Bytom zaprasza by Biuro Promocji Bytomia

Spis treści s. 2 - Co warto wiedzieć o Bytomiu? s. 5 - Gdzie znaleźć informacje i publikacje o Bytomiu? s. 7 - Jak dotrzeć do Bytomia? s. 9 - Co warto zobaczyć? s. 24 - Gdzie szukać kultury i rozrywki? s. 30 - Gdzie aktywnie odpocząć? s. 34 - Gdzie smacznie zjeść? s. 36 - Nocujemy w Bytomiu

Pom orskie Warmińsko-mazurskie

Zachodniopomorskie

Podlaskie Kujawsko-pomorskie

Lubuskie

Mazowieckie

Wielkopolskie

Bytom Katowice

Łódzkie Lubelskie

Dolnośląskie Świętokrzyskie

Opolskie Śląskie

Małopolskie

Podkarpackie

Co warto wiedzieć o Bytomiu? Bytom położony jest w środkowej części województwa śląskiego, na terenie Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego, około 15 km na północny-zachód od Katowic – miasta, które pretendowało do miana Europejskiej Stolicy Kultury w roku 2016. W Bytomiu, liczącym blisko 70 km2 powierzchni, mieszka około 164 tysięcy ludzi.

Bytom jest jednym z najstarszych miast Śląska. Już w XI wieku na wzgórzu św. Małgorzaty powstał gród, który wkrótce stał się siedzibą kasztelana. W 1254 roku (trzy lata wcześniej niż Kraków) Bytom został lokowany na prawie magdeburskim, a na przełomie XIII i XIV wieku stał się stolicą osobnego księstwa Piastów śląskich.

Bytom rozkwitł dzięki kopalniom srebra i ołowiu - nazywany był nawet Srebrnym Miastem. Jednak w XIV wieku wydobycie srebra upadło, a Bytom na kilka wieków zamienił się w senną, peryferyjną mieścinę. Ta zła passa Bytomia trwała do pierwszej połowy XIX wieku. Wtedy odkryto w okolicy złoża rud cynku oraz węgla kamiennego. W rezultacie szybki rozwój przemysłu wydobywczego i ciężkiego sprawił, że Bytom z miasteczka

liczącego w 1830 roku trzy tysiące mieszkańców przekształcił się po stu latach w miasto ponadstutysięczne. Jednak po II wojnie światowej doszło do rabunkowej eksploatacji zasobów węgla (pod propagandowym hasłem „Bytom – miastem węgla i stali”). To przyczyniło się zarówno do problemów miasta związanych ze szkodami górniczymi, jak i upadku samych kopalń (dzisiaj z sześciu pozostała tylko jedna – kopalnia Bobrek-Centrum). Bytom wielokrotnie zmieniał przynależność państwową. Początkowo znajdował się w granicach polskiego państwa piastowskiego. Podział dzielnicowy w XII wieku zastał go w Małopolsce. W roku 1178 książę krakowski podarował kasztelanię bytomską swemu krewniakowi – księciu raciborskiemu i odtąd losy miasta związane były z coraz bardziej rozdrobnionym feudalnie Śląskiem. Na przełomie XIII i XIV wieku niewielkie księstwo bytomskie wraz z niemal całym Śląskiem stało się częścią Korony Czeskiej, która na początku XVI wieku przypadła w udziale austriackim Habsburgom. Po wojnach śląskich, od lat czterdziestych XVIII wieku, Bytom znalazł się w granicach państwa pruskiego, a następnie w latach 1871 - 1945 na terytorium zjednoczonych przez Prusy Niemiec.

W 1945 r. polska administracja przejęła miasto od grabiących je przez kilka miesięcy wojsk radzieckich. Bytom od początku XIV do połowy XX wieku był miastem przygranicznym. Niewielka rzeka Brynica, przepływająca cztery kilometry od Bytomia, oddzielała go od Polski, a w XIX wieku od zaboru rosyjskiego. Po podziale Górnego Śląska w 1922 roku miasto zostało z trzech stron otoczone polską granicą, przebiegającą miejscami kilkaset metrów od jego centrum.

Bytom to miasto ludzi o bardzo różnych korzeniach. Zmienne dzieje polityczne, bliskość granicy i żywiołowy rozwój miasta od XIX wieku sprawiły, że ukształtowało się tu społeczeństwo wielokulturowe – obok siebie mieszkali zgodnie Ślązacy, przybyli z różnych regionów Polacy, Niemcy oraz Żydzi. Działania nazistów oraz wydarzenia z końca II wojny światowej doprowadziły do zagłady tej społeczności. Po 1945 roku w miejsce większości dotychczasowych mieszkańców napłynęła ludność polska, w tym sporo Kresowiaków.

CO WARTO WIEDZIEĆ O BYTOMIU?

Herb Bytomia, przyjęty oficjalnie w 1886 roku, nawiązuje do średniowiecznej pieczęci bytomskiej ławy miejskiej. Składa się z dwóch pól przedzielonych pionowo.

W części prawej na białym (srebrnym) tle widnieje przedstawiona z profilu postać górnika w czarnym ubraniu, rąbiącego czarną skałę, trzymanym oburącz kilofem. W części lewej na błękitnym tle umieszczony jest żółty (złoty) półorzeł, zwrócony nietypowo w lewą stronę. Wizerunek i barwy lewej części nawiązują do herbu piastowskich książąt opolskich (górnośląskich) – złotego orła na błękitnym tle, zwróconego w prawą stronę. Prawa strona ma oczywiście związek z sięgającymi zarania miasta tradycjami górnictwa w Bytomiu. Flaga Bytomia, obowiązująca od września 2000 roku, ma kształt prostokąta o proporcjach wysokości do długości jak 5:8, składającego się z ułożonych

przemiennie trzech żółtych i dwu błękitnych, poziomych pasów. W centrum środkowego szerszego pasa żółtego umieszczony jest herb miasta. Bytomski hejnał to krótki 38-sekundowy utwór muzyczny oparty na motywach pieśni z czasów powstań śląskich „Do Bytomskich Strzelców...”. Skomponowała go dr Małgorzata Kaniowska – absolwentka bytomskiej szkoły muzycznej, pracownik naukowy Instytutu Muzyki Akademii im. J. Długosza w Częstochowie. Od maja 2004 roku, codziennie o 9.00, 12.00, 15.00 i 18.00, hejnał odtwarzany jest z wieży kościoła Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny przy Rynku. Logo Bytomia, przyjęte przez Radę Miejską wiosną 2009 roku, jest prostym i mającym wywoływać pozytywne skojarzenia biało-granatowym znakiem graficznym. Jego zadaniem jest promowanie miasta jako znaczącego ośrodka kultury, a zwłaszcza centrum sztuki tanecznej. Nawiązuje ono do działalności Śląskiego Teatru Tańca, Ogólnokształcącej Szkoły Baletowej oraz Wydziału Teatru Tańca PWST.

Dzielnice Bytomia Oprócz wielkomiejskiego Śródmieścia, wyrosłego ze średniowiecznego miasta lokacyjnego i rozbudowanego w XIX oraz XX wieku, Bytom obejmuje jedenaście dzielnic: Bobrek, Górniki, Karb, Łagiewniki, Miechowice, Osiedle gen.

Jerzego Ziętka, Rozbark, Stolarzowice, Stroszek z Dąbrową Miejską, Suchą Górę, Szombierki (patrz: http://sitplan. um.bytom.pl/map/). W większości były to niegdyś osobne gminy, które przyłączono do miasta w ciągu XX wieku. Miasta partnerskie Bytomia Recklinghausen – 127-tysięczne miasto w Republice Federalnej Niemiec, w Zagłębiu Ruhry. Podobnie jak Bytom, Recklinghausen w XIX i XX wieku żyło z przemysłu maszynowego i wydobycia węgla. Po II wojnie światowej zamieszkała tam część wysiedlonych bytomian. Umowę partnerską oba miasta podpisały na przełomie 2000 i 2001 roku. Butte Silver Bow – 30-tysięczne miasto w północnozachodniej części Stanów Zjednoczonych, w stanie Montana. Ośrodek górnictwa odkrywkowego (wydobycie rud cynku i ołowiu, miedzi oraz srebra i złota). W okolicznych Górach Skalistych znajdują się duże obszary chronionej przyrody. Miasto partnerskie Bytomia od roku 2001. Vsetin – 32-tysięczne miasto w Republice Czeskiej. Lokalny ośrodek turystyczny i przemysłowy (głównie przemysł elektrotechniczny, szklarski, maszynowy i drzewny) położony ok. 55 km na południe od Ostrawy, niedaleko granicy ze Słowacją. Porozumienie partnerskie Vsetina z Bytomiem podpisano w 2004 roku.

ny, budowlany, spożywczy, tekstylny i odzieżowy) miasto w Federacji Rosyjskiej, położone ok. 65 km na północ od Moskwy. Dmitrow jest miastem partnerskim Bytomia od 2005 roku. Drohobycz – 80-tysięczne miasto w zachodniej Ukrainie, 60 km na południowyzachód od Lwowa. Ośrodek przemysłu naftowego (z tradycjami sięgającymi połowy XIX wieku) i maszynowego. Przez kilkaset lat miasto, zamieszkałe przez ludność polską, ukraińską i żydowską, znajdowało się w granicach Polski. Mimo powojennych wysiedleń w Drohobyczu mieszka nadal około 2 tysięcy Polaków. Umowa partnerska została podpisana w roku 2011.

Gdzie znaleźć informacje i publikacje o Bytomiu? Instytucje: Biuro Promocji Bytomia BPB powstało w 2000 roku jako wyspecjalizowana instytucja Urzędu Miejskiego w Bytomiu zajmująca się szeroko rozumianą promocją miasta. Biuro Promocji (Rynek 7, tel. 32 386

Dmitrow – 63-tysięczne, przemysłowe (przemysł maszynowy, poligraficz-

GDZIE ZNALEŹĆ INFORMACJE I PUBLIKACJE O BYTOMIU?

36 69, 32 386 36 74, otwarte od poniedziałku do soboty 10.00 – 18.00) udziela informacji o mieście, dysponuje wydawnictwami dotyczącymi Bytomia, sprzedaje pamiątkowe przedmioty i publikacje, pośredniczy w uzyskaniu kontaktu z przewodnikami miejskimi. Oddział Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego w Bytomiu Bytomski Oddział PTTK (rozpoczął działalność w 1951 roku) propaguje turystykę, krajoznawstwo oraz aktywne formy wypoczynku, organizuje rajdy, spływy, rejsy i obozy. Biuro Oddziału ul. Kościelna 2, tel. 32 797 46 07, www: http://bytom.pttk.pl/; otwarte: poniedziałek 12.00 - 18.00, wtorek, środa, czwartek 9.00 - 16.30, piątek 8.00 - 16.00) jest punktem informacji i konsultacji turystycznej, przyjmuje zlecenia na zorganizowanie i obsługę wycieczek (dysponuje doświadczoną kadrą przewodników) oraz prowadzi sprzedaż wydawnictw turystycznych. Towarzystwo Miłośników Bytomia TMB to stowarzyszenie (istnieje od 1966 roku), które stawia sobie za cel aktywność na rzecz ochrony i odnowy zabytków Bytomia oraz prowadzi działalność dydaktyczną, popularyzatorską i wydawniczą poświęconą miastu. Biuro TMB (ul. Mariacka 5, tel. 32 281 26 64, www: http://www. bytom.pl/tmb/; otwarte: poniedziałek, środa 11.00 - 13.00, czwartek 15.00 - 17.00, piątek 11.00 - 15.00) prowadzi sprzedaż publikacji poświęconych

głównie historii Bytomia. Można tu też zasięgnąć informacji o mieście. Lokalna prasa: Życie Bytomskie – tygodnik ukazujący się od 1956 roku; redakcja tel.: 32 281 06 79, www: http://www.zyciebytomskie.pl Rynek 7 – bezpłatny miesięcznik poświęcony sprawom kultury w mieście, wydawany przez Biuro Promocji Bytomia od 2001 roku, redakcja: tel.: 32 386 36 69, 32 386 36 74, www: http://www.bytom.pl/rynek7/. Polecane strony internetowe: http://www.bytom.pl/ - oficjalny serwis Bytomia, a w nim m.in.: informacje lokalne i samorządowe, aktualności i wydarzenia oraz dane teleadresowe. http://www.kulturalnybytom.pl - strona internetowa projektu „System Informacji Kulturalnej Bytomia – Miasta Energii Kultury”. Najświeższe wydarzenia kulturalne, zapowiedzi imprez w Bytomiu http://bytomski.pl - m.in.: kultura i rozrywka, aktualności, bytomskie forum. http://mojbytom.pl/ - m.in.: aktualne wiadomości miejskie, branżowy katalog firm w Bytomiu, ogłoszenia. Bezpłatny serwis SMS Bytomia Aby uzyskiwać informacje dotyczące bieżących wydarzeń sportowych, kulturalnych lub aktualnej sytuacji na drogach w mieście, należy wysłać pod numer 661 000 090 SMS o treści odpowiednio: sport, kultura lub kierowca (więcej: http://www.bytom.pl/ pl/10/1287132700/4).

