Al na twee jaar bewegend leren boeken kinderen een leerwinst van vijf maanden, blijkt uit onderzoek van de Rijksuniversiteit Groningen. Volgens de onderzoekers komt er door het bewegen adrenaline vrij in de hersenen. Daardoor kunnen kinderen de lesstof beter opnemen.
blijkt zitten het nieuwe roken te zijn. Dat
stelt professor Frank Backx, hoogleraar sportgeneeskunde aan het UMC Utrecht.
Bewegend zitten? STALAD is er al jaren klaar voor...
Traditioneel schoolmeubilair werkt beweging tijdens het zitten tegen. Onderzoek heeft aangetoond dat leerlingen op een statische stoel onvoldoende energie (zuurstof) produceren waarmee de hersenen geactiveerd worden. Op een dynamische stoel gebeurt dat wel. STALAD lost dit op met haar stoelen programma PantoMove en PantoSwing van V/S. De ergonomische zitschaal, de frame-constructie en het 3D-move element van deze dynamische stoelen zorgen
ervoor dat de lichaamsbeweging wordt gestimuleerd. De conclusie is dat bewegend zitten de balans tussen lichaam en geest sterk verbetert. Hierdoor stijgen de leerprestaties en het welbevinden van de leerling aanzienlijk. Wilt u hier meer over weten? Neem contact op met STALAD. We adviseren u graag in het kiezen van de beste onderwijsinrichting.
STALAD onder wijsinrichting • 038 720 0610 • info@stalad.nl • www.stalad.nl
jaargang 28, december 2015
twitter.com/schooldomein facebook.com/schooldomein
2
Altijd de laatste updates van Schooldomein?
Kinderen die bewegend leren rekenen en spellen, pikken de lessen sneller op dan klasgenootjes die stilzitten tijdens de les.
Dat lichamelijke activiteit belangrijk is voor je gezondheid was al bekend, maar het wordt steeds duidelijker hóe belangrijk. Zitten mag niet meer; dat is ongezond. Steeds meer
Magazine voor de perfecte leer-, werk- en leefomgeving
Goed leren rekenen en spellen? Springen maar!
Heftig? Ja! Het kan niet genoeg gezegd worden: wie onvoldoende beweegt, wordt eerder ziek: lichamelijk én geestelijk. En wie ziek is, wordt eerder beter door vooral te blíjven bewegen.
SPORTDOMEIN | ZORGDOMEIN | WIJKDOMEIN
Zitvlees
ZITTEN IS HET NIEUWE ROKEN
SCHOOLDOMEIN
t is slecht oek uit. En da rz de on t ijs w en het meest. en is dodelijk, n alle European va en rig tt Langdurig zitt zi s er o’s van langdu s: Nederland zondheidsrisic ge es, nieuws voor on de et ab op t di ijs s, w te derzoek en vaatziek rt ha op ns Steeds meer on e ka t tot een groter zitten. Dit leid . nker n obesitas en ka gtijdig overlijde de kans op vroe gt oo rh ve t. g zi r da minde r zitten per die vier uur of Meer dan 11 uu en met iemand ek el rg ve t, en met 40 proc
no.
THEMA: SEXY DIGITALE REVOLUTIE Moeder aller revoluties VAN ZORG NAAR WELBEVINDEN Twee praktijkcases KRACHT DOOR INNOVATIE Terugblik op geslaagd Schooldomeinsymposium
Gezonde, frisse scholen met een eigen gezicht Sterrencollege, Haarlem
Alfa College, Groningen
St. Nicolaaslyceum, Amsterdam
Stedelijk College, Eindhoven
Duurzaamheid zit in ons DNA. Dat gaat verder dan energie
en ventilatie. Ons doel is een gezond en comfortabel gebouw waar leerlingen zich prettig voelen en kunnen presteren. Adviseurs in bouwfysica, geveltechniek, akoestiek, duurzaamheid, (brand)veiligheid en klimaatbeheersing Arnhem | Den Haag | Drachten | Sittard
www.dgmr.nl
Recycleer uw oude lampen: word inzamelpunt. Lampen recycleren heeft alleen maar voordelen. Het is goed voor het milieu, voor uw imago als duurzaam bedrijf én voor uw eigen comfort en gemoedsrust. Want Recupel regelt de registratie, ophaling, verwerking én recyclage. Zonder kosten voor u, en mét de garantie dat alles efficient en ecologisch verantwoord verloopt. Registreer vandaag nog op www.recupel.be/ophaalpuntlampen. Na registratie kiest u een ophaler, die u een lampendoos of -box levert. En vanaf dan: inzamelen!
0800 403 88 OPERATIONS
w Ook u n e led n m a l pe spaar
recupel.be
Nog vragen? Mail naar: logistics@recupel.be
BESTUUR VAN DE REDACTIE EN BELEID
Sexy! Sexy en maatschappelijk vastgoed. Kun je een leuker thema bedenken? Ik kwam er op na een gesprek met twee architecten: Dorte Kristensen en Jeanne Dekkers. Dorte liet me aan de hand van enkele recente projecten zien dat de scope voor onderwijshuisvesting steeds meer verschuift van de buitenkant naar de binnenkant van het gebouw. Die binnenkant wordt steeds belangrijker en steeds meer bepaald door het aspect van beleving en ontmoeting. Dorte wees me erop dat de bekostiging nog sterk gefocust is op de initiële investering in de schil, terwijl juist de leer-, werk- en leefomgeving in het gebouw zelf om steeds meer aandacht en dus kosten vraagt. “In dezelfde periode benaderde Jeanne Dekkers mij met haar programma van beleving en haar nieuwe richting Sense & Care; een platform voor onderzoek waarbij de zintuiglijke beleving uitgangspunt is voor de gebouwde omgeving.” Geweldig en je gaat gelijk anders naar de dingen kijken. Een gebouw is vastgoed, maar waarom geen belevinggoed? Als het vastgoed is beweegt het niet en is het statisch. Als er geen beleving meer in een gebouw zit is het letterlijk en figuurlijk waardeloos geworden. We kunnen alle rekenmeesters op de afdelingen vastgoed van gemeenten ontslaan die zich het hoofd hebben gebogen over discussies rond centralisatie van het vastgoed en ze vervangen door mensen die zich met belevinggoed bezig houden. Zolang de omgeving waarde toekent aan een gebouw is er sprake van beleving. En breng dat eens terug naar het aspect zintuigelijke waarneming. Een gebouw kan warm, koud, sexy, koel,
ONZE VISIE Schooldomein is een verrassend magazine voor managers en beleidsmakers die relevante beleidsinformatie, praktijkvoorbeelden en productinformatie vertalen in een optimale leer-, werk- en leefomgeving. Schooldomein biedt informatie rond de infrastructuur, organisatie en huisvesting van instellingen. Schooldomein is bedoeld voor iedereen die op het niveau van overheid, instellingen, bedrijfsleven en maat-
intelligent, terughoudend en juist vertrouwenwekkend zijn. Daarom hebben we vier architecten gevraagd om een foto te sturen van een sexy gebouw of omgeving met een korte omschrijving erbij. En directeur Conny Boegheim van de nieuwe VMBO-school Berkroden begon na wat doorvragen in te zien dat haar leeromgeving misschien wel sexy was: “Het is natuurlijk wel zinnenprikkelend door de grote opgeblazen foto’s in de vertrekhal. Ik denk wel dat kinderen in dit gebouw meer met hun uiterlijk en kleding bezig zijn. Omdat ze zich er prettig voelen en het ze uitdaagt. “ En dat sluit ook weer aan bij het grote interview met Hennes de Ridder over de onvermijdelijke standaardisatie in het bouwproces. Hij stelt: “Iedereen kan straks zijn eigen huis ontwerpen, met behulp van een machine die er achter zit. Die machine gaat helpen vergelijken. De schoonheid van gebouwen neemt toe omdat het niet meer moeilijk is om variaties aan te brengen.” En verder nog heel veel leuke artikelen: het innovatielab met sexy stellingen. De brede school Losser die eigenlijk ook wel sexy is. En het nieuwe gebouw van RoosRos Architecten voor het Driestar College in Leiden: sexy of juist robuust en een beetje afstandelijk? Oordeel zelf. De mooie ronding van de Noordster in Zuidhorn of de entreepartij van de nieuwe Hubertus & Berkhoff. Allemaal verleidingen en dus veel kijk- en leesplezier gewenst. Sibo Arbeek Hoofdredacteur
schappelijke organisaties betrokken is bij het vinden van oplossingen voor samenhangende vraagstukken in de non profit en profit sector.
HET NETWERK
Schooldomein wordt zes keer per jaar en in een oplage van 17.000 exemplaren gratis verstrekt aan alle onderwijsinstellingen en gemeenten in Nederland en een groot aantal onderwijsinstellingen in Vlaanderen. Het blad wordt gefinancierd uit de exploitatie van advertenties,
advertorials, artikelen en de bijdragen van partners. Schooldomein fungeert als een netwerk, waarbij partijen een meerwaarde genereren door een samenhangend product te bieden. Schooldomein fungeert als een platform voor alle partijen die een bijdrage willen leveren aan de kwaliteit van de onderwijsinfrastructuur.
UW MENING
Wij stellen uw mening zeer op prijs. Voor reacties kunt u mailen naar sibo.arbeek@schooldomein.nl.
U kunt ook reageren via de site www.schooldomein.nl. Praktische informatie vindt u in het colofon.
INTERNET Voor meer informatie over Schooldomein en dit nummer kunt u kijken op www.schooldomein.nl. Via deze site kunt u onder meer alle artikelen van de afgelopen jaargangen opvragen, winkelen in onze rubrieken en relevante marktinformatie zoeken.
Schooldomein wordt mede mogelijk gemaakt door:
NEDERLANDS FORUM VOOR ONDERWIJSMANAGEMENT
SCHOOLDOMEIN
december 2015
5
INHOUD BESTUUR EN BELEID
8
Standaardiseren leidt tot fundamenteel andere processen Prof.dr.ir. Hennes de Ridder over de digitale revolutie, de “moeder aller revoluties”.
12 14
Hij die niet kan dromen is geen realist Impressie van de succesvolle Onderwijsvastgoed Dag over de toekomstbestendige school.
Kracht door Innovatie op prachtige locatie Terugblik op het geslaagde Schooldomeinsymposium.
ONTWERP EN INRICHTING
16
46
20
En dan is het tijd voor pauze! Hoe ontwerp je een inrichting die aansluit bij de visie van de school en past bij de leerlingen.
Lichtstraten laten leerlingen wegdromen in het Esdal College Fraaie nieuwbouw in Klazienaveen baadt in het
Foto: Erik van Wel
licht.
THEMA
24
Inspiratietour Rotterdam door RuimteOK en Ecophon Verslag van vijf boeiende bezoeken aan scholen in Rotterdam.
26
Geslaagde leer- en werkomgeving nieuwe Berkroden Nieuwe school staat voor veilig en uitdagend onderwijs vanuit het thema ‘bewust de wereld in’.
Sexy
29
Sexy is het thema van deze Schooldomein. We vroegen vier architecten om een afbeelding te sturen en in 200 woorden te documenteren. Het mag gaan om een detail van een gebouw of een specifiek ontworpen en ingerichte ruimte. Sexy kan breed worden opgevat als ‘de zinnen prikkelend’. De achterliggende idee is dat verbeelding, gevoel en emotie steeds belangrijker waarden worden in de beleving van een gebouw. Voor het innovatielab legden we drie prikkelende stellingen voor aan drie scherpe specialisten. Zij laten hun licht schijnen over prikkels van gebouwen en onderwijsruimten en sexy leeromgevingen.
30
Vooraankondiging: Voortgezet Onderwijs Bootcamp 2016 Ervaringen en ideeën over onderwijskundige vernieuwingen delen en brainstormen over de ideale leeromgeving die daarbij past.
Monseigneur Bekkersschool kiest voor twintig jaar zekerheid Risicodragend project- en onderhoudsmanagement binnen Publiek-Private Samenwerking.
32
Bouwen voor de norm, kan dat wel? Hoe realiseer je alle doelstellingen op gebied van comfort en milieu met een beperkt normatief budget?
35
De gang van Thamen
36
Duwtje in de rug door de vrienden van de Noorderschool
Nieuwe leeromgeving in de maak. Een experiment van Schooldomein.
Crowdfunding, sponsoring en vooral betrokkenheid maakten nieuwe school met kinderopvang mogelijk in Oostzaan.
6
SCHOOLDOMEIN
december 2015
40
Compact onderwijsprogramma op uitdagende kavel Nieuwbouw Driestar College, vestiging Leiden werd complexe stedenbouwkundige opgave.
42
Brede school Losser gaat voor samenwerking Slim gebouw voor twee scholen zonder ‘julliekant’.
45
Eerste MFA op Aruba geopend! Vijf MFA’s brengen Aruba sociaal, fysiek en economisch op een hoger niveau.
FACILITAIR EN BEHEER
54
Nieuwe Rotsoord werkt voor VSO-cluster 2 Gebouw en inrichting van het nieuwe Rotsoord faciliteren het onderwijsproces.
57
Vooraankondiging: Expertmeeting “Renoveren voor toekomstgericht leren” Bestaand gebouw hoeft geen belemmering te zijn voor het geven van modern onderwijs of het realiseren van een kindcentrum.
59
Green Deal Scholen Steun voor schoolbesturen bij het creëren van duurzame, gezonde en betaalbare scholen.
RUBRIEKEN
11 53 58 61 64 65 66
Kort nieuws
Het idee van VVN
Interimmers in beeld: Lia Wijnsma bij Middin De etalage
Het atelier: Edith Stein College, Den Haag Column van Prof. Ir. Jeanne Dekkers
Vooruitblik naar Schooldomein 3: Fris
15 33 40 46 55
DIGITALE REVOLUTIE MOEDER ALLER REVOLUTIES
Standaardiseren leidt tot fundamenteel andere processen 8
SCHOOLDOMEIN
oktober 2015
Tekst Sibo Arbeek Foto’s Kees Stuip en Martijn Buskermolen
BESTUUR EN BELEID
Hennes de Ridder staat bekend als iemand die zijn mening durft te geven: “Ik versterk zwakke signalen terwijl bestuurders sterke signalen verzwakken.” En: “Goed jatten is beter dan slecht ontwerpen”. In die zin kunnen architecten nog veel leren van hun voorgangers. Toch wil iedereen steeds weer opnieuw het wiel uitvinden. Dat is straks definitief voorbij.
“W
e hebben al veel revoluties achter de rug”, stelt Hennes de Ridder, maar de digitale revolutie is de moeder van alle revoluties. De digitale revolutie zet de wereld op zijn kop en dus ook de bouwwereld. In de bouw worden straks alle processen parallel geschakeld. Vroeger was het proces van het bouwen in verschillende fasen opgedeeld, waarbij in elke fase menselijk handelen en denken werden toegevoegd. Dat leverde uiteindelijk een gebouw op, dat al snel weer verouderd bleek te zijn, omdat de omgeving verandert. Dat is in de toekomst voorbij, dan ontwikkelen we namelijk gebouwen en bouwelementen waarin de kennis zit opgesloten en die reageren op veranderend menselijk gebruik. Dan gaat het om een evolutionaire benadering waarbij het gaat om reproductie. Alles wat we nu nog meemaken is transformatie, met goede bedoelingen, maar regelmatig met slechte uitkomsten. Denk aan alles wat we hebben meegemaakt rond installaties en duurzaamheid.”
REPRODUCEREN “Reproduceren kom je overal tegen. Twee voorbeelden: termietenheuvels en LEGO. Een termietenheuvel is enorm knap geconstrueerd, waarbij telkens cellen worden toegevoegd. De vorm kan kegelvormig, koepelvormig of onregelmatig zijn. Aangetoond is dat termieten een efficiënte warmteregeling creëren. De kolom van hete lucht die in de grondhopen toeneemt, drijft luchtcirculatiestromen aan in het ondergrondse netwerk. De temperatuur in een termietenheuvel schommelt rond de 35°C. Ik zag ze in een woestijn waar het 48 graden was. Van LEGO kun je alles maken, omdat zowel de bouwstenen als de geometrische relaties gestandaardiseerd zijn. Tot voor kort konden kinderen digitaal op de LEGO website een eigen huis bouwen dat na een paar dagen met bouwtekeningen werd thuisbezorgd. Door zowel de elementen als de relaties te standaardiseren kun je alles maken. Dat is voor de bouw heel erg belangrijk, omdat de bouw altijd uniek moet zijn en in een specifieke context staat. Doordat je standaardiseert
SCHOOLDOMEIN
december 2015
9
Hennes de Ridder (1947) werkte na zijn studie Civiele techniek 22 jaar bij de HBG als projectleider op voornamelijk grote projecten in binnen- en buitenland. Na zijn promotie op de ontwikkeling van Complexe Systemen werd hij in 1995 hoogleraar Methodisch en Integraal Ontwerpen op de Faculteit Civiele Techniek en Geowetenschappen van de Technische Universiteit Delft. Vanaf
kun je een bouwsysteem bedenken waarmee enorme schaalvoordelen te behalen zijn en je tegelijkertijd flexibel en aanpasbaar bent. LEGO is simpel, maar in het echte bouwen heb je ook de bouwfysische zaken, warmte, akoestiek, vocht, de mechanica, de chemie en de constructie. Al die relaties moet je standaardiseren. Dat is nu nog moeilijk, maar over vijf jaar is het er. De machine neemt al dat ontwerpwerk over. Je houdt natuurlijk de assemblage, maar de bouwelementen worden steeds kleiner dus simpeler stapelbaar en flexibel. Je krijgt grote constructies die razendsnel worden gestapeld met kunstvoegen en zelfplakkende
en 1905 werd daar een nieuwe wijk gebouwd. Ze hadden een gevelwedstrijd voor de huizen georganiseerd en alle gevels waren anders, van een middeleeuwse kasteeluitstraling tot een alpenhuis. Die wijk is om die reden enorm populair. Ze hebben bespaard op de tussenmuren en funderingen, maar iedereen wil er wonen. Het mooie is dat ze alleen maar met de steentjes en de vormpjes hebben gerommeld, net als de Amsterdamse School. Als je kijkt wat er na de oorlog is neergezet dan is dat meer dan treurig. De gemiddelde architectuur kent geen goten, mooi houtsnijwerk en erkertjes. Het is allemaal vlak, eenheidsworst, kleurloos en onpersoonlijk. De schoonheid gaat echt weer een rol spelen. Alle huizen worden straks architectuur.” INDIVIDUALISEREN “De gevolgen van de digitale revolutie zijn groot voor schoolgebouwen. Het onderwijs gaat de komende decennia fundamenteel veranderen. Over tien jaar is het onderwijsproces helemaal geïndividualiseerd en aangesloten op leermachines. Het gebouw wordt een clustering van aansluitpunten of een aantrekkelijke, veilige plek voor coaching en kennisdeling. Waarom zou je nog naar één persoon voor een groep willen luisteren, terwijl je zelf kunt bepalen hoe en wan-
1999 is hij tevens gevestigd als zelfstandig consultant en in die hoedanigheid gespecialiseerd in het ontwerpen van door mensen gemaakte complexe
“De schoonheid van gebouwen neemt toe omdat het niet meer moeilijk is om variaties aan te brengen.”
systemen in sterk veranderende omgevingen. Verder is hij specialist op de voor de huidige bouw belangrijke disciplines zoals bouwprocessen, risicomanagement, bouworganisatievormen en contractvormen. Begin 2004 heeft hij een nieuw onderzoeksprogramma binnen
elementen. Door die ontwikkelingen kun je de hele gebouwde omgeving transformeren met een minimum aan energie.” Dat kost oude banen en creëert nieuwe banen. In de grafische industrie waren 25 jaar geleden nog 50.000 banen en nu nog maar 5.000 en dat komt door de digitale revolutie. Maar het aantal mensen dat op de een of andere manier grafisch ontwerpt is gigantisch toegenomen.”
zijn sectie Bouwprocessen opgestart rondom het Living Building Concept, waarbij het nut van het bouwwerk over de levensduur voor alle betrokken partijen wordt gemaximaliseerd onder veranderende omstandigheden. In 2011 publiceerde hij LEGOlisering van de bouw, waarin de principes van industrieel maatwerk in veranderende contexten worden behandeld. Binnenkort komt zijn nieuwe boek uit dat gaat over Dynamisch Projectmanagement. Momenteel houdt hij zich bezig met de principes van digitale ontwerpmachines.
