Schooldomein 4 - maart 2020

4

SCHOOLDOMEIN

no.

jaargang 32 maart 2020

Anders werken aan investeren met ambitie

Een gezond binnenklimaat voor een betere leeromgeving Heeft u er ooit bij stilgestaan dat kinderen meer tijd op school doorbrengen dan waar dan ook, behalve in hun eigen huis? Ze zitten in totaal ongeveer tweehonderd dagen per jaar op school. De vraag is dus hoe we klaslokalen zo kunnen ontwerpen dat ze een gezonder binnenklimaat krijgen en de leerprestaties beter ondersteunen.

Lees hier meer over op www.veluxcommercial.nl.

Hanzehogeschool Wiebengacomplex, Groningen Lessenaarsdak (96 modules)

SPORTDOMEIN ZORGDOMEIN WIJKDOMEIN

Magazine voor de perfecte leer-, werken leefomgeving

ONZE GRONDSTOFFEN zijn eindig TRANSFORMATIE tot Design Hotspot KANSEN VOOR SCHOLEN die willen verduurzamen EIGEN DNA VOORWAARDE voor echte samenwerking

FLEXIBELE ESTHETICA WAAR HET STIL VAN WORDT

DESIGN & AKOESTIEK

GEEN ZORGEN – DE LUCHT IS SCHOON! BREEDVELD maakt het centrale hart van OBS De Glashorst transparant en flexibel

PA N E E LWA N D E N G L A S WA N D E N S C H U I F WA N D E N V O U W WA N D E N

De combinatie van goed geluidisolerende mobiele paneelwanden met glas en schuifdeuren maakt gymmen

en tegelijkertijdrubber ongestoord werken in de naastgelegen aula mogelijk. unieke combinatie welke Met emissiearme vloerbedekkingen voorEen gezonde leefomgevingen volledig weggeschoven kan worden in een kast.

Goede binnenlucht en een rustige leeromgeving zijn van bijzonder groot belang Bekijk onzescholen nieuwe website boordevol informatie en impressies:vloerbewww.breedveld.com in kinderdagverblijven, en universiteiten.

Onze hoogwaardige dekkingen zijn daarom gemaakt van emissiearme materialen, die extreem sterk zijn en de geluidproductie minimaliseren. www.nora.com

FLEXIBELE ESTHETICA WAAR HET STIL VAN WORDT

BREEDVELD maakt het centrale hart van OBS De Glashorst transparant en flexibel De combinatie van goed geluidisolerende mobiele paneelwanden met glas en schuifdeuren maakt gymmen en tegelijkertijd ongestoord werken in de naastgelegen aula mogelijk. Een unieke combinatie welke volledig weggeschoven kan worden in een kast.

Bekijk onze nieuwe website boordevol informatie en impressies: www.breedveld.com

Bevlogen huisvestingsadviseurs sinds 1955

Onze adviseurs en

ICSadviseurs biedt

bouwprojectmanagers

huisvestingsadvies en

brengen ambities tot leven op het gebied van zorg, onderwijs, sport en welzijn.

projectmanagement voor maatschappelijk vastgoed.

Ruim tachtig professionals werken vanuit Amsterdam, Rotterdam, Zwolle en Eindhoven aan efficiĂŤnte, duurzame en inspirerende omgevingen.

Fijne plekken

Vestiging Amsterdam

Vestiging Zwolle

Zekeringstraat 46

Burgemeester Drijbersingel 25R

om naar hartenlust

1014 BT Amsterdam

8021 DA Zwolle

Vestiging Eindhoven

Vestiging Rotterdam

Klokgebouw 263

Van Nelleweg 1

6e verdieping

Unit 2.3.

5617 AC Eindhoven

3044 BC Rotterdam

te leren, leven, spelen, werken, zorgen en ontmoeten.

088 235 04 27 icsadviseurs.nl

VAN DE REDACTIE Investeren met ambitie; uiteraard, maar niet vanzelfsprekend. Aan ambitie ontbreekt het de partners van Schooldomein niet, die elk nummer weer laten zien dat onderwijshuisvesting in Nederland in beweging is en in snel tempo verduurzaamd. Daarom is het bijzonder dat Minister Knoops de invoering van de BENG-eisen opschuift naar 1 januari 2021 in plaats van 1 juli dit jaar. De minister komt hiermee tegemoet aan de oproep van Neprom, NVB-Bouw, Bouwend Nederland, Aedes, IVBN en BNA, die medio december vroegen om uitstel omdat de software om BENG-berekeningen te kunnen maken nog niet klaar is. Tegelijkertijd is het wetsvoorstel in voorbereiding om renovatie en BENG onderdeel te laten zijn van de gemeentelijke verordening vertaald in een IHP of SHP, waarbij gemeente met schoolbesturen langjarige afspraken maken over de huisvesting van het onderwijs. Ik maak geen project meer mee waarbij de opdrachtgever niet voor BENG gaat en regelmatig hoor ik dat nu kiezen voor BENG over een paar jaar alweer gedateerd is, omdat energieneutraal dan de norm wordt. Het is leuk om in het Inspiratieboek 2015-2020, dat op 10 juni tijdens een landelijk symposium het licht gaat zien, te analyseren hoe in een tijdsbestek van maar 5 jaar tijd de scholenbouwvoorraad beter, slimmer en duurzamer wordt, waarbij steeds meer vanuit de exploitatie wordt gedacht. In dit nummer een prachtig artikel over het net opgeleverde SO Fier, waarbij opdrachtgever Rob van der Westen van SPOU voor zijn projecten standaard voor

ONZE VISIE

Schooldomein is een verrassend magazine voor managers en beleidsmakers die relevante beleidsinformatie, praktijkvoorbeelden en productinformatie vertalen in een optimale leer-, werk- en leefomgeving. Schooldomein biedt informatie rond de infrastructuur, organisatie en huisvesting van instellingen.

Schooldomein is bedoeld voor iedereen die op het niveau van overheid,

instellingen, bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties betrokken is bij het vinden van oplossingen voor samenhangende vraagstukken in de non profit en profit sector.

HET NETWERK

Schooldomein wordt zes keer per jaar gratis verstrekt aan alle onderwijsinstellingen en gemeenten in Nederland. Het blad wordt gefinancierd uit de exploitatie van advertenties, advertorials, artikelen en de bijdragen

wordt mede mogelijk gemaakt door:

Als maatschappelijk verantwoorde onderneming stimuleert Schooldomein doelen die goed zijn voor mens en milieu:

energieneutraal en gasloos kiest. Zijn motivatie is helder: bijna gelukkig is niet gelukkig, dus waarom zou ik voor BENG kiezen, terwijl ENG kan en meer oplevert, waarbij de scholen vanuit de exploitatie een rendabele bijdrage leveren? Het debat in dit nummer vond plaats in Fons Vitae in Amsterdam, waar op 21 juni 2017 een felle brand uitbrak; die de kap in de as legde en voor grote (rook-)schade in het gebouw zorgde. Inmiddels is dit monumentale gebouw prachtig gerenoveerd en getransformeerd tot een moderne leer- en werkomgeving; duurzaam en gasloos bovendien.

De mooiste leerwerkplek in de volledig glazen kap met uitzicht over de stad, wordt al gezegd. Het grote interview is dit nummer met Stef van Dongen, oprichter van Enviu. Een onderneming die sociale en maatschappelijke problemen signaleert en vervolgens bedrijven start met een winstgevende oplossing voor het probleem: “Als je een onderneming opzet met het juist DNA, de juiste cultuur, de juiste sociale waarden en een business model waarmee je sociale, ecologische en financiële waarde creëert, dan is de impact oneindig.” Verder een ondernemend artikel over NexTechnician; een unieke samenwerking van het MBO College Westpoort van het ROC van Amsterdam en het bedrijfsleven waar alle vormen van mobiliteit een plek krijgen. En dan natuurlijk het natuurlijk daglicht dat vanuit een prachtige modulaire lichtstraat in IKC Triade in Aalsmeer dit bijzonder uitgevoerde kindcentrum verlicht. Kortom; genoeg ambitie om er weer een nummer tegenaan te gaan.

Veel leesplezier gewenst, Sibo Arbeek, Hoofdredacteur

van partners. Schooldomein fungeert als een netwerk, waarbij partijen een meerwaarde genereren door een samenhangend product te bieden.

Schooldomein fungeert als een platform voor alle partijen die een bijdrage willen leveren aan de kwaliteit van de onderwijsinfrastructuur.

UW MENING

Wij stellen uw mening zeer op prijs.

Voor reacties kunt u mailen naar sibo.arbeek@schooldomein.nl.

U kunt ook reageren via de site www.schooldomein.nl. Praktische informatie vindt u in het colofon.

INTERNET

Voor meer informatie over Schooldomein en dit nummer kunt u kijken op www.schooldomein.nl.

Via deze site kunt u onder meer alle artikelen van de afgelopen jaargangen opvragen, winkelen in onze rubrieken en relevante markt­ informatie zoeken.

INHOUD

BESTUUR EN BELEID

8 12

Onze grondstoffen zijn eindig Geld verdienen met de wereld mooier maken!

Met de voeten in de historie, met het hoofd in de toekomst De duurzame renovatie van Fons Vitae in Amsterdam.

ONTWERP EN INRICHTING

16

20

Samenwerken aan de School van Morgen

22

Licht en lucht in IKC Triade

26

Ruimte voor groei en ontwikkeling

29

Transformatie tot Design Hotspot

32

Bruisende activiteit in duurzaam gebouw

Modulaire lichtstraat geeft flexibiliteit aan schoolgebouw.

IKC Teresa bijzondere boerenschuur in het buurtschap de Klamp in Leeuwarden-Zuid.

De geslaagde nieuwbouw van SintLucas in Eindhoven.

BMV De Auvermoer: een hof van waaruit het park voor iedere leerling zichtbaar is.

THEMA

34

Anders werken aan investeren met ambitie 38 Anders werken aan investeren met ambitie is het thema van deze Schooldomein. Op verschillende manieren besteden we daar aandacht aan. Onder meer in de rubriek Architectuur en verbeelding geven architecten, ontwerpers en inrichters mooie voorbeelden daarvan.

Energiek speciaal onderwijs in gasloos gebouw Nieuw gebouw voor kinderen die meer begeleiding vragen op het gebied van gedrag.

Gebouw om te verbinden en samen te werken Nieuwbouw OBS Haarzicht groeit mee met de wijk.

41

Nieuwbouw afgestemd op vraag uit de markt Unieke samenwerking van MBO College Westpoort en het bedrijfsleven.

44

Foto’s cover

L aat de norm los en kijk naar verantwoordelijkheden Hoe sluiten we schoolgebouwen kwalitatief

Brede Maatschappelijke Voorziening Hoensbroek-Zuid (pagina 33)

en functioneel aan op de eisen en wensen

Lumion, Amsterdam (pagina 54)

van deze tijd?

OBS Haarzicht in Vleuten (pagina 39)

Altijd de laatste updates van Schooldomein? facebook.com/schooldomein

6

Bestel het inspiratieboek 2015-2020.

Schooldomein

januari 2020

twitter.com/schooldomein

46

Nu ook voor het primair onderwijs aantrekkelijk Presikhaaf Schoolmeubelen biedt Furniture As A Service.

49

K ansen voor scholen die willen verduurzamen Het Nationaal Energiebespaarfonds helpt.

52

Onderwijs vormgeven in architectuur

54

V ernieuwbouw Lumion spreekt tot de verbeelding

Een schoolklimaat waar je je én thuis voelt én vanzelfsprekend aan de studie gaat.

Van nesten naar leerpleinen die waanzinnig goed doordacht ontworpen en ingericht zijn.

57

E igen DNA voorwaarde voor echte samenwerking Brede school Leiderdorp-West na vijf jaar weer onder de loep.

FACILITAIR EN BEHEER

61

Ik mag er zijn, ik hoor erbij Geslaagde nieuwbouw basisschool Veerkracht.

RUBRIEKEN

21 21 65 66

Kort nieuws

Onderwijstrends door Jaap de Kruijf

Column van Ronald Buitenhuis

Vooruitblik naar Schooldomein 5

31 38 42 56 61

Tekst Sibo Arbeek Foto’s Van Til Fotografie

GELD VERDIENEN MET DE WERELD MOOIER MAKEN!

Onze grondstoffen zijn eindig Voor Stef van Dongen begint sociaal ondernemerschap met het oplossen van maatschappelijke problemen, maar wel op een zakelijke manier.

Kenmerk van de sociaal ondernemer is dat deze intentie diep in het DNA van het team zit. Pas dan werkt het en kan het ook renderen.

S

cholen ontwikkelen zich steeds meer richting sociaal ondernemerschap. Dat geldt in toenemende mate al voor het vmbo, waar samenwerken met het bedrijfsleven inmiddels vanzelfsprekend is. In het primair onderwijs wordt in het programma steeds meer samengewerkt vanuit de doorgaande leerlijn, maar ook met de buurt. Directeur Berit Mastenbroek van de nieuwe circulaire school Klein Amsterdam presenteerde zich in Schooldomein nummer 1 van deze jaargang als start up en vooral sociaal ondernemer die partners zoals culturele en maatschappelijke organisaties, bedrijven en ook ouders actief betrekt bij het curriculum. Maar wat is sociaal ondernemerschap eigenlijk en wordt het geen tijd om dit fenomeen vanuit een zakelijk business model te benaderen? Een mooie leermeester op dit gebied is Stef van Dongen die met zijn bedrijf Enviu het concept sociaal ondernemen de afgelopen twintig jaar heeft doorontwikkeld. Wat kan het onderwijs van hem leren?

ONEINDIGHEID BRONNEN Stef van Dongen werd in 1976 in Rotterdam geboren en woont inmiddels deels in de wildernis in Spanje, van waaruit hij Enviu aanstuurt en een aantal

8

SCHOOLDOMEIN

maart 2020

nieuwe initiatieven is gestart, o.a. een retreat plek voor change makers. “Al tijdens mijn studie bedacht ik me dat de houdbaarheidsdatum van het huidige economie-model is verstreken en dat er een nieuw economisch model moet komen. Onze grondstoffen zijn eindig en ecosystemen overbelast. Als student onderzocht ik de mogelijkheden van een circulair economisch model. Ik bedacht hoe ik bedrijven kon opzetten die de levenskwaliteit voor mens en natuur verbeteren. Ik kom uit een familie van ondernemers, met een familiebedrijf. Tot mijn negentiende had ik het idee dat ik het bedrijf zou overnemen. Tot mijn dertigste zou ik werken en geld verdienen om dan te kunnen stoppen en de wereld te redden. Een vulkaanuitbarsting veranderde mijn leven. Van de groep van acht mensen waarmee we op pad waren hebben er drie het overleefd. Dat was voor mij een moment waarop ik dacht, waar gaat het om in het leven? Winst maken om de winst is leuk, maar wat heb je eraan? Ik ben vanaf dat moment een figuurlijke reis begonnen om erachter te komen wat ik met heel mijn hart zou willen. Drie jaar later viel ik van een gletsjer op de top van een berg 500 meter naar beneden. En weer overleefde ik het. Dit moest een teken zijn. In gesprek met mijn vader besloot ik dat ik het bedrijf niet ging overnemen.” In plaats daarvan stelde hij zichzelf

BESTUUR EN BELEID

existentiële vragen: Wat geeft betekenis aan mijn leven? Met welke waarden wil ik werken en leven? Het inzicht is gegroeid dat we ons economische systeem moeten veranderen, want er klopt nu helemaal niets van. Onze economie is lineair ingericht en gebaseerd dat we oneindige natuurlijke bronnen hebben. Dit heeft als resultaat een immense hoeveelheid afval en verwoeste ecosystemen. Neem een boom. In onze economie is die niets waard, tot het moment dat je ’m kapt, want dan heeft het hout ineens een economische waarde. Deze manier van waarderen klopt natuurlijk niet. Dit inzicht kun je een op een vertalen naar ons onderwijssysteem.”

EEN BETEKENISVOL LEVEN “Ik ben ook een sociale onderneming gestart om gewoon geld te verdienen. Ondernemen kan ik gewoon niet laten. Ik krijg zoveel energie van het proces waarbij je van niets iets maakt. Een betekenisvol leven is voor mij ook dat we als mens in harmonie leven met elkaar en de natuur. Ik zag in Chili gifgroene stranden naast de kopermijnen, en daarnaast wonen mensen.

“Neem een boom. In onze economie is die niets waard, tot het moment dat je ’m kapt, want dan heeft het hout ineens een economische waarde.

Deze manier van waarderen klopt natuurlijk niet.”

Een ecosysteem waar wij als mensen van afhankelijk zijn sterft af door de vervuiling en die mensen wordt onrecht aangedaan. Ze kunnen vaak niet lezen of schrijven, weten van niets en zullen een drastisch korter leven hebben door de vervuiling. Daar zoek ik oplossingen voor, uit empathie, maar dus ook omdat het niet klopt wat we op systeemniveau hebben ontwikkeld. In mijn optiek moeten we als samenleving producten en diensten ontwikkelen die de levenskwaliteit verhogen voor alle levende wezens. In jargon, een circulaire en regeneratieve economie. Alles hangt met alles samen. Als je de economie circulair en regeneratief wilt maken moet je anders gaan denken over begrippen als eigendom, materialen, distributie, afval en hoe we onze ecosystemen de tijd geven om zichzelf te herstellen als we er iets uit hebben onttrokken. Aan de basis ligt het besef dat de natuur onze basis voor het leven is en dat wat je dagelijks doet (‘je werk’) betekenis voor je heeft en je echt gelukkig maakt. Ik denk dat veel te weinig mensen hier echt bij stil staan, en juist dit periodiek stilstaan bij wat je leven betekenis geeft is zo belangrijk. Het onderwijs heeft hier in mijn optiek bijna geen aandacht voor. We leren niet te reflecteren op wat belangrijk is om een gelukkig en gezond leven te leiden, of stil te staan bij hoe ons lichaam voelt of welke emoties we ervaren en waarom. Bij de cito toets van mijn neefje Roef kijken ze naar zijn reken- en taalvaardigheden.

Niet naar zijn oplossingsvermogen voor problemen, of welke waarden hij belangrijk vindt in zijn leven en hoe hij op basis hiervan besluiten neemt. Wat mij betreft een essentiële voorbereiding om de systeemverandering die voor de deur staat aan te kunnen, en een cruciale rol voor het publieke domein om hierbij te faciliteren.”

DE GEBOORTE VAN ENVIU Na zeven jaar ervaring te hebben opgedaan in het herstructureren van slecht lopende bedrijven en het starten van nieuwe bedrijven in de financiële sector, richtte hij in 2002 Enviu op. Inmiddels is Enviu een

10

SCHOOLDOMEIN

maart 2020

BESTUUR EN BELEID

sociale onderneming met veertig werknemers dat in een twintigtal sociale ondernemingen investeert en verschillende innovatieprogramma’s initieert. Stef: “Mijn doel is de wereld beter te maken op een zakelijk scherpe manier met groeikansen, een gezonde winst en schaalbaar naar andere landen. Enviu is een bedrijf dat duurzame en sociale innovaties ontwikkelt en op de markt brengt. Traditioneel financieren we de pleisters op de wonden van de aarde met onze surplusproductie. Vliegtuigmaatschappijen planten bijvoorbeeld een boom voor een vliegreis. Maar komt zo’n bedrijf in laagconjunctuur, en is er een jaar geen surplus, dan zijn er dat jaar geen pleisters geplakt.

Dus wat nu, als je besluit om van het genezen van

de wonden je businessmodel te maken? Doordat je vliegt draag je bij aan het herstel van een ecosysteem.

Daar is dus veel meer voor nodig dan het planten van een boom. Het vraagt om een totaal nieuwe kijk op vliegen. Dat is het fundament onder het idee van een sociale onderneming en dus van Enviu.”

Enviu was de eerste in de wereld die aandelen kapitaal via crowdfunding ophaalde. Stef: “Op het moment dat Simbid mij benaderde, ben ik er meteen ingestapt.

Dat heel veel mensen een klein bedrag kunnen investeren in iets groots, dat past heel erg bij ons bedrijf.

Samen bijdragen aan een groter geheel, dat is mooi.”

Een greep uit de duurzame business ideeën die de business developers van Enviu hebben ontwikkeld: de introductie van elektrische tuktuks in India of de Energy Floor, een vloer die door het gewicht van dansende mensen of spelende kinderen elektriciteit opwekt. Zo heeft Enviu een bedrijf gestart dat textiel op grote schaal recycled naar zo goed als nieuw katoen,

een micro pensioenfonds in Ghana en werkt het aan vrachtschepen die op waterstof varen. “Ik geloof dat ondernemerschap een belangrijke aanjager is in de transitie naar een circulaire en regeneratieve economie. Als je een team bijeenbrengt met het juiste DNA, de juiste cultuur, de juiste sociale waarden en een business model waarmee je sociale, ecologische en financiële waarde creëert, dan is de impact oneindig.”

Inmiddels inspireert hij veel jonge mensen, investeerders en bedrijven om hun maatschappelijke betrokkenheid te koppelen aan gezond zaken-verstand.

SLEUTELROL VOOR FRISSE GEESTEN Stef ziet sociaal ondernemerschap – niet als een tijdelijke rage, maar als een wereldwijde transitie.

Alle ondernemingen verdienen het te veranderen in sociale ondernemingen en zeker binnen het publieke domein zie je steeds meer opdrachtgevers en bestuurders die zich bewust worden van hun verantwoordelijkheid voor de volgende generatie. Daarbij moet het onderwijs ook veranderen. Onderwijs geven in regeneratieve gebouwen, ja natuurlijk, ik denk zelfs dat het economisch gezien zelfs dom is als je dat niet doet. Nog veel belangrijker is wat je als onderwijsinstelling binnen en buiten die gebouwen doet. De vorming van de volgende generaties kinderen en hun kansen om in een wereld te leven die vrede kent en bruist van het leven. De opkomst van kunstmatige intelligentie en robotisering zijn onvermijdelijk, het instorten van onze ecosystemen een feit. Hoe we omgaan met de transitie hangt af van hoe mensen in het leven staan, hoe we verbonden zijn met onszelf, de natuur en elkaar en op basis van welke waarden we besluiten nemen en handelen. Het publieke domein zit op dit onderwerp volledig vast en weet zich maar moeilijk aan te passen aan de snelle ontwikkelingen in de wereld. “Daarom is hulp van buitenstaanders met een pioniersgeest onontbeerlijk,” volgens Stef.

“Als organisaties niet weten wat ze moeten doen, en overheden ook niet, dan moet je durven om hulp te vragen en frisse ondernemende geesten binnenhalen.

Dit kunnen adviseurs zijn, of sociaal ondernemers.

Sociaal ondernemerschap is geen liefdewerk zonder winstoogmerk en ook geen magere markt vol met sappelende bedrijfjes. Geld verdienen in deze markt is een keuze. Er liggen enorme kansen, met bijbehorende winstmarges voor zowel de ondernemer als de publieke instelling.”

Stef ten slotte: “We hebben urgent verandering nodig en op grote schaal. De samenwerking tussen sociaal ondernemers en publieke instellingen is cruciaal bij het opleiden van verbonden jonge mensen en het actief verweven van onderwijs in de samenleving.”

Kijk voor meer informatie over Stef van Dongen en Enviu op www.enviu.org en op www.pioneersofourtime.com.

