Schooldomein nr. 1 oktober 2013 by Schooldomein

magazine voor de perfecte leer-, werken leefomgeving

sportdomein zorgdomein wijkdomein

SAMEN UW OPTIMALE OMGEVING ONTWIKKELEN Strategische oplossingen in vastgoed en huisvesting

HEVO voorziet opdrachtgevers met complexe huisvestingsvraagstukken van antwoorden die bijdragen aan een optimale leef- en werkomgeving. We kunnen u ondersteunen bij vrijwel elk facet van vastgoedontwikkeling. Daarbij streven we altijd naar gebouwen die duurzaam presteren en een klantrelatie die minstens zo duurzaam is. Een partnership dat we bouwen op basis van oprechte betrokkenheid, kennisuitwisseling en wederzijds vertrouwen. Een open en resultaatgerichte benadering waarbij we elkaar blijven inspireren. Samen zijn we in staat het schijnbaar onmogelijke toch mogelijk te maken. Wij helpen opdrachtgevers in onderwijs, overheid, zorg en bedrijfsleven hun dromen te vangen in huisvesting en vastgoed.

Thema: Onderhoud en exploitatie Maurice de Hond over Onderwijs voor de Nieuwe Tijd Scholenbouwprijs 2013 in beslissende fase

jaargang 26 oktober 2013

Voor meer informatie: (073) 6 409 409 info@hevo.nl www.hevo.nl

Leven gaat voor.

Bekijk alle inzendingen op www.scholenbouwprijs.nl of www.icsadviseurs.nl

De Nierstichting zet alles op alles om ervoor te zorgen dat nierpatiënten zoals Willem in leven

Duurzame MFA als trots gebaar in een krimpgebied

preventie en werken vastberaden aan een draagbare kunstnier. Want dialyseren is geen leven,

Like de Facebookpagina van Schooldomein

blijven en ook écht kunnen blijven leven. We strijden voor meer donoren, maken ons hard voor maar overleven. We doen dan ook alles wat in ons vermogen ligt om het leven van nierpatiënten te verbeteren. Dat doen we niet alleen. Maar samen met patiënten, onderzoekers, professionals, donateurs, bedrijven, vrijwilligers en vele anderen die het leven liefhebben. Leven gaat voor, in alles wat we doen. www.nierstichting.nl

HEVO biedt u: Strategisch vastgoeden huisvestingsadvies Projectmanagement Duurzaamheidsadvies Expertisecentrum

magazine voor de perfecte leer-, werken leefomgeving

sportdomein zorgdomein wijkdomein

SAMEN UW OPTIMALE OMGEVING ONTWIKKELEN Strategische oplossingen in vastgoed en huisvesting

Thema: Onderhoud en exploitatie Maurice de Hond over Onderwijs voor de Nieuwe Tijd Scholenbouwprijs 2013 in beslissende fase

jaargang 26 oktober 2013

Voor meer informatie: (073) 6 409 409 info@hevo.nl www.hevo.nl

Leven gaat voor.

Bekijk alle inzendingen op www.scholenbouwprijs.nl of www.icsadviseurs.nl

De Nierstichting zet alles op alles om ervoor te zorgen dat nierpatiënten zoals Willem in leven

Duurzame MFA als trots gebaar in een krimpgebied

preventie en werken vastberaden aan een draagbare kunstnier. Want dialyseren is geen leven,

Like de Facebookpagina van Schooldomein

HEVO biedt u: Strategisch vastgoeden huisvestingsadvies Projectmanagement Duurzaamheidsadvies Expertisecentrum

www.marko.nl

Wilt u het leerniveau van uw studenten verhogen?

DS Hasperschool Akkrum

Met STALAD onderwijsinrichting krijgt u niet alleen sfeervolle ruimtes. Wij creĂŤren omgevingen die uw leerlingen stimuleren tot betere leerprestaties. Of het nu is

Een leven lang Marko

tijdens het nuttigen van een lunch of het intensief studeren, met onze inrichtingselementen halen wij het maximale uit elk moment. Ontdek op STALAD.nl hoe wij deze inspirerende werkwijze succesvol hebben toegepast bij diverse projecten. CSG Eekeringe Steenwijk

Burgemeester Harmsmaschool Gorredijk

www.marko.nl

Wilt u het leerniveau van uw studenten verhogen?

DS Hasperschool Akkrum

Met STALAD onderwijsinrichting krijgt u niet alleen sfeervolle ruimtes. Wij creĂŤren omgevingen die uw leerlingen stimuleren tot betere leerprestaties. Of het nu is

Een leven lang Marko

Burgemeester Harmsmaschool Gorredijk

Deze vloerbeDekkingen zijn De beste van De klas. rubber vloerbeDekkingen voor onDerwijsinstellingen.

In elk kinderdagverblijf, school of universiteit: veiligheid, ontwerp en kleuren zijn de belangrijkste aspecten voor een positief gevoel. Bekijk hier de meest creatieve rubber vloeroplossingen voor het onderwijs: www.nora.com/nl

Anz_Education_201x271_NL.indd 1

22.05.13 13:40

VAN DE REDACTIE

Wie kent de toekomst? Welkom terug in het nieuwe schooljaar, waar Schooldomein weer een innovatief platform wil zijn, waar iedereen bij wil horen. Fysiek en virtueel, want uit onderzoek blijkt dat een mooi blad in een behoefte blijft voorzien. De formule blijft op dat onderdeel ongewijzigd; zes keer per jaargang valt Schooldomein op de mat bij alle scholen, alle gemeenten, overheden, corporaties, alle relevante marktpartijen en de architecten verbonden aan de BNA. De formule van Schooldomein staat al 25 jaar en we gaan er ook deze jaargang weer helemaal voor. We gaan breed themaâ&#x20AC;&#x2122;s bespreken en projecten publiceren op de vakgebieden sport en zorg en daarbij zijn we vooral op zoek naar vernieuwende en spraakmakende toepassingen. Natuurlijk staat de overheveling van onderhoud met enkele artikelen op het programma, maar ook het hergebruik van maatschappelijk vastgoed en kleinschalige gebiedsontwikkelingen die echt werken. Hoe vindt de integratie tussen het vmbo en het mbo plaats? De noodzakelijke transities binnen het onderwijs, de zorg en op het gebied van welzijn vragen om integrale oplossingen, die niet zonder een goede financiering- en vastgoedstrategie kunnen. Gebouwen en omgevingen moeten onderscheidend zijn willen ze nog werken. Schooldomein

spoort de goede en slechte voorbeelden op. De markt komt uitgebreid aan bod, want daar liggen vernieuwende oplossingen, die vragen om een breed publiek. Tussen elk nummer verschijnt een nieuwe Schooldomein E-nieuwsbrief, waarin marktpartijen zich kunnen profileren. Op de facebookpagina worden nieuwe artikelen kort toegelicht. De expertmeeting komt weer terug, maar nu op locatie, waarbij we vooral de samenwerking in ontwerpen bouwteams willen belichten. Maar hoe ziet de toekomst van het blad eruit? Futurologen blikken vooruit naar de toekomst: de virtuele wereld bepaalt steeds meer hoe mensen zich ontwikkelen en hoe bijvoorbeeld de arbeidsmarkt zich gaat vormen. Maurice de Hond ziet de fysieke school vooral als een plek waarin kinderen elkaar kunnen ontmoeten, rond een centrale coffeecorner. Echte kennisontwikkeling vindt in de wereld van alledag plaats en de sociale media spelen daar steeds meer een rol bij. Vanuit het perspectief dat leren steeds meer contextonafhankelijk plaats vindt heeft hij zijn nieuwe onderwijsconcept ontwikkeld. Kortom; welkom terug bij Schooldomein! Sibo Arbeek Hoofdredacteur

Onze visie

Het netwerk

Uw mening

Schooldomein is een verrassend magazine voor managers en beleidsmakers die relevante beleidsinformatie, praktijkvoorbeelden en productinformatie vertalen in een optimale leer-, werken leefomgeving. Schooldomein biedt informatie rond de infrastructuur, organisatie en huisvesting van instellingen. Schooldomein is bedoeld voor iedereen die op het niveau van overheid, instellingen, bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties betrokken is bij het vinden van oplossingen voor samenhangende vraagstukken in de non profit en profit sector.

Schooldomein wordt zes keer per jaar en in een oplage van 17.000 exemplaren gratis verstrekt aan alle onderwijsinstellingen en gemeenten in Nederland en een groot aantal onderwijsinstellingen in Vlaanderen. Het blad wordt gefinancierd uit de exploitatie van advertenties, advertorials, artikelen en de bijdragen van partners. Schooldomein fungeert als een netwerk, waarbij partijen een meerwaarde genereren door een samenhangend product te bieden. Schooldomein fungeert als een platform voor alle partijen die een bijdrage willen leveren aan de kwaliteit van de onderwijsinfrastructuur.

Wij stellen uw mening zeer op prijs. Voor reacties kunt u mailen naar sibo.arbeek@schooldomein.nl. U kunt ook reageren via de site www.schooldomein.nl. Praktische informatie vindt u in het colofon.

Internet Voor meer informatie over SchoolÂdomein en dit nummer kunt u kijken op www.schooldomein.nl. Via deze site kunt u onder meer alle artikelen van de afgelopen jaargangen opvragen, winkelen in onze rubrieken en relevante marktinformatie zoeken.

schooldomein

Coverfoto Amsterdamse vestiging van de Hotelschool The Hague Stalad Projectinrichting B.V. Foto Kees Rutten

oktober 2013

inhoud BESTUUR EN BELEID

school bereid je voor op het 08 De verleden Maurice de Hond over O4NT: onderwijs voor een nieuwe tijd.

Scholenbouwprijs 2013 in beslissende fase Schooldomein neemt acht geselecteerde projecten onder de loep.

ONTWERP EN INRICHTING

16 Oude glorie in ere hersteld

RKBS Drie Koningen kiest voor nieuw- ĂŠn oudbouw.

AOC Oost in Twello 19 Nieuwbouw past prachtig in omgeving Oud-directeur en projectleider vertellen over het geheim achter dit geslaagde project.

Hotelschool Amsterdam 22 Inrichting past bij hospitality concept President Susanne Stolte over de Amsterdamse vestiging van Hotelschool The Hague.

26 Een perfect leerklimaat in Jirnsum Een kijkje in de keuken van het meest duurzame gebouw van Nederland.

MFA als trots gebaar in 30 Duurzame een krimpgebied

THEMA

Onderhoud en exploitatie Nieuwbouw is uit, hergebruik is in. Zonder strategische visie is teveel onderhoud geldverspilling. Functioneel verouderde gebouwen worden te lang in stand gehouden. De overheveling voorziening buitenonderhoud is een zegen voor de scholen. Wanneer onderhoud niet duurzaam wordt uitgevoerd is het weggegooid geld. Onderhoud zonder prestatiecontract legt het risico eenzijdig bij de scholen. Eens of oneens? Vier deskundigen laten hun licht erover schijnen in Schooldomeins Innovatielab. 6

schooldomein

oktober 2013

MFA stimuleert de kwaliteit van wonen, leren en ontmoeten in Sas van Gent.

BOUW EN ORGANISATIE

werking in 36 Ruimtelijke kleinschalige school

Reeshof College: nieuwe vmbo-school op bijzondere plek.

school West in Leiderdorp 38 Brede uitgelijnd Een discussie over gemiste kansen en de werkelijkheid van morgen.

STEDENBOUW EN ARCHITECTUUR Zien en gezien worden leidt tot open concept Nieuwbouw De Tweeklank in Hazerswoude Rijndijk past naadloos op het onderwijsconcept.

FINANCIERING EN EXPLOITATIE

winst met 100% schoon 50 Gezonde licht Verslag van een mooi onderzoeksproject van AgentschapNL in opdracht van VROM.

52 Ruimtes met elkaar delen

Ons derde voorbeeld uit de Scholenbouwatlas: Spilcentrum De Barrier in Eindhoven.

repareert de hiaten in de 54 Wie bestaande weten regelgeving? Doordecentralisatie buitenonderhoud en aanpassingen onderwijs.

in vloeren voor het 58 Specialist onderwijs No limits: Bolidt biedt een grenzeloosheid in mogelijkheden.

Rubrieken 35 41 56 60 61 62

Kort nieuws Het idee: Unicef De etalage Het atelier: Nieuwe Park Rozenburgschool, Rotterdam Column: Lonneke Sondorp Vooruitblik naar Schooldomein 2

8 16 36 42 52

De school bereid je voor op het verleden 04NT helpt het kind vooruit

schooldomein

oktober 2013

bestuur en beleid

Maurice de Hond is bekend van zijn peilingen en voorspellingen. Via zijn eigen kinderen leerde hij het onderwijssysteem kennen en dat leidde tot een kritische houding: op scholen wordt het verleden elke dag weer opnieuw uitgevonden. Door een nieuw onderwijsconcept in praktijk te brengen, wil hij kinderen beter voorbereiden op de uitdagingen van morgen. De eerste 04NT scholen zijn inmiddels van start gegaan. Zijn argumenten deelt hij met Schooldomein. Tekst Sibo Arbeek

aar komt je passie voor het digitale leren vandaan? “In 1965 ben ik met programmeren begonnen. In 1980 hadden de eerste mensen een personal computer. De eerste educatieve software kwam uit Amerika en ik ontdekte bij mijn jonge kinderen toen al wat technologie voor de ontwikkeling van kinderen kon betekenen. Mijn zoon had in 1986 een Mac, een printer en een digitale camera en maakte de schoolkrant thuis. In 1995 kwam internet en mijn kinderen had ik, zonder dat ik het ervoor besefte, voorbereid om er optimaal mee aan de slag te gaan. In mijn boek “Dankzij de snelheid van het licht”, voorspelde ik wat internet voor onze samenleving kon betekenen. In 2009 kreeg ik mijn dochter. Toen ze een half jaar was speelde ze al met een elektronische rammelaar op mijn iPhone. Ik kon apps downloaden voor kinderen van die leeftijd. Toen kwam de Ipad en die kon ze meteen bedienen. Ze leerde al letters schrijven voordat ze drie was. Thuis probeer ik mijn kinderen ook op het digitale vlak op te voeden en voor te bereiden op de wereld van morgen. Ik heb me altijd verbaasd over het feit dat het grootste deel van de digitale ontwikkelingen thuis gebeurt en buiten het onderwijs om gaat. De school bereidt je voor op het verleden, maar helpt je niet om klaar te zijn voor de toekomst. Er zijn scholen die gebruiken de iPad naast de reguliere leermiddelen. Ons concept is dat alle kinderen over een Ipad beschikken die vierentwintig uur per dag tot je beschikking staat. Op basis daarvan kan je de school anders opzetten en aanpakken. Het voortgezet onderwijs is ingewikkelder, omdat je dan elk uur een ander vak doet.” Is het echt zo slecht gesteld met de kwaliteit van het onderwijs? “De school van nu lijkt op twee manieren op de wereld van voor de Tweede Wereldoorlog. Het lijkt sprekend op de fabriek uit 1925, ingericht met een prikklok en een stoomfluit. En managers die alleen maar keken of de werknemers hun werk wel deden. Op school is er een ingebouwd wantrouwen tegenover de leerling. Hij moet in een keurslijf gebracht worden an-

ders gaat hij niet leren. Het heeft vijf tot tien jaar geduurd voordat mijn oudste zoon van school hersteld was. Zijn bijzondere kwaliteiten werden op school niet herkend, maar hij kon ze in de samenleving goed gebruiken. Maar een kind is in essentie nieuwsgierig en die nieuwsgierigheid moet je prikkelen. Op een gegeven moment kwam ik Lodewijk Asscher tegen, die toen wethouder was. Er is een peuterrevolutie aan de gang die het onderwijs negeert. Kinderen zijn steeds vroeger met de virtuele wereld bezig. Mijn dochter is in 2027 achttien jaar. Hoe ziet de wereld er dan uit en welke rol speelt kennis precies in een wereld waarin internet en Google bestaan.” “Wat moet ik doen om mijn kind thuis te houden,” vroeg ik hem. “Waarom ga je zelf dan geen school opzetten,” vroeg Asscher toen. “Ik vond mensen met gelijke ideeën en niet lang daarna zat ik met Lodewijk Asscher en mijn dochter in DWDD. Vanaf dat moment is alles in een stroomversnelling gekomen. Ik word nu gevolgd voor een documentaire met als werktitel een school voor Daphne. Vanaf dit schooljaar starten we met elf scholen.” Wat is de essentie van het nieuwe concept? “Ik las onlangs een statement van een student: ‘Mijn definitie van een tentamen is dat ik drie uur moet vergeten dat Google bestaat’. Het angstwekkende is dat steeds meer getoetst wordt op kennisgebieden die steeds irrelevanter zijn voor de toekomst van kinderen. En dat terwijl werkgevers steeds minder naar diploma’s kijken en steeds meer naar competenties. Taal, rekenen en wereldoriëntatie moet je vanuit de actualiteit benaderen en dus niet vanuit een eendimensionaal programma dat vooral gebaseerd is op hoe oud je bent. Ik ben een geweldige app bouwer tegengekomen die bijzondere 3D werelden maakt, maar die had met moeite mavo-3 gehaald en was slecht in wiskunde. Wat wij met toetsen en testen doen zijn achterhoede gevechten. 4% van alle letters wordt nog maar met de hand geschreven. Minder dan 10% daarvan zien anderen nog. Waarom werk je op school nog wel met de schrijfletter en niet met tien vingers blind typen. We hebben ons concept daarom 04NT genoemd en dat betekent Onderwijs voor de

schooldomein

oktober 2013

“Het angst wekkende is dat steeds meer getoetst wordt op kennis gebieden die steeds irrele vanter zijn voor de toekomst van kinderen”

Nieuwe Tijd. De Ipad is een fantastisch individueel leerinstrument met onbegrensde mogelijkheden. Uitgangspunt van elk leren is het kind te stimuleren zijn passie te ontdekken en te onderzoeken waar zijn interesse ligt, zonder dat het beperkt wordt door de kennis van de leerkracht en de ontwikkeling van de rest van de groep. Stel dat een kind van acht Italiaans wil leren. Stel je bent negen en je wilt programmeren. In het bestaande systeem bepaalt de leerkracht de grenzen van het leren. Het kind moet dus niet te snel gaan, want dat is een probleem voor de leraar en de rest van de groep. Nog belangrijker; leerlingen worden van ontvanger ineens zender. Met IPad en internet kun je een blog schrijven of een YouTube filmpje maken. Er zijn heel veel tools waarin kinderen een film kunnen monteren, een presentatie maken, multimediaal of in tekst kunnen weergeven wat ze geleerd hebben. Een kind van acht jaar die drie weken op vakantie is geweest maakt een reisverslag en geeft er een presentatie over, informeel of gepland. Dat betekent dat kinderen actief kennis verzamelen en gaan overdragen. Wanneer een kind in staat is om kennis om te zetten in een presentatievorm is dat de beste manier om de kennis te verinnerlijken. Daarbij besteden we veel energie om kennis en ervaringen tussen leerlingen onderling te delen.” Wat betekent dat voor het bestaande schoolgebouw? “Schoolgebouwen zijn per definitie verouderd. De Ipad is de virtuele school die je altijd bij je hebt en steeds meer activiteiten vinden in het digitale domein plaats. Je hebt een digitale en een fysieke wereld. Veel activiteiten kun je beter in de virtuele wereld doen. Dat betekent nogal wat voor de functie school of de functie bedrijf. Activiteiten bepalen de plek.

Het hart van het nieuwe bedrijf is een coffee corner. Daaromheen zijn er allerlei ontmoetingsplekken, met stilteplekken en vergaderruimten. Het fysieke gebouw is nodig voor de fysieke activiteiten en de ontmoeting, maar veel minder voor de virtuele activiteiten. De elf 04NT-scholen werken niet meer met klassen en leeftijdsgroepen, maar in twee groepen; een onder- en bovenbouw. Vanaf dag 1 wordt met de iPad gewerkt, op school en thuis. De leerkrachten zijn vooral coaches en begeleiders van het individuele leerproces. Een belangrijke competentie is samenwerken, maar ook leren om je afspraken na te komen. Welke kennis is nog relevant voor een kind, wanneer in de toekomst kennis overal en op elk moment beschikbaar is? In plaats van kennisoverdracht gaat het om kennisverwerking en vaardigheden. In 2030 moeten de kinderen van nu creatief en flexibel zijn, en zich met gemak in de virtuele wereld kunnen bewegen. Afhankelijk van de eigen kwaliteiten zal het ene of andere talent in meer of mindere mate worden aangesproken. En dat proces moet je in de fysieke en virtuele werkelijkheid maximaal faciliteren.” Voor meer informatie kijkt u op www.04NT.nl of op www.maurice.nl.

schooldomein

oktober 2013

bestuur en beleid

Acht projecten onder de loep

Scholenbouwprijs 2013 in beslissende fase Ondanks de economische tegenwind is er in de afgelopen jaren nog volop gebouwd voor het onderwijs. Dat de opdrachtgevers trots zijn op hun schoolgebouwen, mag blijken uit het recordaantal van 220 aanmeldingen dat de Scholenbouwprijs 2013 heeft ontvangen. Na drie pittige beoordelingsronden, waaronder een bijzondere expositie in Filmmuseum EYE, heeft de jury acht schoolgebouwen geselecteerd. Vier scholen voor voortgezet onderwijs en vier voor primair onderwijs waaronder een school voor speciaal onderwijs. Tijdens een rondreis door Nederland bezoekt de jury deze acht unieke projecten. En dit is wat zij te zien krijgen!