10
SCHOOLDOMEIN
ZELF ONTWERPEN EN LATEN ASSEMBLEREN “We staan voor grootschalige renovaties in de bouwsector, waarbij nu veel grote gebouwen leeg staan. De stedelijke omgeving zal zich verder verdichten. Om de oude meuk op te knappen en energie te laten leveren is onzinnig. Die oude flats op strategische goede plekken vormen niet de leefomgeving voor morgen. Renovatie is dan allemaal ambachtelijk handwerk en veel te kostbaar. Door de digitale mogelijkheden gaan we naar slimme stapelsystemen, waarbij de relaties tussen de kleine korrels in het DNA zit. Iedereen kan straks zijn eigen huis ontwerpen, met behulp van een machine die achter het ‘scherm’ zit. Die machine gaat helpen ontwerpen. Je krijgt de bouwdoos thuisgestuurd met de tekeningen en indien gewenst een assembleerder. De schoonheid van gebouwen neemt toe omdat het niet meer moeilijk is om variaties aan te brengen. Ik heb in Haarlem in de wijk Bos en Vaart gewoond. Tussen 1900
december 2015
neer je kennis wilt vergaren? Iedereen gaat zijn eigen programma volgen. Kinderen stampen niets meer maar hebben hun digitale externe geheugens. Dat proces is al ingezet. Wij ruiken niet meer of ons voedsel bedorven is, maar kijken op de houdbaarheidsdatum. We weten niet waar we zitten maar onze tomtom wel. Het gevolg is ook dat kinderen met twee linkerhanden worden geboren. Waarom zou je nog timmeren en een band plakken. Je kunt alles kopen. Zo gauw de mens een nieuw gereedschapje heeft verandert het gedrag onmiddellijk met 100% verslaving als gevolg.” A-SOCIALISEREN “De digitale revolutie kan ook tot grote rampspoed leiden. Omdat iedereen verbonden is, is de mensheid een complex systeem geworden met een eigen dynamiek. Iedereen beïnvloedt iedereen, met alle gevolgen van dien. Om de nog steeds exponentieel groeiende mensheid in toom te houden is de economische groei nodig, met de uitputting van de aarde als resultaat. Door de opwarming van de aarde zal het door wereldleiders geadopteerde groeimodel op redelijk korte termijn echt failliet zijn. Zonder de fossiele brandstoffen is het gedaan met de energie die nodig is om entropie – dat is een onomkeerbare staat van chaos - van ons mondiale systeem tegen te gaan. Eén ding is zeker, van de digitale wereld kunnen we in dat opzicht niets verwachten.”
KORT NIEUWS Gezond schoolplein voor Herbert Vissers College
voor het project Gezonde Schoolpleinen is mogelijk gemaakt door de ministeries van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) en Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW). De cheque staat niet alleen voor een geldbedrag, maar ook voor ondersteuning bij het realiseren van een uitdagend, groen en rookvrij schoolplein. Het plein levert een bijdrage aan de gezondheid van kinderen omdat het buitenspelen stimuleert. Kinderen beoordelen een groen plein beter dan een grijs plein en willen graag meepraten en hun ideeën delen. Zij staan dan ook centraal in dit project. Jantje Beton, IVN, het RIVM Centrum Gezond Leven, de PO-Raad, VO-raad en MBO Raad helpen tot eind 2016 in totaal zeventig scholen uit het basisonderwijs, voortgezet onderwijs en middelbaar beroepsonderwijs met de realisatie van een Gezond Schoolplein. Een Gezond Schoolplein prikkelt de fantasie, stimuleert beweging en leert over het belang van de natuur. Dit is belangrijk voor een gezonde ontwikkeling. Het Herbert Vissers College is daarom blij dat zij geselecteerd is. De start van de bouw van het Gezonde Schoolplein is feestelijk én sportief gevierd. Omdat de leerlingen centraal staan bij de inrichting en aanleg, mochten zij onder andere de cheque van 50.000 euro ondertekenen waarmee het project officieel van start ging.
H
et Schoolpleinen ActieTeam van VMBO Herbert Vissers College in Nieuw-Vennep is eind oktober gestart met de ontwikkeling van een Gezond
Schoolplein. Die dag ontving de school uit naam van het ambitieuze project ‘Gezonde Schoolpleinen’ een cheque ter waarde van 50.000 euro. De financiering
Schoolplein14
Studenten vernieuwen leslokaal
D
S
e Johan Cruyff Foundation brengt jeugd in beweging. Onder andere met het initiatief Schoolplein14. Schoolplein14 draagt er aan bij dat schoolpleinen in Nederland sportiever en uitdagender worden en heeft als doel alle leerlingen uit het primair onderwijs uit te dagen en te stimuleren om met elkaar te spelen en te sporten. Schoolplein14 daagt met 200 Schoolpleinen14 door heel Nederland iedere dag ruim 40.000 kinderen uit tot bewegen. Schoolplein14 zorgt voor meer structuur op het schoolplein, maakt leerlingen socialer en laat tot bijna 50% meer van de docenten een bewegingsactiviteit op het plein organiseren. In 30% van de gevallen is een Schoolplein14 gesitueerd bij een school voor speciaal (basis) onderwijs. Johan Cruijff is blij met het succes van Schoolplein14 want, zegt hij: “Buiten spelen zou een vak op school moeten zijn”. Meer weten? Kijk op www.schoolplein14.nl.
tudenten van het Bouw & Interieur College pimpten als praktijkopdracht een leslokaal van ROC Midden Nederland in Amersfoort. Op deze locatie volgen studenten van het Business & Administration College hun lessen. Het nieuwe projectlokaal is het product van de samenwerking tussen twee mbocolleges van ROC Midden Nederland. Studenten van het Bouw & Interieur College hebben dit multifunctionele lokaal vormgegeven. De opdrachtgever had een drietal wensen voor het interieurconcept aangegeven: 1.De ruimte moest geschikt zijn om zowel klassikaal als in kleine groepjes te werken. 2.De sfeer van het lokaal moest warmer worden door gebruik van andere materialen. 3. Een deel van het bestaande
meubilair moest worden hergebruikt. Tweedejaars studenten van de opleiding Ontwerpend Meubelmaker zijn aan de slag gegaan met deze opdracht. Zij maakten, ieder individueel, een interieurontwerp. Alle ontwerpen werden in een presentatiemiddag voorgelegd aan de opdrachtgever. De ontwerpen werden beoordeeld op design en financiële en praktische haalbaarheid. Op basis van het gekozen ontwerp zijn de studenten in de praktijklessen aan de slag gegaan met de productie. Zij zaagden en bewerkten hout om het zelf ontworpen meubilair ook te vervaardigen. Een van de topstukken is de vergadertafel, die in vier delen een mond vormt. Deze tafel is in meerdere opstellingen te gebruiken.
Rectificatie De column in Schooldomein 1 van deze jaargang werd geschreven door de man die in het openingsartikel van deze nieuwe Schooldomein centraal staat: Prof. Dr. Ir. H.A.J. (Hennes) de Ridder, emeritus hoogleraar Integraal Ontwerpen aan de faculteit der Civiele Techniek en Aardwetenschappen van de Technische Universiteit Delft. Per abuis vergaten we de naam van de fotograaf te vermelden. Dat zetten we graag recht. De foto – ook bij dit bericht – is van Kees Stuip Fotografie (www.photostuip.nl).
SCHOOLDOMEIN
december 2015
11
Tekst Sibo Arbeek
NAAR EEN TOEKOMSTBESTENDIGE SCHOOL
Hij die niet kan dromen is geen realist Voor optimale leerprestaties is een gezond binnenklimaat nodig. Een toekomstbestendig schoolgebouw moet daarbij ook duurzaam, veilig en flexibel zijn zonder dat het onderwijsbudget belast wordt door hoge exploitatielasten of een ondoordacht meerjaren onderhoudsplan. Een impressie van een geslaagde dag.
E
en studiedag met een constructieve insteek en goede presentaties waar je wat aan hebt. Zo oordeelden de bezoekers van de Onderwijsvastgoed Dag, die IVVD in samenwerking met Schooldomein, Schoolfacilities en Ruimte OK in Barneveld organiseerde. Het werd een dag met nieuwe inzichten voor alle partijen die willen bouwen, renoveren of duurzaam exploiteren.
• Een business case begint met een stip aan de horizon • Bekostiging en financiering zijn twee losstaande zaken • Bouwen met ambitie verdient zich terug tijdens de levensduur • Een ander iets gunnen betekent dat die ander jou ook iets gunt • Denk in leerlingen en niet in denominaties
12
SCHOOLDOMEIN
december 2015
AANDACHT VOOR BELEIDSKADER Van toekomstbeeld naar actie nu was het thema van ex-wethouder en huidig schoolbestuurder Robbert Jan Piet. “Hij die niet kan dromen is geen realist”, begon Robbert Jan Piet en dat betekent dat duurzaamheid vooral ook met strategie te maken heeft. Daarbij moet je eerst de stip aan de horizon bepalen en vervolgens terug redeneren hoe je die stip kunt bereiken. Vaak beginnen partijen met een ambitie, maar kalft die in het proces af, waarna er een slap resultaat overblijft. Je moet dus per definitie gaan voor een lange termijnvisie. Dan blijkt dat je tijdens het proces tot nieuwe inzichten komt, die goed inpasbaar blijken. Een nieuw perspectief op strategische onderwijshuisvestingsplanning in tijden van krimp was de presentatie van Onno Damen van ICS Adviseurs. Krimp of
NETWERKEN
in een duurzaam meerjarenonderhoudsplan en een meerderheid heeft geen kennis van alternatieve financieringsvormen. Interessante oplossingsrichtingen brachten de volgende presentaties, waarvan de eerste Prestatiegericht en exploitatieneutraal investeren in binnenklimaat en energie was. Machiel Karels van DWA presenteerde samen met de aannemer Jansen de Jong Bouw de casus waarbij 10 basisscholen in Amsterdam Zuid werden gerenoveerd. Bijzonder is dat er een mandje met tien scholen werd gemaakt, waarbij marktpartijen en de scholen samen naar de beste oplossingen bleven zoeken. Door schoolbesturen, gebruikers en uitvoerende partijen al vroeg in het proces mee te laten denken over de wensen en prestaties van het eigen gebouw ontstaat een beter resultaat. juist groei leiden tot sterke fluctuaties en vraagt om een nieuw beleidskader. Keuzes dienen in breder perspectief gemaakt te worden door ook exploitatie, wijkontwikkeling, verduurzaming en rendement van investeringen mee te nemen. Een mooi voorbeeld van samenwerking levert brede school De Noordster in Zuidhorn, die binnen de bekostiging duurzaam is uitgevoerd en waarvoor het exploitatiemodel van ICSadviseurs de juiste input leverde. Max Hoefeijzers legt uit wat de essentie is van de geslaagde Coöperaties Building Breda en Breedsaam. Voortaan draagt de gemeente Breda jaarlijks de gelden voor onderwijshuisvesting over aan de coöperaties Breedsaam (PO) en Building Breda (VO). Onder hun verantwoordelijkheid wordt bepaald welke bestemming deze gelden krijgen, waarbij iedereen aan de beurt komt. Een belangrijke voorwaarde voor succes is dat de besturen elkaar niet zien als concurrenten en de bereidheid hebben om elkaar te helpen. Dat maakt dat dromen uitkomen; Breda krijgt met subsidie van de provincie een internationale school en ook afwijkende schoolconcepten krijgen een kans. VERDUURZAMEN Marco van Zandwijk – Ruimte OK schetst de actualiteit van Green Deal Verduurzaming Scholen. De Green Deal helpt schoolbesturen en gemeenten bij hun ambities om energiebesparing en de kwaliteit van het binnenmilieu op scholen (exploitatieneutraal) te verbeteren. Opvallend in de hele transitie naar anders denken is dat gemeenten en schoolbesturen elkaar vaak niet begrijpen. Denkt de een al strategisch, dan is de ander vaak nog uitvoerend bezig. Ook weten schoolbesturen vaak niet waar goede informatie te halen is; ruim 75% van de schoolbesturen heeft de ambities rond verduurzaming nog niet vertaald
“Je kunt een probleem niet oplossen met de denkwijze die het heeft veroorzaakt.” Albert Einstein
DE FINANCIËLE BUSINESS CASE De belangrijkste boodschap van Jean Pierre Renard van IlfaTresury Support is dat de business case al aan de voorkant van het proces wordt opgezet. Veel mensen denken dat een business case pas goed is wanneer alle plannen worden doorgerekend, maar dat is een misverstand. Want plannen hebben lange termijn implicaties. En die wil je in beeld hebben. Een goede businesscase ondersteunt en zorgt voor een sturingskader. Huren als een eigenaar, was de inleiding van Herman Janssen van Stichting Maatschappelijk Vastgoed (SMV). Vooral door de overheveling van het buitenonderhoud ontstaan nieuwe mogelijkheden voor financiering en exploitatie. Voor gemeenten en onderwijsinstellingen biedt het huurconcept dat SMV aanbiedt een sterke oplossing voor de huidige problematiek bij vooral gemeenten, die niet altijd de mogelijkheid hebben om te financieren. Voor de exploitatie werkt SMV met speciale beheerrechtspersonen (stichting o.i.e) die publiek en/of privaat worden gefinancierd en die als verhuurder optreden ten behoeve van de klant. Caspar Boendermaker van de BNG Bank sprak over verschillende financieringsoplossingen voor verduurzaming van schoolgebouwen. Investeren in schoolgebouwen vraagt om nauwe samenwerking tussen schoolbestuur en gemeente. Een belangrijke vraag is wat het effect van een financieringsvorm is op bijvoorbeeld de rol- en risicoverdeling van betrokken partijen? Kortom: een geslaagde dag omdat er een mooie mix was van “out of the box”-denken en concrete suggesties over innovatieve vormen van organiseren, financieren, verduurzamen en exploiteren. U kunt alle presentaties nog eens rustig bekijken op www.ivvd.nl door op de onderwijsvastgoeddag te klikken.
SCHOOLDOMEIN
december 2015
13
Tekst: Sibo Arbeek Foto’s Martijn Buskermolen
TERUGBLIK OP GESLAAGD SCHOOLDOMEINSYMPOSIUM
Kracht door Innovatie op prachtige locatie Het net geopende Hubertus & Berkhoff, de culinaire VMBO-school in Amsterdam, vormde het decor van een geslaagd symposium waar veel bekenden uit de wereld van onderwijs en onderwijshuisvesting en -inrichting elkaar troffen. Mede aanleiding voor het symposium is het 25 jarig hoofdredacteurschap van Sibo Arbeek, die uitgebreid in het zonnetje werd gezet. Een foto impressie.
Rechterhand Brenda Breems biedt Sibo het uit piepkleine afbeeldingen uit Schooldomein opgebouwde zelfportret aan.
Uitgever Henrico ten Brink neemt met voorzitter van de redactieadviesraad Edward van der Zwaag de strategie voor de komende jaargangen door.
14
SCHOOLDOMEIN
december 2015
De zintuigen kwamen volop aan bod tijdens de informele momenten tussen de programma-onderdelen.
Petit fours met de logo’s van alle partners door de leerlingen van Hubertus&Berkhoff bereid.
NETWERKEN
De imposante entreepartij van de nieuwe school trekt je gelijk over de streep: hier wil ik zijn!
De leerlingen van Hubertus&Berkhoff maakten er een geweldig feest van. Hier staat de volgende horeca-generatie!
Debater Edward van der Zwaag dwingt zijn deelnemers tot het uiterste met scherpe stellingnamen.
De MFA Dussen in de gemeente Werkendam vormde het thema van een boeiend gesprek over innovatief aanbesteden.
Een inkijk in ĂŠĂŠn van de vele boeiende workshops die door de partners van Schooldomein tijdens het symposium werden verzorgd.
SCHOOLDOMEIN
december 2015
15
Tekst Willemien Messelink, interieurarchitect STALAD
En dan is het tijd voor pauze! De bel gaat... vanuit alle hoeken in de school komen leerlingen samen in de aula. Tijdens de pauze zijn ze even weg van het stilzitten, luisteren en geconcentreerd werken. Nu is het tijd voor ontspanning en het ontmoeten van vrienden en klasgenoten. Tijdens tussenuren is er plek om te studeren of in groepjes te werken. Juist voor deze momenten is een goed ingerichte aula belangrijk.
Middelsee College Sint Annaparochie. ‘Buiten’ naar binnen halen was het uitgangspunt bij de inrichting van de aula van Campus Middelsee. Dit is terug te vinden in de openheid van de aula, de organisch gevormde zitelementen, de binnen-bomen en de ‘wolk-lampen’. Foto Rianka Nijboer.
AULA Samen met de school kijkt STALAD naar een inrichting die aansluit bij de visie van de school en past bij de leerlingen. We letten daarbij ook op duurzaamheid en onderhoud; een meubelstuk in de aula moet tegen een stootje kunnen en op plekken waar gegeten wordt speelt hygiëne ook een rol. Er wordt gelet op comfort; leerlingen moeten prettig kunnen zitten en het liefst op diverse manieren. De experts van STALAD
16
SCHOOLDOMEIN
december 2015
ONTWERP EN INRICHTING
Middelsee Campus te Sint Annaparochie. De personeelskamer heeft een ‘eigen’ sfeer die afwijkt van de rest van de school. Personeel is op die manier tijdens de pauze even uit de lessfeer. Foto Rianka Nijboer.
kijken naar uitstraling en kleur: past de inrichting bij de sfeer van de school en vormt het een mooi geheel? Ten slotte wordt de routing geanalyseerd en kijken we naar de juiste looplijnen en lichtinval. Een aula of kantine kan op veel manieren worden ingezet door de school. De primaire functies zijn: pauzeverblijf, lunch, tussenuur en als wachtruimte. Maar ook andere activiteiten vinden hier vaak plaats, denk aan:
“De ontwerpstudio van STALAD ontwerpt dagelijks interieurconcepten, indelings tekeningen en maatwerkmeubilair” ouderavonden, toneelvoorstellingen, presentaties, verhuur aan buitenschoolse activiteiten of een kerkzaal in het weekend. In het onderwijs is steeds meer behoefte aan multifunctionele ruimtes. STALAD heeft voor deze vraagstukken passende en vaak verrassende oplossingen. PERSONEELSKAMER Wat voor een aula belangrijk is, geldt ook voor de personeelskamer. Deze ruimte biedt ontspanning aan docenten en medewerkers tijdens de pauze. Er is ruimte voor ontmoeting, kort overleg en er zijn werk-
plekken om even rustig de les voor te bereiden. Een personeelskamer is bedoeld als afgeschermde plek en is een leerlingvrije zone. In de personeelskamer wordt daarom vaak bewust gekozen voor een eigen kleurstelling en andere materialen dan in de rest van de school. Wij merken dat docenten steeds vaker behoefte hebben aan een professionele werkplek en denken daar graag in mee. LEERPLEIN Een leerplein grenst in de meeste gevallen aan de leslokalen of bevindt zich in de mediatheek of op een rustige plek binnen het schoolgebouw. Een leerplein is bedoeld als werk- en overlegruimte en is eigenlijk een verlengstuk van het leslokaal. Leerlingen kunnen hier in kleine groepen overleggen en projectmatig werken. Afhankelijk van het type onderwijs en de sfeer van de school kiezen we hier voor verschillende opstellingen en vormen. Een leerplein doet dienst als een multifunctionele ruimte. Door gebruik te maken
SCHOOLDOMEIN
december 2015
17
International School Eindhoven. De trappen naar de aula zijn voorzien van meubilair voor voldoende ziten sta-ruimte. De statafels zijn special voor het ISE ontworpen door STALAD. Foto Henk Eertink.
Kamerlingh Onnes College te Groningen. De Leerpleinen zijn ingericht met divers meubilair als leestafels, loungebanken en boekenkasten. De leerpleinen zijn voorzien van bijpassende visuals. Zo wordt het leerplein van Engels opgevrolijkt met een visual van de Big Ben. Foto Henk Eertink.
van divers meubilair ontstaan meerdere functies binnen een ruimte. Zo is er bijvoorbeeld plek voor werken op een laptop of iPad en kunnen korte instructies en presentaties gegeven worden. ONTWERP EN BRIEFING Een aanvraag voor een ruimtelijk ontwerp komt binnen via onze accountmanagers. De account
18
SCHOOLDOMEIN
december 2015
manager van uw regio is het vaste aanspreekpunt en vertegenwoordigt STALAD onderwijsinrichting. De accountmanager legt deze aanvraag voor aan onze eigen ontwerpstudio. STALAD onderwijsinrichting heeft eigen interieurarchitecten in huis die creatieve, praktische en uitstekend uitvoerbare concepten ontwikkelen. De ontwerpstudio van STALAD ontwerpt dagelijks interieurconcepten, indelingstekeningen en maatwerk meubilair. Er wordt gebruik gemaakt van materialen, meubilair en kastsystemen die precies afgestemd zijn op de wensen en doelgroepen van de school of instelling. Er wordt verder gekeken dan de standaard oplossingen. Dat kan niet zonder gedetailleerde informatie van de klant, de accountmanagers en eventueel de architect. Samen gaat STALAD met u de uitdaging aan om van elke ruimte iets bijzonders te maken. Voor meer informatie over de wijze waarop STALAD u kan helpen surft u naar onze site: www.stalad.nl. We komen graag naar u toe!
