CWM A MYNYDD
Rhaglen Datblygu Gwledig Rhifyn 1 • Mehefin 2016
Wythnos y Celfyddydau 2016 CYFARFOD Â’R BRAGWR
GWOBRAU HALLETS Y Rhwydwaith Bwyd a Lletygarwch TIR COMIN - SYNIAD TACLUS
PROSIECT BEES Treftadaeth ac Amaethyddiaeth
CHWIFIO’R FANER DROS DDIWRNOD EWROP
ERTHYGLAU NODWEDD 04 O Gaerau’r Oes Haearn i Ŵyl Fwyd tref Castell Normanaidd - chwifio’r faner dros Ddiwrnod Ewrop 06 Bod yn gelfyddydol yn Ystrad yr haf hwn! 08 Antur leol iawn! 10 Prosiect BEES - gwenynen dracio 12 Bariau, Casgenni, Swigod a Bragwyr - stori â dwy hanner! 14 Tir Comin - syniad taclus 16 Rhwydwaith Amaethyddol Cwm a Mynydd
CROESO! E
Ers cyfarfod diwethaf y Grŵp
cyllid a dyddiadau cau - rydym ni yma i’ch
Gweithredu Lleol, mae nifer
helpu a’ch cynorthwyo gyda’ch ceisiadau:
o ddat blygiadau wedi digwydd.
Yn gyntaf, llongyfarchiadau mawr i’r holl grwpiau cymunedol a lwyddodd i gyrraedd cam nesaf proses ymgeisio’r Gronfa Datblygu Cymunedau Gwledig; mae cyfanswm o 7 prosiect ar draws ardal Grŵp Gweithredu Lleol Cwm a Mynydd wedi cyrraedd y cam nesaf. Gobeithio y bydd cyllid y Gronfa Datblygu Cymunedau Gwledig yn rhoi hwb gwirioneddol i’r prosiectau gwych hyn. Bydd ‘ffenestr’ arall o gyllid ar agor tan 30 Mehefin, felly gwnewch
18 O’r Crymlyn â chariad! - Seidr arobryn
yn siŵr eich bod chi’n lledaenu’r gair i gymaint
20 Cig eidion, bariau, gwelyau a phoptái - ymagwedd newydd at hen ffefryn
Yn ogystal â’r Gronfa Datblygu Cymunedau
22 Menywod sy’n Gweithio
cyflwyno i Gynllun Rheoli Cynaliadwy
o grwpiau a sefydliadau â phosibl.
24 Treftadaeth - ein gorffennol yw ein pleser 26 Cronfa Weithredu’r Grŵp Gweithredu Lleol - Dechrau Arni
chyfrannu at les cymunedau gwledig. Y
Rhaglen Datblygu Gwledig Cwm a Mynydd Ty Fry Farm, Heol y Bedw Hirion, Bedwellte, NP12 0BE. Ffôn: 01443 838 632 countryside@caerphilly.gov.uk www.caerphilly.gov.uk/countryside
side/farmingandcountryside/cap/ruraldevelopment/wales-rural-development-programme2014-2020/?lang=en Since the last meeting, we said farewell to Gavin Jones who has been a key member of the RDP Team for a number of years and has made a significant impact on the programme – we wish Gavin all the best with his new ‘perch’ at the RSPB. With one officer leaving, another officer joins us and we welcome Julian Bosley to
Gwledig, mae 4 prosiect wedi cael eu Llywodraeth Cymru, sydd wedi cael ei
http://gov.wales/topics/environmentcountry-
the RDP Team as the Sustainable Energy Officer. Julian brings with him a wealth of experience in the field of sustainable energy and will be tasked with developing and delivering a number of exciting projects
ddylunio i reoli adnoddau naturiol a
– please get in touch to find out more.
4 prosiect a gyflwynwyd yw Tir Comin
We hope you enjoy this newsletter which
Gelligaer a Merthyr, Prosiect Peillwyr Gwydn,
will highlight some of the RDP activities
Partneriaeth Tirweddau Deheuol a Gwlyptir
over the last 3 months and some
21ain Ganrif Markham. Gobeithio y byddwn
forthcoming opportunities, in particular
yn darganfod yn gynnar ym mis Gorffennaf a
the launch of the LAG’s Implementation
yw’r ceisiadau’n llwyddiannus.
fund...happy reading!
