Schooldomein 2: Duurzaam en Circulair bouwen by Schooldomein

SCHOOLDOMEIN 2 jaargang 36 december 2023

no.

SPORTDOMEIN ZORGDOMEIN WIJKDOMEIN

Magazine voor de perfecte leer-, werken leefomgeving

jaar

PRODUCT- EN PRESTATIE GARANTIE

stilste op de markt

,5 db

Ventileren, verwarmen en koelen volautomatisch alles-in-één concept

Werkt op basis van CO2 sensoren 24/7 monitoring en beheer op afstand én eenvoudig in gebruik voor leerkracht en beheerder

Warmteterugwinning

met 100% gescheiden luchtstromen en fijnstoffiltering

Energiezuinig, circulair en optie gasloos In 10.000 lokalen succesvol toegepast in zowel bestaande als nieuwe scholen

Duurzaam en Circulair Bouwen

"Ik merk dat de kinderen meer actief betrokken zijn bij de lessen" - Harry de Vink Scholen°Concept VERNIEUWD!

GROOT INTERVIEW PIM VAN DER VEN Vastgoed voor geluksvogels

FLEXIBELE SCHOLEN IN AMSTERDAM Ruimte om te experimenteren

HERKENBAAR PUNT IN DE WIJK Shri Saraswatie integreert natuur en architectuur

WARM HART IN ONDIEP Nieuwe De Boemerang transparant en veilig

Laat u inspireren op: www.breedveld.com

Duurzame toekomst

DICHT

Paneelwanden

Schuifwanden

VERMENIGVULDIGEN DOOR TE DELEN Onze overtuiging is dat mensen het beste tot hun recht komen in een duurzame, veilige en gezonde omgeving. Wij dagen onszelf elke dag uit met vernieuwende en integrale oplossingen te komen. Voor comfortabele gebouwen van vandaag én morgen.

OPEN

Glaswanden

Vouwwanden

Aeres Hogeschool Almere bouwt aan een duurzame toekomst met een gezonde en circulaire leeromgeving. Met ons advies zette Aeres extra stappen naar een optimaal gezonde omgeving voor medewerkers en studenten. Zo adviseerden wij over circulaire materialen en toetsten wij de duurzame keuzes aan de hoge ambities. Vermenigvuldig de mogelijkheden van uw ruimte door deze eenvoudig te delen met Wij zijn trots op de samenwerking aan Denk ditBREEDVELD-wanden. eerste onderwijsgebouw met eenaan een gymzaal waarin u een grote bijeenkomst kunt organiseren, of een klaslokaal waarin u dankzij een mobiel wandsysteem twee groepen gezondheidscertificaat op het hoogste zowel als apart kunt onderwijzen. Wij delen graag onze verfijnde kennis en niveau,gezamenlijk WELL Platinum. vakmanschap met u, inclusief bijbehorende bouwkundige oplossingen.

Meer informatie: www.breedveld.com – T 0487 542888

088 - 346 75 00 dgmr.nl

Mobiele paneelwanden, geluidsisolerende schuifwanden, mobiele glaswanden of vouwwanden. Onze producten hangen op honderden scholen in Nederland en België.

Meer informatie over dit project:

VERMENIGVULDIGEN DOOR TE DELEN Vermenigvuldig de mogelijkheden van uw ruimte door deze eenvoudig te delen met BREEDVELD-wanden. Denk aan een gymzaal waarin u een grote bijeenkomst kunt organiseren, of een klaslokaal waarin u dankzij een mobiel wandsysteem twee groepen zowel gezamenlijk als apart kunt onderwijzen. Wij delen graag onze verfijnde kennis en vakmanschap met u, inclusief bijbehorende bouwkundige oplossingen.

Meer informatie: www.breedveld.com – T 0487 542888

SCHOOLDOMEIN

december 2023

Bevlogen huisvestingsadviseurs sinds 1955 Onze adviseurs en

ICSadviseurs biedt

bouwprojectmanagers

huisvestingsadvies en

brengen ambities tot leven

projectmanagement voor

op het gebied van zorg,

maatschappelijk vastgoed.

onderwijs, sport en welzijn.

Ruim tachtig professionals werken vanuit Amsterdam, Rotterdam, Zwolle en Eindhoven aan efficiënte, duurzame en inspirerende omgevingen.

Fijne plekken

Vestiging Amsterdam

Vestiging Zwolle

Contactweg 66

Burgemeester Roelenweg 13H

om naar hartenlust

1014 BW Amsterdam

The Mayor

te leren, leven, spelen, werken,

8021 EV Zwolle Vestiging Eindhoven

Vestiging Rotterdam

Klokgebouw 263

Van Nelleweg 1

6 verdieping

Ingang 1 | Unit 2.4

5617 AC Eindhoven

3044 BC Rotterdam

zorgen en ontmoeten. 088 235 04 27 icsadviseurs.nl

VAN DE REDACTIE

DUURZAAM EN CIRCULAIR BOUWEN; wie wil het niet of is ervan overtuigd dat het moet? Eigenlijk iedereen en dat verklaarde de hoge opkomsten bij landelijke bijeenkomsten zoals de IVVD Onderwijsvastgoed Dag en een week later het congres Duurzame & Gezonde Scholen. Tijdens de Onderwijsvastgoed Dag werd duidelijk hoe belangrijk het tactische niveau is in verduurzaming van het vastgoed. Je kunt wel een mooie visie hebben op duurzaam bouwen en vervolgens vanuit een TCO benadering naar je portefeuille kijken, maar je moet met elkaar wel de juiste taal spreken en de intentie hebben om het beleid ook in daden om te zetten. Zo heeft de gemeente Muiden een circulair adviseur de opdracht gegeven om de eigen projectleiders te trainen in wat duurzaam en circulair ontwerpen, bouwen en beheren is. Pas als de kennis over duurzaam en circulair bouwen goed is ingedaald kun je als opdrachtgever en met de partijen in de keten goede afspraken maken. Tijdens het Congres Duurzame & Gezonde Scholen benadrukte voormalig bestuurder Wichert Eikelenboom hoe belangrijk het is om bestaande kaders los te laten en minimaal twintig jaar vooruit te kijken. Wat is dan nodig om jongeren van 0 tot 18 jaar te laten leren, spelen, lezen, sporten en vooral naar elkaar te luisteren? Los en vast dus en dat in goede samenwerking met en tussen alle partners. In dit nummer weer veel goede voorbeelden, zoals de tijdelijke circulaire gebouwen in Amsterdam. Kindcentrum De Leertuin kan er in oefenen,

ONZE VISIE

Schooldomein is een verrassend magazine voor managers en beleidsmakers die relevante beleidsinformatie, praktijkvoorbeelden en productinformatie vertalen in een optimale leer-, werken leefomgeving. Schooldomein biedt informatie rond de infrastructuur, organisatie en huisvesting van instellingen. Schooldomein is bedoeld voor iedereen die op het niveau van overheid,

instellingen, bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties betrokken is bij het vinden van oplossingen voor samenhangende vraagstukken in de non profit en profit sector.

HET NETWERK

Schooldomein wordt zes keer per jaar gratis verstrekt aan alle onderwijsinstellingen en gemeenten in Nederland. Het blad wordt gefinancierd uit de exploitatie van advertenties, advertorials, artikelen en de bijdragen

in afwachting van de nieuwbouw. Het nieuwe Huygens Lyceum laat behalve het mooie ontwerp ook zien dat duurzaam bouwen tevens met gedragsverandering te maken heeft en niet alleen met het laatste zetje om maar energieneutraal te bouwen. Het grote interview is met architect Pim van der Ven, met als titel Vastgoed voor Geluksvogels. Hij stelt het volgende: “Vastgoed dat is gericht op blijvende waarde en niet op alleen directe winst scoort in de praktijk veel beter.” Shri Saraswatie in Rotterdam is gebaseerd is op hindoeïstische normen en waarden. De kern van de ontwerpvisie is het creëren van een herkenbaar punt in de wijk dat harmonieert met de wederopbouwarchitectuur. In plaats van sloop transformeerde derksen|windt architecten de typische hallenschool De Evenaar in Heemstede in een circulaire school met veel hout, licht en natuur. Zandkasteel in Amsterdam is prachtig circulair getransformeerd, evenals het Olympia College in Rotterdam; IKC De Wijssel is natuurinclusief vanuit de omgeving ontworpen en de beide energieneutrale nieuwe gebouwen van Kompaan in Zutphen en Vorden delen eenzelfde onderwijsvisie. Opvallend is dan dat in de begroting van OCW niets staat over circulariteit, de ontwikkeling naar inclusieve kindcentra en het belang van verbindende en groene omgevingen. Voordat daar iets verandert zijn we zeker tien jaar verder, verzuchtte bestuurder Bertus Koot van Kind&Co tijdens het congres Duurzame & Gezonde scholen. Veel leesplezier gewenst. Sibo Arbeek Hoofdredacteur Schooldomein

van partners. Schooldomein fungeert als een netwerk, waarbij partijen een meerwaarde genereren door een samenhangend product te bieden. Schooldomein fungeert als een platform voor alle partijen die een bijdrage willen leveren aan de kwaliteit van de onderwijsinfrastructuur.

UW MENING

Wij stellen uw mening zeer op prijs. Voor reacties kunt u mailen naar sibo.arbeek@schooldomein.nl.

U kunt ook reageren via de site www.schooldomein.nl. Praktische informatie vindt u in het colofon.

INTERNET

Voor meer informatie over Schooldomein en dit nummer kunt u kijken op www.schooldomein.nl. Via deze site kunt u onder meer alle artikelen van de afgelopen jaargangen opvragen, winkelen in onze rubrieken en relevante markt informatie zoeken.

wordt mede mogelijk gemaakt door:

Als maatschappelijk verantwoorde onderneming stimuleert Schooldomein doelen die goed zijn voor mens en milieu:

INHOUD

BESTUUR EN BELEID

8 12 16

De Meppel in Den Haag

THEMA

Duurzaam en circulair bouwen Duurzaam en circulair bouwen; twee begrippen met vele betekenissen. Het mooie is wel dat je er vragen over kunt stellen. Wat waren de duurzame uitgangspunten, zowel rond de onderwijsvisie, de locatie en de gebruikte materialen? Waarom is gekozen voor nieuwbouw, terwijl duurzame renovatie of transformatie ook een optie was? Wanneer is circulair bouwen en inrichten een succes en aan welke randvoorwaarden moet dat voldoen? Waren betrokken partijen bereid om extra middelen in te zetten en wordt er al gerekend met een restwaarde door losmaakbaar te bouwen? Kortom; weer een bijzonder interessant nummer van Schooldomein.

Beelden cover: Prisma College Arnhem - pagina 12 Het Zandkasteel Amsterdam - pagina 48 De Boemerang Utrecht - pagina 62

SCHOOLDOMEIN

Vastgoed voor geluksvogels

Debat met Erik Wiersema De school als duurzame buitenplaats

IVVD Onderwijsvastgoed Dag Kennis delen is een belangrijke voorwaarde!

BELEVING EN BEHEER

Groot interview Pim van der Ven

december 2023

22 24 26 28

Hoe vanzelfsprekend is duurzaamheid Forbo denkt mee en liefst zo vroeg mogelijk

College Groevenbeek stuurt op gezond Binnenklimaat met Airlinq Online

Aanpasbare leeromgevingen Geluidsisolerende schuifwanden effectief

Slijtvast, duurzaam en CO2 neutraal Een nieuwe vloer in De Regenboog

VISIE EN ONTWERP

30 33 36 38

Flexibele scholen in Amsterdam Ruimte om te experimenteren

Een duurzame en inspirerende leeromgeving Innovatieve nieuwbouw Coenecoop College

Duurzame nieuwbouw Het Element Clubhuizen aan het groen

Nieuwbouw Kompaan College op twee locaties

Leren door doen uitgangspunt voor locatiekeuze en ontwerp

41 42

Bouwen aan de toekomst Duurzame Bolidtvloer in Olympia College

Duurzame renovatie Olympia College Stimulerende leeromgeving binnen fijn lijnenspel

44 47 48

Circulair proces voor integraal kindcentrum

52 54 56 58

Nieuwbouw Huygens College

Het Franse Gat verbindt buurt met gebruikers

Een slimme en circulaire ingreep Ruimte en lucht in een bestaande basisschool

Nieuw leven voor Zandkasteel Circulaire transformatie tot International Community School

Verdiepend leren in transparant gebouw

Herkenbaar punt in de wijk Shri Saraswatie integreert natuur en architectuur

Omgeving bron voor ontwerp IKC De Wijssel Integrale visie basis voor samenwerking

Groene nieuwbouw Campus De Terp Centrale plek voor leren, sporten én recreëren

BOUW EN INRICHTING

62 66 70

Warm hart in Ondiep Nieuwe De Boemerang transparant en veilig

Duurzaam, licht en groen Geslaagd bouwproces ROC Mondriaan Vaz Diasdreef

Innovatieve transformatie faculteit ITC Duurzame inrichting en focus op hergebruik

RUBRIEKEN

18 18 73 74

27 32

Kort nieuws Column Adri Pijnenburg Column Teun Dekker

39 49

Vooruitblik Schooldomein 3

Vastgoed voor geluksvogels 8

SCHOOLDOMEIN

oktober 2023 december 2023

BESTUUR EN BELEID

Tekst Sibo Arbeek Foto Corbino

Hoe creëer je een schoolgebouw dat op een natuurlijke manier reageert op verwachte groei op korte en krimp op de lange termijn? Dat bovendien circulair en duurzaam is en bewoners, leerlingen/studenten en docenten inspireert om te innoveren. Voorwaarde is dat een gebouw bijdraagt aan geluk, gezondheid en een fijn leerklimaat.

“W

e zijn een Rotterdams Architecten bureau met de ervaring van een groot bureau en de aandacht van een klein bureau”, opent Pim van der Ven, directeur architect van het bureau Juli Ontwerp. “Omdat we voor alle markten werken, ontdekken we steeds meer overeenkomsten. Hoe je woont, werkt, sport of leert bepaalt 15% van je geluk. Het overgrote deel van de mensen die blij zijn met hun huis zijn over het algemeen ook gelukkig. Gelukkige mensen zijn gezonder, hebben lagere ziektekosten, leven langer, en zorgen beter voor elkaar en hun omgeving, dus ook voor hun huis of schoolgebouw. En dat brengt vele voordelen met zich mee: minder verloop, meer kansen op de arbeidsmarkt, een fijne leer omgeving, minder onderhoud en dus ook lagere afschrijvingskosten. Een fijne omgeving hangt met veel aspecten samen, zoals de locatie, de verbinding met de buurt, het voorzieningen niveau en of er voldoende groen in de buurt is. Toch kijken we bij het ontwerpen en ontwikkelen van leer-, werken woonomgevingen nauwelijks vanuit geluk en gezondheid naar de fysieke omgeving.” BLIJVENDE WAARDE “Gebouwen die bijdragen aan het geluk en de gezondheid van gebruikers zijn duurzamer en worden beter beheerd en onderhouden. Op de lange termijn zijn gebouwen waar mensen graag w onen,

leren en sporten bovendien veel meer waard. Vastgoed dat is gericht op blijvende waarde en niet op alleen directe winst scoort in de praktijk veel beter. Investeer dus niet in steen, maar in geluk. De essentie is dat je bouwt voor gelukkige gebruikers. Onze focus bij het ontwerpen ligt daarom op gebruikers en gebruiksconcepten. Gebouwen zijn er voor mensen en niet andersom. Daarom is kennis van omgevingspsychologie een voorwaarde; wat doen gebouwen, ruimten, licht, lucht, kleuren en de inrichting met het gedrag van gebruikers? Wij geloven in ‘creating healthy buildings for happy lives’. Vastgoed dat is gericht op blijvende maatschappelijke waarde voor zowel gebruikers als investeerders. En dat rekening houdt met de belangen van álle betrokken partijen. Geluksgedreven vastgoed noemen we dat. Dat is natuurlijk in hoge mate voor het onderwijs belangrijk.” BELANG VAN GELUK Pim verder: “Vastgoed kan zoveel beter presteren op maatschappelijke thema’s, zoals het tegengaan van eenzaamheid, de zorgkosten verlagen, het verbeteren van inclusiviteit en een succesvolle participatie. We moeten niet alleen vanuit functionele eisen kijken naar hoe we bouwen, maar ook hoe het bij kan dragen aan geluk en gezondheid. Dat doen we door vanuit drie perspectieven naar onze opgaven te kijken: de mate van verbondenheid, de invloed van gebruikers en het bevorderen van hun gezondheid. Om tot een goed ontwerp te komen hebben we als

SCHOOLDOMEIN

december 2023

routekaart bruikbare tools ontwikkeld. We leggen al onze plannen, nieuw en al gerealiseerd, langs de meetlat voor Geluk en Gezondheid. Daarvoor hebben we een scorekaart ontwikkeld, gebaseerd op ons Programma van Eisen voor Geluk en Gezondheid en onze morfologische kaart. Ons Geluks PvE hebben we samen met Achmea Real Estate opgesteld en is gebaseerd op onderzoek, interviews en omgevingspsychologische inzichten. De morfologische kaart geeft snel en praktisch inzicht op welke wijze een ontwerp of bestaand gebouw vergelukt kan worden. Dat kan op grote schaal, maar ook door kleine ontwerpveranderingen aan te brengen. De mate van verbinding, invloed en gezondheid levert in het positieve geval een groene score op.” TOEVALLIGE ONTMOETINGEN “Er is steeds meer aandacht voor gezond leven, veilig voedsel, duurzaamheid, natuur en een groene leefomgeving. Dat was ook het vertrekpunt van de vraag die het Zone.college ons stelde. Deze school verzorgt groen onderwijs voor zowel vmbo-leerlingen, mbo-studenten als medewerkers in de groene sector in Oost-Nederland. Het credo Haal je beste binnenstebuiten spreekt ons aan. Het Zone.college ziet dat het leerlingenaantal de komende jaren nog groeit, maar daarna mogelijk gaat krimpen. Tegelijk verloopt het vergunningentraject voor permanente scholen vaak traag en moeizaam. Hoe ga je daar in de huisvesting mee om, waarbij het Zone.college voorop wil lopen op het gebied van duurzaamheid en circulariteit. In overleg met de school hebben we voorgesteld om tijdelijke en circulaire schoolgebouwen te realiseren met een alternatieve aanwendbaarheid en een duurzame uitstraling. De tijdelijke gebouwen moeten ruimte bieden aan verandering, zowel in onderwijsopzet als aan vakinnovaties. Het gebouw moet docenten en studenten inspireren, ook tijdens de levensduur ervan. De opgave was om een ontwerp te maken waarbij toevallige ontmoetingen gestimuleerd

SCHOOLDOMEIN

december 2023

“Vastgoed dat is gericht op blijvende waarde en niet op alleen directe winst scoort in de praktijk veel beter”

worden. Daarbij speelt gehechtheid een belangrijke rol; zorg voor eigenaarschap van de studenten door ze een rol te geven in het beheer van het gebouw. Je bent zuiniger op een gebouw waar je trots op bent en dat draagt ook bij aan een veilige leeromgeving. Daarnaast moest het gebouw onderdeel van het leerprogramma zijn, zodat studenten betrokken worden bij het ontwerp en beheer. Dat doe je bijvoorbeeld door groene en ecologische gevels te maken, waar ook plaats is voor vogels en insecten.” NOOIT-AF SCHOLEN “Het gebouw moet dus ook vanuit het onderwijs zelf veranderbaar zijn. Dat leidde tot het concept van de ‘Nooit-af-scholen’. De Nooit-af-school is een modulaire opzet van de lokalen om herbruikbaarheid te bevorderen. Het concept is een unitvorm met een overkapping met een tentconstructie om technisch eenvoudiger lokaal-eenheden te kunnen gebruiken, zonder impact van regen en zon. Binnen is dicht bij buiten. De basis bestaat uit circulaire en eenvoudig

BESTUUR EN BELEID

demontabele opbouw elementen. Die kun je met elkaar verbinden waardoor je het concept van een dorp met straten en een plein creëert. Alles in de opbouw is makkelijk aanpasbaar. De basis zijn prefab units, die we in drie varianten hebben geschakeld onder een verbindend tentdak: small, medium en large. In elk lokaal is een toilet en pantry aanwezig. In de ruimere variant is de lesruimte vergroot met voorzieningen als toiletten en berging. Daarnaast is er een betere relatie met het landschap doordat meer glas is toegepast. De opzet van de gebouwen is duurzaam en de studenten hebben in de uitgebreide variant meer eigen inbreng. Ze helpen zo mee de leereffecten voor de leerlingen te optimaliseren. In het ontwerp hebben we samengewerkt met Climetric en Tentech. Tentech heeft bijvoorbeeld kennis en ervaring met duurzame tentconstructies, die twintig jaar kunnen staan.” NATUURINCLUSIEF BOUWEN “De ‘Nooit-af-scholen’ combineren cultuur en natuur, waarbij de natuur leidend is. Natuurinclusief bouwen is met deze school als opdrachtgever vanzelfsprekend onderdeel van het concept. Het landschap maakt actief onderdeel uit van de gebouwen. We gebruiken veel groen op en in de lokalen, door gezonde en natuurlijke materialen te gebruiken, zoals kalkhennep, vlas en riet dat in de omgeving groeit. De wanden worden gebruikt als groene en voedselgevels. Verder is zintuigelijk ontwerpen belangrijk; we gebruiken natuurlijke kleuren en hout; een materiaal dat een bewezen positieve werking heeft op het brein van scholieren. Gezonde gebruikspatronen zijn belangrijk, omdat ze de beleving van het gebouw versterken. Dat betekent dat een goede akoestiek belangrijk is, naast veel natuurlijk daglicht en heldere looplijnen, waarbij leerlingen worden gestimuleerd om te bewegen. Verder is een goede waterhuishouding belangrijk, evenals een natuurlijke omgeving, met zo weinig mogelijk tegels. In dit ontwerp wordt restafval gecomposteerd en gebruikt voor

bemesting. Uiteraard zijn de installaties in de gebouwen individueel bedienbaar en low tech. Het concept voor het Zone.college geeft een inspirerend voorbeeld van tijdelijke, circulaire huisvesting voor een locatie met veel ruimte. Het proces is nog in ontwikkeling, maar leidt zeker tot een duurzame en circulaire huisvesting voor betrokken studenten. De tent is een mooi beeld dat circulariteit combineert met eigenheid en tijdelijkheid met karakter. Het leuke eraan is dat het een sfeer van ontmoeting creëert en het genereert een vrolijke noot en informeel gebruik. We noemen het daarom het ‘Onderwijsfestival’.” Kijk voor meer informatie op www.juliontwerp.eu

SCHOOLDOMEIN

december 2023

Tekst Sibo Arbeek

ZELFREDZAAMHEID CENTRAAL IN NIEUWE PRISMA COLLEGE

De school als duurzame buitenplaats Het Prisma College aan de Heijenoordseweg in Arnhem is in alle aspecten een bijzondere school geworden. De school biedt onderwijs aan jongeren van 12 tot en met 18 jaar met beperkte cognitieve en soms motorische mogelijkheden. Zelfredzaamheid is het uitgangspunt in dit speelse gebouw met vele bijzondere plekken. En wat een mooi licht!

PROJECTINFORMATIE Project Nieuwbouw Prisma College Arnhem Opdrachtgever Gemeente Arnhem i.s.m. De Onderwijsspecialisten Architect Wiersema Architecten Aanbestedingsadviseur M3V Aannemer Hegeman Bouw & Infra Installaties De Groot Installatiegroep Vloeren Tarkett Bouwfysica ZRi Van Rossum Raadgevende Ingenieurs BVO

4.000 m² Ingebruikname April 2022

SCHOOLDOMEIN

n 2018 besloot de gemeente voor 30 miljoen te investeren in speciaal onderwijs in Arnhem. Op vier locaties in Arnhem ging de huisvesting van het speciaal onderwijs flink op de schop, waaronder de huisvesting voor het Prisma College. De school biedt onderdak aan zo’n tweehonderd leerlingen tussen de 12 en 20 jaar. Ze komen uit alle windstreken van Gelderland, vanaf de Vallei tot de Liemers en vanaf de Veluwe tot in de Betuwe. “Ik wilde een gebouw maken dat aan alle kanten liefde en aandacht uitstraalt. Een gebouw dat bovendien zelfredzaamheid stimuleert, want daar het gaat om op deze school. Leerlingen worden op een speelse manier uitgedaagd om zich met hun beperkingen te ontwikkelen. Je ziet het gevoel voor eigenwaarde van de leerlingen bij elk bezoek groeien, het besef dat ze

december 2023

op zo’n bijzondere plek les krijgen”, vertelt architect Erik Wiersema over ‘zijn’ gebouw, “De helaas veel te vroeg overleden directeur Nanske Lahaye hamerde daar ook op; het gebouw moest behalve warm, gezellig en vooral licht ook prikkelend en stimulerend zijn.” Haar opvolger Mark Klapwijk bevestigt dat: “We zijn een school voor voortgezet speciaal onderwijs voor leerlingen die specifieke ondersteuning nodig hebben. Het accent ligt op redzaamheid, zelfstandigheid en autonomie, want daarmee help je deze kinderen. We stimuleren elke leerling om zelf te handelen en zelf beslissingen te nemen om ze naar een geschikte baan of stageplek te begeleiden. Daar hoort burgerschapsvorming uiteraard ook bij, naast alle activiteiten die we hier bieden.”

