Schooldomein 5: Exploiteren met aandacht by Schooldomein

SCHOOLDOMEIN

no.

SPORTDOMEIN ZORGDOMEIN WIJKDOMEIN

jaargang 34 mei 2022

Magazine voor de perfecte leer-, werken leefomgeving

Exploiteren met aandacht

DE KRAPPE JAS VAN HET SPECIAAL ONDERWIJS De werkelijkheid is weerbarstig

VMBO TRIVIUM COLLEGE ONTWIKKELT TALENTEN Voorbeeld van sociaal duurzame exploitatie

VENTILEREN KUN JE LEREN! Slechte lucht beïnvloedt leerprestaties

GROOT INTERVIEW MET JIFKE SOL Op weg van de lineaire naar de circulaire economie

Geluidsisolerende schuifwanden tussen lokalen en grote gezamenlijke ruimte. Basisschool Alkmaar

Onderwijsgroep Tilburg

Fontys R10 Eindhoven

GISPEN CREËERT ONDERWIJSOMGEVINGEN DIE MOTIVEREN EN STIMULEREN

VERMENIGVULDIGEN door te DELEN Van voortgezet onderwijs tot universiteit: dé basis voor een effectieve onderwijsomgeving is een prettige fysieke ruimte. De optimale onderwijsomgeving stimuleert en inspireert leerlingen om het beste uit zichzelf te halen. Docenten en andere medewerkers werken er met plezier én resultaat. Hoe creëert u een dergelijke omgeving? Gispen ontwerpt en realiseert vanuit visie en jarenlange ervaring onderwijsomgevingen die aansluiten bij het leren van nu én in de toekomst.

Paneelwanden

Schuifwanden

Glaswanden

Vouwwanden

Rijn IJssel Wageningen

Gispen heeft een gespecialiseerd Onderwijsteam in huis dat dagelijks bezig is met de vraagstukken in uw branche. Interieurarchitecten, accountmanagers en projectleiders die inmiddels jarenlang samenwerken met onderwijsinstellingen. Van inspiratie, creatie en realisatie tot en met beheer en revitalisatie. Deze professionals denken graag met u mee over uw huidige situatie en helpen te anticiperen op toekomstige ontwikkelingen.

Verder praten met het Onderwijsteam? Neem contact op via info@gispen.nl

Vermenigvuldig de mogelijkheden van uw ruimte door deze te delen met BREEDVELD wanden. Denk aan een klaslokaal waarin u twee groepen dankzij een mobiel wandsysteem zowel gemeenschappelijk als apart kunt doceren. Wij delen in ieder geval graag onze verfijnde kennis en ons vakmanschap met u. Ook voor bijhorende bouwkundige oplossingen. Meer informatie: www.breedveld.com – T 0487 542888

TU Delft

Mobiele paneelwanden, geluidsisolerende schuifwanden, mobiele glaswanden of vouwwanden. Onze producten hangen op honderden scholen in Nederland en België.

Houtkamp College Doetinchem

www.gispen.com/nl/onderwijs | www.roomtolearn.nl

VERMENIGVULDIGEN door te DELEN Vermenigvuldig de mogelijkheden van uw ruimte door deze te delen met BREEDVELD wanden. Denk aan een klaslokaal waarin u twee groepen dankzij een mobiel wandsysteem zowel gemeenschappelijk als apart kunt doceren. Wij delen in ieder geval graag onze verfijnde kennis en ons vakmanschap met u. Ook voor bijhorende bouwkundige oplossingen. Meer informatie: www.breedveld.com – T 0487 542888

SCHOOLDOMEIN

mei 2022

Bevlogen huisvestingsadviseurs sinds 1955 Onze adviseurs en

ICSadviseurs biedt

bouwprojectmanagers

huisvestingsadvies en

brengen ambities tot leven

projectmanagement voor

op het gebied van zorg,

maatschappelijk vastgoed.

onderwijs, sport en welzijn.

Ruim tachtig professionals werken vanuit Amsterdam, Rotterdam, Zwolle en Eindhoven aan efﬁciënte, duurzame en inspirerende omgevingen.

Fijne plekken

Vestiging Amsterdam

Vestiging Zwolle

Contactweg 66

Burgemeester Drijbersingel 25R

om naar hartenlust

1014 BW Amsterdam

8021 DA Zwolle

Vestiging Eindhoven

Vestiging Rotterdam

Klokgebouw 263

Van Nelleweg 1

6 verdieping

Ingang 1 | Unit 2.4

5617 AC Eindhoven

3044 BC Rotterdam

te leren, leven, spelen, werken,

zorgen en ontmoeten. 088 235 04 27 icsadviseurs.nl 4

SCHOOLDOMEIN

mei 2022

VAN DE REDACTIE

Nummer 5 alweer van de 34e jaargang kent als thema Exploiteren met Aandacht. Een mooi thema in een nieuwe lente, waarin alles weer open gaat en mensen elkaar weer graag willen ontmoeten, ontdekken, om samen plannen te maken. Samen beleven staat voor een geslaagde exploitatie en meters moeten betekenisvol zijn. Net als bij u als lezer drukt de huidige situatie in de Oekraïne ons als redactie. Het zit in ons hoofd en als we niet oppassen beïnvloedt het ons werk. Het idee van een beschaafde westerse wereld, met onderling respect tussen landen en het gevoel van individuele waarden is aangetast. Nog maar twee jaar geleden liep ik met mijn loopclubje in Moskou, met een trotse gids die vertelde dat Moskou bij uitstek een westerse stad is die al eeuwen onderdeel van de Europese beschaving vormt. De Sovjet Unie was inmiddels een slechte herinnering. Overal bandjes op straat, cafés en restaurants en heel veel jonge mensen. Nu worden ze decennia teruggeworpen in de tijd en met welk perspectief? Ook onze jeugd zal met deze veranderende wereld moeten leren leven en de eigen waarden en normen scherpen. Dan is het een lichtpuntje dat Schooldomein graag wil bijdragen aan maatschappelijke omgevingen waarin mensen elkaar in vrijheid kunnen ontmoeten, zichzelf ontwikkelen juist omdat ze de eigen ideeën kunnen spiegelen aan de ander. Responsief onderwijs in leer-, werken leefomgevingen die adaptief zijn en een diversiteit aan leer- en beweegvormen mogelijk maken. In dit

ONZE VISIE

Schooldomein is een verrassend magazine voor managers en beleidsmakers die relevante beleidsinformatie, praktijkvoorbeelden en productinformatie vertalen in een optimale leer-, werken leefomgeving. Schooldomein biedt informatie rond de infrastructuur, organisatie en huisvesting van instellingen. Schooldomein is bedoeld voor iedereen die op het niveau van overheid,

instellingen, bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties betrokken is bij het vinden van oplossingen voor samenhangende vraagstukken in de non profit en profit sector.

HET NETWERK

Schooldomein wordt zes keer per jaar gratis verstrekt aan alle onderwijsinstellingen en gemeenten in Nederland. Het blad wordt gefinancierd uit de exploitatie van advertenties, advertorials, artikelen en de bijdragen

nummer de prachtige sportzaal in Maassluis, die in de covidperiode werd ontworpen vanuit het besef dat bewegen en daarnaast elkaar ontmoeten belangrijke waarden zijn. Ook mooi is vmbo Trivium in Amersfoort, met een sociale wijkexploitatie. Pronkjewail beschrijft het unieke proces in het aardbevingsgebied Groningen, met als gevolg vele duurzame kindcentra, die natuurlijk aardbevingsbestendig zijn gebouwd. De krimp in Drenthe noodzaakte twee scholen samen te werken met als resultaat het nieuwe gebouw Volta in Beilen, dat ook onderdak biedt aan het Jongerencentrum Chill-in. OBC Elst is een kleinschalige school voor mavo en havo dat het vak STEAM aanbiedt, waarin Science, Technology, Engineering, Arts en Mathematics verenigd zijn. Het grote interview is met lector circulaire transities Jifke Sol en gaat over de noodzaak van de circulaire economie: “We zijn ongemerkt uit balans en uit verbinding met de natuur geraakt. We zijn gefragmenteerd gaan denken en overzien het geheel en de samenhang niet goed.” Een sterk verhaal dat u moet lezen. Het debat gaat deze keer over het thema exploiteren; waarbij de deelnemers dat begrip op de niveaus gebied, gebouw, gebruiker en het gebruik leggen. Wat maakt een omgeving blijvend aantrekkelijk in de tijd? Hoe zorgen we ervoor dat gebouwen verbinden en bijdragen aan de vorming van de gemeenschap? Beste lezers, in deze bijzondere tijden toch weer een mooie en rijke Schooldomein; gebaseerd op vrije geesten en het besef dat stimulerende omgevingen ertoe doen. Sibo Arbeek Hoofdredacteur Schooldomein

van partners. Schooldomein fungeert als een netwerk, waarbij partijen een meerwaarde genereren door een samenhangend product te bieden. Schooldomein fungeert als een platform voor alle partijen die een bijdrage willen leveren aan de kwaliteit van de onderwijsinfrastructuur.

UW MENING

Wij stellen uw mening zeer op prijs. Voor reacties kunt u mailen naar sibo.arbeek@schooldomein.nl.

U kunt ook reageren via de site www.schooldomein.nl. Praktische informatie vindt u in het colofon.

INTERNET

Voor meer informatie over Schooldomein en dit nummer kunt u kijken op www.schooldomein.nl. Via deze site kunt u onder meer alle artikelen van de afgelopen jaargangen opvragen, winkelen in onze rubrieken en relevante markt informatie zoeken.

wordt mede mogelijk gemaakt door:

Als maatschappelijk verantwoorde onderneming stimuleert Schooldomein doelen die goed zijn voor mens en milieu:

INHOUD

BESTUUR EN BELEID

8 12

Groot interview met Jifke Sol Op weg van de lineaire naar de circulaire economie

Samenwerken aan de nieuwe wereld van opvang en onderwijs

Inspirerende middag eerste VNK-congres

16 20 22

Varendonck College in Asten

Exploiteren met aandacht Exploiteren met aandacht is niet vanzelfsprekend. De spreadsheets over de benutting en bezetting van ruimtes blijven relevant, maar het gaat vooral over de beleving van ruimten. In veel gebouwen neemt het aantal onderwijsmeters af en het aantal ontmoetingsmeters juist verder toe. Als de koffie maar goed is en gebruikers elkaar kunnen ontmoeten om te ontspannen en samen te werken. Want waar wat te beleven valt rendeert het vastgoed. Of is het tegenwoordig vooral duurzaam losgoed geworden?

Foto cover Over Betuwe College in Elst, pagina 37 Fotografie Laurens Kuipers

SCHOOLDOMEIN

Van gebouw naar gebied en gebruik

Facilitaire uitdagingen in het mbo Werken aan het onderwijsgebouw van de toekomst

De krappe jas van het speciaal onderwijs De werkelijkheid is weerbarstig

VISIE EN ONTWERP

THEMA

Debat exploiteren met aandacht

mei 2022

32 36 40 42 44 46 48 50 52 54

Volta Beilen verbindt! Meerwaarde door samenwerking twee scholen

Geslaagd ontwerp Over Betuwe College Elst Mooi geluid in uitdagend gebouw

Een nieuwe school op een postzegel Hoe vertaal je ambities naar realiteit?

Exploiteren met aandacht Gebruiker centraal in Kenniscentrum Veiligheid en Digitalisering

Nieuwe Sportzaal in Maassluis Plek voor bewegen en ontmoeten

IKC’s in bestaande gebouwen Duidelijke kaders zorgen voor gemeenschappelijk draagvlak

VMBO Trivium College ontwikkelt talenten Voorbeeld van sociaal duurzame exploitatie

De Skool verbindt scholen Nieuw OCT maakt kansrijk onderwijs mogelijk

Pronkjewail Hoe een bedreiging een kans werd

Nieuwbouw KPO De Stappen Het kloppend kinderhart van Wouw

BOUW EN INRICHTING

56 58

Schoolgebouw van de toekomst Is flexibel en energiezuinig

Sika at work Oude vloer hergebruikt

BELEVING EN BEHEER

Heb jij het Hulpteam Optimaal Ventileren al uitgenodigd?

Laat je verrassen door de praktische tips

63 67 68 70 72

Learn Anywhere Ervaring hybride onderwijs bij Hogeschool Rotterdam

Ode aan de Lino Breed publiek voor linosnedekunst

Een vernieuwd en flexibeler JFC Door paneelwanden meer ruimte voor onderwijs

Ventileren kun je leren! Slechte lucht beïnvloedt leerprestaties

Zelfvertrouwen en weerbaarheid kinderen afgenomen

Negatief effect corona

Forse besparing op levensduurkosten Bolidt vloer duurzaam en confortabel

RUBRIEKEN

15 15 76 77 78

32 38

Kort nieuws Column Adri Pijnenburg Kort nieuws Column Dirk Dubbeling

45 50

Vooruitblik Schooldomein 6

Op weg van de lineaire naar de circulaire economie! 8

SCHOOLDOMEIN

mei 2022

Tekst Sibo Arbeek Fotografie Angeline Swinkels

BESTUUR EN BELEID

Het is tijd om te beseffen dat het ontwerpen van een nieuwe circulaire en duurzame economie - zonder afval - noodzaak is. Daarom is een heroriëntatie op onze waarden en een diepe gedragsverandering nodig, een transformatie dus.

“H

et thema circulaire economie kan je breder zien: als een circulaire samenleving waarin je meer mens kunt zijn en onderdeel bent van een humane economie die dienstbaar is aan jou. Een economie die maakt dat je met elkaar gezond, vitaal en veilig bent en die bijdraagt aan het geluk van mensen. Deze zoektocht naar balans met de natuur en elkaar is confronterend en verrassend.” Aan het woord is Jifke Sol, lector Circulaire Transitie aan Fontys Hogescholen in Eindhoven: “De werkelijkheid is dat we een uitputtende en uitsluitende economie hebben gecreëerd vanuit een overlevingsmodus, die inmiddels rechtvaardigt wat we onder persoonlijk welzijn verstaan. Het gevolg is dat we gefragmenteerd denken en de samenhang niet meer zien. Het uitputten van bronnen zijn we gaan beschouwen als een noodzakelijk kwaad om ons e igen welzijn in stand te houden. Dat maakt het ook zo moeilijk om gedragsverandering naar een nieuwe economie te realiseren; iedereen is blij met het eigen niveau van welzijn, dat maakt dat we kunnen reizen, consumeren wat we willen en elk jaar weer verder groeien. Natuurlijk levert dat een vorm van geluk op, maar de prijs die we betalen wordt steeds hoger. Het erge is dat die prijs wordt afgewenteld op de volgende generaties. Dat wordt verzwegen en genegeerd, want dat bewustzijn en mogelijke consequenties daarvan tasten onze c omfortabele leefstijl en verschillende machtsposities aan. De Club van Rome gaf in de jaren 70 al aan dat we zo niet verder kunnen, maar daar hebben we weinig mee gedaan. Inmiddels is circulariteit en duurzaamheid urgenter en belangrijker geworden. Het moet in de komende tien jaren vanzelfsprekend worden dat je als

consument circulaire en duurzame producten koopt. En dat vraagt een transitie van het hele economische systeem. Dat vraagt om te beginnen een heroriëntatie op onze waarden en gedrag.” ONDERWIJS ESSENTIEEL “Ik laat me graag inspireren door mensen die futuristisch durven zijn, maar wel met beide benen op de grond staan. Soms moet je een fase creëren van visionair denken om nieuwe bouwstenen te vormen die helpen om nieuwe circulaire praktijken te ontwikkelen. Het lectoraat Circulaire Transitie heeft ten doel om de omslag naar een circulaire economie te versnellen. Dat doen we onder meer door kennis over sociale, economische en technische innovatie en energietransitie toe te passen bij bedrijven en overheden en in de opleidingen van Fontys. Het hoger onderwijs en haar studenten spelen een belangrijke rol als katalysator van bewustzijn en gedragsverandering. Het lectoraat wil hierin studenten opleiden, om meer en sneller jonge circulaire professionals in de samenleving te hebben. Het onderwijs moet daarin nog een forse slag maken, want zij is essentieel in de transitie naar een duurzame samenleving. Ook kan via het onderwijs het bedrijfsleven ondersteund worden met praktische kennis en tools, waardoor er een versnelling mogelijk is.” HERORIËNTEREN “Voor de omslag van een lineair naar een circulair systeem zullen we ons dus moeten heroriënteren op onze dagelijkse productie- en consumptiepatronen, op onze onderliggende aannames over wat juist is en op wat ons morele kompas ons daarover vertelt. Ons huidige economische systeem is te veel gebaseerd op een filosofie van take, make en waste. We zijn

SCHOOLDOMEIN

mei 2022

eraan gewend geraakt dat onze leefstijl gepaard gaat met de ontwrichting van ecosystemen en menselijke verhoudingen. Dat betekent dat grondstoffen worden gewonnen of geproduceerd, producten worden gemaakt en vervolgens gebruikt om daarna voor een groot deel te worden gestort, vernietigd of verbrand. Bij het transformeren van de wereld naar een ecologisch veilige en sociaal rechtvaardige plek voor de mensheid, is de circulaire transitie een cruciaal pad.” GROEIEND BESEF “Toch is er ook een groeiend besef in de s amenleving dat het echt anders moet. Het is niet makkelijk; we

hebben het dan ook over een systeeminnovatie van enorme omvang en iedereen zal daarin een rol k rijgen en aan die nieuwe rol moeten wennen en werken. Dat betekent dat je niet meer vanzelf sprekend produceert en consumeert, maar je afvraagt of je wel de goede dingen doet, een pas op de plaats maakt. Het kan nodig zijn dat je het even niet weet, dat je disruptief durft te zijn, dat je durft te falen en elkaar daarin opvangt. Daar is persoonlijk leiderschap voor nodig en dat betekent dat je bereid moet zijn om verrassende ervaringen en grenzen van het (on)bekende op te zoeken. Er is gelukkig steeds meer urgentie vanuit overheden, zoals een nieuwe wetgeving (producenten verantwoordelijkheid) op vervuilende processen en stimulering van circulaire processen. Landelijke, regionale en lokale subsidies maken het mogelijk om initiatieven te ontplooien. Het mkb speelt een belangrijke rol om een c irculaire

“De werkelijkheid van nu is dat we een uitputtende en uitsluitende economie hebben gecreëerd vanuit een overlevingsmodus” economie mogelijk te maken. Veel producten in de goederenstroom zijn nu nog niet onderdeel van een gesloten kringloop. De vraag is wie de prijs van innovatie gaat betalen, de technieken verder gaat ontwikkelen en de gevolgen voor de bedrijfs voering managet. Er zullen heel nieuwe businessmodellen nodig zijn en die worden inmiddels ook al ontwikkeld. Het goede nieuws is dat er in de niches van de economie al enorm veel geïnnoveerd is en dat er een geweldig transformatief potentieel is.” TECHNISCHE BRIL Het concept van de circulaire economie helpt wetenschappers, ondernemers, beleidsmakers en burgers om de omslag van lineair naar circulair helder te beschrijven en te monitoren. Naast de relatief technische strategieën zijn er ook sociale innovaties en burgerinitiatieven die meer gericht zijn op sociale waarden en een beroep doen op bewustzijn en g edrag, welzijn en inclusiviteit. Die sociale v ernieuwing is onmisbaar als je echt wat wilt veranderen. Er zijn radicale en integrale (samenhangende) vormen van economische, sociale én

SCHOOLDOMEIN

mei 2022

BESTUUR EN BELEID

technologische innovaties nodig om de transities te versnellen én te verzachten. Als lectoraat werken we vraaggestuurd via lokale living labs in o.a. Helmond, Eindhoven, Tilburg, de Peel, Boekel en Venlo. In Helmond bijvoorbeeld werken Fontys studenten mee aan het ontwerp van de wijk van de toekomst, waarbij wonen, werken en energie duurzaam zijn georganiseerd. Innovatiehuis de Peel heeft een focus op sociaal ondenemerschap, door in te zetten op de retour-logistiek van frietbakjes. Een ander voorbeeld is het living lab textiel in Tilburg, waar mensen leren hoe vervuilend de textielindustrie is én hoe groot de textielberg is, wat de alternatieven zijn, door vormen van hergebruik samen met ondernemers te ontwikkelen. We zien hierbij steeds meer nieuwe circulaire businessmodellen, zoals Product as a Service (Paas)-ontwikkelingen. In een PaaS-model wordt een product aangeboden als een dienst, terwijl de producent eigenaar blijft. De afnemer betaalt dan voor het gebruik en soms ook voor het onderhoud. Daarmee blijft de eigenaar verantwoordelijk voor de retourstroom en voelt een prikkel om het product een lange levensduur te geven. Dat kan ook met kleding, met verpakkingen van voeding en andere producten.” GEVOEL VAN URGENTIE “Die transitie naar een circulaire economie begint al in het primair onderwijs. Je kunt kinderen van jongs af laten nadenken wat ze eten, welke kleren ze aantrekken en hoe ze de aarde gezond kunnen houden. Dat kan ook het beginpunt zijn van het denken over groene en gezonde gebouwen en leefomgevingen. Daar is meer vormend onderwijs voor nodig, waarbij leerlingen en studenten ontdekkend leren en leren samenwerken met elkaar. Ik zie dat studenten die in onze living labs samenwerken er echt blij van worden, dat ze ruimte en verantwoordelijkheid krijgen in hun onderzoek

en hun rol in de samenleving. Dat geeft een gevoel van kracht, in tegenstelling tot een model waarbij iemand anders bepaalt wat jouw leeropbrengst of succes is. Dat vernieuwende onderwijs zorgt ervoor dat ze straks ondernemende circulaire professionals worden, zowel in het bedrijfsleven, het onderwijs als bij de overheid. Living labs zijn de n ieuwe platforms en communities waar onderzoekers, docenten, burgers en ondernemers elkaar ontmoeten en samen met elkaar zoeken naar de j uiste innovaties vanuit het bewustzijn om goede dingen goed te doen. Het zijn broedplaatsen waar kleine verhalen, kennis, bouwstenen en impact samen vallen. Dat vraagt om reflexiviteit en een lerende open en o nderzoekende houding. Er is al veel gezaaid en dat begint te groeien en raakt verbonden, waardoor ook kritische massa ontstaat en een groeiend gevoel van urgentie.” Meer informatie over het Fontys Expertisecentrum Circulaire Transitie: www.fontys.nl/fect.

SCHOOLDOMEIN

mei 2022

Tekst Sibo Arbeek

Samenwerken aan de nieuwe wereld van opvang en onderwijs Wat een inspirerende middag was dat op 6 april het in het AFAS-theater in Leusden. De Vereniging Netwerk Kindcentra (VNK) organiseerde er haar eerste landelijke themadag ‘naar inclusievere kindcentra’. Naast inleidingen van onder meer hoogleraar Paul Leseman waren er geslaagde praktijkvoorbeelden waarin kinderopvang, onderwijs en overige partners succesvol samenwerken. De sleutel tot het succes: het kind staat altijd centraal! Hieronder een impressie van de dag.

NK werd op 1 januari 2021 opgericht door drie besturen van geïntegreerde opvang en onderwijsorganisaties. Medeoprichter Adri Groot: “Het doel van de VNK is om een geïntegreerd aanbod van opvang en onderwijs te bevorderen en te helpen ontwikkelen. Onze leidraad is een ononderbroken leerlijn, waarlangs kinderen ongehinderd hun eigen weg kunnen afleggen, op hun eigen tempo, in een omgeving waarin zij zich prettig voelen. Kinderen hebben ontwikkelrecht. Wij willen kinderen van 0-13 jaar hun talenten laten ontwikkelen en hen begeleiden in hun groei tot zelfbewuste en verantwoordelijke wereldburgers die, in balans met zichzelf en hun omgeving, in een

steeds veranderende wereld kunnen functioneren. Dat leidt tot een rijk ontwikkelklimaat voor kinderen van 0-13 jaar in Nederland. Diversiteit is onze gezamenlijke kracht. Daarom zijn we ook voor publiek-private ontschotting, één gezamenlijk belang en ruimte voor ondernemerschap om meer integrale kindcentra te creëren, niet alleen inhoudelijk, maar ook financieel, personeel en materieel. Om dat te bereiken verenigen we leden, ambassadeurs en partners in een krachtig netwerk. We zijn er trots op dat we hier al ruim 150 mensen mogen begroeten die ook in onze missie geloven.” SOCIALE ECOSYSTEMEN

Momentsforyoufotografie

“Governance van het hybride pedagogischeeducatieve ecosysteem”, oftewel het belang van een sociale missie. Dat was de titel van de inleiding van hoogleraar Paul Leseman van de Universiteit Utrecht: “Kinderopvang en Onderwijs zijn deel van een breder lokaal of regionaal ecosysteem voor de opvoeding, zorg, informele socialisatie en brede vorming van kinderen en jeugdigen”. Naast het publiek gefinancierde onderwijsstelsel is er een groeiend aanbod van private organisaties. Dat vloeit voort uit het feit dat de kinderopvang in 2005 formeel geprivatiseerd en vermarkt is, waardoor er vraagsturing, marktcompetitie en ondernemerschap zijn ontstaan. Volgens Leseman een aandachtspunt, maar zeker ook kansrijk. Leseman stelt dat meer coördinatie nodig is om de toegankelijkheid, kwaliteit en effectiviteit van het geïntegreerde aanbod te verbeteren. Daar speelt het lokale bestuur een belangrijke rol in; door samen met lokale partners problemen te identificeren, middelen bijeen te brengen en partners te selecteren. Daarbij zijn concrete doelen stellen op basis van wederzijds

SCHOOLDOMEIN

mei 2022

BESTUUR EN BELEID

ABC AMERSFOORT Een mooi voorbeeld vormt ABC Amersfoort waar de gemeente succesvol samenwerkt met een groot aantal partijen. Wethouder Koser Kaya, bestuurder Ska Kinderopvang en ABC Amersfoort Louise Joosten en programmanager Gertrude Abbring gaven aan wat de succesfactoren zijn in de inmiddels 16 Amersfoortse Brede Combinaties: “Kinderen ontwikkelen zich overal en altijd. Het gezin, de buurt, kinderopvang

Momentsforyoufotografie

vertrouwen basisvoorwaarden en dat blijkt in de praktijk niet altijd even vanzelfsprekend te zijn; daarvoor is visionair democratisch leiderschap nodig. Uit een studie naar de ontwikkeling van (integrale) kindcentra concludeert Leseman dat sociaal-geëngageerde organisaties (non-profit en for-profit) een betere kwaliteit leveren, meer inclusief zijn en (ook) in arme wijken kinderen met achterstandsproblemen bedienen en in wijken met andere organisaties samenwerken; het concept maakt dus het verschil! Leseman heeft overigens weinig vertrouwen in de veranderingsbereidheid door de landelijke overheid; “ga daar niet op zitten wachten.” Zijn boodschap: “begin van onderaf en zoek elkaar vooral op. Door concrete afspraken te maken vanuit een gedeelde ambitie is er veel mogelijk.” en school spelen daarbij de belangrijkste rol. Wij willen samen met het gezin een pedagogisch netwerk rond kinderen vormen en daarmee hun ontwikkeling bevorderen. In een ABC werken onderwijs, kinderopvang en welzijn samen en bieden activiteiten waarbij de ontwikkeling van de kinderen en jongeren centraal staat. De samenwerking binnen de wijken varieert van elkaar ontmoeten en kennen tot een intensieve samenwerking met

SCHOOLDOMEIN

mei 2022

Momentsforyoufotografie

een gewoon kindcentrum. We zijn onderdeel van de gemeenschap in nieuwbouwwijk De Draai in Heerhugowaard. We werken samen met en in de wijk en kinderen leren niet alleen ‘voor’ het echte leven, maar vooral ‘in’ het echte leven.