Newsletter miasta Bytomia Aby otrzymywać newsletter, należy wpisać imię i nazwisko oraz swój adres mailowy w odpowiednie miejsce na stronie www.bytom.pl i wysłać zgłoszenie.

Jak dotrzeć do Bytomia? Samolotem Osoby, które chcą dotrzeć do Bytomia drogą powietrzną, mają do dyspozycji usytuowany zaledwie około 25 km na północny-wschód od miasta Międzynarodowy Port Lotniczy „Katowice” w Pyrzowicach (trzeci w Polsce pod względem ilości odprawianych pasażerów – 2,5 mln w roku 2011). Utrzymuje on regularne połączenia lotnicze m.in. z Paryżem, Rzymem, Barceloną, Madrytem, Sztokholmem, Oslo i Kijowem oraz wieloma miastami w Niemczech i w Wielkiej Brytanii (szczegółowe informacje: http://www. katowice-airport.com/). Dojazd samochodem z lotniska do Bytomia trwa ok. 20 min (drogą nr 913 spod terminalu pasażerskiego lotniska, a następnie autostradą A1 do zjazdu w Piekarach Śląskich lub w Bytomiu). Komunikację lotniska z Bytomiem zapewniają także autobusy miejskie KZK GOP (patrz niżej) - linie nr 17, 53 i 85 (czas przejazdu - ok. 1 godz.). W przyszłości planowana jest także budowa szybkiej kolei łączącej Pyrzowice z Katowicami przez Bytom. Koleją Linie kolejowe łączą Bytom bezpośrednio przede wszystkim z kilkoma sąsiednimi miastami: Katowicami przez Chorzów, Gliwicami oraz Tarnowskimi Górami i obsługiwane są przez spółkę Przewozy Regionalne. Bezpo-

średnich połączeń dalekobieżnych jest zaledwie kilka (do Szczecina oraz dodatkowo w czasie wakacji do Zakopanego, Przemyśla, Kołobrzegu i Świnoujścia). Dlatego łatwiej dojechać do Katowic, które są ważną stacją węzłową, i stąd dopiero dostać się do Bytomia pociągiem podmiejskim, autobusem lub tramwajem. Rozkład jazdy pociągów: www.pkp.com.pl. Dworzec kolejowy w Bytomiu znajduje się przy pl. Wolskiego w pobliżu centrum miasta. W bezpośrednim sąsiedztwie położony jest dworzec autobusowy, a dworzec tramwajowy (pl. Sikorskiego) oddalony jest o ok. 600 metrów. Autobusem PKS Komunikacja PKS nie odgrywa w Bytomiu większej roli – prawie wszystkie kursy są przelotowe (Bytom jest tylko przystankiem pośrednim). Nie ma też odrębnego dworca - autobusy PKS zatrzymują się przy jednym z peronów dworca autobusów miejskich (przystanek PKS: „Bytom D.A./D.K.”), a bilety sprzedaje kierowca. Niemniej Bytom ma stałe bezpośrednie połączenia autobusowe m.in. z: Częstochową, Kielcami, Kłodzkiem, Krakowem, Krosnem, Opolem, Sanokiem, Sieradzem i Tarnowem. Ponadto w czasie wakacji działają połączenia sezonowe m.in. z: Brzegiem, Łodzią, Piłą, Poznaniem, Ustką, Włocławkiem i Wrocławiem. Rozkład jazdy PKS: tel. 703 402 802, www: http://www.rozklady.com.pl/. Podobnie jak w przypadku kolei, także i PKS-em łatwiej dojechać do Katowic, z których rozchodzi się o wiele więcej linii autobusowych. Ok. 200 metrów od katowickiego dworca PKS, przy ul. Stawowej, znajduje się początkowy przystanek autobusów miejskich nr 820 i 830, którymi w ciągu 30 minut można

JAK DOTRZEĆ DO BYTOMIA?

dojechać do Bytomia. Komunikacją miejską Komunikacją miejską (autobusy i tramwaje) na prawie całym terenie aglomeracji górnośląskiej zarządza Komunikacyjny Związek Komunalny Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego (KZK GOP), skupiający 25 gmin. We wszystkich środkach komunikacji KZK GOP obowiązują jednakowe bilety (szczegóły i cennik: http://www.kzkgop. com.pl/strony/p-1-cennik-oplat.html). Autobusem Kilkadziesiąt linii autobusów miejskich zapewnia komunikację w mieście i dzielnicach oraz łączy Bytom z sąsiednimi gminami. Większość linii autobusowych rozpoczyna i kończy kurs na dworcu autobusowym, położonym w pobliżu centrum miasta – przy pl. Wolskiego. Do Bytomia można dojechać bezpośrednio m.in. z Katowic, Będzina, Chorzowa, Gliwic, Piekar Śląskich, Rudy Śląskiej, Sosnowca, Tarnowskich Gór i Zabrza. (Plan sieci, informacje o liniach i rozkład jazdy: http://rozklady.kzkgop.pl). Tramwajem Bytom jest największym węzłem tramwajowym w aglomeracji górnośląskiej. Rolę dworca tramwajowego spełnia śródmiejski plac Sikorskiego, gdzie obecnie krzyżuje się sześć linii. Bytom ma bezpośrednie połączenie tramwajowe z Chorzowem, Katowicami, Rudą Śląską, Świętochłowicami i Zabrzem. (Plan sieci, informacje o liniach i rozkład jazdy: http://rozklady.kzkgop.pl/ index.php?co=rozklady). Szczególne znaczenie komunikacyjne ma zmodernizowana trasa Katowice (Rynek) – Chorzów (Rynek) – Bytom (pl. Sikorskiego), obsługiwana przez nowoczesne wagony „Karlik” linii

nr 6 i 19. Przejazd na tym odcinku trwa 37 minut. Samochodem W Bytomiu krzyżują się autostrada A1, pięć dróg krajowych: nr 11, 78, 79, 88 i 94, a także dwie drogi wojewódzkie: nr 911 i 925, umożliwiając komunikację zarówno w obrębie aglomeracji górnośląskiej, jak i z ważniejszymi miastami kraju oraz Europy. Ponadto w odległości kilku kilometrów od granic miasta przebiega Drogowa Trasa Średnicowa (połączenie przez zmodernizowaną ul. Łagiewnicką). Bytomski zjazd z autostrady A1 (węzeł Bytom) położony jest przy ul. Strzelców Bytomskich – w ciągu drogi krajowej nr 11. Ponadto w bezpośredniej bliskości granic miasta znajduje się węzeł Piekary Śląskie – zjazd z Obwodnicy Północnej (droga wojewódzka nr 911). Poruszanie się samochodem po centrum Bytomia jest nieco skomplikowane. Część ulic, zwłaszcza w rejonie Rynku i pl. Kościuszki, jest zamknięta dla pojazdów, na wielu innych wprowadzony jest ruch jednokierunkowy (patrz: załączony plan śródmieścia). Bywa, że kierowca musi okrążyć całe śródmieście, by dojechać na sąsiednią ulicę. Dla osób zwiedzających Bytom wygodniejsze jest pozostawienie samochodu na parkingu i pieszy spacer po mieście. Ścisłe centrum Bytomia obejmuje strefa płatnego parkowania. Od poniedziałku do piątku w godzinach 8.00 – 18.00 za zaparkowanie samochodu lub motocykla należy zapłacić w parkomacie. Najniższa opłata wynosi 50 groszy (20 minut postoju). Każde kolejne 10 groszy przeliczane jest na dalsze minuty według cennika: za pierwszą godzinę - 1,50 zł, za drugą - 1,80 zł, za

trzecią - 2,10 zł, za czwartą i kolejne godziny - 1,50 zł. Pojazdy osób niepełnosprawnych zwolnione są z opłat, jeżeli stoją na miejscu specjalnie oznaczonym. Wszystkie szczegóły dotyczące strefy płatnego parkowania (m.in. jej zasięg, położenie parkomatów i stanowisk dla niepełnosprawnych) znajdują się na stronie internetowej: http:// www.mzdim.bytom.pl/parkowanie. html. W Śródmieściu można też pozostawić samochód na jednym z płatnych parkingów strzeżonych, np. na ul. Strzelców Bytomskich 35 (tel. 32 288 16 84), ul. Powstańców Warszawskich 1 (tel. 32 282 90 49), ul. Powstańców Warszawskich 27 (tel. 32 281 33 44, 600 98 24 27), ul. Wrocławskiej 10, pl. Grunwaldzkim, ul. Kwietniewskiego 13 , ul. Przemysłowej 1, pl. Wolskiego 1. W ścisłym centrum wart polecenia jest także monitorowany parking CH Agora z 820 miejscami postojowymi – ul. Webera 6a.

Co warto zobaczyć? Wzgórze św. Małgorzaty Czyli miejsce, gdzie w XI wieku zaczęły się dzieje Bytomia. Znajduje się ono w południowej części Śródmieścia, za dworcem kolejowym i ul. Zabrzańską. Jest to niewielkie, naturalne wzniesienie, dawniej otoczone podmokłymi łą-

kami w zakolu rzeki Bytomki. Na wzgórzu istniał niegdyś drewniany gród, który w XII i XIII wieku był siedzibą kasztelanii bytomskiej. W obrębie wałów wybudowano wtedy romański, kamienny kościół pod wezwaniem Świętej Małgorzaty. Dzisiaj, mimo bliskości ruchliwych ulic, wzgórze pozostaje na uboczu ciche i senne. Jest tu zacieniony drzewami cmentarzyk o najstarszym w mieście rodowodzie, neogotycki XIX-wieczny kościółek i klasztor werbistów. Dojazd ulicą Małgorzatki. Bytomskie stare miasto Bytom, lokowany na prawie magdeburskim w roku 1254 (trzy lata przed Krakowem), zachował średniowieczny układ urbanistyczny, z rynkiem pośrodku i wybiegającymi z niego uliczkami, które krzyżują się z równoległymi do dawnych murów obronnych ulicami obwodowymi. Warto tu poszukać śladów ponad 750-letniej historii. Rynek przez stulecia był sercem miasta. Dzisiaj powiększony i otoczony zabudową z XIX i XX wieku, pozbawiony ratusza, z trudem pozwala wyobrazić sobie, jak wyglądał w czasach lokacji Bytomia. Reliktem średniowiecznych domów przyrynkowych są gotyckie piwnice Gorywodów (obecnie mieści się w nich restauracja i klub taneczny, otwarty od 15.00, wejście od ul. Strażackiej). Najstarsza budowla miasta – gotycki kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny (Rynek) – właściwie jest starsza niż miasto lokacyjne, bo swymi początkami sięga pierwszej połowy XIII wieku. Od płyty Rynku kościół oddzielony jest ogrodzonym skwerem – dawnym cmentarzem – ozdobionym XIX-wiecznymi piaskowcowymi rzeźbami (Grupa Ukrzyżo-

CO WARTO ZOBACZYĆ?

wania oraz św. Florian i św. Barbara). W gotyckiej przestrzeni wnętrza uwagę zwraca barokowy ołtarz z cennymi obrazami: XVII-wiecznym Wniebowzięcia NMP Francesco Curradiego oraz Matki Boskiej Bytomskiej z początku XV wieku. W nawie południowej warto przyjrzeć się XVII-wiecznym portretom książąt bytomskich Kazimierza i Bolesława, a także barokowemu krucyfiksowi autorstwa znanego bytomskiego rzeźbiarza Jana Solskiego

z ok. 1727 roku. Pod środkową częścią nawy głównej znajduje się krypta grobowa rodu Henckel von Donnersmarck, przez kilka wieków właścicieli Bytomia. (Parafia Wniebowzięcia NMP, ul. ks. Koziołka 3, tel.: 32 281 31 85). Plac Klasztorny – niewielki, prawie cały zabrukowany i szczelnie zabudowany gmachami z różnych epok, które choć różne, świetnie ze sobą harmonizują, tworząc niepowtarzalną atmosferę tego miejsca.

