ISBN 978-616-7767-61-1 นิตยสารสารคดีฉบับพิเศษ : ๓ อริยสงฆ์แห่งสยามประเทศ เรื่อง : วีระศักดิ์ จันทร์ส่งแสง ภาพ : สกล เกษมพันธุ์ ออกแบบปก : จ�ำนงค์ ศรีนวล ชาญศักดิ์ สุขประชา จัดรูปเล่ม : ชาญศักดิ์ สุขประชา พิสูจน์อักษร : เกษณี วิลาวัลย์เดช จ�ำนวนพิมพ์ ๕,๐๐๐ เล่ม ราคา ๑๖๙ บาท
๒๘, ๓๐ ถนนปรินายก แขวงบ้านพานถม เขตพระนคร กรุงเทพฯ ๑๐๒๐๐ โทร. ๐-๒๒๘๑-๖๑๑๐ (อัตโนมัติ) กองบรรณาธิการ ต่อ ๑๑๘ สั่งซื้อหนังสือ/ฝ่ายสมาชิก ต่อ ๑๐๕ ศูนย์ข้อมูล ต่อ ๑๒๗ ห้องสไลด์ ต่อ ๑๒๘ ฝ่ายโฆษณาและประชาสัมพันธ์ ต่อ ๑๑๒, ๑๑๔ แฟกซ์ ๐-๒๒๘๒-๗๐๐๓
เจ้าของและผู้อ�ำนวยการ : สุวพร ทองธิว ในนามบริษทั วิรยิ ะธุรกิจ จ�ำกัด บรรณาธิการผู้พิมพ์ผู้โฆษณา : สุวพร ทองธิว ที่ปรึกษาบริษัทฯ : ไพบูลย์ บริบรู ณ์ลาภ ผู้จัดการทั่วไป/ฝ่ายศิลป์/ผลิต : จ�ำนงค์ ศรีนวล รองผู้จัดการทั่วไป : สุวัฒน์ อัศวไชยชาญ บรรณาธิการบริหาร : สุวัฒน์ อัศวไชยชาญ ผู้ช่วยบรรณาธิการบริหาร : วีระศักดิ์ จันทร์ส่งแสง บรรณาธิการสร้างสรรค์ : ศรัณย์ ทองปาน บรรณาธิการ ต้นฉบับ : นฤมล สุวรรณอ่อน ผ้ชู ว่ ยบรรณาธิการต้นฉบับ : กรองแก้ว ทรงกุล กองบรรณาธิการ : สุเจน กรรพฤทธิ ์ ฐิตพิ นั ธ์ พัฒนมงคล สุชาดา ลิมปนาทไพศาล เลขากองบรรณาธิการ : วีรวัลย์ สุขใจ พิสูจน์อักษร : นวลจันทร์ ทองมาก เว็บมาสเตอร์ : ธัชชัย วงศ์กิจรุ่งเรือง ฝ่ายวิชาการ : ปณต ไกรโรจนานันท์ รุ่งโรจน์ จุกมงคล อนุรัตน์ วัฒนาวงศ์สว่าง ผู้จัดการศูนย์ข้อมูลวิริยะธุรกิจ : จริยาภรณ์ กระบวนแสง บรรณารักษ์ : จริยาภรณ์ กระบวนแสง เจ้าหน้าที่สไลด์ : จุฑารัตน์ เหลืองสง่างาม บรรณาธิการศิลปะ : บุญส่ง สามารถ ผู้ช่วยบรรณาธิการศิลปะ : ณิชา แจ่มประพันธ์กุล หัวหน้าฝ่ายผลิต : ธนา วาสิกศิริ ฝ่ายออกแบบและคอมพิวเตอร์ กราฟิก : วันทนี เจริญวานิช วัลลภา สะบูม่ ว่ ง สุรศักดิ ์ เทศขจร นัทธิน ี สังข์สขุ ณิลณา หุตะเศรณี ชาญศักดิ ์ สุขประชา อนุกลู บุญโยทก บรรณาธิการภาพ : สกล เกษมพันธุ์ ผู้ช่วยบรรณาธิการภาพ : บันสิทธิ์ บุณยะรัตเวช ฝ่ายภาพ : ประเวช ตันตราภิรมย์ วิจิตต์ แซ่เฮ้ง ผูจ้ ดั การอาวุโสฝ่ายโฆษณา : ธนพร ยงค์ธรี ะพันธ์ ผูจ้ ดั การฝ่ายโฆษณา : กฤตนัดตา หนูไชยะ ผู้ช่วยผู้จัดการฝ่ายโฆษณา : ดวงใจ เสาวัฒนะ ฝ่ายโฆษณา : แดง เกตุ ส ะอาด ประสานงานฝ่ า ยโฆษณา : สุ ภ าภรณ์ พั ฒ นะพิ ชั ย การเงิ น ฝ่ า ยโฆษณา : ชั ช พร ตรี ท ศกุ ล event : กฤตนั ด ตา หนู ไ ชยะ ธนพร ยงค์ธีระพันธ์ ฝ่ า ยประชาสั ม พั น ธ์ แ ละกิ จ กรรมพิ เ ศษ : ชมพจน์พงศ์ ฤทธิ์รณศักดิ์ ฝ่ า ยสมาชิ ก : ชัชพร ตรีทศกุล จีรพันธุ์ ท้วมสม สุพจน์ ข�ำค�ำ ผู้จัดการฝ่ายจัดจ�ำหน่าย (กรุงเทพฯ) : พิเชษฐ ยิม้ ถิน ผู้จัดการฝ่ายจัดจ�ำหน่าย (ต่างจังหวัด) : บังอร ท้วมสม ฝ่ายจัดจ�ำหน่าย : สุนนั ท์ ภวังคะนันท์ สุภัทรา ศรีฤกษ์ การเงินฝ่ายจัดจ�ำหน่าย : อาทิตย์ แย้มเผือก นุชจรี โพธิ์พัฒน์ สมลักษณ์ กล้าหาญ จีรพงค์ ท้วมสม รุ่งลัดดา ยิ้มเปรม ผูจ้ ดั การฝ่ายบัญชี/ส�ำนักงาน : เพ็ญศรี ศรีสำ� ราญร่งุ เรือง ฝ่ายบัญชี : รุง่ ลาวัลย์ ตันทการณ์ อาภารัตน์ กิจสัมพันธ์วงค์ เกศแก้ว วงศ์ธรี โรจน์ ฝ่ายส�ำนักงาน : ฉัตรชัย งามถิ่น จิรันดร ราชมนตรี ศุภวัชร ค�ำนึง กอปรธรรม นุตะศรินทร์ อรวรรณ เอกะ จักรพันธุ์ วรรณวินัย ธนา ศรีทอง บรรณาธิการทีป่ รึกษา : วันชัย ตันติวทิ ยาพิทกั ษ์ คณะทีป่ รึกษา : ศรีศกั ร วัลลิโภดม สรรพสิร ิ วิรยศิร ิ ชัยวัฒน์ คุประตกุล พล.