Schooldomein 2 - november 2017 by Schooldomein

Aanbesteden is ingewikkeld en tijdrovend, behalve als je precies weet hoe het werkt. Met onze kennis, ervaring en bewezen methoden helpen wij tal van onderwijsorganisaties bij hun aanbestedingsvragen. We richten ons daarbij op hetgeen waar het echt om gaat: een doelmatig contract met een betrouwbare leverancier. Dat doen we goed én met garantie. Graag helpen we u ook, zodat u tijd beschikbaar krijgt voor waar u goed in bent. Voor meer informatie zie www.inkoopmeesters.nl

ieder z’n vak.

KIJK

twitter.com/schooldomein facebook.com/schooldomein

jaargang 30, november 2017

Altijd de laatste updates van Schooldomein?

Magazine voor de perfecte leer-, werken leefomgeving

SPORTDOMEIN | ZORGDOMEIN | WIJKDOMEIN

Binnen no-time loopt alles weer op rolletjes

SCHOOLDOMEIN

Zijn aanbestedingen vooral een hoop papierwerk?

no.

HOE OOK HET GEBOUW de schoolkeuze bepaalt DE SCHOOL DIE JE WILT voor de prijs die je afspreekt CREATIEVE LEEROMGEVING in voormalige Philipsfabriek DE NOODZAAK VAN een slimme facilitaire organisatie

Vestiging Amsterdam Zekeringstraat 46 Postbus 59112 1040 KC Amsterdam

ICSadviseurs

Vestiging Eindhoven Klokgebouw 263 6e verdieping 5617 AC Eindhoven

Vestiging Zwolle Burg. Drijbersingel 25R Postbus 652 8000 AR Zwolle

Deze vloerbeDekkingen zijn De beste van De klas. rubber vloerbeDekkingen voor onDerwijsinstellingen.

Vestiging Rotterdam Van Nelleweg 1 Unit 2.3 3044 BC Rotterdam

In elk kinderdagverblijf, school of universiteit: veiligheid, ontwerp en kleuren zijn de belangrijkste aspecten voor een positief gevoel. Bekijk hier de meest creatieve rubber vloeroplossingen voor het onderwijs: www.nora.com/nl

www.icsadviseurs.nl

info@icsadviseurs.nl

T 088-2350427

KvK 05082583

ruimteregie

VAN DE REDACTIE

KIJK is het thema van deze tweede Schooldomein in onze 30e jaargang. Inmiddels hebben we besloten om volgend jaar mei/juni ons 30-jarig Schooldomein-festival te vieren. We zoeken nog een festivalterrein, maar zijn al met een mooi programma bezig waarin de gasten van onze grote interviews een mooie rol spelen. En natuurlijk onze partners, die nauw bij de organisatie betrokken worden. Wist u overigens dat SOS Kinderdorpen ook partner van Schooldomein is geworden en we voor een volgend nummer een schoolproject in Oeganda bezoeken? En dat daarnaast RVO/ Green Deal Scholen, Platform Onderwijshuisvesting (POH) en Peer to Peer ook maatschappelijk bewuste partners van Schooldomein zijn, waarbij we inmiddels met Didactief en Van Twaalf tot Achttien een redactionele samenwerking hebben. Met het blad, de nieuwsbrief, onze sociale media en debatten bereiken we een grote doelgroep en dat maakt Schooldomein een sterke formule. In deze Schooldomein kijken we naar de geslaagde vernieuwbouw van de Christelijke Hogeschool Ede, naar het prachtig gerenoveerde SintLucas in Eindhoven en de fascinerende ingreep voor de HAN onder de parkeergarage van het gebouw Symposion. En het grote interview met Martijn Aslander en Annette Dölle leert dat onderwijs nooit af is, maar zichzelf steeds weer vernieuwt. Interessant daarbij is de paragraaf voor onderwijs in het regeerakkoord. Opvallend is het artikel met de strekking dat er voor ouders en leerlingen wat te kiezen moet zijn: “Sommige kinderen gedijen het beste in een brede of verlengde brugklas waar de uiteindelijke selectie nog even wordt uitgesteld, andere zijn meer op hun plek in een categorale brugklas. Daarom wil het kabinet dat er voor alle ouders en leerlingen wat te kiezen valt”.

ONZE VISIE

Schooldomein is een verrassend magazine voor managers en beleidsmakers die relevante beleidsinformatie, praktijkvoorbeelden en productinformatie vertalen in een optimale leer-, werken leefomgeving. Schooldomein biedt informatie rond de infrastructuur, organisatie en huisvesting van instellingen. Schooldomein is bedoeld voor iedereen die op het niveau van overheid,

instellingen, bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties betrokken is bij het vinden van oplossingen voor samenhangende vraagstukken in de non profit en profit sector.

HET NETWERK

Schooldomein wordt zes keer per jaar gratis verstrekt aan alle onderwijsinstellingen en gemeenten in Nederland. Het blad wordt gefinancierd uit de exploitatie van advertenties, advertorials, artikelen en de bijdragen

Verder “zijn sommige kinderen gebaat bij een meer geleidelijke overgang van het basisonderwijs naar het voortgezet onderwijs. De 10-14-scholen, een samenwerkingsvorm tussen basisscholen en scholen voor voortgezet onderwijs, voorzien in zo’n behoefte”. Het nieuwe kabinet gaat experimenten ondersteunen. Uit onderzoek van GION uit 2016 blijkt inderdaad dat van de 97 responderende scholen (een respons van 21%) de meeste scholen (52%) een combinatie van parallelle homogene en heterogene klassen in de onderbouw aanbieden en alle scholen, ongeacht het type inrichting van de onderbouw naar maatwerk streven. Is deze roep om maatwerk het definitief antwoord op de bestuurlijke en institutionele schaalvergroting? Daarbij was de overweging dat fusie van scholen of besturen soms de enige manier was om een kwalitatief, bereikbaar en gevarieerd onderwijsaanbod voor leerlingen te behouden. Tegelijkertijd hebben ouders en leerlingen (weer) behoefte aan kleinschaligheid, herkenbaarheid en bereikbaarheid. Dat alles tegen de achtergrond van een verdere digitalisering die het denken over het overbrengen van kennis en de organisatie van het onderwijs op zijn kop hebben gezet. Kortom: het nieuwe onderwijs is kleinschalig georganiseerd, biedt het beste onderwijs dat bij je past, is bereikbaar en onderdeel van een groter netwerk. Daarnaast bereidt het onderwijs je voor op de samenleving, waarbij de continue ontwikkeling ervan nog de enige constante is. Het artikel over de Melanchthon Business School in Bleiswijk laat prachtig zien hoe beroepsonderwijs, samenleving en bedrijfsleven steeds meer vervlecht raken en elkaar versterken. Schooldomein volgt die beweging en spot good practises! Sibo Arbeek Hoofdredacteur

van partners. Schooldomein fungeert als een netwerk, waarbij partijen een meerwaarde genereren door een samenhangend product te bieden. Schooldomein fungeert als een platform voor alle partijen die een bijdrage willen leveren aan de kwaliteit van de onderwijsinfrastructuur.

UW MENING

Wij stellen uw mening zeer op prijs. Voor reacties kunt u mailen naar sibo.arbeek@schooldomein.nl.

U kunt ook reageren via de site www.schooldomein.nl. Praktische informatie vindt u in het colofon.

INTERNET

Voor meer informatie over Schooldomein en dit nummer kunt u kijken op www.schooldomein.nl. Via deze site kunt u onder meer alle artikelen van de afgelopen jaargangen opvragen, winkelen in onze rubrieken en relevante markt informatie zoeken.

wordt mede mogelijk gemaakt door:

SCHOOLDOMEIN

november 2017

INHOUD BESTUUR EN BELEID

en heldere en hoopvolle kijk op de E veranderende wereld Sibo Arbeek in gesprek met Martijn Aslander en Annette Dölle over hun boek ‘Nooit Af in het Onderwijs’.

ICSadviseurs event ‘Waar-leer-jij 0-12’ groot succes Uitgave met 25 speel- en leerplekken vanaf nu verkrijgbaar.

H oe ook het gebouw de schoolkeuze bepaalt Onderzoek ICSadviseurs en marktonderzoeksbureau Peppercorn geeft waardevolle inzichten.

ONTWERP EN INRICHTING

Foto: Erik van Wel

Wij zijn als mensen te robuust

K ind centraal in Buurtvoorziening Morgenstond

Er is een doorbraak nodig om gezond te leven én te bouwen.

22 26

Total engeneering levert slimme buurtvoorziening op.

Nieuwbouw prikkelt nieuwsgierigheid Frits Philips lyceum-mavo blikvanger in de wijk.

N ieuwbouw Rotterdam Business School trekt studenten Duurzaam en stijlvol gebouw faciliteert het nieuwe studeren.

THEMA

KIJK Kijk is het thema van deze Schooldomein. Daarbij denken we aan betekenisvolle leeromgevingen, interessante toepassingen, functionele en mooie architectuur, aandacht voor kwaliteit en zichtbaarheid, zien en gezien worden. Hoe maak je dit herkenbaar in een gebouw en zichtbaar in de architectuur?

D e school die je wilt voor de prijs die je afspreekt

De school als succesvol businessmodel

K leurrijke verbinding draagt bij aan frisse onderwijsomgeving

Nieuwe hart voor Dussen past precies

C reatieve leeromgeving in voormalige Philipsfabriek op Strijp-S

Grip op complexe projecten: twee voorbeelden.

Melanchthon Business School vormt burgers van morgen.

Geslaagde renovatie Elzendaalcollege Boxmeer.

MFA de Dussenaar draagt bij aan de leefkwaliteit in Brabants dorp.

Hoe de inrichting de bijzondere architectuur van (v)mbo SintLucas versterkt.

44 Foto cover: Da Vinci College Roosendaal. Foto door Arjen Schmitz.

SCHOOLDOMEIN

november 2017

G ezonde exploitatie door integraal ontwerp Investeer aan de voorkant in kwaliteit voor een goed te exploiteren gebouw.

E nergiebesparing regelen? Dat kan via een Energieprestatiecontract Garantie op goed onderhoud en een gezond binnenklimaat én de zekerheid van vaste energielasten.

K ijk, het zit zo met de ambities naar BENG Integraal denken binnen het ontwerpteam. Hoe werkt dat in de praktijk?

Passende inrichting voor STC Rotterdam ‘Natte’ opleiding en kenniscentrum voor de maritieme wereld in imposant gebouw voor vmbo, mbo, hbo.

C reatief sporten en bewegen met iSpace Sports Hoe transformeer je een ouderwetse donkere gymzaal naar een unieke moderne bewegingsruimte?

D e student centraal op de Christelijke Hogeschool Ede Maatwerk en voortdurende innovatie faciliteren studenten maximaal.

P lace to be Sport en Bewegen HAN in voormalige parkeergarage Duurzame oplossing voor ruimteprobleem: parkeergarage wordt onderwijsvleugel.

FACILITAIR EN BEHEER

D e noodzaak van een slimme facilitaire organisatie Facilitair manager Rob Pasman over creatief kijken en slim opereren.

I nrichting IJburg College 2 past bij onderwijsconcept Duurzame kunststofvloer stimuleert actieve leeromgeving.

RUBRIEKEN

12 13 35 69 70

Kort nieuws

Onderwijstrends door Jaap de Kruijf

Het idee van Cisco Column van Edward van der Zwaag Vooruitblik naar Schooldomein 3

21 28 34 40 67

NOOIT AF IN HET ONDERWIJS

Een heldere en hoopvolle kijk op de veranderende wereld 6

SCHOOLDOMEIN

november 2017

Tekst Sibo Arbeek Foto’s Kees Rutten

BESTUUR EN BELEID

Op weg terug naar de auto met een doos vol amuses van Nooit Af onder de arm wisselen we hoopvolle statements af: zonder deadlines komt er altijd wel iets af, of je kunt ontwapenend en berekenend zijn of de beweging is belangrijker dan het resultaat. Eén ding is zeker: het komt nooit af.

et bijzondere aan het gesprek met Martijn Aslander en Annette Dölle is dat ze elkaar voortdurend aanvullen, zonder dat meteen duidelijk is wat de ander wilde zeggen; zo komt een voortdurende creatieve gedachtestroom tot stand die bijzonder aanstekelijk werkt. Martijn is de co-auteur van Nooit af en samen met Annette werkt hij aan een nieuwe versie voor het onderwijs: “In de publieke sector zie je een talking heads modus, maar wij zijn van het ervarend leren omdat je dan verbindt. Erwin Witteveen en ik schreven het boek ‘Easycratie’ omdat dat het meest simpele antwoord op de bureaucratie is. Daarnaast is Permanent Bèta ontstaan met als credo ‘Bridging Brains, Tech and Culture’. Door mensen bij elkaar te brengen, maken we kennis vloeibaar en ontstaat een beweging. Toen schreven we ‘Nooit Af ’ wat volledig onbedoeld op de short list van het managementboek van het jaar kwam. Het onderwijsveld reageerde lyrisch en we realiseerden ons dat onze visie voor elke sector interessant is, omdat het over een higher purpose gaat. Samen met Annette schrijf ik een versie voor het onderwijs. We bedachten een amuseboekje met 5.000 woorden; als je het wat vindt, dan lees je door. Wat we maatschappij breed willen uitleggen is dat de werkelijkheid veranderd is en er nieuwe manieren van verhoudingen en kennis zijn ontstaan. Wat we in ‘Nooit Af in het Onderwijs’ doen is de boel ontwarren en opnieuw bekijken. Van discrepanties in uitspraken van ministeries, inspecties, raden en vakbonden, tot de verhalen en ervaringen in de klas. Van analoge offlineontwikkeling tot digitale slimmigheden die samenwerking en easycratisch handelen vergemakkelijken.” FIRST FOLLOWERS Annette: “Ik heb de Pabo de Eekhorst in Assen gedaan, toen de theaterschool, in de ambulante hulpverlening gezeten en werk nu als ZZP’er. Ik vind het leuk om te creëren; in 2012 heb ik de Keep it clean day geïnitieerd om het land op te ruimen van zwerfafval. Mijn passie ligt bij groepsdynamische processen. Doen is beter dan denken.” Martijn: “Technologie

helpt om snel op te schalen en werkt als een versnellingsmachine; met twee mensen en de digitale mogelijkheden kun je het verschil maken. Op de Dag van de Leraar wilden we zoveel mogelijk boekjes verspreiden. Dankzij goedkope en gratis technologische middelen zoals mailchimp en typeform konden we binnen zes weken 30.000 amuseboekjes tegen kostprijs verkopen. Dat was een traditionele uitgever echt niet gelukt.” Martijn: “Pedagogiek en didactiek zijn de expertise van de school; daar moeten we in ‘Nooit Af in het Onderwijs’ vooral van afblijven. Het is al ingewikkeld genoeg nu de scholen onderdeel zijn geworden van een enorm krachtenveld. Edith Hooge heeft in haar oratie een organogram beschreven met alle stakeholders van het onderwijs erin; overheid, ouders, sportverenigingen, buurthuizen, vakbonden, uitgevers, adviesbureaus, vernieuwers, en één-pitters en ga zo maar door. In het midden van dat krioelende veld staat de school. Dat gekrioel leidt stevig af en veroorzaakt een vervelende druk.” Annette: “Alle grote vraagstukken in onze samenleving zijn in wezen bureaucratische vraagstukken. Wil je het onderwijsvraagstuk tackelen, dan moet je het systeem kennen en veranderen. Dit vraagstuk los je niet op met een nieuwe school, maar met meer en beter inzicht in de hele onderwijspuzzel. Zoals je bij PO in actie kon zien heb je maar een paar mensen nodig om een gratis facebookactie te starten, waarmee je in no-time 40.000 mensen op de been krijgt zonder vergaderingen en kosten. Daarbij zijn de first followers belangrijker dan je zou denken. If you want all lead just move and see who follows. Zonder volk heb je geen koning. Het krachtenveld verandert snel en daar liggen de kansen voor onderwijs.” DUBBELWAARDETIJD Martijn: “Het onderwijs is van ons allemaal en wordt helaas op output gestuurd. Volgens mij kun je beter op de input sturen want dat is waarmee je ontwikkelt. In overheidsland bepaalt het systeem wat goed is met de inspectie als controleur. Doe je het fout dan word je gekort met alle consequenties van dien. Het gevolg

SCHOOLDOMEIN

november 2017

is dat we collectief in een negatieve spiraal zijn beland waarbij ouders met oogkleppen op naar de school kijken. Daar komt nog eens bij dat technologie onze samenleving zo snel verandert dat we ons geen voorstelling van de toekomst kunnen maken; we leiden 300.000 jongeren op voor banen die straks niet meer bestaan en de komende tien jaar worden turbulenter dan de afgelopen 100 jaar.” Annette: “Een antwoord ligt in het vertrouwen geven in plaats van vertrouwen vragen. Dat begint bij het ministerie en onze nieuwe bewindslieden. Meer geld lost niets op, erkenning geven in de wetenschap dat de halfwaardetijd van kennis afneemt wel. Dertig jaar geleden kwam je met een diploma de rest van je leven door, nu is het de volgende dag bij wijze van spreken al achterhaald. Financiering op de output van diploma’s is daarom vreemd; we hebben 1,3 miljoen zzp-ers die fluitend naar hun werk gaan dat ze gegund wordt vanwege hun reputatie. Met onze skills zouden we zo tien diploma’s kunnen halen, maar wat maakt het uit als je sowieso al niet van plan was een baan te nemen? We moeten ervoor zorgen dat de kwaliteit van onze leerlingen hoog genoeg is. In toenemende mate zijn goede skills van grote waarde. Digitalisering verdubbelt zaken exponentieel en wellicht moeten we eens nadenken over dubbelwaardetijd naast halfwaardetijd. Daar konden weleens enorme kansen liggen.” HIGHER PURPOSE Annette: “De hersenen van tieners kunnen extreem veel prikkels verwerken waarmee ze zich tot de wereld verhouden. Na verloop van tijd leren ze om te schiften en ervaren ze waar ze blij van worden. Ik gaf Nederlands aan vmbo-ers, die houden in de regel niet van lezen. “Kies een boek waar ook een film van is” raad ik ze aan en dat werkt soms. Ze lezen niet omdat het te lang duurt en te weinig oplevert. Kinderen pakken geen boek omdat de investering te groot is en de tijd te schaars. Martijn: “Millennials stappen bij hun bedrijf op wanneer er geen zingeving is. Op menszijn niveau is dat goed nieuws; je moet inspelen op de behoefte aan zingeving.” Het mbo is nu de place tot be omdat ze hands on in de echte wereld aan het schakelen zijn.

“If you want all lead just move en see who follows”

De kansen van de dubbelwaarde van digitalisering zouden we moeten verkennen in het onderwijs, maar veel leraren zijn daar nog niet aan toe. Die hebben al zoveel aan hun hoofd. Het onderwijsvraagstuk is een systeemvraagstuk en geen didactisch vraagstuk. Annette knikt: “Wat zeker niet helpt is de gelaagdheid in het onderwijs. Een bedrijf kan een rechtstreekse lijn maken van de raad van toezicht naar de medewerker. Bij onderwijs zit er een gat, omdat er geen logische functionele relatie is. De minister wil iets, de inspectie controleert wat, de besturenorganisaties denken dat ze de baas zijn en het schoolbestuur vindt dat er te weinig geld is. Dat is Kafka in optima forma; er is een machtsvacuüm en mensen lopen stuurloos rond.” Martijn: “Die situatie leidt tot oligarchie. Scholen werden groter en moesten gemanaged worden. Veel docenten zijn directeur geworden, maar waren eigenlijk niet geschikt. Gevolg is dat ze buiten hun comfortzone managen en bij hun achterban steun zoeken. De kleine oligarchen noemen wij olilarven en die moet je dus tijdig in de gaten krijgen. Het onderwijs is nooit af en dat geeft niets als het maar elke week iets beter wordt. We zijn een dappere poging aan het doen om de Mammoetwet te herschrijven naar de Cheetawet. De cheeta is het meest wendbare dier ter wereld, dus dat is de best denkbare metafoor voor noodzakelijke verbeteringen in het onderwijs. Wist je dat er sinds de Mammoetwet (de WVO) 230 wijzigingen in de wet zijn doorgevoerd? Het is nooit af, maar als we het elke week maar een beetje beter maken.” Martijn Aslander (1972) is opgegroeid in het Drentse Borger, als zoon van een aardrijkskunde/ geschiedenisleraar, die later zijn eigen huiswerkinstituut begon. Hij deed de havo, mavo, Huishoudschool en volgde daarna hetzelfde rijtje de andere kant weer op. Tot hij bij de studie Rechten in Groningen belandde, 4 studiepunten scoorde om vervolgens op zijn 23ste voltijd in zijn eigen buitensportbedrijf te stappen. Annette Dölle (1976) komt uit het Friese Lemmer, waar ze opgroeide als dochter van een rayon inspecteur in landbouwwerktuigen. Volgde de havo, waarbij het concept ‘school’ al snel vervormde tot vrijplaats van creatieve ontwikkeling. Na de havo volgden de Pabo, Frank Sanders Akademie voor Musical Theater, Dramatherapie, IB-opleiding en de UvA Sociologie.

SCHOOLDOMEIN

november 2017

www.eduhuys.nl

ONTWERP EN INRICHTING

UITGAVE VANAF NU VERKRIJGBAAR

ICSadviseurs event Eduhuys ‘Waar-leer-jij 0-12’ onderwijshuisvesting IT Asset Management groot succes

“… een groene, frisse school. Een duurzaam, flexibel

gebouw met een gezond en plezierig leerklimaat. Een school, waar leraren en leerlingen zich thuis voelen...”

Om scholen in het primair onderwijs en kinderopvangorganisaties te inspireren en hen na te laten denken over de ideale leer- en speelomgeving die past bij de ontwikkeling van kinderen, heeft ICSadviseurs 25 speel- en leerplekken verzameld en gebundeld in het boekje: Waar Leer Jij 0-12. Het boekje helpt organisaties om visie en ideeën rondom huisvesting concreet te maken: van visie naar ruimte.

ijdens een succesvol Waar Leer Jij-Event op 2 november 2017 is het boekje gelanceerd. Dertig enthousiaste deelnemers vanuit primair onderwijs en kinderopvangorganisaties uit het hele land hebben deelgenomen en mochten na afloop als eersten het nieuwe boekje ontvangen. In drie workshops zijn de deelnemers onder andere met lego en polaroid camera’s aan de slag gegaan. Zo hebben ze kennis gemaakt met de 25 speel- en leerplekken en met de werkwijze van ICSadviseurs: van visie naar ruimte. De middag en het boekje sloten goed aan op de verwachtingen van de deelnemers: ‘deze middag geeft een goed beeld van wat allemaal mogelijk is’; ‘het event heeft ons laten zien dat we op de goede weg zijn!’

