Schooldomein nr. 2 2014

magazine voor de perfecte leer-, werk- en leefomgeving

sportdomein zorgdomein wijkdomein Thema: Ontcijferen Akoestiek versterkt kwaliteit renovatie

Slimme vastgoedstrategie stimuleert IKC-vorming Voormalige kazerne getransformeerd tot uitdagende leeromgeving

Goede luchtkwaliteit draagt bij aan verbetering leerprestaties

jaargang 27 november 2014

2 Altijd de laatste updates van Schooldomein?

facebook.com/schooldomein

twitter.com/schooldomein

ICSadviseurs ©Architectenbureau Marlies Rohmer, Daltonschool De Vijver

MEEartie

inspirmatie? r & infokijk op l/ .n ooring orbo-fl www.f nderwijs o

☞

Een toekomstbestendig schoolgebouw biedt een aangename leefwereld, niet alleen voor kinderen maar voor alle gebruikers. En bij de inrichting spelen ook vloeren een grote rol.

Vloeren in onderwijsinstellingen moeten veel verdragen, daardoor zijn de kwaliteitseisen hoog. In ons magazine laten we u een selectie zien van verschillende schoolprojecten en vloeroplossingen, van kinderdagverblijf tot hogeschool. Ook leest u er alles over trends, over frisse scholen en een goed binnenklimaat.

✉ Interesse?

vraag het magazine aan o.v.v. onderwijs via contact@forbo.com

Met Topshield2 klaar voor gebruik Marmoleum met Topshield2 biedt een perfecte basis voor uw hygiëneprogramma, is bacteriostatisch en bestendig tegen veel vlekkenveroorzakers. Marmoleum met Topshield2 hoeft niet initieel gepolymeerd te worden en is altijd te repareren, ook plaatselijk. In combinatie met een goede vuilvanger en het juiste onderhoudsregime is Topshield2 voor uw school een hele logische keuze.

Nooit meer vieze luchtjes in het toilet

Gratis School Vloerwijzer

Sommige scholen kampen met geuroverlast in hun sanitaire ruimtes. Dit probleem ontstaat onder andere doordat urine in de naden of de vloer trekt. Het probleem is zelfs zo serieus dat kinderen soms niet meer naar het toilet willen.

Speciaal hiervoor biedt Forbo de collectie Sanitair Vinyl voor Scholen.

Meer weten: stuur een mail o.v.v.

Sanitair Vinyl naar contact@forbo.com.

Een unieke gids die inzicht geeft in de kwaliteiten, eigenschappen en (levenscyclus-) kosten van verschillende soorten vloeren, en de aandachtspunten die voor een school belangrijk kunnen zijn zoals gezondheid, (binnen)milieu en akoestiek. Zo kunt u zelf de vloer kiezen die past bij uw wensen en eisen, maar ook bij uw organisatie en visie op onderwijs.

☞ Wist u dat Forbo een Ontwerp­ Forbo is ook te vinden op Facebook en Pinterest, wilt u op de hoogte blijven van de laatste ontwikkelingen, like ons dan op: www.facebook.com/forboflooringnl

creating better environments

service heeft? Onze vloerontwerper komt bij u langs en maakt in overleg een vloerontwerp op maat.

✉ Interesse?

stuur een mail naar contact@forbo.com o.v.v. Vloerwijzer.

De stoel voor alle leef tijden

30 jaar productontw ikkeling Het origineel in aangepast zitmeubilair.

ong eeven aarde zitkwaliteit

De tafel voor eindeloos w erkplezier

Traploos instelbaa r

Maximale on derrijdbaarheid

Altus, de optimale schooltafel.

026 35 12 247 • www.kindermeubilair.nl

VAN DE REDACTIE

Ontcijferen Het thema voor dit tweede nummer is ‘ontcijferen’. Wat moet je daar nu mee? Toen ik enkele jaren geleden op uitnodiging van de Rodingroep een week met een groep ondernemers en beleidsambtenaren in Umbrië mocht verblijven, werden we begeleid door de filosoof en taoïst René Ransdorp. Twee gevleugelde uitspraken van René zijn me altijd bijgebleven en pas ik bijna elke dag weer toe. De eerste is: “Taoïsme is een permanente bron van verwondering.” Dat betekent in feite dat je moet proberen om je te laten verrassen door datgene dat zich aan je voordoet.

Voorwaarde is natuurlijk wel dat je dat jezelf wel moet toestaan, anders schiet het niet op. Heel veel managers en beleidsambtenaren hebben daar overigens erg veel moeite mee, met het verwonderen. Nog mooier is de tweede: “De weg ontvouwt zich op het moment dat je hem bewandelt”. En zo is het ook: niet eerst allerlei mooie strategieën bedenken en daar met iedereen eindeloos lang over praten, maar juist op basis van een paar heldere uitgangspunten aan de slag gaan, vervolgens goed kijken wat er gebeurt en daar stevig op acteren. Eén van de thema’s waar we in Umbrië mee aan de slag gingen was dus het thema ontcijferen. Beleidsmakers en financiële specialisten werden geprikkeld om los te komen van hun bestaande begrotingssystematieken en rekenmethoden en na te denken over het waarom van de ordening en het vervolgens vastleggen in regels, normen en bedragen. Een exploitatiemodel is immers ook een gedragsnorm en dicteert hoe mensen met elkaar om moeten gaan. Die opdracht resulteerde na een paar dagen in aanzetten tot een veel logischer manier van organiseren en vooral het verbinden van mensen en organisaties. Dat alles deels gebaseerd op observatie en de rol van het toeval. En laat ontcijferen nu in deze tijd van de-

Onze visie Schooldomein is een verrassend magazine voor managers en beleidsmakers die relevante beleidsinformatie, praktijkvoorbeelden en productinformatie vertalen in een optimale leer-, werk- en leefomgeving. Schooldomein biedt informatie rond de infrastructuur, organisatie en huisvesting van instellingen.

Schooldomein is bedoeld voor iedereen die op het niveau van overheid, instellingen, bedrijfsleven en maat-

centralisaties een zeer actueel thema zijn, dat leidt tot hele mooie en zinvolle artikelen. Deze Schooldomein begint bijvoorbeeld al met een prachtig hoofdartikel met Kees van Domselaar, voorzitter van de Ischolengroep en plaatsvervangend rector van het Christelijk Lyceum Zeist. Een mooie uitspraak van Kees is de volgende: “Alles van waarde valt niet te digitaliseren.” Door vanuit een heldere visie naar ICT te kijken, bespaarde hij enorm veel op de organisatie en het beheer ervan. Ontcijferen dus. Of het interview met de wethouders Govert van Bezooijen en Ed van Sambeek uit de gemeente Lingewaal. Govert zegt het volgende: “Het credo de overheid regelt is achterhaald. Door maatschappelijk ondernemerschap ontstaan nieuwe kansen en dat vraagt om hele andere processen.” Dat heeft toch ook iets van ontcijferen in zich. De werkelijkheid waarnemen en op basis daarvan opnieuw zoeken naar verbanden en manieren om te stimuleren maar ook risico’s af te dekken.

Of het zeer geslaagde voorbeeld van de transformatie van het gemeentehuis van Millingen aan de Rijn tot een Kulturhus, waarbij de commerciële kannengieterij als startende onderneming niet direct een kostprijs dekkende huurprijs kon betalen, maar wel tijdens de openingstijden een gastvrouw levert, waardoor de bibliotheek ook langer open kan blijven. Exploitatie in natura of eigenlijk weer heel eenvoudig terug naar de diensteneconomie. Kortom: een Schooldomein die door goede voorbeelden te laten zien weer iets bij wil dragen. Mijn vraag aan u: “Wat kunt u slimmer regelen door uw organisatie morgen te ontcijferen?” Veel leesplezier gewenst!

Sibo Arbeek

Hoofdredacteur

schappelijke organisaties betrokken is bij het vinden van oplossingen voor samenhangende vraagstukken in de non profit en profit sector.

Het netwerk

Schooldomein wordt zes keer per jaar en in een oplage van 17.000 exemplaren gratis verstrekt aan alle onderwijsinstellingen en gemeenten in Nederland en een groot aantal onderwijsinstellingen in Vlaanderen. Het blad wordt gefinancierd uit de exploitatie van advertenties,

advertorials, artikelen en de bijdragen van partners. Schooldomein fungeert als een netwerk, waarbij partijen een meerwaarde genereren door een samenhangend product te bieden.

Schooldomein fungeert als een platform voor alle partijen die een bijdrage willen leveren aan de kwaliteit van de onderwijsinfrastructuur.

Uw mening

Wij stellen uw mening zeer op prijs.

Voor reacties kunt u mailen naar sibo.arbeek@schooldomein.nl.

U kunt ook reageren via de site www.schooldomein.nl.

Praktische informatie vindt u in het colofon.

Internet Voor meer informatie over School­domein en dit nummer kunt u kijken op www.schooldomein.nl.

Via deze site kunt u onder meer alle artikelen van de afgelopen jaargangen opvragen, winkelen in onze rubrieken en relevante marktinformatie zoeken.

Schooldomein wordt mede mogelijk gemaakt door:

schooldomein

november 2014

5

inhoud

BESTUUR EN BELEID

08 Van struikelblok tot springplank

Kees van Domselaar, schoolleider Christelijk Lyceum Zeist, over technologie in het onderwijs.

11

Eén kind één plan De holistische visie van Heliomare.

organisaties voorwaarde 14 Betrokken voor kansrijke voorzieningen Het Manifest van Lingewaal is een kwestie van lange adem.

ONTWERP EN INRICHTING

20 tot uitdagende leeromgeving

Voormalige kazerne getransformeerd Hoe een rijksmonument in Eindhoven een indrukwekkende International School werd.

24 Akoestiek versterkt kwaliteit renovatie Boeiende building study van Ecophon in KBS De Springplank in Amsterdam.

vastgoedstrategie stimuleert 26 Slimme IKC-vorming Twee IKC’s in tijdloze gebouwen rond een tijdloos plein.

40

THEMA

Ontcijferen ‘Haalbaarheid is een keuze’, ‘Maatschappelijk rendement leidt tot financieel rendement’ en ‘Te veel sturen op prijs gaat ten koste van kwaliteit’.

Dat zijn de drie stellingen in ons Innovatielab over het thema Ontcijferen.

Drie experts uit verschillende disciplines laten hun licht erover schijnen.

luchtkwaliteit draagt bij aan 30 Goede verbetering leerprestaties Een onderzoek naar de sociaaleconomische gevolgen van een slecht binnenklimaat.

en ontcijferen voor 33 Cijferen Noorderpoort in Stadskanaal Noorderpoort Stadskanaal bijzondere plek om te ontmoeten en te inspireren.

en lucht in de polder van 36 Licht Haarlemmermeer Inrichting nieuwe Haarlemmermeer Lyceum versterkt onderwijsvisie.

44

BOUW EN ORGANISATIE Bruisende school duurzaam en uitdagend Liemers College in Zevenaar: slim ingepaste school speelt in op flexibiliteit.

Coverfoto: Sporthal VELUX. Foto Dick Holthuis

6

schooldomein

november 2014

keuzen door financiĂŤle 46 Slimme kaders Een voormalig gemeentehuis en een welzijnsgebouw beeldbepalend getransformeerd tot twee multifunctionele accommodaties.

49 Debatten op de NOT

Vier expertmeetings op de NOT van 27 t/m 31 januari 2015 in de Jaarbeurs Utrecht.

50 Krap budget leidt tot slim gebouw Brede School De Achtbaan: omarmend schoolgebouw in Tiel-oost.

STEDENBOUW EN ARCHITECTUUR

54 Cultuurhuis Cereol in bedrijf

Transformatie industrieel monument maakt voormalige sojafabriek tot place to be.

FACILITAIR EN BEHEER

basis voor 58 Creativiteit vernieuwende leeromgeving Verslag van een boeiende Forbo Flooring expertmeeting in de Noorderbreedte in Diemen.

Rubrieken 17 43 57 62 64 65 66

Kort nieuws Het idee van Villa Pardoes De kunst in ROC Aventus, locatie Zutphen De etalage Het atelier: Montessorischool Waalsdorp, Den Haag Column van Jancor de Boer Vooruitblik naar Schooldomein 3: Ontzorgen

10 20 44 54 58

Technologie in het onderwijs:

van struikelblok tot springplank 8

schooldomein

november 2014

BESTUUR EN BELEID

Niemand weet hoe over een jaar of tien het Nederlandse onderwijs eruit zal zien. Wat wordt de toegevoegde waarde van een school als alle kennis online beschikbaar is? Wat betekent kennisoverdracht als elke leerling met zijn device elk moment van de dag toegang heeft tot alle informatie die hij nodig heeft?

Tekst Sibo Arbeek

K

ees van Domselaar stamt uit 1954 en is schoolleider op het Christelijk Lyceum Zeist, een school voor VMBO tot en met gymnasium. De school telt nu ruim 1.350 leerlingen en biedt tweetalig onderwijs aan. Kees richtte in 2011 de iScholengroep op. De Stichting iScholengroep vormt een platform van scholen voor voortgezet onderwijs, van vmbo tot en met gymnasium, die hun weg zoeken om hun onderwijs te verbeteren met behulp van informatietechnologie.

Wat zijn je drijfveren?

“Uiteraard de ervaringen en ontwikkelingen op mijn eigen school. In de oude situatie tot 2011 beheerde de school zelf meer dan 150 vaste werkplekken voor 1300 leerlingen en 66 vaste werkplekken voor 128 medewerkers. Of een verhouding educatief van 1:9 en administratief van 1:2. Daarnaast was de beheerfilosofie centraal, van bovenaf en op afstand geregeld. Er was onvoldoende functionaliteit, de beheerskosten waren hoog, er was zeker geen maatwerk en de aansturing was vooral op veiligheid en beheer ingericht.

Voor professionals en voorlopers was dat ronduit een ontmoedigende en frustrerende tijd. Kwam je in de docentenkamer, dan hoorde je veel gemopper. Het kostte ons gemiddeld e 300.000,- per jaar en er was altijd wat mee aan de hand. Dat was het moment waarop we de koppen bij elkaar hebben gestoken en vanuit het onderwijs naar ICT zijn gaan kijken. We hebben alles wat we aan ICT en systemen hadden de deur uit gedaan en zijn opnieuw begonnen. Daar hoorden hele andere begrippen bij: openheid, vertrouwen, verantwoordelijkheid, creativiteit, samenwerking en vooral ook effectiviteit en urgentie. We zijn overigens niet met een uitgebreide notitie begonnen, maar met een tekening, waarin we de relaties hebben geschetst. En we leren nog elke dag.”

Wat is er veranderd?

“Allereerst moeten we de kloof tussen de school en de samenleving verkleinen. We leven nu eenmaal in een tijd waarin informatie overal aanwezig is. Dat betekent dat we de 19e eeuwse onderwijsstructuur moeten doorbreken, die op de meeste scholen nog steeds geldt. We selecteren nog steeds op wat kinderen niet kunnen. Daarom willen we de ontwikkeling van

kinderen veel meer personaliseren en daar hoort ook bij dat het beroep van de docent verder professionaliseert. In 2011 kregen alle leerlingen een eigen device en verdwenen gaandeweg alle computerlokalen en laptopkarren. Het hele gebouw is een leeromgeving en dat betekent dat leerlingen overal moeten kunnen leren. Ik zou de school phones en tablets niet verbieden, want dat zijn de communicatie instrumenten van deze tijd. Betrek ze dus bij je curriculum en dan bewerkstellig je dat ze nuttig gebruikt worden. Ten slotte zou ik schoolkantines met ongezond eten direct verbieden.

Een duurzame samenleving is per definitie ook een gezonde samenleving.”

Hoe implementeer je een dergelijke visie?

“De kern is dat je ICT dicht tegen het onderwijsproces aan organiseert en dat betekent dat er een eerste lijn ondersteuning is waarbij in elke klas ten minste één iHelp is. Daarbij zijn de kernbegrippen urgentie, kennis, creativiteit en samenwerking. Elke leerling heeft een MacBook waarvan hij eigenaar en beheerder is. Het eigen boekenfonds staat als PDF op de MacBook. We voeren deze methode gefaseerd per leerjaar in, dus zonder pilotfase, anders blijf je experimenteren en onderzoek is er al genoeg gedaan.

Je moet wel een totaalvisie hebben, anders ben je gaten aan het dichten. Allereerst hebben onze docenten een MacBookPro gekregen en zijn ze op cursus gestuurd. Het begrip ‘specifiek vakgebied’ verandert in ‘veranderbekwaamheid’. Volgens mij wordt het vak er weer interessanter door.”

Wat zijn de feitelijke inverdieneffecten?

“Los van het feit dat je meer bijdraagt aan de ontwikkeling van het kind en daar dus op ‘inverdient’ zijn we forse slagen aan het maken. Zo zijn we op weg om een papierloze school te worden, verminderen we onze printkosten en verbruiken we minder stroom.

We zijn bezig het gebouw te optimaliseren, zodat de komende generaties leerlingen hier aan hun toekomst kunnen werken. We hebben een fikse besparing op ICT-kosten bereikt. Het mailverkeer vindt gestructureerder plaats en het huiswerk loopt via Schoolplein. We hebben een centrale aansturing van de digiborden, onze communicatie is er sprongen op vooruit gegaan en loopt via CLZ SchoolPlein. Dat is

schooldomein

november 2014

9

“Dankzij een betere inzet van technologie kan uiteindelijk ruimte ontstaan voor alles waar het in het onderwijs echt om zou moeten gaan.”

een gesloten site, waarbij medewerkers en leerlingen snel naar de agenda, hun mail of naar documentenbeheer kunnen. Ook staan er handige links op en kunnen gebruikers er vragen stellen. We hebben een betere absentiecontrole en het schoolgebouw wordt effectiever gebruikt. We zijn er nog niet, maar er zijn al mooie resultaten bereikt. Zo hebben we al 35% van het onderwijsaanbod gedigitaliseerd. Er is meer afwisseling in werkvormen, doordat er meer in groepen en individueel wordt gewerkt en meer in projecten.

We komen meer tegemoet aan individuele leerstijlen en creëren daarmee de voorwaarden voor personaliseren. Het wat, waarom en hoe staat nadrukkelijker centraal. Belangrijker nog; het werk is er veel leuker en interessanter door geworden. En wat eigenlijk heel bijzonder is: bij ons op school praat niemand meer over ICT.” Hoe ziet de toekomst er volgens jou uit?

“In 2013 hielden we een enquête onder de ruim 100 docenten op onze school; niemand gaf aan nog terug te willen naar de oude tijd van het traditionele ICTbeheer. Ik ervaar elke dag weer dat door technologie beter in te zetten in het onderwijs de groeiende kloof tussen de school en de wereld buiten de school op een effectieve wijze kan worden verkleind. Dankzij een betere inzet van technologie kan uiteindelijk ruimte ontstaan voor alles waar het in het onderwijs echt om zou moeten gaan: creativiteit, samenwerking, zingeving, betekenis, zorg en zelfontplooiing.

Kortom; om het aanblazen van het vuurtje dat elk kind in zich draagt, in plaats van het elk jaar weer op dezelfde wijze vullen van flessen.”

“Je ziet nu al dat het cognitieve aspect van het onderwijs steeds meer in een gestandaardiseerde vorm wordt uitbesteed aan de technologie. Het monopolie op kennisoverdracht verdwijnt meer en meer. Kennis wordt steeds goedkoper en is overal verkrijgbaar. Dat betekent niet dat de rol van de school is uitgespeeld.

Het vormende en begeleidende aspect van het onderwijs zal in toenemende mate de toegevoegde waarde van de school gaan bepalen. Dat betekent dat er meer aandacht komt voor zorg en begeleiding en voor de fysieke ontwikkeling van het kind. Denk daarnaast eens aan burgerschapsvorming of het verbeteren van het oplossingsvermogen van kinderen. De school kan de creatieve vorming stimuleren, helpen bij de emotionele ontwikkeling, het kind leren samenwerken, de spreek- en schrijfvaardigheid verbeteren. En essentieel is de bijdrage aan zingeving en de levensbeschouwelijke vorming. Op al die aspecten is de school de community waarbinnen je 21st century skills bijbrengt. Maar voor alle duidelijkheid: “alles van waarde valt niet te digitaliseren.“ Van Kees van Domselaar verscheen recent het boek “Van struikelblok tot springplank. Over onderwijs en ICT”. U kunt het bestellen bij Ten Brink Uitgevers, Meppel (www.tenbrinkuitgevers.nl), prijs: 9,95 euro. Meer informatie: www.clz.nl en www.ischolengroep.org.

Belangrijke doelen vanuit het onderwijs De ICT-revolutie heeft de banken, de luchtvaart, de industrie, de zorgsector en de detailhandel ingrijpend veranderd, maar wordt in het onderwijs vooralsnog maar beperkt ingezet om te standaardiseren taken over te nemen. Meestal blijft in Nederland de inzet beperkt tot digiborden en de aanwezigheid van enkele computers. Andere landen lopen op dit punt ver voor.

Rapport WRR, naar een lerende economie.