“Onze leidraad is een ononderbroken leerlijn, waarlangs kinderen o ngehinderd hun eigen weg kunnen afleggen, op hun eigen tempo, in een omgeving waarin zij zich prettig voelen” een breed activiteitenaanbod.” Het bestuur van Stichting ABC bestaat uit bestuurders en directies van drie schoolbesturen (KPOA, Meerkring en PCBO), twee kinderopvangorganisaties (Partou en Ska Kinderopvang) en welzijnsorganisatie IndeBuurt033. In iedere wijk is een stuurgroep actief die bestaat uit partners van onderwijs, kinderopvang en welzijn. Vertegenwoordigers van deze kernpartners vormen in de wijken de ABC-stuurgroepen. De ABC’s in de wijken werken samen met andere organisaties, zogenaamde bondgenoten, zoals Scholen in de Kunst, Bibliotheek Eemland, het Medialab en buurtsportcoaches. EIGEN ONTWIKKELPLAN “In IKC De Nieuwe Draai in Heerhugowaard werkt elk kind met een ontwikkelplan”, vertellen directeur Maruksa Kuin en Marianne Betjes, “vanuit de visie dat kinderen zich 24/7 ontwikkelen worden bij ons opvang en onderwijs geïntegreerd aangeboden, waardoor er nog meer ruimte voor kinderen ontstaat om eigen keuzes te maken op basis van hun interesses en behoeftes. Hoe doen we dat? We kennen de kinderen en hun familie heel goed. Elk kind heeft een persoonlijk ontwikkelplan en wordt begeleid door zijn mentor. Kinderen leren goede lezers en rekenaars te worden. Er is veel aandacht voor brede ontwikkeling. Zo werken kinderen aan doelen op het gebied van kunst, sport, muziek, persoonsvorming enzovoorts. We sluiten zo goed mogelijk aan op de behoefte van het kind en zijn familie. Zo kan gekozen worden uit diverse starten eindtijden van de dag en kan een aantal vakanties en vrije dagen flexibel opgenomen worden. De Nieuwe Draai is meer dan

SCHOOLDOMEIN

mei 2022

FAMILIESCHOOL Familieschool De Lukasschool in Osdorp is een basisschool die vanuit de eigen regie met veel partners in de wijk samenwerkt om de kansen ongelijkheid in het onderwijs te verkleinen. Directeur Sebastiaan van Huet geeft aan dat de school zelf de behoefte formuleert en vervolgens met partijen afspraken maakt. “Je moet ook gewoon ‘nee’ durven zeggen.” Rosien Schipper is projectleider: “Belangrijk is dat ouders zich gehoord voelen. Daarom hebben we het team van begin af aan meegenomen. Een leerkracht kan snel signaleren wanneer er iets aan de hand is met het kind of het gezin en dat doorgeven. Dan bieden wij activiteiten aan of verwijzen door, wanneer dat nodig is. Door vooral praktisch te organiseren is een omgeving ontstaan die aan de hele familie ondersteuning biedt en die nodig is voor een optimale ontwikkeling van het kind. Het motto is: ‘Als het kan, doe het dan!’ DE VLINDERWERKER Onno Hoekstra en Trijnie van der Ploeg vertellen hoe IKC De Vlinderslag in Amersfoort een stevige pedagogische structuur in het IKC en in de wijk heeft opgezet. Onno: “Door dichtbij en snelle lichte ondersteuning te organiseren voorkomen we escalatie van kleine problemen. Schoolse en nietschoolse vraagstukken hangen vaak samen en vragen om een integrale aanpak. De bestaande onderwijsen zorgstructuur dekt veel vragen van kinderen en ouders, maar niet alle. Zo ontstond de Vlinderwerker.” Trijnie: “Het gaat erom de balans tussen kind en gezin te bewaken en waar nodig bij te sturen. Daardoor kunnen we een belangrijke rol spelen bij het vormgeven van een preventieve aanpak. We willen deze rol verder versterken, door binnen onderwijsen opvangtijd ook ‘nietschoolse’ problematiek vroegtijdig te signaleren en op laagdrempelige wijze hulp te bieden. Door dichtbij en snel lichte ondersteuning te organiseren normaliseren en voorkomen we dat kleine problemen escaleren, zodat zwaardere zorg moet worden ingezet. Is zwaardere zorg wèl noodzakelijk dan draagt vroegsignalering ertoe bij dat snel passende zorg wordt ingezet. Schoolse en niet-schoolse vraag stukken hangen vaak samen: door een integrale aanpak bevorderen we dat kinderen gezond, veilig en kansrijk opgroeien en dat ouders hun opvoedende taak optimaal kunnen waarmaken. ICSadviseurs is partner van VNK. Voor meer informatie surft u naar www.netwerkkindcentra.nl.

Kort nieuws

Column

Een eerlijke start Iedereen verdient een comfortabele, gezonde en duurzame omgeving om in te leren en te werken! We willen een schoolgebouw dat een stimulerende omgeving is, dat ondersteunt om te leren op elk niveau.

oge geluidsniveaus op scholen of storend geluid passen niet in dit beeld. Toch zijn er nog steeds scholen waar kinderen en docenten worden geconfronteerd met omgevingen die akoestisch niet optimaal zijn. Het aanwezige geluidsniveau of storend geluid kan een hindernis vormen, vooral als het om leerlingen gaat met speciale hoor-, communicatie- en leerbehoeften. En dit terwijl er simpele oplossingen zijn die kunnen bijdragen aan een comfortabele en motiverende plek.

FASE VAN CHAOS?

Inclusiviteit is terecht een grondbeginsel van moderne educatie. Geluid hoeft nooit een barrière te zijn voor gelijke kansen op het gebied van leren en ontwikkeling. • Geluid treft kwetsbare leerlingen het meest. • Testscores van leerlingen met aanvullende behoeften dalen als een omgeving lawaaiig is. • In elk klaslokaal is er waarschijnlijk een aantal leerlingen met speciale educatieve behoeften. • Aanbevelingen, omtrent lawaai en nagalm, voor leerlingen met speciale educatieve behoeften zijn van toepassing op alle leerlingen – van een opzet voor de kwetsbaarste leerlingen profiteert iedereen. Lees alles hierover op www.ecophon.nl of meld je aan via onze website voor een van de inspirerende events over geluid in het onderwijs waarvan de eerstvolgende gepland staat op 31 mei in Dordrecht.

Het fundament trilt en de snelheid van verandering gaat steeds sneller en sneller, we hebben het gevoel geen grip meer te hebben op ons werk, kunnen we het nog wel bijhouden? Collega’s knallen eruit en haken af door de snelheid en continue verandering. Het onderwijs likt de wonden van de corona fase, met onderwijsteams en studenten die de balans aan het vinden zijn. Wat blijft fysiek, wordt online of kan hybride? Krachtig om te zien hoe docenten hiermee omgaan en zich bekommeren om hun studenten met aandacht en begrip. Ondertussen neemt de krapte op de arbeidsmarkt toe en schreeuwt het bedrijfsleven om vakprofessionals. Sommige technische branches pleiten voor het saneren van ‘kansloze’ opleidingen, maar volgens mij gaat dat echt een brug te ver; alle studenten hebben recht op een stevige (vak)opleiding die bij hun interesse en ambities past. Studenten leren voor hun toekomst van morgen waarbij de huidige banen zich doorontwikkelen naar banen waarbij steeds meer technologie toegepast wordt. Zij zien dat aan de onderkant van de arbeidsmarkt de eenvoudige repeterende handelingen door automatisering verdwijnen. Dit raakt niet alleen de mbo’ers, het fundament van bv NL, maar ook de Zuid-As van Amsterdam, door kunstmatige intelligentie (AI) vindt hier de komende jaren de grootste transitie plaats. De uitdaging is nu om samen deze chaos te omarmen en een volgende fase van ontwikkeling in te gaan. Mijn advies is dan ook: zoek elkaar op, deel je ervaringen en aanpakken en leer van elkaar. Zo komen we door intervisie in een leernetwerk samen verder, leren we samen verder kijken en ontwikkelen we ons samen naar de toekomst van morgen. Wat mij betreft een toekomst met perspectief, ik wens u veel chaos toe. Adri Pijnenburg | Pijnenburg Techniek Scouting | Trendontwikkelaars & experts vmbo & mbo Techniek en Technologie www.pijnenburgpts.nl

SCHOOLDOMEIN

mei 2022

Tekst Sibo Arbeek Fotografie Kees Rutten

EXPLOITEREN MET AANDACHT

Van gebouw naar gebied en gebruik Exploiteren gaat van oudsher over het onderhouden en beheren van het gebouw. Maar gebouwen verduurzamen en de verbinding met de omgeving wordt steeds belangrijker. Voorwaarde voor een gezonde exploitatie is daarom dat een gebouw adaptief is en mee kan bewegen met toekomstige veranderingen. Dat vraagt om een meer integrale en bewuste rol van de opdrachtgever en zijn gebouwbeheerder.

“D

e exploitatie van een schoolgebouw is belangrijk, maar de focus ligt primair op de kwaliteit van het onderwijs”, opent Geert Looyschelder, rector-bestuurder van het Jordan Montessori Lyceum in Zeist; “en alles wat ik kan besparen op de exploitatie komt ten goede aan het onderwijs. Dat hoeft niet ten koste te gaan van de kwaliteit van het gebouw of de wens om c irculair te (ver-)bouwen of in te richten. Exploiteren begint met een strategische visie op het onderwijs en de eigen gebouwenvoorraad en is meer dan alleen gebouwbeheer. Je wilt jouw leerlingen en medewerkers een aantrekkelijke en gezonde leer- en werkomgeving bieden. Dat verhaal is belangrijk en daarom nodig ik alle partijen in een bouw- of inrichtingstraject vooraf bij me uit. Als ze ons v erhaal begrijpen, kunnen ze beter in samenhang met andere partners hun bijdrage leveren. Dat b etekent dat je de gemeente en overige netwerkpartners ook mee moet nemen in het verhaal. We zitten in een wijk

Deelnemers debat: BM van Houwelingen BOAadvies De Zwarte Hond DGMR Eromesmarko Jordan Montessori Lyceum Utrecht Schooldomein

SCHOOLDOMEIN

Derrick Flach Projectleider René van der Willigen Senior adviseur Bart van Kampen Partner-architect Gertjan Verbaan Senior adviseur & Unitmanager Duurzaamheid/Bouwfysica en Akoestiek Jeroen ter Weeme Directeur Geert Looyschelder Rector-bestuurder Sibo Arbeek Hoofdredacteur

mei 2022

BESTUUR EN BELEID

met veel s ociale vraagstukken en veel bewoners van niet-westerse afkomst en ik ben gaan praten met de wijkmanager, andere maatschappelijke organisaties en de bewonersvereniging van de flat naast ons gebouw. Onze leerlingen zullen volgend schooljaar in de wijk gaan voorlezen in gezinnen met ouders die geen Nederlands spreken; om de connectie met de wijk te maken, maar ook om ze te laten ervaren hoe goed ze het wel hebben. Het effect is ook dat de gemeente anders naar mijn opgave leert kijken. Je renoveert niet alleen een gebouw, maar je draagt als school ook bij aan de ontwikkeling van een wijk.” GESCHEIDEN POTJES OF NIET Bart van Kampen van De Zwarte Hond: “Het bouwen van een maatschappelijke voorziening is geen kort geld, dus is het ook logisch dat je meer kwaliteit en verhaal in dat gebouw stopt. Ik zie steeds meer schoolbesturen die mee investeren om een d uurzame

school te krijgen.” “Toch zie ik nog te vaak dat de potjes met geld gescheiden worden benaderd, terwijl je als opdrachtgever juist over de potjes moet heen kijken”, reageert Gertjan Verbaan van DGMR. “Neem bijvoorbeeld investeren in zonwering en lichtwering. Buitenzonwering is fijn voor gebouwen, maar komt uit een ander potje dan daglicht in het gebouw. Zou je dat eerder integraal kunnen afwegen, dan kies je voor buitenzonwering die je ook als lichtwering kunt inzetten. Dat verdien je dan weer terug in de exploitatie, maar vooral in het comfort.” “Het is een wisselwerking tussen opdrachtgever en adviseur”, reageert Derrick Flach van BM van Houwelingen. “In Utrecht en Rotterdam maken we nu energieneutrale gebouwen omdat opdrachtgevers zelf mee investeren in hun toekomstige exploitatie. Dan kun je samen mooie dingen maken.” “Ik zie inderdaad ook dat veel opdrachtgevers al voor ENG gaan”, vult Gertjan aan, “wanneer je vanuit een total cost of ownership redeneert is dat ook de meest effectieve en voordelige optie. BENG is verplicht vanaf 2021, maar is eigenlijk alweer een gepasseerd station als je logisch nadenkt.” Geert knikt: “Interessant is ook dat je door circulair te bouwen na dertig jaar nog een restwaarde van jouw materialen en producten hebt. Als je minder hoeft af te schrijven en aan de voorkant meer in duurzaamheid kunt investeren, zijn ambtenaren ineens heel erg geïnteresseerd.” DUURZAAM DENKEN Jeroen ter Weeme van Eromesmarko reageert: “Een paar jaar geleden moest een inrichting vooral lang meegaan. Nu krijgen we steeds meer vragen om bestaande inventaris kritisch te beoordelen en waar mogelijk te refurbishen. Circulariteit is een voorwaarde geworden en dat vertalen we naar een business plan op maat. Het mooie is dat de grondstoffen al aanwezig zijn; hier gaat het vaak om een nieuw maatwerk jasje op een bestaande basis, passend bij de visie en de duurzame gedachte van het onderwijs.” Geert vult aan: “Wij hebben een pand naast de school gehuurd en helemaal ingericht met gerefurbishede meubels van de universiteit van Wageningen. Ik vind het ook de verantwoordelijkheid van een opdrachtgever om na te denken over de restproducten; wat gebeurt er over zoveel jaar bijvoorbeeld met zonnepanelen? Wat is het afval dat je achterlaat?“ Recent kregen wij de opdracht om de gevel van het Mundus College in Amsterdam te renoveren”, vertelt René van der Willigen van B OAadvies, “eerst was de idee om dat op t raditionele wijze te doen door de bestaande panelen te vervangen, maar de o pdrachtgever wilde graag vanuit een circulaire ambitie een duurzame en groene gevel. Zo hebben we het plaatmateriaal

SCHOOLDOMEIN

mei 2022

hergebruikt en in het proces de afvalstromen beperkt. Laatst was er lekkage, waarbij de betrokken p artner stelde dat hij wel verantwoordelijk was voor de circulaire bewerking, maar niet voor de panelen zelf, die immers eigendom van de opdrachtgever waren gebleven. Kortom; wie was p robleemeigenaar? Dus aan circulair renoveren h angen ook juridische vragen en dat kan opdrachtgevers angstig maken.” “Maar daar moet we juist van leren”, reageert Bart, “een circulaire transitie betekent dat je onderweg tegen dingen aanloopt en daarvan leert. Dat mag niet betekenen dat je daarom vanuit een angstmodus maar voor de veilige weg kiest. Zou het geen idee zijn om een garantiefonds op te zetten om experimenten uit te dekken?” RINGEN VAN CIRCULARITEIT Bart: “Ik zie twee stromen binnen circulair bouwen; je hebt gebouwen voor de korte termijn, die je weer snel kunt afbreken en de onderdelen hergebruiken. Dat is super circulair. Daarnaast heb je gebouwen die op de goede plek staan, van betekenis zijn en blijven voor de omgeving. Die bouw je voor 200 tot 300 jaar en zijn de monumenten van de toekomst. Dat betekent dat ze in verbinding met hun omgeving staan en adaptief zijn. Ik zie nu nog te veel voorbeelden rond sloop en nieuwbouw, niet omdat de constructie slecht is, maar omdat ze volledig verkeerd zijn ingedeeld, te klein zijn of op de verkeerde plek staan. Daarom pleit ik voor gebouwen met een overmaat en flexibele casco’s. Je hebt verschillende schillen van circulariteit, exploitatie en afschrijvingstermijnen. De constructie is de meest duurzame schil, maar de inrichting is bijvoorbeeld maximaal circulair en daar passen kortere afschrijvingstermijnen bij. Dat is een hele andere benadering dan het scheiden van de geldstromen in geld voor investering en voor exploitatie. Daarnaast zou elk gebouw op een goede plek moeten staan, dicht bij het openbaar vervoer. Multifunctionaliteit is de beste garantie voor een exploitatie. Het bouwbesluit maakt nog steeds onderscheid in verschillende functies. Waarom niet één generieke eis waar alles in past? Dan ben je veel flexibeler naar de toekomst en zit je ook niet met bestemmingsplanwijzigingen. Heel veel ruimtes staan delen van de dag leeg, die prima mede gebruikt kunnen worden.” Derrick: “We passen al steeds meer houtskeletbouw toe met kanaalplaatvloeren waardoor je flexibeler wordt naar het toekomstig gebruik. Dat kan goed met een staalconstructie, waarin je later liggers kunt toevoegen.” HEALING ENVIRONMENT René knikt: “Je hebt goede voorbeelden nodig om de opdrachtgever of wethouder te overtuigen. Zij

SCHOOLDOMEIN

mei 2022

Gertjan Verbaan

moeten ook hun exploitaties rondbreien.” “We praten over kosten, maar interessanter zijn de baten”, voegt Bart toe; “een goed en aantrekkelijker gebouw met een vitale rol in de omgeving betekent ook minder jeugdzorg, betere leerprestaties, een betere doorstroom van leerlingen naar vervolgonderwijs en een veiliger wijk met meer sociaal toezicht. Dat zou je eigenlijk ook in geld moeten uitdrukken.” G ertjan knikt: “De visie op de omgeving heeft ook een relatie met het binnenklimaat. Daarom moet je het pleinontwerp betrekken bij de bouwen exploitatie opgave. Werken met groen, de ligging van het gebouw en natuurlijk daglicht beïnvloeden de exploitatie. Je begint dus met een totaalvisie, waarin de plek en de omgeving ook betrokken zijn.” Bart: “Daarom moeten gebouwen nooit verder van het openbaar vervoer liggen, waardoor je gebruikers de keuze biedt met de

BESTUUR EN BELEID

fiets, trein of bus te komen; mobiliteit doet ook mee. We moeten gebouwen maken die zo adaptief zijn dat ze aan alle functies kunnen voldoen.” Geert: “De gemeente stelt volgens de norm een aantal parkeerplaatsen vast. Bij een gebouw dat ik als bestuurder een paar jaar geleden mocht bouwen, wilden we de ruimte niet aan parkeerplekken besteden; daarom huurden we op drie minuten lopen een paar parkeerplaatsen voor personeel en bezoekers in een parkeergarage vlakbij. De omwonenden zijn heel blij, omdat er minder opstoppingen rond de school zijn. Ook dat neem je mee in de visie vooraf en dat raakt ook weer de exploitatie van het gebouw in zijn omgeving. Probeer daarom toekomstige opdracht gevers met mooie voorbeelden te voeden.”

Geert Looyschelder

“Exploiteren begint met een strategische visie op het onderwijs en de eigen gebouwenvoorraad en is meer dan alleen gebouwbeheer”

Bart van Kampen

VOORAAN INTEGRAAL ADVISEREN “Helaas worden we toch vaak aan het einde van een traject benaderd, wanneer het programma van eisen al is vastgesteld”, reageert toehoorder Bianca Scherpenhuyzen van Ecophon, “juist vanwege die wendbaarheid in gebouwen is het van tevoren belangrijk om goed na te denken over akoestiek.” “Dat geldt voor alle aspecten van het binnenklimaat”, voegt Gertjan toe, “dus ook voor de bouwfysische kwaliteiten en de vertaling naar een installatie concept, maar ook de constructie. De complete balans in een gebouw verandert wanneer je aan de inhoud gaat sleutelen. Vanuit Frisse Scholen ligt er natuurlijk al een kwaliteitsniveau en een programma van eisen op alle aspecten. Nazorg is b elangrijk in de exploitatie van een gebouw en slimme systemen helpen daarbij. We kunnen leren van de scholen hoe ze gebruikt worden, op het moment van opening is het precies zoals het bedacht is, maar dat verandert in het gebruik snel. Er zijn inmiddels al veel t echnieken om snel te zien waar de afwijkingen in het gebruik zijn. Eigenlijk zou je een gebouw ook moeten blijven monitoren, nadat het is opgeleverd.” HET ZACHTE VERHAAL “De exploitatie is een hard verhaal over aanschaf en afschrijving, maar we merken steeds meer dat het zachte verhaal ook mee doet”, vertelt Jeroen, “door een aantrekkelijke omgeving met een d iversiteit aan leer- en werkplekken te maken word je ook aantrekkelijker. Wij zien dat opdrachtgevers die hebben geïnvesteerd in een nieuw gebouw met een mooie inrichting ook meer leerlingen trekken.” Geert tenslotte: “Ik ben intrinsiek gemotiveerd geraakt door de mensen die mij hebben gevoed. Schroom niet om ergens binnen te stappen en het gesprek aan te gaan. Je hebt raadsheren nodig, die over de disciplines heen durven kijken en die begrijpen hoe het onderwijs of de zorg werkt.”

SCHOOLDOMEIN

mei 2022

Tekst Pepijn van Sandijk

BRAINSTORM OVER DE UITDAGINGEN VOOR HET MBO

Werken aan het onderwijsgebouw van de toekomst Mbo-organisaties transformeren naar organisaties waarbij netwerken met bedrijfsleven en overheden vanzelfsprekend zijn. De strategie is om op plekken te zitten waar het gebeurt; in zogenaamde hotspots en broedplaatsen. Tel daarbij de ontwikkelingen van de afgelopen jaren op. Wat zijn de gevolgen voor de huisvestingsportefeuille?

ie transitie heeft grote gevolgen voor de vastgoedstrategie en het gebouwbeheer van organisaties. Bouw je zelf nog meters en waar doe je dat dan? Vanuit die insteek organiseerde Dennis Cruyen als voorzitter van het netwerk Facilitair & Huisvesting binnen FSR (Facilitair Samenwerkingsverband Roc’s, aoc’s en vakscholen) van de mbo raad op 17 februari jl. een inspiratie sessie in het Microlab in Eindhoven. Op die locatie acteert de ‘Startup School voor future-proof ondernemers’ van Summa College in Eindhoven; een voor de aanwezige studenten en managers inspirerende én motiverende omgeving bij uitstek, waar het elke dag weer bruist van de activiteit. De deelnemers kregen een uitgebreide toelichting

“Eén b elangrijke algemene conclusie van de sessie is dat duurzaamheid als een ‘groene draad’ door alle thema’s loopt” door docent, studenten en facilitaire beheerders. Eén van de doelen van de inspiratiesessie was om te leren van andere gerealiseerde projecten in het mbo, maar ook uit het hbo en wo. Moderator Pepijn van Sandijk nam de deelnemers mee in lessons learned en best practices van het mbo-hbo-wo vanuit het ‘Inspiratieboek 2010-2025 - Samen Werken aan de Leeromgeving van Morgen’ dat onder redactie van Schooldomein recent is verschenen.

SCHOOLDOMEIN

mei 2022

EERSTE VERKENNING In het najaar van 2020 voerde de stuurgroep FSR een eerste verkenning uit naar fundamentele keuzes, waar mbo-instellingen zowel op de korte als de middellange termijn voor staan. In het voorjaar van 2021 zijn de uitkomsten van deze verkenning vastgelegd in een strategisch document. De vier kernthema’s uit dit document staan centraal bij het uitwerken van de strategische agenda voor de komende tijd, wat één van de doelen van de middag was. Belangrijke vragen zijn: • Hoe speel je met het onderwijsgebouw van de toekomst in op te verwachten krimp (of groei) in studentenaantallen? • Hoe ondersteunt het gebouw bij het verzorgen van flexibel en adaptief onderwijs? • Hoe faciliteert het gebouw Leven Lang Ontwikkelen en een structurele binding met de maatschappij? • Wat is de structurele impact van de coronacrisis op de gebouwenvoorraad? Hoe het onderwijsgebouw van de toekomst eruit gaat zien is een gezamenlijke uitdaging die door de

BESTUUR EN BELEID leden van het netwerk opgepakt gaat worden. De antwoorden op de bovenstaande vragen zullen de komende tijd vorm krijgen. Eén belangrijke algemene conclusie van de sessie is dat duurzaamheid als een ‘groene draad’ door alle thema’s loopt. Dat geldt voor zowel het investeren in gebouwen en de exploitatie ervan als voor de inrichting van de gebouwen. WAAROM NOG SCHOLEN BOUWEN? Feit is dat mbo-instellingen in toenemende mate onderdeel uitmaken van regionale netwerken; de samenleving raakt steeds meer verbonden met het onderwijs. De vraag is of aan deze samenwerking invulling gegeven wordt ‘op school’ of op locatie bij een

IMPACT VAN DIGITALISERING De effecten van de coronacrisis zijn inmiddels duidelijk; de meeste mensen zien dat werken en leren in een mix van fysiek op locatie en virtueel de toekomst is. Maar hoe ziet dit ‘blended learning’ er uit voor het mbo? De focus komt steeds minder op plenaire instructie te liggen en meer op ontmoeting en samenwerken. Naast een inrichtingsvraagstuk biedt de digitalisering ook een grote logistieke opgave; hoe valt het onderwijsprogramma straks zowel op de campus, bij het bedrijf én virtueel te roosteren? Dit is van grote invloed op de type vierkante meters en de inrichting van het onderwijsgebouw.

“De gedachte is dat een onderwijs gebouw duurzaam is wanneer dit optimaal gebruikt wordt”

bedrijf. Dit laatste noemt het mbo sinds jaar en dag ‘hybride leren’. De grenzen tussen de fysieke school als onderwijsplek en het netwerk waarbinnen competenties op maat worden ontwikkeld vervaagt en daarmee ook het begrip exploitatie. Dat vraagt om nieuwe modellen met de onderwijsinstelling als verbindende factor. Maar heb je daar een schoolgebouw voor nodig? FLEXIBELE RUIMTETYPOLOGIEËN Ruimten dienen steeds meer verschillende typen gebruik te faciliteren. Inrichting van ruimten gebeurt steeds vaker op basis van activiteiten en minder op basis van een normatief bepaalde bezetting. Door het openen van wanden of verplaatsen van inventaris kan diversiteit aan leer- en werkvormen gefaciliteerd worden. Goed voor het onderwijs, maar dat betekent dat inventaris ook adaptief en vooral aantrekkelijk moet zijn. De vraag is of de facilitaire dienst voldoende ‘flexibel’ is om dit te ondersteunen. Er zijn voorbeelden genoeg te vinden bij mbo, hbo en wo, maar goede modellen en inzichten die ook de nieuwe uitdagingen het hoofd kunnen bieden ontbreken nog.

WAT STUDENTEN BELANGRIJK VINDEN De deelnemers aan het samenwerkingsverband keken voornamelijk met een facilitaire blik naar de opgave. In de open gesprekken met de aanwezige studenten en de docent van het Summa College merken zij dat dit direct verhelderende inzichten oplevert; wat werkt voor hen en het onderwijs? Uitwisseling van ervaringen met de gebruikers is van belang om het gebruik van het gebouw blijvend te monitoren. De gedachte is dat duurzaamheid ook is wanneer een onderwijsgebouw optimaal gebruikt wordt. Een aanbeveling is om input van studenten één- of tweejaarlijks op te halen vanuit het facilitaire perspectief. Het inspiratieboek ‘Samen Werken aan de L eeromgeving van Morgen’ is te bestellen via www.tenbrinkuitgevers.nl/ samenwerken-aan-de-leeromgeving-van-morgen. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Pepijn van Sandijk: pepijn.van.sandijk@icsadviseurs.nl.

