿﺎن ﺑ ﺑﺎﺷﯽ ھﻨدەﺳﻧﮕﺎﻧﺪ .ﻟ راﺳﺘﯿﺪا ،ﻓﻮﻛﯚ ﺟﯽ ﻣﺎﻣﯚﺳـــﺘﺎﻛی ﺧﯚی ژۆن ھﯿﭙﯚﻟﯿﺘﯽ ﮔﺮﺗوە ﻟ ﻛﯚﻟﮋ دوﻓﺮاﻧﺲ و ﺑ ﮔﯾﺸﺘﻨﯿﺸـــﯽ ﻧﺎوﻧﯿﺸﺎﻧﯽ ﭘﯚﺳـــﺘﻛی ﻟ) ﻣـــﮋووی ھﺰری ﻓﻟﺴـــﻓ( ەوە ﮔﯚڕی ﺑﯚ )ﻣﮋووی ﺳﯿﺴـــﺘﻣﻛﺎﻧﯽ ھﺰر(. ھﺒﺗ ،ﭘﺸﺘﮕﯿﺮﯾﻜﺮدﻧﯽ ﻟﻻﯾن ﻛﯚﻧ ھﺎوڕﯽ ﺳردەﻣﯽ ﺧﻮﻨﺪﻧﯿﺸﯽ ﻟ) ﻗﻮﺗﺎﺑﺨﺎﻧی ﻧﯚرﻣﺎڵ ﺳﻮﭘﺮﯾﯚر( و زاﻧﻜﯚی )ﻛﻠﺮﻣﯚﻧﺖ -ﻓﺮاﻧﺪ( ،ژول ﭬﻮﯾﻤـــﺎن ،ﻛ ﺑ ﯾﻛﻚ ﻟ ﻓﯾﻠﺳـــﻮﻓ ھرە ﺑﺎﻛﺎﻧﯽ زاﻧﺴـــﺖ ﻧﺎﺳـــﺮاﺑﻮو ﻟ ﻓرەﻧﺴـــﺎ ،ﺑ ﻗﺴـــوﺑﺎس ﻧﺑﻮو .ھروەھﺎ دەﺗﻮاﻧﯿﻦ ﺋوەش
ﭘﯾﻮەﻧـــﺪی ﻟﻧﻮان رۆﺷـــﻨﺒﯿﺮان و ﻟﻜﯚﻟوەر و ﺟﭭﺎﺗـــﯽ ﺋزﻣﻮوﻧﮕرەﻛﺎن ،واﯾﻜـــﺮدووە ﻛ دﯾﺎﻟﯚﮔﻛﺎن ﺑﺷـــﻮەﯾﻛﯽ ﺑﻨڕەﺗﯽ ﺗرزﻜﯽ رەﺧﻨﺋﺎﻣﺰ ﺑﮕﺮﻧ ﺧﯚﯾﺎن و ﺑﺒﻨ ﻣﺎﯾی ﮔﻠﯾﯽ و ﺗﺎواﻧﺒﺎرﻛﺮدن«) .(2ﺑ ﻣﺎﻧﺎﯾﻛﯽ دﯾﻜ ،ﻧﻮﺧﺒی رۆﺷـــﻨﺒﯿﺮاﻧﯿﺶ ﻛوﺗﻮوﻧﺗ داوی ﭘﯾﻮەﻧﺪﯾﯿ ﺳﯿﺎﺳﯿﯿﻛﺎﻧوە. ھر ﻟ دوای ھﺒﮋاردﻧﻛﺎﻧﯽ ﺳرۆﻛﺎﯾﺗﯽ، ﭘﯾﻮەﻧﺪﯾﯿ دﯾﭙﻠﯚﻣﺎﺳﯿﯿﻛﺎن ﮔﯾﺸﺘﻨ ﺋﺎﺳﺘﯽ ﻧﻣﺎن .ھﺎوﯾﻨﯽ راﺑﺮدوو ،رووﺳـــﯿﺎ رەﺗﯿﻜﺮدەوە ﻛﺳﻚ ﺑﯚ ﺟﮕﺮﺗﻨوەی ﺑﺎﯿﯚزی ﭘﺸﻮوی ﻟ ﺋﯚﻛﺮاﻧﯿﺎ ،ﺑڕﺰ ﭬﯿﻜﺘﯚر ﭼﯿﺮﻧﯚﻣﯿﺮدﯾﻦ ،ﺑﻨﺮﺖ. ﻟﮔڵدەﺳﺘﺒﻛﺎرﺑﻮوﻧﯽﺑڕﺰﻣﺪﭬﯿﺪﭭﯿﺶ،ھﯿﭻ ﻛﯚﺑﻮوﻧوەﯾﻛﯽ ﻓرﻣﯽ ﻟﻧﻮان ھردوو ﺳرۆﻛﺪا ﻧﻛﺮا ،ﺗﻧﮫﺎ ﺋو دﯾﺪارە ﺳرﭘﯿﯿ ﻧﺑﺖ ﻛ ﻟ ﻟﻮوﺗﻜی ''ﺟﭭﺎﺗﯽ وﺗ ﺳرﺑﺧﯚﻛﺎن )''(CIS ﻟ ﺳـــﺎن ﭘﺘﺮﺳـــﺒﻮرگ ﻟ 2008 ﺑ ﺧﺮاﯾﯽ ھﺎﺗﻛﺎﯾوە .ﻟ ﻛﯚﺗﺎﯾﯽ 2009دا ،ﻟﻧﻮ ھﻣﺎن ﺑﺎرودۆﺧﺪا ،ﺑم ﻟ ﺷﺎری ﺷﯿﺴﯿﻨﯚ )ﻣﯚﺪاﭬﯿﺎ(، ﺳرۆﻛﯽ رووﺳﯿﺎ ﺑ ﺑرﭼﺎوی ھﻣﻮواﻧوە ﺑڕﺰ ﯾﻮﺷﭽﯿﻨﻜﯚ ﭘراوﺰ و ﭘﺸﺘﮕﻮێ دەﺧﺎت. ﺋﺎﯾـــﺎ دوای ھﺒﮋاردﻧﻛﺎﻧﯽ ﺳـــرۆﻛﺎﯾﺗﯿﯽ ﮔﯚڕاﻧﻜﺎری روودەدات؟ ﻛﺎﻧﺪﯾﺪەﻛﺎن ﻛﺎرﺗﻛﺎﻧﯿﺎن ﺗﻜﻜﺮد .ﺑ ﺋﺎرەزووی ﺧﯚﯾﺎن ﺋو ﺟﯿﺎوازﯾﯿی ﻟـــ ﻧـــﻮان ﻻﯾﻧﮕﺮاﻧـــﯽ رووس و ﻻﯾﻧﮕﺮاﻧﯽ ﺧﯚرﺋﺎوادا ھﺑﻮو ﻛ ﻟ ﺳﺎﯽ 2004دا ﻣﯚرﻛﯽ راﺳﺘﻗﯿﻨی »ﺷﯚڕﺷﯽ ﭘﺮﺗﻗﺎﯽ« ﺑﻮو ،ﺑرەو ﺋﺎﯚزﺑﻮوﻧﯿﺎن ﺑـــﺮد .ﻛﺎﻧﺪﯾﺪ ﭬﯿﻜﺘﯚر ﯾﺎﻧﻮﻛﯚﭬﯿﭻ ﮔـــورە دۆڕاوی ھﺒﮋاردﻧﻛﺎﻧـــﯽ ﭘﺸـــﻮو، ﺋﻣﺠﺎرە ھوﯿﺪەدا ﺑﭽﺘ ﺋودﯾﻮی دەﻧﮕﺪەرە ﺗﻗﻠﯿﺪﯾﻛﺎﻧﯿﯿوە ،واﺗ رووﺳـــﻛﺎﻧﯽ ﺋﯚﻛﺮاﻧﯿﺎ ﻛ ﻟ رۆژھﺗﯽ وﺗﻛ ﻧﺸـــﺘﺟﻦ .ﺑﯚ ﺋم ﻣﺑﺳـــﺘش ،دەﺑﻮو ﺋو وﻨـــ ﻛﺎرﯾﻜﺎﺗﯚرﯾﯿ ﺑﺸـــﻜﻨﺖ ﻛـــ وەك ﺑﻛﺮﮕﯿﺮاوﻜﯽ رووس ﺳﯾﺮ دەﻛﺮا .ﻟم ﮔﯚﺷﻧﯿﮕﺎﯾوە ،ﺧﺎﺗﻮو ﺳﺎﺷﺎ ﺗﯿﺴﺮ-ﺳﺘﺎڵ ،ﭘﺴﭙﯚڕ ﻟ ﺳﻧﺘری ﻧﻮدەوﺗﯽ ﺑﯚ ﺗﻮﮋﯾﻨوە ﺳﯿﺎﺳـــﯿﯿﻛﺎن ﻟ ﻛﯿﭫ دەﺖ: »ﺋﺎﺷـــﻜﺮاﯾ ﻛ ﮔﻮﺗﺎری ﺳﯿﺎﺳﯽ ﭘﺸﻜوﺗﻨﯽ ﺑ ﺧﯚﯾـــوە ﺑﯿﻨﯿﻮە .ﺑڕـــﺰ ﯾﺎﻧﻮﻛﯚﭬﯿﭻ ﻛم راﺷﻜﺎواﻧﺗﺮ ﻻﯾﻧﮕﺮی رووﺳﯿﺎﯾ .ﭘردە ﻟڕووی ھﯿﺴﺘﺮﯾﺎی ﺋورووﭘﯿﯿﻛﺎن ھﺪەﻣﺎﺖ ،ﺑم دەﮔڕﺘوە ﺳـــر ﺑﯿﺮۆﻛی ﭼﺎرەﻧﻮوﺳـــﻜﯽ ﺋورووﭘﺎﯾﯽ ﺑﯚ ﺋﯚﻛﺮاﻧﯿﺎ«. ﻟـــ ﺑﻮاری ﻛﺮدارﯾـــﺪا ،ﺑڕﺰ ﯾﺎﻧﻮﻛﯚﭬﯿﭻ ھﯿﭻ ﺳﯿﻔﺗﻜﯽ ﺋﺎﯾﺪۆﻟﯚژﯾﺰاﻧﯽ ﺗﺪا ﻧﯿﯿ .ﺑﯚ زۆر ﻟ ﺋزﻣﻮوﻧﮕرەﻛﺎن ،ﺋم ﻛﺎﻧﺪﯾﺪە ھﻟﻮﻣرﺟﻜﯽ ﻛﻣﯽ ھﺑﻮو ،ﺋوەﺗﺎ ﺳﯿﺎﺳـــﺗﻛی ﺑراﻣﺒر ﺑ رووﺳـــﯿﺎ ﻛﺎرﯾﮕرﯾﯽ ﻛﯚﻣـــﻚ ﭘﺎﻨری ﻧﺎﻛﯚﻛﺌﺎﻣﺰی ﭘﻮە دﯾـــﺎرە و ﮔﯿﺮی ﺧﻮاردووە ﻟﻧﻮان ھﺎوﭘﺸـــﺘﯿﻮاﻧ داراﯾﯿﻛﺎن و ھروەھﺎ ﺑھـــﯚی ﻧﺎﻛﯚﻛﯿﯿـــ ﻧﻮﺧﯚﯾﯿﻛﺎﻧـــﯽ ﻧـــﻮ رﻜﺨﺮاوە ﺳﯿﺎﺳﯿﯿﻛی'' ،ﭘﺎرﺗﯽ ھرﻤﻛﺎن''
دەﺳﺘوەﺳـــﺘﺎن ﻣﺎوە .ھﺒﺗـــ ،ﺋم ﭘﺎرﺗ ﻟﻻﯾن ﻣﯿﺪﯾﺎ رووﺳﻛﺎﻧوە ﻛ ﺑ دۆﺳﺘﯽ رووس وەﺳﻒ دەﻛﺮﺖ ،ﭘﺶ ھر ﺷﺘﻚ ﺑﺮﯾﺘﯿﯿ ﻟ ﮔﺮدﺑﻮوﻧوەی ﻛﯚﻣﻚ ﺑﺰﻧﺴﻤﺎﻧﯽ ﺋﯚﻛﺮاﻧﯽ ﻛ ﺗﻧﮫﺎ ﻟ ھوﯽ ﭘﺎراﺳـــﺘﻨﯽ ﺑرژەوەﻧﺪﯾﯿﻛﺎﻧﯽ ﺧﯚﯾﺎﻧﺪان .ﻟ ﻛورۆژﻧی ﺋﻣﺷـــوە ،ﺑڕﺰ ﯾﺎﻧﻮﻛﯚﭬﯿـــﭻ ھوﯽ رﮕﮔﺮﺗﻦ ﻟ ھﻮﺴـــﺖ وەرﮔﺮﺗﻨـــﯽ ﺑﻮﺮ دەﮔﺮـــﺖ و دەﺖ" :زۆرﺑی زۆری ﺋﯚﻛﺮاﻧﯿﯿﻛﺎن زﯾﺎد ﻟ ھر وﺗﻜﯽ دﯾﻜ ﺑ رووﺳـــﯿﺎوە ﺑﺳـــﺘﺮاوﻧﺗوە .ﺋﮔر ﺑﺒﻤ ﺳرۆك ،ﭘﯾﻮەﻧﺪﯾﯽ ﺳﻮودﻣﻧﺪ ﻟﮔڵ رووﺳﯿﺎدا دروﺳﺘﺪەﻛم و وﻨی ﺧﺮاﭘﯽ ﺳﺎﻧﯽ راﺑﺮدووش دەﺳﻣوە". ﺑرھﺴﺘﻜﺎرە ھرە ﺳـــرەﻛﯿﯿﻛی ،ﻛ ﺳرۆك وەزﯾﺮاﻧﯽ ﺋﺴﺘﺎ ﺧﺎﻧﻢ ﻟﻮﻟﯿﺎ ﺗﯿﻤﯚﺷﯿﻨﻜﯚ ﺑﻮو ،ﺋوﯾﺶ ﻟﺳر ﻛﯚﻣﻚ ﭘت ﯾﺎری دەﻛﺮد، ﻛ ﺗﺎ ﺑـــﯽ دوور ﺑﻮون ﻟ ھﻮﺴـــﺘﻛﺎﻧﯽ ﭘﺸﻮوی ﺳـــﺑﺎرەت ﺑ ﺳﯿﺎﺳـــﺗﯽ دەرەوە، ﺋو ﺳﯿﺎﺳـــﺗی ﻛ ﻛﻮرﺗﯾﯿﻛـــﯽ ﻟ وﺗﺎری »ﺳـــﻨﻮوردارﻛﺮدﻧﯽ رووﺳﯿﺎ« دەﺳﺖ دەﻛوﺖ و ﻟﺳـــﺎﯽ 2007ﻟـــ ﮔﯚﭬـــﺎری )Foreign (Affaireﺑوﻛﺮاوەﺗوە) .(3ﺧﺎﻧﻢ ﺗﯿﻤﯚﺷﯿﻨﻜﯚ ﻛﯚﻧ ﺋﯿﻠﮫﺎﻣﺒﺧﺸﯽ »ﺷﯚڕﺷﯽ ﭘﺮﺗﻗﺎﯽ« ﯾ و ھﺎوڕﯽ ﺑڕﺰ ﯾﻮﺷﭽﯿﻨﻜﯚﺷ ،ﺋو دەﯾﺰاﻧﯽ ﺑﯚ ﺑﺮدﻧوە ﭘﻮﯾﺴـــﺘﯽ ﺑ ﭘﺸﺘﯿﻮاﻧﯿﯽ ﻣﯚﺳﻜﯚﯾ. ھروەھﺎ ﺗﺎﻛﺘﯿﻜﻜﺎرﻜـــﯽ ﻓﺒﺎز و ﺑﺗﻮاﻧﺎﯾ و ﻟﻧﻮان دوو ﺟﻣﺴـــردا راﻣـــﺎوە .ﻟم رووەوە ﺗﯿﺴﺮ-ﺳـــﺘﺎڵ دەـــﺖ » ﯾﺎﻧﻮﻛﯚﭬﯿﭻ ﻟڕووی دەرﺑﯾﻨوە ﺋﺎزادﯾﯿﻛﯽ زۆر زﯾﺎﺗﺮ ﻟ ﺧﺎﻧﻢ ﻟﻮﻟﯿﺎ ﺗﯿﻤﯚﺷـــﯿﻨﻜﯚ ھﯾ :ﻧﺎوﭼی ھﺒﮋاردﻧﻛﺎﻧﯽ ﺗﯿﻤﯚﺷﯿﻨﻜﯚ زﯾﺎﺗﺮ دەﻛوﺘ رۆژﺋﺎوا و ﻧﻮەڕاﺳﺖ، ﻧك رۆژھت .ﺑﯚﯾ ﺋم ﺧﺎﻧﻤ ﻧﺎﺗﻮاﻧﺖ ﮔﻮﺗﺎر ﻟﺳر رووﺳـــﯿﺎی دۆﺳﺖ ﭘﺸـــﻜش ﺑﻜﺎت، ﺗﻧﮫﺎ دەﺗﻮاﻧﺖ ﻗﺴـــ ﻟ" رووﺳﯿﺎﯾﻛﯽ ﯾﺎوەر" ﺑﻜﺎت ،ﺗﻧﺎﻧت ﺋﮔر ﺳﯿﺎﺳﺗﻜﯽ ﻻﯾﻧﮕﺮاﻧی رووﺳﯿﺎش ﺑرﻮەﺑﺒﺎت « .ﺑھرﺣﺎڵ ،ﺑ ﺑﯿﻨﯿﻨﯽ ﺋو ﺳﺎزﺷی ﻛ ﺗﺸﺮﯾﻨﯽ دووەم )ﻧﯚﭬﻣﺒر(ی راﺑـــﺮدوو ﻟﻧﻮان ﭘﻮﺗﯿـــﻦ و ﺗﯿﻤﯚﭼﯿﻨﻜﯚ ﺑﯿﻨﺮا ﻛﺎﺗﻚ ﻟـــ ﯾﺎﻟﺘﺎ ﯾﻛﺘﺮﯾﺎن ﺑﯿﻨـــﯽ ،ﭘﺪەﭼﺖ ﮔﯚڕەﭘﺎﻧﻜﯽ ﺑ ﻟﻣﭙر ﺑﯚ ﺳـــرۆك وەزﯾﺮاﻧﯽ ﺋﯚﻛﺮاﻧﯿﺎ دروﺳﺖ ﺑﺖ ھر ﻟڕووی ﻏﺎزەوە ﺑﮕﺮە ﺗﺎ دەﮔﺎﺗ ﺳرۆﻛﺎﯾﺗﯽ. ﺋو ﻛﺳـــی ﻟـــ دەرەوەی ھﻤﺗﻛﺎﻧﯽ ھﺒﮋاردن داﻧﺮاوە ،ﺋﺎرﺳـــﯿﻨﯽ ﯾﺎﺗﺴﯿﻨﻮك -ی ﻻوە ،ﻛ ﭘﮕی ﺳـــﯿﻣﯽ ﻟ راﭘﺮﺳـــﯿﻛﺎﻧﺪا ھﯾ .ﺋو ﮔﻧﺠش ﺑ ﺷﻮازی ﺧﯚی دۆﺧﻜﯽ ﻧﻮﯽ ﺳﺘﺮاﺗﯿﮋی ﺑرﺟﺳـــﺘ دەﻛﺎت و دەﺖ »ﭘﯾﺎﻣﻛم رووﻧ :ﺋﮔـــر ﯾﻛﺘﯽ ﺋوروﭘﺎ دەﯾوﺖ ﭘﺸـــﻮازﯾﻤﺎن ﻟ ﺑﻜﺎت ،ﺋوا ﺋﻤ ﻟ ﺳﺎﺗوەﺧﺘﯽ ﺋﺴﺘﺎدا ﺋﺎﻣﺎدەﯾﻦ .ﺑم ،ﺗﻮاﻧﺎی ﺑﯿﺴـــﺖ ﺳﺎڵ ﭼﺎوەڕواﻧﯿﻤﺎن ﻧﯿﯿ ﺑﯚ ﭼﻮوﻧ ﻧﻮ ﯾﻛﺘﯽ ﺋوروﭘﺎ .دەﺑﺖ ﻣﻦ ﻟ ﺋﺴﺘﺎدا وﺗﻜﯽ