November 2013 Infrastructuur ICT CLZ

10

schooldomein

november 2014

BESTUUR EN BELEID

De holistische visie van Heliomare

Eén kind één plan Cees Raaijmakers is voorzitter van de raad van bestuur van Heliomare: “Wie deelneemt aan de maatschappij is een gelukkiger mens. Met ondersteuning van Heliomare hebben kinderen, jongeren en volwassenen met een beperking meer kans om weer mee te doen. In het Kinder- en Jeugdcentrum organiseren wij alles voor en rondom het kind.” Een gesprek met een bevlogen bestuurder.

schooldomein

november 2014

11

Tekst Sibo Arbeek Foto’s Heliomare

C

ees Raaijmakers studeerde economie in Tilburg en ging snel daarna bij de toenmalige Ziekenfondsraad werken. Daarna werd hij plaatsvervangend hoofd bij de Nationale Ziekenhuisraad.

Toen hij 34 jaar was werd hij algemeen directeur van Heliomare. “Daar werk ik nu al dertig jaar met veel passie en plezier, omdat ik het geweldig vind om met gehandicapte mensen te werken. Heliomare is met ruim 40 locaties de enige zorg- en onderwijsinstelling in Noord-Holland waar cliënten voor een totaaloplossing terecht kunnen. Onze expertisegebieden zoals wonen, onderwijs, arbeidsintegratie, dagbesteding, revalidatie en sport zijn vaak onderdeel van dit totaalpakket. Niemand aan de zijlijn. Voor ons is dat de belangrijkste drijfveer in alles wat we doen.

Onze mensvisie is holistisch en dat betekent dat we mensen met een beperking zoveel mogelijk willen laten meedoen aan de samenleving. Dus willen we hen zoveel mogelijk bieden wat ze nodig hebben om goed te kunnen functioneren. En kunnen we het zelf niet, dan werken we samen met partners om het voor elkaar te krijgen.”

“We voeren onze visie uit door interdisciplinair met elkaar samen te werken. De kinderen en jongeren hebben één individueel plan waarin hun doelen op alle levensgebieden geformuleerd zijn. Zij hebben vervolgens ook één programma. Dus één kind één plan. Dat vraagt om een organisatie waarin al die verschillende expertisegebieden geïntegreerd zijn georganiseerd. Bijkomend voordeel is dat het bestuur van het revalidatiecentrum ook bevoegd gezag van de school is. Hier zijn de mensen van onderwijs en

12

schooldomein

november 2014

revalidatie elkaars collega’s. Dat maakt dat we snel kunnen schakelen.”

Speerpunten “Onderwijs aan kinderen en jongeren behoort tot onze speerpunten, samen met sport en revalidatie.

Vanuit onze visie willen we dat graag in één gebouw volledig geïntegreerd organiseren om een optimaal resultaat te bewerkstelligen. We hebben lang geprobeerd om in de gemeente Beverwijk zo’n Kinder- en jeugdcentrum (KJC) te starten, maar dat is helaas niet gelukt. Gelukkig bleek de buurgemeente Heemskerk bereid met ons in zee te gaan. Voor het KJC ook een prima locatie”, zegt Raaijmakers tevreden. “We hebben veel geleerd van onze ervaringen en zijn toen een nieuwe weg ingeslagen. Bij de realisatie voor een nieuw gebouw voor ons voortgezet onderwijs in Alkmaar kwamen we in aanraking met ICSadviseurs.

ICSadviseurs adviseert ons nu, naar volle tevredenheid, in de vorming van twee Kinder- en Jeugdcentra (KJC) Noord en Zuid, in de gemeente Heemskerk en de gemeente Heerhugowaard. Twee centrale plekken die goed bereikbaar zijn. Vervoerskosten zijn in onze branche aanzienlijk, dus zijn toegankelijkheid en bereikbaarheid speerpunten.”

Constructief samenwerken De gemeente Heemskerk was enthousiast over de gezamenlijke ontwikkeling van een KJC, maar wilde geen financiële risico’s lopen. Raaijmakers: “Het is natuurlijk ook complex, omdat er binnen het KJC sprake is van een onderwijsdeel en een zorgdeel.

We zijn toen de mogelijkheden van doordecentrali-

BESTUUR EN BELEID

Cees Raaijmakers

satie van de middelen voor het onderwijsdeel gaan onderzoeken. Ik vind dat vanuit Heliomare prima, want ik geloof in onze dienstverlening. Een financieel aandachtspunt is dat de bekostiging vanuit OCenW pas een jaar na de 1 oktobertelling plaatsvindt.

Dat gekoppeld aan het feit dat het huidige KJC van Beverwijk naar Heemskerk verhuist betekent dat we een periode moeten overbruggen. Gelukkig werkt de uitvoeringsorganisatie DUO goed mee en staat de gemeente Heemskerk garant voor het onderwijsdeel van de lening die wij bij een externe financier afsluiten. Uiteraard zijn we zelf verantwoordelijk voor het zorgdeel. We zitten nu in de afronding van de besluitvorming en dat lijkt goed te gaan. In de gemeente Heerhugowaard ligt het anders; daar blijft de gemeente bouwheer en gaan wij als gebruiker en juridisch eigenaar van het onderwijsdeel een huurovereenkomst aan. Ook daar regelen we zelf het zorgdeel binnen het KJC. Ik ben blij dat we met beide gemeenten heel constructief samenwerken om tot een mooi resultaat te komen, aldus Raaijmakers.”

Decentralisaties sociale domein “Binnen de transities van het sociale domein valt naast de WMO ook de decentralisatie van de jeugdzorg, de participatiewet en het passend onderwijs.

Dat betekent dat gemeenten straks samen met zorgaanbieders meer mogelijkheden krijgen om integraal te werken aan de kwaliteit van de zorg. Dat vind ik een goede zaak. Om elk kind een passende onderwijsplek te bieden, werken scholen nu samen in regionale samenwerkingsverbanden. Onze kinderen en jongeren hebben een lichamelijke, verstandelijke,

sociaal-emotionele of meervoudige beperking. Integratie binnen het regulier onderwijs is daarom vaak lastig. Met 1000 leerlingen zijn we de grootste school voor speciaal en voortgezet speciaal onderwijs van Nederland verspreid over 7 locaties. Met de realisatie van de KJC’s gaan we terug naar vier locaties die dan qua spreiding centraler in de provincie gelegen zijn. Ons doel is niet alleen goed onderwijs voor deze kinderen te verzorgen, maar ze ook verder te helpen naar een zo zelfstandig en onafhankelijk mogelijk leven. Veel kinderen komen via ons onderdeel arbeidsintegratie aan een plaats op de arbeidsmarkt.

Onze succesformule zit in de verbinding tussen onze onderdelen”, zegt Raaijmakers trots.

Eén kind één plan “Het is een prachtige uitdaging om zorg en onderwijs zodanig in elkaar over te laten lopen dat je het verschil niet merkt. We maken dus centra waarbij je niet weet of je op een onderwijs- of zorgmeter rondloopt. Het uitgangspunt binnen het ruimtelijkfunctioneel programma van eisen is dat 20% van de ruimte naar revalidatie gaat en 80% naar het onderwijs. Het spannende is natuurlijk hoe je die verdeling zo multifunctioneel mogelijk gaat toepassen. We steken er veel energie in om dat met alle disciplines voor elkaar te krijgen. ICSadviseurs ondersteunt ons in dat proces. Als we dat proces goed doorlopen hebben we onze visie van één kind één plan goed vormgegeven. Met als resultaat twee prachtige Kinder- en Jeugdcentra.”

“We maken centra waarbij je niet weet of je op een onderwijs- of zorgmeter rondloopt.”

Kijk voor meer informatie op www.heliomare.nl.

schooldomein

november 2014

13

Manifest Lingewaal kwestie van lange adem

Betrokken organisaties voorwaarde voor kansrijke voorzieningen Het College van B&W van de gemeente Lingewaal koppelt in haar beleid het sociale aan het fysieke domein. Dat heeft jaren geleden al geresulteerd in het Manifest van Lingewaal, dat samen met de bewoners en maatschappelijke organisaties is opgesteld. Ontmoeting en onderwijs zijn centrale waarden in de kleine kernen en tegelijkertijd is er teveel maatschappelijk vastgoed dat verouderd en steeds moeilijker te exploiteren is. Schooldomein in gesprek met de betrokken vakwethouders.

Tekst Sibo Arbeek Foto’s Ellen Bonefaas – Rond de Linge

W

“We merken dat we nieuwe criteria moeten bepalen, om te voorkomen dat we overspoeld worden.”

14

schooldomein

ethouder Govert van Bezooijen: “Het leeft ontzettend in onze samenleving, waarbij de gemeente faciliteert en in de cofinanciering of garantstelling bijdraagt. We kennen meerdere burgerinitiatieven, zoals bij de sporthal in Asperen, de stadswal in Heukelum en het centrumplan Vuren.

Dat juichen wij toe, maar beseffen ook dat het grote gevolgen heeft voor aspecten als verantwoordelijkheid, beheer, financiering en in het algemeen risicoafdekking. Als je kijkt naar het beheer zie je dat de gemeente vroeger alles deed en regelde. Dat gebeurde via investeringen, subsidies en bijdragen in het onderhoud. Die tijd is definitief voorbij. We investeren nog wel, maar dragen de exploitatie vervolgens over aan bijvoorbeeld een lokale stichting. De gemeente levert een financiële bijdrage of stelt zich garant. Dat betekent een omslag van denken, want de maatschappelijke organisaties en gebruikers staan voor een lange periode van eigen beheer en exploitatie. Dat gegeven is ook voor de financiën van de gemeente belangrijk; we investeren aan de voorkant om een voorziening mogelijk te maken, maar ontlasten de begroting met de beheerkosten over een langere periode. We merken ook dat we nieuwe criteria moeten bepalen, om te voorkomen dat we overspoeld worden en we in te risicovolle projecten participeren.

Dit soort nieuwe projecten ga je voor een langere tijd

november 2014

aan. Ga ervan uit dat er na ongeveer twintig jaar een herinvesteringvraag komt. Tot die tijd moet je risico’s via goede samenwerkingsovereenkomsten afdichten. En je moet borgen dat het onderhoud en het beheer op de assets goed worden uitgevoerd. Je kunt niet veertig jaar vooruit kijken, maar je kunt wel een goede startpositie bewerkstelligen vanuit een goede sociale cohesie.”

Ruimte geven Zijn collega Ed van Sambeek vult aan: “Als gemeente faciliteer je het proces om partijen bij elkaar te brengen. Vervolgens wil je die partijen ook de ruimte geven om samen te ontdekken waar de meerwaarde van samenwerking ligt. Maatschappelijke organisaties hebben eigen karakteristieken en een eigen geschiedenis. Ze weten inmiddels dat het verleden geen garantie meer is voor de toekomst, maar hebben nu eenmaal een eigen geschiedenis. Die ontwikkeling zie je bijvoorbeeld terug bij het MFA Heukelum in het bestaande gebouw van het dorpshuis. Daar heb je nu verschillende organisaties in verschillende gebouwen die straks met elkaar gaan samenwonen en -leven.

Dat is wel even wennen en daarbij moet je je realiseren dat de posities van partijen bij aanvang niet altijd gelijkwaardig aan elkaar zijn. Historie en identiteit zijn van belang. Het mooie van de MFA Heukelum

BESTUUR EN BELEID

CBS De Open Poort

is dat er nauwelijks meer kampen zijn. Dat gaat niet vanzelf, maar is het resultaat van een proces dat jaren overleg en afstemming kost.”

Andere rol beheer Van Bezooijen verder: “Je kunt het ook ontschotten noemen. Het credo ‘de overheid regelt’ is weg.

Burgerinitiatieven krijgen een steeds belangrijker plek en dat moet ook wel. Door krachtenbundeling ontstaat nieuw draagvlak. We hebben nu per kern een budget vrijgemaakt om maatschappelijke initiatieven te stimuleren.” Van Sambeek: “De kracht ligt in de gemeenschap en vanuit de gemeenschap moet de wil er zijn om een voorziening in stand te houden. De raad is kaderstellend en controlerend en stuurt aan de voorkant. Als college moet je niet teveel voor de troepen uitlopen, maar je moet wel de raad meenemen in het spanningsveld dat soms kan ontstaan.”

Vernieuwbouw brede school Herwijnen De brede school Herwijnen is één van de pilotprojecten binnen het Manifest. CBS Herwijnen, OBS de Spiegelhof en de Kinderkamer gaan samenwonen in de vernieuwbouw op de bestaande locatie van de CBS Herwijnen aan de Achterweg 35. Wethouder Go-

vert van Bezooijen over het proces: “Door de samenvoeging van de beide scholen op één locatie vindt er een ontschotting plaats, maar wel vanuit het gegeven dat de eigen identiteit belangrijk is. Dat er ook veel gemeenschappelijk kan worden georganiseerd gaat het nieuwe gebouw bewijzen. De kern wordt verrijkt met een mooie accommodatie. Het past ook in deze tijd dat bestaande gebouwen op goede plekken in de kern worden herontwikkeld. Dat willen we als college en raad op een duurzame manier doen.” De architect heeft de verschillende wensen rond samenwerking, eigen identiteit, onderwijskundige kwaliteit, logistiek en ruimtelijke samenhang en duurzaamheid in een voorlopig ontwerp vertaald, dat door de betrokken partijen samen met de architect en het adviesbureau ICSadviseurs verder wordt uitgewerkt.”

Centrumfunctie MFA Heukelum Wethouder Ed van Sambeek is enthousiast over het proces in Heukelum: “Vier organisaties gaan samen in de nieuwe MFA in het centrum van Heukelum.

Zo’n intensief proces moet ook zeker niet onderschat worden. Elke organisatie heeft een sterk eigen identiteit en verlaat de eigen vertrouwde huisvesting, waarbij het bestaande dorpshuis wordt getransfor-

schooldomein

november 2014

15

Wethouders Govert van Bezooijen (l) en Ed van Sambeek (r)

“Je kunt het ook ontschotten noemen. Het credo de overheid regelt is weg.”

meerd. Dat betekent dat je wel iets uit te leggen hebt aan je achterban, want je hebt een eigen geschiedenis opgebouwd. Het moet dus voor iedereen duidelijk zijn dat samenwerken de beste garanties biedt voor een duurzaam sterke voorziening, waarin partijen het beste hun eigen activiteiten kunnen blijven organiseren.” De betrokken organisaties DAVA, de Krakeling, de Pomerans en de Hummeltjeshoeve hebben inmiddels het ontwerp samen met de architect en de adviseurs vastgesteld en staan nu aan de vooravond van de aanbesteding. Van Sambeek: “Ik merk bij elke vergadering weer hoe betrokken de toekomstige gebruikers zijn. De nieuwe MFA wordt dan ook het centrale ontmoetingspunt voor Heukelum. Elke gebruiker krijgt een eigen herkenbare ruimte en waar dat voordelen oplevert is al nagedacht over toekomstige samenwerking.” De nieuwe MFA wordt volgens de planning in het voorjaar van 2016 opgeleverd.

Ontwikkeling woonservice Asperen Meer dan de andere pilots gaat het hier om een gebiedsontwikkeling. In en rond de Van Langerakstraat in Asperen liggen veel functies die elkaar kunnen versterken: de basisschool, het gezondheidscentrum, het dorpshuis, de winkel en het ouderencomplex Buiten de Poort. Nu is het een neutrale grijze straat met doorgaand verkeer, stoepranden en vooral veel parkeerhavens. Dat nodigt niet echt uit om er prettig

16

schooldomein

november 2014

Dorpshuis Asperen

te verblijven. Doel is om samen met de betrokken partijen een vitaal laagdrempelig gebied voor jong en oud te maken. Dat betekent dat de voorzieningen in het gebied toegankelijk zijn en op elkaar afgestemd.

De gemeente is blij dat Attent onder de naam SPAR in Asperen blijft en mee wil denken in het concept. Datzelfde geldt ook voor het dorpshuis, dat een centrumfunctie krijgt in het nieuwe concept. Kleurrijk Wonen bouwt een nieuw wooncomplex voor ouderen op de bestaande locatie Buiten de Poort. Kleurrijk Wonen heeft aangegeven dat de huiskamerfunctie voor ouderen in het dorpshuis komt en het zorgcentrum Avondlicht wil in het dorpshuis een zorgsteunpunt inrichten. Omdat ouderen steeds langer thuis blijven wonen is het belangrijk dat dicht bij huis activiteiten en zorg worden aangeboden. De gemeente krijgt ook nieuwe taken vanaf januari 2015 en dat betekent dat de behoefte aan activiteiten en ontmoeting alleen maar zal toenemen.”

Voor meer informatie surft u naar www.lingewaal.nl.

kort nieuws BreedSaam verantwoordelijk voor schoolgebouwen PO en SO in Breda Begin oktober ondertekenden de coöperatie BreedSaam en de gemeente Breda een overeenkomst waarmee de verantwoordelijkheid voor de schoolgebouwen van het primair onderwijs en het speciaal onderwijs in Breda bij de gezamenlijke elf schoolbesturen komt te liggen. Afgelopen juli is de coöperatie van de elf schoolbesturen opgericht. Op 1 januari 2015 worden alle schoolgebouwen en de bijbehorende grond door de coöperatie van de gemeente gekocht. De coöperatie doet dat via

het jaarlijkse bedrag dat de gemeente eerst voor onderwijshuisvesting kreeg, maar dat nu naar de coöperatie gaat (doordecentralisatie onderwijshuisvestingsgelden). Miriam Haagh, wethouder van Onderwijs: “We hebben hier in Breda te maken met een unieke situatie. De elf schoolbesturen, verenigd in BreedSaam, regelen samen welke scholen welke budgeten krijgen voor renovatie of nieuwbouw. Wij zitten daar niet meer tussen, maar zorgen er jaarlijks voor dat het geld beschikbaar gesteld

wordt aan de coöperatie. Zo kunnen scholen sneller en beter gebouwd of aangepast worden aan de eisen die modern onderwijs aan de gebouwen stelt. En dát komt de leerlingen weer ten goede, voor wie we het uiteindelijk allemaal doen”. Volgens Frank van Esch, woordvoerder van Bestuurlijk Overleg Breda, de vereniging van alle schoolbesturen in Breda, gaat BreedSaam de komende acht jaar zo’n 60 miljoen euro investeren in schoolgebouwen van het primair en speciaal onderwijs in Breda.

Sneak Preview De Spoorzoeker Breda Een van de schoolgebouwen die het hierboven genoemde BreedSaam gaat beheren, is dat van De Spoorzoeker in Breda. Een prachtig nieuw schoolgebouw waarin basisschool en buitenschoolse opvang samenwerken aan een uniek concept. Op 3 november is het gebouw in gebruik genomen en precies een maand later, op 3 december aanstaande, organiseert ICSadviseurs er een Sneak Preview. Onderdeel van het programma is een presentatie door Frank van Esch, bestuurslid van coöperatie BreedSaam en bestuursvoorzitter van schoolbestuur INOS. ICSadviseurs heeft, in opdracht van INOS, de nieuwbouw van De Spoorzoeker volledig begeleid, tot aan de oplevering.

Het nieuwe gebouw is uniek: • door meer leerlingen op de stedelijke en kleine locatie te huisvesten. Hierdoor was een creatieve oplossing voor het schoolplein nodig. Spelen op het dak bood uitkomst!

• omdat het gebouw compact is qua opzet met een toegang per twee groepen. Hierdoor ontstaat geborgenheid, veiligheid en rust in het gebouw. Het onderwijsklimaat binnen het gebouw is hierdoor optimaal. Dit wordt ondersteund door het uitgedachte klimaatsysteem (voldoende frisse lucht).

• door de samenwerking tussen onderwijs en opvang.

• omdat er slimme ruimten zijn gecreëerd die door zowel de school als opvang gebruikt kunnen worden.

• doordat het speellokaal met de tribunetrap een multifunctioneel hart vormt.

afgesloten met een informele borrel, waar u met de andere aanwezigen ervaringen kunt uitwisselen.

De Sneak Preview geeft u een kijkje in het proces, de achtergronden en de leerervaringen van dit unieke project en BreedSaam. Uiteraard kunt u tijdens de rondleiding het gebouw zelf bewonderen. De bijeenkomst wordt

Plaats: De Spoorzoeker, Pastoor Pottersplein 2, 4815 BC Breda Datum: Woensdag 3 december 2014 Aanvang: 13.45 uur Aanmelden: yvonne.de.lange@icsadviseurs.nl, 088-2350414

Op zoek naar meer mogelijkheden binnen bestaande ruimte ?

Wij bieden verrassende multifunctionele oplossingen.

Vraag vrijblijvend een Quickscan aan voor uw gebouw.

www.stoomarchitectuur.nl 015 2137390

www.modulairelichtstraten.velux.nl

Ontwerpen met daglicht VELUX modulaire lichtstraten voor een beter binnenklimaat

International School Eindhoven een succes!

Voormalige kazerne tot uitdagende leer De voormalige kazerne is getransformeerd tot de International School Eindhoven (ISE).

De slaapzalen en keukens zijn omgebouwd tot lokalen en space labs. Architect Bert Staal heeft met oog voor het stedenbouwkundig plan de renovatie en nieuwbouw ter hand genomen.

Het resultaat mag er zijn in een bosrijke omgeving, want de international school ligt in de groene corridor tussen Eindhoven en Oirschot.