BESTUUR EN BELEID

EIGEN KRACHT Erik legt uit: “We hebben een helder en functioneel ontwerp gemaakt. Ontmoeting en dynamiek in het hart van het gebouw, rust en concentratie in de ruimten erbuiten. Rondom de centrale hal, het hart van de school, liggen leslokalen, praktijklokalen, overlegruimtes en twee gymzalen. Vanuit elke ruimte ben je spreekwoordelijk drie stappen verwijderd van de hal en daardoor gevoelsmatig verbonden met de anderen in de school. De sculpturale hellingbaan verbindt de twee verdiepingen, met beneden leerlingen van Dagbesteding en b oven die van Arbeid. Door het natuurlijke hoogteverschil in het terrein hebben beide verdiepingen een eigen entree. Ik heb de visie van de school gematerialiseerd in de vorm, de routing en de positie van de centrale hellingbaan als het speelse middelpunt van het gebouw. De baan loopt door de hal en verbindt de eerste verdieping met de begane grond. De hellingbaan doorkruist de zeer ruim opgezette en overzichtelijke hal, voert naar buiten, naar een verhoogd ‘tuinpaviljoen’ aan de monumentale bosrand en ‘vliegt’ vervolgens over de tafels van het schoolrestaurant. Zo kunnen ook leerlingen die in een rolstoel zitten zich zelfstandig verplaatsen door het gebouw, zonder gebruik te hoeven maken van de lift. Het gebouw ademt een vriendelijke en natuurlijke sfeer. Leerlingen met beperkingen kunnen hier op eigen kracht bewegen, leren hier hun mogelijkheden kennen en kunnen dat vieren in een avontuurlijke en stimulerende sociale ruimte.”

het huis, de tuin en het landschap. Bijgebouwen, als theehuizen en oranjerieën versterken de verbinding tussen architectuur en landschap. Deze elementen hebben we verwerkt in ons ontwerp: het naar buiten geschoven keerpunt in de hellingbaan kun je als zo’n theehuis zien en de centrale hal met planten en bomen roept associaties met een oranjerie op. Bewustzijn over je plek in de directe omgeving kan een belangrijk aanknopingspunt voor onderwijs zijn. De gebruikers én bezoekers van de school ervaren zo dagelijks de voorname waarde van het leven op een Buiten in het Gelders Landschap. Deze culturele dimensie is een belangrijke immateriële waarde van ons ontwerp. Het landschap rond de school is met een duidelijke visie op onderwijs ontworpen. De gevraagde buitenruimten voor Thuissimulatie, Groen & Techniek, Dagbesteding, Sport, Beweging en halen & brengen zijn allemaal op een eigen, logische plek ontworpen. Maar bovenal is het landschap één samenhangende, afwisselende ervaringstuin, waarin spel, sport, flora en fauna samengaan. De tuin is ook een ‘werklandschap’, waar leerlingen les in groenonderhoud krijgen. Daarmee is de tuin als het ware het grootste klaslokaal van de school.” RUSTIG EN NATUURLIJK DESIGN Erik verder: “Het principe van integraal ontwerpen zie je ook terug in de inrichting van het gebouw. Zo zijn voor de vloeren de verschillende kleuren van de Style Emme xf² linoleum collectie van Tarkett opgenomen. De uitstraling en textuur van het linoleum geven profiel aan het vele daglicht dat het gebouw binnenkomt. Dit draagt enorm bij aan de rustige en

“Ik heb de visie van de school gemateri aliseerd in de vorm, de routing en de positie van de centrale hellingbaan als het speelse middelpunt van het gebouw”

CULTUURLANDSCHAP Het Prisma College ligt aan de rand van landgoed Mariëndaal en is onderdeel van het rijke cultuurlandschap ‘Gelders Arcadië’, waar sinds de 17e eeuw meer dan 100 landgoederen zijn gebouwd. Erik: “Landgoed Heijenoord was één van die landgoederen. Kenmerk van de landgoederen is een innige verbinding tussen

SCHOOLDOMEIN

december 2023

natuurlijke sfeer binnen de school en past perfect binnen de setting waarin het gebouw ligt. De natuurlijke ingrediënten, het productieproces, de kleuren en motieven van de collectie sluiten perfect aan bij het palet van materialen gebruikt in de realisatie van het gebouw. ZRi was verantwoordelijk voor de bouwfysica, akoestiek, duurzaamheid en brandveiligheid, in samenspraak met Hegeman, De Groot en van Rossum. Om een goede akoestiek te realiseren zijn speciale geluidsisolerende wanden tegen horizontale geluidoverdracht aangebracht, naast speciale plafonds en vloeren tegen verticale geluidoverdracht. Goede akoestiek is essentieel en maakt dat een ruimte fijn aanvoelt. De centrale hal voelt daardoor als een

intieme huiskamer. Hegeman dacht ook intensief mee over de duurzaamheid van het gebouw. Al tijdens de ontwerpfase dachten we binnen het team na over de manieren om het gebouw zo optimaal mogelijk ecologisch, sociaal en dynamisch in te richten. Met als uiteindelijk doel: een prettige en gezonde leer-, leef- en werkomgeving zowel binnen als buiten voor alle gebruikers. En dat is gelukt, ik heb zelfs het reilen en zeilen van de vleermuizen bestudeerd, die hier een fijn onderkomen hebben gevonden.” Kijk voor meer informatie op www.wiersema-architecten.nl, www.m3v.nl, www.hegeman.com, www.degrootgroep.nl, www.tarkett.nl, www.zri.nl en www.vanrossumbv.nl

Fotografie: Martine Sprangers Fotografie

HET KIND CENTRAAL

Debat duurzaam bouwen Tijdens het middag symposium op het Prisma College in Arnhem ging Erik Wiersema uitgebreid in op zijn bijzondere ontwerp vanuit het perspectief van duurzaamheid.

“Z

elfredzaamheid was in dit gebouw de basis voor het duurzame ontwerp”, opent Erik. “Een duurzaam gebouw staat altijd in dienst van de gebruikers, die er in en van leren en genieten. Daarom is de menselijke maat in een gebouw zo belangrijk. Die komt hier terug in de hellingbaan, die door de centrale hal slingert en de verschillende niveaus verbindt. Maar ook de fitness toestellen in de hal en de vele onverwachte plekken waar leerlingen even kunnen chillen of alleen zijn. Die menselijke maat zie je ook terug in het Hogeland College in Warffum en Academie Tien in Utrecht, dat bijna klaar is. Overal zijn

SCHOOLDOMEIN

december 2023

plekken binnen en buiten waar leerlingen kunnen leren, elkaar ontmoeten en van het uitzicht kunnen genieten. Bij de menselijke maat hoort ook natuurlijk daglicht; analoog aan de landhuizen in dit gebied heb ik de gevel naar de tuin helemaal geopend, als een venster naar de Gelderse Vallei. Een goed ontwerp houdt de genius loci, de geest van de plek levend; een gebouw staat in de tijd en zet de geschiedenis door. Dat is ook duurzaam. Dit geweldige gebouw was niet mogelijk geweest zonder de integrale samenwerking met en tussen alle betrokken partners; ze wilden allemaal een stapje extra zetten om een geweldig resultaat neer

BESTUUR EN BELEID

te zetten. Dat heeft dan ook een deels circulair en natuurinclusief gebouw opgeleverd. Ik vind biobased bouwen natuurlijk geweldig, maar uit het oogpunt van exploitatie hebben we hier gekozen voor demontabele kanaalplaten. Die haal je er na veertig jaar uit en je kunt ze zo opnieuw gebruiken. Hout is onderhoudsgevoelig en kent een minder lange levensduur. Dat zijn keuzen, waarbij de gebruiker altijd centraal staat. En die gebruikers zijn bijvoorbeeld ook de vleermuizen; dit is een natuurinclusief gebouw, waarbij warmte en liefde voorop staan, voor materialen, mens, dier, de mooie bomen en de bijzondere beplanting in de borders, die is ontleend aan de tuinen van de klassieke landhuizen.”

Erik Wiersema

LOGISCH OF NOODZAKELIJK De inleiding van hoofdredacteur Sibo Arbeek had als thema logische ontwikkeling of noodzakelijke transitie. Door terug te kijken in de tijd ontleedde hij het huidige stelsel met de scheiding in geldstromen en verantwoordelijkheden. Waren de keuzen van het Rijk in 1997 logisch, door middelen en verantwoordelijkheden voor de (ver-)nieuwbouw van het primair en voortgezet onderwijs bij de gemeenten te leggen en de verantwoordelijkheid voor personeel en exploitatie bij het schoolbestuur? Inmiddels is energieneutraal bouwen de norm geworden en dat betekent dat het schoolbestuur eigen middelen in moet brengen, terwijl het onderwijs niet in stenen mag investeren. Dat leidt inmiddels tot veel kunstgrepen, waarbij de business case van een (ver-)nieuwbouw of transformatie steevast vanuit een TCO-benadering wordt opgebouwd. Volgens Sibo vraagt deze tijd van een toenemende klimaatcrisis, een schaarste aan materialen, de vergrijzing, vereenzaming en toenemende zorgvraag om een fundamenteel andere conceptie van de bouwopgave binnen een

Mark Klapwijk

“Dit geweldige gebouw was niet mogelijk geweest zonder de integrale samenwerking met en tussen alle betrokken partners”

Sibo Arbeek

Nico Moens

veel bredere, gebiedsgerichte opgave. Aan het eind poneerde hij twee stellingen: “We moeten de rigide onderwijsbekostiging loslaten en veel meer sturen op een integrale en slimme gebiedsvisie, inclusief groen, mobiliteit en energie. Het huidige stelsel voldoet niet meer; een nieuw stelsel moet een partij (bijvoorbeeld de gemeente) integraal verantwoordelijk maken voor het publiek vastgoed, inclusief de onderwijshuisvesting als onderdeel van een bredere maatschappelijke vraag”. Tekenmeester Nico Moen reageerde door te zeggen dat het onderwijs zelf eerst fundamenteel moet veranderen, voordat betrokken partners de huisvestingsopgaven meer als een integraal maatschappelijke en circulaire opgave kunnen bekijken. Harry Vedder van M3V gaf aan dat veel mogelijk is binnen het huidige stelsel, als partijen maar willen en het lef hebben. Als voorbeeld gaf hij het Innovatiepartnerschap Schoolgebouwen (ISP) van de gemeente Amsterdam, waarbij drie consortia onderwijsopgaven gebiedsgericht vertalen in een circulair en flexibel gebouw. Het concept De Elementaire School is daarbij één van de oplossingsrichtingen.

SCHOOLDOMEIN

december 2023

Tekst Sibo Arbeek

HET SCHOOLGEBOUW IN DE KOMENDE DECENNIA

Kaders en inspiratie tijdens de IVVD Onderwijsvastgoed Dag Op 27 september vond de jaarlijkse IVVD Onderwijsvastgoed Dag plaats. Als we ergens toekomstbestendige keuzes moeten maken dan is dat in het onderwijsvastgoed.

et schoolgebouw speelt een centrale rol bij het behalen van belangrijke maatschappe lijke doelen. Toekomstbestendig vastgoed vraagt daarnaast om kaders en inzicht in de maatschappelijk relevante thema’s die spelen. Op de Onderwijsvastgoed Dag werden de kaders verkend en gingen bezoekers met elkaar in gesprek over hoe belangrijke thema’s een rol spelen in de besluitvorming rond onderwijshuisvesting. Denk bijvoorbeeld aan thema’s als vitaliteit, een groene omgeving of inclusiviteit. Zo ging hoofd campus development van de Radboud Universiteit Koen Fleuren in op waardegestuurd assetmanagement. Het door het College van Bestuur vastgestelde beleidskader vormt daarbij het uitgangspunt: “Het CvB heeft een aantal thema’s benoemd, zoals een inspirerende en verbindende campus die groen, duurzaam en gezond is, open, toegankelijk en veilig, levendig en dynamisch, naast slim en flexibel, persoonsgericht en tenslotte betaalbaar. Een reorganisatie naast knelpunten op het gebied van

SCHOOLDOMEIN

december 2023

“De vraag is wat uitsluiting met kinderen doet en wat dat betekent voor een al dan niet succesvolle integratie in de samen leving”

beheer en onderhoud waren mede aanleiding om de behoefte aan waardegedreven assetmanagement beter te organiseren. In het proces naar het vertalen van bestuurlijke keuzen werd duidelijk hoe belangrijk het is om het tactische niveau te betrekken. Pas dan kan er een relatie gelegd worden tussen de waardes op beleidsniveau en een duurzame ontwikkeling en beheer van het vastgoed.” Bestuurder Teun Dekker van SPCO en Gerhard Jacobs van HEVO gingen in op het inclusieve kindcentrum De Kroevendonk. Teun: “De essentie is de vraag wat uitsluiting met kinderen doet en wat dat betekent voor een al dan niet succesvolle integratie in de samenleving. Het credo van De Kroevendonk is dat iedereen welkom is; dat heeft tot een omgevings gericht gebouw geleid dat open, transparant en vooral uitnodigend is voor elk kind, de ouders en ook de omwonenden. Vanuit binnen kun je overal naar buiten kijken en tegelijk zijn er plekken waar je even weg kunt kruipen.” Regisseur Onderwijshuisvesting Carla Hartgerink van de gemeente Amsterdam vertelde over de aanleiding van het Innovatiepartnerschap Schoolgebouwen: “Er is een groeiende kloof tussen vraag en aanbod met als gevolg structurele prijsstijgingen en mislukte aanbestedingen voor schoolgebouwen. Daarom is innovatie nodig om capaciteit en opgave naar duurzame gebouwen bij elkaar te krijgen. Het IPS beoogt kwalitatief hoogwaardige, flexibele en duurzame schoolgebouwen op goede plekken die aansluiten bij het onderwijs en binnen budget gebouwd kunnen worden. Dat kan alleen in een transitie naar een aanbod gestuurde markt.” Inmiddels zijn drie consortia geselecteerd die vanuit een TCO-benadering duurzame, circulaire en vooral ook natuurinclusieve kindcentra gaan realiseren: De Elementaire School, Het Schoolvoorbeeld en Circlewood. Kijk voor meer informatie op www.ivvd.nl

Kort nieuws

Column

Over Sterk Techniekonderwijs Binnen 78 regio’s werken bijna alle vmbo-scholen vanaf 2019 met elkaar samen aan een duurzaam, dekkend en kwalitatief hoogstaand technisch vmbo. Dankzij structurele investeringen vanuit het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap geven de scholen uitvoering aan de eigen regionale activiteitenplannen, door onder meer te investeren in nieuwe machines, inventaris, het vernieuwen van onderwijsprogramma’s en het werven en behouden van voldoende actueel opgeleid onderwijsgevend personeel. Dit doen zij samen met het regionale bedrijfsleven, mboopleidingen en overige partners. Het uiteindelijke doel: Alle jongeren in Nederland hun talenten laten ontdekken en goed voor te bereiden op hun vervolgopleiding.

In heel het land zijn er vanuit Sterk Techniekonderwijs innovatieve plekken gecreëerd en ingericht om leerlingen, docenten en ouders kennis te laten maken met nieuwe technologieën en hen te laten ervaren welke kansen techniek en technologie bieden. Via deze TechLabs, ook wel hotspots, verwonderingslokalen, futurelabs of techbussen genoemd, werken de betrokken regio’s aan het inspireren van meer technisch talent. En met veel succes! Tienduizenden leerlingen van primair onderwijs, het vmbo en ook leerlingen van het praktijkonderwijs en voortgezet speciaal onderwijs hebben de afgelopen jaren al gevlogen met drones, 3D-printjes gemaakt en door simulaties gelopen met een VR-bril op, geprogrammeerd en nog veel meer.

HOE ADAPTIEF BENT U, ZIJN WE ER KLAAR VOOR? “In de snel veranderende arbeidsmarkt van morgen is het opvallend dat sectoren vervagen en er steeds meer cross-overs ontstaan. Bijvoorbeeld, Zorg-opleidingen kruisen met Technologie en Bouw-opleidingen integreren met Installatie en Elektrotechniek, en nu zien we zelfs Groen in relatie tot natuurinclusief bouwen. Laten we dat eens in perspectief bekijken: Wat is de uitdaging: Eén van onze grootste uitdagingen is het halen van de klimaatdoelen die in het Klimaatakkoord 2030 in Parijs zijn afgesproken. We mogen de temperatuur niet meer dan 1,5 tot 2 graden laten stijgen. Het realiseren van deze doelen in 2030 en de transitie naar een 100% circulaire maatschappij in 2050 zijn immense opgaven. Wie gaat ervoor zorgen dat we deze doelen halen vanuit de vraag welke wereld we achterlaten voor onze jeugd, uw kinderen en kleinkinderen? De actuele situatie: Die wordt door een versnelde opwarming en stijging van de zeespiegel wel heel concreet. Nu we langzamerhand de gevolgen van klimaatverandering aan den lijve ondervinden, realiseren we ons pas echt wat er op het spel staat. De vraag is wat we nu al kunnen en moeten doen. Daarbij lijkt het noodzakelijk dat de overheid moet sturen op de inhoud van het onderwijs en dit integreren in het curriculum, met de focus op cross-overs en klimaatadaptatie. Dat betekent voor de toekomst dat we moeten kijken naar sectoren die elkaar overlappen, zoals de Bouw in combinatie met installatie- en elektrotechniek, en het betrekken van Groen om te streven naar natuurinclusief bouwen. Deze aanpak kan helpen bij klimaatadaptatie om stedelijke hitte tegen te gaan. Dat betekent dat we NU moeten nadenken over hoe we handelen en hoe we samenwerken om deze uitdagingen aan te gaan. Om toch positief te eindigen zijn er gelukkig nog kansen en mogelijkheden om innovatief en inspirerend beroepsonderwijs vorm te geven. Als u zich als bestuurder, directeur of docent nu bewust wordt van deze kwesties, bent u niet te laat. Het is tijd om samen te werken, op zoek te gaan naar kansrijke voorbeelden en te leren van inspirerende voorbeelden en initiatieven. Een waardevolle tip: het boek ‘De nieuwe Pioniers van Nederland: de nieuwe welvaart’ biedt heel veel verrassende en tegelijk praktische doorkijkjes naar een nog steeds haalbare toekomst.

Meer informatie op www.sterktechniekonderwijs.nl Hoe adaptief zijn we en beweegt u mee? Wij wensen u en uw kleinkinderen veel welvaart en welzijn toe. Adri Pijnenburg | Pijnenburg Techniek Scouting Trendontwikkelaars en innovatieversnellers vmbo & mbo Techniek

SCHOOLDOMEIN

december 2023

BESTELLEN KAN NU! Het nieuwe Inspiratieboek Kindcentra in hun omgeving is uit. Op 20 april werd het boek Kindcentra in hun omgeving tijdens het gelijknamige symposium gelanceerd en aangeboden aan de voorzitter van de PO-Raad Freddy Weima, de voorzitter van de BMK Loes Ypma, de directeur van de BK Emmeline Bijlsma en de bestuurder van de VNK Ad Vos.

• Elk project is prachtig gedocumenteerd met • •

Het centrale thema van het boek is dat kindcentra vanzelfsprekend verbinden met hun omgeving, zowel maatschappelijk als ook ruimtelijk. Dat levert gebouwen op met een groene omgeving, waarin kinderen zich op een natuurlijke manier ontwikkelen en van en met elkaar leren en spelen. Een goed kindcentrum verbindt het gebied met het gebouw en de inrichting ervan. Dat begint al bij de visie op een kindcentrum, waarbij het gebouw in zijn omgeving de organisatie rond het kind stimuleert en faciliteert en de natuurlijke ontwikkeling niet belemmert. Waarom is dit boek belangrijk:

verhalen, foto’s en plattegronden De gebruikers komen aan het woord en vertellen over hun ervaringen Het boek bevat facts and figures en een uitgebreid overzicht van alle programma’s.

Meer nog dan een inspiratieboek is dit boek een manifest en een aansporing om vooraf goed na te denken over de impact van het gebouw in zijn omgeving op de organisatie van het kindcentrum en de vanzelfsprekende ontwikkeling van het kind in verbinding met zijn omgeving. Het is daarom een must voor bestuurders, beleidsambtenaren, directeuren en alle partners in het proces van ontwerpen, bouwen, inrichten en beheren.

• Het beschrijft 50 adaptieve en duurzame •

kindcentra en speel- en leercentra Waarbij de omgeving meedoet met groene pleinen om te leren en te spelen

SCHOOLDOMEIN

december 2023

Bestel het boek nu via de QR-code:

ARCHITECTUUR EN©egbertdeboer.com VERBEELDING

©egbertdeboer.com

Duurzaam en circulair bouwen is het thema van deze Schooldomein. In de rubriek Architectuur en Verbeelding geven architecten, ontwerpers en inrichters beeldende voorbeelden.

JEROEN SOER - GAJ VBW ARCHITECTEN IKC De Nieuwe Draai in Heerhugowaard kenmerkt zich door de innovatieve en unieke onderwijsvisie voor kinderen van 0 – 14 jaar. In samenwerking met De Groot Vroomshoop heeft GAJ VBW architecten dit unieke onderwijsconcept weten te vertalen in een duurzame en circulaire onderwijsvoorziening. Het gebouw is opgebouwd uit verschillende domeinen ingedeeld op leeftijd, en bevat geen klaslokalen. De overgangen tussen de verschillende domeinen, om de doorgaande leerlijn optimaal te laten functioneren, is zorgvuldig ontworpen in nauwe samenspraak met de gebruikers. Leerlingen geven zo in hun gedrag, zonder dat ze zich daar zelf bewust van zijn, aan wanneer ze klaar zijn om door te stromen.

©egbertdeboer.com

IKC De Nieuwe Draai ligt aan de rand van de wijk en het park. Niet alleen de indeling is uniek maar ook de buitenruimte. Samen met Bureau Koppelaar is een buitenruimte gecreëerd waarbij de openbare ruimte in het park en de buitenruimte van het IKC als eenheid zijn vormgegeven. Deze natuurlijke groene buitenruimte is niet ingedeeld op leeftijd gebonden spelen maar op activiteit gebonden spelen zodat ook hier elk kind zijn of haar eigen talenten kan ontwikkelen. Niet alleen aan het groene buitenterrein is voelbaar dat het IKC natuurinclusief is ontworpen. Nestkasten voor vogels en vleermuizen aan de gevels, met de juiste oriëntatie, en een insectenhotel als logo laten dit ook zien. Op deze wijze wordt de biodiversiteit vergroot en draagt IKC De Nieuwe Draai bij aan een gezonde en aantrekkelijke leefomgeving.

©egbertdeboer.com

Het gebouw is ontworpen om uitgevoerd te worden in 2 fasen waarbij elk domein moet kunnen uitbreiden terwijl het IKC in gebruik blijft. Door een slimme indeling is dit mogelijk over de 2 bouwlagen. Hiermee is het IKC toekomstbestendig en kan, afhankelijk van de leerlingenaantallen, groeien of krimpen. De gevel is opgebouwd met houtskeletbouwelementen en afgewerkt met het biobased materiaal bamboe. Hout en bamboe fungeren als koolstofopslag ter vermindering van de broeikasgassen. Daarnaast passen deze materialen naadloos in het concept van de circulaire economie. Deze materialen kunnen worden hergebruikt of gerecycled aan het einde van hun levensduur. Dat is precies wat er nu gaat gebeuren bij de bouw van fase 2. Het onderwijsconcept van IKC De Nieuwe Draai wordt door veel ouders en kinderen omarmd, om die reden is fase 2, direct na de opening van fase 1, sneller dan verwacht al in voorbereiding. www.gajvbw.nl

SCHOOLDOMEIN

december 2023

Nominaties voor School gebouw van het jaar 2023 Als onderdeel van de Architectenweb Awards 2023 werd op 8 november de prijs voor Schoolgebouw van het Jaar uitgereikt. De onafhankelijke jury heeft in deze categorie vijf projecten genomineerd. Schooldomein documenteert alvast twee projecten.

BDG ARCHITECTEN Het Open Venster Rotterdam Opgeleverd in 2022 Fotografie: Gerard van Beek Fotografie In het hart van de Rotterdamse wijk Lombardijen ontwierp BDG Architecten een toekomstbestendige kindvoorziening. Bijzonder aan deze opgave is dat er verder gebouwd is op een al gerealiseerde kelderbak en verdiepingsvloer. Dat maakt het ontwerp in basis zeer duurzaam, maar ook uitdagend. Want diverse constructies en voorzieningen waren al gedefinieerd. Door de bestaande betonsparingen te vergroten is het gelukt de gewenste openheid te creëren evenals een duidelijke structuur. Leren gebeurt bij Het Open Venster in basis in de klassen die daarom extra groot zijn. Daaromheen biedt het gebouw, zowel binnen als buiten, veel ruimte aan de speerpunten van deze Lekker Fit!school: sport, beweging en gezondheid. Naast de gymzaal is de overmaat van de bestaande kelderbak ingevuld met een tribunetrap met glijbaan, een speellokaal en een ouderkamer. Door de deuren naar het speellokaal te openen ontstaat een podium voor

SCHOOLDOMEIN

december 2023

opvoeringen. Het levensgrote ganzenbord aan de voet van de tribunetrap is samen met het team van Het Open Venster ontworpen. De verdiepte gymzaal heeft een eigen entree en is buiten schooltijd te gebruiken door buurtbewoners. Want Het Open Venster staat niet alleen letterlijk, maar als brede kindvoorziening ook figuurlijk in het hart van Lombardijen. En dat zie je terug in de uitstraling van het gebouw. Het richting het Spinozapark traps gewijs oplopende volume neemt een prominente stedenbouwkundige positie in. De kenmerkende bouwstijl van de wederopbouwarchitectuur in de wijk komt op eigentijdse wijze terug in de gevelcompositie. De transparante plint verbindt het onderwijs met de omgeving en toont door de grote ‘open vensters’ letterlijk wat de school beweegt. www.bdgarchitecten.nl

ARCHITECTUUR EN VERBEELDING BUREAU KRONER ARCHITECTEN TWEEDE JEUGD VOOR JONG-MONUMENTALE SCHOOL DE MEPPEL Foto’s: Teo Krijgsman In Den Haag heeft Bureau Kroner nieuw leven geblazen in een leegstaand schoolgebouw, een jong rijksmonument uit 1960. Het karakteristieke gebouw biedt nu onderdak aan een levendige combinatie van praktische opleidingen van het ROC Mondriaan. De school richt zich specifiek op leerlingen met multi problematiek uit Den Haag Zuidwest. In nauw overleg met Monumentenzorg Den Haag is er op drie niveaus gewerkt aan de renovatie en restauratie van het gebouw. Alles onder een over koepelende strategie van behouden, t erugbrengen

en toevoegen. Belangrijke stijlkenmerken en elementen zijn behouden of gerestaureerd, waardoor de verborgen schoonheid van het gebouw weer is onthuld. Nieuwe ingrepen zijn op een gebalanceerde manier vormgegeven. Soms als duidelijke toevoeging, dan weer bescheiden. De grootste ambitie was om het monumentale gebouw te laten voldoen aan de huidige normen voor Frisse Scholen B én te verduur zamen (van energielabel G naar A+). En dat zonder het oorspronkelijke karakter van de ruimtes aan te tasten. Het gebouw is volledig voorzien van nieuwe duurzame installaties. Deze zijn bewust in het zicht – aan de plafonds van de verkeersruimtes – geplaatst en tonen de originele structuur van het gebouw. In het proces is – samen met docenten en studenten – gezocht naar een verdeling van praktijk- en theorieruimtes die de onderlinge kruisbestuiving bevordert én flexibiliteit geeft voor toekomstige programma-wisselingen. Het oorspronkelijke transparante ontwerp voor de technische school bleek zich hier uitermate goed voor te lenen. De totale renovatie is van start ontwerp tot aan ingebruikname in een recordtempo van slechts anderhalf jaar tijd uitgevoerd. En ook nog eens binnen het gestelde budget gerealiseerd. Den Haag Zuidwest is met dit gebouw een levendig onderwijscluster rijker, en dit bijzondere monumentale gebouw beleeft zijn tweede jeugd! www.bureaukroner.nl

De winnaar van het Schoolgebouw van het jaar 2023 is geworden: CIVIC ARCHITECTS, VDNDP, STUDIO GROEN+SCHILD, DS LANDSCHAPSARCHITECTEN: FACULTEIT ITC, UNIVERSITEIT TWENTE Verder waren de volgende projecten genomineerd: • De Unie Architecten: Groninger buitenschool • Benthem Crouwel Architects: LAB42, UvA Science Park • Bureau Kroner Architecten: School De Meppel in Den Haag • BDG Architecten: Het Open Venster in Rotterdam

SCHOOLDOMEIN

december 2023

Tekst Sibo Arbeek Fotografie Frank Hanswijk en Rubenvisser.com

HOE VANZELFSPREKEND IS DUURZAAMHEID?

Forbo denkt mee en liefst zo vroeg mogelijk! Uiteraard willen schoolbesturen in afstemming met hun architect een mooie en duurzame vloer aanschaffen. Juist dan is het goed om een bewuste keuze te maken met het oog op de gebruiksfase.