ﺑڕﺰ زﻟﯿﻤﻜﯚ دەﺖ» :ﻓڕەﻧﺴـــﺎ ،ﺋﻤﺎﻧﯿﺎ، ﺋﯿﺘﺎﯿـــﺎ و وﻻﯾﺗـــ ﯾﻛﮕﺮﺗﻮوەﻛﺎﻧﯽ ﺋﻣﺮﯾﻜﺎ ھﻣﻮوﯾـــﺎن ﻟﻣودوا دان ﺑ ﮔﺮﻧﮕﯿﯽ رووﺳـــﯿﺎ دادەﻧﻦ .ﺑم ﺷﻮەﯾ ﺳﯿﺎﺳﺗﯽ دەرەﻛﯿﺸﻤﺎن ﻟ ﻛﺸ ﺟﯿﮫﺎﻧﯿﻛﺎن داﻧﺎﺑﺖ« .دﯾﺎرە ،ﭼﯿﻨﯽ ﺳرﻛﺮداﯾﺗﯿﯽ ﺋﯚﻛﺮاﻧﯿﺎ ﭼﯿﺘﺮ ﺧﯚﯾﺎن ﺳرﻗﺎڵ ﻧﺎﻛن ﺑ ﺧﯾﺎﯽ ﭼﻮوﻧ ﻧﻮ ﯾﻛﺘﯽ ﺋوروﭘﺎوە ﺑ ﺷﻮەﯾﻛﯽ ﺧﺮا .دﯾﺎرە ﯾﻛﺘﯽ ﺋوروﭘﺎش ﻧﺎﺋﻮﻣـــﺪە ﺑراﻣﺒـــر ﺑ ﻧﺑﻮوﻧـــﯽ رﯾﻔﯚرم ﻟ ﺋﯚﻛﺮاﻧﯿﺎدا .ﺑڕﺰ ﭘﯿﺮ ﻟﻮﻟﻮش ،وەزﯾﺮی دەوﺗﯽ ﻓڕەﻧﺴﯽ ﺑﯚ ﻛﺎروﺑﺎرە دەرەﻛﯿﯿﻛﺎﻧﯽ ﺋوروﭘﺎ، ﻟ ﺗﺸﺮﯾﻨﯽ دووەم )ﻧﯚﭬﻤﺒر( ﻟﻛﺎﺗﯽ ﺳرداﻧﯿﺪا ﺑﯚ ﻛﯿﭫ ،ﺑﺷﻮەﯾﻛﯽ ﻻوەﻛﯽ ﺋوەی درﻛﺎﻧﺪ: ھﺎﺗﻨﯽ ﺋﯚﻛﺮاﻧﯿﺎ ﺑـــﯚ ﻧﺎو ﯾﻛﺘﯽ ﺋوروﭘﺎ ﻧ ﻟ ﺋﺴﺘﺎ و ﻧ ﻟ داھﺎﺗﻮوﯾﻛﯽ ﻧﺰﯾﻚ و ﻣﺎﻣﻨﺎوەﻧﺪدا ﻟ ﺋﺎرادا ﻧﯿﯿ. رووﺳـــﯿﺎش ﻟـــﻻی ﺧﯚﯾـــوە ﺑﺪەﻧﮕـــﯽ دەﻧﻮﻨـــﯽ .ﺑڕﺰ ﭘﻮﺗﯿﻦ ﻛ ﻟ 2004 ﺗﻮوڕەﯾﯽ ﺋﯚﻛﺮاﻧﯿﯿﻛﺎﻧﯽ ﺑراﻣﺒر ﺑ رژﻤ ﺋﯚﺗﯚرﯾﺘﺎرەﻛی ﺑڕـــﺰ ﻛﻮوﭼﻤﺎ ﺑ ﻧﺮخ ﻛﺮد ،دواﺗﺮﯾﺶ ﺑرﮔﺮی ﻟ ﺑڕـــﺰ ﯾﺎﻧﻮﻛﯚﭬﯿﭻ –ی ﺟﮕﺮەوەﻛی ﺑڕﺰ ﻛﻮوﭼﻤﺎ ﻛﺮد .ﺑﯚ ﺋم ﻣﺑﺳـــﺘش ﺳردان و ﻟﺪواﻧﻛﺎﻧﯽ ﻟﺑرژەوەﻧﺪی ﯾﺎﻧﯚﻛﯚﭬﯿﭻ زﯾﺎد ﻛﺮد – ﺋﻣ وەك دەﺳﺘﺘﻮەرداﻧﻚ ﺑﯿﻨﺮا ﻛ ﺑﻮوە ﻣﺎﯾی ﻧﺎڕەزاﯾﯽ ﺑﺷﻜﯽ ﮔورەی رای ﮔﺸﺘﯽ. ﺳرەڕای ﮔﯚڕﯾﻨﯽ ﺷـــﻮازی ﻣﺎﻣﻛﺮدﻧﻛﺎن، ﺳـــﺘﺮاﺗﯿﮋﯾﺗﯽ ﻛﺮﻤﻠﯿﻦ ﺑراﻣﺒـــر ﺋﯚﻛﺮاﻧﯿﺎی دراوﺳﯽ ﺑ ﺷﻮەﯾﻛﯽ ﺑﻨڕەﺗﯽ ﭘﺸﻜوﺗﻨﯽ ﺑ ﺧﯚﯾوە ﻧﺑﯿﻨﯿوە .ﻟم ﺳﯚﻧﮕﯾوە ،ﺑڕﺰ ﭘﯿﺘﺮۆ ﺑﻮرﻛﯚﭬﺴـــﻜﯽ ،ﭘﺴـــﭙﯚڕ ﻟ ﺳـــﻧﺘری ﻧﯿﺸﺘﯿﻤﺎﻧﯽ ﺑﯚ ﺗﻮﮋﯾﻨوە ﺳﺘﺮاﺗﯿﮋﯾﻛﺎن دەﺖ: »رووﺳـــﯿﺎ ﺋﯚﻛﺮاﻧﯿﺎﯾﻛﯽ ﺳﻗﺎﻣﮕﯿﺮ و ﺑﺗﯿﻨﯽ ﮔرەﻛ ،ﺑم ﻣﻠﻜچ ﺑﯚ دەﺳـــﺗﺰاﯽ ﺋو. ﺑھـــﯚی ﻻوازﯾﯽ ﺋﺴـــﺘﺎی دەوﺗﯿﯽ ﺋﯚﻛﺮاﻧﯿﺎ و دوورﻛوﺗﻨـــوەی وردە وردەی ھڕەﺷـــی ﺋﯿﻨﺘﯿﮕﺮاﺳﯿﯚﻧﯽﻟﻧﻮﺳﺘﺮوﻛﺘﻮرەﻛﺎﻧﯽﺋﺎﺳﺎﯾﺸﯽ رۆژﺋﺎوادا ،دەﺳﺗﯽ رووﺳﯿﺎ ﺧرﯾﻜ ﺷﻮازﻜﯽ ﻧرﻣﺘﺮﺑﻛﺎردەھﻨﺖ«.
ﺑھﺰ ﺑﯿﻨﺎت ﺑﻨﻢ« .ﭘﺎﺷـــﺎن ،ﺑﯚ ﺑرﮔﺮﯾﻜﺮدن ﻟ رﻜﺨﺮاوﻜﯽ ھﺎوﭼﺷﻨﯽ وﺗ ﺳرﺑﺧﯚﻛﺎن ) ،(CISﻛ ﺷﻠﮕﯿﺮاﻧ رووی ﻟ رۆژھﺗ ،ﺑ ﮔﺎﺘﺟﺎڕﯾوە دەﺖ CIS :ﻟﻛﺎﺗﯽ ﺋﺴـــﺘﺎدا ﺗﻧﮫﺎ ﭼﺎﯾﺨﺎﻧﯾﻛ ﺑﯚ ﺳرۆﻛﻛﺎن .ﺑوام واﯾ ﻛ ﻛﯿﭫ ﺋﺎﻣﺎدەﯾ ﺑ ﺷـــﻮازﻜﯽ ﻧﻮێ ﻟﮔڵ ﺋﺎزرﺑﯿﺠﺎن ،ﻣﯚﻟﺪاﭬﯿﺎ ،ﺑﻼرووﺳـــﯿﺎ ،رووﺳـــﯿﺎ، ﺟﯚرﺟﯿﺎ ﺑﭽﺘ ﻧﺎو ﺋو رﻜﺨﺮاوەوە .ھﺎوﺗﺎ ﻟﮔڵ ﭘﯿﺎدەﻛﺮدﻧﯽ ﺳﯿﺎﺳـــﺗﻜﯽ ھﺎوﺑش ﺳﺑﺎرەت ﺑ وزە ،ﻛﺸـــﺘﻮﻛﺎڵ ،ﮔﯾﺎﻧﺪن و ﭘﺎﻧﺘﺎﯾﯿك ﺑﯚ ﺋﺎﺑﻮوری .ﺋﻤ ھﻣﻮوﻣﺎن ﯾك ﻧﺧﯚﺷـــﯿﻤﺎن ھﯾ ،ﺑﯚﯾ دەﺑﺖ ھﻣﻮوﻣﺎن ھﻣﺎن ﭼﺎرەﺳر ﺑﻛﺎرﺑﻨﯿﻦ. ﺑدەر ﻟـــ ﮔﻮﺗﺎرەﻛﺎن ،دﯾﻮە ﺷـــﺎرەوەﻛﺎﻧﯽ ھﻤﺗﯽ ھﺒﮋاردن ﻟﻻی ﺧﯚﯾﺎﻧوە ﺋﺎﻣﺎﻧﺠﯽ ﻛﺎﻧﺪﯾـــﺪەﻛﺎن رووﻧﺪەﻛﻧـــوە .ھرﭼﯽ ﺑڕﺰ ﯾﺎﻧﻮﻛﯚﭬﯿﭻ-ە ﺋوا دەوروﺑری ﺧﯚی ﺑ ﻛﯚﻣﻚ راوﮋﻛﺎری ﻛﯚﻣﯚﻧﯿﻜﺎﺳﯿﯚﻧﯽ ﺋﻣﺮﯾﻜﯽ ﺗﻧﯿﻮە، ﻛ زﯾﺎﺗـــﺮ ﻟ ﭘﺎرﺗﯽ ﻛﯚﻣﺎرﯾﯿوە ﻧﺰﯾﻜﻦ .ﺑم، ﺳرﻛﺮدەی ﺑرھﺴـــﺘﻜﺎر ﺗﺎ رادەﯾﻛﯽ ﺑﺎش ﻟﻻﯾـــن ﺑڕـــﺰ رﯾﻨﺎت ﺋﺎﺧﻤﯿﺘـــﯚڤ ەوە ،ﻛ ﯾﻛم دەوﻣﻧﺪی ﺋﯚﻛﺮاﻧﯿﺎﯾ ،ھﺎوﻛﺎری داراﯾﯽ دەﻛﺮﺖ .ﺋم ﭘﯿﺎوە ﻣﻠﯿﺎردﺮە ،ﻛ ﺳـــرداری ھرﻤﻜﯽ ﭘﯿﺸﺳﺎزﯾﯽ رۆژھﺗﯽ وﺗﻛﯾ ﺑ ﻧﺎوی دۆﻧﺒﺎس ،ھرﮔﯿﺰ ﺳﯚزی ﺧﯚی ﺑﯚ رووﺳﯿﺎ ﻧﺎﺷـــﺎرﺘوە ،ھرﭼﻧﺪە ﻟ ﺑﻮاری ﺋﺎﺑﻮورﯾﺪا ﺑ ﮔﻮﻣﺎﻧوە ﻟ ﻛﺎرﯾﮕرﯾﯽ رووﺳﯿﺎ دەڕواﻧﺖ .ﺑڕﺰ دﻣﯿﺘﺮی ﻓﯿﺮﺗﺎش ﺑﺰﻧﺰﻣﺎﻧﻜﯽ ﺋﯚﻛﺮاﻧﯽ ﺳر ﺑ ﻛﺸـــﯾ ،ﻛﯚﻣﻚ راﯾﯽ ﺗﻮوﻧـــﺪی ﻟﮔڵ رووﺳﯿﺎ ھﯾ ،ﺋوﯾﺶ ﻟ ﻻی ﺧﯚﯾوە دەﺳﺘﯽ ﻟ ھﺎرﯾﻜﺎرﯾﻜﺮدﻧﯽداراﯾﯽﻛﺳﺎﻧﻜﺪاھﯾ.ﺋوەﺗﺎﻟ ﯾك ﻛﺎﺗﺪا ھم ﻛﯚﻣﻛﯽ داراﯾﯽ ﺑڕﺰ ﯾﺎﻧﻮﻛﯚﭬﯿﭻ و ھم ﯾﺎﺗﺴـــﯿﻨﯚك دەﻛﺎت .ﺧﺎﻧﻢ ﺗﯿﻤﯚﺷﯿﻨﻜﯚ- ش ﻛ ﻟ ﻻی ﺧﯚﯾوە ھﻤﺗﻜﯽ راﮔﯾﺎﻧﺪﻧﯽ ﺑﻠﯿﻤﺗﺎﻧ ﺑڕﻮە دەﺑـــﺎت ،ﻛﯚﻣﭙﺎﻧﯿﺎی AKPD ﺑﯚ ﺧﯚی ھﺒﮋاردووە ،ﺋو ﻛﯚﻣﭙﺎﻧﯿﺎﯾی ﻛ ﻟ ﺳﺎﯽ 2008ﻟﭙﺮﺳﺮاوی ھﻤﺗﯽ ھﺒﮋاردﻧ ﺳـــرﻛوﺗﻮوەﻛی ﺑڕﺰ ﺋﯚﺑﺎﻣﺎ ﺑﻮو .ﭘﺎرەدارە ﺳرﻛﯿﯿﻛﺷـــﯿﯽ ﺑڕﺰ ﭬﯿﻜﺘﯚر ﭘﯿﻨﭽﻮك -ی دەوﻣﻧﺪە ﻛ زاوای ﺳـــرۆﻛﯽ ﭘﺸﻮو ﺑڕﺰ *رۆژﻧﺎﻣﻧﻮوس ﻛﻮوﭼﻤﺎ و راوﮋﻛﺎری ﭘﺸﻮوی ﺑڕﺰ ﯾﺎﻧﻮﻛﯚﭬﯿﭻ ﺑﻮو ﻟ .2004 ﺑ ﮔﺸـــﺘﯽ ،ﺳرﺟم ﺑﻨﻣﺎ ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ﺋﯚﻟﯿﮕﺎرﺷـــﯿﯿ ﺋﯚﻛﺮاﻧﯿﯿﻛﺎن ،ﻛ ھﯚﺷـــﯿﺎرن وەرﮔان :ھردی ﻣﺤﻣﻤد ﺑراﻣﺒر ﺑ ﮔﺮﻧﮕﯿﯽ ﭘﺎراﺳﺘﻨﯽ ﭘﯾﻮەﻧﺪﯾﯿﻛﯽ ﺑﺎش ﻟﮔڵ رووﺳـــﯿﺎدا ،دواﺟﺎر دەﺳـــﺘﻣﯚﯾﯽ ــــــــــــــــــــــــــــــــ ﻛﺎﻧﺪﯾﺪە ﺳـــرەﻛﯿﯿﻛﺎﻧﯽ ھﺒﮋاردﻧﻛﺎﻧﯿﺎن ﺑﯚ ژﺪەر و ﭘراوﺰەﻛﺎن: .1ﺑﺎﺷﻮوری ﺋﯚﻛﺮاﻧﯿﺎ ﺧﯚﯾﺎن ﻣﺴﯚﮔرﻛﺮدووە. ﺑﺎداﻧوەی ﺑﺎرەﻛ ﺑ ﻻی رۆژھﺗﺪا ،ﺋﻣۆ 2. Institut Razumkov، National Security & Defence، Kiev، n° 4 (108)، 2009 ﺧﻮاﺳﺘﯽ ﺑﺰاوﺗﻜﯽ ﺟﯿﮫﺎﻧﯿﺎﻧی ﺑ ﺧﯚوەﮔﺮﺗﻮوە، ﻛ ﺋﺎﻣﺎﻧﺠﯽ ﮔﺸﺘﯽ ﺋوەﯾ ﻟﻧﻮ ﺋو ﭘﺎﻧﺘﺎﯾﯿﺎﻧی 3. Ioulia Timochenko، « Containing ﻛ ﻟژﺮ رﻛﻔﯽ ﺳـــﯚﭬﯿﺗﯽ ﺟﺎراﻧﺪاﺑﻮو رۆﯽ Russia »، Foreign Affairs، New York، mai-juin 2003 راﺑراﯾﺗﯽ ﺑﺪاﺗوە ﺑ رووﺳﯿﺎ .ﺑﯚ ﺋم ﻣﺑﺳﺘ
