Η Ανθρώπινη μορφή στην Τέχνη by Αγιος Παύλος



Ομάδα Α΄ «Νεθερηίηες» Βαξδαιή Δχα-Μαξία Γεσξγαθνπνχινπ Δχε Γξεγνξίνπ Βαζηιεία Λαγσλίθα Μαξηάλλα

Ομάδα Β΄ «ArtManiacs» Δπκνξθφπνπινο Αληψλεο Κνπηζνιηάθνπ Δηξήλε ΢ηξίθνπ Δπαγγειίλα Σάζζηνο Νίθνο

ΟμάδαΓ΄ «EmpireofArt» Μνπζζά Άλζηα Παπαλαζηάζε ΢νθία ΢ηαπξνπνχινπ Μαξία Υαηδεγεσξγίνπ Σίλα

Ομάδα Γ΄ «3Μα²» Αξβαλίηεο Αιέμαλδξνο Μαθξήο Νίθνο Μαλνπζάθεο Θάλνο Μαληνχβαινο ΢ηαχξνο

ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΑ

d ΔΗ΢ΑΓΧΓΖ …………………………………….ζει.5 1. ΣΔΥΝΖ ΣΖ΢ ΑΗΓΤΠΣΟΤ ……………….............7 2. ΣΔΥΝΖ ΣΟΤ ΑΗΓΑΗΟΤ…………………………11  ΜΗΝΧΗΚΟ΢ ΠΟΛΗΣΗ΢ΜΟ΢…………………...11  ΜΤΚΖΝΑΗΚΟ΢ ΠΟΛΗΣΗ΢ΜΟ΢……………...14  ΚΤΚΛΑΓΗΚΟ΢ΠΟΛΗΣΗ΢ΜΟ΢…………….…17 3. ΑΡΥΑΨΚΖ ΣΔΥΝΖ……………………………...20 4. ΚΛΑ΢ΗΚΖ ΚΑΗ ΔΛΛΖΝΗ΢ΣΗΚΖ ΣΔΥΝΖ……..22 5. ΡΧΜΑΨΚΖ ΣΔΥΝΖ……………………..............25 6. ΒΤΕΑΝΣΗΝΖ ΣΔΥΝΖ………………………….30 7. Ζ ΥΡΗ΢ΣΗΑΝΗΚΖ ΣΔΥΝΖ ΣΟΤ ΜΔ΢ΑΗΧΝΑ  ΡΟΜΑΝΗΚΖ ΣΔΥΝΖ………………………...33  ΓΟΣΘΗΚΖ ΣΔΥΝΖ…………………………...34 8. ΔΞΧΔΤΡΧΠΑΗΚΖ ΣΔΥΝΖ  ΣΔΥΝΖ ΚΗΝΑ΢……………………………….36  ΣΔΥΝΖ ΑΜΔΡΗΚΖ΢………………………….39 9. ΦΛΑΜΑΝΓΗΚΖ ΣΔΥΝΖ………………………..42 10. ΑΝΑΓΔΝΝΖ΢Ζ………………………………...45 11. Ζ ΣΔΥΝΖ ΣΟΤ ΜΠΑΡΟΚ…………………….47 12. Ζ ΣΔΥΝΖ ΡΟΚΟΚΟ…………………………...49 13.ΜΑΝΗΔΡΗ΢ΜΟ΢…………………………………51 14. ΚΛΑ΢ΗΚΗ΢ΜΟ΢………………………………...53 3

15. ΝΔΟΚΛΑ΢ΗΚΗ΢ΜΟ΢………………………….55 16. ΡΟΜΑΝΣΗ΢ΜΟ΢………………………………57 17. ΡΔΑΛΗ΢ΜΟ΢…………………………………..59 18. ΗΜΠΡΔ΢ΗΟΝΗ΢ΜΟ΢…………………………...63 19.ΜΔΣΑΨΜΠΡΔ΢ΗΟΝΗ΢ΜΟ΢…………………….66 20. ΔΞΠΡΔ΢ΗΟΝΗ΢ΜΟ΢…………………………...69 21. ΦΧΒΗ΢ΜΟ΢……………………………………71 22. ΚΤΒΗ΢ΜΟ΢……………………………………73 23. ΠΟΠ ΑΡΣ………………………………………75 24. ΝΣΑΝΣΑΨ΢ΜΟ΢………………………………76 25. ΤΠΔΡΡΔΑΛΗ΢ΜΟ΢……………………………79 26. VIDEOART……………………………………80 27. ΔΠΗ΢ΚΔΦΖ ΢ΣΖ ΒΗΒΛΗΟΘΖΚΖ ΚΑΗ ΣΖ ΛΑ΢ΚΑΡΗΓΖ……………………………………….81 28. ΔΠΗΛΟΓΟ΢…………………………………….82 29.ΣΔΥΝΖΜΑΣΑ………………………………….83 30.ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ………………………………..97

ΔΗ΢ΑΓΧΓΖ Ο άλζξσπνο απφ ηα αξραηφηαηα ρξφληα είρε ηελ ηάζε λα επεκβαίλεη ζην πεξηβάιινλ ηνπ, λα ην αλαπιάζεη ή λα ην θνξηίδεη ζπκβνιηθά κε θαιιηηερληθά ηνπ δεκηνπξγήκαηα. Ζ ηέρλε δελ είλαη κφλν δεκηνπξγία φκνξθσλ θαη εθθξαζηηθψλ θαιιηηερλεκάησλ αιιά θαη δηαδηθαζία κέζσ ηεο νπνίαο δηεξεπλνχκε ην πεξηβάιινλ θαη ηνλ εαπηφ καο. Δίλαη ε αληαλάθιαζε ηεο δξάζεο θαη ησλ πεπνηζήζεψλ καο θαη απνηειεί θνκκάηη ηνπ πνιηηηζκνχ καο. Ζ ζπκκεηνρή ζηε δηαδηθαζία ηεο θαιιηηερληθήο δεκηνπξγίαο, καο πξνζθέξεη εκπεηξίεο θαη γλψζεηο, θαιιηεξγεί ηελ επηθνηλσλία καο κε ηνπο άιινπο αλζξψπνπο θαη καο δίλεη ηε δπλαηφηεηα αλαγλψξηζεο ησλ ζπλαηζζεκάησλ θαη ησλ ηθαλνηήησλ καο. Ο Φξφπλη ππνζηήξημε φηη ε ηέρλε είλαη εμεπγεληζκφο ηεο εδνλνεξσηηθήο νξκήο ηεο ιίκπηλην. Ζ ηέρλε πεγάδεη απφ ηελ έκθπηε ηθαλφηεηα ηνπ αλζξψπνπ λα εθηηκά, λα ζαπκάδεη θαη λα αλαπαξηζηά ην σξαίν. ΋ζνλ αθνξά ηελ νπζία ηεο ηέρλεο, ν Πιάησλαο θαη ν Αξηζηνηέιεο ηελ ραξαθηήξηζαλ ζαλ κίκεζε θαη αλαπαξάζηαζε ηεο πξαγκαηηθφηεηαο. Καηά ηνλ Πιάησλα κάιηζηα ε ηέρλε είλαη «κίκεζηο κηκήζεσο», γηαηί ε πξαγκαηηθφηεηα πνπ αληηγξάθεη ε ηέρλε είλαη θαη απηή αληίγξαθν ελφο άιινπ θφζκνπ, ηνπ λνεηνχ. Καη’ άιινπο πάιη ε ηέρλε είλαη φρη κίκεζε αιιά κεηακφξθσζε ηεο πξαγκαηηθφηεηαο ή εξκελεία ηεο. ΢θνπφο ηεο εξγαζίαο καο είλαη ε θαηαλφεζε ηνπ γεγνλφηνο φηη ν θαιιηηέρλεο δελ απνδίδεη απαξαίηεηα ηελ αλζξψπηλε κνξθή ζηελ εηθαζηηθή ηέρλε, φπσο αθξηβψο είλαη, αιιά ηελ αλαδεκηνπξγεί κέζα απφ κηα ζεηξά ςπρηθψλ θαη πλεπκαηηθψλ δηεξγαζηψλ. Πην ζπγθεθξηκέλα, ζθνπφο ηνπ ζρεδίνπ εξγαζίαο είλαη ε επαθή κε ην γεληθφηεξν θαηλφκελν ηεο ηέρλεο, ε θαηαλφεζε ηεο ζεκαζίαο ηεο γηα ηνλ άλζξσπν, ε ζπλεηζθνξά ηεο ζηελ θαηαλφεζε ησλ αλζξψπηλσλ αμηψλ, ε δηακφξθσζε θνηλσληθψλ φλησλ κε γλψζε ηεο πνιηηηζηηθήο ηνπο θιεξνλνκηάο θαη ζπλαίζζεζε ηεο πνιηηηζηηθήο ηνπο ηαπηφηεηαο, κε ελεξγφ ζπκκεηνρή ζηελ πξφνδν ηνπ πνιηηηζκνχ. Με αθνξκή ηηο παξαπάλσ αλαθνξέο εκείο νη καζεηέο θξίλνπκε απαξαίηεην λα θαηαβιεζεί πξνζπάζεηα θαηαλφεζεο ηεο επηξξνήο ησλ θνηλσληθνπνιηηηθψλ ζπλζεθψλ θαη ηεο 5

ζξεζθείαο πάλσ ζηελ ηέρλε. Δπίζεο ζα παξνπζηάζνπκε πψο απνδφζεθε ε αλζξψπηλε κνξθή θαη ηη πιηθά ρξεζηκνπνηήζεθαλ απφ ηνπο θαιιηηέρλεο ζε θάζε επνρή. Μειεηψληαο ην παξειζφλ, ζα θαηαλνήζνπκε ην παξφλ θαη ζα δεκηνπξγήζνπκε έξγα καο πνπ απνηππψλνπλ ηε ζεκεξηλή πξαγκαηηθφηεηα. Ζ εξεπλεηηθή εξγαζία εθπνλήζεθε απφ ηέζζεξηο νκάδεο, ησλ ηεζζάξσλ καζεηψλ: Ζ πξψηε νκάδα «Νεθεξηίηεο», έρεη θαηαπηαζηεί κε ηελ ηέρλε ησλ αξραηφηεξσλ πνιηηηζκψλ, δειαδή ησλ πνιηηηζκψλ πξηλ ηε γέλλεζε ηνπ Υξηζηνχ. Ζ δεχηεξε νκάδα «3Μα2», έρεη αλαιάβεη ηνπο αξραίνπο πνιηηηζκνχο ηεο Διιάδαο αιιά θαη ηελ εμσεπξσπαηθή ηέρλε. Ζ ηξίηε νκάδα ««ArtManiacs», ζα κειεηήζεη ηε ρξνληθή πεξίνδν απφ ηε Υξηζηηαληθή ηέρλε ηνπ κεζαίσλα σο ηνλ 18ν αηψλα. Ζ ηέηαξηε θαη ηειεπηαία νκάδα «EmpireOfArt» ζα αζρνιεζεί κε ηνπο ηειεπηαίνπο αηψλεο, φπνπ θαη παξνπζηάζηεθαλ πνιιά θαη δηαθνξεηηθά θαιιηηερληθά ξεχκαηα.

1.ΑΗΓΤΠΣΟ΢ Ζ ηέρλε ηεο Αηγχπηνπ: Ζ κλεκεηαθή ηέρλε πνπ αλαπηχρζεθε ηελ επνρή ησλ ΢νπκεξίσλ αθνξνχζε παξαγγειίεο βαζηιηάδσλ γηα κλεκεία πνπ απεηθφληδαλ ηηο θπιέο θαη ηα ιάθπξα πνπ απνθφκηδαλ απηέο απφ ηνπο πνιέκνπο Οη λανί θαη ηα αλάθηνξα ησλ Αζζπξίσλ ήηαλ δηαθνζκεκέλα κε ιαμεπκέλα ζηελ πέηξα αλάγιπθα ηα νπνία αλαπαξηζηνχζαλ θηεξσηέο θηγνχξεο θαη κπζηθά ηέξαηα θαη ήηαλ ηνπνζεηεκέλα ζηηο πχιεο ησλ θηεξίσλ απηψλ γηα πξνζηαζία. ΢ε κεξηθά αζζπξηαθά αγάικαηα ππάξρνπλ εγράξαθηεο ιεπηνκέξεηεο θαη βνζηξπρσηά καιιηά θαη γέληα. Σα κάηηα είλαη ππεξηνληζκέλα θαη δηαθνζκνχληαη κε ιαδνπξίηε ή καχξν αζβεζηφιηζν. Δπίζεο, ε επεμεξγαζία ηνπ ειεθαληφδνληνπ έδσζε ζαπκάζηα έξγα, πνπ πηζαλφλ λα θαηαζθεπάδνληαλ ζε εξγαζηήξηα κέζα ζηα αλάθηνξα. Ζ πηψζε ηεο Βαβπιψλαο ην 539 π.ρ. ζήκαλε ην ηέινο ηεο θαιιηηερληθήο δεκηνπξγίαο, ίζσο επεηδή ε ηέρλε εθείλεο ηεο επνρήο είρε ζπλδεζεί κε ηνπο κεγάινπο εγέηεο ησλ βαζηιείσλ. Ζ αηγππηηαθή ηέρλε έρεη λα επηδείμεη ζαπκάζηα επηηεχγκαηα ζηελ γιππηηθή ζηελ δσγξαθηθή, θαζψο θαη ζηελ αγγεηνπιαζηηθή, ηελ πθαληηθή ηέρλε θαη ηελ θνζκεκαηνπνηία. Οη απέξαληεο εθηάζεηο θαη ην έληνλν θσο ζπλέιαβαλ ζηελ δεκηνπξγία ησλ νξηδφληησλ κνξθψλ, ησλ ιηηψλ γξακκψλ θαη ηεο ηάζεο γηα πνιχ κεγάια θηίζκαηα πνπ ραξαθηεξίδεη ηελ αξρηηεθηνληθή. Ζ αηγππηηαθή δσγξαθηθή ραξαθηεξίδεηαη απφ επθξηλή πεξηγξάκκαηα ηα νπνία νη δεκηνπξγνί γέκηδαλ κε επίπεδν θαη θαζαξφ ρξψκα. Γηα λα είλαη ζρέδην ζαθέο , έπξεπε λα αθνινπζεί ηηο πην ραξαθηεξηζηηθέο φςεηο ησλ αληηθεηκέλσλ. Γηα παξάδεηγκα, ην κάηη θαη ην ζηήζνο παξνπζηάδνληαλ κεησπηθά, ελψ ην πξφζσπν θαη ην ππφινηπν ζψκα πιάγηα. Οη θαζηζηέο θηγνχξεο εηθνλίδνληαλ κε ηα ρέξηα επάλσ ζηα γφλαηα. Σα ηεξνγιπθηθά ιεηηνπξγνχζαλ επεμεγεκαηηθά θαη ζπλφδεπαλ ηηο παξαζηάζεηο. Μαιαθά πιηθά ιαμεχνληαλ κε ράιθηλα ή κπξνχηδηλα εξγαιεία. ΢ηε ζπλέρεηα ήηαλ δπλαηφλ λα επηρξπζσζνχλ θαη λα ρξσκαηηζηνχλ. Σα αγάικαηα ησλΦαξαψ θαη ησλ ζεψλ ήηαλ ιαμεπκέλα 7

επάλσ ζε ζθιεξέο πέηξεο φπσο ν γξαλίηεο, γηα λα δηαηεξεζνχλ « αηψληα» . Δίλαη πην ειεχζεξε απφ ηελ αγαικαηνπνηία, πνπ έρεη ζρεδφλ απνθιεηζηηθφ πξννξηζκφ λα αλαζηήζεη ηελ εηθφλα ηνπ ζενχ ή ηνπ εθιηπφληνο. Παξά ηελ κεγάιε αθεξεκέλε ηεο λννηξνπία απεηθνλίδεη ηελ θαζεκεξηλή δσή, είλαη ελδφκπρε, κεξηθέο θνξέο γεινηνγξαθηθή πάληα κνρζεξή ή ηξπθεξή, φπσο απηφο ν ιαφο . Κακηά αίζζεζε ηεο πξννπηηθήο. Σν αηγππηηαθφ ζρέδην είλαη κηα γξαθή πνπ πξέπεη λα ηε κάζνπκε. ΋ηαλ φκσο ηε κάζνπκε θαιά , πσο φιεο απηέο νη ζηινπέηεο πνπ ηα θεθάιηα θαη ηηο θλήκεο ηνπο ηα βιέπνπκε πάληα ζε πιάγηα φςε, ηνπο δε ψκνπο θαη ηα ζηέξλα πάληα κεησπηθά, πψο ε ζησπή ηνπο γεκίδεη κε δσληάληα θαη κνπξκνπξεηά! Μηα αθξαία ζρεκαηνπνίεζε απνθαζηζηηθή , επαθξηβήο , αιιά ηξεκνπιηαζηή. Απηφ ην ζπλερέο πεξίγξακκα , απηή ε κία θπκαηηζηή γξακκή , ηφζν επγεληθά αηζζεζηαθή, πνπ θαλεξψλεη έλα λφεκα ηφζν δηαθξηηηθφ θαη κε ηφζν δπλαηφ ραξαθηήξα, φγθν θαη θίλεζε. Δθεί πάλσ έρεη θπξηέο γξακκέο, ιακπξέο, ειαθξηέο, πνπ πνηέ δελ ζηεξίδνληαη ζε θάηη άιιν, βαζπθχαλεο, ζκαξαγδέληεο, ρξπζνθίηξηλεο, δσεξά θφθθηλεο, ζε ρξψκα ψρξαο. Ζ Αηγππηηαθή ηέρλε είλαη ίζσο ε πην απξφζσπε πνπ ππάξρεη. Ο θαιιηηέρλεο ζβήλεη ηνλ εαπηφ ηνπ. Αιιά έρεη κηα ηφζν εζσηεξηθή , ηφζν άκεζα ζπγθηλεηηθή , ηφζν μεθάζαξε ηδέα γηα ηε δσή, ψζηε φια φζα πεξηγξάθεη απ’ απηή θαίλνληαη λα έρνπλ νξηζηεί απφ απηή, λα βγαίλνπλ απφ ηε θπζηθή θίλεζε ηνπ ζψκαηνο θαη απφ ηελ επαθξηβή ζηάζε, πνπ ηελ αθακςία ηεο δελ ηε βιέπνπκε πηα. Ζ Αηγππηηαθή ηέρλε είλαη αθίλεηε θαη παληνηηλά αλαιινίσηε.

2.ΣΔΥΝΖ ΣΟΤ ΑΗΓΑΗΟΤ ΜΗΝΧΗΚΟ΢ ΠΟΛΗΣΗ΢ΜΟ΢ Με ηα πξψηα επξήκαηα ηεο αξραηνινγηθήο έξεπλαο ζηελ Κξήηε άξρηζε λα απνθαιχπηεηαη έλαο παλάξραηνο εθπιεθηηθφο πνιηηηζκφο, ν Μηλσηθφο ν νπνίνο απνδείρζεθε έπεηηα απφ κειέηεο φηη δελ ήηαλ παξαθιάδη ηνπ Μπθελατθνχ αιιά αξραηφηεξνο θαη απηνηειήο.

Η ΜΙΝΩΙΚΗ ΤΔΦΝΗ Ζ κηλσηθή ηέρλε, αληιεί ηα ζέκαηα ηεο απφ ηελ θχζε. ΢πρλή είλαη ε ρξήζε ηνπ δηαθνζκεηηθνχ ραξαθηήξα ησλ θπζηθψλ κνξθψλ , δείρλνληαο ηελ ζρέζε ηνπ αλζξψπνπ θαη ηνπ πεξηβάιινληνο. Χο πξνο ηνπο ηξφπνπο απφδνζεο ησλ δηαθνζκεηηθψλ ζηνηρείσλ ππάξρνπλ δπν ραξαθηεξηζηηθά : ε ελφηεηα θαη ε πεξηζηξνθή ή πεξηδίλεζε ησλ ζεκάησλ. Ήζειαλ λα εθθξάζνπλ ηελ ηδέα κηαο αζηακάηεηεο θίλεζεο γηαηί ν θφζκνο γχξσ ηνπο δελ παξακέλεη ζηαζεξφο , κεηαβάιιεηαη θπθιηθά. Τα ανθρώπινα ειδώλια Σα αλζξψπηλα εηδψιηα ρσξίδνληαη ζε δπν ηχπνπο, έλαλ αλδξηθφ θαη έλαλ γπλαηθείν. Ο ζπλεζέζηεξνο αλδξηθφο ηχπνο παξνπζηάδεη κηα φξζηα κνξθή, κε ηα πφδηα ην έλα θνληά ζην άιιν ειαθξά θπξηά, θαη ηα δπν ρέξηα ζην ζηήζνο κε ζθηθηέο ηηο παιάκεο. Πνιιά εηδψιηα δηαζέηνπλ δπν ή ηξία δηζθάξηα ζαλ θνπινπξάθηα , ελψ ζε κηα πεξίπησζε απνδφζεθε καθξηά θνηζίδα πνπ έπεθηε πξνο ηελ αξηζηεξή πιεπξά. Φνξνχλ ζπρλά ςειέο κπφηεο , πνπ απνδίδνληαη κφλν κε ρξψκα , θαη ην πεξίδσκα , ην νπνίν απνηειείηαη απφ ηξία κέξε : έλα ηκήκα πθάζκαηνο πνπ δέλεηαη πεξίηερλα γηα λα θαιχςεη ηελ εβηθή πεξηνρή, έλα θάιπκκα ή θνληή θνχζηα πάλσ θαη κηα δψλε πνπ δέλεηαη πιάγηα ζηνλ γνθφ. Αξθεηά απφ ηα αλδξηθά εηδψιηα 11

θνξνχλ έλα κεγάιν εγρεηξίδην κε κήιν θαη ηξηγσληθή θφςε. Άιια πεξηιακβάλνπλ πνηθίιεο θνκκψζεηο ή θαπέια ηα νπνία πιαηαίλνπλ πξνο ηα πάλσ θαη άιια κνηάδνπλ κε ζηεθάλεο. ΢πλήζσο ηα ρέξηα ησλ κνξθψλ έξρνληαη πξνο ην πξφζσπν ή ην ζηήζνο. Σα γπλαηθεία εηδψιηα ζηεξίδνληαη πάλσ ζε κηα θσδσλφζρεκε θνχζηα θαη έρνπλ ηξηγσληθφ θνξκφ πνπ θαιχπηεηαη κε γηαθά. Σα ρέξηα θέξνληαη πξνο ηα εκπξφο, κε κηα ειαθξηά θίλεζε ιίγν πάλσ απφ ηνλ νξίδνληα. Σν πην αμηνζεκείσην ραξαθηεξηζηηθφ ηνπο είλαη έλα ςειφ θαπέιν πνπ ζηεξεψλεηαη πίζσ απφ ην θεθάιη θαη απιψλεηαη ζαλ πέηαιν απφ ην κέησπν. Οη θηλήζεηο ησλ γπλαηθείσλ εηδσιίσλ είλαη ζπρλά εθθξαζηηθέο θαη δπλακηθέο πνπ ζα κπνξνχζαλ λα ρξεζηκνπνηεζνχλ σο πξφηππα γηα ζχγρξνλεο θαιιηηερληθέο δεκηνπξγίεο. ΢ε κεξηθέο πεξηπηψζεηο ππνδειψλεηαη εγθπκνζχλε, φπνπ δειψλεηαη πάληα κε ην έλα ρέξη ζην ζηήζνο θαη ην άιιν κπξνζηά ζηελ θνηιία ηνπο. Υλικά Σα πιηθά πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ ήηαλ θπξίσο νη πέηξεο (βαζάιηε, πνξθπξίηε. ιηπαξίηε) ζηεαηίηεο, νθίηεο, ιίζνη(ηηηαλφιηζνο), κάξκαξν. πειφο, ραιθφο, γπαιί, ρξπζφο θ.α. Δπίζεο, πξνκεζεπφκελνη απφ ηελ Αθξηθή ρξεζηκνπνηνχζαλ ειεθαληφδνλην θαη ειεθαληνθφθαιν. Φρώμαηα Σα ρξψκαηα πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ σο θφλην ήηαλ ην καχξν, ην θφθθηλν θαη ην άζπξν. Δηδηθφηεξα, ην θφθθηλν απαληά ζε κεγάιε πνηθηιία απνρξψζεσλ πνπ θπκαίλνληαη απφ ην βηνιεηί θαη ην πνξθπξφ, κέρξη ην πνξηνθαιί δεκηνπξγψληαο ηελ εληχπσζε κηαο πινχζηαο πνιπρξσκίαο

΢πλζήθεο πνπ επεξέαζαλ ηνπο θαιιηηέρλεο 1) Οη κεηαλάζηεο έθεξαλ καδί ηνπο ηελ ηερληθή ηνπ ραιθνχ θαη ησλ πνιχηηκσλ κεηάιισλ, ηελ νπνία εμέιημαλ δεκηνπξγψληαο κηα πξσηφηππε ηέρλε θαη εμαηξεηηθά αλεπηπγκέλε. 2) Δπηξξνή απφ ηε Μηθξά Αζία θαη ηα κεηαιιηθά ηεο πξφηππα.

ΜΤΚΖΝΑΗΚΟ΢ ΠΟΛΗΣΗ΢ΜΟ΢ Ο κπθελατθφο πνιηηηζκφο πήξε ην φλνκά ηνπ απφ ηηο Μπθήλεο, πνπ βξίζθνληαη θνληά ζε έλα ιφθν θαη πεξηβάιινληαη απφ πειψξηα ηείρε. Υξνληθά ζπκπίπηεη κε ηελ ηειεπηαία θάζε ηεο επνρήο ηνπ ραιθνχ αλάκεζα ζην 1600θ θαη ην 1100 π.Υ.Ζ κπθελατθή ηέρλε κέρξη ην 1400 π.Υ. ήηαλ βαζηά επεξεαζκέλε απφ ηε κηλσηθή. ΢ηε ζπλέρεηα νη Μπθελαίνη δηακφξθσζαλ ηελ ηέρλε ηνπο ζχκθσλα κε ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ πνιηηηζκνχ ηνπο. Δληχπσζε πξνθαινχλ νη σξαίεο ηνηρνγξαθίεο πνπ δηαθνζκνχζαλ ηα αλάθηνξα, αιιά θαη ηα ηεξά ή ηα ζπίηηα. ΢ε αξθεηέο ηνηρνγξαθίεο έρνπκε πνκπέο γπλαηθψλ κε πινχζηα ελδχκαηα θαη θνζκήκαηα θαη κε εληππσζηαθά ρηελίζκαηα, ελψ ζπρλά είλαη ηα ζέκαηα κε θπλήγηα θαη κάρεο, αλαπαξαζηάζεηο ζεψλ, ηεξεηψλ θαη κνπζηθψλ.

Λεπηνκέξεηα απφ ηελ ηνηρνγξαθία ηεο Άλνημεο (1500 π.Υ.) πνπ απνθαιχθζεθε πξφζθαηα ζηηο αλαζθαθέο ηεο Θήξαο. ΢ηελ επεμεξγαζία ηνπ ειεθαληνθφθαινπ, νη Μπθελαίνη έρνπλ λα επηδείμνπλ πξαγκαηηθά θνκςνηερλήκαηα, φπσο είλαη νξηζκέλα αγαικαηίδηα ή αλάγιπθα πνπ εηθνλίδνπλ ζεφηεηεο, δηάθνξεο αλζξψπηλεο κνξθέο, δψα ή ηέξαηα. Σα κπθελατθά θνζκήκαηα (πεξηδέξαηα, δαρηπιίδηα θ.α.) απφ ρξπζφ θαη άιια

πνιχηηκα πιηθά είλαη εμαίξεηα. Απφ ηα δηαθνζκεηηθά ηνπο κνηίβα μερσξίδνπλ ηα άλζε θαη ηα αθεξεκέλα ζρέδηα. Έρνπκε επίζεο κεγάιε παξαγσγή πήιηλσλ κπθελατθψλ αγγείσλ, ηα νπνία εμάγνληαη ζην εμσηεξηθφ. Σα αγγεία, θηηαγκέλα ζε δηάθνξα ζρήκαηα, είλαη δηαθνζκεκέλα κε θπηηθά, δσηθά ή αθεξεκέλα κνηίβα, θαζψο θαη κε αλζξψπηλεο κνξθέο. Αγαικάηηα, πνπ ζε νξηζκέλεο πεξηπηψζεηο έρνπλ κεγάιν ζρεηηθά χςνο πιάζνληαλ απφ πειφ. Αμηνπξφζεθηε είλαη ε επίδνζε ησλ Μπθελαίσλ θαη ζηελ επεμεξγαζία ηεο πέηξαο, απφ ηελ νπνία έθηηαρλαλ δηάθνξα αγγεία. Γλσζηφ ιίζηλν αλάγιπθν είλαη απηφ ησλ «ιεφλησλ», ην νπνίν δηαθνζκεί θαη απνηειεί ηελ πξψηε ειιεληθή δεκηνπξγία ζηε κλεκεηαθή πιαζηηθή..

΢ηηο ηνηρνγξαθίεο αθνινπζνχζαλ ηελ ηερληθή ηεο λσπνγξαθίαο (νη δσγξαθηθέο ζπλζέζεηο δσγξαθίδνληαλ πάλσ ζε λσπφ αζβεζηνθνλίακα). ΢ηα εξγαζηήξηα είραλ αλαπηπρζεί αθφκα νη ηέρλεο ηεο θεξακηθήο, ηεο πθαληηθήο, ηεο ειεθαληνπξγίαο (θαηαζθεπή αληηθεηκέλσλ απφ ηελ θαηεξγαζία ραπιηνδφλησλ ειεθάλησλ θαη δνληηψλ ηππνπφηακνπ), ηεο ιηζνηερλίαο, ηεο ζθξαγηδνγιπθίαο, ηεο κεηαιινηερλίαο θαη ηεο γιππηηθήο.

Θέκαηα ηεο κπθελατθήο γιππηηθήο Ζ ζεηξά ησλ γπλαηθψλ πεξίπνπ ζε θπζηθφ κέγεζνο πνπ πξνρσξνχλ ζε επίζεκε ιαηξεπηηθή πνκπή θξαηψληαο δψξα γηα λα ηα πξνζθέξνπλ ζηε ζεφηεηα θαη νη ζθελέο πνιέκνπ ή θπλεγηνχ. ΢ε απηέο εηθνλίδνληαη πνιεκηζηέο άξκαηα θαη άινγα.

Δηδψιηα Σα πήιηλα εηδψιηα καο δίλνπλ πιεξνθνξίεο γηα ηελ γπλαηθεία ελδπκαζία ηεο θαζεκεξηλφηεηαο. Σα θχξηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο είλαη ην 15

πεξηθφξκην, ε καθξηά θσδσλφζρεκε θνχζηα κε ηα πνιιά νξηδφληηα βνιάλ, ην γπκλφ ζηήζνο, νη ρξσκαηηζηέο παξπθέο ησλ ελδπκάησλ. Ζ θάιπςε ηνπ ζηήζνπο ηεο Μπθελαίαο κε δηάθαλν πνπθάκηζν θαη ε αλππαξμία ηεο πνδηάο, πνπ ππάξρεη ζηε κηλσηθή ελδπκαζία, αλήθνπλ ζηα ζηνηρεία πνπ δηαθνξνπνηνχλ ηε κπθελατθή γπλαηθεία ελδπκαζία απφ ηελ κηλσηθή. Κάπνηε θαιχπηνληαη κε βαξχ επελδπηή ή δέλνπλ έλα χθαζκα ζηνλ ψκν. Γπλαηθείεο κνξθέο θνξνχλ νιφζσκν καθξχ ρηηψλα, κε θνληά καλίθηα, πνπ θέξεη δηαθνζκεηηθέο ηαηλίεο. Ζ θχξηα ελδπκαζία ηνπ άλδξα ζην θπλήγη θαη ζηνλ πφιεκν είλαη ν θνληφο ρηηψλαο πνπ θηάλεη κέρξη ην γφλαην θαη έρεη δπν θνληά καλίθηα. Γηαθνζκεηηθέο ηαηλίεο ηνλίδνπλ ηηο παξπθέο ηνπ ελδχκαηνο. ΢παληφηεξα ρξεζηκνπνηείηαη ν καθξχο πνδήξεο ρηηψλαο. Σα καιιηά είλαη ζπλήζσο καθξηά, κε κπνχθιεο θαη δεκέλα κε θνξδέιεο. ΢ε άιιεο πεξηπηψζεηο ζπγθξαηνχληαη απιψο κε ηαηλία ζην κέησπν. ΢ην θεθάιη ηνπο θνξνχλ ζπρλά πφιν ( θπιηλδξηθφ επίζεκν θάιπκκα). Οη άλδξεο απεηθνλίδνληαη κε θνληά καιιηά ή κε ηαηλία ζην κέησπν ή έρνπλ ηα καιιηά καθξηά. Οη πινχζηεο ζηνιηζκέλεο γπλαίθεο θνξνχλ θνζκήκαηα. Απφ ηελ κπθελατθή γιππηηθή ζε πέηξα, ζε πειφ, ζε ειεθαληφδνλην, ειάρηζηα έξγα ζψζεθαλ. ΢ηα έξγα απηά αλήθνπλ έλα θεθάιη γπλαίθαο κεξηθά πήιηλα εηδψιηα αλδξψλ θαη γπλαηθψλ, έλα θεθάιη άλδξα θαη πνιιά κηθξά θεξακηθά εηδψιηα κε γπλαηθείεο κνξθέο. Σα εηδψιηα κηθξά θαη κεγάια είλαη κάιινλ πξντφληα ηππνπνηεκέλα παξαγσγήο παξά θαιιηηερληθά έξγα. Σα κεγάια παξνπζηάδνπλ θπιηλδξηθά ζψκαηα ζθαηξηθά θεθάιηα κε νμείεο κχηεο ,ραξαγκέλα ζηφκαηα θαη κάηηα αηξνθηθά ,ρέξηα πςσκέλα ή ζηαπξσκέλα ζην ζηήζνο. Τπάξρνπλ θαη άιια πνπ δείρλνπλ γπλαίθεο κε βξέθνο ζηελ αγθαιηά ή ζηνλ ψκν θαη άιιεο θαζηζκέλεο ζε ζξφλν ή ζε ππνδχγην. Γαιήληεο αλζξψπηλεο κνξθέο κε πνηεηηθή αθέιεηα θαη ράξε. Οη κνξθέο ησλ ηνηρνγξαθηψλ είλαη επίπεδεο ζρεδηαζκέλεο ζε δπν δηαζηάζεηο κε καχξν πεξίγξακκα θαη δηαρσξηζηηθέο γξακκέο αλάκεζα ζηα δηαθνξεηηθά ρξψκαηα πνπ γεκίδνπλ νκνηφκνξθα ηελ θαζνξηζκέλε επηθάλεηα. ΋ια ηα πξφζσπα ζρεδηάδνληαη «πξνθίι» κε αθξηβή θαηαλνκή, θπζηθφηεηα θαη έθθξαζε, ελψ ηα ππφινηπα ζηνηρεία φπσο θφκκσζε, ελδχκαηα, θνζκήκαηα ζρεκαηνπνηνχληαη θαη απνθηνχλ πεξηζζφηεξν δηαθνζκεηηθφ παξά λαηνπξαιηζηηθφ ραξαθηήξα. Άιια είλαη δσγξαθηζκέλα κε επθίλεηε θαη κνλνθφκκαηε πηλειηά ζαλ βηαζηηθφ ζθίηζν θαη ζε άιια ην ζρέδην είλαη θαινδπγηζκέλν ζηαζεξφ θαη πξνζεγκέλν ζηηο ιεπηνκέξεηεο ηνπ. Δμαίξεην έξγν απηήο ηεο θαηεγνξίαο είλαη ε πεξίθεκε εηθφλα ηεο γπλαίθαο πνπ βξέζεθε ην 1970 ζηηο Μπθήλεο. Σα ιεπηφγξακκα επιχγηζηα δάρηπια, νη δηαθνζκεηηθέο ραξηησκέλεο ιεπηνκέξεηεο ζηα καιιηά θαη ζηα θνζκήκαηα , ε αξκνλία ησλ θπκαηηζηψλ γξακκψλ, 16

θάλνπλ ην έξγν απηφ πξαγκαηηθφ αξηζηνχξγεκα ηεο αξραίαο ηέρλεο. ΢ηα αγγεία πνιπηειείαο ε κπθελατθή δσγξαθηθή δαλείδεηαη ζέκαηα απφ ηηο ηνηρνγξαθίεο φπσο αλδξηθέο θαη γπλαηθείεο κνξθέο, δψα αξκαηνδξφκνπο, θπλεγνχο ,πνιεκηζηέο ζηε ζεηξά, λαπηηθνχο ζε πινία θιπ.