ต.ท. เผ่าไทย ทองธิว ธิดา สาระยา นิธิ เอียวศรีวงศ์ ชาญวิทย์ เกษตรศิริ เอนก นาวิกมูล กาญจนา ศรีอังกูร บุนนาค น�ำชัย ชีววิวรรธน์ สุดารา สุจฉายา ประวิทย์ สุวณิชย์ นิรมล มูนจินดา ที่ปรึกษากฎหมาย : สมพจน์ เจียมพานทอง พิเศษ จียาศักดิ์ จัดพิมพ์ : บริษัทวิริยะธุรกิจ จ�ำกัด (นิตยสารสารคดี) จัดจ�ำหน่าย : บริษัทวิริยะธุรกิจ จ�ำกัด โทร. ๐-๒๒๘๑-๖๑๑๐ เพลต-แยกสี : กนกศิลป์ โทร. ๐-๒๒๑๕-๑๕๘๘ พิมพ์ท ี่ : บริษัท โรงพิมพ์กรุงเทพ (๑๙๘๔) จ�ำกัด โทร. ๐-๒๒๔๗-๑๙๔๐-๗
จัดพิมพ์ด้วยหมึกพิมพ์เพื่อสิ่งแวดล้อม VOC Free ซึ่งในส่วนผสมของตัวพาหมึก (solvent) ใช้น�้ำมันพืช โดยปลอดสารปิโตรเคมี ๑๐๐ % (ส�ำหรับหมึกพิมพ์ถั่วเหลืองยังมีสารปิโตรเคมีผสม ๑๕-๒๕ %)
2 p1-43_3 ��������.indd 2
10/7/15 12:06 PM
๕ พระอาจารย์มั่น ภูริทัตโต
๕๕ สมเด็จพระพุฒาจารย์ (โต พรหมรังสี)
สารบัญ
๘๗ หลวงพ่อทวด
เหยียบนํ้าทะเลจืด
3 p1-43_3 ��������.indd 3
10/5/15 1:50 PM
6 p1-43_3 ��������.indd 6
10/5/15 1:50 PM
พระอาจารย์มน ั่ ภูรท ิ ต ั โต นีแ่ หละ พระอรหั น ต์ ที่ พุ ท ธศาสนิ ก ชน คนไทยในยุ ค ก่ อ นกึ่ ง พุ ท ธกาล ได้พบเห็นตัวจริง เป็น “หลวงปู”่ ที่ ใ กล้ ชิ ด อยู ่ กั บ สั ง คมชาวบ้ า น โดยเฉพาะสาธุชนชาวอีสาน
บนรอยทางธรรมอันยาวไกลตลอด ๕๗ พรรษา ในเพศบรรพชิตของหลวงปู่มั่น ภูริทัตโต โดยในแต่ละปี ท่านไม่เคยจ�ำพรรษาซ�้ำสถานที่เดิมเลย เว้นแต่ในช่วงปัจฉิมวัย ตามเส้นทางธุดงคกัมมัฏฐานของท่านแทบไม่ปรากฏร่องรอย ในเชิงถาวรวัตถุ เพราะท่านไม่นิยมการปลูกสร้างที่ใหญ่โตโอ่อ่า แต่ความปราดเปรื่องแตกฉานในทางธรรมของท่าน กับอุบายวิธีในการสั่งสอนอบรมธรรมอันแยบคาย ได้สร้างศิษย์บรรพชิตที่เป็นพระปฏิบัติดีปฏิบัติชอบไว้ทั่วแผ่นดิน
7 p1-43_3 ��������.indd 7
10/5/15 1:50 PM
รอยธรรมบนเส้นทางหลวงปู่มั่น ๑. บรรพชาที่วัดศรีบุญเรืองบ้านค�ำบง อ�ำเภอศรีเมืองใหม่ อุบลราชธานี ขณะมีอายุได้ ๑๕ ปี ๒. ๒๔๓๖ ๑๒ มิถุนายน อุปสมบทที่วัดศรีทอง อุบลราชธานี ๓. จ�ำพรรษาแรกที่วัดเลียบ ศึกษาธรรมกับพระอาจารย์เสาร์ กันตสีโล ๔. เดินธุดงค์แสวงหาความวิเวกทางฝั่งซ้ายแม่นำ�้ โขง แถวปากเซ ๕. เมื่อกลับสู่ฝั่งไทย ชักชวนชาวบ้านละแวกนั้นบูรณะองค์พระธาตุพนม ซึ่งเวลานั้นรกร้างมีเถาวัลย์คลุมเหลือแต่ยอด ๖. พรรษาที ่ ๓ ส�ำเร็จเป็นอริยบุคคล โสดาบัน ที่วัดเลียบ อุบลราชธานี ๗. ๒๔๔๐ บ�ำเพ็ญสมณธรรมที่ภูหล่น อ�ำเภอศรีเมืองใหม่ อุบลราชธานี และท่านได้ปฏิญาณตนต่อหน้าพระอาจารย์ว่า “ตั้งแต่วันนี้
๘. ๙. ๑๐. ๑๑. ๑๒.
