Schooldomein 4: Begeleiden met visie by Schooldomein

Volle klassen en capaciteitsproblemen. Vrijwel iedere school heeft ermee te maken. Vrijwel iedere school zoekt er oplossingen voor. Met haar mobiele wandsystemen draagt BREEDVELD bij aan de zo gewenste oplossing. Door klassen te scheiden om in rust te kunnen werken of juist te openen zodat één docent twee klassen kan instrueren. Dat het werkt, blijkt uit de praktijk. Bekijk onze impressies op breedveld.com of bel onze deskundige op 0487 - 54 28 88.

Mobiele paneelwanden, schuifwanden, mobiele glaswanden of vouwwanden. Onze producten hangen op honderden scholen in Nederland en België.

www.breedveld.com

SCHOOLDOMEIN

FLEXIBILITEIT ALS OPLOSSING

jaargang 34 maart 2022

Magazine voor de perfecte leer-, werken leefomgeving

INTEGRALE OPGAVE IN PERSPECTIEF Het grote interview met Rijksbouwmeester Francesco Veenstra

no.

SPORTDOMEIN ZORGDOMEIN WIJKDOMEIN

Begeleiden met visie SP EC I A L

2 8 pa g i n

a’s

L EESDO MEIN

NIEUWBOUW KC IJSSELMONDE Een geslaagde visie op de ontwikkeling van het kind

DE BIBLIOTHEEK ALS THIRD PLACE Programmeren in co-creatie

VOORBEELDEN VAN VERBINDING De bibliotheek als spil van een brede voorziening

HET INSPIRATIEBOEK

SAMEN WERKEN AAN DE LEEROMGEVING VAN MORGEN 2010-2025 → 90 rijk gedocumenteerde projecten uit het mbo-hbo-wo → Een must voor iedereen die onderwijs, architectuur en het publieke domein een warm hart toedraagt → Een representatief beeld van actuele ontwikkelingen binnen de scholenbouw → De zoektocht tussen de fysieke ontmoeting en vormen van hybride onderwijs

→ Prachtige voorbeelden van innovatieve leeren werkomgevingen → De laatste stand van zaken rond duurzaam en circulair bouwen → Meer dan 40 voorbeelden van transformaties van bestaande gebouwen → Vol met facts and figures, trends, analyses en nieuwe inzichten

NIEUW H E T T WE E D INSPIR ATIE E B O E K: OVER M B O -H B O -WO

BESTEL NU! Het Inspiratieboek mbo-hbo-wo is nu te bestellen via tenbrinkuitgevers.nl/samenwerken-aan-de-leeromgeving-van-morgen Meer info op schooldomein.nl

EEN SCHONE LUCHT MET NORA VLOEREN

Comité van aanbeveling: Ronald Beckers, manager onderzoek en educatie HAN, Mirjam Bult, vml lid CvB CO2-neutrale vloerbedekking voor eenCommunity gezonde leefomgeving TU Twente,rubber Marij Veugelers, vml voorzitter SURF Learning Spaces, den Heijer, Real Estate TUgroot Delft, Frank EenAlexandra schoon binnenklimaat en eenprofessor rustige leeromgeving zijn van belang in de Jong, professor Open University Heerlen and Aeres University Applied Sciences Wageningen, Wim Pullen -neutrale rubber vloerkinderdagverblijven, scholen en universiteiten. Onze COof 2 bedekkingen zijn slijtvast en vml contactgeluiddempend, en daarmee bestandand tegenBuildings directeur Center For People intensief gebruik.

www.nora.com

NIEUW H E T T WE E D INSPIR ATIE E B O E K: OVER M B O -H B O -WO

BESTEL NU! Het Inspiratieboek mbo-hbo-wo is nu te bestellen via tenbrinkuitgevers.nl/samenwerken-aan-de-leeromgeving-van-morgen Meer info op schooldomein.nl

Comité van aanbeveling: Ronald Beckers, manager onderzoek en educatie HAN, Mirjam Bult, vml lid CvB TU Twente, Marij Veugelers, vml voorzitter SURF Community Learning Spaces, Alexandra den Heijer, professor Real Estate TU Delft, Frank de Jong, professor Open University Heerlen and Aeres University of Applied Sciences Wageningen, Wim Pullen vml directeur Center For People and Buildings SCHOOLDOMEIN

maart 2022

Bevlogen huisvestingsadviseurs sinds 1955 Onze adviseurs en

ICSadviseurs biedt

bouwprojectmanagers

huisvestingsadvies en

brengen ambities tot leven

projectmanagement voor

op het gebied van zorg,

maatschappelijk vastgoed.

onderwijs, sport en welzijn.

Ruim tachtig professionals werken vanuit Amsterdam, Rotterdam, Zwolle en Eindhoven aan efﬁciënte, duurzame en inspirerende omgevingen.

Fijne plekken

Vestiging Amsterdam

Vestiging Zwolle

Contactweg 66

Burgemeester Drijbersingel 25R

om naar hartenlust

1014 BW Amsterdam

8021 DA Zwolle

Vestiging Eindhoven

Vestiging Rotterdam

Klokgebouw 263

Van Nelleweg 1

6 verdieping

Ingang 1 | Unit 2.4

5617 AC Eindhoven

3044 BC Rotterdam

te leren, leven, spelen, werken,

zorgen en ontmoeten. 088 235 04 27 icsadviseurs.nl 4

SCHOOLDOMEIN

maart 2022

VAN DE REDACTIE Het thema van alweer het vierde nummer van deze jaargang is Begeleiden met visie. Een vanzelfsprekendheid zou je zeggen, maar dat is het toch niet. Zo stelt professor Frank de Jong dat opdrachtgevers ecologisch intelligent zouden moeten handelen bij het nadenken over hun nieuwe huisvestingsopgaven. Het gaat niet alleen om een duurzaam gebouw, maar ook om een duurzame visie; hoe ziet de samenleving van morgen eruit en wat betekent dat voor de inrichting van het fysieke domein? Daarover gaat onder meer het grote interview met de nieuwe Rijksbouwmeester Francesco Veenstra. Daarbij gaat het over: hoe vormen we de samenleving van morgen binnen het fysieke domein en welke lessen trekken we uit het verleden? De wens of de noodzaak om te (ver-) bouwen biedt kansen om de gebouwde omgeving beter te maken. Die verbinding tussen de omgeving, het gebouw en de inrichting is goed te zien in het nieuwe kindcentrum IJsselmonde. Directeur Lieke Thomassen is blij met het ontwerp: “In alles wat je hier ziet zie je onze visie terug. Het gebouw is onze spiegel; als het niet past in het gebouw past het niet in onze visie.” Bijzonder geslaagd is ook de nieuwe leeromgeving in het Dr. Knippenbergcollege in Helmond, waarbij directeur Jule Frantzen stelt: “We willen door die ruimtelijke samenhang en de inrichting een cultuur van zelfwerkzaamheid en zelfredzaamheid creëren; dat vraagt om een heldere structuur en voldoende ruimte in het rooster.” Die vraaggestuurde inrichting en verbinding komt ook terug in het Briant College in Arnhem; een

ONZE VISIE

Schooldomein is een verrassend magazine voor managers en beleidsmakers die relevante beleidsinformatie, praktijkvoorbeelden en productinformatie vertalen in een optimale leer-, werken leefomgeving. Schooldomein biedt informatie rond de infrastructuur, organisatie en huisvesting van instellingen. Schooldomein is bedoeld voor iedereen die op het niveau van overheid,

instellingen, bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties betrokken is bij het vinden van oplossingen voor samenhangende vraagstukken in de non profit en profit sector.

HET NETWERK

Schooldomein wordt zes keer per jaar gratis verstrekt aan alle onderwijsinstellingen en gemeenten in Nederland. Het blad wordt gefinancierd uit de exploitatie van advertenties, advertorials, artikelen en de bijdragen

boulevard met drie voorzieningen voor kinderen uit het speciaal onderwijs. “Ons gebouw is geen gesloten bastion maar maakt op verschillende plekken sociale verbindingen naar de maatschappij”, stelt directeur Harald Hentenaar. De winkel en het grand café met buitenterras zijn niet alleen praktijk- en oefenruimtes voor de leerlingen maar ook ontmoetingsplek voor mensen uit de wijk. Bijzondere aandacht ook voor de mooie column van directeur Jelle de Jong van IVN. Hij opent als volgt: “Als de aarde een dag zou bestaan dan verschijnt de mens in de laatste vijf minuten. Het grootste deel van die tijd waren we jager verzamelaar. In de laatste seconden werd de mens boer, fabrieksarbeider en kenniswerker.” We zijn heel erg blij met het katern over de maatschappelijke bibliotheek. Veel organisaties zijn aangehaakt met betekenisvolle projecten waarbij onderwijs, cultuur en lezen samengaan. Daarom hebben we deze katern ook Leesdomein genoemd. Of zoals architect Daan Josee stelt: “Geletterdheid is de voorwaarde voor de vorming van elk mens; daarom hoort een bibliotheek ook in een kindcentrum.” Heel treffend is ook het interview met directeur Hester van Beek. Zij omschrijft de bibliotheek als een een ‘Third Place’; de derde plek naast je woning en werk, waar je naar toe gaat om te ontspannen en deel uit te maken van het sociale leven. De katern bevat veel mooie good practises. Overigens; vergeet u niet om het nieuwe inspiratieboek Samen Werken aan de Leeromgeving van Morgen te bestellen? Meer informatie vindt u in deze Schooldomein. Veel leesplezier gewenst. Sibo Arbeek Hoofdredacteur Schooldomein van partners. Schooldomein fungeert als een netwerk, waarbij partijen een meerwaarde genereren door een samenhangend product te bieden. Schooldomein fungeert als een platform voor alle partijen die een bijdrage willen leveren aan de kwaliteit van de onderwijsinfrastructuur.

UW MENING

Wij stellen uw mening zeer op prijs. Voor reacties kunt u mailen naar sibo.arbeek@schooldomein.nl.

U kunt ook reageren via de site www.schooldomein.nl. Praktische informatie vindt u in het colofon.

INTERNET

Voor meer informatie over Schooldomein en dit nummer kunt u kijken op www.schooldomein.nl. Via deze site kunt u onder meer alle artikelen van de afgelopen jaargangen opvragen, winkelen in onze rubrieken en relevante markt informatie zoeken.

wordt mede mogelijk gemaakt door:

Als maatschappelijk verantwoorde onderneming stimuleert Schooldomein doelen die goed zijn voor mens en milieu:

INHOUD

BESTUUR EN BELEID De integrale opgave in perspectief Het grote interview met Rijksbouwmeester Francesco Veenstra

VISIE EN ONTWERP

14 16 18 21 24

Tijd voor duurzamer onderwijsvastgoed De user experience-aanpak biedt handvatten

Waardering voor jaren ’70 architectuur Nieuw leven voor scholen in Nieuwegein

Open opzet voor De Samenstroom

Jordan Montessori Lyceum Utrecht Foto Chris van Koeverden

THEMA

Begeleiden met visie De duurzame opdrachtgever is per definitie een opdrachtgever met visie. Niet alleen over zijn of haar primaire proces, maar ook over de plaats van het gebouw in de omgeving waar het staat. Een gebouw is niet alleen een leermiddel, maar ook een opslagplaats van materialen die hergebruikt kunnen worden. Ecologisch intelligent heet dat en zo’n integraal duurzame visie mag je dus van alle partners in het ontwerpen bouwproces verlangen.

Toonbeeld van inclusiviteit

Stoere nieuwbouw voor Vakcollege Emmen Met theater als boost voor cultuuronderwijs

Een andere visie op een circulaire projectaanpak Projecten slimmer en efficiënter aanpakken

26 30

Nieuwbouw KC IJsselmonde

Integrale begeleiding onderwijsboulevard Arnhem

34 38 40

Cambreur College transparant en duurzaam

Een geslaagde visie op de ontwikkeling van het kind

Geslaagde transformatie Briant College Arnhem Een school die op alle vlakken speciaal is

Van haalbaarheid tot directievoering

Een school om trots op te zijn

Begeleiden met visie Ontwerpen in co-creatie voor beter resultaat

Hergebruik als nieuw Jordan gaat voor revived meubilair

BOUW EN INRICHTING

42 44 47

Nieuwe MFC in Aardenburg Gebouw met een harde schil en een zachte binnenkant

Een gebouw als een reis Inrichting ondersteunt de visie van de school

Een nieuwe inrichting voor een nieuwe visie Ontwikkelingsgericht leren in de Woordhof

BELEVING EN BEHEER

Foto cover Bibliotheek Rijn en Venen in Alphen aan den Rijn (pagina 72) Foto Jeroen Musch

SCHOOLDOMEIN

maart 2022

50 52 54

Aeres Hogeschool Almere Gebouwd met nadrukkelijk oog voor de toekomst

Alles is groen in Aeres Hogeschool Almere De inrichting doet volop mee

Scholen weer open Slijtvaste vloer gevraagd

L EESDOMEIN De maatschappelijke bibliotheek

60 61 62 64

Introductie Sibo Arbeek

Geslaagde transformatie tot kamer van de stad

Nieuwe bibliotheek Alphen aan den Rijn overtuigt

74 76 78 80 82

Huiskamers van de stad

De maatschappelijke bibliotheek leeft!

Bibliotheek op school Lees het zelf en wees jezelf

De bibliotheek als third place Programmeren in co-creatie

Debat Het belang van de maatschappelijke bibliotheek Iedereen is welkom

Stadkamer is er voor lezen en leven

Een imperfect ontwerp voor het perfecte thuisgevoel

Snel internet, gratis wifi, cappuccino

Een bibliotheek in barokke muren Met een moderne comfortvloer voor een fijn verblijf

Forum Groningen Hét bewijs dat bibliotheken relevant zijn en blijven

Dé ontmoetingsplek van Sittard Bibliotheek Ligne zorgt voor samenhang

De bibliotheek in multifunctionele accommodaties Nieuwe plekken voor ontmoeting

Voorbeelden van verbinding De bibliotheek als spil van een brede voorziening

RUBRIEKEN

12 13 57 58

Kort nieuws

19 22 27 48

Kort nieuws en column Adri Pijnenburg Column Jelle de Jong Vooruitblik Schooldomein 5

ANDERS LEREN KIJKEN Foto Arenda Oomen

De integrale opgave in perspectief 8

SCHOOLDOMEIN

maart 2022

Tekst Sibo Arbeek

BESTUUR EN BELEID

Francesco Veenstra combineert zijn nieuwe rol als Rijksbouwmeester met zijn werk als architect bij Vakwerk Architecten. Voorwaarde was een gezamenlijke agenda met zijn collega-adviseurs op het gebied van landschap en stedenbouw. De ruimtelijke vraagstukken zijn complex en vaak samenhangend en daarom is zijn boodschap duidelijk: We moeten leren anders naar de beschikbare ruimte te kijken.

“J

e kunt vraagstukken niet meer alleen vanuit de architectuur, het landschap of de stedenbouw benaderen”, opent Francesco, “elke discipline draagt bij aan de ontwikkeling van een gebied, regio of de schaal van Nederland. Daarom trek ik intensief op met mijn collega’s Jannemarie de Jonge en Wouter Veldhuis. In mijn periode als Rijksbouwmeester wil ik tastbare resultaten neerzetten, deels door prijsvragen te organiseren en actuele thema’s op de agenda te zetten. De opgave in het ontwikkelen van steden en gebieden is om de juiste mix te vinden in het mengen en verdichten, zodat er ruimtelijke en maatschappelijke meerwaarde ontstaat. Op elk schaalniveau zijn er ruimteclaims en de roep om een gebiedsgerichte aanpak. Dat speelt in de wijk waar je een buurtcentrum met een school en grand café verbindt tot landelijk de ontwikkeling van nieuwe ecologische hoofdstructuren. Door ruimtetekort zie je steeds meer stapeling van functies in hoog stedelijke gebieden, zoals een maatschappelijke functie in de plint met daarboven woningen. Dat levert ook vraagstukken op rond het ontsluiten en goed verbinden van buitenruimten. Daar speelt creativiteit een belangrijke rol, waardoor je plekken en voorzieningen transformeert en tegelijk de verbinding met de samenleving verder activeert.”

TRANSFORMATIEOPGAVE “We staan voor een grote transformatieopgave, maar we kunnen niet elke tien jaar een nieuwe school bouwen. Onderwijs is bij uitstek de omgeving waarin je wordt gevormd, elkaar ontmoet en leert wat je morgen kunt bijdragen. Maar te vaak kom ik in een basisschool of een school voor voortgezet onderwijs met standaard lokalen, eenzijdige ramen, een systeemplafond, de beschadigingen op de muur en de verdwaalde poster. Die fysieke realiteit staat ver af van de belevingswereld van jongeren. Hoe kan het dat veel onderwijsomgevingen onvoldoende aansluiten bij de beleefde wereld? Het is op zich goed dat de verantwoordelijkheid voor geld en huisvesting is gedecentraliseerd en gemeenten en instellingen zelf aan zet zijn. Maar ik zie wethouders worstelen met het integrale takenpakket, terwijl de middelen niet voldoende zijn en het apparaat onvoldoende op kracht is om goede visies uit te werken. De beschikbare budgetten en de noodzaak om te leveren staan vaak op gespannen voet met elkaar. Neem de noodzaak om klaslokalen goed te ventileren; het risico is dat je het probleem technisch oplost en de opgave niet integraal bekijkt. Wat maakt leerlingen gezond? Kijk naar het concept van de buitenscholen, waarvan de eerste al in 1905 werd gebouwd. Toen wisten we al dat een goede frisse omgeving bijdraagt aan

SCHOOLDOMEIN

maart 2022

“De potentie van de gebouwde omgeving is veel groter dan we misschien vermoeden en ik denk dat we die nog veel beter kunnen benutten”

leerprestaties. Ik ben een voorstander van minder installaties; het werkt nooit helemaal goed en is vaak een enorme onderhoudspost. Daarom moet je bij elke opgave gelijk een bouwfysicus betrekken, zodat je natuurlijke kwaliteiten als lucht, licht, zon en de verbinding met buiten betrekt. We zouden eigenlijk moeten toewerken naar meer passieve concepten in het onderwijs. Het zijn de voor de hand liggende oplossingen, maar duurder.” ANDERS LEREN KIJKEN “Onlangs mocht ik een lezing houden bij de koepels van PO en VO over de toekomstige onderwijs omgeving. Ik zie een schoolgebouw als een middel om onderwijs te geven. Visies veranderen en daarom geloof ik in het declasseren van schoolgebouwen. De kunst is om op een andere manier naar het gebouw te kijken; welk verhaal vertelt het in relatie tot de plek waar het staat? Vakwerk Architecten zit in het voormalig ketelhuis in Delft en is nu prachtig getransformeerd tot café en werkplek, het Vakwerkhuis.

SCHOOLDOMEIN

maart 2022

De TU Delft huurt ook delen van het gebouw; de koffie is goed en je kunt hier fijn studeren. Een transformatieopgave betekent dus niet alleen nieuw of anders bouwen, maar ook anders programmeren en gebruiken van de ruimte. De meeste bouw opgaven zijn nog functioneel ingestoken en vertalen we naar functionele meters. Dat is niet de juiste weg. Kijk naar de opgave van het middelbaar beroeps onderwijs om te verbinden met het bedrijfsleven. Wat voor meters moet je dan zelf nog in huis hebben? Wat me bijvoorbeeld opviel bij een groot mbo- gebouw dat ik b ezocht, was dat studenten van de afdeling b eveiliging buiten stonden te controleren. De uitstraling was dat je eerst langs drie bewakers moest. Was je eenmaal binnen dan had je rechts een prachtig en uitnodigend restaurant. Waarom niet drie gastheren en -vrouwen van het restaurant met een proeverij buiten? Dat geeft een andere beleving en een sterkere verbinding met wat er binnen gebeurt. Wat ik wil zeggen; het gaat dus niet om het gebouw, maar in essentie hoe je het organiseert. De kunst is

BESTUUR EN BELEID

of die basisschool, die in combinatie met andere functies in het dorp bestaansrecht houdt. Dat is ook duurzaam denken en ik kan me goed voorstellen dat de dichtheid van dat soort plekken verder toeneemt. In Noorwegen heb ik in Kongsberg aan een complex gewerkt met twee instellingen voor hoger onderwijs, een openbare bibliotheek, theater, bioscoop en een cultureel centrum. Dat programma is zo samen gesteld dat alle ruimten kunnen worden gedeeld en daardoor goed bezet zijn. De theaterzaal wordt ook gebruikt voor grote evenementen van de verschillende opleidingen en de laboratoria van het hoger onderwijs worden door lokale bedrijven gebruikt. In Birmingham werkte ik aan de opgave de bestaande bibliotheek te vernieuwen, omdat het archief te klein was. Die opgave leidde tot het inzicht dat veel jonge mensen in de stad geen toegang tot internet hadden. Het verbinden van de nieuwe generatie met de wereldwijde samenleving werd onderdeel van de opgave. Het resultaat was onder meer een educatief programma en een breed aanbod aan taalcursussen om jongeren te trekken. De ontwikkeling van het gebouw gaf de kans om te bepalen wat de omgeving nodig had.”

om het gebouw naar je hand te zetten, ondanks dat het uit een andere tijd komt en is bedacht vanuit een andere visie. Ik geloof zeker in adaptieve gebouwen, maar zonder een adaptieve inhoud en organisatie werkt het niet. Die vorm van denken, waar creativiteit en verbeeldingskracht voor nodig is, stelt je in staat om plekken en voorzieningen betekenisvol te transformeren. Wij zijn gewend naar functionele ruimtes te kijken, die vervolgens 20 tot 30 jaar mee moeten.” ANDERE MINDSET “De ontwikkelingen rond circulariteit en b iobased bouwen helpen om de mindset te veranderen. Iedereen ziet inmiddels wel dat we de natuur m inder moeten belasten, maar de kosten van circulair bouwen liggen hoger. Onderwijs is geen early adaptor en dat heeft uiteraard met de bekostiging te maken. Ook om die reden zijn er voordelen te halen in het vinden van kansrijke combinaties, die decentraal zijn georganiseerd. Dat kan het ROC zijn dat voor haar opleidingen een hotspot op het vliegveld inricht

OPEN PLEKKEN “De potentie van de gebouwde omgeving is veel groter dan we misschien vermoeden. Het Vakwerkhuis staat 2/7e van de tijd leeg. Is dat nog uit te leggen met de toenemende ruimtenood? Studenten van de TU willen graag ook in het weekend studeren en zouden hier prima kunnen zitten. Er is zoveel ruimte die niet wordt benut omdat er niet breder wordt geprogrammeerd en samengewerkt. De culturele sector is bij uitstek goed in het organiseren van interessante programma’s inclusief de beleving en logistiek. Dat kan grootschalig maar ook een straattheater zijn. Het mooie van de culturele sector is dat zij in staat is de condities van de ruimte aan te passen voor een bepaalde activiteit. Aan de hand van installaties, geluid, licht etcetera. Als je die creativi teit en flexibiliteit inzet voor het onderwijs ontstaan kansen; hoe uitdagend is het om s tudenten te laten ervaren op plekken waar het gebeurt, midden in de samenleving? Dat is toch veel leuker dan les in een lokaal met een inrichting die verouderd is? De University of Arts ArtEZ in Zwolle werkt samen met de gemeente en winkeliersvereniging om leegstaande winkelpanden beschikbaar te stellen voor afstudeer ders. Winkelend publiek liep spontaan binnen en studenten werden uitgedaagd om real life het gesprek aan te gaan. Dat vond ik een eye opener. De kunst is om dat soort plekken te ontdekken. En er ligt een enorme kans voor ontwerpers om g ebouwen, gebieden te programmeren. Dat brengt ook een andere verantwoordelijkheid mee, het gaat dan niet meer alleen om architectuur, maar ook om het toestaan dat een gebouw adaptief is.”

SCHOOLDOMEIN

maart 2022

Kort nieuws IVN Binnenbos voor een beter leerklimaat in de klas

et een BinnenBos zet je het leslokaal vol met duurzaam gekweekte kamerplanten. Het BinnenBos is speciaal ontwikkeld voor groep 5 en

6 van het basisonderwijs. De leerlingen planten het bos zelf aan, verzorgen de planten en leren stekjes op te kweken. Zo maak je stek voor stek de school

groener! Een groen klaslokaal is goed voor het leerklimaat van kinderen. Planten zorgen namelijk voor een betere concentratie én een hogere waardering voor het klaslokaal. Niet onbelangrijk, omdat kinderen gemiddeld 40 procent van hun tijd in een klaslokaal doorbrengen. Bovendien is aanleggen van een BinnenBos, een groene leerplek in de klas, erg leuk en leerzaam. Meedoen levert een klas voor Binnenbos-wachters op! Elke leerling krijgt een persoonlijke kamerplant om te verzorgen. Scholen ontvangen materiaal voor het verzorgen en stekken van planten, zoals aarde en potjes. Verder krijgen leerkrachten toegang tot een e-learning met drie uitgewerkte lessen en praktische filmpjes. Met dit toegankelijke lespakket helpt IVN leerkrachten om het BinnenBos op een leuke manier in te zetten bij lessen die aansluiten bij diverse kerndoelen. Een groene leerplek in de klas kan nu laagdrempelig en leuk met het Binnenbospakket van IVN Natuureducatie, Royal Lemkes en Presikhaaf Schoolmeubelen. Het BinnenBos is geschikt voor 36 leerlingen en kost 350 euro (inclusief btw). Wil jij ook een groen klaslokaal? Bestel je BinnenBospakket via www.ivn.nl/binnenbos

mboRijnland werkt samen met FeedbackFruits

boRijnland gaat als eerste MBO instelling in Nederland een samenwerking aan met FeedbackFruits. Na een succesvolle pilot is de onderwijsinstelling partner van het EdTech bedrijf geworden. mboRijnland wilde al langer op een flexibelere manier werken, aangezien een hele dag op school zitten niet voor iedereen is weggelegd. In september 2020 startte daarom een pilot om te kijken hoe de les met 17.000 studenten en 1.500 docenten online kon worden ingevuld. De online, blended lessen via Teams en FeedbackFruits hebben veel positieve effecten op studenten én docenten. Tijdens het begin van de coronacrisis werd digitaal lesgeven de norm. Toch bleek online lesgeven iets anders dan fysiek lesgeven. In de klas kun je rondlopen en kijken hoe ver iedereen is, online is dat ingewikkelder. “Dat is ingewikkeld als je alleen een chat en opdrachten hebt die verwerkt moeten worden. Je wilt namelijk nú zien waar ze staan met hun leerdoelen,” aldus Linda de Bruin, rekendocent Welzijn en Gezondheidszorg, die daarom Teams met FeedbackFruits combineert. Ze is enthousiast over de resultaten en hoe deze

SCHOOLDOMEIN

maart 2022

manier van lesgeven haar rol als docent verrijkt. “Niet meedoen of niks invullen is direct zichtbaar.” De nieuwe, interactieve manier van lesgegeven geeft de docente direct inzicht in hoe ver een student is en hoe ze studenten verder kan helpen.

FeedbackFruits is een wereldwijd opererende scale up, gevestigd in Amsterdam en geboren op de TU-Delft. FeedbackFruits innoveert wereldwijd binnen de Onderwijs DoeTank, met het doel om een didactische onderwijstransitie van binnenuit vorm te geven.

Column Installateur steunt ROC met 300.000 euro

et personeelstekort in de technische sector vraagt om nieuwe samenwerkingen tussen onderwijs en bedrijfsleven. Als gemeente proberen we opleiders en bedrijven daarbij te helpen. Remeha, een producent van onder andere cv-ketels en warmtepompen, investeert komende 4 jaar € 300.000 in het elektro- en installatieonderwijs van het ROC van Amsterdam en ROC van Flevoland (ROCvA/F). Daarmee kan het onderwijs beter worden ingericht op de toekomst. Er komt up-to-date onderwijsmateriaal voor studenten, een online educatieplatform voor scholieren, bijscholing voor docenten en ondersteuning voor statushouders die instromen in de branche. Deze investeringen helpen om goed geschoold technisch personeel af te leveren. En dat is hard nodig willen we de klimaatdoelstellingen halen. Door de snelheid waarmee nieuwe

technologieën zich aandienen, worstelt het onderwijs soms met bijblijven. Zo beschikt het ROCvA/F bijvoorbeeld niet over een warmtepomp om studenten te leren hoe ze deze aan moeten sluiten. Dankzij de steun gaat hier verandering in komen. Dat brengt beide partijen voordeel. Studenten komen goed voorbereid op de arbeidsmarkt en installatiebedrijven treffen daar goed geschoolde technici die klaar zijn voor de energietransitie. Remeha is ontwikkelaar van innovatieve en energiezuinige producten voor klimaatbeheersing. ROCvA is één van de grootste opleiders van Nederland. Om binding met het bedrijfsleven te versterken heeft het ROC publiek-private samenwerkingen opgezet, zoals Stichting Vakschool Technische Installaties Amsterdam (VTi).

BEROEPSONDERWIJS IN BEWEGING – BESTAAT MIJN BAAN STRAKS NOG? “Bent u bekend met de nieuwe Wet Sterk Beroepsonderwijs?” vroeg ik onlangs tijdens mijn keynote lezing aan directeuren en bestuurders van het vmbo en mbo. Het bleef even stil en enkele vmbo-directeuren reageerden dat ze ermee gestart zijn vanuit Sterk Techniekonderwijs; de structurele impuls van 100 miljoen voor vmbo Techniek. Het klopt inderdaad dat veel regio’s inmiddels bezig zijn om de Wet Sterk Beroepsonderwijs vorm en inhoud te geven. Concreet kan een vmbo school nu een mbo 2 opleiding aanbieden in een doorlopende leerroute. Voor deze leerroute ga je uit van één studieduur waarin een vmbo-school met een mbo een samenwerkingsovereenkomst afsluit. Daarin wordt vastgelegd hoe er omgegaan wordt met de team bevoegdheid, verantwoordelijkheden, examinering PTA, OER, bekostiging, stage en beroepspraktijkvorming (BPV), borging en niet te vergeten het nieuwe toezichtskader van de Onderwijsinspectie. Voordelen van deze leerroute zijn dat er een minder harde knip is tussen het vmbo en mbo; leerlingen eerder kennis maken met het mbo en de beroepspraktijk, maatwerk mogelijk is en de kwalitatieve doorstroom van vmbo – mbo sterk is verbeterd. Het resultaat is minder uitval en leerlingen kunnen sneller met de juiste kennis en vaardigheden de arbeidsmarkt op. Deze arbeidsmarkt zit in een enorme transitie en versnelling. Huidige functies ontwikkelen zich razendsnel door nieuwe technologie. Daarbij komt dat de grenzen tussen sectoren vervagen en zowel hard als soft skills steeds belangrijker worden. Wat we verder zien is dat de nieuwe innovatieve disruptieve bedrijven niet vanzelfsprekend aanhaken bij de stage en beroepspraktijkvorming (BPV) binnen het (v)mbo. Waarom niet, vraagt u zich wellicht af. Dat komt omdat deze bedrijven geen erkenning krijgen vanuit het samenwerkingsverband beroepsonderwijs bedrijfsleven (SBB); ze passen gewoon (nog) niet in de huidige structuur. De vraag is vervolgens wie als eerste gaat bewegen? De jongeren van nu zien de vele bewegingen binnen de arbeidsmarkt als een tsunami op zich afkomen. Onze jongste zoon heeft tegenwoordig standaard de volgende reactie wanneer hij mij tijdens het eten hoort ‘oreren’ over de snelle ontwikkelingen. ‘Bestaat mijn baan straks nog?’ vraagt hij zich af. Hij slaat daarmee de spijker op z’n kop en zet mij nog meer aan om samen met het vmbo & mbo de juiste beweging te kiezen. Meer beweging in het beroepsonderwijs is het centrale thema van de 5e Int conferentie Techniek & Technologie van 16 juni 2022. U bent welkom, beweegt u mee? Adri Pijnenburg | Pijnenburg Techniek Scouting | Trendontwikkelaars & experts vmbo & mbo Techniek en Technologie www.pijnenburgpts.nl

SCHOOLDOMEIN

maart 2022

Goede onderwijs huisvesting verleidt, verbindt, inspireert en straalt visie uit COVID-19 heeft het onderwijs drastisch veranderd. Het digitale tijdperk heeft de toekomst van het lesgeven een nieuwe werkelijkheid gegeven. Zal dat blijven en hoe?