Tekst Sibo Arbeek Foto’s Henk Eertink

I

SE bestaat uit een primary en secondary international school, de Nederlandse afdeling en daarnaast ook nog een kinderopvang. Daphne Dansen is hoofd van de Nederlandse afdeling van de internationale school: “Het kenmerk van de Nederlandse afdeling is dat onze kinderen in Nederland blijven, maar wel bijvoorbeeld jarenlang in het buitenland hebben gewoond of één of beide ouders hebben die uit het buitenland komen. Maar ook mensen uit de omgeving komen hier graag. Wij zijn een IGBO school en dat betekent dat het Nederlandse curriculum leidend is. De voertaal is Nederlands, maar we geven tweetalig onderwijs. Bij de kleuters zijn we met een pilot tweetalig onderwijs gestart, waarbij 30% Engels wordt gesproken en in groep acht groeien we naar 50% tweetalig onderwijs. Onze kinderen komen niet alleen uit Eindhoven, maar uit de hele regio en ook

20

schooldomein

november 2014

uit België. De campus is van zeven uur ’s morgens tot zeven uur ‘s avonds open. De kinderen eten hier dus ook tussen de middag. We tellen alles bij elkaar 45 nationaliteiten en in totaal komen hier elke dag rond de 850 kinderen van 0 tot 20 jaar. Dit jaar hebben we veel mensen uit Indië, maar dat kan per jaar verschillen. Kinderen leren alles eten en leren alle gewoonten. Eén keer per maand hebben we zogenaamde bakesale, waarbij een klas voor andere kinderen kookt en bakt. Het geld is voor de klas. De Nederlandse kinderen kunnen niet van de sushi afblijven en de Koreaanse kinderen vallen aan op de bitterballen.”

Snelle groei “Op de Nederlandse afdeling zitten 157 kinderen en we zijn sneller gegroeid dan we hadden verwacht.

We dachten pas over tien jaar op 850 kinderen te zit-

ONTWERP EN INRICHTING

getransformeerd omgeving ten en zitten daar nu al op. Het is dus lastig om een prognose op te stellen voor een internationale school.

Ik verklaar de enorme stijging vooral doordat we tweetalig onderwijs aanbieden. En het bedrijfsleven in de regio trekt aan, hoewel we ook in de crisistijd zijn blijven groeien. En natuurlijk zitten we op twee kilometer afstand van het vliegveld. Maar ons succes komt ook omdat onze kwaliteit als erg goed wordt beoordeeld. Ons geheim is dat de taal in ons onderwijs centraal staat. Met lezen werken we in niveaus door elkaar en taal is overal. Kinderen komen hier met zoveel culturen in aanraking en worden daardoor gestimuleerd andere talen te leren. En de afkomst van de kinderen is hier geen issue. Sommige scholen willen buitenlandse kinderen nog wel eens terugzetten, omdat ze de taal niet machtig zijn. Bij ons stromen ze in op hun niveau omdat we zoveel in taal investeren.

80% van onze kinderen gaat naar havo/vwo.

Ruimtegebrek Ab van de Haar is deputy director operations: “Het is een Rijksmonument en was oorspronkelijk een kazerne met drie slaapgebouwen, een keukengebouw en een stafbureau. Er zijn twee nieuwe bovengrondse gebouwen bijgekomen, een ondergronds deel en een sporthal. Het deel onder de grond

verbindt de verschillende gebouwen en daar vind je de mediatheek, die prachtig onder een lichtkoepel ligt. Defensie heeft het terrein met de gebouwen aan de gemeente Eindhoven overgegeven. Op een gegeven moment werd duidelijk dat het terrein een onderwijsfunctie zou krijgen. Toen zijn wij erbij betrokken. En omdat we nu al vol zitten bereiden we een tweede en derde fase van nieuwbouw voor.”

Daphne knikt: “Het gebrek aan ruimte lossen we creatief op. Bijvoorbeeld door zoveel mogelijk de groepen te clusteren en ook gebruik te maken van ruimten in het gebouw van de primary school.

Kenmerkend aan de inrichting in de verschillende gebouwen is de combinatie van lokalen en flexibele tussenruimten. Daar kunnen kinderen zelfstandig en met elkaar leren en werken, nadat ze in de lokalen instructie hebben gekregen. Door het vele glas en de transparante tussenruimtes is er overal toezicht. We hebben voor de primary school en de Nederlandse afdeling gekozen voor een open en lichte inrichting.

Hier hebben we lichte kleuren toegepast, waarbij alles op elkaar is afgestemd, zowel binnen als buiten het gebouw. Dominant zijn de tinten blauw in de trapafwerking, de vloeren en de kasten. De stoelen zijn blauw, groen of grijs. In de secondary school zijn de dominante kleuren geel, rood en oranje. Buiten op

schooldomein

november 2014

21

“Ons geheim is dat de taal in ons onderwijs centraal staat.”

projectinformatie Project Transformatie kazerne tot International School Eindhoven ISE

Opdrachtgever Gemeente Eindhoven in samenwerking met de Stichting

Prachtige symbiose We lopen over het terrein en bewonderen de prachtige symbiose tussen de oude gebouwen en de strakke nieuwe architectuur, waarbij de lijnen van het kazerneterrein zijn gevolgd. Ab vertelt over de aanbesteding: “Het is het tweede onderwijsgebouw dat als een PPS door een consortium is gerealiseerd.

Dat betekent dat we voor alle onderdelen contracten van dertig jaar hebben afgesloten. Ons dagelijks contact met het consortium is goed en loopt via VB&T Facilitair management, die ook op het terrein aanwezig zijn. Wanneer we iets anders willen loopt het via hoofdaannemer Strukton, omdat dan van het contract wordt afgeweken. Dat kan dan wel even duren. Voor de inrichting van alle ruimten hebben we voor STALAD onderwijsinrichting gekozen, omdat duurzaamheid en kwaliteit in onze uitvraag leidend waren. STALAD levert meubelen van V/S en we hebben de fabriek in Duitsland nog bezocht. We

Architect Buro Staal/Christensen, Bert staal

Hoofdaannemer Strukton

Inrichting STALAD onderwijsinrichting

Aantal leerlingen 850

Oplevering September 2013

Aanbestedingsvorm PPS over 30 jaar

Totale kosten DBFMO 55 miljoen euro

22

de gebouwen hangen de kleuren op het gebouw, die overigens ook dierennamen hebben, zoals Hedgehog, oftewel egel.”

schooldomein

november 2014

waren direct om.” Koos Boluijt is accountmanager van STALAD en heeft het hele proces meegemaakt: “We hebben op de kinderopvang en het BINASdeel na bijna alle ruimten ingericht, zowel de onderwijsruimten als ook de meeste algemene ruimten en kantoren.

We zaten in een strakke tijdplanning, omdat de eerste gebouwen al in de tweede helft van juni 2013 moesten zijn ingericht. Gespreid over de hele vakantieperiode is de rest afgeleverd. We hebben hier 25 vrachtwagens met meubilair naar toe gereden en ook de hele inhuizing verzorgd.” Daphne knikt: “Het leuke van het meubilair is dat het ergonomisch goed is, maar de rugleuningen van de stoelen flexibel zijn en een beetje wiebelen. Kinderen die niet kunnen stilzitten worden door deze stoelen een beetje geholpen.” Ten slotte de vraag hoe het bevalt te gast te zijn in een PPS-campus.

Ab lacht: “In principe zijn we te gast, maar we hebben er een echte school van gemaakt en niet een gebouw dat we voor dertig jaar huren.”

Voor meer informatie kunt u mailen met Ab van de Haar van ISE Eindhoven avandehaar@isecampus.nl of met Koos Boluijt van STALAD koosboluijt@stalad.nl.

Prestatiebevorderende middelen op scholen?

We doen er alles aan om de prestaties van leerlingen te bevorderen. Uit onderzoek is gebleken dat de schoolresultaten aanzienlijk beter worden door de leefomgeving op de school. Met vloeren van Bolidt bijvoorbeeld.

Minder contactgeluid, meer demping, onbegrensde mogelijkheden qua kleur en vorm. En dan hebben we het nog niet eens over onderhoud en duurzaamheid.

www.bolidt.nl

Building Study Ecophon in KBS De Springplank

Akoestiek versterkt kwaliteit renovatie

24

schooldomein

september 2014

ONTWERP EN INRICHTING Een groot aantal adviseurs, architecten en opdrachtgevers bezocht de building study van Ecophon in de prachtig gerenoveerde school de Springplank in de Robert Scottstraat in de wijk Bos en Lommer in Amsterdam. Bijzonder is dat de akoestische maatregelen niet alleen het comfort hebben vergroot, maar ook op de oorspronkelijke architectuur zijn afgestemd.

Tekst Sibo Arbeek Foto’s John Lewis Marshall - Fotography

E

dwin Meyer Viol van DMV architecten over het project: “Basisschool De Springplank is een prachtig voorbeeld van de opgave voor de komende jaren, want het is een hoogwaardige renovatie van een bestaande school. Dit modernistische gebouw uit de jaren ’50, dat er uit ziet als een belastingkantoor, was functioneel en technisch verouderd, maar had nog steeds een goede uitstraling voor het onderwijs. Het gebouw bevatte oorspronkelijk een katholieke jongens- en meisjesschool. De school was tevreden over het gebouw, de ligging in de wijk en de mooie grote lokalen, dus we durfden een verbouwing wel aan. Het is in feite een traditionele gangenschool met een begane grond en twee verdiepingen, die deels is opengebroken. De renovatie heeft opgeleverd dat de school niet alleen bouwtechnisch, maar ook programmatisch een verbeterslag maakt. In het ontwerpproces zijn, op grond van financiële haalbaarheid en indeling, verschillende varianten ontwikkeld.”

op de tweede verdieping is gehuisvest. Onze school, met ruim 200 leerlingen, heeft een sportief profiel.

Dit houdt in dat de kinderen twee keer per week gymles krijgen, we met bewegingstussendoortjes werken en dat onze naschoolse activiteiten gericht zijn op sport. We leren kinderen om te gaan met zowel overwinning als met verlies. Bij een sportieve houding hoort een gezonde levenswijze. We trakteren en eten gezond op de Springplank. Naast veel aandacht voor sport, besteden we ook meer dan gemiddeld aandacht aan kunst en cultuur, onder meer door samenwerking met Het Concertgebouw. We tellen ruim 30 nationaliteiten, maar verhoudingsgewijs te weinig kinderen van hoog opgeleide ouders.

We zijn nu bezig een ouderinitiatief op te zetten om de wat eenzijdige opbouw te veranderen. Wanneer ouders eenmaal binnen zijn geweest zijn ze enorm enthousiast.”

Kwaliteiten blootleggen

De directeur verder: “Het mooie van het renoveren van een mooi gebouw is dat je weet wat je niet meer wilt. We wilden van de verlaagde plafonds af en ook moest er iets aan de akoestiek worden gedaan.” Guus Klamerek van Ecophon vindt de Springplank een geslaagd voorbeeld van akoestische mogelijkheden in renovatieprojecten: “In oude gebouwen heb je vaak grote hoge lokalen en gangen met een slechte akoestiek. Een goed akoestisch comfort kan het gedrag van leerlingen positief beïnvloeden. De lessen zijn efficiënter omdat leerlingen rustiger zijn, de les minder verstoren en beter bij de les blijven. Veel docenten vinden het prettig om een ‘open deur’ principe te hanteren tijdens de lessen - een rustige gang is dan minder verstorend en ondersteunt hiermee dit principe. Met hoogwaardige geluidsabsorberende plafonds en eventueel wanden worden geluidsniveaus en de voortplanting van geluid gereduceerd. Dit is een enorme pre in gangen en hallen waar geluid vaak ver draagt via de lange wanden en harde plafonds en zo de aangrenzende ruimtes bereikt. In dit gebouw zie je heel goed hoe de verdekte akoestische panelen – er zijn geen profielen zichtbaar - mooi tussen de bestaande balkenstructuur zijn aangebracht in plaats van eronder. Dat levert visueel een prachtig beeld op en is functioneel net zo goed als een standaard systeemplafond.

“De oorspronkelijke gymzaal, die naar de huidige maatstaven te klein was en in feite een blokkade in het gebouw vormde, wordt nu als aula gebruikt en vormt het nieuwe hart van de school”, gaat Meyer Viol verder. “Deze ‘woonkeuken’ is ook bestemd voor kooklessen, naschoolse opvang, buurtactiviteiten, oudercommissie en kinderdagverblijf. Per twee lokalen zijn de toiletten samen met garderobes en installatietechniek geclusterd. Deze structuur levert een meerwaarde met extra werkplekken in de lichte en ruime gangen. De kwaliteit van deze renovatie is goed, maar dat haal je niet met e 750,- per m².

We hadden te maken met grote ramen, oude stalen profielen en ook nog met asbestproblemen. Nieuw bouwen is compact bouwen, maar renoveren is kwaliteiten blootleggen die in de structuur van het gebouw aanwezig zijn. Daarom is renovatie dankbaar ontwerpen, omdat de bestaande lokalen veel groter zijn dan de huidige norm. Mensen komen in een opgewaardeerd gebouw terug.”

Bewegingstussendoortjes Directeur Gerco Langelaan beaamt dat graag: “In januari 2014 hebben we onze prachtig verbouwde school betrokken. In het gebouw zijn, behalve de school, ook kinderopvang, de voorschool en de buurtparticipatie gevestigd. Beneden zijn de welzijnsfuncties ondergebracht, terwijl het onderwijs

Akoestiek en comfort

“Renovatie betekent dankbaar ontwerpen, omdat de bestaande lokalen veel groter zijn dan de huidige norm.”

projectinformatie Project Verbouwing basisschool KBS De Springplank te Amsterdam tot brede wijkschool

Opdrachtgever Gemeente Amsterdam, stadsdeel West

Architect DMV architecten

Akoestische maatregelen Saint-Gobain Ecophon

Start werkzaamheden Maart 2013

BVO 4.200 m²

Kijk voor meer informatie op www.ecophon.nl.

schooldomein

november 2014

25

Tijdloze gebouwen rond een tijdloos plein

Slimme vastgoedstrategie Twee IKC’s rond hetzelfde plein. Een unieke samenwerking tussen onderwijs en kinderopvang.

Doel: goede voorzieningen voor de kinderen en de buurt. Middel: flexibel omgaan met je gebouwen.

Nodig: het besef dat samenwerking tot absolute meerwaarde leidt.

Tekst Sibo Arbeek

D

e Geert Groote School I en de Europaschool liggen aan het Hygieaplein in de Stadionbuurt in Amsterdam-Zuid. Beide scholen zijn de afgelopen jaren sterk gegroeid en dat leidde tot knelpunten in de huisvesting. Afzonderlijke aanvragen om capaciteit waren het gevolg, maar uitbreiding door nieuwbouw is niet mogelijk. De beide scholen kozen ervoor om de samenwerking te zoeken met organisaties voor kinderopvang en naschoolse

26

schooldomein

november 2014

activiteiten rond het plein. Wat daarbij hielp was een schuifoperatie met het vastgoed. Albèrt Duyst namens de gemeente Amsterdam: “In het kader van het IHP is het Hygieapleinplan ontwikkeld. Het is een plein met woningen en verschillende maatschappelijke gebouwen. De kunst is slim met vastgoed om te gaan en daarvoor heb je een strategische blik nodig.

We hebben ICSadviseurs ingehuurd om te onderzoeken hoe we de match konden maken tussen de

ONTWERP EN INRICHTING

stimuleert IKC-vorming mensen en de gebouwen. Door met een integrale blik te kijken ontstaan er meer mogelijkheden dan sec alleen vanuit het onderwijs te kijken. Toen de verschillende partijen verliefd op elkaar werden konden de beide IKC’s worden gevormd en werkt ieder nu vanuit een pedagogisch programma. Door het delen en uitwisselen van ruimten, kunnen beide scholen meer kinderen plaatsen. Het voordeel is dat onderwijs en vastgoed onder dezelfde organisatie vielen, waardoor je sociaal en fysiek makkelijk kon koppelen. Door de gemeentelijke reorganisatie zijn de afstanden groter, waardoor de kans groter is dat je kansen gaat missen.

Hier konden we de onderwijscapaciteit uitbreiden tegen relatief lage kosten, waardoor de beide scholen elk met vier groepen konden groeien. Ter vergelijking: nieuwbouw zou ruim twee miljoen euro hebben gekost. Nu waren we voor 750.000 euro klaar.”

Tijd voor het tijdloze Lieke Hobus is directeur van de Geert Groote School: “Er waren al verschillende aanleidingen om samen te werken. Er was een vraag vanuit de ouders om onze tussenschoolse opvang uit te breiden omdat deze opvang het verlengde is van ons onderwijsconcept.

Als school mag je echter niet meer dan een bepaald aantal uren opvang bieden. Toen heb ik samenwerking gezocht met de organisatie Stichting Het Kleine Huis. Zij hadden een goedlopend KDV aan de overkant van ons plein. Zij hebben hun werkzaamheden uitgebreid met een BSO, Het Grote Huis genaamd.

Liefde is inderdaad nodig om elkaar inhoudelijk en in het gebouw te versterken. Voordeel is al dat we vanuit een antroposofische invalshoek werken, waardoor de samenwerking vanzelfsprekend is. Daardoor benaderen we de 0-12 jarigen vanuit hetzelfde mensbeeld en

schooldomein

november 2014

27

“Deze gebouwen uit de jaren ’30 zijn van nature al duurzaam, bijvoorbeeld dankzij de hoge plafonds en slimme natuurlijke ventilatie.” voorkomen we dat ouders naar verschillende plekken moeten komen. De voormalige Derde Montessorischool op het Hygieaplein 7 dateert uit 1927. Toen de theaterschool De Trap als hoofdgebruiker vorig jaar zomer verhuisde, kwam dit gebouw grotendeels leeg te staan. Hierdoor ontstond de benodigde extra ruimte voor de Geert Groote School en voor Stichting Kinderopvang. Het Amsterdamse kinderkoor zit op de bovenste verdieping. Ook met hen delen we ruimten.”

Duidelijkheid en vrijheid Albèrt: “Eigenlijk een mooi voorbeeld van een natuurlijk groeimodel. De MFA’s van vijf jaar zijn vaak gedrochten door het vele maatwerk en vooral de verplichte samenwerking. Dat werkt dus niet.

Je moet de functies tot 0-12 jaar beperken, zodat je aan een gezamenlijke cultuur kunt werken. De rest volgt dan vanzelf, als de behoefte er is. Die duidelijkheid moet je ook naar je beheerorganisatie vertalen.

De gemeente verhuurt aan Het Kleine Huis en die mogen onderverhuren binnen de randvoorwaarden van het concept. Wij verhuren het hele gebouw, maar rekenen af op bezetting, zoals bijvoorbeeld op het aantal groepen buitenschoolse opvang. Dat is ook prima mogelijk omdat je die meters dubbel inzet zowel voor onderwijs als buitenschoolse opvang. Dat beschermt de huurder en maakt dat je flexibeler kunt

28

IKC Geert Groote

IKC Europaschool

Hygieaplein 7 1.300 m2 bvo 4 groepen kinderdagopvang 4 groepsruimten onderwijs 4 groepen buitenschoolse opvang 1 multifunctionele ruimte / speellokaal

Hygieaplein 8 1.500 m2 bvo 9 groepsruimten onderwijs 4 groepen buitenschoolse opvang 1 speellokaal

Hygieaplein 47 2.400 m2 bvo 14 groepsruimten onderwijs 1 voorschool 1 gymzaal

Hygieaplein 40 800 m2 bvo 3 groepen kinderdagopvang 4 groepsruimten onderwijs

schooldomein

november 2014

inspelen op veranderende situaties. Het Kleine huis is verantwoordelijk voor de totale exploitatie. Het effect is dat de gemeente is ontzorgd en de partners worden gestimuleerd goed huisvader te zijn en goede bezetting te borgen. Aan de andere kant van het plein was het nog eenvoudiger. De Europaschool heeft diverse taallokalen die te klein zijn voor regulier onderwijs.

Deze worden nu nog steeds gebruikt voor taalonderwijs maar ook voor buitenschoolse opvang door Small Steps Kinderopvang. In het pand dat Small Steps huurt van de gemeente, zijn nu vier ruimten voor buitenschoolse opvang beschikbaar voor het onderwijs. Onderling hebben de partners afspraken gemaakt over het feitelijke ruimtegebruik. De gemeente heeft slechts vloerisolatie boven de slaapruimten en een goed toegangssysteem hoeven realiseren.”

Variëteit aan gebruik Tom Jonker heeft als architect de renovatie begeleid: “De grote lokalen en de eenvoudige opzet van het gebouw laten een grote variëteit aan gebruik en gebruikers toe. De multifunctionele zaal is breed inzetbaar, ook voor de buurt. Een structurele verbouwing was dan ook niet nodig, wel een serieuze opknapbeurt, met als voornaamste doelen om er weer een licht en helder gebouw van te maken en het gebouw tot een eenheid te smeden die het oorspronkelijk was.

Op de begane grond vind je de kinderdagopvang die aan een prachtige natuurtuin ligt. Op de eerste en tweede verdieping liggen de ruimten voor het dubbelgebruik als groepsruimte basisonderwijs en als speel- en stamgroepruimte voor de buitenschoolse opvang. Elke groepsruimte is opgedeeld in drie aparte plekken. Zo nodig kan één van die plekken als aparte ruimte gebruikt worden door de grote schuifdeuren te sluiten. Het grootste deel van de tweede verdieping is gereserveerd voor de huisvesting van het Nieuw Amsterdams Kinderkoor. De plannen zijn in nauw overleg met de gebruikers bedacht en uitgewerkt. De nieuwe inrichting met hoge kasten en schuifwanden van natuurlijke materialen is fraai uitgewerkt. Veel originele details zijn behouden. Het resultaat is een mooi opgeknapt, zonnig gebouw dat door zijn intensivering van gebruik een aanwinst is voor het plein.”