“A

ls je als school duurzaam wilt zijn, moet je vooraf goed nadenken over de inrichting van het gebouw”, opent Segmentmanager Zorg en Onderwijs Marieke Meulman van Forbo Flooring Systems. Schooldomein sprak met Marieke en Sectormanager Public Piet Looijen. Piet beaamt: “Op de circulaire R10 ladder scoort een lange levensduur heel hoog. Dit is uiteraard ook een belangrijk thema voor Forbo en essentieel voor een duurzame vloer. Wij leveren aantoonbaar vloeren met een lange levensduur, die bovendien ook weer te herstellen zijn.” BELANGRIJKE ROL VOOR GEBRUIKER “We leveren onderwijsgebouwen op met hele mooie vloeren, maar verwachten ook iets van de opdrachtgever en gebruiker om de vloeren in deze

staat te houden”, stelt Marieke. Een belangrijke randvoorwaarde is bijvoorbeeld ervoor te zorgen dat het meubilair de vloer niet beschadigt. Door meubilair en stoelen te voorzien van zachte of niet krassende meubelgeleiders wordt direct vanaf ingebruikname van de vloer al veel schade voorkomen. Dat is niet altijd gemakkelijk te realiseren maar we willen het wel onder de aandacht brengen. Marieke: “We zijn uiteraard een voorstander van natuurinclusief bouwen, met groene schoolpleinen en prachtige speeltoestellen, maar we zien tegelijk wat het naar binnen lopen van zand en modder op de langere termijn met vloeren doet. Scholen zijn daar niet altijd mee bezig, maar constateren wel dat de vloer er onder lijdt. Daarom is het belangrijk dat zowel de vloer als de schoonloopzone goed schoon gehouden worden. Het heeft met budget te maken, maar ook met bewustwording door de gebruikers. Wij adviseren scholen aandacht te besteden aan deze randvoorwaarden voor het duurzaam inrichten en vooraf de juiste beschermende maatregelen te nemen. Duurzaamheid is keuzes maken en goed nadenken over het behoud van de vloer op de lange termijn. Daarmee behaal je de grootste milieuwinst. Wij hebben de ervaring en expertise in huis en adviseren daar graag in.” “Vroeger zag je in schoolgebouwen vooral de wat meer gemêleerde vloeren, terwijl de trend nu is om een lichte, effen vloer voor te schrijven”, vult Piet aan. “Vervuiling is dan veel sneller zichtbaar. Als de voorkeur daar naar uitgaat, realiseer je dan dat het schoonmaakprogramma daarop aangepast moet worden.” MARMOLEUM CIRCULAIR: INNAME OUDE MARMOLEUMVLOEREN Piet: “In 2022 hebben we maar liefst 13.000 m2 oude Marmoleumvloeren uit het EWI gebouw van de TU Delft ingenomen. Deze pilot was de opstart van de Forbo Take Back Service. Met de hier opgedane ervaring rollen we deze activiteit nu steeds verder uit. Oude Marmoleumvloeren worden door sloop

SCHOOLDOMEIN

december 2023

BELEVING EN BEHEER

Marmoleum Striato 5225

Flotex Colour t382031 | Marmoleum Cocoa 3582

“We leveren mooie en duurzame vloeren, maar verwachten ook iets van de opdracht gever en de gebruiker” bedrijven met een speciale techniek verwijderd. Deze worden verzameld in containers of bigbags en getransporteerd naar een sorteercentrum. Daar wordt het materiaal uitgezocht. Een klein deel van het materiaal dat teveel egaline- of lijmresten bevat, wordt uitgeselecteerd en gaat als vulmiddel naar de cementindustrie. Het overgrote bruikbare deel gaat naar Forbo waar het in verschillende fases wordt verscrapt. Uiteindelijk blijft een fijn poeder over dat als grondstof voor nieuw Marmoleum dient. Hiermee is de cirkel rond en is Marmoleum een circulaire vloer. Het aandeel gerecyclede content in Marmoleum ligt inmiddels rond de 45%.

Nuway | Coral Brush 5716

LOSLEG VLOEREN ZIJN DE TOEKOMST Piet: “De nieuwste duurzame ontwikkeling in vloeren is het volledig losleggen. Verschillende Forbocollecties in projectvinyl worden inmiddels geheel zonder verlijming geïnstalleerd en liggen los op de vloer. De betekent in de eerste plaats tijdswinst bij installatie. Maar ook een forse milieuwinst. Deze vloeren zijn eenvoudiger te recyclen omdat ze bij terugname volledig vrij zijn van lijmresten etc. Ook met deze ontwikkeling sluit Forbo naadloos aan op de toenemende vraag naar circulaire vloeren. Net als bij tapijttegels liggen deze vloeren vlak en stabiel. De gebruiker merkt niet dat de vloeren in feite los op de ondervloer liggen. Deze circulaire vloeren hebben een lagere footprint en via de Take Back Service van Forbo is terugname aan het einde van de levensduur gegarandeerd. De vloeren worden gerecycled in onze productielocatie voor projectvinyl in Coevorden.” MARMOLEUM VOLLEDIG BIOBASED Marieke: “Scholen kijken steeds meer naar hun CO2 footprint, de toepassing van biobased materialen wordt daarom belangrijker. Een mooi voorbeeld is onze nieuwe Marmoleum Cocoa collectie. Door het toevoegen van cacaoschillen aan de traditionele Marmoleum-grondstoffen ontstaat een bijzondere oppervlaktestructuur met een natuurlijke, moderne uitstraling. De cacaoschillen, een natuurlijk en gerecycled restproduct uit de lokale cacaoindustrie, worden vermalen tot nieuwe grondstof voor Marmoleum. Met trots kunnen we zeggen dat Marmoleum klimaatpositief is. Er wordt meer CO2 uit de lucht gehaald dan dat er tijdens productie uitgestoten wordt. Marmoleum bestaat voor 97% uit hernieuwbare, biobased grondstoffen zoals lijnolie, jute, kalk, houtmeel en hars. Al deze grondstoffen nemen CO2 op tijdens de groeifase”. Scan of ga naar: www.forbo-flooring.nl/duurzaamheid

SCHOOLDOMEIN

december 2023

Tekst Ivo van der Hoeven

Groevenbeek college kiest voor slimme en energie-efficiënte ventilatie Het Christelijk College Groevenbeek heeft onlangs het binnenklimaat in hun hoofdgebouw in Ermelo onder handen genomen. Er werd gekozen voor een decentrale ventilatie-installatie van Airmaster. Met het webportaal Airlinq Online heeft de school nu zelf het stuur in handen voor een gezond binnenklimaat.

et binnenklimaat in het hoofdgebouw van het Christelijk College Groevenbeek in Ermelo liet al jaren te wensen over. De temperatuur in klaslokalen was in de zomermaanden veel te hoog, evenals het CO2-

gehalte. “Het oudste gedeelte van onze havo/ atheneum zijde stamt uit 1992 en heeft geen klimaatbeheersysteem. De enige mogelijkheid om in de klaslokalen te ventileren was door een raam open te zetten”, vertelt Kiona Tomassen, stafmedewerker Organisatie en Beheer bij College Groevenbeek. “Vandaar dat wij enkele jaren geleden een pilot hebben gedraaid met twee decentrale ventilatie-units van Airmaster. Dat beviel goed en daarom hebben we anderhalf jaar geleden besloten om 32 van deze units te laten plaatsen in de klaslokalen.” ENERGIEZUINIG SYSTEEM De keuze voor een decentraal ventilatiesysteem was in zekere zin uit nood geboren, maar de ervaringen zijn tot nu toe zeer positief. Kiona: “Onze locatie in Ermelo bestaat uit twee gebouwen die aan elkaar vastzitten. De twee oudste bouwdelen zijn onlangs voorzien van een nieuw ventilatiesysteem. Door de constructie van de bouwdelen is er in het ene deel gekozen voor een centraal systeem. In het andere gedeelte is voor de losse units van Airmaster gekozen. Daardoor kunnen we nu per lokaal sturen op de temperatuur en het ventilatievermogen. Dat is niet alleen prettig voor de gebruikers, maar scheelt ook aanzienlijk in het energieverbruik.” Airmaster biedt al meer dan 30 jaar decentrale ventilatie-oplossingen voor scholen aan. JeanPaul Pil, projectadviseur bij Airmaster: “Onze decentrale ventilatie-installaties zijn energiezuinige en flexibele totaaloplossingen die in alle type gebouwen passen. Ze zijn fluisterstil, ze hebben een warmte-terugwinning van meer dan 80% en de CO2-uitstoot is de helft minder dan bij een centrale

SCHOOLDOMEIN

december 2023

BELEVING EN BEHEER

ventilatie-installatie. In Ermelo hebben we alle units bovendien voorzien van een koelmodule. Zo kunnen we ook op warme dagen een aangename binnentemperatuur in de klaslokalen garanderen. En alles werkt volautomatisch; een fijn binnenklimaat is gegarandeerd.” MONITORING OP AFSTAND Het College Groevenbeek koos ook voor de slimme internetregeling Airlinq Online. Jean-Paul: “Met dit webportaal in de cloud kunnen gebruikers en installateurs de units op afstand monitoren en bedienen. Op hun laptop, iPad of mobiele telefoon zien ze in één oogopslag hoe de individuele units draaien, hoe hoog de CO2-waardes in de lokalen zijn en waar eventuele storingen zijn of filters vervangen moeten worden. Daarmee bieden we een flink stuk gebruikersgemak.” Cor van Leeuwen, conciërge bij het College Groevenbeek weet daar inmiddels alles van. “Ik regel het onderhoud van de units en vervang de filters waar dat nodig is. Met Airlinq Online zie ik snel en gemakkelijk wanneer filters vervangen moeten worden. Dat werkt heel prettig en voorkomt dat lokalen langere tijd zonder ventilatie zitten. We kijken dagelijks meerdere malen op het webportaal om de situatie goed in de gaten te houden.” DECENTRAAL VENTILEREN, CENTRAAL BEHEER “Het fijne van Airlinq Online is dat we in een oogopslag een prachtig overzicht hebben van alle 32 klaslokalen”, stelt Kiona. “We zien hoe hard de Airmasters draaien en hoe het gesteld is met de CO2-waardes en de temperaturen in de klaslokalen. Van achter onze laptop kunnen we bijsturen als dat nodig is. Dat betekent dat we niet meer al die lokalen

“De CO2- uitstoot van de Airmaster is de helft minder dan bij een centrale ventilatieinstallatie”

langs hoeven te gaan om de units individueel bij te stellen. Bovendien kunnen we vanuit het webportaal de Airmaster helemaal voorprogrammeren. Zo zijn er verschillende programma’s voor nachtventilatie en voor ventilatie overdag. Ook is er een standbymodule en een vakantiemodule. Aan het begin van het schooljaar kunnen we zodoende alle vakanties voor het hele jaar inplannen in het systeem. Met één druk op de knop gaat het gevraagde programma draaien.” Om het de gebruikers nog makkelijker te maken heeft Airmaster in oktober een update op het systeem uitgevoerd. Hierdoor stuurt het systeem voortaan automatisch een e-mail naar de installateur op het moment dat er een storing in het systeem is of als er een filter vervangen moet worden. De installateur krijgt dan een melding en kan direct actie ondernemen. Jean-Paul: “We werken continu aan het verbeteren van onze systemen. Vandaar ook dat wij alle systemen na oplevering blijven monitoren. De kennis die we daarmee ophalen gebruiken we om de Airmaster verder te optimaliseren.” POSITIEVE FEEDBACK Bij College Groevenbeek werken ze inmiddels anderhalf jaar met het decentrale ventilatiesysteem van Airmaster en naar volle tevredenheid. Niet alleen de afdeling Organisatie en Beheer is blij met het systeem, ook van leerlingen en docenten komt positieve feedback. Cor: “De CO2-waardes in de lokalen blijven mooi laag sinds we met dit systeem werken. En doordat de units ook koelen blijft het in de zomermaanden aangenaam qua temperatuur. Een hele vooruitgang ten opzichte van de oude situatie.” Kijk voor meer informatie op www.airmaster-bv.nl

SCHOOLDOMEIN

december 2023

Tekst Sibo Arbeek

AANPASBARE LEEROMGEVINGEN

Geluidsisolerende schuifwanden effectief Met de groeiende behoefte aan aanpasbare leeromgevingen, hebben scholen geluidsisolerende schuifwanden omarmd als een effectieve manier om hun faciliteiten te optimaliseren.

oor het installeren van schuifwanden kunnen scholen snel en eenvoudig grote ruimtes opdelen in kleinere secties, waardoor ze multifunctioneel kunnen worden gebruikt. Of het nu gaat om het creëren van afzonderlijke klaslokalen, studiegebieden, vergaderzalen of recreatieruimtes, schuifwanden bieden de flexibiliteit om de beschikbare ruimte snel aan te passen aan de behoeften van de schoolgemeenschap. GROTERE EVENEMENTEN Voor dit project bij basisschool de Zeeraket in Almere Duin is een schuifwand type S110gl, 43 dB Rw gemonteerd, afgewerkt met een Formica HPL. De veelzijdigheid van geluidsisolerende schuifwanden maakt het mogelijk om grotere evenementen te

SCHOOLDOMEIN

december 2023

organiseren. De gymzaal van basisschool de Zeeraket kan door de inzet van de schuifwand nu worden gebruikt voor onder andere musicals. RUSTIG EN GECONCENTREERD Door de schuifwand volledig te openen, ontstaat er één grote open ruimte waarbij de gymzaal en de hal worden samengevoegd. Scholen kunnen op deze manier ruimtes creëren waar grotere groepen kunnen samenkomen voor bijvoorbeeld een schoolvoorstelling. De door Peutz op geluid geteste wanden behalen waarden van boven de 48 dB Rw in volledig schuivende toestand. Hierdoor kunnen scholen rustige en geconcentreerde leeromgevingen creëren. In het geval van basisschool de Zeeraket is deze geluidsisolatie dé oplossing voor de hoeveelheid geluid wat anders vanuit de gymzaal de rest van

BELEVING EN BEHEER de school zou bereiken. Door de keuze voor grote glasopeningen wordt ook de sociale veiligheid gewaarborgd en hebben de conciërges duidelijk zicht vanuit hun kantoor. Dit zorgt voor een open en ruimtelijke uitstraling. GOED GELUID Basisschool de Zeeraket is een zogenoemde Frisse School. Een Frisse School is een schoolgebouw voor het basis- of voortgezet onderwijs met een laag energieverbruik en een gezond binnenmilieu. In een

“Mobiele wanden bieden scholen de mogelijkheid om hun ruimte optimaal te benutten en aan te passen aan veranderende behoeften” Frisse School is aandacht voor energie, luchtkwaliteit, temperatuur, licht en geluid. En voor het aspect geluid zit deze basisschool helemaal goed met de geluidsisolerende schuifwand S110. OPTIMAAL BENUTTEN Mobiele wanden bieden scholen de mogelijkheid om hun ruimte optimaal te benutten en aan te passen aan veranderende behoeften. Ze dragen bij aan een flexibele leeromgeving die bevorderlijk is voor samenwerking, concentratie en gemeenschapsbetrokkenheid. Het gebruik van mobiele schuifwanden in scholen is een waardevolle investering gebleken om een dynamische en veelzijdige leeromgeving te creëren. Kijk voor meer informatie op www.breedveld.com

Waarom mobiele wandsystemen van BREEDVELD? BREEDVELD is al ruim vijfenveertig jaar de specialist in het multifunctioneel maken van scholen. Wij hebben in deze vier decennia ruim 1.500 onderwijsprojecten uitgevoerd. Bij BREEDVELD begrijpen wij dat aanpassingen in een schoolomgeving vlot moeten verlopen. Daarom krijgt u een vast contactpersoon, werken wij alleen met eigen vakmensen en wordt de plaatsing desgewenst in de vakantieperiode gerealiseerd. Wilt u advies over de ruimtelijke indeling van uw onderwijsinstelling? Wij bieden ook hulp bij bouwkundige vraagstukken.

SCHOOLDOMEIN

december 2023

Tekst Ivo van der Hoeven Fotografie Studio Beeldwerken

SLIJTVAST, DUURZAAM EN CO2 NEUTRAAL

Een nieuwe vloer in De Regenboog In acht lokalen van Kindcentrum De Regenboog in Dedemsvaart ligt sinds het voorjaar de nieuwste vloer van nora by Interface, de noraplan convia. Een slijtvaste, duurzame en CO2-neutrale rubber vloer vrij van PVC en weekmakers.

e Regenboog is een kindcentrum voor kinderen van 2 tot 13 jaar in het hart van Dedemsvaart. In een uitdagende leeromgeving krijgen de kinderen hier de kans zich zo optimaal mogelijk te ontwikkelen en daar horen uiteraard goede faciliteiten bij. Vandaar dat begin dit jaar werd besloten afscheid te nemen van de oude, versleten en vervuilde vloerbedekking. Gekozen werd voor een nieuwe start met de nieuwste rubbervloer van nora by Interface. Wilfred Harleman is via DION Vastgoed Support bij

SCHOOLDOMEIN

december 2023

het project in Dedemsvaart betrokken. “De stichting Chrono, waar De Regenboog onder valt, had goede ervaringen met de vloeren van nora by Interface. In drie andere scholen zijn ook al rubber vloeren van dit bedrijf toegepast. Vandaar dat ook in Dedemsvaart werd gekozen voor nora by Interface.” ONDERHOUDSARM De nieuwe vloer van de marktleider in rubber vloeren is volgens Wilfred iets duurder dan vloeren van concurrenten, maar deze vloeren bieden enkele

BELEVING EN BEHEER

duidelijke voordelen. “De vloer is, mits goed gelegd, naadloos en makkelijk schoon te houden met schoon leidingwater met toevoeging van een ph neutrale reiniger. De vloer is onderhoudsarm, wat scheelt in de onderhoudskosten. Zo hoeft de vloer aan het eind van het jaar niet telkens van een nieuwe waslaag voorzien te worden. Dat scheelt een hoop werk. Bovendien gaat de vloer lang mee. Er zit zelfs twintig jaar garantie op.” Lukas Vano, accountmanager bij nora by Interface, wijst op nog een ander belangrijk voordeel van de noraplan convia vloer. “Deze vloer is, net als al onze vloeren, vrij van PVC, ftalaten en weekmakers. De vloer is gecertificeerd CO2-neutraal via het Interface Carbon Neutral Floors-programma, ter ondersteuning van gebouwcertificeringen zoals LEED en BREEAM. Daarmee garanderen we niet alleen een duurzame vloer die lang meegaat, maar ook een gezonde vloer. De menselijke gezondheid is voor ons een belangrijke kernwaarde.” TWINTIG KLEUREN De nieuwe rubber vloer van nora by Interface werd in november 2022 geïntroduceerd en geldt als opvolger van de noraplan Eco. De Regenboog is dan ook een van de eerste scholen die de vloer heeft laten plaatsen. In Dedemsvaart werd gekozen voor kleur midden grijs (7352), maar de vloer is in nog negentien andere kleuren te verkrijgen, waaronder beige en rustige blauw- en groentinten. Elke basiskleur bestaat uit vijf verschillende granulaten geïnspireerd door de natuur die het vloeroppervlak tot leven brengt en voor visuele diepte zorgt. Lukas: “Kwaliteit, goede service en voortdurende innovatie zijn voor nora by Interface cruciaal in ons werk als fabrikant van rubbervloerbedekking. Vandaar dat we deze nieuwe vloer ontwikkeld hebben. De vloer is uitermate geschikt voor ruimtes die intensief gebruikt worden. Hij is slijtvast en heeft een hoge slipweerstand. Bovendien heeft de vloer een goede akoestische kwaliteit. Hij dempt de geluiden in de klaslokalen.”

LEGINSTRUCTIE De vloeren van nora by Interface worden geleverd met een handzame en duidelijke leginstructie. Toch kunnen de vloeren het best gelegd worden door een professional, adviseert Lukas. “Bij De Regenboog zijn de vloeren gelegd door Veldsink Wonen woning en projectstoffering. Dat hebben ze perfect gedaan. De vloeren zijn strak gelegd. Er zijn geen zichtbare naden waarin bijvoorbeeld stof zich kan ophopen. Voor de schoonmakers is dat wel zo prettig.” Het was voor Veldsink Wonen dan ook niet de eerste keer dat ze een vloer van nora by Interface hebben geplaatst. Linda Veldsink: “Wij hebben bij drie andere scholen van Chrono de voorloper van noraplan convia gelegd. We hebben er inmiddels dus ervaring mee.” Volgens Linda komt er de nodige kennis kijken bij het goed leggen van rubbervloeren. “Het is belangrijk om op een goede egale ondergrond te werken. Het goed opschuren van de ondervloer is heel belangrijk. Daarnaast is het zaak om de vloer zo te leggen dat de banen overal naadloos aansluiten. De vloer hoeft verder niet gecoat te worden en kan zonder voegen worden geïnstalleerd.”

“Onze vloeren zijn vrij van PVC, ftalaten en weekmakers en zijn gecertificeerd CO2-neutraal”

MEERINVESTERING De noraplan convia is door Veldsink Wonen gelegd in de meivakantie zodat de school er geen last van heeft ondervonden. In totaal zijn acht lokalen voorzien van de nieuwe rubbervloer. Lukas: “In de lokalen ligt nu 450 vierkante meter aan noraplan convia.” Bij De Regenboog zijn ze in ieder geval zeer tevreden met de nieuwe vloeren in de klaslokalen. De meerinvestering die stichting Chrono heeft gedaan door te kiezen voor noraplan convia betaalt zich volgens Wilfred op termijn weer terug. “Met deze vloer hebben ze duidelijk minder onderhoudskosten. Over de hele levensduur gemeten is de verwachting dat de school onder aan de streep goedkoper uit is met de noraplan convia.” Kijk voor meer informatie op www.interface.com en www.nora.com

SCHOOLDOMEIN

december 2023

Tekst Sibo Arbeek

FLEXIBELE SCHOLEN IN AMSTERDAM

Ruimte om te experimenteren Om een duurzaam, circulair en flexibel schoolgebouw te maken, dat makkelijk verplaatsbaar is en een permanente uitstraling heeft moet je aan de voorkant goede afspraken maken. Kindcentrum De Leertuin in Amsterdam laat zien hoe dat kan.

PROJECTINFORMATIE Project Flexibele huisvesting van permanente kwaliteit Kindcentrum De Leertuin Amsterdam Opdrachtgever Stichting KBA Nw West / Stichting ASKO Aannemer De Groot Vroomshoop Bouwsystemen BV

Fotografie: Jordi Huisman

Ontwerp en Projectmanagement DeStock Programma 1.590 m² Ingebruikname Oktober 2022

indcentrum De Leertuin is gevestigd in een flexibel houten gebouw van duurzame kwaliteit. Het gebouw ligt als een paviljoen in het groen en grenst direct aan de groene zone langs de Schinkel. Het beschikt bovendien over een royaal schoolplein en een buitengymruimte. Het mooie is dat De Leertuin als flexibel gebouw een ruimtelijk experiment is om van te leren, voordat de huisvestingsambities concreet worden uitgewerkt. Schooldomein sprak met Albèrt Duyst van DeStock, projectmanager Accommodaties en Projecten Onderwijs, Jeugd en Zorg Jasper Stam, directeur van de Leertuin Hanife Sak, directeur van de Kindercampus Zuidas Jet Hilberdink en projectleider De Groot Vroomshoop Bouwsystemen BV Adam Duivenvoorden. Hanife: “Het vorige gebouw was behalve slecht vooral onderwijskundig verouderd. We wilden de kinderen meer individueel en op maat

SCHOOLDOMEIN

december 2023

laten leren, zelfstandig en gericht op hun unieke talenten. Dat lukte daar niet. We stonden al jaren op de wachtlijst en in mei 2022 kregen we dit flexibele gebouw, in afwachting van onze nieuwbouw.” VERKEERDE INCENTIVE “Er is veel tijdelijke huisvesting in Amsterdam”, legt Albèrt uit; “en dan gaat het om heel veel meters. Vroeger plaatsten gemeenten van die lelijke tijdelijke noodunits, waar generaties kinderen les in hebben gekregen omdat ze veel te lang bleven staan.” Jasper knikt: “Tot 2015 was de huisvesting per stadsdeel georganiseerd met eigen schoolbudgetten. Toen het weer gecentraliseerd werd, wist niemand wat er allemaal stond. Veel gebouwen waren slecht en er werd onderwijs in containers gegeven, die gehuurd waren. Niemand binnen de gemeente voelde zich actief verantwoordelijk voor de kwaliteit. Wachtend

VISIE EN ONTWERP op definitieve huisvesting werden basisscholen regelmatig langer dan een paar jaar gehuisvest in tijdelijke units. De verhuurder harkte zijn geld binnen en vond het wel best. Als je dan uitrekent wat zo’n tijdelijk gebouw na twaalf jaar aan huur kost, dan had je daarmee de kapitaallast van een nieuwe school kunnen betalen. Het was vooral ook een verkeerde incentive voor gemeente en scholen. We wilden als gemeente wel in een nieuwe opzet investeren, maar vooraf duidelijke afspraken maken met de schoolbesturen.” MODULAIR EN VERPLAATSBAAR Albèrt: “Het concept van een flexibel schoolgebouw past bij ontwikkelen transformatiegebieden. Daarom is gezocht naar een modulair en herplaats baar systeem van permanente kwaliteit met een levensduur van minimaal twintig jaar, dat voldoet aan dezelfde eisen als van permanente bouw, zoals BENG en Frisse Scholen en bovendien volledig circulair is. Dit gebouw is duurzaam, 100% circulair en eenvoudig elders te plaatsen en her te gebruiken. Het gebouw is ook nog eens volledig van hout, wat zorgt voor een gezonder leefklimaat. Het gebouw wordt als een eenheid neergezet, maar is modulair opgebouwd met prefab houten elementen.” Jasper: “De schoolbesturen hebben de modules aangeschaft, waardoor het eigenaarschap duidelijk is en de betrokkenheid toeneemt. Als het een huurmodule is ontstaat er toch een andere relatie met het gebouw. Zij kunnen als partners onderling plannen, regisseren en snel acteren. Daarom zitten de verplaatsingskosten ook in de tender. Wij zien dit als ideale oplossing voor nieuwe ontwikkelgebieden, waar ze een tijdje kunnen blijven staan, of als wissellocatie waar meerdere scholen om de beurt gebruik van kunnen maken. Het is geen vervanging voor de noodunits die 1 tot 3 jaar staan, maar vooral bedoeld als aanvullende oplossing voor tijdelijke huisvesting voor 4 jaar en langer. Daar moet je de lat gewoon hoger leggen en ben je op termijn hiermee goedkoper uit.” RAAMOVEREENKOMST “De raamovereenkomst is voor een periode van acht jaar met De Groot Vroomshoop Bouwsystemen BV afgesloten”, legt Albèrt uit; “zij leveren verplaatsbare, flexibele houten gebouwen, repeteerbaar, recycle baar voor een periode van minimaal 20 jaar. Onderdeel van de overeenkomst is dat De Groot Vroomshoop Bouwsystemen BV tegen vaste tarieven moet verplaatsen. We hebben een overeenkomst afgesloten voor 12.500 m². Inmiddels zijn drie locaties gerealiseerd, waaronder een uitbreiding van de Kindercampus Zuidas van 783 m2. In Buiksloterham zijn twee basisscholen gerealiseerd in één gebouw van 2.640 m2 en in Schinkelhaven is de tijdelijke huisvesting van De Leertuin opgeleverd met een oppervlakte van 1.590 m2.” Jasper: “Het is

gekocht met middelen van de gemeente, waarbij de schoolbesturen als bouwheer optreden en feitelijk eigenaar zijn. Ze moeten dus met elkaar en in afstemming met afdeling Maatschappelijke Voorzieningen van de gemeente, regisseren hoe ze zo slim mogelijk ingezet kunnen worden. Dan is het mooi dat je een flexibel gebouw van een permanente kwaliteit kunt bieden. Je kunt de kasten en wanden neerzetten zoals je wilt. Binnen het systeem kunnen scholen het onderwijsconcept pre-testen.” DIVERSE COMBINATIES Albèrt: “Ieder schoolbestuur kan een deelopdracht uit laten gaan, waarbij het aantal meters en de indeling wordt aangegeven. Na de uitvraag zijn ongeveer zes weken voorbereiding nodig, waarna De Groot Vroomshoop Bouwsystemen BV gaat produceren

“Het mooie is dat De Leertuin als flexibel gebouw een ruimtelijk experiment is om van te leren, voordat de huisvestings ambities concreet worden uitgewerkt”

Kindercampus Zuidas Fotografie: Jordi Huisman

De Leertuin Fotografie: Jordi Huisman

vlnr: Albert Duyst, Hanife Sak, Jasper Stam, Jet Hilberdink, Adam Duivenvoorden en Emy Kok

SCHOOLDOMEIN

december 2023

en binnen tien weken plaatsen. Binnen een half jaar kan er dus een nieuw flexibel duurzaam gebouw staan, waarbij het vergunningentraject natuurlijk goed voorbereid moet worden. De gerealiseerde gebouwen kunnen in diverse combinaties worden samengevoegd of opgesplitst, zijn eenvoudig ruimtelijk aan te passen en geschikt om telkens opnieuw in te zetten in de transformatiegebieden. Elke eenheid is gelabeld aan een tarief, dat voor het realiseren, verplaatsen en de opslag van materialen geldt. De verplaatsingskosten zijn redelijk; de eenheid heb je al en kun je voor 100% opnieuw inzetten. Onderdeel van het concept is ook een service eenheid, met daarin de installatie, het sanitair, de pantry en de luchtbehandelingskast. Bij optimaal hergebruik verdient de investering zich binnen acht jaar terug. Alle wanden zijn kasten met diverse vormen en deuren. De schoolbesturen zijn vanuit de reguliere middelen verantwoordelijk voor het onderhoud en beheer. Het zijn hun gebouwen en zij moeten ook onderling weer goede afspraken maken over de overdracht naar een volgend gebruik. Dan moet het er natuurlijk weer goed uitzien.” EXPERIMENTEERRUIMTE Jet: “In onze kindercampus werken we met een lesconcept op basis van middenruimtes die stilteruimtes zijn met daaromheen de groepsruimtes in een open verbinding. In het flexibele gebouw kunnen we goed oefenen hoe het werkt. Zo hebben we nu wc’s en garderobes in de lokalen en niet op de leerpleinen, zodat er meer rust is en er ook beter zicht is. Het is een proeftuin voor een permanente huisvesting.” Hanife knikt: “Wij wilden open ruimten en vooral ook het team betrekken bij het ontwikkelen van onze visie. Wij wilden een open plein en geen eigen eilandjes. Wij horen en zien elk kind en vinden dat onderwijs leuk mag zijn. Dat betekent ook dat kinderen binnen en buiten veel op onderzoek gaan. Dat vraagt een ruimtelijk gebouw, met veel licht, transparantie en tegelijk rust. Dit tijdelijke gebouw vertaalt eigenlijk al heel goed onze visie. We merken

De Baanbreker (c) Pieter Kers | Beeld.nu

dat ouders na schooltijd blijven hangen en kinderen niet naar huis willen. Ze hebben hier de ruimte en het voelt als thuis. Je zou er zo een permanent gebouw van kunnen maken.” “Het is ook belangrijk dat de school de juiste mindset heeft”, vult Albèrt aan; “de directeur moet het leuk vinden om in een gebied te zitten dat de komende jaren transformeert. Elke nieuwe directeur laten we eerst zien wat de potentie van dit flexibele gebouw is. HELDERE KADERS Adam: “We zijn blij dat we dit vanuit onze circulaire visie mogen doen. Opvallend waren inderdaad de strak vastgestelde kaders. In de uitvraag zat een functioneel deel, zoals de vrije indeelbaarheid en een duidelijk technisch programma gestoeld op frisse scholen B en natuurlijk ook de verplaatsbaarheid. De gemeente was bereid om in kwaliteit te investeren en dat heeft het voor ons mogelijk gemaakt om een goed product te maken.” Albèrt tenslotte: “Voorwaarde is dat je een voorraad hebt, waarmee je kunt handelen. Dat maakt dat het werkt en we ook weer nieuwe opdrachten kunnen plaatsen. We denken dat het ook voor andere gemeenten een uitkomst voor tijdelijke huisvesting kan zijn. Het is voor schoolbesturen een aantrekkelijke optie en het past binnen de bestaande financiële kaders. Het belangrijkste is dat ook in een tijdelijke situatie medewerkers een gezonde en stimulerende werkomgeving en de leerlingen een fijne leeromgeving geboden kan worden.” Kijk voor meer informatie op www.degrootvroomshoop.nl

SCHOOLDOMEIN

december 2023

VISIE EN ONTWERP

EEN DUURZAME EN INSPIRERENDE LEEROMGEVING

Innovatieve nieuw bouw Coenecoop College Waddinxveen

Het nieuwe Coenecoop College staat symbool voor innovatief onderwijs, duurzaamheid en gemeenschapsbetrokkenheid. Het gebouw heeft een open en lichte uitstraling die ruimte biedt aan diverse leer- en samenwerkingsmethoden.

“Het gebouw ondersteunt het onderwijs en geeft onze onder wijsvisie echt een impuls”

et gebouw is speciaal ontworpen ter ondersteuning van het innovatieve onderwijsconcept van de school. Met ongeveer 1.000 leerlingen op verschillende niveaus, van vmbo tot vwo, biedt het Coenecoop College onderwijs aan een diverse groep leerlingen. “Ik heb het geluk gehad dat ik de mooiste jaren van het nieuwbouwproject heb meegemaakt”, zegt rector Ivor Bergsma. “Het stuk van stenen naar onderwijs; het is ongelofelijk hoeveel keuzes je al in een heel vroeg stadium moet maken. Zoals bijvoorbeeld de plek van de smartboards en de kleuren van de muren. De impact is dan soms lastig in te schatten. HEVO vormde een mooie brug tussen ons als onderwijsmensen en de

bouwers. Terugkijkend is het een heel fijn proces geweest met alle betrokken partijen, met een fantastisch mooi gebouw als resultaat.” GEZONDE LEEROMGEVING Het Coenecoop College streeft naar een g ezonde leeromgeving met een aangenaam klimaat en uitstekende oriëntatiemogelijkheden. Het gebouw is ontworpen met heldere zicht- en looproutes, zodat bij binnenkomst duidelijk is waar alles zich bevindt. Het groen van het omliggende terrein wordt geïntegreerd in het atrium en de school zelf. De transparante gevels maximaliseren de interactie tussen binnen en buiten. Het nieuwe gebouw is gasloos en voldoet

SCHOOLDOMEIN

december 2023

Slim proces De opdracht was om binnen de financiële projectkaders een maximaal duurzaam schoolgebouw te ontwerpen en te realiseren, volledig afgestemd op de onderwijsvisie en dat minimaal voldoet aan de BENG-normen (bijna energieneutraal gebouw). HEVO heeft de technische eisen uitgewerkt en de aanbestedingen voor het ontwerpteam georganiseerd. Het project werd uitgevoerd met Risicodragend Projectmanagement en door slimme engineering is een hogere kwaliteit gerealiseerd dan oorspronkelijk in het Programma van Eisen was vastgelegd. Zo is het gebouw energieneutraal (ENG).

nagenoeg volledig aan de eisen van Frisse Scholen klasse B. Door de projectkaders in iedere fase nauwlettend te beheersen, met inbegrip van tussentijdse beoordeling van het ontwerp door een kostenexpert (HEVO Expertisecentrum), is een efficiënt proces ingericht waardoor slimme ontwerpkeuzes werden gemaakt. Hierdoor heeft het ontwerpteam zelfs een energieneutraal gebouw (ENG) ontworpen en gerealiseerd. Kleurrijke interieurs per bouwdeel dragen

SCHOOLDOMEIN

december 2023

bij aan de diversiteit en identiteit van verschillende ruimten binnen de school. VAN VISIE NAAR INSPIRERENDE LEEROMGEVING Leermethoden zijn bedoeld om leerlingen te ondersteunen in hun leerproces. Daarom is het begrijpelijk dat deze methoden een afspiegeling moeten zijn van de samenleving, niet alleen in de manier van samenwerken, maar ook in het gebruik van digitale middelen, de fysieke omgeving en de plaats in de buurt. Op deze manier kunnen jongeren en hun docenten zichzelf hierin herkennen. Dit zorgt ervoor dat ze de wereld zoals die in en buiten de directe leeromgeving bestaat kunnen zien en ervaren in hun schoolgebouw. Het nieuwe gebouw faciliteert het onderwijsconcept optimaal, met een moderne leeromgeving die voldoet aan de behoeften van zowel leerlingen als docenten als het gaat om het gebruik van digitale tools en meer flexibiliteit in verschillende manieren van leren. Het lesgeven in lokalen blijft de

VISIE EN ONTWERP basis, maar leerpleinen bieden extra faciliteiten. Het digitale leerprogramma is een extra verrijking van het onderwijs en ondersteunt het zelfstandig werken van leerlingen. De leeromgeving in de nieuwe school is een afspiegeling van de echte wereld. De leerpleinen dienen als ontmoetingsplek, terwijl er rondom werkplekken zijn die zelfwerkzaamheid stimuleren en diverse leergebieden die geconcentreerd leren en lesgeven mogelijk maken. ORGANISATIE IN AFDELINGEN De beslissing om te kiezen voor een onderwijs- en huisvestingsconcept waarin leerlingen zich minder hoeven te verplaatsen, leidt tot een verminderde behoefte aan ruimte voor gangen en verkeersruimten die geen onderwijsinhoudelijke functie hebben. Het belangrijkste organisatieprincipe is de keuze dat de leerlingen gegroepeerd zijn in afdelingen op niveau en leeftijd en samen met hun docenten een team vormen. Elk team heeft een eigen deel (unit) van het gebouw toebedeeld gekregen. Een unit is een afgebakend deel van een gebouw bestemd voor een bepaalde groep gebruikers. Een unit maakt kleinschaligheid, veiligheid, eigenaarschap, identiteit en betrokkenheid mogelijk. HET ATRIUM ALS KLOPPEND HART Het atrium fungeert als een centrale verbindingszone tussen de verschillende gebouwdelen en creëert

een dynamische omgeving. Het dient als entree, aula en hoofdtoegang tot de aangrenzende bouwdelen aan beide zijden. Als je binnenkomt zie je gelijk wat voor onderwijs in het gebouw wordt gegeven. In het atrium bevindt zich de centrale trap die naadloos overgaat in een speelse tribune met zitgelegenheid. Dit houten element sluit op de eerste verdieping aan op een royale loopbrug met verblijfsruimte die beide delen met elkaar verbindt. Een stalen wenteltrap, die de rechte vormen in het gebouw breekt, leidt naar een loopbrug op de tweede verdieping. Langs de bruggen bevinden zich kluisjes die ook dienen als zitplekken. Tussen de klaslokalen liggen de leerpleinen, die ook dienen als een uitbreiding van het atrium. Het atrium zelf kan zelfstandig worden verhuurd in de avonden en weekenden, wat bijdraagt aan het beoogde karakter van het Coenecoop College als een school die nauw verbonden is met de lokale gemeenschap. Kortom, het Coenecoop College in Waddinxveen heeft met zijn nieuwe schoolgebouw niet alleen een duurzame leeromgeving gecreëerd, maar ook een inspirerende plek waar innovatief onderwijs en gemeenschapsbetrokkenheid samenkomen om leerlingen te helpen zich te ontwikkelen tot betrokken wereldburgers. Kijk voor meer informatie op www.hevo.nl

SCHOOLDOMEIN

december 2023

Tekst Sibo Arbeek

DUURZAME NIEUWBOUW HET ELEMENT

Clubhuizen aan het groen Clubhuizen vormen de basis voor de nieuwbouw van het Element; een school voor vmbo-onderwijs. De uitdaging was om midden in het Industriekwartier in Amersfoort een gebouw te ontwerpen in en aan het groen, als eerste onderdeel van de transformatie van het gebied.

PROJECTINFORMATIE Project Nieuwbouw Het Element Amersfoort Opdrachtgever Stichting Meridiaan College i.s.m de gemeente Amersfoort Architect De Zwarte Hond Aannemer Rotsbouw Projectmanager HEVO BVO 12.000 m² Ingebruikname September 2023

SCHOOLDOMEIN

chooldomein sprak met architect Bart van Kampen van De Zwarte Hond: “De school zat al in het centrum, vlak bij de bibliotheek, maar het oude pand was verouderd en voldeed niet meer aan de onderwijsvisie van de school. In samenspraak met de gemeente werd gekozen voor nieuwbouw aan de Kaliumweg 2. Deze industriële en steenachtige plek ligt midden in het Industriekwartier en wordt gedomineerd door vrachtwagens. ’s Avonds is het er redelijk uitgestorven, dus zo op het eerste gezicht geen prettige leeromgeving voor het Element als eerste onderwijsfunctie in deze buurt. Belangrijk gegeven is dat het bedrijfsterrein langzaam transformeert naar een woongebied, zodat er vanzelf meer reuring komt. Het was een traditionele aanbesteding, met de school en gemeente in de jury. De opgave was hoe je een school op een bedrijfsterrein kunt bouwen. De school was eerst kritisch op deze plek. Wij sprongen eruit omdat wij hebben ingezet op de verbinding met de buurt. Wij zagen gelijk de potentie van het mooie,

december 2023

groene veld, dat gebruikt wordt voor evenementen en calamiteiten. Het is belangrijk om vooraf goed onderzoek te doen naar de potentie van de plek. Zo hebben wij de locatie op de hittestresskaart geanalyseerd, waaruit bleek dat door de verharding in die omgeving hogere temperaturen in de zomer ontstaan. Voor het onderwijs niet altijd prettig. Daarom hebben we erg ingezet op voldoende groen in en rond het gebouw. De gemeente is nu wel aan zet om het park verder aan te kleden.” ONTSPANNEN EN CHILLEN Bart verder: “We hebben de school vormgegeven als een vierkant compact blok in drie lagen. Door de tussengelegen weg te veranderen in een langzaam-verkeerroute, loopt het veld over in het schoolterrein. Leerlingen moeten naar buiten kunnen, om te ontspannen en lekker te chillen. We willen dat het grasveld als landschapspark aangekleed wordt. De groene voorruimte hebben we volledig uitgenut, geoptimaliseerd en als kwaliteit van het ontwerp

VISIE EN ONTWERP omarmd. De uitnodigende entree aan het veld voert bezoekers door het centrale hart naar een groen en intiem dakterras. Daar komen moestuinen als onderdeel van het tuinieren. Zo ontstaat een relatie tussen het groene dak en het park waarin de school ligt. De personeelskamer ligt aan de groene daktuin en heeft tegelijk een mooi overzicht over de centrale hal, zodat er voldoende toezicht is.”

kunnen buurtbewoners eten en er is een klein terras buiten. De drie grote sporthallen zijn opgenomen in het grote, stoere volume, waarbij sport ook een clubhuis is. De fietsenstalling is zoveel mogelijk buiten het zicht geplaatst, net als de buitenruimte voor montage en techniek, die aan de achterkant ligt. We wilden de school aan de voorkant zo sterk mogelijk verbinden met het groene plein.”

UITNODIGENDE LEEROMGEVING “Een goede leeromgeving is een gezonde, transparante en vooral uitnodigende leeromgeving. De opgave is 12.000 m² voor 1.000 leerlingen. Hoe breng je in zo’n groot volume de menselijke maat? De school wilde het onderwijs in clusters organiseren, die elk een eigen woonkamer zouden hebben. Wij hebben een gebouw gemaakt met korte looplijnen en een levendig centraal hart waar alle clubhuizen aan

GENERIEKE STRUCTUUR “Het plan is opgebouwd rondom een generiek kolom grid, dat flexibiliteit in de toekomst garandeert”, vertelt Bart; “het is een duurzaam gebouw omdat het compact is, met weinig transmissieverlies en ook onderhoudsvriendelijk. In de gevel hebben we veel baksteen gebruikt, terwijl we binnen juist veel hout hebben toegepast, waardoor het warm en gezellig aanvoelt. Het heeft veel programma en veel daglicht.

“Nooit meer slopen is onze visie. In dit geval betekent dat voor Het Element dat we een gebouw hebben gemaakt dat adaptief is en later ook gebruikt kan worden als bedrijfsgebouw, zorggebouw of woongebouw”

grenzen. Het atrium is het dorpsplein als fijne plek om elkaar te ontmoeten, te pauzeren en te lunchen. Daar vind je ook de mediatheek en een ruimte voor innovatie. Er komt mooi licht van boven, dat via een shed dak binnenvalt. Dat dak refereert weer aan de industriële omgeving. Aan het centrale hart grenzen alle clubhuizen. De clubhuizen zijn via het hart te bereiken, maar hebben ook elk een eigen trappenhuis, zodat verkeerstromen gescheiden kunnen worden en het gebouw een rustige leeromgeving vormt. In het eigen clubhuis vindt de leerling ook het eigen kluisje, voor de jas en tas. Dat is je honk. Elk clubhuis heeft een eigen identiteit, met een eigen kleur en interieur. De clubhuizen met de leukste uitstraling naar buiten vind je op de begane grond, zoals het restaurant, zorg en motortechniek. Dat zijn de showcases die de relatie van binnen naar buiten leggen. In het restaurant

De gebruikte materialen en details blijven lang goed, zoals beton en aluminium kozijnen. Daarnaast ligt het vol met pv panelen. Het heeft een flexibel casco, zodat je het makkelijk om kunt bouwen voor zorg, woningen of een bedrijfsfunctie. Alles biobased en demontabel bouwen is leuk, maar maak vooral gebouwen die langer mee kunnen gaan. Te vaak zie je dat een gebouw technisch nog mee kan, maar geen gebruikswaarde meer heeft. Dus houdt in je ontwerp al rekening met mogelijk toekomstig gebruik. Een gebouw moet een redelijk generieke structuur hebben; daarom willen wij scholen bouwen die begrotingstechnisch zeker 70 jaar meegaan.” Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Bart van Kampen via vankampen@dezwartehond.nl of u kijkt op www.dezwartehond.nl

SCHOOLDOMEIN

december 2023

Tekst Sibo Arbeek

NIEUWBOUW KOMPAAN COLLEGE OP TWEE LOCATIES

Leren door doen uitgangspunt voor locatiekeuze en ontwerp Het Kompaan College betrok recent de nieuwbouw in Zutphen en bouwt een tweede locatie in Vorden. Het duurzame onderwijsconcept is in beide gebouwen zichtbaar en voelbaar. Het credo is: leren door doen!

Nieuwbouw locatie Kompaan College Zutphen

enzelfde visie voor twee scholen en dat bovendien met hetzelfde ontwerpen bouwteam, dat door ICSadviseurs werd begeleid. Dat vraagt om een nader gesprek en dat voerde Schooldomein met het betrokken team; de directeur van het Kompaan College Roos Willemsen, architect Desiree Vermeer van DAT Architecten, projectleider Robert Zeinstra van adviesbureau Sijperda-Hardy, Priscilla van den Poll en Koert Klevant Groen van ICSadviseurs en landschapsarchitect Mark Vergeer van Bureau B+B. Roos trapt af: “Het voormalige Beeckland in Vorden, het vmbo van het Stedelijk in Zutphen én de mavo van het Baudartius College zijn vanaf 1 augustus 2019 samengegaan in één nieuwe regionale vmbo-

SCHOOLDOMEIN

december 2023

school onder de naam Kompaan College. Aanleiding was de behoefte om een gezamenlijke onderwijsvisie te ontwikkelen, sterke profielen te maken en beter aan te sluiten bij de behoefte van het bedrijfsleven. Bovendien was de huisvesting van de voormalige scholen aan zijn eind en niet meer geschikt voor modern (voorbereidend-) beroepsonderwijs. In samenspraak met de gemeenten Bronckhorst en Zutphen werd besloten om voor Kompaan twee nieuwe scholen te bouwen; één in Zutphen en één in Vorden. Daarbij vormen beide scholen zowel onderwijskundig als qua uitstraling en gevoel een eenheid, maar elk passend bij de eigen omgeving. Kompaan in Zutphen is onderdeel van een stedelijke omgeving en Vorden juist van een

VISIE EN ONTWERP landelijk gebied. Onze school in Zutphen is net opgeleverd en we hopen Vorden eind volgend jaar in gebruik te nemen. Als je binnenloopt in beide gebouwen moet je gelijk voelen ‘dit is het Kompaan’, terwijl de buitenkant bij de omgeving aansluit. De locatie in Zutphen voor ongeveer 800 leerlingen ligt aan de Coenensparkstraat op een plek tussen bedrijfsleven en terrein en midden in de samenleving tussen nieuwbouwwijk met voorzieningen. In Vorden komt het gebouw voor ongeveer 400 leerlingen aan de Almenseweg. Vorden is een dorp, dus wilden we graag dicht bij het station zitten en tegelijk dicht bij het dorp, als onderdeel van de gemeenschap.” Koert: “Wij zijn al zo’n zes jaar bij dit proces betrokken, vanaf de visiefase tot nu de realisatie van beide gebouwen. Het begon met een masterplan van de gemeente Zutphen, waarin de ontwikkeling van het vmbo een speerpunt was. Vanuit het onderwijs werd een kwartiermaker benoemd, die samen met de bedrijven in de regio een visie heeft ontwikkeld.” LEREN DOOR DOEN Belangrijke elementen in die uitstraling zijn het ondernemerschap, het aansluiten bij het lokale werkveld, verankering in de regio, eigentijds en uitgesproken. Bij ons gaat het om leren door doen. Onze leerlingen krijgen veel ruimte om keuzes te maken, zodat zij eigenaar van hun eigen leerproces worden en op die manier een leerroute volgen die bij ze past. Daarbij hoort leren binnen de school en buiten de school binnen bedrijven. Vanuit het leren door doen zijn zichtbare praktijklokalen gemaakt, zowel van buiten als van binnen en een grote diversiteit aan typen werkplekken, zodat ingespeeld kan worden op het dynamische onderwijs. Dit aangevuld met praktische leerruimtes, zoals een salon of studio. We werken ook veel met coaches, die individueel met leerlingen aan de slag gaan. We vinden zicht op elkaar door samen doen belangrijk. Het nabij zijn is belangrijk. Dat betekent bijvoorbeeld dat de personeelskamer aan de pauzeruimte voor de leerlingen ligt, verder zijn er veel gespreksruimten en hebben alle praktijkruimten een deur naar buiten. We wilden ook dat de beide gebouwen moeten kunnen reageren op toekomstige veranderingen. Zo bedachten we om ergens de komende jaren een leerlingcentrum in Zutphen te starten. Dat hebben we naar voren getrokken en paste perfect binnen het bestaande gebouw.” STERKE PROFIELEN “Het was belangrijk om op elke locatie sterke en passende profielen aan te bieden”, vertelt Roos; “samen met de school en de bedrijven in Vorden en Zutphen hebben we een keuze gemaakt. In Zutphen vind je het profiel bouwen, wonen en interieur, zorg en welzijn en dienstverlening en producten, naast

“Daarbij vormen beide scholen zowel onderwijs kundig als qua uitstra ling en gevoel een eenheid, maar elk passend bij de eigen omgeving”

100 meter verderop de techniekfabriek, waar we ook onderwijs in Produceren, Installeren en Energie aanbieden. Vorden kent veel recreatie en toerisme, dus daarom komen daar de profielen horeca, bakkerij en recreatie en media, vormgeving en ICT. Op beide locaties wordt een technisch profiel aangeboden.” Koert reageert: “Doordat de Techniekfabriek er is hoeven we de meters voor PIE niet te bouwen. We hebben dus feitelijk minder vierkante meters gerealiseerd dan waar de school recht op heeft. Dus vooral niet bouwen wat je niet nodig hebt. Dat is pas echt duurzaam.” VISIE ZICHTBAAR MAKEN Priscilla legt uit: “De gemeenten hadden de ambitie om energieneutrale gebouwen neer te zetten met een gezond budget. Dat was het uitgangspunt om in een traditionele aanbesteding partijen te selecteren. We hebben voor de beide gebouwen dezelfde architect geselecteerd, ook om ze vanuit eenzelfde visie te laten ontwerpen. We merken dat we in het tweede gebouw al leren van de keuzen die we voor Zutphen hebben gemaakt.” Desiree knikt: “Natuurlijk is de school in Zutphen veel meer stedelijk en die in Vorden landelijker vormgegeven. Maar de onderwijskundige visie is zichtbaar in beide ontwerpen. Zo is er een duidelijke hoofdentree, liggen de praktijklokalen op de begane grond en stimuleren beide gebouwen het leren door te doen zichtbaar zowel binnen als buiten het gebouw.

SCHOOLDOMEIN

december 2023

Nieuwbouw locatie Kompaan College Vorden

heeft de beglazing een bepaalde breedte. Die verticale gevelbeelden zijn niet alleen mooi, maar wij hebben de penanten ook berekend met als doel maximaal de warmtelast te beperken. Zo is gerekend aan de breedte van de ramen.” Desiree knikt: “Daarom is integraal ontwerpen zo belangrijk, waarbij wij de kennis van de overige partners zo vroeg mogelijk meenemen in het ontwerp om zo een flexibele constructie te krijgen, die installatietechnisch super slim is.” “Daarom hebben we leerlingen ook meegenomen in het proces, zowel op het niveau van installaties als het gebouwbeheersysteem, zodat het gebouw ook een leermiddel wordt.” Roos: “Ons uitgangspunt is niet voor niets leren door doen. Dan is het toch geweldig dat leerlingen mee mogen kijken in het bouwproces.”

PROJECTINFORMATIE Projecten Nieuwbouw locaties Kompaan College Zutphen en Vorden Opdrachtgever Stichting Achterhoek VO i.s.m. de gemeenten Zutphen en Bronckhorst Projectmanagement ICSadviseurs Architect DAT Architecten Adviseur Installaties Sijperda-Hardy Aannemer/installaties Jansman (Zutphen) en Rots Bouw (Vorden) + Alferink Installatietechniek Landschapsarchitect Bureau B+B landschapsarchitectuur en stedenbouw

In beide scholen vind je eenzelfde ruimtelijke kwaliteit; veel natuurlijk daglicht in het hart van het gebouw, de lokalen verspreid over de verdiepingen. Er zijn werkplekken waar leerlingen samen kunnen werken, die we rumoer noemen. Die hebben een centrale plek in beide scholen gekregen. In Zutphen is de gevel in baksteen uitgevoerd, passend bij het industriële en stedelijke van de omgeving. In Vorden heb ik juist schuine kappen en een houten gevelbekleding toegepast, als reactie op het landschap. Aan de buitenzijde zie je bij beiden de verticale lijn met baksteen of met hout. In beide gebouwen is er vanuit de centrale ruimte zicht op de activiteiten in het gebouw. Dat maakt dat het levendige gebouwen zijn, omdat je elkaar ziet en daardoor gestimuleerd raakt.”

