0.55 cm
หนังสือชุด
ส�ำรวจโลก และธรรมชาติ
ส า ย ใ ย ใ ต้ ส มุ ท ร เมธิรา เกษมสันต์
ลึกลงไปภายใต้ผืนน�ำ้ สีฟ้าของมหาสมุทร ี ิ อยใหญ่ คือโลกอีกใบที่เต็มไปด้วยชวตน้ ที่อาศัยที่นเี่ ป็นบ้าน ิ๋ จากแพลงก์ตอนตัวจวจนถึ งพี ่วาฬตัวใหญ่... ี ิ วนมีความส�ำคัญ ทุกชวตล้ และพวกเขาเหล่านั้นล้วนเกี่ยวข้อง กับความเป็นอยู่ที่ดีของมนุษย์บนแผ่นดิน
“แม้ว่าเธอจะไม่เคยเห็นหรือสัมผัสมหาสมุทร แต่มหาสมุทรสัมผัสเธอในทุกลมหายใจ ในน�้ำทุกหยดที่เธอดื่ม ในอาหารทุกค�ำที่เธอกิน ื่ เราทุกคนในทุกแห่งหนล้วนเชอมโยงและพึ ่งพาการมีอยู่ของผืนทะเล อย่างไม่สามารถแยกจากกันได้” ดร. ซิลเวีย เอิร์ล
ห ม ว ด ห นั ง สื อ เ ด็ ก
ราคา 290 บาท
สั่งซื้อออนไลน์ที่ @sarakadeemag
ISBN 978-616-465-042-8
เมธิรา เกษมสันต์
290.-
0.55 cm
ขอขอบคุณ
หนังสือชุดส�ำรวจโลกและธรรมชาติ
1 เมธิรา เกษมสันต์
ISBN 978-616-465-042-8 พิมพ์ครั้งแรก เมษายน 2564 ราคา 290 บาท เรื ่องและภาพวาดประกอบ เมธิรา เกษมสันต์ จัดพิมพ์และจัดจ�ำหน่าย บริษัทวิ ริยะธุรกิจ จ�ำกัด (ส�ำนักพิมพ์สารคดี ) โทรศัพท์ 0-2547-2700 โทรสาร 0-2547-2721 บรรณาธิการส�ำนักพิมพ์ สุวัฒน์ อัศวไชยชาญ บรรณาธิการเล่ม ปณต ไกรโรจนานันท์ ผู้ช่วยบรรณาธิการ นฤมล สุวรรณอ่อน พิสูจน์อักษร นวลจั นทร์ ทองมาก ออกแบบและจัดรูปเล่ม วันทนี เจริญวานิช ควบคุมการผลิต ธนา วาสิกศิริ เพลต เอ็น. อาร์. ฟิล์ม โทรศัพท์ 0-2215-7559 พิมพ์ โรงพิมพ์ฟิสิกส์เซ็นเตอร์ โทรศัพท์ 0-2433-7704 Ī สงวนลิขสิทธิ์ตามพระราชบัญญัติลิขสิทธิ์ พ.ศ. 2537
• New Heaven Reef Conservation Program : ส�ำหรับจุดเริ่มต้นแห่งแรงบันดาลใจ ความรู้ และความรักต่อท้องทะเล... Thank you for being my inspiration and introducing me to the fascination in the marine world. Those times were such a meaningful experience. My love of the ocean began here. • Love Wildlife Foundation : Thank you for the opportunity given to me as a grantee in the 2018 Reef Ambassador Program, especially Mr. Chris Shepherd for providing this grant. It was a life changing experience. • Dr. Rahul Mehrotra : Thank you for helping me review this book and giving many useful comments. • ทีมงานส�ำนักพิมพ์สารคดี โดยเฉพาะพี ่ด�ำ พี ่น้อง และพี ่บี ที่สนใจและให้โอกาสตีพิมพ์หนังสือเล่มนี้ และน้องวันทนีฝ่ายอาร์ตเวิ ร์กที่ช่วยจั ด layout ใหม่จนสวยงามน่าอ่านขึ้น 90 เท่า • เพื่อน ๆ เดอะแก๊ง - นก, เมวลิน, โรส, ก้อ, อิ๋ง, กิ๊ก, ทีม Refill Station, เพื่อน ๆ สายสิ่งแวดล้อม และเพื่อน ๆ ที่น่ารักทุกคน ที่คอยสนับสนุนและให้ก�ำลังใจเราเสมอมา • สุดท้าย ขอขอบคุณผู้อา่ นและแฟนเพจทุกคนที่คอยสนับสนุน ติดตามผลงาน คอยกดไลก์ กดแชร์ สิ่งนี้คือก�ำลังใจที่ส�ำคัญมาก หนังสือเล่มนี้คงส�ำเร็จไม่ได้ถา้ ไม่มีผู้อ่านทุกคน