SCHOOLDOMEIN

maart 2020

11

Tekst Sibo Arbeek

DUURZAME RENOVATIE FONS VITAE

Met de voeten in de historie, met het hoofd in de toekomst Het debat bij het duurzaam gerenoveerde Fons Vitae was wel een bijzondere; de liefde voor het onderwijs en het vakmanschap van de verschillende partners binnen het bouwteam spatte ervan af. Zo’n monumentaal pand renoveer je niet elke dag: hoe een klassiek gesloten onderwijsgebouw werd getransformeerd tot een lichte en open leer- en werkomgeving.

12

SCHOOLDOMEIN

maart 2020

Foto: LaurensKuipersFotografie

DEBAT

Foto: Kristinsson Architecten

R

ector David Asser: “Fons Vitae betekent bron van leven, maar dat gevoel was even weg na de brand die op 21 juni 2017 een deel van de kap verwoestte en voor veel waterschade zorgde. Maar wat in eerste instantie een ramp was, bleek achteraf een zegen.” Fons Vitae werd in 1914 opgericht door de Zusters Franciscanessen van Heythuysen. Het doel van ouders uit de gegoede middenstand was om hun dochters een hbs-opleiding te geven, waarna ze konden studeren. David: “Het gebouw had een kloosterlijk uiterlijk, met donkere gangen en kleine lokalen, die zeker niet geschikt waren om aan groepen van dertig leerlingen les te geven; het was een gebouw voor ijzeren tucht. Er was ook geen verbinding tussen de lokalen en de gang, zodat er weinig daglicht in het gebouw viel. De meeste kloosterlijke elementen waren verdwenen onder systeemplafonds. Zo was het binnenklimaat slecht en zag je kinderen in de loop van de dag wegdoezelen.

Na de brand was er al snel de blik naar voren; dit was de kans om het gebouw te transformeren naar een leefklimaat dat past bij het onderwijs van nu; een gebouw met de voeten in het verleden, maar de blik op het onderwijs van morgen. Het is een gebouw geworden waar leerlingen en docenten elkaar weer zien en ontmoeten. We hebben op elke etage tussenlokalen en ruimtes open gemaakt met glasverbindingen. Er is een prachtige studieruimte waar kinderen individueel of in projectvorm kunnen werken. We hebben BOAadvies gevraagd om ons te helpen, want alleen overzie je het niet. Zij hebben ons op alle terreinen ontzorgd en samen met ons het programma van eisen opgesteld en de architect geselecteerd. Je weet met zo’n brand en renovatie niet wat je onderweg tegenkomt, dus we hebben op basis van kwaliteit en niet op prijs geselecteerd. Dat waren taaie momenten, maar als je eenmaal een clubje om je heen hebt ontstaat er iets dat tot dit mooie resultaat heeft geleid.”

HET LICHT WAS GEEN VRIEND Daan Josee: “Het was een ruïne; de brand was uit, maar het gebouw ook. Het was een mooi decor voor een science fiction film, met al dat water en die donker geblakerde ruimten. Bij zo’n ingrijpende renovatie zit je boven de kosten van nieuwbouw. Dat mag ook voor zo’n monumentaal gebouw aan een deftige singel in Oud-Zuid. Het is een prachtig object, maar

Foto: Esther Pasman

Deelnemers David Asser Daan Josee René van der Willigen Peter Erdtsieck Gerwin Port Sibo Arbeek

Rector Fons Vitae Architect Kristinsson Architecten Proces- en projectmanager BOAadvies Adviseur bouwfysica en installatietechniek MoBius consult Projectleider Salverda Bouw Moderator en hoofdredacteur Schooldomein

het was in de kern gesloten met de focus op de hemel en niet horizontaal op het natuurlijk ontmoeten. Het licht kon hier niet uit de voeten en was geen vriend van het gebouw, mede als gevolg van de tussentijdse uitbreidingen. Het was een school voor ruim 1.100 leerlingen, maar eigenlijk was er te weinig capaciteit met te weinig ruimte voor toezicht en dan met name de dialoog tussen de gebruikers. Kortom; het was zeker geen school voor de 21e eeuw. Juist in de verbrande kap lag een enorme kans; daar hebben we groepsruimten gemaakt en op de begane grond en de eerste verdieping de lokalen vergroot door drie kleine lokalen samen te voegen tot twee met een leerplein ertussen. We hebben het programma in drie delen gehakt; de vleugels, de kapel en de kap. De vleugels waren door asbestvezels helemaal kaal gekapt. Zo kregen we ook de oorspronkelijk gemetselde muren weer terug, die we deels zo hebben gelaten, om de geschiedenis weer vrij spel te geven. Het interieur werd geopend door ramen toe te voegen op de juiste plaats.

We hebben alle bogen geopend en soms toegevoegd om het verloop van de ruimte zichtbaar te maken; dat heeft tot een spel van laterale doorzichten geleid met een Alhambra effect. De kapel leek meer op een veilinghal en was geen plek voor verlichte geesten.

Het altaar was niet meer zichtbaar; het roosvenster was in de ruimte weg getimmerd. We hebben er een studieruimte beneden en docentenkamer boven van gemaakt, die ruimtelijk via een mooie trap met elkaar verbonden zijn. Van de kaplagen was weinig meer

SCHOOLDOMEIN

maart 2020

13

Foto: LaurensKuipersFotografie

“Het is een prachtig object, maar het was in de kern gesloten met de focus op de hemel en niet horizontaal op het natuurlijk ontmoeten”

14

SCHOOLDOMEIN

over. Alle leien zijn weer teruggebracht en aan de achterkant hebben we een glazen kap gemaakt, die licht geeft aan de twee verdiepingen met lesruimten die we in de hoge kap hebben kunnen realiseren. Daar liggen nu prachtige werkplaatsen en studieruimten met uitzicht over het historische centrum van Amsterdam.

Je ziet zo alle werelden binnen en buiten in één simultaan beeld. Het onwetende leren doe je intersubjectief in de gangen, in de lokalen wordt het opgedaan. Als je oog in oog staat groeit de verdraagzaamheid. Dat hoort bij een school van de 21e eeuw.”

ASBEST TWEEDE RAMP EN ZEGEN René van der Willigen: “Het was een project waar ik energie van krijg. Zeker door het team, omdat we echt met elkaar hebben samengewerkt. Maar ook omdat de opdrachtgever de mogelijkheden bleef zien en ons prikkelde om het beste eruit te halen. Het was gelijk een gekkenhuis met de brandweer, de verzekering en het zoeken van een tijdelijke locatie met mensen van de gemeente. Toen kwam de asbest ook nog eens een keer; de tweede ramp en ook weer een zegen. Alles moest gestript worden en dat leverde een cascogebouw op.

Alle niet originele wanden zijn verwijderd, evenals het stucwerk, de tegelvloer en de E en W installaties. Met het team docenten zijn we aan de slag gegaan met het programma van eisen, met als kernwaarden een gebouw dat transparant, duurzaam en licht was met behoud van de mooie uitstraling. Onderwijskundig was er behoefte aan verschillende leer-, werk- en overlegplekken. Gaandeweg kregen we grip op het gebouw en op de kosten.

maart 2020

De gemeente Amsterdam is niet terughoudend geweest in de financiering en dat is bij zo’n project belangrijk.

Fons Vitae was ook de eerste school die gebruik heeft gemaakt van de renovatieregeling in combinatie met een eigen bijdrage vanuit het schoolbestuur. Het is een prachtig gebouw geworden dat ook comfortabel is met een goed binnenklimaat. Er is een laag temperatuur verwarmingssysteem ingezet, de ramen zijn vervangen door dubbelglas ramen, waarbij de houten kozijnen nog verrassend goed waren. Bijzonder is de WKO-installatie, waarbij 16 gesloten bodemlussen zijn aangebracht die tot een diepte van bijna 300 meter gaan. De grote warmtepompen staan op het terrein met kokosmatten

Foto: LaurensKuipersFotografie

DEBAT PROJECTINFORMATIE Project Duurzame renovatie Fons Vitae Opdrachtgever Fons Vitae in samenwerking met de gemeente Amsterdam Adviseur BOAadvies Architect Kristinsson Architecten Aannemer Salverda Bouw Adviseur bouwfysica

Foto: LaurensKuipersFotografie

MoBius consult Adviseur Akoestiek Ecophon

buitenzijde van het gebouw transparant te maken.

Het is een gasloos gebouw geworden, hoewel ik wel wil aanmerken dat gas een relatief schone brandstof is. De ruimte-akoestiek is sterk verbeterd door de toepassing van Ecophon panelen; je hoort nog wel wat geluid, maar dat hoort bij een oud gebouw.

Het is een complex gebouw en het geheim is dat je goed moet blijven nadenken; er is geen blauwdruk vooraf. Het is zeker geen energieneutraal gebouw en dat is ook niet realistisch. Als je bedenkt uit welke leer- en werkomgeving deze gebruikers kwamen, dan is dat een enorme verbetering. Het was ook zo’n geslaagd proces omdat we zo goed in teamverband werkten en iedereen zijn best deed om elkaars expertise zo goed mogelijk te gebruiken.”

BVO 6.400 m2 onderwijs Stichtingskosten € 18 mio.

Kosten verduurzamen € 1.175 per m² Ingebruikname Januari 2020

Foto: LaurensKuipersFotografie

eromheen die met planten worden begroeid. Een wereld van verschil met hoe het was en dat allemaal door die ene brand.”

GEHEIMEN DUURZAME RENOVATIE MONUMENT Peter Erdsieck van MoBius consult: “Het gebouw was volledig gestript, dus ik kon er vanuit een bouwfysische en akoestische blik fris naar kijken. Ik kreeg daarmee de kans om echt iets aan energieefficiëntie en duurzaamheid te doen. Monumentenzorg kijkt soms wel erg kritisch over je schouder mee, maar wanneer we niets aan die mooie oude gebouwen doen staan ze er straks niet meer. Uitgangspunt hier was een gezond binnenklimaat, comfortabel, ook in de winterperiode en met beheersing in de zomerperiode. Verder waren tochtvrij ventileren, thermische isolatie, luchtdichtheid en zonwering bepalende thema’s om het binnenklimaat te beheersen. Zorgvuldig bouwfysisch detailleren is een voorwaarde voor duurzame renovatie. Het is een gebouw met veel houten aansluitingen, dus dan is thermische isolatie rond de balkkoppen niet vanzelfsprekend makkelijk. Verder zijn de muren hoogwaardig geïsoleerd en is er gebalanceerde ventilatie. Het mooie is dat dat is gelukt terwijl we de verlaagde plafonds hebben weggehaald en de bogen meer hebben geprofileerd. Het gebouw heeft een laagtemperatuur verwarmingssysteem; dus je vindt geen radiatoren aan de wanden. We hebben architectuur gemaakt van de luchtbehandeling door de aanzuigkanalen aan de

MOMENTEN VIEREN Gerwin Port van Salverda Bouw kijkt bijna met heimwee terug op dit bouwproces: “Wanneer ik ergens voor het eerst kom kijk ik naar een project en dan bepaal je op basis van gevoel en input van derden wat de doorlooptijd zal zijn. Kosten inschatten is lastig in zo’n brandschade situatie. Naast de kosten van de renovatie zijn er de duurzaamheidsmaatregelen, onderwijskundige aanpassingen, esthetische verbeteringen en natuurlijk de nice to haves. We hebben het proces stukje voor stukje afgepeld om zo de stip op de horizon te krijgen. Wij werken met een open begroting en geen black box en dat moet ook in zo’n proces. Samen met de opdrachtgevers hebben we gekeken welke partners bij dit project pasten. Wij werken met een vast team E en W installateurs dat goed op elkaar ingespeeld is.

Bijzonder is dat we een 3D scan in pointcloud hebben gemaakt, die we ook met de architect gedeeld hebben.

Daardoor hadden we een tekening kregen die 100% secuur was. Zo konden we vanuit het model bestellen en de kap, inbouw en installaties als een mecano set bestellen en op de bouw in elkaar zetten. Een bouwplaats indeling en de logistiek in een binnenstedelijk gebied is een complex proces. Met de gemeente werd afgesproken dat we de straat konden afsluiten, dat was uniek. Belangrijk is een verkeersregelaar die bijhoudt wie er op de bouwplaats komt en volgens welke voorwaarden mensen werken. Wekelijks zijn op de bouwplaats inspecties gehouden, om de kwaliteit en de werkomstandigheden te controleren. We zijn ook trots op dit werk vanwege het ambachtelijke vakmanschap dat nodig was om de houten plintopbouw te herstellen.

Een aannemer wordt steeds vaker een inkooporganisatie, maar hier mochten we vol aan de bak gaan. Met dit soort projecten heb je je mensen ook wat te bieden.

Een goede voorbereidingstijd is nodig om uit te leggen hoe processen lopen. Dan is het van belang dat je een goed team hebt. Niet alleen om samen te werken, maar ook om de bijzondere momenten tussentijds en bij oplevering te vieren.”

SCHOOLDOMEIN

maart 2020

15

Anders werken aan investeren met ambitie is het thema van deze Schooldomein. In de rubriek Architectuur en verbeelding geven architecten, ontwerpers en inrichters mooie voorbeelden daarvan.

SIEBOLD NIJENHUIS - SIEBOLD NIJENHUIS ARCHITECTEN ANDERS WERKEN AAN INVESTEREN MET AMBITIE De Universiteit Leiden heeft sinds 1998 ook locaties in Den Haag. Sinds die tijd investeert de Universiteit Leiden in plekken en (bestaande) gebouwen voor haar medewerkers en studenten. Hiermee bouwt zij aan een campus met internationale ambitie. Wij mochten het al langer leegstaande kantoorgebouw Orion in de Haagse binnenstad ombouwen tot de nieuwe Bee-hive, het studentencentrum van de Universiteit. Dit is het nieuwe thuis van een aantal studentenorganisaties, een fitness, onderwijsruimtes, studiewerkplekken en kantoorflexplekken.

Het gebouw heeft zeer diepe vloeren waar weinig daglicht doordringt in het middengebied. Dankzij vernieuwende lichtwanden van polycarbonaat met

16

SCHOOLDOMEIN

maart 2020

ledverlichting baden de vloeren in het licht en is de oriĂŤntatie sterk verbeterd. Door gebruik te maken van verschillende kleuraccenten voor de verschillende gebruikers heeft iedereen een herkenbare plek gekregen. Met name de inpassing van het fitnesscentrum in een kantoorgebouw vroeg om flinke aanpassingen in de installatietechniek. Bovendien had de gevel een uitgesproken postmoderne stijl en was erg gedateerd.

De entreepartij is vernieuwd en voorzien van een fris kleuraccent. Dankzij een aantal uitgekiende investeringen is het gebouw geschikt gemaakt voor een toekomst met ambitie.

Meer informatie: www.sieboldnijenhuisarchitecten.nl en info@sieboldnijenhuisarchitect.nl.

ARCHITECTUUR EN VERBEELDING

THEO KUPERS – THEO KUPERS ARCHITECTEN SCHOLEN CAMPUS ARNHEM Twee scholen voor speciaal onderwijs (nieuwbouw SO 4-12 jaar en verbouw/uitbreiding VSO 12-18 jaar), met een sporthal en natuurlijke sport- en speelpleinen.

2016-2021. Totaal ca 7.750 m2 bvo.

Het project bestaat uit drie vrijstaande onderwijsgebouwen die samen met de terreininrichting een eenheid vormen. De basisschool aan de luwe zijde van het plangebied, de school voor middelbare scholieren aan de meest openbare zijde en het sportprogramma met drie zalen er tussenin. Door deze opzet in separate gebouwen is de zelfstandigheid van de verschillende organisaties gegarandeerd, terwijl samenwerking wordt gestimuleerd. Het uiteindelijke doel van de architecten was om betekenisvolle ruimtes te realiseren, binnen zowel als buiten.

Dit heeft geleid tot een heel ontspannen opgezette scholen campus waarvan de terreininrichting nauw is afgestemd op de directe fysieke en sociale omgeving.

Afgestemd op zowel buitenspelen en ontmoeten als

op de choreografie van het dagelijks halen en brengen van leerlingen met autobusjes.

Dat alles speelt zich af in een zeer natuurlijke setting van nieuw aangeplante bomen en beplantingen, die de ecologische structuren versterkt, en tevens dienst doet voor buiten leren en -spelen. Een landschappelijk concept van een evenwichtige schoolomgeving met ruimte voor actie en beweging, ontmoeten en rust. Met als ‘bijvangst’ de versterking van de verankering van het project in de omliggende woonwijk. Het engagement en ambitie van opdrachtgever met de gebruikers was, samen met de specifieke programmatische vraagstelling, de voedingsbodem voor de gemaakte architecturale en landschappelijke keuzes.

Meer informatie: www.theokupers.nl.

SCHOOLDOMEIN

maart 2020

17

Foto: Bert Rietberg voor J.P.van Eesteren

ERIK WIERSEMA – WIERSEMA-ARCHITECTEN MASTERPLAN MET RESPECT VOOR MONUMENT VAN STUIVINGA De zogenaamde ‘schoolstrijd’ aan het begin van de vorige eeuw, maakte het mogelijk dat de school in 1922 over een eigen gebouw kon beschikken. Het was het eerste Christelijk Lyceum in Nederland dat die naam droeg. Het schoolgebouw werd ontworpen door architect Stuivinga en de ambities waren hoog; als onderdeel van het total-design werden speciale kroonluchters met destijds zeer moderne gloeilampen ontworpen.

van Stuivinga. De voormalige gymzaal werd een Grand Café en de aula werd een bibliotheek/studiezaal. De tekeningen van de kroonluchters vonden we terug in de archieven van het NAI. Een door ons ge-update versie van de kroonluchter hangt nu in de nieuwe ruimtes. De ruimtes ademen als nooit tevoren de ambities van weleer. Het ontwerp toont ambitie om ruimte voor leerlingen te maken waar ze graag zijn, ook nadat de officiële lestijden zijn afgelopen.

Meer informatie: www.wiersema-architecten.nl

Bijna een eeuw later ontwierpen wij voor het CLZ een masterplan met veel respect voor het monument

18

SCHOOLDOMEIN

maart 2020

“Het gebouw is prach�g, maar hee� ook echt iets veranderd bij de leerlingen. Ze gaan nu uit zichzelf werken aan de tafels…”

Oud rector Ilse van Eekelen

experts in scholenbouw www.spring-architecten.nl

ONDERWIJS HUISVESTING. Leren in een fijne omgeving Bekijk onze projecten op

scholenvanbuko.nl

O NT W E R P • R E A L I SAT IE • OND ERHOU D

SCHOOLDOMEIN

maart 2020

19

BESTEL HET INSPIRATIEBOEK 2015-2020

Samenwerken aan de School van Morgen Schooldomein heeft met haar partners het monumentale overzichtswerk Samenwerken aan de School voor Morgen- Inspiratieboek 2015-2020 samengesteld.

DIT VUISTDIKKE BOEK VAN RUIM 400 PAGINA’S BEVAT: • 90 projecten binnen het primair- en voortgezet onderwijs die de afgelopen 5 jaren zijn opgeleverd.

• De meest recente ontwikkelingen rond innovatieve leeromgevingen binnen het basis- en speciaal onderwijs, het vmbo en het avo/vwo.

•T rendanalyses rond duurzaamheid, gezond bouwen en gebouwen die adaptief zijn en verbonden zijn met de omgeving.

• I nleidingen van bekende stakeholders, zoals Floris Alkemade, Harold Bekkering, Henk Oosterling, Jan Rotmans en Sjef Drummen.

• De resultaten van het onderzoek naar de beleving van de leer- en werkomgeving door de docenten van de betrokken projecten.

Vooral is het een prachtig foto- en tekstboek, dat toekomstige opdrachtgevers wil stimuleren om mooie en duurzame scholen te bouwen, die goed werken voor de toekomstige generaties gebruikers. Het Inspiratieboek hoort op elk bureau van schoolleiders, ambtenaren, marktpartijen en bestuurders die actief betrokken zijn bij de inrichting van het publieke domein, waarbij onderwijs een belangrijke voorziening is.

Schooldomein biedt dit standaardwerk aan voor de gereduceerde prijs van € 49,95 (inclusief btw en verzendkosten). U kunt het boek bestellen via deze link https://tenbrinkuitgevers.nl/samenwerken-aan-de-school-van-morgen. Het boek is vanaf 11 juni beschikbaar, wij sturen het u dan zo spoedig mogelijk toe.

20

SCHOOLDOMEIN

maart 2020

Kort nieuws

Column

Kennisdag Werk aan de Campus 1 april 2020 Ook in 2020 organiseert Forbo samen met Schooldomein een bijeenkomst speciaal voor huisvestingsmanagers werkzaam binnen MBO, HBO of universiteit. Op 1 april zijn we te gast bij Fontys Hogescholen in Eindhoven.

U bent welkom in één van de nieuwste gebouwen: het prachtige Fontys Nexus, gevestigd op het terrein van de TU Eindhoven. We hebben een diversiteit aan sprekers die één gezamenlijk doel hebben: het ontwikkelen van aantrekkelijke faciliteiten en gebouwen voor studenten, medewerkers en bezoekers. Inbegrepen is een rondleiding in De Rondom door de architecten. We hopen u een inspirerende middag te bieden met leuke ontmoetingen.

Reserveert u alvast in uw agenda: woensdag 1 april 2020, van 12.00 tot 16.30 uur bij Fontys in Eindhoven. Voor meer informatie, het programma en aanmelden kunt u mailen naar brenda.breems@schooldomein.nl.

Leraar: een professie met perspectief

I

n het verdiepende drieluik Leraar: een professie met perspectief (3 delen) brengen 60 auteurs in 30 hoofdstukken bij elkaar wat er bekend is uit onderzoek rond loopbaanontwikkeling van leraren en verbinden dat met de praktijk in scholen. Aan de hand van drie thema’s biedt de bundel leraren en schoolleiders handvatten om het gesprek over beroepsbeeld, loopbaan- en ontwikkelperspectieven te verrijken met de uitkomsten van onderzoek: • Loopbaanontwikkeling en professionele ontwikkeling van leraren (deel 1: Een veelzijdig beroepsbeeld).

• Concrete loopbaanmogelijkheden (deel 2: Verbreding en verdieping in het beroep).

• De randvoorwaarden die daartoe binnen scholen nodig zijn (deel 3: Een leeromgeving voor leraren).

Het drieluik is tot stand gekomen in samenwerking met Didactief/ Ten Brink Uitgevers. Download de boeken hier gratis: www. didactiefonline.nl/artikel/leraareen-professie-met-perspectief.

Een gedrukt exemplaar van de boeken kunt u bestellen op de website van Ten Brink Uitgevers: www.tenbrinkuitgevers.nl.

Trends in Onderwijsland Een discussiedocument krijgt die status veelal tijdens het samenstellen. Na de presentatie wordt deze kwalificatie nogal eens vergeten. Hopelijk gebeurt dit niet bij het discussiestuk ‘Toekomst van ons onderwijs’. Dertien onderwijsorganisaties presenteerden onlangs een veel omvattend voorstel om ‘groot onderhoud’ te plegen aan het ‘onderwijsgebouw’. Een bijna alles omvattende notitie over stelsel en inhoud. Opvallend echter dat onderwijsvertegenwoordigers in talkshows het gesprek versmalden tot ‘vroegkeuze’, oftewel uitstel van het onderwijsadvies van twaalf naar vijftien jaar.