Bezoekadres

T (073) 6924435

Hintham 156

E info@eduhuys.nl

5246 AK ‘s-Hertogenbosch

W www.eduhuys.nl

Dit is wat ICSadviseurs doet; gebruikers betrekken in huisvestingsopgaven, hen begeleiden door middel van interactieve werkvormen naar een vertaling van visie naar ruimte. Kon u niet bij het event aanwezig zijn of bent u nieuwsgierig geworden? Neem dan contact op met Guido van de Weem: Guido.van.de.weem@icsadviseurs.nl

www.eduhuys.nl SCHOOLDOMEIN

november 2017

Tekst Merel de Boer

Hoe ook het gebouw de schoolkeuze bepaalt Frits Philps lyceum-mavo – foto Arjen Schmitz

“Ik stapte over de drempel en dacht: dit is mijn school!” zegt Kiki uit groep 8 van de Nicolaas Beetsschool. Samen met 25 medeleerlingen vertelt zij over het belang van het gebouw bij haar middelbare school keuze. Wat maakte dat zij dit dacht en hoe kan je hier als school op inspelen? ICSadviseurs ging in gesprek met leerlingen over de motieven voor hun schoolkeuze.

Positieve teksten en frisse kleuren op de muur helpen om bezoekers een goed gevoel te geven.

SCHOOLDOMEIN

roep 8 leerlingen benoemen vooral zaken die direct bij hun beleving passen, zoals de mensen op school, het onderwijs dat gegeven wordt en de sfeer die wel of niet bij je past. Het onderzoek dat ICSadviseurs uitvoerde onderschrijft dat deze aspecten het meest belangrijk zijn. Uit ruim veertig enquêtes en verschillende diepte interviews met groepen jongens en meisjes uit groep 8 van de Nicolaas Beetsschool en de Crayenester in Heemstede komt het schoolgebouw op de 4e of 5e plaats bij hun schoolkeuze. Een fijne en veilige sfeer, de mensen, het onderwijs en de mogelijke hulp die geboden wordt aan leerlingen komen eerst. Iedereen die zelf een school gekozen heeft, zal dit beeld herkennen: het moet goed voelen en dan volgt het gebouw.

HUISVESTING IS BELANGRIJKER DAN JE DENKT Het blijkt dat de huisvesting een grotere rol speelt dan je in eerste instantie zou denken. Het gebouw met het plein, de entree, de lesruimten en het interieur heeft direct en indirect invloed op de schoolkeuze. Emotionele factoren zoals sfeer en gezelligheid worden

november 2017

sterk beïnvloed door het gebouw. Want wat maakt een fijne sfeer en wanneer voel je je thuis? Dit begint al buiten, waar een goed onderhouden grasveld een uitnodigend gebaar kan zijn om overal te gaan zitten. Dat is leuker dan enkele bankjes op een betegeld grijs terrein. Daarna helpt een uitnodigende entree die goed zichtbaar is om dit welkome gevoel te versterken. En als je dan over de drempel stapt, is het fijn als je in een vrolijke, lichte omgeving terecht komt waar je welkom wordt geheten en het liefst meteen prettige plekken ziet waar mensen bij elkaar kunnen zitten, want: “Gezelligheid, dat is als mensen in groepjes bij elkaar staan of zitten en met elkaar praten.” De leerlingen waarderen kunstwerken die “niet saai zijn”, het liefst gemaakt door leerlingen zelf. “Ik zie wat ik straks ga leren en misschien hangt mijn werk daar dan straks.” Positieve teksten en frisse kleuren op de muur helpen om bezoekers een goed gevoel te geven. ZICHTBAARHEID Aspecten die te maken hebben met zichtbaarheid spelen ook een rol. Zo kunnen bijzondere lokalen voor creatieve vakken, sport of robotica direct

BESTUUR EN BELEID zichtbaar zijn of juist verstopt zitten, bijvoorbeeld op zolder. Een dergelijke zolder kan zeker zijn charme hebben, maar hiermee zijn de bijzondere lokalen niet goed zichtbaar. Dan geven ze de toekomstige leerlingen namelijk direct de belofte wat er komen gaat. Zoals Feline zegt: “Het is leuk als je ziet dat je er verschillende sporten gaat doen. Dan weet je ook meteen dat je niet alleen maar in een klaslokaal zal zitten, maar dat er afwisseling is.” VEILIGHEID De potentiële nieuwe leerlingen van de school hechten veel waarde aan veiligheid. Vooral meisjes noemen dit als een belangrijk aspect bij de schoolkeuze. Deze veiligheid is zowel praktisch als sociaal van aard: zijn er rookmelders, duidelijke vluchtroutes als er brand is of een incident plaatsvindt. Kan ik dan weg komen uit het gebouw? Het gevoel van veiligheid is minstens zo belangrijk: Gezien worden, voldoende daglicht en gangen die breed genoeg zijn dragen hieraan bij. UNIEKE SCHOOL Wat draagt nog meer bij aan een fijne school volgens de leerlingen? Iets unieks aan het gebouw of een ruimte speciaal voor iets wat je niet overal ziet. Bij de door de deelnemers bezochte scholen zijn dit bijvoorbeeld een indrukwekkende koepel in het dak, een sterrenwacht op zolder, of een ruimte die de eerste schoolperiode het Cartoonlokaal is. In dit lokaal vol cartoons aan de muur leer je op tablets een cartoon maken. Bob werd enthousiast van een laptopservice-honk waar je mag sleutelen aan hardware en software. “Toen ik dat zag wilde ik zo graag naar deze school”. GROTE LIJN EN OOG VOOR DETAIL Uit het onderzoek blijkt dat de leerlingen oog hebben voor grote lijnen, maar zeker ook voor details. Zo houden zij van een duidelijke structuur: “Bijvoorbeeld alle taallokalen bij elkaar”. Zij weten heel goed dat iets wat in eerste instantie nog imponerend of onbekend is, na een paar weken al niet meer spannend zal zijn. Maar een helder gebouwontwerp, een sterke bewegwijzering en duidelijke lokaalaanduiding, geven nieuwe leerlingen zelfvertrouwen en dat is een positief gevoel. Ook details doen ertoe, zoals een roze kluisje, helemaal voor jou. En andersom geven sigarettenpeuken, kauwgom op straat en gescheurde posters aan de muur een onprettige sfeer en dat doet alle inspanningen van de school teniet. Leerlingen straffen deze afknappers hard af. Vieze wc’s of stoffige gangen: ze zien het direct en vinden het belangrijk. De groep 8 leerlingen kijken in het algemeen uit naar het leren op de nieuwe school. Een echte middelbare school waar je “steeds van lokaal mag wisselen”, aldus Jasmijn. Een middelbare school is direct herkenbaar aan een gebouw met meerdere verdiepingen, vakken

Eerste Christelijk Lyceum Haarlem – foto Koning Ellis

in aparte lokalen en een aparte plek voor pauzes. Een aula of kantine met verschillende soorten plekken om te zitten en gezond te eten en drinken. Het liefst een plek “die een beetje op een restaurant lijkt”, is een pré. Zachte materialen die warm aanvoelen en gezelligheid uitstralen zijn extra fijn, maar ook een stoer interieur met robuuste materialen als hout en staal vinden de kinderen aantrekkelijk. WAT KAN JE HIERMEE DOEN ALS SCHOOL? Door je bewust te zijn van de invloed die het schoolgebouw heeft kan je er bij de planvorming van een nieuwe school of verbouwing rekening mee houden. Veel zaken zijn ook in een bestaand schoolgebouw toe te passen. Leerlingen besluiten al snel of een school een potentiële nieuwe school voor ze is of niet. Het draait vooral om de verwachting of ze zich er snel thuis gaan voelen. Uiteraard helpt het enorm als directie en docenten bij de ingang staan om de kinderen een warm welkom te geven. Laat het school gebouw je daarbij ondersteunen.

5 tips van leerlingen 1. Zorg dat het gebouw en het terrein er schoon, fris en netjes uitzien. 2. Hang kunstwerken van leerlingen zichtbaar op. 3. Maak bijzondere lesactiviteiten zoals theater, kunst, sport, robotica en labs goed zichtbaar. 4. Is de routing niet simpel door de gebouwopzet? Dan kan heldere bewegwijzering helpen. 5. Vaklokalen bij elkaar situeren helpt om snel gewend te raken in een nieuwe school.

DUS KOMEN DE OPEN DAGEN ERAAN? Kijk dan eens door de ogen van groep 8 naar je gebouw of vraag brugklassers om tips. Als de gebouwopzet niet direct tot een logische routing leidt, zorg dan voor goede bewegwijzering. Bedenk met elkaar hoe je je als aanstaand brugklasser meer thuis kunt voelen en investeer in een prettige sfeer. Hangen de trotse leerlingenwerkstukken nog niet netjes aan de muur? Dan is dat een goede eerste stap, samen met een stevige extra schoonmaak- en opruimbeurt. Wat een school direct tot jóuw school maakt is gelukkig zeer persoonlijk en zorgt dat elke leerling een plek kiest die echt bij hem of haar past. Maar met het ter harte nemen van deze tips van groep 8 zet je het schoolgebouw positief in bij het werven van een enthousiaste groep leerlingen voor het nieuwe schooljaar. Het onderzoek is uitgevoerd in samenwerking met Monique Peeperkorn van marktonderzoeksbureau Peppercorn. Voor meer informatie kunt u mailen met Merel de Boer: merel.de.boer@ icsadviseurs.nl.

SCHOOLDOMEIN

november 2017

KORT NIEUWS Middagsymposium en boek ‘De gelukkige school’

f: de vrijheid om een ideale school op te richten. Dat we dit jaar het honderd jaar Vrijheid van onderwijs vieren laat onverlet dat er al jaren fel over artikel 23 van de Grondwet wordt gediscussieerd. In een zeer gevarieerd middagsymposium op 12 december wordt de vrijheid van onderwijs van vele kanten belicht en wordt de deelnemer tot discussie uitgedaagd. Met medewerking van Bas Levering, hoofdredacteur Pedagogiek in Praktijk Magazine, Jacomijn van der Kooij, Verus, vereniging katholiek en christelijk onderwijs over levensbeschouwlijke identiteit en onderwijsvrijheid, Casper

Hulshof, onderwijswetenschappen Universiteit Utrecht met ‘Nieuwe scholen: toejuichen, of juist bestrijden?’, Astrid Schutte, publiciste, met het bijzondere verhaal van de geschiedenis van Iederwijs en Jelmer Evers, leraar geschiedenis Unic, over Het Nieuwe Leren als modern onderwijsconcept. Op deze dag verschijnt ook het nieuwe boek ‘De gelukkige school’, over Iederwijs - de reconstructie van een 21ste eeuwse strijd om de grondwettelijke vrijheid van onderwijs. Meer informatie: onderwijssymposia.nl.

Forse groei particulier onderwijs

teeds meer ouders kiezen voor duur particulier onderwijs voor hun kind. In twee jaar tijd is het aantal leerlingen op particuliere scholen met een vijfde gegroeid. Dat blijkt uit cijfers die de Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) en de Inspectie van het Onderwijs op verzoek van het onderzoeksprogramma De Monitor (KRO-NCRV) hebben verstrekt en aan bod komen in de uitzending. Volgden in 2014 nog 3.217 leerlingen onderwijs op een particuliere school, in

SCHOOLDOMEIN

november 2017

2016 was dat opgelopen tot 3.814. Het gaat vooral om middelbare scholieren, maar particuliere basisscholen lijken een inhaalslag te maken. Zij groeien in twee jaar van 456 tot 641 leerlingen, een groei van 41 procent. Er zijn verschillende soorten particuliere scholen. De zogenoemde particuliere dagscholen lijken het meest op reguliere basis- en middelbare scholen. Het aantal leerlingen op deze scholen is gegroeid met 29 procent (van 854 in 2014 tot 1104 in

2016). Particuliere scholen worden ook wel niet-bekostigde scholen genoemd. Zij ontvangen geen geld van de overheid en ouders moeten het onderwijs dus zelf betalen. Vaak hebben deze scholen kleinere klassen en meer persoonlijke begeleiding, maar daar hangt wel een prijskaartje aan. Een jaar kost bij de meeste scholen rond de 20.000 euro, oplopend tot 33.500 euro voor een jaar in de bovenbouw aan Instituut Blankenstein in Utrecht.

Column 5 minuten tekenen

ijf minuten over in de klas? Dan is er altijd wel een 5-minutenactiviteit om op een welkome en zinvolle manier een brug te slaan tussen twee perioden van inspanning. Eind oktober verschijnt alweer de dertiende uitgave in de populaire 5-minutenreeks van Onderwijs Maak Je Samen: 5 minuten tekenen. Wederom veertig nieuwe korte activiteiten die breinvriendelijk leren bevorderen en bijdragen aan een prikkelende leer omgeving die uitdaagt tot ontdekken, proberen en beleven met elkaar. Door te tekenen ontdekken leerlingen de wereld om hen heen: ze doen hun eigen belevenissen op, kunnen ervaringen

TRENDS IN ONDERWIJSLAND Het coalitieakkoord kent – waar het onderwijs betreft – constanten en variabelen. Waar het de constanten betreft, kunnen we spreken van meevaren op de permanente onderstroom in onderwijsbeleid. Enkele voorbeelden zal ik u niet onthouden. Vermindering regeldruk blijkt een herhaling van eerdere kabinetsvoornemens. Balkende IV liet zelfs al een uitvoerig onderzoek doen naar de regeldruk met de intentie die te verminderen. Maar ondanks goede intenties regelen we elk voornemen vervolgens weer dicht. Een recent voorbeeld betreft de neiging tot ‘dicht regelen’ van het Lerarenregister. Een nuttig idee om opleidingskwaliteit en leven lang leren onder docenten te bevorderen. Aanvankelijk bedoeld als een eenvoudige organisatie die de bekwaamheid registreert en deskundigheidsbevordering garandeert. Maar inmiddels kennelijk een instituut geworden met ‘ingewikkelde structuren en besluitvormingsprocedures met commissies en mandaten’ aldus de voorzitter van de Onderwijsraad in haar recente advies aan de minister. Een andere constante betreft aanpassingen in ons onderwijssysteem zonder het bouwwerk zelf in zijn geheel te herzien. Die aanpassingen zijn bijvoorbeeld te vinden in de brede of verlengde brugklas, de passend onderwijssystematiek en de experimenten om vakken op een hoger niveau af te sluiten met doorstroomeffecten. Voeg daarbij de differentiatie in de lerarenopleiding gebaseerd op een ‘knip’ in het vmbo, de vakcertificaten in mbo en mboniveau-2 binnen het vmbo. Beleidsintenties die het funderend onderwijsbouwwerk enerzijds stutten en anderzijds doen eroderen. Binnen dit bouwwerk moet curriculumvernieuwing voor de stevigheid zorgen. Wellicht dat de ontwerpers van die vernieuwing, zoals docenten, ouders, vervolgonderwijs, beroepenveld en niet te vergeten de onderzoekers, uiteindelijk zullen concluderen dat de nieuwe inhoud alleen maar past in een nieuw bouwwerk. Funderend onderwijs, met zijn aangescherpte kerndoelen, tweedeling, vroeg-keuze, zijn vraag naar digitale geletterdheid en nieuwe vakinhouden, blijkt wellicht toch niet bestand tegen de turbulenties in de onderstroom.

uitdrukken en hun creativiteit ontwikkelen. Met 5 minuten tekenen hebben leraren een schat aan inspiratie en mogelijkheden in handen om waarneming en verbeelding bij leerlingen te ontwikkelen. De activiteiten zijn uitdagend en doelgericht en geven leerlingen de mogelijkheid gedachten om te zetten in beeldtaal. En dat steeds in slechts vijf minuten, of net iets meer als dat past.

Naast constante waarden en wensen, zijn de variabelen in onderwijsbeleid vaak meer opvallend en spraakmakend. Denk bijvoorbeeld aan de rekentoets; van een verplichting naar een nog te ontwikkelen alternatief. Of de maatschappelijke diensttijd, die zijn intrede doet met zowel budget, als een diplomasupplement. Ook komen er extra middelen en aandacht voor hoogbegaafden, naast achterstandbeleid. Vmbo-techniek krijgt er eindelijk 100 miljoen extra bij. Als laatste in deze opsomming; de eliminatie van een opvallende uitwas in de Wet Werk en Zekerheid: Vervanging wegens ziekte verdwijnt uit de ketenbepaling rond tijdelijke contracten.

Meer informatie: onderwijsmaakjesamen.nl.

Een variabele die – hopelijk – tot de constante waarden gaat behoren: Het besef dat in het gehele funderend onderwijs waardering en honorering gelijk behoren te zijn. Jaap de Kruijf

SCHOOLDOMEIN

november 2017

Kijk

Kijk is het thema van deze Schooldomein. Daarbij denken we aan betekenisvolle leeromgevingen, interessante toepassingen, functionele en mooie architectuur, aandacht voor kwaliteit en zichtbaarheid, zien en gezien worden. Hoe maak je dit herkenbaar in een gebouw en zichtbaar in de architectuur?

SVP ARCHITECTUUR EN STEDENBOUW - MARJON MORS Basisschool DURV in Alkmaar Naar elkaar kijken en van elkaar leren! Daar moet de architect letterlijk ruimte voor scheppen. Het is de ruimtelijke beleving die niet uit boeken of van internet te leren valtâ&#x20AC;Ś Dat moet je ervaren en dat kan op de basisschool DURV in Alkmaar.

SCHOOLDOMEIN

november 2017

ARCHITECTUUR EN VERBEELDING

DP6 - RICHELLE DE JONG Neushoorn, Leeuwarden Foto: Kristian Hoekman Neushoorn is pop podium-en-school-inéén en daarmee uniek in de wereld. ’s Avonds zijn er optredens en oefenen ballet- en breakdancegroepen in het gebouw, overdag is het gebouw het domein van 450 studenten van D’Drive, de creatieve opleidingen van het Friesland College. Neushoorn is letterlijk een podium om te kijken en bekeken te worden. Daarnaast kan de stad overal het gebouw in kijken door de transparante gevels en krijgen de studenten dagelijks al een doorkijk naar hun toekomst. Bijzondere details in het gebouw zijn overblijfselen van gesloopte panden en stukken graffiti uit hergebruikte baksteen muren. Op deze manier wordt in de nieuwbouw ook teruggekeken naar het verleden.

SCHOOLDOMEIN

november 2017

Tekst Sibo Arbeek

DOORBRAAK NODIG OM GEZOND TE LEVEN EN TE BOUWEN

Wij zijn als mensen te robuust “Leuk dat je net uit een mooi licht schoolgebouw komt, maar ik kom net uit een oud gebouw waar het muf ruikt en het donker is met klassen en veel lawaai op de gangen. Mijn bijdrage aan de bouwagenda is om de roadmap scholenbouw zo te maken dat die problemen in de toekomst voor eens en voor altijd zijn opgelost. Een gesprek met Atto Harsta over licht, lucht en het natuurlijke gedrag van mensen.”

SCHOOLDOMEIN

november 2017

ONTWERP EN INRICHTING

tto vertelt: “Er ligt een maatschappelijk probleem waarbij het een opgave is om de bouwsector op één lijn te krijgen. De opdracht vanuit verschillende ministeries is om eindelijk eens innovatie aan te wakkeren. Bernard Wientjes is de trekker van een ambitieuze bouwagenda en in het nieuwe regeerakkoord is 80 miljoen opgenomen om dat uit te rollen. Eén van de lijnen is de roadmap scholen, waarbij we vooral systeemproblemen moeten oplossen. Het bestaande systeem handhaven betekent met verschillende financieringsvormen, onduidelijk eigenaarschap, renovatie die niet geadresseerd is en een knellende weten regelgeving door blijven modderen. Dat krijg je niet opgelost door een leuke pilot hier en daar; daar heb je een transitieagenda voor nodig.” INTEGRAAL BEWUSTZIJN “Natuurlijk zijn er mooie voorbeelden van duurzame scholen, maar het schort aan integraal bewustzijn. De energieopgave wordt door veel besturen vertaald naar centraal inkopen en dan vooral op apparaat niveau. Er zijn te veel gebouwen met bedroevend natuurlijk licht en een slecht binnenklimaat; dat los je niet op bouwfysisch of facilitair niveau op. Het vraagt om rigoureuze ingrepen. Haal de huisvesting weg bij de gemeente want dat wordt nooit wat. We moeten van het gedeelde af. Doordecentralisatie kan een optie zijn. Vanaf het mbo zie je dat die integrale verantwoordelijkheid beter werkt. Het is van de gekke dat we nog steeds moeten lobbyen om het kwaliteitskader in het programma van eisen te krijgen. Dat mag geen discussie zijn, want zelfs de ondergrenzen zijn al veel te laag, ook al zijn ze opgerekt. 80% van de gymleraren haalt doof het pensioen. Licht, lucht en geluid; iedereen zegt dat het belangrijk is, maar uiteindelijk krijg je te maken met de wet van de snel dalende ambitie. We beginnen hoog, maar eindigen altijd laag door de invloed van financiën, tekort aan tijd en veel afstemmingsfouten in de integrale benadering. Dan valt daglicht en natuurlijke ventilatie sowieso al snel af, want die hebben geen eigenaren zoals kunstlicht en energie wel hebben. Niemand komt op voor de kwaliteit van natuurlijk licht. Het probleem is dat het denken over omgevingen gedreven wordt door een smalle visie, ook vanuit de energieagenda. Dat leidt tot gesloten thermosflessen en nare gebouwen die zogenaamd duurzaam zijn. Er wordt apart van elkaar gewerkt aan de circulaire economie of het klimaatakkoord, maar dan vergeet je de integrale benadering. Onze scholen moeten later zorginstellingen kunnen worden. Nu voldoen ze vaak al niet meer na twintig jaar.” CALAMITEITEN “Negen van de tien scholen hebben geen besef hoe de energierekening tot stand komt. Datzelfde gaat over de kwaliteit van het binnenklimaat. Je ruikt wel iets, maar na twee dagen in een muf lokaal merk je het niet meer. Wij zijn als mens eigenlijk te robuust; zouden

we 30 plantjes in een gemiddeld lokaal zetten dan waren ze allang doodgegaan. Alleen na een calamiteit is een probleem voelbaar, zoals de betonvloeren die instorten of een flat die in Londen afbrandt. Dan realiseren we ons wat we allemaal aan die gevels hebben geprutst. Daarnaast worden kansen verkeerd geïnterpreteerd; we willen mensen anders laten werken als gevolg van de digitalisering en het fileprobleem en we gebruiken het om minder vierkante meters te maken. Dat moet je niet inzetten als een bezuinigingsoperatie. Die meters zijn al krap genoeg gesteld. Mensen hebben ruimte en licht nodig om zich goed te voelen.” KRITISCH ZIJN “We weten niet hoe we op gezondheid en veiligheid moeten sturen. Ouders hebben die prikkel van nature wel, maar roepen dan dat kinderen mogelijk uit een boom kunnen vallen die op het schoolplein staat. We moeten juist naar onveiligere schoolpleinen, want dan leren ze tenminste te vallen. Ouders halen hun kind nooit van een school af omdat het binnenklimaat te slecht is. Terwijl dat een veel groter gevaar is. Als je uit een boom valt breek je iets, maar we weten niet wat een kind opdoet wanneer hij 20 jaar in een slechte onderwijsomgeving leert, leeft en werkt. Als je mensen vraagt wat ze op vakantie doen dan zeggen ze dat ze de natuur opzoeken en lekker buiten zijn. Ze gaan niet voor hun lol een week in een schoollokaal zitten. Ik ben zelf een redelijk kritische ouder, maar weet ook niet of de school de filters op tijd vervangt. Wanneer ik dat zou vragen denk ik ook niet dat iemand het binnen de school weet. Heel veel binnenklimaat factoren zijn onzichtbaar en daarom moeilijk te vatten. Je voelt dat het goed is, maar je weet niet wat slecht is want je went eraan. Met geluid is het nog veel moeilijker. Veel scholen zijn akoestisch verschrikkelijk slecht. Uit proeven met ratten blijken ze van te veel geluid stress te krijgen. Stress is de grootse bedreiging van de volksgezondheid. Je kunt iemand heel erg martelen met geluid. De kennis is er wel, maar we krijgen het niet goed voor het voetlicht. Ik was laatst in een zogenaamde dode kamer; dat is een akoestische 0-kamer waar al het geluid afwezig is. Dat is ook ziekmakend.” LIVING DAYLIGHTS “Living Daylights heb ik opgericht vanuit mijn eigen bewustzijn. Niet iedereen is gelijk en sommigen hebben een verhoogde gevoeligheid voor straling. Dat is met geluid ook zo. Laatst zijn de klokken weer teruggezet; ik heb daar drie weken last van. Ons bioritme is gekoppeld aan licht en donker. Architectuur en bouwkunde moeten daarop inspelen. We zijn in feite nog steeds dezelfde naakte apen van anderhalf miljoen jaar geleden. Daar is evolutionair niet veel veranderd. Het boek sapiens is echt een aanrader; veel zaken zijn evolutionair goed geregeld. Pas de laatste 60 jaar na de oorlog zijn we ons massaal naar binnen gaan bewegen. Waarom laat iedereen zich opsluiten; voor

SCHOOLDOMEIN

november 2017

“Wij zijn als mens eigenlijk te robuust; hadden we 30 plantjes in een klas gezet dan waren ze allang doodgegaan”

gezond leven heb je frisse lucht en licht nodig. Ik moet elke dag minimaal een uur buiten bewegen anders functioneer ik niet goed. Wat is de belangrijkste plek in een woning? Precies: de slaapkamer. Voor de rest kun je buiten zijn. Het publieke domein erodeert, stelt de rijksbouwmeester. We sluiten ons op in onze woning en ontmoeten elkaar niet meer in het publieke domein. In Friesland werken dorpen samen rond het opwekken van energie. Die natuurlijke gemeenschappen missen we steeds meer, waardoor mensen zich nog meer opsluiten. De school als community kan wel een natuurlijke gemeenschap vormen van waaruit je activiteiten kunt ontwikkelen en vooral verbinden.”