ﻣﯿﺸﻞ ﻓﻮﻛﯚ و »ﻓﯾﻠﺳﻮﻓ ﻧﻮﯿﻛﺎن«
ﻣﯿﺸﻞ ﻓﻮﻛﯚ ،ﮔﺮاﻓﯿﻜﯽ ھﻮﻧرﻣﻧﺪ Pierre Beteille ﺑﺴـــﻟﻤﻨﯿﻦ ﻛ ھﺒﮋاردﻧﯽ ﻓﻮﻛﯚ ﺗﺎ رادەﯾﻛﯽ زۆر دەﮔڕﺘـــوە ﺑـــﯚ ﭘﺸـــﺘﮕﯿﺮﯾﻜﺮدﻧﯽ ﻧﺎدﯾﺎر و ﻛﺎرﯾﮕرﯾﯽ ﺟـــﯚرج دوﻣﺰﯾﻞ .ﺟـــﺎ ﺑﯚﯾ ،ﺑﯚ ﺗﮕﺷﺘﻦ ﻟ ﭘﯿﺸـــی ﺋﻛﺎدﯾﻤﯽ و ﺑﻠﯿﻤﺗﺎﻧی ﻓﻮﻛﯚ ،ﻟﺟﯿﺎﺗﯽ ﭘﺪاﮔﺮﺗﻦ ﻟﺳـــر رۆﯽ ﻣﯿﺪﯾﺎ،
ﭘﻮﯾﺴـــﺘ ﺗـــﯚڕی ﺑھـــﺰی ﺧﯚﻨﺪﻛﺎرەﻛﺎﻧـــﯽ )ﻗﻮﺗﺎﺑﺨﺎﻧـــی ﻧﯚرﻣـــﺎڵ ﺳـــﻮﭘﺮﯾﯚر() (1ﻛ ﺑـــ ﻧﯚرﻣﺎﯿﯿـــﻛﺎن ﻧﺎودەﺑﺮﻦ و ﻓرﻣﺎﺳـــﯚﻧ ﻓرەﻧﺴﯿﯿﻛﺎن ﺑﭙﺸﻜﻨﯿﻦ. -2ﻟﺳﺎﻧﯽ 1977-1976دا ،ﻓﻮﻛﯚ رﭽﻜی
ﻟﻜﯚﯿﻨوەﻛﺎﻧـــﯽ ﺑﻻی ﻛﯚﻣﻚ ﭘﺸـــﻜﻨﯿﻨﯽ ﻧﻮﺪا ﺑﺮد ﻛ ﺗواﻧﯿﻨ ﻛﻼﺳـــﯿﻜﯿﯿﻛﺎﻧﯽ ﻟﻣڕ ﭼﻣﻜﯽ دەﺳـــت دەﺧﺴـــﺘ ژﺮ ﭘﺮﺳﯿﺎرەوە. ﻛﺮﯾﺴﺘﯚﻓرﺳﻦ راﺳـــﺖ دەﻛﺎت ﻛ دە ﻓﻮﻛﯚ رەﺧﻨی ﻟ ﻣﯚدﻠ ﻛﻼﺳـــﯿﻜﻛﺎﻧﯽ ﺳروەرﺘﯽ دەﮔـــﺮت ،ﺑﺗﺎﯾﺒﺗﯿـــﺶ ﭼﻣﻜـــﯽ دەزﮔﺎ ﺋﺎﯾﺪۆﻟﯚژﯾﯿﻛﺎﻧﯽ دەوت ﻛ ﻣﺎﻣﯚﺳﺘﺎ و ھﺎوڕﯽ ﻟﻮﯾﺲ ﺋﺎﺘﯚﺳﺮ ﮔﺷی ﭘﺪاﺑﻮو .ﺑم ،ﻓﻮﻛﯚ ﺗﻧﮫﺎ رەﺧﻨی ﻟﻣﺎرﻛﺴـــﯿﺰم ﻧدەﮔﺮت ،ﺑﻜﻮ رەﺧﻨی ﻟ زاﻧﺴﺘﯽ دەرووﻧﻨﺎﺳﯿﺶ دەﮔﺮت ،ﺑ ﺗﺎﯾﺒﺗﯿـــﺶ رواﻧﯿﻨﯽ ﺟـــﺎك ﻻﻛﺎن ﻛ ﺑرﻓﺮەﯾﯽ دەﺳـــﺗﯽ ﺗﻧﯿـــﺎ ﻟﻧﻮ ﻟﯚژﯾﻜـــﯽ "دەﻻﻟت" دا ﭼدەﻛـــﺮدەوە .(...).ﭘﺸـــﺘﮕﯿﺮﯾﯽ ﻓﻮﻛﯚ ﻟ ﭘرﺗﻮوﻛ ﺑﻣﯿﺪﯾﺎﯾﻜﺮاوەﻛیﮔﻠﻮﻛﺴﻤﺎن»،راﺑرە ﺑﯿﺮﻣﻧﺪەﻛﺎن« ،راﺳـــﺘﯿﯿﻛﯽ ﺣﺎﺷﺎھﻨﮔﺮە، ﺑم ﻣﻦ ﺑﺷـــﺒﺣﺎﯽ ﺧﯚم ﺑدﺣﺎﯿﺒﻮوﻧﻜﯽ ﺗـــﺪا دەﺑﯿﻨﻢ .ﺋﻣش ﻟوەداﯾـــ ﻛ ﻓﻮﻛﯚ ﻟم ﭘڕﺗﻮوﻛدا واﯾﺪەزاﻧﯽ ﻧﯿﺸﺎﻧ ھﻧﻮوﻛﯾﯿﻛﺎﻧﯽ ﻧﻮﺨﻮازﯾـــﯽ رادﯾﻜﺎﻧی ﺗﺎﯾﺒت ﺑ دەﺳـــت دەدۆزﺘـــوە .ﺑـــ ھﻣـــﺎن ﺑدﺣﺎﯿﺒﻮوﻧوە، ﺑﮕﻮﻣﺎن ،ﻓﻮﻛﯚ ھﯾﻛﯽ دﯾﻜی ھﺎوﺷـــﻮەی ﺋﻣی ﻟﮔڵ ﺷﯚڕﺷﯽ ﺷـــﯿﻌی ﺋﺮاﻧﯿﺪا ﻛﺮد، ﺋوﯾﺶ ﺑوەی ﻛ ﭘﺸﺘﮕﯿﺮﯾﯽ راﭘڕﯾﻨﯽ رۆﺣﯿﯽ ﮔﻟﯽ ﺋﺮاﻧﯽ ﻟ ﺳﺎﯽ 1979دا ﻛﺮد ،ﻟﺑرﺋوەی ﭘﯿﻮاﺑﻮو ﻟﺑردەم ﺧﻮﻨﺪﻧوەی ﺷﻮازﻜﯽ ﻧﻮﯽ ﺳﯿﺎﺳﺗﻜﺮدﻧﺪاﯾ. -3ﻛﺮﯾﺴﺘﻮﻓرﺳـــﻦ راﺳـــﺖ دەﻛﺎت ﻛﺎﺗﻚ ﺋﺎﻣـــﺎژە ﺑوە دەﻛﺎت ﻛ ﮔﻮاﯾـــ ﻓﻮﻛﯚ رەﺧﻨی ﻟـــ ﺗﯚﺗﺎﻟﯿﺘﺎرﯾـــﺰم ،ﺑـــ ﺗﺎﯾﺒﺗﯿـــﺶ ﺑﯿﭽﻤـــ ﺳـــﯚﭬﺘﯿﻛی ،دەﮔﺮت .ﺑم ،ﺋو ﺳـــﺘﺎﺗﻮ و ھروەھﺎ ﺋﯿﻠﺘﯿﺰاﻣﯽ رووﻧﺎﻛﺒﯿﺮﯾﯽ ﮔردووﻧﯿﺸـــﯽ ﺳرﻛﯚﻧ دەﻛﺮد ،دﯾﺎرە ﻟﻣﺎﻧﺷوە رەﺧﻨی ﻟ
ﺳﺎرﺗر دەﮔﺮت ﻛ ﻧﻤﻮوﻧﯾﻛﯽ ﻓرەﻧﺴﯿﯽ ﺋم رووﻧﺎﻛﺒﯿﺮاﻧ ﺑﻮو (...).ﺑھرﺣﺎڵ ،ﺋو ﺷـــﺘی ﺳرﻧﺠﯽ ﻓﻮﻛﯚی رادەﻛﺸﺎ ﻟﻧﻮ ﭘرﺗﻮوﻛﻛی ﮔﻠﻮﻛﺴﻤﺎن زﯾﺎﺗﺮ ﮔﺎﺘﺟﺎڕﯾﯽ ﺳﯿﺴﺘﻣﯽ ھﺰری ﺑـــﻮو ﻛﺎﺗﻚ دەﯾﻮﯾﺴـــﺖ رووداوە ﺗﺎﯾﺒﺗﯿﯿﻛﺎن ﺑﻜﺎﺗ ﺑﺷـــﻚ ﻟﺧﯚی .ﺑﯚﯾ ،ﻓﻮﻛﯚ ﻟ وﺗﺎری »ﺗﻮوڕەﯾﯽ رووداوەﻛﺎن« ،ﭘﺸﺘﮕﯿﺮی و ﺳﺘﺎﯾﺸﯽ ﭘڕﺗﻮوﻛﻛـــی ﮔﻠﻮﻛﺴـــﻤﺎﻧﯽ ﻟ ﺳـــروﺑﻧﺪی ﺑوﺑﻮوﻧـــوەی ،ﻟﺳـــﺎﯽ 1977دا ﻛﺮد .دﯾﺎرە، ﻓﻮﻛـــﯚ ﺧـــﯚی ﻟـــ ﺑﻮﻧﯿﺎدﮔراﯾـــﯽ ﺟﯿﺎﻛﺮدەوە ﻟﺑرﺋوەی ﻧﯾﺪەوﯾﺴـــﺖ ﺋﻤ ﺋو ﺑ» راﺑرە ﺑﯿﺮﻣﻧﺪەﻛﺎن«ی ھﺎوﺷـــﻮەی ﺑﭽﻮﻨﯿﻦ(...) . ﺑﺷـــﺒﺣﺎﯽ ﺧـــﯚم ،ﻟ ﭘﺸـــﺘﮕﯿﺮﯾﯽ ﻓﻮﻛﯚ ﺑﯚ ﻛﺘﺒﻛی ﮔﻠﻮﻛﺴـــﻤﺎن ﺋوەﻧﺪەی ﻧﺎﺣﺎﯿﺒﻮون دەﺑﯿﻨـــﻢ زۆر ﻟـــوە ﻛﻣﺘـــﺮ ﺗﺎﻛﺘﯿـــﻚ دەﺑﯿﻨﻢ. ﻧﻮوﺳﯿﻨﯽ :ﺣﻣﯿﺪ ﻣﻮﻗددەم ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ وەرﮔاﻧﯽ :ھردی ﻣﺤﻣﻤد
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ﭘراوﺰ:
.1ﻟﺳر ﺋﺎﺳﺘﯽ ﻓرەﻧﺴﺎ ﻗﻮﺗﺎﺑﺨﺎﻧی ﻧﯚرﻣﺎڵ ﺳـــﻮﭘﺮﯾﯚر ﭼﻮار ﻟﻘﯽ ﻟﺪەﺑﺘـــوە ،ﯾﻛﻜﯿﺎن دەﻛوﺘ ﻛﯚﻧﯽ ﺋﻮﻟﻢ ﻟ ﭘﺎرﯾﺴـــﯽ ﭘﺎﯾﺘﺧﺖ و ﻣﮋووی داﻣزراﻧﺪﻧﯽ دەﮔڕﺘوە ﺑﯚ ﺳـــﺎﯽ .1794ﺋـــم ﻗﻮﺗﺎﺑﺨﺎﻧﯾ ﺑ دەزﮔﺎﯾﻛﯽ ﺑﺎی ﭘﮕﯾﺎﻧﺪﻧﯽ دەﺳـــﺘﺑﮋﺮەﻛﺎن دەژﻣﺮدرﺖ و ﺧﻮﻨﺪﻧﯽ ﭘﺶ دﻛﺘﯚرا و دﻛﺘﯚرای ﺗﺪا ﺋﺎﻣﺎدە دەﻛﺮﺖ .ھﺎوﻛﺎت ﺷﻮﻨﻜﯽ ﺑرزی ﻟ ﺑﻮاری ﻟﻜﯚﯿﻨوەی ﻓڕەﻧﺴﯽ داﮔﯿﺮﻛﺮدووە .ھردوو رﺷﺘﻛﺎﻧﯽ وﮋەﯾﯽ و زاﻧﺴﺘﯽ ﺗﺪا دەﺧﯚﻨﺮﺖ. ﺑﯚ ﺋم ﻣﺑﺳـــﺘ ﺑواﻧ ﻣﺎﭙـــری دەزﮔﺎی ﻧﺎوﺑﺮاوhttp://www.ens.fr :
23
ﻓﺒﺮﯾﻮەری 2010
MONDE LE
diplomatique ﻛﻮردی
ﻟﻻﯾن ﻛﯚﻣﭙﺎﻧﯿﺎی رووداو ﺑودەﻛﺮﺘوە
ﺑ ﺳرۆك ﺑﺎﺷﻠ- ﯾك ﺑھﺎر ﻧﺎﯾ
ﺳرﻧﻮوﺳری ﺑﺷﯽ ﺳﯚراﻧﯽ ﻧزەﻧﺪ ﺑﮔﯿﺨﺎﻧﯽ
ﻟﯿﺒﯿﯚ ﭘﺮﺰ *
ﻛﻮردﺳﺘﺎن MONDE LE
diplomatique ﻛﻮردی
ﺑڕﻮەﺑری ھﻮﻧری ﺣﻮﺳﻦ ھﯿﻤﻤﺗﯽ دﯾﺰاﯾﻨر ﺑﺧﺘﯿﺎر ﻣﺴﺘﻓﺎ ﺳﺘﺎﻓﯽ وەرﮔەﻛﺎن ﺋﺣﻤدی ﻣﻻ ،ﻣﻮﺣﺴﯿﻦ ﺋﺣﻤد ﻋﻮﻣر، ھردی ﻣﺤﻣﻤد ،ﺋﺎﻣﺮ ﺗﺎھﺮ،ﻛﺎﻧﺑﯽ ﻣﺤﻣﻤد ﻋو،ﻛﺎوە دەﺳﺘﻮورە ،ﻣﻧﺴﻮور ﺳﺪﯾﻘﯽ، ﻣﺳﻌﻮد دەرﯾﺎس ﺋﺳﯿﺴﺘﺎﻧﺖ ﺳﻻم ﺳﻋﺪی Tel: 00964 (0) 750 488 5696 infosorani@lemondediplo- kurdi.com www.lemondediplo- kurdi.com ﺋدرﺲ ﻛﯚﻣﭙﺎﻧﯿﺎی رووداو ،ﺷﻗﺎﻣﯽ ﺟوھر ﺑﺎﭘﯿﺮ، ھوﻟﺮ – ھرﻤﯽ ﻛﻮردﺳﺘﺎن – ﻋﺮاق ﺋوروﭘﺎ MONDE LE
diplomatique kurdî
ﻟﻻﯾن ﻛﯚﻣﭙﺎﻧﯿﺎی رووداو ﻣﯿﺪﯾﺎ GMBH ﺑودەﻛﺮﺘوە ﺳرﻧﻮوﺳری ﮔﺸﺘﯽ ﻓﯾﺴڵ داﻏﻠﯽ دﯾﺰاﯾﻨر ﻣﺤﻣﻤد ﻧزﻣﯽ دەﻣﺮ ﺋﺳﯿﺴﺘﺎﻧﺖ ﺑﺮﯾﭭﺎن ﺋﺎﯾﻤﺎز دەﺳﺘی وەرﮔەﻛﺎن ﺋﯿﺒﺮاھﯿﻢ ﺳﯾﺪۆ ﺋﺎﯾﺪۆﻏﺎن ،ﺋﺎﯾﻨﯚر ﺑﯚزﻛﻮرد، ﺟﻣﯿﻞ دەﻧﻠﯽ ،ﺳﺎﺢ ﻛﭬﺮﺑﺮی ،ﺋﻣﺮاح ﻛﯚﺟﺎھﺎل ،ﺋﺎﻟﯿﺨﺎن ﺳرﺣدی ،ﻟﻮﻗﻤﺎن ﺗﻮرﮔﻮت ،ﺋرﮔﯿﻦ ﺋﻮﭘﻧﮕﯿﻦ. Tel: 0049 (0) 221 26004002 Fax: 0049 (0) 221 26004981 info@lemondediplo-kurdi.com www.lemondediplo-kurdi.com ﺋدرﺲ Rudaw Media GMBH Gutenbergstr.63a 50823 köln / Germany ﻓرەﻧﺴﺎ MONDE ﻓرەﻧﺴﺎ LE