ΚΤΚΛΑΓΗΚΟ΢ ΠΟΛΗΣΗ΢ΜΟ΢  Δηδψιηα Σα πην ειθπζηηθά δεκηνπξγήκαηα ηεο θπθιαδηθήο καξκαξνγιππηηθήο είλαη αλακθηζβήηεηα ηα καξκάξηλα εηδψιηα. Σα πξψηα θπθιαδηθά εηδψιηα έγηλαλ γλσζηά πεξίπνπ ζηα ηέιε ηνπ 18νπ αηψλα απφ Δπξσπαίνπο εξεπλεηέο. Σα εηδψιηα ρσξίδνληαη ζε δχν θαηεγνξίεο: α) ηα ζρεκαηηθά θαη β) ηα θπζηνθξαηηθά. Τπάξρεη φκσο θαη κηα ηξίηε θαηεγνξία πνπ πεξηιακβάλεη ζηνηρεία θαη απφ ηηο δχν πξνεγνχκελεο θαηεγνξίεο, ηα πδξηβηθά. Σν χςνο ηνπο θπκαίλεηαη απφ 2,5 έσο πεξίπνπ 40 εθ., ελψ ππάξρνπλ θαη ειάρηζηεο πεξηπηψζεηο φπνπ ηα εηδψιηα πιεζηάδνπλ ην θπζηθφ κέγεζνο, δειαδή, ην 1,5 κ. Σα εηδψιηα έιθνπλ ηηο νλνκαζίεο ηνπο απφ ην ζρήκα ηνπο ή απφ ηελ πεξηνρή φπνπ πξνέξρνληαη. Δπίζεο, έιθνπλ ηελ θαηαγσγή ηνπο απφ ην απιφ ζαιάζζην βφηζαιν, κε ηελ αθαίξεζε κηθξψλ θνκκαηηψλ απφ ην πεξίγξακκα. Παξηζηάλνπλ γπκλέο γπλαηθείεοκνξθέο αιιά θαη ειάρηζηεο αλδξηθέο. Σα βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ εηδσιίσλ είλαη: α) ην θεθάιη γέξλεη πξνο ηα πίζσ θαη απνιήγεη ζε επίπεδε επηθάλεηα ε νπνία ζπκβνιίδεη έλα είδνο θφκκσζεο, β) ε αλάγιπθε κχηε, γ) ζπλήζσο ην ζψκα παξαιείπεηαη, πνπ πηζαλφηαηα έρεη θάπνην ζπκβνιηθφ λφεκα, ελψ φηαλ εκθαλίδεηαη δειψλεηαη κε απιή νξηδφληηα ράξαμε, δ) ε θνηιηά απνδίδεηαη δηνγθσκέλε ή ραξαγκέλε κε εγθνπέο πνπ δειψλνπλ εγθπκνζχλε ή ινρεία, ε) ηα ζθέιε είλαη ελσκέλα θαη ηα γφλαηα ζπρλά ιπγηζκέλα. Σα πφδηα έρνπλ θιίζε πξνο ηα θάησ έηζη ψζηε νη κνξθέο λα δίλνπλ ηελ εληχπσζε φηη παηνχλ ζηηο άθξεο ησλ δαθηχισλ, ζη) νη βξαρίνλεο είλαη δηπισκέλνη θάησ απφ ηνπο καζηνχο κε ηνλ δεμηφ πήρε θάησ απφ ηνλ αξηζηεξφ, ζέζε ε νπνία κηκείηαη ηελ ζηάζε ηνπ λεθξνχ. Τιηθά θαηαζθεπήο: Σα εηδψιηα θαηαζθεπάδνληαη ζρεδφλ απνθιεηζηηθά απφ κάξκαξν. ΢πλαληψληαη φκσο θαη εηδψιηα απφ πξάζηλνπο θαη 17

καχξνπο ιίζνπο, αζβεζηφιηζνπο, ειαθξφπεηξα, ιεπθφ ηφθν, ζρηζηφιηζνο, φζηξεν, νζηφ, κφιπβδν, ραιθφ, πειφ, ελψ είλαη πηζαλφ λα ππήξραλ θαη εηδψιηα απφ μχιν, φκσο δελ έρνπλ ζσζεί, πνπ κπνξεί λα ζρεηίδεηαη κε ηελ έιιεηςε καξκάξνπ ζε θάπνηεο πεξηνρέο. Σα εηδψιηα δελ ήηαλ ιεπθά φπσο ζψδνληαη ζήκεξα, αιιά ρξσκαηηζκέλα κε κειαλφ, βαζπγάιαδν, θφθθηλν ή θαη πξάζηλν ρξψκα. Με κειαλφ ή βαζπγάιαδν ρξψκα δειψλνληαη ηα κάηηα, ηα θξχδηα θαη ηα καιιηά. Με θφθθηλν ρξψκα ηνλίδνληαη νη εγράξαθηεο ιεπηνκέξεηεο φπσο π.ρ. ηα δάθηπια ησλ ρεξηψλ ή ησλ πνδηψλ, απφδηδαλ θνζκήκαηα (πεξηδέξαηα θαη βξαρηφιηα), δηαθξηηηθά αλψηεξεο θνηλσληθήο ηάμεο ή εκβιήκαηα εμνπζίαο, ελψ ζπάληα ρξεζηκνπνηνχζαλ ην θφθθηλν ρξψκα γηα ηα απηηά, ξνπζνχληα θαη ζηφκα. Υξεζηκνπνηνχζαλ ζπάληα ην πξάζηλν ρξψκα γηα ηελ απφδνζε νξηζκέλσλ δηαθνζκεηηθψλ ζηνηρείσλ. Δλδηαθέξνλ παξνπζηάδνπλ επίζεο ηα ίρλε επηζθεπήο θαηά ηελ αξραηφηεηα ζε νξηζκέλα εηδψιηα. Σα ίρλε απηά εκθαλίδνληαη κε ηελκνξθή νπψλ γχξσ απφ ηα ζεκεία φπνπ ηα εηδψιηα έρνπλ ζπάζεη ή θαη ζηελ ίδηα ηελ επηθάλεηα ηεο ζξαχζεο. Σα ζπαζκέλα θνκκάηηα ζπλδένληαη κε ζηξηκκέλν λήκα, δεξκάηηλα ινπξηά, κνιχβδηλα ειάζκαηα ή θαη κνιχβδηλα θαξθηά.

 Σνηρνγξαθίεο ΢εκαληηθά θαιιηηερλήκαηα ζηνλ Κπθιαδηθφ πνιηηηζκφ είλαη νη ηνηρνγξαθίεο θαη γεληθφηεξα ε δσγξαθηθή. Οη κνξθέο ραξαθηεξίδνληαη απφ ζπγθξνηεκέλε θίλεζε θαη ράξε πνπ κεηξηάδεη ηε ζηαηηθφηεηα θαη ηελ απζηεξφηεηά ηνπο. Υαξαθηεξίδνληαη απφ αθαίξεζε, δειαδή ηελ απφδνζε ησλ θχξησλ εθθξαζηηθψλ ζηνηρείσλ ρσξίο ιεπηνκέξεηεο, θαη ζρεκαηνπνίεζε, δειαδή ηελ απφδνζε ησλ κνξθψλ κε βάζε ηα γεσκεηξηθά ζρήκαηα. Απηά ηα δχν βαζηθά ζηνηρεία βνεζνχλ ζηε δεκηνπξγία απζηεξψλ κνξθψλ κε θαζαξή γξαθή. Δπίζεο, ζηηο κνξθέο επηθξαηεί ην καχξν πεξίγξακκα θαη νη πηλειηέο, κε ηε δηαβάζκηζε ηνπ πάρνπο πξνζπαζνχλ λα δψζνπλ φγθν, πιαζηηθφηεηα θαη θίλεζε. Σα ρξψκαηα πνπ ρξεζηκνπνηνχλ νη θαιιηηέρλεο είλαη ζπλήζσο ιηηά, φπσο ην γαιάδην, ην θίηξηλν, ην

θφθθηλν, ην καχξν θαη ην ιεπθφ. « Ζ νηθία ησλ γπλαηθψλ» είλαη έλα κεγάιν επηβιεηηθφ δηψξνθν θηίξην ηνπ Αθξσηεξίνπ. ΢ην δεχηεξν ρψξν απεηθνλίδνληαη γπλαηθείεο κνξθέοζηε ζπλήζε, γηα ηελ Θήξα, θιίκαθα ησλ 2/3 ηνπ θπζηθνχ κεγέζνπο. Έρνπλ ιπγεξά, ψξηκα ζψκαηα. ΋κνξθα πξφζσπα κε ζνβαξή έθθξαζε ιηηά ελδχκαηα, ειάρηζηα θνζκήκαηα θαη απιή θφκκσζε.

3. ΣΔΥΝΖ ΢ΣΖΝ ΑΡΥΑΨΚΖ ΔΛΛΑΓΑ ΓΛΤΠΣΗΚΖ Αλαγλσξίδνληαο ην γεγνλφο πσο ε κλεκεηαθή γιππηηθή ηέρλε έρεη βαζηέο ξίδεο ζηηο δηαδηθαζίεο αλάπηπμεο ηεο πιαζηηθήο ηέρλεο ζηελ πξντζηνξία, είλαη δπλαηφλ λα πνχκε φηη ζηελ αξρατθή πεξίνδν θαζηεξψλεηαη κηα νπηηθή γιψζζα, επηθεληξσκέλε ζηελ έθθξαζε ηεο θπζηθήο ηειεηφηεηαο ηεο αλζξψπηλεο κνξθήο κέζσ ηνπ κλεκεηαθνχ ραξαθηήξα ηεο γιππηηθήο. Μπνξνχκε λα δηαθξίλνπκε ηξεηο θπξίαξρεο ηάζεηο: κία πξψηκε, πνπ ζρεηίδεηαη κε ην δαηδαιηθφ ξπζκφ, κία ψξηκε πνπ ζρεηίδεηαη κε ηηο κνξθέο ηνπ θνχξνπ θαη ηεο θφξεο θαη κία χζηεξε ε νπνία ζπλδέεηαη κε ηελ αξρηηεθηνληθή αμηνπνίεζε ηεο γιππηηθήο. O «δαηδαιηθφο ξπζκφο» σο φξνο ρξεζηκνπνηείηαη γηα λα απνδψζεη κηα ζπγθεθξηκέλε ηερλνηξνπία πνπ αλαπηχρζεθε ζηνλ 7ν π.Υ. αηψλα, κε ραξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα ην αθηέξσκα ηεο Νηθάλδξεο απφ ηε Νάμν ζην ηεξφ ηεο Γήινπ. Σα αγάικαηα ηεο ψξηκεο αξρατθήο πεξηφδνπ πεξηγξάθνληαη γεληθψο σο θνχξνη θαη θφξεο. Οη θνχξνη είλαη γπκλνί, ελψ νη θφξεο εκθαλίδνληαη ελδεδπκέλεο, κε ηξφπν κάιηζηα πνπ ζηελ πξψηκε αξρατθή πεξίνδν δελ ηνλίδεη ηδηαίηεξα ην ζειπθφ ζηνηρείν, φπσο ζην παξάδεηγκα ηεο Πεπινθφξνπ. Δδψ, ην δεχηεξν ζεκαληηθφ ζηνηρείν ηεο ειιεληθήο γιππηηθήο είλαη ε απνκάθξπλζή ηεο απφ ηνλ αηγππηηαθφ θαλφλα θαη ε ζαθήο πξνζπάζεηα δεκηνπξγίαο κηαο λέαο αληίιεςεο γηα ηελ απεηθφληζε ηνπ ζψκαηνο, θαζψο θαη ηνπο ηξφπνπο ζηεξέσζεο ησλ αγαικάησλ. Σν ηξίην θπξίαξρν ζηνηρείν είλαη ε ηνπνζέηεζε ησλ αγαικάησλ ζηα αεηψκαηα θαη ηηο πξνζφςεηο ησλ λαψλ, γεγνλφο πνπ ηνπο πξνζδίδεη αλαζεκαηηθφ ραξαθηήξα θαη ζαθή ζρέζε κε ην ηδηφηξνπν ζξεζθεπηηθφ έλζηηθην ησλ Διιήλσλ γηα ηελ αλζξσπνκνξθηθή απεηθφληζε ηνπ ζείνπ. Κπξίαξρν ζέκα ησλ αγαικάησλ ή ησλ ηζρπξψλ αλάγιπθσλ είλαη ζενί θαη ζλεηνί ζε κάρε, ζε επαλαιακβαλφκελα κπζνινγηθά κνηίβα. 20

Οη θνχξνη θαη νη θφξεο εκθαλίδνληαη ζην δεχηεξν κηζφ ηνπ 7νπ αηψλα π.Υ ΋πσο θαη ηα αιιά γιππηά ηεο αξρατθήο επνρήο είλαη <<αγάικαηα>>, δειαδή αθηεξψκαηα ζε έλα ζεφ ν νπνίνο κε ηελ πξνζθνξά αγάιιεηαη. Οη θφξεο ήηαλ θαηά θχξην ιφγν αθηεξψκαηα ζηα ηεξά γπλαηθείσλ ζενηήησλ. ην πξφηππν πνπ αθνινπζνχλ είλαη απηφ κίαο λέαο γπλαίθαο φξζηαο ζε κεησπηθή ζηάζε, ληπκέλεο κε πινχζηα ελδχκαηα θαη θνζκήκαηα, πεξίηερλα ρηεληζκέλα καιιηά, ε νπνία ζην έλα ρέξη - πνπ άιινηε είλαη ιπγηζκέλν θαη αθνπκπηζκέλν κπξνζηά ζην ζηήζνο θαη άιινηε ιπγηζκέλν ζην αγθψλα θαη πξνηεηακέλν κπξνζηά- θξαηάεη κηα πξνζθνξά. Οη θφξεο είλαη πάληνηε ληπκέλεο, ελψ νη θνχξνη εκθαλίδνληαη γπκλνί. Οη θνχξνη ήηαλ θπξίσο επηηχκβηα κλεκεία, πνπ αληηθαηέζηεζαλ ηηο ζηήιεο, θαζψο θαη ηνπο ηαθηθνχο ακθνξείο θαη θξαηήξεο ηεο γεσκεηξηθήο πεξηφδνπ. Ήηαλ γιππηά ηεο αξρατθήο πεξηφδνπ απφ κάξκαξν, ηα νπνία ζηφιηδαλ ηάθνπο λέσλ αλδξψλ πνπ έραζαλ εξσηθά ηε δσή ηνπο ζην πεδίν ηεο κάρεο, ρσξίο φκσο λα είλαη πνξηξαίην ηνπ λεθξνχ πξφηππν είλαη εθείλν ηεο ηδεψδνπο αλδξηθήο κνξθήο ηεο επνρήο, ηνπ ξσκαιένπ πνιεκηζηή. Γεληθφ ραξαθηεξηζηηθφ ησλ θνχξσλ είλαη ε ζηαηηθφηαηα. Σν αξηζηεξφ πφδη εμέρεη ειαθξψο ηα ρέξηα είλαη παξάιιεια πξνο ην ζψκα ελψ νη θαξπνί είλαη γπξηζκέλνη ηα δάρηπια θιεηζηά θαη ηνλ αληίρεηξα πξνο ηα εκπξφο. Ζ πξνβνιή ηνπ αξηζηεξνχ πνδηνχ δειψλεη επλντθή θίλεζε, θαζψο ην επφκελν βήκα πνπ ελλνείηαη φηη ζα γίλεη ζα είλαη κε ην δεμί. Γηα ηνπο αξραίνπο ε θίλεζε πξνο ηα δεμηά ζεσξνχληαλ επλντθφ ζεκάδη. ΋ξζηνη, κε εχξσζηε ζσκαηηθή δηάπιαζε θνχξνη αληηκεησπίδνπλ ηνλ θφζκν κε κηα γπκλφηεηα γεκάηε απηνπεπνίζεζε.

4.ΚΛΑ΢ΗΚΖ ΚΑΗ ΔΛΛΖΝΗ΢ΣΗΚΖ ΣΔΥΝΖ ΢ην πξψην κηζφ ηνπ 5νπ αηψλα π.Υ. ε λίθε ησλ ζπκκαρηθψλ ειιεληθψλ δπλάκεσλ θαηά ησλ Πεξζψλ ζήκαλε αθελφο ηελ απνκάθξπλζε ηνπ πεξζηθνχ θηλδχλνπ απφ ηνλ ειιεληθφ ρψξν θαη αθεηέξνπ ηελ απειεπζέξσζε ησλ πφιεσλ ηεο Ησλίαο. Ζ θαζνξηζηηθή ζπκβνιή ησλ Αζελαίσλ ζηε λίθε θαηά ησλ Πεξζψλ θαη ζηε ζπλέρεηα ε επηθξάηεζε ηεο Αζήλαο σο κφλεο ηζρπξήο ζαιαζζνθξάηεηξαο έδσζαλ ζηνπο πνιίηεο ησλ Αζελψλ έλα αίζζεκα ππεξεθάλεηαο θαη ππεξνρήο έηζη ψζηε λα ζεσξήζνπλ εαπηνχο σο πξψηνπο κεηαμχ ίζσλ. Απηέο ήηαλ νη ζπλζήθεο πνπ νδήγεζαλ ζηελ νηθνλνκηθή, πνιηηηθή θαη πνιηηηζηηθή αλάπηπμε ηεο πφιεο θαη ζηε δεκηνπξγία ηνπ ιακπξνχ πνιηηηζκνχ ν νπνίνο ππήξμε ε βάζε γηα ηελ αλάπηπμε ηνπ δπηηθνχ πνιηηηζκνχ απφ ηελ αξραηφηεηα έσο ζήκεξα. Ζ Αζήλα ηνπ Πεξηθιή έθζαζε ζην απφγεην ηεο δχλακεο θαη ηεο δφμαο ηεο. Δίλαη ε επνρή ησλ ηξαγηθψλ πνηεηψλ, ηνπ Αηζρχινπ, ηνπ ΢νθνθιή θαη ηνπ Δπξηπίδε, ησλ πξψησλ ηζηνξηθψλ ζπγγξαθέσλ, ηνπ Ζξφδνηνπ θαη ηνπ Θνπθπδίδε, ηνπ θηιφζνθνπ ΢σθξάηε θαη πνιιψλ άιισλ. Γχξσ απφ ηνλ Πεξηθιή ζπγθεληξψζεθε έλα επηηειείν απφ καζεκαηηθνχο, αζηξνλφκνπο, αιιά θαη ηνπο πην ζπνπδαίνπο δεκηνπξγνχο ζην ρψξν ηεο αξρηηεθηνληθήο, ηεο γιππηηθήο θαη ηεο δσγξαθηθήο, κε απνηέιεζκα ηελ αλάδεημε ηεο Αζήλαο ζε πλεπκαηηθφ θέληξν ησλ γξακκάησλ θαη ησλ ηερλψλ. Κιαζηθή ραξαθηεξίδεηαη ε πεξίνδνο ηνπ 5νπ θαη ηνπ 4νπ αηψλα π.Υ. Καηά ηελ πεξίνδν απηή κέζα ζηελ πφιε ηεο Αζήλαο αιιά θαη ζε φιε ηελ Αηηηθή αλνηθνδνκνχληαη δηάθνξα θηίζκαηα, φπσο λανί, δεκφζηα θηίξηα, ηα νηθνδνκήκαηα ηεο Αθξφπνιεο. ΢ηε γιππηηθή ε νξηζηηθή ξήμε κε φ,ηη είρε ζρέζε κε ην άθακπην θαη ην ζηαηηθφ έγηλε γχξσ ζην 480 π.Υ., κε ην έξγν ν "Παηο ηνπ Κξηηίνπ", ην νπνίν απνδίδεηαη ζην γιχπηε Κξηηία. Πξφθεηηαη γηα ην πξσηκφηεξν έξγν γιππηηθήο ζην νπνίν εκθαλίδεηαη ην ελδηαθέξνλ γηα ηε θπζηθή ζηάζε ηνπ αλζξψπηλνπ ζψκαηνο. Ζ θπζηθή ζηάζε ησλ αλζξψπσλ δελ είλαη εθείλε ησλ θνχξσλ ή ησλ αηγππηηαθψλ καθξηλψλ ηνπο πξνηχπσλ. Οη άλζξσπνη ζπλήζσο κεηαθηλνχλ ην βάξνο ηνπ ζψκαηφο ηνπο απφ ηνλ θεληξηθφ άμνλα ζην έλα πφδη. Έηζη φκσο κεηαθηλνχληαη θαη φια ηα άιια κέξε ηνπ ζψκαηνο: φηαλ ηεληψλεηαη ην έλα πφδη πνπ θέξεη ην βάξνο ηνπ ζψκαηνο, ην άιιν ραιαξψλεη θαη ιπγίδεη. Σαπηφρξνλα δηαθνξνπνηείηαη ην χςνο ησλ γινπηψλ. Ο ψκνο πνπ αληηζηνηρεί ζην ζηαζεξφ πφδη θαηεβαίλεη, ελψ γέξλεη ιίγν θαη ην θεθάιη. ΢ην ζηαζεξφ πφδη αληηζηνηρεί, ρηαζηί, ην 22

ραιαξφ ρέξη, ζην δε ιπγηζκέλν πφδη αληηζηνηρεί ην ζηαζεξφ ρέξη. Οη ηζηνξηθνί ηεο ηέρλεο νλνκάδνπλ ηε ζηάζε απηή πνπ παξαηεξείηαη ζηε γιππηηθή "ρηαζκφ" ή "contrapposto". Δίλαη ε ζηάζε πνπ ζα ραξαθηεξίζεη φιε ηε γιππηηθή ηνπ αλζξψπηλνπ ζψκαηνο ζηελ θιαζηθή ηέρλε. Όζηεξα απφ πνιινχο αηψλεο επαλεκθαλίζηεθε ζηελ Αλαγέλλεζε θαη ζήκαλε ηελ αλαβίσζε ηεο θιαζηθήο ηέρλεο. Απφ ηα γιππηά ηεο επνρήο, εθ ησλ νπνίσλ ηα πεξηζζφηεξα ήηαλ "ραιθά" (κπξνχληδηλα, δειαδή θξάκα ραιθνχ κε θαζζίηεξν), ηα πξσηφηππα πνπ ζψδνληαη είλαη ιίγα. Απηά πνπ ζψζεθαλ είλαη ξσκατθά αληίγξαθα, ηα νπνία ιαμεχνληαλ απφ Έιιελεο θαη Ρσκαίνπο ηερλίηεο ζε θζελφηεξν πιηθφ, ην κάξκαξν, γηα λα θνζκήζνπλ ηηο επαχιεηο πινχζησλ Ρσκαίσλ πνιηηψλ. Χζηφζν, πνιιέο θνξέο ε πνηφηεηά ηνπο ήηαλ θαηψηεξε ησλ πξσηνηχπσλ. Άιινηε πάιη νη αληηγξαθείο απζαηξεηνχζαλ, αληηζηξέθνληαο ηηο κνξθέο ή πξνζζέηνληαο έλαλ θνξκφ δέληξνπ ζηα πφδηα ησλ κνξθψλ, γηα ιφγνπο ζηήξημεο. ΋ζν θη αλ αιιάδεη φκσο ε εηθφλα απφ ην ρακέλν πξσηφηππν, ηα αληίγξαθα απηά δελ παχνπλ λα είλαη πνιχηηκα, γηαηί ρσξίο απηά δε ζα είρακε πιήξε εηθφλα ηεο εμέιημεο ηεο ειιεληθήο ηέρλεο. Ο Πεινπνλλεζηαθφο Πφιεκνο, πνπ ηειείσζε ην 404 π.Υ. κε ηελ ήηηα ηεο Αζήλαο, βξήθε ηηο πφιεηο-θξάηε εμνπζελσκέλεο. Οη εκθχιηνη πφιεκνη θαη νη θνηλσληθέο εληάζεηο δηαηάξαμαλ ηελ θνηλσληθή ηζνξξνπία θαη φμπλαλ ηηο αληηζέζεηο ζην εζσηεξηθφ ησλ πφιεσλ-θξαηψλ. Ζ αλάκεημε ησλ Πεξζψλ ζηα ειιεληθά πξάγκαηα, θαη ε απμαλφκελε θξίζε ησλ ειιεληθψλ πφιεσλ νδήγεζαλ ζηελ "παλειιήληα ηδέα", ηελ πνιηηηθή δειαδή έλσζε ησλ Διιήλσλ ελάληηα ζηελ πάληνηε ειινρεχνπζα πεξζηθή απεηιή. Ζ αλεξρφκελε δχλακε ηνπ βαζηιηά ηεο Μαθεδνλίαο Φηιίππνπ έθαλε πνιινχο λα πξνζβιέπνπλ ζε απηφλ γηα ηελ έλσζε ησλ ειιεληθψλ πφιεσλ. Σν 338 π.Υ., ζηελ θαζνξηζηηθή κάρε ηεο Υαηξψλεηαο ηεο Βνησηίαο, ν Φίιηππνο θαηέζηεηιε θαη ηελ ηειεπηαία αληίζηαζε ηνπ ελσκέλνπ ζηξαηνχ Αζελαίσλ θαη Θεβαίσλ. ΢ηε ζπλέρεηα, ν Φίιηππνο εγήζεθε σο "ζηξαηεγφο απηνθξάησξ" ηεο παλειιήληαο εθζηξαηείαο ελαληίνλ ησλ Πεξζψλ. Ζ εθζηξαηεία φκσο απηή δελ πξαγκαηνπνηήζεθε απφ ηνλ ίδην, γηαηί δνινθνλήζεθε ην θαινθαίξη ηνπ 336 π.Υ., αιιά απφ ην δηάδνρφ ηνπ Αιέμαλδξν (336-323 π.Υ.), ν νπνίνο έκειιε λα δεκηνπξγήζεη έλα απέξαλην θξάηνο σο ηα βάζε ηεο Αζίαο θαη λα δηαδψζεη ηνλ ειιεληθφ πνιηηηζκφ. ΢ηελ ηέρλε, ν 4νο αηψλαο είλαη ην ζηάδην σξίκαζεο ησλ θαηαθηήζεσλ ηνπ 5νπ αηψλα, θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ νπνίνπ εκθαλίζηεθαλ ηα ραξαθηεξηζηηθά πνπ ζα επηθξαηήζνπλ ζηελ ηέρλε ηεο επφκελεο επνρήο, πνπ νλνκάδεηαη ζπκβαηηθά ειιεληζηηθή. Ζ ειιεληζηηθή πεξίνδνο αξρίδεη απφ ην ζάλαην ηνπ Αιεμάλδξνπ θαη ηειεηψλεη κε ηελ ππνηαγή ηεο Αηγχπηνπ, ππφ ηε βαζηιεία ηεο 23

Κιενπάηξαο, ζηνλ Καίζαξα Οθηαβηαλφ (λαπκαρία ηνπ Αθηίνπ, 31 π.Υ.). Σα ειιεληζηηθά θέληξα ησλ επηγφλσλ ηνπ Μεγάινπ Αιεμάλδξνπ, ε Αιεμάλδξεηα ζηελ Αίγππην, ε Πέξγακνο ζηε Μηθξά Αζία, ε Αληηφρεηα ζηε ΢πξία θαη άιια, έγηλαλ πάκπινπηεο πφιεηο. Αλ ν 5νο αηψλαο π.Υ. ραξαθηεξίζηεθε απφ ηε γεληθή ηδέα ηεο επηβνιήο ηεο ηάμεο επάλσ ζηα πξάγκαηα, ηεο ηειεηφηεηαο ηνπ νξζνχ ιφγνπ, ηεο εμηδαλίθεπζεο ηεο θχζεο θαη ησλ ηδαληθψλ αλαινγηψλ πνπ δεκηνπξγνχζαλ ηέιεηνπο λανχο, ηδαληθά ζψκαηα, ηδαληθή νκνξθηά, ηα ηειεπηαία ρξφληα ηνπ 4νπ αηψλα π.Υ. ραξαθηεξίδνληαη απφ κηα ζηξνθή πξνο ην απηφ, ην θνληηλφ, πξνο ην ιηγφηεξν εμηδαληθεπκέλν, πξνο ην ππνθεηκεληθφ θαη ην αηνκηθφ. Οη ζενί ηνπ Πξαμηηέιε δηαηεξνχλ ηελ ππεξθφζκηα νκνξθηά ηνπο, φκσο είλαη πην αλζξψπηλνη, πην ππαξθηνί θαη πην νηθείνη. Μαδί κε ηνλ Πξαμηηέιε κνηξάζηεθαλ ηνλ ίδην «εμαλζξσπηζκφ» ησλ ζεψλ - ν θαζέλαο κε ην δηθφ ηνπ ηξφπν - άιινη δχν γιχπηεο ηεο ηειεπηαίαο γεληάο ηεο θιαζηθήο πεξηφδνπ: ν ΢θφπαο απφ ηελ Πάξν, ν νπνίνο πξνζέδσζε ηδηαίηεξν ζπλαηζζεκαηηζκφ ζηνπο ζενχο ηνπ, θαη ν Λχζηππνο απφ ηε ΢ηθπψλα, ν νπνίνο επηιέρζεθε απφ ηνλ Αιέμαλδξν σο ν κφλνο ηθαλφο γηα λα απαζαλαηίζεη ηε κνξθή ηνπ. Ο Λχζηππνο εηζήγαγε έλα λέν θαλφλα κέηξεζεο ησλ αλαινγηψλ ηνπ αλζξψπηλνπ ζψκαηνο ζηε γιππηηθή, ζχκθσλα κε ηνλ νπνίν ηα ζψκαηα γίλνληαλ πην ιεπηά απφ εθείλα ηνπ Πνιχθιεηηνπ. ΢χκθσλα κε ηνλ θαλφλα ηνπ Πνιχθιεηηνπ, ην αλζξψπηλν θεθάιη έπξεπε λα απνηειεί ην έλα έβδνκν ηνπ ζψκαηφο ηνπ. Ο Λχζηππνο ζεσξνχζε φηη ην θεθάιη έπξεπε λα είλαη ην έλα φγδνν ηνπ ζπλφινπ. ΋ηαλ ην 146 π.Υ. νη Ρσκαίνη νινθιήξσζαλ ηελ θαηάθηεζε ηεο θπξίσο Διιάδαο, αλαθήξπμαλ νξηζκέλεο απφ ηηο πφιεηο-θξάηε ειεχζεξεο (Αζήλα, ΢πάξηε, ΢ηθπψλα). Παξ' φια απηά, θακία απφ ηηο πφιεηο - νχηε θαη ε Αζήλα - δελ κπφξεζε λα αθκάζεη πνιηηηθά θαη νηθνλνκηθά. Ζ Αζήλα φκσο δηαηήξεζε ην θχξνο ηεο σο θέληξν ηνπ πνιηηηζκνχ θαη ηεο γλψζεο. Οη Έιιελεο θαιιηηέρλεο έγηλαλ πεξηδήηεηνη, ηφζν γηα λα ηξνθνδνηήζνπλ ηε Ρψκε κε αληίγξαθα ησλ θιαζηθψλ θαη ειιεληζηηθψλ έξγσλ φζν θαη γηα λα δεκηνπξγήζνπλ λέα γιππηά, πξνθεηκέλνπ λα δηαθνζκεζνχλ νη επαχιεηο ησλ πινχζησλ Ρσκαίσλ.

