Bytom Przewodnik Turystyczny by Biuro Promocji Bytomia

Bytom P

EWOD IK

Rys historyczny • Bytom jest jednym z najstarszych miast Śląska. Już w XI wieku na wzgórzu św. Małgorzaty powstał gród, który wkrótce stał się siedzibą kasztelana. W 1254 roku (trzy lata wcześniej niż Kraków) Bytom został lokowany na prawie magdeburskim, a na przełomie XIII i XIV wieku stał się stolicą osobnego księstwa Piastów śląskich. • Bytom rozkwitł dzięki kopalniom srebra i ołowiu - nazywany był nawet Srebrnym Miastem. Jednak w XIV wieku wydobycie srebra upadło, a Bytom na kilka wieków zamienił się w senną, peryferyjną mieścinę. Ta zła passa Bytomia trwała do pierwszej połowy XIX wieku. Wtedy też odkryto złoża rud cynku oraz węgla kamiennego. W rezultacie szybki rozwój przemysłu wydobywczego i ciężkiego sprawił, że Bytom z miasteczka liczącego w 1830 roku trzy tysiące mieszkańców przekształcił się po stu latach w miasto ponadstutysięczne. Jednak po II wojnie światowej doszło do rabunkowej eksploatacji zasobów węgla (pod propagandowym hasłem „Bytom – miastem węgla i stali”). To  przyczyniło się zarówno do problemów miasta związanych ze szkodami górniczymi, jak i upadku samych kopalń (dzisiaj z sześciu pozostała tylko jedna – kopalnia Bobrek). • Bytom wielokrotnie zmieniał swoją przynależność państwową. Początkowo znajdował się w granicach polskiego państwa piastowskiego. Podział dzielnicowy w XII wieku zastał go w Małopolsce. W roku 1178 książę krakowski podarował kasztelanię bytomską swemu krewniakowi – księciu

raciborskiemu i odtąd losy miasta związane były z coraz bardziej rozdrobnionym feudalnie Śląskiem. Na przełomie XIII i XIV wieku niewielkie księstwo bytomskie wraz z niemal całym Śląskiem stało się częścią Korony Czeskiej, która na początku XVI wieku przypadła w udziale austriackim Habsburgom. Po wojnach śląskich, od lat czterdziestych XVIII wieku, Bytom znalazł się w granicach państwa pruskiego. Następnie w latach 1871 - 1945 był na terytorium zjednoczonych przez Prusy Niemiec. W 1945 r. polska administracja przejęła miasto Bytom od grabiących je przez kilka miesięcy wojsk radzieckich. • Bytom od początku XIV do połowy XX wieku był miastem przygranicznym. Niewielka rzeka Brynica, przepływająca cztery kilometry od Bytomia, oddzielała go od Polski, a w XIX wieku od zaboru rosyjskiego. Po podziale Górnego Śląska w 1922 roku miasto zostało z trzech stron otoczone polską granicą, przebiegającą miejscami kilkaset metrów od jego centrum. Bytom to miasto ludzi o bardzo różnych korzeniach. Zmienne dzieje polityczne, bliskość granicy i żywiołowy rozwój miasta od XIX wieku sprawiły, że ukształtowało się tu społeczeństwo wielokulturowe – obok siebie mieszkali zgodnie Ślązacy, przybyli z różnych regionów Polacy, Niemcy oraz Żydzi. Działania nazistów oraz wydarzenia z końca II wojny światowej doprowadziły do zagłady tej społeczności. Po 1945 roku w miejsce większości dotychczasowych mieszkańców napłynęła ludność polska, w tym sporo Kresowiaków.

Herb Bytomia, przyjęty oficjalnie w 1886 roku, nawiązuje do średniowiecznej pieczęci bytomskiej ławy miejskiej. Wizerunek i barwy lewej części odwołują się do herbu piastowskich książąt opolskich (górnośląskich) – złotego orła na błękitnym tle. Prawa strona ma oczywiście związek z sięgającymi zarania miasta tradycjami górnictwa w Bytomiu.

www.bytom.pl

Wieża ciśnień, ul. Oświęcimska

Zabytkowa linia tramwajowa, ul. Piekarska

Plac Akademicki

Neoromański kościół pw. św Jacka, ul. Matejki 1

Urząd Miejski w Bytomiu, ul. Parkowa 2

Muzeum Górnośląskie, pl. Sobieskiego 2 / ul. Korfantego 34

Bydynek dawnej poczty, ul. Piekarska 6-12 Gotycki kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, ul. Koziołka 3 / Rynek Lew śpiący, rzeźba projektu Theodora Kalide, Rynek

Neoklasycystyczny gmach Opery Śląskiej, ul. Moniuszki 21 Budynek dawnej cechowni KWK Rozbark - dziś Teatr Rozbark, ul. Wojciecha Kilara 29

Zabytkowa kolej wąskotorowa, parowozownia, ul. Reja

www.facebook.com/bytom.miasto

www.bytom.pl

Rynek Śpiący lew Ozdobą centralnej części Rynku jest ustawiona na niewysokim cokole rzeźba „Śpiącego lwa”. To dzieło Theodora Erdmanna Kalide. W latach 1873 - 1945 lew wieńczył pomnik bytomian poległych w wojnie francuskopruskiej. Kilka lat po II wojnie światowej rzeźbę wywieziono do Warszawy, gdzie staneła przed wejściem do ZOO. Dzięki staraniom wielu bytomian, rzeźba wróciła do Bytomia w 2008 roku.