S “Studenten willen gefaciliteerd worden in ontmoeting en ontwikkeling. Medewerkers hebben behoefte aan een flexibelere manier van werken”

ectorleider Education Patricia van Hest-Osseweijer van het internationale advies- en projectmanagement bureau voor vastgoed Drees & Sommer blikt vooruit: “Maak gebruik van wat we van de digitale mogelijkheden geleerd hebben in de afgelopen twee jaar en blijf innoverend denken. Wat we echter niet moeten onderschatten is de sociale functie van een succesvol onderwijsgebouw: laat live ontmoeten in een gezonde omgeving een belangrijke focus blijven. Het draagt bij aan het plezier van medewerkers en studenten en aan de resultaten.” Een schoolomgeving is meer dan een gebouw waar juffen, meesters, docenten of hoogleraren kennis overdragen. Patricia benoemt drie pijlers waar de vastgoedvisie van een bestuur volgens haar op gedragen moet worden. “Smart building, user experience (UX) en sustainability zijn noodzakelijke onderdelen om te komen tot een omgeving waar docenten en ondersteunende staf fijner kunnen werken en waar studenten goede prestaties leveren. Een gezond en slim gebouw is meer dan die leeren werkomgeving, het toont ook waar de onderwijsinstelling voor staat. Met een

Patricia van Hest-Osseweijer, © Drees & Sommer Netherlands

SCHOOLDOMEIN

maart 2022

sterk merk trek je uit die buitenwereld nu eenmaal personeel en studenten aan.” GEBRUIKERSGERICHTE LEER- EN WERKOMGEVING “Voor strategische huisvestingsplannen zetten we de dienstverlening van onze afdeling UX & Workplace Consulting in. Dit is een unieke (en booming) dienstverlening van Drees & Sommer, zowel in Nederland als internationaal. Samen met de consultants zijn we nu betrokken bij strategische huisvestingsonderzoeken voor universiteiten”, vertelt Patricia. “De UX-collega’s brengen niet alleen creativiteit met zich mee, maar denken op abstract strategisch niveau mee. Zij zijn sterk in het ophalen van de missie en visie van een organisatie en kunnen deze vertalen naar een huisvestingsvisie. Ons uiteindelijke werk levert voor het bestuur een visiedocument op, waarin we krachtig weergeven wat een fijne leeren werkomgeving is waar kennis overdracht optimaal kan plaatsvinden, passend bij de onderwijsvisie van de instelling.” FUTURE INNOVATION SPACES Haalbaarheidsstudies en strategische onderzoeken zijn ontzettend belangrijk voor de uiteindelijke gebouwkeuze, de transformatie van een gebouw of de verduurzaming daarvan. Wat Patricia signaleert is dat het bedrijfsleven daar zeker in meegenomen moet worden. Ze heeft het in dat geval over hogescholen en universiteiten die nauwe samenwerkingsverbanden hebben met nationale en internationale ondernemingen. Drees & Sommer is betrokken bij de realisatie van LAB42. De Universiteit van Amsterdam (UvA) laat op Amsterdam Science Park een onderwijshub realiseren waar ruimtes zijn voor samenwerking met externe partijen op het gebied van Artificial Intelligence. “Het gebouw

VISIE EN ONTWERP

Doorsnede LAB42, © Benthem Crouwel Architects. Drees & Sommer ondersteunt al tientallen jaren schoolbesturen in alle aspecten van het vastgoed: vanaf het eerste idee tot en met de realisatie, van het schrijven van strategische huisvestingsplannen tot en met het opstellen van meerjarenonderhoudsplannen.

komt tot stand door een samenwerking tussen de UvA, de gemeente Amsterdam én het bedrijfsleven”, aldus Patricia. “Deze ‘hubfilosofie’ hebben we als uitgangspunt genomen voor de komende jaren. Wij noemen dat Future Innovation Spaces. Wij willen een rol van betekenis hebben bij het creëren van innovatieve omgevingen waar onderwijs en bedrijfsleven elkaar treffen. In zo’n hub is veel reuring. Studenten en medewerkers van innovatieve bedrijven lopen kriskras door elkaar, daardoor ont staat er goede samenwerking.” De samenwerking met het Drees & Sommer-netwerk brengt een frisse, internationale wind met zich mee. Een natuurlijke samensmelting van internationale bedrijven en Nederlandse onderwijsinstellingen biedt zowel kansen voor het bedrijfsleven als de student. DE ONDERWIJSWERELD NA DE PANDEMIE Het onderwijs in zo’n hub zal als gevolg van COVID-19 zeker anders zijn dan enkele jaren geleden. Digitalisering heeft noodgedwongen een versnelde vlucht genomen en zal voor een deel mogelijk blijven. In welke vorm blijft nog even de vraag. En dan komt het metaversum (Metaverse) met snelle stappen dichterbij. Werken binnen een onderwijsorganisatie, maar ook kennisoverdracht kan in deze nieuwe 3D-wereld loskomen van kantoren, collegezaal of klaslokaal en het digiboard. Patricia: “Mijn werk is onderwijsorganisaties er zich van bewust te maken dat de toekomst er echt anders uitziet. Wij stellen hun de vraag: wat verandert er de komende tijd bij jullie?

Drees & Sommer nauw betrokken met proces- en projectmanagement bij realisatie LAB42, Universiteit van Amsterdam, © Drees & Sommer Netherlands

Blijven jullie examens fysiek in eigen examenruimtes afnemen, of is een conferentieruimte huren een optie? Examens kun je ook digitaal afnemen. Het afgelopen jaar is gebleken dat het kan. Je merkt dat besturen vaak nog wat terughoudend zijn, teruggaan naar het oude, maar ik blijf die vragen hardnekkig stellen. Het gaat niet alleen om het nieuwe gebouw, het gaat om de cultuuromslag naar die toekomstige manier van met elkaar leven, leren en werken. Bouw dus vanaf het begin aan draagvlak om te komen tot die nieuwe, meer gezonde werken leeromgeving. Studenten willen gefaciliteerd worden in ontmoeting en ontwikkeling. Medewerkers hebben behoefte aan een flexibelere manier van werken. Het voordeel daarvan voor het onderwijsbestuur? Efficiënter ruimtegebruik waardoor de terugkerende kosten voor de exploitatie lager zijn. Maar belangrijker nog: een aantrekkelijke leeren werkomgeving die nieuw talent - zowel docenten als studenten - aantrekt.” Kijk voor meer informatie op www.dreso.com.

SCHOOLDOMEIN

maart 2022

Tekst: bbn adviseurs | beeld: Spring architecten

Waardering voor jaren ’70 architectuur De meeste schoolgebouwen in Nieuwegein zijn gebouwd in de jaren zeventig en tachtig van de vorige eeuw. Tussen 1970 en 1986 zijn zes complexen voor basisonderwijs gerealiseerd, drie voor voortgezet onderwijs en tien vrijstaande scholen en een aantal gymzalen. Deze bijna vijftig jaar oude gebouwen zijn toe aan vernieuwing. Wat is de beste aanpak: sloop en nieuwbouw? Of de gebouwen renoveren? NIEUWBOUW OF VERNIEUWBOUW? In opdracht van de gemeente Nieuwegein onderzoekt bbn adviseurs de mogelijkheden. Jaco de Wildt, s ectormanager onderwijs: “We onder zoeken de f unctionele en de technische staat van alle gebouwen. Daarna maken we voor alle scholen twee plannen: nieuwbouw of vernieuwbouw. Om vernieuwbouw als volwaardig alternatief te zien voor nieuwbouw, moet er ten minste een gelijkwaardige kwaliteit zijn als bij nieuwbouw en een levensduur van 40 jaar. Door in het onderzoek ieder school gebouw afzonderlijk te beoordelen is nuancering van de ingrepen mogelijk; het ene gebouw vereist een drastische ingreep, bij een ander gebouw volstaan kleine verbeteringen. Zo ontstaat ook financieel een genuanceerd beeld. Om tot een eerlijke vergelijking te komen tussen vernieuwbouw en nieuwbouw, worden de verschillende opties reëel, eerlijk en vergelijkbaar door bbn gecalculeerd.” JAREN ’70 ARCHITECTUUR Bij de scholen voor basisonderwijs is het de ambitie deze onder één dak te brengen met kinderopvang, voorschoolse en buitenschoolse opvang, in een zogeheten kindcentrum. Ook is het de bedoeling een buurtfunctie toe te voegen. De buurt mag daarover meepraten. Door het samenvoegen van scholen, komt een aantal gebouwen leeg te staan. Op s ommige locaties ontstaat ruimte voor woningbouw, op andere locaties komt een andere maatschappelijke invulling. Met de schoolbesturen is ook besproken hoe de huisvesting het beste kan aansluiten op de onderwijsvisie. Het onderzoek voor twee schoolcomplexen is inmiddels afgerond, daarvoor wordt nu een voorlopig ontwerp gemaakt. Dit gebeurt in co-creatie: bbn organiseert een aantal ontwerpsessies waarbij de scholen, bewoners en de verschillende afdelingen van de gemeente mee denken over de plannen en hun wensen aangeven. De nieuwbouw- en vernieuwbouwplannen zijn getoetst op financiële aspecten, op duurzaamheid en

SCHOOLDOMEIN

maart 2022

“Bij de ontwerpen voor de scholen in Nieuwegein houden we rekening met de innovatieve en groene identiteit van Nieuwegein”

op erfgoedwaarde. Er is gekeken naar de g eschiedenis van de school, naar de bouw-, architectuur-, en cultuurhistorische waarden en naar de betekenis van de school voor de buurt. Jaco: “Door op deze manier naar de gebouwen te kijken, is waardering ontstaan voor de soms wat minder gewaardeerde architectuur uit de jaren ’70.” LUCHTIGE ONTWERPEN Spring architecten vertaalt de wensen vervolgens in een ontwerp. Architect Alfons Hams: “Bij de ontwerpen voor de scholen in Nieuwegein houden we rekening met de innovatieve en groene identiteit van Nieuwegein. Die identiteit zat al verweven in de luchtige ontwerpen uit de jaren ’70: de school gebouwen hebben een kindvriendelijke aanblik door de kleinschaligheid, ze staan op ruime kavels en eromheen is volop bewegingsruimte. In de scholen zelf is veel daglicht. Allemaal kenmerken die we willen behouden want ook in deze tijd is er, net als in de jaren ’70, behoefte aan vrijheids-denken. We

VISIE EN ONTWERP

willen dat kinderen zich in gezamenlijkheid kunnen ontwikkelen tot zelfstandige mensen. Van de kleinere ontmoetingsruimten in de scholen van toen, maken we grote ontmoetingsruimten voor nu. Ik heb niet de neiging veel gebouwen te slopen, liever kijk ik naar wat mag blijven, ook in het kader van duurzaamheid. De scholen in Nieuwegein bieden uitstekende kansen om de kwaliteit van toen te behouden en die op een nieuwe manier te benutten.’ ERFGOEDWAARDE Voor het onderzoek naar historische waarden heeft de gemeente een bijdrage gekregen van de Erfgoed Deal, een samenwerkingsverband tussen rijks overheid, gemeenten, provincies en maatschappelijke organisaties actief in de ruimtelijke ordening en erfgoedzorg. Bouwhistoricus Lotte Zaaijer en architectuurhistoricus Leon Sebregts voeren dit onderzoek uit: “Het is vooruitstrevend van de gemeente Nieuwegein om erfgoedwaarde als één van de elementen mee te nemen in de huisvestings-

plannen. De scholen in Nieuwegein zijn destijds snel en efficiënt gebouwd, maar ook met oog voor de stedenbouwkundige inpassing en de onderwijs visie van destijds. In Nieuwegein komen we bij de basisschoolcomplexen grofweg drie typologieën tegen: compacte clusterscholen met een paar lokalen, de wat grotere patioscholen en de ‘uitgestrekte dorp scholen’ met soms wel 30 lokalen. De scholen zijn vaak eenlaags, hebben ruime lokalen en brede gangen die multifunctioneel gebruikt kunnen worden. Zowel in de lokalen als in de gangen komt veel daglicht naar binnen. Dit zijn allemaal waardevolle elementen die behouden kunnen blijven. Bij de scholen waar sprake is van vernieuwbouw hoeft soms alleen een ingreep plaats te vinden in het hart van de school om een aantrekkelijke centrale ruimte toe te voegen die aan de hedendaagse eisen voldoet. In het geval van nieuwbouw is het mooi om te zien dat door ons onderzoek bijvoorbeeld het karakteristieke daklandschap of de alzijdigheid terugkomt in het nieuwe ontwerp van de architect. Op die manier blijft de kenmerkende sfeer behouden, dat is ook prettig voor de omgeving.” FRISSE SCHOLEN B Het integrale huisvestingsplan voor de 22 schoolgebouwen stelt de gemeente Nieuwegein in staat prioriteiten te stellen en zo te zorgen voor voldoende financiële middelen om in de komende jaren alle schoolgebouwen te vernieuwen en te verduur zamen. Jaco: “Op dit moment zijn we halverwege het onderzoek naar alle scholen. Voor het scholencomplex in Doorslag-Noord zijn we gestart met het voorlopig ontwerp. Uiteindelijk zullen de scholen in N ieuwegein minimaal voldoen aan de eisen voor Frisse Scholen B.” Lees meer over de duurzame ambities van bbn: Jaarverslag Duurzaamheid 2021 (www.bbn.nl/app/uploads/2022/01/bbnjaarverslag-duurzaamheid-2021.pdf).

SCHOOLDOMEIN

maart 2022

Tekst Sibo Arbeek Fotografie Scagliola Brakkee

OPEN OPZET VOOR DE SAMENSTROOM

Toonbeeld van inclusiviteit Waar vroeger een industriegebied gevestigd was en nu nog een oude rubberfabriek staat, is een school met een stoer karakter gerealiseerd, die voortkomt uit de geschiedenis van deze locatie. De Samenstroom is een compact en detailrijk gebouw en ontworpen vanuit het perspectief van het kind.

n Hellevoetsluis ontwierp De Zwarte Hond in opdracht van de gemeente en betrokken gebruikers kindcentrum De Samenstroom. Het gebouw in twee lagen staat in de wijk Nieuw-Helvoet, dat een herontwikkeling ondergaat tot woonwijk met een voorzieningencluster. De opdracht gevers voor het nieuwe kindcentrum wilden een multifunctioneel gebouw als voorwaarde voor een innovatief onderwijsconcept. De combinatie van twee basisscholen, een kinderdagverblijf, een buitenschoolse opvang en een medisch kinderdagverblijf maakt het kindcentrum tot een toonbeeld van inclusiviteit. Iedereen kan hier terecht, ook kinderen met een beperking. Het is een gebouw zonder klaslokalen, waarin het onderwijs op een natuurlijke wijze georganiseerd is. Kinderen, ongeacht de ontwikkelingsverschillen, ontwikkelen zich in contact met anderen. Het credo van De Samenstroom is: eerst werken aan de relatie en dan volgt vanzelf de prestatie. OPZET ZONDER LOKALEN Bart van Kampen was vanuit De Zwarte Hond verantwoordelijk voor het ontwerp: “De betrokken scholen geloven in de innovatie van het onderwijs en hebben voor een opzet zonder lokalen gekozen. In zo’n opzet krijgen de kinderen meer kansen om hun persoonlijke leerroute te kiezen (gepersonaliseerd onderwijs). De groepen zijn samengevoegd tot zogenaamde clusters van 75 kinderen en drie leraren. Deze clusters hebben behoefte aan grote

SCHOOLDOMEIN

maart 2022

ruimten en om dat mogelijk te maken zijn vloeren toegepast met een grote overspanning van wand tot wand. Hierdoor is de ruimte flexibel in te delen voor de clusters, toiletten, instructieruimten, spreekkamers en bergingen. Het gebouw is met het oog op eventuele toekomstige ontwikkelingen in het onderwijs flexibel van opzet. In het openvloerplan is rekening gehouden met mogelijke aanpassingen. Zo kan met simpele ingrepen de clustergrootte worden veranderd en zelfs worden teruggebracht tot de klassieke lokaalstructuur van het hedendaagse onderwijs. De leerpleinen zijn gemaakt zonder kolommen en de vloeren hebben overspanningen van 12 meter.” CENTRAAL BINNENPLEIN “In het centrum van de school ligt het hart, een groot binnenplein waarin de teamruimte, de bibliotheek

VISIE EN ONTWERP

“De plint van het gebouw, waar de jongste kinderen les krijgen, is volledig transparant en open en voorzien van een rondom doorlopende leerveranda” en leerpleinen zijn gesitueerd”, legt Bart verder uit. “Rondom het binnenplein liggen de verschillende ruimten waar de kinderen les krijgen. Er zijn kleine instructieruimten, grote overzichtelijke ruimten en hoeken en nissen. De begane grond is de plek voor de jonge kinderen, de verdieping voor de ouderen. De ruimte wordt na schooltijd gebruikt als buitenschoolse opvang. Hier is ook ruimte voor grote vieringen, waarbij de trappen dan functio neren als tribune. Door de grote ruimten zijn de overspanningen van de vloeren groot. Hierdoor is maximale flexibiliteit aanwezig. Als het nodig is kan een leercluster heel eenvoudig worden o mgebouwd

SCHOOLDOMEIN

maart 2022

naar drie traditionele lokalen. Tijdens een pandemie is flexibiliteit in schoolgebouwen essentieel. Dit ontwerp speelt hier naadloos op in, waardoor het implementeren van nieuwe lesmethodieken heel makkelijk is.”

PROJECTINFORMATIE Project Nieuwbouw Kindcentrum De Samenstroom Hellevoetsluis Architect De Zwarte Hond Opdrachtgever Gemeente Hellevoetsluis, Edumare en Kinderkoepel Cordeel in D&B-contract Management 3P Netwerkpartners Aannemer Cordeel Installaties Innax Bouwfysicus Mobius/ARUP Constructie BREED Integrated design/SWINN

DUURZAAM EN GEZOND “Het ontwerp laat een zo klein mogelijke voetafdruk achter en functioneert vrijwel energieneutraal. Er zijn groene daken en er is een groen ecologisch speelplein gerealiseerd. Bij de inrichting van de buitenruimte staan veiligheid en gebruiksgemak centraal. Het schoolplein is uitgerust met speeltoestellen, zandbakken en een grasveld. Aan de kant van het zwembad is een pannakooi gemaakt met een kleine tribune en een hek rondom het terrein. Bijzonder is verder dat het energieneutrale gebouw het water op een natuurlijke manier afvoert; een afvoergoot verwerkt het overtollige water van het sedumdak. De goot is met keien overdekt en een gebied met houtsnippers vormt de overgang naar de tegels die naar de hoofdingang leiden. Binnen is het huiselijk gemaakt door het gebruik van warme en duurzame materialen, zoals bamboe en berkenhout. Het o ntwerp voldoet overal aan minimaal frisse scholen klasse B waarbij extra aandacht is uitgegaan naar goede akoestiek (met klasse A). In de grote leerpleinen is de nagalmtijd 0,6 seconden. In het 3D-model hebben we door middel van BIM samen met Arup de nagalmtijd virtueel gesimuleerd, zodat we zeker wisten dat we een goede akoestiek zouden krijgen. Bij leerpleinen met 75 kinderen in een grote ruimte is dit essentieel!”

Ontwerp losse interieur Andrea Möhn, Hetty Mommersteeg BVO 4.469 m² Ingebruikname September 2021

SCHOOLDOMEIN

DETAILRIJK ONTWERP Met de roestkleurige gevelbekleding van corten-staal verhaalt het gebouw over het industriële verleden van het gebied. Bart: “De ronde vorm van de sheds refereren aan de grote getoogde daken van de naburige fabriekshallen. Deze kenmerkende sheds

maart 2022

geven het gebouw identiteit aan de buitenkant en geven een overvloed aan licht in het gebouw. Hiermee verbindt De Zwarte Hond de oude en de nieuwe wereld voor het kind. Het stoere, compacte gebouw is detailrijk en ontworpen vanuit het perspectief van het kind. Ook daglicht is maximaal en alle ramen kunnen worden geopend. Het ontwerp geeft uitdrukking aan het belang van een gezonde leeromgeving. De plint van het gebouw, waar de jongste kinderen les zullen krijgen, is bijvoorbeeld volledig transparant en open en voorzien van een rondom doorlopende leerveranda. De veranda creëert extra lesruimte in de buitenlucht, biedt de kinderen spannende speel plekken en functioneert tegelijk als zonwering. Om die reden is hij in de bezonde gevels (oost, west en zuid) dieper dan aan de noord zijde. Binnen zijn volop intieme plekken te vinden, waar de jongste kinderen g eborgenheid kunnen vinden en zich veilig kunnen voelen. Ook de materialen en kleuren die in het interieur zijn gebruikt sluiten goed aan bij de wereld van het kind, met veel hout en een warm kleurenpalet met oranje en gele tinten. De aandacht voor binnenmilieu en gezondheid blijkt ook uit het vele daglicht in de school, de mogelijkheid om overal ramen te openen, de talrijke plekken waar zowel binnen als buiten gespeeld kan worden, het stimuleren van het gebruik van de fiets en het veelvuldig gebruik van groen in de tuin – én op het dak.” Kijk voor meer informatie op www.dezwartehond.nl.

Tekst Sibo Arbeek Fotografie Ronald Auée

VISIE EN ONTWERP

STOERE NIEUWBOUW VOOR VAKCOLLEGE EMMEN

Met theater als boost voor cultuuronderwijs Het nieuwe gebouw staat op de locatie waar voorheen Theater de Muzeval stond. Door de nieuwbouw is het mogelijk om het onderwijs te verzorgen op de manier die de huidige tijd vraagt. Bovendien kan daarmee het onderwijsaanbod in Zuidoost-Drenthe in stand blijven.

et Vakcollege Emmen huisvest ongeveer 250 leerlingen en biedt drie profielen aan, waaronder Horeca, Bakkerij en Recreatie (HBR), Mobiliteit en Transport (M&T), Dienstverlening en Producten (D&P). Het nieuwe gebouw bevat onder andere een restaurant en een theater, dat door alle leerlingen van de campus gebruikt kan worden. Daarnaast heeft ook het bestuursbureau een plek gekregen in het gebouw, waardoor het ook een uitdagende werkomgeving biedt. Schooldomein praat met teamleider Marcella Berkhout, architect Desiree Vermeer van DAT architecten en Koert Klevant Groen van ICSadviseurs, die het project van scratch af aan begeleid heeft. Marcella over de aanleiding: “Jaren geleden waren de onderbouw en de bovenbouw van het vmbo kader- en beroepsgericht gesplitst, waarbij de bovenbouw

PROJECTINFORMATIE Project Nieuwbouw Esdal College Emmen Opdrachtgever Stichting Esdal College Adviseur ICSadviseurs (programma van eisen tot en met procesmanagement) Architect DAT architecten Aannemer Hesco Bouw, Pranger Rosier Constructeur WSP Adviseur E & W Adviesbureau Sijperda-Hardy Adviseur bouwfysica Adviesbureau Sijperda-Hardy Ingebruikname November 2020

SCHOOLDOMEIN

maart 2022

in een historisch gebouw vlak bij het station zat aan de Weerdingerstraat. Dat was een grote school met zes beroepsprofielen. Door krimp besloot het bestuur destijds om het hele vmbo naar die locatie te brengen. Dat voelde niet als een logische plek, ook omdat het overig onderwijs op de campus aan de Oosterstraat was ondergebracht en leerlingen zo minder met elkaar verbonden waren. Toen het gebouw functioneel minder geschikt werd om het moderne praktijkgerichte onderwijs te faciliteren groeide de behoefte om alles bij elkaar te brengen en een modern gebouw voor het vmbo te maken. Dat is hier gerealiseerd op de oude plek van het cultureel centrum de Muzeval. Nu hebben we alle onderwijsniveaus van het Esdal College in Emmen bij elkaar in een gebouw voor het vmbo, het havo-vwo en de mavo/tl. Verder vind je hier Koert Klevant Groen

ook een sporthal.” Koert: “In 2016 hebben we al een strategisch huisvestingsplan voor het Esdal College opgesteld. Het bestuur heeft in totaal zes vestigingen, waarvan drie in het buitengebied. Het volume voor vmbo is in die jaren terug gegaan van 9.000 m² naar 4.000 m². We hebben hier een compact en niet te groot gebouw neergezet, maar wel met een bijzondere ruimtelijkheid.” BOUWEN MET VISIE Marcella: “In de programma van eisenfase is iedereen betrokken geweest om draagvlak te creëren. Daarbij hebben we als leiding uiteindelijk wel een aantal k nopen doorgehakt. Je bouwt met een visie, gericht op samenwerking met bedrijven en het kunnen i nspelen op innovaties. Leerlingen leren voor beroepen die vandaag nog niet bestaan; welke investeringen doe je dan in de praktijkruimten? De school blijft de plek om basisvaardigheden aan te leren en daar moet de leeromgeving op ingericht zijn. Daarnaast staan we voortdurend in contact met het mbo en het bedrijfsleven, bijvoorbeeld voor mobiliteit en transport. Dit gebouw is heel erg ontworpen vanuit het zien en gezien worden. Leerlingen leren van wat ze zien en horen en docenten zijn daarin een rolmodel. Zij moeten de kinderen tools bieden waardoor ze straks in de maatschappij kunnen slagen. Dat betekent dat je ze vrijheid wilt geven en tegelijk de regie wilt blijven voeren.” Koert: “Dat hebben we in het programma vertaald door de ruimte van de teamleiders en coördinatoren aan het lesplein te koppelen zodat ze met een schuin oog mee kunnen kijken, zonder dat er voortdurend toezicht nodig is.” VERBINDING Koert verder: “Die verbinding tussen de school en het bedrijfsleven staat in jullie visie centraal. Het mooie in dit gebouw is dat vanuit de centrale ruimte alles zichtbaar en met elkaar verbonden is; zo ligt de afdeling dienstverlening en producten (D&P) tussen de professionele keuken en M&T, zodat leerlingen makkelijk kunnen schakelen.” “We hebben er bewust voor gekozen om de praktijklokalen beneden neer te leggen, zodat je van buiten kunt zien wat we binnen doen”, legt Marcella uit; “het fraaie restaurant in de hoek is echt bedoeld als een opleidingsrestaurant. Hier organiseren we ook activiteiten met docententeams, maar altijd in het kader van een onderwijs activiteit, vandaar dat we het ook een lestaurant noemen. Op de eerste verdieping ligt een prachtig theater, die door de hele campus en de andere Esdal locaties wordt gebruikt. Bij opvoeringen fungeert het restaurant ook als foyer. In feite ademt alles in het gebouw praktijkgericht onderwijs. Met dat theater leggen we ook de verbinding met het primair onderwijs; kinderen vinden het prachtig om op zo’n mooie school te komen. De klassen 1 en 2 willen we zo breed mogelijk een beeld geven waardoor ze hun

SCHOOLDOMEIN

maart 2022

foto: Koen Mol

VISIE EN ONTWERP

talenten kunnen ontplooien. Zo kunnen ze bepaalde dagdelen kiezen voor kunst en cultuur of extra sport of dans. Binnen D&P hebben we modules robotica, webdesign, geluid en decor, vliegen met drones en het maken van websites. Ze kunnen met hout en metaal werken en hun producten vervolgens weer via de zelf gemaakte website promoten. We merken dat meisjes het ook steeds leuker vinden om voor dit profiel te kiezen. Onbekend maakt onbemind; daarom willen we ze al vroeg met alle profielen kennis laten maken.” STOER DING “Dat het een trots gebouw moest worden kwam ook steeds terug in het programma van eisen”, vertelt Koert. “Het is ook een stoer ding geworden”, vult Desiree aan; “het heeft drie lagen, waarbij de hoek het meest zichtbaar is vanuit de wijk; daar heeft het gebouw zijn plasticiteit gekregen. De royale, met

“Onbekend maakt onbemind; daarom willen we ze al vroeg met alle profielen kennis laten maken”

eprofileerd staal beklede luifel vervormt zich aan g één zijde van het gebouw tot de entree voor bezoekers van theater en restaurant en geeft aan de andere zijde plaats aan de noodtrap. Deze luifel maakt, samen met de sterke snede in het volume en de donkere baksteen, het Vakcollege tot een stoer gebouw. De expressieve metselwerk detaillering geeft het gebouw zijn specifieke karakter. Bovenaan de trap kijk je prachtig richting het dennenbos. Op een l ogische plek hebben we grote ramen aangebracht zodat binnen en buiten met elkaar verbonden zijn. Op het plein zou je ook nog een terras kunnen m aken. Aan de weg ligt het lage deel van het gebouw met de praktijklokalen met veel ramen en licht, terwijl het volume richting de campus is geconcentreerd. Het onderwijs is aan alle kanten zichtbaar, zodat k inderen trots op hun vak kunnen zijn. Vides zorgen voor contact en verbinding. Het gebouw is zo ontworpen dat vakoverstijgend leren, maatwerk, individuele en persoonlijke begeleiding en verschillende werkvormen op elk niveau op een vanzelfsprekende wijze kunnen worden ingepast. De bakstenen stoerheid van de gevel krijgt een wat zachtere detaillering door de geribbeldheid van de trappartij. Daardoor krijg je het gevoel dat er binnen iets bijzonders gebeurt. Van buiten is het een sterk gebouw en kom je binnen dan ervaar je licht en de luchtigheid. Je probeert een gebouw te maken waar mensen trots op zijn en dat de gebruikers ervoor willen zorgen. Dat is hier goed gelukt.”

Kijk voor meer informatie op www.icsadviseurs.nl.