In andere media was de inhoud iets breder, maar ook weinig uitnodigend tot toekomstgericht debat, gezien de koppen als ‘terugkeer van basisvorming’ en ‘een nieuwe middenschool’.

Desondanks is het document alleszins lezenswaardig. De analyse is interessant, de voorstellen veel omvattend. Maar een uitnodiging tot gesprek over stelselherziening, dat begint bij voorschoolse opvang en doorloopt tot hoger en universitair onderwijs is wel heel ambitieus, te meer daar ook de onderwijsinhoud (het curriculum) meegenomen wordt. Ogenschijnlijk logisch, want curriculumvoorstellen hebben de vergaderzalen van de Tweede Kamer bereikt, maar ook een valkuil nu thema’s als ‘werkdruk’ en ‘autonomie van docenten’ de toon van het onderwijsgesprek bepalen. Wellicht biedt een wat versoberde aanpak meer kans van slagen om tot het gewenste ‘Onderwijspact 2.0’ te komen.

Recente gegevens van de Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) over schooljaar 2019-2020 tonen aan dat nadenken over het stelsel, ook gelet op de ontwikkeling van leerlingenaantallen, nuttig is.

Zoals bekend daalt het leerlingenaantal gestaag (dit schooljaar ongeveer 2%). Bij de instroom in het voortgezet onderwijs is de verhouding tussen havo/vwo en vmbo inmiddels weer verder verschoven ten koste van het vmbo (nu 48,8 %). Havo en het vwo blijken nauwelijks last te hebben van krimp. Binnen het vmbo is de daling bij de beroepsgerichte profielen het grootst, hoewel ook daar aanzienlijke verschillen zijn. De sterkste daling aan leerlingenaantallen valt te constateren in de sector economie (ruim 8%). Ook de sector techniek kent een forse krimp ten opzichte van het voorgaande schooljaar (6%). Daarnaast blijkt het brede profiel in de sector zorg & welzijn slechts licht te dalen qua leerlingenpopulatie. Dit sluit aan bij de trend om keuzes uit te stellen. Deze trend blijkt nog sterker uit de interesse voor het zogenaamde intersectoraal vmbo. Het profiel dat bestaat uit programmaonderdelen uit alle sectoren en dus opleidingskeuze uitstelt tot de overstap naar het mbo, blijft het meest stabiel.

Een ‘running gag’ bij de overheid - vandaar met regelmaat gemeld in deze column – lijkt de wens om regeldruk te verminderen. Waar ‘(ont)regel de Zorg’, in het kader van reductie van regelgeving in de zorgsector, ‘schrapweek-bijeenkomsten’ kent, wordt reductie in onderwijsland op een andere manier nagestreefd. Bij de behandeling van het wetsvoorstel ‘deugdelijkheid in het onderwijs’ riep de voorzitter zijn Commissieleden herhaaldelijk op om deugdelijkheid en beperking van regelgeving samen te laten gaan. De eindopbrengst van de bespreking was een tiental moties en vragen die naar inmiddels is gebleken - weer leiden tot verdere uitbreiding van de regelgeving.

Wellicht is een ‘schrapweek’ ook een idee voor het onderwijs.

Jaap de Kruijf

SCHOOLDOMEIN

maart 2020

21

Tekst Sibo Arbeek

Licht en lucht in IKC Triade 22

SCHOOLDOMEIN

maart 2020

ONTWERP EN INRICHTING

Adviseur Ralph Westra van VELUX Commercial kijkt tevreden omhoog naar zijn modulaire lichtstraat in het nieuwe IKC Triade: “Hier ligt een zadeldak met 26 modules van 900 bij 2200 millimeter die onder een hoek van 35 graden staan. De modules zijn van dubbel glas voorzien van geïntegreerde rolgordijnen en hebben 12 ventilerende modules voor comfortventilatie. En kijk eens hoe mooi het daglicht de centrale hal verlicht.”

W

e maken een rondje door het gebouw en spreken medewerkers aan, die aan de lange tafel in de open hal aan het lunchen zijn; hoe bevalt het daglicht van boven? Iedereen reageert positief; zelfs op donkere dagen valt het licht nog mooi naar binnen en wanneer de hemel plotseling blauw wordt en de zon doorbreekt licht de centrale hal prachtig op. Dat beaamt ook de receptioniste die op afstand vanuit haar balie ziet hoe het licht van boven in de hal van IKC Triade valt: “Het is elke keer weer anders, afhankelijk van het weer en het moment op de dag.”

VEEL LICHT IN HET GEBOUW We zijn in IKC Triade in Aalsmeer, waar Schooldomein recent ook was met architect Huub Frencken. Manager kinderopvang van IKC Triade Nicole de Ridder vertelde toen over het gebouw: “Het meest mooie is de rust die het uitstraalt; niet alleen door de goede akoestiek, maar ook door het mooie licht en de ruimtelijke werking. Het is een open gebouw zonder gangen en je kijkt overal naar binnen. We hebben geen aparte personeelsruimte, maar zitten beneden bij de keuken of kunnen na schooltijd rustig werken op het leerplein van groep 7 en 8. Vanuit de centrale ruimte voert een grote trap naar boven, die ook deels tribunetrap is.

Die brede trap is er niet alleen voor bijeenkomsten en uitvoeringen, hij wordt ook actief gebruikt voor verschillende activiteiten met en door kinderen. Boven op de vide ligt onze bibliotheek; met een korte trap kom je vervolgens op de leerpleinen van de bovenbouw.

Mooi is ook het natuurlijk daglicht van boven vanuit een modulaire lichtstraat: onze wens was om veel licht in het gebouw te hebben en we zijn enorm blij met de modulaire lichtstraat van VELUX.”

delen kun je dus snel een te hoge temperatuur wegspuien en door de rolgordijnen heb je een actief zonweringselement. Daarmee kun je ook in donkergrijze dagen zo optimaal mogelijk daglicht naar binnen halen; dat is hier goed te zien. Het is een grijze dag en toch is het licht. Als je geen actieve zonwering pakt maar permanent zonwerende beglazing dan maak je het op donkere dagen nog donkerder. Dat heeft alleen effect op zonnige dagen. Ik adviseer altijd actieve zonwering ten opzichte van zonwerende beglazing.

Het is bewezen dat daglicht een positieve bijdrage levert aan de gezondheid van kinderen en de leerprestaties positief beïnvloedt. Behalve daglicht zijn ook het besef van oriëntatie en uitzicht belangrijk.

Uit onderzoek is bewezen dat uitzicht onze hersenen activeert en het lichaam gezonder maakt. Dat vind je ook terug in de nieuwe Europese daglichtnorm.”

ZELF MAKKELIJK BEDIENEN Ralph: “Het mooie van dit systeem is ook dat het flexibel is. De modulen kunnen spuien, wanneer je dat wilt. Zo kun je bijvoorbeeld tijdens een warme zomerperiode ‘s morgens even de modules open zetten, waardoor er frisse lucht binnen komt. Het systeem werkt draadloos en is multifunctioneel. De gebruiker bedient het heel eenvoudig met de Integra® aansturing dat ze samen met een bedieningstableau krijgen. Het is een klein paneeltje, waarmee je de ventilerende modules en rolgordijnen individueel of als groep kunt bedienen. Met dit soort ventilerende

SCHOOLDOMEIN

maart 2020

23

Laura van Rossen, directeur onderwijs van IKC Triade: “Juist bij moderne en duurzame scholen zie je dat er vaak minder oppervlakte ramen is, waardoor er minder natuurlijk daglicht is. Dan is zo’n modulaire lichtstraat natuurlijk een prachtige aanvulling op de bestaande ramen.”

DAGLICHT MAAKT BLIJER Architect Huub Frencken van Frencken Scholl Architecten werkt veel met de modulaire lichtstraten van VELUX, zoals in de OBS Kameleon in Doorn, EL Habib in Maastricht en Mavo Schravenlant XL in Schiedam: “Ik vind dat ze een product hebben dat tot in de kleinste finesses is uitgewerkt. Alle mogelijkheden zijn binnen hetzelfde systeem toepasbaar, zoals te openen onderdelen en de mogelijkheid om zonlicht te weren.

Het is veel beter dan ruiten in aluminium profielen die je soms ziet en vanwege bezuinigingsredenen worden toegepast of omdat de aannemer de plaatselijke leverancier kent. Het mooie is ook dat het een modulair systeem is dat heel snel in elkaar gezet wordt. Het is bovendien zelfdragend, waardoor je grote overspanningen kunt maken zonder hulpconstructies. Tenslotte ontlasten ze de architecten met klachten in het gebruik, omdat het systeem door de jaren heen goed en water- en kierdicht blijft. Maar het belangrijkste is natuurlijk dat je met zo’n lichtstraat op een prachtige manier daglicht van boven in het hart van het gebouw binnen kunt brengen. In de projecten waar ik het heb toegepast merk ik dat iedereen er erg blij mee is. Omdat mooi daglicht goed voor je is en je blijer maakt.”

SERVICE AAN DE VOORKANT Ralph: “We merken gelukkig dat we steeds meer aan de voorkant van een nieuwbouw of renovatie worden gevraagd, omdat vooral architecten je niet meer alleen als product leverancier zien, maar ook als specialist op het gebied van daglicht. Het is echt zonde wanneer je te laat wordt betrokken en de overspanning of het type lichtstraat al is gedefinieerd, waardoor je je kennis en expertise onvoldoende in kunt brengen. Een architect kan wel een type lichtstraat definiëren, maar veeleer is er weinig kennis of kunde over wat daglicht doet en wat je er mee kunt.

De verhouding van gebouwhoogte ten opzichte van de oppervlakte van het gebouw bepaalt of het gebouw diep is en wat voor lichtstraat het beste effect bereikt. Vaak zie je in huidige ontwerpen dat de functionele ruimten om de gevel heen worden geplaatst, waardoor aan de binnenkant een natuurlijk hart ontstaat dat ook een verkeers- en ontmoetingsruimte is. Dan moet je al in je ontwerp nadenken over de

24

SCHOOLDOMEIN

maart 2020

effecten van natuurlijk daglicht. Wij kunnen dat met onze software vooraf in een ontwerp simuleren en daardoor de juiste verhoudingen bepalen. We vinden juist die service aan de voorkant enorm belangrijk, omdat het zoveel toegevoegde waarde heeft.”

Ralph Westra

“Als een gebouw flexibel wordt ontworpen is onze modulaire lichtstraat een onderdeel van die flexibiliteit”

CIRCULARITEIT “De circulariteit van onze modulaire lichtstraat is ook een belangrijk punt. We kiezen niet voor aluminium profielen, maar voor een frame van glascomposiet.

Dat zet evenredig uit met het glas, waardoor je geen kit of rubbers hoeft te vervangen, voordat je het glas ooit vervangt. Het systeem is onderhoudsvriendelijk en bovendien demontabel en losmaakbaar, waardoor je het desgewenst kunt herplaatsen. Ons systeem wordt niet in het werk gemaakt, zoals veel lichtstraten, maar is modulair. Alle onderdelen zijn standaard en worden onder geconditioneerde omstandigheden geproduceerd. In feite heeft iedere partij binnen de bouwkolom daar profijt van, omdat onze modules door en door berekend en getest zijn. We hebben dus geen last van weersomstandigheden, die de bouw plat kunnen leggen. Verder lossen we deels het tekort aan vakmensen in de bouw op; dit product monteert heel snel en je krijgt er een hoge kwaliteit voor terug. De eindgebruiker en eigenaar kunnen later met de lichtstraat van alles en nog wat doen. Als een gebouw flexibel wordt ontworpen is onze modulaire lichtstraat een onderdeel van de flexibiliteit. Verder bespaar je op onderhoud, vervangen van essentiële onderdelen, licht, maar ook toekomstige functionaliteiten. Kortom; het is uitwisselbaar en je ziet het terug aan de kwaliteit van het gebouw.”

Kijk voor meer informatie op www.veluxcommercial.nl.

Meer weten?

Voor meer informatie en inschrijven gaat u naar www.berenschot.nl/benchmark-onderwijs

Uw bedrijfsvoering onderbouwd verbeteren?

Schrijf je dan nu in voor de Benchmark Onderwijs.

BENCHMARK INSTITUUT

SCHOOLDOMEIN

maart 2020

25

Tekst Sibo Arbeek

IKC TERESA OOGT ALS EEN BOERENSCHUUR

Ruimte voor groei en ontwikkeling In de weilanden van het nieuwe buurtschap de Klamp in Leeuwarden-Zuid is een imposant gebouw verrezen. Het is het nieuwe IKC Teresa, dat de vorm heeft van een grote, transparante schuur.

Binnenin is het een feest van licht, lucht en transparantie met een fijne akoestiek. Opvallend is de doorlopende ontwikkellijn van 2 tot 12, die ruimtelijk prachtig is vormgegeven.

D

aan Josee van Kristinsson Architecten en Peter Hoekstra van Ecophon wachten me op in de imposante hal van IKC Teresa die tot de nok 17 meter hoog is. Het nieuwe gebouw is net in gebruik in een wijk die nog volop in ontwikkeling is. De voormalige basisschool De Sprong heeft vanuit het bestuur de Bisschop MĂśllerstichting samen met Sinne Kinderopvang het concept uitgewerkt met als resultaat een prachtige leeren ontwikkelomgeving voor kinderen van 0-12 jaar. Op dit moment biedt IKC Teresa onderwijs

26 Foto: Angelina van der SCHOOLDOMEIN Velde

maart 2020

aan 11 groepen en 250 kinderen en daarnaast vier groepen met 64 kinderen binnen Sinne. IKC Teresa werkt volgens de visie van de kinderarts en pedagoog Emmi Pikler. Pikler stelt dat als we het kind voor zijn eigen leerontwikkeling een ondersteunende omgeving bieden, het tot veel meer in staat is dan over het algemeen aangenomen wordt. Daan: “We wilden een gebouw ontwerpen dat de doorgaande ontwikkeling maximaal faciliteert. Het nieuwe, lichte gebouw bevat ateliers en ontwikkelpleinen die met elkaar verbonden zijn.

ONTWERP EN INRICHTING

Peter Hoekstra (l) en Daan Josee

Foto: Vincent Nijhof

Dit gebouw biedt de kinderen een fijne plek om samen te leren, te spelen en zich te ontwikkelen, binnen én buiten. Wel leuk te melden is dat Teresa een mystica uit de 16e eeuw was. Zij beschouwde de ziel als een gebouw met vele kamers, met in elk vertrek een ander soort bezieling; daarmee was ze voor mij de eerste architectonisch onderlegde mystica uit de geschiedenis.”

DOORLOPENDE ONTWIKKELLIJN Het gebouw kent een centraal atrium dat tot de nok doorloopt, met aan weerskanten de opbouw over drie verdiepingen, waar de leerfase clusters liggen. Elke verdieping links en rechts van het atrium heeft drie lokalen met schuifdeuren waardoor ze met de leerpleinen verbonden zijn. Sinne Kinderopvang zit met vier groepsruimten op de begane grond. Daan: “Het was leuk om te ervaren hoe je een doorlopende leerlijn ruimtelijk kunt vertalen, met de GGD richtlijnen in het achterhoofd. Kinderopvang voor 0-4 jaar kent andere regels dan voor een basisschool gelden. Hier hebben we met de opdrachtgevers een gedoogconstructie bedacht. We hebben een knip gemaakt tussen de 0-2-jarigen en de 2-4-jarigen. Kinderen van 2 tot 4 jaar ontwikkelen een sociaal bewustzijn en zijn zich al bewust van hun omgeving. Die kun je prima ruimtelijk verbinden met de onderbouw. Strikt genomen moet er een hek tussen, maar dat wilden de gebruikers niet. De eerste groep heeft een eigen afgesloten deel; de tweede groep hebben we gecombineerd met de kleuters van 4 tot 6 jaar. De GGD is hier geweest en heeft ervaren dat alle kinderen vanuit alle groepsruimten goed zichtbaar zijn en dat het een veilige omgeving is.”

SCHUUR ALS ABSTRACTE VORM Daan: “Waarom deze vorm? De acquisitie begon met een meervoudige selectie en de stedenbouwkundige uitgangspunten waren dat de vorm moest

Foto: Vincent Nijhof

lijken op een Friese state; een typische boerderij met een tussenlid en een voorhuis. Daarnaast was het de bedoeling dat het een gebouw zou worden met de begane grond, een verdieping en daarboven een gesloten zolder voor eventuele uitbreidingen. De kaphoek lag vast en de nok mocht maximaal 12 meter hoog zijn. Ik wilde een goed programma realiseren en constateerde dat de aanlegbreedte minstens 25 meter moest zijn om de visie op het onderwijs gestalte te kunnen geven, maar dan komt de nok op 17 meter.

Het bestuur vond dat ik het beste het programma kon vertalen en ging in mijn argumentatie mee.

Vervolgens heb ik aangetoond dat een gebouw met een voorhuis niet efficiënt is, maar de schuur als abstracte vorm met schuine wanden wel heel mooi kan zijn. Ik heb het tussenlid en het huisje vervangen door een travee erbij en een compleet glazen wand, om het gebouw oriëntatie te geven. Het is daardoor een markant object in het landschap geworden, met

SCHOOLDOMEIN

maart 2020

27

“De techniek is een hulpmiddel om de grillige momenten in de natuur op te vangen” Foto: Vincent Nijhof Foto: Vincent Nijhof

dit bijzondere project heeft Ecophon meegedacht om de akoestiek optimaal te krijgen. Ik ervaar meer rust in de ruimte met eenzelfde hoeveelheid plafondoppervlak. Een architect heeft een haat liefde verhouding met systeemplafonds. Het kan er erg armoedig uitzien als de wandaansluitingen en koven niet met aandacht zijn gedetailleerd. Om de plafonds in hun mooiste expressie te laten zien hebben we veel aandacht besteed aan deze overgangen. Dat maakt een verzorgde indruk, die mensen ook opvalt als je met ze in het gebouw rondloopt.”

PROJECTINFORMATIE Project Nieuwbouw IKC Teresa Opdrachtgevers Bisschop Möller Stichting in samenwerking met de gemeente Leeuwarden Architect Kristinsson Architecten Adviseur akoestiek Ecophon (1.150 m2 Ecophon Gedina plafondpanelen, waarvan 550 m² Gedina A met Extra Bass en 85 m2 Super G Plus) Aannemer Bouwgroep Dijkstra Draisma BVO

een historische verwijzing naar de kenmerkende schuren. Door de hoogte hielden we in de nok veel volume over, waar we een mooie techniekruimte van hebben gemaakt. De directeur Ad Bastiaansen vroeg me hoe kinderen het zouden vinden om in een gebouw te leren dat zo hoog is. De praktijk is dat ze het leuk en spannend vinden om onder de nok te spelen. Het is juist een erg leuk gebouw voor de kinderen geworden. En door de schuine wanden hebben de lokalen van 40 m² een vloeroppervlak van 55 m2 gekregen. Kinderen vinden het heel leuk om bij de schuine wand te zitten en uit de grote dakramen naar buiten te kunnen kijken.”

2.805 m² inclusief de techniekzolder

AKOESTIEK VERRASSEND GOED De akoestiek in de ruimten is verrassend goed.

Peter: “Als je onder een kap zit ben je door de schuine wanden al gauw een derde van je plafond kwijt.

Dan heb je minder oppervlak beschikbaar om geluidsabsorptie aan te brengen. Hier is in de lokalen gekozen voor Gedina A panelen in combinatie met Extra Bass absorber. Deze oplossing zorgt voor extra absorptie van de laagfrequente tonen waardoor je een betere spraakverstaanbaarheid krijgt. In de speellokalen hebben we daarnaast gekozen voor Super G Plus panelen. Die kunnen tegen een stootje door de hogere densiteit en de versterkte coating. Qua akoestiek adviseren we altijd om minimaal de richtlijnen van het Programma van Eisen Frisse Scholen Klasse B aan te houden.” Daan knikt: “Ik werk nu een tijd met Ecophon en daar zijn we erg tevreden over. Ook bij

Stichtingskosten € 5.500.000,- (exclusief btw) Oplevering December 2019

28

SCHOOLDOMEIN

maart 2020

NATUUR ALS AANJAGER Daan verder: “Het is een gasloos en dus all electric gebouw, het dak heeft een hoge isolatiewaarde, er zit veel drielaags glas in, waardoor het licht via de wanden diffuus verstrooid naar binnen valt. De thermische emissies zijn laag, het heeft drie grote warmtepompen en een warmte-koudeopslag. In de nok zit de luchtbehandeling. We hebben alles behalve de (zonne)stroom, maar dat komt nog; we willen een zonnepanelenpergola boven de parkeerplaats maken waar de kinderen op uit kijken. Dan is hij energieneutraal. Het hele gebouw is niet afhankelijk van fossiele brandstoffen.

Onder de speelplaats ligt een luchtbodemwisselaar (een dikke pijp) die uitkomt onder de trap onderaan de glazen straatgevel. Recht daarboven in de nok achter het glas zit een ventilator. Door de trek van de lucht ontstaat een thermiek langs de schuine glaswand omhoog die, afhankelijk van het seizoen, de koelte uit de aarde haalt en andersom weer voor warme lucht zorgt.

Daardoor ontstaat een natuurlijke drukgradiënt die vanzelf aanzuigt. Het is een mooi huwelijk met de natuur; als de natuur het even niet trekt neemt de techniek het over; een prachtige integratie van architectuur en klimaattechniek. De techniek is een hulpmiddel om de grillige momenten in de natuur op te vangen.

Daardoor is dit een gebouw geworden dat energetisch en ecologisch verbonden is met de omgeving. Ik noem het responsieve architectuur die zelf meewerkt aan het onderhouden van een goed verblijfsklimaat.”

Kijk voor meer informatie op www.ecophon.nl en www.kristinssonarchitecten.nl.

ONTWERP EN INRICHTING

Tekst Sibo Arbeek

Foto Jannes Linders

GESLAAGDE VERNIEUWBOUW SINTLUCAS EINDHOVEN

Transformatie tot Design Hotspot In het voormalige Philips Natlab op Strijp S in Eindhoven is lang fundamenteel natuurkundig onderzoek verricht en zijn onder meer de compact disc en dvd ontwikkeld.

Naar architectonisch ontwerp van cepezed heeft de transformatie en uitbreiding tot het SintLucas voor creatief-technische en ondernemingsgerichte (v)mbo-opleidingen plaatsgevonden. Het resultaat spreekt tot de verbeelding.