Rynek... powstał wraz z całym układem przestrzennym średniowiecznego miasta podczas lokacji Bytomia w 1254 r.  Przez setki lat stanowił jego główny punkt administracyjny oraz ekonomiczny. Tutaj wznoszono kolejne siedziby samorządu miejskiego, a kupcy wystawiali swój towar na targach i jarmarkach. W XIX wieku w kamienicach wokół rynku ulokowały się najelegantsze sklepy. Po spaleniu w 1945 r. ratusza władze miasta przeniosły się do oddalonych gmachów, a plac powiększony kosztem zniszczonych kamienic i zamieniony na skwer, utracił też uprzywilejowane znaczenie handlowe. Przebudowa płyty rynku zakończona w roku 2000 oraz trwająca rewitalizacja zabudowy sprawiła, iż w ostatnich latach stał się on jednym z ulubionych miejsc spacerów, wypoczynku i rozrywki mieszkańców Bytomia. 4

www.facebook.com/bytom.miasto

Perełka baroku... Kościół pw. Ducha Świętego (ul. Krakowska). Założyli go bożogrobcy z Miechowa, z inicjatywy pierwszego księcia bytomskiego Kazimierza. Legenda jednak głosi, że pomysłodawcą i fundatorem był późniejszy król Polski Władysław Łokietek. Współczesna, murowana, ośmioboczna świątynia powstała w pierwszej połowie XVIII wieku. Z tego też okresu pochodzi zachowane wewnątrz kompletne, barokowe wyposażenie. Autorem ołtarza głównego jest Jan Solski, wybitny bytomski rzeźbiarz tamtej epoki. Obecnie jest to kościół filialny parafii Wniebowzięcia NMP. Tam też należy uzgadniać zwiedzanie (patrz niżej). W kościele odbywają się msze święte w rycie trydenckim (łacińskie) w niedziele i święta. Najstarsza budowla miasta... Gotycki kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny (Rynek). Swymi początkami sięga I poł. XIII wieku. We wnętrzu uwagę zwraca barokowy ołtarz z cennymi obrazami: Wniebowzięcia NMP Francesco Curradiego (XVII w.) oraz Matki Boskiej Bytomskiej (pocz. XV w.). Warto przyjrzeć się XVII-wiecznym portretom książąt bytomskich Kazimierza i Bolesława, a także barokowemu krucyfiksowi autorstwa Jana Solskiego z ok. 1727 roku. Pod kościołem znajduje się krypta grobowa rodu Henckel von Donnersmarck, przez kilka wieków właścicieli Bytomia. (Parafia Wniebowzięcia NMP, ul. ks. Koziołka 3, tel.: 32 281 31 85). www.bytom.pl

Plac Klasztorny

Plac Klasztorny to najbardziej nastrojowa, staromiejska przestrzeń w Bytomiu. Mimo obecności trzech budynków szkolnych, popołudniami jest zwykle cichy i spokojny. Do 1945 roku był głównym ośrodkiem życia bytomskich ewangelików, którzy zakupili poklasztorny kościół oraz postawili tu plebanię, szkołę i dom diakonis. Po wojnie parafii ewangelicko-augsburskiej pozostawiono jedynie ten ostatni budynek – obecnie mieści się w nim kaplica i probostwo. (Parafia ewangelickoaugsburska, pl. Klasztorny 4a, tel. 32 281 17 18, www.bytom.luteranie.pl). Franciszkański kościół pw. św. Wojciecha (pl. Klasztorny 5). Wkrótce po nadaniu Bytomiowi praw miejskich książę opolski Władysław ufundował zakonowi franciszkanów drewniany klasztor oraz kościół. W XV wieku postawiono w jego miejsce murowany kościół gotycki (dzisiejsze prezbiterium), a pod koniec wieku XVIII nawę i wieżę, nadając budowli obecny barokowy kształt. Od 1833, aż do 1945 budowla służyła, jako kościół ewangelicki. Po II wojnie kościół wrócił w ręce franciszkanów i otrzymał nowe wezwanie – św. Wojciecha. We wnętrzu uwagę przyciąga ołtarz główny wykonany współcześnie przez Ludwika Konarzewskiego z Istebnej. (Parafia św. Wojciecha, pl. Klasztorny 5, tel. 32 281 28 03). 6

