Schooldomein 1: De kunst van adaptief ontwerpen by Schooldomein

SCHOOLDOMEIN

SPORTDOMEIN ZORGDOMEIN

WIJKDOMEIN

Magazine voor de perfecte leer-, werken leefomgeving

KWALITEIT IS TOEVAL

UITSLUITEN

Onderwijs en Zorg in nieuwe OC Leijpark

De kunst van adaptief ontwerpen

GROOT INTERVIEW JOLIJN VALK

Een heldere reflectie op de essentie

GROENE CAMPUS VOOR VONK IN HOORN Contextrijke leeromgeving voor vmbo en mbo

NIEUWE OPENLUCHTSCHOOL DE RECON Fijne plek voor langdurig zieke kinderen

Alweer het eerste nummer van de nieuwe 37e jaargang van Schooldomein met een mooi thema; de kunst van adaptief ontwerpen. Eigenlijk heel actueel in een tijd waarin je niet meer voor een bepaalde functie bouwt, maar wel voor een aantrekkelijke plek die in de tijd aanpasbaar blijft en in- en uit zichzelf mee blijft doen. Dat vraagt wat van opdrachtgevers, architecten en bouwers, om over hun eigen hedendaagse grenzen heen te kijken. Verder komt er langzamerhand een einde aan mijn periode als hoofdredacteur van Schooldomein. Dit nummer werkt Marco van Zandwijk als co-redacteur al mee en vanaf nummer 2 neemt hij het stokje over als de nieuwe hoofdredacteur. Ik blijf dan op de achtergrond als freelance redacteur aanwezig, maar op een ontspannen manier. Aan alles komt een einde en het is ook goed om het platform Schooldomein een nieuwe regisseur te geven, die door een ervaren team wordt geholpen. Voorlopig blijf ik tot donderdag 13 februari volgend jaar actief, wanneer het vierde inspiratieboek van Schooldomein Hoofd, Hart en Handen, fijne plekken voor gebruikers tijdens een middagsymposium gepresenteerd wordt, met prachtige en actuele voorbeelden uit het vmbo, mbo en avo/vwo. Om de uitdagingen in de samenleving en met name de arbeidsmarkt het hoofd te bieden is er meer nodig dan een scheiding in hoofd en handen. Door de ontwikkeling van informatietechnologie en AI worden er andere competenties gevraagd in alle sectoren, naast vakmanschap op alle niveaus.

ONZE VISIE

Schooldomein is een verrassend magazine voor managers en beleidsmakers die relevante beleidsinformatie, praktijkvoorbeelden en productinformatie vertalen in een optimale leer-, werken leefomgeving. Schooldomein biedt informatie rond de infrastructuur, organisatie en huisvesting van instellingen. Schooldomein is bedoeld voor iedereen die op het niveau van overheid, instellingen, bedrijfsleven en

maatschappelijke organisaties betrokken is bij het vinden van oplossingen voor samenhangende vraagstukken in de non profit en profit sector.

HET NETWERK

Schooldomein wordt zes keer per jaar gratis verstrekt aan alle onderwijsinstellingen en gemeenten in Nederland.

Het blad wordt gefinancierd uit de exploitatie van advertenties, advertorials, artikelen en de bijdragen van partners. Schooldomein fungeert als een netwerk,

wordt mede mogelijk gemaakt door:

Als maatschappelijk verantwoorde onderneming stimuleert Schooldomein doelen die goed zijn voor mens en milieu:

Dan is het mooi om te zien dat scholenbouw laat zien hoe die verbinding in het publieke domein tot stand komt, door mooie plekken te maken en door een uitdagende leer- en werkomgeving te bieden. In gebouwen die duurzaam zijn en verbinden met hun omgeving, door een natuurlijke buitenomgeving, waarin kinderen, leerlingen en studenten samen opgroeien en elkaar als vanzelfsprekend ontmoeten. Het duiden van die kwaliteiten is een belangrijke voedingsbron van Schooldomein door de jaren geweest. Daarbij is het zaak om de verhalen van opdrachtgevers, gebruikers en alle partners binnen de branche op te blijven tekenen, omdat samenwerking de basis is van elk goed gebouw. Een belangrijke wijziging is verder dat Schooldomein van zes naar vier gedrukte magazines gaat en het aantal e-nieuwsbrieven wordt uitgebreid. Ik groet u allen en we komen elkaar vast nog wel eens ergens tegen. Ik geef het stokje hierbij graag symbolisch over aan Marco van Zandwijk, die vanaf het volgende nummer het ‘Van de redactie’ zal schrijven. Meer info over het symposium volgt. Daarnaast is dit weer een prachtig gevuld nummer met een groot interview met Jolijn Valk en een inspirerend debat over de voordelen van bouwen in hout. En natuurlijk weer heel veel prachtige praktijkvoorbeelden, waaruit blijkt dat het kan als iedereen een extra stapje doet. Het was oprecht een eer om voor u 35 jaar hoofdredacteur van Schooldomein te zijn!

Sibo Arbeek Hoofdredacteur Schooldomein

waarbij partijen een meerwaarde genereren door een samenhangend product te bieden.

Schooldomein fungeert als een platform voor alle partijen die een bijdrage willen leveren aan de kwaliteit van de onderwijsinfrastructuur.

UW MENING

Wij stellen uw mening zeer op prijs. Voor reacties kunt u mailen naar sibo.arbeek@schooldomein.nl. U kunt ook reageren via de site

www.schooldomein.nl. Praktische informatie vindt u in het colofon.

INTERNET

Voor meer informatie over Schooldomein en dit nummer kunt u kijken op www.schooldomein.nl. Via deze site kunt u onder meer alle artikelen van de afgelopen jaargangen opvragen, winkelen in onze rubrieken en relevante marktinformatie zoeken.

46

THEMA

De kunst van adaptief ontwerpen

Voor de fijnproever: wat is het verschil tussen een adaptief en flexibel ontwerp? Inderdaad; flexibel is denken in verplaatsbare wanden en slimme constructies. Adaptief gaat over de ziel van het gebouw in zijn omgeving. Hoe kun je een gebouw ontwerpen dat in de tijd interessant blijft en vanuit het ontwerp en de locatie makkelijk veranderbaar is, zonder dat de constructie aangepakt hoeft te worden? Adaptief gaat ook over schoonheid en omgevingen die er toe doen. Nu en in de toekomst!

BESTUUR EN BELEID

Groot interview Jolijn Valk Een heldere reflectie op de essentie

Stapsgewijs in hout bouwen

Inspirerend debat over de voordelen van hout

VISIE EN ONTWERP

1 6

Droom het geheim

Circulaire nieuwbouw De Ark Schagen

18 Rust en ruimte in nieuwe VSO De Spinaker Hoorn

Akoestiek als ontwerpinstrument

Iets moois neerzetten

Nieuwbouw VSO De Spinaker past precies bij de doelgroep

2 2

KC De Horsten is gebouwd op de groei Compact, duurzaam en adaptief

24 Zilverackers als Inspiratie Ontmoetingsdag voor Onderwijsvernieuwers

26 Intelligente vernieuwbouw Van Maerlantlyceum Eindhoven Monumentale school in het park

28 Genieten tijdens een complex proces Vernieuwbouw Van Maerlantlyceum Eindhoven

29 Inspirerende Onderwijsvastgoeddag IVVD

Samen doen, leren en evolueren

Nieuwe Openluchtschool De Recon Fijne plek voor langdurig zieke kinderen

33 Nieuwbouw KC Nicolaas Oss De kijkdoos als metafoor

36 Transformatie Herta Mohr Leiden Slimme ingreep leidt tot ruimtelijke kwaliteit

Inrichting inspirerende leeromgevingen Intensief gebruik vraagt maatwerk

40 Unieke samenwerking speciaal én regulier onderwijs

Dieze College en Bossche Vakschool in nieuw gebouw

Beelden cover:

P41 Bossche Vakschool ’s-Hertogenbosch – fotografie HEVO

P38 Cluster Zuid Universiteit Leiden, gebouw Herta Mohr – fotografie Eva Bloem

P17 KC De Ark Schagen – fotografie BRT Architecten

Campus De Lassus in Zwolle

Groene campus voor Vonk in Hoorn

Contextrijke leeromgeving voor vmbo en mbo

Lassus Campus vooruitstrevend

Samenwerking leidt tot duurzaam en inspirerend onderwijs

Het nieuwe Hart van Nootdorp

Maatschappelijk betrokken zijn

BOUW

EN INRICHTING 53

Kwaliteit is toeval uitsluiten

Onderwijs en Zorg in nieuwe OC Leijpark

Geslaagde nieuwbouw Jenaplanschool

Zonnewereld

Turbulent proces met zachte landing INRICHTING BUITENRUIMTE 58

Een Omslag in Denken

Adaptief Ontwerpen voor Groene Schoolpleinen BELEVING EN BEHEER 60

Innovatieve houtwolsystemen

De mogelijkheden van Knauf Insulation

Goede vloer basis voor leerprestatie

Ervaringen van drie Eindhovense scholen

Vooruitblik

EEN HELDERE REFLECTIE OP DE ESSENTIE

Twijfelen en observeren

BESTUUR EN BELEID

Jolijn Valk is een maatschappelijk en inhoudelijk gedreven architect, die onzekerheid in haar processen omarmt. Twijfel leidt tot verdere observatie en daardoor meer inzicht. Haar missie is om architectuur en ruimtelijk ontwerp midden in de maatschappij te plaatsen. Architectuur maakt de problemen, die geadresseerd moeten worden in de maatschappelijke en politieke discussie, zichtbaar.

“Ik vind gebouwen en ruimtes met een zekere overmaat interessant, omdat daardoor resten tussenruimte ontstaat die uitnodigt op een of andere manier. Dat levert plekken op die niet a of b zijn, omdat ze niet vooraf gedefinieerd zijn. Een mooi voorbeeld vind ik een brug, die twee plekken verbindt, maar in zichzelf ook een plek is. Dat in beweging en dus feitelijk onaf zijn is een belangrijke kwaliteit in de gebouwde omgeving en dus ook in scholen. Een gang is niet alleen maar een verbinding, maar biedt met bijvoorbeeld nisjes ook ruimte voor een onbewuste invulling, waardoor iemand zich die plek eigen kan maken. De invulling gebeurt vaak spontaan en onbewust. Daarom is een goede plek per definitie ook adaptief en kan met de tijd veranderen.” Een mooi begin van een goed gesprek met Jolijn Valk, directeur van het architectenbureau Urban Echoes.

MENSENRECHT

Jolijn verder: “De filosoof Maxim Februari geeft aan dat schoonheid een mensenrecht is. Helemaal mee eens en schoonheid gaat verder dan alleen maar mooi of lelijk en is niet objectief te bepalen, zoals men in de klassieke oudheid dacht. Toch; als schoonheid er niet is voel je het als een groot gemis en als het er wel is kun je ineens met iets groters verbonden zijn. Een omgeving die goed voelt, doet iets met je. Dat is uiteindelijk ook waar architectuur over gaat. Als we dat ongrijpbare begrip niet meer

mee laten wegen in het nadenken over de gebouwde omgeving, wat zegt dat dan over de mensen voor wie je ontwerpt en bouwt? En wat zegt dat weer over de toekomstige samenleving? Elke opgave begint daarom met het observeren en duiden van de plek, hoe de zon staat, de ligging van het gebouw is, de kwaliteiten van de bodem en de natuurlijke relaties met de omgeving. Zoeken naar de verborgen lagen noemen wij dat, de meervoudigheid en wederkerigheid hierin zijn heel belangrijk. Ook dat je nadenkt over hoe het straks ervaren en beleefd wordt en hoe het mee kan veranderen in de tijd, dat het goed verouderd en zonder dat het ingrijpend veranderd hoeft te worden. Dat is meer dan ooit een actueel thema; we zijn een sterk geïndividualiseerde samenleving en eigenlijk moeten we weer voelen hoe belangrijk het publieke domein is. Mensen zijn het ontwend om elkaar spontaan te ontmoeten. Mede door sociale media, maar ook door de vele restricties die er zijn. Door voortdurend op gevaar te wijzen creëer je angstige mensen. Het lijkt haast veiliger te zijn om in een online omgeving te leven. De publieke ruimte wordt eng gevonden. Als je mensen mede-eigenaar maakt van de omgeving zullen ze er samen ook beter voor zorgen en elkaar er op aanspreken. Een goed ontwerp stimuleert om elkaar te ontmoeten, maar ook om elkaar ruimte te kunnen geven. Die diversiteit is belangrijk en dat is de essentie van elk ontwerp. Daarom moeten we dus vrije ruimte ontwerpen om te oefenen samen

te komen in de dagelijkse leefomgeving; en waar kan dat beter dan in scholen. Het ontwerp van de ‘extra en vrije ruimte’ in scholen is zo belangrijk, omdat kinderen en studenten daar leren elkaar te ontmoeten en ruimte innemen om met elkaar om te gaan. En dat daar dus ruimte voor ontworpen moet worden. De opgave is om ruimte te ontwerpen voor ongeplande en onverwachte gebeurtenissen. Dat lukt je niet met gestandaardiseerd ontwerpen en alleen maar rechte gevellijnen. Ontwerpen is ook leren omgaan met toevalligheden.”

TWIJFEL ALS DRIJFVEER

“Twijfel is een belangrijke drijfveer in mijn werk. Door te twijfelen aan je eigen inzicht dwing je jezelf verder na te denken over wat een plek met je doet en leidt tot samenwerken en bevragen. Twijfel leidt tot verdere observatie; soms betekent dat ook dat je heel weinig hoeft te doen, om iets te accentueren. Soms hoef je helemaal niets fysieks te doen, omdat het al goed is. Een goed gebouw verbindt zachte en harde waarden en dat geldt ook voor een wijk of een stad. Architectuur ervaar je met lichaam én geest, ik noem dat ook wel de belichaamde ervaring van ruimte. Goede gebouwen hebben een uitstraling naar hun omgeving. Ze nemen ruimte in, maar geven ook ruimte terug. Architectuur is een reflectie op de huidige maatschappij, maar laat ook een toekomstige wereld zien. Ik besef in alles wat ik doe dat het een consequentie heeft op alles en iedereen rond een opgave. In dat proces van vormen en ontwerpen werken wij veel met maquettes.

Mensen kunnen moeilijk plattegronden lezen, maar maquettes helpen en zijn wel leesbaar. Maquettes zijn een heel democratisch middel. Daarbij wordt de verbeelding geactiveerd en word je deelnemer in het ontwerpproces. In een maquette ervaar je ook de context en zie je de relatie tussen de ruimten en de verbinding die het gebouw met de omgeving maakt.”

GOED OPDRACHTGEVERSCHAP

“Nieuwsgierigheid is een mooie drijfveer, net als twijfel. Goed opdrachtgeverschap betekent ook veel vragen blijven stellen. Op het moment dat een opdrachtgever twijfelt krijg je een dialoog en creëer je een context. De praktijk is helaas dat we steeds efficiënter ontwerpen en bouwen. Integraal met een team aanbesteden klinkt ideaal, maar een nieuwe vorm van samenwerken vraagt om een cultuurverandering. Het is geen efficiencyslag, maar een verdiepingsslag. Ik zie verschillende projecten waarbij de verschillende partijen elkaar niet begrijpen omdat ze een verschillende taal spreken. Bij elkaar brengen op basis van visie en inhoud is enorm belangrijk om een goed proces in te gaan. Ik zie dat het in selecties toch vaak om puntensystemen en referenties gaat. Als je binnen de afgelopen vier jaar niet een exact vergelijkbare

Foto: Gert Jan van Rooij

“Overmaat en variatie zijn belangrijk, om niet verwachte plekken te laten ontstaan. Daar gebeurt het”

school hebt gebouwd doe je niet mee. Je zou een architect moeten selecteren op een gesprek en een visie op de opgave. Wat zegt het over scholen, wonen, bejaardentehuizen of musea als we alleen maar het pragmatische laten beslissen, met planningen, excelsheets en normen. Mensen zijn niet gelijk, juist verschillend, maar dienen allen gelijkwaardige kansen te hebben en gelijk behandeld te worden. Als je alles van tevoren inkadert krijg je weer hetzelfde en ziet elk school er hetzelfde uit. De samenleving van morgen vraagt om andere antwoorden. Daar moeten we naar zoeken. Het durven zeggen dat je het niet weet en dat je nieuwsgierig bent hoe anderen ernaar kijken is een belangrijke kwaliteit in elk ontwerpen bouwproces. Dat kun je niet standaardiseren of vooraf in regeltjes vastleggen.”

DE KNOTWILG

“Een goede opdrachtgever is ook een verbinder. Dat zagen we bij IKC Knotwilg in Amsterdam Zuidoost. De opdrachtgever vond het belangrijk dat een gevestigd bureau met een jong bureau

IKC Knotwilg, Amsterdam Zuidoost. Kunstwerk in raam Arnout Meijer, opdrachtgever Zonova/de Stock

“Het durven zeggen dat je het niet weet en dat je nieuwsgierig bent hoe anderen ernaar kijken is een belangrijke kwaliteit in elk ontwerpen bouwproces”

zou samenwerken. Samen met studioninedots, hebben we de selectie gewonnen. In dat proces probeerden wij met de opdrachtgevers alles en iedereen met elkaar te verbinden; wij in het gebouw en de architectuur, de opdrachtgever met het proces. De kinderen, het schoolteam, de omwonenden, de gemeente; iedereen deed mee en voelt zich verantwoordelijk. De Knotwilg heeft geen hek bijvoorbeeld en iedereen zorgt dat het buitenterrein mooi en opgeruimd blijft. Het is een vrij eenvoudig rechthoekig volume met daarin een combinatie van een basisschool, een gymzaal, een naschoolse opvang en een kinderdagverblijf. Het heeft een gymzaal op het dak met een enorm groot raam met kunstwerk van Arnout Meijer, zodat het donkere fietspad achter het gebouw verlicht wordt. Zo wordt het gebouw een lantaarn in de omgeving. We hebben ook een kas op het dak gemaakt en in de grote keuken bereiden ouders en kinderen eten met groente uit de schooltuin. Eten is een groot onderdeel van de cultuur van zuidoost. Overal vind je doorzichten met raampjes op de maat van kinderen, bijzondere plekjes, een glijbaan en een zitkuil. De verschillende volumes hebben we allemaal zo aan elkaar geschakeld dat je nergens deuren nodig hebt en nergens harde wanden als scheiding hebt. Ik kreeg een mail van een buurtbewoner die schreef dat hij telkens zo gelukkig wordt als hij langs het gebouw loopt. Een goed gebouw kan mensen even verheffen en zorgt ook voor dierbare herinneringen die gebruikers altijd met zich mee kunnen dragen.”

HET ALLEDAAGSE

“Architectuur is aanwezig in het alledaagse. Steden maken mensen en architecten en stedenbouwers maken gebouwde omgevingen. Dat zijn dynamische processen.

Hoe een schoolgebouw eruit ziet beïnvloedt de leerervaring. De context is belangrijk en de

Alle mensen zijn maquettepoppetjes gemaakt van tekeningen van de schoolkinderen van zichzelf waar we 3d poppetjes van hebben gemaakt op een sociale werkplaats. De maquette stond lange tijd op de school voor alle kinderen, docenten en ouders.

architectuur van het onderwijs is een belichaamde ervaring die het onderwijs direct beïnvloedt. In een fijne school mag je spelen, ontdekken, avonturieren, verdwalen en twijfelen. Je moet kinderen al vroeg leren omgaan met ruimtelijkheid, juist onbewust. Een school moet meer zijn dan alleen maar een voorbereiding op een efficiënte bijdrage aan de maatschappij, het kan je spelend leren omgaan met onzekerheden in het leven en de relatie met natuur. De Amerikaanse architect en beeldhouwer Lebbeus Woods verwoordde het treffend: “space is the medium of our relationships with the world and everything in it.” Goede architectuur laat ruimte ontstaan. De opgave is om die ruimte betekenisvol te vullen. Niet met een efficiënt en recht gevelbeeld of rechte gangen, maar met verspringende lijnen, een trappetje dat net uitsteekt, een bank die uitnodigt om er op te zitten en om je heen te kijken. Overmaat en variatie zijn belangrijk, om niet verwachte plekken te laten ontstaan. Daar gebeurt het.”

Jolijn is medeoprichter en architect-directeur van de Amsterdamse architectuur- en ontwerpstudio Urban Echoes. Ze studeerde in 2010 af aan de Amsterdamse Academie van Bouwkunst op een ‘levende’ brug over het IJ en ze richtte in 2013 Urban Echoes op na gewerkt te hebben voor o.a. SeARCH en studioninedots. Ze was architect lid van welstandcommissies Amersfoort en Almere, neemt deel aan verschillende architectuurjury’s en is gastdocent, examinator en mentor aan verschillende Academies van Bouwkunst. Van 2021 tot 2023 was zij voorzitter van de BNA, het Koninklijk Instituut van Nederlandse Architecten en is momenteel ook werkzaam bij het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie aan het Actieprogramma Ruimtelijk Ontwerp.

EEN HOUTEN SCHOOLGEBOUW, NATUURLIJK!

Debat met houtbouwspecialisten

Een school in hout is duurzaam, kan snel worden gebouwd, heeft een gezond binnenklimaat en een aangename sfeer en uitstraling. Precies wat we kinderen en onderwijspersoneel willen bieden. En toch zijn de houten scholen in Nederland nog op twee handen te tellen. Hoe komt dat en hoe kunnen opdrachtgevers, architecten en bouwers hier verandering in brengen? Schooldomein en huisvestingsadviseur Carmen Buitenhuis gingen hierover in gesprek met houtbouwspecialisten en enthousiastelingen.

Waar houtbouw in de woningbouw veelvuldig wordt toegepast en dominant onderwerp is van menig congres, reclamefolder en debat, blijft het rondom de voorbeelden van houten scholen relatief stil. Houtbouw heeft de naam duur en ingewikkeld te zijn. Onterecht, zo blijkt al snel tijdens het panelgesprek in basisschool de Boomgaard in Utrecht. Houtbouw hoeft niet per se duurder te zijn en de gezondheidsvoordelen zijn evident.

VOORDELEN HOUTEN SCHOOLGEBOUWEN

“Een houten gebouw heeft met name veel voordelen voor de gebruikers”, stelt Sander Ros van RoosRos Architecten. “Hout heeft een warme sfeer, zorgt

voor een goed binnenklimaat en heeft een positieve impact op het welbevinden van de leerlingen en de medewerkers. Houtbouw draagt daarnaast bij aan een schonere bouw.” Dat laatste is niet onbelangrijk, vindt Bart van Kampen, architect bij De Zwarte Hond. “Architecten worden zich steeds meer bewust van de vervuiling die ze veroorzaken. De bouw is een zeer vervuilende sector. We willen daar graag wat aan doen en houtbouw biedt daar een oplossing voor.” “We kunnen het ons simpelweg niet meer permitteren om slecht scorende gebouwen neer te zetten op het thema duurzaamheid”, stelt Rudi Roijakkers, constructeur bij Lüning, adviesbureau in houtconstructies. “De duurzaamheidsscore van houten gebouwen is vele malen beter dan van

Tekst Carmen Buitenhuis en Ivo van

BESTUUR EN BELEID

gebouwen in beton, staal en glas.” ”Daarnaast is een schoolgebouw voor gemeentes een uitgelezen manier om een voorbeeldfunctie in te nemen richting inwoners en bedrijven”, reageert architect Daniëlle Huls van architectenbureau KettingHuls. Haar ontwerp voor het houten schoolgebouw van IKC de Zevensprong in Best is hier een voorbeeld van. De Boomgaard – waar het debat plaatsvindt – is ontworpen door Sineth Architecture in samenwerking met Studio Beuving en bestaat voor 85% uit hout en heeft zelfs houten vloeren, het hout is letterlijk overal in de school zichtbaar. Dat spreekt Peter Eisenburger van adviesbureau Groene Morgen zeer aan: “Door de biobased materialen zichtbaar in het schoolgebouw toe te passen, nemen we ook de kinderen mee in het

verhaal van de grondstoffentransitie. De school wordt zodoende een leermiddel op zichzelf.”

