Schooldomein 4 by Schooldomein

SCHOOLDOMEIN

no.

jaargang 33 maart 2021

www.breedveld.com

Ruimte voor innovaties in het ontwerpen bouwproces

DOORGANG VAN MEER DAN 1,5 METER Met BREEDVELD bepaalt u zelf wat u wilt delen. Denk aan een klaslokaal waarin u twee groepen dankzij een mobiel wandsysteem zowel gemeenschappelijk als apart kunt doceren. Wij delen in ieder geval graag onze verfijnde kennis en ons vakmanschap met u. Ook voor bijhorende bouwkundige oplossingen. Meer informatie: www.breedveld.com – T 0487 542888

Paneelwanden

Glaswanden

Schuifwanden

Vouwwanden

Ruimte wordt waardevoller met BREEDVELD mobiele wanden

SPORTDOMEIN ZORGDOMEIN WIJKDOMEIN Magazine voor de perfecte leer-, werken leefomgeving

SP E C I A L

20 pa g in

ZIEN IS GELOVEN De kwaliteiten van licht

a’s S am en w erken a an S c h olen in V la ande re n

SYMFONIE VAN SCHUIVENDE WANDEN Huisvesting faciliteert het leren

KANSEN HYBRIDE ONDERWIJS Long Life Learning van belang

SCHOLEN VAN MORGEN IN BEELD Vlaanderen en Nederland werken samen

HET INSPIRATIEBOEK 2015-2020 BEVAT:

VELUX voor een gezond en comfortabel binnenklimaat

‘Gebouwen gezonder maken’ dat is de verplichting die de VELUX Groep zichzelf stelt om de wereldwijde gezondheidsuitdaging in gebouwen aan te gaan. Al bijna 80 jaar creëren we gezondere leefomgevingen door daglicht en frisse lucht binnen te brengen door het dak. Met onze innovatieve producten en oplossingen zorgen we ervoor dat mensen kunnen leven, werken en spelen in gezonde, comfortabele woningen, scholen, kantoren of gezondheidsinstellingen. Daarnaast zetten wij ons al tientallen jaren in om bouwoplossingen te creëren die de zorg voor mens en planeet in evenwicht houden. Hierbij zetten wij in het ontwerp de mens voorop, ontwikkelen we nieuwe bouwconcepten en dagen we de bouwsector uit om de kaderomstandigheden aan te passen. Zelf staan we bekend om onze diepgaande kennis, duidelijke communicatie

→ 540 pagina’s met prachtige foto’s en plattegronden → Een uniek tijdsbeeld van 5 jaar scholenbouw → 107 verhalen van opdrachtgevers en gebruikers met hun architecten, bouwers, adviseurs en inrichters → Trends en analyses binnen het primair en speciaal onderwijs, het vmbo en avo/vwo → Negen kenmerken voor ecologisch intelligente opdrachtgevers → Het eerste onderzoek naar de beleving van de werkplek door docenten → Een volledig overzicht van alle kosten, volumes en programma’s → Gelaagde voorbeelden van transformaties van bestaande scholen → Een beeldende gids voor de verduurzaming van gebouwen → Een ode aan de architectuur en innovatiekracht van opdrachtgevers en marktpartijen

en onze bereidheid om te investeren in experimenten om gebouwen gezonder te maken. En dat alles met behoud van de natuur en de kwaliteit van onze producten als uitgangspunt.

BESTEL SNEL! Bestel het boek via tenbrinkuitgevers.nl/ samenwerken-aan-deschool-van-morgen

We brengen

90% van onze tijd binnen door

VELUX warmtewerende producten verminderen opwarming tot wel

85%

Daglicht verhoogt het leervermogen van kinderen met wel

15%

HERBESTEMMING MONUMENT GRESWARENFABRIEK BEESEL HEEFT EEN EDUCATIEVE FUNCTIE GEKREGEN.

Effectieve ventilatie Frisse lucht is van wezenlijk belang voor een beter binnenklimaat. Natuurlijke ventilatie is de meest effectieve manier om uw huis te ventileren.

Juiste hoeveelheid daglicht Met deze vuistregel bereikt u voldoende daglicht in huis: het totale glasoppervlak in een kamer moet gelijk zijn aan ongeveer 20% van het vloeroppervlak. Dan weet u zeker dat u voldoet aan het aanbevolen daglichtniveau van 300-500 lux.

Meer gebruikersgemak VELUX ACTIVE werkt optimaal samen met VELUX INTEGRA® elektrische dakramen, raamdecoratie en rolluiken, waardoor de gezondheidsvoordelen van automatische, sensor-gebaseerde bediening gecombineerd wordt met het gemak van bediening met de app. Samen zorgen ze voor een optimale beheersing van het binnenklimaat.

Standaard glas met premium eigenschappen Regen contactgeluid reducerend Gelamineerde veiligheidsbeglazing Gehard glas UV-bestendig

Bevlogen huisvestingsadviseurs sinds 1955

Onze adviseurs en

ICSadviseurs biedt

bouwprojectmanagers

huisvestingsadvies en

brengen ambities tot leven op het gebied van zorg, onderwijs, sport en welzijn.

projectmanagement voor maatschappelijk vastgoed. Ruim tachtig professionals werken vanuit Amsterdam, Rotterdam, Zwolle en Eindhoven aan efficiënte, duurzame en inspirerende omgevingen.

Fijne plekken

Vestiging Amsterdam

Vestiging Zwolle

Zekeringstraat 46

Burgemeester Drijbersingel 25R

om naar hartenlust

1014 BT Amsterdam

8021 DA Zwolle

Vestiging Eindhoven

Vestiging Rotterdam

Klokgebouw 263

Van Nelleweg 1

6e verdieping

Unit 2.3.

5617 AC Eindhoven

3044 BC Rotterdam

te leren, leven, spelen, werken, zorgen en ontmoeten.

088 235 04 27 icsadviseurs.nl

SCHOOLDOMEIN

maart 2021

VAN DE REDACTIE Alsjeblieft, geen revolutie in het onderwijs kopte de Volkskrant op 3 februari boven een ingezonden stuk van bijzonder hoogleraar Universiteit Maastricht en onderwijsinspecteur Inge de Wolf. Zij reageerde op opeenvolgende reacties en meningen waarbij deskundigen deze covid crisis zouden willen aangrijpen om het onderwijs te innoveren. Daar is De Wolf op tegen. Ze geeft aan dat maar een kleine groep leerlingen geen tot weinig hinder van deze crisis ondervindt en een veel grotere groep binnen het voortgezet- en beroepsonderwijs vertraging oploopt en thuis gewoon minder leert. Zij bepleit om binnen het huidige systeem de beste docenten in te zetten om gericht die laatste groep bij te spijkeren als het weer kan. Dat kan via bijspijkerprogramma’s en extra lessen. Ik kan die redenering volgen en het lezen hiervan leidt bij mij tot verdere associaties. Wat mij opvalt en ook wel tegenvalt is dat het Ministerie van OCW en de besturenorganisaties vooral bezig zijn met de voorwaarden waaronder scholen weer open kunnen of juist dicht moeten blijven, maar nauwelijks bezig zijn met de mogelijkheden die vernieuwende huisvesting van scholen al jaren biedt om een diversiteit aan leer- en werkvormen te faciliteren. Of het nu om individueel of in groepjes werken gaat of om een klassikale instructie, waarbij diversiteit helpt om op maat het onderwijs in te richten. Het lijkt in de discussies alsof de docent of leerkracht iemand is die in een afgesloten ruimte nog steeds klassikaal onderwijs aan een groep leerlingen moeten geven. De werkelijkheid in veel scholen is al anders en het feit dat

ONZE VISIE

Schooldomein is een verrassend magazine voor managers en beleidsmakers die relevante beleidsinformatie, praktijkvoorbeelden en productinformatie vertalen in een optimale leer-, werken leefomgeving. Schooldomein biedt informatie rond de infrastructuur, organisatie en huisvesting van instellingen. Schooldomein is bedoeld voor iedereen die op het niveau van overheid,

instellingen, bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties betrokken is bij het vinden van oplossingen voor samenhangende vraagstukken in de non profit en profit sector.

HET NETWERK

Schooldomein wordt zes keer per jaar gratis verstrekt aan alle onderwijsinstellingen en gemeenten in Nederland. Het blad wordt gefinancierd uit de exploitatie van advertenties, advertorials, artikelen en de bijdragen

wordt mede mogelijk gemaakt door:

Als maatschappelijk verantwoorde onderneming stimuleert Schooldomein doelen die goed zijn voor mens en milieu:

gerichte huisvestingsingrepen vaak gepaard gaan met veranderende onderwijsvisies en een andere manier om het onderwijs beter en op maat te organiseren gaat kennelijk aan de officiële gremia voorbij. Er was een tijd dat het Ministerie om de twee jaar een Scholenbouwprijs liet organiseren, om vanuit een actueel thema professioneel opdrachtgeverschap te stimuleren en daarmee het onderwijs verder te helpen. Na de decentralisaties lijkt het nu alleen nog maar om de vorm en de financiële randvoorwaarden te gaan. Gevolg is verkokerde discussies over de wijze waarop het onderwijs kennelijk nog steeds georganiseerd is. Deze Schooldomein, met een apart katern over Nederlandse scholen in Vlaanderen, laat nog maar eens zien wat werkelijk mogelijk is in een land waarin schoolbesturen met hun docenten en overige gebruikers de vrijheid hebben om hun visie te vertalen in een goed programma van eisen. En dat is natuurlijk wel een groot goed binnen ons systeem. Vervolgens wordt er geweldig meegedacht door partijen vanuit de keten, vanaf de visie- tot en met de realisatie- en inrichtingsfase. Daarbij staan beleving en verbinding als centrale thema’s centraal. Dit nummer twee mooie debatten over hybride leren en de kracht van regionale netwerken om het beroepsonderwijs van de toekomst vorm te geven. En dat begint al op de basisschool, waar ouders en kinderen actief betrokken worden bij de eerste stapjes van het leven lang leren. Kortom beste lezers; veel leesplezier gewenst en kom vooral door met uw kritische en vooral positieve ervaringen over de leeromgeving van morgen. Want in veel gevallen bestaat hij al! Sibo Arbeek Hoofdredacteur Schooldomein

van partners. Schooldomein fungeert als een netwerk, waarbij partijen een meerwaarde genereren door een samenhangend product te bieden. Schooldomein fungeert als een platform voor alle partijen die een bijdrage willen leveren aan de kwaliteit van de onderwijsinfrastructuur.

UW MENING

Wij stellen uw mening zeer op prijs. Voor reacties kunt u mailen naar sibo.arbeek@schooldomein.nl.

U kunt ook reageren via de site www.schooldomein.nl. Praktische informatie vindt u in het colofon.

INTERNET

Voor meer informatie over Schooldomein en dit nummer kunt u kijken op www.schooldomein.nl. Via deze site kunt u onder meer alle artikelen van de afgelopen jaargangen opvragen, winkelen in onze rubrieken en relevante markt informatie zoeken.

INHOUD BESTUUR EN BELEID

12 17 19

Zien is geloven Wat licht doet met mensen, objecten, gebouwen en omgevingen

De leerling centraal Gorinchem werkt aan een nieuwe beroepencampus

Ik wil’em Ervaren interimmer bij ROC van Amsterdam

Alles doen binnen de mogelijkheden De Marnix Academie maakt werk van duurzaamheid

VISIE EN ONTWERP

Uniek ontwerpproces scholen Schothorst Schoolbesturen werken samen aan vervangende nieuwbouw

Geweldige akoestiek in getransformeerde kerk

Het nieuwe Hermann Wesselink College overtuigt

Persoonlijk onderwijs in bijzondere omgeving

Ruimte en perspectief creëren plekken voor ontmoeting

Aeres Hogeschool in Dronten

Vernieuwend onderwijs vraagt om maatwerk Inrichting Houtkamp College bedient zelfstandige leerling

THEMA

Innovatief concept ‘Mijn School’ toegepast

Ruimte voor innovaties 40 in het ontwerpen bouwproces BOUW EN INRICHTING

Gedroomd schoolgebouw voor KPO Kindcentrum De Stappen

Symfonie van schuivende wanden IKC De Regenboog faciliteert de lerende organisatie

Ontwerpen en bouwen zijn geen gescheiden fasen in het bouwproces, maar hangen enorm met elkaar samen. Zeker wanneer vanuit de exploitatie gedacht wordt, bepalen keuzen in het ontwerp sterk de wijze waarop het bouwproces wordt ingericht en hoe de partners met elkaar samen werken en elkaar kunnen versterken. Foto’s cover School voor Persoonlijk Onderwijs is Deventer (pagina 32) Omniacollege in Deventer (pagina 14) MFA Bruchterveld (pagina 28)

SCHOOLDOMEIN

maart 2021

43 46

Meer dan meubels

Athletic Skills Model bij ALO Amsterdam

Meedenken staat centraal bij Eromesmarko

Nieuwbouw kindcentrum Trampoline geslaagd Samenwerken centraal in modulair gebouw

Primeur eerste Playce school van Nederland

Nieuwe functie schooldaken Een multicolor schooldak wordt de trend

BELEVING EN BEHEER

Glansrijk slagen met hybride onderwijs

56 58

Innoveren doe je samen!

Long Life Learning voor iedereen van belang

Tijd voor duurzame toepassingen

Een bijzondere lambrisering met Marmoleum Forbo innoveert bij ALASCA

S AMEN WERKEN AAN SCHOLEN IN VLAANDEREN

Scholen van Morgen timmert aan de weg

Innovatieve school met sociale ruimte

Het kind centraal in het Ooievaarsnest Assenede

Nieuwbouw VTI Brugge transparant en adaptief

Óscar Romerocollege begeleidt hele schoolcarrière

76 78

Proeftuin Ontharding Kortrijk

Voorbeelden van een geslaagde samenwerking

Slimme ingreep verbindt campus in Geel

Vernieuwend onderwijs in duurzaam gebouw

Bouwen aan het beroepsonderwijs in Vlaanderen

Verbinding campussen met eigen identiteit

Van droom naar werkelijkheid

Handboek Kostenefficiënt Scholen Bouwen De basis moet goed zijn

RUBRIEKEN

20 21 22 81 82

Kort Nieuws Kort Nieuws

Column Adri Pijnenburg en Peter de Vries Column Philippe Monserez

Vooruitblik Schooldomein 5

15 28 31 43 56

Zien is geloven

DE KWALITEITEN VAN LICHT

Wat is licht eigenlijk en wat doet het met mensen, objecten, gebouwen en omgevingen? Wat zien en ervaren we daardoor, interpreteren we en nemen we voor waarheid aan? Wat bieden smart intelligence, smart buildings en smart environments voor kansen?

SCHOOLDOMEIN

maart 2021

BESTUUR EN BELEID

Tekst Sibo Arbeek

perceptuele intelligentie aan de faculteit Industrieel Ontwerpen van de TU Delft, waar ze zich in het Pi-lab bezighoudt met het onderzoek naar lichtontwerpen, visuele communicatie van licht, materiaal, vorm en ruimte. Sylvia: “De uitdrukking eerst zien en dan geloven is een mooie opening voor dit gesprek. Mensen geloven meestal wat ze zien, maar het gaat feitelijk over hun eigen perceptie van de werkelijkheid. Dat noemen we een controlled

“Alles wat we zien heeft met licht of weerkaatsing van licht door materiaal te maken”

Fotografie Marcel Krijger

hallucination. Je kunt er wel op bouwen omdat het voldoende informatie geeft, maar je moet niet geloven dat wat je ziet ook de echte wereld is. Want de ene persoon ziet en beleeft iets anders dan de andere persoon, terwijl ze op hetzelfde moment naar hetzelfde kijken.”

entraal in de benadering van Schooldomein staan de relaties tussen omgeving, het gebouw, de gebruiker en het gebruik, waarbij de organisatie van het onderwijs of de zorg een belangrijke rol speelt. Welk effect heeft licht op leerlingen en medewerkers en in het algemeen op de beleving van ruimten en het publieke domein? Wat kun je met licht doen om het gedrag van mensen te beïnvloeden en/of hun prestaties te verbeteren? Dat was een introductie waar profes sor Sylvia Pont op aansloeg. Haar vakgebied is

FASCINERENDE EIGENSCHAPPEN Sylvia verder: “Eigenlijk heeft alles wat we visueel kunnen waarnemen met licht te maken. Als er geen licht was zagen we niets. Alles wat we zien heeft met licht of weerkaatsing van licht door materiaal te maken. Licht heeft bijzonder fascinerende eigenschappen; het is ontastbaar en ongrijpbaar. Je kunt er veel meer mee doen als je begint door te krijgen hoe je het kunt vormen en veranderen. Ontwerpen voor goed licht is belangrijk en bepaalt wat we zien en hoe we zien. Met een goed lichtontwerp kun je de verschijningsvorm van ruimtes, materialen en mensen veranderen. Als je dat doorhebt kun je een vorm of ruimte er compleet anders uit laten zien. Het geeft echt een aha gevoel wanneer je opeens ziet en ervaart wat licht kan doen, en dus ook wat lichtontwerpen en lichtplannen voor kantoren en scholen kunnen betekenen. Lichtplannen houden rekening met lichtniveaus, kleurtemperatuur, uniformiteit en daglichtfactoren. Maar er is zoveel meer wat de visuele ervaring en het welbevinden van een ruimte

SCHOOLDOMEIN

maart 2021

Fotografie Tatiana Kartashova

beïnvloedt, zoals bijvoorbeeld de ruimtelijke verdeling en kleurvariatie van het licht, lichttexturen - of het gebrek daaraan of het uitzicht. Human centered ontwerpen van licht begint bij de kern; waar is het voor bedoeld, om wie gaat het, om welke plek gaat het en wanneer heb je welk licht nodig? Door vooraf goed na te denken over het ontwerp van een ruimte en vanaf het begin de verlichting en de interactie met materialen en mensen te integreren kun je veel meer bereiken. Licht is in al zijn abstractie soms moeilijk om te bedienen en te ontwerpen. Heel veel mensen ervaren thuis een lichteffect waarvan ze niet weten waarom het niet goed is. Om het op individueel niveau en in elke ruimte goed te krijgen is echt lastig, maar de innovaties gaan snel. De werking van licht in een ruimte is complex, maar als je er eenmaal vat op hebt kan er veel meer dan nu het geval is.” DUURZAME BRON “Daglicht is een belangrijke factor op scholen en de meest duurzame bron die er is. Het is goed om daar gebruik van te maken, omdat je dan minder artificieel licht en dus minder energie nodig hebt. Goed (dag-) licht is een voorwaarde om een ruimte goed te laten werken. Op scholen is een fris lucht- en geluidbeheer ook van belang. Daarbij zijn er ook ingewikkelde interacties zoals dat licht de gevoelstemperatuur beïnvloedt; koel licht voelt als een paar graden kouder aan dan warm licht. Een multimodale benadering is dus belangrijk, waarbij je naar de relatie tussen temperatuur, lucht en licht kijkt. In een echte frisse school worden al die aspecten in samenhang aangepakt, hoewel het budget vaak niet toereikend is. De meeste scholen en kantoren worden ingericht op basis van een vast budget voor verlichting. Dat is functioneel prima, maar soms ook heel saai en voorspelbaar. Sommige systemen faciliteren docenten om het licht in hun lokaal aan te passen, maar het effect blijft beperkt. Met active dimming systems en kleursystemen kun je verder gaan en zowel het lichtniveau als de kleurtemperatuur laten aanpassen aan de omstandigheden en in de tijd. Maar er is nog veel meer mogelijk. Doelgericht wanden aanlichten helpt om ruimtes er niet alleen lichter en groter maar ook prettiger uit te laten zien. Om ruimtes er levendiger uit te laten zien kunnen we lichtpatronen gebruiken, bijvoorbeeld met de kwaliteit van de zon die door

Sylvia Pont

SCHOOLDOMEIN

maart 2021

de bomen schijnt of de schittering van het licht dat onder de brug valt. Door doelgericht te ontwerpen kun je ruimtes levendig maken met een prettige atmosfeer. Dat draagt bij aan het welbevinden, het geluksgevoel en beïnvloedt ook de prestatie. Licht heeft invloed op stemming en slecht of onvoldoende licht kan depressieve gevoelens versterken. We hebben een bepaalde hoeveelheid licht nodig om de biologische klok op niveau te houden, te presteren en alert te blijven. Die zaken worden uiteraard ook beïnvloed door andere factoren als temperatuur. Met slimme ontwerpen kun je meer effect bereiken en verder kijken dan de richtlijn lang is. Je ziet dat de belangstelling groeit.” DUTCH DAYLIGHT We hebben ongeveer 20 onafhankelijke lichtontwerpers in Nederland die innovatieve lichtontwerpen voor specifieke contexten maken. Zij weten steeds beter wat er nodig is om zaken integraal aan te pakken, waarbij architecten met lichtontwerpers in een vroegtijdig stadium gaan samenwerken. In 2004 is de stichting Living Daylights opgericht om iedereen in de bouwwereld te wijzen op de kwaliteit van de mooiste, goedkoopste en meest duurzame lichtbron op aarde. Sinds 2018 draagt de stichting de naam Dutch Daylight. Dutch Daylight brengt de verschillende betrokkenen in de bouw bij elkaar, om zich samen sterk te maken voor het gebruik van daglicht. Ze reiken jaarlijks een prijs uit zoals aan de ontvangsthal van de schoolkerk in Garmsterwolde of de turnzaal van Welgelegen in Utrecht. Het is ook mooi om te zien dat een partij als VELUX al tien jaar de International VELUX Award organiseert. Architectuurstudenten worden hiermee uitgedaagd om binnen de gebouwde omgeving het thema ‘Light of Tomorrow’ te verkennen. Om de internationale dialoog over de kwaliteit van daglicht en binnenklimaat in gebouwen tussen professionals in theorie en praktijk te stimuleren.” LICHT-MATERIAALINTERACTIES “Wij doen veel onderzoek naar hoe lichtinteracties effect sorteren en hoe dat invloed heeft op materialen in de ruimte. Je kunt een kamer zwart maken of rood of wit en dat heeft veel invloed op het eigenlijke licht in de ruimte. Alle muren weerkaatsten het licht en dat gaat heen en weer, waarbij er een mooi diffuus licht

BESTUUR EN BELEID in een lichte ruimte kan ontstaan. Maak je de muren en vloeren zwart dan zal zelfs met een diffuse lamp het licht in de ruimte gericht worden door de absorptie van de materialen. Het samenspel van verlichting, vorm en materiaalgebruik in een ruimte leidt dus tot een bepaalde waarneming en beleving van de ruimte. Eén van de dingen die we daar mee doen is kijken hoe je licht op een slimme manier kunt gebruiken om een verhaal te vertellen. Zo hebben we een lichtplan voor de tentoonstelling van een triceratops dino saurus ontworpen. Normaal zie je die in bijvoorbeeld Naturalis als een geheel, waarbij het beest is gereconstrueerd door oorspronkelijke stukken aan te vullen met bijvoorbeeld 3D geprinte stukken die vervolgens gekleurd zijn zoals de botten. Bij de Skull 21 tentoon stelling in het Science Centre Delft zijn de echte botten bruinig en de 3D geprinte stukken plastic grijs gelaten om de technologie achter de reconstructie letterlijk te laten zien. Door een bepaalde verlichting toe te passen zie je eerst niet wat echt is en wat gecamoufleerd en door dan de verlichting te veranderen laat je de verschillen voor de ogen van de bezoekers verschijnen, waardoor je het verhaal op een andere manier kunt vertellen. Dat soort licht-materiaal interacties biedt veel mogelijkheden, ook om de geschiedenis op een nieuwe manier te belichten.” VOORBIJ HET ZICHTBARE LICHT Het palet van licht is heel breed en biedt veel moge lijkheden, ook voorbij het zichtbare licht in het infrarood en ultraviolet gebied. Zo zijn er veel mogelijkheden voor UV desinfectiesystemen. Sinds kort ben ik betrokken bij een nieuw project waarbij we in Intensive Care kijken naar de werking van licht en geluid. De geluidsomgeving van een IC is vaak gruwelijk voor patiënten, IC-verpleegkundigen en de artsen. We willen een licht- en geluidomgeving ontwerpen die beter is voor het welzijn en het herstel bespoedigt. Daglicht wordt al ingezet om mensen sneller te laten herstellen en dat gebeurt ook al in ziekenhuizen op de verpleegafdelingen. Wanneer de biologische klok ontregeld raakt, kan een goede hoeveelheid daglicht of artificieel licht ondersteunend werken, waarover de chronobiologen van de universiteit Groningen alles kunnen vertellen. Een collega is gepromoveerd op de zogeheten tovertafel. Daarbij worden lichtbeelden geprojecteerd op een tafel waar mensen dan mee kunnen interacteren. Dat wordt gebruikt om dementerende mensen te activeren en werkt heel erg goed. Met smart intelligence zouden we zelfs de atmosfeer van thuis kunnen meenemen naar de zorgomgeving.” LICHT PUBLIEKE DOMEIN “Licht in het publieke domein vormt een grote speeltuin. Denk aan het ontwikkelen van een lichtplan dat gebruikt kan worden voor verschillende activiteiten op verschillende momenten. Daarmee kun je de beleving van ruimten beïnvloeden en prachtige

Lighting design cursus

architectuur benadrukken. Daar wordt natuurlijk ook al in theaters en bij evenementen enorm mee geëxperimenteerd. Professor Yvonne de Kort van het Intelligent Lighting Institute van de TU Eindhoven doet bijvoorbeeld veel onderzoek naar de werking van licht in het publieke domein. Ze houdt zich bijvoorbeeld ook bezig met lichtplannen voor steden waarbij je ook het gedrag van mensen beïnvloedt, bijvoorbeeld in uitgaansgebieden. Het is inmiddels door onder anderen professor Ingrid Heynderickx van hetzelfde instituut aangetoond dat een bepaalde lichtatmosfeer de stemming beïnvloedt. Er is nog zoveel meer mogelijk met multimodale en multi sensorische aspecten en op het gebied van smart intelligence. We staan nog maar aan het begin.” Kijk voor meer informatie op https://www.tudelft.nl/en/ide/ about-ide/people/pont-sc/.

SCHOOLDOMEIN

maart 2021

Tekst Sibo Arbeek

GORINCHEM WERKT AAN EEN NIEUWE BEROEPENCAMPUS

De leerling staat centraal Met de ontwikkeling van de Regionale Beroepen- en Innovatiecampus (RBIC) in Gorinchem bundelen de Gorcumse scholen hun krachten, werken ze samen met ondernemers en overheid aan toekomstgericht onderwijs. Doel is een goede aansluiting tussen PO, VO, MBO en zelfs HBO en vervolgens de arbeidsmarkt. Tijdens een webinar werden ideeën en standpunten uitgewisseld en kwamen ook leerlingen aan het woord.

p 6 januari vond het online event ‘Beroeps onderwijs van de toekomst’ plaats, georganiseerd door het Omnia College, samen met het Da Vinci College en het bedrijfsleven. Gorinchem is een onderwijsstad met een belangrijke regiofunctie; zo volgen 6.800 leerlingen voortgezet onderwijs in de stad, waarvan 70% uit de regio komt. De scholen ontwikkelen met elkaar

vlnr: Adrienne Vertooren, Marieke van den Berg en Desiree Kon-Kruisinga

SCHOOLDOMEIN

maart 2021

een regiovisie op onderwijs en een leven lang leren. “Vanuit het besef dat je samen sterker staat”, legt directeur Marieke van den Berg uit. “Wanneer we een bijdrage kunnen leveren aan een sterk regio naal netwerk wordt het ook makkelijker om de verschillende onderwijsniveaus beter op elkaar en op de arbeidsmarkt te laten aansluiten. Dat begint eigenlijk al op de basisschool, waar we kinderen

BESTUUR EN BELEID

VARIANTEN VAN HYBRIDE LEREN

vertrouwd willen maken met technologie onderwijs, dat alle beroepsgroepen omvat.” Om die reden investeert de gemeente Gorinchem, samen met de scholen en subsidieverstrekkers zoals rijk en provincie in het nieuwe RBIC. Marieke: “Verschillende schoolgebouwen worden in onder linge samenhang aangepakt en deels vernieuwd, zodat het beroepsonderwijs vanuit de kracht van samenwerking kan innoveren. Onderdeel van de nieuwe campus is de bouw van een Innovatie- en Afstudeercentrum (IAC). In het centrum gaan overheid, onderwijs en ondernemers samenwerken, zodat leerlingen een betere aansluiting krijgen op de arbeidsmarkt. Het wordt ook een plek voor volwassenenonderwijs ‘een Leven Lang Ontwikkelen (LLO)’ en startups.” TOEKOMST BEROEPSONDERWIJS Tijdens de interactieve bijeenkomst deden zo’n 100 leraren, ouders, leerlingen, schoolleiders, onderwijs partners, de gemeente en het bedrijfsleven online actief mee en reageerden op de vraag: hoe ziet de toekomstgerichte school eruit? Daar kwamen beelden uit als samen leren, samenwerken, innoveren en ontwikkelen, de leerling centraal en vooral maatwerk bieden. ICSadviseur Hidde Benedictus begeleidt het Omnia College en organiseerde voor de gemeente Gorinchem en schoolleiders samen met trendontwikkelaar techniek Adri Pijnenburg een excursie naar de innovatieve T2 campus in Genk in Vlaanderen. Hidde: “Ik zie dat er een enorme gretigheid is om samen te werken en ook om ervaringen te delen. Daarbij zijn sterke beroepsbeelden binnen de school belangrijk, om het keuzeproces te ondersteunen, maar vooral ook om leerlingen te motiveren. Deze ontwikkeling vraagt nieuwe vaardigheden en competenties van docenten en uiteraard verandert de rol van het schoolgebouw: het accent verschuift van overdracht

Deelnemers webinar: Marieke van den Berg Desiree Kon-Kruisinga Adrienne Vertooren Justine de Jongh Niels Verhoeks Hidde Benedictus Sibo Arbeek

Directeur Omnia College Locatiedirecteur Da Vinci Kwartiermaker Innovatie- en Afstudeercentrum (IAC) Leerling 4G/TL. Zorg en Welzijn Leerling 4G/TL Bouwen , Wonen en Interieur ICSadviseurs, onderwijs- en huisvestinginnovatie Moderator en hoofdredacteur Schooldomein

van kennis en vaardigheden naar het ontmoeten, samenwerken en delen. Je moet een omgeving maken waarbij de groepsgrootte kan verschillen en projectmatig onderwijs mogelijk is. Wanneer je blijft uitgaan van vaste groepen die je door een rooster heen schuift, werkt het niet. Hybride onderwijs veronderstelt wendbaarheid in het onderwijsaanbod en een hoge mate van personalisatie. De vraag is vervolgens hoe je een omgeving zo interessant kunt maken dat de samenwerking tussen bedrijven, overheden en onderwijsinstellingen wordt versterkt? De kracht van de plek wordt heel belangrijk en daarbinnen is de trend om expertise rondom specifieke thema’s bij elkaar te brengen en in samenhang aan te bieden. Goede omgevingen zijn een voorwaarde. Dat be tekent plekken waar je elkaar wilt ontmoeten, met een diversiteit aan aantrekkelijke faciliteiten met open wifi en natuurlijk ook goede koffie. Placemaking verbindt en zorgt voor het besef van een gedeelde community. De uitdaging waar veel directies voor staan is om hun vaak verouderde gebouwen weer zo interessant te maken dat ze onderdeel van een krachtig netwerk gaan vormen. Wet- en regelgeving helpen niet altijd mee, maar mijn ervaring is dat gewoon beginnen en die samenwerking zoeken heel veel kan opleveren. Er kan meer dan je denkt.”