S

intLucas is een school met een breed aanbod aan creatief-technische opleidingen op vmboen mbo-niveau met 3.000 studenten, verdeeld over Boxtel en Eindhoven. Architectenbureau cepezed en ingenieursbureau Arup ontwierpen een transparante en inspirerende omgeving, waarin de twee werelden van nieuwbouw en het getransformeerde monumentale gebouw naadloos in elkaar overgaan. Deze inspirerende leer-en werkomgeving maakt SintLucas tot dÊ school voor beroepen in de creatieve sector. CREATIVE OPPORTUNITIES SintLucas werkt nauw samen met bedrijven, culturele instellingen en andere scholen. Expliciet is aansluiting

SCHOOLDOMEIN

maart 2020

29

Foto Lucas van der Wee

gezocht en gevonden bij de veelheid aan creatieve instellingen en bedrijven die zich sinds het vertrek van Philips in Strijp-S gevestigd hebben. Ook binnen de school zelf is alles gericht op het creëren van een echte creative opportunities.. Manager huisvesting Joanita Segboer: “SintLucas biedt volop ruimte aan jongeren om hun talenten te ontplooien, in een functionele setting die aansluit op de eisen van het hedendaags onderwijs. Ik noem onze studenten bewoners, omdat scholen net als dorpen gemeenschappen zijn, waar van alles gebeurt en je met elkaar moet leren leven. Ook tussen de leerlingen van het vmbo en het mbo bestaat een intensieve kruisbestuiving. Ons voormalige gebouw in Eindhoven voldeed niet meer aan onze eisen en Strijp-S is natuurlijk een uitdagende plek, waar je studenten dichter bij het portaal van de creatieve industrie brengt. Op de begane grond vind je ons praktijkonderwijs met verschillende studio’s, voor audiovisuele en digitale technieken en handvaardigheid. Dit gebouw heeft een prachtig industrieel karakter en de twee historische monumentale delen zijn door een atrium verbonden,

“Ik noem onze studenten bewoners, omdat scholen net als dorpen gemeenschappen zijn, waar van alles gebeurt en je met elkaar moet leren leven” Foto Lucas van der Wee

waardoor een open verbonden binnenruimte is ontstaan. De grote getrapte atriumvloer is echt het hart van de school. Hier kruisen alle verschillende loopstromen die allemaal op hetzelfde punt uitkomen.

In de grote open ruimte bestaat op elk niveau de mogelijkheid om te verbinden. Architect en partner Ronald Schleurholts van cepezed heeft het gebouw met respect gerenoveerd en het gebouw straalt allure uit. Ook hebben medewerkers van de Van Abbestichting meegekeken, om de kwaliteit van het industriële erfgoed te bewaken. En ze waren uiteindelijk tevreden met het resultaat.”

Foto Leon van Woerkom Oorspronkelijke situatie voor aanvang bouw

30

SCHOOLDOMEIN

maart 2020

MULTIFUNCTIONEEL GEBOUWHART De opdracht werd verkregen via een ontwerpaanbesteding die de combinatie Arup-cepezed won.

Het project combineert de herontwikkeling van Philips’ voormalig natuurkundig laboratorium ‘Natlab’ met een geslaagde uitbreiding. Ronald legt uit:

ONTWERP EN INRICHTING

Foto Joep Jacobs

“Het project bestaat in grote lijnen uit een renovatie van de oude Philips-gebouwen met daaraan vast een hoogbouw van 7 verdiepingen en een atrium. De oude structuur met twee evenwijdige bakstenen gebouwen is behouden. De ruimte tussen de oorspronkelijke gebouwen is deels opgevuld met een groot atrium, dat via een grote glazen wand uitkijkt op een binnentuin.

De oude gebouwen zijn prachtig verbonden door de staalconstructie. Daarbij is de bouwtechniek goed zichtbaar, zoals de ophanging van de loopbruggen die de verbindingen vormen tussen de bouwdelen.

Het architectonisch ontwerp is volop dienstbaar door middel van een ruimtelijke opzet met een coherente en doordachte aaneenschakeling van functies.”

KRUISBESTUIVING Zowel ruimtelijk als functioneel bestaat een grote diversiteit aan vertrekken; van theorielokalen tot praktijk- en instructieruimten, van overlegruimten tot spreekkamers voor de docenten en van individuele studiecellen tot een groot en gemeenschappelijk gebouwhart. De nieuwe middenzone met onder meer het gebouwhart, het atrium, is helemaal gericht op kruisbestuiving; met andere studenten binnen de school, maar ook met de buitenwereld. Er is een commerciële straat opgenomen met bijvoorbeeld een op hoog niveau geoutilleerd Creative Production Lab. De creatieve studio’s voor bijvoorbeeld fotografie en AV-montage zijn buiten lestijden ook te huur voor externen. De ontsluiting van zowel de bestaande bouw als de hoge nieuwbouw is georganiseerd vanuit het multifunctionele gebouwhart, het atrium. Dat dient ook onder meer als restaurant, expositieruimte en samenkomst- en opvoeringszaal. Kenmerkend aan het integrale ontwerp is de detaillering van de architectuur. Arup leverde het constructief, bouwfysisch, installatietechnisch en akoestisch ontwerp. Het aangename klimaatsysteem is zoveel mogelijk verwerkt in het gebouw en zorgt voor een hoog comfortniveau.

In het ontwerp heeft een duurzame inrichting en ge-

Foto Lucas van der Wee

bruik van het gebouw centraal gestaan. In de lokalen zijn mooie design plafondelementen gebruikt die ook akoestisch helpen.

PROJECTINFORMATIE Project

ZIEN WERKEN DOET WERKEN Voor een goede oriëntatie en een prikkelende, gedifferentieerde ruimtelijke beleving met ruim daglicht is veel transparantie het complex in gebracht. De transparantie is ook van betekenis gerelateerd aan het schoolmotto ‘zien werken, doet werken’. De nieuwe en bestaande bouw zijn helder te onderscheiden en hebben zichtbaar ieder hun eigen karakteristiek en waarde, terwijl zij bijeen op natuurlijke wijze een geheel vormen. Opvallend is dat je in het atrium geen deuren of afscheidingen ziet.

Joanita: “Vroeger hadden docenten een eigen ruimte die voor studenten verboden was. Daarmee zeg je iets over de relatie tussen docenten en studenten. Maar is het erg dat ze er even bij komen zitten? We hebben geen apart meubilair voor docenten en studenten; waardoor er gelijkwaardigheid ontstaat. Binnen die openheid kun je vanzelf ruimten voor kleinere of grotere groepen maken. Zo wordt het podium boven als catwalk of als sprekerspodium voor een ouderavond gebruikt. Het is een ruimte met tafels en verrijdbare krukjes, maar trek je het gordijn dicht dan heb je een klein podium.

In feite bepaalt de gebruiker uiteindelijk zelf hoe een ruimte gebruikt wordt. Voor de inrichting van het gebouw heeft de leverancier Gispen studenten meegenomen in het proces van ontwerpen en het overdragen van kennis. Dat heeft ertoe geleid dat Gispen een kruk heeft uitgevoerd die door de studenten is ontworpen.

Dat past ook in onze visie; we stimuleren studenten onder meer op ondernemerschap, wat ertoe leidt dat ze buiten de school een opdracht krijgen. Ze zitten in een Google-omgeving, waar alle kennis aanwezig is en ze alles kunnen opzoeken. Maar wij kunnen ze ook onze netwerken aanbieden. Dat helpt ze uit hun comfortzone te treden en te leren ondernemer te worden.”

Transformatie en uitbreiding Philips Natlab tot SintLucas Strijp-S Opdrachtgever SintLucas Total engineering Team Arup/cepezed Architectonisch ontwerp cepezed Advies constructies, installaties en bouwfysica Arup bv Amsterdam Aannemer Bouwcombinatie Moonen/Drijvers BVO 16.842 m², waarvan 10.0612 m2 nieuwbouw Ingebruikname September 2016

Kijk voor meer informatie op www.cepezed.nl.

SCHOOLDOMEIN

maart 2020

31

Tekst TenW architecten Fotografie Thea van den Heuvel

BMV DE AUVERMOER

Bruisende activiteit in duurzaam gebouw Een plek waar het beste onderwijs van de toekomst wordt gegeven, een plek waar buurtgenoten elkaar kunnen ontmoeten en een gebouw dat ook nog eens ontzettend duurzaam is. Dat is wat Jordy Clemens, Heerlense wethouder voor onderwijs en jeugd, in gedachten had voor Hoensbroek, toen de gemeente Heerlen samen met IBA Parkstad in 2016 een besloten prijsvraag uitschreef voor BMV Hoensbroek-Zuid. De prijsvraag werd gewonnen door TenW architecten adviseurs en afgelopen januari vond de officiële opening plaats van het tot BMV De Auvermoer omgedoopte gebouw.

Wethouder Jordy Clemens:

D

“Ik ben heel blij en trots dat deze BMV aan al bovenstaande zaken voldoet. Niet alleen ligt het gebouw prachtig in zijn omgeving, ook is er plek voor het onderwijs van de toekomst en kost het circulair ontworpen gebouw geen energie maar levert het energie op voor de buurt.”

32

SCHOOLDOMEIN

e Brede Maatschappelijke Voorziening De Auvermoer, die naast basisschool Wonderwijs, Peuterspeelzaalwerk Heerlen, Kinderopvang Parkstad, twee logopediepraktijken en fanfare St. Gabriël herbergt, past inderdaad naadloos in het landschap. Het gebouw grenst aan het parkgebied van de Caumerbeek. Ten tijde van het ontwerpproces is het op initiatief van de architect gelukt om de doorgaande weg, die een barrière vormde tussen hof en parkgebied, af te sluiten. Hierdoor vormt het groene buitengebied nu één geheel met het terrein van de BMV. Kees Willems, TenW architecten: “In de vormgeving van het gebouw is afleesbaar waar de

maart 2020

BMV voor staat: Open, Transparant, Toegankelijk, Gevarieerd en Gericht op de toekomst. De verbinding met de natuur en het omliggende landschap speelt hierbij een belangrijke rol. We hebben een hof ontworpen van waaruit het park voor iedere leerling zichtbaar is, waardoor het onderwijs door de natuurlijke omgeving wordt geprikkeld. Tegelijkertijd zien de mensen die langs de school lopen, wat er aan bruisende activiteit in de school zit. We zijn ervan overtuigd dat door samenwerking van alle partners dit gebouw een bijzondere plek gaat krijgen in de wijk, als plek voor ontmoeten, samenwerken en onderwijs.”

ONTWERP EN INRICHTING

“We hebben een hof ontworpen van waaruit het park voor iedere leerling zichtbaar is” PROJECTINFORMATIE Project Nieuwbouw BMV de Auvermoer Opdrachtgever Gemeente Heerlen

ONDERWIJSUNITS Bij het ontwerp van de school speelde de organisatievorm van basisschool Wonderwijs een grote rol.

Directeur Wouter Wetzelaer vertelt: “Onze school werkt niet met jaarklassen, maar met onderwijsunits.

Deze onderwijsunits zijn geen klaslokalen. Het zijn open ruimtes waarin wij diverse werkplekken hebben; instructieplekken, rustruimtes en ateliers waar kinderen zelfstandig kunnen werken, waar kinderen hun talent kunnen ontdekken. We zijn een school waarin het kind eigenaar is van zijn of haar eigen leren.”

Om dit onderwijsconcept te faciliteren ontwierp TenW architecten adviseurs onderwijsvelden voor de onderbouw op de begane grond en voor de middenen bovenbouw op de verdieping. Deze velden zijn gezoneerd in rustige delen en delen van ‘gedoe’, zodat binnen de unit gelijktijdig instructie gegeven kan worden en gestudeerd kan worden, naast ontdekken en werken in de ‘maker space’, techniek-, mens- en natuurruimten. Kees Willems: “Wij hebben het programma van ruimte getransformeerd naar een programma van activiteiten. Vervolgens hebben we deze activiteiten een plek en een vorm gegeven, op een manier waardoor zowel de leerling als de docent het overzicht behoudt. Maar bovenal zijn de mogelijkheden van het activiteitenaanbod goed zichtbaar, waarmee ze prikkelen tot nieuwsgierigheid.”

ZICHT- EN BELEEFBARE CIRCULARITEIT EN DUURZAAMHEID De units staan ook in verbinding met buiten. Dat wil zeggen dat er niet alleen in het gebouw wordt gewerkt maar ook er omheen. Het overstek van de verdieping

aan het hof zorgt voor overdekte buitenruimten waardoor een mooie gebruiksruimte is ontstaan als overgang van binnen naar buiten. Maar kinderen kunnen ook les krijgen in de schooltuin, onderzoek doen in de beek of gymmen in het park. Ook de wens van de wethouder wat duurzaamheid betreft is uitgekomen. Het gebouw is meer dan toekomstbestendig met een hoge gebruikswaarde. BENG vonden ontwerpers en opdrachtgever niet goed genoeg. Door integraal te ontwerpen is een volledig energieneutraal (nul op de meter) gebouw gerealiseerd.

Architect TenW architecten en adviseurs Aannemer Bouwbedrijven Jongen Adviseur installaties Merosch Adviseur bouwfysica LBP Sight Adviseur constructies RoyalHaskoningDHV BVO

CIRCULAIR ONTWORPEN Door gebruik te maken van de koude- en warmteopslag in het mijnwater van het voormalig mijnbouwgebied rond Heerlen wordt op een innovatieve en duurzame wijze in de warmte- en koeltebehoefte in het gebouw voorzien. In combinatie met de PV-panelen op het dak van het gebouw zijn hierdoor geen fossiele brandstoffen nodig voor de energiehuishouding.

Hemelwater wordt geïnfiltreerd in de bodem, waarna het door natuurlijke zuivering weg kan vloeien naar de Caumerbeek. Het gebouw is circulair ontworpen.

Houten geïntegreerde vloeren en de modulaire geprefabriceerde gevels dragen bij aan het hoge circulaire karakter van het gebouw. “Maar wat we vooral van belang vonden,” licht Kees Willems toe, “is dat de duurzaamheidsaspecten van het gebouw en terrein zichtbaar en beleefbaar zijn voor de gebruikers, zodat de leerling in een omgeving opgroeit waar de verantwoordelijkheid voor wat de aarde ons geeft een vanzelfsprekendheid is.”

2.810 m2 Ingebruikname September 2019

Kijk voor meer informatie op www.tenw.eu.

SCHOOLDOMEIN

maart 2020

33

Tekst Sibo Arbeek

SO FIER ROBUUST EN VERLEIDELIJK

Energiek speciaal onderwijs in gasloos gebouw Hier heeft elk lokaal een extra ruimte waar kinderen apart kunnen werken of juist samen, even rustig kunnen worden of zich even kunnen afzonderen van de groep. Hiermee hopen we dat kinderen die even niet mee kunnen doen snel weer kunnen aansluiten bij de groep. SO Fier in Utrecht heeft een nieuw gebouw voor kinderen die meer begeleiding vragen op het gebied van gedrag.

E

en volle tafel met enthousiaste partners; Rob van der Westen vanuit het bestuur SPO Utrecht was bouwheer, Inge Kluitman adjunct-directeur van SO Fier, Arjen Huiden en Guido van de Weem waren vanuit ICSadviseurs voor het programma van eisen en het project management verantwoordelijk, DaniĂŤl Biesheuvel en Jeroen Baars van EVA architecten voor het ontwerp en Derrick Flach was projectleider namens BM Van Houwelingen. Rob: “De voormalige Cluster 4 school De Pels had het moeilijk en in goed overleg hebben wij ze onder onze vleugels genomen. Het gebouw was verouderd en voldeed niet meer aan de eisen die het onderwijs er aan stelde, maar de

34

SCHOOLDOMEIN

maart 2020

locatie was goed. Het is een groene plek en ideaal voor deze populatie kinderen, omdat het dicht bij de uitvalswegen ligt. De school heeft een regionale functie en veel kinderen komen met een taxibusje.

Vanuit het Meerjarenperspectief onderwijshuisvesting (MPOHV ) hebben we de laatste jaren ingezet op herhuisvesting van meerdere scholen, waaronder deze. De gemeente ging akkoord met de aanvraag, waarbij ICSadviseurs ons geholpen heeft om de gemeente duidelijk te maken dat leerlingen uit het speciaal onderwijs meer meters nodig hebben.

In een reguliere school gaan 28 kinderen in een lokaal; hier werken we met maximaal 15 groepen van 12 kinderen. Daarnaast huisvesten we ook

ONTWERP EN INRICHTING

“We hebben het programma vanuit de leerling zichtbaar gemaakt; wat maakt die mee op een dag?” een groep van maximaal twaalf kleuters, waarvan acht plekken bestemd zijn voor kinderen bij wie de hulpvraag nog niet geheel duidelijk is. Op deze groep staat behalve een leerkracht een jeugdhulpverlener. Dat heet een onderwijs zorgarrangement (OZA).”

VANUIT DE LEERLING Guido heeft het programma van eisen samen met het team opgesteld, dat de basis vormde voor het ontwerp van EVA architecten: “We hebben het programma vanuit de leerling zichtbaar gemaakt; wat maakt die mee op een dag? Het zijn kinderen die zo maar weg kunnen rennen of in conflict raken met hun omgeving. Hoe maak je daar een goed gebouw voor?”

Inge: “Tijdens een excursie naar enkele vergelijkbare scholen hebben we veel geleerd over vragen als een draai- of juist een schuifdeur, hoe richt je de luwte ruimtes in? Hoe vallen deuren dicht, zijn de kozijnen krasvrij en hoe is de akoestiek? Het moet een robuust gebouw zijn, maar toch met een warme uitstraling.

Hier heeft elk lokaal een eigen toilet en daarnaast een inpandig extra hokje als luwte-zone, om even af te koelen. De leerkracht houdt altijd zicht. Als een leerling boos of geïrriteerd raakt kun je hem even tot zichzelf laten komen en daardoor een explosie voorkomen. Verder is er in dit gebouw ook veel ruimte voor de ondersteuning; we hebben gedragswetenschappers, logopedistes en fysiotherapeuten in huis.

We werken ook samen met de jeugdhulpverlening.”

Arjen knikt: “Zo hebben we het technisch programma van eisen ook ingestoken: robuust, veilig en transparant vanuit de docenten, maar met voldoende aansprekende plekken voor de kinderen. Voor de architectenselectie hebben we bewust ook jonge architecten uit de regio uitgenodigd, die nog geen specifieke ervaring met scholenbouw hadden. De naam van EVA architecten vonden we via een Google-actie.

En zij voelden het beste aan wat de essentie van de opgave was.” Rob knikt: “Wij bemoeien ons bewust niet met het proces, maar deze gasten kwamen met de fiets naar de presentatie en maakten een frisse

SCHOOLDOMEIN

maart 2020

35

36

SCHOOLDOMEIN

maart 2020

ONTWERP EN INRICHTING

en jongensachtige indruk met een goed, inhoudelijk verhaal. Dat sprak aan.”

GEEN CENTRAAL HART Daniël: “De school heeft vier clusters, twee voor de onderbouwgroepen, één voor de midden- en één voor de bovenbouw. Elk cluster heeft vier lokalen en vanuit elk lokaal kom je op je eigen leerplein en heb je zicht op de patio. Ze zijn zo ontworpen dat je de activiteiten op de andere clusters niet beïnvloedt en de prikkels zoveel mogelijk beperkt blijven. Daarnaast zijn oriëntatie en transparantie belangrijk, waardoor je wel overal ziet waar je bent. In een reguliere school is een hart belangrijk, maar bij SO Fier werkt dit anders. Hier komen de groepen niet bij elkaar en is er geen ruimte nodig voor weekopeningen en kerstvieringen. De kinderen blijven met hun docenten in de klassen om te lunchen; we hebben dan ook geen specifieke personeelskamer gemaakt. Wel hebben we de mogelijkheid het speellokaal aan de ontmoetingsruimte te koppelen, met de mogelijkheid om er te werken of te vergaderen. Er staat een zitmeubel in met een presentatiemogelijkheid en een uitklapbare werkplek voor de fysiotherapeut; het is echt een multifunctionele ruimte geworden. We hebben wel een royale entree gemaakt om de ontmoeting tussen ouders te stimuleren. Daar vind je ook een mooi keukenmeubel met uitnodigende zitbanken. De omgeving vormt een groene zone waarin het gebouw in een paviljoenachtige opzet is ingepast. Aan de buitenkant hebben we met een bakstenen gevel gewerkt, die binnen doorloopt. Rondom heb je het groen als de coulissen van de locatie. Het middendeel verbindt de school met de gymzalen. Beide bouwdelen zijn verbonden met een mooie gebogen luifel.”

GASLOOS EN ENERGIENEUTRAAL Rob: “SPO Utrecht gaat voor maximaal duurzaam en wil alle scholen gasloos en energieneutraal maken en in de toekomst zoveel mogelijk installatiearm.

Scholen zijn maatschappelijke instituten waarin je het voorbeeld geeft. De meerkosten tussen BENG en ENG plust de school bij. Het is een rendabele investering die zich terugverdient in de exploitatie en niet ten koste van middelen voor het onderwijs gaat. De door ICSadviseurs opgestelde businesscase onderbouwt dat. Maximale duurzaamheid betekent ook onderzoek naar flora en fauna op deze locatie.

Daarom vind je in het nieuwe gebouw nestkasten voor gierzwaluwen, huismussen en vleermuizen. En op het laatste moment hebben we nog een sedumdak op de lage daken aangebracht. De hogere dakdelen liggen helemaal vol met PV panelen. De opbrengst van de zonnepanelen wordt bovendien voortdurend gemonitord en aangepast waar nodig.” Arjen: “We hebben de meerinvestering voor ENG in het technisch ontwerp vertaald en meegenomen in de

Vlnr: Guido van de Weem, Arjen Huiden, Daniël Biesheuvel, Inge Kluitman, Rob van der Westen, Jeroen Baars, Derrick Flach

aanbesteding. Op dat moment was BENG nog niet eens de norm.” Derrick: “En dan moet het ook nog eens gebouwd worden. Wij werken vanaf het begin met een vaste installateur die zowel elektrotechniek als werktuigbouw behartigt om zo alle elementen op elkaar af te stemmen. Energieneutraal bouwen betekent naast de nodige aanvullende installaties vooral dat je bouwkundig erg netjes bouwt en bijvoorbeeld de luchtdichtheid goed organiseert. Dat betekent dat je alle lekken luchtdicht afwerkt en bijvoorbeeld de kozijnen maximaal aansluit op de kalkzandstenen gevel. We hebben alle ingrepen rond inzuigen en afzuigen eerst op mock ups getest, voordat we het in de bouw hebben uitgerold.”

PROJECTINFORMATIE Project Nieuwbouw SO Fier, school voor Cluster 4 leerlingen Opdrachtgever SPO Utrecht Adviseur ICSadviseurs (haalbaarheidsonderzoek, programma van eisen en projectmanagement) Architect EVA architecten Aannemer

EEN STAP EXTRA Rob: ”Het was een duurzaam proces met elkaar, vooral ook in de samenwerking, waar iedereen bereid was om een stap extra te zetten. Het is echt een gebouw voor de kinderen geworden.” Inge: “Ik merk nu al dat de kinderen in dit gebouw rustiger zijn. Tijdens de opening vertelde een oma over haar kleinzoon dat die nooit naar school wilde, maar nu wel. Het meest trots zijn ze op de gymzaal en natuurlijk op het mooi ingerichte buitenterrein waar ze ook kunnen voetballen.”

Rob: “Wij vinden net als de gemeente ook kunst bij scholen belangrijk, maar dan moet het bij voorkeur wel kunst voor de kinderen zijn. Het kunstwerk hier is van materialen van de oude school gemaakt, waarbij de kinderen hebben meegeholpen om onderdelen te demonteren.”

BM Van Houwelingen BVO 2.930 m² (onderwijs 2.000 m², gymzaal 930 m²) Stichtingskosten € 6,6 miljoen inclusief btw Oplevering 11 december 2019, ingebruikname 6 januari 2020

Kijk voor meer informatie op www.bmvanhouwelingen.nl en op www.icsadviseurs.nl.