www.facebook.com/bytom.miasto

Plac Jana III Sobieskiego

Plac Jana III Sobieskiego to teren dawnego rozległego placu targowego, wykorzystywanego też do ćwiczeń musztry, odkąd na jego północnym krańcu wybudowano w 1890 roku koszary wojskowe. W okresie międzywojennym zabudowany został funkcjonalistycznymi gmachami muzeum oraz szkoły budowlanej (obecnie Zespół Szkół Mechaniczno – Elektronicznych). Pomiędzy te budynki w latach 70. XX wieku wstawiono jeszcze Miejską Bibliotekę Publiczną. W rezultacie dzisiaj plac składa się z dwóch wyraźnie różniących się części. Północna (od 2011 roku jej patronem jest Andrzej Hiolski) to spokojny skwer. Południowa, położona przy ruchliwej ul. Piłsudskiego, jest zabrukowana i otoczona zwartą zabudową. To obok Rynku częste miejsce występów artystycznych oraz happeningów. Zimą mieści się tu miejska ślizgawka. Muzeum Górnośląskie w Bytomiu (pl. Sobieskiego 2). Posiada około siedmiuset pięćdziesięciu tysięcy eksponatów zgrupowanych w działach archeologii, etnografii, historii, przyrody i sztuki. Ten ostatni tworzą między innymi kolekcje malarstwa oraz grafiki polskiej i europejskiej czasów nowożytnych i współczesnych. W Bytomiu można zobaczyć prace: J. P. Norblina, P. Michałowskiego, A. Grottgera, J. Chełmońskiego, J. Malczewskiego, S. Wyspiańskiego, L. Wyczółkowskiego, A. Dürera i innych. Godne polecenia są także zbiory etnograficzne, w tym między innymi: stroje ludowe z całego obszaru Górnego Śląska, przedmioty codziennego użytku, narzędzia i wyroby rzemiosła, zabytki związane z rolnictwem, hodowlą i górnictwem oraz tradycyjne wyposażenie wnętrz mieszkań w regionie. Więcej informacji: tel. 32 281 82 94, 32 281 34 01, 32 281 97 33, www.muzeum.bytom.pl. www.bytom.pl

Plac Grunwaldzki

Według opinii archeologów w średniowieczu, w tym miejscu wznosił się zamek bytomskich Piastów. Jednym ze śladów po nim jest nazwa wybiegającej z placu, malowniczej ulicy Rycerskiej – dawnego skrótu dla gości książęcych, prowadzącego od bramy krakowskiej, wzdłuż murów obronnych do zamku. Od 1810 r., kiedy powstała tutaj pierwsza bożnica, plac związany był z dziejami bytomskiej gminy żydowskiej. W 1869 r. wybudowano tu nową, dwuwieżową synagogę w stylu mauretańskim. Na jej zapleczu powstały budynki ubojni rytualnej, łaźni i kahału. Wszystkie te budowle zostały spalone w czasie „nocy kryształowej” 9/10 listopada 1938 r. (o czym informuje tablica pamiątkowa na głazie ustawionym w miejscu świątyni), a następnie rozebrane. Mury obronne... z łamanego kamienia dolomitowego, wzmocnione kilkunastoma łupinowymi basztami otoczyły Bytom w ostatnich latach XIII wieku. Na początku XIX wieku niepotrzebne już fortyfikacje rozebrano, pozostawiając tylko niewielkie odcinki, służące jako mury oporowe staromiejskiej skarpy. Fragmenty te zachowały się do dzisiaj na tyłach domów przy ulicach Katowickiej i Korfantego. 8

www.facebook.com/bytom.miasto

Plac Władysława Sikorskiego

Ukształtowany w latach 70. XIX wieku, a zabudowany ostatecznie na przełomie wieków XIX i XX, stał się jednym z reprezentacyjnych placów – skwerów Bytomia. To tu znajdują się monumentalne gmachy najstarszych bytomskich szkół średnich (aktualnie mieszczą się w nich IV Liceum Ogólnokształcące i Ogólnokształcąca Szkoła Muzyczna I i II stopnia) oraz teatru miejskiego (obecnie Opera Śląska). Dzisiaj w tej dekoracyjnej oprawie architektonicznej znajduje się bytomski dworzec tramwajowy Opera Śląska... (ul. Moniuszki 21-23) powstała w czerwcu 1945 roku w Katowicach, ale już jesienią przeprowadziła się (jak wtedy sądzono – tymczasowo) do Bytomia, gdzie zajęła wybudowany w 1901 roku gmach teatru miejskiego. Szczególną rolę w jej uruchomieniu odegrali pracownicy Opery Lwowskiej, którzy wysiedleni całym kilkusetosobowym zespołem dotarli do Bytomia, w październiku 1945 roku. Od tego czasu w bytomskiej operze przygotowano blisko trzysta premier oraz kilkanaście tysięcy spektakli, które obejrzało co najmniej osiem i pół miliona widzów w Polsce oraz w wielu innych krajach Europy i w Stanach Zjednoczonych. Więcej informacji: www.opera-slaska.pl, tel. 32 396 68 15, 32 396 68 77. www.bytom.pl