5.ΡΧΜΑΨΚΖ ΣΔΥΝΖ Με ηνλ φξν ρωμαϊκή ηέτνη αλαθεξφκαζηε ζην ζχλνιν ηεο θαιιηηερληθήο δεκηνπξγίαο ζηελ αξραία Ρψκε, θπξίσο θαηά ηελ πεξίνδν ηεο Ρσκατθήο απηνθξαηνξίαο. Δλζσκαηψλεη ζηνηρεία δαλεηζκέλα απφ ηελ εηξνπζθηθή θαη ηελ ειιεληθή θαιιηηερληθή παξάδνζε. Απηφ εξκελεχεηαη εχθνια, αλ ζπκεζνχκε φηη γηα πνιχ θαηξφ νη Ρσκαίνη έδεζαλ θάησ απφ εηξνπζθηθή επίδξαζε θαη φηη κε ηελ επέθηαζή ηνπο πξνο ηελ θεληξηθή θαη λφηηα Ηηαιία θαη ΢ηθειία (ηνλ 3ν αηψλα π. Υ.) 25

ήξζαλ ζε άκεζε γλσξηκία κε ηελ ειιεληθή ηέρλε. Δίλαη αθφκε γλσζηφ φηη απφ ηνλ 2ν αηψλα π. Υ. νη Ρσκαίνη ζηξαηεγνί φηαλ γχξηδαλ απφ ληθεθφξεο εθζηξαηείεο ζηελ Αλαηνιή, ζπλήζηδαλ λα θνζκνχλ ην «ζξίακβν» ηνπο κε έξγα ειιεληθήο ηέρλεο θαη φηη ν ζαπκαζκφο ησλ πινπζίσλ Ρσκαίσλ γηα ηελ ειιεληθή ηέρλε θαη ε επηζπκία ηνπο λα ζηνιίδνπλ ηα ζπίηηα ηνπο κε έξγα ειιεληθά, ηνπο νδήγεζε ζηελ αληηγξαθή θεκηζκέλσλ έξγσλ ειιεληθήο ηέρλεο. Με ηνλ ηξφπν απηφ, νη Ρσκαίνη βνήζεζαλ λα δηαηεξεζεί δσληαλή ε ειιεληθή θαιιηηερληθή παξάδνζε πνπ επξφθεηην αξγφηεξα λα εμαπισζεί σο ειιελνξσκατθή ηέρλε ζε φιε ηε ξσκατθή απηνθξαηνξίαθαη λα παίμεη ξφιν απνθαζηζηηθφ ζηε κειινληηθή εμέιημε ηεο επξσπατθήο ηέρλεο. ΢ηελ ηειεπηαία πεξίνδν ηεο δεκνθξαηίαο, ε ξσκατθή ηέρλε δηακφξθσζε θαζαξά ην δηθφ ηεο ραξαθηήξα: ηα ξσκατθά έξγα, κνινλφηη θηινηερλνχληαη απφ Έιιελεο θαιιηηέρλεο θαη έρνπλ ηε ζθξαγίδα ηεο ειιεληθήο επίδξαζεο, εκπλένληαη απφ ηηο ξσκατθέο παξαδφζεηο θαηεθθξάδνπλ ηα ξσκατθά ηδαληθά, π.ρ. ηελ πξνηίκεζε γηα ην επηβιεηηθφ νηθνδφκεκα θαη ηελ πινχζηα δηαθφζκεζε. Γλσπηική ΢ηε γιππηηθή, ηδηαίηεξε ζέζε θαηέρνπλ νη πξνζσπνγξαθίεο (αλδξηάληεο ή πξνηνκέο) απηνθξαηφξσλ, ζηξαηεγψλ, ηδησηψλ, ζηηο νπνίεο νη θαιιηηέρλεο πξνζπαζνχλ λα απνηππψζνπλ ηα αηνκηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ εηθνληδφκελνπ. Απφ ηνλ 3ν αηψλα θαη χζηεξα, θξνληίδνπλ πεξηζζφηεξν λα εθθξάζνπλ ηνλ ςπρηθφ θφζκν ηνπ αηφκνπ. Μηα άιιε θαηεγνξία γιππηψλ είλαη ηα ηζηνξηθά αλάγιπθα πνπ εηθνλίδνπλ ηζηνξηθά γεγνλφηα, εθζηξαηείεο, ιαηξεπηηθέο ηειεηέο θαη ζηνιίδνπλ βσκνχο, αςίδεο θαη ζξηακβηθέο ζηήιεο. Υαξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα είλαη ε ζηήιε ηνπ Σξαταλνχ ζηε Ρψκε. Δπίζεο ππήξραλ θαη νη ζαξθνθάγνη πνπ ε ρξήζε ηνπ γηα ηνπο πινχζηνπο Ρσκαίνπο, γεληθεχεηαη ζηα ρξφληα ηνπ Αδξηαλνχ, ελψ έρνπλ αλάγιπθε δηαθφζκεζε κε ζέκαηα άιινηε θαζαξά δηαθνζκεηηθά θη άιινηε ζπκβνιηθά, παξκέλα απφ ηελ ειιεληθή κπζνινγία. Πεγή είλαη θαη εδψ ε ειιεληθή δσγξαθηθή θαη γιππηηθή. Αξγφηεξα εκθαλίδνληαη θαη ζέκαηα πνπ ηνλίδνπλ ηελ αλδξεία ηνπ λεθξνχ, φπσο ην θπλήγη ηνπ ιηνληαξηνχ πνπ ζπκβνιίδεη ηελ λίθε ηνπ αλζξψπνπ.

ΦΑΓΗΟΤΜ Με ηνλ φξν πορηραίηα Φαγιούμ ελλνείηαη ην ζψκα ησλ πξνζσπνγξαθηψλ πνπ θηινηερλήζεθαλ απφ ηνλ 1ν έσο ηνλ 3ν αηψλα απφ ζπλερηζηέο ηεο χζηεξεο ειιεληζηηθήο παξάδνζεο ηεο Αιεμαλδξηλήο ΢ρνιήο θαη δηαζψζεθαλ σο ηε ζεκεξηλή επνρή. Σα πνξηξαίηα αλαθάιπςε θαη αλέθεξε πξψηνο ν ηηαιφο πεξηεγεηήο Πηέηξν ληεια Βάιιε ην 1615 (Pietro Della Valle). Απηά ηα λεθξηθά πνξηξαίηα, πξννξηζκέλα γηα ηαθηθή ρξήζε, πήξαλ ην φλνκά ηνπο απφ ηελ φαζε Φαγηνχκ, ζηελ νπνία αλαθαιχθζεθαλ αξρηθά, 85 ρηιηφκεηξα λφηηα ηνπ Καΐξνπ.Έλα κεγάιν κέξνο ηνπ ζπλνιηθνχ corpus, σζηφζν, ήιζε ζηελ επηθάλεηα ράξηο ζηνλ άγγιν αξραηνιφγν Γνπΐιηακ Φιίληεξο Πέηξη (Sir William Flinders Petrie), ν νπνίνο ηνλ Ηαλνπάξην ηνπ 1900 αλαδεηψληαο ηελ είζνδν ηεο ππξακίδαο Υανπάξα ζηελ φαζε Φαγηνχκ ηεο Αηγχπηνπ, εληφπηζε ηελ ειιελνξσκατθή λεθξφπνιε ηεο Αξζηλφεο, γλσζηή απφ ηνλ Ζξφδνην σο Κξνθνδείισλ πφιηο, θέληξν ιαηξείαο ηνπ ζενχ ΢νκπέθ. Δμ αηηίαο ησλ ηδηαίηεξα επλντθψλ θιηκαηνινγηθψλ ζπλζεθψλ ζηελ Κνηιάδα ηνπ Νείινπ δηαηεξήζεθαλ επίζεο θαη νη πην πξψηκεο ρξηζηηαληθέο εηθφλεο θαη ηα θνπηηθά πθάζκαηα, αξραία αρλάξηα πνπ άθεζαλ νη πξψηνη ρξηζηηαλνί. Η ηετνική Άξηζηα δηαηεξεκέλα εμαηηίαο ηνπ μεξνχ θιίκαηνο ηεο αηγππηηαθήο εξήκνπ, ηα πνξηξαίηα Φαγηνχκ είλαη δσγξαθηζκέλα είηε κε ηελ εγθαπζηηθή ηερληθή ή κε ηελ ηερληθή ηεο ηέκπεξαο. Οη ηερληθέο απηέο πξνέξρνληαη απφ ηελ αξραηνειιεληθή δσγξαθηθή παξάδνζε, πνπ ζπλερίζηεθε ζηηο πξσηνρξηζηηαληθέο εγθαπζηηθέο εηθφλεο ηεο Μνλήο ηεο Αγίαο Αηθαηεξίλεο ζην ΢ηλά. Ζ εγθαπζηηθή ηερληθή ραξαθηεξίδεηαη απφ ην ιησκέλν θεξί πνπ κε ηε βνήζεηα ηνπ «θαπηεξίνπ», ηνπ πηλέινπ ή ηνπ «θέζηξνπ» απισλφηαλ πάλσ ζην μχιν ή ην παλί πνπ έπξεπε λα δσγξαθηζηεί. Σν θεξί απισλφηαλ νκνηφκνξθα ζηε δσγξαθηθή επηθάλεηα θαη πάλσ ηνπ ν θαιιηηέρλεο εθηεινχζε ηελ παξάζηαζε πνπ επηζπκνχζε. ΢ην έξγν ζε αξθεηέο πεξηπηψζεηο θαη αλάινγα κε ηελ νηθνλνκηθή επηθάλεηα ηνπ λεθξνχ ρξεζηκνπνηνχληαλ θχιια ρξπζνχ, κε ηα νπνία απνδίδνληαλ δηαθνζκεηηθά ζηεθάληα θαη θνζκήκαηα. Τιηθά φπσο μχιηλα πηλαθίδηα θαη ιηλά ζάβαλα δηαζψζεθαλ ζαλ απφ ζαχκα, κέλνληαο αλεπεξέαζηα απφ ηε δηαβξσηηθή πγξαζία. Έξγα ηζνδχλακεο θαιιηηερληθήο αμίαο, πνπ ζίγνπξα ζα ππήξραλ θαη ζε άιια

ζεκεία ηεο Ρσκατθήο Απηνθξαηνξίαο, δελ δηαηεξήζεθαλ εμαηηίαο ηεο ηαθήο ηνπο ζην πγξφ ππέδαθνο ηεο ππφινηπεο Μεζνγείνπ. Κοινωνικό πλαίζιο Ζ πεξίνδνο ησλ ηξηψλ πξψησλ κεηά Υξηζηφ αηψλσλ ραξαθηεξίδνληαη απφ πνιηηηζκηθφ, θπιεηηθφ θαη ζξεζθεπηηθφ ζπγθξεηηζκφ, δειαδή κείγκα εηεξνγελψλ πνιηηηζκηθψλ παξαδφζεσλ ή ζξεζθεπηηθψλ δνμαζηψλ κεηαμχ εζληθψλ νκάδσλ πνπ ζπλππήξραλ ζηελ ίδηα θνζκνπνιίηηθε θνηλσλία. Σα πνξηξαίηα ηνπ Φαγηνχκ είλαη απφγνλνη ηεο κεγάιεο δσγξαθηθήοπαξάδνζεο, ηεο Αιεμαλδξηλήο ζρνιήο, πνπ δεκηνπξγήζεθε απφ ηνπο Έιιελεο, πνπ κεηαλάζηεπζαλ ζηελ Αίγππην ηνλ 4ν αη. π. Υ.. ΢ηελ πιεηνλφηεηα παξνπζηάδνπλ κνξθέο παγαληζηψλ αιιά ίζσο θαη ησλ πξψησλ ρξηζηηαλψλ. Σν ζηπιηδαξηζκέλν άλζνο πνπ θνζκεί ηνλ Αξηεκίδσξν κπνξεί λα εξκελεπηεί σο πξψηκνο ρξηζηηαληθφο ζηαπξφο, παξφιν φηη ζπλππήξρε ζην ίδην ηαθηθφ κλεκείν πνπ βξέζεθαλ θαη παξαζηάζεηο κε ζθελέο απφ ην Βηβιίν ησλ Νεθξψλ ησλ Αηγππηίσλ.

ΠΟΜΠΖΗΑ Ζ Πνκπεία ήηαλ πφιε ηεο λφηηαο Ηηαιίαο, ζηελ πιεπξά ηεο Σπξξεληθήο ζάιαζζαο, θνληά ζηε ζεκεξηλή Νάπνιε. Υηίζηεθε ηνλ 5ν αηψλα απφ ηνπο Έιιελεο ζηηο αθηέο ηεο Κακπαλίαο ζηνπο πξφπνδεο ηνπ Βεδνχβηνπ, θνληά ζηε Ρψκε. Ζ Πνκπεία έπεζε ζηα ρέξηα ησλ Ρσκαίσλ θαη είρε επεξεαζηεί πνιχ απφ ηνλ ειιελνξσκατθφ πνιηηηζκφ. Ζ ηνπνζεζία ηεο θαη ην θιίκα ηεο ήηαλ πεξίθεκα, πξάγκα πνπ ηελ έθαλε ην θαιχηεξν ζέξεηξν ηεο αξραίαο Ρψκεο. Πνιινί πινχζηνη Ρσκαίνη είραλ ρηίζεη πάλσ ζηνπο ζθεπαζκέλνπο κε ακπέιηα ιφθνπο ηεο, φκνξθεο εμνρηθέο επαχιεηο, ηηο νπνίεο ζηφιηδαλ κε δηάθνξα έξγα ηέρλεο.

Ζ Πνκπεία ήηαλ πφιε αλζεξή, κε πιεζπζκφ 20.000-30.000 θαηνίθνπο. Σν 62 κ.Υ. έγηλε έλαο ζθνδξφηαηνο ζεηζκφο, πνπ ζπληάξαμε ηελ σξαία θαη πινχζηα απηή πφιε. Αιιά ν ζεηζκφο απηφο δελ ήηαλ παξά ην πξνκήλπκα γηα ηελ νινζρεξή θαηαζηξνθή ηεο. Πξάγκαηη ιίγα ρξφληα αξγφηεξα, ζηηο 14 Απγνχζηνπ ηνπ 79 κ.Υ., κεηά απφ κηα θνβεξή έθξεμε ηνπ Βεδνχβηνπ, έλα ηεξάζηην θχκα απφ ιάβα, ζηάρηε θαη θσηηά έζαςε γηα πάληα, κέζα ζε ιίγεο ψξεο, ηελ εχζπκε, ζπάηαιε θαη παλέκνξθε ξσκατθή πφιε. ΢ηελ αξρή ζεθψζεθε έλα θνβεξφ ζχλλεθν απφ ζηάρηε, ε νπνία ζθέπαζε ηελ πφιε ζε χςνο ελφο κέηξνπ. Μφιηο αληηιήθζεθαλ νη θάηνηθνη ηεο Πνκπείαο ηε ζενκελία, άξρηζαλ λα ηξέπνληαη ζε θπγή, παίξλνληαο ν θαζέλαο φ,ηη κπνξνχζε λα πξνθηάζεη ηηο ζπληαξαθηηθέο εθείλεο ζηηγκέο. Πνιινί φκσο άιιαμαλ γλψκε θαη μαλαγχξηδαλ αιιά ηνπο έπηαλε παξαιπζία απφ ηνλ παληθφ. Όζηεξα απφ ην ζχλλεθν ηεο ζηάρηεο, θαηέθιπζε ηελ πφιε κία αθάληαζηε θαηαηγίδα απφ εθαηζηεηαθά αλαβιήκαηα θαη θίζζεξη (ειαθξφπεηξα), πνπ ηελ ζθέπαζαλ ζε χςνο 3 θαη πεξηζζφηεξα κέηξα, πάλσ δε ζ' απηέο επηθάζεζε λέν ζηξψκα απφ ζηάρηε θαη πέηξεο, ψζηε ε ζεκεξηλή επίρσζε θηάλεη ηα 6-7 κέηξα. Τπνινγίδεηαη φηη πεξηζζφηεξα απφ 2.000 άηνκα ηάθεθαλ δσληαλά θαη πέζαλαλ έηζη απφ αζθπμία. Ζ παιαηά πφιε είρε μεραζηεί θαη θαλείο δελ ήμεξε ηελ χπαξμή ηεο. Πξψηε αλαθάιπςε ηκήκαηνο ηεο Πνκπείαο έγηλε ην 1592, ηπραία, θαηά ηηο εξγαζίεο γηα ηελ θαηαζθεπή ηνπ ππφγεηνπ πδξαγσγείνπ ηεο πφιεο Σφξε Αλνπληζηάηα πνπ βξίζθεηαη εθεί θνληά. Σφηε βξέζεθαλ πνιιά ζεκαληηθά αληηθείκελα, πνπ καδί κε φζα αλαθάιπςαλ ζε θαηνπηλέο αλαζθαθέο απνηεινχλ ζήκεξα έλαλ πξαγκαηηθφ ζεζαπξφ ηέρλεο. Οη αλαζθαθέο έθεξαλ ηελ Πνκπεία δσληαλή ζηα κάηηα καο, απνθαιχπηνληαο πνιιέο ιεπηνκέξεηεο ηεο θαζεκεξηλφηεηαο ησλ θαηνίθσλ ηεο. Γηαζψζεθαλ, πξνζηαηεπκέλεο απ' ηε θζνξά ηνπ ρξφλνπ, φιεο νη πινχζηεο επαχιεηο, κε ηηο πνιπάξηζκεο ηνηρνγξαθίεο ηνπο, ε αγνξά, νη πνιπάξηζκνη λανί, ην κηθξφ θαη ην κεγάιν ζέαηξν, νη αςίδεο, νη θξήλεο, ηα θαηαζηήκαηα, ηα ηδησηηθά ζπίηηα. Γηαζψζεθαλ θαη ιεπηνκέξεηεο πνπ καο δείρλνπλ ηνλ μαθληθφ ζάλαην ηεο πφιεο, απφ ηελ θαζεκεξηλή δσή πνπ δηαθφπεθε απφηνκα. Άλζξσπνη πνπ έηξσγαλ μαπισκέλνη ζηα αλάθιηληξα, άλζξσπνη πνπ πλίγεθαλ απ' ηηο αλαζπκηάζεηο πξνζπαζψληαο λα μεθχγνπλ απ' ην θξηρηφ ζάλαην. ΢ηα ηξαπέδηα ησλ παλδνρείσλ βξέζεθαλ παξαηεκέλα ηα θχπειια θαη ηα πηάηα, ζ' έλα δσκάηην βξέζεθαλ ηα ζψκαηα επηά παηδηψλ πνπ ν ζάλαηνο ηα είρε πξνιάβεη ελψ έπαηδαλ. Αζχγθξηηα κεγάιε είλαη ε αμία ησλ εξεηπίσλ ηεο Πνκπείαο, γηαηί καο έδσζε κηα ηδέα ξσκατθήο πφιεο ζην ζχλνιφ ηεο, κέζα ζηελ άλζεζε ηεο αθκήο θαη ηνπ πινχηνπ ηεο. Οη αλαθαιχςεηο απηέο ηξάβεμαλ ην παγθφζκην ελδηαθέξνλ, Πνηεηέο, πεδνγξάθνη, θαιιηηέρλεο θαη γεληθά 29

νιφθιεξνο ν δηαλννχκελνο θφζκνο ζηξάθεθε πξνο ηελ Πνκπεία. Ο Φξίληξηρ ΢ίιεξ αθηέξσζε σξαηφηαηα πνηήκαηα ζηε λεθξή πνιηηεία, ν δε Έληνπαξλη Μπνχιβεξ-Λχηηνλ εκπλεχζηεθε ην κπζηζηφξεκα Οη Σειεπηαίεο Ζκέξεο ηεο Πνκπείαο.

BYZANTINHTEXNH

Ζ πξψηε πεξίνδνο ηεο βπδαληηλήο ηέρλεο απνηειεί έλα κεηαβαηηθφ δηάζηεκα θαη ραξαθηεξίδεηαη θαηά ζπλέπεηα απφ κία ζπλχπαξμε ηεο ξσκατθήο παξάδνζεο κε ηα πξφηππα ηεο χζηεξεο αξραηφηεηαο θαη ησλ ρξηζηηαληθψλ επηδξάζεσλ. ΢ηε δσγξαθηθή, αλ θαη δηαηεξείηαη αξρηθά ε ειιεληζηηθή ζεκαηνινγία (ηνπία θαη ζπκβνιηθέο αλαπαξαζηάζεηο), ζηαδηαθά -- θαη εηδηθφηεξα ζηηο αλαηνιηθέο επαξρίεο ηεο απηνθξαηνξίαο -- αξρίδνπλ λα δηαθξίλνληαη θαη απζηεξά ζξεζθεπηηθά ζέκαηα. Παξάιιεια κε ηελ αξρηηεθηνληθή θαη ηελ δσγξαθηθή, αλαπηχζζεηαη θαη ε κηθξνηερλία κε βάζε πιηθά φπσο ην ειεθαληφδνλην, ην ρξπζάθη ή ην αζήκη, αλ θαη δελ δηαζψδεηαη ζήκεξα κεγάιν κέξνο δεκηνπξγηψλ απηνχ ηνπ είδνπο. 1)Σελ πεξίνδν ε βπδαληηλή απηνθξαηνξία θινλίδεηαη απφ ηηο έξηδεο ζρεηηθά κε ηε ιαηξεία ησλ ζείσλ κνξθψλ θαη ηελ απεηθφληζή ηνπο ζηελ ηέρλε. ΢ηα πιαίζηα απηψλ, πνιιέο εηθφλεο θαη ηνηρνγξαθίεο θαηαζηξέθνληαη ή αληηθαζίζηαληαη απφ άιιεο, κε απνθιεηζηηθά δηαθνζκεηηθά ζέκαηα, πνπ πεξηιακβάλνπλ ηελ απεηθφληζε δψσλ, πηελψλ, ή γεσκεηξηθψλ κνξθψλ θαζψο θαη ζηαπξψλ. Μεηά ηελ εηθνλνκαρία ζηελ αγηνγξάθεζε ησλ λαψλ, εθαξκφδεηαη έλαο θνηλφο 30

θαλφλαο, αλ θαη φρη πάληα κε ηελ ίδηα αθξίβεηα. ΢πγθεθξηκέλα, θάζε κέξνο ηνπ λανχ απνθηά κία ζπγθεθξηκέλε ζπκβνιηθή ζεκαζία θαη θαηά ζπλέπεηα θαη κία μερσξηζηή ζεκαηνινγία ζηελ εηθνλνγξάθεζε. Καηά απηφ ηνλ ηξφπν, ζηνλ ηξνχιν απεηθνλίδεηαη ν Θεφο πνπ πεξηβάιιεηαη απφ ηνπο Πξνθήηεο ελψ ζηελ αςίδα παξηζηάλεηαη ε Παλαγία είηε θξαηψληαο ην ζείν βξέθνο είηε κφλε. ΢ην δεχηεξν κηζφ ηνπ 9νπ αηψλα θαη θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ 10νπ αηψλα, ζεκαληηθή άλζεζε γλσξίδνπλ θαη ηα εηθνλνγξαθεκέλα ρεηξφγξαθα, κε κηθξνγξαθίεο πνπ δηαθνζκνχλ ηα ζξεζθεπηηθά θπξίσο θείκελα. 2) Ζ γιππηηθή ηέρλε είλαη άξξεθηα ζπλδεδεκέλε κε ηελ αξρηηεθηνληθή θαη ηα πεξηζζφηεξα έξγα πνπ έρνπλ δηαζσζεί απνηεινχλ ηκήκα αξρηηεθηνληθψλ θηηζκάησλ. Σα ζέκαηα ησλ γιππηψλ είλαη θπξίσο γεσκεηξηθά κε έληνλα δηαθνζκεηηθφ ραξαθηήξα, ελψ ζπαληφηεξα απεηθνλίδνληαη θαη αλζξψπηλεο κνξθέο. Οη εηθνλνγξαθίεο ηεο επνρήο αθνινπζνχλ ηα πξφηππα ηεο κεζνβπδαληηλή επνρήο, ελψ παξάιιεια εκπινπηίδνληαη πξννδεπηηθά κε ζέκαηα απφ ηελ παηδηθή ειηθία θαη ηα πάζε ηνπ Υξηζηνχ ή ην βίν ηεο Παλαγίαο. ΢πλεζίδεηαη επίζεο ε ρξήζε παξαζηάζεσλ ηεο Παιαηάο Γηαζήθεο πνπ ζεσξνχληαη φηη πξνεηθνλίδνπλ ηελ Καηλή Γηαζήθε. ΢ηε δσγξαθηθή απηήο ηεο πεξηφδνπ, εκθαλίδνληαη πην έληνλα θπζηνθξαηηθά ζηνηρεία, ελψ αξθεηνί θαιιηηέρλεο επηδηψθνπλ ζηαδηαθά κία πεξηζζφηεξν ππνθεηκεληθή απφδνζε ησλ παξαδνζηαθψλ ζεκάησλ πνπ αλαπηχζζνπλ, κε απνηέιεζκα λα ηνλίδνληαη νη εθθξάζεηο ησλ πξνζψπσλ ή νη θηλήζεηο ησλ κνξθψλ πνπ απεηθνλίδνληαη. Καηά ηελ πζηεξνβπδαληηλή πεξίνδν ε ηέρλε ηεο θνξεηήο εηθφλαο θηάλεη ζηε κεγαιχηεξή ηεο αθκή, κε πνιιέο εηθφλεο λα ζψδνληαη κέρξη ζήκεξα.

Σα πιηθά πνπ ρξεζηκνπνηνχζαλ: Σξεηο είλαη νη ηερληθέο κε ηεο νπνίεο θαηαζθεπάδνληαλ νη εηθφλεο πνπ δσγξαθίδνληαλ ζε μχιν: ε εγθαπζηηθή, απγνηέκπεξα θαη ην ςεθηδσηφ. Πξηλ δσγξαθηζηεί ε εηθφλα κε κηα απφ ηεο παξαπάλσ ηερληθέο πξνεγείηαη κηα δηαδηθαζία: πξψηα επέιεγαλ ην μχιν, πνπ ήηαλ ζπλήζσο απφ θππαξίζζη, θαξχδηα ε πεχθν.

Ση είλαη ην ςεθηδσηφ ; Σν ςεθηδσηφ γελλήζεθε ζε ιανχο φπσο νη Καξχδσλεο , Υαιδαίνη, ΢χξηνη θαη Έιιελεο, αλαπηχρζεθε φκσο απφ ηνπο Ρσκαίνπο ζαλ δηαθνζκεηηθφ ζηνηρείν γηα ηα δάπεδα ησλ αξρνληηθψλ θαη ησλ λαψλ. Αιιά θαηά ηνπο πξψηνπο ρξηζηηαληθνχο ρξφλνπο ην ςεθηδσηφ εδξαηψλεηαη ζαλ ηέρλε. 31

Ραβέλλα, ε Αξραία Πξσηεχνπζα ηνπ Φεθηδσηνχ Ζ Ραβέλλα είλαη κία αξραία πφιε ησλ βνξείσλ αθηψλ ηεο Αδξηαηηθήο πνπ πξηλ απφ ρίιηα πεληαθφζηα ρξφληα ππήξμε πξσηεχνπζα ηεο Γπηηθήο Ρσκατθήο Απηνθξαηνξίαο, κε ηνλ Θενδψξηρν Α΄ βαζηιηά ησλ Οζηξνγφηζσλ θαη πξσηεχνπζα ηεο βπδαληηλήο Απηνθξαηνξίαο ζηελ Δπξψπε. Ζ κεγαινπξέπεηα εθείλεο ηεο πεξηφδνπ άθεζε ζηε Ραβέλλα κεγάιε θιεξνλνκηά εθθιεζηαζηηθψλ θηεξίσλ δηαθνζκεκέλσλ κε ςεθηδσηά. Ζ Ραβέλλα δηαηεξεί ηελ κεγαιχηεξε θιεξνλνκηά ζε παγθφζκην επίπεδν γηα ηελ άξηζηε θαιιηηερληθή πνηφηεηα θαη ηελ ζπνπδαηφηεηα ηεο εηθνλνγξαθίαο ζηα αξραία ςεθηδσηά ηνπ 5νπ θαη 6νπ αηψλα.Ζ Ραβέλλα δελ ήηαλ ε πφιε εθείλε πνπ αλαθάιπςε ηελ ηέρλε ηνπ ςεθηδσηνχ, αιιά ε πφιε ζηελ νπνία ην Φεθηδσηφ βξήθε ηελ κέγηζηε έθθξαζή ηνπ.Απφ ηνλ 4ν έσο ηνλ 7ν αηψλα, ην ςεθηδσηφ απνηειεί ην θαιχηεξν κέζνλ κεηάδνζεο ηνπ βηβιηθνχ κελχκαηνο θαη ηνπ ζενινγηθνχ ηνπ πεξηερνκέλνπ. Απφ ην ηζηνξηθφ απηφ πέξαζκα ε Ραβέλλα δηαηεξείηελ πινπζηφηεξε θαη πιεξέζηεξε θιεξνλνκηά ζηελ εηθνλνγξάθεζε δηαζήκσλ κλεκείσλ. Σα πξψηα ρξηζηηαληθά ςεθηδσηά ηεο Ραβέλλαο θαιχπηνπλ κία πεξίνδν πεξίπνπ 100 ρξφλσλ, απφ ην δεχηεξν ηέηαξην ηνπ 5νπ αηψλα κέρξη ηα κηζά 6νπ αηψλα. Σα ςεθηδσηά ηνπ Μαπζσιείνπ ηεο Γάιαο Πιαθηδίαο αδειθήο ηνπ Απηνθξάηνξα ηεο Γχζεο θαη εθείλα ηνπ βαπηηζηεξίνπ ηνπ Νέσλνο θαη ηα δχν ηνπ 450 πεξίπνπ είλαη πνιχ θνληά ζηε Ρσκατθή παξάδνζε ελψ ηα ςεθηδσηά ησλ αςηδψλ ηνπ Αγίνπ Βηηαιίνπ αλάγνληαη ζην 550 πεξίπνπ θαη είλαη βαζηά επεξεαζκέλα απφ ηελ βπδαληηλή ηέρλε πνπ είλαη ιηγφηεξν ξεαιηζηηθή θαη κε πεξηζζφηεξνπο ζπκβνιηζκνχο .

7. Ζ ΥΡΗ΢ΣΗΑΝΗΚΖ ΜΔ΢ΑΗΧΝΑ

ΣΔΥΝΖ

ΣΟΤ

ΡΟΜΑΝΗΚΖ ΣΔΥΝΖ Ο φξνο Ρνκαληθή Σέρλε, αλ θαη αφξηζηνο, είλαη έλα ρξήζηκν εξγαιείν γηα λα θαηαλνήζνπκε κηα πεξίνδν βαζχηαησλ θαηλνηνκηψλ. ΋πσο νη ιαηηλνγελείο γιψζζεο κνηξάδνληαλ κηα θνηλή ξίδα θαη δηαθνξνπνηήζεθαλ φηαλ εμαπιψζεθαλ ζε φιε ηελ Δπξψπε, έηζη θαη ε θαιιηηερληθή γιψζζα ηεο "Ρνκαληθήο Σέρλεο" δηαθνξνπνηήζεθε κε βάζε ην πψο εξκελεχζεθε ζηηο δηάθνξεο πεξηνρέο ηεο Δπξψπεο απφ ηνλ 11ν αηψλα. Απηφ ην γεγνλφο καο επηηξέπεη λα κηιάκε γηα κηα «επξσπατθή ηέρλε», αθφκα θαη ζε κηα επνρή αθξαίνπ γεσπνιηηηθνχ θαηαθεξκαηηζκνχ. Κνηλέο πνιηηηζκηθέο αλαθνξέο αιιά θαη θαιιηηερληθέο πξνυπνζέζεηο θαη επηδηψμεηο είραλ σο απνηέιεζκα έλαλ ζεκαληηθά εληαίν ραξαθηήξα ζηελ παξαγσγή ηεο πεξηφδνπ, εληφο ελφο θνηλσληθνχ πιαηζίνπ ζην νπνίν νη νξίδνληεο, ηδηαίηεξα ηνπ αλζξψπνπ, δηεπξχλνληαλ. Απφ ηα κέζα ηνπ 11νπ αηψλα κηα νηθνλνκηθή θαη εκπνξηθή αλαγέλλεζε, ζε ζπλδπαζκφ κε ζηξαηησηηθέο εθζηξαηείεο θαη πιήζε πξνζθπλεηψλ, πξνθάιεζε κηα απμαλφκελε κεηαθίλεζε αλζξψπσλ θαη εκπνξεπκάησλ ζε φιε ηελ Δπξψπε. Παξάιιεια κε ηελ επεθηαηηθή παξφξκεζε πνπ ππξνδφηεζε ηηο ζηξαηησηηθέο θαηαθηήζεηο ηεο Γχζεο, ηελ Δπαλάθηεζε θαη ηηο ΢ηαπξνθνξίεο, ππήξρε θαη έλα επξέσο δηαδεδνκέλν θαηαζθεπαζηηθφ πξφγξακκα ηεξψλ θηηξίσλ, ηα νπνία κπνξνχζαλ πιένλ λα θηηζηνχλ ζε κλεκεηψδε θιίκαθα, ράξε ζηελ επαλαθνξά "ξσκατθψλ" ηερληθψλ, φπσο ηα ζνισηά ηαβάληα. Ζ Δθθιεζία ήηαλ ν θχξηνο πξνζηάηεο ησλ ηερλψλ θαη ν θξνπξφο ησλ θαιιηηερληθψλ ζεζαπξψλ. Δπίζεο έδεηρλε ηνλ δξφκν πξνο ηε ζσηεξία, ηελ νπνία πξναλήγγειιαλ νη απζηεξέο γιππηηθέο θηγνχξεο πνπ δσληάλεπαλ ηηο εηζφδνπο ησλ κεγάισλ θαζεδξηθψλ λαψλ. ΢ηα ρξφληα ηεο ξνκαληθήο ηέρλεο δελ δεκηνπξγήζεθε έλα μεθάζαξν θαη νκνηφκνξθν χθνο. Γηαπηζηψλνπκε κάιινλ κηα ζχγθξνπζε αλάκεζα ζε δηάθνξα χθε, πνπ άξρηζαλ λα ζπγρσλεχνληαη κφλν πξνο ην ηέινο ηεο πεξηφδνπ. ΢ηε δσγξαθηθή απνηππψλνληαη ιηγφηεξν αλζξψπηλεο κνξθέο θαη πην πνιχ πεξίεξγα κνηίβα πνπ ηα ζπλζέηνπλ ζηνηρεία ηνπ αλζξψπηλνπ ζψκαηνο. Οη θαιιηηέρλεο ρξεζηκνπνηνχλ πξφηππα πνπ ίζσο βξίζθνπλ ζε κηα παιηά Βίβιν θαη ηα πξνζαξκφδνπλ ζην δηθφ ηνπο γνχζην. Γε 33

ζθφπεπαλ λα αληηγξάςνπλ πεηζηηθά ηε θχζε ή λα θάλνπλ σξαία πξάγκαηα, αιιά ήζειαλ λα κεηαδψζνπλ ζηνπο νκνδφμνπο ηνπο ην πεξηερφκελν θαη ην κήλπκα ηνπ Δπαγγειίνπ. Σνπο ελδηέθεξε λα απεηθνλίζνπλ ηελ νπζία ησλ εηθφλσλ, ζεσξψληαο κε αλαγθαίν λα δσγξαθίζνπλ ην ρψξν ηνπ πεξηζηαηηθνχ ηεο εηθφλαο ή λα δψζνπλ άιιεο πιεξνθνξίεο. Ζ πξνζήισζε απηή ζην νπζηψδεο θάλεη ηηο κνξθέο λα πξνβάιινληαη θαζαξφηεξα ζην απιφ θφλην θαη δίλνληαο καο ηε δπλαηφηεηα λα δηαβάζνπκε ηηο θηλήζεηο ησλ ζσκάησλ ηνπο. Τιηθά πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ απφ ηνπο θαιιηηέρλεο: ζηη ζωγραθική: Νσπνγξαθίεο (ηνηρνγξαθίεο) Σνηρνηάπεηεο - Γηαθφζκεζε πθαζκάησλ. Φεθηδσηά (Βπδαληηλή επίδξαζε). Ταινγξαθήκαηα (vitraux). ζηη γλσπηική: Μηθξνηερλία (ιεηηνπξγηθά ζθεχε θαη ιεηςαλνζήθεο κε εηθνλνγξαθεκέλεο ζθελέο απφ Π. θαη Κ. Γηαζήθε θαη ηνπο βίνπο αγίσλ , θνζκεκέλεο κε πνιχηηκεο πέηξεο, ζκάιην, ειεθαληνζηφ θ.α.). Μάξκαξν θαη πειεθεηφο ιίζνο ζηε λανδνκία.