SCHOOLDOMEIN

maart 2021

In verschillende rondes wordt over het belang van een sterk netwerk gediscussieerd. Marieke: “De wereld verandert en dat vraagt ook om een andere kijk op ons onderwijs. Deze Coronatijd dwingt ons om digitaal te denken, maar we missen het warme contact, want een school staat of valt met persoon lijke aandacht en liefde. Onze leerlingen kunnen hier eerst proeven en ruiken aan allerlei vakken voordat ze een meer bewuste keuze voor het vervolg maken. Dan is het heel mooi om te zien dat meisjes het steeds vaker ook leuk vinden om in ons SmartLab te werken. Logisch, als je ziet dat technologie en zorg ook heel goed samen gaan. Kijk maar naar domotica. Die ontwikkeling begint al in het basisonderwijs en daarom is die samenwerking tussen scholen zo belangrijk. Omnia heeft een geweldig SmartLab maar ik moet er niet aan denken om alleen maar een ge robotiseerde leeromgeving aan te bieden. De school is het kloppend hart van de samenleving; ik zie het als een warm, ambitieus netwerk waar scholen, ouders, leerlingen en bedrijven met elkaar samenwerken.” HOTSPOTS WAAR HET GEBEURT “Het beroepsonderwijs en het bedrijfsleven zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Samenwerken binnen het bedrijfsleven is heel gewoon, maar tussen onderwijs en bedrijfsleven is het niet altijd

SCHOOLDOMEIN

maart 2021

vanzelfsprekend”, reageert Desiree. Ze is niet alleen locatiedirecteur van Da Vinci, maar ook directeur van School & Bedrijf; het samenwerkingsverband in de regio tussen onderwijs en ondernemers en was eerder directeur van een installatiebureau in Hardinxveld-Giessendam. Ik weet hoe belangrijk het is om bedrijven te zoeken die onze leerlingen helpen zich te verwonderen tijdens betekenisvolle stages. De school kan niet zonder de samenleving en het bedrijfsleven. Het beroepsonderwijs leidt immers de vakmensen van morgen op en biedt werkenden en werkzoekenden mogelijkheden om zich verder te ontwikkelen. Omgekeerd is de bijdrage van bedrijven en instellingen onmisbaar voor stages, leerwerk plekken, hybride projecten én om het onderwijs relevant en actueel te houden. Het bij elkaar in de keuken kijken en het beleven van de echte wereld van techniek werkt daarbij heel erg goed. Er is vanuit het bedrijfsleven zowel behoefte aan de traditionele vakmensen als werknemers die de meer digitale skills hebben om te kunnen ontwerpen, 3D printen en robotica. Samen kijken we vooruit en geven we vorm aan de toekomst. Ik zie de school van de toekomst minder als een gebouw en meer als een verzameling hotspots waar studenten en bedrijfsleven elkaar ontmoeten en waar het ook echt gebeurt. Dan leren ze vaardigheden in de echte wereld.”

BESTUUR EN BELEID

Foto: Pjotr-design

VAKMENSEN VAN MORGEN “Ik kom uit het bedrijfsleven en heb een grote passie ontwikkeld voor de menselijke factor binnen het bedrijf. Medewerkers vormen het belangrijkste kapitaal en dat geldt niet alleen voor bestaande bedrijven, maar ook voor toekomstige werknemers; de leerlingen van nu”, legt kwartiermaker Adrienne uit. “Het Innovatie en Afstudeercentrum is van toegevoegde waarde voor de regio, scholen, leerlingen en bedrijven. Dat betekent dat je kinderen op de basisschool al kennis laat maken met innovaties. Een leven lang leren is vanzelfsprekend en begint al vroeg. Ik zie het IAC als een fysieke plek waar je als leerling terecht kunt om de beroepspraktijk te ervaren. Het wordt een platform voor verbinding en matching,

“Het gaat erom bedrijven te zoeken die onze leerlingen helpen zich te verwonderen tijdens betekenisvolle stages” waar leerlingen in aanraking komen met het bedrijfsleven en zo de praktijk leren ervaren. Wat houdt een beroep in, wat wordt van je verwacht en hoe kunnen we je helpen om jezelf te blijven ontwikkelen? Ik merk nu zelf dat de taal van het onderwijs anders is dan de taal van het bedrijfsleven. In het bedrijfsleven bedenk je vandaag iets en voer je het morgen uit, in het onderwijs loopt het eerst via een aantal schakels. Ik wil daar graag een versnelling in aanbrengen. Dat betekent ook dat docenten meerdere competenties moeten beheersen en erop uit moeten trekken om die beroepspraktijk te ontdekken. De school van de toekomst zijn verschillende plekken in de regio waar bij bedrijven het onderwijs plaats vindt. In onze regio is de techniek en de technologische sector goed vertegenwoordigd. Je ziet dat er vanuit bedrijven, de zorg en ook de agrarische sector veel vraag is naar nieuwe mensen. Daar gaat het IAC een verbindende rol in spelen.” FIJNE PLEK Justine de Jongh en Niels Verhoeks zijn leerlingen van het Omnia die dit jaar hun diploma vmbo GL/TL gaan behalen. Beiden stromen door naar het middelbaar beroepsonderwijs; Niels om een sportopleiding te volgen en Justine omdat ze graag in de zorg wil werken. Niels: “Ik vind het heel erg leuk om met mensen te werken en dat combineer ik graag met sport en bewegen.” Justine vult aan: “Dat geldt voor mij ook, waarbij ik graag heel praktisch voor mensen iets wil betekenen. Een baan in de thuiszorg past

Voorbeelden van een hybride leeromgeving. Jeroen Bosch College (boven) in ‘s-Hertogenbosch en ROC Friese Poort For Real in Leeuwarden

straks misschien wel bij mij.” De afgelopen maanden hebben ze noodgedwongen veel thuis gezeten. Hoe hebben ze het onderwijs ervaren? Niels: “Het was erg afstandelijk en er was minder contact. Vooral groepswerk en wanneer je echt geconcentreerd moet leren gaat beter op school.” Justine vult aan: “En de uitleg is lastiger en het is minder gezellig. Op school ontmoet je je vrienden en is de sfeer goed. Thuis zit je alleen maar de hele dag naar een scherm te kijken.” Ze bewaren goede herinneringen aan school. Niels: “De leraren zijn gezellig, iedereen kent elkaar en er is voldoende aandacht voor elkaar. Het voelt als thuiskomen en voelt een beetje als een dorp.” Hoe kijken ze aan tegen de snelle ontwikkelingen rond online leren? Justine: “Ik lees eigenlijk geen boek meer en doe alles al online. Vooral je mobiel is enorm belangrijk; daar haal je heel veel informatie uit.” Hoe kijken ze tenslotte aan tegen de ontwikkeling van een groot regionaal centrum? Justine: “Ik denk dat het heel goed is, maar het moet niet ten koste gaan van de kleinschaligheid.” Niels knikt: “En de praktijklessen waarbij je leert om met materialen te werken zijn erg belangrijk, ook voor toekomstige leerlingen.” Kijk voor meer informatie op www.icsadviseurs.nl.

SCHOOLDOMEIN

maart 2021

SAMEN BETER IN BOUWEN. JONG GELEERD OUD GEDAAN. Al jarenlang zijn wij als familiebedrijf actief in het bouwen van scholen. Bij BM van Houwelingen hebben we het goed voor elkaar en zijn we ook goed voor elkaar. Door onze ervaring kunnen we efﬁciënt en effectief bouwen. Omdat we alle expertise in huis hebben, kunnen we ieder project naar volle tevredenheid uitvoeren. Met ons ervaren team streven we altijd naar het beste resultaat.

BMVANHOUWELINGEN.NL

SCHOOLDOMEIN

maart 2021

0184 677 200

Tekst: Esther Pasman, recruiter ICSInterim

BESTUUR EN BELEID

SUCCESVOLLE BEMIDDELING BIJ ROC VAN AMSTERDAM

“Ik wil’em!” Willem Schoos is een bekende in het bestand van ICSinterim. Als ik hem begin 2020 bel is hij op zoek naar een nieuwe uitdaging. In zijn functie mist hij het brede sociale contact met mensen in zijn dagelijkse werkzaamheden.

“W

illem is 62 jaar, maar dat zou je hem echt niet geven. Ik benoem zijn leeftijd expliciet, want laten we eerlijk zijn, dat is een uitdaging, niet alleen voor mij als bemiddelaar maar ook voor de mogelijk nieuwe werkgever. In het begin van 2020 ontstaat er een vacature bij ROC van Amsterdam. Zij zoeken een specialist voor hun MeerjarenOnderhoudsPlan (MJOP) die ze een vast dienstverband willen aan-

vol jonge energie én de afdelingen dragen op hun eigen manier bij aan de toekomst van de studenten.” DE OPDRACHTGEVER AAN HET WOORD In april 2020 gaat Willem op gesprek bij Farida El Allati, directeur dienst huisvesting en inkoopmanagement en Ralph van Gastel, manager vastgoed. Aan het eind van het gesprek zijn Farida en Ralph erg enthousiast. Als Willem even weg is, fluistert Farida tegen Ralph: “Ik wil hem.” Een tweede gesprek is overbodig. Farida: “Willem begrijpt de inhoud en heeft de juiste waarden en normen die van belang zijn in onze organisatie, wij willen hem graag in dienst nemen.” Willem start op 1 mei 2020 aan zijn nieuwe uitdaging en een half jaar later groeit hij door naar manager

“Willem is deskundig, energiek en hij kan zijn kennis op een prettige manier delen” Farida El Allati en Willem Schoos

bieden. Ik wil deze uitdaging aangaan gezien zijn ruime kennis op het gebied van beheer en onderhoud. Willem is deskundig, energiek en hij kan zijn kennis op een prettige manier delen.” DE STERREN VAN HET ROC “Bij een grote onderwijsorganisatie zoals het ROC, komt veel kijken. De grote sterren zijn de jonge talenten en studenten. In een veilige, inspirerende omgeving en een goed geoliede machine is er één organisatieonderdeel dat een cruciale rol speelt op de achtergrond: Dienst Huisvesting en Inkoopmanagement. Er is veel dynamiek en het is er nooit saai. Maar misschien wel het allerbelangrijkste: het is een plek

beheer & onderhoud. Farida: “Als opdrachtgever ben je op zoek naar een deskundig persoon. Dan speelt leeftijd geen rol. Binnen het ROC werken veel jonge mensen. Willem kan heel goed mee in de energie en dynamiek, waardoor hij echt onderdeel is van het team. Bij het werven van medewerkers zijn twee dingen belangrijk: inhoud/professionaliteit en vooral mentaliteit. Het eerste is te leren, maar mentaliteit zit in iemand. Je past, of je past niet.” Vanuit ICSinterim zijn we trots op deze match. We spreken de taal van onderwijs in combinatie met vastgoed. Ons brede netwerk stelt ons in staat om naast interim opdrachten, ook werving & selectie trajecten tot een succes te leiden. Voor meer informatie belt of mailt u even naar Esther Pasman: 06 - 82 68 88 08 of esther.pasman@icsinterim.nl.

SCHOOLDOMEIN

maart 2021

Fontys Eindhoven

Onderwijsgroep Tilburg

GISPEN CREËERT ONDERWIJSOMGEVINGEN DIE MOTIVEREN EN STIMULEREN Van voortgezet onderwijs tot universiteit: dé basis voor een effectieve onderwijsomgeving is een prettige fysieke ruimte. De optimale onderwijsomgeving stimuleert en inspireert leerlingen om het beste uit zichzelf te halen. Docenten en andere medewerkers werken er met plezier én resultaat. Hoe creëert u een dergelijke omgeving? Gispen ontwerpt en realiseert vanuit visie en jarenlange ervaring onderwijsomgevingen die aansluiten bij het leren van nu én in de toekomst. Rijn IJssel Wageningen

Gispen heeft een gespecialiseerd Onderwijsteam in huis dat dagelijks bezig is met de vraagstukken in uw branche. Interieurarchitecten, accountmanagers en projectleiders die inmiddels jarenlang samenwerken met onderwijsinstellingen. Van inspiratie, creatie en realisatie tot en met beheer en revitalisatie. Deze professionals denken graag met u mee over uw huidige situatie en helpen te anticiperen op toekomstige ontwikkelingen.

Verder praten met het Onderwijsteam? Neem contact op via info@gispen.nl

TU Delft

Melanchton Berkel en Rodenrijs

www.gispen.com/nl/onderwijs | www.roomtolearn.nl 18

SCHOOLDOMEIN

maart 2021

BESTUUR EN BELEID

Tekst Eddy Steenvoorden

Alles doen binnen de mogelijkheden Veel minder CO2-uitstoot en steeds minder energieverbruik. De Marnix Academie in Utrecht maakt op vele manieren werk van duurzaamheid en het milieujaarverslag 2019 ziet er dan ook indrukwekkend uit.

egelijk valt te lezen dat de pabo het met de huidige groene koers niet gaat redden om in 2050 energieneutraal te zijn. “We zitten een beetje in een spagaat,” erkent hoofd van het bedrijfsbureau Marc Linthorst. De afgelopen jaren is zorgvuldig gekeken naar verbeteringen in de duurzame koers en is veel vooruitgang geboekt. “We hebben ons gefocust op het gebouw, maar vergaten daarbij een beetje wat het onderwijs nodig heeft.”

HUISVESTINGSPLAN Dat is vorig jaar wel gebeurd, met een duidelijke conclusie: het gebouw is te klein voor de onderwijs ambities van de pabo, uitbreiden of verhuizen is noodzakelijk. Dat heeft uiteraard invloed op het beleid: grote investeringen worden uitgesteld totdat de toekomst duidelijk is. De klimaatdoelstellingen worden onderdeel van een nieuw huisvestingsplan. “Je kunt aan meerdere maatregelen denken die ons nog verder kunnen helpen als het om duurzaamheid gaat. Gevelisolatie is bijvoorbeeld een mogelijkheid, maar niet nu de toekomst onzeker is.” ZONNEPANELEN Anderhalf jaar terug kwamen er wel 130 zonne panelen op het dak te liggen, meer was niet mogelijk vanwege de beperkte dakbelasting. “We zouden de constructie aan kunnen passen om meer panelen kwijt te kunnen, maar ook die beslissing is afhankelijk van de keuze voor de toekomst.” Binnen de moge lijkheden is wel veel tot stand gebracht. En dankzij het nauwkeurig monitoren via het milieujaarverslag kan de Marnix Academie de resultaten overzichtelijk in het oog houden. Neem bijvoorbeeld de inspanningen die zijn gedaan om het energieverbruik van computers omlaag te krijgen. Het vervangen van de werkstations van medewerkers door laptops was in 2019 goed voor een besparing van 5191 kilowattuur. En het afbreken van een serverruimte leverde het dubbele daarvan op. “Voor een aantal toepassingen zijn we overgestapt op een Cloud-omgeving, dus we hebben minder eigen apparatuur nodig. Daardoor kunnen we energie besparen.”

“Je kunt aan meerdere maatregelen denken die ons nog verder kunnen helpen als het om duurzaamheid gaat”

John Klinkenberg (l) en Marc Linthorst

ENERGIECENTRALE Veel aandacht ging de afgelopen twee jaar uit naar het verbeteren van de energiecentrale. Via warmteen koudeopslag moet die centrale automatisch het comfort regelen in het gebouw. “Het systeem werkte door meerdere oorzaken slecht,” zegt eerste medewerker facilitair John Klinkenberg. “Dat kostte veel tijd omdat de software aangepast moest worden, maar uiteindelijk is het gelukt.” Op momenten dat de centrale onvoldoende capaciteit biedt, kan de ‘gaskraan’ open. “We hadden eerst één grote ketel die dan aansloeg, maar die hebben we vervangen door vier kleinere. Zo besparen we ook op het gasverbruik.” SCHERP OP KANSEN De Marnix Academie is scherp op kansen voor vergroening, ook als het gaat om kleinere ingrepen als het gebruiken van dunner printpapier of het vervangen van plastic vretende prullenbakken door grotere afvalstations. Marc: “Het zou een stuk lastiger zijn zonder meerjarenplannen voor onderhoud en investeringen. Die stellen ons in staat ieder jaar de afweging te maken of we iets vervangen of niet, herstellen of niet. We hebben het overzicht dat noodzakelijk is voor het nemen van beslissingen die invloed hebben op je duurzaamheidswinst.” Kijk voor meer informatie op www.utrecht.nl/duurzaam ondernemen of mail naar duurzaamondernemen@utrecht.nl.

SCHOOLDOMEIN

maart 2021

Kort nieuws Integraler en slimmer aanvliegen De Bouwstenen-agenda voor 2021 is bekend. Er ligt een grote investeringsopgave. Een slimme en vooral integrale benadering is nodig om de ruimte beter te benutten en ambities waar te maken.

r is nieuw beleid op het gebied van de inclusieve samenleving, vitale buurten en wijken, meer individueel onderwijs, minder besmetting, betere gezondheid door sport en beweging, goede zorg en (daklozen) opvang, meer ontmoeting (ook tussen verschillende culturen), minder energiegebruik, een beter klimaat, duurzamere gebouwen en een circulaire economie. Dat moet allemaal vorm krijgen; ook fysiek in het sectoraal georganiseerde maatschappelijk vastgoed. De kunst is van elkaar af te kijken, meerdere ambities te combineren en het zo beter betaalbaar te maken. De verduurzaming is geen apart punt op deze agenda, maar een vanzelfsprekend en integraal onderdeel van wat we tegenwoordig onder kwaliteit verstaan en waar we liefst met zijn allen en op basis van feiten naar toe werken.

De Agenda Maatschappelijk Vastgoed 2021 is het werkbriefje van het Bouwstenen-platform en bevat een aantal focus- en ontwikkelpunten: INVESTEREN IN KWALITEIT • Agenda dorp en stad • Nationaal programma • KPI’s en PvE’s OPTIMALISEREN RUIMTEGEBRUIK • Meervoudig en flexibel • Onderlinge afspraken STUREN OP BASIS VAN FEITEN • (Gedeelde) basis op orde • Meten en monitoren • Kosten én prestaties PROFESSIONEEL AAN DE SLAG • Actualiteitencolleges • Benchlearning • Gezamenlijk optrekken

Onderzoek fysieke en online werkplek Schooldomein werkt samen met een onderzoek vanuit de Vrije Universiteit (VU), het Center for People and Buildings (CfPB) en ICSadviseurs rond de kwaliteit van de werkplek voor docenten en leerlingen. De coronacrisis heeft grote gevolgen voor het onderwijs. Onderwijs geven in het schoolgebouw is niet mogelijk. Lessen en het contact tussen docenten en leerlingen is via digitale wegen. Dat leidt tot verschillende vragen: • Wat doet het hybride leren en werken met activiteiten binnen onderwijsgebouwen? • Wat is de waarde van het fysiek bij elkaar komen? Materiële context Activiteiten

• Welke betekenis heeft fysiek ontmoeten op de perceptie van de over te dragen stof (kennis, interactie, responsiviteit)? • Welke bijdrage kan techniek en het ontwerp leveren aan een realistische beleving? • In hoeverre vallen de corona innovaties te beschouwen als versnellingen van lange termijn veranderingen, die een blijvend karakter hebben?

Overwegend offline/ fysiek onderwijs

Hybride

Overwegend online

Het onderzoek richt zich op de vraag hoe de volgende activiteiten van docenten in het VO online en offline invulling krijgen en welke betekenis hier aan wordt toegekend: • Individueel les geven/coachen • Plek om individueel (geconcentreerd) te werken • Plek voor ontspannen • Plek voor vergaderen • Groepsgericht werken (het lokaal en/of leerplein). Als onderdeel van het onderzoek wordt de matrix hiernaast gebruikt.

Individueel leren Groepsgericht leren

De komende maanden wordt het onderzoek door de studenten uitgevoerd. Als bron voor te onderzoeken scholen gebruiken zij het Inspiratieboek 2015-2020 samen werken aan de school van morgen. De resultaten van het onderzoek worden onder meer in Schooldomein gepubliceerd.

Instructie Ontspanning Overleg gepland en ongepland Overige vormen binnen en buiten het gebouw

SCHOOLDOMEIN

maart 2021

Kort nieuws Ontwikkel een kerkenvisie

erken zijn vaak beeldbepalend, drager van de sociale structuur of ankerpunten, in fysieke en emotionele zin. Steeds meer kerken worden getransformeerd tot nieuwe vormen van maatschappelijk gebruik. Om dat verder te stimuleren is een subsidieregeling in het leven geroepen. De invulling van kerkgebouwen is drastisch aan het veranderen. Om het gebruik van een deel van de kerken in hun oorspronkelijke functie toekomstbestendig te borgen, buiten gebruik rakende kerken zinvol te herbestemmen en behoud van de kerkgebouwen in het algemeen te faciliteren, is een integrale visie op alle kerken in een gemeente een must. Het opstellen van een Kerkenvisie helpt daarbij. Het Rijk heeft een subsidie in het leven geroepen om gemeenten te faciliteren bij het opstellen van een Kerkenvisie. Het opstellen van een Kerkenvisie vraagt om een gezamenlijk proces met kerkeigenaren, burgerorganisaties, erfgoedorganisaties en ook initiatiefnemers en ondernemers. De deadline voor de laatste subsidieaanvraagronde voor het opstellen van een Kerkenvisie is 31 maart 2021. Het kan dus nog. ICSadviseurs begeleiden momenteel een aantal gemeenten bij het opstellen van een kerkenvisie. Het zijn complexe processen door de verscheidenheid aan belangen, de hoeveelheid betrokken partijen, de politiek bestuurlijke en maatschappelijke context en de benodigde expertise op het gebied van maatschappelijk vastgoed. Voor meer informatie belt of mailt u met Doriene Bakker: 06 – 20 61 32 15 of doriene.bakker@icsadviseurs.nl.

Bunk Hotels Deze foto’s zijn niet van projecten van ICSadviseurs

Vereniging Netwerk Kindcentra van start

e Vereniging Netwerk Kindcentra is opgezet door bestuurders van organisaties die opvang en onderwijs geïntegreerd, op basis van gelijkwaardig heid en vanuit één bestuurlijke organisatie reali seren. De Vereniging Netwerk Kindcentra wordt georganiseerd en geredigeerd vanuit de praktijk en bestaat uit bestuurders van organisaties die al een geïntegreerd aanbod gerealiseerd hebben. Om die reden zijn de besturen van PIT kinderopvang & onderwijs, Samenwijs kinderopvang & onderwijs en Blosse Opvang en Onderwijs betrokken. De obser

vatie is dat ontwikkelingen onvoldoende gehoord en gezien worden en vaak nog worden belemmerd door niet passende weten regelgeving en bekostiging. Daarnaast vinden veel organisaties het wiel zelf nog uit terwijl er veel meer gebruik gemaakt kan worden van elkaars expertise. Een aantal elkaar aanvullende bedrijven, waaronder ICSadviseurs, is als preferred partner betrokken om samen met de vereniging en haar leden de specifieke dienstverlening te optimaliseren. Het gezamenlijk doel is om een optimaal, hybride leef-, speel-, leer- en werkomgeving voor

kinderen, medewerkers en ouders te realiseren. De Vereniging kiest voor drie speerpunten binnen het op te richten netwerk: Invloed, kennisdeling en ontwikkeling, ondersteuning en advies. De vereniging is een netwerkorganisatie waar organisaties zich bij kunnen aansluiten. Voor meer info: https://netwerkkindcentra.nl/

SCHOOLDOMEIN

maart 2021

Column

Peter de Vries

Adri Pijnenburg

KIES DE JUISTE OUDERS! De nieuwe documentaireserie Klassen gaat over de strijd voor gelijke kansen in het onderwijs. We zien ontroerende beelden van zeer betrokken leraren, ouders en grootouders. Zij bemoe digen hun (klein)kinderen, maar zijn soms kennelijk niet in staat om hun kind te beschermen tegen een te ‘laag’ schooladvies.

waar elk kind goed in was. De talenten maakt hij inzichtelijk met de SKillsMETER. Ouders, leerkrachten en de leerling zelf waarderen de talenten / skills van de leerling. Zo voelden alle kinderen zich kansrijk en gezien, ieder zijn kwaliteiten en talenten zichtbaar gemaakt met de SKillsMETER.

Maar wat is eigenlijk kansenongelijkheid? Het lijkt vooral te maken te hebben met taalachterstand, het gezin waarin je opgroeit en de wijk waarin je woont. We leven immers in een land waarin taal een belangrijke voorwaarde is om mee te kunnen draaien in onze samenleving. Taal is zo belangrijk dat we niet alleen bij kinderen maar ook bij volwassenen spreken over ‘taalachterstand’, ‘laaggeletterdheid’ en ‘digibeten’ (1,8 miljoen Nederlanders). Ik ontmoette een leerkracht die voor elk kind een zonnetje in de klas ophing met daaronder geschreven

NIET HET STREVEN NAAR HET HOOGSTE SCHOOLNIVEAU IS HET ULTIEME DOEL

Kansenongelijkheid is al sinds het begin van de 19de eeuw de aanleiding geweest om aandacht te geven aan de rol van ouders in het onderwijs, ook wel ’ouderbetrokkenheid’ genoemd. Wanneer ouders hun steentje bijdragen zouden we de ont wikkelingsachterstand bij leerlingen uit lagere sociale milieus sneller en beter kunnen ‘repareren’. Maar het tegendeel bleek waar ook tijdens corona: het verschil tussen gezinnen werd soms pijnlijk duidelijk. Sommige ouders hielpen hun kinderen volop met het schoolwerk en hadden goede wifi en een laptop. Kinderen bleken vanwege de verschillende thuissituaties ongelijke kansen te hebben. Oftewel: je hebt geluk of pech met het gezin waarin je opgroeit.

Foto: Beeldboot

Het effect van ouderbetrokkenheid zit ‘m niet zozeer in het thuis veel oefenen, maar het gaat veel meer over het thuis aanmoedigen van kinderen, vertrouwen geven in plaats van cijfers controleren op MagisterME. Niet het streven naar het hoogste schoolniveau is het ultieme doel, maar het zoeken hoe een kind het beste tot zijn recht komt. Taal geeft betekenis en taal evalueert, maar laten we beginnen om de jongeren met een toekomstdroom perspectief en vertrouwen te geven om hun talenten te ontwikkelen. Dit vertrouwen verdienen ze om hun achterstand in te halen en na het VO door te leren naar een vervolgopleiding gericht op de arbeidsmarkt van morgen. Laag opgeleid zien wij als te kort opgeleid en wij hebben de tool en taal in handen om ze te laten groeien en bloeien als gelukkige mensen met betrokken ouders. Adri Pijnenburg/ Pijnenburg Techniek Scouting en Peter de Vries/Expert en onderzoeker ouderbetrokkenheid

SCHOOLDOMEIN

maart 2021

ARCHITECTUUR EN VERBEELDING ‘Ruimte voor Innovaties in het ontwerpen bouwproces’ is het thema van deze Schooldomein. In de rubriek Architectuur en verbeelding beeldende voorbeelden van architecten, ontwerpers en inrichters.

BDG ARCHITECTEN – WILCO SCHEFFER Aeres Hogeschool Dronten groeit uit haar kas Ruim tien jaar geleden ontwierp BDG Architecten de nieuwbouw voor Aeres Hogeschool Dronten. We pasten hierbij een bewezen techniek uit de tuinbouw toe en overkoepelden ons ontwerp met een bijna 16 meter hoge kas. Niet alleen een logische associatie met het agrarische onderwijs dat in Dronten geboden wordt; door de glazen stolp realiseerden we ook een energetisch en duurzaam gebouw. Zo zorgt de natuurlijke ventilatie en het vele daglicht voor een gezond binnenklimaat en levert de over kapping in combinatie met een slim energieconcept een belangrijke energiebesparing op. De onderhoudsarme kas functioneert als een regenjas voor de met hout beklede onderwijsgebouwen en biedt bescherming tegen weer en wind; dit levert grote voordelen op voor detaillering, onderhoud en exploitatie. De afgelopen jaren is de hogeschool in Dronten sterk

gegroeid. Om de toenemende behoefte aan ruimte voor onderwijs, samenwerking en ontmoeting maximaal te faciliteren ontwierp BDG volgens hetzelfde energetische concept een uitbreiding op de bestaande faculteit, verbonden door loopbruggen. Hiervoor wordt de kasgevel deels verplaatst en uitgebreid. Ook nu bouwen we verder aan een duurzame school. Zo wordt hemelwater opgevangen voor de doorspoeling van toiletten, plaatsen we extra pv-panelen en zijn de gevels evenals de afwerking van de binnenwanden en loopbruggen van hout. De onderwijsruimten monden uit op groene dakterrassen. Dé plek om elkaar straks te treffen. Want volgens directeur Jolanda Berntsen is Aeres Hogeschool Dronten niet alleen een prachtig overzicht van alle duurzame ontwikkelingen in de landbouw/voedingsbranche, maar ook een speeltuin waarin studenten samen leren en experimenteren.

SCHOOLDOMEIN

maart 2021

CIVIC | PUBLIC ARCHITECTURE – RICK TEN DOESCHATE Het is een beetje een modewoord; innovatie. En het wordt met groot gemak gebruikt, vaak in combinatie met dat andere containerbegrip; duurzaamheid. Maar als we beseffen dat de maatschappij altijd verandert, dan is het niet meer dan logisch dat de ontwerpen bouwsector zich moet blijven ver nieuwen. Want dat is innovatie: een doelbewuste en productieve vernieuwing. Elke innovatiewetenschapper zal je vertellen dat innovatie steunt op een combinatie van bestaande kennis en techniek en frisse ideeën. En op een flinke dosis ambitie en doorzettingsvermogen. Voor ons is samenwerking de manier om dat voor elkaar te krijgen. Met de juiste mensen aan tafel, leidt de versmelting

van verschillende perspectieven tot resultaten die het compromis ver ontstijgen. Alchemie. Of 1+1=3; voor de wiskundigen onder ons. Voor de faculteit Geo-informatie wetenschappen (ITC) aan de universiteit Twente, ontwerpen we een gebouw dat uitdrukking geeft aan de duurzame missie van de faculteit. Door gericht beton weg te snijden, transformeren we een in onbruik geraakt labgebouw. Drie nieuwe binnentuinen zorgen voor licht, lucht, groen en vers water. De samenwerking van universiteit, faculteit, bouwfysici, bouwkundigen, installatie-adviseurs, landschapsarchitecten, hoveniers, architecten en - vanuit onverwachte hoek - Burgers’ Zoo, leidde tot een ontwerp dat niemand bij de start van het proces voor mogelijk had gehouden.

Het ontwerp voor ITC. Een samenwerking van Civic architects, VDNDP, Studio Groen+Schild, DS landschapsarchitecten, Schreuders Bouwtechniek, Arup, Valstar Simonis, Buro Loo, de UT en ITC.

SCHOOLDOMEIN

maart 2021

ARCHITECTUUR EN VERBEELDING

OIII ARCHITECTEN – MAARTEN SANDERS Multiculturele school uitnodigend voor kinderen én ouders Obs Nelson Mandela staat midden in de Afrikaanderwijk in Rotterdam-Zuid. De prachtige Human documentaire Klassen, die onlangs veel waardering en bijval kreeg, had ook prima in deze wijk kunnen worden opgenomen. Op de Nelson Mandela wordt al jaren met veel inzet onderwijs geboden aan kinderen met verschillende culturele achtergronden. Een belangrijk element in de aanpak van de school is het streven naar een zo groot mogelijke betrokkenheid van de ouders bij het onderwijs van hun kinderen. Er is een speciale ruimte in de school gemaakt voor ouders, waar men elkaar ontmoet, over de kinderen en het opvoeden kan praten en ook bijvoorbeeld cursussen gegeven worden. Zo wordt enerzijds de kloof gedicht die vaak bestaat tussen het leven op school en het leven thuis en anderzijds nieuwe netwerken gecreëerd waarmee ook de ouders vooruitkomen. Vanaf 2023 is er een nieuw gebouw voor obs Nelson Mandela voorzien, naar een ontwerp van OIII-archi-

tecten. Het ontwerp geeft gestalte aan de ambitie van de school een gemeenschap te vormen waar door een grotere betrokkenheid van ouders sociale samenhang en kansengelijkheid wordt bevorderd. Daarom een transparant en uitnodigend gebouw met een prominente entree aan de straat. De ouderkamer ligt naast de entree zodat de ouders buiten zien dat er binnen ook ouders zijn, om de drempel naar binnen te gaan zo laag mogelijk te houden. Omdat de school graag als belangrijke plek in de buurt zichtbaar wil zijn heeft het gebouw een opvallend silhouet gekregen. Door het maken van een hoge wand haaks op de straat ontstaat ruimte voor een grote muurschildering die al van ver te zien is. Het zou een kunstwerk moeten worden die naast herkenningspunt ook een verfraaiing is van de buurt, passend in de traditie van wandschilderingen in het Nederlandse straatbeeld.