SCHOOLDOMEIN

maart 2022

Tekst Linda Steehouwer | draaijer+partners

EEN ANDERE VISIE

Op een circulaire projectaanpak “Door een andere werkwijze verlies je minder tijd en kun je meer bereiken.” Projectmanagers Bart Griess en Simon de Ruig van draaijer+partners zijn er stellig in. We kunnen projecten veel slimmer en efficiënter aanpakken als we bereid zijn om anders te werken.

eder project begint met een ambitie van de opdrachtgever. Deze ambitie wordt helaas niet altijd gehaald en dat is zonde, want het kan wel! Als we direct aan het begin van het project de ambities en belangen van alle betrokken partijen bespreken en koppelen, ontstaan er gezamenlijke belangen en doelen. Als we dan tijdens het project ook stoppen met tijd besteden aan nutteloze actie lijstjes, dan houden we tijd en geld over om echt impact te maken op bijvoorbeeld duurzaamheid. CIRCULAIRE AMBITIES WAARMAKEN We kunnen inmiddels niet meer om circulair bouwen heen. Gemeentes en schoolbesturen die te maken hebben met een huisvestingsvraagstuk voelen de verantwoordelijkheid om een bijdrage te leveren aan duurzaamheid en circulariteit. Maar welke impact circulair bouwen heeft op het proces of wat de financiële gevolgen zijn, is vaak niet helder. Dit brengt terughoudendheid met zich mee, waardoor ambities vaak abstract blijven: er moet ‘iets’ met circulariteit. Het is van belang dat deze circulaire ambitie zo vroeg mogelijk in een project wordt besproken en

Hergebruik van materialen

SCHOOLDOMEIN

wordt gekoppeld aan andere doelstellingen. Zo gaat flexibiliteit hand in hand met circulariteit – door het demontabel te maken. Een bijkomend voordeel is dat bij demontabele inrichting minder lijm en kit wordt gebruikt, wat een positief effect heeft op het milieu en de gezondheid. Door dit soort eisen te koppelen, ontstaat meer focus op de oplossing. Nu zie je vaak dat flexibiliteit, duurzaamheid en gezondheid op verschillende plaatsen worden omschreven. Dit kun je samenvoegen door gerichte vragen te stellen: waar komt de ambitie vandaan en wat wil je bereiken? GEZAMENLIJKE BELANGEN Als circulariteit niet verder wordt geconcretiseerd, loop je het risico dat alle betrokken partijen een eigen invulling geven en dat er geen samenhang is tussen de verschillende oplossingen. Omdat de toegevoegde waarde niet wordt herkend, sneuvelt de invulling van de circulaire ambitie vaak het eerst. Ambities z wakken steeds verder af, omdat ze niet haalbaar blijken te zijn of niet in lijn liggen met andere a mbities. Om dit te voorkomen, combineren we circulariteit met andere projecten organisatie doelstellingen zodat er draagvlak ontstaat.

Zone.college: duurzame nieuwbouw op de bestaande locatie

maart 2022

VISIE EN ONTWERP

Simon de Ruig

Bart Griess

Zo maken we alle ambities concreet en werken we toe naar een gezamenlijk belang. Het behalen van de ambities wordt daarmee een verantwoordelijkheid van alle partijen. Bovendien is kennis delen essentieel voor een project en leidt het tot verbinding. Tegelijkertijd is het belangrijk dat de projectaanpak niet helemaal dichtgetimmerd wordt. In een bouwproces heb je ruimte nodig om na te denken. Dit stimuleert creativiteit en leidt vaak tot interessante ideeën. ROL VAN PROJECTMANAGER We willen dat alle bouwpartijen meedenken en meewerken om de ambities van de opdrachtgever waar te maken. Dit krijg je alleen voor elkaar als je iedereen de vrijheid en het vertrouwen geeft om ook daadwerkelijk mee te denken. Met harde eisen en strakke kaders werk je dit tegen. In tegenstelling tot de traditionele aanpak, willen we eisen minder c oncreet voorschrijven bij de bouwpartijen en hen meer uitdagen op ambitie. We willen bijvoorbeeld dat de ontwerper creatief aan de slag gaat en met zijn kennis en ervaring met de beste oplossingen komt. Aannemers moeten vroegtijdig leveranciers, fabrikanten en producenten betrekken en hen uitdagen op dezelfde ambitie. De hele keten is innovatief bezig en de kennis kunnen we goed gebruiken. Zo sturen we erop dat de opdrachtgever kiest voor de beste l ange termijn oplossing. De sturende rol van de p rojectmanager kan hier absoluut het verschil maken. Als projectmanagers voelen we de verantwoordelijk heid om ambities waar te maken. Ten eerste door

Demontabele gevel bij Windesheim Zwolle

ze te concretiseren en de zorgen over de financiële haalbaarheid weg te nemen. Maar dus ook door het creëren van vrijheid en verantwoordelijkheid. We willen (bouw)partijen niet op de vingers tikken omdat ze niet aan de eisen voldoen, maar ze stimu leren om tot het beste eindresultaat te komen. EFFICIËNT OMGAAN MET HET BUDGET Projectbeheersing is de belangrijkste taak van een projectmanager. De manier waarop dat nu gebeurt, is niet altijd even efficiënt en effectief: we besteden veel tijd aan het opstellen van lange notities, lijvige fasedocumenten en ingewikkelde risicomatrixen. Al deze werkzaamheden bij elkaar opgeteld vertegenwoordigen misschien wel net zo veel waarde als een groenwand of een biobased meubel. In het onderwijs hebben we helaas te maken met beperkte budgetten. Toch zien we hier absoluut kansen. Zo stimuleren we het agile werken, waarbij organisaties zich bewust zijn dat omstandigheden veranderen en dat je wendbaar moet zijn om hier slim op in te spelen. Elk project heeft karakteristieke kenmerken waarmee je prima aan de slag kunt om circulaire oplossingen toe te passen. Zo hebben we een oogstdag ingezet bij het Zone.college. Met een haalbaarheidsonderzoek zijn de bestaande functionele en materiële waarde van de huidige huisvesting in kaart gebracht om daarmee een alternatief scenario neer te zetten, zoals hergebruik in plaats van nieuwbouw.

“We willen bouwpartijen stimuleren om tot het beste eindresultaat te komen. We willen partijen niet op de vingers tikken omdat ze niet aan de eisen voldoen”

Kijk voor meer informatie op www.draaijerpartners.nl.

SCHOOLDOMEIN

maart 2022

Tekst Sibo Arbeek Fotografie Maurits van Hout

KC IJsselmonde: een geslaagde visie op de ontwikkeling van het kind KC IJsselmonde huisvest een school voor regulier en speciaal basisonderwijs, kinderopvang, het CJG en ruimte voor de logopedie, fysiotherapie en diëtiek. Directeur Lieke Thomassen is trots: het gebouw weerspiegelt in alle aspecten de visie van het kindcentrum.

rie voormalige scholen van het bestuur BOOR zijn gefuseerd tot de nieuwe school voor b asis en speciaal basisonderwijs. “Elk kindcentrum is anders”, opent Lieke, “omdat je aansluit op de vraag en behoeftes uit de wijk of kern. We wilden hier in IJsselmonde een pareltje maken in een wijk die al zo hard is voor kinderen.” Schooldomein sprak verder ook met architect Annemiek Braspenning van No Label, Lennard van den Berg van BOOR en Muhammed Bolukbasi van Ecophon. Lieke: “In de vorming van een kind centrum is een integrale visie op het kind van belang. Wij zijn dus niet alleen van onderwijs, dan doen we de kinderen tekort. Dit is een complexe wijk met 30% laaggeletterden, 54% van de mensen is anderstalig, 92% heeft een laag inkomen of zit onder het minimum; we hebben hier dus veel verborgen armoede, zitten hier ruim boven het landelijk gemiddelde voor jeugdzorg en de wijk kent een brede problematiek rond veiligheid. Dit

Annemiek Braspenning, Lieke Thomassen, Lennard van den Berg en Muhammed Bolukbasi

SCHOOLDOMEIN

maart 2022

kindcentrum is daarom op vier pijlers gestoeld: taalontwikkeling, gezondheid, zelfredzaamheid en het tegengaan van versnippering in de zorg, dus korte lijnen. Dat vraagt om een breed aanbod en vormt ook de basis voor het ontwerp.” EXECUTIEVE VAARDIGHEDEN Lieke vervolgt: “Je vindt hier weinig tweeverdieners; gevolg is dat we een volledige kinderopvang nog niet rendabel kunnen maken. We starten wel met een speldagdeel voor ouders met hun 0-2-jarigen in zogenaamde ukkiegroepen, waarbij ook het Centrum Jeugd en Gezin aansluit. We willen op termijn graag passend onderwijs aanbieden, waarbij de kinderen vanuit het SBO in meer of mindere mate ook onderwijs in het regulier onderwijs kunnen volgen. Samen met Melissa Damme, directeur van SBO Kindcentrum IJsselmonde, werken we hard om dit in de toekomst te kunnen realiseren. Tegen alle stromen in hebben we voor unitonderwijs en dus niet voor klassikaal onderwijs gekozen. Deze kinderen zouden veel structuur nodig hebben. Dat is zeker zo, maar wij willen ze juist ook executieve vaardigheden bijbrengen, zoals plannen, goed kunnen concen treren, omgaan met emoties en een omgeving die prikkelt te leren. Bij speciaal basisonderwijs leren kinderen hetzelfde als in het regulier basisonderwijs, maar vaak in kleinere groepen en met een iets andere aanpak. Soms ligt dat in de prikkelverwerking en dat betekent dat je de ruimte voor deze kinderen iets anders inricht, maar ze gaan allemaal door dezelfde voordeur. Het is fijn dat broers en zussen naar dezelfde school kunnen gaan, daar worden ze heel blij van. De ruimten voor het speciaal basisonderwijs zitten niet in een aparte vleugel, maar gewoon naast de andere units. We zien in de onderbouw dat de verbinding nu al aan het ontstaan is.”

VISIE EN ONTWERP

“Het gebouw is onze spiegel; als het niet past in het gebouw past het niet in onze visie”

PROJECTINFORMATIE Project Nieuwbouw KC IJsselmonde Rotterdam Opdrachtgever Stichting BOOR en de gemeente Rotterdam Akoestiek Ecophon Architect No Label stedenbouw architectuur interieur Adviseur ICSadviseurs; projectmanagement en directievoering Ingebruikname Januari 2022 Omvang 3.200 m²

HIËRARCHIE IN RUIMTEN “In het ontwerp is de visie van het Kindcentrum verenigd met de waarden die ten grondslag liggen aan de opzet van de wijk IJsselmonde uit de jaren ’60: zoals buitenruimte voor verschillende leeftijden en met verschillend doel, het stimuleren van sociale interactie en de sfeer van ontspanning. Deze zijn door ons vertaald in het ontwerp van de buitenruimte, het gebouw én het interieur”, legt Annemiek uit. “Zo zijn er binnen het Kindcentrum verschillende soorten ruimten en plekken voor de leerlingen gecreëerd zowel binnen als buiten. De grote dakterrassen en gaanderijen zorgen ervoor dat ook op de verdieping buiten les gegeven kan worden. Daarnaast houden ze de zon tegen zodat er een goed binnenklimaat ontstaat. Er is een duidelijke hiërarchie in ruimten; aan de buitenzijde liggen de rustige ruimten grenzend aan de ‘eigen’ buitenruimte. Naar het hart toe worden de ruimten

steeds drukker en meer openbaar. De stilteruimten zijn houten doosjes die koppelingen maken tussen algemene en unitruimtes met deuren naar het hart en de units. Daardoor ontstaat veel flexibiliteit in alles wat je aan wilt bieden. Die ruimten zijn primair voor het onderwijs, maar ook voor gesprekken met het CJG, de logopedie of met ouders. De aula vormt het hart en fungeert als centrale ruimte voor bijzondere activiteiten, zoals muziekonderwijs, maar ook de ontmoeting met ouders en bewoners van de wijk. De aula maakt door zijn dubbelhoge ruimte en veel grote ramen verbinding met de wijk. In de aula vind je ook de balie die de hele dag bemand is om mensen te ontvangen. In dit centrale gebied ligt een bibliotheek en een keuken maar ook ruimte voor het team om zelfstandig te werken of te ontspannen.” Lennard: “Naast dat er een slim ontwerp is uitgewerkt hebben we vanuit het Rotterdamse onderwijsbeleid extra meters mogen maken. Met dit beleid wordt voor-en

SCHOOLDOMEIN

maart 2022

zijn blij met het ontwerp van No Label; in alles wat je hier ziet zie je onze visie terug. Het gebouw is onze spiegel; als het niet past in het gebouw past het niet in onze visie.”

vroegschoolse educatie gestimuleerd. Wij hebben hierdoor ruimte voor VVE en CJG kunnen realiseren. Deze zijn tussen de onderwijsruimten geplaatst, waardoor ze echt geïntegreerd zijn in het gebouw.” GEBOUW ALS EEN SPIEGEL “Elke unit grenst aan een buitenruimte, zodat de kinderen ook buiten kunnen leren en instructie krijgen”, vertelt Lieke, “op de eerste verdieping is een groot terras en een buitenplein gemaakt, waar de kinderen sporten beweegonderwijs krijgen. Veel k inderen hebben geen buitenruimte thuis en veel o uders willen ook niet dat hun kinderen buiten spelen, omdat ze het onveilig vinden. Daarom hebben we mooie royale buitenruimtes gemaakt.” “De wijk om het centrum is hard; overal zie je straten en flats. Als tegenstelling hebben we een vriendelijk en open gebouw gemaakt met overal plekken om ook buiten les te krijgen”, legt Annemiek uit. “In het interieur hebben we veel hout en afgeronde vormen toegepast, waardoor het een tactiele warme uitstraling heeft en je je er thuis voelt. We werken als bureau op het grensvlak van stedenbouw, architectuur en interieur, dus veel meubels zijn onderdeel van de architectuur, zoals de boekenkast, die onderdeel van een wand is die weer onderdeel van de mooie houten trap is. Die gelaagdheid in het dubbelgebruik hebben we op alle niveaus in het gebouw toegepast. Daardoor ervaar je een vloeiende lijn vanuit de stad naar de plek; het detailniveau van de stedenbouw is dezelfde als die van het interieur.” Lieke knikt: “We

SCHOOLDOMEIN

maart 2022

AKOESTIEK INTEGRAAL ONDERDEEL Het was duidelijk dat de akoestiek op voorhand belangrijk was. Juist in een integraal kindcentrum met grote overspanningen en open units is goed geluid belangrijk. Ecophon werd betrokken tijdens het schrijven van het Programma van Eisen. Het is erg prettig om in zo’n vroeg stadium te kunnen meedenken, legt Muhammed uit: “Elk paneel heeft een eigen functie en uitwerking. Je zoekt naar de balans, een paneel dat zorgt voor optimale akoestiek en ondersteunend is voor de beleving van de ruimte. In de aula is de Gedina A met Extra Bass toegepast. Dat zijn hoogwaardige panelen met een coating, aangevuld met een gesealde glaswoldeken die zorgt voor de laagfrequente absorptie. Dit zorgt voor een aangenaam spraak- en luistercomfort voor zowel kinderen als medewerkers en geeft een comfortabele en rustige geluidsomgeving. Die panelen hebben we ook toegepast in de units, waar 100 kinderen op verschillende plekken bezig zijn. In de spreekkamers zijn panelen toegepast speciaal ontworpen om geluid in de ruimte zelf te absorberen maar ook te isoleren van en naar omliggende ruimten.” Lennard knikt: “Hier hebben we vooraf bouwfysisch goed aan gerekend, zodat de akoestiek in alle ruimten goed is.” Annemiek bevestigt: “Daarom hebben we ook veel wanden met houten latten toegepast, die akoestisch ook goed werken.” Lieke tenslotte: “Alles in dit gebouw draagt bij aan een ontspannen en natuurlijke ontwikkeling. Het is meer dan alleen de vertaling van een onderwijsvisie. Het is een visie op de ontwikkeling van het kind.” Kijk voor meer informatie op www.ecophon.com.

VISIE EN ONTWERP

Tekst Sibo Arbeek Fotografie Maurits van Hout

KC IJSSELMONDE WAS EEN SUPERGAAF PROJECT

Samenwerken met een goede klik

“In het proces van zo’n opgave ben je voortdurend aan het verbinden; het uitgangspunt bij de selectie van partijen was dat we een team zouden smeden om samen hetzelfde hogere doel na te streven.” Het resultaat is een geslaagd kindcentrum.

E Erwin Fraikin

rwin Fraikin was vanuit ICSadviseurs verant woordelijk voor de begeleiding van de nieuwbouw van KindCentrum IJsselmonde. Erwin: “We waren verantwoordelijk voor het projectmanagement en de directievoering. Heel in het begin hebben we inspiratiesessies begeleid rond de vorming van het kindcentrum. BOOR heeft zelf het programma van eisen in briefbuilder opgezet; dat kregen we samen met de uitgewerkte business case. Voordat het ontwerpteam werd aanbesteed hebben we eerst uitgezoomd op het gebied en gesprekken gevoerd met de afdeling stedenbouw van de gemeente en met de juridische afdeling over risicobeheersing. De gemeente heeft daar een model voor en dan moet je denken aan het bestemmingsplan, vervuilde grond, vleer muizen of de interactie met buurtbewoners. SUPERGAAF Het was een supergaaf project om vanaf het begin tot het einde te doen. We hebben partijen geselecteerd die met de gebruiker en opdrachtgever een goede klik hadden. Zo had No label een goede stedenbouwkundige analyse. IJsselmonde is een typische moder nistische jaren ’50-‘60 uitbreidingswijk met stempelverkaveling. Je vindt er een afwisseling van laag- en hoogbouw in openbare ruimtes en groenzones en stroken met bijzondere voorzieningen. De plek van de school is

stedenbouwkundig goed neergelegd en de vorm van het gebouw sluit ook goed aan op de omgeving. Onze kwaliteit lag en ligt in het schakelen tussen de verschillende schaalniveaus g ebied, ontwerp en de gebruiker. De interactie met alle deelnemers met het ontwerpteam en de gemeente was daarbij erg ondersteunend. DIRECT BETROKKEN Het ontwerpteam heeft samengewerkt aan een integraal ontwerp waarbij de kostendeskundige altijd direct was betrokken. We hebben de aannemer vroeg in het proces geselecteerd en hem aan het ontwerp laten rekenen. Vervolgens kregen we in de dialoog met het ontwerpteam meer inzicht in de overschrijdingen en konden we met kennis van zaken goede keuzen maken om op het budget uit te komen en niet in de specials te hoeven snijden. Samen met BOOR hebben we een lans gebroken voor een duurzame installatie en de gemeente is daarin meegegaan. Zo hebben we een warmtepomp die met bodembronnen werkt. De bruto netto-verhouding is extreem gunstig; het ontwerp kent weinig versnipperde verkeersruimten en daardoor veel ruimte voor grote algemene ruimten die een breed gebruik kennen. TOETSEN Ook leuk was dat gelijktijdig de organisatie van het kindcentrum moest worden gevormd. Dat maakte dat we op een aantal essentiële momenten het ontwerpen bouwproces aan de visie op de organisatie konden toetsen. Het gebouw faciliteerde het gebruik maar andersom ook. We hebben het project binnen de tijd en budget gerealiseerd en het kent een hoog kwaliteitsniveau. Het was een dynamisch proces met een mooie opbrengst waar we trots op zijn. Lof aan de ontwerpende en uitvoerende partijen en de samenwerking tussen de opdrachtgever en de gemeente Rotterdam.” Kijk voor meer informatie op www.icsadviseurs.nl.

SCHOOLDOMEIN

maart 2022

Tekst Sibo Arbeek Fotografie Roos Aldershoff

NIEUWBOUW BRIANT COLLEGE ARNHEM

Een school die op alle vlakken speciaal is Het Briant College is geen gesloten bastion maar maakt op verschillende plekken sociale verbindingen naar de maatschappij. De winkel en het grand café met buitenterras zijn niet alleen praktijk- en oefenruimtes voor de leerlingen maar ook ontmoetingsplek voor mensen uit de wijk.

“W

e zien onszelf als een e igentijdse netwerkorganisatie”, opent directeur Harald Hentenaar; “onze jongeren van 12 tot 18 jaar hebben specifieke ondersteuningsbehoeften vanwege gedrags-, ontwikkelings- en/of psychiatrische problematiek en we willen ze graag helpen om een diploma te behalen en uit te stromen richting een vervolg opleiding. Naast het reguliere lesprogramma, is er veel aandacht voor de sociaal-emotionele ontwikkeling en studievaardigheden van onze leerlingen. Om optimaal aan te kunnen sluiten op de persoonlijke doelen, ambities en capaciteiten van de individuele leerling staat gepersonaliseerd leren al enkele jaren centraal. Daarbij willen we de verbinding maken met de omgeving. We zijn ooit begonnen in een kantorenpand die ingericht was voor doven en slechthorenden en dat voldeed natuurlijk niet aan onze wensen. Een gebouw moet ademen zodat de samenleving naar binnen wil komen en vice versa.” INCLUSIEF EN GASTVRIJ Theo Kupers mocht als architect de zorgboulevard in Arnhem vormgeven: “De kern van het ontwerp is

SCHOOLDOMEIN

maart 2022

dat het Briant College de nadruk legt op het creëren van een gastvrije en inclusieve omgeving. In het begin waren er plannen voor nieuwbouw in een groot nieuw complex aan de andere kant van de stad. Dat hebben we tot een DO+ uitgewerkt, maar uiteindelijk toch weer tegen het licht gehouden. Het kernpunt was dat de scholen bang waren om naar een a ndere kant van de stad te gaan. Daardoor is een eigen s cholen campus voor speciaal onderwijs ontstaan waar goed kan worden samengewerkt tussen leerkrachten en tegelijk de kleinschaligheid wordt v ersterkt en ruimte blijft voor de verschillende leeftijdscategorieën van leerlingen.” Harald reageert: “Dat klopt, Presikhaaf voelt als een warme jas waarbij we graag iets voor deze aandachtswijk willen b etekenen. Het nieuwe College bood ons de mogelijkheid om naar de bestaande locatie te kijken. Dat leverde een totaalpakket op van drie gebouwen, waarvan de sporthal en de Ommezwaai nieuwbouw zijn en het Briant College vernieuwbouw is. Theo heeft onze onderwijsvisie uitmuntend vertaald.” “Het gebouw is met 1.000 m² uitgebreid”, legt Theo uit, “waarbij ik het bestaande gebouw slimmer en ruimtelijker heb gemaakt. Het was een echte gangenschool, maar door het trappenhuis in het

VISIE EN ONTWERP

midden te leggen konden we veel beter de ruimte organiseren. De kantine is lunch-, ontspannings- en praktijkruimte in één. De aula en kantine zijn aan de uiteinden van de ‘verbindingsstraat’ in het gebouw geplaatst om de kleinschaligheid te bevorderen. De nieuwe entree is herkenbaar en bevindt zich precies op de overgang tussen oud en nieuw. De vernieuwbouw was gelijk aanleiding om

problemen rond lucht, ventilatie en klimaat op te lossen.” “De bestaande bouw en de nieuwbouw zijn organisch in elkaar geschoven”, reageert Harald, “het gebouw was al fijn en dat gevoel is behouden gebleven.” GROENE EN DUURZAME INRICHTING “Het uitgangspunt voor het ruimtelijk ontwerp zijn de specifieke leerlingen en leerkrachten die in en om het gebouw gaan leren, werken, sporten, spelen, ontmoeten en eten”, vertelt Theo. “Voor deze leerlingen zijn kleinschaligheid en voorspelbaarheid belangrijk en het onderwijs biedt veel structuur in kleine groepen met speciale aandacht voor gepersonaliseerd en bewegend leren. De buitenruimtes en

SCHOOLDOMEIN

maart 2022

centrale ruimtes in de gebouwen bieden een grote diversiteit aan veilige ontmoetingsplekken voor leerlingen en leerkrachten. De buitenruimtes zijn belangrijke en integrale onderdelen van het schoolleven. De speelpleinen zijn op zon en schaduw georiënteerd in de luwte achter de gebouwen. Het parkeerveld voor de sporthal wordt buiten haal- en brengtijden van de busjes als sportplein gebruikt. Zowel de leerlingen van beide scholen als de kinderen

uit de buurt kunnen hier spelen en sporten. Bij de landschappelijke inrichting van de campus zijn actuele thema’s als klimaatadaptie en wateropgave leidend geweest. Regenwater wordt vertraagd af gevoerd naar de groene randen van het gebied. Er zijn speel- en faunabomen geselecteerd die goed bestand zijn tegen overmatige regenval en die langere periodes van droogte kunnen weerstaan. Verder is er bij de inrichting van de speelpleinen veel aandacht geweest voor ‘natuurlijk spelen’ en is de openbare zone tussen gebouwen en openbare weg waar mogelijk groen ingericht met hagen, heesters en grassen. MOOISTE STRAATJE De sporthal legt sociale verbindingen met de wijk en opent zich naar de omgeving. Buiten schooltijden is de hal te gebruiken door belangstellenden uit de wijk.” Harald: “We zijn met een project bezig, dat we het mooiste straatje van Nederland noemen. In dit stukje van Presikhaaf zijn wij het middelpunt van de omgeving, waarbij er van 8 tot 8 altijd iets te doen is. Overdag hebben we onze reguliere lessen, maar in de middag bieden we al een programma voor jongeren

“Het uitgangspunt voor het ruimtelijk ontwerp waren de specifieke leerlingen en leerkrachten die in en om het gebouw gaan leren, werken, sporten, spelen, ontmoeten en eten”

PROJECTINFORMATIE Opdrachtgever De Onderwijsspecialisten / Sportbedrijf Arnhem Gebruikers project Basisschool voor speciaal onderwijs ‘De Ommezwaai’, School voor Voortgezet Speciaal Onderwijs ‘Briant College’ Architect Theo Kupers met het team van Theo Kupers

uit de buurt waar onze leerlingen aan meewerken. We halen graag ouders naar binnen om iets aan burgerschap te doen. Veel bedrijven leveren stageplekken en geven specifieke opdrachten die leerlingen in het ‘Innovatielab’ en de afdeling ‘Bouwen-Wonen- Interieur’ uitwerken. Zo worden producten die in de praktijkruimtes gemaakt worden ook weer te koop aangeboden in de winkel. Het resultaat is een inclusief gebouw dat buiten schooltijden open staat voor verschillende activiteiten. We zien onszelf als een netwerkschool. Binnenkort gaan onze leerlingen een foodtruck neerzetten en gaan ze samen met een coördinator soeppunten inrichten. Onze leerlingen zijn heel erg enthousiast en hebben met dit gebouw het gevoel dat ze er echt bij horen.”

architecten BV Bouwmanagement abcnova Constructeur Van Rossum Raadgevende Ingenieurs Rotterdam Adviseur installaties S2H Adviseur bouwfysica DGMR Arnhem Aannemer Klaassengroep Arnhem (Sporthal en De Ommezwaai), Marku Bouw (Briant College) BVO gehele project ca. 7.590 m2 Opgeleverd September 2020-2021

Kijk voor meer informatie op www.theokupers.nl.

SCHOOLDOMEIN

maart 2022

Tekst Sibo Arbeek

VISIE EN ONTWERP

INTEGRALE BEGELEIDING ONDERWIJSBOULEVARD ARNHEM

Van haalbaarheids onderzoek tot en met directievoering abcnova begeleidde opdrachtgever De Onderwijsspecialisten en de gemeente Arnhem in de voorbereiding en het projectmanagement van de onderwijsboulevard in Arnhem. Het ensemble van drie gebouwen verbindt niet alleen de verschillende onderwijsen leerbehoeften van de leerlingen, maar vormt ook een unieke verbinding met de omgeving.

et team van abcnova is vanaf de haalbaarheid betrokken bij de ontwikkeling van de boulevard. Schooldomein spreekt met Jeroen Oomens, Vincent Min en Dennis Tonningen over het project: “We zijn al heel wat jaren betrokken bij de ontwikkeling, waarbij het laatste gebouw van het Briant College in september vorig jaar is opgeleverd. We zijn gestart met een integrale haalbaarheids studie naar de huisvesting van Speciaal Onderwijs in Arnhem. Reden was het niet doorgaan van een gecombineerde schoolontwikkeling in de Schuytgraaf (Arnhem Zuid). Hierbij is ook gekeken naar de (her) huisvesting van andere locaties van de Onderwijsspecialisten. Daarbij is gerekend aan verschillende scenario’s en combinaties. Waaronder het huidige scenario, maar ook scenario’s met geïntegreerde nieuwbouw. Uiteindelijk is het een boulevard op een bestaande Briant-locatie in Presikhaaf geworden met drie afzonderlijke gebouwen en een prachtig en uitnodigend buitenterrein, waar een echt speel- en spelgebied is gecreëerd. Naast het onderzoek naar de beste locatie hebben we ook financieel gerekend aan de ontwikkeling, om een zo slim mogelijke business case voor de opdrachtgever te maken. In dat traject hebben we intensief overleg gevoerd met de verschillende stakeholders. Het was een complexe opgave, ook omdat het om een gebiedsontwikkeling ging met een bijzondere stedenbouwkundige inpassing en daarmee uitstraling. KRITISCHE SPARRINGPARTNER Vincent vult aan: “De renovatie en uitbreiding van het laatste project, het Briant College, hebben we in een bouwteam georganiseerd. In de aanbesteding hebben partijen goed meegedacht. De architect zat gelijk met ons aan tafel en we kenden Theo (Kupers) al van eerdere projecten. Samen met de aannemer Marku

Bouw hebben we ervoor gezorgd dat we binnen de mogelijkheden het maximale resultaat hebben behaald: Een haalbaar project, zonder in te boeten op kwaliteit.” Dennis knikt: “In het programma van eisen hebben wij rekening gehouden met het positioneren van de onderwijsfuncties in het bestaande gebouw en nieuwbouw. Hierin spelen de technische mogelijkheden van de bestaande bouw een belangrijke vlnr Jeroen Oomens, Dennis Tonningen en Vincent Min rol. Het moet geschikt zijn en op elkaar aansluiten. Met name de “De renovatie en gedeelte combinatie van het bestaande deel van het gebouw lijke nieuwbouw van het met de nieuwe uitbreiding is goed gelukt. Bijzonder in Briant College hebben een deze VSO-school is dat het kooklokaal en de brasserie geslaagde revitalisatie aan de buitenkant liggen, zodat vanuit de omgeving opgeleverd, waarbij de goed zichtbaar is wat er in de school gebeurt. Terugonderwijskundige functio kijkend hebben wij in deze opgave, met een gebouw naliteit net zo belangrijk dat voor een groot deel in gebruik bleef voor onderwijs was als de aandacht voor en zeker in een tijd van lockdowns en veranderende duurzaamheid, ventilatie maatregelen, zeer flexibel moeten handelen. Al met en exploitatiegerichte al hebben wij met betrokken partijen een knappe investeringen. Een mooi prestatie geleverd.” Jeroen tenslotte: “Het was echt voorbeeld van hergebruik van een bestaande een bijzondere teamprestatie, waarbij we als kritiVO-locatie, waarbij door sche sparringpartner goed met alle partijen hebben slimme inzet van middelen samengewerkt. Dan praat je over Marieke Hansma die van de gemeente Arnhem namens de gemeente Arnhem aan tafel zat, de mensen en de eigen bijdrage van van het Sportbedrijf Arnhem en natuurlijk Jolina De Onderwijsspecialisten Branderhorst namens de Onderwijsspecialisten. Het een optimaal resultaat is was een gedeeld opdrachtgeverschap waarbij iedereen behaald.” bereid was om over de eigen schaduw heen te stappen. Jolina Branderhorst, We kijken er met veel plezier en vooral trots op terug.” Hoofd Facilitair Beheer De Onderwijsspecialisten

Kijk voor meer informatie op www.abcnova.nl.

SCHOOLDOMEIN

maart 2022

Tekst en fotografie HEVO | Experts in Huisvesting en Vastgoed

Nieuwbouw Cambreur College: “Een school om trots op te zijn” Bij het Cambreur College in Dongen, een middelbare school voor vmbo, havo en vwo, komen traditioneel en modern toekomstgericht onderwijs samen. En dat is ook wat het nieuwe schoolgebouw nu uitstraalt: een lichte, transparante, duurzame en stoere school, middenin het groen en met enorme sportvelden.

et oude schoolgebouw van het Cambreur College was gedateerd, voldeed niet meer aan de huidige normen en was in technisch opzicht achterhaald. De school droomde al sinds 2012 van een nieuw schoolgebouw en kreeg in de herfst van 2016 groen licht van de gemeente om daadwerkelijk te gaan bouwen. In het voorjaar van 2021 is de school in gebruik genomen.