TEAM EN AMBITIE

De zaal is het er unaniem over eens dat een duurzaam houten gebouw begint bij de ambities van de opdrachtgever. Er zijn verscheidene redenen voor opdrachtgevers om voor houtbouw te kiezen. In de meeste gevallen is houtbouw een middel om een duurzaam gebouw te realiseren. Er zijn steeds meer gemeenten die het voortouw nemen zoals Amsterdam, Oosterhout en West Betuwe. Zo heeft de raad van die laatste gemeente zeer hoge ambities op het gebied van duurzaam bouwen. Peter Brons, projectleider vastgoed bij de gemeente West Betuwe:

MFA Noorderhuis

Architect: De Zwarte Hond

“Hout heeft een warme sfeer, zorgt voor een goed binnenklimaat en heeft een positieve impact op het welbevinden van de leerlingen en de medewerkers”

“We willen de CO2-voetafdruk zo klein mogelijk houden bij de bouw van onze scholen en zetten daarom sterk in op circulair en duurzaam bouwen. In het proces brengen we in beeld wat die ambities kosten en vervolgens draaien we aan de knoppen om te zien wat wenselijk en mogelijk is.”

Maar, met een duurzame opdrachtgever alleen zijn we er niet, daar is de zaal het ook over eens. Succesvolle houtbouw bestaat bij gratie van een gemotiveerd en ambitieus team. Ervaring is een pre, maar met name de wil en ambitie om gezamenlijk de meest passende oplossingen te vinden zijn een vereiste voor het succesvol bouwen van een school met hout. De kwaliteit van het team als geheel heeft cruciale invloed op het proces, het resultaat en de kosten.

KOSTEN HOUTBOUW

Want de huidige meerprijs van houtbouw zit volgens de aanwezigen niet zozeer in de kosten van het product zelf. De meerkosten zitten in Nederland op dit moment vooral in onervarenheid en beperkte hoeveelheid specifieke kennis en informatie in de markt. Hierdoor bouwen verschillende partijen extra marge in om extra kosten voor kennisvergaring en onvoorziene wendingen te dekken. Jan Willem van de Groep, programma regisseur van Building Balance, is er van overtuigd dat de markt uiteindelijk prima in staat is om de bijkomende kosten naar beneden te brengen zodat houtbouw gewoon binnen gegeven budget aangeboden kan worden. “Opdrachtgevers moeten maximaal gebruikmaken van de creativiteit van de markt. Zet de architect en de aannemer vanaf de start samen aan tafel en daag ze uit om met de beste oplossing te komen passend bij de ambities en het budget. Dan krijg je de best scorende oplossing die mogelijk is op dat moment.”

Er heerst consensus in het gesprek dat voor het dalen van de prijs van houten schoolgebouwen het essentieel is dat de markt de kans krijgt kennis, kunde en ervaring door te ontwikkelen, net zoals dat nu in de woningbouw gebeurt. Schaalvergroting kan hierbij uitkomst bieden, denkt Roijakkers. Als constructieadviseur is

DEELNEMERS:

Organisatie

Naam

De Groot Vroomshoop Rogier Adriaansen

Van Dillen Bouwgroep Cees van Dillen

Sineth Architecture Geert van Hoof

Aannemersbedrijf P. van Leeuwen Cees den Otter

RoosRos Architecten Sander Ros

De Zwarte Hond Bart van Kampen

Adviesbureau Lüning Rudi Roijakkers

Alba Concepts Jip van Grinsven

Gemeente Oosterhout Raymond Mentink

Gemeente Westbetuwe Peter Brons

Adviesbureau Groene Morgen Peter Eisenburger

Building Balance Jan Willem van de Groep

DGMR Bas Hasselaar

ICSadviseurs Jan Willem van Kasteel

Maas Kristinsson Architecten Daan Josee

bbn adviseurs Bas Fukken

Nora by Interface Mariëlle Ouwendijk

KettingHuls Daniëlle Huls

Marc Koehler Architecten Eric Thijssen

hij betrokken bij het consortium Schools by Circlewood. Dit consortium gaat de komende jaren meerdere scholen bouwen onder de vlag van het Amsterdamse Innovatiepartnerschap Scholenbouw. “Schaalvergroting maakt het voor partijen mogelijk om te investeren in nieuwe houtbouwconcepten en innovatie. Door de mogelijkheid een beproefd concept her te gebruiken brengen we de kosten omlaag en verhogen we de restwaarde. En dat hoeft zeker niet te leiden tot eenheidsworst. We zijn prima in staat om vier totaal verschillende scholen te bouwen met hetzelfde houtbouwconcept. Wel moeten we altijd zoeken naar de juiste balans tussen ambities en haalbaarheid en tussen standaardisatie en maatwerk.” Iets dat naar verwachting op termijn ook onderdeel zal vormen van het kostenplaatje is de potentiële reductie op kosten voor ziekteverzuim van het personeel stelt Bas Hasselaar, adviseur duurzaamheid bij DGMR. Een gezond en prettig gebouw is een vereiste voor een gezond team. Zo zijn er rond houtbouw ook diverse rekenmethodes voorhanden. De businesscase van houtbouw blijft een lastig verhaal, maar dat gaat de komende jaren veranderen. “CO2-beprijzing gaat een rol spelen”, stelt Bas Fukken van bbn adviseurs. “De provincie Utrecht werkt hier nu al mee.” Utrecht sorteert daarmee voor op weten regelgeving rond de Whole Life Carbonaanpak die over enkele jaren in werking treedt. Een andere manier om de businesscase positief te beïnvloeden is volgens Fukken door te rekenen met restwaarde. “Gemeenten kunnen de kapitaallasten naar beneden brengen door de restwaarde van materialen mee te nemen in de berekening. Dan kan er

aan de voorkant meer en beter geïnvesteerd worden.” Jip van Grinsven, consultant van Alba Concepts is hier een groot voorstander van. “Wij zijn vanuit Alba Concepts veel bezig met financiële restwaarde van gebouwen. Het geeft ruimte in de kapitaallasten, waardoor er meer scholen gebouwd kunnen worden en hogere ambities op duurzaamheid en flexibiliteit waargemaakt kunnen worden.” Modulair bouwen is volgens adviseur vastgoed bij de gemeente Oosterhout Raymond Mentink een belangrijk onderdeel van het naar beneden brengen van de kosten: “De budgetten voor onderwijshuisvesting staan dusdanig onder druk, dat we simpelweg niet meer om standaardisatie en prefab bouwen heen kunnen. Het grote voordeel van modulair bouwen is dat open afschalen op verschillende onderwijslocaties mogelijk wordt. Het vergroot de flexibiliteit van je onderwijsgebouwen.”

MAATWERK OF STANDAARDISATIE

Gezond bouwen vraagt hoe dan ook om andere processen dan we gewend zijn. “Houtbouw is een vanzelfsprekend antwoord op een proces dat onherroepelijk aan het veranderen is”, stelt Bas Hasselaar: “De maatschappelijke vraagstukken van dit moment vragen om gezondere manier van bouwen met een lagere CO2 uitstoot. Houtbouw biedt de oplossing.” Zoals eerder aangegeven is bouwen met hout niet moeilijker of complexer dan

“Door de biobased materialen zichtbaar in het schoolgebouw toe te passen, nemen we ook de kinderen mee in het verhaal van de grondstoffentransitie. De school wordt zodoende een leermiddel op zichzelf”

BESTUUR EN BELEID

traditioneel bouwen, maar mist op dit moment de nodige kennis en ervaring. De beste manier om de markt dit verder op te laten bouwen is standaardisatie van processen en methoden. Maar wat is de definitie van standaardisatie? Het zit hem niet zozeer in de repetitie van hetzelfde gebouw of gebouwdelen, maar heeft vooral met de kennis en techniek van bouwen in hout te maken. Details, oplossingen voor constructie en onder meer klimaatbeheersing moeten gestandaardiseerd en publiekelijk toegankelijk worden gemaakt zodat marktpartijen hier hun voordeel mee kunnen doen. Daan Josee benadrukt het belang van locatie- en gebruiksspecifieke schoolgebouwen. ”Zonder maatwerk geen kwaliteit op de lange termijn en dus geen duurzaamheid”. Het antwoord vanuit de groep is dat door de techniek te standaardiseren er genoeg ruimte blijft voor ontwerpvrijheid, omdat er dan in het budget ook meer lucht ontstaat. Cees den Otter, directeur van aannemersbedrijf P. van Leeuwen vult aan: “Wij bouwen scholen nog steeds op ongeveer dezelfde manier, maar dan met gezondere materialen en meer standaard elementen. Het succes van gezond bouwen met biobased materialen zit niet zozeer in nieuwe processen, maar veel meer in de kwaliteit van het team en in een goede voorbereiding.”

ALLES OF NIETS, OF IETS ER TUSSENIN Bart van Kampen benadrukt het belang van een strategische toepassing van hout. “Het gaat niet om

Brede school Beesd

Architect: RoosRos Architecten

De Boomgaard

Architect: Sineth Architecture

Het Epos Architect: SeARCH

De Wijde Wereld

Architect: Maas Kristinsson Architecten

de hoeveelheid hout die we gebruiken, maar om de effectiviteit en dan gaat het om het besparen van CO2. Per project zal het verschillen welk onderdeel het meest in aanmerking komt voor hout, afhankelijk van de specifieke ambities en wensen van de school. Daarbij kun je denken aan de toepassing van CLT, houtskeletbouw of houten buitengevels. Het is aan de adviseurs en ontwerpers om hier met beleid mee om te gaan.” Volgens Rogier Adriaansen van De Groot Vroomshoop is het in sommige gevallen economisch simpelweg verstandiger om voor een ander materiaal te kiezen. “Wij bouwen al honderd jaar industrieel en met hout. Wij zijn echt houtbouwers, maar dat betekent niet dat we uitsluitend met hout bouwen.”

In professionele kringen wordt graag gewerkt met percentages hout in een gebouw, bijvoorbeeld zoals de eerdergenoemde 85% van de Boomgaard. Dergelijke getallen geven een bepaalde mate van grip op het onderwerp en zijn mooi om mee te imponeren maar soms lichtelijk misleidend. Een volledig houten gebouw staat vaak op een volledig betonnen fundering en blijft daarmee voor een deel niet biobased. Rudi Roijakkers benadrukt dat bij serieuze doorrekeningen van CO2 uitstoot de gebouwen met maximaal gebruik van hout op dit moment de enige gebouwen zijn die voldoen aan *Paris Proof ambities. “Die worden in de toekomst steeds vaker maatgevend”, reageert Bart van Kampen; “op dit moment voldoen nog veel te weinig gebouwen aan de normen die we straks hebben. Een opdrachtgever met hoge percentages hout in een schoolgebouw is een toekomstbestendige opdrachtgever.”

Tien voordelen van houtbouw:

• Positief effect op gezondheid, sfeer en uitstraling

• Kostenbesparing op de lange termijn

• Hernieuwbaar materiaal

• CO2 opslag voor langere tijd

• Lichter dan beton en staal (en dus makkelijk te gebruiken voor verdichten, optoppen, aanbouwen, lichtere funderingen, minder stikstofuitstoot bij bouw)

• Veel mogelijkheden prefab (korte bouwtijd)

• Detaillering losmaakbaarheid en herbruikbaarheid mogelijk

• Door engineering hoge kwaliteit hout geschikt voor diverse toepassingen beschikbaar

• Positieve prikkel voor duurzaam bosbeheer wereldwijd

• Minder afval

KORTE OF LANGE TERMIJN

Houtbouw is volgens Jip van Grinsven uitermate geschikt voor met name de lange termijn, maar ook inzetbaar voor de korte termijn. Belangrijk punt daarbij is dat het van te voren duidelijk is welke van de twee beoogd wordt.” Het bouwen van demontabele scholen klinkt aantrekkelijk en duurzaam maar moet met beleid worden toegepast. Rudi Roijakkers geeft aan dat stalen verbindingen nodig zijn om houten constructies demontabel te bouwen. Deze stalen verbindingen vormen een bron van CO2 uitstoot, maar zorgen er wel voor dat de elementen kunnen worden hergebruikt in de toekomst. De ervaring leert dat een groot deel van de gebouwen die in tijdelijkheid worden geplaatst uiteindelijk voor de lange termijn blijven staan. De vraag is dan of de CO2 investering voor demontabel bouwen renderend is. Bart van Kampen voegt er gekscherend aan toe dat in het geval van een expliciet demontabel gebouwd gebouw ontmanteling en herplaatsing verplicht zou moeten zijn, om geen materialen te verspillen. Bij voorkeur wordt er in hout adaptief gebouwd, dus op een aanpasbare manier voor langdurig gebruik. Bart: “Daarom is het werken met een kolommenstructuur een pre, omdat het verplaatsen van wanden dan relatief eenvoudig uit te voeren is en het gebouw mee kan groeien met een veranderende vraag.”

EXPLOITATIELASTEN

De exploitatiekosten van houten gebouwen liggen over het algemeen net iets hoger dan de exploitatiekosten van meer traditionele gebouwen. Jan Willem van de Groep: “Die exploitatiekosten zijn vooral installatie-gerelateerd. Het hangt er dus sterk vanaf welke installaties je in die gebouwen stopt.”

Eric Thijssen van Marc Koehler Architects is het hier volmondig mee eens: “Veel houten gebouwen hebben nu nog meer installaties nodig om een goed binnenklimaat te garanderen. Maar als je goed ontwerpt met passief bouwen-techniek, dan kun je met minder installaties af en zijn de exploitatielasten vergelijkbaar. Het is daarnaast vooral belangrijk om open te bouwen met open structuren. Met CLT kun je achteraf wel nog redelijk gemakkelijk constructieve ingrepen doen op behoorlijk grote schaal. Hout is van nature heel adaptief. Daar zit een heel groot voordeel.”

* Paris Proof is een gebouwde omgeving die past binnen de doelstellingen van het Klimaatakkoord van Parijs. Dit betekent dat het energiegebruik van de gebouwde omgeving met tweederde omlaaggaat en dat we bouwen binnen het CO2-budget.

Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Carmen Buitenhuis van ICSadviseurs, carmen.buitenhuis@icsadviseurs.nl

KC De Ark Schagen

Architect: BRT Architecten Foto: Fedde de Weert

IKC De Ark Schagen

Architect: BRT Architecten Foto: Fedde de Weert

Gorlaeus gebouw – universiteit leiden

De tijd vooruit

Op 2 september was de opening van het nieuwe academisch studiejaar 2024-2025. Voor Leiden in het bijzonder want op die dag werd ook het Gorlaeus gebouw geopend. Het bruisende kloppend hart op het Leiden Bio Science Park. Een project waar Sweco architects, INBO en EX Interiors al sinds 2016 aan hebben samengewerkt. Op het programma van die openingsdag stond een thema centraal, dat de nieuwsgierigheid van de mens al eeuwenlang prikkelt, maar waar nog altijd veel in is te ontdekken: ons universum. Een prangend thema in de liminale fase waarin wij verkeren.

Odette Ex: “De opening herinnert mij er ook aan dat onze vakdisciplines (architectuur, interieur en landschap) van een geheel andere signatuur zijn dan wat deze wetenschappers beoefenen maar wel een enorme bijdrage leveren aan het creëren van een dynamische leef- en werkomgeving. Communities waar mensen optimaal kunnen functioneren, zich erkend voelen, studeren, en waar serendipiteit en co-creatie wordt gegenereerd.”

RECTIFICATIE

Inhet artikel ‘Duurzaamheid is niet duur – Sturing op circulariteit bij schoolgebouwen’ in Schooldomein jaargang 36 nr. 6 is bij de afbeelding van IKC De Steiger in Terneuzen op pagina 30 de naam van de architect niet correct vermeld.

De architect van deze school is VG Architecten uit Sas van Gent.

IKC De Steiger Terneuzen © VG Architecten

EEN HORIZON VOL KANSEN: OP NAAR 2030

Het jaar 2030 ligt aan onze horizon. Wat een prachtig vooruitzicht! Stel je voor: een wereld waarin leren en werken naadloos in elkaar overvloeien, waar je niet langer vastzit aan schooljaren, maar leert in je eigen tempo. Waar je vaardigheden niet alleen op school opdoet, maar ook direct op de werkvloer. Dat is de toekomst van ons techniekonderwijs.

De roep om technisch vakmanschap klinkt luider dan ooit, en terecht. De vraag naar goed opgeleide technici groeit gestaag, en hoewel de instroom toeneemt, is het nog lang niet genoeg. Maar stel je voor: in 2030 hebben we een eco systeem waarin iedereen zich continu blijft ontwikkelen. Hybride docenten, die werken en lesgeven, zorgen ervoor dat ons onderwijs altijd upto-date is met de laatste technologische snufjes.

Opleidingen worden maatwerk, flexibel en toegankelijk voor iedereen, waar en wanneer je maar wilt. En wat dacht je van een vaardighedenpaspoort, diploma’s, certificaten, praktijkverklaringen – alles telt mee en geeft toegang tot nieuwe kansen voor alle denkbare doelgroepen. De goede voorbeelden zien we in Vlaanderen en Estland. Beide landen hebben een visie ontwikkeld gericht op geïntegreerd techniekonderwijs in 2030.

Samenwerking tussen het beroepsonderwijs vmbo-mbo-hbo, bedrijfsleven en overheid wordt de sleutel tot succes. Als we de handen ineenslaan, creëren we een toekomst waarin iedereen de kans krijgt om te groeien en bloeien in de techniek.

2030 is niet zomaar een jaartal. Het is een horizon vol kansen, een stip waar we met volle vaart naartoe gaan. Samen maken we techniekonderwijs klaar voor de toekomst. Het begint vandaag. Durf te dromen, durf te doen!

Adri Pijnenburg | Pijnenburg Techniek Scouting

Trendontwikkelaars en innovatieversnellers vmbo & mbo Techniek

DROOM HET GEHEIM

Circulaire nieuwbouw

De Ark Schagen

Kindcentrum De Ark ligt op een fijne plek met uitzicht op water en omringd door groen. Deze bijzondere plek vroeg om een gebouw dat past in de natuurlijke omgeving en aanzet tot leren, ontmoeten, ontdekken en vooral dromen.

In kindcentrum De Ark bieden Stichting

DROOM WAARMAKEN

PROJECTINFORMATIE

Project Nieuwbouw IKC De Ark Schagen

Opdrachtgever

Stichting Kopwerk i.s.m. Kappio en de gemeente Schagen

Architect

BRTArchitecten

Inrichting

BRTArchitecten

Aannemer

Geus Bouw B.V

Constructeur

Berkhout Tros Bouwadviseurs

Ingebruikname

Augustus 2022

Kopwerk en Kappio een doorlopende leer- en ontwikkellijn aan voor kinderen van 0 tot 12 jaar. Het nieuwe gebouw heeft een bijzondere verschijningsvorm die perfect bij de gebruikers past. Schooldomein sprak met Yvon Molenaar en de architect Erik van Wel van BRTArchitecten. Yvon was als intern begeleider vanaf het eerste uur betrokken: “We zaten in een oud gebouw en stonden al jaren op de nominatie voor nieuwbouw. De gemeente wilde graag onze oude locatie ontwikkelen en deze mooie plek aan het water kwam vrij. Daar waren we blij mee en die verbinding met de natuur was gelijk een onderdeel van onze uitvraag. Wij wilden anders dan een traditionele gangenschool, waar we vandaan kwamen. We vinden dat kinderen keuzen kunnen maken over hun eigen leerproces; ze moeten de mogelijkheid krijgen zichzelf te ontwikkelen en zelfstandig aan het werk te gaan. We leren bijvoorbeeld onze kinderen afval te scheiden en gebruiken ook oude meubels bij de inrichting.”

“We hadden uiteindelijk drie architecten geselecteerd. Met Erik konden we onze droom waarmaken en hij begreep dat we geen doorsnee gebouw wilden. Zijn speelse manier van meedenken sprak ons erg aan.”

Erik knikt: “Ieder gebouw begint met een verhaal en dit gebouw in Schagen begon voor mij met Hercules Seegers,

Tekst Sibo Arbeek

Erik van Wel en Yvon Molenaar

schilder van fantastische landschappen met mooie uitzichten. Een fijne plek om te blijven, maar ook het verlangen om te reizen. De school in Schagen heeft één belangrijk onderdeel, een leerplein. En niet zomaar een leerplein, nee, dit leerplein is de school. Eromheen liggen kleine groepsruimtes, maar al het onderwijs vindt plaats in deze grote centrale ruimte, met overal dat geweldige uitzicht op het water. Op het plein vinden verschillende activiteiten plaats, van individueel tot klasse overstijgend. Het is een leerplein dat van gedaante kan veranderen, net als de seizoenen buiten en het prachtige landschap waar je

VISIE EN ONTWERP

even bij weg kunt dromen. Er kan door verplaatsbare meubels telkens een ideaal leerlandschap gevormd worden, zoals Hercules Seegers dat deed in zijn schilderijen. Leerlingen en medewerkers kunnen ook gebruik maken van het mooie buitenlokaal. Ik noem het de meest zuivere school die ik gemaakt heb. De combinatie van licht, leerplein, ingangen, uitzicht naar buiten; het is één ontwerpbeweging die begint vanuit een abstract idee wat de bedoeling van de opdrachtgever is. Van daaruit ontstaan inhoud en vorm. Het resultaat is een paviljoenachtige opzet met een buitenlesruimte en een leerplein met bomen als kolommen. Deze buitenlesruimte, waarin kinderen gestimuleerd worden om zelf te onderzoeken en te ontdekken, is direct verbonden met het centrale leerplein in de school en het park. Hiermee wordt het letterlijk een verbindende schakel tussen binnen en buiten.” Yvon knikt: “We hebben bewust gekozen voor kleinere lokalen als de eigen plek voor ontmoeting en instructie. Voor de rest waaiert het uit op het leerplein en het buitenlokaal. Daar moet je wel beleid op maken. We wilden ook graag een buitenlokaal dat voor van alles wordt gebruikt. We organiseren er lessen, kinderen kunnen er met hun laptop even werken, timmeren of dansjes instuderen.”

NATUURLIJKE MATERIALEN

“Het begon allemaal binnen met het idee van een groot leerplein en het zicht op de natuur”

“Circulaire economie is een centraal thema in dit project”, vertelt Erik. “Mijn denken begon binnen met het idee van een groot leerplein en het zicht op de natuur. Dat natuurlijke principe trek je vervolgens door in het meest natuurlijke materiaal, dus hout. Dat hebben we gecombineerd met een lichte inrichting, met veel licht van alle zijden en van boven. Zet je die beweging door dan zijn de entrees en buitenkant ook van hout. Overal waar het contact met buiten is gezocht hebben we één houtsoort toegepast. De gevel is bedekt met stroken gekleurd hout in vijf groentinten, zodat het gebouw ook mooi opvalt. Door die natuurlijke materialen en het vele licht past het perfect op de plek.”

MOOIE BIJVANGST

Yvon: “Wat een mooie bijvangst van dit gebouw is, is dat we veel meer een gemeenschap zijn omdat iedereen alle kinderen ziet. Mensen kunnen zich niet meer terugtrekken op een eiland. Je ziet gelijk wanneer een leerkracht met iets worstelt. We hebben het gevoel dat we het samen doen.” Erik knikt: “Dat is een hele mooie bijvangst en misschien wel de belangrijkste. Als je het echt samen beleeft, dan lukt het ook. Dat soort dingen vergeet je van tevoren; terwijl dat het uitgangspunt zou moeten zijn. Het gaat niet om meters en geld, maar uiteindelijk om de beleving en een beetje het geheim. In dit gebouw met dat prachtige uitzicht mag je samen werken en dromen.”

Kijk voor meer informatie op www.brta.nl

RUST EN RUIMTE IN NIEUWE VSO DE SPINAKER HOORN

Akoestiek als ontwerpinstrument

Over het nieuwe gebouw van VSO De Spinaker in Hoorn is goed nagedacht. Het laat zien hoe een gebouw kan bijdragen aan het gewenste gedrag van zijn gebruikers. De structuur is duidelijk en biedt tegelijk een veilige omgeving met ruimte om voorzichtig te ontdekken en elkaar te ontmoeten.

