Tinariwen: Roken is vrijheid

Tinariwen Rond een kampvuur, in de woestijn

Tekst: Arjan van Sorge // foto’s: Marie Planeille

Tinariwen is een band van Toearegs bij wie de muziek nog knarst van het zand van de Sahara woestijn, waaruit ze vandaan komen. Vanaf 1979 speelden ze gitaar en geweer, maar in 1991 ruilden ze het rebellenbestaan in voor dat van muzikant.

Eind augustus komt het nieuwe album Tassili uit, en dus reist de relatief jonge bassist, arrangeur en bandleider (sinds 2001) Eyadou Ag Leche alvast de wereld over om het goede nieuws te vertellen, in gezelschap van een tolk. Eyadou: “Tassili is anders dan de voorgaande albums, want hiermee gaan we terug naar onze roots. Zoals we speelden aan het begin van de band, rond een kampvuur, met weinig mensen en akoestisch. Het is voor ons als een roadbook. Het is ook opgenomen in de woestijn, om helemaal in harmonie te zijn met die omgeving. Op je eigen plekje heb je altijd een beter gevoel, dan dat je ergens anders zou opnemen.”

Reizen

Dat terug naar de roots komt door de ontmoeting met de Amerikaanse band TV On The Radio: “We kwamen elkaar tegen en dat beviel heel goed. Hun muziek staat dicht bij die van ons, en met elkaar voelt het als een familie. Het zijn geen vreemden voor ons; het zijn muzikanten waar we wat mee hebben. Daarom ook staat er een track op dit album met een mix van Tamashek en Engels – zodat mensen de bedoeling van onze woorden beter kunnen begrijpen. Tinariwen is de hele wereld over geweest en dat heeft voor een hoop nieuwe ervaringen gezorgd, en ons op andere ideeën gebracht. Het is goed om meer te weten te komen over andere culturen – de taal, de mensen. Het is heel belangrijk om te reizen, want dat is eigenlijk de normale toestand in ons leven. Wij zijn nomaden, het is normaal om heen en weer te trekken, om van plaats te veranderen. Voor ons is zoiets niet moeilijk, want nomadische mensen veranderen elke dag van plek en gaan ergens anders naar toe. Dus het is heel gebruikelijk bij ons om andere landen te leren kennen.”

Veehouden

“In de woestijn houden de mensen dieren. En ze vertrekken als de omstandigheden niet goed zijn op een plek, ze gaan weg met hun vee om dat ergens anders eten te geven. Waar dat mogelijk is, waar het beschikbaar is. In de cultuur van Tinariwen

is reizen sowieso heel natuurlijk. Alle leden van Tinariwen hebben nog steeds dieren, het zijn nomaden. Ik heb kamelen, geiten en koeien. Meestal bezit je maar weinig koeien, twee tot vier, want die hebben veel water nodig. Wat dat betreft is het handiger om kamelen en geiten te houden, die gebruiken niet zoveel water. Als ik op toer ben mis ik mijn vee. Het houdt me toch bezig of de beesten genoeg water hebben en zo. Het is voor mij belangrijk om te weten hoe het met ze gaat. En als ik weer terug ben voel ik me weer top.”

“Blowen zit niet in onze cultuur. We kunnen geen wiet kweken in de woestijn...”

Simpel

Het gedeelte van de Sahara waar Tinariwen vandaan komt, ligt in Mali. Niet echt een land dat altijd even gezellig in het nieuws is... Maar voor de bandleden is het rustig daar. “Een hoop internationale pers die de berichtgeving over dat gebied doet, zegt dat er daar islamisten en terroristen zijn. Maar wij leiden een rustig leven en hebben geen contact met die mensen. Voor ons is het geen probleem. De moeilijkheden komen van journalisten van over de hele wereld die schrijven over de gevaren, maar voor ons is het normaal om daar te leven. De mensen die in dat gebied problemen maken komen niet uit ons land, maar uit bijvoorbeeld Algerije, en zijn meestal Arabisch. Ons leven en ons

denken is simpel. Veel pers schrijft over zaken als uranium en olie, maar dat is voor ons niet belangrijk. Wat er toe doet in ons land is vrijheid, en de mogelijkheid om rustig te kunnen leven.”

Vrijheid

De wat oudere leden van Tinariwen zijn begonnen als revolutionairen, in een gebied waar de laatste tijd de ene na de andere revolutie losbrandt. Eyadou lijkt er niet van onder de indruk: “Ons normale leven is de permanente revolutie. De Maghreb-mensen - uit bijvoorbeeld Algerije en Libië - kijken nu naar vrijheid uit, maar wij hebben al vrijheid vanaf 3000 jaar voor Christus. Vrijheid is de normale setting voor ons. Wij zijn de eerste democratie van de wereld. Want de Toearegs leven vrij en veroorzaken geen problemen voor anderen. Als je het ons toelaat om vrij te denken en vrij te zijn dan zijn we voor niemand een probleem. Vrijheid en democratie zitten in onze cultuur.”