diplomatique داﻣزرﻨر Hubert beuve-Méry ﺑڕﻮەﺑر Serge Halimi ﺳرﻧﻮوﺳر Maurice Lemoine ﺟﮕﺮەﻛﺎﻧﯽ ﺳرﻧﻮوﺳر Martine Bulardi Philippe Rivière, Anne- Cècile Robert دەﺳﺘی ﻧﻮوﺳران Alain Gresh, Mona Chollet Pierre Rimbert,Dominique Vidal ﺑڕﻮەﺑری ھﻮﻧری Alice Brazilay دﯾﻜﯚﻣﺎﻧﺘﺴﯿﯚن Olivier Pironet ﺳﻜﺮﺗﺮەﻛﺎن Sophie Durand,Monique Salomé Tel: 00 33 (0) 153 94 96 01 Fax: 00 33 (0) 153 94 96 26 ﺋدرﺲ 1 -3, rue Stephen- Pichon, F- 75013,Paris
"ﻣﻦ ژن و ﺳﯚﺳﯿﺎﻟﯿﺴﺖ و ﻟﻣﺮد ﺟﯿﺎﺑﻮوەوە و ﺋﮔﻨﯚﺳﺘﯿﻜﻢ. ﭼﻮار ﮔﻮﻧﺎھﯽ ﮔورەم ﻟﺧﯚ ﻛﯚﻛﺮدووەﺗوە ،ﺑم ﻛﺎری ﭼﺎﻛﯿﺶ دەﻛﯾﻦ" .ﺋﺎ ﺑم ﺷـــﻮەﯾ ﺧﺎﺗﻮو ﻣﯿﺸـــﻞ ﺑﺎﺷﻠ ﭘﺸﻮازی ﻟ ﺳرﻛﺮدە ﺳرﺑﺎزﯾﯿﻛﺎن ﻛﺮد ﻛﺎﺗﻚ ﻟ ﺳرەﺗﺎی ﺳﺎﯽ 2002 ﻟﻻﯾن ﺳرۆﻛﯽ ﭼﯿﻠﯽ رﯾﻜﺎردۆ ﻟﯚﮔﯚس وەﻛﻮ وەزﯾﺮی ﺑرﮔﺮی دەﺳﺘﻨﯿﺸـــﺎﻧﻜﺮا .ﭘﯚﺳـــﺘﻜﯽ وا ھرﮔﯿﺰ ﻟوەو ﭘﺶ ﻧدراوەﺗ ژﻧﻚ و ﻟـــ ﺣﻜﻮوﻣﺗﯽ ﺋﺎﻟﻨﺪی ﺑ دواوەش ﺳﯚﺳﯿﺎﻟﯿﺴـــﺘﻚ ﻛﺎرﻜﯽ وای ﭘ راﻧﺳـــﭙﺮدراوە .ﻟ ﺋـــﺎزاری 2006ﺑ ھﻣﺎن زﯾﮫﻨﯿﯿت دەﮔﺎﺗ دەﺳـــت و ﻟﻻﯾن ھﺎوﭘﯾﻤﺎﻧﯿﯽ ﭘﺎرﺗﻛﺎن ﻟﭘﻨـــﺎو دﯾﻤﻮﻛﺮاﺳـــﯿﺪا)Concertation des parties pour (la democratieﭘﺸـــﺘﮕﯿﺮﯾﯽ ﻟﺪەﻛﺮﺖ .ﺋـــم ھﺎوﭘﯾﻤﺎﻧﯿﯿ ﭘﺎرﺗـــ دﯾﻤﻮﻛﺮات -ﻣﺳـــﯿﺤﯿﯿﻛﺎن و ﻟﯿﺒﺮاﻛﺎن و ﺳﯚﺳـــﯿﺎل دﯾﻤﻮﻛﺮاﺗﻛﺎن و ﺳﯚﺳﯿﺎﻟﯿﺴـــﺘﻛﺎن ﻟ ﺧﯚ دەﮔﺮێ و ﻟﻗﯚﻧﺎﻏﯽ "ﺋﯿﻨﺘﯿﻘﺎﻟﯿﯽ دﯾﻤﻮﻛﺮاﺗﯿﯿوە" ،واﺗ ﻟﺳﺎﯽ 1989وە ﺣﻮﻛﻤاﻧﯿﯽ دەﻛن .ﺳرۆﻛﻛﺎﻧﯽ ﭘﺸﻮو ﭘﺎﺗﺮﯾﺴﯿﯚ ﺋﺎﯾﻠﻮﯾﻦ و ﺋﺪواردۆ ﻓﺮﯽ و رﯾﻜﺎردۆ ﻻﮔﯚس زادەی ﺋم ھﺎوﭘﯾﻤﺎﻧﺘﯿن. ﺧﺎﺗﻮو ﻣﯿﺸـــﻞ ﭼﻧﺪﯾﻦ ﭘﺮۆﮔﺮاﻣﯽ ﭼﺎﻛﺴـــﺎزﯾﯽ ﺧﺴـــﺘﮔڕ ﻟﭘﻨـــﺎو ﺋوەی ژﯾﺎﻧﯽ ھﺎووﺗﯿﺎن ﭼﺎﻛﺒﻜﺎت و ﺋو ﺳﯿﺴـــﺘﻣ ﺋﺎﺑﻮورﯾﯿ ﻧﯿﻮﻟﯿﺒﯿﺮاﻟی ﻟﻻﯾن ژەﻧراڵ ﺋﯚﮔﯚﺳـــﺘﯚ ﭘﯿﻨﯚﺷـــ وە ) (1989-1973وەﻛـــﻮ ﻣﯚدﻠﻜﯽ ﺋﺎﺑـــﻮوری ﺟﮕﯿﺮﻛﺮاﺑﻮو، ﺧﺎوﺑﻜﺎﺗوە :ﻓﺮاواﻧﻜﺮدﻧﯽ ﺑﯿﻤی ﺗﻧﺪروﺳﺘﯽ "ھﺎوﻛﺎرﯾﯽ ﻣﺎﻧﮕﺎﻧی ﺧﺎﻧﻧﺸـــﯿﻨﯽ" ﻛ دەدرﺘ ﻣﻠﯿﯚﻧﻚ ﻛـــس زﯾﺎﺗﺮ ،داﻣزراﻧﺪﻧﯽ ﺗﯚڕﻜﯽ ﻧﯿﺸﺘﻤﺎﻧﯽ ﺑﯚ داﻣزراﻧﺪﻧﯽ ﺑﺎﺧﭽی ﺳﺎواﯾﺎن )ﻟ ﺳﺎﯽ 2010دەﮔﺎﺗ ﺳـــ ھزار و ﭘﻨﺞ ﺳت( ﺋم دەﺳﭙﺸﺨرﯾﯿ ژﻧﺎﻧﯽ ھﺎﻧﺪا ﺑﯚ ﺋوەی ﺑﻨ ﻣﯾﺪاﻧﯽ ﻛﺎرەوە. ﺑم ،ھروەﻛﻮ ﭘﺸـــﺘﺮ ﺳرۆﻛﯽ ﭘﺸـــﻮو رﯾﻜﺎردۆ ﻻﮔﯚس ﭘﺸـــﺒﯿﻨﯽ دەﻛـــﺮد ،ﺳـــﺎﯽ 2010ﻛـــ ﯾﺎدی ﺳدﺳـــﺎی رزﮔﺎری ﻟـــ ﭼﯿﻠـــﯽ دەﻛﺮﺖ ،ﺋـــم وﺗ ﻧﺎﭼﺘ ﭘـــﺎڵ وﺗ "ﭘﺸـــﻜوﺗﻮوەﻛﺎن"ەوە .ﻟ راﺳﺘﯿﺪا ،ﺋم ﭘﺸﺒﯿﻨﯿﯿ ﭘﺸﺘﯽ ﺑ ﭼﻧﺪ ﺋﺎﻣﺎژەﯾﻛﯽ ﺋﺎﺑﻮوری ﺳـــﺎﯽ 1990ﺑﺳﺘﺒﻮو ،ﺑ ﺗﺎﯾﺒت ﺋوەی ﭘﯾﻮەﻧﺪی ﺑ ﮔﺷﺳـــﻧﺪﻧﯽ ﺑرھﻣﯽ ﺧﺎوی ﻧﺎوﺧﯚوە ھﺑﻮو ﻛ ﺋوﻛﺎت دەﮔﯾﺸـــﺘ .7،6% ﺑم ﻗﯾﺮاﻧﯽ ﺋﺎﺑﻮوری ﺑ ﺷـــﻮەﯾﻛﯽ ﻛﺘﻮﭘ ﺋم ﮔﺷﺳـــﻧﺪﻧی ھﻮرﻛﺮدەوەو ﻟ ﻣﺎوەی ﺋو ﺷـــش ﺳﺎی ﻛ ﻻﮔﯚس ﺳـــرۆك ﺑﻮو ،ﺗﻜای رﮋەی ﺑرزﺑﻮوﻧـــوەی ﺑرھﻣﯽ ﺧﺎوی ﻧﺎوﺧﯚ ﻟ 4،3% زﯾﺎﺗﺮ ﺑرزﻧﺑﻮوەوە. ﻛﺎﺗﻚ ﺧﺎﺗﻮو ﺑﺎﺷﻠ دەﮔﺎﺗ ﻛﯚﺷﻜﯽ ﺳرۆﻛﺎﯾﺗﯽ ،ﺑرەوڕووی ﺋم ﺑﺎرودۆﺧ دەﺑﺘوە .ﻟ ﺳـــ ﺳـــﺎﯽ ﯾﻛﻣﯽ ﺳرۆﻛﺎﯾﺗﯿﺪا، ﺑرھﻣـــﯽ ﺧﺎوی ﻧﺎوﺧﯚ ﺑﯚ 4،2%داﺑـــزی و ﺋﺎﻣﺎژەﻛﺎﻧﯿﺶ ﺋوە ﻟﻜﺪەدەﻧـــوە ﻛ ﺋم داﺑزﯾﻨ ﺑردەوام دەﺑﺖ :ﻗﯾﺮاﻧﯽ ﺋﺎﺑﻮوری ﺟﯿﮫﺎﻧﯿﯽ ﻛﺎرﯾﮕرﯾﯽ ﺧﺮاﭘﯽ ﻟﺳـــر داواﻛﺮدن و ﻧﺮﺧﯽ ﻣﺲ داﻧﺎ ﻛ ﺑ ﺑرھﻣﻜﯽ ﺳرەﻛﯿﯽ وﺗﯽ ﭼﯿﻠﯽ دادەﻧﺮێ و ﻧﺰﯾﻜی 50%ی ﺑرھﻣﯽ ﻧﺮدراوی وﺗﻛﯾ. ﺧﯚﺷـــﺒﺧﺘﺎﻧ ،ﺣﻜﻮوﻣت ﭼﻧﺪ ﭘﻮەرﻜﯽ رﮕﺮاﻧی ﮔﺮﺗﺑر. ﺋوﻛﺎﺗی ﻧﺮﺧﯽ ﻣﺴﯽ ﻧﺮدراو ﮔﯾﺸﺘﺒﻮوە ﺗﺮۆﭘﻜﯽ ،ﺋوﯾﺶ ﺑھﯚی داواﻛﺎری زۆری وﺗـــﯽ ﭼﯿﻦ ﺑﯚ ﺋم ﻛﺎﻧﺰاﯾ ،ﺑﺷـــﻜﯽ زۆری ﺋو ﭘﺎرەﯾ ﺧﺮاﯾ ﺳﻨﺪوﻗﯽ ﭘﺎﺷﻛوﺗوە ﻛ ﺧﯚی ﻟ 25،5 ﻣﻠﯿﺎر دۆﻻر دەدا .ﻟﻻﯾﻛﯽ دﯾﻜﺷـــوە ،ﺑﺎﻧﻜﯽ ﻣرﻛزی ﭘﺎﺷـــﻛوﺗﯽ 24،2 ﻣﻠﯿـــﺎر دۆﻻری ﻟﻻی ﺧﯚی ﺗﯚﻣﺎر ﻛﺮدﺑﻮو .ﻟ ﺳـــرەﺗﺎی 2008ﻟ ﻛﺎﺗﻜﺪا ﺳـــرەﺗﺎﻛﺎﻧﯽ رووداﻧﯽ ﻗﯾﺮاﻧﯽ ﺋﺎﺑﻮوری ﺑدﯾﺎر دەﻛوﺗﻦ، ﺳرۆك ﮔﻧﺠﯿﻨﻛی ﻛﺮدەوە .ﺋﻣ ﯾﻛﻚ ﺑﻮو ﻟو ھﯚﻛﺎراﻧی ﻛ ھوادار و ﻻﯾﻧﮕﺮەﻛﺎﻧﯽ زۆر ﺑﻮون. ﻛﺎﺗﻜﯿـــﺶ ﻗﯾﺮاﻧـــﯽ ﺋﺎﺑﻮورﯾﯽ ﺑ ﺗواوی ﺑوﺑـــﻮوەوە ،ﺧﺎﺗﻮو ﺑﺎﺷﻠ ،ﺳرەﺗﺎی 2009ﭘﻼﻧﯽ ﺑﯚ ھﺎﻧﺪاﻧﯽ ﻛﺎر ﺧﺴﺘڕوو )ﺑﻜﺎری رـــﮋەی 10%ﺗﺪەﭘڕﻨـــ (و ﭘﻼﻧﻜﯽ ﻧﻮﯽ ھﺎﻧﺪاﻧﯽ ﭘﺸـــﻨﯿﺎز ﻛﺮد .ﺋو ﭘﻼﻧ ﺑﺮﯾﺘﯿﺒﻮو ﻟ ﭘﺮۆﮔﺮاﻣﻜﯽ ﭘﺘو ﺑﯚ ﺳـــرﻣﺎﯾﮔﻮزاری ﻟﭘﻨـــﺎو داﻣزراﻧﺪﻧﯽ ژﺮﺧﺎن و ھروەھﺎ ﺑ ﻛﺎﭘﯿﺘﺎﻟﻜﺮدﻧﯽ ﻛﺎرﮔی ﻣﺴﯽ دەوﺗﯽ – ﺳﻧﺪﯾﻜﺎی ﻧﯿﺸﺘﯿﻤﺎﻧﯽ ﻣﺲ -ﻛ 4 ﻣﻠﯿﺎر دۆﻻری ﺑﺧﺸﯿﯿ ﮔﻧﺠﯿﻨی دەوت .ﺋو ﭘﻮەراﻧی ﻛ ﺑرﭼﺎوﮔﯿﺮان ﺑﯚ ﺋوەی )ﺳـــﻨﻮورﻚ ﺑﯚ زﯾﺎﻧﻛﺎن داﺑﻨﺮﺖ( ھﺪی ھﺪی ﺑ درﮋاﯾﯽ ﻛﺎت دادەھﻨـــﺮان :وەﻛﻮ ﺗﺑﻧﯿﻜﺮدﻧﯽ ﻛﯚﻣﻛﯽ دﯾﻜ ،ﻧﺧﺸـــی ھﺎﻧﺪاﻧﯽ ﺑﯿﻨﺎﺳـــﺎزی ،ﭘﺮۆﮔﺮام ﺑﯚ ﺋوەی ﮔﻧﺠـــﺎن ﺑﻨ ﻧﻮ ﺑﻮاری ﻛﺎرەوە. ﺳرﺟم ﺋم ﭘﺮۆﮔﺮاﻣﺎﻧش 20%ی ﺋو ﭘﺎﺷﻛوﺗی ﻗﯚﻧﺎﻏﯽ ﻧﺮخ ﺑرزﺑﻮوﻧوەی ﻣﺴـــﯽ ﺑﯚ ﺧرج ﻧﻛﺮا .ﺑﯚﯾ ﺧﺎﺗﻮو ﺑﺎﺷﻠ ،ﻟ ﺗﻮاﻧﺎﯾﺪا ﺑﻮو ﺑردەواﻣﯽ ﺑ ﻧﺧﺸی "ﭼﺎﻛﺴﺎزی ﻛﯚﻣﯾﺗﯽ" ﺑﺪات ﻛ رﮋەی 40%ی داﻧﯿﺸﺘﻮاﻧﯽ وت دەﮔﺮﺘوە ﻛ ﻟ ﺑﺎرودۆﺧﻜﯽ ﻧﺎھﻣﻮاردا دەژﯾﻦ – .