GEWICHTIGE EVOLUTIE
Aandikkende groep In de verenigde staten zijn mensen met een normaal lichaamsgewicht in de minderheid. Bij ons is het bijna zover. Wat betekent dat voor de levensverwachting? MARLEEN FINOULST
Streven naar een gezond gewicht vereist een verandering in levensstijl. De evolutie van de cijfers bewijst dat hier meer aan de hand is dan een individueel gebrek aan wilskracht. Overheidsmaatregelen zijn noodzakelijk. Volgens een recent Europees rapport neemt de gemiddelde levensverwachtingen voor Europeanen elk jaar nog met 2 tot 3 maanden toe, ondanks de groeiende groep mensen met overgewicht. In de Verenigde Staten, waar de obesitasepidemie dramatische proporties aanneemt, dreigt de levensverwachting ondertussen af te nemen. In amper een decennium verdubbelde het aantal zwaarlijvige Amerikanen. Vandaag is twee derde van de volwassen bevolking in de VS te dik en zijn dikke mensen er dus voor het eerst in de geschiedenis in de meerderheid. Overgewicht treft er alle klassen, regio’s en rassen (zwarten iets meer dan blanken). Zwart en zwaarlijvig Dikke mensen vormen op zich een zeer heterogene groep: van enkele kilo’s voorbij het ideale gewicht tot meer dan 100 kilo te veel is een hemelsbreed verschil. Het spreekt voor zich dat de gezondheidsrisico’s niet voor alle dikke mensen dezelfde zijn. Daarom wordt alvast een onderscheid gemaakt tussen overgewicht(een beetje tot matig zwaar) en obesitas (veel te zwaar). Bij obesitas (een bodyindex hoger dan 30) is het risico op het ontwikkelen van hart- en vaatziekten en diabetes groter dan bij overgewicht (een BMI tussen 25 en 30). Van de Amerikanen met een te hoge BMI is 28% van de mannen en 34% van de vrouwen echt obees. Een man of vrouw van 1,70 meter is bijvoorbeeld te zwaar vanaf 73 kg en obees vanaf 90kg. In de VS is obesitas vooral in opmars in de lagere sociale klassen en bij kinderen. Van de zwarte “mama’s” is bijna de helft ronduit zwaarlijvig of obees. In de volksmond
worden de termen obesitas en overgewicht door elkaar gebruikt. Letterlijk is obesitas natuurlijk ook een vorm van overgewicht. Nog een synoniem voor obesitas is zwaarlijvigheid. Korter leven Enkele jaren geleden voorspelden Amerikaanse onderzoekers dat de levensverwachting in hun land op korte tijd zou gaan dalen (1). Dat deden ze op basis van analyses van de invloed van zwaarlijvigheid op de mortaliteit. Mannen met een BMI tussen 23,9 en 24,9 en vrouwen met waarden tussen 22,0 en 23,4 leven het langst, zo blijkt. Wie hoger scoort, loopt een groter risico op hart- en vaatziekten en vroegtijdig overlijden. Obese mensen leven beduidend minder lang. Vanaf een BMI van 40 of meer verviervoudigt het sterfterisico. De hogere sterfte heeft grotendeels te maken met een grote kans op diabetes en hartkwalen. Obese mensen leven tussen 5 en 20 jaar minder lang (2) Nederlandse onderzoekers vonden dat ook bij ons obesitas het risico op sterfte verdubbelt in vergelijking met mensen met een normale BMI (3). Zwaarlijvig zijn verkort het leven met 5 tot 7 jaren. Dat geldt zowel voor mannen als voor vrouwen, voor rokers en voor niet- rokers. Dit effect is niet alleen op hoge leeftijd zichtbaar, maar manifesteert zich al voor de leeftijd van 70 jaar (4). Langere periode Een bijkomende mogelijkheid: gewichtsproblemen duiken op steeds jongere leeftijd op. Veel kinderen zijn dikker dan hun ouders op dezelfde leeftijd. Dat betekent dat de jongere generaties gedurende een langere periode met overgewicht geconfronteerd zullen worden, wat extra implicaties heeft voor de gezondheid. Het aantal jaren dat iemand op obees is, be誰nvloedt op zich ook de levensverwachting onafhankelijk van leeftijd, rookgedrag en exacte waarde van de BMI. Het risico op vroegtijdige sterfte verdubbelt wanneer de obese