เป็นต้นไปผมขอถวายชีวิตนี้ต่อพรหมจรรย์ ขอให้ครูบาอาจารย์เสาร์เป็นพยานด้วย” พรรษาที ่ ๘ จ�ำพรรษาทีว่ ดั ปทุมวนาราม กรุงเทพฯ ส�ำเร็จเป็นอริยบุคคล สกทาคามี บนทางเดินแถวหน้าวังกรมพระสวัสดิ์ หรือสถาบันเทคโนโลยีปทุมวันในปัจจุบัน ธุดงค์ผ่านป่าเขาเข้าเขตพม่า ไปจนถึงพระธาตุชเวดากอง จ�ำพรรษาที่สำ� นักสงฆ์แห่งหนึ่งในเมืองมะละแหม่ง บ�ำเพ็ญสมณธรรมที่ถ�้ำสาริกา นครนายก ส�ำเร็จเป็นพระอนาคามี ปฏิบัติธรรมกัมมัฏฐานที่ถำ�้ ไผ่ขวาง เขาพระงาม ลพบุรี ๑๓. ๒๔๕๘ จ�ำพรรษาที่วัดบูรพา อุบลราชธานี และมีพระภิกษุสามเณรมารับการศึกษาอบรมธรรมอยู่ด้วย ๑๔. ๒๔๖๑ จ�ำพรรษาที่ถำ�้ ผาบิ้ง อ�ำเภอวังสะพุง เลย ซึ่งท่านเคยมาบ�ำเพ็ญสมณธรรมที่นี่แล้ว เมื่อปี ๒๔๕๔ ๑๕. ๒๔๖๒ จ�ำพรรษาที่บ้านค้อ อ�ำเภอบ้านผือ อุดรธานี และกลับมาจ�ำพรรษาที่นี่อีกครั้งในปี ๒๔๖๗ ๑๖. ๒๔๖๔ จ�ำพรรษาที่บ้านห้วยทราย อ�ำเภอค�ำชะอี มุกดาหาร โดยมีพระอาจารย์เสาร์ กันตสีโล จ�ำพรรษาอยู่ด้วย ๑๗. ๒๔๖๖ จ�ำพรรษาทีเ่ สนาสนะป่าบ้านหนองบัวล�ำภู (วัดมหาชัย) หนองบัวล�ำภู นับเป็นปีท ี่ ๘ แห่งการแนะน�ำการปฏิบตั ธิ รรมของท่าน ๑๘. ๒๔๖๘ จ�ำพรรษาทีว่ ดั อรัญญวาสี ในปัจจุบนั อ�ำเภอท่าบ่อ หนองคาย ซึง่ ท่านเคยจ�ำพรรษาทีท่ า่ บ่อมาก่อนครัง้ หนึง่ แล้ว เมือ่ ปี ๒๔๖๓ ๑๙. ๒๔๖๙ จ�ำพรรษาที่วัดป่าบ้านสามผง (วัดโพธิ์ชัย) อ�ำเภอศรีสงคราม นครพนม ๒๐. ๒๔๗๑ จ�ำพรรษาที่วัดปทุมวนาราม กรุงเทพฯ ๒๑. ๒๔๗๒ เดินทางไปเชียงใหม่กับพระอุบาลีคุณูปมาจารย์ (จันทร์ สิริจนโท) ที่มาสถาปนาวัดเจดีย์หลวงซึ่งเดิมเป็นวัดร้างขึ้นเป็นวัด ธรรมยุตแห่งแรกในเชียงใหม่ พระอาจารย์มั่นไปจ�ำพรรษานี้ที่ถ�้ำเชียงดาว ๒๒. ๒๔๗๕ จ�ำพรรษาที่วัดเจดีย์หลวง ซึ่งในปีนี้ท่านได้รับการแต่งตั้งเป็นเจ้าอาวาส หลังออกพรรษานั้นท่านออกธุดงค์ไปล�ำพัง และบรรลุธรรมในเวลาดึกสงัดคืนหนึ่งที่โคนต้นไม้ใหญ่ร่มหนา และกลับมาจ�ำพรรษาที่วัดเจดีย์หลวงอีกครั้งในปี ๒๔๘๑ ๒๓. ๒๔๘๐ จ�ำพรรษาที่วัดพระธาตุจอมแจ้ง อ�ำเภอแม่สรวย เชียงราย ๒๔. ๒๔๘๒ จ�ำพรรษาที่บ้านแม่กอย ปัจจุบันคือวัดป่าพระอาจารย์มั่น อ�ำเภอพร้าว เชียงใหม่ ออกพรรษาแล้วเดินทางกลับอีสานตาม การอาราธนาของพระธรรมเจดีย ์ (จูม พนธุโล) ๒๕. ๒๔๘๓-๒๔๘๔ จ�ำพรรษาที่วัดป่าโนนนิเวศน์ อุดรธานี ๒๖. ๒๔๘๕ จ�ำพรรษาที่วัดป่าบ้านโคก (วัดป่าวิสุทธิธรรม) อ�ำเภอโคกศรีสุพรรณ สกลนคร และกลับมาจ�ำพรรษาที่นี่ในปี ๒๔๘๗ ๒๗. ๒๔๘๖ จ�ำพรรษาที่วัดป่าบ้านนามน (วัดป่านาคนิมิตต์) อ�ำเภอโคกศรีสุพรรณ สกลนคร ๒๘. ๒๔๘๘ มาจ�ำพรรษาทีว่ ดั ป่าบ้านหนองผือ อ�ำเภอพรรณานิคม สกลนคร ๕ ปี และรอยเท้าแห่งการธุดงคกัมมัฏฐานของท่านก็สนิ้ สุด ที่นี่ ๒๙. ๒๔๙๒ ๑๑ พฤศจิกายน เวลา ๐๒.๒๓ น. มรณภาพที่วัดป่าสุทธาวาส สกลนคร