ﻧﺰﻣﻜﺮدﻧوەی ﺋﺎﺳـــﺘﯽ ھژاری )ﻟ38،6% ەوە ﻟ ﺳﺎﯽ ،1989ﺑﯚ ﻛﻣﺘﺮ ﻟ "13% ﺋم ھوڵ و ﺗﻗﻻﯾﺎﻧ ﺑﻮاری ﭘروەردەﺷـــﯽ ﮔﺮﺗوە ،ﻟ ﻗﯚﻧﺎﻏـــﯽ ﭘﺶ ﺑﻨڕەﺗﯽ ،رﮋەی ﭼﻮوﻧ ﻗﻮﺗﺎﺑﺨﺎﻧ ﻟ 16% وە ﺑﯚ 36%ﺑرزﺑﻮوەوە. وەﻛﻮ ﺳـــرۆك ،ﺧﺎﺗﻮو ﺑﺎﺷـــﻠ ھﺎوﭘﺸـــﺘﯿﻮاﻧﯿﯿﻛﯽ ﻧﻤﻮوﻧﯾﯽ ﺟﻣـــﺎوەری ھﯾ - ﺑ ﻻﻧﯿﻜم ﻟ ﻧﺎوﭼ ﺷﺎرﻧﺸـــﯿﻨﻛﺎن -ﻛﺎﺗﻚ ﺗﺒﯿﻨـــﯽ ﺋوە دەﻛﺎت ﻛ ﺋم ھﺎوﭘﺸـــﺘﯿﻮاﻧﯿی ﺟﻣﺎوەر ﻧﺎﺧﺮﺘ ژـــﺮ ﭘﺮﺳـــﯿﺎرەوە ،دەﺖ ":ﭘﺸـــﻜﺗﻮوﺧﻮاز ﺋـــوە دەﮔﯾﻨﺖ ﻛ ﺑـــﯚ ﺑﻨﺒﻛﺮدﻧـــﯽ ﻧﺎدادوەرﯾﯽ ﺑﺷـــﻮەﯾﻛﯽ ﻛﺮدەﯾـــﯽ ،ﻣﺎﻓ ﻛﯚﻣﯾﺗﯿﯿﻛﺎﻧـــﯽ ﺧﻚ داﺑﯿﻦ ﺑﻜﺮﻦ .ﺋﻣ ﺋوە ﻧﺎﮔﯾﻨﺖ ﻛ ﺋﻣۆ ﯾﺎرﻣﺗﯽ ﯾﻛﻚ ﺑﺪەﯾﻦ و ﺳﺒﯾﻨ ﻟﯽ ﺑﺴﺘﻨﯿﻨوە". ﺑﯚ ﺋم ژﻧ ،ﺳـــرەﺗﺎی ﺳﺎﯽ 1970ﺋﺎﺳﺎن ﻧﺑﻮو ﺑﯚ ﭼﻮوﻧ ﻧﺎو رﯾﺰی ﭘﺎرﺗﯽ ﺳﯚﺳﯿﺎﻟﯿﺴﺖ ﻛ ﺷﻠﮕﯿﺮاﻧ ﯾﺎوەراﯾﺗﯽ ﭘﺎرﺗﯽ ﯾﻛﺘﯽ ﻣﯿﻠﻠﯽ ﺳﻟﭭﺎدۆر ﺋﺎﻟﻨﺪی ﻛﺮد .ﻟﺑر ﻛﻮدﺘﺎﯾﻛی 11ی ﺋﯾﻠﻮوﻟﯽ ﺳـــﺎﯽ ،1973ﺑﺎﺷﻠ ﺑ ﻧﺎﭼﺎری واز ﻟ ﺧﻮﻨﺪﻧﯽ ﭘﺰﯾﺸﻜﯽ دﻨ. ﺑﺎوﻛﯿﺸـــﯽ ،ﺋﻟﺒﺮﺗﯚ ﺑﺎﺷـــﻠ ،ژەﻧراﯽ ھﺰی ﺋﺎﺳﻤﺎﻧﯽ ،زﯾﻨﺪاﻧﯽ دەﻛﺮێ و ﻟژﺮ ﺋﺷﻜﻧﺠﯾﻛﯽ ﺳﺧﺖ ﭼﻧﺪ ﻣﺎﻧﮕﻚ دواﺗﺮ ﮔﯿﺎن ﻟدەﺳﺘﺪەدات .ﻣﯿﺸﻞ ﺑﺎﺷﻠ ﻟﮔڵ داﯾﻜﯽ ،ﺋﻧﺠﻼ ﺧﺮا -ﻟﻻﯾن دەزﮔﺎی ھواﮕﺮﯾﯿـــوە دەڕﻓﻨﺮـــﻦ و دەﯾﺎﻧﺒﻧ زﯾﻨﺪاﻧﻜﯽ ﻧﮫﻨﯽ و ﻟوێ ﺋﺷـــﻜﻧﺠی دەدەن .ﻟﺑرﺋوەی ﺑﺷﻮەﯾﻛﯽ ﭼﺎﻻك، ﻟﻧﻮ رﯾﺰەﻛﺎﻧﯽ ﺑرﮔﺮﯾﯽ ﻧﮫﻨﯿﯽ ﻛﺎری دەﻛﺮد ،دواﺗﺮ ﺗﻮوﺷﯽ راوﻧﺎن دەﺑﺖ و وەﻛﻮ دوورﺧﺮاوەﯾك ﻟ ﻛﯚﻣﺎری دﯾﻤﻮﻛﺮاﺳـــﯽ ﺋﻤﺎﻧﯿﺎ ﻟ ﺗﺎراوﮔ دەژﺖ.
ﻛﺎﺗـــﻚ ﻟ ﺳـــﺎﯽ 1980دەﮔڕﺘـــوە ﭼﯿﻠـــﯽ ،دەﭼﺘ ﭘﺎڵ ﺧﺑﺎﺗﻜﺎران ﻟﭘﻨﺎو ﺑرﻗرارﺑﻮوﻧﯽ دﯾﻤﻮﻛﺮاﺳﯽ و ﭘﯾﻮەﻧﺪی ﻟﮔڵ ﺋـــو رﻜﺨﺮاواﻧ ﭼـــﺪەﻛﺎت ﻛ ﺧﺑﺎت ﺑﯚ ﻣﺎﻓـــﯽ ﻣﺮۆڤ دەﻛن. ﺑم "دﯾﺎردەی ﺑﺎﺷـــﻠ "ﻟ زﺳﺘﺎﻧﯽ ﺳﺎﯽ 2003دا ﭘﯾﺪا دەﺑﺖ، ﻟوﻛﺎﺗی ﻛ دەﺑﺘ وەزﯾﺮی ﺑرﮔﺮی .ﻟژﺮ رﮋﻧﯾﻛﯽ ﺑ ﺧﻮڕدا، ﻟ ﭘﺎﯾﺘﺧﺘﯽ ﭼﯿﻠﯽ ،ﺳرﺑﺎزان ﺑﺎﻧﮕﮫﺸﺖ دەﻛﺎت ﺑﯚ ﺋوەی ﯾﺎرﻣﺗﯽ ﻟﻘوﻣﺎوان ﺑﺪەن و ﺧﯚﺷـــﯽ ﻟو ﻣﯾﺪاﻧ ﺑﺳـــر ﭘﺸﺘﯽ ﯾﻛﻚ ﻟ ﺗﺎﻧﻜﻛﺎﻧوە ﭼﺎودﺮی ﺋو ھﻤﺗ دەﻛﺎت .ﺋم وﻨﯾ ﻛﺎرﯾﮕرﯾﯽ ﺧﯚی ﻟﻻی ﺧﻜﯽ ﺟﮫﺸﺖ. ﻟﻻﯾن ﺑﻠﯚﻛﯽ ﻛﯚﻧﺴﺮﺗﺎﺳـــﯿﯚﻧوە ،واﺗـــ ھﺎوﭘﯾﻤﺎﻧﯿﯿ ﭼﻮار ﻗﯚﯿﯿﻛـــ ،ﺑﯚ ﭘﯚﺳـــﺘﯽ ﺳـــرۆﻛﺎﯾﺗﯽ ﻛﺎﻧﺪﯾﺪ دەﻛﺮﺖ .ﺑﺎﺷـــﻠ ﺑـــرەوڕووی دوو ﻛﺎﻧﺪﯾﺪی راﺳـــﺘەو و ﯾﻛﻚ ﻟـــ ﭘﯿﺎواﻧﯽ ﻛﺎری وەﻛﻮ ﺧﻮاﻛﯿﻢ ﻻﭬﯿﻦ و ﻧﻮﻨراﯾﺗﯽ ﺋوﭘڕی ﭼﭘەوەﻛﺎن ،ﺗﯚﻣﺎس ﺋﯿﺮش دەﺑﺘوە ﻛ ﻟﻻﯾن ﭘﺎرﺗﯽ ﻣﺮۆﭬﺨﻮازی و ﻛﯚﻣﯚﻧﯿﺴﺘﻛﺎﻧوە دﯾﺎرﯾﻜﺮاﺑﻮو .ﻟ ﺧﻮﻟﯽ دووەﻣﺪا ﺑ رﮋەی 53،5%دەﯾﺒﺎﺗوە .ﺋﻣ ﻟ ﻛﺎﺗﻜﺪا ،ﺑڕﺰ ﭘﯿﻨﺮا ﺗﻧﮫﺎ رﮋەی 46،5%ی ﺑدەﺳﺘﮫﻨﺎ. ﺧﺎﺗﻮو ﺑﺎﺷﻠ ،ﺗﻧﺎﻧت ﻟﻻﯾن ﻧﻮﺧﺒی ﻛﻮﺗﻠی ھﺎوﭘﯾﻤﺎﻧﯿوە ھرﮔﯿـــﺰ ﺟـــﯽ رەزاﻣﻧﺪی ﻧﺑﻮو ،ﺋـــو ﺑ ﭘﺸـــﺘﮕﯿﺮﯾﯽ ﻣﯿﻠﻠت ھﺒﮋﺮدرا .ﺋو ھﯚﺷﯿﺎرە ﺑراﻣﺒر ﺑﻣ و ﭘﺸﻨﯿﺎزی ﺋوەﺷﯿﻜﺮد ﻛـــ ﺑ ﺷـــﻮەی راﮔﯚڕﯾﻨـــوە و راوﮋﻛﺎری ﻟ ﺑﻮاری ﺳﯿﺎﺳـــﺗﯽ ﮔﺸﺘﯿﺪا ،ﻛﺎرەﻛﺎﻧﯽ ﺋﻧﺠﺎﻣﺒﺪات ،ﯾﻛﺴﺎﻧﯽ ﻟ ﻧﻮان ژﻧﺎن و ﭘﯿﺎواﻧﯽ ﻟﺑرﭼﺎو ﮔﺮت ﺑﯚ ﺋوەش ﺗﯿﻤﻚ ﻟ وەزﯾﺮاﻧﯽ ﭘﺎﯾداری ﭘﻜﮫﻨﺎ و "رووﺧﺴﺎری ﻧﻮﯽ" ھﻨﺎﯾ ﻧﻮ ﮔﯚڕەﭘﺎﻧﯽ ﻓرﻣﺎﻧەواﯾﯿوە -ﺋﻣش ھﻟﻚ ﺑﻮو ﺑﯚ ﺋوەی ﺋﺎﻮﮔﯚڕ ﺑ ﺳﯿﺎﺳﺗﻤداران ﺑﻜﺎت. ﺋـــم ﻣﯿﺘﯚدە ﮔﻮﻣﺎن و ﺑرھﺴـــﺘﯽ ﻟﻜوﺗوە ،ﺗﻧﺎﻧت ﻟﻧﻮ ھﺎوﭘﯾﻤﺎﻧﺎﻧﯿﺶ ﮔﻮﻣﺎن ﻟ ﺗﻮاﻧﺎی ﺣﻮﻛﻤاﻧﯽ دەﻛﺮا -ﺋﯚﭘﯚزﯾﺴﯿﯚﻧ راﺳـــﺘەوەﻛﺎن رۆژاﻧ ﺋم ﮔﻮﻣﺎﻧﺎﻧﯾﺎن دووﭘﺎﺗﺪەﻛﺮدەوە .ﻛﯚﻣﻚ ﻓﺎﻛﺘر ﻟ ﭘﺸﺖ ﺋم دوودﯽ و ﮔﻮﻣﺎﻧﺎﻧوە ﺑﻮون. ﻟ ﺳـــرەﺗﺎی دەﺳـــﺘﺒﻛﺎرﺑﻮوﻧﯽ و ﺑﭘﯽ ﭘـــﻮەری ﻧﻮﺧﺒی ﺳﯿﺎﺳـــﺗﻤداران ،ﭘﻜﮫﻨﺎﻧﯽ ﺣﻜﻮوﻣت ﻛﺎﺗﻜـــﯽ زۆری ﺧﺎﯾﺎﻧﺪ. دوو ﻣﺎﻧـــﮓ درەﻧﮕﺘﺮ ﻣﻠﻤﻼﻧﯿﻛﯽ ﺗﻮوﻧـــﺪ رووﯾﺪا :ﻣﻠﯿﯚﻧﻚ ﻗﻮﺗﺎﺑﯽ ﺋﺎﻣﺎدەﯾﯽ رژاﻧ ﺳر ﺷـــﻗﺎﻣﻛﺎن و ﻧﺎڕەزاﯾﯽ ﺧﯚﯾﺎن ﺳﺑﺎرەت ﺑ ﻧﺰﻣﯿﯽ ﺋﺎﺳـــﺘﯽ ﺧﻮﻨﺪن دەرﺑی .ﻗﻮﺗﺎﺑﯿﺎﻧﯽ زاﻧﻜﯚ و ﻣﺎﻣﯚﺳـــﺘﺎﯾﺎن و داﯾـــﻚ و ﺑﺎوﻛﯽ ﺧﻮﻨﺪﻛﺎراﻧﯿﺶ ھﺎﺗﻨ رﯾﺰی ﺋو ﺧﯚﭘﯿﺸـــﺎﻧﺪاﻧ. ﺑـــﯚ ﻣﺎوەی ﻣﺎﻧﮕﻚ ﺣﻜﻮوﻣﺗﯿﺎن ﺑ ﺷﻜﺴـــﺘﺨﻮاردوو داﯾ ﻗم. ﺧﺎﺗﻮو ﺑﺎﺷﻠ ﻧﺎڕەزاﯾﯽ و داواﻛﺎرﯾﯿﻛﺎﻧﯽ ،ﻛ ﺑﺷﻜﯿﺶ ﻧﺑﻮون ﻟ ﺋﺟﻨﺪاﻛی ،ﺑ ھﻧﺪ وەرﮔﺮت و ﮔﯚڕاﻧﻜﺎرﯾﯽ ﻟ وەزارەﺗﻛﺎن ﻛﺮد، وەزﯾﺮی ﻧﺎوﺧﯚ و ﭘروەردەی ﮔﯚڕی. ﻟﻣش ﻛﺸﺋﺎﻣﺰﺗﺮ ،ﺋﺎﺷﻜﺮاﺑﻮوﻧﯽ ﻧﺧﺸی ھﺎﺗﻮوﭼﯚی ﮔﺸﺘﯽ ﺑﻮو ﻟ ﭘﺎﯾﺘﺧﺘﺪا .ﺋم ﻧﺧﺸـــﯾ ﻟﻻﯾن ﺣﻜﻮوﻣﺗﯽ ﻻﮔﯚس-ەوە داڕﮋراﺑﻮو و ﺑ ﺗﺮاﻧﺴﺎﻧﺘﯿﺎﮔﯚ ﻧﻮزەد دەﻛﺮا ،ﻟ9 ی ﻛﺎﻧﻮوﻧﯽ ﯾﻛم )دﯾﺴـــﻤﺒر( ی 2007ﯾﺶ ﭼﻮوﺑﻮوە واری ﺟﺒﺟﻜﺮدﻧوە .ﺋم ﺳﯿﺴﺘﻣ ﻧﻮﯿ ﮔﯚڕاﻧﻜﺎری ﻟ ھﯽ ھﺎﺗﻮﭼﯚی ﭘﺎﺳﻛﺎﻧﺪا ﻛﺮدﺑﻮو. ﺳدان ﻛﯚﻣﭙﺎﻧﯿﺎی ﺑﭽﻮوك ﻛ ﺗﯚڕی ھﺎﺗﻮوﭼﯚﯾﺎن ﻣﺴﯚﮔر دەﻛﺮد و
