In 6
SALT#2/mei-juni/2013
90 Reisreportage
Kajaktrip in west-Zweden In het kajakmekka van de wereld valt je dagelijkse leven stil.
Op de cover
De rugzak op de cover is bijna 100 jaar oud en is een van de eerste rugzakken die Victor Haglöf in die periode in zijn schuurtje in het Zweedse Torsång produceerde. In eerste instantie maakte hij ze zo dat je ze ook goed aan je fiets kon bevestigen. Op die manier hoopte hij de rugzak te slijten aan boeren en de lokale bevolking woonachtig in de bossen. De rugzak was de start van Haglöfs dat uitgroeide tot een wereldspeler van de outdoorindustrie. Foto: haglofs.se
51
extra Zout katern
eeN stAP terug 52 54 55 56 57 58 60
61 62 63 65
trailhunt Een stap terug Facebook Heidi Het ontwerp De Alpenhoorn locals Troeteldieren Oud vs Nieuw De helm World Wide local Been there, done that Zogenaamd De oorsprong van het woord ‘wandelen’ Het verhaal van Hanwag stamboom Surfen Op het spoor De sprookjes van Grimm Quick Fix Trailrunning
Henrik Trygg
SALT#2/mei-juni/2013
7
36 Hoogglans Tiny houses The world gets bigger when you live small Over de opkomst van de small house movement.
22
Interview Freek vonk “Kijk omhoog man. Er zijn weinig dieren zo briljant als onze kraai.�
42 Oogopener Zoek de zon op! Zongebrek zorgt voor serieus vitamine D tekort.
68
Cool People Een tandje terug: 4 mensen over hun leven in de eerste versnelling.
Aranka van der Pol
in ieder # 4 11 116 121
rubrieken Garret McNamara
12
31 43 85 Ruben Smit
redactie & Colofon Ongezouten Quotews ter inspiratie Neem of geef salt magazine
Rinske Kreukniet
109 122
98 Kunststof
bij de wilde beesten af Oeroude verkleedpartijtjes zijn de wortels van ons continent.
columns 47 65
102 The List 8 onbekende wildernissen Een rondje Europa langs acht ruwe diamanten.
gezouten Devils Golf Course, Death Valley, VS Natuurpraat Inspiratie uit de natuur Check in Leuke plekken to go Outside the Box De wereld volgens dwarsdenkers soulKitchen Met liefde voor lijf en ziel uit De traditie van de surfers circle
115 119
ilja gort Melkgeluk roxane Catz Easy does it Floortje Dessing rapgedicht Van de man zonder jas
22
InTERVIEW
SALT#2/mei-juni/2013
SALT#2/mei-juni/2013
InTERVIEW
23
BIOLOOg FREEK VOnK
LaAienD enThOusiAsT Over De nATuur Geef bioloog Freek Vonk (30) een willekeurig diersoort en je hangt minstens tien minuten aan zijn lippen. En nee, hij hoeft niet naar de Amazone of Serengeti om los te gaan over de natuur. “Kijk omhoog man. Er zijn weinig dieren zo briljant als onze kraai.” Tekst: Matthijs Meeuwsen Foto’s: Nico Kroon, SK films, Ivo Borkus
D
“
e doodshoofdvlinder? Ja, die is gaaf! Die heeft geen roltongetje zoals andere soorten, maar een korte, harde buis die hij zo door vruchten of zieke bomen kan steken voor sap. Er is echter één ding waar hij nog gekker op is: dikke, vette honingdruppels. Het probleem is alleen dat hij daarvoor regelrecht een bijennest binnen moet fladderen, waarbij hij gegarandeerd wordt doodgestoken. Dus wat doet ‘ie? Hij verspreidt niet alleen feromonen zodat de bijen zweren dat ze met een collega te maken hebben. Nee, hij heeft ook geleerd om precies het geluidje na te bootsen dat de bijenkoningin gebruikt om haar volk rustig te houden. Resultaat: in drie van de vier gevallen kan hij ongestoord honing jatten.” Freek Vonk slaat bijna de kopjes van tafel uit enthousiasme. “Bam! Geniaal, hè?” Wilde armgebaren. Woordenstroom in de vijfde versnelling. Ogen opengesperd als een Filippijns spookdiertje. Het is vintage Vonk. Met zijn aanstekelijke vertelkunst en hyperactieve roadrunnerstijl groeide hij de laatste jaren uit tot Neerlands nationale troetelbioloog. Hij mag zo niet alleen om de haverklap met een exotische beestenboel aanschuiven bij De Wereld Draait Door, maar reist ook de halve wereldbol over voor zijn eigen kinderprogramma Freek in het Wild. Op zoek naar wurgslangen in Zambia (“Slang jongens! Slang! Slang!”), witte haaien in de Indische Oceaan (“Wat een beeeeest!”) en drievingerige luiaards in Suriname (“Kijk toch wat een schatje!”) bijvoorbeeld. Maar is onze favoriete dierenvriend ook in staat om eindelijk eens in stilte te genieten?