อ้างอิง : - ๙๖ ปี ศรีสงฆ์ธ�ำรงศาสน์ มหาปุญโญวาท เล่ม ๓, วัดป่าวิเวกวัฒนาราม จัดพิมพ์ - ประวัติพระอาจารย์มั่น ภูริทัตโต ฉบับสมบูรณ์ และใต้สามัญส�ำนึก ของพระอาจารย์วิริยังค์ สิรินธโร - ร�ำลึกวันวาน, กองทุนแสงตะวัน วัดปทุมวนาราม จัดพิมพ์ - www.luangpumun.org
20 p1-43_3 ��������.indd 20
10/5/15 1:51 PM
ภาพถ่ายหลวงปู่มั่น
ภาพพระอาจารย์มั่น ภูริทัตโต ที่เห็นเผยแพร่อยู่โดยทั่วไปในทุกวันนี้ มีอยู่แปดภาพเท่านั้น
ทั้งหมดเป็นภาพในช่วงปัจฉิมวัยและดูรู้ว่าเป็นภาพที่ท่านตั้งใจให้ถ่าย เล่ากันว่าถ้าท่านไม่ให้ ไม่มใี ครถ่ายติด ครัง้ หนึง่ หมอทีเ่ คยรักษาท่านเอาช่างภาพมาจะถ่าย ท่านว่า “ไม่ได้ดอกโยม อาตมาไม่ให้ เพราะโยมหมอถ่ายภาพของอาตมาไปเพื่อจะ ท�ำการซื้อขาย หาอยู่หากิน กลัวโยมจะเป็นบาป อาตมาไม่ให้” เขากราบอ้อนวอนท่านก็ไม่ยอม จนเช้ามาเขาไปตั้งกล้องในที่ลับ ถ่ายภาพขณะท่านนั่ง ให้พรตอนบิณฑบาต ถ่ายไปหลายม้วนแต่เมื่อเอาไปล้างในตัวอ�ำเภอไม่มีภาพติดเลย ภาพทีถ่ า่ ยได้ ถ้ามีใครน�ำไปถวาย ท่านก็จะตะเพิดเอา ท่านว่า “ลูบ ๆ คล�ำ ๆ จับ ๆ วาง ๆ มันจะได้ประโยชน์อะไร”
อ้างอิงจาก บันทึกเรื่อง “การถ่ายรูปท่านพระอาจารย์มั่น” ของหลวงตาทองค�ำ จารุวณฺโณ
25 p1-43_3 ��������.indd 25
10/5/15 2:09 PM
พระอาจารย์มั่น ภูริทัตโต
วันสุดท้ายของเดือนมกราคมปี ๒๔๙๓ เป็นวันถวายเพลิงสรีระหลวงปูม่ นั่ ภูรทิ ตั โต ทีว่ ดั ป่า-
สุทธาวาส สกลนคร แต่จนบัดนี้ชื่อของท่านยังคงจ� ำหลักมั่นอยู่ในความศรัทธาของมหาชน ชาวพุทธ ก่อนหน้านั้นท่านจ�ำพรรษา ๕ ปีสุดท้ายอยู่ที่วัดป่าบ้านหนองผือ อ�ำเภอพรรณานิคม สกลนคร ซึ่งก่อนนั้นขึ้นไปท่านไม่เคยจ�ำพรรษาซ�้ำปีในที่ใดเลย แต่จะออกธุดงค์ไปยังที่ต่าง ๆ ทัว่ ภาคอีสานจนถึงฝัง่ ลาว และหลายจังหวัดในภาคเหนือจนถึงพม่า บนรอยทางเหล่านัน้ แทบไม่มอี นุสรณ์สถานในรูปของถาวรวัตถุ เพราะท่านไม่นยิ มให้มี การปลูกสร้างที่ใหญ่โตโอ่อ่า ทว่าค�ำสอนและวัตรปฏิบัติที่ท่านได้วางแนวทางไว้ยังคงได้รับการ สืบต่อ อาจจะทุกจังหวัดในภาคอีสาน หลายจังหวัดในภาคเหนือ บางจังหวัดในภาคกลางและ ภาคใต้ จะมีวดั ป่าฝ่ายวิปสั สนากัมมัฏฐานทีถ่ อื หลวงปูม่ นั่ ภูรทิ ตั โต เป็น “ท่านพระอาจารย์ใหญ่” ท่านเป็นอริยสงฆ์ที่ดำ� เนินตามหลักธรรมวินัยในปฏิปทาของพระธุดงคกัมมัฏฐานอย่าง เคร่งครัด บ�ำเพ็ญภาวนาอย่างอุกฤษฏ์จนบรรลุธรรมขั้นสูงสุด จนมีการกล่าวว่านอกเหนือจาก พระอรหันต์ทชี่ าวพุทธได้รไู้ ด้ยนิ จากในพุทธประวัตแิ ล้ว ก็มพี ระอาจารย์มนั่ ภูรทิ ตั โต นีแ่ หละคือ องค์พระอรหันต์ทพี่ ทุ ธศาสนิกชนคนไทยในยุคก่อนกึง่ พุทธกาลได้พบเห็นตัวจริง เป็น “หลวงปู”่ ที่ใกล้ชิดอยู่กับสังคมชาวบ้าน โดยเฉพาะสาธุชนชาวอีสาน