Schooldomein sprak met de architecten Sandra van Arragon en Hans van den Dobbelsteen van LKSVDD architecten, directeur VSO

De Spinaker Mark Leek, teamleider Suzanne Schinkel en adviseur akoestiek Ludo van Sprang van Ecophon. Mark opent: “Toen ik hier vijf jaar geleden begon was er al ruim tien jaar gedacht over een nieuw gebouw. De Spinaker maakte gebruik van twee voormalige basisscholen, die absoluut niet voldeden aan de wensen van het team, de leerlingen en hun ouders. Voor de onderwijsen ondersteuningsbehoeften van onze leerlingen hadden we meer behoefte aan flexibele lokalen, praktijkruimten, kantoren

en gespreksruimten. Toen een nieuwe leerling ons twee jaar geleden vertelde dat hij hier in dit gebouw op de basisschool had gezeten was dat een extra argument om een nieuwe school voor deze speciale jongeren te bouwen. Het zijn kinderen met vaak een moeilijke (school-)ontwikkeling, waarbij al veel is gebeurd en veel niet is gelukt. Dan voel je je niet serieus genomen in zo’n oude basisschool. Ze wilden graag een echt gebouw voor voortgezet onderwijs. Een gebouw met een trap, overzicht, lockers, een aula. Als je buiten staat is het een stoer gebouw. Dat hebben de leerlingen nodig. In dit nieuwe gebouw voelen ze zich eindelijk serieus genomen. Ze zijn trots: dit is mijn gebouw!”

OVERZICHTELIJK

“Het nieuwe gebouw van VSO De Spinaker heeft een duidelijke overzichtelijke opzet en een eenvoudige structuur”, legt Hans uit. “Aan de oostkant bevinden zich over twee lagen de groepsruimtes. Dit is de prikkelarme zijde. De aula’s en de personeelsruimte bevinden zich aan de andere kant, waar ook de pauzepleinen liggen. Zo worden leerlingen niet afgeleid tijdens de lessen en worden zij in de pauze gestimuleerd om naar buiten te gaan. Het personeel heeft binnen en buiten contact met de centrale plekken. De lokalen zijn op de verdieping aaneengeschakeld zodat de groepen kunnen variëren. De praktijklokalen liggen centraal beneden en zijn vanuit beide aula’s goed bereikbaar.

VISIE EN ONTWERP

De uiteindelijke vraag is of leerlingen dat straks aankunnen. We zien dat dat eerder moeilijker dan makkelijker wordt. Je vindt hier internaliserende kinderen die zich terugtrekken en externaliserende kinderen die meer druk en impulsief gedrag vertonen. Die hebben elk een eigen deel van het gebouw.” Suzanne vult aan: “Veel leerlingen hier zijn niet gebouwd voor een tafeltje, stoel en boek. Daarom vind je in dit gebouw meer praktijkruimtes; we hebben we een hard en een zacht technieklokaal, waar we de simulaties doen. In het tweede jaar beginnen ze met een interne stage lopen en in het derde jaar lopen ze stage bij bedrijven. We werken samen met Sterk Techniekonderwijs omdat vanuit

“Alles in dit gebouw draagt bij aan een goede akoestiek, ook de kleuren en de logistiek. Je ziet hoe rustig de leerlingen zijn”

die branche een grote vraag naar werknemers ligt. Sommigen leerlingen komen in mbo terecht, een aantal stroomt door naar arbeid en een deel naar dagbesteding.”

PRIKKELARME OMGEVING

Spreekruimtes en kantoren hebben een centrale plek en goede onderlinge relaties. De constructie is zodanig opgezet dat er sprake is van flexibiliteit van ruimtes. Binnen de randvoorwaarden is het eigenlijk een heel adaptief gebouw.”

INCLUSIEF ONDERWIJS

Mark verder: “Het proces rond dit nieuwe gebouw vindt plaats in de landelijke ontwikkeling naar meer inclusief onderwijs. De idee was ooit dat je uiteindelijk geen aparte school voor speciaal onderwijs meer nodig zou hebben. Inmiddels zijn we 16 jaar verder en zijn we van 70 naar bijna 180 leerlingen gegroeid. Deze school gaat echt niet kleiner worden; hoewel de inspectie wel verwacht dat we elke leerling naar een regulier diploma opleiden.

“In het proces hebben we heel veel met elkaar gepraat, om duidelijk te krijgen hoe het werkt. Dit ontwerp is gemaakt vanuit de vraag wat deze kinderen nodig hebben”, legt Hans uit. “Het moest een prikkelarme omgeving zijn, want kinderen zijn snel verstoord. We hebben het zo helder en duidelijk mogelijk ontworpen, zodat het gebouw helpt het gedrag van de kinderen te structureren. Alle zintuigen van deze kinderen staan aan en ze reageren heftig op plotselinge veranderingen. De een trekt zich terug in zijn schulp en de ander slaat om zich heen. Omdat er twee heel verschillende groepen zijn die verschillend reageren, zijn er twee ingangen en twee aula’s. Daaromheen is hun deel georganiseerd. Die opzet biedt de school de mogelijkheid om het onderwijs goed te organiseren. De mensen van stedenbouw vroegen aan de straatzijde een communicerende gevel met een groot raam, maar dat zou voor deze kinderen een ramp geweest zijn.” Sandra vult aan: “In dit ontwerp komt alles samen. De situatie en de oriëntatie hebben we gebruikt voor de structuur van het gebouw. Het kleurgebruik ondersteunt die

PROJECTINFORMATIE

Project

Nieuwbouw VSO De Spinaker

Opdrachtgever

Stichting Ronduit i.s.m. de gemeente Hoorn

Akoestiek

Ecophon

Architect

LKSVDD Architecten

Aannemer

Aannemersbedrijf J.M. Putter

Adviseur

ICSadviseurs

Ingebruikname

structuur. Achter de blauwe wand zitten de lokalen. In de zones met meer reuring gebruiken we groentinten. De kleuren zijn prettig en bieden de leerling structuur. Elk lokaal is op dezelfde manier ingericht en elke groep heeft één docent die alle vakken geeft.”

GELUID OP 1,2 EN 3

“Wat opvalt is de rust; een groep gaat uit, maar je hoort het niet, terwijl er 170 jongeren in het gebouw zijn”, legt Mark uit. Geluid was dan ook een enorm belangrijk aandachtpunt in het ontwerp. Hans: “Het thema geluid stond op plek 1, 2 en 3 en was dus een belangrijk thema voor de bouwfysicus. De hele structuur is gebaseerd op herhaling en is in feite adaptief. De blauwe wand is dragend, tussen de lokalen zijn niet-constructieve kalkzandsteen wanden geplaatst. Voor de geluidwering tussen twee groepsruimten was het goed dat daar massa kwam, waardoor de geluidsisolatie goed is.” Ludo knikt: “Visuele elementen hebben effect op het gedrag van gebruikers. Dit is waar men veelal het eerst aan denkt bij het ontwerpen voor deze doelgroep maar minstens net zo belangrijk zijn de niet zichtbare auditieve elementen in het ontwerpproces en daar is in dit ontwerp goed rekening mee gehouden. Er is in dit gebouw sprake van het ‘reversed lombard effect’: de leerlingen hebben niet de neiging elkaar te

overstemmen maar gedragen zich door de prettige akoestiek juist rustiger waardoor zij dit gedrag van elkaar overnemen. We hebben Ecophon Focus A met Extra Bass panelen geplaatst die het geluid 100% opnemen, waardoor de spraakverstaanbaarheid goed is. Deze panelen absorberen ook de lagere frequenties.De nagalm in het gebouw wordt hierdoor sterk gereduceerd. De geluidsenergie wordt door de panelen opgenomen, vergelijkbaar met water dat wordt opgenomen door een spons.” Hans vult aan: “Het mooie is dat je, als je het gebouw binnenkomt, direct al voelt dat de akoestiek goed is.”

KLIMAAT-ADAPTIEF BOUWEN

“We hebben ook veel aandacht besteed aan klimaatadaptief bouwen”, vertelt Sandra. “De bestaande bomen en de sloten langs de kavel zijn behouden en als zonwering ingezet in het ontwerp. Op het lage dak is een natuur-dak gerealiseerd, dat van binnenuit goed zichtbaar is. Dit beperkt de warmtelast en houdt water vast. Op het plein komen moestuinen, die een plek krijgen in het onderwijs. De beplanting en bomen op het plein en de hagen en klimplanten zorgen voor een groene en koele omgeving. Zo draagt de natuur bij aan het welbevinden van de gebruikers én aan de biodiversiteit, dankzij de keuze van gevarieerde beplanting en type bomen. De luifels aan de voorzijde zorgen architectonisch voor een mooie entree en een geborgen gevoel. Daarnaast zorgen deze voor minder zoninstraling, minder opwarming en minder gebruik van installaties. In alle opzichten is het een gebouw dat met veel liefde voor deze speciale doelgroep is ontworpen.”

Kijk voor meer informatie op www.ecophon.nl

vlnr: Sandra van Arragon, Suzanne Schinkel, Hans van den Dobbelsteen, Mark Leek, Ludo van Sprang en Sibo Arbeek

IETS MOOIS NEERZETTEN

Nieuwbouw VSO De Spinaker past precies bij de doelgroep

VSO De Spinaker was gehuisvest in twee voormalige basisscholen in Hoorn en Zwaag. Dat was geen goede situatie voor het team, de leerlingen en de ouders, die graag een goede en bovenal passende leeromgeving voor deze speciale school voor voortgezet onderwijs wilden hebben.

Arjen Huiden was vanuit ICSadviseurs als projectmanager en directievoerder betrokken bij de nieuwbouw van De Spinaker in Hoorn. Arjen: “Ik heb veel ontwerpen bouwprocessen begeleid, maar voor een school voor speciaal onderwijs merk je bij alle partijen, startend met het personeel van de school, een extra drive. Voor deze doelgroep wil je een stap extra zetten. En omdat ze vaak, net als deze school, uit oude niet passende huisvesting komen, wil je echt iets goeds en moois neerzetten. Dat verdienen deze leerlingen misschien nog wel meer.”

EXTRA AANDACHT

Directeur Mark Leek heeft de visie heel goed neergezet. Veel ouders kozen voor een school in Lelystad, maar nu groeit de school weer. Mark heeft er met zijn visie en enthousiasme voor gezorgd dat ouders en leerlingen kiezen voor de school in Hoorn. Het zijn jongeren van 12 tot 18 jaar die bijvoorbeeld een vmbo-advies hebben, maar in hun leer- en ontwikkelproces extra aandacht nodig hebben. We hebben echt voor de doelgroep iets neergezet wat past. Het is een rustige en overzichtelijke school voor de ongeveer 175 leerlingen. Je vindt hier geen leerpleinen of individuele werkplekken; er zijn twee soorten klassen. Klassen met leerlingen die zich minder duidelijk uiten (internaliserend) en klassen met de leerlingen die meer expressief reageren op prikkels (externaliserend).

VOLDOENDE RUIMTE

Het is geen groot gebouw en dat komt mede omdat het een nevenvestiging is, waarbij de hoofdvestiging in Alkmaar staat. Dat betekent dat aan het gebouw geen vaste voet wordt toegekend, terwijl de school eigenlijk als een hoofdvestiging werkt, vanwege de specifieke doelgroep en de afstand tot de hoofdlocatie. Arjen: “Wij zijn betrokken nadat het programma van eisen was vastgesteld. Dat proces werd echter omschreven als handel in m2. Zo had de school voor de onderwijsen ondersteuningsbehoeften van deze groep

leerlingen bijvoorbeeld meer flexibele lokalen, praktijkruimten, kantoren en gespreksruimtes nodig. Ik heb samen met de architect Hans van den Dobbelsteen (LKSVDD) goed samengewerkt om een goed gebouw met voldoende ruimte neer te zetten. Gelukkig begreep de gemeente Hoorn dat er extra meters nodig waren voor een goede aula en bijbehorende ruimten. Ook zagen zij de noodzaak voor extra ondersteuning aan deze leerlingen en het belang van extra m2 daarvoor. Het is misschien op het eerste gezicht niet zo’n spannend gebouw, maar het past precies bij de doelgroep waarvoor het bestemd is. Het is opgebouwd in twee lagen met een eenlaags praktijkdeel. Dit biedt ruimte om de leerlingen, die soms beter met hun handen leren, enthouasiast te maken voor vervolgonderwijs op bijvoorbeeld een mbo. Leuk is dat de leerlingen ook duidelijke verwachtingen hadden. Ze wilden een gebouw met de uitstraling van een school voor voortgezet onderwijs. Aanvankelijk zou het gebouw eenlaags zijn, maar het heeft uiteindelijk twee lagen gekregen met de gewenste trap. Het was een goed en constructief proces, waarbij we als team met passie hebben samengewerkt, met uiteindelijk een hele mooie en passende school voor deze bijzondere doelgroep.”

Kijk voor meer informatie op www.icsadviseurs.nl

“Voor deze doelgroep jongeren wil je graag een stap extra zetten”

Arjen Huiden

KC De Horsten, veel kwaliteit met een scherp budget

Aan de rand van de Twentse gemeente Borne staat KC De Horsten. Een compact ontworpen schoolgebouw met een strak stramien en een hoge mate van aanpasbaarheid.

Stichting Brigantijn trad zelf op als bouwheer en legde de duurzaamheidslat bijzonder hoog. Een keuze die zich dubbel en dwars heeft uitbetaald.

Willem Jan

Somsen:

“Ieder cluster heeft een eigen ingang; dat geeft rust in het gebouw”

PROJECTINFORMATIE

Opdrachtgever

Stichting Brigantijn

Advies en bouwmanagement

CNB Climate Neutral Building

Ontwerp

ARCOM architectuur + bouwmanagement

Constructeur

Qbuz

Installatieadviseur

Enervisie

Aannemer

Klaassen Groep

KC De Horsten opende een jaar geleden de deuren in de snel groeiende wijk De Bornsche Maten. Het kindcentrum telt een 18-klassige basisschool, twee groepen kinderopvang en een buitenschoolse opvang.

Het gloednieuwe gebouw in Borne is compact ontworpen door Henno Westeneng, architect bij ARCOM architectuur + bouwmanagement: “Het kindcentrum kent vrijwel geen verkeersruimten en bestaat uit allemaal aaneengeschakelde verblijfsruimten. Iedere vierkante meter wordt zodoende efficiënt gebruikt voor opvang en onderwijs en is in nauwe afstemming met opdrachtgever en gebruikers tot stand gekomen. Ook de buitenruimte en het dakterras worden ingezet voor het onderwijs. Dat biedt extra mogelijkheden.”

STANDAARDISATIE

De school is nadrukkelijk gebouwd op de groei en is in de toekomst relatief eenvoudig uit te breiden. Zo is het dakterras constructief voorbereid op een uitbreiding met twee lokalen. “Bij het ontwerp hebben we sterk vanuit vaste stramienen gedacht”, vertelt Henno. “Dat bevordert de flexibiliteit en is kostentechnisch interessant. Daarnaast faciliteert het ook een bepaalde mate van standaardisatie in het gebouw, zonder dat dit ten koste gaat van uitstraling en identiteit.”

TELKENS DE LAT HOGER LEGGEN

“Bij Brigantijn is veel ruimte voor innovatie”, stelt bestuurder Ralf Dwars. “We leggen bij elk project de lat hoger en gaan voor gezonde, duurzame en toekomstbestendige scholen. Daarbij maken we dankbaar gebruik van de kennis uit de markt. Samen

GertJan ten Hoor: “We hebben ervoor gevochten om die duurzame kwaliteit en het goede binnenmilieu in stand te houden”

weten we tenslotte meer. Door ruimte te bieden aan experts komen we tot de best mogelijke oplossingen. CNB Climate Neutral Building is daarbij al jaren een vaste partner van ons. Samen met CNB zijn we onze hele vastgoedportefeuille stapje voor stapje aan het verduurzamen.”

Dat hoge ambitieniveau is volgens Gert-Jan ten Hoor, eigenaar van CNB, kenmerkend voor de werkwijze

vlnr Gert-Jan ten Hoor, Willem Jan Somsen, Henno Westeneng en Ralf Dwars

van Brigantijn. “Zij stáán voor hun ambitie en richten het proces zo efficiënt mogelijk in. Dat is bij de realisatie van De Horsten ook heel goed vormgegeven en dat heeft geleid tot een gebruiksvriendelijk en duurzaam gebouw met een GPR-score van 8,2. Een schitterend gebouw met een goede akoestiek, veelal

Ralf Dwars:

“We gaan vol voor onze duurzame ambities en daar hoort ook een investering bij”

Frisse Scholen klasse A, goede verbindingen tussen binnen en buiten en geschakelde leerpleinen. En dat alles is gerealiseerd binnen een scherp budget (investeringskosten € 3.200,- per m² BVO incl. BTW) en de geldende VNG m² normen. Een prestatie van formaat.”

Vanaf het begin van het project is door alle partijen nadrukkelijk gestuurd op die hoge kwaliteit.

Gert-Jan: “We hebben ervoor gevochten om die duurzame kwaliteit en het goede binnenmilieu in stand te houden. Door meer te standaardiseren en de processen efficiënter in te richten, hebben we die ambities waar kunnen maken. Voordeel daarbij was dat we met een ervaren architect en een ervaren bouwteam te maken hadden. Dat maakt het proces net iets makkelijker.”

NATUURLIJKE MATERIALEN

Bij de bouw van KC De Horsten zijn zoveel mogelijk natuurlijke materialen toegepast. Alle gevels bestaan uit houtskeletbouw-elementen. De binnenspouwbladen zijn gevuld met biobased isolatie en bij de bouw is nadrukkelijk rekening gehouden met de natuur. Zo zijn er in de gevel kasten voor vogels en vleermuizen opgenomen en is het plein ecologisch en avontuurlijk ingericht met onder andere een klein amfitheater en een grote wadi.

Willem Jan Somsen, directeur van KC De Horsten, is zeer te spreken over het duurzame en gezonde gebouw: “Het is klimatologisch een geweldige

VISIE EN ONTWERP

Henno Westeneng: “Iedere vierkante meter wordt zodoende efficiënt gebruikt voor opvang en onderwijs”

school met heel veel natuurlijk licht en een waanzinnig mooi schoolplein. Er is bovendien heel goed nagedacht over de plattegronden van het kindcentrum. We hebben prachtige onderwijspleinen die multifunctioneel te gebruiken zijn en perfect aansluiten bij onze visie op onderwijs en opvang. Ieder cluster heeft een eigen ingang. Dat geeft rust in het gebouw.”

HOGE AMBITIES

De sleutel tot het succes van KC De Horsten zit volgens Gert-Jan in het goed formuleren van de eisen vooraf: “Op die eisen moet je als opdrachtgever de marktpartijen uitdagen, en daar moet je vervolgens aan vasthouden. Door te beginnen met hoge ambities en daar extra subsidiegelden bij te zoeken, krijg je partijen makkelijker mee. Dan wil een gemeente en schoolbestuur wél extra investeren en wordt de financiële ruimte weer een stukje groter.” Stichting Brigantijn investeert bij nieuwbouw ook zelf mee in duurzaamheid. Hiervoor wordt een deel van de exploitatiemiddelen ingezet. Ralf: “We zijn uiteraard gebonden aan weten regelgeving, maar zoeken altijd naar mogelijkheden om mee te investeren. We willen niet enkel ons handje ophouden bij de gemeente. We gaan vol voor onze duurzame ambities en daar hoort ook een investering bij. Zo realiseren we goede, gezonde en toekomstbestendige schoolgebouwen.”

Kijk voor meer informatie op www.arcombv.nl of www.climateneutralbuilding.com

Zilverackers als Inspiratie

Ontmoetingsdag voor Onderwijsvernieuwers

TStreamer

Dit evenement biedt een unieke kans aan bestuurders, directeuren en projectmanagers bij gemeenten om in gesprek te gaan met andere professionals over de toekomst van onderwijsruimtes en onderwijshuisvesting.

Donderdag 23 januari

Save the date!

Op donderdag 23 januari 2025 bent u van harte welkom van 13:30 - 16:00 uur met aansluitend netwerkborrel op Brede School Zilverackers, Veldacker 1 te Veldhoven.

Een gebouw met toekomstwaarde

Brede School Zilverackers is een duurzaam, flexibel én energieneutraal (ENG) gebouw. Het gebouw is ontworpen voor de toekomst, met de mogelijkheid om het in de toekomst om te bouwen tot (school)appartementen. Dit maakt het niet alleen geschikt voor groei of krimp van het aantal leerlingen, maar biedt ook ruimte aan meerdere onderwijsinstellingen onder één dak, elk met een eigen visie.

Meld u snel aan en ontdek hoe ontwerpen zoals Zilverackers de toekomst van onderwijsruimte vormgeven!

Programma

• Welkomstwoord: Dagvoorzitter Sibo Arbeek

• Inleiding door gemeente Veldhoven: Wethouder Thomas van Broeckhoven.

• Praktijkervaringen: Gebruikers van Zilverackers lichten hun onderwijsconcepten toe en bespreken de samenwerking tussen de verschillende partijen binnen het gebouw.

• Architectonische visie: Van Den Berg Architecten over de integratie van onderwijsvisies in één gebouw, gevolgd door een interactieve workshop.

• Design & Build: SMT Bouw & Vastgoed over het integrale ontwerpen bouwproces, een stap naar een meer aanbodgerichte markt.

• Paneldiscussie: Een door Sibo Arbeek geleid gesprek met deskundigen en gebruikers over de samenwerking van concept tot realisatie.

• Interactieve sessie: Open discussie met deskundigen en het publiek.

• Rondleiding: Ontdek het gebouw met een begeleide tour.

• Netwerkborrel: Sluit de dag af met een drankje en netwerkmogelijkheden.

Wij hopen u op 23 januari 2025 te mogen verwelkomen.

Adres: Brede School Zilverackers, Veldacker 1 Veldhoven

De Brembocht

Binnentuin

Dick Bruna

INTELLIGENTE VERNIEUWBOUW VAN MAERLANTLYCEUM EINDHOVEN

Monumentale school in het park

Met respect voor het in de loop der tijd uitgebreide rijksmonument ontwierp architectenbureau cepezed een open en uitnodigend nieuw ensemble van oude en nieuwe elementen. Het bestaande monument komt beter tot zijn recht, ook al is het nu verbonden met een spectaculair nieuw bouwdeel. Een nieuwe, lichte centrale as met veel grote planten verbindt het gebouw met de parkachtige omgeving.

Leren is in de visie van het Van Maerlantlyceum innovatief, er is aandacht voor elke leerling en aandacht voor elkaar. Daar hoort een moderne leeromgeving bij, die zich opent naar zijn omgeving. Schooldomein sprak met architect Martin van Toorn en conrector beheer en organisatie Nanko Verrijt van het Van Maerlantlyceum.

PROJECTINFORMATIE

Project

Vernieuwbouw Van Maerlantlyceum Eindhoven

Opdrachtgever

Ons Middelbaar Onderwijs (OMO)

Architect

cepezed interieurontwerp

cepezedinterieur

Projectmanagement

ICSadviseurs

Constructies

Vianen bouwadvies bv

Installatieadvies

Klictet installatie advies en beheer

Landschapsontwerp

Boschslabbers landschapsarchitecten

Ingebruikname

Augustus 2024

“Het oorspronkelijke gebouw naar ontwerp van architect Theo Taen werd in 1953 gebouwd voor het Sint Catherina Lyceum, een katholieke middelbare meisjesschool”, zegt Nanko over het rijksmonument.

“Het ontwerp is gebaseerd op Deense en Noorse voorbeelden van zogenaamde halscholen, met klaslokalen gegroepeerd rond een centrale hal. Voor onze centrale hal zijn kunstwerken gemaakt, waaronder een zandstenen beeld van Sint Catherina door Frans Fritschy, muurschilderingen van Lambert Simon en glas-in-lood van Albert Troost. In 1957 bleek het gebouw al te klein en is het uitgebreid, weer naar ontwerp van Taen. Ook in de decennia erna is het complex diverse malen verbouwd en uitgebreid. De recente opgave was vernieuwbouw, met respect voor het bestaande. Toen we de opdracht uitschreven keek cepezed als enige niet alleen met aandacht naar het monumentale gebouw, maar ook naar de overige bestaande uitbreidingen. Zij hebben hun ontwerp met respect voor het bestaande gemaakt. Andere architecten wilden vooral veel slopen.”

SCHOOL IN HET PARK

“Het Van Maerlantlyceum ligt op een unieke locatie, ingebed in het groene Dommelplantsoen”, legt Martin uit. “Het rijksmonument had, mede door de vele uitbreidingen, een gesloten karakter en slechte interne verbindingen. Er stond een hek omheen en de fietsen stonden in het zicht. Het was door de tijd heen onsamenhangend gegroeid. Wij wilden de schoonheid van de oorspronkelijke structuur weer terugbrengen en een verwelkomend gebouw maken dat zich opent naar zijn omgeving,

Tekst Sibo Arbeek Fotografie

Martin van Toorn (l) en Nanko Verrijt

het park en de langsstromende Dommel. Waar nodig hebben we stevig doorgepakt en bijvoorbeeld plattegronden drastisch gewijzigd, en waar mogelijk hebben we accenten gelegd om het bestaande beter uit te lichten. Een belangrijke ingreep was het terugbrengen van de fietsenstalling in de kelder. Zo konden we de directe buitenruimte van het gebouw vergroenen, waardoor het nu echt in het park staat.”