Franciszkański kościół pw. św. Wojciecha (pl. Klasztorny). Wkrótce po lokacji, w drugiej połowie XIII wieku, książę opolski Władysław ufundował w Bytomiu zakonowi franciszkanów drewniany klasztor oraz kościół św. Mikołaja. W XV wieku postawiono murowany kościół gotycki (dzisiejsze prezbiterium), a pod koniec wieku XVIII nawę i wieżę, nadając budowli obecny barokowy kształt. Po kasacie zakonów w Prusach w 1810 roku w świątyni urządzono magazyn, a od 1833 aż do 1945 służyła jako kościół ewangelicki. Po II wojnie kościół wrócił w ręce franciszkanów i otrzymał nowe wezwanie – św. Wojciecha. Wyposażenie wnętrza jest skromne – uwagę przyciąga ołtarz główny wykonany współcześnie przez Ludwika Konarzewskiego z Istebnej. (Parafia św. Wojciecha, pl. Klasztorny 5, tel. 32 281 28 03, 32 388 94 90 95, www: http://swwojciech.bytom.pl/index.php). Perełka baroku – kościół pw. Ducha Świętego (ul. Krakowska). Poza ówczesnymi murami miejskimi, przed bramą krakowską, w 1299 roku powstał drewniany kościół i szpital Ducha Świętego. Założyli go bożogrobcy z Miechowa,

właściciele sąsiedniej wsi Chorzów, z inicjatywy pierwszego księcia bytomskiego Kazimierza (choć legenda

głosi, że pomysłodawcą i fundatorem był późniejszy król Polski Władysław Łokietek). Współczesna, murowana, ośmioboczna świątynia wzniesiona została w pierwszej połowie XVIII wieku. Z tego też okresu pochodzi zachowane wewnątrz, kompletne, barokowe wyposażenie składające się z dwóch ołtarzy bocznych, ambony oraz ołtarza głównego, którego autorem jest Jan Solski, wybitny bytomski rzeźbiarz tamtej epoki. Obecnie jest to kościół filialny parafii Wniebowzięcia NMP – tam należy uzgadniać zwiedzanie (ul. ks. Koziołka 3, tel.: 32 281 31 85). W kościele odbywają się msze święte w rycie trydenckim (łacińskie) w niedziele i święta o godz. 9.15. Plac Grunwaldzki to prawdopodobnie miejsce po średniowiecznym zamku bytomskich Piastów, który powstał z końcem XIII wieku w obrębie murów miejskich. Jednym ze śladów po nim jest nazwa wybiegającej z placu, malowniczej ulicy Rycerskiej – dawnego skrótu dla gości książęcych, prowadzącego od bramy krakowskiej, wzdłuż murów obronnych do zamku. Mury obronne z łamanego kamienia dolomitowego, wzmocnione kilkunastoma łupinowymi basztami otoczyły Bytom w ostatnich latach XIII wieku. Na początku XIX wieku niepotrzebne już fortyfikacje rozebrano, pozostawiając tylko niewielkie odcinki, służące jako mury oporowe staromiejskiej skarpy. Fragmenty te zachowały się do dzisiaj na tyłach domów przy ulicach Katowickiej i Korfantego. Bytomska architektura należy do najciekawszych i najbardziej zróżnicowanych w Polsce. Reprezentuje wszystkie style i tendencje w budownictwie XIX i pierwszej połowy XX wieku.

Historyzm, będący naśladownictwem dawnych, minionych form architektonicznych, dotarł do Bytomia w dojrzałej wersji, opartej na badaniach naukowych XIX wieku. Stąd znaczna część bytomskich budowli neostylowych (neoromanizm, neogotyk, neorenesans itd.) tworzona była w oparciu o określone kanony oraz gotowe wzorniki i zachowuje jednorodność stylową. W wielu wypadkach dotyczy to także wystroju wnętrz. Czasem, mniej lub bardziej świadomie, mieszano elementy pochodzące z różnych stylów, uzyskując w rezultacie niejednokrotnie bardzo malowniczy eklektyzm.

Najciekawsze obiekty historyzmu: - neoromański kościół pw. św. Jacka wzorowany na katedrze w Limburgu (M. Giemsa, 1911 r.) - ul. Matejki 1, - neogotycki kościół pw. Trójcy Świętej, nawiązujący do późnego gotyku (P. Jackisch, 1886 r.) - ul. Kwietniewskiego 1, - neogotycki gmach gimnazjum klasycznego, aktualnie szkoła muzyczna (P. Jackisch, 1870 r.) - ul. Moniuszki 17, - neogotycki budynek konwiktu, obecnie Polsko-Japońska Wyższa Szkoła Technik Komputerowych (P. Jackisch, 1900 r.) - al. Legionów 2, - neorenesansowy gmach Sądu Rejonowego i jego krużgankowy dziedziniec

CO WARTO ZOBACZYĆ?

nakryty świetlikiem (J. Heise, 1894 r.) ul. Piekarska 1,

- neorenesansowe kamienice przy ul. Sądowej (lata 70. i 80. XIX wieku), - neorenesansowa willa Kapsta – obecnie Zakład Ubezpieczeń Społecznych (E. Würtemberg, 1886 r.) - ul. Sądowa 8, - neorenesansowy gmach Poczty Głównej (K. Fischer, 1908 r.) - ul. Piekarska 6, - neobarokowy kościół pw. Bożego Ciała (T. Ehl, 1917 r.) - ul. Kasztanowa 3 w Miechowicach, - neoklasycystyczny gmach teatru miejskiego – obecnie Opera Śląska (A. Böhm, 1901 r.) - ul. Moniuszki 21, - eklektyczny gmach starostwa powiatowego, obecnie Muzeum Górnośląskie (W. Kern, 1899 r.) - ul. Korfantego 34.

Secesja w architekturze była efektem prób przeciwstawienia się dominującemu pod koniec XIX wieku historyzmowi. Poszukiwano nowych form zarówno dla bryły, detalu architektonicznego, jak i elementów wystroju wnętrz budynków.

Najciekawsze obiekty secesji: - secesyjny gmach katolickiej szkoły realnej, obecnie IV Liceum Ogólnokształcące (C. Brugger, 1903 r.) - pl. Sikorskiego 1, - secesyjna kamienica (M. Hohmann, F. Neumann, 1903 r.) - ul. Jainty 20, - secesyjna kamienica (W. Heller, 1906 r.) - ul. Dworcowa 22, - secesyjna kamienica (E. Walter, 1911 r.) - ul. Jainty 24, - secesyjna kamienica (W. Heller, 1905 r.) - ul. Moniuszki 8, - secesyjny budynek Szkoły Podstawowej nr 5 (C. Brugger, 1904 r.) - al. Legionów 6,

- willa nadburmistrza Brüninga, z secesyjną ceramiczną dekoracją elewacji (C. Brugger, 1901 r.) - al. Legionów 4. Modernizm w architekturze, odrzucający stylizację i podporządkowujący formę budynku jego funkcji, dotarł w swojej wczesnej wersji do Bytomia około 1910 roku, często mieszając się ze spóźnioną secesją. Jednak najwięcej budowli modernistycznych, zwłaszcza o charakterze ekspresjonistycznym i funkcjonalistycznym, powstało w latach 20. i 30. XX wieku, kiedy Bytom, z trzech stron otoczony polską granicą, stał się swoistym „oknem wystawowym Republiki Weimarskiej”.

Najciekawsze obiekty modernizmu: - modernistyczno-ekspresjonistyczny gmach Zespołu Szkół Ekonomicznych (1924 r.) - ul. Webera 6, - modernistyczno-ekspresjonistyczny gmach prezydium policji, obecnie Śląski Uniwersytet Medyczny (1925 r.) plac Akademicki, - funkcjonalistyczna kryta pływalnia (C. Schmidt, 1931 r.) - ul. Parkowa 1, - funkcjonalistyczny budynek główny Muzeum Górnośląskiego (H. Hettler, 1930 r.) - pl. Sobieskiego 2, - funkcjonalistyczno-ekspresjonistyczny gmach gimnazjum realnego, obecnie I Liceum Ogólnokształcące (A. Stütz

i M. Wolff, 1929 r.) - ul. Strzelców Bytomskich 9, - konstruktywistyczny kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego (O. Linder, 1937 r.) - ul. Ligonia 2. Bytomskie place to miejsca wyjątkowe, przestrzenie wytchnienia w zwartej zabudowie miasta. Ich rodowód i historyczne funkcje były bardzo różne. Jedne ukształtowały się jeszcze w średniowieczu, inne powstały w okresie burzliwego rozwoju miasta w XIX i XX wieku. Rynek stanowił przez wieki centralny punkt miasta oraz jego główny ośrodek administracyjny i ekonomiczny. Po spaleniu w 1945 r. ratusza władze miasta przeniosły się do oddalonych gmachów, a plac, powiększony kosztem zniszczonych kamienic i zamieniony na skwer, utracił też uprzywilejowane znaczenie handlowe.

Przebudowa płyty rynku zakończona w roku 2000 oraz trwająca rewitalizacja zabudowy sprawiła, iż w ostatnich latach stał się on jednym z ulubionych miejsc spacerów, wypoczynku i rozrywki mieszkańców Bytomia. Zapewne te nowe funkcje bytomskiego Rynku zadecydowały o tym, że w 2009 roku plebiscyt internetowy przyznał mu miano jednego z „7 Cudów Architektury Województwa Śląskiego”. Plac Klasztorny to najbardziej nastrojowa, staromiejska przestrzeń w Byto-

CO WARTO ZOBACZYĆ?

miu. Mimo obecności trzech budynków szkolnych, popołudniami jest zwykle pusty i cichy. Od kasaty franciszkanów, na początku XIX wieku, do 1945 roku był głównym ośrodkiem życia bytomskich ewangelików, którzy zakupili poklasztorny kościół oraz postawili tu plebanię, szkołę i dom diakonis. Po wojnie parafii ewangelicko-augsburskiej pozostawiono jedynie ten ostatni budynek – obecnie mieści się w nim kaplica i probostwo. (Parafia ewangelicko-augsburska, pl. Klasztorny 4a, tel. 32 281 17 18, www: http://www.bytom.luteranie.pl/pl/aktu.htm). Plac Grunwaldzki. Według opinii archeologów w średniowieczu w tym miejscu wznosił się bytomski zamek książęcy. Od 1810 r., kiedy powstała tutaj pierwsza bożnica, plac związany jest z dziejami bytomskiej gminy żydowskiej. W 1869 r. wybudowano tu nową, dwuwieżową synagogę w stylu mauretańskim, uważaną za jedną z piękniejszych w Niemczech. Na jej zapleczu powstały budynki ubojni rytualnej, łaźni i kahału. Wszystkie te budowle zostały spalone w czasie „nocy kryształowej” 9/10.11.1938 r. (o czym informuje tablica pamiątkowa na głazie ustawionym w miejscu świątyni). Współcześnie nadal bytomscy Żydzi spotykają się w domu modlitwy, który znajduje się w kamienicy przy pl. Grunwaldzkim 6. Plac Sikorskiego. Ukształtowany w latach 70. XIX wieku, a zabudowany ostatecznie na przełomie wieków XIX i XX, stał się jednym z reprezentacyjnych placów – skwerów Bytomia. To tu znajdują się monumentalne gmachy najstarszych bytomskich szkół średnich (aktualnie jest tu IV liceum i szkoła muzyczna) oraz teatru miejskiego (obecnie Opera Ślą-

ska). Dzisiaj w tej dekoracyjnej oprawie architektonicznej znajduje się tu największy węzeł śląskich linii tramwajowych – bytomski dworzec tramwajowy.