26 p1-43_3 ��������.indd 26
10/5/15 2:09 PM
หนังสือสุทธิ แสดงสถานะเดิม ของหลวงปู่มั่น ปัจจุบันอยู่ในพิพิธภัณฑ์ บริขารพระอาจารย์มั่น ภูริทัตตเถระ วัดป่าสุทธาวาส สกลนคร (ภาพ : ประเวช ตันตราภิรมย์)
พระอาจารย์มั่น ภูริทัตโต เกิดในสมัยต้นรัชกาลที่ ๕
และมีชวี ติ อยูใ่ นยุคทีเ่ ทคโนโลยีเกีย่ วกับการบันทึกยังไม่แพร่ หลายเช่นทุกวันนี้ ภาพถ่ายท่านมีไม่มากและเกือบทั้งหมด เป็นภาพในช่วงปัจฉิมวัย ไม่ปรากฏว่ามีการบันทึกเสียง ธรรมเทศนาของท่านเอาไว้ ทีท่ า่ นเขียนไว้เองก็มอี ยูน่ อ้ ยชิน้ นับได้ การสอนธรรมในสมัยนั้นเน้นการเทศนาสั่งสอนกัน โดยตรง และการศึกษาสืบค้นกันต่อมาจึงต้องอาศัยการอ้างอิง จากค�ำเล่าหรือข้อเขียนของศิษย์ใกล้ชดิ หรือทีไ่ ด้ศกึ ษาปฏิบตั ิ กับท่านมาโดยตรง ชีวประวัติของหลวงปู่มั่น ภูริทัตโต ที่ได้รับการบันทึก เป็นลายลักษณ์อักษรครั้งแรกสุด น่าจะเป็นฉบับที่พมิ พ์แจก เป็นธรรมบรรณาการในงานถวายเพลิงสรีระของท่านที่วัด ป่าสุทธาวาส เมื่อต้นปี ๒๔๙๓ ประวัติท่านพระอาจารย์ใหญ่ของพระป่าสายวิปัสสนา กัมมัฏฐานทีเ่ ขียนโดยพระอริยคุณาธาร (เส็ง ปุสโ ส) เล่าถึง ชาติสกุลของพระอาจารย์มั่น ภูริทัตโต ว่า ท่านเกิดในสกุล ขุนนาง ปู่เป็นพระยาชื่อแก่นท้าว เป็นบุตรนายค�ำด้วง-นาง จันทร์ แก่นแก้ว สัญชาติไทย นับถือศาสนาพุทธ “เกิดวัน พฤหัสบดี เดือนยี่ ปีมะแม ตรงกับวันที่ ๒๐ เดือนมกราคม พ.ศ. ๒๔๑๓ ณ บ้านค�ำบง ต�ำบลโขงเจียม อ�ำเภอโขงเจียม จังหวัดอุบลราชธานี” การอ้างถึงวันเดือนปีเกิดของท่านในทีอ่ นื่ ต่อ ๆ มาก็มกั ถือตามนั้น
แต่ในหนังสือสุทธิที่เก็บอยู่ในพิพิธภัณฑ์บริขารพระ อาจารย์มนั่ ภูรทิ ตั ตเถระ ทีว่ ดั ป่าสุทธาวาส ระบุวา่ ท่านเกิด วันที่ ๒๐ มิถุนายน พ.ศ. ๒๔๑๓ ส่วนหมูบ่ า้ นค�ำบงบ้านเกิดของหลวงปูน่ นั้ ภายหลังการ แบ่งเขตการปกครองใหม่ ปัจจุบันอยู่ในเขตต�ำบลสงยาง อ�ำเภอศรีเมืองใหม่ จังหวัดอุบลราชธานี ถนนลาดยางสายเล็กที่ตั้งต้นจากวงเวียนใจกลางตัว อ�ำเภอ ขีดตรงออกไปทางทิศเหนือ ทอดผ่านบ้านนาค�ำ บ้าน ป่ากุงน้อย บ้านหนองผักแพว บ้านส�ำโรง บ้านสงยาง และ ผ่านไปกลางบ้านค�ำบง สู่หมู่บ้านถัดไป บ้านเกิดและวัดที่ ท่านบรรพชาเป็นสามเณรเมื่ออายุ ๑๕ ปี ตั้งอยู่คนละฟาก ของถนนกลางหมู่บ้านค�ำบง ร้อยกว่าปีผ่าน บ้านหลังที่หลวงปู่เกิดผุพังและถูกรื้อ ออกไปหลายปีแล้ว แต่จุดที่ตั้งบ้านยังคงถูกปล่อยโล่งอยู่ ใต้ร่มพุ่มมะพร้าว มีศาลาหลังเล็ก ๆ ปลูกคร่อมหลักหิน อนุสรณ์สถานบ้านเกิด อยู่ด้านในสุดของแนวรั้วไม้ไผ่ที่กั้น ล้อมพื้นที่ราว ๒ ไร่ของบริเวณบ้าน ซึ่งปัจจุบันอยู่ในความ ครอบครองของหลานห่าง ๆ หญิงเจ้าของบ้านวัย ๗๐ ปีเล่าว่า นางเองก็ไม่เคยเห็น หน้าหลวงปูม่ นั่ ได้รเู้ รือ่ งของหลวงปูก่ จ็ ากทีเ่ ขาเล่าขานหรือ ที่มีผู้เขียนเอาไว้ บุคลิกลักษณะของหลวงปูต่ ามทีพ่ ระอริยคุณาธาร (เส็ง ปุสโ ส) เขียนเล่าไว้ใน “ชีวประวัต ิ ท่านพระอาจารย์มนั่ ภูร-ิ 27
p1-43_3 ��������.indd 27
10/5/15 2:09 PM
p54-85_3 ��������.indd 54
10/5/15 3:00 PM
สมเด็จ
พระพุฒาจารย์ (โต พรหมรังสี) ศรีอริยสงฆ์ แห่งกรุงรัตนโกสินทร์
p54-85_3 ��������.indd 55
10/5/15 3:00 PM
56 p54-85_3 ��������.indd 56
10/5/15 3:00 PM
จิตรกรรมฝาผนังวัดอินทรวิหาร เล่าประวัติตอนก�ำเนิดของสมเด็จพระพุฒาจารย์ (โต พรหมรังสี) ในภาพไม่ปรากฏผู้เป็นบิดา และเรื่องนี้เป็นปริศนามาโดยตลอด แต่เล่ากันว่าท่านเป็นโอรสนอกเศวตฉัตรของรัชกาลที่ ๑ หรือไม่ก็รัชกาลที่ ๒ ส่วนภาพหน้าซ้าย เป็นรูปสลักหินอ่อนด้านหลังอุโบสถ ที่อาศัยแบบมาจากภาพถ่ายในช่วงปัจฉิมวัยของท่าน
57 p54-85_3 ��������.indd 57
10/5/15 3:00 PM
พระนอน วัดขุนอินทประมูล อ�ำเภอโพธิ์ทอง อ่างทอง ถ่ายเมื่อวันที่ ๒๕ พฤษภาคม ๒๕๕๔ วันสุดท้ายของงานสัปดาห์ส่งเสริม พระพุทธศาสนาของจังหวัดอ่างทอง ซึ่งใช้พุทธมณฑลบริเวณวัดขุนอินทประมูล เป็นที่จัดงาน
สมเด็จพระพุฒาจารย์ 66 p54-85_3 ��������.indd 66
10/5/15 3:01 PM
ในหมู่คนไทยทั่วทุกหัวระแหง ไม่เป็นที่กังขาเลยว่านี่คือยอดอริยสงฆ์ของสยาม ท่านเกิดในยุคต้น กรุงรัตนโกสินทร์ มีชีวิตอยู่ในช่วงห้ารัชกาลแรกแห่งราชวงศ์จักรี เป็นภิกษุผู้เป็นที่เคารพเลื่อมใสของ พุทธบริษัทตั้งแต่ชั้นชาวบ้านไปจนถึงเจ้าฟ้าพระมหากษัตริย์ แต่ครั้งที่ท่านยังมีชีวิตอยู่กระทั่งบัดนี้ วัด หลายแห่งซึ่งมีส่วนเกี่ยวพันกับชีวิตของท่าน มีการผูกเป็นค�ำคล้องว่าท่าน “นอนอยู่อยุธยา มานั่งที่ไชโย โตที่วัดอินทร์ จ�ำศีลที่วัดระฆัง” จนในทุกวันนี้ทุกวัดเหล่านี้ยังคงมีการจัดงานบุญใหญ่ในวันร�ำลึกถึงท่าน เป็นประจ�ำทุกปี รูปของสมเด็จพระพุฒาจารย์ (โต พรหมรังสี) เป็นรูปเคารพที่มีอยู่ในแทบทุกบ้าน พระ สมเด็จฯ เป็นพระเครื่องที่มีมูลค่าสูงสุดในวงการยุคปัจจุบัน ตามประวัตวิ า่ สมเด็จพระพุฒาจารย์ (โต พรหมรังสี) ถือก�ำเนิดอย่างธรรมดาสามัญในครอบครัว ชาวบ้าน ศึกษาเล่าเรียนในหลายส�ำนักของหลายบูรพาจารย์ ครั้นถือสมณเพศอยู่ใต้ร่มกาสาวพัสตร์ก็ ครองตนอย่างสมถะเรียบง่าย ไม่ติดต�ำแหน่งลาภยศ ไม่สะสมยึดติดอามิสวัตถุ เทศน์โปรดคนทุกชนชั้น ด้วยอุบายธรรมที่แยบยล ในน�้ำเสียงที่มีเสน่ห์ ท่านยินดีรับนิมนต์ไปเทศน์ตามบ้าน ไม่ว่าจะเป็นบ้านคน ยากจนเข็ญใจ คหบดี เจ้าขุนมูลนาย ราชนิกุล จนถึงในพระบรมมหาราชวัง