SCHOOLDOMEIN

maart 2020

37

Tekst Sibo Arbeek Fotografie Frank Hanswijk

NIEUWBOUW OBS HAARZICHT GROEIT MEE MET DE WIJK

Gebouw om te verbinden en samen te werken SPO Utrecht mocht in de nieuwe wijk Haarzicht van Vleuten een basisschool bouwen. Eén van de vijf nieuwe scholen die energieneutraal en gasloos worden neergezet. De belangrijkste kwaliteit van de nieuwe OBS Haarzicht: het verbindt, het is duurzaam en het nodigt uit om samen te werken. Bijvoorbeeld met Kind & Co, die onderdeel is van de twee-onderéén-kap constructie met kinderopvang en BSO.

R

ob van der Westen van SPO Utrecht over zijn rol in het bouwproces: “Ik zie mezelf echt als bouwheer en zorg voor de meters, het geld, de planning en de communicatie. Rianne vormde de brug tussen de gebruikers en het technische team.”

Rianne Olsthoorn is leerkracht en directie ondersteuner van Haarzicht: “Dat betekent dat je heel secuur naar elke ruimte kijkt en toch het overzicht houdt; waar moeten de stopcontacten en waar de digiborden?” Rob: “Haarzicht is een uitbreidingswijk in Leidsche Rijn. In deze wijk worden 550 vooral duurdere eengezinswoningen gebouwd, waarbij een deel wat dorps en een deel een wat meer landelijk karakter heeft. Bij de verdeling van

38

SCHOOLDOMEIN

maart 2020

scholen in Leidsche Rijn is de afspraak gemaakt dat SPO Utrecht in Haarzicht een school begint als enige openbare school. OBS Haarzicht ligt precies in het midden als schakel tussen de twee sferen en kijkt deels uit richting kasteel Haarzuilens, dat op fietsafstand ligt. Oorspronkelijk zou dit een dependance worden van de OBS Kees Valkenstein, maar het is toch een zelfstandige school geworden met 16 lokalen en uiteindelijk straks tussen de 400 en 500 kinderen. De school heeft een maatschappelijke functie. Een doorlopende leerlijn van 0-12 jaar vind ik belangrijk, omdat dat elkaar aanvult, ook ruimtelijk. De combinatie met kinderopvang, BSO, een gymzaal en een publiek speelplein ligt centraal in

ONTWERP EN INRICHTING

uit het stedenbouwkundig plan dat redelijk dwingend was. Harde eis was dat een dakvorm gebruikt werd; het mocht geen platte doos zijn van twee lagen. We hebben het dak ingezet om de doelstelling van energieneutraal mogelijk te maken. Het dak is zo gevormd dat de pv panelen optimaal op de zon gericht zijn.

Dat past bij het landelijk karakter en de meer dorpse bebouwing. Het is een geknikte dakvorm die als een soort hoed op het gebouw ligt en de verschillende gebouwdelen en de verschillende gebruikers verbindt; school, kinderopvang en sport. De gevel is baksteen met een aluminium antraciet beplating. Het gebouw omarmt het speelterrein, waarop die prachtige speelobjecten staan, die in dezelfde lijn zijn doorgezet.

Het gebouw nodigt uit om naar binnen te gaan.” Rob knikt: “Het is energieneutraal, gasloos en diervriendelijk met nestkasten verborgen in de muur, maar ook duurzaam in de verbinding en de samenwerking.

Ik zou zo weer in een traject stappen met dezelfde partners. Alle partners werkten goed samen, zeiden wat ze deden en deden wat ze zeiden.”

Haarzicht en is een natuurlijke plek waar mensen elkaar ontmoeten.”

DUURZAAM EN LANDELIJK Rob: “We wilden andere architecten ook de mogelijkheid geven in te schrijven, maar het team kwam unaniem bij Van Hoogevest Architecten uit, een architect die al veel scholen in Utrecht heeft ontworpen. Herman Bakker wist onze onderwijsvisie goed in de eerste schetsen te vertalen. Wij hingen nog aan de kleurrijke inrichting van Kees Valkenstein, maar Herman heeft de regie gepakt en er een heel ander gebouw qua beleving van gemaakt, namelijk OBS Haarzicht.” Herman: “Het ontwerp is voortgekomen

DOORLOPENDE LEERLIJN Na de recessie is de bouw van OBS Haarzicht versneld gebouwd. ICSadviseurs heeft naast het projectmanagement het onderwijskundig programma van eisen opgesteld, waar Van Hoogevest Architecten mee aan de slag is gegaan. Herman knikt: “Uit het programma van eisen kwam de wens om drie leerpleinen te ontwerpen en daarnaast één centrale entree met een grote opgang naar boven. Verder was er ook de wens om een open docentenkamer te maken, in het hart van het gebouw. Dat hebben we vertaald naar een kern waar ontmoeting op een natuurlijke manier plaats vindt en de docentenkamer een open verbinding

SCHOOLDOMEIN

“Het is energieneutraal, gasloos en diervriendelijk met nestkasten verborgen in de muur, maar ook duurzaam in de verbinding en de samenwerking”

maart 2020

39

Vlnr: Herman Bakker, Rianne Olsthoorn en Rob van der Westen Het dak loopt mooi door. Het is een fors gebouw in een fijnmazige stedenbouwkundige setting, maar het voegt zich mooi, terwijl het wel onderscheidend is.”

Rianne: “Het ontwerp met de verschillende daken doet me denken aan de kassen, die je ook veel in de omgeving ziet.”

PROJECTINFORMATIE

van hoogevest architecten

Project Nieuwbouw OBS Haarzicht met Kinderopvang SPO Utrecht en KMN Kind&Co voor het eigen deel Architect Van Hoogevest Architecten Adviseur ICSadviseurs (programma van eisen/projectmanagement) Aannemer Aan de Stegge (ADS Groep) Bvo 3.160 m2, waarvan 2.075 m2 onderwijs, 465 m2 gymzaal, 620 m2 kinderdagopvang Stichtingskosten € 4.960.739,41 excl. btw

SCHOOLDOMEIN

maart 2020

0

5.0

10.0 m

MAATVOERING IN HET WERK CONTROLEREN

Van Hoogevest Architecten Westsingel 9 / 3811 BA Amersfoort / T 033 - 4631705 bureau@vanhoogevest.nl / www.vanhoogevest.nl 2.1992.6

WE-25

Wijziging

Opdrachtgever

40

met de entree en de hal heeft. Daar vindt de afwikkeling van de leerlingenstromen ook plaats. Vanaf de grote oplopende trap kijk je de gymzaal in. De beide speellokalen liggen links naast de entree en zijn met de trap verbonden, waardoor een grote ruimte voor bijeenkomsten ontstaat. De school kent drie clusters voor onder-, midden- en bovenbouw. Een cluster van 5/6 lokalen is door middel van schuifdeuren verbonden met het eigen leerplein, waardoor een open verlengde leeromgeving ontstaat. Elk leerplein heeft een blok waarin toiletten en garderobes opgenomen zijn, die een eigen kleur hebben. De leerpleinen hebben we de accentkleuren gedempt blauw, groen en bruin meegegeven, die in de centrale hal bij elkaar komen.

De kleurstelling is licht en ingetogen gehouden, om daarmee bij te dragen aan een natuurlijke en rustige werk- en leeromgeving.” Het deel voor kinderopvang is er later bij gekomen, maar hebben we in het ontwerp geïntegreerd. Kind&Co heeft zelf in het eigen deel geïnvesteerd, zodat het in feite een twee onder één kapper is. De twee delen zijn gecompartimenteerd met eigen installaties; de berging wordt gedeeld.

BELEEFBAAR MAKEN Rianne: “We hebben in de centrale hal de verbinding met het verleden zichtbaar gemaakt. Op de wand naast de trap kronkelt het gebied van de Limes door het gebouw. Deze locatie loopt door het voormalig stroomgebied van de Rijn, oftewel de Limes in het Latijn. De Rijn stroomde van vlakbij Nijmegen via Utrecht naar de Noordzee en was de noordgrens van het Romeinse Rijk. Aan de zuidkant was het Romeins en daarboven woonden de barbaren. Op deze plek hebben eeuwenoude beschavingen geleefd. In de hal zijn drie vitrines met archeologische vondsten ingebouwd die tijdens de bouw gevonden zijn; van 700 voor christus tot 0, vanaf 0 – tot 400 en vanaf 400 tot de Middeleeuwen.” Rob: “Die historie heeft Studio Ossidiana geïnspireerd om het kunstwerk Horismos te maken. Kunstenares Alessandra Covini heeft de Prix de Rome in 2018 gewonnen en is heel goed in het maken van speelplekken voor kinderen. Het kunstwerk symboliseert de horizon, de blauwgroene golven van de rivier en de oude Romeinse grens.” Rianne: “We zijn in augustus van start gegaan met twee groepen en binnen twee jaar zitten we al op zes groepen. Ik merk nu al hoe uitnodigend dit gebouw is en hoe vanzelfsprekend de verbinding met buiten is; we treffen elkaar op het plein en doordat je nu alles onder één dak hebt zijn de lijnen ook kort. De BSO maakt gebruik van de ruimten binnen de school en mijn ervaring is dat je alleen goed kunt samenwerken als een gebouw zich ervoor leent. Met Kind&Co gaan we straks onze visies naast elkaar leggen. Dat groeit vanzelf de goede kant op.”

Nieuwbouw Kindcentrum Haarzicht Haarzichtsingel 15 (O.B.S.) en Haarzichtsingel 13 (K.D.V.)

Unnamed Schaal : 1 : 100 A: B:

Status :

Datum : 02/05/20

C:

E:

D:

F:

Kijk voor meer informatie op www.vanhoogevest.nl.

Tekst Sibo Arbeek Fotografie Guido Smit

ONTWERP EN INRICHTING

INRICHTING OP MAAT IN NEXTECHNICIAN

Nieuwbouw afgestemd op vraag uit de markt Aan de Kabelweg in Amsterdam Westpoort heeft NexTechnician een plek gekregen, een unieke samenwerking van het MBO College Westpoort van het ROC van Amsterdam en het bedrijfsleven.

Bijzonder is de inrichting van dit nieuwe mobiliteitscentrum dat door Studio SKEZ en Heutink is bedacht en uitgevoerd.

H

et gesprek is op locatie met Coen Kraak, opleidingsmanager van ROC van Amsterdam en John van de Laar, salesmanager Hoger Onderwijs vanuit Heutink. John verzorgde samen met interieurontwerpers en meubelmakers Ted Schulten en Chris Houtsma van Studio SKEZ de inrichting. Coen: “De plannen voor een centrum voor mobiliteit dateren al van lang geleden. Het ROC weet natuurlijk dat investeren in opleidingen voor mobiliteit belangrijk is, maar de ontwikkelingen in deze branche gaan zo snel dat het niet slim is om dat in je eentje te doen. Samenwerking met het bedrijfsleven is daarom noodzakelijk, omdat we hun expertise en ervaring keihard nodig hebben.

Bedrijven zien als eerste wat de ontwikkelingen

zijn en zijn bovendien constant op zoek naar goede toekomstige werknemers. Het bedrijfsleven zag met het ROC van Amsterdam dat de behoefte aan andere technieken en vernieuwende vormen van onderwijs en werken sterk toenamen. NexTechnician is een coöperatie van het ROC van Amsterdam en het bedrijfsleven en geeft een invulling aan deze samenwerking. Leermeesters vanuit de aangesloten bedrijven kijken samen met onze docenten naar de lesstof. Zo kunnen we de lesmethoden snel verbeteren en beschikken we in de klaslokalen altijd over de nieuwste spullen uit het bedrijfsleven, waardoor je qua innovatie dicht bij het vuur zit.

Elke partij heeft een gelijke inbreng en we delen de exploitatie samen.”

SCHOOLDOMEIN

maart 2020

41

Coen Kraak

NIEUWE PLEK Coen legt uit: “Het vorige gebouw was ongeschikt; je kon er geen grote auto’s naar binnen krijgen en het was te klein om alle opleidingen onder te brengen.

Dus zochten we naar een locatie waar alles bij elkaar zou kunnen komen: centraal en goed bereikbaar voor onze doelgroep, aantrekkelijk voor het bedrijfsleven omdat hier de leerlingen komen die ze graag willen werven en een gebouw dat dat maximaal zou kunnen faciliteren. Deze nieuwe locatie ligt in Amsterdam-West aan de Kabelweg, vlakbij de metro, een bushalte en station Sloterdijk. We konden daar 4.000 m² ruimte huren, met voldoende hoogte, goede bereikbaarheid en voldoende draagkracht van de vloeren. We zijn een mobiliteitscentrum, dus daar moet ook op de eerste verdieping een auto in kunnen; zo kun je via de naast ons pand gelegen parkeergarage overal in het gebouw auto’s neerzetten. Beneden is de werkplaats voor (bedrijfs-)auto’s en de tweewielertechniek zit op de eerste verdieping.”

AANTREKKELIJKE INRICHTING Heutink is specialist in het inrichten van ruimten in combinatie met het leveren van bijbehorende onderwijsleermiddelen, instrumenten, gereedschappen en machines, vanuit de visie van het onderwijs.

John: “Vanaf 2016 hebben we een mantelcontract met het ROC van Amsterdam voor het leveren van alle inrichtingscomponenten voor onderwijsruimtes en de kantoren. We hebben op de verdieping de onderwijsruimten en de werkplekken ingericht en beneden

42

SCHOOLDOMEIN

maart 2020

in de praktijkruimten de lestafels en stoelen geleverd.

De afgelopen jaren heeft Heutink een gespecialiseerd Techniekteam in het leven geroepen om het onderwijsveld professioneel te kunnen supporten. De samenwerking met Adri Pijnenburg van PTS heeft tot verdere innovaties in onze producten geleid, waarbij flexibiliteit voorop staat. Je vindt hier zowel jongere als oudere studenten die theorie en praktijk afwisselen. Daar hoort in de eerste plaats goed zittend en duurzaam meubilair bij, dat past bij de industriële uitstraling van het pand en het opleidingsaanbod.”

INDUSTRIËLE LOOK Het interieurontwerp is van Studio SKEZ, Ted: “Wij weten door onze vele projecten voor het ROC welke

ONTWERP EN INRICHTING

PROJECTINFORMATIE Opdrachtgever Coöperatie NexTechnician Interieurarchitect Studio SKEZ Inrichting Heutink Projectinrichting Projectmanagement ICSadviseurs Ingebruikname

sfeer en uitstraling belangrijk zijn. NexTechnician slaat een brug tussen studenten met drive en bedrijven met toekomst. Studenten die de beste opleiding Mobiliteitstechniek willen en bedrijven die de beste nieuwe medewerkers willen, komen hier samen.

Dat betekent dat het ook een plek moet zijn die een industriële en een aantrekkelijke uitstraling heeft. We hebben voorstellen gedaan voor de centrale hal, een mobiele lesruimte op de begane grond, de kantine en aangrenzende lokalen op de eerste verdieping en de teamkamer. Voor de uitstraling van de verschillende ruimten hebben we gekozen voor een ‘verzachting’ van de industriële look van het casco door gebruik te maken van verschillende kleuren, patronen en materialen voor vloeren en wanden. Daarnaast zijn er zoveel mogelijk losse plafondeilanden toegepast.

In afstemming met John hebben we voor een nieuwe stoel van de producent V/S gekozen; de Jumper. Het is een stoel met een volwassener, masculiene en industriële uitstraling. De rugleuning is hoger en het is een ergonomisch erg goede stoel met veercomfort, waardoor je zogenaamd dynamischer zit.” Coen knikt: “Ik heb wel eens meubels gehad die het na een paar maanden al begaven. Dit meubel past bij het nieuwe onderwijs, waarbij je een continue afwisseling tussen theorie en praktijk ziet. Ik begin opleidingen die gedurende het opleiden verder ontwikkeld worden. Bij deze ontwikkelingen is de inbreng van de aangesloten bedrijven van groot belang. De onderwijsruimten zijn geschikt om op allerlei mogelijke manieren in te richten. Dat maakt dat je naar de toekomst toe flexibel bent.”

September 2019 Bvo 4.000 m², waarvan 2.600 m² onderwijs en 1.400 m² bedrijfs- en ontmoetingsruimte Stichtingskosten e3 mio ex btw Ingebruikname Augustus 2019

GESCHIKT GEBOUW Coen: “Het is een echte PPS constructie. Inmiddels lopen hier ruim 700 studenten BBL t/m niveau 4 en BOL niveau 2 t/m 4 rond. NexTechnician biedt reguliere opleidingen in fiets-, motorfiets-, scooter- en (bedrijfs-)autotechniek, autoschade en -spuiten aan en verder ook om- en bijscholing aan medewerkers van de aangesloten bedrijven. Je ziet hier ook

“Bedrijven zien als eerste wat de ontwikkelingen zijn en zijn bovendien constant op zoek naar goede toekomstige werknemers” duidelijk de omslag in mobiliteit naar elektrisch rijden; dat zie je bij de auto’s, scooters en natuurlijk ook bij de tweewielers, zoals de fiets. De industrie laat al zien dat het produceren van elektrische auto’s een stuk simpeler is dan het produceren van verbrandingsmotoren. Daarnaast zijn de grenzen aan het vervagen, waardoor er allerlei nieuwe elektrische voertuigen bij komen en overige mobiele voertuigen, zoals de scootmobiel in de zorg. De branches gaan steeds meer bij elkaar kijken. We zullen ons dan ook gaan ontwikkelen naar een breed opleidingsbedrijf voor elektrische voertuigen. We hebben ook een commerciële ruimte, waar het bedrijfsleven met onze partners masterclasses kunnen organiseren en toekomstige studenten kennis kunnen laten maken met ontwikkelingen binnen de mobiliteitssector. We werken met een prachtig concept waar theorie en praktijk volledig gedigitaliseerd door elkaar lopen. Studenten lopen met een iPad door de werkplaats en kunnen hun meetresultaten invoeren en hun eigen voortgang monitoren. Dat is het onderwijs zoals we het uiteindelijk graag willen; volledig gepersonaliseerd en gedigitaliseerd, waarbij onze docenten en de coaches uit het bedrijfsleven afhankelijk van de situatie kunnen bepalen of ze groepsgewijs of individueel aan de slag gaan. De inrichting past daar perfect bij.”

Kijk voor meer informatie op www.heutink.nl en op www.studioskez.nl.

SCHOOLDOMEIN

maart 2020

43

Tekst Sarah Heemskerk en Sytske Ypma

Sytske Ypma (l) en Sarah Heemskerk zijn huisvestingsadviseur bij abcnova. Ze werken in opdracht van gemeentes en schoolbesturen om toekomstbestendige onderwijshuisvesting haalbaar te maken.

Laat de norm los en kijk naar verantwoordelijkheden Door veranderende wet- en regelgeving, duurzaamheidsambities en nieuwe onderwijsvormen sluit het merendeel van de schoolgebouwen kwalitatief en functioneel niet meer aan op de eisen en wensen van deze tijd. Verbetering is noodzakelijk, maar wie trekt de kar? Zijn schoolbesturen alleen verantwoordelijk voor onderwijskwaliteit en zijn gemeenten alleen verantwoordelijk voor normbekostiging? De werkelijkheid is complexer, maar biedt kansen. Denken vanuit verantwoordelijkheden is hierbij de sleutel!

P

lannen voor nieuwe huisvesting worden vaak ‘gedwarsboomd’ door een samenspel van ambities en geld. Doorgaans wordt (begrijpelijk) gestreefd naar nieuwbouw van een functioneel en flexibel gebouw op een ideale plek in de stad of (nieuwe) wijk. Pijnpunt blijft echter de beschikbaarheid van middelen om ambities en gebouwkwaliteit te financieren. De markt zit niet mee en

44

SCHOOLDOMEIN

maart 2020

ondanks een verhoging van de VNG-norm met 40% (voor zover doorgevoerd) blijft er discussie over de financiering.

SAMENWERKING Hier moeten we over onze schaduw heen stappen.

Een goed plan voor huisvesting begint bij samenwerking. Onderwijs en overheid moeten het eens zijn

ONTWERP EN INRICHTING over gezamenlijke ambities en de horizon van een toekomstbestendig onderwijslandschap. Als hier de neuzen dezelfde kant op staan, dan is het vervolgproces voor ieder vanzelfsprekend. De kwaliteit van het onderwijsgebouw wordt leidend en de discussie nieuwbouw versus renovatie verleden tijd.

VERANTWOORDELIJKHEID NEMEN Gemeenten hebben een zorgplicht, ze zijn verantwoordelijk voor een goed onderwijsgebouw passend binnen de geldende wet- en regelgeving (normbekostiging), maar de financiering van onderwijsgebouwen gaat veel verder.

Denk aan verkeersveiligheid, stedenbouwkundige eisen en gemeentelijke duurzaamheidsambities. Schoolbesturen zijn verantwoordelijk voor goed onderwijs, daarbij fungeren ze als een goed huisvader voor het in stand houden en exploiteren van de onderwijsgebouwen.

We definiëren de kwaliteit van het onderwijsgebouw op basis van ieders verantwoordelijkheid en komen zo tot een realiseerbaar huisvestingsplan voor iedere gemeente, ieder schoolbestuur en voor ieder schoolgebouw. De resultaten leggen we samen vast in een Integraal Huisvestings Plan (IHP), op basis van unanimiteit. Hoewel de demarcatie regelmatig discussies geeft, sturen we op de basale succesfactoren: samen verantwoordelijk, gelijkwaardigheid en een passende oplossing voor iedereen.

Deze manier van sturen op verantwoordelijkheid hebben we vanuit abcnova toegepast voor onder meer gemeente Waddinxveen en gemeente Horst aan de Maas.

VERPLICHT IHP Het wetsvoorstel voor een verplicht IHP en de verruiming van de investeringsmogelijkheid door onderwijsbesturen is nog niet doorgezet, maar abcnova stuurt hier al op in de samenwerking met schoolbesturen en gemeenten. De basis (lees: normbekostiging) vormt het vertrekpunt om met situatieafhankelijke omgevingsaspecten of duurzaamheidsbeleid de verantwoordelijkheid van gemeenten te benoemen. Schoolbesturen koersen op een kwalitatief gebouw met een gezonde exploitatie. Bekostiging volgt uit het kwaliteitsdenken voor onderwijs en het slim in stand houden.

Verantwoordelijkheden gemeente 1. Basis onderwijshuisvesting Voldoen aan Bouwbesluit (inclusief BENG), Arbowetgeving, duurzaamheidsverplichtingen vanuit het Rijk, etc.

2. Gemeentelijk beleid Kosten gerelateerd aan gemeentelijk beleid (bijv. stedenbouwkundige kaders en gemeentelijke bovenwettelijke ambities op gebied van o.a. duurzaam, circulair en klimaat adaptief bouwen).

3. L ocatie specifieke eisen Kosten gerelateerd aan een complexe stedelijke omgeving en verkeersveiligheid of specifieke regio gebonden aspecten zoals aardbevingsbestendig bouwen.

Verantwoordelijkheden schoolbestuur 4. Additionele duurzaamheidsambities school Ook een schoolbestuur kan eigen duurzaamheidsambities hebben, gedreven vanuit visie, exploitatie of gekoppeld aan lesprogramma’s.