Plac Kościuszki. Powstał w okresie przyspieszonej rozbudowy miasta w połowie XIX wieku na dawnym Przedmieściu Gliwickim, przybierając nietypowy kształt spłaszczonego trójkąta. Nazywany pierwotnie bulwarem, stał się wraz z ulicą Dworcową łącznikiem między dawnym miastem średniowiecznym a symbolizującą wówczas postęp koleją i do dzisiaj pozostaje centrum handlowym Bytomia. Dwie strony placu zajmuje zabytkowa zabudowa z przełomu XIX i XX wieku, a trzecią oddana do użytku w roku 2010 nowoczesna galeria handlowo-rozrywkowa Agora. Plac Sobieskiego to teren dawnego rozległego placu targowego, wykorzystywanego też do ćwiczeń musztry, odkąd na jego północnym krańcu wybudowano w 1890 koszary wojskowe. W okresie międzywojennym zabudowany został funkcjonalistycznymi gmachami muzeum oraz szkoły budowlanej,

pomiędzy które w latach 70. XX wieku wstawiono jeszcze Miejską Bibliotekę Publiczną. W rezultacie dzisiaj plac składa się z dwóch wyraźnie różniących się części. Północna to spokojny skwer. Południowa, położona przy ruchliwej ul. Piłsudskiego, jest zabrukowana i otoczona zwartą zabudową – to obok Rynku częste miejsce występów artystycznych oraz happeningów, a zimą – miejskiej ślizgawki.

Plac Słowiański zaprojektowany został w planie urbanistycznym Bytomia z 1907 roku. Prostokątny plac flankują z dwóch stron eleganckie secesyjne i modernistyczne kamienice powstałe w pierwszym dwudziestoleciu XX wieku. Od północy widać w głębi masywne wieże unikalnego, modernistyczno-neoromańskiego kościoła św. Barbary, ukończonego na początku lat 30. XX wieku. Wnętrze placu zajmuje otoczony drzewami, zadbany skwer.

Plac Akademicki. Projekt tego niezwykle malowniczego, owalnego placu powstał również w planie zabudowy Bytomia z 1907 roku. Bogata w formy architektoniczne, wczesnomodernistyczna zachodnia strona placu pochodzi sprzed I wojny światowej. Wschodnia natomiast stanowi przykład jednorodnej zabudowy modernistyczno-ekspresjonistycznej z lat 20. XX wieku. Dominującym akcentem placu jest zamykający go od północy gmach dawnego Prezydium Policji z 1925 roku, który stylowo nawiązuje do wspomnianej wschodniej pierzei. Całą środkową część zajmuje cienisty skwer z fontanną.

Zabytkowe cmentarze Bytomia Ulica cmentarna. Gdyby chcieć zmienić tradycyjną nazwę ul. Piekarskiej (dawniej łączyła Bytom z Piekarami Śląskimi), to najtrafniejsza byłaby „ulica Cmentarna”. Wzdłuż niej oraz w jej bliskim sąsiedztwie rozłożyło się aż siedem cmentarzy (4 katolickie, żydowski, ewangelicki i komunalny), z których tylko ostatni nie liczy sobie ponad 100 lat. Dotarcie do nich ułatwia również wiekowa linia tramwajowa nr 38, obsługiwana przez zabytkowy wagon.

CO WARTO ZOBACZYĆ?

Cmentarz Mater Dolorosa. Założono go w latach 60. XIX wieku, gdy stary, użytkowany przez kilkaset lat, cmentarz katolicki za murami miejskimi był przepełniony. Po blisko 150 latach istnienia Mater Dolorosa jest miejscem wiecznego spoczynku tysięcy bytomian, w tym wielu zasłużonych dla miasta i jego mieszkańców lekarzy, księży, nauczycieli, ludzi kultury – stąd często bywa nazywany „bytomskimi Powązkami”. W środkowej części zwraca uwagę stosunkowo duża, neogotycka kaplica cmentarna pw. Matki Boskiej Bolesnej z roku 1882. Pod zachodnim murem, naprzeciwko bramy cmentarnej, znajduje się zespół grobowców bytomskiej burżuazji z przełomu XIX i XX wieku, w formie kaplic i mauzoleów o ciekawej architekturze. Cmentarz Mater Dolorosa został w 2009 roku uznany za jeden z „7 Cudów Architektury Województwa Śląskiego”.

Nowy cmentarz żydowski wytyczono – podobnie jak położony po przeciwnej stronie ul. Piekarskiej katolicki cmentarz Mater Dolorosa – w latach 60. XIX wieku. W tej nadal czynnej

nekropolii zachowało się w różnym stanie blisko 1300 nagrobków, często o dużych walorach artystycznych. W pobliżu muru oddzielającego cmentarz od ul. Prusa urządzono „Ścianę Pamięci” z uratowanych XVIIIi XIX-wiecznych macew ze starego cmentarza żydowskiego (istniejącego do lat 60. XX wieku przy ul. Piastów Bytomskich). Nieopodal znajduje się też pomnik poświęcony pamięci holenderskich Żydów zmarłych i zamordowanych w hitlerowskich obozach na Śląsku podczas II wojny światowej. Warto przyjrzeć się też XIX-wiecznemu budynkowi domu przedpogrzebowego, który znajduje się w pobliżu wejścia na cmentarz, blisko zbiegu ul. Piekarskiej i Żeromskiego. Zwiedzanie należy ustalić z Gminą Wyznaniową Żydowską - Filia w Bytomiu, tel. 32 281 35 10. Zabytkowe parki Bytomia Bytom wraz z dzielnicami to obszar pełen zieleni. Nie licząc mniejszych skwerów i zieleńców, znajduje się w nim kilkanaście parków, z których kilka (ze względu na ich genezę, rozplanowanie i wiek roślinności) uznanych jest za zabytkowe. Park Miejski im. Franciszka Kachla. Został założony około roku 1870 i zajmuje dzisiaj 43 hektary powierzchni. Zaprojektowany i pielęgnowany przez znanych ogrodników uznawany był

niegdyś za jeden z najpiękniejszych na Śląsku. Obecnie park porastają w większości 130-letnie drzewa wielu gatunków, mieszkają w nim wiewiórki, jeże i wiele ptaków. Walory przyrodnicze parku prezentuje specjalnie zaprojektowana ścieżka dydaktyczna. Dzisiaj, oprócz dziesiątek cienistych alejek, malowniczych polanek i stawów oraz miejsc nastrojowych jak Góra Miłości, na terenie parku zlokalizowane są otwarte i kryte kąpielisko, place zabaw, muszla koncertowa, a także obiekty sportowe.

Park Fazaniec w Szombierkach. Fazaniec (czyli bażanciarnia – z języka niemieckiego Fasan – bażant) to park założony w drugiej połowie XIX wieku przez ówczesnego właściciela Szombierek - Ulricha von Schaffgotsch. W roku 1928 został otwarty do publicznego użytku. Obecnie obejmuje teren nieco ponad 18 hektarów i charakteryzuje się szczególnie malowniczym ukształtowaniem powierzchni. Opadający w kierunku rzeki Bytomki park obejmuje dwa, łączące się w dolnej części, wąwozy ze strumieniami i teren między nimi. Ciekawy jest także drzewostan parku, którym jest częściowo naturalny, liściasty las grądowy ze znaczną ilością dębów, jaworów, lip, klonów, jesionów i grabów.

Park w Miechowicach. Ukształtowany został w połowie XIX wieku, z inicjatywy dziedziczki Miechowic – Waleski von Tiele-Winckler. Powstał poprzez połączenie przypałacowego ogrodu z fragmentem naturalnego lasu, w którym dosadzono rzadkie gatunki drzew i krzewów, rosnących w nim do dzisiaj. Społeczeństwu udostępniono go po I wojnie światowej. Obecnie park obejmuje blisko 14 hektarów pofałdowanego terenu porośniętego pięknymi, starymi drzewami. We wschodniej części Miechowic, na zachodnich stokach Góry Gryca zachował się jeszcze jeden równie wiekowy zieleniec – otwarty w 1850 roku park publiczny, jeden z najstarszych na Górnym Śląsku, z neogotycką kapliczką św. Barbary na szczycie. Osobliwości przyrodnicze Bytomia Na peryferiach miasta, tam gdzie kiedyś (czasem zaledwie kilkanaście lat temu) obecny był przemysł, wkroczyła z powrotem przyroda, tworząc zaskakujące różnorodnością ekosystemy. Rezerwat Segiet powstał na pograniczu Bytomia i Tarnowskich Gór w 1953 roku w celu ochrony naturalnego 150-letniego lasu bukowego, który porasta Srebrną Górę (347 m n.p.m.) – rejon dawnych wyrobisk górnictwa kruszcowego. Na powierzchni ponad

CO WARTO ZOBACZYĆ?

24 hektarów sędziwe buki osiągają wysokość do 40 metrów, a ubogie podszycie lasu eksponuje liczne ślady wielowiekowej eksploatacji kruszców. Poznanie osobliwości Segietu ułatwia wyznakowana ścieżka dydaktyczna długości prawie 4 km. Dojazd – ulicą Blachówka.

Dawny kamieniołom Blachówka. W rezultacie prawie stuletniej eksploatacji dolomitu, zamkniętej w końcu XX wieku, powstał głęboki wąwóz o stromych ścianach skalnych (nawet 40-metrowej wysokości) i powierzchni 6 hektarów. W roku 1995 teren ten został objęty ochroną jako stanowisko dokumentacyjne ze względu na ciekawą roślinność i zamieszkujące go zwierzęta (głównie ptaki oraz nietoperze). Wchodzenie na teren dawnego kamieniołomu jest zabronione i bardzo niebezpieczne (krucha skała, osuwające się ściany, lawinki kamienne).

Kto chce obejrzeć wnętrze skalnego wyrobiska, powinien skorzystać ze specjalnie przygotowanych tarasów widokowych. W najbliższym sąsiedztwie znajduje się całoroczny ośrodek sportowo-rekreacyjny Dolomity Sportowa Dolina. Dojazd od strony ul. Blachówka. Podziemia Tarnogórsko-Bytomskie to jeden z największych w Europie systemów podziemnych wyrobisk (sztolnie, szyby, chodniki i komory) drążonych od XII wieku, o łącznej długości ponad 300 km, a rozciągający się na powierzchni blisko 3,5 tysiąca hektarów (z czego znaczna część znajduje się w granicach administracyjnych Bytomia). Podziemia stanowią największe górnośląskie stanowisko zimowania aż 10 gatunków nietoperzy i objęte są ochroną jako siedlisko przyrodnicze programu Natura 2000. Zwiedzanie

dawnych wyrobisk jest zabronione i niezwykle niebezpieczne. Kto chce je poznać, powinien odwiedzić Zabytkową Kopalnię Srebra w Tarnowskich Górach. Można do niej dojechać z Bytomia turystyczną kolejką wąskotorową. Żabie Doły to nazwa zespołu przyrodniczo-krajobrazowego, utworzonego w 1997 roku w zachodniej części Bytomia, na granicy z Chorzowem i Piekarami Śląskimi. Na obszarze o powierzchni ponad 225 hektarów, wśród dawnych

hałd, nasypów i zapadlisk – jest to efekt działalności przemysłowej i wydobywczej – powstał tu szereg stawów i jeziorek. W ich okolicy gniazduje ponad 70 gatunków ptaków, w tym rzadkie i zagrożone wyginięciem, oraz żyją liczne ssaki i płazy. Dojazd ul. Krzyżową od strony Łagiewnik.