BVO

INTEGRAAL ONTWERPEN “Wij proberen een energieconcept te zoeken bij de architectuur, waarbij het niveau van het binnenklimaat niet alleen goed moet zijn, maar ook gebruiksvriendelijk, energiezuinig en duurzaam”, vertelt Robert. “Wij adviseren al over het schetsontwerp om daar de kwaliteit van de bouwfysica te bepalen. In het ontwerp van Zutphen

Zutphen: 6.700 m²; Vorden: 4.200 m² Ingebruikname Zutphen: december 2023; Vorden: jaarwisseling 2024/2025

SCHOOLDOMEIN

december 2023

ECOLOGISCH NETWERK Mark heeft met name een rol gespeeld voor de locatie in Vorden: “Het plangebied bevindt zich in een belangrijke ecologische corridor. De bouw van het Kompaan College in deze landschapszone van 2 hectare vraagt om een goede landschappelijke inpassing die een bijdrage levert aan het versterken van de groenstructuur en ecologische ontwikkeling op schaal van de regio. De landschappelijke inpassing van het schoolgebouw had veel draagvlak onder betrokken en enthousiaste buurtbewoners. We gaan de school zo groen mogelijk inpakken. Daarnaast gaan we de verschillende zichtlijnen benadrukken en doet de groene omgeving straks mee in het dorpse silhouet. Ook wordt het terrein ingericht met een fruitboomgaard, een wadi die de waterberging regelt, grote struwelen en nest- en schuilplaatsen voor amfibieën en vogels. Samen met het team hebben we mooie bomen uitgezocht, die we op het schoolterrein gaan planten. Kortom; de nieuwe school in Vorden wordt een belangrijk onderdeel van het ecologisch netwerk in de regio.” Kijk voor meer informatie op www.icsadviseurs.nl

VISIE EN ONTWERP

Tekst Sibo Arbeek

BOUWEN AAN DE TOEKOMST

Duurzame Bolidtvloer in Olympia College De duurzame renovatie van het Olympia College in Rotterdam levert een licht en ruim gebouw op, met prachtige werken ontmoetingsplekken. Daar hoort een vloer bij die mooi en duurzaam is en bovendien tegen een stootje kan.

“W “In het Olympia College ligt een mooie grijsblauwe Bolidt troffelvloer met een laagdikte van maar liefst 5 mm”

e waren al in de voorlopig ontwerp fase betrokken”, vertelt Business developer Nicole Tieman van Bolidt. “Daardoor konden we meedenken over de vraag welke vloer het beste bij het onderwijs en de inrichting van de praktijkruimten paste. De opdrachtgever heeft dat goed onderzocht, ook vanuit het oogpunt van exploitatie. Opdrachtgevers weten als geen ander op welke aspecten ze moeten letten en waar ze in de praktijk tegenaan lopen. Bouwen voor de toekomst doe je door aan de voorkant van het proces na te denken over de inrichting en de exploitatie op de lange termijn. Te verwachten exploitatie is goed weer te geven in een rekenmodel. Maar naast een goed model vertelt aanvullend het zien van een referentie met een toelichting van de manager bedrijfsvoering heel veel. Daarom was het mooi dat in de voorlopige ontwerpfase van het Olympia College de opdrachtgever SNZ met de architect van Spring het IJsselcollege bezochten waar eenzelfde vloersysteem al een aantal jaren in gebruik is. Daarnaast mochten we Spring architecten en de Stichting BOOR (overkoepelend aan SNZ) in ons Bolidt Experience Center ontvangen, waar onder andere verschillende vloertoepassingen in de gebruiksfase gesimuleerd kunnen worden.” “Bolidt heeft met name voor onderwijsgebouwen het Bolidtop® 700 College systeem ontwikkeld. Deze vloer kent zijn oorsprong in de metaalindustrie en scheepsbouw. In het Olympia College ligt een mooie grijsblauwe Bolidt troffelvloer met een laagdikte van maar liefst 5 mm. Door de combinatie van speciale vulstoffen en hoogwaardige kunsthars is de vloer buitengewoon stoot- en krasvast. Het harde oppervlak van de vloer zorgt er bovendien voor dat vuil, stof en etensresten niet kunnen indringen, maar op de vloer blijven liggen, zodat de vloer goed gereinigd kan worden. De Bolidtop® 700 College voldoet aan de eigenschappen die de industrie eist aan hun productievloeren zoals bijvoorbeeld de hygiëne eis HACCP en de schimmelwerende

eis. Van belang voor onderwijs is dat deze vloer is gecertificeerd voor de emissieloze eigenschap en het gezondheidslabel Indoor Air Comfort en AgBB bezit. Verder worden op de Bolidtop® 700 College geen was- of beschermlagen aangebracht, die vaak een bron van vuilaanhechting blijken te zijn.” Nicole verder: “Naast de aanschafprijs spelen de onderhoudskosten en de levensduur van vloer afwerkingen voor eindgebruikers een rol in de vloerkeuze. Als je aan de voorkant goed uitzoekt welke vloer bij je past, bespaar je veel onderhoud en geld in de exploitatiefase. Omdat wij dit zo belangrijk vinden kunnen we zelfs de school helpen door een deel voor te financieren. Dat wordt in een aantal jaren terugbetaald uit de exploitatie, waarna de school nog lang van een bijna onderhoudsvrije vloer kan genieten.” Kijk voor meer informatie op www.bolidt.nl

SCHOOLDOMEIN

december 2023

Tekst Sibo Arbeek Fotografie Loes van Duijvendijk

DUURZAME RENOVATIE OLYMPIA COLLEGE

Stimulerende leeromgeving binnen fijn lijnenspel De combinatie SPRING & WDJArchitecten kreeg van Stichting BOOR de opdracht om het ontwerp te maken voor de renovatie van het Olympia College aan de Olympiaweg in Rotterdam. Een deel van het gebouw is inmiddels in gebruik en koppelt een monumentale renovatie aan een moderne leeromgeving.

H PROJECTINFORMATIE Project Duurzame renovatie Olympia College Rotterdam Opdrachtgever gemeente Rotterdam i.s.m. BOOR Architect Spring architecten i.s.m. WDJArchitecten Aannemer Construktif Dordrecht BVO 7.170 m2 Ingebruikname zomer 2023

SCHOOLDOMEIN

et Olympia College is een openbare school voor praktijkonderwijs, PrO-vmbo, vmbolwoo, Entree-mbo 1 en ISK en is gerenoveerd tot een frisse, eigentijdse, school voor ongeveer 480 leerlingen. Bijzonder is dat het om een reno vatie van een gemeentelijk monument gaat. Schooldomein sprak met Tjerk van de Wetering en Anneke Heins van Spring Architecten, Bert van den Heuvel van scholenorganisatie SNZ en Arno de Vries van WDJArchitecten, die als monumentenarchitect deel uitmaakten van het team. Tjerk: “Het gaat om leerlingen die aandacht nodig hebben en dat betekent kleine klassen en vooral ruimten waar rust en regelmaat belangrijk zijn. Dat vraagt wat van de organisatie in en rond het gebouw dat logistiek en onderwijskundig sterk verouderd was, zonder ruimtelijke verbindingen. Daarom hebben we het monumentale gebouw uit de jaren ’60 van de vorige eeuw getransformeerd tot een gebouw dat zowel aan de buitenzijde als aan de binnenzijde uitdaagt om te leren. De lange gangen in de bestaande structuur zijn brede straten geworden, waaraan pleinen zijn gekoppeld. Elk plein heeft een eigen karakter en uitstraling gekregen en ook de verkeersruimten hebben een eigen verblijfskwaliteit. Iedere vakgroep heeft een eigen buitenterrein, direct gekoppeld aan de praktijklokalen. Een wandelroute over het terrein koppelt de verschillende buitenactiviteiten aan elkaar. Net als binnen in het gebouw, kom je op deze wijze op een vanzelfsprekende manier in contact met andere studierichtingen. Er is plek voor heftruckonderwijs, een kas en moestuinen en ruimten om te timmeren en met metaal te werken. Door een verscheidenheid aan ruimten te creëren is er voor elke leerling een plek in de school te vinden om even geconcentreerd te werken, zonder een

december 2023

overdaad aan prikkels. Daarnaast hebben we het parkeren op het terrein gereorganiseerd, waardoor er voor het gebouw meer ruimte voor de fietsen is en het parkeren van auto’s naar achteren is gebracht. De leerling staat centraal!” HERKENBARE UITSTRALING “Het gebouw kenmerkt zich door een drietal paviljoens met een herkenbare, grafische uitstraling in een parkachtige omgeving”, vertelt Anneke. “Het bouwsysteem met het wit-zwarte contrast en de karakteristieke vakwerken op de hoeken is nog steeds goed herkenbaar. De losse compositie van het ensemble met drie paviljoens, een theoriegebouw, praktijkgebouw en gymzaal, in het groen, verbonden door transparante gangen past goed bij deze rationele bouwwijze en bij de situering in de ruime, groene wijk en het tegenoverliggende park. Zelfs de bomen buiten zijn in hetzelfde grid geplaatst. De positie van de nieuwe praktijklokalen en instructieruimten respecteert de monumentale structuur van het

vlnr Arno de Vries, Anneke Heins, Tjerk van de Wetering

VISIE EN ONTWERP

gebouw. Vanuit de ruim opgezette aula kijk je heel mooi naar buiten en straks weer op de vijver met zijn mooie kunstwerk. De kolommen, balken en daklichten zijn markant en fraai gedetailleerd. Ze blijven zichtbaar en opvallend. De verschillende clusters tonen zich aan de nieuwe centrale aula, waardoor in het nieuwe ontwerp de bestaande patio’s weer zijn dichtgebouwd.” HOOGWAARDIG COMFORT ACHTER EEN MONUMENTALE GEVEL “Het gemeentemonument is in 1969 gebouwd als LTS-Scheepsbouw, ontworpen door architect A.A. van Stekelenburg van Gemeentewerken Rotterdam”, legt Arno uit. “Het eerste idee was om de hoofdentree van het gebouw te verplaatsen en de oriëntatie op het terrein geheel te wijzigen. Later zijn we juist uitgegaan van de bestaande entree en routes in het gebouw en deze te verruimen en aantrekkelijker te maken. Omdat gedetailleerde tekeningen van het bestaande ontbraken hebben we onze tekeningen moeten baseren op wat we zagen. Pas later bij de demontage voor de bouw bleek hoe het gebouw in detail echt in elkaar zit. De monumentale waarde wordt mede gevormd door de bouwwijze met het H.B.C.-bouwsysteem (Holland Building Corporation) en de oorspronkelijke band met de plaatselijke scheepsbouw en de functie als school voor technisch onderwijs. Voor het monument was het behouden van de historische gevel daarom belangrijk. Dit betekent dat de

“De indeling van de nieu we praktijk lokalen en instructie ruimten respecteert de monumentale structuur van het gebouw”

noodzakelijke verbetering van de gebouwschil los van de bestaande gevel gezocht moest worden, om te kunnen voldoen aan de hedendaagse energieprestatie normen.” “De opwaardering van comfort, klimaat en energie (Frisse School en BENG) bereikten we door achter de bestaande gevel, aan de binnenzijde, een nieuwe hoogwaardige schil in de vorm van HSB-elementen met houten kozijnen te plaatsen”, legt Tjerk uit. “We hebben houtkleurige kozijnen toegevoegd aan de binnenzijde. Die hebben we bovendien asymmetrisch geplaatst om het lijnenspel van de monumentale gevel te doorbreken, zodat het mooi afsteekt; een contrasterende oplossing als een nieuwe tijdlaag. Door die tweede binnengevel ontstond ook ruimte om de koudebruggen effectief aan te pakken en plek te bieden aan de zonwering. Zo’n klimaatgevel is een mooie manier om aan de huidige comforteisen te kunnen voldoen en tegelijk de identiteit en uitstraling van de oorspronkelijke gevel te behouden.” STIMULERENDE LEEROMGEVING Bert is als opdrachtgever tevreden: “Door het hand haven en renoveren van de monumentale gevel met zijn karakteristieke witte beplating en zwarte rechthoeken zijn de uitstraling van de gebouwen en de leesbaarheid van het bouwsysteem behouden. Door het verduidelijken en verruimen van de entree, het maken van een royale interne verbinding met de nieuwe centrale aula en het openen van het gebouw naar de omgeving is een totaal nieuwe leeromgeving ontstaan”, vertelt Bert. “Verder is het interieur grotendeels vernieuwd, met een eigentijdse uitstraling die aansluit op de monumentale elementen en afwerkingen. We hebben nu een stimulerende leeromgeving voor verschillende lesvormen en een logische organisatie rondom centrale ruimten waarin de diverse vakrichtingen zich kunnen uiten.” Kijk voor meer informatie op www.spring-architecten.nl

SCHOOLDOMEIN

december 2023

Tekst Sibo Arbeek

CIRCULAIR PROCES VOOR INTEGRAAL KINDCENTRUM

Het Franse Gat verbindt buurt met gebruikers

In de wijk Het Franse Gat wordt aan de Karel Fabritiusstraat een nieuw Integraal Kind Centrum (IKC) gerealiseerd. Het kindcentrum biedt straks onderdak aan: School JUUL, de Patrimoniumschool én kinderopvang Luna. Het is een mooi voorbeeld van een circulair proces.

PROJECTINFORMATIE Project Nieuwbouw IKC Het Franse Gat Opdrachtgever Gemeente Veenendaal Ontwikkelaar

e gemeente Veenendaal vindt samen met de schoolbesturen dat de vorm van een IKC het beste past op maatschappelijke ontwikkelingen zoals de opbrengsten van taal en rekenen, creativiteitsontwikkeling, bewegings onderwijs, obesitas, sociale vaardigheden, burgerschap en computervaardigheid. Het Franse Gat is een wijk met veel diversiteit, zowel cultureel als sociaaleconomisch. School JUUL mag daar nieuw bouwen, maar wel als onderdeel van een nieuw te bouwen IKC, samen met de Patrimoniumschool en kinderopvang Luna. IKC Het Franse Gat wordt een gebouw waar kinderen van 0-13 jaar veilig kunnen opgroeien, spelen en leren. Het kindcentrum biedt straks ruimte aan 445 basisscholieren en 64 kinderen in de opvang. De directeuren van Christelijke Kinderopvang Luna en van de schoolbesturen

Zenzo Maatschappelijk Vastgoed Architect RAU Architects Circulaire adviseurs Onlanders en Alba Concepts Aannemer Bouwbedrijf van den Hengel Adviseurs overig M3V Advies Volume 3.000 m² BVO Ingebruikname Najaar 2024

SCHOOLDOMEIN

december 2023

Gave Scholen en CPOV ondertekenden samen met de gemeente de samenwerkingsovereenkomst voor de ontwikkeling van het kindcentrum. Daarin gaven de kernpartners aan hoe ze gaan samenwerken, wie waar verantwoordelijk voor is en wie welke ruimten ter beschikking krijgt. Maar ook hoe de aanbesteding, het beheer en eigendom van het IKC geregeld zouden moeten worden. Inmiddels zijn de drie organisaties naar elkaar toegegroeid en heeft de gezamenlijke visie in het ontwerp vorm gekregen: samen waar het kan, maar eigen waar het beter is. En dat vanuit een gezamenlijke uitstraling naar de wijk. Het uitgangspunt was om op alle onderdelen een duurzaam en circulair gebouw te ontwerpen en te bouwen en daar hoort een circulair ontwerpen bouwteam bij. Schooldomein sprak met Irmo Jansen van Zenzo Maatschappelijk Vastgoed, architect M ichel Tombal van RAU Architects

VISIE EN ONTWERP en aanbestedingsexpert Marcel Niemeijer van Onlanders over het aanbestedingsproces van het nieuwe gebouw. RAPID IMPACT CONTRACTING “Ik heb het project aanbesteed en de contractvorming begeleid. De uitgangspunten voor de aanbesteding, het beheer en eigendom van het IKC zijn ook vooraf in overleg vastgesteld”, vertelt Marcel: “het betrof een Rapid Impact Contracting. Dat is een aanbesteding waarbij de kernpartners al vanaf de visiefase actief betrokken zijn, voordat er een programma van eisen en een ontwerp ligt. Innovaties en ideeën die tijdens het ontwerpen bouwproces ontstaan, kunnen zo ingepast worden. Het blijft ook tijdens de realisatiefase een coproductie tussen aannemer, architect, de kinderopvang, de scholen, de omgeving en de gemeente. De uitstraling van het nieuwe IKC is daarnaast gebaseerd op een grondige analyse van de stedenbouwkundige en maatschappelijke omgeving. De gemeente wil als opdrachtgever bijdragen aan de VN werelddoelen door de Sustainable Development Goals (SDG) als uitgangspunt te nemen. Daarbij gaat het om aspecten als een optimale ontwikkelomgeving, duurzaam en verantwoord bouwen en beheren en het stimuleren van de maatschappelijke verbinding. Daar horen ook toekomstbestendige partnerships bij. OPENHEID EN GEBORGENHEID “De drie kernpartners hebben al die tijd enthousiast samengewerkt om het beleid en de samenwerking vorm te geven binnen het IKC concept”, legt Irmo uit. “Daarbij behouden de twee scholen hun eigen identiteit, zodat ouders nog steeds kunnen kiezen welke school het beste past bij hun kind. Ze werken beiden met differentiatie en verschillende werkvormen, waarbij JUUL unitonderwijs aanbiedt met een meer vrije plattegrond en Patrimonium vooral het lokaal als uitgangspunt neemt. Zo heeft Juul straks een leeromgeving met verschillende soorten ruimtes, van instructieruimtes en leerpleinen tot speel- en concentratiewerkplekken en heeft Patrimonium een meer klassikaal ontwerp met ruime centrale leerpleinen tussen de lokalen. De gezamenlijke basis is dat de partners kinderen optimale ontwikkelkansen in de wijk willen bieden. Ze delen dezelfde pedagogische visie en de overtuiging wat een IKC voor de kinderen en de omliggende wijk zou kunnen betekenen. Het samen optrekken kreeg vorm in een design thinking traject met de gemeente, de twee scholen, de kinderopvang, Veens Welzijn, jeugdzorg en het samenwerkingsverband.”

bieden, een goede look en feel hebben, duurzaam en circulair in de meest brede zin zijn, dus ook maatschappelijke verbindingen en toekomstig partnerschap stimuleren. Zo hebben we een aantal workshopsessies met alle partijen georganiseerd over wat duurzaamheid en circulariteit voor alle partners en gebruikers betekent. De verschillende inschrijvers konden per ambitie een aanpak uitwerken, waaruit blijkt of die partij het ook echt kan realiseren. Innovaties en ideeën die tijdens het ontwerpen bouwproces ontstaan, kunnen bovendien ook nog

“Bij de isolatie hebben we vlas gebruikt en de gevelsteen bestaat uit klei die uit bestaande slooppanden komt” ingepast worden. Het is dus echt een coproductie tussen aannemer, architect, kinderopvang, scholen, omgeving en de gemeente. Aan de voorkant moesten partijen even flink investeren, maar dat verdient zich nu terug in de ontwerpen uitvoeringsfase, omdat je samen integraal naar het vraagstuk blijft kijken. Alle onderaannemers nemen de houding aan alsof dit hun eigen gebouw is.” DUURZAAMHEID UITGANGSPUNT “Duurzaamheid was op alle aspecten het uitgangs punt van denken en handelen. Zo kijken we naar de gekozen materialen om de CO2 uitstoot zo laag mogelijk te houden, zoals uit keramisch restmate riaal gerecycled baksteen voor de gevel (CicloBrick). Ook kijken we naar leveranciers in de regio, om

SAMENWERKINGSOVEREENKOMST “De gemeente heeft samen met de gebruikers vier ambities voor het IKC geformuleerd”, vertelt Irmo: “Het moet een optimale leer- en werkomgeving

SCHOOLDOMEIN

december 2023

Marcel Niemeijer

Irmo Jansen

Michel Tombal

de transportafstanden beperkt te houden. In feite gooien we ambities in de markt, waarbij in dit geval Zenzo en RAU Architects een ontwerp hebben gemaakt dat binnen de duurzame ambities past.” Irmo knikt: “We hebben al gelijk vanaf de inschrijving met RAU samengewerkt om een circulair gebouw te ontwerpen. Michel heeft zijn kennis en kunde vanuit RAU ingebracht, evenals Alba Concepts als adviseur op het gebied van duurzaamheid en circulariteit.” CIRCULAIRE POTENTIE “We hebben samen met Alba naar de building circularity index (BCI) van het gebouw gekeken”, vertelt Irmo; “BCI geeft de gemiddelde circulaire potentie van het gebouw aan op basis van alle toegepaste producten en elementen. De BCI score is 50% beter dan een traditionele manier van bouwen. De milieu-impact wordt gehanteerd als weegfactor voor het gemiddelde. Dit betekent dat producten met een relatief hoge milieu-impact een groter aandeel hebben in de BCI score. De focus zit ook in wat je niet hoeft te maken om geld

over te hebben om te investeren in een circulair product. Hier is de constructie losmaakbaar; we hebben droogkoppelsystemen en geen gestorte elementen toegepast. Overal zijn bouten gebruikt. De kanaalplaten zijn ook herbruikbaar. De gevel bestaat uit HSB elementen die in de toekomst herbruikbaar zijn. Bij de isolatie hebben we vlas gebruikt en de gevelsteen bestaat uit klei die uit bestaande slooppanden komt. De BCI-score is 50% beter dan een traditionele manier van bouwen. Het is een duurzaam en wijkgericht gebouw waarin kinderen optimale kansen krijgen om zich te ontwikkelen.” VERTALING AMBITIES “Het ontwerp is in feite een antwoord op al die ambities”, vertelt Michel. “De gebruikers wilden een gebouw met de uitstraling van één organisatie. Het wordt een compact gebouw van twee bouwlagen en een derde deels terugliggende bouwlaag, waar een mooi dakterras komt. Je vindt geen dragende wanden aan de binnenkant, waardoor er verschillende indelingsconcepten mogelijk zijn, ook naar de toekomst. Binnen het gebouw is elke partner herkenbaar door de eigen inrichting en door eigen kleurtoepassingen. Het wordt daarnaast een licht en open gebouw. Dat betekent in het ontwerp dat we diverse ruimtes hebben gemaakt die straks ook voor de wijk ingezet kunnen worden. Er komt een gemeenschappelijk deel voor alle partijen, met speellokaal, aula en de gemeenschappelijke teamkamer. Verder knappen we de naastgelegen openbare speeltuin en het park op en wordt het schoolplein openbaar toegankelijk voor de buurt.” Kijk voor meer informatie op www.zenzo-mv.nl, www.rau.eu of www.onlanders.nl

SCHOOLDOMEIN

december 2023

VISIE EN ONTWERP

EEN SLIMME EN CIRCULAIRE INGREEP

Licht, ruimte en lucht in een bestaande basisschool Een school in Heemstede kwam in aanmerking voor sloop en nieuwbouw. derksen|windt architecten maakte samen met de directie van de basisschool een plan voor een verbouwing. Een ontwerp wat de onderwijskundige visie ondersteunt en versterkt, de typische hallenschool in haar kracht behoudt, en veel ruimtelijke kwaliteit toevoegt.

I “Door de school weer toekomst bestendig te maken hebben we samen met de opdracht gever voor een duur zame oplos sing gekozen”

n Nederland staan veel oudere schoolgebouwen die niet meer aan de huidige standaarden voldoen en vaak een ruimtetekort hebben, zo ook de typische hallenschool De Evenaar. Vaak wordt in een Integraal Huisvestings Plan (IHP) uitgegaan van sloop en vervangende nieuwbouw, omdat de school functioneel en technisch te oud zou zijn. Jeroen Derksen: “Dit uitgangspunt vinden wij zonde. In dit geval heeft het schooltype, met ruime en lichte lokalen, veel potentie en authenticiteit. Samen met de school hebben we een ontwerp gemaakt dat past bij het onderwijs en een authentieke plek creëert. De toekomstige ervaring van de gebruikers vertalen we naar licht en zicht, en verhouding en schaal. Dat combineren we met een continue zoektocht naar eerlijk, slim en sterk materiaalgebruik. Door de school niet te slopen en weer toekomstbestendig te maken hebben we samen met de opdrachtgever voor een duurzame oplossing gekozen. De uitbreiding is volledig circulair en met deze verbouwing konden er voorzieningen voor frisse lucht, veiligheid en duurzame verlichting worden geïntegreerd in de school. De oplossing is bovendien veel goedkoper dan nieuwbouw.” NIEUWE KERN David Windt en Jeroen Derksen: “In het ontwerp is het dak van de overdekte binnenplaats gesloopt. Daar is een nieuw tweelaags houten volume in geplaatst als een nieuwe kern van het gebouw. Door de bijzondere dakstructuur én door maar een halve verdieping in te vullen is er binnen licht en ruimte in overvloed. Op de verdieping zijn de lerarenkamer, directiekamer en diverse kleinere onderwijsruimtes gepositioneerd. Beneden is er zo, naast ruimte voor een extra lokaal en flexibele lesplekken, een fantastische ruimte voor een podium en een prachtige centrale trap ontstaan. Hiermee is er een nieuwe hal als hart van de school.” MOOI CONTRAST “De uitbreiding bestaat uit een indrukwekkende houten gelamineerde constructie die van binnen in

het zicht is gelaten. Met wandopvullingen in hout skeletbouw, afgewerkt in licht vuren, ontstaat er een mooi contrast met de warmer gekleurde kolommen en liggers. Door de daklichten komt een diffuus licht wat een hele warme en rustige sfeer geeft. Van buiten heeft de mooie shed-vorm een connectie met het originele dak op de lokalen. Met de verticale houten gevelbekleding is het een ingetogen én tegelijkertijd opvallende uitbreiding.” De school kon tijdens de verbouwing niet sluiten of uitwijken, die mede daarom tijdens de zomer vakantie plaats vond. Door de bouw vooraf volledig uit te denken en zoveel mogelijk uit geprefabriceerde onderdelen op te bouwen is dit gelukt. Na de zomer konden de kinderen genieten van een toekomst bestendige en hernieuwde school. Voor meer informatie neemt u contact op met Jeroen Derksen 06-42586644, David Windt 06-24561739, of per email mail@derksenwindt.nl.

SCHOOLDOMEIN

december 2023

Tekst Sibo Arbeek Fotografie Van Wijnen Amsterdam

NIEUW LEVEN VOOR ZANDKASTEEL

Circulaire transformatie tot International Community School

Het voormalige hoofdkantoor van de ING in Amsterdam Zuidoost is getransformeerd naar een plek om te wonen, leren en vooral ontmoeten. Drie van de tien torens van ‘Zandkasteel’ zijn daarbij bestemd voor een nieuwe vestiging van de Amsterdam International Community School (AICS).