VISUELE VERBINDING

“We hebben de sloop van het bestaande gebouw proberen te beperken. Een deel van de gevels van de eerdere uitbreiding lieten we staan, maar we hebben de nieuwe functies erachter wel beter gepositioneerd”, vertelt Martin. “Hier hebben een terugspringend en vooral heel transparant volume van drie verdiepingen op geplaatst, met een nieuwe centrale entree. Dit atrium verbindt de beide gebouwdelen visueel en fysiek. Je vindt er in een U-vorm drie lagen klaslokalen en praktijkruimtes met een grotendeels glazen gevel. Aan de kant van de aangrenzende woonwijk is de nieuwbouw terughoudend en blijft het lage straatprofiel intact. In het hoge nieuwe bouwdeel, met prachtig uitzicht over het park, liggen onder meer de creatieve vaklokalen. Die lesruimtes voor onder meer muziek en handvaardigheid zijn door de grote puien zichtbaar in het centrale atrium, als een soort etalage van het onderwijs. In het atrium staat ook een spectaculaire tribunetrap, die de verdiepingen verbindt.” In het hele pand worden bio-based materialen gebruikt in natuurlijke tinten en in het nieuwe atrium komen veel planten te staan, wat een prettige sfeer geeft en natuurlijk het binnenklimaat verbetert. Daarnaast zorgde cepezed voor de inval van veel

“Het is een fijn gebouw met heel veel plekken waar je lekker kunt zitten en werken. De oude kwaliteiten van het gebouw bleven bewaard en zijn gecombineerd met een prachtig nieuw deel” -leerlingen bovenbouw

natuurlijk daglicht en een aangename akoestiek. Samen met de introductie van grotere ruimtes en flexibiliteit maakt dit van het nieuwe ‘Van Maerlant’ een toekomstbestendig schoolgebouw.

MULTIFUNCTIONELE HAL

“De oude hal van het monument is multifunctioneel ingericht met meubilair voor studieplekken en optredens”, verduidelijkt Martin. “cepezedinterieur ontwierp voor deze ruimte verrijdbare blokken, die veelzijdig te gebruiken zijn. Het neutrale basiskleurenpalet is aangevuld met contrasterende accentkleuren, afgeleid van de schilderingen in de hal. De lichtarchitectuur mag er ook zijn. Was de prachtige ruimte eerst donker, nu verlicht een led-lijn de textuur van het metselwerk en de fresco’s, wat de beleving van de ruimtelijkheid en het monumentale karakter versterkt.” Nanko knikt: “In plaats van één groot atrium vind je in het gebouw diverse ruimtes met uiteenlopende groottes, uitzichten en karakters. Voor iedere gelegenheid een passende plek; rustig en stil voor tijdens het studeren en open en gezellig voor tijdens de pauzes. De klaslokalen zijn vergroot en de akoestiek van de hal, de ventilatie en de klimaatbeheersing zijn verbeterd. De sportzaal van de school is verbouwd en uitgebreid tot drie zalen die samen een grote sporthal kunnen vormen. We zijn heel erg tevreden over de verbinding die cepezed heeft gemaakt tussen de monumentale oudbouw en de nieuwbouw. Eerst liep je overal tegen muren en deuren aan, nu is het een open gebouw zonder doodlopende einden.”

Kijk voor meer informatie op www.cepezed.nl

GENIETEN TIJDENS EEN COMPLEX PROCES

Geslaagde transformatie Van Maerlantlyceum Eindhoven

Mark van der Mast en Esmée Boereboom waren vanuit

ICSadviseurs betrokken bij de vernieuwbouw van het Van Maerlantlyceum in Eindhoven. Het was een mooi, maar complex proces waarbij gaandeweg het besef groeide dat het resultaat wel eens heel mooi zou kunnen worden.

“In dit project waren wij verantwoordelijk voor het volledige projectmanagement vanaf de herijking van het programma van eisen tot en met de nazorg”, vertelt Mark. “Dat betekent dat we samen met onze opdrachtgever OMO en Nanko Verrijt ook de architect en de overige partijen hebben geselecteerd.” Esmée knikt: “Dit project was ook ruimtelijk interessant, behalve de combinatie van oud en nieuw. Het stond op een krap perceel, deels aan een park en grenst aan de andere kant aan een woonwijk. Dat buitenterrein moest ook opnieuw ingericht worden, rekening houdend met monumentale bomen.”

GEVELS BEHOUDEN

Mark verder: “Cepezed begreep de opgave goed omdat zij enkele verouderde bouwdelen niet hebben gesloopt, maar juist de gevels hebben behouden in een soort monumentaal jasje. Dat maakte dat de integratie van de oudbouw en de nieuwbouw tot een prachtig geheel heeft geleid. De school was

daar ook enorm blij mee. Voor ons betekende zo’n complex project heel veel overleg met de gemeente, de monumentencommissie en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Zo wilden we het bestaande metselwerk reinigen, maar het bleek dat de werkomschrijving vanuit het bestek niet voldeed. Een groot deel van het voegwerk moest vervangen worden en het werkplan hiervan en van de reiniging diende volledig afgestemd te worden met RCE en monumentencommissie. En dit in een proces waar planning en budget onder druk stonden.”

BIJZONDERE KLUS

“We zaten in een aanbestedingsperiode waarin de aannemers de hand op de knip hielden”, vult Esmée aan. “Het was al niet eenvoudig om goede bouwers te krijgen die het wilden doen. Vervolgens moesten we in het traject ruim 1.3 miljoen optimaliseren. Tegelijk voerden we overleg met de gemeente voor

“Het werken met mensen aan projecten voor mensen, is waar ik blij van word”

extra budget en wisten we via SUVIS subsidie te krijgen voor duurzaamheidsmaatregelen, zoals het binnenklimaat. Dat alles maakte het proces lastig, maar tegelijk groeide het besef dat je met z’n allen aan een hele mooie en bijzondere klus bezig was.”

BRUIKBARE INFORMATIE

Mark tenslotte: “In zo’n traject maak je ook altijd iets bijzonders mee. Ruim voor de bouw hebben we de prachtige muurschilderingen in het atrium laten aftimmeren, natuurlijk om ze te beschermen maar ook om te testen wat de akoestiek met die grote ruimte zou doen. We hebben de panelen namelijk gevuld met akoestisch materiaal. Dat leverde veel bruikbare informatie op en daar kan ik dan weer enorm van genieten.”

Kijk voor meer informatie op www.icsadviseurs.nl

Mark van der Mast

Esmée Boereboom

INSPIRERENDE ONDERWIJSVASTGOEDDAG IVVD

Samen doen, leren en evolueren

Wat is er nodig voor het schoolgebouw van morgen? Die vraag stond centraal tijdens de elfde

Onderwijsvastgoeddag van IVVD. De opgave is enorm. Alleen samen kunnen we die op een goede manier oppakken. Alleen samen komen we tot goede, gezonde en toekomstbestendige schoolgebouwen.

Er zal de komende jaren flink gebouwd, verbouwd en verduurzaamd moeten worden. En dat terwijl er gewerkt wordt met krappe budgetten en beknellende weten regelgeving. Dat vraagt om een andere kijk op scholenbouw. Tijdens de Onderwijsvastgoeddag van 25 september jl. in congrescentrum de Horst in Driebergen werd er vanuit verschillende perspectieven naar de opgave gekeken. Ambitieuze gemeenten, schoolbesturen en marktpartijen kwamen aan het woord en mooie voorbeeldprojecten werden voor het voetlicht gebracht.

TOEKOMSTBESTENDIG

Alle ingrediënten voor toekomstbestendige scholenbouw kwamen voorbij in de Horst, van adaptief bouwen tot standaardisatie en van parametrisch ontwerpen tot oplossingen voor netcongestie. Over één aspect waren alle sprekers het eens: samenwerking vormt de sleutel tot succes. Vertrouwen tussen de verschillende partijen is hierbij essentieel. Als we de innovatiekracht van architecten, bouwers en marktpartijen ten volle willen benutten, dan zal er vanaf de start samen opgetrokken moeten worden. Samen kunnen we doen, leren en evolueren.

CIRCULAIR EN MODULAIR

Deze intensieve manier van samenwerken vraagt om gelijkwaardigheid, wederkerigheid, vertrouwen en het lef om buiten de lijntjes te kleuren. “Partijen kunnen niet weglopen voor complexe vraagstukken. Ze zullen

“Leren van en met elkaar in een integrale samenwerking is de crux”

ze moeten vereenvoudigen. En waar mogelijk zullen we moeten standaardiseren”, aldus Marcel Slijkhuis, directeur van Vastgoedbedrijf Groningen. De kracht van standaardiseren werd geïllustreerd door Ralf Dwars en Herman Soepenberg, bestuurders van de Twentse schoolbesturen Brigantijn en Symbio, die in de Achterhoek de scholenbouw versnellen door circulair en modulair te bouwen onder de vlag van de Twentsche School.

SAMEN OPTREKKEN

Samen optrekken maakt plannen haalbaar. Het zorgt ervoor dat ze aansluiten bij de maatschappelijke agenda van een wijk of dorp. Zo kunnen voorzieningen ontstaan waar sport, opvang en onderwijs samenkomen in één gebouw. “Op deze manier gaan schoolgebouwen functioneren als de ontmoetingsplaatsen van de toekomst”, stelde Ariaan Bohnen, bestuurder van Stichting Samenwerkende Basisscholen Alkemade (SSBA).

NIEUWE TECHNIEKEN

Nieuwe technieken maken de opgave makkelijker. Verschillende disciplines kunnen bijvoorbeeld in één model worden ‘geprogrammeerd’ met parametrische technieken. “Dit zorgt voor de meest optimale ontwerpen qua binnenklimaat en daglichttoetreding. Gebouwen kunnen hierdoor functioneren met minder installatietechniek”, aldus Lennaert van Capelleveen van ArchiTech Company.

INTEGRALE SAMENWERKING

Leren van en met elkaar in een integrale samenwerking is de crux. De opgave is te groot om allemaal individueel met projecten aan de slag te gaan. De cultuur van samenwerken zal de komende jaren dan ook versterkt en waar nodig ondersteund moeten worden. Alleen samen kunnen we bouwen aan betere scholen.

Kijk voor meer informatie op www.ivvd.nl

NIEUWE OPENLUCHTSCHOOL DE RECON IN ROTTERDAM

Fijne plek voor langdurig zieke kinderen

De Recon biedt een gespecialiseerde leeromgeving voor kinderen die door gezondheidsproblemen, zoals hartaandoeningen en epilepsie, een aangepast onderwijsprogramma nodig hebben. De leerlingen wilden een echte school en die kregen ze; het gebouw in twee verdiepingen inspireert en is bovendien ingericht om aan de specifieke behoeften van deze leerlingen te voldoen.

Schooldomein sprak met directeur Terry Sibbing, projectmanager en directievoerder Kübra Öztürk bij Drees & Sommer en programmamanager vanuit BOOR Hanneke Kamphuis. Hanneke schetst de context:

“De Recon stond in 2014 op de zogenaamde aandachtspandenlijst, waarmee de gemeente de toenmalige achterstanden binnen de onderwijshuisvesting wilde oplossen. De Recon is alweer 69 jaar geleden ontstaan vanuit het toenmalige Zuiderziekenhuis, met de intentie om langdurig zieke, maar herstellende kinderen, een andere plek te geven dan alleen een ziekenhuisomgeving. Al snel werd er behalve zorg een onderwijsfunctie

aan gekoppeld, maar het bleef toch een soort kuuroord. Het nieuwe schoolgebouw is het sluitstuk van een ontwikkeling, waarbij een voormalig ziekenhuisgebied werd getransformeerd naar woonwijk met aanpalende functies. De zorgfuncties van het Zuiderziekenhuis en Daniel den Hoed werden in de nieuwbouw van het Erasmus MC ondergebracht, maar de Recon Openluchtschool wilde graag op haar originele locatie blijven.” Terry legt uit: “Deze plek aan de Dordtsestraatweg 472 in Rotterdam heeft een bepaalde geschiedenis en we merken dat onze doelgroep ook aan deze plek gehecht is. We hebben een regiofunctie. Als we het onderwijs in Rotterdam

Tekst Sibo Arbeek

Noord zouden centreren dan zou de reistijd voor veel leerlingen langer worden. Bovendien was er geen beter alternatief plot.” Kübra vult aan: “Omdat de kwaliteitseisen voor dit gebied hoog waren konden we hier een hele mooie school bouwen. De buurt is er blij mee en de nieuwe school draagt bij aan de levendigheid van de wijk.”

GEWOON EEN DIPLOMA

“Wij zaten in een gebouw met het karakter van een lagere school en dat past niet bij leerlingen van het voortgezet onderwijs”, vertelt Terry. “Vroeger was voor veel ernstig zieke leerlingen het toekomstpespectief niet erg positief, maar inmiddels is de medische wetenschap gevorderd. Leerlingen die nu ernstig ziek zijn worden ouder en willen onderdeel van de samenleving zijn en vooral gewoon naar school gaan. We hebben hier reguliere leerlingen, maar wel met een zorgbehoefte. Leerlingen die extra faciliteiten en ondersteuning nodig hebben om hun diploma

“Leerlingen die nu ziek zijn worden ouder en willen onderdeel van de samenleving zijn en vooral gewoon naar school gaan”

te halen. Bijzonder is dat we hier alle smaken aanbieden; van praktijkonderwijs tot en met havo, vmbo, mbo 1 en entreeopleidingen. Je vindt hier 160 leerlingen waarvan een deel naar praktijkonderwijs gaat en veel ondersteuning nodig heeft tot havo-leerlingen die redelijk zelfstandig kunnen leren. We bedienen de totale range van een IQ van 65 tot 120 en het doel is dat elke leerling een diploma haalt of naar een passend vervolgtraject wordt begeleid. Ondanks de diversiteit in aanbod en soort leerlingen proberen we wel één school te zijn. De meeste leerlingen lopen een individueel traject en krijgen meer tijd om hun diploma te halen. Het reguliere is dat het diplomagericht is en we hebben een normaal lesrooster en elke 45 minuten gaat de bel. Uiteraard hebben deze kinderen meer tijd nodig om hun diploma te halen, maar we doen niet aan ‘blijven zitten’. In feite bepaalt het kind zelf hoe snel het gaat. Het gemeenschappelijke is natuurlijk dat iedereen een aandoening heeft. Er lag een programma van eisen voor de nieuwbouw met aanvullende eisen voor de bijzondere doelgroep, maar ik heb vooral geprobeerd om een normale school voor voortgezet onderwijs met twee verdiepingen te krijgen, een verbindend hart met een mooie tribunetrap. Bedenk dat deze leerlingen uit een oude basisschool komen en vooral een echt nieuw gebouw wilden, dat ook nog eens uitdagend was. Dat is vertaald in een fysieke omgeving met lokalen en specifieke praktijklokalen. We hebben wel specifieke ruimtes voor de doelgroep van langdurig zieke kinderen. Zo hebben we hier verschillende rustkamers en permanent verpleegkundige ondersteuning. Sommige leerlingen hebben even een time-out nodig en gaan dan door met dag. Terwijl ze vroeger vaak een dag thuis bleven, kunnen ze nu gewoon naar school.

PROJECTINFORMATIE

Project

Nieuwbouw Openluchtschool de Recon

Rotterdam

Opdrachtgever

Stichting BOOR i.s.m. de gemeente Rotterdam

Projectmanager

Drees & Sommer

Architect

RoosRos architecten

Aannemer

R.A. van Leeuwen Bouwbedrijf

Installateur

Lomans

Volume

2.000 m2

Ingebruikname

Juli 2024

We merken nu al dat het gebouw en de buitenomgeving helpen om kinderen het gevoel te geven dat ze gewone leerlingen voor voortgezet onderwijs zijn.”

ORGANISCHE VORM

“De architect heeft voor een hybride, organische vorm gekozen, een soort parallogram met mooie rondingen”, legt Hanneke uit. “Daardoor is het binnengebied spannend geworden en is ook de verhouding tussen de gevel en de binnenruimte optimaal. Iedereen komt via een sluis door dezelfde deur en komt vervolgens in het hart van het gebouw. Het gebouw laat zich vervolgens makkelijk lezen, omdat de opzet transparant is, met mooi licht van boven.” Terry knikt: “Centraal ligt de aula, die door een vouwwand vergroot kan worden. Aan de aula ligt ook het uitgifteloket van de kantine. Door de open

opzet heb je overal goed zicht en bovendien mooie zichtlijnen naar het park buiten. Naast de lokalen hebben we leerpleinen en een speciale zone naast de aula met verpleegruimten en rustruimten. De praktijkruimten liggen in de hoeken van het gebouw waar de lokalen iets groter zijn; het gebouw beschikt over moderne en gespecialiseerde faciliteiten, waaronder kook-, technieken binaslokalen, en buitenruimtes die uitnodigen tot beweging. Het schoolplein is ontworpen om een stimulerende en tegelijk ontspannende omgeving te bieden, met onder andere een DJ-tafel, chillhoek, pannakooi en basketbalveld.”

NIET STANDAARD

Hanneke verder: “We hebben in de businesscase meerdere locaties onderzocht omdat er ook voldoende ruimte voor de afwikkeling van (taxi-) vervoer moest zijn. Na het vaststellen van de businesscase heeft BOOR Drees en Sommer geselecteerd als extern projectmanager. RoosRos is geslecteerd als architect omdat zij in een minicompetie voor de selectie van het ontwerpteam kwamen met een gebouwvisie die goed aansloot bij de behoefte van de school en tegelijkertijd ook het beste aansloot bij de stedenbouwkundige randvoorwaarden. RoosRos stelde een gebouw voor met een driehoekige vorm met een centraal middengebied. Daardoor is het compact en daarmee in de exploitatie aantrekkelijk.” Kübra: “Een bouwproject als dit is niet standaard voor schooldirecties en daarom is het belangrijk om elkaar mee te nemen in processen, wensen en verwachtingen. Je doet extra je best voor een school met zo’n bijzondere doelgroep en wilt graag toegevoegde waarde leveren. Zo werd het al snel voor de aannemer en installateur duidelijk dat het energetisch en qua binnenklimaat een top school moest worden. Je hebt hier veel kinderen met luchtwegproblemen, dus hebben we een ventilatiesysteem dat kwalitatief erg goed is. Het is een staalskelet, met veel ramen, hout en mooi metselwerk. Het gebouw voldoet aan de BENGeisen en duurzaamheid speelde een belangrijke rol in het ontwerp en de bouw van de school. Dit project is een voorbeeld van hoe de samenwerking tussen gemeente, onderwijs en de ontwerpen bouwpartners tot een aansprekend resultaat kan leiden.”

Terry tenslotte: “We zijn met dit mooie transparante gebouw erg zichtbaar. Iedereen kan van buiten zien wat er hier binnen gebeurt; dit gebouw maakt nieuwsgierig. We hebben een enorme keuken en onze leerlingen vinden het leuk om binnenkort voor de buurt te koken. De wijk kijkt er nu al naar uit.”

Kijk voor meer informatie op www.dreso. nl

NIEUWBOUW KC NICOLAAS OSS

De kijkdoos als metafoor

Als inspiratie voor de nieuwbouw van KC Nicolaas Oss gebruikte Thomas Architecten de kijkdoos als metafoor. Het toegankelijke hart staat symbool voor het ontwikkelen van brede kennis en vaardigheden voor het wereldburgerschap van alle kinderen.

Schooldomein sprak met de directeur van het kindcentrum Charlotte Dillisse en met architect Thomas Vullings. Charlotte: “De Nicolaasschool was eerder gehuisvest in een gebouw aan de Koornstraat, maar dat gebouw voldeed niet meer aan de eisen van de huidige tijd. Ons nieuwe, duurzame en energiezuinige kindcentrum staat aan de Schelversakker, op de locatie van de voormalige huishoudschool die inmiddels is gesloopt. Het biedt ruimte aan ruim 500 kinderen van zowel de basisschool, kinderopvang, voorschoolse- en buitenschoolse opvang. De gemeente heeft een nieuwe gymzaal aan de nieuwbouw verbonden en naast het centrum ook een speelterrein ontwikkeld.”

Thomas over het nieuwe kindcentrum: “ Het is een vriendelijk, open en transparant gebouw dat een verbinding aangaat met het park en de wijk aan de voorzijde. Het gebouw opent zich richting het schoolplein en is zo ver mogelijk naar de noordkant geschoven, waar de doorgaande weg grenst. De buitenruimte is mee ontworpen met als uitgangspunt natuurlijk spelen. De oude monumentale kastanjeboom is blijven staan en aan de zuid- en westkant hebben we een prachtig natuurlijk schoolplein ontworpen, met aan de noordzijde plek voor de fietsen en aan de oostkant de parkeergelegenheid voor de medewerkers. Het is een compact tweelaags gebouw en is opgedeeld in diverse volumes met een groot dakterras voor

Tekst

extra buitenruimte. Voor de materialisering hebben we gekozen voor een krachtig koperrood gekleurde baksteen, die goed in de gebouwde omgeving past.”

WERELDBURGERSCHAP

Charlotte verder: “Het begon honderd jaar geleden met een school geleid door fraters en daarmee zijn we de oudste school in Oss. Inmiddels zijn we gegroeid tot een school waarin wereldburgerschap centraal staat. We zijn geen conceptschool, maar hebben een sterke visie hoe kinderen zich ontwikkelen tot wereldburgers. Wereldburger worden doe je door in samenwerking te leren, werken en leven. We hebben meerdere partnerschappen, waaronder met het bejaardencentrum, dat een mooie binnentuin heeft. Onze kinderen uit groep 5 helpen en leren tegelijk hoe de seizoenen werken. We nodigen de bewoners ook uit om bij ons op bezoek te komen. Verder werken we ook samen met de Kunstfabriek, waar onze kinderen samen met mensen met een verstandelijke beperking kunstwerken maken, die we in onze school exposeren. Je vindt in ons kindcentrum ook een prachtig handvaardigheid- en technieklokaal met werkbanken om alle talenten van kinderen te ontwikkelen. Daar zijn we trots op.”

MEER VERANTWOORDELIJKHEID

“Ons vorige gebouw had lokalen aan een gang,” vervolgt Charlotte; “hier hebben we leerpleinen, die letterlijk meegroeien met de kinderen, omdat ze meer verantwoordelijkheid aankunnen als ze ouder worden. Hun wereld wordt immers steeds groter. Het gebouw is georganiseerd in vier bouwen en heeft de teamkamer op de eerste verdieping. De kleuters beginnen in grote lokalen met een speelgang terwijl de kinderen van de bovenbouw kleinere lokalen hebben en juist grote leerpleinen waar ze op verschillende manieren kunnen werken en leren. We hebben ervoor gekozen om telkens vier klaslokalen per bouw aan één zijde aan een leerplein te leggen. Dat zorgt voor rust en overzicht en biedt de mogelijkheid om groepsdoorbrekend te werken. Nu al zien we wat leerpleinen met onze

kinderen doen. We hebben een weekly planner, om kinderen vanuit de inhoud van de lesstof meer de eigen verantwoordelijkheid te geven. De leerkrachten moesten even wennen, maar ervaren nu meer ruimte en werken samen in een team met een onderwijsassistent en leerlingondersteuner op de pleinen.”

TERRASVORMIGE OPBOUW

Thomas: “Die verschillende gradaties, van klas, leerplein, aula met de podiumtrap, het handvaardigheidslokaal, het dakterras en de ruimte buiten leiden er toe dat je elke keer jouw eigen wereld kunt vergroten. De beweeg- en leefruimte wordt groter, maar overal vind je dezelfde maatvoering.” Charlotte vult aan: “Uitgangspunt was ook om zoveel mogelijk meters voor het onderwijs te maken. Daarom hebben we ook een kleine teamkamer gemaakt, maar kun je ook op de grote leerpleinen vergaderen. De BSO heeft een eigen hoek, die overdag door het onderwijs wordt gebruikt. De BSO maakt dan weer na schooltijd gebruik van de pleinen en het speellokaal. Het speellokaal ligt tussen de kleuterbouw en de BSO in, zodat je er van beide kanten in kunt en we het samen kunnen gebruiken. Daardoor haal je meer uit de meters. Het is allemaal knap doordacht.”