ΓΟΣΘΗΚΖ ΣΔΥΝΖ Με ηνλ φξν γοηθική ηέτνη αλαθεξφκαζηε ζην θαιιηηερληθφ ξεχκα πνπ εκθαλίζηεθε ηελ πεξίνδν ηνπ Μεζαίσλα (12νο-15νο αηψλαο), ζηε Γαιιία θαη εμαπιψζεθε ζε νιφθιεξε ηελ Δπξψπε. Γοηθική ζωγραθική: Αλ θαη δελ γλσξίδεη ζεκαληηθή άλζεζε, αληηπξνζσπεχεηαη απφ εηθνλνγξαθεκέλα εθθιεζηαζηηθά θαη άιια θείκελα κε πινχζηα δηαθφζκεζε θαη έληνλα ρξψκαηα, πνιιά απφ ηα νπνία ζψδνληαη κέρξη ζήκεξα. Οη εηθνλνγξαθήζεηο γίλνληαλ απνθιεηζηηθά απφ ηνπο κνλαρνχο, θαζψο ηελ επνρή εθείλε δελ ππάξρεη ε ηππνγξαθία. Παξάιιεια κε ηα εηθνλνγξαθεκέλα ρεηξφγξαθα θείκελα, ε δσγξαθηθή πεξηιακβάλεη αθφκα ηηο κεγάιεο ηνηρνγξαθίεο ησλ 34

εθθιεζηαζηηθψλ λαψλ. Οη ειαηνγξαθίεο δελ είλαη ηδηαίηεξα δηαδεδφκελεο ηελ επνρή απηή, αιιά απνηεινχλ ραξαθηεξηζηηθφ είδνο δσγξαθηθήο ηεο Αλαγελλεζηαθήο ηέρλεο ηνπ 15νπ θαη 16νπ αηψλα. ΢ηε γνηζηθή δσγξαθηθή κπνξνχκε λα ζπκπεξηιάβνπκε θαη ηα πεξίηερλα παινπξγήκαηα (βηηξψ) πνπ ρξεζηκνπνηνχληαλ ζηα πεξηζζφηεξα γνηζηθά θηίζκαηα. Οη γπάιηλεο απηέο θαηαζθεπέο έθεξαλ παξαζηάζεηο θπξίσο ζξεζθεπηηθήο ζεκαηνινγίαο. Σα πνιχρξσκα βηηξψ ρξεζηκνπνηήζεθαλ θαη σο ζηνηρείν ηεο αξρηηεθηνληθήο, θαζψο επέηξεπαλ ηε δεκηνπξγία ελφο ηδηαίηεξνπ θσηηζκνχ ζην εζσηεξηθφ ησλ λαψλ. Γοηθική γλσπηική: Οη πξνζφςεηο ησλ θαζεδξηθψλ λαψλ ή ησλ αλαθηφξσλ θνζκνχληαη κε γιππηά, ελψ ζπγρξφλσο θαη ζην εζσηεξηθφ ησλ λαψλ ρξεζηκνπνηνχληαη γιππηά έξγα θαη αγάικαηα, βαζηζκέλα ζε ζέκαηα απφ ηε δσή ηνπ Υξηζηνχ, ησλ Απνζηφισλ θαη ησλ Αγίσλ. Με ηνλ ηξφπν απηφ εμππεξεηείηαη παξάιιεια θαη ε εθιαΐθεπζε ηεο Αγίαο Γξαθήο. ΋πσο θαη ζηελ πεξίπησζε ηεο αξρηηεθηνληθήο, ε γνηζηθή γιππηηθή δίλεη έκθαζε ζην γξακκηθφ ζηνηρείν ελψ είλαη εκθαλείο θαη νη επηδξάζεηο απφ ηα δηαζσζέληα ξσκατθά θαη ειιεληθά αγάικαηα, θπξίσο ζε φηη αθνξά ηελ έθθξαζε θαη ηελ «θίλεζε» ησλ γιππηψλ. Δθπξφζσπνη ηεο γνηζηθήο ηέρλεο είλαη ν ΢ηκφλε Μαξηίλη, Σδηνβάλη Πηζάλν, Σδηφηην θ.α.

Αγηνη, θαζεδξηθόο λαόο ηεο Σαξηξ (1200 πεξίπνπ).Οη θηγνχξεο απηέο είλαη θνκςέο θαη ε θαζεκία έρεη έλαλ ηδηαίηεξν ραξαθηήξα. Οη ιεπηνκέξεηεο είλαη πνιχ ελδηαθέξνπζεο θαη δείρλνπλ ηε ζρέζε ηεο γνηζηθήο γιππηηθήο κε ηελ θιαζηθή.

Τιηθά πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ απφ ηνπο θαιιηηέρλεο: ζηη ζωγραθική: Νσπνγξαθία (buon Fresco) δειαδή, άπισκα ρξψκαηνο ζε λσπή επηθάλεηα γηα ηε δεκηνπξγία ηνηρνγξαθηψλ. Βηηξφ (δεκηνπξγίεο κε ρξσκαηηζηφ γπαιί) θπξίσο γηα ηνλ εζσηεξηθφ δηάθνζκν ησλ θαζεδξηθψλ λαψλ.

ζηη γλσπηική: Μάξκαξν ζηα θηνλφθξαλα, ζηα ηχκπαλα θαη πεξηζπξψκαηα κε θαηαθαλείο επηδξάζεηο απφ ηε ξσκατθή ηέρλε.

8.ΔΞΧΔΤΡΧΠΑΗΚΖ ΣΔΥΝΖ ΚΗΝΔΕΗΚΖ ΣΔΥΝΖ Ζ ηέρλε είλαη γηα ηνλ Κηλέδν ην κέζν γηα λα αληηθεηκελνπνηήζεη ηελ θηινζνθία ηνπ θαη ηηο εζηθέο ηνπ πεπνηζήζεηο, θηηάρλεη κηα αθίλεηε ηέρλε κε γλσζηέο εζηθέο αιήζεηεο, ηα πιηθά πνπ ρξεζηκνπνηεί θαη ηα ζέκαηα πνπ απεηθνλίδεη ζα ηνλ δηδάμνπλ θαη ζα ηνλ αζθήζνπλ ζηε επηκνλή θαη ηελ ππνκνλή θαη ζα ηνλ νδεγήζνπλ ζε χςηζηεο κνξθέο ηειεηφηεηαο. Ζ θηλέδηθε ηέρλε κέζα απφ έλαλ δξφκν πεξίεξγν γηα καο αγθαιηάδεη ηελ θνηλσληθή ,ηελ εζηθή θαη ηελ ζξεζθεπηηθή πξαγκαηηθφηεηα ηνπ θηλέδηθνπ ιανχ θαη νδεγεί ζηελ πεγή ηεο θνηλήο καο ζπλείδεζεο. Ζ ηέρλε γίλεηαη πξνζεπρή, θαη αλεβάδεη ηνλ θηλέδν ζε νινέλα θαη ςειφηεξα επίπεδα αθξφαζεο ηνπ ζενχ. Σα είδε ηεο θηλέδηθεο ηέρλεο πνπ μερσξίδνπκε είλαη:  ΕΧΓΡΑΦΗΚΖ Υαξαθηηθή, Αλάγιπθα 36

 ΓΛΤΠΣΗΚΖ Αγαικαηνπνηία  ΑΡΥΗΣΔΚΣΟΝΗΚΖ  ΥΟΡΟ΢- ΘΔΑΣΡΟ  ΜΟΤ΢ΗΚΖ  ΔΛΑ΢΢ΟΝΔ΢ ΣΔΥΝΔ΢ Κεξακνπνηία, κεηαμνπξγία, κηθξνηερλία, θεληήκαηα

ΓΛΤΠΣΗΚΖ Οη θηλέδνη άξρηζαλ λα ιαμεχνπλ ηελ πέηξα απφ ηνλ14ν θαη 15ν αηψλα π.ρ. Αιιά απφ ηελ 3ε -2ε ρηιηεηία π.ρ. έρνπκε ηηο πξψηεο θαιιηηερληθέο εθδειψζεηο κε δηαθνζκεκέλα θεξακηθά. Δπίζεο θαηά ηελ λενιηζηθή επνρή βξέζεθαλ νξηζκέλα αλζξσπφκνξθα θαη δσφκνξθα πήιηλα αγαικάηηα πνπ είλαη θαη ηα πξψηα δείγκαηα θηλέδηθεο πιαζηηθήο. Με ηελ δπλαζηεία ΢αλγθ κπαίλνπκε ζηελ ράιθηλε επνρή , θαη ε γιππηηθή γίλεηαη δηαθνζκεηηθφ ζηνηρείν ηεο αξρηηεθηνληθήο. Πνιιά κηθξά γιππηά ηαγκέλα απφ ιεπθφ κάξκαξν αλαθαιχπηνληαη ζηνπο ηάθνπο απηήο ηεο δπλαζηείαο θαη δίλνπλ ην ζηίγκα ηεο πιαζηηθήο ηέρλεο, πνπ είλαη ε ζεκαζία ζηε ζπλνιηθή απεηθφληζε ηεο κνξθήο θαη ε άλεπ θξνληίδαο ιεπηνκέξεηα. Ζ απεηθφληζε ηνπ αλζξψπνπ πζηεξεί θαηά πνιχ απφ ηελ απεηθφληζε ησλ δψσλ. ΢ηελ επνρή ησλ Υαλ εκθαλίδεηαη ε γιππηηθή ζηελ πέηξα θπξίσο ζηνπο ηάθνπο. Έρνπκε δείγκαηα ζε ιίζηλεο πιάθεο ησλ λεθξηθψλ ζαιακίζθσλ κε ζθελέο απφ ηελ κπζνινγία. Οη ζθελέο πνπ δηαδξακαηίδνληαη ζηηο πιάθεο βξίζθνληαη ζε θίλεζε θαη ε θίλεζε π.ρ. ησλ ρνξεπηψλ είλαη πξαγκαηηθά αμηνζεκείσηε. Αθφκα απηήλ ηελ επνρή ζηνπο ηάθνπο βξίζθνπκε αλάγιπθνπο θίνλεο θη πέηξηλα γιππηά. Σελ πεξίνδν ησλ έμη δπλαζηεηψλ ε θηλέδηθε ηέρλε θαη εηδηθφηεξα ε γιππηηθή ραξαθηεξίδεηαη απφ ηελ επηθξάηεζε ηνπ βνπδηζκνχ. Δλψ ε λέα ζξεζθεία έθηαζε ζηελ θίλα κε ζηαζεξνπνηεκέλεο κνξθέο ηέρλεο (ειιελνβνπδηζηηθή γιππηηθή ηεο Γθαληάξα), ηα πξψηα δείγκαηα ηεο θηλέδηθεο βνπδηζηηθήο γιππηηθήο παξνπζηάδνπλ δηαθνξέο κε ηα ηλδηθά πξφηππα. Ζ ηέρλε απηή εθδειψζεθε θπξίσο ζηα κηλγθ- φη (ηεξά κέζα ζε βξάρνπο) πνπ δηαθνζκνχληαη κε γιππηά ιαμεπκέλα πάλσ ζηνπο βξάρνπο. 37

Απφ ηνλ 5ν αηψλα θαη χζηεξα ην κνληέιν απηφ λα θάλεη ηελ εκθάληζή ηνπ ζε πνιιέο πεξηνρέο ηεο Κίλαο. Σα ρηιηάδεο γιππηά ζηα ζπήιηα απηά,αξρίδνπλ απφ πνιχ κηθξά θαη θηάλνπλ ζε χςνο 10 κέηξσλ. Νέεο κνξθέο πνπ έξρνληαη απφ ηελ Ηλδία δηακέζνπ ηεο θεληξηθήο Αζίαο γίλνληαη αληηθείκελα κηκήζεσλ ζηελ Κίλα ηνπ 4νπ αηψλα. ΢ηηο επαξρίεο ηνπ βνξξά θαη θαηά ηελ δηάξθεηα ηεο εγεκνλίαο ησλ Βέη ζηα κέζα ηνπ 5νπ αηψλα ε γιππηηθή έρεη κηα ηδηαίηεξε άλζηζε. Ζθαηλνχξγηα απηή ηερλνηξνπία , φκσο δελ θηάλεη κέρξη ηα ζχλνξα ηεο εξήκνπ Γθφκπη. Μέρξη ηνλ 6ν αηψλα ηα ζέκαηα ησλ θαιιηηερλψλ είλαη θαληαζηηθά θαη δελ ππάξρεη θακία πξνζπάζεηα κίκεζεο ηεο θχζεο. Ζ επνρή ησλ ΢νπέη (589- 618 κ. Υ.) ραξαθηεξίδεηαη απφ ηελ αλαδήηεζε ηνπ φγθνπ ,πνπ έρεη ζαλ απνηέιεζκα ηα ζψκαηα ζηα γιππηά λα γίλνληαη νγθσδέζηεξα ηα πξφζσπα ζηξνγγπινπνηεκέλα θαη ηα ελδχκαηα λα δηαθνζκνχληαη κε πνιπάξηζκα θνζκήκαηα. Σελ επνρή ησλ Σαλγθ (618-907 κ. Υ. ) έρνπκε ηελ ηέρλε ηνπ πξνηχπνπ απφ ηα νπνία γίλνληαη αληηγξαθέο. Απηή ηελ πεξίνδν ηα πξφζσπα έρνπλ βαξηά κάγνπια θαη ρνληξφ ιαηκφ ελψ ην πξφζσπν έρεη ςπρξή φςε. Ζ βνπδηζηηθή γιππηηθή ηφηε παξνπζηάδεη ιακπξέο θιαζηθέο κνξθέο , αιιάθαη ηα πξψηα ζεκάδηα παξαθκήο. Μεηά ηνπο Σαλγθ ε λεθξηθή πιαζηηθή παξαθκάδεη επεηδή γηα ιφγνπο ζξεζθεπηηθνχο αιιά θαη νηθνλνκηθνχο δηαδίδεηαη πεξηζζφηεξν ε θαχζε ησλ λεθξψλ. Οη κνξθέο δελ αλαλεψλνληαη θαη απηφ πνπ βιέπεη θαλείο είλαη ηελ επίδξαζε ηεο δεμηνηερλίαο ζε ζπλδπαζκφ κε κηα ηάζε γηα ξεαιηζκφ θαη εμφγθσζε ησλ αληηθεηκέλσλ. Σελ πεξίνδν ησλ 5 δπλαζηεηψλ (907- 960 κ Υ.) ε βνπδηζηηθή ηέρλε ζπκπιεξψλεη ηνπο ιαμεπηνχο λανχο ζηνπο βξάρνπο. Σελ πεξίνδν κεηά ηελ δπλαζηεία ησλ Μνγγφισλ ,ζηελ λφηην Κίλα ζπλερίδεηαη ε αλάπηπμε κηαο πζηεξνβνπδηζηηθήο γιππηηθήο, απφερνη ηεο πεξηφδνπ ησ Σαλγθ, ελψ ζηνλ βνξξά ε πιαζηηθή εκπλεχζηεθε απφ κνξθέο θαη ηερλνηξνπίεο ηεο δσγξαθηθήο. Δθηφο απφ πήιηλα γιππηά θαη αλάγιπθα ζηνπο βνπδηθνχο λανχο , νη βνπδηζηέο γιχπηεο πξνηίκεζαλ θαη 38

ηελ γιππηηθή ζε μχιν. Ζ Κίλα έθαλε ηελ αιιφθνηε απφπεηξα λα ιαμεχζεη ηνπο βξάρνπο λα θηηάμεη ηεξά ζθάβνληαο βνπλά θαη θαηαπνληίδνληαο βξάρηα. Έθηηαμε θνινζζηαίεο κνξθέο κε βάζε απηφ ην κνληέιν πνπ ήξζε απφ Ηλδία, γίγαληεο θαζηζηνχο , πνκπέο αλζξψπσλ θαη γιπθχηαηνπο ζενχο. Μνηάδεη ζε απηνχο ηνπο λανχο ην πλεχκα λα δηεηζδχεη θαη ζηελ πην ακπδξή ζρηζκή ηνπ.΢ηελ Κίλα , ίζσο ε βνπδηζηηθή γιππηηθή λα θαηέθηεζε ηελ ππέξηαηε έθθξαζή ηεο , δνπιεχνληαο κε απηφ ηνλ ηξφπν ην θσο ηνπ ήιηνπ , πνπ δελ ήηαλ ηίπνηε άιιν παξά ην θαζξέθηηζκα ηνπ πλεπκαηηθνχ ήιηνπ, ζηελ ηξηπιή ηνπ φςε. Μηα ππέξηαηε γαιήλε ζηελ κνξθή ,εκςπρψλεηαη απφ ηελ ζετθή αγάπε, θαη νινθιεξψλεηαη ζηελ ηειηθή ηεο ελνπνίεζε. Κνηλφ ζηνηρείν ηεο βνπδηθήο αγαικαηνπνηίαο ζε φινπο ηνπο πνιηηηζκνχο ε ειιεληθή επηξξνή, ην θσο πνπ δνλεί ηηο κνξθέο, ε θαζαξφηεηα ησλ πιάγησλ φςεσλ, ε αξκνλία ησλ αλαινγηψλ, έξρεηαη απφ ηελ ειιεληζηηθή πεξίνδν.

ΣΔΥΝΖ ΑΜΔΡΗΚΖ΢ ΙΝΚΑΣ Ζ απηνθξαηνξία ησλ Ίλθαο αξρίδεη πεξίπνπ απφ ην 1200 π.Χ. θαη θηάλεη κέρξη ηνλ 15ν αηψλα. Ήηαλ πνιηηηζκφο θαη αυτοκρατορία ηεο Νότιασ Αμερικισ, ε νπνία έπεζε κε ηελ θαηάθηεζε ηνπ Νένπ Κφζκνπ απφ ηνπο Ιςπανοφσ. 39

ΣΔΥΝΖ Ζ ηέρλε ησλ Ίλθαο είρε κηα ηάζε ιηηφηεηαο. Όθαηλαλ κε πθάζκαηα πςειήο πνηφηεηαο αιιά δελ δηέζεηαλ εθεπξεηηθφηεηα. Υξεζηκνπνηνχζαλ θεξακηθά, πνιχηηκακέηαιιαθαη θισζηνυθαληνπξγηθά πξντφληα. Γπζηπρψο δελ έρνπλ ζσζεί εηδψιηα θαη ηερλήκαηα παξά κφλν έλα απφ ηα πην γλσζηά δεκηνπξγήκαηά ηνπο. Έλαο λαφο αθηεξσκέλνο ζην ζεφ Ήιην ζρεδφλ εμ νινθιήξνπ επελδπκέλνο κε ρξπζφ απεηθνλίδνληαο ηφζν ζην εζσηεξηθφ φζν θαη ζηελ απιή ηνπ ζθελέο απφ ηελ θαζεκεξηλή δσή θαη ζθελέο απφ θπιεηηθέο κάρεο. ΋ια ηα ππφινηπα ηερλήκαηά ηνπο ράζεθαλ κεηά ηελ εηζβνιή ησλ Ηζπαλψλ νη νπνίνη έιησζαλ φζν ρξπζφ βξήθαλ θαη ηνλ έζηεηιαλ πίζσ ζηελ Ηζπαλία.

ΜΑΓΗΑ΢ Ο πνιηηηζκφο ησλ Μάγηα, αλαπηχρζεθε ζηα ηξνπηθά δάζε ηνπ Ννηίνπ Μεμηθνχ θαη ηεο Κεληξηθήο Ακεξηθήο, θαηαιακβάλνληαο κία ζπλερή έθηαζε ζηνλ Νφηην Μεμηθφ, ζηε Γνπαηεκάια θαη ζηελ Υεξζφλεζν ηνπ Γηνπθαηάλ. Οη Μάγηα ήηαλ κειεηεηέο ησλ άζηξσλ, εμαηξεηηθνί αξρηηέθηνλεο, θαιιηηέρλεο, έκπνξνη, θαιιηεξγεηέο ηεο γεο θαη δεηλνί πνιεκηζηέο.

΢ηε δηάξθεηα έμη αηψλσλ, απφ ην 250 κ.Υ. κέρξη ην 900 κ.Υ., νη Μάγηα, έθηαζαλ ζε πλεπκαηηθά θαη θαιιηηερληθά χςε πνπ εθείλε ηελ επνρή θαλέλαο άιινο πνιηηηζκφο ζηνλ επνλνκαδφκελν «Νέν Κφζκν» δελ κπνξνχζε λα θζάζεη, ελψ ιίγνη ζηνλ «Παιηφ Κφζκν» κπνξνχζαλ λα αληαγσληζηνχλ. Ζ θιαζζηθή πεξίνδνο ήηαλ ε «ρξπζή επνρή» ηνπο. Πλαζηικές ηέτνες Ζ ηέρλε ησλ Μάγηα ήηαλ πςειήο αηζζεηηθήο θαη ηδηαηηέξσο ιεπηνκεξείο. Σα γιππηά θαη νη ηνηρνγξαθίεο δείρλνπλ ράξε θαη ιεπηνκεξή παξαηήξεζε ηνπ αλζξψπηλνπ ζψκαηνο. Γηα ην ιφγν απηφ ε επνρή νλνκάζηεθε «Κιαζζηθή επνρή». Έρνπλ ζσζεί κφλν ιίγα θαθνδηαηεξεκέλα ςήγκαηα απφ ηελ αλεπηπγκέλε πεξίνδν ησλ Μάγηα. Απηά πνπ έρνπλ επηβηψζεη ηα βιέπνπκε θπξίσο ζε αγγεία πνπ ζρεηίδνληαη κε ηα ηειεηνπξγηθά. Έλα πνιχ φκνξθν ηηξθνπάδ ρξψκα ή MayaBlue «επέδεζε» αηφθην δηακέζνπ ησλ αηψλσλ ιφγσ ηεο κνλαδηθήο ρεκηθήο ηνπο ζχλζεζεο. Οικονομική οργάνωζη Οη Μάγηα αζθνχζαλ, θπξίσο, ηε γεσξγία θαη παξήγαγαλ θαιακπφθη, θαζφιηα, θνινθχζηα, βακβάθη, θαθάν, πηπεξηέο θαη νπσξνθφξα. Αζρνινχληαλ, επίζεο, κε ηελ θηελνηξνθία, κηαο θαη εμέηξεθαλ νξηζκέλα δψα, φπσο ζθχινπο, γαινπνχιεο θαη κέιηζζεο. Οξηζκέλνη αζθνχζαλ ην θπλήγη θαη ηελ αιηεία. Σν εκπφξην ήηαλ πνιχ αλεπηπγκέλν κεηαμχ θνληηλψλ αιιά θαη καθξηλψλ πφιεσλ. Δμ' αηηίαο θάπνηνπ άγλσζηνπ γεγνλφηνο ν πνιηηηζκφο ηνπο θαηέξξεπζε θαη νη ίδηνη εγθαηέιεηςαλ ηηο πφιεηο ηνπο.

9.ΦΛΑΜΑΝΓΗΚΖ ΣΔΥΝΖ Φιακαλδνί είλαη νη θάηνηθνη ηεο Φιάλδξαο, ρψξαο ησλ Κάησ Υσξψλ, θνληά ζηε Βφξεηα ζάιαζζα. Τπήξμε ρψξα κεγάιεο θαιιηηερληθήο θίλεζεο. Οη Φιακαλδνί δσγξάθνη έδσζαλ αξηζηνπξγήκαηα ζηε δσγξαθηθή θαη δεκηνχξγεζαλ ΢ρνιή, ηε ιεγφκελε Φιακαλδηθή ΢ρνιή. Αξρίδεη ηνλ ΗΔ’ αηψλα κε ηνπο αδειθνχο Βαλ Νηάπθ, πνπ ν έλαο ρξεζηκνπνηεί ζπζηεκαηηθά ην ιάδη ζηε δσγξαθηθή, ελψ ν άιινο ην ξεαιηζκφ. Ζ Φιακαλδηθή ΢ρνιή είρε κεγάιε επίδξαζε ζηε δεκηνπξγία πνιιψλ δσγξάθσλ ζ’ νιφθιεξν ηνλ θφζκν. Πνιινί απφ ηνπο νπαδνχο ηεο έγηλαλ κεγάινη. Χο ηέηνηνλ αλαθέξνπκε ην Ρνχκπελο (1577 – 1640),

πνπ δηαθξίλεηαη γηα ηα γεκάηα δσή ρξψκαηα θαη ηνλ πινχην ησλ ζπλζέζεψλ ηνπ. Σα έξγα ηνπ είλαη ζξεζθεπηηθψλ ζεκάησλ «Γεπηέξα παξνπζία», «Απνθαζήισζε» θ.ά. Δπίζεο έρεη δεκηνπξγήζεη έξγα κε ζθελέο απφ ηελ θαζεκεξηλή δσή, πξνζσπνγξαθίεο, ηνπία θιπ. Ζ θιακαλδηθή ηέρλε κπνξεί λα δηαηξεζεί ζε έμη πεξηφδνπο, θαζεκηά απφ ηηο νπνίεο απνηειεί θαη ηνλ θαζξέθηε ηεο πνιηηηθήο θαη θνηλσληθήο δσήο ζηηο πεξηνρέο ηεο Φιάλδξαο. 1.Ζ πξψηε πεξίνδνο πεξηιακβάλεη ην 14 ν αη.. Δίλαη ε πεξίνδνο θαηά ηελ νπνία νη ζπληερλίεο θαη νη θνηλφηεηεο νξγαλψλνληαη ζηξαηησηηθά θαη πξνζπαζνχλ λα απειεπζεξσζνχλ απφ ηελ θπξηαξρία ησλ Γάιισλ. Αξρίδεη λα αλαπηχζζεηαη έλαο έμνρνο πνιηηηζκφο, πνπ θαίλεηαη ζε φινπο ηνπο ηνκείο ηεο ηέρλεο, φπσο αξρηηεθηνληθή, πνίεζεινγνηερλία, γιππηηθή. 2.Ζ δεχηεξε πεξίνδνο πεξηιακβάλεη νιφθιεξν ην 15 ν αη. Ζ Φιάλδξα ηελ πεξίνδν απηή γλσξίδεη ζπνπδαία νηθνλνκηθή θαη πνιηηηθή άλνδν, κε απνηέιεζκα θαη νη ηέρλεο λα γλσξίζνπλ κεγάιε αλάπηπμε. ΢ηνλ ηνκέα ηεο ηέρλεο επηθξαηεί ην άκεζν ελδηαθέξνλ γηα ηε θχζε θαη ηελ αιήζεηα (λαηνπξαιηζκφο θαη ξεαιηζκφο). Απηή ηελ πεξίνδν ε θιακαλδηθή δσγξαθηθή ζρνιή δηακφξθσζε ην δηθφ ηεο ραξαθηήξα θαη νκνηνγέλεηα. Ο Γηαλ Βαλ’ Άπθ ζεσξείηαη ν δεκηνπξγφο ηεο θιακαλδηθήο ηέρλεο. 3.Ζ ηξίηε πεξίνδνο πεξηιακβάλεη νιφθιεξν ην 16ν αη. Κχξην ραξαθηεξηζηηθφ απηήο ηεο πεξηφδνπ είλαη ε επίδξαζε πνπ ζα αζθήζεη ε ηηαιηθή Αλαγέλλεζε πάλσ ζηελ εμέιημε ηεο θιακαλδηθήο ηέρλεο. 4.Ζ ηέηαξηε πεξίνδνο πεξηιακβάλεη ην 17 ν αη., ν νπνίνο ζπκπίπηεη κε ηελ αλεμαξηεζία ηεο Φιάλδξαο. Απηή ε πεξίνδνο ζεσξείηαη ε πιένλ αλζεξή ηεο θιακαλδηθήο ηέρλεο, φπνπ ε θιακαλδηθή δσγξαθηθή ζρνιή αλαδεηθλχεη θνξπθαίνπο δσγξάθνπο φπσο ν Ρνχκπελο θαη ν Βαλ Νηάπθ. 5.Ζ πέκπηε πεξίνδνο πεξηιακβάλεη ην 18ν αη. θαη ζπκπίπηεη κε ηελ πεξίνδν ηεο νηθνλνκηθήο θαη πνιηηηθήο παξαθκήο ηεο Φιάλδξαο. Ο αηψλαο απηφο ζεσξείηαη σο ε πεξίνδνο ησλ ιίγσλ θαιιηηερλψλ. 6.Ζ έθηε θαη ηειεπηαία πεξίνδνο ζπκπίπηεη κε ηελ πεξίνδν ηεο αλεμαξηεζίαο ηνπ Βειγίνπ, πνπ πξνήιζε κεηά ηελ επαλάζηαζε ηνπ 43

1830. Ζ θιακαλδηθή ηέρλε αθνινπζεί πιένλ ηα ξεχκαηα ηνπ 18 νπ αη., δει. ηνλ θιαζηθηζκφ, ην ξνκαληηζκφ θαη ην λαηνπξαιηζκφ. Βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο Φιακαλδηθήο ηέρλεο είλαη ε αγάπε γηα ηνλ πξαγκαηηζκφ ή ηνλ νπηηθφ ξεαιηζκφ, φπσο εθαξκφδεηαη ζηελ απφδνζε ηνπ φγθνπ, ηεο πθήο ησλ πξαγκάησλ θαη ηνπ θσηφο, πέξαλ απφ ην άιιν είδνο ηνπ ξεαιηζκνχ, δειαδή ηεο αληηθεηκεληθήο, σκήο παξάζεζεο ή ηνπ πξνζσπηθνχ ζρνιηαζκνχ ησλ πξάμεσλ θαη ζηάζεσλ ηνπ αλζξψπνπ θαη ηεο θνηλσλίαο, αθφκα δε θαη ηεο πξνβνιήο έληνλσλ ςπρηθψλ θαηαζηάζεσλ (εμπξεζηνληζηηθφ γλψξηζκα) . ΢ηα έξγα ηνπ θαζεκεξηλνχ βίνπ θαη ζηηο πξνζσπνγξαθίεο νη δσγξάθνη έδεηρλαλ ηε ρνξηάηε θαη επράξηζηε δσή ηεο αζηηθήο ηάμεο, πνπ είρε πινπηίζεη. Απεηθφληδαλ ηελ άλεζε ηεο νηθηαθήο εγθαηάζηαζεο ηεο αζηηθήο ηάμεο. Απφ ηνπο πίλαθεο απηήο ηεο επνρήο θνηηάδνπλ ην ζεαηή απηντθαλνπνηεκέλα πξφζσπα ρνξηάησλ αζηψλ. Τιηθά πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ απφ ηνπο θαιιηηέρλεο: ζηη ζωγραθική: Δλαιογραθίες. Λάδη ζε μχιν ή κνπζακά.