Mae nifer o gronfeydd eraill ar gael trwy’r
Tîm Rhaglen Datblygu Gwledig Cwm a Mynydd
Rhaglen Datblygu Gwledig, felly gwnewch yn siŵr eich bod chi’n cadw llygad ar y ffenestri
2 • Rhaglen Datblygu Gwledig • www.caerphilly.gov.uk/cwmamynydd
Rhaglen Datblygu Gwledig • www.caerphilly.gov.uk/cwmamynydd • 3
O FYNYDDOEDD I FFOSYDD! CHWIFIO’R FANER AR DDIWRNOD EWROP
B
ob blwyddyn, rydym yn ymuno â miloedd o brosiectau eraill ledled Ewrop a chwifio’r faner ar Ddiwrnod
Ewrop, ac nid oedd eleni’n wahanol. Yn 2016, unwaith eto, aeth cerddwyr a bwydgarwyr i hwyl y diwrnod, yn cefnogi Cwm a Mynydd o uchderau gwyntog Llwybr y Gefail Cyfres Heriau Caerffili i flasau’r Ŵyl Fwyd. Wrth gwrs, rydym yn gwybod bod gwaith Cwm a Mynydd yn mynd â ni ledled Caerffili a Blaenau Gwent, a chyn hir, bydd yn datblygu ymhellach wrth lansio cronfa prosiect LEADER. Tybed ble fyddwn ni’n chwifio’r faner y flwyddyn nesaf?
4 • Rhaglen Datblygu Gwledig • www.caerphilly.gov.uk/cwmamynydd
Rhaglen Datblygu Gwledig • www.caerphilly.gov.uk/cwmamynydd • 5
BOD YN GELFYDDYDOL
YN YSTRAD YR HAF HWN! ae rhwydwaith celf a chrefft newydd ei ffurfio yn trefnu Llwybr Celfyddydau ar gyfer 9 – 15 Gorffennaf. Mae ‘Cwm a Mynydd Creatives’, ynghyd â Cwm a Mynydd – prosiect sydd wedi cael cyllid trwy Raglen Datblygu Gwledig 2014 – 2020 Cymunedau Gwledig Llywodraeth Cymru, a ariennir gan Gronfa Amaethyddol Ewrop ar gyfer Datblygu Gwledig a Llywodraeth Cymru – a Thîm Datblygu’r Celfyddydau Cyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili, yn annog artistiaid lleol neu grefftwyr i gymryd rhan!
M
Bydd yr wythnos yn cynnwys ‘Llwybr Celfyddyau’ hunanarweiniol am y tro cyntaf o gwmpas lleoliadau amrywiol yn Ystrad Mynach, gan gyrraedd mor bell â Pharc Penallta. Gobeithir, os bydd yn llwyddiannus, 6 • Rhaglen Datblygu Gwledig • www.caerphilly.gov.uk/cwmamynydd
ddyblygu’r model ‘Llwybr Celfyddydau’ hwn mewn lleoliadau gwahanol bob blwyddyn. Hefyd, bydd cyfres o stiwdios agored, gweithdai, arddangosiadau ac orielau dros dro ledled Caerffili a wardiau gwledig Blaenau Gwent, sef Llanhiledd a Cwm, a bydd rhai crefftwyr yn bwriadu agor eu stiwdios i’r cyhoedd gael gweld sut maen nhw’n creu eu cynhyrchion unigryw. Bydd ffi fynediad fach a fydd yn mynd tuag at gost cyhoeddusrwydd a marchnata’r digwyddiad gwych hwn. Hoffai Cwm a Mynydd Creatives glywed oddi wrth unrhyw leoliadau â diddordeb mewn cymryd rhan, felly cysylltwch os ydych yn awyddus i arddangos celfyddydau a chrefftau lleol!
Os hoffech fwy o wybodaeth am y prosiect hwn sy’n dod yn fwyfwy poblogaidd, hoffem glywed gennych.
STIWDIOS AGORED GWEITHDAI ARDDANGOSIADAU ORIELAU DROS DRO Ffoniwch ni ar 01443 838632, anfonwch neges atom ar facebook neu twitter @ Cwm a mynydd Neu anfonwch neges e-bost at rogerl@caerphilly.gov.uk
Rhaglen Datblygu Gwledig • www.caerphilly.gov.uk/cwmamynydd • 7
O GYCHOD GWENYN A HANES, LLWYBRAU A THEITHIAU I FEICIAU A CHAFFIS
Mae cymaint o ddewis.”
ANTUR LEOL IAWN! Fel y byddwch yn darllen amdano yn rhannau eraill o’r cylchlythyr, mae Tîm CaM yn croesawu’r flwyddyn o antur ac mae ein gwaith yn aml yn antur fach ei hun.
M
ae pawb yn gwybod bod y cymoedd yn eithaf trawiadol o ran tirwedd, treftadaeth, diwylliant, a phobl, ond pan ofynnodd tîm Marchnata a
Digwyddiadau Cyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili i Raglen Datblygu Gwledig Cwm a Mynydd arwain prosiect cydweithredu Twristiaeth Bwyd yn lleol, roedd yn gyfle i ddod â’r cyfan at ei gilydd mewn ffordd unigryw i Cwm a Mynydd.
i ddatblygu amrywiaeth o
ôl awr o de, trafod a meddwl,
manwerthwyr, tirwedd ac
fideos a oedd yn hyrwyddo
fe ddewisom stori am
atyniadau twristiaid rhyfeddol
beth oedd gan bob ardal
wenynwr a’i fêl.
mewn ychydig funudau.