KIJKDOOS ALS METAFOOR

“We hebben de metafoor van de kijkdoos als verbindend element in het gebouw gebruikt. De kijkdoos ligt letterlijk in het centrum van het gebouw en verbindt alle onderdelen. De kijkdoos weerspiegelt de organisatie van het onderwijs, waarbij kinderen uitgedaagd worden en het volume van de kijkdoos

Thomas Vullings en Charlotte Dillisse

nieuwsgierig maakt en prikkelt. De kijkdoos ligt als een gouden doos in het midden van het gebouw en heeft ronde ramen in verschillende grootten. Dat maakt kinderen nieuwsgierig en ze kunnen er overal doorheen kijken. Binnenin liggen bijzondere en algemene functies, zoals concentratieplekken, het speellokaal, het technieklokaal en de toiletten, waardoor de leerpleinen zelf meer ruimte hebben. De kijkdoos staat voor verwondering en zorgt mede dat kinderen enthousiast en betrokken blijven. Het biedt oriëntatie binnen het gebouw waardoor je nooit het gevoel hebt dat je in een grote school zit. De aula hebben we bewust aan de gevel gelegd, heel transparant met een grote luifel om het gevoel van welkom te vergroten en als plek om met elkaar te vieren. De kijkdoos is zowel van binnen als van buiten over die drie niveaus zichtbaar en goed te lezen, waarbij we in het derde niveau de

“De kijkdoos ligt als een gouden doos in het midden en heeft ronde ramen in verschillende grootten waar je doorheen kunt kijken”

installaties architectonisch fraai hebben verwerkt. Alle technieken zijn onderdeel gemaakt van de architectuur. Aan de buitenkant hebben we de kijkdoos bekleed met golfplaat in een goudkleur. Binnenin hebben we dat doorgezet in bruinachtige tinten en dat maakt de kijkdoos markant en vanuit elk punt in het gebouw herkenbaar.”

DEZELFDE LIJN

Thomas: “We hebben het niet als één blok ontworpen, maar als een gebouw met meerdere volumes rond de kijkdoos, waarbij elke functie zichtbaar is. Zo is de gymzaal ook als een eigen volume leesbaar, waardoor het gebouw een kleinschalig karakter krijgt en de kleinsten zich ook geborgen voelen. Er zijn drie ingangen aan twee zijden van het gebouw, waarbij ouders de kinderen door de grote glazen hoofdentree naar hun lokalen zien lopen. Binnen overheersen rustige kleuren, met natuurlijk de kijkdoos als centraal thema. Die mag er uitspringen. Wij mochten het interieur ook ontwerpen, zodat het een totaal verhaal is geworden.” Charlotte knikt: “Je gaat elkaar in zo’n proces steeds beter aanvoelen en dan is het logisch dat de architect ook het interieur ontwerpt en dezelfde taal doorzet. In het interieur ontdek je dezelfde lijn, met voor de oudere kinderen hoge tafels, om te ervaren hoe je staand kunt leren of juist lekker hangen in een zitzak bij het leeshoekje. Alles is geconcentreerd bij de plekken waar kinderen bewegen en zo zijn ook de kastenwanden mee ontworpen met een prikwand om eigen werk van de kinderen, bijvoorbeeld van thematisch onderwijs, op te hangen. Zo heeft elk plein ook een speciaal ontworpen trotsboom, waar de trots van de kinderen tot uiting komt in eigen werkjes, foto’s of bijzondere voorwerpen. Kinderen staan hier regelmatig aan hun ouders of andere kinderen te vertellen wat zij hebben gemaakt en ervan hebben geleerd. Talent stimuleren en erover vertellen is prachtig.”

Kijk voor meer informatie op www.thomasarchitecten.nl

TRANSFORMATIE HERTA MOHR LEIDEN

Slimme ingreep leidt tot ruimtelijke kwaliteit

Het gerenoveerde gebouw voor de Faculteit Geesteswetenschappen van Universiteit Leiden werd in het voorjaar van 2024 opgeleverd. Architect Bart van Kampen van De Zwarte Hond verdiepte zich in de werkwijze van architect Joop van Stigt om een vernieuwend ontwerp te maken in de geest van de oude meester.

“I

k heb zelf les gehad van de oorspronkelijke architect Joop van Stigt en daarom is het zo mooi dat ik als architect met zijn gebouw mocht werken,” opent partner-architect Bart van Kampen van De Zwarte Hond. De universiteit Leiden selecteerde het bureau om Cluster Zuid te transformeren, inmiddels bekend als het Herta Mohr gebouw. De naam van het gebouw verwijst naar de Egyptologe Herta Mohr, waarbij het de eerste keer is dat een Leids universiteitsgebouw naar een vrouwelijke wetenschapper wordt vernoemd. Bart: “Joop had een sterke visie op structuralisme en die visie wilde ik bewaren. Ik heb me verdiept in hoe hij dit gebouw heeft bedacht en zijn visie op structuralisme gebruikt om een nieuwe laag aan het gebouw toe te voegen. Niet

Bart van Kampen

door hem te kopiëren, maar door het gebouw opnieuw te interpreteren. De toevoegingen aan dit gebouw weerspiegelen de hedendaagse architectuur, waardoor duidelijk is dat het gebouw met zijn tijd meegroeit. De bestaande gevels zijn onderdeel van beschermd stadsgezicht in Leiden en dat moet vooral zo blijven. Ik ben helemaal verliefd op de paddenstoelen kolommen die het ritme van de gevel bepalen. Die zijn nu veel te duur, omdat ze allemaal in het werk gestort zijn. Ik hoop dat de volgende architect over een halve

eeuw ook weer een laag toevoegt, net als in de stad. Zo krijg je een soort natuurlijke selectie in de tijd. De renovatie van Cluster Zuid is complementair aan het bestaande ontwerp en versterkt dit. Door de keuze voor renovatie en verduurzaming heeft dit gebouw een nieuw leven in het collectief geheugen van Leiden gekregen.”

STRUCTURALISTISCHE MAATVOERING

Eind jaren ’70 ontwierp Joop van Stigt Cluster Zuid voor de faculteit der geesteswetenschappen van de Universiteit Leiden. Het gebouw valt op door zijn structuralistische maatvoering, die aansluit bij de ‘korrel van de stad’ en zichtbaar is in een strak grid van paddenstoelvormige betonnen kolommen. Bart legt verder uit: “Het gebouw bestaat uit zeven individuele ‘huizen’, elk met de breedte van twee Leidse grachtenpanden. Het middelste huis hebben we vervangen door een nieuw centraal hart met één grote hoofdentree. Vanuit deze centrale hal kan iedereen zich oriënteren. Dit centrale hart stimuleert het ‘community-gevoel’ en de

“Het mooie is ook dat je door hergebruik en een duurzame en deels circulaire renovatie van een bestaand pand veel overmaat hebt”

kennisuitwisseling die zo cruciaal is voor het wetenschappelijk bedrijf. Het gebouw biedt nu meer dan 700 onderwijsen zelfstudieplekken, twee hoorcollegezalen, werken vergaderkamers, common rooms en de bibliotheken van het AfrikaStudiecentrum Leiden en Midden-Oostenstudies. Er werken hier 350 mensen, dus is het naast een onderwijs- ook een kantoorgebouw. Je vindt hier veel werken studieplekken. Studenten studeren hier gemiddeld vijftien uur per week. Er wordt veel gelezen, dus hebben we veel werkplekken in de bibliotheek gemaakt. Daarnaast geven de zogenaamde common rooms identiteit aan de vakgroepen.”

PROJECTINFORMATIE

Project

Transformatie Herta Mohr Universiteit Leiden

Opdrachtgever

Universiteit Leiden

Architect

De Zwarte Hond

Aannemer

Constructif

Interieurbouw

Harryvan

Oogster materialen

New Horizon

Ontwerp vaste interieurelementen

Fokkema

Overige partners

Pieters Bouwtechniek, Buro Bouwfysica, DGMR, Nelissen Ingenieursbureau, Kuiper installaties

Ingebruikname

September 2024

Volume

11.400 m²

VAN GESLOTEN NAAR OPEN

“Het gebouw is gerenoveerd en vergroot van 7.850 naar 11.400 m²”, vertelt Bart. “De hele tweede verdieping is vernieuwd en het gebouw is uitgebreid met een achtste huis, uitgevoerd in geanodiseerd aluminium. Bijzonder zijn ook de opengewerkte diagonalen, waardoor de oorspronkelijk donkere huizen met het centrale atrium verbonden zijn. De hal heeft een dak dat veel daglicht binnenlaat, waardoor een prachtige binnenruimte is ontstaan. Aan de straatkant hebben we ook grote ramen gemaakt, zodat het een licht gebouw is geworden. Het is van een gebouw met gesloten straatjes een open gebouw geworden, waar om het atrium heen de logistiek is georganiseerd en iedereen visueel verbonden is. Bedenk dat in het nieuwe deel 50%

van de kosten in installaties is gaan zitten. Het oorspronkelijke gebouw uit de jaren ‘70 met zijn sluip-door-kruip-door opzet en lage plafonds had geen installaties. Het systeem met de kolomstructuur en voorgespannen dunne vloeren dat Joop van Stigt had bedacht maakte het niet mogelijk om verticaal installaties te maken. Daarnaast was de verdiepingshoogte 3.60 meter voor die tijd voldoende, maar nu red je het er niet meer mee, met de eisen rond binnenklimaat en ventilatie. Leuk te melden is dat het een Breeam Excellent gebouw is geworden. Dat betekent dat het voor een groot deel voldoet aan de ‘best practices prestatieniveaus’ op het gebied van duurzaamheid en gezondheid.”

NOOIT MEER SLOPEN

“Het mooie is ook dat je door hergebruik en een duurzame en deels circulaire renovatie van een bestaand pand veel overmaat hebt. Die ruimte zouden we bij nieuwbouw nooit hebben. Het oorspronkelijke gebouw zat vol met prachtige plafonds van red wood. De universiteit wilde ze eerst weggooien, want ze waren niet blij met het oude gebouw. Ik vond dat hout juist heel mooi en wilde het een nieuwe bestemming geven. New Horizon heeft geholpen om bruikbare materialen te oogsten. De interieurbouwer Harryvan heeft de latten hier opgehaald en in de sociale werkplaats in Hoogezand Sappemeer door de mensen daar laten bewerken. Alle spijkertjes zijn eruit gehaald en er zijn in de fabriek grote elementen van gemaakt, die bestaan uit planken van 1.80 meter. In de centrale hal hebben we ze als houten elementen aan de wanden hergebruikt. Ze hebben niet alleen een esthetische functie maar zorgen ook voor extra akoestische kwaliteit. De warme houten tinten van het hout versterken het ontwerp en verbinden oud met nieuw. Ons credo is Nooit meer slopen en als het echt niet anders kan hergebruik dan delen van het gebouw of bouw het casco weer op. De universiteit denkt nu na over het volgende cluster Noord, dat uit vier huisjes bestaat. Uiteraard willen we daar ook graag in de geest van Joop iets moois van maken.”

Kijk voor meer informatie op www.dezwartehond.nl

Interieurbouw Harryvan

Maatwerk voor inspirerende leeromgevingen

Een goed onderwijsinterieur is meer dan alleen mooi. Het moet functioneel zijn en bijdragen aan een optimale leeromgeving en daarnaast van hoge kwaliteit zijn vanwege het intensieve gebruik.

H“Onderzoek toont aan dat een rustige omgeving bijdraagt aan betere leerprestaties en concentratie”

arryvan is dé specialist in maatwerk inrichting van onderwijsgebouwen. Met jarenlange ervaring en een passie voor onderwijs creëert Harryvan inspirerende leeromgevingen die bijdragen aan het succes van leerlingen en docenten. Of het nu gaat om akoestiek, flexibiliteit of duurzaamheid, Harryvan biedt de oplossing. Bij de keuze voor materialen wordt hiermee rekening gehouden. Zo worden er zoveel mogelijk duurzame en circulaire materialen gebruikt. Hiermee draagt Harryvan bij aan een duurzame toekomst en leert het leerlingen bewust om te gaan met hun omgeving.

HET BELANG VAN GOEDE AKOESTIEK

Onderzoek toont aan dat een rustige omgeving bijdraagt aan betere leerprestaties en concentratie. Dankzij jarenlange ervaring beschikt Harryvan over de kennis en expertise om een optimale akoestiek te realiseren. Van akoestische plafonds en wanden tot interieur: de interieurbouwer biedt een breed scala aan oplossingen die perfect aansluiten bij de specifieke wensen en behoeften van opdrachtgevers in de onderwijssector.

FLEXIBELE LEEROMGEVINGEN

Ruimtes die zich moeiteloos aanpassen aan verschillende leerstijlen en activiteiten stimuleren creativiteit, samenwerking en effectief leren. Harryvan biedt, met gebruik van hoogwaardige FritsJurgens taatsscharnieren, een oplossing voor

draaibare wanden en deuren die optimale flexibiliteit biedt. Denk aan ruimtes die hierdoor eenvoudig om te bouwen zijn van klaslokaal naar presentatieruimte, of een plek voor projectwerk.

PANTRY’S IN ONDERWIJSGEBOUWEN

Pantry’s in scholen worden intensief gebruikt. Daarom gebruikt Harryvan de keukens van het merk KEUK. KEUK is ontworpen om aan de hoge gebruikerseisen te voldoen, met hoogwaardige materialen en slimme ontwerpelementen die zorgen voor minder onderhoud en een langere levensduur. Dankzij een modulaire opbouw past KEUK zich moeiteloos aan elke ruimte aan, van een kleine snackhoek tot een complete keuken. En omdat duurzaamheid bij KEUK centraal staat, kiest men niet alleen voor een functionele pantry, maar ook voor een verantwoorde keuze voor de toekomst.

Kijk voor meer informatie op www.harryvan.nl/onderwijs of neem contact op met commercieel technisch adviseur Watze Bom: T 0598 422 700, E watze@harryvan.nl

Tekst Collin Hamming

© Hans Morren

© Egbert de Boer

Tekst Linda Kröse (Partner HEVO)

Het nieuwe schoolgebouw van de Bossche Vakschool is in 2022 opgeleverd. HEVO begeleidde de school tijdens de initiatieffase, stelde het Programma van Eisen op, voerde de architectenselectie uit en verzorgde het projectmanagement van de nieuwbouw van definitiefase tot oplevering. Na de ingebruikname van de school is een inpassingsstudie uitgevoerd om het Dieze College te integreren in het gebouw.

UNIEKE SAMENWERKING SPECIAAL ÉN REGULIER ONDERWIJS

Dieze College en Bossche Vakschool wonen samen in nieuw gebouw

Het nieuwe schoolgebouw van de Bossche Vakschool in ’s-Hertogenbosch is volledig afgestemd op de onderwijsvisie van de school en is ontworpen volgens de visie ‘de juiste plek voor slimme handen’. Het gebouw straalt warmte, speelsheid en openheid uit, waardoor iedereen zich er thuis voelt. Zichtbaarheid en verbinding, ook met de buitenwereld, waren centrale thema’s in het Programma van Eisen.

De Bossche Vakschool richt zich sterk op praktijkgericht vmbo onderwijs en biedt veel ruimte voor praktische opdrachten voor zowel vmbo-basis als vmbo-kader. Het Dieze College is een school voor voortgezet speciaal onderwijs cluster 4. De samenwerking tussen de Bossche Vakschool en de vso-school Dieze College is gestart vanuit een gedeelde visie op inclusief onderwijs en vond al op kleine schaal plaats. Na onderzoek, onder begeleiding van HEVO, bleek dat ook zowel op onderwijskundig als ruimtelijk gebied een samenwerking wenselijk was. Door beide scholen in één gebouw te huisvesten, kunnen beide scholen inclusief onderwijs aanbieden en profiteren van elkaars expertise en faciliteiten. Hoewel zij hun eigen bedrijfsvoering behouden,

voeren zij deze onder één dak uit. Hierbij beschikken beide scholen over eigen ruimten, terwijl zij ook enkele ruimtes delen.

Het gebouw bestaat uit 7.000 m² voor (praktijk) onderwijs en 1.000 m² gymzaal.

FLEXIBEL GEBOUW

De ruimtes in de school zijn ontworpen met functionele en capacitaire flexibiliteit, waardoor ze eenvoudig kunnen worden aangepast aan toekomstige behoeften. Het vmbo en vso was hierdoor goed te realiseren en in te passen in het nieuwe gebouw. De samenwerking tussen deze scholen biedt leerlingen de mogelijkheid om op een geleidelijke en passende manier over te stappen van speciaal naar regulier onderwijs. Deze

samenwerking levert aanzienlijke meerwaarde op voor alle betrokkenen door te werken aan een inclusieve leeromgeving, wat dankzij de intensieve kennisoverdracht ten goede komt aan alle leerlingen.

BREDE KEUZEMOGELIJKHEDEN

De Bossche Vakschool biedt een breed scala aan uitstroomprofielen, waardoor leerlingen van het Dieze College volop keuzemogelijkheden hebben. De praktijkvakken motiveren de leerlingen en bereiden hen effectief voor op de doorstroom naar het mbo. Fleur Cerini, algemeen directeur van de Bossche Vakschool/ISK & Van Maerlant, onderstreept dit door te zeggen: “Samen leren, zoals in het echte leven, zowel door leerlingen als medewerkers, vormt een uitstekende basis voor inclusiviteit!”

PRAKTIJKONDERWIJS EN VAKMANSCHAP

De praktijklokalen voor techniek en horeca zijn aan de straatzijde van de school geplaatst, waardoor het vakmanschap van de leerlingen direct zichtbaar is voor de omgeving. Dit versterkt de verbinding met de buitenwereld en verbeeldt op een aansprekende manier hoe de Bossche Vakschool een actieve bijdrage levert aan de gemeenschap. Fleur Cerini merkt op: “Ik zie dat de leerlingen erg blij zijn met het nieuwe gebouw. Het gebruik van hout en de warme kleuren zorgen voor een gezellige sfeer, waardoor de leerlingen zich hier meteen thuis voelen.”

UNIEKE MEERWAARDE SPECIAAL ÉN REGULIER ONDERWIJS

De samenwerking tussen het Dieze College en de Bossche Vakschool is een uitstekend voorbeeld van

“Het levert voor iedereen meerwaarde op. Voor de leerlingen van het Dieze College is dit een mogelijkheid om een volwaardig vmbodiploma

te behalen, wat een soepele doorstroom naar het mbo vergemakkelijkt.”

Fleur Cerini, algemeen directeur Bossche Vakschool/ISK & Van Maerlant

hoe scholen samen een grote meerwaarde kunnen creëren voor hun leerlingen. Met een flexibele en toekomstgerichte aanpak wordt de overgang van speciaal naar regulier onderwijs soepel begeleid, waardoor leerlingen de kans krijgen zich optimaal te ontwikkelen en succesvol door te stromen naar het mbo. De samenwerking is tweerichtingsverkeer; samen één voor de leerling.

Meer informatie via HEVO | www.hevo.nl | 073-6 409 409 –info@hevo.nl

HOOFD, HART EN HANDEN

Fijne plekken voor gebruikers

vmbo- mbo- avo/vwo

plekken om te leren, verbinden, werken, ontmoeten, herinneren, spelen, ontspannen, lezen, vergroenen, bedenken, oefenen en inspireren.

Noteert u donderdagmiddag 13 februari vast in uw agenda; dan organiseert Schooldomein een middagsymposium op één van de gedocumenteerde projecten, waar het boek wordt gelanceerd.

Meer informatie met het programma volgt binnenkort.

In februari verschijnt het nieuwe Inspiratieboek Hoofd Hart en Handen, fijne plekken voor gebruikers. Ruim 270 pagina’s, meer dan 50 actuele projecten binnen het vmbo-vso-mbo en avo/vwo, prachtige bijdragen van inspirerende visionairs en natuurlijk hele mooie inleidingen met achterin het boek een duidelijke begrippenlijst. De projecten worden regionaal gepresenteerd, zonder een onderscheid te maken tussen de onderwijssoorten. De plekken spreken voor zichzelf. Een must voor elke opdrachtgever, gebruiker en partijen binnen het ontwerp-, en bouwproces.

De aanleiding om dit boek te maken was meerledig:

• Het gaat steeds meer om het maken van fijne plekken, die in de tijd voor verschillende gebruikers aantrekkelijk en bereikbaar blijven.

• De opgave om een schoolgebouw te maken vormt steeds vaker onderdeel van een gebiedsontwikkeling, waarbij ruimtelijk en maatschappelijk naar een mooie balans wordt gezocht.

• Als gevolg van de ontwikkeling van informatietechnologie en AI ontwikkelen de competenties van de leerlingen ook. Zij zijn de nieuwe denkers en werkers van de toekomst, waarbij het onderscheid tussen hoofd en handen minder scherp wordt getrokken.

• Dat resulteert in alle onderwijssoorten tot fijne plekken binnen en buiten het gebouw, waarbij de natuurlijke verbinding met de omgeving centraal staat.

U kunt het boek bestellen voor € 38,50 exclusief btw en verzendkosten via de webshop van uitgeverij Ten Brink.

GROENE CAMPUS VOOR VONK IN HOORN

Contextrijke leeromgeving voor vmbo en mbo

Vonk in Hoorn heeft een nieuwe, toekomstbestendige huisvesting voor groen onderwijs gekregen. In het nieuwe gebouw werken leerlingen vanuit het vmbo en mbo samen in een contextrijke leeromgeving.

PROJECTINFORMATIE

Project Nieuwbouw en transformatie Campus

Vonk Hoorn

Opdrachtgever

Stichting Clusius College

Architect

RoosRos Architecten

Aannemer

Aannemersbedrijf: J.M. Putter

Installatieadviseur

Feniks

Constructeur

Swinn

Oppervlakte

Nieuwbouw ca. 4.734 m2

Bestaande bouw ca. 2.450 m²

Ingebruikname

2023

De huisvestingsopgave van Vonk in Hoorn voor het groenonderwijs op vmbo- en mbo-niveau was duidelijk. Het bestaande vmbo-gebouw moest worden geüpgraded en er zou vervangende nieuwbouw komen voor het mbo. De opdrachtgever wilde vooral een toekomstbestendige huisvesting op basis van een duurzaam masterplan voor een integrale ontwikkeling van het terrein. Slim en efficiënt ontwerpen was een voorwaarde, om te voorkomen dat hetzelfde type ruimten voor zowel het groenonderwijs van het vmbo als het mbo zou worden ontworpen. RoosRos Architecten werd geselecteerd om deze opgave te begeleiden met als ambitie om een samenhangend ontwerp te maken. Het resultaat is een groene campus waar vmbo- en mbo leerlingen gezamenlijk gebruik van maken.

VISIE OP DUURZAAM ONDERWIJS

Architect Martijn van Leeuwen, RoosRos

Architecten: “Vonk te Hoorn is een school die inzet op duurzaamheid, leefomgeving, voedsel en

natuur. De beleving van het groen onderwijs was dan ook het uitgangspunt van het ontwerp voor de nieuwbouw van Vonk. Het projectteam van destijds nog Clusius College Hoorn is meegenomen in een proces met workshops die hebben geleid tot een nieuwe visie op duurzaam onderwijs. Een gezonde en veilige leer- en werkomgeving, waarbij natuurlijk groen zowel op het schoolterrein als in de bestaande gebouwen en in het nieuwe gebouw aanwezig is. Verder zijn de verschillende vakken zowel van buiten als van binnenuit te beleven! De gebouwen zijn in een groene omgeving geplaatst die als een park wordt ingericht. De gebouwen zijn transparant, overzichtelijk, met veel daglicht en een goede connectie met buiten.”

Tekst Sibo Arbeek

GENERIEKE GEBOUWSTRUCTUUR

Martijn verder: “Het nieuwe schoolgebouw is een hoogstaand ontwerp met maximale efficiëntie waar het gaat om duurzaamheid en energiebesparing; een gebouw met een open karakter, dat in elk opzicht past bij de groene ambitie van Vonk. We hebben een heel flexibel onderwijsgebouw ontworpen rond een centraal hart, de aula. Alle centrale functies liggen in de kern en de onderwijsfuncties hebben een plek aan de randen. Daarbij hebben we delen van bestaande gebouwen, zoals de huidige techniekhal, in het nieuwe plan geïntegreerd. De flexibiliteit komt tot uitdrukking in een generieke gebouwstructuur met een vrije flexibele invulling, waarbij we ook de installaties modulair ontworpen hebben. Zo bestaat een lokaal uit twee stramienen en een kantoor uit één. Je kunt het gebouw bij wijze van spreken met een schroevendraaier aanpassen. Zo kan het centrale hart aan de gymzaal worden gekoppeld, door middel van verplaatsbare binnenwanden. Daardoor ontstaan ruimtes die heel gevarieerd gebruikt kunnen worden. Een flexibel gebouw vraagt om een passende gevel en daarom hebben we voor een repeterende gevelstructuur gekozen. Door de systematische aanpak valt, waar nodig, veel glas toe te passen en waar nodig minder glas. Daarbij wordt er rekening gehouden met de posities die de wanden in de toekomst kunnen innemen. Op sommige plekken is er een luifel toegevoegd. De luifel benadrukt de verschillende entrees en wordt ingezet als extra zonwering. Het onderwijsgebouw voldoet aan BENG en aan Frisse scholen klasse B. Zonder grote investeringen kan het gebouw groeien of krimpen. In feite is het de flexibiliteit van tijdelijke huisvesting in een permanent gebouw.”