Η σφλληψη του Σαμψόν,1628-30

10.ΑΝΑΓΔΝΝΖ΢Ζ Ζ Αλαγέλλεζε ήηαλ έλα πνιηηηζηηθφ θίλεκα πνπ ηνπνζεηείηαη πξνζεγγηζηηθά αλάκεζα ζην 14ν θαη ην 17ν αηψλα, μεθηλψληαο ζηελ Ηηαιίαθαηά ηνλ χζηεξν Μεζαίσλα, απφ φπνπ θαη εμαπιψζεθε ζηελ ππφινηπε Δπξψπε. Χο πνιηηηζηηθφ θίλεκα, επέθεξε ηελ άλζεζε ηεο ινγνηερλίαο, ηεο επηζηήκεο, ηεο ηέρλεο, ηεο ζξεζθείαο θαη ηεο πνιηηηθήο επηζηήκεο, θαζψο θαη ηελ αλαβίσζε ηεο κειέηεο θιαζηθψλ ζπγγξαθέσλ, ηελ αλάπηπμε ηεο γξακκηθήοπξννπηηθήο ζηε δσγξαθηθή θαη ηε ζηαδηαθή, αιιά επξέσο δηαδεδνκέλε, κεηαξξχζκηζε ζηελ εθπαίδεπζε. Έρνπλ πξνηαζεί πνιπάξηζκεο ζεσξίεο ζρεηηθά κε ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο γλσξίζκαηα, εζηηάδνληαο ζε πνηθηιία παξαγφλησλ πνπ πεξηιακβάλνπλ ηηο θνηλσληθέο θαη πνιηηηθέο ηδηαηηεξφηεηεο ηεο πφιεο θαηά ηελ επνρή εθείλε, ε νπνία βξηζθφηαλ ππφ ηελ θαζνδήγεζε ηεο επηθαλνχο θαη ηζρπξήο νηθνγέλεηαο ησλ Μεδίθσλ. Οη ιφγηνη ηεο επνρήο επηζηξάηεπζαλ ηελ νπκαληζηηθήκέζνδν κειέηεο, επηδηψθνληαο παξάιιεια ην ξεαιηζκφθαη ην ζπλαίζζεκα ζηελ ηέρλε. ΢ε αληίζεζε κε ηελ πεξίνδν ηνπ Μεζαίσλα, θαηά ηελ νπνία ε θαιιηηερληθή δεκηνπξγία ήηαλ πξσηίζησο ζηξακκέλε ζε ζξεζθεπηηθά ζέκαηα, ε αλαγέλλεζε ρξεζηκνπνίεζε αλζξσπηζηηθά θαη κπζνινγηθά ζέκαηα. Ζ αλαλέσζε ηεο θηινζνθηθήο ζθέςεο παξέρεη ζηνπο θαιιηηέρλεο λέεο ηδέεο θαη εηδηθφηεξα ν λενπιαησληζκφο ζέηεη ηνλ άλζξσπν ζην θέληξν ηνπ θφζκνπ. Καιιηηέρλεο φπσο ν Μαδάηζν πξνζπάζεζαλ λα απεηθνλίζνπλ ηελ αλζξψπηλε κνξθή κε ξεαιηζηηθφ ηξφπν, αλαπηχζζνληαο ηερληθέο ψζηε λα απνδίδνληαη ε πξννπηηθή θαη ην θσο κε θπζηθφ ηξφπν. Γηα ηνλ ίδην ζθνπφ, νη δσγξάθνη αλέπηπμαλ θη άιιεο ηερληθέο, κειεηψληαο ην θσο, ηε ζθηά, θαη, φπσο είλαη παζίγλσζην ζηελ πεξίπησζε ηνπ Λενλάξλην ληα Βίληζη, ηεο αλαηνκίαο ηνπ αλζξψπηλνπ ζψκαηνο. Ζ Αλαγελλεζηαθή ηέρλε δελ ραξαθηεξίζηεθε απφ κηα επηζηξνθή ζην παξειζφλ, αληίζεηα, νη λέεο ηερληθέο ζε ζπλδπαζκφ κε ην λέν πνιηηηθφ, θνηλσληθφ θαη επηζηεκνληθφ πιαίζην πνπ δηακνξθψζεθε εθείλε ηελ επνρή, επέηξεςαλ ζηνπο θαιιηηέρλεο λα θαηλνηνκήζνπλ. Δπηπιένλ, γηα πξψηε θνξά, ε ηέρλε έγηλε ηδησηηθή, κε ηελ έλλνηα πσο δελ δηακνξθσλφηαλ απφ ηε ζξεζθεπηηθή ή πνιηηηθή εμνπζία, αιιά απνηεινχζε πξντφλ απνθιεηζηηθά ησλ ίδησλ ησλ θαιιηηερλψλ. Πίζσ απφ απηέο ηηο αιιαγέο ζηελ θαιιηηερληθή κέζνδν, ήηαλ κηα αλαλεσκέλε επηζπκία απεηθφληζεο ηεο νκνξθηάο ηεο θχζεο, 45

ελαζρφιεζεο κε ηα αμηψκαηα ηεο αηζζεηηθήο, κε ηα έξγα ησλ Νηα Βίληζη, Μηθειάληδειν θαη Ραθαήι λα αληηπξνζσπεχνπλ θαιιηηερληθέο θνξπθψζεηο πνπ επξφθεηην λα γίλνπλ αληηθείκελν κίκεζεο απφ άιινπο θαιιηηέρλεο.Άιινη αμηφινγνη δεκηνπξγνί ήηαλ αλάκεζα ζε άιινπο νη ΢άληξν Μπνηηηηζέιιη, ν νπνίνο εξγαδφηαλ γηα ηνπο Μεδίθνπο ζηε Φισξεληία, ν Νηνλαηέιιν, απφ ηελ ίδηα πφιε, θαη ν Σηηζηάλν ζηε Βελεηία. Τιηθά πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ απφ ηνπο θαιιηηέρλεο: ζηη ζωγραθική: Σέκπεξα ζε μχιν Λάδη ζε κνπζακά ζηη γλσπηική: Μάξκαξν. Ξπινγξαθία, δειαδή, ε ηερληθή ράξαμεο ζε μχιν. Μπξνχηδνο. Δπηρξπζσκέλνο Μπξνχηδνο. Σεξξαθφηηα.

Τηιοκόντα

Αποκαθήλωση (1499)

11.ΜΠΑΡΟΚ Σν Μπαξφθ εκθαλίζηεθε ζηελ ηζηνξηθή πεξίνδν 1600-1750 πνπ αθνινχζεζε ηελ Αλαγέλλεζε (εηδηθφηεξα ηνλ Μαληεξηζκφ).Ο φξνο κπαξόθ πξνέξρεηαη πηζαλφηαηα απφ ηελ πνξηνγαιηθή ιέμε barocco, πνπ ζεκαίλεη ην αθαλφληζην καξγαξηηάξη θαη σο επίζεην δειψλεη γεληθά ηελ έλλνηα ηνπ αζπλήζηζηνπ ή παξάδνμνπ. Σν χθνο ηνπ Μπαξφθ απνηέιεζε έλα λέν ηξφπν έθθξαζεο πνπ γελλήζεθε ζηε Ρψκε ηεο Ηηαιίαο, απ' φπνπ εμαπιψζεθε ζρεδφλ ζε νιφθιεξε ηελ Δπξψπε. Υαξαθηεξίζηεθε απφ έλα έληνλν δξακαηηθφ θαη ζπλαηζζεκαηηθφ ζηνηρείν, ελψ εθαξκφζηεθε θπξίσο ζηελ αξρηηεθηνληθή, ηε γιππηηθή θαη ηε κνπζηθή, αιιά ζπλαληάηαη παξάιιεια θαη ζηε ινγνηερλία ή ηε δσγξαθηθή. ΢θνπφο ηνπ κπαξφθ είλαη πξσηίζησο λα εληππσζηάζεη θαζψο θαη λα εμπςψζεη ηνλ άλζξσπν κέζα απφ ηα πάζε θαη ηα ζπλαηζζήκαηα ηνπ. ΢ε αληίζεζε κε ηηο ηδενινγηθέο αξρέο ηνπ ξνκαληηθνχ θηλήκαηνο, ν άλζξσπνο δελ εθιακβάλεηαη σο κνλάδα αιιά σο κέξνο ελφο ζπλφινπ. ΢ην κπαξφθ χθνο, ζε ζπκθσλία κε ην θηινζνθηθφ ξεχκα ηεο επνρήο, ππάξρνπλ έληνλα ηα ζηνηρεία ηνπ νξζνινγηζκνχ ρσξίο φκσο λα απνθιείνληαη θαη νη ζπκβνιηζκνί. Ζ επηηπρία ηνπ Μπαξφθ νθείιεηαη ζε έλα κεγάιν βαζκφ θαη ζηελ ζηήξημε ηεο Καζνιηθήο Δθθιεζίαο, ε νπνία ρξεζηκνπνίεζε ηελ ηερλνηξνπία ηνπ θαη ην δξακαηηθφ ηνπ χθνο γηα ηελ αλαπαξάζηαζε πνιιψλ ζξεζθεπηηθψλ ζεκάησλ πνπ πξνθαινχζαλ ηελ ζπλαηζζεκαηηθή ζπκκεηνρή ηνπ ζεαηή. Δπηπιένλ, ε αξηζηνθξαηία ηεο επνρήο θαη ε βαζηιηθή εμνπζία επλνήζεθε απφ ην επηβιεηηθφ χθνο ηνπ κπαξφθ γηα ηελ θαηαζθεπή αλάινγσλ θηηξίσλ ή παιαηηψλ πνπ ελίζρπαλ ην θχξνο ηεο. ΢ε ρψξεο κε έληνλε παξνπζία ηνπ πξνηεζηαληηθνχ θηλήκαηνο, φπσο ε Οιιαλδία ή ε Αγγιία, ην κπαξφθ δελ θαηάθεξε λα επηθξαηήζεη. Υαξαθηεξίδεηαη ζρεδφλ ζε φιεο ηηο θαιιηηερληθέο εθθάλζεηο ηνπ απφ έλα αίζζεκα δένπο θαη κεγαιείνπ θαζψο θαη κηα ππεξβνιή ζηε δηαθφζκεζε θαη ηελ πνιπηέιεηα πνπ αλαδεηθλχνπλ έλα επηβιεηηθφ θαη πνκπψδεο χθνο. Σα θπξηφηεξα κέζα πνπ ρξεζηκνπνίεζε ζηηο εηθαζηηθέο ηέρλεο είλαη νη θακπχιεο γξακκέο, νη πνιχπινθνη δηαπιεθφκελνη φγθνη, ε απζηεξή ηεξάξρεζε ησλ ρψξσλ, ε ζπζηξνθηθή θαη, θαηλνκεληθά ηνπιάρηζην, αραιίλσηε θίλεζε, πνπ θξαηά ην βιέκκα ζπλέρεηα απαζρνιεκέλν θαη ε ζέαζε απφ αζπλήζηζηε νπηηθή γσλία, απφ ρακειάπξνο ηα πάλσ ε εθκεηάιιεπζε ηνπ θσηφο θαη ε δεκηνπξγία 47

έληνλσλ αληηζέζεσλ κέζσ έληνλσλ θσηνζθηάζεσλ ζηε δσγξαθηθή. Δίλαη επίζεο ν ςεπδαηζζεκαηηζκφο πνπ θαηαξγεί ππάξρνπζεο, πξαγκαηηθέο επηθάλεηεο θαη δεκηνπξγεί άιιεο ςεπδαηζζεηηθέο, πνιχπινθεο κάιηζηα. Άιιν ραξαθηεξηζηηθφ κέζν έθθξαζεο είλαη ην δσληαλφ ρξψκα ζηηο δσγξαθηέο, αλάγιπθεο δηαθνζκήζεηο, ζηα γιππηά, θαη ζηα αξρηηεθηνληθά κέιε. ΢ηελ Οιιαλδία ε εληππσζηαθή δηαθνζκεηηθή δσγξαθηθή ζε ζφινπο θαη νξνθέο δελ έρεη ζέζε αθνχ ην απαγνξεχεη ν Πξνηεζηαληηζκφο. Αλαπηχζζεηαη φκσο ε δσγξαθηθή ηνπ θαλλαβάηζνπ ζε αμηνδήιεπην βαζκφ, κάιηζηα ζε κε ζξεζθεπηηθά ζέκαηα. Οη Οιιαλδνί δσγξάθνη εξκελεχνπλ ην Μπαξφθ κε ζπγθξαηεκέλε θίλεζε, πξνζήισζε ζην ξεαιηζκφ, ζηελ απφδνζε ηεο πθήο θαη ην παηγλίδηζκα ηνπ θσηφο, ζε πνηθηιίαζεκάησλ. Μεξηθνί θαιιηηέρλεο ηνπ Μπαξφθ είλαη νη Ηηαινί δσγξάθνη νξνθψλ Κνξηφλα θαη Πφηζν θαη ν γιχπηεο Μπεξλίλη. Δθηφο Ηηαιίαο έρνπκε ην Φιακαλδφ δσγξάθν Ρνχκπελο, ζηελ Οιιαλδία ην Ρέκπξαλη, Βεξκέεξ Ρφπζληα ει, Καιθ πνπ καδί κε άιινπο εξγάζηεθαλ ψζηε ε ρψξα απηή λα γλσξίζεη ην 17ν αηψλα ηε ρξπζή ηεο επνρή ζηε δσγξαθηθή. ΢ηελ Ηζπαλία είλαη ν Βειάζθνπεζ θαη ν Μνπξίιιν. Τιηθά πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ απφ ηνπο θαιιηηέρλεο: ζηη δσγξαθηθή:-Διαηνγξαθίεο ζηη γιππηηθή:-Μάξκαξν

12. ΡΟΚΟΚΟ Με ηνλ φξν Ρνθνθφ αλαθεξφκαζηε ζηελ ηερλνηξνπία πνπ δηαδέρζεθε ην κπαξφθ, εκθαλίζηεθε ζηε Γαιιία πεξίπνπ ην 1710 θαη δηαδφζεθε ζηελ ππφινηπε Δπξψπε - θπξίσο ζηε Γεξκαλία, ηελ Ηηαιία θαη ηελ Απζηξία, θαηά ηε δηάξθεηα ησλ επφκελσλ δεθαεηηψλ. Ληγφηεξε απήρεζε βξήθε ζηηο πξνηεζηαληηθέο ρψξεο. Χο θαιιηηερληθφ ξεχκα, εθδειψζεθε θαηά θχξην ιφγν ζηε δσγξαθηθή, ηε δηαθφζκεζε θαη ηελ αξρηηεθηνληθή. Ζ θαζψο θαη κε κία γεληθεπκέλε αληίδξαζε ζην απζηεξφ χθνο ηεο κπαξφθ αηζζεηηθήο. Ζ αξρή ηνπ ηέινπο γηα ην ξνθνθφ άξρηζε γχξσ 1760, φηαλ πξφζσπα φπσο ν Βνιηαίξνο άζθεζαλ θξηηηθή πσο ην ξνθνθφ ήηαλ πνιχ επηθαλεηαθφ. Μέρξη ην 1780 ην ξνθνθφ απνηεινχζε πηα παξειζφλ ζηελ Γαιιία θαη ηελ ζέζε ηνπ ηελ πήξε ν λενθιαζηθηζκφο. Μεηαμχ ηνπ 1820 θαη 1870ππήξμε έλα ελδηαθέξνλ γηα ην ξνθνθφ. Πνιινί επθαηάζηαηνη ζηελ Αγγιία θαη ηε Γαιιία έδσζαλ πνιιά ρξήκαηα γηα ηελ απφθηεζε επίπισλ ζε ξπζκφ ξνθνθφ, ελψ θαη δσγξάθνη φπσο ν Δπγέληνο Νηειαθξνπά αλαθάιπςαλ ηελ γνεηεπηηθή ράξε ηνπ ξνθνθφ. ΢ε αληίζεζε κε ην κπαξφθ ην ξνθνθφ δελ έρεη σο ζθνπφ λα εληππσζηάζεη κε κεγαινπξέπεηα θαη αίζζεζε απεξαληνζχλεο, αιιά είλαη πην "δεζηφ", πην εθιεπηπζκέλν θαη πην αλάιαθξν. Χζηφζν απφ ην κπαξφθ δαλείζηεθε ηηο πνιχπινθεο κνξθέο ελψ ελζσκάησζε ζηελ γεληθή ηδέα ηνπ θαη πνιιά αλαηνιίηηθα ζηνηρεία. Σα ρξψκαηα ηνπ Ρνθνθφ είλαη πνιχ θσηεηλά, δηάθαλα, αλάιαθξα, δίρσο βαζηέο θσηνζθηάζεηο. Οη δσγξάθνη ηνπ ξνθνθφ ρξεζηκνπνίεζαλ ληειηθάηα ρξψκαηα θαη πνιιέο θακπχιεο, δηαθνζκψληαο ηνπο πίλαθεο ηνπο κε κπζνινγηθά ζηνηρεία θαη αγγέινπο. Ζ δσγξαθηθή πνξηξαίησλ ήηαλ πνιχ δηαδεδνκέλε ηελ επνρή ηνπ ξνθνθφ. ΢ε αληίζεζε κε ην κπαξφθ ε δσγξαθηθή ηνπ ξνθνθφ μέθπγε απφ ηα κέρξη ηφηε ζηελά πεξηζψξηα πνπ επέβαιιε ε εθθιεζία, απεηθνλίδνληαο επράξηζηεο θαζεκεξηλέο ζθελέο, κε πξφζσπα απφ ηελ αξηζηνθξαηία ή θνκςέο θηγνχξεο ζε εηδπιιηαθφ πεξηβάιινλ, ζε δάζε, θήπνπο, λα πεξπαηνχλ, λα δηαζθεδάδνπλ, λα παίδνπλ κνπζηθά φξγαλα θηι., φια απηά ζε κηα αλέκειε αηκφζθαηξα πνπ ζπκίδεη ή ππνβάιιεη Θέαηξν, αθνχ νη άλζξσπνη ζηηο εηθφλεο θηλνχληαη θαη ζπκπεξηθέξνληαη ζαλ καξηνλέηεο ή εζνπνηνί ζε ζθελή. Πνηέ ην Ρνθνθφ δελ θαηνξζψλεη λα δψζεη έξγα κλεκεηαθνχ ραξαθηήξα θαη πλεπκαηηθήο έμαξζεο ή βαζηάο ςπρνινγηθήο δηείζδπζεο. Μέλεη κφλν πάλσ ζηελ επηθάλεηα ηεο δσήο, ζην επίπεδν ηνπ ζπλαηζζεκαηηζκνχ θαη ηνπ εθήκεξνπ, ηνπ πξφζθαηξνπ ηνπ πεξηζηαζηαθνχ.Κχξηνη εθθξαζηέο ηνπ ξνθνθφ ήηαλ ν Αληνπάλ Βαηηψ (1684-1721), ηνπ νπνίνπ ε δσγξαθηθή ηνπ απεηθφληδε ηα νξάκαηά ηνπ γηα κία δσή ρσξίο δπζθνιίεο θαη θαζεκεξηλέο αλάγθεο, ν Φξαλζνπά Μπνπζέ (1703-1770), ν Εαλ Ναηηέ (1685-1766) θαη ν Εαλ Ολνξέ 49

Φξαγθνλάξ(1732-1806).΢ηελ Αγγιία ην ξνθνθφ έηεηλε λα είλαη πην ζπγθξαηεκέλν. Ναη κελ νη αξκνληθέο θακπχιεο δηαηεξήζεθαλ φπσο ζην γαιιηθφ ξνθνθφ, σζηφζν φκσο ην αγγιηθφ ξνθνθφ δηέθεξε απφ ην γαιιηθφ ζην γεγνλφο φηη απέθεπγε ηελ ππεξβνιηθή δηαθφζκεζε θαη ηα πνιχ έληνλα ρξψκαηα

Σν πξσηλφ, ηνπ Φξαλζνπά Μπνπζέ (1739, Λνχβξν) Τιηθά πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ απφ ηνπο θαιιηηέρλεο: ζηη ζωγραθική: Λάδη ζε κνπζακά. ζηη γλσπηική: Γηα κηθξέο θηγνχξεο: Γχςνο, πνξζειάλε θαη πειφο. Γηα κεγαιχηεξα έξγα: Μάξκαξν, μχιν θαη κέηαιιν.

13.ΜΑΝΗΔΡΗ΢ΜΟ΢ Με ηνλ φξν Μαληεξηζκφο (Ο φξνο καληέξα πξνέξρεηαη απφ ην ιαηηληθφmanierus (=ηξφπνο) ελλνείηαη ην θαιιηηερληθφ ξεχκα πνπ 50

αλαπηχρζεθε θαηά ηελ ηειεπηαία πεξίνδν ηεο Αλαγέλλεζεο θαη εηδηθφηεξα ην ρξνληθφ δηάζηεκα, απφ ηε δεθαεηία ηνπ 1520 σο ην 1600 πεξίπνπ. Ο Μαληεξηζκφο είρε σο θαηαγσγή ηελ Ηηαιία, κε θέληξα ηε Ρψκε θαη ηε Φισξεληία θαη απνηέιεζε θαηά θάπνην ηξφπν κία αληίδξαζε ζηελ αηζζεηηθή ηεο ψξηκεο Αλαγέλλεζεο, ζεκαηνδνηψληαο παξάιιεια ηελ κεηάβαζε ζηελ κπαξφθ επνρή. Αλάκεζα ζηα θπξηφηεξα ραξαθηεξηζηηθά γλσξίζκαηα ηνπ Μαληεξηζκνχ ζηε δσγξαθηθήείλαη ε πνιππινθφηεηα ζηε ζχλζεζε, ε επηηήδεπζε ζηελ απφδνζε ηεο αλζξψπηλεο έθθξαζεο θαζψο θαη ε θαηάξγεζε ησλ αξκνληθψλ αλαινγηψλ ηεο Αλαγέλλεζεο, πνιιέο θνξέο κέζσ ηεο επηκήθπλζεο ησλ αλζξψπηλσλ ραξαθηεξηζηηθψλ ή κε ηε ρξήζε εμεδεηεκέλσλ ζηάζεσλ. ΢ε αληίζεζε κε ηα αλαγελλλεζηαθά ηδεψδε, ηα νπνία αλαδεηνχζαλ ηελ ξεαιηζηηθή απεηθφληζε ησλ θπζηθψλ αλαινγηψλ, νη εθθξαζηέο ηνπ καληεξηζκνχ απεηθνλίδνπλ ππεξβνιηθά παξακνξθσκέλεο θηγνχξεο πξνθεηκέλνπ λα θαιιηεξγεζεί κία ζπλαηζζεκαηηθή έληαζε. Δπηπιένλ, νη «θαζαξέο» θφξκεο ηεο Αλαγέλλεζεο εγθαηαιείπνληαη, θαζψο ζπρλά ην θπξίσο ζέκα πξνβάιιεηαη ζε δεχηεξν πιάλν κεηαηνπίδνληαο ηε δξάζε αιινχ θαη δεκηνπξγψληαο ηελ αίζζεζε ηεο ζχγρπζεο. Οη θπξηφηεξνη εθπξφζσπνη ηνπ Μαληεξηζκνχ είλαη νη Ηηαινί δσγξάθνη Παξκηηδηαλίλν (1503-1540), Ηάθσβνο Πνληφξκν (1494-1557), Σδνχιην Ρνκάλν (1492-1546) θαζψο θαη νη γιχπηεοΜπελβελνχην Σζειίλη (15001571) θαη Σδηνβάλη Μπνιφληα. Παξάιιεια κε ηε δσγξαθηθή θαη ηε γιππηηθή, ν Μαληεξηζκφο απνηππψλεηαη θαη ζηελ αξρηηεθηνληθή, έρνληαο σο θπξηφηεξν εθθξαζηή ηνλ Σδφξηδην Βαδάξη (1511-1574). ΢ηνπο θαιιηηέρλεο ηνπ ξεχκαηνο θαηαηάζζεηαη απφ πνιινχο θαη ν Γνκήληθνο Θενηνθφπνπινο θαζψο ζηνηρεία καληεξηζκνχ είλαη εκθαλή ζε νξηζκέλα έξγα ηνπ, θπξίσο ζξεζθεπηηθνχ πεξηερνκέλνπ.

Τιηθά πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ απφ ηνπο θαιιηηέρλεο: Δλαιογραθίες. Λάδη ζε μχιν ή κνπζακά Υδαηογραθία.

Πίνακασ του Ελ Γκρζκο με ςτοιχεία μανιεριςμοφ (1614).

14.ΚΛΑ΢ΗΚΗ΢ΜΟ΢ Ο θιαζηθηζκφο είλαη έλα θαιιηηερληθφ ξεχκα πνπ γλψξηζε κεγάιε άλζηζε θαηά ηνλ 18ν αηψλα. Καιιηηερληθή ηάζε κε ζαθή ξνπή πξνο ην αλππέξβιεην, ην ηέιεην, ην πξσηαξρηθφ θη άμην, ην άθζαξην ζηε θαηαιπηηθή δχλακε ηνπ παλδακάηνξα ρξφλνπ. Μνξθή ηεο ηέρλεο, πνπ ζεσξεί σο ηδαληθφ ηελ ειιεληθή ξσκατθή αξραηφηεηα. Θέιεη λα μαλαγπξίζνπκε ζη' αξραία πξφηππα θη ηδαληθά, ηε ηειεηφηεηα. Ζ ινγηθή θπξηαξρεί πάλσ ζην ζπλαίζζεκα θαη ηε θαληαζία. Ζ έθθξαζε έρεη πάληα ηε πιεξφηεηα ηελ αξηηφηεηα, ηε θπξηνιεμία, ην θπζηθφ θαη ην απέξηηην. Δπηδηψθεηαη ην ηέιεην, ην αξκνληθφ, ην πιαζηηθφ θη ε ηζνξξνπία.΢' αληίδξαζε πξνο ην Μαληεξηζµφ ν Κιαζηθηζµφο ηνπ 16νπ θαη αξγφηεξα ηνπ Η7νπ αηψλα, πνπ εθπξνζσπείηαη µε ηνλ Πνπζζέλ θαη ην Λνξξέλ, πξνηείλεη µηα ήξεµε αξµνληθή ζχλζεζε µε νξζφ ζρέδην, αλαινγίεο θηι., µε απαιή θσηνζθίαζε θαη µεισδηθνχο ρξσµαηηζµνχο, θίλεζε ξπζµηθή πνπ δηαηξέρεη θάπνην θαληαζηηθφ επίπεδν παξάιιειν µ' απηφ ηνπ πίλαθα, αηµφζθαηξα πςεινχ ήζνπο θαη αλψηεξεο πλεπµαηηθήο έμαξζεο, ζε ζέµαηα, µνξθέο θαη ηχπνπο πην θνληά ζηελ αξραηφηεηα. Ο φξνο πξνέξρεηαη απφ ηε ιαηηληθή ιέμε classicus πνπ ζεκαίλεη απηφο πνπ θαηαηάζζεηαη ζ' εμέρνπζα ηάμε (class), ν πινχζηνο ξσκαίνο. Ήδε απφ ηνλ 1ν π.ρ. αηψλα ν Κηθέξσλ έιεγε φηη νξηζκέλα αγάικαηα ηνπ Φεηδία είραλ σο ππφδεηγκα έλα ζείν αξρέηππν θάιινπο θαη ιίγν αξγφηεξα ν Οξάηηνο, έζεηε ηελ αξρή ηεο κηκήζεσο ηεο θχζεσο πνπ απνηέιεζε ηελ νξζνινγηζηηθή βάζε ηνπ θιαζηθηζκνχ απφ ηελ Αλαγέλλεζε θαη χζηεξα. Ήδε απφ ηελ επνρή ηνπ Αδξηαλνχ ππάξρνπλ ηα ραξαθηεξηζηηθά ζηνηρεία ηνπ θιαζηθηζκνχ, δειαδή ε αλάγθε ηεο ππεξληθήζεσο ησλ ππνθεηκεληθψλ παξαγφλησλ ζηελ θαιιηηερληθή δεκηνπξγία, ε αλαδήηεζεηεο ηζνξξνπίαο κνξθήο θαη πεξηερνκέλνπ, ινγηθήο θαη θαληαζίαο θαη ε κίκεζε ησλ αξηζηνπξγεκάησλ ηνπ παξειζφληνο.

Δθπξφζσπνη ηνπ θιαζηθηζκνχ Benefial, Marco - 1684 - 1764 Bouguereau, William-Adolphe - 1825 - 1905 Garzi, Luigi - 1638 - 1721 Gros, BaronAntoineJean - 1771 – 1835

Hurtrelle, Simon - 1648 - 1724 Le Sueur, Eustache - 1616 - 1655 Leighton, Frederic - 1830 - 1896 Moore, Albert Joseph - 1841 - 1893 Poussin, Nicolas - 1594 - 1665 Poynter, Sir Edward John - 1836 - 1919 Benefial, Marco - 1684 - 1764 Bouguereau, William-Adolphe - 1825 - 1905 Garzi, Luigi - 1638 - 1721 Gros, Baron Antoine Jean - 1771 - 1835 Hurtrelle, Simon - 1648 - 1724 Le Sueur, Eustache - 1616 - 1655 Leighton, Frederic - 1830 - 1896 Moore, Albert Joseph - 1841 - 1893 Poussin, Nicolas - 1594 - 1665 Poynter, Sir Edward John - 1836 – 1919

Bernini Γαπίδ

Manfrendi Bartolomeo Αιιεγνξίαησλ 4 επνρψλ

15.ΝΔΟΚΛΑ΢ΗΚΗ΢ΜΟ΢ Ο Νενθιαζηθηζµφο πνπ εµθαλίζηεθε γχξσ ζηα µέζα ηνπ 18νπ αηψλα, σο ζπλέρεηα ηνπ Κιαζηθηζµνχ ζ' αληίδξαζε πξνο ην βαξχ Μπαξφθ θαη ην ειαθξφ Ρνθνθφ, είλαη ην πξψην µεγάιν ζηηι πνπ δήηεζε φρη µφλν µηα απ' επζείαο επαθή θαη έµπλεπζε απφ ηελ αξραηφηεηα, αιιά θαη µηµήζεθε ηα αξραία πξφηππα. Σα έξγα ησλ λενθιαζηθηζηψλ ραξαθηεξίδνληαη γηα ηε ηζφξξνπε θαη ζπρλά γεσκεηξηθή δνκή ησλ ζεκάησλ ηνπο, γηα ην επδηάθξηην θαη ξσκαιέν ζρέδην, γηα ηελ επδηάθξηηε ηνκή ησλ θάζεησλ θαη ησλ νξηδφληησλ αμφλσλ, γηα ηελ απνθπγή ησλ βίαησλ ρξσκαηηθψλ αληηζέζεσλ. Κπξίσο ζηε δσγξαθηθή άθκαζε ζηε Γαιιία: Νηαβίλη, Δλγθξ, Εηξνληέ θ.ά. Αληηπξφζσπνί ηνπ ζηελ Ηηαιία είλαη νη: Απηάλη, Μπφζη, Πηλέιη, Ληπαξίλη. ΢ηελ Διιάδα ε λσπνγξαθία ηεο δσθφξνπ ζην παλεπηζηήκην ηεο Αζήλαο, έξγν ηνπ Απζηξηαθνχ δσγξάθνπ Καξι Ραι, απνηειεί εμαηξεηηθφ δείγκα λενθιαζηθηζκνχ. Ζ γιππηηθή αληηπξνζσπεχεηαη απφ ηνλ Καλφβα, ην κεγαιχηεξν λενθιαζζηθφ γιχπηε· αθνινπζνχλ ν Γάιινο Οπληφλ, ν Γαλφο Σφξβαιληζελ θ.ά. ΢ηελ Διιάδα είλαη νη: Παχινο Πξνζαιέληεο, Ησάλλεο Κφζζνο, Λεσλίδαο Γξφζεο, Γεκήηξηνο Φηιηππφηεο. ΢ηα έξγα ηνπο αλαγλσξίδνπµε ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ Νενθιαζηθηζµνχ, θαη ηδηαίηεξα ην απζηεξφ, ζσζηφ ζρέδην, ην δεζπνηηζµφ ηεο γξαµµήο πάλσ ζην ρξψµα, ηελ εμηδαλίθεπζε ηεο θφξµαο ηδίσο ηνπ γπµλνχ αλζξψπηλνπ ζψµαηνο πνπ µηµείηαη µάιηζηα αξραία πξφηππα ην πιάζηµν ησλ φγθσλ µε απαιέο θσηνζθηάζεηο ηνπηθνχ ρξψµαηνο θαη µε νµαιφ ζηξψζηµν ηεο µπνγηάο, ηελ πεξηνξηζµέλε ζε παγεξέο ζηάζεηο θαη ρεηξνλνµίεο θίλεζε πνπ δηαηξέρεη ζπλήζσο επίπεδα παξάιιεια µ' απηφ ηνπ πίλαθα, ηελ θαινδπγηζµέλε, ζπληεξεηηθή ζχλζεζε θαη ηελ ηειεηφηεηα ζηελ εθηέιεζε γεληθά. Απηά ηα θχξηα εθθξαζηηθά µέζα εθαξµφδεη ν Νενθιαζηθηζµφο, ζε ζέµαηα παξµέλα θπξίσο απφ ηελ αξραία Ρψµε θαη ηελ Διιάδα, ζέµαηα πνπ έρνπλ ζπρλά θξνλεµαηηθή απνζηνιή.

