จิตรกรรมฝาผนังวัดราชสิทธาราม

จิตรกรรมฝาผนัง

จิตรกรรมฝาผนังวัดราชสิทธาราม Mural Paintings of Wat Ratchasittharam

ISBN 978-616-7767-32-1

จิตรกรรมฝาผนังวัดราชสิทธาราม หมวดศิลปะ ราคา ๔๐๐ บาท

วัดราชสิทธาราม Mural Paintings of ฺWat Ratchasittharam

๘ 8

สารบัญ

๖ 11 ๘๕ 1๐๐ 11๙ 12๕ 12๙ 131 132

ค�ำน�ำส�ำนักพิมพ์ ภำพจิตรกรรมฝำผนัง อธิบำยภำพจิตรกรรมฝำผนัง แผนผังภำพจิตรกรรมฝำผนัง ภำยในพระอุโบสถวัดรำชสิทธำรำม วัดรำชสิทธำรำม จิตรกรรมฝำผนังวัดรำชสิทธำรำม ลักษณะกำรเขียนภำพและกำรจัดองค์ประกอบภำพ กำรใช้สีในภำพจิตรกรรม สภำพสังคมจำกภำพจิตรกรรม

๙ 9

CONTENTS

7 Publisher's Preface 11 The Mural Paintings 85 Captions of the Mural Paintings 100 Plan of the Mural Paintings in the Ordination Hall of Wat Ratchasittharam 136 Wat Ratchasittharam of Wat Ratchasittharam 143 Mural Paintings 148 Painting Techniques and Composition 150 The Use of Color 152 Way of Living from the Mural Paintings

12 12

13 13

พระอินทร์และเทวดาทูลเชิญ สันดุสิตเทวราชจุติ ภาพจากผนังที่ 1 Indra and deties are inviting the Sandusita Devaraja to descend in bay no. 1.

18 18

19 19

24 24

25 25

86 86

หน้า ๑๒ ภาพส่วนหนึ่งของผนังที่ ๑ เขียนศาลาโถงทรงหกเหลี่ยมหลังคาทรงมณฑป หลังคาใช้สีแดงสลับสีฟ้าหม่น ซึ่งจะพบ การใช้คู่สีนี้ในหลายฉากของงานจิตรกรรมที่นี่ โครงสีโดยรวมของภาพนี้คือสีแดง ท�าให้ภาพดูสดใส page 12 Part of painting in bay no. 1.

A hexagon pavilion with red and blue gray mondop-style roof is one of the paintings in this temple that use a complementary color. The overall tone of this painting is red which make it looks vivacious.

หน้า ๑๔-๑๕ เจ้าชายสิทธัตถะประทับราชรถ เสด็จประพาสอุทยานทอดพระเนตร คนเจ็บ คนแก่ คนตาย และนักบวช ซึ่งทั้งหมดเป็นเทวทูตจ�าแลงกายมา เพื่อดลบันดาลใจพระองค์ การใช้สีพื้นด้วยสีฟ้าหม่นที่มิใช่ลักษณะจริง ตามธรรมชาติเพื่อให้ตัดกับสีแดง ที่เป็นสีพื้นหลังภาพ และช่วยขับเน้นจุดส�าคัญ ของภาพคือ เจ้าชายสิทธัตถะและราชรถ ที่ตกแต่งด้วยการปิดทองให้ดูโดดเด่น page 14-15 Prince Siddhartha on his chariot traveled into his garden. He met deities who disguised to be a sick man, an old man, a dead man, and an ascetic.

The four sights gave him the concern with the fact of life. The ground is painted blue gray, unrealistic color, to make contrast with the red background.

Prince Siddhartha and his gilded chariot

are striking out to show their significance. หน้า ๑๓ พระอินทร์ พระพรหม และเหล่าเทวดา ประทับอย่างแช่มช้อยแบบท่านาฏลักษณ์ page 13 The god Indra, Brahma and deities sit in dramatic manners.

87 87

หน้า ๑๖-๑๗ ภาพที่ยอดเยี่ยมของวัดนี้ เป็นภาพตอนเจ้าชายสิทธัตถะตัดสินพระทัย เสด็จออกมหาภิเนษกรมณ์ ทรงทอดพระเนตร พระชายาและพระโอรสคือ พระนางพิมพาและพระราหุลเป็นครั้งสุดท้าย ภาพนี้เป็นแบบอย่างของท่าครูที่แสดงฝีมือ การจัดวางองค์ประกอบภาพ เส้น และสี page 16-17 The most prominent painting of Wat Ratchasittharam depicts Prince Siddhartha took a last look at his wife, Princess Yasodhara, and new born son, Prince Rahula before he left for

the Great Renunciation.