LANDSCHAPPELIJKE UITWERKING

“Een grote uitdaging lag bij de landschappelijke uitwerking waarbij het educatieve terrein van de groene school ook fungeert als toegankelijk wandelgebied voor de omgeving”, vertelt Martijn. “De bestaande flora en fauna is zorgvuldig ingepast in het ontwerp. Het resultaat is een toekomstgericht gebouw. De buitenruimte van de nieuwbouw wordt verder ingericht als een representatieve, functionele en vooral comfortabele inrichting. Zo krijgt de tuin aan de zijkant en achterzijde van het gebouw een educatieve functie voor de groene beroepsopleidingen en fungeert ook als een voorbeeld op het gebied van duurzaamheid, biodiversiteit en klimaatadaptatie. Bovendien wil Vonk als Groene Hotspot ruimte bieden voor innovatie en experiment. De groene ruimte is omgetoverd tot één groot Living Lab, waar de focus ligt op het ophalen van data, het verbeteren van bodemgezondheid en het mogelijk maken van wateropslag.”

LIVING LAB

Bedrijven testen hun innovaties in een realistische omgeving, terwijl studenten en docenten actief betrokken zijn bij het onderzoek en de ontwikkeling. In de proeftuinen worden niet alleen technische innovaties getest, maar ook onderzoek gedaan naar planten en insecten. Martijn: “Dit biedt een unieke kans om de wisselwerking tussen flora en fauna te bestuderen en te begrijpen hoe deze bijdraagt aan een gezond ecosysteem. Door deze integrale aanpak kan de school innovatieve oplossingen ontwikkelen die zowel technologisch als ecologisch verantwoord zijn. Daarbij werken ze nauw samen met lokale bedrijven en overheidsinstellingen. Maar het mooiste is toch dat vmbo- en mbo-leerlingen op één groene campus leren samen te werken.”

Vanaf augustus 2022 zijn ROC Kop van Noord-Holland en Clusius college gefuseerd en is het Clusius College verder gegaan onder de naam Vonk. Kijk voor meer informatie op www.roosros. nl

LASSUS CAMPUS VOORUITSTREVEND

Samenwerking leidt tot duurzamer en inspirerender onderwijs

In deze wereld lijkt verandering de enige constante, zo ook in de onderwijswereld. Steeds meer worden vernieuwende onderwijsmethoden gecombineerd met duurzame gebouwontwikkeling om een leeromgeving te creëren die niet alleen de onderwijskundige prestaties bevordert, maar ook bijdraagt aan het welzijn van leerlingen en medewerkers. Met de focus op flexibiliteit, innovatie en duurzaamheid, is het belangrijk dat scholen een nieuwe standaard inzetten die zowel de huidige als toekomstige generaties ten goede komt. De nieuwe Lassus Campus in Zwolle is daar een prachtig voorbeeld van. De samenwerking tussen het schoolbestuur, de adviseurs en de gemeente Zwolle heeft geresulteerd in een duurzame en inspirerende leeromgeving.

VISIE EN ONTWERP

Lassus Campus, onderdeel van Stichting Openbaar Onderwijs Zwolle en Regio (OOZ), streeft naar een innovatieve en vooruitstrevende campusbenadering van onderwijshuisvesting. Tom Versteeg, bestuurder van OOZ, legt uit dat de visie achter de campusontwikkeling gericht is op het bieden van meerdere onderwijsconcepten binnen één geheel. Lassus Campus kent vier onderwijsroutes, elk met een eigen focus en visie, die zijn geïntegreerd onder één dak om zoveel als mogelijk aan te sluiten bij de individuele ontwikkeling van de leerling. Versteeg benadrukt dat deze aanpak niet alleen diversiteit in onderwijs mogelijk maakt, maar ook samenwerking en kruisbestuiving tussen de verschillende disciplines bevordert. “Onze missie is om een omgeving te creëren waar leerlingen kunnen floreren en waar onderwijs aansluit op de veranderende behoeften van de maatschappij”, aldus Versteeg. Met programma’s die sport, cultuur, techniek en wetenschap omvatten, biedt de campus een rijke en dynamische leeromgeving die elke leerling stimuleert en uitdaagt.

INNOVATIEVE CAMPUSONTWIKKELING VOOR 0-18 JAAR

Versteeg: “Je kunt een leerling vandaag iets leren, maar als je zijn nieuwsgierigheid kunt ontwikkelen, zal hij zijn hele leven blijven leren. Hoe eerder je dit een kind aanbiedt, hoe meer dit een deel gaat uitmaken van de leerhouding van het kind.” Deze filosofie sluit aan bij de toegevoegde waarde van een 0-18 onderwijscampus, waarbinnen een doorlopende leerlijn van het PO naar het VO geboden wordt. Bij Lassus Campus gebeurt dit met de toevoeging van onderwijsroute 10-14 in het gebouw, maar ook met de intensieve samenwerking die het heeft met de kindercampus Triomundo. De visie gaat dus verder dan voortgezet onderwijs op zichzelf, maar zorgt ervoor dat de verbinding met de ontwikkeling van leerlingen naar de voorschoolse als de middelbare school optimaal op elkaar aansluit. Daarbovenop zoekt Lassus Campus actief de verbinding met de wijk. Van een levendige middelbare school overdag transformeert de campus ’s avonds naar een culturele hotspot. Met faciliteiten zoals een aula met podium, een dansstudio, een muziektheater en een sporthal verbindt Lassus Campus leerlingen en de lokale gemeenschap en vervult het de rol van buurtvoorziening. “

INSPIREREND HUISVESTINGSPROGRAMMA

Simon de Jong, professional partner bij RYSE, benadrukt het belang van duidelijke sturing in de ontwikkeling van een inspirerende leeromgeving met daarnaast hoge duurzaamheidsambities. RYSE was verantwoordelijk voor het projectmanagement

tijdens het gehele traject van de ontwikkeling van Lassus Campus. “Het was cruciaal om vanaf het begin heldere doelen te stellen en een robuuste strategie te ontwikkelen die het mogelijk maakte om ambities op het gebied van onderwijs, innovatie en duurzaamheid te verwezenlijken”, zegt De Jong.

Zo heeft RYSE bij het opstellen van het Programma van Eisen een creatief en multifunctioneel programma ontwikkeld binnen de normatieve vierkante meters dat zowel de functionele eisen als de uiteenlopende behoeften van alle gebruikers vervult. Dit vereiste nauwgezette afstemming met de verschillende afdelingen en onderwijsroutes. Op deze manier is het eindresultaat niet alleen praktisch en functioneel, maar biedt het ook een waardevolle leeromgeving voor iedereen.

Een belangrijke pijler van de ontwikkeling was de integratie van duurzaamheid in alle aspecten van het project. Aanzienlijke prijsstijgingen zorgden ervoor dat ambities onder druk kwamen te staan. Echter, door samenwerking en innovatieve oplossingen zijn de doelen voor o.a. klimaatadaptie, biodiversiteit en circulariteit behaald. Daarnaast is het gebouw energieneutraal en kan het in de toekomst aangesloten worden op het warmtenet van de wijk Holtenbroek in Zwolle. De campus is hiermee een voorbeeld van hoe onderwijsinstellingen hun impact op het milieu kunnen minimaliseren.

“Al met al, was de totstandkoming van het gebouw een sterk voorbeeld van teamwork. Zowel binnen het ontwerpen bouwteam, als met de gemeente Zwolle. We hebben met alle partijen de zeilen moeten bijzetten om het gewenste eindresultaat te behalen. Communicatie en duidelijke leiding waren daarin essentieel. Als RYSE zijn we trots dat we in onze rol een verbindende factor mochten zijn”, aldus De Jong.

TOEKOMSTBESTENDIG ONTWERPEN

Ook Wilco Scheffer, architect-directeur bij BDG Architecten benadrukt de waarde van samenwerking om het gewenste resultaat te bereiken. “Om te zorgen dat de nieuwbouw de pedagogische doelen maximaal ondersteunt en bevordert hebben we de onderwijsprofessionals nauw betrokken om het verhaal achter het Programma van Eisen te begrijpen en goed te doorgronden hoe ze het nieuwe gebouw willen inzetten. Onze ambitie voor Lassus Campus was een inspirerend en toekomstbestendig onderwijsgebouw te creëren dat zowel functioneel als esthetisch aantrekkelijk is en tegelijkertijd flexibel genoeg om zich aan te passen aan veranderende onderwijsbehoeften”, vertelt Scheffer. Een helder constructief stramien van kolommen met lichte scheidingswanden legt hiervoor de basis en borgt dat ruimtes gemakkelijk kunnen worden aangepast aan nieuwe lesmethoden en technologieën. Maar nog belangrijker, deze structuur maakt het mogelijk dat binnen het grotere geheel de verschillende onderwijsroutes een eigen herkenbaar domein met gevarieerde les- en werkruimten hebben passend bij de identiteit van het betreffende onderwijs en de visie op lesgeven. “Voor 10-14 en de vrije school zijn dat bijvoorbeeld kleinere instructielokalen en organisch gevormde leerpleinen waar leerlingen zelf aan de slag gaan met de lesstof”, illustreert Scheffer. “Die afwisseling aan ruimtes nodigt leerlingen uit de campus te exploreren. Er is voor ieder wat wils, wat bijdraagt aan het thuisgevoel.”

PERSOONLIJKE RUIMTE

Scheffer vervolgt: “Om te borgen dat alle leerlingen, ook de allerjongste, zich prettig en veilig voelen op de campus hebben we vanaf de start de kennis van onze expert in omgevingspsychologie ingezet. Bewezen ontwerpbeslissingen op het gebied van groen en natuur, persoonlijke ruimte en wayfinding dragen bij aan het algehele welbevinden van leerlingen én docenten. Naast de kleinschaligheid van de domeinen komt dat in het ontwerp terug in nevenentrees per onderwijsroute, kleurgebruik, veel natuurlijk licht door de hele school, lange zichtlijnen en interne doorkijkjes die maken dat je moeiteloos je weg kunt vinden in de school en je je als leerling op je gemak en gezien voelt. De campus biedt daarnaast ruimte voor buitenonderwijs wat bijdraagt aan de totale leerervaring van de leerlingen.”

“De samenwerking tussen OOZ, RYSE, BDG

Architecten en de gemeente Zwolle laat zien hoe een gezamenlijke visie en toewijding kunnen leiden tot een innovatievere en duurzamere onderwijsomgeving”

Gezamenlijke huisvesting zoals Lassus Campus creëert bij uitstek kansen voor samenwerking en multifunctioneel ruimtegebruik. De dynamische aula in het hart van de campus verbindt de domeinen over drie bouwlagen en geeft letterlijk een podium aan de talentontwikkeling van leerlingen. “Met een omgekeerde constructie, waarbij de verdiepingsvloeren boven het schoolhart aan de dakconstructie hangen, hebben we voor elkaar gekregen dat je vanuit alle hoeken vrij zicht op het toneel hebt”, licht Scheffer toe. “Ruimtes voor gemeenschappelijk gebruik zijn strategisch in de nabijheid van het centrale hart ontworpen. Door slimme afsluitbaarheid zijn verschillende campusdelen bovendien los van elkaar te gebruiken.”

INSPIRATIE VOOR DE TOEKOMST

De Lassus Campus is meer dan een gebouw; het is een inspiratie voor hoe onderwijsen gebouwontwikkeling hand in hand kunnen gaan om een positieve impact te hebben op toekomstige generaties. “Het ontwerp voor de nieuwbouw is de beste vertaling van het campusconcept en de vier soorten onderwijs. Ik weet zeker dat we met deze school nog betere leerlingen gaan afleveren”, geeft Tom Versteeg aan.

Met de opening van de Lassus Campus in maart 2024, zet Zwolle een nieuwe standaard voor campusontwikkeling die zowel het welzijn van leerlingen als het milieu ten goede komt. Deze aanpak biedt waardevolle lessen en inspiratie voor toekomstige projecten in Nederland en daarbuiten, en benadrukt het potentieel van architectonisch ontwerp en onderwijsvisie om samen een betere toekomst te creëren.

Kijk voor meer informatie op www.ryse.nl of www.bdgarchitecten.nl

Een groene, frisse school met een gezond en inspirerend leer- en werkklimaat. Een duurzaam gebouw dat moeiteloos meegroeit met de onderwijsvisie en eenvoudig aanpasbaar is aan veranderende behoeften, zonder concessies te doen aan uitstraling. Een school met karakter, die financieel haalbaar is. Of het nu gaat om nieuwbouw, renovatie of uitbreiding, samen brengen we deze school tot leven.

HART VAN NOOTDORP

Een combinatie van wonen, opvang en onderwijs onder één dak

In opdracht van Gemeente Pijnacker- Nootdorp en corporatie Staedion herontwikkelt Zenzo Maatschappelijk Vastgoed in samenwerking met Lithos Bouw & Ontwikkeling een combinatiegebouw. Het nieuwe gebouw maakt onderdeel uit van de bredere ontwikkeling Hart van Nootdorp. ICSadviseurs is verantwoordelijk voor het projectmanagement. Resultaat: een combinatie van onderwijs, opvang en wonen in één gebouw.

In het Hart van Nootdorp ontwikkelt de gemeente een aantal locaties. Er komt een nieuw kindcentrum, een multifunctionele sporthal en 63 huurwoningen voor jongeren en ouderen, die Staedion gaat verhuren. Schooldomein sprak met de directeur onderwijs van het kindcentrum Patrick Kort-Spoelman, procesmanager Bram van der Kleij van ICSadviseurs en ontwikkelaar Michiel Wijnen van Zenzo. Bram zit als adviseur voor de opzet van het combinatiegebouw vanaf het stedenbouwkundig onderzoek aan tafel: “Het Hart van Nootdorp is groter dan alleen het combinatiegebouw waar we het nu over hebben. Er waren meer aanleidingen die rond de Julianastraat samen kwamen. Net als in veel gemeenten ligt er binnen de gemeente Pijnacker-Nootdorp ook een woningbouwopgave. Bovendien was de sporthal aan vervanging toe en het schoolgebouw was technisch en onderwijskundig aan zijn einde. Daarnaast stonden in het gebied twee gebouwen die hun functie verloren hadden, het gebouw van de BSO klauterbeer en de brandweerkazerne. Alleen maar een nieuw kindcentrum had niet het volume dat tot zijn recht zou komen in het nieuwe Hart van Nootdorp en zo ontstond de idee om een combinatie met woningen voor ouderen en jongeren te maken. Door te combineren kun je stedenbouwkundig een stevig gebaar maken in het centrum. De sporthal kreeg eerder al een eigen nieuwbouw.”

MAATSCHAPPELIJK BETROKKEN

Patrick knikt: “Ik vertel bij iedere rondleiding dat wij de plek zijn waar iedereen in de wijk graag wil komen. Omdat we breder kijken dan alleen ons eigen schooltje. We willen samen met onze partners meer zijn dan een school. Daarom is het ook goed wanneer andere partijen gebruik maken van ons gebouw, zodat er een win-winsituatie ontstaat. Bijvoorbeeld de wijkvereniging Vrouwtjeslant drinkt elke dinsdag koffie bij ons in het restaurant. De gemiddelde leeftijd ligt tussen de 60 en 70 jaar. Onze kinderen ervaren hoe het is om met ouderen te communiceren en zij maken met de kinderen rond de feestdagen kerststukjes. Voor kinderen is het ook belangrijk dat ze met ouderen omgaan. Het RepairCafé Nootdorp maakt ook eens in de maand gebruik van onze ruimten. Onze kinderen zien dan dat je gebruikte spullen heel goed kunt repareren. Een mooie vorm van duurzaamheid dus. Ons restaurant wordt ook voor alleenstaande ouders gebruikt die onder leiding van een kok willen leren koken. Mooi toch?”

EFFECTIEF LEIDERSCHAP

“Stephen Covey benoemde zeven eigenschappen voor effectief leiderschap”, legt Patrick uit. “Wij hebben drie kernwaarden die daarvan zijn afgeleid: ontdekkend leren staat centraal in combinatie met zelfbewustzijn en een duurzame samenwerking. We zoeken in de buurt ook ondernemers op met als doel de ontwikkeling van talenten van onze kinderen te stimuleren. Dat kan een samenwerking met de dansschool zijn of ouders die iets bijzonders doen, zoals sieraden maken. Dit weekend hadden we het project de Verbeelding waarin kunstenaars hun werk exposeren. Dat kan ook weer prima bij ons, maar dat betekent wel dat ik even moet openen en aan het eind van de middag weer moet sluiten. Dat vind ik geen probleem omdat het maatschappelijk relevant

“Die maatschappelijke betrokkenheid is ook strategisch belangrijk omdat ouders bewust voor ons kindcentrum kiezen”

is. Dat ondernemerschap zit in ons bloed en dat willen we ook weer in onze nieuwbouw uitstralen.

In het nieuwe kindcentrum bieden we samen met kinderopvang SkippyPepijn een volledig programma aan onder één dak. We willen een functie in de wijk vervullen en daarom wilden we graag in het centrum blijven zitten. We zijn daarom blij dat het kinderrestaurant ook terug komt in de nieuwbouw. Dat is een plek waar veel mensen graag komen.”

EIGEN GEZICHT

Bram legt uit hoe het gebouw eruit komt te zien: “Het wordt een meerzijdig gebouw waarbij je in de vorm duidelijk ziet wat de woningen zijn en waar het kindcentrum ligt, dat er echt wel uitspringt. Er komt een vijflaags deel voor woningen en het kindcentrum krijgt twee lagen. De ruimte voor kinderopvang zit op de begane grond. Op de verdieping is een dakterras, dat weer aan de ruimte voor de medewerkers grenst. In de materialisatie zie je straks ook goed wat het deel voor het kindcentrum is, bijvoorbeeld door de grotere gevelopeningen en een ander ritme in de opbouw. Ook leuk is dat in het midden een hofje

PROJECTINFORMATIE

Project

Nieuwbouw Hart van Nootdorp

Opdrachtgever

Gemeente Pijnacker-Nootdorp en Staedion

Ontwikkeling

Zenzo Maatschappelijk Vastgoed i.c.m.

Lithos Bouw

Advies

ICSadviseurs

Architect

KAW architecten en adviseurs

Volume

Kindcentrum 2.000 m2 en 63 woningen

Gereed

Eind 2025

komt met waarschijnlijk een binnentuin. Daarnaast komt er een gemetselde boom in de gevel van het kindcentrum.” Patrick lacht: “Daar zijn we blij mee, want bij the leader in me van Covey hoort ook een gewoonteboom. In ons nieuwe gebouw komen lokalen voor twaalf groepen, twee ruimtes voor kinderopvang en een peuteropvang ruimte. Beneden heb je een centrale ruimte, die samen met het kinderrestaurant en het speellokaal tot een grote ruimte voor vieringen worden vergroot. Naast de lokalen hebben we op de begane grond en op de verdieping twee grote leerpleinen. Verder zijn er verschillende flexkamers, de directiekamer en een fijne kamer voor de medewerkers.”

MENSEN DOEN HET SAMEN

Michiel legt uit: “Het wordt een combinatiegebouw waarin ouderen en jongeren samen komen en er mooie dwarsverbanden kunnen ontstaan. Wij zien in verschillende projecten dat er altijd een maatschappelijke trekker moet zijn en het is goed om te zien dat Patrick deze rol al vervult en met succes. Zo’n project heeft een ziel nodig en dat wordt bepaald door de mensen die erin wonen, werken en elkaar ontmoeten. Als de school er energie in steekt komen er vanzelf mensen om met elkaar activiteiten te ontwikkelen of gewoon een kopje koffie te drinken. Maar dan moet je wel een actieve directie hebben en een bestuur die er achter staat en het stimuleert.”

Patrick knikt: “Ons bestuur denkt actief mee en geeft mij de vrijheid om naar eigen inzicht te handelen. Ook omdat ze zien wat het voordeel voor de kinderen

is. Die maatschappelijke betrokkenheid is ook strategisch belangrijk omdat ouders bewust voor onze school kiezen. We zitten in een krimpwijk met vier scholen en wij groeien omdat we onderscheidend zijn. Onlangs organiseerde de gemeente een bijeenkomst met wethouders vanuit de zogenaamde Kopgroep. Wij mochten daar een verhaal vertellen over het belang van maatschappelijke betrokkenheid en verbinding in de wijk. Dan is het mooi te merken dat de gemeente ook enthousiast is.”

UNIEKE SAMENWERKING

Bram tenslotte: “De gemeente was leidend bij de stedenbouwkundige visie. Het project zelf is vervolgens een bijzondere samenwerking tussen gemeente, corporatie Staedion en gebruikers. Je hebt twee opdrachtgevers en dat vraagt iets van de organisatie van een bouwproces. Vooraf moet je de eventuele risico’s goed in kaart brengen. Wie is eigenaar van welk deel en hoe trek je samen op met ieders eigen belangen? Dat heeft hier goed uitgepakt.” Michiel knikt: “We hebben een contract met de gemeente voor het kindcentrum en met de corporatie voor de woningen. Eind 2025 leveren we het kindcentrum op en een paar maanden later de woningen. De straat wordt ook deels verlegd om de omgeving verkeersluw te krijgen en de mooie bomen blijven staan. Dan is Nootdorp een nieuw bruisend en groen hart rijker.”

Kijk voor meer informatie op www.zenzo-mv.nl of www.icsadviseurs.nl

KWALITEIT IS TOEVAL UITSLUITEN

Onderwijs en Zorg in nieuwe Kinder en Jongerencentrum Leijpark

Door de uitbreiding van het Elizabeth TweeSteden Ziekenhuis in Tilburg ontstond de mogelijkheid om een nieuw Kinder- en Jongerencentrum te bouwen. Dat kwam goed uit, want het Onderwijscentrum Leijpark, de moederorganisatie voor Speciaal en Voortgezet Speciaal Onderwijs, wilde onderwijs en zorg voor haar jongere leerlingen in één gebouw integreren. Het resultaat is een slim gebouw en een op alle niveaus afgestemd ontwerpen bouwproces.

Op Onderwijscentrum Leijpark (OCL) gaan kinderen en jongeren van vier tot twintig jaar naar school. Het zijn leerlingen die vanwege een (ernstige) functionele beperking behoefte hebben aan specialistische ondersteuning bij het leren en ontwikkelen. Dan gaat het om leerlingen met lichamelijke beperkingen, ernstige meervoudige beperkingen, verstandelijke beperkingen, niet-aangeboren hersenletsel en leerlingen met psychische of psychiatrische problematiek. Daar hoort natuurlijk een nieuw

gebouw bij dat volledig is afgestemd op de individuele behoefte van leerlingen. Schooldomein sprak met bestuurder Harry Hoekjen, projectleider Pascal Majoor en hoofduitvoerder Freek van der Mast, van Pellikaan Bouwbedrijf bv. Harry: “Door de uitbreidingsplannen van onze buren, ziekenhuis ETZ, kwam het onderwijs op onze school in het gedrang. Door een toename van leerlingen groeide bovendien het bestaande schoolgebouw uit haar jas. Bovendien wilden we samen met onze partners onderwijs en zorg integreren. Nu moeten leerlingen

binnen de campus reizen om de juiste zorg te krijgen. OC Leijpark verhuist in twee fasen naar de nieuwe plek. Het eerste deel voor de jongere kinderen van 4-12 jaar en de meest zorg intensieve kinderen wordt eind oktober opgeleverd. Dit nieuwe gebouw heet Kinder- en Jongerencentrum Leijpark. De tweede fase voor de oudere leerlingen start later. Door samenwerking van zorg en onderwijs in één gebouw ontstaat een logische zorgen onderwijsomgeving voor kinderen. Onderwijs en zorg lopen straks door elkaar en dat is een enorme winst voor de kinderen.”