Śladami von Tiele-Wincklerów w Miechowicach Z Miechowicami – obecnie dzielnicą Bytomia – wiążą się początki dziejów rodu von Tiele-Wincklerów – na przełomie XIX i XX wieku posiadacza bajecznej fortuny opartej na przemyśle górniczo-hutniczym. Wszystko zaczęło się od uzdolnionego i pracowitego Franza Wincklera, sztygara, a potem zarządcy kopalni „Maria” w Miechowicach. Winckler w roku 1833 ożenił się z Marią, wdową po swym pracodawcy i właścicielu Miechowic Franzu Aresinie i w ten sposób zdobył kapitał, który z powodzeniem pomnażał do końca życia. Między innymi w 1839 r. kupił niewielką, zaniedbaną wieś Katowice i rozpoczął wielką karierę tej miejscowości, ustanawiając w niej zarząd swych dóbr. Cały majątek (6 mln talarów) odziedziczyła jego córka z pierwszego małżeństwa - Waleska, siostrzenica znanego śląskiego rzeźbiarza Teodora Kalidego, która w roku

1854 poślubiła ubogiego oficera Huberta von Tiele. Młodzi małżonkowie przyjęli nazwisko von Tiele-Winckler, a Hubert powiększył majątek pięciokrotnie. Jednym z dziewięciorga dzieci Waleski i Huberta była Ewa von Tiele-Winckler, zwana Matką Ewą (1866 – 1930), która od młodzieńczych lat poświęciła się działalności charytatywnej na rzecz dzieci. W latach 90. XIX w. założyła w Miechowicach wielkie zakłady opiekuńcze „Ostoja Pokoju”, którymi, jako przełożona ewangelickiego zgromadzenia sióstr diakonis, kierowała aż do swej śmierci. Znana ze skromności i dobroci, pomagała wszystkim potrzebującym bez względu na ich narodowość czy religię. Współcześnie działalność Matki Ewy kontynuowana jest przede wszystkim w Niemczech, we Freudenbergu i Heiligengrabe, gdzie pod koniec II wojny światowej schroniła się większość diakonis i ich wychowanków z Miechowic.

Ruiny pałacu von Tiele-Winckler w Miechowicach (ul. Dzierżonia). Pałac w Miechowicach powstał w roku 1860 poprzez dobudowanie obszernych, neogotyckich skrzydeł do wcześniejszego klasycystycznego pałacyku z początku XIX wieku. Rozbudowa rezydencji miała w opinii Waleski i Huberta von Tiele-Wincklerów podnieść

CO WARTO ZOBACZYĆ?

prestiż rodu, jednak ich syn i dziedzic Franciszek Hubert (1857-1922) przeniósł w roku 1901 rodową siedzibę do zamku w Mosznej na Opolszczyźnie. W 1945 roku wojsko radzieckie spaliło prawie cały pałac, którego mury ostatecznie wysadzono dziewięć lat później. Pozostał tylko niewielki fragment zachodniego skrzydła, który od połowy lat 70. XX wieku pozostaje w ruinie oraz rozległy, 150-letni park. Po drugiej stronie ul. Dzierżonia, w miejscu dawnego folwarku, pod koniec XX wieku powstała nowoczesna szkoła.

Zespół budynków „Ostoi Pokoju” w Miechowicach (ul. Matki Ewy 1). Tworzony stopniowo od 1890 roku przez Matkę Ewę ośrodek pomocy „Ostoja Pokoju”, z czasem składał się z kilkudziesięciu budowli, w których po I wojnie światowej mieszkało ponad 2 tysiące dzieci. W roku 1951 ówczesne władze ograniczyły działalność ośrodka, odbierając mu większość budynków i umieszczając w nich państwowy dom dziecka. W latach 90. XX wieku zdewastowane zabudowania użytkowane przez dom dziecka zostały rozebrane, a w ich miejscu powstał malowniczo wkomponowany w otoczenie, nowocześnie zaprojektowany i wyposażony gmach Ewangelickiego Domu Opieki „Ostoja Pokoju”,

nastawiony na opiekę nad osobami starszymi. Nieopodal nowego gmachu zachowała się część historycznej zabudowy dawnego ośrodka Matki Ewy.

Domek Matki Ewy. Niewielki drewniany dom na terenie „Ostoi Pokoju” powstał w 1902 r. i wyraża stosunek Matki Ewy do dóbr materialnych - na drzwiach widnieje napis: „Własność Jezusa Chrystusa”. Matka Ewa mieszkała w nim i pracowała do śmierci. Obecnie w pomieszczeniach z zachowanym wyposażeniem znajduje się małe muzeum, po którym oprowadza ostatnia z miechowickich diakonis – siostra Marta Grudke (zwiedzanie należy uzgodnić z parafią ewangelickoaugsburską w Miechowicach, ul. Matki Ewy 1, tel: 32 286 33 34, www: http:// www.miechowice.luteranie.pl/). Kościół pw. Krzyża Świętego w Miechowicach (ul. Frenzla 42). Wybudowany już po śmierci fundatorki – Marii Winckler w roku 1864, według projektu A. Sollera, kryje w sobie (na co dzień niedostępną) kryptę grobową ze szczątkami kolejnych właścicieli Miechowic: Domesów,

Aresinów i Wincklerów. Wewnątrz tej konsekwentnie neogotyckiej świątyni szczególnie warto zwrócić uwagę na Madonnę z białego marmuru – ostatnie znane dzieło Teodora Kalidego, a także na witraże i piaskowcowy portal główny z górnośląskimi odniesieniami. (Parafia Krzyża Świętego w Bytomiu-Miechowicach, ul. Fren- zla 42, tel. 32 286 36 51).

Ciekawostki postindustrialne Z każdym rokiem rośnie w Polsce zainteresowanie szeroko rozumianymi zabytkami techniki. W Bytomiu, rzecz jasna, nie brakuje takich obiektów. Elektrociepłownia Szombierki (ul. Kosynierów 30). Elektrownia w Szombierkach, którą zaprojektowali znani na Górnym Śląsku architekci Georg i Emil Zillmann z Berlina, otwarta została w 1920 roku i nadal jest czynna jako elektrociepłownia rezerwowa. Powierzchnia użytkowa tego potężnego kompleksu zabudowań wynosi ponad 36 tysięcy m², a kubatura 322 tysiące m³. Charakterystycznymi elementami budowli są kilkudziesięciometrowa wieża z podświetlaną tarczą zegarową o średnicy 5 m i trzy kominy (najwyższy o wysokości 120 m). Największym spośród pomieszczeń elektrociepłowni jest dawna hala maszynowni (o powierzchni prawie 2800 m² i kubaturze

ponad 52000 m³). Obiekt sprawdził się jako miejsce różnorodnych wydarzeń kulturalnych i sportowych. W roku 2009 w wyniku plebiscytu internetowego Elektrociepłownia Szombierki uznana została jednym z „7 Cudów Architektury Województwa Śląskiego”. Obiekt znajduje się na Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego. Obecnie zwiedzanie wnętrza jest niemożliwe (tel. 32 283 45 02, 32 283 45 03, www: http://ecszombierki.pl/). Turystyczna kolejka wąskotorowa (przystanek początkowy – stacja Bytom Główny Wąskotorowy, obok dworca kolejowego w Bytomiu, dojście od ul. Zabrzańskiej). Trasa tej najstarszej na świecie czynnej kolei wąskotorowej (istnieje od 1853 roku) wiedzie z Bytomia przez Tarnowskie Góry do Miasteczka Śląskiego i ma 21 km. Podczas trwającej 70 minut podróży pociąg turystyczny, zatrzymując się na 10 stacjach, mija m.in. Elektrociepłownię Szombierki, lokomotywownię w Karbiu (gdzie można obejrzeć zabytkowe parowozy i wagony wąskotorowe, w tym oryginalnie wyposażoną tzw. salonkę z 1912 roku), dawny kamieniołom w Blachówce, Zabytkową Kopalnię Srebra w Tarnowskich Górach. Kolejka jest obiektem na Szla-

ku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego. Informacja oraz zamawianie

CO WARTO ZOBACZYĆ?

przejazdów: Stowarzyszenie Górnośląskich Kolei Wąskotorowych w Bytomiu ul. Reja (lokomotywownia w Karbiu) tel. 513 872 200, 666 904 142, www: http://www.sgkw.eu/index.php. Zabytkowy tramwaj na ul. Piekarskiej. Środkiem ul. Piekarskiej ciągnie się najkrótsza w Polsce, a być może na świecie linia tramwajowa nr 38, licząca sobie zaledwie 1350 metrów. Powstała w roku 1913 i do dzisiaj wykorzystuje to samo, niemal stuletnie torowisko, które pierwotnie prowadziło do nieistniejącej już zajezdni bytomskich tramwajów miejskich. Jeździ nią zabytkowy wagon typu „N” z 1949 roku (drewniane ławki, ręcznie otwierane, przesuwne drzwi), który całą trasę, wraz z 5 przystankami, pokonuje w 6 minut. Kursy odbywają się dwa-trzy razy na godzinę w dni robocze od 5.30 do 19.20, a w dni wolne od pracy od 9.30 do 18.20. Szczegółowy rozkład jazdy: http://rozklady.kzkgop. pl/index.hp?co=rozklady&submenu=trasy&nr_linii=T38.

Szyb Krystyna. Tak potocznie nazywa się zabudowaną wieżę wyciągową nieistniejącej już kopalni Szombierki, której sylwetka (niektórym przypominająca górniczy młotek) jest jednym z

najbardziej charakterystycznych elementów panoramy Bytomia. Stalowa konstrukcja 57-metrowej wieży z siedmioma pomostami obudowana jest cegłą klinkierową. Została oddana do użytku w 1929 roku, a cztery lata później na jej górnej platformie, kryjącejpokaźnych rozmiarów halę, zainstalowano, najsilniejszą wówczas w Europie,

maszynę wyciągową o mocy 3264 KM. W 2004 roku szyb Krystyna wpisany został do Rejestru Zabytków Nieruchomych Województwa Śląskiego. Jesienią 2009 roku internauci wybrali go jednym z „7 Cudów Architektury Województwa Śląskiego”. Obecnie wieża, wraz z przyległym 200-hektarowym terenem po dawnej kopalni, jest własnością prywatną i gotowe są już projekty jej rewitalizacji oraz adaptacji do współczesnych celów użytkowych. Loft Bolko. „Loft” to pochodzące z języka angielskiego modne określenie komfortowego mieszkania powstałego w obiekcie poprzemysłowym. Likwidacja znacznej części wielkiego przemysłu, jaka nastąpiła w Bytomiu w ostatnich latach, sprawia, że miasto jest potencjalnie dobrym miejscem do lokowania tego typu obiektów. W roku 2003 architekt Przemo Łukasik zaprojektował i przebudował na własne potrzeby mieszkalne budynek lampiarni dawnego szybu Bolko przy ul. Kruszco-

wej. Tak powstał pierwszy loft w Polsce. Trzy lata później Bolko Loft mh1 (tak brzmi pełna nazwa obiektu) został uznany jedną z 20 „ikon polskiej architektury” współczesnej.