“Nou, zwijgen is niet bepaald mijn grootste talent”, lacht Vonk. “Als ik zo’n vlucht monarchvlinders zie (zie kader, red.) sta ik gewoon te stotteren van enthousiasme. Maar voor de natuur kan ik het wel opbrengen, hoor. Je moet vaak ook wel. Als ik in Zambia ‘s nachts wakker word omdat er vijf leeuwen rond mijn tentje lopen, blijf ik muisstil op mijn matje liggen. Maar wel met mijn telefoon in de lucht om hun gesnuif op te nemen natuurlijk.” Hij staat op van zijn stoel en begint diep voorovergebogen te hijgen. “Wrrrrfff. Wrrrff. Zó kicken, joh!” Slapen tussen de leeuwen. Worstelen met krokodillen. Vonk is zich bewust van de gevaren, benadrukt hij. Hij herinnert zich de collega’s die hun avonturen niet kunnen navertellen en weet hoe de adrenaline giert als het fout dreigt te gaan. Vorig jaar nog. De littekens op zijn rechterhand herinneren aan het laatste bedrijfsongevalletje. “We waren bij Zuid-Afrika aan het duiken om tijgerhaaien te filmen, toen ik me wilde omdraaien en mijn hand per ongeluk bovenop de snuit van een zwartpunthaai legde. Hap! Midden in zijn bek. Gelukkig vond ‘ie me niet zo lekker.”
Adrenaline Bravoure, enthousiasme en kennis. Het is de drietrapsraket die hem in een rechte lijn naar het sterrendom stuurde, maar hem ook bij vriend en vijand direct de vergelijking opleverde met Steve Irwin; de Australische dierenvriend die zijn hands-on-mentaliteit zelfs met de dood moest bekopen. Maar beschuldig Vonk niet van sensatiezucht, nonchalance of een dubbele moraal.
HOOggLAnS
Jackie Meiring
36
Whangapoua Sled (NZ)
Tumbleweed (VS)
The world gets bigger when you live small
SALT#2/mei-juni/2013
SALT#2/mei-juni/2013
HOOggLAnS
37
in elke salt een trend of innovatie belicht
OnE SIzE FITS ALL
Tiny hOuses Kun je leven in een huis van 30 of zelfs minder vierkante meter? Volgens aanhangers van de groeiende small house movement zou leven op kleine voet wel eens booming kunnen worden. Niet meer de hete hypotheekadem van de bank in je nek voelen, je voetafdruk verkleinen of gewoon simpel minder rommel om je heen hebben. Wie wil dit nu niet? Jay Schafer van de Small House Society beschouwt een stap terug doen dan ook als iets positiefs. “The world gets bigger when you live small.” Van hypermoderne containerwoningen in de stadswildernis tot handgebouwde houten huisjes in the middle of nowhere. One size fits all. Tekst: Ard Krikke
I
“
k denk dat heel veel mensen wel een stuk kleiner zouden willen wonen, maar het lastig vinden om dit ook daadwerkelijk te doen. Niet alleen hebben ze vaak (te) veel geld in hun huis gestoken, maar willen ze ook geen gezichtsverlies lijden. Dit laatste komt omdat alles in onze westerse cultuur, met name in Amerika, toch vaak op bigger is better is gericht.” Aan het woord is Jay Schafer, een van Amerika’s bekendste voorvechters van tiny houses, ook wel small homes/houses of micro dwellings genoemd. Schafer, die in 1997 in een omgebouwde Airstream-caravan ging wonen, probeert al sinds 2002 zelfontworpen huizen aan de man de brengen. Zo begon hij dat jaar met de Tumbleweed Tiny House Company en was hij medeoprichter van de Small House Society, een vereniging die kleiner wonen promoot. Tegenwoordig woont Schafer in het Californische Sebastapol, in een huisje van slechts 10 vierkante meter. Ook met zijn nieuwe bedrijf, de Four Lights Tiny House Company, timmert hij weer met bouwplannen, boeken, lezingen, workshops en kant-en-klare modellen aan de weg. “Als je in een klein huis woont, heb je alleen maar plaats voor dingen die er echt toe doen. Voor mij betekenen minder spullen meer vrijheid. The world gets bigger when you live small,” aldus Schafer. “Mensen verwarren grootte vaak met luxe. Jay Schafer
48
OOgOPEnER
SALT#2/mei-juni/2013
in elke salt een verhaal dat verbaast, verrast of een nieuw inzicht geeft.