กระทั่งถึงกาลละสังขาร การมรณภาพของท่านได้ถูกบันทึกไว้ด้วยค� ำว่า สิ้นชีพตักษัย เป็นปมปริศนาให้ชนรุ่นหลังรู้โดยนัยว่า ท่านต้องเป็นหน่อเนื้อเชื้อไข ของกษัตริย์ ?
(โต พรหมรังสี)
ศรีอริยสงฆ์แห่งกรุงรัตนโกสินทร์
p54-85_3 ��������.indd 67
67
10/5/15 3:01 PM
86 p86-120_3��������.indd 86
10/5/15 3:15 PM
หลวงพ่อ
ทวด เหยียบน�ำ้ ทะเลจืด พระเครื่อง เรื่องเล่า ต�ำนานความศักดิ์สิทธิ์
87 p86-120_3��������.indd 87
10/5/15 3:15 PM
นอกจากพระเครื่องแขวนคอและบูชาตามบ้านเรือน ในช่วงหลังมานี้ยังมีการสร้างหลวงพ่อทวดองค์ใหญ่ขึ้นในที่ต่างๆ เป็นที่นิยมแวะสักการะของบรรดากลุ่มทัวร์ อย่างที่วัดห้วยมงคล อ�ำเภอหัวหิน (ประจวบคีรีขันธ์) หรือที่พุทธอุทยานมหาราช ริมถนนสายเอเชีย ในอ�ำเภอมหาราช (อยุธยา) ในภาพบน 100 p86-120_3��������.indd 100
10/5/15 3:16 PM
ตามต�ำนานหลักฐานทางประวัติศาสตร์ว่า หลวงพ่อทวด หรือ สมเด็จพระราชมุนีฯ เป็นผู้มีความรู้แตกฉานในพระไตรปิฎก เป็นพระสงฆ์ผู้มีบทบาทส�ำคัญในการสร้างชุมชนพุทธแถบรอบ ทะเลสาบสงขลา เป็นศูนย์รวมทางจิตใจของชาวบ้าน และเป็น ผู้น�ำส�ำคัญในการบูรณะวัดและก่อสร้างศาสนสถานในแถบสอง ฟากฝั่งทะเลสาบ อีกทั้งยังเชื่อกันว่าท่านคือองค์พระโพธิสัตว์ ศรีอารยเมตไตรย
101 p86-120_3��������.indd 101
10/5/15 3:16 PM
รูปหล่อหลวงพ่อทวด ริมแม่น�้ำลพบุรี ที่วัดแค (ราชานุวาส) พระนครศรีอยุธยา
พระนครศรีอยุธยา กรุงเทพมหานคร
๗
๘ วัดใหญ่ชัยมงคล ซึ่งตามต�ำนานว่า หลวงพ่อทวดเคยมา เรียนพระปริยัติธรรม แต่ในทุกวันนี้ ไม่ปรากฏร่องรอย อย่างใด
หลวงพ่อทวดปางธุดงค์ ที่วัดประสาทบุญญาวาส
นครศรีธรรมราช
สงขลา สตูล
ปตตานี ยะลา
๙
รอยบาทสมเด็จเจ้าพะโคะ
๑ ต้นเลียบ ส�ำนักสงฆ์ต้นเลียบ ต�ำบลดีหลวง อ�ำเภอสทิงพระ สงขลา ที่ว่าเป็นสถานที่ฝังรกหลวงพ่อทวดแต่ครั้งยังเป็นเด็กชายปู ๒ ส�ำนักสงฆ์นาเปล ต�ำบลชุมพล อ�ำเภอสทิงพระ ท้องทุ่งในต�ำนานทวดบองหลาให้ดวงแก้ว ๓ วัดดีหลวง ต�ำบลดีหลวง อ�ำเภอสทิงพระ บรรพชาเป็นสามเณรและเริ่มการศึกษาเล่าเรียน ๔ วัดสีหยัง ต�ำบลบ่อตรุ อ�ำเภอระโนด สงขลา เรียนธรรมบททศชาติกับสมเด็จพระชินเสน ๕ วัดเสมาเมือง อ�ำเภอเมืองนครศรีธรรมราช ศึกษาเล่าเรียนกับพระครูกาเดิม ๖ คลองท่าแพ ต�ำบลปากพูน