SCHOOLDOMEIN

maart 2021

7 kaar hebben altijd nabij zijn.die Zoeen worden onnodige verkeersbewegingen belangrijke met elkaar hebbenvele altijdaspecten. nabij zijn. Zo worden onnodige verkeersbewegingen van een onderwijsgebouw omvat voor ons, 19relatie het atelier architecten, aspecten. WW was nog duidelijk welke locatie en tijde van deniet start van de4op ontwerpwerkzaamheden KCWW was nog niet duidelijk welke locatie tart van de ontwerpwerkzaamheden voor KCWW wasvoor nog niet duidelijk op welke locatie opdie nvele een hoofddraagconstructie die grote overspanningen mogelijk maakt. groep vermeden. De paviljoens hebben een hoofddraagconstructie grote overspanningen mogelijk maakt. groep wijs erggaan belangrijk. Naast het vergaren van kennis en opdoen van vaardigheden leren digheden leren en uniform basisgebouw ontwikkeld dat op een e school gebouwd zou gaan worden. Daarom hebben we een uniform basisgebouw ontwikkeld dat op wd zou Daarom hebben we uniform basisgebouw ontwikkeld dat op 6worden. ket zijn gescheiden, zodat flexibiliteit gegarandeerd is: de maat van de De constructie en het inbouwpakket zijn gescheiden, zodat flexibiliteit gegarandeerd is: de maat van de 5 flicten oplossen en samenwerken. Allemaal aspecten diecombinatie bijdragen aan een leefbare nsverschillende een leefbare seerd op een is. combinatie van is. verschillende meerdere locaties toepasbaar Het ontwerpprincipe is gebaseerd op een combinatie van verschillende toepasbaar Het ontwerpprincipe is gebaseerd op een van verschillende onderwijsconcepten mogelijk zijn. Zo zijn paviljoens op te constructie is zo gekozen dat er verschillende onderwijsconcepten mogelijk zijn. Zo zijn paviljoens op te ndaar onze speciale belangstelling voor hetprimaire ontwerpen van scholen. hetmultifunctioneel ontwerpproces ontwerpproces uncties huisvesten en een multifunctioneel ouwstenen: compacte paviljoens die de onderwijsfuncties huisvesten envolledig een multifunctioneel mpacte paviljoens die de primaire onderwijsfuncties huisvesten en In een en, maar kunnen ook volledig openin ruimtes of clusters worden gevormd delen traditionele groepsruimten, maar kunnen ook open ruimtes of clusters worden gevormd Leerstofjaarklassensysteem Unitonderwijs School zonder lokalen de aspecten ook aan de orde en met elkaar maken we zo een leefbare wereld op schaal reld op schaal hart’ dat deze paviljoens verbindt. Compacte paviljoens hart Ontwerpprincipe Plattegrond viljoens verbindt. Compacte paviljoens Multifunctioneel hart Multifunctioneel Ontwerpprincipe Plattegrond begane grond KCWW begane grond KCWW Plattegrond begane grond KCWW cepten. voor vernieuwende onderwijsconcepten. t kind. Met voorzieningen, zodat de medewerkers er met plezier in werken. Dat is werken. Datgoede is functioneel gebouw. Ondersteunen en versterken onderwijsconcept identiteit (de paviljoens) Ondersteunen en versterken onderwijsconcept en identiteit (deen paviljoens) eit (de paviljoens) Unitstructuur groep De KCWW primairezijn onderwijsfuncties zijndegehuisvest de compacte paviljoens. het geval onderwijsfuncties zijn gehuisvest in compacte inpaviljoens. In het geval vanInKCWW zijnvan KCWW zijn e paviljoens.De Inprimaire het groep geval van 2 1 aspecten de belangrijkste van functionaliteit uit voor uw gezamenlijke zullen ween (traditioneel itie zullen we dit twee basisscholen met verschillende ambitie onderwijsconcepten en het jenaplanonderwijs) en 1 onderwijsconcepten groep diten twee met verschillende (traditioneel het jenaplanonderwijs) en (traditioneel het basisscholen jenaplanonderwijs) en - 1 docent uniform basisgebouw andelen aaneen de van ons referentieproject Kindcentrum Woldwijck (hierna: KCWW) erna:functies KCWW) een kinderdagopvang. Natuurlijk kunnen het aantal verschillende functies en het aantal kinderdagopvang. Natuurlijk het aantal verschillende functies en het aantal paviljoens in dit paviljoens in dit groepen per unit relatie met elkaar nde enhand het aantal paviljoens in-Het dit kunnen groep etruiker. door onsvoor gehanteerde vanverschillen, KCWW past ons inziens ook erg goed voor erg goed groep ontwerpprincipe naar wens van gebruiker.zijn Deallen paviljoens zijnen allen compact en ontwerpprincipe verschillen, flexibel naar de flexibel wens van dede gebruiker. Dede paviljoens compact zijnontwerpprincipe allen compact- mogelijkheid en tot groepsoverstijgend 8De paviljoens 3 ook onze referentie voor kerncompetentie 1. eze schoolgebouwen, zie .taanvier eenvoudig van vorm.werken Door detemaat compact te houden ontstaan er efficiënte clusters, waarbij functies eenvoudig van waarbij vorm. Door de maat compact houden ontstaan er efficiënte clusters, waarbij functies er efficiënte clusters, functies • Indeling opelkaar basis vanaltijd onderwijsvisie groep die die een belangrijke relatie metaltijd hebben nabij zijn. Zo worden onnodige verkeersbewegingen een belangrijke relatie met elkaar hebben nabij zijn. Zo worden onnodige verkeersbewegingen Zo worden onnodige verkeersbewegingen - m2 onderwijsruimten ook buiten de groep omvat ons, 19 hetDe atelier architecten, vele 7 tart vanvoor de ontwerpwerkzaamheden voor KCWW was nog nieteen duidelijk opdie welke locatie p welke locatie Degroepsruimten paviljoens hebben hoofddraagconstructie die grote overspanningen 4vermeden. vermeden. paviljoens hebben eenaspecten. hoofddraagconstructie grote overspanningen mogelijk maakt. mogelijk maakt. die grote overspanningen mogelijk maakt. Schetsplattegronden binnenleren de unit groep groep et vergaren van kennis en opdoen van vaardigheden wd zou gaan worden. Daarom hebben we een uniform basisgebouw ontwikkeld dat op flexibiliteitis:gegarandeerd wikkeld dat op De constructie en het inbouwpakket zijn gescheiden, zodat De6 constructie en het inbouwpakket zijn gescheiden, zodat flexibiliteit gegarandeerd de maat van is: de de maat van de exibiliteit gegarandeerd is: de maat van de 5 •aan Functioneel paviljoen werken. Allemaal aspecten die bijdragen een leefbare s verschillende toepasbaar is.zijn. Het ontwerpprincipe isop gebaseerd op dat eener combinatie van verschillende nepten constructie is zo gekozen verschillende onderwijsconcepten zijn. Zoop zijn constructie is zopaviljoens gekozen dat er verschillende onderwijsconcepten mogelijk zijn. Zomogelijk zijn paviljoens te paviljoens op te mogelijk Zo zijn te elling het ontwerpen scholen. In het ontwerpproces mpacte paviljoens dietraditionele de van primaire onderwijsfuncties huisvesten maar envolledig een multifunctioneel multifunctioneel delen in traditionele groepsruimten, kunnen ook volledig ruimtes of clusters worden gevormd delen in groepsruimten, open ruimtes of open clusters worden gevormd openvoor ruimtes of clusters worden gevormd Unitonderwijs School zondermaar lokalen kunnen ook Leerstofjaarklassensysteem Unitonderwijs School zonder lokalen eviljoens en metpaviljoens elkaar zovoor een leefbare op schaal Plattegrond begane grond verbindt. Plattegrond begane grond KCWW Compacte hart • wereld Ontwerpprincipe Plattegrond begane grond KCWW Multifunctioneel hartweMultifunctioneel Ontwerpprincipe KCWW vernieuwende onderwijsconcepten. voormaken vernieuwende onderwijsconcepten. Flexibel paviljoen gen, zodat de medewerkers er met plezier in werken. Dat is eit (de paviljoens) Ondersteunen en versterken onderwijsconcept en identiteit (de paviljoens) psstructuur n versterken onderwijsconcept en identiteit (de paviljoens) Team op maat groep groep e In het geval vanin KCWW zijn De primaire zijn gehuisvest in de compacte paviljoens. het geval 2 erwijsfuncties zijn gehuisvest de compacte paviljoens. In het geval vanInKCWW zijnvan KCWW zijn centpaviljoens. voor 1 groep onderwijsfuncties - Team docenten verantwoordelijk voor 1 an functionaliteit uit jenaplanonderwijs) uw gezamenlijke ambitie zullen ween het en het it(traditioneel twee basisscholen met verschillende en onderwijsconcepten (traditioneel en het jenaplanonderwijs) en Voorbeeld van functionele indelingen holen met verschillende onderwijsconcepten (traditioneel jenaplanonderwijs) en ctiviteiten concentreren groep leerlingen suniform referentieproject Kindcentrum Woldwijck (hierna: KCWW) nde functies en het aantal paviljoens in dit basisgebouw en kinderdagopvang. Natuurlijk kunnen het aantal verschillende functies en het aantal paviljoens in dit vang. Natuurlijk kunnen het aantal verschillende functies en het aantal paviljoens in dit n de groepruimte - veel samenwerking mogelijk tussen groep werpprincipe vanverschillen, KCWW ons inziens ook erg goed voor ruiker. groep De paviljoens zijnpast allen compact en ntwerpprincipe flexibel naar de wens van de gebruiker. De paviljoens zijn allen compact en verschillen, flexibel naar de wens van de gebruiker. De paviljoens zijn allen compact en erwijsruimten8in de 3 docenten en leerlingen eorm. ook Door onze referentie voor kerncompetentie 1.te houden taan er efficiënte clusters, waarbij functies envoudig van vorm. Door de compact ontstaan er efficiënte waarbij functies de maat compact temaat houden ontstaan er efficiënte clusters, waarbijclusters, oepsruimten De basisscholen en scholen voor voortgezet onderwijs infuncties Amersfoort zijn gemiddeld meer dan mogelijkheid tot groepsoverstijgend deling op basis van onderwijsvisie Zoeen worden onnodige verkeersbewegingen groep Klaslokalen en leerplein. groep ie belangrijke relatie met elkaar hebben altijd nabij zijn. Zo worden onnodige verkeersbewegingen ke relatie met elkaar hebben altijd nabij zijn. Zo worden onnodige verkeersbewegingen 7 4 mheden voor KCWW was nog niet duidelijk op welke locatie werken die grotehebben overspanningen mogelijk ermeden. De paviljoens hebben eenmaakt. hoofddraagconstructie die toe grotezijn overspanningen maakt. De klaslokalen 40 jaar Dit betekent dat gebouwen aan renovatie of vervangende nieuwbouw. aviljoens een oud. hoofddraagconstructie diede grote overspanningen mogelijk maakt. mogelijk groep groep zijn met transparante schuifdeuren mhet hebben we 6en eenhet uniform basisgebouw ontwikkeld dat opdeflexibiliteitis:gegarandeerd 5 is: de -gescheiden, m2 onderwijsruimte ook buiten gegarandeerd maat van de De constructie inbouwpakket zijn zodat is: de maat van de nexibiliteit inbouwpakket zijn gescheiden, zodat flexibiliteit gegarandeerd de maat van de Hiervoor heeft de gemeenteraad van Amersfoort ingestemd met het Integraal Huisvestingsplan nctioneel paviljoen principe isdat gebaseerd een combinatie van groepsruimten verschillende epten mogelijk Zo op zijndat paviljoens op te onstructie is zo gekozen er verschillende onderwijsconcepten zijn. Zoop zijn gekozen erzijn. verschillende onderwijsconcepten mogelijk zijn. Zomogelijk zijn paviljoens te paviljoens op te verbonden met het leerplein. maire onderwijsfuncties huisvesten envolledig een (IHP). De schoolbesturen inmultifunctioneel Schothorst sloegen de handen ineen. open ruimtes of clusters wordenook gevormd elen in traditionele groepsruimten, maar kunnen ook volledig open ruimtes of clusters worden gevormd ele groepsruimten, maar kunnen open ruimtes of clusters worden gevormd Leerstofjaarklassensysteem Unitonderwijs School zonder lokalen Leerstofjaarklassensysteem Unitonderwijs School zonder lokalen School zonder lokalen De voorzieningen liggen centraal in het hart. Multifunctioneel hart Ontwerpprincipe Plattegrond begane grond KCWW ne grond KCWW oor vernieuwende onderwijsconcepten. de onderwijsconcepten.

5. Ontwerptechnische visie uniform basisgebouw & e

UNIEK ONTWERPPROCES SCHOLEN SCHOTHORST

Schoolbesturen werken samen aan vervangende nieuwbouw

Ontwerptechnische visie uniform basisgebouw & elementen keuzeboek

exibel paviljoen

Ruime klaslokalen die onderling met een schuifwand zijn te koppelen. De lokalen zijn met schuifdeuren verbonden met het ruime leerplein. Voorzieningen zijn per twee lokalen geclusterd bereikbaar vanuit de lokalen.

tcenten in de compacte paviljoens. In het geval van KCWW zijn verantwoordelijk voor erwijsconcepten (traditioneel en het jenaplanonderwijs) en groep leerlingen aantal verschillende functies en het aantal paviljoens in dit menwerking mogelijk tussen wens van de gebruiker. De paviljoens zijn allen compact en centen en leerlingen te houden ontstaan er efficiënte clusters, functies n hetwaarbij IHP is onder andere vastgesteld in welke kheid tot groepsoverstijgend altijd nabij zijn. Zo worden onnodige verkeersbewegingen volgorde de scholen worden vervangen. Het werken raagconstructie die grote overspanningen maakt. door Samenfoort PO, een IHP mogelijk wordt uitgevoerd erwijsruimte buiten de heiden, ook zodat flexibiliteit gegarandeerd is: de maat van de coöperatie van de gezamenlijke schoolbesturen e groepsruimten onderwijsconcepten mogelijk zijn. Zo zijn paviljoens op te primair onderwijs in Amersfoort. De school nen ook volledig open ruimtes of clusters worden gevormd stofjaarklassensysteem Unitonderwijs School zonder lokalen

“Bovendien vormen de vier scholen een interessant besturen zijn bouwheer en verantwoordelijk bouwvolume voor de vervanging van de schoolgebouwen. Zo 19 Schothorst. De scholen in de wijk, l zonder voor lokalen een ook in de wijk bestuurd door vier schoolbesturen, besloten de aannemer en krachten te bundelen om vervangende nieuwbouw te realiseren. De zeven scholen die in de kunnen de wijk Schothorst vervangen moeten worden vallen onder vier schoolbesturen: Meerkring (openbaar scholen in een en algemeen bijzonder), KPOA (katholiek), PCBO Amersfoort (protestants-christelijk) en CorDeo bouwstroom Scholengroep (gereformeerd). Met het oog op deze onderwijs School zonder lokalen vervanging hebben de schoolbesturen al bepaalde gerealiseerd locaties samengevoegd zodat er niet zeven, maar vier nieuwe schoolgebouwen nodig zijn. De vier worden”

nten verantwoordelijk voor

roep leerlingen

'eigen' groepsruimte

nwerking mogelijk tussen

enten en leerlingen

eid tot groepsoverstijgend werken

bruik m2 onderwijsruimte

schoolbesturen besloten gezamenlijk de architect

ceptopen identiteit (de paviljoens) Team maat

tel

ier

arc

hit

ect

n versterken onderwijsconcept en identiteit (de paviljoens) groep School zonder lokalen groep Unitstructuur 2 erwijsfuncties in de compacte paviljoens. In het geval van KCWW zijn an KCWW zijn1zijn gehuisvest - Team docenten verantwoordelijk voor holen met verschillende onderwijsconcepten (traditioneel en het jenaplanonderwijs) en docent voor 1 groep nonderwijs) en groep leerlingen groep vang. Natuurlijk aviljoens in per unit relatie metdit elkaar kunnen het aantal verschillende functies en het aantal paviljoens in dit 3 - geen 'eigen' groepsruimte groep verschillen, flexibel naar de wens van de gebruiker. De paviljoens zijn allen compact en en en kheidcompact tot groepsoverstijgend groep 8 - veel samenwerking mogelijk tussen orm. Door de maat compact aarbij functies 4 te houden ontstaan er efficiënte clusters, waarbij functies werken docenten leerlingen onnodige verkeersbewegingen ke relatie met elkaar hebben altijd nabij zijn. Zo enworden groep rsbewegingen erwijsruimten ook buiten de 7 - mogelijkheid tot grote groepsoverstijgend aviljoens hebben een hoofddraagconstructie die overspanningen mogelijk maakt. ogelijk maakt. sruimten binnen de unit groep gescheiden, zodat flexibiliteit werken ne het inbouwpakket gegarandeerd is: de maat van de maat van de groep zijn 5 6 gekozen op datte er verschillende onderwijsconcepten aviljoens - flexibel gebruik m2 mogelijk onderwijsruimtezijn. Zo zijn paviljoens op te ele groepsruimten, ook volledig open ruimtes of clusters worden gevormd rden gevormd School zondermaar lokalen kunnen Leerstofjaarklassensysteem Unitonderwijs zonder lokalen stofjaarklassensysteem Unitonderwijs School zonder lokalen School Plattegrond begane grond KCWW de Ontwerpprincipe onderwijsconcepten.

SCHOOLDOMEIN

maart 2021

Leerplein met concentratieplekken.

en de aannemer, in bouwteam, aan te besteden en Verschillende speel werkplekken. op deze manier zoveel mogelijkleersamen teen werken in en diversiteit is de basis. de voorbereidings-Samenwerking en de uitvoeringsfase. “Het vervangen van zeven bestaande schoolgebouwen en tegelijkertijd het samenvoegen naar vier locaties, is een intensieve opgave”, licht Christian van den Brink van Meerkring toe. “Toch zagen we dit als kans om de krachten te bundelen en als vier schoolbesturen deze vervangende nieuwbouw te realiseren. Waarom? Om zo de kosten voor de vervangende nieuwbouw zo laag mogelijk te houden en niet afzonderlijk het eigen wiel te hoeven uit vinden.” Door te kiezen voor een gezamenlijke aanpak kan zo veel mogelijk budget worden gebruikt voor het schoolgebouw zelf en niet voor advieskosten die anders gepaard gaan met vier verschillende aanbestedingen van architect en aannemer. Bovendien vormen de vier scholen een interessant 19 bouwvolume voor een aannemer en kunnen de scholen in een bouwstroom gerealiseerd worden.

samenleving. Vandaar onze speciale belangstelling voor het komen voornoemde aspecten ook aan de orde en met elkaa EN ONTWERP en niveau van het VISIE kind. Met goede voorzieningen, zodat de de basis van een functioneel gebouw. Selectiecriteria bureauvisie

e | Ingediende visie

Onze visie 1a. Functionaliteit (1/2)op de belangrijkste aspecten van functionali puntsgewijs behandelen aan de hand van ons referentiepro in Hoogezand. Het door ons gehanteerde ontwerpprincipe va Visie op functionaliteit de opgave deze vier schoolgebouwen, ziehet ook onze ref De functionaliteit van eenvan onderwijsgebouw omvat voor ons, 19 atelier archit

Wij vinden onderwijs erg belangrijk. Naast het vergaren van kennis en opdoen va we er delen,Ten conflicten oplossen en van samenwerken. Allemaal aspecten dievoor bijdraK tijde van de start de ontwerpwerkzaamheden samenleving. Vandaar onze speciale belangstelling voor het ontwerpen van scholen de school gebouwd zou gaan worden. Daarom hebben we komen voornoemde aspecten ook aan de orde en met elkaar maken we zo een leef meerdere locaties is.zodat Het de ontwerpprincipe is geb en niveau van het kind. Met goedetoepasbaar voorzieningen, medewerkers er met pl de basis vanbouwstenen: een functioneelcompacte gebouw. paviljoens die de primaire onderwij

‘hart’ dat deze paviljoens verbindt.

| Ingediende visie

we er delen, conflicten oplossen en samenwe samenleving. Vandaar onze speciale belangste komen voornoemde aspecten ook aan de orde en niveau van het kind. Met goede voorziening de basis van een functioneel gebouw.

s in één gevellijn

Ten tijde van de start van de ontwerpwerkzaam de school gebouwd zou gaan worden. Daarom meerdere locaties toepasbaar is. Het ontwerpp bouwstenen: compacte paviljoens die de prim ‘hart’ dat deze paviljoens verbindt.

Verfijnd op:

Compacte paviljoens

Multifunctioneel hart

• Losse paviljoens in één gevellijn

• Optimaal kunnen oriënteren

en oriënteren

• Een meer compact gebouw; kostenbewust,

2. De opgave | Ingediende visie

duurzaam

Ten tijde van de start van de ontwerpwerkzaamheden voor KCWW was nog niet du de school gebouwd zou gaan worden. Daarom hebben we een uniform basisgebo visie op de belangrijkste va meerdere locaties toepasbaar is. Het ontwerpprincipe isOnze gebaseerd op een aspecten combin puntsgewijs behandelen aan de hand van ons bouwstenen: compacte paviljoens die de primaire onderwijsfuncties huisvesten e in Hoogezand. Het door ons gehanteerde ontw de opgave van deze vier schoolgebouwen, zie ‘hart’ dat deze paviljoens verbindt. • Passen beter op de locaties

ns in één gevellijn

Selectiecriteria Onze visie op de belangrijkste aspecten van functionaliteit uitbureauvisie uw gezamenlij 1a. Functionaliteit (1/2) puntsgewijs behandelen aan de hand van ons referentieproject Kindcentrum Wold Visie op functionaliteit in Hoogezand. Het door ons gehanteerde ontwerpprincipe van KCWW past ons inzi De functionaliteit van een onderwijsgebouw o de opgave van deze vier schoolgebouwen, zie ook onzeWijreferentie voor kerncompe vinden onderwijs erg belangrijk. Naast het

Ontwerpprincipe

Ondersteunen en versterken onderwijsconcept en ident De primaire onderwijsfuncties zijn gehuisvest in de compa • Optimaal kunnen oriënteren dit twee basisscholen met verschillende onderwijsconcepte Compacte paviljoens Multifunctioneel hart Concept pact gebouw; kostenbewust, een kinderdagopvang. Natuurlijk kunnen het aantal verschi Ondersteunen en versterken onderwijsconc De Ontdekking Kampen en oriënteren De primaire onderwijsfuncties zijn gehuisvest 19 het atelier architecten ontwerpprincipe verschillen, flexibel naar de wens van de g dit twee basisscholen met verschillende onde Compacte•paviljoens hart Ontwerpprincipe Platte Een meer compactMultifunctioneel gebouw; kostenbewust, kinderdagopvang. Natuurlijk kunnen het a eenvoudig van vorm. Door de maat een compact te houden on ontwerpprincipe verschillen, flexibel naar de w eenvoudig van vorm. Door de maat compact duurzaam die en een belangrijke relatie met elkaar zij Ondersteunen versterken onderwijsconcept en identiteit (dealtijd paviljoens) diehebben een belangrijke relatie met nabij elkaar hebben 3. Functionaliteit van de vermeden. De paviljoens hebben een gebru hoofddr De primaire vermeden. onderwijsfuncties zijn gehuisvest in de een compacte paviljoens. In het g De paviljoens hebben hoofddraagconstruct De constructie en het inbouwpakket zijn gesch constructie (traditioneel is zo gekozen dat er verschillende dit twee basisscholen met verschillende onderwijsconcepten en het UNIFORM BASISONTWERP we de identiteit van de school en de aansluiting bij Omgaan met de verschillen en hoe dit n De constructie en het inbouwpakket zijn gescheiden, zodat delen in traditionele groepsruimten, maar kunn Concept pact gebouw; kostenbewust, voor vernieuwendefuncties onderwijsconcepten. een kunnen het aantal verschillende en het a • Passen beter vormgeven. opNatuurlijk de locaties Samen met de vier schoolbesturen heeft ‘19 het de kinderdagopvang. omgeving optimaal De bijzondere constructie is zo gekozen dat er verschillende onderwijscon ontwerpprincipe verschillen, flexibel naar de wens van de gebruiker. De paviljoens atelier architecten’ uit Zwolle een uniform basis ruimten en delen elementen een tribunetrap liggen in in als traditionele maar kunnen ook volled eenvoudig van vorm. Door de maatgroepsruimten, compact te houden ontstaan er efficiënte clu ontwerp voor de vier nieuwe scholen ontworpen. Het dit hart. Hetvoor hart isvernieuwende de plek waar de spreekkamers en onderwijsconcepten. die een belangrijke relatie met elkaar hebben altijd nabij zijn. Zo worden onnodige op de locaties Concept

3. Function

Omgaan met d

Ondersteunen en versterken onderwijsconcept en identiteit (de paviljoens) Compacte paviljoens Multifunctioneel hart Ontwerpprincipe Plattegrond begane grond KCWW De primaire onderwijsfuncties zijn gehuisvest in de compacte paviljoens. In het geval van KCWW zijn dit twee basisscholen met verschillende onderwijsconcepten (traditioneel en het jenaplanonderwijs) en Ondersteunen en versterken onderwijsconcept en identiteit (de paviljoens) een kinderdagopvang. Natuurlijk kunnen het aantal verschillende functies en het aantal paviljoens in dit De primaire onderwijsfuncties zijn gehuisvest in deflexibel compacte In de hetgebruiker. geval vanDeKCWW zijn zijn allen compact en ontwerpprincipe verschillen, naarpaviljoens. de wens van paviljoens dit twee basisscholen met verschillende onderwijsconcepten (traditioneel en het jenaplanonderwijs) en eenvoudig van vorm. Door de maat compact te houden ontstaan er efficiënte clusters, waarbij functies Concept een kinderdagopvang. Natuurlijk kunnen hetrelatie aantal verschillende functies en het aantal paviljoens in dit verkeersbewegingen die een belangrijke met elkaar hebben altijd nabij zijn. Zo worden onnodige ontwerpprincipeLeerstofjaarklassensysteem verschillen, flexibelDe naar de wens van deeen gebruiker. De paviljoens zijn allen compact en vermeden. paviljoens hebben hoofddraagconstructie diezonder grotelokalen overspanningen mogelijk maakt. Unitonderwijs School eenvoudig van vorm. Door maat compact te houden ontstaan er efficiënte clusters, waarbij functies is: de maat van de De de constructie en het inbouwpakket zijn gescheiden, zodat flexibiliteit gegarandeerd constructie is zo gekozen datnabij er verschillende onderwijsconcepten mogelijk zijn. Zo zijn paviljoens op te die een belangrijke relatie met elkaar hebben altijd zijn. Zo worden onnodige verkeersbewegingen 3. Functionaliteit van de gebruikers (binnen) in traditionele groepsruimten, maar ook volledig open ruimtes maakt. of clusters worden gevormd vermeden. De paviljoensdelen hebben een hoofddraagconstructie diekunnen grote overspanningen mogelijk voor vernieuwende onderwijsconcepten. met de verschillen en hoe dit naar voren komt De constructie en het inbouwpakket zijnOmgaan gescheiden, zodat flexibiliteit gegarandeerd is: de maat van de constructie is zo gekozen dat er verschillende onderwijsconcepten mogelijk zijn. Zo zijn paviljoens op te delen in traditionele groepsruimten, maar kunnen ook volledig open ruimtes of clusters worden gevormd voor vernieuwende onderwijsconcepten.

3. Functionaliteit van de gebruikers (binnen)

kantoren liggen en waar de mensen samen komen.” vermeden. De paviljoens hebben een hoofddraagconstructie die grote overspann met de verschillen en hoe dit naar voren komt De constructie en het inbouwpakket zijnOmgaan gescheiden, zodat flexibiliteit gegarandee 1. “Het ontwerpproces biedt ook vele voor onderwijsconcepten mogelijk zijn. Z constructie is zo gekozen dat ervoordelen verschillende Leerstofjaarklassensysteem Uniton het bouwteam”, aldusgroepsruimten, Sarah Heemskerk maar en Vincent delen in traditionele kunnen ook volledig open ruimtes of clus voor vernieuwende onderwijsconcepten. Deuning, huisvestingsadviseurs en projectmanagers Leerstofjaarklassensysteem 4. Interieur/ afwerking en sfeer

Unitonderwijs

bij abcnova. “Het ontwerp kan met minder inspan3. 1. ning tot stand komen doordat bouwkundige, 1. Indeling paviloens 2. 2. Vorm van het hart constructieve en installatietechnische ontwerp4. 3. Gevelindeling & mat principes op hoofdlijnen vastliggen en samen met 4. Interieur/ afwerking bouwteampartner Bouwbedrijf A. Huurdeman BV 1. Indeling paviloens uit Amersfoort getoetst zijn op haalbaarheid en 2. Vorm van het hart 1. Indeling paviljoens 3. Gevelindeling & materialisatie uitvoerbaarheid. Doordat de vier scholen gefaseerd 4. Interieur/ afwerking en sfeer ontwikkeld en gerealiseerd worden, is er ruimte om 2. Vorm van het hart Leerstofjaarklassensysteem Unitonderwijs het uniform basisontwerp en het elementenkeuze 3. Gevelindeling & materialisatie boek continu te verbeteren op basis van ‘lessons 4. Interieur / afwerking en sfeer Unitonderwijs School zonder lo learned’. Het isLeerstofjaarklassensysteem de ambitie om op deze wijze, naarLeerstofjaarklassensysteem

School zonder lokalen

1. Indeling paviloens 2. Vorm van het hart

3. Gevelindeling & materialisatie

Compacte paviljoens

Multifunctioneel hart

Ontwerpprincipe

School zonder lokalen

Plattegrond begane grond KCWW

mate de verschillende projecten vorderen, faalkosten en risico’s voor zowel de opdrachtgever en ontwerpende partijen als voor de aannemer tot een minimum te beperken.”

Unitonderwijs

School zonder lokalen

Ondersteunen en versterken onderwijsconcept en identiteit (de paviljoens) De primaire onderwijsfuncties zijn gehuisvest in de compacte paviljoens. In het geval van KCWW zijn dit twee basisscholen met verschillende onderwijsconcepten (traditioneel en het jenaplanonderwijs) en een kinderdagopvang. Natuurlijk kunnen het aantal verschillende functies en het aantal paviljoens in dit ontwerpprincipe verschillen, flexibel naar de wens van de gebruiker. De paviljoens zijn allen compact en eenvoudig van vorm. Door de maat compact te houden ontstaan er efficiënte clusters, waarbij functies die een belangrijke relatie met elkaar hebben altijd nabij zijn. Zo worden onnodige verkeersbewegingen vermeden. De paviljoens hebben een hoofddraagconstructie die grote overspanningen mogelijk maakt. De constructie en het inbouwpakket zijn gescheiden, zodat flexibiliteit gegarandeerd is: de maat van de constructie is zo gekozen dat er verschillende onderwijsconcepten mogelijk zijn. Zo zijn paviljoens op te delen in traditionele groepsruimten, maar kunnen ook volledig open ruimtes of clusters worden gevormd voor vernieuwende onderwijsconcepten. Ten tijde van de start van de ontwerpwerkzaamheden voor KCWW was nog niet duidelijk op welke locatie de school gebouwd zou gaan worden. Daarom hebben we een uniform basisgebouw ontwikkeld dat op meerdere locaties toepasbaar is. Het ontwerpprincipe is gebaseerd op een combinatie van verschillende bouwstenen: compacte paviljoens die de primaire onderwijsfuncties huisvesten en een multifunctioneel ‘hart’ dat deze paviljoens verbindt.

Onze visie op de belangrijkste aspecten van functionaliteit uit uw gezamenlijke ambitie zullen we puntsgewijs behandelen aan de hand van ons referentieproject Kindcentrum Woldwijck (hierna: KCWW) in Hoogezand. Het door ons gehanteerde ontwerpprincipe van KCWW past ons inziens ook erg goed voor de opgave van deze vier schoolgebouwen, zie ook onze referentie voor kerncompetentie 1.

Visie op functionaliteit De functionaliteit van een onderwijsgebouw omvat voor ons, 19 het atelier architecten, vele aspecten. Wij vinden onderwijs erg belangrijk. Naast het vergaren van kennis en opdoen van vaardigheden leren we er delen, conflicten oplossen en samenwerken. Allemaal aspecten die bijdragen aan een leefbare samenleving. Vandaar onze speciale belangstelling voor het ontwerpen van scholen. In het ontwerpproces komen voornoemde aspecten ook aan de orde en met elkaar maken we zo een leefbare wereld op schaal en niveau van het kind. Met goede voorzieningen, zodat de medewerkers er met plezier in werken. Dat is de basis van een functioneel gebouw.

maart 2021

Selectiecriteria bureauvisie

SCHOOLDOMEIN

1a. Functionaliteit (1/2)

p de locaties

Leerstofjaarklassensysteem

is een flexibel concept wat eenvoudig aan te passen is aan de individuele voorkeuren van een school. De architecten Sara van Popta en Irma Klevering van ‘19 het atelier architecten’ leggen uit: “We hebben gekozen voor een geleed principe. Het schoolgebouw bestaat in concept uit één of meerdere ‘kant en klare’ paviljoens. In een paviljoen zijn de onderwijsruimten en ondersteunende ruimten gevestigd. Het heeft sanitair, een (neven)entree met trap en functioneert op zichzelf. De scholen hebben vooraf gedefinieerde keuzemogelijkheden voor de gevels en het interieur van de paviljoens. Bouwkundig is het mogelijk om verschillende grootte lokalen te realiseren met leerpleinen. De paviljoens zijn vrij op de locatie te plaatsen en aan elkaar te schakelen. Dit zorgt voor de inpasbaarheid op de diverse schoollocaties en de mogelijkheid om met het gebouwontwerp aan te sluiten bij de omgeving. De verbinding, het zogenoemde hart, ligt tussen de paviljoens. Dit hart ontwerpen we specifiek per school. Hiermee kunnen

IKC Woldwijck Hoogezand 19 het atelier architecten

MFA Bruchterveld 19 het atelier architecten

Koning Karelpad, de locatie die als doorschuiflocatie voor meerdere scholen zal worden gebruikt. Zo profiteren wij extra van de bundeling van krachten en kan al het budget ten goede komen aan de nieuwe schoolgebouwen in de wijk.” OPVANGEN CALAMITEITEN Om de continuïteit in de projecten te borgen, is ook al gestart met de ontwerpfase van de tweede school KC Talentum. “Door de processen deels door elkaar heen te laten lopen worden eventuele calamiteiten opgevangen. Mocht er onvoorzien een nieuwbouw vertragen dan kun je doorgaan en dat is een extra voordeel van deze bundeling van krachten”, licht Thera Verdam, beleidsmedewerker huisvesting KPOA, toe. “Daarnaast is het mooi om te zien dat we een snelle start hebben kunnen maken door het gebruik van het basisontwerp en voort te borduren op eerdere ervaringen in het ontwerpproces. Zo kunnen de andere 3 scholen op een snelle manier ontwikkeld worden.”