Zoek de Zon op! Oude volkeren als de Egyptenaren, de Inca’s en de Germanen vereerden de zon vaak als de brenger van het leven. Anno 2013 lijkt deze verering te zijn omgeslagen in angst. Omdat we als de dood voor huidkanker zijn smeren we ons van top tot teen in met zonnebrand en blijven we zoveel mogelijk in de schaduw zitten. Het gevolg? Een serieus vitamine D tekort, wat kan leiden tot allerlei chronische ziekten en… kanker. Tekst: Bryan Hubbard
De meeste gezondheidsadviezen over straling van de zon kloppen niet. In Groot-Brittannië is het vermijden van zonlicht zelfs een van de oorzaken van de snelle groei van het aantal chronische aandoeningen in dat land. Er wordt ons voorgehouden dat we in de zomermaanden ons lichaam moeten bedekken, de schaduw opzoeken en zonnebrandmiddel gebruiken om huidkanker te vermijden. Wetenschappelijk bewijs voor dit advies ontbreekt echter. Wel gaat hierdoor ons vitamine-D-gehalte omlaag, wat de oorzaak kan zijn van hartziekte, diabetes en verschillende vormen van kanker. Bovendien wordt zonnebrandmiddel in verband gebracht met huidkanker – juist de ziekte waartegen het geacht wordt je te beschermen. Zelfs de theorie dat direct zonlicht de voornaamste oorzaak is van huidkanker klopt niet. Het is namelijk slechts verantwoordelijk voor 10 procent van de gevallen. Regelmatige blootstelling aan de zon beperkt eerder het risico dan dat het huidkanker veroorzaakt. Verscheidene studies ontdekten zelfs dat als je een melanoom (het meest gevaarlijke type huidkanker) hebt, zonnebaden de ziekte kan helpen overwinnen. Hoewel de US Skin Cancer Prevention Working Party concludeerde dat ‘er niet zoiets als een gezond kleurtje bestaat’, biedt een gebruinde huid wel degelijk meer bescherming, zo bleek uit onderzoek. Zonnebaden Eigenlijk zouden we in de zomermaanden elke drie dagen ten minste twintig minuten met het grootste deel van ons lichaam in de zon moeten zitten, zonder zonnebrandmiddel te gebruiken. Dit zou het gebrek aan zon in de winter, wanneer het zonlicht op het noordelijk
halfrond te zwak is om de vitamine D in ons lichaam aan te vullen, moeten compenseren. Het best is als de huid rood wordt – zolang die maar niet verbrandt. Verbranding kan een oorzaak van huidkanker zijn, hoewel dat niet overtuigend is aangetoond. Af en toe de zon op de huid van ons hoofd en onze handen wanneer we buiten zijn is niet voldoende, in tegenstelling tot het advies van gezondheidsdeskundigen die hun mening baseren op enkele kleine en gebrekkige studies. En zonnebrandmiddel zou wel eens meer kwaad dan goed kunnen doen. Een nieuw onderzoek heeft aangetoond dat het zinkoxide dat in de meeste gangbare merken zit, reageert met direct zonlicht en vrije radicalen produceert – instabiele moleculen die invloed hebben op het DNA van de huid. Daardoor verhogen ze de kans op het ontstaan van huidkanker. Daarnaast bevatten zonnebrandmiddelen ook oxybenzon (benzofenon-3 ofwel BP-3), een chemische substantie die allergische reacties, hormoonverstoring en celschade veroorzaakt. Ter verbetering van de geur van zonnebrandmiddelen en om lichaamsbruining te bevorderen bevatten de meeste nog een derde bestanddeel, namelijk psoraleen, een middel ter verhoging van de lichtgevoeligheid. Onderzoekers van Harvard hebben vastgesteld dat ook dat kanker bevordert. De groei van huidkanker Huidkanker is de meest voorkomende vorm van kanker en maakt ongeveer 75 procent van alle kankerdiagnoses uit. De meest dodelijke vorm is het kwaadaardige melanoom, dat verantwoordelijk is voor ongeveer 1750 sterfgevallen en 7000 nieuwe