Dankbaar werk “De binnentuin was flink verwilderd”, gaat Tom verder. “Die heeft nu weer een heel mooie nieuwe inrichting als natuurspeeltuin met zelfs een moestuin en een waterspeelplek. De antroposofische ideeën van Steiner waren leidend in de inrichting van de ruimten tot en met de kleuropbouw van de wanden en plafonds. Het resultaat is een gerevitaliseerd, zon-

ONTWERP EN INRICHTING

“Een mooi opgeknapt, zonnig gebouw dat door zijn intensivering van gebruik een aanwinst is voor het plein.”

nig gebouw dat door de intensivering en gevarieerd gebruik een aanwinst is voor het plein. Het begeleiden van een renovatie is dankbaar werk omdat je iets toevoegt. De lokalen zijn al 65 m² en een bijlokaal is rond de 30 m2. De ruimten zijn licht en hoog. Je hoeft eigenlijk alleen maar weg te nemen wat later is toegevoegd en het gebouw schoon te maken. Een ander voordeel van bestaand vastgoed is dat je gelijk ziet wat je kunt verbeteren en waar je naar toe wilt werken. Dat maakt dat het denken en het handelen in elkaars verlengde liggen.” Albèrt: “Die voordelen gelden voor gebouwen uit de jaren ’30. Ga je gebouwen vanaf de jaren ’70 renoveren dan is het een ander verhaal, zeker wanneer je ze wilt verduurzamen.

Deze gebouwen uit de jaren ’30 zijn van nature al duurzaam, bijvoorbeeld dankzij de hoge plafonds en slimme natuurlijke ventilatie.”

Vorming en ontwikkeling

projectinformatie

Ten slotte gaat het over het onderwijs. Is de Geert Grote School ook een IPad school? Lieke schudt haar hoofd: “Nee, het lijkt dat het onderwijs steeds meer moet inspelen op de snelheid van de informatiesamenleving, maar zo zien wij dat niet. Wij werken aan het idee over wat je zou willen zijn. De factor tijd is bijna helemaal weg in het onderwijs. Je hebt geen tijd meer om er even wat langer over te doen. Pressie en snelheid zijn economische belangen en dat vind ik kwalijk. Tijd is een belangrijk onderdeel van de vorming van het kind. Het woord ‘school’ is afgeleid van het Griekse ‘σχολή’, dat ‘vrije tijd’ betekent. Een wezenlijk onderdeel van het onderwijs was mijmertijd, tijd om dingen te overdenken. De basis van hoe je naar het kind kijkt verandert niet in 100 jaar. Daarom passen wij ook zo in deze tijdloze gebouwen.”

Opdrachtgever

schooldomein

stadsdeel Zuid/gemeente Amsterdam

Projectmanagement Duyst & Projecten

Adviseur ICSadviseurs

Architect Tom Jonker Architectuur en Stedenbouw

Directievoering Premark Advies

Aannemer Witte Bouw & Aannemersbedrijf B.V

november 2014

29

VELUX-onderzoek wijst uit:

Goede luchtkwaliteit draagt bij aan verbetering leerprestaties 30

schooldomein

november 2014

ONTWERP EN INRICHTING

Een gezond binnenklimaat is van belang voor het welbevinden van de leerlingen en leidt tot betere leerprestaties. Uit Deens onderzoek in opdracht van VELUX blijkt dat de sociaaleconomische gevolgen van een slecht binnenklimaat nog veel verder strekken.

Tekst VELUX Groep Foto’s Dick Holthuis

Het doel van elke school is om een kind zoveel mogelijk in de gelegenheid te stellen om te leren, waardoor het zich zo goed mogelijk kan ontwikkelen. Een belangrijke maatregel om dat doel te versterken is ervoor te zorgen dat het binnenklimaat en in het bijzonder de luchtkwaliteit in de klaslokalen goed is. Uit Deens onderzoek blijkt dat een gezonde leeromgeving tot een tien punten verbeterde leerprestatie op de PISA schaal leidt.

PISA meet de prestaties van leerlingen in verschillende landen. Politici en wetenschappers in Denemarken trokken aan de bel omdat de luchtkwaliteit in 50% van de 2.380 Deense scholen in het primair en voortgezet onderwijs aanmerkelijk slechter was dan die van de buurlanden. Prof. dr. Bjarne W. Olesen is hoofd van het International Centre for Indoor Environment and Energy van de Deense Technische Universiteit (DTU).

Hij doet onderzoek naar het effect van de luchtkwaliteit op het leervermogen van leerlingen. Bjarne: “We weten dat er een nauwe relatie is tussen luchtkwaliteit en vaardigheden zoals rationeel denken en het nemen van besluiten. Luchtkwaliteit is ook belangrijk voor de volksgezondheid en in het algemeen de welvaart van een volk. Alleen daarom al is het een groot probleem dat meer dan 50% van onze klaslokalen niet aan de eisen van een gezond binnenklimaat voldoen.”

Simpele maatregelen De maatregelen zijn inmiddels wel bekend. De hoeveelheid frisse lucht kan verbeterd worden door

Tabel: PISA-score met verbeterde luchtkwaliteit in Deense klaslokalen (bron OECD en eigen onderzoek VELUX).

mechanische ventilatie of de mogelijkheid ramen te openen. Het laatste is het meest eenvoudig, maar wordt vreemd genoeg tijdens pauzes toch vaak door docenten en leerlingen vergeten. Dan helpt het wanneer een meter in het lokaal aangeeft wat het CO2 gehalte is. Met relatief simpele maatregelen kan de kwaliteit in de lokalen gemeten worden. De effecten zijn evident; een betere luchtkwaliteit maakt het leren en verblijven niet alleen beter en aangenamer; het heeft ook sociaaleconomische voordelen. Uit internationaal onderzoek in opdracht van VELUX blijkt dat een betere leerprestatie tot beter ontwikkelde en beter presterende volwassenen leidt, met de kans op een gemiddeld hoger inkomen en minder gezondheidsklachten. En dat heeft weer een positief effect op de nationale productie en het nationaal welbevinden. In euro’s uitgedrukt gaat het al snel om honderden miljoenen per jaar. De onderliggende verklaringen zijn dat gezonde leerlingen productiever zijn op hun weg naar volwassenheid, dat een gezond binnenklimaat tot significant minder schooluitval leidt en dat het ziekteverzuim onder docenten sterk daalt.

Vragen en antwoorden Aan de hand van een aantal vragen aan Bjarne Olesen werken we de noodzaak van een gezond binnen­ klimaat nader uit: Is er aanvullend bewijs dat een gezonde leer- en werkomgeving bijdraagt aan een betere gezondheid en productiviteit?

“De VELUX Groep heeft zes demonstratiehuizen ontworpen en ingericht met een speciale focus op het binnenklimaat. De huizen zijn door gezinnen getest en uit ervaring blijkt dat het welbevinden toeneemt in huizen met een goed binnenklimaat, waarin de balans tussen licht en lucht goed is uitgewerkt. Verdere studies wijzen uit dat er een samenhang is tussen slecht binnenklimaat en luchtkwaliteit en fysieke en psychische problemen, concentratieverlies en het vermogen om geconcentreerd werkzaamheden te verrichten.”

Is de kwaliteit van leraren en leermiddelen belangrijker dan de kwaliteit van de lucht en het binnenklimaat?

“Die vraag is natuurlijk moeilijk te beantwoorden.

Het moet én-én zijn. Wat wel duidelijk uit de onder-

schooldomein

november 2014

31

zoeksresultaten blijkt is dat de verbetering van de luchtkwaliteit een positief effect heeft op de kwaliteit van de leeromgeving in de scholen.”

“Een gezond binnenklimaat leidt tot significant minder schooluitval.”

In hoeverre leidt een slechte luchtkwaliteit tot meer klachten en welke zijn dat dan?

“Een slecht binnenklimaat kan tot verschillende klachten leiden binnen het spectrum van concentratieverlies, astma en meer structureel schooluitval.

Wanneer we onze ramen open zetten en zorgen voor voldoende ventilatie komt frisse lucht de scholen binnen, waardoor het binnenklimaat direct verbetert.

Verder leidt frisse lucht tot meer comfort, waardoor er minder klachten en uiteindelijk minder schooluitval is.”

Zou een toename in natuurlijke ventilatie in scholen ook niet leiden tot een toename van klachten?

“In de meeste gevallen kan met mechanische ventilatie een goede basissituatie worden bereikt. Daarnaast is het van belang om zo nu en dan de ramen te kunnen openen. Die laatste mogelijkheid versterkt het gevoel van welbevinden. De combinatie van mechanische en natuurlijke ventilatie zorgt voor een goede en comfortabele leer- en werkomgeving.”

Hoe kan het beste natuurlijke ventilatie worden bereikt?

Bjarne ten slotte: ”Door zogenaamde kruislingse ventilatie toe te passen, waarbij ramen op de begane grond en dakramen gelijktijdig kunnen worden geopend. Dat zorgt voor een goede doorstroom van frisse lucht.”

Green Deal Het gezonder maken van scholen past ook binnen de Green Deal aanpak van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland. Deze aanpak stimuleert kansrijke initiatieven met betrekking tot de leefomgeving en

32

schooldomein

november 2014

duurzame ontwikkeling. Met de Green Dealaanpak geeft het kabinet ruimte aan vernieuwende initiatieven uit de samenleving om de transitie naar een duurzame economie te versnellen.

Over de VELUX Groep De VELUX Groep draagt bij aan betere leer- en leefomgevingen door daglicht en frisse lucht via gevel- en dak-ingrepen toe te passen, zoals bijvoorbeeld de lichtstraat in scholen. De VELUX productlijn bevat verschillende oplossingen op maat, voor zowel schuine als platte daken. VELUX kan daarom ook zeer goed toegepast worden bij de renovatie van bestaande schoolgebouwen. De VELUX-groep is actief in elf landen en probeert door wetenschappelijk onderzoek een bijdrage te leveren aan de verbetering van de leer-, leef- en werkomgeving van volwassenen en kinderen.

Kijk voor meer informatie op www.velux.nl.

ONTWERP EN INRICHTING

Cijferen en ontcijferen voor Noorderpoort in Stadskanaal

Foto: Mirjam van Oostveen

In de zomer van 2014 werd in Stadskanaal een modern landgoed voor (v)mbo-onderwijs in gebruik genomen. Mecanoo Architecten en het ontwerpteam voor de duurzame school Noorderpoort legden de basis voor een bijzondere plek voor leerlingen, medewerkers en medegebruikers om elkaar te ontmoeten en te inspireren.

Tekst DGMR

A

ale Dijkstra, directeur Projectbureau Huisvesting van Noorderpoort, had dan ook duidelijk voor ogen om échte meerwaarde voor vastgoed te creëren. Een prettige school met een overdaad aan daglicht, waarvan de installaties een binnenklimaat opleveren waarin het prettig verblijven is. Een gebouw dat zich soepel voegt in zijn prachtige, groene omgeving met een waterrijke voortuin. Een gebouw waar je graag wilt zijn! De locatie van Noorderpoort ligt in een van oorsprong grootschalig open veenontginningsgebied. De afwateringsbeek Pagediep liep meanderend door het landschap. Later werd het een gebied met veel sportvelden, omzoomd door bomen. Het is deze omgeving die iets toevoegt aan de school. Het ontwerp van het terrein is gebaseerd op de ‘wijken’ (afwateringssloten) van het veenontginningslandschap. Behoud van de natuurwaarden, zichtbaarheid en bereikbaarheid

waren belangrijke aspecten bij het ontwerp van het terrein. De logistiek van auto’s en langzaam verkeer werd volledig gescheiden.

Hoe hoog ligt de lat?

“Duurzaamheid is vanaf het begin van het project meegenomen in het ontwerp”, zo stelt Bert Vrijhof, adviseur duurzame leefomgeving. Samen met zijn collega’s en de leden van het ontwerpteam – van o.a.

Mecanoo (architectuur), Deerns (installatietechniek), Wassenaar (constructie) en Draaijer & Partners (projectmanagement) – verkende hij daarvoor de mogelijkheden voor de BREEAM-methodiek. Vrijhof: “We wilden vanuit de maatschappelijke betrokkenheid en voor gebruikers een toekomstgerichte en flexibele omgeving creëren. Maar BREEAM is geen blauwdruk voor een optimale duurzaamheid; het is een werkwijze die structuur aan het project geeft en die ervoor

schooldomein

november 2014

33

Foto: Mecanoo

zorgt dat op het juiste moment stilgestaan wordt bij alle relevante duurzaamheidsaspecten, dus niet alleen bij het energieverbruik. Zo werden in gezamenlijk overleg keuzen gemaakt die aan de realisatie van een ambitieus plan hebben bijgedragen. Daarbij hebben we de lat vanaf het begin hoog gelegd.”

BREEAM-proof Jean Frantzen, eveneens adviseur duurzame leefomgeving: “Al vroeg in het ontwikkelproces kwam de opdrachtgever bij ons om het TPvE ‘BREEAM-proof’ op te stellen. Het creëren van meerwaarde stond centraal.

Op vrijwel alle gebieden waarmee wij ons bezighouden; klimaatbeheersing, interne geluids­isolatie, akoestiek, maar ook brandveiligheid. Het droeg allemaal bij aan een duurzame school.” Ydo Schuuring, technisch specialist duurzame leefomgeving en BREEAM expert: “Zoals gezegd streven we naar zo hoog mogelijke scores voor de verschillende categorieën die binnen BREEAM behaald kunnen worden.

Alle kansen worden per categorie omgerekend naar een eindscore, wat leidt tot de duurzaamheidsscore.

Voor Noorderpoort is in het bijzonder aandacht uitgegaan naar besparing van energie, daglicht in het gebouw, een aangenaam binnenklimaat, het treffen van voldoende alternatieve vervoervoorzieningen en veilige routes voor de gebouwgebruikers op het terrein. Na gebouwoplevering komt een BREEAM-gecertificeerde assessor kijken of alle nagestreefde doelen ook daadwerkelijk gerealiseerd zijn. Op het moment

34

schooldomein

november 2014

van dit interview zijn we bezig met de laatste fase en stellen we de laatste bewijzen op, waarna de assessor zijn rapportage kan afronden.”

Technische uitdagingen Het bouwen van een school op techniekruimten, die trillingen en geluid voortbrengen, bleek toch wel de grootste uitdaging voor het ontwerpteam.

Want onderwijshuisvesting is altijd in ontwikkeling.

Uitbreidbaarheid, afsplitsbaarheid, verhuurbaarheid van gebouwvleugels en flexibiliteit zijn binnen Noorderpoort gerealiseerd door het toepassen van een kolommenstructuur, een modulair installatieconcept, flexibele scheidingswanden en een verdeling in zones voor verschillende eigenaren. Vrijhof: “De openheid van diverse ruimten, zoals de entresols tussen de werkplaatsen en de theorielokalen stelden de vindingrijkheid van de technisch adviseurs behoorlijk op de proef. In de klaslokalen bovenin het gebouw moeten de leerlingen zich tenslotte goed kunnen concentreren.”

Veilig en vrij Hendrik-Jan Doevendans, adviseur brandveiligheid: “Brandveiligheid staat soms op gespannen voet met architectonische ambities; dat was ook bij deze school het geval. Als wij ons werk goed doen is dat niet als zodanig zichtbaar, maar vormt het één geheel met de architectuur. Daarvoor gingen we inventief te werk en ondersteunden we de beoogde

ONTWERP EN INRICHTING

Foto: Mirjam van Oostveen

architectuur. In samenwerking met Mecanoo zijn veel voorzieningen onzichtbaar opgenomen, waarbij we het open karakter van de school zoveel mogelijk willen behouden. Brandwerende uitvoering van grote oppervlakken binnenbeglazing is een kostbare aangelegenheid. Daarom hebben we onderzocht of een sprinklerinstallatie in dit specifieke ontwerp kostenvoordelen zou bieden; het scheelt een hoop brandwerende scheidingen. In dit onderzoek zijn twintig jaar certificering en onderhoud meegewogen. De balans bleek licht in het voordeel van een sprinklerinstallatie door te slaan. Ook bood een sprinklerinstallatie meer ontwerpvrijheid voor de architect (transparantie, sociale veiligheid en ontmoetingsfunctie) en meer gebruiksvrijheid voor de eindgebruiker”.

Doevendans: “Ter bevordering van de flexibiliteit in het gebruik is ook aandacht besteed aan het hang- en sluitwerk. Het gebouw is verdeeld in zones voor verschillende gebruikers, die onder alle omstandigheden het gebouw moeten kunnen ontvluchten.” Zo werden er geen panieksluitingen geplaatst op deuren die dagelijks gebruikt worden. Doevendans: “Die sluitingen zijn niet gebruiksvriendelijk en ook niet zo fraai.

Waarschijnlijk raken ze na een paar maanden defect, omdat ze niet bedoeld zijn voor intensief gebruik.

Al het sluitwerk is beoordeeld op gebruikscomfort, toegankelijkheid, inbraakwerendheid en brandveiligheid. Dat was een heel gepuzzel, maar dit leidde tot een gebruiksvriendelijk en veilig gebouw, dat op vele manieren te gebruiken is.”

De ‘prijs’ is het bewijs “Aan de nieuwbouw van Noorderpoort is in de ontwerpfase de BREEAM-score ‘Very Good’ (drie sterren) toegekend. Deze prachtige duurzaamheidsscore werd onder andere behaald door het reduceren van gebouwgebonden energieverbruik door toepassing van warmte-koude-opslag (wko) in de bodem, een daglichtregeling van de armaturen en het realiseren van een bijzondere hoge luchtdichtheid van de scheidingsconstructie. Noemenswaardig zijn ook de toegepaste ecologische maatregelen: het in de gevel geïntegreerde mussenhotel en de zwaluwtil in de

Foto: Mecanoo

waterpartij. De vijver is zo ingericht dat krabbescheer zich kan ontwikkelen, deze staat op de rode lijst en daarmee hebben we twee punten gescoord in plaats van één.”

Schuuring: “Het ‘ontcijferen’ zit ‘m eigenlijk in de vraag welk duurzaamheidscertificaat realiseerbaar is.’

Bij BREEAM is het belangrijk om de ambities tijdens de ontwerpfase goed vast te leggen, zodat de toepassingen goed geborgd worden in het ontwerpproces en in het daadwerkelijke gebouw. Voor bewaking van de eindscore is in het ontwerp- en bouwproces nauw overleg met opdrachtgever en het ontwerpteam noodzakelijk. De creditlijst is een dynamisch document, zo kunnen tijdens het proces credits vervallen en zijn andere wellicht weer haalbaar. Het blijft ontcijferen en rekenen, waarbij opdrachtgevers zich moeten realiseren dat het géén kwestie is van aanvinken en dat een 100% score niet haalbaar is!”

“Het ‘ontcijferen’ zit in de vraag welk duurzaamheidscertificaat realiseerbaar is.”

Vrijhof: “Kennis van BREEAM is bij de meeste opdrachtgevers nog volop in ontwikkeling. Mecanoo Architecten paste de methodiek creatief en integraal toe in het ontwerp van het gebouw. Maar de expertise van Deerns en DGMR bleek tijdens dit project van grote waarde: juiste inschatting van de haalbaarheid en tussentijdse monitoring. Daarbij komt het aan op een professionele begeleiding. De BREEAM-methodiek brengt wel kosten met zich mee, maar geldt als hét bewijs dat er goed werk geleverd is.”

DGMR is een raadgevend ingenieursbureau, dat bekend staat om haar integrale, multidisciplinaire aanpak. De organisatie droeg aan dit nieuwbouwproject bij door te adviseren over bouwfysica, akoestiek, brandveiligheid, duurzaam bouwen en energie. Vanuit DGMR’s vestiging in Drachten werkten Bert Vrijhof, Jean Frantzen, Rolf Drijfhout en Ydo Schuuring aan het ontwikkelen van een duurzame leefomgeving. Hendrik-Jan Doevendans leverde belangrijke bijdragen aan dit project op het gebied van brandveiligheid.

schooldomein

november 2014

35

Inrichting nieuwe Haarlemmermeer Lyceum versterkt onderwijsvisie

Licht en lucht in de polder van Haarlemmermeer Tussen de stad en het open polderlandschap van de gemeente Haarlemmermeer staat een licht en luchtig gebouw. Het is de nieuwe Dalton-loot van het Haarlemmermeer Lyceum voor havo en vwo.

Iets verderop aan de Baron de Coubertinlaan staat het andere gebouw van het Haarlemmermeer Lyceum, dat tweetalig onderwijs aanbiedt. Twee totaal verschillende architectonische uitingen met ĂŠĂŠn overeenkomst: de inrichting past heel goed bij de wensen van de gebruikers.

36

schooldomein

november 2014

ONTWERP EN INRICHTING

tot de wijk ligt. De aula is de centrale ontmoetingsplek in het hart van het gebouw en ligt in de kom van de geluidswal, die de wijk van het verkeersgeluid van de ontsluitingsweg scheidt. Via een tribunetrap klim je de dijk op en heb je uitzicht over het polderlandschap. De tribunetrap is naar buiten doorgetrokken, zodat de school ook een toneelvoorstelling in de open lucht kan geven, waardoor de buiten- en binnenruimte op elkaar aansluiten. Bij het nieuwe gebouw stagneerde het in de ontwerpfase op het inrichtingsdeel. Tijdens een bezoek aan het Vellesan College in IJmuiden zagen we een inrichting waar we enthousiast van werden, vanwege de aandacht voor kleinschaligheid en maatwerk. Het bleek dat Harmeling Interieurconcepten de inrichting had begeleid. Voor het Daltononderwijs zijn begrippen als transparant, duurzaam, licht en natuurlijke materialen belangrijk.