Living Daylights erg gestimuleerd. Als je vanaf de TU Delft komt weet je niet wat het menselijk lichaam nodig heeft. We hebben alles ingedeeld in kennisdomeinen waarbij architectuur en medische studies naar verschillende opleidingen zijn vertaald, terwijl ze elkaar beïnvloeden en versterken. De visuele behoefte van de mens is een andere behoefte dan onze gezondheidsbehoefte, maar voor beiden hebben we licht en lucht nodig. Wat we geregeld hebben is dat de kinderen het schoolbord kunnen zien, maar niet dat ze in een gezonde omgeving kunnen opgroeien.” Kijk voor meer informatie op modulairelichtstraten.velux.nl. Atto Harsta werkt aan: “De transitie van onze gebouwde om

“VELUX is één van de weinige partijen die daglicht echt serieus neemt. Ze hebben als daglichtambassadeur vanuit hun betrokkenheid kennis naar de markt gebracht en daarmee hebben ze onder andere ook

SCHOOLDOMEIN

november 2017

geving van lineair naar circulair, van exclusief naar inclusief en met voor Nederland een grote opgave om met (eigen) hernieuwbare (biobased) grondstoffen verder te bouwen aan een gezonde en volhoudbare samenleving.”

Tekst Sibo Arbeek Foto’s Michel Kievits

ONTWERP EN INRICHTING

TOTAL ENGINEERING LEVERT SLIMME BUURTVOORZIENING OP

Kind centraal in Buurtvoorziening Morgenstond

Vanuit Buurtvoorziening Morgenstond ontstaat de verbinding met de wijk. Op elk uur van de dag zijn er activiteiten voor jong en oud. SBO De Haagse Beek is als één van de vijf partners opgebloeid en verliet eerst een mooie locatie in de duinen: ‘maar de zee levert geen kinderen.’ Een verhaal over de kracht van integraal denken.

SCHOOLDOMEIN

november 2017

et nieuwe langwerpige gebouw spiegelt met het drielaagse bestaande gebouw van Kindcentrum Bamboe en is er in de centrale as mee verbonden. In het binnengebied markeert een oude kastanjeboom intieme binnenpleinen en een speeltuin. Richelle de Jong van DP6: “We wilden een ruimtelijke verbinding maken tussen het bestaande volume en het nieuwe gebouw en om deze ruimte te creëren hebben we de twee gymzalen opgetild. In het nieuwe hart zijn de verschillende organisaties met elkaar vervlochten.” Hier zijn peuterspeelzaal en kinderopvang visueel en fysiek verbonden en is letterlijk een doorgaande leerlijn gecreëerd. Een ruime zitkuil met treden om op te zitten vormt het geheel van aula en speellokaal, als één ruimte te gebruiken of juist door een vouwwand te scheiden. Keuken en ouderkamer, grand café, de meidenkamer en jongerenruimte grenzen aan de aula en maken onderdeel uit van dit bruisende hart van de buurtvoorziening. Richelle: “In de gevels hebben we letterlijk een raamwerk gemaakt met grote vensters naar de buurt en de veelkleurigheid van de gebruikers laten zien door de gekleurde glas-

SCHOOLDOMEIN

november 2017

platen. Die lopen van groenblauw naar oranjerood, de verschillende kleuren van de gebruikers.”

“Als je het goed doet merken de gebruikers niet dat het slim is gedaan”

VOEDINGSGEBIED Locatiedirecteur Jeroen Willems van de Haagse Beek is één van de vijf gebruikers: “De Haagse Beek ontspringt in de duinen, liep over ons terrein en mondt uit in de Hofvijver. De plek was ook uniek omdat we een enorme tuin en een grote speelplaats hadden. Het was een mooi jaren 70 gebouw met vlinder daken, maar qua comfort was het gedateerd. Geen dubbel glas, te koud en te donker en met regelmaat stond de kruipruimte vol met water. Bovendien stond het voor onze doelgroep niet meer op de goede plek omdat er bezuinigd werd op het aangepast vervoer waardoor het leerlingaantal daalde. Met nog slechts zes groepen kwam de levensvatbaarheid in gevaar. Op deze plek in de wijk Morgenstond stond een oud mbo-gebouw dat de Krullevaar gebruikte voor allerlei activiteiten, waaronder koken. Lucas Onderwijs stimuleerde ons om mee te doen en het resultaat is ernaar. Het is een prachtige brede buurtvoorziening met lijnen naar het Kindcentrum Bamboe, welzijn, sport en het Centrum voor Jeugd

ONTWERP EN INRICHTING

PROJECTINFORMATIE Project Nieuwbouw Brede Buurtvoorziening Morgenstond Opdrachtgever Gemeente Den Haag Bouwfysisch adviseur DGMR, Den Haag Architect DP6 architectuurstudio, Delft Aannemer Bouwbedrijf De Vries en Verburg, Stolwijk Bvo 5.370 m² bvo Ingebruikname start schooljaar 2017

en Gezin. Dit is een wijk met relatief veel zwakkere gezinnen en juist dan is het goed dat de lijnen kort zijn en je niet voor elke dienst of activiteit naar een andere plek hoeft te lopen; je loopt binnendoor en je bent er. Wanneer je hier overdag of ’s avonds komt dan merk je hoe het hier aan alle kanten leeft en bruist en mensen het fijn vinden om hier te komen. Daardoor merk je ook dat we op een heel natuurlijke manier met elkaar leren samenwerken. Zo heeft de kok al aangeboden om met onze kinderen gerechten te bereiden. Zo leren ze hoe ze met ingrediënten om kunnen gaan.”

hebben we in het hart van het gebouw met een grotere overspanning gewerkt, om aan de wensen van flexibiliteit te kunnen voldoen. Wil je hier voor grotere groepen vieringen kunnen organiseren dan moet je daar geen kolommen hebben staan. Ook moet je een beeld hebben van de bezettingsgraden, die uitgangspunt zijn voor de brandveiligheid en ventilatie. In het hart van de buurtvoorziening kan het muzieklokaal bij het podium worden betrokken, evenals het speellokaal. DP6 en DGMR dachten na over hoe je met grote groepen kunt werken ontwierpen tegelijkertijd een optimale akoestiek en geluidsisolatie.”

TOTAL ENGINEERING Mirjam Aarden van ingenieurs- en adviesbureau DGMR: “Vroeger had je als bouwfysicus een lijstje waarmee je aan de slag ging. Je had vaak weinig contact met de eindgebruikers. Nu onderzoek je hoe het gebouw het beste voor de gebruikers kan gaan werken. Als projectleider moet je daarom naast de technische inhoud ook kunnen organiseren en communiceren, rekening houdend met gebruikers. Een total engineering aanbesteding betekent dat we integraal konden ontwerpen en uitwerken. DP6 wilde de brandcompartimentering en het gebruik van de verschillende functies op elkaar afstemmen. Dan moet je openstelling en brand zo efficiënt mogelijk regelen en dat geldt bijvoorbeeld ook voor de verhouding tussen daglicht en energieverlies. Voor de EPC-berekening hebben we verschillende energieconcepten bedacht. De gymzalen zijn opgetild en dat levert een uitdaging voor de vloeropbouw. Richelle knikt: “Dat integrale denken is uitgangspunt geworden. Vanaf de start ontwerpen we aan alle disciplines tegelijk en met oog op het gebruik. Een voorbeeld: voor dikte van de vloeren kijken we integraal wat we nodig hebben qua draagvermogen en geluid. Je wilt met oog op de kosten de hoogte van het gebouw minimaliseren en dus geen balken onder de vloer hebben waar de installaties onderdoor moeten; dat kost hoogte en geld. Zo

RUST EN STRUCTUUR Jeroen vult aan: “We hebben kinderen die kenmerken van autisme of ADHD hebben. Die moet je niet te veel prikkelen. Het soort licht is drie keer langs geweest, daar hebben we met alle gebruikers naar gekeken. Deze school heeft rust en structuur nodig. Dat vind je terug in het materiaalgebruik en de kleuren, maar ook in de goede akoestiek.” Mirjam: “Toen wij hoorden dat het om een school ging voor speciaal onderwijs ging meteen onze aandacht extra naar de zorg voor goede geluidsisolatie.” Richelle: “Overleg met de gebruikers is essentieel en vanaf de start hebben we naast het ontwerpteam een tweewekelijks gebruikersoverleg gehad. Je hebt te maken met vijf verschillende gebruikers, die elk verschillende doelgroepen bedienen, andere openingstijden hanteren en eigen wensen hebben op het gebied van flexibiliteit, thermisch comfort, akoestiek en beveiliging. Als je het goed doet merken de gebruikers niet dat het slim gedaan is. Je maakt een gebouw omdat je wilt dat mensen er comfortabel kunnen leren en werken. Eigenlijk moet een gebouw vanzelfsprekend zijn. Het oude gebouw deed niets met zijn omgeving en nu staat er een gebouw voor de buurt. Het leeft en bruist aan alle kanten.” Kijk voor meer informatie op dgmr.nl en dp6.nl.

SCHOOLDOMEIN

november 2017

Tekst Sibo Arbeek Foto’s Arjen Schmitz

FRITS PHILIPS LYCEUM-MAVO BLIKVANGER IN DE WIJK

Nieuwbouw prikkelt nieuwsgierigheid Op het terrein van het voormalige Lyceum Bisschop Bekkers is recent het Frits Philips lyceum-mavo herrezen, waarbij ook de voormalige sporthal is getransformeerd en het sportterrein is verlegd. Het resultaat past perfect in de groene omgeving. “Cum laude” geslaagd kenmerkt directeur-bestuurder Martin van den Berg van SECVO het proces en bij de opening wenste naamgever Frits Philips alle kinderen vooral veel nieuwsgierigheid toe.

“Je zoekt de grenzen op om het maximale te realiseren voor elke euro die je hebt”

et is een prachtig en duurzaam gebouw geworden. Daarover zijn directeur bedrijfsvoering Ria van Doorn van SECVO, Jan Boer van ICSadviseurs en Carina Nørregaard van LIAG het eens. Martin legt uit wat cum laude voor hem inhoudt: “Het project is door de architect en adviseurs uitgewerkt tot een DO+ en daarna op

SCHOOLDOMEIN

november 2017

basis van Engineer en Build aanbesteed, waarbij ICSadviseurs het totale project heeft begeleid en LIAG een hele goede architect was. Ik wil adviseurs die gedurende het hele proces mijn counterpart blijven en me op de hoogte houden van ontwikkelingen en belangrijke keuzen voorleggen. Ik wil zelf kwalitatieve afwegingen kunnen

ONTWERP EN INRICHTING

PROJECTINFORMATIE Project Nieuwbouw Frits Philips lyceum-mavo en renovatie sporthal, herinrichting terrein Opdrachtgever Stichting Eindhovens Christelijk Voortgezet Onderwijs PvE/projectbegeleiding ICSadviseurs Architect LIAG architecten & bouwadviseurs Aannemer Wijnen Bouw Someren Oplevering 15 juni 2017 Stichtingskosten € 18,2 mio inclusief btw Bvo 11.000 m² onderwijs en 2.000 m² sporthal

maken wanneer dat nodig is. “Jan knikt: “Je zoekt de grenzen op, samen met de opdrachtgever, om het maximale te realiseren voor elke euro die je hebt. Martin vult aan: “De aannemer was het ook niet gewend dat ik regelmatig op de bouwplaats te vinden was, maar dat zorgt er wel voor dat hij sneller zelf met suggesties komt hoe het anders en beter kan. De opdracht aan ICSadviseurs en de architect LIAG was om met een goed plan voor het onderwijs te komen. Het programma van eisen van ICS werd met de input van LIAG steeds verder verscherpt.” Carina vult aan: “Je werkt op een logische manier vanuit de onderwijskundige visie naar het ontwerp, de indeling van het gebouw en daarna de inrichting. Iedereen bleef daardoor in elke fase betrokken.” Martin: “Ik heb wel tegen de medewerkers gezegd dat de fase van inspraak na het definitief ontwerp voorbij was. Dan moet de school er in feite al staan.” Carina: “Daardoor werd het ook een snel en transparant proces; iedereen wist waar hij aan toe was.” Jan: “Bijzonder aan dit traject is namelijk dat het ontwerp uitwerken tot een DO+ in een half jaar is gerealiseerd! We hebben het wel over ca 11.000 m2 BVO onderwijs en 2.000 m2 sporthal. De korte lijnen met de opdrachtgever zijn daarbij onmisbaar naast een goed op elkaar ingespeeld ontwerpteam. De sleutel tot succes.”

SAMEN STERK ALS FRITS PHILIPS Ria: “Bij de ontwikkeling van het integraal huisvestingsplan werd duidelijk dat financiering eenvoudiger werd wanneer er één school zou verdwijnen. In overleg met OMO werd besloten het Lyceum Bisschop Bekkers (havo-vwo) en het Christiaan Huygens College locatie Broodberglaan (mavo-havo) samen te voegen tot het Frits Philips lyceum-mavo.” Jan: “Er was ook sprake van een zwaar verouderde huisvesting en de oorspronkelijke vestiging van Christiaan Huygens zat ingeklemd in een woonwijk met overlast voor de bewoners. Het gebouw van het Lyceum Bisschop Bekkers stond al veertig jaar op dit terrein. Na de fusie ontstond direct de optie voor nieuwbouw op deze plek, waar ook een sporthal stond en die perfect in het voedingsgebied ligt en goed bereikbaar is vanuit de uitvalswegen.” Martin: “Met de combinatie van een school en een sporthal met veel groen eromheen kun je een totaalpakket bieden. Waar vind je een grote school van 1.580 leerlingen in een binnenstedelijk gebied op zo’n locatie? Let wel; je praat over het grootste gebouw in Eindhoven-Noord; het staat hier vijftig jaar mooi of lelijk te zijn.” DUURZAAM NAAR DE TOEKOMST Carina: “Wij zijn als architect tijdens een Europese Aanbesteding geselecteerd. De school was nog niet ontworpen en we mochten onze visie presenteren,

SCHOOLDOMEIN

november 2017

ruimte, met een prettig klimaat geworden en met een prachtige kantine die de gemeente ook aan derden kan verhuren. En we hadden geen kosten van tijdelijke huisvesting. Dat is ook duurzaam.” KIJK OM JE HEEN Carina: “Het is vooral ook een functioneel gebouw met een groot atrium, waardoor veel licht naar binnen valt dat zich doorzet naar de onderwijs- en talentenruimten. De vides op de tweede verdieping gaan tot de grond door en elk studiegebied heeft een vide met daklicht. Overal zijn akoestische maatregelen integraal opgenomen in de karakteristieke afwerking van plafonds en wanden met onder andere de houten latjes. Ria: “We wilden laten zien waar je mee bezig bent en tegelijkertijd geborgenheid bieden. De verschillende talentrichtingen zijn zichtbaar in het gebouw, zoals ondernemerschap, sport en brainport. We zitten natuurlijk wel in Eindhoven.” Carina vult aan: “De onderbouw zit boven omdat het daar rustig is en de jongere leerlingen van daaruit langzaam de school kunnen ontdekken. Ook de entree hebben we kleinschalig gehouden, waarbij je niet direct in de aula terecht komt. Je kunt via de aula naar boven maar ook via het trappenhuis. Op elke verdieping hebben we vier hoeken met studiegebieden en lokalen waardoor het in kleinere units onderverdeeld is.” Martin: “Kijk even om je heen; je kijkt overal dwars door het gebouw heen. Vanuit deze vergaderzaal kijk je in de mediatheek, twee lokalen en je ziet de bomen. En ondanks die transparantie en de vele open ruimten is het een rustige school.”

waarbij we op kleinschaligheid en het ontwikkelen van de talenten van de leerlingen hebben ingezet. Het klikte en daarna zijn we vanaf scratch weer begonnen.” Martin vult aan: “Vergeet duurzaamheid niet; dat betekent verantwoord omgaan met grondstoffen en materialen en het herstellen en afvoeren ervan. Beton is bijvoorbeeld duurzaam, op de materialen van hout zit geen verf, het wassen van glas is goedkoper dan muren regelmatig sausen en het gebouw heeft een duurzaam gekoeld klimaat. Philips heeft overal led-licht gesponsord en dat scheelt ook enorm.” Jan knikt: “Hier is alleen toegepast wat je tijdens het gebruik kunt terug verdienen. Het is een gebouw met een lage EPC-waarde.” Carina: “Het is een zeer compact gebouw geworden, ook doordat wij het schoolgebouw tegen de bestaande sporthal hebben gebouwd, wat veel geveloppervlakte heeft bespaard. Ondanks dat het een diep en compact gebouw is voelt het licht en ruim aan en je hebt overal veel daglicht en uitzicht. Duurzaam is ook dat we de bestaande sporthal hebben getransformeerd.” Martin: “De sporthal was een ruimte zonder daglicht en een slechte luchtbehandeling. Nu is het een lichte

SCHOOLDOMEIN

november 2017

KLEUR IN BEWEGING Bijzonder is ook het kleuren materiaalgebruik. Aan de binnenkant vind je de kleuren groen, blauw en geel en op de verschillende verdiepingen aangevuld met natuurlijke materialen als hout en beton die het gebouw een fijne en warme uitstraling geven. Carina: “Licht uit zich in beweging en is dynamisch. Dat hebben we uitgewerkt in de gevel en de binnenkant van de school. We wilden iets ontwerpen wat dynamisch is en van verschillende kanten verandert. Het gevelbeeld beweegt met je mee als je rondom het gebouw loopt en verschiet van wit naar kleur. Door de lichtinval ’s avonds veranderen de kleuren weer, waardoor een extra dimensie ontstaat. De uitstraling is zeker een visitekaartje voor de school.” Martin ten slotte: “Het is vooral een transparant gebouw geworden dat werkt: brugklassers zien oudere leerlingen in witte jassen met brillen en leerlingen die met werkstukken kunstzinnige vorming bezig zijn. Dat prikkelt de nieuwsgierigheid en daar wil je bij horen.” Neem voor meer informatie contact op met Jan Boer van ICSadviseurs via jan.boer@icsadviseurs.nl of Carina Nørregaard van LIAG via cnorregaard@liag.nl. U kunt ook bellen met de school: 040-2412844 of kijken op de site: www.fritsphilips.eu.

Identificatie- & cashless betaalplatform voor het onderwijs Eén identificatie systeem en betaalmiddel voor uw studenten en medewerkers. Catering

Printen

Scannen

Kopiëren

Eén leverancier, één aanspreekpunt.

POS

Cloud Services

Vending

Repro

Bel of mail nu voor meer informatie!

Cloudprint

Tijdregistratie

Toegang

Wassen

Kluisjes

www.inepro.com/educatie - info@inepro.com - +31 (0)252-744044

U heeft de onderwijsvisie... wij realiseren het!