Studio Medusa Group. Rodzajem loftu jest także, zaadaptowana na potrzeby biurowe, siedziba znanej spółki architektów Medusa Group, zlokalizowana w samym centrum Bytomia w dawnej fabryczce przy ul. Józefczaka 35 (tel. 32 720 30 77). Robotnicze osiedla patronackie. W Bytomiu zlokalizowane są także dwa ciekawe pod względem architektonicznym i urbanistycznym robotnicze osiedla patronackie. Osiedla takie powstawały dość powszechnie na Górnym Śląsku w XIX i XX wieku. Inicjatorami ich budowy byli właściciele wielkich zakładów przemysłowych, którzy

w ten sposób, poprzez podniesienie pracownikom standardu życia, dążyli do silniejszego związania ich z miejscem zatrudnienia. Kolonia Zgorzelec. Osiedle robotnicze dla pracowników huty „Hubertus” (potem „Zygmunt”) powstało w latach 1897-1901 i w roku 1994 wpisane zostało do rejestru zabytków. Są to proste, najczęściej jednopiętrowe domki z kilkoma mieszkaniami w środku. Dzięki niemieckiej pomocy finansowej, w pierwszej połowie lat 90. XX wieku, wyremontowano część budynków i uporządkowano ich otoczenie.

Bobrek. W latach 1907-1912 zbudowano wielką kolonię robotniczą huty „Julia” (potem „Bobrek”). Ze względów architektonicznych (budynki osiedla są mieszaniną wczesnego modernizmu z nawiązaniami do malowniczego historyzmu) i kulturowych większość obiektów podlega ochronie konserwatorskiej. Schrony bojowe Obszaru Warownego „Śląsk” w Łagiewnikach Obszar Warowny „Śląsk” to nazwa systemu fortyfikacji wzniesionych w latach 30. XX wieku dla obrony granic II Rzeczypospolitej przed atakiem niemieckim. Kilkaset budowli ciągnących się na długości kilkudziesięciu kilometrów (od okolic Niezdary na północy

GDZIE SZUKAĆ KULTURY I ROZRYWKI ?

do Mikołowa i Pszczyny na południu) jest obecnie unikatowym zabytkiem polskiej myśli inżynieryjno-wojskowej z tego okresu. W granicach administracyjnych Bytomia zachowało się 8 schronów bojowych, w większości wchodzących niegdyś w skład punktu oporu „Łagiewniki”. Zwiedzanie części z nich (wyłącznie z zewnątrz, bowiem wchodzenie do środka jest bardzo niebezpieczne) ułatwia wyznakowana ścieżka dydaktyczna. W bytomskim Muzeum Górnośląskim można oglądać stałą wystawę poświęconą OW „Śląsk”. Największym i najciekawszym spośród

bytomskich schronów jest dwukondygnacyjny tradytor (duży schron bojowy) przy ul. Spacerowej w dzielnicy Łagiewniki, którego zadaniem była m.in. obrona ważnej strategicznie drogi Bytom – Świętochłowice – Katowice (obecna ul. Świętochłowicka). Niegdyś jego uzbrojenie stanowiły armata polowa 75 mm, armata przeciwpancerna 37 mm oraz 3 ciężkie karabiny maszynowe, a załoga składała się z ponad 20 żołnierzy. Model tradytora z ul. Spacerowej (A. Dzienyński, J. Sadowski) znajduje się w zbiorach Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu.

Gdzie szukać kultury i rozrywki? Bytomska energia kultury Od drugiej połowy XIX w. rosło znaczenie Bytomia jako ośrodka nauki, kultury i sztuki. Powstał tu teatr, konserwatorium muzyczne i muzeum. W mieście działały prezentujące wysoki poziom muzyczny chóry, a rzeźbiarze i architekci urządzali tu swoje pracownie. Otwarto kilkadziesiąt szkół podstawowych i średnich oraz jedyną wówczas na Górnym Śląsku wyższą uczelnię - Akademię Pedagogiczną. Po 1945 r. w polskim już Bytomiu tryumfy święciła Opera Śląska, powstały szkoły artystyczne (muzyczna i baletowa), prężnie działało Muzeum Górnośląskie. Po 1989 r. rozwinięto szkolnictwo wyższe – w mieście powstały wydziały Politechniki Śląskiej, Akademii Medycznej oraz szereg wyższych szkół niepublicznych. Dziś Bytom to także aktywny ośrodek twórczości artystycznej. Światową sławę zdobył bytomski Śląski Teatr Tańca, który skupił wokół siebie znaczące środowisko tancerzy i przyczynił się do otwarcia w mieście Wydziału Teatru Tańca krakowskiej Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej.

Opera Śląska (ul. Moniuszki 21-23) powstała w czerwcu 1945 roku w Kato-

wicach, ale już jesienią przeprowadziła się (jak wtedy sądzono – tymczasowo) do Bytomia, gdzie zajęła wybudowany w 1901 roku gmach teatru miejskiego. Szczególną rolę w jej uruchomieniu odegrali pracownicy Opery Lwowskiej, którzy wysiedleni całym kilkusetosobowym zespołem dotarli do Bytomia w październiku 1945 roku. Przez dziesięciolecia, a szczególnie do końca lat pięćdziesiątych XX wieku, Operę Śląską uznawano za najlepszą scenę muzyczną w kraju. Była to między innymi zasługa jej kierowników. Wymienić tu należy zmarłego niespodziewanie na początku 1946 roku założyciela opery Adama Didura oraz jego następców: Stefana Belinę-Skupniewskiego, Włodzimierza Ormickiego, Napoleona Siessa (przez osiemnaście lat stał na jej czele, w 1986 roku zmarł nagle po zasłabnięciu podczas próby w operze) i obecnego dyrektora Tadeusza Serafina. W tym czasie w bytomskiej operze przygotowano blisko trzysta premier oraz kilkanaście tysięcy spektakli, które obejrzało co najmniej osiem i pół miliona widzów w Polsce oraz w wielu innych krajach Europy i w Stanach Zjednoczonych. Zespół Opery tworzyło ponad dwustu siedemdziesięciu śpiewaków oraz prawie stu dwudziestu solistów baletu, a także kilkuset muzyków, artystów chóru i tancerzy. To tutaj zaczynali swą karierę artystyczną sławni śpiewacy, między innymi: Natalia Stokowacka, Krystyna Szczepańska, Bogdan Paprocki, Andrzej Hiolski, Antoni Majak i Wiesław Ochman. Więcej informacji: http://www.opera-slaska.pl/, tel. 32 396 68 15, 32 396 68 77. Śląski Teatr Tańca (plac Karin Stanek 1) założony w roku 1991 i od początku kierowany przez choreografa

Jacka Łumińskiego, zdobył już sobie szerokie krajowe oraz międzynarodowe uznanie. Zespół tancerzy teatru przygotował dotychczas kilkadziesiąt premier. Swoje spektakle zaprezentował w wielu krajach świata. Oprócz działalności scenicznej ŚTT organizuje cykliczne warsztaty i seminaria oraz od kilkunastu lat Międzynarodową Konferencję Tańca Współczesnego i Festiwal Sztuki Tanecznej, przyciągając do Bytomia sławy światowego tańca. Teatr angażuje się także w działania o charakterze społecznym, kierowane do osób starszych, niepełnosprawnych i dzieci. Więcej informacji: http://www.stt.art.pl tel. 32 281 82 53.

Bytomskie Centrum Kultury (plac Karin Stanek 1) cieszy się opinią jednego z najbardziej aktywnych ośrodków kulturalnych na Śląsku. Działa sprawnie, nowocześnie, niestandar-

GDZIE SZUKAĆ KULTURY I ROZRYWKI ?

dowo i z poczuciem humoru. Swoją aktywność koncentruje na szeroko rozumianej edukacji kulturowej, skierowanej do różnych grup wiekowych (warsztaty twórcze, wykłady, konkursy) i upowszechnianiu kultury (np. spektakle teatralne i projekcje kinowe). Ponadto BCK promuje i wspiera rozwój lokalnych środowisk twórczych oraz artystów, a także współpracuje z innymi instytucjami kulturalnymi w kraju i za granicą. Organizuje też szereg imprez

cyklicznych, z których najbardziej znany jest coroczny Festiwal Teatralny Teatromania. W ramach centrum kultury działa BCKino (plac Karin Stanek 1), a w nim klub filmowy z ambitnym repertuarem (seanse w każdy poniedziałek o 19.00), popularyzująca klasykę sztuki filmowej Młodzieżowa Akademia Filmowa oraz skierowane do najmłodszych Bajkowe BCKino. Więcej informacji: http://www.becek.pl/, tel. 32 389 31 09, 32 389 31 10. Centrum Sztuki Współczesnej Kronika (Rynek 26) podlega Bytomskiemu Centrum Kultury i w pierwotnym zamyśle miało być ośrodkiem wystawienniczym. Jednak zainteresowania Kroniki są bardzo szerokie – obejmują między innymi sztukę muzyczną i użytkową, teatr, film, architekturę. Realizo-

wane są one poprzez (czasem prowokacyjne) wystawy i projekty plenerowe, eksperymenty artystyczne, wydawnictwa, warsztaty oraz edukację. Wszystkie te działania cechuje niezależność, spontaniczność i kreatywność. Ciekawą formą aktywności Kroniki jest projekt Alternatif Turistik (patrz – Postindustrialna trasa rowerowa, s. 33), który ma „stworzyć nową mapę Śląska, wykorzystującą miejsca na co dzień niezauważane i tropiącą postindustrialną architekturę” poprzez wycieczki rowerowe i piesze, projekcje filmowe, pikniki, koncerty, książki i mapy. Więcej informacji: http://www.kronika.org.pl/, tel. 32 281 81 33. Miejska Biblioteka Publiczna im. prof. Władysława Studenckiego (pl. Sobieskiego 3) gromadzi i udostępnia wszelkiego rodzaju wydawnictwa oraz służy upowszechnianiu wiedzy i rozwojowi kultury w mieście. Można w niej wypożyczyć literaturę beletrystyczną i popularnonaukową, dziecięcą i młodzieżową – biblioteka posiada w swoich zbiorach ponad pół miliona książek. Działa tu także wypożyczalnia zbiorów audiowizualnych oraz czytelnia czasopism. Osoby zainteresowane

dziejami miasta i regionu mogą skorzystać z Pracowni Historii Bytomia. Oprócz zbioru bibliotecznego zgromadzonego w gmachu głównym, w całym

mieście rozsiane są filie – oddziały biblioteki, dysponujące mniejszymi księgozbiorami. W ramach MBP działa Galeria Rotunda organizująca wystawy, koncerty, warsztaty, spotkania i wernisaże. Więcej informacji: tel. 32 787 06 01 do 03 http://www.biblioteka.bytom.pl/.

Muzeum Górnośląskie w Bytomiu (pl. Sobieskiego 2). Początki bytomskiego muzeum sięgają 1909 roku. W 1931 r. otrzymało ono na swoje potrzeby nowoczesny, funkcjonalistyczny gmach przy obecnym pl. Sobieskiego. Od 1945 r. budynek ten jest siedzibą polskiego Muzeum Górnośląskiego. Współcześnie bytomska placówka muzealna posiada około siedmiuset pięćdziesięciu tysięcy eksponatów zgrupowanych w działach archeologii, etnografii, historii, przyrody i sztuki. Ten ostatni tworzą między innymi kolekcje malarstwa oraz grafiki polskiej i europejskiej czasów nowożytnych i współczesnych. W Bytomiu można zobaczyć prace: J. P. Norblina, P. Michałowskiego, A. Grottgera, J. Chełmońskiego, J. Malczewskiego, S. Wyspiańskiego, L. Wyczółkowskiego, A. Dürera i innych. Godne polecenia są także zbiory etnograficzne liczące 20 tysięcy eksponatów, w tym między inny-

mi: stroje ludowe z całego obszaru Górnego Śląska, przedmioty codziennego użytku, narzędzia i wyroby rzemiosła, zabytki związane z rolnictwem, hodowlą i górnictwem oraz tradycyjne wyposażenie wnętrz mieszkań w regionie. W muzeum można zwiedzić obszerną, zajmującą całe jedno piętro wystawiennicze, stałą wystawę pod tytułem „Z życia ludu śląskiego w XIX i XX wieku”. Więcej informacji: tel. 32 281 82 94, 32 281 34 01, 32 281 97 33, http://www. muzeum.bytom.pl/. Galeria Techniki i Motoryzacji (ul. Strzelców Bytomskich 98 – na terenie Wojewódzkiego Ośrodka Ruchu Drogowego – obok centrum handlowego M1). Jest to połączenie muzeum pojazdów (kilkadziesiąt pięknych, starych samochodów i motocykli) z galerią malarstwa. Powstała w 2009 roku dzięki inicjatywie społecznej okolicznych kolekcjonerów pojazdów oraz pomocy władz Bytomia. Obecnie opiekuje się nią Bytomski Ośrodek Edukacji Zwiedzanie od pn. do pt. od 10.00 do 18.00, tel. 661 811 440. Więcej: http:// www.ckp.bytom.pl/?id=14.