SAMENWERKING ONDERWIJS EN ZORG

“Wij zijn op deze zorgcampus één van de aanbieders. Onze school richt zich op een brede en complexe doelgroep leerlingen. Daar is veel zorg bij nodig.

PROJECTINFORMATIE

Project

Nieuwbouw Kinder- en Jongerencentrum

Leijpark Tilburg

Opdrachtgever

Stichting Onderwijscentrum Leijpark

Aannemer

Pellikaan Bouwbedrijf bv

Architect

Frencken Scholl Architecten in samenwerking met Wehrung Architecten

Constructeur

Adviesbureau Tielemans

Installatie

Terberg Totaal Installaties

Installatie zwembad

Polypla Techniek

Volume

7.400 m²

Ingebruikname

oktober 2024

Dat is het mooie van dit concept, omdat alle zorg is geclusterd en geïntegreerd”, vertelt Harry. “Het Elisabeth-TweeSteden Ziekenhuis (ETZ) gaat deels nieuw bouwen en heeft daarvoor een deel van ons schoolterrein nodig. Dat complexe bouwproces zou een te grote impact op de kwaliteit van ons onderwijs hebben. Het onderwijs zou niet meer goed mogelijk zijn. Door deze operatie ontstaat er op het bezoekersparkeerterrein van het ziekenhuis ruimte om een nieuw Kinder- en Jongerencentrum met geïntegreerd onderwijs en zorg te bouwen. Een mooie kans en de gemeente Tilburg dacht vanaf het begin actief mee, omdat het om de meest kwetsbare kinderen van Midden-Brabant gaat. De aard van speciaal onderwijs is dat het kind centraal staat en dat geldt ook voor de zorg. Door het samen te brengen ontstaat een schaal waardoor het een haalbaar project werd voor ons, de gemeente en uitvoerende partijen. De voltallige gemeenteraad vond dat het nieuwe geïntegreerde school- en zorggebouw opgeleverd moest zijn voordat het ziekenhuis ging bouwen. 18 juli 2022 besloot de gemeenteraad dat we mochten bouwen en vervolgens is er juridisch, planologisch en financieel heel goed samengewerkt met alle disciplines. Het was voor iedereen nieuw om dit in een zo hoog tempo

kwalitatief goed te doen en samen hebben we steeds naar de beste oplossingen gezocht.”

UNIEKE VRAAG

“Er zijn 80 medewerkers uit zorginstellingen permanent elke dag in ons gebouw aan het werk om de 675 leerlingen te ondersteunen”, vertelt Harry. “Zo’n 350 gaan er over naar het nieuwe gebouw en een groot deel van de zorg gaat ook mee naar de nieuwbouw. De integratie van onderwijs en zorg moest zichtbaar en merkbaar zijn. Het kind en zijn beleving van de werkelijkheid stond centraal bij de ontwikkeling van ons concept voor onderwijs en zorg. Fysio- of ergotherapie vinden dus plaats in of bij hetzelfde klaslokaal waar de leerling onderwijs volgt. Dat was ook een belangrijke uitdaging voor het ontwerpteam van de architecten en de bouwer, tezamen met de toekomstige gebruikers. De vraag van het kind was steeds uitgangspunt. Dan kun je ook niet in hokjes denken want een kind denkt ook niet in hokjes.”

MODERN DENKEN

“Uiteraard was het budget belangrijk, toegesneden op een unieke vraag. Het budget was een enorme uitdaging. We wilden een ontwerpen bouwteam dat ons begreep, waarbij de aannemer de ontwerpende

vlnr: Freek van der Mast, Pascal Majoor en Harry Hoekjen

partij zou meenemen. Pellikaan kwam als beste uit de selectie, waarbij we verwachtten dat ze actief mee zouden denken. Dat betekent in het proces hele korte lijnen, omdat onderwijs en zorg door elkaar lopen. Dat vraagt ook om modern denken vanuit een ergonomisch of ergotherapeutisch perspectief. Hoe beleeft een kind de dag, wat zijn vragen en hoe vertaal je die in activiteiten en ruimten? Je hebt kaders, maar binnen die kaders zoek je de logische ruimten. Je oefent met kinderen op een voor kinderen logische plek. Dus niet in een aparte ruimte, maar op de trap of hellingbaan op weg naar de klas. Dat is de snelste manier voor een kind om zich te ontwikkelen.”

INTEGRAAL TEAM

“Snelheid was één van de hoofdvoorwaarden van de uitvraag en daarom hebben we ook snel een integraal team samengesteld, met Frencken Scholl Architecten voor het onderwijs en Wehrung Architecten voor het zwembad- en sportdeel”, reageert Pascal. “Overigens moet je snelheid niet met inzicht verwarren. Door tijdig partners te betrekken ontstond meer begrip en dus inzicht en konden we sneller acteren. Dat maakte dat we vaak al met 1-0 voorstonden voordat we een bepaalde klus aanpakten. We wilden een geïntegreerd ontwerp voor alle onderdelen en dat betekent dat we permanent in dialoog waren met de medewerkers

uit de zorg en het onderwijs. Het gebouw is volledig ingericht op rolstoelgebruikers, met zorgvuldige aandacht voor toegankelijkheid en gebruiksgemak. Zo zijn er X/Y-liften geïnstalleerd om mobiliteit te vergemakkelijken, en is er voldoende rekening gehouden met stallingsruimte door de toevoeging van speciale rolstoelkasten.’

VERSNELLING

“Door het traditionele proces los te laten en direct in contact te staan met de opdrachtgever combineer je ruimte, integraliteit en snelheid”

Pascal: “De kracht van het project was dat er geen concrete regels waren. De opdrachtgever had wensen; los het dan maar op. In een traditioneel proces heb je een aanbestedende dienst met een boekwerk aan eisen. Je mag geen eis vergeten anders loop je een risico. Door dat model los te laten en direct in contact te staan met de opdrachtgever en vooral ook de doelgroep combineer je ruimte, integraliteit en snelheid. Dat bood ons de ruimte om out of the box te denken. In mei 2023 hebben we de bouwteam overeenkomst getekend. Toen lag er nog geen ontwerp alleen een programma van eisen en wensen. Vervolgens hebben we de VO, DO, en WABO fase doorlopen in zeven maanden tijd. Erg belangrijk was om vanaf het begin duidelijk te communiceren wat het doel was en hoe we dit samen op de meest efficiënte manier konden bereiken. Deze gezamenlijke visie en samenwerking zorgden ervoor dat iedereen betrokken bleef en gericht werkte aan een succesvol resultaat.”

RESULTATEN ZIEN

Pascal: “Vooruitgang is niet alleen rechtdoor. Freek had snel in de gaten dat in verbinding staan met de opdrachtnemers en de klant belangrijk was.” Freek knikt: “We zijn begonnen met een omgekeerde planningsaanpak: van de oplevering terug naar de start. Dit gaf ons een helder beeld van de vereiste stappen. Vervolgens hebben we de planning in fasen opgedeeld en deze parallel laten verlopen. Hierdoor konden we bijvoorbeeld tegelijkertijd aan het dak werken terwijl de tegelzetter al kon starten. Op hoogtijdagen stonden er vier kranen gelijktijdig te werken, waardoor je het gebouw letterlijk per dag zag verrijzen.” Pascal: “Dat kan alleen als je met uitstekende partners werkt en vanaf dag één de communicatie op orde is. Het voortdurend elimineren van risico’s was essentieel. We hadden een gedisciplineerd team, wat ons in staat stelde structuur te bieden. Vergelijk het met een estafetteloop; je kunt snel lopen, maar als je het stokje niet goed doorgeeft, gaat het mis. Freek heeft het moment van het doorgeven van het stokje uitstekend begeleid, wat ervoor zorgde dat iedereen zich betrokken en gemotiveerd voelde. Het zien van de resultaten werkt verslavend en houdt iedereen scherp.”

Kijk voor meer informatie op www.pellikaan.com

GESLAAGDE NIEUWBOUW JENAPLANSCHOOL ZONNEWERELD

Turbulent proces met zachte landing

Een prachtig nieuw gebouw voor Jenaplanschool Zonnewereld aan de Passiebloemweg in Vleuten, tegenover de nieuwbouw van obs Vleuterweide. Het is een gebouw met een eigen gezicht, waarbij het proces gekenmerkt werd door vallen en uiteindelijk opstaan. Het resultaat mag er zijn!

Tussen de beide gebouwen ligt een gedeelde speel- en verblijfsruimte, met een bijzonder kunstwerk, ontworpen door kunstenaarscollectief Maurer United; een zitsculptuur in de vorm van een Möbiusring, een eindeloze bank, gemaakt van hergebruikt beton en olifantsgras. Op het plein kan beperkt geparkeerd worden, om ouders te stimuleren hun kind lopend of op de fiets naar school te brengen. Schooldomein sprak op locatie met schoolleider Coen de Hoop, projectleider Leo Kamp van BM van Houwelingen, beleidsadviseur Eelko Bemener van PCOU, directievoerder Erwin Schrijver van Draaijer en op afstand architect Marco de Jong van BDG Architecten. Coen: “We zaten eerst met Zonnewereld in MFA De Wijde Wereld, samen met andere partijen. Dat was geen ideale situatie; we hadden geen eigen ingang en kinderen moesten eerst een trap op, voordat ze bij de school

kwamen. Nu hebben we een eigen herkenbaar gebouw met een centrale entree.” Eelko knikt: “Gelukkig zag de gemeente Utrecht eveneens dat het niet lekker liep met die grote mfa’s, die ook nog eens in de afspraken over beheer en onderhoud erg complex waren. Uiteindelijk leverde dat een carrousel van huisvestingsacties op, waarbij obs Vleuterweide en Zonnewereld nieuw mochten bouwen. De keuze voor deze locatie was snel gemaakt, omdat het grond was van onderwijshuisvesting; hier stond al een tijdelijk gebouw.”

NATUURLIJK GEBOUW

Coen: “Onze ouders kiezen bewust voor Jenaplanonderwijs. Dit nieuwe gebouw is neergezet voor 400 kinderen en we blijven in ons voedingsgebied. Wij wilden een gebouw met natuurlijke materialen, waarbij binnen met buiten verbonden is. Die

verbinding met de natuur is een belangrijke waarde binnen het Jenaplanonderwijs. Dat zie je mooi terug in het gebouw, waarbij de grote ramen tot aan de grond doorlopen. De architect heeft ook een grote hap uit het gebouw genomen, waar nu een overdekte buitenklas is gesitueerd. Verder vind je hier natuurlijke kleuren en veel hout, bijvoorbeeld in de prachtige trap. De kern van het ontwerp is de centrale aula, als ontmoetingsplek en ruimte voor onze vieringen. We vinden het belangrijk dat kinderen zelfstandig kunnen werken op verschillende plekken in hun gebouw.” Architect Marco de Jong vult aan: “Bijzonder is ook de trap van de eerste naar de tweede verdieping, waarlangs de mooie leerpleinen liggen, met aan weerszijden de open lokalen. Verder zijn er nog diverse andere ruimten gemaakt, zoals RT- en IB-lokalen en een teamkamer. Het gebouw kenmerkt zich door de grote aluminium kozijnen met rondom kaders van zetwerk in de gemetselde buitengevel. Binnenin vallen de trappenhuizen en de verdiepte garderobekasten op. Ook mooi is de buitentrap, met een prachtig uitzicht over de omgeving en het plein.”

SOEPELE UITVOERING

Coen: “Bijzonder aan het proces was dat de voorbereidingstijd moeizaam verliep en de realisatiefase juist heel soepel. We begonnen met een innovatieve contractvorm, maar de markt werkte niet meer mee. Ineens stegen de materiaalprijzen en was er een tekort aan mensen. Dat betekende dat we fors moesten bezuinigen.” Eelko: “Er lag een uitgewerkt bestek dat we niet konden aanbesteden. In die fase hebben we BM van Houwelingen gevraagd om ons te helpen. We moesten maatregelen nemen, maar wilden toch een goed gebouw houden.” Leo reageert: “We hebben samen met de opdrachtgever het bestek afgeprijsd. We hebben integraal onderzocht welke andere oplossingen pasten binnen de gestelde kwaliteitskaders. Zo hebben we duurdere oplossingen kritisch bekeken, zoals een brug in het gebouw en de geplande biobased gevel.” Marco vult aan: “Wij hebben samen met de opdrachtgever en BM van Houwelingen een karakteristieke nieuwe

“We vinden het belangrijk dat kinderen zelfstandig kunnen werken op verschillende plekken in hun gebouw”

metselwerk gevel ontworpen, die ook door Welstand goed werd ontvangen en mooi aansluit bij het metselwerk van obs Vleuterweide.” Coen knikt: “Het metselwerk accentueert het gebouw en je merkt echt niet dat je aan kwaliteit hebt ingeleverd. Het programma is overeind gebleven en onze visie komt geweldig terug in het gebouw.” Leo vult aan: “Je zit in een bouwteam en doet het met elkaar. We zijn op 1 mei 2023 gestart en op 17 mei 2024 was de opleverdatum. Dat lukt alleen als je als partners goed samenwerkt.” Erwin knikt: “Vanaf de definitiefase was Draaijer projectmanager namens de opdrachtgever. Vooral mijn collega Lotte Kooi heeft een belangrijke rol gespeeld in de begeleiding tijdens de voorbereidingsfase, waar veel afstemming moest plaatsvinden met alle partijen. Ik was zelf betrokken als directievoerder in de realisatiefase, wat perfect verliep, omdat Leo de coördinatierol richting de installateur en het terrein goed oppakte en de contacten met de gebruiker makkelijk liepen. De opdrachtgever was altijd beschikbaar en besluitvaardig.”

NATUUR MEEGEVEN

Coen: “In november wordt buiten een Tiny Forest geplant, met een insecten- en wormenhotel. We krijgen een moestuin waar kinderen hun eigen producten gaan verbouwen. Het water loopt vanaf het dak naar een geul onder de ramen zo de wadi in. De fietsenstalling bestaat uit houten rekken, waardoor je een soort strandgevoel krijgt. We willen de kinderen meegeven wat de natuur allemaal te bieden heeft.”

Kijk voor meer informatie op www.bmvanhouwelingen.nl; www.draaijerpartners.nl en www.bdgarchitecten.nl

vlnr Leo Kamp, Eelko Bemener, Coen de Hoop en Erwin Schrijver

EEN OMSLAG IN DENKEN

Adaptief Ontwerpen voor Groene Schoolpleinen

Wat houdt adaptief ontwerpen in voor groene schoolpleinen bij Schooltuinen? Adaptief ontwerpen vraagt om een scherp ontwikkelde intuïtie van de ontwerper en het vermogen om inzicht te krijgen in de behoeften, wensen en gedragingen van de gebruikers.

De wereld om ons heen is voortdurend in beweging. Als ontwerper ben je je daarvan bewust: wat gebeurt er, wat speelt er, wat kan ik hiervan gebruiken, en hoe kan ik daarop inspelen met mijn ontwerpen? Voor mij gaat adaptief ontwerpen ook over inclusiviteit. Een ontwerp dat echt adaptief is, moet niet alleen flexibel zijn om zich aan te passen aan veranderende omstandigheden, maar ook ruimte bieden aan de diversiteit van álle gebruikers. Zo ontstaan veerkrachtige ontwerpen die zich kunnen aanpassen.

ADAPTIVITEIT

Bij het opzoeken naar de betekenis van adaptief ontwerpen kom je termen tegen als ‘zich aanpassen’ en ‘inspelen op de locatie of het gedrag van de gebruiker’. Het concept van adaptiviteit wint snel aan populariteit en wordt steeds vaker toegepast in verschillende domeinen, zoals klimaatadaptatie, adaptief bouwen en adaptieve landbouw.

BEHOEFTEN GEBRUIKERS

Voor een schoolplein is het belangrijk om vooraf inzicht te krijgen in de behoeften van de gebruikers. De doelgroep is duidelijk: kinderen tussen de 4 en 12 jaar. Maar dit is ook het enige dat vaststaat, want kinderen in deze leeftijdsgroep zijn volop in ontwikkeling. Onderzoek toont aan dat kinderen op verschillende manieren spelen. Het gaat niet langer om ‘de kinderen’ als een homogene groep. Er zijn verschillende speeltypes: rauwers, douwers, schouwers en bouwers. Daarnaast spelen factoren zoals introversie en extraversie, culturele achtergrond en gender een belangrijke rol in hoe kinderen een situatie ervaren en hoe ze spelen.

ANDERE INTERESSES

In de afgelopen jaren is er steeds meer aandacht gekomen voor de manier waarop meisjes en vrouwen zich in de samenleving plaatsen en hoe hun behoeften verschillen van die van jongens en mannen. Een voorbeeld hiervan is de gezondheidszorg, waar nu meer aandacht is voor de verschillen tussen mannen en vrouwen, en hoe dat om verschillende zorgbehoeften vraagt. Ook bij buitenspelen is dit verschil relevant. Uit onderzoek blijkt dat jongens vaker buitenspelen dan meisjes en dat hun spelactiviteiten verschillen. Meisjes hebben vaak andere interesses dan jongens, en de ruimte voor ‘vrouwelijk’ spelen is vaak beperkter. Bovendien

Tekst Rachel Santegoets

Basisschool De Fontein Alkmaar

“Door inclusief te ontwerpen krijg je een adaptief groen schoolplein dat niet alleen aan de huidige behoeften voldoet, maar ook klaar is voor toekomstige veranderingen”

kan de opvoeding of culturele achtergrond van meisjes invloed hebben op wat ze mogen en kunnen doen in de speelomgeving.

INCLUSIEVE SCHOOLPLEINEN

Door nieuwe onderzoeken en het delen van informatie en verhalen kunnen we schoolpleinontwerpen inclusiever maken. Dit gaat niet alleen om de kinderen als eindgebruikers, maar ook om de docenten, ondersteuners, schoonmakers, directeuren en alle andere medewerkers die direct of indirect gebruikmaken van het groene schoolplein.

Door uitzicht te hebben op groen, het betreden van de school via een groene omgeving, of het beschikken over een tuin waarin je kunt werken of vergaderen, kan het werkgeluk en de gezondheid van deze volwassenen positief beïnvloed worden.

KLIMAATVERANDERING

Daarnaast zijn mensen niet de enige gebruikers van het schoolplein. Ook dieren, planten/bomen en water zijn onderdeel van de omgeving. Door klimaatverandering staan veel van deze natuurlijke elementen onder druk, of het nu gaat om hun aantallen, leefgebieden, of om de hoeveelheid beschikbaar water. Juist door hier oog voor te hebben en een goed leefklimaat te creëren, kan er een wisselwerking ontstaan tussen alle gebruikers, waardoor een levendig, natuurlijk en gezond schoolplein ontstaat.

BREDERE IMPACT

Door inclusief te ontwerpen, vanaf het moment dat je start tot aan de oplevering, krijg je een adaptief groen schoolplein dat niet alleen aan de huidige behoeften voldoet, maar ook klaar is voor toekomstige veranderingen. Door rekening te houden met de diversiteit en ontwikkeling van de gebruikers, zoals kinderen van verschillende leeftijden, achtergronden en persoonlijkheden, en door oog te hebben voor de bredere impact op medewerkers en de natuurlijke omgeving, creëren we bij Schooltuinen veerkrachtige en flexibele schoolpleinen die met de tijd kunnen meegroeien, en waar alles en iedereen gehoord en gezien kan worden.

Kijk en ontdek meer op onze website: www.schooltuinen.nl

Wij zijn in heel Nederland werkzaam, je kunt contact opnemen via info@schooltuinen.nl of 085-0230622

Basisschool De Brugge Ede

Kindcentrum Helmgras Castricum

INNOVATIEVE HOUTWOLSYSTEMEN

De mogelijkheden van Knauf Insulation

Goede akoestiek is een basisvoorwaarde voor een fijne en gezonde leeromgeving. De plaatsing in de constructie is belangrijk, maar ook de esthetische aspecten en de mate van duurzaamheid. Knauf Insulation biedt alle oplossingen.

“In de bouw gelden steeds meer eisen rond milieu en veiligheid van bouwen constructiematerialen”, opent senior productmanager Eugenio Vosman van Knauf Insulation. Knauf Insulation heeft een unieke positie als leverancier van meerdere isolatie technologieën. “De noodzaak om duurzaam te bouwen en in te richten neemt toe en dat geldt zeker voor scholen. Onderdeel van een gezonde school is een goede akoestiek, want dat beïnvloedt direct de beleving en de leerprestatie. Knauf Insulation werkt met duurzame natuurlijke producten, gemaakt van 100% PEFC gecertificeerd hout gecombineerd met cement en kalk. Het resultaat is een akoestisch paneel dat niet alleen sterk en vochtregulerend is, maar ook een lange levensduur en een hoge brandklasse heeft. Bovendien heeft hout een natuurlijke uitstraling en past hout in de trend om biobased te bouwen en te kiezen voor een biofilisch ontwerp.”

AKOESTISCHE OPLOSSINGEN

Eugenio verder: “De Knauf Groep biedt op het vlak van isolatie naast glaswol en steenwol ook een

aantal akoestische houtwol oplossingen. Knauf Insulation levert houtwol panelen in dikte vanaf 25 mm tot zelfs combipanelen in dikte 225 mm. Daarnaast leveren we een veelvoud van oplossingen voor het verbeteren van de akoestiek; plafond- en wandpanelen, baffels en vrijhangende eilanden, van losse eilanden tot modulair op te bouwen elementen vanaf 600x600 mm met een opstaande rand. De houtwolcementpanelen worden op wand en plafond bevestigd of afgehangen met een draagsysteem.”

EIGEN DESIGN

“Wij merken dat architecten naast reguliere akoestische panelen vaak voor houtwolcementpanelen van Knauf Insulation kiezen. We bieden met Heraklith en Organic een reeks passende akoestische oplossingen aan voor elke ruimte. Heraklith houtwolcementpanelen bieden een bijzonder functionele oplossing voor de thermische en akoestische isolatie van ruimten wanneer er extra brandvereisten zijn naast thermische isolatie. Denk aan parkeergarages of plafonds onder bordessen. De Organic reeks is echt een interieurproduct en geschikt voor wanden en plafonds. Naast uitstekende akoestische eigenschap-

Eugenio Vosman

“We bieden met Heraklith en Organic een passende akoestische oplossing aan voor elke ruimte”

pen kan je met Organic elk interieur een eigen gezicht geven door de panelen een eigen kleur, design of patroon te geven. Zelfs patronen in gefreesde panelen zijn mogelijk. Als de (interieur-)architect met een speciaal ontwerp komt kijken we of we dat kunnen produceren.”

KINDCENTRUM DE DROMEDARIS

Een mooi voorbeeld is kindcentrum De Dromedaris in Beuningen. Architect Niels Peters: “Het mooie van de akoestische panelen van Knauf Insulation is dat ik in de constructie geen hogere vloer of verdiepte vloer hoef te maken; je kunt ze rechtstreeks op het plafond aanbrengen. Door de toepassing van houtwolcementpanelen in wand of plafond kun je de nagalmtijd reduceren en de spraakverstaanbaarheid verbeteren. Naast de standaard natuurtint en witte panelen is Organic in verschillende standaard kleuren

BELEVING EN BEHEER

Meer referenties

Da Vinci College Roosendaal

Tijdens de bouw van het Da Vinci College zijn scheidingswanden met metalen staanders gemonteerd. De opdrachtgever koos daarbij voor het Acoustifit isolatiemateriaal van 40mm. Bij de scheidingswanden met dubbelframe werden de wanden voorzien van twee keer 40mm Acoustifit glaswolplaten. Dit zorgde voor extra goede prestaties op het gebied van geluidsisolatie, die ligt tussen de 48 en 56dB. Daarnaast betreft het ook gezonde isolatie omdat er geen VOC’s vrijkomen, conform Frisse Scholen Klasse B. De isolatie heeft verschillende certificaten zoals Eurofins Gold en Declare. Ook is Acoustifit door zijn veerkrachtige vezelstructuur eenvoudig op maat te snijden en prettig te verwerken tussen de metalen staanders.

Gemini College Ridderkerk

Het open gebouw kent een aula die verdeeld is over drie verdiepingen. Om de gewenste rust in het gebouw te behouden en geluidshinder te voorkomen, werd in het ontwerp al direct goed bekeken hoe de ruimtes een goede akoestiek zouden krijgen. Heraklith Tektalan A2 SmartTec houtwolcementpanelen werden op een prachtige manier in het plafond verwerkt.