Basisschool Edith Stein, Zijtaart

Maatschappelijke activiteitenclusters Het thema van de Scholenbouwprijs 2013 is Onderwijskwaliteit en Verbindingen. De opdrachtgevers hebben met hun inzendingen geprobeerd de jury te overtuigen van de kwaliteit van de programmatische en fysieke verbindingen die zij maken in en om hun

schoolgebouw. In het primair onderwijs is de samenwerking van onderwijs met maatschappelijke partners bijna gemeengoed. Logische partners zijn opvangorganisaties, bibliotheken en zorgorganisaties. De acht geselecteerde projecten laten duidelijk zien dat zij verbindingen leggen. Zo is ontmoeting organiseren het

schooldomein

oktober 2013

Lentiz | LIFE College, Schiedam

Mytylschool Gabriel KinderExpertiseCentrum, ’s-Hertogenbosch

schooldomein

centrale begrip van Openwijkschool De Combinatie in Vlissingen, een bijzonder brede maatschappelijke voorziening waarin educatieve, sportieve, culturele en zorgactiviteiten worden aangeboden aan kinderen en hun familie. De coördinator Brede Scholen: ‘De openwijkschool is een echt centraal ontmoetingspunt voor kindgerichte vraagstukken’. In Mytylschool Gabriel KinderExpertiseCentrum in ’s-Hertogenbosch zijn onderwijs, zorg en revalidatie van mindervalide kinderen van 0 tot 21 jaar onder één dak gehuisvest waardoor ze optimaal samen kunnen werken aan een goede begeleiding. Een van de fysiotherapeuten: ‘Het hele gebouw is ons gezamenlijke werkterrein. Wat een uitdagingen heeft onze nieuwe werkplek!’ Ook in het voortgezet onderwijs zien we steeds vaker dat scholen samenwerken met maatschappelijke partners. Zo zijn er in Lentiz | LIFE College in Schiedam een bibliotheek en kinderdagverblijf gevestigd en zijn er jongerenwerkers van SWS Welzijn actief. Een leerling: ‘Ik blijf na lestijd graag op school om met de jongerenwerkers zaalvoetbal

oktober 2013

te spelen’. Het STC Scheepvaart en Transport College locatie Anthony Fokkerweg in Rotterdam participeert actief in de Rotterdam Children’s Zone met als doel leerlingen een succesvolle toekomst te geven door een combinatie van excellent onderwijs, steun aan gezinnen en uitdagend buitenschools leren. En het Sterrencollege in Haarlem nodigt bewust de buurt uit in het park rond de school, in het restaurant en in de winkel: ‘We tonen de buitenwereld hoe goed leerlingen van de school presteren’. Hiermee zijn scholen steeds vaker dynamische maatschappelijke activiteitenclusters waar veel meer gebeurt dan alleen lesgeven.

Bijzondere verbouwprojecten Het merendeel van de aanmeldingen voor de Scholenbouwprijs 2013 is een nieuwbouwproject. Daarnaast is bijna 20% van de ingediende projecten (deels) verbouw. In de meeste gevallen gaat het om verbouw van bestaande schoolgebouwen, maar in een enkel geval betreft het een bijzondere herbestemming, bijvoorbeeld in een voormalig gemeentehuis, een oud ROC-pand of een monumentaal klooster. Onder de acht geselecteerde projecten zijn drie bijzondere combinatieprojecten van verbouw én nieuwbouw. Het Ignatiusgymnasium in Amsterdam huist in een monument uit de jaren 50. De oudbouw is gerenoveerd en functioneel verbeterd met onder andere grote glazen schuifpuien in de leslokalen zodat deze bij studieplekken kunnen worden betrokken. Met de nieuwbouw is het vloeroppervlak van de school verdubbeld met onder meer een gymzaal op 8 meter diepte. De rector: ‘We willen onze leerlingen de ruimte geven om het beste uit zichzelf te halen. Met het vernieuwde gebouw is die ruimte letterlijk gecreëerd’. Sterrenschool Zevenaar in Zevenaar is onderdeel van Brede School Groot Holthuizen. De school is deels gehuisvest in een gerenoveerde rietgekapte boerderij die functioneel is aangepast aan de eisen en wensen van onderwijs en opvang. De naastgelegen nieuwbouw met hoge kappen legt een

bestuur en beleid

Openwijkschool De Combinatie, Vlissingen (foto: Scagliola en Brakkee)

verbinding met het agrarische verleden van dit gebied en refereert aan het boederijtype dat hier voorkomt. Onder deze kappen heeft de Sterrenschool per vakgebied haar ateliers ingericht. De directeur: ‘Het is een erg aangenaam gebouw met veel licht en met prachtige uitzichten’. In Zijtaart is het klooster midden in het dorp spectaculair verbouwd tot multifunctionele accommodatie Het Klooster. De voormalige kapel van het klooster doet nu dienst als aula en multimedia atelier van Basisschool Edith Stein. Een leerkracht: ‘Ik ervaar hier de rust, die hier in vroegere tijden ook geheerst zal hebben. Dit is een unieke werkplek die elke bezoeker ver(be)wondert’.

Scheepvaart en Transport College is volledig gefinancierd met eigen middelen. Ook deze school is erin geslaagd om de exploitatiekosten te verlagen en heeft (zeer) tevreden gebruikers als het gaat om luchtkwaliteit, temperatuur en materialisatie. De opdrachtgever: ‘Het gebouw is stoer, robuust, duurzaam en transparant. Passend in de havenomgeving.’ Verbeterpunten blijven er natuurlijk ook. Zo wordt nog gewerkt aan het inregelen van de WKO-installatie van Lentiz | LIFE College. Een installatieontwerp dat voldoet aan Frisse Scholen klasse A biedt geen garantie voor succes, zo blijkt uit de ervaringen van de gebruikers van Sterrenschool Zevenaar die nog niet tevreden zijn over de temperatuur in de school.

(Zeer) tevreden gebruikers

Ruimte voor verandering

De kwaliteit van het binnenklimaat in scholen is een hot item. Op veel scholen is het binnenklimaat onder de maat waardoor de gezondheid en de onderwijsprestaties van kinderen onder druk staan. Een belangrijke voorwaarde voor deelname aan de Scholenbouwprijs 2013 is dat scholen minimaal één jaar opgeleverd zijn bij het bezoek van de jury. Zodoende heeft het schoolgebouw zijn kwaliteit in alle vier de seizoenen kunnen bewijzen. Uit de informatie die de jury heeft ontvangen, blijkt dat veel opdrachtgevers zich bewust zijn van het belang van duurzaam aangenaam bouwen. Zo is er geïnvesteerd in WKO-installaties, zonnepanelen, daglichtafhankelijke verlichting of extra plafondhoogte. Hiervoor is door verschillende opdrachtgevers, naast het investeringsbudget dat door gemeente ter beschikking is gesteld, aanvullend budget aangewend uit subsidies of eigen reserves. Deze investeringen betalen zich uit in gelukkige gebruikers, ook bij de acht geselecteerde projecten. Zo zijn de gebruikers van het Sterrencollege zeer tevreden over luchtkwaliteit, akoestiek en licht. De opdrachtgever: ‘De trein naast de school hoor je niet en in de school is de isolatie ook erg goed, zeker bij de bouwafdeling en het restaurant.’ Bovendien zijn de exploitatiekosten verlaagd. Het STC

In de beoordeling van de projecten heeft de jury ook de toekomstbestendigheid van het schoolgebouw meegewogen. Onderwijsinstellingen zijn immers voortdurend in beweging onder invloed van leerlingprestaties, overheidsbeleid en ambities van het team. Opdrachtgevers

schooldomein

Scheepvaart en Transport College, Rotterdam (foto: Marcel van der Burg)

oktober 2013

Leerervaringen van opdrachtgevers

St. Ignatiusgymnasium, Amsterdam (foto: Marcel van der Burg)

Sterren College, Haarlem (foto: Christian Richters)

Bekijk alle projecten op www.scholen bouwprijs.nl of www.icsadviseurs.nl.

schooldomein

kiezen daarom bewust voor flexibele constructies, zowel in draagconstructie als installaties waardoor het gebouw aangepast kan worden aan veranderingen in het gebruik. Dit zien we zelfs bij complexe verbouwprojecten. Zo zijn de dragende gangwanden in het voormalige klooster waarin Basisschool Edith Stein nu is gehuisvest vervangen door een kolommen- en balkenstructuur met lichte scheidingswanden die in de toekomst relatief eenvoudig kunnen worden verwijderd. Bij veel projecten is rekening gehouden met uitbreidingsmogelijkheden. Tegelijkertijd is, met het oog op dalende leerlingaantallen, inkrimping ook een belangrijke ontwikkeling om bouwkundig rekening mee te houden. Het Sterrencollege is voorbereid op zowel groei als krimp. De opdrachtgever: ‘Een extra verdieping is een mogelijkheid en de praktijk heeft bewezen dat delen afzonderlijk gebruikt kunnen worden door derden’.

oktober 2013

De Scholenbouwprijs is een opdrachtgeverprijs. Dat betekent dat de jury beoordeelt hoe de opdrachtgever op een professionele en betrokken wijze het hele proces naar het nieuwe of vernieuwde schoolgebouw heeft ingericht en gemanaged. De jury selecteert die projecten waaruit inspirerend en gedreven opdrachtgeverschap blijkt en die een goed voorbeeld vormen voor nieuwe opdrachtgevers in de scholenbouw. Dit zijn leerervaringen van de acht geselecteerde projecten. De opdrachtgever van Mytylschool Gabriel KinderExpertiseCentrum tipt toekomstige opdrachtgevers om gebruikers nauw te betrekken bij de planontwikkeling: ‘Vrijwel alle collega’s zijn, zoals zij dat noemen, Ruimte Inrichtings Verantwoordelijke (RIV-er) gemaakt zodat het gebouw al ver voor oplevering ‘eigen’ was’. Een belangrijke voorwaarde voor succes is wel dat duidelijke afspraken worden gemaakt over rollen en verantwoordelijkheden. De opdrachtgever van het Sterrencollege adviseert opdrachtgevers in spe om de overleggen in de ontwerpfase tussen gebruikers en de architect heel strak te organiseren: ’Geef van te voren aan wie besluit en geef de beperkingen aan in ruimte en geld’. Een bouwproces is vaak een kwestie van een lange adem, zeker als er veel verschillende gebruikers zijn. Zo heeft de ontwikkeling van Open Wijkschool De Combinatie een geschiedenis van bijna 10 jaar. De kwaliteitseisen uit de beginfasen heeft de opdrachtgever in de loop van het proces niet losgelaten: ‘De keuze vooraf voor vloerverwarming, gladde vloeren en veel te openen ramen heeft een positief effect gehad op het binnenklimaat’. Hoe langer processen duren, hoe moeilijker het is om continuïteit in de bezetting van projectgroepen te waarborgen. Zo was bij oplevering van het Ignatiusgymnasium, meer dan de helft van het personeel dat bij de start betrokken was opgevolgd, inclusief de rector en opdrachtgever: ‘Het besef dat het gebouw veel langer meegaat dan het personeel en het proces zo lang duurt, maakt duidelijk dat er scherp gewaakt moet worden dat universele waarden en niet individuele waarden worden vastgelegd’.

Feestelijke prijsuitreiking! Op basis van het scholenbezoek bepaalt de jury wie de prijswinnaars zijn in de categorieën Primair Onderwijs en Voortgezet Onderwijs. Op maandagmiddag 25 november wordt de Scholenbouwprijs 2013 uitgereikt. En u kunt hierbij aanwezig zijn. Wij ontvangen uw aanmelding graag via info@scholenbouwprijs.nl. Tijdens de prijsuitreiking wordt ook het Scholenbouwprijsboek gepresenteerd met daarin een overzicht van alle projecten die hebben deelgenomen en een toelichting in beeld en woord van genomineerde projecten en natuurlijk de winnaars. De prijsuitreiking vindt plaats op Lyceum Ypenburg in Den Haag. Dit schoolgebouw was in 2006 genomineerd voor de Scholenbouwprijs. Alle informatie over De Scholenbouwprijs 2013, waaronder een overzicht van alle aanmeldingen én de shortlist van 30 scholen, is te vinden op www.scholenbouwprijs.nl.

bestuur en beleid

Primair Onderwijs Sterrenschool Zevenaar, onderdeel van Brede School Groot Holthuizen in Zevenaar Een brede Sterrenschool in een flexibel gebouw dat in talentenateliers kinderen voorbereidt op de ‘Nieuwe Tijd’. Gebouwd met aandacht voor het oorspronkelijke agrarische landschap. Opdrachtgever: Gemeente Zevenaar i.s.m. PROLES en SPO De Liemers Architect: WE Architects Arnhem, samenwerking van Peter van Aarsen Architect met Hoogte Twee Architecten

Basisschool Edith Stein, onderdeel van MFA Het Klooster in Zijtaart De basisschool is onderdeel van het levendige dorpshart van een kleine kern die op een bijzondere manier is ingepast in een monument. Opdrachtgever: Gemeente Veghel/schoolbestuur SKIPOV Architect: Leenders Architecten, Veghel

Openwijkschool De Combinatie in Vlissingen Een totaalarrangement voor kinderen in een herstructureringswijk met drie samenwerkende basisscholen onder één dak in een iconisch gebouw dat verbinding letterlijk visualiseert. Opdrachtgever: Gemeente Vlissingen/ Woningbouwvereniging L’escaut Woonservice Architect: Architectenbureau Marlies Rohmer, Amsterdam

Voortgezet Onderwijs St. Ignatiusgymnasium in Amsterdam Verbouwing en uitbreiding van een bestaand schoolgebouw middenin een stadswijk gerealiseerd in een co-creatie tussen school, buurt en architect. Opdrachtgever: Stichting VO Amsterdam Zuid Architect: LEVS architecten Amsterdam

Lentiz | LIFE College in Schiedam Een beroepsgerichte school met een doorlopende leerlijn vmbo en mbo onder één dak waar ook kinderen uit kansarme gezinnen weer vertrouwen krijgen in de toekomst mede dankzij de samenwerking met welzijnspartners. Opdrachtgever: Lentiz Onderwijsgroep Architect: SP | Architecten, Waddinxveen

Scheepvaart en Transport College, locatie Anthony Fokkerweg in Rotterdam Een school voor praktijkgericht vmbo en mbo waar leerlingen echt ervaren hoe de transportketen functioneert. De school ligt middenin het havengebied, het toekomstige werkgebied van de leerlingen. Opdrachtgever: Stichting STC-group Architect: DP6 architectuurstudio bv, Delft

Sterren College in Haarlem Mytylschool Gabriel KinderExpertiseCentrum in ’s-Hertogenbosch Biedt integrale begeleiding en behandeling aan kinderen met een beperking door samenwerking tussen onderwijs, zorg en revalidatie in een gebouw dat uitdaagt om te leren en te ervaren. Opdrachtgever: Gemeente ’s-Hertogenbosch Architect: Frencken Scholl Architecten, Maastricht

Biedt breed intersectoraal vmbo waar leerlingen ontdekken en ervaren door te doen. De buurt is heel welkom in en om deze school voor levensecht leren. Opdrachtgever: Dunamare Onderwijsgroep Architect: Mecanoo architecten bv, Delft

Sterrenschool Zevenaar, Zevenaar (foto: Thea van den Heuvel)

schooldomein

oktober 2013

RKBS Drie Koningen kiest voor nieuw- én oudbouw

Oude glorie in ere hersteld

In een tijd dat hergebruik van maatschappelijk vastgoed hoog op de agenda staat, heeft Schooldomein in deze editie wel een heel mooi voorbeeld te pakken. Niet uit nood geboren, niet een ‘moetje’, integendeel: een weloverwogen investering in een oud gebouw. RKBS Drie Koningen in De Meern (gemeente Utrecht) koos er heel bewust voor wél nieuw te bouwen maar niet voor de hele school. De karakteristieke oudbouw, onder de rook van de rooms katholieke kerk O.L.V. ten Hemelopneming (een rijksmonument), bleef behouden en in gebruik. Tot ieders tevredenheid én enthousiasme. 16

schooldomein

oktober 2013

ontwerp en inrichting

van het bestaan van de school zijn we gehuisvest geweest in twee gebouwen. Maar het masterplan voor het primair onderwijs van de gemeente Utrecht zou daarin verandering brengen. Samen met een openbare school zou de Drie Koningen worden gehuisvest in een nieuw te ontwikkelen gebouw aan een uitvalsweg in De Meern.” Een ambitieus plan waar menige school heel gelukkig mee zou zijn, maar de Drie Koningen twijfelde. Jos: “Met de twee locaties hadden we onze school altijd redelijk kleinschalig weten te houden en de nieuwbouw zou in vergelijking daarmee wel heel massaal gaan worden. Bovendien vonden we het eigenlijk eeuwig zonde om het oude gebouw af te stoten. Het oudste deel dateert uit 1953 en het is een heel gezichtsbepalend pand. Daarom ontstond het idee om wel nieuw te gaan bouwen maar dan kleinschaliger en op een steenworp afstand van het oude gebouw. Onze locatie aan de Ten Velde straat gaat daarheen verhuizen. Het karakteristieke gebouw aan de Pastoor Boelenslaan is het afgelopen jaar ingrijpend verbouwd en kon daardoor voor de school behouden blijven.”

Goede opdrachtgever Tekst Paul Voogsgerd Foto’s Kees Rutten

“W

e zijn een fusieschool”, vertelt directeur Jos Becking. “In 1993 ontstaan met de samenvoeging van de Pastoor van Luenenschool en de Paus Johannesschool. Dit jaar vierden we ons vierde lustrum dus. Alle twintig jaar

Een prachtig plan, maar voor het zover was, zou er nog heel wat water door de Utrechtse grachten stromen. De Drie Koningen bereidde zich uitstekend voor en werd uiteindelijk ook een jaar lang elders gehuisvest om de renovatie mogelijk te maken. Adjunct-directeur Joan Hodselmans: “We wilden een goede opdrachtgever zijn voor de architect en de aannemer en daarom hebben we als directieleden een cursus onderwijshuisvesting gevolgd. Daarnaast

schooldomein

“Om een goede opdrachtge ver te kunnen zijn, hebben we als direc tieleden een cursus onder wijshuisvesting gevolgd.

oktober 2013

“Moet je eens kijken hoe mooi we er nu bij zitten.”

projectinformatie Project Renovatie locatie Pastoor Boelenslaan RKBS Drie Koningen, De Meern

Opdrachtgever Stichting RK Basisscholen Vleuten, De Meern,

Podium binnen en buiten Tijdens de rondleiding wijzen Jos en Joan fraaie voorbeelden aan. De oude kapstokken zijn behouden en prachtig opgeknapt. Overal is dubbel glas geplaatst maar de oude kozijnen zijn zoveel mogelijk bewaard gebleven. De kenmerkende tegeltjes op de vloer in de gang zijn waar nodig aangevuld. “We hebben heel lang gezocht tot we de juiste kleur te pakken hadden, maar uiteindelijk is het gelukt!” vertelt Joan enthousiast. Jos wijst op een heel bijzonder nieuw element: in de grote aula grenst – zoals in veel scholen - een podium aan de achterwand. “Wij dachten: als we daar nu eens openslaande deuren maken en het podium buiten laten doorlopen; dan kunnen we het zowel

Haarzuilens

Architect OIII architecten, Amsterdam

Adviseur Penta Rho, Apeldoorn

Aannemer Scholtens Bouw De Meern B.V.