อ�ำเภอเมืองนครศรีธรรมราช สถานที่ญัตติพระภิกษุสามิรามในโบสถ์แพ ๗ วัดแค (ราชานุวาส) ต�ำบลหัวรอ อ�ำเภอพระนครศรีอยุธยา จังหวัดพระนครศรีอยุธยา ที่พ�ำนักเมื่อเข้าสู่กรุงศรีอยุธยา ๘ วัดใหญ่ชัยมงคล เมืองพระนครศรีอยุธยา เรียนปริยัติธรรมและบาลีกับสมเด็จพระสังฆราชฝ่ายอรัญวาสี ๙ วัดประสาทบุญญาวาส ถนนดาวข่าง เขตดุสิต กรุงเทพฯ ที่ปักกลดบนเส้นทางจาริกรุกขมูล ๑๐ ศาลาหลวงพ่อทวด บ้านหน้าโกฏิ อ�ำเภอปากพนัง นครศรีธรรมราช ที่ปักกลดพักแรม ๑๑ วัดหัวล�ำภูใหญ่ อ�ำเภอหัวไทร นครศรีธรรมราช เคยมาพักบ�ำเพ็ญวิปัสสนา ๑๒ วัดพัทธสิงห์บรรพตพะโคะ หรือวัดราชประดิษฐานในปัจจุบัน ต�ำบลชุมพล อ�ำเภอสทิงพระ เป็นเจ้าอาวาสรูปที่ ๔ บูรณะวัดและจ�ำพรรษาอยู่ยาวนาน ๑๓ ต้นยางไม้เท้า ต�ำบลชุมพล อ�ำเภอสทิงพระ ตามต�ำนานว่ากิ่งก้านคดงอเพราะหลวงพ่อทวดเอาไม้เท้าสามคดวางพิงไว้ ทุกวันนี้ต้นยางคู่โค่นลงแล้ว เหลือต้นโพกับต้นไทรงอกขึ้นเป็นหลักหมายแทน ๑๔ เขาตังเกียบ อุทยานแห่งชาตินำ�้ ตกทรายขาว ปัตตานี ที่แวะพักวิปัสสนา มีพระพุทธรูปแกะไม้สององค์ที่ชาวบ้านเรียกหลวงพ่อตังเกียบเหยียบน�้ำทะเลจืด ๑๕ ถ�้ำหลอด วัดถ�้ำตลอด ต�ำบลเขาแดง อ�ำเภอสะบ้าย้อย สงขลา เคยมาพักวิปัสสนา ๑๖ วัดบันลือคชาวาส (ช้างให้ตก) อ�ำเภอโคกโพธิ์ ปัตตานี เป็นหนึ่งในจุดพักคราวหามศพท่านมาจากไทรบุรี ๑๗ วัดช้างให้ อ�ำเภอโคกโพธิ์ ปัตตานี เป็นเจ้าอาวาสรูปแรก และเป็นที่ฌาปนกิจศพท่าน มีสถูปบรรจุอัฐิที่ชาวบ้านเรียกว่าเขื่อนท่านช้างให้
p86-120_3��������.indd 102
10/5/15 3:16 PM
{ { เหยียบน�้ำทะเลจืด พระเครื่อง เรื่องเล่า ต�ำนานความศักดิ์สิทธิ์
พระอริยสงฆ์เก่าแก่แต่เป็นทีร่ จู้ กั และเป็นทีเ่ คารพบูชามากทีส่ ดุ รูปหนึง่ ของประเทศไทย ความเป็นมาเกี่ยวกับท่านไม่มีหลักฐานชัดเจนนัก ทั้งส่วนใหญ่ปรากฏอยู่ในเรื่องเล่าเชิงต�ำนาน ปรัมปรา แต่หากปราศจากความจริงความดีเป็นที่มาแล้ว ก็คงยากที่จะอยู่ยงข้ามกาลเวลามาได้นับ ร้อยๆ ปี ชีวประวัติของท่านฉบับหนึ่งมีปรากฏอยู่ในเอกสารราชส�ำนักสมัยกรุงศรีอยุธยา แม้เพียงย่นย่อ แต่กค็ งพอบ่งบอกได้ถงึ ความเป็นพระผูป้ ฏิบตั ดิ ปี ฏิบตั ชิ อบกระทัง่ เป็นทีน่ บั ถือเลือ่ มใสของพระมหากษัตริย์ เมื่อครั้งท่านยังมีชีวิตอยู่ แต่ความเป็นพระศักดิ์สิทธิ์ของท่านได้ปรากฏเป็นที่รับรู้อย่างกว้างขวางก็เมื่อ มีการท�ำพระเครื่อง “หลวงพ่อทวดเหยียบน�้ำทะเลจืด” ออกมา นับแต่นั้นเรื่องราวชีวิต พระเครื่อง อภินิหาร ความศักดิ์สิทธิ์ของท่าน ก็เป็นที่เล่าลือสู่กันมาจนทุกวันนี้ 107 p86-120_3��������.indd 107
10/5/15 3:18 PM