Plac Tadeusza Kościuszki Powstał w okresie przyśpieszonej rozbudowy miasta w połowie XIX wieku na dawnym Przedmieściu Gliwickim. Nazywany pierwotnie bulwarem, stał się wraz z ulicą Dworcową łącznikiem między dawnym miastem średniowiecznym a symbolizującą wówczas postęp... koleją. Do dzisiaj pozostaje centrum handlowym Bytomia. Dwie strony placu zajmuje zabytkowa zabudowa z przełomu XIX i XX wieku, a trzecią oddana do użytku w roku 2010 nowoczesna galeria handlowo-rozrywkowa.

Świetlik U wlotu ul. Dworcowej stoi rzeźba eleganckiego mężczyzny w cylindrze, palącego cygaro. Legenda głosi, że ten dobry duch - Świetlik - w pewną ciemną noc uratował dwie zbłąkane w miechowickim lesie bytomianki, które podążając za żarzącym się światełkiem cygara, szczęśliwie dotarły do progu swojego mieszkania. 10

www.facebook.com/bytom.miasto

Plac Akademicki Projekt tego malowniczego, owalnego placu powstał w planie zabudowy Bytomia z 1907 roku. Bogata w formy architektoniczne, wczesnomodernistyczna zachodnia strona placu pochodzi sprzed I wojny światowej. Wschodnia natomiast stanowi przykład jednorodnej zabudowy modernistyczno-ekspresjonistycznej z lat 20. XX wieku. Dominującym akcentem placu jest zamykający go od północy gmach dawnego prezydium policji z 1925 roku, który stylowo nawiązuje do wspomnianej wschodniej pierzei. Całą środkową część zajmuje cienisty skwer z fontanną.

Plac Słowiański Zaprojektowano go w 1907 roku. Prostokątny plac flankują z dwóch stron eleganckie secesyjne i modernistyczne kamienice powstałe w pierwszym dwudziestoleciu XX wieku. Od północy widać w głębi masywne wieże unikalnego, modernistyczno-neoromańskiego kościoła św. Barbary, ukończonego na początku lat 30. XX wieku. Wnętrze placu zajmuje otoczony drzewami, skwer. www.bytom.pl

Wzgórze Małgorzatki

Wzgórze Małgorzatki, czyli miejsce, gdzie w XI wieku zaczęły się dzieje Bytomia. Znajduje się ono w południowej części Śródmieścia, za dworcem kolejowym i ul. Zabrzańską. Jest to niewielkie, naturalne wzniesienie, dawniej otoczone podmokłymi łąkami w zakolu rzeki Bytomki. Na wzgórzu istniał niegdyś drewniany gród, który w XII i XIII wieku był siedzibą kasztelanii bytomskiej. W obrębie wałów wybudowano wtedy romański, kamienny kościół pod wezwaniem Świętej Małgorzaty. Dzisiaj, mimo bliskości ruchliwych ulic, wzgórze pozostaje na uboczu ciche i senne. Jest tu zacieniony drzewami cmentarzyk o najstarszym w mieście rodowodzie, neogotycki XIX-wieczny kościółek i klasztor księży werbistów. Na wzgórzu postawiono dziewięć tablic poświęconych historii wzgórza i kościoła Świętej Małgorzaty. 12