ผลงานอื่น ๆ ของผู้เขียน • หนังสือ สายใยที่มองไม่เห็น • การ์ดความรู้ชุด “นกอะไรเอ่ย” • สามารถติดตามผลงานอื่น ๆ ของผู้เขี ยนได้ในเพจ “Nature Toon การ์ตูนสื่อความหมายธรรมชาติ” แหล่งข้อมูลอ้างอิง
ใต้เกลียวคลื่น ณ ระเบี ยงไม้ชั้น 2 ของโรงเรียนสอนด�ำน�้ำ New Heaven Dive School ฉันก�ำลังนัง่ มองผืนน�้ำทะเลสีฟ้าใสของอ่าวโฉลกบ้านเก่า เกาะเต่า จั งหวัดสุราษฎร์ธานี การนัง่ มองทะเลวันนี้ มีความหมายแตกต่างจากที่เคยเป็นมาทั ้งชี วิต นีค่ ือวันสุดท้ายของคอร์สด�ำน�้ำเชิงอนุรักษ์ New Heaven Reef Conservation Program ที่ฉันได้ทุนจาก มูลนิธิรักสัตว์ป่าเพื่อมาฝึกงานที่นเี่ ป็นระยะเวลา 3 เดือน ตลอดระยะเวลา ช้ เป็นชาวเกาะที่น ี่ ฉันได้เรียนรู้เกี่ยวกับระบบนิเวศทะเล ได้รู้จักชื ่อปลา ชื ่อปะการัง ชื ่อสิ่งมีชีวิตตัวเล็กตัวน้อยมากมาย ม่เคยรู้จักมาก่อน ได้รับรู้ถึงความมหัศจรรย์ ความส�ำคัญ และสายใยที่เชื ่อมสิ่งมีชีวิต เหล่านั้นกับเรา นอกจากนั้นพวกเรายังได้ด�ำน�้ำเพื่อท�ำกิจกรรมเชิงอนุรักษ์หลายอย่าง ซึ่งระยะเวลาเพี ยงไม่กี่เดือนนี้ ได้เปลี่ยนความรู้สึกและมุมมองที่ฉันมีต่อท้องทะเลไปตลอดกาล ภาพทะเลสีฟ้าใสที่ปรากฏตรงหน้าตอนนี้ ไม่ได้มีแค่ H20 แต่ลึกลงไปภายใต้เกลียวคลื่นที่เราเห็นตรงนั้น คือ “บ้าน” ของสิ่งมีชีวิตมากมาย และสิ่งมีชีวิตเหล่านั้นล้วนมีความเกี่ยวข้องอย่างลึกซึ้งกับชี วิตของเรา ไม่ว่าจะเป็นอากาศ ที่เราหายใจ ผลิตภัณฑ์หลายอย่างที่เราใช้ อาหารส่วนใหญ่ที่เรากิน สภาพอากาศ ม่ร้อนไม่หนาวเกินไป ล้วนมีที่มาจาก ใต้ผืนน�้ำสีฟา้ นี้ ตลอดเวลาที่ฉันได้มาเรียนรู้และลงไปสัมผัสโลกใต้น�้ำที่น ี่ ความรู้สึกหนึง่ ที่เกิดขึ้นคือ ความรู้สึกขอบคุณต่อสิ่งมีชีวิต เหล่านั้น ที่ท�ำหน้าที่เป็น life support system ให้เรา และรู้สึกโชคดี ที่มีโอกาสเห็นความสวยงามเหล่านี้ แต่ในขณะเดี ยวกันฉันก็ได้เห็นอีกมุมหนึง่ ที่น่าเศร้า นัน่ คือความจริงที่วา่ มหาสมุทรของเราก�ำลังถูกท�ำร้าย อย่างแสนสาหัส ความสวยงามที่เห็นอยู่ตรงหน้าในวันนี้อาจไม่เหลือให้เห็นถึงรุ่นลูกรุ่นหลานอีกแล้ว... อย่างไรก็ตามผู้คนมากมายที่ฉันได้พบเจอในโปรแกรมด�ำน�้ำเชิงอนุรักษ์แห่งนี้ท�ำให้ฉันรู้สึกว่า โลกสีฟ้าของเรา ยังมีความหวัง และในมุมต่าง ๆ ของโลกยังมีคนมากมายที่ก�ำลังลุกขึ้นมาท�ำอะไรบางอย่างเพื่อสร้างความเปลี่ยนแปลง ……………………………….. ในหนังสือเล่มนี้ เราจะพาทุกคนด�ำดิ่งไปใต้มหาสมุทร เพื่อไปท�ำความรู้จักสัตว์ทะเลหลากชนิด เพื่อค้นพบ ความมหัศจรรย์ที่ราวกับหลุดมาจากนิทานแฟนตาซี จากนั้นเราจะค่อย ๆ พาไปค้นหาสายสัมพั นธ์อันซับซ้อนระหว่าง ชี วิตเหล่านั้น ไปรู้จัก “อาชี พ” ของพวกเขาต่อระบบนิเวศ ซึ่งทุกชี วิตล้วนมีความส�ำคัญ ต่อจากนั้นเราจะกลับขึ้นฝั่ง แล้วพาไปส�ำรวจชี วิตประจ�ำวันของเราตั้งแต่เช้าจดเย็นว่ามีส่วนเกี่ยวข้องกับมหาสมุทรอย่างไรบ้าง