ﺳرﺟم ھﻛﺎﻧﯽ دەوروﺑری ﺷﺎرﯾﺸﯽ دەﮔﺮﺗوە ﻟﻻﯾن 10 ﻛﯚﻣﭙﺎﻧﯿﺎی ﻗﺑوە ﺟﮕﯚڕﻛﯿﺎن ﭘﻜﺮا .ﺑﯚ ﻣﺎوەی ﭼﻧﺪﯾﻦ ﻣﺎﻧﮓ، ھـــزاران ھﺎووﺗﯽ دەﺑﻮواﯾ ﭼﻧﺪ ﻛﺎژﺮ ﭼﺎوەڕێ ﺑﻜن ﺗﺎوەﻛﻮ ﭘﺎﺳﻜﯽ ﺳـــﯿﺨﻨﺎﺧﯿﺎن ﺑرﻛوﺗﺎﯾ .ﻟ ﮔڕەﻛﻛﺎﻧﯽ دەوروﺑری ﺷـــﺎرﯾﺶ ،ﺑ ﺗﺎﯾﺒت ﻟ ﮔڕەﻛ ﺑﺗﻧﻛ دروﺳـــﺘﻜﺮاوەﻛﺎن، ﭘﺎﺳـــﻛﺎن ﺧﻜﯿﺎن ﻟـــ ﻧﯿﻮەی رێ دادەﺑزاﻧـــﺪ و ﺑ ﻧﺎﭼﺎری دەﺑﻮواﯾ ﺑﭘ ﺑﺷـــﻛی دﯾﻜـــی رﮕ ﺑﺒـــن .وای ﺋم ﻧﺎڕەزاﯾﯿ ﮔﺸﺘﯿﯿﺎﻧش ،ﺧﯚﭘﯿﺸﺎﻧﺪان و ھﻧﺪﺠﺎرﯾﺶ ﭘﻜﺪاداﻧﯽ ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋﯾﺶ ﻟﻧﻮان ﺧـــﻚ و ھﺰەﻛﺎﻧﯽ ﭘﯚﻟﯿﺲ رووﯾﺎﻧﺪەدا. ﺑرھﻣﮫﻨﺎﻧﯿﺶ )ﻟ ﺑﻮاری ژﺮﺧﺎن ،ﺋﺎﻣﺮ و ﻛﺎرﻣﻧﺪی دﯾﻜ و ﯾﺎرﻣﺗﯿﺪان( ﻛ ﭘﻮﯾﺴﺖ ﺑﻮو ﺑﯚﺋوەی ﺋم ﭘﺎﺷﺎﮔرداﻧﯿﯿ ھﻮر ﺑﻜﺎﺗـــوە ،ﺑﯚ ﺣﻜﻮوﻣﺗﯽ ﭼﯿﻠﯽ ﺑﺒﻮوە ﺧرﺟﻜﯽ زﯾﺎد ﻛ ﺧﯚی ﻟ زﯾﺎﺗﺮ ﻟ ﻣﻠﯿﺎرﻚ دۆﻻر دەدا. داواﻛﺎرﯾـــﯽ ھﯿﻨﺪﯾﯿﻛﺎﻧـــﯽ )ﻣﺎﭘﻮش( ﯾﺶ ،ﻟﻣڕ ﻛﺸـــی زەوی و زار ،ﻟـــ ﻧﺎوﭼـــی ﺋراوﻛﺎﻧﯿﺎ ﻟ ﺑﺎﺷـــﻮوری وت ،زۆر ﺑ ﮔﺮﻧﮕﯽ وەرﻧﮔﯿﺮا .ﻟو ﻧﺎوﭼ ھژارﻧﺸـــﯿﻨ ،ﺳـــرھﺪاﻧﯽ ﭘﺮۆژەﮔﻟﻚ ﻟﻣڕ داﮔﯿﺮﻛﺮدﻧﯽ دارﺳـــﺘﺎن و ﻣﺎﺳﯿﮕﺮی ،ﺧﻜﯽ ﺋو ﻧﺎوﭼﯾﺎن ﻟ ﺟﻮﺗﯿﺎری ﺑﭽﻮوﻛوە ﺑﯚ ﻛﺮﻜﺎری ﻣﻮوﭼﺧﯚری ﻛﻮرﺗﺨﺎﯾـــن ﮔﯚڕﯾﯿوە ﻛ ﺑﻮوە ﻣﺎﯾی ﺳـــرھﺪاﻧﯽ ﻣﻠﻤﻼﻧﯽ ﻛﯚﻣﯾﺗـــﯽ .وای ﭼﻧﺪﯾﻦ زﯾﻨﺪاﻧﯿﻜﺮدﻧﯽ ﺑ ھﺷـــ ،دوو ﮔﻧﺠـــﯽ ﺧﺑﺎﺗﮕﺮی ھﯿﻨـــﺪی )ﻛﯚﻣﻮﻧﺮۆ( ﺑھﯚی ﺳﯿﺎﺳـــﺗﯽ ﺣﻜﻮوﻣﺗﯽ ﺋﺴـــﺘﺎوە ﮔﯿﺎﻧﯿﺎن ﻟدەﺳﺘﺪا ،ﺋو ﺣﻜﻮوﻣﺗی ﻛ ھﯿﭻ دوودﯿﯿﻛﯽ ﻟﻣڕ ﺑﻛﺎرھﻨﺎﻧﯽ ﭼﻧﺪ ﯾﺎﺳﺎﯾﻛﯽ ﺳردەﻣﯽ ﭘﯿﻨﯚﺷ ،ﻛ ﯾﺎﺳﺎی دژەﺗﯿﺮۆرن ،ﻧﻧﻮاﻧﺪ. ﻟ ﻛﯚﺗﺎﯾﯿﺸـــﺪا ،ﺳـــرەڕای ﺋو ﭘﺸـــﻜوﺗﻨﺎﻧی ﻛ وﺗﯽ ﭼﯿﻠﯽ ﺑ ﺧﯚﯾوەﺑﯿﻨﯽ ،ﻛﭼﯽ وﺗﻛ ﻟڕووی ﻧﺎﯾﻛﺴـــﺎﻧﯿﯿوە ﻛﻣﻮﻛﻮڕﯾـــﯽ زۆری ﻟـــ ﺗﺒﯿﻨﯽ دەﻛـــﺮا .ﺑﭘـــﯽ راﭘﯚرﺗﻜﯽ ﭘﺮۆﮔﺮاﻣﯽ رﻜﺨﺮاوی ﻧﺗوە ﯾﻛﮕﺮﺗﻮوەﻛﺎن ﺑﯚ ﮔﺷﺳﻧﺪن ) (UNDPﺳﺎﯽ ،2005ﻛ ﭘﻮەری ﺋﺎﻣﺎری ﻛﯚﺋﻔﯿﺸﯿﻧﺖ ﺟﯿﻨﯽ ) ((Coefficient Giniدەﮔﺮﺘ ﺧﯚی -ﺋو ﭘﻮەرەی ﻛ ﭘﻠی ﺟﯿﺎوازی ﻟ داﺑﺷﻜﺮدﻧﯽ ﺳـــﺎﻣﺎن دەردەﺧﺎت -ﻟ ﺗﻜای 124 وت ﭼﯿﻠـــﯽ ﺑ ﭘﻠی ﺳـــد و دەﯾﻣﯿـــﻦ وت دێ .ﻟ ھﻣﺎن راﭘﯚرﺗﺪا ھﺎﺗﻮوە ﻛ داھﺎﺗـــﯽ 10%ی ﭼﯿﻠﯿﯿ دەوﻣﻧﺪەﻛﺎن ﺑ رـــﮋەی 31،3ﺟﺎر ﺑرزﺗﺮە ﻟ داھﺎﺗﯽ 10%ی ﻟ ھﻣﻮوان ھژارﺗﺮ .ﺋو ﻟﻜﯚﯿﻨوەﯾی ﻛ ﺳـــﺑﺎرەت ﺑ ﺑﻮدﺟی ﺧﺰان ﻟﻻﯾن ﭘﯾﻤﺎﻧﮕی ﻧﯿﺸﺘﻤﺎﻧﯽ ﺑﯚ ﺋﺎﻣﺎر ﻛ ﻟ ﻣﺎوەی ﻧﻮان ﺗﺸﺮﯾﻨﯽ ﯾﻛم )ﺋﯚﻛﺘﯚﺑر(ی ﺳﺎﯽ 2006و ﺗﺸﺮﯾﻨﯽ دووەم )ﻧﯚﭬﻤﺒر(ی ﺳـــﺎﯽ 2007ﺋﻧﺠﺎﻣﺪراوە ،ﺋوە دەردەﺧﺎت ﻛ80% ی ﺧﺰاﻧﯽ ﻧﯿﺸـــﺘﺟﯽ ﺳـــﺎﻧﺘﯿﺎﮔﯚ و دەوروﺑری ﭘﺎﯾﺘﺧﺖ ،داھﺎﺗﯿﺎن ﺑﺷﯽ ﭘﺪاوﯾﺴـــﺘﯿﯿﻛﺎﻧﯿﺎن ﻧﺎﻛﺎت .ﺑﯚﯾ ﺋو ﺧﺰاﻧﺎﻧـــ ﭘﻧﺎ دەﺑﻧ ﺑر ﻗرزی رەﺳﻤﯽ و ﻧﺎرەﺳﻤﯽ .ﻟ ﻧﺎوﭼ ھرە ھژارەﻛﺎﻧﯿﺸﺪا ،داھﺎﺗﯽ رۆژاﻧی ﺗﺎﻛﻚ ﺑ ﺋﺎﺳـــﺘم ﻟ ﺳرووی 3دۆﻻرەوەﯾ ،ﻧﯿﻮەی ﺋم داھﺎﺗش ﻟ ھﺎﺗﻮوﭼﯚ ﺧرج دەﻛﺮﺖ. ﺋو ﻛﺸـــﺎﻧی ﻛ ﺧﺎﺗﻮو ﺑﺎﺷـــﻠ دەﺑﻮواﯾ ﭼﺎرەﺳـــرﯾﺎن ﺑﯚ ﺑﺪۆزﺘـــوە ﺗﻧﮫﺎ ﻛﺸـــ ﻛﻛﺑﻮوەﻛﺎﻧﯽ ﺋﯿﺪارەﻛﺎﻧﯽ ﭘﺶ ﺧﯚی ﻧﯿﯿ .ﺋوەی ﭘﯾﻮەﻧﺪی ﺑ ﻛﺸ ﺑﻨﭽﯿﻨﯾﯿﻛﺎﻧوە ھﯾ ،رەﭼك و ﺳرﭼﺎوەﻛﺎﻧﯿﺎن دەﮔڕﻨﻨوە ﺑﯚ دەﺳﺘﻮوری ﺳردەﻣﯽ دﯾﻜﺘﺎﺗﯚر ﺋﯚﮔﻮﺳـــﺘﯚ ﭘﯿﻨﯚﺷـــ ،ﺋو دەﺳـــﺘﻮورەی ﻛ ﻗﺎزاﻧﺞ وەﻛﻮ ﻣﺎﺗﯚڕی ﺳﯿﺴـــﺘم دادەﻧﺖ .ﺑﯚﯾ ،ﭼﺎﻛﺴـــﺎزی ﻟ ﺑﻮاری ﭘـــروەردەدا ﻛ داواﻛﺎری ﻗﻮﺗﺎﺑﯿـــﺎن ﺑﻮو ﺑرەو رووی ﻛﺸـــی زۆر دەﺑﻮوەوە ﻛ ﭘﯾﻮەﻧﺪﯾﯿﺎن ﺑ ﺋﯿﺪارەی ﻗﻮﺗﺎﺑﺨﺎﻧﻛﺎﻧوە ھﺑﻮو ،ﺋو ﻗﻮﺗﺎﺑﺨﺎﻧﺎﻧی ﻛ ﻟژﺮ ﺳﯿﺴﺘﻣﯽ ﺑﺎزاڕ و ﻛرﺗﻜﯽ ﮔﺸﺘﯿﯽ ﻟﻗﯿﻮ و ﺑ ﺑﻮدﺟدا دەﻧﺎﻨﻦ. ﺑم ھﺎوﺳـــﯚزی ﺟﻣـــﺎوەر ﺑﯚ ﺳـــرۆك ،ﻛﭽـــ ﻧﺎزدارەﻛی ﻣﺪﯾـــﺎی ﺑﯿﺎﻧـــﯽ– ھﺎوﺗـــﺎی ﻟﻮﯾﺲ ﺋﯿﻨﺎﺳـــﯿﯚ ﻟﻮﻻ دی ﺳـــﯿﻠﭭﺎ-ی ﺳـــرۆﻛﯽ ﺑرازﯾﻠﯽ -ﻛﺎﺗﻚ ھﺴﻧﮕﺎﻧﺪﻧﯽ ﭼﭘﯽ ﺋﻣﺮﯾﻜﺎی ﻻﺗﯿﻦ دﺘ ﭘﺸـــوە ،ھﺎوﭘﯾﻤﺎﻧـــﯽ ﻛﯚﻧﺴﺮﺗﺎﺳـــﯿﯚن )ھﺎوﭘﯾﻤﺎﻧﺘﯿﯿ ﭼﻮارﻗﯚﯿﯿﻛ (رزﮔﺎر ﻧﺎﻛﺎت .ﺋم ھﺎوﭘﯾﻤﺎﻧﯿﯿ ﯾﻛﻣﯿﻦ ﺷﻜﺴﺘﯽ ﻟ ھﺒﮋاردﻧ ﺷﺎرەواﻧﯿﯿﻛﺎﻧﯽ 26ی ﺗﺸﺮﯾﻨﯽ ﯾﻛم )ﺋﯚﻛﺘﯚﺑر( ی 2008ھﻨﺎ .ﻛﺎﻧﺪﯾﺪی ھﺎوﭘﯾﻤﺎﻧﻛﺎن ﺑﯚ ھﺒﮋاردﻧﯽ ﺳـــرۆﻛﺎﯾﺗﯽ ﻟ13 ی ﻛﺎﻧﻮوﻧﯽ ﯾﻛم )دﯾﺴـــﻤﺒر( ی 2009ﻛ ﺋﺪواردۆ ﻓﺮﯽ دﯾﻤﻮﻛﺮات-ﻣﺳـــﯿﺤﯽ و ﺳرۆﻛﯽ ﭘﺸـــﻮوی دەوت ﺑﻮو )-1994 (2000وا ﭘﺪەﭼـــﺖ ﺗﻮاﻧـــﺎی ﺋـــوەی ﻧﺑﺖ ﺑﺘﻮاﻧ ﭘﺎﭙﺸـــﺘﯽ ﺧﺎﺗﻮو ﺑﺎﺷـــﻠ و ﭘﺎرﺗﯽ ﺳﯚﺳﯿﺎﻟﯿﺴـــﺖ ﺑﯚ ﺧـــﯚی ﻛﻧﺎﻟﯿﺰە ﺑﻜﺎت. ﺋو ھﺳﺘﺪەﻛﺎت ﻟﻻﯾن ﭼﭘوە ﺑرھﺴﺘﯽ دەﻛﺮێ ،ﺑ ﺗﺎﯾﺒﺗﯽ ﻟﻻﯾـــن ﺧﯚرﺧ ﺋﺎرات ) ﭘﻜوە دەﺗﻮاﻧﯿﻦ زﯾﺎﺗﺮ ﺑﻜﯾﻦ( و ﻣﺎرﻛﯚ ﺋﻨﺮﯾﻜـــ ﺋﯚﻣﯿﻨﺎﻧﯽ )ﺳـــرﺑﺧﯚ( .ﺋم دوو ﻛﺳـــﺎﯾﺗﯿی دواﯾﯽ ھردووﻛﯿﺎن ﭘﺎرﺗﯽ ﺳﯚﺳﯿﺎﻟﯿﺴﺘﯿﺎن ﺟﮫﺸﺘﻮوە. وا ﭘﺪەﭼ ﭘﯿﻨﺮای ﻛﯚﻧﺧﻮاز ﻟ ھﺒﮋاردﻧﻛﺎﻧﯽ ﺋﻣﺠﺎرە -13ی ﺷـــﻮﺑﺎت )ﻓﺒﺮﯾﻮەری( -زۆرﺗﺮﯾﻦ دەﻧﮕﺒﮫﻨ .ﺑﺑ ﺋوەی زۆرﯾﻨ ﺑدەﺳﺘﺒﻨ .ﺑڕﺰ ﻓﺮﯽ-ﯾﺶ ﻛ ﺑﯚ ﻣﺎوەﯾﻛﯽ زۆر وەﻛﻮ رﻛﺎﺑری ﺋو ﺗﻣﺎﺷـــﺎ دەﻛـــﺮا ،رەﻧﮕ ﻟ ﺧﻮﻟﯽ دووەﻣـــﺪا ﻟﻻﯾن ﺋﻨﺮﯾﻜﺰ ﺋﯚﻣﯿﻨﺎﻣـــﯽ وەﻻ ﺑﻨﺮێ .ﻟم ﭼﻧﺪ ﻣﺎﻧﮕی دواﯾﯿﺪا ،ﺋﯚﻣﯿﻨﺎﻣﯽ ﻟژﺮ ﻧﺎوی "ﺳﻧﺘری ﭼﭘﯽ ﺳـــرﺑﺧﯚ" ﺑرەوﭘﺸﭽﻮوﻧﻜﯽ ﺑرﭼﺎوی ﺗﯚﻣﺎر ﻛﺮد .دﯾﺎرە ﺋﻧﺠﺎﻣﻛﺎﻧﯽ ﻛﯚﺗﺎﯾﯽ ﻟم ﻗﯚﻧﺎﻏدا ﻧﺎدﯾﺎرن. * رۆژﻧﺎﻣﻧﻮوس. ـــــــــــــــــــــــــــ وەرﮔ :ﺋ.م
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ژﺪەر و ﭘراوﺰەﻛﺎن: .1ﺋﮔﻨﯚﺳﺘﯿﺰم )ﺋﺎوەﻨﺎوەﻛی :ﺋﮔﻨﯚﺳﺘﯿﻚ( رﺒﺎزﻜﯽ ﻓﻟﺴﻓﯿﯿ و ﺑﺎوەڕی واﯾ ﻛ ﺑﻮون و ﺳﺮوﺷﺘﯽ ﺧﻮدا و ﺋﺳﯽ ﻛون ﻛﯚﻣﻚ ﭘﺮﺳﻦ و زاﻧﯿﻨﯿﺎن ﺋﺎﺳﺎن ﻧﯿﯿ -ﺑ ﻋرەﺑﯽ ﺑ) اﻟﻼأدری( ﻧﺎﺳﺮاوە )ﺳرﻧﻮوﺳر(. www ;fundqcionpobreza.cl .2 .3ﺑواﻧ ﻟﻜﯚﯿﻨوەی ﺳـــﻧﺘری ﺗﻮﮋﯾﻨوەی ﮔﺸﺘﯽ" :ھﺴـــﻧﮕﺎﻧﺪﻧﯽ ﺣﻜﻮوﻣﺗﯽ ﭘﺎﺗﺮﯾﺴﯿﯚ ﺋﺎﯾﻠﻮﯾﻦ و ﺋﺪواردۆ ﻻﮔﯚس و ﻣﯿﺸﻞ ﺑﺎﺷﻠ ،"ﺳﺎﻧﺘﯿﺎﮔﯚ ،ﺋﺎب )ﺋﯚﮔﯚﺳﺖ( ی .2009 www.midelplan.cl .4 .5ﭘﺮۆﮔﺮاﻣﯽ ﻧﺗوە ﯾﻛﮕﺮﺗﻮوەﻛﺎن ﻟ ﭘﻨﺎوی ﮔﺷﺳﻧﺪن ،ﻧﯿﻮﯾﯚرك.2005 ، .6ﻛﻮڕی ﻣﯿﮕﻞ ﺋﻨﺮﯾﻜ ،داﻣزرﻨری ﺑﺰووﺗﻨوەی ﭼﭘﯽ ﺷﯚڕﺷﮕﺮ ،ﻟ ﺳﺎﯽ 1974ﻟ ﻻﯾن ﺳﻮﭘﺎوە ﺗﯿﺮۆر ﻛﺮا.