O gychod gwenyn a hanes,
Bydd y fideo ar
llwybrau a theithiau, i feiciau
www.vistcaerphilly.com a
a chaffis, fe wnaethom ddilyn
www.visitwales.com a’n
gwenynwr trwy’r sir ar yr holl
sianeli cyfryngau
anturiaethau sy’n ymwneud
cymdeithasol, pan fydd
â’i gychod gwenyn a mêl.
yn cael ei lansio.
i’w gynnig o ran bwyd a lletygarwch. Byth yn rhai i wrthod her, fe wnaeth Tîm CaM feddwl am ffordd a oedd yn cysylltu bwyd, pobl, tirwedd a lleoedd gyda’i gilydd mewn un hysbyseb fideo gofiadwy (er yn fyr).
Fe wnaethom gydweithio â 9 awdurdod lleol arall ledled de
Ein problem oedd beth i’w
Cymru a gyda’r arbenigwr bwyd lleol, Ymgynghoriaeth Bwyd
adael allan – mae cymaint o
Howel,
ddewis wedi’r cyfan ond, ar
8 • Rhaglen Datblygu Gwledig • www.caerphilly.gov.uk/cwmamynydd
Mae’r canlyniad terfynol yn drawiadol, yn ein barn ni, ac mae’n arddangos ein cynnyrch, cynhyrchwyr,
Rhaglen Datblygu Gwledig • www.caerphilly.gov.uk/cwmamynydd • 9
PROSIECT BEES YN BRYSUR LEDLED DE-DDWYRAIN CYMRU
E
Prosiect BEES – Bridio Addysg, yr Amgylchedd a Sgiliau.
r ein bod ni o’r farn bod popeth yr
effeithlon, gwydn a chynhyrchiol. Hefyd,
ydym ni’n ei wneud fel rhan o Raglen
bydd y prosiect yn manteisio ar
Datblygu Gwledig Cwm a Mynydd yn
arbenigedd gwenynwyr i hyrwyddo rôl
GWENYN TRACIO
E
fallai eich bod chi wedi clywed am
Rhan ryfeddol o’r prosiect yw y bydd pobl
forgrug tracio, ond beth am wenyn
glyfar Rock Level yn defnyddio technoleg
tracio – rhai go iawn, nid y tracker
oddi ar y silff, yn ei addasu ar gyfer gwenyn,
jackers o The Hunger Games… roedden
yn ysgrifennu cod newydd, ac yn gweithio
nhw’n frawychus!
gyda gwenyn Lorne i fapio ble maen nhw’n
rhyfeddol ac rydym bob amser yn fwrlwm o
peillwyr a’u pwysigrwydd i gadwyni bwyd
weithgarwch, yn ystod y misoedd diwethaf,
lleol a chefn gwlad, gan weithio gyda dros
rydym wedi bod yn fwy gweithgar, yn brysur
24 o ysgolion dros 3 blynedd ledled y
bod ni’n hoffi cymryd camau i’r dieithr yma yn
rhanbarth.
Rhaglen Datblygu Gwledig Cwm a Mynydd,
ledled de-ddwyrain Cymru ar rai prosiectau gwahanol sy’n ymwneud â gwenyn.
ac er nad ydym wedi creu rhywogaeth hollol Bydd yr holl brysurdeb yn cael ei ategu gan
Mae Prosiect BEES - Bridio, Addysg, yr
weithdai, diwrnodau hyfforddi a siaradwyr
Amgylchedd a Sgiliau - yn cynnwys
arbenigol o’r byd gwenyn, adnodd ar-lein
gwenynwyr o Gaerffili, Blaenau Gwent,
sy’n darparu fforwm agored i wenynwyr
Mynwy, Casnewydd, Merthyr Tudful a
rannu syniadau, straeon, gofyn am help,
Rhondda Cynon Taf. Bydd y prosiect,
cymorth neu sôn am eu llwyddiant –
menter ar y cyd rhwng Cwm a Mynydd,
cronfa o wybodaeth mewn un man, os
Bro Wysg a Gweithredu Gwledig Cwm Taf,
gofynnwch i ni yn Nhîm CaM.
yn archwilio ffyrdd i fodloni’r angen am frenhines gwenyn mêl a nythfeydd niwclews trwy gydweithrediad lleol, a lleihau’r angen i fewnforio o weddill Ewrop. Trwy’r prosiect, bydd yr aelodau’n rhannu sgiliau ac arfer
Rwy’n siwr eich bod chi gyd yn gwybod ein
newydd o wenynen (mae digon o amser o hyd), rydym wedi bod yn gweithio gyda gwenynwr lleol, Lorne East, a’i filoedd o
mynd a beth fyddan nhw’n ei wneud. Byddan nhw wedyn yn arddangos a rhannu’r canlyniadau fel rhan o wefan addysgol, a gobeithiwn y bydd yn cynnwys ‘hediad gwenynen’ trwy lygad gwenynen o’r cwch gwenyn i’r maes, ac yn ôl eto.