จากนั้นในเล่มที่ 2 เราจะพาไปเรียนรู้ปัญหาที่มหาสมุทรของเราก�ำลังเผชิญ และผู้คนมากมายทั ่วโลกที่ก�ำลัง ท�ำอะไรบางอย่างเพื่อช่วยมหาสมุทร หนังสือเล่มนี้เขี ยนขึ้นด้วยความหวังที่วา่ อยากให้ทุกคนได้รู้สึกต่อท้องทะเลเหมือนที่ฉันรู้สึก - นัน่ คือความรู้สึก ตื่นตาตื่นใจ มหัศจรรย์ ไปจนถึงความรัก ความหวงแหน และอยากดูแลรักษาโลกสีครามและเพื่อนน้อยใหญ่ อยู่ที่นนั่ ไว้ให้นานที่สุด และเมื่อเราดูแลมหาสมุทร... มหาสมุทรก็จะย้อนกลับมาดูแลเราเช่นกัน
เมธิรา เกษมสันต์
AWText-Ocean_1.indd 1
4/2/2564 BE 12:26 PM
สารบัญ P a r t
1
มหัศจรรย์ในความเรียบง่าย
มหัศจรรย์โลกสีคราม 10 ฟองน�้ำ อ่อนนุ่มแต่ถึกทน
11 ปะการัง
13 แมงกะพรุน
ริบบิ้นหลากสี
เซเลบใต้ทะเล
แปดหนวดเจ้าปัญญา
17 ทากทะเล
22 หมึกยักษ์
16 หนอนตัวแบน
2
สวยสยองนักล่องเรือใบ
สุดยอดช่างก่อสร้าง
15 แมงกะพรุนไฟ
เรือรบโปรตุเกส
ส า ย ใ ย ใ ต้ ส มุ ท ร 1
AWText-Ocean_1.indd 2
4/2/2564 BE 12:26 PM
พลิ้วไหวใต้ทะเล
25 หนอนท่อ ผู้น�ำแฟชั่น
28 ปู คุณพ่อดีเด่น
31 ม้านํ้า ฟันกรามสยองขวัญ
34 ปลาไหลมอเรย์
ฝันร้ายยามวิกาล
26 หนอนบ็อบบิ ต ฤåเธอคือเอเลียน
หมัดสะท้านฟ้า
27 กั้งตั๊กแตน สู้ด้วยไส้
29 ดาวทะเล
30 ปลิงทะเล
ศิลปินโรแมนติก
ล่อเหยื่อในความมืด
32 ปลาปักเป้า
33 ปลาตกเบ็ด
ปลาน้อยแปลงเพศ
ผู้ลึกลับใต้ทะเล
35 ปลาการ์ตูน
36 สัตว์นํ้าลึก
ส า ย ใ ย ใ ต้ ส มุ ท ร 1
AWText-Ocean_1.indd 3
3
4/2/2564 BE 12:27 PM
P a r t
2
สายใยอันซับซ้อน
เจ้าหน้าที่สาธารณสุข 44
ผู้ให้บริการที่พัก
นักตัดหญ้า 49
47
ขนส่งมวลชน 52
เครื่องกรองน�้ำมีชวต แม่ครัว
54
53
ผู้พิทักษ์ปะการัง
เครื่องดูดฝุ่น 56
58
เทศบาล 57
โรงงานผลิตปุ๋ย 60
4
คสช. (คณะรักษาความสงบ แห่งชี วิตใต้ทะเล)
62
ส า ย ใ ย ใ ต้ ส มุ ท ร 1
AWText-Ocean_1.indd 4
4/2/2564 BE 12:27 PM
P a r t
3
เครื่องปรับอากาศ ของโลก 72
มหาสมุทรที่ดูแลเรา
ทะเลในปิ่นโต 74
ตู้ยาใต้สมุทร 78
ที่มาของลมหายใจ 70
ผู้ให้ก�ำเนิดฝน 82
สีครามและความสุข 94
ผู้ปกป้องชายฝั่ง 84
ผู้จุดประกาย นวัตกรรม 90
ผู้สร้างอาชี พ 86
ส า ย ใ ย ใ ต้ ส มุ ท ร 1
AWText-Ocean_1.indd 5
5
4/2/2564 BE 12:27 PM
ฟองน�้ำ (sponge) นับเป็นสัตว์ชนิดแรก ๆ ที่ถือก�ำเนิดมาบนโลก พวกมันมีรูปทรงที่หลากหลาย บางชนิดมีขนาดใหญ่จนคนสามารถลงไปได้ บางชนิดมีอายุยืนนับพั นปี เช่นฟองน�้ำแก้ว ในทะเลแถบแอนตาร์กติก นักวิ ทยาศาสตร์พบว่า มันมีอายุถึง 15,000 ปี ครองต�ำแหน่งสัตว์อายุยืน ที่สุดที่ยังมีชีวิตอยู่ในปัจจุบัน
ฟองนํ้า
มหัศจรรย์ในความเรียบง่าย
โครงสร้างที่เรียบง่ายของฟองน�้ำ ซ่อนความสามารถอันน่าทึ่งไว้ หากน�ำฟองน�้ำมาใส่เครื่องปั่นหรือท�ำให้เซลล์ของมันหลุดจากกัน แล้วแช่น�้ำไว้สักพั ก เซลล์ที่กระจั ดกระจายเหล่านั้นจะกลับมารวมกันกลายเป็นโครงสร้างแบบเดิมได้ !