SCHOOLDOMEIN

november 2017

Tekst Sibo Arbeek Foto’s Levien Willemse

GEBOUW FACILITEERT HET NIEUWE STUDEREN

Nieuwbouw Rotterdam Business School trekt studenten

In de hal van het nieuwe kantoor van SMT in Den Bosch hangt een foto van het monumentale interieur van de Hogeschool Rotterdam. Het gebouw straalt met zijn enorme overkapping klasse, en duurzaamheid uit. Op alle niveaus geeft het vele daglicht je het gevoel dat je buiten op een terras zit. Het is zelfs zo dat studenten van andere gebouwen hier naartoe komen om te studeren en elkaar te ontmoeten.

aurice Wieland was samen met zijn collega Arnold van de Lagemaat verantwoordelijk voor het proces. Maurice: “Arnold voor de dagelijkse procesbegeleiding, ik voor de tussentijdse terugkoppelingen met de opdrachtgever. We zijn samen met de Hogeschool enorm trots op het resultaat, maar het was gezien de korte doorlooptijd van veertien maanden ook een spannend proces. De Hogeschool zegt zelf ook dat het de volgende keer iets langer zou mogen duren.” Arnold knikt: “En bedenk dan dat er tijdens het bouwproces ook restricties rond tentamens en examens waren, ter-

SCHOOLDOMEIN

november 2017

wijl we een doorbraak naar de bestaande panden moesten maken. Er was een strak spoorboekje met een beperkte flexibiliteit. We zijn erg trots dat we dat met elkaar gefikst hebben. En met een spraakmakend gebouw als gevolg.” TECHNISCH HOOGSTANDJE De Hogeschool heeft eerst de architect Paul de Ruiter geselecteerd waarna het ontwerp in de DO-fase in de markt is gezet in de vorm van een construct en build. Arnold: “Daar hebben wij vervolgens kritisch naar gekeken. Zo hebben we zaken constructief aangepast

ONTWERP EN INRICHTING

Maurice Wieland (l) en Arnold van de Lagemaat

om het haalbaar te maken en verder te optimaliseren. Oorspronkelijk zouden de trappen van bekleed beton zijn, maar dat was door het gewicht niet haalbaar. Nu is het een houten trap met een stalen onderconstructie geworden. De kapconstructie was bedacht in staal en die hebben we uitgevoerd in gelamineerde liggers, bekleed met akoestisch materiaal. Zo zijn de enorme spanten ook van hout, bekleed met akoestisch plaatmateriaal. Wat vooral in het ontwerpteam leidend was is dat het gebouw een technisch hoogstandje is, maar techniek vooral een middel is om het proces te faciliteren.â&#x20AC;? Maurice wijst om zich heen: â&#x20AC;&#x153;Kijk hoe het licht overal aanwezig is en ervaar dat je in een enorme ruimte bent, maar op de verschillende verdiepingen toch in verschillende leerlandschappen terecht komt met een eigen inrichting en sfeer. De monumentale houten trap die van beneden naar boven over zes verdiepingen doorloopt is een absolute eyecatcher en heeft ook een hoge aaibaarheidsfactor. Het is als een loper met de verschillende verdiepingen als tussen-

SCHOOLDOMEIN

november 2017

“Eigenlijk zijn we een kenniscentrum; we voegen waarde toe om het voor de gebruikers nog beter te maken” stations. We zien dat studenten van de andere gebouwdelen hier komen omdat ze hier lekker kunnen werken en ontspannen.” INTEGRAAL EN MET ELKAAR Maurice: “We zien dat als het nieuwe studeren, waarbij studenten aantrekkelijke ruimten nodig hebben om te werken, maar ook om elkaar te ontmoeten. Deze hele nieuwbouw is transparant, met in de schil kleine ruimtes voor groepen van vier tot twaalf personen en daaromheen de levendige pleinen met groepsgerichte ontmoetings- en werkplekken. Paul de Ruiter formuleerde het treffend: de ontmoetingsplekken zitten rond de stopcontacten; daar worden zaken gedaan. Je kunt overal in het gebouw met je device werken; het is integraal en met elkaar. Dat betekent natuurlijk ook iets voor de docent, die veel meer coach is. Eigenlijk is de hele ruimte geschikt om activiteiten te delen.” SYNERGIE Arnold knikt: “Het is vooral ook een slim gebouw. Het is adaptief en zo ontworpen dat de ruimtes op een eenvoudige wijze aangepast kunnen worden. Dat moet ook want de onderwijsconcepten veranderen ook. Dan moet het gebouw mee kunnen bewegen. Daarnaast werkt de akoestiek in deze enorme ruimte geweldig, zodat je overal het gevoel hebt dat je be-

SCHOOLDOMEIN

november 2017

schermd zit en geconcentreerd kunt werken. Deze omgeving sluit goed aan bij wat de maatschappij straks van je verwacht. Daar werk je ook steeds meer met wisselende teams die zelfsturend zijn en verantwoordelijkheid dragen. Je bouwt geen top-down scholen meer met vaste structuren. In die zin had dit ook een kantoor kunnen zijn. Het gaat er vooral om de ontmoeting en het werken maximaal te faciliteren. Dat moet je de ruimte geven.” Maurice knikt: “Aan de buitenkant zie je niet dat het binnen zo ruimtelijk is. Op deze locatie aan de Kralingse Zoom stond eerst een ander gebouw. Het was verouderd en bovendien was er geen verbinding met de andere gebouwen. Deze nieuwbouw biedt een vernieuwende leeromgeving, maar verbindt ook de verschillende gebouwen a tot en met d met elkaar, zodat er veel meer synergie is ontstaan. Wij zitten in een technische omgeving als bouwers, maar eigenlijk zijn we een kenniscentrum; we voegen waarde toe bij de klant om het nog slimmer te doen. Niet om de techniek op te dringen, maar verder te werken aan toekomstbestendige gebouwen met een goede exploitatie. Daar gebruik je techniek voor, maar je moet wel in verbinding staan met de klant. Met die klant lever je samen een bijdrage aan een duurzame samenleving.” Kijk voor meer informatie en leuke impressies op schooldomein.nl/kralingsezoom.

ONTWERP EN INRICHTING

GRIP OP COMPLEXE PROJECTEN: 2 VOORBEELDEN

De school die je wilt voor de prijs die je afspreekt Elke onderwijsbestuurder worstelt er mee: het spanningsveld tussen de huisvestingswensen en de beschikbare budgetten. Als schoolbesturen groen licht krijgen voor nieuwbouw, herontwikkeling of renovatie komt er veel op ze af. Want hoe voorkom je kostenoverschrijdingen, voldoe je aan allerlei wettelijke eisen, zorg je voor een ontwerp dat recht doet aan alle gebruikers en borg je dat het eindresultaat in kosten, planning, duurzaamheid, uitvoering en oplevering ook is wat je voor ogen had?

Het Vrijzinnig-Christelijk Lyceum heeft een rijke en zeer gewaardeerde traditie die nauw verweven is met de locatie nabij het Van Stolkpark. De geplande nieuwbouw moet recht doen aan deze rijke traditie, waarbij de villa (een rijksmonument) als hart van de school behouden moet blijven. Extra uitdaging is dat de nieuwbouw op de bestaande locatie gerealiseerd wordt op een terrein met een flink hoogteverschil.

SCHOOLDOMEIN

november 2017

“We investeren nadrukkelijk in beroepsgericht, contextrijk leren, omdat dit leerlingen motiveert om hun competenties te ontwikkelen”

De Greswarenfabriek in Reuver is een industrieel monument dat momenteel herontwikkeld wordt. In het gebouw komen het vmbo-onderwijs en de onderbouw havo van het Bisschoppelijk College Broekhin. Er is ook ruimte voor dagbesteding en andere maatschappelijke functies in samenwerking met sociaal partner Rendiz. HEVO heeft in 2017 een haalbaarheidsstudie gedaan. Daarna kreeg HEVO het vertrouwen en de opdracht om op basis van Risicodragend Project management de herontwikkeling te realiseren.

tichting Onderwijs Midden-Limburg (SOML) stelde zichzelf ook deze vraag. “Onze 550 leerlingen van het Bisschoppelijk College Broekhin volgen vmbo en onderbouw havo in Reuver en Swalmen”, vertelt Paul Slegers, lid van het College van Bestuur. “Onze grote wens was om vanuit één locatie vernieuwend onderwijs te geven om zo ons onderwijsconcept een impuls te geven. We investeren nadrukkelijk in beroepsgericht, context rijk leren, omdat dit leerlingen motiveert om hun competenties te ontwikkelen. Daarom zoeken we actief de verbinding met maatschappelijke organisaties, zoals dagbesteding en het bedrijfsleven en willen we in de schoolpraktijk zelfstandig, praktijk gericht leren verder bevorderen.” De beoogde nieuwe huisvesting is in dat opzicht een toplocatie: de oude Greswarenfabriek in Reuver. Maar dit industriële monument stamt uit 1880 en verkeert in deplorabele staat. De vraag was dus hoe je een oud gebouw kunt herontwikkelen tot een hotspot

SCHOOLDOMEIN

november 2017

waar leren en werken en onderwijs, maatschappij en bedrijfsleven bij elkaar komen. En hoe dat kan binnen de gestelde eisen, termijnen en vooraf vastgestelde prijs. Een lastige vraag, die Paul door een specialist liet beantwoorden. “We gaven na een aanbestedingsprocedure HEVO de opdracht voor een haalbaarheidsstudie. Grote vraag bleef hoe we de Greswarenfabriek binnen de planning en budgetten voor onze doelen geschikt konden maken. Risicodragend Projectmanagement was dé oplossing. Zo weet ik zeker dat we inhoudelijk aan het roer blijven en hebben we de garantie dat we de school krijgen voor de afgesproken prijs en binnen de overeengekomen planning. Daarmee dekken we alle onvoorziene risico’s af.” INTEGRAAL PLAN Ook het Vrijzinnig-Christelijk Lyceum (VCL) in Den Haag worstelde met de vraag hoe haar schoolgebouw aanpast moest worden aan het onderwijs van de toe-

ONTWERP EN INRICHTING komst. Tegelijkertijd wilde deze school dat de relatie met de rijke schooltraditie zichtbaar en voelbaar zou blijven. Daarom zijn in het definitieve ontwerp karakteristieke functies en elementen behouden, zoals de monumentale villa, aula met toneel, een uniek wandreliëf van Escher en glas-in-loodramen. Bovendien komt de nieuwbouw op de bestaande locatie in het duingebied, waarbij er een hoogteverschil van maar liefst drie meter is. Deze situatie illustreert de complexiteit die nieuwbouw of renovatie in ontwerp én realisatie binnen strakke financiële kaders met zich mee kan brengen. Juist daarom koos VCL voor Risicodragend Projectmanagement (RPM). “Dat was voor ons een evidente keuze”, vertelt rector Mathieu Arnouts. “We zijn een kleine, zelfstandige school met 800 leerlingen zonder interne huisvestingsexpert. Ook kunnen we het financiële risico van nieuwbouw niet zomaar opvangen. Risicodragend Projectmanagement door huisvestingsexpert HEVO ontzorgt ons. We houden alles optimaal onder controle en hebben tegelijkertijd alle zeggenschap over ontwerp en uitvoering. Dat willen we graag, want je krijgt maar één keer in de 30, 40 jaar de gelegenheid om nieuw te bouwen. De grote winst is dat het nieuwe gebouw beter in de wijk past. Het is transparanter en sluit beter aan bij de omgeving. HEVO was ook nauw betrokken bij de architectenselectie. Wat weer voortvloeide uit de haalbaarheidsstudie die zij naar volle tevredenheid voor ons heeft uitgevoerd. Daarbij is overigens ons interne hoofd Organisatie & Beheer Michiel Hagen als sparringpartner voor de externe partijen onmisbaar. Een belangrijke meerwaarde van HEVO is dat ze complexe materie in begrijpelijke taal omzet en praktische oplossingen aandraagt. Zo voorkomen we vertragingen en weten we zeker dat we volgend schooljaar in onze nieuwbouw starten.” SUCCESFACTOREN Maar hoe lukt het om bij RPM een school binnen de gestelde planning, eisen en budgetten op te leveren? De eerste succesfactor is inlevingsvermogen. Het is belangrijk dat een onderwijshuisvestingsexpert ruime ervaring heeft in het bouwen, renoveren en herontwikkelen van onderwijshuisvesting. Alleen als je de branche goed kent, kun je als échte partner aan tafel zitten. Paul Slegers omschrijft het zo: “HEVO geeft ons kaders waarbinnen we alle vrijheid hebben. Samen doordenken we de consequenties van bepaalde keuzes: onderwijskundig, financieel en logistiek. Wij redeneren daarbij vanuit onze onderwijskundige expertise en HEVO vanuit haar huisvestingsexpertise.” Daarnaast is het belangrijk dat de huisvestingsexpert de onderwijsvisie kan ‘vertalen’ in een integraal ontwerp dat deze visie optimaal faciliteert. Door in het (voor)ontwerp veel zaken te visualiseren, kunnen alle betrokkenen de consequenties van keuzes doordenken en overzien. Dat was voor Mathieu Arnouts wel even wennen: “Je moet je goed realiseren dat je

LINDA KRÖSE

ARTHUR VAN KEMPEN

Senior projectmanager

nieuwbouw VCL Den Haag

herontwikkeling Greswarenfabriek

linda.krose@hevo.nl

arthur.kempen@hevo.nl

06 - 50 51 72 50

06 - 24 23 25 95

Bij Risicodragend Projectmanagement krijgen schoolbesturen de garantie dat nieuwbouw, verbouw of renovatie van schoolgebouwen binnen de gestelde budgetten en tijdsplanning gerealiseerd wordt. HEVO is de unieke huisvestingsexpert in Nederland die op deze manier schoolbesturen ontzorgt. We nemen het risico van de ontwikkeling en realisatie over, terwijl schoolbesturen invloed blijven houden op het proces.

bij RPM niet in alle procesonderdelen invloed hebt, maar dat in de ontwerpfase al veel details vastgelegd worden.” Tot slot is de huisvestingsexpert de spin in het web die alles coördineert en zorgt dat iedereen weet wat hij wanneer tegen welke prijs moet uitvoeren. Duidelijkheid is dan ook de laatste succesfactor. Daarom wordt het hele RPM-proces onderverdeeld in fases die afgesloten worden met concrete mijlpalen. “Ik heb in één keer een school besteld en wordt daarbij ontzorgd”, vat Paul Slegers het samen. “Dat is best spannend, maar ik vind het een verstandige keuze. Al wil ik wel scherp blijven. Daarom heb ik een externe adviseur aangetrokken die mij helpt bij de keuzes die HEVO me voorlegt. Aangezien we geen interne huisvestingsexpert hebben, geef ik HEVO daarmee in dergelijke technische zaken een deskundige gesprekspartner. Zo heb ik wel de lusten maar niet de lasten van de ontwikkeling van onze nieuwe locatie. We hebben nog een lange weg te gaan voordat ons gebouw klaar is en onderweg kunnen we tal van zaken tegenkomen. Nu de plannen steeds concreter worden merk ik dat iedereen binnen onze organisatie steeds meer zin krijgt in de nieuwe school. We kijken dan ook echt uit naar de opening medio augustus 2019!” Kijk voor meer informatie op www.rpmbyhevo.nl.

SCHOOLDOMEIN

november 2017

Tekst Sibo Arbeek Foto’s Michel Kievits

MELANCHTHON BUSINESS SCHOOL VORMT BURGERS VAN MORGEN

De school als succesvol businessmodel Architect Robert Alewijnse trekt zijn schetsblok: “Als architect vertaal je de beelden van de opdrachtgever naar de plek, de constructie en installaties en alles wat je moet samenvoegen om een goede school te maken. En dan is het resultaat toch vaak anders dan je eerste impressie.” De schets die Robert laat zien past 100% op het uiteindelijke resultaat. Het verhaal van een gebouw dat vanaf het eerste moment verleidt, omhelst en klopt.

irecteur Cees de Jong is 100% tevreden: “Het fijnst vind ik de sfeer waarbij er allerlei duidelijke plekken voor leerlingen zijn, waar ze goed met elkaar samen kunnen werken. Het is ook een transparant gebouw dat steeds duidelijk maakt waar je bent en wat je daar kunt en moet doen. Ik heb 35 jaar ervaring in het onderwijs; in mijn eerste baan zat ik voor een donkere muur en was ik ‘koning, keizer, admiraal in mijn eigen lokaal’. Nu besef je wat voor een eenzaam beroep je dan soms had. Hier zien docenten elkaar omdat de lokalen transparant zijn. Sommige docenten waren bang voor te weinig privacy, maar het effect is dat je het samendoet.” NATUURLIJK GEBOUW Robert legt uit: “De school kwam uit kleine huisvestingen en wilde die kwaliteit van geborgenheid en veiligheid ook in het grotere gebouw voelen. Het moest een

Cees de Jong (l) en Robert Alewijnse

SCHOOLDOMEIN

november 2017

natuurlijk gebouw worden, dat goed in deze omgeving met veel kassen past. De stedenbouwkundige wilde graag dat de school uit losse paviljoens zou bestaan, omdat de gebouwen ondergeschikt aan de groene natuurzone moesten zijn. Wij hebben de uitgangspunten vormgegeven, maar met een ander concept en een ander beeld. Het is een groene vmbo-school en dan ontwerp je geen lokalen en gangen, maar inspirerende gebieden, die in elkaar overlopen. Het is een compact gebouw geworden met een lage gootlijn. Wanneer je met een drone boven het gebied hangt, zie je overal kappen en om het aan te laten sluiten op het landschap hebben we er een grote kap op gelegd. Het grote volume is op de begane grond uitgewerkt, met de praktijkvakken, zoals techniek, kunst, ict, dierverzorging, biologie, voeding en science. Op de verdieping liggen de theorielokalen en de ondersteunende ruimten, zoals de personeelsruimte die op de aula met de

ONTWERP EN INRICHTING

“We willen leerlingen vaardig, waardig en aardig maken.”

grote houten tribunetrap uitkijkt. In de gevel komt de maatvoering van de groene omgeving zoals kassen en volkstuinen terug. Mensen ervaren het gebouw ruimtelijker dan hoe het er van buiten uitziet.” ZINTUIGELIJKE ERVARING Robert: “De basiskwaliteit van een gebouw is dat de zintuigelijke ervaring geprikkeld wordt; hoe je als mens het gebouw ervaart. Dan praat je over de samenhang van lucht, daglicht, warmte van de materialen, de akoestiek en de relatie met buiten. Dat bepaalt of je je fijn voelt. Die ervaring wordt nauwelijks gedoceerd op de TU en dat maakt dat veel architecten vanuit zichzelf redeneren.” Cees knikt: “We hebben aan leerlingen gevraagd wat ze van het gebouw vinden en we horen vaak dat het goed voelt. Het is ook een duurzaam gebouw. We hebben bijvoorbeeld veel Noord-Europees naaldhout en bamboe gebruikt. Er liggen 181 zonnepanelen op het dak, waarvan de opbrengst hoger is dan verwacht en naar verwachting circa 50% van de behoefte dekt. De nieuwe MBS is een erg licht gebouw, met licht van boven en opzij en overal grote ramen.” HYBRIDE LEREN Cees over de visie: “We hebben circa 600 leerlingen, waarvan 50 hier mbo volgen als extra service voor onze leerlingen. Die moesten anders te ver reizen en

bovendien gaven de grote roc’s niet de opleidingen die hier in de omgeving verankerd zijn bij de bedrijven. Samen met Lentiz Onderwijsgroep willen we mbo Oostland creëren, waarbij de bedrijven en de school nauw samenwerken. De gemeente Lansingerland ondersteunt dit van harte. We starten in 2018 met een combinatie van modern groen onderwijs, gevolgd door Business & Management. Het lijkt een beetje op het concept van mbo Westland, waar Lentiz, Mondriaan en Albeda samenwerken. De uitdaging in het mbo is te blijven aansluiten bij de veranderende beroepswereld waardoor het beroepsonderwijs snel kan achterlopen. Er zijn voldoende handjes, maar te weinig vakmensen met een niveau 3 en 4 opleiding. Praktijkruimten zijn bijvoorbeeld al snel verouderd en daarom zijn vormen van ‘hybride leren’ de toekomst in het beroepsonderwijs. Daarbij gaan leerlingen naar het bedrijf om daar ‘state of the art’ les te krijgen, onder verantwoordelijkheid van de school, maar met expertise uit het bedrijf. Bedrijven willen graag investeren in het onderwijs, omdat ze belang hebben bij goed geschoolde medewerkers. Deze week hebben we in het zogenoemde regionale ‘koplopersoverleg’ besproken hoe mbo Oostland eruit zou kunnen zien en wat daar voor nodig is, zoals bijvoorbeeld een goede bereikbaarheid met het openbaar vervoer. In het nieuwe bedrijfsterrein Bleizo direct naast de A12 tussen Zoetermeer en Bleiswijk komen circa

SCHOOLDOMEIN

november 2017

30 logistieke bedrijven en omdat daar ook een NSstation komt zou je daar heel goed beroepsonderwijs kunnen organiseren.”

PROJECTINFORMATIE Project Nieuwbouw Melanchthon Business School Bleiswijk Inrichting School voor vmbo en mbo voor groen, dierverzorging en business Architect DP6 architectuurstudio Aannemer Batenburg te Bergschenhoek BVO 4.022 m²

FEESTLOCATIE Robert knikt: “De school is per definitie ook een ontmoetingsplaats en er moet ook gefeest kunnen worden; dan is het een goed gebouw. Het gebouw

Oplevering 2017

BUSINESS SCHOOL Cees: “Met de naam Melanchthon Business School benoemen we dat we de business van het Oostland afdekken en dat bedrijven zich in ons programma herkennen. Ze vinden nabijheid, kennis en ervaring en 21th century skills belangrijk, die overigens al zo oud als Job zijn. We doen veel digitaal hier, maar zijn geen IPad school. Als leerlingen geen digitale vaardigheden ontwikkelen zijn ze eigenlijk al uitgerangeerd voor de arbeidsmarkt. Het gaat om hun toekomstige rol in de maatschappij, waarbij wij ze vaardig, waardig en aardig willen maken. Dan praat je over socialisatie, dat ze weten wie ze zijn en kwalificatie. Iedereen zou daarom Goed onderwijs en de cultuur van het meten van Gert Biesta moeten lezen. In de regeringsverklaring staat dat veel scholen te weinig aan socialisatie doen. Bij de MBS staat burgerschap prominent op de agenda. Het groene terrein voor de school van 0.6 hectare groot wordt een educatieve tuin, die we samen met de basisscholen uit Bleiswijk bedenken en waar de basisschoolleerlingen door onze vmbo-leerlingen en mbo-studenten begeleid worden. De gemeente Lansingerland faciliteert dit. We hebben een Business Servicecentrum met echte opdrachten die met ons onderwijs te maken hebben. Dat werkt heel motiverend voor leerlingen en docenten. Zo halen we de maatschappij de school in.”

SCHOOLDOMEIN

november 2017

moet de voorwaarden bieden voor contextrijk leren en vooral verbindingen mogelijk maken.” Cees enthousiast: “Wij willen als kenniscentrum midden in de samenleving staan. De brandweer, de hockeyvereniging, de kinderopvang en de tuindersvereniging maken gebruik van onze school. We hebben een mooie keuken waar twee kookclubs gebruik van maken. Bedrijven zijn onze partners. Met ons Business Service Center staan we midden in de samenleving en we willen zelfs een restaurant beginnen met producten die we hier laten groeien. Dat spreekt onze leerlingen aan en op die manier werk je aan de beroepen van morgen. De opleidingen zijn verbonden aan de bedrijven in de buurt, waardoor leerlingen een goede keuze leren maken voor een passende vervolgopleiding. Ze krijgen allemaal een baan, omdat ze met iets beginnen wat ze heel erg leuk vinden. Elk jaar organiseren we een talentenavond (Top of the MBS) waarbij onze vmbo-leerlingen en mbo-studenten laten zien wat ze kunnen. Dat ziet er echt heel professioneel uit. Je moet niet vergeten dat veel van deze kinderen met minder zelfvertrouwen van de basisschool af komen, omdat ze daar vaak werden afgerekend op wat ze niet konden. Wij starten hier met wat ze wél kunnen. Elk jaar blijkt dat ze veel meer in hun mars hebben dan ze zelf voor mogelijk houden. We zijn pas tevreden wanneer ze met een passend perspectief uit school gaan. Deze school bestaat 70 jaar en de circa 8.000 leerlingen die hier met een diploma zijn weggegaan zijn nu vaak onze stagebieders. Het nieuwe gebouw helpt daarbij; het komt regelmatig voor dat er aan het eind van de middag nog leerlingen zijn. Dan zeggen we jongens het is halfzes, we gaan nu echt naar huis.” Kijk voor meer informatie op dp6.nl/projecten/ melanchthon-business-school en www.melanchthon.nl/mbs.

Het idee In de rubriek het idee belicht iedere editie van Schooldomein een initiatief dat een positieve bijdrage levert aan de samenleving. In dit nummer het idee van Cisco.