Inrichter Marko BV (www.marko.nl)

Ingebruikname Augustus 2013

hadden we het geluk dat één van onze bestuursleden beroepsmatig adviseert in de scholenbouw en dus ook ons goed van advies kon dienen.” Maar eerst kreeg het team de opdracht de gedachten vrij te laten gaan. “Droom eens mee met z’n allen, hebben we gezegd”, vertelt Jos. “Laten we eerst goed vaststellen wat we eigenlijk verwachten van de renovatie. Daaruit kwamen belangrijke dingen als een goede klimaatbeheersing, meer licht in het gebouw, een goede personeelsruimte en meer in- en uitgangen naar voren.” Allemaal verbeteringen op basis van praktijkervaring in het gebouw dus. “Daarnaast wilden we graag oude elementen in het gebouw terugbrengen”, vult Joan aan. “In de lange gang van het gebouw waren bijvoorbeeld mooie, karakteristieke bogen afgetimmerd met multiplex. Die bogen hebben we in ere hersteld. En er is ooit een lange dichte wand geplaatst die het gebouw heel donker maakte. Nu die is verwijderd, krijgt het licht weer alle ruimte.”

schooldomein

oktober 2013

binnen als buiten gebruiken.” Het resultaat is heel bijzonder: een podium op het schoolplein dat door de deuren te openen direct wordt verbonden met het podium in de aula.

Kwaliteit als vanouds De kleurstelling in het gebouw is sober en stijlvol, in combinatie met de vijftigerjaren bouwstijl zelfs gedistingeerd. “Heel mooi, maar wij wilden toch meer kleur in het gebouw”, vertelt Jos. “Uiteindelijk besloten we met nieuw meubilair die kleur in huis te halen. We hebben al jarenlang een heel goede relatie met inrichter Marko en ook dit keer hebben ze weer prachtig werk geleverd. Hun eigen interieurarchitect heeft heel goed met ons meegedacht en de kwaliteit van de meubels is als vanouds. We hebben een aantal leerlingsetjes laten komen en de leerlingen en docenten mee laten denken en beslissen daarover. Maar Marko heeft ook mooi maatwerk geleverd. Zo is ieder lokaal voorzien van een aantal prachtige kasten, helemaal op maat voor ons gemaakt.” Ook de nieuwe personeelskamer heeft Marko fraai ingericht. “Voor de renovatie aten we, bij gebrek aan een ruimte voor het personeel, noodgedwongen achter een paar kamerschermen in de aula. En moet je eens kijken hoe mooi we er nu bij zitten.” Jos zegt niets teveel en dat geldt voor het hele gebouw. Het is een compliment waard aan de school, het bestuur, de gemeente en de architect dat hier niet is gekozen voor de meest voor de hand liggende weg en dat een prachtig gezichtsbepalend pand uit de vijftiger jaren is klaargemaakt voor het onderwijs van de 21e eeuw. De Drie Koningen kan er weer jaren in vooruit.

ontwerp en inrichting

Deze school hebben we samen gebouwd

Nieuwbouw AOC Oost in Twello past prachtig in omgeving Het nieuwe gebouw ligt als een bosrand in de wijk, met daaromheen veel groen en vergezichten. Het eerste dat opvalt, is dat het gebouw groot en langgerekt is, maar toch een kleinschalige, intieme indruk maakt. Locatiedirecteur Ben ter Haar, voormalig directeur en projectleider RenĂŠ Vijn en architect Jaap Nieskens leggen uit wat het geheim is achter dit geslaagde project. schooldomein

oktober 2013

Tekst Sibo Arbeek Foto’s Chiel de Nooyer

“Door de bomen kijk je naar een plek in het bos waar je onderwijs kunt geven.”

schooldomein

en ter Haar is trots: “AOC Oost Twello had twee jaar geleden nog 700 leerlingen. Nu hebben we er 815. De school kan groeien tot 900 leerlingen en dat is genoeg, omdat op een gegeven moment toch de krimp toeslaat. Op onze open dagen hadden we hier 6500 mensen, puur door mond op mond reclame. We zitten hier al vijftig jaar en hebben een goede naam.” René Vijn legt uit hoe het allemaal zo is gekomen: “Het vroegere gebouw op deze plek was niet meer geschikt voor het onderwijs van de 21e eeuw; het tochtte, er waren stukken aangebouwd. Tien jaar geleden gaf ons College van Bestuur de opdracht om in Twello te onderzoeken hoe een nieuwe school er uit moest zien. Er kwam een plan voor een groen leerpark, waarbij bedrijfsleven en school in een campusmodel nauw zouden samenwerken. Het idee was om investeerders in het plan te betrekken. Rond 2008 begon de crisis en werd het lastiger om al die partijen risicodragend aan tafel te krijgen. April 2009 werd besloten niet te

oktober 2013

gaan verplaatsen maar op deze plek te blijven. Daar waren we erg blij mee. We zijn met het onderwijskundig concept gestart en vanaf het eerste moment hebben we alle collega’s betrokken. Iedereen heeft meegedaan en iedereen is trots op de school. We hebben ze het land ingestuurd om inspiratie op te doen. Wat waren de kernwoorden: Kleinschaligheid, een veilige leeromgeving, transparantie en het koppelen van theorie aan de praktijk.”

Vier Homes Architect Jaap Nieskens legt het gebouw uit: “Het is een groot en langgerekt volume met een simpel concept: vier bouwdelen, afgewisseld met atria. De gevel is van glas afgewisseld met verticale elementen die op bomen lijken. De gedachte is dat je door de bomen naar een plek in het bos kijkt waar je onderwijs kunt geven. En feitelijk sluiten binnen- en buitenruimte naadloos op elkaar aan; in de architectuur en natuurlijk door de prachtige

ontwerp en inrichting

tuinen rondom het gebouw.” René vult aan: “De kinderen komen uit een kleinschalige omgeving. Je wilt een sfeer creëren waarbij de overgang naar de echte wereld als natuurlijk wordt ervaren. Wij werken met kleine scholen die we homes noemen. Dat zijn leerdomeinen en we hebben er vier, voor de onderbouw, vmbo 3 en 4 en voor het MBO. Op de begane grond vind je de praktijkruimten. Elk home heeft een inwendige trap via het atrium. Er is altijd verbinding van boven naar beneden en van binnen naar buiten. Zo is het onderwijs ook opgebouwd. Het is een herkenbaar en volwassen gebouw, waarin je de organisatie kunt vormen met de uitstraling van het AOC.” Ben wijst op de rust in het gebouw: “Dat komt door het vele glas. Als je alles kunt zien ben je niet meer nieuwsgierig.”

Duurzame groenschool Jaap: “Als groenschool heb je natuurlijk een voorbeeldfunctie. We hebben vooral met natuurlijke

materialen gewerkt. Er is een WKO-installatie en de atria fungeren als warmtebronnen. Ze hebben een tussenklimaat en we gebruiken ze als buffer en bron. De ventilatiekanalen in de atria kunnen zowel in- als uitblazen. Alles ademt in dit gebouw. Pas na een jaar kun je pas goed meten; zo’n gebouw heeft tijd nodig. René vult aan: “Het systeem werkt volautomatisch. Dat vind ik wel eens beangstigend. In elk lokaal kan een raam open, maar het hoeft niet. Het is vooral psychologie. Bijzonder is ook dat onze urinoirs waterloos zijn. Dat werkt goed en ze ruiken niet.”

Vlnr: Jaap Nieskens en René Vijn (SP Architecten), Ben ter Haar (locatiedirecteur)

Het onderwijs centraal Ben: “We hebben gebouwd voor onderwijs en dat is gelukt. Na een maand hadden medewerkers en leerlingen al het gevoel dat ze er jaren inzaten.” Ben en René zijn bijzonder tevreden over de samenwerking met SP Architecten: “Het is belangrijk om respect te hebben voor elkaars discipline. De architecten voelden ons goed aan en hebben ons geholpen ons concept fysiek te vormen. Dankzij de gunstige aanbesteding hebben we bovendien twee gymzalen gekregen in plaats van één. Door een verhoging in het landschap konden we onder de gymzalen een fietsenkelder plaatsen.” René heeft een laatste opmerking: “Vanaf het eerste moment hebben we de buurt meegenomen. Zij wilden maximale ruimte aan de zijkanten van het gebouw houden, waardoor het volume, wat meer teruggetrokken, in het midden zit. Dat heeft tot een verrijking van het ontwerp geleid. Deze school hebben we samen gebouwd.”

projectinformatie Project: nieuwbouw AOC Oost Twello, Agrarisch Opleidingscentrum voor VMBO en MBO

Opdrachtgever College van Bestuur AOC Oost, Lochem

Aantal leerlingen 820

Bruto vloeroppervlak 10.160 m², inclusief twee gymzalen en een fietsenkelder

Architect SP Architecten

Ingebruikname: Kijk voor meer informatie op www.aocoost.nl en op

December 2012

www.sparchitecten.nl.

schooldomein

oktober 2013

The answer is yes, now what is the question?

Inrichting Hotelschool bij 足hospitality concept

schooldomein

oktober 2013

ontwerp en inrichting

Amsterdam past

In een lichte, open en mooi ingerichte vergaderruimte aan de Jan Evertsenstraat vertelt de president of the Board of Directors Susanne Stolte over de uitgangspunten en richtlijnen van de Amsterdamse vestiging van Hotelschool The Hague. Om het met de filosofie van Ritz Carlton te zeggen: “We are ladies and gentlemen serving ladies and gentlemen.” Tekst Sibo Arbeek Foto’s Henk Eerlink

usanne Stolte doet uitspraken, die door internationale ervaring met andere landen en culturen zijn gerijpt: “Met al het moois wat Nederland te bieden heeft mogen we ambitieuzer zijn. ‘Best goed’ is vaak goed genoeg, daar redden we het niet mee op termijn. Bij onze Hotelschool gaan we voor excellentie en werken aan high performance van onze studenten. Ik ben net zes weken in Azië geweest. Dat is een hoogst competitieve omgeving. Als je ziet hoe snel daar hotelconcepten veranderen. Je moet daar voortdurend anticiperen op ontwikkelingen. Tegelijkertijd

schooldomein

oktober 2013

“Het karakter van ons onderwijs is open, flexibel en niet hiërarchisch en dat is vertaald in de inrichting.”

moet de kwaliteit hoog zijn. Europa heeft een lager tempo. Hoe we dat hier op school doen? Hier moet je niet te snel van concept willen wisselen maar wel flexibiliteit en innovatie de ruimte geven. De basis houd je neutraal en daarop moet je innoveren. Maar de essentie moet je behouden. Onze Hotelschool bestaat al sinds 1929. Ons DNA is het persoonlijk trainen van onze studenten op een hoog niveau. We zijn een hospitaliy business school en dus geen reguliere hogeschool. We gaan één op één met de studenten aan de slag. Wij willen dat onze studenten excelleren. Ik houd elke maand student lunches, om te weten wat er speelt, wat we nog beter kunnen doen.”

In de huid van de gast In 1929 hadden we alleen maar mannen in onze vierjarige opleiding. De eerste vrouwelijke student meldde zich na de tweede wereldoorlog aan. Nu is er een gezonde balans tussen mannen en vrouwen. We selecteren onze studenten aan de poort en leiden ze in nauwe samenwerking met het bedrijfsleven op. Die uitwisseling is heel waardevol. Wij leiden op in alle facetten van het hospitality management, beginnend bij de kennis van de praktijk. Na onze opleiding moet je in staat zijn om snel carrière te maken in een hotel of een andere service sector. Het gaat in onze opleiding veel over soft

schooldomein

oktober 2013

ontwerp en inrichting

skills en de interactie met mensen. Onze studenten begrijpen de gast. Door te kijken en observeren. Ze moeten in de huid van de gast kruipen. Op een respectvolle manier doorvragen om optimale service te bieden is enorm belangrijk; the answer is yes, now what is the question? De relatie met een gast is duurzaam, de kwaliteit die we bieden is duurzaam, de producten waarmee we werken zijn duurzaam. Dat noem ik sustainability.”

Flexibele inrichting “Den Haag is onze eerste vestiging en we wilden een tweede gelijkwaardige vestiging in Amsterdam. Deze plek in Amsterdam West past bij onze ambities. Dit was ooit het ABN AMRO kantoor voor binnenlands betalingsverkeer. Het is een monumentaal pand, met grote hoge ruimten. Het hele gebouw is gestript, behalve de vloeren en de kolommen. Eén deel is het skotel, met 126 tweepersoons kamers omdat onze eerstejaars studenten intern zijn. Daarnaast hebben we de onderwijsruimten, restaurants, en het hotel met twintig kamers die door internationale hotelketens zijn ingericht. Wij groeien op deze locatie door naar 1.250 studenten, waarbij nu al 35% van de studenten internationaal is. Engels is de voertaal. Het karakter van ons onderwijs is open, flexibel en niet hiërarchisch en dat is vertaald in de inrichting.

We hebben gekozen voor werkplekken die flexibel zijn. We wilden een mix hebben tussen onderwijs, staf en studenten, een echte community, dus de studenten kunnen de werkplekken waar de staf werkt ook reserveren. Doel was iets te creëren waar iedereen samen kan werken. Paul ’t Hart is projectadviseur van Stalad en legt uit: “Wij mochten als partij een eigen invulling gegeven. De kleur en uitstraling waren door de architect bepaald. De uitstraling hebben wij binnen de kaders maakbaar gemaakt, waarbij we zelf hebben ontworpen en veel van de meubels in onze eigen fabriek zijn gemaakt. Het ging om verschillende typen ruimtes, zoals de lokalen en de mediatheek. Het meubilair moest studentproof zijn en van een goede kwaliteit. Op deze school zit een bepaald niveau student. Mensen komen hier met een doel. Dat zie je aan het respect waarmee studenten met de omgeving omgaan.” Susanne vult aan: “Wij werken vanuit principes en niet vanuit regels. Dat geldt ook voor onze studenten. Wij vragen aan partijen om met ons mee te denken vanuit de eigen professie. The answer is yes, maar wat is precies uw vraag? Dat heeft Stalad goed begrepen en daarom werken we al vanaf 2003 samen.” Kijk voor meer informatie op www.stalad.nl en voor meer informatie over de Hotelschool op www.hotelschool.nl.

schooldomein

oktober 2013

Lagere lasten in passief schoolgebouw

Een perfect leerklimaat in Jirnsum Het meest duurzame gebouw van Nederland staat in Jirnsum. De beide schoolbesturen bekeken passief gebouwde scholen in Ede en Domburg. In Jirnsum bouwden ze de nieuwste variant. Nooit eerder vertoond: het koelen, verwarmen en ventileren gebeurt op een wel heel bijzondere manier.

Tekst Sibo Arbeek Foto’s Kees Lieben

“De intelligente schil om het gebouw werkt als een thermosfles.”

schooldomein

n het 1.300 inwoners tellende dorp Jirnsum staat een bijzonder symmetrisch gebouw. In het nieuwe gebouw zijn de basisscholen Obs It Tredde Sté en RKBS St. Radboud perfect gespiegeld, met aan de achterkant van het gebouw een nieuwe gymzaal. Andries Hooijsma is projectleider vanuit het Onderwijsbureau Meppel. Hij coördineerde de bouw vanuit de beide schoolbesturen. Gerton Starink is als projectleider van bouwfysisch- en installatieadviseur Nieman betrokken bij de bouw van de school. Andries blikt terug: “Het bestuur van de RK St. Radboud diende in 2005 een aanvraag in bij de gemeente Boarnsterhim. Het gebouw was technisch en bouwkundig op en behoefde uitbreiding. De gemeente had nog geen helder beleidskader, maar was wel bezig

oktober 2013

met een integraal huisvestingplan, waarin vervanging van beide scholen in Jirnsum opgenomen was. Deze vervangende nieuwbouw werd gepland in 2011, op de plaats van de openbare school. De St Radboud kreeg er eerst een noodlokaal bij en na 7 jaar komt zij samen met It Tredde Ste in deze mooie onderwijslocatie.”

Lagere exploitatielasten Andries verder: “De scholen wilden een flexibele en frisse school bouwen. De gedachte was dat daardoor de exploitatielasten zouden dalen. Ik heb aangegeven dat een nieuwe school twee tot drie keer duurder is qua energieverbruik, omdat er bijvoorbeeld al meer

ontwerp en inrichting

comfort en ventilatie in zit. Dat viel dus tegen. Toen las ik een stuk over passief bouwen en zag een mogelijkheid om de exploitatie positief te beïnvloeden. Samen, hebben we enkele passieve scholen bezocht in Ede en Domburg. Al heel vroeg in het traject hebben we de bouwheren geadviseerd, om hier een passieve school neer te zetten.”

Passief bouwen Gerton Starink van Nieman Raadgevende Ingenieurs praat vol enthousiasme over zijn project: “De intelligente schil om het gebouw werkt als een thermosfles. Het gebouw is maximaal geïsoleerd en extreem luchtdicht. In de winter is er weinig energieverbruik en toch veel comfort. Als de kinderen binnen komen is het in no time warm. Dan heb je alleen nog maar verse lucht nodig voor ventilatie. Er is één slim ventilatiesysteem en er kan vraaggestuurd gekoeld, verwarmd en geventileerd worden. Door de goede thermische schil zijn er geen radiatoren of vloerverwarming nodig. Passief ontwerpen is één, maar passief bouwen is een tweede. Daar heb je expertise voor nodig. De bouwer Hendriks uit Assen heeft het gerealiseerd. We hebben zowel voor het ontwerp als de uitvoering het certificaat passief bouwen gekregen.” Andries: “Maar passief bouwen begint met het gezond verstand, dus je moet de natuur inzetten. De voorkant van het compacte gebouw ligt op het zuiden en heeft een dakoverstek. Daardoor hebben we in de winter passieve zonne-energie. Door de gymzaal naar het noorden te leggen is de achterzijde met een dichte muur maximaal geïsoleerd. Het dak is voorzien van een mos-sedumdak. Omdat we het passief bouwen vanaf het begin hebben doorgevoerd, konden de extra kosten beperkt blijven. We hebben het bouwbudget van 2010 gekregen en daar konden we in 2012 dit gebouw voor aanbesteden. Met het budget van nu hadden we het niet gered, want passief bouwen is ongeveer 10 pro-

cent duurder. Dat verdien je wel in de exploitatie terug; we zitten qua exploitatie onder de norm van de materiële in stand houding voor wat betreft de verwarming. Als de school er verstandig mee omspringt betalen ze minder dan wat ze binnen krijgen.”

projectinformatie Project: Nieuwbouw twee basisscholen met gymzaal

Opdrachtgever Bisschop Möller Stichting Stichting BoboB Boarnsterhim

Voordelen BaOpt

Onderwijsbureau Meppel (gedelegeerd)

Tijdens de rondgang wijzen Gerton en Andries op de voordelen van het gebouw: “Er zit in het gebouw geen actieve koeling, omdat we met een lange grondbuis optimaal de temperatuur van de bodem gebruiken voor voorkoeling en –verwarming van de verse lucht. De luchtkwaliteit wordt per lokaal automatisch geregeld. Ook kunnen de leerkrachten de temperatuur in de lokalen anderhalve graad meer of minder regelen. De scholen zijn net begonnen, dus we zijn nog aan het inregelen. Dit is de vierde week dat de gebruikers er in zitten. Toen het buiten 34 graden was, was het binnen 24 graden: door de grondbuis! Dit is overigens de eerste school in Nederland die gebruik maakt van het BaOpt-systeem. Door deze bijzondere regeltechniek voelen mensen geen luchtstroom meer. De lucht wordt met een zeer lage luchtsnelheid kriskras door de ruimte gestuurd. Hierdoor is er geen hinder van koude luchtstroom, zoals soms in kantoren of bij ramen het geval is. Overal in de ruimte heerst dezelfde temperatuur en dezelfde luchtkwaliteit.”