SCHOOLDOMEIN

mei 2022

Tekst HEVO | Experts in Huisvesting en Vastgoed

De krappe jas van het speciaal onderwijs Sinds een aantal jaren monitort HEVO de ontwikkeling van de leerlingenaantallen binnen het (voortgezet) speciaal onderwijs. Een terugkerende interessante casus, omdat de invoering van de Wet passend onderwijs in de basis zou moeten leiden tot een afname van het ingeschreven aantal leerlingen op het speciaal onderwijs.

e werkelijkheid is echter weerbarstig. Bij onze advisering en ondersteuning van organisaties door het gehele land merken wij deze, vanuit de wet gewenste, ontwikkeling maar zeer beperkt tot niet. Het regulier PO en VO biedt maar mondjesmaat inclusiever onderwijs. Reden te meer voor dit herhalende onderzoek. Naast een reflectie op de absolute leerlingenaantallen komen enkele bestuurders van (V )SO-scholen en stichtingen aan het woord om te duiden wat er gebeurt en met name ook wat zij daar in de dagelijkse praktijk van ondervinden. Al sinds de start van onze analyses op de leerlingenaantallen in het (V )SO kunnen we concluderen dat de ‘doelen’ van Passend Onderwijs niet gehaald worden. In plaats van de beoogde

daling van het aantal leerlingen op het (voortgezet) special onderwijs zien we juist een stijging in het aantal leerlingen, specifiek in het SO. ONTWIKKELING LEERLINGENAANTAL Jaarlijks zien we een daling in het aantal leerlingen op het ‘regulier onderwijs’ (exclusief (V)SO). Sinds het schooljaar 2014/2015 gaat het voor het primair onderwijs om een daling van circa 5,9% (van 1,49 mln leerlingen naar 1,40 mln leerlingen), voor het voortgezet onderwijs om een daling van circa 5,2% (van 985.672 leerlingen naar 934.138 leerlingen). Het primair onderwijs laat hierbij met name in het huidige schooljaar een relatief sterke daling zien ten opzichte van het voorgaande schooljaar (-1,1%).

Figuur 1 Jaarlijkse procentuele verandering leerlingenaantallen t.o.v. het voorgaande leerjaar.

SCHOOLDOMEIN

mei 2022

BESTUUR EN BELEID

In figuur 1 is de jaarlijkse procentuele verandering van het leerlingenaantal ten opzichte van het voorgaande leerjaar weergegeven. Hierin is zichtbaar dat het reguliere PO (met uitzondering van 2015/2016) en het VO voortdurend een dalend leerlingenaantal laten zien ten opzichte van het voorgaande leerjaar. Bij het speciaal onderwijs is dat beeld duidelijk anders. Na de invoering van de Wet passend onderwijs werd ook het speciaal onderwijs gekenmerkt door een dalend leerlingenaantal (met name schooljaar 2015/2016). Echter daarna is deze daling, met name in het SO, snel omgezet in een (forse) jaarlijkse stijging. In het VSO is deze groeiende trend in figuur 1 minder duidelijk zichtbaar en ontstaan er voornamelijk grote verschillen tussen de verschillende clusters. Daarover later meer, zie ook figuur 3. Zowel bij het SO als bij het VSO is de trend in ieder geval duidelijk afwijkend van het reguliere onderwijs, ook waar er wel sprake is van een dalend leerlingenaantal (zoals deels bij het VSO) is deze daling aanzienlijk kleiner dan de daling in het reguliere VO. ONTWIKKELING BINNEN (VOORTGEZET) SPECIAAL ONDERWIJS Het beschouwen van de ontwikkelingen binnen het (V)SO als ‘één onderwijssoort’ (zoals in figuur 1) is in de praktijk lastig, de verschillen tussen de ‘clusters’ zijn namelijk groot. In de figuren 2 en 3 is de ont wikkeling van de leerlingenaantallen binnen de verschillende clusters van het SO en VSO weergegeven. Binnen het SO is zichtbaar dat cluster 1 (leerlingen met een visuele beperking) min of meer stabiel is. Dit is in de praktijk een type leerling dat de extra facili teiten en ondersteuning die een betreffende school kan bieden ook nodig heeft en dus niet of nauwelijks mee kan in een ‘reguliere’ setting. Voor cluster 2 (leerlingen met een auditieve en/of taalkundige beperking) is in het SO een min of meer vergelijkbare ontwikkeling zichtbaar. Na een aanvankelijke daling wordt dit cluster de laatste jaren ook gekenmerkt door een lichte stijging/stabilisering in het aantal leerlingen. Het grote verschil ontstaat bij de cluster 3/4-leerlingen. Ook hier is net na de invoering van de Wet passend onderwijs een daling zichtbaar in het aantal leerlingen. Echter, sinds het schooljaar 2017/2018 is het aantal leerlingen op deze scholen (zeer) fors gegroeid. Met name het afgelopen schooljaar is dit aantal leerlingen met ruim 4% gestegen ten opzichte van het voorgaande schooljaar (absoluut bijna 1.100 leerlingen). Binnen het voortgezet onderwijs is zichtbaar dat met name de clusters 1 en 2 een sterke daling laten zien in het aantal leerlingen. Voor deze clusters zou

de v oorzichtige conclusie getrokken kunnen worden dat het Passend Onderwijs ‘succesvol’ is. Blijkbaar is het voor deze leerlingen mogelijk om in het SO voldoende handvatten aangereikt te krijgen om mee te kunnen binnen het ‘reguliere VO’. Ook techno logische ontwikkelingen spelen hierbij een belangrijke rol. Aanvullende ambulante ondersteuning is hierbij veelal onmisbaar.

Figuur 2 Ontwikkeling leerlingenaantallen SO

Figuur 3 Ontwikkeling leerlingenaantallen VSO

SCHOOLDOMEIN

mei 2022

Ook in het VSO is in cluster 3/4 een duidelijke af wijking zichtbaar. Hoewel het effect zowel procentueel als absoluut minder extreem is als in het SO, is ook hier de laatste jaren een stijging in het aantal leerlingen te zien. Sinds dit schooljaar is de groep leerlingen op deze scholen voor het eerst groter dan vóór de invoering van de Wet passend onderwijs. HERKOMST LEERLINGEN VSO CLUSTERS 3 EN 4 Na een eerste blik lijkt het opmerkelijk dat het absolute aantal leerlingen op cluster 3 en 4-scholen in het VSO groter is dan het aantal op het SO. Het SO beslaat immers meer leerjaren dan het VSO. In een verdiepend onderzoek van het ministerie van OCW uit 2021 kan hiervoor de verklaring gevonden worden. Van de totale jaarlijkse instroom op het VSO

SCHOOLDOMEIN

mei 2022

komt ‘slechts’ 41% direct vanuit het SO. Een even groot percentage van de jaarlijkse instroom op het VSO is afkomstig vanuit het reguliere VO. Over de periode 2016/2017 - 2020/2021 is gemiddeld 41,5% van de jaarlijkse instroom op het VSO afkomstig vanuit het reguliere VO (Ministerie van OCW, Staat van het Onderwijs, 2021). De overige leerlingen zijn afkomstig uit het reguliere PO en het SBO (beide circa 8% van de instroom). CASUSSEN VANUIT DE PRAKTIJK Een theoretische benadering van de ontwikkelingen is voor de beeldvorming natuurlijk interessant. Maar uiteindelijk is dat niet waar het om draait, zeker niet wanneer het gaat om een kwetsbaardere groep leerlingen die gebruik maakt van het (V)SO. Ter

BESTUUR EN BELEID

nderwijs zou krimpen was er nooit. Dat blijkt ook o want de Zonnebloemschool groeit nog steeds in zowel het SO als het VSO. Om deze kinderen toch te kunnen blijven huisvesten wendt Aart onder andere private middelen aan om panden aan te kopen en ruimten bij te huren. Hierdoor is er ruimte om de verschillende doelgroepen van de school de juiste omgeving te kunnen bieden. De autisme-structuurgroepen hebben bijvoorbeeld een eigen vleugel, net als de zorggroepen. Het geeft rust, overzicht en een veilige thuishaven voor de kinderen. Aart denkt als pionier in het speciaal onderwijs het liefst in mogelijkheden buiten ‘het systeem’. Zijn ideale school is dan ook een omgeving waar kinderen vanaf hun geboorte het recht krijgen op een eigen ontwikkellijn. Dit zou in zijn visie bewerkstelligd kunnen worden door de gelden voor onderwijs en zorg samen te voegen, zodat alles gericht is op de ontwikkeling en ondersteuning van kinderen én ouders. Zolang de huidige scheiding tussen onderwijsen zorggelden bestaat, het huidige systeem, zal het helaas lastig zijn om deze ideale ontwikkel omgeving te realiseren.

erdieping op deze theoretische beschouwing zijn v gesprekken gevoerd met een aantal bestuurders van cluster 3 en 4-scholen, de clusters waar de grootste uitdagingen zich momenteel voordoen. Hoewel met cluster 2 op dit moment geen gesprekken gevoerd zijn, geven we toch een beschouwing van de uit dagingen waar dit specifieke cluster voor staat.

Aart Reussing - Zonnebloemschool E mmeloord Aart Reussing geeft als directeur-bestuurder leiding aan de Zonnebloemschool in Emmeloord. Een school (met vier vestigingen) voor kinderen met een verstandelijke, psychiatrische, sociaal-emotionele of lichamelijke uitdaging. De na-ijleffecten van de Wet passend onderwijs zijn na 8 jaar nog steeds voelbaar, aldus Aart. De verwachting dat het speciaal

“Ieder kind heeft recht op een eigen ontwikkellijn”

AART REUSSING Aart Reussing is sinds 1997 directeur-bestuurder van de Zonnebloemschool. Geridderd in de Orde van Oranje Nassau voor zijn regionale en landelijke verdiensten voor de Zonnebloemschool, zijn altijd enthousiaste inzet voor, en vertrouwen in, de leerlingen. Landelijk heeft Aart zich o.a. ingezet voor de n-factor in het gespecialiseerd onderwijs.

SCHOOLDOMEIN

mei 2022

kunnen ondervinden bij het leren en ontwikkelen. De stichting groeit en, mede dankzij de open en vernieuwende blik van Susan, lukt het ook de huisvesting passend te maken aan de onderwijsen ondersteuningsbehoefte van de leerlingen. Door krachten te bundelen met HUB Oss kan het speciaal onderwijs in Oss ontschotten en ontstaat er een o mgeving die het beste onderwijs en de beste ondersteuning kan bieden aan een grote, groeiende groep kinderen. Door samen op te trekken gaat de macht van de grote getallen werken en is het bijvoorbeeld wél mogelijk om goede praktijklokalen in te richten voor de leerlingen in de uitstroom richting arbeid of dagbesteding. Ook kunnen er hierdoor gedeelde zorgen ondersteuningsruimten worden gerealiseerd.

Voor de toekomst denkt de Zonnebloemschool mee in het ontwikkelen van een Onderwijsexpertise centrum waar het SO, SBO en specialistische kinderopvang in de gemeente Noordoostpolder onder één dak met specialisten de beste zorg en onderwijs voor kinderen in de leeftijd van 0-12 jaar kunnen bieden. Ook voor het VSO is een toekomstbeeld geschetst: samen met het reguliere VO één campus vormen. De sociale veiligheid van de leerlingen staat hierbij voorop in de verdere uitwerking. Door met meerdere partijen samen op te trekken is het mogelijk om betere faciliteiten te realiseren en gebruik te maken van elkaars expertise.

Susan van Proosdij - Stichting Oosterwijs Susan van Proosdij is bestuurder bij Stichting Oosterwijs. Deze stichting bestaat uit De Sterrenkijker (SO) en De Sonnewijser (VSO), verdeeld over vijf locaties in Uden, Oss en Tiel. Deze scholen verzorgen onderwijs aan leerlingen die vanwege hun gedrag moeilijkheden

“Een gebouw kan een derde pedagoog zijn”

SUSAN VAN PROOSDIJ Susan van Proosdij heeft vele functies binnen het SO bekleed voordat zij in de rol van bestuurder verantwoordelijk werd voor Stichting Oosterwijs. Haar affiniteit met onderwijs voor speciale doelgroepen toont zich ook in haar functie als docent ‘Educational Needs’ aan de Fontys Hogeschool in ‘s-Hertogenbosch.

SCHOOLDOMEIN

mei 2022

MEERWAARDE OMGEVING Het is van belang dat het schoolgebouw meerwaarde heeft voor de omgeving, zowel overdag als buiten schooltijden. Door de buurt de school in te halen én met leerlingen de buurt in te gaan wordt een gemeenschap gecreëerd die meer biedt dan een school alleen ooit zou kunnen bieden. Susan is een nevenvestiging van het VSO op het reguliere voortgezet onderwijs gestart en zou dat graag nog verder uit willen breiden naar meerdere locaties. Een vorm van inclusiever onderwijs waar tevens een veilige tussenstap tussen het VSO en het MBO of zelfs HBO gerealiseerd kan worden. Organisatorisch komen hierbij echter wel de nodige uitdagingen kijken.

Nathalie Schotanus – Stichting Herman Broerenschool Roermond Nathalie Schotanus is directeur-bestuurder van de Herman Broerenschool in Roermond. Deze school is gespecialiseerd voor kinderen met een ontwikkel achterstand in de leeftijd van 4 tot 20 jaar. De Herman Broerenschool heeft twee nabijgelegen locaties (SO en VSO) en een apart praktijklokaal in het nabijgelegen gezondheidscentrum ‘De Boog’. Zowel de SO-locatie als de VSO-locatie van de Herman Broerenschool is sterk verouderd en beide locaties groeien enorm uit hun jasje. Alle mogelijke interne aanpassingen om meer ruimte te genereren voor de groeiende stroom leerlingen zijn inmiddels uitgevoerd. Kantoren zijn ingeleverd, ruimten zijn in tweeën gedeeld, de aula is ingericht met therapieruimten en pauzes worden gehouden in de lokalen; alles om de kinderen het onderwijs en de ondersteuning te bieden waar ze recht op hebben. De school is al enkele jaren in gesprek met de gemeente Roermond over aanpassingen aan beide gebouwen. Het IHP geeft hoop dat er op relatief korte termijn vernieuwing plaats kan gaan vinden.

BESTUUR EN BELEID

de gedachte aan ‘inclusief onderwijs’ maar die ook qua bedrijfsvoering verlichting kan bieden. Ook hier geldt helaas dat er verschillende organisatorische hindernissen genomen moeten worden om deze vormen van samenwerking voor elkaar te krijgen. Om wachtlijsten in de ondersteuning van leerlingen te verkorten wordt er in het land aan verschillende creatieve oplossingen gedacht: • Inclusief onderwijs vergroten; leerlingen met lichte ondersteuning sneller terug laten stromen naar het regulier onderwijs. Dit vraagt wel om een conceptuele verandering bij leraren in cluster 2 én die in het reguliere onderwijs.

NATHALIE SCHOTANUS

“Een schoolgebouw moet niet gezien worden als een soort huis, maar als een ‘thuis’ waar leerlingen en teamleden zich veilig voelen”

Nathalie Schotanus is ooit als leerkracht begonnen in het regulier primair onderwijs. Daarna is zij als leerkracht, orthopedagoge en ambulant begeleider actief geweest op en vanuit het speciaal onderwijs, om vervolgens coördinator Passend Onderwijs te worden binnen het SWV-VO 31.02. Sinds 2015 geeft Nathalie leiding aan de Herman Broerenschool Roermond.

SPANNINGSVELD BINNEN CLUSTER 2 De instellingen die leerlingen met auditieve beperkingen of een taalontwikkelingsstoornis onderwijs en ondersteuning bieden, hebben te maken met een gebudgetteerd ondersteuningsbudget. Dit budget is gebaseerd op het aantal leerlingen op de teldatum van 1 oktober 2011. Doordat er nu, elf jaar later, steeds meer leerlingen zijn met deze indicatie, lopen besturen tegen een bekostigingsprobleem aan en zitten kinderen thuis óf op de verkeerde plek. Dit terwijl juist deze groep, voor een groot gedeelte, met de juiste ondersteuning en aanpassingen goed mee zou kunnen binnen het reguliere onderwijs. Dit laatste zorgt tegelijkertijd ook voor u itdagingen op de ‘fysieke’ VSO-locaties binnen cluster 2. Teruglopende leerlingenaantallen maken dat het onderwijsaanbod en de bedrijfsvoering van deze scholen steeds meer onder druk komen te staan. In toenemende mate is dan ook de trend zichtbaar van het ontstaan van ‘school-in-school’-constructies; een ontwikkeling die primair gemotiveerd wordt vanuit

• Het verlengen van het SO om daarmee de kans op een succesvolle instroom op het reguliere VO te vergroten. • Samenwerkingen aangaan met het regulier onderwijs, bijvoorbeeld taalklassen. SLOTWOORD Zijn er echt meer kinderen die behoefte hebben aan speciaal onderwijs? De cijfers laten het zien, maar heeft deze groei niet een andere oorzaak? De werkdruk in het onderwijs is zo ontzettend hoog; waar er vroeger voldoende tijd en menskracht was om een kind extra aandacht te geven, mogen scholen tegenwoordig al blij zijn als ze voor elke groep een docent hebben staan. De kinderen die extra aandacht nodig hebben, vallen tussen de wal en het schip. De voor de hand liggende oplossing: het speciaal onderwijs. Het thuisnabij onderwijs dat hoog op de verlanglijst staat komt hiermee in het geding. Het probleem wordt verlegd van het regulier onderwijs naar het speciaal onderwijs, waar de werkdruk zeker niet lager is. De echte oplossing ligt dus in de menskracht, maar hoe maken we het onderwijs weer aantrekkelijk voor de nieuwe generatie leerkrachten? HEVO | Pim Bressers en Yvon Ketelaars | info@hevo.nl | 073-6409409

SCHOOLDOMEIN

mei 2022

‘Exploiteren met aandacht’ is het thema van deze Schooldomein. In de rubriek Architectuur en verbeelding geven architecten, ontwerpers en inrichters beeldende voorbeelden.

de kleurrijkheid, speelsheid en de functie van het kindcentrum. In Kindcentrum ZIEZO! is ‘in beweging zijn’ een belangrijk goed. Letterlijk aandacht voor gym en dans of bewegen tijdens het leren, werkt positief op de gezondheid, maar ook op de cognitieve ontwikkeling. Het ontwerpen van een IKC gaat niet om een eenvoudig gebouw met enkele klaslokalen. Het kindcentrum bestaat uit 4 units, waarin de lokalen voor de basisschool zijn ondergebracht. Het hart van iedere unit is een groot plein. Daarnaast is er voor de kinderopvang en peuterspeelzaal een aparte binnenen buitenruimte, waarbij de buitenschoolse opvang gebruik maakt van ruimten van de basisschool. Het is een multifunctioneel gebouw dat zich voegt naar de groene buitenruimte. De buitengevel kenmerkt zich door de aanwezigheid van glasplaten in diverse kleuren, kleuren welke de diversiteit weerspiegelen van de kinderen welke de school huisvest en welke het gebouw zijn speelse en vrolijke uitstraling geven. Ook het buitenterrein is een veelzijdig gebied geworden met onder meer veel groen, speeltoestellen, een amfitheater, een watervoorziening, zandbakken en fruitbomen, waarvan het fruit in de eigen keuken wordt verwerkt. Binnen komen ook de kernwaarden ‘bewegen, zien en zijn’ terug. Glazen wanden, welke als een kralensnoer door de school lopen, zorgen voor een transparante omgeving. Zo staan de leerpleinen centraal als een ontmoetingsplek om te ontdekken, en de units als leeromgeving, beiden verbonden door enkel een transparante glaswand. www.pt-architecten.nl IKC ZIEZO! TE MAASTRICHT Povše & Timmermans architecten • ingenieurs bv De kleurrijke verschijning van IKC ZIEZO! is een weerspiegeling van de diversiteit van de kinderen die onderwijs volgen op dit integraal kindcentrum, een inspirerende leer-, beweeg- en speelomgeving. Met de nieuwbouw van IKC ZIEZO! is een gebouw gerealiseerd dat plek biedt aan 400 leerlingen van de basisschool, die is ontstaan uit een fusie van basisscholen, peuteropvang, kinderopvang en buitenschoolse opvang. Het is een heel eigentijdse en duurzame omgeving, waar kinderen op een integrale manier worden voorbereid op een volgende stap in hun leven. De kernwaarden van de school ‘bewegen, zien en zijn’ komen nadrukkelijk in het ontwerp t erug. De glasplaten in de gevel staan voor

SCHOOLDOMEIN

mei 2022

ARCHITECTUUR EN VERBEELDING

VARENDONCK COLLEGE ASTEN Architectenbureau De Twee Snoeken Het Varendonck College in Asten heeft na een ingrijpende verbouwing een open, overzichtelijk en eigentijds karakter g ekregen. Het verouderde schoolgebouw oogde zowel aan de buiten- als de binnenkant gedateerd en gesloten. Docenten en l eerlingen kunnen het vernieuwde, frisse Varendonck College weer met trots aanwijzen. De nieuwe voorgevel met lange, verbindende luifel maakt het schoolgebouw meer onderdeel van haar omgeving. De bebouwing aan de voorzijde heeft plaatsgemaakt voor een prachtig groen voorplein. Ook de versteende patio is veranderd in een groen ontmoetingsplein. Door het openen van de leerpleinen richting deze binnentuin krijgen de leerlingen altijd daglicht en uitzicht op groen. Er is een volledig nieuw ventilatiesysteem gerealiseerd, met een nieuwe installatietechniek en nieuwe plafonds. Ook de nieuwe gevel- en dak isolatie geven het gebouw een beter binnenklimaat. Deze gezonde en groene omgeving draagt bij aan de leerprestaties.

Door de indeling van het schoolgebouw aan te passen, hebben de leerlingen en docenten een fijnere leer- en werkomgeving gekregen. De bestaande leerpleinen en tussenruimten zijn vergroot en vloeien nu in elkaar over. Daar vindt nu kruisbestuiving plaats; leerlingen en docenten ontmoeten elkaar en werken gemakkelijk samen. De van elkaar gescheiden boven- en onderbouwaula’s zijn samen in het hart geplaatst. Zo is het gebouw overzichtelijker geworden; twee centrale aula’s met korte looplijnen naar de leerpleinen. De aula’s zijn open, groen en licht. De bovenbouwaula wordt omringd door beplanting en de onderbouwaula ligt aan het groene voorplein. Leerlingen kunnen daardoor gemakkelijk naar buiten om te pauzeren. Zo is er licht, lucht en ruimte gebracht in de school. Deze nieuwe sfeer stimuleert docenten en leerlingen om innovatief, zelfstandig en verantwoordelijk aan het werk te gaan. www.tweesnoeken.nl

SCHOOLDOMEIN

mei 2022

EXPLOITEREN MET AANDACHT ir Maarten Overtoom - architect GeO architecten De exploitatie van met name schoolgebouwen wordt bepaald door een scherpe financiële balans tussen gebruik en onderhoud. Het gebouw slijt en vraagt om periodiek onderhoud, waarvoor met een MJOP voldoende budget wordt gereserveerd. Onderhand vraagt de schoolomgeving aandacht in de zin van functionaliteit, comfort en beleving. De functionaliteit is evident. Het gebouw moet immers de huisvestingsruimte kunnen bieden aan de wisselende leerlingenstroom. In de praktijk betekent dit dat het gebouw ruimtelijk flexibel moet kunnen

Schetsontwerp Han Fortmann College

Gangruimte praktijklokalen Regius College Schagen

Ganggebied gymzalen Regius College Schagen

SCHOOLDOMEIN

zijn, om ruimte intensiever en/of anders in gebruik te kunnen nemen. Qua comfort staat sinds COVID en de Oekraïne crisis respectievelijk de ventilatie en energievraag hoog op de agenda, die rechtsreeks verband houden met de exploitatie van de gebouwen. Door de reserveringen in het MJOP te monitoren en stapelen wordt een financiële basis gevonden om de gebouwen niet alleen te onderhouden maar gelijk tijdig te transformeren naar de eigentijdse behoefte. Bij aanstaande vervanging en v erbetering wordt in samenwerking met de directe gebruikers hun behoefte vertaald in een ontwerp. De vervanging wordt aangegrepen om de schoolomgeving te vitaliseren in gebruiksmogelijkheden en beleving. Eigentijdse inrichting, passend bij de leerling generatie en de school, wordt met oog op robuust gebruik vernieuwd en verbeterd. Vooral kleur, taalgebruik, associatie en humor zijn hiervoor belangrijke pijlers. Soms wordt hiervoor enigszins creatief geschoven in de chronologie van het MJOP, maar zonder verlies van overzicht in de samenhang van het MJOP van het areaal van de schoolgebouwen. Voor diverse schoolorganisaties adviseert en beheert GeO architecten het MJOP, waarbij bovengeschetste financiële balans in de exploitatie als taakstellend wordt gehanteerd. www.geoarchitecten.nl

mei 2022

Een frisse school in een handomdraai handomdraai met met Airmaster Klasse-ventilatie Klasse-ventilatie

• Snelle installatie • Eenvoudig inpasbaar inpasbaar •• Energiezuinig Energiezuinig

•• Ruim Ruim assortiment assortiment •• Hoge Hoge kwaliteit kwaliteit •• Onderhoudsarm Onderhoudsarm

Airmaster BV ∙ Lage Mosten 49, 4822 NK Breda Airmaster BV ∙ Lage Mosten 49, 4822 NK Breda T: 0103070625 – info@airmaster-bv.nl – www.airmaster-bv.nl T: 0103070625 – info@airmaster-bv.nl – www.airmaster-bv.nl

Tekst Sibo Arbeek Fotografie Gerard van Beek in opdracht van Wind Design + Build

Volta Beilen verbindt! De Christelijke Scholengemeenschap Vincent van Gogh en het Dr. Nassau College gebruiken samen onder de naam Volta een nieuw schoolgebouw met vlak bij de nieuwe gymzaal De Sprong. Het aantrekkelijke complex is onderdeel van een samenhangende gebiedsontwikkeling.

anuari 2022 opende Volta de deuren en vanaf dat moment krijgen de leerlingen van de christelijke en openbare scholenorganisatie in dit gebouw, onder de naam Volta, les. Behalve de twee aanbieders van middelbaar onderwijs in Beilen, CS Vincent van Gogh en het Dr. Nassau College, heeft ook het Jongerencentrum Chill-in een onderkomen in het nieuwe gebouw gekregen, met een eigen ingang. Schooldomein sprak met wethouder Dennis Bouwman van de gemeente Midden-Drenthe, directeur Teun van Roy, directeur Roelof Wind en projectmanager Jeroen Schurink van Wind Design + Build en de ICSadviseurs Koert Klevant Groen en Arjan Grootkarzijn. Dennis Bouwman: “Al sinds het begin van deze eeuw is er sprake van een verwachte bevolkingskrimp in Midden-Drenthe en vooral daling van het aantal