10
ส า ย ใ ย ใ ต้ ส มุ ท ร 1
AWText-Ocean_1.indd 10
4/2/2564 BE 12:27 PM
ปะการัง (coral) ที่เราเห็นคือ “อพาร์ตเมนต์” ของมันเท่านั้น ตัวปะการังจริง ๆ นั้น มีขนาดเล็กมาก ต้องดูใกล้ ๆ จึงจะเห็น ในปะการังหนึง่ กอมีตัวปะการัง (polyps) มากมายอาศัยอยู่ร่วมกัน โดยสมาชิกทุกตัว มี DNA เหมือนกันเป๊ะ แถมมีเนื้อเยื่อเชื ่อมกัน เพื่อแบ่งปันสารอาหารและสื่อสารกัน
ชมคลิป
ปะการัง สุดยอดช่างก่อสร้าง
ปะการังไม่มีมือมีเท้า แต่มันเป็นช่างก่อสร้างชั้นยอด เพราะสามารถดึงโมเลกุลที่ล่องลอยในน�้ำมาสังเคราะห์ เป็นหินปูนแล้วสร้างเป็นบ้านให้ตัวเองอยู่อาศัยได้ โดยไม่ต้องไป ระเบิ ดภูเขา หนเลย ปะการังบางชนิด เช่นปะการังเห็ด ไม่อาศัยอยู่ในอพาร์ตเมนต์ แต่หากินเดี ่ยว ๆ ตามพื้นทะเล มันมีความสามารถพิเศษคือ หากจมทราย มันจะดูดน�้ำเข้า ท�ำตัวยุบหนอพองหนอให้ตัวเอง โผล่พ้นทรายได้ หรือถ้ามันถูกคลื่นซัดจนหงายท้อง มันก็ใช้วิธี ยุบ ๆ พอง ๆ ให้พลิกกลับคืนต�ำแหน่งเดิมได้เช่นกัน
ส า ย ใ ย ใ ต้ ส มุ ท ร 1
AWText-Ocean_1.indd 11
11
4/2/2564 BE 12:27 PM
หมึกยักษ์หรือหมึกสาย (octopus) ได้ชื่อว่า เป็นสัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังที่ฉลาดที่สุด ความสามารถของมันไม่ธรรมดา ในสารคดี Blue Planet 2 มีฉากหนึง่ ที่หมึกยักษ์ถูกฉลามโจมตี แต่มันก็เอาตัวรอดได้โดยใช้หนวด ยื่นเข้าไปอุดรูเหงือกที่ฉลามใช้หายใจ จนฉลามต้องยอมแพ้และปล่อยมันไป หรือในสารคดี My Octopus Teacher ก็มีฉากที่หมึกยักษ์หนีฉลามโดยขึ้นไปขี ่หลังฉลาม ท�ำให้ฉลามงับมันไม่ได้
หมึกยักษ์ แปดหนวดเจ้าปัญญา
พวกมันยังมีความสามารถใช้เครื่องมือ หมึกยักษ์ชื่อหมึกมะพร้าว ได้รับการบันทึกว่าเป็นสัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังชนิดแรกที่มีความสามารถนี้ โดยมันใช้กะลามะพร้าวหรือเปลือกหอยเป็นบ้านเคลื่อนที่ ใช้หนวดหิ้วไปไหนมาไหน แล้วหลบอยู่ข้างในคอยซุ ่มโจมตีเหยื่อ
ชมคลิป
แอบมองเธออยู่นะจ๊ะ แต่เธอไม่รู้บ้างเลย
22
ส า ย ใ ย ใ ต้ ส มุ ท ร 1
AWText-Ocean_1.indd 22
4/2/2564 BE 12:28 PM
ฉันไม่ใช่ หมึกยักษ์นะ
อีกกรณีหนึง่ หมึกยักษ์น�ำเปลือกหอยมาหุ้ม เป็นเกราะเพื่อซ่อนตัว จากฉลามที่ตามล่ามัน
บ๊าย บาย ไปละนะ
นอกจากนี้พวกมันยังมีความสามารถบี บตัว ให้ผ่านรูที่แคบกว่าตัวมันหลายเท่าได้ โดยมีประวัติวา่ มันหนีจากเรือลงน�้ำ ไปจนถึงหนีจากตู้อะควาเรียมลงทะเล โดยแทรกตัวผ่านช่องระบายน�้ำ
จะออกไป แตะขอบฟ้าาาาา
ชมคลิป
ส า ย ใ ย ใ ต้ ส มุ ท ร 1
AWText-Ocean_1.indd 23
23
4/2/2564 BE 12:28 PM
นีค่ อื ตา
นีค่ ือจมูก
ปลาหัวใส
(barreleye fish) ปลาชนิดนี้มีหัวใสแจ๋ว มองทะลุได้ราวกับห้องนักบิ น ลูกตาฝังในหัว มองขึ้นบนเสมอ