PROJECTINFORMATIE Project Transformatie Zandkasteel tot internationale

Schooldomein sprak met bouwmanager Maria Pieters van PMB Amsterdam, die de regie voerde op zowel de ontwerpfase als de uitvoeringsfase, Maarten Boelsma van Esprit als eindgebruiker en de belangrijkste partners binnen het ontwerpen transformatieproces: Max van Huut van Alberts & Van Huut, adviseur duurzaamheid en installaties Ronald Schilt van Merosch, aannemer Sjoerd van de Pol van Van Wijnen Amsterdam, Koos Melse adviseur bouwfysica, akoestiek en brandveiligheid van ZRi en directeur Ron van den Berg van Bremen Bouwadviseurs.

school AICS, drie van de tien torens Opdrachtgever en bouwheer Gemeente Amsterdam i.s.m. Esprit Scholen als eindgebruiker Adviseur duurzaamheid en installatietechniek Merosch Adviseur Constructies Aronsohn Architect Aberts & Van Huut Living Architecture Bouwkostenmanagement Bremen Bouwadviseurs Adviseur Bouwfysica ZRi Aannemer

en internationale school in een voormalig bankgebouw en ook nog eens een gemeente lijk monument. Met bovendien als uitgangs punt om het zo circulair en duurzaam mogelijk te transformeren. Maria: “De vraag naar internationaal onderwijs groeit. Cijfers van de Metropoolregio Amsterdam (MRA) tonen aan dat de behoefte aan internationaal onderwijs in 2025 bijna verdubbeld zal zijn ten opzichte van 2017. Nu al is er een wachtlijst voor kinderen die graag naar zo’n school zouden gaan. Zandkasteel met zijn tien bijzondere torens heeft nooit leeg gestaan toen de ING het verliet voor nieuwbouw

Van Wijnen Amsterdam Circulair adviseur Merosch en Repurpose Directievoering Horizonprojecten BVO 16.800 m² Ingebruikname september 2023

SCHOOLDOMEIN

december 2023

aan de Frankemaheerd. Het gebouw is gefaseerd verlaten. We hebben als gemeente drie van de in totaal tien torens in 2019 aangekocht om deze te transformeren tot een school voor de 1.400 leerlingen van de Amsterdam International Community School South East. De overige zeven torens, ontwikkeld door opdrachtgever Wonam/ Zadelhoff, zijn bestemd voor appartementen, commerciële en sociale functies. Ons uitgangspunt was daarnaast om het zo duurzaam en circulair mogelijk te transformeren en geschikt te maken voor het internationale onderwijs.” Merosch stelde bij de start van het project voor om van Zandkasteel een circulaire icoon te maken en daarbij voor dit gebouw te focussen op de onderdelen ‘Space Plan’ en ‘Services’ van de layers van Stewart Brand. ORGANISCHE ARCHITECTUUR Zandkasteel werd in 1987 geopend en gerealiseerd naar het ontwerp van Alberts & Van Huut. In de jaren tachtig moest het gebouw de verbinding vormen tussen het Amstel III kantorengebied en de woonbuurten van Zuidoost. In 2017 kreeg het de status van gemeentelijk monument, met zijn originele organische architectuur en mooie balans tussen open en gesloten delen en op de natuur

VISIE EN ONTWERP

Stuff

1 day - 1 month

Space Plan

3 - 30 years

Services

7 - 15 years

Skin

20 years

Structure

30 - 300 years

Focus Zandkasteel

Site Stewart Brand’s 6 S’s from How Buildings Learn

geïnspireerde vormen met de menselijke maat. In die periode was het gebouw één van de meest duurzame kantoorgebouwen van de wereld, vol met innovatieve technieken. Zo is er functionele regenwateropvang gerealiseerd en helpen thema- en daktuinen voor biodiversiteit en een aangenaam binnenklimaat. De laatste gebruiker, de ING Bank, kondigde aan te verhuizen naar een kleiner onderkomen, waardoor Zandkasteel leeg zou komen te staan. Als architecten Alberts & Van Huut hielden zij bij het ontwerp al rekening met een mogelijke transformatie: “We wisten wel dat een bankgebouw na verloop van tijd een andere functie kan krijgen. Dat betekent dat je een gebouw ontwerpt dat je later kunt transformeren. Dat is ook de essentie van de term circulair; niet alleen het hergebruiken van materialen, maar ook dusdanig te ontwerpen voor een nieuwe bestemming.” Max is erg blij met de combinatie van maatschappelijke voorzieningen, onderwijs, horeca, kantoren en wonen die allemaal samen komen in Zandkasteel. ‘’Een bank sluit om 18:00 uur en dan gaat het licht uit en de deur op slot. Hier branden straks om 23:00 uur nog overal lampjes en die school gaat in de weekenden door.’’

DUURZAME NETWERKEN Maarten Boelsma vult aan: “We zijn als schoolbestuur al in 2022 met een CO2 nulmeting begonnen om de eigen CO2 voetafdruk in kaart te brengen. Sinds 2019 wordt in navolging op de gemeentelijk doelstellingen onze bouwen inrichtingsprojecten vanuit de p rincipes: circulariteit, natuurinclusiviteit en energieneutraliteit ontworpen en uitgevoerd. Ingezet door de gemeente als bouwheer, die duurzaam en natuurinclusief bouwen als beleidsdoelen hanteert, waren deze principes als vanzelfsprekend ook de uitgangspunten bij de transformatie van Zandkasteel tot onze nieuwe internationale leer- en werkomgeving. We hebben jaren in een tijdelijke locatie gezeten met AICS, dat internationaal onderwijs aanbiedt voor kinderen van 4 tot en met 18 jaar. Als Esprit Scholen werken we aan het behalen van de duurzame ontwikkelingsdoelen met een eigen plan voor duurzaamheid. Daarbij gaat het niet alleen om wat we leren, maar ook hoe we leren, waar we leren, van wie en met wie we leren. We willen ook graag aan een duurzame verbinding met de omgeving werken. Via buitenlessen of een vak als ‘sustainability’ komen

SCHOOLDOMEIN

december 2023

Opslag schoongemaakte en goedgekeurde roosters en ventilatieboxen. Gereed voor hergebruik.

Opslag gebruikte en gekeurde multizuilen.

Overzicht van hergebruikte installatietechnische en bouwkundige maatregelen.

leerlingen in contact met de omgeving rondom de school, waardoor ook duurzame netwerken tot stand komen. Zandkasteel past als permanente plek heel goed bij onze ambities om aansprekend onderwijs te bieden op mooie en goed toegankelijke plekken.” AKOESTISCH COMFORT Akoestisch adviseur Koos Melse: “De meeste bestaande ruimten in het gebouw krijgen een andere functie. Zo was er op de 5e verdieping een hoge ruimte met een mooi hoog plafond. Voor AICS wordt de ruimte ingezet als biologielokaal. Wij hebben naar oplossingen gezocht die recht doen aan zowel de esthetische functie als de akoestische eisen. Dit is opgelost met een strak akoestisch spuitwerk, zodat teveel galm vermeden wordt en het akoestisch comfort voor het gebruik gewaarborgd is. Een ander voorbeeld: de AICS hecht veel belang aan onderwijs in beweging en dans. Het gymnastiek-/danslokaal op de eerste verdieping ligt boven de bibliotheek/stilteruimte. We hebben in samenspraak met de architect een oplossing met akoestisch isolerende sportvloer bedacht. Deze vloer voorkomt dat het geluid van boven naar beneden doordringt.” ZACHTE VOORWAARDEN Nadat het bestek grotendeels gereed was, werd voor het laatste deel een bouwteam ingericht, om het bestek uitvoeringsgereed te maken. Als onderdeel van de aanbestedingsprocedure koos de gemeente voor een selectieprocedure waarbij drie partijen ook beoordeeld werden op ‘zachte’

SCHOOLDOMEIN

december 2023

voorwaarden, zoals bekwaamheid om samen te werken, duurzaamheidsambitie en de manier waarop grip gehouden wordt op het bouwproces. In de eerste fase werd de bouwkundige schil van de drie torens gerenoveerd waardoor de levensduur van de schil met minimaal 25 jaar werd verlengd. Een groot deel van het interieur werd geamoveerd en vrijgekomen interieur onderdelen werden grotendeels hergebruikt. De bestaande constructie van elk bouwdeel is volledig opgebouwd uit een betonnen casco. Sjoerd: “De transformatie van Zandkasteel omvat het complete inbouwpakket. Van aanpassingen in het casco, binnenwanden tot en met de plafonds, vloerbedekkingen en installatietechnieken. Om te zorgen dat de torens ook daadwerkelijk als school gebruikt kunnen worden, hebben we onder meer een compleet nieuw vluchttrappenhuis toegevoegd. Ook hebben we aan de voorzijde van toren A een grotere entree gemaakt, beide naar het ontwerp van Alberts & Van Huut, en is de complete installatie geschikt voor stadswarmte en stadskoude. Ook zijn er zonnepanelen geplaatst. We hebben alle beglazing vervangen, de kozijnen en lichtstraten gerevitaliseerd en de dakbedekking en isolatie van de platte daken vervangen. Daarnaast heeft de ventilatie een upgrade gekregen en zijn verlichtingsarmaturen omgebouwd naar Led. Het gebouw voldoet aan BENG 1 en voor 80% aan de Frisse Scholen Klasse B. Het gebouw krijgt minimaal een energie A++ label. Wat niet gerealiseerd kon worden heeft voornamelijk te maken met de beperkingen die er zijn doordat je te maken hebt met een bestaand gebouw, dat bovendien ook een monumentale status heeft.” CO 2 VOETAFDRUK “Wij waren binnen het ontwerpteam verantwoordelijk voor zowel het bouwkostenmanagement als de exploitatiekostenramingen in alle ontwerpfasen van het project”, vertelt Ron, “vanuit onze total engineering-aanpak bewaakten we de bouwkosten.” Voor de transformatie van kantoor naar school gaf ZRi advies over de bouwfysica, akoestiek en brandveiligheid. Koos: “De monumentale status van het gebouw zorgt ervoor dat niet zonder meer interne en externe elementen kunnen worden verwijderd of vervangen.

VISIE EN ONTWERP

Foto: gemeente Amsterdam

Voor dit project is daarom uitgegaan van de eisen voor bestaande bouw uit het bouwbesluit, maar waar mogelijk wordt het niveau opgewaardeerd naar de nieuwbouweisen. De veiligheid is erg belangrijk in

een schoolgebouw; de voorzieningen voor de brandveiligheid zijn daarom zoveel mogelijk getoetst aan het nieuwbouwniveau.” CIRCULAIRE MOGELIJKHEDEN De doelstelling van de gemeente Amsterdam was om dit project zo duurzaam en circulair mogelijk uit te voeren. Merosch was verantwoordelijk voor het circulaire installatietechnisch ontwerp, de uitwerking van de duurzaamheid en energiezuinigheid. Ronald: “Repurpose heeft ons geholpen om naar de circulaire mogelijkheden te kijken van de vrijkomende bouwkundige elementen. Door middel van een kansenscan van het bestaande gebouw is er een top 10 producten in kaart gebracht. Daarbij is gekeken naar veelvoorkomende demontabele en herbruikbare producten. Voor elk materiaal is in kaart gebracht hoeveel er vrijkomt, wat het merk en de leeftijd is, wat de circulaire verwerkingsmogelijkheden en de in te schakelen partijen zijn en er is een omschrijving van wat er nodig is voor circulaire toepassing. Dat resulteerde er in dat een deel van de systeemwanden een nieuwe bestemming krijgt via de tweedehandshandel, vijf jaar jonge tapijttegels van Interface elders worden hergebruikt, alle andere verouderde tapijttegels worden uitgesorteerd en deels hergebruikt en deels gerecycled, een groot deel van hele plafondplaten weer terug komt in de school. Insert spuit een groot deel over in de gewenste kleur. Een deel van de restanten plafondplaten wordt niet naar de stort gebracht maar gerecycled, een aantal wandmeubels wordt hergebruikt of op marktplaats aangeboden. Van Wijnen heeft vervolgens een ruim aanbod mooie en kwalitatief hoogwaardige materialen geoogst, bestemd voor de circulaire economie. Diverse

“Dat is ook de essentie van de term circulair; niet alleen het hergebruiken van materia len, maar ook gebouwen ontwerpen die zo goed zijn dat je ze opnieuw kunt gebruiken”

beeldbepalende elementen zoals tapijttegels, ventilatieroosters en plafondplaten zijn zorgvuldig gedemonteerd en gereinigd voor hergebruik in Zandkasteel. Datzelfde geldt voor de armaturen, die geschikt zijn gemaakt voor LED. De glazen binnenwanden, houten plafonds en (maatwerk) meubels hebben een duurzame nieuwe bestemming gekregen. Materialen die niet in hun huidige vorm kunnen worden hergebruikt, worden bovendien gerecycled en opnieuw als grondstof in de keten ingezet.” “Een mooi voorbeeld in dit kader is de ‘monumentale interne straat’ op 5.34 m boven maaiveldniveau”, legt Sjoerd uit. “Deze horizontale ruggengraat verbindt alle torens van Zandkasteel en is van grote esthetische waarde. Onder andere de bestaande vloeren, plafonds én trappenhuizen in en aan deze straat worden met veel respect behandeld en blijven waar mogelijk behouden. Datzelfde geldt voor de bijzondere kleuren vormthematiek. We hebben de trappenhuizen waar noodzakelijk van aangepaste leuningen voorzien, om valgevaar te voorkomen en op zo’n manier dat esthetiek én veiligheid perfect samengaan.” Ronald: “Daar waar normaliter bij een renovatie alle installaties worden verwijderd hebben we hier een enorm groot deel hergebruikt. Hierbij zijn alle componenten eerst beoordeeld, gereviseerd en getest alvorens her te gebruiken. Dat was voor verschillende fabrikanten en leveranciers nieuw maar heeft wel geleid tot nieuwe inzichten en de identificering van nieuwe kansen als het gaat om circulair renoveren. Al met al worden er veel bestaande installatie- en bouwmaterialen opnieuw gebruikt in dit ooit extreem duurzame gebouw. Dit doordat er op tijd degelijk uitzoekwerk is gedaan. Het ultieme voorbeeld van circulariteit is echter dat de bestaande torens behouden blijven, wat ook geldt voor de ‘ziel’ van het gebouw. Door dit gebouw om te bouwen met maximaal behoud is er geen nieuw schoolgebouw nodig en ontstaat er minimaal afval bij de transformatie. Dit pakt niet duurder uit en is vele malen beter voor het milieu.” Maria tenslotte: “Nu de transformatie voltooid is en het gebouw in gebruik is genomen door de AICS, kan Zandkasteel ook meer van betekenis worden voor de huidige bewoners van het Stadsdeel Zuidoost. Het ZO! Gospel Choir repeteert inmiddels in het gebouw en de school wil graag meer meetingruimtes en bijvoorbeeld ook de dance studio beschikbaar stellen voor de buurt. Ook staat de school ervoor open om klaslokalen beschikbaar te stellen voor onderwijs in de zogenaamde ‘kleinere’ talen. In die zin staat het gebouw letterlijk en figuurlijk midden in de community en levert zo haar bijdrage aan een culturele verrijking van het Stadsdeel.” Kijk voor meer informatie op www.merosch.nl, www.bremenba.nl, www.vanwijnen.nl, www.zri.nl en www.albertsenvanhuut.nl

SCHOOLDOMEIN

december 2023

Tekst Sibo Arbeek Fotografie Mike Bink

Nieuwbouw Huygens Lyceum Het nieuwe Huygens Lyceum biedt ruimte aan een bijzondere visie. Verdiepend leren leidt tot betekenisvolle verandering. Het is een duurzaam gebouw met een prachtig atrium, door de toepassing van biobased materialen en een klimaatadaptieve inrichting van het terrein. de brugklas de competenties die ze nodig hebben voor het projectmatig werken in de bovenbouw. Ze weten daarnaast hun betrokkenheid bij (maatschappelijke) onderwerpen te vergroten. In het gebouw vind je naast de vaklokalen ook veel leerpleinen.” Het ontwerp ondersteunt deze onderwijsvisie. Peter: “Wij voorzagen dit onderwijsgebouw van een groene tint.”

PROJECTINFORMATIE Project Nieuwbouw Huygens Lyceum Eindhoven Opdrachtgever Stichting Eindhovens Christelijk Voortgezet Onderwijs (SECVO), gemeente Eindhoven Architect LIAG architecten + bouwadviseurs (na VO-fase), voorlopig ontwerp van DAT architecten Projectmanagement ICSadviseurs samen met VundamenZ Omvang ruim 10.000 m² Oplevering september 2022

et Huygens Lyceum is één van de drie locaties van het Christiaan Huygens College in Eindhoven en biedt plaats aan havo-, atheneum- en gymnasiumonderwijs. Na tien jaar voorbereiding opende deze middelbare school onlangs haar deuren. Schooldomein sprak met directeur-bestuurder Martin van den Berg, rector Loes Corbeij en projectleider Peter Donkers van LIAG. “Het Huygens Lyceum was functioneel en technisch verouderd”, legt Martin uit. “Het was al meerdere keren verbouwd in de afgelopen 60 jaar. Het had bovendien nog een met olie gestookte installatie. Renovatie hebben we even overwogen, maar was uiteindelijk geen optie.” Nu staat er op dit kavel een gezonde en toekomstgerichte school (inclusief volwaardige sportfaciliteiten) voor circa 1.200 leerlingen. DEEP LEARNING “De onderwijsvisie in dit gebouw is gebaseerd op de visie deep learning van Michael Fullan”, licht Loes toe. “De essentie is dat verdiepend leren kan leiden tot betekenisvolle verandering. In deze school hanteren we daarom niet alleen deels een traditionele aanpak, maar werken we vooral persoonsgericht en projectmatig. De docenten leren de leerlingen vanaf

SCHOOLDOMEIN

december 2023

RUIMTELIJK ATRIUM Peter vertelt: “Het vertrekpunt was voor ons gunstig. Er lag een ontwerp voor een compact gebouw, bestaande uit drie onderscheidende volumes en op een relatief klein plot. Het bood ons mogelijkheden om er een gezond en duurzaam schoolgebouw van te maken.” Zo is ‘buiten’ binnenin het ruime atrium goed te ervaren. Niet alleen door de glazen overkapping van de aula of door de grote planten die hier staan, maar ook door de verdiepingshoge puien die de leerlingen vrij uitzicht op het naastgelegen park bieden. Loes: “Het atrium is echt een blikvanger, net als de leerkuil. Je kunt die kuil gebruiken voor instructie, maar ook voor kleinere bijeenkomsten. De plek is wat intiemer dan de grote aula.”

VISIE EN ONTWERP GROENE SCHOOLPLEINEN Loes vervolgt: “Buiten hebben we ook een zitkuil. Het is een plek waar jongeren graag hangen in hun pauzes.” Peter: “Het leuke is, dat het tegelijkertijd een van de klimaatadaptieve voorzieningen op het terrein is. Het is naast de wadi’s een van de – zichtbare – maatregelen om het perceel hoosbui-bestendig te maken. Zo’n kuil fungeert immers als een tijdelijke waterberging. Vanuit hier zakt het regenwater langzaam weg in de bodem.” Het opvangen, v asthouden en infiltreren van regenwater gebeurt op meer plekken op dit plot. Bijvoorbeeld ter plaatse van het parkeren voor fietsen en auto’s. Peter: “Het zijn grote oppervlakten, die relatief snel en makkelijk waterdoorlatend te maken zijn.” Martin: “En het komt het eindbeeld ten goede, dat is groen in plaats van grijs.” VERKOOLD BAMBOE ALS GEVELMATERIAAL Het gebouw zelf kent een bijzondere gevelopbouw, waarbij elk volume uit een ander materiaal bestaat. Variërend van metselwerk tot aluminium en gekoold bamboe. Peter licht toe: “Dat laatste is wel écht bijzonder. Het vergde aanzienlijke inspanningen van onze kant om dit te realiseren. We hebben pionierswerk verricht door de producenten van gekoolde bamboe samen te brengen en gezamenlijk een duurzame gevelbekleding te ontwikkelen, waar brandklasse B vereist is en waar geen onderhoud gewenst is. De testresultaten waren veelbelovend, en de verkregen certificaten bevestigden dat het gekoolde bamboe voldeed aan de vooraf vastgestelde normen. Hierdoor stond niets meer in de weg om dit materiaal op de Nederlandse markt te introduceren. Tot slot hebben we als aannemer, met een montageteam, een van de bouwvolumes binnen het gestelde budget en volgens planning bekleed met dit gekoolde bamboe.” Martin knikt tevreden en voegt toe: “Het

“Ik voorzie een ontwikkeling naar een brede onderbouw, die meer gericht is op kansen gelijkheid en het ontwikke len van brede competenties”

vlnr: Martin van den Berg, Loes Corbeij en Peter Donkers

resultaat mag er zijn; het ziet er prachtig uit.” Loes tenslotte: “De aula als hart van de school is het pronkstuk met zijn mooie licht, ruimte en gelaagde opbouw. De leerlingen zitten graag op de leerpleinen, maar een aantal docenten moet er nog aan wennen; die hebben toch graag de muren van een lokaal om zich heen. Toch roosteren we ze daar nu in, want het gebouw zou anders te klein zijn voor het huidige aantal leerlingen van 1.250.” Peter: “Het gaat uiteindelijk ook om de kleine slimme en duurzame keuzen die je onderweg maakt. Zoals de keuze voor een demontabel casco, een houtskelet bouw gevel, het gebruik van lariks of akoestisch spuitwerk van gerecycled papier, en energiezuinige installaties. Samen maken ze impact.” Kijk voor meer informatie op www.liag.nl

SCHOOLDOMEIN

december 2023

Tekst Sibo Arbeek Fotografie Lucas van der Wee

HERKENBAAR PUNT IN DE WIJK

Shri Saraswatie integreert natuur en architectuur Ontwerpprincipes vanuit de Wederopbouw en ontwerpprincipes vanuit Vastu Shastra. Samen bepalen deze uitgangspunten de architectuur van het kindcentrum Shri Saraswatie in Rotterdam. Een robuust gebouw met verfijnde details.

PROJECTINFORMATIE Project Nieuwbouw kindcentrum Shri Saraswatie Rotterdam Opdrachtgever Stichting Hindoe Onderwijs (SHON) i.s.m. gemeente Rotterdam Architect RoosRos Architecten Projectmanagement bbn adviseurs Constructeur Pieters Bouwtechniek Bouwfysica DGMR Advies installaties DH-installatie advies BV Volume 1.450 m² Ingebruikname Eind augustus 2023

SCHOOLDOMEIN

et kindcentrum Shri Saraswatie biedt plaats aan bijzonder basisonderwijs en kinder opvang, dat gebaseerd is op hindoeïstische normen en waarden. De school is aangesloten bij de Stichting Hindoe Onderwijs (SHON), die ook scholen heeft in Almere, Amsterdam, Den Haag en Utrecht. RoosRos Architecten was verantwoordelijk voor het ontwerp, waarvan de stedenbouwkundige uitgangspunten een belangrijk gegeven waren. Het kindcentrum ligt in het hart van de wijk B ospolderTussendijken in Rotterdam-West. De bouw van een nieuw kindcentrum op die plek wordt daarom beschouwd als een belangrijke stedenbouwkundige bouwsteen. Architect Chi-Hang Chim: “Het is een kenmerkende en multiculturele buurt en dan is het mooi om te zien wat goede architectuur kan doen. Dat zie je ook terug in het woningbouwproject le Medi van Geurst & Schulze Architecten. We willen met ons ontwerp ook een bijdrage leveren aan de wijk. We hebben diverse scholen in portefeuille, dus we weten hoe maatschappelijk relevant ze zijn. De Stichting had de wens een kindcentrum te realiseren dat gebaseerd is op het principe van het

december 2023

Hindoeïsme. Wij hadden ons goed ingelezen op de vraag, waardoor we wisten wat de opdrachtgever voor ogen had. De kern van de ontwerpvisie is het creëren van een herkenbaar punt in de wijk dat in dit geval ook harmonieert met de wederopbouwarchitectuur. Chi-Hang verder: “Het ontwerp is gebaseerd op de principes van Vastu Shastra, een traditioneel Indiaas architectuursysteem. Deze architectuur is een beetje vergelijkbaar met de Chinese feng shui. Je kunt een bepaalde symboliek en de bij behorende regels vertalen, maar je moet wel weten wat de achterliggende gedachte is. Vastu Shastra (vãstu s’ãstra) kun je letterlijk vertalen als ‘architectuurwetenschap’. Het omvat richtlijnen voor ontwerp, inrichting, afmetingen, grondvoorbereiding, ruimtelijke ordening en geometrie. Elk ontwerp legt de nadruk op de integratie van architectuur en natuur. Het vierkant is een belangrijke geometrische vorm in Vastu Shastra. Het vierkant staat voor rust en herkenning. Deze vorm komt vaak terug in de klassieke architectuur en is op verschillende

VISIE EN ONTWERP

1e VERDIEPING manieren terug te zien in het gebouw. Van de lay-out BEGANE GROND van het pand tot aan de vierkante kolommen in de constructie. Elke verdieping heeft een daktuin die fungeert als buitenlokaal, wat past bij de filosofie om mens en natuur dichter bij elkaar te brengen. Het maatsysteem is leidend; het hart ligt in het centrum en de structuur is ook af te lezen in de gevels en de verschillende verhoudingen. Dat moet je ook zo uitwerken; de aannemer vond het bijvoorbeeld handig om een leiding vanuit het plafond naar beneden te trekken en met een uitgetimmerde koof langs een kolom te leiden. Dat hebben we tegengehouden, omdat de kolommen als vierkant zijn bedacht. Het principe levert een bepaalde rust op in het gebouw en de organisatie. De symboliek is belangrijk; je bent als mens verbonden met de kosmos; de natuur. Het belang van verbonden zijn komt ook terug in het ontwerp. Het centrum is een wereld op zich; de leerpleinen zijn gekoppeld aan buitenruimten, zodat je daar ook les kunt hebben. Een andere link is het spelen met licht en donker; alle klaslokalen hebben gevelroosters of zogenaamde jali voor de ramen waardoor het licht mooi gefilterd binnenkomt en het ritme van de seizoenen en de dag aangeeft.” WEDEROPBOUW De architectuur van de Wederopbouw komt tot uiting 1e VERDIEPING in het gebouw door middel van een stevige orthogonale structuur van kolommen en liggers. Het gevelbeeld reflecteert zowel de wederopbouwarchitectuur als de Indiase architectuurstijl. Dat zie je terug in verticaliteit en de kolommen structuur. Tegenover deze robuustheid is er ook verfijning te vinden in de details die zijn ontleend aan Indiase bouwelementen. Elementen uit de Indiase bouwstijl, zoals de poort of Torana dragen bij aan de culturele herkenbaarheid van het ontwerp. De entree moet bijvoorbeeld aan de noordzijde liggen, gebaseerd op de zonrichting van de oude paleizen. We mochten de regels relateren aan de specifieke plek in de wijk; omdat de school aan

BEGANE GROND

“Elke verdie ping heeft een daktuin die fungeert als buitenlokaal, wat past bij de filosofie om mens en natuur dichter 2e VERDIEPING 1e VERDIEPING bij elkaar te brengen” - Vastu Shastra

1e VERDIEPING 2e VERDIEPING

een drukke straat ligt, die voor kinderen gevaarlijk kan zijn en rumoerig is. Het gebouw heeft iets van een pakhuis, maar ziet er tegelijk chique uit door de aandacht die eraan is besteed met verwijzingen uit de Indiase architectuur. Het breiwerk in het metselwerk, dat dient als decoratief motief, is geïnspireerd op de waterputten in India, zoals de bekende Chand Baori. 2e VERDIEPING Het lijkt op een stromende rivier en dat verwijst weer naar de natuurlijke ontwikkeling van het kind, dat zichzelf gaandeweg ontdekt.” “En natuurlijk is het ook een duurzaam gebouw; het heeft een houtskelet binnenblad met een staalskeletconstructie. De ruimte-indeling is daardoor erg flexibel in de toekomst. De hoofdstructuur is een rasterpatroon binnen het vierkant en daar kun je op variëren. Maar het meest duurzame is de bijdrage aan de wijk, die door het nieuwe gebouw een mooie impuls krijgt.” Kijk voor meer informatie op www.roosros.nl

SCHOOLDOMEIN

december 2023

Tekst Sibo Arbeek

OMGEVING BRON VOOR ONTWERP IKC DE WIJSSEL

Integrale visie op duurzaamheid basis voor samenwerking In het dorp Gendringen vlak bij de Duitse grens wordt het nieuw te bouwen IKC De Wijssel straks misschien wel het belangrijkste gebouw in het dorp. Een gebouw om lerend te spelen, te ontdekken, ontmoeten en vooral om trots op te zijn.

chooldomein sprak met bestuurder Albert Sluiter van Essentius, architect Bart Wolbert van ARX Architecten en ontwikkelaar Geron Verdellen van SMT Bouw & Vastgoed. Albert: “We hebben in ons bestand veel kleine scholen aan de Duitse grens, in het achterland waar je traditioneel veel oudere bewoners vindt, omdat het hier zo mooi wonen is. Die bevolkingsopbouw verklaart ten dele de krimp van 2.000 leerlingen tien jaar geleden naar ongeveer 1.400 leerlingen nu. Inmiddels stabiliseren we en zien we zelfs weer een lichte groei. Daar gaat IKC De Wijssel in Gendringen vanaf zomer volgend jaar zeker ook een bijdrage aan leveren. We zien de voordelen van een IKC, maar hebben in onze dorpen niet altijd voldoende kinderen om een IKC te maken. Je hebt de mogelijkheid om een doorgaande leer- en ontwikkellijn aan te bieden en bovendien is het praktisch voor ouders om hun kind naar één organisatie te brengen. We beginnen nog maar net met IKC De Wijssel, dus onderwijs en

opvang moeten elkaar nog gaan vinden in een gezamenlijke pedagogische visie. Er ligt een kadernotitie, waar het team mee werkt. Straks wel met een nieuwe directeur, want de huidige stopt per juli 2024. Eigenlijk hebben we hier een omgekeerd proces; het ontwerp van het nieuwe gebouw is helpend bij het verder ontwikkelen van de visie.”

vlnr Albert Sluiter, Bart Wolbert, Geron Verdellen

SCHOOLDOMEIN

december 2023

GOED LUISTEREN ARX Architecten won samen met SMT de aan besteding. Geron legt uit: “Het is een design & build aanbesteding, waarbij wij samen optrekken met ARX

VISIE EN ONTWERP

“Eigenlijk hebben we hier een omgekeerd proces; het ontwerp van het nieuwe gebouw is helpend bij het verder ontwikkelen van de visie”

PROJECTINFORMATIE Project Nieuwbouw IKC De Wijssel Gendringen Opdrachtgever

in een integraal projectteam. Het voordeel van deze vorm is dat je integraal alle zaken kunt regelen en niet achteraf hoeft te repareren. De gemeente begon met vijf consortia en ging vervolgens terug naar drie. De school was net gefuseerd en de eerste uitvraag was om een nieuw gebouw te maken voor twee scholen en een kinderopvang. Het hele IKC-traject liep vervolgens parallel aan de vorming van een visie op het nieuwe gebouw.” Bart knikt: “De verschillende dialoogrondes hebben zeker een belangrijke functie gehad; onze eerste plannen zagen er echt anders uit dan wat er nu ligt. Wij waren als consortium het meest flexibel en hebben goed geluisterd naar de input tijdens de dialoogrondes. Tijdens de gesprekken hebben we gevraagd wanneer het project geslaagd zou zijn. Vervolgens zijn we op zoek gegaan naar de waarden van Gendringen. De antwoorden hebben we vertaald in de zogenaamde cirkel van ambities. De cirkel is opgebouwd uit verschillende waardes, zoals thuisgevoel, herkenbaarheid, samenwerking, betrokkenheid, structuur en rust, duurzaamheid als onderdeel van het onderwijs en inclusiviteit.” Geron lacht: “Elke vergadering begonnen we met die cirkel. Dat heeft enorm geholpen om een goed ontwerp te maken.”