Procesmanager

In de hal van de gymzaal hangt een plaquette waarop staat dat de wereldkampioen schaatsen Atje Keulen Deelstra de oude gymzaal in 1972 heeft geopend. Haar kleindochter heeft als leerlinge van de St. Radboud in het nieuwe gebouw een eerste steen geplaatst. Zo vormt het gebouw onderdeel van een mooie Friese traditie. Voor meer informatie mailt u naar Gerton Starink van Nieman

LindHorst huisvestingsadviseurs, Hoogeveen

Architect Van Hoogevest Architecten, Amersfoort

Adviseur bouwfysica en installaties Nieman Groep, Zwolle/Utrecht

Adviseur constructies Ingenieursbureau Wassenaar, Haren

Bouwkundig aannemer Bouwmij Hendriks, Assen

Installateur Damstra Installatietechniek, Driesum

Bouwperiode september 2012 - juli 2013

Bouwkosten € 1.850.000,- excl. btw

Omvang 1.650 m²

In gebruikname augustus 2013

Gasverbruik 5.600 m³/jaar

Energiekosten 2014 circa € 6,70 per m² BVO

EPC 0,61

Groep: g.starink@nieman.nl

schooldomein

oktober 2013

De EnergieSchool Jirnsum:

Gezond leren & duurzaam presteren

Energieverbruik • Bruto vloeroppervlak: 1.650 m • Bruto gebouwinhoud: 8.550 m3 • Gasverbruik: 5.600 m3/jaar • Elektraverbruik: 36.500 kWh/jaar • Energiekosten: ca. € 6,70 per m2 bvo • Ruimteverwarming: ≤ 15 kWh/m2 • EPC: 0,61 • Luchtdichtheid: n50 = 0,51 h-1 2

De EnergieSchool in Jirnsum is gebouwd volgens het principe Passief Bouwen. Een uiterst duurzaam gebouw met een uitmuntend binnenklimaat en lage exploitatiekosten. De school is zeer goed geïsoleerd. Binnen de muren van de school ontstaat zo een klimaat dat met weinig energieverbruik uitstekend beheersbaar is. Een radiator of vloerverwarming ontbreekt in de lokalen; deze worden verwarmd en gekoeld door middel van lucht. Elke ruimte is voorzien van een CO2- en temperatuurvoeler. Een nieuwe ontwikkeling in scholenbouw.

onderwijsbureau meppel

ontwerp en inrichting

Duurzaam en flexibel

Een twee-onder-één-kapschool in Jirnsum Met een twee-onder-één-kap-school in Jirnsum ontwierp architect Ron Verduijn een zo simpel mogelijk gebouw waarin twee organisaties naar elkaar toe kunnen groeien als ze willen. In de nieuwe brede school in Jirnsum huizen obs It tredde sté en rkbs Sint Radboud onder één dak en delen ze een sportzaal. “Spannend, om twee kleine scholen die elkaar nog niet zo goed kennen letterlijk bij elkaar te zetten”, stelt architect Ron Verduijn. “Dat is een soort relatiebemiddeling. Het gaat de hele tijd over: wat willen jullie delen en wat niet?” Tegelijkertijd ligt het voor de hand dat het voorzichtige aftasten van nu in de toekomst zal leiden naar een steviger samenwerking en misschien wel naar één integrale school.”

moet in een school wat te ontdekken zijn. En dit zijn echt ruimtes waar kinderen hun ouders naartoe willen slepen: kijk es wat wij hier hebben. Vanaf die zolder hebben ze ook rechtstreeks zicht op de groten van de bovenbouw.”

advertentie

Flexibel inspelen op groei en krimp Verduijn wilde dus zó bouwen dat het gebouw geschikt is voor twee kleine onafhankelijke scholen met elk vier lokalen, maar tegelijk een gebouw dat flexibel kan inspelen op groei bij de ene en krimp bij de andere school, en dat ook één school kan worden met acht lokalen zonder dat er dan van een tweedeling nog iets gevoeld wordt. Het gebouw zelf is zo compact mogelijk gehouden. Met knikken in de gevels ‘vouwde’ Verduijn een bijna rond gebouw, waardoor hij lange gangen kon vermijden. En in dat simpele, makkelijk te begrijpen gebouw kunnen de twee scholen zo veel ze willen naar elkaar toegroeien. Schuifwanden maken het gebouw flexibel; ze zijn dik genoeg om mensen en groepen goed te scheiden. Er is één doorlopende strook dwars door het gebouw, met aan de uiteinden een ingang, voor elke school één. Er zijn twee personeelskamers en twee directiekamers, maar de schoolhoofden kunnen zo bij elkaar naar binnen lopen.

www.vanhoogevest.nl

Energieschool Jirnsum

Speelzolders De onderbouw van elke school zit beneden, de bovenbouw boven. Die bovenbouw heeft trappen die rechtstreeks naar het schoolplein voeren - dan hoeven ze niet dwars door de school en dat houdt het middengebied mooi verkeersluw: rust is belangrijk in dat deel, dat gebruikt wordt om leerlingen zelfstandig te laten werken. Bijzonder zijn ook de speelzolders op de lokalen van de onderbouw. “Er schooldomein

oktober 2013

De Statie in Sas van Gent

Duurzame MFA als trots gebaar in een krimpgebied Vanuit Utrecht ben je er het snelst door via België weer terug te rijden naar Zeeuws-Vlaanderen. En wanneer je dan Sas van Gent nadert ben je weer terug in Nederland. In deze kleine stad ligt sinds kort een bijzondere MFA die de kwaliteit van wonen, leren en ontmoeten in een krimpregio laat toenemen.

Tekst Sibo Arbeek Foto’s Petra Appelhof

L “De krimp houden we niet tegen, maar wel willen we de kwaliteit van leven en wonen overeind houden.”

schooldomein

eo Urgel is interim bestuurder van de corporatie Woongoed Zeeuws-Vlaanderen. Architect Dorte Kristensen is ook aangeschoven. Verantwoordelijk wethouder van de gemeente Terneuzen Cees Liefting schuift wat later aan. Een MFA in Sas van Gent. Is dat nu zo bijzonder? Leo legt uit: “Toch wel. Sas van Gent is een stad met een sterk teruglopend aantal inwoners. Ooit had je hier een krachtige suikerindustrie, maar door het verdwijnen ervan is de werkeloosheid sterk toegenomen. Dat was mede de aanleiding voor de krimp, die zich nu natuurlijk sterk doorzet. Er wonen nu nog 3.600 mensen in Sas van Gent en we komen van 5.000 inwoners. Zeeuws-Vlaanderen gaat de komende periode nog eens 10% krimpen. Dat is een gegeven. Als corporatie met 30% bezit word je dan geconfronteerd met veel leegstand en daardoor grote problemen.” De wethouder: “We zaten met een situatie waarin de teloorgang van de gezichten van de mensen afdroop. Met ons hebben meerdere partijen het initiatief tot de renaissance van Sas van Gent genomen. De krimp houden we niet tegen, maar wel willen we de kwaliteit van leven en wonen overeind houden. Nu zie je een omslag, mensen komen elkaar weer tegen. Dat is de kracht van Sas met meer dan honderd verenigingen.” Dorte vult aan: “Bij de opening van De Statie was de hele stad aanwezig. Iedereen is hier

oktober 2013

lid van gemiddeld vier verenigingen. Dat betekent dat elkaar ontmoeten en netwerken heel belangrijk zijn.” Ben legt de verbinding: “ We hadden meerdere verouderde sport- en welzijnsaccommodaties, zoals een oude school, een afgeschreven sporthal en versnipperd welzijn in niet meer te exploiteren gebouwen. We zagen ze stuk voor stuk omvallen. Na de gemeentelijke herindeling per 2003 zijn we de gemeente Terneuzen geworden met ruim 55.000 inwoners. Toen konden we gelukkig echt doorpakken. Sas van Gent is namelijk wel een kernstad. De dorpen in de regio komen hier voor cultuur en sport. De aanpak was bottom up, vanuit een heldere probleemstelling. In de renaissance zitten 13 projecten. Zo hebben we de Vredesstraat in de naoorlogse wijk Vredeswijk gerenoveerd, die in feite door het hart van de stad loopt. Daardoor gingen burgers hun eigen woning ook opknappen en geloofden ze weer in hun stad.”

Slim clusteren Dorte: “Na een aantal gesprekken met maatschappelijke organisaties vroegen we ons af waarom we niet alles zouden clusteren in één gebouw. En dat is de Statie geworden, vernoemd naar het station dat hier lag. In het langgerekte gebouw vind je twee scholen onder inmiddels één bestuur, kinderopvang

ontwerp en inrichting

Vlnr: Wethouder Cees Liefting, Ben Lauret, Leo Urgel, Dorte Kristensen en Esther Meijers

schooldomein

oktober 2013

“Een krimp gemeente heeft dezelfde vragen als een groei gemeente. Ook hier moet je je voorzieningen aanpassen op de veranderende vraag.”

schooldomein

en buitenschoolse opvang, een sporthal, de bibliotheek, zorgwoningen, een theater, het consultatiebureau, een bar met ontmoetingsruimte. Kortom; wat zit er eigenlijk niet in? Door slim te clusteren en te roosteren hebben we ruim 1.000 m² kunnen besparen, waardoor we uiteindelijk nog extra voorzieningen hebben kunnen toevoegen zoals oefenvoorzieningen voor turners in de hal en de jeugdsoos. In de hal kun je bijvoorbeeld ook koersballen. Wat enorm heeft geholpen is dat we een excursie hebben georganiseerd naar mooie MFA-voorbeelden. De twee verantwoordelijke wethouders waren daar ook bij, zodat we ook aan het bestuurlijke draagvlak konden werken. En dat werkte voor de betrokken ambtenaren ook weer goed. Parallel met het opstellen van het programma van eisen zijn we gaan tekenen. Het is een vol programma en dat betekent een fors volume. De kunst was dat gegeven kleinschalig te maken en mee te laten lopen met de contouren van de omgeving, waarin veel laagbouw aanwezig is. En dat is gelukt. Het is net een hele grote walvis die op het droge ligt. Door de hoekverdraaiingen lijkt het gebouw kleiner, voelt toegankelijker en past beter in de kleinschalige omgeving. De kleur is

oktober 2013

zwart, want een Zeeuwse schuur is zwart. Hoewel dit niet Zeeland is, maar Zeeuws-Vlaanderen en daar hebben ze blauwe schuren, hebben we toch gekozen voor deze markante kleur om het karakter van dit sociaal culturele hart van Sas van Gent te benadrukken. En iedereen vindt het mooi hoor. De zorgwoningen hebben we fysiek losgetrokken en liggen aan de overkant van de Statie. De bewoners maken gebruik van het gebouw. Naast de kerk is dit “het” gebouw van Sas. Ben: “We waren gelukkig dat het besluit om te bouwen genomen is voordat de crisis toesloeg.” Leo vult aan: “Met de wettelijke beperkingen van nu hadden we als corporatie dit gebouw nooit kunnen realiseren. Wij zijn 100% eigenaar en hebben twee contracten. Met de gemeente, waaronder ook de bibliotheek en met kinderopvang. Wij hebben een onrendabele top voor onze rekening genomen en beheren een deel van de buitenruimte. De gemeente heeft het leegstandsrisico en is verantwoordelijk voor het beheer en de exploitatie van het gebouw.” Ben: “Dat klopt. De gemeente heeft het budget voor de exploitatie vrijgemaakt en voor

dertig jaar vastgezet. Het programma beheer ligt bij de Stichting Beheer van de Statie met een eigen bestuur. Esther Meijers regelt als vaste kracht namens De stichting het beheer en heeft als gastvrouw de taak om de exploitatie goed te laten draaien. Het is nog te vroeg om te zeggen dat het voldoende zal zijn, omdat het aantal activiteiten nog toeneemt. Bij dit soort accommodaties geldt: elk uur dat ze langer open zijn moet er meer geld bij. Wethouder Cees Liefting vult aan: “Maar de maatschappelijke waarde van de Statie voor het dorp is heel groot. Volgens mij hebben we een gouden greep gedaan door hier door te pakken. Moet je dan je samenleving laten verpauperen? Landelijk is het gevecht nu in volle gang. Elke gemeente wordt geconfronteerd met een aantal transformaties dat niet zomaar binnen de financiële kaders past, zoals de jeugdzorg, de WMO, het scheiden van wonen en zorg en het voorzieningenniveau dat niet meer past. We hebben de afgelopen vier jaar moeten bezuinigen vanuit een somber perspectief. De crisis is zeker nog niet over, maar we moeten weer durven dromen. Dat wordt de inzet van de landelijke gemeenteraadsverkiezingen. Zij die vooruitgang

willen en dat goed kunnen communiceren, gaan het winnen.”

Antwoord op de krimp “Je moet zorgen voor de mensen die blijven”, gaat de wethouder verder. “Groei kan een effect zijn, maar is geen uitgangspunt. Doel is dat het niet langzaam afglijdt tot een crisisgebied en dat er waarde wordt toegevoegd. Een krimpgemeente heeft dezelfde vragen als een groeigemeente. Ook hier moet je je voorzieningen aanpassen op de veranderende vraag. De bereidheid om de schouders eronder te zetten is groot, want de gemeenschap heeft er belang bij om een hechte gemeenschap te blijven. Wel moeten mensen hun verwachtingen bijstellen en delen. De vraag blijft groot, terwijl het antwoord kleiner moet zijn. Dat is het antwoord op krimp. Het is niet minder, maar beter. Op het moment dat je zegt dat het minder wordt heb je de poppen aan het dansen. Maar je moet wel uitleggen waarom het beter wordt.”

projectinformatie Project: Nieuwbouw MFA De Statie

Opdrachtgever Gemeente Terneuzen en Woongoed ZeeuwsVlaanderen

Architect Dorte Kristensen & Pascale Leistra, atelier Pro Architecten

Bruto vloeroppervlak 8.000 m²

Oplevering Voorjaar 2013

Investeringskosten: Kijk voor meer informatie op www.atelierpro.nl en op

€ 11 miljoen

info@destatie.nl

schooldomein

oktober 2013

EEN GEZONDE SCHOOL BINNEN UW BUDGET

De sleutel heet Licht op Binnenklimaat, onze methodiek voor het integraal ontwerpen van gezonde en energiezuinige gebouwen. Dat is haalbaar binnen de gangbare nieuwbouwbudgetten, zoals we ook bij De Maremak in Boxtel weer laten zien (zie artikel elders in dit blad). Kijk wat onze unieke benadering voor Ăşw nieuwbouw kan betekenen:

www.lichtopbinnenklimaat.nl

superontwerp

Gewoon lekker buitenspelen, dat wil ieder kind. Daarom werkt Jantje Beton samen met kinderen om vrij buitenspelen weer mogelijk te maken. Help ook mee! Kijk op www.jantjebeton.nl

kort nieuws Schoolprogramma voor meer bewegen succesvol Sportdeelname stijgt bij kinderen die meedoen aan Jump-in, een programma voor scholen in Amsterdamse aandachtswijken. Bij meisjes stijgt de deelname nog sterker dan bij jongens. Dit blijkt uit onderzoek van Judith de Meij. “Regelmatige lichamelijke activiteit heeft een positief effect op de gezondheid van kinderen en draagt bij aan de preventie van overgewicht en obesitas. Met uitkomsten van dit onderzoek kunnen beleidsmakers verder met plannen ter bevordering van sport- en beweeggedrag en de preventie van overgewicht. Dat is zeker van belang in de sociaal zwakkere wijken waar prevalentie van overgewicht hoger is”. Gezondheidswetenschapper Judith de Meij promoveerde op 3 september bij VU medisch centrum. Jump-in is een programma om kinderen van basisscholen in aandachtswijken meer te laten bewegen. Jump-in startte in 2002 met onder meer schoolsport, lessen, oudervoorlichting en speciale aandacht voor kinderen die inactief zijn, overgewicht hebben of kampen met motorische problematiek. Een uniek en sterk kenmerk van Jump-in is dat het programma gedurende de gehele basisschool periode wordt aangeboden. Judith de Meij deed onderzoek naar de ontwikkeling en effectiviteit van Jump-in. Het onderzoek van De Meij laat

zien dat de sportdeelname bij de kinderen op Jump-in scholen duidelijk is gestegen: bij jongens van 38% naar 70% en bij meisjes van 19% naar 60%. Uitkomsten van het onderzoek bieden beleidsmakers, interventie-

ontwikkelaars en onderzoekers aanknopingspunten voor de realisatie van een haalbare, duurzame en effectieve aanpak gericht op het bevorderen van sport- en beweeggedrag en de preventie van overgewicht.

Hogeschool Rotterdam laat studenten meebeslissen over nieuwe lokale cateraars Hogeschool Rotterdam kiest voor lokaal ondernemerschap door een nieuwe invulling van de horeca. In plaats van één cateraar die alle locaties van de hogeschool bedient, heeft iedere locatie dit schooljaar haar eigen lokale horecaonderneming uitgekozen om de kantine te runnen. Studenten mochten meebeslissen in het aanbestedingstraject. Op deze manier voldoet de catering op alle locaties aan de specifieke wensen van de studenten en medewerkers. In de eerste lesweek hebben de horecaondernemers zich op verschillende ludieke manieren geïntroduceerd. Met het aanbestedingscontract voor de nieuwe cateraars is een einde gekomen aan het contract met cateraar Eurest. Voor al het huidige cateringpersoneel is een passende oplossing gevonden. Zij gaan binnen de hogeschool aan de slag bij een nieuwe cateraar van hun eigen keuze. Aanbestedingstraject Studenttevredenheid

is een belangrijk speerpunt voor Hogeschool Rotterdam. Uit onderzoek is gebleken dat studenten en medewerkers meer behoefte hebben aan verse producten, een scherpe prijs-kwaliteitverhouding en maatwerk. Deze wensen vormden het uitgangspunt in het aanbestedingstraject voor de nieuwe cateraars. In totaal hebben 32 ondernemers zich ingeschreven, waarvan 9 kandidaten het keuzetraject zijn ingegaan. Per locatie hebben uiteindelijk twee ondernemers hun concept aan een aantal studenten en medewerkers gepresenteerd tijdens een zogenaamde ‘beauty contest’. Hier werd onder andere gelet op kwaliteit, uitstraling, strategie en eigen initiatief. Op de locatie Kralingse Zoom is dit schooljaar een samenwerking gestart met leerwerkbedrijf Deli33. Hier werken mbo-studenten van Zadkine en Albeda als leerling-koks samen met 11 studenten Small Business van Hogeschool Rotterdam. In deze nieuwe horecavoorziening

wordt dus gewerkt “door studenten, voor studenten”. De studenten van de opleiding Small Business gaan niet alleen operationeel aan de slag, maar voeren ook taken uit op het gebied van bijvoorbeeld marketing en communicatie, inkoop en event management. In de toekomst wordt ook gekeken naar hoe andere opleidingen van Hogeschool Rotterdam hierbij aansluiting kunnen krijgen.

Rectificatie “Op pagina 47 van Schooldomein 5/6 – jaargang 25 – bij de projectinformatie van het artikel over De Vuursteen in Ede is de naam van de architect verkeerd vermeld. De correcte naam is Maarten Laout van Van den Berg architecten.”

schooldomein

oktober 2013

Nieuwe vmbo-school op bijzondere plek

Ruimtelijke werking in kleinschalige school Het Reeshof College is een nieuwe intersectorale VMBO-school naast NS-station Tilburg Reeshof. Bijzonder aan het Reeshof College is onder meer het niet-traditionele bouwproces, namelijk Design&Build met een integraal projectteam. Het gebouw is dit schooljaar in gebruik genomen en zal uiteindelijk ruimte bieden aan 600 leerlingen.

Fotoâ&#x20AC;&#x2122;s Stijn Poelstra (www.stijnstijl.nl)

et Reeshof College wil een kleinschalige school zijn. Daartoe bevat de school naast de centrale aula en personeelskamer ook vier groepsgebieden, gekoppeld aan flexwerkplekken voor de staf. De groepsgebieden zijn een soort huiskamers waar de leerlingen kunnen relaxen, waar ze hun kluisje hebben en waar ze hun mentor vinden. Ze zijn verdeeld over de vier leergebieden: mens en natuur, mens en creativiteit, mens en maatschappij en algemene vakken. Met werkgroepen van directie, vakdocenten en facilitair is gesproken over specifieke kenmerken, wensen en mogelijke ruimtelijke kwaliteiten van de school en ieder leergebied. Het bureau Bo.2 stelde het Programma van Eisen op en verbeeldde dit in een Schoolontwerp en werkmaquette. Zo heeft Bo.2 het schoolontwerp weten af te stemmen op gebruikerswensen en gelijktijdig zichtbaar gemaakt hoe het gebouw zou werken. De school wil leerlingen een brede beroepsoriĂŤntatie bieden, met de mogelijkheid om een verlate keuze te maken. De compacte en transparante gebouwopzet sluiten hierbij aan. Zo wordt het gebouw overzichtelijk en het onderwijs zichtbaar. De verkeersruimten en

schooldomein

oktober 2013

bouw en organisatie

“De school wil leerlingen een brede beroepsoriëntatie bieden.”

onderwijsruimten voor de laagbouw zijn zo ontworpen dat er altijd zicht is op het sectorale praktijkonderwijs.

projectinformatie

Gebouwstructuur

betonvloeren op een staalskelet maakt de gevarieerde indeling en toekomstige flexibiliteit mogelijk.