ﻓﺒﺮﯾﻮەری 2010
-ﻟﯚﻣﯚﻧﺪ دﯾﭙﻠﯚﻣﺎﺗﯿﻚ
MONDE LE
24
diplomatique ﻛﻮردی
ﻛﻟﭘﻮوری ﺗﻮرك
ﻛوﺗﻨﯽ دوﻋﺎﻛﺎن رۆﻣﺎن ﺳﻣﺎ ﻛﺎﯾﮕﻮﺳﻮز *
وﺗﯽ ﺧﯚر ،ﺗﺎﺑﻠﯚی ھﻮﻧرﻣﻧﺪ رۆﺳﺘم ﺋﺎﻏﺎﻟ1997 ،
ﺑـﻨـﯿـﺎﺗـﻨـﺎﻧـوە ﺋﺣﻤدی ﻣﻻ * "ﻟـــ ﺳـــرڕا ﺗـــﺎ ﭘﯿﻛﺎﻧـــﻢ ،رواﺗﻢ ﺋﺎﻛﺎﻣﯽ ﺋﻧﺪﺸـــی ﺑرەی داﻧﯿﺸﺘﻮواﻧﯽ دوورﮔﻛﯾـــ .ﻟودﯾﻮی ھﻣﻮو ﺷـــﺘﻚ، ﻟودﯾﻮی وﺷ ﺑردﺑﺎراﻧﻜﺮاوەﻛﺎﻧﻢ ،ﻟودﯾﻮی زﻣﺎﻧـــﯽ زۆر ﺟﺳـــﺘﯾﯿﻢ ﻛـــ ﭘﭽواﻧی ﻣﻨـــ ،ﺑ ﺗـــواوی ﻗـــرزداری ﺋواﻧﻢ ﻛ ﺳـــﺒرەﻛم ﻟ زەﻣﻧﻜﯽ ﻟوە ھﺎﺗﻮوە، ﻟﺳر ﭘردەی زەﻣﻧﯽ ﺋﺴﺘﺎوە ﭘﺮۆﻓﺎﯾﻠﯽ ﺑدەردەﻛوێ .ﻟﺮەوە ،ﺋوان ﻣﻨﯿﺎن ،وﺷ ﺑ وﺷ ،ﺳـــﻧﺘﯿﻤﺗﺮ دوای ﺳـــﻧﺘﯿﻤﺗﺮ دروﺳﺘﻜﺮد" .ﻟﯾﻼن ﻟ ﻟﻮاری دەرﯾﺎی ﺋﯿﺠ دەژی ،ﻟﺳر دوورﮔﯾك ﻛ رووﺑرەﻛی 42ﻛﯿﻠﯚﻣﺗـــﺮ دووﺟﺎﯾـــ و ﺑـــردەوام ﮔﺷـــﺘﯿﺎری ﺗﺪەڕژێ .ﺋم ﮔﺷـــﺘﯿﺎراﻧ ھﺎروھﺎﺟﻦ ،ﺟﯚرە ﭘﭽاﻧﻚ دروﺳـــﺘﺪەﻛن ﻛ ﻟﮔـــڵ ژﯾﺎﻧـــﯽ ﺋواﻧـــی دوورﮔﻛ ﻧﺎﮔﻮﻧﺠ .ﺋـــم ﻛﭽ ﺟﺎﺣـــ ﻛ ﻣﻨﺪاڵ ﺑﻮوە داﯾﻜﯽ ﺑﺟﯿﮫﺸـــﺘﻮوە ،ﻟو ﻛﺎﺗوە دوو ﺑ دوو ﻟﮔـــڵ ﺑﺎوﻛﻜﯽ وﻧﺒﻮو ﻟﻧﻮ ﺋﻟﻜﮫﯚل و ﺑﺪەﻧﮕﯿﺪا دەژی .ﺑردەوام ﺑﯿﺮ ﻟ ﻟﻧﻮﭼﻮوﻧﯽ ﺑﺎوﻛﯽ دەﻛﺎﺗوە :ﺷـــﺘﻜﯽ ﻟﻣﺠﯚرە دەﺷـــ ؟ ﻛس دەﺗﻮاﻧ ﺑﺎوﻛﯽ ﺧﯚی ﺑﻜﻮژێ ؟ ﻟم رووەوە ﭘﺮﺳﯿﺎر ﻟﺧﯚی دەﻛﺎو ھﺳﺘﺪەﻛﺎ ھﻮﺴﺘﯽ روون ﻧﯿﯿ." ﺋـــم رۆﻣﺎﻧ ﺑﺎس ﻟ رﯾﺘﻮاﯽ ﺗﭙڕﯾﻦ ﻟ ﻣﻨﺪاﯿﯿـــوە ﺑﯚﻧﺎو ژﯾﺎﻧـــﯽ ﮔورەﺑﻮون دەﻛﺎ .ﻟﯾـــﻼن ﺑ ﺧﯾﺎﯽ ﺧﯚی ﺑﻮوﻧوەرە ﺋﻓﺴﻮوﻧﺎوﯾﯿﻛﺎن داوەت دەﻛﺎ ﺗﺎوەﻛﻮ ژﯾﺎﻧﯽ رۆژاﻧی ﺧﯚی ﺧﯚش ﺑﻜﺎ .ﺑﯚ رەواﻧﺪﻧوەی ﺗﻧﯿﺎﯾﯽ ﻣزﻧﯽ ﺧـــﯚی ،ﭘﯾﻮەﻧﺪی ﻟﮔڵ ﭘرﯾﯿـــك دەﺑﺳـــﺘ ﻛـــ ﺗﺎﻗـــ ژﻧﻜﯽ ﻗرەﺟﯽ دوورﮔﻛﯾ" ،زۆر دﺨﯚﺷـــ ﺑم ﭘﯾﻮەﻧﺪﯾﯿـــ ،"ﻟـــ ﻧﺰﯾﻜﯽ ﺋـــم ﭘرﯾ و ﻟﮔڵ ﺋو دەﯾوێ وەﻣﯽ ھﻣﻮو ﭘﺮﺳﯿﺎرە وﺟﻮدﯾﯿﻛﺎﻧﯽ دەﺳـــﺘﻜوێ .ﻟ ھﻣﺎﻧﻜﺎﺗﺪا ژﯾﺎﻧﯽ ﺧﯚﯾﺸﯽ ﻟﻧﻮ ھﻣﻮو ﻛﺘﺒﻛﺎﻧﯽ ﺋو ﻛﺘﺒﺨﺎﻧﯾ دەﺑﯿﻨﺘوە ﻛ ﺗﯿﺪا ﻛﺎر دەﻛﺎ. ﻟﯾﻼن ﺑﯚ ﺧﯚﯾﺸﯽ ﺑﻮوﻧوەرﻜﯽ ﺋﻓﺴﺎﻧﯾﯿ، ﻣﻨﺪاڵ و ژﻧ ،ﻟﺷـــﯽ ﺧﯚی و ﺋواﻧﯽ دﯾﻜ ﻛﺷـــﻒ دەﻛﺎت ،ھردەم ﻟﻧﻮ ﺷﺎدﯾﯿﻛﯽ ﺋﻓﺴـــﻮﻧﺎوی و ژﯾﺎﻧﻜﯽ ﭘـــ ﻟ ﺗﯚﻗﯿﻨﯿﺶ دەژی .واﻗﯿﻊ و ﻣراﺳـــﯿﻢ و ﻧﺎﭼﺎرﯾﯿﻛﺎﻧﯽ دوورﮔﻛش ﺑﺳـــﺘﻮوﯾﺎﻧﺗوە ،ھﺳﺘﺪەﻛﺎ ﻟ ﻧـــﻮ ﻓزاﯾﻛﯽ داﺧـــﺮاودا دەژی ،ﺑم ﻟھﻣﺎﻧﻜﺎﺗﺪا ھﺳـــﺘﺪەﻛﺎ ﻟـــ ھﺎﺗﻮوﭼﯚ و
ﺑﯿﺮﻛﺮدﻧوەی ﺋﺎزادە .دە :ھﻣﻮو " ﺑ" ﯾـــﻛﺎن ﻟ ﺟﮕی ﺧﯚﯾﺎﻧـــﻦ ،ﺑ ﻣﺎڵ ،ﺑ وت ،ﺑ زﻣﺎن ،ﺑـــم ﻧﯿﮕراﻧﯽ ﻧﺑﻮوﻧﯽ وەﭼﻧﺎﻧوە ﺷـــﻮﻦ ﺑ ﺧﻣـــﯽ ﺑ ﺑﺎوﻛﯽ ﭼـــﯚڵ دەﻛﺎت ،وەك ﻛﻠﯿﻠـــﯽ ﺧﻮﻨﺪﻧوەی ﺋـــو دڕاوﻛﯾی ﺑردەوام ﻟ ﻧﻮان ژﯾﺎن و ﻣﺮدﻧﺪا ھﯾ ﻛ ﺋو ﺳـــﻨﻮوری ﻧﻮاﻧﯿﺎن رﻜﺪەﺧﺎ. ﭘﺪەﭼـــ" ﻛوﺗﻨﯽ دوﻋﺎﻛﺎن" ﺑ ﯾك ھﻧﺎﺳ ﻧﻮوﺳﺮاﺑ ،ﺑم ﻛﯚﻣﻚ ﭼﯿﻨﯽ رووداو و ﻣﮋوو ﺗﻜﻜﺮاوﻧﺗوە و ﺧﺮاوﻧﺗ ﺳـــر ﯾك زەﻣن و ﻓزای ﺑ وﻨ .ﺋم رۆﻣﺎﻧ ﻟ دوو ﺑش ﭘﻜﮫﺎﺗﻮوە ،ﺳـــرەﺗﺎ وا دەردەﻛـــون ﻟﯾك دوورن و ﭘﯾﻮەﻧﺪی ﻟ ﻧﻮاﻧﯿﺎﻧﺪا ﻧﯿﯿ ،ﻟﺑﺷـــﯽ دووەﻣﺪا ﺋم دوورﯾﯿ ھﺳـــﺖ ﭘﺪەﻛﺮێ ،ﺑﺎس ﻟ ﯾﺎﺳﻮر دەﻛﺎ ،ﻛ ﻛﻮڕﻜﯽ ﻻوی ﺋﻧﺎدۆﯿﯿ ،ﺑ ﯾك ﭼـــﺎوەوە ﻟ داﯾﻜﺒﻮوە ،ﻟﮔڵ داﯾﻜﯽ وای ﺋﺳﭙﻛﯾﺎن ﻣﻠﯽ رﮕﻛﺎن دەﮔﺮن ،ﺗﻮوﺷﯽ ﻣﺮۆﭬﯽ ﻗﻣﺒﻮور و ﻛﻮرﺗﺑﺎو ژﻧﯽ ردﻨﺪار و ژﻧﯽ ﺷش ﭘﻧﺠ دەﺑﻦ ..ﺋﻣ ﮔاﻧوەﯾﻛﯽ داﺳﺘﺎﻧﺌﺎﻣﺰ و رەﻣﺰﯾﯿ ،ﺑم ﺗﯿﺪا ھﻣﺎن ﺋو ﮔڕاﻧ دەدۆزﯾﻨـــوە ﻛ ﭘﯾﻮەﻧﺪی ﺑ ژﯾﺎﻧـــﯽ ھﺎوﭼرﺧوە ھﯾ ،ﺋﻣش ھﻣﻮو ھﺰی ﺧﯚی ﻟﻧﻮ ﻛﻟﭘﻮوری ﻣﯿﺘﯚﻟﯚژی و ﺷﯿﻌﺮی دوورﮔﻛوە دەدۆزﺘوە. ﺋﻣ ﯾﻛﻣﯿﻦ رۆﻣﺎﻧﯽ ﺳﻣﺎ ﻛﺎﯾﮕﻮﺳﻮزە، ﺋو ﻟ ﺳـــﺎﯽ 1972ﻟ ﻟـــﻮاری دەرﯾﺎی رەش ﻟداﯾﻜﺒﻮوە ،ﺑم ﭘﺸﺘﺮ ﺑ ﻛﯚﻣ ﭼﯿﺮۆﻛﻚ ﻧﺎﺳـــﺮاوە ﻛ ﻟ ﺳـــﺎﯽ 2000 ﺑوﺑﻮوەﺗوە و ﻟ ﺗﻮرﻛﯿﺎ زۆر ﺑ ھڕﻣﻨ. ﻧﻮوﺳـــﯿﻨ ﺳرﺳـــﻮڕھﻨرەﻛﺎﻧﯽ ﺳـــﻣﺎ، زﯾﻨﺪووﺘﯽ ﺧﯚﯾﺎن ﻟﻧﻮ ﺋﻓﺴﺎﻧی ﯾﯚﻧﺎﻧﯽ و ﻣﺰۆﭘﯚﺗﺎﻣﯿﺎﯾـــﯽ و ﺋﻧﺎدۆﯿﺪا دەدۆزﻧوە ﻛ ﺋو ﺧﯚی داﯾﺎﻧﺪەھﻨ .ﻛﺳـــﺎﯾﺗﯿﯿ ﺋﺎﯚزەﻛﺎﻧﯽ ﺋو ﻓزاﯾﻛﯽ دﯾﻜی ﺳـــر ﺑ ھﺳﺖ و ﻋﻗ دروﺳﺘﺪەﻛن.