Spinoza20first en sporthal Bajeskwartier Amsterdam Circulariteit speelt een grote rol in het verduurzamen van deze bekende Amsterdamse wijk. Om in te spelen op de ambities was hergebruik van materialen een belangrijk uitgangspunt, naast het creëren van een goed binnenklimaat. In de zoektocht naar circulaire scheidingswanden kwam BDG Architecten dan ook bij Knauf uit en koos MAT Afbouw voor producten van Knauf Insulation voor de binnenwanden, met het natuurlijke glaswol. Knauf leverde 4.000 m² circulaire gipsplaten voor de wanden van deze gebouwen. Bijzonder is verder dat Knauf in dit project het Hybride Circulaire Wandsysteem heeft toegepast, waarbij eerder gebruikte gipsplaten werden hergebruikt, die uiteraard aan de strenge eisen voor brandveiligheid en geluidsisolatie voldoen.

leverbaar. Door de eigentijdse vorm van de Organic panelen en de mogelijkheid om deze te voorzien van een afbeelding is het ook mogelijk om deze in te zetten voor educatieve doeleinden. Zo hebben we in De Dromedaris op een akoestische wand een print met cijfers aangebracht. In de eerste plaats werken deze wandpanelen goed om de horizontale absorptie te verbeteren. Door een bal tegen de wand te gooien leren kinderen rekenen. De mogelijkheden zijn legio. Het lijkt net een houten wand terwijl die van houtwolcement is gemaakt. We hebben op meerdere plekken in het gebouw iets met prints gedaan. Een bijkomend voordeel is dat je met een aantal m2 materiaal de akoestische eigenschappen van de ruimte verbetert.

Kijk voor meer informatie op www.knauf.com/nl-nl of www.organic.design/nl/acoustic-solutions/education/

GOEDE VLOER BASIS VOOR LEERPRESTATIE

Ervaringen van drie Eindhovense scholen

Hoe goed jonge mensen leren is mede afhankelijk van hun leeromgeving. Een goede vloerbedekking is daarbij letterlijk de basis voor een positieve ervaring. In Eindhoven mocht nora by Interface drie scholen inrichten: Frits Philips, VMBO Olympia en het Huygens Lyceum.

De drie scholen vallen onder hetzelfde bestuur:

Stichting Eindhovens Christelijk Voortgezet

Onderwijs (SECVO). Schooldomein sprak met bestuurder Martin van den Berg, directeur shared service center Ria van Doorn en Frank Beulen van nora by Interface. “We kozen voor nora vanwege de levensduur, de garantie, kwaliteit en natuurlijk de uitstraling. De vloeren zien er ook schoon uit en zijn prettig in gebruik. Bovendien weerkaatst het geluid niet; dat is een prettige bijkomstigheid,” vertelt Ria. Frank legt uit: “Traditionele vloeren zijn harder en akoestisch minder goed. Bij marmoleum en pvc worden weekmakers toegevoegd, zodat het op de rol aangeleverd kan worden. Die hardheid zorgt voor een slechte akoestiek. Een rubberen

“We kozen voor nora vanwege de levensduur, de garantie, kwaliteit en natuurlijk de uitstraling”

vloer blijft zachter en daarmee flexibel. Dat levert al snel acht decibel contactgeluid verbetering op.” Martin voegt toe: “Elke ochtend, in de pauze en ’s middags lopen er 1.200 leerlingen door zo’n school, dan moet een vloer ook hufter proof zijn. En een vloer mag er ook mooi uitzien. We willen niet te veel grijs en zwart maar kleuren die leerlingen aantrekkelijk vinden. Op twee locaties ligt een speciale vloer met spikkeltjes en dat is voor leerlingen tussen 12-18 jaar net iets leuker dan een neutrale vloer van een gemiddeld kantoorgebouw. In het gebouw van Frits Philips is bovendien het logo in de vloer verwerkt.”

GUNSTIG IN EXPLOITATIE

Frank verder: “Ook vanuit de exploitatie bekeken zijn vloeren van nora by Interface aantrekkelijk. Dat komt omdat andere vloeren elk jaar gestript en gepolymeerd moeten worden en de nora rubberen vloeren niet. Als je een vloer legt die 40 jaar met weinig schoonmaakkosten meegaat is dat duurzamer dan een vloer die je elk jaar moet strippen en polymeren. Nora rubberen vloeren zijn vrij van PVC en voldoen hiermee aan het Frisse Scholen Concept. Door het ontbreken van coating is geen uitgebreide basisreiniging vereist, niet aan het begin en ook niet tijdens de levensduur. Dat resulteert in kosten- en tijdbesparing. Er is immers minder tijd nodig en er zijn geen agressieve chemische reinigingsmiddelen vereist, wat ook de kosten verlaagt. SECVO was bereid om initieel een hogere prijs te betalen voor de vloer, maar verdient die meerkosten aan de voorkant binnen acht jaar in de exploitatie terug.” Martin vult aan: “Een belangrijk argument voor ons was ook dat niet ieder jaar leeglopen op de voorjaarsschoonmaak en dat allemaal moeten regelen. En onze conciërges hebben ook gewoon vakantie.” Frank lacht: “We hadden het geluk dat onze vloer zich op Olympia bewezen heeft. Bij de volgende scholen heeft de opdrachtgever richting architect aangegeven dat er een rubberen vloer moest komen. Daarnaast steken

wij veel tijd in een goede relatie; het gaat om de tweede, derde en vierde keer. Je moet er zijn als er iets misgaat en eerlijk zijn wanneer iets niet goed is en beter kan. En dan moet je het natuurlijk snel oplossen.”

AANDACHT VOOR ENTREEGEBIEDEN

Frank: “In de laatste school heeft de school voor noraplan stone smooth gekozen. Belangrijk is ook dat de vloer schoonmaaktechnisch zo glad mogelijk is. De architect koos eerst voor noraplan stone, maar daar zit een klein ribbeltje in en daarom niet zo handig voor ruimten waar veel kinderen lopen. De entreeruimten en de ontmoetingsruimten zoals de aula hebben het meestal het zwaarst te verduren, omdat daar de meeste verkeersbewegingen plaats vinden. Wij vragen

BELEVING EN BEHEER

altijd extra aandacht voor de entreegebieden, door een voldoende grote schoonloopzone te creëren met behulp van bijvoorbeeld de Baricade van Interface. Wanneer we op tijd betrokken worden vragen wij de architect altijd om aandacht aan een ruim entreegebied te geven. Daarnaast moet je die matten wel elke dag goed reinigen. Wat dan overblijft is droog- en loszittend vuil en dat kun je prima dagelijks schoonmaken.”

STRAKKE ONDERGROND

“Het product is goed, maar de ondergrond moet ook goed zijn”, reageert Martijn. “Als het goed gelegd wordt ziet het er prachtig strak uit.” Frank knikt bevestigend: “Onze rubberen vloeren zijn maar twee millimeter dik. Dat betekent dat de ondervloer heel strak gelegd moet worden, anders zie je alles wat er onder ligt. Dat ging bijvoorbeeld tien jaar geleden door een slordige stoffering even mis in de centrale hal van Olympia en moesten we het oplossen. Daarom loop ik tijdens de stoffering altijd rond in de betreffende school. Wij vragen op voorhand meer aandacht voor de ondervloer. Dat betekent een goed gesprek met de school, de aannemer en de stoffeerder. We merken vaak dat men aan het einde van een lang traject te weinig tijd en kwaliteit aan het leggen van de vloer geeft. Dan worden er concessies gedaan en krijg je later de rekening gepresenteerd. In de nieuwbouw van het Huygens Lyceum hebben echte rubberprofessionals de vloer gelegd. Die accepteren niet dat anderen zeggen hoe het moet. De naden sluiten perfect. Daar heeft de opdrachtgever ook recht op. En uiteraard doe je het voor de leerlingen; want die verdienen een fijne leeromgeving.”

Kijk voor meer informatie op www.nora.com

Studenten mbo, hbo en universiteit presenteren Moonshots aan

astronauten en minister

Op2 oktober presenteerden bevlogen studenten van mbo, hbo en universiteit hun innovatieve ruimte-ideeën aan astronauten en Eppo Bruins, minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap.

Tijdens de finale van het programma NL MOONSHOTS ’24 kregen drie studententeams de kans om bij mboRijnland hun ‘crazy idea’ te pitchen, waaraan ze de afgelopen negen maanden hebben gewerkt. Behalve bij mboRijnland gaven Moonshots-studenten op nog acht andere locaties in het hele land pitches aan bezoekende astronauten. Het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap investeert dit jaar extra in Moonshots. Minister Bruins: “Het is inspirerend om te zien dat studenten al tijdens hun studie kunnen bijdragen aan de ontwikkeling van de ruimtevaart.”

Wat is Moonshots?

Moonshots is een idee en initiatief van het Netherlands Space Office (NSO), gefinancierd door het ministerie van OCW. In totaal hebben 40 studententeams hun ‘crazy ideas’ voor de ruimtevaart uitgewerkt. “Het is belangrijk studenten van allerlei studies uit mbo, hbo en wo te inspireren en mee te geven dat er alle reden is om te denken en dromen over werken in of met ruimtevaart”, vindt NSO-directeur Harm van de Wetering: “Ruimtevaart is niet meer ver van je bed of alleen weggelegd voor rocket scientists. Astronauten hebben de studenten de afgelopen maanden via online sessies geadviseerd en geïnspireerd om hun plannen te ontwikkelen die kunnen bijdragen aan de ruimtevaart en maatschappelijke uitdagingen op aarde.”

Want als Moonshots één ding heeft aangetoond, dan is het wel dat iedere mbo’er, hbo’er en universitaire student kan nadenken over een onderneming of carrière in de ruimtevaart. Want ruimtevaart en de toepassingen ervan zijn overal om ons heen. In landbouw en natuurbeheer, transport en logistiek, techniek en ICT, stedelijke planning en ruimtelijke ordening, water- en kustbeheer en ga zo maar door.

Meer informatie over het Moonshots programma is te vinden op: https://moonshots24.nl/. Voor meer informatie over de Nederlandse ruimtevaart, bezoek de website van het Netherlands Space Office, www.spaceoffice.nl.

Training

Over het verbod en strafbaarheid van agressie/pesten/ (seksuele)intimidatie op scholen

Wettelijk sinds 2004!

Doel van de training: Bespreekbaar maken van de (school)cultuur en vroegtijdige herkenning van signalen bij seksistisch, ongewenst gedrag of seksuele intimidatie op school. De interventies bij het verkleinen van de risico’s en grenzen stellen voor een adequate handelwijze ter preventie van seksueel niet geaccepteerd gedrag worden besproken en geoefend.

 Incompany traininingen alle vormen van Agressiepreventie

 Train de trainer opleidingen

 Opvang en nazorg projecten, aanvraag externe vertrouwenspersoon

 Organisatieadvies/onderzoek RIE, veiligheidsbeleid, aanvraag interim manager

De RADAR methode Regeer® (overheidsregistratie

SO De Archipel, Rotterdam

Geef je plannen de ruimte

Goede gebouwen zijn een basisvoorwaarde om uw onderwijsvisie te kunnen realiseren. Of u nu gaat verhuizen, verbouwen, of nieuw gaat bouwen: wij kennen het hele proces. We begeleiden u van het initiatief tot en met de exploitatie bij het ontwikkelen, realiseren en gebruiken van onderwijsgebouwen.

bbn adviseurs heeft ervaring met primair en voortgezet onderwijs, MBO, HBO en universiteiten. We ondersteunen met vastgoedadvies, huisvestingsadvies, bouwmanagement, bouwkostenmanagement en advies op het gebied van onderhoud en beheer.

bbn adviseurs

T +31 (0)88 226 74 00 E info@bbn.nl W bbn.nl

WIJZE LESSEN DIGITALE DIDACTIEK

Beschrijft op een wetenschappelijk onderbouwde manier (evidence informed ) hoe educatieve technologie (EdTech) zijn plaats heeft in het onderwijs.

De implementatie van EdTech hoort niet alleen duurzaam maar ook ambitieus te zijn.

Wijze lessen. Digitale didactiek bestaat uit drie delen:

• De digitale (r)evolutie in het onderwijs

• Inzichten uit de wetenschap

OMGEKEERD BOUWEN

Wijze lessen Digitale didactiek

2995

232 pagina’s

• Twaalf bouwstenen voor effectieve digitale didactiek

Wijze lessen. Digitale didactiek, 1e editie 2024, uitgave van Ten Brink Uitgevers

Scan de QR-code om te bestellen

voor ons aanbod zie www.tenbrinkuitgevers.nl

“In Nederland is de bouw verantwoordelijk voor 11 procent van de CO2-uitstoot, dus veranderingen in de bouw hebben serieus invloed. Dit betreft alleen de materiaalgebonden emissies in de bouw, dus in de logistiek valt ook nog iets te winnen. Als we de doelstelling van Parijs willen halen dan moet de uitstoot binnen 26 jaar van 250 naar 50 dalen. Dat wordt een hele lastige opgave. Deze complexe transformatie vraagt om architectuur die ‘onzekerheid aankan’, zowel in de lagen van het gebouw als in het geheel. Het doel is zo hoog mogelijk te eindigen op de R-ladder, waarbij het mooiste is om niets te doen, dus refuse. Bouw je toch, verhoog dan het circulair potentieel in je nieuwbouw met demontabele verbindingen, zoals herbruikbare kanaalplaten; een vorm van reuse. cepezed zet vol in op de R van reframe, oftewel het hergebruik van zo compleet mogelijke delen van een gebouw. Het circulaire ontwerpen en vervolgens bouwen is een puzzel en vraagt om een ‘verbinder’ in het ontwerp van een circulair gebouw. Dan praat je over ruimtelijk-constructieve aanpak die het mogelijk maakt om gaandeweg geoogst materiaal in te passen zonder afbreuk te doen aan de hoofdstructuur. In feite een vorm van ‘omgekeerd bouwen’, waarbij een geoogst product - met al zijn bijzonderheden - het vertrekpunt kan zijn voor het ontwerp. Deze ontwikkeling maakt ons vak leuker en complexer, omdat er meer is om rekening mee te houden. Zo is het belangrijk om demonteurs - vroeger heetten zij slopers – al aan het begin van het ontwerpproces te betrekken. De twee renovaties van Westraven, de eerste losmaakbaar, de tweede een shuffle van die elementen, het gemeentehuis van West Betuwe, paviljoen The Green House in Utrecht en het Squadrongebouw in Den Helder laten zien dat cepezed gaandeweg steeds beter in staat is om te ontwerpen en bouwen met hergebruikt materiaal. Wat we bijvoorbeeld al doende hebben geleerd, is om de hoofddraagconstructie te hergebruiken. Qua duurzaamheid heeft dat namelijk de meeste impact vanwege het materiaalvolume en de bijbehorende CO2-impact. De stijl van cepezed kenmerkt zich door helderheid, maar dit wil niet zeggen dat alles strak afgewerkt hoeft te zijn. Bij The Green House waren bijvoorbeeld ‘vullers’ nodig, die in het zicht zijn gelaten. Dit gebouw heeft met hergebruikt hout, hergebruikte straatklinkers en rookglazen gevelpanelen het karakter van een collage. Er zijn dus circulaire gebouwen in allerlei handschriften. Wat me aanspreekt is dat je als architect losser moet denken; het hoeft niet per se te worden wat je vooraf bedacht had.”

Ronald Schleurholts is partner-architect bij cepezed

no.2

De kunst van veranderbaar bouwen

Medio januari 2025 valt deze Schooldomein weer in uw bus of is hij digitaal te bekijken. En natuurlijk is het thema weer actueel in deze tijd waarin duurzaam en circulair bouwen bijna standaard is geworden.

Hieronder een greep uit de bijdragen:

• Groot interview Laura Bas: Bouwen voor volgende generaties.

• Interview met Sibo Arbeek en Marco van Zandwijk: Alles verandert en niets blijft hetzelfde.

• Debat over vernieuwbouw: Gebouwen transformeren voor toekomstige generaties.

• Stadhouder Willem III Henrik-Ido-Ambacht: Duurzame nieuwbouw in een mooie omgeving.

• KC Het Anker in Enkhuizen: Doorlopende lijn in inspirerend gebouw.

• Lucht en licht in Dulon College in Ede: Nieuw huis voor innovatief beroepsonderwijs.

• Overtuigend ontwerp IKC Pijnacker: Een villa in het groen waarbij buiten meedoet.

• Het belang van Paris Proof: Wat houdt dit in voor scholen?

• Nieuw gebouw voor MFA Tytsjerk: Ontwikkeling van kinderen staat centraal.

colofon

Schooldomein

Magazine voor de perfecte leef-, leer- en werkomgeving sinds 1988. Schooldomein verschijnt zes keer per jaar. Op internet: www.schooldomein.nl.

Uitgever

Schooldomein is een uitgave van IVVD B.V. en Ten Brink Uitgevers

Redactie

Sibo Arbeek, Natascha Bruinstroop, Brenda Breems Vaste medewerkers

Adri Pijnenburg, Ivo van der Hoeven, Anje Romein, Kees Rutten (fotografie), en Martine Sprangers (fotografie).

Redactieraad

De redactie en de partners van Schooldomein onder voorzitterschap van Edward van der Zwaag.

Redactieadres

Contactweg 66, 1014 BW Amsterdam, tel 06-82548370 E-mail: info@schooldomein.nl

Arrangementen partners Schooldomein. Voor het plaatsen van artikelen, advertenties of advertorials in het magazine Schooldomein, kunt u contact opnemen met Brenda Breems van Schooldomein, Contactweg 66, 1014 BW Amsterdam, telefoon 06-82548370, brenda.breems@schooldomein.nl. Voor de online activiteiten van Schooldomein (website en sociale media) kunt u contact opnemen met Natascha Bruinstroop, natascha@fizz.nl.

De advertentietarieven en arrangementen van Schooldomein vindt u op www.schooldomein.nl.

Abonnementen

Betaling, opgave, abonnement, opzegging en adreswijziging kunt u doorgeven aan Administratie Schooldomein, Postbus 1064, 7940 KB Meppel, tel (085) 27 36 36 7, e-mail: sdo@tenbrinkuitgevers.nl. Schooldomein verschijnt zes keer per jaar in controlled circulation voor alle instellingen in het primair-, voortgezet-, middelbaar- (ROC’s) en hoger onderwijs (hbo en wo). Elke instelling krijgt op instellingsnaam een exemplaar toegestuurd. Daarnaast krijgen alle gemeenten Schooldomein toegestuurd. Voor meerdere exemplaren alsmede voor abonnementen voor particulieren, instellingen en bedrijven geldt een abonnementsprijs van e 46,20 voor losse nummers e 8,20 incl. verzendkosten.

Abonnementen kunnen schriftelijk tot uiterlijk 1 september van het lopende abonnementsjaar worden opgezegd bij de administratie van drukkerij Ten Brink. Bij niet tijdige opzegging wordt het abonnement automatisch met een jaar verlengd.

Productie

Vormgeving en website: FIZZ | Digital Agency – fizz.nl Schooldomein wordt mede mogelijk gemaakt door een groot aantal partners. Een overzicht daarvan vindt u op pagina 3.

Stadhouder Willem III in Hendrik-Ido-Ambacht

Veilig, duurzaam en gezond wonen, werken en leven vraagt om innovatie en creativiteit. Samen met onze opdrachtgevers zetten we steeds die stap extra. Als koplopers in duurzaamheid en als no-nonsense impactmakers. Met onze nieuwsgierige en verder-kijken-dan-de-vraaghouding maken we hoge ambities waar. Om komende generaties en de natuur de ruimte te geven. Dit kunnen we alleen samen met onze partners. DGMR: samenmogelijkmakers.

Hogeschool Rotterdam kreeg een energieneutraal en duurzaam onderwijsgebouw voor alle economische opleidingen. De gezondheid van medewerkers en studenten is prioriteit. Daarom besteedden we extra aandacht aan het binnenklimaat, akoestisch comfort en ventilatie. Met BREEAM als inspiratiebron voor mooie rapportcijfers op energie, gezondheid en materialen.

088 - 346 75 00 dgmr.nl

Duurzame toekomst

foto's: Aiste Rakauskaite Photography

Scan de QRcode voor meer informatie over dit project.

Wanneer flexibiliteit gewenst is! ‘BREEDVELD mobiele paneelwanden’.

BREEDVELD heeft dé oplossing als uw ruimte flexibel ingedeeld moet kunnen worden. Makkelijk verschuifbaar en zeer goed geluidsisolerend. Wij produceren, bouwen constructies om de wand heen en monteren met eigen specialisten. Bezoek onze website breedveld.com voor impressies of bel onze deskundige op 0487 - 54 28 88.

Schooldomein 1: De kunst van adaptief ontwerpen

SCHOOLDOMEIN

De kunst van adaptief ontwerpen

ONZE VISIE

46

THEMA

De kunst van adaptief ontwerpen

BESTUUR EN BELEID

VISIE EN ONTWERP

BOUW

EEN HELDERE REFLECTIE OP DE ESSENTIE

Twijfelen en observeren

BESTUUR EN BELEID

EEN HOUTEN SCHOOLGEBOUW, NATUURLIJK!

Debat met houtbouwspecialisten

BESTUUR EN BELEID

TEAM EN AMBITIE

BESTUUR EN BELEID

Gorlaeus gebouw – universiteit leiden

De tijd vooruit

RECTIFICATIE

EEN HORIZON VOL KANSEN: OP NAAR 2030

DROOM HET GEHEIM

Circulaire nieuwbouw

De Ark Schagen

VISIE EN ONTWERP

RUST EN RUIMTE IN NIEUWE VSO DE SPINAKER HOORN

Akoestiek als ontwerpinstrument

VISIE EN ONTWERP

PROJECTINFORMATIE

IETS MOOIS NEERZETTEN

Nieuwbouw VSO De Spinaker past precies bij de doelgroep

KC De Horsten, veel kwaliteit met een scherp budget

VISIE EN ONTWERP

Zilverackers als Inspiratie

Ontmoetingsdag voor Onderwijsvernieuwers

Programma

INTELLIGENTE VERNIEUWBOUW VAN MAERLANTLYCEUM EINDHOVEN

Monumentale school in het park

GENIETEN TIJDENS EEN COMPLEX PROCES

Geslaagde transformatie Van Maerlantlyceum Eindhoven

INSPIRERENDE ONDERWIJSVASTGOEDDAG IVVD

Samen doen, leren en evolueren

NIEUWE OPENLUCHTSCHOOL DE RECON IN ROTTERDAM

Fijne plek voor langdurig zieke kinderen

PROJECTINFORMATIE

NIEUWBOUW KC NICOLAAS OSS

De kijkdoos als metafoor

MEER VERANTWOORDELIJKHEID

TRANSFORMATIE HERTA MOHR LEIDEN

Slimme ingreep leidt tot ruimtelijke kwaliteit

Maatwerk voor inspirerende leeromgevingen

HET BELANG VAN GOEDE AKOESTIEK

UNIEKE SAMENWERKING SPECIAAL ÉN REGULIER ONDERWIJS

Dieze College en Bossche Vakschool wonen samen in nieuw gebouw

HOOFD, HART EN HANDEN

Fijne plekken voor gebruikers

GROENE CAMPUS VOOR VONK IN HOORN

Contextrijke leeromgeving voor vmbo en mbo

Samenwerking leidt tot duurzamer en inspirerender onderwijs

VISIE EN ONTWERP

Een combinatie van wonen, opvang en onderwijs onder één dak

PROJECTINFORMATIE

Onderwijs en Zorg in nieuwe Kinder­ en Jongerencentrum Leijpark

GESLAAGDE NIEUWBOUW JENAPLANSCHOOL ZONNEWERELD

Turbulent proces met zachte landing

EEN OMSLAG IN DENKEN

Adaptief Ontwerpen voor Groene Schoolpleinen

INNOVATIEVE HOUTWOLSYSTEMEN

De mogelijkheden van Knauf Insulation

BELEVING EN BEHEER

GOEDE VLOER BASIS VOOR LEERPRESTATIE

Ervaringen van drie Eindhovense scholen

BELEVING EN BEHEER

Studenten mbo, hbo en universiteit presenteren Moonshots aan

astronauten en minister

Geef je plannen de ruimte

WIJZE LESSEN DIGITALE DIDACTIEK

OMGEKEERD BOUWEN

no.2

Onderwijs en Zorg in nieuwe Kinder en Jongerencentrum Leijpark