TRADITIONEEL ÉN TOEKOMSTGERICHT Het Cambreur College staat bekend om traditioneel onderwijs. De school heeft een groot team van docenten en ondersteunend personeel. H oewel de docent en het klaslokaal altijd de basis van het onderwijs vormen, wil de school traditioneel én toekomstgericht onderwijs combineren. Bijvoorbeeld door in een flexibele omgeving met verschillende werkvormen te werken. De docent blijft de

SCHOOLDOMEIN

maart 2022

verantwoordelijkheid dragen, maar tegelijkertijd krijgen leerlingen de ruimte om zelfstandig of in groepjes te werken. Een van de kernwaarden van het Cambreur College is ook ‘thuis voelen’. “We vinden het belangrijk dat iedereen zich thuis voelt op school en dat de school wordt ervaren als een warm nest, zowel door leerlingen als door docenten”, begint René Hermans, directeur van het Cambreur College. “We creëren een veilige en goede sfeer en zijn een school waar niet alleen hard gewerkt wordt, maar waar ook gelachen mag worden. Daarnaast vinden we het b elangrijk om dingen samen te doen. Leerlingen, ouders en docenten hebben hier allemaal een aandeel in. En hoewel we een school zijn met verschillende teams en afdelingen, vormen we een eenheid in verscheidenheid. De mens staat centraal en we b esteden veel aandacht aan persoonsvorming en groei.”

VISIE EN ONTWERP VAN ONDERWIJSVISIE NAAR SCHOOLGEBOUW In de onderwijsvisie van het Cambreur College ligt de focus op de combinatie van traditioneel en toekomst gericht onderwijs, thuis voelen, samenwerken, ambitie, groei en eigenaarschap. “Deze kernwaarden zijn leidend geweest voor het ontwerp van de nieuwbouw”, legt Hermans uit. “Samen met HEVO hebben we dit vertaald naar een Programma van Eisen en een gebouwontwerp. En doordat HEVO vroegtijdig alle kosten inzichtelijk heeft gemaakt, kon hier bij het ontwerp al direct op gestuurd worden. Uiteindelijk hebben we door deze aanpak bijna geen c oncessies hoeven te doen. Zo’n 95% van onze wensen is gerealiseerd.” Om tot een Programma van Eisen te komen, heeft HEVO dertig mensen betrokken vanuit de organi satie. “Er is een oproep geplaatst, waarbij leerlingen, docenten en het ondersteunend personeel zich konden aanmelden om mee te denken over het nieuwe schoolgebouw”, vertelt Linda Kröse, senior projectmanager bij HEVO.” “De leerlingen hebben een belangrijke stem gehad in het Programma van Eisen”, gaat Kröse verder. “En ook bij de keuze voor het architectenbureau hebben de wensen van de leerlingen de doorslag gegeven. Er was een overtuigende meerderheid voor architectenbureau cepezed, dat een overzichtelijke, transparante en uitnodigende onderwijsomgeving wilde creëren, waarin eenheid en samenhang een sleutelrol speelden.” IMPACT OP DE OMGEVING Omdat het Cambreur College midden in een woonwijk staat, had de bouw van het nieuwe school gebouw ook impact op de directe omgeving. “Daarom vonden we het belangrijk om de buurt vanaf dag één bij de plannen te betrekken”, stelt Hermans. “Zodra de plannen tastbaar werden hebben we een presentatie gegeven, waarna buurtbewoners vragen konden stellen. In het ontwerp heeft het architectenbureau ook goed rekening gehouden met de buurt. Door zowel leerlingen en docenten als de buurt bewoners en de gemeente bij elke fase in het proces te betrekken, zorg je voor een groot draagvlak. De gemeente geeft aan dat niet alleen het gebouw een juweeltje is, maar ook de manier waarop het proces verlopen is.” ZO MIN MOGELIJK OVERLAST VOOR HET ONDERWIJS Terwijl de nieuwe school gebouwd werd, moest het oude gebouw in gebruik blijven. En omdat het nieuwe schoolgebouw op dezelfde locatie gebouwd werd als het oude gebouw, was het zaak om overlast zoveel mogelijk te beperken. “Aan het begin van het proces hebben we daarom direct een aantal sessies georganiseerd waarbij we met alle partijen hebben gesproken over wat de bouw voor hen betekent”, legt Rudger de Jong, projectmanager bij HEVO, uit. “Om ervoor te zorgen dat leerlingen en docenten zo min

mogelijk last hadden van de bouw, is er gebouwd in batches”, gaat De Jong verder. “We zijn b egonnen om zo strak mogelijk tegen het oude gebouw aan te bouwen. Zo hebben we een geluidsbarrière gecreëerd, zodat er daarna minder overlast was van de werkzaamheden die erachter plaatsvonden.” “Uiteraard stond de veiligheid van onze leerlingen ook tijdens de bouw voorop”, vult Hermans aan. “De transporten kwamen bijvoorbeeld al heel vroeg, zodat de vrachtwagens al weg waren voordat de leerlingen op de fiets naar school kwamen. En ook bouwbedrijf Mertens dacht goed mee. Zo werd er met alle examens rekening gehouden.” GROTE SCHOOL, KLEIN GEORGANISEERD Het nieuwe schoolgebouw van het Cambreur College huisvest 1.000 leerlingen. Om leerlingen in zo’n omgeving toch het gevoel te geven dat zij ergens thuis horen, heeft iedere afdeling haar eigen thuishonk gekregen. Elke afdeling heeft een eigen domein met herkenbare kleuren en visuals, zodat kleinschaligheid binnen een relatief groot schoolgebouw toch gewaarborgd kan worden.”

SCHOOLDOMEIN

maart 2022

“We zijn een grote school, maar klein georganiseerd”, legt Hermans uit. “In het eigen thuishonk weten leerlingen elkaar te vinden en kunnen ze zelfstandig of in groepjes werken. Vanuit daar kunnen zij natuurlijk uitwaaieren naar andere afdelingen en gebruik maken van alle faciliteiten van de school.” EEN TRANSPARANTE ONDERWIJSOMGEVING In het nieuwe schoolgebouw komen de kernwaarden van het Cambreur College op verschillende manieren terug. Als je de school binnenkomt, zie je meteen de drie verdiepingen hoge aula met een tribunetrap. De aula is het hart van de school en doet dienst als kantine én verbindende schakel. Op de 1e verdieping bevindt zich een dubbele hoge collegezaal, waar onderwijs op maat wordt gegeven en veel geëxperimenteerd wordt met nieuwe lesvormen. Vanuit de aula verplaatsen leerlingen zich richting de onderwijsvleugels of de sportafdeling met drie mooie gymzalen en sportvelden. Daarnaast zijn er leerpleinen, nisjes waar leerlingen kunnen samenwerken, een studiecentrum, een ICT-plein, een kunstplein en een scienceplein. De opzet is eenvoudig en biedt een transparante, overzichtelijke en uitnodigende onderwijsomgeving.

“Door de flexibiliteit van het o ntwerp en de grote klaslokalen, is er ruimte voor verschillende onderwijsvormen”

In het nieuwe schoolgebouw gaat ‘toekomstgericht’ daarnaast niet alleen over het onderwijs, maar ook over duurzaamheid. De school is bijna energie neutraal gebouwd, volgens de BENG-richtlijnen. Er is gekozen voor een hybride energieconcept, waarbij een duurzame luchtwarmtepomp de meeste capaciteit voor het verwarmen en koelen produceert. Het gebouw is zo ontworpen dat er in de toekomst alsnog geschakeld kan worden naar een volledig gasloze installatie. Daarnaast is de energiebehoefte van het gebouw laag gehouden door goede isolatie, een compacte opzet en energiezuinige installaties, zoals ledverlichting. EEN SCHOOL OM TROTS OP TE ZIJN In mei 2021 is het nieuwe gebouw in gebruik genomen. “Het is fijn om een mooi nieuw schoolgebouw te hebben”, zegt Hermans. “En we kijken ook met een heel goed gevoel terug op het proces. Door goed naar ons te luisteren en duidelijke kaders te stellen, heeft HEVO ons hier uitstekend in begeleid. En ook de architect en de andere stakeholders hebben enorm met ons meegedacht. Het was een traject dat van het begin af aan veel energie gaf. Iedereen had hetzelfde doel voor ogen: de mooiste school voor onze leerlingen realiseren. Als je nu de school binnenkomt, weet je niet wat je ziet. Het is een modern en stoer gebouw, dat past bij onze leerlingen. En onze kernwaarden zie je overal in het gebouw terug. Het is kleurrijk, licht en transparant. Echt een school om trots op te zijn.” www.hevo.nl | info@hevo.nl | 073-6409409

SCHOOLDOMEIN

maart 2022

Hintham 156 | 5246 AK ’s-Hertogenbosch | T 073-6924433

www.petersbno.nl

… een groene, frisse school waar een aangenaam en gezond leeren werkklimaat heerst. Een duurzaam, flexibel gebouw, dat de onderwijsvisie ondersteunt en makkelijk kan worden aangepast aan de wensen van gebruikers. Een school, die financieel haalbaar is, met een eigen identiteit en uitstraling. Wij brengen deze school tot leven…”

Expeditiestraat 5 | 5961 PX Horst | T 077-3984096

SCHOOLDOMEIN

maart 2022

BEGELEIDEN MET VISIE

Ontwerpen in co-creatie Een kindcentrum is een vertaling van een manier van werken, leren, spelen en leven die moet passen als een maatpak. Het ontwerpen en (ver)bouwen van het gebouw is voor de opdrachtgever, de gebruiker en de omgeving dan ook vaak een ingrijpend gebeuren.

“Bij ons begint ontwerpen dan ook niet met tekenen, maar met praten en luisteren”

Schets uit PVE Nieuwbouw IKC Rengerswetering Bunschoten

SCHOOLDOMEIN

r is een grote investering mee gemoeid en het functioneren van de organisatie en haar werknemers en leerlingen wordt erdoor beïnvloed. Een goede dialoog tussen architect en gebruikers is daarom cruciaal, evenals consensus over de p lannen bij alle betrokkenen. De basis voor de g oede dialoog leggen we in het getekend Programma van Eisen (PVE). Bureau Bos uit Baarn ontwerpt al meer dan 50 jaar gebouwen, onder meer voor onderwijsen zorginstellingen. Hierbij maakt de organisatie vanzelfsprekend gebruik van de aanwezige kennis, kunde en ervaring van de ruim 40 medewerkers. Maar daarnaast biedt Bureau Bos in de ontwerpfase óók veel ruimte aan opdrachtgevers, gebruikers en belanghebbenden

maart 2022

om mee te denken over het ideale gebouw. Co-creatie zorgt namelijk voor draagvlak, begrip én tevreden opdrachtgevers en eindgebruikers. ONTWERPEN BEGINT MET LUISTEREN, NIET MET TEKENEN “Elke architect vindt het fantastisch om o ntwerpen te verzinnen die ook echt gebouwd worden. Ik ook. Noem het scheppingsdrang”, aldus architect- directeur Raban Haaijk. “Bij Bureau Bos willen we echter niet alleen mooie, unieke gebouwen ontwerpen. We willen ook dat de eindgebruiker écht iets aan het nieuwe gebouw heeft. Daarom omarmen we bij elk project het principe van co-creatie.” “Bij ons begint ontwerpen dan ook niet met t ekenen,

VISIE EN ONTWERP bewoners. We nodigen hen uit voor een s choolreisje, één of twee dagdelen met referentiebezoeken, dialogen, filmpjes, workshops en presentaties. We verzamelen de dromen en ambities van de deel nemers en zoeken de gedeelde belangen. Een mogelijke workshoplocatie kan één van de referentie projecten zijn. Het product van de workshops is een relatieschema en multifunctionele eisen. Daarbij komt niet alleen de functionaliteit aan de orde. De beleving van het gebouw en de ruimten zijn net zo belangrijk. Wij zorgen voor een breed gedragen ontwerp en daarmee voor een soepel verlopend ontwerpen bouwproces.” Schets uit PVE Renovatie BO De Bavinck School Bunschoten

EEN GESCHETST PROGRAMMA VAN EISEN “In het Programma van Eisen neem je die verwachtingen op en geef je ze vervolgens mee aan de ontwerpers van het nieuwe schoolgebouw. Het Programma van Eisen is daarmee één van de belangrijkste documenten in het bouwproces. Het is het document waaraan elke ontwerpfase getoetst wordt. Op basis van deze toetsmomenten wordt het ontwerp aangepast of het Programma van Eisen aangevuld. Het is dus een dynamisch document, waarin ook voortschrijdend inzicht, dat ontstaat tijdens het ontwerp, een plaats kan krijgen. We toetsen het Programma van Eisen door middel van eerste schetsen en een budgetoverzicht.”

Schets uit PVE Renovatie SBO De Indon Bussum

Schets uit PVE Nieuwbouw IKC Zonova Amsterdam

maar met praten en luisteren. De opstart is een workshop”, vertelt Raban. “Voor en tijdens het hele ontwerpproces overleggen we met de opdrachtgever en gebruikers over de uitgangspunten. Let wel: alle gebruikers. Leerlingen, docenten, kinderdagopvang, ouders, ondersteunend personeel, bestuurders, gemeente, buurt- en sportorganisaties en wijk

AMBASSADEURS VAN HET ONTWERP “Wanneer het PVE is gepresenteerd en goedgekeurd, betrekken we de deelnemers ook bij de rest van het ontwerpproces. Zo zien ze stap voor stap hoe hun ideeën werkelijkheid worden. We doen dat laag drempelig, zodat het goed in te passen is in hun dagelijkse werkzaamheden. Ook bespreken we de mogelijkheden rondom technologische innovaties, duurzaamheid en circulair bouwen. Op deze manier zorgen we voor beleving bij het nieuwe gebouw en leren we de gebruikers vaak persoonlijk kennen en ontstaan er regelmatig goede banden. De betrokkenen worden als het ware ambassadeurs van de plannen”, vertelt Raban. GEZAMENLIJK GEVOEL VAN TROTS “Bij Bureau Bos zeggen we altijd dat een gebouw moet draaien om de eindgebruikers. Leerkrachten, leerlingen, hun begeleiders en omwonenden. En omdat we in onze ontwerpsystematiek juist ook hen de ruimte bieden om mee te praten, wordt een nieuw gebouw niet alleen leuker en interessanter, maar draagt het ook bij aan het welzijn en w elbehagen van de gebruikers. Samen creëren we een gevoel van trots voor het nieuwe gebouw en dat is voor de uiteindelijke beleving van grote waarde”, aldus Raban. Kijk voor meer informatie op www.bureaubos.nl.

SCHOOLDOMEIN

maart 2022

Tekst Sibo Arbeek

HERGEBRUIK ALS NIEUW

Jordan gaat voor revived meubilair Het Jordan Montessori Lyceum Utrecht is een middelbare school in Zeist, met ongeveer 950 leerlingen. Schooldomein sprak met rector Geert Looyschelder en Robbert de Jonge van Gispen over het belang van een circulaire inrichting. Voor Geert eigenlijk al vanzelfsprekend.

eert: “We werken volgens het montessori systeem, waarbij onze leerlingen aan het begin van elk schooljaar een zogenaamd ‘pensumboekje’ krijgen. Daarin staat per vak beschreven welke taken aan het einde van het schooljaar af moeten zijn en hoe elke volbrachte taak gewaardeerd wordt. Dat betekent dat zelfontplooiing en -ontwikkeling centraal staat op onze school en daar hoort een hoge mate van zelfstandigheid bij. Daarnaast zijn maatschappe lijke betrokkenheid en duurzaamheid belangrijke pijlers van het montessorionderwijs op het Jordan. Uiteraard hoort daarbij dat je je bewust bent van de kwetsbaarheid van onze planeet en de verantwoordelijkheid die we hebben om zuinig met onze grondstoffen om te gaan. Die missie had ik al in mijn vorige baan als bestuurder bij STIP Hilversum en heb ik uiteraard meegenomen in mijn huidige baan bij het Jordan. En met Gispen werkte ik natuurlijk al heel goed samen toen ik nog bestuur-

Circulaire Hub Fotografie Stijn Poelstra

SCHOOLDOMEIN

maart 2022

der van STIP was.” Robbert knikt: “Het mooie aan Geert is dat duurzaamheid integraal onderdeel van zijn doen en denken is. Dat is natuurlijk ook de toekomst. We kunnen zoveel besparen op het gebied van CO2 uitstoot en het hergebruik van grondstoffen en daar ook financieel voordeel mee halen. Dat is alleen maar win win voor iedereen. Het is deze week de week van de duurzaamheid en mooi dat we dan voor Jordan 120 hergebruikte tafels en 120 stoelen hebben geleverd.” Geert knikt: “Deze revived meubels gebruiken we in een nieuwe studieruimte die we kunnen bekostigen uit de NPO-gelden. In die grote studieruimte, die we extra huren in een kantoorpand direct naast onze school, kunnen leerlingen zelfstandig werken; daarnaast is daar na schooltijd de gelegenheid om in grotere of kleinere ruimtes aan huiswerk of groepsopdrachten te werken. Leerlingen zijn zich ervan bewust dat we hier refurbished meubilair gebruiken. Net zo goed als we hen binnenkort betrekken bij de plannen om

“We kunnen zoveel besparen op het gebied van CO2 uitstoot en het hergebruik van grondstoffen en daar ook financieel voordeel mee halen”

VISIE EN ONTWERP

Jordan Montessori Lyceum Fotografie Chris van Koeverden

het Jordan circulair en duurzaam te renoveren en een nieuwe schoolvleugel te bouwen. Ook daarbij zullen we weer kijken hoe we bij de bouw en bij de inrichting gebruikte materialen kunnen gebruiken.’’ DUURZAAMHEID VANZELFSPREKEND “Op dit moment is er geen aanvraag meer waar het woord duurzaamheid niet inzit en het besef groeit snel dat we het moeten doen met de spullen die we hebben”, vertelt Robbert; “vanuit de Circulaire Hub van Gispen denken we mee in circulaire producten en diensten, bijvoorbeeld in het leveren van r efurbished meubilair. We nemen bestaand meubilair over, controleren het technisch en zetten het opnieuw in, bijvoorbeeld opnieuw gelakt of een ander blad. Het ziet er dan weer tip top uit en we geven het met volledige garantie een tweede leven. Gispen vindt het belangrijk om in Nederland te produceren en te vervoeren, met zoveel mogelijk mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. Dat betekent met minimaal 30% van de medewerkers uit deze doelgroep. We hebben enorm veel voorraad voor onderwijs, zorg en kantoren, dat wordt regelmatig aangevuld. Onze grote kracht is de schaalgrootte zodat we klanten goed kunnen bedienen. Ook met FAAS, Furniture as a Service, zetten wij Revived en nieuw duurzaam meubilair in waarbij onze klanten betalen voor het gebruik. Wij refurbishen zowel producten van Gispen als van andere kwalitatieve leveranciers en merken. Deze producten dragen daarna het label REVIVED.” HERGEBRUIK NOODZAAK Robbert: “Ik zie dat steeds meer scholen zich afvragen waarom ze nieuw meubilair zouden bestellen. Je kunt je leerlingen enthousiasmeren door duurzaam in te richten en daarmee geef je als school ook een goed signaal af aan de ouderraad en de ouders. De angst is soms dat ze een soort kringloopopstelling krijgen, maar het tegendeel is waar. Van de WUR hebben we

Geert Looyschelder

Robbert de Jonge

4.000 lessets overgenomen, gerefurbished en als nieuw weer ingezet. Je ziet een nieuwe economie o ntstaan, waarbij we bestaand meubilair retour n emen. Ver volgens kijken we of we meubels opnieuw en met een scherpe prijsstelling kunnen inzetten. Per retourname project bekijken wij of het overtollige meubilair een financiële en/of technische waarde heeft. Het kan voorkomen dat het leeghalen van een pand meer kost dan dat het meubilair oplevert. De winst zit hem vooral in het duurzaamheidsaspect, waarbij je grondstoffen met een zo hoog mogelijke waarde weer kunt inzetten. De CO2 reductie door staal te recyclen is enorm en dat levert natuurlijk ook weer duurzame winst op. Duurzaam hergebruik is ook een noodzaak, omdat beschikbaarheid van grondstoffen steeds vaker onder druk staat. Dan willen we een school niet twaalf weken laten w achten, maar kunnen dan snel hergebruikte meubels inzetten. Toch wordt er nog steeds zo’n 90% van het overtollige meubilair in de markt weggegooid. Er is nog zoveel winst te halen. Voor een belangrijk deel hebben we de oplossing voor de schaarste al in huis. Scholen moeten het gewoon doen en ervaren en dan kunnen ze niet anders dan voor duurzaam meubilair gaan.” Geert tenslotte: “Duurzaam denken en handelen past bij zelfbewuste toekomstige burgers en dus bij ons onderwijs. Ik kan me niet meer voorstellen dat opdrachtgevers dat niet automatisch al meenemen in hun uitvraag.” Kijk voor meer informatie op www.gispen.com.

SCHOOLDOMEIN

maart 2022

Tekst Sibo Arbeek

NIEUWE MFC IN AARDENBURG

Gebouw met een harde schil en een zachte binnenkant In de kern Aardenburg in de gemeente Sluis verrijst een nieuw multifunctioneel centrum, met plek voor basisonderwijs, kinderopvang, een sportzaal en het dorpshuis. Het ontwerp speelt in op de Romeinse geschiedenis van Aardenburg, is duurzaam, circulair en vooral toekomstbestendig.

lgeco/BUKO Huisvesting verwacht deze zomer het MFC in Aardenburg op te leveren; aanleiding voor Schooldomein om met architect Mark Mes, aannemer Toine van Beijsterveldt en Stefan Bosman van de gemeente Sluis te spreken. Stefan: “Onze gemeente had te maken met dalende leerlingenaantallen, waardoor de laatste tien jaar elk jaar een basisschool opgeheven werd. Van de oorspronkelijk 21 scholen hebben we er nog elf over. De gemeente heeft naast Sluis als centrale kern 17 zogenaamde dragende kernen, waaronder Aardenburg. In december 2015 heeft de raad van de gemeente Sluis een visiedocument voor de periode 2016-2020 aangenomen met de titel ‘Krachtig Verbonden’. Dit document was een integrale samenvoeging en herziening van de tot dan toe nog bestaande structuurvisie, het wmo-beleidsplan, de woonvisie en het gebiedsplan ‘Natuurlijk Vitaal’. We willen onze kernen graag leefbaar houden en zoeken daarom per kern naar combinaties die goed passen. In Aardenburg was de openbare school al opgeheven en de overblijvende school was gehuisvest in een oud gebouw uit de jaren 70. Het was functioneel en technisch slecht en in overleg met de verschillende stakeholders ontstond het idee om een MFC te vormen, op de plaats waar de voormalige Vorsterman van Oyenschool stond. Het nieuwe centrum bestaat uit drie gebouwdelen: een tweelaagse school, een sportzaal en een dorpshuis. Overdag wordt het gebouw gebruikt door de basisschool en de kinderopvang, in de avonduren is het dorpshuis open en wordt er actief door verenigingen gesport.” MOOIE WISSELWERKING Mark: “Bij het ontwerpen heb ik gekeken naar referenties in de omgeving en de bijzondere

SCHOOLDOMEIN

maart 2022

eschiedenis. Het gebouw sluit aan bij de metsel g werktradities in de wijk. Vlakbij stond ooit een Romeins Castellum; dat bijzondere feit heb ik terug laten komen in een klassieke geleding met doorlopende kolommenrijen als knipoog naar de gebouwen toen. Het is een ingetogen gebouw met metselwerk, een duidelijke ritmiek en grote ramen. Het gebouw heeft een H-vorm en je komt binnen in een soort centrale agora. We hebben het compact en tweelaags gehouden, waarbij de gymzaal in de andere volumes schuift en daarmee uit het zicht wordt onttrokken. Door de H-vorm konden we ook mooie tuinen maken en heeft elke functie een eigen identiteit en entree. De groenzone ontwerpen we voor alle leeftijdscategorieën en bestaat uit drie onderdelen: een sportzone die is afgezoomd met een groene dijk, een kruidentuin annex boomgaard die een diversiteit van planten biedt waarin kinderen kunnen leren over

BOUW EN INRICHTING

PROJECTINFORMATIE Project Nieuwbouw MFC Aardenburg met een school, kinderopvang, dorpshuis en sportzaal Opdrachtgever Gemeente Sluis Aannemer Algeco/BUKO Huisvesting Adviseur HEVO Architect

de groei van kruiden en groenten en een beleef- en ontdekzone voor de allerkleinsten. In het kader van privacy wordt een groen ‘scherm’ in de vorm van bomen gerealiseerd tussen het schoolterrein en de direct aangrenzende woningen. Qua opbouw neemt de schaal toe naarmate de gebruiker ouder wordt; zo ontstaat een mooie wisselwerking tussen de intimiteit van de school en de kinderopvang en de ruimtelijke kwaliteit in het dorpshuis en de gymzaal. Er is veel natuurlijk daglicht en dat past bij het mooie licht in Zeeland. In het atrium maken we een ruimtelijk meubel in de vorm van een grote boekenkast zodat duidelijk is dat kennis erg belangrijk is. Een mooi beeld is dat kinderen straks een boekje op de trap lezen.”

Bureau voor Stedenbouw en Architectuur Wim de Bruijn uit Rotterdam BVO 2.383 m² Ingebruikname September 2022

CIRCULAIR GEBOUW Toine: “Bij het ontwerpen van het nieuwe school gebouw heeft het concept ‘frisse scholen’ een

belangrijke rol gespeeld. Dat zie je goed in het interieur van de school. Dubbelhoge puien en daklichten zorgen ervoor dat daglicht tot diep in het gebouw binnenvalt. Door veel glas te gebruiken worden de (les)ruimtes lichter en ontstaat een fijn binnenklimaat. Verder passen we een CO2gestuurde installatie toe waarbij geen gebruik gemaakt wordt van recirculatie van lucht. Elk lokaal heeft verder minimaal vier te openen ramen. De sportzaal krijgt een akoestische afwerking en hoog in de sportzaal plaatsen we horizontale glasstroken om ook in de sportzaal natuurlijk licht binnen te krijgen. Dit reduceert het energieverbruik en zorgt voor een prettige lichtinval in de sportzaal. De MFC wordt verder gasloos en energieneutraal. Circulariteit komt terug in de keuze voor het bouwsysteem met een demonteerbare en recyclebare staalstructuur en een slanke draagstructuur die ook herbruikbaar is voor andere functies. Het is een toekomstbestendig gebouw; zouden er aanpassingen nodig zijn of wijzigt een functie dan kan het gebouw daar makkelijk op inspelen. Zo voldoet de verdiepingsvloer tussen de twee lagen aan de woningbouweis, zodat een herbestemming ook mogelijk is. Onderdeel van de aanbesteding was dat we een onderhoudsverplichting van tien jaar hebben; daardoor neemt het exploitatierisico voor de gemeente en de gebruikers af.” Stefan knikt: “In feite is het een harde schil met een zachte binnenkant. Het is mooi om te zien dat alle partners uiteindelijk graag met elkaar onder één dak willen zitten, waarbij de eigen identiteit belangrijk blijft. Ik ga er daarom van uit dat dit MFC heel lang de nieuwe gemeenschapsvoorziening van Aardenburg blijft.” Kijk voor meer informatie op www.algeco.nl/bouwsystemen.

SCHOOLDOMEIN

maart 2022

Tekst Sibo Arbeek Fotografie Dave van Hout

EEN GEBOUW ALS EEN REIS

Inrichting ondersteunt de visie van de school Op Sport- en Beleefcampus De Braak in Helmond is het prachtige nieuwe gebouw van het Dr. Knippenbergcollege verrezen. Het is een organisch gebouw met een inrichting die er aan bijdraagt dat leerlingen zich er snel thuis voelen. En daar horen goede afspraken bij.

ver de inrichting en beleving gaat het gesprek met directeur Jule Frantzen, Jeroen ter Weeme en Paul Bomer van Eromesmarko en directielid Willy van der Heijden van de OMO Scholengroep Helmond. Jule opent: “We hebben bewust een onderwijsomgeving gemaakt waarin leerlingen en medewerkers zelf deels hun route kunnen bepalen. De essentie van ons onderwijs is dat leerlingen en hun leraren niet meer in een lokaal opgesloten zitten, maar ontdekken en bewegen. Daarbij doet de omgeving actief mee. Helmond kent enkele wijken die aandacht nodig hebben; de opdracht van de school en de hele beweegcampus is ook om mensen te verbinden. Het gaat om de community en als school staan we

“We gunnen ze deze mooie leeromgeving heel erg, maar verwachten ook dat ze zich mede-eigenaar voelen” met onze voeten in de samenleving.” Willy knikt: “We denken actief mee in de ontwikkeling van het nieuwe multifunctionele stadion, waarin ook de Praktijkschool Helmond, de amateur voetbalclub SV De Braak, de Fysioclub JVDI en de sporthal van het Dr. Knippenbergcollege een plek gaan krijgen. Het wordt steeds meer een park waarin de gebouwen onderdeel van het landschap zijn en gezond bewegen onderdeel van de beleving wordt. Daarom vinden we de relatie met het landschap en de natuur ook belangrijk, zowel buiten als in het gebouw. In een hedendaagse school moet dat een integraal onderdeel van het ontwerp zijn.