www.facebook.com/bytom.miasto

Zabytkowe cmentarze Wzdłuż ul. Piekarskiej (dawniej łączyła Bytom z Piekarami Śląskimi) oraz w jej bliskim sąsiedztwie rozłożyło się, aż siedem zabytkowych cmentarzy (4 katolickie, żydowski, ewangelicki i komunalny- zdjęcie nr 1). Spośród nich najstarsze i najciekawsze to: Cmentarz Mater Dolorosa - zdjęcie nr 2 Założono go w latach 60. XIX wieku, gdy stary, użytkowany przez kilkaset lat cmentarz katolicki za murami miejskimi był przepełniony. Po blisko 150 latach istnienia Mater Dolorosa jest miejscem wiecznego spoczynku tysięcy bytomian, w tym wielu zasłużonych dla miasta i jego mieszkańców lekarzy, księży, nauczycieli, ludzi kultury – stąd często bywa nazywany „bytomskimi Powązkami”. W środkowej części zwraca uwagę stosunkowo duża, neogotycka kaplica cmentarna pw. Matki Boskiej Bolesnej z roku 1882. Pod zachodnim murem, naprzeciwko bramy cmentarnej, znajduje się zespół grobowców bytomskiej burżuazji z przełomu XIX i XX wieku (w formie kaplic i mauzoleów o ciekawej architekturze). Nowy cmentarz żydowski - zdjęcie nr 3 Powstał, podobnie jak położony po przeciwnej stronie ul. Piekarskiej katolicki cmentarz Mater Dolorosa – w latach 60. XIX wieku. W tej nadal czynnej nekropolii zachowało się w różnym stanie blisko 1300 nagrobków, często o dużych walorach artystycznych. W pobliżu muru oddzielającego cmentarz od ul. Prusa urządzono „Ścianę Pamięci” z uratowanych XVIII- i XIX-wiecznych macew ze starego cmentarza żydowskiego (istniejącego do lat 60. XX wieku przy ul. Piastów Bytomskich). Nieopodal znajduje się też pomnik poświęcony pamięci holenderskich Żydów zmarłych i zamordowanych w hitlerowskich obozach na Śląsku podczas II wojny światowej. Warto przyjrzeć się też XIX-wiecznemu budynkowi domu przedpogrzebowego, który znajduje się w pobliżu wejścia na cmentarz, blisko zbiegu ul. Piekarskiej i Żeromskiego. Zwiedzanie należy ustalić z Gminą Wyznaniową Żydowską - Filia w Bytomiu, tel. 32 281 35 10. www.bytom.pl

3 13

Galeria Techniki i Motoryzacji (ul. Strzelców Bytomskich 98 – na terenie Wojewódzkiego Ośrodka Ruchu Drogowego – obok centrum handlowego). Galeria zajmuje dwie duże hale, w których znajduje się ponad 60 samochodów, zarówno przedwojennych, jak i powojennych. Najstarszy z nich - renault nn pochodzi z 1925 roku. Obok stoją też buicki, jaguary, mercedesy oraz inne światowe marki. Galeria powstała w 2009 roku dzięki inicjatywie społecznej okolicznych kolekcjonerów pojazdów oraz pomocy władz Bytomia. Obecnie opiekuje się nią Bytomski Ośrodek Edukacji. Zwiedzanie od pn. do pt. od 10.00 do 18.00, tel. 661 811 440. Więcej: www.boe.edu.pl.

Bytomski Jarmark Staroci Odbywa się w każdy pierwszy piątek i sobotę miesiąca na terenie kompleksu sportowo-rekreacyjnego przy ul. Modrzewskiego w dzielnicy Szombierki. Są to jedne z największych w Polsce targów kolekcjonerskich. Mają już trzydziestoletnią tradycję. Znane są także poza granicami kraju. Obecnie organizatorem jarmarku jest Towarzystwo Sportowe Szombierki. Więcej: www.jarmark. bytom.pl, tel. 32 389 16 93.

www.facebook.com/bytom.miasto

Zabytkowy tramwaj

Tramwaj nr 38 Środkiem ul. Piekarskiej ciągnie się najkrótsza w Polsce, a być może na świecie linia tramwajowa nr 38, licząca sobie zaledwie 1350 metrów. Powstała w roku 1913 i do dzisiaj wykorzystuje te same, ponadstuletnie tory, które pierwotnie prowadziły do nieistniejącej już zajezdni bytomskich tramwajów miejskich. Jeździ nią zabytkowy wagon typu „N” z 1949 roku (drewniane ławki, ręcznie otwierane, przesuwne drzwi). Całą trasę, wraz z 5 przystankami, pokonuje w 6 minut. Kursy (spod kościoła Świętej Trójcy) odbywają się dwa-trzy razy na godzinę, w dni robocze od 5.30 do 19.20, a w dni wolne od pracy od 9.30 do 18.20. Szczegółowy rozkład jazdy: rozklady.kzkgop.pl www.bytom.pl

Kolejka wąskotorowa

Turystyczna kolejka wąskotorowa Przystanek początkowy – stacja Bytom Główny Wąskotorowy, obok dworca kolejowego w Bytomiu, dojście od ul. Zabrzańskiej. Trasa tej najstarszej na świecie czynnej kolei wąskotorowej (istnieje od 1853 roku) wiedzie z Bytomia przez Tarnowskie Góry do Miasteczka Śląskiego. Ma 21 km. Podczas trwającej 70 minut podróży pociąg turystyczny, zatrzymując się na 10 stacjach, mija m.in. Elektrociepłownię Szombierki, lokomotywownię w Karbiu. Tu można obejrzeć zabytkowe parowozy i wagony wąskotorowe, w tym oryginalnie wyposażoną tzw. salonkę z 1912 roku. Na trasie kolejki można podziwiać dawny kamieniołom w Blachówce czy Zabytkową Kopalnię Srebra w Tarnowskich Górach. Kolejka jest obiektem na Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego. Informacja oraz zamawianie przejazdów: Stowarzyszenie Górnośląskich Kolei Wąskotorowych w Bytomiu, mieści się przy ul. Reja (lokomotywownia w Karbiu) tel. 513 872 200, 666 904 142, www.sgkw.eu 16

www.facebook.com/bytom.miasto

Na trasie kolejki wąskotorowej:

Elektrociepłownia Szombierki

Elektrownia w Szombierkach (ul. Kosynierów 30), którą zaprojektowali znani na Górnym Śląsku architekci Georg i Emil Zillmann z Berlina, otwarta została w 1920 roku. Powierzchnia użytkowa tego potężnego kompleksu zabudowań wynosi ponad 36 tysięcy m², a kubatura 322 tysiące m³. Charakterystycznymi elementami budowli są kilkudziesięciometrowa wieża z podświetlaną tarczą zegarową o średnicy 5 m i trzy kominy (najwyższy o wysokości 120 m). Największym spośród pomieszczeń elektrociepłowni jest dawna hala maszynowni (o powierzchni prawie 2800 m² i kubaturze ponad 52000 m³). Obiekt, który znajduje się na Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego, sprawdził się jako miejsce różnorodnych wydarzeń kulturalnych i sportowych. Obecnie zwiedzanie wnętrza nie jest udostępnione. www.bytom.pl

Na trasie kolejki wąskotorowej:

Rezerwat Segiet

powstał na pograniczu Bytomia i Tarnowskich Gór w 1953 roku, w celu ochrony naturalnego 150-letniego lasu bukowego, który porasta Srebrną Górę (347 m n.p.m.) – rejon dawnych wyrobisk górnictwa kruszcowego. Na powierzchni ponad 24 hektarów sędziwe buki osiągają wysokość do 40 metrów, a ubogie podszycie lasu eksponuje liczne ślady wielowiekowej eksploatacji kruszców. Poznanie osobliwości Segietu ułatwia wyznakowana ścieżka dydaktyczna długości prawie 4 km.

Dawny kamieniołom Blachówka W rezultacie prawie stuletniej eksploatacji dolomitu (zamkniętej w końcu XX wieku), powstał głęboki wąwóz o stromych ścianach skalnych (nawet 40-metrowej wysokości) i powierzchni 6 hektarów. W roku 1995 teren ten został objęty ochroną jako stanowisko dokumentacyjne ze względu na ciekawą roślinność i zamieszkujące go zwierzęta (głównie ptaki oraz nietoperze). Wchodzenie na teren dawnego kamieniołomu jest zabronione gdyż jest bardzo niebezpieczne (krucha skała, osuwające się ściany, lawinki kamienne). Kto chce obejrzeć wnętrze skalnego wyrobiska, powinien skorzystać ze specjalnie przygotowanych tarasów widokowych. W najbliższym sąsiedztwie znajduje się całoroczny ośrodek sportoworekreacyjny Dolomity Sportowa Dolina. Dojazd od strony ul. Blachówka.

Podziemia Tarnogórsko-Bytomskie

to jeden z największych w Europie systemów podziemnych wyrobisk (sztolnie, szyby, chodniki i komory) drążonych od XII wieku, o łącznej długości ponad 300 km, a rozciągający się na powierzchni blisko 3,5 tysiąca hektarów (z czego znaczna część znajduje się w granicach administracyjnych Bytomia). Podziemia stanowią największe górnośląskie stanowisko zimowania ,aż 10 gatunków nietoperzy. Objęte są ochroną jako siedlisko przyrodnicze programu Natura 2000. Zwiedzanie dawnych wyrobisk jest zabronione i niezwykle niebezpieczne. Kto chce je jednak poznać, powinien odwiedzić Zabytkową Kopalnię Srebra w Tarnowskich Górach. Można do niej dojechać z Bytomia turystyczną kolejką wąskotorową. 18

www.facebook.com/bytom.miasto

Zabytkowe parki

Tereny zielone zajmują w Bytomiu ok 20% jego powierzchni, a nasze miasto znalazło się w pierwszej dziesiątce śląskich miast z najwyższym odsetkiem terenów zielonych. Bytom zajmuje 21. miejsce wśród największych polskich miast. Nie licząc mniejszych skwerów i zieleńców, znajduje się w Bytomiu kilkanaście parków, z których kilka (ze względu na ich genezę, rozplanowanie i wiek roślinności) uznanych jest za zabytkowe:  Park Miejski im. Franciszka Kachla, Park Fazaniec w Szombierkach, Park Ludowy w Miechowicach. Park Miejski im. Franciszka Kachla. Został założony około roku 1870 i zajmuje dzisiaj 43 hektary powierzchni. Obecnie park porastają w większości 130-letnie drzewa wielu gatunków, mieszkają w nim wiewiórki, jeże i wiele gatunków ptaków. Walory przyrodnicze parku prezentuje specjalnie zaprojektowana ścieżka dydaktyczna. Dzisiaj, oprócz dziesiątek cienistych alejek, malowniczych polanek i stawów oraz miejsc nastrojowych jak Góra Miłości, na terenie parku zlokalizowane są otwarte i kryte kąpielisko, place zabaw, amfiteatr, a także obiekty sportowe, arboretum i ogród botaniczny. www.bytom.pl