Essentius i.s.m. de gemeente Oude IJsselstreek D&B bouwer SMT Bouw & Vastgoed Architect ARX Architecten Interieur ARX Architecten Bouwfysica Mobius Consult

RUIMTE VOOR DISCUSSIE “De opdrachtgever was onzeker in een tijd dat prijzen enorm stegen en had een budgetplafond als streefbedrag gegeven”, legt Geron uit. “Wij hebben het budgetplafond als uitgangspunt genomen en daar een ontwerp voor gemaakt. Daarbij hielden we het zeker in het begin wat abstract, om de discussie de ruimte te geven.”

Constructie Raadgevend Ingenieursburo Van Nunen BVO 2.000 m² Ingebruikname Augustus 2024

MOOIE EN NATUURLIJKE VERBINDINGEN “Ik wilde eerst een maagdelijke locatie aan de rand van het dorp, met uitzicht op de weilanden”, vertelt Albert. “Dat zou zonde zijn geweest”, reageert Bart, “het is een prachtig terrein met mooie oude bomen. Het wordt een gebouw in de natuur dat ook een relatie

aangaat met het dorp. We maken aan de rand een natuurlijk buitenterrein voor de bovenbouw, meer naar het dorp een buitenplek voor de onderbouw en ook een gebied voor de kinderopvang, waar het rustig is. Dan is er ook nog ruimte voor een werkterras, een picknicktafel en een duurzame educatietuin, met een moestuin en een kas. In de vorm zitten binnenhoeken en verschuivingen om hoofd- en zichtlijnen te accentueren. Na binnenkomst heb je zichtlijnen op de onder-, middenen bovenbouw, de kinderopvang en medewerkersruimte. Toch is het goed gelukt om een duidelijke structuur en rust in het ontwerp te brengen. We hebben geen meters verloren aan gangruimte, waardoor we ook een compact gebouw konden maken.” Geron tenslotte: “Dit gebouw past in het gebied en dat komt ook terug in de selectie van partijen, die zoveel mogelijk uit de Achterhoek komen. Dat geldt ook voor het technisch vlak en alle disciplines en kostenbeheersing. We blijven de komende 25 jaar verantwoordelijk voor het onderhoud en het energievolume. Het enige probleem is dat de school de komende jaren geen energie mag terug leveren. Maar dat lost zich in de tijd op.” Kijk voor meer informatie op www.smtbv.nl

SCHOOLDOMEIN

december 2023

Tekst Sibo Arbeek

Nieuwbouw Campus De Terp Campus de Terp begon met een droom: hoe mooi zou het zijn als er in de Wieringermeer een centrale plek is waar je samen kunt leren, sporten én recreëren, in een groene en duurzame omgeving? Nu wordt het echt gerealiseerd met inzet van veel organisaties.

e initiatiefnemers vanuit het voortgezet onderwijs, basisonderwijs, verenigingsleven en de gemeente Hollands Kroon zijn tot een uniek ontwerp voor Campus de Terp gekomen. Campus de Terp verbindt basis- & voortgezet onderwijs, onderwijs & sport, en onderwijs, sport & bedrijfsleven. De initiatiefnemers hebben samen met architecten en ontwerpers gewerkt aan de plannen voor het kindcentrum, het sportgebouw en de inrichting van het campusterrein. De scholen en de kinderopvang trokken hierin samen op voor Kindcentrum de Terp. Stichting Sport en Welzijn Wieringermeer richtte zich op sportcomplex de Terp. De gemeente kwam tot een ontwerp voor de buitenruimte. In het landschap liggen al de bestaande atletiekbaan en de school voor voortgezet onderwijs, die onderdeel van de campus vormen. Schooldomein sprak met directeur het Baken Freek Steeman, clustermanager Saskia Zuidema van Kappio, directeur Don Bosco Inge

SCHOOLDOMEIN

december 2023

van der Kooij, directeur Kees Overmeijer van De Triangel en architect Christian Jansen van TenW architecten adviseurs. ENORME MEERWAARDE Freek: “Samen creëren we een enorme meerwaarde en daar kan iedereen in de Wieringermeer van profiteren. Het idee voor de campus is dan ook vanuit de inwoners van de Wieringermeer zelf gekomen. Ze wisten als geen ander wat de potentie van de locatie was en welke activiteiten bij elkaar gebracht konden worden. Vervolgens haakten de scholen, kinderopvang, sport, welzijn en het bedrijfsleven ook aan, vooral ook omdat niet alle schoolgebouwen meer geschikt zijn voor toekomstgericht onderwijs en de sportaccommodaties niet meer voldoen aan de eisen van nu. Ook verwachten inwoners iets van de kwaliteit van hun leef- en leeromgeving. Voor de gemeente Hollands Kroon de aanleiding om te werken aan een herstructurering waar Campus de

VISIE EN ONTWERP

Terp onderdeel van uitmaakt.” Kees knikt: “Ik ben sinds dit schooljaar betrokken bij de nieuwbouw van Campus de Terp en ben met veel enthousiasme aangehaakt bij dit mooie initiatief. In deze korte tijd heb ik de meerwaarde van een intensieve samenwerking tussen de initiatiefnemers al ervaren. De bereidheid om samen op te trekken, het delen van expertise, het zoeken naar overeenkomsten en het willen leren van elkaar is groot. Het gaat uiteindelijk een prachtig resultaat opleveren in de vorm van een campus met veel faciliteiten en een ontmoetingsplek voor de inwoners van Wieringerwerf en omgeving.”

leren via projecten, gastdocentschap en stages. Het draagt allemaal bij aan gerichtere studie- en werkplekkeuzes, zodat talent behouden blijft voor de regio. Om het onderwijs rijker te maken, maar ook om jongeren te stimuleren om hier te blijven wonen en straks te werken. Zo is er een bedrijf dat champignons teelt en daar graag leerlingen bij betrekt, bijvoorbeeld via stages of werkopdrachten. Daarmee sluit het bedrijfsleven ook aan bij het onderwijs. De ambitie is om een breed onderwijsaanbod te realiseren, waarbij we niet alleen kijken naar de cognitieve ontwikkeling van het kind,

AANTREKKELIJKE PLEK Inge knikt: “De initiatiefnemers wilden een aantrekkelijke plek voor alle inwoners creëren, waar inwoners van 0-100 jaar activiteiten kunnen volgen rond onderwijs, opvang, sport, zwemmen en recreëren in een prachtig ingericht buitengebied. Vaak is het zo dat jongeren wegtrekken nadat ze elders werk hebben gevonden en vervolgens niet meer terugkomen, terwijl ze dat eigenlijk wel zouden willen. Door deze campus ontstaat een centrale plek voor mensen om hier te (blijven) wonen en recreëren en voor kinderen om hier onderwijs en opvang te krijgen, naast bewegen en cultuur. We hebben daarnaast veel mooie bedrijven, die we ook betrekken bij de ontwikkeling van de campus. Het wordt een prachtig platform waarop bedrijven zichzelf zichtbaar kunnen maken aan hun medewerkers van de toekomst. Welke beroepen, banen, leertrajecten en mogelijkheden hebben ze te bieden? Samen met de scholen geven ze vorm aan omgevingsgericht

maar naar de hele brede ontwikkeling van de jongere en oudere mens. Daarnaast spelen we ook in op thema’s als zorg en toenemende eenzaamheid.” PIONIERS IN DE POLDER Freek vult aan: “Wij pakken samen onze verantwoordelijkheid op door naar elkaar toe te groeien met een samenhangend aanbod. Ook vanuit arbeidsmarktproblematiek is het niet wenselijk om alle kleine scholen in stand te houden. De zuilen leven nog sterk in deze omgeving en Wieringerwerf heeft vier scholen, waarvan drie hier gehuisvest worden, een van oorsprong openbare-, katholieke en christelijke school. Door naar een gezamenlijk aanbod te groeien grijpen we ook weer terug op de historie van het gebied. De Terp is een grote opgespoten zandvlakte van ongeveer vier hectare, vlak bij Wieringerwerf. Het was bedoeld om dienst te doen als vluchtheuvel in tijden van watersnood. Tijdens de onderwaterzetting van de Wieringermeer

SCHOOLDOMEIN

december 2023

in de Tweede Wereldoorlog is de Terp door enkele families uit Wieringerwerf gebruikt als vluchtheuvel. Toen de Wieringermeer in 1930 werd drooggelegd, trokken honderden pioniers naar de nieuwe polder, in de hoop daar een mooie toekomst op te bouwen. Toen werd de Wieringermeerschool opgericht, waar alle gezindten terecht konden. Er werd een nieuwe samenleving gesticht en feitelijk doen we dat nu ook een beetje. Daarom is het zo mooi dat nu drie denominaties en een organisatie voor kinderopvang samen gaan werken in een nieuw kindcentrum, vanuit dezelfde visie. Vanuit bestuurlijk oogpunt blijven de verschillende denominaties en scholen in stand, maar we gaan onze visie op opvang en onderwijs vanuit één organisatie uitdragen. Dat is een groeimodel, waarbij we steeds meer met elkaar gaan optrekken. Dat stelde natuurlijk ook eisen aan het ontwerp van het kindcentrum; het gebouw biedt straks onderdak aan 450 leerlingen, twee KDV groepen 1 peutergroep en 2 BSO groepen en moet mee kunnen bewegen met onze visie op opvang en onderwijs.” NATUURLIJKE ROUTE Saskia: “In die natuurlijke omgeving wordt een gebied gemaakt voor onderwijs, bewegen en recreëren, met hangplekken voor jongeren, een tiny forest en een buitenlokaal, om spelend leren te stimuleren. Het gebied kenmerkt zich oorspronkelijk door een specifieke lijnenstructuur die in het ontwerp van het kindcentrum en de stand van de gebouwen is doorgetrokken, waardoor er hele mooie zichtlijnen ontstaan. Zo kijk je straks vanaf het terras van het

SCHOOLDOMEIN

december 2023

kindcentrum naar het gebouw van het voortgezet onderwijs, als een natuurlijke doorlooproute. Een verdiept pad loopt dwars door de Terp heen, waarin we op verschillende plekken ook een uitleg over de geschiedenis van het gebied gaan geven.” Christian vult aan: “Rond de centrale hal ontstaat een doorgaande leerlijn die bij het kinderdagverblijf start en vandaar via de kleuters naar de onderbouw loopt.

“Daarom is het zo mooi dat nu drie denominaties en een organisatie voor kinderopvang samen gaan werken in een nieuw kindcentrum, vanuit dezelfde visie” Via de centrale tribunetrap loopt de doorgaande leerlijn op de verdieping verder naar de middenen bovenbouw. Op de verdieping liggen tussen de bovenbouw en middenbouw enkele ondersteunende ruimten. Het gaat hier om de Techniekruimte, de Technologie labs en de bibliotheek. Deze sluiten via een vide aan op de centrale hal en zijn dus bij binnenkomst zichtbaar. Het zijn de ruimten rond de

VISIE EN ONTWERP

PROJECTINFORMATIE Project Nieuwbouw Kindcentrum De Terp Wieringerwerf Opdrachtgever Gemeente Hollands Kroon i.s.m. betrokken besturen Architect

centrale hal die ook aangeven waar het kindcentrum voor staat, namelijk Techniek, Technologie en Beweging.”

TenW architecten adviseurs BVO 3.121 m2 Ingebruikname Augustus 2024

ONTWIKKELING PER BOUW “Het uitgangspunt is om het gebouw zoveel mogelijk al als één kindcentrum in te richten”, vertelt Saskia. “Het gebouw kent een organisatie in zogenaamde bouwen, of leeftijdsgroepen, waarbij elke bouw een eigen leerplein en lokalen heeft. We richten de lokalen identiek in, zodat je niet kunt zien bij welke school welk lokaal hoort, die zijn dus inwisselbaar. Leerlingen van de drie scholen beginnen wel in een eigen lokaal, maar werken samen op de leerpleinen. We hopen dat de ouders gaandeweg niet meer het verschil tussen de scholen ervaren. Op de hoofd vakken zijn de verschillende scholen nog wel herkenbaar, maar voor de andere vakken werken de kinderen thematisch samen en dat loopt door de scholen heen.” Inge: “In feite volgt het gebouw de ontwikkeling van het kind; de opvang en jongste groepen op de begane grond en de middenen bovenbouw op de eerste verdieping. Dat zijn vier zones die elk herkenbaar zijn en ook elk een eigen entree hebben. In de eigen entree hangen de kinderen hun jassen op en van daaruit gaan ze naar het leerplein en de lokalen. Daarnaast is er een transparante hoofdentree met veel glas. Vanuit de entree kom je in de centrale ruimte met een grote tribunetrap en een vergroot speellokaal. Boven het speellokaal ligt het

makerslab, waar kinderen bezig kunnen zijn met handvaardigheid en techniek. Leuk is dat bedrijven uit de regio bij het makerslab zijn betrokken, waardoor kinderen spelenderwijs met aspecten van de bouw en techniek betrokken worden.” Christian: “Het kindcentrum de Terp wordt een alzijdig gebouw waar de groene buitenruimte zich omheen ontwikkelt. De buitenruimte is integraal onderdeel van het Kindcentrum en is net als de binnenruimte opgebouwd op basis van een doorgaande leerlijn. De onderbouwspeelterreinen sluiten aan op het speelgebied voor peuters en het KDV. Alle groepsruimten op de begane grond hebben directe toegang naar buiten en de ruimten op de verdieping krijgen via het dakterras en de tribunetrap een relatie met hun buitenruimten op het ontmoetingsplein.” “Het wordt echt een heel mooi gebouw, met boven baksteen en de onderkant in hout uitgevoerd”, reageert Inge. “De hoofdentree is heel transparant, zodat je van buiten zo in het centrale deel van het gebouw kijkt. Opvallend is ook de grote trap aan de buitenzijde, die naar een groot terras leidt. Dat is eigenlijk een tweede tribunetrap, met als doel dat kinderen ook buiten met elkaar mooie dingen kunnen vieren. Die verbinding tussen de kinderen en organisaties willen we daarmee versterken, want verbinding is het centrale woord van ons nieuwe kindcentrum.” Kijk voor meer informatie op www.tenw.nl

SCHOOLDOMEIN

december 2023

Tekst xxxxxx Sibo Arbeek Fotografie Sebastian van Damme

WARM HART IN ONDIEP

Nieuwe De Boemerang transparant en veilig

De Boemerang stond in het Meerjaren perspectief onderwijshuisvesting (MPOHV) van de gemeente Utrecht en kwam in aanmerking voor nieuwbouw, omdat het bestaande gebouw te slecht was. Het nieuwe gebouw aan de Amandelstraat in de wijk Ondiep valt op door zijn vorm en transparante ontwerp.

PROJECTINFORMATIE Project Nieuwbouw De Boemerang Utrecht Opdrachtgever PCOU Willibrord i.s.m. de gemeente Utrecht Aannemer BM van Houwelingen Architect EVA architecten Bouwmanager

chooldomein sprak met Daniël Biesheuvel van EVA architecten, adviseur huisvesting van PCOU Willibrord Eelko Bemener, directeur van De Boemerang Mirjam Gielissen en project leider Leo Kamp van BM van Houwelingen. “Het is een kwalitatief, hoogwaardig onderwijs gebouw geworden, dat past bij ons onderwijsconcept, waarbij het kind centraal staat”, opent Mirjam. “Het bestaande gebouw bestond uit twee lagen met elk vier lokalen, waaraan een los stuk was aangebouwd. Het was gebrekkig, lekte en onderwijskundig niet meer van deze tijd. EVA architecten heeft een inspirerend plan ingediend, waarin we veel aspecten vanuit ons onderwijsconcept herkennen. Met name de zichtlijnen van de klaslokalen op de gangen, ruime en vooral brede klaslokalen. Het gebouw heeft

Draaijer Ontwerp landschap/plein Buro Beuk BVO 1.400 m² Ingebruikname Voorjaar 2023

SCHOOLDOMEIN

december 2023

onderwijsondersteunende ruimtes, waar het rustig is en waar leerlingen extra uitleg krijgen. Als christelijke basisschool kiezen we voor klassikaal onderwijs volgens het leerstofjaarklassysteem. De kleuters zitten bij elkaar op de benedenverdieping. Boven krijgen de groepen 3 t/m 8 onderwijs. Dit gebouw telt tien lokalen en is gebouwd voor ongeveer 180 kinderen, die overwegend uit de wijk komen. In het gebouw zit ook een VVE-lokaal. Het gebouw heeft een Boemerang café in het hart van het gebouw. De slogan van de Boemerang luidt ‘de allerleukste basisschool in Ondiep met hart voor ieder kind’. De school heeft een ontmoetingsfunctie in de wijk. We liggen midden in Ondiep, een typische volksbuurt. De omwonenden hebben positief gereageerd op het nieuwe gebouw. Als school heb je hier ook een

BOUW EN INRICHTING maatschappelijke functie en een intensief contact met de omwonenden en ouders. Het is mogelijk voor mensen uit de wijk om de school te gebruiken voor vergaderingen en bijeenkomsten. De bibliotheek is uit de wijk wegbezuinigd, dus hebben we een bibliotheek op school. De bibliotheek wordt door een leesconsulent van de bibliotheek beheerd. Lezen is een belangrijk aandachtspunt op de basisschool. Als je in de klas vraagt welk kind wel eens naar de bieb in Zuilen gaat steekt één kind de hand op. Op school worden aan ouders, die de Nederlandse taal nog niet machtig zijn, taalcursussen gegeven. Ook voor Nederlandse ouders, die hun taal- en leesvaardigheid willen verbeteren. Als het gebouw ’s avonds gebruikt wordt, licht het gebouw mooi aan, als een herkenbaar baken in de wijk.” STEDELIJK EN ORGANISCH “Het is een open, helder gebouw, met ruimte voor groen”, reageert Daniël, “op deze plek in de volkswijk Ondiep staat sinds 1888 een school. De school heeft een stedelijk front en een organische achterkant. De wijk heeft een orthogonale verkaveling met voornamelijk woningbouw. De locatie van de school is een beëindiging van zo’n woonblok en in zijn voorgevel op de kop doet het dan ook mee in de baksteenarchitectuur van de wijk. Door het gebouw iets terug te leggen van de stoep aan de voorzijde ontstaat er ruimte voor een groen voorplein. Grote ramen met inspringingen in de gevel creëren eveneens ruimte aan de gevel voor groen, waar je van binnen op uitkijkt. Aan de achterzijde, bevindt zich het plein, waar de twee volgroeide bomen voor schaduw op het plein zorgen. Die wilden we behouden en feitelijk is de achterzijde van de school om de bomen heen ontworpen. Voor de gevel hebben we in contrast met de stedelijke voorzijde gekozen voor een zachte vormentaal met vloeiende vormen en een warme gevelbekleding in hout. Hierdoor ontstaat er een vriendelijk plein met menselijke maat waar de meanderende gevel vanzelf verschil-

lende plekken maakt voor de onder- en bovenbouw. Ondiep is een volkswijk die grotendeels versteend is met weinig groen. Bij de inpassing in de wijk wilden we dan ook groen toevoegen, de twee monumentale bomen op het achterplein behouden en het verder volledig verharde plein meer leefbaar krijgen. Het is natuurinclusief gebouwd met nestkasten voor vogels en een holle spouw voor vleermuizen. Het door Buro Beuk ontworpen plein is verder vergroend met natuurlijke speelplekken. Op het dak ligt een groen sedumdak.” BOEMERANG CAFÉ Daniël verder: “In de visie stond dat het een open en transparant gebouw moest zijn met aandacht voor licht, zicht en veiligheid. Het ontwerp heeft de vorm van een kruis met mooie zichtlijnen en een entree die dwars door het gebouw loopt. Het gebouw heeft niet een hele grote aula, maar in combinatie met het speellokaal heb je een grote ruimte, waarbij de wand open gezet kan worden.” Door een grote vide kun je je vanuit alle groepen makkelijk oriënteren en in elke gang die je binnengaat naar een groep loop je naar het licht toe. Het interieur hebben we

SCHOOLDOMEIN

december 2023

“De school wilde als centraal punt een soort café gevoel creëren en dat ook naar de wijk uitstralen”

ingetogen gehouden met blank hout en een rustig kleurenpalet. Centraal in het gebouw ligt het zogeheten Boemerang café. We hebben meters van de personeelskamer toegedacht aan het centrale hart. De school wilde als centraal punt een soort café gevoel creëren en dat ook naar de wijk uitstralen. Vandaar ook de volledig glazen pui, zodat er een visuele verbinding met de wijk is.” Mirjam knikt: “We starten elke ochtend om het keukenblok dat midden in de centrale ruimte staat. Van daaruit opent de school zich. In elke gang kijk je naar het licht en vanuit de gangen heb je goed zicht in de klaslokalen en andersom. Het binnenklimaat is fijn, ook als het buiten warm is en de akoestiek is erg goed.” RENOVATIE OF NIEUWBOUW “De gemeente Utrecht had in een eerder stadium onderzocht of renovatie nog aan de orde was, maar de uitvraag aan ons was al een ontwerp voor een nieuw gebouw”, vertelt Daniël. Eelko knikt: “Het oude gebouw is volgens de toenmalige richtlijnen van de gemeente gesloopt, die inmiddels behoorlijk aangescherpt zijn. Nu geldt dat het uitgangspunt renovatie is, tenzij het echt niet anders kan. Ik denk dat circulair bouwen echt actueel wordt als

het afvoeren van afval duurder is dan het hergebruik ervan. In dit project hebben we voor een bouwteam gekozen, met een meervoudig onderhandse aanbesteding. We hebben eerst de architect geselecteerd en vervolgens de aannemer. Vanaf het technisch ontwerp zijn Daniël en Leo samen opgetrokken.” Leo vult aan: “We zaten net na de bezuinigingsrondes in een spannende fase toen de crisis in Oekraïne uitbrak. Deze school moest op een budget van ongeveer vier miljoen 500.000 euro bezuinigen. Dat is ons gelukt, zonder dat de kwaliteit van het gebouw is aangetast. We hebben HSB elementen in de fabriek prefab voorbereid, zodat het gebouw snel wind- en waterdicht was. We hebben een aantal dingen uit het oude gebouw hergebruikt; zoals de straattegels op het plein, de schuifwand en een aantal wastafels in de toiletten. De samenwerking met de overige partners was erg goed en we hebben het gebouw zelfs zes weken eerder opgeleverd dan gepland stond.” Eelko knikt: “En het is toch een duurzaam gebouw geworden, met zijn compacte vorm, traditionele metselwerk aan de voorkant en de biobased houten achterkant van lariks hout. Het is bovendien een gasloos gebouw, heeft een warmtepomp en het scoort hoog op ventilatie en energie. Het is qua onderhoud ook een duurzame school, die de komende zestig jaar zeker in deze wijk blijft staan. Het is een kleine school die eigenlijk onder de opheffingsnorm ligt. Vanwege de belangrijke rol in deze wijk hebben we toch voor nieuwbouw gekozen; de school is belangrijk voor de wijk.”

vlnr: Leo Kamp, Mirjam Gielissen, Eelko Bemener en Daniël Biesheuvel

SCHOOLDOMEIN

december 2023

AL 60 JAAR THUIS IN HET ONDERWIJS

Onderwijs Huisvesting • A lgeco adviseert, ontwerpt en bouwt graag uw onderwijsgebouw • D esign en Build, Engineer en Build, Bouwteam • K euzevrijheid voor wat betreft ontwerp, indeling en installaties • S nelle bouwtijd • O nze gebouwen zijn flexibel herindeel baar bij toekomstige veranderingen • T oekomstbestendig en energiezuinig bouwen, altijd flexibel • B ENG, ENG, nulopdemeter. Wij realiseren het!