MFA Bruchterveld 19 het atelier architecten

PROJECTINFORMATIE Project vervangende nieuwbouw vier schoolgebouwen

GEBRUIK VAN ELKAARS GEBOUWEN Door de vervangende nieuwbouw gefaseerd uit te voeren gebruiken de schoolbesturen elkaars gebouwen in de schuifoperatie. Op deze manier worden kosten bespaard door geen tijdelijke huisvesting te hoeven realiseren. Op dit moment wordt de laatste hand gelegd aan het uniform basisontwerp en het ontwerp van de locatie aan het Bruispad. Hier krijgen de basisscholen OBS De Weesboom en BS De Zevensprong, beide van schoolbestuur Meerkring hun nieuwe locatie. “We zijn enorm trots op deze manier van samenwerken met de andere schoolbesturen”, aldus Christian van den Brink. “Het is een eer om als eerste aan de beurt te zijn en tegelijkertijd het basisontwerp en onze specifieke voorkeuren te combineren. Door ook deze twee ontwerpen te bundelen, creëren we direct een schaalvoordeel. In de tussentijd worden onze lessen voor BS De Zevensprong gegeven op het

Opdrachtgevers - De Meerkring - KPOA - CorDeo - PCBOA Architect 19 het atelier architecten Adviesbureau abcnova Aannemer bouwbedrijf Huurdeman BV Oplevering gefaseerd over 2022-2024

SCHOOLDOMEIN

maart 2021

SOEPELE SAMENWERKING Samenwerking is de verbindende factor tussen alle betrokken partijen. Door te kiezen voor een bouwteam, is bouwbedrijf A. Huurdeman BV vroeg in het ontwerpproces betrokken, namelijk vanaf de start van de voorlopig ontwerpfase. Zij hebben een adviserende rol bij het ontwerp. Om de afstemming tussen de vier schoolbesturen, de architect en de aannemer goed te begeleiden hebben de schoolbesturen abcnova in de arm genomen voor het projectmanagent. “Juist vanwege de afstemming met zo veel partijen is het belangrijk dat er een partij is aangewezen die in samenwerking met ‘19 het atelier architecten’ en bouwbedrijf A. Huurdeman BV van definitiefase tot en met realisatiefase zorgt voor een vloeiende samenwerking. Medio 2024 hopen we de ontwikkeling in Schothorst af te ronden en de wijk een nieuwe impuls te geven met 4 mooie, flexibele, functionele en duurzame schoolgebouwen”, aldus Christian van den Brink. Kijk voor meer informatie op www.abcnova.nl.

GEEN ZORGEN – DE LUCHT IS SCHOON! Met emissiearme rubber vloerbedekkingen voor gezonde leefomgevingen Goede binnenlucht en een rustige leeromgeving zijn van bijzonder groot belang in kinderdagverblijven, scholen en universiteiten. Onze hoogwaardige vloerbedekkingen zijn daarom gemaakt van emissiearme materialen, die extreem sterk zijn en de geluidproductie minimaliseren. www.nora.com

SCHOOLDOMEIN

maart 2021

Tekst Sibo Arbeek Fotografie Laurens Kuipers

GEWELDIGE AKOESTIEK IN GETRANSFORMEERDE KERK

Persoonlijk onderwijs in bijzondere omgeving Een school in een kerk, kan dat? De imposante en karakteristieke Heilig Hartkerk in Deventer uit 1903 heeft een metamorfose ondergaan. De School voor Persoonlijk Onderwijs heeft er een prachtige onderwijsbestemming aan gegeven.

A “De gewenste akoestische oplossingen moesten passen in deze ruimte met hoge gewelven, glas in lood ramen en de zichtlijnen richting de aula”

an tafel zitten schoolleider Janneke Peters, akoestisch specialist Remco Soeteman van Easy Noise Control en area sales manager Richard van Rheenen van Ecophon. Janneke is verantwoordelijk voor de vestiging Deventer en van de vestiging Hengelo: “Onze Stichting is een gemeen-

schap van scholen met acht locaties, waaronder deze in Deventer. De eerste School voor Persoonlijk Onderwijs werd in 2010 in het Zeeuwse Kapelle opgericht, door ons bestuurslid Misha van Denderen en zijn vrouw, Suzan Polet. Zij vonden, mede op basis van eigen ervaringen, dat kleinschalig en persoonlijk onderwijs beter voor de ontwikkeling van kinderen is. Onze visie is dat een klas maximaal 16 leerlingen mag tellen, waardoor er veel tijd is voor persoonlijke begeleiding en aandacht. In feite het beeld van een klein dorp, waar persoonlijke relaties de kracht van de gemeenschap zijn. Steeds meer ouders en leerlingen vinden ons concept aantrekkelijk door de kleine klassen en de vaste structuur van onze lestijden; van tien voor negen ’s morgens tot vijf uur ’s middags. Onze lesblokken zijn 85 minuten, waardoor er voldoende tijd is voor verdieping en op school het huiswerk te maken. Het is daarnaast ook een school voor ambitieuze leerlingen; wanneer een leerling met een havo advies binnenkomt gaan we samen voor een vwo examen. Janneke verder: “We zijn in augustus 2019 in Deventer gestart. De gemeente is verantwoordelijk voor huisvesting, maar vond geen geschikt pand voor ons. Daarom heeft de stichting deze leegstaande kerk aangekocht, die prachtig getransformeerd is, nadat we eerst nog een jaar in tijdelijke huisvesting hebben gezeten. Inmiddels hebben we in Deventer twee leerlichtingen, verdeeld over tien klassen. Naar verwachting groeien we de komende jaren door tot ongeveer vierhonderd leerlingen en breiden we in de pastorie naast de kerk uit naar 23 lokalen.” KUBUS IN LAGEN “We hebben de architect BA32 uit Heerenveen geselecteerd, die met het idee kwam om in de school een kubus in verschillende lagen te bouwen, waarin de lokalen zijn ondergebracht. De begane grond telt

SCHOOLDOMEIN

maart 2021

VISIE EN ONTWERP

ververst wordt. De betonnen vloer is een paar centimeters opgetild om de vloerverwarming ruimte te geven en in het systeem voor luchtverversing zit ook een verwarmingselement. In deze koudere periode zijn we aan het kijken hoe het goed ingesteld moet worden. En de akoestiek was natuurlijk een enorme uitdaging. Met 80 leerlingen in de kantine rond lunchtijd is het net een binnenzwembad, waardoor je nauwelijks met elkaar kunt communiceren.”

vier lokalen, de eerste verdieping vijf en boven nog eens twee lokalen. Er loopt een gang langs de lokalen op de eerste verdieping en dan heb je een prachtig gezicht op de bogen. Langs de kubus loopt aan beide kanten een breed gangpad dat uitmondt in de plek waar vroeger het altaar lag. Nu is het de aula, die ook als kantine dienst doet. Overal ervaar je de ruimte en architectuur van de kerk met zijn prachtige ronde gewelven. Het witte klaslokaal op de bovenste verdieping is in de hoeken omgeven door pilaren als markering van het ronde kerkdak. Vanuit het lokaal zijn de glas-in-lood ramen prachtig zichtbaar. Heldere ledlampen flankeren de decennia oude kroonluchter die een plek boven in de aula heeft gekregen. De eerste uitdaging was om het klimaat in de lokalen goed te regelen, omdat je natuurlijk geen ramen open kunt zetten. We hebben een goed luchtverversingssysteem met mechanische ventilatie, waarbij lucht continu

BEHOORLIJKE NAGALMTIJD Remco: “Wij zijn als EASY Noise Control gespecialiseerd in het verbeteren van akoestiek, van onderzoek tot realisatie en daarbij gaat het vaak om problemen in bestaande gebouwen. Met onze meetapparatuur meten we hoeveel galm er in een ruimte is. Mijn collega Thomas van Hulst kwam in de zomer van 2020 in de kerk toen de kubus al was geplaatst en de lokalen grotendeels ingericht waren. In een kerk is het duidelijk dat er veel galm is. De vraag was hoe we de nagalmtijd richting een gewenste nagalmtijd voor een aula konden krijgen. In een traditioneel lokaal of ruimte heb je een verwachting en ook voldoende referenties; in deze ruimte was dat anders. De gewenste akoestische oplossingen moesten passen in deze ruimte met hoge gewelven, glas in lood ramen en de zichtlijnen richting de aula. Je wilt de ruimte in ere houden en akoestisch ook niet dood slaan. Daarnaast wil je ook geen grote aaneengesloten vlakken of kolommen in de kerk hangen. Het is een puzzel, waarbij de akoestische, esthetische en technische kwaliteiten in balans moeten zijn. We zochten vergelijkbare projecten en kwamen bij een project van Ecophon in Zuid-Afrika. Daar waren in een groot atrium verticale en horizontale panelen los van elkaar in de ruimte gehangen met een prachtig akoestisch effect. Dat heeft tot een geslaagde samenwerking geleid.” GEPRODUCEERDE GELUIDSGOLVEN Richard knikt: “De eerste keer dat ik hier was heb ik tien minuten rondgekeken om die geweldige ruimte met al die mooie elementen te bewonderen. Ik was bekend met een Ecophon project in Pretoria Zuid-Afrika waarvan ik referentiebeelden heb gedeeld met Easy Noise Control. Dat was een goede

SCHOOLDOMEIN

maart 2021

PROJECTINFORMATIE Project Transformatie kerk tot school in Deventer Opdrachtgever Stichting Voor Persoonlijk Onderwijs Architect BA32 Akoestisch advies, producten & realisatie EASY Noise Control B.V. en Saint-Gobain Ecophon Aannemer Bouwbedrijf De Vries Leeuwarden Ingebruikname juni 2020

SCHOOLDOMEIN

inspiratiebron voor de kerk. Ik heb met mijn collega aldaar contact gezocht over de technische achtergrond. Het ging om akoestisch vrij hangende panelen uit ons Solo programma. Het wordt esthetisch veel door architecten toegepast wanneer ze geen akoestisch plafond willen toepassen dat het originele bouwkundig plafond volledig bedekt. Je ziet het veel bij renovaties van monumenten, waar de akoestische eilanden onder het plafond hangen. Je moet je voorstellen dat geproduceerde geluidsgolven in de aula alle kanten op gaan. Dat geluid verplaatst zich met 340 meter per seconde, komt een aantal keren voorbij en gaat rondzingen. Door op bepaalde plekken in de ruimte panelen aan te brengen wordt het geluid niet verder gereflecteerd, maar geabsorbeerd en omgezet in warmte. Zo’n paneel is van glaswol, 40 mm dik en voorzien van een coating, waardoor je ze goed kunt reinigen. Er hangen er ongeveer 100 in de kerk.” Remco: “Meestal werken we met panelen die parallel aan het bouwkundig plafond gemonteerd worden, dus voor ons was het ook een puzzel om het te monteren in de gewelven. Deze panelen zijn getest in laboratoria, maar in configuraties voor standaardsituaties. Deze situatie vergde al onze kennis en ervaring om in te schatten wat het effect op het geluid zou zijn. Het vertrekpunt was een nagalmtijd van 3,9 seconden in de aula. We hebben toegewerkt naar een situatie richting de 2 seconden en zijn uiteindelijk op 1,7 seconden uitgekomen.” Richard verder: “In de bovenste twee lokalen hebben we ook extra plafondeilanden en wandpanelen aangebracht. De aannemer had er al systeemplafonds in gezet, maar dat was niet voldoende voor een goede akoestiek.”

maart 2021

VERBEELDINGSKRACHT Janneke: “We zijn erg enthousiast over de manier waarop de kerk is ingericht, met de strakke kubus en de inspirerende omgeving van de kerk met zijn mooie details. Onze docenten klassieke talen en filosofie gebruiken de verbeeldingskracht van de kerk voor hun vakgebied en we merken dat de leerlingen ook erg enthousiast zijn. De akoestiek is door de verschillende maatregelen duidelijk beter geworden; je kunt elkaar tenminste weer verstaan als er stoelen worden verschoven. Vanwege covid hebben we nog geen volle school gehad, dus dat effect gaan we nog meemaken. Wanneer het straks weer kan, zijn ook alle ouders welkom in deze prachtige onderwijsomgeving. We zijn er heel blij mee.” Kijk voor meer informatie op www.ecophon.nl of op www.easy-noisecontrol.nl.

VISIE EN ONTWERP

Tekst Sibo Arbeek

HET NIEUWE HERMANN WESSELINK COLLEGE OVERTUIGT

Ruimte en perspectief creëren plekken voor ontmoeting Ruim een jaar geleden zat Schooldomein in de vintage rectorkamer van Bert Kozijn, samen met intern projectleider nieuwbouw Ton Kodde, directeur Geron Verdellen en projectleider Rik Cornelissen van SMT Bouw & Vastgoed. “Ik vond het leuk om nu het gebouw er staat opnieuw dit gesprek te voeren”, opent Geron, “als een soort proof of the pudding.”

ert: “Twee aspecten waren toen essentieel in onze afweging; de sfeer en het klimaat in het bestaande gebouw en de ruimte die we voor het onderwijs wilden. Het bestaande gebouw was bouwkundig op, met ramen met enkel glas die niet open konden. Het was ook een gebouw met veel doodlopende gangen, waardoor leerlingen een zichtlijn van maximaal 50 meter hadden. Tenslotte stond de semipermanente aanbouw er ook al 20 jaar en had het imago van een B-vleugel gekregen. Nu hebben we voor onze 1.800 leerlingen alles onder hetzelfde dak georganiseerd en dat voelt beter.” Het terrein wordt met een plein en water aan de voorzijde nog verder ingericht, waarbij het oude gebouw wordt gesloopt en de gemeente op het terrein vier sportzalen en een ruimte voor workouts realiseert. Ton: “Het puin wordt gebruikt

voor het nieuw aan te leggen schoolplein; een mooi voorbeeld van circulair denken.” WEDERZIJDSE BETREKKINGSRELATIE Ton verder: “Het nieuwe gebouw kent een veel logischer indeling, met vakken die op de verdiepingen zijn geclusterd en daardoor beter herkenbaar zijn. We hebben veel aandacht besteed aan de randvoorwaarden voor de collega’s, met diverse werkplekken en een transparante personeelskamer op de tweede verdieping. Vanuit de personeelskamer en de grote vergaderzaal overzie je het hele gebouw, waardoor er op een ongedwongen manier wederzijdse betrekkingsrelaties ontstaan. We werken in het gebouw niet met grote leerpleinen, maar hebben overal plekken gecreëerd waar je elkaar kunt ontmoeten, kunt werken of lunchen. Zo zijn er veel spreekkamers

SCHOOLDOMEIN

maart 2021

en vind je op elke etage een houten constructie met zitjes waar leerlingen kunnen werken.” “Centraal in het gebouw ligt onze mediatheek”, vult Bert aan, “juist in een online wereld vinden we boeken in het schoolbeeld belangrijk. We hebben verder de aula en kantine gescheiden en de aula omgedoopt tot theater. We hebben een film gemaakt waarin acht mensen in vier duo’s over het heden, verleden en de toekomst in relatie tot het oude gebouw praten. De historische waarde van deze plek en de oude school is groot en dat wordt in de film emotioneel beschreven. Zo heeft de school bij de MH17 ramp in 2014 twee leerlingen verloren. Dat heeft een diep spoor achtergelaten. Daarom is het nieuwe theater de plek om het verleden en wat voor ons ligt blijvend te verbinden.”

PROJECTINFORMATIE Project Nieuwbouw Hermann Wesselink College Amstelveen Opdrachtgever HWC in samenwerking met de gemeente Amstelveen Design & Build Bouwer SMT Bouw & Vastgoed Architect ontwerp en inrichting RoosRos architecten BVO 11.000 m2 Design & Build kosten € 18.578.000, -

SCHOOLDOMEIN

ZICHTLIJNEN De horizontale en verticale zichtlijnen zijn mooi uitgewerkt. Vanuit de centrale entree kom je in een relatief kleine hal, met een prachtig verticaal perspectief, waardoor alle niveaus zichtbaar zijn. De entree voert naar een nog aan te leggen waterpartij aan de straatzijde van het gebouw. Bert: “De architect heeft die binnen-buitenrelatie ruimtelijk goed uitgewerkt en in de inrichting doorgezet, met een mooie toepassing van hout en natuurlijke kleuren. Zo loop je in het centrale hart tegen een enorme plant aan met rechts een grote groene wand. Een mooi voorbeeld van integraal ontwerpen.” Ton knikt: “Die transparantie draagt ook bij aan een gevoel van veiligheid; je voelt je prettig als je om je heen kijkt. Er zijn geen verborgen hoekjes.” Geron: “Het resultaat is een prominent aanwezig volume, maar het gaat om het verhaal dat het nieuwe gebouw gaat vertellen. Mooi dat we dat als team konden vertalen naar innovatieve ruimte en technieken en een gebouw dat bijna energieneutraal is.” DE PARELS Ton: “We wilden de massaliteit van het gebouw niet benadrukken en dat is vertaald in een mooie compartimentering. Door de efficiënte indeling is er meer ruimte voor kantoren, grotere lokalen, die deels multifunctioneel zijn en vergaderen overlegplekken. Vanuit onze visie op onderwijs is het lokaal vertrekpunt van denken, maar in de lesopzet kun je differen-

maart 2021

tiëren. Elk lokaal heeft naast dertig leerlingsets twee hoge tafels waar acht leerlingen aan kunnen werken. Door twee whiteboards op twee muren kun je met kleine groepen een groepsopdracht doen. Alle lokalen hebben een smart board met een online aansluiting waar je met je eigen laptop kunt inpluggen. Daarnaast koesteren we onze zogenaamde parels. Dat zijn grotere ruimtes waarin we thematisch stof kunnen aanbieden. Zo is de International room geschikt voor het ontvangen van uitwisselingsprogramma’s en zit het pal naast de mediatheek. In ons medialab combineren we thema’s rond geschiedenis, filosofie en godsdienst, waardoor leerlingen brede beeldreferenties ontwikkelen. We hebben de kantine in drieën geknipt; we hebben een cafetaria, bij de entree een grotere open ruimte en op de eerste verdieping een studielounge waar je tijdens lunchtijd en daarna ook kunt studeren.” SYSTEMISCH BOUWEN Geron: “Het is een mooi voorbeeld van systemisch bouwen, waarbij de grootte van de ruimte de maatvoering bepaalt. Het gebouw oogt traditioneel, maar door de staalconstructie konden we grote overspanningen maken. Zo vind je in de aula geen kolommen. Je ziet aan de buitenkant een gemetselde gevel, waarbij het metselwerk geprefabriceerd is en op de bouwplaats aan de gevels opgehangen. Het heeft daardoor een constante kwaliteit en werkt akoestisch

VISIE EN ONTWERP

vlnr: Sibo Arbeek, Ton Kodde, Bert Kozijn, Rik Cornelissen, Geron Verdellen

“We wilden de massa liteit van het gebouw niet benadrukken en dat is vertaald in een mooie compartimentering”

en bouwfysisch zeer goed.” Rik vult aan: “Vanaf de eerste dag hebben we met de architect integraal over het ontwerp meegedacht. We wilden prefab en een modulair gebouw dat adaptief is. Het is makkelijk uit te breiden. Dan is het een kwestie van de gevel eraf halen, een stramien verder zetten en weer dicht zetten. De partners zijn vroegtijdig ingeschakeld om mee te denken en op elk detail te letten. Er zitten geen dragende wanden in en dat maakt dat het onderwijs zich kan blijven ontwikkelen.” Opvallend zijn ook de vele ramen in de strakke gevel die in vier lagen is opgebouwd. Bert: “Licht doet iets met mensen. Het verruimt de geest, het werkplezier neemt toe en ook de leerprestaties. De combinatie van ruimte en licht maakt dat dit gebouw fundamenteel verschilt van het oude gebouw, dat donker en onoverzichtelijk was. Hoewel ik hier ook iedere keer weer moet nadenken over welke trap ik moet nemen; er zit een suggestie in de werking van de trappen waardoor je soms even je oriëntatie kwijt bent.” Rik lacht: “Daar is over nagedacht. In dit gebouw moeten elke dag 1.800 leerlin-

gen hun weg vinden. We hebben gekozen voor een relatief kleine hal van waaruit leerlingen via verschillende open trappen snel hun weg kunnen vinden. Die verkeersstromen hebben we vooraf gesimuleerd en dat werkt erg goed en geeft ook een levendig beeld.” DUURZAAM LEREN Ton tenslotte: “En het is behalve de constructie ook een duurzaam gebouw met warmtepompen en 750 zonnepanelen. Overal vind je ledverlichting en in de hal hangt een monitor waarop je kunt zien wat het verbruik en de opbrengst van de zonnepanelen is. Daarnaast nodigt het schoolplein straks uit om lekker naar buiten te gaan. Om het nieuwe gebouw te vieren heb ik de leerlingen een persoonlijk cadeau ‘van Ton’ gegeven; twee schommeltafels waar je met zijn 8-en aan kunt zitten en tegelijk in beweging blijft. Het zijn plekken waar je je verhaal samen kunt delen. Dat is natuurlijk echt duurzaam.” Voor meer informatie kijkt u op www.smtbv.nl.

SCHOOLDOMEIN

maart 2021

Tekst Sibo Arbeek Fotografie voor Gispen door Chris van Koeverden

VERNIEUWEND ONDERWIJS VRAAGT OM MAATWERK

Inrichting Houtkamp College bedient zelfstandige leerling Het Houtkamp College aan de Ruimzichtlaan in Doetinchem is een nieuwe instelling voor voortgezet onderwijs. De school is gehuisvest in een voormalige mbo-school van het Graafschap College. Vanuit die basis zijn het interieur en de inrichting afgestemd op het vernieuwende onderwijsconcept van het Houtkamp College.

K PROJECTINFORMATIE Project Inrichting en transformatie nieuwe Houtkamp College in Doetinchem Opdrachtgever Directie Houtkamp College Inrichting Gispen (inclusief projectmanagement) Interieurarchitect ARX Architects Ingebruikname eind augustus 2020

SCHOOLDOMEIN

wartiermaker van het Houtkamp College Jeroen Sanders: “Vanwege de krimp hebben de drie bestaande scholen voor voortgezet onderwijs besloten om op te gaan in twee nieuwe scholen; het Houtkamp College en het Panora Lyceum. Wij hebben nu 211 brugklasleerlingen en groeien elk jaar verder door tot we weer een volledig aanbod hebben. We zijn inmiddels gehuisvest in het voormalige mbo-gebouw van het Graafschap College. Onze naam staat al voor wat we willen zijn; een ondernemende maatwerkschool. De Houtkamphal was dè plek waar de handel plaats vond in Doetinchem. Kenmerkend voor ons onderwijs concept is dat we vanuit vier leergebieden werken. Daarbinnen zijn samenhangende vakken geclusterd. Er is een leergebied ‘Exact’, ‘Communicatie’, ‘Wereld’ en ‘Kunst, Cultuur en Media’. Drie klassen werken in een leergebied en worden door drie docenten begeleid. Binnen een leergebied heeft de leerling verschillende keuzen om voor instructie, zelfstandig werken of in een groep werken te kiezen. Elk leergebied heeft een opvallende eigen

maart 2021

kleurstelling en een eigen ‘marktkraam’ in diezelfde kleur: een grote wandkast waarin het werk van de leerlingen per leergebied bewonderd kan worden. Het zijn gebieden die samenwerken en ondernemerschap stimuleren. We hebben enkele leveranciers bezocht en wisten wat er op de markt beschikbaar was. Samen met onze interieur architect hebben we aan de docenten gevraagd welk meubilair bij welke leergebieden en activiteiten pasten; hoe maak je het verschil van de leer activiteiten zichtbaar? We hebben standaard klas lokalen met driehoekige tafels maar ook een ruimte van 120 m² met een puntdak en een wenteltrap naar een vide met twee ruimtes voor kleine groepjes. Het gebouw leent zich voor verschillende leeractiviteiten, waarbij we voornamelijk voor het leerdomein ‘Exact’ een bouwkundige ingreep moesten doen.” OP TIJD KLAAR Jeroen: “Het Houtkamp College wilde in leerjaar 2020-2021 direct goed van start gaan. Ik werd als kwartiermaker aangewezen, met als belangrijkste

VISIE EN ONTWERP de alle leveringen op basis van heldere verdelingen per lokaal en wist precies waar wat moest komen. Daarnaast hebben we direct aangegeven dat we tijdelijk huurmeubilair konden plaatsen waar dat noodzakelijk was.”

opdracht de implementatie van de organisatie en ervoor zorgen dat het gebouw op tijd klaar was, inclusief de inrichting en de ICT. Op 20 juli kregen we de sleutel en eind augustus gingen we open. In krap zes weken zijn er bouwkundige aanpassingen verricht en is het gebouw volledig opgefrist en opnieuw ingericht.” Gispen en interieurontwerper Vivian Bruntink van ARX Architects trokken samen op. Accountmanager Rob Stöver van Gispen. “Als Gispen werken we al langer voor het Achterhoek VO. Een belangrijk criterium in de mini-competitie was of we op tijd konden leveren. We hebben altijd wat meubilair op voorraad, maar hadden de zomervakantie hard nodig om nieuw meubilair te produceren. Gelukkig heeft Presikhaaf Schoolmeubelen een grote eigen fabriek in Arnhem en Gispen in Culemborg. We hadden in de persoon van Gerard van de Boezem van Gispen een geweldig bevlogen projectleider die op de school een baken van rust was. Hij coördineer-

“Kenmerkend voor ons onderwijs concept is dat we vanuit vier leergebieden werken. Daarbinnen zijn samenhangende vakken geclusterd”

CIRCULAIR VOORDEEL Rob: “Wij hebben de totaal inrichting verzorgd: meubi lair voor de receptie, voor alle onderwijs- en kantoorruimtes en de aula. Naast eigen productlijnen en diverse andere merken leverden we veel meubilair vanuit onze zusterorganisatie Presikhaaf Schoolmeubelen. Het Houtkamp College koos voor driehoekstafels op wielen van Presikhaaf Schoolmeubelen, waarmee veel verschillende opstellingen te maken zijn. Met de Set Up in Circles tafels en bankjes kun je een cirkel creëren maar bijvoorbeeld ook een golfbeweging. Hoge UT-tafels waaraan leerlingen ook kunnen staan, brengen dynamiek in de ruimtes. We adviseerden Jeroen om in plaats van hoge krukken voor Eduu Work stoelen te kiezen. Dit zijn in hoogte verstelbare kuipstoelen waarop leerlingen een stuk comfortabeler zitten. We leverden ongeveer 200 stuks met een mooi circulair voordeel: de zitkuip is te hergebruiken. Verouderde of beschadigde kuipen vermalen we tot granulaat om er nieuwe Eduu-kuipen van te maken.” ACTIVEREND ONDERWIJS “Voor de kantoren vonden we het uiteraard belangrijk dat onze medewerkers comfortabel en ergonomisch verantwoord kunnen werken”, vertelt Jeroen, “hier hebben we TMNL-bureaus met Zinn bureaustoelen van Gispen geplaatst. En we hebben veel aandacht besteed aan het meubilair voor docenten. Wil je activerend onderwijs verzorgen, dan wil je ook je docenten activeren! Ervoor zorgen dat zij niet te lang zitten maar in beweging blijven. Docenten maken daarom gebruik van kleine, mobiele en in hoogte verstelbare bureaus en Ray Swivel docentenstoelen, speciaal ontworpen voor dynamisch zitten – de zitting veert mee met de vorm van je bovenbenen. Eigenlijk is iedereen tevreden; hoewel sommige docenten nog even moeten wennen aan het feit dat ze geen eigen bureau met laden hebben. Het lokaal is er om leerlingen te begeleiden, daarnaast hebben onze docenten een eigen werkplek waar ze prima hun spullen kunnen opbergen.” Kijk voor meer informatie op www.gispen.com.

SCHOOLDOMEIN

maart 2021

Tekst en beeld: HEVO

INNOVATIEF CONCEPT ‘MIJN SCHOOL’ TOEGEPAST

Gedroomd school gebouw voor KPO Kindcentrum De Stappen ‘Alles voor jouw kind onder één dak. Het kloppend kinderhart van Wouw.’ Dat is het motto van KPO Kindcentrum De Stappen. Daar hoort ook een nieuw schoolgebouw bij dat hier precies op aansluit. De ontwikkeling van het kindcentrum was een proeftuin van begin tot eind en bood daarmee inspiratie voor het innovatieve concept ‘Mijn school’ dat door HEVO ontwikkeld wordt.

et ‘Mijn school’ ontwikkelt HEVO een proces waarin tijd en ruimte is om onderwijsdromen te formuleren en visualiseren en waar kinderen en leerkrachten centraal staan. De dromen worden vervolgens concreet uitgewerkt tot een bouwgericht ontwerp. Dit leidt tot een schoolgebouw dat volledig past bij de identiteit van de school. Zo wordt de school een plek waar kinderen zich onbelemmerd kunnen ontwikkelen en nog beter tot bloei komen. KPO Kindcentrum De Stappen stelt een doorgaande ontwikkelingslijn van 0 tot 13 jaar centraal. De komende tijd stapt zij langzaam over van het huidige leerstofjaarklassen systeem naar een meer kindgerichte aanpak, want

Wat is ‘Mijn School’? Met ‘Mijn School’ ontwikkelt HEVO een slim proces waarin wij samen met teamleden en leerlingen van de school de onderwijsvisie vertalen naar een schoolgebouw op maat, een schoolgebouw dat volledig past bij de identiteit van uw school. En misschien nog wel belangrijker: bij de kinderen. Een proces gericht op inspiratie en beleving. Zo wordt de school een plek waar kinderen zich thuis voelen, zich onbelemmerd kunnen ontwikkelen op didactisch en sociaal-emotioneel gebied en hierdoor nog beter tot bloei komen.

SCHOOLDOMEIN

maart 2021

elk kind is uniek en verdient maatwerk. HEVO kreeg de ruimte van KPO om een alternatief ontwerpproces te doorlopen, waarin elementen van ‘Mijn school’ in de praktijk gebracht zijn. “Het is bijzonder dat er op deze manier écht gekeken is naar hoe een gebouw een meerwaarde voor en aanvulling kan zijn op het leerconcept”, aldus Resi Beentjes, unitmanager van Kober Kinderopvang. RUIMTE VOOR ONTWIKKELING Een traditioneel ontwerpproces begint meestal met een Programma van Eisen, waarin kaders van tevoren worden vastgesteld. KPO Kindcentrum De Stappen wilde een ander onderwijsmodel integreren. De

VISIE EN ONTWERP vraag was echter nog hóe zij dat precies wilde doen. Daarop is besloten het onderwijsmodel tijdens het ontwerpproces concreter in te vullen door het visueel te maken en te werken met voorbeelden uit de praktijk. Het ontwerpproces van het nieuwe schoolgebouw is dus van start gegaan met een nog niet volledig vastgesteld en uitontwikkeld Programma van Eisen. Door de strikte kaders los te laten, is er ruimte gecreëerd voor de ontwikkeling van het onderwijsmodel én het schoolgebouw. “Door middel van een vormvrije dialoog hebben we bijvoorbeeld op een innovatieve manier de architect geselecteerd”, vertelt Hester van Berkel, adviseur vastgoed huisvesting facilitair bij KPO Roosendaal. “Zo hebben we niet vastgehouden aan traditionele referenties en ontwerpvaardigheden, maar mocht de architect de leerkrachten en leerlingen in zijn aanpak centraal stellen.” AANSLUITEN OP BELEVINGSWERELD Een typisch element van ‘Mijn school’ is het betrekken van de leerlingen in het ontwerpproces. In een workshop met de architect heeft een groep leerlingen bijvoorbeeld een droomplan mogen inbrengen. Zo kwam heel nadrukkelijk naar voren dat de kinderen ook graag buiten les zouden krijgen. Op een later moment konden zowel leerlingen als leerkrachten met een vr-bril het nieuwe schoolgebouw visueel beleven en hier feedback op geven. Zo konden ze virtueel ervaren wat verschillende ruimte-indelingen doen met een schoolgebouw. Kinderen gaven bijvoorbeeld aan dat zij het leuk vinden om op een alternatieve manier naar boven te gaan door middel van een klimwand en dat een brasserie met keuken wel op ‘kookhoogte’ voor kinderen gemaakt moet worden. In het ontwerp is nu naast de trap een extra zone met klimmuur ontwikkeld. VRIJHEID VOOR ONTWIKKELING KPO Kindcentrum De Stappen heeft de ambitie om opvang, zorg en onderwijs in één gebouw onder te brengen. Daarnaast wil zij overstappen van onderwijs in vaste groepen naar een meer kindgerichte groepsoverstijgende aanpak. Om te onderzoeken hoe dit er in de praktijk uit kan zien, zijn tijdens het ontwerp proces referentieprojecten bezocht, waar gewerkt wordt met alternatieve leeromgevingen. “Doordat niet alle kaders vooraf zijn vastgesteld, ging het schuifje vanuit de visie op de leeromgeving tijdens het proces steeds verder open”, stelt Rini Damen, directeur van KPO Kindcentrum De Stappen. “Het hele proces kenmerkt zich door ruimte en vrijheid, die we als school en kinderopvang krijgen om onze visie op het onderwijs uit te werken. Het gebouw kan straks meebewegen met toekomstige ontwikkelingen.”