SCHOOLDOMEIN

maart 2022

Eromesmarko heeft goed meegedacht over de groene inrichting op de centrale leerpleinen met prominente plantenbakken. Een ander project is het bewust worden van afvalscheiding.” DUURZAAM DENKEN Jeroen legt uit: “Onderdeel van duurzaam denken en het belang van een community is ook dat je samen

BOUW EN INRICHTING werkt met partners. Als bedrijf alleen lever je een bepaald product, maar als onderdeel van een keten van innovatieve bedrijven kun je integraal over een vraagstuk meedenken. Dat ervaren bezoekers wanneer ze onze Meshallen in Wijchen bezoeken als fysiek en virtueel platform waar onderwijs gerela teerde organisaties elkaar ontmoeten, kennisdelen en inspireren. Veel opdrachtgevers denken maar eens in de zoveel jaar over hun huisvesting en de inrichting na. Op zo’n moment is het belangrijk dat je bijdraagt aan het juiste integrale perspectief.” Paul vult aan: “Daarom vinden wij het belangrijk om zo snel mogelijk in het proces aan te haken. Dan kunnen we samen met de opdrachtgever en gebruikers verschillende scenario’s schetsen en dat geeft gebruikers de mogelijkheid om langzaam naar een gewenst beeld te groeien. Het gaat daarbij over veel meer dan alleen het meubilair. Je wilt omgevingen maken die niet alleen functioneel zijn, maar ook duurzaam en aantrekkelijk. Dan praat je ook over licht, binnenklimaat, vloerafwerking en akoestiek.” WARME EN INTIEME LEEROMGEVING Jule knikt: “Ik vind de natuurlijke materialen die zijn toegepast ook prachtig. Daardoor is het ook een war-

me en intieme leeren werkomgeving geworden. Het gebouw zoekt in zijn ruimtelijke samenhang overal de verbinding; langs de randen liggen de lokalen en in het midden de pleinen, waar een d iversiteit aan leeren werkvormen ontstaat. Dat alles maakt dat dit een gebouw is waarin ruimten vanuit het c entrale atrium organisch in elkaar doorlopen. Alleen de onderwijsvleugels zijn iets afgezonderd omdat ze naar een punt naar buiten gericht zijn. We willen door die ruimtelijke samenhang en de inrichting een cultuur van zelfwerkzaamheid en zelfredzaamheid creëren; dat vraagt om een heldere structuur en voldoende ruimte in het rooster. Zo hebben leerlingen nog maar een aantal lessen per dag, drie van 80 minuten en ‘s middags kleine lessen van 40 minuten. Iedereen volgt een basisprogramma, waarna elke leerling kijkt wat hij verder nodig heeft; wat meer scholing op het ene en wat minder op het andere vak, waar hij al erg goed in is. We hebben de leerpleinen deels aan de lokalen gelegd en deels in het centrale studielandschap in een open verbinding met de kantine. Leren en pauzeren gaan geleidelijk in elkaar over. Dat vraagt om een gedeelde verantwoordelijkheid om het gebouw en de inrichting samen mooi en schoon te houden. We merken dat dat niet altijd vanzelf gaat.” VAN STORMING NAAR NORMING “Elke ontwikkeling naar een collectieve groeps vorming kent verschillende fasen”, legt Jule uit; “na de enthousiaste fase van forming volgt de fase van storming en uiteindelijk norming, waarin alles goed loopt en ingedaald is. Wij zitten duidelijk nog in de stormingfase en dat komt natuurlijk ook deels door corona en het feit dat we met pubers te maken hebben. We zien bijvoorbeeld dat onze leerlingen met een grote groep heel goed en rustig op de leerpleinen werken, maar dat veel leerlingen in de kantine hun bekers en zakjes niet opruimen,

vlnr Paul Bomer, Jule Frantzen, Willy van der Heijden, Jeroen ter Weeme

SCHOOLDOMEIN

maart 2022

PROJECTINFORMATIE Project Nieuwbouw Dr. Knippenbergcollege in Helmond Opdrachtgever Vereniging Ons Middelbaar Onderwijs Inrichting meubilair Eromesmarko Ingebruikname September 2021

waardoor het er regelmatig een behoorlijke bende is. Dat is opvallend omdat die typen ruimten zo vanzelfsprekend in elkaar overgaan en ze op de leerpleinen en onderwijsruimten wel het gewenste gedrag vertonen. Onze uitdaging is dan om niet in de kantine traditioneel met leraren te gaan surveilleren, te berispen en vervolgens de troep op te laten ruimen, maar om ze zelf verantwoordelijk voor een schoon en mooi gebouw te maken. We over leggen nu met de leerlingenraad hoe we samen dat probleem kunnen adresseren. We gunnen ze deze mooie leeromgeving heel erg, maar verwachten ook dat ze zich mede-eigenaar voelen.” Willy: “Alleen signing in het gebouw is niet voldoende, daar heb je nudging voor nodig, waarmee je onbewust gedrag beïnvloedt. We zien dat leerlingen op een collega-

ook om een ander gedrag van de gebruiker. Het is totaal anders dan 50 minuten in een klas met een homogene groep naar een leraar luisteren; hier vind je ruimten voor instructie, concentratiewerkplekken en plekken om te chillen. Het centrale thema is ontmoeten en zo is het hele concept ook opgebouwd.” Willy: “Jullie hebben echt goed meegedacht met de inrichting en beleving van de kantine, bijvoorbeeld door een catchy looproute aan te brengen. Fraai zijn ook de driehoektafels op de leerpleinen die communiceren met de driehoekige dakramen. Dat je daarmee speelt vind ik leuk in het aanbod. Het meubilair en het gebouw sluiten enorm op elkaar aan.” Paul knikt: “Met de juiste inrichting kun je ruimtes accentueren, zonder dat je ze af hoeft te sluiten. Daardoor creëer je ook een redelijk

school die duidelijk traditioneler is ingericht het niet in hun hoofd halen om rotzooi in de pauze achter te laten. Onze overtuiging is hier dat wij niet in die rol van straffen en verbieden willen komen, maar wel op een subtiele wijze het gedrag van de leerlingen willen beïnvloeden. Deze doelgroep is bovendien allergisch voor het opgeheven vingertje.”

informele setting.” Willy tenslotte: “Ik ben echt trots op de inrichting van de kantine, waardoor we die ruimte ook voor ontmoetingen met bijvoorbeeld ouders gebruiken. Verder zijn de werkpleinen in de onderwijsvleugels en de open leercentra goed geslaagd. We worstelen nog met de inrichting van de grote open, dubbele lokalen. Dat komt ook omdat we nu al te weinig ruimte hebben en elke meter nodig hebben. Verder zie ik dat onze 5e en 6e klassers nog niet altijd met de nieuwe meubels uit de voeten kunnen. Daar hangen ze beetje overheen. Maar daarom is ons concept en dit gebouw ook een reis; je probeert om samen een mooie wandeling te maken, zonder dat het eindpunt vaststaat. Onderweg kom je dingen tegen die anders of beter kunnen; het gaat erom dat je de tijd neemt om goed te kijken en met elkaar op te blijven trekken.”

VROEGE BEWUSTWORDING Jeroen knikt: “Dit is heel herkenbaar en we merken in andere projecten dat die bewustwording in een steeds vroeger stadium wordt bijgebracht. Een groene, mooie en fijne leeromgeving is er niet vanzelfsprekend; daar ben je met z’n allen verantwoordelijk voor. Met een mooie inrichting en een diversiteit aan leeren werkplekken help je natuurlijk ook om leerlingen uit te dagen en te prikkelen. In de uitstraling en materialisering draag je ook bij aan duurzaamheid, maar het vraagt

SCHOOLDOMEIN

maart 2022

Kijk voor meer informatie op www.eromesmarko.nl.

BOUW EN INRICHTING

Tekst Sibo Arbeek Fotografie Kiki Janssen | De Kiekjesfabriek

EEN NIEUWE INRICHTING VOOR EEN NIEUWE VISIE

Ontwikkelingsgericht leren in de Woordhof In aanloop van de fusie van basisschool de Woordhof werd er gedroomd over toekomstbestendig onderwijs. De onderwijsvisie ‘de Why’ is hieruit voortgekomen. “Om onze onderwijsvisie te kunnen vormgeven, moest de inrichting aangepakt worden”, vertelt directrice Martine Merkx.

chooldomein praat met Martine Merkx en inrichtingsspecialist Harold Hermans van Presikhaaf Schoolmeubelen. “Drie jaar geleden zijn we gefuseerd”, opent Martine; “we begonnen met de twee teams een dag te dromen over onze visie voor het onderwijs in Hummelo. Die droom hebben we geconcretiseerd naar tien uitgangspunten, die leidend zijn voor alles wat we

doen op onze school. Doel is wat we willen ook uders gedaan te krijgen. Dan gaat het over dat o zich verbonden voelen en dat het onderwijs betekenisvol is. Onze didactische en pedagogische onderlegger is Thinking voor Learning; kinderen leren denken en laten denken over eigen leren. We noemen dat leerspieren, vaardigheden die kinderen moeten leren, zoals reflecteren,

SCHOOLDOMEIN

maart 2022

s amenwerken en kritische nieuwsgierigheid. “Binnen onze onderwijsvisie ‘de Why’ worden de leerlingen ontwikkelingsgericht gevolgd. Daarbij maken we een onderscheid in lineair en concentrisch leren. We willen dat kinderen zich continu kunnen blijven ontwikkelen. Er moet ruimte zijn om instructies te krijgen, zelfstandig te werken en ook in tweetallen. Samenwerken is een leerspier en voor het onderwijs ook een pijler. De inrichting op het vorige leerplein was niet echt geschikt om goed te kunnen samenwerken of kinderen individueel te volgen. Door vanuit die tien uitgangspunten opnieuw naar de inrichting te kijken werkten we thema’s uit in groepen samenwerken of juist individueel, instructie krijgen en ook hoe de onder- en bovenbouw elkaar ontmoeten. Vanuit die verschillende leeren werkvormen ontstond een natuurlijke en doorlopende lijn in de gehele school. De keuze van de organisatie van de Woordhof viel uiteindelijk op Presikhaaf Schoolmeubelen. Er werd goed geluisterd naar ons verhaal en de ontwerpen kwamen het dichtst bij onze wensen. We hebben nauwelijks iets hoeven aanpassen.” BETEKENISVOLLE THEMA’S ”Het gebouw is nu zo’n tien jaar oud en was gelukkig al open en licht”, vervolgt Martine; “waarbij het leerplein en de hal verbonden zijn met een grote glazen wand. Verder is het gebouw redelijk traditioneel ingericht met losse lokalen. We zijn nu bezig om de muren eruit te halen en te vervangen door schuifdeuren, zodat kinderen meer kunnen samenwerken en samenspelen. Dan kunnen we in een grote ruimte ook kleine leerpleintjes creëren, maar het lokaal ook sluiten wanneer kinderen in hun stamgroepen aan het werk zijn. In de nieuwe setting is het uitnodigend om te werken en in de centrale hal gebeurt van alles en er hangt een heerlijke werksfeer. Rekenen en spelling zijn onze instructievakken en andere vakken (zoals, begrijpend lezen, woordenschat en de zaakvakken) stoppen we in grote betekenisvolle thema’s, die in de onderbouw spelend en in de bovenbouw onderzoekend zijn uitgewerkt. Zo hebben we het thema aarde of de verschillende culturen. Dat vertalen kinderen door in de klassen een restau-

SCHOOLDOMEIN

maart 2022

rant te maken en op de gang een grote food market waar kinderen in spel alles wat ze geleerd hebben in praktijk brengen.” Harold over de werkwijze: “We hebben intern sessies belegd en zijn vervolgens met die Why aan de gang gegaan. De klaslokalen waren echt op het frontale onderwijs ingericht met een digibord ervoor. Nu hebben de kinderen hun eigen device en bepalen ze zelf of in overleg hun leer- of werkvorm. Dat kan voor de een wat meer ontspannen onderzoekend of in de vorm van samenwerken zijn, terwijl de ander het liefst op een concentratieplek zijn taken uitvoert. Op die manier wilden we de onderwijsvisie van het team en het meubilair op één lijn krijgen. Door vanuit de leerling naar het onderwijs te kijken ontstaat vanzelf een diversiteit aan leeren werkplekken. Dan zoek je naar elementen die dat versterken. Dat kan een groepstafel zijn, een loungeplek of juist een statafel. Zo hebben we vanuit een vlekkenplan gewerkt en alle wensen in kaart gebracht.” ALLES MATCHT “Alles matcht en is een geheel geworden”, vertelt Martine; “we hebben de inrichting integraal aangepakt. Er zijn prachtige afbeeldingen van Hollandse tulpen te vinden op de akoestische wandpanelen. In de hal staat de natuur centraal. De gele kuipen van de stoelen maken de perfecte mix van het kleurenpalet compleet.” Harold vult aan: “Aan de groepstafels kan een grote groep aanschuiven. De tafels geven daarnaast de flexibiliteit om ook in kleinere groepjes samen te werken. Tegen de wand zijn Framework huisjes opgesteld waaraan leerlingen kunnen aanschuiven. Het is een ideale plek om te leren of werken. De room dividers met acht vakken en achterwand creëren een mooie afscheiding en zijn op maat gemaakt. De twee podiumelementen zijn aan de voorkant voorzien van wielen. Hierdoor zijn ze verrijdbaar en in te zetten in de hele hal. Een ruimte kan zo flexibel en multifunctioneel ingericht worden.” DE BIBLIOTHEEK In de bibliotheek zijn grote akoestische wandpanelen met tulpen te vinden. Martine: “Hierdoor krijgt deze

Martine Merkx

BOUW EN INRICHTING

“Om de inrichting te laten matchen met de onderwijsvisie moesten er kleinere instructiegroepen komen en ruimtes anders gebruikt worden”

ruimte een natuurlijke uitstraling. De oranjekleur van de tulpen komt ook weer terug op de stoere treinbanken en de zittingen van de tabourets. Op de gebogen treinbanken kan er een spannend boek gelezen worden of een boekbespreking gehouden worden. Is de treinbank al bezet? Dan kan de speelse hocker erbij gepakt worden. Deze is makkelijk te verplaatsen waardoor er goed in leesgroepjes gewerkt kan worden. De skybox is het verlengstuk van de hal op de begane grond. Het vormt een echte eenheid tussen de verschillende ruimte niveaus binnen de school. De meubels sluiten perfect bij elkaar aan. Op de treinbanken en aan de kolomtafels kan in alle rust gewerkt of overlegd worden.” DE TEAMKAMER Martine: “Vroeger was de lerarenkamer ingericht met één grote tafel, wat niet echt uitnodigde om samen te werken. Nu hebben we hoeken en ruimtes gecreëerd en hebben we een losmaakbare tafel, waaraan leerkrachten ontspannen kunnen zitten.” “De vergadertafel is inderdaad de ideale plek om samen met collega’s te lunchen of om een les voor te bereiden”, legt Harold uit, “de bijbehorende stoelen hebben een comfortabele zit en een eigentijdse uitstraling. Aan de achterzijde van de treinbanken staan hoge tafels. Schuif hier aan met de kleurrijke krukken en geniet van de lunch of werk nog even verder op de laptop. In deze ruimte brengt het akoestische wandpaneel extra sfeer zonder dat het de rust die de ruimte uitstraalt verstoort. De speelse kasten met deuren

en afgeronde zijpanelen aan de bovenzijde kunnen als boekenkast en opbergruimte gebruikt worden. Ze zijn multifunctioneel inzetbaar. De teamkamer biedt voor ieder teamlid de mogelijkheid om even tot rust te komen, maar kan ook gebruikt worden om andere activiteiten uit te voeren.” VAARDIGHEDEN Martine tenslotte: “Het komende half jaar gaan we met de nieuwe inrichting aan de slag. Leren is een sociaal proces en daar hoort een inrichting en methodieken bij die dat leren ondersteunen. Daarom betrekken we ook de BSO en de peuters erbij: it takes a village to raise a child, dus willen we de inrichting helemaal doortrekken, zodat kinderen uit de onder-, middenen bovenbouw ook met elkaar leren samenwerken. Daarbij hebben we natuurlijk zelf een voorbeeld functie. De deuren staan altijd open en het komt regelmatig voor dat leerkrachten en ondersteuners in een ruimte overleggen en lessen voorbereiden waar ook kinderen aan het werk zijn; practise what you preach. Dat noemen we een duurzame professional, die hardop durft te twijfelen, zich opstelt als een lerende, om hulp vraagt en veranderingen omarmt. Die leerspieren hebben we ook vertaald naar ons als leerkracht en naar mij als d irecteur. De school zien we als een plaats waar kinderen zich ontwikkelen en dat geldt ook voor de leerkrachten. Je komt er niet meer alleen met didactische vaardigheden.” Kijk voor meer informatie op www.schoolmeubelen.com

SCHOOLDOMEIN

maart 2022

Tekst: Sara van Wifferen Fotografie: Gerard van Beek Fotografie

AERES HOGESCHOOL ALMERE

Gebouwd met nadrukkelijk oog voor de toekomst Voor de faculteit in Almere voor Onderwijs en Praktijkonderzoek op gebied van natuur, voedsel, groenstedelijke ontwikkeling, klimaat en duurzaamheid is het motto: laat de stad leven.

et gebouw staat bij de ingang van de campus en zal tijdens de Floriade dienst doen als ontvangstgebouw. De ambities waren zeer hoog op het gebied van gezondheid, circulariteit en energie. Zo staat er nu een gebouw met de optimale balans tussen functie, vorm en groene ambities; een gebouw dat alles heeft dat de studenten en medewerkers met hun groene hart wensen. Projectmanager huisvesting en beheer van Aeres Bjorn Brink legt met DGMR-adviseurs Antwan van Haaren en Laura van de Pol uit waarom het gebouw zo bijzonder is. Bjorn: “De faculteit heeft haar wortels in het groene, agrarische domein. Er is steeds meer aandacht voor het vergroenen van steden en stedelijke voedselproductie. Zo zijn wij in 10 jaar tijd uitgegroeid tot een eigen faculteit Food, Nature & Urban Green met nu dus ook een eigen gebouw. De studenten volgen hier onder andere de opleidingen Duurzame bedrijfskunde en Voeding & Gezond leven.” HOGE AMBITIES Vanaf het begin stond vast dat het gebouw Floriade kwaliteit moest hebben en dat het motto van de faculteit ‘laat de stad leven’ erin terug moest komen. ”Wij zijn in eerste instantie betrokken om mee te denken over bouwfysica en brandveiligheid”, vertelt Antwan, “maar algauw bleken ook de duurzame en gezondheidsambities van Aeres torenhoog. Aeres wilde een gebouw neerzetten dat er niet alleen 40 jaar zal staan, maar ook vooral prettig is voor de medewerkers en eindgebruikers.” Laura: “Toen ben ik als duurzaamheids- en gezondheidsspecialist aangehaakt en hebben we nog tijdens het ontwerpproces extra stappen gezet om tot een optimaal

SCHOOLDOMEIN

maart 2022

gezond gebouw te komen. Zo is er bijvoorbeeld overal te zien wat de binnenluchtkwaliteit is door sensoren op elke verdieping die dit realtime meten. De uiteindelijke werken leeromgeving is nu aantoonbaar gezond door het WELL Platinum certificaat. Daarmee is dit gebouw de eerste onderwijsinstelling met een WELL-certificaat op het hoogste niveau.” GEZOND VERSTAND Bij een transparant ontwerp met vijf bouwlagen is het belangrijk dat de akoestiek goed is. Vanuit de circulaire ambitie onderzocht het ontwerpteam of een houten constructie en een houten vloer mogelijk zou zijn. Na onderzoek bleek dat er betere resultaten te b ehalen waren met een betonnen constructie en betonnen vloeren. Antwan: “Uiteindelijk hebben we voor circulair beton gekozen. Verder hebben we g ekeken naar de oriëntatie van het gebouw op de locatie en het gevelontwerp. Hoe kan de gevel m aximaal bij dragen aan thermisch en akoestisch comfort? Door daar met gezond verstand naar te kijken, hebben we geadviseerd om het gebouw 180 graden te draaien.” Bjorn: “Het is vooral ook een circulair gebouw. Er is bijvoorbeeld veel nadruk gelegd op hergebruikte materialen. Zo zijn de tribunetrappen van sloophout en de dakvlonders van oud scheepshout, dat anders weggegooid zou worden. Ook met losmaakbaarheid van onderdelen is rekening gehouden, hiervoor gebruikten wij de losmaakbaarheidsindex (LI) van Alba Concepts. De gevel bestaat uit biocomposiet, dat bij sloop van het gebouw gegarandeerd weer terug genomen wordt door de leverancier voor recycling. Het hele casco is gemaakt van een demontabele staalconstructie met daarin losse vloeren. Na de- of remontage kan het complete casco dus hergebruikt

Tijdens de Week van de Circulaire Economie in februari ontving Aeres Hogeschool Almere de Circular Award 2022.

BELEVING EN BEHEER

worden. Naast hergebruikte materialen is er ook veel gebruik gemaakt van materialen die emissievrij of emissiearm zijn, zoals de verf, kit en lijm.” Laura knikt: “Zo heeft de keuze van het materiaal een positieve invloed op circulariteit, maar ook op de gezondheid van de gebruikers.” IN MOGELIJKHEDEN DENKEN Antwan vertelt verder: “Door met elkaar in mogelijkheden te denken is er uiteindelijk een hele groene gevel gekomen en is er door het gebouw heen veel groen te vinden. Er is ook een bijenladder in de groene gevel, die als aanbeveling uit onderzoek van studenten is overgenomen. Het gebouw dient zo ook als ecologisch landmark van zijn omgeving. Omdat het een energieneutraal gebouw moest worden, zijn er veel zonnepanelen geplaatst. Er is zelfs een hele

“We hebben nu een gezond en comfortabel gebouw dat een voorbeeld is voor waar we over tien jaar in huisvesting staan”

gevel bedekt met zonnepanelen. Dit heeft natuurlijk invloed op het daglicht en dus op de mogelijkheden voor het gebruik van de ruimtes die achter deze gevel liggen.” “Nu er geleerd en gewerkt wordt achter de gevel van panelen, is duidelijk dat er voldoende daglicht binnenkomt”, geeft Bjorn aan. “Het brengt zelfs een extra voordeel met zich mee”, zegt Antwan. “Er is aan die gevel geen binnenzonwering meer nodig. En aan de zuidgevel hebben we als zonwering een overstek gemaakt.” DUBBELFUNCTIE Door een tropendak boven op het dak te plaatsen is er ruimte voor nog meer zonnepanelen en is een dubbelfunctie ontstaan van een zonnedak en daaronder een verblijfsdak. Dit verblijfsdak is in twee delen gesplitst waardoor er een deel toegankelijk is voor les en onderzoek en een deel is ingericht voor biodiversiteit. Vanaf de start was snel duidelijk dat de samenwerking tussen alle partijen goed werkte en dat iedereen bereid was een stap extra te zetten. Bjorn: “We hebben nu een gezond en comfortabel gebouw dat een voorbeeld is voor waar we over tien jaar in huisvesting staan. Studenten en medewerkers ervaren het gebouw als heel prettig en het sluit aan bij wat ze in hun eigen leven belangrijk vinden.” Kijk voor meer informatie op www.dgmr.nl.

SCHOOLDOMEIN

maart 2022

Tekst Sibo Arbeek

Alles is groen in Aeres Hogeschool Almere Misschien wel één van de meest bijzondere gebouwen van het jaar; de groene en duurzame Aeres Hogeschool in Almere. Alles klopt in de relatie met de omgeving en het vertalen naar het groene gevoel in het gebouw. De inrichting doet daarin volop mee.

“Het is letterlijk een groene school geworden met een ‘groene long’ die zich als een landschap door het gebouw ontvouwt, van entree tot dak”

SCHOOLDOMEIN

an één van de hoofdwegen naar Floriade Expo 2022 is bij aanvang van het collegejaar 21/22 de nieuwbouw van groene onderwijsen kennisinstelling Aeres Hogeschool Almere in gebruik genomen. Het is een bijzonder duurzaam en tegelijk expressief gebouw en daarom sprak Schooldomein met rector Wil Bekkering, Segmentmanager Onderwijs Marieke Meulman van Forbo Flooring en de architecten Wilco Scheffer en Gert Jan Samsom van BDG Architecten. Wil: “Duurzaam heid en circulariteit zitten in ons DNA versleuteld. Dat was ook het eerste waar onze studenten en medewerkers aan dachten en dus de rode draad in het nieuwe gebouw. Hier vind je studenten die zich bezig houden met de grote uitdagingen van de toekomst; gezondheid, aarde en klimaat, bio diversiteit of duurzame bedrijfsvoering. We zijn dus geen middle of the road onderwijsinstelling, maar werken met sustainable development goals. Elk opleidingsteam heeft een goal als inspiratie geadopteerd. Een mooi voorbeeld; in het oude gebouw kwam één van onze conciërges met het voorstel om niet meer in elk lokaal een prullenbak met plastic zak te plaatsen. Die bakken worden elke dag geleegd met als gevolg veel plastic afval. We hebben ze weggehaald. Mensen moeten iets verder lopen, maar zijn wel bewust bezig. We hebben net de Cir-

maart 2022

cular Award gekregen en daar zijn we met het hele team enorm trots op.” “Toen bekend werd dat dit gebouw een duurzame eyecatcher op het Floriade terrein zou worden, wilden we als Forbo Flooring graag meedoen,” vertelt Marieke. “We wilden graag onze duurzame en volledig te recyclen vloeren in dit geweldige gebouw leggen. Ik heb toen in het ontwerpstadium contact gehad met de architect en opdrachtgever.” Wil knikt: “Ik vind Marmoleum een mooi product en zie nog zo die voorbeeldstroken op de tafel liggen. Ik houd persoonlijk niet van het egaal gekleurde waarop je alles ziet. We hebben daarom voor een mooie houtachtige vloer met een streep gekozen.” M arieke: “Hier ligt nu een Marmoleum Linear collectie; een comfortabele vloer met een warme uitstraling, die goed past bij het duurzame karakter.” GROENE LONG “Het is letterlijk een groene school geworden met een ‘groene long’ die zich als een landschap door het gebouw ontvouwt, van entree tot dak”, legt Wil uit. “Vanuit die integrale inrichting zie je ook een mooie samenhang met het patroon in de vloeren. Het groen prikkelt de zintuigen en heeft als onderdeel van het living lab ook een educatieve waarde. We hebben als vak ook toegepaste biologie met plantkunde en

BELEVING EN BEHEER

WELL-BEING “Gezondheid, welzijn en het gebruiksgemak van medewerkers en studenten kregen veel aandacht in het ontwerp”, vertelt Wilco; “het aanwezige levend groen heeft op zichzelf al veel positieve effecten op het binnenklimaat. Daarnaast zijn ook andere relevante factoren als daglicht, een duurzame vloer, ventilatie, thermisch comfort, akoestiek en beweging geoptimaliseerd.” Wil: “Het binnenklimaat in het gebouw wordt high tech gereguleerd en er wordt niets aan het toeval overgelaten. Ik kan via een app op mijn telefoon de temperatuur en verlichting in mijn eigen kantoor regelen. Ook belangrijk voor de beleving: te openen ramen; die hadden we niet in ons vorige gebouw in Almere en dat vond iedereen vreselijk. Het aanbrengen van de gevelplanten is echt vakwerk, maar onze studenten hebben meegedacht over de plekken waar we groen hebben aangebracht. Het levendige natuur inclusieve groene dak is zowel een aangename verblijfsruimte als een inspirerend leeren experimenteergebied geworden. De Marmoleum vloer draagt ook bij aan het duurzame gevoel. Het is een adaptief gebouw, maar heeft wel een duidelijke structuur met laboratoria en klaslokalen, die deels open en gesloten zijn.” HERGEBRUIK “Het is in zijn duurzaamheid ook enorm slim”, legt Gert Jan uit; “een schaduwdak van semi-transparante pv-panelen beschermt de studenten tegen de zon en vermindert de opwarming van de school.

Foto BlueMonque Creatives

vinden het belangrijk om te kijken wat groen doet met het welbevinden. Eén van onze lectoren richt leeren werkruimten met verplaatsbare bakken met planten in om te meten wat het met het welbevinden van de gebruikers doet. Het dak is bedoeld als een praktijkruimte voor de biologiestudenten. In de gevel hebben we vleermuiskasten en insectenhotels.”

Duurzame facts and figures: • 6 bomen op het dak • 2.000 planten op het dak met 30 inheemse plantensoorten • 11.082 planten in de gevel • 2.400 planten binnen • 50% hergebruik regenwater • 28.000 liter waterberging in de grond • 59.600 liter waterberging op het dak • 3.000 m2 duurzaam en CO2 neutraal geproduceerd Marmoleum

Ook o pgevangen regenwater dient als warmte-/ koelingsbuffer en voorziet in de bewatering van het groen op en aan het gebouw. Hierdoor wordt 50% kraanwater bespaard. Ook hebben we v erschillende circulaire materialen in het gebouw verwerkt, zoals biocomposiet gevelbekleding, betongranulaat, hergebruikt hout voor de tribunetrappen, vlonders en buitenmeubels en gerecyclede metal studs voor de binnenwanden. Op zijn beurt maakt het demontabele ontwerp zelf toekomstig hergebruik van bij Madaster geregistreerde materialen mogelijk.” Wil tenslotte: “We hebben ook zoveel mogelijk circulair meubilair dat hergebruikt of van natuurlijke materialen is gemaakt. Leuk is dat we jonge meubelmakers uit Almere de opdracht hebben gegeven om ons bestaande meubilair te refurbishen. Zo hebben ze nieuwe bladen van trapleuningen gemaakt en met het kaphout van essen gewone tafels omgevormd tot statafels. Die oude tafels kregen daardoor een hele andere uitstraling en toepassing.” Scan de QR-code voor meer informatie over vloeren in het onderwijs of ga naar www.forbo-flooring.nl/marmoleum.

SCHOOLDOMEIN

maart 2022

SCHOLEN WEER OPEN

Slijtvaste vloer gevraagd Nu het einde van de coronapandemie (hopelijk) bijna in zicht is, openen onderwijsgebouwen opnieuw hun deuren. Dat betekent dat de vloeren in scholen weer zeer intensief gebruikt zullen worden. Als specialist op het gebied van vloerafwerkingen, ontwikkelt en produceert Bolidt al jaren de beste vloeren speciaal voor het onderwijs: slijtvast, hygiënisch en geluiddempend.

eerlingen rennen weer door de gangen en er wordt geschoven met tafels en stoelen. In de praktijklokalen zijn studenten in de weer met zware machines en gereedschappen. Tel daarbij op al het afval en vuil dat een school dagelijks produceert en het is duidelijk dat er zeer hoge eisen worden gesteld aan de vloer. Niet alleen wat betreft slijtvastheid, maar ook als het gaat om hygiëne en geluidreductie.

Universiteit Delft, het IJburg College, Wageningen University & Research, het Scheepvaart & Transport College en het Hoornbeeck College.

Vele scholen kiezen juist vanwege deze strenge eisen voor een vloer van Bolidt. Door de jaren heen heeft Bolidt in nauwe samenwerking met schoolbesturen, architecten, projectmanagers en adviseurs steeds meer expertise opgebouwd en zich ontwikkeld als dé specialist op het gebied van vloerafwerkingen in onderwijshuisvesting. Bolidt kent de eisen die door de overheid worden gesteld en is specialist op het gebied van financiering en exploitatie. Voorbeelden van onderwijsinstellingen die voor een Bolidt vloer hebben gekozen, zijn onder meer het Krimpenerwaard College, de Technische

beschadigingen op. Deze zijn natuurlijk ongewenst, niet alleen vanuit visueel oogpunt, maar ook omdat beschadigingen een goede reiniging tegengaan en er vuil kan gaan zitten in de krassen, gaten en ruwe plekken. Een ander voordeel is dat de Bolidt vloersystemen gegarandeerd zeer lang meegaan en dat er nauwelijks onderhoud nodig is. Jaarlijks de vloer voorzien van een waslaag is bijvoorbeeld niet nodig. Voor het IJburg College was dit één van de redenen om voor een Bolidt vloer te kiezen. Door de hardheid van het Bolidt systeem hoeft de school de eerste vijftien jaar geen groot onderhoud aan de vloer te plegen. Ook het Krimpenerwaard College is

GEEN OMKIJKEN NAAR Een hoge loopintensiteit zorgt weliswaar voor een zware belasting, maar de kunststof vloerafwerking van Bolidt is hier tegen bestand. Door de hoge belastbaarheid van de Bolidt vloer treden er geen

“Een Bolidt vloer heeft nauwelijks onderhoud nodig en gaat gegarandeerd net zo lang mee als de levensduur van het gebouw”

SCHOOLDOMEIN

maart 2022

BELEVING EN BEHEER

te spreken over de onderhoudsvrije Bolidt vloer in de nieuwbouw van de school. De vloer in het voor malige schoolgebouw moest elk jaar opnieuw worden gestript en in de was gezet. Eén van de vloersystemen die vaak in schoolgebouwen worden toegepast is de Bolidtop 700 College. De Bolidtop 700 College gaat gemakkelijk veertig jaar mee en is de eerste tien jaar gegarandeerd onderhoudsvrij. Voor scholen resulteert de slijtvastheid van de Bolidtop 700 College, maar ook van de andere Bolidt vloersystemen, in lagere exploitatiekosten. BACTERIËN EN SCHIMMELS GEEN KANS Hygiëne is eveneens een belangrijke eis die scholen aan hun vloer stellen. Een schone vloer zorgt voor een nette uitstraling en bovendien voor een comfortabele en frisse leeren leefomgeving. Het is daarom van belang dat een vloer gemakkelijk en snel reinigbaar is. De Bolidt vloersystemen zijn naadloos en poriëndicht, maar ook bacteriedodend en schimmelwerend. Dat betekent dat er geen vuil in het vloeroppervlak

blijft zitten en dat bacteriën en schimmels geen kans krijgen om zich te nestelen in randjes, spleetjes en hoekjes. De naadloze vloer is goed schoon te houden en bestendig tegen verschillende chemicaliën en reinigingsmiddelen. Juist om deze reden koos het Dalton Speel-Ontwikkel-Leerplein Sol Villa voor een hygiënische Bolidt vloer. Kinderen kunnen in Sol Villa terecht voor onderwijs, opvang en ontspanning en op de vloer van het nieuwe duurzame gebouw vinden dagelijks tal van leeren spelactiviteiten plaats. Het grote voordeel van de Bolidt vloer: na de les is de vloer weer vlot schoon te maken. Nog een belangrijke functionele eigenschap van de

Bolidt vloersystemen is het geluiddempend karakter. Dat er door de gangen wordt gelopen en in het hele gebouw onderwijs wordt gegeven, is natuurlijk niet te vermijden. Om de concentratie van de leerlingen en medewerkers zo min mogelijk te verstoren, moet een vloer geluiddempend zijn. Bolidt heeft daarom een uniek systeem ontwikkeld, waarbij de naadloze vloerafwerking op een dempende onderlaag wordt aangebracht. De vloer zorgt er voor dat elk geluid wordt geminimaliseerd. Deze bijzondere vloer constructie draagt zo optimaal bij aan de rust in het schoolgebouw. SAMEN ONTWIKKELEN Het co-creëren met opdrachtgevers is een van de redenen waarom het Bolidt Innovation Center is geopend. Schoolbesturen, architecten, project managers, adviseurs denken hier mee over de gewenste functionele eigenschappen, het ontwerp en de uitstraling van hun toekomstige vloer. Tijdens een tour door het hightech gebouw vertellen specialisten

van het R&D Center over alle functionaliteiten en kunnen de kleuren designspecialisten van Bolidt laten zien welke kleuren, motieven en patronen mogelijk zijn. Opdrachtgevers kunnen verder de eigenschappen van de vloeren zelf ervaren en een uitgewerkt vloerontwerp op ware schaal bekijken. Kortom, in het Bolidt Innovation Center kunnen opdrachtgevers zelf zien, voelen en ervaren wat Bolidt kan betekenen voor onderwijsinstellingen. Benieuwd naar de mogelijkheden van kunststofvloersystemen voor uw schoolgebouw? Kijk voor meer informatie op www.bolidt. nl en boek een (virtuele) tour door Bolidt Innovation Center.