helpwyr yng ngwmni Sirhowy Valley Honey
Mae hon yn ymagwedd wirioneddol newydd
Bee, tîm Mentrau Cymdeithasol Cyngor
at dracio gwenyn, a bydd y prosiect hyd yn
Caerffili, a’r arbenigwyr arddangosiadau
oed yn cynnwys rhaglen ddogfen a fydd yn
digidol, Rock Level, i archwilio ffyrdd
siartio’r broses ddatblygu, y profi a’r
fforddiadwy i dracio gwenyn mêl, o ble maen
canlyniadau y gallwn eu rhannu ag
Rydym yn ystod y cam cynllunio hwyr, felly
nhw’n cael cinio i pryd maen nhw’n cyrraedd
ardaloedd eraill sydd eisiau ail-greu’r
ewch i dudalennau cymdeithasol Cwm a
adref, a chreu safle deniadol y gellir ei
prosiect ar gyfer eu hymchwil nhw - achos
Mynydd i gael mwy o wybodaeth a
ddefnyddio i gysylltu ag ysgolion lleol am
gwirioneddol o ddilyn yr ARWEINYDD,
diweddariadau.
bwysigrwydd rhywogaethau peillio i’n
petai un i’w gael. Cwm a Mynydd yw’r
hamgylchedd.
arloeswyr fan hyn.
gorau gyda’i gilydd i wneud y broses yn fwy 10 • Rhaglen Datblygu Gwledig • www.caerphilly.gov.uk/cwmamynydd
Rhaglen Datblygu Gwledig • www.caerphilly.gov.uk/cwmamynydd • 11
BARIAU, CASGENNI, SWIGOD A BRAGWYR – STORI Â DWY HANNER! Mae’r flwyddyn newydd bob amser yn llawn addewid newydd ac nid oedd 2016 yn wahanol i Raglen Datblygu Gwledig Cwm a Mynydd. Gan adeiladu ar lawer o ymweliadau â thafarndai y llynedd ac ymateb i geisiadau bragwr lleol (gall bywyd yn y Rhaglen Datblygu Gwledig fod yn
M
anodd), dechreuodd Tîm CaM fragu syniad blasus a arweiniodd at fragwyr a cheidwaid bariau yn rhannu diod ac yn trafod diodydd lleol ar gyfer bariau lleol.
un dosbarthwr ar 21 Mawrth. Cafodd pob bragwr gyfle i agor potel, rhannu diod ac adrodd stori eu cynnyrch i dafarnwyr a chyd fragwyr i samplu a gofyn cwestiynau.
Ein fersiwn ni o ddêt cudd yn y cymoedd. Aeth pum bragwr seidr, medd a chwrw i’r Lord Nelson Inn yn Nelson i gyfarfod â saith tafarnwr ac
Trwy’r prosiect hwn, nod Rhaglen Datblygu Gwledig Cwm a Mynydd yw creu lle ble gall prynwyr a gwneuthurwyr diodydd lleol
12 • Rhaglen Datblygu Gwledig • www.caerphilly.gov.uk/cwmamynydd
gyfarfod, siarad, rhannu a thrafod syniadau sy’n byrhau cadwyni cyflenwi, cynyddu ymwybyddiaeth a gwybodaeth am gynhyrchion lleol a helpu i hyrwyddo hunaniaeth ‘leol’ unigryw i bobl leol a thwristiaid. Fel holl gymorth Tîm CaM, nid yw’n dod i ben yn y fan honno. Ers hyn, rydym wedi cyflawni amrywiaeth
oymweliadau dilynol, amlygu rhwystrau i gyflenwi, cynnig atebion a chyfarfod â Caerphilly Pub Watch, i ddatblygu’r prosiect i dafarndai newydd. Cadwch lygad allan am fwy o newyddion, neu’n well byth, ewch i’ch tafarn leol a gofynnwch am gwrw lleol.
“Aeth pum bragwr seidr, medd a chwrw i’r Lord Nelson Inn”
Rhaglen Datblygu Gwledig • www.caerphilly.gov.uk/cwmamynydd • 13
TIR COMIN DIWRNOD TACLUSO COMIN GELLIGAER A MERTHYR
– SYNIAD TACLUS
M
ewn cyfarfod diweddar y
Gleidio wedi bod yn mynd i’r afael â’r broblem
Rhwydwaith Amaethyddol,
hon ers amser maith, nid yn ein hardal ni
awgrymwyd syniad i geisio mynd
yn unig, ond ledled y wlad, ac maent wedi
i’r afael â phroblem sy’n parhau i gynyddu
sefydlu grŵp o’r enw Litter Free Flyers i helpu
o dipio anghyfreithlon. Mae ymddygiad
i dacluso tir comin.
gwrthgymdeithasol wedi cynyddu gan bwyll ar y tir agored sy’n cael ei bori gan ffermwyr sydd â hawliau cominwr. Mae’r ymddygiad hwn yn cynnwys pori anghyfreithlon, beicio a chwadiau oddi ar y ffordd ac, yn arbennig, tipio anghyfreithlon.