สัตว์นํ้าลึก
ผู้ ลึกลับใต้ทะเล
ปลาแฟงทูท
(fangtooth) ปลานักล่าที่เขี ้ยวยาวจนหุบปากไม่ได้
ไซโฟโนฟอร์ยักษ์
(giant siphonophore) เติบโตด้วยการโคลนนิงตัวเองให้ยาวไปเรื่อย ๆ จนบางตัวยาวยิ่งกว่าวาฬสีน�้ำเงิน
คางคกทะเล
(sea toad) ปลาที่มีครีบเอาไว้เดิน
36
ส า ย ใ ย ใ ต้ ส มุ ท ร 1
AWText-Ocean_1.indd 36
4/2/2564 BE 12:29 PM
ปลาไหลกัลเปอร์
(gulper eel) นีค่ ือปลาไหลที่มีปากกว้าง ราวหนึง่ ในสี่ของความยาวล�ำตัว ท�ำให้มันกินเหยื่อที่ ใหญ่เท่าตัวเองได้
ปลาออร์ฟิช
(oar fish) ปลาที่ว่ายน�้ำในแนวตั้ง ล�ำตัวยาวได้ถึง 10 เมตร
หวีวุ้นท้องสีเลือด
(ฺbloodbelly comb jelly) ในน�้ำลึกที่ ไร้แสงจะไม่มีใครมองเห็นมัน แต่เมื่อแสงตกกระทบ จะเกิดประกายสีรุ้ง ตามแนวซี่ขนราวกับไฟคริสต์มาส
ปะการังนํ้าลึก
(deep sea coral) หากินเองได้โดยไม่ต้องพึ่งพา สาหร่ายเซลล์เดี ยว อายุยืนได้เป็นพั นปี
ปีศาจไกไร้ ่ หัว
(headless chicken monster) นีค่ ือปลิงทะเลที่ว่ายน�้ำได้ ส า ย ใ ย ใ ต้ ส มุ ท ร 1
AWText-Ocean_1.indd 37
37
4/2/2564 BE 12:29 PM
เจ้าหน้าที่สาธารณสุข ลองจิ นตนาการว่าเราเป็นปลาที่ว่ายอยู่ในทะเล ปัญหาด้านสุขภาพอย่างหนึง่ ที่เราต้องเจอคือปรสิต ที่เกาะตามตัว มาดูดเลือดแย่งสารอาหารไปจากเราทุกวี่ทุกวัน สุดแสนน่าร�ำคาญ แต่ปัญหาคือเรา ไม่มีมือ ไม่มีแขน อยากจะเอื้อมไปดึงมันออกก็ไม่ได้... เราจะท�ำยังไง ?
ใช่แล้ว... ค�ำตอบคือเราต้องการผู้ช่วย และนีก่ ็คือหน้าที่ส�ำคัญของเหล่า “ปลาพยาบาล” และ “กุ้งพยาบาล” ที่จะเข้าเวรประจ�ำการอยู่ตามกองหินใต้ทะเล หรือ “สถานีอนามัย” ในแนวปะการัง เหล่าปลาน้อยใหญ่รวมถึง เต่าทะเลชอบแวะเวียนมา หยุดพั กให้เหล่าพยาบาล ตอดปรสิตตามตัว เป็นความสัมพั นธ์แบบพึ่งพา ที่พยาบาลก็ได้อาหาร ส่วนลูกค้าก็สบายตัวสบายใจ ไร้ปรสิต
44
ส า ย ใ ย ใ ต้ ส มุ ท ร 1
AWText-Ocean_1.indd 44
4/2/2564 BE 12:30 PM
ที่ออสเตรเลียมีงานวิ จัยที่ลองน�ำปลาพยาบาลออกไปจากพื้นที่ แล้วติดตามผลเป็นระยะเวลา 8 ปีครึ ่ง ผลปรากฏว่าปลาพยาบาลเล็ก ๆ แค่ไม่กี่ตัวนี้มีผลต่อสังคมปลาในแนวปะการังอย่างมหาศาล
พื้นที่ควบคุม ที่มีปลาพยาบาลอยู่ตามปกติ
พื้นที่ทดลอง ที่ ให้ปลาพยาบาลหายไป
ปลาสลิดหิน
(ลูกค้าหลัก) มีขนาดเล็กกว่า ปลาประจ�ำถิ่น
มีจ�ำนวนน้อยกว่า ราว 37% ชนิดปลา
มีความหลากหลาย น้อยกว่าราว 23% ปลาวัยอ่อน
ที่มาจากพื้นที่อื่น มีจ�ำนวนน้อยกว่า 65%
ส า ย ใ ย ใ ต้ ส มุ ท ร 1
AWText-Ocean_1.indd 45
45
4/2/2564 BE 12:30 PM
ลดลง
เพิ่มขึ้น
ลดลง
62
ส า ย ใ ย ใ ต้ ส มุ ท ร 1
AWText-Ocean_1.indd 62
4/2/2564 BE 12:31 PM
คสช.