Καλφβα «Έξσο θαη ςπρή»

Εαλ-Λνπί Νηαβίλη «Ο ζάλαηνο ηνπ Μαξά»

16.ΡΟΜΑΝΣΗ΢ΜΟ΢ Ο Ρνκαληηζκφο ήηαλ έλα πλεπκαηηθφ θαη θαιιηηερληθφ θίλεκα ην νπνίν εκθαλίζηεθε ζηελ Δπξψπε θαη ηδηαίηεξα ζηε Γαιιία απφ ηα ηέιε ηνπ 18νπ έσο θαη ηα κέζα ηνπ 19νπ αηψλα σο αληίδξαζε ζηνλ θιαζηθηζκφ θαη ηνλ νξζνινγηζκφ ησλ πξνεγνχκελσλ αηψλσλ. Ο Ρνκαληηζκφο επεξέαζε φιεο ηηο ηέρλεο αιιά θαη ηνλ ηξφπν δσήο ησλ αλζξψπσλ, γη’ απηφ εθηφο ησλ άιισλ δειψλεη θαη κηα ζηάζε δσήο. Έδσζε έκθαζε ζην ξφιν ηνπ ζπλαηζζήκαηνο, ηεο θαληαζίαο, ηνπ απζνξκεηηζκνχ, ηνπ ζπγθηλεζηαθνχ θαη ηνπ νλεηξηθνχ ζηνηρείνπ. Σν γχξηζκα ηνπ 18νπ αηψλα βξήθε ηελ γεξαηά ήπεηξν ζε κηα θαηάζηαζε γεληθεπκέλεο θξίζεο. Οη γξήγνξνη ξπζκνί αζηηθνπνίεζεο θαη εθβηνκεράληζεο ησλ επξσπατθψλ ρσξψλ, κεηά ηε δηάζπαζε ηεο θενπδαξρηθήο θνηλσλίαο, είρε σο απνηέιεζκα κηα ζεηξά ξαγδαίσλ εμειίμεσλ ζε νηθνλνκηθφ, θνηλσληθφ θαη πνιηηηζκηθφ επίπεδν. Οη έληνλεο νηθνλνκηθέο αλαθαηαηάμεηο νδήγεζαλ ζε ζεκαληηθή πηψζε ηνπ βηνηηθνχ επηπέδνπ ελφο κεγάινπ κέξνπο ηνπ πιεζπζκνχ. Σν γεγνλφο απηφ είρε σο επαθφινπζν ηελ έθξεμε θαη εμάπισζε δηαθφξσλ επαλαζηαηηθψλ θηλεκάησλ κε θνηλσληθά αηηήκαηα, κε απνθνξχθσκα ηε Γαιιηθή Δπαλάζηαζε ηνπ 1789, γεγνλφο πνπ ζα νδεγήζεη ζηε δηάδνζε ησλ ηδεψλ ηεο ειεπζεξίαο θαη ηεο ηζφηεηαο. Ο Ρνκαληηζκφο αληιεί ηα ζέκαηά ηνπ απφ ηε ζχγρξνλε επνρή θαη ην πεξηβάιινλ κε κηα ηδηαίηεξε αγάπε γηα ηα εμσηηθά ζέκαηα (απφ ηελ Αιγεξία γηα παξάδεηγκα), γηα ηνπο αγψλεο ησλ ιαψλ γηα απνηίλαμε ηεο δνπιείαο θαη ηεο θαηαπίεζεο, ή ζέκαηα πάιεο ελάληηα ζηα ζηνηρεία ηεο θχζεο ην Μεζαίσλα θηι. Μέζα απ’ απηά ηα ζέκαηα πξνβάιιεη ε αδχλακε αιιά εξσηθή κνξθή ηνπ αλζξψπνπ πνπ κάρεηαη ελάληηα ζηνπο πνηθίινπο θηλδχλνπο, ζε ζέκαηα πνπ θαζαξά ή ζπκβνιηθά, παξνπζηάδνπλ απηνχο ηνπο αγψλεο. Σα εθθξαζηηθά κέζα πνπ ρξεζηκνπνηεί ν Ρνκαληηζκφο είλαη ηαηξηαζηά κε ην πεξηερφκελν ηνπ έξγνπ. Σν ρξψκα είλαη πινχζην, ην πεξίγξακκα αδπλαηίδεη, ε ζχλζεζε γεκίδεη θίλεζε θαη ελέξγεηα θαη νη πηλειηέο είλαη ειεχζεξεο. Οη έληνλεο θαη αληηζεηηθέο θηλήζεηο, νη δξακαηηθέο θσηνζθηάζεηο, είλαη απφ ηα θπξηφηεξα ραξαθηεξηζηηθά ηεο ηέρλεο απηήο θαη ζπκίδνπλ ζε κεγάιν βαζκφ ηελ ηέρλε ηνπ κπαξφθ. ΢εκαληηθά πξφζσπα : 57

Γθφγηα (Ηζπαλία) Σέξλεξ (Αγγιία) Εεξηθψ θαη Νηειαθξνπά (Γαιιία) Φξίληξηρ (Γεξκαλία) Ζ εγεηηθή φµσο µνξθή ηνπ Ρνµαληηζµνχ θαη θχξηνο εθπξφζσπνο ηνπ είλαη ν επίζεο Γάιινο δσγξάθνο Δπγέληνο Νηειαθξνπά (1798-1863). Ζ ηερληθή ηνπ είλαη επαλαζηαηηθή γηα ηελ επνρή, γηαηί δελ αθνινπζεί ηνπο αθαδεµατθνχο θαλφλεο σξαηνπνίεζεο, ην ζηξψζηµν ηεο πηλειηάο, ηελ νµαιή µεηάπησζε απφ ην θσηεηλφ ζην ζθνχξν ρξψµα µε ηνληθή δηαβάζµηζε ηνπ ηνπηθνχ ρξψµαηνο ή ηε ραξαθηεξηζηηθή πξνζήισζε ζην αθξηβέο πεξίγξαµµα ή ηελ αξµνληθφηεηα ησλ ρξσµάησλ. Ζ πηλειηά ηνπ πέθηεη ελεξγεηηθή ζε παρηέο πάζηεο, µε αληηζεηηθά ρξψµαηα ζηηο ζθηέο, δίρσο λα ζέβεηαη πνιχ-πνιχ ην πεξίγξαµµα πνπ είλαη ηψξα αλνηθηφ, πην ειεχζεξν, γηα λα αληαπνθξίλεηαη µε ηελ ελεξγεηηθφηεηά ηνπ ζηελ θηλεζηαθή ζχλζεζε. Σν εμσπξαγµαηηθφ, ην θαληαζηηθφ, ην νλεηξψδεο θαη παξάινγν απνηεινχλ µηα άιιε φςε ηεο δσήο ζηελ νπνία ν Ηζπαλφο δσγξάθνο Φξαγθίζθνο Γθφγηα (1746- 1828) ζε µηα ελδνζθνπηθή δηάζεζε, µε ζπµβνιηθφ ραξαθηήξα θαη αλαθνξά ζε γεγνλφηα θαη πξαγµαηηθφηεηεο ηεο επνρήο δίλεη ηνλ άλζξσπν λα θαηαηξέρεηαη απφ θαληάζµαηα, εθηάιηεο, ηέξαηα, λπθηεξίδεο, απφ ηε µαλία ηνπ πνιέµνπ θηι., ζε έξγα δσγξαθηθήο θαη ραξαθηηθήο. Αλάινγνη είλαη θαη νη πξνζαλαηνιηζµνί ηεο γιππηηθήο ε νπνία, µε ειάρηζηεο µφλν εμαηξέζεηο, δελ µπνξεί λα θηάζεη ηηο επηηεχμεηο ηεο δσγξαθηθήο. Ζγεηηθή θπζηνγλσµία είλαη ν Γάιινο Φξαλζνπά Ρηλη (1784-1855). ΢ην πνιχ γλσζηφ αλάγιπθφ ηνπ ζηελ Αςίδα ηνπ Θξηάµβνπ ζην Παξίζη «Σν μεθίλεµα ησλ Δζεινληψλ» (ή Μαζζαιηψηηο) (1836) θαηαπηάλεηαη µε ην πνιχ αγαπεηφ ζηνπο ξνµαληηθνχο, ζέµα ηεο ιατθήο εμέγεξζεο, ζην νπνίν εθαξµφδεη έλα είδνο µπαξφθ ζχλζεζεο µε νξµεηηθή, πξνο µηα θαηεχζπλζε θίλεζε.

Δπγέληνο Νηειαθξνπά Ζ Διιάδα ζηα εξείπηα ηνπ Μεζζνινγγίνπ 58

17.ΡΔΑΛΗ΢ΜΟ΢ Ο ξεαιηζκφο απνηέιεζε θαιιηηερληθφ ξεχκα ηεο δσγξαθηθήο ηελ πεξίνδν 1850-1880.΢ηα κέζα ηνπ 19νπ αηψλανξηζκέλνη θαιιηηέρλεο αξρίδνπλ λα απνξξίπηνπλ ηνλ αηζζεκαηηζκφ ηνπ Ρνκαληηζκνχθαη επηδηψθνπλ λα μαλα-απεηθνλίζνπλ ηε δσή κε ξεαιηζηηθφ ηξφπν. ΢ηε Γαιιία ν δσγξάθνο Γθνπζηάβ Κνπξκπέεμέθξαζε ηε βαζηθή ηδέα απηνχ ηνπ ξεχκαηνο, πνπ έγηλε γλσζηφ κε ηνλ φξν "Ρεαιηζκφο", κε απηά ηα ιφγηα: "Η δσγξαθηθή ... δελ είλαη ηίπνηε άιιν από αλαπαξάζηαζε ησλ πξαγκαηηθώλ θαη ζπγθεθξηκέλσλ πξαγκάησλ". Δπίζεο, φπσο γξάθεη ζε κηα επηζηνιή ηνπ 1854: "Ειπίδσ λα θεξδίδσ πάληνηε ηε δσή κνπ αζθώληαο ηελ ηέρλε κνπ ρσξίο λα απνκαθξπλζώ νύηε θαηά κία ηξίρα από ηηο αξρέο κνπ, ρσξίο λα ρξεηαζηεί λα πσ ςέκαηα ζηελ ίδηα ηε ζπλείδεζή κνπ, ρσξίο λα ρξεηαζηεί λα δσγξαθίζσ νύηε κηα πηζακή κόλνλ θαη κόλν γηα λα θαλώ επράξηζηνο θαη λα απμήζσ ηηο πσιήζεηο κνπ". Οη δσγξάθνη θαη νη ινγνηέρλεο ηνπ ξεαιηζκνχ πξνζπαζνχζαλ λα απεηθνλίζνπλ ηε δσή φπσο ήηαλ, δελ επηδίσθαλ λα μεθχγνπλ απφ ηελ πξαγκαηηθφηεηα. ΚΤΡΗΟΣΔΡΟΗ ΔΚΠΡΟ΢ΧΠΟΗ Γαιιηθφο ξεαιηζκφο    

Γθνπζηάβ Κνπξκπέ Εαλ Φξαλζνπά Μηιέ Δληνπάξ Μαλέ Έληγθαξ Νηεγθά

Γεξκαληθφο ξεαιηζκφο        

Georg von Dillis Wilhelm von Kobell Friedrich Wasmann Friedrich von Amerling Ferdinand Georg Waldmuller Franz Kruger Carl Blechen Adolf Menzel

Ακεξηθαληθφο ξεαιηζκφο 

Thomas Eakins 59

Winslow Homer  Francis Coates Jones  James Abbott McNeill Whistler  Thomas Pollock Anshutz  Augustus St. Gaudens Ο Ρεαιηζκφο πνπ σο θίλεκα βγαίλεη ζην πξνζθήλην ζην πξψην κηζφ ηνπ 19νπ αηψλα ζ’ αληίδξαζε πξνο ην Ρνκαληηζκφ δηακνξθψλεηαη ζε κηα επνρή επηζηεκνληθψλ παξαηεξήζεσλ, πεηξακάησλ θαη πξαθηηθψλ εθαξκνγψλ. Όζηεξα απφ ηελ επαλάζηαζε ηνπ Ρνκαληηζκνχ ελάληηα ζην θαηεζηεκέλν ηεο αθαδεκατθήο ηέρλεο, κηα άιιε επαλάζηαζε, ε επαλάζηαζε ηνπ Ρεαιηζκνχ εθδειψζεθε ιίγν πξηλ απφ ηα κέζα ηνπ Η9νπ αηψλα, ζηε Γαιιία θαη πάιη ην θίλεκα απηφ δε ζηξέθεηαη κφλν ελάληηα ζηελ παξαδνζηαθή ηέρλε αιιά, ην ζπνπδαηφηεξν, παίξλεη δπλακηθή ζέζε ελάληηα ζην θνηλσληθφ θαηεζηεκέλν, αθνχ πξνβάιιεη κε θαηάιιεια ζέκαηα ηα πξνβιήκαηα, ηηο αζρνιίεο, ηα βάζαλα, ηηο αμίεο ηεο δσήο ηνπ απινχ αλζξψπνπ, ηνπ δνπιεπηή, γεληθά ησλ κειψλ ηεο ηειεπηαίαο βαζκίδαο ηεο θνηλσλίαο, παξαγλσξίδνληαο ηα «κεγάια» ζέκαηα ηα ηφζν αγαπεηά ζηελ επίζεκε ηέρλε, δειαδή ηα ηζηνξηθά, κπζνινγηθά, αιιεγνξηθά. ΋ινη νη κεγάινη εθπξφζσπνη ηνπ ζηπι ξεαιηζκνχ ηνπ 19νπ αηψλα δσγξαθίδνπλ ζέκαηα απφ ηελ θαζεκεξηλή πξαγκαηηθφηεηα. Έηζη ν Ολνξέ Νηνκηέ (1808-1879) δσγξαθίδεη ην «Βαγφλη 3εο Σάμεο» (186570), έλα έξγν ζην νπνίν ν δσγξάθνο ππνδεηθλχεη πσο ε θηψρεηα δελ απνηειεί εκπφδην ζηελ εμχςσζε ησλ απιψλ αλζξψπσλ ζην επίπεδν ησλ αλψλπκσλ εξψσλ ηεο θνηλσλίαο. Σελ ίδηα εξσηθή δηάζηαζε δίλεη θαη ν Εαλ-Φξαλζνπά Μηιέ (1814-1875) ζε ζέκαηα φπσο είλαη «Οη Ξπινθφπνη» (1850-1852), ελψ ν Γθνπζηάβ Κνπξκπέ (1819-1877) ζηα πνιχ γλσζηά ηνπ έξγα «΢πλάληεζε-Καιεκέξα θχξηε Κνπξκπέ» (1854) θαη «Σν Δξγαζηήξη ηνπ Καιιηηέρλε» (1855), ηνπνζεηεί ηνλ εαπηφ ηνπ, ζηελ πνιχ ηηκεηηθή ζέζε ηνπ δηάζεκνπ, αμηνζέβαζηνπ θαιιηηέρλε, ζέζε πνπ ηφηε ηνπιάρηζηνλ- δελ ηνπ αλήθε θαη πνπ ηαίξηαδε κφλν ζηνπο επίζεκνπο, αθαδεκατθνχο θαιιηηέρλεο ηνπ θαηεζηεκέλνπ θαη ζε ζεκαίλνληα πξφζσπα ηεο «αλψηεξεο» θνηλσλίαο. Σν ρξψκα είλαη δσληαλφ, παικψδεο, απισκέλν κε αδξέο πηλειηέο ζρεδφλ πιαθάην ζε εμίζνπ αδξά ζρήκαηα πνπ θαίλνληαη ζαλ θνιιεκέλα ζηελ επηθάλεηα ηνπ θαλαβάηζνπ. Δλψ πάιη ηα εθθξαζηηθά κέζα ζην Μηιέ ηπγράλνπλ ελφο πην πνηεηηθνχ ρεηξηζκνχ, ζηνλ Κνπξκπέ ην ρξψκα ελαπνηίζεηαη ζε παρηέο πάζηεο ζε κηα πξνζπάζεηα λα απνδνζεί ν ρεηξνπηαζηφο φγθνο, ε ζάξθα, ε πθή θαη ε χιε ησλ πξαγκάησλ, κάιηζηα κε νμχ πεηζηηθφ, ξεαιηζηηθφ ηξφπν, θάησ ζπρλά απφ ην εθηπθισηηθά δπλαηφ θσο ηνπ ήιηνπ κεγάιε θξνληίδα δίλεηαη θαη ζηελ απφδνζε ραξαθηεξηζηηθψλ ιεπηνκεξεηψλ ζηα πξφζσπα, ζηα αληηθείκελα. Δλψ ν Ρεαιηζκφο θαηέθηεζε ηδηαίηεξα ηε θηινζνθία θαη ινγνηερλία θαη ζε αξθεηφ βαζκφ ηεο δσγξαθηθή, δελ είρε ηφζε 

αληαπφθξηζε ζηε γιππηηθή, ίζσο έλεθα ηνπ πιηθνχ θαη ηνπ γεγνλφηνο πσο ε ηέρλε απηή εμαξηηφηαλ αθφκα απφ ηηο επίζεκεο αξρέο πνπ έθαλαλ ηηο παξαγγειίεο ζηνπο γιχπηεο θαη πνπ δε δέρνληαλ εχθνια θαηλνηνκίεο. Χζηφζν γιχπηεο φπσο ν Γάιινο Εάλ Μπαηίζη Καξπφ (1827- 1875) ζε έξγα γιππηά κε ηε λέα αηζζεηηθή φπσο είλαη «Ζ Γεζπνηλίδα Φηνθξ» (πεξίπνπ1870) πεηπραίλεη κέζ’ απφ ηνλ απζφξκεην ρεηξηζκφ ηνπ πιηθνχ ηνπ λα δψζεη κε δσληάληα θαη ξεαιηζκφ ηα ραξαθηεξηζηηθά θαη ην ραξαθηήξα ησλ κνληέισλ ηνπ.Ο επίζεο Γάιινο γιχπηεο Επι Νηαινχ (1838-1902) δίλεη κε παξαζηαηηθφηεηα θαη δσληάληα ηε «Γπλαίθα πνπ δηαβάδεη» (πεξίπνπ 1880), ελψ ν Βέιγνο Κσλζηαληίλ Μεληέ (1831-1905) ζην «Υχηεο» (1886) δίλεη κε ξεαιηζκφ ηνλ ηχπν ηνπ ζσκαηψδε εξγάηε, έλα ζέκα αγαπεηφ ζηνπο ξεαιηζηέο. Ο Δληγθάξ Νηεγθά (1834-1917) Γάιινο δσγξάθνο θαη γιχπηεο, δίλεη άιιε εξκελεία ζην Ρεαιηζκφ θαη λέεο δπλαηφηεηεο ζηε γιππηηθή, αθνχ ζηε «Νεαξή Υνξεχηξηα» (πεξίπνπ 1880) έξγν ζε κπξνχληδν, ρξεζηκνπνηεί πξαγκαηηθφ χθαζκα γηα ηε θνχζηα.

GustaveCourbeaut «Ο πληγωμένος» (Διαηνγξαθία ζε κνπζακά, 1854) Απηή ε πξνζσπνγξαθία, ζέκα ζην νπνίν επαλέξρεηαη ζπρλά, ήηαλ έλαο απφ ηνπο αγαπεκέλνπο πίλαθεο ηνπ Κνπξκπέ. Ζ ηαξαρψδεο ηζηνξία ηνπ πίλαθα έγηλε γλσζηή κέζσ αλαιχζεσλ κε αθηίλεο Υ , νη νπνίεο εκθάληζαλ ηξεηο δηαδνρηθέο ζπλζέζεηο. ΢ηελ πξψηε, πξέπεη λα εηθνληδφηαλ κφλν κηα γπλαηθεία κνξθή. ΢ηε δεχηεξε, αλαγλσξίδεηαη ν Κνπξκπέ, ζηε ζηάζε πνπ πηνζεηεί θαη αξγφηεξα, ζηελ ηειηθή εθδνρή, αιιά ρακνγειαζηφο θαη αγθαιηάδνληαο ηε ζχληξνθφ ηνπ θαη κνληέιν ηνπ VirginieBinet. Σν 1851, ν νδπλεξφο ηνπ ρσξηζκφο κε ηε ζχληξνθφ ηνπ θαζνξίδεη ηελ νξηζηηθή κνξθή ηνπ έξγνπ: ν θαιιηηέρλεο παξνπζηάδεηαη κφλνο, φρη πιένλ ραιαξφο θαη επηπρηζκέλνο, αιιά εηνηκνζάλαηνο, πιεγσκέλνο κεηά απφ κνλνκαρία γηα εξσηηθνχο ιφγνπο. Πξφθεηαη γηα έξγν πνπ εμπκλεί ηνλ πφλν κε ζηνηρεία ξνκαληηζκνχ. 61

EdgarDegas «Το μάθημα τορού» (Διαηνγξαθία ζε κνπζακά, 187174) Ο Νηεγθά ρξεζηκνπνηεί ρξψκαηα απαιά, ιεπηαίζζεηα. Σν θσο, ρινκφ πνιχ αλφκνην, θσηίδεη γιπθά ην πεξηβάιινλ, ηα αλνηρηφρξσκα ξνχρα, ην θαηάιεπθν δέξκα ησλ καζεηξηψλ. Δίλαη αμηνζεκείσηε ε κεγάιε ζηγνπξηά κε ηελ νπνία ν Νηεγθά επεμεξγάδεηαη ηε δσγξαθηθή επηθάλεηα κέρξη λα ηελ θαηαζηήζεη εκηδηαθαλή «ζπάδνληαο» βαζκηαία ην πεξίγξακκα θαη ηηο θφξκεο. Καηά κηα άπνςε, ππνηίζεηαη φηη ζην πξφζσπν ηνπ γέξνπ δαζθάινπ ρνξνχ κπνξνχκε λα αλαγλσξίζνπκε ην δηάζεκν πξψελ ρνξεπηή JulesPerrot, ρνξνγξάθν ηνπ κπαιέηνπ Ζηδέι θαη θίιν ηνπ Νηεγθά.

JamesAbbotMcNeillWhistler

«Σσνδσαζμός ζε γκρίζο και μαύρο νο.1, Προζωπογραθία ηης μηηέρας ηοσ»(Διαηνγξαθία ζε κνπζακά, 1871)

΢ε ρψξν ζρεηηθά αβαζή, θπξηαξρνχλ απζηεξά ρξψκαηα, ιεπθά, γθξίδα θαη καχξα. Ζ κεηέξα κε ην απζηεξφ πξνθίι, κνξθή πνπ ζρεδφλ ηελ αθνκνηψλεη ε γεσκεηξία ηνπ πίλαθα, απεηθνλίδεηαη ζην γπκλφ θαη θξχν δσκάηην, ρσξίο θαλέλα δηαθνζκεηηθφ ζηνηρείν. Πξφθεηηαη γηα 62

πξνζσπνγξαθία κηαο απζηεξήο γπλαίθαο, πνπ επεκβαίλεη ζηε δσή ηνπ θαιιηηέρλε θαη ζπρλά ηνλ εκπνδίδεη λα πξαγκαηνπνηήζεη ηα φλεηξά ηνπ.

18.ΗΜΠΡΔ΢ΗΟΝΗ΢ΜΟ΢ Ο Ηκπξεζηνληζκφο αλαπηχρζεθε ζηε Γαιιία θαη εηδηθφηεξα ζηελ πεξίνδν ηεο απηνθξαηνξίαο ηνπ Ναπνιένληα Γ', ζε κηα επνρή πνπ ε Αθαδεκία Καιψλ Σερλψλ θαζφξηδε κε ηξφπν απφιπην ηα φξηα ηεο ηέρλεο. ΢πγθεθξηκέλα ε Αθαδεκία ππαγφξεπε φρη κφλν ηε ζεκαηνινγία (ζηε δσγξαθηθή θπξίσο ηζηνξηθά, ζξεζθεπηηθά ζέκαηα θαη πνξηξαίηα) αιιά θαη ηηο ηερληθέο πνπ φθεηιαλ λα αθνινπζνχλ νη δσγξάθνη ηεο επνρήο (ζπληεξεηηθά ρξψκαηα, αθαλείο πηλειηέο), κε απψηεξν ζηφρν ηελ απνκφλσζε ηνπ ζέκαηνο απφ ηελ ηδηαίηεξε πξνζσπηθφηεηα θαη ηδηνζπγθξαζία ηνπ δεκηνπξγνχ. Σνλ Ηαλνπάξην ηνπ 1871 ε Γαιιία πνιηνξθείηαη απφ ηνλ Πξσζηθφ ζηξαηφ θαη κεηά απφ κηα εμαληιεηηθή πνιηνξθία παξαδίδεηαη ζηνλ ερζξφ θαη χζηεξα απφ 48 ψξεο ζπκβνιηθήο θαηνρήο νη Γεξκαλνί θεχγνπλ αθήλνληαο ηνπο θαηνίθνπο ηνπ Παξηζηνχ, πεηλαζκέλνπο θαη θαηαβεβιεκέλνπο απφ ηε ζθιεξή κάρε αιιά θαη ηζρπξνχο εμαηηίαο ησλ φπισλ πνπ ηνπο είρε δψζεη ην θξάηνο γηα ηελ ππεξάζπηζε ηεο πφιεο .Κξαδαίλνληαο απηά ηα φπια ,ν ιαφο μεζεθψλεηαη θαη μεζπάεη επαλάζηαζε «εβδνκάδα αίκαηνο». Πνιινί θαιιηηέρλεο εκπιέθνληαη ζηα ζιηβεξά γεγνλφηα φπσο ν Κνπξκπέ. 19νο αηψλαο = αηψλαο αζηηθήο ηάμεο . Απηήλ ηελ πεξίνδν ζπληειείηαη ν ζξίακβνο ηεο κεζαίαο ηάμεο ε νπνία έρεη ήδε αλαιάβεη πξσηαγσληζηηθφ ξφιν ζηελ επαλάζηαζε ηνπ ’79. Με ην πέξαζκα ησλ ρξφλσλ ν φξνο «αζηφο» θαζνξίδεηαη ζαθέζηεξα θαη ρξεζηκνπνηείηαη γηα λα εθθξάζεη ηηο νπζηαζηηθέο δηαθνξέο σο πξνο ηελ νηθνλνκηθή θαη θνηλσληθή ζέζε ηεο κεζαίαο ζε ζρέζε κε ηηο ππφινηπεο θνηλσληθέο ηάμεηο . ΋ινη νη θαιιηηέρλεο ηνπ ηκπξεζηνληζκνχ είλαη κέιε ηεο κεζαίαο ηάμεο αληηπξνζσπεχνπλ κηα θαηλνχξγηα θνηλσλία θαη έλα λέν ηξφπν δσήο ,έηζη ληψζνπλ ηελ αλάγθε λα αλαπαξαζηήζνπλ ζηα έξγα ηνπο ηε δηθή ηνπο πξαγκαηηθφηεηα . Ο Ηκπξεζηνληζκφο ζεσξείηαη πσο μεθίλεζε νπζηαζηηθά απφ ηξεηο καζεηέο ηνπ δσγξάθνπ Μαξθ Γθιαίξ (Mark Gleyre), ηνπο Κισλη Μνλέ, Πηέξ Ογθχζη Ρελνπάξ θαη Άιθξελη ΢ίζιεπ, νη νπνίνη ζπλδένληαλ κεηαμχ 63

ηνπο θηιηθά. Ζ κηθξή απηή αξρηθή νκάδα, επεθηάζεθε ζηαδηαθά κε ηελ πξνζζήθε θαη άιισλ δσγξάθσλ φπσο ηνπ Δληνπάξ Μαλέ θαη ηνπ 'Δληγθαξ Νηεγθά. Ο ηµπξεζηνληζµφο ζηε δσγξαθηθή ραξαθηεξίδεηαη απφ ηηο παξαθάησ βαζηθέο ηερληθέο: * Μηθξέο θαη ζπρλά εµθαλείο πηλειηέο πνπ δεµηνπξγνχλ έλα ραξαθηεξηζηηθά παρχ ζηξψµα µπνγηάο ζηνλ θαµβά. Με απηφ ηνλ ηξφπν δελ µπνξνχλ λα απνηππσζνχλ πνιιέο ιεπηνµέξεηεο ηνπ ζέµαηνο αιιά γεληθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ. * Υξήζε θπξίσο ησλ βαζηθψλ ρξσµάησλ, µε µηθξή αλάµεημε µεηαμχ ηνπο (ε δηαδηθαζία ηεο αλάµεημεο απηήο γίλεηαη απφ ηνλ ίδην ηνλ ζεαηή ηνπ έξγνπ). * ΢πάληα ρξήζε ηνπ µαχξνπ ρξψµαηνο, µφλν ζηηο πεξηπηψζεηο πνπ απνηειεί µέξνο ηνπ ζέµαηνο. Οη ηµπξεζηνληζηέο δελ ρξεζηµνπνηνχζαλ ην µαχξν ρξψµα πξνθεηµέλνπ λα επηηχρνπλ ζθηάζεηο νχηε ην αλαµείγλπαλ µε ηα βαζηθά ρξψµαηα. * Απνπζία δηαδνρηθψλ επηζηξψζεσλ ρξψµαηνο. Οη ηµπξεζηνληζηέο δσγξάθηδαλ πην γξήγνξα, ρσξίο λα πεξηµέλνπλ απαξαίηεηα ην ρξψµα λα ζηεγλψζεη. * Έµθαζε ζην ηξφπν πνπ ην θσο αλαθιάηαη πάλσ ζηα αληηθείµελα, απνηχπσζε ηνπ ζέµαηνο µε έλα είδνο επηζηεµνληθνχ ελδηαθέξνληνο. * Εσγξαθηθή θπξίσο ζε αλνηρηνχο ρψξνπο, ζπλήζσο µε θσηεηλά θαη έληνλα ρξψµαηα. Θα πξέπεη λα ηνλίζνπµε φηη νη ηερληθέο απηέο ζπλαληψληαη θαη ζε πξνγελέζηεξνπο δσγξάθνπο, φµσο νη ηµπξεζηνληζηέο ηηο ρξεζηµνπνίεζαλ ζπζηεµαηηθά. Αμίδεη αθφµα λα ζεµεησζεί πσο νη ηµπξεζηνληζηέο επλνήζεθαλ θαη απφ ηελ αλαθάιπςε ησλ πξν-επεμεξγαζµέλσλ ρξσµάησλ (παξφµνηα µε απηά πνπ ρξεζηµνπνηνχληαη θαη ζήµεξα), γεγνλφο πνπ εθµεηαιιεχηεθαλ γηα λα δσγξαθίδνπλ ζε αλνηρηνχο ρψξνπο. Παιαηφηεξα θάζε δσγξάθνο ήηαλ αλαγθαζµέλνο λα δεµηνπξγήζεη ν ίδηνο ηα ρξψµαηα αλαµεηγλχνληαο ηα δηάθνξα πιηθά.

Σν 1839 ν Νηαγθέξ παξνπζηάδεη ζην θνηλφ κηα επαλαζηαηηθή εθεχξεζε πνπ επξφθεηην λα κεηακνξθψζεη ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν θάπνηνο έβιεπε ηελ πξαγκαηηθφηεηα : ηε θσηνγξαθία . Ζ θσηνγξαθηθή κεραλή ,πνπ αξρηθά αληηκεησπίζηεθε ζαλ αληίπαινο ησλ θαιιηηερλψλ πνιχ ζχληνκα κεηαηξάπεθε ζε έλα πνιχ ρξήζηκν εξγαιείν δνπιεηάο . Ζ θσηνγξαθηθή πξνζσπνγξαθία απεηιεί λα εθζξνλίζεη ην δσγξαθηθφ πνξηξέην , ζην θνηλφ άξεζε ε θαηλνκεληθή θπζηθφηεηα ηεο πφδαο πνπ ζηελ πξαγκαηηθφηεηα ήηαλ θαξπφο πνιχσξεο ζθελνζεζίαο ,θαζψο θαη ε αιεζνθάλεηα ηεο εηθφλαο . Σν θσηνγξαθηθφ πνξηξαίην κπνξνχλ λα ην απνθηήζνπλ φινη : δε θνζηίδεη αθξηβά φπσο έλαο πίλαθαο ,είλαη ζρεηηθά γξήγνξν θαη πνιχ ηεο κφδαο . Οη θαιιηηέρλεο πνπ παξαδέρνληαη φηη ρξεζηκνπνηνχλ ηε θσηνγξαθία δελ είλαη πνιινί . Σν νκνιφγεζε πνιιέο θνξέο ν Νηεγθά ν νπνίνο ήηαλ ζεξκφο ππνζηεξηθηήο ηεο ρξήζεο ηεο θσηνγξαθίαο ελψ αζθήζεθε θαη ν ίδηνο ζηε ρξήζε απηήο ηεο θαηλνχξγηα ηερληθήο. EdouardManet «Γεύμα ζηη τλόη» (Διαηνγξαθία ζε κνπζακά, 1863) ΢ε κηα ζχλζεζε εκπλεπζκέλε απφ εμαίζηα ηηαιηθά κνληέια ηνπ 16νπ αηψλα, ν Μαλέ απεηθνλίδεη κηα γπκλή λέα γπλαίθα θαη δχν άληξεο. ΢ην θφλην, κηα άιιε γπλαίθα βξέρεη ην ρέξη ηεο ζ’ έλα ξπάθη. Σελ νξγή πξνθάιεζε ν αζπλήζηζηνο ξεαιηζκφο ηεο ζθελήο. Οη άληξεο είλαη ληπκέλνη κε ζχγρξνλα ξνχρα θαη, επηπιένλ, ε γπλαίθα δελ είλαη απιά γπκλή. Σα ξνχρα πνπ βξίζθνληαη δίπια ηεο ππνδειψλνπλ φηη γδχζεθε πξηλ απφ ιίγν. Σν ζέκα δελ είλαη ηζηνξηθφ ή κπζνινγηθφ, έηζη ψζηε ην γπκλφ λα γίλεη απνδεθηφ, αιιά αλαθέξεηαη ζηελ θαζεκεξηλφηεηα, θαη κάιηζηα κε αξθεηά δηθνξνχκελν ηξφπν. Μεγάιε ακεραλία πξνθαιεί επίζεο ε ηερλνηξνπία. ΢ε κηα εηθαζηηθή θνπιηνχξα φπνπ θπξηαξρνχζε ε αθαδεκατθή αδηαιιαμία δελ ήηαλ λνεηφ

νη θφξκεο θαη νη φγθνη λα δεκηνπξγνχληαη φρη απφ ην πεξίγξακκα ,αιιά απφ ηελ αληηπαξάζεζε ησλ ρξσκάησλ.