หน้า ๑๘-๑๙ เจ้าชายสิทธัตถะเสด็จออกมหาภิเนษกรมณ์ ภาพนี้จุดเด่นอยู่ที่สีพื้นซึ่งใช้สีฟ้าหม่น เขียนดอกไม้ร่วงโปรยปราย การจัด องค์ประกอบภาพเป็นระเบียบ และมีจังหวะ ของการใช้พื้นที่สอดคล้องกับแนวเส้นสินเทา เบื้องล่าง การเขียนภาพด้วยเส้นเล็กบาง ท�าให้ภาพนี้ดูงดงามแฝงความงามสง่า สีฟ้าหม่นยังให้ความรู้สึกตรงข้ามกับสีแดง ซึ่งเป็นสีพื้นของฉากล่างอันเป็นเรื่องราว ในทางโลกของเจ้าชายสิทธัตถะ page 18-19 The Great Renunciation. The prominent point of this picture is the use of color and space. Blue gray is applied for the ground filled with fallen flowers.

The composition is neatly arranged and the use of space harmonizes with sintao lines of the lower part.

Thin lines used make the painting beautiful and elegant. The blue gray creates the contrast feeling with the red background in the lower part which depicting Prince Siddhartha’s secular life.

100 100

แผนผังภาพจิตรกรรมฝาผนังภายในพระอุโบสถ วัดราชสิทธาราม

Plan of the Mural Paintings in the Ordination Hall of Wat Ratchasittharam ภาพกระบวนพยุหยาตราทางสถลมารค Royal Processions On Land มุขหลัง Rear Porch

๘ ๑

๙ ๑๐ ๑๑

พระประธาน The Presiding Buddha Image เครื่องบูชา Religious Offerings

๐ ๑ ๒ ๓ ๔ ๕

๓

๑๒

๔

หัตถบาส The Monks’ ๑๓ Chanting Floor

๕

๑๔

๖ ๗

ทิศเหนือ North

๒

มุขหนา Front Porch ภาพกระบวนพยุหยาตราทางสถลมารค Royal Processions On Land

101 101

ผนังที่ 1 พระอินทร์และเทวดาทูลเชิญ

สันดุสิตเทวราชจุติในโลกมนุษย์ ผนังที่ ๒ เทวทูตทั้งสี่

การสละอันยิ่งใหญ่ของเจ้าชายสิทธัตถะ

และเสด็จออกมหาภิเนษกรมณ์ ผนังที่ ๓ เจ้าชายสิทธัตถะทรงตัดพระเมาฬีเพื่อบรรพชา

และพระอินทร์ทรงพิณสามสาย ผนังที่ ๔ พระสมณโคดมทรงบ�าเพ็ญสมาธิ

จนตรัสรู้เป็นพระพุทธเจ้า ผนังที่ ๕ พระพุทธบิดาส่งทูตอาราธนาพระพุทธเจ้า

เสด็จกรุงกบิลพัสดุ์

และพระพุทธเจ้าแสดงปาฏิหาริย์ ผนังที่ ๖ ตอนโปรดพระพุทธมารดา

ตอนปรินิพพาน

และตอนถวายพระเพลิงพระพุทธเจ้า ผนังที่ ๗ (ตอนบน)

มารผจญ

(ตอนล่าง)

โทณพราหมณ์แบ่งพระบรมสารีริกธาตุ

เทวดาอาราธนาพระพุทธเจ้าแสดงธรรม

และถวายพระเพลิงพระพุทธบิดา ผนังที่ ๘ ไตรภูมิโลกสัณฐาน ผนังที่ ๙ เวสสันดรชาดก กัณฑ์ทศพรและทานกัณฑ์ ผนังที่ 10 กัณฑ์วนประเวศน์ ผนังที่ 11 กัณฑ์มหาพน ผนังที่ 1๒ กัณฑ์มัทรีและสักกบรรพ ผนังที่ 1๓ กัณฑ์มหาราช ผนังที่ 1๔ กัณฑ์ฉกษัตริย์

Bay 1

Bay 2

Bay 3

Bay 4

Indra and deities are inviting the Sandusita Devaraja to descend.

The Four Encounters, the Great Renunciation and the Great Departure.

Prince Siddhartha perform self-tonsure and Indra plucks a lute.

Supreme enlightenment.

Bay 5 Emissaries sent by the Lord Buddha’s father

and the miracle before Lord Buddha’s relatives.

Bay 6

Bay 7

Bay 8 Bay 9 Bay 10 Bay 11 Bay 12 Bay 13 Bay 14

The Lord Buddha preaches to his mother, the Nirvana of the Lord Buddha and the cremation of the Lord Buddha. (above) The assault of Mara. (below) The distribution of the relics of the Lord Buddha, Maha Brahma invites the Lord Buddha to teach and the Lord Buddha’s father cremation.

Traibhumi Vessantara Jataka: Ten Boons and giving away.

Arrival in the forest.

Deep forest.

Maddi and Sakka.

The great king.

The royal six reunited.