Een gebouw met veel glas en ruimte voor ontmoeting en verschillende werkvormen. Kortom; Harmeling schoof aan tafel en we zijn aan de slag gegaan.”

“Ze zoeken iets dat er naast zit, dat schuurt en dat moet kloppen.”

Zachte kleuren, natuurlijke materialen

Tekst Sibo Arbeek Foto’s Studio VHF Heino

R

ector Hans van Dokkum over de nieuwe Daltonschool: “De locatie Zuidrand is volgens een Build en Designtraject aanbesteed, waarbij architect, aannemer en school samen zijn opgetrokken.

DP6 architecten hebben het nieuwe gebouw begeleid, dat op de hoek van één van de hoofdtoegangen

Algemeen directeur Hans Stenvert: “We werken al jaren voor de Dunamare onderwijsgroep, zowel voor nieuwe als ook bestaande locaties. Relatiebeheer is voor ons heel belangrijk. Per fase zetten we de juiste mensen in, maar de school houdt één aanspreekpunt. In nauw overleg met de klant realiseren we totaaloplossingen voor inrichtingsvraagstukken. En we blijven tot het eind toe nauw betrokken bij de inrichting.” Verkoopmanager Gerco Kerkdijk over de aanpak voor het nieuwe gebouw: “Het interieur moest bij de filosofie van het onderwijs passen. Het nieuwe gebouw heeft daarom een speelsheid, die versterkt wordt door het licht en de vormgeving van de binnenruimte. We hebben met degelijke materialen

schooldomein

november 2014

37

U heeft alle bouwstenen in huis...

fizz.nl

U kent als geen ander uw merk, product of dienst.

U weet wat u wilt bereiken en u weet waar uw kansen liggen. Hoe kunt u nu het beste gaan bouwen?

FIZZ helpt u kansen te grijpen en om te zetten naar resultaten. Wij denken graag met u mee om het beste uit uw merk te halen. Dat doen we door marketing en communicatie effectief in te zetten als succesbepalende factor. Zo vallen de bouwstenen op de juiste plaats.

Benieuwd hoe FIZZ u kan helpen bouwen?

Neem contact op via 0522 24 61 62.

FIZZ activeert ondernemende merken

013 - 570 23 14

Het belang van goede akoestiek - goede verstaanbaarheid, dus meer aandacht.

- minder gezondheidsproblemen, dus minder verzuim - minder stress, dus betere concentratie waardoor betere resultaten.

Eco - Plafondbaffles

Wij helpen u graag om de akoestiek in de klaslokalen, sportzaal of aula op een duurzame manier te verbeteren.

Al onze akoestische oplossingen zijn gemaakt van gerecycled katoen. Katoenvezels hebben een zeer hoog akoestisch absorptievermogen waardoor u met weinig middelen de akoestiek enorm kunt verbeteren.

Ons Eco - assortiment bestaat uit: p

Roomdividers - plafondpanelen - wandpanelen - baffles concentratieschermen - scheidingswanden

Eco - Focus concentratiescherm

VRK Acoustics Boterberg 7 5047 ST Tilburg

www.vrk-acoustics.nl info@vrk-acoustics.nl

ONTWERP EN INRICHTING

en neutrale en zachte kleurstellingen gewerkt, zoals groen en geel. De balustrade is van vurenhout en de kasten sluiten daarop aan. Er is een ontmoetingsplek met een picknick tafel en mooie houten banken. Alles in de inrichting is op elkaar afgestemd.” Rector Hans van Dokkum knikt: “En dan begint het schooljaar en komen 900 kinderen en 70 docenten binnen. Dat is een spannend moment, maar het gebouw werkt, terwijl het iets kwetsbaars in de inrichting en de kleurstelling heeft. Als je iets moois geeft aan de kinderen zullen ze het ook zo benaderen. Dat zie je terug.”

Topsport Hans van Dokkum over de gemaakte keuzen: “We hebben van te voren alles besproken met klankbordgroepen, waarin vooral ook leerlingen zaten. Als je ze niet betrekt loop je het gevaar dat ze elkaar op heel andere plekken gaan ontmoeten. Pubers zijn hun eigenheid aan het verkennen, die er anders uitziet dan die van hun ouders en leraren. Ze zoeken iets dat er naast zit, dat schuurt en dat moet kloppen. De nieuwe topsporters van de toekomst zijn de gamers, die 300 bewegingen per minuut maken als ze bezig zijn.

Onvoorstelbaar. En dan dat drukke mentale verkeer dat de hele dag aan de gang is. Je ziet dat jeugdoverspannenheid toeneemt. Dan moet een gebouw die onrust dus niet overnemen. Je moet een omgeving creëren, waar kinderen rustig kunnen werken. Toen kwamen we op natuurlijke kleuren en materialen uit.

Als je dan in de pauze door het gebouw loopt merk je dat de kinderen kleur aan het gebouw geven.”

Communities Gerco knikt: “We merken dat het statige en hiërarchische steeds minder uitgangspunten zijn bij de inrichting. Vroeger zag je in personeelskamers en kantines veel aaneengesloten tafels in lange rijen. Hier hebben we hoge tafels en krukken en een loungehoek met

hoge zitplekken. De tribune is de kantine, waar je over de polder kunt uitkijken.” Hans van Dokkum lacht: “Het leuke is dat steeds meer collega’s in de algemene ruimten van de school pauzeren en niet per se in de personeelskamer. Mensen komen los van het functionele. Je moet dus aantrekkelijke plekken maken voor wisselende communities. Het elkaar willen ontmoeten is bepalend. Ik werk nu 37 jaar in het onderwijs en heb al verschillende ideeën ontwikkeld over de school van de toekomst. Toch blijven er ook nog steeds docenten en instructieruimten nodig. Dat komt omdat heel veel belangrijke competenties in het klassikale model zitten, zoals leren luisteren, je kunnen concentreren en functioneren in een groep.

Een goed gebouw faciliteert de juiste balans tussen formeel en informeel leren en ontmoeten.”

projectinformatie Project Inrichting nieuwbouw Haarlemmermeer Lyceum

Opdrachtgever Gemeente Haarlemmermeer

Bestuur Dunamare

Bouwkundig architect DP6

Interieurarchitect DP6 / Harmeling Interieurconcepten B.V.

Aannemer BAM

Oplevering Juni 2014

Voor meer informatie neemt u contact op met Hans Stenvert

BVO

van Harmeling Interieurconcepten, telefoon 0548-538888 of per

5377 m²

email h.stenvert@harmeling.nl.

schooldomein

november 2014

39

Innovatielab:

Ontcijferen DE STELLINGEN

Deelnemers

1 Haalbaarheid is een keuze

Erik Wiersema – ADP Architecten

2 Maatschappelijk rendement leidt tot financieel rendement

Peter Jan Bakker – ICSadviseurs

3 Te veel sturen op prijs gaat ten koste van kwaliteit

Michel Cenin – Vastgoedmanager gemeente Waddinxveen

1. Haalbaarheid is een keuze Haalbaarheid in engere zin betekent: is iets realiseerbaar binnen bepaalde kaders? Er zijn altijd meerdere kaders, zoals financiële kaders, de regelgeving, draagvlak bij stakeholders etc. En aan al deze kaders moet voldaan worden. Voor een helder en transparant proces is het wenselijk dat de kaders vast en zeker zijn; dat geeft houvast voor belanghebbenden met vaak tegengestelde belangen.

Die wens is theorie: De praktijk is dat vrijwel alle kaders in de loop van een project (kunnen) veranderen. Eigenaren/opdrachtgevers wijzigen, de toetsende overheid verandert van standpunt (stedenbouw, welstand), maatschappelijk draagvlak kan omslaan of nieuwe ontwikkelingen moeten ingepast worden in een lopend proces. Deze onvoorziene wijzigende kaders hebben vaak ingrijpende gevolgen voor het project.

Beheersing van de kaders is een illusie. Wat

Erik Wiersema

40

schooldomein

november 2014

rest er dan (vooraf) te zeggen over haalbaarheid? Mijn antwoord is simpel: haalbaarheid wordt bovenal bepaald door de wens om iets voor elkaar te krijgen. Wat daarvoor nodig is: een krachtig doel voor ogen; een verleidende visie of een sterk eindbeeld.

Haalbaarheid is een keuze: waar een wil is, is een weg.

2. Maatschappelijk rendement leidt tot financieel rendement Gebaseerd op onze ervaring in revitalisering van een achterstandsbuurt als WoenselWest in Eindhoven is mijn antwoord direct: ja! Investering in een nieuwe school met buurtcentrum door gemeente en innovatieve woningtoewijzing via sollicitatie door de corporatie trekt nieuwe (maatschappelijk) krachtiger bewoners; de buurt wordt beter, populairder en de waarde van vastgoed stijgt. Tot zover een eenvoudig ‘Ja’ bij de stelling. Maar: als amateur-econoom

THEMA: ONTCIJFEREN

“Regelmatig zien wij dat de eenzijdige focus op zekerheid over het geld leidt tot lagere kwaliteit.”

zeg ik: die waardestijging komt toch niet uit de lucht vallen? Wordt die rekening niet (per definitie) ergens betaald? Ik vrees dat onze succesvolle bijdrage in Woensel-West, ergens anders tot verlaging van waarden en maatschappelijk rendement heeft geleid.

Economie is een waterbed: stadsdeel oost stijgt, stadsdeel west daalt, en als de hele stad stijgt, jubelt het binnen de stadsgrenzen, maar de buurgemeenten zijn de verliezers. De stelling lijkt waar, maar alleen als je 2x het woord lokaal tussenvoegt. Niets mis mee overigens; het houdt de zaak in beweging: met z’n allen op het waterbed.

3. Te veel sturen op prijs gaat ten koste van kwaliteit Wij maken veel processen mee waarin opdrachtgevers voortdurend de aan argwaan grenzende zorg uitspreken: “Maar het project moet wél binnen budget blijven!”.

Deze zorg is zorgwekkend onterecht. Het is onterecht om de eenvoudige reden dat elk project per definitie binnen budget blijft.

Het budget is datgene wat de opdrachtgever uiteindelijk betaalt voor het project; het project kán eenvoudigweg niet meer kosten dan wat de opdrachtgever wil uitgeven. Veel belangrijker is de zorgelijkheid van deze focus op ‘binnen budget blijven’. Regelmatig zien wij dat de eenzijdige focus op zekerheid over het geld leidt tot lagere kwaliteit.

Voorbeeld: keuze voor bouwteam in plaats van traditioneel aanbesteden - overweging: met aannemer in ontwerpfase worden (financiële) risico’s in uitvoering beperkter. We zien hier dat opdrachtgevers niet sturen op

waar het hen op de eerste (én laatste) plaats om zou moeten gaan: zoveel mogelijk waar voor je geld. Daarom een oproep aan alle opdrachtgevers: vraag niet hoe het project binnen budget blijft, maar vraag (en handel) naar hoe je ‘value for money’ krijgt.

Peter Jan Bakker 1. Haalbaarheid is een keuze Eens. Haalbaarheid lijkt een exact begrip, een optelsom van kosten en inkomsten, zwart - wit. Maar er zijn zoveel factoren die een rol spelen bij het tot stand brengen van een project. En veel van die factoren zijn beïnvloedbaar door keuzes te maken. Aan de

kostenkant door slim te programmeren, een goede ontwikkel- en aanbestedingsstrategie te kiezen, duurzame oplossingen voor wat betreft het beheer van een accommodatie en slimme financieringsconstructies. Aan de inkomstenkant door verbindingen aan te gaan met andere partijen, door exploitatiemogelijkheden te optimaliseren, maar ook door te kijken in hoeverre de accommodatie van invloed is of kan zijn op bijvoorbeeld de marketing van een organisatie (ander ‘potje’). Naast deze financiële vertaalslag van haalbaarheid speelt misschien een nog wel belangrijkere rol draagvlak, ondernemerschap en doorzettingsvermogen. Indien al deze factoren goed worden uitgelijnd voor een project, dan is haalbaarheid een keuze. De vraag moet dan ook niet zijn of een project haalbaar is, maar onder welke condities een project haalbaar gemaakt kan worden.

2. Maatschappelijk rendement leidt tot financieel rendement Eens. Rendement halen betekent wel dat je eerst moet investeren in organisatie, tijd en/of middelen. Maatschappelijk rendement is het gewenste maatschappelijk effect wat met die investering wordt bereikt: minder eenzaamheid, minder werkeloosheid, betere leerprestaties, meer kwaliteit van leven, et cetera. Deze maatschappelijke effecten hebben vervolgens in meer of mindere mate direct financiële consequenties. Immers: minder werkeloosheid betekent minder uitkeringen en over het algemeen een hogere koopkracht, wat weer

schooldomein

november 2014

41

2. Maatschappelijk rendement leidt tot financieel rendement Als we het maatschappelijk rendement in de volle breedte bekijken is dat zo. Sommige effecten zijn beter meetbaar dan andere.

Bijvoorbeeld het meten van overgewicht van kinderen door de inzet van actief sportbeleid. Deze tijd biedt kansen om slimme keuzen te maken, maar dan moet je wel over vroegere grenzen heen willen springen. Ouderen kunnen bijvoorbeeld heel goed gebruik maken van activiteiten op een sportpark. Het kan daarom helpen om te ontcijferen en niet meer in bestaande functies te denken. Om het uit te drukken in euro’s is lastiger.

leidt tot hogere uitgaven, meer consumptie en meer banen…. Daarbij is natuurlijk de maatschappelijke relevantie van essentieel belang. Die bepaalt immers het wenselijke maatschappelijk effect. Vanuit dat perspectief kan omgekeerd een voorbeeld worden genoemd direct betrekking hebbend op vastgoed. De vraag naar vierkante meters kantoorruimte per medewerker is de afgelopen jaren al stevig gedaald. Werken kan overal en ontmoeten wordt belangrijker.

De relevantie van een kantoorgebouw als monofunctionele functie is verminderd. Het is dan ook absoluut belangrijk dat je je continue bewust bent van maatschappelijke ontwikkelingen in relatie tot de exploitatie van een omgeving (gebied of gebouw), zodat je tijdig én relevant kunt bijsturen.

3. Teveel sturen op prijs gaat ten koste van de kwaliteit Oneens. Je kunt niet te veel sturen op prijs, zo kun je ook niet te veel sturen op kwaliteit of op risico’s. Indien de prijs een goede vertaalslag is van exploitatiemogelijkheden van een accommodatie en dus een goed doordacht businessmodel ten grondslag ligt aan die prijs, dan is daarin een passende kwaliteit gewaarborgd. Als je je bij een accommodatie alleen richt op de investeringssom zonder daarbij integraal af te wegen hoe de accommodatie over een periode van 30 tot 40 jaar kan worden geëxploiteerd, dan weet ik wel zeker dat je kwaliteit laat liggen. En dat heeft dan uiteindelijk ook weer effect op de prijs die je er over de levensduur voor betaalt.

42

schooldomein

november 2014

Michel Cenin

1. Haalbaarheid is een keuze Eens, de uitdaging is om in een politieke en ambtelijke omgeving dezelfde keuzes te maken. Dat is niet altijd even makkelijk.

Verschillende disciplines kunnen tegengestelde belangen hebben, terwijl het om hetzelfde maatschappelijk belang lijkt te gaan. Bijvoorbeeld accommodatie beleid en vastgoed beleid. De suggestie kan zijn dat de ene portefeuille om activiteiten gaat en de tweede om stenen, maar uiteindelijk gaat het om een duurzaam gebruik van ons vastgoed.

En daar heb je wel mensen voor nodig.

3. Teveel sturen op prijs gaat ten koste van de kwaliteit Teveel is nooit goed. Ook hier is het van belang de goede keuzes te maken. Kosten en kwaliteit moeten in balans zijn. De markt uitknijpen gaat altijd ten koste van de kwaliteit. Daarom hebben verdergaande bezuinigingen vaak een averechts effect. Je moet juist sturen op het maatschappelijk verantwoord ondernemerschap. Vervolgens kun je op bestuurlijk niveau bepalen wat het de samenleving waard is. Dat vergt omdenken van zowel bestuurders, ambtenaren als ook veel maatschappelijke organisaties.

het idee In de rubriek het idee belicht iedere editie van Schooldomein een initiatief dat een positieve bijdrage levert aan de samenleving. In dit nummer het idee van Villa Pardoes en het Zeldzame Ziekten Fonds.

Villa Pardoes opent tien speelhutten voor zieke kinderen Onlangs is in Villa Pardoes een heel bijzonder bouwproject opgeleverd: tien speelhutten voor zieke kinderen. Ontworpen én in elkaar getimmerd door de winnaars van de tekenwedstrijd, in de leeftijd van 8 t/m 12 jaar, waar Rafael van der Vaart afgelopen zomer de aftrap van verrichtte. Deze landelijke huttenbouwactie is opgezet door het Zeldzame Ziekten Fonds en Villa Pardoes, het vakantieverblijf voor zieke kinderen en hun ouders.

“Door de campagne hebben kinderen zich op een speelse manier ingezet voor hun zieke leeftijdsgenootjes”, vertelt Charles Ruijgrok, oprichter van het ZZF. “Dankzij hun creatieve inzet hopen we het leven van kinderen met een zeldzame ziekte tijdens hun verblijf in Villa Pardoes iets aangenamer te maken. Vanuit de gedachte dat ieder jongetje of meisje het verdient écht kind te zijn. Dat ieder kind moet kunnen spelen.”

Na de oproep van Rafael van der Vaart deden honderden kinderen deze zomer hun best de ideale hut te ontwerpen voor zieke leeftijdsgenootjes. Hun creatieve uitspattingen

liepen uiteen van een ruimteschipboomhut tot haaienhut. De tien winnaars mochten in de herfstvakantie met het gezin een weekend naar de Efteling. Daar hebben ze hun creatie omgetoverd tot echte speelhutten, ideaal voor hun zieke leeftijdsgenootjes.

Ze zijn daarbij begeleid door medewerkers van bouwmarkt Hornbach, sponsor van het ZZF en deze actie. De organisatie verstrekte bovendien 1.000 dagkaarten voor gezinnen met zieke kinderen; acht van die gezinnen verblijven het hele weekend in Villa Pardoes.

De bestemming van alle tien speelhutten is Villa Pardoes; het vakantieverblijf voor zieke kinderen en hun ouders. “Geweldig dat het ZZF voor onze locatie heeft gekozen”, zegt Peter Persoon, directeur van Villa Pardoes, waar iedere week acht nieuwe gezinnen te gast zijn. “We zijn altijd bezig de omgeving voor onze gasten nog kleurrijker en leuker te maken. De winnende hutten hebben dus een mooie plek in onze tuin gekregen. De campagne en het eindresultaat bewijzen hoezeer verschillende goede doelen elkaar kunnen

versterken, gesteund door het bedrijfsleven.

Dit initiatief is echt een mooi voorbeeld van samen een actie opzetten met maar één doel voor ogen: zieke kinderen en hun gezinnen een onvergetelijke tijd bezorgen!”

Villa Pardoes biedt een onvergetelijke gratis vakantie voor gezinnen met een ernstig, mogelijk levensbedreigend ziek kind van 4 tot en met 12 jaar. Het vakantieverblijf bestaat dankzij de inzet van een groot aantal vrijwilligers, medewerkers en sponsoren. In Nederland wordt het totaal aantal mensen dat aan een zeldzame aandoening lijdt, geschat op circa 1 miljoen. Voor bekende ziekten zijn vanuit de overheid en diverse fondsen miljoenen beschikbaar, maar mensen met een zeldzame ziekte staan er alleen voor. Het ZZF vindt het onacceptabel dat er zo weinig aandacht en middelen zijn voor de strijd tegen zeldzame ziekten, en zet zich in om dit te veranderen. Meer informatie: www.villapardoes.nl en www.zzf.nl.

schooldomein

november 2014

43

Opening Liemers College

Bruisende school duurzaam en uitdagend Op woensdag 15 oktober 2014 opende Jan de Ruiter, burgemeester van Zevenaar, officieel de nieuwbouw van het door LIAG ontworpen Liemers College locatie Landeweer in Zevenaar.

De nieuwbouw van het Liemers College te Zevenaar is gerealiseerd in de nieuwe wijk Zevenpoort.

De leerlingen van deze vmbo-school zijn eind augustus gestart in hun nieuwe gebouw met onderwijs- en sportvoorzieningen. De nieuwbouw biedt onderdak aan circa 650 leerlingen.

Tekst LIAG Foto’s Ben Vulkers

I

n de onderwijsvisie van het Liemers College wordt de nadruk gelegd op Culturele Vorming, Natuur en Techniek en Duurzaamheid in de brede zin van het woord. In het ontwerp van LIAG is hierop ingespeeld door ruimten te creëren waar leerlingen en docenten gestimuleerd worden samen te werken en elkaar te inspireren in een transparante en open omgeving zonder de gewenste kleinschaligheid uit het oog te verliezen. Er is een balans gevonden tussen individuele en gemeen-

44

schooldomein

november 2014

schappelijke onderwijsruimten door verschillende variabele werkplekken te creëren zoals individuele afgeschermde plekken, informatiezones en plekken die de interactie stimuleren. Het gebouw geeft hiermee een ruimtelijk antwoord op de behoefte aan samenwerking en onderlinge inspiratie.