SCHOOLDOMEIN

maart 2022

Een frisse school in een handomdraai met ADV Airmaster Klasse-ventilatie

• Snelle installatie • Eenvoudig inpasbaar • Energiezuinig

• Ruim assortiment • Hoge kwaliteit • Onderhoudsarm

Airmaster BV ∙ Lage Mosten 49, 4822 NK Breda

SCHOOLDOMEIN

T:2022 0103070625 – info@airmaster-bv.nl – www.airmaster-bv.nl maart

Column

KIEZEN VOOR KANSEN Over een nieuwe ideologie en het onderwijs in de 21ste eeuw. De auteurs van Kiezen voor Kansen staat een inclusieve en kansrijke samenleving voor ogen en geloven in de toekomst van kinderen en de cruciale rol van onderwijs daarin.

€34,95

DE AARDE IN EEN DAG Als de aarde een dag zou bestaan dan verschijnt de mens in de laatste 5 minuten. Het grootste deel van die tijd waren we jager verzamelaar. In de laatste seconden werd de mens boer, fabrieksarbeider en kenniswerker.

Te bestellen via www.tenbrinkuitgevers.nl

RECTOR

Handleiding voor schoolleiders Directeur of rector van een middelbare school zijn: niet eenvoudig, maar wel heel boeiend. Een goede schoolleider is er voor alle betrokken, zowel in de school als in de directe omgeving daarvan. Het doel? Niet alleen een gezonde school neerzetten, maar ook met veel plezier aan het roer kunnen staan van deze organisatie.

€24,95

Te bestellen via

We zijn geëvolueerd in en met natuur. We zijn natuur. Het is nog maar sinds heel erg kort dat we ons vooral binnen bevinden, vaak nog gekluisterd aan schermen, afgescheiden van onze natuurlijke omgeving. Wat betekent dat? Steeds meer onderzoek laat zien dat heel veel kinderen lijden aan een ‘natuurtekortstoornis’ (Richard Louv). Doordat kinderen geïsoleerd zijn geraakt van de natuurlijke omgeving, kunnen ze zich minder goed concentreren, gaan ze fysiek achteruit, herstellen ze minder snel van emotionele gebeurtenissen en zijn ze minder creatief. Wetenschapsjournalist Mark Mieras maakte een fantastisch overzicht van het zich snel ontwikkelende wetenschappelijk onderzoek op dit gebied: https://www.ivn.nl/sites/ivnn/files/ivn_beetje_ natuur_grote_invloed_literatuurstudie_algemeen.pdf. Het onderwijs in de huidige vorm is ontstaan aan het begin van de vorige eeuw. Het is gebaseerd op het industriële (fabrieks)paradigma met een accent op cognitieve kennis en standaardisatie. Dat heeft ons heel veel gebracht. Het onderwijs droeg in belangrijke mate bij aan de welvaartgroei en ook aan de bloeiende democratie en rechtstaat die we hebben ontwikkeld. Maar wat is de volgende stap? Is een onderwijssysteem denkbaar waar het talent van het kind nog meer het uitgangspunt is? En waar de natuurlijke omgeving veel meer wordt benut als leslokaal? Waar talenten van kinderen natuurlijk opbloeien? Leerkrachten geven in DUO onderzoek aan tot 25% van de lessen buiten te willen geven. IVN zal de komende jaren daarom inzetten op het benutten van groene schoolpleinen (met moestuin, voedselbosje en Tiny Forest) als buitenleslokaal. Onze ervaring is dat buitenles in verbinding met natuur meer plezier én betere resultaten oplevert. Het is tijd voor een groene revolutie op de schoolpleinen. Doet u mee? Jelle de Jong | Algemeen Directeur | Instituut voor natuureducatie en duurzaamheid www.ivn.nl/wat-wij-doen

www.tenbrinkuitgevers.nl

Schooldomein

maart 2022

colofon Schooldomein Magazine voor de perfecte leef-, leeren werkomgeving sinds 1988. Schooldomein verschijnt zes keer per jaar. Op internet: www.schooldomein.nl. Uitgever Schooldomein is een uitgave van Schooldomein Relaties en Ten Brink Uitgevers Redactie Sibo Arbeek, Natascha Bruinstroop, Brenda Breems Vaste medewerkers Adri Pijnenburg, Anje Romein, Kees Rutten (fotografie),

no.

en Martine Sprangers (fotografie). Redactieraad De redactie en de partners van Schooldomein onder voorzitterschap van Edward van der Zwaag. Redactieadres Contactweg 66, 1014 BW Amsterdam, tel 06-82548370

Volta in Beilen Foto Femke van Erp

E-mail: info@schooldomein.nl Arrangementen partners Schooldomein. Voor het plaatsen van artikelen, advertenties of advertorials in het magazine Schooldomein, kunt u contact opnemen met Brenda Breems van Schooldomein Relaties, Contactweg 66,

Exploiteren met aandacht

1014 BW Amsterdam, telefoon 06-82548370, brenda.breems@schooldomein.nl. Voor de online activiteiten van Schooldomein (website en sociale media) kunt u contact opnemen met Natascha Bruinstroop,

Omdat beleving steeds belangrijker wordt vraagt het exploiteren met aandacht inderdaad om meer aandacht. Vroeger keken we naar onderhoud, technische specificaties en het soort huurtarieven, marktconform of kostprijs dekkend; nu kijken we naar de beleving van het gebouw in zijn omgeving. Een aantrekkelijk en interessant gebouw op de juiste plek is een voorwaarde voor een goede exploitatie. Dat is het thema van nummer 5 dat begin mei in uw bus valt. Hieronder een greep van de artikelen: Groot interview met Jifke Sol: over de transformatie van een lineaire naar een circulaire economie. Hybride leren op Hogeschool Rotterdam: met Learn Anywhere kan het onderwijs altijd doorgaan. Studenten VU doen onderzoek: Is blended leren de toekomst of zoeken we toch weer het fysieke contact om samen te werken? Nieuwbouw Brede School Binnenstebuiten in Huissen: Integraal project dat de verbinding zoekt. Nieuwbouw Volta in Beilen: Een gezamenlijk schoolgebouw om iedereen maximaal te bedienen. Organische nieuwbouw ROC Gilde: Unieke samenwerking levert een gezond gebouw op. Het Kloosterkwartier Veghel: Tastbaar bewijs van de zorgzame samenleving.

natascha@fizz.nl. De advertentietarieven en arrangementen van Schooldomein vindt u op www.schooldomein.nl. Abonnementen Betaling, opgave, abonnement, opzegging en adres wijziging kunt u doorgeven aan Administratie Schooldomein, Postbus 1064, 7940 KB Meppel, tel (085) 27 36 36 7, e-mail: sdo@tenbrinkuitgevers.nl. Schooldomein verschijnt zes keer per jaar in controlled circulation voor alle instellingen in het primair-, voortgezet-, middelbaar- (ROC’s) en hoger onderwijs (hbo en wo). Elke instelling krijgt op instellingsnaam een exemplaar toegestuurd. Daarnaast krijgen alle gemeenten Schooldomein toegestuurd. Voor meerdere exemplaren alsmede voor abonnementen voor particulieren, instellingen en bedrijven geldt een abonnementsprijs van e 46,20 voor losse nummers e 8,20 incl. verzendkosten. Abonnementen kunnen schriftelijk tot uiterlijk 1 september van het lopende abonnementsjaar worden opgezegd bij de administratie van drukkerij Ten Brink. Bij niet tijdige opzegging wordt het abonnement automatisch met een jaar verlengd. Productie Vormgeving en website: FIZZ | Digital Agency – fizz.nl Schooldomein wordt mede mogelijk gemaakt door een groot aantal partners. Een overzicht daarvan vindt u op pagina 5.

SCHOOLDOMEIN

maart 2022

LEESDOMEIN

Speciale uitgave bij SCHOOLDOMEIN NO. 4, jaargang 34, maart 2022

Het belang van de maatschappelijke bibliotheek 60 INTRODUCTIE SIBO ARBEEK De maatschappelijke bibliotheek leeft! 61 BIBLIOTHEEK OP SCHOOL Lees het zelf en wees jezelf 62 HESTER VAN BEEK De bibliotheek als third place

64 DEBAT OVER DE MAATSCHAPPELIJKE BIBLIOTHEEK De bibliotheek als satéprikker 68 STADKAMER ZWOLLE Een plek in mijn stad waar ik rust en woorden vind 71 BIBLIOTHEEK RIJN EN VENEN Dynamische ontmoetingsplek voor alle Alphenaren 74 DE KLINKER EN DE STATIE Huiskamers van de stad 76 PREDIKHEREN STADSBIBLIOTHEEK MECHELEN Een bibliotheek tussen barokke muren 78 FORUM GRONINGEN De wereld van nu en morgen verbinden 80 LIGNE SITTARD Dé ontmoetingsplek van Sittard

SCHOOLDOMEIN SPORTDOMEIN ZORGDOMEIN WIJKDOMEIN

82 ’T SAAMDEEL, KINDCENTRUM WIJLAND EN BMV HEERLERBAAN De bibliotheek in MFA’s 84 COLLAGE VAN PROJECTEN

69 74 80 85

LEESDOMEIN

Tekst Sibo Arbeek

De maatschappelijke bibliotheek leeft! Het belang van bibliotheken is groot voor onze samenleving. Uit onderzoek van het CBS en de Koninklijke Bibliotheek blijkt dat het bezoekersaantal van openbare bibliotheken in 2018 met 5% is gestegen naar 62,6 miljoen gebruikers. De klassieke uitleenbibliotheek wordt steeds meer een brede maatschappelijke bibliotheek die oplossingen biedt voor veel maatschappelijke vraagstukken.

Z “Zo is er in veel bibliotheken tegenwoordig wifi, goede koffie en in sommige biebs zelfs een restaurant”

o is er in veel bibliotheken tegenwoordig wifi, goede koffie en in sommige biebs zelfs een restaurant. Mensen kunnen er werken of studeren, maar ze spreken ook bewust af in de bibliotheek, ook voor zakelijke gesprekken. Onder studenten is het een populaire plek om in een rustige ruimte te kunnen studeren. Ondanks de verschuiving van de klassieke uitleenfunctie naar de maatschappelijke functie blijft de collectie een belangrijk onderdeel van de lokale bibliotheekvoorziening. Sinds de start in 2014 nemen de omvang van de digitale collectie, het aantal uitleningen en het aantal accounts bij de online Bibliotheek nog steeds toe. De fysieke bibliotheek heeft echter nog steeds het grootste ledenbestand: één op de tien volwassenen en zeven op de tien kinderen in Nederland zijn lid van de lokale bibliotheek. Bezoekers waarderen de maatschappelijke waarde op het gebied van ontspanning & inspiratie, economisch welzijn en persoonlijke ontwikkeling. In wijkvestigingen en kleinere plaatsen komt ook naar voren dat de

Sibo Arbeek

SCHOOLDOMEIN

maart 2022

bibliotheek vooral moet blijven bestaan en ook in dorpen en wijken open moet blijven. LEESVAARDIGHEID Voor de doelgroep jeugd zijn de basisschool en de bibliotheek essentiële voorzieningen om laaggeletterd heid te voorkomen. Veel scholen bieden leesonderwijs dat ervoor zorgt dat kinderen goed leren lezen. Wie gemotiveerd is om te lezen houdt vanzelf zijn leesvaardigheid op peil, ook nadat hij de school heeft verlaten. Scholen kiezen er daarom voor samen met de bibliotheek in te zetten op lezen in de vrije tijd. Op die manier maakt de school gebruik van ‘leertijd’ buiten school om de taalontwikkeling van kinderen een extra impuls te geven. Kinderen die plezier hebben in lezen, lezen meer en daardoor ook beter. Een groeiende leesvaardigheid geeft een gevoel van competentie en helpt de leesmotivatie in stand te houden. BASISVAARDIGHEDEN De bibliotheek heeft ook een rol voor laaggeletterden in Nederland. Deze mensen hebben behoefte aan ondersteuning om de basisvaardigheden aan te leren. Niet alleen voor de laaggeletterden zelf, maar ook voor overheid en werkgever blijft laaggeletterdheid een enorm probleem. Laaggeletterden hebben vaak een grotere afstand tot de arbeidsmarkt en ook kan laaggeletterdheid op de werkvloer negatieve effecten hebben. Naast dat het de doorgroeimogelijkheden van werknemers enorm beperkt, kan het ook letterlijk gevaarlijk zijn wanneer mensen bijvoorbeeld etiketten van gevaarlijke stoffen niet kunnen lezen. Uit onderzoek blijkt dat de rol van de bibliotheek als netwerkpartner op het gebied van kwetsbare groepen steeds meer wordt gezien. Bibliotheken zijn dus veel zichtbaarder geworden als aanbieder van nonformele educatie basisvaardigheden. Lees verder op https://www.bibliotheekinzicht.nl of www.kb.nl.

LEESDOMEIN

Tekst Daan Josee

BIBLIOTHEEK OP SCHOOL

Lees het zelf en wees jezelf Telkens wanneer mij iets bereikt over een boek dat ik zelf ook heb gelezen valt me op dat het verslag verschilt van mijn eigen leeservaring. Dat verschil is niet vervelend, maar juist interessant.

“We ontwikkelen niet een persoonlijkheid om een identiteit te verwerven, maar om gehecht te zijn”

De bibliotheek in intergenerationele school de Jutter op Vlieland.

Bibliotheek in de ontmoetingsruimte van Kindcentrum Emmerhout, de plaats is zo gekozen dat het kind er zoveel mogelijk mee in aanraking komt.

fschoon de woorden dezelfde zijn komt het gelezene toch anders tot bloei in een ander hoofd. Dat moeten andere mensen ook ervaren hebben. Zelf lezen is dus beter omdat je eigen persoon erbij wordt ingeschakeld. De opgedane kennis krijgt dan de kleur mee van je innerlijke denken en dat tekent je persoonlijkheid. Kennis opdoen, kennis koppelen en kennis delen zijn de woorden die je vaak hoort als het gaat om te groeien door leren en succesvol samen zijn. De

taal vervult daarin een belangrijke rol. Toch gaat het om meer dan overdracht alleen. Het gaat ook om verwerking en daar speelt taalvaardigheid een belangrijke rol in. Door de kennis binnen de ‘eigen’ taal te situeren kan die worden afgebeeld op de persoonlijkheid en kan die meer werk verrichten in de communicatie met de ander. Een goede taalvaardigheid is geweldig behulpzaam bij het uitdrukken van je ideeën en denkwijzen. Het geeft je letterlijk meer kans om gehoord te worden. Een vaardigheid leer je in de praktijk, in dit geval dus door te lezen. Het kan dan ook niet genoeg benadrukt worden wat het belang is van zelf lezen, zelf tot je nemen. Het rendement daarvan is voor de ontwikkeling vele malen hoger dan van horen zeggen of van elders vernemen. Waarom is dit zelf lezen zo belangrijk? Het antwoord vind je tot diep in ons wezen van leven, wonen en leren terug. Ondanks het populaire geloof in circulariteit keert niets in zichzelf terug. Het is onmogelijk en in strijd met de fundamentele natuurwetten. Er is altijd een differentieel verschil. Dat is ook de bron van alle groei en vooruitgang. Het is zelf de motor van de evolutionaire groei. Een klein verschil in het erfelijk materiaal zorgt voor de bloei van een volkomen nieuw en uniek individu. De taal ontwikkelt zich op een vergelijkbare wijze. In het wegschrijven van ‘objectieve’ kennis ontstaat in de verwerking door een kind die kleine differentie, die opnieuw veruiterlijkt in de taal, een accent verschuiving in de beleving van de kennis teweegbrengt. Dat wordt weer intersubjectief gedeeld en weer opnieuw talig gemaakt door de ander. Door de taal wordt de kennis beleefbaar en daardoor makkelijker assimileerbaar. We ontwikkelen niet een persoonlijkheid om een identiteit te verwerven, maar om gehecht te zijn. Taal en architectuur kunnen ons daarbij helpen, dus wat is er mooier dan een bibliotheek op school! Daan Josee, architect bij Maas Kristinsson Architecten www.kristinssonarchitecten.nl.

SCHOOLDOMEIN

maart 2022

Tekst Sibo Arbeek

DE BIBLIOTHEEK ALS THIRD PLACE

Nieuwe bibliotheek Alphen werkt als community De nieuwe bibliotheek in Alphen werd in 2020 geopend. Het is al snel een plek geworden om te ontspannen en deel uit te maken van het sociale leven. Het is echt de ‘huiskamer’ van de stad, waar ruimte is voor spontane ontmoetingen.

SCHOOLDOMEIN

maart 2022

LEESDOMEIN

irecteur Hester van Beek heeft sinds 2016 de verantwoordelijkheid over de acht bibliotheken in de gemeenten Alphen aan den Rijn, Kaag en Braassem, Nieuwkoop en Zoeterwoude-Dorp. Ze houdt zich onder andere bezig met de nieuwe huisvesting van de Alphense bibliotheek en daarnaast met nieuwe lokale bieb punten. Hester: “Ik zie de bibliotheek als een ‘Third Place’; de derde plek naast je woning en werk, waar je naar toe gaat om te ontspannen en deel uit te maken van het sociale leven. Je moet het zien als een ruimte zoals een park of een plein. Het zijn de plekken waar je vrienden ontmoet en waar je graag bent omdat het er aangenaam is.” In de nieuwe locatie is veel aandacht besteed aan het creëren van plekken met een eigen sfeer, waar iedereen zich welkom voelt en graag verblijft. “Het is eigenlijk de huiskamer van de stad”, vertelt Hester; “daar komt dan de programmering nog eens bij, waardoor het een bloeiende culturele basisvoorziening is geworden. Naast het klassieke aanbod en de uitgebreide collectie (digitale) boeken en tijdschriften, kun je hier ook terecht voor drie thema’s: Taal & Verhaal, Erfgoed en Duurzaamheid. We zijn ook op zondag open met een laagdrempelig cultureel programma. Je wilt dat bezoekers verrast worden door andere dingen dan waar ze in eerste instantie voor kwamen; zodat ze geïnspireerd raken. Het is een plek geworden voor alle generaties.” ONTMOETING, VERBINDING EN VERRIJKING “We programmeren bij voorkeur in co-creatie; zo werken we samen met lokale historische verenigingen die zich met erfgoed bezighouden. Je kunt hier een bezoek brengen aan het Erfgoedcentrum en het Huis van Duurzaamheid. In het Erfgoedcentrum heeft de studiezaal van het gemeentearchief een plek gekregen. Erfgoed heeft een centrale plek en dat versterken we door middel van programmering: tentoonstellingen, lezingen, cursussen, en educatieve programma’s voor scholen. Binnen het zogenaamde Huis van Duurzaamheid werken we samen met de gemeente en heel veel netwerkpartners die zich met Duurzaamheid bezighouden. Zo programmeren we Duurzaamheidsspreekuren, De Proeftuin, Tegen licht Meet-ups, debatten, lezingen, cursussen, de Duurzaamheidsmarkt en educatieve programma’s voor scholen. Binnen het thema Taal & Verhaal hebben we een programmering neergezet voor kinderen en volwassenen, waarbij het vertellen van verhalen en taal een belangrijk uitgangspunt vormt. Het Taalhuis is een belangrijke pijler waarbij we aandacht besteden aan de ontwikkeling van basis vaardigheden. Zowel aan het beter leren spreken,

lezen en schrijven van de Nederlandse taal als aan digitale vaardigheden.” KUNST EN CULTUUR “Op veel plekken in het gebouw hebben we studie- en leesplekken gemaakt met goede Wi-Fi. We zien dat veel jongeren en studenten maar ook ZZP’ers van de bieb gebruik maken. Lokale organisaties hebben ook een vaste plek gekregen, waaronder de VVV. De boomhut op de verdieping is een kunstobject en een echte blikvanger, waar mensen ook kunnen vergaderen en studeren. Kunst en Cultuur is één van de vijf kerntaken die wij als bibliotheek hebben. Het is belangrijk om met mooie kunstprojecten inwoners te betrekken bij het maken van kunst. Daarom zijn we met een groot community art project gestart genaamd ‘Onderlinge Verbondenheid’. Het is voor alle inwoners belangrijk om een bloeiend cultureel leven te stimuleren in Alphen en daar dragen wij als grootste culturele instelling heel graag ons steentje aan bij.” OP MAAT FACILITEREN “In de bibliotheek lag het accent altijd vooral op naar behoefte voorzien van informatie aan bezoekers”, vertelt Hester; “nu gaan onze medewerkers actief op zoek naar communities die er vaak al zijn om ze vervolgens op maat te faciliteren. Dat noemen we de community library: een bibliotheek die mede wordt vormgegeven door een (deel van) de lokale gemeenschap. Zo sluit je aanbod ook beter aan op de b ehoeftes van die gemeenschap en maak je gebruik van de kennis in die gemeenschap. Het kan om een gedeeld thema als moestuinen of de klimaat ontwikkeling gaan, jonge ouders die met elkaar in contact willen komen of jongeren die in hiphop geïnteresseerd zijn en iets met taal willen doen. Het is een logische doorontwikkeling van de huiskamer functie naar de samenleving. Het is belangrijk dat de bibliotheek ook buiten de muren actief is, bijvoorbeeld in wijken of kernen waar geen vestiging is. Ook al hebben we een brede programmering; de collectie is en blijft de basis; lezen en geletterdheid is een kerntaak (wettelijk); daar zijn we van en voor. We ontwikkelen ook digitale vestigingen, maar ik zie dat de digitale bibliotheek de fysieke niet verdringt. Het bestaat naast elkaar; de ene lezer kiest voor een e-reader, terwijl de andere graag in boeken wil snuffelen. Je vindt hier ook een fijn grand café, zodat je bij je tijdschrift, krant, boek of tablet ook een goede kop koffie en een broodje kunt bestellen. Kom vooral eens langs!”

“We program meren alleen maar in co- creatie, dat wil zeggen altijd met minstens een andere partner”

Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Hester van Beek, h.vanbeek@bibliotheekrijnenvenen.nl.

SCHOOLDOMEIN

maart 2022

Tekst Sibo Arbeek Fotografie Kees Rutten

DE BIBLIOTHEEK ALS SATÉPRIKKER

De kansen van verbinding Waar de bibliotheek tot pakweg tien jaar geleden vooral werd wegbezuinigd, is ze nu niet meer weg te denken in het publieke domein. Vaak als onderdeel van een brede maatschappelijke voorziening of als huiskamer van stad of dorp, waar tal van activiteiten worden georganiseerd. Lang leve de bibliotheek!

Erwin Veneklaas Slots

aaggeletterdheid, elkaar ontmoeten bij een kop koffie of culturele activiteiten organiseren; het is allemaal onderdeel van de nieuwe maatschappelijke bibliotheek, waarbij de medewerkers zelf actief op zoek gaan naar communities om te faciliteren en te ondersteunen. In het debat kwamen experts aan het woord. Hester van Beek opent: “Toen ik tien jaar geleden bij de bibliotheek kwam werken dacht iedereen dat het digitale boek de fysieke boekenkasten zou verdringen. Nu zie je dat ze naast elkaar bestaan en de bibliotheek een bredere maatschappelijke doelstelling heeft gekregen, zowel educatief, maatschappelijk als c ultureel. We hebben onszelf opnieuw uitgevonden, waarbij we onze expertise breder uitdragen en actief de verbinding zoeken. Dat zie je ook terug in de huisvesting, waar we in samenwerking met andere partijen de programmering op elkaar afstemmen.” Astrid Vrolijk knikt: “De bibliotheek was er altijd al voor de persoonlijke ontwikkeling van burgers. Tot tien jaar geleden deden we dat door boeken uit te lenen. Nu zijn er zoveel meer manieren om een bijdrage te leveren aan de persoonlijke ontwikkeling van mensen; denk aan een leven lang leren en het helpen aanleren van basisvaardigheden. Voor het geld dat we krijgen creëren we nu veel meer maatschappe lijke waarde. Of we daarmee bijdragen aan minder eenzaamheid is lastig in een getal te meten, maar we zien wel dat de verblijfsduur van ouderen toeneemt.” COMMUNITY LIBRARIAN Astrid: “Je ziet dat de functie van de t raditionele bibliothecaris verdwenen is en de opleiding b estaat ook al niet meer. We nemen een nieuw type m ensen aan; leesconsulenten met een pabo-achtergrond, front-office medewerkers die bijvoorbeeld in de hospitality hebben gewerkt. Ik selecteer veel

SCHOOLDOMEIN

maart 2022

Hester van Beek

Astrid Vrolijk

meer op persoonlijkheid; durf je op mensen af te stappen?” Hester: “Dat noemen we de community librarian die zowel kennis kan halen als brengen en communities kan vormen.” “In Apeldoorn noemen ze dat de w immer”, reageert Erwin Veneklaas Slots; “en dat staat voor wandelende informatiemede werkers.” “Waar andere sectoren problemen hebben om n ieuwe mensen aan te nemen, hebben wij dat helemaal niet”, eindigt Astrid. “Je hebt bij ons een geweldige baan waarbij je op een creatieve en ondernemende manier de gemeenschap kunt dienen. En daarin staat de collectie nog steeds centraal, hoor. Gelukkig maar.” BIBLIOTHEEK ALS NIEUWE KERK Astrid verder: “De overheid digitaliseert en wij helpen met belastingaangiften, zaken rond gezond-

LEESDOMEIN

Kees Willems

Sjoerd Groen

Linda Kröse

Chris de Jonge

DEELNEMERS: JHK Architecten Stadkamer Zwolle Bibliotheek Rijn en Venen Atelier PRO abcnova HEVO ICSadviseurs TenW Schooldomein

Chris de Jonge, partner-architect Astrid Vrolijk, directeur-bestuurder Hester van Beek, directeur-bestuurder Leo Oorschot, architect-urbanist Sjoerd Groen, partner-adviseur Linda Kröse, partner-projectmanager Erwin Veneklaas Slots, adviseur Kees Willems, partner-architect Sibo Arbeek, moderator/hoofdredacteur

Leo Oorschot

heid en life style, participatie of financieel fit zijn. Wij zijn natuurlijk geen diëtisten, maar kunnen wel iets betekenen rond gezond eten of helpen om de etiketten te lezen. De samenleving polariseert en mensen leven in hun eigen bubbel. Om mensen uit verschillende bubbels met elkaar kennis te laten maken organiseren wij bijvoorbeeld de human library, om mensen op een natuurlijke manier in contact te brengen.” Hester knikt: “Ik zie de bibliotheek als third place, waar je je thuis voelt. Zo zijn we in het oude gemeentehuis in Boskoop een bibliotheek gestart, waar we ook het beheer doen. Boskoop is een hechte gemeenschap en het monument heeft een emotionele waarde; dan moet je er geen kantoor van maken. We hebben de oude raadzaal in oude luister hersteld en die wordt intensief gebruikt en ook v erhuurd. Samen met de bewoners gaan we het buitenterrein met groen inrichten en er komt een

terrasje. Op een andere plek ben ik juist weer met ondernemers bezig om een TechCampus te maken met een bibliotheek erin. Voor de beroepen van morgen is (digitale) geletterdheid enorm belangrijk. Je moet lokaal kijken wat de behoefte is.” De bibliotheek wordt ook wel de nieuwe kerk genoemd”, reageert Astrid. “Als je vroeger een bibliotheek binnen liep zag je een tafel met boeken; nu drink je koffie in het grand café en zie je overal activiteiten om je heen. De UB in Utrecht zit vol met leerlingen uit de buurt en die worden dan weer weggejaagd omdat de studenten er moeten s tuderen.” Sjoerd Groen lacht: “Het is vaak net een catwalk, waarbij het leren ook een middel is om te zien en g ezien te worden.” Hester: “Juist in coronatijd k wamen leerlingen hier om elkaar te ontmoeten en rustig te leren. Soms moet je even handhaven, maar dat valt eigenlijk wel mee. Hoe meer reuring hoe beter.”