19.ΜΔΣΑ-ΗΜΠΡΔ΢ΗΟΝΗ΢ΜΟ΢ Ο Μεηα - Ηµπξεζηνληζµφο απνηειεί θαιιηηερληθφ ξεχµα πνπ αλαπηχρζεθε πεξί ηα ηέιε ηνπ 19νπ αηψλα, αµέζσο µεηά ην θίλεµα ηνπ Ηµπξεζηνληζµνχ, ηνπ νπνίνπ απνηέιεζε θαηά θάπνην ηξφπν πξνέθηαζε. Οη µεηατµπξεζνληζηέο δσγξάθνη εμαθνινπζνχλ λα δηαηεξνχλ ηηο ηερληθέο ηνπ Ηµπξεζηνληζµνχ, σζηφζν επηδηψθνπλ λα πξνζδψζνπλ µεγαιχηεξν ζπλαηζζεµαηηζµφ ζηα έξγα ηνπο. Αλ θαη πξαγµαηνπνηνχζαλ ζπιινγηθέο εθζέζεηο, νπδέπνηε απνηέιεζαλ µηα ζπµπαγή νµάδα µε θνηλφ ηφπν. Οη εμεδεηεµέλεο θφξµεο πνπ πτνζέηεζαλ επεξέαζαλ ζεµαληηθά ηα µεηαγέλεζηεξα ξεχµαηα ηεο ηέρλεο ηνπ 20νπ αηψλα, φπσο ην Φσβηζµφ θαη ηνλ Κπβηζµφ. Ο φξνο µεηατµπξεζηνληζµφο ρξεζηµνπνηήζεθε γηα πξψηε θνξά απφ ηνλ θξηηηθφ ηέρλεο Roger Fry. Οη µεηατµπξεζηνληζηέο δελ απνηεινχλ µηα νµνηνγελή νµάδα, νχηε θαλ νµάδα, γηαηί ειάρηζηα γλσξίζµαηα ηνπο ζπλδένπλ θαη θπξίσο ε επηζπµία λα βξνπλ µηα δηθή ηνπο γιψζζα γηα λα εθθξάδνληαη. 'Δηζη ζηηο ηειεπηαίεο δχν δεθαεηίεο ηνπ 19νπ αηψλα φηαλ ν Ηµπξεζηνληζµφο εμαζζελίδεη σο θίλεµα εµθαλίδνληαη µεµνλσµέλνη θαιιηηέρλεο µε δηθφ ηνπο πξφγξαµµα δσγξαθηθήο, φπσο ν ΢εδάλπνπ αλαδεηά ηε ζηέξεα θιαζηθή θφξµα ζε θαηλνχξηνπο ηξφπνπο έθθξαζεο, ν ΢εξά πνπ αλαθαιχπηεη ηνλ Νηηβηδηνληζµφ (ή Πνπαληηγηζµφ) θαη πνπ δεηά λα ζπλαξµνινγήζεη θαη πάιη ηε δηαιπµέλε απφ ηνπο Δµπξεζηνληζηέο θφξµα θαη ζχλζεζε, ν Γθνγθέλ µε ηηο ζπµβνιηθέο ηνπ ζπλζέζεηο θαη ην εθθξαζηηθφ ρξψµα, ν Βαλ Γθνγθ µε ηελ εμπξεζηνληζηηθή ρξήζε ηνπ ρξψµαηνο, ν Μαηίο µε ηελ ηνιµεξή θαη εθθξαζηηθή ρξήζε ρξψµαηνο επηθαλεηψλ πνπ ζα νδεγήζνπλ ζην πξψην θαη πνιχ ζεµαληηθφ θίλεµα ηνπ 20νπ αηψλα, ζην Φσβηζµφ. Πιάη ζ' απηνχο είλαη θαη νη ΢πµβνιηζηέο µε ηελ ελδνζθνπηθή δηάζεζε φπσο ν Ρεληφλ θαη ν Νηελίο. ΋ινη απηνί θαη άιινη πνιινί, έβαιαλ ηηο βάζεηο γηα λέεο θαηαθηήζεηο ζηνλ 20ν αηψλα, ακθηζβεηψληαο παιηέο αμίεο θαη πξνηείλνληαο θαηλνχξηεο.

«Οη παηαηνθάγνη» Βίλζελη Βαλ Γθφγθ Ο Βίλζελη βαλ Γθνγθ ήηαλ Οιιαλδφο δσγξάθνο. Δλ δσή, ην έξγν ηνπ δελ ζεκείσζε επηηπρία νχηε ν ίδηνο αλαγλσξίζηεθε σο ζεκαληηθφο θαιιηηέρλεο. Χζηφζν, κεηά ην ζάλαηφ ηνπ, ε θήκε ηνπ εμαπιψζεθε πνιχ γξήγνξα θαη ζήκεξα αλαγλσξίδεηαη σο έλαο απφ ηνπο ζεκαληηθφηεξνπο δσγξάθνπο φισλ ησλ επνρψλ. Ζ επίδξαζε ηνπ ζηα κεηαγελέζηεξα θηλήκαηα ηνπ εμπξεζηνληζκνχ, ηνπ θσβηζκνχ αιιά θαη ελ γέλεη ηεο αθεξεκέλεο ηέρλεο, ζεσξείηαη θαηαιπηηθή.

Σα δηάθνξα ξεχµαηα πνπ δεµηνπξγήζεθαλ χζηεξα απφ ηελ θνξχθσζε ηνπ Δµπξεζηνληζµνχ παξνπζηάζηεθαλ ζ' αληίδξαζε πξνο απηφλ ή σο πξνζπάζεηεο λα νδεγήζνπλ ηνλ Ηµπξεζηνληζµφ ζηελ επηζηεµνληθφηεξε εθαξµνγή ησλ αξρψλ ηνπ ή αθφµε πήξαλ ζηνηρεία απ' απηφλ γηα λα δηαµνξθψζνπλ άιιεο θαηλνχξηεο µνξθέο έθθξαζεο, ζε µηα αθαηάπαπζηε δηαδνρή . • Πνι ΢εδάλ Ο Γάιινο δσγξάθνο Πνι ΢εδάλ (1839-1906), πνπ θαηαηάζζεηαη ζηνπο µεηά ηµπξεζηνληζηέο, πξνζπαζψληαο λα απνδψζεη ηελ νπζία ησλ πξαγµάησλ θαη αληθαλνπνίεηνο µε ηνλ Ηµπξεζηνληζµφ πνπ έµελε µφλν ζηελ επηθάλεηα έβαιε ζθνπφ «λα μαλαθηηάμεη ηνλ Πνπζέλ ζχµθσλα µε ηελ θχζε», δειαδή λα αλαθαιχςεη ηε ζηέξεε δνµή ησλ πξαγµάησλ µέζα απφ ηελ έξεπλα θαη ηελ ελδειερή παξαηήξεζε ηεο θχζεο. • Έξγα ηνπ Πσι ΢εδάλ

« Οη ραξηνπαίρηεο» ΢ε έξγα ηνπ φπσο είλαη «Οη Μεγάιεο Λνπφµελεο» (1898- 1905) δηαθξίλνπµε: ηελ θιαζηθή πξνζέγγηζε ζηε ζχλζεζε, µε ηελ ηνπνζέηεζε ησλ ζεµάησλ ζε ηξηγσληθφ ζρεµαηηζµφ. Σελ έξεπλά ηνπ γηα ηε δνµή ησλ πξαγµάησλ έθδειε ζην ρεηξηζµφ ησλ γπµλψλ πνπ θαίλνληαη λ' 68

απνηεινχληαη απφ βαζηθά ζηεξεά (ηνλ θψλν, ηνλ θχιηλδξν), ηε ζπλνρή ηνπ εηθαζηηθνχ ρψξνπ µέζα απφ ην ζηελφ ζπζρεηηζµφ θαη ζχλδεζε ζεηηθνχ-αξλεηηθνχ ρψξνπ µε ην θαηάιιειν πιάζηµν ηεο πηλειηάο πνπ ζπλέρεη ηε δσγξαθηθή επηθάλεηα, ηελ εθαξµνγή ελφο ζπµβαηηθνχ µάιινλ εζσηεξηθνχ θσηηζκνχ ρσξίο θσηηζηηθέο αληηζέζεηο.

20.ΔΞΠΡΔ΢ΗΟΝΗ΢ΜΟ΢ Ο Δμπξεζηνληζκφο απνηειεί θαιιηηερληθφ θίλεκα ηεο κνληέξλαο ηέρλεοπνπ αλαπηχρζεθε ζηηο αξρέο ηνπ 20νπ αηψλα, πεξίπνπ ηελ πεξίνδν1905-1940θαη θπξίσο ζην ρψξν ηεο δσγξαθηθήο. Βαζηθφ ραξαθηεξηζηηθφ ησλ εμπξεζηνληζηψλ θαιιηηερλψλ ήηαλ ε ηάζε λα παξακνξθψλνπλ ηελ πξαγκαηηθφηεηα ζηα έξγα ηνπο, αδηαθνξψληαο απέλαληη ζε κηα πηζηή θαη αληηθεηκεληθή αλαπαξάζηαζε ηεο. Ο φξνο εμπξεζηνληζκφο (expressionism, απφ ηνλ ιαηηληθφ φξν expressio, -onis δειαδή έθθξαζε) απνδίδεηαη ζηνλ Σζέρν ηζηνξηθφ ηέρλεο Antonin Matějček ην 1910, ν νπνίνο ρξεζηκνπνίεζε ηνλ φξν απηφ πεξηζζφηεξν γηα λα δειψζεη κηα ηάζε αληίζεηε ζηνλ Ηκπξεζηνληζκφ. Σν ξεχκα ηνπ εμπξεζηνληζκνχ αλαπηχρζεθε θπξίσο ζηε Γεξκαλία. Ζ θνζκνζεσξία ηνχ Δμπξεζηνληζκνχ αλαπηχζζεηαη ζε κηα θνηλσλία πνπ ραξαθηεξίδεηαη απφ ζπζζψξεπζε ησλ καδψλ ζηηο πφιεηο, βηνκεραληθή αλάπηπμε θαη ξήμε κε ηελ έλλνηα ηεο παξαδνζηαθήο θνηλφηεηαο, παξάγνληεο πνπ δεκηνπξγνχλ ζην άηνκν ππαξμηαθά θαη θνηλσληθά πξνβιήκαηα. Ζ θαηαθεξκαηηζκέλε εηθφλα ηνπ θφζκνπ πνπ βηψλνπλ νη θαιιηηέρλεο, ελφο θφζκνπ πνπ δηαθαηέρεηαη απφ δπλάκεηο ερζξηθέο θαη απνδνκεηηθέο, πξνθαιεί ζην άηνκν ζπλαηζζήκαηα αγσλίαο θαη απειπηζίαο πνπ πξνβάιινληαη πάλσ ζην ρψξν θαη ηα αληηθείκελα θάλνληάο ηα απεηιεηηθά θαη επηζεηηθά. ΋ηαλ νη Ναδί ήξζαλ ζηελ εμνπζία, ε κνληέξλα ηέρλε θαηαδηθάζηεθε θαη νη θαιιηηέρλεο εμνξίζηεθαλ ή ηνπο απαγνξεχηεθε λα δνπιέςνπλ ζηε Γεξκαλία. Ο Δξλζη Μπάξιαρ (γιχπηεο) ήηαλ έλαο απφ απηνχο. Οη δσγξάθνη ηεο νκάδαο "ΓΔΦΤΡΑ΢" ("Die Brucke", Γξέζδε, 19051913) ζπζπεηξψλνληαη γχξσ απφ ηε θπζηνγλσκία ηνχ Ludwig Kirchner 69

(1880-1938) ζην έξγν ηνπ νπνίνπ ν άλζξσπνο θηλείηαη κε ζπαζκσδηθή κεραληθφηεηα ζε απεηιεηηθνχο ρψξνπο νμπγψλησλ παξακνξθψζεσλ θαη ε δσή γίλεηαη κηα παξαθνξά βνπβψλ λεπξηθψλ εθθνξηίζεσλ. Ζ αλήζπρε εζσζηξέθεηα ζην έξγν ηνπ Erich Heckel (1883-1970)θαη ηνπ Karl Schmidt Rottluff (1884-1976) εθθξάδεηαη κε δπλαηά, πξσηνγελή ρξψκαηα θαη έληνλα πεξηγξάκκαηα ζε αληίζεζε κε ηελ επαηζζεζία θαη ηελ θνκςή κειαγρνιία ηεο λνζηαιγηθήο νπηνπίαο ζην έξγν ηνπ Otto Muller (18741930). Ο Emil Nolde (1867-1956) έιθεηαη απφ βηβιηθά κνηίβα, κπζνινγηθά ζηνηρεία θαη ζέκαηα ιατθήο παξακπζίαο θαη κέζα απφ απηά εθθξάδεη ηελ αξρέγνλε νπζία ηνπ θφζκνπ κε ξεπζηφ, ππξαθησκέλν ρξψκα. Ζ νκάδα «ΓΑΛΑΕΗΟ΢ ΚΑΒΑΛΑΡΖ΢» ("Der Blaue Reiter", Μφλαρν, 1911-14) δελ αληηκεησπίδεη ην έξγν ηέρλεο σο εμσηεξίθεπζε ηεο ππαξμηαθήο θαηάζηαζεο ηνπ αηφκνπ (φπσο ε "Γέθπξα"), αιιά σο ην ζεκείν ζπλάληεζεο ηνπ ππνθεηκεληθνχ κε ην αληηθεηκεληθφ. Οη εμπξεζηνληζηέο αξλνχληαη λα δερηνχλ ηελ απφιπηε θαη λνκνηειεηαθή εηθφλα απηήο ηεο πξαγκαηηθφηεηαο θαη εθθξάδνπλ ηε βησκαηηθή θαη ςπρνινγηθά θνξηηζκέλε ζρέζε καδί ηεο κε ηελ παξακφξθσζε θαη ηε δηαζηξέβισζε. Αλαθαιχπηνπλ θαη ηαπηίδνληαη κε ηελ πξσηφγνλε ηέρλε θαη ηελ ακεζφηεηα κε ηελ νπνία απηή εθθξάδεη κηα αξκνληθή ζρέζε ηνπ αλζξψπνπ κε ην πεξηβάιινλ ηνπ θαη ηα ζπλαηζζήκαηά ηνπ. Οη εμπξεζηνληζηέο αηζζάλνληαλ ηφζν έληνλα ηνλ αλζξψπηλν πφλν, ηε θηψρεηα, ηε βία θαη ην πάζνο, ψζηε πίζηεπαλ πσο ε πξνζήισζε ζηελ αξκνλία θαη ηελ νκνξθηά ζηελ ηέρλε πήγαδε απφ ηελ άξλεζε θαη λα είλαη θαλείο ηίκηνο. Ήζειαλ λα θαηαπηαζηνχλ κε ηελ γπκλή αιήζεηα ηεο χπαξμήο καο θαη λα εθθξάζνπλ ζπκπφληα γηα ηνλ απφθιεξν θαη ηνλ άζρεκν. Δπηδίσθαλ λα ζνθάξνπλ θαη λα αθππλίζνπλ ην ζεαηή απφ ηελ πξαγκαηηθή ή ηε θαληαζηηθή ηνπο λάξθε. Αληηπαξαβάιινπλ ηελ θαηαιπηηθή δχλακε ηνπ εξσηηζκνχ ζηηο κεραληθέο ζρέζεηο ησλ αηφκσλ ηεο βηνκεραληθήο θνηλσλίαο θαη πξνρσξνχλ ζε κηα δσγξαθηθή, αληηλνκνηειεηαθή αλαδεκηνπξγία ηνπ θφζκνπ κε ηξφπν ππνθεηκεληθφ θαη αθαηξεηηθφ, κε ην ζπλδπαζκφ ηεο κηθξφηεξεο δπλαηήο θπζηθήο αλαπαξάζηαζεο κε ηε κεγαιχηεξε δπλαηή έθθξαζε θαη ηελ θπξίαξρε θαη θαηαιπηηθή ιεηηνπξγία ηνπ ρξψκαηνο, ελφο ρξψκαηνο πνπ εθθξάδεηαη κε ζπλαηζζεκαηηθή ξεπζηφηεηα θαη ελζηηθηψδε, πξσηνγελή δπλακηζκφ. Σα βαζηθφηεξα ραξαθηεξηζηηθά φζνλ αθνξά ηα πιηθά πνπ ρξεζηµνπνηνχζαλ ηελ επνρή ηνπ εμπξεζηνληζµνχ θαίλνληαη λα είλαη ιάδη ζε µνπζαµά. 70

Έληβαξλη Μνπλθ «Ζ θξαπγή»

21.ΦΧΒΗ΢ΜΟ΢ Ο Φσβηζκφο απνηειεί θαιιηηερληθφ ξεχκα ηεο κνληέξλαο ηέρλεο, ζηε δσγξαθηθή. Σνπνζεηείηαη ρξνληθά ηελ πεξίνδν 1905-1908. Σν θίλεκα ηνπ θσβηζκνχ αλαπηχρζεθε ζηε Γαιιία θαη ελψ είρε πνιχ κηθξή δηάξθεηα δσήο, ζεσξείηαη έλα απφ ηα πξψηα επαλαζηαηηθά θηλήκαηα ζηε δσγξαθηθή θαη κε ζεκαληηθφ αληίθηππν ζηελ εμέιημε ηεο ηέρλεο ηνπ 20νπ αηψλα. Ζ έλλνηα θσβηζκφο πξνέξρεηαη απφ ηε γαιιηθή ιέμε -fauve πνπ κπνξεί λα κεηαθξαζηεί άγξην ζεξίν (ρξεζηκνπνηείηαη πνιιέο θνξέο γηα λα δειψζεη θαη ηα αηινπξνεηδή) θαη δελ ζα έπξεπε λα ζπγρέεηαη κε ηελ ειιεληθή ιέμε -θόβνο. Υξεζηκνπνηήζεθε γηα πξψηε θνξά ην 1905ζηελ πξψηε έθζεζε ηεο νκάδαο ησλ θσβηζηψλ ζην Παξίζη. Αληηπξνζσπεχεη ηε δσεξή θαη ραξνχκελε έθξεμε κηαο ηέρλεο ζπλψλπκεο κε ηε λεφηεηα, απφ θαιιηηέρλεο παζηαζκέλνπο γηα ηνλ θφζκν θαη πξφζπκνπο λα κεηαθέξνπλ ζην κνπζακά έλα ηζρπξφ θνξηίν 71

αηζζήζεσλ, πνπ πινπνηνχληαη κε ην ρξψκα. Μέζα ζηε θξεζθάδα, ζηε ηνικεξή ζηγνπξηά πνπ θαίλεηαη λα ζέιεη λ' απνβάιεη φιεο ηηο πξνεγνχκελεο εκπεηξίεο, εδξεχεη ε δχλακε ηεο μέθξελεο ξήμεο γηα ηελ αλαλέσζε ηεο παξφξκεζεο. Οη θσβηζηέο απνηέιεζαλ νπζηαζηηθά κηα νκάδα Γάιισλ δσγξάθσλ, καζεηψλ ηνπ Γθπζηάβ Μνξψ ζηελ ΢ρνιή Καιψλ Σερλψλ ηνπ Παξηζηνχ, αλάκεζα ζηνπο νπνίνπο ν Αλξί Μαηίο (ν νπνίνο αλαθέξεηαη ζπρλά σο ν εγέηεο ηνπ θσβηζκνχ), ν Αληξέ Νηεξαίλ θαη ν Εσξδ Μπξαθ, ν νπνίνο ιίγν αξγφηεξα απνηέιεζε θεληξηθή θπζηνγλσκία ηνπ θηλήκαηνο ηνπ θπβηζκνχ. Ο θσβηζκφο σο θαιιηηερληθή ηάζε, βαζίζηεθε ζε κία ραξαθηεξηζηηθή ξήζε ηνπ Πσι Γθσγθέλ ζχκθσλα κε ηελ νπνία ζα έπξεπε, αλ έλαο θαιιηηέρλεο θαληάδεηαη ηα θχιια ησλ δέληξσλ λα είλαη θίηξηλα, λα ηα δσγξαθίδεη θαηά απηφ ηνλ ηξφπν. Σα έξγα πνπ αλήθνπλ ζην ξεχκα ηνπ θσβηζκνχ ραξαθηεξίδνληαη απφ έληνλα ρξψκαηα, ζπρλά ζθνηεηλά θαη κε έληνλεο αληηζέζεηο, κε έκθαζε ζην θφθθηλν ρξψκα θαη απιέο γξακκέο, πνιιέο θνξέο ειαθξά παξακνξθσκέλεο. ΢εκαληηθή επίδξαζε ζηελ ηερλνηξνπία ησλ θσβηζηψλ είρε εθηφο απφ ηνλ Γθσγθέλ θαη ν ΒαλΓθφγθ. TheDessert: HarmonyinRed (1908), ΑλξίΜαηί ο Παξαηεξνχκε ηνλ Μαηίο λα δσγξαθίδεη φςεηο απφ ζνθάθηα ηνπ Παξηζηνχ φπσο θαη νη εκπξεζηνληζηέο. Απηφ πνπ μερσξίδεη ηνπο νπαδoχο ηνπ θσβηζκνχ είλαη φηη αληηκεησπίδνπλ δηαθνξεηηθά ηελ πξαγκαηηθφηεηα. Σν πξφβιεκα εζηηάδεηαη ζηε δηεξεχλεζε λέσλ ηξφπσλ εξκελείαο θαη ζρνιηαζκνχ ηνπ νξαηνχ θφζκνπ κε θχξην νδεγφ ην ζπλαίζζεκα θαη ην έλζηηθην. Βαζηθή πεπνίζεζε ησλ θσβηζηψλ είλαη φηη ν πίλαθαο είλαη έλαο απηφλνκνο πλεπκαηηθφο ρψξνο- ηελ ίδηα αληίιεςε είρε θαη ν Andre Gide γηα ην κπζηζηφξεκα, ζηνλ νπνίν δελ επηηξέπεηαη ε δεκηνπξγία ςεπδαηζζήζεσλ. Δίλαη έλαο μερσξηζηφο θφζκνο, πνπ έρεη βέβαηα ζρέζε κε ην θπζηθφ θφζκν, αιιά δελ είλαη ε αληαλάθιαζή ηνπ. Δμαηξεηηθά πξσηνπνξηαθφ, φκσο είλαη φηη ην ελδηαθέξνλ επηθεληξψλεηαη φρη ζηα αληηθείκελα, αιιά ζηελ αίζζεζε πνπ απηά πξνθαινχλ ζηελ ςπρή. Ζ αίζζεζε απηή κεηαθέξεηαη κε ππνθεηκεληθφ ηξφπν ζηνλ πίλαθα πνπ γίλεηαη καξηπξία, ελψ ηαπηφρξνλα ζπληειείηαη ε ππέξβαζε απηήο ηεο νξαηήο πξαγκαηηθφηεηαο. 72

22.ΚΤΒΗ΢ΜΟ΢ Ο θπβηζκφο είλαη θαιιηηερληθφ ξεχκα ηεο δσγξαθηθήο θαη ηεο γιππηηθήο, ζηελ Δπξψπε ηνπ 20νχ αηψλα. ΢ηα έξγα ηέρλεο θπβηζηψλ ηα αληηθείκελα ρσξίδνληαη, αλαιχνληαη, θαη ζπλζέηνληαη μαλά ζε κηα αθεξεκέλε κνξθή αληί νη θαιιηηέρλεο λα απνδίδνπλ ηα αληηθείκελα απφ κηα ζπγθεθξηκέλε γσλία, ηα δηαηξνχλ ζε πνιιαπιέο απφςεηο, βιέπνληαο έηζη ηαπηφρξνλα πνιιέο δηαθνξεηηθέο δηαζηάζεηο ή φςεηο ησλ αληηθεηκέλσλ. ΢πρλά νη επηθάλεηεο ησλ φςεσλ, ή ηα πιάλα, ηέκλνληαη ζε γσλίεο πνπ δελ έρνπλ θάπνην αλαγλσξίζηκν βάζνο. Ο θπβηζκφο άξρηζε ζηα κέζα ηνπ 1906 κε ηνπο Εσξδ Μπξαθ (Georges Braque) θαη Πάκπιν Πηθάζζν, πνπ δνχζαλ ζηε Μνλκάξηξεηνπ Παξηζηνχ. Γλσξίζηεθαλ ην 1907, θαη δνχιεςαλ καδί ζηελά κέρξη ηελ έλαξμε ηνπ πξψηνπ Παγθφζκηνπ πνιέκνπ ην 1914. Ο φξνο θπβηζκφο ρξεζηκνπνηήζεθε γηα πξψηε θνξά απφ ηνλ Γάιιν θξηηηθφ ηέρλεο Λνπί Βσζέι (Louis Vauxcelles) ην 1908. Καηφπηλ ηνλ δαλείζηεθαλ θαη νη ίδηνη νη δεκηνπξγνί ηνπ θπβηζκνχ. Ο θπβηζκφο επεξέαζε βαζηά ηνλ θαιιηηερληθφ θφζκν, θπξίσο ζηηο αξρέο ηνπ 20νχ αηψλα θαη απνηέιεζε ηνλ πξφδξνκν κειινληηθψλ ηάζεσλ φπσο ν Φνπηνπξηζκφο, ν Κνλζηξνπθηηβηζκφο θαη ν Δμπξεζηνληζκφο. Βαζηθφηεξνη εθπξφζσπνη: Εσξδ Μπξαθ  Μαξζέι Νηπζάλ  Φξάλζηο Πηθακπηά  Πάκπιν Πηθάζζν Οη θπβηζηέο δσγξάθνη ζπιιακβάλνπλ ηνλ θφζκν κέζσ ηεο γεσκεηξηθήο δνκήο ηνπ αληηθεηκέλνπ. Απεηθνλίδνπλ ηηο έλλνηεο θαη ηηο ηδέεο ησλ πξαγκάησλ. Υαξαθηεξηζηηθά ηνπ θπβηζκνχ είλαη νη θαζαξέο θφξκεο , ην πεξίγξακκα, ηα γεσκεηξηθά ζρήκαηα. 

Οη θπβηζηέο δσγξάθνη: * Βιέπνπλ θαη δσγξαθίδνπλ ην αληηθείκελν απφ πνιιέο κεξηέο ηαπηφρξνλα. Γηάθνξεο φςεηο απφ πνιιέο νπηηθέο γσλίεο. * Καηαξγνχλ ην ρψξν. Γελ ππάξρεη κπξνο – πίζσ, πάλσ – θάησ, κέζα – έμσ. Πνιιαπιέο πξννπηηθέο. Ζ θφξκα θαη ν ρψξνο κέζα ζηνλ νπνίν ππάξρεη ζπγρένληαη. ΢πγρένληαη αθφκε θαη ηα ίδηα ηα αληηθείκελα κεηαμχ 73

ηνπο. * Υξεζηκνπνηνχλ ηελ επαλάιεςε ηεο θφξκαο , γεγνλφο πνπ δίλεη ηελ αίζζεζε ηεο θίλεζεο. * Αθαηξψληαο ηα επηκέξνπο ζηνηρεία , αλαιχνπλ θαη θηάλνπλ ζηα δνκηθά ζηνηρεία ηνπ αληηθεηκέλνπ. ΋κσο ε αθαίξεζε ζηνλ θπβηζκφ δελ είλαη κηα απζαίξεηε αθαίξεζε. ΢ηεξίδεηαη ζηελ πξαγκαηηθφηεηα. Γνκή ηνπ νξαηνχ θαηλνκέλνπ. ΢ηελ Διιάδα πξσηνεκθαλίδνληαη θπβηζηηθέο ηάζεηο ζην έξγν ηνπ Παξζέλε, γχξσ ζηα 1930. Βαζηθά ν θπβηζκφο εθπξνζσπείηαη απφ ην έξγν ηνπ Ν. Υαηδεθπξηάθνπ – Γθίθα.Σν ξεχκα ηνπ θπβηζκνχ αλαπηχρζεθε πνιχ γξήγνξα αθελφο ράξε ζηε ζπγθέληξσζε πνιιψλ θαιιηηερλψλ ζηελ Μνλκάξηε θαη αθεηέξνπ απφ ηελ πξνζπάζεηα πξνψζεζεο ηνπ απφ ηνλ έκπνξν ηέρλεο Υέλξπ Κάλβαηιεξ (Henry Kahnweiler). Ήδε ην 1910 ππάξρνπλ αλαθνξέο γηα ζρνιή ηνπ θπβηζκνχ. Χζηφζν ζα πξέπεη λα ζεκεησζεί πσο πνιινί απηναπνθαινχκελνη θπβηζηέο θαιιηηέρλεο, θηλήζεθαλ ζε δηαθνξεηηθέο θαηεπζχλζεηο απφ ηνπο εηζεγεηέο ηνπ θπβηζκνχ Μπξάθ θαη Πηθάζζν. Σν έξγν «Οη Γεζπνηλίδεο ηεο Αβηληφλ» (1907) ηνπ κεγάινπ θαιιηηέρλε ηνπ 20νχ αηψλα Πάκπιν Πηθάζν (1881-1937) ζεσξείηαη έλα νξφζεκν ζηελ ηζηνξία ηεο ηέρλεο γηαηί εηζάγεη έλαλ θαηλνχξην ηξφπν δσγξαθηθήο, ηνλ Κπβηζκφ, ν νπνίνο θαηαξγεί ηελ σο ηψξα θξαηνχζα κέζνδν αλαπαξάζηαζεο ηνπ αληηθεηκέλνπ κε ςεπδαηζζεηηθή ηερληθή.

«Οη δεζπνηλίδεο ηεο Αβηληφλ» Πάκπιν Πηθάζν

23.ΠΟΠ ΑΡΣ Ο φξνο Πνπ Αξη (ειιεληθή κηθ. δεκνθηιήο ηέρλε) αλαθέξεηαη ζην θαιιηηερληθφ θίλεκα πνπ αλαπηχρζεθε αξρηθά ζηε Μεγάιε Βξεηαλίαθαη αξγφηεξα ζηελ Ακεξηθήπεξί ηα ηέιε ηεο δεθαεηίαο ηνπ '50. Ζ Πνπ Αξη γελλήζεθε σο κηα αληίδξαζε ζηε ζνβαξφηεηα ηνπ θηλήκαηνο ηνπ αθεξεκέλνπ εμπξεζηνληζκνχ, πξνβάιινληαο θαηά θχξην ιφγν ζχκβνια ηνπ θαηαλαισηηζκνχ, απιά αληηθείκελα πνπ αλάγνληαλ ζε έξγα ηέρλεο αιιά θαη ζέκαηα δαλεηζκέλα απφ ηελ θνπιηνχξα ησλ θφκηθο. Μηα απφ ηηο ζεκαληηθφηεξεο ίζσο επηδξάζεηο ηεο Πνπ Αξη ήηαλ ην γεγνλφο πσο πεξηφξηζε ηε δηάθξηζε αλάκεζα ζηηο έλλνηεο ηεο εκπνξηθήο θαη πςειήο ηέρλεο. ΢ηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ '60, ε πνπ Αξη άξρηζε λα αλαπηχζζεηαη θπξίσο ζηελ Ακεξηθή. Χο πξψηνη Πνπ Αξη Ακεξηθαλνί θαιιηηέρλεο αλαγλσξίδνληαη νη Jasper Johns θαη Robert Rauschenberg, σζηφζν ε πξνζσπηθφηεηα ηνπ Άληη Γνπφξρνι θαη ηνπ Ρφη Λίρηελζηατλείλαη πνπ ζα δψζνπλ ηε κεγαιχηεξε ψζεζε ζηελ Πνπ Αξη. Αλ θαη ε Βξεηαλία απνηειεί ηνλ ηφπν γέλλεζεο ηεο Πνπ Αξη, ζηελ Ακεξηθή γλσξίδεη πξαγκαηηθή έμαξζε, γεγνλφο πνπ επλνείηαη θαη απφ ηελ νηθνλνκηθή επξσζηία ηεο Ακεξηθήο. Κχξηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο Πνπ Αξη αηζζεηηθήο απνηέιεζαλ ν απζνξκεηηζκφο, ε δεκηνπξγηθή ππεξβνιή, ε αλάιαθξε δηάζεζε, ε ζάηηξα, νη έληνλεο ρξσκαηηθέο αληηζέζεηο θαη ελ γέλεη ε απφξξηςε ηνπ παξαδνζηαθνχ. Ζ Πνπ Αξη ππεξέηεζε ηελ απνθαινχκελε καδηθή θνπιηνχξα θαη ζπλδέζεθε κε έλα είδνο εκπνξηθήο ηέρλεο πνπ απεπζχλεηαη ζε έλα επξχ θνηλφ. ΢ε αληίζεζε κε πνιιά πξνγελέζηεξα θηλήκαηα ηεο κνληέξλαο ηέρλεο, ε Πνπ Αξη επέδεημε αδηαθνξία ζε δύζθνια, δπζλφεηα ή πεξηζζφηεξν εγθεθαιηθά ζέκαηα, ηα νπνία γηα ηνπο θαιιηηέρλεο ηνπ θηλήκαηνο ζεσξνχληαλ πξντφληα κηαο δηάζεζεο ειηηηζκνχ.