Een slim ingepaste school In het ontwerp van LIAG is het schoolplein opgetild en toegankelijk gemaakt via grote brede trappen. Het

BOUW EN ORGANISATIE

schoolplein is bestraat met tegels in vier verschillende kleuren en vormt de verbinding tussen het stationsplein en de achtergelegen parkzone. Onder het schoolplein zijn de onderwijsruimten voor techniek geplaatst en worden alle fietsen droog gestald. In de bovenliggende drie verdiepingen zijn de kantine, twee gymzalen met compleet glazen puien op het noorden en noordoosten en diverse onderwijspleinen en kantoorruimten ondergebracht. De eerste en tweede verdieping hebben door de grote glazen puien een open en transparant karakter. De derde verdieping heeft een overstek over deze twee paviljoenlagen en bevat grote onderwijs- en praktijkruimten, stafruimten en heeft twee grote patio’s om veel daglicht in het gebouw te brengen. De overstek werkt als zonwering voor de onderliggende bouwlagen wat dus energetisch voordeel geeft.

flexibiliteit en multifunctionaliteit door te kiezen voor een kolomstructuur die de plattegrond goed aanpasbaar maakt voor andere toekomstige functies.

Zo is er een maximaal compact gebouw ontstaan wat grotendeels voldoet aan frisse scholen klasse B. Door de patio’s op de derde verdieping zal het daglicht tot diep in het gebouw dringen waarmee een optimaal en prettig binnenklimaat gecreëerd wordt.

De sportzaal krijgt alleen in de vroege en late uren in de zomerperiode prettige daglichttoetreding. Samen met hoogwaardige akoestische houten wanden en geluidsabsorberende kussens tegen de wand wordt een zeer plezierige sport- en spelomgeving gemaakt die momenteel nog op de sportvelden uitkijkt.

De school wordt een herkenbaar baken aan het toekomstige stationsplein.

Inspelen op flexibiliteit

Voor meer informatie neemt u contact op met Linda Kitzen

Het Liemers College werkt met deelscholen. In de ontwerpvisie van LIAG is maximaal ingespeeld op

van LIAG, telefoonnummer 070-3507272 of per email

“Het gebouw geeft een ruimtelijk antwoord op de behoefte aan samenwerking en inspiratie.”

pr@liag.nl.

schooldomein

november 2014

45

Beeldbepalende transformaties in Millingen

Slimme keuzen door financiĂŤle kaders Door slim te rekenen, te regelen en te ontwerpen werden het voormalig gemeentehuis en een welzijnsgebouw getransformeerd tot twee multifunctionele accommodaties. Gemeentesecretaris Peter van den Brink, architect Peter van Aarsen en Igor Grevers van ICSadviseurs vertellen over een succesvolle samenwerking.

46

schooldomein

november 2014

BOUW EN ORGANISATIE

Tekst Sibo Arbeek Foto’s Peter van Aarsen Architect

D

e gemeente Millingen aan de Rijn telt 5.900 inwoners. Te klein om zelfstandig te blijven, oordeelden Gedeputeerde Staten en de gemeente zelf. Vanaf 2015 gaat Millingen op in de nieuwe gemeente Groesbeek, samen met Ubbergen. Gemeentesecretaris en projectleider Peter van den Brink: “Dat was een belangrijke reden om weer met het Kulturhus te starten. In het verleden hadden de toenmalige plannen voor het Kulturhus tot een bestuurlijke crisis geleid vanwege te hoge voorbereidingskosten en megalomane plannen van de architect. Toen de samenvoeging met Groesbeek in 2009 dichterbij kwam hebben we besloten om deze beeldbepalende panden voor de gemeenschap te behouden. Inmiddels zijn de ambtenaren hier verdwenen en bleef ik als gemeentesecretaris alleen over; de begeleiding en realisatie van deze projecten zijn mijn laatste wapenfeiten in functie. De casus: We hadden drie gebouwen met achterstallig onderhoud; het gemeentehuis, het welzijnsgebouw de Bijenkorf bij de sporthal en het gebouw van de bibliotheek. We hebben ICSadviseurs gevraagd om te onderzoeken of het haalbaar is om hier een Kulturhus te vestigen. Het gemeentehuis kwam leeg te staan en geleidelijk kwamen er verzoeken om ruimten te huren zoals de GGD en het huisartsenlab. Toen zijn we gaan schuiven.

Een deel van de gebruikers van de Bijenkorf hebben we ook naar het voormalige gemeentehuis getrokken. Liefst binnen de bestaande contouren van het gebouw en ook nog eens budgettair neutraal. Omdat we een artikel 12 gemeente waren lag er weinig geld op de plank. De idee was dat de kapitaallasten voor een belangrijk deel uit de exploitatie zouden worden gedekt. Daarnaast hebben we drie ton subsidie van de provincie gekregen en nog subsidie voor de bibliotheek. Dus er was een financiële basis. Aan het eind van 2010 hebben we krediet bij de raad aangevraagd die unaniem positief was. Kernwoorden waren de versterking van de vitaliteit van Millingen en de positieve invloed op het toerisme.”

Slim rekenen Igor: “Toen konden we aan de slag gaan. Omdat Millingen een artikel 12 gemeente was kregen we het geld van de onderhoudsplannen uitgekeerd. Kennelijk is de rijksoverheid gevoelig voor het terugdringen van het overtollig maatschappelijk vastgoed. We konden het gebouw van de bibliotheek kopen en de bibliotheek besloot in het gemeentehuis te gaan.

Volgens afspraak is de opbrengst van de vrijvallende locatie vervolgens geïnvesteerd in het Kulturhus en de inrichting van de bibliotheek, terwijl de bibliotheek een lagere huurprijs hoefde te betalen.

schooldomein

november 2014

47

projectinformatie Project Verbouw gemeentehuis en voormalig welzijnsgebouw

Opdrachtgever Gemeente Millingen aan de Rijn

De komst van een commerciële drager was ook belangrijk. De Tinnen Roos had behoefte aan andere huisvesting en wilde wel met zijn tinnengieterij in het Kulturhus. Ze konden nog geen kostprijs dekkende huur betalen, waardoor we een deel hebben vertaald in beheertaken. Omdat er ook een museum annex verkooppunt in het gebouw zit hebben ze belang bij een goede gastvrouwfunctie. Daardoor konden de openingstijden van de bibliotheek ook verruimd worden.” Peter van den Brink: “Door slim te combineren en te rekenen hebben we nu een Kulturhus waarin veel partijen prachtig samenwerken. Inmiddels hebben we ook logopedie, maatschappelijk werk, CJG en binnenkort komt er een tandartspost in. Er is een centrale entree en een gemeenschappelijke presentatiezaal. Het ROC geeft hier computercursussen en de school zoekt hier de boeken uit. Het beheer blijft voorlopig bij de gemeente, totdat alle partijen goed op hun plek zitten.”

Architect

Efficiënt ontwerpen

Peter van Aarsen Architect

Architect Peter van Aarsen: ”Het voormalige gemeentehuis bestond uit twee klassieke panden met een tussenstuk. Het was een onderdanig, naar binnen gekeerd gebouw met een laag plafond. We hebben het licht, luchtig en laagdrempelig gemaakt. De uitbreiding uit de jaren ‘90 was gedateerd en we hebben het middendeel ‘terug moeten ontwerpen’. Het gebouw heeft nu een open entree, waarbij je direct in de open ruimte staat. Daarnaast zijn alle doorgaande zichtlijnen hersteld, waardoor je dwars door het hele gebouw kunt kijken. Van de kantoorruimten aan de gevel hebben we een ontmoetingshal gemaakt, waaraan ook het zorgkantoor en het CJG grenzen. Overal op de begane grond ligt dezelfde tegelvloer, waardoor er een samenhangende ruimte is ontstaan. De leistenen vloeren zijn een knipoog naar het oude raadhuis.

Daarnaast hebben we duurzame materialen gebruikt en ledlichten. Waar mogelijk zijn beeldbepalende elementen behouden of zelfs weer teruggebracht.

Adviseurs ICSadviseurs

Bouwfysica DGMR

BVO Gemeentehuis 1.300 m² BVO, de Bijenkorf 490 m² BVO.

Budget 1.9 miljoen investeringskosten voor het Kulturhus en de Bijenkorf (inclusief btw)

Oplevering Januari 2014

Doorlooptijd Vijf maanden per gebouw

48

schooldomein

november 2014

“Door slim te combineren en te rekenen hebben we nu een Kulturhus.”

Van een overheidsgebouw is het een gebouw van en voor de burger geworden.”

Barcode Tegelijkertijd werd het welzijnsgebouw de Bijenkorf gereduceerd en getransformeerd tot De Duffelt. 40% van de constructie is er afgehakt, waarbij we gebruik maakten van de bestaande paalfundering. Het binnenspouwblad is blijven staan en vervolgens hebben we er nieuwe kozijnen en het buitenspouwblad aangebracht. We hebben continu gerekend aan de constructie, want als je een laag budget hebt moet je efficiënt handelen. De nadruk lag op goed, degelijk en functioneel en niet per se op architectuur. Toch is het een onderscheidend gebouw geworden; we hebben er een jeugdhonk aan gebouwd, dat door de jongeren zelf is ingericht. Een bijzonder detail is de naam TOF die als een barcode in de buitengevel is aangebracht.

De nieuwe spiegelzaal in De Duffelt is multifunctio­ neel en te koppelen met de horeca, zodat daar de grote bijeenkomsten gehouden kunnen worden. In De Duffelt biljarten de ouderen, dansen ze en hebben ze hun bingo. En de rookruimte wordt zowel door de jongeren als de ouderen gebruikt.”

Peter ten slotte: “Ik stop per 1 januari in de wetenschap dat Millingen schoon wordt overgedragen; het maatschappelijk vastgoed is teruggedrongen, de exploitaties zijn gezond en we hebben er een prachtig Kulturhus en een multifunctioneel centrum aan overgehouden.”

Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Igor Grevers van ICSadviseurs: 06-10135496 of igor.grevers@icsadviseurs.nl.

Debatten op de NOT De NOT wordt van 27 t/m 31 januari 2015 in de Jaarbeurs Utrecht gehouden. Nieuw dit jaar is het segment ‘Het jonge Kind’, over opvang van kinderen van 0 t/m 4 jaar. De Nationale Onderwijstentoonstelling (NOT) is de grootste vakbeurs voor professionals in het PO, VO en MBO.

Vijf dagen inspiratie, de nieuwste trends en ontwikkelingen.

Nu ook aandacht voor ‘Het jonge kind’.

Vraag nu jouw gratis toegangsbadge aan.

27-31 januari 2015

Jaarbeurs Utrecht www.not-online.nl

Nergens anders is er zo’n compleet aanbod: ruim 350 exposanten brengen je het nieuwste uit de markt. Multimediale ontwikkelingen, veiligheid, nieuwe relevante software en hoe om te gaan met multitaskende leerlingen en infobesitas. Samen met Ruimte OK, EromesMarko, Verlaat-Uden en ICSadviseurs vormt Schooldomein de adviesraad van de NOT voor het thema Bouw, Facilitair en Inrichting. Dat betekent dat er tijdens de NOT verschillende expertmeetings worden georganiseerd. De expertmeetings hebben de volgende thema’s:

Expertmeeting ‘Krimp’ Hoe ga je effectief om met Krimp? Wat zijn de gevolgen van demografische krimp en welke consequenties heeft deze krimp voor de fysieke leeromgeving? Hoe kan je een negatieve spiraal doorbreken, welke denkrichtingen vormen de basis voor een succesvolle aanpak? Hoe krimp om te buigen tot een groei in kwaliteit?

Expertmeeting ‘Leeromgeving 2020’ Heeft de leeromgeving niet zijn langste tijd gehad? Is het nog van deze tijd om in ‘statische’ gebouwen te blijven denken? Vindt het leren niet juist buiten de muren van het klaslokaal, c.q. het schoolgebouw plaats?

Welke invloed hebben de inrichting en de ICT-ontwikkelingen gehad op het leerproces? Is het gebouw daarin leidend of volgend? Kortom hoe ziet de leeromgeving er uit in 2020 en hoe kan je daar nu al op anticiperen?

Expertmeeting ‘Het goede schoolgebouw’ Is een schoolgebouw al niet verouderd bij het moment van oplevering?

Wat verstaan wij anno 2015 als goed schoolgebouw? Welke parameters bepalen de kwaliteit van een goed, gezond en betaalbaar schoolgebouw? Wat is er nodig om deze kwaliteit te realiseren en te behouden?

Wie is in staat die kwaliteit te beoordelen en wat dient daarbij de rol te zijn van de opdrachtgever.

Expertmeeting ‘Duurzaamheid/ financieren’ Is goede duurzame huisvesting nog wel te realiseren binnen huidige financiële kaders? Op welke manier kan de GreenDeal verduurzaming scholen daadwerkelijk helpen een versnelling te realiseren waarmee bestaande gebouwen in rap tempo worden verduurzaamd? Hoe komen wij tot een andere wijze van denken waarmee een grote vervangingsopgave financierbaar wordt?

Dé vakbeurs voor professionals in het PO, VO en MBO

Op de NOT vind je interessante informatie over: • Bouw, facilitair & inrichting • Dagtrips, theater & cultuur • Leermiddelen & materialen • Leren & onderwijzen met ICT • Management, advies & organisatie

schooldomein

november 2014

49

Omarmend schoolgebouw in Tiel

Krap budget leidt tot slim gebouw Huub Frencken van Frencken Scholl Architecten stond voor een spannende opgave. Hij moest met een beperkt budget een duurzame school ontwerpen. Samen met de gebruikers en de adviseurs heeft hij een omarmend gebouw ontworpen, dat zijn kracht aan de eenvoud ervan ontleent. Resultaat: Brede School De Achtbaan in Tiel-Oost.

50

schooldomein

november 2014

BOUW EN ORGANISATIE

Tekst Sibo Arbeek Foto’s Frencken Scholl Architecten

A

djunct-directeur Sonja Nijhof is trots op het nieuwe gebouw: “Er zijn drie scholen in TielOost die samen met diverse andere partners onder de vlag Brede School Tiel-Oost vallen. Activiteiten gericht op een optimale ontplooiing van kinderen van 0 tot 12 jaar zouden eerst onder één dak komen, maar dat is niet doorgegaan. Nu worden vanuit drie punten in de wijk deze activiteiten verzorgd. Onze school ligt in een wijk waar de populatie kinderen heel gemêleerd is. Er komen veel mensen binnen omdat er ook buiten schooltijd activiteiten zijn.

De fysiotherapeut en de logopedist zitten hier, er zijn brede school activiteiten, er wordt gekookt en er zijn computer- en taalcursussen. Iedereen vindt het een fijn gebouw en is er trots op. We huisvesten 240 kinderen en bieden zelf ook een voorschools aanbod voor 3-jarigen: de peuterplusgroep aan. En we groeien nog steeds. We hebben met de buurtkinderen de afspraak gemaakt dat ze het schoolplein mogen gebruiken tot de laatste weg gaat. Omdat de buurt trots is op het gebouw gaan mensen er ook met respect mee om. Na anderhalf jaar in gebruik ziet het er nog als nieuw uit.”

“Als mensen hier voor een intake komen staan we al met 3-0 voor.”

Creatief leren Sonja verder: “Bij de entree worden onderbouw en bovenbouw gescheiden. De onderbouw heeft op de begane grond een ingang en de bovenbouw komt via twee brede buitentrappen bij het eigen leerplein. Dat biedt duidelijkheid voor de kinderen. Het gebouw kent vier compartimenten, met elk vier lokalen, die grote schuifwanden hebben en op een eigen leerplein uitkomen. Ons motto is creatief in leren en dat wilden

schooldomein

november 2014

51

Verbeter het binnenklimaat van schoolgebouwen en bespaar energie met ThermaCool®.

ThermaCool® plafonds en wanden zijn nieuw op de Nederlandse markt. Door lichtgewicht micro ingekapseld fase-overgangsmateriaal op te nemen in de ThermaCool® plafonds en wanden wordt overdadige warmte in een klaslokaal opgenomen en weer afgegeven als de ruimte afkoelt. Dit stabiliseert de binnentemperatuur van de klaslokalen en zorgt voor een gezonder & comfortabeler binnenklimaat.

De voordelen van ThermaCool® Passieve Plafonds & Wanden met PCM: • Comfortabel & gezond binnenklimaat • Betere leerprestaties • Minder ziekteverzuim • Akoestische comfort • Onderdeel Programma van Eisen (Frisse Scholen) • Eenvoudig toepasbaar

Zuiddijk 412

|

1505 HE Zaandam

|

www.thermacool.nl

Integraal Kindcentrum Binnenste Buiten Huissen

Integraal Kindcentrum Prins Willem Alexander Vlaardingen

|

+31 (0)75 201 02 02

Integraal Kindcentrum Juliana school Dordrecht

Integrale kindcentra www.frenckenscholl.nl Integraal Kindcentrum De Hoven Den Bosch

BOUW EN ORGANISATIE

we in een open en transparant gebouw laten terugkomen. De leerkrachten zaten in het oude gebouw met de deur dicht. Wij en de kinderen mogen gezien worden. Je mag elkaars kinderen ook aanspreken. Dat waren bepalende discussies in de programma van eisen fase. De leerpleinen bieden de mogelijkheid om steeds meer groepsoverstijgend te werken. Je ziet steeds meer leerlingen zelfstandig en in groepjes werken. Op die manier spelen we ook in op de ontwikkelingen van het passend onderwijs.”

Warm en natuurlijk Huub Frencken: “Hier stond eerst een school met platte daken en een groot hek eromheen. Dat moest ook wel, want alles werd afgebroken en gesloopt.

Daarom heb ik op dezelfde locatie een nieuw gebouw gemaakt met stevige materialen dat ook nog eens mooi is. Ik heb het gebouw rond ontworpen, met warme en natuurlijke kleuren. Ik wilde het losweken van de rechte blokken die er stonden. Door de compacte vorm gaat het een verbinding aan met het groen eromheen. Ik vergelijk het als een steen in de vijver, die door de stroming is afgerond. Het is een gebouw zonder richting, die door de rondingen een omarmende beweging maakt. Wat verder opvalt, is het centrale hek, dat tevens de toegang markeert.

Daarachter worden de verkeersstromen afgewikkeld.

Het is daarom een beetje een klassieke vorm, met zijn twee toegangstrappen. Het hek waaiert uit in een loopbrug, die op twee aparte ingangen voor de bovenbouw uitkomt.”

Slimme machine “We hebben in feite een slimme machine gebouwd voor e 986,- per m² (bouwkundig inclusief installaties). Alle facilitaire functies zijn ondergebracht in de kern en daar hebben we echt geld verdiend. De wanden in het gebouw vormen geen onderdeel van de constructie, zodat het flexibel is. In het compartiment

waarin de functies voor alle leerlingen zijn gepositioneerd hebben we de gemeenschappelijke ruimte met een speellokaal, dat helemaal open kan. Dan hebben we een groot podium voor opvoeringen van de school en voor gemeenschappelijke activiteiten voor onder andere de buurtbewoners. De keuken met uitgifte is apart van de teamkamer gepositioneerd waardoor de teamkamer rustig blijft. We hebben voor lichte en natuurlijke materialen gekozen. De constructie is traditioneel gemetseld met een opgaand schuin dak als een overhangende pergolaconstructie die ook de entree aanduidt. De verdieping loopt schuin omhoog, zodat sommige lokalen 4,5 meter hoog zijn. Dat heeft invloed op een goede luchtkwaliteit. Daarnaast hebben alle lokalen ventilatie units. Elk lokaal is anders qua beleving. Kleuren die binnen zijn aangebracht komen in kleurvlakken in de gevel terug. Sonja vult aan: “Wat verder slim is, is dat elk leerplein een eigen berging heeft. Samen met Huub hebben we naar een eigen inrichting gekeken. Er is veel kleur op de leerpleinen en in de lokalen zelf hebben we het rustig gehouden. Zelfs de kastjes boven de kapstokken zijn niet standaard maar door een interieurbouwer getimmerd. Ik ben in veel scholen gaan kijken en zag dat het daar vaak een rommelplek was. Dat is hier mooi opgelost.”

projectinformatie Project Nieuwbouw Brede school Tiel -Oost, katholieke brede school De Achtbaan

Opdrachtgever Gemeente Tiel

Aantal leerlingen 240 (naast een peuterplusgroep)

Architect Frencken Scholl Architecten

Adviseurs ICSadviseurs

Constructeur Sonja ten slotte: “Mede door het gebouw kunnen we onze onderwijsvisie verder uitwerken. Door de combinatie van lokalen en leerpleinen kunnen we ons onderwijs blijven ontwikkelen. Als mensen hier voor een intake komen staan we al met 3-0 voor.”

Voor meer informatie kijkt u op www.bredeschooltiel.nl.