SCHOOLDOMEIN

mei 2022

VISIE EN ONTWERP

kinderen dat geboren wordt. Daarmee dreigde het voortgezet onderwijs uit Beilen te verdwijnen. Vandaar dat het een goede zaak was dat beide scholen wilden samenwerken om zo een aantrekkelijk onderwijsaanbod in stand te houden. Maar het heeft wel even geduurd voordat het gebouw er eindelijk stond. Dat had te maken met de beide visies en culturen van het openbaar en bijzonder onderwijs en dat werkte natuurlijk ook door in de gemeente. In eerste instantie hebben we ons eerst op de school en de schoolbesturen gericht, en zijn we de omwonenden vergeten. Daarom hebben we opnieuw gekeken naar de locatie en het totale

“Met architectuur is het thema verbinding geaccen tueerd, door een open, zicht baar en warm nest te maken” gebied. Want het moest een plek worden die door iedereen omarmd zou worden. Uiteindelijk is het een integrale gebiedsvisie geworden, waarbij naast de nieuwe school ook de gymzaal, de verbindende brug, de ontsluiting en het groen opgenomen zijn. ICSadviseurs heeft ons in het ontwerpen bouwproces goed geholpen en de architect heeft met zijn ontwerp van de school en de gymzaal goed aangevoeld wat we wilden. Het was een project met de nodige hobbels, maar met uiteindelijk een mooi resultaat op de locatie Oostland-woonland.” Teun van Roy knikt: “Beide scholen waren elkaars concurrenten. De magie van het nieuwe gebouw zorgde dat het onderwijs een vlucht kreeg, waardoor de concurrentiepositie al snel weg was. Twee docenten mochten bijvoorbeeld samen een prachtig nieuw BiNaSK-lokaal bedenken dat nu van hen samen is. Het nieuwe gebouw biedt onderdak aan ongeveer 650 leerlingen en 75 leerkrachten.” KWALITATIEF GOED GEBOUW Koert Klevant Groen knikt: “Wij mochten het programma van eisen maken en het verdere proces begeleiden. Dat hebben we integraal gedaan, met medewerkers van beide scholen in één ontwikkelgroep. Dat was op sommige momenten een flinke puzzel, omdat de visies deels uit elkaar lagen. Hoe ga

je samen werken in het nieuwe gebouw? Hoe maak je ruimtes die zowel voor leerlingen als docenten uitdagend zijn? In het proces werd al snel duidelijk dat het een flexibel gebouw moest worden om de ontwikkeling van de onderwijsvisie te kunnen faciliteren. Zo moest er voldoende ruimte zijn om mee te kunnen schuiven. Een kenmerk is dan ook een grote diversi teit en type plekken, naast de aanwezige lokalen. De flexibiliteit zit in type plekken en niet zozeer in harmonicawanden en flexibele wanden en daar houd ik van. Met het beschikbare budget is een kwalitatief goed gebouw gemaakt met mooie zichtlijnen en een bijzonder goede akoestiek. Het is een fijn gebouw om in te leren en werken. De architect heeft een efficiënt ontwerp zonder gangen gemaakt, waarbij elke meter voor het onderwijs gebruikt kan worden.” MARKANT EN LICHT Architect Sjoerd Betten van Wind Architecten Adviseurs (WAA) ontwierp een gebouw dat bij Beilen past; Volta is markant en licht, waarbij een groot gedeelte van de gevel uit glas bestaat. Het nieuwe gebouw heeft veel houten elementen aan zowel de buiten- als de binnenkant. Het atrium vormt het hart met tribunetrap, van waaruit zicht is op elke verdieping. Door de split level indeling zijn de verdiepingen visueel prachtig met elkaar verbonden. Teun: “Het schoolplein bij de hoofdingang ligt pal naast de rotonde die de entree van het centrum van Beilen vormt. In combinatie met gymzaal De Sprong, de brug die ‘De Verbinding’ heet, het vele groen en het water is het een toplocatie, waar veel activiteiten mogelijk zijn. Docenten en leerlingen maken dankbaar gebruik van de positie aan het water; onze leerlingen kunnen hier zelfs rond de school kano varen. En ze lopen zo via de brug naar de gymzaal. Wij bieden binnen het vmbo de profielen Zorg & Welzijn en Dienstverlening & Producten aan en hebben voor een moderne technische inrichting gekozen, in afstemming met regionale ondernemers. Voor havo/vwo is er ook een Technasium. Leerlingen kunnen in de labs onderzoek doen en ontwerpen,

SCHOOLDOMEIN

mei 2022

3d printen of met robotica aan de slag gaan. We hebben enkele studio’s waar leerlingen in kleine groepjes kunnen samenwerken en we hebben verschillende leerpleinen tussen de lokalen waar leerlingen ook kunnen werken. Dat geeft ons veel mogelijkheden om toezicht te houden en tegelijk leerlingen zelfstandig te laten werken. Het gebouw heeft een prachtige hoogte en een geweldige akoestiek. Wanneer we de flexibele wand in het muzieklokaal open gooien hebben we een podium waar een groep 8 ook een musicaluitvoering kan organiseren.” PROJECTINFORMATIE Project Nieuwbouw school voor voortgezet onderwijs Volta Beilen Opdrachtgever Gemeente Midden-Drenthe i.s.m. twee schoolbesturen Adviseur ICSadviseurs Architect WAA Hoofdaannemer ontwikkeling en realisatie Wind Design + Build Bouwkundig aannemer Brands Bouw Installaties E+W Harwig Installatietechniek BVO 6.285 m² (school en gymzaal) Investeringskosten e 15 mio Ingebruikname Januari 2022

SCHOOLDOMEIN

DUIDELIJKE AMBITIE “Ik heb waardering voor de gemeente omdat ze voor een design en build aanbesteding hebben gekozen”, legt Roelof Wind uit; “vanuit een duidelijke ambitie werd op die manier de relevante kennis uit de markt gehaald. Door in twee fasen te selecteren kreeg de gemeente een goed gevoel bij de partijen op zowel de harde als de zachte waarden. De school wilde vernieuwen, maar koos eerst voor een vrij klassieke indeling. Ons voorstel was om de lokalen kleiner maken om zo ruimte te bieden aan de leerpleinen. Daar ging de school in mee en op die manier hebben we elkaar tijdens het proces steeds gestimuleerd. Aan het begin van het proces waren er nog twee partijen die met de ruggen tegen elkaar aan stonden. De nieuwe school moest een positieve beweging op gang brengen en dat betekent dat je een gebouw maakt dat die beweging verder doorzet. Je loopt naar binnen en ervaart gelijk de split level, waardoor de afstand tussen de verdiepingen klein is en je je gelijk verbonden voelt. Het atrium is als centraal hart belangrijk van waaruit de verbindingen ontstaan. Het gebouw is praktisch en overzichtelijk ontworpen. Met architectuur is het thema verbinding geaccentueerd, door een open, zichtbaar en warm

mei 2022

nest te maken. De brug is een mooie ingreep die al in de uitvraag zat. Scholieren maken actief gebruik van de school en de gymzaal, maar omwonenden en verenigingen ook. De hele invulling levert een positieve impuls voor die plek bij Beilen en daarnaast een mooie verbinding tussen de twee functies sport en onderwijs.” DUURZAAM EN CIRCULAIR Arjan Grootkarzijn begeleidde de bouw namens ICSadviseurs: “Het gebouw is op traditionele wijze opgebouwd met heipalen, een staalconstructie, kanaalplaatvloeren en een HSB gevelinvulling, waarbij de complexiteit in de split level structuur zat. Maar het is tegelijk ook erg duurzaam en circulair gebouwd, met bijvoorbeeld keramische tegels die na veertig jaar hergebruikt kunnen worden. Binnen hebben we bijvoorbeeld vloeren toegepast van bamboe en er is veel gebruik gemaakt van fraké hout. Het pand is bijna energieneutraal en heeft energielabel A+++++ dankzij 400 PV-panelen op het dak, een energiezuinige installatie met luchtwarmtepomp en overal Led verlichting.” Ook op het gebied van binnenklimaat werd er uitgepakt, waardoor het gebouw voldoet aan klasse B van het PvE Frisse Scholen. Per lokaal regelt een unit de ventilatie, verwarming, koeling, zonwering en verlichting automatisch. Het is vooral een heel transparant gebouw met prachtig natuurlijk daglicht.” Kijk voor meer informatie op www.icsadviseurs.nl.

ADV

EEN SCHONE LUCHT MET NORA VLOEREN CO2-neutrale rubber vloerbedekking voor een gezonde leefomgeving Een schoon binnenklimaat en een rustige leeromgeving zijn van groot belang in kinderdagverblijven, scholen en universiteiten. Onze CO2-neutrale rubber vloerbedekkingen zijn slijtvast en contactgeluiddempend, en daarmee bestand tegen intensief gebruik. www.nora.com

SCHOOLDOMEIN

mei 2022

Tekst Sibo Arbeek Fotografie Laurens Kuipers

GESLAAGD ONTWERP OVER BETUWE COLLEGE ELST

Mooi geluid in uitdagend gebouw OBC Elst was gevestigd in twee gebouwen uit de jaren ’60 van de vorige eeuw. De verouderde installaties en faciliteiten van de bestaande gebouwen sloten niet meer aan bij het hedendaagse onderwijs. Het nieuwe gebouw heeft een prachtige uitstraling en een fijn binnenklimaat.

n november 2021 betrok het Over Betuwe College haar nieuwe schoolgebouw aan de Bussel 2-4 in Elst. De twee oorspronkelijke gebouwen waren functioneel en technisch sterk verouderd en bovendien groeide de OBC Elst in de afgelopen jaren sterk in leerlingenaantal, met een naar de toekomst stabiele prognose. De twee locaties lagen midden in Elst, terwijl het nieuwe gebouw vrij aan de zuidwestkant ligt aan de rand van Elst dorp. OBC Elst trad als bouwheer op met als ambitie om zich te profileren als gezonde en duurzame school. Het is een Bijna EnergieNeutraal Gebouw (BENG) geworden volgens de principes van ‘Frisse Scholen B’. En natuurlijk moest het een aantrekkelijke leeromgeving worden voor de leerlingen. EIGENTIJDSE PLEK Directeur OBC Elst Charles Lohnstein: “We zijn een kleine, prettige school waar onze leerlingen zich snel thuis voelen. Ons uitgangspunt is klassikaal onderwijs, maar we geven leerlingen wel de eigen

SCHOOLDOMEIN

mei 2022

verantwoordelijkheid om hun leerdoelen te halen. We wilden een gebouw dat mogelijkheden biedt om leerlingen individueel of in groepen te laten werken. We hadden weinig plekken om rustig te werken en we wilden ook graag voldoende spreekruimtes en werkplekken voor docenten. In dit gebouw heeft architect Jaap van Es centraal bij lokalen plekken gecreëerd om te werken. Bij ons kunnen de leerlingen kiezen uit mavo- en havo-klassen en een dakpanklas mavo/ havo. En we bieden ook het uitdagende p rogramma STEAM (Science, Technology, Engineering, Arts & Mathematics) aan. Binnen het onderdeel Media besteden we bijvoorbeeld veel aandacht aan bewustwording van het onlinegedrag. Met Design leren we leerlingen zowel multimediaal, grafisch als 3D-ontwerpen te ontwikkelen. Zo leer je bijvoorbeeld hoe je zelf een game maakt of hoe je een robot aanstuurt. Het gebouw is zowel voor medewerkers en leerlingen, als voor ouders en omwonenden een inspirerende en eigentijdse plek geworden om te leren en elkaar te ontmoeten.”

VISIE EN ONTWERP

EIGENTIJDSE UITSTRALING “De school was op de beide locaties georganiseerd”, vertelt Jaap van Es van Van den Berg Architecten; “de samenvoeging zou spanning over de schaal en de beide culturen kunnen opleveren. De opgave was om in een groter gebouw in drie lagen toch een kleinschalige leer- en werkomgeving te maken. Het ontwerp hebben we in workshops samen met de school uitgewerkt, waarbij teams met blokjes de pleinen en lokalen hebben gevormd. Wil je bijvoorbeeld een leerplein in het midden of juist een gebied met daaromheen meanderende lokalen dat zich naar de gevel uitstrekt. Zo hebben we de thema’s openheid en meer

“Het gebouw is zowel voor medewerkers en l eerlingen, als voor ouders en om wonenden een inspirerende en eigentijdse plek geworden om elkaar te ontmoeten”

een belangrijke bijdrage geleverd. In een inspiratie sessie hebben we hun inzichten verzameld en daarna meegenomen in de verdere ontwikkeling van het ontwerp. Op het schoolplein komen fietsenstallingen en parkeerplaatsen maar er is natuurlijk ook veel aandacht voor het nodige groen en plekken voor ontspanning.” GEWELDIGE AKOESTIEK “In 2017 hadden we de eerste contacten met OBC en vervolgens hebben we met Jaap naar het ontwerp g ekeken”, vervolgt Richard van Rheenen van Ecophon, “met Charles hebben we eerst enkele referentieprojecten bezocht. Welke functies komen er in de school en hoe komt het er esthetisch uit te zien? Hier heb je immers een combinatie van lokalen en hoge ruimten. Op basis daarvan hebben we verschillende oplossingen voor de akoestiek voorgesteld. Zo hebben de lokalen gedina plafondplaten, die behalve

geslotenheid uitgewerkt, met de mogelijkheid om van de pleinen aan de gevel ook weer lokalen te maken. Door de flexibiliteit in het ontwerp kan de school experimenteren met onderwijs binnen en buiten het lokaal. Zo kunnen de leerpleinen desgewenst ook groter gemaakt worden. We noemen het de ademende school binnen de gevellijn.” VIER BLOKKEN Jaap verder: “We hebben het gebouw in vier blokken opgebouwd met vier verschillende kleuren metselwerk. Het trappenhuis vormt een duidelijke markering tussen deze blokken. Bij de entree hebben we een overstek met kolommen gemaakt, waardoor de menselijke maat versterkt wordt. Het gebouw is met zijn insnijdingen echt een statement geworden. Je komt binnen in een centraal hart met een vide en een trap die zich uitstrekt vanaf de begane grond over de verdiepingen. Daar vind je ook het steamlokaal met een dubbelhoge ruimte en daglicht van buiten, zodat je er grote dingen in kunt hangen of o pstellen. Als je door de school loopt houd je voortdurend contact met het hart, waardoor het gevoel van kleinschaligheid wordt versterkt. Bij de invulling van het schoolplein hebben de medewerkers en leerlingen

SCHOOLDOMEIN

mei 2022

PROJECTINFORMATIE Project Nieuwbouw OBC Elst Opdrachtgever Gemeente Overbetuwe i.s.m. OBC Elst Akoestiek Ecophon Adviseur draaijer+partners Architect Van den Berg Architecten Aannemer Giesbers Bouwfysisch adviseur Cauberg Huygen

functioneel ook goed binnen de schoolbudgetten passen. In de open centrale ruimten hebben we ook naar de kleur gekeken. De architect heeft voor delen van het plafond gekozen voor de kleur zwart en een zachte kleur grijs toegepast om een warme uitstraling te creëren. Ook zijn op specifieke plaatsen Ecophon Super G B panelen rechtstreeks tegen het bouwkundig plafond verlijmd in vlakken met een strakke uitstraling. Deze panelen zijn vanwege de versterkte oppervlakteafwerking, tevens in de gymzaal toegepast. De studio’s bij het muzieklokaal waren akoestisch een uitdaging. In samenspraak met het afbouwbedrijf is er gekozen voor Akusto wand panelen in combinatie met een Combison plafond om zo te voorzien in voldoende absorptie en maar ook isolatie.” Antwan Timmers: “In de gymzaal is daarnaast aanvullende wandabsorptie aangebracht, evenals in de geluidstudio’s.” Jaap: “Bijzonder is hier verder dat de glazen wanden tussen de lokalen van vloer tot plafond kozijnloos zijn. Dat had ik nog nooit in een school toegepast.” Charles lacht: “En het licht is ook bijzonder; we hebben gekozen voor 5000 kelvin, omdat die lichtkleur de beste leeropbrengsten oplevert en bovendien lekker fris aanvoelt.”

Installaties

HOGE BOUWFYSISCHE KWALITEIT “Eén van de uitdagingen in de ontwerpfase van het project was om een zo energiezuinig mogelijk gebouw te realiseren”, vertelt Antwan Timmers van Cauberg Huygen. “Zo beschikt dit gebouw uit eindelijk over een energielabel A++++, heeft een

Unica BVO ca. 5.000 m² Ingebruikname November 2021

SCHOOLDOMEIN

mei 2022

lage BENG-score en is de bouwfysische kwaliteit van de schil (daglicht, warmte-isolatie, luchtdichtheid) erg goed. Het is een passief en c ompact gebouw geworden. We hebben daarnaast veel aandacht besteed aan de aspecten brandveiligheid, akoestiek en de interne geluidwering. Met een gemiddelde GPR-score van 8,0 hebben we een mooi resultaat behaald.” Charles tenslotte: “We hebben bewust voor een bouwteam gekozen, om betrokken te blijven tijdens het ontwerpen bouwproces. We zaten als bouwheer samen met de betrokken partijen in het proces aan tafel en konden actief meedenken. Dat maakte dat we tijdens het proces steeds konden kijken wat onderwijskundig en praktisch het beste was voor onze leerlingen en medewerkers. We zijn dan ook bijzonder tevreden met het uiteindelijke resultaat.” Kijk voor meer informatie op www.ecophon.nl.

NIEUW H E T T WE E D INSPIR ATIE E B O E K: OVER M B O -H B O -WO

HET INSPIRATIEBOEK

SAMEN WERKEN AAN DE LEEROMGEVING VAN MORGEN 2010-2025 → 90 rijk gedocumenteerde projecten uit het mbo-hbo-wo → Een must voor iedereen die onderwijs, architectuur en het publieke domein een warm hart toedraagt → Een representatief beeld van actuele ontwikkelingen binnen de scholenbouw → De zoektocht tussen de fysieke ontmoeting en vormen van hybride onderwijs

→ Prachtige voorbeelden van innovatieve leer- en werkomgevingen → De laatste stand van zaken rond duurzaam en circulair bouwen → Meer dan 40 voorbeelden van transformaties van bestaande gebouwen → Vol met facts and figures, trends, analyses en nieuwe inzichten

BESTEL NU!

Het Inspiratieboek mbo-hbo-wo is nu te bestellen via tenbrinkuitgevers.nl/samenwerken-aan-de-leeromgeving-van-morgen Meer info op schooldomein.nl SCHOOLDOMEIN mei 2022

EEN NIEUWE SCHOOL OP EEN POSTZEGEL

Hoe vertaal je ambities naar realiteit? Op een locatie waar intensief gebouwd wordt krijgt het Montessori Kindcentrum de Schatkaart haar plek. Op het centrale plein van het Centrumeiland IJburg wordt op een ‘postzegel’ nieuwbouw gerealiseerd voor onderwijs, opvoeding en opvang voor kinderen van 0 tot en met 12 jaar.

“E

en schoolgebouw voor de kinderen van Centrumeiland, waar gezamenlijk gebruik gemaakt gaat worden van de 17-klassige basisschool, kinderopvang en gymfaciliteiten”, zoals de bouwheer Stichting Samen tussen Amstel en IJ (STAIJ) het samenvat. Maar hoe

realiseer je met beperkte middelen binnen deze hoog stedelijke ontwikkeling in Amsterdam, met meerdere gebruikers en meerdere opdrachtgevers, zoals STAIJ, Vastgoed Amsterdam en Humankind, een kindcentrum dat past in de omgeving en waar zo goed mogelijk met de beperkt beschikbare ruimte wordt omgegaan? Door samen te werken zijn partijen tot een gedragen ontwerp gekomen op een perceel tussen drie andere gebouwen. Het levert een plek op, waar veel aandacht is voor zowel het kind als de omgeving. Je hebt er niet alleen te maken met verschillende gebruikersgroepen, zoals Humankind en de nieuwe school, maar ook met de markt en de verschillende afdelingen van de gemeente Amsterdam, die verantwoordelijk zijn voor het inrichten van het openbaar gebied, de uitgifte van de grond en de financiering van de nieuwbouw. Terecht worden er hoge eisen gesteld aan het gebouw en aan de bouwactiviteiten. IN KAART BRENGEN ”We hebben vanaf het eerste moment aandacht gehad voor de eigenschappen van de beschikbaar gestelde kavel, de stedenbouwkundige randvoorwaarden en de impact ervan op haalbaarheid. Zelfs voordat BDG-architecten geselecteerd was, hebben we door een stedenbouwkundig bureau en met ondersteuning van abcnova de mogelijkheden en onmogelijkheden in kaart laten brengen. Hierdoor hebben we vanaf het begin kunnen sturen op reële ruimtelijke, technische, financiële uitgangspunten en reële verwachtingen. Dat we dit jaar gestart zijn met de bouw voelt echt als een teamprestatie! Ik ben trots op het resultaat, want wat een prachtplek op dito locatie zijn we aan het creëren”, aldus Bas Lacroix van STAIJ, bouwheer van MKC de Schatkaart. DE KRACHT VAN EEN GOEDE SAMENWERKING Vincent Deuning en Christophe Aprahamian, partner en projectmanager bij abcnova, zijn vanaf de start ontwerpfase betrokken bij het project en onderschrijven de waarde van de prettige en transparante

SCHOOLDOMEIN

mei 2022

VISIE EN ONTWERP kunnen vaststellen in geval van een tegenvallende aanbesteding. Hierdoor is het gelukt om in de huidige markt de aanbesteding succesvol af te ronden; door het realiseren van gedragen optimalisaties en snelle besluitvorming waarmee het aanbestedingsbudget verantwoord verruimd kon worden.” VERTROUWEN Bij deze manier van samenwerken speelt vertrouwen een belangrijke rol, zo ziet ook Jan Pool, accountmanager Onderwijshuisvesting van de gemeente Amsterdam: “Juist op de spannende momenten bleek Stedenbouwkundig plan

“Het ontwerp maakt optimaal gebruik van de beschikbare oppervlakte door verschillende functies goed doordacht te stapelen” samenwerking. “Goed samenwerken is altijd een succesfactor en dat is hier met de vele stakeholders en de verschillende wensen nog belangrijker. De ruimtelijke wensen van de gemeente Amsterdam, de wens voor een eigen buitenruimte met onderwijsfunctie omdat een eigen schoolplein ontbreekt en aanvullende ambities op gebied van duurzaamheid maken het een uitdagend project. Daarnaast is het financieel kader door de normbudgetten bepaald. Iedereen heeft elkaar dus nodig om een MKC te realiseren waar iedereen achterstaat. We hebben samen gebouwd aan een projectomgeving waarin we ambities hebben weten samen te brengen. Door deze samenwerking konden we adequaat handelen en zo altijd de juiste balans aanbrengen in de belangen van alle betrokkenen. Want uiteindelijk heb je met z’n allen één doel en dat is een prettige en gezonde omgeving voor de kinderen, ouders en medewerkers te creëren.” GEDRAGEN PLAN Vincent vervolgt: “Op basis van de stedenbouwkundige studie voor de start van het ontwerp zijn de aan vullende en soms tegenstrijdige eisen als gevolg van de kavel in beeld gebracht met duiding van kosten. Er is helder vastgelegd welke partijen verantwoorde lijk waren voor de aanvullende randvoorwaarden. Gedurende het ontwerptraject is die analyse continu geactualiseerd en met de betreffende partijen zijn passende oplossingen onderzocht en vastgelegd. Gezamenlijk hebben we dat continu in de stuurgroep bewaakt en samen de verstandige keuzes gemaakt. Door vanaf het begin ook de achterban, de interne beslissers, goed mee te nemen, zijn we in staat gebleken om de omgevingsvergunning tijdig te verkrijgen, een reëel aanbestedingsbudget vast te stellen en hebben we vroegtijdig beheersmaatregelen

Christophe Aprahamian (l) en Bas Lacroix

op dit project de enorme betrokkenheid van alle partijen. Zowel vanuit Vastgoed, Grondzaken, vanuit Onderwijshuisvesting als vanuit de bouwheer met haar adviseurs is hard gewerkt om ontwerp en financiële kaders in balans te brengen en goed te onderbouwen. Hierdoor heeft de gemeente tijdig kunnen besluiten om extra middelen voor duurzaamheid en extra stedenbouwkundige kwaliteiten in te zetten.” HET ONTWERP Het ontwerp maakt optimaal gebruik van de beschikbare oppervlakte door verschillende functies goed doordacht te stapelen. De gymzaal ligt op de bovenste verdieping en in de kelder wordt een fietsenstalling gerealiseerd. De hoogteverschillen van de kavel met aangrenzende terreinen zijn door BDG-architecten opgelost door een splitlevel gebouw te ontwerpen. In het atrium van het gebouw vertalen de hoogteverschillen zich naar prettige open ruimten waar kinderen kunnen ontmoeten en spelen. Op de verdieping is een grote daktuin vormgegeven, waar kinderen kunnen leren over de natuur. Door de grote en vele ramen, vanwaar je uitzicht hebt op de bomencarré, komt er veel daglicht het gebouw binnen. Veel ruimtes zijn open, waardoor het gevoel van vrijheid en speelsheid overheerst. Kijk voor meer informatie op www.abcnova.nl.

SCHOOLDOMEIN

mei 2022

Tekst: Casper Meinders, Exploitatie adviseur draaijer+partners Fotografie: Martin Hogeboom

Gebruiker centraal in Kenniscentrum Veiligheid en Digitalisering Exploiteren met aandacht is het thema van deze editie van Schooldomein. Maar wat houdt dat eigenlijk in? Dit is ons vertrekpunt; in alles wat we doen. Dit betekent dat wij handelen en denken vanuit de gebruiker van een gebouw. Wij stellen hun (latente) wensen en behoeften centraal in het ontwerpen van een gebouw en laten het ontwerp van de dienstverlening daar op aan sluiten. Want ‘de gebruiker centraal’ wordt vaak als modeterm gebruikt, maar wordt er wel daadwerkelijk met de gebruiker gesproken?