‘HET IS MÍJN SCHOOL’ Het concept ‘Mijn school’ heeft geleid tot een vloeiend proces, waarbij er door continue aandacht voor inspiratie en beleving in een ontwerpproces een nieuw schoolgebouw ontstaat dat volledig aansluit op de wensen van de eindgebruikers. En natuurlijk zorgt HEVO er ook voor dat het gebouw technisch aan alle moderne eisen voldoet. Eind januari 2021 is gestart met de bouw en ook tijdens het bouwproces blijven de eindgebruikers centraal staan. Voor KPO Kindcentrum De Stappen is het eindresultaat straks een kleinschalig, duurzaam, warm en natuurlijk schoolgebouw, waar kinderen van 0 tot 13 jaar de hele dag kunnen leren en spelen. En doordat er in het ontwerp heel bewust rekening gehouden is met de behoeften van de gebruikers, is het straks een plek waar zij zich thuis voelen en waarvan zij met recht kunnen zeggen dat het ‘hún school’ is.

“Op een later moment konden zowel leerlingen als leerkrachten met een vr-bril het nieuwe schoolgebouw visueel beleven en hier feedback op geven”

HEVO | www.hevo.nl | info@hevo.nl | 073 - 6 409 409

SCHOOLDOMEIN

maart 2021

Tekst Sibo Arbeek

SYMFONIE VAN SCHUIVENDE WANDEN

IKC De Regenboog faciliteert de lerende organisatie Begin juni werd het Integraal Kind Centrum (IKC) De Regenboog in De Bilt opgeleverd, dat onderdak biedt aan een algemeen christelijke basisschool, de buitenschoolse opvang, een peutergroep en een sportzaal met eigen ingang, die ook verhuurd wordt aan lokale (sport)verenigingen. Het is een responsief en adaptief gebouw dat de belichaming is van een heldere visie.

p uitnodiging van architect Daan Josee sprak Schooldomein met directeur-bestuurder Martin van Veelen van Stichting Delta De Bilt en bovenschools directeur Karin Brascamp. Karin was vanaf het begin tot de oplevering samen met haar collega Douwe Bilder als duo directie betrokken. Daan trapt af: “Ik weet nog goed hoe ons eerste contact op 26 november 2013 verliep. Het voormalige gebouw uit de jaren ’50 was zwaar

PROJECTINFORMATIE Project Nieuwbouw IKC De Regenboog Opdrachtgever Stichting Delta De Bilt i.s.m. de gemeente De Bilt Architect Kristinsson Architecten Constructeur Kooij & Dekker Ingenieursbureau BV Bouwfysisch adviseur Sijperda-Hardy BV Aannemer Van Norel Bouwgroep Bouw- en projectmanagement ResSmit BVO 2.260 m² Ingebruikname Augustus 2020

SCHOOLDOMEIN

maart 2021

verouderd en inmiddels veel te klein, waardoor er ook een noodlokaal in gebruik was. Ik mocht als één van de vijf overgebleven bureaus presenteren en was direct onder de indruk van jullie uitgesproken onderwijsvisie.” “En je won glansrijk”, lacht Martin, “met als resultaat dit prachtige thuis voor onze 230 kinderen, 30 peuters en gemiddeld 60 leerlingen die van de BSO IKC De Regenboog van Stichting Kinderopvang De Bilt gebruik maken. Karin over de

Foto’s: Daan Josee

VISIE EN ONTWERP

visie: “De Regenboog is een vreedzame school en van daaruit werken we aan het ontwikkelen van sociale competenties en democratisch burgerschap. Inmiddels werken wij als bovenschoolse directie met de opdracht het gedachtengoed van de lerende organisatie verder te implementeren. De kern is dat je samen met het team nadenkt wat het doel is dat je met kinderen wilt bereiken en hoe je dat het beste kunt bereiken. In het proces naar dit nieuwe kindcentrum hebben we samen met het team van Stichting Kinderopvang De Bilt een pedagogische visie ontwikkeld, vanuit de intentie om de nieuwe speel- en leeromgeving zoveel mogelijk samen te gebruiken.” DE KOERS BEPALEN “We hebben nagedacht over de vraag op welk moment van de dag de kinderen met welke activiteiten bezig zijn en wat dat voor de ruimtes betekent”, legt Karin uit. “We vinden het belangrijk dat kinderen zelf verantwoordelijkheid leren nemen en een goed gebouw ondersteunt het leren en ontwikkelen van kinderen. Neem als voorbeeld spelling; dat kun je prima organi seren met een klassikale instructie, terwijl een vak als wereldoriëntatie een hele andere leeromgeving mogelijk maakt. Je moet kinderen wel leren hoe ze op een leerplein kunnen leren en werken. Dat gaat niet vanzelf. Goede huisvesting faciliteert het ontdekken, onderzoeken en samen nieuwe kennis opdoen. Het gebouw van Daan biedt die mogelijkheden, omdat het ontwerp en de inrichting onze visie ondersteunen.” Martin knikt: “Als schoolleider inspireer en faciliteer

je en bewaak je de koers. Het is geen stip op de horizon maar een weg die je afgaat. Voor de lange termijn is het iets dat groeit en kan ontstaan.” Daan: “In het ontwerp heb ik ruimte gecreëerd voor innovaties die er de komende jaren aankomen.” GEBOUW ALS LICHAAM Martin vult aan: “We zijn 15 jaar geleden met De Regenboog gestart en dan is het mooi om te zien hoe het nu tot een prachtig integraal kindcentrum is uitgegroeid. We hebben samen met Stichting Kinderopvang De Bilt zelf in meer meters geïnvesteerd om grotere klassen en een duurzaam gebouw te maken. We hebben nu een gebouw waar een diversiteit aan leervormen mogelijk is.” Daan: “Een lerende organisatie vraagt een lerend gebouw. Ik noem het daarom ook een ontdekkingsdoosje dat de verwondering van de kinderen aanwakkert. Het gebouw is als een lichaam waarbij alle onderdelen bij het leren betrokken zijn. Vanuit die gedrevenheid ontwerp ik ook en al sparrend met Martin, Karin en Douwe ontvouwde het ontwerp zich als een bloem. Met zijn symfonie van schuivende wanden is het adaptief en responsief. Het ontwerp is een L-vorm met in de oksel ruimte voor ontmoeting. Daar vind je het theater, waar ook de interactie met de wijk plaats vindt. Rechts ligt de gymzaal, terwijl links op de begane grond de ruimten voor de groepen 1, 2 en 3 en de peutergroepen liggen en op de verdieping de lokalen en leerpleinen voor de hogere groepen. Zo zijn ruimten voor lichaam en geest op een natuurlijke manier verbonden en is er veel vrije ruimte voor intersubjectieve ontmoeting. Omdat het een ruimtelijk gebouw is worden alle zintuigen aangesproken; het oog is gevoelig voor relaties en het oor voor afleiding. Het is een feest voor het oog met een galerij onder een lichtstraat,

SCHOOLDOMEIN

maart 2021

“Zo zijn ruimten voor lichaam en geest op een natuurlijke manier verbonden en is er veel vrije ruimte voor intersubjectieve ontmoeting”

SCHOOLDOMEIN

een schoolbibliotheek die grenst aan een grote huis kamer. De trap vormt samen met de hal de centrale ontmoetingsplaats van de school. Hier komt alles samen. In een open gebouw voor een lerende organisatie is het geluid de achillespees. Om de overgang tussen gymzaal en leerdomein en de centrale ruimte met de tribune en trap te markeren hebben we op de grenzen de toiletten met garderobe en lockers geplaatst. Die zorgen voor een akoestische scheiding waardoor het een open structuur is gebleven met in feite drie concentrische cirkels die in elkaar grijpen; het binnenkomen, de informele ontmoeting en de concentratie.” ADAPTIEF GEBOUW “Het is een inbouwpakket van steen, glas, staal en beton”, legt Daan uit; “de deuren en glazen panelen zijn volledig los te schroeven en op een andere plaats weer neer te zetten. We hebben één maat schuifdeur kozijn en één maat draaideurkozijn. Wanneer je intern wilt veranderen is het enige dat je moet doen een klein stukje glas bestellen. Het interieur van de leerpleinen is herplaatsbaar. In feite het toppunt van circulariteit, waarbij het gebouw zelf een materialen bank is voor toekomstige aanpassingen. De trap is ook een tribune die kan worden gebruikt tijdens uitvoeringen en bijeenkomsten. Vanaf de balustrade kun je naar de grote hal kijken waar het straks bruist als de kinderen het gebouw in bezit nemen. Door de grote glazen wanden is er overal in het gebouw veel licht. Er zijn nauwelijks gangen in het gebouw. In klassieke schoolgebouwen loop je door de gangen

maart 2021

naar het lokaal, maar dit gebouw kenmerkt zich door ruimte. Glazen wanden, grote schuifdeuren en een lichtstraat over de gehele lengte van het dak zorgen niet alleen voor transparantie, maar ook voor een optimale daglichttoetreding. De lichtstraat is gereali seerd boven de omloop en direct naast de vide met grote tribunetrap.” AANSCHOUWELIJKE DUURZAAMHEID “Als opdrachtgever moet je duurzaam denken, want onze planeet is belangrijker dan een extra investering,” legt Martin uit; “zo hebben we gekeken welke elementen we uit het oude gebouw konden her gebruiken en zijn de meeste materialen herbruikbaar. Daarnaast is het gebouw meer dan energieneutraal, met een warmtepomp en 200 zonnepanelen. Door de perfecte isolatie van de schil kan dit pand zelfs restenergie leveren voor de wijk. Elke dag zien onze kinderen op een paneel bij de ingang wat we verbruiken en opleveren.” Daan: “Ik noem dat aanschouwelijke en interactieve duurzaamheid, waarbij het gebouw een plek is waar je van alles kunt ontdekken en leren. Zo maakt het gebouw maximaal gebruik van de aarde en de zon. Hier ligt een aardwarmte installatie met lussen tot 150 meter diep in de bodem, waardoor je geen thermische uitstoot hebt. De ventilatie is door de hoge kwaliteit van de filters coronaproof; de lucht wordt al heel vroeg gefilterd. Daardoor is dit ook een extreem gezond schoolgebouw. Een duurzaam gebouw moet daarom ook een gezond gebouw zijn.” Kijk voor meer informatie op www.kristinssonarchitecten.nl.

Tekst Sibo Arbeek

BOUW EN INRICHTING

MEER DAN MEUBELS

Meedenken staat centraal bij Eromesmarko De afgelopen jaren heeft Eromesmarko stevig geïnvesteerd in het ontwikkelen van de Meshallen in Wijchen als netwerk en kennisplatform voor het onderwijs en betrokken marktpartijen. Een mooie plek voor scheidend algemeen directeur Arnoud van Spijk om het stokje over te geven aan zijn opvolger Jeroen ter Weeme.

Gerealiseerd project: Merlet College

“D

e samenleving verandert snel en alles wordt hybride in het gebruik, met nadruk op beleving en natuurlijk heel duurzaam. We staan nog maar aan het begin; er is zoveel meer mogelijk door vraagstukken rond inrichting integraal aan de voorkant van het proces in te vullen”, opent Arnoud. “Onderwijs is één van de belangrijkste vormende factoren in het leven van een mens. Hele generaties zijn geworden wie ze zijn aan een Eromesmarko schoolbank of collegebank. Wij willen - samen met anderen - een belangrijke rol spelen in de ontwikkeling van het onderwijs. Met als doel het creëren van een omgeving waarin je beter kunt leren, lesgeven, werken en bijeenkomen. De afgelopen jaren is Eromesmarko

compleet vernieuwd, de drie verouderde fabriekshallen zijn nu ruim verdubbeld qua m3, compleet gemoderniseerd, gebouwd met duurzaamheids prestatie GPR8 en de werkomstandigheden zijn stukken verbeterd zodat de seizoensinvloeden zoals koude en warmte de hal niet meer binnen dringen. Daarnaast wordt het voorste gedeelte gebruikt voor de Meshallen waar ook Eromesmarko onderdeel van uitmaakt. De Meshallen is hét platform waar onderwijs gerelateerde organisaties ontmoeten, netwerken, werken, kennis delen, inspireren, vergaderen en trainen. Het doel van de Meshallen is het onderwijs te verbeteren door Onderwijs, Overheid en Ondernemers met elkaar te verbinden. Kruisbestuiving tussen de

SCHOOLDOMEIN

maart 2021

verschillende disciplines leidt tot andere inzichten en vernieuwing. Op dit moment doen er al meer dan 30 onderwijsinnovators mee aan de Meshallen en er passen er nog meer bij. De entree is tegelijk showroom, Grand café en fijne werkplek. Het is voor een nieuwe bezoeker wat onduidelijk wat hier nu allemaal precies gebeurt, maar niemand van de aanwezigen die zich eraan lijkt te storen plus de vibe enthousiasmeert. Er wordt gebrainstormd, geïnnoveerd en gewerkt aan duurzame oplossingen.”

“Je kunt wel een mooi stoeltje neerzetten, maar het gaat erom dat het concept klopt”

GEEN CATALOGUS Arnoud: “Ons doel is om het kennisniveau van de beslissers omhoog te brengen. Het begint vaak met een concrete vraag, die wij helpen te beantwoorden. We zien steeds vaker dat onze relaties bedrijfsmatiger naar de inrichting van hun gebouw kijken; je kunt wel veel geld in inrichting stoppen, maar wat levert het op? Meer gebruikers, hogere resultaten, fijne plekken waar je graag wilt zijn? Er is de afgelopen tien jaar veel gebeurd op het gebied van onderwijsinnovatie. Huisvesting en de inrichting ervan hebben zich nadrukkelijk als derde leermiddel ontwikkeld. Dat is een trend die we graag en goed willen ondersteunen met onze circulaire contract- en adviesvormen. Daarom werken we ook niet meer met een catalogus, waarbij de opdrachtgever een meubel uitkiest op prijs. Je kunt wel een mooi stoeltje neerzetten, maar het gaat erom dat het concept klopt. Wij maken geen concepten. De klant bepaalt het concept en daar spelen wij op in. Of het nu om hybride leren gaat, een huiskamergevoel of meerdere leer- en werkvormen. Wij zijn adaptief en denken mee met de visie van de klant. In principe kunnen wij als bedrijf alles, maar dat is niet ons doel. We doen wat nodig is voor de klant en daar gaan we heel ver in. We hebben drie

Arnoud van Spijk (l) en Jeroen ter Weeme

SCHOOLDOMEIN

maart 2021

merkwaarden, waarbij de hulpvaardige houding voorop staat; wat heeft de klant aan kennis in huis en waar kunnen we ondersteunen? Daarnaast werken we altijd onderwijsgericht en in al onze processen duurzaam. Dat zijn de drie pijlers waarop Eromesmarko geënt is en die ook tegemoet komen aan de wensen van onze klanten.” VERBINDING CENTRAAL Jeroen ter Weeme is de opvolger van Arnoud: “Ik ben na een technische opleiding bijna 18 jaar actief geweest in de wereld van recruitment, waar ik het midden- en hogere kader bemiddelde. Ik wilde een nieuwe stap zetten richting een commerciële functie in de maakindustrie, maar wel bij een mensgericht bedrijf. Dat is Eromesmarko geworden en het voelt goed. Voor mij staat de verbinding met mensen centraal. Kennis delen is belangrijk, waarbij je samen met het onderwijs visies concreet vertaalt naar inrichting. Dat facilitaire speelveld trekt me, waarbij we hier inrichtingsconcepten helpen vormen. Door een innovatieve inrichting creëer je ook een vitale onderwijsomgeving. We werken voor alle onderwijssoorten en daarnaast de bibliotheken en ook het volwassenenonderwijs. Voor elk van die deelmarkten geldt dezelfde benadering: de klant staat centraal en wij zorgen dat we het samen met die klant gaan oplossen. De werkmethodieken zijn bij alle onderwijs soorten hetzelfde; je probeert de vraag achter de vraag te achterhalen. Dan is onze klant uiteindelijk blij met onze eigen-wijsheid. We steken vanaf de basis in en werken dan omhoog. De vraag is bijvoorbeeld om meubilair te vervangen, maar tegelijkertijd ligt daar een ruimtelijke vraag achter en de wens om op een andere manier onderwijs te geven. Daarom hebben we ook eigen huisvestingsadviseurs en interieurarchitecten.” VERSCHILLENDE INITIATIEVEN Arnoud kijkt terug: “In 2012 ging Marko failliet en werd door de VDB Groep overgenomen, die nu overigens de Fair Furniture Group heet. In 2008 was Eromes ook al bij de groep gekomen en in 2014 is het bedrijf Eromesmarko gaan heten. De beide merken stonden sterk in de markt en we wilden minder productgericht en juist meer conceptgericht werken. Samen met onderwijsinstellingen, onderwijsadviesinstellingen zoals de HAN, Ludwig MaximiliansUniversiteit, de AVS, de Rolf Groep en vele anderen zijn we op zoek gegaan naar een proactieve houding ‘wat heeft de markt nodig’ in plaats van de vraag afwachten. De Eromesmarkoschool (2015) waar de nieuwste trends op huisvesting en onderwijsgebied voor onze doelgroep duidelijk worden gemaakt, het SEE-platform (Share-Explore-Experience) (2016), een kennisgroep van meer dan dertig HO- en WO-instellingen waar kennis en ervaring gedeeld wordt en natuurlijk de Meshallen (2019/2020) zijn concrete

BOUW EN INRICHTING

Gerealiseerd project: Hogeschool van Arnhem en Nijmegen

RHEIN-MAAS ZENTRUM Een aantal betrokken partners uit Nederland heeft als onderdeel van een zich ontwikkelend netwerk met partijen in Duitsland het Projekt Lern-Raum opgezet. Het Projekt Lern-Raum stelt zich ten doel om actief een bijdrage aan de (onderwijskundige) vernieuwing en inrichting van het onderwijs in Duitsland en Nederland te leveren. Aanleiding vormt de behoefte vanuit de regering van de deelstaat Nordrhein-Westfalen, veel gemeenten en schoolbesturen om het onderwijs in Duitsland te innoveren en dat ook te vertalen naar de inrichting van onderwijsruimten. De fysieke vorm hiervan is het Rhein-Maas Zentrum (2020) waar onderwijsinnovatie is te zien en te be leven. Ons hoofdkwartier in Duitsland zit in Frankfurt en we denken vanuit deze twee centra zeker nog te kunnen groeien.”

Gerealiseerd project: CBS ‘t Noorderlicht

initiatieven waarmee we actief zijn. De start van het merk Zooi (2017), gemaakt van restmateriaal uit de eigen fabrieken, is één van de hoogtepunten van integraal duurzaamheidsbeleid, het merk is namelijk vanuit de werkvloer ontstaan.”

ONDERNEMENDE VIBE Jeroen tenslotte: “Je merkt dat Eromesmarko een technisch gedreven club is met een creatieve en ondernemende vibe. Er gebeurt altijd wel wat en er zijn genoeg kansen voor iedereen om zich te ontwikkelen. Ik merk nu dat collega’s ervaren dat ze onderdeel zijn van iets groters en dat ze actief betrokken zijn bij de ontwikkeling en groei van het hele bedrijf. Dat betekent ook strategisch en creatief meedenken over het realiseren van nieuwe concepten. Wie de drive heeft om mee te doen, voelt zich hier thuis.” Kijk voor meer informatie op www.eromesmarko.nl.

SCHOOLDOMEIN

maart 2021

Tekst Sibo Arbeek

NIEUWBOUW KINDCENTRUM TRAMPOLINE GESLAAGD

Samenwerken centraal in modulair gebouw De twee oude locaties uit de jaren 60 waren op, maar iets verderop lag een kavel met een maatschappelijke bestemming. Daar ligt nu het nieuwe kindcentrum Trampoline. Een modulair gebouw met een bijzonder ruimtelijke kwaliteit.

et nieuwe kindcentrum Trampoline ligt op het speelveld op de hoek De Haar/Teijlingen in Leidschendam aan de rand van een rij vrijstaande woningen. De nieuwbouw ligt in een kenmerkende jaren 60 bloemkoolwijk met een verdicht stratenpatroon rond een ringweg. Het sluit met zijn rechthoekige T-vorm en groengrijs uiterlijk aan op de natuurlijke omgeving van een parkje met mooie bomen. Het nieuwe kindcentrum ligt hemelsbreed op maar 100 meter afstand van de eerdere huisvesting in twee gebouwen, met in één van de oude gebouwen ook de kinderopvang. Als je goed tegen de twee oude gebouwen zou schoppen, zouden ze al in elkaar zakken; laagbouw uit de jaren 50/60 zonder isolatie, deugdelijke installaties en klimaatbeheersing. Nu zit alles bij elkaar in het nieuwe kindcentrum dat ruimte biedt aan de 280 kinderen, drie groepen kinderopvang en de

SCHOOLDOMEIN

maart 2021

18 kinderen van de peuterspeelzaal. Francis de Kruijff was projectleider nieuwbouw namens Stichting Lucas Onderwijs in LeidschendamVoorburg: “De Trampoline en Stichting Vlietkinderen vormen formeel al sinds september 2018 één IKC. Onderwijs en opvang, inclusief peuterspeelzaal De Peutersprong werken samen in één team en volgens één educatieve en pedagogische visie. De essentie van die visie hebben we vertaald in het programma van eisen met als gevolg dat we de school meer ruimte wilde geven om het onderwijs samen met de partners op een andere manier te organiseren.”

BOUW EN INRICHTING

PROJECTINFORMATIE Project Nieuwbouw Kindcentrum Trampoline Leidschendam-Voorburg Opdrachtgever Stichting Lucas Onderwijs in samenwerking met de gemeente Leidschendam-Voorburg Aannemer BUKO Bouwsystemen/Algeco Directievoering BOAG Architect DAT Bouwtijd Januari 2020 – september 2020 Ingebruikname Oktober 2020 Bvo 1.930 m² Bouwkosten € 3.890.000,- excl. btw

MODULAIR BOUWEN Francis verder: “Vervangende nieuwbouw speelde al vanaf 2011, maar is pas echt gaan lopen vanaf 2017, nadat we ook het programma van eisen hebben opgesteld. Het architectenbureau DAT heeft een voorlopig ontwerp gemaakt dat vervolgens in de markt is gezet voor de Europese selectie van een bouwteam aannemer. In de selectiefase was ervaring met modulair bouwen en systeembouwen een belangrijk criterium. De inschrijvingen hebben wij op kwaliteit en prijs beoordeeld, daarbij is samenwerking in het ontwerptraject en het uitvoeringstraject een van de criteria geweest. BUKO Bouwsystemen heeft met zijn inschrijving aangetoond de juiste ervaring te hebben als bouwteampartner en scoorde het hoogste. Het gebouw moest voldoen aan de eisen voor Frisse Scholen klasse B en BENG. In het voortraject hebben we onderzoek gedaan of modulaire bouwers dat kunnen. Toine overtuigde ons en heeft ons mee genomen naar het voorzieningenhart de Ster in Lent, dat BUKO Bouwsystemen gebouwd heeft. We hebben onder meer met de directeur en het begeleidend adviesbureau gesproken. De kwaliteit van het gebouw is goed en de gebruikers zijn erg tevreden over de manier waarop het onderwijs is georganiseerd.” Business unit manager Toine van Beijsterveldt van BUKO Bouwsystemen/Algeco vult aan: “We hebben na gunning de bouwteamovereenkomst uitgewerkt tot een DO en zijn vervolgens met een aannemersovereenkomst verder gegaan. De locatie leende zich goed voor modulaire bouw, met een stevige grasgrond, waarop goed gebouwd kon worden. De architect heeft de buitenschil ontworpen en regelmatig zie je een modulair gebouw met een metselwerk schil, waardoor de gewenste flexibiliteit weer teniet wordt gedaan. Hier is de buitenschil in combinatie met de moduulmaten en de grote overspanning volledig modulair opgezet. De gevel bestaat uit cassetteplaten van een meter breed die tijdens het werk zijn opgezet. De platen overspannen een verdieping en de gevelkozijnen zitten in hetzelfde stramien, waardoor een beeld ontstaat van horizontale verbanden.”

“Het is de centrale plek voor de kinderen en straks ook weer voor de ouders en bezoekers voor een praatje en een kop koffie” WIJ-LANDEN “Het is een gebouw in twee lagen, met een open vide en atrium”, legt Francis uit; “de domeinen van de midden- en bovenbouw gebruiken de verdieping; op de begane grond zit de onderbouw en de kinderopvang. Elk domein heeft drie kleine lokalen voor instructie rond een leerplein voor zelfstandig en in groepjes werken. Die noemen we WIJ-landen. Er is één hoofdentree die naar de centrale hal en de grote trap leidt, een gezamenlijke teamkamer en natuurlijk het trampoline theater. De midden- en bovenbouw hebben verder een eigen ingang naar hun verdieping. De BSO ruimte wordt ook door de school gebruikt als handvaardigheidslokaal. In de hal ligt de centrale keuken waar kinderen ook kunnen koken. En op zondag maakt een kerk gebruik van de aula. In principe staat ons kindcentrum voor de wijk open.” TRAMPOLINETHEATER “Ruimtelijk gezien is het gebouw gecreëerd rondom het Trampolinetheater, dat ook in het oude gebouw al een centrale plek was. Door de combinatie van het atrium, de zes meter brede trap en het speellokaal met een mobiel podium en toneelgordijn ontstaat een prachtige plek voor ontmoetingen en opvoeringen. Het grote daklicht boven de trap en de daklichten boven de WIJ-landen maken die ruimte nog extra licht. Het is de centrale plek voor de kinderen en straks ook weer voor de ouders en bezoekers voor een praatje en een kop koffie.” Kijk voor meer informatie op www.bukohuisvesting.nl.

SCHOOLDOMEIN

maart 2021

Tekst Sika Nederland B.V. Fotografie: Minke Bos

ATHLETIC SKILLS MODEL BIJ ALO AMSTERDAM

Primeur eerste Playce school van Nederland De ALO van de Hogeschool van Amsterdam heeft de primeur met de eerste PLAYCE School van Nederland. Dit concept is dé innovatieve inrichting van een gymzaal, ontworpen door ASM. Een talentontwikkelingsmodel oorspronkelijk alleen bedoeld voor sport.

p de Academie voor Lichamelijke Opvoeding (ALO) leer je hoe je als gymleraar leiding geeft aan groepen. Tijdens de ALO leer je wat je moet weten over lesgeven en bewegen met vakken als motorisch leren, psychologie, pedagogiek en communicatie. Inmiddels is de visie achter het ontwikkelingsmodel vertaald naar verschillende

patronen en toestellen biedt elke PLAYCE oneindig veel organisatorische mogelijkheden om vaardig in bewegen te worden. Alle oefeningen, spelvormen, activiteiten en testafstanden zijn plug-and-play beschikbaar voor een breed motorische ontwikkeling. Het multifunctionele speelveld brengt alle leeftijden en alle niveaus bij elkaar. Met of zonder beperking.

domeinen en doelgroepen voor het talent van iedere beweger. De studenten van de ALO krijgen les vanuit diverse methodes en visies op het vak waarbij ze ook kennismaken met het Athletic Skills Model. De studenten krijgen de nieuwe manier van denken over sporten, spelen en bewegen zoals toegepast in de inrichting van de gymzaal mee. Na een intensieve samenwerking van ASM, Sika Nederland en de docenten van de ALO is het nieuwe concept PLAYCE School geïntegreerd in de vernieuwing van de zaal. De hoeveelheid speelvelden,

Als centrale accommodatie in een gymzaal, op een sportpark of in de wijk is het een katalysator voor meer samenwerking en duurzaam gebruik.

PROJECTINFORMATIE Project Integratie PLAYCE School bij ALO Amsterdam Opdrachtgever Hogeschool van Amsterdam Leverancier Sika Pulastic Architect ASM (Athletic Skills Model) Applicateur Pulastic® applicatieteam Product Pulastic® Elite Classic 70 Pure

SCHOOLDOMEIN

maart 2021

OPTIMALE ONTWIKKELING Het ASM is een praktisch en wetenschappelijk onderbouwd talentontwikkelingsmodel voor de topsport, de breedtesport en ongeorganiseerde sport, het bewegingsonderwijs, de gezondheidszorg en de sector kunst en cultuur. De optimale ontwikkeling vindt plaats als alle partijen vanuit eenzelfde,

BOUW EN INRICHTING

“Het credo is dat lichaam en geest twee kanten zijn van dezelfde medaille” SIKA EN PULASTIC Sika Nederland heeft een samenwerkingsovereenkomst met ASM en is vanaf het begin betrokken geweest bij het technische ontwerp van de sportvloer. In de oude gymzaal is de gehele vloer vervangen door een op maat getimmerd ondervloersysteem met daarop de Pulastic® Elite Classic 70 Pure. Er is rekening gehouden met de inbouwhoogte van het oude systeem, zodat het mogelijk is om bijvoorbeeld judomatten of crossfitmatten te integreren in de vloer zonder dat er hoogteverschillen ontstaan. De sportvloer is afgecoat met verschillende soorten coatings om stroefheidsverschillen te creëren. Dit is een wezenlijk onderdeel van de ASM filosofie. gefundeerde visie (samen)werken, met de beweger centraal. Deze nieuwe manier van denken over bewegen is de basis van kwalitatieve beweeg programma’s met de materialen en de omgeving die daarbij optimaal bij aansluiten. ASM wil sportverenigingen, scholen, sportbonden, gemeentes en gezondheidsinstellingen helpen door een gestructureerde aanpak aan te bieden voor een gezonde leefstijl voor jong en oud, elite en amateur, valide en minder valide. Het credo is dat lichaam en geest twee kanten zijn van dezelfde medaille.

DUURZAAMHEID Een Pulastic® sportvloer is in de basis al voorzien van een schokabsorberende laag die bestaat uit 100% gerecyclede banden. Alle harsen zijn zo puur mogelijk wat betreft emissies en de extreem lage TVOS-waarden (Totale Vluchtige Organische Stoffen) dragen bij aan een uitstekende binnenluchtkwaliteit. Deze zijn getest en voldoen aan de EUROFINS Indoor Air Quality Gold-normen. Kijk voor meer informatie op www.sika.nl of www.pulastic.com.

SCHOOLDOMEIN

maart 2021

Tekst G. Snip, A. Weersink, S. Werner – WSP

Een multicolor schooldak wordt de trend De functie van daken staat steeds meer in de belangstelling. Veel scholen hebben platte daken die slechts één functie vervullen, namelijk bescherming bieden tegen weer en wind. Daken hebben echter veel potentie om meerdere functies tegelijkertijd te vervullen. Welke functie(s) een dak vervult, wordt steeds vaker met kleuren aangeduid. Welke combinatie van dakkleuren maakt jouw schooldak multifunctioneel duurzaam?

ir. A.M.S. Weersink en G. Snip zijn adviseur duurzaamheid en ir. S.D. Werner MRE is adviseur multidiscipli naire projecten bij WSP.

eker voor scholen in grote steden waar de ruimte schaars is, kan een multifunctioneel dak interessant zijn. Denk aan functies als energieopwekking, water- en warmtebuffering en (extra) speelruimte. Een groen dak zorgt primair voor vergroening door kruiden, grassen, mos, bloemen en planten. Groen heeft op meerdere fronten een positieve werking. Zo heeft het een esthetische functie en een rustgevende uitstraling op de mens.