DUURZAAM ONDERHOUDEN IS EEN VAK APART!
AlphaConsultancy is hèt bureau voor bouwmanagement & advies op gebied van beheer en onderhoud van vastgoed. Wij leveren kennis en capaciteit om bouwkundige, technische en energetische (onderhouds)vraagstukken op te lossen, in samenwerking met de opdrachtgever. Het deskundige team van AlphaConsultancy ondersteunt en ontzorgt de opdrachtgever waar nodig en zorgt voor vakkundige afhandeling van uw vraag en project. Laat ons kosteloos uw energienota’s checken (“no cure, no pay”). De eerste besparingen zijn vaak al hiermee te realiseren! Tip 2: Meerjarenonderhoudsplanningen (MJOP’s) die wél kloppen en de juiste sturingsinformatie bevatten. Dat wilt u toch ook! Tip 3: Uitvoerende partijen benaderen voor uw onderhoudsvraagstukken? Wij kunnen het beter, kijken breder en benaderen het altijd onafhankelijk! Tip 1:
Wij komen graag bij u langs. Vestiging Zwolle: Burg. Drijbersingel 25, Zwolle Vestiging Ridderkerk: Houtzaagmolen 104, Ridderkerk T: (038) 453 25 35 E: contact@alphaconsultancy.nl I: www.alphaconsultancy.nl
Tekst VELUX Foto’s: DAT Architecten
Lichtstraten laten leerlingen wegdromen in het Esdal College Architect en oprichter Theo van Esch van De Architectenwerkgroep Tilburg (DAT) omschrijft het Esdal College als een school die het maximale aan talenten en kwaliteiten uit leerlingen wil halen om zo bij te dragen aan toekomstig vakmanschap. DAT tekende voor de nieuwbouw van de locatie Klazienaveen van het Esdal College.
20
SCHOOLDOMEIN
december 2015
ONTWERP EN INRICHTING
D PROJECTGEGEVENS Project en locatie Nieuwbouw Esdal College, Klazienaveen Opdrachtgever Stichting Esdal College, Emmen Aannemer Giesbers Wijchen, Wijchen
e school, waarin vmbo beroepsgericht maar ook mavo en havo zijn gehuisvest, is opgezet als een cluster van meerdere kleinere gebouwen, in de taal van het Esdal College ‘thuizen’ genoemd, die door middel van gangen aan elkaar verbonden zijn. Het complex wordt aan diverse zijden ingesneden door diepe tuinen. Theo Van Esch: “We hebben het concept naar analogie van een kleine Italiaanse stad vormgegeven, met steegjes, straatjes en pleinen. De diverse “thuizen” weerspiegelen het type onderwijs dat erin plaatsvindt. Zo verblijven de leerlingen bouwonderwijs in een thuis dat door zijn industriële vormgeving beter aansluit op hun belevingswereld.”
Architect De Architectenwerkgroep Tilburg Aantal modules > 250 Daksoort Nieuwbouw Overige bijzonderheden Meerdere lichtstraten op verschillende plekken in het gebouw in diverse opstellingen, maar ook lichtkoepels, daglichtspots en daglichtboxen
EVEN ALLES VERGETEN De gebouwclustering levert een compact geheel op wat ook voor het energieverbruik en het toekomstig onderhoud is. Theo: “Toch doet het niet klein aan, mede door de enorme hoeveelheid daglicht die we op alle plaatsen de school in laten stromen. Zo krijgt de binnenwereld een directe relatie tot de wereld buiten, een element dat bij al onze gebouwontwerpen één van de vaste uitgangspunten vormt. In het geval van het Esdal College wilde ik de leerlingen de mogelijkheid bieden de hemel te kunnen
zien en weg te kunnen dromen. Belangrijk in een omgeving waar veel van het concentratievermogen wordt gevraagd.” MEER DAN LICHTSTRATEN Om die hemel te kunnen zien, had DAT in het ontwerp modulaire lichtstraten van VELUX ingetekend, een resultaat van goede ervaringen in een eerder project. Tijdens overleg met VELUX kwam projectleider Martèl van Nieuwkuijk van DAT erachter dat VELUX veel meer levert dan lichtstraten en dakramen: “Toen VELUX in de gaten had dat we niet alleen lichtstraten maar ook andere daglichtproducten nodig hadden, ging er een wereld open. Zo hadden we bijvoorbeeld ook spiegelbuizen nodig waarmee we vanaf bepaalde daken het daglicht naar ruimten konden geleiden die geen vensters hadden. VELUX noemt ze ‘daglichtspots’. In het bestek hadden we daarin al voorzien met de producten van een ander bedrijf. Maar we hadden ook lichtkoepels en daglichtboxen (een soort dakraam voor het platte dak) nodig. Deze hebben we in bijvoorbeeld de gangen en andere verkeersruimten toegepast. Vanwege de goede ervaringen met VELUX modulaire lichtstraten hebben zij ons met al onze vragen op het gebied van licht geholpen.”
SCHOOLDOMEIN
december 2015
21
FRUTTEN IN HET WERK Theo van Esch vult aan: “Het concept van die lichtstraten is heel mooi, niet alleen qua modulariteit, maar ook qua pasvorm en kwaliteit. Alle lichtstraten zijn in korte tijd in elkaar gezet door mensen die weten wat ze in hun handen hebben en waarmee ze bezig zijn. De soepele voorbereiding die de modulariteit al gaf, zie je ook terug in de montage. Dat werkt veel beter dan het frutten met een in het werk gemaakte lichtstraat. We willen de leerlingen hier juist laten zien wat topkwaliteit is en dat komt tot uitdrukking in de gebruikte bouwmaterialen, van baksteen tot stalen kozijn. Daar past de uitstraling van de VELUX modulaire lichtstraten perfect bij. Heel strak, heel slank, perfect afgewerkt en precies passend. En dat zie je echt, ook al zweven de lichtstraten hoog boven je hoofd.” GEËMAILLEERDE BEGLAZING De lichtstraten die DAT heeft toegepast, zijn van de typen Zadeldak en het industrieel ogende Sheddak. “In het thuis van Mens & Dienstverlenen hebben we gekozen voor type Zadeldak in een atriumopstelling”, legt Theo uit. “Dit brengt duurzaamheid in het
22
SCHOOLDOMEIN
december 2015
“Met VELUX hebben we een daglicht beleving gecreëerd.”
gebouw; de flexibiliteit door de enorme lichtinval maakt het gebouw transformatiebestendig. Bovendien zijn alle materialen van de lichtstraten recyclebaar. Overigens bleek ook bij het atrium de bereidheid van VELUX tot meedenken. Vanwege de geografische positie van dit thuis waren de rijen lichtstraatelementen zowel op het noorden als het zuiden gericht. De op het zuiden gerichte rijen hadden dus permanente lichtdimming nodig, iets waar je de op afstand bedienbare zonweringsproducten van VELUX niet voor laat installeren. Daarom hebben we het gezocht in een speciale beglazing. Tijdens een bezoek van onze contactpersoon van VELUX Nederland kwam de directeur van het Deense moederbedrijf ook mee. We kwamen samen uit op een beglazing die een combinatie is van een heldere ruit aan de binnenzijde en een geëmailleerde ruit aan de buitenkant. We wilden een mooi, getemperd, diffuus licht bereiken. De VELUX directeur zei dat hij dit nog nooit bij de hand had gehad, maar het bedrijf is gelijk aan de slag gegaan met het gewenste resultaat. Dat kenmerkt de wil om aan dit soort gebouwen en oplossingen te mogen bijdragen. Een vereenzelviging met hun klanten die ik maar heel zelden bij andere bedrijven ben tegengekomen.”
ONTWERP EN INRICHTING
ZONWERING EN VERDUISTERING Martèl van Nieuwkuijk voert nog aan dat er bij andere lichtstraten wél de VELUX zonwerings- en verduisteringsproducten zijn toegepast. “In de bibliotheek is de lichtstraat op het zuiden gericht, waar je in de zomer de zoninval wilt kunnen beheersen. Met de op afstand bedienbare zonwering is dat heel eenvoudig. Hetzelfde geldt voor de aula, waar er volop daglicht moet zijn, maar die ook verduisterd moet kunnen worden voor speciale gelegenheden. Daar is het doek van de zonwering dus in verduisterende kwaliteit uitgevoerd. Het mooie is dat alle elektrische componenten zoals motoren en stroomvoorziening, in de profielen van de lichtstraatelementen zijn weggewerkt. Je ziet ze totaal niet, waardoor de ranke, hoogkwalitatieve uitstraling volledig intact blijft. Diezelfde uniformiteit geldt ook voor de verschillende typen lichtstraatelementen. Weliswaar hebben we hier voor vaste elementen gekozen en niet voor te openen elementen – ventilatie wordt verzorgd door de gebouwinstallaties – maar qua aanzien zijn alle elementen gelijk.” Op de informatie dat VELUX het lichtstratenconcept in samenwerking met het bekende Londens architectenbureau Foster + Partners heeft ontwikkeld, reageert Theo van
Esch enthousiast: “Dat is een hele goede partner en dat zie je terug in de kwaliteit. Het concept voldoet duidelijk aan de internationale designstandaarden. Slimme zet.” Klazienaveen is dus een mooi onderwijsgebouw rijker. Theo van Esch afsluitend: “Het is een gebouw waar de leerlingen niet alleen graag willen zijn door de beleving in de thuizen, maar ook door de unieke daglichtbeleving die we met VELUX hebben gecreëerd.” Kijk voor meer informatie op www.velux.nl.
SCHOOLDOMEIN
december 2015
23
Tekst Guus Klamerek Foto’s Guus Klamerek en Ruimte-OK
Inspiratietour Rotterdam door RuimteOK en Ecophon
Voortbordurend op het grote succes van de inspiratietour eerder dit jaar in Amsterdam, organiseerden Ruimte-OK en Ecophon op 22 september voor de tweede keer een inspiratietour voor schoolbesturen en gemeenten die bezig zijn met nieuwbouw en/of renovatie. Plaats van handeling was dit keer Rotterdam, waar veel gebeurt op het gebied van onderwijshuisvesting. Op het programma stond een bezoek aan vijf verschillende projecten, zowel renovatie als nieuwbouw, zowel PO als VO. MELANCHTHON BERGSCHENHOEK Het was op tijd verzamelen bij de eerste school, Melanchthon Bergschenhoek. Om 8.30 uur stroomden de eerste gasten al binnen; gelukkig stond de koffie klaar. Om 9.00 uur begon het officiële programma waarbij directeur Gesinus Hospes de deelnemers welkom heette. Hij gaf een toelichting op het bouwproces en het gebouw vanuit de visie van de school. Het gebouw is een doordacht ontwerp van Broekbakema Architecten. Steven Schulze verzorgde namens hen een rondleiding en hij legde de gemaakte ontwerpkeuzes uit. Het Melanchthon is een flexibel gebouw dat continue kan veranderen waardoor in verschillende samenstellingen onderwijs kan worden geboden aan zo’n 1000 leerlingen op gymnasium, atheneum en havo niveau.
24
SCHOOLDOMEIN
december 2015
Door de flexibiliteit en het multifunctionele gebruik kan bijna iedere m2 van het gebouw worden ingezet voor het geven van onderwijs. WOLFERT LYCEUM De tweede school, het Wolfert Lyceum – een openbare Dalton school voor gymnasium, atheneum en havo – ligt direct naast het Melanchthon. De afstand tussen deze scholen is minimaal maar de verschillen zijn enorm. Dat geldt voor zowel de onderwijsvisie, de cultuur als voor het gebouw. Directeur Peter Wind lichtte een aantal van deze verschillen toe en deelde hoe hij is omgegaan met het faillissement van het architectenbureau tijdens het bouwproces. Door middel van enkele prikkelende
NETWERKEN
stellingen wist hij de deelnemers te boeien. Daarnaast gaf hij nuttige tips aan de deelnemers die nog aan een soortgelijk project gaan beginnen. RUDOLF STEINER COLLEGE Vanaf Bergschenhoek namen de 38 deelnemers (100% opkomst!) plaats in de bus richting een bijzonder project in Crooswijk; de renovatie en uitbreiding van het Rudolf Steiner College. Deze locatie is pas sinds 28 augustus jl. in gebruik en er werd zelfs nog volop aan gewerkt tijdens ons bezoek. De vleugels van de oude Ambachtsschool uit 1907 zijn in oude glorie hersteld en worden gekenmerkt door hoge plafonds, veel daglicht, een goed binnenklimaat en een goede akoestiek. De vleugels – waarvan één voor de praktische en één voor de theoretische vakken – worden verbonden door een nieuw ‘hart’ van de school, passend bij de visie van Rudolf Steiner. Frido van Nieuwamerongen en Roswitha Abraham van Arconiko Architecten en Gerard Bac van COMeG gaven een rondleiding en vertelden alle ins en outs over dit project waarbij de gemeente Rotterdam als bouwheer heeft opgetreden. OBS DE WILGENSTAM Directeur Peter Bergen en adjunct-directeur Jan Esser gaven een kijkje in de renovatie en de daarbij behorende uitdagingen van OBS de Wilgenstam in Schiebroek die in 2011 is uitgevoerd. Opvallend is de extreem korte verbouwtijd; in slechts acht weken tijd is het gebouw volledig gerenoveerd van ‘oud en versleten’ naar een duurzame school. De school is van energielabel G naar A++ gegaan en ook het binnenklimaat is verbeterd. Nog steeds staat deze basisschool in de top 5 meest duurzame basisscholen van Nederland. ST. MICHAËLSCHOOL Het laatste bezoek van de dag brengt ons naar het nieuwe gebouw van de St. Michaëlschool in Hillegersberg, winnaar van de Rotterdam Architectuurprijs 2015. Architect Bart van Kampen van De Zwarte Hond vertelt over de uitdaging om een duurzaam schoolgebouw te ontwerpen dat niet massaal aanvoelt, maar juist een huiselijke en overzichtelijke sfeer heeft. Een grote bijdrage aan deze sfeer wordt geleverd door de drie afzonderlijke domeinen voor de onder-, middenen bovenbouw. Het gebouw, oftewel de ‘schoolvilla’, refereert aan de vele villa’s in dit deel van Rotterdam. Wat een fraaie afsluiting van deze Rotterdamse tour. Binnenkort verschijnen deze scholen als praktijkvoorbeelden op de site van Ruimte-OK. …EN WAT HOORDEN WE NOG MEER? Gedurende de dag heeft Fred Barendse van gemeente Rotterdam de deelnemers geïnformeerd over de
huidige aanpak en investeringsagenda van onderwijshuisvesting in Rotterdam. Guus Klamerek van Ecophon liet ons ervaren wat het effect van goede (en slechte) akoestiek op leren inhoudt en Marco van Zandwijk nam de bezoekers mee in de ontwikkelingen rondom Waarborgfonds & Kenniscentrum Ruimte-OK en de Green Deal Scholen. De dag werd door de deelnemers gewaardeerd met maar liefst een 8,3! DE VOLGENDE INSPIRATIETOUR Ruimte OK en Ecophon organiseren de inspiratietours om kennis over kwaliteit van onderwijshuisvesting te delen en schoolbesturen, gemeenten en kinderopvangorganisaties die met het onderwerp bezig zijn te inspireren door in een korte tijd een aantal praktijkvoorbeelden te bezoeken. Daarnaast brengt de tour de deelnemers op informele wijze met elkaar in contact wat de kruisbestuiving bevordert. In 2016 staan er wederom twee inspiratietours gepland. Houd www.ruimte-ok.nl en www.ecophon.nl in de gaten voor meer info en gratis aanmelden.
“In 2016 staan er wederom twee inspiratietours gepland.”
Enkele reacties: • “Leerzaam om ervaringen uit te wisselen en om bij anderen in de keuken te kijken” • “Veel gezien en gehoord en goede ideeën opgedaan voor zowel verbetering van huidige panden als komende nieuwbouwprojecten” • “Een aantal elementen heb ik direct de dag daarop kunnen gebruiken tijdens een sessie met ons ontwerpteam”
SCHOOLDOMEIN
december 2015
25
Tekst Sibo Arbeek Foto’s Gispen
BEWUST DE WERELD IN
Geslaagde leer en werkomgeving nieuwe Berkroden
26
SCHOOLDOMEIN
december 2015
ONTWERP EN INRICHTING
De nieuwbouw van de VMBO-school Berkroden van de scholengroep Melanchthon mag er zijn; opgetrokken in een robuuste bouwstijl die past bij de nog te bouwen wijk met een 30-er jaren uitstraling. De nieuwe school staat voor veilig en uitdagend onderwijs vanuit het thema ‘bewust de wereld in’.
PROJECTGEGEVENS Project Nieuwbouw VMBO Berkroden Opdrachtgever Vereniging voor CVO Rotterdam e.o. Capaciteit 700 leerlingen Bvo 7.000 m2
OVER DE AANLEIDING Directeur Conny Boegheim vertelt het verhaal van de school: “We zaten 200 meter verderop in een tijdelijk gebouw totdat de gemeente ons nieuwbouw gunde. Met dit gebouw op deze plek willen we een statement maken. Het is een goed bereikbare plek dicht bij Pijnacker en de groeigemeente Lansingerland. We hebben nu 564 leerlingen en bieden VMBO BBL, KBL en GL-onderwijs en kunnen groeien naar 700 leerlingen. Daarom hebben we een casco extra verdieping op het gebouw laten zetten, die we kunnen inrichten als het nodig is. We hoeven alleen maar de vloeren te storten en de wanden te zetten. Ons thema is ‘bewust de wereld in’ en zo hebben we de school ook gebouwd. Door een omgeving te maken waarin leerlingen goede keuzes kunnen maken. Waarbij binnen en buiten door elkaar heen lopen en er goede doorlopende leerlijnen zijn met het bedrijfsleven en bedrijven in de omgeving. Die verbindingen zijn belangrijk. De bewuste wereld vind je terug in het gebouw; alles is open en transparant, zodat je overal ziet en gezien kunt worden. Links zie je de skyline van Rotterdam en rechts die van Delft. De hal is de vertrekhal die als een treinstation is ingericht, met een perron, banken, een echte perronklok en opgeblazen foto’s van stations. Je gaat op reis in onze school en wij helpen daarbij.”
In gebruik Zomer 2015 Architecten Spring Architecten en 010/architecten Inrichting Gispen
OVER DE UITSTRALING Conny: “Kijk eens wat VMBO-ers allemaal kunnen. Dat bewustzijn wilden wij in een mooi gebouw met een stijlvolle uitstraling vertalen, met aandacht voor kleur, meubels en hoe je wilt werken. Wij zijn van te voren bewust bezig geweest met de inrichting van ons
gebouw. Wat is duurzaam, wat is makkelijk schoon te maken, kun je ergens papier onder schuiven. En dat wil niet zeggen dat je geen mooie inrichting kunt maken.” Jeroen Verweij van Gispen heeft een belangrijke rol gespeeld bij de inrichting. Conny daarover: “Je verwacht van te voren niet dat Gispen voor een school betaalbaar is, maar dat is dus wel zo. En het belangrijkste is dat ze goed meegedacht hebben over het totale inrichtingsconcept en over het onderhoud van het meubilair.” Jeroen knikt: “Als je een omgeving student proof moet maken, komt dat niet ten goede aan de sfeer. Onze ervaring is dat leerlingen een mooie inrichting met respect behandelen. Onze interieurarchitect heeft zich vastgebeten in de bewuste wereld van de leerling om een goed gevoel te krijgen bij deze school. Vanuit het gevoel en de wens zijn we gaan ontwerpen. Het gaat om het gebruik en het product is de laatste stap. En een mooie inrichting helpt.” Conny reageert: “Je ziet dat onze leerlingen in dit nieuwe gebouw beter zitten en dat ze in een ruststand komen. Hun gedrag is rustiger en ze komen hier graag naar toe. En ook docenten hebben een prachtige eigen werkruimte gekregen. Dat wordt vaak vergeten.” OVER FLEXIBILITEIT EN ONDERHOUD Jeroen: “Er zijn natuurlijk altijd elementen in de inrichting die kunnen beschadigen, zoals gestoffeerde banken. Gispen heeft bij het uitbrengen van de offerte direct een onderhoudsvoorstel aangeboden. In dit voorstel zijn financiële afspraken gemaakt voor reparatie, onderhoud en eventuele herstoffering. Melanchthon werd hierdoor extra overtuigd omdat deze kosten minimaal zijn ten opzichte van de totale
SCHOOLDOMEIN
december 2015
27
exploitatie. Zo hebben we ook al het bestaande lesmeubilair, dat overigens niet door Gispen is geleverd, technisch nagelopen en aangepast waar mogelijk, zodat de school het weer 15 jaar kan gebruiken. We hebben bijvoorbeeld lestafels voorzien van nieuwe tafelbladen en doppen. Gispen is koploper in de branche op het gebied van circulaire economie en moedigt hergebruik ook aan. Zo creëer je financiële ruimte om
“Een goed gebouw helpt om leerlingen en docenten gelukkiger te maken.” extra in de kwaliteit te investeren. We zijn blij dat we over de totale inrichting mochten meedenken. Beleving en flexibiliteit zijn kernwaarden. De inrichting is toekomstproof omdat je ook in niet-ingeroosterde ruimten kunt lesgeven, net als in de aula die met een podium is uitgerust.” OVER DE KRACHT VAN ONTMOETING Deze Schooldomein kent als thema SEXY. Is het een sexy gebouw? Conny lacht: “Dat vind ik wat ver gaan. Ik vind het gebouw warm en open en een plek waar kinderen en docenten zich prettig voelen. Het is natuurlijk wel zinnenprikkelend door de grote foto’s in de vertrekhal. Ik denk wel dat kinderen in dit
28
SCHOOLDOMEIN
december 2015
gebouw meer met hun uiterlijk en kleding bezig zijn. Omdat ze zich er prettig voelen en het ze uitdaagt. Die vertrekhal is echt een plek om te chillen en elkaar te ontmoeten; het is onze place to be. Die plek verbeeldt letterlijk de reis die onze kinderen gaan maken. En een aantal plekken is echt geschikt om te zien en vooral gezien te worden. Dus misschien toch wel sexy eigenlijk.” “Onze architecten Spring Architecten en 010/architecten hebben goed meegedacht in de uitstraling die we wilden en hebben daarbij intensief contact met Gispen gehad. Achteraf kun je zeggen dat het project goed in elkaar is gevallen. We zijn ooit gaan dromen en eigenlijk is die droom ook uitgekomen. Natuurlijk hebben we ook nagedacht over de snelle digitale ontwikkelingen. In de onderbouw werken we nu met iPads. En de mobiel pakken we niet meer af, omdat kinderen dan helemaal in paniek raken. De digitalisering gaat snel en de rol van de docent verandert. Heb je in de toekomst nog wel een gebouw nodig? Wij denken dat ontmoeting en sociale controle belangrijk blijven. Dit is een plek waar leerlingen zich veilig voelen. We hadden niet door wat voor verschil het is om in een goed gebouw te werken. Het onderwijs moet je wel zelf maken maar een goed gebouw helpt om leerlingen en docenten gelukkiger te maken.” Kijk voor meer informatie op www.gispen.nl.