Uitstraling

Reeshof College

De school is als een eenvoudig volume en door het kleine kaveloppervlak is de school gestapeld in vier lagen. Vanwege geluidsoverlast van het spoor is ze opgedeeld rond een royale vide. Aan de spoorzijde liggen de stijgpunten en ondersteunende ruimten, aan de zuidzijde het onderwijs. Via galerijen en loopbruggen worden de relatief rustige leergebieden bereikt. De simulatieruimten van het sectoraal onderwijs bevinden zich hoofdzakelijk aan de straat, in het verlengde van de zorgplint onder naastgelegen appartementen. Zo bevat de plint van de school onder meer een kinderdagopvang en een fietsenmaker. De entree en aula zijn op de verdieping in het hart van de school geplaatst, om loopafstanden te minimaliseren. Het schoolplein en de aula zijn verbonden door middel van twee tribunetrappen. Leerlingen komen via deze trappen de school binnen en brengen er hun pauze door. De aula is aan verschillende ruimten te koppelen. Zo werd het mogelijk het oppervlak van deze veelal extensief gebruikte ruimte te beperken. Een voorbeeld is het dramalokaal, dat is voorzien van een podium met licht- en geluidsinstallatie. Het dramalokaal heeft een schuifwand naar de aula, zodat deze eenvoudig kan worden omgevormd tot theater. Voor grote evenementen wordt de sporthal gebruikt. Deze ligt aan de overzijde van het dramalokaal en ook deze ruimten zijn te koppelen via een schuifwand. Door de receptie, conciërge, kleedruimten en ateliers ook op de volledig afsluitbare eerste etage te situeren, is het mogelijk dit compartiment in te zetten voor avond- en weekendgebruik door derden. Aan de rondgang om de vide en twee grote patio’s liggen ook open zelfstudieruimten met kleine afsluitbare overlegplekken en bijschakelruimten tussen de lokalen. De gebouwconstructie van

Op de gevel is permanente zonnewering aangebracht zodat daglicht de school diep kan binnendringen zonder hinderlijke opwarming te veroorzaken. Tussen de doorlopende naden wisselen dichte, open en bewegende delen elkaar af. De afwisseling tussen glas en transparant gelakt goudkleurig aluminium geeft de gevel een levendige glans. In het interieur wordt de samenhang tussen ruimtelijkheid en natuurlijke lichtinval versterkt door middel van kleuren textuurverschillen van wanden en vloeren. De kleurruis die geleidelijk verloopt over de verdiepingen geeft een aangename rust, zonder scherpe contrasten. Witte accenten geven een frisse indruk en benadrukken het kleurenpalet.

Functie

Design&Build

Voortgezet Onderwijs Tilburg

De opdrachtgever selecteerde een integraal ontwerpteam. Op basis van het VO+ werd een uitvraag op de markt gebracht. De interactie tussen de opdrachtgever, het Q-team en de aannemer verliep met behulp van BIM (Bouwwerk Informatie Model). Tijd speelde een belangrijke rol bij de ontwikkeling van het Reeshof College. De leerlingen zaten in noodlokalen, dus de termijn waarbinnen het gebouw moest worden opgeleverd was kort. Van het programma van eisen naar oplevering in 26 maanden! Om snelheid te maken werden het vraag- en realisatietraject in elkaar geschoven. Een extra uitdaging vormde de budgetkorting van 6,5% die de VNG in december 2010 oplegde. Door een duidelijke demarcatie van verantwoordelijkheden bleek ook deze vaste prijs werkbaar en kon worden aanbesteed op kwaliteit, namelijk Frisse Scholen Klasse B. Zo is de school voorzien van een WKO-installatie en scoort zij op de GPR gemiddeld een 8,4.

schooldomein

Gebruiker

Intersectoraal vmbo

Bruto vloeroppervlak 6.620 m2

Bouwsom incl. installaties €7.78 miljoen (excl. btw)

Ontwerp (getrapte oplevering) Augustus 2010 – juli en november 2012

Ingebruikname Augustus 2012

Opdrachtgever Onderwijs Groep Tilburg & Stichting Openbaar

Architectenbureau Bo.2 architectuur en stedenbouw

Projectarchitecten Ir. Dirk van de Pol, ir. Bram van Ekeren

Team (interieur) Ir. Marijn van den Dool, MArch Silke Schneider

Stedenbouwkundige Taddeus van der Weegen (gemeente Tilburg)

Procesmanagement Stichting Roges

Adviseurs Raadgevend ingenieursbureau Van Nunen bv, Nelissen ingenieursbureau

Aannemer Goldewijk

oktober 2013

Ronde tafel discussie met de betrokken partijen

Brede school West in De gemeente Leiderdorp, de deelnemers en SMT Bouw & Vastgoed zitten voor de start van de bouw van de Brede School West in Leiderdorp bij elkaar. Wat zijn de verwachtingen voor de toekomstige samenwerking? Tekst Sibo Arbeek

“Ik zie mogelijk heden om op het gebied van het delen van exper tise en interne begeleiding samen te werken.”

schooldomein

as de Jong is beleidsmedewerker van de gemeente Leiderdorp en ambtelijk opdrachtgever van de Brede School West (BSW). Eric Filemon is lokatiedirecteur van de openbare Prins Willem Alexanderschool (PWA), die 210 leerlingen telt. Alice Tulen is clustermanager van Stichting Kinderopvang Leiderdorp en manager van het bouwproces voor SKL. Kinderopvang gaat met één peuterspeelzaal en vier groepen naschoolse opvang in het nieuwe gebouw en hoopt naar vijf groepen naschoolse opvang en circa 100 kinderen te groeien. Richard van den Berg is directeur van de katholieke Daltonschool De Leeuwerik, die 395 leerlingen telt. De nieuwe brede school komt op de locatie waar de scholen eerder gehuisvest waren. Daarnaast zijn de bouwers aanwezig: Martin Boerefijn is projectleider en Stijn de Wolf is de directeur van SMT Bouw & Vastgoed, specialisten in onderwijshuisvesting.

Delen van expertise Bas trapt af: “In 2003 heeft de gemeente de wijk West boven Oost verkozen om een brede school te realiseren. Doorslaggevend was dat alle scholen in West zo’n 40 jaar oud waren. Dan begint de discussie over nieuwbouw. En drie van de vier scholen wilden – aanvankelijk – in een brede school participeren.” Eric: “De brand in de Prins Willem Alexanderschool eind 2005 heeft het proces versneld. Het zou een brede wijkschool worden, maar verschillende partijen vielen af, ook doordat de buurt niet echt mee wilde werken en de raad daardoor het kader verengde tot een voorziening voor 0-12 jarigen.” De brede school wordt nu de PWA en kinderopvang, de Leeuwerik komt er als zelfstandige school in en er komt een sportzaal in het nieuwe gebouw. Toch een mooi programma voor de buurt in een gebouw dat door de bijzondere architectuur goed past in de omgeving. De derde basisschool is tot eind 2012 bij het proces betrokken gebleven, maar is toen, omdat

oktober 2013

deze als zelfstandige school niet kon voortbestaan, afgehaakt.” Richard vult aan: “Ik had graag het centrum voor jeugd en gezin en de GGD erin gewild en een podiumfunctie voor de wijk. Omdat we ook concurrenten zijn wilde ik niet mee met de smalle variant van de brede school. Ouders kiezen niet voor teveel eenheid. Je moet je kunnen profileren. Wel zie ik mogelijkheden om op het gebied van het delen van expertise en interne begeleiding samen te werken.”

Lastig aanbesteden Stijn de Wolf: “Het is een traditionele aanbesteding

bouw en organisatie

Leiderdorp uitgelijnd

Traditioneel bestek

Design & Construct (D&C) of Design Build (DB)

De traditionele vorm wordt (werd) het meeste toegepast. De opdrachtgever is hierbij volledig verantwoordelijk voor alle fasen van een project tot aan de uitvoering (het ontwerp). De opdrachtgever contracteert voor de uitvoering van een project één of meer aannemers. De directievoering geschiedt door de opdrachtgever of door deskundigen welke namens de opdrachtgever directievoeren. De verantwoordelijkheden en aansprakelijkheden voor ontwerp en uitvoering zijn strikt gescheiden. De rechtsverhoudingen liggen daardoor eenduidig vast, risico’s zijn evenwichtig verdeeld en duidelijk calculeerbaar voor beide partijen.

Bij Design & Construct is één opdrachtnemer belast met zowel het algemeen ontwerp, het definitief ontwerp, de voorbereiding als de uitvoering. De opdrachtgever heeft te maken met één aanspreekpunt en gaat één overeenkomst aan voor het totale project. Cruciaal is dat de opdrachtgever vooraf zijn randvoorwaarden in de vorm van een programma van eisen (PvE) duidelijk en volledig formuleert. Tijdens de realisatie (detaillering ontwerp, voorbereiding en uitvoering) van een Design & Construct contract houdt de opdrachtgever toezicht. De wijze van toezicht houden en de wijze waarop het contract wordt beheerst, zal echter anders zijn dan bij de traditionele vorm. Belangrijkste voordeel is een veel beter zicht op de Total Cost of Ownership. Zowel op de korte als op de lange termijn.

schooldomein

oktober 2013

Wensen en verwachtingen: • B as, mijn wens is dat de scholen in de kerstvakantie 2014 verhuizen. • Eric, mijn wens is dat we de kwaliteit van het programma van eisen realiseren. • Alice, Ik hoop dat het nieuwe gebouw een meerwaarde oplevert voor de kinderen. • Richard, ik hoop dat het prachtige gebouw voor alle partijen gaat werken. • Martin, ik hoop op een goede samenwerking in het bouwteam. • Stijn, onze filosofie is dat we willen excelleren voor tevreden gebruikers.

Vlnr: Richard van den Berg, Stijn de Wolf, Bas de Jong, Martin Boerefijn, Alice Tulen en Eric Filemon

projectinformatie Project Brede School West

Vloeroppervlak 5350 m²

Opdrachtgever Gemeente Leiderdorp

Projectmanagement VKZ BV – financiële vastgoeden gebiedsmanagers, Bilthoven

Architect Frencken Scholl Architecten, Maastricht

Constructeur Van Rossum BV, Maarssen

Installatieadviseur Huisman en Van Muijen, Den Bosch

Bouwfysisch adviseur LBP Sight, Nieuwegein

Aannemer SMT Bouw & Vastgoed, Rosmalen

Directievoering Versluisgroep, Sassenheim

schooldomein

geworden met een bestek voor een frisse scholen klasse b gebouw. De gemeente selecteerde op basis van de economisch meest voordelige inschrijving. Wij zijn geselecteerd op basis van prijs en bouwtijd. Alles wat de opdrachtgever in het bestek heeft gezet voeren we uit, maar het wordt een basic gebouw; er zitten bijvoorbeeld geen bijzondere duurzaamheidsmaatregelen in. Je vraagt een Skoda en dus krijg je een Skoda.” Bas reageert: “Het klopt dat het budget voor het gebouw leidend is, maar dat wil niet zeggen dat realisatie van het gebouw kostprijs gedreven is. In het voortraject zijn de eisen en wensen vanuit zowel gebruikers als opdrachtgever meegenomen. In 2014 staat er een gebouw dat goed past in de omgeving en dat een belangrijke wijkfunctie heeft voor kinderen van 0 t/m 12 jaar, tijdens en buiten schooltijd.” Stijn knikt: “Natuurlijk, maar ik ben ervan overtuigd dat we bij Engineering een verdere toegevoegde waarde hadden kunnen leveren. Dan hadden we al in een vroeger stadium over de invulling van de bouwopgave mee kunnen denken.” Eric: “Maar de kwaliteit is toch goed vastgelegd in het programma van eisen en daar was ook een technisch adviseur bij. “ Stijn de Wolf legt

oktober 2013

uit: “Dat is ook zo. Maar als je nu discussies krijgt, gaat het vooral over geld. Zeker als we eerder mee hadden mogen denken over het beheer en onderhoud was het voor ons en voor jullie veel interessanter. Denk aan het gebruiken van onderhoudsvrij materiaal dat in investering wat duurder is, maar in de exploitatie veel oplevert. Nu zijn investering en exploitatie ontkoppeld.” Bas: “Toch heb ik vertrouwen in het gevoerde proces, ook omdat de afdeling beheer van de gemeente heeft meegedacht over de duurzaamheid van het project.” Eric vult aan: “Wij verwachten wel dat je in het bouwtraject adviseert over mogelijkheden om door slim te bouwen meer kwaliteit te halen. Dat staat los van welke aanbesteding vorm.” Stijn en Martin stemmen in: “Natuurlijk. Wij bouwen in een team en we gaan samen voor het beste resultaat.” Kijk voor meer informatie op www.smt-benv.nl of mail naar info@smt-benv.nl. Kijk ook op: www.leiderdorp.nl/projecten/brede_school_west/brede_school_west

het idee In de rubriek het idee belicht iedere editie van Schooldomein een initiatief dat een positieve bijdrage levert aan de samenleving. In dit nummer het idee van Unicef.

To e g a n k e l i j k e n g o e d o n d e r w i j s v o o r a l l e k i n d e r e n Goed onderwijs is de sleutel voor de ontwikkeling van een kind én van een samenleving. Een kind dat goed onderwijs volgt, creëert kansen voor de toekomst en krijgt kennis die kan worden doorgegeven aan volgende generaties. Unicef streeft naar toegankelijk en goed onderwijs voor alle kinderen, want met goed onderwijs geef je kinderen de mogelijkheid om iets van hun leven te maken. Onderwijs en gelijkheid van meisjes en jongens is een van de vijf focusgebieden van Unicef en draagt bij aan Millenniumdoel 2 (basisonderwijs voor alle kinderen) en Milllenniumdoel 3 (het bevorderen van seksegelijkheid en het versterken van de positie van vrouwen). Unicef is actief in 155 landen en regio’s. Unicef werkt samen met overheden, maatschappelijke organisaties, de private sector, andere partners, de lokale bevolking en kinderen zelf. Daarbij wordt de focus meer dan voorheen gelegd op

de kwaliteit van het onderwijs. Dit doet Unicef op de volgende manieren; • U nicef assisteert overheden en pleit bij hen voor een verbetering van de toegang en kwaliteit van onderwijs. • U nicef helpt overheden bij het opzetten van kindvriendelijke scholen. • U nicef werkt met overheden om de kwaliteit van onderwijs te verbeteren. Dit gebeurt door leerkrachten te trainen en het curriculum en onderwijsmateriaal te verbeteren. • I n landen waar meisjes worden achtergesteld in het onderwijs, werkt Unicef met overheden samen om meisjes naar school te laten gaan. • U nicef zet samen met overheden onderwijsprogramma’s op waarmee ook de meest kwetsbare kinderen, zoals kindarbeiders of slachtoffers van kinderhandel kunnen worden bereikt. • Unicef assisteert scholen bij het opzetten van schoolcomités om ouders te betrekken.

• U nicef maakt via voorlichtingscampagnes gemeenschappen bewust van het belang van onderwijs. • U nicef is voortdurend op zoek naar innovatieve ideeën om goed onderwijs mogelijk te maken voor zoveel mogelijk kinderen. Bijvoorbeeld door zonne-energie voor lampen, zodat kinderen wanneer het donker is toch huiswerk kunnen maken. • In noodsituaties zet Unicef (tijdelijke) scholen op en verspreidt schoolmaterialen. Ook pleit Unicef in deze situaties voor een zo snel mogelijke hervatting van het reguliere onderwijs.

Wil je rechtstreeks bijdragen aan de programma’s van Unicef op het gebied van onderwijs? Maak dan je gift over op giro 2768 t.n.v. Unicef Nederland te Voorburg onder vermelding van code 530202. Kijk voor meer informatie op http://www.unicef.nl/ wat-doet-unicef/themas/onderwijs/

schooldomein

oktober 2013

De Tweeklank nieuwe school in Hazerswoude

Zien en gezien worden leidt tot open concept

In april werd de Tweeklank in Hazerswoude Rijndijk geopend. Het lichte gebouw past naadloos op het onderwijsconcept. Een voorbeeld van zien en gezien worden in een leeromgeving die stimuleert om te ontdekken en tegelijkertijd rust en regelmaat borgt.

Tekst Sibo Arbeek Fotoâ&#x20AC;&#x2122;s Paul Gerlings

schooldomein

oktober 2013

stedenbouw en architectuur

arlie de Bakker is de trotse directeur van de nieuwe school: “De Tweeklank is ontstaan uit een fusie van twee scholen. Het toenmalige gebouw was veertig jaar oud en aan vervanging toe. We hebben lang nagedacht over ons nieuwe gebouw. De locatie waarop het gebouw stond lag centraal in het dorp, maar het gebouw was naar binnen gericht. Nu opent het nieuwe gebouw met het ruime plein zich veel meer naar de samenleving. De school ligt aan de doorgaande Da Costasingel. De combinatie van winkels en school zorgt voor een kloppend hart in Hazerswoude. Daarom wilde ik ook een open plein zonder hekken, zodat iedereen gebruik kan maken van de faciliteiten van het plein. Waar kun je veilig leren fietsen, precies, op het schoolplein”. Adjunct-directeur en intern begeleider Joyce Ouwerkerk bevestigt dat beeld: “Oud en jong ontmoeten elkaar hier. We hebben altijd veel hangjeugd bij de tafeltennistafel. Natuurlijk levert dat soms wat overlast op, maar die valt in het niet bij de positieve effecten van het plein.” Architect George Cornelissen van Cita architecten geeft aan dat hij daarom in het ontwerp zo min mogelijk blinde muren heeft gemaakt. De Tweeklank moest echt een open wijkschool worden!

Voedingsgebied Carlie verder: “Hazerswoude ligt in een uitgestrekt poldergebied met veel boerderijen. Onze kinderen komen vooral uit Hazerswoude tot aan de grens met Alphen aan de Rijn. Maar in de basis willen we een wijkschool zijn met een buitenschoolse opvang in het gebouw. We tellen rond de 275 leerlingen en hoewel we licht gegroeid zijn denk ik dat dat het getal is dat goed bij ons past. Ons streven is niet om een hele grote school te worden. We vinden het belangrijker dat we elkaar allemaal kennen. Met elkaar maak je de school. De rol van de ouders is enorm belangrijk. De school is er voor de ouders en de leerlingen. Daarom hebben we ook het idee van de school als dorpsplein bedacht. We hebben regelmatig informele koffiemomenten waarbij ouders tips en tops kunnen geven. Wanneer ouders onderling ervaringen uitwisselen over een kind met bijvoorbeeld gedragsproblemen, werkt dat veel beter dan wanneer wij dat ter sprake brengen.”

Hart van de wijk George legt de kern van het ontwerp uit: “We hebben dat idee van het hart in de wijk doorgezet in de school. Vanuit de entree en het centrale binnenplein is er visueel contact met de twee straten en dat leidt tot transparantie en openheid. Het plein ligt op het knooppunt en heeft aan betekenis gewonnen. Verkeersveiligheid en toegankelijkheid waren belangrijke aandachtspunten. We hebben halen en brengen uit elkaar gehaald en het parkeren gebeurt aan de achterzijde van het gebouw. Ook heb ik de school meerdere ingangen gegeven en is de voorzijde van de school verkeersluw gemaakt. Er is over dat punt veel overleg geweest met de gemeente en

de ouders in een aparte werkgroep verkeer.” Joyce geeft aan dat veiligheid voor de kinderen visueel is gemaakt, met gekleurde aanduidingen. Het hele gebied rond de school is heringericht. Carlie vult aan: “Een school achter in de wijk was echt niet veiliger geweest. Ouders zetten het liefst kinderen vanuit de auto in de klas. Je moet er dus elke dag weer attent op zijn. En eigenlijk is het alleen ’s morgens vroeg heel erg druk. Door de verschillende ingangen hebben we nooit op één plek grote concentraties van kinderen en ouders.”

“Een school achter in de wijk was echt niet veiliger geweest.”

Licht en transparantie Opvallend zijn de grote raampartijen, die het gebouw een licht en open karakter geven. Overal kun je via ramen naar binnen en naar elkaar kijken. Tussen de lokalen liggen speelnissen voor jongere kinderen en stiltewerkruimten, die als tussenruimten werken en de pedagogische mogelijkheden vergroten. Elk lokaal heeft vitrines langs het raam. Carlie: “Het handige aan het gebouw is dat het effectief is ingericht. We hebben vier ingangen die ervoor zorgen dat kleine kinderen zich ook veilig voelen. Elke leeftijdsgroep heeft daardoor een eigen deel waardoor de gangen rustig zijn en ook als extra werkruimten kunnen fungeren. We wilden geen protserige ingang en we hebben geen grote aparte aula. Wel hebben we bij de centrale entree een prachtige ruimte die een aula combineert met het speellokaal. Een ruimte, waar we iedere dag gebruik van maken. Die ruimte werkt als centraal ontmoetingspunt.” Joyce: “Ouders vragen wel eens; al die kinderen in dat gebouw, geeft dat niet veel onrust? Maar juist omdat alles open is, is de sfeer heel goed. Omdat de kinderen weten dat ze gezien worden, wordt het gedrag positief beïnvloed.” Ze wijst op een groengele erker in de centrale ruimte: “Dat is onze skybox. Een soort glazen kijkgat in de muur, voor de kinderen een hele leuke plek om te werken en tegelijkertijd gezien te worden.”

schooldomein

projectinformatie Project Basisschool met bso

Opdrachtgever Gemeente Rijnwoude

Architect George Cornelissen van Cita architecten

Aannemer Niersman Bouw

Constructeur Van de Laar Eindhoven

Installatie-adviseur Beekink Installatieadviseurs

Bruto vloeroppervlak 2.020 m²

Stichtingskosten Ca. € 3.750.000,- inclusief voorbereidingskosten en sloopkosten

oktober 2013

Innovatielab:

Onderhoud en exploitatie De stellingen 1. Nieuwbouw is uit, hergebruik is in. 2. Zonder strategische visie is teveel onderhoud geldverspilling. 3. Functioneel verouderde gebouwen worden te lang in stand gehouden. 4. De overheveling voorziening buitenonderhoud is een zegen voor de scholen. 5. Wanneer onderhoud niet duurzaam wordt uitgevoerd is het weggegooid geld. 6. Onderhoud zonder prestatiecontract legt het risico eenzijdig bij de scholen.