5. Kwalitatieve wensen school Om het onderwijs verder vorm te geven hebben schoolbesturen extra kwalitatieve eisen voor hun schoolgebouwen. Dit kan ruimtelijk of functioneel zijn, maar ook technisch, zoals een hogere klasse voor Frisse Scholen.

6. Exploitatie verbeterende maatregelen Het schoolbestuur draagt de verantwoordelijkheid voor beheer en onderhoud. Exploitatie-verbeterende maatregelen kunnen de kostenbeheersing van beheer en onderhoud verbeteren. Het profijtbeginsel ligt bij het schoolbestuur.

“Samenwerking is in onze optiek de oplossing.

Handelen vanuit verantwoordelijkheid en redeneren vanuit kwaliteit”

Als gemeenten en schoolbesturen samen aan de knoppen draaien in iedere invloedsfeer en daar de verantwoordelijkheid voor dragen, ontstaat er een bekostigingssystematiek die de ‘eeuwige’ discussie over de norm zal beslechten. Of het nu gaat om renovatie of nieuwbouw: de kwaliteit van de onderwijshuisvesting, is het enige dat telt!

Kijk voor meer informatie op www.abcnova.nl.

Het vormgeven van de situationele benadering passen we toe bij de ontwikkeling van vier scholen in Amersfoort. We koersen op een optimale financiële Amersfoort. We koersen op een optimale financiële verhouding door o.a. een gezamenlijke marktbenadering voor vier scholen toe te passen. Besturen bepalen gezamenlijk wat generiek is en wat locatie specifiek.

Samenwerking is in onze optiek de oplossing. Handelen vanuit verantwoordelijkheid en redeneren vanuit kwaliteit. Wat hierbij kan helpen is een eenduidige demarcatie. Wij onderscheiden de volgende zes onderdelen. Dit is niet in beton gegoten, maar is gebaseerd op een samenwerkingsmodel.

Bekostigingsmodel onderwijshuisvesting

SCHOOLDOMEIN

maart 2020

45

Tekst Sibo Arbeek

FURNITURE-AS-A-SERVICE (FAAS)

Nu ook voor het primair onderwijs aantrekkelijk Er komen veel kansrijke ontwikkelingen op het primair onderwijs af, zoals de wens om zoveel mogelijk kinderen met verschillende talenten bij elkaar te houden, het bewegend leren te stimuleren en het onderscheid tussen binnen en buiten leren op te heffen. Maar vanuit de bekostiging is niet alles gelijk te regelen. Of toch wel?

“E

n dat is nu juist waarom Presikhaaf Schoolmeubelen het verschil kan en wil maken.” Managing director Wim de Goei van Presikhaaf Schoolmeubelen vertelt met passie hoe hij het maatschappelijk verantwoord ondernemen vertaalt naar het onderwijs. Dat doen we vanuit onze missie en visie natuurlijk al, maar we zijn ook nog eens PSO trede 3 gecertificeerd. Het belangrijkste deel van de ongeveer 250 medewerkers van Presikhaaf Schoolmeubelen is arbeidsbeperkt, maar zetten de talenten

46

SCHOOLDOMEIN

maart 2020

die ze wel hebben graag bij ons in. Daarmee geeft niet alleen Presikhaaf Schoolmeubelen, maar ook moederbedrijf Koninklijke Ahrend BV nu al ruimschoots een invulling aan de doelstellingen van de participatiewet. Maar maatschappelijk ondernemen gaat verder; we willen het onderwijs beter maken en onze relaties helpen dat te realiseren. Daar speelt een duurzame en circulaire inrichting van het onderwijs een belangrijke rol bij. En daar zijn we nu net heel erg goed in.”

ONTWERP EN INRICHTING stoelen en tafels een technische levensduur van 20 jaar hebben, maar in de praktijk wordt onderwijsmeubilair in 10 tot 15 jaar afgeschreven. Een school wil graag met zijn inrichting en onderwijs snel in kunnen spelen op veranderingen. Wij spelen daar als Presikhaaf Schoolmeubelen op in door meubilair te maken dat flexibel, modulair, verplaatsbaar en verrijdbaar is. Met leerlingtafels en laden die makkelijk uitneembaar zijn en overal passen, die kinderen mee kunnen nemen naar hun leerplein, waar ze lekker aan het werk kunnen.

Daar zijn we niet uniek in, want veel producenten van meubilair spelen in op de wens om flexibel te kunnen werken. Met het Furniture-as-a-Service (FaaS) business model sluiten wij aan op de groeiende behoefte in het onderwijs om over up to date middelen te beschikken die het beste bij de onderwijsvisie passen. Als ontwerper, producent, leverancier én dienstverlener van (onderwijs)meubilair willen wij een actieve bijdrage leveren aan de transitie naar een circulaire economie.

In de circulaire economie sluiten wij de cirkels door grondstoffen en producten zoveel mogelijk her te gebruiken en verspilling te voorkomen. Wij zien niet alleen in kantoren, maar ook in het onderwijs een duidelijke transitie van het leveren van producten naar het leveren van diensten. Oftewel: van toegevoegde waarde van (school) meubilair en ontwerp naar toegevoegde waarde in de vorm van dienstverlening, gebruiksgemak en flexibiliteit. Een uitgangspunt van de circulaire economie is dat producten na hun eerste gebruiksfase een restwaarde hebben vanwege het hergebruik van het complete product, de gebruikte componenten of materialen. Presikhaaf Schoolmeubelen blijft eigenaar van het meubilair en draagt zorg voor waardebehoud door effectief en regelmatig onderhoud.”

BELANGRIJKE ONTWIKKELINGEN Een mooie ontwikkeling binnen het onderwijs is dat kinderen met een cognitieve of sociaal-emotionele achterstand op bepaalde gebieden niet snel meer naar speciaal onderwijs hoeven, maar op hun eigen reguliere school, dicht bij huis, kunnen blijven. In een traditionele setting is dat lastig, maar in scholen met een goede inrichting en een stimulerende leeromgeving werkt dat goed. Want zo’n doelstelling vereist veel, in de eerste plaats van de kinderen en de docenten zelf, maar ook van het onderwijs en de leeromgeving. Denk aan de instructiemogelijkheden die noodzakelijk zijn, maar ook aan ontwikkelingen als bewegend leren en de wens om buiten meer naar binnen te halen en vice versa. Dat vraagt om fysieke en inhoudelijke aanpassingen van het bestaande model. Dat terwijl de school nog steeds te maken heeft met een traditioneel bekostigingssysteem, dat eigenlijk niet meer past. De regel is dat kasten,

EEN STAP VERDER “Daarom gaan wij een stap verder; een mooi voorbeeld is het project dat we samen met GrowWizzKid verder willen brengen. GrowWizzKkid komt als idee voort uit de tuinbouw, waar je als je door het Westland rijdt van die enorme verlichte kassen ziet.

Landbouwkundig ingenieur Ida Hendricks kwam op het idee om die techniek uit de tuinbouw toe te passen op het onderwijs. Het is een prachtige combinatie van natuur en techniek waarin verschillende teelttechnieken aan bod komen. GrowWizzKid is een meerlaagsteeltsysteem dat binnen staat en waarin jaarrond geëxperimenteerd kan worden met verschillende teelttechnieken. Het begint met het opbouwen van het complete systeem door de kinderen zelf! Kinderen ervaren zelf welke elementen van invloed zijn voor optimale en gezonde plantengroei.

Herkomst van gezond voedsel heeft naast het eigen gezondheidsaspect ook invloed op de directe en indirecte omgeving, nu en in de toekomst. Presikhaaf Schoolmeubelen zorgt er dan weer voor dat de GrowWizzKid systemen mooi in het inrichtingsplan van de inspirerende leeromgeving gepast wordt.”

SCHOOLDOMEIN

Wim de Goei

“Het onderwijs vraagt om innovaties die goed zijn voor onze kinderen en het milieu; wij helpen graag mee om dat mogelijk te maken”

maart 2020

47

De periodieke kosten worden dan onderdeel van het budget voor lesmethoden waar een school over beschikt. Je koopt het systeem dus niet, maar huurt het voor een bepaalde periode. Na de gebruiksperiode kan het systeem weer terug en bij een andere school worden hergebruikt. Net als de Edu-Station, waar we eerder in Schooldomein over hebben gepubliceerd. Op deze wijze kan dit systeem makkelijk worden ingepast binnen het onderwijs en speelt het in op de behoefte aan adaptiviteit. Met partijen zoals GrowWizzKids en Nijha, die de Monkeybox heeft ontworpen, kunnen we echt iets toevoegen. De Monkeybox is bijvoorbeeld een beweegtoestel voor in de school. De Monkeybox daagt kinderen uit om te klimmen, slingeren en klauteren. De achterliggende gedachte is dat veel stilzitten niet goed is voor kinderen. Van bewegen krijgen ze sterke botten en spieren, worden ze fit én het verhoogt hun concentratie in de klas. Veel scholen omarmen inmiddels dit idee en proberen bewegen een prominentere plek op school te geven. Veel scholen vinden de Monkeybox mooi, maar ook hiervoor geldt dat het een flinke investering is. Die ontwikkelingen wil je als bedrijf faciliteren, zonder dat een school telkens voor hoge investeringen staat. Dan denk je dus aan een maandelijks bedrag, dat een school ook onder de post onderwijsinnovatie zou kunnen schuiven. Het hoort dan echt bij de exploitatie van het onderwijs en daar hoort het volgens ons ook.”

FURNITURE AS A SERVICE “De aanschafprijs van een dergelijk systeem is voor scholen best wel een drempel. En de vraag stelt zich hoe lang een dergelijk systeem gebruikt blijft worden.

Daarom hebben we een model ontwikkeld waarbij de school alleen betaalt voor het gebruik van het systeem, het lesmateriaal en het materiaal (aarde, plantjes, bemesting) om het systeem te laten functioneren.

48

SCHOOLDOMEIN

maart 2020

CIRCULAIR INTERIEUR “Binnen onze groep hebben we een faciliteit ontwikkeld die we Circular Interior noemen; in feite een soort financieringsmaatschappij en dat geeft ons enorm veel mogelijkheden. Wij helpen in de financieringskant binnen het primair onderwijs; niet zozeer voor de financiering van een leerling setje, maar voor die elementen waar je op de trends en ontwikkelingen binnen het onderwijs in wilt kunnen spelen. Niet alleen kunnen wij de school financieel ontzorgen en innovaties in het onderwijs mogelijk maken; we kijken naar het product op circulaire aspecten en zetten er een financieringsvorm achter. U betaalt alleen voor gebruik. We sluiten een overeenkomst in de vorm van een maandelijks abonnement voor het gebruik van het (school-kantoor) meubilair en onderhoudsdiensten. De voordelen zijn dat de inrichting van de school altijd up-to-date is, voorziet in de behoefte en er goed uitziet. Bovendien loopt de school geen risico op veroudering of onverwachte kosten voor vervanging. Bijkomend maar niet onbelangrijk effect is dat de school met ons mee duurzaam en circulair onderneemt en daarmee een positieve bijdrage aan het milieu en de maatschappij levert. Het onderwijs vraagt om innovaties die goed zijn voor onze kinderen en het milieu; wij helpen graag mee om dat mogelijk te maken.”

Kijk voor meer informatie op www.schoolmeubelen.com

ONTWERP EN INRICHTING

Tekst Sibo Arbeek

HET NATIONAAL ENERGIEBESPAARFONDS HELPT

Kansen voor scholen die willen verduurzamen CBS De Regenboog in Amerongen vormt het decor van het gesprek over energie besparen en duurzaam investeren. Het gebouw is in 2012 gelijktijdig gebouwd met het multifunctionele gebouw Allemanswaard waarin onder meer een bibliotheek en een sporthal zijn gehuisvest. De school wordt vanaf de start geconfronteerd met hoge energielasten. De Scholen Energiebespaarlening biedt uitkomst.

P

ieter van der Berg opent: “Ik ben fondsmanager bij het Stimuleringsfonds Volkshuisvesting (SVn) en verantwoordelijk voor de Scholen Energiebespaarlening van het Nationaal Energiebespaarfonds. Het fonds heeft tot doel de particuliere woningbouw, VvE’s en scholen te verduurzamen. De Scholen Energiebespaarlening is bedoeld om scholen te helpen hun gebouwen te verduurzamen. Daarvoor heeft het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties in samenwerking met de Rabobank €5 miljoen beschikbaar gesteld. Deze lening is landelijk beschikbaar tegen een aantrekkelijke rente voor alle PO- en VO-scholen met een BRIN-nummer. Scholen kunnen via Schooldakrevolutie een lening aanvragen, om hun gebouw te verduurzamen. We hebben de eerste drie scholen gefinancierd en zijn nu bezig samen met Schooldakrevolutie andere scholen te helpen verduurzamen. Dan moet je denken aan maatre-

gelen als isolatie, ledverlichting en zonnepanelen.

Het is een eenvoudige regeling; het product is zo ingeregeld dat we alleen de maatregelen controleren en de lening binnen twee weken kunnen verstrekken. De maatregelen die wij financieren verdienen zich normaliter binnen de looptijd van de lening terug. Wij financieren vanaf € 15.000. Tot een miljoen is voor banken niet echt interessant.

De Scholen Energiebespaarlening loopt inmiddels een half jaar en we hebben nu acht locaties onder handen. We hopen dat de stijgende lijn dit jaar doorzet.”

KOSTBAAR IN EXPLOITATIE Gerbert Boor is directeur-bestuurder van CBS De Regenboog en daarnaast ook van de Wilhelminaschool; een oude school van eind 19e eeuw die in het centrum van het dorp staat “en gek genoeg minder energie verbruikt dan dit gebouw,” legt Gerbert uit. “Een

SCHOOLDOMEIN

maart 2020

49

“Eigenlijk is het tegenstrijdig; we hebben een relatief nieuw gebouw, maar met apparatuur die inmiddels al gedateerd en beslist niet duurzaam is”

Kraatsschool in Bennekom Beeld: LA|Architecten Ingenieurs

herkenbare casus voor veel gebouwen die rond deze tijd zijn gebouwd: de eerste fase duurzame gebouwen, maar in de praktijk kostbaar in de exploitatie en het onderhoud. Ik heb eerst onderzocht of schatkistbankieren iets zou zijn, maar dat leek administratief te complex voor deze schaal. De Rabobank gaf me de tip om de Schooldakrevolutie te benaderen. Zo is het balletje gaan rollen. We zijn blij met dit gebouw dat modern en ruim is opgezet en in de dakvormen door de Amerongse tabaksschuren is geïnspireerd. Het is tegen de Amerongse berg gebouwd en heeft verder een prachtig buitenspeelterrein. Het is nog steeds een moderne school met een mooie inrichting, maar met installaties die in de praktijk enorm veel energie kosten. We zijn een grootverbruiker en dat drukt zwaar op onze begroting. Mijn tweede gebouw uit 1870 heeft nog eenvoudige apparatuur en bovendien een lagere energierekening. Daar hebben we inmiddels

ZIJN WIE JE BENT Het tweede project ligt in Bennekom, waarbij de School met de Bijbel ‘De Kraats’ voor een grootschalige vernieuwbouw stond. Pieter: “De gemeente Ede heeft het grootste deel gefinancierd, maar hier heeft de school besloten om verder te isoleren dan volgens het Bouwbesluit strikt noodzakelijk is. Het schoolbestuur heeft bij ons de Scholen Energiebespaarlening afgesloten, waarbij we de gevel- en dakisolatie en zonnepanelen financieren.” Directeur/ bestuurder Wilma Petersen is blij met de vernieuwbouw van haar School met de Bijbel, die voor de zomervakantie klaar moet zijn. “Het oorspronkelijke gebouw is inmiddels 110 jaar oud en heeft een mooie kenmerkende uitstraling. Er is ook een gedeelte wat nog niet zo oud is, zo’n twintig jaar, een soort silo die door de groei ook geheel als school was

50

SCHOOLDOMEIN

maart 2020

ingericht. Op basis van een haalbaarheidsonderzoek hebben we gekozen voor een vernieuwbouw; een renovatie van het bestaande deel en een vernieuwbouw rond de aanbouw, waarbij het achter-

“Het schoolbestuur heeft bij ons de Scholen Energiebespaarlening afgesloten, waarbij we de gevel- en dakisolatie en zonnepanelen financieren” stuk wordt verbonden met het bestaande deel. Er komt een tussendeel met een nieuwe ingang en de bovenverdieping wordt zo gemaakt dat de lokalen aan de eisen hiervoor voldoen. Daar komen meer

ramen en dakvensters in van waaruit je prachtig over de weilanden uitkijkt. Het gebouw voldoet aan de BENG-normen. Er komen ruim 220 zonnepanelen op het dak, er komt een koude-warmte opslag en het bestaande deel wordt goed geïsoleerd met steenstrips aan de buitenzijde, zodat de oude stijl wordt gewaarborgd. Ons credo is: Je mag zijn wie je bent en groeien in je talent. Daar hoort een mooie leeromgeving bij die dat mogelijk maakt. We bieden in het gebouw ook peuteropvang en KDV en BSO aan in samenwerking met andere organisaties. Tijdens zo’n traject is het soms even afzien, omdat we in het gebouw blijven werken, maar dat hebben we er voor over. Je ziet hoe mooi het straks wordt en weet dat kinderen daardoor meer in hun kracht kunnen komen.”

ONTWERP EN INRICHTING

Kraatsschool in Bennekom Beeld: LA|Architecten Ingenieurs

Kraatsschool in Bennekom Beeld: LA|Architecten Ingenieurs

Gerbert Boor (l) en Pieter van der Berg

wel led in gezet. Eigenlijk is het tegenstrijdig; we hebben een relatief nieuw gebouw, maar met apparatuur die inmiddels al gedateerd en beslist niet duurzaam is. Daarnaast hebben de kinderen vanaf groep vier allemaal een Chromebook en hangen overal digiborden die we gaan vervangen door led touchscreen borden. We hebben een behoorlijk dakoppervlak en door zonnepanelen te plaatsen kun je de exploitatie drukken.”

SCHOOLDAKREVOLUTIE “Daarnaast vind ik het belangrijk kinderen educatief mee te nemen naar een schone wereld. Dat begint bij afval scheiden op school en bij het toiletgebruik de kleine knop te gebruiken. Dat vinden we ook belangrijk vanuit onze christelijke identiteit, zorgen voor de aarde en de mensen. Het gebouw is prominent zichtbaar. Dan moeten de daken toch vol liggen met mooie zwarte zonnepanelen, waardoor je als maatschappelijk gebouw aan de samenleving een signaal afgeeft. We hebben verschillende offerten aangevraagd, waarbij de investering ongeveer € 1.4 ton is.

Ik had behoefte aan een onafhankelijk adviseur en heb dus toen Schooldakrevolutie ingeschakeld. Dat is een stichting die de scholen in Nederland wil voorzien van zonnepanelen, gecombineerd met dakisolatie en ledverlichting. Er komen 441 panelen op het dak te liggen. We lenen ruim een ton en vullen de rest aan met de SDE+ subsidie. Het is een lening van 15 jaar met een rentepercentage van 2.2% die annuïtair

wordt terugbetaald in die 15 jaar. De besparing op de exploitatie dekt de kosten van de lening.”

EIGEN PERSONEEL EERST “Waarom toch besloten om met vreemd geld te werken?” vraagt Pieter. Gerbert legt uit: “Omdat je als school met een weerstandsvermogen werkt en een buffer wilt hebben. De overheid is een lastige partner wanneer het om financiën gaat. Ik moet afwachten wanneer ik wat krijg en dat is voor de sturing van de middelen lastig. Daarnaast hebben we het probleem van het lerarentekort; ik lig niet snel ergens wakker van, maar het personeel vormt ons grootste risico en is ons grootste aandachtspunt. Als daar iets mis gaat zie je het ook gelijk aan je eigen vermogen. We moesten op beide scholen een groep terug, niet vanwege het dalend leerlingental, maar wel vanwege het tekort aan leerkrachten. Je gaat als bestuur zwaarder in de middelen zitten om een soort overhead te creëren en dat gaat voor de zonnepanelen. De eerste prioriteit gaat naar de kwaliteit van het onderwijs. Weet je hoe duur een detachering is? De lening zorgt ervoor dat het niet ten koste gaat van de eigen middelen.

Uiteindelijk blijft het vermogen van de school intact, om de eigen middelen beschikbaar te houden voor het onderwijs.”

Wilt u aan de slag met het verduurzamen van uw schoolgebouwen? Kijk dan op www.scholenenergiebespaarlening.nl voor meer informatie.

SCHOOLDOMEIN

maart 2020

51

HET HOGELAND COLLEGE ALS ORGANISME

Onderwijs vormgeven in architectuur In 2014 werd het schoolgebouw van Het Hogeland College in Warffum geopend.

Het ontwerp is van architect Erik Wiersema en bij de waarden die het HHC nastreeft bij haar onderwijs: leerlingen en leraren leren van en met elkaar in een schoolklimaat waar je je én thuis voelt én vanzelfsprekend aan de studie gaat.

H

et Hogeland College werd in 1868 als Rijks Hogere Burgerschool (HBS) in Warffum opgericht door Groningse Herenboeren met goede contacten in Den Haag. In 2018 telt Het Hogeland College ruim 1.300 leerlingen, verspreid over de vestigingen in Wehe-den Hoorn, Uithuizen en Warffum. Voor de vestiging in Warffum was nieuwbouw noodzakelijk. Voormalig rector Lineke de Laan over de keuze voor architect Erik Wiersema: “Wij wilden graag dat het gebouw een verbinding aan zou gaan met het landschap. Daarnaast vonden wij een verwijzing naar de Amsterdamse school belangrijk, omdat je van die stroming meerdere gebouwen in deze provincie vindt. Erik voelde precies aan wat wij wilden.” Erik: “Waarom voelt een gebouw als een maatpak voor de mensen die er samen in zijn?

Waarom straalt het rust uit? Uiteindelijk is dat slechts door de manier waarop de materialen van het gebouw geordend zijn, maar de intenties waarmee de ruimte is gemaakt bepalen de ziel van de architectuur.”

COMPOSITIE DIE ZICH ONTVOUWT Erik: “De plek van de school lag vroeger aan de rand van het dorp, hier begonnen de weilanden. Die ruimte hoort er dus bij. Leerlingen parkeren hun fietsen in de fietsenstalling, die op enige afstand van de school ligt. Vervolgens lopen ze over een pad door het open veld naar de ingang. De compositie van het gebouw ontvouwt zich als een opeenvolging van hoogten en volumes: het schuine dak boven de klaslokalen, de hoogte van de aula, de ronding in de overgang van zij- naar voorgevel, een trap op naar de hoger gelegen ingang, waar een overkapping voor beschutting zorgt.

In de entreeruimte is het plafond laag gehouden, je kunt het bijna aanraken alsof het je de hand schudt.

Het schoolgebouw verwelkomt de leerlingen. Een landschap van houten trappen leidt je vervolgens de lager gelegen aula in en verder naar de brede rondgang langs de klaslokalen.”

52

SCHOOLDOMEIN

maart 2020

GANG ALS VERBLIJFSRUIMTE Erik: “Er is bewust voor gekozen om de gangen extra breed te maken en van veel daglicht te voorzien, waardoor zij niet alleen functioneel de verschillende delen verbinden, maar ook verblijfsruimte bieden.