«Πνξηξαίην ηεο Μέξηιηλ Μνλξφε» AndyWarhol

24.ΝΣΑΝΣΑΨ΢ΜΟ΢ Ο Νηαληατζκφο ή Νηαληά (Dada) ήηαλ έλα θαιιηηερληθφ θίλεκα αηζζεηηθήο αλαξρίαο πνπ αλαπηχρζεθε κεηά ηνλ Πξψην Παγθφζκην Πφιεκν ζηηο εηθαζηηθέο ηέρλεο θαζψο θαη ζηε ινγνηερλία (θπξίσο ζηελ πνίεζε), ην ζέαηξν θαη ηελ γξαθηζηηθή. Μεηαμχ άιισλ, ην θίλεκα ήηαλ θαη κηα δηακαξηπξία ελάληηα ζηε βαξβαξφηεηα ηνπ πνιέκνπ θαη απηνχ πνπ νη Νηαληατζηέο πίζηεπαλ φηη ήηαλ κηα θαηαπηεζηηθή δηαλνεηηθή αγθχισζε, ηφζν ζηελ ηέρλε φζν θαη ζηελ θαζεκεξηλφηεηα. Ο Νηαληατζκφο ραξαθηεξίδεηαη απφ εζθεκκέλν παξαινγηζκφ θαη απφξξηςε ησλ θπξίαξρσλ ηδαληθψλ ηεο ηέρλεο. Δπεξέαζε κεηαγελέζηεξα θηλήκαηα, θπξίσο ηνλ ζνπξεαιηζκφ, πνπ νπζηαζηηθά ήηαλ ε κεηεμέιημή ηνπ. Δίλαη γεληθά δχζθνιν λα πξνζδηνξηζηεί κε αθξίβεηα ην πνχ θαη πφηε μεθίλεζε ην θίλεκα ηνπ Νηαληατζκνχ. Υαξαθηεξηζηηθά, ν Ρανχι Υάνπζκαλ, αξρεγφο ηνπ θηλήκαηνο ζην Βεξνιίλν, επηζεκαίλεη φηη είλαη ηφζν δχζθνιν φζν ν πξνζδηνξηζκφο ηεο γελέηεηξαο ηνπ Οκήξνπ. Ο ίδηνο ν Υάνπζκαλ ζεσξνχζε ηνλ εαπηφ ηνπ ηδξπηή ηνπ Νηαληατζκνχ ζηα 1915. Αληίζεηα, ν Κισλη Ρηβηέξ, ζε άξζξν ηνπ ζην πεξηνδηθφ ηέρλεο Arts ππνζηήξημε πσο ν γελλήηνξαο ηνπ Νηαληά είλαη ν ΦξάλζηοΠηθακπηάπεξί ηα 1913. ΢χκθσλα κε ηνλ Άιθξελη Μπαξ, πξψελ δηεπζπληή ηνπ Μνπζείνπ Μνληέξλαο Σέρλεο ηεο Νέαο Τφξθεο, ην Νηαληά μεθίλεζε ην 1916 ζηε Νέα Τφξθε θαη ζηε Επξίρε. Δίλαη γεγνλφο πσο ληαληατζηηθά έξγα, ήδε απφ ην 1915 έθαλαλ ηελ εκθάληζή ηνπο ζηε Ρσζία. Δπηπιένλ, ηα καληθέζηα ησλ Ηηαιψλ θνπηνπξηζηψλπνπ δεκνζηεχηεθαλην 1909 ραξαθηεξίδνληαλ απφ πνιιέο νκνηφηεηεο κε ηα αληίζηνηρα ησλ Νηαληατζηψλ, ηα νπνία εθδφζεθαλ ιίγα ρξφληα αξγφηεξα. Γελ είλαη επίζεο ηπραίν πσο θαη ν Αληξέ Εηλη ραξαθηεξίδεηαη απφ αξθεηνχο σο ν πξψηνο ληαληατζηήο ελψ ζηελ ίδηα θαηεγνξία εληάζζνληαη ζπρλά θαη ν Γθηγηψκ Απνιιηλαίξ ή ν Αιθξέλη Εαξχ θαη ν Μπξηζέ. Ο Υαλο Ρίρηεξ, κέινο ηνπ ληαληατζηηθνχ θηλήκαηνο γξάθεη ραξαθηεξηζηηθά:"Αθφκα θαη ν δηάζεκνο εθείλνο Ζξφζηξαηνοηεο αξραηφηεηαο πνπ έβαιε θσηηά ζην λαφ ηεο Αξηέκηδνο ζηελ Έθεζζν κφλν θαη κφλν γηα λα μεζεθψζεη ηνπο ζπκπνιίηεο ηνπ ήηαλ αζθαιψο έλαο ληαληατζηήο". Νηαληατζηηθέο ηάζεηο θαη εθδειψζεηο (αηνκηθέο σο επί ην πιείζηνλ) κπνξνχλ λα αλαθαιπθζνχλ ζε αξθεηέο πεξηφδνπο, αθφκα θαη ηνπ καθξηλνχ παξειζφληνο. Δίλαη σζηφζν γεγνλφο πσο ζηελ πεξίνδν 1915-1916, άξρηζαλ λα εθδειψλνληαη παξαπιήζηα θαιιηηερληθά γεγνλφηα, ζε δηαθνξεηηθά ζεκεία αλά ηνλ θφζκν, ηα νπνία κπνξνχλ λα ελζσκαησζνχλ ζηνλ ληαληατζκφ. Ζ νπδέηεξε - ηελ πεξίνδν ηνπ Α' Παγθνζκίνπ πνιέκνπ 76

Διβεηία, θαίλεηαη πσο πξνζέθεξε ην θαηάιιειν ππφβαζξν γηα ηελ θπνθνξία ηνπ Νηαληατζηηθνχ πλεχκαηνο. Σν ειβεηηθφ Νηαληά μεθίλεζε ζηε Επξίρε θαη εηδηθφηεξα θαιιηεξγήζεθε ζην ηζηνξηθφ Κακπαξέ Βνιηαίξ (Cabaret Voltaire) ζηηο αξρέο ηνπ 1916. Δθεί ζρεκαηίζηεθε κηα νκάδα απφ εληειψο δηαθνξεηηθψλ εζληθνηήησλ πξνζσπηθφηεηεο πνπ αξγφηεξα επεθηάζεθε ζε άιιεο πφιεηο θαη εμειίρζεθε ζην θίλεκα ηνπ Νηαληατζκνχ. Μέρξη ζήκεξα δελ ππάξρεη βεβαηφηεηα ζρεηηθά κε ην πνηνο αλαθάιπςε ηελ νλνκαζία Νηαληά νχηε ζρεηηθά κε ηελ αθξηβή πξνέιεπζε ηνπ φξνπ. Πνιινί ζεσξνχλ φηη πξνέξρεηαη απφ ηε δηπιή ξνπκαληθή θαηάθαζε (da da) ηελ νπνία ρξεζηκνπνηνχζαλ πνιχ ζπρλά νη Σξηζηάλ Σδαξά θαη Μαξζέι Γηαλθφ (ξνπκαληθήο θαηαγσγήο θαη ζεκαληηθά ζηειέρε ηνπ Νηαληατζκνχ) ζηηο κεηαμχ ηνπο ζπδεηήζεηο. Ο Υαλο Ρίρηεξ αλαθέξεη φηη θαη ν ίδηνο δελ γλψξηδε ηελ πξνέιεπζε ηεο ιέμεο ή ηνλ εκπλεπζηή ηεο. ΢χκθσλα κε κηα δεχηεξε εθδνρή, ν φξνο αλαθαιχθζεθε αλνίγνληαο έλα ιεμηθφ ζηελ ηχρε. Ο Ρίραξλη Υχιδελκπεθ αλαθέξεη ζε έλα γξάκκα πσο ν ίδηνο καδί κε ηνλ Υνχγθν Μπαι ηελ αλαθάιπςαλ αλαδεηψληαο ζηηο ζειίδεο ελφο Γεξκαλν-Γαιιηθνχ ιεμηθνχ, έλα θαιιηηερληθφ ςεπδψλπκν γηα ηελ ηξαγνπδίζηξηα ηνπ Κακπαξέ Βνιηαίξ Μαληάκ Λε Ρνπά. ΢ηα γαιιηθά dada ζεκαίλεη έλα μχιηλν παηδηθφ αινγάθη ελψ ε έθθξαζε c'est mon dada (κθ. απηφ είλαη ην ληαληά κνπ) ζεκαίλεη απηφ είλαη ην ρφκππ κνπ. ΢ηα ειιεληθά, ληαληά είλαη ε παξακάλα. ΢ηα αθξηθαληθά Κξνπ ληαληά ιέγεηαη ε νπξά ηεο ηεξήο αγειάδαο. Ο Σξηζηάλ Σδαξά έδσζε ηελ δηθή ηνπ εθδνρή ιέγνληαο "Μία ιέμε γελλήζεθε, θαλείο δελ μέξεη πψο". Σν κνλαδηθφ γεγνλφο γχξσ απφ ηνλ φξν Dada είλαη πσο πξσηνεκθαλίζηεθε ηππσκέλνο ζην Κακπαξέ Βνιηαίξ ζηηο 15 Ηνπλίνπηνπ 1916. Ο Νηαληατζκφο έγηλε γλσζηφο ζηελ Διιάδα κε πνιχ κεγάιε θαζπζηέξεζε, ζηελ επνρή ηεο Μηθξαζηαηηθήο Δθζηξαηείαο θαη κάιηζηα θαηά ην ρξφλν πνπ είρε ήδε μεθηλήζεη ε θζνξά ηνπ θηλήκαηνο. Έηζη νπζηαζηηθά ην θίλεκα απηφ δελ επεξέαζε νχηε θαη΄ ειάρηζην ηε ζχγρξνλε ειιεληθή πνίεζε θαη ηηο ηέρλεο γεληθφηεξα. Νηανηαϊζηές καλλιηέτνες        

Γθηγηψκ Απνιιηλαίξ (Guillaume Apollinaire) - Γαιιία Υαλο Αξπ (Hans Arp) - Διβεηία, Γαιιία θαη Γεξκαλία Υνχγθν Μπαι (Hugo Ball) - Διβεηία Γηφραλο Μπάαληεξ (Johannes Baader) - Γεξκαλία Αξηνχξ Κξαβάλ (Arthur Cravan) - Γαιιία Εαλ Κξνηχ(Jean Crotti) - Γαιιία Μαξζέι Νηπζάλ (Marcel Duchamp) - Γαιιία θαη Ζ.Π.Α Μαμ Δξλζη (Max Ernst) - Γεξκαλία 77

         

Ρανχι Υάνπζκαλ (Raoul Hausmann) - Γεξκαλία Έκπ Υέληλγθο (Emmy Hennings) - Διβεηία Ρίραξλη Υχιδελκπεθ(Richard Huelsenbeck) - Διβεηία θαη Γεξκαλία Μαξζέι Γηαλθφ (Marcel Janco) - Διβεηία Φξάλζηο Πηθακπηά (Francis Picabia) - Γαιιία θαη Ζ.Π.Α Μαλ Ραίε (Man Ray) - Γαιιία θαη Ζ.Π.Α Υαλο Ρίρηεξ (Hans Richter) - Διβεηία Κνπξη ΢βίηηεξο (Kurt Schwitters) - Γεξκαλία Σξηζηάλ Σδαξά (Tristan Tzara) - Διβεηία Μπεαηξίο Γνχλη (Beatrice Wood) - Γαιιία θαη Ζ.Π.Α

Ζ ηερλνηξνπία ηνπο, αξρηθά επεξεάζηεθε απφ ηνλ θπβηζκφ θαη ην θνπηνπξηζκφ. Έκπλεπζή ηνπο απνηεινχζαλ θαηά θαλφλα νη κεραλέο, θαη νη αλζξψπηλεο θηγνχξεο ηνπο ζχκηδαλ πεξηζζφηεξν ξνκπφη. Δπέιεγαλ ζηελ ηχρε ζρήκαηα θαη εηθφλεο, θαζψο θαη εηεξνγελή πιηθά (καιιί, μχιν, θσηνγξαθίεο θαη θσηνκνληάδ, ραξηί, ζθνππίδηα), δεκηνπξγψληαο εθήκεξα έξγα πνπ ζπλδχαδαλ ηε γιππηηθή κε ηε δσγξαθηθή. Χο θίλεκα, ν ληαληατζκφο έπαςε λα ππάξρεη απφ ην 1924 θαη νη εθπξφζσπνί ηνπ δηνρεηεχηεθαλ ζην ζνπξεαιηζκφ.

«L.H.O.O.Q.» (1919), Μαξζέι Νηπζάλ Απνηειεί ληαληατζηηθή παξαπνίεζε ηεο Σδνθφληα ηνπ Λενλάξλην Νηα Βίληζη

25.ΤΠΔΡΡΔΑΛΗ΢ΜΟ΢ Ο ππεξξεαιηζκφο ή ζνπξεαιηζκφο, απφ ηηο γαιιηθέο ιέμεηο sur (επάλσ, επί) θαη réalisme (ξεαιηζκφο, πξαγκαηηθφηεηα) φπνπ ζηα ειιεληθά ζα κπνξνχζε λα απνδνζεί σο «πάλσ ή πέξα απφ ηελ πξαγκαηηθφηεηα», ήηαλ έλα θίλεκα πνπ αλαπηχρζεθε θπξίσο ζην ρψξν ηεο ινγνηερλίαο, αιιά εμειίρζεθε ζε έλα επξχηεξν θαιιηηερληθφ θαη πνιηηηθφ ξεχκα. Άλζηζε θαηά θχξην ιφγν ζηε Γαιιία ησλ αξρψλ ηνπ 20νπ αηψλα, θαηά ηελ πεξίνδν κεηαμχ ηνπ πξψηνπ θαη δεχηεξνπ παγθνζκίνπ πνιέκνπ. ΢ηε θχζε ηνπ επαλαζηαηηθφ θίλεκα, ν ππεξξεαιηζκφο επηδίσμε πνιιέο ξηδνζπαζηηθέο αιιαγέο ζην ρψξν ηεο ηέρλεο αιιά θαη ηεο ζθέςεο γεληθφηεξα, αζθψληαο επίδξαζε ζε κεηαγελέζηεξεο γεληέο θαιιηηερλψλ.΢ηφρνο ησλ ζνπξεαιηζηψλ είλαη ε εμεξεχλεζε ηνπ ςπρηθνχ θφζκνπ πνπ εγθαηλίαζε ν Φξφπλη θαη ε ςπραλαιπηηθή κέζνδνο, ψζηε νη αληίζεηνη απφ πξψηε άπνςε θφζκνη νλείξνπ θαη πξαγκαηηθφηεηαο λα κεηαζρεκαηηζηνχλ ζε έλα είδνο απφιπηεο πξαγκαηηθφηεηαο, ζε κία ππεξπξαγκαηηθφηεηα.Χο θχξην κέζν έθθξαζεο, πξνέβαιαλ ηνλ «απηνκαηηζκφ», επηδηψθνληαο ηε δηεξεχλεζε ηνπ αζπλεηδήηνπ, ηελ απειεπζέξσζε ηεο θαληαζίαο «κε ηελ απνπζία θάζε ειέγρνπ απφ ηε ινγηθή» θαη δηαθεξχηηνληαο ηνλ απφιπην κε θνκθνξκηζκφ, θαηέγξαςαλ ην αιιφθνην, ην παξάδνμν ή νηηδήπνηε αδχλαην, κε κηα θσηνγξαθηθά ξεαιηζηηθή δσγξαθηθή πνπ δε ρσξάεη παξεξκελείεο, ελψ ηαπηφρξνλα θάλεη νξαηφ φ, ηη είλαη πέξα θαη έμσ απφ ην πξαγκαηηθφ. Ζ άλνδνο ηνπ λαδηζκνχ θαη ηα γεγνλφηα ηεο πεξηφδνπ 1939-1945 επηζθίαζαλ θάζε άιιε δξαζηεξηφηεηα. Πνιινί ηζηνξηθνί ζεσξνχλ ηελ πεξίνδν ηνπ Β' Παγθνζκίνπ πνιέκνπ σο ηελ αξρή ηνπ ηέινπο γηα ηνλ ππεξξεαιηζκφ. ΢ηα έξγα ησλ ζνπξεαιηζηψλ ππάξρεη ζρέδην, έλαο παξάινγνο ζρεδηαζκφο πξαγκάησλ. Οη εηθφλεο ηνπ ζνπξεαιηζκνχ είλαη αθαηαλφεηεο, δηθνξνχκελεο κε κία αζπλάξηεηε, φρη έιινγε ζρέζε πξαγκάησλ. Έρνπλ αζάθεηα σο πξνο ην λφεκα ηνπ εμσηεξηθνχ θφζκνπ, πεξηιακβάλνπλ αληηθάζεηο θαη αληηζέζεηο, ζπκππθλψλνπλ πνιιά λνήκαηα (πνιπζεκία), πεξηέρνπλ δηπιέο εηθφλεο, ην εθηαιηηθφ θαη ην θαληαζηηθφ, ην αζπλήζηζην κέζα ζην ζπλεζηζκέλν. Ο ρψξνο ηνπ ζνπξεαιηζηηθνχ πίλαθα είλαη έλαο ρψξνο ςεπδαηζζεζηαθφο, κε επθιείδεηνο, έλαο ρψξνο γεσκεηξηθφο. Πην γλσζηνί ζνπξεαιηζηέο ζεσξνχληαη νη: ΢αιβαληφξ Νηαιί (Ηζπαλφο), Ρελέ Μαγθξίη (Βέιγνο), Μαμ Δξλζη (Γεξκαλφο), Υνάλ Μηξφ (Ηζπαλφο), Τβ Σαλγθχ (Γάιινο). 79

Οη θαιιηηέρλεο απηνί δεκηνχξγεζαλ θπξίσο ειαηνγξαθίεο ζε κνπζακά.

΢αιβαληφξ Νηαιί

26.VIDEOART Ζ βίληεν αξη (video art) ζαλ θίλεκα Σέρλεο εκθαλίδεηαη κεηά απφ ηε δεθαεηία ηνπ 1950. Αλ πξνζέμεη θαλείο θαιχηεξα ζα δεη φηη πξφθεηηαη γηα κηα Σέρλε πνπ ζπλδπάδεη άιιεο κνξθέο Σέρλεο, φπσο θαη δηαθνξεηηθά ξεχκαηα κέζα ζηελ θάζε Σέρλε. H ζρνιή ηνπ Bauhaus, πξψηα, θαη ε ξσζηθή πξσηνπνξία, αθνινχζσο, έδσζαλ ζηνπο θαιιηηέρλεο ηελ ειεπζεξία λα εθθξαζζνχλ φπσο ζέινπλ, φζν πην δεκηνπξγηθά γίλεηαη. Ζ έιεπζε ηνπ βίληεν, σο έλα θηελφ κέζν δεκηνπξγίαο ελφο νπηηθναθνπζηηθνχ έξγνπ, έδσζε ηελ επθαηξία λα δεκηνπξγεζεί απηφ ην θίλεκα πνπ γξήγνξα εμαπιψζεθε ζε φιν ηνλ θφζκν. Σν πξψην ραξαθηεξηζηηθφ ηεο είλαη φηη δελ ππάξρεη κηα νκνηνγέλεηα κέζα ζηελ ίδηα ηελ Σέρλε ηεο βίληεν αξη. Ζ αλάπηπμή ηεο, ζε νξηδφληην, ζηελ ίδηα επνρή, θαη ζε θάζεην επίπεδν, κέζα ζηε ρξνληθή ηεο εμέιημε, δελ είλαη ίδηα θαη δελ έρεη κηα ζπλέρεηα. Σν ελδηαθέξνλ ησλ θαιιηηερλψλ θνξπθψζεθε ηα πξψηα ρξφληα, άξρηζε, κεηά απφ δχν δεθαεηίεο, λα πέθηεη. ΢ηελ Διιάδα ήξζε αξθεηά θαζπζηεξεκέλα, ιφγσ ηεο ζπληεξεηηθήο θνηλσληθήο δνκήο ηεο ειιεληθήο θνηλσλίαο. ΢ηα κέζα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1970 βιέπνπκε ηα πξψηα δείγκαηα θαη ζηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1980 έρνπκε ηελ άλζηζή ηεο. Σφηε γίλεηαη κφδα θαη ράλεη, κεηά απφ αξθεηά ρξφληα, ηε 80

γνεηεία πνπ εμαζθνχζε, ζα λέν κέζν έθθξαζεο, ζηνπο λένπο θαιιηηέρλεο. Ζ σξίκαλζε απηήο ηεο Σέρλεο έξρεηαη κε ην κπφιηαζκα ηεο κε δηαθνξεηηθέο ηερλνηξνπίεο, θπξίσο απφ ηελ πνπ αξη, κε θχξην εθθξαζηή ηεο ηνλ Άληη Γνπφξρνι, θαη κε δηαθνξεηηθνχο ηξφπνπο αθήγεζεο. Βιέπνπκε, πιένλ, ηε βίληεν αξη λα ρξεζηκνπνηείηαη ζηελ εγθαηάζηαζε (instalation) γηα λα έρνπκε κηα νινθιεξσκέλε έθθξαζε πνπ ζα κπνξνχζε λα θηάζεη ηηο ζεσξεηηθέο αλαδεηήζεηο ηεο Bauhaus θαη ηεο ξσζηθήο πξσηνπνξίαο.

"The Wingding Pittsburgh Miracle" Michael Mallis

ΓΡΑ΢Ζ Δίλαη ηέρλε ηψξα απηφ;! ΢ηηο 13.2.13 επηζθεθζήθακε ηελ βηβιηνζήθε Λαζθαξίδε κε ζθνπφ λα παξαθνινπζήζνπκε ηελ νκηιία ηνπ θ. Κσλζηαληίλνπ Κσζηνχξνπ ζρεηηθά κε ηηο δηάθνξεο κνξθέο ηέρλεο θαη ηειηθά λα πάξνπκε πιεξνθνξίεο θαη ηδέεο γηα ηελ εξγαζία καο αιιά λα δηεπξχλνπκε ζπλάκα ηηο γλψζεηο καο. Ζ παξνπζίαζε μεθίλεζε κε έλα mash-up ηνπ Dj Shadow, δειαδή ην κημάξηζκα ήρσλ απφ δηαθνξεηηθά ηξαγνχδηα. Έπεηηα αθνινχζεζε ε θσηνγξαθία κίαο ιεθάλεο θαη ηέζεθε ην εξψηεκα γηα ην αλ απηφ κπνξεί λα απνηειεί ηέρλε. Μέζα απφ πιήζνο άιισλ θσηνγξαθηψλ ,βίληεν φπσο ηεο Μαληφλα , Lady Gaga θαη έξγσλ γλσζηψλ θαιιηηερλψλ φπσο ηνπ Μαλέ, ηα νπνία αξρηθά θάλεθαλ λα κελ έρνπλ θακία ζπλνρή κεηαμχ ηνπο, θαηαιήμακε ζηνλ ζπλδπαζκφ φισλ ησλ έξγσλ πνπ πξνεγήζεθαλ. Σφηε άξρηζε λα γίλεηαη εκθαλέο ην γεγνλφο φηη ηα έξγα απηά δελ ήηαλ ηπραία αιιά είραλ άκεζε ζρέζε, αθνχ ην θαζέλα απφ απηά ήηαλ επεξεαζκέλν απφ ην πξνεγνχκελν θαη νπζηαζηηθά γηλφηαλ αλαθχθισζε ησλ ίδησλ ηδεψλ θαη ηξφπσλ έθθξαζεο. Οη ηδέεο απηέο θαίλνληαλ 81

ξηδνζπαζηηθέο, πξσηφγλσξεο ζην θνηλφ φκσο ζηελ πξαγκαηηθφηεηα ήηαλ πξντφληα παιαηφηεξσλ ρξφλσλ θαη πεξηφδσλ ηα νπνία δηαηήξεζαλ ηε δηαρξνληθφηεηά ηνπο θαη πξνθαινχζαλ έθπιεμε αθνχ παξνπζίαδαλ αληηζπκβαηηθέο εηθφλεο. Σειεηψλνληαο, ν θ. Κσζηνχξνο καο έθαλε κία αλαζθφπεζε φισλ απηψλ πνπ καο παξνπζίαζε θαη καο επρήζεθε λα θάλνπκε ηα φλεηξά καο πξαγκαηηθφηεηα.

ΔΠΗΛΟΓΟ΢ Στθν πραγματικότθτα οι τζχνεσ και ειδικότερα θ εικαςτικι τζχνθ, είναι ηωντανόσ οργανιςμόσ που εξελίςςεται και αλλάηει ανάλογα με τθν εποχι και τισ ςυνκικεσ που επικρατοφν. Χρθςιμοποιικθκε από τον άνκρωπο ωσ ζνασ τρόποσ ζκφραςθσ αφοφ μζςω αυτισ προςπάκθςε να ξορκίςει τουσ φόβουσ τουσ, να περιγράψει πράγματα που τον εντυπωςιάηουν, να οραματιςτεί, να φανταςτεί, να δϊςει ζνα κομμάτι από τθ ψυχι του, να πει αλικειεσ, να περιγράφει εικόνεσ, να αναδείξει τθν ομορφιά και τθν αξία, να περιγράψει τουσ εφιάλτεσ, τον ονειρικό κόςμο, τθν ανκρϊπινθ ψυχι. Σίγουρα λοιπόν επθρεάςτθκε από τισ κοινωνικζσ ςυνκικεσ και τισ κρθςκείεσ. Για το λόγο αυτό απζδωςε κάκε φορά τθν ανκρϊπινθ μορφι επθρεαςμζνοσ από αυτζσ, χρθςιμοποιϊντασ τα υλικά που του πρόςφερε απλόχερα το περιβάλλον όπου κατοικοφςε. Πάντωσ θ τζχνθ εκτόσ από τα προαναφερόμενα ζχει τθ δυνατότθτα να γίνει προφιτθσ του μζλλοντοσ. Πιο ςυγκεκριμζνα, όςο υπάρχουν άνκρωποι που μποροφν να ςκεφτοφν και ζχουν τθ δυνατότθτα να μεταςχθματίηουν τισ ςκζψεισ τουσ ςε εικόνα, θ εικαςτικι τζχνθ κα ηει. Βζβαια θ μορφι τθσ κα αλλάηει ςυνεχϊσ, κα παλινδρομεί ςε παλαιότερεσ μορφζσ τθσ ι κα εξελιχκεί ςε κάτι καινοφριο διαφορετικό. Όμωσ, κα ςυνεχίςει να γεμίηει τθν ψυχι μασ με δυνατζσ ςυγκινιςεισ, δείχνοντάσ μασ τουσ ανεξερεφνθτουσ κόςμουσ που όλοι κρφβουμε βακιά μζςα μασ.

ΣΔΥΝΖΜΑΣΑ

Διαπιςτϊκθκε ότι οι καλλιτζχνεσ και τα καλλιτεχνικά ρεφματα που μελετιςαμε, επθρεάηονταν από τθν κοινωνικοπολιτικι κατάςταςθ τθσ εποχισ που ζηθςαν. Η ολομζλεια αποφάςιςε να ςυγκεντρϊςει τα χαρακτθριςτικά τθσ ςφγχρονθσ εποχισ, ϊςτε να γίνουν πθγι ζμπνευςθσ για τα τεχνιματα που κα δθμιουργιςουμε ελπίηοντασ να μπορζςουμε να παρουςιάςουμε ςε μία ζκκεςθ τον άνκρωπο τθσ ςθμερινισ εποχισ. Η κάκε ομάδα βρικε κάποια από τα χαρακτθριςτικά τθσ εποχισ μασ όπωσ εμείσ τθν βιϊνουμε και ςασ τα παρουςιάηουμε: Όλα γίνονται μθχανικά, οικονομικι κρίςθ, μιηζρια, φτϊχεια, πείνα, ανεργία, ρατςιςμόσ, προκαταλιψεισ, ανταγωνιςμόσ, εγωιςμόσ, άςχθμθ ανκρϊπινθ ςυμπεριφορά, αλαηονεία, μόλυνςθ περιβάλλοντοσ, μιςαλλοδοξία, μθ κοινωνικι μζριμνα, εργαςία ανθλίκων, αυτοκτονίεσ, ψυχολογικά προβλιματα, άγχοσ, ρουτίνα, ταχφσ ρυκμόσ ςτθ ηωι, εμφφλιοι, άνκρωποσ με ςκοπό το κζρδοσ, αναξιοκρατία, ζλεγχοσ του λαοφ από τισ κυβερνιςεισ, αποχαφνωςθ από τα Μ.Μ.Ε., αλλοτρίωςθ των ανκρϊπινων αξιϊν από τα πρότυπα τθλεόραςθσ, ουτοπικζσ διαφθμίςεισ για προςωρινι ευχαρίςτθςθ, ζλλειψθ πίςτθσ, υποταγι ςτουσ δυνατοφσ, ο άνκρωποσ χάνει τθν προςωπικότθτα του, ζλλειψθ πάκουσ, ζλλειψθ δθμιουργικότθτασ, βία αλλά και πρόοδο τθσ τεχνολογίασ , πρόοδο τθσ επιςτιμθσ, ευαιςκθτοποίθςθ ςε προβλιματα του περιβάλλοντοσ.

ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ

      

www.wikipedia.com Πσι Φσξ « Ζ θαζεκεξηλή δσή ζηελ Μπθελατθή επνρή» Δγθπθινπαίδεηα « Ηζηνξία ησλ Διιήλσλ» Β. Κπξηαθίδεο «Διιάο» Δθδφζεηο Άηιαο «Ο ζχκβνπινο ησλ λέσλ» Δθδφζεηο Παηάθε «Αξραία Αίγππηνο» www.google.com

- Barber R.L.N. 1984: “Early Cycladic marble figures: some thoughts on function”, ζην Fitton J.L. (επηκ.), Cycladica. Studies in Memory of N.P. Goulandris. Proceedings of the Seventh British Museum Classical Colloquium, June 1983 (London), 10-14. - Getz-Preziosi P. 1985: Early Cycladic Sculpture. An Introduction (Malibu, California) - Hendrix E.A. 2003: “Painted Early Cycladic figures: an exploration of context and meaning”, Hesperia 72, 405-446. - Höckmann O. 1977: “Cycladic religion”, ζην Thimme J. (επηκ.), Art and Culture of the Cyclades. Handbook of an Ancient Civilization(Karlsruhe), 37-52. - Λακπξηλνπδάθεο Β. 1990: «Θξεζθεία», ζην Μαξαγθνχ Λ. (επηκ.), Κπθιαδηθόο Πνιηηηζκόο. Η Νάμνο ζηελ 3ε π.Χ. ρηιηεηία (Αζήλα), 99-104. - Νηνχκαο Υξ. 2000: Πξσηνθπθιαδηθόο Πνιηηηζκόο. Σπιινγή Ν.Π. Γνπιαλδξή (Αζήλα) - Renfrew C. 1984: “Speculations on the use of Early Cycladic sculpture”, ζην Fηηηνλ J.L. (επηκ.) Cycladica. Studies in Memory of N.P. Goulandris. Proceedings of the Seventh British Museum Classical Colloquium, June 1983 (London), 24-30. - Renfrew C. 1991: Τν θπθιαδηθό πλεύκα. Αξηζηνπξγήκαηα από ηε Σπιινγή Ν.Π. Γνπιαλδξή (Αζήλα) - ΢σηεξαθνπνχινπ Π. 2005: Ο «Θεζαπξόο ηεο Κέξνπ». Μύζνο ή πξαγκαηηθόηεηα; Αλαδεηώληαο ηα ρακέλα θνκκάηηα ελόο αηληγκαηηθνύ ζπλόινπ (Αζήλα) - Thimme J. (ed.) 1976: Kunst und Kultur der Kykladeninseln im 3. Jahrtausend v. Chr. (Karlsruhe)

http://el.wikipedia.org/wiki/% http://www.ygeiaonline.gr/ http://tvxs.gr/news/ http://www.peri-grafis.com/ergo.php?id=1111 http://el.wikipedia.org/wiki/ http://xartografos.wordpress.com. Δγθπθινπαίδεηα Πάππξνο-Λαξνχο-Μπξηηάληθα Δγθπθινπαίδεηα Γνκή Ηζηνξία Β Λπθείνπ 2009 -10: Αλαγέλλεζε – ΢άληξν Μπνηηηζέιη.  Ηζηνξία Σέρλεο Γ΄ Λπθείνπ, ΟΔΓΒ  -Guillou A., Ο Βπδαληηλφο Πνιηηηζκφο, Διιεληθά Γξάκκαηα, (1998)  -Σδσλ Λφνπληελ, Πξψηκε Υξηζηηαληθή & Βπδαληηλή ηέρλε, (1999)  -Ernst Kitzinger, Ζ βπδαληηλή ηέρλε ελ ησ γελέζζαη: Σα θχξηα ηερλνηξνπία ξεχκαηα ζηελ πεξηνρή ηεο Μεζνγείνπ. 3νο-7νο αηψλαο, Παλεπηζηεκηαθέο Δθδφζεηο Κξήηεο, (2004)  -Byčkov, Viktor, V., «Ζ ζεσξία ηνπ Πισηίλνπ γηα ην νξαηφ σο κία απφ ηηο πεγέο ηεο βπδαληηλήο αηζζεηηθήο» , Υξνληθά Αηζζεηηθήο Annales d' esthétique, 17-18 (1978-1979),Ζζ. 107-120  -Δγθπθινπαίδεηα ARTBOOK , Δζληθή Σξάπεδα  http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A1%CF%89%CE%BC%CB1% CF%8A%CE%BA%CE%AE_%CF%84%CE%AD%CF%87%CE %BD%CE%B7  -http://www.archive.gr/news.php?readmore=14  -Borg, B. 1996, Mumienporträts. Chronologie und kultureller Kontext Mainz, 6.  http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A0%CE%BF%CF%81%CF%8 4%CF%81%CE%B1%CE%AF%CF%84%CE%B1_%CE%A6%C E%B1%CE%B3%CE%B9%CE%BF%CF%8D%CE%BC  -http://3lyk-n-filad.att.sch.gr/fayium/Portraits/Input1.htm  www.gallerynews.gr Ηζηνξία ηεο Σέρλεο  -Παγθφζκηα Δγθπθινπαίδεηα ηεο Σέρλεο, εθδφζεηο Φπηξάθεο  http/ www.sansimera.gr/articles/64