(คณะรักษาความสงบ แห่งชีวิตใต้ทะเล)
ฉลามที่หลายคนมองว่าเป็น “นักฆ่า” แต่จริง ๆ แล้วมันคือ “ผู้ปกป้อง” ความสมดุลของนิเวศทะเล ฉลามกินปลาขนาดใหญ่ ดังนั้นเมื่อใดที่ ฉลามหายไป ปลาขนาดใหญ่จะเพิ่มขึ้น ส่งผลให้ กุ้งหอยปูปลาขนาดเล็กลดจ�ำนวนลง เพราะปลาใหญ่ กินพวกมันหมด นัน่ แปลว่าถ้าฉลามหายไป อาหารทะเลในจานเราก็อาจได้รับผลกระทบไปด้วย กรณีศึกษาที่มหาสมุทรแอตแลนติกพบว่า เมื่อฉลามถูกล่าจนหายไป ท�ำให้เหยื่อหลักของมัน อย่างปลากระเบนจมูกวัวเพิ่มขึ้นอย่างรวดเร็ว ส่งผลให้หอยเชลล์ลดลงจนการประมงแถบนั้น แทบจะล่มสลาย
ส า ย ใ ย ใ ต้ ส มุ ท ร 1
AWText-Ocean_1.indd 63
63
4/2/2564 BE 12:31 PM
เครื่องปรับอากาศ ของโลก โอย... ร้อนจัง มนุษย์ปล่อย CO2 มากไปแล้ว
ถ้าโลกเราไม่มีมหาสมุทร พวกเราจะร้อนยิ่งกว่านี้ ไม่รู้อีกกี่เท่า
การที่เรามีสภาพอากาศที่พอเหมาะพอดี อย่างแรกต้องขอบคุณกระแสน�้ำในมหาสมุทรที่ช่วยกระจาย ความร้อนจากแถบเส้นศูนย์สูตรไปยังขั้วโลก และน�ำพาน�้ำเย็นจากขั้วโลกกลับมา ถ้าไม่มีกระแสน�้ำนี้ ประเทศในแถบเส้นศูนย์สูตรคงร้อนราวเตาอบ ในขณะที่ประเทศแถบขั้วโลกก็จะหนาวราวกับตู้แช่แข็ง
72
ส า ย ใ ย ใ ต้ ส มุ ท ร 1
AWText-Ocean_1.indd 72
4/2/2564 BE 12:32 PM
ต่อมามหาสมุทรคือแหล่งดูดซับคาร์บอนขนาดใหญ่ ราว 93% ของคาร์บอนไดออกไซด์ถูกกักเก็บไว้ที่นี่
1
ดูดซับโดยพืช เช่น แพลงก์ตอนพืช สาหร่าย หญ้าทะเล
2 ละลายในน�้ำในรูปกรดคาร์บอนิก กดึงไปใช้สร้างเปลือก 3 ถูและโครงสร้ างหินปูนของสัตว์ทะเล
4 ถูกเก็บอยู่ในตะกอนดินใต้พื้นทะเล ดงหญ้าทะเล ป่าชายเลน และป่าพรุก็นับเป็นโกดังเก็บคาร์บอนแห่งส�ำคัญที่มักถูกมองข้าม หากเทียบกับป่าบนดินในพื้นที่ขนาดเท่ากันแล้ว พื้นที่เหล่านี้ดูดซับคาร์บอนได้ดีกว่าหลายเท่า t CO2/ha/yr 9 8 7 6 5 4 3 2 1
หญ้าทะเล
ป่าชายเลน
พรุนำ�้ เค็ม
ป่าเขตร้อน
สาเหตุทีด่ งหญ้าทะเล ป่าชายเลน และป่าพรุน�้ำเค็มมีความสามารถ ในการเก็บคาร์บอนได้มาก เพราะคาร์บอนส่วนใหญ่ ไม่ได้เก็บไว้ บ แต่ถูกดึงลง ไปเก็บไว้ใต้ดิน ซึ่งอาจลึก ได้ถึง 6 เมตร
*ตัวเลขในแหล่งข้อมูลแต่ละแห่งอาจต่างกันไปบ้าง ขึ้นกับชนิดของหญ้าทะเลที่ท�ำวิ จัย ส า ย ใ ย ใ ต้ ส มุ ท ร 1
AWText-Ocean_1.indd 73
73
4/2/2564 BE 12:32 PM
ตู้ยาใต้สมุทร ทุกวันนี้นักวิ จัยมากมายก�ำลังด�ำดิ่งไปใต้ทะเลเพื่อค้นหาตัวยาลับที่สามารถรักษาโรคร้าย ตัวยาลับ ม่มีลายแทง ไม่ได้ซ่อนอยู่ในหี บสมบัติ แต่... มันซ่อนอยู่ในสิ่งมีชีวิต ดังนั้นยิ่งใต้ทะเลมีความหลากหลายมากเท่าไรก็ยิ่งเพิ่มโอกาสในการค้นพบตัวยาใหม่ ๆ ที่อาจเป็นประโยช นการรักษาผู้ป่วยในอนาคตมากขึ้นเท่านั้น
ในอนาคตยาหลายชนิด ที่จะเพิ่มเข้ามาในตู้ยานี้ อาจมีที่มาจากมหาสมุทร
โอ๊ย !