Cisco geeft komende drie jaar 76.000 Nederlanders een IT-opleiding

igitale kansen voor iedereen. Als onder deel van het programma ‘Digitale Versnelling Nederland’ kondigt Cisco het initiatief aan om iedereen in Nederland te helpen digitale vaardigheden te ontwikkelen. Daarmee beoogt het wereldwijde IT-bedrijf om in 2020 nog eens 76.000 Nederlanders getraind te hebben, met een focus op scholieren en studenten. Dit aantal komt bovenop de 100.000 Nederlanders die door de jaren heen al deelnamen aan Cisco’s belangeloos beschikbaar gestelde Networking Academy. Op termijn kijkt Cisco naar verdere verbreding, bijvoorbeeld met een aanbod voor primair onderwijs, het volwassenenonderwijs en reintegratietrajecten. Cisco wil op deze manier zoveel mogelijk mensen (bij)scholen in digitale vaardigheden en zo bijdragen aan het terugdringen van het tekort aan digitale talenten. Er zijn nu ook diverse cursussen beschikbaar die zonder begeleiding gevolgd kunnen worden.

De Networking Academy viert zijn 20-jarig bestaan en leidde wereldwijd al 7,8 miljoen mensen op met trainingen en vakken die helemaal aansluiten bij waar de digitalisering nu om vraagt: gericht op probleemoplossing, methoden van aanpak en het leren nadenken over kansen en bedreigingen. Ze zijn niet gericht op (Cisco)producten, een specifieke programmeertaal of softwarepakket. “Iedereen moet toegang krijgen tot de juiste digitale training zodat ze mee kunnen draaien in onze steeds meer digitale maatschappij en economie”, aldus Edwin Prinsen, Country manager van Cisco Nederland. “Het dichten van de toenemende kloof in digitale vaardigheden is echter een erg grote opgave voor ons onderwijssysteem alleen. Zo zien we dat lang niet alle docenten voldoende recente digitale kennis hebben over bijvoorbeeld coderen, netwerkonderhoud of cybersecurity. Hoe zouden ze hun leerlingen dan moeten opleiden? Ook hen

moeten we dus helpen. Docenten staan bij ons centraal. Technologiebedrijven en toekomstige werkgevers moeten daarom meer samenwerken met de overheid en het onderwijs om ervoor te zorgen dat Nederland voldoende digitaal talent ontwikkelt om zijn plaats in de economische voorhoede te behouden en te versterken.”

Het opleidingsaanbod van de Networking Academy is er voor iedereen: scholieren, studenten, docenten en werknemers die willen omscholen. Het uitvoerige opleidingsprogramma heeft onderdelen die – voor iedereen – volledig online zijn te volgen en onderdelen die meer ‘klassikale’ begeleiding vragen en toegevoegd kunnen worden aan lespakketten. Onder andere de zeer volledige introductievakken over ‘Cybersecurity’, ‘Internet of Things’ en simpelweg ‘Online gaan’ zijn nu online vrij toegankelijk op www.netacad.com.

SCHOOLDOMEIN

november 2017

Tekst Sibo Arbeek Foto’s René de Wit

GESLAAGDE RENOVATIE ELZENDAALCOLLEGE BOXMEER

Kleurrijke verbinding draagt bij aan frisse onderwijsomgeving De drie gebouwen van het Elzendaalcollege renoveren, met behoud van de eigenheid van elk van de gebouwen, waarbij tegelijkertijd de kwaliteit en duurzaamheid verbeterd wordt. Dat was de uitdaging waar RoosRos Architecten voor stond. Inmiddels is het project klaar. De afgelopen 3,5 jaar is telkens een gebouw gerenoveerd. En het resultaat mag er zijn.

et Elzendaalcollege in Boxmeer is een school voor mavo, havo en vwo. Het bijzondere van deze locatie is dat de school uit drie gebouwen bestaat, die als een campus rond een sportterrein liggen. Daarbij heeft elk gebouw zijn eigen onderscheidende kenmerken. Het bestuur van OMO koos vanwege die eigenheid voor renovatie van de campus, toen de gebouwen technisch en functioneel verouderd waren. RoosRos had in dit project niet alleen een belangrijke rol als architect, maar ook de leiding in het bouwmanagement. Projectmanager Matthijs van den Berg: “De school telt circa 1.570 leerlingen, maar door de verschillende gebouwen krijg je toch een kleinschalige leeromgeving. Ouders kiezen om die reden bewust voor deze school. Die kwaliteit hebben we in de renovatie kunnen behouden en versterken. Het budget voor de totale renovatie hebben we zorgvuldig verdeeld over de drie gebouwen in de drie fases. De diverse opties werden financieel inzichtelijk gemaakt, zo is de onderlinge samenhang in balans gebracht daarbij gelet op duurzaamheid en exploitatie.” EYECATCHER Architect Martijn van Leeuwen van RoosRos: “Het gebouw aan de Stationsweg uit 1978 was het eerste dat door ons is gerenoveerd. Het is een typisch rijksgebouw uit de jaren ‘70, met een vrij eenvoudige opbouw, staalconstructie en betonsteen. Er zijn er legio in het land gebouwd, wat vooral opvalt, is de ruimte in het gebouw. Door te kiezen voor renovatie konden we die ruimte behouden, zou je nieuw

SCHOOLDOMEIN

november 2017

“Het budget voor de totale renovatie hebben we zorgvuldig verdeeld over de drie gebouwen in de drie fases”

voor

ONTWERP EN INRICHTING

voor

hebben gebouwd dan was het volume veel compacter geworden. Het stationsgebouw is in de renovatie ook uitgebreid met een aantal lokalen op de eerste verdieping. De brede trap daar naar toe is ook als tribune te gebruiken. Met fris kleuren materiaalgebruik, een doelmatig energieconcept en een heldere ingreep is het oude gebouw uit 1978 weer een eyecatcher voor de campus en vooral een prettige leeromgeving voor de leerlingen.” In de tweede fase is het gebouw aan de Bilderbeekstraat gerenoveerd en uitgebreid. Dit gebouw is in de jaren ’50 neergezet. Matthijs: “De tweede fase was met het oog op bouwmanagement complexer omdat het onderwijs door moest gaan. Daar werkten we met een schuifplan en hebben we tijdens de bouw tijdelijke voorzieningen ingezet. Bovendien hebben we zoveel mogelijk gebruikgemaakt van de rustigere zomermaanden.” PROJECTINFORMATIE Project Renovatie drie gebouwen Elzendaalcollege Boxmeer Opdrachtgever OMO Architect RoosRos Architecten uit Oud-Beijerland Aannemer BCP Bouw Bvo 12.000 m² Stichtingskosten € 12.2 mio (incl. btw)

ROUTING VERBETERD Matthijs: “Het derde gebouw uit de jaren ’70 is opgebouwd uit een betonskelet en een kenmerkende baksteen; het heeft een kubistisch uiterlijk en wordt daarom ook het kubusgebouw genoemd. Functioneel is de routing verbeterd met een extra verbinding tussen de gebouwen aan de Bilderbeekstraat (fase 2) en de Doctor Peelenstraat (fase 3). De gebouwen zijn voorzien van een gevelisolatiesysteem, nieuwe kozijnen, zon-reflecterende dakbedekking en luifels die als permanente zonwering functioneren. Door slimme, eenvoudige technieken wordt het klimaat verbeterd binnen het beperkt beschikbare budget. Met de renovatie hebben we een flinke stap richting de eisen van frisse scholen gezet.”

Martijn vervolgt: “Het centrale thema was de visuele verbinding op de campus en met de omgeving versterken; dat komt overal terug. De kleuren verschieten van oranje voor het Stationsgebouw naar groen voor het Kubusgebouw. De entree van het Kubusgebouw is in de oude luister hersteld; het was een zijentree geworden en die hebben we opnieuw ingericht én in verbinding gebracht met het buitenplein. Op strategische plekken zijn grote kijkvensters gemaakt waardoor je bijvoorbeeld als je de trap afloopt de omgeving ziet, het klooster en het sportveld. Door onze ingrepen is de eigenheid van de gebouwen versterkt, waarbij we door kleurgebruik een verbinding hebben gelegd zodat de campus ook een eenheid vormt. Door de kleuren in de gevel is het aanzicht een stuk vrolijker en frisser geworden. En vooral ook: eigentijdser. De vervuilde baksteen is vervangen door stucwerk in mooie tinten. Het eindresultaat is een groene campus met een drietal moderne onderwijsgebouwen, veel ruimte voor sport en bewegen en zichtbaarheid naar de omgeving. De gevels en de slecht geïsoleerde daken waren de belangrijkste oorzaak van klimaatproblemen in de gebouwen. Door de nieuwe kozijnen deels te vullen met de gekleurde penanten konden we het warme zonlicht wat temperen. Een luifel zorgt voor passieve zonwering. En door de nieuwe daken gevelisolatie konden we de gebouwen van een goede schil voorzien en het energiegebruik beperken. Voor meer informatie surft u naar www.roosros.nl of mailt u met matthijs@roosros.nl of martijn@roosros.nl.

SCHOOLDOMEIN

november 2017

Tekst Alena Ulasava (bureau bos architecten) Foto’s Ruut Dijkstra (Studio Licht-werk)

Nieuwe hart voor Dussen past precies

De realisatie van een MFA is geen eenvoudig proces. Het heeft invloed op zowel de leefkwaliteit van de omringende bewoners als de leer- en werkomgeving van alle gebruikers. Voldoende voorbereidingstijd en structureel overleg met alle partijen faciliteren een goed eindresultaat. Een goed voorbeeld hiervan is de komst van MFA de Dussenaar in het Brabantse dorp Dussen.

n 2012 heeft de gemeenteraad van gemeente Werkendam het besluit genomen om het oude seniorencentrum naast de kerk te slopen en plaats te maken voor twee basisscholen, een kinderdagverblijf, een sport-/turnzaal, een bibliotheek en een dorpshuis. De centrale ligging van de MFA in het Dussense dorpshart vroeg om een zorgvuldige stedenbouwkundige inpassing en een uitgedacht volumeopbouw. Er is naast de locatie een markant historisch gebouw aanwezig - de H. Maria Geboortekerk - die een duidelijke richting geeft aan het stedenbouwkundige weefsel en het centrale dorpsplein Vrijheidsplein. De MFA is daarom een alzijdig gebouw geworden, met een robuuste uitstraling dat oogt als een historisch gegroeid complex. SPEEDDATE De gemeente Werkendam organiseerde, in samenwerking met ICSadviseurs, voor deze opgave een Europese Design, Build en Maintain aanbesteding op basis van een UAV-GC contract. Na een voorselectie op basis van referentieprojecten, zijn vijf gegadigden

SCHOOLDOMEIN

november 2017

uitgenodigd voor een ‘speeddate’ in vier thema rondes. De vijf consortia mochten bij de hoofdgebruikers en duurzaamheidexperts een pitch geven over hun ervaring en werkwijze. Vervolgens hebben drie consortia een voorlopig ontwerp uitgewerkt. Bijzonder aan dit proces was dat de consortia in de gelegenheid zijn gesteld om door middel van vier dialoogrondes volop in gesprek te gaan met de toekomstige gebruikers van het gebouw en de opdrachtgever. Zij konden hun concepten en ontwerpideeën aan de gebruikers voorleggen en gebruikers vragen hierop hun reactie en input te geven. Het winnende consortium van aannemersbedrijf Vaessen en bureau bos architecten heeft een unanieme voorkeur gekregen vanuit alle gebruikers en de opdrachtgever. De thema’s - samenhang, kindvriendelijkheid en stedenbouwkundige inpassing - vormden de kernelementen van het ontwerp. GEBOUW ALS ‘SOCIAL INFRASTRUCTURE’ Veel functies zijn bestemd voor kleine kinderen. De voorkeursligging op de begane grond (rechtstreekse verbinding met buiten) en tegelijk een directe

ONTWERP EN INRICHTING

toegang tot de gedeelde functies zoals sportzaal, multifunctionele ruimten, dorpshuis en bibliotheek zijn de uitgangspunten vanuit de door ICSadviseurs opgestelde vraagspecificatie en het Programma van Eisen. Daarnaast had elke gebruiker de vraag hoe ze een eigen identiteit binnen de MFA kan behouden. Tijdens de eerste interactieve sessie heeft de architect de volumes per gebouwdeel en gebruiker inzichtelijk gemaakt door ze uit te snijden in de volume blokken en op het beschikbare terrein te plaatsen. Zo ontstonden diverse, gezamenlijk uitgedachte scenario’s. Uiteindelijk heeft men voor een architectonisch concept gekozen waar de compactheid wordt gewaarborgd door de introductie van een ‘dubbel maaiveld’ - een ruime verbinding met buitenaf, die de begane grond met de eerste verdieping met een flauwe hellingshoek verbindt. Beide verdiepingen zijn intern verbonden door een dubbelhoge ruimte met een tribunetrap. De gelijkwaardigheid in de ligging van de eerste verdieping ten opzichte van de begane grond liet de grootste gebruiker RK school De Peppel een eenheid behouden in een groot volume van de MFA en toch nog een goede toegang hebben tot gedeelde functies.

SCHOOLDOMEIN

november 2017

Leerplein de Sprankel

Hun eigen entree vanaf de eerste verdieping leidt naar het centrum van het gebouw, waar alle leerpleinen van onder-, midden- en bovenbouw op uitkomen. Op de begane grond liggen ruimtes van CBS de Sprankel, Hoppas kinderopvang, een sportzaal en het dorpshuis met bibliotheek. De buitentrap is uitgevoerd in beton en de zijwanden van de trap zijn van metselwerk, zodat dit onderdeel uitmaakt van het gehele gebouw. De gevellijn ter plaatse van de trap is vloeiend gemaakt zodat het gebouw het plein ‘omarmt’. Deze pleinzijde van de MFA kan worden omschreven als een ‘zachte’ kant. De grote puien ter plaatse van de multifunctionele ruimtes en het dorpshuis waarborgen de overige transparantie. Het volume van de sportzaal heeft een eigen interpretatie gekregen. De vorm van de sheddaken en vele smalle ramen zorgen dat de sportzaal aan de buitenzijde niet direct als zodanig herkenbaar is, maar een markant punt vormt voor degene die Dussen binnenrijdt en als het ware de MFA aankondigt. PROJECTINFORMATIE Project Nieuwbouw MFA de Dussenaar, Dussen, DBM aanbesteding Opdrachtgever Gemeente Werkendam Adviseur opdrachtgever en contractmanager ICSadviseurs Aannemer Vaessen Bouwbedrijf Architect bureau bos architecten + ingenieurs + adviseurs Omvang 3.052 m² bvo Investeringskosten € 6.450.000, incl. BTW en inrichting buitenterrein

SCHOOLDOMEIN

KINDVRIENDELIJK De beleving van de kinderen heeft een essentiële rol gespeeld bij het ontwerpen van alle gebouwdelen. Het daglicht in de lokalen zoals vereist vanuit ‘Frisse scholen - klasse B’ is aanzienlijk. De ramen in de lokalen lopen van vloer tot plafond op 3,2 meter en versterken de verbinding tussen binnen en buiten. Zo kan een kleine gebruiker altijd naar buiten kijken, ongeacht zijn of haar lengte. Licht is belangrijk voor het welbevinden van de overige gebruikers van de MFA. De multifunctionele sportzaal heeft veel direct daglicht door op het noorden gerichte sheddaken. Een prettig binnenklimaat wordt verder versterkt door visuele verbindingen tussen de gebouwdelen. Zo ontstonden de ramen vanuit het leerplein van de bovenbouw van ‘De Peppel’ richting de gymzaal. Ruime leerpleinen bij de lokalen bieden de mogelijkheid om de onderwijsvorm aan te passen aan de behoefte van het individuele kind of een groep kin-

november 2017

“De centrale ligging van de MFA in het Dussense dorpshart vroeg om een zorgvuldige stedenbouwkundige inpassing”

deren. Diverse opstellingen zijn mogelijk met behulp van vast en los meubilair. De leerpleinen staan in verbinding met elkaar en de andere multifunctionele ruimtes en bieden voldoende ruimte voor beweging en het uiten van allerlei creativiteit. De gekozen materialen van de gevels versmallen visueel het grote volume van het gebouw. De lichte handvormsteen met bontgekleurde afwijkingen heeft een rustieke, zachte textuur. In contrast hiermee leveren de antraciet gekleurde omlijsting van composietmateriaal met gekleurde invulling en verticale puien een speels en modern beeld op. Op 21 september is MFA de Dussenaar officieel geopend. De gebruikers zien het gebouw als een ‘hardware’ waarin ze de komende tijd de ‘software’ kunnen bouwen. De diverse vormen van samenwerking worden continu geanalyseerd en verder ontwikkeld. Daarnaast is er plaats voor een actief verenigingsleven en de bibliotheek, die veel bijdragen leveren aan de levendigheid van de MFA. Voor meer informatie neemt u contact op met Erwin Veneklaas Slots van ICSadviseurs, 06 22 60 15 26, erwin.veneklaasslots@icsadviseurs.nl of met Alena Ulasava van bureau bos architecten via info@bureaubos.nl. Vragen over ontwerp via alena.ulasava@gmail.com. www.linkedin.com/ in/alena-ulasava

ONDERWIJS HUISVESTING. Leren in een fijne omgeving Bekijk onze projecten op

scholenvanbuko.nl

ON T W E R P • R E A L IS AT IE • OND ERHOU D

FLEX I BELE OPLOSSI NGEN, COMPLETE DI E N S TV E R LE N I N G

Ontdekken

Digital Positioning and Concept _

Ontluiken

Digital Strategy and Marketing

Marketing communication at the speed of Now. Parallelweg 1C 7941 HH Meppel FIZZ.NL

Ontwerpen

Digital Design and Art Direction _

Ontwikkelen

Digital Development and Management _

Ontcijferen

Digital Monitoring and Optimization

SCHOOLDOMEIN

november 2017

Tekst Sibo Arbeek Foto’s Jannes Linders

INRICHTING VERSTERKT BIJZONDERE ARCHITECTUUR SINTLUCAS

Creatieve leeromgeving in voormalige Philipsfabriek op Strijp-S

Strijp-S werd de verboden stad genoemd waar niemand mocht komen. Philips vond er de cd en later de dvd uit. In het voormalig Natlab laat SintLucas mooie ideeën weer tot leven komen en dat heeft tot een bijzondere inrichting geleid.

intLucas is een school met een breed aanbod aan creatief-technische opleidingen op vmbo- en mbo-niveau met 3.000 studenten, verdeeld over Boxtel en Eindhoven. Hoofd huisvesting Joanita Segboer: “Ik noem onze studenten bewoners, omdat scholen net als dorpen gemeenschappen zijn, waar van alles gebeurt en je met elkaar moet leren leven. Ons voormalige gebouw

SCHOOLDOMEIN

november 2017

in Eindhoven voldeed niet meer aan onze eisen en Strijp-S is natuurlijk een uitdagende plek, waarbij je studenten dichter bij het portaal van de creatieve industrie brengt. Op de begane grond vind je ons praktijkonderwijs met verschillende studio’s, voor audiovisuele en digitale technieken en handvaardigheid. Dit gebouw heeft een prachtig industrieel karakter en de twee delen zijn door een atrium

ONTWERP EN INRICHTING

Ewout Torreman van Gispen: “Bijzonder aan dit project is de samenwerking geweest tussen alle stakeholders. Gispen heeft in de samenwerking een regie rol gehad en alle wensen van de diverse groepen samengevat in dit prachtige ontwerp.”

verbonden, waardoor een monumentale binnenruimte is ontstaan. De grote trap is een gevolg daarvan, als een kruisbestuiving van verschillende loopstromen die allemaal op hetzelfde punt uitkomen. Daardoor ontstaat een grote open ruimte met op elk niveau de mogelijkheid om te verbinden. Architect Hugo Stevens van Arup cepezed-architecten heeft het gebouw met respect gerenoveerd. Ook hebben medewerkers van de Van Abbestichting meegekeken, om de kwaliteit van het industriële erfgoed te bewaken. En ze waren uiteindelijk tevreden met het resultaat.”

PROJECTINFORMATIE Project Renovatie en deels nieuwbouw vmbo-mbo voor SintLucas op Strijp-S Opdrachtgever SintLucas Ingebruikname September 2016 Inrichting atrium Gispen Interieurarchitect rené mensink Architect cepezed-architecten

URBAN PLAYGROUND Joanita was opdrachtgever voor de inrichting: “Het was een Europese aanbesteding, waarbij de les- en leeromgeving, kantoor- en werkplekken en het atrium als drie kavels zijn aanbesteed. Gispen heeft de inrichting van het atrium mogen realiseren, waarbij de voorwaarde was dat de drie kavels qua sfeer en materialisatie op elkaar afgestemd zouden worden. Daarnaast moeten bestaande meubels waar mogelijk worden hergebruikt. Het stijlboek was onze urban playground.” rené mensink werd door Gispen ingehuurd als interieurarchitect: “Deze kwaliteit moet je koesteren. Dat betekent dat je je dienstbaar opstelt en geen overdaad wilt creëren. Het moest niet te fijn en te lief worden, maar een kwaliteit uitstralen die ondergeschikt is aan het pand. Het industriële karakter bepaalt eigenlijk al hoe je met kleuren omgaat, die de puurheid van de materialen accentueren, zoals brons, koper en menie. Het aantal gebruikers was een harde eis. Daarbij is overzicht belangrijk en dat betekent dat je met enkele grote gebaren accenten aanbrengt, zoals de co-creatiebank en een podium als catwalk, waarbij ik naar een mix van bestaande en nieuwe meubels heb gekeken. Veel meubels zijn standaardproducten, die net een twist hebben gekregen door de materialisering ervan, zoals de tafels met een mooi houten blad.” Joanita knikt: “De kracht van rené was dat hij het evenwicht in de eenvoud zocht. De bewoners geven de ruimte al kleur en zijn playgrounds op zich.” rené vult aan: “Laat het ontstaan

en ga niet te veel invullen. Als het goed op smaak is, heeft het geen toevoeging meer nodig. Daarom zijn kleuren zo belangrijk. De staalkaart had een oranje die ik wel begreep, maar in kleurintentie niet werkte. Ik heb het vertaald naar de kleur van menie, zodat het bij de industriële uitstraling paste en de natuurlijke bestrating met klinkers. Die basic benadering zie je in alle elementen terug.” Joanita: “In het voortraject heeft rené met iedereen gesproken; studenten, de architect en de verschillende inrichters, waardoor er op alle niveaus synergie ontstond. Door de klik die zo ontstond, konden we met inachtneming van het budget de juiste keuzes maken en kon ik mijn rol als regisseur goed invullen.” CATWALK Opvallend is dat je in het atrium geen deuren of afscheidingen ziet. Joanita: “Vroeger hadden docenten een eigen ruimte die voor studenten verboden was. Daarmee zeg je iets over de relatie tussen docenten en studenten. Maar is het erg dat ze er even bij komen zitten? We hebben geen apart meubilair voor docenten en studenten; waardoor er gelijkwaardigheid ontstaat. Door die openheid ontstaan vanzelf ruimtes die je voor kleinere of grotere groepen kunt gebruiken. Zo wordt het podium boven als catwalk gebruikt. Het is een ruimte met tafels en verrijdbare krukjes, maar trek je het gordijn dicht dan heb je een klein theater. In feite bepaalt de gebruiker uiteindelijk zelf hoe een ruimte gebruikt wordt.” rené: “Gispen heeft studenten meegenomen in proces van ontwerpen en het overdragen van kennis. Dat heeft ertoe geleid dat Gispen een kruk heeft uitgevoerd die door de studenten is ontworpen.” Joanita haakt daar op in: “Dat is onze visie ook; dat studenten een eigen bedrijf opzetten dat ertoe leidt dat ze buiten de school een opdracht krijgen. Ze zitten in een googleomgeving, waar alle kennis aanwezig is en ze alles kunnen opzoeken. Maar wij kunnen ze netwerken aanbieden, waardoor ze uit hun comfortzone treden en leren ondernemer te worden. Het is mooi dat Gispen daaraan heeft meegewerkt.” Kijk voor meer informatie op gispen.com.