Marco van Zandwijk:

2. Zonder strategische visie is t足 eveel onderhoud geldverspilling Om tot een gerichte investeringsafweging ten aanzien van (ver)bouw en onderhoud te komen heeft het landelijke kenniscentrum Ruimte-OK huisvestingsinstrumenten beschikbaar waarmee scholen en gemeenten in staat worden gesteld zelfstandig een strategie voor het meerjarenonderhoud te kunnen bepalen. Een strategie die verder kijkt dan enkel technisch noodzakelijk onderhoud.

schooldomein

oktober 2013

Ook wordt gekeken naar de geschiktheid, het binnenklimaat en de gebruikerswaardering van het gebouw. Onderhoud wordt daarmee gezien als een integraal onderdeel dat bepalend is voor de kwaliteit van de leeromgeving. Voor veel scholen is de druk op de exploitatie (mede als gevolg van krimpende leerlingaantallen en daaraan gerelateerde teruglopende rijksvergoedingen voor het onderhoud) een dagelijkse realiteit. Daarmee groeit de behoefte aan inzicht dat verkregen kan worden door te redeneren vanuit de totale levensduurbenadering van een gebouw en-of gebouwenvoorraad.

Marco van Zandwijk

financiering en exploitatie

3. Functioneel verouderde gebouwen worden te lang in stand gehouden De vraag stellen is de vraag beantwoorden. Sinds de decentralisatie van onderwijshuisvesting in 1997 is een landelijk beeld van de kwaliteit, geschiktheid en onderhoudsstaat van het scholenbestand steeds meer uit beeld geraakt. Op basis van lopende onderzoeken (o.a. OCW en Bouwend Nederland) kunnen er dit najaar meer gefundeerde uitspraken worden gedaan over de gemiddelde leeftijd van gebouwen en de vervangingsopgave c.q. staat van het onderhoud van deze gebouwen. Wie de uitkomsten van deze onderzoeken wil beoordelen moet niet vergeten dat het (ruimte) gebruik van deze gebouwen de afgelopen decennia drastisch is gewijzigd. De bouw en verbouw van kindvoorzieningen zoals IKC’s en Brede Scholen vraagt immers vandaag de dag om een andere benadering dan pakweg 20 jaar geleden. Dit heeft zijn weerslag op de gewenste gebouwprestaties als ook op de exploitatie en het beheer. Steeds meer buurten gebruikersgebonden functies, zorgen voor een toenemend multifunctioneel gebruik van

deze gebouwen, veelal buiten schooltijd. Los van het effect dat dit intensiever gebruik heeft op de gebruikskosten (onderhoud, energie e.d.) wordt daarmee ook de vraag relevant of een schoolgebouw nog langer behoort tot het domein van ‘onderwijshuisvesting’ of dat het in juridische zin een ‘openbaar gebouw’ betreft. De maatschappelijke wens neigt naar dat laatste, terwijl het bekostigings- en regelsysteem toch echt nog uitgaat van dat eerste.

4. Overheveling voorziening buitenonderhoud is zegen voor de scholen De overheveling dient niet los gezien te worden van de discussie over de (basis)kwaliteit van de gebouwen en een professionalisering van het opdrachtgeverschap dat daarbij komt kijken. Dat dit tot voorbeelden van goed en slecht opdrachtgeverschap kan leiden hebben eerdere decentralisaties laten zien. Met name de slechte voorbeelden zijn breed uitgemeten in landelijke media. Dat er over goed opdrachtgeverschap niet te licht moet worden nagedacht, is niet nieuw. Voormalig

Deelnemers Marco van Zandwijk: Medewerker kenniscentrum Ruimte-OK

Marco de Zeeuw: Jong Zeeuw Architecten

Wim Lengkeek: Adviseur onderwijshuisvesting en kinderopvang voor een aantal besturen van ‘GO-ON’ (Gereformeerd Onderwijs Oost Nederland)

Peter Roest: Alpha Consultancy

Rijksbouwmeester Liesbeth van der Pol gaf in 2009 met het adviesrapport ‘gezond en goedscholenbouw in topconditie’ al een duidelijk signaal af dat de verbetering van het opdrachtgeverschap absoluut een voorwaarde is om tot een kwaliteitsimpuls (in de scholenbouw) te komen. Veel schoolbesturen in het Primair Onderwijs (als ook gemeenten) zijn momenteel (nog) niet voorbereid op de consequenties van de aanstaande overdracht van verantwoordelijkheden voor het buitenonderhoud.

schooldomein

oktober 2013

Marco de Zeeuw:

1. Nieuwbouw is uit, hergebruik is in Juiste stelling, wanneer je de tendens rondom ons heen hoort en bekijkt. Het wordt gestuurd door een veranderende houding. Hergebruik en herbestemmen is relevant geworden. We zijn gaan nadenken over wat we om ons heen hebben, we gaan de waarde ervan inzien. Maar we willen ook op een verantwoorde manier omgaan met ons bestaand vastgoed. Niet meer wegdoen en opnieuw beginnen, maar serieus bestaande gebouwen een kans geven. Nieuwbouw als vervanging van een bestaande school of vorming van een brede school moet ook niet zonder meer het uitgangspunt zijn. Er is zoveel mogelijk binnen het bestaande vastgoed, als hergebruik maar een kans krijgt als onderzoeksoptie. Daarnaast houdt duurzaam en maatschappelijk verantwoord ondernemen ook in, dat je niet alleen naar je gebouw kijkt, maar ook naar de rol die het bestaande gebouw en de activiteit binnen haar omgeving speelt.

2. Zonder strategische visie is teveel onderhoud geldverspilling Het is niet zonder meer geldverspilling, het is een gemiste kans om zonder strategische visie onderhoud te plegen. Een strategische visie moet breed getrokken worden: waar staan we met ons maatschappelijk vastgoed over een aantal jaren, wat is het momentum waar planmatig onderhoud overgaat in vervangend onderhoud, waar kan ik onderhouden

samen laten gaan met energetische verbeteringen en hoe pleeg ik onderhoud verantwoord duurzaam? Wanneer gelden beschikbaar zijn, besteed dit verantwoord en kijk verder dan de beschikbare gelden. Kijk ook naar verlaging van energielasten en de verbetering van het bouwklimaat. Dat levert op termijn besparingen op. Welke ook hard nodig zullen zijn, wanneer het generaal energiezuiniger worden van maatschappelijk vastgoed in ons land leidt tot vermindering van beschikbaar gesteld budget. Vaak kan bij onderhoud of vervangend onderhoud uiterst kostenefficiënt een verbetering van energiezuinigheid doorgevoerd worden.

6. Onderhoud zonder prestatie contract legt het risico eenzijdig bij de scholen Schoolbesturen moeten primair zorgdragen voor goed onderwijs. Het gebouw is het doosje waar dit in gebeurt. Belangrijk, maar niet de primaire taak. Dat leidt er veelal toe, dat deskundigen worden ingehuurd voor de onderhoudstaak. Wij pleiten al langer voor het sturen op eindresultaat. Een goed en duurzaam onderhouden gebouw waar één deskundige partij of consortium integraal eindverantwoordelijkheid neemt. Dit vereist een geheel andere benadering van het bouwproces. Geef als schoolbestuur niet meer een gedetailleerd bestek mee als uitgangspunt voor de te leveren inspanning. Maar geef een prestatie-eis mee aan een partij, die ook jaren eindverantwoording kan dragen voor het resultaat. Daarmee geef je het onderhoudsbedrijf de kans om de opgave te ontwerpen, door te ontwikkelen en uit te voeren op basis van haar deskundigheid. Je past voorwaartse integratie toe, waarbij ontzorging en risicobeheersing de resultante zijn voor schoolbesturen. In een prestatiecontract leg je vast wat je verwacht van deze voorwaartse integratie. In de vorm van de D&B of DB&M methode. Gestuurd op eindresultaat in plaats van op inspanning.

Wim Lengkeek:

1. Nieuwbouw is uit, hergebruik is in De bouw van een school is de uitkomst van afwegingen tussen diverse partijen. Twee argumenten die op dit moment zwaar wegen zijn de leegstand die voorlo-

Marco de Zeeuw

schooldomein

oktober 2013

pig alleen maar toeneemt door de krimp en de bezuinigingen die gemeenten menen door te moeten voeren. Wat het eerste betreft: het is van belang als gemeente en schoolbesturen samen goed in beeld te hebben wat de gevolgen van krimp voor alle scholen in de gemeente is voor de komende 10, 20 jaar. Op die manier kun je als schoolbesturen en gemeente samen bekijken wat het beste is voor het onder-

financiering en exploitatie

wijs. Het tweede argument: bezuinigingen door gemeenten is geen denkbeeldig argument. Gemeenten hebben een enorme bezuinigingsopdracht voor de kiezen en waarom zou het onderwijs daar buiten blijven? Het antwoord is natuurlijk: omdat het om onderwijs aan kinderen gaat die de volgende generatie gaan vormen die dezelfde gemeente in stand moet zien te houden. Een derde argument met toene-

mend gewicht is het begrip duurzaamheid: waarom zou je gebouwen afbreken die op zich nog prima jaren meekunnen en met enige aanpassing ook voor onderwijs ingezet kunnen worden?

2. Zonder strategische visie is teveel onderhoud geldverspilling Ik zou haast zeggen: zonder strategische visie is elk onderhoud geldverspilling.

Ik pleit ervoor dat schoolbesturen en gemeente samen niet alleen een integraal huisvestingsplan (IHP) opstellen, maar het door ontwikkelen naar een Strategisch Huisvestingsplan (SHP) waarin over een periode van minimaal 20 jaar in kaart is gebracht welke huisvesting voor wie en waar en wat nodig is. Om dit te bepalen wordt gekeken naar prognoses, onderwijskundige ontwikkelingen, wensen met

schooldomein

oktober 2013

De stoel voor alle leef tijden

30 jaar productontw ikkeling Het origineel in aangepast zitmeubilair.

ong eeven aarde zitkwaliteit

De tafel voor eindeloos w erkplezier

Traploos instelbaa r

Maximale on derrijdbaarheid

Altus, de optimale schooltafel.

026 35 12 247 â&#x20AC;˘ www.kindermeubilair.nl

financiering en exploitatie

Wim Lengkeek

dan overblijft, is dat je er zelf niet meer naar om hoeft te kijken. Ik zou liever opteren voor een lokale of regionale aanpak waarbij besturen en gemeenten samen hun middelen en expertise samenbrengen en zo een soort van ‘shared service-centre’ oprichten waarin het totale onderhoud van alle scholen ondergebracht kan worden.

Peter Roest:

2. Zonder strategische visie is teveel onderhoud geldverspilling

betrekking tot opvang, zorg en ontwikkeling; maar ook naar zaken als leefbaarheid, bereikbaarheid, etc. Dat betekent dat ook andere partijen dan gemeenten en schoolbesturen mee moeten gaan praten en dat de LEA- agenda er wellicht iets anders uit gaat zien. Het een hangt immers met het andere samen. Basis voor een strategische visie is in elk geval het besef dat we een positieve bijdrage willen leveren aan de totale ontwikkeling van kinderen. Misschien zijn er over 20 jaar dan geen scholen meer….

6. Onderhoud zonder prestatie contract legt het risico eenzijdig bij de scholen. Als de verantwoordelijkheid voor het totale onderhoud van schoolgebouwen bij besturen komt te liggen wil dat nog niet zeggen dat ze daarmee grotere risico’s lopen. Dat kan wel het geval zijn, als je als schoolbestuur geen verstand hebt van gebouwen en van onderhoud, of er geen tijd in wilt of kunt steken. De zogenaamde ESCO’s (energy saving companies) die met hun prestatiecontracten besturen willen ‘ontzorgen’ kunnen dan een uitkomst zijn, maar er is nog weinig ervaring mee. Nadelen van prestatiecontracten kunnen zijn dat je als gebruiker (school) jezelf (min of meer vrijwillig) aan allerlei banden legt waar je later wellicht spijt van krijgt. Bovendien gaat de ‘winst’ naar de onderneming die de ESCO verzorgt. Het enige dat

Gebouweigenaren en -beheerders dienen nog kritischer te kijken naar de kosten voor vastgoed en huisvesting. Door de economische situatie en hervormingen in bepaalde sectoren is het kostenaspect misschien wel belangrijker dan ooit. Onderhoudsmaatregelen die in eerste instantie een hoge investering vragen, zouden op langere termijn financieel best lonend kunnen zijn. Vanuit een goed onderbouwde, strategische visie zijn er volop kansen duurzame(re) doelstellingen te formuleren én te realiseren. Het vraagt onder meer een kritische analyse van de bestaande Meerjarenonderhoudsplanning (MOP) en een vaststelling van verbeteringsmaatregelen op energetisch gebied, dus duurzamer. Teveel onderhoud en het ad hoc uit laten voeren van energetische verbeteringsmaatregelen is, zeker vanuit kostenoverweging bezien, een kansloze missie.

5. Wanneer onderhoud niet duurzaam wordt uitgevoerd is het weggegooid geld Niet alleen vanuit economisch oogpunt, maar zeker ook maatschappelijk gezien, is het noodzakelijk duurzame keuzes te maken met betrekking tot het onderhoud. In toenemende mate zullen er hogere eisen gesteld worden aan de energieprestatie van gebouwen. En de bestaande bouw komt ook steeds meer in de picture voor hergebruik. Zodoende ontstaan kansen. Door energetische verbeteringsmaatregelen te implementeren in onderhoudsscenario’s, kan er efficiënter en voordeliger onderhoud gepleegd worden. Enerzijds door kritisch te kijken naar de geplande maatregelen en deze duurzamer of kwa-

liteitsverhogend uit te voeren. Anderzijds door aan de kostenkant rekening te houden met de (vooraf vastgestelde) besparingen die op termijn weer aangewend kunnen worden. Dit leidt tot waarde- en kwaliteitsverbetering van het gebouw, maar ook van het binnenmilieu.

6. Onderhoud zonder prestatie contract legt het risico eenzijdig bij de scholen Onderhoud wordt/werd meestal traditioneel uitbesteed volgens het inspanningsconcept. Vanuit een bestek/werkomschrijving wordt de werkwijze bepaald en de uitvoering gecontroleerd door de opdrachtgever. Door prestatieafspraken wordt de vertaalslag gemaakt naar technische oplossingen, met de zekerheid dat de technische prestaties worden geleverd. Echter, dit resulteert niet altijd in de gewenste kostenbeheersing. Doordat het vastleggen van de uit te voeren werkzaamheden (verwoord in bestek) en de daadwerkelijke uitvoering in één hand zijn, ontstaan er risico’s. Het ontbreekt onderhoudsbedrijven veelal aan voldoende competenties, wat leidt tot minder risicovolle bestekken of onderhoudsscenario’s. Een recentere ontwikkeling is een resultaatverplichting af te spreken. Niet alleen technische, maar ook organisatorische en administratieve activiteiten om het vastgoed technisch, esthetisch en functioneel op het overeengekomen kwaliteitsniveau te houden. Het noodzakelijke onderhoud, wordt op het juiste moment uitgevoerd om het gewenste kwaliteitsniveau te behalen en zeker te stellen in de tijd.

Peter Roest

schooldomein

oktober 2013

Gezonde winst met 100% schoon licht Het stroomverbruik voor verlichting op jaarbasis reduceren tot nul. Dat was de inzet van 100% Schoon Licht in Scholen, een onderzoeksproject dat AgentschapNL opzette in opdracht van het ministerie van VROM. In Schooldomein de eerste resultaten. Tekst: René Buuts Foto’s Bart Nijs

rchitect Peter Elemans van Elemans van den Hork Architecten uit Oss gaf leiding aan het project, dat resulteerde in praktische ontwerphandreikingen voor architecten en de formulering van duurzame prestatie-eisen die opdrachtgevers kunnen gebruiken in hun programma van eisen. In Boxtel legde

Deze leerlingen werken met 100% daglicht

Elemans de basis. Een jaar na de opening noteren we de ervaringen van basisschool De Maremak, de eerste school van Nederland met 100% schoon licht.

Daglicht als natuurlijke basis Het ontwerp van de 100% schoon licht school is gebaseerd op een drietrapsraket: daglicht gebruiken als basisverlichting, aanvullen met energiezuinige kunstverlichting en de energie die je nodig hebt duurzaam opwekken. Zoals in dit geval met pv-cellen. Dat levert natuurlijk een forse besparing op, maar het belangrijkste vindt Elemans de winst voor het binnenklimaat. “In veel scholen zie je nog altijd een schrijnend tekort aan daglicht. Het licht in de lokalen is vaak afgestemd op visuele taken, zoals lezen. De norm daarvoor is 300 lux. Maar we weten allang dat een mens eigenlijk vijf keer zoveel licht nodig heeft om wakker en geconcentreerd te blijven. Dat is de norm die we hier hebben gehanteerd. En je ziet hoe heerlijk licht het is.” Tegelijk valt op hoe fris en koel het is in de school, terwijl het buiten toch echt zomers warm is. “We hebben zelfs al dagen met 35 graden meegemaakt”, zegt directeur Kees van den Boom, “maar ook dan bleef het hier binnen heel aangenaam.”

Integrale ontwerpmethodiek Elemans: “Dat komt vooral door de keuze voor een ‘zwaar’ gebouw in combinatie met nachtventilatie. Voor de wanden en daken is baksteen en beton gebruikt, materialen die veel langzamer opwarmen, zodat het binnen lekker koel blijft. Cruciaal is volgens de architect

schooldomein

oktober 2013

financiering en exploitatie

ook de positionering van het ontwerp, afgestemd op de verschillende functies van het gebouw: “We hebben bijvoorbeeld alle groepsruimtes op het noorden gesitueerd, omdat leerlingen zelf eigenlijk al kleine kacheltjes zijn. Zo voorkom je dat de temperatuur te ver oploopt.” Hij is er goed van doordrongen dat hij als architect voor 80% het binnenklimaat bepaalt. Daarom hanteert Elemans van den Hork Architecten de eigen ontwerpmethodiek ‘Licht op binnenklimaat’, waarin naast het licht, ook de aspecten lucht, warmte en geluid structureel worden meegenomen. “Wij ontwerpen integraal, vanuit de hoofdopzet van het gebouw. Als die goed is, heb je geen dure technische installaties nodig en kun je met relatief eenvoudige voorzieningen een gezond binnenklimaat realiseren. Binnen de gangbare nieuwbouwbudgetten!”