Yn ystod y dydd, llenwodd y gwirfoddolwyr dros 200 o fagiau o sbwriel a chasglu sawl tunnell o ddeunyddiau wedi’u tipio’n anghyfreithlon. I ddiolch i bawb a gymerodd ran ar y diwrnod, darparwyd lluniaeth ar ffurf byrgyrs lleol ym Mharc Cwm Darran gyferbyn
Y syniad oedd trefnu diwrnod prosiect peilot i ddod â sefydliadau allanol a Rhwydwaith Amaethyddol Cwm a Mynydd at ei gilydd, i weithio gyda’i gilydd a chreu ymwybyddiaeth o ddifrifoldeb tipio anghyfreithlon ac amlygu’r peryglon i anifeiliaid byw sy’n pori ar y tir comin ac i’r cyhoedd.
â’r tir comin. Ar ôl y prosiect peilot hwn, bydd cyfres o ddiwrnodau tacluso yn cael eu trefnu i fynd i’r afael â’r broblem ar diroedd comin ledled ardal y Grŵp Gweithredu Lleol ac amlygu ymagweddau cydweithredol a chynaliadwy i fynd i’r afael â’r broblem.
Ar ddydd Gwener, 20 Mai, gweithiodd tîm Cwm a Mynydd ochr yn ochr ag adran Gwasanaethau Cyhoeddus Cyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili, Cyngor Bwrdeistref Sirol Merthyr Tudful, y Gwasanaeth Prawf, Clwb Ffermwyr Ifanc Gelligaer a’r Cylch, Cadwch Gymru’n Daclus, Taclo Tipio Cymru, Miller Argent, Biffa Waste, Cymdeithas Cominwyr Gelligaer a Merthyr, a grwpiau hamdden, fel y Grŵp Gleidio, sy’n defnyddio’n tir comin yn rheolaidd i lansio. Mae’r Grŵp 14 • Rhaglen Datblygu Gwledig • www.caerphilly.gov.uk/cwmamynydd
Rhaglen Datblygu Gwledig • www.caerphilly.gov.uk/cwmamynydd • 15
RHWYDWAITH AMAETHYDDOL CWM A MYNYDD
M
“Darganfod amaethyddiaeth oedd y cam mawr cyntaf tuag at fywyd wâr.”
ae Rhwydwaith Amaethyddol Cwm a Mynydd wedi bod yn gweithredu ers 2011. Sefydlwyd y rhwydwaith
i ddod â ffermwyr a gweithwyr fferm o’r un meddylfryd at ei gilydd i rannu arfer gorau a gweithio gyda Cwm a Mynydd i ddatblygu syniadau ar gyfer prosiectau i helpu’r
Arthur Keith
diwydiant yn lleol ac yn genedlaethol. Mae cyfarfodydd y rhwydwaith yn cyd-fynd â’r calendr amaethyddol, gan osgoi adegau fel wyna, ffair y gwanwyn, lladd gwair, wythnos y Sioe Amaethyddol a’r ffair aeaf. Ar ôl creu Grŵp Gweithredu Lleol newydd yn 2015, mae’r rhwydwaith bellach yn cynnwys busnesau amaethyddol ym Mlaenau Gwent. Gan fod ymateb y cymunedau ffermio yng Nghaerffili wedi bod yn gadarnhaol iawn, bydd y rhwydwaith newydd, sy’n cyfuno’r ddwy sir, yn cael ei lansio yn ystod cystadleuaeth cneifio flynyddol Clwb Ffermwyr Ifanc Gelligaer a’r Cylch, ddydd Sul, 19 Mehefin 2016. 16 • Rhaglen Datblygu Gwledig • www.caerphilly.gov.uk/cwmamynydd
Rhoddir diweddariadau rheolaidd ar faterion
sioeau Machen a Bedwellte, a
amaethyddol gan Farming Connect,
chystadleuaeth cneifio.
gwybodaeth gan yr undeb a chynllu OWL Heddlu Gwent yn y cyfarfodydd.
Mewn cyfarfod diweddar, awgrymwyd prosiect i fynd i’r afael â thipio anghyfreithlon,
Mae’r rhwydwaith yn cynorthwyo llawer
a gyda help Clwb Ffermwyr Ifanc Gelligaer a
o’r gweithgareddau amaethyddol a
sefydliadau eraill, trefnwyd diwrnod tacluso
chymdeithasol sy’n digwydd yn ardal y
ar gyfer 20 Mai 2016. Prosiect arall sydd ar
Grŵp Gweithredu Lleol, gan gynnwys
waith ar hyn o bryd yw creu llyfryn ariannu,
gwerthiannau hyrddod, a defaid ac ŵyn
siop un stop ar gyfer gwybodaeth ar grantiau
Mynydd Cymreig blynyddol yn Nelson,
a chyllid sydd ar gael i’r gymuned ffermio.