Multifunctioneel groen-rood schooldak (bron: Scott&Ryland Architects)

SCHOOLDOMEIN

maart 2021

Het zorgt ook voor een versterking van de ecologie. Door het groen en het onderliggende vochtige substraat ontstaat een klein ecosysteem. Grassen, kruiden, bloemen, planten en een vochtige vruchtbare bodem trekken allerlei insecten en andere diertjes aan. Ook verbetert groen de luchtkwaliteit. Het vangt fijnstof af en neemt overdag kooldioxide op. Daarnaast hebben groene daken invloed op de temperatuur. Een groen dak draagt bij aan vermindering van hittestress in de stedelijke omgeving doordat het minder zonnestraling opneemt en uitstraalt. Verdamping van water op het dak zorgt voor een extra afkoelend effect. Hierdoor blijft het in de zomermaanden langer koel in de onderliggende vertrekken. De stabiele temperatuur in groene daken zorgt voor minder grote temperatuur wisselingen in het dakpakket. Dit draagt bij aan een langere levensduur van de dakbedekking. BLAUW DAK VOOR WATERBUFFERING Een blauw dak heeft als functie het bergen van water. Ook dient het als een buffer door bij hevige regenval het riool te ontlasten. Dit dak kan uitkomst bieden als er onvoldoende ruimte is voor waterberging op het maaiveld. Op nieuwe blauwe daken kunnen retentiekratten onder de groene opbouw worden geplaatst voor veel wateropvang. Gecombineerde groenblauwe daken zijn daarmee een alternatieve waterberging. Een consequentie van het dak als waterberging is een hoge opstand van het dak door de retentieboxen. Het voordeel is dat een fors dakafschot komt te vervallen. Bij bestaande daken is het om constructieve redenen vaak niet mogelijk om grote hoeveelheden water te bergen. Door de extra belasting kunnen deze daken bezwijken. De mogelijkheden zijn dan vaak beperkt tot extensieve groendaken. Zo’n dak beperkt niet

BOUW EN INRICHTING

Groen-geel (solar) dak van hogeschool Saxion (bron: Farwick)

“Geel dak” Cruquius school levert duurzame energie met PVt (bron: Triple Solar)

sterk de af te voeren hoeveelheid hemelwater. Daarvoor is niet alleen waterbuffering, maar ook water berging nodig. ENERGIEK GEEL DAK Een geel dak heeft als functie het opwekken van duur zame energie in de vorm van elektriciteit of warmte. Denk aan zonne-energie (PV- of PVT-panelen) en windenergie. Deze systemen moeten op het dak gemonteerd kunnen worden. Bij plaatsing van zonnepanelen op een bestaand dak wordt vooraf geïnspecteerd of het bouwtechnisch en bouwfysisch verantwoord is om deze te plaatsen. Voldoende drukvastheid van de isolatie is van belang alsook een goede staat van de dakbedekking. Veel fabrikanten garanderen dat zonne panelen na 25 jaar nog 80% van de initiële capaciteit hebben. Het is dan ook niet zinvol om nieuwe zonnepanelen te monteren op een dakbedekking met een korte resterende levensduur. Vanwege het gewicht van de zonnepanelen moet een constructeur vaststellen of het dak voldoende afschot heeft en voldoende draagkrachtig is om de permanente en variabele belasting aan te kunnen met de zonnepanelen. De draagkracht van de constructie kan bepalend zijn voor het aantal zonnepanelen en de locatie op het dak. TRICOLORE DAK MET ROOD SPEELDAK Voor nieuwbouw schooldaken zijn er veel kleurcombi naties mogelijk. Zelfs een multifunctioneel tricolore (blauw-groen-geel) dak in de vorm van zonnepanelen op een groen dak en waterberging is technisch gezien mogelijk. Bij de uitwerking en uitvoering vergt dit wel de nodige aandacht. Alle onderdelen moeten stormvast worden bevestigd, zeker aan de dakranden. Tussenoplossingen waarbij het dak lokaal wordt verzwaard met steen zijn een optie. Dit is goed te

“De stabiele temperatuur in groene daken zorgt voor minder grote temperatuurwisselingen in het dakpakket”

combineren met een rode dakkleur. Een rood dak staat voor een sociaal maatschappelijke functie. Bijvoorbeeld een dakterras of speelplek. Daktype rood is goed te combineren met de eerdergenoemde dakkleuren. De combinatie met het grijze dak vraagt wel extra aandacht. GRIJS DAK VOOR TECHNIEK Grijze daken hebben een technische functie. Hier tref je warmtepompen, luchtbehandelingskasten en aan- en afvoerpijpen aan. Grijs is goed te combineren met alle andere kleuren. Het belevingsaspect vraagt bij grijs-rode combinaties extra aandacht. Het is vaak wenselijk om de esthetisch minder fraaie technische componenten aan het zicht te onttrekken. Ook vraagt de uitstraling van geluid richting de omgeving aandacht. Warmtepompen en luchtbehandelingskasten kunnen veel lawaai produceren en daardoor hinder veroorzaken als je op het dakterras wilt genieten van de zon. Ook bestaat er het risico van uitstoot van rook- en afvoergassen. Een beoordeling vanuit het oogpunt van gezondheid is daarom essentieel. VEELKLEURIG DAK MAAKT FUTURE READY Door verschillende functies te combineren, wordt een dak multifunctioneel duurzaam en krijgt het een meerwaarde. Dit is een interessant gegeven als je aan de slag gaat met beheer- en onderhoudsplannen. Ga in geval van nieuwbouw en renovatieplannen bewust op zoek naar gepaste functies voor het dak. Zo maak je optimaal gebruik van de beschikbare ruimte. Adviseurs van WSP bieden bouwtechnisch, bouwfysisch, ecologisch, energetisch, akoestisch en constructief advies om samen te bouwen aan een ‘future ready’ school. Kijk voor meer informatie op wsp.com/nl.

SCHOOLDOMEIN

maart 2021

Tekst Sibo Arbeek

Glansrijk slagen met hybride onderwijs Lesgeven, les krijgen, leren of samenwerken; ook binnen uw onderwijs instelling heeft dit in 2020 vaker dan ooit virtueel plaats gevonden. De school of universiteit blijft als fysieke ontmoetingsplek van groot belang voor zowel personeel als studenten, maar het hybride leren heeft fors terrein gewonnen. Het webinar ‘Glansrijk slagen met hybride onderwijs’ toonde geslaagde voorbeelden en stimuleerde een mooie discussie.

oewel iedereen verlangt naar de kwaliteit van fysiek onderwijs en elkaar weer ontmoeten, laat deze periode ook zien wat de mogelijkheden van hybride onderwijs zijn. Het bedrijf Poly heeft met audio- en video-oplossingen de afgelopen jaren diverse onderwijsinstellingen geholpen met het vinden en toepassen van de vorm van hybride onderwijs. Long life learning en op maat leren blijft voor iedereen van belang. Om die reden organiseerde Poly samen met Schooldomein op 28 januari het webinar ‘Glansrijk slagen met hybride onderwijs’, dat actief bezocht werd door een groot aantal vertegenwoordigers vanuit het onderwijs en betrokken organisaties. Tijdens het webinar deelden twee onderwijsinstellingen hun ervaringen met online werken en leren; projectmanager hybride leren Raymond Kerkhof vanuit ROC Zadkine en ICT-coördinator van Stichting Voortgezet Onderwijs Zeeuws-Vlaanderen Eric Provoost.

SCHOOLDOMEIN

maart 2021

GOED FACILITEREN Sales Director Benelux van Poly Sebastiaan Hoogstadt trapt af: “We zien dat de vraag naar videosystemen ook in het onderwijs enorm toeneemt. Die trend was al gaande, maar COVID-19 heeft deze ontwikkeling in een gigantische stroomversnelling gebracht. Poly heeft een zeer breed assortiment aan videoapparatuur en heeft voor elke ruimte en elke toepassing een gepaste oplossing. Dat kan zo geavanceerd zijn als in het voorbeeld in Zeeuws-Vlaanderen, maar ook laagdrempeliger met de Poly Studio USB videobar. We werken daarnaast intensief samen met platformleveranciers waarvan Microsoft en Zoom de grootste zijn, zodat het eigenlijk altijd past. Doelstelling is niet de techniek, maar het vinden van middelen en manieren om het onderwijs zo goed mogelijk te faciliteren. Daarom zijn de voorbeelden van Raymond Kerkhof van ROC Zadkine en het Techniek College zo interessant. Zij laten zien hoe verschillende activiteiten

BELEVING EN BEHEER

Eric Provoost

binnen online meetings (zoals klassikaal onderwijs, begeleidingsgesprekken of het volgen van een webinar) ook verschillende middelen vragen.” TEAMS, TEAMS EN NOG EENS TEAMS “We hebben er nadrukkelijk voor gekozen om de hele organisatie en onze gebruikers met Microsoft Teams te laten werken”, trapt Raymond af; “daardoor is een uniform en krachtig netwerk ontstaan, waar binnen Zadkine meer dan 18.000 studenten en medewerkers gelijktijdig gebruik van kunnen maken. Daarbij helpt een gezamenlijk jargon in de dialoog tussen onderwijs en ondersteunende diensten. Natuurlijk hebben verschillende scholen verschillende vormen van onderwijs en overleg; zo hebben de opleidingen Horeca en Toerisme een andere behoefte dan een opleiding Administratie. Tegelijkertijd zijn er ook overeenkomsten. Activiteiten zijn te definiëren: het vergaderen met grote groepen, instructies op afstand,

Raymond Kerkhof

Sebastiaan Hoogstadt

lesgeven in een lokaal, een congres of diplomauitreiking, een digitaal spreekuur, 1-op-1-gesprekken of het volgen van een webinar. Deze activiteiten zijn in de basis toe te wijzen aan een bepaald type ruimte en technische voorzieningen. Zo maken wij onderscheid tussen XS, S, M, L-, L, XL en praktijkruimten. Per type ruimte is gedefinieerd waar zo’n ruimte voor bedoeld is en welke technische middelen er beschikbaar zijn. De XS-ruimten zijn uitgevoerd met een eenvoudige camera, terwijl de theorielokalen (L) wat complexere voorzieningen hebben.” “Op die manier ontstaat een relatie tussen verschillende didactische leer- en werkstijlen, de middelen die daarvoor nodig zijn en de typen ruimten die daar bij passen”, legt Raymond verder uit. “In feite is dat op hoofdlijn een toekomstig model om ruimten te plannen. Om de exacte behoeften nog scherper in beeld te krijgen hebben we binnen onze project organisatie een projectgroep IT en een expertgroep onderwijs. Zij werken nauw samen, waarbij de projectgroep IT voor de randvoorwaarden zorgt om het onderwijs goed te kunnen organiseren. De expertgroep onderwijs toetst of ruimten daad werkelijk goed aansluiten op de behoeften en benoemt verbeterpunten. Belangrijk is dat niet IT de regie voert, maar het onderwijs aangeeft welke activiteit er wanneer nodig is. De organisatie faciliteert dat vervolgens. Een iteratief proces waarbij de voorzieningen steeds beter aansluiten op de behoeften. Wij zien op het moment de behoefte ontstaan om de ruimte binnen de huisvesting anders in te vullen. Door de meer hybride vormen

SCHOOLDOMEIN

maart 2021

van onderwijs hebben we bijvoorbeeld minder theorielokalen nodig en kunnen we ruimten anders invullen, bijvoorbeeld vrije ruimten voor ontmoeten of het inrichten van lesstudio’s om lessen echt op afstand te verzorgen. Al met al mooie ontwikkelingen rond hybride onderwijs.”

Foto Kees Rutten

EXTENDED CLASSROOM Bij de Stichting Voortgezet Onderwijs ZeeuwsVlaanderen werd er voor een andere aanpak gekozen. Eric Provoost: “Zo hebben wij niet voor een bepaald soort platform gekozen. In onze regio dreigde het onderwijs door krimp op onze drie aangesloten scholen te verschralen. Vooral een aantal kwetsbare vakken uit de havo/vwo bovenbouw zouden af zonderlijk niet meer rendabel zijn. Vanuit het bestuur werd het idee geopperd om de mogelijkheden van online onderwijs te onderzoeken. De ervaring leert dat online onderwijs lastig is met één camera, waardoor je de helft van de leerlingen niet ziet en de docent niet ziet wat er buiten het gezichtsveld gebeurt. Daarnaast wilden we ook voorkomen dat onze leerlingen structureel thuis online onderwijs volgen. We wilden een oplossing waarbij leerlingen

“Bij elke activiteit kun je passende ruimten bedenken waar weer bepaalde voorzieningen bij horen”

schermen; twee achter tegen de muur en twee aan weerszijden van het grote interactieve scherm / whiteboard voorin de klas, dat de docent voor instructie gebruikt. Op het rechterscherm zien zij de leerlingen die in de andere lokalen aanwezig zijn in de les. De leerlingen die fysiek in het lokaal zijn bij de docent, zien de andere twee lokalen op de schermen naast het digibord. Belangrijk onderdeel van de ervaring voor de leerling is dat de lessen in de virtual classroom, onderdeel zijn van de gewone schooldag. Net zoals je in ‘gewone’ lessen van klas en samen stelling wisselt op basis van je vakkenkeuze, wissel je nu naar een virtuele les. Het mooie is ook dat de docent niet met techniek bezig hoeft te zijn. Hij drukt op de knop ‘on’ en het systeem is startklaar. Het kost wel iets om zo’n lokaal in te richten, maar dat betaalt zich terug uit het feit dat je in plaats van drie maar één docent voor een vak nodig hebt. Belangrijker nog is dat het voor het regionaal bedrijfsleven enorm belangrijk is dat er een goed en rijk onderwijsaanbod is. Niet alleen voor toekomstige werknemers, maar ook als vestigingsargument voor bedrijven. Om die reden was de Rabobank bereid dit project financieel mee te ondersteunen.”

het gevoel zouden hebben met hun medeleerlingen voor een vak in de klas te zitten. We zijn met een werkgroep aan de slag gegaan en uiteindelijk zijn we bij Poly als fabrikant uitgekomen, die zo’n gebruiksvriendelijk en integraal systeem kon leveren, wat we de extended classroom noemen. Het is in de eerste plaats een integraal concept dat de drie scholen onderling online verbindt. Elke school heeft een eigen extended classroom, waarin plaats is voor maximaal 12 leerlingen, die er de ruimte hebben om met een laptop te werken. De maximale groepsgrootte van twaalf is bewust gekozen, omdat je dan goed drie locaties tegelijkertijd kunt bedienen. De extended classroom bestaat uit vijf grote beeld

SCHOOLDOMEIN

maart 2021

HYBRIDE LEREN Deelnemers konden in de chat hun vragen stellen. Zo stelde een deelnemer de vraag over het verschil tussen een hybride leeromgeving en hybride leren. Volgens Raymond ligt dat in elkaars verlengde en hangt dat ook samen met de doelen van de student. De ontwikkeling van hybride leren was er natuurlijk eerder, maar goede hybride leeromgevingen bleven achter. Daarbij is een hybride leeromgeving een middel en geen doel op zich. Zo bracht een deel nemer in dat individueel leren prima online gaat, maar samenwerken en in groepen werken beter fysiek gaat, juist ook om elkaar verder te helpen. Daarnaast is online onderwijs niet een vervanging

BELEVING EN BEHEER

van fysiek onderwijs. Uit veel reacties blijkt dat leerlingen en studenten inmiddels gewend zijn aan online onderwijs, maar vooral het elkaar ontmoeten en met elkaar samen werken en ontspannen enorm missen. MEER OF MINDER METERS Moderator Sibo Arbeek vult aan: “In het interview met lid College van Bestuur van de TU Twente Mirjam Bult in Schooldomein nummer 3 (februari 2021) geeft zij ook aan dat de rol van de campus als community groeit. Het hoeft daarom ook niet te zijn dat er minder meters nodig zijn, maar wel andere. Tot een vergelijkbare observatie komt professor Alexandra den Heijer van de TU Delft in haar onderzoek naar de ontwikkeling van campussen. De vastgoedmanagers dachten dat er door meer online onderwijs minder meters nodig zijn, maar het tegendeel bleek waar te zijn. Dat heeft er deels ook mee te maken dat studenten de campus ervaren als een structuur in hun leven, waar ze bovendien ook geconcentreerd kunnen studeren, naast elkaar ontmoeten. Sibo geeft verder aan dat Schooldomein de komende maanden met studenten van de VU en het Center for People and Buildings de waardering voor activiteiten online en fysiek verder onderzoekt, om op die manier de effectiviteit van online leren op de fysieke leer- en werkomgeving verder in te kleuren.

ADAPTIEF ONDERWIJS Voorzitter College van Bestuur van de Stichting Carmelcollege Karin van Oort: “We benaderen hybride leren vanuit het bestaande model, waarbij een docent op hetzelfde moment aan eenzelfde groep leerlingen les geeft, online of fysiek in een lokaal. In feite een al lang achterhaalde situatie. Is adaptief onderwijs geven daarom niet een veel actueler thema dan hybride leren. Ik zie een ontwikkeling voor me dat leerlingen tijd- en plaatsonafhankelijk leren en ook leeftijdsonafhankelijk. Waarom kan een havoleerling die erg goed is in wiskunde dat vak niet op vwo-niveau doen, waardoor je de criteria leeftijd en tempo van leren meer loslaat? Dat vraagt om gepersonaliseerd onderwijs en die ontwikkeling heeft zeker gevolgen voor de inrichting van onze organisaties en de gebouwen die we al dan niet nodig hebben. De kern van onze uitdaging is dat we leren om logistiek op de leerdoelen van leerlingen te plannen.” Dat zou vervolgens een mooi vertrekpunt zijn om te onderzoeken welke leeromgevingen online en fysiek daarbij het beste kunnen helpen. Kijk voor meer informatie op www.poly.com/education of neem direct contact op met Sebastiaan Hoogstadt sebastiaan.hoogstadt@poly.com. Ook kunt u het webinar terugkijken via www.schooldomein.nl/poly.

SCHOOLDOMEIN

maart 2021

Foto: Thijs Wolzak

Innoveren doe je samen! in·no·va·tie (de; v; meervoud: innovaties)1 invoering van iets nieuws Wie denkt aan het woord innovatie, denkt al gauw aan baanbrekende ideeën die het gehele onderwijs op z’n kop zetten. Natuurlijk springen deze innovaties het meest in het oog, maar ook op kleinere schaal is innoveren mogelijk.

INNOVATIEVE VLOERTOEPASSINGEN Bolidt is een familiebedrijf dat zich heeft gespecialiseerd in het ontwikkelen, produceren en aanbrengen van innovatieve vloertoepassingen voor het onderwijs, maar bijvoorbeeld ook voor musea en druk bezochte cruiseschepen. Innovatie is de kern van Bolidt en sinds de oprichting is constante vernieuwing onderdeel van het DNA. Dat bleek eens te meer met de realisatie van het Bolidt Innovation Center. Een belevingscenter waarin open source innovatie en samenwerking wordt gerealiseerd. Alleen door samen

SCHOOLDOMEIN

maart 2021

te dromen, denken, werken en te laten ervaren wat er allemaal mogelijk is met kunststof, voorziet Bolidt haar klanten met innovaties die je zelfs in je stoutste dromen niet had durven bedenken.

Foto: Bolidt

eel letterlijk genomen is innoveren het introduceren van iets nieuws. Alvorens je dat punt bereikt gaat er een heel proces aan vooraf om een duurzame innovatie te lanceren. De som der delen is hierbij essentieel; door krachten en kennis te bundelen ontstaat er iets moois.

FUNCTIONELE INNOVATIES Bij Bolidt zijn specialisten dagelijks bezig om de performance van haar vloertoepassingen voor het onderwijs te verbeteren. Binnen het onderwijs heeft iedere ruimte een andere functie in het gebouw. Voor iedere ruimte, de juiste vloerafwerking; dit is een belofte die Bolidt graag uitspreekt naar haar klanten. Omdat het plaatsen van de vloeren in vloeibare vorm gebeurt, worden de vloeren naadloos aangebracht en is een strak oppervlak gegarandeerd. Dit resulteert in een vloer die egaal, poriëndicht en dus hygiënisch is. Voor een ruimte zoals de gymzaal of het toilet zijn dit functionele kenmerken die essentieel zijn. VEILIGHEID Naast een schone vloer moet veiligheid ook te waarborgen zijn. Een ongeluk zit in een klein hoekje en daarom begint het bij de vloer om dit te voorkomen. De stroefheid van de vloer is iets waar bij de ontwikkeling veel aandacht aan wordt besteed. Onderwijs instellingen worden gedurende het schooljaar intensief gebruikt en dat maakt het des te belangrijker. Die duizenden voetjes die de vloer gedurende het schooljaar krijgt te verduren, vragen om de juiste combinatie van eigenschappen. De vloer moet tegen een stootje kunnen, dus eigenschappen als mechanische en chemische belastbaarheid komen goed van pas. Daarnaast gaan de vloeren gemakkelijk 30 jaar mee en wordt tussentijds onderhoud tot een minimum beperkt. De eerste 10 jaar zelfs helemaal niet. Dat maakt ook de investering aantrekkelijk.

Foto: Bolidt

ESTHETICA Het belang van de functionele eigenschappen zoals bijvoorbeeld schoonmaakgemak, onderhoudsgemak, hygiëne en duurzaamheid is onmiskenbaar. Wat we echter niet moeten vergeten is dat het oog ook wat wil. De esthetische eigenschappen dragen bij aan de sfeerbepalende rol van de vloer. Op esthetisch vlak biedt Bolidt opdrachtgevers en architecten onbegrensde designmogelijkheden. Bijna alle kleuren zijn mogelijk en zo niet, is het samen ontwikkelen hiervan de volgende stap. Zo is bijvoorbeeld in het ROC Leiden

Foto van Nhow website

BELEVING EN BEHEER

Uiteindelijk zegt één beeld meer dan duizend woorden, maar een ervaring overtreft alles. Stap in de wereld van Bolidt en laat je inspireren. Je moet zien, voelen en ervaren wat Bolidt te bieden heeft. Ga zelf aan de slag met materialen maken, testen en zelfs nieuwe toepassingen bedenken. Laat je droom in kunststof uitkomen. Met het Bolidt Innovation Center maakt Bolidt haar droom waar om samen met klanten en relaties te creëren en innoveren. Kijk voor meer informatie op www.bolidt.nl.

“De Bolid room is een plek waar men zelf aan de slag gaat en waar de expertises gebundeld worden om de droom van de opdrachtgever te realiseren”

mooi gebruik gemaakt van het grote arsenaal aan kleuren welke Bolidt kan aanbieden. De kleurrijke aula biedt een vrolijke ambiance aan de studenten en medewerkers van deze onderwijsinstelling. Naast de kleuren is het gebruik van patronen of parelmoer een andere mogelijkheid. Zoals te zien bij de Fontys Sporthogeschool hebben zij gebruik gemaakt van patronen om een innovatieve manier van navigeren in de school te implementeren. Geheel in het thema van de sportwereld zijn de vloeren en wanden afgewerkt. Op deze manier is de sport gedachte en de identiteit van het gebouw overal en altijd zichtbaar. Een print of schildering in het materiaal opnemen is mogelijk. Ook licht kan erin verwerkt worden. Zelfs een 3D-effect behoort tot de opties. INNOVEREN Om de wensen en ideeën van de professionals in het onderwijs te vertalen naar nieuwe toepassingen, heeft Bolidt een creatief lab geïnitieerd: Bolidroom. De Bolidroom is een plek waar men zelf aan de slag gaat en waar de expertises gebundeld worden om de droom van de opdrachtgever te realiseren. Fanatieke architecten, opdrachtgevers en experts op het gebied van kunststof werken samen om uiteindelijk een innovatieve vloer in het leven te roepen. Combineer functioneel design met esthetica en ontdek de eindeloze mogelijkheden van kunststof.

SCHOOLDOMEIN

maart 2021

Tekst Sibo Arbeek

EEN BIJZONDERE LAMBRISERING MET MARMOLEUM

Forbo innoveert bij ALASCA Een vloertoepassing als lambrisering aan de wand. Een slim idee tijdens de inrichting en het onderhoud aan scholen levert zomaar een nieuwe productlijn op. De herinrichting van ALASCA in Amsterdam levert het bewijs. Niet alleen goed voor het beheer, maar ook gewoon mooi om te zien.

irecteur Martijn Meerhoff van ALASCA trapt af: “In ons onderwijsconcept speelt beleving een belangrijke rol. Dat komt terug in de inrichting van onze algemene ruimten en leerpleinen. We willen onze gebruikers graag een thuisgevoel geven. Tegelijkertijd willen we ons gebouw graag mooi en veilig houden. Dat is niet altijd even makkelijk.” Marieke Meulman, Segmentmanager Onderwijs bij Forbo Flooring: “Ik begrijp de teleurstelling van veel beheerders en directeuren als de wanden van hun mooie nieuwe gebouw na enkele maanden al vervuild en beschadigd raken. Dat heeft niets met hufterproof gedrag te maken, maar gewoon met het reguliere gebruik van leerlingen. Dat is voor elke school een terugkerend issue. Het is ook niet met toezicht op te lossen, omdat je niet voortdurend al die leerlingen met jassen en tassen in de gaten kunt houden. De energie die leerlingen steken in het goed houden van hun leeromgeving zit meer in mooi meubilair, een lamp of een lekkere bank. Wanden zijn achtergrond en daarom minder expliciet in beleving en het beheer.” INTENSIEF CONTACT Arjan Meekhof van BOAadvies knikt: “Wanden worden vaak opgeleverd met scan behang. Dat wordt wit geschilderd afgeleverd. Kinderen gaan, hoe goedbedoeld ook, er regelmatig met de schoenen tegenaan staan of schuren er met de tassen langs. Het gevolg is vervuiling en op termijn ook schade. Wat deed je: vaak reinigen, maar die witte wanden krijg je niet goed schoon. Dus dan maar eens per jaar een laagje verf voor de open dagen en na de zomervakantie zijn die wanden weer snel vervuild. Er is wel geprobeerd om de vervuiling met vuilafstotende coatings tegen te gaan. Het gaat er toch shabby uitzien en na verloop van jaren treden vaak ook beschadigingen op en heb je een onderhoudsprobleem. Elk jaar schilderen kost geld en periodiek herstellen van de beschadigingen ook. Dan wordt het een heel andere afweging van de school; waar besteed ik mijn budget voor onderhoud en beheer dit jaar aan? In de markt vind je weinig

SCHOOLDOMEIN

maart 2021

oplossingen die echt bestand zijn tegen intensief contact met gebruikers.”

“Het resultaat is dat we een speciale Marmoleumcollectie voor lambrisering hebben ontwikkeld die we de naam Onto the Wall hebben gegeven”

MARMOLEUM ONTO THE WALL Marieke: “Jaren geleden hadden we een klankbordgroep waar naast een architect en stoffeerder ook Arjan aanwezig was. Arjan wordt vaak door scholen ingehuurd om het traject van inkoop en nazorg te begeleiden. Hij kwam met het idee om een Marmo leum lambrisering aan te brengen. Het resultaat is dat we een speciale Marmoleumcollectie voor lambrisering hebben ontwikkeld die we de naam Marmoleum Onto the Wall hebben gegeven. Deze collectie bestaat uit 12 kleuren, is uitgebreid getest en voldoet aan alle brandveiligheidseisen voor wandbekleding, zoals vastgesteld in het Bouwbesluit. Omdat het hier op een relatief klein oppervlak in een grote, open ruimte wordt toegepast, is de brandkans volgens het Bouwbesluit verwaarloosbaar en vormt dus hier geen probleem.” NATUURSTENEN RELIËF Arjan: “In dit geval was het voortraject doorlopen en werden wij voor directievoering en toezicht gevraagd. De betonlook van de in de omgeving aanwezige silo’s

vlnr Martijn Meerhoff, Arjan Meekhof en Marieke Meulman

BELEVING EN BEHEER

PROJECTINFORMATIE Project Inrichting ALASCA Amsterdam Lambrisering Forbo Flooring Directievoering BOAadvies Kosten lambrisering € 40,- per m² zonder profiel en MDF-beplating, ongeveer € 150,- per m² met MDF beplating en profiel Oplevering januari 2021

is in het ontwerptraject door de architect naar binnen gehaald. De schooldirectie vond deze betonlook niet passen en wilde de industriële betonwanden graag een andere uitstraling geven. Het idee was de betonwanden te stuken voorzien van scan-behang en te sausen. Dat was alleen niet handig, omdat dat ook de plek was waar garderobehaken zouden komen. Toen heb ik gezocht naar een sterkere wandafwerking en heb ik Marieke en de aannemer uitgenodigd om mee te denken. Hier hebben we in overleg met Martijn gekozen voor een natuurstenen reliëf uit de Marmoleum solid collectie met een mooie donkere uit straling; het dessin heet slate.” SLIJTVASTER Arjan: “Dit product is natuurlijk veel slijtvaster dan een gesausde wand en makkelijker schoon te maken. De kosten zijn afhankelijk van de ondergrond; hier

hebben we een hoeklijn op de muur vastgezet met vervolgens een MDF plaat waarop het Marmoleum is verlijmd om te voorkomen dat kinderen gaan pulken. Op een echt vlakke ondergrond kun je gelijk het Marmoleum aanbrengen. Je haalt de kosten van de lambrisering makkelijk terug uit de exploitatie en het mooie is dat je er ook nog eens een mooiere ruimte aan overhoudt.” Marieke knikt: “Het past heel mooi in de intensief gebruikte ruimten van de school, maar je kunt het ook goed in klaslokalen toepassen.” Martijn knikt: “We hebben het nu op de leerpleinen toegepast, maar het zou ook een goed idee voor de trappenhuizen kunnen zijn. Het ziet er prachtig uit, ook omdat de witte plint er heel mooi en strak onderdoor loopt. Het is naast efficiënt en goed voor het beheer dus ook gewoon mooi. Ik denk dat deze toepassing interessant is voor bijna alle huisvestingsmanagers en interieurarchitecten.”

SCHOOLDOMEIN

Scan de QR code voor meer informatie en maak een afspraak met Marieke Meulman, Segmentmanager Onderwijs: telefoon 06-53783709, email marieke.meulman@ forbo.com.

maart 2021

SCHOOLDOMEIN

maart 2021

SCHOOLDOMEIN ZORGDOMEIN SPORTDOMEIN WIJKDOMEIN

Speciale uitgave bij SCHOOLDOMEIN NO. 4, jaargang 33, maart 2021

Samen werken aan scholen in Vlaanderen In dit speciale katern besteden we aandacht aan projecten in Vlaanderen waar Nederlandse organisaties bij betrokken waren. Zo zijn mooie voorbeelden te zien die binnen het project Scholen van Morgen zijn gerealiseerd.