SCHOOLDOMEIN

november 2017

Tekst Harry Vedder (M3V) namens POH

Gezonde exploitatie door integraal ontwerp Opdrachtgevers weten maar al te goed dat je bij nieuwbouw of renovatie van een schoolgebouw aan de voorkant in kwaliteit moet investeren om een goed te exploiteren gebouw te krijgen. Of beter gezegd: ze ervaren vaak dagelijks de voor de exploitatie negatieve gevolgen van te goedkoop bouwen. Dat moet anders, maar dat is makkelijk gezegd in een wereld waarin de financiering van de investering bij de gemeente ligt en de school verantwoordelijk is voor de exploitatie. Wie heeft belang om in meer kwaliteit te investeren? Er zijn dus tegengestelde belangen. Die in een bouwproces efficiënt toch bij elkaar brengen, kan eenvoudiger dan op het eerste oog lijkt.

ij het sturen op de exploitatie in een bouwproces gaat het om aanmerkelijk meer dan alleen de hoogte van de (gebouw gebonden) exploitatiekosten. De gewenste prestaties in de gebruiks- en exploitatiefase gaan bij een school gebouw verder, bijvoorbeeld: 1. Het faciliteren van het beoogde onderwijskundig concept en ontwikkelingen daarin. 2. Een daadwerkelijk goed binnenklimaat, akoestiek, etc. (Frisse Scholen). 3. Wat betreft exploitatie betaalbaar zijn en blijven binnen de lumpsum vergoeding die de school daarvoor krijgt.

Die gebruiksfase van een gebouw beslaat al gauw een periode van 40 jaar of langer. De school en het schoolbestuur hebben dus een zeer groot belang bij een functioneel en technisch goed en betaalbaar gebouw. Dat bereikt u door het bouwproces niet op laagste bouwprijs, maar binnen budget op maximaal goede prestaties te sturen. Dit bereikt u weer door een ontwerpproces op gang te brengen waarin via integrale afwegingen vanuit de gewenste gebruiks prestaties en -kosten de juiste keuzes voor materialisatie, technische installaties, logistieke relaties in het gebouw, etc. worden gemaakt. Keuzes die maximaal bijdragen aan het opdrachtgeversbelang: de hoogste gebruikskwaliteit en meest optimale gebruikskosten. Maar hoe dwingt u dat af? In elk geval door het bouwproces te sturen op levensduurkosten (TCO): de investeringskosten plus de jaarlijkse exploitatiekosten voor een bepaald aantal jaar. Daarmee gaat u al de integrale afwegingen afdwingen die op de langere termijn tot meest optimale maatregelen en keuzes leiden. Gun een opdracht vervolgens niet aan de partij die de laagste TCO biedt, maar die binnen het totaal beschikbare budget de meeste waarde biedt. Waarbij waarde staat voor de voor u belangrijkste gebruiksprestaties die zo goed mogelijk moeten worden ingevuld. Met deze werkwijze koppel je dus verschillende belangen aan hetzelfde doel: · U wilt binnen uw beschikbare budget het best mogelijke gebouw. · Die aanbieder die binnen uw budget het best mogelijke gebouw aanbiedt, wint de opdracht (en dat is toch wat u wilde!)

SCHOOLDOMEIN

november 2017

ONTWERP EN INRICHTING

Een voorbeeld uit de praktijk: een in investering duur waterdicht dak kan zich in de levensduur van het product ruimschoots terugverdienen t.o.v. een goedkope oplossing. Die kennis over levensduurkosten van producten zit vooral bij ontwerpende partijen en leveranciers. Deze hebben alleen belang om die kennis in te brengen op het moment dat de opdrachtgever geen goedkope oplossing zoekt, maar vooral een duurzaam goed exploiteerbaar gebouw. De aanbieder moest in dit geval ook de waterdichtheid van het dak gedurende 25 jaar garanderen en de op basis van levensduurkosten gunstigste oplossing aanbieden. Dit heeft hij bereikt door de leverancier de juiste detailleringen te laten leveren, te laten adviseren over de juiste toepassing van het product én die waterdichtheid en lage levensduurkosten op basis daarvan te garanderen. De uitvraag op levensduurkosten daagde uit tot dit integraal denken en had precies het beoogde effect: een technisch en financieel goed en langjarig gegarandeerd presterend gebouw.

Het is daarbij wel belangrijk dat de aanbieder in het bouwproces de ruimte krijgt om eigen oplossingen te bedenken en daarmee die meerwaarde te bieden. Er zijn meerdere mogelijkheden om uw bouwproces zo in te richten dat een integrale werkwijze bij de ontwerpende en uitvoerende partijen wordt afgedwongen. Met sturing op levensduurkosten en gunning op maximale meerwaarde. U kunt zich daartoe laten ondersteunen door een deskundig adviseur. De keuze van adviseur kunt u laten bepalen door de werkwijze die deze hanteert en welke u het beste ligt. Bij voldoende kennis in de eigen organisatie, kunt u uiteraard ook overwegen om zelf via sturing op TCO en gebruikskwaliteit dit proces vorm te geven en te begeleiden. Voorwaarde voor succes is wel de wijze van verificatie en validatie (en toetsing en acceptatie) van het aanbod en de waarde daarvan gedurende het hele proces. Let daar goed op. Tussenliggende fasedocumenten mogen daarbij nooit de oorspronkelijk geëiste en overeengekomen gebruiksprestaties en TCO overrulen.

Figuur: bij sturing op laagste prijs duwt men de aanbieder te zoeken naar goedkoopste en niet altijd beste oplossingen.

Kijk voor meer informatie op www.platformonderwijshuis vesting.nl of mail naar info@platformonderwijshuisvesting.nl.

SCHOOLDOMEIN

november 2017

Tekst Wessel Simons i.o.v. RVO.nl

Energiebesparing regelen? Dat kan via een Energieprestatiecontract Energiemaatregelen treffen en tegelijk beheer en onderhoud regelen voor meerdere jaren, en eventueel voor meerdere gebouwen, kan via een Energieprestatiecontract. Schoolbesturen krijgen zo garantie op goed onderhoud en een gezond binnenklimaat en de zekerheid van vaste energielasten.

“V

eel schoolbesturen hebben voor al hun gebouwen losse eenjarige onderhoudscontracten voor de cv, verlichting en ventilatie. En als ze hun gebouw willen verduurzamen, sluiten ze aparte contracten af voor bijvoorbeeld zonnepanelen, ledverlichting, of herinregelen van installaties. Door contracten te bundelen, energiemaatregelen te combineren met goed beheer en onderhoud, en prestatieafspraken te maken, in een Energieprestatiecontract (EPC) voor minimaal 5 jaar, krijg je jarenlang garantie op de onderhoudskwaliteit, het binnenklimaat en de energierekening”, aldus Irma Thijssen, adviseur bij de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland.

Irma: “Wij denken dat prestatiecontracten voor schoolbesturen heel handig kunnen zijn. Je kunt strategisch en op voorraadniveau keuzes maken en slimmer investeren. En je schakelt zo expertise en capaciteit in, maar houdt wel de regie.” ENERGIELABELSPRONG In Nederland hebben enkele schoolbesturen al een EPC afgesloten. Wat is hun ervaring? Wim Lengkeek is beleidsadviseur bij scholenstichting Florion uit Zwolle met 21 scholen in beheer. Florion heeft een vijfjarig EPC afgesloten met installateur Frog Energy uit Zwolle. Wim: “Voor ons is dit nieuw. Een EPC draait voor een groot deel op onderling vertrouwen.

VOORBEELDEN VAN SCHOLEN MET EPC VOOR ONDERHOUD + ENERGIE + BINNENMILIEU (NB: Er bestaan ook zogenaamde Product-ESCo’s voor alleen verlichting, zonnepanelen of WKO)

Startjaar

Project en schoolbestuur

Locatie

Opdrachtnemer

Duur

2011

11 scholen van Stichting Poolster

Lochem

PHB Facility

15 jaar

2015

Petrus Canisius College, combinatie renovatie en nieuwe aanbouw

Heiloo

Stichting Maatschappelijk vastgoed

30 jaar

2015

Basisschool De Smaragd van Stichting Florion

Zwolle

Frog Energy

5 jaar

2016

VBS De Regenboog

Eindhoven

Ovvia

15 jaar

2016

Mytylschool Ulingshof van Onderwijsgroep Buitengewoon

Venlo

Escoplan

4 jaar

2016

Nieuwbouw Energieneutraal MFA Kapelle

Kapelle

Merosch in een consortium

25 jaar

2017

40 scholen van PCOU en Willibrord stichting

Utrecht

Strukton; Wolter & Dros

7 jaar

2017

Alles-in-1-school Zuidelijke Wandelweg, Amsterdam

Amsterdam

Klimaatservice Holland en Janssen de Jong

10 jaar

SCHOOLDOMEIN

november 2017

ONTWERP EN INRICHTING

Met goed beheer en onderhoud kun je deze problemen vermijden: onjuiste klokinstelling, loshangende kanalen, vervuilde filters van het ventilatiesysteem. (foto’s: Rik Altena, DWA)

Zij moeten hun beloften waarmaken. Maar elke verduurzaming begint met een lange termijn duurzaamheidsvisie en de wil en het geloof om je gebouwen aan te pakken.” Het resultaat mag er zijn: door onder meer (gevel) isolatie, een pelletkachel en een zonnedak is de energierekening met 90 procent verlaagd, met een energielabelsprong van D naar A tot gevolg. De totale investering van 130.000 euro is deels door de school betaald en deels door Frog Energy. Wim: “Na vijf jaar worden de installaties van ons. Dat vonden we een prettiger constructie dan een langdurig leasecontract. De winst uit de energiebesparing delen we met de installateur, en die wordt gestoken in nieuwe energiemaatregelen zoals ledverlichting.” PIONIEREN Chantal Broekhuis, hoofd onderwijshuisvesting bij PCOU & Willibrord stichting uit Utrecht, waar 65 scholen onder vallen, spreekt van ‘pionieren’. “We moeten veel zelf het wiel uitvinden. We hebben diverse projecten geïnitieerd om ons bezit fasegewijs te verduurzamen. We gaan van objectniveau, naar planvorming, naar strategie op portefeuilleniveau. Voor bestaande gebouwen is ons ambitieniveau NEN 2767 conditiescore 3, Frisse Scholen klasse B, en voldoen aan het Activiteitenbesluit. Voor nieuwbouw is de ambitie BENG.” INTEGRALE ONDERHOUDSCONTRACTEN Een recent wapenfeit zijn twee integrale zevenjarige onderhoudscontracten met installatiebedrijven Wolter & Dros en Strukton. Dit omvat een 0-meting en onderhoud van alle installaties, een upgrade naar conditiescore 3, seizoensgebonden regeling en een duurzaam onderhoudsplan. Een van de leidende uitgangspunten van de contracten is ‘prestatiegericht onderhoud’. Chantal legt uit: “Dat houdt in de praktijk in dat een cv-ketel of verlichting worden vervangen op het moment dat het rendabel is in plaats van dat ze technisch zijn uit gevallen. Zodra het in de exploitatie goedkoper wordt om te vervangen door een energiezuiniger model, dan voeren we dat door.”

INTEGRAAL DENKEN Machiel Karels, partner/adviseur bij Buro Loo, heeft een aantal grotere schoolbesturen geadviseerd over hun duurzaamheidsaanpak. Machiel: “Ik ken uiteenlopende voorbeelden waarbij tijdens de oplevering van een nieuwe installatie alles conform de eisen

“Veel schoolbesturen hebben voor al hun gebouwen losse eenjarige onderhouds contracten voor de cv, verlichting en ventilatie”

functioneert. Het bestuur denkt dan klaar te zijn en ziet af van een goed (prestatiegericht) onderhoudscontract. Vervolgens zie je dat na twee jaar de prestaties op gebied van energie en binnenklimaat meetbaar afnemen, van een klasse B naar D of erger.” Machiel ziet dat veel scholen moeite hebben onderhoud te professionaliseren en strategisch aan te sturen: “Kennis van installaties en prestatiecontracten ontbreekt veelal nog. Waar voorheen incidenten met een ‘uurtje-factuurtje’ werden opgelost, is bij een EPC een lange termijn integrale onderhoudsaanpak leidend en borg je kosten en kwaliteit voor de lange termijn.” GRIP OP ENERGIEKOSTEN Schoolbesturen geven meer uit aan energiekosten dan zij aan vergoeding ontvangen, zo blijkt uit een recent rapport van Berenschot en ICSadviseurs. Het rapport geeft als aanbevelingen: monitor het energieen waterverbruik; stimuleer energiebewust gedrag en voer energiebesparende maatregelen door. Dat kan worden afgesproken in een EPC. Irma: “Het is voor veel schoolbesturen een grote stap om over te gaan op integrale contracten. Het kost meer voor bereidingstijd, je moet je verdiepen in het uit- of aanbesteden en het vraagt om een regierol en een andere manier van samenwerken. Maar het kan een goede oplossing zijn. Dus schoolbesturen: waag deze stap! Begin met een paar scholen. Energiebesparing is gezien onze klimaatdoelen hard nodig.”

Handig om te weten • Schoolbesturen kunnen voor een energie-advies gebruik maken van de Green Deal Scholen Advies Subsidieregeling. 50% van de advieskosten wordt vergoed, tot maximaal € 3.500,-. De regeling is verlengd tot eind december 2017. Aanvragen kan via www.greendealscholen.nl of www.rvo.nl/gds. • Meer informatie over prestatiecontacten vindt u op www.rvo.nl/esco. • Een deskundige en onafhankelijke adviseur die helpt bij de afweging en voorbereiding van een uit- of aanbesteding vindt u op www.qbis.nl onder de naam ‘EPC Facilitators’. RVO.nl ondersteunt het werken met EPC’s vanuit het Europese project GuarantEE.

SCHOOLDOMEIN

november 2017

Tekst Kees Willems Foto’s Thea van den Heuvel

Foto Thea van den Heuvel

Foto TenW

Kijk, het zit zo met de ambities naar BENG

Vanaf 2021 moeten alle nieuwe gebouwen bijna energie neutraal zijn (BENG). Dus ook de nieuwe scholen. Eén van de belangrijkste voorwaarden om dat te bereiken is het integraal denken binnen het ontwerpteam. Hoe werkt dat in de praktijk?

SCHOOLDOMEIN

november 2017

ONTWERP EN INRICHTING

Integraal ontwerp[proces]

Integraal ontwerp

en integraal ontwerpteam wordt gevormd door architect, installatie adviseur, constructeur, bouwfysicus en kostendeskundige. Door vanaf de start van het ontwerpproces het innovatieve denken van al deze disciplines in de conceptvorming een plaats te geven wordt de basis gelegd voor het duurzame ‘bijna energie neutrale’ gebouw. Maar de praktijk is daar helaas vaak nog niet aan toe. Het komt nog te vaak voor, dat de overige adviseurs pas bij het project betrokken worden, als de architect het eerste conceptuele plan al heeft gemaakt. Terwijl deze adviseurs ook nog te vaak worden geselecteerd op basis van prijs en minder op basis van kwaliteit. En dat terwijl de winst die de opdrachtgever door deze selectiemethode denkt te kunnen halen slechts een paar promille van de gehele stichtingskosten groot of liever gezegd klein is. Dit heeft tot gevolg, dat de adviseurs zich pas in een relatief laat stadium van het ontwerpproces kunnen gaan inspannen, omdat er een direct verband is tussen prijs en de te besteden uren. DAT MOET ANDERS Kijk, dat moet dus anders want de tijd dringt. Want 2021 is al dichtbij. Het kan ook anders en vele opdrachtgevers en gemeenten beseffen dat ook. Zoals gemeente Kapelle, dat reeds in 2012 besloot haar nieuwe MFA, niet bijna maar geheel energie neutraal

te laten ontwerpen. En het werd afgelopen zomer ook nog eens door het Zeeuwse publiek tot het mooiste gebouw van Zeeland verkozen. KWALITEIT LEIDEND Het gehele ontwerpteam bestaande uit TenW architecten, Merosch/Valstar Simonis, IOB en LBPSight werd op kwaliteit geselecteerd en heeft vanaf de start gezamenlijk gewerkt aan functionaliteit en duurzaamheid. Het conceptuele plan is daardoor ontstaan vanuit de integratie van bouwkunde, installaties en constructeur, zoals hierboven verbeeld. Waar vanuit de eerste massa studie de verbeelding is gecreëerd van de ambities van het ontwerpteam en de opdrachtgever. In hoofdvorm tot en met de detaillering. Ambities die verder reiken dan 2021, omdat het gebouw meer is dan BENG. Het levert meer energie dan het zelf nodig heeft, waardoor het op de tweede plaats staat van de door de Rijksdienst van Ondernemend Nederland samengestelde lijst top 15 meest energiezuinige scholen. Kijk, zo moet het en kan het ook. Niet na elkaar, maar met elkaar. En met waardering voor de aandacht en de kwaliteit. Kijk voor meer informatie op tenw.eu.

SCHOOLDOMEIN

november 2017

‘AAN HET WERK KENT MEN DE MEESTER’

Kijkend naar de ruimte, creëren wij de ideale vloer. Met oogstrelend design en de juiste eigenschappen. Ontworpen en gemaakt in ons mooie Nederland. forbo-flooring.nl

creating better environments SCHOOLDOMEIN november 2017

Tekst Linda Smolders

ONTWERP EN INRICHTING

‘NATTE’ OPLEIDING AAN DE MAAS

Passende inrichting voor STC Rotterdam In de Rotterdamse Delfshaven, direct aan de Maas, staat een 70 meter hoog imposant gebouw dat sinds 2005 dienstdoet als school voor vmbo, mbo, hbo en als kenniscentrum voor de maritieme wereld. “Dit is de natte opleiding van de STC Group”, zegt directeur facilitaire zaken van de STC Group, Léon van Dooren. Hier leiden we mensen op die graag willen werken in de scheepvaart. Denk aan: stuurmannen, matrozen, machinisten, scheepsbouwkundigen en baggeraars.

SCHOOLDOMEIN

november 2017

ROBUUST EN REUSACHTIG AAN DE MAAS Dit robuuste gebouw in het Lloydkwartier is ontworpen door architecten Jan Neutelings en Michiel Riedijk. De architecten geven met dit ontwerp de circa 2.500 studenten van het ‘natte’ college een fantastisch uitzicht over hun toekomstige werkterrein, de Rotterdamse haven. De school heeft veel weg van een periscoop; een rechthoekige kern van zestien bouwlagen met aan de boven- en onderkant een uitbouw. Helemaal bovenin bevindt zich de grote collegezaal die ook aan externe partijen kan worden verhuurd. In de brede laagbouw zijn de praktijk

“De scharniermogelijkheid van de collegestoelen werken op zwaartekracht dus zonder verenmechaniek” lokalen, de sportzalen, simulatieruimtes en de grote kantine. Op de overige verdiepingen bevinden zich de leslokalen en de kantoorruimtes. Alle verdiepingen worden met elkaar verbonden door 26 roltrappen, die zich in het knaloranje, centrale deel van het pand bevinden. Léon: “Hier moeten in vijf minuten 2.500 leerlingen van lokaal kunnen wisselen, vandaar dat er is gekozen voor deze snelle manier van verplaatsing.” MARITIEME ATMOSFEER In het interieur is de associatie met de scheepvaart niet te missen. Er is gewerkt met robuuste materialen als hout, staal en zeildoek. De akoestiek in de grote collegezaal is geregeld door de wanden te bekleden met rode luchtkussens, de kantoorruimtes zijn voor-

SCHOOLDOMEIN

november 2017

zien van patrijspoorten en in de openbare ruimtes staan zware houten kasten en scheepsbanken. Op de tafels in de grote kantine zijn prints van scheepvaartkaarten aangebracht. IN ZEE MET VANERUM Léon: “Het gebouw is goed uitgerust om onze leerlingen op alle niveaus op te leiden. Er zijn prima leslokalen, simulatieruimtes, praktijklokalen en we hebben zelfs eigen schepen. Onze collegezalen schreeuwden wel om vernieuwing, omdat de inrichting niet meer voldeed. Na een korte selectieprocedure besloten we in zee te gaan met Vanerum met Jeroen Terpstra als ons vaste contactpersoon.” Jeroen Terpstra: “Ik was eerder al in contact geweest met het college over een ander project in het verleden en heb het contact warm gehouden. Toen ik hoorde van de onderhandse aanbesteding voor de collegelokalen hebben we direct gereageerd. Gelukkig niet tevergeefs.” VIER NIEUWE COLLEGEZALEN Het gebouw telt vier collegezalen met een trapsgewijze opstelling die 70 studenten moeten kunnen herbergen. Jeroen: “Vanerum is gespecialiseerd in het ontwerpen en vervaardigen van totaalconcepten in het onderwijs. Een collegezaal ontwerpen en bouwen was dus voor ons geen probleem. Sterker nog, we hadden er ook al één gebouwd in onze showroom in Houten die we aan Léon konden laten zien.” TOETSINGSCRITERIA Léon: “De opdracht was om vier collegezalen te maken en in te richten. Dat wil zeggen, de tafels, stoelen en bekleding. Vanerum had het podium ook kunnen maken maar daar was onze eigen aannemer

ONTWERP EN INRICHTING

al mee bezig. In dat hele traject keken we naar toetsingscriteria als prijs, kwaliteit, het gebruik van materialen en flexibiliteit. Vanerum kwam bij deze selectie als beste uit de bus. Zij voldeden aan alle criteria en waren prijstechnisch — niet onbelangrijk — ook de winnaar. Het criterium flexibiliteit was overigens ook wel een hele belangrijke omdat alles in de zomervakantie gebouwd moest worden en absoluut klaar moest zijn op de eerste schooldag na de vakantie. Dit betekende dat men ook eventueel bereid moest zijn de avonden, nachten en de weekenden te werken. Jeroen Terpstra: “Dit vonden wij helemaal geen probleem, het is echter niet nodig geweest, alles verliep dermate soepel dat we binnen de reguliere werktijden de klus konden klaren.” ZONDER VEREN Léon: “Waar we ook uitermate tevreden over zijn is de mechaniek van de klapstoelen van Vanerum. De scharniermogelijkheid van de collegestoelen werken op zwaartekracht dus zonder verenmechaniek. Een fijne wetenschap, want de ervaring had ons inmiddels geleerd dat veren snel lam raken. Op deze

collegestoelen zitten niet alleen leerlingen van het hbo en wo, maar ook van het mbo. Leerlingen van het mbo zijn over het algemeen wat jonger en onrustiger zeg maar, gebruiken de stoelen niet zoals ze deze thuis gebruiken, waardoor het belangrijk is dat er zo min mogelijk stuk kan gaan.” SAMENWERKING Op de vraag hoe de samenwerking is geweest zijn zowel Léon als Jeroen positief. Jeroen: “Ik kom zelf uit het Rotterdamse, ik snap de mentaliteit en houd van de directheid van mensen in deze regio. Zelf blijf ik in mijn werk altijd dicht bij mezelf, draai nergens omheen en ben duidelijk. Dat werkt.” Léon: “Ik kan dat beamen. De samenwerking verliep zeer soepel. Alle eventuele hobbels werden snel geëffend doordat er altijd snel geschakeld kon worden. Heel prettig. En het belangrijkste is dat onze leerlingen een prachtige leeromgeving hebben gekregen.” Kijk voor meer informatie op vanerum.nl. U kunt zelf ook eens een kijkje nemen in de school. Alles vindt u op www.stc-group.nl/ locaties/waalhaven-z-z-rotterdam.