AANKONDIGING
VOORTGEZET ONDERWIJS BOOTCAMP 2016
“Wat beleef je in het schoolgebouw van de toekomst?” Onderwijs vernieuwt en verandert voortdurend, maar een schoolgebouw beweegt niet zomaar mee. Denkt u ook wel eens ‘onze huisvesting moet anders om nog beter onderwijs te kunnen geven?’ Een leeromgeving die prikkelt, vragen oproept, interesse wekt en verrast is een omgeving die de ontwikkeling van de leerling op gang brengt. Het schoolgebouw is daarmee, na de medeleerlingen en de leerkracht, de derde pedagoog. Hoe zorgt u ervoor dat deze derde pedagoog uitdaagt, nu en in de toekomst?
I
CSadviseurs nodigt u uit om één van de Voortgezet Onderwijs Bootcamps 2016 bij te wonen. Tijdens de bootcampmiddag van 12.30 tot 17.30 uur kunt u uw ervaring en ideeën over onderwijskundige vernieuwingen delen en brainstormen over de ideale leeromgeving die daarbij past. Wat beleef je in het schoolgebouw van de toekomst? We dagen u uit om in workouts met diverse experts actief aan de slag te gaan met de thema’s die u het meeste aanspreken: Ondernemend onderwijs: in onze snel veranderende wereld is het belangrijk dat leerlingen proactief, nieuwsgierig en ondernemend zijn zodat ze hun toekomst zelf kunnen regisseren. Hoe ziet een ondernemende school eruit?
Vernieuwing VMBO: de nieuwe beroepsgerichte programma’s in het vmbo vragen om een andere kijk op de praktijkvakken. Hoe ziet dit er straks fysiek op uw scholen uit? 21st Century Skills: leerlingen hebben 21e eeuwse vaardigheden nodig zoals samenwerken, probleem oplossend denken en kritisch denken om succesvol deel te kunnen nemen aan de kennis- en netwerk samenleving waarin technologie en digitalisering een belangrijke rol spelen. Hoe faciliteer je dat? Gepersonaliseerd Leren: onderwijs op maat in de vorm van een gepersonaliseerd leertraject stelt de leerling en zijn of haar leerstijl, intelligentie en motivatie centraal en draagt bij aan optimale talentontwikkeling. Hoe kan dit in de huidige schoolgebouwen? De middag sluiten we af met een interactieve presentatie van de resultaten van de workouts. Natuurlijk is er tussendoor tijd om te netwerken. We verzorgen gezonde hapjes en drankjes voor de broodnodige energieboosts. De Voortgezet Onderwijs Bootcamp 2016 organiseren we ook in uw regio! •D insdagmiddag 12 januari 2016 in het Klokgebouw, Venture-Lab-S op Strijp S in Eindhoven •D onderdagmiddag 7 april 2016 in West Nederland •D insdagmiddag 31 mei 2016 in Oost Nederland Deelnamekosten: € 65,- (excl. BTW) Aanmelden kan via: brenda.breems@icsadviseurs.nl Meer informatie volgt op www.icsadviseurs.nl
SCHOOLDOMEIN
december 2015
29
VORM: RISICODRAGEND PROJECT- ÉN ONDERHOUDSMANAGEMENT
Monseigneur Bekkers school kiest voor twintig jaar zekerheid
D
e Monseigneur Bekkersschool (MBS) is een school voor speciaal (voortgezet) onderwijs, momenteel gehuisvest op twee locaties in Eindhoven. Beide locaties voldoen echter niet meer aan de huidige eisen voor onderwijs aan deze kwetsbare groep kinderen en verkeren in matige staat van onderhoud. Na het afketsen van een plan voor de realisatie van nieuwbouw - in combinatie met een Orthopedagogisch Didactisch Centrum van Lunet Zorg - door grote onzekerheid over bekostiging in de zorg, moest de Stichting Speciaal Onderwijs & Expertisecentra (SSOE) in overleg met de gemeente Eindhoven op zoek naar een andere oplossing. TRANSFORMATIE BESTAAND SCHOOLGEBOUW Omdat de gemeente sterk inzet op hergebruik en transformatie van bestaande gebouwen voor maatschappelijke doeleinden, hebben beide partijen een oplossing gevonden in het grondig transformeren en geschikt maken van een bestaand schoolgebouw aan de Venetiëstraat in Eindhoven. Deze school werd in de
30
SCHOOLDOMEIN
december 2015
De Stichting Speciaal Onderwijs & Expertise centra, bestuurlijk verantwoordelijk voor de Monseigneur Bekkersschool voor speciaal (voortgezet) onderwijs te Eindhoven, geeft samen met HEVO een volledig nieuwe invulling aan het begrip Publiek-Private Samenwerking. Vanaf de initiatieffase tot twintig jaar na de oplevering van het ‘nieuwe’ gebouw van deze school trekken de organisaties gezamenlijk op en houden ze elkaars belangen scherp. tachtiger jaren ontworpen en gebouwd voor een lts. Toen de lts wegging, kreeg het pand een tweede leven als vestiging voor het voortgezet onderwijs van de Internationale School Eindhoven. Nu de campus van de Internationale School Eindhoven op een andere locatie is gerealiseerd kwam het schoolgebouw voor de tweede keer leeg te staan en kan het worden getransformeerd voor MBS. RISICODRAGEND PROJECTMANAGEMENT HEVO verzorgde de haalbaarheidsstudies en ramingen van de transformatie en is in het vervolgtraject verantwoordelijk voor het ontwerp en de realisatie. Het projectmanagementbureau voert dit project risicodragend uit en is daarmee contractueel verantwoordelijk voor alle partijen die zijn betrokken bij het ontwerp en de bouw. SSOE heeft hierdoor in het hele proces te maken met slechts één contractpartij en aanspreekpunt.
Tekst Dick Bouman (HEVO) Beeld De Architectenwerkgroep Tilburg
DUURZAAMHEIDSAMBITIES Waar een transformatie van een bestaand gebouw op zichzelf al duurzaam is, gaan de duurzaamheidsambities van MBS en de gemeente verder. Deze ambities zijn op allerlei manieren vertaald in het ontwerp en de realisatie. Zo wordt om de isolatie van het pand te verbeteren het buitenblad verwijderd waarna een dikker pakket aan hoogwaardige isolatie wordt aangebracht. De huidige dakisolatie en afwerking blijven behouden (waardoor er minder sloopafval ontstaat) maar er wordt wel een nieuw pakket op aangebracht. Gevolg hiervan is een toename van de isolatiewaarde van 3,5 naar 5,0. Om duurzamer om te kunnen gaan met onderhoud worden alle houten buitenkozijnen door aluminium versies vervangen. Ook installatietechnisch verandert er veel met de inzet van energiezuinige pompen, een hoogefficiënte warmtepomp en een zonneboiler. RISICODRAGEND ONDERHOUDSMANAGEMENT Omdat de huidige bekostiging van het onderhoud van scholen die de Rijksoverheid vergoedt aan SSOE structureel tekortschiet om de uitgaven te dekken, wilden SSOE en HEVO een stap verder gaan in hun samenwerking. Daarbij eindigt deze niet bij de oplevering van het getransformeerde pand maar zet deze zich voort in de gebruiksfase. Beide partijen ontwikkelden gezamenlijk een samenwerkingsvorm waarbij uitgebreid is gezocht naar een evenwichtige overeenkomst, die de contractuele verantwoordelijkheid voor het onderhoud bij HEVO legt, maar ook rekening houdt met het feit dat er reserveringen nodig zijn voor investeringen in een later stadium. De overeenkomst is nu zo ingericht dat beide partijen belang hebben bij een goede kwaliteit onderhoud en bij het uitstellen van investeringen indien deze
ONTWERP EN INRICHTING
nog niet nodig zijn. Wanneer onderhoud zorgvuldig geschiedt, ligt daar een groot voordeel voor beide partijen. MEERJARENONDERHOUDSPLAN Om dit te bereiken is een meerjarenonderhoudsplan ontwikkeld dat is afgeleid van en afgestemd op de primaire doelstellingen van SSOE. Dit plan, met bijbehorende begroting, vormt de basis voor de overeenkomst en sluit qua dekking aan bij de bekostiging die SSOE ontvangt. Omdat HEVO ook de contractuele verantwoordelijkheid draagt voor het ontwerp en de realisatie, is het mogelijk om in die fasen van het proces al de benodigde maatregelen en optimalisaties in te voeren, die zichzelf in de gebruiksfase gaan terugverdienen. NIEUWE INVULLING PUBLIEK-PRIVATE SAMENWERKING De overeenkomst heeft een looptijd van tien jaar na oplevering, met een eenzijdige optie voor SSOE om deze nog eens met tien jaar te verlengen. Hiermee geven SSOE en HEVO een volledig nieuwe invulling aan het begrip Publiek-Private Samenwerking: vanaf de initiatieffase tot twintig jaar na de oplevering treden ze samen op en houden ze elkaars belangen scherp in de gaten. Tussentijds zijn er jaarlijks evaluatie- en bijstelmomenten, zodat de overeenkomst altijd binnen de kaders van redelijkheid en billijkheid blijft. Daartoe krijgt SSOE grondig inzicht in de verrichte werkzaamheden, kosten en nog openstaande reserveringen.
“Hiermee geven SSOE en HEVO een volledig nieuwe invulling aan het begrip PubliekPrivate Samenwerking.”
De transformatie van de Monseigneur Bekkersschool is momenteel in volle gang en zal in het najaar van 2016 worden opgeleverd. Kijk voor meer informatie op www.hevo.nl.
SCHOOLDOMEIN
december 2015
31
Tekst Jan Willem van Kasteel en Onno Damen
Bouwen voor de norm, kan dat wel? Met de invoering van het nieuwe Bouwbesluit in 2012 is door ICSadviseurs reeds aangegeven dat de normvergoeding daar dan ook op aangepast diende te worden. Extra eisen voor ventilatie leveren nu eenmaal hogere kosten op. Niet aanpassen van de vergoeding gaat ten koste van andere kwaliteiten. Helaas is sindsdien de normvergoeding slechts neerwaarts bijgesteld, met uitzondering vanaf 2016. In 2015 is er vanuit het Bouwbesluit een extra kwaliteit toegevoegd, namelijk een verscherpte energieprestatie. Een boeiende start voor de casus van de Noordster in Zuidhorn.
D
aar sta je dan als scholen en gemeente. Diverse doelstellingen op gebied van comfort en milieu, maar een beperkt normatief budget. En je wilt een mooi en liefst duurzaam gebouw realiseren. Wat moet je doen? Vooral de discussie blijven voeden tussen gemeenten, scholen en Rijksoverheid over de houdbaarheid van het bekostigingssysteem, maar ook door een slimme aanpak te bedenken. Die zijn toegepast in het
32
SCHOOLDOMEIN
december 2015
proces van de Noordster. In 2012 hebben wij met de gemeente Zuidhorn onszelf deze vraag gesteld tijdens de haalbaarheidsstudie voor de Brede School. Dit nieuwbouwproject zou onderdak bieden aan twee basisscholen, een kinderopvang met BSO en peuterspeelzaal, een sociale werkvoorziening en een gymzaal. De gymzaal werd al gauw een sporthal conform KVLO-eisen qua breedte en hoogte van zeven meter vrij echter met maar 25% van het be-
ONTWERP EN INRICHTING
nodigde aanvullende budget voor die ene gymzaal. Dat scheelde circa zes ton! Het bouwkostenbudget lag daarmee op circa 1.037 euro per bruto vierkante meter exclusief btw. De scholen hanteerden als uitgangspunt voor de exploitatie het normatieve budget uit de Rijksvergoeding. Ook geen vetpot dus.
PROJECTINFORMATIE Opdrachtgever Gemeente Zuidhorn
SELECTIE ARCHITECT EN ADVISEURS De eerste gedachte was dan ook dat er gezocht moest worden naar een modulair bouwsysteem. Uiteindelijk bleek dit niet aan te sluiten bij de verwachtingen van de opdrachtgever en gebruikers op het gebied van kwaliteit en duurzaamheid en werd een ‘regulier’ bouwproces ingezet. Essentieel was het selecteren van de architect en de adviseurs. Deze zijn vrijwel gelijktijdig geselecteerd op knowhow op het gebied van onderwijs, installaties en bouwfysische aspecten, met de kennis om een duurzame school te realiseren door effectief met de middelen om te gaan.
Projectmanagement en kwartiermaker ICSadviseurs Architect Team4 Adviseur installaties Nijeboer Hage Bouwfysica DGMR Constructeur WassenaarBV Sportadviseur Odin Wenting
INTEGRAAL ONTWERPEN De eerste schetsen zijn integraal met de bouwfysicus ontworpen. Het resultaat van het voorlopig ontwerp was een op de zon georiënteerd ovaal en compact gebouw met interne grote leerpleinen met veel transparantie in de gangen, waardoor de leerpleinen veel licht krijgen. Onderdeel vormt naast isolatie en driedubbel glas ook een bouwkundige horizontale luifel en verticale schijven voor het gebouw, naast ook screens op afstand van de ramen waarmee zoninstraling wordt tegengegaan, maar nog wel steeds natuurlijk kan worden geventileerd zonder warme lucht naar binnen te krijgen.
In de vervolgstap zijn bouwkundige, bouwfysische en installatietechnische scenario’s opgesteld. Van vrij traditioneel tot Frisse scholen klasse B (inclusief een 50% reductie op het energieverbruik) en een GPR-score van 8 gemiddeld. Uiteraard leverde dit een beeld op waarbij de bouwkosten hoger wa-
“Essentieel was het selecteren van de architect en de adviseurs.” ren dan het budget. Door de bouwkosten aan de exploitatielasten te koppelen ontstond een ander beeld. Middels een MJOP op VO-/DO-niveau bleek dat het ontwerp zeer onderhoudsvriendelijk was en met enkele eenvoudige bijstellingen onder het normatieve bedrag te brengen was. Gelijktijdig is een voorspelling gemaakt voor het energieverbruik op basis van het gekozen energie- en klimaatconcept, voor de schoonmaak met marktkennis. Hierbij is ook gebruik gemaakt van vergelijkbare referentie gekoppeld aan het inkoopcontract van de gemeente en de schoolbesturen. Bijkomend voordeel in dit geval was de toevoeging van de post buitenonderhoud. Met een zeer onderhoudsvriendelijk gebouw is deze post deels dekking voor de kosten van de beheerder, die al kosteneffectief was door de inbreng van de bestaande conciërges en koppeling met ondersteuning door cliënten van De Zijlen (mensen met een verstandelijke beperking).
SCHOOLDOMEIN
december 2015
33
RESERVEREN MET VISIE Wat bij Frisse Scholen veelal niet wordt meegenomen is de reservering voor vervanging van de installaties. Deze ligt niet bij de gemeente, maar bij de scholen en in dit geval de beheersstichting. Deze is net als het bouwkundig onderhoud ook doorgerekend op basis van de NEN 2767 en gekapitaliseerd in de exploitatie naar een bedrag per vierkante meter voor vervanging. Door de combinatie van de bouwfysicus en de installatieadviseur heeft dit geleid tot minder installaties en juist meer de focus op bouwkundige oplossingen. Hiermee wordt in de begroting alvast gereserveerd voor een langdurig in stand houden van een comfortabel, duurzaam energiezuinig gebouw. De investering in zonnepanelen om zo op de gewenste energieprestatie te komen is door de gebruikers zelf bekostigd, waarbij de kosten al wel al in de aanbesteding waren meegenomen. De zonnepanelen waren al het ontwerp meegenomen en hebben een ideale opstelling gekregen ten opzichte van de zon. De WKO en alle andere duurzame maatregelen zijn bekostigd uit het normatieve investeringsbudget. Hierbij stelde de Raad zich welwillend op wanneer de aanbesteding zou tegenvallen. Alle stakeholders waren zich bewust dat ambities extra geld konden gaan kosten. Uiteindelijk viel de aanbesteding mee en hoefde alleen het tekort op de sporthal gecompenseerd te worden.
34
SCHOOLDOMEIN
december 2015
BEHEER EN EXPLOITATIE Derde belangrijke factor was de vroegtijdige inhoudelijke discussie met alle stakeholders over beheer en exploitatie. De opstart van de exploitatiefase is aanvullend gefinancierd, met als voorwaarde dat de exploitatie kostendekkend moest zijn. De toevoeging van de conciërges en de cliënten van De Zijlen, die ook een deel van het beheer onder haar hoede neemt, leverde een extra kostenpost. Deze is lager dan gebruikelijk bij professioneel beheer en wordt gedekt door de besparingen op schoonmaak, onderhoud en energie. Doordat dit in de ontwerpfase al duidelijk kon worden gemaakt was het voor de schoolbesturen ook nog mogelijk om extra ruimte op te nemen voor de leerpleinen, passend binnen de exploitatievergoeding. Om budgetredenen is nog niet voor het energieneutraal maken gekozen. Wat betreft elektra is dit vrij eenvoudig. Het energieverbruik kan met zonnepanelen worden gecompenseerd. Het dakoppervlak is beschikbaar. Kortom, een uitdagende casus met normatieve budgetten en kwalitatief ‘Olympische ambities’. Toch is het gelukt een fantastisch ruim functioneel onderwijsgebouw te realiseren dat langdurig duurzaam te exploiteren is. De praktijk zal nu uitwijzen welke kansen het gebouw nog meer biedt. Op 16 september 2015 is het gebouw, genaamd ‘de Noordster’ officieel geopend door de wethouders.
BESTUUR EN BELEID NETWERKEN
Tekst: Sibo Arbeek
Nieuwe leeromgeving
in de maak
De gang van Thamen Het is een mooi experiment. Marktpartijen die op het gebied van installaties, binnenklimaat, akoestiek, vloerbedekking, meubelinrichting en licht samen met de opdrachtgever Ger Jaegers en architect Frank Roozenboom van H.W. van der Laan architecten aan de voorkant van het ontwerpproces een nieuwe leeromgeving ontwerpen en inrichten. De vooronderstelling: een betere leeromgeving die op alle niveaus klopt. Het is een experiment van Schooldomein en het dreigt te gaan lukken.