Brekelmans Maastricht

Bouwfysica Curvers Raadgevend Ingenieurs Gulpen

Bouwsom e 1.757.000,- exclusief btw (gebouw inclusief installaties, terrein en vaste inrichting)

U kunt ook contact opnemen met Huub Frencken van Frencken

Bouwtijd

Scholl Architecten op telefoonnummer 043-3502940 of per

juni 2012 tot april 2013

e-mail h.frencken@frenckenscholl.nl. Of u belt of mailt met

BVO

Sonja Nijhof van brede school De Achtbaan op 0344-612410,

1.654 m²

sonja.nijhof@achtbaanschool.nl.

schooldomein

november 2014

53

Transformatie industrieel monument place to be

Cultuurhuis Cereol in bedrijf

De oude sojafabriek Cereol in Utrecht is getransformeerd tot een aantrekkelijke ontmoetingsplek met onderwijs, cultuur, sport, de bibliotheek en een prachtig restaurant. Projectmanager maatschappelijk vastgoed van de gemeente Utrecht Marcel Prijt vertelt over veranderende inzichten en slimme oplossingen rond het proces van de totstandkoming van het Cultuurhuis.

Foto Leonieke Rammelt Titel: ‘Wat is wijsheid’ (2009) Techniek: mixed media op board

Tekst Sibo Arbeek

“D “Geld is de meest dominante factor in elk proces.”

54

schooldomein

e hele invulling van het gebied was uitermate complex, met een combinatie van maatschappelijke en commerciële functies en wonen. Duidelijk was dat er een maatschappelijke voorziening moest komen, maar in oorsprong zou de fabriek woningen bevatten. Dit proces heeft vier verschillende wethouders gekend en invloeden vanuit vastgoed, cultuur, sport en onderwijs. Uiteindelijk is er vanuit de voorloper van de Utrechtse Vastgoed Organisatie (UVO), Dienst Maatschappelijke Ontwikkeling een breed maatschappelijk plan ontwikkeld. Een deel van de grondopbrengsten van de omliggende woningbouw is terecht gekomen in de monumentale Cereolfabriek. BOEi heeft uiteindelijk in samenwerking met de UVO het Cultuurhuis gerealiseerd. Omdat de gemeente zelf geen doelstel-

november 2014

ling heeft commercieel vastgoed te ontwikkelen loop je, indien de gemeente realiseert, tegen de barrière van commercieel vastgoed op.”

Waardecreatie “Bij een aantrekkelijke gebiedsontwikkeling ziet een commerciële projectontwikkelaar een kans en roept vervolgens dat hij te weinig geld aan een maatschappelijke voorziening verdient. Niemand roept vervolgens dat de waarde van de woningen stijgt juist omdat er een maatschappelijke voorziening is met meerwaarde voor de wijk. De commerciële horeca in de fabriek was mede nodig om de btw te kunnen verrekenen. Met BOEi hebben we een huurcontract voor de periode van 40 jaar voor de school en voor twintig jaar met de bibliotheek. Die huurcontracten zijn voor

BOUW EN ORGANISATIE

BOEi noodzakelijke garanties omdat je anders de investeringsstroom niet geborgd krijgt. De zekerheid die de gemeente geeft zorgt ervoor dat de toekomst geborgd blijft. Beleid is altijd aan verandering onderhevig en een investeerder zit hier niet op te wachten.

De bibliotheken zijn bijvoorbeeld recent op afstand gezet, maar de gemeente zorgt wel dat de risico’s worden opgevangen. Stel dat deze bibliotheek in de toekomst volledig digitaal wordt dan hebben wij de verplichting om daar toch weer een maatschappelijke invulling aan te geven. Dat is ook in het belang van de andere partijen. Zonder de gemeente zou dit project nooit zijn gerealiseerd en een partij als BOEi heb je nodig om het uiteindelijk over de streep te trekken.

Geld is de meest dominante factor in elk proces en bepaalt uiteindelijk welke voorzieningen tegen welke voorwaarden in een gebouw komen.”

Vertaalbureau “Mijn taak was het om binnen beschikbare budgetten de gebruikers zo optimaal mogelijk te huisvesten. Nadat de contouren van het gebouw duidelijker werden heb ik vanuit afzonderlijke programma’s naar een algemeen programma gewerkt. In eerste instantie had ICSadviseurs een programma van eisen gemaakt, dat door een architect naar een schetsontwerp is vertaald. De betrokken maatschappelijke partners hadden toen nog hoge, maar niet altijd realistische ambities. Dat ontwerp heeft het niet gehaald. Door de bezuinigingen was een realistischer beeld ontstaan, maar ook omdat onvoldoende goed was uitgewerkt hoe de partijen functioneel gehuisvest konden worden in voormalige fabrieksruimten. De bibliotheek zou bijvoorbeeld over twee verdiepingen gehuisvest worden, terwijl er na de bezuinigingen nog maar één medewerker aanwezig was. Hoe moet je dan het toezicht organiseren, de boekuitgifte doen, maar ook ongeoorloofd gedrag in de gaten houden? Vanwege de centrale entree wilde iedereen op de begane grond zitten, zowel onderwijs, de horeca, sport en cultuur.

Dat ging niet en er moesten keuzen gemaakt worden.

Het voordeel was dat de wanden er nog stonden, dus dat maakte de discussie overzichtelijk. We hebben toen een goede discussie over wie komt waar gevoerd en alle voor- en nadelen op een rij gezet. Uiteindelijk heeft niemand een 100% score gehaald in haar eisen maar is wel iedereen tevreden over het eindresultaat.

Cultuur kreeg een ontvangst op de 1e verdieping en de bibliotheek hebben we ruimtelijk kunnen verschuiven doordat er een beperkte nieuwbouwuitbreiding mogelijk was. Hierdoor kreeg de horecaondernemer voldoende ruimte voor een haalbare exploitatie.”

Gedwongen huwelijk “Vaak zie je binnen MFA’s een gedwongen huwelijk, maar mijn ervaring is dat de kans van slagen dan heel beperkt is. Toen na de meer inhoudelijke fase het

plan niet door dreigde te gaan, ontstond er een gezonde discussie over de schoonheid van het gebouw en de prachtige locatie. Vanuit die invalshoek wilde iedereen vervolgens het project tot een succes maken en ontstond er een nieuwe realiteitszin. Als gemeente hebben we de teugels losgelaten en niet voorgeschreven hoe wij vonden dat partijen met elkaar moesten samenwerken. Ga maar met de rug naar elkaar zitten en wij zorgen wel dat er een deur tussen komt. Er kan een huwelijk ontstaan, maar het hoeft niet. Uiteindelijk staat er een voorziening waar de partijen trots op zijn en die absolute meerwaarde voor de omliggende wijken heeft.”

projectinformatie Project Realisatie Cultuurhuis Cereol

Inhoud Onderwijs, cultuur, horeca, theater, sport, bibliotheek

Initiator Gemeente Utrecht

Ontwikkelaar totaal gebiedsontwikkeling Heijmans

Ontwikkelaar Cultuurhuis Utrechtse Vastgoed Organisatie & BOEi

Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Marcel Prijt

Geopend

van de gemeente Utrecht, telefoon 030-2868258 of per email

September 2014

m.prijt@utrecht.nl.

schooldomein

november 2014

55

Ruimte voor Leren en Ontmoeten

Bij de realisatie van scholen en andere maatschappelijk vastgoed gaat het om zekerheid. U wilt als opdrachtgever zeker weten dat het te realiseren bouwwerk aan alle eisen met betrekking tot functionaliteit, energieprestatie en veiligheid voldoet. Dat het binnen de afgesproken tijd wordt opgeleverd, strikt binnen budget. Maar u wilt 贸贸k exact weten waar u de komende decennia qua exploitatie en beheer aan toe bent. Dat vraagt een ervaren partner met specifieke expertise. Een innovatieve, conceptuele bouwer.

SMT Bouw & Vastgoed realiseert voor u ruimte om te leren en te ontmoeten.

Meer weten?

Op onze website treft u uitgebreide projectinformatie aan.

www.smt-benv.nl

de kunst “Het geheim van de kunst is daar in gelegen, dat men niet zoekt maar vindt”, zei Pablo Picasso. Schooldomein zoekt én vindt kunst op scholen. In deze editie de kunstopdracht voor ROC Aventus, locatie Zutphen.

PROJECTINFORMATIE In het ROC Aventus locatie Zutphen, slingert een opvallend kunstwerk van KapteinRoodnat dwars door het gebouw. Het is als een groeistructuur die zich openbaart van groot en grof naar een steeds fijnmaziger en kantachtiger uitwerking en symboliseert de ontwikkeling en groei van de leerlingen.

Als een eigenzinnige ruimtelijke choreografie begint het als rode loper in de entree, vandaar uitwaaierend over de hal, de balie en de lockers. Gaat naar de eerste verdieping als balustrades, beweegt de kantine in en via diverse aftakkingen veranderend

in een catwalk en tafels. Om op de tweede en derde verdieping te eindigen als zitplekje, kroonluchter en kantachtige muurversiering. Het hele ontwerp betreft één materiaalsoort, één kleur en één techniek: signaalrood plaatstaal gevouwen als origami. Het slimme aan dit toegepaste kunstwerk is, met de titel Vena Aventus, dat het functie en symboliek naadloos met elkaar verbindt en zich vanzelfsprekend nestelt in zijn omgeving. Het heet leerlingen en docenten van harte welkom en dat is op een school van cruciaal belang.

Opdrachtgever ROC Aventus

Locatie Stationsplein 20, Zutphen Kunstadvies en begeleiding Kunst en Bedrijf-Gabi Prechtl 020-6230271

Ontwerper KapteinRoodnat

Foto’s Jannes Linders

schooldomein

november 2014

57

Forbo Flooring expert-meeting in de Noorderbreedte in Diemen

Creativiteit basis voor vernieuwende leeromgeving Een gezonde leeromgeving bevordert de leerprestaties. Daar is iedereen het natuurlijk over eens. Binnen en tussen scholen is er steeds meer diversiteit.

Interessant voor een partij als Forbo, die al in een vroegtijdig stadium meedenkt over de vloerbedekking in relatie tot de kwaliteit van de omgeving. Gezamenlijke conclusie: het is leuk uitdagend om scholen te (ver)bouwen en in te richten.

Marmoleum toegepast in de Laterna Magica, Amsterdam.

58

schooldomein

november 2014

FACILITAIR EN BEHEER

Deelnemers: Tekst Sibo Arbeek Fotografie www.erikpoffers.nl

I

n de splinternieuwe basisschool ‘Noorderbreedte’ in Diemen Noord gaan het Palet en De Duif samen verder. Nu nog twee denominaties, maar de nieuwe kinderen worden al op de brede school Noorderbreedte ingeschreven. Naast de scholen bevat het nieuwe gebouw een peuterspeelzaal, 80 kindplekken voor BSO de Noorderbreedte. Kortom, een mooi decor voor een discussie over duurzaamheid, creativiteit en kwaliteit. Bestuursdirecteur Alan Bains: “De wijk is tussen 1988 en 1992 ontwikkeld en groots opgezet. Je treft hier een variatie aan huur- en koopwoningen op eigen grond aan. De Noorderbreedte heeft de wijk als voedingsgebied, maar trekt al meer leerlingen door het mooie gebouw. Dat is de WAUW factor.” Alan leidt de groep rond en wijst op de vele installaties: “Het moest een duurzaam gebouw worden omdat we hier 104 meter van de A1 liggen. Het binnenklimaat is constant goed. Overigens is duurzaamheid mooi, maar blijft de onderwijskundige visie de basis. Het is en blijft een school en de eigenaren zijn onze kinderen. Vandaar dat we hier het onderwijskundig concept en het welbevindenconcept hebben gekoppeld. Het is een prachtige school geworden met complimenten voor de gemeente Diemen, die de kwaliteit van schoolgebouwen hoog in het vaandel heeft staan.”

Piet Looijen Marjo van Keulen Koos van Dam Henri Rots Pam Comfurius

Alan Bains Sibo Arbeek

Product manager Forbo Flooring Architect DSDr-de scholendokter Beleidsmedewerker huisvesting SOPOH Architect Premark Clustermanager KMN Kind&Co Bovenschools directeur stichting OOP Voorzitter en hoofdredacteur Schooldomein

Gebouw versus visie Marjo van Keulen steekt in: “Dit is een nieuw gebouw, waarbij je aan de voorkant je onderwijsvisie kunt vertalen. Ook bij de renovatie van bestaande scholen zou het geheel meer dan de som der delen moeten zijn. De structuur van een bestaand gebouw hoeft hierbij niet belemmerend te werken. Te vaak zie ik wat ingrepen hier en daar, voornamelijk gericht op instandhouding. Een ruimtelijke visie, waarbij het onderwijskundig concept wordt ondersteund met een duurzaam en uitdagend gebouw, ontbreekt.”

Alan knikt: “Je zet een school neer voor 50 jaar en daar moet je in de structuur op inspelen. Dit gebouw heeft bijvoorbeeld de vorm van een gestapelde tafel.

Telkens vier groepen en een leerplein en dat over drie lagen. De lokalen zijn wat kleiner en noemen we instructieruimten. Deze school is in zes units opgebouwd, met zes leeftijdsgroepen als ordening. Transparantie en veel binnen-buitenzicht zijn bepalend

schooldomein

november 2014

59

“Het antwoord zit niet alleen in productinnovatie, maar vooral in onderscheidend vermogen.”

60

schooldomein

voor de openheid van de inrichting.” “Precies, en ook in een bestaande school kun je unitgewijs onderwijs geven”, reageert Marjo, “de tijd van dertig kinderen in een lokaal met dichtgeplakte ramen is definitief voorbij. Toch merk ik dat het voor veel teams nog steeds moeilijk is om uit de comfortzone te komen. En organisatie, gebouw en kinderen moeten bij elkaar komen, anders werkt het niet. Daar heb je volume en draagvlak voor nodig.”

Duurzaam versus exploitatie Piet Looijen voegt een element toe: “Esthetiek is belangrijk, maar je moet wel goede materialen hebben. De kennis over vloeren is vaak afwezig. In deze school ligt Marmoleum met Topshield2. Dat is een duurzaam natuurproduct en veilig in gebruik.

Maar hoe je het mooi kunt (onder-)houden weten opdrachtgevers vaak niet.” Marjo: “Maar dat wordt ook in de hand gewerkt door de leveranciers zelf. Er is teveel aanbod met vergelijkbare kwalificaties. Of je nu tapijt, Marmoleum of gietvloeren kiest; iedereen profileert zich met gezond en duurzaam. Daardoor kijk je eerder naar de prijs, dan naar de kwaliteit.” Koos reageert: “Als exploitant kijk je vooral ook naar de exploitatie. De materiële bekostiging in het primair onderwijs is een wet van armoede. Als je een vloer te snel moet vervangen is de bekostiging onvoldoende.”

Alan stemt in: “Wij hebben naar verschillende vloeren gekeken en ons belangrijkste criterium was of we na twintig jaar iets zouden kunnen vervangen, zonder dat het een te grote aanslag is. Bovendien moet een vloer begrepen worden door de schoonmakers. Deze vloer is duurzaam, houdbaar en bood voldoende mogelijkheden in het kleurengamma. En het is ook een Nederlands product, dat was ook belangrijk.”

Piet vult aan: “Wij stoppen veel tijd en energie in de toplaag. Die wordt overigens vaak door schoonmaakbedrijven tijdens de zomervakanties verwijderd.

Beïnvloeding van deze branche gaat moeizaam. Het

november 2014

is niet raadzaam om de vloer vlak na de installatie te strippen en te polymeren. Je moet het pas doen als het echt nodig is.”

Design versus inrichting Koos van Dam stelt dat er binnen de armoede van de lumpsum toch veel mogelijk is: “Per ruimte kun je andere keuzen maken over design en inrichting.”

Marjo knikt: “Een inspirerende schoolomgeving krijgt steeds meer aandacht. Daarmee kun je kinderen alerter houden en biedt je ze meer mogelijkheden. Dan gaat het over kleur, uitzicht, dynamiek en uitstraling.”

Dat vindt Alan ook: “Ik zie dat kinderen trots zijn op dit gebouw en er met respect mee omgaan. Ik kom het begrip hufterproof bijna niet meer tegen. Regels zijn goed, maar je moet ze niet via de inrichting afdwingen. Kinderen zien heus wel wat kwaliteit is.

Ik heb 37 jaar in uniforme ‘kwartetscholen’ gewerkt, maar het leven is niet uniform. Veel kinderen zitten van maandagmorgen tot vrijdagmiddag op school.

Ze moeten variatie, kleur en licht in het gebouw zien.

Een school moet steeds meer als thuis aanvoelen, waar je ook verschillende kamers hebt. Het managen van een gebouw met verschillende inrichtingen en ook gebruikte materialen is veel gemakkelijker dan een uniform ingericht gebouw. In een nieuwe ruimte past de oude tafel van oma heel goed. Gaat nu iets stuk, dan vinden we wel weer iets nieuws. Bovendien betrek je zo gebruikers veel meer.” “Pleit je dan voor een neutrale gebouwstructuur?” vraagt Henri. Alan schudt zijn hoofd: “Nee hoor, onze kinderen mochten ook over de structuur meedenken. Op de gevel zijn tekeningen van onze kinderen aangebracht. Bij­ komend voordeel is dat we daardoor minder last van graffiti hebben.”

SchoolVloerwijzer Marjo vat samen: “Vroeger pakte je de catalogus en je regelde de stoelen, de tafels en de verdere inrich-

FACILITAIR EN BEHEER

Marmoleum toegepast in de Laterna Magica, Amsterdam.

ting. Nu moet je vooraf een beeld hebben. Dat betekent wel dat er iemand moet zijn die daar gevoelig voor is. Je kunt immers bij meerdere leveranciers winkelen. Veel scholen hebben die expertise nog niet goed ontwikkeld.” Pam reageert: “Bij de brede school ‘Noorderbreedte’ hadden we iemand die al die partijen kende en zelf goed over de inrichting van de ruimten nadacht. Als jij een nieuw huis koopt, vervang je toch ook niet de hele inboedel?” Piet Looijen geeft de visie van Forbo: “Wij leveren verschillende smaken en we hebben al vroeg in het proces contact met de eindgebruikers. En we denken ook mee over wat er na tien jaar in het gebouw gebeurt. Daarnaast willen we graag advies geven, zoals we doen met onze SchoolVloerwijzer.” “Precies”, reageert Koos; “het antwoord zit niet alleen in productinnovatie, maar vooral in onderscheidend vermogen en de warme relatie. Daar moet een bedrijf als Forbo op inspelen. Je bent geen productleverancier meer, maar stelt kennis en expertise ter beschikking door met partners samen te werken. Dat maakt ook dat je beeld van de uitvraag versterkt wordt en de eindkwaliteit toeneemt.” Koos knikt: “Maar dat betekent wel dat de visie van de opdrachtgever in de programma van eisenfase al behoorlijk uitgekristalliseerd moet zijn.”

Realisme versus marketing Koos over de kracht van het concept: “Onderwijs blijft sociaal-maatschappelijk, maar is ook steeds meer marketing. Wanneer de markt slechter is, moet je de school meer profileren.” Pam knikt: “Onderwijs is veel meer dan het geven van lessen. Je kunt een prachtig pand neerzetten, maar wanneer je niet goed samenwerkt, kun je beter in een keet werken.

Op onze gevel staat dus: “Ga je mee, dan gaan we samen.” Alan vult aan: “Het gebouw moet daarom dus geschikt zijn voor passend onderwijs. Het moet meerdere mogelijkheden voor ruimtegebruik toela-

ten. De oudere scholen waren treincoupétjes op een rijtje. De deuren gingen dicht en we liepen 1 op 28.

Door vanuit leeftijdsgroepen te organiseren breng je flexibiliteit in en speel je in op de toekomst.” Marjo brengt een belangrijk punt in: “Nieuwbouw is denken over flexibiliteit, de mogelijkheid van het doorvoeren van aanpassingen om aan te blijven sluiten op toekomstige onderwijsontwikkelingen. Bij renovatie, welke een belangrijk deel van het onderwijshuisvestingsvraagstuk vormt, zou je de flexibiliteit beter kunnen benoemen als multifunctionaliteit. Laat de teamkamer en de koffiehoek maar samensmelten tot een kooktheater als ontmoetingsplek voor leerlingen, team en ouders.”

Belevingsaspecten en materiaalgebruik De kwaliteit van de inrichting bepaalt steeds meer de mogelijkheden van het onderwijs. Betekent dat een grotere bijdrage van een interieurarchitect?

Henri reageert: “Een interieurarchitect is ook een specialist, net als de constructeur. Een interieurarchitect kan meer kennis over belevingsaspecten en materiaalgebruik inbrengen. Maar dat moet je wel samenbrengen met het verhaal van de architect.”

Marjo brengt de volgende nuance in: “Ik noem het bewust een ontwerper en niet een binnenhuisarchitect. Ja, het is belangrijk om die kwaliteit vroeg te betrekken, maar de architect bewaakt de grote (bouwkundige) lijn en daar hoort ook het verbeelden van de inrichting bij. Dat moet een goede architect in huis hebben.” Koos beëindigt als beleidsadviseur van een groot schoolbestuur deze boeiende discussie: “Ik blijf herhalen dat je een professionele opdrachtgever nodig hebt die ook invloed wil uitoefenen op het proces en ook de kwaliteit van de materialen. Om die reden ben ik niet voor aanbestedingvormen waarbij het beheer en het onderhoud buiten de deur worden gezet. Je moet zelf te allen tijde invloed kunnen blijven uitoefenen.”

schooldomein

projectinformatie Project Nieuwbouw Brede School Noorderbreedte

Opdrachtgever Gemeente Diemen

Architect LKSVDD architecten i.c.m. Reitsema & partners architecten

Capaciteit 560 leerlingen,30 plaatsen PSZ en 80 kindplekken BSO

Ingebruikname 18 augustus 2014

BVO 3.978 m2

Investeringskosten e 4.179.000 aanneemsom incl. btw gebouw

Totale kostprijs e 8.400.000 inclusief btw architect, bouwbegeleiding, verhuiskosten, terrein, etc.