มนุษย์ไม่ใช่สิ่งมีชีวิตที่เจ๋งที่สุด เพราะพวกเราไม่สามารถท�ำอะไรหลาย ๆ อย่างที่ฟองน�้ำ ปะการัง หรือปลิงทะเลท�ำได้ เราไม่สามารถงอกแขนที่ขาดได้อย่างดาวทะเล ไม่สามารถสร้างพิษในเนื้อเยื่อได้ อย่างฟองน�้ำ ไม่สามารถสร้างอวัยวะภายในใหม่ได้เองอย่างปลิงทะเล ด้วยเหตุน้นี ักวิ ทยาศาสตร์ จึงใช้สิ่งมีชีวิตเหล่านี้เป็นแรงบันดาลใจเพื่อค้นหาวิ ธีการใหม่ ๆ ในการต่อสู้กับโรคต่าง ๆ
78
ส า ย ใ ย ใ ต้ ส มุ ท ร 1
AWText-Ocean_1.indd 78
4/2/2564 BE 12:32 PM
หากลองไปทั วร์โรงพยาบาลจะพบว่า ตัวยาหลายชนิด ช้กันทุกวันนี้ มีจุดตั้งต้นจากสารเคมีที่พบในทะเล
1
แผลหายเร็วด้วยกุ้งและปู !
งานวิ จัยล่าสุดพบว่าสารในเปลือกปูเปลือกกุ้งที่ชื่อไคโตซาน (chitosan) มีสมบัติฆา่ เชื ้อแบคทีเรียและท�ำให้แผลหายเร็วขึ้นได้ ซึ่งมีการผลิตเป็นพลาสเตอร์รุ่นใหม่ล่าสุดแล้ว
2
Conus magus
3
Prialt
ยาแก้ปวดจากพิษหอยเต้าปูน แม้ว่าหอยชนิดนี้มีเข็มพิษที่ฆ่าปลาได้ แต่นักวิ จัยพบว่าในปริมาณที่เหมาะสม มันระงับอาการปวดส�ำหรับผู้ป่วย ที่มีอาการปวดเรื้อรังอย่างผู้ป่วยมะเร็งได้ โดยมีประสิทธิภาพมากกว่ามอร์ฟีน 1,000 เท่า แถมมีผลข้างเคียงน้อยกว่า
ยารักษามะเร็งสกัดจากฟองนํ้า
Halichondria okadai
ช่วยยืดอายุผู้ป่วยมะเร็งเต้านม ระยะลุกลามได้
Tethya crypta
เป็นยาคีโมรักษาผู้ป่วย มะเร็งเม็ดเลือดขาว และมะเร็งต่อมน�้ำเหลืองบางชนิด ส า ย ใ ย ใ ต้ ส มุ ท ร 1
AWText-Ocean_1.indd 79
79
4/2/2564 BE 12:32 PM
ผู้จุดประกาย นวัตกรรม
ลุงละเบื่อไอ้เพรียงพวกนี้จริง ๆ มันท�ำให้เรือแล่นช้า แถมเปลืองน�้ำมันเพิ่มขึ้นอีก
โอ้โฮ เพรียงเกาะเรือเต็มเลย
แม้มนุษย์จะมีเทคโนโลยีล�้ำยุคมากมาย แต่ปัญหาหลายอย่างเราก็ยังเอาชนะธรรมชาติไม่ได้ ซึ่งก็ไม่แปลก เพราะสัตว์ตา่ ง ๆ มีวิวัฒนาการมา นับพั นล้านปี ในขณะที่มนุษย์เพิ่งพั ฒนาเทคโนโลยี มาแค่ไม่กี่ร้อยปี ด้วยเหตุน้เี ราจึงอาจต้องใช้ธรรมชาติ เป็นแรงบันดาลใจในการแก้ปัญหาหลายอย่าง ปัญหาที่เราคิดไม่ตกวันนี้ บางทีอาจมีค�ำตอบ ซ่อนอยู่ในผิ วของฉลาม ครีบของวาฬ หรือแม้กระทั ่งการว่ายน�้ำของฝูงปลา
90
ส า ย ใ ย ใ ต้ ส มุ ท ร 1
AWText-Ocean_1.indd 90
4/2/2564 BE 12:33 PM