Ruiny pałacu w Miechowicach

Ruiny pałacu rodu von Tiele-Winckler w Miechowicach (ul. Dzierżonia). Pałac w Miechowicach powstał w roku 1860 poprzez dobudowanie obszernych, neogotyckich skrzydeł do wcześniejszego klasycystycznego pałacyku z początku XIX wieku. W 1945 roku wojsko radzieckie spaliło prawie cały pałac, którego mury ostatecznie wysadzono dziewięć lat później. Pozostał tylko niewielki fragment zachodniego skrzydła, który od połowy lat 70. XX wieku pozostaje w ruinie oraz rozległy, 150-letni park. Na zdjęciu platan klonolistny o obwodzie pnia 472cm, usytuowany obok ruin pałacu, uznany w 1973 r. za pomnik przyrody. 20

www.facebook.com/bytom.miasto

Bytomska architektura 1

Historyzm był naśladownictwem dawnych, minionych form architektonicznych. Czasem, mniej lub bardziej świadomie, mieszano elementy pochodzące z różnych stylów, uzyskując w rezultacie niejednokrotnie bardzo malowniczy eklektyzm. Najciekawsze obiekty historyzmu: 1 • neoromański kościół pw. św. Jacka wzorowany na katedrze w Limburgu (M. Giemsa, 1911 r.) - ul. Matejki 1, 2 • neogotycki kościół pw. Trójcy Świętej, nawiązujący do późnego gotyku (P. Jackisch, 1886 r.) - ul. Kwietniewskiego 1, 3 • neogotycki gmach gimnazjum klasycznego, aktualnie szkoła muzyczna (P. Jackisch, 1869 r.) - ul. Moniuszki 17, 4 • neorenesansowy gmach Sądu Rejonowego i jego krużgankowy dziedziniec nakryty świetlikiem (J. Heise, 1894 r.) - ul. Piekarska 1, 5 • neoklasycystyczny gmach teatru miejskiego – obecnie Opera Śląska (A. Böhm, 1901 r.) - ul. Moniuszki 21, • neorenesansowe kamienice przy ul. Sądowej (lata 70. i 80. XIX wieku), • neobarokowy kościół pw. Bożego Ciała (T. Ehl, 1917 r.) - ul. Kasztanowa 3 w Miechowicach, • neogotycki budynek konwiktu, obecnie Polsko Japońska Wyższa Szkoła Technik Komputerowych (P. Jackisch, 1900 r.) - al. Legionów 2, • eklektyczny gmach starostwa powiatowego, obecnie Muzeum Górnośląskie (W. Kern, 1899 r.) - ul. Korfantego 34. www.bytom.pl

Bytomska architektura 1

Secesja w architekturze była efektem prób przeciwstawienia się dominującemu pod koniec XIX wieku historyzmowi. Poszukiwano nowych form zarówno dla bryły, detalu architektonicznego, jak i elementów wystroju wnętrz budynków. Najciekawsze obiekty secesji: 1 • secesyjny gmach katolickiej szkoły realnej, obecnie IV Liceum Ogólnokształcące (C. Brugger, 1903 r.) - pl. Sikorskiego 1, 2 • secesyjna kamienica (M. Hohmann, F. Neumann, 1903 r.) - ul. Jainty 20, 3 • willa nadburmistrza Brüninga, z secesyjną ceramiczną dekoracją elewacji (C. Brugger, 1901 r.) - al. Legionów 4. • secesyjna kamienica (W. Heller, 1906 r.) - ul. Dworcowa 22, • secesyjna kamienica (E. Walter, 1911 r.) - ul. Jainty 24, • secesyjna kamienica (W. Heller, 1905 r.) - ul. Moniuszki 8, • secesyjny budynek Szkoły Podstawowej nr 5 (C. Brugger, 1904 r.) - al. Legionów 6. www.facebook.com/bytom.miasto