SCHOOLDOMEIN

november 2017

Tekst Sibo Arbeek Foto’s Dirk-Jan Poot van Studio Poot

Creatief sporten en bewegen met iSpace Sports Sport en spel houden ons lichaam en ons brein in topconditie; dat blijkt steeds duidelijker uit wetenschappelijk onderzoek. Om Nederland meer aan het bewegen te krijgen moest er een nieuw eigentijds concept ontwikkeld worden. De huidige generatie is met gaming, Facebook en Instagram gewend dat alles gevisualiseerd wordt en dat je alles mag beleven. Hoe transformeer je een ouderwetse donkere gymzaal naar een unieke moderne iSpace Sports® bewegingsruimte?

alesmanager Jeroen Bontenbal van Sika: “Startpunten voor iSpace Sports® waren: interactief, intelligent en innovatief. Sfeer en beleving worden met iSpace Sports® gecreëerd door een Pulastic sportvloer met oplichtende ledlijnen, projectie met nieuwe vormen van sport en spel, digitale software en toestellen afgestemd

SCHOOLDOMEIN

november 2017

op deze nieuwe vorm van bewegen. Door in te spelen op wat kinderen van nu inspireert en motiveert, zorgt bewegen met iSpace Sports® voor een optimale motorische ontwikkeling en bevordering van autonoom leren. Inmiddels hebben we vier locaties van iSpace Sports® in gebruik. Dat hoeven niet persé gym- of sportzalen te zijn. We hebben

ONTWERP EN INRICHTING net een iSpace Sports mini in een kleinere ruimte voor BSO en kinderopvang gerealiseerd. Zo kunnen kinderen vanaf twee jaar ook opgroeien met iSpace Sports. De traditionele sportvloer heeft belijningen voor verschillende spellen, zoals voor volleybal, basketbal of zaalvoetbal. Dat kan verwarrend zijn, met name voor slechtzienden. Onderdeel van iSpace Sports is de Pulastic LED Court, dat is een zogenaamd digitaal raster. Elke belijning kan apart oplichten, waarbij de docent met een device bepaalt hoe de toepassing is. Zo krijg je een speels concept. De zaal kan in verschillende beweeg- en spelsituaties opgedeeld worden.” HARD- EN SOFTWARE De nieuwste bewegingsspellen en –sporten zijn in de software opgenomen. Een moderne belevingswereld met diverse sferen kan gecreëerd worden door ook nog licht, geluid, video en zelfs geur toe te voegen. Met deze technologie worden gebruikers onderdeel van een nieuw zintuiglijk universum. Zo kom je in het hart van de jungle, de diepten van de oceaan of de verre uithoeken van de ruimte. Ontdek de enorme reeks thema’s, creëer ook eens een eigen nieuw thema! Tik ballonnen weg met een vinger, veeg bladeren of bloemen van de vloer met een simpele beweging of loop over water, mét of zonder vissen. Speel een balspel zonder fysieke bal of zet de jarige job in het zonnetje met de verjaardagapplicatie. Deze module is simpel uit te breiden en eenvoudig in gebruik voor zowel gebruikers als de persoon die de console bedient. De effecten staan vast en werken volgens een vooraf gekozen instelling. Alle bestaande apps en software kunnen via een computer en iPad gebruikt worden.” LEDLIJNEN EN PROJECTIES Als je iSpace Sports aanschaft kun je een (bestaande) zaal opnieuw inrichten. De twaalf KVLO-leerlijnen zijn in het concept verwerkt. De reactie van de gebruikers is positief. Uit metingen met niet intrinsiek gemotiveerde kinderen blijkt dat ze dankzij de ledlijnen en projecties sneller in beweging komen en het sporten ook leuker gaan vinden. Het trefbalspel wordt bijvoorbeeld veel dynamischer, omdat je de zaal in verschillende vlakken kunt indelen waardoor kinderen in steeds nieuwe spelen beweegsituaties komen. Het kind wordt getriggerd om in beweging te komen. Doordat je een spel op de vloer projecteert kun je balanceren oefenen. Stel je een zee voor waarin je van rots tot rots moet springen zonder je evenwicht te verliezen. Of een projectie van schijven waar je de bal in moet gooien en je spelenderwijs leert mikken. Zo zijn er meer van dat soort gimmicks of spel- of bewegingsaanleidingen. Zo hebben we in Amsterdam net een speellokaal ingericht en hebben we in de sporthal de Waring in Drachten een iSpace Sports-vloer ingericht. Het leuke is dat de inrichting

“Met iSpace Sports gaat er een nieuwe wereld open voor docenten en leerlingen”

van een gymzaal met iSpace Sports net zoveel kost als een normale gymzaal, terwijl je veel meer gebruiksmogelijkheden krijgt, ongeacht of het om nieuwbouw of renovatie gaat. Dat is voor gemeenten en schoolbesturen goed nieuws, want de renovatieopgave is landelijk groot.” DUURZAAMHEID Duurzaamheid is voor ons een continu proces. People, Planet, Prosperity en Pulastic® zijn de 4 uitgangspunten om ons te laten uitdagen daadwerkelijk een maatschappelijk verantwoorde ondernemer te zijn. Sport is niet alleen leuk en gezond, maar ook onmisbaar voor de gezonde ontwikkeling van een kind. Wij hebben een concept bedacht dat jeugd in beweging brengt en houdt. Deze ‘gymzaal van de toekomst’ daagt uit om te bewegen. En dit gaat verder dan de jeugd alleen. Wij leveren met iSpace Sports een positieve bijdrage aan de uitdagingen waar we wereldwijd voor staan. Daarom hebben wij een sportvloercoating op waterbasis en maken wij gebruik van milieuvriendelijke ledverlichting.” Kijk voor meer informatie op ispace-sports.nl.

SCHOOLDOMEIN

november 2017

Tekst Sibo Arbeek

INEPRO OPTIMALISEERT DIENSTVERLENING

De student centraal op de Christelijke Hogeschool Ede

Hoofd huisvesting en beheer van de Christelijke Hogeschool Ede Henk Langerak en algemeen directeur van Inepro Franc van Veen ontmoet ik in het prachtige atrium van de vernieuwbouw van de hogeschool. Alles ademt aandacht voor de student uit, die centraal staat in het onderwijs proces en de ondersteunende diensten daaromheen.

enk over de aanleiding: “De CHE is ontstaan uit een fusie tussen drie hogescholen, te weten de Vijverberg, Felua en de Evangelische School voor Journalistiek. Deze locatie ligt centraal in ons voedingsgebied, waarbij we nadrukkelijk een christelijke hogeschool zijn. We zijn in de loop van jaren gegroeid naar 4.000 studenten en 500 medewerkers. Onze studenten zijn vooral christelijk, maar omdat we in de afgelopen dertien jaar al elf keer als de beste hogeschool zijn benoemd, neemt de belangstelling uit de regio toe. Studenten respecteren onze uitgangspunten, maar kiezen voor kwaliteit. Het gebouw is in 1992 neergezet en vervolgens zijn er verschillende ingrepen geweest. In 2015 is het gebouw vernieuwbouwd en heeft het de prachtige uitstraling en transparantie gekregen die het nu heeft. Het hoofdgebouw heeft de naam

SCHOOLDOMEIN

november 2017

Spectrum en symboliseert daarmee de veelkleurigheid van de studenten; het lesgebouw heet Prisma waarmee we aangeven dat onze studenten en toekomstige young professionals hun talenten ook weer naar de samenleving brengen. De architect Jeroen Simons van Inbo heeft een transparant en licht gebouw gemaakt dat ruimtelijk aandoet en tegelijkertijd een menselijke maatvoering heeft.” PERSOONLIJKE AANDACHT “We zijn kleinschalig georganiseerd, omdat persoonlijke aandacht voorop staat. Het hele ontwerp en idee achter de vernieuwbouw is dat onderwijs steeds meer kennisdelen wordt en steeds minder overdrachtelijk voor de klas gebeurt. Vanuit het atrium kom je binnen en vanuit die plek zijn de domeinen te bereiken. In het atrium ontmoet je elkaar en deel je ervaringen.

ONTWERP EN INRICHTING Je vindt er ook een grand café; het restaurant en een winkel waar je eten kunt kopen. Voor 2014 was de entree weggedrukt en donker. De opdracht aan architect en binnenhuisarchitect Odetta Ex uit Nieuwegein was een entree te maken waar je gezien werd, zonder dat het te groot aan zou voelen. De receptie heeft de hal in beheer en de telefoniste is de gastvrouw. Je doet hier kennis op, maar je ontwikkelt je ook in je toekomstige bijdrage aan de samenleving. Ons onderwijs is in drie domeinen georganiseerd en telt tien opleidingen. Elk domein heeft een eigen hart, net zoals de diensten, waar medewerkers en leveranciers elkaar kunnen ontmoeten. De algemene ruimten lopen door elkaar heen en vaklokalen zijn per vakgebied geroosterd. Een vakgebied als communicatie heeft een radiostudio en een ruimte voor grafische vormgeving en zo heeft gezondheidszorg ook eigen vaklokalen. Verder willen we een flexibele organisatie zijn en werken we vanaf 2015 activiteit gerelateerd. Het gebouw nodigt uit en faciliteert het onderwijsproces dat steeds meer dienstverlenend is.” VOORTDURENDE INNOVATIE Henk verder: “Wanneer je de student centraal stelt ontwikkel je van een klassieke organisatie met eigen rollen en plekken voor medewerkers naar meer procesmatig werken. Wat heeft de student nodig en hoe faciliteer je dat op de meest effectieve en efficiënte manier? Je ziet instituten als de LOI en NCOI snel schakelen en maatwerk regelen. Onze usp’s zijn persoonlijke aandacht en kwalitatief onderwijs. Als een student kan kiezen tussen twee jaar LOI of vier jaar onze hogeschool, wat kiest hij dan? Dat vraagt om maatwerk en voortdurende innovatie. Voorheen hadden we vaststaande curricula, nu heb je soms nog maar de helft van het aantal vakken nodig om een diploma te halen; daar moet je op inspelen. Dat vraagt om een integrale manier van denken vanuit de verschillende processen. We moeten mee gaan in het proces naar de autonomie van de student; dat raakt direct aan het bestaansrecht van de instelling.” CASHLESS BETALEN Franc van Veen vult aan: “Onze relatie met de Christelijke Hogeschool gaat al ruim tien jaar terug. Het begon met een vraag over cash-less betalen.” Henk knikt: “We wilden geen contant geld meer in de hogeschool. Diensten die je aan studenten wilt aanbieden is mooi, maar hoe regel je het betaalverkeer? Dan kom je ook met vragen over pauzetijden, verkeersstromen, een brede openstelling van de kantine en het regelen van het printen en kopiëren. Tegelijkertijd wil je ook controle krijgen op de eigen kosten, die we vervolgens kunnen doorbelasten. Inepro is een betrouwbare leverancier van registratie- en betaalsystemen en voelde ons goed aan. Franc knikt: “We

Henk Langerak (l) en Franc van Veen

hebben een gesloten betaalsysteem binnen de school ontwikkeld, als een elektronische wolk waarbij studenten geld op hun kaart kunnen laden om daar vervolgens allerlei handelingen mee te verrichten, zoals registreren, kopiëren, eten en koffiedrinken. We hebben een app ontwikkeld waarmee ze op hun mobiele telefoon het saldo in de gaten kunnen houden en tijdig kunnen bijstorten. De student waardeert heel erg dat ze met één pas in de hele school terecht kunnen.” Tot slot lopen we langs de MOX, een winkel waar leerlingen boodschappen kunnen doen wanneer ze thuis willen koken. Maar ernaast ligt het restaurant waar het menu voor die avond staat aangegeven. Het is duidelijk: de CHE stelt de student centraal. Kijk voor meer informatie op inepro.com/educatie

SCHOOLDOMEIN

november 2017

Daglicht en frisse lucht Essentieel in schoolgebouwen Het positieve effect van natuurlijk daglicht en ventilatie op de leeromgeving

De rol die schoolgebouwen hebben bij de ervaringen en vorming van kinderen is groot. Materialen, kleuren, lucht-kwaliteit, akoestiek en daglicht in het bijzonder zijn factoren die daar een grote rol in spelen. VELUX heeft daarom een bulletin gemaakt met onderzoeksresultaten over de invloed van daglicht en frisse lucht op de leeromgeving en leerprestatie van kinderen. Bovendien worden hierin een aantal referentie-projecten getoond die dit effect laten zien.

SCHOOLDOMEIN

november 2017

modulaire lichtstraten

Tot eind 2017 ontvangt u een gratis upgrade naar ventilerende modules voor VELUX modulaire lichtstraten. Neem contact op via: modulairelichtstraten@velux.nl en vraag naar de voorwaarden.

Brochure meegestuurd met deze editie

Meer informatie op: www.modulairelichtstraten.velux.nl

SCHOOLDOMEIN

november 2017

DUURZAAM ONDERHOUDEN IS EEN VAK APART!

AlphaConsultancy is hèt bureau voor bouwmanagement & advies op gebied van beheer en onderhoud van vastgoed. Wij leveren kennis en capaciteit om bouwkundige, technische en energetische (onderhouds)vraagstukken op te lossen, in samenwerking met de opdrachtgever. Het deskundige team van AlphaConsultancy ondersteunt en ontzorgt de opdrachtgever waar nodig en zorgt voor vakkundige afhandeling van uw vraag en project. Laat ons kosteloos uw energienota’s checken (“no cure, no pay”). De eerste besparingen zijn vaak al hiermee te realiseren! Tip 2: Meerjarenonderhoudsplanningen (MJOP’s) die wél kloppen en de juiste sturingsinformatie bevatten. Dat wilt u toch ook! Tip 3: Uitvoerende partijen benaderen voor uw onderhoudsvraagstukken? Wij kunnen het beter, kijken breder en benaderen het altijd onafhankelijk! Tip 1:

Wij komen graag bij u langs.

SCHOOLDOMEIN

november 2017

REVIUS LYCEUM DOORN - OPLEVERING SEPTEMBER 2017

S P E C I A L I S T I N ONDERWIJSHUISVESTING

Vestiging Zwolle: Burg. Drijbersingel 25, Zwolle Vestiging Ridderkerk: Houtzaagmolen 104, Ridderkerk T: (038) 453 25 35 E: contact@alphaconsultancy.nl I: www.alphaconsultancy.nl

Tekst Sibo Arbeek

ONTWERP EN INRICHTING

DUURZAME OPLOSSING RUIMTEPROBLEEM

Place to be Sport en Bewegen HAN in voormalige parkeergarage

Tijdens de wandeling van het bestaande Gymnasion naar de voormalige parkeergarage wordt al duidelijk wat de vondst is: onder de sporthallen op de plek van de voormalige parkeergarage is een nieuwe onderwijsvleugel van de Hogeschool Arnhem Nijmegen (HAN) ingepast.

SCHOOLDOMEIN

november 2017

“De wens was om op deze van oorsprong donkere plek een lichte ruimte te maken met een frisse en vooral sportieve uitstraling”

rojectarchitect Paul Arets van AGS-architects legt uit: “Vanaf 2014 is HAN Sport en Bewegen gehuisvest in de hoogbouw van het Gymnasion van de Radboud Universiteit en maakt gebruik van het Radboud Sportcentrum in het zuidelijk deel van het Gymnasion. De hoogbouw wordt momenteel door de Radboud Universiteit tot één faculteitsgebouw verbouwd en daarom moest de HAN eruit. De afgelopen jaren is tevergeefs druk gezocht naar een nieuwe locatie in de directe omgeving. Er dreigde dat HAN helemaal zou verhuizen, maar dat zou ook voor het sportcentrum een onaantrekkelijke gedachte zijn. Rond de jaarwisseling 2015/2016 ontstond het idee om de parkeergarage onder de sporthallen in te zetten. In feite bestaande ruimte, dus een duurzame oplossing. Iedereen was gelijk enthousiast. De planning was krap, want HAN moest er de zomer van 2017 uit. In anderhalf jaar is het programma bepaald, het plan uitgewerkt en de uitvoering gedaan. Een huzarenstuk dat van durf getuigt.” UITDAGINGEN Paul schetst de uitdagingen: “Je bouwt niet elke dag een parkeergarage om tot een school, waarbij deze opgave ook landschappelijk en stedenbouwkundig om een voorzichtige vormgeving vroeg. Het is naast een architectonische uitdaging ook een technischesthetische uitdaging; om ontmoeting te stimuleren

SCHOOLDOMEIN

november 2017

ONTWERP EN INRICHTING

Zo is het sportcafé op de eerste verdieping verbouwd en mede geschikt gemaakt als studie- en ontmoetings ruimte. Een deel van de tribunes van de beide sporthallen is weggehaald en daar zijn projectgroep ruimtes toegevoegd. Daglicht is gecreëerd door verschillende openingen onder het maaiveld te maken, waarbij grote glazen wanden en buitenpleinen voor een natuurlijke verbinding tussen buiten en binnen zorgen. Daarnaast was het een uitdaging om de akoestiek goed te regelen, met twee sporthallen boven je hoofd. We hebben een compleet verende zwevende laag opgehangen aan de betonvloeren en de invulling is daaronder gemaakt; dat werkt boven verwachting goed. Resteerde de wens om een auditorium toe te voegen voor 180 personen; dat paste constructief niet en hebben we opgelost door aan de zuidkant onder het maaiveld te bouwen. Het is een asymmetrisch oplopend auditorium geworden en door de grote glasopeningen en het feit dat het direct in verbinding staat met de ruimten buiten ervaar je niet dat je onder de grond zit.”

PROJECTINFORMATIE Project Nieuwbouw onderwijsvoorziening HAN SPORT EN BEWEGEN Opdrachtgever Radboud Universiteit voor Hogeschool van Arnhem en Nijmegen (HAN) Vloerfabrikant Nora Flooring Systems Architect Paul Arets van AGS Architects Heerlen Interieurarchitect Hannek Höweler van AGS Architects Amsterdam Aannemer Mertens Bouw Weert

heb je een open en lichte ruimte nodig, met voldoende specifieke accenten. Ik heb dus een open platte grond gemaakt met een heldere zonering vanuit verschillende typen activiteiten. Aan de zuid- en oostzijde zijn verlaagde maaivelden gelegd met een glazen gevel en toegang tot de sportvelden. De entree aan de oostzijde ligt verdiept aan de openbare weg en het park Brakkenstein, een monumentaal park waar HAN gebruik van maakt. De grote ruimten zitten aan de zuidzijde; de medewerkers en studenten hebben er elk een zone waar ze kunnen werken, met elk een eigen buitenplein. In het centrum ligt de meet en greet zone, geaccentueerd door een atletiekvloer en een bar waarboven als afscheiding basketballen hangen. Daaraan grenzen de hoofdzones van studenten en medewerkers. Aan de noordzijde hebben we standaard lokalen gelegd met projectgroep ruimtes, in het midden vind je naast enkele lokalen vooral voorzieningen zoals toiletten, bergingen en liften. De parkeergarage is als het ware noordelijk opgeschoven en aan die kant is een groenzone gecreëerd, zodat je geen uitzicht op de verkeersstromen hebt.”

Bouwkosten ca. e 5,1 miljoen, excl. btw Omvang Ca. 4600 m2 BVO Ingebruikname September 2017

SLIM RUIMTEGEBRUIK Paul verder: “De ruimte was fors kleiner dan waar de studenten en hun docenten eerst zaten, dus moest het een slim programma worden. Daarbij heb ik gekeken naar ruimten in het sportcentrum en de mogelijkheid om die multifunctioneel te gebruiken.

NORAPLAN VALUA RUBBER VLOERBEDEKKING Bijzonder element in het ontwerp zijn de verschillende accenten in de rubber vloerbedekking. Frank Beulen is Accountmanager bij Nora Flooring Systems: “Onze relatie met AGS Architects gaat al ver terug; we hebben ook al samengewerkt in het gebouw van Gymnasion, waarin in de algemene en sportruimten ook rubber vloerbedekking ligt. De wens van AGS Architects om op deze van oorsprong donkere plek een lichte ruimte te maken met een frisse en vooral sportieve uitstraling viel samen met de introductie van de noraplan valua vloer. Dat is een nieuw pallet met lichte en frisse kleuren met een nerfstructuur en ton sur ton kleurenopbouw. We hebben ons in de eindgebruiker verplaatst; dat zijn studenten en medewerkers die een relatie hebben met sport en bewegen. Het is een vloer waarbij het natuurlijke materiaal en de frisse kleuren een comfortabel en behaaglijk gevoel geven, waardoor een actieve, maar tegelijkertijd ook huiselijke sfeer ontstaat. De atletiekbaan in het midden is weer de noraplan sentica vloer, waarbij je de kleurstelling van een sintelbaan benadert en de link met de sportieve functie versterkt. Wanneer je door deze ruimten loopt ervaar je meer dan een vloer; de toepassing en de verschillende kleuren versterken de beleving van de ruimten.” Aan het einde van het gesprek lopen we nog eens door de ruimte en langs de parkeergarage. Paul lacht: “Het is alsof het altijd al zo bedoeld is.” Dankzij het gestructureerde oppervlak komt de vloer tot leven, met diepte en kwaliteit. Noraplan valua combineert de authentici teit van het materiaal rubber met een onregelmatigheid gebaseerd op de natuur. Voor meer informatie surft u naar www.nora.com.

SCHOOLDOMEIN

november 2017

Tekst Sibo Arbeek

JE KUNT HET NIET MEER ALLEEN DOEN

De noodzaak van een slimme facilitaire organisatie Facilitair manager Rob Pasman werkte in verschillende andere organisaties voordat hij de overstap maakte naar Gelderveste. Hij verwonderde zich al snel over deze bijzondere wereld vol wetten en regelgeving en besloot om de dingen goed en vooral slim te doen.