De met een glazen wand afgebakende werkplekken op de gang zorgen daarnaast voor een natuurlijke integratie van werken en leren; ze worden zowel door docenten als leerlingen gebruikt. Daarnaast versterken de twee binnentuinen de zintuigelijke ervaring van het flaneren door de gangen; vanuit de rondgang om deze binnentuinen zie je voortdurend wijzigende perspectieven. Licht speelt een belangrijke rol in dit gebouw. Ik wilde dat het licht van verschillende kanten naar binnen zou vallen en zo de ruimte levendig maken. In die zin draagt architectuur heel direct bij aan beter onderwijs. De vormgeving van het licht stopt niet buiten de muren van het gebouw; het veld buiten is onderdeel van het gebouw en opgenomen in de opeenvolging van ruimtes: binnentuin, aula en sportveld. Het landschap heeft me ook geïnspireerd om een baksteen te gebruiken met een overwegend strogele kleur en een ruwe textuur. Dat heeft tot een stevige stenen gevel geleid met daarachter het interieur dat openheid, licht en rust uitstraalt, versterkt door een erg goede akoestiek.”

“Wanneer mensen elkaar mooi uitgelicht in een ruimte zien zullen ze zich er aangenaam voelen, er graag met anderen verblijven en prettiger met elkaar communiceren en samenwerken”

ONTWERP EN INRICHTING

Foto: Rufus de Vries

Foto: Gerard van Beek

Foto: Rufus de Vries Foto: Gerard van Beek

PROJECTINFORMATIE Project

Nieuwbouw Het Hogeland College in Warffum Opdrachtgever

Schoolbestuur, Lauwers & Eems, Gemeente Het Hogeland Architect

Erik Wiersema Aannemer

Kooi Appingedam Technische installaties HOMIJ BVO 6.200 m2 (2.350 m2 transformatie) Stichtingskosten € 8.500.000 Ingebruikname Eind 2014

VOORWAARDEN GOED ONDERWIJS Lineke: “We wilden graag ondiepe lokalen, zodat de tafels en stoelen in de breedte opgesteld kunnen worden. De leraar staat daardoor dichter op de leerlingen en dat draagt bij aan een rustige en geconcentreerde werksfeer. Dat werkt in de praktijk erg goed.” “Bijzonder is ook het schuine plafond”, vertelt Erik, “het budget ging uit van een standaardhoogte van drie meter en daar ben ik mee gaan spelen; als een deel van het plafond hoger wordt geplaatst dan het gemiddelde, wordt het andere deel lager. Zo is een kwaliteit ontstaan die doet denken aan de boerenschuren op het platteland, met daken waarvan de nok enorm hoog is en het laagste deel kan worden aangeraakt. Hiermee heb ik karakteristieke vormen uit het Groninger landschap in het ontwerp en de leeromgeving vertaald en die ervaring wordt weer onderdeel van de herinnering van de leerlingen. Dat is mooi.” In de pauze stromen de leerlingen de aula binnen en verspreiden zich door de ruimte, zo zijn de houten trappen populair. Erik: “Ruimte om te leren gaat over vrijheid. Een mooi voorbeeld is de lerarenkamer die aan de aula grenst en in het centrum van het gebouw ligt. De lage drempel die leerlingen hierdoor ervaren maakt het in zekere zin

gelijkwaardig, maar als leraar wil je niet steeds door leerlingen tijdens je pauze gestoord worden. In de praktijk regelt zich dat vanzelf, grenzen hoeven niet altijd gemarkeerd worden om te worden gerespecteerd.

Daarom werk ik ook niet met flexibele wanden, maar met ruimten die adaptief zijn en mee kunnen bewegen. Ik vergelijk een gebouw wel met een organisme dat ademt en op punten zachtjes transformeert.”

Voor meer informatie kijkt u op wiersema-architecten.nl.

SCHOOLDOMEIN

maart 2020

53

Tekst Sibo Arbeek Fotografie Jan Paul Mioulet

EEN SCHOOL ALS EEN REIS

Vernieuwbouw Lumion spreekt tot de verbeelding Voordat ik rector Sufayil Dönmez ontmoet leiden de architecten Dorte Kristensen en Martijn de Visser van Atelier PRO me door Lumion. Het wordt een reis van nesten naar leerpleinen die elk waanzinnig goed doordacht ontworpen en ingericht zijn. En dan moet het gesprek nog beginnen.

S

ufayil: “Ik kom van het Calandlyceum; een prachtige school met een technasium en een topsportafdeling; degelijk en betrouwbaar. Er was steeds meer kritiek op hoe het onderwijs werkt, waarbij steeds meer leerlingen een consumptieve houding aannemen en docenten vooral aan het trekken en duwen zijn. De klassieke manier van onderwijs geven waarbij een docent aan zes tot zeven klassen per dag les geeft en leerlingen ook zes tot zeven vakken per dag volgen met een 50 minuten rooster is niet effectief; dan word je als leerling niet gezien. Ik wil dat het leren van leerlingen centraal staat en kreeg de mogelijkheid een nieuwe school op te zetten vanuit mijn visie en kijk op het onderwijs. De afgelopen jaren heb ik daar met een beperkt aantal onderwijsmensen aan gewerkt. Centraal stond ons mensbeeld en van daaruit

de keuzen voor het onderwijsconcept, de inrichting van de organisatie en ten slotte de fysieke leeromgeving. Vanuit die eerste groep hebben we docenten benaderd die mee wilden denken, want iedereen kijkt vanuit een verouderd referentiekader naar het idee van een school. Dat loslaten kon alleen doordat we steeds teruggingen naar de filosofie van ons onderwijsconcept; elk kind zien als individu met een eigen weg die verschillend kan zijn, zodat leerlingen eigenaar worden van het eigen leerproces. Intrinsieke motivatie maakt het leren vanzelf aantrekkelijk.”

VANZELFSPREKEND RITME “Op basis van ons mensbeeld hebben we de leeractiviteiten beschreven en vertaald naar onze leerprocessen. Leerlingen kunnen kiezen hoe snel en op welk niveau ze leren, waarbij ze zelf keuzen maken waar en hoe ze dat doen. Een bewuste keuze kan een product zijn of een mooi cijfer halen. Dat mensbeeld hebben we ook naar ons eigen personeelsbeleid vertaald; wat we onze leerlingen vragen, vragen we ook aan onszelf. Elke week krijgen kinderen coaching in een gesprek van 15 minuten waar we doelen en ambities doorspreken. Dat doen we week in week uit, waardoor het een vanzelfsprekend ritme wordt. Zo

54

SCHOOLDOMEIN

maart 2020

ONTWERP EN INRICHTING

integraal benaderen we ook onze docenten, teamleiders en mijzelf als directeur; iedereen krijgt coaching en leert dus op eenzelfde manier naar het onderwijs te kijken. Elke maand is er een dag Lumion academie, waar we van en met elkaar leren. Wat we doen is onderwijs maken dat gebaseerd is op gepersonaliseerd leren. Kunskapsskolan is een vorm van gepersonaliseerd leren die goed bij ons past.

Sinds dit jaar zijn we de eerste officiële partnerschool in Nederland. We begonnen met 98 leerlingen in een tijdelijk gebouw en zitten nu al op ruim 1.050 leerlingen, waarbij ons nieuwe gebouw ruimte biedt aan 1.300 leerlingen.”

VAN LESSEN NAAR SESSIES “De manier waarop je de ruimtes inricht en vormgeeft stimuleert gedrag; daar geloof ik in. Je wilt een community zijn; hoe vertaal je die ambitie naar een gebouw? Een bepalend uitgangspunt in het programma van eisen is transparantie. Veel klassieke scholen zijn dichtgetimmerd; een docent doet zijn deur dicht, geeft les en gaat naar huis. Dat wilden we doorbreken.

Onderwijs begint als je de deur binnenkomt en alles vervolgens helder en zichtbaar is. Daarnaast wilden we geen klassieke lessen zoals Duits of wiskunde, maar sessies van waaruit het leerproces zich van-

zelf ontwikkelt; we hebben verwondersessies, waar in groepsverband leeractiviteiten worden neergezet. Vervolgens werken en ontspannen leerlingen in workshopsessies waar ze kennis over en weer overdragen, in lab sessies waarbij ze leren vanuit data naar kennis te gaan en communicatiesessies die ruimte bieden voor reflectie en feed back.

SACRALE RUIMTE “De gemeente wees ons dit voormalige techniekgebouw van ROC ASA toe; een gemeentelijk monument van architect Ingwersen, maar met de uitstraling van een voormalig DDR gebouw. Onze eerste gedachte was slopen en nieuw bouwen, maar dat was niet haalbaar. Toen zijn we gaan nadenken wat ons onderwijs met dit gebouw kon doen. Wij willen een school van de toekomst bouwen en dan heb je iemand nodig die verder durft te denken en te beredeneren. We hebben bewust voor Atelier PRO gekozen omdat ik meteen zag dat Dorte vanuit een mensbeeld en met overtuiging dacht.” Dorte lacht: “Dit is een monument, maar we zagen gelijk de potenties van de locatie en het gebouw. Bovendien konden we hier meer doen dan in een volledig nieuw gebouw mogelijk zou zijn.

De wens om transparant te zijn leverde een mooie zoektocht op; hoe creëer je zo min mogelijk dode

SCHOOLDOMEIN

Vlnr: Martijn de Visser, Sufayil Dönmez, Dorte Kristensen Foto: Sibo Arbeek

maart 2020

55

“Ik heb het nooit gedaan, dus ik denk dat ik het wel kan” hoeken, maar maak je wel knusse plekken waar leerlingen een beschut gevoel krijgen? Het moest een gebouw zijn waarbij leerlingen het gevoel krijgen dat ze in een tempel binnen komen, waardoor ze geprikkeld worden om te kijken en te voelen. Daarom hebben we in de hal een hele prominente trap gezet, die minder breed wordt naarmate de verdieping toeneemt. Het is een prachtig wit object in een verder lege hal, die daardoor als een sacrale ruimte aanvoelt.”

PROJECTINFORMATIE Opdrachtgever Gemeente Amsterdam i.s.m. Stichting SOVOP Project Vernieuwbouw Lumion, school voor voortgezet onderwijs Architect Atelier PRO Architekten Aannemer Aannemingsmaatschappij Hegeman, Nijverdal Bvo 14.000 m² Ingebruikname Augustus 2019

56

SCHOOLDOMEIN

HET GEBOUW IN ZIJN KRACHT Martijn: “De architect Ingwersen heeft de principes van Corbusier glashelder toegepast in een gebouw met een betonnen geleding en een ruimtelijke dimensie; daar moet je met je toevoegingen op reageren. Zo heeft het nieuwe deel een aluminium gevel met een verticale geleding die het oude gebouw ook heeft.

Daarmee is een ensemble gekomen dat bij elkaar past en hebben we het gebouw opnieuw in zijn kracht gezet. Verder hebben we de bestaande praktijkhal getransformeerd tot het bestuursbureau en een vierde sportzaal. Het hele gebouw is een leeromgeving, met links de nesten die door de grote trap verbonden worden en rechts de leerpleinen. Leerlingen doorlopen elk jaar een nest, die elk een eigen karakter en inrichting hebben. Je begint in het nest van Nature Takes Over, dan komt Escher meets Einstein, vervolgens Granny Revisited en ten slotte Mary Quant. Elk nest heeft een eigen docentenkamer en kent eigen accenten. De bovenbouw vind je aan de rechterkant van de hal, waar je op de verdiepingen leerpleinen voor 200 leerlingen vindt met een diversiteit aan leeren werkplekken. In het hele gebouw vind je plekken voor 5, 10, 30, 60 en 90 kinderen, waarbij elk element

maart 2020

in de inrichting is doordacht en word je continu geprikkeld door de vormgeving, de teksten, de ruimtes en de buitenruimte die ook leerruimte is.”

LANGE ADEM Sufayil: “Zo is de ordening van onder- en bovenbouw prachtig zichtbaar gemaakt; de onderbouw is nog heel erg vormend met een vaste groep leerlingen en een vaste groep docenten. Zo wennen de leerlingen aan onze manier van werken en worden ze langzaam voorbereid om zelfstandig te werken.

In de bovenbouw krijgen ze de ruimte en vrijheid die al op het zelfstandig werken op het hbo en de universiteit begint te lijken. We zitten hier nu drie maanden en de transparantie doet iets met je. In het begin is het raar; alles wat je doet is zichtbaar.

Het is een gebouw dat vrijheid en eigen verantwoordelijkheid ademt. Zo hebben we geen pauzes, geen kantine, maar wel een grand café waar leerlingen en docenten elkaar kunnen ontmoeten. Dat betekent dat leerlingen zelf bepalen waar en wanneer ze wat willen eten of pauze willen houden. In plaats van te beheersen willen we intrinsiek opvoeden en stimuleren dat iedereen bewuste keuzen maakt. Dat vergt een lange adem, maar werkt het meest effectief.

Beheersen is bij voorbaat tegen houden en voorkomen. Kinderen mogen fouten maken, dat is niet erg. Daarom heeft een afbeelding van Pippi Langkous een prominente plek in de hal gekregen. Zij staat voor onderwijs met lef, ruimte en respect.

Ik heb het nooit gedaan, dus ik denk dat ik het wel kan, is dan ook ons credo.”

Kijk voor meer informatie op www.atelierpro.nl.

Tekst Sibo Arbeek

ONTWERP EN INRICHTING

BREDE SCHOOL WEST NA VIJF JAAR WEER ONDER DE LOEP

Eigen DNA voorwaarde voor echte samenwerking Januari 2015 publiceerde Schooldomein over de brede school Leiderdorp-West met als titel: “Organische vorm past naadloos in de wijk.” Directeur Geron Verdellen van SMT Bouw & Vastgoed wilde ‘zijn’ brede school in Leiderdorp-West na vijf jaar wel eens in gebruik zien. Vooral de samenwerking met de partners en de buurt stond als thema centraal. Zijn de verwachtingen van toen ook uitgekomen?

H

et is even zoeken naar de juiste ingang in het ensemble van drie bouwdelen, maar dan worden we ook met koffie begroet door Richard van den Berg, directeur van de Katholieke Daltonschool De Leeuwerik. Aan tafel zitten verder collega-directeur René Martens van de OBS Prins Willem Alexander (PWA) en locatiehoofd kinderopvangorganisatie FloreoKids Nicky Koning. In 2014 opende de brede school haar deuren met als partners de twee scholen, een prachtige sportzaal en het kindcentrum Floreokids. De gemeente realiseerde in het deel

van de sportzaal enkele wissellokalen om groei en krimp onderling op te vangen. De beide scholen bieden onderwijs aan ongeveer 700 kinderen. In de volksmond heet het complex De Drie Keien. Nicky: “We bieden als één van de keien voorschoolse opvang, naschoolse opvang (tot 100 kindplaatsen), peuteropvang en een VE peuterspeelzaal voor kinderen met een indicatie.” Geron: “Wij hebben het toen gebouwd als een traditioneel aannemer. Nu proberen we steeds meer aan de voorkant mee te denken over de verbinding met de omgeving.

SCHOOLDOMEIN

maart 2020

57

Wij geloven in het community denken waarbij wonen steeds meer verbindingen heeft met zorg, leren en werken. Hoe is dat hier gegaan?” Richard over de aanloop: “Het ging niet vanzelf. In 2005 begonnen we met de plannen en het gebouw stond er pas in 2014. De gemeente heeft gekozen voor inspraak van de omliggende bewoners. Veel inspraak veroorzaakt ook veel meningen en andere belangen. Het gebouw kent bijvoorbeeld twee lagen, terwijl de wijk uit laagbouw woningen bestaat. Daar waren bewoners tegen, maar ze wilden ook graag een groen openbaar plein. De architect heeft inzichtelijk gemaakt hoe weinig ruimte er zou overblijven als het allemaal eenlaags zou worden. Dat hielp. En nu is de buurt blij met de scholen en met de ruimte en het vele groen. Dat zie je wel vaker.”

ALS IK MOCHT DROMEN Richard: “Het is een wijk met een diverse opbouw die verschillende sociale milieus kent. Dat zie je ook terug in onze populatie leerlingen. In 2005 waren er ook plannen om de bibliotheek en het Centrum voor Jeugd en Gezin aan dit project met toen nog drie scholen te verbinden. Een echte visie miste en het ging eigenlijk alleen maar om efficiënt bouwen.

Daltonschool De Leeuwerik had in zijn huidige gebouw al een theater in de school. Het theater (de betreffende ruimte) gaan delen met de twee andere scholen zou De Leeuwerik juist ruimte gaan kosten.

Belangrijk uitgangspunt van de scholen was steeds de eigen identiteit te bewaken en dat wilden we terug zien in de nieuwbouw. Dit proces verliep niet

58

SCHOOLDOMEIN

maart 2020

“Het licht is geweldig en het gebouw oogt nog steeds fris door de ronde vormen en hoe het in de omgeving ligt”

gemakkelijk, omdat de gemeente drie scholen en kinderopvang onder één dak wilde hebben. Tijdens het proces leek het erop dat dit in de nieuwe situatie minder ruimte zou opleveren, terwijl scholen juist ruimte te kort hebben. Denk ook aan de opgave om passend onderwijs te bieden.” Nicky knikt: “En nu zie je hoe we elkaar steeds meer opzoeken om met elkaar samen te werken en echt een kindcentrum van 4 tot 12 jaar vormen, waar voor ouders en kinderen ook wat te kiezen valt.” René knikt: “Zo hebben we regelmatig gebruikersoverleg, onder meer over het gebruik van het plein. Ik ervaar het als een prima gebouw; ouders kiezen ook voor het gebouw omdat het licht is en goed aanvoelt. Zowel De Leeuwerik als onze school hebben destijds gekozen voor lokalen die met schuifwanden met de leerpleinen verbonden zijn. Dat werkt nog steeds erg goed.” Richard: “Als je in 2006 begint met denken dan kijk je nog anders tegen het onderwijs aan. Je hebt hier nog geen diversiteit aan werkplekken en als je een vaststaand team hebt ga je niet zomaar

ONTWERP EN INRICHTING om. Als ik mocht dromen zou ik ook wel een school willen als De Toverberg in Zoetermeer, waarbij je van scratch af aan een nieuw onderwijsconcept zou kunnen uitrollen. Heb je nog wel muren nodig? Door het onderwijs anders te organiseren helpt dat ook het lerarentekort op te lossen. Toch hebben onze leerkrachten hier samen met een vormgeefster intensief meegedacht over de inrichting van de school. Het is echt een gebouw van de mensen zelf geworden.”

vlnr: René Martens, Richard van den Berg, Nicky Koning en Geron Verdellen

EEN BRUG OVER VOOR SAMENWERKING De partners over het gebouw. Richard: “Er moest één complex komen, met scholen die gekoppeld waren, maar wel elkaars concurrenten zijn. Elke school wilde de eigen identiteit bewaren, met ook een eigen ingang en eigen personeelsruimten. Het

is aan de creativiteit van de architect te danken dat het toch zo’n mooi organisch geheel is geworden.

Ik vind het in gebruik een fantastisch gebouw en als het moet kun je elkaar snel vinden.” Nicky: “Deze vorm is misschien niet ideaal, maar zeker niet verouderd. Het licht is geweldig en het gebouw oogt nog steeds fris door de ronde vormen en hoe het in de omgeving ligt. Bezoekers verwachten ook niet dat er zo’n mooie sportzaal in ligt; waar twee groepen tegelijk in kunnen sporten. Hier moet je een brug over om de samenwerking te vinden en dat loopt ook goed. Ik heb in Leeuwarden drie IKC’s gezien die inhoudelijk nog aan het onderzoeken waren hoe ze wilden samenwerken. Juist door deze vorm dwing je elkaar om over de samenwerking na te denken.

Dan heb je het over talenten inzetten, zoals BSO activiteiten in de klas of peuters die alvast mogen wennen bij de kleuters. Een aandachtspunt is het open buitenplein, dat onder beheer van de gemeente valt, behalve de omheinde kleuterpleinen. Het is een groen en open plein, waar iedereen mag spelen.

Onze kinderen dragen hesjes van Floreokids. Dat gaat eigenlijk altijd goed.”

VOORAAN MEEDENKEN Geron vraagt of het gebouw onderwijskundig nog steeds past. Richard: “Onderwijskundig zeker, maar in het bouwproces zijn wat steken gevallen; zo was de klimaatbeheersing niet afgemonteerd, waardoor er allerlei geluidsproblemen ontstonden. Ook zijn de zonnescreens vervangen omdat ze kapot zijn gewaaid. Dat kwam volgens de monteurs doordat het gebouw een ronde vorm had. En daar waren ze niet voor gemaakt.” Nicky: “En de glazen panelen lopen helemaal door tot op de grond; daar hebben we er al een aantal van moeten vervangen.” Richard knikt: “Eigenlijk hebben we toen een goede uitvoerder op de bouw gemist; die daar meer oog voor had.” Geron: “Die voorbeelden illustreren goed hoe wij onze rol graag zien. Wanneer je alleen maar uitvoerend aannemer bent, mis je kansen voor de gebruiker en de kwaliteit van het gebouw. Daarom willen we graag aan de voorkant al meedenken in het concept. Het gaat erom dat je begrijpt wat de gebruikers willen, waardoor je een gebouw maakt dat goed past in de omgeving. Daarnaast willen we ook al in de ontwerpfase betrokken zijn om daarna in de realisatiefase slimme gebouwen te maken die in de exploitatie voordelig zijn.” Nicky ten slotte: “Maar we zijn vooral erg tevreden over ons gebouw. In november hebben we ons 5-jarig jubileum gevierd, dat alle partners, samen met sportfondsen georganiseerd hebben. Er stonden 700 leerlingen en kinderen op het grasveld, samen met veel ouders en omwonenden. Dat was een prachtig feest en bewijst wel dat deze brede school het goed doet.”

Kijk voor meer informatie op www.smtbv.nl.

SCHOOLDOMEIN

maart 2020

59

Grafisch Lyceum Utrecht

Fontys R3 Eindhoven

Fontys S3 Eindhoven

GISPEN CREËERT ONDERWIJSOMGEVINGEN DIE MOTIVEREN EN STIMULEREN Van voortgezet onderwijs tot universiteit: dé basis voor een effectieve onderwijsomgeving vormt een prettige fysieke ruimte. De leeromgeving van de toekomst is in onze ogen een plek die docenten en studenten, leerkrachten en leerlingen de ruimte geeft om aan de slag te gaan waar, wanneer en hoe zij dat willen. Om zo samen te ontdekken, discussiëren, improviseren en inspiratie uit te wisselen. Zo wordt leren persoonlijker, interessanter en leuker.

Gispen heeft een gespecialiseerd Onderwijsteam in huis dat dagelijks bezig is met vraagstukken vanuit zowel hogescholen en universiteiten als het voortgezet onderwijs.

Wij begeleiden u van inspiratie, creatie en realisatie tot en met beheer en revitalisatie. Ons Onderwijsteam denkt met u mee over uw huidige situatie en anticipeert op de toekomst.

Haagse Hogeschool

Neem vandaag nog contact met ons op: info@gispen.nl

Fontys R4 Eindhoven Fontys R4 Eindhoven

www.gispen.com | www.roomtolearn.nl

FACILITAIR EN BEHEER

Tekst Sibo Arbeek

GESLAAGDE NIEUWBOUW BASISSCHOOL VEERKRACHT

Ik mag er zijn, ik hoor erbij!