diagnoses per jaar in Groot-Brittannië en 124.000 diagnoses in de VS. In Nederland wordt de diagnose jaarlijks zo’n 3500 maal gesteld. Het aantal nieuwe gevallen neemt in rap tempo toe, vooral in zonniger streken. Het melanoom komt zes maal zo vaak voor in de noordelijke, meer tropische delen van Australië, dan in het zuiden. Deze gegevens, gekoppeld aan het feit dat het melanoom vaker voorkomt bij blanken, gaf voedsel aan de theorie dat huidkanker allereerst wordt veroorzaakt door overmatige blootstelling aan zonlicht. De geneeskunde gelooft dat twee derde van de melanomen op deze manier ontstaat. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) stelt in de inleiding van zijn eigen INTERSUN-programma dat huidkanker toeneemt ‘doordat de ozonlaag dunner wordt, waardoor de dampkring meer en meer zijn beschermende functie verliest en meer UV-straling van de zon het aardoppervlak bereikt’. Hoewel deze verklaring onweerlegbaar lijkt, wordt die niet door bewijs ondersteund. Het Noorse kankerinstituut ontdekte dat het percentage melanomen in Noorwegen in de jaren 1957 tot 1984 toenam met 350 procent bij mannen en 440 procent bij vrouwen. In die periode was het ozongehalte stabiel.
SALT#2/mei-juni/2013
OOgOPEnER
49
Huidkanker lijkt veeleer samen te hangen met leefstijl dan met zonlicht
Kolesky / Nikon / Red Bull Content Pool
90
REISREPORTAgE
SALT#2/mei-juni/2013
SALT#2/mei-juni/2013
REISREPORTAgE
91
wesTKusT
besT KusT
KAjAKTOchT ZweDen Twee jaar geleden kocht ik een kajak waarmee ik een eindelijk toegaf aan een jarenlang verlangen om dicht op het water door ons land te trekken. Na mijn eerste peddelgespartel in Hollandse slootjes meldde ik me afgelopen najaar kwispelend aan de deur van een van Europa’s beste kajakparadijsjes, Bohuslän aan de westkust van Zweden voor een 3-daags peddelavontuur. Binnen enkele slagen stond ik in de sluimerstand en viel mijn dagelijks leventje heerlijk stil. Tekst Natasha Bloemhard Foto’s Henrik trygg en Natasha Bloemhard
98
KunSTSTOF
SALT#2/mei-juni/2013
bij De wiLDe beesTen AF Bizarre beren, gruwelijke geiten en ander waanzinnig wild. Tijdens oeroude verkleedpartijtjes steken ze ook in het moderne Europa nog hun kop op. De Franse fotograaf Charles Fréger zette ze voor zijn lens voor het boek Wilder Mann. “Dit zijn de wortels van ons continent.” Tekst: Matthijs Meeuwsen Foto’s: Charles Fréger
Z
Krampus, Oostenrijk
e lijken nog het meest op het gevolg van een romantische nacht tussen Starwars’ Chewbacca en Langnek uit de Efteling. De Kukeri: een stel wonderbaarlijke wezens met pluizige waterhoofden die volgens Bulgaarse folklore elk nieuwe jaar tevoorschijn komen als de zon ze ’s nachts niet kan grijpen. Ze verjagen de boze geesten uit de huizen en brengen zo gezondheid, geluk en vooral: een goede oogst. Als dank dansen de mannen van sommige Bulgaarse dorpjes op 1 januari in vergelijkbare outfits van geitenhuid door de straten. Al zeker vierduizend jaren lang. “Afrika. Het is de eerste associatie die mensen hebben als je ze de woorden ‘maskers’ en ‘rituelen’ voorschotelt”, weet fotograaf Charles Fréger (37). “Of Nieuw-Guinea misschien. Maar niemand verwacht dat het ook in ons bloedeigen Europa nog wemelt van de eeuwenoude rituelen waarbij mensen – vaak mannen uit plattelandsgemeenschappen – zich uitdossen in de meest fascinerende pakken en maskers.” En toch duiken ze door heel het continent nog elk jaar op tijdens folkloristische feesten in de donkere maanden tussen Sinterklaas en Pasen. Feesten over de dood, vruchtbaarheid, een nieuw begin en het eren van de natuur. “De exacte oorsprong is vaak onduidelijk, maar deze feesten gaan terug tot heidense rituelen van ver voor het christendom. Ik zou het geen folklore noemen; dat voelt voor mij te veel als een woord dat door stadsbewoners is bedacht om te praten over die malle mensen op het platteland. Dit zijn oeroude culturele tradities, de wortels van ons continent. Dat wij ons daar in de stad