SCHOOLDOMEIN

november 2017

FACILITAIR EN BEHEER

ob: “Ik werk sinds 2014 bij Gelderveste; een scholengroep in oost-Gelderland met 19 schoollocaties en 2.419 leerlingen. De krimp is ingezet, waardoor we het afgelopen jaar alleen al 200 kinderen zijn kwijtgeraakt. We bieden onderwijs aan in vaak onvergelijkbare kernen, waarbij onze grootste voorziening CBS Arcade in Warnsveld met 329 leerlingen is en de kleinste is de Mammoet in Zelhelm met 26 leerlingen. Onze visie is dat onderwijs in kleine kernen een bijdrage levert aan de leefbaarheid, dat vertalen we door pakkend en passend onderwijs aan te bieden. Een wijkschool heeft een andere plek dan een regioschool. In Doetinchem werken we met drie scholen van drie stichtingen in een gebouw. Er zijn geen standaard oplossingen en dat maakt onderwijs ook zo bij zonder.” GEEN STANDAARDOPLOSSINGEN “Je moet heel creatief kijken en niet zonder meer met aanbieders in zee gaan. De markt kent de hoogte van de bekostiging en stemt daar de prijzen op af, waardoor er op prijs te weinig concurrentie is. Dat zie je terug bij het schoolmeubilair, waarbij de prijsrange voor een set voor vier leerlingen vergelijkbaar is, ongeacht het type stoel of tafel. We vonden niet een leverancier die kon leveren wat we in ons hoofd hadden. Daarom ben ik op zoek gegaan naar een bedrijf dat het wel kon maken en daarmee hebben we een eigen meubellijn ontwikkeld. Dat is een stoel van 100% hout, die in hoogte verstelbaar is voor de groepen 3, 6 en 8. Hij is van berkenmultiplex geïmpregneerd met lijnzaadolie; duurzaam, volledig circulair en een stuk goedkoper. Ok; hij is van hout, maar ik heb het er met Arbo deskundigen over gehad; wanneer je niet meer frontaal klassikaal lesgeeft en regelmatig van werkvorm wisselt kan een zithouding niet slecht zijn. Met name de zitdiepte is belangrijk; met voldoende ondersteuning van de bovenbenen. Een ander voorbeeld; we moeten 41 laptops voor medewerkers over meerdere locaties vervangen. Het verzekeren ervan kost € 641 per jaar. Daar kun je anderhalve laptop van kopen en die dingen gaan vier jaar mee. Moet je dan wel of niet verzekeren? Zo heb ik ook alle leasecontracten met koffieautomaten de deur uit gedaan en de koffieautomaten zelf gekocht. De koffieleverancier levert het onderhoud van de machines erbij. Schoonmaak organiseer ik zelf omdat ik mezelf geen btw hoeft te betalen; dat scheelt 21% van de kosten. De schoonmakers zijn op de loonlijst in salarisgroep 1 volgens de cao. Je moet slim omgaan met je middelen voor materiële exploitatie. Een meerjarenonderhoudsplan moet je niet klakke-

loos volgen. Ik haal liever voor een school die groeit het onderhoud naar voren dan regulier een dak te vervangen in een situatie van krimp. Soms moet je naar een korte terugverdientijd toe om dingen weer terug te kunnen verdienen, zoals het ophangen van ledverlichting. Duurzaam bezig zijn betekent ook dat je leerlingen bewust maakt van energieverbruik en dan moet het niet vanzelf gaan. De oplossing ligt niet in bewegingsmelders en deurdrangers. Laat ze zelf de deur, het raam en het licht maar uitdoen. Daar leren ze echt van.”

“De hele organisatie moet zich bewust zijn van de keuzen die je maakt”

RELATIE BELANGRIJK “De relatie met de directeuren is belangrijk. We kunnen met 200 leerlingen minder financiering niet voor 200 leerlingen minder geld uitgeven of zes leerkrachten buiten de deur zetten. De hele organisatie moet zich bewust zijn van de keuzen die je maakt. Ik ben een stukje in die puzzel. Al de tijd die de directeuren moeten steken in niet-onderwijskundige zaken is van invloed op de kwaliteit van het onderwijs. Facilitaire investeringen moeten leiden tot een verlaging van de exploitatielast in de meest brede zin van het woord. Bijvoorbeeld door minder energieverbruik, de inkoop van duurzame energie, of door betere arbeidsomstandigheden waardoor je rugpijnklachten verhelpt. Ik praat met alle zes de gemeenten over projecten voor nieuw- en verbouw. We hebben allemaal ambities op het gebied van BENG en iedereen begrijpt dat je voor de norm van € 1.200 per m² niets kunt bouwen dat voldoet aan weten regelgeving. Met 2020 in het achterhoofd zet je een gebouw neer waarbij je ook voorbereid bent op de afwezigheid van gas. Gemeenten verschillen in ambitie, maar je ziet in het algemeen dat ze nadenken over hun eigen rol in het proces en ze doorhebben dat op de conventionele manier scholen bouwen organisatorisch en financieel niet meer werkt. Wanneer je wilt versnellen en verduurzamen moet je samenwerken. Voor de renovatie van de Bargeweide in Eefde in 2019 stond nieuwbouw gepland, maar in overleg met de gemeente blijven we op de locatie zitten, die namelijk heel goed is. Dat pand willen we low Tech CO2 neutraal renoveren en exploiteren. Daar hebben we duurzaamheid in de mate van CO2 gebruik uitgedrukt, omdat dat makkelijk meetbaar is. Daar werk ik met een programma van prestatie in plaats van met een programma van eisen. Duurzaam wordt vaak gezien als besparing op het verbruik van gas en elektra, maar het is de hele footprint die het gebouw en het gebruik op de natuur achterlaat.” Kijk voor meer informatie over Scholengroep Gelderveste op gelderveste.nl.

SCHOOLDOMEIN

november 2017

Tekst Sibo Arbeek

VLOER STIMULEERT ACTIEVE LEEROMGEVING

Inrichting IJburg College 2 past bij onderwijsconcept Het IJburg 2 College is een robuust gebouw met een prachtige open hal met gelaagde trappen die naar open leeromgevingen leiden. In één van de ruimten wordt een solarboot gebouwd, die ook echt gaat varen. De kunststofvloer van Bolidt past bij de uitstraling van het gebouw en het onderwijs.

et nieuwe IJburg College 2 op het Zeeburgereiland in Amsterdam-Oost telt inmiddels 650 leerlingen en kan doorgroeien naar 900 leerlingen. Schoolleider bedrijfsvoering & communicatie Nico Moen en commercieel directeur van Bolidt Ruud van der Sloot kijken tevreden naar de Bolidtvloer. Nico: “Het mooie vind ik dat hij de uitstraling heeft van een granitovloer, die vroeger in de huizen lagen. Het is een echte werkvloer en dat past bij het imago van ons onderwijs. Mijn eerste ervaring met een kunststofvloer was overigens met een gietvloer (een heel ander soort vloer dus) in het Montessori College Oost, waar een muis over de net gegoten rode vloer liep.” Ruud lacht: “Wat Bolidt hier gemaakt heeft

SCHOOLDOMEIN

november 2017

is de Bolidtop® 700 College, een machinaal aangebrachte en verdichte troffelvloer. Het verschil tussen een gietvloer en de Bolidtop® 700 College vloer is dat de eerste gegoten is en de tweede een hooggevulde terrazzo-achtige vloer is van een stevige compound. Bolidtop® 700 College komt oorspronkelijk uit de industrie, waarbij veel mechanische en chemische belasting voorwaarden zijn. We hebben het uiterlijk verfijnd, waardoor deze vloer ook voor de maatschappelijke organisaties zoals de zorg en het onderwijs geschikt is. Bolidtop® 700 College combineert het robuuste met het esthetische aspect. Daarbij komt het op de details aan, zoals de hoekjes en aansluitingen. Het systeem Bolidtop® 700 College is enkele

FACILITAIR EN BEHEER

jaren geleden specifiek in de onderwijsmarkt gezet en het slaat enorm aan. Het ligt bijvoorbeeld ook heel mooi in het Krimpenerwaard College en het IJsselcollege.” Nico knikt: “Het zit er inderdaad snoeischerp in; je kunt er qua design iets mee, zoals hier met de verschillende zones. Omdat we met leerpleinen werken zijn we een school zonder gangen. We werken met grote open ruimten waarin je de functionaliteit steeds kunt aanpassen. Toch wil je doorgangszones aangeven en dat lossen we op met de Bolidtvloer, die in het hele gebouw ligt. Door verschillende kleuren toe te passen weet je precies waar je bent en wat van je verwacht wordt. De leerpleinen hebben een eigen kleur gekregen en daar hebben we het meubilair weer op aangepast; op de witte vloer zwart meubilair en op de zwarte vloer wit meubilair. Waar je loopt staan de lockers opgesteld.” LEERGEMEENSCHAP Nico: “Het mooie van het IJburg College 1 en nu ook 2 is dat je op nieuw land van scratch af aan onderwijs mag maken waarmee je kunt experimenteren. Inmiddels zijn er meer vernieuwingsscholen zoals Niekée, Agora en het Vathorst College. Mijn mening is dat geen school daaraan ontkomt omdat de wereld verandert. Wij zijn niet anders dan een fase waarin we jonge mensen voorbereiden op wat komt. We zijn een leergemeenschap. Dat betekent dat je geen klassiek concept hebt, maar grote leerpleinen waarin leerlingen op verschillende niveaus de werkelijkheid leren kennen. Hier worden leergebieden gegeven en niet afzonderlijk talen, geschiedenis en wiskunde. Daar moeten we landelijk ook heel snel van af. Waarom zit je überhaupt met kinderen van 12-19 jaar in één gebouw dingen aan te leren waar ze eigenlijk helemaal geen zin in hebben? Daarom staat theorie bij ons niet op zichzelf, maar is geïntegreerd met andere vakken en alles gebeurt projectgericht en thematisch. Als mijn grote voorbeeld geldt High Tech High in San Diego. Dat concept vraagt om ruimte om te kunnen leren en werken en een gebouw dat wat moet kunnen hebben en ook die uitstraling heeft. De NDSM-werf is mijn ideale school. Daar kun je lekker je gang gaan en elke dag opnieuw het onderwijs uitvinden. Ik wilde hier eerst ook geen plafondplaten hebben, maar dat was akoestisch niet handig. Een akoestisch dichte ruimte betekent dat je herrie kunt maken. Eigenlijk een verkeerde benadering; als je met elkaar rekening houdt los je het ook op. Op die manier maak je samen het pedagogisch klimaat. We werken al tien jaar met digitale leermiddelen en onze manier van werken is heel divers. Je werkt alleen of met instructie en dat wisselt de hele dag door. Daarom hebben we ook geen schoolbel, maar kennen we een ritme dat in de loop van de dag, weken en maanden kan ver-

SCHOOLDOMEIN

november 2017

anderen. De enige structuur die we kennen is dat we thematisch met perioden van acht weken werken, waarbij we aan het aan einde met alle stakeholders een celebration of learning vieren. Dat kunnen ook sollicitatieprojecten zijn, waarbij kinderen op hun competenties beoordeeld worden.” ROBUUST EN FLEXIBEL Ruud knikt: “Dat is ook een mooi perspectief voor onze vloeren; het moet tegen een stootje kunnen, is robuust, flexibel qua indeling van ruimten en kan lang mee zonder onderbrekingen. In feite precies wat de leerling van morgen nodig heeft.” Nico vult aan: “Wij geloven erin dat je met het gebouw terughoudend moet zijn. Daarom is dit ook een wit gebouw, als een schilderdoek waarop de kinderen zelf hun kleuren aanbrengen. Aan het einde van een periode

“De school is in feite niet meer dan het decor voor de ontwikkeling van het kind” zie je wat het resultaat is en dan begin je weer opnieuw. Wat dat betreft zou ik wensen dat we weer de tempels van vroeger zouden maakten. Die gebouwen stonden ergens voor. De school is in feite niet meer dan het decor voor de ontwikkeling van het kind. Je faciliteert het proces waardoor kinderen zich kunnen vormen en daarbij maak je gebruik van het gebouw met zijn wanden en de vloeren. Die doen ook actief mee. De Bolidtop® 700 College is zeker de Mercedes onder de vloeren in het onderwijs, maar helaas kun je niet altijd voor een Mercedes kiezen. Dit systeem is in aanschaf duurder dan bijvoorbeeld de in onderwijsland van oudsher bekende vloertypen zoals linoleum e.d. Maar daarvoor ook veel mooier en duurzamer dan andere type vloeren. En vooral: in de exploitatie veel gunstiger. Eigenlijk moet je daarom al bij het aanbesteden vanuit de exploitatie denken en al in die fase prioriteiten stellen. Deze vloeren worden intensief gebruikt en daarom moet je een hoogwaardige kwaliteit hebben. De totale levensduurkosten van Bolidtop® 700 College zijn lager dan die van elke andere vloerafwerking.” FINANCIERINGSMODEL Ruud valt in: “Zelfs om in de hoogte van de aanschafkosten tegemoet te komen hebben wij een eigen financieringsmodel ontwikkeld. Je krijgt een Bolidtop® 700 College voor de prijs van een linoleumvloer en het verschil betaal je in tien jaar terug uit de besparing van onderhoudskosten voor het strippen en in de was zetten. “Ik heb een eerste klas vloer en ik merk

SCHOOLDOMEIN

november 2017

Ruud van der Sloot (l) en Nico Moen

het niet in de kosten,” reageerde de opdrachtgever. Deze vloer is tien jaar gegarandeerd onderhoudsvrij en ligt er veertig of vijftig jaar in. Deze vloer gaat er alleen uit als je het gebouw sloopt. Je hoeft niet te recyclen, het is nagelvast en daarmee onderdeel van de structuur van het gebouw.” Aan het einde van het gesprek lopen we door het gebouw. Nico: “We zijn een school zonder gangen en hebben onze expertisecentra heel transparant aan de kant van het trappenhuis gelegd. Als je naar boven loopt zie je gelijk waar iedereen mee bezig is en kunnen de leerlingen hun trots tonen. Dat past in ons concept van deelscholen, die op de verschillende vloeren zijn georganiseerd. Je gaat bij ons letterlijk de vloer op en we hebben vloer 1 tot en met 6, waarbij de onderbouw boven begint. Omdat we natuurlijk Amsterdammers zijn hebben we vloer 6 omgedoopt tot vloer 14. Dat getal heeft Bolidt als cadeautje in de vloer gelegd.” Kijk voor meer informatie en een mooie foto-impressie op bolidt.com.

Column Duidelijkheid over kwaliteit, investering en exploitatie

Goede gebouwen zijn een basisvoorwaarde om uw onderwijsvisie te kunnen realiseren. Verbouwen of nieuw bouwen: elk proces heeft zijn eigen aanpak nodig. Daarbij is duidelijkheid over kwaliteit, investering en exploitatie noodzakelijk. bbn adviseurs biedt ondersteuning in alle fasen van het proces. Wij zijn in het PO, VO, MBO en HO actief met advisering over huisvesting, duurzaamheid, kosten en exploitatie en bouwmanagement.

bbn adviseurs, De Molen 100 Houten T +31 (0)88 226 74 00

E info@bbn.nl

W www.bbn.nl

KIJK … EENS ANDERS NAAR DE UREN IN HET PRIMAIR ONDERWIJS KIJK, dat leerkrachten PO actie voeren vind ik begrijpelijk. De werkdruk is te hoog, het salaris is te laag en de problemen stapelen zich maar op. Daar raakt geen student meer door gemotiveerd en de leerkracht raakt overspannen. Wie gaat er nog naar de pabo om daarna toe te treden tot de groep gestreste onderwijszorgverleners? Is de klaagcultuur van onderwijsgevenden in het PO echter wel zo terecht? KIJK, de normjaartaak van een leerkracht PO omvat 1.659 uur p/jaar. Bij gemiddeld 40 schoolweken moet dan 41,48 uur p/week gewerkt worden en geen 38 uur zoals voor een gemiddelde Nederlandse werknemer. De ruim 12 weken schoolvakantie compenseren die veel te zware werkweek beslist niet. Hieraan moet dus gesleuteld worden. Terecht dat hiervoor actie wordt gevoerd! (Trouwens, een leerkracht po heeft een 3e graad bevoegdheid. Leerkrachten vo hebben een 2e en 1e graadbevoegdheid en een andere vooropleiding. Een vergelijking gaat dus niet op). KIJK, een fulltime werknemer in Nederland heeft recht op 5-6 vakantieweken p/jaar. Verminder nu eens het aantal lesuren van 25 uur p/week in het po naar 22,5 uur. Elke dag naar school van 08.30 tot 14.00 uur waarvan 1 uur pauze. Per week 22,5 uur onderwijs x 44,5 schoolweken (in plaats van 40) = 1.000 uur p/jaar. Rest nog ruim 4 dagen p/jaar voor de leerkracht po voor scholing. De CAO normjaartaak van 1.659 uur blijft gewoon gelijk. KIJK, meer schoolweken voor de kinderen geeft meer rust voor de ouders. Minder drukke werkdagen en -weken voor de leerkrachten geeft minder stress. Gewoon 38 uur p/week minus 22,5 lestijd blijft 15,5 uur over voor voorbereiding en correctie. Met 3 uur p/dag kom je dan toch een aardig eind. Trouwens minder vergaderen zorgt voor meer ontspanning. Minder vakantie geeft ook een reëler beeld aan het prachtige beroep van leerkracht po. Niet meer steeds verdedigen op verjaardagen dat je zoveel vakantie hebt. KIJK, als je nu eens anders kijkt naar de werkdruk in het po is er veel positiefs te bereiken. Wie durft eindelijk eens de discussie aan te gaan over het heilige huisje ‘vakantie in het onderwijs’? Met 270 miljoen voor herstel salarissen, 500 miljoen voor verminderen werkdruk, verhoging bedrag per leerling en pabo studenten 2 jaar 50% korting collegegeld is er toch al veel bereikt. Gefeliciteerd. En nu weer aan het werk! Edward van der Zwaag is communicatietrainer en presentator, en mededirecteur Spreken en Debatteren

SCHOOLDOMEIN

november 2017

colofon Schooldomein

Magazine voor de perfecte leef-, leer- en werkomgeving sinds 1988. Schooldomein verschijnt zes keer per jaar. Op internet: www.schooldomein.nl. Uitgever Schooldomein is een uitgave van Schooldomein Relaties en Ten Brink Uitgevers Redactie Sibo Arbeek, Paul Voogsgerd, Brenda Breems Vaste medewerkers Kees Rutten (fotografie), Martine Sprangers (fotografie),

no.

Voel!

Martijn Buskermolen (fotografie), Jaap de Kruijf en Anje Romein Redactieraad De redactie en de partners van Schooldomein onder voorzitterschap van Edward van der Zwaag. Redactieadres Postbus 59112, 1040 KC Amsterdam, tel 06 22 26 77 95 E-mail: info@schooldomein.nl Arrangementen partners Schooldomein. Voor het plaatsen van artikelen, advertenties of advertorials in het magazine Schooldomein, kunt u contact opnemen met Brenda Breems van Schooldomein Relaties, Postbus 59112, 2014 BT Amsterdam, telefoon 06-82548370, email brenda.breems@schooldomein.nl. Voor de online activiteiten van Schooldomein (website en sociale media) kunt u contact opnemen met Paul Voogsgerd, Zuiderkruis 588, 3902 XS Veenendaal, paul.voogsgerd@schooldomein.nl, 06-46337000. De advertentietarieven en arrangementen van

In januari ligt de volgende Schooldomein weer op de mat met als thema Voel. Een goed gebouw voelt goed aan; een fijne leer- en werkomgeving voelt goed en wanneer je ergens binnen komt voelt dat goed of juist niet. Kortom; het goede gevoel is belangrijk. Een greep uit de weer boeiende artikelen:

Schooldomein vindt u op www.schooldomein.nl. Abonnementen Betaling, opgave, abonnement, opzegging en adres wijziging kunt u doorgeven aan Administratie Schooldomein, Postbus 1064, 7940 KB Meppel, tel (085) 27 36 36 7, e-mail: sdo@tenbrinkuitgevers.nl. Schooldomein verschijnt zes keer per jaar in controlled circulation voor alle instellingen in het primair-, voort-

• Omgevingspsycholoog verbetert beleving: Joren van Dijk over gebouwen en psychologie. • Nieuwbouw MSG de Garve in Lochem: twee scholen gaan samen op de locatie van het voormalige sociaal cultureel centrum de Garve. • Revius Lyceum Doorn past in natuurlijke omgeving: een bijzonder ontwerp dat op alle niveaus van deze nieuwe leeromgeving is doorgevoerd. • Integratie onderwijs en Zorg in Heliomare Heemskerk: een debat over een uitdagend gebouw, een slim bouwproces en vooral tevreden gebruikers. • De ideale Mbo-school voor generatie Z: wat zijn de schoolkeuzemotieven voor de student van morgen? • Licht bepaalt kwaliteit nieuwe Merlet College: als één ding opvalt in het nieuwe Merlet College is dat het overal licht is.

gezet-, middelbaar- (ROC’s) en hoger onderwijs (hbo en wo). Elke instelling krijgt op instellingsnaam een exem plaar toegestuurd. Daarnaast krijgen alle gemeenten Schooldomein toegestuurd. Voor meerdere exemplaren alsmede voor abonnementen voor particulieren, instellingen en bedrijven geldt een abonnementsprijs van e 45,- voor losse nummers e 8,- incl. verzendkosten. Abonnementen kunnen schriftelijk tot uiterlijk 1 juli van het lopende abonnementsjaar worden opgezegd bij de administratie van drukkerij Ten Brink. Bij niet tijdige opzegging wordt het abonnement automatisch met een jaar verlengd. Productie Grafische productie: Drukkerij Ten Brink, Meppel Projectbegeleiding: Communicabel, Veenendaal Vormgeving en website: FIZZ | Digital Agency – fizz.nl Schooldomein wordt mede mogelijk gemaakt door: AlphaConsultancy, bbn adviseurs, BOAadvies, Bolidt, BUKO, Cisco, DGMR, DP6, Ecophon, Eduhuys Onderwijshuisvesting, Frencken Scholl Architecten, Forbo, Gerflor, Gispen, HEVO, ICSadviseurs, Inepro, InkoopMeesters, LIAG, Lichthoeve, M3V, De Meeuw, Nederlands Forum voor Onderwijsmanagement, Nora Flooring, OIII architecten, Peer2Peer, Platform Onderwijs & Facilitair, Platform Onderwijshuisvesting, Pellikaan, RoosRos Architecten, RVO, Sika, SMT Bouw & Vastgoed, Spring Architecten, TenW architecten adviseurs, Topos architecten, Vanerum

SCHOOLDOMEIN

november 2017

en VELUX.

Vestiging Amsterdam Zekeringstraat 46 Postbus 59112 1040 KC Amsterdam

ICSadviseurs

Vestiging Eindhoven Klokgebouw 263 6e verdieping 5617 AC Eindhoven

Vestiging Zwolle Burg. Drijbersingel 25R Postbus 652 8000 AR Zwolle

Deze vloerbeDekkingen zijn De beste van De klas. rubber vloerbeDekkingen voor onDerwijsinstellingen.

Vestiging Rotterdam Van Nelleweg 1 Unit 2.3 3044 BC Rotterdam

www.icsadviseurs.nl

info@icsadviseurs.nl

T 088-2350427

KvK 05082583

ruimteregie

ieder z’n vak.

KIJK

twitter.com/schooldomein facebook.com/schooldomein

jaargang 30, november 2017

Altijd de laatste updates van Schooldomein?

Magazine voor de perfecte leer-, werken leefomgeving

SPORTDOMEIN | ZORGDOMEIN | WIJKDOMEIN

Binnen no-time loopt alles weer op rolletjes

SCHOOLDOMEIN

Zijn aanbestedingen vooral een hoop papierwerk?

no.

HOE OOK HET GEBOUW de schoolkeuze bepaalt DE SCHOOL DIE JE WILT voor de prijs die je afspreekt CREATIEVE LEEROMGEVING in voormalige Philipsfabriek DE NOODZAAK VAN een slimme facilitaire organisatie