وەرﮔاﻧﯽ ﻟ ﺗﻮرﻛﯿﯿوە ﺑﯚ ﻓڕەﻧﺴﯽ :ﻧﯚﺋﻤﯽ ﺳﯿﻨﮕﯚز وەﺷﺎﻧﯽ :ﺋﺎﻛﺖ ﺳﻮود ،ﺋﺎرل 2009 398ﻻﭘڕە
ﺋم ﺑﺎﺑﺗ ﺑ ﭘﺮﺳﯿﺎرﻜﯽ ﻛﺮﯾﺴﺘﯚف وارﻧﯽ دەﺳﺘﭙﺪەﻛم ﻛ دوا رﺳﺘی وﺗﺎرەﻛﯾﺗﯽ ﻟﻣڕ ھﺎﯾﺘـــﯽ و دەـــﺖ" :ﺑﻨﯿﺎﺗﻨﺎﻧوەی ﭘﯚرت ﺋـــﯚ ﭘﺮەﻧـــﺲ و دەرووﺑرەﻛی ،ﯾﺎ ﺑﻨﯿﺎﺗﻨﺎﻧوەی ھﺎﯾﺘﯽ ﺑ ﮔﺸﺘﯽ؟") .ﺑواﻧ: ھﺎﯾﺘﯽ ،ﺑﻮوﻣﻟرزەی ﻛﻮﺮەوەری .ﻟﯚﻣﯚﻧﺪ دﯾﭙﻠﯚﻣﺎﺗﯿﻚ .ﺋم ژﻣﺎرەﯾ.( ﻧﻮوﺳـــر ﻟ رﮕی ﺋو ﺑﺎﺑﺗوە ﺋﺎﻣﺎژە ﺑﯚ ﭼﻧﺪﯾﻦ ﺋﺎﻓﺎﺗﯽ دەرەﻛﯽ و ﺑﻮوﻧﯿﺎدﮔری دەﻛﺎت و ﭘﻧﺠ دەﺧﺎﺗ ﺳـــر ﯾﻛﻚ ﻟ ﺋﺎﻓﺎﺗ راﺳـــﺘﻗﯿﻨﻛﺎﻧﯽ ﺟﯿﮫﺎﻧﯽ ﺳـــﯿم. ﺳـــرەڕای ﺋوەی ﺋـــم ﺗﺮﻣـــ ﻛﻣﻚ ﻛﻮرﺗﺪەھﻨ ﻟ ﭘﻨﺎﺳﻛﺮدﻧﯽ ﺟﯿﮫﺎﻧﺪا ،ﺑم ھﻣﻮوﺷﻤﺎن ﺑﺎش دەزاﻧﯿﻦ چ ﺑﺎرﺳﺘﺎﯾﯿﻛﯽ ﺳﻤﺎﻧﺘﯿﻜﯽ ﻟﺧﯚ دەﮔﺮﺖ ،ﺋوﯾﺶ ﻧﺑﻮوﻧﯽ ﺟﯿﮫﺎﻧﺒﯿﻨﯿﯿﻛﯽ ﺳرﺗﺎﭘﺎﮔﯿﺮە :چ ﻟ ﭘﻼﻧﺪان چ ﻟ ﺳﺘﺮاﺗﯿﮋﯾﺪاﻧﺎﻧﺪا. ﻛﺎﺗﻚ ﺋﺎوەداﻧﻜﺮدﻧوەو ﺑﻨﯿﺎﺗﻨﺎن دەﺑﺘ ﺋﺎﻣﺎﻧﺠﯽ ھر ﺣﻜﻮﻣﺗﻚ ،ﺋوا ﭘﻮﯾﺴـــﺖ دەﻛﺎت ھﻣـــﻮو ﭘـــﻼن و ﻧﺧﺸـــﻛﺎن ﻟ ﺟﯿﮫﺎﻧﺒﯿﻨﯿﯿﻛﯽ دﯾﺎرﯾﻜﺮاوەوە ﺑﺨﻣﻨﺮﻦ. ﺋم ﺑ ﭘﻼﻧﯿﯿ رووﺑرﻚ دروﺳﺘﺪەﻛﺎت ﻛ ﻧ ﺗﻧﺪروﺳـــﺖ دەﺑﺖ ﺑﯚ ژﯾﺎن ،ﻧ ﺗﻮاﻧﺎی ﺋوەﺷـــﯽ دەﺑﺖ ﯾﻛﺴﺎﻧﯽ و دادﭘروەری ﺑﯚ ﺗﺎﻛﻛﺎﻧـــﯽ ﻛﯚﻣﮕ ﺑﮫﻨﺘ دی .ﺑﯚﯾ ﺑـــ ﺗﭙڕﺑﻮوﻧـــﯽ ﻛﺎت ،ﻧﺎھﻣﻮارﯾﯿـــﻛﺎن ﻗﻮوﺘـــﺮ دەﻛﺎﺗوە و ﻟڕووی داراﯾﯿﺸـــوە ﺑﺎرﺳـــﺘﺎﯾﯿﻛﯽ ﺑﻮﻨـــ ﻟﺳـــر ﺑﻮدﺟـــ دروﺳﺘﺪەﻛﺎت. ﭼﻮﻧﻜـــ ﺋﺎوداﻧﻜﺮدﻧـــوە و ﺑﻨﯿﺎﺗﻨـــﺎن ﻛﺎرﻜـــ دەﺑ ﺑﭽﺘـــ ﻧـــﻮ ﻣﮋووﯾﻛﯽ دﯾﺎرﯾﻜـــﺮاوەو ﻟﺳـــر ھﻜـــﯽ ﺑﯾﺎﻧـــﯽ ﺳـــرﺟم رەﮔزەﻛﺎﻧـــﯽ ﻛـــﯚ ﺑﻜﺎﺗوە و ﺳـــرﺟم ﭘﻜﮫﺎﺗﻛﺎﻧﯽ ﻟﺑرﭼﺎو ﺑﮕﯿﺮﺖ و دواﺟﺎر ،ﺑﺒﺘ ﻧﺧﺸﯾﻛﯽ ﺳرﺗﺎﭘﺎ ﻛ ھﻣﻮو ﭘﯾﻮەﻧﺪﯾﯿـــﻛﺎن ﻟﺑرﭼﺎو ﺑﮕﺮﺖ. ﻟﻻﯾﻛوە ،ﭘﯾﻮەﻧﺪی ﮔڕەك ﺑ ﺷﺎرەوە و ﻟﻻﯾﻛﯽ دﯾﻜﺷوە ﭘﯾﻮەﻧﺪی ﮔﻮﻧﺪ ﺑ ﺷﺎرۆﭼﻜ و ﺷﺎرۆﭼﻜﻛﺎﻧﯿﺶ ﺑ ﺷﺎرەوە. ﺋوەی ﺋﻣـــۆ ﻟ ﺑﻮاری ﺋﺎوەداﻧﻜﺮدﻧوە و ﺑﻨﯿﺎﺗﻨﺎن ﻟ ھرﻤﯽ ﻛﻮردﺳﺘﺎن ھﺳﺘﯽ ﭘﺪەﻛﺮـــﺖ ،ﮔﺮﻓﺘﻛﺎﻧﯽ ﺑـــ ﭘﻼﻧﯿﯿ ﻛ ھﻣـــﻮو رۆژـــﻚ ﺑـــڕووی ھﺎووﺗﯿﺎﻧـــﺪا
ﻛﯚﻣﯾﺗﯽ و ﺑﮕﺮە دەرووﻧﯿﺸـــوە ،ھﻧﺪ ﻟ ﯾك دووردەﻛوﻧوە ﻛ دەﻛﺮﺖ ھﻣﻮو ﺳـــﻓرﻜﯽ ﮔﻮﻧﺪﻧﺸﯿﻨﻚ ﺑرەو ﺷﺎرەﻛﺎن ﺑ ﺟﯚرە ﺋﯚدﯾﺴﯾك ﺑﭽﻮﻨﺪرﺖ و ﺷﯚﻛﯽ ﻛﻮﻟﺘـــﻮوری دروﺳـــﺖ دەﻛﺎت .ھـــر ﺋم ﺟﯿﺎوازی و ﻣودا ﻧﺎ ﺋﯿﻨﺴﺎﻧﯿﯿﺷ ﻛ دەﺑﺘ ھﯚی ﻛﯚﭼﻜﺮدﻧﯽ ﮔﻮﻧﺪی ﺑرەو ﺷـــﺎرەﻛﺎن، ﭼﻮﻧﻜـــ زوو دەﮔﺎﺗ ﺋـــو ﻗﻧﺎﻋﺗی ﻛ ﺋﯿﺘﺮ ھﯿـــﭻ ﺋﺎﯾﻨﺪە و دواڕۆژﻚ ﻟو ﺋﺎﻗﺎراﻧ ﺑدی ﻧﺎﻛﺮـــﻦ .ھﻣﻮو ﺧﻮﻨﺪﻛﺎرﻜﯿﺶ ﻛ ﺑﯚ ﺧﻮﻨﺪن ﮔﻮﻧﺪ ﺑﺟﺪەھﺖ ﺋﯿﺘﺮ ﺑﯚی ﻧﺎﮔڕﺘوە .رەﻧﮕ ﺋم دﯾﺎردەﯾ ﻟﺳـــر ﺋﺎﺳـــﺘﯽ ﺟﯿﮫﺎﻧﯿﺶ ھر راﺳـــﺖ ﺑﺖ .واﺗ ﻛﺎﺗﻚ ﺧﻮﻨـــﺪﻛﺎری ﺟﯿﮫﺎﻧﯽ ﺳـــﯿم ﺑﯚ ﺧﻮﻨﺪن دەﮔﺎﺗ رۆژﺋﺎوا ،زۆر ﻛم ﺑﯿﺮ ﻟوە دەﻛﺎﺗـــوە ﻛ ﺟﺎرﻜﯽ دﯾﻜـــ ﺑﮕڕﺘوە ﻧﺎوﭼﻛی ﺧﯚی و ﭘﺸـــﺖ ﻟ ﮔﺸـــﺖ ﺋو ﺋﯿﻤﺘﯿﺎزاﺗﺎﻧ ﺑﻜﺎت ﻛـــ رۆژﺋﺎوا ﺑﯚی داﺑﯿﻦ ﻛﺮدووە! ﺑم ﻟﺑرﺋوەی ھﺸﺘﺎ ﻛﻮردﺳﺘﺎن ﻟ ﻗﯚﻧﺎﻏﯽ دروﺳﺘﺒﻮوﻧﺪاﯾ و ھﺸﺘﺎ ﻛﺎت ﻟﺑﺎرە ﺑﯚ ﺋوەی ﺳـــرﺟم ﺋـــم ﺧﺎﻧ ﺑھﻧﺪ وەرﺑﮕﯿﺮـــﻦ ،ﺋﮔﯿﻨﺎ ﺳـــﺒی راﭘڕاﻧﺪﻧﯽ ﻛﺎر ﻟـــ ﺋﻣۆ زۆر ﺳـــﺧﺖ و ﻧﺎھﻣﻮارﺗﺮ دەﺑﺖ .وەزﯾﻔی ﺗواوی ﺗﯿﻤﯽ دەﺳﺗﺪار ﺋوەﯾ ﻛ ھﻣـــﻮو ھوﻚ ﺑﺨﺎﺗ ﮔڕ و ھﻣﻮو ھﻟﻚ ﺑﻘﯚزﺘوە ﺑﯚ دروﺳﺘﻜﺮدﻧﯽ ﭘﺎﻧﺘﺎﯾﯿـــك ﻛـــ ھﻣـــﻮو ھﺎووﺗﯿﯿـــك ھﺳـــﺖ ﺑﻜﺎت ﺋو ﺑﺴـــﺘ ﺧﺎﻛی ﻛ ﺋو ﻟﺳـــرﺘﯽ ھﯽ ﺋوە .ﻟﺮەﺷوە ،ﺟﮕ ﻟ ھﻨﺎﻧ ﻛﺎﯾی ﺋﺎووھواﯾﻛﯽ ﺗﻧﺪروﺳﺖ ﻟ ھﻣﺎن ﻛﺎﺗﯿﺸـــﺪا ،دەﺑﺘ ھﯚی ﺋوەی ﻛ ﭼﻣﻜـــﯽ ﺋﯿﻨﺘﯿﻤﺎﺑﻮون ﺑﯚ ﺷـــﻮﻦ و ﻣﮋوو ﺑﺒﻮوژﻨﺘوە .ﭼﻮﻧﻜ ﺗﺎك ﭘﻮﯾﺴـــﺘﯽ ﺑ رەگ داﻛﻮﺗﺎﻧ ،ﺋم رەگ داﻛﻮوﺗﺎﻧش ﺗﻧﮫﺎ ﻛﺎﺗـــﻚ دﺘ دی ،ﻛـــ ﺑرژەوەﻧﺪﯾﯿﻛﺎﻧﯽ رﭼﺎوﻛﺮاﺑﺖ .ﻛﺎﺗﻚ ﺑﺎﺳـــﯽ ﺑرژەوەﻧﺪﯾﺶ دەﻛﺮﺖ ،ھﺒﺗ ﻣﺑﺳـــﺘﻤﺎن ﺳرﺟم رەھﻧﺪە رۆﺣﯽ و ﻣﺎددﯾﯿﻛﺎﻧ.
دەﺗﻗﺘـــوە .ﭼﻮﻧﻜ ﯾﻛـــﻚ ﻟ دﯾﺎردە ھرە ﻟﺑرﭼـــﺎوەﻛﺎن ﻧﺑﻮوﻧـــﯽ ﭘﻼﻧﻜﯽ ﺳـــرﺗﺎﭘﺎﮔﯿﺮﯾﯿ ﻛ ھﻣﻮو رەﮔزەﻛﺎن ﺑ ھﻧﺪ وەرﮔﺮﺖ .واﺗ دەﺳـــﻜﺎرﯾﻜﺮدﻧﯽ ھر رەﮔزـــﻚ ﻛﺎرﯾﮕرﯾﯽ ﺑﺳـــر رەﮔزﯾﻜﯽ دﯾﻜوە ﭘﯾﺪا دەﻛﺎت .ﺑﯚﯾ ﻛﺎﺗﻚ ﭘﺮۆژەﻛﺎن ﺑﺑ ﺋم دﯾﺪە ھﻣﻻﯾﻧ ﺋﻧﺠﺎﻣﺪەدرﻦ، ھﻧـــﺪەی ﻗﯾﺮاﻧﯿـــﺎن ﺑـــﯚ دواڕۆژ ﻟ ﻧﺎخ ﺣﺷﺎرداوە ،ھﻧﺪە ﺋﺎﺳـــﯚﯾﻛﯽ رۆﺷﻨﯿﺎن ﺗﺪا ﺑـــدی ﻧﺎﻛﺮﺖ .ﭘﯿﻨﻛـــﺮدن ﺟ ﺑﯚ ﺑﻨﺒﻛﺮدن ﺧﯚﺷـــﺪەﻛﺎت و ﺷـــﻮە ﺟ ﺑﯚ ﻧﻮەڕۆك. ﺋﮔر ﺋﺎوەداﻧﻜﺮدﻧوە و ﺑﻨﯿﺎﺗﻨﺎن ﻟﺳر ﺗواﻧﯿﻨﻜﯽ ھﻣﻻﯾن ﭘﻼﻧﯽ ﺑﯚ داﻧﻧﺮﺖ و ﺋﺎﻣﺎﻧﺠﻛﺎﻧـــﯽ ﺗﻧﮫـــﺎ ﻟـــ ﺧﺰﻣﺗﻜﺮدﻧﯽ ھﺎووﺗﯿﺎن ﻛﯚﺗﺎﯾﯽ ﻧﯾﺖ ،ﺋوە ﻧك ﺗﻧﮫﺎ ﻧﺎﯾﻛﺴـــﺎﻧﯽ و ﻧﺎﻋداﻟﺗﯽ دروﺳـــﺘﺪەﻛﺎت وەك ﻟ ﺳـــرەوە ﺋﺎﻣﺎژەی ﺑﯚ ﻛﺮا ،ﺑﻜﻮ ھﻣﻮو ﭼﺎرەﺳـــرﻜﯽ ﻛﺎﺗﯿـــﺶ ھﮕﺮی ﮔﺮﻓﺖ و ﻛﺸ دەﺑﺖ ﺑﯚ دواڕۆژ .ﻟﺮەوە ﺑ ﭘﻮﯾﺴﺖ دەزاﻧﺮﺖ ھرﻢ وەﻛﻮ ﯾﻛﯾك و وۆرﻛﺸﯚﭘﻚ ﺳﯾﺮ ﺑﻜﺮﺖ. ﻧﺑﻮوﻧـــﯽ ﺋم دﯾﺪە و ﺋـــم ﭘﻼﻧﯾ ﺑ ﭘﻠـــی ﯾﻛم ،ﻛـــ ﺷـــﺎرەﻛﺎﻧﯽ ﺟﯿﮫﺎﻧﯽ ﺳﯿم ﺑ دەﺳـــﺘﯿوە دەﻧﺎﻨﻦ و ھﻣﻮو ﭼﺎرەﺳـــرﻜﯽ ﻛﺎﺗﯿﺶ ﮔﺮﻓﺘـــﯽ ﺑﯚ دواڕۆژ ﭘﯿ .ھرﺑﯚﯾ ﺋم ﺷـــﺎراﻧ ﺑ ﺷﻮەﯾﻛﯽ ﻧﺎدروﺳﺖ ﮔﺷـــ دەﻛن و ﮔورە دەﺑﻦ، ھﺎوﺷـــﺎن ھﻣﯿﺸـــ ھﺎووﺗـــﯽ دووﭼﺎری دەﯾﺎن ﮔﺮﻓﺘﯽ رۆژاﻧـــ دەﻛﻧوە )ژﯾﻨﮕ، ﺗﻧﺪروﺳﺘﯽ ،ﺋﺎو ،ﻛﺎرەﺑﺎ ،ھﺎﺗﻮﭼﯚ ،ھﺘﺪ(، ھروەھـــﺎ ﺟﯚرە داﺑاﻧﻚ ﻟـــ ﻧﻮان ﮔﻮﻧﺪ و ﺷـــﺎر ﭘﯾﺪا دەﺑﺖ و ﺑـــوەش ﻛﯚﺗﺎﯾﯽ دﺖ ﻛ ﮔﻮﻧﺪ ھﻣﯿﺸ ﻟ ﻛﯚﭼﻜﺮدﻧﺪا ﺑﺖ و ﻟـــ داﻣﻨﯽ ﺷـــﺎرەﻛﺎﻧﺪا ﺋﯚﻗﺮە ﺑﮕﺮﺖ و ﻗﯾﺮاﻧﯽ ﻧﻮێ ﺑﯚ ﺷـــﺎرەﻛﺎن دروﺳﺖ ﺑﻜﺎت. واﺗ ھﻧﺪەی ﺧرﯾﻜﯽ ﺋﯿﺪارەﻛﺮدﻧﯽ ﻗﯾﺮان دەﺑﯿﻦ ھﻧـــﺪە ﻧﺎﺗﻮاﻧﯿﻦ ﭘﻼن ﺑـــﯚ ﺋﺎﯾﻨﺪە داڕﮋﯾﻦ. ھر ﺋم ﺑ ﭘﻼﻧﯿﯿﺷـــ دواﺟﺎر دەﺑﺘ ھـــﯚی داﺑاﻧﯽ ﺧﻜﯽ ﮔﻮﻧﺪ و ﺷـــﺎرەﻛﺎن * ﻣﺎﻣﯚﺳﺘﺎی زﻣﺎن و ﺋدەﺑﯿﺎﺗﯽ و ﺑـــ ﺗﭙڕﺑﻮوﻧﯽ ﻛﺎﺗﯿـــﺶ دوو ھﺎووﺗﯽ ﻓرەﻧﺴﯽ ﻟ زاﻧﻜﯚی ﻛﺎﺳﺘﯿﯿﺎ ﻻﻣﺎﻧﭽﺎ، ﺑرھﻣﺪﻨـــ ﻛـــ ﻟـــڕووی ﻛﻮﻟﺘﻮوری و ﻟ ﺋﯿﺴﭙﺎﻧﯿﺎ.