Rhaglen Datblygu Gwledig • www.caerphilly.gov.uk/cwmamynydd • 17
Hallets Cider www.halletsrealcider.co.uk
O’R CRYMLYN Â CHARIAD! - SEIDR AROBRYN
R
ydym yn siwr eich bod chi’n gyfarwydd â Hallets Cider. Mae Andy ac Annie wedi bod yn gefnogwyr cryf o Raglen Datblygu Gwledig Cwm a Mynydd ers
2009, ac mewn gwirionedd yn elwa ar Raglen Datblygu Gwledig Cwm a Mynydd Caerffili, a ariannwyd trwy Gronfa Amaethyddol Ewrop ar gyfer Datblygu Gwledig gan Lywodraeth Cymru a’r UE. Ers hynny, mae’r pâr wedi bod yn brysur yn mireinio a pherffeithio eu seidr, ac wedi ennill sawl gwobr ar hyd y ffordd, gan gynnwys Gwobr Cyfraniad at yr Economi Wledig yng Ngwobrau Fforwm Fusnes Caerffili ond, yn ddiweddar, mae Hallets Cider wedi cyrraedd y lefel uchaf y gall gwneuthurwr seidr obeithio ei chyrraedd - ac nid yw hyn yn cyfeirio at y berllan uchaf (fwy na thebyg) yng Nghymru, sy’n eistedd uwchben Hafodyrynys. Enwebwyd Hallets Real Cider yn ddiweddar ar gyfer Gwobrau Bwyd a Ffermio BBC Radio 4. A dweud y gwir, nhw oedd yr unig gynhyrchwyr o Gymru ar y rhestr. Yn sgil y cyflawniad gwych hwn, aeth y cwpwl o’r fferm yng Nghrymlyn, lle maent yn crefftio seidr trwy dechnegau traddodiadol, i ddigwyddiad mawr ym Mryste, lle gwnaethant ennill y wobr genedlaethol ar gyfer Cynhyrchydd Diodydd Gorau. Gobeithiwn y byddwch yn codi gwydraid i gynnig llwncdestun i’w llwyddiant. Mae seidr ‘hyfryd o syml’ Hallets wedi cael ei wneud o sudd afalau seidr, ac mae peth ohono’n cael ei aeddfedu mewn casgenni chwisgi, sieri neu rym. Mae’r amrywiaeth o seidrau dracht neu wedi’u potelu ar gael mewn bariau ledled y DU, gan gynnwys The Bunch of Grapes, The Hop Bunker a The Pen and Wig, pob un ohonynt yng Nghymru, neu’n uniongyrchol o’r fferm www.halletsrealcider.co.uk. Maen nhw’n gweithio gyda ni ar ein prosiect Cyfarfod â’r Bragwr.
18 • Rhaglen Datblygu Gwledig • www.caerphilly.gov.uk/cwmamynydd
Rhaglen Datblygu Gwledig • www.caerphilly.gov.uk/cwmamynydd • 19
Dyna beth yr oeddem ni’n ei feddwl
lleol. Yr enillydd lwcus oedd Mary Garland.
hefyd. O dan y Rhaglen Datblygu Gwledig
Bydd y rhwydwaith yn parhau â’i waith yn
newydd sbon, bydd Cwm a Mynydd yn
archwilio cyfleoedd ar gyfer cynhyrchwyr a
lansio rhwydweithiau newydd sbon â’r nod
darparwyr lletygarwch lleol i weithio gyda’i
o gysylltu sectorau sy’n gweithio’n agos â’i
gilydd trwy fentrau fel Cyfarfod â’r Bragwr
gilydd. I ni, mae hynny’n golygu y bydd yr
ac ymgysylltu â digwyddiadau rhanbarthol a
hen rwydweithiau bwyd a diod a’r hen
chynorthwyo trwy ein rôl ym Mhartneriaeth
rwydweithiau lletygarwch yn cael eu
Fwyd Ranbarthol De-ddwyrain Cymru.
hailaddasu a’u lansio fel Rhwydwaith Bwyd, Diod a Lletygarwch Cwm a Mynydd, cartref
Mae Rhwydwaith Bwyd, Diod a
ar gyfer cig eidion, bariau, gwelyau a phoptai,
Lletygarwch Cwm a Mynydd bellach ar
ac unrhyw beth arall cysylltiedig.