toestand tussen de 5 en 15 jaar aanhoudt, en verdrievoudigt zelfs wanneer men langer dan 15 jaar obees (5). Voor iedere bijkomende periode van 2 jaar neemt het risico verder toe met ongeveer 6 tot 7% . Ook het risico op kanker lijkt te vergroten met de duur van zwaarlijvigheid. Voor de analyse werden meer dan 5000 volwassenen gedurende 48 jaar opgevolgd en werd hun gewicht tweejaarlijks gecontroleerd. De tol van het gemak Het aantal mensen met obesitas is de laatste 20 jaar zo sterk toegenomen dat de Wereldgezondheidsorganisatie spreekt van een epidemie. Hoewel overgewicht voor een deel erfelijk bepaald is, moet de recente toename vooral verklaard worden door een gewijzigd leefpatroon en eetgedrag. De technologische vooruitgang van onze samenleving
Het risico op vroegtijdig sterfte verdubbelt als de obese toestand tussen 5 en 15 jaar aanhoudt. heeft enerzijds voor een overaanbod aan (goedkoop) voedsel gezorgd en anderzijds voor een beperking van de fysieke inspanningen. In de westerse landen werkt 70% van de mensen in de diensteneconomie, wat grotendeels neerkomt op zittend computer- en loketwerk. De cirkel doorbreken lijkt bijzonder moeilijk. Volgens Patrick Schrauwen, gezondheidswetenschapper aan de Universiteit Maastricht, past de mens zich altijd aan de omstandigheden aan. De toestand in fietsland Nederland, waar iets meer dan de helft van de bevolking te dik is, is net iets dramatischer dan in België. “De beloning voor beweging is gewoon te laag”, vindt professor Matthijs Hesselink, die op 28 april hoogleraar werd van de Leerstoel bewegingswetenschappen an de Universiteit Maastricht. “Een uitgebreid fietsnetwerk helpt niet als je probleemloos overal met de wagen bij kan. Alles wat wij doen, is gericht op zo weinig mogelijk bewegen.” De mens volgt de weg van de minste weerstand.
Taks op vet
Overgewicht en obesitas vormen een zeer complex probleem waarvoor geen eenvoudige oplossing bestaat. Preventiemaatregelen zijn een absolute prioriteit, want wie kampt met een gewichtsproblemen op kinderleeftijd raakt daar later nog moeilijk vanaf. Streven naar een gezond gewicht en dat behouden vereist een levensstijlverandering met enerzijds meer lichaamsbeweging en anderzijds minder en gezonder eten. De evolutie van de cijfers bewijst dat hier meer aan de hand is dan een individueel gebrek aan wilskracht. Mensen aanmoedigen om gezonder te gaan leven, volstaat niet. Overheidsmaatregelen zijn noodzakelijk. In de hele westerse wereld buigen experts zich over mogelijke oplossingen voor de obesitasepidemie(6). Zij pleiten o.a. voor een vernauwing van de prijskloof tussen gezonde en ongezonde voeding, door bijvoorbeeld gezonde producten goedkoper te maken via subsidies. Een ander voorstel is het heffen van accijnzen op ongezonde calorieën, zoals ver- en frisdranktaks. Dat geld kan vervolgens gebruikt worden om te investeren in sportfaciliteiten die ook toegankelijk moeten blijven voor de minst gegoeden. Hoe dan ook vraagt het een langdurig engagement van alle betrokken partijen, maar dat groeit zonder weerga. In de toekomst zullen zeker successen worden geboekt.i
i
Bodytalk p. 19 – Juni 2011 – www.bodytalk.be