Zelfdenkend gebouw In De Maremak springt het kunstlicht pas aan als er te weinig daglicht in de betreffende ruimte is. Dat is gekoppeld aan een bewegingsmelder, zodat er nooit licht brandt in een lege ruimte. Ook de rest van het binnenklimaat wordt automatisch gestuurd. De temperatuur wordt per ruimte geregeld door radiografische thermostaatknoppen en de toevoer van verse lucht geschiedt op basis van CO2-meters. Hiervoor zorgt Optimavent, een eenvoudig systeem dat gangen en andere verkeersruimtes als luchtkanaal gebruikt, zodat je daar geen speciale Zelfs de verkeersruimtes zijn lekker licht voorzieningen voor hoeft te creëren. “Natuurlijk kun je ook gewoon de ramen open zetten”, zegt Elemans. eenvoudigere armaturen gekozen, maar de ervaring “Ook in dat opzicht voldoet het ontwerp aan de norm leert dat de kunstlichtregeling toch echt traploos moet Frisse Scholen.” zijn. Dat gaan we nog veranderen, maar al met al zijn Zeer tevreden we echt heel tevreden met onze uitbreiding.” Elemans De heren hebben net samen een ronde door het ten slotte: “De Maremak is gerealiseerd voor een gebouw gemaakt om de balans op te maken na een budget ruim binnen de standaard investeringskosten jaar praktijkervaring. Van den Boom: “Er moet in één voor een nieuw schoolgebouw, te weten € 1500,- per ruimte een extra radiator komen en we hebben nog m2 inclusief btw.” wat last van kouval bij enkele kozijnen, maar dat is Kijk voor meer informatie op www.eharchitecten.nl en op gewoon een kwestie van goed dichtkitten. Verder hebwww.lichtopbinnenklimaat.nl. ben we in eerste instantie uit kostenoverwegingen voor

schooldomein

“Wij ontwerpen integraal, vanuit de hoofdopzet van het gebouw.”

oktober 2013

Spilcentrum De Barrier in Eindhoven

Ruimtes met elkaar delen

Dat basisscholen zich aanpassen aan steeds andere eisen is een gegeven waar we niet omheen kunnen. Wijken veranderen en de manier waarop buurtvoorzieningen functioneren zijn aan nieuwe inzichten onderhevig. Ook de gemĂŞleerde wensen om gemeenschappelijke ruimten te gebruiken, drukken een stempel op de bestaande gebouwen. Als derde in een reeks voorbeelden van verbouwprojecten uit de Scholenbouwatlas: de gemeenschappelijke ruimtes in Spilcentrum De Barrier in Eindhoven Tekst Dolf Broekhuizen Fotoâ&#x20AC;&#x2122;s BASE Photography

schooldomein

oktober 2013

financiering en exploitatie

pilcentrum De Barrier is het nieuwe, zichtbare hart van de buurt. De verbouwde school is met de oudbouw vleugel georiënteerd op de met rododendrons omzoomde vijver. De prachtige setting is in de jaren dertig ontstaan vanuit het idee dat wijkvoorzieningen cruciale onderdelen zijn voor de opbouw van een sociale gemeenschap. In de nieuwe buurten die toen rond Eindhoven ontstonden zijn de scholen veelal integraal mee ontworpen. Maar het gebouw was, evenals de wijk eromheen, inmiddels wel aan onderhoud en renovatie toe. Het spilcentrum is het sluitstuk van een grootscheepse herstructurering van de wijk De Barrier (onderdeel van Woensel-Zuid), waarbij het grootste deel van de woningen is vervangen. De school is een van de weinige gebouwen die wel behouden is gebleven. Het is dan ook een blikvanger. De directeur van saltobasisschool de Opbouw en manager van het spilcentrum, Harry Voss, beaamt trots dat het een wijkgebouw is: “Er was veel draagvlak bij de bewoners om het gebouw te behouden. Het is een spil in de wijk. Zelfs onze schoolklok in het fiere torentje dat het dak bekroont creëert identiteit en een wijkgevoel. Als je er nu langs loopt, kun je weer zien hoe laat het is omdat de klok weer in eer is hersteld.”

Monument intact houden In 2012 is de brede school met functies voor de buurt omgevormd tot een spilcentrum, zoals brede scholen in Eindhoven genoemd worden. Een van de hoofdvragen voor het architectenbureau was, wie in de bestaande vleugel zou worden ondergebracht, en wie in het nieuwbouwdeel. Want het bestaande gebouw was te klein voor het nieuwe programma, waarbij naast de basisschool, ook een kinderdagverblijf, peuterspeelzaal en buitenschoolse opvang en een buurtontmoetingscentrum en gymzaal een plek dienden te krijgen. Architecten En En vond de oplossing in het onderbrengen van de kinderopvang en de buitenschoolse opvang op de begane grond van de bestaande vleugel, met een eigen buitenspeelruimte aan de voorzijde. Architect

Arie van Rangelrooij: “De school wilde goed zicht op de leerlingen. En wij wilden het monument zoveel mogelijk intact houden. Aan de achterzijde, waar een groot schoolplein is en van oudsher de hoofdentree was, hebben we een nieuwe uitbreiding gebouwd in aansluiting op de as van de monumentale vleugel.”

Hoge eisen De combinatie van meerdere gebruikers in het gebouw, stelt hoge eisen aan de gemeenschappelijke ruimtes. Zowel ruimtelijk, functioneel als in beheer moet de collectieve ruimte nauwkeurig worden gepland en gedefinieerd om optimaal gebruik mogelijk te maken. Want als een groep zingt, kan een andere groep in dezelfde ruimte niet met een rekenoefening beginnen. Vanuit het nieuwe centrale atrium zijn alle functies toegankelijk. In het hele gebouw worden loopzones dubbel gebruikt, en dat is mogelijk omdat de gebruikers verder vrij gescheiden gebruik maken van het gebouw. Op de begane grond ligt een speellokaal dat door een schuifwand bij het atrium kan worden betrokken, zodat een aula ontstaat. Dichter bij de groepsruimtes, tegenover de lokaalwanden, zijn voor de basisschool werkplekken gemaakt aan lange tafels. Op de verdieping waar de oudere kinderen les krijgen, zijn naast deze werkplekken bij de lokalen, ook centrale computerplekken gemaakt, slim gecombineerd met garderobekasten. Grote glazen binnenwanden zorgen voor visueel contact tussen lokaal en gangzone. De gemeenschappelijke ruimte voor de buurt is gedacht in het nieuwe buurtontmoetingscentrum naast de school. De school kan het gebruiken als aula en voor eindejaar viering, en gebruikt de gymzaal, maar verder staat het grotendeels leeg, moet Harry Voss met pijn in zijn hart bekennen: “De gemeente en buurtverenigingen hebben nog geen sluitende afspraken kunnen maken. Het oude buurthuis is gesloopt, maar de verenigingen hebben elders onderdak gezocht. Het gebruik en beheer van deze gemeenschappelijke ruimte zal in de komende jaren hopelijk een goede invulling krijgen.”

schooldomein

“Zelfs onze schoolklok in het fiere torentje dat het dak bekroont creëert identiteit en een wijkgevoel.”

oktober 2013

Doordecentralisatie buitenonderhoud en aanpassingen

Wie repareert de hiaten weten regelgeving? Op 13 juni 2013 is het wetsvoorstel voor doordecentralisatie van de onderwijshuisvesting van het primair onderwijs bij de Tweede Kamer ingediend. De Raad van State gaf daarbij het advies om een overgangsregeling te treffen om zo eerst de grootste achterstanden in onderhoud weg te werken. Hans Heijltjes is als Senior Adviseur bij HEVO gespecialiseerd in integraal vastgoedbeheer van onderwijsgebouwen. Hij onderschrijft dit advies van harte. Sterker nog: hij vraagt zich af wie de bestaande hiaten en belemmeringen in de huidige regelgeving gaat repareren … Tekst Hubertine van den Biggelaar Foto’s HEVO

Grijs gebied Hans Heijltjes signaleert namelijk dat er een groot grijs gebied blijft, óók na invoering van de wet. “Dat zit in het feit dat het woord ‘renovatie’ niet in de nieuwe wet voorkomt,” vat hij samen. Daarmee verwijst Hans Heijltjes naar de huidige situatie, waarin huisvesting en onderhoud van scholen al vaak problematisch is. Binnen de huidige regelgeving zijn schoolbesturen immers verantwoordelijk voor het binnenonderhoud van gebouwen. Daarvoor krijgen ze een krappe (VELO-)vergoeding voor schoonmaak, onderhoud, energiekosten en gemeentelijke heffingen. Gemeenten

Rijk

(ministerie van OCW)

Lumpsumfinanciering

(ministerie van BZK)

Gemeentefonds

Schoolbesturen

Hiaten regelgeving

Gemeenten

Velo vergoeding binnen onderhoud schoonmaakonderhoud energiekosten gem. heffingen

Niet structureel geregeld budget frisse scholen echte onderwijskundige aanpassingen financiële vertaling Bouwbesluit "renovatie" bestaat niet

Voorzieningen Verordening nieuwbouw en uitbreiding tijdelijke huisvesting 1e inrichting verzekeringen en OZB buitenonderhoud / aanpassingen constructiefouten vandalisme

Exploitatie vergoedingen structureel te laag

Kwalitatieve criteria Verordening stammen uit jaren 80

Geven minder uit dan rijksvergoeding

schooldomein

oktober 2013

zijn verantwoordelijk voor het buitenonderhoud en gebouwaanpassingen en tevens voor nieuwbouw, uitbreiding en verzekeringen van schoolgebouwen. Voor deze taken stelt het gemeentefonds jaarlijks ongeveer 1,55 miljard per euro beschikbaar. Maar dat geld is niet geoormerkt. “Grof gezegd wordt dat geld dus niet altijd gebruikt waarvoor het bedoeld is,” stelt Hans Heijltjes. “Bovendien zijn er aangescherpte regels voor nieuwbouw van scholen, zoals het nieuwe Bouwbesluit en de regeling Frisse Scholen. Vergoedingen daarvoor zijn niet in de geldstromen van gemeenten of scholen opgenomen. Sterker nog: in 2009 stelde het Rijk eenmalig 200 miljoen euro beschikbaar voor energie- en binnenklimaatverbetering en gaf daarmee impliciet toe dat dit niet in de reguliere vergoeding van scholen of gemeenten is opgenomen.”

Nieuwbouw of renovatie De nieuwe wet lost dit probleem niet op. Integendeel zelfs! Volgens Hans Heijltjes versterkt deze wet de patstelling tussen schoolbesturen en gemeenten. “Het gemiddelde Nederlandse schoolgebouw bestaat 38 jaar. In die tijd zijn de eisen die aan een schoolgebouw gesteld worden, enorm veranderd. Hedendaags onderwijs vereist een flexibele inrichting. Brede scholen en multifunctionele gebouwen zijn sterk in opkomst. En alle scholen willen graag letterlijk en figuurlijk een goed onderwijsklimaat bieden. Als een schoolgebouw rond de 40 jaar is, dringt zich onherroepelijk de vraag op wat het beste is: renovatie of nieuwbouw. Maar

financiering en exploitatie

onderwijs

in de bestaande door gebrekkige regelgeving ontbreekt een goed financieel kader om daar goed antwoord op te kunnen geven. Ik zou het een goede zaak vinden als de wet daarin voorziet. Bijvoorbeeld door op te nemen dat als de kosten van levensduurverlenging meer dan 70% van de nieuwbouwkosten bedragen, het schoolbestuur aanspraak kan maken op ‘vernieuwbouw’. Daarbij kan een bestaand schoolgebouw worden getransformeerd. Gebeurt dat niet, dan kunnen gemeenten binnen de huidige regels nieuwbouw om wat voor reden dan ook weigeren. Ze stellen dan simpelweg dat een schoolbestuur vanuit de doordecentralisatie gelden moeten inzetten voor renovatie van een schoolgebouw. Daarmee komen de hiaten in de wet op het bordje van de schoolbesturen.”

Integrale aanpak Maar Hans Heijltjes legt de bal ook bij de schoolbesturen zelf neer. Volgens hem kiezen zij nog te vaak voor het ad hoc ‘oplappen’ van een gebouw, omdat deze kosten – vanuit een ander potje wel vergoed worden. Maar daarmee wordt een gebouw niet toekomstbestendig gerenoveerd. “Zonde, want na goed doordachte renovatie en transformatie kan een school nog gemakkelijk 25 jaar mee. Bovendien kunnen de exploitatiekosten flink dalen door bij renovatie energiezuinige voorzieningen toe te passen en kan een goed ventilatiesysteem met warmteterugwinning worden aangebracht. Ook het aanbrengen van onderhoudsarme materialen heeft een positief effect op de exploitatiekosten.” Functionele en onderwijskundige aanpassingen (transformatie) zijn dus bittere noodzaak om oudere gebouwen in een modern jasje te steken en zo hedendaags onderwijs optimaal te faciliteren. Daarom pleit Hans Heijltjes voor een integrale huisvestingsaanpak door schoolbesturen en een goede samenwerking met de gemeenten. Het is dé manier om bewust de keuze voor nieuwbouw of renovatie te maken en zo kapitaalvernietiging te voorkomen.

Positief perspectief Ondanks de hiaten in de wet, biedt de doordecen-

tralisatie ook zeker kansen. Uit de eerste quickscans die de financiële gevolgen van de nieuwe wet meten, blijkt dat het perspectief voor veel scholen positief is, omdat de extra inkomsten in de komende 10 jaar in veel situaties voldoende blijken om de geplande voorzieningen voor buitenonderhoud te kunnen bekostigen. ‘Baas over de eigen portemonnee’ stimuleert schoolbesturen ook om nog bewuster keuzes in hun huisvesting te maken. Hans Heijltjes pleit daarbij wel voor een vorm van ‘genoegdoening’. “Gemeenten worden na de doordecentralisatie voor 158 miljoen gekort op het buitenonderhoud. Omdat gemeenten in het verleden niet geoormerkt geld voor onderwijshuisvesting aan andere zaken hebben besteed, is er een motie ingediend om bovenop de korting van 158 miljoen nog eens 256 miljoen te korten op de vergoeding in het gemeentefonds en dit bedrag te verdelen onder schoolbesturen. Deze gekorte 256 miljoen euro zou echter – geoormerkt! – ten goede moeten komen aan schoolbesturen om daarmee huisvestingszaken te financieren. Zo komt dat geld in ieder geval terecht waar het thuishoort… ” Kijk voor meer informatie op www.hevo.nl.

schooldomein

“Functionele en onderwijskundige aanpassingen (transformatie) zijn bittere nood zaak om oudere gebouwen in een modern jasje te steken en zo hedendaags on derwijs optimaal te faciliteren.” oktober 2013

de etalage Vernieuwd programma verlichting Ecophon bespaart 60% energie De verbeterde serie geïntegreerde verlichting van Saint-Gobain Ecophon verbruikt nu aanzienlijk minder energie dankzij LED-technologie. Ecophon ‘Dot’, ‘Square 43’ en ‘Line’ waren in 2004 de eerste lichtoplossingen die volledig in het akoestisch plafond geïntegreerd konden worden en al meteen geliefd bij architecten vanwege hun strakke en esthetische design. De drie nieuwe LED-versies baseren zich op het originele compacte en geïntegreerde ontwerp, maar zijn zeer energiezuinig en geven een besparing van 60% W/ m² ten opzichte van traditionele verlichting. De vernieuwde verzonken armaturen hebben een levensduur van 50.000 uur terwijl er 50% minder units nodig zijn om hetzelfde lichtniveau te bereiken als de armaturen van de eerste generatie. De LED-units zijn ideaal voor toepassing in kantoren maar kunnen eigenlijk in elke ruimte worden toegepast waar een subtiele en tegelijk effectieve verlichting gewenst is. De armaturen integreren naadloos in de geluidsabsorberende Ecophon plafondsystemen (Geluidsabsorptieklasse A). Joeri Decae, Busines Unit Manager van Ecophon, zegt: ‘Door de snelle technologische ontwikkelingen sinds de lancering van het eerste Ecophon Lighting (tm) programma, kunnen we nu sterk verbeterde energiezuinige producten bieden zonder afbreuk te doen aan het esthetische ontwerp. We maakten het diffuse paneel transparanter en pasten

•

tie van akoestiek en verlichting. Het Focussysteem had zich al bewezen op het gebied van ontwerp en functionaliteit. Met deze nieuwe versie krijgen architecten en bestekschrijvers een strakke plafondafwerking met verlichting met een veel langere levensduur.’

de armatuurbehuizing iets aan voor een meer natuurlijke lichtstroom. ‘Onze vernieuwde reeks verlichtingsproducten biedt volledig geïntegreerde oplossingen, ontwikkeld voor toepassing in het Ecophon Focus akoestische plafondsysteem met kantafwerking Dg, Ds en E. De pure strakke afwerking met de Akutex FT coating zorgt voor een naadloze combina-

•

Meer informatie: www.ecophon.nl

•

Najaarsbijeenkomst over (kind)voorzieningen Op 5 december 2013 houdt Bouwstenen, het platform voor maatschappelijke voorzieningen en vastgoed, haar najaarsbijeenkomst. In het programma veel nieuwe zaken die samen met scholen, kinderopvangorganisaties en gemeenten zijn ontwikkeld. Centrale vraag is steeds; welke voorzieningen heeft de samenleving in de toekomst nodig en hoe kunnen we daarin het beste voorzien? Een groot deel van deze voorzieningen zijn voorzieningen voor onderwijs en opvang. Die moeten slimmer; meer kwaliteit en graag zonder extra geld, want ‘we zijn toch zeker Sinterklaas niet’. Het programma start met Minister Blok en branchevoorzitters uit diverse sectoren, waaronder Rinda den Besten (PO-raad), Lex Staal (Kinderopvang) en Marc Calon (Aedes). Vervolgens een inhoudelijke 56

schooldomein

oktober 2013

boost van Paul Schnabel en Maurice de Hond, over de toekomst. Na de netwerklunch op de kennismarkt zijn er parallelsessies waarin de resultaten van diverse werkgroepen van het Bouwstenen-platform worden gedeeld en besproken, waaronder die van kinderopvang, onderwijs en opvang, decentralisatie van het buitenonderhoud en voorzieningenplanning. Deelnemers krijgen vier nieuwe publicaties mee naar huis, namelijk over: • n ieuwe concepten voor kindvoorzieningen; nu ook pedagogisch verantwoord • m ultifunctionaliteit loont; als je het maar wel anders aanpakt • v oorzieningenplanning; van Spoorboek (VNG, 2008) naar een nieuw spoorzoekboek (2013)

• vastgoedmanagement goes regionaal; nieuwe tijden, nieuwe kansen. De najaarsbijeenkomst vindt plaats op donderdag 5 december 2013 in Spant! te Bussum, van 10.00 tot 15.00 uur. Ook mensen die (nog) niet bij Bouwstenen zijn aangesloten zijn welkom. Meer informatie en mogelijkheid voor aanmelding zijn te vinden op de speciale website. Partners en deelnemers van het netwerk zijn gratis. Voor anderen geldt tot 1 oktober 2013 een aantrekkelijke vroegboekkorting. Meer informatie: www.agendamaatschappelijkvastgoed.nl

de etalage Landelijke kennisdag met het thema Grip op Kwaliteit Op woensdag 27 november organiseert Ruimte-OK in het Groenhorst College in Almere haar eerste landelijke kennisdag. Het thema is Grip op Kwaliteit. Ruimte-OK organiseert de dag met de steun en op bepaalde programmaonderdelen met de inbreng van de initiatiefnemers van Ruimte-OK: VNG, POraad, VO-raad, Brancheorganisatie kinderopvang en Waarborgfonds Kinderopvang. De kennisdag kent een praktische insteek en richt zich op alle personen in het onderwijs, kinderopvang en gemeenten die zich bezighouden •

•

met de (kwaliteit van) huisvesting en daaraan gerelateerde onderwerpen. De dag spitst zich toe op het verbeteren van opdrachtgeverschap. Hoe wordt beleid, of beleidsmatige keuzes, vertaald naar de praktijk van alle dag? Er is op de kennisdag ruimte voor 200 tot 250 bezoekers. Naar verwachting is dit een mix van personen die uitvoering geven aan het beleid en beleidsmakers.

Doelgroep: Huisvestingsverantwoordelijken in het primair en voortgezet onderwijs, kinderopvang en gemeenten en overige belanghebbenden Locatie: Het Groenhorst College, Almere Kosten: Onderwijs, kinderopvang en gemeenten (de vroege beslissers) betalen het gereduceerde tarief van € 75,- als ze zich vóór 1 november aanmelden. Daarna geldt het reguliere tarief van € 100,-. Overige belanghebbenden: € 295,Meer informatie: www.ruimte-ok.nl

Datum: woensdag 27 november Duur: 12.15 tot 18.00 uur •

•

Rekentool ‘Impact overheveling buitenonderhoud’ De overheveling buitenonderhoud primair onderwijs komt steeds dichterbij. Maar wat is de financiële consequentie voor een school? ICSadviseurs heeft een rekentool ontwikkeld, waarmee u een inschatting kunt maken van de verwachte financiële impact per school. Dit inzicht helpt u in de discussie over overheveling of bij het maken van strategische keuzes. Op 1 januari 2015 vindt in het primair onderwijs naar verwachting de zogenaamde ‘overheveling van het buitenonderhoud’ plaats. Vanaf die datum worden schoolbesturen volledig verantwoordelijk voor het totale onderhoud en aanpassingen aan hun schoolgebouwen. •

•

Met deze gewijzigde verantwoordelijkheid verandert ook de bekostigingswijze. Vanaf 2015 ontvangen schoolbesturen voor deze nieuwe verantwoordelijkheid aanvullende middelen in hun materiële instandhoudingsvergoeding. De hoogte van deze aanvullende middelen bedraagt naar verwachting tussen de € 12,- en € 15,- per m² bvo. Veel gemeenten en schoolbesturen worstelen met de vraag wat voor hen de werkelijke financiële impact is van deze regeling. De verwachte materiële instandhoudingsvergoeding voor onderhoud wordt op basis van de leerling prognose bepaald en afgezet tegen de verwachte onderhoudslasten (uit het •

•

meerjarenonderhoudsplan). Het resultaat is het saldo (van kosten en baten) voor de komende 10 jaar. Deze uitkomsten kunnen helpen in de discussie over de overheveling, maar ook bij het maken van strategische keuzes in bijvoorbeeld een Integraal Huisvestingsplan. Stuur uw ingevulde rekentool terug via maarten. groenen@icsadviseurs.nl en help ICSadviseurs met het bouwen van een landelijke database! Uw gegevens worden anoniem gebruikt en de resultaten worden met u gedeeld. U vindt de tool op: www.icsadviseurs.nl/ rekentool-impact-overheveling-buitenonderhoud. •

•

Inzameling kleine elektrische apparaten op scholen van start Op 172 scholen is de jaarlijkse Wecycleinzamelactie voor kleine elektrische apparaten van start gegaan. Tijdens deze actie zamelen leerlingen afgedankte kleine elektrische apparaten in voor een cadeau of een goed doel. Wecycle zorgt ervoor dat de apparaten optimaal worden gerecycled. De stichting Wecycle organiseert in Nederland de inzameling en recycling van afgedankte elektrische apparaten en energiezuinige lampen. Elke school zamelt minimaal 75 apparaten in voor een digitale fotocamera, boekenpakket of spellenpakket. De school kan ook ervoor kiezen om een goed doel te steunen: de Max Foundation of de WakaWaka Foundation.