agor ar gyfer aelodau newydd i ddatblygu
Lansiwyd y rhwydwaith yng Ngŵyl Fwyd Caerffili ar 7 Mai a chyflawnwyd ymgynghoriad ynghylch cynnyrch lleol a
CIG EIDION, BARIAU, GWELYAU A PHOPTAI
syniadau a phrosiectau ar y cyd. I gael mwy o wybodaeth, ewch i dudalennau cyfryngau cymdeithasol Cwm a Mynydd,
fydd yn arwain ei waith dros y misoedd
ffoniwch y tîm ar 01443 838632 neu
nesaf. Cymerodd dros 100 o bobl ran yn
anfonwch neges e-bost at
ymgynghoriad y lansiad, a phob un ohonynt
eadonk@caerphilly.gov.uk
yn cymryd rhan i ennill hamper o gynnyrch
YMAGWEDD NEWYDD AT HEN FFEFRYN MAE RHWYDWAITH
eth allai fod yn well na bwyd
CWM A MYNYDD BELLACH
B
AR AGOR AR GYFER
gastell mwyaf Cymru, a noson mewn gwely
BWYD, DIOD A LLETYGARWCH
godidog? Beth am fwyd rhyfed dol, a diod arobryn i ddilyn, taith
gerdded drwy fryniau tonnog ac aros wrth cyfforddus i ddilyn, cyn brecwast mawr a
AELODAU NEWYDD
diwrnod ar y llethrau disgynnol?
20 • Rhaglen Datblygu Gwledig • www.caerphilly.gov.uk/cwmamynydd
Rhaglen Datblygu Gwledig • www.caerphilly.gov.uk/cwmamynydd • 21
MENYWOD SY’N GWEITHIO RHANNU SYNIADAU, TRAFOD PROBLEMAU, DOD O HYD I ATEBION A CHAEL EICH YSBRYDOLI
M
ae menywod proffesiynol yn dod
Mae’r grŵp, sy’n cyfarfod bob 6 i 8 wythnos,
at ei gilydd i gyfarfod, rhwydweithio
yn cynnwys menywod o lawer o fusnesau
a chymdeithasu fel rhan o
gwahanol, gan gynnwys crefftwyr, arbenigwyr
rwydwaith Menywod sy’n Gweithio,
TG, ymgynghorwyr busnes a chynhyrchwyr
partneriaeth ar y cyd lwyddiannus rhwng
bwyd a diod. Mae’r rhwydwaith Menywod
Fforwm Fusnes Caerffili a Rhaglen Datblygu
sy’n Gweithio wedi gallu darparu llwyfan
Gwledig Cwm a Mynydd Caerffili a Blaenau
reolaidd i fenywod busnes lleol, lle gallant
Gwent.
gyfarfod, rhannu arfer gorau a syniadau, ac
Caiff rhaglen reolaidd o gyfarfodydd eu trefnu sydd fel arfer yn dilyn thema neu
ychwanegu gwerth at eu busnesau mewn ffordd anffurfiol, ond strwythurol.
weithgaredd. Mae’r rhain wedi cynnwys
Mae rhwydwaith Menywod sy’n Gweithio
pedoli ceffyl plastig yn Hufen Iâ Hapus ym
Cwm a Mynydd bob amser yn chwilio am
Machen, darganfod llesiant ymhlith glaswelltir
syniadau ar gyfer gweithgareddau, themâu,
Aberbargod a chael te prynhawn gyda’r
lleoliadau ac aelodau newydd. Os ydych
Fonesig Rosemary Bultler a chyn Lywydd y
chi’n fenyw busnes neu’n adnabod menyw
Senedd yn Rhydri.
fusnes, ac yr hoffech gyfarfod â phobl eraill
Nod y rhwydwaith yw rhannu syniadau, trafod problemau, dod o hyd i atebion a chael eich ysbrydoli.
i rannu syniadau, cysylltwch â thîm Cwm a Mynydd ar 01443 838632 neu anfonwch neges e-bost at Phill Loveless ar lovelp1@caerphilly.gov.uk
22 • Rhaglen Datblygu Gwledig • www.caerphilly.gov.uk/cwmamynydd
Rhaglen Datblygu Gwledig • www.caerphilly.gov.uk/cwmamynydd • 23
TREFTADAETH – EIN GORFFENNOL YW EIN PLESER WHAT HAVE THE ROMANS EVER DONE FOR US? Monty Pythons ‘Life of Brian’ 1979 e bai’r cwestiwn hwnnw’n cael ei ofyn yng Ngelligaer, yr ateb fyddai ‘eithaf tipyn a dweud y gwir!’ Ond yn fwy pwysig, y cwestiwn a ofynnwyd i grwpiau treftadaeth lleol yn ddiweddar gan dîm Cwm a Mynydd oedd, ‘Beth mae cytundeb Rhufain erioed wedi’i wneud ar ein cyfer ni?’ a’r ateb i’r cwestiwn hwnnw hefyd oedd, eithaf tipyn.