D
e Rooms-katholieke VMBO-school huist in een typisch lts-gebouw uit de jaren ’60: grote praktijkhallen en een lange rechte gang die op de kantine en de entreepartij uitkomt. En die lange gang wordt getransformeerd tot een innovatieve leeromgeving met nissen gekoppeld aan de praktijkruimten waarin werkplekken komen en een CADlab waarin leerlingen meer zelfstandig kunnen werken. In verschillende sessies hebben de vertegenwoordigers van Nora Flooring, STALAD, VELUX, Ecophon en DGMR hun expertise uitgewisseld en zijn ze met voorstellen voor uitwerking gekomen. Hoe kan een rubber vloerbedekking ook een rol spelen bij de bekleding van de meubels? Wat dragen inrichting en de vloer bij aan de akoestiek in de hoge ruimte met
veel glas en welke akoestische maatregelen zijn verder nodig om tot een fijne ruimte te komen? Hoe zit het met de installaties en het binnenklimaat in de ruimte? Moet het een prikkelarme ruimte worden, waarin de VMBO-leerlingen de kleur bepalen of moet er juist veel kleur in? Op korte termijn vindt een 0-meting met leerlingen en docenten plaats waarin zij hun wensen mogen aangeven. Die uitkomsten worden weer getest op het moment dat de nieuwe leeromgeving in gebruik is. Schooldomein maakt met de verschillende partijen een publicatie over dit experiment. In het najaar van 2016 vinden een rondleiding en mini-symposium plaats waarin de verschillende partijen en gebruikers de meerwaarde van het experiment in de praktijk zullen toelichten.
SCHOOLDOMEIN
december 2015
35
Tekst Sibo Arbeek Foto’s Martijn Buskermolen
NIEUW GEBOUW VOOR KLEINE SCHOOL
Duwtje in de rug door de vrienden van de Noorderschool Crowdfunding, sponsoring of gewoon betrokkenheid. Feit is dat vormgever Piet Boon en directeur Careline van der Lippe in november de nieuwbouw van de Noorderschool hebben geopend. De gemeente stelde één miljoen euro beschikbaar, waarna een succesvol traject op gang werd gebracht. Leerlingen, lokale ondernemers en landelijke bedrijven werkten mee aan de nieuwe school met kinderopvang in Oostzaan.
C
areline laat aan het begin van het gesprek de Schooldomein van januari 2011 zien met als titel ‘Gezocht, investeerders in een nieuw project’. Alweer vijf jaar geleden en nu staat de nieuwe school van een miljoen er dan, samen met Berend Botje, die dagopvang van 0 tot 12 jaar aanbiedt: “Mede inspirator is vormgever Piet Boon, hij raakte betrokken omdat zijn kinderen hier op school za-
36
SCHOOLDOMEIN
december 2015
ten. Maar zijn zoon Koen is nu al twintig en Puck is achttien. Moet je nagaan.” SPANNEND “Het was spannend, want voor hetzelfde geval was er geen Noorderschool meer geweest, vanwege het beperkte aantal leerlingen. Maar de gemeente wilde de school toch niet sluiten, omdat daarmee een be-
ONTWERP EN INRICHTING
DE ‘VRIENDEN VAN DE NOORDERSCHOOL’ • Aannemersbedrijf aan de Middel • Abbring Zon Design B.V. • Andre Band, Bouwkundig tekenen ontwerpbureau • Berkhout Tros Bouwadviseurs B.V. • Boom Standbouw • Boy Limmen sloopwerken • Coöperatiefonds Rabobank • Eromes Marko • Fa. Kompan
“Je moet je kind de Noorderschool gunnen, ook al woon je wat verder weg.”
• Gemeente Oostzaan • Heddes Bouw & Ontwikkeling B.V. • Hulshoff verhuizingen • ICSadviseurs • INCO Klimaat BV • Jantje Beton • Klassehout-Reinders • Kroezenbouw • Merosch • Nuijten bouwconsultancy • P.M. Duyvisfonds • Pako Vloeren • Piet Boon • R. Groeneveld, Loon - & verhuurbedrijf • Rimaxx Reclame • Rolf groep • SPOOR • Stichting Honig Laanfonds • Witte Installatie Ursem
langrijke levensader uit het dorp zou verdwijnen. Het lag gevoelig in het dorp, ook omdat het vorige gebouw er sinds 1885 stond en uit de geschiedschrijving blijkt dat de Noorderschool al sinds 1632 bestaat. De toenmalige wethouder hield rekening met prognoses van 60 leerlingen en wat moet je met een vierklassig schooltje in het buitengebied? Het was of sluiten of nieuwbouw want de bestaande bouw voldeed niet meer. De buurtbewoners reageerden verdeeld; deels waren ze bang dat de waarde van de eigen woning zou dalen als de school zou verdwijnen, aan de andere kant wilden de bewoners graag parkeergelegenheid op de kavel van de voormalige hoofdenwoning. Men was tegen de verkoop van deze kavel. Dit heeft te maken met de lintbebouwing. Dat proces heeft voor wat vertraging gezorgd.”
DE VRIENDEN “De gemeente wilde niet meer dan één miljoen euro bijdragen. Samen met Piet hebben we toen een avond met lokale ondernemers en landelijke bedrijven als de Rolf Groep en Klassehout inrichtingsconcepten in de Kunstgreep georganiseerd en dat heeft een hoop goodwill opgeleverd. Dat zijn ‘De vrienden van de Noorderschool’ geworden, die deels het terrein en de inrichting mogelijk hebben gemaakt. Piet zei: “Je mag meedoen, maar wat levert het ons op. Zie het als promotie van je werk.” Diezelfde avond gingen verschillende bedrijven al mee. Omdat het een klein project is, is het te behappen. De manuren zijn soms niet in rekening gebracht. Pako Vloeren uit Alkmaar heeft bij Forbo korting bedongen op het marmoleum uit hun Piet Boon kleurcollectie. En het buitenterrein is met de inzet van een aantal bedrijven ingericht. Maar ook de Rabobank, Jantje Beton, Stichting Ir. P.M. Duijvis en het Honig-Laanfonds hebben naast de bedrijven een forse financiële bijdrage geleverd aan de realisatie van het schoolplein. Iedereen vindt het prachtig. Dat heeft zeker anderhalve ton opgeleverd en ervoor gezorgd dat we niet op kwaliteit hebben beknibbeld. En onze groep 7/8 heeft zelf vier bedrijven opgericht en zijn de boer opgegaan. Dat heeft € 1.800,- opgeleverd.” SLIM BOUWPROCES Pelle Swart heeft de bouw begeleid namens het bestuur SPOOR dat nauw samenwerkt met OPSO Purmerend. “We hebben als bestuur te maken met veel scholen die krimpen. Elke leerling minder brengt minder geld op en dat tikt aan. We moeten dus slimme keuzes maken, ook voor de Noorderschool. Toen dat miljoen van de gemeente er was begon het te lopen. De gemeente wilde de school per se op één kavel, dit omdat het naastgelegen kavel nodig was om het project financieel te dekken. Doordat er ook parkeerplaatsen moesten komen heeft het schoolplein tijdens het halen en brengen een dubbelfunctie. Door de beperking van dat parkeren zijn er twee lokalen op
SCHOOLDOMEIN
december 2015
37
PROJECTINFORMATIE Project Nieuwbouw basisschool met kinderopvang: OBS De Noorderschool Opdrachtgever
de eerste verdieping gekomen en dat zijn uiteindelijk ook de mooiste lokalen geworden. We hebben stevig op het budget gestuurd en toch een kwalitatief zeer hoogwaardig gebouw neergezet. Met aannemer Heddes hebben we een open begroting opgesteld, met als voorwaarde dat we er stukken uit mochten plukken, zoals de pantry’s, het marmoleum, het hekwerk, het schoolplein en alles wat een beetje hapklaar uit een proces te knippen en weg te geven is. Dat betekent wel dat het veel extra tijd en energie kost, om te laveren tussen al die partijen. Dat kost meer tijd dan bij een ‘standaard’ proces waar ICSadviseurs, Heddes maar zeker ook de uitvoerder goed bij hebben geholpen.”
Spoor Architect/vormgever Piet Boon Adviseur ICSadviseurs Aannemer Heddes Bouw & Ontwikkeling B.V. BVO 670 m² Stichtingskosten e 1,3 mio
38
SCHOOLDOMEIN
Careline vult aan: “Nu staat er een prachtige kleine school en is iedereen tevreden. De hand van Piet is in het ontwerp en inrichting duidelijk zichtbaar. De kleurstelling in het gebouw is typisch van Piet Boon, met veel wit, grijs, antraciet en leverkleur. De nieuwbouw past in het Zaanse landschap en de architectuur van hoge schuren. Het is een kleine school met vier lokalen en twee ruimtes voor de kinderopvang. En we hebben al 93 leerlingen op 1 oktober; dus we groeien weer. Een nieuw gebouw helpt altijd. Er komt ook weer meer woningbouw in het dorp en de naam
december 2015
van de school helpt natuurlijk ook. Een school helpt een dorp vitaal te houden. Onze manier van werken spreekt aan. We lossen het op, of het nu lastig of moeilijk is. Je moet je kind de Noorderschool gunnen, ook al woon je wat verder weg. Het is een unieke school. De kleinschaligheid zegt iets over het pedagogische klimaat en dat spreekt ouders aan. We hebben Wifi in de school en werken met chromebooks. De centrale hal wordt gebruikt als leerplein, maar ook voor de lunch tijdens het continurooster. Wanneer de Rolflex deuren worden geopend tussen de centrale hal en het speellokaal ontstaat er een prachtige ruimte voor presentaties, het Noorderschooltheater, ouderavonden, etc. Dat hadden we allemaal niet in ons oude gebouw. En als je nu boven in de lokalen staat kijk je zo natuurgebied het Twiske in. Wie wil nu niet op zo’n school zitten?” Kijk voor meer informatie op www.obsnoorderschool.schoolsunited.eu en www.opspoor.nl.
V L O E R E N a
l
k
m
a
a
r
Tekst Sibo Arbeek Beeld RoosRos Architecten
Compact onderwijsprogramma op uitdagende kavel Beginnen met de opgave van een nieuwe school en eindigen met een complex in te passen stedenbouwkundig programma op een beperkt kavel. Dat overkwam RoosRos Architecten. Het resultaat mag er straks zijn.
M
artijn van Leeuwen van RoosRos vertelt over de nieuwbouw van het Driestar College, vestiging Leiden: “De eerste ideeën dateren al uit 2006. De vestiging Leiden zat in noodgebouwen en de gemeente Leiden en het Driestar College wilden nieuwbouw. De opgave hing samen met andere ontwikkelingen in de wijk het Houtkwartier; het slopen van meerdere scholen, het herstructureren van de groenvoorziening en het realiseren van woningbouw. Enkele leegstaande gebouwen zijn gebruikt om het Driestar College tijdelijk te huisvesten. Omdat de opgave onderdeel was van een grotere ontwikkeling hebben de plannen veel proceduretijd gekost. Daarnaast ontstond tevens een vraag naar
40
SCHOOLDOMEIN
december 2015
sporthuisvesting. In eerste instantie ging het om twee gymzalen, maar gaandeweg bleek er ook behoefte aan sportruimte te zijn vanuit het sportbedrijf voor met name zaalsporten. Door het toegenomen programma en de complexe planologische situatie kreeg deze opgave meer impact dan alleen op gebouwniveau. Hierdoor is deze opgave allereerst stedenbouwkundig van aard.” DRUK OP PROGRAMMA “Het resultaat van deze ontwikkelingen was dat er behoorlijk wat druk op de beschikbare ruimte op het kavel kwam te staan, als je rekening houdt met het programma. De uitdaging werd dus om tot een goede
ONTWERP EN INRICHTING
stedenbouwkundige massa te komen en tegelijkertijd meervoudig ruimtegebruik te realiseren. Dit heeft geresulteerd in een gebouw waar verschillende functies boven elkaar liggen en gestapeld zijn. Het project bestaat uiteindelijk uit de nieuwbouw van het Driestar College, vier gym-/sportzalen, een parkeergarage met daarop een schoolplein, een gebouwde fietsenberging en een sportkantine. Dit alles gerealiseerd tegen en deels ook boven het plein van het naastgelegen Da Vinci College. Uiteindelijk staat er straks een gebouw, waarin iedereen een eigen plek heeft en waar een goede verbinding met de openbare ruimte is gerealiseerd, ondermeer door de vormgeving van de buitentrappen aan een bestaande waterpartij.”
PROJECTINFORMATIE Project Nieuwbouw Driestar College Leiden (VO voor 450 leerlingen, programma inclusief de vier sportzalen in het Houtkwartier, een parkeer
EEN GEBOUW VAN CONTRASTEN “Het is een bakstenen gebouw dat door de verschillende niveaus en verticale lijnen spanning oproept tussen open en dicht, tussen licht en zwaar en tussen eenvoudig versus complex. Het gebouw oogt daardoor transparant met ritmische raampartijen. Van boven naar beneden wordt het gebouw steeds transparanter, waarbij het onderwijsdeel zich met een prachtige aula op de eerste verdieping opent. In het interieur van het sportcomplex hebben wij ervoor gekozen te werken met een accentkleur. Geel in dit geval, omdat het mooi contrasteert met het beton en het hout en het gebouw een lichte, frisse en eigentijdse uitstraling geeft.”
garage, een fietsenberging en een kantine voor BS Leiden) Opdrachtgever Gemeente Leiden en Driestar College Architect RoosRos Architecten, Oud-Beijerland Aannemer Bouwbedrijf de Vries en Verburg, Stolwijk BVO Totaal 9.277 m2 (4.851 m2 school, 2.818 m2 sport, 1.609 m2 parkeren)
SLIM ONTWERP “De fietsenberging van het Driestar College is onder het lesgebouw gepositioneerd en de fietsenberging van het naastgelegen Da Vinci College wordt onder het opgetilde gedeelte van de sportaccommodatie gerealiseerd. Het plein van het Driestar College is op het dak van de parkeervoorziening ontworpen. Met de verschillende bouwwerken wordt de straatwand verzacht en een stedenbouwkundig beeld gemaakt, dat aansluit op de kwaliteiten van de openbare ruimte. Dit is bijvoorbeeld te zien bij de trap naar het plein,
die de koppeling vormt met de wandelzone langs de Poelwetering. De sportzalen zullen niet alleen door de scholen gebruikt worden voor bewegingsonderwijs, maar ook voor zaalsporten. De amateurtak van de basketbalvereniging BS Leiden heeft deze zaal straks als thuishonk die buiten de lestijden vrijwel volledig benut gaat worden. De afmetingen van de zalen zijn dan ook afgestemd op het gebruik voor basketbaltrainingen en -wedstrijden. De zaal is geschikt voor rolstoelbasketbal. We hebben brede gangen, een ruime lift en speciale sanitaire voorzieningen in het plan opgenomen.” OPZET SCHOOL “De opgave van de school was het realiseren van een school voor voortgezet onderwijs met 450 leerlingen en een diversiteit aan onderwijsruimtes. Er is een ruimte voor beeldende vorming, voor muziekonderwijs en een ruimte voor praktijk en techniek. Bovenin het gebouw zijn de theorieruimten gepositioneerd. De invulling is verder zoveel mogelijk flexibel gehouden, zodat je ruimten snel kunt aanpassen aan veranderende onderwijsvragen. In de routing van al die functies is aandacht geweest voor de overgang van buiten naar binnen. De levendigheid zit op de eerste verdieping; vanaf het straatniveau ga je via de trap naar de eerste verdieping met plein en overblijfruimte. De brede tribunetrap verbindt vanuit het centrale hart de kantine met de mediatheek. Daarnaast staan de trappenhuizen centraal in het gebouw en accentueren de trappen de routing in het gebouw. Ze hebben een eigen kleur, die mooi past bij de robuuste materialen en het vele hout. Het is ook een duurzaam gebouw met een goede thermische schil die voor een goede isolatie zorgt met een adequate milieubelasting en een gezond energieprogramma. We hebben een slim casco ontworpen, afgewerkt met een tijdloze baksteengevel.” Een uitgebreid verslag van de totstandkoming van het gebouw en artists view vindt u op www.driestarcollege.nl/leiden. U kunt ook surfen naar www.roosros.nl.
SCHOOLDOMEIN
december 2015
41
SLIM GEBOUW VOOR TWEE SCHOLEN
Brede school Losser
De brede school Losser werd in september feestelijk geopend en is nu al een groot succes. Vanaf het begin was er de wens om een gebouwlijke aanleiding te vertalen naar een hechte samenwerking. Dat leverde één gebouw op voor alle leerlingen. Kortom: er is geen ’julliekant’.
H
et is het verhaal van twee scholen in één gebouw met als basiskleuren geel en aardetinten, een prachtig ingericht buitenterrein dat ook voor de wijk openstaat en een netbeheerder die in de installaties heeft geïnvesteerd. Een gebouw dat bovendien de openbare Jenaplanschool De Imenhof en de katholieke basisschool De Verrekijker op een bijzondere manier huisvest. Wethouder Marcel Wildschut over het begin: “De gemeente Losser heeft vijf dorpskernen. In iedere kern staan één of meerdere scholen. Het toeval wilde dat we in Losser drie gebouwen hadden die technisch en functioneel verouderd waren. We zijn met de besturen om tafel gegaan en dat heeft ertoe geleid dat de beide katholieke scholen zijn gefuseerd tot een nieuwe school De Verrekijker. De nieuwe school voor De Verrekijker en De Imenhof staat op de locatie van de ‘oude’ Imenhof. Dat was veel
Foto: Ben vulkers
42
SCHOOLDOMEIN
december 2015
beter dan geld blijven steken in de drie verouderde gebouwen. Wat ook meespeelt, is het feit dat we toch krimpen. Door van drie gebouwen naar één goed gebouw te gaan zijn we flexibel.” Ben Gengler van SKOLO: “Om die reden wilden we ook de fusie tussen onze twee scholen tot stand brengen. Omdat de gemeente ons actief betrokken heeft bij het integraal huisvestingsplan hebben we samen de koers bepaald. Dat was bijzonder in een gemeente waarin de besturen weinig contact met elkaar hadden. Dan is het des te bijzonder dat een openbaar en een katholiek team elkaar goed hebben gevonden. Wij wilden als opdrachtgever wel de sfeer bepalen. Veel bouwprocessen gaan vaak om de opdrachtgever heen en dat is slecht. Je moet als bestuur in alle fasen van het proces betrokken blijven bij de uiteindelijke gebruikers en de stakeholders. Daar hebben we onze partijen ook op geselecteerd.”
ONTWERP EN INRICHTING
Tekst Sibo Arbeek Foto’s LKSVDD architecten en Vincent van Hoven
gaat voor samenwerking
GESPREKSDEELNEMERS:
Erwin Veneklaas Slots over het proces: “Het was in het begin spannend, omdat het genormeerde budget beperkt was. Je moest dus creatief zijn om er samen meer uit te halen. Dat is een heel natuurlijk proces geworden, waar besturen, teams en directies hetzelfde in zaten.” SLIM SAMENWERKEN Edith licht toe: “Aanvankelijk gingen we uit van een echte brede school met een arrangement voor 0-12 jarigen, maar het lukte de kinder- en buitenschoolse opvang organisatie niet om de exploitatie rond te krijgen. De kinderopvang zit nu in één van de oude gebouwen, tegenover het nieuwe gebouw. Door samen te werken kun je veel meer dan twee scholen afzonderlijk kunnen, zonder dat je eigen concept in gevaar komt. De Imenhof is een Jenaplanschool waar vieringen belangrijk zijn; dat kan in het speellokaal dat afsluitbaar is. We wilden een makkelijk op te zetten podium en een tribune in de vorm van een grote trap; die zijn er allebei gekomen en gebruiken we samen. De trap wordt gebruikt om te lezen, te overleggen, voor ouderavonden en onze openingen. De Verrekijker wilde graag een handvaardigheidslokaal en die is er dus.” Haar collega Nienke van De Imenhof
Marcel Wildschut - Wethouder Onderwijs Marco Klein Poelhuis - Beleidsambtenaar Onderwijs Ben Gengler - Algemeen Directeur SKOLO Cor de Jong - (Vm) Adjunct Directeur SKOLO Nienke Koertshuis - Olde Agterhuis - Directrice de Imenhof Edith Eusterbrock - Directrice de Verrekijker Peter de Jonge - Manager huisvesting & facilitair beheer Consent Erwin Veneklaas Slots - Procesbegeleider ICSadviseurs
lacht: “In het begin dachten we er niet aan om samen koffie te drinken, nu hebben we een gezamenlijke lounge met gezellige zitjes en een grote keuken. Door slim ruimten te gebruiken kunnen we ons eigen onderwijs nog beter vormgeven. Zo hebben we een dyslexieruimte, waardoor onze kinderen niet meer naar Hengelo hoeven.” Edith vult aan: “Het onderwijs vindt in de lokalen plaats, maar er zijn werkplekken, waar kinderen zelfstandig kunnen werken. Het loopt vanzelf in elkaar over. De globale ruimteverdeling is dat De Imenhof een derde van de ruimte heeft en De Verrekijker twee derde. Maar in de praktijk delen we alles; van theezakjes tot toiletpapier.” Nienke: ”We sturen op ‘positive behaviour’ en hebben van daaruit basiswaarden gekozen die eigenheid aan het concept geven. Zo hebben we samen gedragsregels voor de algemene ruimten en het schoolplein bepaalt.”