“Dit zogenaamde participerend onderzoeken leidt altijd tot waardevolle inzichten”

SCHOOLDOMEIN

n de gemeente Apeldoorn werken de drie kennisinstellingen Saxion, de Universiteit Twente en de Politieacademie met steun van de gemeente intensief samen aan de eerste fysieke locatie van het (kennis)Centrum Veiligheid en Digitalisering (CVD). Waar trends als big data, the internet of things en artificial intelligence ongekende mogelijkheden met zich meebrengen vraagt het tegelijkertijd om slimme en doordachte antwoorden op nieuwe problemen. Hoe houden we ons internetbankieren veilig? En hoe voor komen we een hack in onze vitale infrastructuur? Gedrieën zoeken zij antwoorden op dit soort vragen door onderwijs, onderzoek en ondernemerschap in één nieuwe kennisinstelling te verenigen. draaijer+partners is sinds een aantal maanden betrokken bij het initiatief om het Programma van Eisen voor de nieuwe huisvesting op te stellen

mei 2022

en te komen tot een prettig en logisch ontwerp. Niet alleen gebruiken wij de standaard werk wijze waarbij we de huisvestingsnorm per student en per medewerker vertalen naar verschillende typen ruimtes en functionaliteiten. Wij vinden het essentieel om ook de bovenliggende visie van de organisatie mee te nemen, om een toekomst bestendig ontwerp te realiseren. DOMEINBENADERING De visie van een organisatie op huisvesting en dienstverlening en het toekomstige gebruik staat centraal bij het ontwerpen van een nieuwe locatie. In het geval van het CVD is dit anders; hier vormen namelijk drie kennisinstellingen met elkaar een nieuwe organisatie. Dat zorgt voor drie vertrek punten van waaruit geredeneerd moet worden. En dat leidt al snel tot een ‘en-en’ situatie met als gevolg

VISIE EN ONTWERP

dat het geprognotiseerd aantal vierkante meters het beschikbare aantal vierkante meters overtreft. In plaats van het uitwisselen van argumenten over het benodigde aantal ruimtes hebben wij met een afvaardiging van studenten en medewerkers van de drie kennisinstellingen gezamenlijk de zogenaamde ‘domeinbenadering’ toegepast. Bij deze domein benadering starten we met het in beeld brengen van de verschillende typen gebruikers, het achterhalen van hun behoeften en we expliciteren deze behoeften vervolgens. Dat hebben we gedaan door met hen in gesprek te gaan en door ter plaatse het gedrag van de gebruikers op de kennisinstellingen te analyseren. Dit zogenaamde participerend onderzoeken leidt altijd tot waardevolle inzichten, waarmee we het ontwerp van het gebouw én de dienstverlening kunnen verrijken. IDEALE OMGEVING We hebben de studenten, docenten en bestuurders samengebracht om van hen te horen hoe de ideale leer- en werkomgeving van het CVD er volgens hen uit moet zien. Tijdens deze gesprekken kregen wij inzicht in de wijze waarop kennis van één van de partners op het gebied van cyber security gedeeld kan worden met studenten en medewerkers van de andere partners. En wat dit betekent voor het gezamenlijk gebruik van ruimtes en middelen. Zo ontstaan plekken waar iedereen graag verblijft. Geen saaie kantine, maar inspirerende en multifunctionele werken ontmoetingsruimtes die zowel door studenten, politiemensen als door de executives gebruikt worden. Bijvoorbeeld een modern stadslab en een simulatieruimte waar kennis uitgewisseld kan worden op het snijvlak van onderwijs, onderzoek en ondernemerschap. DE ONTWERPGIDS Nadat de behoeften in beeld zijn gebracht, worden deze vertaald naar ruimtes die in de werken leeromgeving terug moeten komen en de eisen die daaraan gesteld worden vanuit het gebruik. Daarvoor gebruiken wij de door draaijer+partners ontwikkelde ontwerpgids. Een praktische gids waaruit wij de functionele en technische ontwerpuitgangspunten per type ruimte kunnen halen die leidend zijn voor indeling en afwerking van de betreffende ruimte. Met behulp van deze gids worden slimme ontwerpkeuzes gemaakt waardoor toekomstige beheer- en exploitatiewerkzaamheden in en om het gebouw efficiënt kunnen worden uitgevoerd en de ambities van het CVD worden waargemaakt. EEN DYNAMISCH MULTI TENANT GEBOUW Het CVD zal vanaf het komende schooljaar starten aan de Wapenrustlaan 11 in een multi tenant gebouw waar ondernemerschap en onderwijs zijn samengevoegd. Verschillende ondernemers houden hier

Het CVD staat voor synergie tussen de kennisinstellingen Saxion, Universiteit Twente, Politieacademie en gemeente Apeldoorn met publieke en private partners op het terrein van onderwijs, LLO, onderzoek en ondernemerschap ten aanzien van veiligheid en digitalisering. Daarbij is ‘ontmoeting’ tussen studenten, docenten, onderzoekers en professionals cruciaal. Het gebouw aan de Wapenrustlaan sluit perfect aan bij dit concept. Samen slimmer worden, met een nationale impact! Dr. René Westra, directeur Veiligheid en Digitalisering Saxion

kantoor; onderwijs en onderzoek worden hier nu aan toegevoegd. Dat zorgt voor een nieuwe dynamiek in het gebouw. De executive die ’s avonds na werktijd naar het CVD komt om onderwijs te volgen, stelt andere eisen aan een leeromgeving dan de hbo-student overdag. In geval van de c atering bijvoorbeeld betekent dit dat het assortiment eten en drinken (en de prijsstelling) gedurende de dag moet meebewegen met de verschillende typen gebruikers. Over deze dienstverlening moet overeenstemming zijn met de facilitaire dienstverleners in het pand. In de komende periode richten wij de dienst verlening daarop in. Op basis van het P rogramma van Samenwerken (PvS) en het Programma van Informatie (PvI) leggen wij de basis voor de dienst verlening en geven wij daar samen met de u itvoerders van de diensten invulling aan. EXPLOITEREN MET AANDACHT Het centraal zetten van de gebruiker begint bij het in gesprek gaan, luisteren en doorvragen en daarbij ook latente wensen achterhalen. Vanuit die inzichten kan het ontwerp van het gebouw de daarin aanwezige ruimtes en de dienstverlening worden vormgegeven. Zo begint exploiteren met aandacht als het gebouw op de tekentafel ligt en ontstaan er toekomst bestendige werken leerplekken. Kijk voor meer informatie op www.draaijerpartners.nl.

SCHOOLDOMEIN

mei 2022

Tekst Sibo Arbeek

NIEUWE SPORTZAAL IN MAASSLUIS

Plek voor bewegen en ontmoeten De covidpandemie leerde architect Theo Kupers hoe belangrijk gezond bewegen is. Ook hebben sporters en bezoekers behoefte aan een plek waar ze samen kunnen komen. De nieuwe sportzaal is een lichte plek, die in verbinding staat met buiten.

e gemeente Maassluis bouwt een nieuwe sportzaal aan de Sportlaan. Met de bouw komt de gemeente tegemoet aan de toe nemende vraag naar ruimte voor binnensport activiteiten. De zaal biedt straks onderdak aan de leerlingen van het Reviuslyceum voor hun gymlessen. Een andere vaste gebruiker wordt Basketbalvereniging Green Eagles die de zaal ook als clubhuis gaat gebruiken. Vanuit de buurt bewoners dacht een ‘meedenkgroep’ mee bij het ontwerpen van de sportzaal én de omgeving.

PROJECTINFORMATIE Project Nieuwbouw sportzalen en clubhuis Opdrachtgever Gemeente Maassluis Gebruikers Green Eagles en Revius Lyceum Architect gebouw & buitenruimte Theo Kupers Architecten Constructeur Van Rossum raadgevende ingenieurs bv Adviseur installaties Innuvate bv Adviseur bouwfysica Peutz BVO 1.960 m² Ingebruikname Najaar 2023

SCHOOLDOMEIN

AANZETTEN TOT BEWEGEN In juli 2020 werden drie architectenbureaus gevraagd een ontwerpvisie voor de nieuwe sportzaal en openbare ruimte te presenteren. Theo Kupers Architecten werd geselecteerd om het ontwerp voor de sportzaal en de directe omgeving te maken. Theo: “Ons ontwerp sloot het beste aan op de wensen van de hoofdgebruikers, het Lentiz Reviuslyceum en Basketbalvereniging Green Eagles en past goed in de omgeving. We hebben eerder sport accommodaties ontworpen en onlangs een in Arnhem. Dat is een mooi en herkenbaar gebouw, heeft geen blinde gevels en draagt dus bij aan de sociale veiligheid. Een goede referentie, waarbij deze uitvraag zich voor een belangrijk deel ontwikkelde tijdens de covid-periode, waardoor veel overleggen online zijn gedaan, inclusief de visiepresentatie. Dat heeft me gescherpt; het was een periode waarbij bewegen heel belangrijk werd en vooral buiten bootcamps werden georgani seerd, omdat het binnen niet kon. Ik wilde een gebouw ontwerpen dat zou a anzetten tot bewegen, met het gebied rond de zalen als o ntmoetingsruimte. Het tweede ankerpunt is mijn ervaring in het bestuur van een voetbalvereniging. Mijn dochter wilde op voetbal, maar stelde als voorwaarde dat ik ook mee zou doen. Ik ben trainer geworden en later lid van het bestuur, als enthousiaste voorvechter van meidenvoetbal. Ik merkte hoe belangrijk het verenigings leven is. Hoeveel mensen het weekend en door de

mei 2022

week actief zijn voor de vereniging en elkaar daar ontmoeten; dan is een fijn clubhuis heel b elangrijk. Dat aspect komt ook terug in de sportzaal in Maassluis; het is een gebouw waarin het leuk is om te sporten, maar ook een licht gebouw, waar je contact hebt met buiten. Veel binnensportaccommodaties zijn gesloten en naar binnen gericht; ik wilde een prettige ruimte maken, niet alleen voor sporters, maar ook voor bezoekers en vrijwilligers.” NATUURINCLUSIEF INRICHTEN Theo: “In september 2020 zijn we met het ontwerptraject gestart en in oktober 2021 hebben

VISIE EN ONTWERP

veilige route, langs de rand van het park en tussen sportzaal en parkeerveld.” ZICHTBAAR EN TOEGANKELIJK Het gebouw kenmerkt zich door een karakteristieke vorm op een robuuste plint, met een planken gevelbekleding en gevelbegroening. Theo: “Licht, lucht en transparantie zijn belangrijk in het ontwerp. Vanuit de entreehal zijn de twee gymzalen direct zichtbaar en toegankelijk. De opvallende trap voert naar het clubhuis en de tribune op de verdieping. Vanaf zowel het clubhuis als de tribune is goed zicht op de twee gymzalen. Deze zalen zijn voorzien van een akoestische houten lambrisering en hoog geplaatste ramen, vanwaar natuurlijk daglicht binnenvalt. Ik denk dat dat straks een hele fijne sportervaring oplevert.” we het definitieve ontwerp voor de sportzaal en het voorlopige ontwerp voor de buitenruimte aan de meedenkgroep gepresenteerd. We hebben vol ingezet op duurzaamheid. De gemeente heeft ons gevraagd om ook een ontwerp voor de omgeving te maken, inclusief de waterhuishouding. Er lag een parkeerplaats vol asfalt, omdat in de omgeving ook een voetbalvereniging en een zwembad liggen. 80% van de tijd is het een lege vlakte; dus moet het niet stenig zijn. We hebben de bouw van de sportzaal aangegrepen om het naastgelegen parkeerveld en de openbare ruimte opnieuw groen en natuur inclusief in te richten. Om het gebruik van de fiets te stimuleren komt er een stalling bij de sportzaal en wordt een fietspad aangelegd. Het half verharde parkeerveld wordt omzoomd door heuphoge hagen die de auto’s aan het zicht onttrekken. We gaan 85 nieuwe bomen planten, hagen en groene parkeer vakken die met wild zaaisel zijn ingestrooid. Het nieuwe fietspad verbindt Laan 1940-1945 met de Sportlaan en vormt een overzichtelijke en sociaal

NATUURLIJKE MATERIALEN Op allerlei manieren wordt met het ontwerp i nvulling gegeven aan het realiseren van een duurzaam en gezond gebouw. Ook het gevelbeeld speelt hier een belangrijke rol. De sportzaal wordt gebouwd met natuurlijke materialen en krijgt een hittebestendig dak en zonnepanelen. De architectonische huid toont mede waar het gebouw voor staat. PV-panelen wekken energie op, de installaties zijn uit het zicht, er is een nestkastenrand en verder een groene gevel en een groen dak. De composiet houten gevels zijn onderhoudsvrij. Het parkontwerp is in samenhang met de biodiversiteit van het gebouw gemaakt. De gevel is opgebouwd uit een robuuste betonnen plint met daarboven stoere metalen kaders met een invulling van donkere latten. In najaar 2023 kan er actief bewogen en ontmoet worden in de sportzaal in Maassluis. Kijk voor meer informatie op www.theokupers.nl.

SCHOOLDOMEIN

mei 2022

Tekst HEVO | Experts in Huisvesting en Vastgoed

IKC’S IN BESTAANDE GEBOUWEN

Duidelijke kaders zorgen voor gemeenschappelijk draagvlak Integrale kindcentra (IKC’s) zijn belangrijk om de doorgaande leerlijn van 0 tot 12 jaar te realiseren. Maar hoe faciliteer je zulke kindcentra in een gemeente met acht kernen én in een spanningsveld van regelgeving die onbedoeld de facilitering van IKC’s in bestaande gebouwen belemmert? De gemeente Lingewaard zocht en vond het antwoord in een gemeenschappelijk opgestelde beleidsnotitie die het College van B&W binnenkort vaststelt.

e vraag naar duidelijkheid over de vestiging van IKC’s in bestaande gebouwen kwam vanuit het werkveld. De gemeente Lingewaard heeft al sinds 2015 een IKC-beleid. De gemeente onderkende toen al, net als het primair onderwijs en de kinderopvangorganisaties, de meerwaarde van IKC’s. Deze centra bevorderen kansen gelijkheid, stimuleren ontwikkelingskansen en zijn belangrijk voor vroegsignalering. De vorming van IKC’s is een breed gedragen wens. Maar tijdens het opstellen van het Integraal Huisvestingsplan (IHP) van de gemeente Lingewaard was er behoefte aan duidelijke kaders om een IKC in een bestaand gebouw te kunnen vestigen. Toenmalig wethouder Helga Witjes, inmiddels opgevolgd door Nick Hubers, en projectleider onderwijshuisvesting Suzan Knols gingen met die behoefte aan de slag. STRUCTUUR EN EENHEID “Het was eigenlijk heel simpel: tijdens het proces om een IHP te ontwikkelen kwam de vraag naar

KENNIS EN KUNDE De beleidsnotitie ‘Uitwerking Medegebruik & Verhuurbeleid Onderwijshuisvesting voor Integrale Kindcentra’ is opgesteld door vastgoedexpert HEVO.

Nick Hubers, wethouder

Suzan Knols, projectleider

Michel Drenth,

Wouter Houët,

Helga Witjes, voormalig wethouder

gemeente Lingewaard

Onderwijshuisvesting

senior adviseur HEVO

gemeente Lingewaard

beleid voor IKC’s in bestaande gebouwen vanuit het werkveld duidelijk naar voren. Dan vinden we het als gemeente belangrijk om daar mee aan de slag te gaan”, licht Suzan Knols toe. “Dat is voor het werkveld fijn, maar ook voor de gemeente. Een breed gedragen beleidsnotitie zorgt dat we als gemeente niet steeds met allerlei partijen opnieuw aan tafel hoeven. De notitie brengt structuur en eenheid in het beleid voor de vorming van IKC’s in bestaande gebouwen. Die uniformiteit geeft duidelijkheid en rust, omdat de kaders helder zijn. In de notitie staat wat binnen w ettelijke kaders kan én hoe de gemeente Lingewaard de vorming van IKC’s faciliteert. Juist de wettelijke kaders waren een uitdaging. Soms bleek wetgeving tegenstrijdig met elkaar te zijn of bleek er bijna geen regelgeving te zijn.”

SCHOOLDOMEIN

mei 2022

VISIE EN ONTWERP

Belangrijke antwoorden De notitie van de gemeente Lingewaard geeft antwoord op vijf belangrijke vragen: • Hoe gaan we om met weten regelgeving voor IKCvorming in bestaande gebouwen? • Hoe kunnen we beleidsdoelstellingen op het gebied van IKC-vorming zo goed mogelijk realiseren? • Hoe organiseren we eigendomsverhoudingen? • Hoe bepalen we tarieven? • Hoe financieren we een IKC?

“Een breed gedragen beleidsnotitie zorgt ervoor dat we als gemeente niet steeds met allerlei partijen opnieuw aan tafel hoeven”

In de notitie staat duidelijk welke mogelijkheden er zijn en welke keuze in welke situatie gemaakt wordt. Doordat de notitie in samenwerking met alle betrokken partijen is opgesteld, is de notitie een breed gedragen beleidsstuk dat zorgt dat in het proces zoveel mogelijk belemmeringen en vertragingen voorkomen worden. Eenvoudig samengevat: iedereen weet waar hij aan toe is, nu en in de toekomst.

“HEVO heeft ons ook ondersteund met de totstandkoming van het IHP. We kregen vanuit het werkveld terug dat dat een bijzonder fijne samenwerking was. Het was een van de redenen om HEVO te vragen ons te helpen bij het opstellen van de beleidsnotitie. Daarnaast was het prettig dat de adviseurs van HEVO onze gemeente en de schoolbesturen al kenden. Het feit dat deze vastgoedadviseur veel expertise en ervaring heeft in onderwijsvastgoed heeft ook meegewogen in de keuze voor HEVO in dit traject”, vertelt Suzan Knols. GEHOORD EN GEZIEN “Als gemeente kun je nu eenmaal niet alle kennis en kunde in huis hebben”, reageren Wouter Houët en Michel Drenth van HEVO. De beide adviseurs kijken, net als de gemeente en andere betrokken partijen, terug op een prettig proces. “We zijn gestart met een gezamenlijke bijeenkomst waarin alle partijen hun belangen benoemden en waarin we alle mogelijkheden hebben besproken en geanalyseerd. Daarna hebben we elke partij individueel geïnterviewd over specifieke wensen, eisen en ideeën. In een tweede gezamenlijke sessie zijn de verschillende beleidskeuzes besproken en op hoofdlijnen bepaald. In een derde gezamenlijke bijeenkomst is de uitgewerkte beleidsnotitie door alle partijen goedgekeurd. Met name de individuele gesprekken zorgden ervoor dat iedereen zich echt gezien en gehoord voelde. De gezamenlijke sessies zorgden voor meer begrip en inzicht en uiteindelijk ook voor voldoende draagvlak.” Juist daar is wethouder Nick Hubers heel trots

op en blij mee: “We hebben samen gezorgd voor een notitie zodat IKC-functies in bestaande gebouwen beschermd worden door daar waar mogelijk capaciteit aan de onderwijsbestemming te onttrekken ten gunste van de IKC-partners. We hebben echt samen bijgedragen aan deze belangrijke maatschappelijke functie binnen Lingewaard. Ik vind het een schoolvoorbeeld hoe integrale samenwerking in een vroeg stadium meerwaarde heeft: voor de betrokkenen, maar vooral voor de kinderen om wie het uiteindelijk allemaal gaat.” Kijk voor meer informatie op www.hevo.nl | info@hevo.nl | 073-6409409

SCHOOLDOMEIN

mei 2022

Tekst Sibo Arbeek

VMBO TRIVIUM COLLEGE ONTWIKKELT TALENTEN

Voorbeeld van sociaal duurzame exploitatie Talenten ontdekken en interesses stimuleren zijn het fundament van de onderwijsvisie van het nieuwe VMBO Trivium College. Het wordt een betekenisvolle leeromgeving, waarbij leerlingen vooral in de praktijk ervaring opdoen. Het gebouw wordt als wijkonderneming onderdeel van een sociale wijkexploitatie.

H PROJECTINFORMATIE Project Nieuwbouw VMBO Trivium College Amersfoort Samenwerkende partijen Stichting Onderwijsgroep Amersfoort Procesmanagement Zenzo Maatschappelijk Vastgoed Architect Ector Hoogstad Architecten Oplevering april 2023

SCHOOLDOMEIN

et overkoepelend bestuur Stichting Onderwijsgroep Amersfoort mocht in de wijk Kruiskamp-Koppel in Amersfoort nieuw bouwen om een bijzonder concept te kunnen realiseren. Het nieuwe VMBO Trivium College wordt een kleinschalige vmbo school met de profielen Dienstverlening & Producten, Economie & Ondernemen en Multimedia, Vormgeving & ICT. Directeur Jan Nijhof: “Het belangrijkste doel is om de nieuwsgierigheid van leerlingen te prikkelen. Wij hopen dat ze na vier jaar een beeld hebben bij het vervolg. Het ontwerp prikkelt maximaal het ondernemersgevoel van onze leerlingen. Schooldomein praat verder ook met ondernemer Bijzondere Plekken Marc van Leent en partner Irmo Jansen van Zenzo Maatschappelijk Vastgoed. “Omdat wij vinden dat een school een vitaal onderdeel van de wijk is ontstond het idee van een wijkonderneming”, legt Jan uit, “veel kinderen komen hier ook uit de buurt, die niet echt rijk bedeeld is. Wij vinden het daarom logisch om ook iets terug te doen.” Irmo knikt: “De opdrachtgever wilde een aanbesteding in de vorm van een dialoog en we merkten hoe belangrijk die verbinding met de omgeving was.

mei 2022

Dat kleurt het proces; zeker in de coronatijd hebben veel leerlingen een fijne verblijfsplek gemist. Het programma stimuleerde ons om een concept te ontwikkelen waarbij die verbinding centraal staat. De architect Ector Hoogstad heeft dat in een prachtig ontwerp vertaald en Marc van Leent begeleidt het proces om er in opdracht van Zenzo een echte wijkonderneming van te maken.” Marc: “Ik heb veel geadviseerd en gepubliceerd over maatschappelijke ontmoetingscentra; vanaf 2018 ontwikkel ik ze ook zelf, inclusief het opzetten van een sociale exploitatie. Trefwoorden zijn steeds inclusief, duurzaam, multifunctioneel en vooral bijzonder! Inmiddels hebben we in Amersfoort vijf van die bijzondere plekken gerealiseerd, die als sociale bedrijven functioneren. Ik kende Zenzo van Hart van Vathorst, een woon- en leefomgeving in de Amersfoortse wijk Vathorst. Het gebouw huisvest twee zorginstellingen, een kindercentrum, een kerk en een restaurant. Ik vond het leuk om bij dit project te helpen.“ DIENSTEN AAN DE WIJK “Het begrip wijkonderneming moet je niet zien als een buurthuis of hangplek”, legt Marc uit. “Je kunt

VISIE EN ONTWERP

denken aan het concept van een business school; leerlingen kunnen er een zakcentje verdienen door dat ze wat ze leren in de praktijk uitproberen. Voor Trivium hebben we al zo’n zeven ondernemers om ons heen verzameld, waaronder een startup Bleached Renaissance die een kledinglijn in gebleekte spijkerbroeken wil opzetten. Hoe leuk is het om zo’n hele lijn, van concept tot en met marketing en verkoop samen met de leerlingen van de school op te zetten? Daarnaast willen we het gebouw ook na schooltijd een brede functie voor de wijk geven. De traditionele school eindigt om drie uur en daarna neemt een hospitality groep het over. Die moet zorgen voor een sociaal duurzame exploitatie in samenwerking met de wijkonderneming. In de wijkonderneming leveren leerlingen diensten aan de wijk. Uitgangspunt is dat de wijkonderneming het ontmoetingsplein en de aanpalende ruimtes, zoals de keuken, mag gebruiken. Daar staat tegenover dat zij deze ruimtes voorafgaand aan de school tijden, schoon, opgeruimd en zonder schade weer oplevert. Op deze manier ontstaat meerwaarde voor de leerlingen, de school en de wijk. Bovendien worden de ruimtes hierdoor optimaal gebruikt. Al die ideeën moeten zich verder uitkristalliseren. Het is zoeken naar de exacte invulling, maar er is veel enthousiasme onder betrokkenen en een goede voortgang in het proces. Inmiddels is ook mbo Midden-Nederland aangehaakt, waarbij studenten vmbo-leerlingen helpen om de wijkonderneming op te zetten.” MOTIVATIEGRAAD LEERLINGEN Jan: “Het concept van een wijkonderneming past bij onze onderwijskundige visie en sluit aan bij de motivatiegraad van de leerlingen. Deze doelgroep is niet geschikt om de hele dag in de schoolbank te zitten. Ze laten zich niet door theorie verleiden, maar wel door arbeidsvaardigheden en ervaringen die ze in de praktijk opdoen. Dan ontstaan ook leer opbrengsten. Hoe echter hoe meer waarde er aan wordt toegekend. Dan zie je dat het vonkje over springt en leerlingen gemotiveerd raken. Ze willen vooral iets doen dat snel resultaat oplevert. En juist omdat ze iets voor andere mensen doen heeft dat ook een vormende werking. Zelf een bedrijf opzetten vinden ze stoer en die bedrijfsmatige omgeving

komt in het nieuwe gebouw terug. Bij MVI kunnen ze in de Apple-ruimte een website voor een bedrijf in elkaar zetten. Ik zie dagdelen in een week dat je beroepsmatige vakken aanbiedt en in het bedrijf aan het werk bent. Het ene project teken je bij de docent af en het volgende bij de bedrijfsleider.”

“Het ontmoetingsplein van de school wordt een plek waar je samen met medeleerlingen en ondernemers van betekenis kunt zijn voor de wijk” SOCIAAL DUURZAME EXPLOITATIE Jan: “Het wordt een gebouw in twee lagen voor ongeveer 320 leerlingen. De begane grond kent een centraal atrium met een soort winkelstraat en een horeca, op de verdieping liggen de verschillende leerruimten van de vier jaarlagen. Het ontmoetingsplein van de school is het hart van de school en dat wordt een plek waar je kan chillen, maar ook een plek waar je samen met medeleerlingen en inspirerende ondernemers van betekenis kunt zijn voor de wijk.” “Het wordt ook een ruimte waar het bedrijfsleven zichtbaar aanwezig is met spullen en logo”, vult Marc aan, “eigenlijk is het begrip marktplaats een mooie metafoor. Het wordt een plek van waaruit ontwikkeld, ondernomen en letterlijk gehandeld wordt met en tussen leerlingen, bedrijven en de omwonenden.” Irmo knikt: “Het open en transparante gebouw met een vide en open werkruimten gaat dat stimuleren. Van buiten zie je wat er binnen gebeurt en vanuit de school ontstaat bedrijvigheid naar buiten. Er komt ook een tribunetrap aan de buitenzijde van het gebouw, gekoppeld aan de gymzaal. Dat wordt ook een fijne verblijfsplek.” Kijk voor meer informatie op www.zenzo-mv.nl.

SCHOOLDOMEIN

mei 2022

Foto’s en impressie GeO Architecten

DE SKOOL VERBINDT SCHOLEN

Nieuw OCT maakt kansrijk onderwijs mogelijk Eigentijds, gemêleerd en met respect voor tradities. Het Onderwijs Centrum Texel (OCT) is een plek geworden waar leerlingen en leerkrachten de ruimte hebben geïnspireerd onderwijs te verzorgen. De nieuwe naam is de Skool: krachtig, Texels en eenvoudig.