P
Cytundeb Rhufain oedd y gyfarwyddeb Ewropeaidd a sefydlodd y Rhaglen Datblygu Gwledig a, thrwy ei chyllid, gall tîm Cwm a Mynydd weithio gyda rhwydweithiau, gan gynnwys y rhwydwaith treftadaeth, i ddatblygu syniadau ar gyfer prosiectau i gynorthwyo grwpiau lleol.
O’r tir teg hwn, sy’n gyfoethog mewn mwynau ac adnoddau naturiol, lle dechreuodd y chwyldro diwydiannol ac arwain at Gymoedd De Cymru yn dod yn un o allforwyr glo stêm mwyaf y byd. Mae ardaloedd ôl-ddiwydiant trwm Caerffili a Blaenau Gwent wedi dychwelyd i
fod yn ardaloedd gwyrdd a phleserus ein cyndadau, ac yn sgil sefydlu rhwydwaith treftadaeth newydd, gellir dod â syniadau ar gyfer gweithgarwch hyrwyddo a phrosiectau at ei gilydd. Bydd y rhwydwaith treftadaeth nawr yn ffurfio rhan o gyfarfodydd rheolaidd y grŵp treftadaeth a gellir
trafod unrhyw syniadau ar gyfer prosiectau. Cewch fwy o wybodaeth am waith Cwm a Mynydd ar ein tudalennau cyfryngau cymdeithasol, trwy ffonio 01443 838632 neu anfon neges e-bost at lovelp1@caerphilly.gov.uk
Mae treftadaeth wledig a diwylliannol yn chwarae rôl sylweddol yn natblygiad yr ardal leol hon. 24 • Rhaglen Datblygu Gwledig • www.caerphilly.gov.uk/cwmamynydd
Rhaglen Datblygu Gwledig • www.caerphilly.gov.uk/cwmamynydd • 25
CRONFA WEITHREDU’R GRŴP GWEITHREDU LLEOL - DECHRAU ARNI
Y
ng nghyfarfod y Grŵp Gweithredu
rydym wrth ein boddau yn gweld prosiectau’n
Lleol heddiw, byddwn yn lansio
cael eu cyflawni. Cofiwch y gall y Grŵp
Cronfa Weithredu’r Grŵp Gweithredu
Gweithredu Lleol ei hun gyflwyno prosiectau,
Lleol. Mae’r Gronfa Weithredu wedi cael
felly os oes gennych unrhyw syniadau yr
ei dylunio i ddarparu cymorth ar gyfer
hoffech eu trafod, rhowch wybod i ni.
prosiectau peilot arloesol, cydweithredol a newydd. Darperir y cyllid refeniw sydd ar gael ar sail ‘dim cymorth’, sy’n golygu na ellir defnyddio’r cyllid i gymorthdalu gweithgareddau sydd eisoes yn digwydd neu a fyddai wedi cael eu hystyried yn gostau gweithredu arferol sefydliad neu fusnes. Mae’r rheolau ynghylch ‘Cymorth Gwladwriaethol’ yn gymhleth a chyfeirir pob prosiect at Lywodraeth Cymru i roi sylw arno fel rhan o’r broses asesu gadarn i gymeradwyo prosiectau. Bydd y gronfa’n gyfle ardderchog i’r Grŵp
Caiff y gronfa ei lansio ar 2 Mehefin 2016
CYFLWYNIAD
a’r dyddiad cau ar gyfer ceisiadau yw 28 Gorffennaf 2016. Bydd hyn yn caniatáu 4 wythnos i’r Corff Gweinyddol asesu ceisiadau ac i Lywodraeth Cymru ddychwelyd sylwadau, ac yna i’r Grŵp Gweithredu Lleol wneud penderfyniad ynghylch cynorthwyo’r prosiect ai peidio. Bydd Tîm y Rhaglen Datblygu Gwledig wrth law i ateb unrhyw ymholiadau oddi wrth ymgesiwyr. Rydym yn cynnig mabwysiadu rhaglen dreigl o geisiadau gydag oddeutu 4 ffenestr bob blwyddyn.
Gweithredu Lleol weithio gyda sefydliadau i beilota prosiectau a syniadau arloesol ac
26 • Rhaglen Datblygu Gwledig • www.caerphilly.gov.uk/cwmamynydd
Rhaglen Datblygu Gwledig • www.caerphilly.gov.uk/cwmamynydd • 27
Rhaglen Datblygu Gwledig Cwm a Mynydd Ty Fry Farm Heol y Bedw Hirion Bedwellte NP12 0BE Ffôn: 01443 838 632 countryside@caerphilly.gov.uk www.caerphilly.gov.uk/countryside http://www.caerphilly.gov.uk/cwmamynydd Caiff Rhaglen Datblygu Gwledig Cwm a Mynydd ei hariannu gan Raglen Datblygu Gwledig 2014 – 2020 Cymunedau Gwledig Llywodraeth Cymru, a ariennir ar y cyd gan Gronfa Amaethyddol Ewrop ar gyfer Datblygu Gwledig, a Llywodraeth Cymru.