Cinema City Bytom (pl. Kościuszki 1) to nowoczesne kino z 8 salami projekcyjnymi (ponad 1370 miejsc, 4 sale

GDZIE SZUKAĆ KULTURY I ROZRYWKI ?

w 3D) oddane do użytku w 2010 roku wraz z centrum handlowym Agora, w którym się znajduje. Repertuar typowy dla multipleksów. Więcej: http:// www.cinema-city.pl/x.p?module=movie&action=repertoire&cid=1092, tel. 32 286 86 86. Wybrane cykliczne imprezy kulturalne i rozrywkowe w Bytomiu

Międzynarodowa Konferencja Tańca Współczesnego i Festiwal Sztuki Tanecznej to przedsięwzięcie artystyczne i edukacyjne organizowane przez Śląski Teatr Tańca od 1994 roku. Corocznie przez dwa tygodnie, na przełomie czerwca i lipca, odbywają się wykłady, zajęcia, projekty twórcze oraz spektakle. Więcej: http://www.stt.art.pl/. Międzynarodowy Konkurs Wokalistyki Operowej im. Adama Didura Organizowany przez Operę Śląską w Bytomiu, od 2004 roku co 4 lata, turniej młodych śpiewaków na najwyższym światowym poziomie. Jest on kontynuacją Ogólnopolskich Konkursów Wokalistyki Operowej, odbywających się w Bytomiu od 1979 roku, wysoko ocenianych

przez krytyków muzycznych w kraju i za granicą.

Międzynarodowy Festiwal im. Grzegorza Gerwazego Gorczyckiego ma na celu promocję i propagowanie muzyki klasycznej, arcydzieł muzyki wokalno-instrumentalnej w godnej oprawie i doskonałym wykonaniu. Obecnie festiwal jest największą imprezą muzyczną województwa śląskiego, podczas której w unikatowym repertuarze występują czołowi artyści świata. Patron festiwalu to urodzony w XVII wieku w bytomskim Rozbarku duchowny – kapelmistrz katedry wawelskiej, uważany za najwybitniejszego kompozytora polskiego baroku, nazywany polskim Händlem. Więcej o festiwalu: http://www.gorczycki.pl/.

Festiwal Teatralny Teatromania to organizowany przez BCK od kilkunastu lat przegląd teatrów. Biorą w nim udział zarówno zespoły zawodowe, jak i niezależne. Część spektakli odbywa się w plenerze. Ideą festiwalu jest zaprezentowanie różnorodnych i oryginalnych form oraz środków ekspresji teatralnej. Ma opinię jednej z najciekawszych imprez tego typu w południowej Polsce. Więcej o festiwalu: http://www.teatromaniafestiwal.pl/.

Festiwal Sztuki Wysokiej jest organizowany od 2000 roku w czerwcu lub lipcu przez Galerię Sztuki Użytkowej Stalowe Anioły w Bytomiu i ma na celu połączenie sztuki, ludzi i miejsca. (Odbywał się m.in. w siedzibie galerii przy ul. Jainty 17, a także w Elektrociepłowni Szombierki). Jest

to artystyczne przedsięwzięcie interdyscyplinarne łączące instalację artystyczną, rzeźbę, malarstwo, grafikę, fotografię, muzykę, występy teatralne i performance.

Parada Pojazdów Zabytkowych. Z każdym rokiem rozwija się zlot pasjonatów dawnej motoryzacji i ich jednoi dwuśladów, organizowany we wrześniu przez Urząd Miejski w Bytomiu. Program imprezy jest zwykle podobny: prezentacja pojazdów na Rynku w Bytomiu, parada na trasie BytomRadzionków-Tarnowskie Góry, spotkanie uczestników w ośrodku sportowo-rekreacyjnym Dolomity Sportowa Dolina.

Zlot Pojazdów Militarnych odbywa się w Bytomiu od kilku lat w maju lub czerwcu. Oprócz prezentacji pojazdów na Rynku i pokazu ich mocy podczas przejazdu ulicami Bytomia atrakcją jest

GDZIE AKTYWNIE ODPOCZĄĆ?

obecność grup rekonstrukcji historycznej oraz występy orkiestry wojskowej garnizonu bytomskiego. Bytomski Jarmark Staroci odbywa się w każdy pierwszy piątek i sobotę miesiąca na terenie kompleksu sportowo-rekreacyjnego przy ul. Modrzewskiego w dzielnicy Szombierki. Są to aktualnie największe w Polsce targi kolekcjonerskie, mające trzydziestoletnią tradycję, znane także poza granicami kraju. Obecnie organizatorem jarmarku jest Towarzystwo Sportowe Szombierki. Więcej: http://www.jarmark.bytom.pl/, tel. 32 389 16 93.

Gdzie aktywnie odpocząć? Całoroczny ośrodek sportowo-rekreacyjny Dolomity Sportowa Dolina (Bytom-Sucha Góra, ul. Blachówka 94). Ośrodek oferuje między innymi trzy wyciągi narciarskie oraz 700 metrów narciarskich tras zjazdowych o zróżnicowanym stopniu trudności (w tym jedna letnia pokryta igielitem), największy w Polsce snowpark, tor saneczkowy, park zabaw zimowych dla dzieci z karuzelą do nauki jazdy na nartach, trasy rowerowe i widokowe. Na miejscu można skorzystać z wypożyczalni sprzętu,

sklepu sportowego, restauracji oraz pensjonatu. W bezpośrednim sąsiedztwie ośrodka znajduje się przyrodnicze stanowisko dokumentacyjne Blachówka oraz rozległy kompleks leśny z rezerwatem starodrzewu bukowego Segiet. Więcej: http://www.dsd.pl, tel. 32 283 17 93.

Hala na Skarpie (Bytom-Szombierki, ul. Frycza Modrzewskiego 5a). Nowoczesny obiekt Ośrodka Sportu i Rekreacji w Bytomiu oddany do użytku w 2010 roku. Mieści boisko sportowe o powierzchni 24 na 44 metry przeznaczone do rozgrywek piłki nożnej halowej, koszykówki, siatkówki i piłki ręcznej oraz widownię na 1000 osób. Posiada też siłownię, ściankę wspinaczkową o wysokości 14,5 metra oraz salę konferencyjną. Więcej: http://www. cleo.vot.pl/obiekty-sportowe/halesportowe/na-skarpie, tel. 32 286 00 25.

Hala sportowa (Bytom-Szombierki, ul. Kosynierów 17). Obiekt OSiR w Bytomiu przeznaczony do rozgrywek koszykówki. Więcej: http://www.cleo.vot. pl/obiekty-sportowe/hale-sportowe/ kosynier-w, tel. 32 386 85 35. Hala Sportowa (Bytom-Stroszek, ul. Strzelców Bytomskich 131). Obiekt OSiR w Bytomiu przeznaczony do rozgrywek piłki nożnej halowej, piłki ręcznej i siatkówki. Więcej: http:// www.cleo.vot.pl/obiekty-sportowe/hale-sportowe/strzelc-w, tel. 517 337 628.

Zespół Boisk Sportowych Torkacik (ul. Tarnogórska 1). Obiekt OSiR w Bytomiu m.in. z kilkoma boiskami wielofunkcyjnymi do koszykówki i piłki ręcznej (nawierzchnie poliuretanowe) oraz boiskami do rozgrywek siatkówki plażowej. Więcej: http://www.cleo.vot. pl/obiekty-sportowe/zespo-y-boisksportowych/torkacik, tel. 32 281 58 82. Kompleks Sportowy „Moje Boisko” (Bytom – Rozbark, ul. Chorzowska 28h) ). Obiekt OSiR w Bytomiu. Posiada boisko do piłki nożnej (nawierzchnia z trawy syntetycznej) oraz boisko wielofunkcyjne do koszykówki i siatkówki (nawierzchnia poliuretanowa). Więcej: http://www.cleo.vot.pl/obiekty-sportowe/zespo-y-boisk-sportowych/orlik-2012, tel. 32 281 58 82

Skatepark (Park Miejski im. Franciszka Kachla, ul. Wrocławska, obok odkrytej pływalni miejskiej). Niewielki, betonowy plac do jazdy na deskorolkach należący do Ośrodka Sportu i Rekreacji w Bytomiu. Więcej: http://www.cleo. vot.pl/obiekty-sportowe/skatepark, tel. 517 337 550. Sztuczne Lodowisko Miejskie (ul. Pułaskiego 71). Obiekt OSiR w Bytomiu z taflą lodu o wymiarach 30 na 60 metrów i trybunami dla 3 tysięcy stojących widzów. Lodowisko jest czynne od września do kwietnia. Na miejscu można skorzystać z wypożyczalni i szlifierni łyżew. Więcej: http://www.cleo.vot.pl/ obiekty-sportowe/lodowisko-stuczne, tel. 32 282 51 55.

Sezonowe Lodowisko Miejskie (pl. Sobieskiego). To przenośne lodowisko o wymiarach 20 na 40 metrów. Czynne w sezonie zimowym.

GDZIE AKTYWNIE ODPOCZĄĆ?

Więcej: http://www.cleo.vot.pl/obiektysportowe/lodowisko-stuczne/sezonowe. Odkryta pływalnia miejska (ul. Wrocławska w Parku Miejskim im. F. Kachla). Należy do OSiR-u w Bytomiu. Jest czynna od czerwca do sierpnia. Więcej: http://www.cleo.vot.pl/ obiekty-sportowe/plywalnia-odkryta, tel. 517 337 581.

Kryta pływalnia miejska (ul. Parkowa 1). Zarządzana przez OSiR w Bytomiu - obecnie w remoncie. Więcej: http:// www.cleo.vot.pl/obiekty-sportowe/plywalnia-kryta. Tel. 32 387 16 81 Kąpielisko kryte Centrum Działalności Podwodnej (ul. Chorzowska 28a). Należy do Stowarzyszenia Centrum Działalności Podwodnej, Wyszkolenia Pływackiego i Rehabilitacji Wodniackiej Nurek – Bytom. Oprócz pływania w basenie można skorzystać z sauny i siłowni oraz usług rehabilitacyjnych. W obiekcie znajdują się pokoje gościnne i baro-kawiarnia. Więcej: http://www.cdp-nurek.bytom. pl/, tel. 32 787 36 16. Korty tenisowe KS Górnik Bytom (ul. Tarnogórska 5). Klub posiada 18 kortów ziemnych i 4 korty kryte. Na miejscu: pokoje gościnne, kawiarenka klubowa, sauna, parking strzeżony

i sklep sportowy. Więcej: http://www. ksgornik.bytom.pl/, tel. 32 281 78 70.