PROJECTINFORMATIE Project Nieuwbouw Onderwijs Centrum Texel Opdrachtgever

Stichting Kopwerk Adviseur ICSadviseurs Procesmanagement VKZ Architect GeO Architecten Aannemer Bouwgroep Dijkstra Draisma BVO 4.000 m² Ingebruikname Mei 2022

SCHOOLDOMEIN

e Skool biedt straks plek aan 650-700 kinderen en staat centraal aan de Emmalaan in Den Burg tussen het tennispark en de Openbare Scholengemeenschap De Hogeberg. De Skool biedt onderdak aan de Jozefschool, Vrije School Stella Maris, De Fontein, SBO de Kompasschool en de Jac. P. Thijsseschool. Deze verouderde schoolgebouwen lagen allemaal verspreid over Den Burg en hadden deels te maken met krimp. De uitgangspunten in de gezamenlijke nieuwbouw zijn dat de vijf scholen én hun eigen identiteit behouden én kansen biedt om onderling goed samen te werken. Oorspronkelijk werd de ontwikkeling naar een kindcentrum op Texel als separaat proces gestart, maar gaandeweg groeide het inzicht dat de betrokken partijen heel Texel als één kindcentrum zien. Doordat de scholen de krachten bundelen, worden de ‘buitenscholen’ in

mei 2022

de dorpen op Texel gefaciliteerd als het gaat om interne begeleiding, administratie en gemeenschappelijke voorzieningen. De Skool heeft een fysieke verbinding met het voortgezet onderwijs van de Hogeberg, zodat uitwisseling en integratie als doorlopende leerlijn gestalte kan krijgen. INCLUSIEF ONDERWIJS Jan Bot van Stichting Kopwerk: “Wij zijn er trots op dat we met dit gebouw een belangrijke impuls kunnen geven aan de samenwerking tussen de scholen en dat is goed voor de kwaliteit van het onderwijs op Texel. De gemeente Texel en de o nderwijsorganisaties werken zo eensgezind samen aan het realiseren van onderwijs, op maat en thuisnabij. Voor de kwaliteit van onderwijs maakt het straks niet uit of een leerling in Den Burg of in één van de buiten dorpen naar school gaat. Verder was de wens om het

VISIE EN ONTWERP nderwijs inclusiever te maken. Kinderen van het o reguliere en het speciaal basisonderwijs gaan daar straks in hetzelfde gebouw naar school.” MEERWAARDE DE SKOOL ICSadviseurs stelde in opdracht van de stuurgroep het contourendocument Ontwikkeling Onderwijs Texel op. Het bureau onderzocht drie m ogelijke scenario’s: handhaven van de situatie van de verschillende gebouwen, upgraden van de gebouwen en het samenbrengen in een gezamenlijk gebouw. Daarbij werd naast de investeringskosten ook gekeken naar de gevolgen van de exploitatie. Tijdens het proces konden inwoners, ouders en betrokken stakeholders hun mening geven en tekenden kinderen hun ideale school. Het document geeft de uitgangspunten voor toekomstbestendig kwalitatief hoogwaardig onderwijs en onderwijsvoorzieningen op Texel. Op basis van het onderzoek werd de uiteindelijke business case uitgewerkt en kozen

betrokken partijen voor nieuwbouw. De gezamenlijke huisvesting maakt het mogelijk efficiënter te werken, doordat scholen gezamenlijk ruimten en lokalen multifunctioneel en flexibel gebruiken zonder dat de keuzevrijheid van ouders voor een bepaalde denominatie en/of onderwijsconcept in gevaar komt. Daarnaast maakt de samenwerking mogelijk dat er meer speciale voorzieningen zijn. Daardoor ontstaat een ‘rijkere’ leeromgeving voor het kind. De betrokken scholen kunnen zich zichtbaarder profileren op basis van eigen kwaliteiten, waardoor de kwaliteitsverschillen tussen de verschillende gebouwen van de scholen in Den Burg opgeheven worden. GEDEELDE VISIE “Een gedeelde visie van de Skool is dat het belang van het kind voorop staat”, vertelt Alwin Hietbrink van het betrokken schoolbestuur Sarkon, “alle scholen

“De gemeente Texel en de onderwijs organisaties werken zo eensgezind samen aan het realiseren van onder wijs, op maat en thuisnabij”

zijn gezamenlijk verantwoordelijk voor alle leerlingen en voor de gehele leeromgeving. De kracht van het concept zit in de diversiteit; waarbij de betrokken scholen een open houding hebben. Er wordt over alle scholen gezamenlijk aan teamvorming gewerkt met alle medewerkers, onder meer om (een gevoel van) gezamenlijke verantwoordelijkheid voor het onderwijs op Texel te versterken, uit te bouwen en te behouden. Zo komen er dag-arrangementen met BSO, sporten culturele verenigingen. De scholen in de buitendorpen maken onderdeel van de Scholengroep Texel. Ze delen kennis en expertise van bijvoorbeeld intern begeleiders en reken- en taalspecialisten.” FYSIEKE SAMENWERKING Het gebouw bestaat uit drie lagen en is duurzaam, zowel wat betreft het gebruik van de materialen als wat betreft de energie; het gebouw wordt namelijk energieneutraal en is niet op gas aangesloten, dus all-electric met op het dak zonnepanelen. Het nieuwe OCT voldoet aan Frisse Scholen Klasse B en op het gebied van energie zelfs Klasse A. Stella Maris en de Jac. P. Thijsseschool krijgen hun huisvesting op de b egane grond en de Kompasschool komt in zijn geheel op de eerste verdieping. Van de beide a ndere scholen worden de kinderen in de onderbouw gehuisvest op de begane grond en de midden- en bovenbouw komt op de eerste verdieping. De o nderwijsruimten liggen allemaal aan een b uitengevel, zodat er voldoende daglicht is. Annex de onderwijsruimten bevinden zich de thuishavens als verwerkingsruimten. In het hart van het gebouw zijn alle gezamenlijk te gebruiken ruimten ondergebracht, zoals de speelzalen en de aula. Op de t weede v erdieping worden nog ruimten gemaakt voor ondersteunende diensten en voor een m ultifunctionele ruimte. Het OCT krijgt op de eerste verdieping een rechtstreekse verbinding met het gebouw van het OSG. Dat vergemakkelijkt de samenwerking tussen het OCT en het OSG, een samenwerking die er nu al bestaat tussen OSG en de Kompasschool. Kijk voor meer informatie op www.icsadviseurs.nl.

SCHOOLDOMEIN

mei 2022

Tekst Sibo Arbeek

PRONKJEWAIL

Hoe een bedreiging een kans werd “Veilig voor gebruik maar niet voldoen aan de norm”, dat was de boodschap uit onderzoeken naar enkele scholen in Noordoost-Groningen. Die bevinding leidde tot een uniek Scholenprogramma en resulteerde uiteindelijk in een nieuw scholenlandschap in het aardbevingsgebied in Noordoost-Groningen.

n 2014 verschenen de eerste rapporten van deskundigen over de veiligheidsrisico’s rond twee schoolgebouwen in het dorp Loppersum als mogelijk gevolg van de aardbevingen door de gaswinning. De betrokken schoolbesturen trokken direct aan de bel en dat was gelijk de start van het Scholenprogramma in Noordoost-Groningen. De NAM zette met de betrokken gemeenten de stap naar een gezamenlijke aanpak. Schoolbesturen, kinderopvang, het Rijk en andere stakeholders deden mee. Zo werd het Scholenprogramma het eerste succesvolle sectorale programma voor de aanpak van de gevolgen van de gaswinning en inmiddels zijn honderden miljoenen euro’s naar

De Regenboogschool in Bedum: Adema Architecten i.s.m. Baars Architecten - Fotografie Nienke Maat

SCHOOLDOMEIN

mei 2022

de huisvesting van kinderen gegaan. Door het Scholenprogramma ontstond de unieke kans om van vraagstukken die het onderwijs raken een gezamenlijk doel te maken. ONMIDDELLIJKE ONVEILIGHEID Alle schoolgebouwen zijn in de aardbevingsregio onderzocht en tegelijkertijd werd een regionale procesorganisatie opgezet met daarin alle verantwoordelijke wethouders van de deelnemende gemeenten. Vanuit de procesorganisatie vond overleg plaats tussen de elf gemeenten, zeventien school besturen en de NAM over de toekomst van de scholen in het aardbevingsgebied. Bij de start ging het om

VISIE EN ONTWERP

101 schoolgebouwen, waarvoor een zogenaamd VersterkingsAdvies (VA) werd opgesteld. Bij de start was er nog geen Nederlandse Praktijkrichtlijn (NPR) voor aardbevingsbestendig bouwen. De eerste concrete actie vanuit de versterkingsadviezen (VA’s) leidde tot het verwijderen van alle elementen aan of op gebouwen die als ‘hoog risico’ gekenmerkt werden. TRANSITIETAFELS De Versterkingsadviezen maakten duidelijk, dat een aanvullende investering van vele miljoenen nodig was; veel gebouwen dateerden uit de jaren zeventig of van de jaren daarvoor. Vaak lag het bedrag voor versterking in de buurt van dat van nieuwbouw. Betrokken organisaties kwamen te staan voor een lastige keuze: besluiten we voor het aanpassen van de bestaande scholen of kiezen we een ander pad? Gemeenten kregen een belangrijke rol in de voorbereiding en uitvoering en zorgden ervoor dat binnen de kaders van onderwijshuisvesting, ruimtelijke ordening en vergunningverlening de nieuwe kindvoorzieningen daadwerkelijk gerealiseerd konden worden. Een belangrijk onderdeel van deze programmaorganisatie vormden de zogenaamde transitietafels die per gemeente werden georganiseerd. Resultaat van dit overleg was de inzet op aardbevingsbestendige en toekomstgerichte kindvoorzieningen (scholen, kinderopvang) per gemeente. Voor de uitvoering van het Scholenprogramma werd een planningshorizon van vijf jaar afgesproken: alle plannen moesten binnen vijf jaar (2016- 2021) gerealiseerd zijn. Daarmee werd een belangrijke piketpaal geslagen. AMBITIE EN DOELSTELLINGEN Het Scholenprogramma is ook de aanjager geworden voor de vorming van (integrale) kindcentra, samenwerkingsscholen en twee-onder-een-dak voor zieningen. Onderwijs en opvang werken steeds intensiever samen. De nieuwe voorzieningen spelen in op onderwijskundige ontwikkelingen zoals gepersonaliseerd leren, digitalisering en passend onderwijs. Bestaande en nieuwe schoolgebouwen met daaraan verbonden andere functies, zijn door de manier van versterken of door nieuwbouw aardbevingsbestendig gemaakt. De gebouwen uit het Scholenprogramma voldoen aan de uitgangspunten van ‘frisse scholen’: ze zijn duurzaam en (bijna) energieneutraal en hebben een gezond binnenmilieu. Het Scholenprogramma draagt ook bij aan de leefbaarheid en vitaliteit van de hele regio Noordoost-Groningen. Vanwege de bevolkingskrimp was een aantal kleine scholen niet meer te handhaven, maar er kwamen goede voorzieningen in de nabije omgeving voor terug. In andere gevallen bleek wel ruimte voor kleinere

Qworzo in Woldendorp: Ector Hoogstad Architecten - Fotografie Jacomien Boonstra

“Door de houten constructie en gevels, is kindcentrum Qworzo circulair én aardbevings bestendig. Het innovatieve onderwijsconcept, met drie grote units voor onder-, midden- en bovenbouw en een peuterspeelzaal, rondom een centrale ruimte, houdt rekening met de bevolkingskrimp en toekomstige daling van het aantal leerlingen. De grote units zijn vrij indeelbaar en kunnen daardoor flexibel aangepast worden aan de groepsgrootte en het veranderende onderwijs. Elke unit binnen de molenwiek-layout heeft zijn eigen entree via een overdekte buitenruimte, waar ook bij slecht weer buiten lesgegeven kan worden. Op de langere termijn is het kindcentrum eenvoudig te transformeren in (zorg)woningen. De verduurzaamd houten gevels geven het gebouw een warme, natuurlijke uitstraling.” Koen Klijn - Partner Ector Hoogstad Architecten

scholen. Voor deze scholen, die in oudere en niet meer eigentijdse gebouwen waren gehuisvest, is een nieuw perspectief geboden, zoals bijvoorbeeld in Woldendorp en ’t Zandt. De onderlinge samen werking tussen onderwijs, opvang en andere maatschappelijke voorzieningen heeft hiermee een stimulans gekregen. De nieuwe voorzieningen kunnen meebewegen met de toekomstige bevolkingsontwikkeling, zodat gebouwdelen op termijn desgewenst een andere functie kunnen krijgen. Met de nieuwe huisvesting zijn de voor waarden gecreëerd om het onderwijs in deze regio een grote stap vooruit te brengen: klaar voor het onderwijs van de toekomst. Alle schoolgebouwen zijn duurzaam en toekomstbestendig. De overmaat in verouderde gebouwen is opgelost, de nieuwe kindcentra houden rekening met de veranderende bevolkingsontwikkeling en bevolkingssamenstelling. Als het gehele Scholenprogramma is voltooid staan er 43 nieuwe en 20 versterkte schoolgebouwen. Inmiddels zijn bijna alle projecten gerealiseerd of in uitvoering. Meer info vindt u via de site www.scholenprogramma groningen.nl. Het boek Pronkjewail geeft een overzicht van de 63 uitgevoerde projecten. U kunt het bestellen via info@weusthuis.nl.

SCHOOLDOMEIN

mei 2022

Tekst Sibo Arbeek Fotografie Lucas van der Wee

NIEUWBOUW KPO DE STAPPEN

Het kloppend kinderhart van Wouw

KPO De Stappen in Wouw heeft een nieuw kindcentrum. De school biedt onderdak aan verschillende onderwijsvormen en leerlingen, maar werkt volgens één onderwijsconcept.

‘A PROJECTINFORMATIE Project Nieuwbouw Kindcentrum De Stappen Opdrachtgever KPO Roosendaal Architect RoosRos Architecten Bouwmanagement HEVO Aannemer De Kok Bouwgroep Installateur Immens Installatietechniek Techniek Klictet Stichtingskosten: ca. € 3 mio bouwkosten BVO 2.220 m2 Ingebruikname 24 januari 2022/ opening 6 april 2022

SCHOOLDOMEIN

lles voor jouw kind onder één dak. Het kloppend kinderhart van Wouw.’ Dat is het motto van KPO Kindcentrum De Stappen; het credo is dat elk kind uniek is en maatwerk verdient. Het nieuwe schoolgebouw sluit aan bij de nieuwe visie. De ontwikkeling van het kindcentrum was van begin tot eind een proeftuin, waarin gaandeweg het ontwerp nog ontwikkeld werd. RoosRos Architecten vertaalde het concept in een kleinschalig, warm en natuurlijk schoolgebouw, waar kinderen van 0 tot 13 jaar de hele dag kunnen leren en spelen. Het nieuwe gebouw vervangt het eerdere gebouw op de oorspronkelijke locatie aan de Strijp in Wouw. Schooldomein sprak met directeur Rini Damen en projectleider Frans van Heemst van RoosRos Architecten. Rini: “KPO heeft in 2016 in het strategisch beleidsplan vastgelegd een aantal scholen om te vormen tot kindcentra. Ik kwam in 2017 bij De Stappen en we zijn toen gestart met het concretiseren van de missie en visie naar een onderwijsconcept, waarbinnen de doorgaande onderwijsen ontwikkelingslijn van kinderen van 0 t/m 12 jaar centraal staat. Samen met HEVO en daarna met RoosRos hebben we onze visie en missie ook kunnen vertalen naar een nieuw gebouw. Tijdens het proces besloot het bestuur zelf een eigen kinderopvangtak op te richten, zodat er één organisatie, één team en één pedagogische

mei 2022

visie zou zijn. Wij zijn de eerste school binnen KPO die hiermee aan de slag is gegaan en dienen als pilot voor andere scholen. Op De Stappen volgen dagelijks bijna 300 kinderen onderwijs en zijn er in de opvang 40/50 kinderen inclusief baby’s en peuters; en we groeien nog steeds.” RUIMTE CREËREN Projectleider Frans van Heemst van RoosRos: “De school had een duidelijke missie. Door middel van dialoogrondes met partijen zijn de inzichten verder aangescherpt en dat hebben wij uiteindelijk vertaald naar het ontwerp. Een traditioneel ontwerpproces begint meestal met een Programma van Eisen, waarin de kaders van tevoren worden vastgesteld.

VISIE EN ONTWERP

De Stappen wilde een andere visie op het onderwijs in het ontwerp integreren, maar wist nog niet precies hoe dat er uit zou kunnen zien. Daarom hebben we besloten het onderwijsconcept tijdens het ontwerpproces concreter in te vullen door het visueel te maken en te werken met voorbeelden uit de praktijk. Het ontwerpproces ging dus van start met een nog niet volledig vastgesteld en uitontwikkeld Programma van Eisen. Daardoor ontstond gaande weg ruimte om het concept te ontwikkelen en gelijk te ervaren wat dat voor de ruimten zou kunnen betekenen. Letterlijk en figuurlijk is het klassikale model losgelaten. Vanuit een open plattegrond is het een doorgaande ruimte zonder muren geworden, waarin afscheidingen de plekken en groepen markeren.” INSPIRERENDE LEEROMGEVING Rini knikt: “We zijn een open school met leer- en werkgebieden voor instructie en verwerken én plekken om te spelen, te lezen en te onderzoeken. Het interieur heeft een flexibele indeling met gevarieerde onderwijspleinen en thematische hoeken. De inrichting is voortgekomen uit de visie, waarbij de ontwikkeling van kinderen op een natuurlijke en speelse manier plaats vindt. Buiten overheerst de kleur van hout, maar binnen is bijna alles wit. De vloer is grijs met een houten plafond. We hebben geen standaard setjes, maar een speelse inrichting met tribunetrappen, werkplekken en lage en hoge tafels. Daarbij houden we wel rekening met de wettelijke richtlijnen en normen voor kinderopvang, waarbij ruimtes afsluitbaar moeten zijn. Maar binnen de richtlijnen werken we met grote schuifdeuren zodat het open karakter benaderd wordt.” GEZOND BINNENKLIMAAT “Al vanaf het Plan van Eisen is er extra aandacht geschonken aan een goede akoestiek en een gezond binnenklimaat”, vertelt Frans; “tijdens het hele traject is intensief samengewerkt in een integraal ontwerpteam op basis van de BIM-werkmethodiek. Er is gekozen voor duurzame materialen waarbij

“Leuk is ook dat de kinderen van de school het terrein mede hebben inge richt als een ecologisch en klimaat adaptieve groene speel omgeving”

de houten gevel- en binnenconstructie opvallende voorbeelden zijn. Ook zijn er zeer energiezuinige installaties gekozen die enkel ‘draaien’ bij bezetting. Het gehele gebouw is voorzien van ledverlichting en vloerverwarming. Er is gekozen voor duurzame materialen en energiezuinige installaties. Het klimaat wordt geregeld door gebalanceerde ventilatie met CO2 sturing. Het tweelaagse gebouw heeft niet alleen een houten uitstraling als het gaat over de gevelbekleding, maar ook de constructie is deels van hout en er wordt gebruik gemaakt van houtvezelisolatie. Het terrein om de school is ingericht als een belevingsterrein.” Rini: “Daarnaast zijn onze kinderen intensief betrokken bij het ontwerpen van de buitenruimte en de alternatieve klimtrap in het pand naast een traditionele trap. Ze kunnen er beleven en spelenderwijs voortzetten wat ze binnen doen. Er komt ook een kas met een moestuin, zodat kinderen in de BSO zelf leren koken en ontdekken dat een plant met goede zorg groeit en niet uit een plastic zak in de supermarkt hoeft te komen.” Kijk voor meer informatie op www.roosros.nl.

SCHOOLDOMEIN

mei 2022

ADVERTORIAL

Schoolgebouw: flexibel en energiezuinig bouwen heeft de toekomst Bij modulaire bouw in het onderwijs denkt men al snel aan tijdelijke schoolgebouwen en noodlokalen. Maar Algeco Bouwsystemen realiseert schoolgebouwen die gebouwd worden voor de toekomst. Een toekomst waarin de flexibiliteit en kwaliteit van het modulaire bouwen er juist voor zorgt dat het schoolgebouw op elk moment kan worden aangepast aan veranderde wensen en eisen.

lgeco Bouwsystemen is een nieuwe naam die recentelijk is ontstaan na de overname van Buko Bouwsystemen in 2019. Maar het hoofdprincipe is nog steeds hetzelfde – Algeco Bouwsystemen is uw sparringpartner die u begrijpt, betrokken is, met u meedenkt en uw wensen omzet in kwalitatieve huisvesting. En nu nog sterker en beter door onze synergie. In totaal hebben we meer dan 50 jaar ervaring in het onderwijs. Algeco Bouwsystemen zijn gebaseerd op een s talen draagconstructie met betonnen vloer, waarin de gevel als prefab houtskeletelement wordt g eplaatst. Met uitzondering van enkele draagconstructies is vrijwel het gehele vloeroppervlak flexibel in te delen. In de praktijk betekent dit dat het gehele gebouw continu

SCHOOLDOMEIN

ER ZIJN VEEL VOORDELEN EN WE LICHTEN ER GRAAG ENKELE UIT 1. Flexibiliteit in de breedste vorm; materiaalkeuze, levensduur en behoefte, design, uitbreiding of inkrimpen van het gebouw. Ook al staat het gebouw al, nog steeds zijn er mogelijkheden om het gebouw uit te breiden of in te krimpen. Door bijvoorbeeld te kiezen voor een staalconstructie met kanaalplaatvloeren en houtskeletbouw wanden is vrijwel het gehele gebouw flexibel in te delen en kunnen binnenen buitenwanden zonder constructieve ingreep v erwijderd worden. Dit kan altijd van pas komen als een school de indeling moet herschikken

Albeda Rotterdam The Haque Airport

De Uitdaging Nijmegen

heringedeeld zou kunnen worden. Daarnaast kunnen bijna alle binnenen buitengevels verwijderd worden zonder structurele ingreep.

mei 2022

BOUW EN INRICHTING om beter aan de behoeften van het onderwijsproces te voldoen.

l andschap. Het project De Vuurvogel staat voor alles. Het gebouw sluit naadloos aan bij de omgeving. Met zijn rustige en natuurlijk kleuren is het een plaatje voor het oog. Daarnaast is ook het schoolplein zo n atuurlijk m ogelijk ingericht. De kinderen kunnen heerlijk spelen in de avonturenkuil. Terwijl omwonenden niet tegen felle kleuren hoeven aan te kijken maar natuurlijke houtelementen terug zien. Ook staat er geen hek om het gebouw. Zodoende is het park volledig betrokken bij het schoolgebouw. Een prachtige synergie. De kern van het gebouw bestaat uit multifunctionele ruimten, dan komt er een circulatie zone met leerplekken, vervolgens een ring met stamplekken en daarna met speelplekken. Als laatste volgt de verbinding met het park. Deze opbouw heeft veel weg van jaarringen van een boom.

2. Snelle bouwtijd; vanwege prefab voorbereidingen is de bouwtijd aanzienlijk korter dan bij traditionele bouw. Ook is de bouwtijd niet weersafhankelijk, een handig voordeel in Nederland. Bij ons zijn de casco’s vaak binnen 10-12 weken wind- en waterdicht. Complexere projecten vergen natuurlijk meer tijd, maar kunnen toch in relatief korte tijd worden afgerond. Zoals bijvoorbeeld ‘Albeda Rotterdam The Haque Airport’. De complete nieuwbouw heeft in totaal 9 maanden geduurd. Dit is een gebouw wat alles heeft. De school telt diverse instructieruimten en praktijkruimtes. Daarnaast beschikken ze over een echte vliegruigromp, een hangar en professionele keuken. Een mix van leren en werken waarbij je je na binnenkomst direct waant in een passagiersreis. Een prachtig zwart gebouw met een high tech uitstraling en een transparante gevel. 3. Systeemconstructie ontziet het milieu. Prefabricage in de fabriek en een goed georganiseerde logistieke verplaatsing zorgen voor weinig bouwafval en minder bouwverkeer. Het montagesysteem maakt hergebruik van bouwmaterialen mogelijk. Wat resulteert in een vaste waarde van het gebouw. 4. Systeembouw veroorzaakt weinig overlast op de bouwplaats en is overal te realiseren. Systeembouw kan een oplossing bieden voor moeilijk bereikbare bouwplaatsen waar ook weinig ruimte is voor bouwmaterialen. Systeembouwers brengen hun materiaal het liefst direct mee als het gebruikt wordt. Bovendien kan het perfect opgaan in de omgeving en weinig hinder veroorzaken in het bestaande

5. Moderne isolatie en ventilatie, conform de eisen ‘Frisse scholen’.

Over Algeco Algeco is in 1955 in Frankrijk gestart met modulaire bouwsystemen en gegroeid tot wereldwijde marktleider met ruim 37.000 klanten en activiteiten verspreid over 24 landen. Deze tijdelijke en permanente ruimtes worden in verschillende sectoren geleverd, zoals industrie, bouw, onderwijs en evenementen. Algeco voorziet haar klanten naast modulaire ruimtes ook van 360° services waaronder meubilair, airconditioning, veiligheidssystemen en data verbindingen. Door het aanbieden van deze totaaloplossingen, kan Algeco haar klanten geheel ontzorgen. Sinds 1 november 2019 zijn BUKO Huisvesting, BUKO Bouw & Winkels, BUKO Bouwsystemen onderdeel van Algeco Netherlands. Algeco Bouwsystemen adviseert, ontwerpt en bouwt graag uw schoolgebouw. Desgewenst richten wij de school voor u in en leveren we meubilair, speeltoestellen en sportvoorzieningen. Kijk voor meer informatie op www.algeco.nl.

De Vuurvogel Malden

SCHOOLDOMEIN

mei 2022

SIKA AT WORK

Oude vloer hergebruikt Een oude sportvloer recyclen en hergebruiken in een gymzaal? Sika deed het in de gymzaal in Veessen, die 100% gerecycled werd.

ymzaal De Noord in Veessen is onderdeel van het gelijknamige sportpark. De gymzaal wordt gebruikt voor gymonderwijs aan basisschoolleerlingen en door s portverenigingen en toneel- en muziekverenigingen. De oude Pulastic-sportvloer was aan vervanging toe. Omdat de gymzaal verschillende gebruikers heeft, moet de sportvloer voldoen aan uiteenlopende wensen en eisen. Vloeren zijn het belangrijkste kenmerk van elk gebouw om het mooi en praktisch te maken en een gevoel van persoonlijkheid toe te voegen. De vloer is de finishing touch en het materiaal dat het meest geraakt wordt door de vaste gebruiker van een gebouw, structuur of woning. In elk gebouw waar u binnenstapt, komt u in contact met de vloer. Onder je voeten is er een heel systeem van lagen en onderdelen die samengaan om deze afgewerkte look te creëren. Door goed overleg met betrokken partijen is het gelukt om een sportvloer te installeren waar alle gebruikers tevreden over zijn. De gemeente Heerde heeft duurzaamheid en recycling hoog in het vaandel staan: “De duurzame manier waarop Sika de vloer heeft gerenoveerd is voor ons reden geweest om voor Sika te kiezen.”

PROJECTINFORMATIE Project Recycling sportvloer gymzaal De Noord Opdrachtgever Gemeente Heerde Applicatie Pulastic® applicatieteam Systeem Pulastic® Pure 110

SCHOOLDOMEIN

mei 2022

SIKA® OPLOSSING Naast een multifunctionele sportvloer was ook duurzaamheid een belangrijke eis. De oplossing die Sika bood was voor de gemeente Heerde dé reden om voor Sika te kiezen. De oude sportvloer is namelijk her gebruikt in de nieuwe vloer. Alle Pulastic® sportvloersystemen bestaan in de basis uit gerecycled m ateriaal en hernieuwbare grondstoffen. Om de impact op de leefomgeving verder te v erminderen, is P2P (Pulastic to Pulastic) ontwikkeld. P2P staat voor 100% circulair. Oude sportvloeren worden gerecycled in een nieuw Pulastic® sportvloersysteem. De g ecertificeerde hoogwaardige Pulastic® Pure Line systemen overtreffen alle kenmerken van de P ulastic® Classic Line en zijn nog geschikter voor multifunctioneel g ebruik. Naast de betere prestatiekenmerken zijn deze vloeren de meest milieuvriendelijke en duurzame van de oorzien van Pulastic® systemen. Niet alleen zijn ze v de ‘Pulastic-2-Pulastic’ rubberen schokabsorberende mat die bestaat uit gerecyclede banden en gerecyclede Pulastic® sportvloeren, maar ook alle gebruikte harsen zijn zo puur mogelijk wat betreft emissies. Daarmee voldoen alle Pulastic® systemen in de Pure line aan de EUROFINS Indoor Air Quality Gold-norm,

BOUW EN INRICHTING

“De duurzame manier waarop Sika de vloer heeft gerenoveerd is voor ons reden geweest om voor Sika te kiezen”

die de strengste normen voor binnenluchtkwaliteit ter wereld omvat. Nog een zekerheid voor duurzame veiligheid is het feit dat uit tests is gebleken dat elk Pulastic® systeem uit de Pure line voldoet aan de hoogste norm voor b randveiligheid. 100% CIRCULAIR MET P2P De oude sportvloer in de gymzaal in Veessen is gesloopt, geshredderd en hergebruikt in de nieuwe Pulastic® Pure 110-sportvloer. De vloer is in de gymzaal en toestellenberging geïnstalleerd. De Pulastic® Pure 110 is onderdeel van de Pulastic® Pure Line-systemen. De voordelen van de Pulastic® Pure Line: - Uitstekende weerstand tegen belasting - Slijtvast - Uitstekende demping - 100% circulair - Multifunctioneel vloersysteem - Eenvoudig reinigbaar - Gecertificeerd volgens de EUROFINS Indoor Air Quality Gold-normen - Lage onderhoudskosten gedurende de levensduur. TECHNISCHE SAMENSTELLING De gerecyclede vloer kent een naadloze p olyurethaan opbouw die kenmerkend is voor alle Pulastic®

sportvloeren. Op de ondervloer wordt een P2P schokabsorberende rubbermat gelijmd, die in dikte varieert van 9 tot 12 mm. Hierop wordt de naadloze zelfnivellerende polyurethaan toplaag aangebracht, tot 3 mm dik, deze wordt afgewerkt met een m atte, watergedragen coating en speelveldbelijning. Duurzaamheid is één van de belangrijkste drijfveren voor de innovatie van Sika. Wij richten ons op de luchtkwaliteit binnenshuis, lage VOC en geur, duurzaamheid van het systeem met minimale onderhoudseisen, eenvoudige en economische vloerrenovatie en een laag energieverbruik in de levenscyclus. Onze kwaliteitsproducten zijn ontworpen voor de nieuwste trends en eisen en voldoen aan de r elevante regelgeving en normen, zoals ISO 9001 en 14001, C E-markering, AgBB, M1 en CSM. Elke vloeroplossing uit de Pulastic® Pure serie is multifunctioneel en g eschikt voor training en competitie van alle p opulaire (inter) nationale balsporten en badminton. Dankzij het multifunctionele aspect zijn de vloeren eveneens geschikt voor culturele evenementen, examenrondes, exposities, etc. We zijn heel blij met dit mooie resultaat; een duurzame 100% circulaire P2P sportvloer die kwalitatief goed is. Kijk voor meer informatie op www.sika.nl of www.pulastic.com.