SCHOOLDOMEIN
december 2015
43
Vlnr: Ben Gengler, Nienke Koertshuis-Olde Agterhuis, Marco Klein Poelhuis, Peter de Jonge, Cor de Jong, Marcel Wildschut, Edith Eusterbrock
Foto: Erwin Veneklaas Slots
was zeker in het begin niet altijd gemakkelijk. Of het nu om de bomen of de hoogte van het gebouw ging, we zijn er uitgekomen door iedereen goed en tijdig te informeren. De projectgroep heeft dat goed gedaan.” BETROKKEN ARCHITECT Edith over de architect: “Hans van den Dobbelsteen van LKSVDD architecten was voortdurend bereid de discussie weer aan te gaan. Hij heeft met de budgetten een goed gebouw gemaakt, dat ook nog eens
“De school heeft een buurtfunctie en de buurt heeft een schoolfunctie.” compact en effectief is. Door de materialisering en kleurstelling is het een licht en open gebouw geworden, zonder loze ruimten.” Erwin knikt: “Het allereerste schetsontwerp is gerealiseerd met een genormeerd budget en genormeerde meters. Daarbij stond de verbinding van de beide scholen centraal en dat maakt dat het gebouw veel ruimer en rijker aanvoelt. Dat zie je niet vaak en daardoor hebben we toch veel extra’s kunnen doen.” Nienke knikt: “We hebben een gezamenlijke ingang en delen hetzelfde hart. ”
PROJECTINFORMATIE Project Nieuwbouw voor twee basisscholen in Losser Opdrachtgevers SKOLO (bouwheer) & gemeente Losser Projectbegeleiding ICSadviseurs Architect Leijh Kappelhoff Seckel van den Dobbelsteen architecten Projectarchitecten Hans van den Dobbelsteen, Pascal Biemolt Aannemer Rots Bouw Installatie advies DWA Rijssen Bvo 2.368 m2 Stichtingskosten e 3,5 mln. incl. btw (excl. subsidie)
44
SCHOOLDOMEIN
GEZAMENLIJKE BUITENRUIMTE Marco licht de ruimtelijke aspecten vanuit de gemeente toe: “Op deze plek stond het vorige gebouw van De Imenhof met een groot hek eromheen. Daarnaast lag een groenstrook met een openbaar speelterrein en een trapveldje. Wij wilden één openbaar speelterrein voor alle 360 kinderen voor en na schooltijd. Met externe bijdragen van de school, de Rabobank, de gemeente en de woningcorporatie hebben we een prachtig plein kunnen inrichten.” Edith knikt: “De school heeft een buurtfunctie en de buurt heeft een schoolfunctie. Het is een genot om te zien hoeveel ouderen en jongeren hier komen en gebruik maken van de buitenruimte. Zo leren onze kinderen op een natuurlijke manier het goede gedrag aan. De buurtsportcoördinator organiseert hier op de woensdagmiddag activiteiten en promoot zo weer de sportverenigingen. Een ouder is tuinarchitect en denkt mee in het buitenplan en de groenaanleg. En we voelen ons voor het hele terrein verantwoordelijk. Als er papier ligt dan ruimen wij het op en dat doen mensen uit de buurt ook.” Ben Gengler breekt even in: “De buurt ziet dat er een mooi gebouw staat, maar dat
december 2015
COFINANCIERING Voormalig adjunct directeur Cor de Jong belicht de bijzondere rol van netbeheerder COGAS: “Toen de installaties en de keuze van de installateur aan de orde kwam vroegen we ons af welke budgetten we voor duurzaamheid hadden. Wat we graag wilden paste niet binnen het budget. We hebben gezocht naar subsidies en geldbronnen en zijn naar de provincie Overijssel gegaan. Die was bereid ons € 110.000,- subsidie te geven, waardoor we duurzame maatregelen konden treffen, zoals warmte- en koudeopslag vanuit bodemenergie, zonnepanelen, extra isolatie en vraaggestuurde ventilatie met CO2 regeling per lokaal. Dat alles bij elkaar kwam weer boven het bedrag van de subsidie uit en toen bleek COGAS bereid om voor te financieren op de installaties en betalen wij gedurende 15 jaar een exploitatiebijdrage aan COGAS. Die exploitatiebijdrage is minder dan bij een traditionele inrichting. Een soort Esco dus.” Voor meer informatie over het bouwproces belt of mailt u met Erwin Veneklaas Slots: 06-22601526 of erwin.veneklaasslots@icsadviseurs.nl.
Tekst Roosmarijn Peet
ONTWERP EN INRICHTING
Eerste MFA op Aruba geopend! Afgelopen oktober is de eerste, van in totaal vijf multifunctionele accommodaties (MFA’s) op Aruba geopend. Lokale architecten hebben de ontwerpen gemaakt voor de vijf MFA’s. Iedere wijk op Aruba krijgt een eigen MFA. MFA Noord is de eerste die is opgeleverd. Hierna volgen nog Paradera, Santa Cruz, Savaneta, San Nicolas (verbouw). De ontwikkeling van deze vijf MFA’s is onderdeel van het integrale plan om Aruba sociaal, fysiek en economisch weer op een hoger niveau te brengen. De huidige hulpbestuurskantoren (HBK’s) vormden voor deze ontwikkeling het vertrekpunt.
H
et splinternieuwe gebouw in Noord heeft een moderne vormgeving en een prettige, open sfeer. Het is de eerste MFA op Aruba en dient als richtsnoer voor de vier die in de planning zijn. Een deel van de ruime hal biedt onderdak aan de balie van het voormalige hulpbestuurskantoor in de wijk. “Het oude gebouw was te klein en helemaal versleten. De mensen moesten vaak buiten wachten als ze hun rekeningen kwamen betalen”, aldus Vrolijk, directeur van de overheidsafdeling Multifunctionele Accommodaties (MFA). COACHINGPRAKTIJK EN PRIKPOST Vrolijk benadrukt dat een MFA meer is dan een hulpbestuurskantoor. “Wij bieden complete dienstverlening in een prettige sfeer. Daarvoor verhuren we ruimtes aan allerlei organisaties, zoals ziektekostenverzekeraar AZV, de Belastingdienst en de bibliotheek. Binnenkort begint hier een tweetal psychologen met een coachingpraktijk en opent een arts een prikpost waar mensen terecht kunnen voor bijvoorbeeld diabetescontroles. Sinds kort is de cafetaria open, die snacks en drankjes, maar ook lunches aanbiedt.” Het idee achter de MFA’s is om de burgers diensten aan te bieden in de wijk waar ze wonen, zodat ze niet voor alles naar Oranjestad of San Nicolas hoeven te gaan. PODIUM EN TRIBUNE “Het uitgangspunt is dat we het leven van de burger makkelijker maken. Het is niet onze taak om diensten te leveren, maar om te zorgen voor een evenwichtig aanbod van hoge kwaliteit binnen ons gebouw.
Wij letten op goede service, zodat iedereen die hier binnenkomt, blij weggaat.” Binnenkort kunnen ook stichtingen, buurtgroepen en andere non-profit initiatieven terecht in de MFA Noord. “We hebben een ruimte met een podium en een tribune. Daar kunnen vergaderingen en andere bijeenkomsten worden
gehouden. Het is heel simpel. De bevolking groeit en dus is er meer behoefte aan ruimte voor activiteiten. De MFA is een voorbeeld van breder denken dan alleen overheid, waarbij de behoefte van de wijkbewoners het uitgangspunt is. Een schoolvoorbeeld van duurzame wijkontwikkeling.” ICSadviseurs heeft de overheid ondersteund en geadviseerd bij het ontwikkelen van de Programma’s van Eisen en de architectenselectie.
SCHOOLDOMEIN
december 2015
45
Kan een schoolgebouw sexy zijn? Sexy is het thema van deze Schooldomein. We vroegen vier architecten om een afbeelding te sturen en in 200 woorden te documenteren. Het mag gaan om een detail van een gebouw of een specifiek ontworpen en ingerichte ruimte. Sexy kan breed worden opgevat als “de zinnen prikkelend”. De achterliggende idee is dat verbeelding, gevoel en emotie steeds belangrijker waarden worden in de beleving van een gebouw.
Foto: Luuk Kramer
DORTE KRISTENSEN – atelier PRO architekten Wat is sexy eigenlijk? Sexy heeft een connotatie met te wulpse vormen, te rode lippen en te diep decolleté. Maar het is meer. Een diepe emotie bij de mens die van doen heeft met uitstraling van de ene naar de ander. Zinnenprikkeling en nieuwsgierigheid. Zonder dat de ander het weet heeft die iets magisch, betoverends en meeslepends. Je kijkt op een afstand, bent nieuwsgierig maar ziet niet alles van de ander. Hij of zij heeft iets geheimzinnigs. Alsof er een glasplaat zit tussen jou en de ander.
46
SCHOOLDOMEIN
december 2015
‘Transparency means a simultaneous perception of different spatial locations. Space not only recedes but fluctuates in a continuous activity. The position of the transparent figures has equivocal meaning as one sees each figure now as the closer, now as the further one.’ Colin Rowe and Robert Slutzky (Perspecta 1963) Transparency: Literal and Phenomenal.
De gevel van een gebouw is het obstakel dat beschouwers weghoudt van wat er binnen gebeurt. Net als kleding is de gevel een belangrijk manipulerend middel. Rowe
en Slutzky merkten al op dat je je door het fenomeen transparantie in de gevel in twee ruimten tegelijk kan wanen. Hier en daar. Buiten en binnen. Bij jezelf en bij de ander. Deze transparantie roept gevoelens wakker. Je kan naar binnen kijken in de andere ruimte, maar net niet genoeg, je ziet fragmenten. Je bent nieuwsgierig, het ander heeft iets geheimzinnigs. Het gaat dus niet per se om een gebouw vol wulpse vormen, maar een koele ingetogen geheimzinnigheid. Je waant je in twee ruimten, dat is sexy!
THEMA SEXY MARLIES ROHMER – Architectenbureau Marlies Rohmer Sexy is voor mij niet een op zichzelf staand item in de architectuur. Maar als we het er dan toch over hebben, sluit ik me aan bij Raquel Welsh: the mind is the sexiest part of the body. De gevel van het scholen-sport complex in Groningen is in zijn eigenschappen verwant aan seks: brutaal, bescheiden, hij verbaast en doet zijn werk: indirect daglicht binnen laten.
“The mind is the sexiest part of the body.”
Foto: Daria Scagliola
SCHOOLDOMEIN
december 2015
47
“De ruimte roept aspecten van geluk op, door uitnodigend te zijn, elegant en verleidelijk.”
JEANNE DEKKERS – Jeanne Dekkers Architectuur Een sexy schoolgebouw is een gebouw dat verleidt, intrigeert, uitdaagt om een relatie mee aan te gaan. Een school die studenten en docenten verbinden met de plek waar onderwijs wordt gegeven. Een sexy gebouw verleidt tot gebruik door haar natuurlijk gevormde ruimten waarin de gebruiker zich vanzelf beweegt en die uitdaagt tot intensief gebruik. Het onderwijsgebouw van de VU te Amsterdam refereert aan de ronde vormen van de Amsterdamse school, maar geeft ook vorm aan het zachte en zorgzame karakter van zorgonderwijs dat erin wordt gehuisvest. Het gebouw valt op door haar elegant gevormde gevels en ronde dakrand. In het gebouw zelf hangt een rondgevormd auditorium, door sommige gebruikers geassocieerd met een baarmoeder, waarin afgezonderd van de buitenwereld kennis wordt opgedaan in een zeer intieme ruimte. Dat wordt als zeer positief gevoeld. We hebben veel aandacht besteed aan het goed uitvoeren van de ronde dakrand. Het realiseren van deze dubbel gekromde dakrand wekte ook gevoelens op bij de bouwvakkers, die hoog in de lucht metselden. Zij vonden het rondgevormde schoolgebouw fantastisch, vooral na een regenbui! Want dan leek het gebouw volgens hen op de in kokosolie gedrenkte billen van een negerin. Hoe sexy kan een schoolgebouw zijn!
48
SCHOOLDOMEIN
december 2015
THEMA SEXY
ERIK VAN WEL - BRTArchitecten Het is herfst en het ijle daglicht weerkaatst op de groene huid van De Vogelhorst in Barneveld, maar binnen in het gebouw schijnt de zon. Het hart van het gebouw wordt gevormd door een grote centrale trap. Boven deze centrale trap laat een groot glazen dak het daglicht in ruime mate toe. De weerkaatsing op de okerkleurige wanden zorgt binnen voor een warme gloed. Het draagt bij aan de prikkelarme omgeving voor de
kwetsbare leerlingen van “De Vogelhorst”, een school voor speciaal basis onderwijs. Rond deze centrale trap zijn nissen gecreëerd waar leerlingen een time-out kunnen nemen, een gesprek hebben met hun begeleider of individueel werken. De gaten met afgeronde hoeken waarlangs het zonlicht strijkt, biedt overzicht over de school, terwijl de kleinschaligheid van de ruimtes een huiselijk gevoel geeft.
De ruimte roept aspecten van geluk op, door uitnodigend te zijn, elegant en verleidelijk. Akoestiek, licht en kleur hebben hier een grote invloed op het gedrag van de leerlingen. Het bevordert ontmoetingen en verleidt om rustig te gaan zitten. Hier kunnen de leerlingen zich laven aan het zonlicht in de warme schoot van hun school.
Foto’s Erik van Wel
SCHOOLDOMEIN
december 2015
49
Sexy INNOVATIELAB:
50
SCHOOLDOMEIN
december 2015
THEMA SEXY DE STELLINGEN
1. 2. 3.
Een gebouw kan prikkelen of prikkels juist wegnemen Een prikkelende onderwijsruimte verbetert de onderwijsprestaties Sexy en leeromgevingen zijn begrippen die niets met elkaar te maken hebben
DEELNEMERS
Prikkels van gebouwen en onderwijsruimten en sexy leeromgevingen. Daarover gaan de stellingen in ons Innovatielab. Sexy is het thema van deze editie van Schooldomein en daarom legden we drie prikkelende stellingen voor aan drie scherpe specialisten.
Judith Steenvoorden - Zaam Scholengroep Sandra Vos – gemeente Haarlemmermeer Mijke Kromdijk – ICSadviseurs
ondersteuningsbureau was het voor mij essentieel dat de medewerkers zich thuis voelen, zien waarvoor wij werken en dat er een warme en opgeruimde sfeer is. 2. Dit ligt niet alleen in een prikkelende onderwijsruimte. Ik geloof in de kracht van de leraar. Een prikkelende, stimulerende onderwijsruimte zal daar in positieve zin aan kunnen bijdragen, maar niet zonder de kracht van de leraar. Een leraar is een coach, een inspirator, een opvoeder en een verbinder.
JUDITH STEENVOORDEN 1. Deze stelling sluit volledig aan bij het beeld dat ik heb. Veel ramen in een gebouw zorgen voor transparantie, maar ook voor veel prikkels. Leerlingen die snel zijn afgeleid zullen hierdoor problemen kunnen krijgen met de concentratie. Het is niet alleen het gebouw, het gaat ook om de inrichting. Zelfs de opgeruimdheid van een school kan bijdragen aan het prikkelen of wegnemen van prikkels van leerlingen. Niet elk gebouw is dus geschikt voor elk type onderwijs. Prikkels kun je ook positief zien, je kunt gestimuleerd worden door een omgeving. Een omgeving kan je energie geven. Voor de inrichting van de huisvesting van ons
leerlingen, personeel en bezoekers een dak boven het hoofd te bieden. Ook nu nog krijg ik rondleidingen door scholen waar het gebouw bewust prikkelarm is gemaakt, omdat de doelgroep te veel prikkels niet aan zou kunnen of omdat ze zelf al zoveel prikkels in het gebouw brengen. Dat laatste is waarschijnlijk voor veel scholen herkenbaar. Volgens mij is de opgave om wel te blijven prikkelen, maar dat bewust en gedoseerd te doen. Zo creëer je spannende en uitdagende leeromgevingen, waar voor iedere leerling of personeelslid een plek te vinden is waar hij of zij zich prettig voelt.
3. Sexy in de zin van seksueel aantrekkelijk absoluut niet. Ik zie niet in hoe een leeromgeving seksueel aantrekkelijk kan zijn. Veel glas, waardoor er veel transparantie is? Net iets te korte gordijnen? Of juist grote ruimtes waar veel mensen net iets te dicht bij elkaar zijn? In deze betekenis ben ik het helemaal met de stelling eens. In de betekenis van gewild of in trek zie ik wel een link tussen die twee begrippen. We willen scholen en dus ook een leeromgeving creëren waar leerlingen zich goed voelen, een omgeving die uitnodigend en stimulerend is om te leren. Dat maakt uiteindelijk een leeromgeving in trek en daarmee mogelijk dus ook sexy. SANDRA VOS 1. Een gebouw MOET prikkelen. Als ik het meteen op onderwijsgebouwen projecteer: een schoolgebouw is veel meer dan alleen een stapel stenen, of een ‘schil’ om
SCHOOLDOMEIN
december 2015
51
2. I k ben er van overtuigd dat iedereen prikkels nodig heeft om zich verder te ontwikkelen. Het soort prikkels en de intensiteit ervan worden bepaald door de kenmerken van de doelgroep (en sterker nog: door de kenmerken van de persoon) in combinatie met het soort activiteiten. Vaak denken we dan alleen aan visuele prikkels, maar het zou echt een samenspel moeten zijn van allerlei prikkels die al onze zintuigen beïnvloeden. Gelukkig zie ik ook veel schoolgebouwen waar daar al goed over is nagedacht en een soort spannende mix van prikkelingen ontstaat: ‘cleane’ gebouwen met uitzichten als schilderijen, gesloten rustige plekken en rumoerige plekken, gebieden met harde materialen en gebieden met zachte materialen, plekken met de geur van de techniekwerkplaatsen en plekken die in verbinding staan met buiten en waar je als het ware het gras ruikt. Dat vind ik de mooiste, meest prikkelende gebouwen. 3. Deze begrippen hebben juist alles met elkaar te maken, zeker als je ‘sexy’ vertaalt naar ‘zinnenprikkelend’. Een sexy leeromgeving prikkelt alle zintuigen en daagt uit, trekt aan, stimuleert en maakt ‘hongerig’ om te leren.
MIJKE KROMDIJK 1. Denk aan… Een grote kleurrijke ruimte. Open kasten, beeldschermen die aan staan en een diversiteit aan (werk)plekken waartussen heen en weer wordt gelopen. Mensen bellen, overleggen en ontspannen. Op je WhatsApp komen nieuwe berichten binnen. De verdiepingshoge glazen puien bieden zicht op een ontmoetingsruimte waar nog meer mensen met ideeën zich verzamelen. Overal zie en hoor je de mensen en de dingen die ze bezig houden. Of… Een wit-lichte ruimte met individuele werkplekken
52
SCHOOLDOMEIN
december 2015
in kleine nissen, omringd door zachte materialen die geluiden dempen. Anderen hoor en zie je niet. Door het raam voor je een uitzicht van ochtenddauw die langzaam optrekt uit het lege weiland. Geen gebel, geapp of getwitter wat je stoort. Je kunt afstand nemen en je concentreren op de dingen die je wilt doen. Een gebouw schept condities. Door routing en programmering organiseert een gebouw mensen en de apparaten die ze gebruiken. Het kan samenkomst van en interactie tussen mensen stimuleren of juist niet. Daarnaast gaat ‘bouwen’ over ‘gestalte geven aan plekken’. In een goed gebouw versterkt het interieur de organisatie van het gebouw. Onder andere met kleurgebruik, zichtrelaties, materialisering en meubilair kan het gedrag en de ervaring van mensen in ruimten worden beïnvloed. Een gebouw vormt een stukje context waarmee geregisseerd kan worden. Het kan prikkelen of juist niet. 2. Iedereen leert op een andere manier en vindt zijn of haar inspiratie op een andere plek. De één krijgt ideeën en energie van anderen, de ander zondert zich liever af om in stilte de dingen eigen te maken en te doordenken. Luisteren, observeren, doen, proberen, kopiëren. Alleen of samen. Zittend, staand of lopend. Binnen of buiten. ‘Leren’ gebeurt in veel verschillende condities en vraagt om een omgeving die prikkelt, inspireert en aanzet tot het nemen van initiatief. Daarna moet er ruimte zijn om de dingen op ‘jouw manier’ eigen te maken en daar succes ervaring mee te hebben. Dat inspireert opnieuw. Als deze cyclus zich versneld kan blijven herhalen, verbeteren onderwijsprestaties. Dat gaat dus over een prikkelende onderwijsruimte maar ook over ruimte laten (niet dwingend zijn) en ruimte maken om prestaties te vieren. 3. Als ‘sexy’ iets met ‘leeromgevingen’ heeft te maken, dan gaat het om ‘je sexy kunnen voelen’ en dat hangt samen met anderen die dat zien. Denk aan beelden uit de 19e eeuw waar goed geklede mannen en vrouwen op de boulevard verzamelen om te flaneren. Een ontmoetingsplaats, ingericht op zien en gezien worden en ‘sexy-zijn’ in een aantrekkelijk decor. Niet heel veel anders gaat het op school. Daar zijn het giechelende meiden die in de aula vanaf een afstand kijken naar een ‘Hunk’ die bewust op de tafel is gaan zitten. Leeromgevingen zijn belangrijke ontmoetingsplaatsen en vormen daarmee ook een decor waarin mensen zich willen kunnen laten zien aan anderen (om zich o.a. sexy te kunnen voelen). De tribune trap is een voorbeeld van een plek waar dat heel goed kan plaatsvinden. Je hebt zicht op alles en bent zelf ook te zien. Een goed decor voor een selfie waar je aan nog meer mensen kan laten zien: ‘Kijk hoe ik me omringd door mensen, sexy voel!’