SALT#2/mei-juni/2013
KunSTSTOF
99
“Dit zijn oeroude culturele tradities, de wortels van ons continent”
Babugeri, Bulgarije
102
THE LIST
SALT#2/mei-juni/2013
Foto uit het fotoboek Groots en grenzeloos van natuurfotograaf Marc Slootmaekers
THE LIST
SALT#2/mei-juni/2013
The list:
8
103
onbekende
wiLDernissen
Onbekend maakt onbemind? No way José! Bij Salt zijn we juist gek op die nationale parken waar je nog niet hoeft te ritsen op de paden. Een rondje Europa langs acht ruwe diamanten. Tekst: Matthijs Meeuwsen
De Zoom-Kalmthoutse heide 1. nederland & België Park life De Zoom-Kalmwattes?!? Precies. De Veluwe en Biesbosch kunnen we allemaal wel dromen, maar veel minder mensen zakken af naar het meest onbekende nationale park van ons land. Hoewel, ‘nationaal’… Dit grenspark ligt zowel in Nederland als België en bewijst zo dat het gras bij de buren helemaal niet groener hoeft te zijn als je de handen maar ineen slaat. icoon Onlangs verscheen het fotoboek Groots en grenzeloos, waarin natuurfotograaf Marc Slootmaekers de bonte heide, duinen, bossen, polders en vennen van dit park op de gevoelige plaat vastlegde (ISBN 9058268632, 144 pag, €39,95). Handje schudden Vanuit Huijbergen (of een handvol andere potentiële startpunten) voert de bewegwijzerde Grensparkroute in een rondje van 32 km fietsen langs de mooiste plekken van dit halfbloedje. De Spaak en Smaakroute doet er nog eens 18 km bovenop, maar loopt ook langs vijf culinaire pitstops waar het prima bijtanken is. Meer trek in wat moddervreten? Een aangegeven mtb-parkoers is er niet in het park, maar bikers hebben door het dichte bos en de loodzware zandduinen wel een geweldige speeltuin aan tracks uitgesleten. Warmlopen Bekijk de routes op grensparkzk.be en spaakensmaak.eu.
2. góry stolowe Polen Park life Wie bij een tafelberg alleen denkt aan zonsondergangen boven Kaapstad en bananenbiertjes bij de braai, mag zijn aardrijkskundeboek er nog eens bijpakken. Of gewoon afreizen naar dit Poolse nationale park natuurlijk, waar de terugtrekkende oerzee zo’n 70 miljoen jaar geleden de tafelbergen van Stolowe uitsneed. icoon Szczeliniec Wielki is met 919 meter het hoogste punt van het 42 km lange bergmassief langs de grens met Tsjechië. De 600 stenen treden naar de top werden een dikke eeuw geleden al uitgehakt, maar bieden nog altijd een piekfijne stairway to heaven. Eenmaal boven vallen juist de bizarre rotsformaties en de Piekielko of ‘kleine hel’ op: een 100 meter lange rotsspleet die samen met talloze andere kloven, kieren en ravijnen door het water is weggevreten. Handje schudden Met hun pokdalige huid bieden deze steenpuisten genoeg ruige rotswanden voor een fijn potje apekooien. Ervaren klimmers zijn dan ook welkom op zes locaties in het park (wel je eigen uitrusting meenemen!). De rest stapt gewoon op voor een van de uitgezette fietsroutes, zoals het rode traject dat na 19 km nog even rustig verder gaat over de grens in Tsjechië. Warmlopen pngs.com.pl
InSPIRATIE
116
Check
/SaltMagazine voor je dagelijkse portie inspiratie
SALT#2/mei-juni/2013
SALT#2/mei-juni/2013
InSPIRATIE
117
you only live once but if you do it right once is enough
Aron Suveg/Red Bull Content Pool
Inspired by