SCHOOLDOMEIN

mei 2022

Tekst en beeld Ruimte-OK

HEB JIJ HET HULPTEAM OPTIMAAL VENTILEREN AL UITGENODIGD?

Laat je verrassen door de praktische tips Frisse lucht en een behaaglijke temperatuur in alle schoolgebouwen! Dat is wat we nastreven. Om dat te bereiken is er sinds begin dit jaar een programma van het ministerie van OCW met het hulpteam Optimaal Ventileren. Dit hulpteam kijkt mee op je school en helpt bij inzicht en concrete stappen voor verbetering van de ventilatie.

e eerste scholen zijn inmiddels bezocht en er is veel winst te behalen door de bestaande voorzieningen beter te gebruiken en daarin leerkrachten te betrekken. Wij komen vaak binnen bij scholen waar de ramen altijd open staan”, zegt expert Erika Roelofs van Ruimte-OK, “in plaats van de hele dag alle ramen open te zetten is het belangrijk om op het juiste moment de juiste ventilatie-acties te nemen. Je voorkomt daarmee ook dat het te koud wordt in je lokaal. Onder de 18 graden Celsius werken is een uitdaging maar straks in de zomer boven de 25 graden ook. Dan is het met zowel warme lucht buiten en binnen

Gezamenlijk actieplan Begin dit jaar heeft het Ministerie van OCW met de PORaad, VO-raad en VNG afgesproken dat er een gezamenlijk actieplan voor snelle verbetering van ventilatie op scholen start. Vanuit dit actieplan ondersteunt Kenniscentrum RuimteOK basisscholen en middelbare scholen actief en hands-on met kennis, een helpdesk en het Hulpteam Optimaal Ventileren.

SCHOOLDOMEIN

mei 2022

moeilijker om goed te ventileren. Wat ik daarbij ontzettend belangrijk vind is om voldoende zuurstof in het lokaal te hebben en dat leerkrachten meer handelingsbekwaam worden. Tijdens ons bezoek helpen we met het vinden van antwoorden op vragen zoals: wat kan ik nu al doen in mijn lokaal met de middelen die ik heb, zodat we het zo prettig mogelijk hebben?” LEERKRACHTEN ZIJN ER HEEL BLIJ MEE Er is veel aandacht voor ventileren vanuit overheid, sectororganisaties, besturen maar ook leerkrachten. “Daarom is dit hulpteam juist nu zo belangrijk

BELEVING EN BEHEER

te spreken over ventileren en binnenklimaat is een investering voor de toekomst. Er is zelfs al een school die zelf een schoolhulpteam ventilatie opricht.”

omdat we écht eens meekijken, heel praktisch op de werkvloer, met wat er gebeurt op een school”, vertelt Erika. “We komen een dag en bekijken het binnenklimaat integraal met aandacht voor zowel de harde zaken zoals de techniek, maar ook de zachte zaken vanuit arbo- en welzijnsbeleid. Op zo’n dag gaat het er vooral om dat we antwoorden geven op vragen en laten zien wat je direct kunt doen. We nemen ruim de tijd voor het doorlopen van het gebouw aan de hand van een Quickscan. Zo was ik laatst op een school met metalen zonwering aan de binnenkant. Dat geeft enorm veel warmtestraling als de zon erop staat. Die zonwering moet je dus eigenlijk niet gebruiken op dagen als je wil dat het koel blijft. Een andere expert kwam bij een school waarbij lokalen met exact dezelfde voorzieningen verschillende CO2-waarden hadden. Leerkrachten doen daar dus andere dingen en dan is het waardevol om samen te kijken hoe je de voorzieningen optimaal gebruikt. Ook zien we weleens dat CO2-meters altijd in het groen staan omdat deze naast het open raam staan. Dat is natuurlijk niet de goede plek om hem goed te gebruiken. Dan bepalen we een betere plek en leggen we uit hoe leerkrachten zo’n meter in kunnen zetten zodat ze er echt iets aan hebben”. BINNENKLIMAAT OPTIMALISEREN “Wat we precies komen brengen is dat we kijken hoe je het binnenklimaat kunt optimaliseren en dat we het schoolteam meer handelingsbekwaam maken. De leerkracht is daarbij vaak een essentiële schakel voor een goed geventileerd lokaal. Daarom is het afsluiten met het team, schoolleiding, leraren en anderen betrokkenen, zo’n belangrijk en leuk onderdeel van het programma,” zegt Erika. “Als het hele team zich bewust is van hoe het werkt, kunnen ze er zelf veel meer mee. Dat we een moment nemen om met elkaar

EXPERTS DIE HULPVAARDIG ZIJN “Iedere school krijgt na zo’n dag ook nog een uitgebreide rapportage met aanbevelingen en tips om te verbeteren op de korte, middellange en langere termijn”, voegt Erika toe, “daar is bijvoorbeeld ook onderhoud en schoonmaak in opgenomen. Ook kan het zijn dat je met de eenvoudige maatregelen de ventilatie niet voldoende kunt optimaliseren, hier zijn dan meer maatregelen nodig. Zo kan het bijvoorbeeld een vraag zijn wat de school moet doen bij een renovatie. Dan doen we ook aanbevelingen hoe je daar ventilatie het beste in mee kunt nemen en hoe je dit kunt afstemmen met de gemeente. In het hulpteam zitten experts die hulpvaardig zijn en echt iets kunnen komen brengen. We hebben ervaring met en op scholen en we hebben technisch inzicht. We merken dat scholen nieuwsgierig zijn en de praktische tips tijdens ons bezoek echt verrassen.” Ook het hulpteam Optimaal Ventileren op bezoek? Nodig ze uit via www.ventilatiehulp.nl of bel met 0800-0224402.

Effectief dagprogramma Het Hulpteam Optimaal Ventileren komt op jouw school langs en neemt het hele team in één dag mee. Doel: grip krijgen op de ventilatieopgaven. Wij brengen de huidige organisatie van de ventilatie in kaart, zoomen in op de mogelijkheden en delen direct tips. Na afloop ontvang je een uitgebreide rapportage. We vullen het dagprogramma graag samen met je in. Ook het hulpteam op bezoek? Nodig ze uit via www.ventilatiehulp.nl.

SCHOOLDOMEIN

mei 2022

Gezocht: expert Hulpteam Optimaal Ventileren Kenniscentrum Ruimte-OK voert in opdracht van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) het programma Optimaal Ventileren op Scholen uit. Voor het programma Optimaal Ventileren op Scholen zoeken we extra experts.

Krijg jij er energie van om scholen actief en hands-on te helpen bij het optimaliseren van de ventilatie? Laat het ons weten! Hoe ziet jouw dag als expert van het Hulpteam er uit? Als expert ben je onderdeel van het Hulpteam Optimaal Ventileren op Scholen en ga je de scholen in Nederland langs om te helpen bij het verbeteren van de ventilatie. Op basis van een interview en een rondgang door de school maak je de huidige situatie inzichtelijk. De dag wordt, aan de hand van het eerder opgehaalde beeld, afgesloten met een interactieve instructie voor het gehele schoolteam, verzorgd door jou. Het doel is dat zij zelf grip en regie op de opgaven krijgen. Na afloop van het bezoek krijgt de school een gerichte rapportage voor de vervolgaanpak.

Beschik jij over onderstaande kenmerken? Ben je in staat om zelfstandig te werken én denk je graag mee? Ben je pragmatisch en proactief? Geef je graag instructies aan groepen? Ben je uitvoeringsgericht en onafhankelijk? Heb je kennis van weten regelgeving (bouwkundig, installatietechnisch, Arbo, onderwijs)? Heb je affiniteit met ventilatieopgaven en Arbo maatregelen (RI&E)? Ben je één of meerdere dagen per week beschikbaar?

Kortom, een nuttige dag waarbij jij de school helpt met deskundigheidsbevordering in de praktijk!

Uiteraard is het een pré als je bekend bent met de onderwijssector en onderwijshuisvesting.

Herken jij jezelf hierin? Neem dan contact op met kenniscentrum Ruimte-OK via info@ruimte-ok.nl

BELEVING EN BEHEER

Tekst Mérit Oijevaar

LEARN ANYWHERE BIJ HOGESCHOOL ROTTERDAM

Kansen voor hybride onderwijs

Hogeschool Rotterdam heeft tijdens de pandemie ervaring opgedaan met de hybride onderwijs oplossing van Logitech, ‘Learn Anywhere’. Ondanks het feit dat het gelukkig weer drukker wordt in het mooie gebouw aan het Museumpark heeft het digitale lesgeven van de afgelopen tijd een aantal waardevolle leerervaringen opgeleverd.

earn Anywhere is een opstelling voor een klaslokaal, waarbij de lesbeleving van de fysiek aanwezige studenten zoveel mogelijk benaderd wordt voor de online studenten. De opstelling zelf bestaat voornamelijk uit drie white boards, camera’s, microfoons, speakers en projectoren. Elk van de drie white boards heeft zijn eigen functie. Zo dient het eerste white board voor klassiek lesgeven; op het bord de lesstof uitleggen door middel van handgeschreven informatie. De online studenten zien door een speciale cameratechniek precies hetzelfde als de aanwezige studenten. In het online beeld wordt de docent weg gefilterd, zodat de aantekeningen helemaal zichtbaar zijn. Het tweede board heeft een presentatiefunctie. Hierop toont de docent zijn digitale presentatie. De aanwezigen zien dezelfde presentatie als de online studenten en deze laatsten kunnen zelf kiezen of ze alleen de presentatie willen zien, of de presentatie in combinatie met de docent. Het laatste board

is bestemd voor de online studenten. Door hun camerabeelden op dit bord te projecteren, zijn zij ook aanwezig in het klaslokaal en doen ze net zo goed mee als de rest. Interactie is zo een stuk gemakkelijker, zowel voor de docent als voor alle studenten onderling. De locatie van dit derde bord kan nog variëren; zo kan het naast de andere twee borden geïnstalleerd worden, vooraan in het klas lokaal. De andere optie, waarvoor ze in Rotterdam gekozen hebben, is het derde bord achterin het lokaal installeren. Het voordeel hiervan is dat de beleving voor de docent zo natuurlijk mogelijk is. Als de docent de klas in kijkt, zijn alle studenten in één oogopslag zichtbaar. GELIJKWAARDIGE BELEVING Volgens docent digitale didactiek Ralf Hillebrand, één van de early adaptors van online lesgeven, is het grootste voordeel van Learn Anywhere de gelijk waardige beleving voor zowel de fysiek aanwezige als

SCHOOLDOMEIN

mei 2022

“Meer flexi biliteit en de keuze mogelijkheid om fysiek of digitaal aan wezig te zijn, kan voor deze doelgroep van grote waarde zijn”

SCHOOLDOMEIN

de digitaal aanwezige student. We mochten zelf even figureren in de demonstratie, waardoor we de online deelname konden ervaren. Het beeld dat we kregen van het klaslokaal, gaf ons inderdaad echt het gevoel dat we vanaf de laatste rij bankjes de klas konden overzien. Kortom, alsof we ook in het lokaal zaten. Dit zorgt uiteraard voor een veel grotere betrokkenheid van de deelnemers. Een mooi effect, aangezien de grootste uitdaging van online lesgeven letterlijk het ‘bij de les houden’ van je online studenten is. Ralf: “In het begin stonden veel camera’s van studenten uit, onder andere omdat ze zichzelf niet in hun ‘thuis-verschijning’ wilden laten zien. Geleidelijk aan v eranderde dat naar steeds meer zichtbare studenten. Maar dat gaat niet vanzelf. Als docent moet je een extra stap nemen om het contact met de student op te zoeken.” LAAGDREMPELIG EN GEBRUIKSVRIENDELIJK De docent kan op deze manier heel natuurlijk les geven, zoals deze dat gewend is. Het schakelen tussen bord, presentatie of gewoon vertellen, hoeft niet anders dan normaal. Door de combinatie van Learn Anywhere, MS Teams en een tool die de wijze van presenteren en het wisselen daartussen faciliteert (de Logitech tap), is alles heel gemakkelijk te delen, én zijn alle aanwezigen heel goed zichtbaar en hoorbaar. Het systeem is zo heel goed bruikbaar voor hybride onderwijs, maar ook voor onderwijs dat geheel online moeten worden gegeven, of voor ‘ouderwets’ onderwijs ter plaatse. Volgens servicemanager IT van de HRO, Jan Groenendijk, is één van de grote

mei 2022

oordelen van Learn Anywhere dat het heel laagv drempelig en gebruiksvriendelijk is. In één oogopslag is duidelijk hoe je het moet gebruiken. Dat is heel belangrijk om alle docenten, ook de digitaal niet zo handige, snel hierin mee te krijgen. DIRECTE BEHOEFTE Anjo van Kelckhoven, IT Manager van de HRO: “Al voor de Covid Pandemie uitbrak, liep er een experiment met Learn Anywhere bij de studie Technische Bedrijfskunde. In de pandemie was er ineens een directe behoefte en naarmate de pandemie vorderde, werd die behoefte alleen maar groter. Toen hebben we ervoor gekozen het experiment verder op te schalen en Learn Anywhere direct beschikbaar te stellen. Het past heel goed bij de Hogeschool Rotterdam, omdat het experimenteren en innoveren, wat hoort bij deze snel ontwikkelende technologie, heel goed aansluit bij de Hogeschool Rotterdam en een snel veranderende omgeving.” Op dit moment is er op ieder van de twaalf instituten een Learn Anywhere lokaal ingericht. Het wordt nu vooral nog gebruikt om studenten die door Covid thuis moeten blijven te bedienen. Maar in de toekomst ziet Anjo van Kelckhoven zeker voldoende toepassingsmogelijkheden. De Hogeschool heeft veel internationale studenten en studenten die op stage in het buitenland zijn, en op deze manier kunnen zij heel goed bij het Rotterdamse onderwijs betrokken blijven. Ook voor deeltijd studenten, vaak een wat oudere doelgroep die nog naast een studie werkt, kan Learn Anywhere veel betekenen. Meer f lexibiliteit

BELEVING EN BEHEER en de keuzemogelijkheid om fysiek of digitaal aanwezig te zijn, kan voor deze doelgroep van grote waarde zijn. EVEN WENNEN Voor student Luco Wiltink is dit inderdaad het geval. Hij woont in Friesland, en als het niet lukt om naar Rotterdam te gaan, sluit hij aan via Learn A nywhere, waar hij nu sinds een half jaar regelmatig zijn onderwijs mee volgt. “Het grootste voordeel is dat ik niet altijd aanwezig hoef te zijn. Het werken met Teams was wel even wennen, vooral het opdelen in groepjes ging regelmatig mis, en reageren in de les gaat ook niet altijd vanzelf, omdat je niet altijd gezien wordt. Maar na een half jaar gaat dit al veel beter. Alhoewel de dynamiek toch nog altijd het beste is als je fysiek aanwezig bent.” HYBRIDE LES Vakgroepcoördinator Jan van der Steen geeft aan dat het wel even wennen was om je naast de fysiek aanwezige studenten ook op de digitale studenten te richten. “Om de les goed te laten slagen is het wel nodig om de werkvorm die je wil gebruiken aan te passen aan de online studenten.” Dat beaamt Ralf Hillebrand: “Het uitgangspunt voor de voorbereiding van een hybride les moet een online les zijn. Daarbij moet je rekening houden met de tools, werk vormen en het uiteindelijk delen van de opgehaalde informatie. Als dit allemaal digitaal goed werkt, kun je in het klaslokaal altijd nog afschalen naar fysieke middelen zoals bijvoorbeeld flip-overs.” In het begin werd iedere hybride les geëvalueerd en vervolgens door middel van tips van Ralf verbeterd voor de volgende keer. Een goede tip was bijvoorbeeld het combineren van een fysiek aanwezig groepje studenten met een digitaal groepje in break-out rooms, om geen tweedeling te laten ontstaan én de digitale studenten zoveel mogelijk in de les te betrekken. Daarnaast raadt Ralf al zijn collega docenten aan vooral ook een keer bij een collega in de hybride les te gaan zitten, om het zo zelf te ervaren. VERSNELLING Laura Dijk, Business Development Manager bij Logitech, geeft aan dat Blended Learning al jaren een trend is: “Door de Covid pandemie is het echter in een enorme versnelling geraakt, en vooral de ‘blends’ met online en hybride aspecten zijn steeds sneller doorontwikkeld. Het is belangrijk om van tevoren het doel van je meeting te bepalen, en vervolgens de keuze te maken om deze fysiek of online te doen.” Wat betreft de leeropbrengsten is het nog moeilijk te zeggen wat de verschillen bij hybride lesgeven zijn. “Daar zal echt onderzoek naar gedaan moeten worden”, aldus Ralf Hillebrand. “Maar het is zeker zo dat bij de groepen waar het goed ingezet wordt, de

resultaten gelijkwaardig zijn aan fysiek onderwijs. Voorwaarde is wel dat de les goed voorbereid moet zijn én dat de docent bewust bezig is met het geven van een hybride les.” Voor de Hogeschool Rotterdam blijft Learn Anywhere in ieder geval een systeem dat ze blijven gebruiken en waar genoeg waardevolle toepassingen voor zijn in de toekomst, ook zonder een pandemie. Een mooie uitkomst na een tijd van noodgedwongen gebruik en experimenteren. Kijk voor meer informatie op www.learn-anywhere.nl.

SCHOOLDOMEIN

mei 2022

MARMOLEUM

NATUURLIJK EN DUURZAAM Met verbeterde toplaag nog langer mooi

PRO

BETERE BESCHERMING

Zeer goede Slijtvastheid Uitstekende vlekbestendigheid Eenvoudige schoonmaak & onderhoud

Marmoleum is gemaakt van natuurlijke materialen en is CO2 neutraal van cradleto-gate. Met de nieuwe Topshield pro verbeterde toplaag blijft de vloer langer mooi, is makkelijker in schoonmaak en onderhoud en dus extra duurzaam. creating better environments 66

SCHOOLDOMEIN

mei 2022

Scan de QR-code en download de brochure of ga naar forbo-flooring.nl/topshieldpro

Fotografie Janiek Dam

BELEVING EN BEHEER

ODE AAN DE LINO

Breed publiek voor linosnedekunst Kyra Jongenelen (Grafisch Lyceum Rotterdam) en Emiel Kamphof (St. Joost School of Art & Design Breda) hebben de Forbo Linoleum Kunstprijs 2022 gewonnen. Dat werd onlangs bekend gemaakt door een vakjury, tijdens de opening van de Ode aan de Lino-expositie.

e Forbo Linoleum Kunstprijs is een jaarlijkse wedstrijd waaraan studenten van grafische opleidingen en kunstacademies uit het hele land kunnen deelnemen. In een workshop krijgen ze eerst de kneepjes van het linosnijden bij gebracht en vervolgens gaan zij klassikaal aan de slag. De winnares in de categorie grafische opleidingen werd geroemd vanwege haar spannende werk met dubbelzinnige lading. Emiel Kamphof maakte volgens de jury een prachtig, licht-donker ontwerp dat refereerde aan de beklemming van het corona-tijdperk. De jury bestond uit Olivia Ettema (grafisch ontwerper/illustrator, onder andere bekend van haar illustraties in Trouw & NRC), Claire Hart-de Ruyter (Zaans Museum), Erik Timmermans & Edith Brouwer (van Atelier Open), Wessel Westerveld (de vorige winnaar), Michiel van Nieuwland (Forbo Flooring) en Sophie Kaars Sijpesteijn (grafisch kunstenaar, maar ook verre nakomeling van de familie Kaars Sijpesteijn die ooit - lang geleden in 1899 - aan de basis stond van de linoleumfabriek van Forbo Flooring in Assendelft.

Winnares Kyra Jongenelen voor de wand met Forbo Linoleum Kunstprijs genomineerden

PICASSO De relatie tussen linoleum en kunst gaat meer dan een eeuw terug. Erich Heckel (1883-1970) was de eerste kunstenaar die in 1903 een linosnede maakte. Later volgen grote kunstenaars zoals Wassily Kandinsky, Henri Matisse en Maurice de Vlaminck. De beroemdste kunstenaar die gebruikmaakte van de linoleumsnede was Picasso. In Nederland zijn Maurits Cornelis Escher en Gerd Arntz vermaarde makers van linosnedekunst. Bekende hedendaagse kunstenaars zijn Bert Brouwer, Elsbeth Cochius en Olivia Ettema. GLITTER & GLAMOUR Het thema van alweer de zesde editie van deze prijsvraag was de Roaring Twenties. De jaren t wintig van de vorige eeuw vormde een periode van ongekende veranderingen op allerlei gebied. Bij de Roaring Twenties wordt vaak gedacht aan glitter, glamour en groei; aan meer en groter. Ook nu leven we in roerige tijden. Alles is volop in beweging, terwijl maatschappelijke systemen dreigen vast te lopen. De hele wereld staat op zijn kop. Zijn de Roaring Twenties met het jaar 2020 en het uitbreken van corona opnieuw aangebroken? FORBO & KUNST Forbo Flooring uit Assendelft is de grootste linoleumproducent ter wereld en ontwerpt en produceert al meer dan 120 jaar duurzame linoleum vloerbedekking. De relatie tussen kunst, vormgeving en Forbo kent daarom al een lange geschiedenis. Forbo laat zich bijvoorbeeld voorstaan op design. Daarnaast heeft het bedrijf een lange historie met kunst en kunstenaars. Zo ondersteunt de duurzame vloerproducent initiatieven die de linosnedetechniek meer bekendheid geven en die met name jongeren aanzetten ermee aan de slag te gaan. Daarnaast geeft het bedrijf kunstenaars regelmatig opdrachten en sponsort Forbo tentoonstellingen, maar ook het Zaantheater bijvoorbeeld.

SCHOOLDOMEIN

Kyra Jongenelen

Emiel Kamphof

De Forbo Linoleum Kunst prijs is een samenwerking tussen Atelier Open, Forbo Flooring en het Zaans Museum. De Ode is een initiatief van Forbo Flooring dat de linosnedekunst graag onder de aandacht wil brengen bij een breed publiek. Kijk voor meer informatie op www.forboflooring.nl/odeaandelino en www.zaansmuseum.nl/lino.

mei 2022

EEN VERNIEUWD EN FLEXIBELER JFC

Door paneelwanden meer ruimte voor onderwijs Het Johannes Fontanus College (JFC) in Barneveld is de afgelopen periode flink getransformeerd. Het gebouw is uitgerust met een warmtepomp, zonnepanelen, dubbel glas, muur- en dakisolatie, ledverlichting en het luchtbehandelingssysteem zorgt voor warmteterugwinning en optimale ventilatie. Het is door slimme schuifwanden vooral ook een flexibeler gebouw geworden.

FC is een school voor mavo, havo en vwo. Afgelopen jaar zijn de 7.000 m2 - die bestaan uit het oorspronkelijke gebouw uit 1984 en de diverse aangebouwde vleugels - van deze school volledig gerenoveerd. De locatie heeft nu naast de traditionele lokaalruimtes ook leergebieden waar ruimte is voor groepswerk en individuele taken, de routing is verbeterd door de aanleg van een boulevard en de aula is dankzij een mobiel wandsysteem optimaal geflexibiliseerd. Tijdens de renovatie is er volop aandacht geweest voor verduurzaming. Nico Troost is als hoofd facilitaire zaken content met het resultaat van de renovatie of vernieuwbouw zoals hij het werk zelf omschrijft.

SCHOOLDOMEIN

mei 2022

“Het oudste gedeelte van onze school was met zijn veertig jaar toe aan een flinke renovatie. We hebben dit moment aangegrepen om ook in de rest van de school verduurzamingsslagen te maken en het gebouw aan te passen aan de onderwijsvisie van nu.” ANDERE FUNCTIONALITEITEN “Het gebouwdeel uit 1984 voldeed in zowel functio nele, bouwkundige als klimaat technische zin niet meer aan de eisen van deze tijd”, vult Anèt Meijer, architect bij Bureau Bos, aan. “Het onderwijs vraagt om andere soorten lesruimtes dan veertig jaar geleden. Waar een gang met daaraan gelegen lokalen vroeger voldeed, vraagt het onderwijs nu om

BELEVING EN BEHEER

verschillende soorten lesruimtes. De wens om ook buiten de lokalen ruimte te kunnen inzetten voor les- en leeractiviteiten is ingewilligd door over drie bouwlagen tegen de bestaande zuidoostgevel een zogenaamde boulevard aan te leggen. Deze nieuwe verkeersader zorgt voor een veel overzichtelijker routing door de school en voor rust op de gangen die zijn getransformeerd tot leerpleinen.” Nico: “Waar we brugklassers voorheen de eerste weken moesten meenemen om uit te leggen waar ze welk lokaal kunnen vinden, spreekt de routing nu voor zich.” FLEXIBILISERING AULA Een ander onderdeel van de vernieuwbouw van het JFC was de realisatie van twee nieuwe gymzalen met een leerplein waar alle ruimte is voor modern bewegingsonderwijs. En de aula in de kern van de school heeft een gigantische metamorfose ondergaan. Deze ruimte is uitgerust met een tribunetrap en een vide waardoor de aula voor de helft dubbel zo hoog is geworden en er vanaf de boulevard zicht is op de aula. Tussen de aula en de boulevard op de begane grond is een - deels in glas uitgevoerde - paneelwand van BREEDVELD geplaatst. “Met deze paneelwand is de aula afsluitbaar. Die keuze maken we bij kleine bijeenkomsten of bij repetities waarbij veel geluid wordt geproduceerd. De wanden hebben een goede

“De wanden hebben een goede akoestische werking waardoor er in de rest van het gebouw geen overlast wordt ervaren”

akoestische werking waardoor er in de rest van het gebouw geen overlast wordt ervaren. In pauzes en bij grote bijeenkomsten openen we de paneelwand zodat de aula en de boulevard samensmelten en er één grote recreatieruimte ontstaat. Het openen en sluiten van de paneelwand is trouwens een fluitje van een cent. Ik kan niet anders zeggen dan dat ik blij ben met deze paneelwand. We hebben meer mobiele wanden in de school, maar ik ben niet over elke wand zo enthousiast als over deze van BREEDVELD.” DIVERSE VOORDELEN “In het ontwerp hebben we rekening gehouden met het parkeren van de paneelwand”, licht Anèt toe. “In open situatie staan de panelen keurig geparkeerd in de daarvoor bedoelde nissen. BREEDVELD heeft op een prima wijze invulling gegeven aan deze wens. Andere redenen waarom wij deze partij regelmatig voorschrijven in onze bestekken zijn de geluids isolatie en de overall kwaliteit van de wanden. Een renovatie als deze vraagt gewoon om goede materialen die lang meegaan. En de oplossingen van BREEDVELD voldoen daaraan. Ook dat is op een duurzame wijze invulling geven aan gestelde eisen van de opdrachtgever.” Kijk voor meer informatie op www.breedveld.com.