SCHOOLDOMEIN

maart 2022

SATÉPRIKKER “De bibliotheek is een aantrekkelijk verbindingspunt om een omgeving weer aantrekkelijker te maken”, voegt Linda Kröse toe, “in Sittard-Geleen vind je een hogeschool, een bibliotheek, een theater en andere maatschappelijke functies. In Vught zit de bibliotheek in een voormalige kerk. De schaal en invulling verschillen, afhankelijk van de omgeving. Een stadsbibliotheek heeft weer een andere functie dan een dorpsbibliotheek.” “Waren bibliotheken tot voor een aantal jaren vaak solitaire gebouwen, nu zijn ze steeds meer geïntegreerd in bijvoorbeeld Kulturhusen en Kindcentra,” signaleert Erwin. “Ik begeleid combinaties met onderwijs, sport, welzijn en cultuur. De kracht van een bibliotheek is dat bezoekers uit alle lagen van de gemeenschap komen. Door met andere functies te combineren komen bezoekers ook in aanraking met de bibliotheek. Je ziet dan dat muren en poortjes verdwijnen, waardoor het ook weer makkelijker wordt om het beheer te regelen. Overdag is de bibliotheek er voor de school en na schooltijd voor de burgers.” Kees Willems: “Ik heb veel kindcentra ontworpen met een bibliotheek, zoals in de MFA Kapelle, de BMV Heerlen en het Groningse Middelstum. Een kindcentrum is vaak één van de weinige openbare gebouwen in een wijk, waarbij het bijna vanzelfsprekend is dat er een

SCHOOLDOMEIN

maart 2022

bibliotheekfunctie bij komt.” Sjoerd: “Ik vergelijk de bibliotheek ook wel met een satéprikker die makkelijk verschillende f uncties verbindt.” “Het moet alleen geen c lubsandwich worden”, reageert Kees. “Het moet behapbaar blijven en dat heeft ook met schaal en de goede plek te maken. In de brede maatschappelijke voorziening (BMV) in Heerlen werken de twee scholen samen met de bibliotheek en een jongerenorganisatie. Het is zaak een gebouw te ontwerpen dat die samenwerking faciliteert.” PROGRAMMATISCHE SAMENWERKING “De bibliotheek heeft van nature een bredere s ociale rol, is laagdrempelig en toegankelijk en heeft vanzelf sprekend met alle inwoners contact”, stelt Hester; “daarom geven we aan het begin van een proces al aan dat een programmatische samenwerking kansrijk is, maar het onderwijs is vaak nog niet zover. Een integraal kindcentrum is daarom nog niet vanzelfsprekend, ook al noem je het zo.” Astrid: “Elk bouwproject moet om die reden met een gezamenlijke visie starten om te voorkomen dat partijen muren gaat optrekken. Wij zijn zes jaren geleden gefuseerd met Muzerie Kunstencentrum en hebben bewust voor de naam Stadkamer gekozen.” Sjoerd knikt: “Ik heb aan het Forum in Groningen mogen werken. De bibliotheek is niet meer alleen van het boek,

LEESDOMEIN

maar één van de lagen in de totale p rogrammering. Het gaat om de ontmoeting en de uitleenfunctie is één van de activiteiten. Juist door die inhoudelijke samenwerking is het nu zo’n succes.” OPWAARDEREN BESTAANDE PLEKKEN “Ik zie veel kansen voor bibliotheken in bestaand vastgoed”, vertelt Chris de Jonge; “denk daarbij ook aan onverwachte plekken als een parkeergarage of een oud industrieel gebied. Een bibliotheek kan met een grand café een geweldige aanjager zijn om dynamiek te krijgen. Ik benader een transformatie als een plug and play model, waarbij je naar behoefte functionaliteiten toevoegt. Het gaat altijd om plekken die potentieel aantrekkelijk zijn. Als architect van Stadkamer in Zwolle hebben we het gebied ook een impuls gegeven.” Astrid knikt: “Stadkamer ligt aan de rand van het centrum, waardoor nu een nieuwe verblijfszone is gecreëerd. We konden ook kiezen voor het stationsgebied, maar daar zouden we tien jaar alleen zitten. De timing is heel erg belangrijk.” Linda: “Bedenk inderdaad dat je niet alles in één gebouw bij elkaar hoeft te brengen. In Sittard is een soort boulevard ontstaan met verschillende aantrekkelijke functies, waardoor er een natuurlijke flow van mensen is”. Leo Oorschot vult aan: “Op stedenbouwkundig niveau helpt het toevoegen van een bibliotheek om sociaal

“Uiteindelijk gaat het om de persoon lijke ont wikkeling en daar hoort ook een collectie en taalvaardigheid bij”

veilig gebied te maken. Het mooist is een kruispunt van langzame verkeerroutes die ook verschillende wijken met elkaar verbindt. Zorg verder dat de bieb op de begane grond zit met een open plint, waardoor je tot tien uur ’s avonds jongeren b ezig ziet, die dan ook niet buiten rondhangen.” Erwin: “In Tilburg zit de bibliotheek in een voormalige werkplaats voor spoorlocomotieven en in Berkel-Enschot in een klooster, waar een nieuwe wijk omheen werd gebouwd. De ontwikkelaar wilde een trekker hebben en heeft er ook horeca, een c ultureel centrum en de Stadswinkel van de g emeente in gezet. Een combinatie met gemeentehuis zie je ook in Nieuwegein, waar het stadhuis midden in het c entrumgebied ligt. Het lukte maar niet om de begane grond een goede invulling te geven. Nu komt daar de bibliotheek, die eerder op de tweede verdieping lag.” Kees: “Daarom is het zo belangrijk om niet alle delen van de stad gelijk te bestemmen, zodat er ruimte blijft voor kansrijke arrangementen. Als je alles dichttimmert lukt dat niet meer. Als je te veel gaat optimaliseren dan wordt het niets meer met het gevoel van dat bruine café, waar iedereen graag wil komen. Dat heeft ook met goede architectuur te maken en aandacht voor kwalitatief goede ruimtes.” Astrid: “Bedenk ook dat het woningtekort verder toeneemt en daarmee ook de behoefte aan makersplaatsen als onderdeel van de deeleconomie. Dat zijn de nieuwe plekken waar mensen elkaar ontmoeten en activiteiten delen. Ik zie daar heel veel kansen, waar de bibliotheek een toegevoegde waarde is.” INTERNE FLEXIBILITEIT Erwin: “In brede voorzieningen is de koppeling met interieurarchitectuur een belangrijk onderdeel van de bouwkundige opgave. Het is belangrijk dat ruimtes en inrichtingen in elkaar overlopen, maar toch herkenbaar zijn. Waar functies in het ontwerp gescheiden worden zie je het in de praktijk vaak fout gaan.” Chris vult aan: “Oneindige flexibiliteit is niet betaalbaar, dus moet je in een ontwerp een beetje overmaat maken, waardoor je ook naar het gebruik flexibel blijft. Daarom begint elke ontwikkeling met een goede fundering en een goede maatvoering. Dat zijn voorwaarden voor gebouwen die aaibaar zijn en een ziel hebben.” Leo knikt: “Een gebouw met meer maatschappelijke functies moet daarom een interne flexibiliteit hebben om in te kunnen spelen op veranderingen.” “Het Forum is geslaagd door de kwaliteit van de binnenruimte omdat de verschillende werelden door de inrichting prachtig verbonden zijn”, vult Sjoerd aan, “als mensen naar buiten komen en zeggen dat het een mooie bibliotheek is geworden hebben we iets niet goed gedaan. Ik durf te stellen dat we inmiddels wel koploper in Europa zijn op het gebied van bibliotheken die stedenbouwkundig en programmatisch prachtig geïntegreerd zijn.”

SCHOOLDOMEIN

maart 2022

Tekst Sibo Arbeek Fotografie Marcel van der Burg

GESLAAGDE TRANSFORMATIE TOT KAMER VAN DE STAD

Stadkamer is er voor lezen en leven

Het gebouw aan de Zeven Alleetjes in Zwolle werd voor Stadkamer ontworpen en JHK transformeerde het gesloten volume tot een lichte en verbindende ruimte met toevoeging van een prachtige multifunctionele zaal.

rchitect Titia Luiten en Chris de Jonge van JHK Architecten kijken met zichtbaar plezier rond in hun eigen creatie, waar ze al zo’n anderhalf jaar niet geweest waren. Titia: “Een van de speerpunten van de BNA is het a antoonbaar maken van de meerwaarde van architectuur voor mensen. Daarbij maken we gebruik van ‘value cases’ en dit gebouw is eigenlijk een mooi geslaagd voorbeeld daarvan.” Directeur Astrid Vrolijk knikt: “Die fijne gevoelswaarde komt doordat het zo licht, open en laagdrempelig is, met een mooie verbinding naar de Singel. Omdat het centrum van de stad langzaam uitbreidt liggen we op een perfecte plek. Daarnaast heeft alles met inrichting te maken en ben ik blij dat jullie naast het ontwerp integraal ook de inrichting hebben gedaan. We w ilden geen bibliotheek bouwen, maar een educatief centrum, als een huiskamer voor de stad, gericht op maatschappelijke verbinding. Het voordeel van JHK is dat het vrije denkers zijn en dat zie je aan de inrichting, met bijzondere elementen die zorgen dat het gebouw echt een ontdekkings-

SCHOOLDOMEIN

maart 2022

tocht is geworden. Normaal vind je in een bibliotheek op de begane grond tafels met boeken; hier niet. Het budget was niet te ruim dus heeft Chris met een paar ingrepen blikvangers gemaakt, zodat het bijvoorbeeld niet opvalt dat de constructie niet overal even afgewerkt is. Wat wel opvalt is het vele licht en de verdiepingen die heel mooi ruimtelijk verbonden zijn. Tegelijk zorgt dat onaffe ervoor dat het hier als een huiskamer voelt. Het grand café heet dan ook de huiskamer. We willen geen trendy inrichting, je ziet hier hoekjes met strakke meubels en verderop weer chesterfield banken op vloerkleden. Iedereen kan zijn eigen hoekje kiezen, lezen, studeren en of met elkaar in gesprek gaan.”

LEESDOMEIN

TRANSPARANTIE EN OPENHEID Het complex uit 1970 is gebouwd in opdracht van de IJsselcentrale en was in gebruik door de GGD, samen met de achterliggende kantoortoren, met sierbetongevel. Op de begane grond zat een publiek toegankelijk informatiecentrum van de IJsselcentrale. In 1985 werd een tussenlid gebouwd dat de drie bouwdelen aan elkaar verbond. Het bestond uit vier gebouwen, waarbij de GGD zich inmiddels heeft terug getrokken in het meest monumentale gebouw van het complex. De overige drie gebouwen kwamen beschikbaar voor Stadkamer, die als organisatie ontstond uit een fusie tussen Bibliotheek Zwolle en Muzerie. De prominente toren is robuust en het entreegebouw is eigenzinnig en kleurrijk ontworpen. Het bouwdeel uit 1985 was overbodig geworden en sloop ervan gaf ruimte aan een nieuw volume. Het nieuwe bouwdeel is er als contrasterend volume aan toegevoegd en biedt plaats aan een multifunctionele zaal voor het houden van lezingen en optredens. Dit bouwdeel heeft een voor de functie passende gesloten gevel, maar is bekleed met een translucente huid met een verfijnde verticale belijning. Verlichting achter de translucente huid zorgt ‘s avonds voor een spannend en opvallend spel. De gevel laat zien wat er binnen gebeurt: bij een popconcept kleurt de gevel in heftige, wisselende kleuren - terwijl bij een voorlees wedstrijd of gala de gevel zacht wit kleurt. Het voorste gebouw, met één van de eerste c ortenstalen gevels van Nederland, heeft zich ontwikkeld tot een modern monument. Chris: “Ons uitgangspunt in het ontwerp was om transparantie en openheid in het gebouw te brengen. Met enkele grepen hebben we het open gebroken, waardoor de belevingswaarde naar de omgeving toe enorm is verhoogd. Er zat geen kern in, dus die hebben we gemaakt. Door de open plint kregen we bij uitstek de kans om de stad erbij te betrekken. Dit is een heel mooi voorbeeld hoe een heel nuchter gebouw getransformeerd kan worden.” “En dat is z eker gelukt”, reageert Astrid, “het is echt

“Er is een plek in mijn stad waar ik rust en woorden vind, waar ik mij kan verliezen dromend als een kind”

vlnr Chris de Jonge, Astrid Vrolijk, Titia Luiten

de huiskamer van Zwolle geworden, waar iedereen welkom is. Mensen zitten graag op de verdieping boven o mdat ze daar prachtig over de stad kunnen uitkijken. Daarom hebben we ook de werkplekken langs de ramen gesitueerd.” BEPERKT BUDGET Astrid verder: “We zijn afhankelijk van subsidie en willen met ons beperkte budget zoveel m ogelijk maatschappelijke waarde creëren. Zeker in de culturele sector moet je op zoek naar verdien modellen. Wij hebben even onderzoek gedaan naar derde geld stromen, maar dan moet je iets doen wat meer opbrengt dan het kost, dus een commerciële activiteit organiseren. We hebben het omgedraaid; iedereen in Zwolle mag onze multifunctionele zaal gebruiken onder twee voorwaarden; wat je er doet moet passen bij de missie en visie van Stadkamer: de

SCHOOLDOMEIN

maart 2022

PROJECTINFORMATIE Project Transformatie bestaand vastgoed tot bibliotheek Opdrachtgever Gemeente Zwolle Gebruiker De Bibliotheek, de Muzerie, Kunst & Zo Start Architect JHK Architecten Projectmanagement Gemeente Zwolle Constructeur Alferink-van Schieveen Adviseur installaties Grontmij Adviseur bouwfysica W/E adviseurs Oplevering April 2017

persoonlijke ontwikkeling van mensen. De tweede voorwaarde is dat wat je daar doet voor iedereen toegankelijk moet zijn. Zo hebben we een breed palet van 200 partners die in Stadkamer activiteiten verzorgen; van de GGD, spelen met robots, het filosofisch café, tot een lezing over euthanasie, exposities en de club van modeltreinen. Kortom; activiteiten voor jong en oud. Omdat je ook niet meer de inhoudelijke kennis hebt over al die onderwerpen moet je dus samenwerken met andere partners. Wij doen de publiciteit en faciliteren en vervolgens krijgen we natuurlijk al die achterbannen van die partners binnen. Daarmee zorg je dat mensen uit de verschillende bubbels in dit gebouw komen. Je wilt vervolgens dat ze elkaar zien en met elkaar in gesprek gaan en elkaar leren begrijpen, waardoor je ook de polarisatie tegen gaat.”

Bruto vloeroppervlakte

HOTSPOTS Astrid: “Het was goed samenspel met de architect, die alle stakeholders heeft betrokken en steeds mijn ideeën heeft gewogen. Dan had ik de bibliotheek in Arhus weer bezocht en kwam met nieuwe inzichten thuis. JHK sprak met alle partijen; leden, inwoners, studentenraad, de jongerenraad, de gehandicaptenraad en medewerkers en kinderen op scholen. Toen we het echt gingen inrichten heeft JHK met MBO- studenten de kinderafdeling ontworpen.” Chris:

5.900 m²

SCHOOLDOMEIN

maart 2022

“Nieuwe vides zorgen voor licht, lucht en zicht en maken een doorlopende en spannende route mogelijk. Deze gaten zijn centraal op de vloeren aangebracht, op de meest donkere plek. Boven de grote vide zorgt een daklicht voor natuurlijk daglicht. In de onderste vide, die de begane grond koppelt aan de kelder, liggen ook een tribune en een glijbaan. In de atoomkelder zat de veiligheidsregio en daar zit nu de kinderafdeling. Heel veilig, zodat opa en oma een kopje koffie kunnen drinken. Het gebouw is op het maaiveld het meest openbaar toegankelijk en levendig, terwijl het hoger in het gebouw steeds rustiger wordt. Op de begane grond is het cultureel café gesitueerd, de multifunctionele zaal en de publieke werkplaatsen. De boeken-, dvd- en cd-collectie is ingepast in de kelder en op de eerste en tweede verdieping. Tussen de collectie hebben we bijzondere hotspots ingericht, die passen bij de doelgroep. Zo vind je er een boomhut, een voorleestribune, een taalpunt en een filmcabine.” HYBRIDE VORMEN “Bibliotheken moeten hun mogelijkheden tot vernieuwing niet alleen binnen maar vooral ook buiten de kaders zoeken,” aldus Astrid. “We m oeten op zoek gaan naar hybride vormen van dienst verlening: combinaties van fysiek en online. Veel mensen d enken daarbij aan de bestrijding van laaggeletterdheid (leestaal) en af en toe aan het verwerven van digitale vaardigheden (digitaal). Wij zien het breder: we gaan aan de slag met techniek taal. De wereld om ons heen vraagt ons ons te verhouden tot allerlei apparaten: 3D-printers, zorgmachines, slimme meters, drones – noem het maar op. Dat vraagt om een passende programmering, waarvoor wij de samenwerking opzoeken met t echnische bedrijven. We zijn samen zoekende. Laten we daarom ook de hulp van kunstenaars, wetenschappers en bibliotheekbezoekers inroepen. Als branche zijn we zo sterk als de zwakste schakel. Dit gebouw helpt enorm om partijen te verbinden en ontmoetingen te faciliteren.” Kijk voor meer informatie op www.jhk.nl.

Tekst Sibo Arbeek

LEESDOMEIN

NIEUWE BIBLIOTHEEK ALPHEN AAN DEN RIJN OVERTUIGT

Een imperfect ontwerp voor het perfecte thuisgevoel Het centrum van Alphen aan den Rijn heeft een duurzaam combinatiegebouw, dat op een vanzelfsprekende manier stedenbouw, architectuur en inrichting verbindt. Door de brede mix van functies ontstond een dynamische ontmoetingsplek voor alle Alphenaren.

n het stedenbouwkundig plan voor de Lage Zijde stond de transformatie naar een dynamisch centrumgebied voorop. Een groot parkeerterrein en een vervallen winkelgebied vormden het beeld van dit deel van het centrum. Aan de zuidkant werd een binnenhaven gemaakt met terrassen aan het water. Op deze plek kreeg Alphen haar nieuwe hart en de realisatie van de nieuwe bibliotheek was de sluitsteen in het project. De bibliotheek met parkeergarage is de nieuwe ontmoetingsplek in het transformerende stadscentrum. In schaal

aanmerkelijk groter dan de omgeving, maar dankzij de warme oranje baksteen, de verticale ritmering en de rijkheid van details wordt de aansluiting gemaakt. Hier is de stad van iedereen. Architect Jos van Eldonk: “In de stedenbouwkundige plannen begin jaren 90 was het antimodern om binnenstadsplannen te maken waarbij zoveel mogelijk functies gekoppeld werden. Als de winkels om zes uur dicht gingen was het er stil. Wij vonden het toen al belangrijk om ook andersoortige voor zieningen op te nemen, waardoor mensen langer in

Een groene bibliotheek als ontmoetingsplek voor de stad

Foto Jeroen Musch

met daarbovenop een parkeergarage.

SCHOOLDOMEIN

maart 2022

Foto Jeroen Musch Foto Jeroen Musch

De bibliotheek op een dynamische plek in het vernieuwde centrum.

Ruimtelijk en uitnodigend interieur.

de stad zouden blijven. Je moet energie in p leinen en straten brengen. Wat wij op stedenbouwkundig niveau doen, doet Aat Vos op gebouwen inrichtingsniveau. Het gaat allemaal over het maken van plekken waar mensen zich thuis voelen en over de time well spent.”

PROJECTINFORMATIE Project Nieuwbouw bibliotheek Alphen aan den Rijn Opdrachtgever Gemeente Alphen aan den Rijn Architect Common Affairs, includi (Aat Vos) i.s.m. MARS interieurarchitecten Aannemer De Vries en Verburg B.V. Ingebruikname 2020 BVO 13.778 m²

SCHOOLDOMEIN

SOCIALE INFRASTRUCTUUR Aat knikt: “Ik geloof in het belang van de sociale infrastructuur. Architectuur gaat vaak over bouwen alleen, maar wij geloven in de inclusieve samen leving. Ik ben redelijk gezond, kan m’n huis uit, ben zelfvoorzienend en heb op tijd m’n natje en m’n droogje. Dat geluk heeft niet iedereen. Daarom wil ik met mijn inrichtingen bijdragen aan voorzieningen die goed zijn voor de samenleving. Iedereen wordt beter van het mengen van diverse sociale bubbels, waar mensen elkaar op een prettige en ontspannen manier kunnen ontmoeten.” Jos knikt: “We hebben Aat als ontwerper en bedenker van de bibliotheek geselecteerd omdat hij in Nederland dè uitvinder is van die inclusieve inrichting van maatschappelijke voorzieningen. Wij hebben het gebouw binnen zijn stedenbouwkundige context bedacht en Aat is de bedenker van het concept binnen. Dit is de derde bibliotheek die we hebben gemaakt in combinatie met het stedenbouwkundige plan. Daarbij maken wij ons hard om de bibliotheken op een super prominente plek te zetten in het hart van de samenleving. Iedereen is er welkom en kan er een kop koffie komen drinken. Dan draag je met je ontwerp bij aan het

maart 2022

beter maken van de wereld. Dat klinkt ouderwets, maar nog niet eens zo heel erg lang geleden wilde een opdrachtgever dat haar bibliotheek een soort Aldi zou zijn, met boeken in schappen die mensen er makkelijk uit konden trekken, gericht op efficiëntie en een zo kort mogelijke doorstroming. Gelukkig is die tijd voorbij.” TIJDREIZEN Aat knikt: “Daarom vind ik het begrip tijdreizen zo mooi. Zo zie ik ons werk ook, waarbij ik liever tijd dan ruimten ontwerp. Het tijdsaspect is heel interessant, omdat het aangeeft hoe mensen een voorziening beleven. De klassieke bibliotheken uit de jaren ’80 waren gericht op efficiency; je boek halen en als de sodemieter er weer uit. Nu maken we plekken die het omgekeerde doen, waarbij mensen zich zo thuis voelen dat ze er langer willen blijven. Wanneer de verblijfskwaliteit hoog is krijg je vanzelf een gevoel van eigenaarschap. Als je in een omgeving bent die voor jou gemaakt is en die je een beetje kunt veranderen dan zorg je er ook beter voor. Dat kun je als ontwerper sturen door een mooie plek te maken die zichzelf in de tijd regelt. Dat maakt dat je hem ook niet hoeft te programmeren. Dat eigenaarschap van de publieke ruimte leidt vanzelf tot time well spent. Het team dat in die nieuwe bibliotheek werkt moet het vertrouwen hebben en uitstralen dat er een gedeelde verantwoordelijkheid bij de gebruiker ligt. Dat maakt ook dat je in essentie imperfecte ruimten ontwerpt. De volledige lay-out van de bibliotheek is sterk informeel en in zekere zin imperfect, om het interieur persoonlijker te maken en dichter bij de mensen te brengen. Imperfectie is het succes van het bruine café, terwijl die perfecte wachtkamer van de advocaat aan de Zuidas je juist kleiner maakt.” LEEFBAARHEID EN SOCIALE COHESIE “We hebben de parkeergarage op de bibliotheek gestapeld die via de hellingbaan in het gebouw en het naastgelegen parkeerdek bereikbaar is”, legt Jos uit; “op deze prominente stedelijke hoek is de open garage voorzien van een ventilerende groene gevel.

LEESDOMEIN Op de zonbelaste gevels is de garage voorzien van PV-panelen. Deze gevels zijn zo ontworpen dat de garage natuurlijk kan ventileren. We hebben stoere frames in industrieel grijsgroen gemaakt, gecombineerd met rijk gedetailleerd oranje metselwerk. De dubbelgekromde erker en de driehoekige bloem kozijnen zijn ingezet om de relatie tussen en binnen en buiten nog extra te versterken. De twee enorme gemetselde entreebogen vormen de uitnodigende ingangen naar de bibliotheek en de garage. Het ziet er prachtig uit.”

WOUD VAN VERWONDERING Om het ‘groene’ karakter van zowel de stad als het duurzame gebouw te versterken, zijn in het interieur veel groene accenten en natuurlijke materialen gebruikt, waardoor een ‘parkachtig’ karakter ontstaat. Een hoge dosis natuurlijk licht nodigt mensen uit om dit woud van verwondering te verkennen. De kasten zijn allemaal ongewoon vormgegeven en zien

Het lichte en uitnodigende leescafé is een ideale ontmoetings- en werkplek.

De blokhutten met verlaagd plafond zijn exclusief speelterrein voor de allerkleinsten.

Foto’s Marco Heyda | includi

INSPIREREN EN VERBINDEN VAN INWONERS Naast de bibliotheek biedt het gebouw onderdak aan het Erfgoedcentrum, het Huis van de Duurzaamheid, een VVV-kantoor en een arbeidsbureau. Aat: “Door deze functies uitnodigend en transparant op de begane grond en eerste verdieping te lokaliseren en zo de meer logistieke functies in te pakken, is het gelukt om hier die dynamische plek in de stad te creëren. Het design reflecteert de missie van de bibliotheekorganisatie: het inspireren en verbinden van inwoners door hun talenten te ontwikkelen en persoonlijke groei te stimuleren. De architectonische basis daarvoor ligt in ruimtelijke compositie van de ruimte met de imposante trap, de getordeerde kolommen en het golvende plafond. Met de dramatische entree, de gebogen erker en de reeks geknikte ramen zet het gebouw maximaal in op uitnodigen en ontmoeten. Workshops met het bibliotheekteam en lokale stakeholders, vormen de basis voor het interieurconcept. Zo vormt de trap in het hart van het gebouw, samen met de aangrenzende kastenwand, een ‘groen lint’ dat beide verdiepingen verbindt en een organische plattegrond creëert. Binnen deze plattegrond bevinden zich een aantal ‘ankers’ zoals een leescafé, een activiteitenruimte, een historisch archief, een e-lab en een kunstwerk genaamd ‘Het Nest’. Deze opvallende creatie van kunstenares Femke van Gemert is gemaakt van gerecyclede stoffen, aangeleverd door Alphenaren. Zowel kinderen als volwassenen kunnen in Het Nest plaatsnemen om zich terug te trekken. Door de ‘ankers’ een eigen identiteit te geven, nu eens open en dynamisch, dan weer meer gesloten en intiem, komt het i nterieur tegemoet aan de behoeften van de verschillende gebruikers van alle leeftijdsgroepen. Verrassingen werden niet uit de weg gegaan: zo zijn er lage zones waar alleen kinderen kunnen staan.”

Gezellige zithoeken bieden een vertrouwd huiskamergevoel. In het houten ‘schuurhuis’ op de achtergrond is het Historisch Archief gevestigd.

eruit als liggende takken die willekeurig in de ruimte liggen. Open zithoeken verwelkomen de bezoekers om te lezen, te vergaderen of een gesprek te voeren. Al deze unieke elementen maken de nieuwe bibliotheek tot een aangename third place met een versterkte sociale functie. Kijk voor meer informatie op www.commonaffairs.nl of op www.includi.com.

SCHOOLDOMEIN

maart 2022

Tekst Leo Oorschot

HUISKAMERS VAN DE STAD

Snel internet, gratis wifi, cappuccino

Cultuurhuis De Klinker Foto: Eva Bloem Fotografie

De bibliotheek van nu is geen berg boeken meer maar een multimedia centrum met snel internet, gratis wifi, cappuccino, ruimte om met je laptop te studeren of huiswerk te maken, ruimte om kranten te lezen of info via het web te zoeken.

iteindelijk sprokkelen jong en oud de hele dag informatie bij elkaar op de smartphone, iPad, of laptop. Kennis is op afroep beschik baar geworden, los van plaats en tijd. Maar het meest leert men toch van elkaar. Vooral in de Covid-19 jaren werd duidelijk dat ‘ontmoeten’ centraal staat. Online onderwijs of boeken downloaden is een handige aanvulling maar neemt nooit de plaats in van het ontmoeten en kennisdelen. Immers kennis is niet wat men aangereikt krijgt zoals in de klassieke bibliotheek maar wat men vindt in debat met anderen. Twee mooie voor beelden van bibliotheken van atelier PRO. DE STATIE, SAS VAN GENT Het lokale bestuur van Zeeuws Vlaanderen vroeg Woongoed, de grootste corporatie van de regio: “geef Sas van Gent weer een cultureel hart en dorpshuis”. In 2013 werd het dorpshuis in gebruik genomen. De voorzieningen waren hier aanvankelijk verspreid over

SCHOOLDOMEIN

maart 2022

de gemeente in oude en weinig duurzame gebouwen. Er werd een aantrekkelijke locatie aangewezen langs een langzaam verkeersroute tussen het historische centrum en de nieuwbouwwijken. Het gebouw heeft een plastische vorm die precies de route volgt en afbakent. De vorm verwijst naar de lunet van het oude vestingwerk dat nog herkenbaar is aan de randen van de stad. De gepotdekselde zwart houten geveldelen zijn geolied en van witte kozijnen voorzien, een verwijzing naar de traditionele Zeeuwse schuren. Er kwamen twee basisscholen, een voorschoolse en naschoolse opvang, een bibliotheek, een café, een GGD-post, een grote sporthal, een grote zaal voor evenementen, een jongerencentrum, b iljartruimte etc. Daarnaast kwam er nog een woongebouw voor 23 senioren. Het café kwam letterlijk centraal te staan in De Statie. Als theatercafé, als sportcafé, als bibliotheekcafé. Eigenlijk was er helemaal geen bibliotheek voorzien, maar uiteindelijk besloot men toch een onbemande bibliotheek in de centrale hal

LEESDOMEIN

Cultuurhuis De Klinker Foto’s: Eva Bloem Fotografie

De Statie Foto’s: Petra Appelhof

bij het café onder te brengen. Vanuit het café houdt men daar toezicht op. Het café en de centrale hal liggen langs de route en worden daardoor overdag veel gebruikt. Hierdoor is de centrale hal – café – bibliotheek een aantrekkelijke plek geworden om elkaar te ontmoeten. Overdag treffen ouders elkaar hier aan de leestafel of in het café en zijn school kinderen druk doende met hun project. ’s-Avonds is de ruimte in gebruik als sportcafé voor de sporthal of als theatercafé bij een voorstelling. De centrale hal is dan letterlijk een lampion langs de centrale langzaam verkeersroute in de gemeente. Gratis wifi en snel internet zijn vanzelfsprekend. Er worden inmiddels tal van (internet)cursussen gegeven op oefencomputers en burgers worden geholpen met de digitale overheid. Tieners maken zwijgend hun huiswerk als het tentamen dichterbij komt. Verder is de ruimte ook in gebruik voor allerlei exposities. CULTUURHUIS DE KLINKER, WINSCHOTEN In cultuurhuis De Klinker in Winschoten zijn onderwijs, media, cultuur en sport voorzieningen zo geconcentreerd dat ontmoeten niet kan uit blijven. Het cultuurcentrum werd in 2015 in g ebruik genomen. De locatie van het centrum is geen toeval, het ligt aan een stadsplein op een langzaam verkeersroute die de historische kern verbindt met de naoorlogse wijken. Door zijn plastische vorm en het helderroodoranje metselwerk, is het een duidelijk herkenbaar cultuur icoon. Het gebouw verwijst naar het Gronings expressionisme en is gemetseld met een lokale steen. In het hart van het gebouw ligt de Foyer die alle verdiepingen van het gebouw verbindt en vanuit de hoogte valt het dynamische G roningse daglicht naar beneden. Aan deze Foyer ligt de grote the-

“In cultuur huis De Klinker in Winschoten zijn onderwijs, media, cultuur en sport voor zieningen zo geconcentreerd dat ontmoeten niet kan uitblijven”

aterzaal, de kleine zaal / bioscoop, radio en tv-studio, muziek- en dansstudio’s, het theatercafé en de bibliotheek. Overdag is het een soort overdekt stadsplein en ’s avonds is het de Foyer van het theater en bioscoop. Er staan natuurlijk nog steeds boeken in de bibliotheek, maar het accent is sterk komen te liggen op het ontmoeten. Oudere bewoners lezen hier de krant aan de leestafel of als de gesprekken te luidruchtig worden trekken ze zich terug naar het theatercafé. Tieners komen hier samen in de examenperiode voor hun huiswerk. Snel internet en gratis wifi is daarbij noodzaak. Een deel van de boeken ligt in de Foyer op tafels uitgestald, alsof het om een Parijse kade gaat waar men al snuffelend op ideeën komt. In de bibliotheek gonst het van de activiteiten. Er is het spreekuur van het Taalhuis, er is een juridisch spreekuur, bewoners worden geholpen met allerlei ingewikkelde digitale overheidszaken, de formulierenbrigade helpt bewoners met het invullen van ingewikkelde formulieren, er zijn wisselende exposities, schoolkinderen zijn er op zoek naar info voor hun project of er zijn voorleesmiddagen of l ezingen door schrijvers. LOCATIE, SYNERGIE EN SOCIALE COHESIE Zowel in De Klinker als in De Statie is de bibliotheek een integraal deel geworden van een voorzieningen cluster in een krimpgemeente en versterkt zo de sociale cohesie in een duurzaam gebouw. Door gebruik te maken van de synergie-effecten tussen de verschillende culturele activiteiten en door een goede locatie in de gemeente op een centraal punt langs langzaam verkeersroutes te kiezen, ontstaat er een nieuw elan in een duurzaam en herkenbaar gebouw. Kijk voor meer informatie op www.atelierpro.nl.