Kostprijs m2 e 1.800 per m2

november 2014

61

Groene wanden in de klas Op vrijdag 10 oktober, de Dag van de Duurzaamheid, vond de feestelijke start plaats van het project ‘Groene wanden in de klas’. In dit project worden op 10 basisscholen in de gemeente Haarlemmermeer groene wanden geplaatst.

materiaal. Ze zijn zelfs de eersten die gaan werken met het bijzondere lespakket dat het bedrijf Plant-e beschikbaar stelt. Hiermee kunnen de leerlingen elektriciteit opwekken uit levende planten. Het project ‘Groene wanden in de klas’ is een initiatief van de gemeente Haarlemmermeer, FloraHolland, Greenport Aalsmeer, Stadsregio Amsterdam en Into Green (een platform van Branchevereniging VHG voor ondernemers in het groen en VGB, de branchevereniging voor de groot-

Luchtkwaliteit in klaslokalen is een groot probleem. Scholen hebben vaak verouderde luchtfilteringsystemen. Bovendien is het aantal leerlingen per klaslokaal de afgelopen jaren alleen maar groter geworden. Onderzoek heeft inmiddels aangetoond dat er een directe relatie is tussen luchtkwaliteit en leerprestaties.

Dit project wil aantonen dat een plantenwand in de klas voor scholen een betaalbare en effectieve oplossing is voor dit probleem. Tijdens het project onderzoeken prof. dr. Agnes van den Berg en prof. dr. Bert van Duijn van Fytagoras, samen met vier stagiaires van het Wellant College via het Groen onderwijscentrum, de kwalitatieve en kwantitatieve effecten van het plaatsen van een plantenwand in de klas. Naast metingen van de luchtkwaliteit en testen van bijvoorbeeld de houdbaarheid van de planten, nemen de studenten ook enquêtes af onder leerkrachten en leerlingen.

handel in bloemen en planten). Het is de bedoeling dat de ervaringen van dit project leiden tot een systeem dat ook voor andere scholen bruikbaar is. Into Green zal laten zien hoe andere scholen net zulke plantenwanden kunnen aanschaffen via bijvoorbeeld crowdfunding.

Meer informatie: Gemeente Haarlemmermeer, Wendy Dieben, W.Dieben@haarlemmermeer.nl of Into Green, Marieke Karssen, info@intogreen.nl.

Om de leerlingen bewuster te maken van duurzaamheid en van wat planten doen, geeft het project de leerkrachten ook les•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

HISWA start mbo-opleiding watersportindustrie in Amsterdam HISWA Vereniging start in februari 2015 in samenwerking met ROC Friese Poort de opleiding Allround Medewerker Watersportindustrie. De opleiding op mbo-3 niveau duurt twee jaar en stoomt studenten klaar voor een baan in de watersportindustrie. HISWA Vereniging ziet het als een taak om te zorgen voor voldoende instroom van technisch gekwalificeerde mede-

62

schooldomein

november 2014

werkers in de watersportindustrie. De branchevereniging wil hiermee de vergrijzing en een tekort van technisch geschoold personeel in de watersportindustrie tegengaan.

De opleiding heeft met name betrekking op het onderhouden en repareren van jachten, het installeren van onderdelen zoals motoren en het aanbrengen van verfsystemen. Ook interieur, gereedschappen, hijswerk en verschillende materialen komen uitgebreid aan bod.

ROC Friese Poort voert deze opleiding al een aantal jaren met succes uit in Friesland. HISWA Vereniging haalt deze opleiding nu naar Amsterdam. De opleiding is de eerste in het westen van Nederland. Herbert van Oord, Manager Arbeidsmarkt, Training & Opleiding: “Ik ben erg blij dat de opleiding van start gaat. Jongeren met voldoende vooropleiding en medewerkers

uit de sector die zich willen bijscholen zijn welkom. Leerling-medewerkers gaan een dag per week naar school en werken de rest van de week. De opleiding is dus uitstekend te combineren met baan in de watersport.”

Ook de bij HISWA aangesloten bedrijven reageren enthousiast op de komst van een dergelijke opleiding in Amsterdam. Arjen Conijn, directeur van Contest Yachts: “Het is belangrijk dat er een dergelijke opleiding in Amsterdam komt. Voor veel leerlingen is Friesland te ver weg. Daarnaast willen wij graag investeren in de toekomst van de watersportindustrie door leerling-medewerkers een opleidingsplaats aan te bieden.

De inschrijving is al gestart. Geïnteresseerden kunnen zich inschrijven op www.hiswa.nl/mbo-opleiding.

de etalage Monumentaal kunstwerk en vijf scholen op onderwijspark Ezinghe

strategisch geplaatste praktijkonderwijslokalen. De onderwijslokalen voor techniek liggen aan de nieuw aan te leggen Dahliastraat, zodat de leerlingen hun bezigheden ook kunnen etaleren. De consumptiegerichte opleidingslokalen liggen – ook logisch geplaatst - aan een terras in het park. Zo’n groot gebouw waarin faciliteiten gedeeld worden door vijf verschillende scholen, moet natuurlijk wel een heldere verbindingsopzet hebben. Een centraal gelegen watervaltrap langs vides en spannende loopbruggen vormt een ware ‘route architecturale’ door het gebouw met zicht op veel kleur en

Sinds een paar maanden is onderwijspark Ezinghe een feit. Het opvallende, bronskleurige en zeer uitgestrekte gebouw met een enorm kunstwerk aan de gevel als absolute blikvanger bevat maar liefst vijf scholen en is ontworpen door atelier PRO architekten. In het scholencomplex - groot 30.000 vierkante meter - zijn veel duurzame materialen toegepast zoals zeer kleurrijk Marmoleum van Forbo Flooring, maar ook veel metaal, fraai glas en hout bijvoorbeeld.

Hoewel de scholen zelfstandig opereren met eigen theorielokalen en leerpleinen, zijn ze onderling verbonden aan de hand van gedeelde, •

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

lopend over het duurzame Marmoleum van Forbo Flooring, dat is gebruikt als vloer.

Absolute blikvanger van het gebouw is een monumentaal kunstwerk van circa 600 vierkante meter van Driessen + Van Deijne uit Amsterdam. Dit kunstwerk ook wel het Hart van Ezinghe genoemd prijkt op de toren die de creatieve vakken huisvest. Daarop ook twee billboards van circa 200 vierkante meter met steeds wisselende projecties.

Kijk voor meer informatie op www.forbo-flooring.nl.

•

•

•

•

•

•

•

•

•

Eigentijds gebouw met herkenbaar karakter Het gemeentehuis van Oldebroek is architectonisch gezien een bijzonder gebouw met een symmetrische opzet en een gridstructuur van betonkolommen. Het hart van het gebouw is een vide die de twee verdiepingen van het gemeentehuis met elkaar verbindt. De uitstraling van het nieuwe publiekscentrum, ofwel Klant Contact Centrum, moest fris, eigentijds en smaakvol worden, zowel in kleur als materiaal.

Tegelijkertijd mocht de nieuwe inrichting ook herkenbaar blijven als ‘Oldebroeks’.

“De kernwaarden voor het nieuwe Klant Contact Centrum (KCC) van de gemeente Oldebroek zijn representatief en klantgericht en dat straalt de ruimte nu ook in alle opzichten uit,” zegt Benno van den Hoek, namens de gemeente verantwoordelijk voor de renovatie.

Alex Drost van 4D architecten tekende voor het interieurontwerp: “De gewenste eigentijdse uitstraling mét behoud van het karakteristieke van het gemeentehuis, realiseren we door de

juiste kleur- en materiaalkeuzes. De grootste verandering was de vervanging van het vaste, houten plafond. Het nieuwe akoestische plafond is lichter van kleur en past veel beter bij de eigentijdse wensen van de gebruiker.”

Uitgangspunt voor het ontwerp was dat de renovatie zou passen in de bestaande omgeving.

“Ik koos daarom bewust voor een eigentijds ontwerp met behoud van karakteristieke elementen zoals de houten balustrades en trap.

De krachtige belijning van de plafondpanelen verwijst naar de oude latjesstructuur,” aldus Drost.

In het buitenplafond bij de hoofdentree is de belijning in het plafond doorgetrokken vanuit binnen. Daardoor heeft deze dezelfde uit­straling als het lineaire plafond van de representatieve ruimten. Ook in de flexibele kantoorruimtes die zichtbaar achter het KCC liggen, werden akoestische plafonds van Ecophon gebruikt. Die werden door de

ontwerper halfsteens gelegd. Benno van den Hoek van de gemeente Oldebroek: “De nieuwe plafonds zijn allemaal licht, ruimtelijk en lineair. Dat maakt de sfeer in alle gerenoveerde ruimtes heel rustig en prettig. Zowel medewerkers als bezoekers reageren erg enthousiast.”

Kijk voor meer informatie op ecophon.pr.co.

schooldomein

november 2014

63

het atelier

Montessorischool Waalsdorp | Den Haag

Opdrachtgever Montessorischool Waalsdorp

Architect De Zwarte Hond

Bruto vloeroppervlak 2.480 m²

Foto’s Scagliola & Brakkee

64

schooldomein

Montessorischool Waalsdorp heeft een nieuw gebouw gekregen op de scholendriehoek in de Haagse jaren dertig woonwijk Benoordenhout. Het door De Zwarte Hond ontworpen gebouw past goed in de wijk, maar heeft ook een karakteristiek eigen gezicht. De ruimtelijke, flexibele binnenwereld biedt de school een optimaal onderkomen voor haar Montessori onderwijs.

De school ligt samen met twee andere scholen op een door lindebomen omzoomde driehoek. Nauwe straatjes en bakstenen jaren dertig woningen typeren de wijk.

Behoud van twee grote Lindebomen en de wens de entree op de hoek te plaatsen hebben de positie van het gebouw op de scholendriehoek bepaald. Hierdoor is ook een voorplein gecreëerd wat extra speelruimte heeft opgeleverd.

De gevel is gemaakt van metselwerk met een sterke profilering, een bijzonder verband en een afwijkend steenformaat. Op de kopse kant markeren opvallende verticale ribben de hoofdentree. De kozijnen zijn gemaakt van geanodiseerd bronskleurig aluminium met een bijzondere diepe negge detaillering. Achter het metselwerk is de zonwering weggewerkt.

november 2014

De Montessori onderwijsvisie vraagt om een andere gebouwindeling dan een traditionele school. De hoofdopzet wordt gevormd door drie ‘bouwen’ die elk een eigen domein vormen met eigen entree. De onderbouw ligt op de begane grond en de midden- en bovenbouw aan weerszijden van de sporthal op de verdieping. De BSO, het speellokaal, het technieklokaal en de keuken liggen bij elkaar op de begane grond naast de hoofdentree. In het hart van het gebouw bevindt zich de aula. Een brede multifunctionele verbindingsstraat verbindt al deze functies. Hier is ruimte om elkaar te ontmoeten, kunnen kinderen zelfstandig buiten de klas werken en is volop plek om te spelen.

De twee verdiepingen worden met elkaar verbonden door drie vides die daarnaast daglicht diep het gebouw in brengen. Doordat er in het interieur veel glas is toegepast heeft de school, ondanks de drie ‘bouwen’, een open en transparant karakter. De ruimtelijkheid en flexibiliteit wordt nog vergroot doordat ook de sportzaal en BSO onderdeel zijn van de school. Ook hier is veel glas toegepast, zodat de transparantie wordt gewaarborgd.

column Waar drinkt u koffie uit?

Help Alzheimer overwinnen. Dan hoeft niemand zichzelf te verliezen. www.alzheimer-nederland.nl

Nadenken over moderne vormen Maatschappelijk vastgoed heeft geen eigen doel of waarde; de legitimiteit van het gebouw bestaat bij gratie van activiteiten die in accommodaties worden gefaciliteerd. Een theater is waardeloos als daarin niet met regelmaat culturele activiteiten plaatsvinden, sportaccommodaties vormen een verliespost als niet minimaal 70% van de burgers sport en voor goed onderwijs is het gebouw randvoorwaardelijk.

Helaas: gebouwen zijn minder flexibel dan de activiteiten die ze accommoderen. Toen ik op school zat, zat het raam links, zodat je als rechtshandige niet in je eigen schaduw schreef en was de meester een autoriteit die voor in de klas zijn kudde bestierde. Tegenwoordig gaat leren steeds digitaler, in groepen, is interactief en begeleidt de docent het leerproces van de leerling. De implicaties voor de gebouwde omgeving zijn immens; de moderne school lijkt in het niets op een oude school. Vroeger had je buurthuizen waar je naar toe ging voor … nou ja wat je daar dan ook te zoeken had. Het welzijn 3.0 vindt meer bij mensen thuis plaats aan de keukentafel. Wat we er ook van vinden; de participatiesamenleving is een onstuitbare ontwikkeling. Burgers organiseren zich meer zelf en de deprofessionalisering zet, zo schat ik in, door. Mensen willen niet meer dat een gebouw activiteiten dicteert; het gaat niet om de stenen.

Multifunctioneel gebruik, flexibiliteit, toekomstbestendigheid en lage beheer- en gebruikskosten zijn cruciaal om in de toekomst maatschappelijke functies duurzaam mogelijk te maken.

Jancor de Boer | directeur van SRO in Amersfoort | jdeboer@sro.nl

Met dit gevoel hebben Alzheimerpatiënten dagelijks te kampen.

De gebouwen die dat niet meer kunnen bieden … die staan leeg en zijn vrijwel niets meer waard. Bibliotheken, verzorgingshuizen, gemeentehuizen, scholen; kijk om u heen en u ziet dat deze steeds meer leeg komen te staan.

De verpaupering in gebouwenland slaat toe.

Een bekend adagium is ‘vorm volgt functie’; nu grote maatschappelijke wijzigingen zich voordoen en de functie wijzigt, moeten we nadenken over moderne vormen. Het is ons aller expertise daaraan bij te dragen.

schooldomein

SDO14_TDS_BW_nr2.indd 65

november 2014

65

13-11-14 15:20

colofon Schooldomein Magazine voor de perfecte leef-, leer- en werkomgeving sinds 1988. Schooldomein verschijnt zes keer per jaar.

Op internet: www.schooldomein.nl.

Uitgever Schooldomein is een uitgave van Ten Brink Uitgevers Redactie Sibo Arbeek, Paul Voogsgerd, Brenda Breems Vaste medewerkers Kees Rutten (fotografie), Anje Romein, Team BNA Onderzoek.

Redactieraad Henrico ten Brink, Henk Grendel, Tom Haagmans, Guus Klamerek, Marc van Leent, Joris van Leeuwen, Ronald Schilt, Harry Vedder, Paul Voogsgerd, Stijn de Wolf en Edward van der Zwaag Redactieadres Postbus 59112, 1040 KC Amsterdam, tel 06 22 26 77 95 E-mail: info@schooldomein.nl

Foto: LIAG

Abonnementen Betaling, opgave, abonnement, opzegging en adres­ wijziging kunt u doorgeven aan drukkerij Ten Brink, Administratie Schooldomein, Postbus 41, 7940 AA Meppel, tel (0522) 85 51 75.

3

Schooldomein verschijnt zes keer per jaar, in een oplage van 17.000 exemplaren en in controlled circulation voor alle instellingen in het primair-, voortgezet-, middelbaar-

Ontzorgen

Het thema van nummer 3 is ontzorgen. Los van het feit dat een gebouw moet ontzorgen, geldt dat ook voor uw concept en de wijze waarop de organisatie van het gebouw is opgezet. Kortom: ontzorgen past goed bij het thema van de NOT 2015 waarbij de kwaliteit van het onderwijs op alle niveaus centraal staat.

Een greep uit de artikelen:

(ROC’s) en hoger onderwijs (hbo en wo). Elke instelling krijgt op instellingsnaam een exemplaar toegestuurd.

Daarnaast krijgen alle gemeenten Schooldomein toegestuurd, alsmede de architecten aangesloten bij de BNA en alle woning­corporaties. Voor meerdere exemplaren alsmede voor abonnementen voor particulieren, instellingen en bedrijven geldt een abonnementsprijs van e 64,50, voor losse nummers e 6,95 incl. verzendkosten.

Abonnementen kunnen schriftelijk tot uiterlijk 1 juli van het lopende abonnementsjaar worden opgezegd bij de administratie van drukkerij Ten Brink.

• Uitdagende inrichting bepaalt kwaliteit onderwijs: in het Montessori Lyceum in Nijmegen ging de interieurarchitect als eerste aan de slag.

• Scheiden wonen en zorg: de visie van algemeen directeur Adri Bevaart op de samenleving van morgen.

• Een Kulturhus voor Dalfsen: de Trefkoele verbindt van de wieg tot het graf.

• MFA het Nest Pijnacker: maximale aandacht voor de binnen- en buitenruimte.

• Het Erasmus University College in Rotterdam: Erik van Egeraat pakt uit met een gebouw dat het verschil maakt.

Bij niet tijdige opzegging wordt het abonnement automatisch met een jaar verlengd.

Advertenties Voor het plaatsen van advertenties of advertorials in het magazine Schooldomein, kunt u contact opnemen met André van Beveren van Recent BV, Postbus 17229, 1001 JE Amsterdam. tel. 020-3308998, fax 020-4204005.

Email: andre@recent.nl of info@recent.nl; website: www.recent.nl. Ook voor plaatsing van banners, buttons en overige informatie kunt u bellen met Recent BV. Of stuur een email naar één van de genoemde adressen.

De advertentietarieven van Schooldomein zowel als voor de website vindt u op www.recent.nl en www.schooldomein.nl.

Productie Grafische productie: Drukkerij Ten Brink, Meppel Projectbegeleiding: Communicabel, Veenendaal Vormgeving en website: FIZZ ondernemers in marketing & communicatie, Meppel Schooldomein wordt mede mogelijk gemaakt door: STALAD Onderwijsinrichting, EromesMarko, SMT Bouw & Vastgoed, Ecophon, Hevo, DGMR, VELUX, Nora Flooring, BNA, Forbo, Bolidt en ICSadviseurs.

66

schooldomein

november 2014

ICSadviseurs ©Architectenbureau Marlies Rohmer, Daltonschool De Vijver

MEEartie

inspirmatie? r & infokijk op l/ .n ooring orbo-fl www.f nderwijs o

☞

Een toekomstbestendig schoolgebouw biedt een aangename leefwereld, niet alleen voor kinderen maar voor alle gebruikers. En bij de inrichting spelen ook vloeren een grote rol.

Vloeren in onderwijsinstellingen moeten veel verdragen, daardoor zijn de kwaliteitseisen hoog. In ons magazine laten we u een selectie zien van verschillende schoolprojecten en vloeroplossingen, van kinderdagverblijf tot hogeschool. Ook leest u er alles over trends, over frisse scholen en een goed binnenklimaat.

✉ Interesse?

vraag het magazine aan o.v.v. onderwijs via contact@forbo.com

Met Topshield2 klaar voor gebruik Marmoleum met Topshield2 biedt een perfecte basis voor uw hygiëneprogramma, is bacteriostatisch en bestendig tegen veel vlekkenveroorzakers. Marmoleum met Topshield2 hoeft niet initieel gepolymeerd te worden en is altijd te repareren, ook plaatselijk. In combinatie met een goede vuilvanger en het juiste onderhoudsregime is Topshield2 voor uw school een hele logische keuze.

Nooit meer vieze luchtjes in het toilet

Gratis School Vloerwijzer

Sommige scholen kampen met geuroverlast in hun sanitaire ruimtes. Dit probleem ontstaat onder andere doordat urine in de naden of de vloer trekt. Het probleem is zelfs zo serieus dat kinderen soms niet meer naar het toilet willen.

Speciaal hiervoor biedt Forbo de collectie Sanitair Vinyl voor Scholen.

Meer weten: stuur een mail o.v.v.

Sanitair Vinyl naar contact@forbo.com.

Een unieke gids die inzicht geeft in de kwaliteiten, eigenschappen en (levenscyclus-) kosten van verschillende soorten vloeren, en de aandachtspunten die voor een school belangrijk kunnen zijn zoals gezondheid, (binnen)milieu en akoestiek. Zo kunt u zelf de vloer kiezen die past bij uw wensen en eisen, maar ook bij uw organisatie en visie op onderwijs.

☞ Wist u dat Forbo een Ontwerp­ Forbo is ook te vinden op Facebook en Pinterest, wilt u op de hoogte blijven van de laatste ontwikkelingen, like ons dan op: www.facebook.com/forboflooringnl

creating better environments

service heeft? Onze vloerontwerper komt bij u langs en maakt in overleg een vloerontwerp op maat.

✉ Interesse?

stuur een mail naar contact@forbo.com o.v.v. Vloerwijzer.

magazine voor de perfecte leer-, werk- en leefomgeving

sportdomein zorgdomein wijkdomein Thema: Ontcijferen Akoestiek versterkt kwaliteit renovatie

Slimme vastgoedstrategie stimuleert IKC-vorming Voormalige kazerne getransformeerd tot uitdagende leeromgeving

Goede luchtkwaliteit draagt bij aan verbetering leerprestaties

jaargang 27 november 2014

2 Altijd de laatste updates van Schooldomein?

facebook.com/schooldomein

twitter.com/schooldomein