SCHOOLDOMEIN

mei 2022

Ventileren kun je leren! Op veel scholen in Nederland voldoet de ventilatie niet aan de gestelde normen. De CO2 concentratie in lokalen is te hoog, soms zelfs vier keer hoger dan de maximale norm. Het gevolg is ongezonde binnenlucht en dat heeft invloed op de prestaties en het ziekteverzuim van leerlingen en leraren.

et is helemaal niet zo moeilijk om de luchtkwaliteit flink te verbeteren in het klaslokaal. Zo dachten een aantal leden van branchevereniging Binnenklimaat Nederland. Op initiatief van Steven van den Bergh (BUVA) is er onder de leden samengewerkt om een poster te realiseren met tips & tricks voor scholen om zelf mee aan de slag te gaan. We spreken met Arnoud van Spijk van Klimaatgroep Holland, deelnemer van de werkgroep. “We vinden het belangrijk om onze kennis te

“Met de handvatten van deze poster kan er direct en zonder kosten een verschil worden gemaakt” delen met scholen. Het verbeteren van het binnenklimaat wordt vaak gezien als een groot en kostbaar project. Dat hoeft het helemaal niet te zijn. Met de handvatten van deze poster kan er direct en zonder kosten een verschil worden gemaakt.” IEDER KLASLOKAAL EEN CO 2 METER Om er achter te komen hoe het is gesteld met de luchtkwaliteit in het lokaal, kan er via een subsidie een CO2 meter gekocht worden. “Dit geeft inzicht en zo weet je precies wanneer je ventilatie-maatregelen moet nemen,” aldus Arnoud. POSTER MET TIPS & TRICKS De poster is te downloaden en zelf uit te printen op de website lerenventileren.nl. Ook kan via die website de poster worden aangevraagd, dan worden de posters per post verstuurd. Arnoud vult nog aan: “Om iedereen erbij te betrekken raden we aan om de poster in de lerarenkamer, in klaslokalen en op centrale plekken in de school op te hangen.”

Arnoud van Spijk

handvatten, kijk dan op de website voor achtergrondinformatie, een gratis lespakket en het ventilatiespel. Heb je specifieke vragen of ben je op zoek naar advies, neem dan contact op met Klimaatgroep Holland (klimaatgroepholland.nl).

Haal de poster uit het magazine en hang hem op.

MEER LEREN OVER VENTILEREN Op de poster staan eenvoudige acties waar je direct mee aan de slag kan gaan. Wil je meer informatie of

SCHOOLDOMEIN

mei 2022

Deel het resultaat op social media met de hashtag #lerenventileren.

SCHOOLDOMEIN

mei 2022

Houd raamroosters altijd open. Bonus tip: Zet voor de les, tijdens de pauzes, gym en na de les de deuren en ramen open. Zo komt er verse lucht binnen wanneer jullie er niet zijn.

3. !

Ventilatiesystemen

Ventilatieroosters in ramen

Je kunt ventileren via:

Open ramen en deuren

2. Hoe kan ik ventileren?

En een ventilatieprotocol.

Meer ventilatie tips.

Een lespakket met o.a. leswijzer, interactief ventilatiespel en deze poster.

Wil je echt aan de slag met ventilatie? Ga dan naar www.lerenventileren.nl, hier vind je:

? Meer weten?

Zorg dat het ventilatiesysteem altijd aan staat.

Je kunt je beter concentreren als er voldoende zuurstof in de lucht zit.

Verse lucht zorgt voor minder kans op verspreiding van virussen.

Maak de luchtkwaliteit inzichtelijk. Meten = weten!

3. Direct aan de slag

Ventileren zorgt voor meer zuurstof in de lucht. Zuurstof is belangrijk om ons lichaam goed te laten functioneren.

1. waarom moet ik ventileren?

Ventileren kun je leren!

ZELFVERTROUWEN EN WEERBAARHEID KINDEREN AFGENOMEN

Negatief effect corona

SCHOOLDOMEIN

mei 2022

BELEVING EN BEHEER

Leerkrachten en schoolleiders ervaren een sterke afname in de sociaalemotionele ontwikkeling bij hun leerlingen ten opzichte van vóór corona. Zij zien dit als een probleem voor de persoonlijke ontwikkeling en de verdere schoolcarrière van het kind.

uders delen dezelfde mening, maar in mindere mate. Dit is de conclusie van het onderzoek ‘sociaal-emotionele ontwikkeling van kinderen door corona’ in opdracht van HiRO, een initiatief van Schooljudo. Bijna de helft van de bevraagde schoolleiders ziet een afname van weerbaarheid bij hun leerlingen. Het aangeven van de eigen grenzen van de kinderen, omgaan

“Zo is 18% van de ouders van mening dat het zelf vertrouwen van hun kind is afgenomen sinds corona” met tegenslagen en voor zichzelf opkomen is afgenomen sinds maart 2020, het begin van corona. De mate waarin de kinderen goed voor zichzelf op durven te komen en vertrouwen hebben in de e igen motorische en sociale vaardigheden, is volgens hen ook gedaald. GROEPSDYNAMIEK VER TE ZOEKEN Volgens 45% van de leerkrachten en 56% van de schoolleiders is de groepsdynamiek tussen k inderen tijdens het spelen met leeftijdsgenoten ook nog eens sterk afgenomen. Zij zien een afname in de mate waarin kinderen zich kunnen verplaatsen in de gevoelens van anderen, op zoek zijn naar sociaal contact met leeftijdsgenoten en rekening houden met grenzen en behoeftes. OUDERS VERDEELD De ervaring van ouders over het zelfvertrouwen van hun kind is tweeledig. Zo is 18% van de ouders van mening dat het zelfvertrouwen van hun kind is afgenomen sinds corona. Tegelijkertijd is één op de

vijf ouders van mening dat het zelfvertrouwen van hun kind juist gestegen is. HIRO LESMETHODE Gedurende de corona periode kwamen steeds meer geluiden vanuit het onderwijs over achterstanden bij kinderen. Daarin werd onder andere gesproken over een achteruitlopend of stilstaande sociaal e motionele ontwikkeling. Een leerkracht is elke dag bezig met de ontwikkeling van de klas. Cognitief, maar ook sociaal-emotioneel. Hoe zorg je dat elk kind in z’n kracht staat? Het HiRO jaarprogramma helpt hierbij om de klas tot een geheel te maken. De kinderen leren samen door te ervaren. Dat doen ze aan de hand van 7 belangrijke waarden: vertrouwen, samenwerken, respect, beheersing, weerbaarheid, discipline en plezier. OVER HIRO EN SCHOOLJUDO Schooljudo zet zich al 18 jaar in kind en klas krachtig te maken, binnen het basisonderwijs. Met de corona achterstanden enerzijds en het geloof kinderen sociaal sterker te maken anderzijds, hebben zij onafhankelijk onderzoek laten uitvoeren. Daardoor krijgen ze een nog beter beeld hoe het onderwijs en ouders tegen de sociaal emotionele ontwikkeling aankijken. Schooljudo is een initiatief van Ruben Houkes en Ziggy Tabacznik. Wat Ruben en Ziggy op jonge leeftijd leerden op judo, hebben ze verwerkt in hun bedrijf Schooljudo. In 2021 is Schooljudo doorontwikkeld tot HiRO: een jaarprogramma dat basisschoolkinderen helpt in hun persoonlijke ontwikkeling. Een kind leert het beste binnen een veilig pedagogisch klimaat, met positieve groepsvorming en plezier. De HiRO lesmethode draagt bij aan deze voorwaarden. Fysieke oefeningen spelen een grote rol. De lessen vormen de basis van sociale vaardigheden waar kinderen hun leven lang de vruchten van plukken. Wil je meer weten over HiRO? Kijk op www.hiro.school voor

Scan de QR-code voor het gehele onderzoek.

meer informatie.

SCHOOLDOMEIN

mei 2022

Tekst en beelden: Bolidt

FORSE BESPARING OP LEVENSDUURKOSTEN

Bolidt vloer duurzaam en comfortabel

Het bouwen van onderwijsinstellingen is een complex proces wat gepaard gaat met hoge kwaliteits- en duurzaamheidsambities. Maar deze nieuwbouw is geen doel op zichzelf. Na oplevering moet het nieuwe gebouw zijn ingericht om goed onderwijs te faciliteren.

SCHOOLDOMEIN

edereen heeft wel een voorbeeld van een gebouw die 10 jaar na oplevering toch al grote reparaties nodig heeft, met bijbehorende kosten. Hoe kan een onderwijsinstelling, vaak met een beperkt budget, verantwoorde en duurzame beslissingen maken die op de lange termijn zichzelf terugbetalen? Dit vraagt betrokkenen bij het nieuwbouwproces om te kijken naar levensduurkosten van de gekozen materialen.

Dat het belangrijk is om de vloer in een goede staat te houden vanwege hygiëne, veiligheid en u itstraling is duidelijk. Maar in de praktijk is dit een flinke uitdaging. Traditionele vloerafwerkingen moeten jaarlijks in de was gezet, dagelijks intensief gereinigd en jaarlijks gerepareerd worden. Dit zorgt er voor dat een vloerafwerking een kostenpost kan worden. Maar zonder goed onderhoud worden de kosten onbeheersbaar.

DUIZENDEN VOETEN PER DAG Moderne onderwijsinstellingen zijn learning environments; plekken om te ontmoeten, s tuderen, creëren en ontdekken. Dag in dag uit worden ze intensief gebruikt. De gangen en g ezamenlijke ruimten moeten duizenden voeten per dag verdragen. Van de ene instructieruimte naar de andere en weer terug. Van kantine naar het toilet. Via het trappenhuis of de lift naar een andere verdieping. En langs de receptie weer naar de uitgang. Elke dag opnieuw, minimaal 40 weken per jaar. Daarom is het goed onderhouden van onderwijs vloeren een vak apart.

KORTE VERSUS LANGE TERMIJN Tijdens het nieuwbouw proces moeten er veel beslissingen worden gemaakt. Met het oog op toekomstige exploitatiekosten is de juiste materiaalkeuze essentieel. Tijdens dit proces is het belangrijk om verder te kijken dan alleen de initiële investering. Een lagere initiële investering is minder waardevol als er al snel hoge kosten gemaakt moeten worden voor professioneel onderhoud en kostbare reparaties. Vloerafwerkingen met lage initiële investeringen gaan gepaard met bijvoorbeeld het jaarlijks aanbrengen van een waslaag, intensief dagelijks onderhoud en reparaties. Dit brengt veel kosten met zich mee. Door

mei 2022

BELEVING EN BEHEER te kiezen voor een vloerafwerking van Bolidt kan er flink bespaard worden in dagelijkse exploitatie, maar ook in de kosten voor de totale levensduur. DUURZAAMHEID De vloersystemen van Bolidt staan bekend om hun duurzaamheid. Dit is extra belangrijk voor onderwijs instellingen, omdat er een grote verscheidenheid aan ruimtes is. Van entree naar praktijkruimte en aula naar science lab. Voor elke ruimte in een onderwijsgebouw heeft Bolidt een specifiek vloersysteem, afgestemd op het gebruik ervan. Door het systeem af te stemmen op het specifieke gebruik is een lange levensduur gegarandeerd. Het speciaal voor onderwijs ontwikkelde vloersysteem heeft geen was- of verzegellagen nodig, is gedurende tien jaar gegarandeerd vrij van onderhoudskosten en gaat bovendien gemakkelijk 30 jaar mee. Dit betekent een

jaarlijkse besparing van formaat en leidt ertoe dat de hogere aanschafprijs ten opzichte van traditionele vloersystemen al binnen een paar jaar kan worden terugverdiend. THUIS IN DE WERELD VAN ONDERWIJS Bolidt beheerst alle onderdelen van de bedrijfskolom. Van ontwikkeling, productie, advies en verkoop tot

“Moderne onderwijsinstellingen zijn learning environments; plekken om te ontmoeten, studeren, creëren en ontdekken”

applicatie en onderhoud. Alles onder één dak. Dit maakt Bolidt een partner die kan meedenken over de exploitatie van het toekomstige gebouw en de optimale invulling van specifieke ruimte. Met ruim 55 jaar wereldwijde ervaring levert Bolidt voor elke omgeving in het onderwijs innovatieve en betrouwbare vloersystemen. Daarnaast verstrekt Bolidt een tienjarige garantie zonder dat daar onderhouds kosten aan verbonden zijn. Deze garantie geeft Bolidt in combinatie met een kosteloze jaarlijkse i nspectie/ monitoring en een gebruikershandleiding met reinigings- en gebruiksvoorschriften. Benieuwd naar de mogelijkheden van kunststofvloersystemen voor uw nieuwe schoolgebouw? Bezoek ons Bolidt Innovation Center. Ook een virtuele tour is mogelijk. In het hightech gebouw kunt u zelf zien, voelen en ervaren wat Bolidt kan betekenen voor onderwijsinstellingen. Kijk voor meer informatie op http://www.bolidtinnovationcenter.com/.

SCHOOLDOMEIN

mei 2022

Kort nieuws Nieuw lesmateriaal over kunst en techniek

Gratis interactieve lessen voor het primair en voortgezet onderwijs In twee nieuwe interactieve lessen uit de reeks Masterminds & Masterpieces leren leerlingen van het primair en voortgezet onderwijs hoe museumrestauratoren infrarood en röntgenstraling gebruiken bij het onderzoeken van de schilderijen van Van Gogh.

e lessen zijn ontwikkeld door hightechbedrijf ASML en het Van Gogh Museum en ze worden gratis aangeboden op Van Gogh op school, het onderwijsplatform van het Van Gogh Museum. In de lessen komen kunst en techniek samen; in de Masterminds & Masterpieces lessen Van Gogh onder infrarood en Van Gogh onder röntgen ontdekken leerlingen hoe een restaurator infrarood en röntgenstraling inzet bij onderzoek naar schilderijen van Vincent van Gogh. De vakoverstijgende lessen die voor basisschoolleerlingen in groep 7 en 8 en voor de onderbouw van het voortgezet onderwijs zijn ontwikkeld, kunnen op een digiboard worden gegeven maar zijn ook geschikt voor online (thuis) onderwijs. Tijdens de lessen worden leerlingen uitgedaagd om te experimenteren, uit te proberen, te kijken en te vergelijken door bijvoorbeeld met een afstandsbediening te testen welke materialen infrarood licht doorlaten of reflecteren. De nieuwe lessen over infrarood en röntgen zijn samen met eerdere lessen uit de Masterminds & Masterpieces reeks over de werking van UV-straling gratis beschikbaar op het onderwijsplatform Van Gogh op school. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met de Press Office van het Van Gogh Museum: +31 (0)20 570 52 92 of pressoffice@vangoghmuseum.nl

Met de bomenmap naar buiten! Dinsdag 5 april was het Nationale Buitenlesdag. Veel leerlingen zaten die dag niet stil op hun stoel in het klaslokaal, maar kregen lekker buiten les. Uit onderzoek blijkt dat buitenlessen veel voordelen h ebben. Buiten leren is gezonder, socialer en leuker, waardoor de leerstof beter wordt opgenomen. Met de nieuwe Bomenmap van Stichting Nationale Boomfeestdag is een buitenles geven heel makkelijk en leuk.

et de nieuwe opzet, helemaal klaar voor het digibord én voor gebruik op het schoolplein, in het park of in het bos, is de Bomenmap weer helemaal up-to-date. Naast het leren herkennen van de twintig in Nederland meest voorkomende bomen aan de hand van blad, schors, vrucht, knop en bloei, worden in de Bomenmap veel nieuwe onderwerpen belicht. Zo ontdekken de leerlingen met LEGO-steentjes hoe een boom zuurstof maakt van CO2, zonlicht en water. Ook denken de leerlingen actief na over het beschermen van bossen, het oogsten en herplanten van bomen en de functies van bomen voor hun gezondheid, het klimaat en de biodiversiteit. Ze maken kennis met de planten en dieren uit het bos, speciale bossen zoals speel-, voedsel- en geboortebossen, groene beroepen, producten van bomen en bomen in kunst en cultuur. Bijna 100 opdrachten,

SCHOOLDOMEIN

mei 2022

verdeeld over vijf delen, nemen de leerlingen mee in de wereld van de boom: ‘De boom het jaar rond’, ‘De boom en zijn leefomgeving’, ‘De boom en zijn kenmerken’, ‘De boom en de wereld’ en ‘De boom en de mens’. Buitenlesdag Met bomen hoef je natuurlijk niet alleen een biologieles te geven. Er kan zoveel meer! Bijvoorbeeld een geschiedenisles over wat een oude boom allemaal heeft meegemaakt. Laat de leerlingen ontdekken welke vruchten allemaal van bomen komen. Of een rekenles waarin de leerlingen gaan uitrekenen hoeveel leerlingen hoog een boom is. Maar ook taallessen zijn mogelijk: welke woorden zijn te maken uit de letters van de naam van deze boom? Welke producten in de directe buitenomgeving zijn ge-

maakt van hout? En creatief kunnen de leerlingen helemaal hun gang gaan met het krijten van hun eigen fantasiebos met bijzondere bosdieren. De Bomenmap is voor 75 euro (exclusief verzendkosten) te bestellen via Boomfeestdag.nl/ bomenmap. Voor meer informatie: kijk op www.boomfeestdag.nl of bel Stichting Nationale Boomfeestdag, 013-7074850.

Column

Nieuw rekenmodel verduurzaming scholen Scholen die snel duidelijkheid willen over de beste manier om een budget voor verduurzamen te besteden kunnen vanaf nu het nieuwe rekenmodel Verduurzaming

KLAAR VOOR CIRCULAIRE OVERHEIDSOPDRACHTEN?

Scholen gebruiken van bbn. Het kost tien minuten en laat zien hoeveel het kost om een gebouw energiezuiniger te maken. Schoolbesturen kunnen in dit rekenmodel gegevens van hun eigen gebouwen invoeren en de gewenste maatregelen selecteren. Het gaat om maatregelen als het isoleren van de gebouwschil, verbeteren van de ventilatie, energieopwekking en energie- en waterbesparing. Het rekenmodel laat zien hoeveel het kost om een gebouw energiezuiniger te maken en wat de beste manier is om het beschikbare budget te besteden. Het rekenmodel is te vinden op de website van bbn adviseurs.

bbn adviseurs T +31 (0)88 226 74 00 E info@bbn.nl W bbn.nl

Jaarlijks verstrekken Rijk, provincies, gemeenten en waterschappen gezamenlijk voor ongeveer 10 miljard euro aan utilitaire bouwopdrachten. De grond-, wegen waterbouw in opdracht van de overheid vertegenwoordigt daarnaast een jaarlijkse waarde van zo’n 15 miljard euro. Het gaat om bijvoorbeeld de renovatie van het Binnenhof, om provinciehuizen, scholen, brandweerkazernes, gevangenissen, de openbare ruimte en wegen en bruggen. Vanaf 2023 zullen overheden dergelijke projecten nog uitsluitend circulair aanbesteden. Dat betekent onder meer dat projecten uit herbruikbare materialen en/of uit eerder gebruikte materialen moeten bestaan. Circulaire bouwwerken halen nog het nieuws, wat wel iets zegt over de uitzonderlijkheid ervan, dus hoe gaan al die opdrachten binnenkort uitgevoerd worden? Het is de vraag of bouwbedrijven al volledig op de beleidswijziging zijn voorbereid. Dat gevoel bekruipt me als ik de jaarverslagen van ’s lands grootste bouwers doorlees. Enkele bedrijven melden dat zij circulair bouwen tot pijler van hun bedrijfsstrategie hebben verklaard. Maar die strategie gaat ook over circulaire bedrijfskleding, een elektrisch wagenpark en het verbannen van plastic verpakkingen. In 2030 denken ze 50% circulair te kunnen bouwen en dat is waar zij zich op richten (bedoeld wordt mogelijk 50% minder primaire grondstoffen, volgens het rijksbrede programma Circulaire Economie). De circulaire projecten waar wel aan wordt gewerkt hebben veelal nog een pilot status. Het aantal waarvan de jaarverslagen melding maken is te verwaarlozen. “Eén project per divisie per jaar” is bijvoorbeeld het tempo van een van de bouwers. Ervaring met circulair bouwen van grondgebonden woningen, voornamelijk houtbouwprojecten en projecten met circulair beton, is er inmiddels wel. Enkele bedrijven hebben nu pilots opgezet voor circulaire appartementsgebouwen. Ook circulair asfalt wordt veel genoemd. Al met al lijkt er nog weinig sprake van een bedrijfstak waarin al in 2023 alle overheidsopdrachten circulair ontworpen en uitgevoerd kunnen worden, hoewel de omslag naar circulair bouwen een enorme impact zal hebben op de werkwijze en verdienmodellen van bouwers. Dan moeten gebouwen en wegen immers ook op een nieuwe wijze ontmanteld worden, moeten materialen gedocumenteerd worden, gecontroleerd worden op geschiktheid voor hergebruik en opgeslagen worden. En daarom durf ik mijn bezorgdheid hier wel te uiten. Dirk Dubbeling | TU Delft | Circular Built Environment Hub | Faculteit Bouwkunde

SCHOOLDOMEIN

mei 2022

colofon Schooldomein Magazine voor de perfecte leef-, leer- en werkomgeving sinds 1988. Schooldomein verschijnt zes keer per jaar. Op internet: www.schooldomein.nl. Uitgever Schooldomein is een uitgave van Schooldomein Relaties en Ten Brink Uitgevers Redactie Sibo Arbeek, Natascha Bruinstroop, Brenda Breems Vaste medewerkers Adri Pijnenburg, Anje Romein, Kees Rutten (fotografie),

no.

en Martine Sprangers (fotografie). Redactieraad De redactie en de partners van Schooldomein onder voorzitterschap van Edward van der Zwaag. Redactieadres Contactweg 66, 1014 BW Amsterdam, tel 06-82548370 E-mail: info@schooldomein.nl Arrangementen partners Schooldomein.

Norbertus Gertrudis Mavo Roosendaal

Voor het plaatsen van artikelen, advertenties of advertorials in het magazine Schooldomein, kunt u contact opnemen met Brenda Breems van Schooldomein Relaties, Contactweg 66,

Transformeren met warmte

1014 BW Amsterdam, telefoon 06-82548370, brenda.breems@schooldomein.nl. Voor de online activiteiten van Schooldomein (website en sociale media) kunt u contact opnemen met Natascha Bruinstroop,

Een mooi thema, dat zowel staat voor de menselijke maat, waarbij vanuit inhoudelijke samenhang kansrijke combinaties ontstaan. Maar het slaat ook op het gebruik maken van natuurlijke, bouwfysische, kwaliteiten waardoor een gebouw met natuurlijke kwaliteiten ‘warm’ kan worden getransformeerd. Nummer 6 valt eind juni in uw bus. Hieronder een greep van de artikelen: Hoe krijgen we de mens terug in de machine? Groot interview met Bart Wernaart over Moral Design Strategy. Kindvak 29 september-1 oktober: Schooldomein opent de Kindvak met een aansprekend debat. Scholenbouw in Duitsland: Wat kunnen wij van onze oosterburen leren en vice versa. Uitbreiding Norbertus Gertrudis Roosendaal: hoe licht en lucht een bestaand gebouw helpen transformeren. Transformatie Gageldonk Bergen op Zoom: van een naoorlogse stadswijk tot een hippe, levendige en duurzame woonomgeving. Nieuwbouw Brede School Binnenstebuiten in Huissen: Integraal project dat de verbinding zoekt.

natascha@fizz.nl. De advertentietarieven en arrangementen van Schooldomein vindt u op www.schooldomein.nl. Abonnementen Betaling, opgave, abonnement, opzegging en adres wijziging kunt u doorgeven aan Administratie Schooldomein, Postbus 1064, 7940 KB Meppel, tel (085) 27 36 36 7, e-mail: sdo@tenbrinkuitgevers.nl. Schooldomein verschijnt zes keer per jaar in controlled circulation voor alle instellingen in het primair-, voortgezet-, middelbaar- (ROC’s) en hoger onderwijs (hbo en wo). Elke instelling krijgt op instellingsnaam een exemplaar toegestuurd. Daarnaast krijgen alle gemeenten Schooldomein toegestuurd. Voor meerdere exemplaren alsmede voor abonnementen voor particulieren, instellingen en bedrijven geldt een abonnementsprijs van e 46,20 voor losse nummers e 8,20 incl. verzendkosten. Abonnementen kunnen schriftelijk tot uiterlijk 1 september van het lopende abonnementsjaar worden opgezegd bij de administratie van drukkerij Ten Brink. Bij niet tijdige opzegging wordt het abonnement automatisch met een jaar verlengd. Productie Vormgeving en website: FIZZ | Digital Agency – fizz.nl Schooldomein wordt mede mogelijk gemaakt door een groot aantal partners. Een overzicht daarvan vindt u op pagina 5.

SCHOOLDOMEIN

mei 2022

Geluidsisolerende schuifwanden tussen lokalen en grote gezamenlijke ruimte. Basisschool Alkmaar

Onderwijsgroep Tilburg

Fontys R10 Eindhoven

GISPEN CREËERT ONDERWIJSOMGEVINGEN DIE MOTIVEREN EN STIMULEREN

Paneelwanden

Schuifwanden

Glaswanden

Vouwwanden

Rijn IJssel Wageningen

Verder praten met het Onderwijsteam? Neem contact op via info@gispen.nl

TU Delft

Mobiele paneelwanden, geluidsisolerende schuifwanden, mobiele glaswanden of vouwwanden. Onze producten hangen op honderden scholen in Nederland en België.

Houtkamp College Doetinchem

www.gispen.com/nl/onderwijs | www.roomtolearn.nl

SCHOOLDOMEIN

no.

SPORTDOMEIN ZORGDOMEIN WIJKDOMEIN

jaargang 34 mei 2022

Magazine voor de perfecte leer-, werken leefomgeving

Exploiteren met aandacht

DE KRAPPE JAS VAN HET SPECIAAL ONDERWIJS De werkelijkheid is weerbarstig

VMBO TRIVIUM COLLEGE ONTWIKKELT TALENTEN Voorbeeld van sociaal duurzame exploitatie

VENTILEREN KUN JE LEREN! Slechte lucht beïnvloedt leerprestaties

GROOT INTERVIEW MET JIFKE SOL Op weg van de lineaire naar de circulaire economie