110 110

ผนังที่ ๘ ไตรภูมิโลกสัณฐาน Bay 8 Traibhumi

111 111

ผนังที่ ๙ เวสสันดรชาดก กัณฑ์ทศพรและทานกัณฑ์ Bay 9 Vessantara Jataka: Ten Boons and giving away.

118 118

ผนังที่ ๑๔ เวสสันดรชาดก กัณฑ์ฉกษัตริย์ Bay 14 Vessantara Jataka: The royal six reunited.

119 119

วัดราชสิทธาราม

นับตั้งแต่เริ่มตั้งกรุงรัตนโกสินทร์เป็นเมืองหลวงใน พ.ศ. 2325 มาถึงปัจจุบัน คือ พ.ศ. 2556 เป็นเวลา 231 ปีแล้วทีเ่ มืองหลวงแห่งนีส้ บื ทอดงานศิลปะมาจาก กรุงศรีอยุธยาและสัง่ สมองค์ความรูด้ า้ นต่างๆ จนก่อเกิดเป็นงานศิลปะรูปแบบเฉพาะ ที่เรียกว่า ศิลปะสมัยรัตนโกสินทร์ ดังที่ทราบกันว่าในสมัยพระบาทสมเด็จพระ- พุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช งานศิลปสถาปัตยกรรมล้วนเป็นงานช่างที่สืบเนื่อง มาจากงานศิลปะสมัยอยุธยาตอนปลาย ซึ่งวัดวาอารามต่างๆ ที่สร้างหรือบูรณ- ปฏิสงั ขรณ์ในรัชกาลที ่ 1 หลายแห่งยังคงอยูส่ บื เนือ่ งมาถึงปัจจุบนั โดยผ่านการบูรณะ ให้คงอยูค่ ชู่ มุ ชนทัง้ โดยการอุปถัมภ์ของกษัตริยแ์ ละประชาชน อันเป็นแบบอย่างให้ คนรุน่ หลังได้เรียนรูร้ ปู แบบของงานศิลปะสมัยต้นรัตนโกสินทร์ทบี่ างแห่งยังปรากฏ ลักษณะของงานศิลปะสมัยอยุธยาตอนปลายด้วย หนึง่ ในนัน้ คือ วัดราชสิทธาราม พระอารามส�าคัญทางฝั่งธนบุรีที่มีงานจิตรกรรมฝาผนังสมัยรัตนโกสินทร์ศิลปะ ยุครัชกาลที่ 1 ถึงรัชกาลที่ 3 อันทรงคุณค่า มีบันทึกเล่าประวัติของวัดราชสิทธารามว่า พระบาทสมเด็จพระพุทธ- ยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราชทรงมีพระราชประสงค์จะนิมนต์พระญาณสังวร (สุก) พระอาจารย์ของพระองค์ซึ่งครองอยู่ที่วัดท่าข่อย (ท่าหอย) ริมคลองคูจาม กรุง ศรีอยุธยา ให้ย้ายมาพ�านักที่กรุงเทพฯ พระญาณสังวรขอพระราชทานพระบรม ราชานุญาตอยู่วัดฝ่ายอรัญวาสี เนื่องจากท่านเป็นพระสายวิปัสสนาธุระ รัชกาล ที่ 1 ทรงพิจารณาเห็นว่าวัดพลับเป็นวัดฝ่ายอรัญวาสีที่ส�าคัญทางฝั่งธนบุรีและ อยู่ใกล้พระนคร จึงโปรดเกล้าฯ ให้สร้างวัดใกล้วัดพลับโดยได้รวมวัดพลับเข้ามา อยู่ในเขตพระอารามแห่งใหม่ด้วย โดยเรียกวัดที่สร้างใหม่นี้ว่า วัดพลับ เช่นเดิม 1 และนับเนื่องเป็นวัดฝ่ายอรัญวาสีของกรุงเทพฯ ในสมัยนั้น ต่อมาในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย ได้พระราชทาน แต่งตั้งพระญาณสังวร 2 เป็นสมเด็จพระสังฆราชองค์ที่ 4 แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ และท่านได้ย้ายมาครองวัดมหาธาตุ (สมัยรัชกาลที่ 5 ทรงเพิ่มสร้อยนามวัดนี้ว่า วัดมหาธาตุยุวราชรังสฤษฎิ์) วัดราชสิทธารามเป็นพระอารามหลวงชั้นโท ชนิดราชวรวิหาร นับว่าเป็น

จิตรกรรมฝาผนัง

จิตรกรรมฝาผนังวัดราชสิทธาราม Mural Paintings of Wat Ratchasittharam

ISBN 978-616-7767-32-1

จิตรกรรมฝาผนังวัดราชสิทธาราม หมวดศิลปะ ราคา ๔๐๐ บาท

วัดราชสิทธาราม Mural Paintings of ฺWat Ratchasittharam