Bytomska architektura

Modernizm w architekturze, odrzucał stylizację i podporządkowywał formę budynku jego funkcji. Najwięcej budowli modernistycznych, zwłaszcza o charakterze ekspresjonistycznym i funkcjonalistycznym, powstało w latach 20. i 30. XX wieku, kiedy Bytom, z trzech stron otoczony polską granicą, stał się swoistym „oknem wystawowym Republiki Weimarskiej”. Najciekawsze obiekty modernizmu: • modernistyczno-ekspresjonistyczny gmach Zespołu Szkół AdministracyjnoEkonomicznych i Ogólnokształcących (1924 r.) - ul. Webera 6, • modernistyczno-ekspresjonistyczny gmach prezydium policji, obecnie Śląski Uniwersytet Medyczny (Bahlsen, 1926 r.) – pl. Akademicki, • funkcjonalistyczna kryta pływalnia (A. Stütz i H. Brück, 1934 r.) - ul. Parkowa 1, • funkcjonalistyczny budynek główny Muzeum Górnośląskiego (H. Hettler, 1931 r.) pl. Sobieskiego 2, (na zdjęciu) • funkcjonalistyczno-ekspresjonistyczny gmach gimnazjum realnego, obecnie I Liceum Ogólnokształcące (A. Stütz i K. Wolff, 1929 r.) - ul. Strzelców Bytomskich 9, • konstruktywistyczny kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego (O. Linder, 1937 r.) - ul. Ligonia 2. www.bytom.pl

Gdzie szukać kultury i rozrywki? Opera Śląska, (ul. Moniuszki 21-23), www.opera-slaska.pl, tel. 32 396 68 15, 32 396 68 77. Bytomski Teatr Tańca Ruchu Rozbark, ul. Wojciecha Kilara 29, tel. 32 428 13 00 www.teatrrozbark.pl, Bytomskie Centrum Kultury, (plac Karin Stanek 1), www.becek.pl, tel. 32 389 31 09, 32 389 31 10. Miejska Biblioteka Publiczna, (pl. Sobieskiego 3), tel. 32 787 06 01 do 03 www.biblioteka.bytom.pl.

Muzeum Górnośląskie w Bytomiu, (pl. Sobieskiego 2), tel. 32 281 82 94, 32 281 34 01, www.muzeum.bytom.pl. Centrum Sztuki Współczesnej Kronika, (Rynek 26), www.kronika.org.pl, tel. 32 281 81 33. Galeria Techniki i Motoryzacji, (ul. Strzelców Bytomskich 98 – na terenie Wojewódzkiego Ośrodka Ruchu Drogowego, tel. 661 811 440. Kino Cinema City Bytom, (pl. Kościuszki 1), www.cinema-city.pl, tel. 32 286 86 86.

Gdzie aktywnie odpocząć? Ośrodek sportowo-rekreacyjny Dolomity Sportowa Dolina, BytomSucha Góra, ul. Blachówka 94, www.dsd.pl, tel. 32 283 17 93. Hala na Skarpie, Bytom-Szombierki, ul. Frycza Modrzewskiego 5a, www.osir.bytom.pl, tel. 32 286 00 25. Zespół Boisk Sportowych Torkacik, ul. Tarnogórska 1, www.osir.bytom.pl, tel. 32 281 58 82. Kompleks Sportowy „Moje Boisko”, (Bytom – Rozbark, ul. Chorzowska 28h), www.osir.bytom.pl, tel. 32 281 58 82 Skatepark, Park Miejski im. Franciszka Kachla, ul. Wrocławska, www.osir.bytom.pl. Pole golfowe Armada Golf Club, Bytom-Szombierki, ul. Zabrzańska 21d.

Sztuczne Lodowisko Miejskie, ul. Pułaskiego 71, www.osir.bytom.pl, tel. 32 282-51-55. Odkryta pływalnia miejska, ul. Wrocławska w Parku Miejskim im. F. Kachla, www.osir.bytom.pl. Kryta pływalnia miejska, ul. Parkowa 1, www.osir.bytom.pl, tel. 32 387 16 81. Kąpielisko kryte, Europejskie Centrum Wodniackie, ul. Chorzowska 28a, www.ecw-bytom.pl, tel. 32 282 22 21. Korty tenisowe KS Górnik Bytom, ul. Tarnogórska 5, tel. 32 281 78 70. Korty tenisowe Silesia Club Tennis & Squash, Bytom-Miechowice, ul. Dzierżonia 19, tel. 691 493 100, silesiaclub.com.

Wydawca: Urząd Miejski w Bytomiu, ul. Parkowa 2, 41-902 Bytom Tekst: Tomasz Śmiałek oraz Biuro Promocji Bytomia Zdjęcia: Małgorzata Cichoń, Foto-Loto, Krzysztof Idzik, Arkadiusz Janocha, Piotr Jeleń, Krzysztof Kadis, Marta Kasprzak, Hubert Klimek, Marcin Mazurowski, Henryk Puzio, Wojciech Sokolnicki, Tomasz Szemalikowski, Edward Wieczorek, Krzysztof Więckowski, Tomasz Zakrzewski Autor rysunków: Szymon Grzesiak ISBN: 978-83-945650-0-8 Bytom 2016

www.facebook.com/bytom.miasto

Urząd Miejski w Bytomiu ul. Parkowa 2, 41-902 Bytom tel. 32 281 20 51 www.bytom.pl ISBN: 978-83-945650-0-8