ทุกวันนี้มีศาสตร์แขนงใหม่ที่นักออกแบบมากมายให้ความสนใจ นัน่ คือ ชีวลอกเลียน (biomimicry) ซึ่งเป็นการลอกเลียนวิ ธีการที่ธรรมชาติใช้แก้ปัญหา มาประยุกต์ใช้ในการออกแบบนวัตกรรมใหม่ ๆ
1
ฉลามกับปัญหาเพรียง เกาะเรือ เพรียงเกาะเรือนับเป็นปัญหาคู่มนุษยชาติ มานับพั นปี งานวิ จัยพบว่าเรือที่มีเพรียงเกาะ หนาขึ้น 1 มิลลิเมตรจะท�ำให้แรงเสียดทานเพิ่มขึ้น ถึง 80% โดยในรายงานของกองทั พเรือสหรัฐฯ ใน ค.ศ. 1981 ระบุวา่ เพรียงเหล่านี้ท�ำให้พวกเขา ต้องเปลืองน�้ำมันเพิ่มขึ้นถึง 3.3 ล้านบาร์เรล ตามมาด้วยการปล่อยคาร์บอนที่มากขึ้น แม้ที่ผ่านมาจะมีความพยายามมากมายในการ แก้ปัญหานี้ แต่ยังไม่มีวิธีไหนได้ผลเป็นที่นา่ พอใจ สารบางชนิดที่เคยผลิตก็พบว่าเป็นพิษจนต้องเลิกใช้ไป
จนกระทั ่งวันหนึง่ มีคนสังเกตว่าผิ วฉลามต่างจากปลาอื่น ๆ ตรง ม่มีสาหร่ายหรือปรสิตเกาะมากนัก ก็น�ำมาสู่การค้นพบที่ว่า ผิ วของฉลามมีรอยหยักพิเศษขนาดจิ ๋วที่เรียกว่า dentricle ซึ่งท�ำให้แบคทีเรียรวมถึงปรสิตต่าง ๆ ไม่สามารถเกาะติดได้
ความรู้น้จี ึงถูกน�ำมาประยุกต์ เป็นสีเคลือบเรือป้องกันเพรียงมาเกาะ ไปจนถึงเทปป้องกันแบคทีเรีย แปะตามจุดต่าง ๆ ในโรงพยาบาล ซึ่งลดปัญหาการติดเชื ้ออย่างได้ผล โดยไม่ต้องพึ่งยาฆ่าเชื ้อที่เสี่ยงต่อ ปัญหาแบคทีเรียดื้อยา
นอกจากนั้นรอยหยักขนาดจิ ๋วนี้ยังช่วยลด แรงต้านของน�้ำ น�ำมาสู่การออกแบบชุ ดว่ายน�้ำ ส�ำหรับนักกีฬาที่มีประสิทธิภาพมากขึ้น ส า ย ใ ย ใ ต้ ส มุ ท ร 1
AWText-Ocean_1.indd 91
91
4/2/2564 BE 12:33 PM
0.55 cm
หนังสือชุด
ส�ำรวจโลก และธรรมชาติ
ส า ย ใ ย ใ ต้ ส มุ ท ร เมธิรา เกษมสันต์
ลึกลงไปภายใต้ผืนน�ำ้ สีฟ้าของมหาสมุทร ี ิ อยใหญ่ คือโลกอีกใบที่เต็มไปด้วยชวตน้ ที่อาศัยที่นเี่ ป็นบ้าน ิ๋ จากแพลงก์ตอนตัวจวจนถึ งพี ่วาฬตัวใหญ่... ี ิ วนมีความส�ำคัญ ทุกชวตล้ และพวกเขาเหล่านั้นล้วนเกี่ยวข้อง กับความเป็นอยู่ที่ดีของมนุษย์บนแผ่นดิน
“แม้ว่าเธอจะไม่เคยเห็นหรือสัมผัสมหาสมุทร แต่มหาสมุทรสัมผัสเธอในทุกลมหายใจ ในน�้ำทุกหยดที่เธอดื่ม ในอาหารทุกค�ำที่เธอกิน ื่ เราทุกคนในทุกแห่งหนล้วนเชอมโยงและพึ ่งพาการมีอยู่ของผืนทะเล อย่างไม่สามารถแยกจากกันได้” ดร. ซิลเวีย เอิร์ล
ห ม ว ด ห นั ง สื อ เ ด็ ก
ราคา 290 บาท
สั่งซื้อออนไลน์ที่ @sarakadeemag
ISBN 978-616-465-042-8
เมธิรา เกษมสันต์
290.-