Het idee
I
n de rubriek het idee belicht iedere editie van Schooldomein een initiatief dat een positieve bijdrage levert aan de samenleving. In dit nummer het idee van Veilig Verkeer Nederland. Veilig Verkeer Nederland (VVN) werkt aan nieuw lesmateriaal voor groep 7 en 8 dat inhaakt op de gevaren van smartphone gebruik tijdens het fietsen. Tijdens een pilot in drie regio’s worden de eerste ervaringen opgedaan. Veilig Verkeer Nederland speelt daarmee in op het groeiende probleem van smartphones in het verkeer. De leerlingen leren in de interactieve verkeersles waarom het belangrijk is om in het verkeer je aandacht op de weg te houden en welke risico’s er zijn als je afgeleid bent door je smartphone tijdens het fietsen. De leerlingen ervaren hoe snel je afgeleid bent in het verkeer en gaan daarover met elkaar in gesprek. Zo leren ze hoe het wel veilig kan. “We richten ons bewust op de laatste
groepen van de basisschool. Dan zijn we er op tijd bij. Het is makkelijker om kinderen het gewenste gedrag aan te leren dan het ze later weer af te leren”, zegt Felix Cohen, directeur van Veilig Verkeer Nederland. Veilig Verkeer Nederland krijgt dagelijks signalen dat dit een groeiend probleem is. Bij veel verkeersdeelnemers is het een grote ergernis en mensen maken zich zorgen over de verkeersveiligheid. Onlangs trokken ook de bus- en trambestuurders aan de bel. Reden voor Veilig Verkeer Nederland om het thema op alle basisscholen aan te bieden en handvatten te bieden aan ouders om dit thuis aan te kaarten. Het thema smartphones in het verkeer wordt momenteel uitgevoerd als pilot in 3 regio’s in ons land. De resultaten van de pilot worden verwerkt als onderdeel van de Jeugd Verkeerskrant van Veilig Verkeer Nederland. De verkeersles komt tevens
beschikbaar voor scholen die niet met deze methode werken. Afleiding door het telefoongebruik is momenteel één van de belangrijkste ongevalsoorzaken in het verkeer. Volgens de SWOV (Stichting Wetenschappelijk Onderzoek Verkeersveiligheid) vallen hierdoor jaarlijks enkele tientallen doden en honderden gewonden. Dit risicogedrag komt het meest voor bij automobilisten en fietsers.
Veilig Verkeer Nederland (VVN) is een maatschappelijk betrokken vereniging, met een landelijk netwerk van vrijwilligers en met het Meldpunt Veilig Verkeer is zij rechtstreeks verbonden met verkeersdeelnemers van jong tot oud en weet wat er speelt op straat. Vanuit deze kennis levert VVN een duurzame bijdrage aan veilig verkeer in Nederland. Kijk voor meer informatie op www.vvn.nl.
SCHOOLDOMEIN
december 2015
53
Tekst Sibo Arbeek Foto’s Maarten Laout (Van den Berg Architecten Houten B.V.)
GEBOUW EN INRICHTING FACILITEREN ONDERWIJSPROCES
Nieuwe Rotsoord werkt voor VSO-cluster 2 Leona Brandse vat als afdelingsdirecteur van Kentalis de kwaliteit van het nieuwe gebouw Het Rotsoord samen: “Leerlingen, medewerkers en ouders beleven het gebouw als een lichte en ruime school. Dat wordt versterkt door de open vides en het mooie licht dat overal binnenkomt”. Een gesprek over uitgangspunten, het proces en het resultaat van het nieuwe Rotsoord.
P
rogrammamanager Vastgoed van Kentalis, Corné Laros, over de aanleiding: “Het vorige VSO gebouw dateerde uit de jaren 50 en was flink uitgebreid met tijdelijke units en echt niet meer geschikt. We waren dan ook blij toen de gemeente Utrecht vervangende nieuwbouw goedkeurde. Het gebouw is voor onderwijs aan leerlingen in de leeftijd van 12 tot 20 jaar met auditieve en communicatieve beperkingen, ze zijn doof, slechthorend of hebben een taalontwikkelingsstoornis. We hadden het gebouw ontworpen voor 120 leerlingen van Kentalis,
maar gaandeweg het proces werd voorzien dat er met Passend Onderwijs flink minder leerlingen op deze school zouden komen. Steeds meer leerlingen vinden hun plek in het regulier onderwijs, waar nodig met specialistische ondersteuning vanuit cluster 2-instellingen. Voor het Auris College Utrecht gold hetzelfde voor hun cluster 2 leerlingen. We zijn bij elkaar gaan zitten en dit heeft geresulteerd in een plan waarin we op termijn samen in dit nieuwe gebouw passen. Er is dan nog wel een klein praktijkgebouw nodig maar het huidige Auris-gebouw aan de Boadreef kan dan
“We wilden een gebouw dat niet overprikkelt, maar dat prikkels reguleert en rustig overkomt.” 54
SCHOOLDOMEIN
oktober 2015
FACILITAIR EN BEHEER
worden afgestoten. Leerlingen van beide scholen zitten vanaf de ingebruikname al bij elkaar in de groep.
PROJECTINFORMATIE Project: Nieuwbouw Kentalis Het Rotsoord, VSO cluster 2 Opdrachtgever Koninklijke Kentalis, financiering gemeente Utrecht Architect
ZORG NAAR DE LEERLING Maarten Laout van Van den Berg Architecten vult aan: “Er lag natuurlijk een ruimtelijk programma, maar we zijn eerst met de school in gesprek gegaan. Wat moet de sfeer zijn, welk gevoel hebben leerlingen en leerkrachten bij hun leeromgeving. Daar hebben we verschillende sessies aan gewijd. Het is uiteindelijk een robuust gebouw in twee lagen geworden, met een heldere en herkenbare stramienmaat. Wanneer je door het gebouw loopt zie je dat de lokalen voor de leerlingen voorspelbaar zijn, met één type lokalen dat onderling uitwisselbaar is. Verder tref je geen lange gangen aan, maar een wat uitgerekte concentrische vorming rond drie ‘pleinen’: één voor de docenten en twee voor de praktijkgerichte en de theoriegerichte pleinen. De verkeersruimten zijn breed, afgewisseld met vides en met veel lichtinval. De lokalen zijn gekoppeld aan een nevenlokaal met een dubbele functie. Die extra ruimte zorgt ervoor dat een groep in twee groepen kan werken en maakt het ook mogelijk dat een begeleider naast een lokaal kan zitten. Het idee was dat de zorg naar de leerling toekomt, zodat een leerling met bijvoorbeeld een logopedist werkt en toch bij de groep blijft. Na de fysieke samenwerking van beide organisaties zijn nog wat aanpassingen verricht. Zo zijn er nu even meer behandelaars dan behandelkamers, dus dat betekent dat het gebouw flexibel wordt gebruikt en bijvoorbeeld ook een flexibele werkplekkenstructuur kent. Omdat er nu meer leerlingen zijn, worden sommige nevenruimten ook apart als behandelruimten ingezet.”
Van den Berg Architecten Houten, projectarchitect Maarten Laout Aannemer Peter Peters BV BVO 3.036 m2 Stichtingskosten e 5,1 mln incl. btw Ingebruikname schooljaar 2015/2016
RUST EN REGELMAAT Corné over de specifieke wensen aan het gebouw en de inrichting: “We wilden een gebouw dat niet overprikkelt, maar dat prikkels reguleert en rustig overkomt. Dat effect is bereikt door veel licht, natuurlijke materialen en de blauwe ondertoon. Vaak hebben de leerlingen al genoeg aan elkaar, het gebouw moet bijdragen aan een gevoel van rust.” Maarten vult aan: “Dat was ruimtelijk en bouwfysisch een interessante opgave. Licht en geluid zijn bepalend voor deze leerlingen.
Iemand die slecht hoort of ziet heeft behoefte aan goed en gelijkmatig licht en een hele goede akoestiek, niet alleen in de onderwijsruimten, maar ook in de sportzaal. Dat is spannend geweest. Een gebouw maken dat stoer genoeg is voor pubers en tegelijkertijd geschikt voor de doelgroep. Het gebouw heeft een ecologische grondslag en dat betekent dat er geen installaties aanslaan, als er niemand in de ruimte is. Een paneel in de hal laat de prestatie van het gebouw zien. Er is een constante temperatuur door vloerverwarming en -koeling die aangesloten is op de wko installatie. De eilandplafonds met zichtbare betonvloeren geven meer volume en helpen mee de temperatuur te temperen. VLOERAFWERKING NORA De vloer is in de verkeersruimten grijs en in de lokalen blauw. Maarten over de keuze voor de rubber tegels van Nora Flooring: “Ik ben gecharmeerd van de norament 926 serrategel vanwege de akoestische waarde. Deze rubber tegel is zeer robuust en eventuele beschadigingen zie je niet snel omdat het oppervlak niet echt glad is, de tegel heeft een leisteenmotief. De lichtreflectie is egaal, zodat je geen terugkaatsing van de zon krijgt.” Peter Campo van Nora vult aan: “Belangrijk is dat een rubber vloer weinig onderhoud nodig heeft en de wat hogere aanschafprijs verdien je in de exploitatie terug, mits je je wel aan de onderhoudsvoorschriften houdt. Ik neem opdrachtgevers vaak mee naar referentieprojecten, zoals in een ziekenhuis waar 40.000 m² al tien jaar onderhoudsarm ligt.”
SCHOOLDOMEIN
december 2015
55
Deze vloerbeDekkingen zijn De beste van De klas. rubber vloerbeDekkingen voor onDerwijsinstellingen.
In elk kinderdagverblijf, school of universiteit: veiligheid, ontwerp en kleuren zijn de belangrijkste aspecten voor een positief gevoel. Bekijk hier de meest creatieve rubber vloeroplossingen voor het onderwijs: www.nora.com/nl
56
SCHOOLDOMEIN
december 2015
AANKONDIGING
Tekst Janet van Oort
27 JANUARI 2016 - SAVE THE DATE!
Expertmeeting ‘Renoveren voor toekomstgericht leren’ Renovatie en herbestemming van bestaand vastgoed worden steeds vaker ingezet om passende huisvesting te realiseren voor onderwijskundige ambities. En waarom niet? Behalve vanuit financieel oogpunt kan het ook vanuit het oogpunt van cultuurhistorie en duurzaamheid aantrekkelijker zijn. Een bestaand gebouw hoeft geen belemmering te zijn voor het geven van modern onderwijs of het realiseren van een kindcentrum.
D
e aanpasbaarheid van bestaande gebouwen in structuur en beleving moet niet worden onderschat. En ook in een bestaand gebouw kun je een prettig binnenklimaat realiseren. Het creëren van licht, lucht en ruimte levert hieraan een grote bijdrage. Tegelijkertijd is het essentieel om exploitatiegericht te investeren om gebruikskosten in de toekomst betaalbaar te houden. Vraagt u zich af of renovatie van een bestaand (school) gebouw voor u een reëel alternatief is? En hoe u het beste resultaat kunt bereiken zowel technisch als functioneel? DEEL UW ERVARINGEN! ICSadviseurs nodigt u uit voor de Expertmeeting ‘Renoveren voor Toekomstgericht Leren’. Tijdens deze middag kunt u ideeën uitwisselen met vakgenoten en prangende vragen stellen aan deskundigen. Hoe maak ik van een renovatieproject een succes? Experts op het gebied van onderwijshuisvesting, (interieur) architectuur, bouw- en exploitatiekosten en installaties gaan aan de hand van stellingen en onder leiding van een deskundige voorzitter in discussie met elkaar en met het publiek. We dagen u uit om uw ervaringen te delen! De middag sluiten we af met een overzicht van de gouden tips & tricks voor renovatie van uw schoolgebouw en een netwerkborrel. De expertmeeting ‘Renoveren voor Toekomstgericht Leren’ vindt plaats op woensdagmiddag 27 januari van ca. 13.30 uur tot 17.30 uur in Rotterdam. Deelnamekosten: € 65,- (excl. BTW) Aanmelden kan via brenda.breems@icsadviseurs.nl Meer informatie volgt op www.icsadviseurs.nl
SCHOOLDOMEIN
december 2015
57
FACILITAIR EN BEHEER Tekst: Sherwin Neira Foto: Kees Rutten
Interimmers in beeld – Lia Wijnsma bij Middin M
iddin is een organisatie die zorg en huisvesting levert aan circa 4.000 cliënten met een verstandelijke en/of lichamelijke beperking, niet-aangeboren hersenletsel, een psychiatrische stoornis of ouderdom. Nadat de teamleider van het team onderhoud uit de organisatie vertrok, heeft Middin aan ICSinterim gevraagd om deze tijdelijk door een interimmanager te vervangen. Door haar ruime ervaring met onderhoud bij woningcorporaties was Lia Wijnsma daarvoor de aangewezen persoon. René Röling, hoofd Middelen bij Middin, licht toe dat Middin een organisatie is met een complexe doelgroep. “In plaats van het denken in beperkingen, stelt Middin voor haar doelgroep constant de vraag wat de cliënt zelf allemaal wél kan. Voor het team onderhoud betekent dit een onophoudelijk inspelen op maatwerkvragen naar technische aanpassingen waarmee de cliënt beter regie houdt op zijn of haar leven.” Lia vult aan: “Middin kampt daarnaast met de veranderende regelgeving op het gebied van de zorg en de hiermee gepaard gaande reductie van vergoedingen, ook voor gebouwen. Tegelijkertijd wil je wel de kwaliteit voor de cliënt blijven borgen. Dit zorgt ervoor dat Middin als organisatie flink in beweging is.” Als teamleider onderhoud stuurt Lia een zestal medewerkers onderhoud aan die samen een totaal complex van 120 wooneenheden onderhouden en waar nodig verbeteren. Belangrijke thema’s binnen de organisatie zijn onder andere het functioneel op niveau houden van huisvesting, een efficiënt en effectief systeem voor cliëntverzoeken en klantenafhandeling en een duurzaam gebouwbeheer. René: “Toen ons voormalig teamleider onderhoud vertrok, is Lia adequaat en met volle overtuiging in het gat gesprongen. Met name haar ruime kennis met de thematiek en haar scherp analytisch vermogen hebben een nieuwe impuls gegeven aan het team onderhoud.” ICSinterim levert interimdiensten op maat op het grensvlak van organisatie en huisvesting. Voor meer informatie belt of mailt u met Sherwin Neira: 06 22569665 of sherwin.neira@icsadviseurs.nl.
58
SCHOOLDOMEIN
december 2015
FACILITAIR EN BEHEER
VOOR DUURZAME, GEZONDE EN BETAALBARE SCHOLEN
Green Deal Scholen Op 10 november vond tijdens de kennisdag van Ruimte-OK de centrale start van het uitvoeringsprogramma van de Green Deal Scholen plaats (www.greendealscholen.nl). De ondertekenaars van de Green Deal Scholen - de PO-Raad, VO-raad, VNG, ministeries van OCW, BZK, I&M en EZ, Ruimte-OK en Klimaatverbond Nederland - geven hiermee invulling aan de Green Deal Scholen die vorig jaar is ondertekend. De activiteiten in het uitvoeringsprogramma hebben tot doel schoolbesturen te ondersteunen bij het creĂŤren van duurzame, gezonde en betaalbare scholen, wat moet leiden tot een gezonde leer- en werkomgeving voor leerlingen en leraren.
V
anuit de Green Deal worden schoolbesturen die voorop lopen met verduurzaming verder geholpen naar een energieneutraal gebouw door Energiesprong van Platform 31. De grote middengroep heeft energiebesparing wel op de agenda staan, maar gaat nog niet tot handelen over. Zij geeft aan weinig kennis te hebben van mogelijke maatregelen en financieringsmogelijkheden om de kwaliteit van het binnenmilieu in hun schoolgebouwen te verbeteren en om energiebesparender te werk te gaan. Om deze reden haken schoolbesturen vaak af, terwijl zij wel ambities hebben op dit vlak.
BEZWAREN EN OBSTAKELS WEGNEMEN Op deze middengroep richt het uitvoeringsprogramma zich ook. In de drie jaar dat het ondersteuningsprogramma loopt, gaan de initiatiefnemers met behulp van kennisdeling en ondersteuning de bezwaren en obstakels voor het nemen van energiebesparende maatregelen bij schoolbesturen wegnemen. Dit willen zij bereiken door de beschikbare kennis en informatie te bundelen en centraal aan te bieden op een website, en door een helpdesk te openen waar schoolbesturen terecht kunnen met vragen. Daarnaast worden 150 scholen met advies ondersteund en is er ondersteuningsruimte voor het verduurza-
men van 15 Integrale Huisvesting Plannen (IHP). Hiermee sluit het uitvoeringsprogramma aan bij lopende ondersteuningsprogramma’s van de VNG en GGD. AMBASSADEURSCHAP In de eerste maanden van 2016 kunnen scholen ambassadeur worden van hun regio op het gebied van het verbeteren van het binnenklimaat en het verlagen van het energieverbruik. Zowel het treffen van kleine als grote maatregelen kan geschikt zijn voor dit ambassadeurschap. Hiervoor krijgen deze scholen een cofinanciering in de vorm van een bijdrage in de advieskosten. De ambassadeurs zullen hun ervaringen delen met andere schoolbesturen tijdens regionale bijeenkomsten. MONUMENTALE PANDEN Omdat PO- en VO-scholen die zijn gehuisvest in rijks-, provinciale- of gemeentelijke monumenten bij het zoeken naar mogelijkheden om de energiehuishouding te verbeteren tegen specifieke beperkingen aanlopen, is de verduurzaming van een monument vaak kostbaar. Deze besturen krijgen de mogelijkheid om een laagrentende lening af te sluiten uit het Duurzame Scholenfonds van het Restauratiefonds. Met deze lening kunnen zij investeren in fysieke maatregelen die leiden tot minder en duurzamer energiegebruik en/of verbetering van het binnenklimaat. Dit fonds heeft geen tijdslimiet. Meer informatie of meedoen met het programma? www.greendealscholen.nl, telefoon 085-3032602, info@greendealscholen.nl.
SCHOOLDOMEIN
december 2015
59
Ruimte voor Leren en Ontmoeten
Bij de realisatie van scholen en andere maatschappelijk vastgoed gaat het om zekerheid. U wilt als opdrachtgever zeker weten dat het te realiseren bouwwerk aan alle eisen met betrekking tot functionaliteit, energieprestatie en veiligheid voldoet. Dat het binnen de afgesproken tijd wordt opgeleverd, strikt binnen budget. Maar u wilt 贸贸k exact weten waar u de komende decennia qua exploitatie en beheer aan toe bent. Dat vraagt een ervaren partner met specifieke expertise. Een innovatieve, conceptuele bouwer. SMT Bouw & Vastgoed realiseert voor u ruimte om te leren en te ontmoeten.