SCHOLEN VAN MORGEN TIMMERT AAN DE WEG Voorbeelden van een geslaagde samenwerking INNOVATIEVE SCHOOL MET SOCIALE RUIMTE Slimme ingreep verbindt campus in Geel HET KIND CENTRAAL IN HET OOIEVAARSNEST ASSENEDE Vernieuwend onderwijs in duurzaam gebouw NIEUWBOUW VTI BRUGGE TRANSPARANT EN ADAPTIEF Bouwen aan het beroepsonderwijs in Vlaanderen ÓSCAR ROMEROCOLLEGE VOOR HELE SCHOOLCARRIÈRE Verbinding campussen met eigen identiteit PROEFTUIN ONTHARDING KORTRIJK Van droom naar werkelijkheid HANDBOEK KOSTENEFFICIËNT SCHOLEN BOUWEN De basis moet goed zijn

64 68 70 73 77

Tekst Sibo Arbeek

Scholen van Morgen timmert aan de weg

Een katern over de samenwerking tussen Nederlandse architecten en adviseurs en opdrachtgevers in Vlaanderen. Bijzonder is dan ook dat van de 182 inmiddels gerealiseerde projecten ruim 20% door Nederlandse architecten is ontworpen. Verbindend kenmerk is dat ze allemaal onder de paraplu van Scholen van Morgen zijn gerealiseerd.

og even de achtergrond: wegens het grote tekort aan middelen voor scholenbouw, is de Vlaamse overheid op zoek gegaan naar een alternatieve manier om de lange wachtlijst in te korten. Zo werd de inhaalbeweging voor schoolinfrastructuur via een PPS-constructie in het leven geroepen en in 2006 per decreet vastgelegd. Scholen van Morgen is een publiek-private samenwerking (PPS) tussen AG Real Estate, BNP Paribas Fortis en de Vlaamse overheid. Het programma omvat het ontwerp, de bouw, de financiering en het 30-jarig onderhoud van 182 scholenbouwprojecten, via DBFM Scholen van Morgen nv. Vooraf werd door de overheid een lijst van scholen opgesteld die tot dit unieke programma konden toetreden. Zo werd een gesloten portefeuille samengesteld van 165 projecten, goed voor 200 schoolgebouwen, waarvan 90% nieuwbouw en 10% renovatieprojecten. In totaal gaat het om 710.000 m² voor 133.000

SCHOOLDOMEIN

maart 2021

leerlingen en een investering van € 1.650 miljoen. In juli 2016 werden bovendien 17 extra projecten geselecteerd voor deelname aan het programma. Door de verlaging van de btw op scholenbouw van 21% naar 6%, kwam 160 miljoen euro vrij om extra scholenbouwprojecten uit te voeren binnen hetzelfde DBFM-programma Scholen van Morgen. De scholen zijn gebouwd volgens de DBFM-formule, inclusief het 30-jarig onderhoud van de schoolgebouwen. Tijdens deze periode van 30 jaar betaalt het schoolbestuur jaarlijks een beschikbaarheidsvergoeding. Na afloop wordt het gebouw zonder bijkomende kosten overgedragen aan het schoolbestuur. GESLAAGD PROJECT De achterliggende aandeelhouders van DBFM Scholen van Morgen nv zijn aan publieke zijde AGION (het Agentschap voor Infrastructuur in het Onderwijs) en

SAMEN WERKEN AAN SCHOLEN IN VLAANDEREN

het Vlaams Gewest en aan de private kant BNP Paribas Fortis en AG Real Estate. AG Real Estate COPiD is als afgevaardigd bouwheer verantwoordelijk voor de operationele uitvoering van het programma. De afgevaardigd bouwheer organiseert het volledige ontwerpproces, bouwproces en onderhoud gedurende 30 jaar van elke individuele school. Daarvoor doet hij onder andere een beroep op 63 architectenteams en meer dan 20 aannemers. Team Vlaams Bouwmeester is een belangrijke operationele partner voor de keuze van de ontwerpen en het advies bij de uitwerking ervan. Programma Directeur Philippe Monserez van AG Real Estate: “Dit is het grootste sociale infrastructuurproject van Europa, met een verdeling in 90% nieuwbouw en 10% renovatie. Op 1 januari 2021 zijn al 166 gebouwen in gebruik en nog zo’n 9% in uitvoering. Dat was in de traditionele situatie niet mogelijk geweest.” Hij noemt vijf redenen waarop dit enorme project geslaagd is: “Het is een kosten efficiënte oplossing voor een urgent probleem, een mooi voorbeeld van massaproductie, maar dan tailormade, het heeft een positief effect op de gemeenschap en het is een enorm transparant proces met een geweldig leervermogen onderweg.”

“Na afloop wordt het gebouw zonder bijkomende kosten overgedragen aan het school bestuur”

VERSCHILLENDE BELANGEN In Nederland zijn gemeenten voor het primair en voortgezet onderwijs verantwoordelijk voor een integraal huisvestingsplan, waarna schoolbesturen en gemeenten overeenstemming moeten zien te vinden over de bouwopgave en de hoogte van de investering. Het onderscheid in geldstromen levert verschillende belangen en perspectieven op; waarbij de visie van het schoolbestuur als opdrachtgever veelal leidend is voor het ontwerp en de inrichting van het bouwproces. Dat levert unieke schoolgebouwen op, waarin veranderende onderwijsvisies en verbindingen tussen het gebouw en de omgeving goed zichtbaar zijn. In de hier getoonde voorbeelden hebben opdrachtgevers bewust gekozen voor Nederlandse architecten als een expressie van vernieuwende inzichten op het onderwijs en de wijze waarop het gebouw als leermiddel daar een rol in kan spelen. Het zijn transparante gebouwen, met als interessant gegeven dat in Vlaanderen een deels overdekte buitenruimte verplicht is. Dat biedt onze architecten de mogelijkheid om het ontwerp nog verder door te zetten, met vaak een treffende verbinding tussen de binnen- en buitenruimte.

bespeelbare kunst Bespeelbare kunst, het lijkt een tegenstelling. Immers ‘kunst’ beleef je op afstand want je mag het zelfs niet aanraken. Geen wonder dat kinderen in een museum snel ‘uitgekeken’ zijn. Met bespeelbare kunst ligt dat anders. Door er mee of op te spelen word je als het ware deel van het object. Je fantasie wordt geprikkeld en je ontdekt eigen mogelijkheden om het kunstwerk te verrijken. Het speelse object nodigt uit tot een fysieke exploratie; je kan er omheen lopen, van onder of boven bekijken, van een afstand of heel dichtbij. Dit ruimtelijke aspect nodigt op een spannende manier uit tot ontdekken. Soms refererend aan herkenbare sprookjes, dan weer aan een Peter Pan-achtige avonturenwereld, maar ook aan de dierenwereld met daarin thema’s en tegelijkertijd het spannende, het ‘mild-angstige’. Goede Speelprojecten biedt voor school en kinderdagverblijf unieke speelkunst die naadloos aansluit bij de belevingswereld van kinderen. Spelen, het zit in onze natuur.

SCHOOLDOMEIN

maart 2021

Tekst Sibo Arbeek Fotografie Katja Effting, Rob van Esch, Patrick Fransen

INNOVATIEVE SCHOOL MET SOCIALE RUIMTE

Slimme ingreep verbindt campus in Geel De Kempense scholengroep KOGEKA wilde een verouderd gebouw van de campus Sint Jozef Geel vervangen. De nieuwbouw moest wetenschapsklassen en laboratoria huisvesten voor de richtingen elektriciteit, elektronica, landbouw en wetenschappen. De ontwerperscombinatie NOAHH-bildt. won de opdracht en ontwierp een polyvalent gebouw dat het onderwijs een impuls geeft en de campus verbindt.

Door het nieuwe gebouw als volume op pijlers, centraal op het schoolplein, te situeren, wordt het gebouw dé ontmoetingsplek van de campus.

“O

nder KOGEKA vallen administratief tien scholen, met schoolcampussen op een viertal locaties in Geel en één locatie in Kasterlee. De opgave vanuit het bestuur werd als een bundel aangeboden vanuit Scholen van Morgen. Wij wonnen, omdat we samen met onze partner bildt. architecten uit Vlaanderen een visie voor de totale opgave hebben gemaakt, waarbij bildt. ook het deel bouwbegeleiding en regelgeving voor zijn rekening nam.” Hoofdarchitect Patrick

SCHOOLDOMEIN

maart 2021

Fransen van NOAHH vertelt enthousiast over de opgave: “De campus van Sint Jozef Geel bestond uit functioneel en technisch vaak verouderde gebouwen. Met name de oudste gebouwen uit de wederopbouwperiode waren erg slecht. De verschillende gebouwen lagen in een krans rond een opgedeeld plein, dat deels geasfalteerd en deels overdekt was en deels als parkeerterrein fungeerde; het had de uitstraling van een industrieterrein. Elk gebouw had bovendien een eigen kantine en docentenfunc-

SAMEN WERKEN AAN SCHOLEN IN VLAANDEREN tie, zodat er geen onderlinge verbinding en samenhang was. De opdrachtgever wilde een oud wetenschapsgebouw met een ‘Oost-Duitse’ uitstraling vervangen. Wij bedachten een andere oplossing en verbonden de bestaande praktijk- en theoriegebouwen via een nieuwe, verbindende structuur, waarin we op de begane grond de ontmoetingsfuncties en cafetaria in een halfopen transparante ruimte annex vide hebben gelegd en op de eerste verdieping de onderwijsfuncties rond vier vides.

Het nieuwe karakteristieke gebouw verenigt de schoolcampus en definieert opnieuw de openbare ruimte.

“Waar eerst een winderige verharde buitenplaats was, verenigt het nieuwe gebouw de campus en definieert ze opnieuw de openbare ruimte” Waar eerst een winderige verharde buitenplaats was, verenigt het nieuwe gebouw de campus en definieert ze opnieuw de openbare ruimte. Door het nieuwe gebouw als volume op pijlers, centraal op het schoolplein, te situeren en niet op de plek van het oude wetenschapsgebouw, is de nieuwbouw het nieuwe centrum en dé ontmoetingsplek van de campus geworden.” GASTVRIJ EN OPEN Patrick verder: “Het nieuwe gebouw kent een gesloten bovenvolume op een vierkante plattegrond. De vrij indeelbare plattegrond van 40 x 44 meter maakt dat het gebouw goed kan inspelen op het ontwikkelende pedagogische inzicht van de school. Door een grote horizontale kap tussen de gebouwen te plaatsen creëerden we een nieuwe centrale ontmoetingsplaats die beschutting biedt en deels van glas is. Zo lijkt het bovengebouw te zweven als een dak over het plein en het plein lijkt over te gaan in de binnenruimte van de zaal. De zaal heeft een zeer brede trap die op zijn beurt van binnen naar buiten doorloopt. De trap verbindt het niveau van het plein met de verhoogde begane grond van het oude gebouw. De trap is een trap en een tribune tegelijk, binnen zowel als buiten. In het bovenvolume zijn nog kleine patio’s uitgespaard, die daglicht laten doordringen of trappen in zich opnemen. Daardoor ontstaat een mooi spel tussen de lokalen en de verschillende patio’s. De zaal en het plein zijn tegelijk pauzeruimte én auditorium voor voorstellingen en feesten.” NIEUWE ONDERWIJSVISIE Patrick verder: “We hadden een hoge ambitie die ook effect had op het pedagogisch concept. Dan heb je

De vrij indeelbare en flexibele plattegrond van 40 x 44 meter maakt dat het gebouw goed kan inspelen op het ontwikkelende pedagogische inzicht van de school.

een ambitieuze bouwheer als opdrachtgever nodig en die hadden we gelukkig. Het opgetilde gebouw biedt vele nieuwe mogelijkheden in gebruik en zette KOGEKA zelfs aan tot de introductie van een nieuwe onderwijsvisie. Het bestuur wilde de slag maken naar modern onderwijs en zag in de manier waarop we deze campus letterlijk hebben opgetild een voorbeeld voor de andere opgaven. Door het optillen is niet alleen een natuurlijke verbinding op de campus ontstaan, maar ook met de stad en het bedrijfsleven. Die verbinding was er deels al met een eigen bakkerij en restaurant, maar is nu verder versterkt. In feite hebben we ‘de vakschool voor de toekomst’ gemaakt, als een ‘multifunctionele markthal’ die ook aansluit op de ruimten voor het dierenverblijf en de praktijkruimten voor het technisch onderwijs. De polyvalente tussenruimte maakt de interactie gemakkelijk. Door het behoud van haar karakteristieke identiteit, de nieuw ontstane polyvalente binnenbuitenruimte en het gebruik van glazen binnen wanden zijn vernieuwende pedagogische concepten ontstaan. Dat het ontwerpen van ruimten die informele ontmoeting faciliteren niet alleen kan slagen in volledige nieuwbouwscholen in Nederland, maar door deze toevoeging ook op een verouderde campus in Vlaanderen, is fantastisch om te zien.”

SCHOOLDOMEIN

maart 2021

PROJECTINFORMATIE Project Nieuwbouw Wetenschapsgebouw Sint Jozef Geel Architect NOAHH | Network Oriented Architecture in samenwerking met bildt. architecten Opdrachtgever DBFM Scholen van Morgen / AG Real Estate COPID Katholiek Onderwijs Geel-Kasterlee (KOGEKA) Team NOAHH Patrick Fransen, Ilse Bakker, Freke Schalken, Tim Loeters, Loes Thijssen, Reijer Pielkenrood, Henk de Weijer, Paul van Dijk, Onne Walsmit Team bildt. Jonas Van de Walle, Alain Bossuyt, Eveline Bossuyt BVO 2.800 m² Oplevering 2017

De trap fungeert als een verbinding tussen het niveau van het plein en de verhoogde begane grond van het oude gebouw.

Het ontwerpen van meervoudige, transparante ruimten die informele ontmoeting faciliteren draagt bij aan het pedagogisch succes van het gebouw.

PROCESAFSPRAKEN SCHOLEN VAN MORGEN Patrick: “Voor alle projecten geldt dat de directe bouwkosten niet boven de € 1.200,- per m2 exclusief btw mogen komen. Dit was een Design-BuildFinance & Maintain project, waarbij we het hele project van tevoren hebben bedacht, inclusief een overzicht van de exploitatielasten. De ambitie die we hier hebben ontwikkeld paste eigenlijk niet binnen het centraal vastgestelde budgettaire kader, dus moesten we slim zijn in de keuze van materialen.

SCHOOLDOMEIN

maart 2021

Omdat het om een school gaat met een technische uitstraling hebben we gekozen voor zogenaamde sandwichgevels, die je ook tegenkomt in industriehallen. Het is een staalconstructie met een geïsoleerde gevel eromheen. De hele doos weegt bijna niets en de kolommen staan teruggeplaatst van de rand, waardoor je een mooi overstek krijgt en de suggestie ontstaat dat het gebouw zweeft. Het resultaat is een volume met een prachtige transparante en industriële uitstraling.” BESTAANDE CONTEXT Patrick over de visie van NOAHH: “Het respecteren van de bestaande context is erg belangrijk in al onze ontwerpen. Het nieuwe gebouw zien we als een sociale broedplaats, waar de school als een gemeenschapscentrum functioneert. Dat is een plek waar levensecht leren in de praktijk kan worden gebracht en waar ook een ‘oudercafé’ een plek zou kunnen krijgen, een ‘grand café’ voor de buurt en waar ouders, bedrijfsleven, scholieren en docenten elkaar kunnen ontmoeten. Een school voor voorbereidend technisch en beroepsonderwijs, zoals Sint Jozef Geel, zien we als een prachtig voorbeeld omdat je er zowel actief als praktisch bezig kunt zijn. De vakschool staat het dichtst bij de maatschappij door haar veelzijdigheid en haar opgave om leerlingen toe te leiden naar het vervolgonderwijs of een passende plek op de arbeidsmarkt.” Kijk voor meer informatie op www.noahh.nl en www.bildt.eu.

Tekst Sibo Arbeek

SAMEN WERKEN AAN SCHOLEN IN VLAANDEREN

HET KIND CENTRAAL IN HET OOIEVAARSNEST ASSENEDE

Vernieuwend onderwijs in duurzaam gebouw Brede School Het Ooievaarsnest in Assenede kenmerkt zich door vernieuwend onderwijs, waarbij niet vanuit de klas maar in een open leeromgeving wordt gewerkt. De ambitie om een drempelloos en open gebouw te creëren is vertaald in een flexibel en duurzaam ontwerp.

ssenede is een gemeente in de Belgische provincie Oost-Vlaanderen in de regio Meetjesland met vier deelgemeenten en in totaal zo’n 14.200 inwoners. De vrije basisschool Het Ooievaarsnest aan de Leegstraat huisvest kleuter en lager onderwijs. De oorsprong van de school ligt bij de Orde van de Zusters Kindsheid Jesu. In de geest van hun stichter kanunnik Petrus Jozef Triest stonden de zusters aan de basis van tal van goede werken waaronder de hulpverlening van het woonzorgcentrum Sint-Jozef en het stimuleren van het onderwijs in Het Ooievaarsnest, waar Jan Ver-

wulgen sinds 1996 directeur is: “Toen ik begon was het nog een school voor meisjes, maar veel ouders wilden graag een gemengde school, waardoor het aantal leerlingen snel steeg. In de loop van tijd werden vier containerklassen huisvesting toe gevoegd, maar technisch en onderwijskundig was het gebouw oud en te klein. Het ministerie van onderwijs lanceerde een nieuw financierings principe waarbij niet het gebouw maar de huur ervan gesubsidieerd wordt voor 70%. Zij bepalen daarbij de maximale oppervlakte die voor subsidie in aanmerking komt. Die oppervlakte wordt

SCHOOLDOMEIN

maart 2021

PROJECTINFORMATIE Project Nieuwbouw brede school Het Ooievaarsnest in Assenede voor 400 kinderen Opdrachtgever

bepaald door het aantal ingeschreven kinderen op het moment van de aanvraag. De zusters waren bereid als bouwheer op te treden voor de nieuwbouw op hun terrein. Het project kwam in een stroomversnelling toen het werd goedgekeurd door de dienst AGION, die instaat voor de subsidiëring. “Wij konden in de tweede tranche instappen,” vertelt voorzitter van het schoolbestuur Gilbert de Neve. “Toen konden we een architect selecteren en daarna ook de aannemer. In feite opereren we als een bouwteam, waarbij ik als voormalig ingenieur en architect al eerder ervaring heb opgedaan met het realiseren van transparante gebouwen.” Aan tafel zitten naast Jan en Gilbert ook de beide architecten van TenW architecten Christian Janssen en Kees Willems.

Stichting Openbaar Nut Zusters Kindsheid Jesu

VANUIT ONDERWIJS DENKEN Gilbert verder: “Mijn kritiek op deze grote operatie is dat het vooral vanuit geld en bouwen wordt gestuurd en niet vanuit het onderwijs. De verandering in Vlaanderen gaat langzaam, hoewel de vorige rijksbouwmeester een pleidooi heeft gehouden om het open te trekken. In feite lopen wij voor de troepen

Architect TenW Architecten Aannemer Alheembouw BVO 3.650 m² Bouwkosten ongeveer € 7.150 miljoen incl. btw Ingebruikname november 2021

SCHOOLDOMEIN

maart 2021

uit.” Jan knikt: “Veel gerealiseerde projecten herhalen vooral het verleden en dat levert gesloten, naar binnen gerichte gebouwen op die nog steeds vanuit een verouderde onderwijsvisie werken. Het is belangrijk dat kinderen in een open en transparant gebouw onderwijs krijgen. Ik heb in Finland en Zwitserland mooie schoolvoorbeelden gezien en in Nederland hebben we Wittering in Rosmalen en ‘t Saamdeel in Kapelle bezocht. Daar zagen we hoe huisvesting onderwijsvernieuwing kan faciliteren.” POSITIEF ZELFBEELD Jan verder: “Het nieuwe Ooievaarnest is meer dan een nieuw gebouw; we willen kinderen gepersonaliseerd onderwijs bieden en gaan uit van de verschillen tussen de kinderen. Dat betekent dat we afwijken van het jaarklassensysteem want niet ieder kind kan op dezelfde tijd evenveel leren. We werken daarom in leefen leergroepen over twee geboortejaren, in groepen die begeleid worden door vier voltijdse leerkrachten, een halftijdse coördinator en turnleerkrachten. Daarvoor werken we met afgescheiden instructieruimtes en grote leerpleinen waar zelfstandig en individueel gewerkt kan worden. Door de omschakeling van het

SAMEN WERKEN AAN SCHOLEN IN VLAANDEREN

jaarklassensysteem naar teamonderwijs kunnen we kinderen beter op maat begeleiden, zittenblijven vermijden en het positief zelfbeeld upgraden. Iedere zogenaamde Professionele LeerGemeenschap (PLG) heeft een eigen ‘nest’ met een duidelijk herkenbare inrichting en identiteit, dat als thuisbasis fungeert. De kern is hoe we ons onderwijs kunnen optimaliseren en onze kinderen zo goed mogelijk begeleiden naar het voortgezet onderwijs. Dat kwam in onze uitvraag terug en dat begreep Kees heel goed.” EEN EIGEN NEST Kees: “Basiskwaliteiten in het ontwerp zijn duurzaamheid, integratie en polyvalentie. Het gebouw is verdeeld in verschillende zones, die fungeren als ruimtes voor instructie, samenwerking of presentatie. De ruimte van het nest is multifunctioneel en kan gedurende de dag voor alle leerlingen in het onderwijsgebied andere functies herbergen. De zones en nesten zijn op verschillende manieren af te bakenen, waardoor de interne flexibiliteit geborgd is; de onderwijsgebieden kunnen ten opzichte van elkaar op eenvoudige wijze groeien en krimpen. De doorlopende leerlijn wordt weergegeven door de vloervelden van de verschillende leeftijdsgroepen geleidelijk op te laten lopen naar de verdiepingen. Hierdoor ontstaat er een zeer ruimtelijke onderwijs omgeving voor zelfstandig ontdekken en onder zoekend onderwijs. Het is een heel licht en trans parant gebouw geworden met een overstek aan de voorzijde. In België is het een eis dat een bepaald deel van de buitenruimte overdekt moet zijn en dat hebben we mooi verwerkt in het ontwerp en de aansluiting met het omliggende park, waardoor je een natuurlijke overgang tussen binnen en buiten krijgt. Het is een gebouw met een begane grond en twee verdiepingen, waarbij de tweede verdieping groter is en daardoor oversteekt. Het is een licht gebouw met veel daglicht. Omdat het accent op de grote leerpleinen ligt hebben we veel zorg besteed aan natuurlijk daglicht rond de vides.” Jan: “We starten vanaf de leeftijd van 2,5 jaar; het gebouw is verdeeld in vijf zones en elke zone heeft een leerplein met een eigen ingang. Op de begane grond vind je de jongere kinderen en de hogere groepen gaan via een eigen trap naar de eerste en tweede verdieping. We

hebben veel aandacht besteed aan goede akoestiek in de lokalen en passend meubilair. Op de begane grond vind je eveneens de grote ontmoetingsruimte die we ook als toneelzaal gebruiken.”

“De ruimte van het nest is multi functioneel en kan gedurende de dag voor alle leerlingen in het onderwijsgebied andere functies herbergen”

TRANSPARANT GEBOUW Christian: “We werken in de vorm van een bouwteam, waarbij er genoeg ruimte is om in de fase van de bouw nog zaken aan te passen. Daarbij kijken we uiteraard ook naar de fase van het beheer en de exploitatie, zodat het gebouw straks zo efficiënt mogelijk onderhouden kan worden.” Gilbert knikt: “Vanuit Scholen van Morgen ligt het accent op de fase van het onderhoud en beheer, maar wij kijken als bouwheer eerst wat goed is voor het onderwijs. Daarom kiezen wij ook voor een transparant gebouw met veel glas, omdat je daarmee de verbinding met buiten maakt. Bovendien is veel licht goed voor de kinderen. Datzelfde geldt ook voor het toepassen van hout; dat vinden wij een mooi en natuurlijk materiaal. Weliswaar is het budget vastgesteld, maar als bestuur hebben we extra geïnvesteerd in de inrichting van het gebouw, ook omdat we vanuit een nieuw concept werken.” Kees vult aan: “De duurzame uitgangspunten zijn ook steeds gericht op de exploitatie; in goed overleg hebben we steeds de juiste beslissing genomen die ook economisch goed was. Het wordt een frisse en duurzame school, gekenmerkt door veel natuurlijke materialen en kleuren, een gezond binnenklimaat en veel daglicht. Circulariteit is een belangrijk uitgangspunt, waarbij we bijvoorbeeld veel waterbesparende maatregelen in de sanitaire installaties toepassen. Innovatieve energieopwekking, vraaggestuurde ventilatie en verlichting en goede compartimentering van de installaties beperken de energievraag, waarmee we ook bij Het Ooievaarsnest naar Nul op de Meter streven.” Gilbert knikt: “We zijn ook enorm blij met de locatie. Architecturaal gaat het gebouw op in de parkomgeving, en infrastructureel is het volledig aangepast aan een nieuwe manier van lesgeven. Het park is een bosachtig gebied vol avontuur waar kinderen kunnen spelen en hutten bouwen. Zo stimuleert de school zowel binnen als buiten de zelfontplooiing van het kind.” Kijk voor meer informatie op www.tenw.eu.

SCHOOLDOMEIN

maart 2021

Tekst Sibo Arbeek

NIEUWBOUW VTI BRUGGE TRANSPARANT EN ADAPTIEF

Bouwen aan het beroepsonderwijs in Vlaanderen

Hoe ziet het technisch beroepsonderwijs van de toekomst eruit? Niemand weet het nog precies. Om die reden wilde de opdrachtgever van VTI Brugge een adaptief en modulair gebouw, licht en transparant en vooral uitdagend. Van den Berg Architecten begreep de school het beste en vertaalde dat in een prachtig ontwerp dat nu gerealiseerd wordt.

e nieuwbouw van VTI Brugge voor 800 leerlingen tussen 12 en 19 jaar en 65 bewoners voor het internaat ligt op schema en opent naar verwachting in december 2021 haar deuren! De nieuwe campus is het op twee na grootste bouwproject van Scholen van Morgen in Vlaanderen en wordt het voorbeeld voor modern beroepsonderwijs, zowel op het vlak van opleiding in nieuwe en duurzame technieken als de onderwijskundige visie. Campusdirecteur Wim Vanhoutte van VTI Brugge: “Ons nieuwe gebouw van 17.500 m² groot bestaat uit klaslokalen, ateliers, een refter, sporthal

SCHOOLDOMEIN

maart 2021

en administratieve ruimten en biedt onderwijs in elektriciteit, mechanica, voertuigtechnieken en technologische wetenschappen. Ook het internaat en het volwassenenonderwijs krijgen er een plek. De nieuwbouw op het industriepark waar Bombardier gevestigd is vervangt de gebouwen aan de huidige campus in de Boeveriestraat, die deels van voor 1920 dateren en niet meer voldoen aan de huidige normen van functionaliteit, energetische voorschriften en veranderende pedagogische inzichten. We zijn al ruim twintig jaar geleden begonnen met het nadenken over nieuwe huisvesting, maar in

SAMEN WERKEN AAN SCHOLEN IN VLAANDEREN

“Het resultaat is een school die overzichtelijk is en waar iedereen elkaar ziet en gezien mag worden”

Vlaanderen kost het tijd om fondsen te werven. Gelukkig werden we in het programma van Scholen van Morgen, een privaat-publieke samenwerking (PPS) onder leiding van AG Real Estate, opgenomen. In Vlaanderen heerst vaak nog de cultuur van de klas als uitgangspunt, waarbij de deur dicht gaat en de docent het voor het zeggen heeft. Door de groeiende diversiteit in leerlingen merken onze docenten steeds vaker dat de traditionele manier van lesgeven niet altijd goed werkt. We bieden autotechniek aan, maar de komende jaren gaan we van benzine en diesel naar elektrisch rijden en mogelijk waterstof. Wat betekent dat voor de inrichting van onze ateliers? Met een aantal experts uit het onderwijs hebben we nagedacht waar een moderne school aan zou moeten voldoen. Omdat de ontwikkelingen binnen het beroepsonderwijs snel gaan, wilden we een adaptief gebouw dat zich kan aanpassen naar gelang de vraag en behoefte. In de nieuwbouw kiezen we daarom voor grote ruimten waar verschillende vormen van onderwijs mogelijk zijn. Daarom zochten we een architect die mee kan denken in de ontwikkelingen die we de komende jaren door gaan maken. Die wens om te veranderen zit in het concept van het nieuwe gebouw, met een informeel middengebied als hart en een verdeling van educatieve en meer algemene en ontmoetingsruimten.”

Philippe Monserez

TYPOLOGIE EN GROOTTE Programmadirecteur Philippe Monserez van AG Real Estate legt uit hoe Scholen van Morgen in de aanbesteding en het selecteren van partijen werkt: “De projecten zijn geclassificeerd naar typologie en

grootte, nieuwbouw of renovatie, regionaal of binnenstedelijk en de mate van duurzaamheid. Op basis daarvan kunnen architecten op bepaalde projecten inschrijven. VTI Brugge is bijvoorbeeld een groot project, met aandacht voor duurzaamheid en flexibiliteit. Bij dit project hebben 35 architecten gereageerd en bleven er na loting nog vijf over. Wim knikt: “Van die vijf architecten hadden we een goed gevoel bij Van den Berg Architecten die ons verhaal begreep; de overige architecten sloten in hun ontwerp toch aan bij de meer traditionele inzichten. Jaap van Es begreep goed dat we een transparant en vooral adaptief gebouw wilden voor ons onderwijs.” Philippe: “Nadat de architect is geselecteerd, begeleidt een team vanuit AG Real Estate het project verder op hoofdlijnen. In dat team zitten bijvoor-beeld specialisten in akoestiek, brandveiligheid, maintainability en het optimaliseren van de exploitatiekosten. Het gaat om DBFM projecten, waarbij de exploitatie bij de scholen zelf ligt. Het Team Vlaams Bouwmeester heeft de architecten in het ontwerpproces vanuit een adviserende rol uitgedaagd en geprikkeld en de opdrachtgevers gestimuleerd om de scholen zo open mogelijk, dus ook multifunctioneel te gebruiken. Daarnaast wilde de Vlaamse overheid expliciet architectonische kwaliteit stimuleren.” Jaap lacht: “Het voelde in het begin als een machine waar we aan moesten wennen, met een enorme hoop spullen en stukken en een extreem programma van eisen waarin alles tot in detail uitgewerkt moest worden. Dan is het de truc om daar doorheen te stromen, de essentie eruit te halen en de school vervolgens te verleiden. Uiteindelijk gaat het erom wat bij deze school, bij dit type onderwijs en op deze locatie past.”

SCHOOLDOMEIN

maart 2021

PROJECTINFORMATIE Project Nieuwbouw VTI Brugge, Campus Vaartdijk Opdrachtgever DBFM Scholen van Morgen, voor rekening van AGION, Agentschap voor Infrastructuur in het Onderwijs Project- en programma-management AG Real Estate Architect Van den Berg Architecten Projectteam Van den Berg Architecten Dick van de Merwe, Jaap van Es, Winfried van Zeeland Algemene aannemer AB-Vuylsteke (deel van Eiffage) Interieur Ariar, interieurarchitectuur, Brecht, Ann Roelands Constructie NEY + Partners Binnenmilieu SDHeedfeld Riemst Financier Consortium van 5 financiële instellingen: AG Insurance, BNP Paribas Fortis, Belfius, ING en KBC Bank BVO 17.500 m2 Oplevering Verwacht december 2021

SCHOOLDOMEIN

ADEMENDE SCHOOL Jaap over het ontwerp: “De nieuwe locatie ligt op wandelafstand van het station en langs het kanaal. Een deel van het oorspronkelijke gebouw op de locatie is gesloopt en vervolgens hebben we een nieuw programma in vier lagen opgebouwd, waardoor ook ruimte ontstond voor een overdekt plein en de verbinding met het groen en het water. Het ontwerp kenmerkt zich door het strakke kader met een constructief raamwerk dat vrijheid en efficiëntie mogelijk maakt. Het programma is opgezet vanuit modules die elk 7,2 keer 7,2 meter groot zijn. Zo creëren we maximale flexibiliteit, waarmee grote en kleinere en vooral ook hoge ruimten ontstaan, die binnen de structuur aanpasbaar zijn en veel natuurlijk daglicht mogelijk maken. We noemen het ook wel de ademende school; open waar het open kan en meer gesloten waar het gesloten moet. Het is een aanpasbaar gebouw, met een eenvoudige structuur met kolommen, soms dubbel hoog, waardoor vrij eenvoudig ruimten gemaakt of weggenomen kunnen worden. De centrale straat verbindt de werkplaatsen en educatieve ruimten en de meer informele delen, waar ook de refter, ruimten voor ontmoeting, het internaat en de kantoren liggen. Voor Vlaanderen is het een nieuw concept en daarom hebben we een aantal scholen in Nederland bezocht, waar de transparantie tussen lokalen en het middengebied goed zichtbaar is. Dat was spannend en ook mooi om te zien dat die kwaliteit binnenruimte bij de beleving van de opdrachtgever past. Het resultaat in Brugge wordt een school die overzichtelijk is en waar iedereen elkaar ziet en gezien mag worden. Het gebouw heeft een hart, is transparant, interactief en afsluitbaar omdat het multifunctioneel gebruikt gaat worden. Kernwoorden in het ontwerp zijn transparantie, duurzaamheid, een industriële uitstraling,

maart 2021

verbinding intern en met het groen buiten en de binnenstad van Brugge. Het motto van de school is Rijker geest fijner hand. Heel treffend, want geest en hand gaan samen in de nieuwe open campus. Naast de industriële uitstraling wordt het ook een huiselijk gebouw, waar studenten en gebruikers graag komen. In de inrichting zijn we van industrieel naar warmer gegaan met natuurlijke materialen; zo is de vloer van keramisch materiaal met een houtlook. Het is ook een duurzaam gebouw met daktuinen, zomer nacht koeling, pv-panelen en geothermie. Het plein wordt voor een deel overdekt en biedt ruimte aan sport waardoor je er ook met minder goed weer goed kunt vertoeven. Ook komen er fitnesstoestellen in het groene gebied.” Wim tenslotte: “Ons nieuwe gebouw is ook nadrukkelijk een brede school die buiten het onderwijs ook voor ander gebruik open staat. Dan hebben we het over volwassenenonderwijs, maar ook het voortgezet onderwijs, sportclubs en groepen die er tijdens de vakanties gebruik van maken. Het wordt een gebouw voor iedereen.” Kijk voor meer informatie op: www.vandenbergarchitecten.nl en www.scholenvanmorgen.be.