Ik mag er zijn; ik hoor erbij; dat is de missie van de Christelijke basisschool Veerkracht in Amsterdam aan de Slotermeerlaan in Amsterdam. Een op het eerste oog wat verborgen gebouw dat in baksteen is opgetrokken. “En dat is nu juist de kracht van dit gebouw”, legt architect Ard Hoksbergen uit; “Veerkracht openbaart zich op het moment dat je het wilt ontdekken.”

D

irecteur Atie van der Vlist en conciërge Erik Bakker vertellen over het ontstaan van de school die 60 jaar geleden is opgericht als de dr. M.B. van ’t Veerschool: “Als een gereformeerde basisschool met een regionale spreiding. Dat regionale zijn we kwijtgeraakt; de meeste kinderen komen uit Amsterdam Nieuw West. Dit is een wijk met veel nationaliteiten, overwegend moslim, maar

ook met veel christelijke ouders, die bewust voor onze school kiezen. We hebben hier kinderen van 49 nationaliteiten. Het is een typische vernieuwingswijk, die ook wel aandacht nodig heeft. De oude corporatiewoningen worden als kluswoningen verkocht en er is naast de kebabzaken ook een bistro gekomen met biertjes uit een lokale brouwerij. Het oude schoolgebouw stond op deze plek

SCHOOLDOMEIN

maart 2020

61

en is gesloopt; we zijn tijdelijk verhuisd naar een doorgaansgebouw in afwachting van nieuwbouw op deze locatie. Dat zou twee jaar duren, maar heeft uiteindelijk ruim vier jaar geduurd vanwege de gestegen bouwkosten en het feit dat in het oude gebouw een beschermde soort vleermuizen werd aangetroffen. We hebben aan ruimte ingeleverd, maar hebben wel een veel duurzamer gebouw gekregen dat voor 170 leerlingen is gebouwd, maar waarbij we nu al op 208 kinderen zitten. In de bouw is rekening gehouden met een uitbreiding met twee lokalen en die aanvraag loopt alweer. In dit gebouw zit verder ook een BSO en een voorschool waarmee we de ontwikkeling hebben ingezet naar een integraal kindcentrum.

RUST EN RUIMTELIJK Atie: “We zijn een traditionele school, maar maken een geleidelijke ontwikkeling door naar een vernieuwend schoolconcept richting onderzoekend en ontdekkend leren. Zo werken we al thematisch in de onderbouw. De relatie tussen de leerkracht en de leerling vinden we enorm belangrijk; wij spreken over de meer wetende begeleider, die kennis overdraagt, maar kinderen ook leert zelfstandig te werken. Het is dus en en. We hebben een lokalenopzet, waarbij lokalen met elkaar verbonden kunnen worden door middel van een te openen schuifwand. Verder hebben we op de gangen en op de verdieping studiepleinen, waar kinderen kunnen werken. Zo maakt het gebouw onderwijskundige ontwikkelingen mogelijk. De personeels- en directiekamer zijn plekken waar collega’s geconcentreerd kunnen werken en ook een goed overzicht hebben op de aula. We wilden een school zijn die rust uitstraalt, met een ruimtelijke uitstraling, waarbij de lokalen vooral prikkelarm zijn. De plekken

Marmoleum Concrete, kleur 3702 en 3741

62

SCHOOLDOMEIN

maart 2020

“Ik heb het gebouw bewust in drie stukken geknipt, waardoor het op een logische manier zijn plek inneemt” waar je elkaar kunt ontmoeten hebben we een geel accent gegeven, zoals de gangen en de aula en/of mediatheek. De kleuren komen van de kinderen en de werkjes die overal komen te hangen. De mate van soberheid komt ook terug in het meubilair, dat redelijk klassiek en duurzaam is, maar waarbij de stoelen wel in hoogte verstelbaar zijn.” Accountmanager Daan Jonkhout van Forbo: “De directeur-bestuurder is samen met architect Ard Hoksbergen bij de expo van Forbo langs geweest. Daar liggen alle soorten vloeren in vlakken van twee bij twee meter. De school heeft gekozen voor een Marmoleum Concrete vloer met een bruingrijze kleur in de lokalen en beneden in de aula.” Ard knikt: “Omdat het een duurzame en natuurlijke vloer is, die goed aansluit op de houten kasten en de plafondplaten van houtwol. De trappen en tribune zijn ook van hout, zodat de school een natuurlijke uitstraling heeft. In de gangen en het leerplein ligt een prachtige Marmoleum Concrete in trendy geel passend bij het meubilair. In de natte

Sphera homogeen vinyl op wand en vloer, kleur 50046

FACILITAIR ONTWERP EN INRICHTING BEHEER

Safestep Aqua op wand en vloer, kleur 180352

ruimtes ligt veilig en hygiënisch Sphera vinyl in een heldere kleur blauw. De Coral schoonloopmat in de entree zorgt ervoor dat deze vloeren lang mooi blijven en houden vocht en vuil buiten.” Daan lacht: “Het complete productaanbod van Forbo biedt voor elke ruimte een geschikte vloer. Dat is waarom dit project voor ons ook zo leuk is, omdat de school voor elke ruimte een bijpassende vloer heeft gekozen.”

PROJECTINFORMATIE Project Nieuwbouw basisschool Veerkracht met Voorschool en BSO Opdrachtgever Gemeente Amsterdam i.s.m. schoolbestuur LEV-WN Vloeren Forbo Flooring B.V. Projectstoffering Fakkeldij Groep Architect Studio Ard Hoksbergen i.c.m. Studioninedots Aannemer Blanksma Groep Alphen Projectbegeleiding Sineth Bvo 1.780 m² Stichtingskosten e4.628.000,- incl. btw Ingebruikname oktober 2019

TOEKOMSTGERICHT GEBOUW Ard: “We hadden een grote doos neer kunnen zetten, maar ik heb het gebouw bewust in drie stukken geknipt, waardoor het met een hoekverdraaiing als verlengstuk van de straat op een logische manier zijn plek inneemt. In de omgeving vind je veel gemetselde stenen; dat komt dus ook terug in dit gebouw, dat een vergelijkbare maat en korrelgrootte kent. Je moet een gebouw niet in één keer prijs geven. Het begint met een gesloten front van de sportzaal, die ook door verenigingen uit de buurt wordt gebruikt, dan het middendeel met een grote transparante pui met de entree en aan de rechterkant de vleugel met de lokalen. Het is een gebouw waarin wat te beleven valt, met een dubbelhoge ruimte en een grote trap, die ook als tribune kan dienen, omdat de wand naar de sportzaal helemaal open kan worden geschoven.

Daarmee is het ook een toekomstgericht gebouw geworden, met genoeg plekken om te kunnen ontdekken. Het schoolplein is ook buiten de schooltijden voor de buurt toegankelijk.” Atie: “We wilden geen hoge hekken en dat was ook een verplichting vanuit de gemeente. Daar is in de inrichting van het plein rekening mee gehouden met veel groen en natuurlijke materialen, waar we samen met de buurt tuintjes maken en onderhouden.” Bijzonder element is de hoge schoorsteen als verwijzing naar de gemetselde schoorsteen op de oude school. Ard: “Hij steekt boven de bestemmingsplan grens uit op voorwaarde dat het een schoorsteen bleef. Vroeger blies hij de gasdampen uit en nu is het de uitblaas van de warmtepomp.

Het is een frisse scholen B gebouw, met een warmtepomp en het dak dat vol met pv panelen ligt.”

Vlnr: Atie van der Vlist, Daan Jonkhout, Ard Hoksbergen, Theo Fakkeldij, Erik Bakker

Marmoleum Concrete kleur 3702 liquid clay

Daan benadrukt ten slotte het belang van een goede projectstoffeerder: “We kunnen met zijn allen wel van alles verzinnen maar je hebt toch echt vakmanschap nodig om een vloer goed te kunnen leggen.”

Projectstoffeerder Theo Fakkeldij knikt: “Wij werken als branche steeds duurzamer, maar echte vakmensen zijn er bijna niet meer, dus leiden we ze zelf op.

Je kunt echt niet zomaar een vloer ergens overheen leggen. Als je geen goede basis hebt heb je ook geen mooi eindresultaat en gaat het bobbelen of na verloop van tijd loszitten. Een keuze voor een vloer betekent ook een keuze voor het onderhoud en de exploitatie ervan. Hier liggen de duurzame vloeren er mooi in. Ik ben er trots op.”

Kijk voor meer informatie op www.forbo-flooring.nl.

SCHOOLDOMEIN

maart 2020

63

In memoriam Tekst Sibo Arbeek

Vier het leven: Ed Schüssler “Onderwijsdeskundige, betrokken als onafhankelijk beleidsadviseur bij diverse onderwijsvernieuwingsprojecten, onder andere bij de voorbereiding van het vmbo”; zo presenteerde Ed Schüssler zich. Op 8 december overleed hij na een moedig en vooral liefdevol gedragen ziekbed in zijn woon- en werkplaats in Lelystad.

E

d was in de onderwijswereld geen onbekende met zijn scherpe blik en analytische geest, maar altijd met humor en een mooie eigenwijsheid. Hij was als conrector en onderwijsvernieuwer mede initiator van de experimentele Middenschool die in de SG Lelystad gestalte kreeg en voor hem de ideale school belichaamde.

Daarnaast was hij als auteur en adviseur landelijk actief. In 1993 was Ed als adviseur van het ministerie van Onderwijs nauw betrokken bij de plannen om door middel van leerwegen de aansluiting op het mbo te verbeteren door de invoering van het vmbo. Maar dat bleek een moeizaam traject te worden. Ed stelde: “Er kwamen steeds meer doelen bij. Bijvoorbeeld de sanering van vbo-afdelingen, omdat ze te klein en daardoor te duur werden. Het resultaat is ernaar; het vmbo op dit moment is nog steeds te veel gericht op het ontwikkelen van cognitieve vaardigheden, terwijl deze kinderen het juist van sociale en manuele vaardigheden moeten hebben; het hangt als los zand aan elkaar. Als het vmbo mislukt, hebben we een maatschappelijk probleem. Dan wordt duidelijk dat wij geen respect voor loodgieters, timmermannen en andere vaklui hebben.”

kinderen tot 16 jaar. Oud-minister Jos van Kemenade weet het mislukken van de Middenschool en de daarop volgende Basisvorming aan overhaaste invoering als gevolg van bestuurlijke kortademigheid. “Het is al heel wat als je als minister vier jaar uitzit.” Ook Ed Schüssler werd als deskundige opgeroepen en stelde dat: “de Basisvorming ‘absurd kort’ heeft bestaan.” Volgens Ed drong het concept nooit echt tot de onderwijswereld door. Naast de overhaaste invoering ervan, had de Basisvorming te veel vakken, waardoor er voor bijvoorbeeld biologie, aardrijkskunde en economie maar één uur in de week overbleef.

In 2007 trad hij op als deskundige voor een parlementaire enquête over het mislukken van de basisvorming, een soort verlengde basisschool voor

Zelfs op zijn ziekbed bleef Ed actief meedenken. Zo mailde hij in mei nog: “Het lichaam is ziek maar de geest is nog in vorm! Ik zie en lees Schooldomein nog steeds met plezier. Als ik even later de televisiebeelden zie van schooltjes in Bangladesh of Pakistan of waar ook in Azië en Afrika, besef ik in wat voor luxe wij verkeren.” Inmiddels wordt druk gebouwd aan de nieuwe campus voor voortgezet onderwijs in Lelystad en gaan er weer geluiden op om de middenschool te herstellen; de geschiedenis herhaalt zich. We gaan die kritische geest nog missen!

“Ed was in de onderwijswereld geen onbekende met zijn scherpe blik en analytische geest, maar altijd met humor en een mooie eigenwijsheid”

64

SCHOOLDOMEIN

maart 2020

Na zijn pensionering bleef Ed de lokale onderwijs­ politiek in Lelystad volgen. Zo verzette hij zich tegen de fusie van de drie scholengemeenschappen tot een fysieke scholengemeenschap, waarin avo en vmbo samen zouden gaan op een nieuw te bouwen campus. Ed: “Dit plan betekent een breekpunt in vijftig jaar onderwijstraditie in Lelystad. Het breekt met brede scholengemeenschappen, het breekt met de vrije schoolkeus van ouders en het breekt met het confessionele onderwijs.”

Column

Maria Montessorigebouw, Radboud Universiteit

Geef je plannen de ruimte Goede gebouwen zijn een basisvoorwaarde om uw onderwijsvisie te kunnen realiseren. Of u nu gaat verhuizen, verbouwen, of nieuw gaat bouwen: wij kennen het hele proces. We begeleiden u van het initiatief tot en met de exploitatie bij het ontwikkelen, realiseren en gebruiken van onderwijsgebouwen.

Ik heb tien jaar in het bestuur van de basisschool van mijn kinderen gezeten (als voorzitter van een eenpitter) en heb later mijn kinderen gevolgd op de middelbare school. Ik verbaas me over de geringe innovatiekracht. Tuurlijk, er gebeurt best een en ander, maar nog altijd staan er 30 tafels in een klas (althans hier in Deventer) en een grote tafel ervoor met de docent. Het zwarte bord is een wit bord geworden, maar dat is wat anders dan digitaal onderwijs. Ik zou daarin vergelijking willen maken tussen internetbankieren en onderwijs. Vroeger had elk dorp, elke wijk meerdere banken. Onhandig voor een homogeen product. Banken vonden daarom internetbankieren uit. Vroeger had elke plaats van omvang meerdere VO-scholen. Zaten dertig kinderen in de klas, tafel ervoor voor de docent en een groot bord. Dat is nog steeds zo. Het zwarte bord is alleen een wit bord geworden. Ik chargeer. Natuurlijk is er best iets veranderd in onderwijsland, maar grosso modo staat er in het VO nog altijd een docent voor de klas een les af te draaien. Terwijl lesgeven feitelijk net zo’n homogeen product is als geld. Overal in het land draaien docenten gelijksoortige lessen af. Iedereen moet immers uiteindelijk dezelfde stof toegediend krijgen om landelijk examen te doen. Maar waar de bakelieten telefoon nu een computer is, de bank een online verbinding, blijft het onderwijs hangen in de oude routines van het klaslokaal. Banken zijn verdwenen, maar grosso modo bestaan alle scholen nog.

Waarom? Waarom les niet als ‘internetbankieren’ aanbieden. Mijn kinderen hebben een standaard slogan: “YouTube is mijn beste vriend”. Zelfs nu nog op de universiteit.

Ze zoeken tijdens proefweken op YouTube de beste leraar die stof uitlegt. ‘Die legt het wel normaal uit.’ Hadden we 30/40 jaar geleden maar YouTube gehad. Waarom les niet als huiswerk online aanbieden en in de klas geheel andere dingen doen?

Alleen maar Engels praten…. Wis- en natuurkunde in praktijk brengen…. Naar buiten voor biologie (mijn dochter en zoon moesten drie jaar na elkaar allebei een boomproject doen en allebei een telefoonhouder bij knutselen maken. Hoe creatief kun je zijn als docent…). Ik kan alle drogredenen wel verzinnen waarom docenten dat digitale onderwijs niet willen (ontslag, niet ieder kind geschikt voor digitaal onderwijs, geen internet toegang. Maar dat zijn allemaal excuses. Voor alle excuses is een oplossing. Je moet vooral willen. En ik wil geen docenten ontslaan, maar onderwijs veel nuttiger maken. Les staat online, en nu kan de docent in de les, in de plaats van orde houden, zijn of haar vak duiden, verdiepen en in de praktijk brengen. Maak er een businessmodel van. Wie is de beste online leraar? Wie krijgt de meeste views, en betaal daarvoor, net zoals bij YouTubers gebeurt. Zo dwing je docenten tot het bieden van veel meer dan een lesje doen. Dat kan echt online, is mijn idee. Leren wordt er ook veel leuker door. Waarom zijn er bijna geen banken meer en zijn scholen feitelijk onveranderd? Begin met één klas les geven via YouTube/internetdocenten en vergelijk de resultaten met klassiek onderwijs. Internetscholieren als variant op internetbankieren. Kijken of we daar ‘rijker’ van kunnen worden?

bbn adviseurs heeft ervaring met primair en voortgezet onderwijs, MBO, HBO en universiteiten. We ondersteunen met vastgoedadvies, huisvestingsadvies, bouwmanagement, bouwkostenmanagement en advies op het gebied van onderhoud en beheer. bbn adviseurs T +31 (0)88 226 74 00 E info@bbn.nl W bbn.nl

Geef elke dag het beste van jezelf voor de klas met:

Wijze lessen Twaalf bouwstenen voor effectieve didactiek

Hét boek voor de VO-docent. www.tenbrinkuitgevers.nl/wijze-lessen

TBU19_Adv Wijze lessen 1/4.indd 1

INTERNETSCHOLIEREN EN YOUTUBE ALS BEST FRIEND

Ronald Buitenhuis - vooral: betrokken en geïnteresseerde ouder

14-11-19 11:53

Schooldomein

maart 2020

65

colofon Schooldomein Magazine voor de perfecte leef-, leer- en werkomgeving sinds 1988. Schooldomein verschijnt zes keer per jaar.

Op internet: www.schooldomein.nl.

Uitgever Schooldomein is een uitgave van Schooldomein Relaties en Ten Brink Uitgevers Redactie Sibo Arbeek, Paul Voogsgerd, Brenda Breems Vaste medewerkers

5

no.

Martijn Buskermolen (fotografie), Jaap de Kruijf, Anje Romein, Kees Rutten (fotografie), en Martine Sprangers (fotografie).

Redactieraad De redactie en de partners van Schooldomein onder voorzitterschap van Edward van der Zwaag.

Redactieadres Postbus 59112, 1040 KC Amsterdam, tel 06 82548370 E-mail: info@schooldomein.nl Arrangementen partners Schooldomein.

Voor het plaatsen van artikelen, advertenties of advertorials in het magazine Schooldomein, kunt u contact opnemen met Brenda Breems van Schooldomein

Anders werken aan Duurzaamheid voor morgen Het volgende nummer van Schooldomein ligt begin mei in de bus en kent als thema ‘Anders werken aan Duurzaamheid voor morgen.’ Een actueel thema waar elke school op inspeelt, zeker in een huisvestingstraject.

Relaties, Postbus 59112, 2014 BT Amsterdam, telefoon 06-82548370, brenda.breems@schooldomein.nl. Voor de online activiteiten van Schooldomein (website en sociale media) kunt u contact opnemen met Paul Voogsgerd, Zuiderkruis 588, 3902 XS Veenendaal, paul.voogsgerd@ schooldomein.nl, 06-46337000. De advertentietarieven en arrangementen van Schooldomein vindt u op www. schooldomein.nl.

Abonnementen Betaling, opgave, abonnement, opzegging en adres­ wijziging kunt u doorgeven aan Administratie Schooldomein, Postbus 1064, 7940 KB Meppel, tel (085) 27 36 36 7, e-mail: sdo@tenbrinkuitgevers.nl.

Schooldomein verschijnt zes keer per jaar in controlled circulation voor alle instellingen in het primair-, voortgezet-, middelbaar- (ROC’s) en hoger onderwijs (hbo en

66

Een greep uit de artikelen:

wo). Elke instelling krijgt op instellingsnaam een

• Groot interview met Thomas Rau: Zijn motto? “Laten we doen wat nodig is, niet wat haalbaar is.”

• Bolidt Innovation Center Hendrik-Ido-Ambacht in bedrijf: een inspirerende ontmoeting met rondleiding op 7 april.

• Debat Forbo op 1 april bij Fontys Nexus in Eindhoven: ‘Werk aan de Campus’.

• FOR Real van ROC Friese Poort: een conceptstore in hartje Leeuwarden.

• Uitbreiding International School of The Hague: en de akoestiek is er fantastisch.

• Van atelier naar programma van eisen: een inspirerende manier om vanuit de missie tot een concreet ontwerp te komen.

• Een nieuw gebouw voor De Biënkorf in Amsterdam: onderwijskundig vernieuwend en vooral heel duurzaam.

• De Prins Mauritsschool in Leeuwarden: de eerste voorwaarde voor een duurzaam gebouw is een goede akoestiek.

• Tapijn fase 1 uitgevoerd in Maastricht: van verlaten kazerneterrein naar levendig stadspark.

ten Schooldomein toegestuurd. Voor meerdere exem-

SCHOOLDOMEIN

exemplaar toegestuurd. Daarnaast krijgen alle gemeen-

maart 2020

plaren alsmede voor abonnementen voor particulieren, instellingen en bedrijven geldt een abonnementsprijs van e 46,20, voor losse nummers e 8,20 incl. verzendkosten.

Abonnementen kunnen schriftelijk tot uiterlijk 1 september van het lopende abonnementsjaar worden opgezegd bij de administratie van drukkerij Ten Brink.

Bij niet tijdige opzegging wordt het abonnement automatisch met een jaar verlengd.

Productie Projectbegeleiding: Communicabel, Veenendaal Vormgeving en website: FIZZ | Digital Agency – fizz.nl Schooldomein wordt mede mogelijk gemaakt door een groot aantal partners. Een overzicht daarvan vindt u op pagina 5.

FLEXIBELE ESTHETICA WAAR HET STIL VAN WORDT

DESIGN & AKOESTIEK

GEEN ZORGEN – DE LUCHT IS SCHOON! BREEDVELD maakt het centrale hart van OBS De Glashorst transparant en flexibel

PA N E E LWA N D E N G L A S WA N D E N S C H U I F WA N D E N V O U W WA N D E N

De combinatie van goed geluidisolerende mobiele paneelwanden met glas en schuifdeuren maakt gymmen

en tegelijkertijdrubber ongestoord werken in de naastgelegen aula mogelijk. unieke combinatie welke Met emissiearme vloerbedekkingen voorEen gezonde leefomgevingen volledig weggeschoven kan worden in een kast.

Goede binnenlucht en een rustige leeromgeving zijn van bijzonder groot belang Bekijk onzescholen nieuwe website boordevol informatie en impressies:vloerbewww.breedveld.com in kinderdagverblijven, en universiteiten.

Onze hoogwaardige dekkingen zijn daarom gemaakt van emissiearme materialen, die extreem sterk zijn en de geluidproductie minimaliseren. www.nora.com

4

SCHOOLDOMEIN

no.

jaargang 32 maart 2020

Anders werken aan investeren met ambitie

Een gezond binnenklimaat voor een betere leeromgeving Heeft u er ooit bij stilgestaan dat kinderen meer tijd op school doorbrengen dan waar dan ook, behalve in hun eigen huis? Ze zitten in totaal ongeveer tweehonderd dagen per jaar op school. De vraag is dus hoe we klaslokalen zo kunnen ontwerpen dat ze een gezonder binnenklimaat krijgen en de leerprestaties beter ondersteunen.

Lees hier meer over op www.veluxcommercial.nl.

Hanzehogeschool Wiebengacomplex, Groningen Lessenaarsdak (96 modules)

SPORTDOMEIN ZORGDOMEIN WIJKDOMEIN

Magazine voor de perfecte leer-, werken leefomgeving

ONZE GRONDSTOFFEN zijn eindig TRANSFORMATIE tot Design Hotspot KANSEN VOOR SCHOLEN die willen verduurzamen EIGEN DNA VOORWAARDE voor echte samenwerking