Meer weten? Op onze website treft u uitgebreide projectinformatie aan.
www.smt-benv.nl
DE ETALAGE Na permanent, nu ook mobiel Cruyff Court Het Emma Kinderziekenhuis/AMC Amsterdam had de primeur in huis. Ter ere van het 150 jarige jubileum en de voltooiing van een grootscheepse verbouwing, stond in de hal van het ziekenhuis het eerste mobiele Cruyff Court opgesteld. Nog maar vijf weken geleden werd leverancier van sport- en speeltoestellen Nijha gevraagd om het te ontwerpen en te maken. ‘Een tijdelijke opstelling, met de kwaliteit en
look and feel van een permante opstelling’, aldus Nijha-directeur Kees van Marion. Wereldwijd zijn er al meer dan 200 Cruyff Courts. Nu is er dus voor het eerst een mobiele variant die heel snel opgebouwd en weer afgebroken kan worden. ‘Ideaal voor evenementen dus’, geeft Van Marion aan. Het Emma Kinderziekenhuis had afgelopen woensdag de primeur. De centrale hal, hoe toepas-
selijk, het Voetenplein, was voor even het domein van voetballers. Lucky Ajax was er om met kinderen te voetballen, met sportliefhebber Koning WillemAlexander als eregast. Het Emma Kinderziekenhuis is ingrijpend verbouwd en de opening werd opgeluisterd met het mobiele Cruyff Court dat ook nog gebruikt werd voor een personeels-voetbaltoernooi. Het Cruyff Court bestaat uit twee aluminium inklapbare doelen van 4x2 meter. De boarding bestaat uit stalen modules van 2 meter breed. Met het court is een veldafmeting van maximaal 20x30m haalbaar. Meer informatie: www.cruyff-foundation.org/cruyffcourts en www.nijha.nl.
Water drinken in de klas heel gewoon 514 basisscholen in Nederland hebben sinds 4 november een Kraanwaterdag. Op een vaste dag in de week drinkt iedereen op school water. Jongeren Op Gezond Gewicht (JOGG) steunt de Kraanwaterdag voor basisscholen geïnitieerd door drinkwaterbedrijf Vitens. De lancering van de Kraanwaterdag is een goede aanzet om nog meer
scholen in het land over te laten stappen op water en sluit goed aan bij onze campagne DrinkWater. Als water drinken op school de norm zou zijn, zou dat enorm bijdragen aan een gezond gewicht onder leerlingen. Scholen worden door Jongeren Op Gezond Gewicht (JOGG) uitgedaagd om via de website www.overopdrinkwater.nl een plan in te
dienen dat kan zorgen voor een duurzame overstap naar DrinkWater. “Water drinken op school draagt bij aan gezondere leerlingen en zorgt voor betere concentratie tijdens de lessen. Binnen no-time wordt water voor leerlingen de normaalste zaak van de wereld”, aldus Paul Rosenmöller, voorzitter Jongeren Op Gezond Gewicht.
Zelfhelend fraai Bulletin Board ijzersterk Forbo Flooring heeft deze maand een nieuwe collectie Bulletin Board op de markt gebracht met maar liefst negen nieuwe kleuren waaronder felle accentkleuren als geel en oranje, maar ook neutrale tinten als grijs en beige. Bulletin Board, een zeer duurzaam linoleum product, dient als prikbord en wordt op de muur verlijmd, maar wordt ook steeds vaker gebruikt ter
bescherming of decoratie van wanden of meubels. Het product kan naar wens worden bedrukt en wordt veel toegepast in het onderwijs, de zorg, maar ook op kantoren. Bulletin Board is bovendien ‘zelfhelend’ (de gaatjes van een punaise dichten zich vanzelf weer) en heel sterk; je kan er relatief zwaardere zaken aan ophangen dan aan een vilten of kurken prikbord bijvoorbeeld.
Jan Abrahamse en Monique van Bavel
SCHOOLDOMEIN
december 2015
61
ONDERWIJS HUISVESTING. Leren in een fijne omgeving
O N T W E R P • R E A L I S AT IE • OND ERHOU D
62
SCHOOLDOMEIN
december 2015
FLEX I B ELE OPLOSSI NGEN, COMPLETE DI E N S TV E R LE N I N G
DE ETALAGE 46 Uitblinkers, 1 Landelijke Uitblinker mbo 2015 Uit 47 mbo-Uitblinkers is Jordy van Tongeren van ROC Tilburg tijdens het 14e Uitblinkersgala gekozen tot Landelijke Uitblinker 2015. Met een geldprijs ter waarde van 2.500 euro voor persoonlijke ontwikkeling en een gouden pauwenveer in zijn zak vertegenwoordigt Jordy het komende jaar het mbo als ambassadeur. ‘Dit is het toppunt van waardering. Ik ben zo dankbaar en blij dat ik deze kans krijg. Ik ga heel erg mijn best doen!”, aldus de kersverse Landelijke Uitblinker mbo 2015. De jury roemde Jordy om zijn maatschappelijke inzet. Met zijn website Smal Effort zamelt hij geld in en voert de wensen uit van mensen met terminale kanker. Voorzitter van de jury, Jan van Zijl: “Met een klein gebaar heeft hij iets groots bereikt.” Het Uitblinkersgala is een initiatief van de MBO Raad en werd dit jaar voor de 14e keer georganiseerd. Met dit gala laat de mbo-sector zien dat het barst van het talent en een vorm van onderwijs is waar Nederland trots op mag zijn. De Uitblinkers worden ieder voorjaar gekozen door studenten van de eigen school en voorgedragen voor de landelijke uitblinkersverkiezing in oktober. Dit jaar deden
47 scholen mee. De 47 genomineerde Uitblinkers mobiliseerden docenten, leerbedrijven, stagebegeleiders, medestudenten, familie en vrienden om
stemmen binnen te halen. En met succes. Voor het zesde jaar op rij werd een absoluut record aan stemmen uitgebracht: 53.456 stuks!
Gratis vogelvriendelijke struiken en nestkasten voor basisscholen Vogelbescherming Nederland geeft gratis nestkasten en bloeiende struiken weg aan basisscholen die aan de slag gaan om hun schoolplein vogelvriendelijker te maken. Deze actie is mogelijk dank-
zij de donaties van bezoekers van de populaire website van Vogelbescherming www.beleefdelente. nl. In totaal kan Vogelbescherming 42 basisscholen blij maken met een gratis nestkast voor mezen of
twee bloeiende struiken. Hier moeten de scholen wel wat voor doen. Zij moeten een plan maken voor een vogelvriendelijk schoolplein en dat insturen naar Vogelbescherming Nederland. Vogelbescherming helpt de scholen daarbij met een checklist en een opdracht voor klassen, geschikt om te gebruiken in groep 5 tot en met 8. Een klas kan met deze checklist heel makkelijk zelf een plan maken voor een vogelvriendelijker schoolplein. Scholen die een plan voor een groen schoolplein inzenden naar Vogelbescherming Nederland - per mail of per post – komen in aanmerking voor een nestkast of twee struiken, ‘zolang de voorraad strekt’. Vogelbescherming biedt scholen die van het aanbod gebruik maken ook een gratis advies aan over een groenere inrichting van het schoolplein. Een adviseur bezoekt daarvoor de school. Kijk op de verderkijker-website voor de checklist en de opdracht: http://goo.gl/2UNXJU. Deze website is bedoeld voor leerkrachten in het basisonderwijs die hun aardrijkskunde-, geschiedenis-, natuur-, techniek- of wetenschapsles willen verrijken met actuele opdrachten.
Jan Abrahamse en Monique van Bavel
SCHOOLDOMEIN
december 2015
63
Het atelier EDITH STEIN COLLEGE | DEN HAAG Het Edith Steincollege kent een lange geschiedenis en is in 1915 opgericht als Katholieke Meisjesschool, met het Aloysius College als jongensschool. Sinds 1931 is het gehuisvest aan het Couperusplein in een gebouw van de Delftse School architect ir. Henri Thunnissen. Lucas Onderwijs besloot in 2012 tot sloop van de school. Het gebouw voldeed niet meer aan hedendaagse onderwijswensen. Atelier PRO architekten en Heijmans toonden met een Design & Build-aanbesteding aan dat sloop van alle gebouwdelen niet noodzakelijk was. De architecten bedachten een zeer compacte nieuwbouw naast de monumentale aula/kapel, het meest karakteristieke deel.
D
e leerlingen van het Edith Stein College in het Haagse Buurtschap 2005 hebben een nieuw schoolgebouw. Een gebouw waar volgens de architecten Pascale Leistra en Alex Letteboer van atelier PRO een gezonde leeromgeving centraal staat voor de leerlingen van de Internationale Schakelklas ISK, MAVO, HAVO en VWO. Atelier PRO en Heijmans Woningbouw wonnen deze Design & Build selectie.
PROJECTINFORMATIE Opdrachtgever Lucas Onderwijs Architect atelier PRO Oplevering Juni 2015 Fotografie Luuk Kramer (luukkramer.nl)
64
SCHOOLDOMEIN
december 2015
De school is bijzonder omdat het meest monumentale deel van de school werd bewaard. Door de compacte nieuwbouw en de open ruimte werd ook het historisch ensemble van gebouwen rond het Couperusplein hersteld. Atelier PRO behield meer van het gebouw dan gevraagd en combineerde dat met een nieuwe poort die het symbool werd van het onderwijsgebouw. Bij de nieuwbouw verdween de sportzaal grotendeels in de grond en daarbovenop kwam in drie bouwlagen het nieuwe schoolgebouw. Door de zeer compacte nieuwe bouwmassa is er ruimte voor sport in de Haagse binnenstad.
Het gebouw sluit in geleding, kleurbeleving en materiaalgebruik aan op de omgeving en op de Delftse School architectuur van de behouden kapel. Karakteristiek voor de nieuwbouw is het patroon van horizontale gevelbanden met verticale ramen gearticuleerd met verspringende metselwerkvlakken. Het volume boven de poort fungeert als intermediair tussen de nieuwbouw en de kapel. Hier is een evenwicht gezocht tussen transparante glasvlakken en verticale banden van sierbeton en metselwerk. De brons geanodiseerde kozijnen en panelen verlenen een waardige en eigentijdse uitstraling aan het geheel. De bestaande aula/kapel behoudt in het beeld de hoofdrol in het nieuwe ensemble van oudbouw en nieuwbouw. Doordat tijdelijke huisvesting en verschillende gebouwtjes die in de loop der jaren waren bijgebouwd zijn weggehaald werd ook het historische stedelijk ensemble hersteld.
Column
PROGRAMMA VAN BELEVING
SPECIALIST IN EDUCATIEVE COMMUNICATIE Ten Brink Uitgevers is dĂŠ uitgeverij voor onderwijsgerelateerde boeken en magazines. Vakkennis voor u! Bekijk ons aanbod op:
www.tenbrinkuitgevers.nl SINDS
1848
Verleiden en verleid worden kan door een gebouw en door een ruimte. Bij het verleiden spelen alle zintuigen samen een rol. Zien, horen ruiken en voelen. Een goede ruimte verleidt tot betreden, tot gebruik, tot verblijven en daagt uit om ontdekt te worden. Alle zintuigen werken door elkaar heen. In het platform Sense and Care, onderdeel van Jeanne Dekkers Architectuur, hebben we de werking van de zintuigen onderzocht om door de zintuigen gescheiden te beoordelen en te waarderen, met als doel om deze resultaten uiteindelijk in te zetten in het ontwerpproces. De werking van de zintuigen is ook gerelateerd aan de maten in de ons omringende omgeving. Daarbij is de literatuur van Edward Hall, antroposoof en schrijver van het boek The Hidden Dimension zeer verhelderend. Hij onderscheidt de maatgebieden intiem, persoonlijk, sociaal, publiek en relateert deze aan de werking van de zintuigen. Dichtbij werken alle zintuigen, voelen, ruiken, horen en zien. Veraf werken de zintuigen steeds minder, het zintuig zien werkt tot veraf. Door deze analyse vervolgens weer in te zetten voor een nieuw te realiseren ruimte kan deze bewust naar die gewenste beleving worden ontworpen. Ons onderzoek resulteert dan ook in de opstelling van een programma van beleving, wat een uitstekend tool voor opdrachtgever en gebruiker en architect blijkt te zijn om beleving in te zetten in het ontwerpproces. Daardoor ontstaat er een gebouw met ruimten, die optimaal voldoen aan de gewenste beleving behorend bij de door de doelgroep gewenste functie. Gebouwen waarin mensen toeven die gevoelig zijn voor de beleving van ruimten zoals een tehuis voor dementerenden, een huis voor dove en/of blinde mensen of een opvang voor mensen met psychische klachten zijn zeer gebaat bij deze werkwijze. Ook scholen waarbij kinderen de wereld ontdekken en gestimuleerd moeten worden om te leren van de hen omringende omgeving is het ontwerpen vanuit een gewenste beleving een absolute meerwaarde. Op deze gevoelige leeftijd dienen zij uitgedaagd te worden om te leren en te leven en verleid te worden om een ruimte op een bepaalde manier te gebruiken. Prof. Ir. Jeanne Dekkers | Architect en Directeur van Jeanne Dekkers Architectuur
SCHOOLDOMEIN
december 2015
65
colofon Schooldomein
Magazine voor de perfecte leef-, leer- en werkomgeving sinds 1988. Schooldomein verschijnt zes keer per jaar. Op internet: www.schooldomein.nl. Uitgever Schooldomein is een uitgave van Ten Brink Uitgevers Redactie Sibo Arbeek, Paul Voogsgerd, Brenda Breems Vaste medewerkers Kees Rutten (fotografie), Anje Romein, Team BNA Onderzoek.
3
no.
Redactieraad Henrico ten Brink, Henk Grendel, Tom Haagmans, Guus Klamerek, Marc van Leent, Joris van Leeuwen, Ronald Schilt, Harry Vedder, Paul Voogsgerd, Stijn de Wolf en Edward van der Zwaag Redactieadres Postbus 59112, 1040 KC Amsterdam, tel 06 22 26 77 95 E-mail: info@schooldomein.nl Abonnementen Betaling, opgave, abonnement, opzegging en adreswijziging kunt u doorgeven aan Administratie Schooldomein, Postbus 1064, 7940 KB Meppel, tel (085) 27 36 36 7, e-mail: sdo@tenbrinkuitgevers.nl.
Fris
Schooldomein verschijnt zes keer per jaar, in een oplage van 17.000 exemplaren en in controlled circulation voor alle instellingen in het primair-, voortgezet-, middelbaar(ROC’s) en hoger onderwijs (hbo en wo). Elke instelling krijgt op instellingsnaam een exemplaar toegestuurd. Daarnaast krijgen alle gemeenten Schooldomein toege-
Schooldomein nummer drie heeft als thema Fris en – los van de frisse school – kun je daar van alles bij bedenken. We gaan het ontdekken in het volgende nummer van Schooldomein, dat eind januari verschijnt! Een greep uit de artikelen: • Het grote interview met omgevingspsycholoog Fiona de Vos over de ideal learning environment. • De BTW startersgids als tool voor de financiële administratie van de MFA: Btw is en blijft complexe materie. De startersgids helpt. • Expertmeeting sportparken – ICSadviseurs en Kybys nodigen experts uit om te praten over de toekomst van het sportpark. • Geslaagde renovatie: De Barbaraschool in Amsterdam werd bekroond met de Gulden Feniks. • Innovatie aanbesteding MFA Dussen: gemeenten, adviseurs en geselecteerde partijen kozen voor een verrassende vorm. • Nieuwe huisvesting voor zorgcentrum De Westerkim Hoogeveen: de bestaande gebouwen voldoen niet meer. Tijd voor een strategische bezinning. • Onderzoek doordecentralisatiemodellen: OCenW start een nieuw onderzoek maar er is al veel. Wat is nu anders?
stuurd, alsmede de architecten aangesloten bij de BNA en alle woningcorporaties. Voor meerdere exemplaren alsmede voor abonnementen voor particulieren, instellingen en bedrijven geldt een abonnementsprijs van e 64,50, voor losse nummers e 6,95 incl. verzendkosten. Abonnementen kunnen schriftelijk tot uiterlijk 1 juli van het lopende abonnementsjaar worden opgezegd bij de administratie van drukkerij Ten Brink. Bij niet tijdige opzegging wordt het abonnement automatisch met een jaar verlengd. Advertenties Voor het plaatsen van advertenties of advertorials in het magazine Schooldomein, kunt u contact opnemen met Joop Slor van Recent BV, Postbus 17229, 1001 JE Amsterdam. tel. 020-3308998, fax 020-4204005. Email: joop@recent.nl of info@recent.nl; website: www.recent.nl. Ook voor plaatsing van banners, buttons en overige informatie kunt u bellen met Recent BV. Of stuur een email naar één van de genoemde adressen. De advertentietarieven van Schooldomein zowel als voor de website vindt u op www.recent.nl en www.schooldomein.nl. Productie Grafische productie: Drukkerij Ten Brink, Meppel Projectbegeleiding: Communicabel, Veenendaal Vormgeving en website: FIZZ ondernemers in marketing & communicatie, Meppel Schooldomein wordt mede mogelijk gemaakt door: STALAD Onderwijsinrichting, SMT Bouw & Vastgoed, Ecophon, Hevo, DGMR, VELUX, Nora Flooring, BNA, Forbo, Bolidt, ICSadviseurs, Pellikaan, VRK, LIAG en Casala Meubelen, RoosRos Architecten, PSI Inkoopbureau, BUKO, Gispen, Alpha Consultancy, Nederlands Forum voor Onderwijsmanagement en Platform Onderwijshuisvesting.
66
SCHOOLDOMEIN
december 2015
Gezonde, frisse scholen met een eigen gezicht Sterrencollege, Haarlem
Alfa College, Groningen
St. Nicolaaslyceum, Amsterdam
Stedelijk College, Eindhoven
Duurzaamheid zit in ons DNA. Dat gaat verder dan energie
en ventilatie. Ons doel is een gezond en comfortabel gebouw waar leerlingen zich prettig voelen en kunnen presteren. Adviseurs in bouwfysica, geveltechniek, akoestiek, duurzaamheid, (brand)veiligheid en klimaatbeheersing Arnhem | Den Haag | Drachten | Sittard
www.dgmr.nl
Al na twee jaar bewegend leren boeken kinderen een leerwinst van vijf maanden, blijkt uit onderzoek van de Rijksuniversiteit Groningen. Volgens de onderzoekers komt er door het bewegen adrenaline vrij in de hersenen. Daardoor kunnen kinderen de lesstof beter opnemen.
blijkt zitten het nieuwe roken te zijn. Dat
stelt professor Frank Backx, hoogleraar sportgeneeskunde aan het UMC Utrecht.
Bewegend zitten? STALAD is er al jaren klaar voor...
Traditioneel schoolmeubilair werkt beweging tijdens het zitten tegen. Onderzoek heeft aangetoond dat leerlingen op een statische stoel onvoldoende energie (zuurstof) produceren waarmee de hersenen geactiveerd worden. Op een dynamische stoel gebeurt dat wel. STALAD lost dit op met haar stoelen programma PantoMove en PantoSwing van V/S. De ergonomische zitschaal, de frame-constructie en het 3D-move element van deze dynamische stoelen zorgen
ervoor dat de lichaamsbeweging wordt gestimuleerd. De conclusie is dat bewegend zitten de balans tussen lichaam en geest sterk verbetert. Hierdoor stijgen de leerprestaties en het welbevinden van de leerling aanzienlijk. Wilt u hier meer over weten? Neem contact op met STALAD. We adviseren u graag in het kiezen van de beste onderwijsinrichting.
STALAD onder wijsinrichting • 038 720 0610 • info@stalad.nl • www.stalad.nl
jaargang 28, december 2015
twitter.com/schooldomein facebook.com/schooldomein
2
Altijd de laatste updates van Schooldomein?
Kinderen die bewegend leren rekenen en spellen, pikken de lessen sneller op dan klasgenootjes die stilzitten tijdens de les.
Dat lichamelijke activiteit belangrijk is voor je gezondheid was al bekend, maar het wordt steeds duidelijker hóe belangrijk. Zitten mag niet meer; dat is ongezond. Steeds meer
Magazine voor de perfecte leer-, werk- en leefomgeving
Goed leren rekenen en spellen? Springen maar!
Heftig? Ja! Het kan niet genoeg gezegd worden: wie onvoldoende beweegt, wordt eerder ziek: lichamelijk én geestelijk. En wie ziek is, wordt eerder beter door vooral te blíjven bewegen.
SPORTDOMEIN | ZORGDOMEIN | WIJKDOMEIN
Zitvlees
ZITTEN IS HET NIEUWE ROKEN
SCHOOLDOMEIN
t is slecht oek uit. En da rz de on t ijs w en het meest. en is dodelijk, n alle European va en rig tt Langdurig zitt zi s er o’s van langdu s: Nederland zondheidsrisic ge es, nieuws voor on de et ab op t di ijs s, w te derzoek en vaatziek rt ha op ns Steeds meer on e ka t tot een groter zitten. Dit leid . nker n obesitas en ka gtijdig overlijde de kans op vroe gt oo rh ve t. g zi r da minde r zitten per die vier uur of Meer dan 11 uu en met iemand ek el rg ve t, en met 40 proc
no.
THEMA: SEXY DIGITALE REVOLUTIE Moeder aller revoluties VAN ZORG NAAR WELBEVINDEN Twee praktijkcases KRACHT DOOR INNOVATIE Terugblik op geslaagd Schooldomeinsymposium