SCHOOLDOMEIN

maart 2022

Tekst Sibo Arbeek Fotografie Luuk Kramer

EEN BIBLIOTHEEK TUSSEN BAROKKE MUREN

Een plek om op verhaal te komen Mechelen, een stad tussen Antwerpen en Brussel met een grote hoeveelheid kerken, is een stadsbibliotheek rijker. In 2010 werd besloten het barokke Predikherenklooster te restaureren en in te richten als openbare bibliotheek. Het voelt inmiddels als een vertrouwde huiskamer.

H PROJECTINFORMATIE Project Transformatie en restauratie voormalig klooster tot bibliotheek Opdrachtgever Stad Mechelen Architect Korteknie Stuhlmacher Architecten i.s.m. Callebaut Architecten & Bureau Bouwtechniek Vloeren Sika® Comfortfloor® PS-65

SCHOOLDOMEIN

et Predikherenklooster kent een bewogen geschiedenis. Het oorspronkelijke 17e -eeuwse klooster is een vierkant complex rondom een vierkante binnenplaats. Het werd in meerdere fases vanaf 1650 opgebouwd, waarbij de oorspronkelijke bewoners van het klooster zich richtten op het prediken en de introspectie. In de 18e eeuw werd het gebruikt als kazerne, wapenarsenaal, school en militair ziekenhuis. Het leger deed verschillende aanpassingen, soms pragmatisch, soms uit esthetische overwegingen, die nog altijd duidelijk zichtbaar zijn in de gevels en vloeren. Hoewel het klooster en de kerk in 1979 de monumentenstatus kregen, duurde het tot 2014 voor de restauratie werd aangepakt door de stad Mechelen. In het kader van de Open Oproep werd er een internationale architectenprijsvraag uitgeschreven. Na de herbestemming maakt de nieuwe bibliotheek deel uit van een ambitieus ontwikkelingsgebied aan de rand van het centrum, samen met een nieuw park, nieuwe woningen en het recent gebouwde Holocaust-museum.

maart 2022

SPECIFIEKE EIGENSCHAPPEN Het ontwerp voor de bibliotheek in het klooster vertrekt vanuit de specifieke karaktereigenschappen van het b estaande gebouw. De heldere structuur van het gebouw met het kenmerkende contrast van introverte en extraverte ruimten laat zich lezen als ruimtelijke vertaling van deze tegenstelling. De binnentuin vormt het eigenlijke centrum van het gebouwencomplex; de pandgang eromheen bestaat uit naar binnen georiënteerde ruimten met fraaie gewelven en pleisterornamenten; de binnenring. Hieromheen zijn in de buitenring meer extraverte grote ruimten gerangschikt, die voor uiteenlopende functies werden gebruikt, zonder originele versieringen. De kerk is verbonden met de pandgang op de begane grond, maar vormt een zelfstandige ruimtelijke eenheid. De ruimten die voor de bibliotheek nodig waren lieten zich vanzelfsprekend in het bestaande gebouw inpassen zonder dat ingrijpende veranderingen in de structuur nodig zijn. Het

LEESDOMEIN

installatieconcept en de manier van r estaureren, renoveren en isoleren zijn hierop afgestemd. OP VERHAAL KOMEN In de projectdefinitie is de bibliotheek in het Predikherenklooster omschreven als ‘een plek om op verhaal te komen’. De bibliotheek is verdeeld over drie zones, de zones ‘nabij’, ‘midden’ en ‘diep’. Hierbij staat het begrip ‘nabij’ voor openbare publieksfuncties zoals de entreehal, het café, ruimten voor l ezingen en bijeenkomsten en tentoonstellingsruimten. Met zone ‘midden’ wordt de algemene bibliotheek bedoeld met een uiteenlopende collectie, lees-, presentatieen werkplekken en de kinderafdeling en met zone ‘diep’ worden de ruimten omschreven waar in stilte kan worden gestudeerd. De algemene ruimten van de bibliotheek zoals de entreehal, een café en een speelruimte voor kleine kinderen bevinden zich op de b egane grond. De pandgang wordt ingericht als café en t entoonstellingsruimte. Het restaurant in de noordvleugel is direct van buitenaf toegankelijk en kan als deel van de bibliotheek of zelfstandig functioneren. Het binnenhof dient als terras en veelzijdig bruikbare buitenkamer. De leeszalen hebben een plek gekregen in de voormalige kloostergangen. De nog aanwezige muurbeschilderingen zijn gefixeerd in de staat waarin zij zijn aangetroffen. De m eeste boeken en leesruimtes zijn te vinden onder het m onumentale dak, dat nooit eerder publiek toegankelijk was. Voor dat doel heeft het dak een compleet nieuwe constructie gekregen. Door alle programmaonderdelen in het klooster onder te brengen, kan de aanpalende 18e -eeuwse kerk een multifunctionele ruimte worden, die zoveel mogelijk leeg blijft. De restauratie laat zoveel mogelijk sporen van de lange geschiedenis van het voormalig klooster zien. BESTAANDE STRUCTUUR ONTLAST De kap is voorzien van een nieuwe, 177 ton w egende staalconstructie die een vernieuwd leien dak en de nieuwe dakkapellen draagt, terwijl de bestaande structuur wordt ontlast. Zo behoudt de enorme houten kap haar karakter en blijven alle houten af-

“De nieuwe bibliotheek is een plek voor informatie, ontspanning en ontmoeting voor iedereen. Het voelt voor veel mensen als huiskamer en een plek om op v erhaal te komen” werkingen in het zicht. De niet oorspronkelijke, dakkapellen uit de militaire periode zijn v erwijderd, en vervangen door een eigentijds ontwerp dat verwijst naar historische prenten die losse, grote dakkapellen als versiering van het enorme dakvlak t onen. De nieuwe dakkapellen bieden licht en uitzicht, en zorgen voor de afvoer van rook en warmte in het geval van brand. BIJZONDERE VLOER Een bijzonder gebouw als dit verdient een bij zondere vloer. De Sika ® Comfortfloor ® PS-65 zorgt voor een strakke afwerking. Een systeem met zeer goede geluidsisolatie, lage onderhoudsen levenscycluskosten en beschikbaar in een range aantrekkelijke kleuren. De gietvloer ligt vooral op zolder. Daar zorgde Sika in nauw overleg met de architect voor een rustige vloer zonder materiaalexpressie waarop de vele boeken en het vele hout van de zolderconstructie goed tot hun recht konden komen. Ook leent deze gietvloer zich voor vloerverwarming en vooral vloerkoeling via warmte koude opslag. Het is een gebouw geworden met veel architectonische, conceptuele, bouwtechnische en kunstzinnige kwaliteiten en bijzonderheden. De nieuwe bibliotheek is een plek voor informatie, ontspanning en ontmoeting voor iedereen. Het voelt voor veel mensen als huiskamer en een plek om op verhaal te komen. Kijk voor meer informatie op www.sika.nl.

SCHOOLDOMEIN

maart 2022

FORUM GRONINGEN

Hét bewijs dat bibliotheken relevant zijn en blijven In de binnenstad van Groningen staat het Forum, een plek waar je als bezoeker en inwoner van deze stad niet omheen kunt. Het Forum bevat een mix aan functies, zoals een museum, expositieruimte, filmzalen, horeca én een bibliotheek.

et Forum Groningen heeft zowat elke prijs die bestaat gewonnen en heeft wereldwijd de aandacht getrokken. Recentelijk won de hele gebiedsontwikkeling Grote Markt Oostzijde, waaronder dus het Forum Groningen, de NEPROM-prijs 2021. Maar het is al eerder bestempeld als het Beste Gebouw van 2020, het won de Dutch Design Award, het is het Beste Publieke Gebouw volgens Architectenweb Awards en volgens de vakjury van

de Architectuurprijs, de Beste Bibliotheek van Nederland. Kortom het Nederlandse voorbeeld van de revival van de bibliotheek. Schooldomein toog af naar Groningen om in gesprek met Dirk Nijdam, directeur van Forum Groningen en Sjoerd Groen, partner bij abcnova, te horen hoe zij deze plek hebben gecreëerd. PLEK VOOR IEDEREEN “De bibliotheek moet een plek zijn voor iedereen”, aldus Dirk, “met het Forum Groningen heeft de gemeente een grote stap gezet in het vernieuwen van de bibliotheek. Jarenlang is er niets veranderd in bibliotheekland. Tot ongeveer tien jaar geleden. Scandinavië bracht veranderingen aan in de functie van de bibliotheek. Daarna volgde onder andere Nederland. Het Forum is een gebouw waar naast de bibliotheek ook andere functies hun huisvesting vinden. De wereld van nu en de mogelijkheden van morgen verbinden; dat staat centraal bij alles wat Forum Groningen doet. Mensen die thuis geen plek hebben om zich te concentreren, kunnen er terecht

Sjoerd Groen (links) en Dirk Nijdam op het dak van Forum Groningen

SCHOOLDOMEIN

maart 2022

LEESDOMEIN om te lezen of te studeren. Er worden interessante lezingen en debatten georganiseerd. Heb je problemen met lezen (in de Nederlandse taal?) dan word je geholpen met bijvoorbeeld het ontcijferen van een brief van de belastingdienst. ‘Digibeten’, waaronder ouderen, krijgen uitleg over digitalisering zoals bijvoorbeeld de omgang met een tablet of smartphone of het online regelen van zaken via DigiD.” FUNCTIEVERMENGING In het Forum komen organisaties en functies moderne technologie, cultuur, wetenschap en actualiteit samen. Uniek daarbij is ook dat de verschillende onderdelen ook zijn gefuseerd tot één organisatie. Kinderen en volwassenen kunnen kennismaken en experimenteren met moderne technologie in het Smartlab en Medialab. Verschillende tentoonstellingen over bijvoorbeeld kunstmatige intelligentie en videogames wisselen elkaar af. Je kunt kennismaken met strips, animatie en games in het museum Storyworld. “Alle functies presteren boven verwachting en het is daarmee echt meer dan een cultureel bedrijfsverzamelgebouw”, aldus Dirk. “We hebben in het programma en aangesloten organisaties altijd weloverwogen keuzes gemaakt. Met dit gebouw willen we ons echt richten op de toekomst. Het stripmuseum paste bijvoorbeeld goed en we hebben het concept van het museum aan gepast naar strips, animatie en games. De Art-house bioscoop stond op deze locatie en een plek ín het Forum sloot perfect aan op het concept. Door een écht goede horeca op te nemen in het gebouw, is het ook een plek geworden waar mensen frequent blijven komen. Wethouders van andere steden zeggen wel eens tegen me dat ze ook zo’n ‘ding’ willen, maar zo werkt het niet. De functies zijn specifiek afgestemd op de stad Groningen. Groningen is een jonge stad met veel studenten. Daarnaast heeft het ook een groter verzorgingsgebied dan de meeste steden in Nederland. Zo is Groningen voor veel inwoners van Friesland en Drenthe ook de plek als ze het hebben over ‘ik ga naar dé stad’. ONDERLING VERTROUWEN abcnova heeft het Forum Groningen bij de ontwikkeling ondersteund en stuurde de afbouw en inrichting aan. Dirk: “Het was echt een complex proces. Het gaat om een gebouw van tien verdiepingen, waarbij elke verdieping totaal anders is ingedeeld en ingericht. We hebben verschillende zijinslagen moeten maken en moesten daardoor echt als één team opereren. Daarin hadden we aan abcnova een hele goede. We zijn eigenwijs en wilden eigen keuzes maken. Het o nderlinge vertrouwen was er en we begrepen elkaar.” Sjoerd vult aan: “Soms hadden we echt maar een appje nodig om van elkaar te begrijpen wat nodig was. Door de vele belangen, ook buiten

“Het onderlinge vertrouwen was er en we begrepen elkaar. Dat was echt heel belangrijk”

het speelveld, was het een soort van schaken. Ook om te zorgen dat alle stukken op tijd bij de juiste mensen kwamen.” “En we zijn binnen budget gebleven!”, zegt Dirk trots. Sjoerd: “Soms moest er bespaard worden en dit gebeurde altijd op kosten die voor de bezoeker niet zichtbaar zijn. Zo is er bijvoorbeeld bespaard door te kiezen voor een ander houtsoort. Op die manier kon er weer worden uitgepakt in onder andere het interieur.” WERELDWIJDE AANDACHT Dirk tenslotte: “Vanwege de hoge kosten, kwam er in eerste instantie veel kritiek op de realisatie van het F orum. Mensen vonden het een onnodig duur g ebouw. Het forum is uniek als je kijkt naar de exploitatie, waarbij het slechts voor circa 50% van de inkomsten afhankelijk is van subsidies. Dat het gebouw nu prijzen wint is natuurlijk geweldig, maar dat de bezoekersaantallen veel beter zijn dan voorspeld, is de allermooiste prijs. Ondanks de verplichte sluiting door de coronamaatregelen zijn de bezoekerscijfers nog even hoog als in de eerste p eriode! “Je ziet echt dat die kritiek nu helemaal is omgeslagen in trots. Trots voor het Forum. G roningers willen het gebouw nu aan iedereen laten zien”, zegt Sjoerd lachend. Kijk voor meer informatie op www.abcnova.nl.

SCHOOLDOMEIN

maart 2022

Tekst HEVO | Experts in Huisvesting en Vastgoed Foto’s Gispen, Dols Fotografie

DÉ ONTMOETINGSPLEK VAN SITTARD

Bibliotheek Ligne zorgt voor samenhang Ligne is een modern multifunctioneel complex waarin de bibliotheek een prominente plek inneemt. De bibliotheek biedt volop mogelijkheden; het is een inspiratiebron voor liefhebbers van lezen en literatuur en een warenhuis voor kennis en informatie.

igne biedt een werkplaats voor ontwikkeling en educatie en een podium voor ontmoeting en debat. In een voorheen verwaarloosd gebied net buiten de historische binnenstad, staat nu een multifunctioneel complex dat dé ontmoetingsplek is geworden van Sittard. Ligne ligt aan de rand van het oude centrum van Sittard en bestaat naast de bibliotheek (2.500 m²) uit het filmhuis (500 m²), een museum (2.100 m²), het onderwijsprogramma van Zuyd Hogeschool (12.500 m²) en commerciële ruimten (12.500 m²). Onder het complex ligt een parkeergarage met fietsenstalling. Op het plein tussen de gebouwen is het gezellig vertoeven en vinden tal van evenementen plaats. Deze gevarieerde mix geeft Ligne een geheel eigen en onderscheidend karakter en zorgt voor veel levendigheid. CENTRALE ONTMOETINGSPLEK De bibliotheek heeft een belangrijke functie als centrale ontmoetingsplek en draagt bij aan s ociale samenhang en onderlinge binding. Het is een

SCHOOLDOMEIN

maart 2022

Foto: Clea Betlem

LEESDOMEIN

eelzijdige gastvrije plek waar mensen en ideeën v samenkomen, een warenhuis voor kennis en inspiratie. Het is een uitnodigende plek waar ruimte en gelegenheid is om jezelf te ontwikkelen, om te ontdekken, ontspannen en ontmoeten. FIJNE PLEK EN STILTEZONE In het gebouw kan men in alle rust lezen/studeren op de vele studie- en leesplekken die gerealiseerd zijn. Aan de vide-randen zijn grote studietafels, leestafels, studiecabines en veel losse zitjes geplaatst waar studenten en overige gebruikers een plek kunnen vinden. De verschillende plekken dragen er aan bij dat alle bezoekers, van jong tot oud, van student tot de allerkleinsten, zich thuis voelen. Denk hierbij aan de voorleestribune voor de jongsten en de stijlkamer voor vergaderingen, bijeenkomsten en de meest bijzondere boeken. Op de vierde verdieping bevindt zich een stiltezone. Op de andere verdiepingen zijn zit- en werkplekken die gebruikt kunnen worden om te bellen, te overleggen, te vergaderen etc. SAMENWERKEN EN UITWISSELING De functie van bibliotheek ontwikkelt zich in het algemeen in Nederland. En zo ook in Sittard. Tegenwoordig is de bibliotheek ook een plek waar mensen met vragen op het gebied van zorg en ondersteuning terecht kunnen. Mensen die moeite hebben met taal of niet goed de weg vinden in de digitale wereld, kunnen hulp krijgen in de bibliotheek. Het (Digi) Taalhuis of het Informatiepunt Digitale Overheid zitten tegenwoordig bij de bibliotheek onder één dak. Het museum, filmhuis, hogeschool en bibliotheek werken intensief samen. De gebruiksfuncties zijn zo verweven dat voorzieningen kunnen worden

gedeeld. De hogeschool benut bijvoorbeeld overdag de filmzalen als collegezaal. De bibliotheek van Zuyd Hogeschool en de openbare bibliotheek zijn volledig tot één bibliotheek geïntegreerd. Daar waar mogelijk werken ze ook inhoudelijk samen, waardoor Ligne een unieke en dynamische omgeving is met optimale mogelijkheden om elkaar te ontmoeten. DUURZAAM Ligne is gebouwd voor de toekomst; energiebesparing en duurzaamheid waren belangrijke uitgangspunten. Denk hierbij aan energiezuinige liften, ledverlichting, het gebruik van zonne-energie, waterloze urinoirs en groen op de daken voor een geleidelijke afvoer van regenwater. Ook is er gekeken naar het doelmatig gebruik van de diverse functies binnen het gebouw.

“Leren, lezen, cultuur, wonen en horeca op één plek”

TOTALE PLAN Het totale plan was een binnenstedelijke inpassing in Sittard waardoor de zichtlijnen op de grote kerk en de schootsvelden werden benadrukt. De oorspronkelijke beek is in 2017 opengemaakt. Het plein, dat de gebouwen verbindt, is het cultuurplein dat zorgt voor verdere synergie tussen alle onderdelen die gehuisvest zijn aan het plein. De gemeente Sittard-Geleen, Zuyd Hogeschool en Bouwontwikkeling Zuid werkten intensief samen. HEVO ondersteunde de gemeente Sittard-Geleen met het Programma van Eisen, kwaliteitscontrole tijdens de ontwerpen uitvoeringsfase, duurzaamheid, onderhandelingen, fase-afrondingen en interieur. Meer weten? Vraag het Linda Kröse. www.hevo.nl | info@hevo.nl | 073-6409409

SCHOOLDOMEIN

maart 2022

Tekst: Kees Willems Fotografie: Thea van den Heuvel | TenW architecten adviseurs

De bibliotheek in multifunctionele accommodaties De rol van de openbare bibliotheek is de afgelopen decennia enorm veranderd. De klassieke uitleenbibliotheek bestaat al lang niet meer. De bibliotheek van vandaag is een ontmoetingsplek geworden, waar mensen uit alle lagen van de bevolking samen komen.

atuurlijk worden er nog steeds boeken geleend, maar de laagdrempelige informatievoorziening die de bibliotheek aanbiedt, is van groot belang. Bezoekers kunnen in de bibliotheek terecht met vragen over de overheid en belastingen, er worden allerlei cursussen op het gebied van digitalisering en taalvaardigheid aangeboden en lezingen, leesclubs en informatie bijeenkomsten maken van de bibliotheek een ontmoetingsplek voor jong en oud. Bibliotheken werken samen met culturele instellingen, welzijns

organisaties en scholen om aan te sluiten bij maatschappelijke behoeften. Het is dan ook een logische ontwikkeling dat de (wijk)bibliotheek steeds vaker een plek inneemt in m ultifunctionele accommodaties, brede scholen en Kindcentra. De aanwezigheid van een bibliotheek in h etzelfde gebouw als een school bevordert een nauwe samenwerking, wat structureel bijdraagt aan de taalontwikkeling en leesbevordering van kinderen. De architectuur van het gebouw speelt een grote rol bij de facilitering van deze samenwerking. TenW architecten adviseurs heeft veel ervaring met het ontwerpen van multifunctionele accommodaties en kindcentra, waarbij één van samenwerkingspartners de lokale bibliotheek is. Naast de maatschappelijke toegevoegde w aarde van de bibliotheek in een multifunctionele accommodatie of brede school, zijn er ook praktische voordelen om samen van één gebouw gebruik te maken. Gedeelde huisvesting betekent ook gedeelde voorzieningen en ruimtes én gedeelde exploitatiekosten.

De transparante bibliotheek van het ’t Saamdeel

De jeugdhoek is een integraal onderdeel van de leeromgeving

SCHOOLDOMEIN

Interieur bibliotheek ‘t Saamdeel

maart 2022

MFA ’T SAAMDEEL In het Zeeuwse Kapelle is de bibliotheek van het dorp te vinden in ’t Saamdeel. Deze door TenW o ntworpen multifunctionele accommodatie ligt vlak bij een sportvoorziening en het zwembad, en huisvest naast de bibliotheek twee basisscholen, de kinderopvang en een aantal zorgfuncties. In het lineaire gebouw van de MFA heeft de bibliotheek letterlijk en figuurlijk een vooruitgeschoven positie. Zij markeert met haar publieksfunctie de entree. De grote transparantie van de gevel maakt de functie herkenbaar. Aan weers zijden van de bibliotheek zijn de scholen gesitueerd. De bibliotheek fungeert als het hart van het gebouw. Het dak geeft de nodige hoogte en lucht aan deze grote ruimte, die weldadig veel daglicht krijgt via de vensters rondom en de patio op de verdieping.

LEESDOMEIN

Architect Kees Willems: “Multifunctionele accommodaties en Kindcentra zijn één van de weinige openbare gebouwen die tegenwoordig worden gerealiseerd in wijk of buurt. De locatie van deze accommodaties is vaak centraal en goed bereikbaar. Samen met de buitenruimten zijn het de plekken voor ontmoeting, die belangrijk zijn voor de sociale cohesie. Met onze ontwerpen proberen we hier ook aan bij te dragen. Herkenbare en uitnodigende gebouwen, waar de ontmoeting optimaal wordt gefaciliteerd, vormen een bindend hart van de wijk. Onderwijs en bibliotheek zijn ieder op zich een verbindende schakel in een wijk, en wanneer deze twee samen komen, is de verbinding nog mooier omdat jong en oud hierdoor samenkomen. De integratie van de bibliotheek in een Kindcentrum of brede maatschappelijke voorziening zorgt ook voor een grote verrijking van de ontwikkelomgeving van het kind.”

Bibliotheek Middelstum vormt een integraal onderdeel van het hart van het kindcentrum

De geheel te openen wand verbindt de jeugdhoek van de bibliotheek met de twee scholen. Hierdoor speelt de bibliotheek de gehele dag een rol in het onderwijs, waarmee zij ruimtelijk en functioneel volledig is g eïntegreerd in de MFA. De bibliotheek en de andere gebruikers delen ook een gezamenlijk duurzaamheidsbeleid, wat aansluit op het duurzame ontwerp van het energie neutrale gebouw. KINDCENTRUM WIJLAND Ook in Middelstum in Groningen markeert de bibliotheek de entree van Kindcentrum WIJland. TenW koos in haar ontwerp voor deze ligging om

Bibliotheek Kindcentrum WIJland

De leestafel

het Kindcentrum door middel van de bibliotheek een ruimtelijke verbinding te laten vormen met het centrum van het dorp. In Kindcentrum WIJland werkt de bibliotheek samen met twee basisscholen. Het hart van het gebouw wordt gevormd door de multifunctionele ruimten en de bibliotheek. Rond en in het hart is overmaat ontstaan voor een keuken in combinatie met de personeelscorner, die ook de leestafelfunctie van de bibliotheek heeft. De bibliotheek van de BMV met het ontmoetingsplein

BMV Heerlerbaan

BMV HEERLERBAAN De Brede Maatschappelijke Voorziening In de H eerlense wijk Heerlerbaan zal een echte ontmoetingsplek voor de wijkbewoners worden. In het ontwerp van TenW zijn onderwijs, kinderopvang, zorg, welzijn, een artsenpraktijk, sport en cultuur samen onder één dak te vinden. De ideale plek voor de wijkbibliotheek, die met een groot aanbod aan cursussen en informatiepunten bijdraagt aan een a ctieve participatie van de wijkbewoners en onderwijs aan de informatiesamenleving. Kijk voor meer informatie op www.tenw.nl.

SCHOOLDOMEIN

maart 2022

foto: René de Wit

HET LIESVELD IN AMEIDE Bijzonder aan brede school Het Liesveld is dat de bibliotheek ruimtelijk is geïntegreerd met de school. Dat betekent dat bezoekers door het gebouw lopen en elkaar vanzelfsprekend ontmoeten. Dat activeert ook de kinderen om te lezen. Het Liesveld is daarom met recht een dorpsgerichte voorziening waarbij geletterdheid onderdeel van het sociale domein is.

DE SPIL IN NIEUWLEUSEN In Kulturhus de Spil in Nieuwleusen zijn onder meer de Bibliotheek Nieuwleusen, het Agnieten College, de sporthal en een breed scala aan lokale organisaties gevestigd. OdV interieurarchitecten heeft hier de centrale ontmoetingsruimte, de kantine van de school en de bibliotheek ingericht. Het interieur vormt de verbinding en maakt dat het een uitnodigende voorziening in het dorp is.

SCHOOLDOMEIN

maart 2022

foto: Ronald Tilleman

foto Sibo Arbeek

IKC DE VAART IN TER AAR Bibliotheek Rijk en Venen heeft een vestiging in het nieuwe IKC De Vaart. De schoolbibliotheek is op de eerste verdieping te vinden en is aangevuld met boeken van Bibliotheek Rijn en Venen. Alle kinderen van de school hebben een biebpas. Tijdens schooltijden kunnen zij boeken uitzoeken en scannen op de computer in de schoolbieb. En ook op de dagen en dagdelen dat de bibliotheek niet open is, kunnen de kinderen er terecht. Dat geldt ook voor kinderen die geen leerling van de school zijn.

foto: Ronald Auée

De maatschappelijke bibliotheek is steeds vaker onderdeel van een brede voorziening, waarbij onderwijs een spilfunctie vervult. Voorbeelden uit de praktijk:

MFA DE HEERD IN HEERDE MFA De Heerd is een multifunctioneel gebouw waarin onder andere scholen, het dorpshuis van Heerde, een bibliotheek en het Cultureel Centrum van Heerde zijn gevestigd. Door de open vormgeving en inrichting met de centrale bar en de Foyer en zalen, staat ontmoeting meer dan ooit centraal. Dat stimuleert ontmoeting van alle geledingen van de samenleving, drempelvrij met ruimte voor een ieder in zijn of haar eigenheid.

LEESDOMEIN

foto: Luuk Kramer

DE TREFKOELE+ IN DALFSEN De samenleving verandert, de bibliotheek verandert mee. Zo is het de afgelopen decennia gegaan en zo zal het blijven gaan. De constante factor is dat de Bibliotheek er is voor iedereen die wil meedoen in de maatschappij en zich wil ontwikkelen, (leren) lezen en informeren. De bibliotheek kiest voor een aanpak met drie strategische pijlers: taalontwikkeling, participatie en het faciliteren van lezen en ontmoeting. De bibliotheek werkt samen met maatschappelijke organisaties, het onderwijs en de dorpskernen. Voorbeelden zijn het Taalpunt, de cursussen op het gebied van digitale vaardigheden, de uitleenbibliotheek, De Bibliotheek op School en Boekstart.

foto: Ronald Auée

IEKC LICHTENVOORDE Het nieuwe Integraal Educatief Kind Centrum (IEKC) in Lichtenvoorde biedt ruimte voor vijf verschillende gebruikers. Het credo is dat elk kind uniek is en alle kinderen gelijk aan elkaar. Dat leverde een open en verbindend gebouw op. Door de samenwerking binnen regulier en speciaal (basis)onderwijs met kinderopvang, (jeugd)zorg en het ondersteuningsteam van de gemeente is een unieke plek in de gemeente en regio gemaakt, waar alle disciplines onder één dak samenkomen. De gemeente zit hier met haar ondersteuningsteam in. De dorpsbibliotheek heeft hier haar dependance en in samenwerking met de speeltuinvereniging is een prachtige buitenspeelplaats gemaakt.

foto ICSadviseurs

foto: Ramon Menting

VOORZIENINGENCENTRUM ’T VEENSE HART IN NIJKERKERVEEN Vanaf 2020 is ’t Veense Hart in Nijkerkerveen in gebruik genomen. De huisgenoten van dit voorzieningencluster zijn bassischool De Horizon, Bzzzonder kindercentrum, peuterspeelzaal Triangel, bibliotheek Nijkerk en het Dorpshuis Nijkerkerveen. De sociale onderneming Bijzondere Gasten verzorgt de horeca en verhuur van ruimten. Het is een gebouw voor iedereen en daar hoort natuurlijk een bibliotheek bij.

ESDAL COLLEGE KLAZIENAVEEN Het Esdal College in Klazienaveen en de bibliotheek zitten in een prachtig pand. De bibliotheek wil, ondanks de opmars van internet en de digitale boeken, het lezen bij de jeugd bevorderen. De instellingen maken gebruik van elkaars voorzieningen. Zo hoeft de school geen mediatheek meer te hebben, omdat de leerlingen in de bieb achter de computer kunnen. Ook komen de medewerkers van de bieb soms in de klas, om de leerlingen te vertellen hoe ze het beste informatie kunnen opzoeken. Om de leerlingen daadwerkelijk in de bibliotheek te krijgen, krijgen ze allemaal een abonnement. Kijk voor meer informatie op www.icsadviseurs.nl.

SCHOOLDOMEIN

maart 2022

“Bibliotheek in hart van onderwijsgebouw”

samen beter in bouwen

BM van Houwelingen zet zich graag in, om een omgeving te creëren waar mensen ﬁjn kunnen wonen, werken en zich thuis voelen. Dit doen wij met veel enthousiasme voor de segmenten scholen, zorg en woningbouw. Afhankelijk van de vastgoedvraag biedt ons team een totaal concept bestaande uit ontwikkeling, nieuwbouw en onderhoud.

SCHOOLDOMEIN

maart 2022

HET INSPIRATIEBOEK

NIEUW H E T T WE E D INSPIR ATIE E B O E K: OVER M B O -H B O -WO

BESTEL NU! Het Inspiratieboek mbo-hbo-wo is nu te bestellen via tenbrinkuitgevers.nl/samenwerken-aan-de-leeromgeving-van-morgen Meer info op schooldomein.nl

EEN SCHONE LUCHT MET NORA VLOEREN

www.nora.com

Mobiele paneelwanden, schuifwanden, mobiele glaswanden of vouwwanden. Onze producten hangen op honderden scholen in Nederland en België.

www.breedveld.com

SCHOOLDOMEIN

FLEXIBILITEIT ALS OPLOSSING

jaargang 34 maart 2022

Magazine voor de perfecte leer-, werken leefomgeving

INTEGRALE OPGAVE IN PERSPECTIEF Het grote interview met Rijksbouwmeester Francesco Veenstra

no.

SPORTDOMEIN ZORGDOMEIN WIJKDOMEIN

Begeleiden met visie SP EC I A L

2 8 pa g i n

a’s

L EESDO MEIN

NIEUWBOUW KC IJSSELMONDE Een geslaagde visie op de ontwikkeling van het kind

DE BIBLIOTHEEK ALS THIRD PLACE Programmeren in co-creatie

VOORBEELDEN VAN VERBINDING De bibliotheek als spil van een brede voorziening