De actie loopt tot en met 29 november. De inzamelactie is onderdeel van het educatieve programma van Wecycle. Wecycle hecht veel

waarde aan het informeren van kinderen en jongeren over het belang van het inleveren van afgedankte elektrische apparaten. Tijdens de inzamelactie brengen de leerlingen de theorie over recycling direct in de praktijk. Al meer dan 2.000 scholen zijn partner van Wecycle en hebben daarmee gratis toegang tot educatief materiaal op Wecycle City. Wecycle City is de digitale stad waar leerkrachten en leerlingen een ontdekkingsreis maken in de wereld van inzameling en recycling. Al het lesmateriaal en de educatieve specials zijn online beschikbaar voor het digibord. Meer informatie: wecycle.nl. schooldomein

oktober 2013

Advertorial

Bolidt: specialist in vloeren voor het onderwijs Het in 1964 opgerichte bedrijf uit Hendrik Ido Ambacht draagt de slogan “No Limits” en als er iets is dat over Bolidt duidelijk moet zijn, is het de grenzeloosheid in mogelijkheden. Bolidt begon 50 jaar geleden vanuit de visie dat er met kunststof veel meer mogelijk was. Dit uitgangspunt heeft zich sindsdien bewezen.

olidt bedekt jaarlijks 2 miljoen vierkante meter met kunststof in alle vormen, kleuren, maten en texturen. Van industriële gebouwen tot cruiseschepen en van ziekenhuizen tot onderwijsgebouwen. Het bedrijf heeft wereldwijd ruime ervaring met haar kunststofvloersystemen voor onderwijsgebouwen. Het innovatieve karakter, wereldwijde eigen specialistische applicatieteams en een oplossing voor iedere ruimte en toepassing hebben onderwijsinstellingen zoals Oxford University, 18 Schools Project Saoedi Arabië, TU Delft, ROC Leiden, Erasmus Universiteit en STC Rotterdam doen kiezen voor een Bolidt vloer.

Bolidt in onderwijsgebouwen De kracht van Bolidt is de kracht van het materiaal. De kunststofsystemen die Bolidt ontwikkelt, produceert en installeert bieden het beste van twee werelden. Onderwijsgebouwen worden intensief gebruikt. De gangen en gezamenlijke ruimten krijgen veel loopverkeer te verduren. Van het ene lokaal of kantoor

schooldomein

oktober 2013

naar het andere en weer terug. Een natte ruimte kent andere eisen dan een kantoorruimte. Een paar voorbeelden. Voor het scheikundelokaal is er een vloer met resistentie tegen agressieve oplosmiddelen. Voor kantoren, lokalen of andere ruimten met computers bestaat er een elektrisch geleidende vloer. Voor het auditorium is er een geluiddempende kunststof. Voor iedere specifieke situatie is er een pasklare oplossing. En binnen onderwijsgebouwen is uitstraling net zo belangrijk als functionaliteit. Omdat de kunststoffen van Bolidt bij het aanbrengen vloeibaar zijn, ontstaat een naadloos en egaal oppervlak. Bijna alle kleuren zijn beschikbaar. Patronen kunnen worden gecreëerd en zelfs 3D effecten kunnen worden aangebracht. De esthetische mogelijkheden voor de vloer in een onderwijsgebouw zijn daarmee vrijwel onbegrensd zowel op het gebied van functionaliteit als op het gebied van design is er een ruime keuzemogelijkheid. Dit betekent echter niet dat de ontwikkeling bij Bolidt stil staat. Er wordt in het eigen laboratorium

onophoudelijk gewerkt aan innovatie. De stoffen die Bolidt gebruikt als basis voor haar toepassingen in o.a. het onderwijs worden met zorg gekozen, maar ook op het gebied van ontwikkeling en innovatie geldt de “No Limits” mentaliteit. Bolidt streeft er bijvoorbeeld naar om met 100% natuurlijke grondstoffen te werken, waarbij het uitgangspunt is dat de functionaliteit van de vloersystemen volledig wordt gewaarborgd. Naast innovatie in sustainability wordt door Bolidt, met name voor het onderwijs segment, veel aandacht besteed aan innovatie in duurzame vloersystemen.

als griep, kinkhoest, roodvonk e.d. Maar ook draagt een schone vloer bij tot een beter leefcomfort voor mensen met aandoeningen aan de luchtwegen, zoals astma en bronchitis. Op de Bolidtop® 700 College worden geen was- of beschermlagen aangebracht, welke vaak een bron van vuilaanhechting blijken te zijn. Ook dit belangrijke aspect draagt bij aan een gezondere leef-, leer- en werkomgeving. Uit onderzoek is gebleken dat het ziekteverzuim in het onderwijs met maar liefst 20 tot 30 % teruggedrongen kan worden door verbetering van de hygiënische omstandigheden.

Bolidtop® 700 College

Duurzaamheid

Recentelijk heeft Bolidt een geheel nieuwe toepassing voor vloeren in onderwijsgebouwen ontwikkeld: het Bolidtop® 700 College systeem. Deze nieuwe generatie vloeren voor onderwijsgebouwen is naast hun moderne frisse uiterlijk, uiterst voordelig en onderhoudsvrij. Deze laatste twee aspecten komen voort uit een exploitatie die gegarandeerd onderhoudsvrij is voor een periode van 10 jaar. Bolidt maakt al meer dan 40 jaar vloeren van het type Bolidtop® 700 voor toepassingen in de industrie: hoge slag- en slijtvastheid, goede reinigbaarheid (hygiëne) en lange, probleemloze levensduur zijn daar van het grootste belang. Door de afwerking met behulp van nieuwe technieken esthetisch aantrekkelijker te maken en met behoud van de robuuste eigenschappen, is een nieuwe generatie vloeren geboren.

Behalve de positieve milieuaspecten is Bolidtop® 700 College ook duurzaam als het gaat om levensduur: de vloer kan gemakkelijk 30 jaar mee. Feitelijk hoeft de vloer nooit vervangen, dus gesloopt, te worden: de vaste verbondenheid met de ondergrond maakt dat deze altijd een prima basis is voor andere afwerkingen, mocht hieraan behoefte bestaan. Zo kan uiteraard ook eenvoudig een nieuwe kunststof vloerafwerking over de bestaande worden aangebracht. De vloer wordt pas gesloopt wanneer het gehele gebouw eraan moet geloven!

Hygiëne Het harde gesloten oppervlak van de vloer zorgt ervoor dat vuil, stof, etensresten enz. niet kunnen indringen, maar óp de vloer blijven (dus gesignaleerd worden), zodanig dat deze optimaal gereinigd kan worden en schoon blijft. Een goede hygiëne is van groot belang ter voorkoming van infectieziektes

“De kracht van Bolidt is de kracht van het materiaal.”

Uiterlijk

Referenties

De Bolidtop® 700 College is er in een aantal nieuwe aantrekkelijke kleurstellingen die Bolidt in samenwerking met architecten op het gebied van scholenbouw hebben ontwikkeld. Er is een tendens naar warme, aardse kleuren, maar ook zijn er fellere kleurrijke opties. Bolidtop® 700 College heeft door de speciale samenstelling en vulstofopbouw, alsook door de mechanische manier van aanbrengen en verdichten, een terrazzo-achtig uiterlijk.

Bolidtop® 700 College is inmiddels recentelijk in de volgende onderwijsgebouwen toegepast: Sint Nicolaas Lyceum te Amsterdam, 8.000 m2 Scheepvaart & Transport College te Rotterdam, 6.000 m2 AOC Oost te Twello en Almelo, 4.000 m2 ROC Leiden, 2.700 m2.

Kijk voor meer informatie op www.bolidt.nl.

schooldomein

oktober 2013

het atelier

Nieuwe Park Rozenburgschool | Rotterdam Opdrachtgever

De ‘Nieuwe Park Rozenburgschool’ is een gemengde buurtschool in de Rotterdamse wijk Kralingen-Crooswijk. De leerlingen vormen een juiste afspiegeling van de wijk: kinderen met verschillende etnische, culturele en sociale achtergronden zitten bij elkaar in de klas. De school was gevestigd op twee locaties. Met de uitbreiding van de locatie op de Hoflaan kunnen alle voorzieningen op één plek verzameld worden. De Hoflaan is een complexe en kleinschalige binnenstedelijke locatie en de opgave vroeg om een sensibele omgang met de bouwmassa, materialisering en toegankelijkheid van het terrein. Het programma bestaat uit een nieuwbouw met 2.000 m2 oppervlak en de verbouwing van het bestaande schoolgebouw van 1.200 m2 . De bestaande school is een gemeentelijk monument uit 1931 naar ontwerp van de gebroeders Evert en Herman Kraaijvanger. In 2005 heeft KCAP het interieur opgeknapt, in 2007 zijn de gevelramen gerestaureerd. Met de uitbreiding biedt de Nieuwe Park Rozenburgschool op 3.200 m2 ruimte voor 21 klaslokalen verdeeld over 14 groepen in de nieuwbouw en 7 groepen in de verbouwde oudbouw. De nieuwbouw refereert in contour aan een voormalig

Stadsontwikkeling Rotterdam (voorheen OBR) in opdracht van JOS (Jeugd, Onderwijs en Samenleving)

Architect KCAP Architects&Planners, Rotterdam

Programma 3.200 m2 voor 21 groepen waarvan nieuwbouw met 2.000 m2 voor 14 groepen en verbouw bestaand gebouw met 1.200 m2 voor 7 groepen, gemeenschappelijke en multifunctionele ruimtes, personeelsruimte

schooldomein

oktober 2013

schoolgebouw op dezelfde locatie en bestaat uit drie lagen en een kleine installatiekelder. Ook de gelijmde metselwerk gevel sluit aan bij de omgeving, maar heeft met zijn verticaal patroon een eigentijdse uitstraling. Nieuwbouw en oudbouw worden op de begane grond door een glazen gemeenschappelijke ruimte met elkaar verbonden. Deze kan worden gekoppeld aan andere algemene ruimtes tot één grote multifunctionele ruimte die ‘s zomers een ruime uitloop heeft naar de buitenruimtes van de school. De klaslokalen bevinden zich op de bovenverdiepingen. Brede gangzones creëren multifunctionele en flexibele ruimtes die gekoppeld kunnen worden aan de lokalen voor klas- en clustergebonden activiteiten en speciale lesdoeleinden met voldoende toezicht. De nieuwbouw voldoet aan ‘Frisse Scholen’, klasse B en scoort hoog op gebied van duurzaamheid (GPRgebouw 8). De structuur van de school is flexibel opgezet met een draagconstructie van kolommen en balken en lichte scheidingswanden. Bijzonder is de lichte houtconstructie die een warm karakter geeft aan het interieur. De materialisering is zoveel mogelijk onderhoudsarm met een lange levensduur.

column De duurzame oplossing voor al uw akoesssche problemen

www.vrkisolaae.nl 013 - 570 23 14 info@vrkisolaae.nl

brede scholen multifunctionele centra kinderdagverblijven

Recent kondigde staatssecretaris Dekker aan ouders meer vrijheid te geven bij het stichten van nieuwe scholen. Ook als je om niet-religieuze redenen een nieuwe school wilt oprichten moet dit makkelijker worden. Goed nieuws voor vernieuwingsscholen maar ook scholen die met krimp te maken hebben. Wat te denken van een oudercoöperatie als bestuur van een samenvoegingsschool? Zeven jaar basisscholen mengen maakt mij duidelijk dat we in Nederland met heel wat minder scholen toekunnen dan nu het geval is. Ouders hebben dat door. Al jaren organiseren we vanuit Stichting Kleurrijke Scholen scholentochten waarbij ouders kennis maken met basisscholen in de buurt. Als ik deelnemers beluister hoor ik dat ze ‘gewoon een goede buurtschool willen, gezond gemengd, met ouders en kinderen waarin ik mezelf herken’. Religie is slechts bij enkelen een doorslaggevend argument. Ruimte om te kunnen zijn wie je van huis uit bent wel. Taal en mores zijn ook belangrijk: zodra die door een overmaat aan achterstandskinderen al of niet terecht bedreigd worden, is de keuze voor een ‘betere’ school evident. Onlangs mislukte in Utrecht een poging van twee oudergroepen om twee basisscholen van verschillende denominaties samen te voegen. Niet de ouders waren het probleem maar de besturen. Een domper voor de kinderen van de te sluiten gemengde school waarmee nu weer geleurd moet worden om ze elders geplaatst te krijgen.

Lonneke Sondorp, directeur van Stichting Kleurrijke Scholen en zelfstandig strategisch adviseur, www.lonnekesondorp.nl.

Duurzaam, betaalbaar en op maat gemaakt voor uw situaae.

Ouders doorbreken bestuurlijke verlamming

Het wetsvoorstel dat nu voorligt in de Tweede Kamer biedt ouders kansen om door te pakken. Niet alleen bij krimp maar ook als ouders vinden dat het scholenaanbod in hun wijk ‘achter’ loopt bij hun wensen. Hier in Amersfoort woedt de scholenstrijd vrolijk voort terwijl toekomstige bewoners van de duurzame Wagenwerkplaats straks zomaar een geweldige EKOschool oprichten. Pech voor de kinderen op de overgebleven gedenomineerde en mogelijk verzwakkende schooltjes.

Oudegracht 34 3511 AP Utrecht 030 - 2314716

www.cita.nl

Luister daarom als bestuurder naar uw ouders. Wees wakker. En geef hen de mogelijkheden om scholen te stichten en te besturen die aansluiten bij hun wensen. schooldomein

oktober 2013

volgende nummer

colofon Schooldomein Magazine voor de perfecte leef-, leer- en werkomgeving sinds 1988. Schooldomein verschijnt zes keer per jaar. Op internet: www.schooldomein.nl. Uitgever Schooldomein is een uitgave van Uitgeverij School BV Redactie Sibo Arbeek, Paul Voogsgerd, Brenda Breems Vaste medewerkers Kees Rutten (fotografie), Anje Romein, René de Werker, Team BNA Onderzoek, Jan Schraven, Elly Zee, Marc van Leent Redactieraad Henrico ten Brink, Peter Reijers, Ronald Schilt, Jan Schraven, Harry Vedder, Tom Haagmans, Edward van der Zwaag, Wik Jansen, Judith Chin Kwie Joe, Theo Fledderus, Peter Overgaauw, Marc van Leent Redactieadres Postbus 59112, 1040 KC Amsterdam, tel 06 22 26 77 95 E-mail: info@schooldomein.nl Abonnementen Betaling, opgave, abonnement, opzegging en adreswijziging kunt u doorgeven aan drukkerij Ten Brink, Administratie Schooldomein, Postbus 41, 7940 AA Meppel, tel (0522) 85 51 75. Schooldomein verschijnt zes keer per jaar, in een oplage van 17.000 exemplaren en in controlled circulation voor alle instellingen in het primair-, voortgezet-, middelbaar(ROC’s) en hoger onderwijs (hbo en wo). Elke instelling

krijgt op instellingsnaam een exemplaar toegestuurd. Daarnaast krijgen alle gemeenten Schooldomein toegestuurd, alsmede de architecten aangesloten bij de BNA en

Kansen voor financiering en exploitatie

Schooldomein 2 ligt eind november bij u in de bus. Een greep uit de artikelen:

alle woningcorporaties. Voor meerdere exemplaren alsmede voor abonnementen voor particulieren, instellingen en bedrijven geldt een abonnementsprijs van e 59,50. Abonnementen kunnen schriftelijk tot uiterlijk 1 juli van het lopende abonnementsjaar worden opgezegd bij de

• Innovatief financieren en ontwikkelen: volop kansen voor kleinschalige gebiedsontwikkelingen. • Het Hogeland College in Warffum: centraal staat de verankering in het landschap door een gezonde en toekomstbestendige bouw. • De herstructurering van de Schoutenhoek: De Jacobsvlinder in Zoetermeer is onderdeel van de eerste uitbreidingswijk van Zoetermeer. • St. Nicolaaslyceum, BNA gebouw van het jaar: Schooldomein onderzoekt de toegevoegde waarde van dit bijzondere project. • ICT-ondernemers over beter ICT-onderwijs: het Albeda College richt zich op de toekomst! • Internationaal onderwijs in Eerde: een prachtig voorbeeld van nieuwe architectuur in de historische kasteelomgeving. • Strategisch onderhoudbeheer in Lingewaal: door heldere keuzen ontstaan nieuwe kansen voor onderhoud en inrichting. • Zwembad Heersdiep in Den Helder geopend: naast de recreatieve en wedstrijdinvulling heeft de Koninklijke Marine in een duiktank geïnvesteerd. • Stoas Wageningen – Vilentum Hogeschool: nieuwbouw en nieuwe opleiding. Nieuwe huisvesting is in september 2013 in gebruik genomen.

administratie van drukkerij Ten Brink. Bij niet tijdige opzegging wordt het abonnement automatisch met een jaar verlengd. Advertenties Voor het plaatsen van advertenties of advertorials in het magazine Schooldomein, kunt u contact opnemen met André van Beveren van Recent BV, Postbus 17229, 1001 JE Amsterdam. tel. 020-3308998, fax 020-4204005. Email: andre@recent.nl of info@recent.nl; website: www.recent. nl. Ook voor plaatsing van banners, buttons en overige informatie kunt u bellen met Recent BV. Of stuur een email naar één van de genoemde adressen. De advertentietarieven van Schooldomein zowel als voor de website vindt u op www.recent.nl en www.schooldomein.nl. Productie Grafische productie: Drukkerij Ten Brink, Meppel Projectbegeleiding: Communicabel, Veenendaal Vormgeving en website: FIZZ reclame + communicatie, Meppel Schooldomein wordt mede mogelijk gemaakt door Marko BV, BNA en de adverteerders in Schooldomein

schooldomein

oktober 2013

magazine voor de perfecte leer-, werken leefomgeving

sportdomein zorgdomein wijkdomein

SAMEN UW OPTIMALE OMGEVING ONTWIKKELEN Strategische oplossingen in vastgoed en huisvesting

Thema: Onderhoud en exploitatie Maurice de Hond over Onderwijs voor de Nieuwe Tijd Scholenbouwprijs 2013 in beslissende fase

jaargang 26 oktober 2013

Voor meer informatie: (073) 6 409 409 info@hevo.nl www.hevo.nl

Leven gaat voor.

Bekijk alle inzendingen op www.scholenbouwprijs.nl of www.icsadviseurs.nl

De Nierstichting zet alles op alles om ervoor te zorgen dat nierpatiënten zoals Willem in leven

Duurzame MFA als trots gebaar in een krimpgebied

preventie en werken vastberaden aan een draagbare kunstnier. Want dialyseren is geen leven,

Like de Facebookpagina van Schooldomein

HEVO biedt u: Strategisch vastgoeden huisvestingsadvies Projectmanagement Duurzaamheidsadvies Expertisecentrum

www.marko.nl

Wilt u het leerniveau van uw studenten verhogen?

DS Hasperschool Akkrum

Met STALAD onderwijsinrichting krijgt u niet alleen sfeervolle ruimtes. Wij creĂŤren omgevingen die uw leerlingen stimuleren tot betere leerprestaties. Of het nu is

Een leven lang Marko

Burgemeester Harmsmaschool Gorredijk