SAMEN WERKEN AAN SCHOLEN IN VLAANDEREN

Campus van Duyse

HET ÓSCAR ROMEROCOLLEGE GEVORMD UIT EEN FUSIE VAN ACHT SCHOLEN

Verbinding campussen met elk een eigen identiteit De Vlaamse minister van Onderwijs Hilde Crevits gaf de aanzet tot schaal vergroting in het onderwijs met haar decreet ‘Bestuurlijke optimalisatie’. Uitgangspunt was dat kleine scholen door fusies in staat gesteld werden een professionele structuur op te zetten en daarmee efficiënter beheerd werden. In Dendermonde zijn acht binnenstedelijke scholen voor primair en secundair onderwijs gefuseerd tot het nieuwe Óscar Romerocollege.

SCHOOLDOMEIN

maart 2021

inderen kunnen nu van kleuterschool tot het einde van de middelbare school hun hele schoolcarrière op het Óscar Romerocollege doorbrengen. De scholen liggen allemaal in de binnenstad van Dendermonde, rondom de Onze Lieve Vrouwekerk. Na de kleuterschool en lagere school te hebben doorlopen, kunnen de kinderen uit drie verschillende niveaus van het secundair onderwijs kiezen: algemeen secundair onderwijs ter voorbereiding op hoger onderwijs, beroepssecundair onderwijs en technisch secundair onderwijs, met eventueel ook een vervolg in het hoger onderwijs. Het secundair onderwijs na het eerste leerjaar is georganiseerd in domeinen rondom studierichtingen, zoals Economie en IT, Talen en Exacte Wetenschappen, Techniek en Engineering, Welzijn en Maatschappij.

PROJECTINFORMATIE Vernieuwbouw Óscar Romerocollege 2016 Opdrachtgever AG Real Estate Architect Gortemaker Algra Feenstra Aannemer Jan De Nul - Van Laere BVO 5.000 m2

Drie nieuwe schoolgebouwen Óscar Romerocollege 2019 Opdrachtgever Schoolbestuur Óscar Romerocollege Dendermonde Architect Gortemaker Algra Feenstra i.s.m. Licence to Build BVO

DE EERSTE GRAAD AAN DE NOORDLAAN De gebouwen van de school waren ten tijde van de fusie zwaar verouderd, net als vele andere Vlaamse onderwijsinstellingen. Voor een ongekende inhaalslag was het programma Scholen van Morgen opgezet, waar het door ons ontworpen nieuwe gebouw aan de Noordlaan ook onder viel. Dit gebouw werd in 2016 opgeleverd. Het bestaat uit een onderwijs gebouw en een sportgebouw met daartussen een theaterplein. Het onderwijsgebouw is ontworpen rond een vide met een doorgaande trap en een grote opening aan de zuidzijde met uitzicht op de Onze Lieve Vrouwekerk. Zo dringt het daglicht ver het gebouw binnen en worden de lokalen ook van twee kanten aangelicht. De onderwijsverdiepingen zijn flexibel ontworpen, lokalen kunnen worden opengemaakt naar het hart van de school om in de toekomst meer ruimte te bieden aan competentie gericht onderwijs. Het theaterplein vormt de natuurlijke overgang van het onderwijsgebouw naar het opgetilde sportgebouw. Onder het sportgebouw is de centrale fietsenstalling.

Campus Nachtegaal-Noordlaan 2.416 m2

ARCHITECTUUR VERBINDT OUD EN NIEUW In de materialisatie en indeling van de gevels aan de Noordlaan is gezocht naar verbinding tussen de oude

Campus van Duyse 1.700 m2 Campus Sas 923 m2

Campus Nachtegaal-Noordlaan

SCHOOLDOMEIN

en nieuwe gebouwen. Het bestaande gebouw met gymzaal en zwembad had één groot raam waarachter de sportende leerlingen te zien waren in een verder gesloten gevel. Deze opzet is herhaald in het nieuwe sportgebouw. Het onderwijsgebouw heeft Z-vormige ramen, bestaande uit een hoge horizontale raamstrook voor daglichttoetreding tot ver in het lokaal, een verticaal raam binnen het blikveld vanuit de entree van het lokaal en een lage horizontale raamstrook voor het uitzicht vanuit de zittende positie van de leerlingen. ONDERWIJS BINNENSTAD Het Óscar Romerocollege heeft in de binnenstad van Dendermonde dichtbij elkaar enkele scholen voor primair en secundair onderwijs; een unieke situatie die het schoolbestuur graag wil uitbouwen. Daarom is gekozen om bij nieuwbouw van sommige zwaar verouderde schoolgebouwen toch in de binnenstad te blijven. In 2019 wonnen wij de ontwerpcompetitie voor nog eens drie nieuwe schoolgebouwen, waarbij we vooral hebben ingezet op een verbetering van de stedenbouwkundige samenhang tussen de verschillende campussen en het vergroten van de identiteit van de campussen op zich. VERGROTEN IDENTITEIT De vier binnenstedelijke campussen van het Óscar Romerocollege hebben bijzondere kenmerken. De campus Nachtegaal-Noordlaan is een gebied met pleinen rond de Onze Lieve Vrouwekerk. De campus Van Duyse is binnenstedelijk en besloten. De campus Sas tenslotte ligt naast een monumentaal bastion tussen het groen. We wilden vooral ook de verbindingen tussen de campussen verbeteren, vooral voor voetgangers. Het autoverkeer rond de locaties is vooral in de richting oost-west, terwijl de campussen op een lijn noord-zuid liggen. In onze visie versterken we de voetgangersverbindingen tot een promenade in de noord-zuidrichting en situeren we de nieuwe gebouwen zo dat deze route zoveel mogelijk versterkt wordt. Aan de voetgangersroute liggen pleinen die als verblijfsgebied worden ingericht om zo langs de promenade aantrekkelijke punten te vormen.

Campus Nachtegaal-Noordlaan

maart 2021

Krachtpunten

SAMEN WERKEN AAN SCHOLEN IN VLAANDEREN Noord la

Óscar Romero (1917-1980) was een moedige priester die in zijn land El Salvador opkwam voor de arme bevolking tijdens de dictatuur van de rechtse junta. Hij was aarts bisschop van San Salvador toen hij door de doodseskaders van het regime in het openbaar werd vermoord. In 2018 werd Óscar Romero door Paus Franciscus heilig verklaard. In Dendermonde was al in 2016 de nieuwe middelbare scholengemeenschap naar hem vernoemd.

k wij

Lod

aat lstr

sfe

sluit aan op het bestaande, gaat mee in de beweging naar de kerk

in kple

er uwk

CAMPUS NACHTEGAALNOORDLAAN

ro ve V e Lie Onz

een boegbeeld voor Campus Van Duyse

Kerkst ra

ZWEVENDE GLAZEN SPORTZAAL De nieuwbouw op de campus Van Duyse bestaat uit een semi-transparante zwevende sportzaal boven een volledig transparante multifunctionele ruimte. Deze ruimte wordt samen met de kapel gebruikt voor officiële gelegenheden en recepties. De trap in het interieur is uitgewerkt als tribune voor presentaties. Deze campus krijgt daarmee een representatief kopgebouw. Het nieuwe gebouw is een belangrijke schakel in de verbinding van de campus Van Duyse met de campus Nachtegaal-Noordlaan. Daarnaast komen in de bestaande schoolgebouwen verderop in de besloten Kerkstraat betere toegangen om ze allemaal eenvoudig langs dezelfde route te ontsluiten.

Purd ens van D

CAMPUS VAN DUYSE

uyse stra at

SCHOOLGEBOUW AAN DE PROMENADE Op de campus Nachtegaal-Noordlaan worden de bestaande dekenijen gesloopt om ruimte te maken voor een derde nieuwe school én de verbinding tussen de campus en de binnenstad te verbeteren. In overleg met de stad wordt een plan opgesteld om het plein rond de kerk te vergroenen. Promenade en pleinen krijgen eilanden van groen, waarvan sommige als flauwe helling oplopen tegen bestaande gesloten gevels en zo zonnige verblijfsplekken voor de leerlingen creëren. Om het publieke karakter van de buitenruimte te verbeteren, hebben we in het nieuwe schoolgebouw de refter (aula) op de begane grond gelegd met veel glas rondom en ingangen aan drie zijden. Op de drie hoger gelegen verdiepingen liggen klaslokalen rond een atrium. Dit atrium krijgt daglicht vanaf de kopgevels en via shedkappen in het dak. Daardoor kunnen de brede verkeersruimtes rond het atrium ook gebruikt worden als studieplekken. Het atrium speelt een belangrijke rol in de ventilatie en koeling van de school. De schoorsteenwerking van het atrium wordt gebruikt om ventilatielucht uit de lokalen op een natuurlijke manier af te voeren. In de zomer gaat de lucht rechtstreeks naar buiten, in de winter wordt deze opgevangen om gerecupereerd te worden. De gevel is gemetseld en heeft een raam indeling die een doorontwikkeling is van de in 2016 opgeleverde gebouwen: horizontale raamstroken op twee hoogtes voor optimale lichtinval en uitzicht, verbonden door verticale witte erkerkozijnen voor de oriëntatie op de omgeving.

CAMPUS VAN WINCKEL

het gebouw voegt zich in haar groene omgeving CAMPUS SAS

Oude

“We hebben ingezet op een verbete ring van de stedenbouwkundige samenhang tussen de verschillende campussen”

Dend

KLEUTERSCHOOL IN HET GROEN Het derde nieuwe schoolgebouw is de nieuwe kleuterschool op de campus Sas, die straks een ensemble vormt met de al bestaande kleuterschool op de locatie, een kinderdagverblijf en een basisschool. Toegangspoort tot het groene park vormt het oude bastion. We trekken het groen door naar de voorkant van het bastion om de groene identiteit aan de straatzijde zichtbaar te maken en maken meer toegangen in het bastion om de zichtbaarheid te verbeteren. Hier zouden in de toekomst kleine horecafuncties mogelijk zijn. Het ontwerp voor de kleuterschool is gericht op een goed evenwicht tussen openheid en geborgenheid. Elk lokaal heeft tussenwanden die ver doorlopen naar buiten met overkragende dakvlakken en de lokalen zijn naar het zuiden gedraaid, zodat ze allemaal luwe en zonnige private buitenruimtes hebben. De centrale functies (kantoren) die gedeeld worden met de bestaande kleuterschool, liggen aan de noordzijde van het gebouw. Door de draaiing in de plattegrond hebben alle lokalen ook herkenbare toegangen vanuit de centrale refter. Ondanks de organische vorm is het gebouw toch goed uitbreidbaar. De daklichten in het dak volgen de gebogen tussenwanden, zodat er strijklicht langs de wanden valt. De gevels zijn van lichtgekleurd metselwerk waarmee ook semitransparante claustrawanden worden gemaakt. Kijk voor meer informatie op www.gaf.eu.

SCHOOLDOMEIN

maart 2021

Tekst At van Steijn, Goede Speelprojecten

PROEFTUIN ONTHARDING, KORTRIJK

Van droom naar werkelijkheid Samen met zijn collega’s droomde leerkracht Cedric Ryckaert van een unieke natuurspeelplaats voor de leerlingen van de Sint-Paulusschool in Kortrijk: groen, met ruimte voor water en een grote biodiversiteit. Dankzij de 250.000 euro die de Vlaamse Overheid subsidieerde bracht de school bomen, planten en dieren naar de kinderen. De speelplaats was niet langer een troosteloos betonnen schoolplein, maar een speelomgeving vol natuur en avontuur. DE NATUUR HEEFT EEN POSITIEF EFFECT OP GEZONDHEID EN WELBEVINDEN De natuur heeft een positief effect op mensen. Vooral bij kinderen en jongeren is de belevingswaarde ervan nog sterker. Het is dé plek om te ontdekken, om te leren met al je zintuigen en om je verbeelding en creativi teit aan te scherpen. Deze overtuigingen brachten Cedric Ryckaert ertoe om de betonnen speelplaats van zijn school onder de loep te nemen. Samen met zijn collega’s droomde Cedric van een groene en avontuurlijke plek, waar kinderen vrij konden spelen op speelheuvels en op ontdekking konden gaan in het groen. Iedereen die bij de school betrokken is, mocht deel uitmaken van het speelplaatsproject. De leerlingen van de Sint-Paulusschool waren de be-

langrijkste participanten van het project. Het zou hun speel- en leeromgeving worden. Maar ook de ouders en leerkrachten hadden een belangrijke stem. Met een zorgvuldig opgestelde enquête peilde de kerngroep naar de verwachtingen, ideeën en opmerkingen van alle betrokkenen. 260 Deelnemers lieten van zich horen en vulden de vragenlijst in. Ook daagde de school al haar leerlingen uit om na te denken over hun droomspeelplaats. Een Team Speelplaats Junior vormde een werkgroep van leerlingen uit het vierde, vijfde en zesde leerjaar. Zij namen de enquêtes af, enthousiasmeerden ouders, traden op als woordvoerders van de leerlingen en zorgden ervoor dat alle leerlingen op de hoogte bleven. De ouders en leerkrachten verzamelden zich in een eigen werkgroep. Speel Groen droeg het project, ging op bezoek bij andere scholen met een natuurspeelplaats, zocht inspiratie en volgde cursussen over outdoor teaching en duurzaamheid. Iedereen ging er voluit voor. Dat betekent niet dat het project altijd van een leien dakje liep. “De budgetten die onze school voor dit project voorzag, waren enorm”, vertelt Cedric Ryckaert; “gelukkig waren de directeur en beleidsvoerder nauw betrokken en meteen overtuigd van het belang van dit project. We gingen ervoor en gelukkig konden we ook rekenen op de steun van heel wat externe organisaties, zoals Kind & Samen leving, Pimp je speelplaats en MOS Vlaanderen.” 250.000 SUBSIDIE Het speelplaatsproject van de Sint-Paulusschool was een van de drieëntwintig geselecteerde projecten voor de Proeftuin Ontharding van het Vlaamse Departement Omgeving. Met deze campagne zet de Vlaamse regering in op klimaatadaptatie en -mitigatie. Het ecologisch concept van de speelplaats, de inpassing van de hemelwaterinfrastructuur en de verhoging van de speelwaarde voor de leerlingen in een nieuw en groen speellandschap, kreeg veel lof. Uit meer dan

SCHOOLDOMEIN

maart 2021

SAMEN WERKEN AAN SCHOLEN IN VLAANDEREN

driehonderd inzendingen werd de school beloond met een subsidie van 250.000 euro. PROJECTINFORMATIE Project Transformatie betonnen schoolplein tot natuurspeelplaats Opdrachtgever Sint-Paulusschool in Kortrijk Ontwerp Kenny Windels van Studio Basta i.s.m. Fris in het Landschap Aannemer Aannemersbedrijf Growedo Advies Studio Jan Ooms en installateur Axel Vosters van MAMM’OUT (Adventure Builders) Speeltoestellen Goede Speelprojecten

VAN BETON NAAR GROEN In juli 2019 startte de aanleg van de nieuwe speelplaats. Cedric: “We wisten dat het nog knap lastig zou worden om de totale oppervlakte van vierduizend vierkante meter aan te pakken. Uiteindelijk duurde de aanleg negen maanden.” Het resultaat mag er zijn: op, naast, onder en rondom de hoge heuvel kunnen leerlingen naar hartenlust spelen. Een buizensysteem staat in contact met een toren boven op die heuvel. De kleinste kinderen hebben een eigen plek om in het zand te spelen én een eigen klim- en klauterparcours. En het allertofst? Een zand- en waterspeelplek waar de leerlingen mogen experimenteren met water en natuurlijke constructiematerialen. De aanplanting van streekeigen plantgoed helpt de kinderen om de seizoenen sterker te beleven, en de ontharding gaat hitte-eilandeffecten tegen en zorgt voor een betere luchtkwaliteit en grotere biodiversiteit. Cedric: “We

Goede Speelprojecten specialiseert zich in duurzaam geproduceerde speelobjecten van Europees robiniahout, waarvoor ze het prestigieuze duurzaamheidspaspoort van NLGreenLabel ontvingen. Met dat hout creëren ze natuurlijke en avontuurlijke speelplekken, voorzien van veel groen en duurzame materialen. Het onderliggende speel- en leerverhaal van de Sint-Paulusschool is daarbij een fantastische meerwaarde. Kirsten Goede, directeur van Goede Speelprojecten bv, staat helemaal achter het idee van de natuurspeelplaats: “Spelen zit in onze natuur. De kwaliteit van de natuur weerspiegelt de kwaliteit van een samenleving.”

merken al resultaat: kinderen spelen op een andere manier en er is meer leven op onze speelplaats. Het is goed om te weten dat kinderen speels mogen opgroeien op onze groene en gezonde school. Onze droom bleek niet onhaalbaar, integendeel.” Cedric Ryckaert - cedric.ryckaert@kbkscholen.be of directie: pascal.vandenbroucke@kbkscholen.be. Kijk voor meer informatie op: www.speelprojecten.be, www.klimaatspeelplaats.be of https://omgeving.vlaanderen.be/proeftuinenontharding.

SCHOOLDOMEIN

maart 2021

Handboek Kostenefficiënt Scholen Bouwen Het Handboek Kostenefficiënt Scholen Bouwen dat AGION (Agentschap voor Infrastructuur in het Onderwijs) in opdracht van de Vlaamse regering heeft ontwikkeld is onderdeel van een geïntegreerd totaalplan. Het plan werd in 2018 vastgesteld en bevat naast een duidelijke beleidsvisie een concreet actieplan voor de aanpak van schoolgebouwen in Vlaanderen en Brussel. Inmiddels hebben veel opdrachtgevers en bouwers er al dankbaar gebruik van gemaakt.

a een selectie van verschillende kandidaten heeft AGION ICSadviseurs gevraagd dit handboek op te stellen. De ruime ervaring bij het streven naar kwalitatief goede leeromgevingen binnen strakke kostenkaders plus de gerichtheid op het versterken van de opdrachtgeversrol waren de belangrijkste redenen om voor ICSadviseurs te kiezen. Na vele maanden werk en overleg resulteerde dit in het Handboek Kosten efficiënt Scholen Bouwen dat opdrachtgevers, bestuurders en bouwheren een houvast biedt bij de opstart van een bouwproject. Immers in veel gevallen is het bouwen van een schoolgebouw voor directie en medewerkers geen dagelijkse taak. Met dit handboek werd concreet invulling gegeven aan een actiepunt van de Conceptnota Masterplan Scholenbouw dat de Vlaamse Regering in 2015 goedkeurde. Voor het eerst werd een geïntegreerd totaalplan opgemaakt met een duidelijke beleidsvisie en een concreet actieplan voor de aanpak van schoolgebouwen in Vlaanderen en Brussel. Inmiddels is een nieuwe conceptnota Masterplan Scholenbouw 2.0 vastgesteld. LOGISCHE STAPPEN Kostenefficiënt scholen bouwen raakt aan de vele facetten van bouwen zoals planning, materiaalkeuze, vorm, technieken, energie efficiëntie, onderhoudsvriendelijkheid, duurzaamheid en multi functionaliteit van het schoolgebouw. De focus ligt op kostenefficiënt bouwen,

SCHOOLDOMEIN

maart 2021

SAMEN WERKEN AAN SCHOLEN IN VLAANDEREN

met als doel onnodige uitgaven te voorkomen en de financiële middelen ten goede te laten komen aan de kwaliteit van leeromgevingen. Het handboek beschrijft vooral de principes en de begrippen. Daarnaast bevat het ook praktische tips. In het handboek komen de vier logische stappen in het bouwproces Voorbereiden, Ontwerpen, Bouwen en Gebruiken uitgebreid aan de orde. Samensteller Teun van Wijk van ICSadviseurs: “Dit handboek is bewust niet bedoeld voor de bouw professional die uiteraard over veel (bouwtechnische) expertise en ervaring beschikt. Het is juist bedoeld voor het schoolbestuur, de directie en de mede werkers die minder ervaren zijn in het ontwikkelen

“Het is vaak nuttig te kunnen teruggrijpen naar een leidraad of handleiding vanaf de vroegste fase van een bouwproject tot de gebruiksfase” van schoolgebouwen. Bepaalde tips of suggesties lijken misschien zeer evident, maar bij de realisatie van een schoolgebouw komt heel wat kijken, moeten belangrijke beslissingen worden genomen en zijn er kleine en grote aandachtspunten. Vandaar dat het vaak nuttig is om te kunnen teruggrijpen naar een leidraad of handleiding vanaf de vroegste fase van een bouwproject tot de gebruiksfase. Voor een aantal veelvoorkomende thema’s zijn in grote lijnen de kosteneffecten in beeld gebracht, met als doel het keuzeproces te ondersteunen. In de opbouw van het handboek behandelen we vier belangrijke principes die we vervolgens met theorie en praktijkvoorbeelden verder hebben uitgewerkt. De eerste is natuurlijk dat de basis goed moet zijn, de tweede dat het van belang is om kostenbewuste keuzes te maken, de derde hoe de factor tijd onderdeel kan zijn van het ontwerpen bouwproces en de vierde hoe het bouwproces zo efficiënt mogelijk georganiseerd kan worden.” GEEN COMPROMISSEN Teun verder: “Uiteraard mag de aandacht voor kostenefficiëntie nooit leiden tot compromissen rond veiligheid en gezondheid van leerlingen,

personeel en andere gebruikers van de school infrastructuur. Het handboek biedt geen pasklare antwoorden, maar helpt scholen op weg om de juiste beslissingen te nemen. Zo hanteren we ook het begrip mooi en dienstbaar, om aan te geven dat efficiënte keuzen en een duurzaam en mooi gebouw goed samen kunnen gaan. Tenslotte hebben wij vanuit onze ervaring met veel projecten in Nederland geleerd om voor elke opgave een goede business case te maken. Daarbij kijk je bijvoorbeeld ook naar de effecten van keuzen op de exploitatie van het gebouw. Afhankelijk van de opgave bepalen de totale bouwkosten slechts 20 tot 35% van de totale kosten tijdens de levenscyclus van een gebouw. Een goed beeld van de totale kosten over de hele levensfase (TCO) helpt om aan de voorkant de juiste keuzen te maken. De concrete bedragen en rekenvoorbeelden bij onderwerpen zijn slechts bedoeld als illustratie, uiteindelijk gaat het om de kosten van het totaal van de keuzes die een opdrachtgever als bouwheer met zijn team maakt en deze werken altijd op elkaar in. Daar komt bij dat prijzen snel veranderen en ook per locatie kunnen verschillen. Voor actuele financiële kengetallen zijn in het handboek kruis verwijzingen opgenomen, waarbij de werkelijkheid anno 2021 er alweer anders uitziet dan die bij de vaststelling van het handboek.” Het gehele handboek is te vinden op www.agion.be. Kijk voor meer informatie op www.icsadviseurs.nl.

SCHOOLDOMEIN

maart 2021

Scoort uw school al een voldoende op luchtkwaliteit? De luchtkwaliteitsmetingen die het Landelijk Coördinatieteam in het najaar van 2020 liet uitvoeren, toonden aan dat het binnenklimaat in veel klaslokalen ondermaats is. In klaslokalen die niet of onvoldoende geventileerd worden, klagen leerlingen vaak over hoofdpijn en vermoeidheid. Bovendien blijkt een goede ventilatie van groot belang te zijn in de strijd tegen het coronavirus. Airmaster biedt reeds 25 jaar decentrale ventilatie-oplossingen voor scholen aan, die de voorbije jaren in meer dan 10.000 Nederlandse klaslokalen toegepast werden. Decentraal ventileren betekent: • Een eenvoudige integratie in een bestaand gebouw • Een snelle plaatsing • Efficiënt en energiezuinig ventileren • Een binnenklimaat van Wereldklasse

Airmaster BV ∙ Admiraal de Ruyterstraat 2 ∙ 3115 HB Schiedam www.airmaster-bv.nl ∙ info@airmaster-bv.nl

Airmaster ventilatie-units zijn voorzien van een ingebouwde energiemeter en CO2 sensor en via het Airlinq Online webportaal kunnen zowel het energieverbruik als het CO2 gehalte gemonitord en bijgehouden worden. Ze voldoen aan de eisen van het Frisse scholen besluit en aan de voorwaarden om in aanmerking te komen voor de Specifieke Uitkering voor Ventilatie In Scholen ( SUVIS). Samen de luchtkwaliteit in uw school aanpakken? Stuur een mail naar info@airmaster-bv.nl en één van onze projectadviseurs neemt contact met u op!

Column

Maria Montessorigebouw, Radboud Universiteit

Geef je plannen de ruimte Goede gebouwen zijn een basisvoorwaarde om uw onderwijsvisie te kunnen realiseren. Of u nu gaat verhuizen, verbouwen, of nieuw gaat bouwen: wij kennen het hele proces. We begeleiden u van het initiatief tot en met de exploitatie bij het ontwikkelen, realiseren en gebruiken van onderwijsgebouwen. bbn adviseurs heeft ervaring met primair en voortgezet onderwijs, MBO, HBO en universiteiten. We ondersteunen met vastgoedadvies, huisvestingsadvies, bouwmanagement, bouwkostenmanagement en advies op het gebied van onderhoud en beheer.

“DE SCHOOLBANK” Kunnen de aansturing, de expertise, en de financiële middelen met betrekking tot het Onderwijs Vastgoed nog meer verspreid zijn? Kan er nog minder efficiënt gebruik gemaakt worden van publieke en private middelen – zowel personeel als budgetten? Is er ruimte om te dromen van méér en beter met evenveel of zelfs minder middelen? Kan er voldoende afstand gedaan worden van individuele en groepsbelangen in het voordeel van het algemene belang? Is er (voldoende) draagkracht om te kunnen dromen van een omwenteling in het landschap van het Onderwijs Vastgoed? Zal er ooit één “Schoolbank” boven de doopvont kunnen gehouden worden? Multinationals, maar ook nationale bedrijven, slagen erin om tussen hun dochterbedrijven over te gaan tot (dagelijkse) “netting” van de financiële middelen en stromen. Waarom niet over alle onderwijsnetten heen alle vastgoed in één portfolio centraliseren en van daaruit een beleid van investeringen plannen? Verspreid projectmanagement per school vervangen door geconsolideerd portfolio management! De voordelen liggen voor het grijpen: efficiënt gebruik van expertise en ervaring, vermijden van tegengestelde bewegingen als bouwen versus afstoten van onderwijsvastgoed in dezelfde buurt, optimalisatie van onderhoud door volumeverhoging, … En wat als met de toegevoegde waarde van een dergelijke “SchoolBank”, ook een centraal punt voor de ontzorging van de algemene en pedagogische directeuren is ingericht? Hoe kunnen we er als maatschappij voor zorgen dat directeuren zich kunnen concentreren op hun onderwijsproject? Zij mogen en moeten elke dag opnieuw voor de jeugd “school maken” met het accent op pedagogie. Anderen zijn beter geplaatst om “scholen te maken” met het accent op technische kennis en projectaansturing. De PPS Scholen van Morgen in Vlaanderen heeft bewezen in bijna 200 gevallen dat een “field of understanding” tussen beiden het verschil daadwerkelijk kan maken: over de netten heen, met een gestructureerde systematische aanpak, binnen tijd en budget een programma scholen neerzetten mét een onderhoudsprogramma voor 30 jaar!

bbn adviseurs T +31 (0)88 226 74 00 E info@bbn.nl W bbn.nl

Geef elke dag het beste van jezelf voor de klas met:

Wijze lessen Twaalf bouwstenen voor effectieve didactiek

Philippe Monserez | Program Director “Scholen van Morgen” Chief Design & Build Officer AG Real Estate - Brussel www.agrealestate.eu | www.scholenvanmorgen.be

Hét boek voor de VO-docent. www.tenbrinkuitgevers.nl/wijze-lessen

TBU19_Adv Wijze lessen 1/4.indd 1

14-11-19 11:53

SCHOOLDOMEIN

maart 2021

colofon Schooldomein Magazine voor de perfecte leef-, leer- en werkomgeving sinds 1988. Schooldomein verschijnt zes keer per jaar. Op internet: www.schooldomein.nl. Uitgever Schooldomein is een uitgave van Schooldomein Relaties en Ten Brink Uitgevers Redactie Sibo Arbeek, Natascha Bruinstroop, Brenda Breems Vaste medewerkers Adri Pijnenburg, Anje Romein, Kees Rutten (fotografie),

no.

en Martine Sprangers (fotografie). Redactieraad De redactie en de partners van Schooldomein onder voorzitterschap van Edward van der Zwaag. Redactieadres Postbus 59112, 1040 KC Amsterdam, tel 06 82548370 E-mail: info@schooldomein.nl Arrangementen partners Schooldomein.

Dr.-Knippenbergcollege in Helmond

Voor het plaatsen van artikelen, advertenties of advertorials in het magazine Schooldomein, kunt u contact opnemen met Brenda Breems van Schooldomein Relaties, Postbus 59112, 2014 BT Amsterdam, telefoon

Ontwerpen om te verbinden en te ontmoeten Het volgende nummer van Schooldomein ligt begin mei in de bus en kent als thema ‘Ontwerpen om te verbinden en te ontmoeten’. Hoe mooi zou het zijn wanneer dat binnenkort weer fysiek kan? Schooldomein helpt dromen…in blijde verwachting!

06-82548370, brenda.breems@schooldomein.nl. Voor de online activiteiten van Schooldomein (website en sociale media) kunt u contact opnemen met Natascha Bruinstroop, natascha@fizz.nl. De advertentietarieven en arrangementen van Schooldomein vindt u op www.schooldomein.nl. Abonnementen Betaling, opgave, abonnement, opzegging en adres wijziging kunt u doorgeven aan Administratie Schooldomein, Postbus 1064, 7940 KB Meppel, tel (085) 27 36 36 7, e-mail: sdo@tenbrinkuitgevers.nl. Schooldomein verschijnt zes keer per jaar in controlled

Een greep uit de artikelen:

circulation voor alle instellingen in het primair-, voortgezet-, middelbaar- (ROC’s) en hoger onderwijs (hbo en

• Debat bewegend leren: waarom bewegen een noodzakelijk vertrekpunt van elke opgave zou moeten zijn. • IKC de Lei open en toch stil: waarom een goede akoestiek belangrijk is. • Brede blik in Velsen: Het nieuwe IHP kijkt niet alleen naar gebouwen, maar vooral naar de gebruikers. • Het oog van de meester: Hoe de hand van architectenbureau Frencken Scholl in verschillende projecten zichtbaar is. • Nieuw gebouw voor Dr.-Knippenbergcollege: een lichtend voorbeeld van modern onderwijs in Helmond. • Verbinden en ontmoeten: Kerngroep onderwijs Gispen over haar visie op de inrichting van het leerproces. • RSG ‘t Rijks in Bergen op Zoom: verantwoorde keuze voor een duurzame inrichting. • Bewegen in IKC de Twijn: hoe de beweegvriendelijke schooldag eruit kan zien.

wo). Elke instelling krijgt op instellingsnaam een exemplaar toegestuurd. Daarnaast krijgen alle gemeenten Schooldomein toegestuurd. Voor meerdere exemplaren alsmede voor abonnementen voor particulieren, instellingen en bedrijven geldt een abonnementsprijs van e 46,20 voor losse nummers e 8,20 incl. verzendkosten. Abonnementen kunnen schriftelijk tot uiterlijk 1 september van het lopende abonnementsjaar worden opgezegd bij de administratie van drukkerij Ten Brink. Bij niet tijdige opzegging wordt het abonnement automatisch met een jaar verlengd. Productie Vormgeving en website: FIZZ | Digital Agency – fizz.nl Schooldomein wordt mede mogelijk gemaakt door een groot aantal partners. Een overzicht daarvan vindt u op pagina 5.

SCHOOLDOMEIN

maart 2021

HET INSPIRATIEBOEK 2015-2020 BEVAT:

VELUX voor een gezond en comfortabel binnenklimaat

en onze bereidheid om te investeren in experimenten om gebouwen gezonder te maken. En dat alles met behoud van de natuur en de kwaliteit van onze producten als uitgangspunt.

BESTEL SNEL! Bestel het boek via tenbrinkuitgevers.nl/ samenwerken-aan-deschool-van-morgen

SCHOOLDOMEIN

no.

jaargang 33 maart 2021

www.breedveld.com

Ruimte voor innovaties in het ontwerpen bouwproces

Paneelwanden

Glaswanden

Schuifwanden

Vouwwanden

Ruimte wordt waardevoller met BREEDVELD mobiele wanden

SPORTDOMEIN ZORGDOMEIN WIJKDOMEIN Magazine voor de perfecte leer-, werken leefomgeving

SP E C I A L

20 pa g in

ZIEN IS GELOVEN De kwaliteiten van licht

a’s S am en w erken a an S c h olen in V la ande re n

SYMFONIE VAN SCHUIVENDE WANDEN Huisvesting faciliteert het leren

KANSEN HYBRIDE ONDERWIJS Long Life Learning van belang

SCHOLEN VAN MORGEN IN BEELD Vlaanderen en Nederland werken samen