Geen wiet in woestijn

“Blowen zit niet in onze cultuur. We kunnen geen wiet kweken in de woestijn... Maar het staat iedereen vrij om te roken, want alles is vrij. We zoeken naar de vrijheid voor alles en iedereen. Als je wilt roken dan doe je dat, als je niet wilt roken doe je het

niet. Roken is voor ons dus geen probleem, het gaat om de vrijheid van ieder menselijk individu. Gisteren waren we in Amsterdam, en dus rookten we een joint. Als we in Parijs zijn kunnen we smoken, maar... het is niet... het is anders dan in Amsterdam. In Tamashek hebben we een gezegde: als je van plek verandert, dan is het zaak om op de mensen daar te lijken. Je doet dan geen dingen die afwijken. Je komt ergens, je ziet de mensen, de meerderheid van die mensen doet iets, en zo doe je dat ook. Wat daar normaal is. Dus in Amsterdam ga je naar een coffeeshop. We hebben het nog maar één keer gedaan, en het was leuk.”

Relaxed

Eyadou meent dat Amsterdam de plek van de vrijheid is. “Relaxte mensen, niet teveel gedoe. Niemand die je iets oplegt.” Dat brengt hem weer terug bij het roken: “Roken is vrijheid. De muziek is gezongen vrijheid, daar gaat het over. Die twee zaken zijn helemaal geen probleem, want we zingen over vrijheid en roken vrijheid.” Hij vervolgt: “We maken de dingen in vrijheid, als dat er niet is dan is er ook geen ruk aan. Als je niet vrij kunt roken, waarom zou je dan? Als het niet vrij is wil ik het niet. Als ik niet kan roken en ik heb een probleem dan is dat niet goed voor me.

Onbelangrijk

Toen Eyadou (32) geboren was, kwam Ibrahim Ag Alhabib – het warrige gezicht van Tinariwen – gitaarspelen op zijn eerste feest. Hij is jonger dan Ibrahim (55) en de anderen, en heeft de muziek van ze geleerd. Twee bandleden zijn inmiddels overleden en een paar zijn er mee opgehouden, maar bijna iedereen van de oude garde gaat voorlopig nog wel even

door. “Zij zijn de scharnieren, de pilaren. Zij gaan door, met de jongeren, zolang als ze willen. In de cultuur van de Toearegs is leeftijd niet belangrijk; we weten niet wanneer we geboren zijn, we hebben geen verjaardag. Niemand houdt het bij. Kijk, hier in mijn paspoort: geen geboortedatum, wel een paar kruisjes. Wel het jaar 1978, maar geen maand en dag. We zijn nomaden, we hebben geen papieren. Dat regel je alleen als je over de grens gaat. Bij ons is het niet belangrijk, maar in Europa wel, als je naar het ziekenhuis gaat of waar dan ook.”

“Wij zijn de eerste democratie van de wereld”

Feest

De tolk (en tevens advocaat in Parijs) rondt het verhaal af. “Wij geven de verantwoordelijkheid aan de persoon, niet aan zijn leeftijd. Het gaat erom wat-ie doet. Als je goede dingen doet en je gaat op de juiste manier met iedereen om, dan ben je een belangrijk persoon. Je leeftijd doet er niet toe, wel je relatie tot anderen. We hebben geen speciale redenen voor een feest – zoals een verjaardag – maar als twee of vier mensen elkaar tegenkomen dan is het al een speciale gelegenheid, een feest. Honderd procent vrijheid. En voor ons Toearegs is Tinariwen een

instituut; niet alleen maar een band, maar de ambassadeur van onze cultuur. Want Tinariwen praat over de hele wereld over onze problemen, en is daar de enige in. Dus Tinariwen is meer dan alleen maar muziek.”

Eyadou en de tolk zijn familie, het zijn neven. “Ik vertegenwoordig de Toearegs in de Europese diaspora. We hebben daar een samenwerkingsverband voor en daar ben ik de president van. In Nederland heb je twee Toearegs, zover we weten. Misschien zijn er meer... Over heel Europa verspreid zijn er 210. Honderd in Frankrijk, twintig in België. En als Tinariwen speelt dan komt iedereen, natuurlijk!”

Tinariwen treedt 18 oktober op in Paradiso, Amsterdam