Korty tenisowe Silesia Club Tennis & Squash (Bytom-Miechowice, ul. Dzierżonia 19). To prywatny ośrodek sportowy, który dysponuje 3 kortami ziemnymi i 3 krytymi (hala z nawierzchnią z trawy syntetycznej) do tenisa oraz 4 kortami do squasha. Więcej: http:// www.silesiaclub.com/, tel. 691 493 100. Pole golfowe Armada Golf Club (Bytom-Szombierki, ul. Zabrzańska 21d). Na terenach poprzemysłowych znajduje się szkolno-treningowa strzelnica golfowa (driving range), a do 2013 roku ma powstać pełnowymiarowe pole do gry w golfa, przy czym 3 dołki, spośród planowanych 18, zostały już udostępnione graczom. Projekt i wykonanie pola golfowego powierzono renomowanej firmie Städler Golf Courses z Münster w Niemczech. Więcej: http://www. armadagolfclub.pl/, tel: 668 040 226, 668 872 431. Drogi rowerowe. Przez północno-zachodnią, lesistą część Bytomia prowadzą odcinki dwóch tras rowerowych wchodzących w skład powstającej śląskiej sieci regionalnej: Trasa nr 6: Dąbrowa Miejska – Miechowice – granica Bytomia (dalej w kierunku Zabrza). Trasa nr 20: Dąbrowa Miejska – rezerwat Segiet – granica Bytomia (dalej

w kierunku Tarnowskich Gór). Można też skorzystać z dróg rowerowych lub ciągów pieszo-rowerowych: - wzdłuż ul. Łagiewnickiej i Świętochłowickiej (Śródmieście – Łagiewniki), - wzdłuż ul. Celnej (Karb – Dąbrowa Miejska), - wzdłuż ul. Konstytucji (kopalnia Bobrek – huta Bobrek), - równolegle do ul. Kraszewskiego – Aleja Marka (północna część Śródmieścia), - w Parku Miejskim im. Franciszka Kachla, - w parku Fazaniec (Szombierki).

Wypożyczalnie rowerów - Rynek 26 (przy Centrum Sztuki Współczesnej Kronika). Rowery wypożyczane są za darmo, jednak trzeba okazać dowód tożsamości i zapłacić zwrotną kaucję (tel. 32 281 81 33).

- ul. Tarnogórska 1 (w kompleksie boisk sportowych Torkacik OSiR Bytom). Rowery tradycyjne i elektryczne. Godziny otwarcia i cennik: http://www.bytom. pl/pl/10/1300356389/4 http://cleo.vot. pl/us-ugi/wypo-yczalnia-rower-w Postindustrialna turystyczna trasa rowerowa. W ramach projektu Alternatif Turistik przygotowanego przez Centrum Sztuki Współczesnej Kronika powstała okrężna trasa rowerowa, umożliwiająca dotarcie do najciekawszych obiektów poprzemysłowych na terenie Bytomia. Więcej na http://www.bytom. pl/pl/3/1273226689/4. Śródmiejskie trasy spacerowe W śródmieściu Bytomia wyznakowanych jest siedem okrężnych tras spacerowych. Wszystkie zaczynają się i kończą przed siedzibą Biura Promocji Bytomia (Rynek 7). Dwie z nich („Spacer po Starym Mieście” i „Bytom – szlakiem tradycji i kultury”) są oznakowane w terenie. Znaki te to kwadraty przedzielone poprzecznie na trójkąty: w przypadku pierwszej z tras czerwony i biały, a w drugiej - zielony i biały. Pozostałe trasy („Staromiejska”, „Na Wzgórze św. Małgorzaty”, „Po Rozbarku”, „Bytom nostalgiczny 1870– 1945”, „Północna część Śródmieścia”) opisane są w przewodniku E. Wieczorka „Bytom na 6” i na www.bytom.pl. Przebieg wszystkich tras spacerowych zaznaczony jest na załączonym planie śródmieścia. Ścieżki dydaktyczne w dzielnicach W Łagiewnikach – Obszar Warowny „Śląsk”. Punkty oporu Łagiewniki i Godula. Prowadzi przez fragment polskich fortyfikacji granicznych z lat 1936-1939. Długość ok. 7 km. (Znak ścieżki: biały kwadrat z przekątnym niebieskim paskiem).

GDZIE SMACZNIE ZJEŚĆ?

W Miechowicach – „Ciekawe drzewa Lasu Bytomskiego”. Pokazuje pospolite i egzotyczne, czasem bardzo sędziwe drzewa w zachodniej części lasu w okolicy leśniczówki Miechowice. Długość ok. 2 km. (Znak ścieżki: biały kwadrat z przekątnym czerwonym paskiem). W Miechowicach - „Szlakiem Matki Ewy”. Szlak upamiętniający Ewę von Tiele-Winckler, zwaną Matką Ewą, która poświęciła się działalności charytatywnej. Obejmuje pięć obiektów w Miechowicach. W Suchej Górze – „Las Segiecki”. Przedstawia florę i faunę oraz wpływ człowieka na ekosystem rezerwatu przyrody Segiet. Długość ok. 4 km. (Znak ścieżki: biały kwadrat z przekątnym żółtym paskiem). W Szombierkach i Bobrku – „Szlak Karola Goduli”. Bytomski odcinek ścieżki, prowadzącej przez miejscowości związane z biografią jednego z pionierów przemysłu na Górnym Śląsku. Długość 60 km. (Znak ścieżki: kwadrat przedzielony poprzecznie na trójkąty czerwony i biały). Turystyczne szlaki piesze PTTK Szlak Husarii Polskiej (znaki czerwone) Będzin – Bytom – Tarnowskie Góry – Gliwice – Racibórz – Krzanowice Południowe. Długość 156 km. Szlak Powstańców Śląskich (znaki niebieskie) Bytom – Toszek – Strzelce Opolskie – Góra Św. Anny – Kędzierzyn Koźle – Gliwice. Długość 184 km. Szlak Tysiąclecia (znaki zielone) Bytom – Siewierz – Podzamcze – Skarżyce. Długość 98 km. Szlak im. Zygmunta Kleszczyńskiego (znaki żółte) stacja kolejowa Bytom Północ – Miechowice – Grzybowice. Długość 12 km.

Gdzie smacznie zjeść? RESTAURACJE Alter Ego pl. Grunwaldzki 6, tel. 32 386 27 98 Restauracja Bottega ul. Strażacka 3A, tel. 32 757 12 12 Da Grasso pl. Wolskiego 5 tel. 32 282 07 07 Gazdówka ul. Gliwicka 10, tel. 32 389 99 99 Restauracja Guty w Centrum Handlowym Agora, pl. Kościuszki 1, tel. 32 396 25 55 Janosik ul. Piłsudskiego 15, tel. 32 282 94 61 Restauracja Kościuszki 11 pl. Kościuszki 11, tel. 32 787 10 60 Karczma u Młynarza ul. Piekarska 55, tel. 32 395 95 95 Li Long. Restauracja chińska ul. Podgórna 2, tel. 32 281 30 86 Myśliwska Rynek 20, tel. 32 282 46 80 Nihonto. Restauracja japońska ul. Piłsudzkiego 57, tel.784 605 404 Pod Cechem ul. Pułaskiego 3, tel. 32 281 44 22 Pod Czaplą ul. Moniuszki 8, tel. 32 281 18 53 Pod Ratuszem ul. Parkowa 2, tel. 32 786 84 11

Pod Żurawiem Pizzeria ul. Prusa 32, tel. 32 388 33 33, 388 37 37 Cafe Rene – Reaktywacja ul. Żołnierza Polskiego 9, tel. 32 280 41 01 Pizzeria Riposta ul. Szymanowskiego 2, tel. 32 286 88 88 Solo Pizza w Centrum Handlowym Agora, pl. Kościuszki 1, 32 396 26 26 Sphinx Bar Restauracja ul. Moniuszki 11, tel. 32 387 03 73 Stara Piekarnia ul. Reptowska 4, tel. 32 280 22 00 Swojskie Klimaty Rynek 22, tel. 508 732 248 Pizzeria Sycylia Rynek 24, tel. 32 388 45 96 U Mnicha ul. B. Czecha 33, tel. 32 286 79 55, 500 160 345 Restauracja Wyspa Smaku w Centrum Handlowym Agora, pl. Kościuszki 1, 32 396 25 76 KAWIARNIE, HERBACIARNIE, CUKIERNIE Cafe Baccara ul. Gliwicka 8, tel. 32 282 03 74 Kawiarnia pod różą w Centrum Handlowym Agora, pl. Kościuszki 1, tel. 600 267 964 Piwnice Gorywodów ul. Strażacka 8, tel. 32 283 19 33 Lodziarnia Grycan w Centrum Handlowym Agora, pl. Kościuszki 1, tel. 32 396 25 72 Kawiarnia Holia Chopin Club w Centrum Handlowym Agora, pl. Kościuszki 1 Suplement ul. Jainty 9, tel. 32 787 01 56 U Michała ul. Moniuszki 6, tel. 32 281 33 93

601 831 573 KLUBY, PUBY, DRINK BARY 14 Rynek 14 Brama ul. Chrobrego 1, tel. 745 42 23 Bristol Cafe ul. Dworcowa 16, tel. 32 281 12 41 w. 303 Fantom – Jazz Club, plac Karin Stanek 1, tel. 32 787 16 98 Gotyk AD 2000 ul. Kościelna 2, tel. 32 804 04 13 Music Republic Museum pl. Sobieskiego 2, tel./fax: 32 282 00 21 Galeria Klub Platforma Rynek 26, tel. 32 282 28 11 Stara Piekarnia Klub Filmowo – Muzyczny ul. Reptowska 4, tel. 32 280 22 00 Uganda Club ul. Dworcowa 5, tel. 504 289 465 FAST FOOD Burger King w Centrum Handlowym Agora Bytom, pl. Kościuszki 1, tel. 32 396 28 95 KFC pl. Kościuszki 9, tel. 32 386 16 35 Mc Donald’s ul. Dworcowa 10, tel. 694 495 959 Mc Donald’s Karb, ul. Konstytucji 107, tel. 602 412 371 Tele Pizza ul. Józefczaka 4, tel. 32 387 33 51 United Chicken w Centrum Handlowym Agora Bytom, pl. Kościuszki 1, tel. 32 396 25 62

Cafe Zielona Budka w Centrum Handlowym Agora, pl. Kościuszki 1,

NOCUJEMY W BYTOMIU

ul. Dąbrowskiego 2 (24 miejsca), tel. 32 280 70 80 Pensjonat 4 Pory Roku Sucha Góra, ul. Blachówka 94 – ośrodek Dolomity Sportowa Dolina (68 miejsc) tel.: 32 388 66 00, www: http://www.pensjonat.dsd.pl

Nocujemy w Bytomiu Apartamenty Energo Łagiewniki ul. Ludowa 3 (37 miejsc) tel. 603 108 333, www.apartamentyenergo.pl Apartamenty Pod Lasem Dąbrowa Miejska, ul. Leśna 7a (12 miejsc) tel. 798 506 937 Apart-Lux ul. Józefczaka 5 (18 miejsc), tel. 32 396 74 12, 783 705 656 www: www.apart-lux.pl

Pokoje gościnne ul. Chorzowska 28a – przy Centrum Działalności Podwodnej (30 miejsc), tel. 32 282 22 21 www: http://www.cdp-nurek.bytom.pl Pokoje gościnne ul. Łużycka 90 – przy ośrodku GKS Czarni Bytom, tel. 32 281 77 71 Pokoje gościnne ul. Tarnogórska 5 – przy kortach tenisowych KS Górnik Bytom, tel. 32 281 78 70 Pokoje gościnne ul. Powstańców Śląskich 10 – przy Państwowych Szkołach Budownictwa, tel. 32 281 60 76

Hotel Bristol ul. Dworcowa 16 (50 miejsc), tel. 32 281 12 41 do 44, fax. 32 281 12 44, www: http://www.hotel-bristol.com.pl Hotel Bytom Szombierki ul. Zabrzańska 110 (40 miejsc), tel. 32 386 81 09 Hostel ul. Strzelców Bytomskich 87 (160 miejsc), tel. 32 782 17 00, www:http://www.twojhostel.pl Motel Tramp Miechowice, ul. Dolna 2 (20 miejsc), tel. 32 280 70 98 Motel Staś-Bis Miechowice,

Wszelkie prawa zastrzeżone. Żadna część ani całość wydawnictwa „Bytom zaprasza” nie może być reprodukowana ani przetwarzana w sposób elektroniczny, mechaniczny, fotograficzny i inny, nie może być użyta do innej publikacji oraz przechowywana w jakiejkolwiek bazie danych bez pisemnej zgody wydawcy i autora.