Een groene, frisse school waar een aangenaam en gezond leer- en werkklimaat heerst. Een duurzaam, flexibel gebouw, dat de onderwijsvisie ondersteunt en makkelijk kan worden aangepast aan de wensen van gebruikers. Een school, die financieel haalbaar is, met een eigen identiteit en uitstraling. Wij brengen deze school tot leven.

Hintham 156 | 5246 AK ’s-Hertogenbosch | T 073-6924433

www.petersbno.nl

algeco.nl/nl/branches/onderwijs

Expeditiestraat 5 | 5961 PX Horst | T 077-3984096

SCHOOLDOMEIN

december 2023

Tekst Sibo Arbeek

DUURZAAM, LICHT EN GROEN

Geslaagd bouwproces ROC Mondriaan Vaz Diasdreef Een flexibel, duurzaam en aantrekkelijk onderwijsgebouw voor 1.800 studenten en 200 docenten, bestemd voor opleidingen in de richting van pedagogiek, sociaal werk, economische en juridische beroepen. Een duurzame uitvraag leidde tot een integrale visie op ontwerp en bouw.

OC Mondriaan is een Regionaal Opleidingen Centrum met een breed, samenhangend onderwijsaanbod van beroepsopleidingen, volwassenenonderwijs, functiegerichte trainingen en bedrijfsopleidingen. In 2013 opende de school een nieuwe locatie aan de Aspasialaan en in 2018 vestigde ROC Mondriaan zich in een gebouw aan de Neckar. Nu volgt dus de derde locatie van ROC Mondriaan in Leidschenveen. Het nieuw te realiseren schoolgebouw heeft een indicatieve omvang van 13.800 m2 bruto vloeroppervlak en ligt op de plek waar eerder het tijdelijke gebouw aan de Henri Faasdreef lag. Pellikaan werd mede

PROJECTINFORMATIE Project Nieuwbouw ROC Mondriaan College Leidschenveen Opdrachtgever ROC Mondriaan Aannemer Pellikaan Architect RoosRos Architecten Bouwfysica ZRi Volume 13.000 m² Ingebruikname januari 2024

SCHOOLDOMEIN

december 2023

op basis van een goede ervaring uit het verleden als aannemer geselecteerd om het te bouwen. Jack Hazen is commercieel directeur bij Pellikaan en samen met collega Pascal Majoor vertelt hij over deze bijzondere opgave. “We zijn er al in december 2019 bij betrokken. ROC Mondriaan wilde voor een aantal opleidingen nieuwbouw en we hadden eerder voor het ROC een gasloze sporthal in Delft gerealiseerd. De goede samenwerking zet zich dus voort op dit project. Het betreft hier een traditioneel bouwteamaanbesteding en dus geen Design & build, waar we veel ervaring mee hebben. De opdrachtgever heeft zelf een aantal

BOUW EN INRICHTING

partijen geselecteerd; RoosRos als architect en SWINN als constructeur, de BRI Groep voor de W-installaties en Steegman Elektrotechniek voor de E-installaties. Wij zijn als bouwkundig aannemer aangeschoven.” Pascal vult aan: “Ook met deze partijen hebben we goed samengewerkt. Omdat dit zo goed liep, hebben we hen ook betrokken bij een nieuw project in Cruquius; een zorgcentrum voor de stichting SEIN. Je moet elkaar zeker in deze tijd versterken om tot een goed resultaat te komen.” BETAALBAAR EN HAALBAAR Jack knikt: “Het was een weerbarstig traject, met een economische crisis, corona en nu de energietransitie, waarbij het ook steeds lastiger wordt om de goede materialen te krijgen. Daarnaast wil iedereen duurzaam bouwen, maar moet het ook economisch en financieel haalbaar zijn. Samen met alle partners hebben we allerlei mogelijkheden onderzocht om het ontwerp uitvoerbaar en haalbaar te maken, waarbij we de visie op duurzaamheid op een goede manier naar de praktijk hebben vertaald. Het uitgangspunt van de opdrachtgever was om zoveel mogelijk circulair te bouwen. Wij geloven minder in het strippen en hergebruiken van materialen die

“Beter is het om met goede materialen een gebouw te maken dat je in de toe komst mak kelijk kunt demonteren, waardoor ook een restwaar de ontstaat”

dertig jaar geleden in gebouwen zijn gestopt. Beter is het om met goede materialen een gebouw te maken dat je in de toekomst makkelijk kunt demonteren, waardoor ook een restwaarde ontstaat. Hier hebben we bijvoorbeeld een demontabel betonskelet met houtskeletbouw en gevelvullende elementen met glas en minerale steenstrips toegepast. We hebben bewust geen keramische steenstrips gebruikt, omdat die meer belastend zijn voor het milieu. In de fabriek hebben we prefab hele vakken van betonskelet gevuld; waardoor binnen 12 weken het hele gebouw wind- en waterdicht was. De gevelelementen zijn makkelijk straks weer compleet te demonteren als het nodig is. Het hele gebouw is gasloos. We hebben normaal dubbel glas toegepast en geen triple glas, omdat dat als nadeel heeft dat je meer materiaal gebruikt, wat in de totale score niet goed uitpakt. Bovendien kunnen we het gebouw met hsb heel goed isoleren. Uiteindelijk hebben we het in 15 maanden gebouwd. Dat is ook duurzaam en vertaalt zich natuurlijk ook weer in de bouwplaatskosten. Het is een uiterst flexibel gebouw; de verschillende lagen, zoals het skelet, de gevel, de installaties, de binnenwanden en de inrichting zijn zo goed mogelijk van elkaar gescheiden. Dat maakt krimp

SCHOOLDOMEIN

december 2023

en wijzigingen van opleidingen of veranderingen in het onderwijs mogelijk en maakt het nieuwe ROC toekomstgericht.” DUURZAME AMBITIE “Het gebouw bestaat uit vier bouwlagen met onder andere theorie- en praktijklokalen, leergebieden, een multifunctionele zaal, een aula en een parkeergarage op de begane grond”, legt Jack uit. “Belangrijk is dat we de duurzame

ambitie van de opdrachtgever op een integrale manier hebben vertaald. Zeker in onderwijs staan de budgetten onder druk en moet je soms net voor meer traditionele materialen kiezen, zoals kalkzandsteen, dat qua milieu-impact overigens ook een goede naam heeft, omdat de CO2-uitstoot tijdens het productieproces beperkt is. Dat is soms schipperen en vooral goed afstemmen. We zien dat in sportgebouwen en zwembaden wat hogere budgetten beschikbaar worden gesteld om meer aan circulariteit en duurzaamheid te doen. In scholenbouw zijn de budgetten erg scherp, in relatie tot de ambities.” Pascal knikt: “Hier moesten we bovendien omdenken van een traditioneel proces naar een totaalconcept met veel prefab elementen, waarbij tijdens het bouwproces een complete gevel in de fabriek werd gebouwd, die je vervolgens op de bouwplaats dicht maakt, waarbij gelijktijdig aan de binnen- en buitenkant van het gebouw wordt gewerkt. Dat vraagt om een hele andere en vooral intensieve afstemming tussen partijen. De marktwerking dwingt ons om te blijven innoveren, ook om bouwtrajecten sneller wind- en waterdicht te krijgen.” NIEUWE TENDENS “Je hebt de opdracht om binnen een bepaalde tijd een gebouw te realiseren”, legt Pascal uit; “dan moet je je niet laten verleiden tot wat niet mogelijk is, maar je richten op wat wèl mogelijk is. We hebben in het voortraject met elkaar besproken hoe we

SCHOOLDOMEIN

december 2023

BOUW EN INRICHTING

duurzaamheid en circulariteit naar het bouwproces gaan vertalen. Omdat je deels nieuwe technieken toepast is het zaak intensief samen te werken, zodat je elkaar in de uitvoering kunt versterken. Het was mijn rol om met alle partijen een goed plan te maken en het proces te coördineren. Je moet ervoor zorgen dat de onderaannemers niet allemaal hun eigen ding doen, maar vanuit dezelfde ambitie meedenken. Dan vindt iedereen het leuk om aan iets moois bij te dragen. Dat is hier gelukt! Er lopen tijdens de bouw zo’n 120 mensen op de bouwplaats rond, uit verschillende landen die verschillende talen spreken en maar voor een bepaald deel gespecialiseerd zijn. Daarnaast speelt het feit dat het steeds lastiger wordt om aan vakmensen te komen; de metselaar buiten wordt steeds zeldzamer. We moeten beseffen dat dat wel de nieuwe tendens binnen de bouw is. Dat betekent dat je snel moet schakelen en focussen. Daardoor hebben we dit mooie project weten te realiseren.” GROENE EN GEZONDE OMGEVING Centraal in het gebouw zijn de verdiepingen met elkaar verbonden met vides. Dit geeft het gebouw een open uitstraling. Op het gebied van brandveiligheid en akoestiek brengt het echter ook de nodige uitdagingen met zich mee. Om de open uitstraling van het gebouw te realiseren is een sprinklerinstallatie toegepast, waardoor er geen fysieke brandscheidingen nodig zijn. Daardoor ontstaat een optimale vormvrijheid van

het ontwerp. Naast brandveiligheid zorgen de grote vides ook voor een akoestische uitdaging, waardoor bepaalde oppervlakten met absorberende materialen zijn uitgevoerd. In verband met de complexe vorm van de ruimtes is met behulp van 3D-simulaties onderzocht welke oppervlakken absorberend moeten worden uitgevoerd om de gewenste kwaliteit te realiseren. Het gebouw wordt verwarmd en gekoeld met duurzame warmtepompen. Alle verlichting is smart ledverlichting en een groot deel van de elektriciteit wordt opgewekt door de zonnepanelen op het dak. Aan het nieuwe schoolgebouw komt een groot, groen schoolplein, die de verbinding vormt tussen het naastgelegen groengebied en het gebouw. De hoofdentree bevindt zich op de eerste verdieping en ligt, samen met de kantine, aan de pleinzijde met een prachtig zicht op de natuurlijke omgeving. Ook de rest van het pand is op onderdelen natuur inclusief gebouwd, met nestplaatsen in de gevel en een divers ecosysteem op het plein. Zo krijgen ook insecten en vogels een plek aan of om het gebouw. Jack tenslotte: “Het ROC Mondriaan wordt een omgeving die bijdraagt aan de ontwikkeling én de gezondheid van de studenten. Qua uitstraling is het een supermooi gebouw met zijn prachtige atrium, hoge glazen dak en spannende trappen. We zijn trots dat we het samen met de overige partners hebben mogen bouwen.” Kijk voor meer informatie op www.pellikaan.com

SCHOOLDOMEIN

december 2023

Tekst Cindy Schrijft Fotografie Chris van Koeverden

INNOVATIEVE TRANSFORMATIE FACULTEIT ITC

Duurzame inrichting en focus op hergebruik De faculteit ITC, voor Geo-informatiewetenschappen en Aardobservatie, verhuisde van de oude locatie in de binnenstad van Enschede naar de campus van Universiteit Twente. Een voormalig laboratoriumgebouw uit de jaren 70 is getransformeerd tot een van de duurzaamste panden op de campus. Gispen vertaalde het interieurontwerp van Groen + Schild Architecten door naar het voltallige meubilair, waarbij duurzaamheid een grote rol speelde.

“D

e faculteit ITC richt zich op een zeer internationale doelgroep”, opent Jeroen Verplanke, opleidingsmanager en lid van het opdrachtgevende team. “De meeste studenten komen uit werelddelen die minder te besteden hebben. Het nieuwe pand wilden we daarom inrichten zonder geld te verkwisten.

Duurzaamheid is voor de Universiteit Twente een belangrijk speerpunt; wij wilden hierin graag voorop lopen en hebben expliciet gekozen voor veel hergebruikt meubilair naast nieuw circulair meubilair. Vanuit de Circulaire Hub kon Gispen voorzien in grote aantallen gewenste producten, refurbished en wel. Onze keuze viel na een minicompetitie op Gispen omdat zij zowel in het ontwerp van de inrichting konden adviseren, als al het hergebruikte én nieuwe meubilair konden leveren. Een sterke combinatie.”

“Het was een avontuurlijk project waarbij wij Gispen uit daagden om naar duurzame oplossingen te blijven zoeken” WAT KUNNEN WE HERGEBRUIKEN? “Samen met de faculteit ITC en de architect hebben we een intensief traject doorlopen.” Legt Bas de Jong, accountmanager bij Gispen, uit: “Met Groen + Schild Architecten hadden we sessies over kleurstellingen en materialisatie. Het ontwerp ging oorspronkelijk vooral uit van nieuw circulair meubilair. Wij hebben onszelf continu de vraag gesteld: wat kunnen we nog met het bestaande meubilair van de faculteit en retourgenomen producten van andere klanten in onze Circulaire Hub?” Een scan van het bestaande meubilair wees uit dat veel hiervan niet hergebruikt kon worden omdat het niet meer aan de moderne Arbo-eisen voldeed. Wel zijn 120 bestaande lesstoelen schoongemaakt en opnieuw gestoffeerd – zij komen nu mooi tot hun recht in het restaurant en

SCHOOLDOMEIN

december 2023

BOUW EN INRICHTING

in de studielandschappen. Het overige bestaande meubilair heeft Gispen duurzaam afgevoerd. Jeroen: “Ik vind het een mooi idee dat dit nu door Gispen gebruikt wordt voor andere doeleinden.” SIGNIFICANTE CO 2-BESPARING Niet alleen 319 bureaus en 300 lesstoelen zijn refurbished, ook zijn 418 bureaustoelen schoon gemaakt en waar nodig zijn onderdelen vervangen of is opnieuw gestoffeerd. Oude werkbladen, retourgenomen van andere klanten, transformeerde Gispen tot 188 tussenwanden. We lakten 20 bestaande lockers in een modernere kleur. We leverden 80 refurbished lestafels en 241 refurbished ladenblokken. Omdat er de wens was om staand te werken, zijn in de kantoren refurbished bureaus uit de voorraad van de Circulaire Hub van Gispen geplaatst. Gebruikte bureauonderstellen zijn opnieuw gelakt en voorzien van een motor om er een zit-sta werkplek van te maken. Bas: “Alle hergebruikte producten hebben gezorgd voor een reductie van maar liefst 93% CO2-uitstoot ten opzichte van de aanschaf van nieuw meubilair. Het siert ITC dat zij vol voor een duurzame inrichting zijn gegaan, wat niet per se veel goedkoper is vanwege het vele handwerk maar wel een significante CO2-besparing oplevert.” Items die niet refurbished konden worden opgeleverd, zijn ingevuld met nieuw circulair meubilair zoals Gispen SETT banken, NOMI stoelen met afneembare, gekleurde hoezen, Gispen HUGG concentratiewerkplekken en ZINN bureaustoelen. SLIM MEEDENKEN WAAR NODIG Bas: “Toen ongeveer acht weken voor levering bleek dat de verbouwing van het pand vertraging opliep, was er een slimme oplossing nodig want alles was al volop in productie. In overleg hebben we besloten de productie door te laten gaan en meubilair in

Klant aan het woord “Het was een avontuurlijk project waarbij wij Gispen uitdaagden om naar duurzame oplossingen te blijven zoeken. De samenwerking was erg nauw. We hadden wekelijks overleg en tot op het laatste moment is gezocht naar slimme mogelijkheden om tot een duurzamere inrichting te komen. Vanuit hun ruime kennis en ervaring op dit vlak vertaalde Gispen onze wensen continu door naar praktische oplossingen. Ook gaf Gispen het duidelijk en goed gemotiveerd aan als ze ergens níet voor zouden kiezen. Zo hebben we een prachtig totaalplaatje bereikt. Veel hergebruik en dankzij mooie afwerkingen een sfeervol geheel. Ik heb de samenwerking als heel prettig ervaren.” Jeroen Verplanke, opleidingsmanager en lid van het opdrachtgevende team Universiteit Twente

externe opslag te zetten bij een partner van zowel Gispen als ITC: Convoi. Zij hebben vervolgens in batches uitgeleverd.” Jeroen: “Ook op andere punten kwam Gispen met goede ideeën. Zo had de architect bijvoorbeeld voor vergadertafels Forbo Linoleum Desktop bladen voorgesteld voor een wat zachtere uitstraling. Gispen stelde een meer voordelige oplossing voor met dezelfde uitstraling: bladen van spaanplaat met kantenband afwerking in multiplex look.” Kijk voor meer informatie op www.gispen.com

Specialist aan het woord “Ik denk dat we met elkaar heel trots mogen zijn op het resultaat: zowel het prachtige, duurzame gebouw, waar nu ook studenten van andere faculteiten graag komen, als de manier waarop we hebben samengewerkt. Het ging om een groot pand waarvoor we tegen de 3.800 producten hebben geleverd. Daar komen veel details bij kijken. Dan is het fijn om korte lijntjes te hebben. De nieuwe faculteit ITC is wat mij betreft een voorbeeld voor andere onderwijsinstellingen die écht voor een duurzame inrichting gaan. Dat is niet altijd makkelijk, het vergt geduld en goede afstemming met elkaar. Dat dat tot iets heel moois leidt, is hier wel bewezen. En de duurzaamheidsambities zijn ruimschoots behaald.” Bas de Jong, Accountmanager bij Gispen

SCHOOLDOMEIN

december 2023

INSPIRATIEBOEKEN Samen werken aan de school van morgen

Bestel de boeken via de QR-codes

→ 540 pagina’s met prachtige → Het eerste onderzoek naar foto’s en plattegronden de beleving van de werkplek → Een uniek tijdsbeeld van door docenten 5 jaar scholenbouw → Een volledig overzicht → Trends en analyses binnen het van alle kosten, volumes primair en speciaal onderwijs, en programma’s het vmbo en avo/vwo → Een beeldende gids voor de verduurzaming van → Negen kenmerken voor ecologisch gebouwen intelligente opdrachtgevers

Samen werken aan de leeromgeving van morgen → 90 rijk gedocumenteerde projecten uit het mbo-hbo-wo → Een representatief beeld van actuele ontwikkelingen binnen de scholenbouw → Prachtige voorbeelden van innovatieve leer- en werkomgevingen

→ De laatste stand van zaken rond duurzaam en circulair bouwen → Meer dan 40 voorbeelden van transformaties van bestaande gebouwen → Vol met facts and figures, trends, analyses en nieuwe inzichten

Oud-Tweede Kamerlid Samira Bouchibti presenteert: Auteur Samira Bouchibti vertelt aan de hand van haar persoonlijke levensverhaal over de spagaat tussen thuis en samenleving, waar veel Nederlandse jongeren zich in bevinden. Met Nederland is van ons allemaal levert ze een waardevol handboek dat onderwijsprofessionals en jeugdwerkers een kompas geeft om jongeren te helpen zich op een constructieve manier door het leven te navigeren.

€ 35,95

Bouchibti gaat in op handvatten die de Grondwet biedt, definieert het Nederlands burgerschap en vindt aanknopingspunten die ons als samenleving verbinden. Ook voor degenen die al een representatieve blik op jongerenproblematiek hebben, biedt het handboek frisse inzichten. Bovendien wordt de urgentie van het vraagstuk over het begeleiden van ontheemde jongeren hiermee opnieuw op de kaart gezet, door een auteur die vanuit haar eigen achtergrond recht van spreken heeft.

Te bestellen via www.tenbrinkuitgevers.nl

SCHOOLDOMEIN

december 2023

Column

STENEN STAPELEN….. Afgelopen 2 oktober werd het nieuwe gebouw van kindcentrum De Kroevendonk in Roosendaal geopend. Een prachtig gebouw wat mij betreft. Een gebouw dat een aantal bijzondere kenmerken heeft. Op De Kroevendonk geven we vorm aan inclusief onderwijs en inclusieve opvang. Niet omdat inclusie een modeterm is, maar omdat we al jarenlang vinden dat alle kinderen er recht op hebben om echt samen naar school en samen naar de opvang te gaan. Bij de ontwikkeling van het nieuwe gebouw was het dus belangrijk dat onze partners waaronder BDG architecten, HEVO en aannemer Moeskops vooraf goed snapten dat het gebouw geschikt moest zijn voor deze visie. OBS De Archipel, Rotterdam

Geef je plannen de ruimte Goede gebouwen zijn een basisvoorwaarde om uw onderwijsvisie te kunnen realiseren. Of u nu gaat verhuizen, verbouwen, of nieuw gaat bouwen: wij kennen het hele proces. We begeleiden u van het initiatief tot en met de exploitatie bij het ontwikkelen, realiseren en gebruiken van onderwijsgebouwen. bbn adviseurs heeft ervaring met primair en voortgezet onderwijs, MBO, HBO en universiteiten. We ondersteunen met vastgoedadvies, huisvestingsadvies, bouwmanagement, bouwkostenmanagement en advies op het gebied van onderhoud en beheer. bbn adviseurs T +31 (0)88 226 74 00 E info@bbn.nl W bbn.nl

Het is tijd dat we er in Nederland voor gaan zorgen dat alle nieuwe kindcentra, scholen en opvanglocaties zo worden gebouwd dat ze geschikt zijn voor inclusief onderwijs. Dit gaat namelijk verder dan alleen de wettelijke toegankelijkheid. Zou het niet mooi zijn dat niet alleen onderwijs en opvang werken vanuit een inclusieve visie, maar dat ook de bouwwereld en de gemeentelijke overheid bij elk gebouw nadenkt over de geschiktheid voor inclusief onderwijs. Het is mijn droom, onze droom op De Kroevendonk, dat we er zo samen vanuit allerlei sectoren aan gaan werken dat er geen kinderen meer worden buitengesloten en met busjes naar een speciale locatie hoeven worden vervoerd. Geen exclusie, maar inclusie. Geen excluses dus meer, maar samen aan het werk. Niet zomaar stenen stapelen, maar vanuit een heldere inclusieve visie. Teun Dekker | Directeur-bestuurder SPCO en SPCKO www.kroevendonk.nl

SCHOOLDOMEIN

december 2023

colofon Schooldomein Magazine voor de perfecte leef-, leer- en werkomgeving sinds 1988. Schooldomein verschijnt zes keer per jaar. Op internet: www.schooldomein.nl. Uitgever Schooldomein is een uitgave van Schooldomein B.V. en Ten Brink Uitgevers Redactie Sibo Arbeek, Natascha Bruinstroop, Brenda Breems Vaste medewerkers Adri Pijnenburg, Ivo van der Hoeven, Anje Romein, Kees

no.

Rutten (fotografie), en Martine Sprangers (fotografie). Redactieraad De redactie en de partners van Schooldomein onder voorzitterschap van Edward van der Zwaag. Redactieadres Contactweg 66, 1014 BW Amsterdam, tel 06-82548370 E-mail: info@schooldomein.nl

Montessori College Eindhoven

Arrangementen partners Schooldomein. Voor het plaatsen van artikelen, advertenties of advertorials in het magazine Schooldomein, kunt u contact opnemen met Brenda Breems van

Duurzaam en circulair inrichten

Schooldomein B.V., Contactweg 66, 1014 BW Amsterdam, telefoon 06-82548370, brenda.breems@schooldomein.nl. Voor de online activiteiten van Schooldomein (website en sociale media) kunt u contact opnemen met Natascha Bruinstroop, natascha@fizz.nl. De advertentietarieven en arrangementen van

In de mooie reeks van thema’s deze jaargang draait het volgende nummer om Duurzaam en circulair inrichten. Eind januari 2024 valt deze Schooldomein weer in uw bus of is hij digitaal te bekijken. Hieronder een greep uit de bijdragen:

Schooldomein vindt u op www.schooldomein.nl. Abonnementen Betaling, opgave, abonnement, opzegging en adres wijziging kunt u doorgeven aan Administratie Schooldomein, Postbus 1064, 7940 KB Meppel, tel (085) 27 36 36 7, e-mail: sdo@tenbrinkuitgevers.nl. Schooldomein verschijnt zes keer per jaar in controlled

• Omdat het keihard nodig is: Odette Ex over het creëren van leefbare ruimtes • Het belang van een goede architectenselectie: Verschillende methodes onder de loep • Eindelijk uit die gribus: Nieuwbouw voor het Montessori College Eindhoven • Kleinschalig en overzichtelijk: Nieuwe VMBO School Veurs verbindt met de omgeving • Zichtbare duurzaamheid: Staring College Borculo verrast binnen en buiten het gebouw • Beginnen met opruimen: Studenten helpen Nimeto Utrecht inrichten • Leer mij het zelf te doen: duurzame inrichting Montessori basisschool Passe-Partout • Innovatieve klimaatbeheersing voor beter onderwijs: Het Scholen Concept voor een gezond binnenklimaat

circulation voor alle instellingen in het primair-, voortgezet-, middelbaar- (ROC’s) en hoger onderwijs (hbo en wo). Elke instelling krijgt op instellingsnaam een exemplaar toegestuurd. Daarnaast krijgen alle gemeenten Schooldomein toegestuurd. Voor meerdere exemplaren alsmede voor abonnementen voor particulieren, instellingen en bedrijven geldt een abonnementsprijs van e 46,20 voor losse nummers e 8,20 incl. verzendkosten. Abonnementen kunnen schriftelijk tot uiterlijk 1 september van het lopende abonnementsjaar worden opgezegd bij de administratie van drukkerij Ten Brink. Bij niet tijdige opzegging wordt het abonnement automatisch met een jaar verlengd. Productie Vormgeving en website: FIZZ | Digital Agency – fizz.nl Schooldomein wordt mede mogelijk gemaakt door een groot aantal partners. Een overzicht daarvan vindt u op pagina 5.

SCHOOLDOMEIN

december 2023

Laat u inspireren op: www.breedveld.com

Duurzame toekomst

DICHT

Paneelwanden

Schuifwanden

OPEN

Glaswanden

Vouwwanden

Meer informatie: www.breedveld.com – T 0487 542888

088 - 346 75 00 dgmr.nl

Mobiele paneelwanden, geluidsisolerende schuifwanden, mobiele glaswanden of vouwwanden. Onze producten hangen op honderden scholen in Nederland en België.

Meer informatie over dit project:

SCHOOLDOMEIN 2 jaargang 36 december 2023

no.

SPORTDOMEIN ZORGDOMEIN WIJKDOMEIN

Magazine voor de perfecte leer-, werken leefomgeving

jaar

PRODUCT- EN PRESTATIE GARANTIE

stilste op de markt

,5 db

Ventileren, verwarmen en koelen volautomatisch alles-in-één concept

Werkt op basis van CO2 sensoren 24/7 monitoring en beheer op afstand én eenvoudig in gebruik voor leerkracht en beheerder

Warmteterugwinning

met 100% gescheiden luchtstromen en fijnstoffiltering

Energiezuinig, circulair en optie gasloos In 10.000 lokalen succesvol toegepast in zowel bestaande als nieuwe scholen

Duurzaam en Circulair Bouwen

"Ik merk dat de kinderen meer actief betrokken zijn bij de lessen" - Harry de Vink Scholen°Concept VERNIEUWD!

GROOT INTERVIEW PIM VAN DER VEN Vastgoed voor geluksvogels

FLEXIBELE SCHOLEN IN AMSTERDAM Ruimte om te experimenteren

HERKENBAAR PUNT IN DE WIJK Shri Saraswatie integreert natuur en architectuur

WARM HART IN ONDIEP Nieuwe De Boemerang transparant en veilig